scheldestromen 40 | lente 2020 | tijdschrift van waterschap Scheldestromen Asperges van Zeeuws-Vlaamse bodem Postbus 1000 • 4330 ZW Middelburg Verder: Zwerfvuil Waterbeheer over de grens Weg van rioolwater
De lente is de mooiste tijd van het jaar. Natuurlijk heeft de winter ook zijn charme. Feestmaand december met zijn donkere dagen voor kerst. Maar ja, dan komt januari. Samengevat als de Lange Leegte en waar schijnbaar geen eind aan komt. Gelukkig is februari snel weer voorbij. Met als sporadisch hoogtepunt een Elfstedentocht. Maar sinds dat gedoe met het klimaat behoort dat tot het verleden. Dan heb je maart dat af en toe zijn staart roert. En dan in april mogen de handen uit de mouwen en kan iedereen aan de Grote Voorjaarsschoonmaak. Maar of de huishoudhulp van vandaag daar nog aan toe komt… Rudy Visser is waterschapsfotograaf. 2 Scheldestromen | lente 2020 welkom
Voorjaarsschoonmaak in de Zuid-Bevelandse boomgaard. Scheldestromen | lente 2020 3
inhoud 23 8 19 19 24 20 20 23 24 Baggeren stadshaven Goes Asperges van ZeeuwsVlaamse bodem Bijzonder gevonden: vloedmuurtjes Minder muskusratten dan ooit 6 6 8 Kokerduikers voor Tholen Werk aan Stelhoekweg Ze vormen een gewoon gezin maar hebben een bijzondere woon- en werkplek. Pascal en Eva wonen met hun kinderen op een binnenvaartschip. Hoe ziet je leven er dan uit? colofon Scheldestromen is het tijdschrift van waterschap Scheldestromen. Iedereen die interesse heeft, kan een gratis abonnement aanvragen. Het blad verschijnt vier keer per jaar. Het volgende nummer verschijnt begin juli. Redactie en teksten: Hans Adriaanse, Josephine van Belzen, Coen Bertijn, Linda van Dijke (hoofd- en eindredacteur), Bas Dingenouts, Janneke la Gasse, Arjan Goossen, Elles Hartog, Jaap van Liere, 4 Scheldestromen | lente 2020 Opmaak: Life Design, Zierikzee. Druk: Zalsman, Zwolle. Oplage: 20.000 Chantal de Putter, Danielle Steijn-Laing, Rudy Visser en Nancy de Waal. Overige tekstbijdragen: Tonya van Tol (stagiaire). Beeld: Rudy Visser en CBS De Kamperschouw (p. 15). Reacties, vragen of suggesties? Ons redactieadres: Team Communicatie Antwoordnummer 700, 4330 WB Middelburg (geen postzegel nodig) communicatie@ scheldestromen.nl, 088-2461000 (lokaal tarief). www.scheldestromen.nl/tijdschrift 16
scheldestromen 40 | lente 2020 | tijdschrift van waterschap Scheldestromen “Het brengt me rust en ritme” Verder: Zwerfvuil Waterbeheer over de grens Weg van rioolwater Asperges van Zeeuws-Vlaamse bodem Postbus 1000 • 4330 ZW Middelburg Op de cover: Tom de Letter, pagina 20 d T d Ltt gi 20 8 Helden van het buitengebied Er zijn er stiekem heel wat: mensen die tijdens hun wandelrondje zwerfvuil meenemen. Robin Valentijn is een van die vrijwilligers, maar wel een bijzondere. Hij neemt heel de gemeente Kapelle voor zijn rekening. 12 Hoe is het waterbeheer bij onze buurlanden geregeld? 20 Ze zijn er echt: asperges van Zeeuwse bodem. 24 Conny kan nu ook met een boot speuren naar muskusratten. verder facebook.com/scheldestromen twitter.com/waterschap instagram.com/waterschap_ scheldestromen/ linkedin.com/company/ waterschap-scheldestromen 6 Nieuwsberichten 11 Post 14 Buiten 18 De weg van het rioolwater 19 In de steigers 23 Bijzonder gevonden Scheldestromen | lente 2020 5
nieuwws Proef met rietvelden Water heb je in alle soorten: drinkwater, rioolwater, gezuiverd rioolwater en water dat in de industrie nodig is (proceswater). In Zeeuws-Vlaanderen leveren wij vanuit onze rioolwaterzuiveringen water aan Evides, die er proceswater van maakt voor Dow. Om nog meer met water uit eigen streek te gaan werken, leggen Dow en Evides een proef met rietvelden aan, als extra reinigingsstap. Jo Nieuwlands van het waterschap: “Het ziet eruit als een kuil waar een meter dik hydrokorrels zijn aangebracht en waarin riet is geplant. Het water wordt erdoorheen geleid. Riet heeft een zuiverende werking omdat het voedingsstoffen opneemt en bacteriegroei stimuleert.” Het waterschap neemt deel om inzicht te krijgen in de verwijdering van medicijnresten in een rietveld. De proef duurt twee jaar. (LvD) Zwaar materieel voor duikers Tholen Het waterbeheer op Tholen wordt steeds klimaatbestendiger. Begin vorig jaar zijn we gestart met het vervangen van duikers, het verruimen van waterlopen en plaatsen van nieuwe stuwen. Het werk is onderdeel van het Watergebiedsplan Tholen. Projectleider Marnix van den Manacker: “In de omgeving van Stavenisse zijn onlangs twee kokerduikers geplaatst van twee meter hoog en vijf meter breed. De enorme doorgangen voor water bestaan uit 12 elementen van ongeveer 19 ton per element. Om deze grote duikers te plaatsen was zwaar materieel nodig. Zulke zware en grote duikers komen niet vaak voor. Dit voorjaar moeten de werkzaamheden afgerond zijn.” (CdP) Stelhoekweg nieuwer en breder De Stelhoekweg bij Wemeldinge wordt veel gebruikt door gasten van camping Klein Stelle, vakantiepark De Stelhoeve en duikers. Onze buitendienstmedewerkers hebben tijdens een inspectie ontdekt dat het asfalt en de ondergrond van een gedeelte van de weg toe is aan vervanging. Daarnaast waren de bermen beschadigd. Dit stuk van de Stelhoekweg, 275 meter tussen de aansluiting met de Hoogeweg en de bocht onderaan de dijk bij de camping, vervangen we daarom compleet. Gelijktijdig kiezen we ervoor om de weg te verbreden. Daarvoor moeten we wel de sloot verleggen. Begin april is de weg weer open. (TvT) 6 Scheldestromen | lente 2020
