0

ANDERSOM DENKEN EEN VERRASSINGEN MEE BIJ ZIEKE MEDEWERKERS KIJK OP DE VOLGENDE PAGINA TRANSGENDERS DISCRIMINATIE IN BRP 18 ESSAY AANPAKKEN DIE ONDERMIJNING 24 SPECIAL EUROPA SAMENWERKEN IS HET PAROOL 31 10 december 2021 | week 49 | jaargang 42 23 2021 BINNENLANDS BESTUUR HOOGSTE TIJD VOOR DUIDELIJKE RICHTLIJNEN DEUR GEMEENTE OPEN VOOR CHINA Het Publieke Domein VAN EN VOOR DE PUBLIEKE SECTOR Ontdek t/m 31 maart gratis de digitale leeromgeving op www.delerendeambtenaar.nl Als het om arbeidsmobiliteit gaat hetpubliekedomein.nl | info@hetpubliekedomein.nl | 030 - 208 1153 ONAFHANKELIJK MAGAZINE VOOR BETROKKEN AMBTENAREN EN BESTUURDERS

BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 49 | 2021 04 COLOFON REDACTIONEEL ‘De schoorsteen zal en moet roken’ Binnenlands Bestuur is een uitgave van de Sijthoff Media Groep en verschijnt tweewekelijks op vrijdag. REDACTIEADRES Postbus 75462, 1070 AL Amsterdam tel: 020 - 5733669 e-mail: info@binnenlandsbestuur.nl www.binnenlandsbestuur.nl HOOFDREDACTIE Eric de Kluis REDACTIE Hans Bekkers (chef redactie), Wouter Boonstra, Sjoerd Hartholt, Martin Hendriksma, Adriaan de Jonge, Yolanda de Koster, Alexander Leeuw, Michiel Maas, José Salhi. COLUMNISTEN Geerten Boogaard, Jan Verhagen ILLUSTRATOR Berend Vonk Coverbeeld: Shutterstock VASTE MEDEWERKERS Cristina Bellon, Ton Bestebreur, Martijn Delaere, René Didde, Wilma van Hoeflaken, Yvonne Jansen, Michel Knapen, Harry Perrée, Maurice Swirc, Marjolein van Trigt, Simon Trommel. BASIS-ONTWERP: Studio Room VORMGEVING VRHL Content en Creatie, Alphen aan den Rijn DRUK Senefelder Misset, Doetinchem ADVERTENTIEAFDELING Jan-Willem Hulst, tel. 06-22663674 Marcel van der Meer, tel. 06-23168872 Sandra de Vries, tel. 020-573 3656 E-MAIL ALGEMEEN traffic@binnenlandsbestuur.nl DIRECTIE Willem Sijthoff MARKETING Lindsay Duijm ABONNEMENT Voor een (gratis) abonnement zie de website: www.binnenlandsbestuur.nl en ga naar abonnementen. Heeft u nog vragen, mail dan naar klantenservice@binnenlandsbestuur.nl of bel 020 – 573 3600. Betaalde abonnementen voor bedrijven en professionals buiten de doelgroep: jaarabonnement 1e jaar € 87,- (normaal € 229,-). Abonnementen voor raadsleden en leden van Provinciale Staten zijn gratis. Los nummer € 9,75. De prijzen zijn exclusief btw. Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave de uiterste zorg is besteed, aanvaarden de auteur(s), redacteur(en) en uitgever(s) geen aansprakelijkheid voor eventuele fouten en onvolkomenheden, noch voor gevolgen hiervan. ISSN 0167-1146 OPLAGE 43.000 © Het is niet toegestaan om zonder voorafgaande toestemming van de uitgever artikelen, onderzoeken of gedeelten daarvan over te nemen. Binnenlands Bestuur is een onafhankelijk magazine voor de hoger opgeleide decentrale ambtenaar en lokale bestuurder. ONDERMAATS TOEZICHT SLIKKEN EN STIKKEN Het onderzoek naar vergunningverlening, toezicht en handhaving bij Tata Steel, Stof tot nadenken, is verkozen tot het beste rekenkamerrapport. De meesten van ons zullen het niet hebben gelezen. Eén tip: doe dat wel! Laat je vooral niet weerhouden door de omvang van liefst 245 pagina’s, want vanaf de eerste bladzijden grijpt het je naar de keel. Sec en minutieus leggen de onderzoekers bloot hoe de systeemwereld de gezondheid van de omwonenden offert aan de economische belangen van het grootkapitaal. Omwonenden kunnen klagen over de grafietregens die ze over zich uitgestort krijgen tot ze er letterlijk ziek – of erger – bij neervallen: de schoorsteen zal en moet roken. De Omgevingsdienst, die met te weinig mensen moet handhaven op het Tata-terrein van 1.500 voetbalvelden groot, blijkt gezondheidseffecten niet in het toezichtsmandje te hebben. De provincie kan op dat vlak nauwelijks regels stellen. Stof tot nadenken maakt niet alleen duidelijk dat het toezicht heeft gefaald, maar ook dat de mogelijkheden om gezondheid mee te wegen bij dat toezicht op lokaal en regionaal niveau heel beperkt zijn. De regelgeving blijkt voornamelijk op landelijk en Europees level vastgelegd. Heel beangstigend is het om te beseffen hoe omwonenden zo aan hun lot worden overgelaten en hun gezondheid wordt gereduceerd tot minder dan een bagatel. Je ziet het in en om Velsen, maar ook in bijvoorbeeld Nijmegen waar een asfaltcentrale in de stad al jaren veel meer giftige stoffen uitstoot dan de toegestane norm. De plaatselijke politiek en de regionale omgevingsdienst kunnen voor de verontruste bewoners blijkbaar niets betekenen. Wie waakt er in dit land wel over onze gezondheid? De Randstedelijke Rekenkamer stelt heel trefzeker dat de bevoegde instanties in ons land te veel handelen vanuit wat er allemaal niet kan. Ik kan niet wachten op een vervolgonderzoek, waarin de vraag wordt beantwoord waarom er door de bevoegde instanties niet is gezocht naar mogelijkheden wat er wél kan. Uit onmacht of uit labbekakkerigheid? Waar een wil is, zou toch een weg moeten zijn. Zeker in een land waar altijd en overal geitenpaadjes worden gevonden. ADVERTENTIE Op zoek naar een nieuwe griffier? Bel of app Marijke! 06 55 80 81 39 Werving en selectie www.necker.nl HANS BEKKERS CHEF REDACTIE BINNENLANDS BESTUUR

BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 49 | 2021 INHOUD 05 20 COVERSTORY CHINA Nog steeds zijn er gemeenten die blijven werken met technologie van Chinese techreuzen. Provincies zijn voorzichtiger blijkt uit een steekproef van AG Connect en Binnenlands Bestuur. Experts vinden het tijd voor duidelijke richtlijnen. 14 INTERVIEW ERIC VAN OOSTERHOUT Emmen bungelt onderaan in de woonaantrekkelijkheidsindex. De burgemeester ligt er niet wakker van. ‘Omdat de criteria niet zo relevant zijn. Laat de Atlas voor gemeenten aan de mensen zelf vragen wat zij belangrijk vinden.’ 32-43 SPECIAL EUROPA 28 TRANSPORTSCHAARSTE ONBENUTTE DAKEN In Brabant popelen bedrijven om zonnepanelen op hun daken aan te leggen. Ook de gemeenten juichen het toe. Maar krapte op het elektriciteitsnet zit de energietransitie in de weg. Kansen genoeg om je voordeel te doen met Europa. Dat vraagt wel om investeringen in tijd, aandacht en relaties. En soms om wat powerplay richting Den Haag om ervoor te zorgen dat het Brusselse geld ook in jouw regio terecht komt. Een goed netwerk helpt. OP PARTNERJACHT IN DE EUROPESE UNIE NIEUWS Omgevingswet twitstpunt bij raadsleden Brandweer onder andere paraplu Analyse: Lokale partijen blijven doorgroeien Rekenkamerrapport over Tata Steel beste ACHTERGROND Inschrijving non-binairen ‘discriminerend’ Essay: Ten strijde tegen de ondermijning ABONNEMENT Voor een (gratis) abonnement zie de website: www.binnenlandsbestuur.nl. Klik vervolgens op Abonnementen en kies de vorm die bij u past. SPECIAL Samenwerken is kassa Vind de ideale partner Het omkatten van 6 miljard EU-subsidie Jan Markink, rapporteur digitalisering 32 36 40 42 6 7 10 11 18 24 VERDER COLOFON / REDACTIONEEL 4 BEREND VONK GEERTEN BOOGAARD NIEUWS IN BEELD IN DE CLINCH JAN VERHAGEN BOEK PERSONALIA 7 9 12 23 39 45 48

BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 49 | 2021 06 NIEUWS FINANCIËN DOOR: MARTIN HENDRIKSMA Raadsleden zijn sterk verdeeld over de invoeringsdatum van de Omgevingswet. Bijna de helft (45 procent) wil vasthouden aan 1 juli 2022. Ruim een derde deel (36 procent) is voor nieuw uitstel. De vrees voor chaos, komende zomer, leeft breed. ONDERZOEK BINNENLANDS BESTUUR EN RAADSLEDENVERENIGING OMGEVINGSWET TWISTPUNT BIJ RAADSLEDEN Dat blijkt uit een eind november uitgevoerd onderzoek van de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden en Binnenlands Bestuur. In totaal vulden bijna driehonderd raadsleden de enquête in. De grootste twijfel of de geplande invoeringsdatum een haalbare kaart is, zit bij kleinere en middelgrote gemeenten (tussen de 20.000 en 100.000 inwoners). Daar houden voor- en tegenstemmers onder de raadsleden elkaar vrijwel in balans. Bij de kleinste gemeenten (tot 20.000 inwoners) winnen de voorstemmers overtuigend , maar loopt ook het percentage dat het nog niet weet op tot een kwart. De meeste steun voor invoering van de Omgevingswet per 1 juli 2022 is te vinden onder de 100.000+gemeenten: iets meer dan de helft (52 procent) van raads leden van deze gemeenten staat achter de nu geplande invoeringsdatum. Naast de grootte van hun gemeente weegt de politieke voorkeur van raadsleden sterk mee in hun oordeel. Supporters van snelle invoering zitten vooral onder raadsleden van D66, CDA en Christenunie: meer dan de helft van hen wil nu geen uitstel meer. PvdA-raadsleden hebben de meeste bezwaren tegen de huidige invoeringsdatum, op de voet gevolgd door die van GroenLinks. Raadsleden van lokale partijen en de VVD lopen op dit punt ruwweg in de pas met de gemiddelde uitkomsten van het onderzoek. De steun voor de Omgevingswet als zodanig is breder verankerd: 63 procent van ‘Moet je koste wat kost vasthouden aan 1 juli 2022?’ de raadsleden is voor; tegenover een kwart dat de wet, los van de invoeringsdatum, überhaupt niet meer ziet zitten. VERKIEZINGEN Het door de raadsleden veruit meest aangehaalde bezwaar tegen de huidige invoeringsdatum is dat die te dicht op de gemeenteraadsverkiezingen van komend voorjaar zit (66 procent). Een ander vaak aangehaald bezwaar is dat de raad de financiële consequenties van de Omgevingswet slecht kan overzien. Het gebrekkig fungerende digitale stelsel, door onder meer Kamerleden gezien als voornaamste obstakel van de wet, komt voor de raadsleden pas op de vijfde plaats qua bezwaren. Nog na de vertraging die de wet mogelijk voor de woningbouw gaat opleveren en de vereiste cultuuromslag die er binnen de gemeente voor is vereist. Bij diegenen die willen vasthouden aan de huidige invoeringsdatum springen er twee argumenten duidelijk uit. Nieuw uitstel, het zoveelste, zal de urgentie om in de gemeentehuizen aan de wet te blijven werken doen wegebben (62 procent). Verder zal de wet de relatie tussen de raad en de inwoners straks verder versterken. Hoe zal de invoering komende zomer in de praktijk verlopen? We vroegen de raadsleden op een aantal stellingen te reageren. Wordt het in eerste instantie chaos straks, na 1 juli? Ruim 40 procent is het daar grotendeels of helemaal mee eens. Een beduidend hoger percentage dan de 28 procent die denkt dat het allemaal zal loslopen. En kunnen de gemeenten de Omgevingswet er qua werk last nog wel bij hebben na de eerdere decentralisaties in het sociaal domein? 40 procent vindt van niet, tegenover 34 procent die denkt dat het moet kunnen. De grote verdeeldheid over de invoeringsdatum roept de vraag op of het niet verstandig is om invoering uit te stellen tot 1 januari 2023. ‘Wanneer bijna de helft van de raadsleden chaos vreest, is de vraag of het verstandig is om koste wat het kost vast te houden aan 1 juli’, zegt Bahreddine Belhaj, voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden. ‘Wij denken dat niemand bij chaos is gebaat. Ook gezien de onduidelijkheid over de digitale processen en de kosten die er mee zijn gemoeid, lijkt ons uitstel verstandiger. Bovendien biedt dat de nieuwe gemeenteraden beter de kans om te ontdekken wat het effect van de Omgevingswet is op de relatie tussen raad en inwoners.’

BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 49 | 2021 DOOR: WOUTER BOOONSTRA ARBEIDSVOORWAARDEN NIEUWS 07 Per 1 januari neemt de Werkgeversvereniging Samenwerkende Veiligheidsregio’s (WVSV) het werk over van de Brandweerkamer van de VNG. De club wordt verantwoordelijk voor de arbeidsvoorwaarden van 27.000 medewerkers van de veiligheidsregio’s. CAO GEMEENTEN BLIJFT LEIDEND BRANDWEER ONDER ANDERE PARAPLU Vorig jaar besloot het Veiligheidsberaad dat veiligheidsregio’s de werkgeversrol centraal geregisseerd gaan spelen. De WVSV wordt verantwoordelijk voor afspraken over arbeidsvoorwaarden voor ambtenaren (voorheen via de Vereniging van Nederlandse Gemeenten in het LOGA) en voor “brandweerhoofdstukken” (voorheen via de Brandweerkamer in het LOBA). De voorzitters van de veiligheidsregio’s vormen de ledenvergadering en vijf bestuurders uit de Bestuurlijke Advies Commissie Brandweer CARTOON BEREND VONK het bestuur. Die bestuurders, met drie vertegenwoordigers uit de Raad van Commandanten en Directeuren Veiligheidsregio’s, vormen de onderhandelingsdelegatie die met de vakbonden spreekt over de arbeidsvoorwaarden. Aanleiding is de inwerkingtreding van de Wet normalisering rechtspositie ambtenaren. De veiligheidsregio’s zijn daarin nog niet meegegaan. Daarom moeten zij tot een eigen collectieve rechtspositieregeling komen. ‘De veiligheidsregio kent specifieke omstandigheden, zoals 24 uurs- en piketdiensten, die niet gelden voor andere gemeenschappelijke regelingen’, zegt de Bredase burgemeester en WVSV-bestuursvoorzitter Paul Depla. Collectieve afspraken voor brandweerlui en soms ook GHOR-personeel vallen straks dus niet meer onder de paraplu van de VNG, maar onder de WVSV. ‘We willen zoveel mogelijk aansluiten bij de gemeentelijke cao, zodat mobiliteit tussen veiligheidsregio en gemeenten eenvoudig blijft.’ Het is praktisch dat we een eigen werkgeversvereniging zijn, vult Wilma Mansveld, directeur van de Veiligheidsregio Groningen en lid van de onderhandelingsdelegatie van de WVSV aan. ‘Het is dan belangrijk dat alle veiligheidsregio’s eenduidige onderhandelingen voeren. Het zou raar zijn als er verschillen zijn tussen Winsum en Goeree. Er zijn nog wel lokale regelingen, maar die gaan we op termijn harmoniseren.’ Insteek wordt dat de arbeidsvoorwaardenregelingen voor 2021 worden meegenomen naar 2022. ‘Met de vakbonden is afgesproken dat de VNG-afspraken worden gevolgd. Voor 2022 komt er een aanvullend convenant.’ Later volgen onderhandelingen voor een zelfstandige arbeidsvoorwaardenregeling.

