0

jaargang 29 | 2020 | www.processcontrol.nl Troebelheidsmeting: Minder afkeur en minder VE Slimme sensoren in de chemische industrie blijven achter op verwachtingen Sensoren en instrumentatie FOCUS-1: een andere kijk op procesinstrumentatie

Betrouwbare niveaumeting onder extremen OPTIFLEX 7200 – Nieuwe generatie geleide radar (TDR) niveautransmitter voor geavanceerde applicaties • Continue niveau- en interfacemeting van vloeistoffen in proces- en opslagapplicaties in de chemische-, energie- en olie en gasindustrie, ook voor zeer lage dielectrische constante (r ≥1.1) • Ontworpen voor tanks, reactoren en drukvaten met bijv. oplosmiddelen, zuur en alkalische media, condensaten, koolwaterstoffen, olefinen, CO2 , schuimmiddelen, corrosieremmers, vloeibaar gas, koelwater • Keramische procesafdichting voor hoge veiligheidseisen voor gevaarlijke media • ATEX, IECEx, NEPSI, cOPSus, NAMUR compliant • Modulair ontwerp voor installatie in smalle ruimtes, procesomstandigheden tot 250°C en 100 bar www.krohne.nl products solutions services

Inhoud Slimme sensoren in de chemische industrie 6 De chemische industrie in Nederland heeft hoge verwachtingen van slimme, draadloze en ATEX-gecertificeerde sensoren die realtime de prestaties van installaties kunnen monitoren. “De kwaliteit van de meeste sensoren blijft echter achter bij de verwachtingen. Ook zijn veel chemiebedrijven organisatorisch nog niet klaar voor grootschalige toepassing”, stelt Pieter Geelen, Manager Data & Technology van Sitech Asset Health Centrum in Geleen. Troebelheidsmeting zorgt voor minder afkeur en minder vervuilingseenheden 12 Troebelheidsmetingen worden in de Nederlandse procesindustrie relatief weinig gebruikt, terwijl er, vooral in de food, zeker interessante toepassingen voor zijn. Het meest gebruikte alternatief, geleidbaarheidsmeting, is vooral vanwege de afhankelijkheid van een constante temperatuur, niet realtime te gebruiken en dat kost in veel applicaties onnodig veel geld. Met de Klay Instruments KTS- en KTM-sensoren, geheel uit RVS vervaardigd, is een realtime inzicht in troebelheid binnen handbereik. Een heel andere kijk op procesinstrumentatie en procesautomatisering Wat als je een stuk of vier belangrijke procesparameters in één instrument kunt meten? En wat als je dankzij compacte en steeds goedkoper wordende computerkracht complete procesautomatiseringslagen kunt overslaan omdat je die decentraal in de instrumenten verwerkt? Dat instrument bestaat en heet de FOCUS-1. Volgens de bedenkers van het instrument biedt de gekozen richting mogelijkheden die nu nog onmogelijk zijn. Elektrische oplossingen grootste concurrenten van pneumatische cilinders 34 Lineaire bewegingen zijn op verschillende manieren te realiseren. Met pneumatische en hydraulische cilinders, elektrische actuatoren, riem- of spindel aangedreven units, spindelhefelementen, lineaire motoren en, last but not least, de ruimtebesparende duwketting. Waren tot zo’n tien à vijftien jaar terug pneumatische oplossingen dominant, inmiddels hebben elektromechanische varianten al zo’n 20 tot 30% van de ‘lineaire pneumatiekmarkt’ overgenomen. Elektrische actuatoren knagen zelfs al enthousiast aan de onderkant van de hydrauliekmarkt. Deze elektrificatie zal de komende jaren in versneld tempo doorzetten. Samen met experts van AXIS & Stuifmeel BV uit Waddinxveen namen we een kijkje in de wereld van lineaire aandrijvingen. 24 En verder: Column Henk Krols 10 Vortex flowmeting in sanitaire applicaties 17 IoT kan waterschappen helpen 20 Column Erik Stokman 22 Nieuws 29 Advertorial Bosch Rexroth Column Mark Beunk 32 40 Industrie 4.0 is relevanter dan ooit 44 Bedrijvenwijzer en agenda 46 3

TWO STEPS AHEAD Hoe bereiden we ons voor op de uitdagingen van de toekomst? Met visie en vooruitzicht. Loop altijd minstens twee stappen voorop met het open en schaalbare automatiseringsplatform ctrlX AUTOMATION. www.boschrexroth.nl/ctrlx

Colofon Redactioneel Tel je zegeningen vakblad over procesbesturing en -optimalisatie Process Control verschijnt 7x per jaar (zowel print als digitaal) Hoofd- en eindredactie Drs. Joeri van der Kloet joeri.vanderkloet@processcontrol.nl www.processcontrol.nl Medewerkers aan dit nummer Adriaan van Hooijdonck Frank Senteur Rob Hommersen Henk Krols Mark Beunk Erik Stokman Uitgever AcquiMedia Amstelwijckweg 15, 3316 BB Dordrecht Henk van der Brugge 0184-481041 henk@acquimedia.nl Bladmanagement en advertentieverkoop AcquiMedia Henno Ploeg, MSc 0184-481045 henno.ploeg@processcontrol.nl Vormgeving Jessica Dales, Dock35 Media B.V. Druk Damen Drukkers B.V. Abonnement € 79,- excl. BTW (ontvangst print en digitaal) Buitenland € 109,- excl. BTW Jaargang van 7 achtereenvolgende uitgaven Disclaimer AcquiMedia heeft deze uitgave op de meest zorgvuldige wijze samengesteld. AcquiMedia, (hoofd)redactie en auteurs kunnen echter op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de gegevens. Uitgever, (hoofd)redactie en auteurs aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard dan ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op informatie in deze uitgave. Copyright Het is niet toegestaan om zonder uitdrukkelijke toestemming van de uitgever foto’s of (gedeelten van) teksten uit deze uitgave over te nemen. Ook met toestemming van bronvermelding is verplicht. De titel Process Control is eigendom van Adept BV en wordt in licentie uitgegeven door AcquiMedia. ISSN 1387 - 5825 Sensoren en instrumentatie FOCUS-1: een andere kijk op procesinstrumentatie Sommige mensen schijnen nog niet helemaal te beseff en dat corona een vrij ingrijpend economisch gebeuren is. Kijk, dat de koning er volgend jaar vijf procent op vooruit gaat is alleen maar een teken dat je geen corona hoeft te hebben om je smaak te verliezen, maar sommige gewone stervelingen met een loondienstbetrekking mogen zich af en toe ook even achter hun oren krabben voordat ze hun mond open doen. Bij Tata Steel krijgen ze dit jaar geen kerstpakket, net als vorig jaar overigens. Volgens Gerrit Idema van de centrale ondernemingsraad komt dat hard aan bij de medewerkers. Wél krijgen ze nog, conform CAO-afspraken, nog eenmalig 280 euro per persoon uitgekeerd, wat Idema een ‘vervroegd kerstcadeautje’ noemt. Maar goed, bij Tata wordt er hard gewerkt en echt niet voor enorme salarissen, dus die teleurstelling snap ik dan. Bovendien staan er daar veel banen op de tocht, dus dan mag je klagen. Wat ik niet snap is dat rijksambtenaren, die men doorgaans niet direct associeert met hard werken (toch?), een ‘coronabonus’ krijgen, te weten een loonsverhoging van 0,7%, een eenmalige gift van 225 euro en een ‘thuiswerkvergoeding’ van 363 euro. Als ZZP’er die al zeker tien jaar geen kerstpakket, loonsverhoging, dertiende maand, bonus, of thuiswerkvergoeding heeft gehad, maar wel blij is met prettige opdrachtgevers, weet ik uit ervaring juist dat thuiswerken veel goedkoper is dan op een kantoor zitten. Om te beginnen de reiskosten. Dat hoef ik niet uit te leggen toch? Auto’s en treinen kosten nu eenmaal geld. Meestal meer dan de reiskostenvergoeding zelf. Maar als je thuiswerkt hoef je ook geen pak aan. Een joggingbroek zit veel lekkerder. Op jaarbasis scheelt dat een ambtenaar netto 1 pak (als je een pak elke dag een heel jaar draagt, is het wel aardig versleten). Uitgaande van zo’n 500 euro voor een redelijk pak, hebben ze nu al meer geld bespaard dan die vergoeding. Heb ik het nog niet eens gehad over vijf euro kostende broodjes tijdens de lunch, versus een boterham met pindakaas, uren meer tijd om je huis op te knappen (versus de ZZP’er klusjesman), enzovoorts. Ik kan nog wel even doorgaan, maar de moraal van mijn verhaal is: tel je zegeningen. Wees anno 2020 blij dat je een baan hebt, dat je pensioen wordt geregeld, dat je met je eigen vliegtuig naar je eigen villa in Griekenland kunt vliegen. Voor veel mensen breekt er een onzekere tijd aan waarin ze een manier moeten vinden om überhaupt brood op de plank te krijgen. Joeri van der Kloet Hoofdredacteur redactie@processcontrol.nl jaargang 29 | 2020 | www.processcontrol.nl Bij de cover Troebelheidsmeting: Minder afkeur en minder VE Slimme sensoren in de chemische industrie blijven achter op verwachtingen Dit nummer gaat het vooral om procesinstrumentatie. Hoewel steeds meer sensoren ‘smart’ worden, is er volgens de makers van FOCUS-1 nog een lange weg te gaan. De FOCUS-1 mag je gerust een revolutionair instrument noemen, niet alleen door het combineren van diverse sensoren in één instrument, maar vooral omdat hij echt smart is. 5

Sensoren en instrumentatie Leveranciers maken beloftes nog niet waar Slimme sensoren in de chem D De chemische industrie in Nederland heeft hoge verwachtingen van slimme, draadloze en ATEXgecertificeerde sensoren die real-time de prestaties van installaties kunnen monitoren. “De kwaliteit van de meeste sensoren blijft echter achter bij de verwachtingen. Ook zijn veel chemiebedrijven organisatorisch nog niet klaar voor grootschalige toepassing”, stelt Pieter Geelen, Manager Data & Technology van Sitech Asset Health Centrum in Geleen. Adriaan van Hooijdonk e afgelopen jaren zijn er verschillende initiatieven opgezet die de grootschalige toepassing van slimme sensoren in de chemische industrie Medewerkers van het Sitech Asset Health Center op het Chemelot-terrein meten realtime de conditie van de assets van klanten. moeten stimuleren. Zo startte in het NoordBrabantse Rijen eind 2015 het fieldlab Campione. Hierin werken verschillende industriële bedrijven, zoals Dow, Fujifilm en SABIC, samen aan voorspellend onderhoud door middel van slimme sensoren. In 2016 spraken vertegenwoordigers van het bedrijfsleven, overheid en wetenschap in het najaar af te gaan samenwerken om de mogelijkheden van sensoren te onderzoeken. Hiervoor stelden ze vijf roadmaps op met pilots en onderzoek. In een van deze roadmaps leggen de initiatiefnemers de nadruk op nieuwe technologieën, zoals de toepassing van slimme sensoren op assets in de chemische industrie. De sensoren houden de status van installaties en individuele onderdelen nauwlettend in de gaten. Als de metingen beginnen af te wijken van de norm, seint het systeem de onderhoudsteams in. Sitech Asset Health Center Eén van de belangrijkste partijen in Nederland die hierop inspeelt, is het in april 2016 geopende Sitech Asset Health Center (SAHC) op het Chemelot-terrein in Geleen. Pieter Geelen, manager Data & Technology, heeft onder meer een achtergrond in de Gezondheidswetenschappen en Business Intelligence en leidt sinds anderhalf jaar een klein team van datawetenschappers, technici en stagiaires. De specialisten monitoren real-time de gegevens van de installaties van klanten, om zo trends te verschaffen over de conditie ervan, genaamd: Condition Based Monitoring. Met de data die in het SAHC binnenkomen, kan Sitech Services (de onderhoudsorganisatie van de bedrijven op het Chemelot complex) een link leggen tussen faalgedrag van apparatuur en de gegevens die dit falen kunnen voorspellen. Hierbij gaat het om een combinatie van proces-, machine-, instrumenten- en omgevingsdata. De computers van het SAHC leggen relaties tussen de enorme hoeveelheid Het Sitech Asset Health Center bekijkt niet alleen data, maar geeft er ook betekenis aan... 6 | nummer 6 | 2020

ische industrie Enkele grote plants op het Chemelot-terrein maken gebruik van de diensten van het Center. Chemische industrie wil meer draadloze en ATEX-gecertificeerde sensoren De chemische industrie stelt hoge eisen aan slimme, draadloze en ATEX-gecertificeerde sensoren. In de praktijk zijn er nog maar weinig beschikbaar, stelt David Dieteren, sinds 2015 process control engineer bij Engineering Solutions van Sitech Services. De meeste sensoren zijn niet ATEX-gecertificeerd en nog steeds met kabels aan installaties verbonden. Om snel en eenvoudig grote hoeveelheden data te genereren, zijn draadloze sensoren essentieel. Toepassing van draadloze sensoren zorgt voor snelle opschaling en een daling van de kosten voor chemiebedrijven. Dat gaat in de gemiddelde chemieplant niet zo eenvoudig als het lijkt. Zo komt het draadloze signaal maar moeilijk door het gewapend beton heen. Bovendien staan er niet overal Wifi-gateways. Daarom gebruikt het SAHC LoRAWAN. Dit is een specificatie voor een telecomnetwerk en is volgens leveranciers geschikt voor lange afstandscommunicatie met weinig vermogen. Geelen is er geen fan van. “Het is het beste wat we op dit moment hebben, maar het maakt onderhoud op afstand, zoals Over The Air updates onmogelijk.” Daarnaast is er volgens Dieteren nog veel verbetering mogelijk om de levensduur van batterijen in draadloze sensoren te verlengen. Een levensduur van gemiddeld twee jaar (afhankelijk van gebruik en locatie) is essentieel om te voorkomen dat technici continu bezig zijn om batterijen te vervangen. Vooral sensoren die hoogfrequente signalen meten, hebben veel energie nodig. “Het klinkt eenvoudig, maar vooralsnog heb ik in de markt een draadloze sensor met een batterij met deze levensduur nog niet gezien”, stelt Dieteren. Tegelijkertijd stelt hij dat de markt volop in beweging is. Er komen steeds meer ATEX-gecertificeerde sensoren bij. Geelen begrijpt waarom de ontwikkeling niet snel gaat. “Leveranciers zijn veel tijd, geld en energie kwijt voor een ATEX-certificering.” 7

gegevens, die onder meer met sensoren in de fabrieken en daarbuiten worden verzameld. Op basis daarvan kunnen de experts van Sitech Services een voorspellend model ontwikkelen, dat aangeeft wanneer een installatie mogelijk een storing gaat vertonen. Het tijdig voorspellen van een mogelijke storing heeft een positief effect op de veiligheid, de betrouwbaarheid en de beschikbaarheid van de installatie. Daarnaast dalen door tijdig ingrijpen de vaste en variabele onderhoudskosten. Dit sluit aan bij de maintenancevisie van Sitech Services, die streeft naar 100 procent voorspelbaar onderhoud. Beperkt aantal assets Hoe staat het vier jaar later met de invoering van deze sensoren in de chemische industrie? “De sector is in ieder geval bezig om op verschillende assets in het proces, zoals drukvaten en compressoren, metingen met sensoren uit te voeren. Dat is in andere branches zeker niet altijd het geval”, stelt Geelen. In een persbericht uit 2016 sprak het Centrum de ambitie uit om binnen drie jaar zeker 5000 equipments te monitoren, al dan niet op de Chemelot-site. Inmiddels maken enkele grote plants op Chemelot gebruik van de diensten, maar de initiële doelstelling is nog niet behaald. Hoe komt dat? “We hebben zelf moeten leren dat er een groot verschil is tussen IT en datavraagstukken. Om te leren hoe zowel de best practices op het gebied van IT en datavraagstukken eruitzien en hoe een schaalbaar platform werkt, zijn we vaker op bezoek geweest bij andere industrieën. Hier hebben we heel veel van geleerd en met deze kennis zijn wij diverse malen terug naar de Dashboard koeltoren monitoring. Operators kunnen via een Realwareveiligheidsbril instructies krijgen om real- time een defecte asset te repareren... tekentafel gegaan om een bruikbaar en schaalbaar platform op te zetten voor de chemische industrie. Sinds juli 2020 is het nieuwe platform operationeel en zijn wij klaar voor een écht grootschalige uitrol van equipments.” Veel chemiebedrijven zijn volgens hem op organisatorisch gebied nog niet klaar voor grootschalige toepassing. Medewerkers moeten bijvoorbeeld wel genoeg kennis in huis hebben om de sensoren op de juiste plaatsen in de plant te plaatsen. “Bovendien zijn werknemers gewend aan een bepaalde manier van werken, en kan het moeilijk zijn om nieuwe processen te adopteren.” Pieter Geelen, Manager Data & Technology van Sitech Asset Health Centrum in Geleen. 8 | nummer 6 | 2020 Klanten begeleiden Daarom besteden Geelen en zijn team veel aandacht aan het begeleiden van klanten die met de technologie aan de slag gaan. De voorkeur gaat uit naar bedrijven die met Condition Based Monitoring hun processen willen verbeteren om meer rendement te halen. Zo ontwikkelde het team een methode om de return on investment van een bepaalde asset met Condition Based Monitoring te berekenen. Echter, zelfs met een positieve ROI valt er nog veel zendingswerk te verrichten, voordat de grootschalige toepassing van dit soort innovatieve technieken in zicht komt. Chemiebedrijven hebben immers mensen nodig die over de kennis beschikken om met deze vernieuwende technologie te werken. Het SAHC werkt vooral met open source software. De ontwikkelingen in de open source communities gaan volgens Geelen veel sneller dan de leveranciers die zich in dezelfde markt bewegen. De chemische industrie doet volgens hem zijn best om steeds meer gebruik te maken van open source software. Zo gebruiken steeds meer bedrijven OPC UA (Open Platform Communications – Unified Architecture). Dit is een open standaard voor horizontale communicatie van machine naar machine (M2M) en voor verticale communicatie van de machine naar de Cloud. Het is leverancieren platformonafhankelijk en ondersteunt uitgebreide beveiligingsmechanismen volgens de specificaties van de chemische industrie. De initiatiefnemers, waaronder Siemens en Shell, spreken van een mijlpaal voor automatisering in de digitale omgeving. Ambitieuze plannen Het SAHC heeft ambitieuze plannen voor de toekomst. Zeker nu in juli het nieuwe