Windscherm of waterkering? Hoe zorg je er als ondernemer voor dat je zaak niet onderwater komt te staan? Een lastige kwestie voor de broers Niek, Valentijn en Jelle Damen; eigenaren van Zandpaviljoen Pier 7 in Vlissingen. Pier 7 is namelijk gelegen op het badstrand, waarbij je als bezoeker letterlijk met je voeten in het zand kan zitten. Niek: “In het stormseizoen van 2018/2019 hadden we 220 big bags met zand klaar staan voor noodgevallen.” Deze hoefden gelukkig niet te worden gebruikt. “Na dit seizoen vonden we dat het anders moest.” Hiermee werd het idee voor een permanente waterkering geboren. Een ingenieursbureau heeft de wensen en eisen voor de permanente waterkering opgesteld waarbij waterschap Scheldestromen samen met Rijkswaterstaat de vergunning voor het plaatsen heeft afgegeven. Sinds afgelopen najaar is Pier 7 omringd door een moderne glazen waterkering. Als je niet beter zou weten, lijkt het geheel op een doorzichtig windscherm. Niek: “De palen zitten 4 meter diep in de grond.” Hiermee kan Pier 7 wel tegen een stootje. Met deze waterkering zit het zandpaviljoen op 5,70 boven NAP terwijl dit zonder waterkering 4,10 boven NAP zou zijn. Vanaf nu houdt Pier 7 droge voetjes, stormseizoen of niet. (EH) Nieuw Reuzenhoekbosje Jelle, Valentijn en Niek Damen Jan Heijboer plant hier bomen op Schouwen-Duiveland Langs veilige wegen, horen gezonde bomen en struiken. Het waterschap heeft zo’n 125.000 bomen en 400 kilometer aan struiken. Zieke en oude bomen verwijderen we en planten verschillende soorten terug. Die mogen niet ziektegevoelig zijn en moeten passen in het landschap. Sven Sandifort van het waterschap: “Bij Reuzenhoek in Zeeuws-Vlaanderen hebben we op een ‘overhoek’ in de polder verschillende soorten bomen en struiken geplant die insecten aantrekken. In kleine aantallen bij elkaar, zoals de bijenboom, zwarte els en zoete kers. Met ook bosplantsoen zoals heesters, gelderse roos en meidoorn. De bijenboom voorziet bijen in het najaar nog van voedsel als er voor hen weinig meer te halen is omdat bijna alles is uitgebloeid. Bij de aanplant van nieuwe bomen gebruiken we tegenwoordig Mycorrhiza schimmels. Die zorgen voor een betere water- en voedselopname door de wortels. Dat levert hopelijk minder uitval van bomen op. We creëren daar ook een amfi bieënpoel om het leefgebied van de kamsalamander te vergroten.” (JvB) Scheldestromen | lente 2020 7
Zwerfvuil Robin Valentijn (53) ruimt vrijwillig zwerfvuil op in de gemeente Kapelle. Hij krijgt van de gemeente een vrijwilligersvergoeding, een bakfiets en een plek om het afval af te voeren. Het waterschap heeft hem ondersteund met materiaal. In andere gemeenten zijn er ook mensen die helpen bij het opruimen van zwerfvuil. Het waterschap bekijkt hoe het goede initiatieven meer gestructureerd kan ondersteunen. Er zijn er stiekem heel wat: mensen die tijdens hun wandelrondje zwerfvuil meenemen. Mensen die we dankbaar zijn, want het waterschap zit er best mee in z’n maag. Grote spullen ruimen we op, maar voor klein spul is geen mankracht of geld. Daarom zijn we blij met iedereen die helpt. Robin Valentijn is er één van, maar wel een bijzondere. Robin neemt heel de gemeente Kapelle voor z’n rekening, van Wemeldinge tot Schore en van Biezelinge tot aan Kloetinge. Vrijwillig. De aanleiding voor zijn goede daden is een noodlottig ongeluk. Robin: “In 1994 heb ik een val gemaakt waaraan ik een whiplash, dubbele hernia, hersenschade en tinnitus heb overgehouden. Ik heb nog acht jaar doorgewerkt voor ik werd afgekeurd. Ik werd huisman, onze drie kinderen waren nog jong dus ik had er m’n handen vol aan. Dan weet je pas hoe zwaar het beroep van huisvrouw is.” Hij ging veel wandelen. Vooral om het geluid van het oorsuizen dragelijk te maken. “Ik heb veel baat bij lopen, soms 40 tot 50 kilometer op een dag. Puur om die tinnitus van me af te kunnen zetten. Ik zag vaak een bende onderweg en zocht een vrijwilligerstaak. Toen dacht ik: ‘Waarom ruim ik het zelf niet op?” Het begin Hij dacht zijn idee goed uit, maakte testritjes op een bakfiets in Amsterdam en diende zijn idee in bij de gemeente Kapelle. “De wethouder was gelijk enthousiast.” In mei 2019 ging Robin van start. “Het thema is ‘zichtbaar opruimen’. Ik geloof erin dat als mensen zien wat je doet, dat een positief effect heeft. Als ik naar het Kapelse bos fiets, neem ik gelijk het perron van het station mee.” Lachend: “Dan druk ik nadien even op de infoknop en roep ik ‘het is weer schoon hoor!’ Ze beginnen me al te kennen bij de NS.” Kruipend door de berm Z’n bakfiets (“Nee, trapt niet zwaar hoor”) is beladen met grijpers, uittrekbare grijpers, netten en andere attributen om zwerfvuil op te pikken. Hij parkeert de fiets en doet lopend de berm én sloot, veelal in het buitengebied. “Binnen de bebouwde kom houden mensen het zelf netjes. Sowieso doet het gros van 8 Scheldestromen | lente 2020