Gezond leven met IZA. Even stilstaan en nieuwe energie opdoen. Werken aan jouw wendbaarheid en optimisme. Met een IZA zorgverzekering kun je gebruik maken van tal van apps, workshops en tips met IZA Gezond Leven. Zoals de digitale workshop ‘Minder Piekeren’ of de Mindfulness coach app. Ga aan de slag op een moment dat het jou uitkomt. Benieuwd welke voordelen IZA Zorgverzekering nog meer biedt? Ga naar: iza.nl/collectief-verzekerd

d BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 49 | 2021 GEERTEN BOOGAARD COLUMN 09 DIEPSTE ZAKKEN EERST, ZEGT DE RECHTER Voor de ambtenaar van de toekomst Met een VNG Connect Trainee haalt u jong talent in huis met een frisse kijk. VNG Connect leidt trainees op tot de allround ambtenaar van de toekomst. En misschien wel het belangrijkste: zij staan klaar met innovatieve ideeën voor de organisatie en om projecten van de grond te krijgen. Een VNG Connect trainee: Verbindt verschillende werelden met elkaar Is inzetbaar op ieder moment Neemt opgedane kennis in andere organisaties mee naar de volgende opdracht Is in dienst van VNG Connect: geen werkgeverslasten, HR-zaken en WW-verplichtingen Op 26 november plaatste het Algemeen Dagblad maar weer eens een interview met Herman Tjeenk Willink. Niet omdat de beste man zoveel nieuws te melden had. Maar omdat het nieuws steeds beter aansluit bij wat de onderkoning van Nederland al veertig jaar verkondigt. ‘De overheid wordt gezien als een bedrijf met de burgers als klant’, legt hij uit. ‘Lange tijd vonden we dat vanzelfsprekend, maar deze coronacrisis maakt duidelijk dat als de nood aan de man is iedereen – de private sector voorop – van alles van de publieke sector verwacht.’ Het toenemend succes dat Tjeenk Willink met zijn boodschap oogst, suggereert dat er ook daadwerkelijk naar hem wordt geluisterd. Er zijn zelfs tekenen dat het tij aan het keren is en de overheid zijn politieke grip op het algemeen belang weer herpakt. Rotterdam gaat bijvoorbeeld vastgoedbeleggers uit bepaalde wijken weren en gemeenten willen kunnen bouwen voor de eigen inwoners. Dat zijn keuzes waar je voor of tegen kunt zijn. Maar dat de lokale politiek dit soort keuzes weer zelf maakt, lijkt mij goed nieuws. Toch vrees ik dat Tjeenk Willink de werkelijke ommekeer niet meer gaat meemaken. Want de rechtspraak is nog lang niet bekeerd van het economische denken over de overheid als een bedrijf met klanten. Aan de slag met onze trainees? Kijk op vngconnect.nl/ trainees Eveneens op 26 november wees de Hoge Raad een arrest waarin de overheid juist weer wat dieper in de mal van de economische marktordening werd geperst. Inzet was het oude gemeentehuis van Didam waar de plaatselijke Albert Heijn een oogje op had laten vallen. Maar de gemeente Montferland koos voor een centrumplan waarin een Coop zou doorverhuizen en zo plek zou maken voor een supermarkt uit een ander marktsegment: een Lidl of een Aldi. Een keuze waar je voor of tegen kunt zijn. Maar dat de lokale politiek voor zo’n centrumplan moet kunnen kiezen, lijkt mij vanzelfsprekend. Zolang het pand niet schandalig onder de marktprijs wordt verkocht, zou een gemeente toch met het eigen bezit moeten mogen doen wat hen politiek goeddunkt. Zou je denken. Toch oordeelde de Hoge Raad anders. In afwijking van het oordeel van het gerechtshof vond ons hoogste rechtscollege dat gemeenten niet zomaar voor een centrumplan mogen kiezen waar toevallig een Coop in zit. Bij transacties als deze moet er volgens het gelijkheidsbeginsel altijd ‘mededingingsruimte’ zijn: een openbare selectieprocedure met objectieve, toetsbare en redelijke criteria. Hoewel je technisch ook op andere manieren mag verdelen, is de hoofdboodschap dus weer: ‘ We zullen het nog jaren met de boodschap van Tjeenk Willink moeten doen’ GEERTEN BOOGAARD IS HOOGLERAAR DECENTRALE OVERHEDEN (THORBECKE LEERSTOEL) AAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN Gij zult aanbesteden. Dit keer niet omdat het van Brussel moet, of van de wetgever, maar omdat de Hoge Raad in het discriminatieverbod mededingingsruimte voor het grootwinkel bedrijf leest. In verschillende media werd aan deskundigen om een reactie gevraagd. Vaak waren dat aanbestedingsadvocaten. En die konden prima uit de voeten met deze nieuwe jurisprudentie. Ongewenste gevolgen voor de praktijk hoefde het arrest verder niet te hebben, legden ze uit, mits de gemeenten natuurlijk op tijd de juiste deskundigen zouden inschakelen. Ongetwijfeld is dat laatste waar. Maar het is precies ook de zwakte van dit soort marktordening. Wie de diepste zakken heeft, komt in dit speelveld in de regel het verste. En zelfs als we de burgerinitiatieven een zak subsidie zouden mogen geven om ook een goed plan te ontwikkelen, dan nog zal het niet eenvoudig zijn om hun maatschappelijke meerwaarde in de objectieve, toetsbare en redelijke criteria van de Hoge Raad te formuleren. Terwijl één ding mij in het arrest maar niet duidelijk wordt: waarom was de politieke keuze van de Montferland voor het centrumplan zonder de Appie in een functionerende democratie nou niet objectief, redelijk of toetsbaar? Zolang marktordening nog niet als zodanig hoeft te worden gerechtvaardigd, zullen we het nog jaren met de boodschap van Tjeenk Willink moeten doen.

BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 49 | 2021 10 ANALYSE HERINDELINGSVERKIEZINGEN DOOR: YOLANDA DE KOSTER LOKALE PARTIJEN BLIJVEN DOORGROEIEN De versnippering is niet meer uit de politieke arena weg te denken, evenals de niet te stoppen opmars van lokale politieke partijen. Zijn de herindelings verkiezingen een opmaat voor de raadsverkiezingen in maart? Drie dagen lang mochten kiesgerechtigden uit elf gemeenten vorige maand hun stem uitbrengen voor de vier nieuwe gemeenteraden. De opkomst bij deze herindelingsverkiezingen was met een gemiddelde van 40,2 procent historisch laag, met een dieptepunt van 32,4 procent in Purmerend en Beemster. Dat blijkt uit analyse van de definitieve verkiezingsuitslagen. In maart 2018 – bij de laatste reguliere raadsverkiezingen – toog 55 procent van de Nederlandse kiezers naar de stembus. De opkomst bij herindelingsverkiezingen ligt vrijwel altijd lager dan bij reguliere gemeenteraadverkiezingen. Bij herindelingsverkiezingen in november vorig jaar bracht gemiddeld 49,1 procent van de kiezers zijn stem uit. Een jaar eerder, ook bij herindelingsverkiezingen, lag het opkomstpercentage met 46,7 procent nog lager. De lage opkomst bij de meest recente herindelingsverkiezingen is desondanks zorgwekkend. In Purmerend en Beemster ging nog geen derde van de kiesgerechtigden naar de stembus. Met een zo klein kiezersmandaat mogen de kersvers gekozen Purmerendse politici zich toch wel even achter de oren krabben. Ook in Dijk en Waard (het huidige Heerhugowaard en Langedijk) was het opkomstpercentage met 36 procent wel erg mager. Voor de raad van Maashorst (Uden en Landerd) gingen 42,4 procent van de kiezers naar de stembus. In Land van Cuijk was de opkomst met 49,9 procent het hoogst. De versnippering die zowel landelijk als lokaal al een aantal jaar gaande is, heeft ANALYSE CDA ziet fors deel aanhang verdampen partijen. Elf daarvan hebben geen zetel gehaald; 42 wel. Het Land van Cuijk telt twee grote fracties; het CDA met dertien van de 37 zetels, gevolgd door Team Lokaal met acht zetels. Dan volgen zeven (veel) kleinere fracties. Ook drie andere gemeenteraden tellen veel kleine fracties met slechts een, twee of drie zetels. In Maashorst komen maar liefst negen van de elf fracties niet boven de drie zetels uit. Coalitievorming wordt een crime . Het gedoe bij het landelijke CDA deed voor de herindelingsverkiezingen het ergste vrezen bij de lokale CDA-afdelingen. Denk aan de niet foutloos verlopen lijsttrekkersverkiezingen waar Hugo de Jonge nipt als winnaar uit de bus kwam. Later nam Wopke Hoekstra alsnog het lijsttrekkerschap op zich, waarmee hij Pieter Omtzigt passeerde die een paar maanden eerder in de tweestrijd om het lijsttrekkerschap van De Jonge had verloren. Daarop volgde het forse zetelverlies van de christendemocraten bij de Kamerverkiezingen, het opstappen van het CDA-bestuur en de ‘functie elders’ voor Omtzigt, die uit het CDA stapte. De onrust binnen het landelijke CDA, die er nog steeds is, lijkt ook af te stralen op de lokale afdelingen. zich verder doorgezet. Gemiddeld tellen de vier raden die begin 2022 van start gaan 10,5 fracties, variërend van negen (Land van Cuijk) tot twaalf (Purmerend). Na de reguliere raadsverkiezingen van maart 2018 kwam het gemiddelde uit op zeven fracties per raad. LOKALE PARTIJEN Ook de opmars van lokale partijen lijkt niet te stuiten. Bijna vier op de tien kiezers (38 procent) stemden eind vorige maand op een lokale partij. Bij de reguliere raadverkiezingen van 2018 deed 33 procent dat en vier jaar eerder 28 procent. In drie van de vier nieuwe gemeenten is een lokale fractie nu de grootste in de raad. De kiezers hadden op 22, 23 en 24 november dit jaar de keuze uit in totaal 53 FLINK VERLOREN Ook al is het CDA in het Land van Cuijk de grootste en in Maashorst de op een na grootste fractie; per saldo heeft het CDA in drie van de vier gemeenten flink wat kiezers verloren die in 2018 nog wel op het CDA stemden. In het Land van Cuijk stemde dit jaar ruim een op de drie kiezers op het CDA. In Dijk en Waard deed slechts 5,4 procent van de kiezers dat, terwijl in 2018 in Heerhugowaard en Langedijk nog ruim 20 procent op de christendemocraten stemde. In Purmerend en Beemster zakte de CDA-aanhang ten opzichte van 2018 met 10 procentpunt, net zoals in Landerd en Uden. Deze uitslagen zullen de CDA-fracties die straks in maart aan de raadsverkiezingen meedoen niet vrolijk stemmen.

BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 49 | 2021 DOOR: HANS BEKKERS FOTO: LEX VAN LIESHOUT / ANP-HH ONDERZOEK NIEUWS 11 Het onderzoek van de Randstedelijke Rekenkamer naar de vergunningverlening, het toezicht en de handhaving bij Tata Steel is uitgeroepen tot beste reken kamerrapport. Het onderzoek blonk met name uit qua actualiteit en doorwerking. ZELDZAAM GROOT IMPACT ONDERZOEK REKENKAMERRAPPORT OVER TATA-STEEL BESTE Dat is het oordeel van de jury onder voorzitterschap van burgemeester Koos Janssen van Zeist. De Randstedelijke Rekenkamer startte het onderzoek nadat er de laatste jaren vanaf het Tata Steelterrein meerdere keren uitstoten van grafiet waren geweest die in de nabije omgeving terechtkwamen. De centrale onderzoeksvraag in Stof tot nadenken was hoe de uitvoering van de zogeheten VTH-taken op het industriecomplex verliep en welke verbeteringen daarbij mogelijk waren. De conclusie was dat met name het toezicht heeft gefaald en het vertrouwen van de omgeving in het handelen van de bevoegde instanties – de provincie en de omgevingsdienst – daardoor een flinke deuk heeft opgelopen. Dat laatste blijkt vooral gevoed door het feit dat klachten van omwonenden over overlast van de industrie niet naar tevredenheid werden afgehandeld. De rekenkamer constateerde verder dat TOP 5 Op de shortlist stonden behalve het rapport van de Randstedelijke Rekenkamer nog vier andere onderzoeken: het rapport ‘Verdeling onder hoogspanning’ van de Noordelijke Rekenkamer over de verdeling van de lusten en lasten van wind- en zonneparken, het nazorgonderzoek ‘Toegang tot de Wmo’ van de rekenkamer Nijmegen, het onderzoek naar de informatieveiligheid bij de gemeente van de rekenkamer Utrecht en het onderzoek naar ondermijning en weerbaarheid van de rekenkamercommissie van de gemeente Borger-Odoorn. De jury lette vooral op de doorwerking en de impact van de 17 voor de prijs ingediende rekenkamerrapporten. Alle aanbevelingen van de Randstedelijke Rekenkamer aan Gedeputeerde Staten werden unaniem aangenomen. Daarnaast neemt ook de Onderzoeksraad voor Veiligheid het rapport mee in een nog niet afgerond onderzoek naar de wijze waarop burgers in Nederland worden beschermd (of niet) tegen de risico’s van soms jarenlange schadelijke industriële uitstoot en lozingen. Daarbij wordt onder meer specifiek de situatie rondom Tata Steel onderzocht. de provincie Noord-Holland en de Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied meer hadden kunnen doen om de uitstoot van schadelijke stoffen vanaf het industrieterrein binnen de perken te houden. Met name de omgevingsdienst zou vaak handelen vanuit wat er niét kan en zoekt niet voldoende naar de mogelijkheden die er wél zijn. Daarnaast hebben geconstateerde overtredingen in een aantal gevallen lang kunnen voortduren, voordat de omgevingsdienst uiteindelijk overging tot het opleggen van dwangsommen. AANSCHERPING VERGUNNING Naar aanleiding van de bevindingen in Stof tot nadenken heeft verder ook Tata Steel acties en verbetermaatregelen ingezet, die in lijn zijn met de aanbevelingen van de rekenkamer. En tenslotte hebben Noord-Holland en de Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied onlangs aangekondigd de vergunning aan Tata Steel aan te scherpen. Ook de overige vier rapporten [zie kader links] scoorden overigens goed qua impact en doorwerking. Volgens jurylid Klaartje Peters, bijzonder hoogleraar lokaal en regionaal bestuur aan de Universiteit van Maastricht, viel het rapport over Tata Steel met name ook in de prijzen omdat de rekenkamer erin slaagde het complexe onderwerp goed te ontrafelen. ‘En daarbij is het belangwekkend: de problematiek speelt op diverse plekken in het land’, aldus Peters.

BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 49 | 2021 12 NIEUWS IN BEELD VUURWERK DOOR: HANS BEKKERS STIL AFSCHEID VAN 2021? MEERDERHEID VOOR VERBOD Een ruime meerderheid (63 procent) van de Nederlanders is nog altijd voor een particulier verbod op het afsteken van vuurwerk. Dat percentage is sinds januari 2020 stabiel. Daarvoor was hier aanzienlijk minder steun voor. Bijna zeven op de tien zijn nog steeds voorstander van een professionele vuurwerkshow door de gemeente. Slechts 43 procent onderschrijft de stelling dat ‘het afsteken van vuurwerk een mooie traditie is die we in stand moeten houden’. Ter vergelijking: in 2018 vonden zes op tien dit nog. Inmiddels vinden acht op de tien 65-plussers dat het particulier afsteken van vuurwerk helemaal moet worden verboden. Dat is een (lichte) significante toename ten opzichte van vorig jaar toen 74 procent dit van mening was. De overige leeftijdsgroepen zijn overigens ook in meerderheid voor een verbod. Stellingen over vuurwerk N = 1.188 30% 35% 40% 45% 50% 55% 60% 65% 70% 75% 3 3 4 4 5 5 6 6 7 7 2015 2016 2017 2018 2019 jan-20 nov-20 2021 De gemeente moet bij de jaarwisseling op een centrale plaats een professionele vuurwerkshow organiseren Het afsteken van vuurwerk door particulieren moet helemaal worden verboden Het afsteken van vuurwerk is een mooie traditie die we in stand moeten houden MILIEU, DIEREN EN DE ZORG Redenen vuurwerk-onthouding Geef weinig om vuurwerk om dieren niet te belasten om milieu niet te belasten om de zorg niet te belasten om kosten te besparen 38% 38% 7% 5% 27% 25% 71% Milieu en dieren zijn belangrijkere redenen om geen vuurwerk af te steken dan overbelasting van de zorg. Zeven op tien Nederlanders die aangeven geen vuurwerk te zullen afsteken, zeggen dat vuurwerk hen überhaupt ii dt. Andere redenen die vaak worden genoemd t willen belasten van milieu en dieren. Ongewart zegt de zorg niet te willen overbelasten. de tien van alle Nederlanders gaven aan er voor t het afsteken van vuurwerk ook dit jaar zou ten worden verboden om ervoor te zorgen dat de overbelast raakt. Een op vier is het hier (gro) mee oneens. Vorig jaar was de steun voor deze g sterker. Toen vond vier op vijf dat vuurwerk en moest worden om de zorg te ontlasten. we zi oe het n d t h ten w zorg n et de ) elling verb de

BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 49 | 2021 021 NIEUWS IN BEELD 13 Hoe stil is het buiten bij de komende jaarwisseling? Wie vanwege het vuurwerkverbod had gehoopt op een knalvrije overgang naar 2022 kan beter op zoek naar wat oorkleppen en hond en kat binnenhouden: ongeveer een op tien Nederlanders geeft aan toch van plan te zijn om met oud en nieuw vuurwerk af te steken. Dit en meer blijkt uit de traditionele vuurwerkpeiling van I&O Research voor Binnenlands Bestuur. VACCINATIESTATUS SPLIJTZWAM De vaccinatiestatus heeft zich de afgelopen maanden ontwikkeld tot splijtzwam in de samenleving. Over tal van onderwerpen (stemgedrag, vertrouwen in de overheid) lopen de meningen van gevaccineerde en niet-gevaccineerde Nederlanders uiteen. Ook over een mogelijk vuurwerkverbod denken de groepen verschillend. Twee op de drie gevaccineerde Nederlanders zijn voor een algeheel verbod voor particulieren. Bijna de helft van de groep nietgevaccineerden is tegen een verbod. ‘Per saldo zijn er meer niet-gevaccineerden tegen een vuurwerkverbod dan voor’, aldus Peter Kanne van I&O Research. Het afsteken van vuurwerk door particulieren moet helemaal worden verboden (naar vaccinatiestatus) Totaal Gevaccineerd Nietgevaccineerd 63% 67% 39% (helemaal) mee eens (helemaal) mee oneens weet niet ens 47% 31% 6% 29% 4% 14% Stelling 2021: “Ik ben zeker of waarschijnlijk van plan vuurwerk af te steken dit jaar” * Totaal Nederland k 11% Noord (Groningen, Friesland, Drenthe) Oost (Overijssel, Gelderland, Flevoland) Amsterdam, Den Haag, Rotterdam West, excl. 3 grote steden Zuid (Zeeland, Noord-Brabant, Limburg) 9% 11% 11% VERANTWOORDING Vrijdag 19 november kondigde het kabinet af dat ook deze jaarwisseling het particulier afsteken van vuurwerk verboden is. Het weekend daarvoor voerde I&O Research een representatief onderzoek uit onder Nederlanders om te peilen of zij van plan waren vuurwerk af te steken, hoe zij zouden reageren op een mogelijk verbod en hoe zij tegenover een algeheel verbod staan. Het onderzoek vond plaats van vrijdagmiddag 12 tot maandagochtend 15 november 2021. Er werkten in totaal 1.188 Nederlanders van 18 jaar of ouder mee aan dit onderzoek. De onderzoeksresultaten zijn gewogen op geslacht, leeftijd, regio, opleidingsniveau en stemgedrag bij de Tweede Kamerverkiezingen in maart 2021. 15% 17% * De peiling werd afgenomen net voordat het kabinet een vuurwerkverbod afkondigde.

BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 49 | 2021 14 INTERVIEW ERIC VAN OOSTERHOUT DOOR: MARTIJN DELAERE FOTO: MARTINE SPRANGERS Emmen bungelt weer onderaan in de woonaantrekkelijkheidsindex. Burgemeester Eric van Oosterhout ligt er niet wakker van. ‘Omdat de criteria niet zo relevant zijn. Laat de Atlas voor gemeenten aan de mensen zelf vragen wat zij belangrijk vinden.’ BURGEMEESTER ERIC VAN OOSTERHOUT VAN EMMEN: ‘ZIT GELUK DAN IN ZES MUSEA?’ Amsterdam staat natuurlijk weer op de eerste plaats in de woonaantrekkelijkheidsindex van de Atlas van de vijftig grootste gemeenten, uitgebracht door onderzoeksbureau Atlas Research. En natuurlijk is Emmen dit jaar weer hekkensluiter. Een columnist van het Dagblad van het Noorden ziet het zo: ‘Je wilt er niet wonen, je kunt er niet komen, er is geen cultuur en lekker eten kan ook al niet.’ ‘Het gaat vervelen, hè?’, reageert burgemeester Eric van Oosterhout (60). ‘Als je niets aan de criteria verandert en niet nadenkt over wat een gemeente écht tot de beste maakt, dan kan ik je voorspellen waar we volgend jaar staan, en het jaar daarop ook. We doen mee aan een wedstrijd waarbij de een drie dobbelstenen heeft en de ander één. Zo kom je er nooit.’ Terwijl het in Emmen (107.000 inwoners) gewoon aangenaam vertoeven is, en niet alleen voor hem, zegt burgemeester Van Oosterhout in The Dinner Club op het Marktplein. Amsterdam is er niks bij. ‘Mensen wonen hier fijn, veilig en zijn gelukkig. Dat bleek wel toen we een paar jaar geleden in het Atlastheater gaststad waren van de Atlasconferentie over geluk. Op dat thema scoort Emmen bovengemiddeld hoog. Daaruit zou je kunnen afleiden dat de criteria die Atlas Research belangrijk vindt voor de aantrekkelijkheid van een gemeente, níet de criteria zijn waarop mensen zitten te wachten. Laat Atlas nou eens aan de mensen zelf vragen wat zij belangrijk vinden als het om wonen gaat. Dus niet wat jij van de Atlas voor gemeenten in Amsterdam belangrijk vindt. Met podiumkunsten of het aantal musea raak je toch niet de kern van een gelukkig leven? Ik heb nog nooit iemand gehoord die tegen mij zei: “Burgemeester, ik word ongelukkig omdat we hier geen zes musea hebben, ik verhuis naar Amsterdam.”’ UNDERDOG De gemeente houdt op de sociale media bij hoe mensen reageren op de laatste plek voor Emmen in de woonaantrekkelijkheidsindex. Burgemeester Van Oosterhout: ‘Eén helft reageert knorrig, zo van: donder toch op, we weten het nu wel. De andere helft prijst Emmen. Ik reageerde vorige week in het Dagblad van het Noorden op de Atlas. “Heel goed burgemeester, belachelijk die laatste plaats”, was de reactie op het Marktplein. Je bent toch de underdog hè? In die zin versterkt die laatste plaats de gemeenschapszin. Ga straks anders het Marktplein op en vraag hoe mensen het leven hier vinden. Laat je niet afschrikken als ze zeggen: ‘‘t Kun minder”, want dat betekent: het gaat goed. Zo zijn Drenten, ze zijn trots en bescheiden tegelijk. Ik wil wedden dat negen van de tien Emmenaren zullen zeggen dat ze het hier prima naar hun zin hebben. Ik vermoed zomaar dat je die respons niet krijgt op de Dappermarkt in Amsterdam.’ Overigens: niks tegen de hoofdstad, al jaar en dag nummer één in de woonaantrekkelijkheidsindex. Nou ja, wel wat tegen die ‘poenerige voetbalclub in dat sfeerloze stadion’. Van Oosterhouts middelste dochter werkt en woont er. ‘Voor 1.500 euro in ‘Je woont hier in Emmen op eredivisieniveau’ de maand in een tweekamerappartement van vijftig vierkante meter in Oud-West. Met een hond. Voor dat geld hoef je met hem in Emmen niet naar een parkje. Het bos is om de hoek.’ En denk nou niet dat Oud-West een rijkeluisbuurt is. Van Oosterhout: ‘Je hebt er extremere vormen van armoede dan in Emmen, maar het gemiddelde wordt opgekrikt door Oud-Zuid en de grachtengordel.’ Eric van Oosterhout begrijpt als vader van drie dochters dondersgoed dat een jonge meid (of vent) na de studie in Amsterdam of Utrecht (nummer twee op de Atlaslijst) blijft plakken. En tien jaar later neerstrijkt onder de rook van die steden. Waar het zo betaalbaar ook niet meer is. Van Oosterhout: ‘Zo zit het ook met mijn vrienden. Maar als ze hier komen, kijken ze hun ogen uit. De vrijheid, de natuur en de huizenprijzen! Met mijn burgemeestersalaris vind ik in de Randstad niets speciaals, hier heb ik iets bijzonders, vind ik zelf. Een enorme tuin met een voetbaldoel erop. Je woont hier op eredivisieniveau.’ DELTAPLAN Burgemeester Van Oosterhout verwacht dat Randstedelingen onder invloed van corona andere woonkeuzes gaan maken. ‘Daar mikken we ook op in het Deltaplan voor het Noorden. Als beleidsambtenaar

’ INTERVIEW 15 CV ERIC VAN OOSTERHOUT (Breda, 1961) studeerde Nederlands in Groningen. Hij werkte na zijn studie bij de gemeente Veendam en bij het ministerie van Onderwijs en Wetenschappen. Van Oosterhout was raadslid voor de PvdA in Veendam, maar moest het raadslidmaatschap opzeggen toen hij in die gemeente hoofd van de afdeling welzijn en onderwijs werd. In 2005 werd hij er gemeentesecretaris. In 2007 werd Van Oosterhout burgemeester van de Drentse gemeente Aa en Hunze. In maart 2017 werd hij burgemeester van Emmen. Eric van Oosterhout is ook secretaris van de VNG. BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 49 | 2021

Kompas 2022 3 februari Echt contact met inwoners De rol van bestuurders wordt steeds publieker. Burgers weten hen steeds beter te vinden en bestuurders hechten er grote waarde aan te weten wat er onder inwoners leeft . Daar is echt contact voor nodig. Denk bijvoorbeeld aan het optreden van bestuurders bij demonstraties of aan de soms verhitte discussies op sociale media. En de coronacrisis heeft nog eens extra beroep gedaan op de communicatieve skills van de bestuurder. Tijdens deze editie van Kompas/ Beste Bestuurder gaan we dieper in op het contact tussen bestuurder en inwoner. Hoe ervaren bestuurders het contact met de burgers? Wat zijn hun tips en tricks? En hoe zorg je ervoor dat je als bestuurder écht contact met je inwoners maakt? Bekendmaking Beste Bestuurder 2021 Tijdens deze bijeenkomst worden voor de 12e keer de Beste Bestuurder, de Beste Jonge Bestuurder en de Beste Bestuurder van een kleine gemeente bekendgemaakt. Mis het niet en meld u nu gratis aan! www.BBkompas.nl in samenwerking met: Dé loopbaanadviseur voor bestuurlijk Nederland livestream

INTERVIEW 17 bij een ministerie woon je in een duur huis in een randgemeente van Den Haag. Maar wat nu als je drie dagen in de week vanuit digitaal vanuit huis kunt werken? Corona laat zien dat het kan. Dan koop je toch zo’n huis als de burgemeester van Emmen heeft? Met de overwaarde van je huis in Voorburg verricht je hier wonderen. Je hebt hier het prachtige dierenpark Wildlands, er is echt een rijk cultureel leven, bijvoorbeeld in het Atlastheater waar je voorstellingen kunt zien die je ook in andere grote steden ziet. Er is glasvezel, er is een ziekenhuis en iedere wijk of dorp heeft een of meerdere basisscholen.’ De geboren en getogen Emmenaar Bouke Arends vertrok eind 2018 naar het westen. Gevraagd naar zíjn visie op Emmen als ‘s lands onaantrekkelijkste grote woongemeente, zegt de oud-wethouder in Emmen en huidig burgemeester van Westland: ‘Johnny Jordaan zong in de jaren 50: ‘Liever in Mokum zonder poen dan in Parijs met een miljoen.’ Eigenlijk gaat dat liedje over Emmen. Niet een theater op elke hoek van de straat of sterrenrestaurants in overvloed zorgen voor geluk, maar elkaar letterlijk en figuurlijk de ruimte geven en klaarstaan voor elkaar maakt mensen gelukkig. Geluk zit niet in allerlei grote dingen maar juist in de bekendheid en geborgenheid van het elkaar kennen in de gemeenschap.’ ‘Wij noemen dat hier naoberschap. In de woonaantrekkelijkheidsindex kom je dat niet tegen, maar we staan wel bovenaan in de lijst van gemeenten waarin wordt omgezien naar elkaar’, reageert Arends’ collega in Emmen. Dat klinkt mooi, maar is dat naoberschap anno 2021 niet vooral sentiment? Van Oosterhout: ‘Iedere burgemeester, van Drenthe tot Gelderland, heeft het erover, maar het is echt meer dan een bestuurlijk praatje. Nieuwe inwoners nodigen we een paar keer per jaar uit. En dan vraag ik altijd: “Hoe ben je hier nou in de buurt opgevangen?” Dan hebben ze allemaal een verhaal. Je komt hier bijna nooit anoniem wonen.’ STEEN Toen de Van Oosterhouts in het dorp Weerdinge (562 inwoners) kwamen wonen, kwam Dorpsbelangen langs. De burgemeester van Emmen: ‘We hebben toen iedereen in het dorpshuis ontmoet. Het is traditie om een steen mee te nemen. Die leg je op de berg die er al ligt. Dat is toch mooi? Je bent letterlijk onderdeel van de gemeenschap. Je helpt elkaar, je groet elkaar. Daarvan word je toch gelukkiger dan van zes musea? En als je geen behoefte hebt aan dat naoberschap, ook goed. Er gaat echt geen baksteen door je ruit met ‘Als we niet oppassen kapseist het schip’ oud en nieuw. Er is hier sowieso heel weinig agressie. Emmen behoort al jaren tot de veiligste grote gemeenten van Nederland.’ Toonbeeld is de aanhang van de plaatselijke FC. ‘Komt ook niet voor in de woonaantrekkelijkheidsindex.’ Van Oosterhout, in zijn glorietijd rots in de branding op het middenveld van het Nederlands burgemeesterselftal: ‘Publiek is even niet welkom in de voetbalstadions; overal leidt dat tot rellen en geweld tegen de politie. Hier niet. Een paar fans proberen bij FC Emmen door de hekken te kijken, en daarna gaan ze gewoon weer naar huis. We hebben hier eigenlijk nooit gesodemieter. We vierden in 2018 de promotie van FC Emmen naar de eredivisie. De volgende dag rapporteerde de politie over de schade. Het was zorgelijk: een lantarenpaal was verbogen. Toen FC Emmen dit jaar degradeerde, hadden we allemaal een kater, maar niemand vond het nodig om de boel kort en klein te slaan. Het zijn echt geen koorknapen, maar ze voelen dat hun club het uithangbord van Drenthe is. De club verbindt mensen.’ ARMOEDE Dat Emmen al jaren onderaan in de woonaantrekkelijkheidsindex bungelt, is zoals het is. Met de laagste plek op de sociaal economische index is dat anders. Van Oosterhout: ‘Aan die criteria van de Atlas heb je wat. Daar hebben we een opdracht.’ Tegelijk: een sinecure is dat niet. Van Delfzijl tot Heerlen is werk aan de winkel op het gebied van armoede, werkgelegenheid en laaggeletterdheid. Van Oosterhout: ‘Het gaat voor een groot deel goed in de Randstad en slecht aan de oostkant. Alles wordt meer in de Randstad, hier wordt het minder. Als we niet oppassen kapseist het schip.’ Van Oosterhout interviewde onlangs journaliste Floor Milikowski over haar nieuwe boek Een klein land met verre uithoeken – ongelijke kansen in veranderend Nederland. ‘Ze schrijft dat Emmen langzaam leegloopt en vergrijst. Dat willen we niet. Er zijn zevenduizend bedrijven in Emmen. We zijn de grootste maak-industriekern van Noord-Nederland. We willen meer werkgelegenheid en onze onderwijsvoorzieningen versterken. Dan wil je niet te boek te staan als de onaantrekkelijkste grote gemeente van Nederland.’ Tegelijk was dat wel een belangrijke drijfveer voor Van Oosterhout om er burgemeester te willen worden. ‘Ik ben mijn carrière begonnen in Noordoost-Groningen en ik heb een bewuste keuze gemaakt om in het oosten van Nederland te blijven werken. Het is hier niet af. Als het gemeentehuis in Emmen sluit, hebben veel mensen echt een probleem. Als het gemeentehuis in Wassenaar dichtgaat, moet je je paspoort ergens anders halen. Dat is lastig, maar een echt probleem zal het niet zijn. Waarom werken er duizend mensen bij de gemeente Emmen? Zij houden zich bezig met sociaal beleid, met inkomensversterking, verbetering van huisvesting, onderwijs, veiligheid. Er is hier gewoon veel te doen.’ FLATJE Dus toen Van Oosterhout in 2000 in beeld kwam om voor de PvdA in de Tweede Kamer te gaan zitten, bedankte hij voor de eer. ‘Ik moet er niet aan denken. Zit je van maandag tot vrijdag in een flatje in Scheveningen, terwijl je hier heerlijk woont en nuttig werk kunt doen. In Emmen kunnen mensen je steun gebruiken. Ik geef inwoners die door het noodlot worden getroffen altijd mijn 06-nummer. Bel maar, misschien kan ik helpen.’ Zo is de Neerlandicus en oud-leraar ook al zijn hele werkzame leven lang verbonden aan projecten om laaggeletterden te helpen. Van Oosterhout: ‘Ik denk erover om een dag in de week voor de klas te gaan staan of om in een buurthuis mensen te gaan helpen met lezen en schrijven. Dat is Emmen. Je ziet het ook bij FC Emmen: aanpakken. Let maar op: ze gaan weer promoveren!’ BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 49 | 2021