platform in gebruik is genomen. “Momenteel richten wij ons vooral op de plants op Chemelot, maar we willen graag uitbreiden naar de rest van Nederland”, zegt Geelen. Hierbij richt het SAHC in haar nieuwe propositie niet alleen op monitoringservices van losse assets, maar ook op complete productiestraten. Alleen zo is het mogelijk om een gedegen return on investment te berekenen. “Wanneer we met onze technologie een asset tijdig vervangen, maar de rest van de productiestraat levert geen rendement op, halen chemiebedrijven de return on investment niet. Daarom willen we ook complete fabrieken/ productiestraten gaan monitoren, met gemiddeld 150-200 van de meest kritische assets. Hiervoor zijn extra mensen nodig die wij zelf opleiden, zodat ze vervolgens bij SAHC aan de slag kunnen. Wij versturen ook meldingen als er iets mis dreigt te gaan met een asset. Vervolgens bellen we de klant en kijken over de schouder mee hoe we het probleem kunnen oplossen”, besluit Geelen. Emerson Automation Solutions voert succesvolle pilots met slimme sensoren uit “De chemische industrie in Nederland en België kun je vergelijken met een wielerploeg. Ook hier heb je koplopers, middenmoters en achterblijvers. Dat geldt ook voor de toepassing van slimme, draadloze en ATEX-gecertificeerde sensoren”, zegt Dieter Charle. Hij werkt sinds zeven jaar voor Emerson Automation Solutions en leidt het team dat verantwoordelijk is voor Digitalisation and Reliability Solutions. De laatste tien jaar is er volgens hem veel veranderd op sensorengebied. “Er zijn meer toepassingen in diverse sectoren. Ook zijn er nieuwe draadloze protocollen en slimme bedradingstechnieken gekomen die het eenvoudiger maken om grote hoeveelheden data te genereren en te beheren.” Charle ziet een toename van het aantal pilots en projecten, mede gestimuleerd door de coronapandemie. “Hierdoor werken veel chemiebedrijven met een lagere bezetting en zoeken ze manieren om gegevens over assets beter en sneller inzichtelijk te maken. Door slimme algoritmes op de data los te laten, zien bedrijven dat er bij sommige assets veel valt te verbeteren.” Een mooi voorbeeld is een project van Emerson bij een raffinaderij in Antwerpen. De daling van de olieprijs zorgt voor een enorme financiële druk en fluctuatie in de kwaliteit van het aanbod van ruwe olie. Daarom plaatste Emerson verschillende types corrosie metingen in de olieleidingen. Hiermee kan de raffinaderij de absolute afname door corrosie/erosie afleiden om zo het zwavelgehalte en het gehalte vaste deeltjes vast te stellen. “De menselijke interpretatie om op basis van deze gegevens de meest optimale procesparameters vast te stellen is hiervoor te beperkt”, stelt Charle. Door slimme metingen met sensoren en een analyse door algoritmes weet de raffinaderij binnen welke parameters de ruwe olie moet blijven om het meest optimale rendement te behalen. Daarnaast brengt Emerson ook verschillende types akoestische sensoren op de markt om onder meer wanddiktes van leidingen real-time in kaart te brengen. Chemiebedrijven kunnen hiermee vaststellen of een overdrukventiel slecht functioneert om zo emissies van gevaarlijke stoffen onmiddellijk te zien. Sensor met Rosemount X-well™ Technology om onder meer procestemperatuur te meten. Klanten willen geen eigenaar zijn van sensoren en technologie om data te duiden... Een ander voorbeeld zijn vibratiesensoren die de operationele conditie op roterende assets in kaart brengen, waarop voorspellend onderhoud kan worden ingericht. Charle ziet ook een zekere terughoudendheid in de chemische industrie om draadloze sensoren grootschalig toe te passen. “De kosten om extra sensoren te plaatsen, is vaak een reden om het niet te doen.” Toch verwacht hij binnen vijf tot tien jaar dat de chemische industrie ze vaker zal gebruiken. “De komende jaren verwacht ik een verschuiving van een centraal dataprocessysteem naar een distributed asset managementsysteem. Door steeds slimmere sensoren met embedded algoritmes te gaan gebruiken, bewerken we de data in het veld voor. Zo kunnen specialisten nog sneller data interpreteren en is er minder datatransport nodig. Bovendien komen er steeds snellere manieren om data te versturen, denk bijvoorbeeld aan breedband-wifi en 5G.” Daarnaast verwacht hij een toename van augmented reality. Operators kunnen via een tablet of Realware-veiligheidsbril instructies krijgen om real time een defecte asset te repareren.” Dat leidt in de toekomst ook tot een verandering van het businessmodel. “Klanten willen geen eigenaar zijn van sensoren en de technologie om de data te duiden. Dat besteden ze uit aan een bedrijf als Emerson. Onze specialisten kijken vervolgens mee in de plant en geven advies en ondersteuning.” 9

Column Bij uitbreidingen of aanschaf van een nieuw machinepark, is gezond wantrouwen op z’n plaats... Beter vooraf nadenken dan achteraf maatregelen treffen V eiligheid van het personeel is natuurlijk een groot goed. Gelukkig Henk Krols Henk Krols is partner en adviseur bij BMD Advies, de fullservice QHSE partner voor bedrijven. 10 | nummer 6 | 2020 houden steeds meer bedrijven zich aan de wettelijke eisen en toetsen met regelmaat of de arbeidsveiligheid nog op orde is. Dat toetsen van een bestaande situatie is mooi. Nog mooier is het wanneer bij het ontwerp van nieuwe machines of de inrichting van een nieuwe fabriek vanaf de tekentafel mee gedacht wordt en veiligheid de hoogste prioriteit krijgt. Door vanaf het begin een veiligheidsdeskundige te betrekken, worden de risico’s vooraf geïnventariseerd en tot een minimum teruggebracht. Helemaal mooi is dat werknemers op die manier hun werk niet alleen zo veilig mogelijk kunnen uitvoeren, maar ook zo comfortabel mogelijk. Veel bedrijven grijpen te gemakkelijk naar persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM) en vergeten dat dat eigenlijk een laatste ‘redmiddel’ is. De Arbowet schrijft namelijk een arbeidshygiënische strategie voor, een hiërarchisch stelsel van beheersmaatregelen voor risico’s. De cyclus start bij het treffen van bronmaatregelen om de oorzaak van het probleem weg te nemen. Het gebruik van PBM is de allerlaatste stap in de totale cyclus om de medewerker te beschermen. Pas als alle andere maatregelen die blootstelling moeten voorkomen niet afdoende zijn, mag een werkgever PBM voorschrijven. Juist door veiligheid vanaf het eerste begin mee te nemen in de ontwerpen, zijn bronmaatregelen vaak eenvoudiger te treffen en kan het gebruik van PBM teruggedrongen worden. Een mooi voorbeeld hiervan is geluid. Door hiermee bij de bouw van de machines, maar ook bij de plaatsing en inrichting van de installatie rekening te houden en maatregelen te treffen die het lawaai reduceren, is persoonlijke gehoorbescherming vaak niet eens meer nodig. Dat werkt natuurlijk wel zo prettig. Ook voor andere risico’s - denk aan beknelling, struikelgevaar, risico op gas- of stofexplosies en blootstelling aan gevaarlijke stoffen of dampen - geldt dat het beter is om hierover vooraf na te denken, dan achteraf maatregelen te treffen. Dezelfde vlieger gaat op voor het inplannen van loop- en vluchtroutes. Kijken we naar de actualiteit, dan weten we bovendien hoe belangrijk het is dat het personeel voldoende afstand van elkaar kan houden. Bij uitbreidingen of aanschaf van een nieuw machinepark, is gezond wantrouwen op z’n plaats. Als u een nieuwe machine aanschaft, hoort de fabrikant een CE-markering af te geven. Vervelend genoeg is zo’n CE-markering niet altijd waterdicht. Aarzel dan ook niet om een deskundige in te schakelen die de kennis in huis heeft om de discussie aan te gaan met de machinebouwer. Natuurlijk moet een machine die u zelf bouwt ook CE-gemarkeerd worden. Daarbij moet voor elke machine een risicoinventarisatie in de nieuwe omgeving uitgevoerd worden. Bij aanpassingen vervalt de CE-markering en moet deze weer aangevraagd worden. Ook dan is een nieuwe risicoinventarisatie verplicht. In de vorige uitgave schreef ik over de nieuwe Omgevingswet die naar verwachting op 1 januari 2022 ingaat. Dit brengt ingrijpende veranderingen en onzekerheden met zich mee. Hoewel men extra tijd uittrekt voor de voorbereidingen, sluiten wij niet uit dat de doorlooptijd voor een vergunningaanvraag in de opstartfase langer dan gemiddeld zal zijn. Wilt u uitbreiden of zelfs een nieuwe fabriek inrichten en bent u vergunningplichtig? Dan adviseren wij vaart te zetten achter deze plannen en de aanvraag zo snel mogelijk in te dienen. De aanvraag valt dan nog onder het huidige regime, waarmee de kans op vertraging een stuk kleiner is. Hou juist in deze fase van het plannen maken rekening met de milieu- én de arbeidsrisico’s. Dan snijdt het mes aan twee kanten!

Sensoren en instrumentatie RVS KTS- en KTM-sensoren van Klay leveren realtime inzicht in troebelheid Troebelheidsmeting zorgt voor minder afkeur en minder vervuilingseenheden Troebelheidsmetingen worden in de Nederlandse procesindustrie relatief weinig gebruikt, terwijl er, vooral in de food, zeker interessante toepassingen voor zijn. Het meest gebruikte alternatief, geleidbaarheidsmeting, is vooral vanwege de afhankelijkheid van een constante temperatuur, niet realtime te gebruiken en dat kost in veel applicaties onnodig veel geld. Met de Klay Instruments KTS- en KTM-sensoren, geheel uit RVS vervaardigd, is een realtime inzicht in troebelheid binnen handbereik. Redactie Process Control E en troebelheidsmeting kan waardevolle informatie opleveren voor bedrijven in de procesindustrie. Zo kan een troebelheidsmeting in afvalwater iets zeggen over de mate van vervuiling. In de zuivel kan de troebelheid een rol spelen in het bepalen van de hoeveelheid water in de melk, of kan de fasescheiding sneller worden bepaald tijdens CIP-procedures. En zo zijn er meer dan genoeg toepassingen te bedenken. Gebruikelijk In Nederland wordt er gek genoeg relatief weinig gebruik gemaakt van troebelheidsmetingen. Bij onze Oosterburen is dat wel anders, weet Klaas Zandberg, sales engineer procesinstrumentatie bij Klay Instruments. “In de bierbrouwerijwereld is troebelheidsmeting een vrij gebruikelijke meetmethode en in Duitsland heb je bij wijze van spreken op elke straathoek wel een bierbrouwer zitten. Sterker nog, een van de gebruikte meeteenheden van troebelheid komt uit de bierwereld” (zie ook kader “Over troebelheid”. De nieuwe CIP- retourstrengen van de reinigingsset zijn van KTS-sensoren voorzien, waardoor minder product verspild wordt en het afvalwater minder belast wordt. 12 | nummer 6 | 2020 Temperatuurafhankelijk In Nederland is troebelheidsmeting nog relatief onbekend. En dat terwijl er veel meer toepassingen zijn dan de bierbrouwerij en zuivelindustrie alleen. “In elke fabriek waar er CIP/SIP plaatsvindt wil je weten wanneer het water in de retourleiding hergebruikt kan worden, of wanneer het naar het afval moet”, verduidelijkt Zandberg. “Dat wordt nu meestal op basis van een meting met geleidbaarheid gedaan. Dat doet men al jaren en het werkt op zich prima, maar het heeft een groot nadeel: geleidbaarheid is sterk afhankelijk van de temperatuur en die varieert

Voor toepassingen als de bovenstaande, waarbij de troebelheidsmeting in een medium plaatsvindt dat invloed heeft op de werking van de sensor, heeft Klay een speciale verlengde sensor ontwikkeld die in een armatuur kan worden geplaatst. “De sensor kan, zonder het proces te onderbreken, handmatig worden verwijderd en worden schoongemaakt, maar we hebben ook een armatuur ontwikkeld, waarbij de sensor geheel automatisch wordt losgekoppeld, schoongemaakt en weer terug wordt geplaatst”, verduidelijkt Zandberg. In de melkontvangst kelder zorgt een KTS-sensor voor realtime inzicht in de geleverde melk (QT001). nog wel eens in het proces. Voor de schommelingen in temperatuur moet dus gecorrigeerd worden en dat kost tijd. Door een buis met een diameter van 200mm kan in een paar seconden extra al enorm veel product stromen en dat kost uiteraard geld. Niet alleen het verspilde product, maar ook aan energie. Die grote pompen kosten ook gewoon elektriciteit.” Bij troebelheidssensoren is er geen sprake van een vertraging in de meting. Zandberg: “De waarde is realtime en accuraat. Je spoelt daardoor veel minder product weg dan bij een geleidbaarheidsmeting. De terugverdientijd is daardoor zeer kort, ondanks dat een troebelheidsmeting meer geld kost dan een geleidbaarheidsmeting.” Filterbewaking Ook bij filterbewaking, hetgeen in de industrie zeer veelvuldig voorkomt, is troebelheidsmeting interessant. Zandberg: “Een filter wordt meestal toegepast om bepaalde stoffen uit een medium te filteren. Je kunt achter het filter een troebelheidssensor plaatsen om te kijken hoe effectief het filter werkt. Je zou er ook een voor én achter het filter kunnen plaatsen, zodat je beter inzicht krijgt in de vervuiling van je filter.” Over filtertoepassingen gesproken: in de verwerking van wei wordt in de zuivel ook filtertechnologie ingezet. “Een troebelheidsmeting kan daar veel zeggen over de uiteindelijke kwaliteit van de wei”, licht Zandberg toe. Afvalwater Hoewel troebelheidsmetingen vooral voor de foodindustrie zeer interessant zijn, is er buiten de foodindustrie ook zeker plaats voor de meetmethode. “Denk maar eens aan afvalwater”, verduidelijkt Zandberg. “Je ziet vaak dat er in bassins wordt gemeten met een sensor van bovenaf, waarbij de montage en het schoonmaken plus onderhouden van de sensor lastig is. Er zijn ook situaties waarin je realtime in leidingwerk moet kunnen bepalen hoeveel afvalstoffen er nog in het medium zitten. Dan is de verlengde troebelheidsmeting ideaal. Je moet er alleen wel rekening mee houden dat de lens in de sensor voldoende schoon moet zijn om betrouwbaar te kunnen meten, maar daar hebben we een oplossing voor.” Door een buis met een diameter van 200mm kan in een paar seconden extra al enorm veel product stromen en dat kost uiteraard geld... Meetprincipe Een troebelheidssensor werkt op basis van verstrooiing van licht. In de sensor bevindt zich een zender en een ontvanger. Zandberg: “De KTS/KTM-sensor werkt op basis van het absorptie meetprincipe met een 180 graden sensor.” Tussen de zender en de ontvanger is een opening gemaakt, waar de vloeistof doorheen stroomt, conform het EHEDG hygiënisch concept. Het procesdeel is volledig gepolijst (Ra 0,37 micrometer). Zandberg: “De zender is een lichtbron die gebruik maakt van infrarood licht (880 nm). De zender zit in het bovenste dikkere gedeelte. De ontvanger bevindt zich onderin het instrument. De ontvanger meet in hoeverre het licht verstrooid wordt door het medium. In een medium zonder deeltjes, puur water bijvoorbeeld, vindt er geen verstrooiing plaats en is de troebelheid dus nul. Naarmate er meer deeltjes in het medium zitten, vindt er meer verstrooiing plaats en neemt de troebelheid toe.” Profiel Elke vloeistof heeft dus z’n eigen ‘troebelheidsprofiel’, zou je kunnen zeggen. “En daar kan je heel slim gebruik van maken”, weet Zandberg. “Zo hebben we een keer een troebelheidssensor geleverd aan een zuivelbedrijf waarbij ze een systeem hadden bedacht dat moet voorkomen dat een leverancier van geitenmelk per ongeluk de slang aankoppelt op de koeienmelktank. Als je aan de voorkant een troebelheidssensor Voor toepassingen met een hogere mate van vervuiling is er de verlengde KTS en KTM sensor voor montage in een specifiek procesarmatuur.. 13