Veel mensen en organisaties zijn er blij mee. Robin Valentijn (53) ruimt zwerfvuil op in de gemeente Kapelle. Eén vooroordeel kan de wereld uit: “Het is niet de fi etsende jeugd die het meeste neergooit.” door Linda van Dijke Helden van het BUITENGEBIED Scheldestromen | lente 2020 9
Naast de wegbermen neemt Robin ook de sloten mee. “Koffi ebekertjes, doekjes, vetspuiten, bouwmateriaal, je kan er zo een paar zakken mee vullen.” de mensen het goed. Maar als er één persoon is die elke week iets weggooit, dan stapelt zich dat toch op. En dat wil ik nu eens goed wegwerken.” Soms zelfs op z’n knieën. “Ja, als er kleine stukjes liggen zoals autospiegels na een ongeluk, stukjes plastic of een kistbodem.” Tip voor fruittelers Die zogenoemde kistbodems blijken een ‘veel gevonden voorwerp’ te zijn. “Dat zijn vellen die onderin een fruitkist zitten. Kapelle is een gebied met veel fruitteelt en veel vervoer van fruitkisten. Ik weet dat fruittelers erop letten, het zijn immers ook kostbare vellen, maar toch waaien ze wel eens weg. Als de sloten gemaaid worden, worden het honderden snippertjes.” Robin is positief: “Ik haal ze uit de sloot, als de fruittelers na het sorteren de bodems uit de kist halen, waaien ze ook niet weg. Mijn tip zou zijn: ‘fruit eruit, bodem eruit.’ Misschien lukt het dan wel om wegwaaien te voorkomen.” Duimpjes en getoeter De reacties die Robin krijgt zijn overweldigend. “Ik krijg zo veel positieve reacties onderweg. Mensen stoppen voor een praatje, vertellen dat ze het ook doen en dat het fi jn is dat het een keer heel goed gebeurt, ik krijg duimpjes, mensen toeteren. Het gaat echt leven, precies zoals we hoopten! Afgelopen zomer was ik gewoon een toeristische attractie. 10 Scheldestromen | lente 2020 Duitsers, Belgen en andere fi etsers stopten om te vragen wat ik deed en waarom.” Robin is nu bijna een jaar bezig en ziet effect. “Ik kom terug op dezelfde plekken en er ligt bijna niks. Als er minder ligt, wordt er ook minder weggegooid.” In de winter wordt er wel minder weggegooid weet Robin want: “Met handschoenen aan eet je geen zak chips leeg…” Overigens is volgens Robin niet de schooljeugd de boosdoener maar eerder de puberende automobilist. “Toen de KFC openging, zag ik dat de volgende dag gelijk in de berm. Vooral rond afritten van doorgaande wegen is het raak.” Hé, er ligt minder! Het zwerfvuil ruimen brengt hem rust en ritme en contact met mensen. “Ik leer Kapelle nu echt goed kennen. Heb contacten met wegbeheerders, boeren, natuurorganisaties en ben heerlijk eigen baas. Ik doe het drie dagen in de week, verzin zelf waar ik naartoe ga.” Hij heeft eer van z’n werk en krijgt veel voldoening. “Als de maaichauffeur langskomt hoop ik echt dat-ie ziet: ‘Hé, in Kapelle ligt er minder’. Maar waarschijnlijk is het net als thuis, als de kamer van m’n zoon netjes opgeruimd eruit ziet, valt het niet op. Schoon is heel gewoon.” Wij weten wel beter. Dat is dankzij Robin Valentijn en al die andere Zeeuwen die hun handen uit de mouwen steken. Robin plaatst #zwerfi e’s van z’n vondsten op Instagram: @kapelse_bakfi ets
inzendingen welkom: communicatie@scheldestromen.nl redactie: Joséphine van Belzen post! ‘Het land dat fi er zijn zonen prijst, En ons met trots de namen wijst,’ eerste regels van 2e Zeeuws volkslied couplet Waterschapsbelasting Elk jaar valt hij op de mat: de aanslag waterschapsbelastingen. Niet leuk, wel noodzakelijk. Het waterschap gebruikt uw belastinggeld voor de bescherming van Zeeland tegen overstromingen, het zuiveren van rioolwater, veilige wegen en fi etspaden in het buitengebied en het tegengaan van wateroverlast bij regen of tekort aan water bij droogte. Sabewa Zeeland int deze belastingen voor het waterschap. Het waterschap stelt wel de tarieven vast. Meer informatie: www.sabewazeeland.nl Geen goede tip In het blad Scheldestromen staat op pagina 14: ‘Rotte appels en peren? Graag!’ U geeft de tip dit fruit aan de vogels te geven. Dit is geen goede tip! Met dit fruit lok je ratten je tuin in!!! Ratten vormen een enorme bedreiging. Er dreigt zelfs een rattenplaag. Wij hebben ratten in onze woonwijk en kregen het advies absoluut geen fruit of ander voedsel buiten achter te laten. Het lijkt me slim dat u deze tip herroept. Verder heeft u wel een leuk blad! Ik lees het altijd (bijna) helemaal. Mvg Caroline Hollebrandse De tip is overgenomen uit het boekje 'Maak van uw tuin een vogelparadijs' van Nico de Haan, maar dat moet natuurlijk geen rattenparadijs worden. Het was bedoeld om mensen op het idee te brengen vogels blij te kunnen maken met een stukje appel. Uiteraard met mate. Team Communicatie Werken of stage lopen bij het waterschap? Kijk op onze website: scheldestromen.nl/vacatures en scheldestromen.nl/stage Lente: wanneer de zon loodrecht boven de evenaar staat begint bij ons de astronomische lente, meestal op 20 maart. De meteorologische lente begint op 1 maart. (info van het KNMI) Veelgestelde vraag: Waarom plaatst het waterschap mollenklemmen? Om veilige waterkeringen te houden doen we aan mollenbestrijding. Per locatie een week per jaar. Een erkend mollenbestrijder doet dit, buitenom het seizoen. Hij graaft een graszode af, plaatst de klem strak ín de gang, met de klem naar beneden. Dan gaat de graszode er weer over heen met daarop een witte streep. De mollenbestrijder inspecteert het terrein drie keer per week. Scheldestromen | lente 2020 11
Vraag een voorbijganger waar hij het waterschap van kent, en de kans is groot dat hij antwoordt: “Van de belastingen”. De 21 waterschappen in Nederland gebruiken inderdaad eigen belastinggeld om droge voeten en schoon water te garanderen. Hoe zit dat bij onze buurlanden? door Danielle Steijn-Laing Over de 12 Scheldestromen | lente 2020 grens
en zorgen ze voor hygiënische omstandigheden voor de landbouw. Landeigenaren zijn daarmee de belangrijkste doelgroep. De organisaties zijn afhankelijk van lokale belastingen, gemeentelijke en overheidssubsidies voor onderhoud en investeringen en verplichtingen van grondeigenaren. Beslist geen zekerheden dus. Landbouwers hebben inspraak omdat ze wel direct belastingen afdragen. De polders en wateringen zijn niet de enige die zich bezighouden met waterveiligheid en schoon water. In België zijn de gewesten, provincies, gemeenten en de Vlaamse Milieumaatschappij hier eveneens verantwoordelijk voor, waardoor er veel afgewogen en afgestemd moet worden. Duitsland Duitsland spant de kroon met 1.850 waterbeherende organisaties, die deels ook al uit de 13e eeuw Boeren werkten eeuwen geleden al samen om hun landerijen droog te houden. In de tweede helft van de 13e eeuw ontstonden zo de eerste waterschappen. De taken zijn wettelijk geregeld en grotendeels ondergebracht bij de waterschappen. Om die taak structureel te financieren, heffen de waterschappen belastingen in de vorm van de watersysteemheffing en de zuiveringsheffing. Een gemiddeld gezin in Nederland betaalt € 325,- per jaar aan het waterschap. Doordat waterschappen zich alleen richten op waterveiligheid en schoon en voldoende water*, hoeven de waterschapstaken niet te concurreren met zaken als kunst, sport en huisvesting. Verenigd Koninkrijk In het Verenigd Koninkrijk zijn 112 afwateringsorganisaties, 13 regionale overstromingsen kustcomités, 3 nationale overstromingsautoriteiten, een tiental private autoriteiten, drink- en rioolwaterorganisaties, gemeenten en corporaties verantwoordelijk voor waterveiligheid. Hun diverse belangen worden vertegenwoordigd in de Association of Drainage Authorities (ADA) die sinds 1937 bestaat. De organisaties zijn afhankelijk van lokale belastingen en heffingen, overheids- en EUsubsidies en partnerschapsbijdragen, maar ook van liefdadigheid. Ze moeten geregeld de afweging maken waar het geld naar toe gaat. ADA ziet de verdienste van het Nederlands systeem, maar is daar niet makkelijk te realiseren. De organisatie stimuleert de samenwerking en zorgt ervoor dat alle partijen samen strategisch nadenken over de langere termijn. België België telt 31 polders en wateringen. Deze zijn net als in Nederland ook al in een ver verleden ontstaan. Onlangs zijn ze in aantal gehalveerd. Wettelijk gezien beschermen zij hun beheergebied tegen wateroverlast stammen. In elk gebied is het anders geregeld. Langs de kust zijn er enkele Deichverbande die zich focussen op dijken. Duitsland heft wel belastingen voor drinkwater en afvalwaterzuivering, waardoor geld voor goed waterbeheer deels is gewaarborgd. Omdat er zoveel organisaties bij betrokken zijn, is het ook hier moeilijk afstemmen. Daarom zijn er in Duitsland acht regionale verenigingen opgezet die de krachten van al die organisaties proberen te bundelen. In Nederland is het belang voor goed waterbeheer groot en misschien daarom zo efficiënt geregeld. Zo waren er in 1950 nog 2.647 waterschappen en nu nog maar 21. Soms lijkt het dat wij Nederlanders veel moeten betalen. Maar als overheden keuzes moeten maken tussen sterkere dijken of meer huisvesting dan bestaat de kans dat het waterbeheer het aflegt. Daarom is het betalen van waterschapsbelasting niet altijd leuk maar wel heel noodzakelijk. * Waterschap Scheldestromen heeft - net als vier andere waterschappen - ook een wegentaak. Scheldestromen beheert en onderhoudt 4.000 kilometer polderweg. Scheldestromen | lente 2020 13