18 ACHTERGROND DIENSTVERLENING DOOR: YOLANDA DE KOSTER FOTO: OLAF KRAAK / ANP-HH Er moet een eind komen aan de ‘vernederende, nutteloze en tijdrovende omweg’ die non-binaire mensen moeten afleggen om in de Basisregistratie Personen (BRP) te worden opgenomen. Dat stelt de Almeerse wethouder Froukje de Jonge. De gemeente en de Almeerse student Panda Wezeman gaan daarom in hoger beroep in een zaak waarbij de rechter Wezeman al in het gelijk stelde. WETTELIJKE REGELING NODIG VOOR BASISREGISTRATIE INSCHRIJVING NON-BINAIREN ‘DISCRIMINEREND’ Gelijk krijgen en toch in hoger beroep gaan. Het klinkt wat vreemd, maar het hoger beroep in de zaak die de 26-jarige Almeerse ict-student Panda Wezeman aanspande dient een hoger doel. ‘Ik ben niet de enige voor wie dit belangrijk is. Er moet een wettelijke regeling komen’, vindt Wezeman, daarin gesteund door wethouder Froukje de Jonge (inclusie, CDA). Wezeman is tien jaar non-binair. Na lang aarzelen besloot Wezeman in 2019 een advocaat in de arm te nemen en naar de rechter te stappen. Dat is tot nu toe de enige manier om de geslachtsregistratie te kunnen laten wijzigen in de BRP, en van daaruit in het paspoort. De rechter oordeelde in de zaak van Wezeman dat ‘met terugwerkende kracht het ge

’ BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 49 | 2021 ACHTERGROND 19 ‘ Het is een inbreuk op het privéleven’ slacht bij de geboorte niet is kunnen worden vastgesteld’. Meerdere rechters hebben dat inmiddels gedaan, zich beroepend op artikel 19d van het Burgerlijk Wetboek. In overleg hebben Wezeman en Almere besloten tegen deze uitspraak in hoger beroep te gaan. Omdat ze het te gek voor woorden vinden dat een gang naar de rechter nodig is om als genderneutraal te worden erkend. ‘Het is belangrijk om jezelf te kunnen zijn. Nu voel je je niet gezien zoals je bent’, vertelt Wezeman. ONNODIG ‘Een rechtszaak kost alle partijen tijd en geld’, stelt De Jonge. En het is ook nog eens onnodig, omdat de rechter eigenlijk altijd het verzoek van een non-binair persoon inwilligt, aldus de wethouder. Gemeenten moeten vervolgens de aanpassing in de BRP gaan regelen. ‘Dat willen we uiteraard doen, maar we vinden dat dit zonder tussenkomst van de rechter moet kunnen’, aldus De Jonge. ‘Het is belastend om te moeten leuren voor wie en wat je bent en waar je erkenning voor wilt. Bespaar mensen deze ellende. Regel deze derde genderbeleving.’ Transgenders kunnen sinds 2014 bij de gemeente aankloppen om de geslachtsregistratie te veranderen, vertelt Eric Gubbels, voorzitter van de commissie persoonsregistratie van de Nederlandse Vereniging voor Burgerzaken (NVVB). Non-binaire mensen moeten daarvoor echter nog steeds de gang naar de rechter maken. In 2007 oordeelde de Hoge Raad dat de huidige wetgeving rechters geen ruimte laat om een verzoek om als genderneutraal in de BRP te worden opgenomen, te honoreren. Met andere woorden: dit hiaat in de wet zou moeten worden opgevuld. Dit is tot op heden niet gebeurd. GOLFJE Elf jaar later zorgde een uitspraak van de rechtbank Limburg voor ‘een golfje aan verzoeken aan rechters’, weet Gubbels. Deze rechters stelden in hun uitspraak uit 2018 niet alleen dat in de BRP moet worden opgenomen dat ‘het geslacht niet is kunnen worden vastgesteld’. Zij stelden daarnaast dat door het ontbreken van de mogelijkheid van genderneutrale mensen om hun geboorteakte te laten aanpassen, sprake is van ‘een inbreuk op het privéleven, het zelfbeschikkingsrecht en de persoonlijke autonomie van belanghebbende.’ De rechters wezen daarbij onder meer op internationale verdragen, waarin genderneutraliteit inmiddels is geregeld. Nederland heeft deze verdragen ondertekend, maar de nationale wetgever moet die internationale afspraken wel in eigen wetten opnemen. ‘Vanuit de NVVB zien we de druk toenemen van mensen die als non-binair willen worden geregistreerd in de BRP. Wij vinden dat we deze mensen niet nog eens tien jaar naar de rechter moeten sturen. Dat ADVERTENTIE BOUWEN AAN VERTROUWEN De uitdagingen voor de digitale overheid • Onderzoek: omgaan met Chinese technologie • Heeft de AP nog wel autoriteit? • Commissie Digitale Zaken betaalt zich nu al uit Lees de Overheid Special 2021 kun je hun niet aandoen’, stelt Gubbels. Het is in de ogen van de NVVB de hoogste tijd dat de wetgever dit gaat regelen. Ook voor ambtenaren van de burgerlijke stand is duidelijkheid gewenst, stelt Gubbels. In hun uitspraken geven rechters tot nu toe drie verschillende ‘opdrachten’ mee aan de gemeente die de BRP van een genderneutrale inwoner moet aanpassen. De geboorteakte wordt helemaal doorgehaald en er komt een nieuwe; de geboorteakte wordt met terugwerkende kracht aangepast of de geboorteakte wordt aangepast vanaf de datum van de uitspraak van de rechter. PIJNLIJK Het Transgender Netwerk Nederland wil zo snel mogelijk af van een gang naar de rechter voor non-binaire mensen. ‘De weg via de rechtbank is belastend, pijnlijk en discriminerend’, stelt beleidsadviseur Sophie Schers. Transgenders kunnen tegenwoordig eenvoudig hun vermelding laten wijzigen. ‘Ook voor non-binaire mensen moet dit op eenzelfde laagdrempelige wijze worden geregeld.’ Volgens de laatste cijfers van het Transgender Netwerk hebben tot nu toe negen non-binaire mensen hun geboorteakte, na een gang naar de rechter, laten aanpassen. Als tussenkomst van de rechter niet meer nodig is, verwacht Schers een toename van het aantal non-binaire mensen dat de geboorteakte wil laten wijzigen.

20 ACHTERGROND DIGITAAL DOOR: SJOERD HARTHOLT EN ALEXANDER LEEUW FOTO: ERIK VAN ’T WOUD / ANP-HH Nog steeds zijn er gemeenten die blijven werken met technologie van Chinese techreuzen als Huawei. Provincies zijn voorzichtiger. Dat blijkt uit een steekproef van AG Connect en Binnenlands Bestuur. Experts vinden het de hoogste tijd voor duidelijke richtlijnen. ONDERZOEK AG CONNECT EN BINNENLANDS BESTUUR CHINA NOG VAAK WELKOM BIJ GEMEENTEN POPULAIRE DRONE De drone van de Chinese fabrikant DJI is marktleider in Europa BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 49 | 2021

BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 49 | 2021 ACHTERGROND 21 Twee gemeenten betrekken ict-diensten bij de techreus Huawei Kennis stelen van universiteiten en achterdeurtjes aanbrengen voor spionage: Europa en de VS zijn de laatste jaren Chinese partijen steeds maar gaan wantrouwen. Nederland moet niet naïef zijn, maar ook niet in een kramp schieten waar het China betreft, stelde het kabinet in 2019 toen de nationale ‘China-strategie’ werd gepresenteerd. Ook gemeenten en provincies worden zich beter bewust van de groeiende risico’s van samenwerken met Chinese partijen. Maar elke decentrale overheid hanteert daarbij haar eigen regels, zo blijkt uit onderzoek van AG Connect en Binnenlands Bestuur. En ook haar eigen risicobeleid – áls ze dat al hebben. Van de vijftig voor ons onderzoek benaderde gemeenten deden er 27 mee. Acht van die gemeenten – dus bijna één op de drie – geven aan op dit moment nog steeds samen te werken met Chinese organisaties. Houdt uw organisatie bij samenwerkingen met Chinese partijen extra rekening met digitale spionage?, luidde een van de vragen van het onderzoek. ‘Vanuit de gemeente Capelle is dit niet het geval’, reageert bijvoorbeeld de gemeente Capelle aan den IJssel. Eindhoven meldt dat er ‘vooralsnog’ geen actief beleid is ingezet om Chinese partijen te weren bij aanbestedingen. ‘Dit is in strijd met aanbestedingsregels, tenzij we kunnen refereren aan beleid vanuit de EU.’ Twee gemeenten (Amsterdam en Enkhuizen) betrekken nog steeds ict-diensten bij de van spionage verdachte Chinese techreus Huawei. Een viertal gemeenten geeft aan vanwege dat spionage-risico daar niet al te lang geleden mee te zijn gestopt of – zoals datzelfde Enkhuizen – nu met stoppen bezig te zijn. De Noord-Hollandse gemeente betrekt een aantal ict-diensten samen met zes andere gemeenten van een shared service center. ‘Een aantal onderdelen voor de ict-infrastructuur en telefonie zijn van het merk Huawei’, geeft Enkhuizen aan. ‘Uit het oogpunt van het risico van digitale spionage worden of zijn deze al vervangen.’ Gemiddeld geeft ongeveer één op de drie gemeenten aan sinds de China-strategie van het rijk voorzichtiger te zijn geworden in contacten met Chinese ondernemingen. Bij provincies is het beeld significant anders. Alle tien provincies die meededen aan het onderzoek melden behoedzamer te opereren. ‘Er worden extra maatregelen genomen voor het ‘bewaken’ van het netwerkverkeer vanuit een aantal risicolanden’, aldus een woordvoerder van de provincie Drenthe. De provincies hebben allemaal samenwerkingen met China in de vorm van stedenbanden en uitwisselingen. Maar zij nemen geen diensten af van Chinese ict-aanbieders en wachten op informatie vanuit het rijk voor wat betreft het al dan niet beëindigen van samenwerkingen en vriendschapsbanden. RICHTLIJNEN Volgens Clingendael-onderzoeker Ties Dams is het tijd voor landelijke richtlijnen als het gaat om samenwerken met China en het gebruik van Chinese technologie. Hij is als onderzoeker bij het Clingendael China Center gespecialiseerd in China’s geopolitieke strategie. De conclusie van Binnenlands Bestuur en AG Connect dat er grote verschillen zijn tussen lokale overheden in de omgang met Chinese partijen, herkent Dams uit eigen onderzoek. ‘Ik denk dat het erg moeilijk is voor gemeenten en provincies om hierover goede inschattingen te maken. Zij kunnen de strategische belangen van China niet goed overzien.’ Maar waarom zou Beijing geïnteresseerd zijn in de gemeente De Wolden of Nunspeet en er heimelijk informatie van willen onderscheppen? Daarvoor bestaan volgens Dams diverse redenen. ‘Om te beginnen wordt China van oudsher gemotiveerd door een zekere angst om niet mee te kunnen draaien in de wereldorde. Die angst stamt al vanuit de jaren vijftig, toen China onder communistisch leiderschap voor het eerst diplomatieke relaties aanging met de wereld. Het land doet sinds de jaren zeventig en tachtig alles aan om niet opnieuw ‘ontkoppeld’ te kunnen worden van de hedendaagse wereld.’ Er geldt ook een andere, meer risicovolle motivatie, legt Dams uit. ‘De Chinese economie is verworden tot een mondiale machine van kennis opslurpen. Het doel is om tot grootmacht uit te groeien en dat te blijven. Daarbij moet China echt leidend worden op technologisch en academisch vlak. Decentrale overheden uit andere landen kunnen daarbij een heel belangrijke kennispartner zijn. Dit zagen we bij de haven van Shanghai, niet lang geleden een kleine haven, die bij Havenbedrijf Rotterdam aanklopte om te leren hoe je ondergrondse tunnels bouwt.’ China ziet lokale overheden als poort naar hoogwaardige kennisinstellingen en bedrijven. VERDIENMODELLEN Achter kennisoverdracht hoeft geen kwaadaardige opzet te zitten. Maar Nederland moet volgens Dams wel in de gaten houden dat China groot en kapitaalkrachtig genoeg is om met de kennis ook verdienmodellen van Nederland over te nemen. ‘Wij zullen die kennis moeten beschermen, anders worden we voorbijgelopen.’ Een ander risico bestaat volgens Dams uit spionage en heimelijke overFEITEN UIT HET ONDERZOEK • 11 organisaties nemen China mee in aanbestedingen, 6 organisaties doen dit niet. Van de 27 gemeenten werken er • 8 samen met China. • 2 gemeenten blijven ict-diensten afnemen bij Chinese bedrijven. • Alle provincies werken samen met China, maar gebruiken geen van alle Chinese technologie • Slechts 7 gemeenten van de 27 kunnen melden welke maatregelen ze hebben genomen sinds de China-strategie van het rijk. Alle 10 provincies die meewerkten, melden wel maatregelen te hebben genomen. • Eén op de drie gemeenten is voorzichtiger geworden met banden met China

BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 49 | 2021 22 ACHTERGROND DIGITAAL CHINESE DRONES Niet alleen bij lokale overheden loopt het beleid rond Chinese technologie uiteen. Zo toonden Trouw, EenVandaag en de Groene Amsterdammer aan dat drones van het Chinese bedrijf Da Jiang Innovations (DJI) duizenden keren werden gebruikt door de politie, terwijl Defensie diezelfde drones eerder in de ban deed. Uit beveiligingsonderzoek kan niet worden uitgesloten dat de data op Chinese servers belandt. Tijdens het vliegen slaan de drones niet alleen camerabeelden op, maar ook data als vlieghoogte en gps-coördinaten. De drone wordt bovendien bestuurd via een app die op een telefoon, tablet, of controller van DJI staat. Daarbij viel op dat die app grote hoeveelheden data verzamelde en naar servers van Chinese bedrijven stuurde. Die data varieerden van de helderheid van het telefoonscherm tot het serienummer van de sim-kaart en dat van alle andere telefoons in hetzelfde wifi-netwerk. ‘ Gemeenten kunnen de strategische belangen van China niet goed overzien’ dracht van technologie. Chinese bedrijven gaan daarbij volgens Dams strategisch te werk, bijvoorbeeld door zich voor te doen als gemeente of provincie, terwijl het in werkelijkheid een bedrijf is dat op zoek is naar kennis. ‘Het kan gebeuren dat er via een gemeente een Chinese delegatie komt kijken bij een haven en dan snel met de scanner langs een bepaald apparaat gaat.’ De provincie Gelderland bereidt handelsmissies naar China daarom voor met informatie afkomstig uit rapportages van de NCTV en de AIVD. Daarbij wordt specifiek gekeken naar bedrijfsrisico’s als digitale spionage en copyright. Een ander risico is politieke beïnvloeding. Dams: ‘China heeft een groot apparaat voor het beïnvloeden van buitenlandse prominenten en bestuurders. Nu China steeds meer wordt geconfronteerd met een wantrouwend Europa, gaan die connecties een grotere rol spelen.’ Dit risico noemt Dams ‘klein, maar wel aanwezig’. ‘Wanneer een overheid ervoor kiest om zich vijandiger tegenover China op stellen, heb je baat bij bestuurders met wie je goede banden onderhoudt. China heeft grote partijorganisaties, die soms exclusief gericht zijn op politieke beïnvloeding. Onder huidige president Xi Jinping zijn dat type organisaties in korte tijd veel belangrijker gemaakt.’ Dams staat niet alleen in zijn oproep om richtlijnen. Ook de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) komt tot de conclusie dat er ‘veel behoefte is aan betere informatievoorziening vanuit het rijk. Om zo up-to-date informatie te krijgen over de status van de relatie met China’, zo zegt een woordvoerder. Gemeenten hopen daarnaast op één contactpunt dat een actueel overzicht heeft van alle decentrale China-banden. Ook zouden daar alle vragen omtrent delegatieverzoeken vanuit China aan kunnen worden gericht. Toch ziet de VNG de alertheid onder gemeenten al toenemen. ‘Sinds 2019 neemt de onderlinge uitwisseling tussen decentrale overheden over China toe. Men weet elkaar steeds beter te vinden. En ook vanuit het ministerie van Buitenlandse Zaken is er steeds meer oog voor decentrale belangen en behoeften.’ ARGUSOGEN Anderzijds begrijpt Clingendael-onderzoeker Dams dat kleinere gemeenten de ‘strijd’ tussen de VS, Europa en China enigszins met argusogen bekijken. Harde bewijzen voor afluisterpraktijken door Huawei zijn er nog altijd niet. En overschakelen naar een andere leverancier voor telefonie, hardware en 5G-technologie is vaak kostbaar. ‘Ik begrijp het perspectief van gemeenten, maar vraag me wel af of zij wel breed genoeg kijken. Het probleem is dat spionage en heimelijke kennisoverdracht pas kan worden bewezen wanneer het al te laat is.’ Met een nationale China-strategie zou ook meer duidelijk moeten worden over aanbestedingen, stelt Dams. Er zijn zes overheden die stellen dat zij Chinese partijen niet meer meenemen, terwijl elf andere organisaties – zoals Eindhoven – aangeven dit wél te doen omdat zij volgens de aanbestedingsregels niemand kunnen uitsluiten. ‘Het is belangrijk dat provincies en gemeenten zelf de afweging kunnen blijven maken. Maar elke gemeente heeft te maken met andere omstandigheden. Ze nemen andere diensten af of beschikken over een heel ander type industrie. Juist met zulke grote verschillen is het zaak om nationale kaders te stellen.’ ‘WE MOETEN IN EUROPA NIET NAÏEF ZIJN’ Het Europees Parlement wil een ‘een assertievere, meer omvattende en samenhangendere EU-strategie ten aanzien van China’, die Europese kernwaarden verdedigt, maar ook ‘onderstreept dat China een samenwerkings- en onderhandelingspartner voor de EU is’. Tegelijkertijd is China ‘een economische concurrent en een systemische rivaal op steeds meer gebieden’. Zo verwoordde het parlement het sentiment in september in een resolutie voor een nieuwe China-strategie. Het parlement wil onder meer een EU-brede audit om te kijken ‘hoe afhankelijk de EU is van China in bepaalde strategisch belangrijke en kritieke sectoren’. De strategie van de EU in de toekomst moet instrumenten en gegevens verschaffen ‘om het hoofd te bieden aan de politieke, economische, sociale en technologische dreigingen die uitgaan van China’. Een manier om de dreigingen te bestrijden, stelt het Parlement, is het ontwikkelen van wereldwijde standaarden voor technologieën als 5G- en 6G-netwerken. Ze wil ‘waarborgen dat bedrijven die niet aan de veiligheidsnormen voldoen, worden uitgesloten’. ‘We moeten niet naïef zijn als het om China gaat’, zei de Belgische rapporteur Hilde Vautmans (Renew Europe) nadat de resolutie met 570 stemmen voor, 61 stemmen tegen en 40 onthoudingen werd aangenomen. China is volgens Vautmans niet alleen een belangrijke handelspartner, maar ook een rivaal die ‘een uitdaging vormt voor onze manier van leven’.

BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 49 | 2021 MICHEL KNAPEN JURIDISCH 23 Een ambtenaar is het niet eens met zijn IN DE CLINCH salarisspecificatie en gaat daartegen in bezwaar. Volgens het college is geen sprake van een officieel besluit, zodat dit rechtsmiddel niet eens open staat. Kan de man klagen over de hoogte van zijn salaris? SALARISSTROOK BEVAT GEEN NIEUW BESLUIT Rein Waaldorp* werkt sinds 1983 bij de gemeente Vlissingen. Op 15 september 2017 meldt hij zich voor één dag per week ziek. Zes maanden later laat het college weten dat zijn bezoldiging per 15 maart 2018 wordt gekort – zo is dat geregeld in de arbeidsvoorwaardenregeling CAR/UWO. In dat besluit staat dat hij dan 90 procent ontvangt van het salaris voor het gedeelte dat hij arbeidsongeschikt is. Het kortingspercentage wordt voor het eerst toegepast in april 2018. Tegen die salarisspecificatie maakt Waaldorp bezwaar, dat niet-ontvankelijk wordt verklaard. Het college vindt dat de salarisspecificatie geen officieel besluit is, zodat Waaldorp daartegen niet eens bezwaar kan instellen. In de salarisstrook zijn immers geen wijzigingen in de salarisbetaling opgenomen dan die reeds uit het eerste besluit voortvloeiden. Bij de rechtbank Zeeland-West-Brabant komt Waaldorp niet verder. Die concludeert hetzelfde als het college: de salarisspecificatie is een integrale uitwerking van het besluit waarbij Waaldorp met ingang van 15 maart 2018 met 10 procent wordt gekort. De salarisspecificatie maakt de korting weliswaar inzichtelijk, maar dat betekent niet dat sprake is van een nieuw element. De salarisspecificatie is feitelijk een herhaling van het besluit over de salariskorting, niet gericht op een zelfstandig rechtsgevolg – en dus geen nieuw besluit. Waaldorp kón er niet eens tegen in bezwaar (en beroep) gaan. Dat probeert Waaldorp toch bij de Centrale Het salaris blijft zoals het was – klagen kan niet Raad van Beroep, die moet oordelen of de salarisspecificatie een besluit is zoals bedoeld in de Algemene wet bestuursrecht (Awb). Is het inderdaad zo’n formeel besluit, dus gericht op een rechtsgevolg, dán kan daartegen bezwaar worden gemaakt en beroep ingesteld bij de bestuursrechter. Volgens vaste rechtspraak ligt aan elke – meestal maandelijkse – salarisbetaling een besluit ten grondslag. Dit besluit kan zichtbaar worden in een salarisspecificatie, waartegen in beginsel bezwaar kan worden aangetekend. Als over een element van de ADVERTENTIE 25% KORTING OP ONLINE LEREN Flexibel en op maat leren met onbeperkt e-learnings, podcasts en artikelen voor financials. Profiteer nu van een jaar toegang tot FinanceHub.nl Premium. Ga naar FinanceHub.nl/BB Deze actie is geldig tot en met 17 december 2021. salarisvaststelling eerder een besluit is genomen en daarin bij een periodieke betaling geen wijziging optreedt, is in het algemeen slechts sprake van een herhaling van het eerder genomen besluit. Zo’n herhaling is niet gericht op een (ander) rechtsgevolg, en kan dan niet worden aangemerkt als een Awbbesluit. Er is dan geen bezwaar mogelijkheid. Volgens Waaldorp bevat de salarisspecificatie ten opzichte van het besluit (over de korting) wel nieuwe elementen. Begin maart 2018 is hij door een herseninfarct volledig uitgevallen. In plaats van één dag per week krijgt hij nu voor vijf dagen in de week 90 procent van zijn salaris. Toch krijgt hij de Raad niet mee. Die oordeelt dat de rechtbank terecht heeft geconstateerd dat de salarisspecificatie van april 2018 een integrale uitwerking is van het besluit over de korting. Het klopt dat Waaldorp na 15 maart niet meer heeft gewerkt vanwege zijn herseninfarct. Er kon daarom geen sprake zijn van doorbetaling van bezoldiging over de uren waarop werkzaamheden zijn verricht. In de salarisspecificatie van april komen dus geen nieuwe elementen tot uiting ten opzichte van wat al was besloten in het eerdere besluit. De salarisspecificatie is een herhaling van dat besluit en is dus geen zelfstandig besluit waartegen bezwaar open staan. Het salaris blijft zoals het was – klagen kan niet. * De naam is gefingeerd. ECLI:NL:CRVB:2021:2298 25% korting

BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 49 | 2021 24 ESSAY VEILIGHEID FOTO: ROB ENGELAAR / ANP-HH FOTO: CORBIS / H.H. ESSAY TEN STRIJDE TEGEN DE ONDERMIJNING In de strijd tegen ondermijning en de vermenging van boven- en onderwereld spelen gemeenten een cruciale rol. Gemeenten die wegkijken en niets doen – onder het mom van ‘dat gebeurt hier niet’ – bieden volgens Jean Paul Gebben en Wessel Groot onbewust voedingsbodem aan het zich nestelen en ontwikkelen van ondermijning. Daarmee zijn gemeenten uiteindelijk verwijtbaar facilitator. De bovenwereld speelt een belangrijke rol in het faciliteren van ondermijning. Wanneer we inzoomen op overheden in het algemeen en gemeenten in het bijzonder, zien we dit ook. Zo geven gemeenten informatie, subsidies en vergunningen uit die van groot belang zijn voor criminelen. Gemeenten kunnen ondermijning faciliteren door juist níets te doen of zelfs een oogje toe te knijpen. Er rust een verantwoordelijkheid bij gemeenten om zich hiertegen te wapenen en de organisatie dusdanig in te richten dat barrières worden opgeworpen met als doel ondermijning tegen te gaan. ‘Ondermijnende criminaliteit is voor een niet te onderschatten deel afhankelijk van de wijze waarop de overheid op dat handelen reageert: beperkingen oplegt dan wel ruimte biedt’, aldus hoogleraar criminologie Emile Kolthoff. Aandacht voor de gevaren en de negatieve gevolgen van ondermijning voor de samenleving worden steeds breder uitgemeten. De rol die gemeenten te spelen hebben in het voorkomen hiervan eveneens. In de praktijk zijn er echter grote verschillen tussen gemeenten te zien in de aanpak van ondermijning, los van regio en schaalgrootte. Er zijn vijf aspecten waar elke gemeente rekening mee moet houden. FEESTJE Bij het komen tot een succesvolle aanpak van ondermijning is ten eerste erkenning van de problematiek een cruciaal startpunt. Risicoblindheid of wegkijken (‘Dat gebeurt hier niet’) of verstoorde politieke verhoudingen zijn gevaren die ondermijning kans geven zich te nestelen of te ontwikkelen. Een vervolgstap in de aanpak is bewustwording binnen de organisatie, het management en het bestuur. De aanpak van ondermijning is en mag niet het ‘feestje’ zijn van de veiligheidsprofessional. Bewustwording, net als de aanpak, dient daarom organisatiebreed te zijn en de aanpak integraal. Ten derde is ook bestuurlijk en ambtelijk commitment in de vorm van aandacht, capaciteit en middelen van belang. Vaak gehoorde bezwaren zijn hier prioritering of tekorten (middelen/capaciteit) om een aanpak van ondermijning te formuleren. Hierdoor blijft men incidentgericht bezig en ook dat biedt ondermijning kansen. Om vervolgens effectief te zijn moet het bestuurlijk instrumentarium op orde zijn. Een actueel Bibob-, Damocles- en apvbeleid inclusief handhavings- en juridische capaciteit, kennis en kunde om hier uitvoering aan te kunnen geven, is noodzakelijk. De laatste, maar meest cruciale factor is de organisatiecultuur. Fraude, bestuurlijke of ambtelijke corruptie, een angstcultuur of zelfs tegenwerking in de eigen organisatie frustreren een effectieve aanpak. Dit kan zich ultimo uiten in vermenging van de onder- en bovenwereld en het ontbreken (van vertrouwen in) het gemeentelijk integriteitsbeleid. VOORWAARDEN Om effectief tegen ondermijning op te treden, dienen alle vijf de voorwaarden aanwezig te zijn en goed ingevuld te worden. Op basis van deze verschillen kunnen gemeenten worden gecategoriseerd in grofweg vier categorieën die tezamen kunnen

ESSAY 25 worden gezien als een glijdende schaal. De Groene Aanpakker: heeft haar zaken op orde. Denkt in kansen en niet in problemen. Zij acteert proactief in haar aanpak en kijkt waar extra inzet wenselijk is. Bestrijdt ondermijning. De Gele Beginner: heeft goede intenties, maar heeft ook blinde vlekken. Kan onbewust ondermijning faciliteren. De Oranje Onverschillige: wanneer een gemeente bewust passief acteert. Hoogleraar Kolthoff noemt dit ‘ondermijnend, maar niet strafbaar’: niet optreden als het geboden is, belangenverstrengeling zonder dat er duidelijk sprake is van corruptie. Draagt verwijtbaar bij aan ondermijning. De Rode Facilitator: een organisatie die chantabel is, biedt ruimte aan ondermijning en kan dit zelfs faciliteren. KRITIEK KANTELPUNT Gemeenten zijn zich ervan bewust geworden dat ze iets moeten doen aan ondermijning. Dat komt door de ondermijningsbeelden (opgesteld door het Regionale Informatie en Expertise Centra (RIEC) en het Landelijk Informatie en Expertise Centra (LIEC)), de aandacht voor het onderwerp vanuit media en rijksoverheid (versterkingsgelden), de moorden op onder andere advocaat Derk Wiersum en journalist Peter R. de Vries en de inspanningen van de verschillende RIEC’s. Veel gemeenten zijn momenteel nog ‘Gele Beginners’. Dat houdt in dat zij ‘iets’ met het thema ondermijning moeten, kwetsbaar zijn, maar nog geen concrete stappen hebben genomen. Dat moment is kritiek, omdat het een keuzemoment vormt waarin de gemeente bepaalt hoe zij tegen ondermijning aankijkt en hoe zij hiermee wil omgaan. Ontkent de gemeente de problematiek, handelt zij niet of alleen in de reactieve sfeer, stelt zij geen middelen ter bestrijding beschikbaar, dan is het risico groot dat zij afglijdt naar ‘De Oranje Onverschillige’ en ‘ Veel gemeenten zijn nu nog Gele Beginners’ BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 49 | 2021

26 ESSAY VEILIGHEID JEAN PAUL GEBBEN, BURGEMEESTER VAN DRONTEN WESSEL GROOT SENIOR BELEIDSMEDEWERKER ONDERMIJNING IN DRONTEN daarmee een verwijtbare facilitator wordt van ondermijning. Met andere woorden: niets doen is geen optie. Veel gemeenten zullen dus actie moeten ondernemen om ondermijning aan te pakken en te voorkomen dat de criminaliteit in hun regio vaste grond onder de voeten krijgt. Wat kunnen gemeenten dan doen? Behalve het op orde brengen en voldoen aan de bovengenoemde voorwaarden kunnen gemeenten nog veel meer doen. Zeker kleine gemeenten hebben niet altijd de middelen voorhanden om wat betreft capaciteit zwaar in te zetten op ondermijning. Toch kunnen ook zij veel doen door regionaal op te trekken (specialiseren en uitwisselen van kennis), scherp te prioriteren en integraal samen te werken. Verdere succesfactoren zijn een daadkrachtige bestuur, ethisch en voorbeeldig leiderschap en een zogenaamde ‘stamoudste’ als vertrouwenspersoon binnen de gemeentelijke organisatie. In tegenstelling tot het doorgeslagen ‘integritisme’ gaat dit over een veilige omgeving waarin mogelijke integriteitskwesties bespreekbaar zijn. Ze worden getoetst op een manier dat een ‘stamoudste’ dat zou doen: niet rigide, maar met oog voor de omstandigheden. GROTE ROL Gemeenten kunnen onbewust een grote rol spelen bij het faciliteren van ondermijning. Hoewel het een illusie is dat gemeenten ondermijning compleet kunnen uitbannen, is een goede aanpak wel degelijk ADVERTENTIE ‘ Een goede aanpak begint bij bewustzijn en aandacht’ effectief. Die begint altijd bij bewustzijn en aandacht voor het thema, waarna de juiste vervolgstappen kunnen worden genomen. Ondanks de uitdagingen die gepaard gaan met aanpakken van ondermijning, is zo’n aanpak voor elke gemeente mogelijk en bereikbaar. Niets doen is nu geen optie meer, daarmee glijdt een gemeente af tot verwijtbare facilitator van ondermijning. Een integere gemeente is zich daarom bewust van ondermijning en heeft of maakt haar zaken op orde. Een woning voor bakker Roy Omdat zijn hart bij ons verse brood ligt We willen graag dat Roy in zijn eigen buurt kan blijven wonen. Dat is belangrijk voor Roy, maar ook voor de buurt. Wonen moet voor iedereen betaalbaar blijven. Daarom hebben we BPD Woningfonds opgericht. Hiermee werken we samen met gemeenten en woningcorporaties aan meer middenhuurwoningen door heel Nederland. Van Alkmaar tot Almelo en van Groningen tot Rosmalen. Meer weten over onze projecten, zoals bijvoorbeeld in Oosterhout of Eindhoven? Kijk op bpd.nl/woningfonds Bouwen aan het hart van de buurt BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 49 | 2021

BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 49 | 2021 DOOR: HARRY PERRÉE FOTO: ANP-HH RUIMTE ACHTERGROND 27 In West-Brabant popelen bedrijven om zonnepanelen op hun daken aan te leggen. Ook de gemeenten juichen het toe. Maar krapte op het elektriciteitsnet zit de energietransitie in de weg. ‘We zijn overvallen door de transportschaarste.’ TRANSITIE STRANDT OP VOL STROOMNET MOERDIJKSE DAKEN BLIJVEN NODELOOS LEEG KAAL DAK Veel dakcapaciteit in de Moerdijk blijft onbenut Hoewel een klimaat dat op hol slaat daadkrachtig optreden vereist, blijven honderden hectares daken de komende jaren verstoken van zonnepanelen. Waarom? Omdat er geen ruimte is op het energienet om de geproduceerde zonnestroom terug te leveren. Die honderden hectares betreffen alleen West-Brabant. ‘Deze effecten zullen op nationale schaal nog vele malen groter zijn’, waarschuwt adviseur leefomgeving Sander Eland van de gemeente Moerdijk in de notitie Transportschaarste op het elektriciteitsnet: een vloek of een zegen voor de energietransitie? Eland schreef zijn notitie naar aanleiding van het opstellen van de regionale energiestrategie (RES) voor West-Brabant, waaraan hij namens zijn gemeente deelnam. De RES is klaar, maar lukt het om op een vol net 2,2 terawatt-uur duurzame stroom te leveren in 2030? Een rondrit over het uitgestrekte industrieterrein van de gemeente Moerdijk maakt duidelijk waar zijn zorgen vandaan komen. ‘Daar…’, wijst Eland vanuit zijn auto naar de zoveelste bedrijfshal. ‘Allemaal hectares dakoppervlak waar nog geen zonnecel op ligt.’ Een blik op Google Earth, met foto’s van ‘21-04-2020 of later’, laat zien dat praktisch alle daken akelig kaal zijn. Terwijl de bedrijven op het

BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 49 | 2021 ROB ENGELAAR / ANP-HH 28 ACHTERGROND RUIMTE ‘Allemaal hectares dak oppervlak waar nog geen zonnecel op ligt’ industrieterrein staan te trappelen om hun daken met zonnepanelen te bedekken. ‘Er is afgelopen jaren voor pak ‘m beet honderd megawatt SDE-subsidies zon op dak afgegeven’, aldus Eland. ‘Die subsidies verdampen, want er is geen aansluitcapaciteit om die daken aan te sluiten.’ Het stroomnet is namelijk vol. Hoewel de gemeente geen bemoeienis heeft met zon op dak, rekent Moerdijk er wel op. ‘Die honderd megawatt is onderdeel van onze regionale energiestrategie.’ ROOD Hoe weinig plek er op het stroomnet is voor nieuwe duurzame initiatieven blijkt uit een kaart op de website van netbeheerder Enexis die de transportschaarste op het net aangeeft. Op die kaart is Noord-Brabant in een jaar tijd van geruststellend wit (= transportcapaciteit beschikbaar) en geel (= transportcapaciteit beperkt beschikbaar) verkleurd naar overwegend oranje (= congestieonderzoek) en rood (= geen transportcapaciteit beschikbaar). Uit congestieonderzoek kan óf blijken dat initiatieven voor zon of wind met kunst- en vliegwerk toch kunnen doorgaan óf dat er toch geen aansluitruimte meer is, waarna het betreffende district alsnog verschiet naar rood. De rij initiatiefnemers die geen grootzakelijke aansluiting kan krijgen om duurzame stroom aan het net te leveren groeit. In Brabant omvat die inmiddels ‘ruim 500 initiatieven’ voor meer dan duizend megawatt, laat de Enexis-woordvoerder weten. Ondanks de oranjerode transportschaarste kaart is Sander Eland optimistisch. Enexis heeft beloofd, zo zegt hij, dat er voor 2030 voldoende capaciteit is om de RES-doelen waar te maken. ‘Maar de vraag is of dat voldoende is voor de autonome groei? De productievermogens van zonnepanelen gaan steeds harder omhoog. Over vijf jaar kan het voor de daken zomaar het dubbele zijn wat aangesloten zou kunnen worden.’ De energietransitie is een roerige tijd, bedoelt hij maar te zeggen, waarin balletjes nu eenmaal heel anders rollen dan je van tevoren had bedacht. Voor gemeenten is het lastig om in de turbulentie van de energietransitie initiatieven voor duurzame energie te sturen in de richting die de gemeente wenst, zegt Eland. Dat komt omdat ze geen inzicht hebben in aansluitingen en belasting van het stroomnet. Stel, zo begint de adviseur leefomgeving uit te leggen, er zijn partijen die zon op dak willen realiseren en partijen die zon op land willen realiseren. Als hij zou weten dat er in een gebied beperkte transportcapaciteit is, dan zou de gemeente beleid kunnen maken dat zon op dak voorrang geeft, om zo het buitengebied te sparen. ‘Dat is onze beperkte sturingskracht. Maar wij zijn in deze regio overvallen door de transportschaarste. We wisten onvoldoende hoe de situatie bij Enexis en TenneT was. Dan kun je daar ook niet op sturen’, legt hij uit. IN DE WACHT Buurgemeente Steenbergen heeft het zekere voor het onzekere genomen. De gemeente had voor 93 hectare zon op land beleid gemaakt, waarvan al 60 hectare is vergund. Er is nog geen zonnepaneel geplaatst, vertelt duurzaamheidsadviseur Yvonne de Rooij. Een project van 35 hectare is opgeschort door de initiatiefnemer omdat materialen nu erg duur blijken te zijn. ‘Wij vinden de vertraging niet erg, want het dichtstbijzijnde hoogspanningsstation is in Bergen op Zoom. Enexis doet daar nu congestie-onderzoek, maar wij verwachten dat dat station vol zit’, vertelt ze. In afwachting van de uitkomst van het onderzoek heeft het gemeentebestuur alle zon op land in de wacht gezet, in elk geval tot eind dit jaar. ‘Alle ruimte die er nog is’, verduidelijkt De Rooij, ‘willen we graag reserveren voor zon op dak.’ De vloek van de transportschaarste, waar Eland in zijn notitie op duidt, is inmiddels belicht. Hoe zit het met de zegen van transportschaarste? ‘Het huidige systeem heeft de eigen grenzen bereikt’, schrijft Eland daarover. ‘Het kantelpunt is hier en nu. Dat zie ik als een zegen van transportschaarste.’ Daarvoor is wel, verduidelijkt hij in een overlegkamertje in het stadhuis, aanpassing van de wet nodig. ‘Je hebt radicale transparantie nodig. Ik vergelijk het met verkeersmodellen uit de mobiliteit. Als je in de stad een kruispunt afsluit, kun je met zo’n verkeersmodel simuleren wat er op de snelweg vier kilometer verderop gaat gebeuren’, illustreert hij. ‘Zoiets hebben we ook nodig voor het elektriciteitsnet. Als ik hier een zonnepark van 20 megawatt inplug, wat heeft dat voor een effect elders op het transportnet?’ Hoewel de transportschaarstekaart van Enexis op steeds meer plekken rood kleurt, is er nog volop ruimte op het stroomnet. Dat klinkt vreemd en behoeft uitleg. Veel duurzame initiatieven zijn in het verleden aangesloten op piekvermogen. Voor zonnepanelen zijn dat die paar dagen in het jaar dat de zon op zijn felst schijnt en er ook nog eens geen wolken zijn, voor windturbines is dat die ene ideale winddag. Daarop is hun reservering van het stroomnet gebaseerd. Het is alsof je een stuk weg continu afsluit voor de vrachtwagens van een transportbedrijf, ook al zijn er dagen waarop het transportbedrijf niks transporteert. ‘Een aantal jaar geleden was het vrij gebruikelijk dat nieuwe zonneparken op het volledige vermogen werden aangesloten’, laat de Enexis-woordvoerder weten. ‘Inmiddels zien we daar een duidelijke kentering.’ Hij wijst op een convenant tussen de netbeheerders en de zonne-energiesector om zonnepanelen aan te sluiten op 70 procent van het piekvermogen. Dat volstaat grofweg om 354 dagen per jaar alle geproduceerde stroom af te voeren. Op elf dagen piekt de productie hoger en kan een deel van de

BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 49 | 2021 ACHTERGROND 29 bedrijfsniveau. Wel zijn er sinds kort open geaggregeerde datasets beschikbaar. Bovenstaande trucs om het net efficiënter te maken zijn nodig om de energietransitie betaalbaar te houden. ‘De RES’en vergen een investering in infrastructuur van tenminste 2,4 miljard euro’, meldt een factsheet van de gezamenlijke netbeheerders. ‘Door het net efficiënter te benutten, kan hierop door alle stakeholders samen tot wel 60% worden bespaard. De maatregelen per stakeholder werken in samenspel en zijn afhankelijk van de situatie in de regio. De netbeheerder gaat hierover per regio in gesprek.’ Zonnepalen in het tuinbouwgebied bij Zevenbergen stroom niet naar het net. Wil een initiatiefnemer wel op piekvermogen aansluiten, dan moet Enexis dat overigens gewoon doen. ‘Als netbeheerder hebben wij een wettelijke aansluitplicht. Simpel gezegd: de klant krijgt de aansluiting die hij wil.’ NIET GEBRUIKT Maar of zonnevelden nu voortaan wel of niet op piekvermogen aansluiten, er is hoe dan ook ruimte op het net. Vanwege aansluitingen op piekvermogen uit het verleden. En omdat ook aansluiting op 70 procent lang niet altijd benut wordt: er zijn ook dagen dat de zon niet schijnt of het niet waait. ‘Het klopt dat er ruimte op het net is die niet altijd wordt gebruikt’, bevestigt Enexis. ‘Maar hoe groot is die ruimte? Daar is onmogelijk een getal op te plakken.’ Een van de manieren om het net efficiënter te gebruiken is cable pooling. Daarbij delen een zon- en een windpark samen een aansluiting. Als het hard waait, is er doorgaans minder zon en als de zon fel schijnt, houdt de wind zich meestal rustig. Cable pooling wordt nog maar mondjesmaat toegepast. Ook het direct leveren van stroom uit zon of wind aan nabijgelegen grootverbruikers zou op industrieterrein Moerdijk een oplossing kunnen bieden, aldus Eland. De gemeente Moerdijk zou partijen willen koppelen, maar moet dan wel de juiste kandidaten vinden. Eland: ‘Netbeheerders mogen die data niet delen met ons.’ Enexis bevestigt dat het geen data mag delen op ENEXIS WACHT OP TENNET ‘De energietransitie zal (...) niet in gevaar komen’, belooft het Investeringsplan 2022 van Enexis, maar dat wordt prompt gevolgd door de bijsluiter: ‘Alleen zal een deel van de projecten mogelijk later gerealiseerd worden.’ Bij 80 procent van de investeringen die Enexis moet doen om knelpunten in de capaciteit op te lossen, knelt de capaciteit tevens in het bovenliggende hoogspanningsnet van TenneT. Het oplossen van de TenneT-knelpunten kost veel tijd en zal daarom leiden tot structurele verstoppingen, waarschuwt Enexis. Zolang TenneT zijn opstoppingen in het hoogspanningsnet niet aanpakt, is Enexis niet van plan alvast eigen knelpunten aan te pakken, aldus het investeringsplan. De zin ‘Afstemming met TenneT heeft niet in alle gevallen geleid tot uitsluitsel van de omvang en opleverdatum van benodigde investeringen in het hoogspanningsnet’, voegt een flinke scheut onzekerheid toe voor wie een strakke planning wil maken om een wind- of zonnepark te realiseren. ‘Technisch kan er heel veel,’ weet ook Sander Eland, ‘maar mag heel weinig. Je moet de probleemeigenaar zien te vinden. De oplossing zit bij heel veel verschillende partijen. Iedereen heeft een klein deel van de oplossing. We moeten zorgen dat we de neuzen dezelfde kant op krijgen.’ In zijn regio zit hij inmiddels regelmatig aan tafel met Enexis, de RES-organisatie, buurregio Hart van Brabant en de provincie. ‘TenneT staat wat meer op afstand.’ En Eland herhaalt een aantal keer: ‘Ik wil het graag positief blijven benaderen.’ Elk nadeel heb immers, weten Cruijff-adepten, z’n voordeel. Eland formuleert het als volgt: ‘Bij een transitie hoort chaos. Die chaos hebben we nu te pakken.’ XXXL Eland sluit de rondrit af in een kale polder waar bulldozers in de weer zijn met grondwerkzaamheden voor een uitbreiding van het bedrijventerrein met logistieke bedrijven, maatje XXXL. Hier staat binnenkort een gebouw van 20 hectare. Het bedrijf zou 40 megawatt zonnestroom aan het net willen leveren, maar het naburige stroomstation kan maar 4,5 megawatt aan, legt Gert Slager van het havenbedrijf Port of Moerdijk uit. ‘Wij kunnen er relatief weinig in betekenen, behalve benadrukken dat er netverzwaring moet komen’, zegt hij. Niet alleen omwille van duurzame energie. ‘Grote chemische bedrijven die willen verduurzamen gaan naar een vervijfvoudiging van het stroomverbruik. Dat kan het net niet aan’, weet Slager. ‘Den Haag moet nadenken over vervanging van het net, anders komt die verduurzaming er niet van.’

BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 49 | 2021 BEELD: SHUTTERSTOCK EUROPA SPECIAL 31 BESTE WERVERS GOED EN MINDER GOED IN EU-SUBSIDIES 32 SPECIAL EUROPA KANSEN VOOR DE REGIO HET BELANG VAN INTERNATIONALE PARTNERS 36 HERSTELPLAN FINANCIËN TREKT AAN DE TOUWTJES 40 INTERNATIONALE SAMENWERKING ZOEKEN LOONT OP PARTNERJACHT IN DE EUROPESE UNIE Kansen genoeg om als gemeente of provincie je voordeel te doen met Europa. De kunst is allereerst ze te zien en vervolgens daadwerkelijk te grijpen. Voor niets gaat de zon op, dus dat vraagt wel om investeringen in tijd, aandacht en relaties. En soms om wat powerplay richting Den Haag om ervoor te zorgen dat het Brusselse geld ook in jouw regio terecht komt. Met een goed netwerk en de wil om samen te werken met andere overheden, vergroot je de kans op succes aanzienlijk.

32 SPECIAL EUROPA DOOR: HANS BEKKERS Ameland haalde per inwoner sinds 2014 van alle Nederlandse gemeenten de meeste Europese subsidie binnen: 251 euro. Met eigenlijk maar één project. Kampioen breed de kassa laten rinkelen is Rotterdam: de havenstad tikte met 42 projecten bijna 40 miljoen euro binnen. ROTTERDAM WEET HET BESTE DE WEG IN EU SAMENWERKEN IS KASSA Met behulp van een geavanceerde database van ERAC is te zien waar in Nederland Europese subsidies precies terechtkomen. Twee jaar geleden voerde het in Den Bosch gevestigde bureau voor Binnenlands Bestuur eenzelfde exercitie uit. Net als toen blijkt dat het merendeel van de EU-subsidies die richting Nederland vloeien, terechtkomen in de Randstad. De provincies Zuid-Holland, Noord-Holland en Utrecht halen met 4,7 miljard euro meer dan de helft van dat totaalbedrag van 8,5 miljard binnen. Om het in perspectief te plaatsen: de drie noordelijke provincies blijven steken op iets meer dan 700 miljoen euro. Het gaat allemaal om in de programmaperiode 2014-2020 aangevraagde EU-subsidies. Een van de belangrijkste redenen dat de Randstad zo hoog scoort, is het feit dat in die provincies veel universiteiten huizen. Via het HORIZON 2020-programma slepen die heel veel EU-subsidies in de wacht. Dat verklaart deels ook de hoge positie van Gelderland op de ranglijst: mede dankzij de universiteiten van Wageningen en Nijmegen landde ruim 1 miljard euro in die provincie. Zoomen we verder in op de Randstad, dan valt op dat Zuid-Holland – onder aanvoering van Rotterdam – Noord-Holland aftroeft. De gemeente Rotterdam alleen al is goed voor bijna 40 miljoen euro aan EU-subsidies. Daarmee stoot de havenstad, in vergelijking met twee jaar geleden, Amsterdam van de troon. Rotterdam roert zich van alle Nederlandse gemeente ook het meest actief op de Europese subsidiemarkt. De gemeente participeert in maar liefst 42 EU-projecten. Wat de onderzoekers opvalt, is dat de score in Zuid-Holland nog veel hoger had kunnen uitvallen als meer gemeenten zich wat internationaler zouden oriënteren. Brussel honoreert ter bevordering van de Europese eenwording sinds het verdrag van Lissabon in 2007 met name interregionale en stedelijke partnerschappen. Uit een verdiepingsstudie van ERAC blijkt dat Rotterdam en Delft veel van zulke banden aangaan, maar voor het overige zien de onderzoekers op dat vlak verrassend veel witte vlekken op de kaart van Zuid-Holland. Steden als Gouda en Gorinchem doen in vergelijking met centrumgemeenten van dezelfde omvang in andere provincies weinig tot niets aan deelnames in Europees gefinancierde projecten. BANDEN AANKNOPEN EU-kabinetschef Diederik Samsom zei het eerder dit jaar al in Binnenlands Bestuur. ‘Voor gemeenten kan Brussel een bron van subsidies en kennisuitwisseling zijn. Niet elke gemeente maakt daar werk van. Wat ik zo graag zou willen, is dat ze zich interesseren voor wat er elders in Europa gebeurt.’ Daarmee is niet gezegd dat er in het ‘Zuid- Holland zou het in Lombardije moeten zoeken’ Zuid-Hollandse niets gebeurt. Het kan alleen beter. ‘We hebben de deelname in negen Europese subsidieprogramma’s onder de loep genomen en daarbij gekeken in hoeverre die aansloten bij de vastgestelde internationaliseringsstrategie van Zuid-Holland. Regio’s waarmee de provincie de meeste relaties blijkt te hebben, zijn Île de France – zeg maar Parijs en omgeving – en Brussel, zegt ERAC-adviseur Robert Smeets. ‘Maar kijk je naar regio’s die het beste aansluiten op de internationaliseringsstrategie van Zuid-Holland, dan zou je het in Lombardije moeten zoeken. En met die meest verwante regio rondom Milaan zijn juist minder connecties gelegd.’ Consortia in Zuid-Holland hebben daar wel behoefte aan, zoekend als ze zijn naar nieuwe partners na het wegvallen van het Verenigd Koninkrijk uit de EU. ‘Ik geef geen oordeel over goed of fout’, zegt Smeets. ‘Wat onze studie aangeeft, is dat er kansen liggen.’ Waar het stimuleren van de regionale economie zo’n tien jaar geleden van het rijk is gedecentraliseerd naar de provincies, zou Zuid-Holland daarin zeker wat kunnen betekenen. Een aansprekend voorbeeld is volgens ERAC-directeur Vincent Ketelaars NoordBrabant. Uiteraard heeft Brabant als grensprovincie van nature meer relaties met Vlaanderen, maar ook elders in Europa zijn vanuit Den Bosch gaandeweg steeds meer banden aangeknoopt met verwante regio’s. ‘Zo wordt nauw samengewerkt met het Zuid-Duitse Beieren, onder andere vanwege de daar gevestigde krachtige high-tech en automotive-industrie – sectoren die in en rond Eindhoven ook sterk aanwezig zijn. De provincie heeft in München zelfs een vaste BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 49 | 2021