een meting wilt doen waarbij je melk wilt scheiden van water, heb je een KTM nodig, omdat melk in water een grote mate van verstrooing geeft”, verduidelijkt Zandberg. “In wei, een vloeistof waar minder stoffen in zijn opgelost, kan je prima uit de voeten met een KTSsensor.” Alle sensoren, zowel de KTS als de KTM zijn in een reguliere en verlengde variant verkrijgbaar. De KTS en KTM troebelheidssensoren van Klay Instruments. neerzet en daarachter een klep plaatst, kan je het systeem zo inregelen dat die klep pas opengaat, op het moment dat het troebelheidsprofiel klopt met wat er geleverd moet worden.” KTM en KTS Klay heeft twee soorten troebelheidssensoren in het productgamma: de KTS en de KTM. De meest prijsgunstige KTS-sensor bestaat in drie varianten, elk met een eigen meetbereik. Het uiterste meetbereik van de kortste sensor, de KTS-5, gaat tot 2000FTU. Voor alle toepassingen met een groter meetbereik, is er de KTM-sensor: die heeft een meetbereik van 0 tot 13000 FTU. “Als je Over troebelheid Troebelheid is een interessant fenomeen: het is geen duidelijk gedefinieerde grootheid en daarom is er ook geen strikte SI-eenheid voor. De meest gebruikte eenheden zijn de Nephelometric Turbidity Unit (NTU), Jackson Turbidity Unit (JTU) en Formazine Turbidity Unit (FTU). Binnen de bierbrouwerijen wordt gewerkt met de EBC (European Brewery Convention) eenheid. Alle eenheden zijn weer aan elkaar gerelateerd. Zo is 1 NTU gelijk aan 1 JTU/FTU en dat komt neer op 0,25EBC, uitgaande van de aanwezigheid van 2,05mg formazine (een referentiestof) per liter. Zandberg: “Het gaat uiteindelijk om de hoeveelheid deeltjes per liter medium, meestal water. Dat zegt an sich ook weer niet zoveel, want de waarde zegt alleen iets over het aantal deeltjes referentiestof, niets over andere stoffen. Andere stoffen kunnen uiteraard weer heel andere eigenschappen hebben.” Het aardige is dat de meeteenheid in de praktijk niet eens zo relevant is. “De troebelheidsmeting zegt iets over de verstrooiing in het medium en de gebruiker kan de mate van troebelheid vanuit de meetwaarde zelf vertalen naar een schaal van nul tot honderd procent.” 4-20 en PNP De troebelheidssensoren zijn allemaal uitgerust met 4-20mA uitgang, een digitale PNP uitgang, plus een display met druktoetsen voor de programmering. Zandberg: “Het is dus vrij eenvoudig om de sensor in bestaande procesautomatisering mee te nemen.” Om de KTS en KTM sensoren in vrijwel alle mogelijke processen te kunnen integreren, hebben de ontwerpers bij Klay een adaptersysteem ontwikkeld, waarmee er op de standaard aansluiting op de sensor elke procesaansluiting kan worden gekoppeld. “Via de adapter kan je dus elke mogelijke aansluiting koppelen, zonder dat je al die verschillende aansluitingen in je sensor zelf moet integreren. Dat heeft voor de klant weer gunstige gevolgen voor de kostprijs”, weet Zandberg uit ervaring. De praktijk Bij Rouveen Kaasspecialiteiten werden de afgelopen tijd meerdere KTM-sensoren en KTS-sensoren in gebruik genomen. Bij de coöperatie, die gespecialiseerd is in de productie van kleinere batches kaas met een groot aantal verschillende grondstoffen, is een snelle wisseling tussen productiebatches belangrijk. Edward Schepers is chef technische dienst bij het bedrijf en hij heeft de leiding over acht monteurs op de werkvloer. “We draaien geen bulkproductie, maar leveren aan kaasgroothandels voor private label partijen. Met twee productielijnen maken we de halfharde kazen voor onze klanten. Bij onze dochteronderneming worden zachte kazen geproduceerd.” Temperatuur De KTS-sensoren worden vooral gebruikt in melk-waterscheiding. Schepers: “Als we de applicatie gereinigd hebben na een batch, is het systeem gevuld met water. Vervolgens ga je dan melk intrekken en dan is het de kunst om dat water niet in je melktank te krijgen, maar ook niet de melk bij het afvalwater. Het gaat dus om de balans tussen teveel product weggooien, of teveel water in je tank krijgen. Dat werd voorheen met een capacitieve meting of een geleidbaarheidmeting gedaan. Het probleem is dat onze waardes zo onderin het meetgebied zitten, dat je daarmee geen ideale meting kunt doen. Bovendien zit je met de temperatuur: daar moet je voor corrigeren. De temperatuur van de melk is niet constant. Met de De KTM-sensor levert in de roomapplicatie, door een betere meting, een royale (30%) VE-reductie op. 14 | nummer 6 | 2020

Rouveen Kaasspecialiteiten is een coöperatie, gespecialiseerd in de productie van kleinere batches kaas met een groot aantal verschillende grondstoffen. troebelheidssensoren van Klay heb je daar geen last van. Je hebt realtime inzicht in de troebelheid van je product.” Roomverwerking Voor een andere applicatie, de roomverwerking, werd onlangs een KTM-sensor aangeschaft. Schepers: “Melk wordt in principe altijd als volle melk aangeleverd. Daar zit dus fors meer room in dan wat je in de supermarkt als volle melk koopt. Die melk moet eerst ontroomd worden voordat je er kaas van kunt maken. Van de room die je uit die melk haalt, wil je echt zo weinig mogelijk in je afvalwater laten komen, vooral vanwege het vet, dat nogal wat invloed heeft op de VE-balans. Bovendien is room te hergebruiken en als je dat wilt doen, mag er nauwelijks water in zitten. De balans is dus nog kritischer dan bij de water-melkscheiding. In de praktijk ging de procesoperator voorheen aan de veilige kant zitten om de room te kunnen hergebruiken, maar daarmee belast je dus het afvalwatersysteem. We gebruikten voorheen een geleidbaarheidsmeting met wisselende resultaten. Het kwam dus toch vaak neer op fingerspitzengefühl.” 30% reductie Sinds de KTM-sensor in de roomverwerking wordt gebruikt, is het aantal vervuilingseenheden (VE) gezakt met zo’n 30 procent. Een zeer significante reductie. Daarnaast is er minder afkeur van product. “Onze klanten zijn enthousiast over de room die we leveren”, vertelt Schepers. Goed in te bouwen De technische dienst van Rouveen Kaasspecialiteiten installeerde de sensoren zelfstandig. “Dat is vrij eenvoudig”, weet Schepers. “Ons leidingtechnische bedrijf prefabt een stukje leiding waar de sensor in geschroefd kan worden, de installateur verzorgt een kabeltje naar de PLC en wij doen de rest zelf. Het mooie van de troebelheidssensoren van Klay is dat ze niet alleen fraai zijn qua hygiënisch ontwerp, maar ook mooi compact zijn en daardoor goed in te bouwen in de bestaande applicatie.” Setpoint Omdat troebelheid geen exacte eenheid is, vereist de ingebruikname net even wat meer denkwerk dan de ingebruikname van een drukopnemer. Schepers: “Wij hebben het volledige meetbereik geschaald van nul tot honderd procent. Vervolgens schakel je om op een bepaalde waarde waarvan je denkt dat het de juiste is, neem je een monster, bepaal je de vetwaarde onder de lactoscoop en na een paar pogingen heb je een setpoint gemaakt. Dat moet je dan uiteraard wel bij elke productsoort doen.” We gebruikten voorheen een geleidbaarheidsmeting met wisselende resultaten. Het kwam dus toch vaak neer op fingerspitzengefühl... Door de implementatie van de KTS- en KTMsensoren is er een hogere automatiseringsgraad, meer overzicht, een betere balans tussen productverlies en afvalwaterbelasting en een betere tracking en tracing. “Het is voor ons nog relatief nieuw, maar we hebben nog geen problemen gehad. De terugverdientijd is daarnaast zeer kort. Die heb je in een aantal maanden terugverdiend”, besluit Schepers. Over Klay Bij Klay Instruments worden in Dwingeloo diverse vormen van procesinstrumentatie vervaardigd, zoals druk-, verschildruk,- niveau en temperatuur transmitters, alles met een robuuste RVS behuizing. Alle draaidelen en veel andere mechanische onderdelen worden in de machinefabriek in Dwingeloo vervaardigd. Voor bepaalde elektronische componenten werkt Klay samen met internationale partners. “En die internationale partners zijn betrouwbaar” verduidelijkt Zandberg. “Wij shoppen niet rond om een paar euro te besparen, maar werken alleen samen met partners die we vertrouwen. En dat blijkt ook echt te werken, want in de coronacrisis hebben we gewoon door kunnen produceren. Daar komt bij dat wij een royale voorraad aanhouden van alle onderdelen. Bedrijfszekerheid is gewoon belangrijk.” 15

Sensoren en instrumentatie Nieuwe Schneider Electric flowmeter beschikbaar in Nederland via Hitma Flowmeting volgens het vortex-principe in sanitaire toepassingen Schneider Electric (die eerder Foxboro hebben overgenomen) heeft een nieuwe lijn vortex flowsensoren uitgebracht. Een van de meest opvallende instrumenten in de nieuwe 84C-lijn, is de 84CS flowmeter, gebaseerd op het vortex principe. De 84CS is een flowmeter die geschikt is voor sanitaire toepassingen en dat is interessant, want Schneider Electric is daarmee de enige aanbieder van een dergelijk instrument. Waar in veel applicaties nu gebruik wordt gemaakt van duurdere en grotere coriolismeters en (clamp-on) ultrasoon meters, biedt de 84CS een betrouwbaar, compact, 3A-gecertificeerd en prijsgunstig alternatief. Redactie Process Control D e nieuwe 84-serie vortex flowmeter bestaat in een aantal uitvoeringen. Naast de 84CS (sanitair) zijn er ook geflensde, NPT-draad en wafervarianten, die tevens uitgerust kunnen worden met temperatuurcompensatie, waardoor in applicaties met verzadigde stoom ook de massaflow kan worden gemeten. De 84CS uitvoering heeft geen temperatuurcompensatie. “De sanitaire uitvoering is zo ontworpen dat er geen dode ruimtes zijn. Bij een uitvoering met een temperatuursensor heb je toch weer een extra sensor in de body die zou kunnen conflicteren met het hygiënisch ontwerp”, licht Sascha de Jong, productspecialist bij Hitma, toe. HART7 Interessant is dat de nieuwe serie vortexmeters uitgerust is met de nieuwste HARTcommunicatie: HART7. De Jong: “Daarmee heb je dus snellere en betrouwbare communicatie met de procesautomatisering. HART7 is een robuust protocol waar je weer jaren mee vooruit kunt. De 84CS wordt overigens ook met een Modbus uitgang aangeboden.” Goedkoper De 84CS-vortexmeter is, zoals gezegd, de enige sanitaire vortex flowmeter. Tot voor kort werden in sanitaire toepassingen waarin flow wordt gemeten van niet-geleidende vloeistoffen, gebruik gemaakt van ofwel 17 coriolismeters of ultrasoonmeters. De Jong: “Beide typen zijn bruikbaar in sanitaire toepassingen. Bij een coriolismeter zit het sensorgedeelte buiten de buis en vindt er geen obstructie plaats. Bij ultrasoon kan je het instrument op de leiding monteren: de clamp-on flowmeter.” Een vortexmeter is echter goedkoper dan zowel de coriolismeter als de ultrasoonmeter. “Dat zit hem niet alleen in de aanschaf, maar ook in het onderhoud”, voegt De Jong toe. “In een vortexmeter zitten geen bewegende delen, dus er kan weinig aan kapot.” De 84CS is beschikbaar in de diverse procesaansluitingen die in de food en farma gebruikelijk zijn.

Teller Dankzij de constante ‘K’-factor, een intrinsieke eigenschap van de vortex flowmeter, hoeven dergelijke instrumenten niet gekalibreerd te worden. En mocht controle of reparatie nodig zijn, is dat zeer eenvoudig. “Je kunt hem heel makkelijk uitbouwen en laten controleren”, weet De Jong. Dat laatste is mede te danken aan de zeer compacte omvang van de vortexmeter, wat het installeren in een applicatie overigens ook relatief eenvoudig maakt. Vergeleken met de (forsere) coriolismeters is de installatie van de 84CS een relatief eenvoudige klus. De Jong: “Ondanks dat fabrieken over het algemeen vrij groot zijn, is er toch altijd ruimtegebrek. Hoe compacter een meetinstrument is, hoe beter.” Over onderhoud gesproken: de 84CS heeft een teller aan boord, waarop direct kan worden afgelezen hoe lang het instrument in bedrijf is geweest. “Op basis van die teller kan je dus ook onderhoud inplannen”, verduidelijkt De Jong. Remote mounted De sensor (het werkende vortex gedeelte) en de transmitter (de module die de meetgegevens verwerkt en naar de procesautomatisering stuurt) hoeven niet persé op dezelfde plek te worden gemonteerd. De Jong: “In situaties waarin de sensor op een onhandige plek zit, kan je de transmitterbehuizing tot 4,5 meter van de sensor monteren, zodat monteurs en procesoperators er makkelijker bij kunnen komen. Remote mounted, noemen we dat. De ingebruikname kan je via de HART7 module ook op afstand realiseren.” Active tuning De 84CS is ook voorzien van ‘Active Tuning’. “Eigenlijk werkt een vortexmeter het beste bij turbulente flow”, begint De Jong. “Dat is volgens de definitie de flow boven de 20.000 Reynolds. Met active tuning kan het instrument corrigeren voor lagere flows dan Hitma en Schneider Electric Hitma is een geautoriseerde partner van Foxboro/Schneider Electrics. Het bedrijf verkoopt instrumenten en is bovendien geautoriseerd voor het verlenen van service aan de instrumenten. “Indien onze servicedienst niet in staat is om de nodige service te verlenen, sturen wij het instrument door naar Schneider”, verduidelijkt De Jong. die 20.000 Reynolds. Het applicatiebereik is dus breder dan bij een vortexmeter zonder die active tuning.” Daarnaast zorgt ‘DirectSense’ voor een directe overdracht van de flowwaardes. “Je ziet vaak dat er in vortex flowmeter indirect wordt gemeten, maar in de 84CS zit de sensor echt in het medium.” Een andere ingebouwde correctie van de 84CS heeft te maken met het ‘piping effect’. “Volgens de regels van de flowmeting moet je er voor zorgen dat je dertig maal de pijpdiameter aan rechte leiding voor je flowmeter hebt zitten”, weet De Jong. “Bochten, kleppen en andere mogelijke vormen van obstructie dichtbij de flowmeter kunnen de meting namelijk beïnvloeden.” In situaties waarin de sensor op een onhandige plek zit, kan je de transmitterbehuizing tot 4,5 meter van de sensor monteren... Bij de 84CS kan in het instrument de lengte van de rechte pijp, die zich voor de flowmeter bevindt, worden ingegeven, tot vijf maal de diameter van de buis. “De software in de meter corrigeert dan voor de mogelijke effecten van obstructie.” Low-power Naast een versie die van reguliere stroom wordt voorzien, bestaat er ook een lowpower versie van de 84CS. “Die variant kan je bijvoorbeeld op een zonnepaneel laten draaien, of op een accu. Bij een mobiele skid is zoiets zeer praktisch uiteraard”, legt De Jong uit. Proceswaardes Bij Hitma leveren ze niet zomaar een vortexmeter af. “Als er een aanvraag binnenkomt, ga ik eerst aan de hand van de procesgegevens en de specifieke toepassing rekenen met Flowexpert Pro”, vertelt De Jong. “Daar rolt dan een advies uit met betrekking tot de doorlaat. De procesgegevens van de toepassing worden bij een orderbevestiging mee gestuurd naar de fabriek, zodat hij daar al op basis van de bekende proceswaardes wordt gekalibreerd. Je hoeft hem ter plekke 18 | nummer 6 | 2020 De 84CS is de enige vortex flowmeter die geschikt is voor sanitaire toepassingen dus niet in te regelen. Maar uiteraard kan je via het display, of via de HART-module wel parameters wijzigen als dat nodig is.” WFI Hoewel je in eerste instantie bij een hygiënische vortexmeter aan de food (en vooral de zuivel) zou denken, is de grootste potentiële afzetmarkt in het water te vinden: bij de productie van demi-water en ultra-puur water. “Denk daarbij aan Water for Injection (WFI) toepassingen”, verduidelijkt De Jong. “Dat is water dat gebruikt wordt als drager voor medicijnen. In zulke toepassingen mag je uiteraard absoluut geen vervuiling hebben.” Maar ook bij de productie van microchips wordt ultra-puur water gebruikt. “Fabrikanten als Intel gebruiken ultra-puur water voor

diverse spoelfases in hun productieproces.” Dichterbij huis, de procesindustrie, is ook de voedingsmiddelenindustrie interessant. “Ook daar wordt demi-water gebruikt”, licht De Jong toe. “Vaak bij CIP/CIS processen.” Procesaansluitingen De 84CS wordt geleverd in diverse procesaansluitingen. Die worden fabriek-af geleverd, dus zonder constructies met adapters. “De 84CS wordt geleverd in 3-A Tri-Clamp, 3-A I-Line fitting, DIN 11851 zuivelkoppeling en ISO 2853 koppeling, eigenlijk de meest toegepaste koppelingen in de food en farma”, verduidelijkt De Jong. De 84CS is leverbaar in EX-varianten en wordt voorzien van de nodige materiaalen kalibratie-certificaten. Specificaties van de Schneider Electric 84CS • De enige 3A gecertificeerde Vortex op de markt. • Een ontwerp vrij van dode ruimtes en bewegende delen. • Een sensor met M-20 goedgekeurde sensorvloeistof NEOBEE®. • DirectSense technologie voor een maximale puls sterkte en nauwkeurigheid. • Naast onder andere 4-20mA een puls uitgang als standaard aanwezig. • Door een uniek bluff body ontwerp een ongekend nauwkeurige meting. (±0.5% liquids, ±1.0% gas & stoom) • Beschikbaar met al de gebruikte sanitaire aansluitingen. • Geschikt voor Clean-In-Place (CIP) en Sterilize-In-Process (SIP) tot een temperatuur van 177°C. • Een gemakkelijke DTM Configuratie via HART 7 of Modbus communicatie. • Een low power optie voor gebruik van bijvoorbeeld zonne-energie. • Een tijd in service indicator helpt bij het plannen van service of onderhoud. 19