buitenn door Chantal de Putter Matthäus Passion 59% van Nederland zou onder water komen te liggen als we niets aan waterbeheer zouden doen. Rond de paastijd wordt traditiegetrouw de Matthäus Passion opgevoerd in verschillende kerken door heel Nederland. In Zeeland wordt de Passion onder andere opgevoerd op 29 maart in de basiliek in Hulst en op 4 april in de SintBaafskerk in Aardenburg. Zet de bloemetjes buiten! Wilt u bijzondere zomerplanten in uw tuin? Denk ook eens aan zomerbollen zoals dahlia’s, lelies, knolbegonia’s en gladiolen. Plant de bollen in maart, april en mei en geniet hartje zomer van deze mooie bloemen! Film De Slag om de Schelde Vanaf november 2020 is de fi lm De Slag om de Schelde in de bioscoop te zien. Afgelopen winterperiode zijn op diverse (waterschaps)locaties in Zeeland opnames gemaakt. In WOII hadden Britse, Canadese en Poolse troepen de opdracht om de Westerschelde, de toegangsweg naar Antwerpen, te veroveren op de Duitsers. De Antwerpse haven was voor de geallieerden van cruciaal belang voor de toevoer van troepen en materiaal. Lente Gooi de ramen open, laat de wereld binnen. De lente kan beginnen! Doe mee! In mei organiseren we tijdens de Week van Ons Water drie activiteiten verspreid over Zeeland. Opgeven kan vanaf half april via scheldestromen.nl/weekvanonswater Van zaterdag 28 op zondag 29 maart begint de zomertijd en gaat de klok een uur vooruit. Dit ezelsbruggetje helpt: voor-jaar is voor-uit. • 7 mei Rondje Riool: rondleiding op onze zuivering en Energiefabriek in Ritthem, vanaf 12 jaar. • 9 mei Brakke Beestjes en kijkje in gemaal De Noord op SintMaartensdijk, activiteiten voor jong en oud. • 14 mei Op pad met de Rattenvanger, wandeling van ongeveer een uur in de Zak van Zuid-Beveland, vanaf 12 jaar. 14 Scheldestromen | lente 2020
Meer groene schoolpleinen Basisschool CBS De Kamperschouw uit Kamperland heeft het schoolplein rigoureus aangepakt en gaat voor een groener plein. Tegels hebben plaatsgemaakt voor schelpjes en schors. Verder hebben ze een buitenleslokaal gemaakt, een eetbare-plant-heuvel aangelegd en er is grond gestort waar Zeeuwse struiken op worden geplant. De school gaat ook een heuse moestuin aanleggen. Goed werk Kamperschouw! Gemaal De Valle open tijdens Boerentocht Op vrijdag 22 mei, de dag na Hemelvaart, wordt weer de Noord-Bevelandse Boerenroute georganiseerd voor fi etsers en wandelaars. Voor de fi etsers is een mooie belevingsroute van ongeveer 30 kilometer uitgezet op het oostelijk deel van Noord-Beveland. U komt langs Delta Farms, de Katse kerk, diverse boerenbedrijven en ons poldergemaal De Valle. Voor de wandelaars is een tocht uitgezet van 12 km. Meer informatie vindt u op www.zlto.nl/noordbeveland Stadswandeling Vlissingen met gids Beleef Vlissingen tijdens een wandeling met een gids door de oude stad: waar woonde Michiel de Ruyter en hoe hoog stond het water tijdens de stormvloed van 1 februari 1953? U kunt ook de bevrijdingsroute lopen. Deze staat in het teken van de Slag om de Schelde en de bevrijding van Vlissingen. Komt u met het fi etsvoetveer naar Vlissingen? De zonnetrein brengt u naar de markt van Vlissingen waar de historische wandelingen starten. www.stadswandelingvlissingen.nl Op peil 61.000 duikers, 1.300 stuwen, 54 poldergemalen en 13 sluizen houden het waterpeil in de Zeeuwse waterlopen op orde. Op puzzeltocht door Zeeland Belduna PuzzeltochtOnline maakt puzzeltochten door heel Nederland en heeft voor Zeeland twee puzzeltochten uitgezet: Een autopuzzeltocht van ongeveer 150 km die u langs Middelburg, Veere, Neeltje Jans, Zierikzee en het Watersnoodmuseum voert. De tweede puzzeltocht is een wandelpuzzeltocht door Middelburg van ongeveer 6 kilometer. De tochten zijn gratis te downloaden via www.puzzeltochtonline.nl Twee musea onder één dak in Bruinisse De geschiedenis van Bruinisse, van een ver verleden tot de huidige situatie wordt prachtig verbeeld en gepresenteerd in Brusea, twee aan elkaar gekoppelde musea; het Visserijmuseum en ’t Vissersuusje. In het Visserijmuseum maakt u kennis met de eeuwenoude geschiedenis van de mosselkweek en visserij. ’t Vissersuusje is het oudste pand van het dorp. Hier kunt u zien hoe men meer dan 100 jaar geleden leefde. Het kindvriendelijke Brusea aan de Oude Straat 23 is open vanaf 18 april 2020. Scheldestromen | lente 2020 15
Hoe is het om... binnenvaartschip ...te leven op een 16 Scheldestromen | lente 2020