1. SPECIAL 33 Ameland € 251 TOP-10 EU-SUBSIDIE VOOR GEMEENTEN ALS PERIO S SUBS PER INW ONT ANGER INW NER OVER DE 2 * peildatum 1-9-2021, Dit jaar zijn ook nog subsidies uitgekeerd die vorig jaar of eerder al waren aangevraagd. € 72 2. € 77 a Zaltbommel 10. € 70 enlo € 92 4. Middelburg € 132 ddelburg € 132 burg € 133 € 129 AMELAND EN HENGELO In 2019 voerde Hengelo de ranglijst aan van gemeenten die er als organisatie in slaagden de meeste euro’s per inwoner aan EU-subsidies binnen te halen. Nu, ruim 2,5 jaar later is die positie overgenomen door Ameland. De teller, die de gehele programmaperiode 2014-2020 omvat, staat er op 251 euro per gemeente. De eilandgemeente neemt deel in vier EU-programma’s. Het meeste geld in het laatje komt uit één project uit het Europees Sociaal Fonds (ESF) in de vorm van een aanvulling op het sociaal domein. Zo bezien is Ameland minder geëuropeaniseerd dan gemeenten die een veel bredere spreiding qua deelname aan programma’s en projecten hebben, zoals bijvoorbeeld Breda. Iedere gemeente krijgt immers via de arbeidsmarktregio zo’n aanvulling uit het ESF. Het Overijsselse Hengelo slaagde erin zich te handhaven in de top 3. Het gros van het EU-geld kwam binnen via de Connecting Europe Facility (CEF), een potje dat stukken moeilijker is te kraken. Bestemming van het geld is het opwaarderen van de binnenhaven. Verrassende nummer 3 is het Brabantse Someren dat net als Ameland ruim wist te profiteren van een ESF-bijdrage, maar ook een bijdrage uit ELFPO binnenhaalde. Op 4 en 5 staan Middelburg en Kerkrade. Middelburg wist goed te scoren in het Interreg-fonds en participeerde daar in liefst negen projecten. ‘Overigens acht keer niet als penvoerder, zegt Robert Smeets. ‘Middelburg werd steeds door anderen als partner gevraagd. Dat is ook een kwaliteit.’ Kerkrade completeert de top 5. De Limburgse gemeente wist voor de bouw van circulaire woningen een Europese bijdrage te krijgen uit het Urban Innovative Action-fonds, een potje voor stedelijke innovaties. ‘Dat geldt zo ongeveer als de hoofdprijs in gemeenteland’, aldus Smeets. o Hengelo € 152 7. Groningen € 78 BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 49 | 2021

FUTUR 2022 GEMEENTE UTRECHT GEMEENTE DEN HAAG HOOGHEEMRAADSCHAP DE STICHTSE RIJNLANDEN FUTUR.NL/JAVHJ Verkiezingsevenement met bekendmaking van de ook via de livestream

SPECIAL 35 GEMEENTEN, DEELNAME AAN AANTAL PROJECTEN EN HOOGTE GEÏNDE EU-SUBSIDIE 2014-2020 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Gemeente Rotterdam Amsterdam Groningen Den Haag Breda Eindhoven Utrecht Hengelo Tilburg Venlo Aantal projecten 42 34 23 17 20 22 26 8 14 20 Europese subsidie € 39.333.991 € 36.697.047 € 17.201.656 € 16.194.473 € 14.173.268 € 13.706.913 € 13.116.873 € 12.219.206 € 11.493.242 € 9.319.807 EU-SUBSIDIE PER PROVINCIE, 2014-2020 Drenthe Flevoland Friesland Gelderland Groningen Limburg Noord-Brabant Noord-Holland Overijssel Utrecht Zeeland Zuid-Holland Total € 77.924.084 € 102.662.853 € 102.218.060 € 1.040.546.373 € 539.794.261 € 467.247.075 € 959.625.514 € 1.562.788.080 € 458.320.452 € 846.388.888 € 140.994.822 € 2.293.242.544 € 8.591.753.007 EU-SUBSIDIE PER PROVINCIEINWONER 2014-2020 Groningen Utrecht Zuid-Holland Noord-Holland Gelderland Limburg Overijssel Noord-Brabant Zeeland Flevoland Drenthe Friesland *Bron: ERAC € 925 € 659 € 628 € 555 € 508 € 418 € 399 € 382 € 370 € 252 € 158 € 158 medewerker gestationeerd die continu op zoek is naar partners voor het Brabantse bedrijfsleven’, zegt Ketelaars. De rol van oud-commissaris Wim van de Donk van Brabant mag in die strategie niet worden onderschat. De huidige voorzitter van de Universiteit Tilburg was jarenlang de grote animator van internationale contacten. ‘Hij verkondigde niet voor niets altijd dat Brabant veel meer had aan Brussel dan aan Den Haag’, zegt ERAC-adviseur Bas van den Barg. ‘Het zou mij niets verbazen als de universiteit van Tilburg volgend jaar skyhigh scoort in de EU-subsidie ranglijst.’ CONTINUÏTEIT LOONT Daarmee willen hij en zijn collega’s aangeven dat succes hebben in Europa, hoe formeel en bureaucratisch de EU als organisatie dan ook moge zijn, vooral mensenwerk is. Zonder persoonlijke steun vanuit het college, een wethouder lukt het niet er iets voor elkaar te boksen. Maar minstens zo cruciaal is de aanwezigheid van deskundigheid op de werkvloer. ‘Waarom denk je dat toch geen supergrote gemeenten als Breda en Groningen zo goed scoren in de ranglijst?’, mengt Van den Bargs collega Pieter Liebregts zich in het gesprek. ‘Doordat een en dezelfde ambtenaar al jarenlang als coördinator op de portefeuille Europa zit! Continuïteit betaalt zich uit. De lat ligt hoog om EU-projecten goedgekeurd te krijgen. Het zijn vaak lange, trage processen. Dat kan een drempel zijn om eraan te beginnen. Maar zoals bij zoveel dingen, gaan de kosten voor de baat uit. Dat zie je onder andere in Breda. De gemeente heeft een deelname in maar liefst twintig projecten. Dat zijn er meer dan bijvoorbeeld de G4-stad Den Haag.’ ‘ Zoals bij zoveel dingen, gaan de kosten voor de baat uit’ De meetmethodiek van ERAC is dusdanig dat niet alleen per provincie, maar bijvoorbeeld ook per gemeente, waterschap en andere types organisatie kan worden vastgesteld hoeveel Europese euro’s er precies belanden. BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 49 | 2021

36 SPECIAL EUROPA DOOR: SIMON KOOISTRA FOTO: SHUTTERSTOCK Nederland is een grootgebruiker van EU-subsidies voor wetenschap, technologie en innovatie: het ontvangt meer dan het betaalt. Maar resultaten uit het verleden zijn geen garantie voor de toekomst. Er zijn kapers op de kust en nieuw Europees beleid noopt tot het verzetten van de bakens. Hoe speel je optimaal in op nieuwe regelingen en fondsen? AWTI: ‘BEPERK JE NIET TOT DE EIGEN REGIO’ VIND DE IDEALE PARTNER In de regio’s gebeurt het. Dáár bundelen bedrijven, kennisinstellingen en maatschappelijke organisaties hun krachten voor vernieuwende initiatieven voor bijvoorbeeld geneeskunde, ict en energietransitie. Eerder dit jaar bracht de adviesraad voor wetenschap, technologie en innovatie (AWTI) een advies uit over de samenwerking tussen rijk en regio om innovaties te bevorderen. Het nieuwe advies over de Europese dimensie, dat medio 2022 wordt verwacht, is daarop een logisch vervolg. Koenraad Debackere, Vlaams hoogleraar technologie-, innovatiemanagement en innovatiebeleid aan de KU Leuven en sinds 2016 lid van de onafhankelijke adviesraad voor regering en parlement, is bij beide adviezen betrokken. ‘Regio’s hebben niet alleen een financieel , maar ook een inhoudelijk belang bij het Europese WTI-beleid’, stelt Debackere. ‘Laten we niet onder stoelen of banken steken dat fondsenwerving een belangrijke drijfveer is om bij Brussel aan te kloppen. Maar beperk je daarbij niet tot de eigen regio. Zoek samenwerking met partners uit andere nationale en Europese regio’s die met dezelfde vernieuwende thema’s bezig zijn. Door aan best practice sharing te doen kun je betere plannen indienen en maak je samen meer kans op financiering. De Europese programma’s stimuleren het vormen van internationale consortia en werken daardoor als hefboom voor innovaties.” Een goed voorbeeld is de regeneratieve geneeskunde met baanbrekend weefselonderzoek. Debackere: ‘Op dit gebied werken Vlaanderen en Nederland goed samen. Daarbij zijn zowel universiteiten als clusters van bedrijven uit onder andere Leiden, Utrecht, Eindhoven en Maastricht betrokken die zich op specifieke, complementaire kennis organiseren. Sterk vertakt, maar toch gecoördineerd. Door hun expertise gezamenlijk in te zetten kunnen ze betere plannen maken met meer kans op competitieve financiering door de Europese Commissie. Daarmee voorkomen ze ongezonde concurrentie, waarbij regio’s in de strijd om schaarse middelen elkaar vliegen proberen af te vangen.’ Een ander succesvol voorbeeld van bovenregionale samenwerking is de PhotonDelta, gestart in Eindhoven en uitgebreid met kennisinstellingen, bedrijven en overheden in Twente, ‘ Nederlandse voorstellen scoren bovengemiddeld hoog op kwaliteit’ BIIN BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 49 | 2021 NNENL NDS BE TUUR

SPECIAL 37 ‘ Het rijk moet niet de baas spelen over de regio’s’ Nijmegen, Delft en Alkmaar. Die houden zich bezig met fotonica, een energiezuinige en snelle manier om informatie te versturen. Deze technologie wordt onder meer toegepast in beeldschermen, verlichting, lasers, zonnecellen, sensoren en glasvezelnetwerken. JUISTE MATCH VINDEN De kunst bij dergelijk geavanceerd onderzoek is het vinden van de juiste match. In zijn eerste advies “Samen de lat hoog leggen. Regio en rijk bundelen krachten voor innovatie”, dat afgelopen voorjaar uitkwam, constateert de AWTI versnippering van regionale initiatieven, overlap en concurrentie in plaats van samenwerking. ‘Zo ontstijgen initiatieven het regionale niveau vaak niet en blijven ze te specifiek gericht op één sector.’ Daarom pleit de adviesraad voor ecosysteem-agenda’s, waarmee partners binnen één regio focus kunnen aanbrengen in hun onderzoeks- en innovatie-inspanningen. Op basis daarvan kunnen ze samenwerking zoeken met andere ecosystemen. De AWTI beschouwt het als taak van het rijk om de regio’s daarin te faciliteren. Zo zouden de acht regionale ontwikkelingsmaatschappijen (ROM’s) zich kunnen ontwikkelen tot innovatiesupportcentra voor het regionale bedrijfsleven. Het demissionaire kabinet heeft inmiddels positief gereageerd op dit advies, maar laat de financiële consequenties over aan een nieuw kabinet. Debackere: ‘Het rijk moet niet de baas spelen over de regio’s, maar stuwend optreden door te zorgen dat ze over de juiste informatie beschikken en een beroep kunnen doen op gerichte coaching. Daarmee kunnen ze het nodige inzicht verwerven in regionaal aanwezige kennis en talent en vervolgens hun eigen specialisatie-strategieën ontwikkelen. Ze moeten hun lot in eigen hand nemen en zich niet a priori door het rijk in een bepaalde richting laten sturen, maar wel openstaan voor krachtenbundeling en landelijke afstemming waar nuttig en relevant.’ BRAINPORT EINDHOVEN ‘Er zijn grote verschillen in maturiteit om deze processen vorm te geven’, vervolgt de Vlaamse hoogleraar. ‘Geen enkele regio staat hier blanco in.’ Een van de nationale toppers is Brainport Eindhoven, dat een ecosysteem heeft met heel alerte, actieve actoren met goede bruggen naar de kennisinstellingen, waarbij de ROM een belangrijke rol speelt. Honderden vertegenwoordigers van regionale bedrijven, onderwijs- en kennisinstellingen en overheden hebben in samenspraak de Brainport Agenda opgesteld met een looptijd tot 2038 en elke vijf jaar een herijking van de afgesproken opgaven op het gebied van innovatie, technologie, ondernemen, arbeidsmarkt en vestigingsklimaat. Hiertegenover staan regio’s die nog wat fragmentarisch bezig zijn. Ze zijn volgens de AWTI niet onderscheidend genoeg, missen focus en brengen verschillende opgaven onvoldoende samen. Ook ontbreekt vaak een echte investeringsagenda met afspraken over wie welke middelen vanuit een investeringsperspectief in gaat zetten. Gevraagd naar voorbeelden van regionale samenwerkingsverbanden waar meer uit te halen valt, noemt Debackere het Samenwerkingsverband Noord-Nederland en de regio Zwolle. ‘Die hebben weliswaar doordachte en ambitieuze plannen, maar de uitdaging is de gezamenlijkheid vast te houden in de uitvoering.’ Zulke regio’s hebben dan ook het meeste winnen bij het vorige en komende advies van de AWTI. Overigens betekent dit niet dat regio’s die al excellent presteren, zoals Eindhoven, op hun lauweren kunnen gaan rusten, willen ze in aanmerking blijven komen voor Europese steun. Debackere: ‘Ze zullen alle zeilen moeten bijzetten om de aansluiting bij de top te behouden. Er is veel competitie in Europa.’ HORIZON EUROPE Het meeste Europese geld voor WTI komt uit het Kaderprogramma Horizon Europe, een voortzetting van Horizon 2020. Voor de periode 2021-2027 heeft de EU 85 miljard euro uitgetrokken voor aanvragen uit alle lidstaten. Het Rathenau Instituut becijferde vorig jaar dat de publieke onderzoeksfinanciering in Nederland voor 12 procent afkomstig was uit het Horizon-programma, waarvoor in de hele EU afgelopen zeven jaar 67,5 miljard euro beschikbaar was. Nederland BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 49 | 2021 EEK 49

Bouw mee aan een nieuw land Op 1 januari 2022 gaat de nieuwe gemeente Land van Cuijk van start, die is ontstaan door het samengaan van vijf gemeenten in Noordoost-Brabant. Voor deze nieuwe gemeente zijn we op zoek naar nieuwe medewerkers, naar pioniers, aanpakkers en doorzetters. We zoeken stevige krachten met kennis en kunde die ons helpen de nieuwe gemeente in te richten. We hebben veel uitdagende vacatures, in alle vak- en interessegebieden. Ben jij de waardevolle kracht die ons ‘land’ komt versterken? Veel uitdagende vacatures! Kom werken voor een nieuw land! Maak het mee De nieuwe gemeente heeft één krachtig bestuur. Als grotere gemeente hebben we meer invloed in de regio en in de provincie. De organisatie is volop in ontwikkeling. Bij ons maak je het mee: er is veel ruimte voor eigen inbreng en verantwoordelijkheid. We bouwen aan een nieuwe gemeente, voor én met de inwoners van het Land van Cuijk. We hebben een open werksfeer, waar medewerkers volop de kans krijgen om te doen waar ze goed in zijn, vanuit eigen kracht en eigen talent. Binnen de gemeente kun je werken aan projecten en opdrachten die jou voldoening geven. Het resultaat ervan zie je direct terug in de samenleving. Zo blijven jij en de gemeente groeien. We werken hard aan het uitbreiden van onze teams. Iedere maand starten er nieuwe collega’s. Er zijn uitdagende vacatures te vervullen, nu en in de komende maanden. Interessant voor mensen met en zonder gemeentelijke ervaring. Je komt te werken in een nieuwe, unieke organisatie, met veel mogelijkheden om te groeien en te blijven ontwikkelen. Ben je geïnteresseerd geraakt in onze nieuwe organisatie en vacatures? Kijk op werkenbijlandvancuijk.nl of scan de QR-code Grootste van Brabant De gemeente Land van Cuijk ligt in een groene omgeving waar het uitgestrekte landschap, het water en de rijke historie hand in hand gaan met een actief verenigingsleven, ondernemerschap, innovatie en techniek. De gemeente is in oppervlakte de grootste van Brabant, maar in onze dienstverlening staan we dichtbij inwoners. De 90.000 inwoners in de 33 kernen voelen zich hier thuis. Voor hen zijn wij iedere dag in touw.