Sensoren en instrumentatie IoT kan waterschappen helpen tonen Croonwolter&dros en partners aan Wat kan een landelijk dekkend sensornetwerk betekenen voor de Nederlandse waterschappen? Dat onderzocht TAI, de automatiseringsafdeling van Croonwolter&dros, samen met TNO, KPN, Applied Risk, TMX en drie waterschappen. De uitkomst is veelbelovend. Zo werd vastgesteld dat LoRaWAN (Long Range Wide Area Network) voldoet aan de minimale, functionele eisen om te kunnen worden gebruikt in een nieuwe generatie van watertoepassingen. De metingen gaven vrijwel hetzelfde beeld als dat van de eigen metingen van de waterschappen zelf. S choon water en droge voeten. Dat is de missie van de Nederlandse waterschappen. Maar de uitdagingen in de bewaking van de waterkwaliteit en het beheer van grondwaterstanden zijn groot en worden groter. Doordat het klimaat verandert, wordt regenval heviger en moet neerslag sneller worden afgevoerd. Daarnaast wordt de regelgeving met betrekking tot milieueisen strenger en kampen de waterschappen met zaken als illegale lozingen, onder andere van chemicaliën die zijn gebruikt voor drugsproductie. De vraag die de waterschappen zich stelden was in hoeverre Internet of Things (IoT) een rol kan spelen bij het aangaan van deze uitdagingen. Contact op afstand, ook met het kleinste gemaal ‘De waterschappen werken al met talloze sensoren’, vertelt Peter Withagen, Manager Watermarkt van Croonwolter&dros. ‘Maar op de kleinere objecten, zoals gemeentelijke mini-gemalen, werken die alleen lokaal, de gegevens zijn dus niet op afstand beschik20 | nummer 6 | 2020

baar. Je moet je voorstellen dat er vele tienduizenden kleine rioolgemaaltjes door het land verspreid staan. Die met een internetkabel of mobielnetwerkaansluiting verbinden, is heel kostbaar. Internet of Things (IoT) en met name LoRa-technologie zou de oplossing kunnen zijn. KPN biedt een LoRaWAN-sensornetwerk met landelijke dekking dat bij beperkt gebruik veel goedkoper is en bovendien heel weinig stroom vraagt, waardoor een sensorbatterij jaren kan meegaan. Om die reden onderzochten we met een aantal partijen of LoRa nuttig en veilig inzetbaar zou kunnen zijn.’ Use-cases om het praktisch nut aan te tonen Voor dit onderzoek werden een aantal use-cases, ofwel wenselijke toepassingen in de praktijk, geformuleerd. Hierbij werd breed begonnen. Zo zou drukmeting in een leiding kunnen waarschuwen voor breukdetectie. In een dijk zou de vochtigheidsgraad kunnen worden gemonitord omwille van veiligheid. Een grondwaterpeilmeting zou kunnen worden gebruikt om het gemaal te activeren. Ook zou een waterpeilmeting, bij overschrijding van een bepaalde waarde, kunnen worden ingezet om te waarschuwen voor een storing. Uit deze mogelijkheden en meer kozen de waterschappen voor het meten van het waterpeil en het meten van een parameter van de kwaliteit van het water, zoals bijvoorbeeld ammonium, nitraat, fosfaat, zuurgraad, zuurstof of temperatuur. Waterniveaumeting en waterkwaliteitmeting ‘Deze twee use-cases hebben we in de praktijk getest. Voor een waterpeilmeting blijkt LoRa zeer geschikt, net als in het algemeen voor sensoring. Voor het aansturen van gemalen, zeker als je meerdere wilt laten samenwerken, concludeerden we dat gebruikelijke mobiele netwerken zoals 4G meer geschikt zijn. De andere use-case betrof het meten van de pH-waarde in een rioolbuis. Daaruit bleek dat een sensor succesvol een plotselinge verandering kan doorgeven en zo kan waarschuwen voor bijvoorbeeld een illegale lozing van afval. Vervolgens werd de beveiliging van deze systemen getest door er een breed scala aan aanvallen en hackpogingen op los te laten. Ook die werden goed doorstaan. Door de architectuur van het LoRaWAN is het niet mogelijk om via een sensor het netwerk van een waterschap binnen te dringen. Wel is het zo dat een knappe hacker kan doen alsof hij een specifieke sensor is en zo een vervangende waarde sturen. Voor veel situaties lijkt het onwaarschijnlijk dat dit de moeite loont. Zou men deze mogelijkheid toch willen uitsluiten, dan kan dit door een aanvullende encryptie op de sensor te gebruiken. Samenwerking van zeven partijen Croonwolter&dros zorgde er als systeem-integrator voor dat binnen dit samenwerkingsverband de producten (zoals de sensoren) fysiek en softwarematig inzetbaar werden voor het onderzoek. Er werden dashboards ontwikkeld en in de eigen vestiging in Eindhoven testopstellingen gebouwd. Nadat die hun werking hadden bewezen, werden de testopstellingen geïnstalleerd bij drie verschillende waterschappen: Hunze en Aa’s, Aa en Maas en Brabantse Delta. Elke waterzuiveringsinstallatie kreeg twee testopstellingen, één voor de waterniveaumeting en één voor het meten van de temperatuur of de pH-waarde. De Connection Box die de sensoren koppelt aan de LoRa-nodes werd door TMX ontwikkeld. KPN stelde het netwerk beschikbaar en werkte samen met Applied Risk mee aan de beveiliging die Applied Risk ook testte. TNO zorgde dat alle inspanningen leidden tot een betrouwbaar onderzoek waar de waterschappen hun voordeel mee kunnen doen. Voor meer informatie, neem contact op met Peter Withagen (peter.withagen@croonwolterendros.nl) 21

Column Als de data steeds belangrijker wordt, moet de basis hiervoor, de sensor ook optimaal geselecteerd worden... Is de procesmeting nog even belangrijk als het meetsignaal? I n de moderne procesindustrie lijkt de focus meer en meer te verschuiven van de actuele procesmeting naar verwerking van de data. De nieuwe generatie processensoren speelt daarbij een grote rol. Naast de primaire procesmeting, kunnen moderne sensoren een enorme hoeveelheid extra data genereren. De vraag is of er bij de keuze van deze kritische procesonderdelen nog voldoende kennis aanwezig is, voor optimale sensor selectie. Erik Stokman Sales Director KROHNE Nederland B.V 22 | nummer 6 | 2020 Big Data, Asset Management, Predictive Maintenance, Business Intelligence zijn woorden die je in de procesindustrie bijna dagelijks hoort. De combinatie van aanwezige informatie van sensoren in het veld, grotere rekencapaciteit van procescomputers, toegesneden software-oplossingen en zeker ook de honger naar data in de hogere lagen van het management, zorgen voor een sterke focus op deze onderwerpen in de procesindustrie. Maar voor het beschikbaar maken van de in een proces aanwezige relevante data, het herkennen van patronen in de verzamelde gegevens en het opstellen van correlaties, is veel tijd en kennis noodzakelijk. Het beschikken over veel data heeft geen waarde, als je niet weet wat deze data voorstelt. Bedrijven zien het belang van een goede verwerking hiervan in, en investeren in deze processen. Echter is dezelfde focus ook gericht op een bron van de big data, de meetsensoren? Wordt er voor de selectie van de juiste procesinstrumentatie ook extra geïnvesteerd in mankracht en kennis? Als de data steeds belangrijker wordt, moet de basis hiervoor, de sensor ook optimaal geselecteerd worden. Indien de toegepaste sensor namelijk niet de ter plaatse aanwezige procesvariabelen, zoals druk, temperatuur, debiet of pH waarde, binnen de gestelde nauwkeurigheid meet, is de data onbetrouwbaar. De ideale situatie is, dat een Instrumentatie Engineer, Procestechnoloog en een Proces Automatisering Engineer samen de selectie van de processensoren in een installatie maken. Twee decennia geleden was, zeker bij de kritische delen van een installatie, deze kennis bij de bedrijven zelf aanwezig. Nu zie je meer en meer dat deze kennis ingehuurd wordt bij externe bedrijven, echter veelal op projectbasis. Indien er geen projecten zijn, worden bovengenoemde disciplines vaak gecombineerd in 1 persoon, waarbij de vroegere instrumentatie of E&I engineer nu de functie van Reliability Engineer heeft gekregen. De verantwoordelijkheden van 22 deze functie zijn groot, de uit te voeren werkzaamheden zijn uitgebreid en de beschikbare tijd is beperkt. Indien deze trend doorzet, is de keuze voor de beste procesmeting dan nog steeds geborgd? Op de vraag of in de huidige procesindustrie de procesmeting nog even belangrijk is als het meetsignaal, kan een bevestigend antwoord worden gegeven. De trend om te investeren aan de zijde van procesdata is de laatste jaren sterk ingezet. Daarbij moet wel in het oog gehouden worden dat kennis en capaciteit om de juiste processensoren te selecteren geborgd blijft!

Proces Instrumentatie SERIE 4000 DRUK, NIVEAU, VERSCHILDRUK EN TEMPERATUUR TRANSMITTERS Preventief onderhoud op basis van Artificial Intelligence (AI)  De basis – Big data-analyse in combinatie met machine learning (AI), gebaseerd op een model van uw fabriek  Toepassingen – Batch- & continue processen – Alle industrieën  Voordelen – Betere uptime van de plant –     procescondities –       betekenisvolle meldingen –   –                        TEL: 0521 - 591550 www.klay.nl DE ‘INTELLIGENTE’ NEDERLANDERS ENKELE KENMERKEN: Geheel RVS behuizing Nauwkeurigheid 0,075% Grafisch display met backlight Eenvoudige 1 knops bediening Optie: HART Protocol of Profibus PA 40 verschillende proces aansluitingen Ingebouwde Tanklinearisatie EHEDG gecertificeerd ATEX en IECEx II 1G Ex ia IIC T4 A01198NL

Sensoren en instrumentatie Instrumentatie leert van consumenten elektronica en software Een heel andere kijk op proc en procesautomatisering Wat als je een stuk of vier belangrijke procesparameters in één instrument kunt meten? En wat als je dankzij compacte en steeds goedkoper wordende computerkracht complete procesautomatiseringslagen kunt overslaan omdat je die decentraal in de instrumenten verwerkt? Dat instrument bestaat en heet de FOCUS-1. Volgens de bedenkers van het instrument biedt de gekozen richting mogelijkheden die nu nog onmogelijk zijn. Redactie Process Control D Design is belangrijk voor FOCUS-ON. De bekabeling is daarom geïntegreerd in de behuizing. e FOCUS-1 is geen onbekend instrument in de procesindustrie. Vorig jaar won het instrument de prestigieuze Red Dot Award in de subcategorie ‘control systems’. Inmiddels wordt de FOCUS-1 aan verschillende veldtesten onderworpen. FOCUS-1 is het resultaat van het nieuwe bedrijf FOCUS-ON (Flow Optimized Control Using Sensors), een dochteronderneming van SAMSON en KROHNE. Het principe van een industrieel instrument dat verschillende parameters in één apparaat combineert is niet geheel nieuw. De FOCUS-1 is wel de eerste geslaagde uitvoering van dat concept. “Dat zit hem er ook in dat de technologie nu pas rijp is voor dit soort toepassingen”, verduidelijkt Eelco Van Harten, innovatiemanager bij FOCUS-ON. Trends Eerder vervulde Van Harten de rol van productmanager bij hetzelfde bedrijf en de meeste requirements voor het apparaat komen dan ook van hem. De achterliggende filosofie van het instrument kwam uit de koker van de CEO’s van beide moederbedrijven. En die is gebaseerd op de manier waarop de wereld de komende tijd zal veranderen. Van Harten: “Ik zie daarbij drie belangrijke trends of veranderingen. Ten eerste het milieu. Dat moge duidelijk zijn. Olie is op korte termijn eindig. We moeten meer in balans met onze omgeving omgaan en de resources duurzaam te benutten.” Uren studeren “Ten tweede is er een demografische trend, vooral in de procesindustrie, namelijk vergrijzing”, vervolgt Van Harten. “Je kunt proberen om meer mensen vanuit 24 | nummer 6 | 2020

esinstrumentatie technische opleidingen in de procesindustrie aan het werk te krijgen, maar dat wordt lastig. Veel slimmer is het om de kennis die er inmiddels is, te borgen, bijvoorbeeld in instrumenten. Ook is er bij de nieuwe generatie minder de behoefte een apparaat volledig te doorgronden, in tegenstelling tot de oudere generatie, die dat, onder andere vanwege het ontbreken van de huidige technieken, wel altijd heeft moeten doen. De techneut van de toekomst werkt liever met intuitive apps waarmee ze vlot aan de slag kunnen, zonder dat ze eerst uren hoeven te studeren op de talloze onbereikbare submenu’s.” Voorbijgestreefd Tenslotte is er de derde technologische revolutie. “De veranderingen gaan nu zo snel, dat wij mensen niet meer in staat zijn die technologie te volgen”, licht Van Harten toe. “Grote techbedrijven als Apple, Google en Amazon hebben nog de funding en het personeel om de technologie voort te stuwen, maar veel bedrijven hollen daar verloren achteraan. Je ziet in de industrie dat men wel met goede initiatieven zoals Industrie 4.0 en IoT-achtige oplossingen probeert aan te haken, maar er is nog een lange weg te gaan. Wat je nu dus ziet gebeuren is dat de conservatieve procesindustrie keihard voorbij wordt gestreefd door de consumentenwereld. En dat wringt dus.” Requirements De product requirements voor FOCUS-1 werden gebaseerd op bovengenoemde ideeën. Van Harten: “Het moest dus een instrument worden waarin kennis is geborgd die op dit moment nog bij de gebruikers aanwezig is en wat in staat is om veel eenvoudiger te functioneren dan de huidige generatie instrumenten. Dat is namelijk waar we gewend aan zijn geraakt in de huidige smartphone en tablet wereld. De FOCUS-1 is zo ontworpen dat mijn dochter van veertien het instrument in bedrijf moet kunnen nemen met een smartphone. Sterker nog, er zit op het instrument zelfs geen display meer. Iedereen heeft namelijk een veel beter display in z’n broekzak zitten: de smartphone.” De benodigde computing power is geïntegreerd in het instrument. Het resultaat van deze benadering is een flexibele en modulaire plant. Bovendien moest het nieuwe instrument beter in staat zijn diagnostische feedback te geven op de status van het instrument zelf, vooral in vergelijking met hoe de huidige generatie instrumenten dat tot nu toe doet. Synergie Uniek is dat de FOCUS-1 meerdere parameters in één instrument combineert. De FOCUS-1 meet druk, temperatuur, flow en klepstand. “En dat allemaal geïntegreerd in een apparaat.” Volgens Van Harten levert het combineren van verschillende parameters in een enkel apparaat synergie op. “Een plus een wordt dan dus drie. Door het slim combineren van de data uit deze sensoren krijg je namelijk informatie die met losse sensoren niet kan worden verkregen. Bijvoorbeeld dat de klep versleten raakt, of dat er cavitatie optreedt.” Rigide systeem Het gaat nog een stap verder. FOCUS-1 zou niet alleen een grote impact kunnen hebben op de instrumentele kant van een fabriek, maar ook op de bovenliggende procesautomatisering. Van Harten: “Fabrieken zijn sterk gebaseerd op de ISA95 pyramide. Oftewel, Gebruiksvriendelijkheid en overzichtelijkheid staan centraal in de interface van de FOCUS-1. 25