Ze vormen een gewoon gezin maar hebben een bijzondere woon- en werkplek. Pascal (29) en Eva Kuipers (28) wonen met kinderen Isa (5) en Gijs (2) en een baby op komst op hun eigen binnenvaartschip, de ‘Mcs. Vios’. door Jaap van Liere Pascal is opgegroeid met scheepvaart. Als schipperszoon en na een opleiding op het STC Rotterdam was de binnenvaart een logische keuze. Echtgenote Eva komt, zoals dat heet, ‘van de wal’. “Dan is het leven op het water eerst wel even wennen!”, zegt ze zelf. Verder zijn er nog Filipijnse matrozen aan boord: Jessie, Julius en Kenneth. Zij varen telkens zes maanden mee om dan voor drie maanden naar huis te gaan, zo zijn er altijd twee aan boord. Eigen ontwerp Omdat het schip kortgeleden gebouwd werd, konden veel wensen van Pascal en Eva in vervulling gaan. De woon- en slaapkamers doen dan ook niet onder voor die van een gewone woning. Ook de apparatuur op het schip is indrukwekkend. Zo maken de vele camera’s het mogelijk alles in de gaten te houden. De hele stuurhut kan hydraulisch omhoog en door uitschuifbare ‘spudpalen’ kan het zich verankeren. Puzzelen Het laden en lossen van het schip is altijd weer een logistieke puzzel. De 320 containers moeten als een gigantische blokkendoos op de “Je moet behoorlijk flexibel zijn” juiste plek worden geplaatst. Hierbij moet rekening worden gehouden met grootte, gewicht, bestemming en windbelasting. “Bijna altijd verandert er op het laatste moment nog wel iets in de planning, dus je moet wel behoorlijk flexibel zijn”, vertelt Pascal. Familiebedrijf Het is een echt familiebedrijf. Door omstandigheden moest Pascals vader onlangs een stapje terug doen waardoor Pascal nu samenwerkt met zijn jongere broer als aflosser. Zo kan het gezin ook af en toe ‘naar huis’ want het schip is geen permanente woning. Normaal gesproken wonen ze één week per maand aan de wal. Grootste Vios De naam van het schip gaat al generaties mee. De overgrootvader van Pascal kocht met hulp van een scheepswerf zijn eerste schip. Als eerbetoon aan de werf werd het schip ‘Vios’ gedoopt. Alle opvolgende schepen binnen de familie dragen sindsdien deze naam. Zo ook de huidige ‘Vios’ die in mei 2019 in de vaart werd genomen. Met zijn lengte van 135 en breedte van 11 meter, een tonnage van 4098 ton en een taxatiewaarde van 5,2 miljoen euro is dit de laatste en grootste ‘Vios’ in een lange rij. Jammer van het cakeje Ze varen veelal tussen Gent, Terneuzen en Antwerpen. Doordat ze ’s avonds altijd wel ergens aan een kade liggen, kan Gijs naar de peuterspeelzaal en Isa naar de basisschool in Terneuzen. Er zitten nog vier andere schipperskinderen in haar klas. Het brengen is voor Eva vaak een race tegen de klok. Op de terugweg worden de wekelijkse boodschappen gedaan. Als de kinderen niet naar school gaan, moeten ze aan boord vaak wel bezig worden gehouden. Zo werden er afgelopen week nog cakejes gebakken. Jammer dat papa het laatste cakeje had opgesnoept! Gelukkig komen er soms ook vriendjes of vriendinnetjes, ook ‘zonder bootje’, spelen. In de zomer wordt er een grote ‘box’ opgezet op het buitendek compleet met zwembad en zandbak waar de kinderen veilig in kunnen spelen. Niet niksen Eva heeft alle schippersdiploma’s behaald om het schip te mogen besturen. Toch staat vooral Pascal in de praktijk aan het roer. Eva noemt zichzelf weleens ‘huisvrouw aan boord’. Gelukkig blijft er nog tijd over voor hobby’s zoals het op bestelling ontwerpen en maken van stickers en handwerken. “Ik moet altijd wel met iets bezig zijn. Je zal me niet zo snel zien nietsdoen.” Gemeenschap Vaak komen ze in havens dezelfde schepen tegen, iedereen kent elkaar en leeft met elkaar mee. Dat is een van de mooie dingen van het leven op het water. De Filipijnse bemanningsleden gaan vaak op bezoek bij landgenoten op andere schepen. Het is echt een bijzondere wereld om te wonen en te werken maar wat Pascal en Eva betreft bevalt dit leven voorlopig prima! Scheldestromen | lente 2020 17
Wat gebeurt er toch met het water dat thuis in de gootsteen of toilet verdwijnt? Het verdwijnt in een bijna onzichtbare ondergrondse wereld van buizen en pompen. 4.700 Gemeentelijke pompunits In Zeeland ligt er ki 5.000lometer rioolbuis Pompen van gemeente persen het rioolwater verder. Vanuit het rioolgemaal wordt het rioolwater vervolgens via ondergrondse buizen naar de zuivering gepompt 15 RioolWaterZuiveringInstallaties maken het water weer schoon 157 Rioolgemalen van het waterschap Per jaar zuivert het Waterschap bijna Rioolwaterzuivering Het schone water gaat de sloot in 50 miljard liter vuil water. Dat zijn 20.000 olympische zwembaden vol! Verantwoordelijkheid: Verantwoordelijkheid: Gemeente