Digital twin Het begrip ‘Smart sensor’ wordt vaak onterecht gebruikt. “Echt smart gaat over een ander niveau dan je instrument alleen draadloos maken. Waar veel huidige smart sensoren informatie leveren aan een remote draaiende digital twin, zit de digital twin bij ons in het instrument.” Die digital twin in het instrument levert een totaal nieuwe vorm van redundantie op. Op het moment dat een van de sensoren in de FOCUS-1 zou uitvallen, kan het instrument met behulp van het model waarin de andere waarden nog steeds worden gemeten, de missende variabele berekenen. “Dan heb je het wat mij betreft pas echt over een digital twin”, meent Van Harten. De interface kan uiteraard ook mobiel geraadpleegd worden op een (ATEX) tablet. alle veldinstrumentatie in de onderlaag communiceert met een PROFIbus, een ethernet IP-signaal, of een 4-20mA HART signaal naar een PLC, of een DCS. Vanuit daar gaat de informatie naar een SCADA systeem, een MES-systeem en tenslotte naar een ERP-systeem. Dat is een heel rigide systeem, eigenlijk in beton gegoten en die opbouw levert totaal geen flexibiliteit op. Als je er vanuit gaat dat een plant zo’n dertig jaar moet meekunnen, is het nog een aardige uitdaging als je halverwege wilt gaan optimaliseren.” Stoommachines Het kan ook anders, meent Van Harten. En daarvoor gebruikt hij graag een analogie die uit de eerste industriële revolutie stamt. “Toen stoommachines de kracht voor een fabriek leverden, stonden alle energievreters zo dicht mogelijk bij de krachtbron. Aan het einde van de lijn stonden dan de machines die nauwelijks nog vermogen nodig hadden. Nadat de elektromotor was uitgevonden, bleef men eerst dat principe handhaven, tot een slimmerik bedacht dat je net zo goed de losse machines, en dus ook de kleinere machines achterin de fabriek, van een eigen elektromotor kon voorzien. Daarmee kreeg je ineens een enorme hoeveelheid vrijheid in zo’n fabriek.” Volgens Van Harten is de analogie uitstekend toepasbaar op de huidige procesautomatisering. “DCS-systemen zijn ontzettend kostbaar, dus je hebt er maar eentje van en met I/O knoop je daar vervolgens de PLC’s aan die zijn gekoppeld aan de instrumentatie. Maar wat nu als de computer power zo goedkoop wordt dat je de nodige computerkracht in de instrumentatie zelf kunt ver26 | nummer 6 | 2020 werken? Net als bij de implementatie van de elektromotoren in de afzonderlijke apparaten in de analogie, zou je met computerkracht ín de instrumentatie een totaal andere lay-out van je fabriek kunnen realiseren. Je krijgt dan een flexibele plant die vrij in te richten is en modulair blijft in de toekomst. Zo’n nieuwe layout zou wel eens enorm kunnen bijdragen aan procesoptimalisatie en asset management.” Paar stuivers In een situatie waarin de instrumentatie voorzien is van voldoende computerkracht, kunnen bepaalde automatiseringslagen die nu nog niet weg te denken zijn, worden overgeslagen. Dat kan echter alleen als alle instrumentatie voorzien is van dergelijke computers. “We hebben nu dus een instrument dat die automatiseringslaag kan overslaan, maar ik zeg daarmee niet dat dit dé weg is van de toekomstige procesinstrumentatie”, verduidelijkt Van Harten. “Het kán echter wel en daar zou de discussie over moeten gaan.” Modulariteit Met de techniek en filosofie van de FOCUS-1 zouden nog meer principes, die nu rotsvast zijn verankerd in de procesautomatisering, op losse schroeven kunnen worden gezet. Van Harten: “We hebben het over het overslaan van bepaalde automatiseringslagen gehad, maar je zou zelfs de PLC-laag kunnen laten overnemen door het instrument. We hebben nu weliswaar sensoren die de Waar veel huidige smart sensoren informatie leveren aan een remote draaiende digital twin, zit de digital twin bij ons in het instrument... De dwarsdoorsnede van FOCUS-1 toont de complexe integratie van de diverse sensoren.

De voordelen voor de eindgebruiker zitten hem dus niet alleen in ‘smart’ toepassingen. “Door verschillende parameters in één instrument te combineren heb je veel minder intrusions in je proces. Waar je normaal per meetinstrument een loop nodig hebt, combineer je hier meerdere meetloops in één. Met name in skids is de FOCUS-1 heel praktisch, omdat je daar al in een modulaire benadering werkt.” 3D printing Een van de uitdagingen bij het ontwerpen van de FOCUS-ON was het implementeren van de flowmeter in de compacte unit, die ook nog eens vlak op de regelklep zit. “Elke flowmeterleverancier zal je vertellen dat je minimaal 10d inlet nodig en er moet niet teveel verstoring aan de achterkant zitten” vertelt Van Harten. ”Wij hebben in de flenstot-flens afmeting van een regelklep ook nog eens flowmeting gebouwd. Dat vergde een heel specifieke opstelling van de transducers, om een zo goed mogelijk signaal te verkrijgen.” De FOCUS-1 won in 2019 de Red Dot Award in de subcategorie ‘control systems’. klepstand meten, maar technisch gezien kunnen we de control voor die regelklep, die nu door de PLC wordt uitgevoerd, prima overnemen. Je krijgt dan een 4-20mA signaal dat niet meer alleen de klepstand weergeeft, maar een flow-waarde representeert. Moet je je voorstellen hoeveel meer modulariteit en eenvoud je krijgt met die benadering.” Procesoptimalisatie Volgens Van Harten kan FOCUS-ON een belangrijke rol vervullen in procesoptimalisatie. “Plant owners willen kwaliteit verbeteren, minder afkeur hebben, minder energie verbruiken, enzovoorts. Wij hebben in een onderzoeksproject al aangetoond dat zelfs een tientallen jaren oude flowmeter veel meer informatie over wat er nu in die buis gebeurt kan opleveren, als je die data ontsluit en er machine learning op los laat. In die data vind je niet alleen interessante informatie die iets over de werking van het apparaat zegt, maar ook iets over de stromen in je proces. De FOCUS-1 is daarom nu al voorzien van een WiFi module en ik verwacht dat we over een aantal jaren een aantal concrete stappen in de richting van procesoptimalisatie kunnen maken.” Licht begint te schijnen FOCUS-1 is inmiddels in de fase beland van de veldtesten. “Je loopt daar vaak tegen de uitdaging aan dat je met een totaal nieuw concept komt, waar de eindgebruiker wellicht niet op zit te wachten”, vertelt Van Harten. “Diverse meetinstrumenten in één, automatiseringslagen overslaan, procesoptimalisatie vanuit een meetinstrument... dat is voor de conservatieve procesindustrie vaak science fiction. Maar als je dat vertaalt naar de concrete voordelen binnen de fabriek van de eindgebruiker, begint het licht vaak te schijnen. Men wil bijvoorbeeld zien wat de conditie van een regelklep is en men wil weten wanneer er cavitatie optreedt en men wil zo weinig mogelijk die regelklep er uit schroeven, maar ook niet te laat. Met de FOCUS-1 tackle je meteen een aantal van die uitdagingen. Je kunt realtime zien wat de conditie is van die klep.” Smart hoeft niet “Maar als je wilt, kan je de FOCUS-1 ook als een normale regelklep gebruiken, waar je een setpoint invoert en waar toevallig ook diagnostische informatie uitrolt”, vervolgt Van Harten. Een van de redenen dat de heren van FOCUS-ON in zo’n compacte unit flowmeting wisten te realiseren, heeft ook weer met nieuwe technologie te maken. “Met CFDmodellen bepaalden we het flowprofiel en vervolgens konden we dat in de werkelijkheid heel snel testen dankzij 3D printing. Met die laatste techniek konden we bijvoorbeeld in no-time een plastic klep printen waar we testen mee konden uitvoeren in onze testloop.” De FOCUS-ON is voor het overgrote deel recyclebaar. Het gebruik van kunststoffen is tot een minimum beperkt. Op dit moment wordt FOCUS-ON in vijf verschillende applicaties getest. Een van de applicaties betreft het monitoren van de mate van vervuiling in warmtewisselaars. “Er wordt bij de gebruikers enthousiast op gereageerd”, besluit Van Harten. FOCUS-1 specificaties • Pn16/PN40 en 150# / 300# • 4-20mA HART input • 4-20mA output • Wifi /Ethernet • Single button bedienbaar voor maximale IT-security en bruikbaarheid • Control op zowel kleppositie als flow (volgende versie heeft ook druk control) • Procesdata van 1 jaar kan op het device worden opgeslagen 27

Sensoren en instrumentatie Onderhoud en kalibratie van meetinstrumenten In vrijwel alle takken van industrie wordt gebruik gemaakt van meetinstrumenten. Niet alleen vaste instrumenten die deel uitmaken van een proces, maar ook draagbare instrumenten zoals druk- en temperatuurmeters, multimeters en gasmonitoren. Om zeker te zijn van betrouwbare meetwaarden dienen deze instrumenten regelmatig gekalibreerd te worden. Vaak is naast kalibratie ook periodiek onderhoud noodzakelijk om het instrument in goede conditie te houden, waarbij onderdelen die aan slijtage of vervuiling onderhevig zijn tijdig worden vervangen. Auteur: Marco van Raavens Geautoriseerd door de fabrikant Voor onderhoud, kalibratie en reparatie van meetinstrumenten kunt u zich het beste wenden tot een geautoriseerd service centrum. Dit is een partij die beschikt over technici die zijn opgeleid door de fabrikant van uw instrumenten en uitsluitend gebruik maakt van originele onderdelen, waarmee de garantie en certificering van de toestellen intact blijft. De technici beschikken over de juiste documentatie, software en gereedschappen om de behandeling op juiste wijze uit te voeren. Onderhoud en reparatie door niet geautoriseerde partijen heeft vaak tot gevolg dat de certificering en fabrieksgarantie van een instrument vervalt. Kwaliteit EURO-INDEX is geautoriseerd service centrum van alle merken die zij vertegenwoordigt. Zowel het laboratorium van EURO-INDEX Nederland als die in de Belgische vestiging in Zaventem zijn ISO 9001 gecertificeerd. Het laboratorium van de Nederlandse vestiging beschikt tevens over een RvA accreditatie. Testen meetinstrumenten die binnen de scope vallen van deze RvA accreditatie (K105) kunnen worden voorzien van een RvA kalibratiecertificaat. Dit certificaat voldoet aan de eisen uit de NEN-EN-ISO/ IEC 17025 en is internationaal geaccepteerd. Meer informatie over deze accreditatie en de complete bijlage K 105 vindt u op euro-index.nl/kwaliteit. Mobiele Service Naast de “vaste” laboratoria in de vestigingen heeft EURO-INDEX recentelijk ook een laboratorium op wielen geïntroduceerd met de naam Mobiele Service. Ook deze Mobiele Service is volledig ISO 9001 gecertificeerd zodat alle service- en kalibratiediensten nu ook, onder gelijkwaardige condities, naar u toe kunnen komen. De laboratoria zijn daarmee ‘verlengd’ tot bij u aan de deur, wat een forse besparing oplevert in logistiek. De Mobiele Service bus is voorzien van twee volledig ingerichte ESD-veilige werkplekken met alle benodigde apparatuur. Een uitgebreide klimaatinstallatie zorgt voor de juiste omgevingscondities. Alle informatie over de instrumenten en procedures, evenals de kalibratiehistorie van de meetinstrumenten staan direct tot de beschikking van onze technici, door een constante verbinding met de server in onze hoofdvestiging. Zo kunnen we op locatie de meeste meetinstrumenten voorzien van een complete KWS-behandeling, inclusief preventief onderhoud, reparatie (indien nodig), voorkalibratie, justage en nakalibratie. Kijk voor meer informatie op www.kalibraties.nl. 28 | nummer 6 | 2020

Koeltorenwaterbehandeling Bifipro® systeem voor legionella en biofilm preventie Continue monitoring met de bifipro.com software en Silco® Sensor Complete waarborging koelwaterproces Duurzame techniek van koper- en zilverionisatie Chemicaliën vrije waterbehandeling ROI < 5 jaar Conform Nederlandse en Europese wetgeving Sinds 2013 bewezen > 700 systemen o.a.: Schiphol Group Friesland Campina Nederlands Forensisch Insituut Legionella Preventie        info@hollandwater.com +31 (0) 343 475 090 www.hollandwater.com Holland Water - Safe Water De nieuwe generatie industrie-gasveren. Met een service die u volledig tevreden zal stellen.                                                          Alles. Altijd. Top.                              Meer informatie? T +31 (0)165 - 714 455 Vraag de gratis ACE catalogus aan via benelux@ace-int.eu www.ace-ace.nl Onze nieuwe serie gasveren NEWTONLINE staat voor een langere levensduur, betere loopeigenschappen en meer toepassingsmogelijkheden – omdat de uitschuifkracht meteen ter beschikking staat. Dit hebben wij bereikt door het toepassen van een nieuwe zuigertechnologie, een nieuwe ventieltechniek en – vooral – door het nieuwe rolgroef-design. Meer weten? www.newtonline.ace-ace.com

Nieuws Groningen Seaports loopt wellicht 3 miljard euro mis Door de stikstofproblematiek lijkt Groningen Seaports zo’n 3 miljard euro aan investeringen mis te gaan lopen. Er zijn namelijk diverse bedrijven die zich graag in het gebied willen vestigen, maar de knoop nog niet door durven te hakken vanwege het stikstofprobleem. Buitenland In een interview met het Dagblad van het Noorden blijkt de frustratie bij CEO Cas König groot te zijn. Volgens König zorgt de stroperigheid rondom het beleid er voor dat bedrijven die een groene impuls aan het gebied kunnen geven, hun investeringen nu juist uitstellen. Zo zijn er geïnteresseerde bedrijven die door diverse recyclingprocessen de netto CO2-uitstoot van de Nederlandse industrie kunnen reduceren, maar vanwege het ontbreken van een duidelijk traject met betrekking tot de vergunning, zouden die bedrijven naar het buitenland kunnen verkassen. 1300 banen Niet alleen lijkt Groningen Seaports bij elkaar voor zo’n 3 miljard aan investeringen door nieuwe bedrijven mis te lopen, ook zo’n 1300 potentiële banen dreigen zo alsnog te verdampen. Volgens König is het de hoogste tijd dat er in Nederland een ‘energiecommissaris’ wordt aangesteld die zich focust op de energietransitie voor de industrie. Die commissaris zou geadviseerd moeten worden door een team van deskundigen. Op dit moment ontbreekt het aan een duidelijke richting, terwijl de klimaatdoelen van Parijs onlangs nog werden aangescherpt. Britse chemische industrie maakt zich grote zorgen over extra kosten Brexit De chemische industrie in het Verenigd Koninkrijk maakt zich grote zorgen over de extra kosten die de Brexit met zich meebrengt. Sinds 2007 hebben de Europese chemiebedrijven met veel pijn en moeite een omvangrijke stoffendatabase bij het Europees Agentschap voor chemische stoffen (ECHA) in Helsinki opgebouwd, waar alle in de EU gebruikte stoffen geregistreerd staan. De vrees bestaat dat sommige chemische stoffen die nu nog gewoon beschikbaar zijn, straks uit het VK verdwijnen. Dat schaadt de concurrentiekracht van de Britse economie. Door de Brexit op 1 januari 2021 wordt het VK uit het zogeheten REACH-programma gegooid, en gaan de Britten hun eigen bibliotheek aanleggen, meldt het FD. Maar daarvoor is het essentieel dat Londen en Brussel een akkoord sluiten over het delen van data, want anders zullen de Britse firma’s peperdure toegangsrechten moeten kopen voor de Europese database. Zulke rechten kosten voor sommige chemicaliën honderdduizenden euro’s. Kosten boven 1 miljard euro De Britse chemiesector vreest dat de kosten hiervoor tot boven de 1 miljard euro zullen oplopen. “De sector is enorm bezorgd over UK REACH”, zegt Neil Hollis van de Britse tak van BASF hierover. “Dit levert niets op, chemicaliën worden er niet veiliger van. De concurrentiekracht van de Britse industrie wordt verzwakt. We vrezen ook dat sommige stoffen die nu nog beschikbaar zijn, door de hoge kosten zullen verdwijnen van de Britse markt. Op den duur schaadt dat de productiviteit, de concurrentiekracht en de investeringen in het VK.” advertentie mechatronica 30 | nummer 6 | 2020

AkzoNobel herstelt snel Verf- en coatingproducent AkzoNobel liet begin dit jaar na het uitbreken van de coronacrisis de winstdoelstelling los. In het begin van de crisis daalde de omzet van het bedrijf, dat toen net de chemietak had afgestoten, met 19 procent. Tegelijkertijd vond er in het ‘deco segment’, verf voor consumenten, een verschuiving plaats. “In de meeste Europese landen gingen de verkoopkanalen dicht. In Nederland bleven de bouwmarkten open en sloeg ineens iedereen aan het klussen”, vertelt Thierry Vanlancker, topman bij AkzoNobel. “In sommige landen hadden we dus een overschot aan product en in andere landen een tekort. De logistieke uitdaging was dan ook aanzienlijk.” Poedercoatings De afgelopen tijd is de vraag naar poedercoatings sterk toegenomen en daar profi teert de fabrikant van. “Poedercoatings zijn sterk, duurzaam en tegenwoordig eigenlijk net zo mooi als vloeibare coatings”, licht Vanlancker toe. 15 by 20 Het bedrijf zet, ondanks de tijdelijke dip door de coronacrisis, het eerder ingezette 15 by 20 principe (een programma dat in 2017 werd gelanceerd om de concurrentiepositie van de fabrikant op het oude niveau te krijgen) door en zal aan het einde van het jaar, ondanks het loslaten van de winstdoelstellingen, zeer waarschijnlijk toch de geplande winst kunnen noteren. flow, niveau, druk en temperatuur   |   |         |  EX-TEC PM 580 gasmonitor De Sewerin EX-TEC PM 580 is een handzame en veelzijdige gasmonitor voor  Het lokaliseren van lekken in toeg gasleidingen (ppm)  Bewaking van de explosieveilighe ruimte (%LEL)  Gasmeting tot 100 Vol.%  Detectie van diverse (toxische) ga waaronder CO, H2 S, O2 en CO2 Het toestel is ATEX gecertificeerd, s (IP65) en voorzien van een krachtige Uiteraard kan de PM 580 worden vo handige accessoires en een kalibratie Meer informatie op euro-index.nl 31

Automatisering CtrlX AUTOMATION zet grote stap naar Fabriek van de Toekomst D Het gonsde al een tijdje door de markt. Bosch Rexroth zou met een doorbraak komen: een automatiseringsplatform dat de traditionele grenzen tussen machinebesturingssystemen, IT en IoT zou opheffen. Inmiddels heeft het Boxtelse bedrijf ctrlX AUTOMATION gelanceerd. Daarmee komt de Fabriek van de Toekomst opeens een stuk dichterbij. e productiewereld is in een hoog tempo aan het veranderen. Product life cycles worden korter en korter, terwijl de concurrentie toeneemt. En ondertussen volgen de technologische ontwikkelingen elkaar in zo’n rap tempo op, dat het steeds uitdagender wordt om met de markt mee te bewegen. Het is een situatie die Bosch Rexroth als geen ander kent. Het bedrijf is immers een van de wereldwijde marktleiders op het gebied van aandrijf- en besturingstechnologie en staat met zo’n 250 vestigingen in nauw contact met de markt. Nieuw tijdperk “Iedereen voelt wel aan dat we een nieuw tijdperk aan het betreden zijn”, vertelt Werner Knapen, specialist op dit gebied bij Bosch Rexroth. “Daarin maakt de traditionele fabriek met haar min of meer vaste indeling plaats voor wat wij de Fabriek van de Toekomst noemen. Dat is een fabriek waarin alleen de vloer, de wanden en het plafond altijd hetzelfde blijven; de rest is flexibel. Wil je als producent immers concurrerend blijven, dan moet je voortdurend mee kunnen bewegen.” Dat klinkt mooi, maar daar is heel wat voor nodig. Een eigentijds machinepark natuurlijk, maar bovenal een open automatiseringsplatform dat flexibel en schaalbaar is, en op alle niveaus en met alle interfaces kan werken. Dat is er nu, aldus Knapen: “Ik “ CtrlX AUTOMATION biedt ons de mogelijkheid om de komende 25 jaar op eigen tempo te vernieuwen” 32 | nummer 6 | 2020 durf wel te zeggen dat ctrlX AUTOMATION het meest open automatiseringsplatform op de markt is. Het is een complete oplossing met alle elementen en systeemfuncties waar moderne productieautomatisering om vraagt. Bovendien vervallen de scheidingen tussen machinebesturing, IT en IoT: dankzij een realtime Linux-besturingssysteem, het consequent hanteren van open standaarden, programmeringstechnologie voor apps, web-based engineering en een uitgebreide IoT-connectie kan ctrlX AUTOMATION de kosten van componenten en engineering reduceren met dertig tot vijftig procent. De voordelen zijn talrijk. Als Knapen het desgevraagd in harde cijfers uitdrukt, aarzelt hij niet. “Met ctrlX AUTOMATION kan het aantal componenten met vijftig procent naar beneden, kan de engineering dertig procent sneller en kan de productiviteit met tien procent omhoog. En wat veel producenten zal aanspreken: dankzij de compacte systemen bespaar je aanzienlijke ruimte op de werkvloer.”

Meegroeien Design engineer Johs Heijmink komt bijna woorden tekort als hij de techniek achter ctrlX AUTOMATION omschrijft. “We combineren een Linux realtime besturingssysteem met de nieuwste engineeringsoftware-technologieën en alle PLC- en Motion tasks, beschikbaar als ctrlX Drive, crtlX Core en ctrlX IPC. De apps kunnen met C++ en scripttalen worden geschreven, maar ook met nieuwe talen als Python, Node-Red, Java en Blockly. Bestaande programmeertalen als IEC 61131-standaard, PLC-Open en G-code worden natuurlijk ook ondersteund. Door deze vrijheid ben je niet meer afhankelijk van gepatenteerde systemen, waardoor je de best beschikbare oplossing kan kiezen of ontwikkelen. Zie het als de smartphone van automatisering. Bovendien sluit dit alles aan bij de opleidingen van de nieuwe generatie softwareontwikkelaars, waardoor hun inwerkperiode ingekort kan worden.” De kracht van ctrlX AUTOMATION is bovendien dat het direct in te passen is in bestaande machines, te programmeren is met traditionele talen én naadloos kan worden ingezet voor compleet nieuwe machineconcepten. En het mooie is dat de instap helemaal niet groot hoeft te zijn, aldus Heijmink. “We zien dat de markt kiest voor geleidelijke implementatie. En dat kan ook, want je hoeft niet direct voor het hele portfolio te kiezen. Ook de hardware is schaalbaar en naar wens in te vullen: van economische servodrive tot een geavanceerde servodrive met eigen intelligentie en een volledig open LINUX-besturingsplatform. Zo is er voor elke situatie een oplossing.” “Dát we de weg naar de Fabriek van de Toekomst zouden inslaan, was al lange tijd duidelijk”, besluit Knapen. “Alleen wisten we - de markt - nog niet precies hoe en hoe snel. Het mooie van ctrlX AUTOMATION is dat je dat beide zelf bepaalt. Zo kun je optimaal blijven inspelen op wat de markt van je vraagt.” Ook Voortman kiest voor ctrlX AUTOMATION Een van de bedrijven die de stap naar ctrlX AUTOMATION al heeft gezet, is Voortman Steel Group uit Rijssen. De wereldspeler in de staalverwerkende industrie past het automationplatform toe in een van de innovatieve machines die het aan het bouwen is. Frank Demmer, lead engineer bij Voortman Steel Machinery, verwacht veel van ctrlX AUTOMATION: “Vooral het feit dat de drives veel compacter zijn spreekt ons aan. Daardoor hebben we een kleinere elektrakast nodig, wat uiteraard tot een kleinere machine leidt. Daar zijn onze klanten blij mee, want in hun productiehallen telt elke vierkante meter. Bovendien hebben we met ctrlX AUTOMATION een verbeterde vermogensrange, die de klant nauwkeuriger op zijn behoefte kan afstemmen.” Eigen tempo Van de open standaarden, de app-programmeertechnologie en de IoT-toepassingen maakt Voortman nog geen gebruik. “Dat is wat ons betreft het mooie van ctrlX AUTOMATION”, aldus senior electrical engineer Jeroen van den Poll: “We kunnen heel pragmatisch instappen, in de wetenschap dat ctrlX ons de komende jaren alle mogelijkheden biedt om verder te vernieuwen. Zo kun je in je eigen tempo inhaken op de ontwikkelingen in de markt.” Zorg en aandacht “En het oog wil ook wat”, besluit Demmer. “Wij maken kwalitatief hoogwaardige machines. Dan is het heel fijn als die kwaliteit wordt bevestigd wanneer je de deur van de elektrakast opent. Je ziet in één oogopslag dat ctrlX AUTOMATION veel zorg en aandacht heeft gekregen.” 33

Aandrijven en besturen Elektrische oplossingen grootste concurrenten van pneumatische cilinders Opmars van lineaire actuato Lineaire bewegingen zijn op verschillende manieren te realiseren. Met pneumatische en hydraulische cilinders, elektrische actuatoren, riem- of spindel aangedreven units, spindelhefelementen, lineaire motoren en, last but not least, de ruimtebesparende duwketting. Waren tot zo’n tien à vijftien jaar terug pneumatische oplossingen dominant, inmiddels hebben elektromechanische varianten al zo’n 20 tot 30% van de ‘lineaire pneumatiekmarkt’ overgenomen. Elektrische actuatoren knagen zelfs al enthousiast aan de onderkant van de hydrauliekmarkt. Deze elektrificatie zal de komende jaren in versneld tempo doorzetten. Samen met experts van AXIS & Stuifmeel BV uit Waddinxveen namen we een kijkje in de wereld van lineaire aandrijvingen. Frank Senteur W Voorbeeld van een spindelhefelement met loopmoer. Met dit soort lineaire aandrijvingen zijn hefkrachten te realiseren tot 2.000 kN. e grootste ‘strijd’ op de lineaire markt wordt zonder twijfel gevoerd tussen elektrische en pneumatische aandrijvingen. Hydrauliek is immers een verhaal apart, omdat daar veelal sprake is van zeer grote krachten, die in ieder geval niet met pneumatiek en (binnen bepaalde afmetingen) vaak ook niet met elektrische aandrijvingen te evenaren zijn. Alhoewel ook die grens, ten gunste van elektrisch, aan het verschuiven is. Tegenwoordig zijn er namelijk compacte spindelaangedreven actuatoren die krachten tot 60.000 N en snelheden tot 2.000 mm/s binnen bereik brengen, terwijl met spindelhefelementen zelfs hefkrachten tot 2.000 kN haalbaar zijn. Focussen we ons op de brede lineaire markt tot 3 kW, dan kunnen bewegingen qua kracht en snelheid vaak zowel pneumatisch als elektrisch worden gerealiseerd. Dat de keuze daarbij steeds vaker op elektrisch valt, lijkt om meerdere redenen niet onlogisch. Basiskeuzes Bij het selecteren van lineaire aandrijfcomponenten zijn kracht, snelheid en slaglengte de belangrijkste primaire keuzecriteria. Daarnaast zijn er, afhankelijk van de toepassing, andere meer of minder belangrijke factoren als overbelastbaarheid, aanschaf-, montageen onderhoudskosten, afmetingen, dynamische eigenschappen, etc. Vaak kunnen ook eigenschappen als explosieveiligheid (ATEX), vocht- en vuilafdichting (IP65 of hoger) en hygiëne (FDA, EHEDG) belangrijk zijn. Zowel pneumatische als elektromechanische Voorbeeld van de toepassing van elektrische lineaire actuatoren in een broodfabriek. De actuatoren bedienen hier respectievelijk de horizontale beweging van de onderplaat, de eindstop en een mes om het product (bijvoorbeeld deeg) in stukken te verdelen. AxiPro is het huismerk van AXIS & Stuifmeel. Naast elektrische actuatoren, elektromotoren, tril- en trommelmotoren en tandwielkasten bevat het lineaire programma ook deze pneumatische cilinders in roestvaststaal uitvoering, geschikt voor toepassingen in de voedingsmiddelen- en farma-industrie. 34 | nummer 6 | 2020

ren zet door aandrijvingen zijn leverbaar in explosieveilige en/of hygiënische uitvoeringen. Daarbij hebben elektrische aandrijvingen in het algemeen een hogere krachtdichtheid dan pneumatische aandrijvingen en zijn ze veelal compacter in verhouding tot de maximaal leverbare krachten. Maar om een echt goede vergelijking te kunnen maken moeten alle kosten en eigenschappen van de totale aandrijving, dus zowel die van mechanica, stuur- en regelmodules, geleidingen, sensoren, energiegebruik, als de montage- en onderhoudskosten bij elkaar worden opgeteld. Dure perslucht In veel machines en productielijnen is vaak sprake van lineaire bewegingen, waarvoor pneumatiek van oudsher zeer geschikt is. Het is een bekende techniek. Betrouwbaar ook. De bewegingen zijn relatief snel, maar er zijn ook beperkingen die vooral opduiken als er hogere eisen aan bijvoorbeeld de krachtdichtheid en de repeteerbare positioneernauwkeurigheid worden gesteld. Nadeel is immers dat pneumatiek met het medium lucht werkt en lucht is nu eenmaal samendrukbaar, wat nauwkeurig positioneren bemoeilijkt. Er zijn weliswaar pneumatische servosystemen met interne wegmeetsystemen, maar die zijn vrij duur en minder nauwkeurig dan elektrische actuatoren. Een ander aspect is energiegebruik. Perslucht is een populaire, maar ook dure energiedrager. Zo’n 75% van de opgenomen energie van persluchtcompressoren wordt immers omgezet in warmte. Daarnaast gebruiken drogers ook energie en dan zijn er vaak luchtlekkages, waardoor het totale energetische rendement van een persluchtinstallatie amper boven de 10% uitkomt. Vooral in situaties waarbij meerdere pneumatische cilinders worden toegepast, is het dan ook zinvol om het energiegebruik van pneumatische en elektrische oplossingen goed naast elkaar te zetten. Een ander punt Hier zorgen elektrische lineaire actuatoren in combinatie met lineaire units voor een XY beweging, maar ook voor een schuivende beweging en voor de nauwkeurige positionering van werkstukken op de aanvoerband. is dat om beter te kunnen concurreren met lagelonenlanden, in West-Europa toegepaste productiemachines steeds sneller, flexibeler en nauwkeuriger moeten worden. Dat betekent dat aan de lineaire bewegingen in die machines steeds hogere eisen worden gesteld qua snelheid en positioneermogelijkheden. Dat kan in bepaalde gevallen met (servo)pneumatiek of hydrauliek worden opgelost, maar door de opmars van nieuwe producten zijn elektromechanische lineaire actuatoren vaak een goedkopere en betere (o.a. qua nauwkeurig positioneren) oplossing. Accent op lagere TCO Producenten letten bij de aanschaf van nieuwe productiemiddelen steeds meer op de Total Cost of Ownership (TCO). Daarin spelen de investerings-, montage-, onderhouds- en energiekosten een belangrijke Perslucht is een populaire, maar ook dure energiedrager. Zo’n 75% van de opgenomen energie van persluchtcompressoren wordt immers omgezet in warmte... rol. Welke lineaire oplossing in het kader van de laagst mogelijke TCO het meest interessant is (pneumatisch, hydraulisch of elektrisch) hangt af van een aantal factoren. Is er reeds perslucht aanwezig, dan zal een pneumatische oplossing vaak initieel lagere investeringskosten met zich meebrengen. Daarentegen liggen de bedrijfskosten (energie, onderhoud, levensduur) van pneumatiek veelal hoger dan die van (digitaal) gestuurde elektrische aandrijfsystemen. Is er geen perslucht aanwezig, dan ligt de keuze voor een volledig elektrische oplossing voor de hand. Er kan uiteraard ook een persluchtcompressor bij de machine worden geleverd, maar dan zal de totale investering fors oplopen, wat om die reden ook zelden wordt gedaan. Bovendien vergt zo’n compressor, inclusief filters en eventuele conditioneringsinstallatie, extra onderhoud. Die kosten komen er dan nog bij. Datzelfde geldt voor hydraulische oplossingen, waarvoor een aggregaat, kleppenblokken, etcetera nodig zijn. Elektrische actuatoren zijn montageklaar en nagenoeg onderhoudsvrij. Aansluiten van een voedingskabel en een veldbuskabel voor het controleren van de bewegingen is voldoende om een operationele lineaire aandrijving te creëren. Bij pneumatische cilinders praat je, qua te 35

monteren componenten, over ventielen waar luchtslangen op aangesloten moeten worden, eindschakelaars die moeten worden bedraad en ingesteld, etcetera. Bij complexe/nauwkeurige bewegingen vergt een pneumatische servo-oplossing acht systeemcomponenten (los van de compressor) tegen drie systeemcomponenten bij een elektromechanische oplossing. Elektromechanische lineaire actuatoren hebben een energetisch rendement van meer dan 80% zodat bij toepassing van meerdere actuatoren en bij intensief gebruik, het verschil in energiekosten met het pneumatische alternatief hoog kan oplopen in het voordeel van elektrische actuatoren. Het is niet voor niets dat van oudsher bekende pneumatiekleveranciers sinds enkele jaren ook een in omvang groeiend programma elektrische lineaire aandrijvingen in hun assortiment hebben. Veel mogelijkheden Elektrische lineaire actuatoren zijn er in aanzienlijk meer varianten dan pneumatische cilinders. Zo zijn er de bekende elektrische uitvoeringen met spindelaandrijving, maar er zijn ook tandriem-aangedreven lineaire units en niet te vergeten de innovatieve duwketting, die opmerkelijke toepassingen binnen bereik brengt. Door deze royale keuze kan niet alleen de aard van de beweging (nauwkeurigheid, snelheid, slaglengte), maar ook de kracht en duurzaamheid van de actuator precies worden afgestemd op Duwkettingen zijn een aparte categorie binnen de markt van lineaire aandrijvingen. Ze nemen uiterst weinig plaats in, terwijl ze toch in staat zijn om zware voorwerpen zoals hefplateaus, liften en podia over afstanden tot 30 meter te verplaatsen. TYPE AANDRIJVING Aanschafkosten Elektriciteitskosten/jaar Levensduur PNEUMATISCHE CILINDER ELEKTRISCHE ACTUATOR € 90,- + ventielen/etc. = € 340,- € 1.250,- (actuator incl. aandrijfmotor) € 42,1 maand Jaarlijkse vervangingskosten € 1.080,- (alleen kosten cilinder, ex. Arbeid) TCO over 3 jaar € 3.616,€ 6,75 3 jaar € 0,00 € 1.270,25 Vergelijking van de TCO van een pneumatische cilinder versus een elektrische lineaire actuator. Het betreft hier de toepassing in een snijmachine binnen de voedingsmiddelenindustrie. Daarvoor gelden als aanvullende eisen dat de aandrijving uit roestvaststaal moet zijn vervaardigd en qua afdichting voldoet aan IP 69K. Vereiste kracht is 22,5 N, bij een slaglengte van 100 mm en een cyclustijd van 0,5 sec. (uit/in). Omdat sprake is van extreme omstandigheden wordt de pneumatische cilinder preventief elke maand vervangen. In deze toepassing is de elektromechanische oplossing, die niet preventief vervangen hoeft te worden, gerekend over 3 jaar bijna € 2.400,- goedkoper dan de pneumatische variant. de toepassing. Actuatoren met nauwkeurige kogelomloopspindels kunnen bijvoorbeeld aangedreven worden door draaistroom-, servo- of stappenmotoren. Daarbij is er keus uit AC/DC, 12V, 24V of 220V. In combinatie met encoders en sensoren kunnen met elektromechanische actuatoren, naast snelle slagen over specifieke lengtes, ook nauwkeurige proportionele bewegingen worden gerealiseerd. De motor kan immers op elke gewenste positie worden gestopt waarbij nauwkeurigheden tot ± 0,001 mm haalbaar zijn. In tegenstelling tot persluchtcompressoren en hydraulische aggregaten die continu in bedrijf zijn, gebruiken elektrische actuatoren bovendien alleen energie wanneer ze worden ingeschakeld en als ze werken doen ze dat ook nog eens met een hoog rendement. Omdat elektrische servooplossingen uit minder losse componenten zijn opgebouwd, kan de machinebouwer hiermee bovendien ruimte besparen, terwijl de machines minder complex worden. Busaansluiting Door een elektrische actuator via de interface-connector en een bussysteem aan te sluiten op een (centrale) PLC, kan het programma voor de bewegingscyclus eenvoudig op afstand worden gewijzigd. Met high speed precisie actuatoren zijn snelle bewegingen mogelijk in combinatie met positioneernauwkeurigheden tot ± 0,001 mm. Daarentegen liggen de bedrijfskosten (energie, onderhoud, levensduur) van pneumatiek veelal hoger dan die van (digitaal) gestuurde elektrische aandrijfsystemen... 36 | nummer 6 | 2020