in de steigers Waterbodemsanering haven Goes • Aannemer: Combinatie Kloosterman-Smits • Totale projectkosten: € 1,7 miljoen • Duur werk is ca. 4 maanden, voor vaarseizoen gereed • Te baggeren: 12.000 m3 • Lengte damwand jachthaven de Werf: 185 meter • Lengte damwand in havenkanaal: 105 meter op 2 locaties “Maakt me niet uit hoe, maar eind deze week moet het baggeren klaar zijn.” Ik sta op de kade van de stadshaven in Goes met Dick Varkevisser, toezichthouder. “Dit weekend moeten alle boten die hier lagen weer terug op hun plek zijn. Anders hebben we een serieus probleem.” door Rudy Visser Planning is als een treintje Goes “Niet voor niks het stilste baggerschuitje” “Samen met de gemeente Goes werken we hier middenin de stad met rondom huizen. Dus dat vraagt wel bijzondere maatregelen. Het baggerbootje dat je hier ziet, is een van de geluidsarmste schuiten van Nederland. Een bedrijf van vader en zoon uit Friesland. Met drie poten (zogenaamde spudpalen) loopt het bootje als het ware door de haven. Het vervuilde slib wordt met een drijvende leiding afgevoerd. Om vervuiling niet in het achterliggende havengedeelte te laten stromen, is er onder de brug een luchtbellenscherm gemaakt. Dit gebeurt met perslucht. Niet met, zoals gewoonlijk, een aggregaat. Nee, zo’n ding draait 24/7 en zou teveel overlast geven aan de omwonenden. Daarom heeft de aannemer ingenieus een elektromotor gemaakt. Vrijwel geluidloos dus.” Het vervuilde slib komt via een lange leiding uiteindelijk in een binnenvaartschip. Maar niet zomaar een schip. Het is een van de duurzaamste schepen van Nederland en heeft een zogenaamd Goldlabel. Geluidsarmste baggerschip, duurzaamste binnenvaartschip. Daar stopt het niet bij. Dick: “Wat hier door de leiding komt is water en vies slib. Uiteindelijk willen we alleen het vieze slib naar de stortlocatie (de Slufter) in Rotterdam afvoeren. Om het slib sneller te laten bezinken, voegen we halverwege een bindmiddel (fl occulant) toe. Dat zorgt ervoor dat het slib in een paar seconden bezinkt en zodoende het schone water weer terug het kanaal in kan. Dus ja, eigenlijk is dit best een bijzonder baggerwerk. Maar eerst dit weekend de boten weer terug.” Het project krijgt subsidie via provincie Zeeland. Scheldestromen | lente 2020 19
Koewacht Denk je aan het voorjaar, denk je aan lammetjes in de wei, bomen die bloeien en de zon die zijn intrede weer doet. Het voorjaar is natuurlijk ook de glorietijd van een Zeeuwse delicatesse, de asperge. door Bas Dingenouts Wie van Hulst naar Axel rijdt, is het bedrijf misschien al menigmaal gepasseerd. Vlakbij Absdale, maar nog net in Koewacht, ligt het bedrijf De Letter Asperges & Zo. Op een van de weinige plekken in ZeeuwsVlaanderen worden daar, in groten getale, asperges uit de grond gehaald. Dit heeft alles te maken met de samenstelling van de bodem daar. Waar in Zeeuws-Vlaanderen vooral de zware klei de boventoon voert, ligt in dit buitengebied van Koewacht een stukje zandgrond. En laat dat nu net de ondergrond zijn, waar de asperge het best op gedijt. 8,5 hectare wit goud Eigenaar Tom de Letter en zijn vrouw Moniek hebben hun leven voor een groot deel gewijd aan het witte goud. “Van origine is ons bedrijf een akkerbouwbedrijf, dat sinds 1970 in de familie is. We hebben ook heel lang varkens gehouden, maar hier zijn we zeven jaar geleden mee gestopt. Zelf ben ik in 2002 in het bedrijf gekomen. In 2014 is mijn vader uit het bedrijf gestapt, maar hij helpt nog steeds regelmatig mee. Samen met mijn vader ben ik begin deze eeuw op kleine schaal begonnen met het telen van asperges. De afgelopen jaren heeft de aspergeteelt een enorme vlucht genomen. We zitten momenteel aan zo’n 8,5 hectare 20 Scheldestromen | lente 2020 grond, waar we asperges op verbouwen. Een groot deel verkopen we vanuit onze eigen winkel, waar we ook allerlei andere producten hebben liggen. Dat was in de beginjaren nog wel anders hoor. Toen was het vanuit de oude garage zo ongeveer aan de kant van de weg verkopen.” Seizoen De aspergetelers in het Zeeuws-Vlaamse zijn op een hand te tellen. In het oostelijk deel van de regio is Tom zelfs de enige boer die asperges verbouwt. Het maakt dat hij aan heel veel restaurants in de streek en over de grens levert. “In totaal leveren we aan meer dan zestig restaurants. Of het druk is in deze periode? Nou, dat kun je wel zeggen haha. Ik kijk aan de ene kant ontzettend uit naar de asperge-periode, maar ben ook heel blij als het er weer op zit. In de topdrukte maken we zeven dagen in de week dagen van zo’n dertien uur. Dat is natuurlijk geen heel jaar vol te houden. Het seizoen loopt van april tot en met het einde van juni. De 24e juni wordt traditioneel beschouwd als het einde van het seizoen. Daarna moet je echt geen asperges meer uit de grond willen halen. De regel is dat iedere kilo die je na die datum uit de grond haalt, twee kilo minder aan opbrengst het jaar erna betekent.”
Asperges van Zeeuws-Vlaamse bodem Scheldestromen | lente 2020 21
Topdrukte in het bedrijf. Per dag komt zo’n 600 kilo aan asperges uit de grond die ze in hun eigen winkel verkopen en aan restaurants leveren. Rijke oogst Het planten van de asperges begint over het algemeen in maart. In het eerste jaar na planten wordt er niet geoogst. Daarna gaat een plant over het algemeen een jaar of tien mee. Het is al met al dus een rijke oogst die de plant met zich meebrengt. Maar het levert ook veel werk op. Uitkijkend over de weidse vergezichten en eindeloze rijen aspergeplanten, zijn in de verte een aantal werknemers van Tom te ontwaren. Zoals wel vaker het geval is, zijn de mensen afkomstig uit Polen. “Zeker voor seizoenswerk als het aspergesteken, wordt vaak een beroep gedaan op buitenlandse krachten. Tijdens het aspergeseizoen komen ze naar ons om te werken. We zorgen ook voor inwoning bij ons op het erf. Sowieso zijn er al zes werknemers de hele dag bezig met het aspergesteken. Per dag komt er dan ook al gauw zo’n 600 kilo aan asperges uit de grond.” Excursies Zoals de bedrijfsnaam al zegt zijn het niet alleen asperges waar de familie De Letter zich mee bezighoudt. Zo worden er ook aardappels en suikerbieten geteeld. Daarnaast organiseren Tom en Moniek verschillende andere 22 Scheldestromen | lente 2020 activiteiten. “Moniek is bijvoorbeeld heel druk met het organiseren van kinderfeestjes. We hebben een leuk speeltuintje en een boerderij is sowieso een heerlijke plek voor kinderen natuurlijk. Daarnaast hebben we ook alle faciliteiten om bijvoorbeeld een trouwfeest te organiseren. We hebben een grote feestzaal, die van alle gemakken is voorzien. Het aspergeseizoen is natuurlijk maar beperkt qua duur, dus moet je ook kijken wat je verder nog aan activiteiten kunt ontplooien. Dat doen we zeker, niemand hoeft bang te zijn dat we ons vervelen. Tijdens het seizoen geven we trouwens ook gemiddeld drie keer per week excursies op het land.” Als je de hele dag bezig bent met asperges, eet je dan eigenlijk zelf nog asperges? Het is een vraag waar Tom duidelijk antwoord op heeft. “Het is en blijft natuurlijk het witte goud. Dus ja, we eten er zelf ook smakelijk van. Al moet ik wel zeggen, dat het vooral in het seizoen is hoor. Net als veel mensen eten we ze niet het hele jaar door. Maar als het seizoen aangebroken is, dan eten ook wij er veel van. Het is zeker niet zo dat ik ze minder lekker ben gaan vinden na al die jaren.”
bijzonder gevonden Kamperland Vloedmuurtjes Droge voeten wil natuurlijk iedereen. Ook onze voorouders hielden zich daar volop mee bezig. Zo ook in Kamperland waar we deze fraaie vloedmuurtjes ontdekten. door Hans Adriaanse Vlak in de buurt van de haven zijn de vloedmuurtjes met coupures te vinden. Een coupure is een bij hoogwater af te sluiten opening in een waterkering. Vaak gebruikt als doorgang voor een weg, (fiets)pad of spoorlijn. Bij dijken ook wel een dijkgat genoemd. De vloedmuurtjes zijn eigenlijk bakstenen muurtjes met natuurstenen ‘kozijnen’. Als het water echt dreigend hoog kwam, werden de openingen met balken afgesloten. Bleef er dan ruimte over tussen muurtje en balken, werd deze opgevuld met mest en zand. Waarschijnlijk stammen de vloedmuurtjes uit de periode van de aanleg van de haven, zo rond 1699. Vanuit de haven gezien lijkt het nut van de vloedmuurtjes gering. Bij Scheldestromen | lente 2020 23 zeer hoog water zouden ze wel het achterliggende land beschermen, maar niet de huizen. Maar historisch gezien hadden ze wel degelijk een beschermende functie. Zeker in de tijd dat Noord-Beveland helemaal omgeven was door water. Toen nog geen sprake was van de Veerse Gatdam en stormvloedkering hadden deze vloedmuurtjes grote waarde.
Ratten worden steeds slimmer Conny Scheele (49), muskusrattenbestrijder Niet eerder vingen we zo weinig muskusratten als in 2019. Conny heeft haar werkgebied in het Oosten van Zeeuws-Vlaanderen. Omdat ze daar slechts tussen de 0 en 5 muskusratten per jaar vangt, werkt ze ook in de rest van Zeeland. Dolblij is ze met haar nieuwe boot. “Hier is 2.200 kilometer aan watergang en zo kan ik m’n werk effi ciënter doen.” Je kunt namelijk niet in elk seizoen vanaf de kant speuren vanwege begroeiing. Want we zetten niet lukraak klemmen, alleen als we sporen zien. Zoals drijvende strontjes, graafsporen en verse omwoeling van de bodem.” “In 2000 werden er alleen al in Zeeuws-Vlaanderen 32.000 muskusratten gevangen. Complete trekkers en combines zakten weg door de enorme graafschade die de muskusrat veroorzaakt. Nu vangen we in heel Zeeland zo’n 2.300 muskusratten per jaar.” “Omdat we als team muskusrattenbestrijders samen verantwoordelijk zijn voor heel Zeeland, werk ik veel in andere gebieden. Geen polder is onbekend. Maar ook als een gebied ‘schoon’ is, moeten we alert blijven. Met 4 nestjes per jaar kun je in een mum van tijd weer tientallen ratten hebben. En die vang je niet zomaar. Ze zijn slimmer geworden. Zo zijn onze klemmen tegenwoordig van rvs, en dat zien ze soms blinken. En vroeger aten ze hele stukken gewas af, nu nemen ze overal hapjes van, dat valt minder op.” door Linda van Dijke
1 Online Touch