Dit is enorm tijdbesparend en efficiencyverhogend in situaties waarbij een machine wordt gebruikt voor de productie van verschillende producten, waarbij elk product een andere instelling vereist. Uiteraard kan dat ook met servo-pneumatiek, maar dat vergt een complexere configuratie, terwijl de nauwkeurigheid lager is. Wat veldbuscommunicatie betreft is overigens de verwachting dat veldbussystemen zoals Profibus DP overschaduwd gaan worden door industrieel Ethernet. Dit is al in verVolledig elektrische oplossingen zijn vooral economischer in stand-alone situaties en rukken ook op ter vervanging van hydraulische lineaire actuatoren... Met deze compacte elektromechanische actuatoren met 12 of 24 V DC motor, zijn snelle en nauwkeurige bewegingen mogelijk. schillende, snel in populariteit toenemende, varianten beschikbaar, waaronder PROFINET en EtherNet/IP. Volledig elektrische oplossingen zijn vooral economischer in stand-alone situaties en rukken ook op ter vervanging van hydraulische lineaire actuatoren. Het risico van vloeistoflekkage en milieuschade is bij elektrische actuatoren immers nihil. Lineaire spindel-aangedreven actuatoren zijn er met hef-/duwkrachten vanaf een paar Newton tot 80.000 N bij snelheden tot 10.000 mm/sec en slaglengtes tot 12 meter. Met zogeheten spindelhefelementen zijn zelfs hefkrachten tot 2.000 kN mogelijk. Voor slaglengtes tot 2.000 mm zijn elektrische alternatieven inmiddels stevige concurrenten van hydraulische cilinders. De elektrische varianten zijn compact, worden gekenmerkt door beschermingsklasse IP65, zijn dankzij de gladde behuizing eenvoudig te reinigen en net als gladde pneumatische cilinders toepasbaar in de food- en farmasector. Daarbij zijn er elektromechanische oplossingen die net als bij hydrauliek en pneumatiek geschikt zijn voor 100% inschakelduur. Innovatieve duwketting Een compleet eigen categorie binnen de markt voor lineaire aandrijvingen vormt de duwketting. Het geheim daarvan is dat deze slechts naar één zijde kan buigen. Bij belasting in de andere richting, gedraagt de ketting zich als een zeer starre lineaire aandrijving. Doordat de ketting in een beschermende behuizing achter de aandrijfunit wordt opgerold, is slechts een beperkte inbouwruimte nodig. Dit in tegenstelling tot de gebruikelijke lineaire aandrijvingen, die in uitgeschoven toestand bijna twee keer zoveel ruimte innemen als in ingeschoven toestand. Zou men een laadplateau van een machine met vier synchrone spindelaandrijvingen op de hoeken bijvoorbeeld twee meter omhoog willen bewegen, dan zal men dus ook vier, meer dan twee meter diepe gaten in de grond moeten Lineaire units zijn geleidingen met een slede die wordt bewogen door bijvoorbeeld een tandriem of spindel. Voor de aandrijving kunnen zowel AC/DC, servo- als stappenmotoren worden toegepast. Dit afhankelijk van de gewenste snelheid, kracht en positioneernauwkeurigheid. 37

maken om de behuizing van de actuator te herbergen. De duwketting kent die restrictie niet, is zowel voor horizontale als verticale bewegingen toepasbaar en uitermate geschikt voor bijvoorbeeld industriële liften en schuiftafels. Ook binnen compleet andere sectoren zoals theaters wordt de duwketting vaak gebruikt voor zowel horizontale als verticale bewegingen. Duwkrachten tot 160 kN, snelheden tot 2 meter per seconde of meer zijn mogelijk bij verplaatsingsafstanden tot maar liefst 30 meter! Bovendien is de beweging trillingsvrij en geluidsarm. Duwkettingen zijn, afhankelijk van de toepassing en eigenschappen in verschillende materialen leverbaar waaronder staal, RVS en kunststof. Online ontwerptools Constructeurs wordt het tegenwoordig steeds gemakkelijker gemaakt. En nee, dan doelen we niet op het intoetsen van ‘lineaire actuator’ bij Google. Het lijkt misschien ideaal om de hele wereld aan leveranciers met een muisklik aan je voeten te hebben liggen, maar meer keuze betekent niet automatisch dat het makkelijker wordt om de juiste componentselectie te maken. Integendeel zelfs. Daarom is en blijft het belangrijk om een goed contact te onderhouden met experts van gerenommeerde leveranciers, waarbij het bovendien belangrijk is dat deze meerdere producten en merken in huis hebben om een objectief advies mogelijk te maken. Een duidelijke en persoonlijke technische ondersteuning kan daarnaast ook heel goed worden aangevuld met hedendaagse online ontwerp- en rekenprogramma’s. Zo is er via AXIS & Stuifmeel een online rekentool beschikbaar voor lineaire actuatoren. Dit begint met het invullen van basisparameters zoals de te verplaatsen Voor snelle lineaire bewegingen met een relatief kleine verplaatsing kunnen ook heel goed magneten worden toegepast. Dit voorbeeld vinden we in een sorteermachine. Onderlinge vergelijking van de typische kenmerken van elektrische en pneumatische lineaire aandrijvingen. Hieruit blijkt duidelijk dat elektrische aandrijvingen minder complex zijn en uit minder verschillende systeemcomponenten zijn opgebouwd. massa, slaglengte, gewenste snelheid en acceleratie, aantal slagen/minuut, uren/dag, dagen/jaar, etc. Op basis hiervan presenteert het programma een overzicht van mogelijke actuatoren, waarop vervolgens in overleg met de productspecialist het juiste motortype kan worden geselecteerd. Voor zeer nauwkeurige machinebewegingen kan bijvoorbeeld een stappenmotor of servomotor worden gebruikt. Ook kan online een vergelijking worden gemaakt met het pneumatische alternatief. Daarbij kijkt het programma eveneens naar de vereiste ruimte voor de aandrijving inclusief besturing, waarbij elektrische oplossingen in de regel compacter zijn dan pneumatische oplossingen. Qua snelheid kan pneumatiek in het voordeel zijn, maar of dat echt ten nadele van de elektrische oplossing is, hangt af van de maximaal toegestane acceleratie (reactiekrachten). En als we kijken naar de TCO, kan vaak veel winst worden behaald door het aanzienlijk lagere energiegebruik van elektromechanische actuatoren in vergelijking tot pneumatische oplossingen. Kortom, er komt vaak veel meer bij kijken om de juiste keuzes te maken dan snel ‘Googlen’ en dit geldt zeker voor het selecteren van de beste lineaire oplossing. Meer info: www.axis-stuifmeel.nl 38 | nummer 6 | 2020

Tel: 015 - 251 18 31 | info@tempcontrol.nl | tempcontrol.nl De specialist in temperatuur meet- en regeltechniek Temperatuur is een belangrijke parameter in veel processen, systemen, machines of onderdelen van machines. Temperatuurvariaties of drift , maar ook ongewenste temperatuurverschillen kunnen de prestaties van een machine of systeem behoorlijk beïnvloeden. Het goed kunnen meten en regelen van temperatuur in een proces heeft een positief eff ect op de levensduur van machines, zorgt voor minder uitval en betere prestaties. Klantspecifi eke temperatuursensoren Tempcontrol ontwikkelt en produceert temperatuursensoren op klantspecifi catie en in standaard uitvoering. Met ruim 40 jaar ervaring zijn wij in staat om steeds weer de juiste oplossing voor elke specifi eke toepassing te vinden. Er zijn veel uitvoeringsvormen mogelijk. Een snelle responsietijd, hoge nauwkeurigheid, een lange termijnstabiliteit, bestand tegen hoge of juist lage temperaturen, eigenlijk behoort bijna alles tot de mogelijkheden. Transmitters, regelaars, indicators en meer… Naast temperatuursensoren leveren wij ook een breed assortiment aan kwaliteitsinstrumentatie, zoals transmitters, regelaars, isolators, indicators en diverse precisie meetapparatuur. Wij vertegenwoordigen kwaliteitsmerken zoals AsconTecnologic, ASL/Wika, Dostmann, Inor, MBW, Giussani, Kambic en Weidmann. Wij beschikken over een productieafdeling en cleanroom. Tevens hebben wij een eigen kalibratie- en researchlab waar we o.a. kunnen meten, optimaliseren, kalibreren en stabiliseren. Maar ook (lange termijn) testen, responsietijdmeting en onderzoek van temperatuursensoren behoort tot de mogelijkheden. Graag adviseren wij u over de juiste temperatuursensor en apparatuur voor uw proces. Temperatuursensoren in diverse uitvoeringsvormen Instrumentatie voor meten en regelen van temperatuur Tempcontrol levert aan bijna alle industrieën waar temperatuur een kritische factor is: medische en voedingsmiddelenindustrie, lucht-, ruimte- en scheepvaart, halfgeleider-, kunststoff enindustrie en defensie, pharma- en petrochemie, machine- en apparatenbouw, installatiebedrijven en laboratoria etc. Bezoek www.tempcontrol.nl/proces voor ons volledige productportfolio.

Column Implementatie industriële cyberbeveiliging vaak onnodig vertraagd... Hoog tijd om bij te schakelen naar de volgende versnelling I ndustriële controlesystemen hebben jaarlijks te maken met een groot aantal cyberincidenten. Met de lockdown, als gevolg van COVID-19, kwamen daar nieuwe uitdagingen bovenop - zoals een enorme toename van phishing-aanvallen. Juist nu moeten organisaties ervoor zorgen dat hun bescherming up-to-date is. Toch blijkt het implementeren van cybersecurity-projecten voor industriële besturingssystemen niet altijd even eenvoudig. Kaspersky luidt de noodklok en zoomt in op de verbeterpunten. Vertraging door bureaucratisch geneuzel Onderzoek van Kaspersky onthulde recent de belangrijkste belemmeringen die de implementatie van industriële cyberbeveiligingsprojecten vertragen. Opvallend is dat de meest voorkomende obstakels bureaucratisch van aard zijn, in plaats van technisch. Naast lange goedkeuringstijden en talrijke besluitvormers, omvatten deze belemmeringen langdurige leveranciersselectie en aankoopprocessen, evenals interferentie van andere afdelingen. Mark Beunk Head of B2B Benelux and Nordics Kaspersky 40 | nummer 6 | 2020 Het proces versnellen Cyberaanvallen treffen bijna de helft van de organisaties in de industriële sector en worden steeds geavanceerder. Het is daarom belangrijk om het implementatieproces van cybersecurity-projecten niet langer te laten duren dan nodig is. Een optimalisatie van onderstaande proces- en managementactiviteiten kan daarbij helpen: Bepaal duidelijke verantwoordelijkheden tussen afdelingen De snelheid van projectrealisatie is sterk afhankelijk van projecteigendom en afstemming tussen de betrokkenen. Het is belangrijk om te bepalen welk team de projectaanjager is en welk team betrokken is bij goedkeuring en implementatie. Een duidelijke toewijzing van verantwoordelijkheden, een soepel besluitvormingsproces en criteria om het project te rechtvaardigen, kunnen een implementatie aanzienlijk versnellen. Optimaliseer goedkeuringsprocessen Een gestructureerd goedkeuringsproces vormt de basis van een snelle projectimplementatie. Concrete deadlines zijn hierbij essentieel, maar ook duidelijkheid over wat er moet worden afgesproken, met wie en in welk stadium. Daarnaast laten cyberbeveiligingsprojecten niet altijd een snelle en duidelijke ROI zien. Om het goedkeuringsproces beter te stroomlijnen, dienen de voordelen en de ROI vanaf het begin duidelijk te zijn voor besluitvormers. Betrek C-level en spreek hun taal Het is van belang om in dezelfde taal te communiceren, om zo besluitvorming te versnellen. OT-beoefenaars gebruiken vaak de verkeerde argumenten of te veel technische details bij het beschermen van een project, terwijl er te weinig wordt gezegd over de bedrijfsdoelen die het project zal oplossen, welke risico’s wegvallen en hoeveel geld het zou besparen. Dit kan ertoe leiden dat C-level (onterecht) geen nut of waarde ziet om te investeren. Verbeter de expertise van het team Tot slot, is het essentieel om de opleiding van medewerkers voortdurend te stimuleren, hen te voorzien van up-to-date informatie over bedreigingen en gespecialiseerde training aan te bieden. Dit helpt afdelingen om elkaars prioriteiten en verantwoordelijkheidsgebieden beter te begrijpen, effectiever te communiceren en vervolgens sneller te onderhandelen tijdens projecten. Wanneer bedrijven begrijpen wat hun obstakels zijn, staat niets hun meer in de weg om de versnelling in te zetten.

THIS IS EFFICIENCY Slimmere oplossingen Veiliger, slimmer, sneller, lichter, kleiner en schoner Het is voor u van essentieel belang om te weten wat er in uw systemen en processen plaats vindt. Onder andere druk-, temperatuur- en fl ow metingen komen voortdurend en overal voor. Om dit te meten zijn diverse instrumenten in uw systeem aan het werk. Denk hierbij aan thermometers, manometers, fl owmeters, levelen niveau meters, analyzers etc. Parker Hannifi n denkt graag met u mee om de juiste selectie te maken. Laat u informeren over de “slimmere” oplossingen van Parker Hannifi n. parker.nl

Nieuws Historisch grote reorganisatie bij Shell Tussen nu en einde 2022 verdwijnen er 7000 tot 9000 banen bij Shell. Niet eerder stonden er zoveel banen op de tocht bij het concern. Teveel lagen Bij het concern werken wereldwijd 83.000 mensen. In Nederland zijn dat er 10.000. De reorganisatie moet zo’n 1,7 tot 2,1 miljard euro op jaarbasis gaan opleveren. Waar de banen precies zullen verdwijnen is nog niet duidelijk, hoewel CEO Ben van Beurden in een interview op de Shell website het volgende zegt: “We have looked closely at how we are organised and we feel that, in many places, we have too many layers in the company: too many levels between me, as the CEO, and the operators and technicians at our locations. We have also found that there are many people in the middle of our organisation who have a relatively small number of people reporting to them. In some cases there are good reasons for that, but as a principle we are looking to remove that complexity, and cost, so we can be the nimble, efficient and customer-focused company we need to be.” Tussen de CEO en de technici zitten dus teveel lagen. Die ‘complexiteit wil Shell graag verwijderen. Kennelijk zullen de meeste arbeidsplaatsen in die lagen worden geschrapt. Lagere vraag Hoewel het makkelijk is de oorzaak van de reorganisatie aan COVID te wijten, ligt dat iets genuanceerder. Shell haalt nog altijd het overgrote deel van de omzet uit de fossiele sector en is laat begonnen met het verduurzamingsproces. De olieprijs was al laag voor het uitbreken van de coronacrisis, maar door de crisis werd de vraag naar brandstof aanzienlijk lager. Voor Shell betekende dat simpelweg minder omzet. Zowel FNV als CNV maken zich zorgen om hun leden. Het is niet waarschijnlijk dat er op korte termijn duidelijk wordt welke banen precies zullen verdwijnen. En omdat de reorganisatie tot het einde van 2022 zal duren, is de onzekerheid voor de werknemers langdurig van aard. Ook is niet duidelijk bij welke locatie banen zullen verdwijnen. Zo zou er bij de raffinaderijen in Moerdijk en Rotterdam juist geïnvesteerd worden. Stap verder Het nieuwe, afgeslankte Shell, moet in 2022 beter in staat zijn om in te springen op nieuwe markten. Voor ‘low-carbon’ producten moeten nieuwe markten worden gecreëerd, of ontsloten. En soms moet het bedrijf een stap verder gaan: “Finally, we simply have to be better at making decarbonisation a reality in society and that means having a loud, clear voice. If we want to make hydrogen happen, for example, it is not going to be by just building the infrastructure and seeing what happens next. It is going to be by working with decision makers and policy makers so we can find ways forward: what legislation and standards need to be put in place, what bottlenecks need to be cleared.” Chemelot hoeft on-site corona teststraat vooralsnog niet op te schalen Op het Chemelot-terrein is sinds begin oktober een on-site corona teststraat ingericht, speciaal voor medewerkers in een operationeel-kritische functie bij de bedrijven op het chemisch industriepark. Dagelijks kunnen er tientallen mensen worden getest om ze de uitslag binnen 24 uur te laten weten. Doel is om eventueel verdere besmettingen zoveel mogelijk te voorkomen en de continuïteit van de bedrijfsvoering op Chemelot te kunnen waarborgen. Afhankelijk van de ontwikkelingen wordt de capaciteit mogelijk opgeschaald dan wel afgebouwd, laat de woordvoerster weten. Dat is vooralsnog niet aan de orde geweest. Hoeveel mensen er al dan niet besmet zijn, laat ze in het midden. Chemelot werkt samen met een commerciële partij, de arbodienst. Ook maakt Chemelot gebruik van laboratoria in het buitenland. De chemie, met een jaaromzet van €52 miljard goed voor 14% van de Nederlandse industriële productie, is een van de meest cruciale vitale sectoren in deze coronacrisis. Kunststoffen voor beschermingsmaskers en de doorzichtige platen bij de kassa in de supermarkt, ingrediënten voor schoonmaak- en desinfectiemiddelen en zuurstof voor intensive-careafdelingen Van Sabic tot DSM – er wordt een heel groot beroep gedaan op de chemische industrie in Nederland. 42 | nummer 6 | 2020

Groot coronaproof onderhoud Reforming-D Yara van start De Reforming-D plant bij Yara Sluiskil, een van ‘s werelds best draaiende kunstmestplants, gaat dicht voor groot onderhoud. De fabriek heeft zes jaar lang non-stop gedraaid. De grote onderhoudsstop wordt bemoeilijkt door de coronacrisis, maar het bedrijf heeft vergaande maatregelen genomen. Zo’n 1000 man zal de komende weken op de Reforming-D plant aan het werk zijn. En dat heeft in deze tijd nogal wat voeten in de aarde. Michele Koch is communicatie specialist bij Yara en ze legt uit: “We hebben alles in het werk gesteld om de stop coronaproof te maken. Zo hebben we een nieuwe parking aangelegd die de kans op fysiek contact verkleint, hebben we een strikte on-boarding procedure met temperatuurcontrole en andere gezondheidschecks, kleurcodes voor lockers, lunch, enzovoorts. Op deze manier kunnen we voldoende fysieke afstand garanderen. Het is een enorm regelwerk, maar het kan.” Ook heeft de organisatie er voor gezorgd dat het eigen Yara personeel te allen tijde fysiek gescheiden blijft van het tijdelijke personeel. “Zowel Yara personeel als tijdelijk personeel hebben hun eigen straat, zodat ze niet in elkaars buurt hoeven te komen.” Op de vraag of de stop niet beter uitgesteld had kunnen worden is Koch duidelijk. “We zijn wettelijk verplicht om het onderhoud elke zes jaar uit te voeren. Bovendien is uitstel met een paar maanden in deze tijd ook geen garantie. Je kunt dan net zo goed weer een opleving van het virus hebben. We hebben in nauw overleg met zowel de GGD als de Veiligheidsregio besloten dat we dit onderhoud gaan uitvoeren. Bij uitstel loop je ook weer tegen het probleem aan dat je contracters weer elders aan het werk kunnen zijn.” Daar komt nog bij dat de Reforming-D plant de afgelopen zes jaar onafgebroken heeft gedraaid. “Je mag dan verwachten dat je toch wat meer dingen tegenkomt die je aandacht nodig hebben dan wanneer er tussentijdse stops zijn geweest.” Yara heeft bovendien de laatste maanden voldoende ervaring opgedaan in onderhoud in coronatijd. Koch: “We weten dus wat er wel en niet werkt.” ACE: praktische online tool voor olieremmen en hydraulische remcilinders Via de website van ACE is het mogelijk om olieremmen en hydraulische remcilinders voor de meest uiteenlopende toepassingen online te configureren. Net als bij de andere online tools van ACE is het gebruik van deze configurator eenvoudig en intuïtief. Of het nu gaat om hydraulische remcilinders zonder loze slag uit de HBS-serie of standaardoplossingen van de verschillende HB-types van ACE met 20% loze slag: parameters zoals de remkracht en de maximale drukkracht kunnen in de configurator met één klik worden geselecteerd. Bovendien kan de dempingsrichting (P, M en N) via het softwarepaneel worden aangeklikt, net als de bevestigingsonderdelen en montagetoebehoren. Dankzij de eenvoudige bediening van de configurator kan het selectieproces in korte tijd en met slechts enkele muisklikken worden afgerond. In de bijbehorende webshop kan de gewenste olierem of hydraulische remcilinder vervolgens met één muisklik worden besteld. Olieremmen en hydraulische remcilinders van ACE worden in tal van industriële toepassingen gebruikt als praktische hulpmiddelen voor de snelheidsregulering. Zo zorgen ze bijvoorbeeld voor voedingscontrole bij het zagen van metalen en voorkomen ze het stick-slip effect. Ook bieden ze uitstekende bescherming tegen het schommelen en heen en weer zwaaien van kabelbanen en stabiliseren ze het onderstel van fietsen als stuurdemper. Meer informatie: https://www.ace-ace.nl/nl/berekeningen/ remcilinder-configurator.html 43

Aandrijven en besturen Festo operationaliseert Industrie 4.0 op drie verschillende facetten Industrie 4.0 is relevanter dan ooit Er wordt veel gesproken over digitalisering, Industrie 4.0 en andere moderne ontwikkelingen. Soms blijft het bij praten, soms worden er concrete veranderingen doorgevoerd. Bij Festo heeft men Industrie 4.0 op basis van drie verschillende kernpunten concreet gemaakt. Twee Festo experts leggen uit hoe. Redactie Process Control O De C2M module kan de machine in een energiezuinige stand by modus laten schakelen. ok bij Festo heeft de coronacrisis invloed op de manier van werken. Van de ene op de andere dag werden rigoureuze veranderingen doorgevoerd. In no-time werden 6000 VPN verbindingen gerealiseerd om mensen op een veilige manier thuis te kunnen laten werken. Maar ook in het werkveld zorgde corona voor veranderingen. Zo leverde het bedrijf een belangrijke bijdrage aan de realisatie van een mobiele productieunit voor mondkapjes. Daarnaast werd er binnen vier weken een prototype ontwikkeld voor een beademingsapparaat dat direct massaal geproduceerd zou kunnen worden. Dat laatste apparaat bleek gelukkig voor de eerste coronagolf niet nodig te zijn, maar het prototype is nog steeds beschikbaar. Relevanter dan ooit Maar er zijn, buitenom de huidige coronacrisis ook andere, soms meer permanente ontwikkelingen gaande. Volgens Dr. Frank Melzer, managementlid bij Product en Technology Management bij Festo, staat de toekomst in het teken van digitalisering. “De economie wordt steeds meer data-driven en Industrie 4.0 is dus relevanter dan ooit.” Bij Festo berust de implicatie van Industrie 4.0 op drie kernpunten. Ten eerste moet data soeverein zijn en blijven. Melzer: “Iedereen die iets met die data van doen heeft binnen Industrie 4.0 weet waar de data vandaan komt, wat er aan is toegevoegd, hoe veilig die is, enzovoorts. Daarmee bereik je een grotere mate van verticale integratie van data en dus van Industrie 4.0.” Een vergelijkbaar transparant principe waarbij er met data wordt gewerkt, is terug te vinden in de blockchain technologie. Daarbij hebben alle betrokken partijen, net als in een Google document, inzicht in de data en wanneer en door wie mutaties worden uitgevoerd. Gefragmenteerd Ten tweede dienen volgens Melzer systemen onderling beter te worden verbonden. “We hebben in Europa een tamelijk gefragmenteerde industrie. Als je verder wilt digitaliseren, zal je er voor moeten zorgen dat de individuele systemen met elkaar kunnen communiceren. Bijvoorbeeld: in plaats van dat je elk industrieel product voorziet van een gedrukte manual, zou je afspraken kunnen maken over een ‘digital plate’, een manier van communiceren die industriebreed wordt ondersteund.” Ook in Nederland staat fragmentatie van de industrie de digitalisering vaak in de weg. Veel bedrijven weten niet van elkaar wat er precies achter de voordeur gebeurt en hoe men van elkaar kan profi teren. Energie besparen Als derde, maar zeker niet als minst belangrijke komt duurzaamheid aan bod. Melzer: “Door digitalisering kunnen we bijvoorbeeld effi ciënter omgaan met onze grondstoff en. En ook door de aansturing van bepaalde applicaties in fabrieken te optimaliseren, kunnen we energie besparen.” Energie besparen Marcus Stemler, Product Manager Digital Pneumatics bij Festo vult aan: “In pneumatische systemen kan Door het proces slimmer aan te sturen, kan ik hetzelfde gewicht ook met 3 bar omhoog drukken... 44 | nummer 6 | 2020

De nieuwe C2M module is een interessant voorbeeld van hoe digitalisering tot zowel procesoptimalisatie als energiebesparing kan leiden. door slimme procesautomatisering behoorlijk wat energie worden bespaard. Gangbaar is een druk van 6 bar, maar je kunt de druk soms behoorlijk reduceren en daarmee energie besparen.” In een testopstelling in de studio wordt een gewicht op een cilinder gelegd en omhoog gedrukt met de standaard 6 bar. “Door het proces slimmer aan te sturen, kan ik hetzelfde gewicht ook met 3 bar omhoog drukken”, laat Stemler zien. “Daarmee bespaar je zo’n vijftig procent energie. Als je nu bij het laten zakken van het gewicht gebruik maakt van de zwaartekracht, kan de druk op dat moment terug naar 1 bar en bespaar je in totaal minimaal zestig procent.” Motion Terminal In fabrieken waar perslucht wordt ingezet, kan de druk doorgaans ook verlaagd worden. “Maar dat vereist handmatige aanpassingen en dus tijd”, verduidelijkt Stemler. “Dat is economisch vaak niet rendabel en daarom wordt het niet gedaan. Met de Motion Terminal van Festo hebben we die aanpassingen gedigitaliseerd en maken we het voor bedrijven eenvoudiger en aantrekkelijker om energie te besparen op perslucht. Bovendien kunnen dit soort innovaties vaak ook zorgen voor procesoptimalisatie.” Verbruik omlaag, productie omhoog Ook de nieuwe C2M module is een interessant voorbeeld van hoe digitalisering tot zowel proces-optimalisatie als energiebesparing kan leiden. “In de C2M module die men aan de voorkant van de applicatie installeert, wordt zowel fl ow als druk geregistreerd en aan de hand van die data wordt ‘idle running’, oftewel In de C2M module wordt zowel fl ow als druk geregistreerd en aan de hand van die data wordt ‘idle running’, oftewel stilstand vastgesteld. stilstand vastgesteld”, legt Stemler uit. “De module kan de machine vervolgens in een energiezuinige stand by modus laten schakelen. Met een dashboard krijgt de gebruiker vervolgens inzicht in wanneer de machine nu echt nodig is en wanneer niet. Bovendien wordt het weglekken van Bovendien wordt het weglekken van perslucht ook middels de verzamelde data bepaald en gesignaleerd... perslucht ook middels de verzamelde data bepaald en gesignaleerd. Kortom, ook hiermee wordt energie bespaard en wordt de eff ectieve tijd dat een machine productie levert, vergroot.” Onder de loupe Festo Energy Savings, een team van experts op het gebied van industrieel energieverbruik, analyseert het totale energieverbruik bij klanten op locatie. “Daarbij kijken we niet alleen naar applicaties van Festo, maar nemen we alles wat energie verbruikt onder de loupe”, licht Stemler toe. “Overigens is ons bedrijf zelf ook een goed voorbeeld van integratie van verschillende technieken in Industrie 4.0”, vult Melzer aan. “Wij hoeven niet persé elektrische aandrijvingen aan te bevelen omdat wij die toevallig maken. Nee, we maken ook pneumatische oplossingen en we kunnen daardoor altijd de meeste eff ectieve oplossing aan de klant aanbieden.” 45

Bedrijven-Wijzer Proces Instrumentatie op maat! Temperatuursensoren & instrumentatie Klay Instruments b.v. Nijverheidsweg 5 7991 CZ Dwingeloo T 0521-591550 E info@klay.nl W www.klay.nl Tempcontrol Industrial Electronic Products B.V. Ambachtshof 54 2632 BB Nootdorp T 015 - 251 18 31 info@tempcontrol.nl www.tempcontrol.nl Sensoren & Instrumentatie Procesafsluiters Conditioning systemen & proces-analyzers Keller Nederland Leeghwaterstraat 25 2811 DT Reeuwijk 0182 - 399840 www.keller-holland.nl sales@keller-holland.nl Startfl ow BV Plaza 22b 4782 SK Moerdijk 088 - 0044600 info@startfl ow.nl www.startfl ow.nl Automatisering more than sensors + automation HEGON Techniek Hildebrandhove 100, 2726 AZ Zoetermeer The Netherlands T 06-51960287 Info@hegontech.eu www.hegontech.eu Automatisering Cyber security WAGO Laan van de Ram 19 7324 BW Apeldoorn 055-3683500 www.wago.com/nl info-nl@wago.com JUMO Meet- en Regeltechniek B.V. Rijnkade 18 1382 GT Weesp 0294 - 491492 www.jumo.net info.nl@jumo.net Festo Schieweg 62 2627 AN DELFT 015 - 25 18 899 www.festo.nl sales.nl@festo.com Hudson Cybertec Laan van ‘s-Gravenmade 74 2495 AJ Den Haag 070-2500717 www.hudsoncybertec.com/nl info@hudsoncybertec.com Sensoren & Instrumentatie Sensoren & Instrumentatie Industriele Netwerken Automatisering Endress+Hauser BV Nikkelstraat 6 1411 AJ Naarden 035 – 6958776 www.nl.endress.com info.nl@endress.com KROHNE Nederland B.V. Kerkeplaat 14 3313 LC DORDRECHT 078 - 6306215 www.krohne.nl infonl@krohne.com MODELEC Data-Industrie B.V. Galvanistraat 38 6716 AE Ede 0318 - 636262 www.modelec.nl sales@modelec.nl Croonwolter&dros B.V. Marten Meesweg 25 3068 AV Rotterdam 088 - 9233344 www.croonwolterendros.nl info@croonwolterendros.nl 46 | nummer 6 | 2020

    24     24      T N OORRAAD Ø 24 % onder adviesprijs E M R +31 (33) 7999377 00800 24 2011 24  24.nl 24.nl V I G T E N L A € A I F E E R R O O N R S T I P V D P E N E J  E S 5 M E A M R E H I S E F C R S T E E R O T A O K O T N H F P N P S R B K U U 0 V Z E A T N O E D P M C E I E K V O E E R T S H C L T

Grond waterstanden In de Cloud Serie 36XiW niveausensor ARC-1 3G / NB-IoT module ADT-1 LoRa module • Zwitserse precisie: Nauwkeurigheid vanaf 0,05%FS TEB* • Interne datalogger voor backup (ARC-1) • NB-IoT, LoRa, 2G / 3G / 4G • Optioneel: geleidbaarheidmeting, andere materialen (Hastelloy of Titanium), ATEX • KELLER Kolibri Cloud :    * TEB = Total Error Band, dus de maximale fout van de niveausensor 2G 3G 4G keller-holland.nl kolibricloud.com

1 Online Touch

Index

1. 1
2. 2
3. 3
4. 4
5. 5
6. 6
7. 7
8. 8
9. 9
10. 10
11. 11
12. 12
13. 13
14. 14
15. 15
16. 16
17. 17
18. 18
19. 19
20. 20
21. 21
22. 22
23. 23
24. 24
25. 25
26. 26
27. 27
28. 28
29. 29
30. 30
31. 31
32. 32
33. 33
34. 34
35. 35
36. 36
37. 37
38. 38
39. 39
40. 40
41. 41
42. 42
43. 43
44. 44
45. 45
46. 46
47. 47
48. 48

Home