SPECIAL 39 is een grootverbruiker van dit programma, dat volledig is gericht op WTI: het ontvangt meer dan het bijdraagt. Volgens Debackere heeft Nederland een uitmuntende reputatie op het gebied van wetenschap, technologie en innovatie. Nederlandse voorstellen scoren bovengemiddeld hoog op kwaliteit en innovatief karakter. Maar dit is geen garantie voor een blijvend hoog aandeel in de EU-bijdrage voor WTI-beleid. Het Verenigd Koninkrijk was een andere grootgebruiker, die door de Brexit is weggevallen. Debackere verwacht een inhaalslag van andere grote landen als Frankrijk en Duitsland, die tot nu toe minder ontvingen dan betaalden. Bovendien rukken Centraal- en Oost-Europese lidstaten steeds verder op met goede plannen. Verder kent het nieuwe Horizonprogramma een aantal accentverschuivingen ten opzichte van het oude. Bij de verdeling van de budgetten is er meer aandacht voor EUprioriteiten als klimaatadaptatie, kankeronderzoek en duurzame voeding. Hierbij geldt: nieuwe ronde, nieuwe kansen. COLUMN JAN VERHAGEN Bijna tien keer zoveel geld als binnen Horizon circuleert, gaat naar de regiofondsen van de EU, maar hiervan wordt slechts een beperkt deel besteed aan directe WTI-activiteiten. Bovendien ontvangt Nederland minder dan 1 procent van het totale budget, omdat dit is bedoeld voor de armste regio’s en daarvan zijn er in Nederland niet zoveel. De uitverkoren regio’s ontvangen het geld uit deze fondsen rechtstreeks van de EU en bepalen zelf hoeveel hiervan ze als hefboom inzetten voor wetenschap, technologie en innovatie. Nieuw is de derde categorie van omvangrijke programma’s als Green Deal en het herstelprogramma voor de coronacrisis Recovery & Resilience Facility en NextGenerationEU, die voor iets minder dan de helft uit subsidies bestaan en voor de rest uit leningen. CENTRALE DATABASE Met het Europese klimaat- en milieubeleid is 503 miljard euro gemoeid tot 2031 en met het herstelprogramma ruim 800 miljard euro tot 2027, waarvan 83 miljard voor het post-covid deelprogramma NextGenerationEU. Plannen die inspelen op EU-prioriteiten als verduurzaming van mobiliteit en infrastructuur maken de meeste kans. Ook deze fondsen kunnen als hefboom voor WTI- beleid worden gebruikt. Het is zacht gezegd een uitdaging om bij de verwerving van innovatiegelden zulke uiteenlopende fondsen te benutten, die allemaal hun eigen criteria en betalingstermijnen hanteren. Doel van het WTI-advies is Nederlandse regio’s in staat te stellen hiervan optimaal gebruik te maken. Maar hoe vind je de weg in dit doolhof? AWTI-stafmedewerker Hamilcar Knops verwijst naar een instrument dat België hiervoor in het leven heeft geroepen. Daar geldt al langer de verplichting alle nationale en internationale projecten en subsidies te registeren in een centrale database. Zo kun je zien wat bedrijf X of kennisinstelling Y heeft binnengehaald voor een bepaald onderzoek. Knops: ‘Met dat inzicht kun je sneller zien of regelingen elkaar versterken. Bijvoorbeeld dat de ene regeling werkt als springplank voor een andere of dat ze juist hand-in-hand gaan, waardoor ze fungeren als een hefboom. Een soortgelijke database kan in Nederland ook van pas komen, zeker met de uitbreidingen en verschuivingen in het EU-beleid. Je kunt die bijvoorbeeld onderbrengen bij de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland.’ LOONSVERHOGING Vanaf volgend jaar krijgen alle medewerkers van de gemeenten minstens 14 euro per uur salaris. Dat staat in de concept-cao. De leden van de vakbonden mogen daar tot en met 19 december over stemmen, en ook de gemeenten mogen hierover stemmen. Ik zeg: Doen! Vóórstemmen! De laagste loonschalen bij de gemeenten zijn nu al hoger dan het minimumloon. De gemeenten hebben maar weinig medewerkers die nu minder dan 14 euro per uur verdienen. En dat is maar goed ook. 14 euro is namelijk te weinig om rond te kunnen komen. Dus zo’n loonsverhoging is hard nodig. Ook al is het op het eerste gezicht een dure maatregel met weinig effect. Erg inefficiënt. Want door deze loonsverhoging daalt de algemene heffingskorting, daalt de huurtoeslag, daalt de zorgtoeslag. Door deze loonsverhoging moeten de medewerkers meer inkomstenbelasting aan het rijk betalen. Ten slotte krijgt het rijk via de btw ook nog een deel van de netto loonsverhoging. Al met al krijgt het rijk meer dan 80 procent van de loonsverhoging en houden de medewerkers zelf minder dan 20 procent over. Met deze loonsverhoging sponsoren de gemeenten dus vooral het rijk. Toch ben ik een voorstander van deze loonsverhoging. En dat is niet alleen om, lekker gemakkelijk, een sociaal gezicht te tonen. Ik heb er ook een strategische reden voor. Nu de gemeenten 14 euro minimumloon bieden, kunnen de andere overheden moeilijk achterblijven. Dus ik denk dat het minimumloon bij de ministeries ook naar 14 euro gaat. En bij de provincies, waterschappen, scholen, defensie en zorg ook. Is het niet volgend jaar dan wel in 2023. Daarna zullen bedrijven snel volgen. Sterker nog, ik sluit niet uit dat deze 14 euro in het regeerakkoord en in de wet ‘ Gemeenten sponsoren het rijk’ komt. De verhoging van het minimumloon leidt tot extra rijksuitgaven, waarvan de gemeenten – trap op – meeprofiteren. Met een hoger minimumloon sponsort het rijk ook de gemeenten. Bovendien besparen de gemeenten geld op het minimabeleid door een hoger minimumloon. Met een hoger minimumloon wordt Nederland een beetje socialer en een beetje mooier. Niet alleen voor de ‘werkende armen’ levert het hogere minimumloon wat op maar de gemeenten kunnen eraan verdienen. Geld dat de gemeenten goed kunnen gebruiken om Nederland nóg een beetje extra mooier te maken. BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 49 | 2021

BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 49 | 2021 40 SPECIAL EUROPA DOOR: HANS BEKKERS BEELD: SHUTTERSTOCK Het ministerie van Financiën en dat alleen bepaalt de EU-agenda van Nederland. Zo ook de invulling van het corona-herstelplan, waarvoor bijna 6 miljard euro klaar ligt in Brussel. Provincies en gemeenten kunnen piepen wat ze willen. HOEKSTRA DRAAIT AAN DE KNOPPEN HET OMKATTEN VAN 6 MILJARD EU-SUBSIDIE En piepen doen ze, de bestuurders van de decentrale overheden. Al maanden klinkt uit diverse regio’s het verontwaardigde geluid dat ze niet worden betrokken bij de opstelling van het zogeheten RRFherstelplan (Recovery and Resilience Facility). Argumenten om te worden aangehaakt, zijn er voldoende. Het eerste argument is dat de pandemie niet alleen het rijk, maar ook de lokale en regionale overheden geld heeft gekost door bijvoorbeeld een minderopbrengst van heffingen. Het Comité van de Regio’s becijferde dat nadeel onlangs op 2,7 miljard euro. Flevolands gedeputeerde Michiel Rijsberman (Europa, D66) was een van de eersten die van zich liet horen dat de provincies door Den Haag niets werd gevraagd over schriftelijke bijdragen aan een herstelplan. Zelfs op ambtelijk niveau lukte het volgens hem maar niet om daarover in gesprek te komen. We schrijven dan februari 2021. IJDELE HOOP Negen maanden later is er weinig veranderd, zo blijkt uit een aansporend schrijven van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) aan demissionair minister Hoekstra van Financiën. Tot nog toe, zo foetert de koepelorganisatie hebben gemeenten – net als de provincies – nog steeds nul inbreng gehad bij het opstellen van een nationaal coronaherstelplan. ‘De voorstellen zijn zonder betrokkenheid van de decentrale overheden opgesteld en maandenlang vertrouwelijk geweest’, laat de VNG weten. Zij doelen op de contouren van de ‘verkenning’ die door Hoekstra begin november naar buiten werd gebracht in een brief aan de Tweede Kamer. Die werd mede verstuurd op aandringen van de Kamerleden Laurens Dassen (Volt) en Tom van der Lee (GroenLinks). Bij motie hadden zij de regering gevraagd ‘per direct’ te starten met de consultatie van decentrale overheden. De motie Dassen/Van der Lee riep Hoekstra verder op om nog voor het kerstreces te rapporteren hoe die input van provincies en gemeenten zal worden verwerkt. Het is nog geen kerst, er is dus nog hoop. Maar veel, zo niet alles, wijst erop dat die ijdel is. Heel misschien was het anders geweest als Economisch Zaken de penvoerder was gebleven. De verzamelde provincies dienden bij toenmalig staatssecretaris Keijzer al in september 2020 een uit te werken Herstelplan Regionale Economie in. Dat ministerie werd echter ras van de bak gebeten door Financien. Van het IPO-Herstelplan is sindsdien niets meer vernomen. ‘Kaltgestellt’, weten de insiders. Het is business as usual aan het Korte Voorhout. Bij Financiën is het adagium sinds de dagen van Gerrit Zalm niet voor niets: centraal wat centraal kan, decentraal alleen wat echt decentraal moet. Onder Hoekstra is het Het is nog geen kerst, er is dus nog hoop niet veel anders. Eerder worden onder zijn leiding de touwtjes er nog strakker aangetrokken. Wat hij ermee opschiet de regie over de RRF-gelden volledig naar zich toe te trekken? Het creëert financiële ruimte op de rijksbegroting. In het door Brussel bekostigde herstelplan kan hij allerlei rijksprojecten en -uitgaven onderbrengen, waardoor er opeens bijna 6 miljard euro dekking is. Zo maakt bijvoorbeeld de verduurzaming van militaire kazernes à raison van 1,2 miljard euro – van het ministerie van Defensie – onderdeel uit van het concept-herstelplan in wording. BETROKKENHEID De Europese Commissie heeft de lidstaten bij diverse gelegenheden aangemoedigd om belangrijke actoren op regionaal en lokaal niveau te betrekken bij de voorbereiding en uitvoering van de herstelplannen

SPECIAL 41 NEDERLAND LAATSTE Nederland heeft als enige EU-lidstaat nog geen coronaherstelplan. Dat is volgens demissionair minister Hoekstra aan een nieuw kabinet: ‘Tot rond de zomer van volgend jaar kan er in Brussel nog een plan worden ingediend zonder dat het gevaar bestaat dat Nederland geld misloopt.’ Het plan heeft alleen kans van slagen als lokale en regionale overheden rechtstreeks worden betrokken bij de voorbereiding van de plannen, volgens een vorige week door het Comité van de Regio’s aangenomen advies van rapporteur Rob Jonkman, wethouder van Opsterland. Nauwe betrokkenheid tussen alle bestuursniveaus en sociale partners voorkomt volgens hem ook eventuele overlappingen met andere EU-fondsen. om de uitrol ervan te vergemakkelijken en de nationale betrokkenheid te vergroten. Nou, hoe mooi past de verduurzaming van al die kazernes daar bijvoorbeeld niet in? Die staan immers verspreid over het land, dus profiteren de regio’s er ook van. Een ander voordeel voor de rijksbegroting is dat voor het RRF-potje Hoekstra zelfs reeds gedane corona-uitgaven (vanaf februari 2020) mag opvoeren, tot wel 50 procent toe. ‘Voor zover in het Nederlandse plan gekozen wordt voor investeringen waartoe al is besloten en die reeds gedekt zijn in de nationale begroting, zorgt de bijdrage uit de RRF voor het vrijspelen van incidentele middelen uit de nationale begroting die vrij kunnen worden ingezet, bijvoorbeeld om het invoeren van hervormingen te faciliteren of voor incidentele uitgaven buiten de reikwijdte van de RRF’, aldus Hoekstra in de Kamerbrief. Het omkatten van Brusselse subsidies naar begrotingseuro’s wordt dit door sommigen ook wel genoemd. INPUT Over wie de input voor het plan-in-wording heeft geleverd, laat Financiën geen onduidelijkheid bestaan. Het bestaat uit twee ‘bouwstenen’: reeds gedekte investeringen en hervormingen van februari 2020 tot april 2021 (samen 144 pagina’s) en een lijst van 46 nieuwe investeringen ter waarde van liefst 13,5 miljard euro. ‘Tijdens de verkenning naar nieuwe investeringen konden alle departementen projecten indienen.’ Ho, ho, ho. Vindt Brussel dat allemaal goed? Komt Nederland daarmee weg? Nee, natuurlijk niet, piepen tal van lokale bestuurders in koor. De EU zou namelijk als ‘harde voorwaarde’ hebben gesteld dat lokale overheden worden betrokken bij de planvorming en de uiteindelijke bestemming van de bijna 6 miljard euro. Daarmee brengen ze hun tweede argument in stelling. Gedeputeerde Rijsberman is daarmee intussen de boer op gegaan. In het Comité van de Regio’s heeft hij het in een vraag verpakte argument voorgelegd aan Eurocommissaris Elisa Fereira: hoe gaat de EU handhaven als nationale overheden de andere stakeholders niet betrekken? Dat was immers wel de afspraak, zo betoogt hij. Ook de VNG wijst in haar aanmaningsbrief Hoekstra op de verplichting uit de RRF-verordening om decentrale overheden bij de totstandkoming van het herstelplan te betrekken. Maar hoe hard is dat? Die zogeheten verplichting tot overleg met de decentrale overheden blijkt niet als zodanig in de eronder liggende wettekst terug te vinden. Ja, in de Memorie van Toelichting staat het als ‘dwingend voorschrift’ vermeld. Maar met zo’n term, op die plaats, kun je volgens ingewijden in de praktijk niets afdwingen. Zie het veeleer als een ‘warme aanbeveling.’ Anders gezegd, het is facultatief. Je kunt wijzen op andere landen als Duitsland, België en Finland, die het wat de lokale betrokkenheid wel hebben begrepen. Maar evengoed kun je Slovenië al als voorbeeld aanhalen. Die regering van die lidstaat diende een herstelplan in met nul inbreng vanuit de regio. Inmiddels staat er gewoon een groene stempel op: de EU-ministers van Financiën keurden het in juli al goed. BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 49 | 2021

42 SPECIAL EUROPA DOOR: SIMON TROMMEL FOTO: BERT BEELEN De Raad van Europa in Straatsburg krijgt volgend jaar een rapport over digitalisering op tafel van Gelders gedeputeerde Jan Markink. Hij schrijft het rapport Smart Cities, Smart Regions met een Schots raadslid Tony Buchanan. Samen zijn ze lid van het Congres van Lokale en Regionale Overheden van de Raad van Europa. GEDEPUTEERDE BUIGT ZICH VOOR RAAD VAN EUROPA OVER SMART CITIES JAN MARKINK RAPPORTEUR DIGITALISERING U gaat een rapport schrijven voor de Raad van Europa. Waar gaat het over? ‘Het rapport Smart Cities en Smart Regions kijkt aan de hand van verschillende thema’s naar hoe steden en regio’s op een goede manier verder kunnen digitaliseren. Bijvoorbeeld publieke dienstverlening, burgerparticipatie, omgang met data, veiligheid en grensoverschrijdende samenwerking. Risico’s en kansen en de ethische vraagstukken worden daarvoor in beeld gebracht. Daarnaast kijkt het rapport naar de gevolgen van Covid. Hierdoor is digitalisering in een stroomversnelling gekomen. Andere belangrijke focus is de ongelijkheid in de samenleving door digitalisering. Een groot risico. Daar ligt een belangrijke taak voor de overheid. Digitale ongelijkheid is een kernthema. We leven in een democratie en iedere inwoner heeft recht op toegang tot de overheid en de kansen van digitalisering. Dit gaat niet altijd vanzelf en waar mensen of groepen buiten de boot vallen, is overheidsaandacht in mijn ogen een must.’ Ongelijkheid waarin, in skills, of in beschikbaarheid van technologie? ‘Beide. De technologie en technologische infrastructuur vormen de basis en die is zeker niet in alle delen van Europa goed beschikbaar. Zelfs in Nederland, ondanks ons 5G netwerk, het mobiele bereik in de grensgebieden lang niet overal optimaal, ook in Gelderland. Toch worden die verschillen kleiner en zijn het vooral de skills, het vertrouwen in de overheid en de nadelige effecten van digitale technologie die aandacht vragen. Wantrouwen in de overheid leidt tot afwijzing en niet mee willen gaan. Dit is een breed verschijnsel, maar speelt ook hier een rol. De rol van digitalisering wordt groot in ieders leven en op Europees niveau zijn de verschillen groot bijvoorbeeld tussen stad en platteland en opleidingsniveau. Of iedereen mee kan komen, moet in de toekomst blijken. Daar ligt wel onze taak. Als we dat niet goed doen, krijg je een grotere tweedeling in onze samenleving en een verzwakking van onze democratie. Dat moeten we voorkomen. Dit rapport zal ook handvatten geven hiervoor. Welke, daar kom ik graag komend najaar op terug.’ Waar ligt de grootste uitdaging van de provincie als het gaat om ethiek? ‘Ethiek is Chefsache. We moeten en willen digitaliseren, maar wel op een democratisch verantwoorde en doelgerichte manier. Hoe ver ga je? Hoe snel ga je? De uitdaging is dat je niet op je smoel gaat met bijvoorbeeld een toeslagenaffaire, waarbij het algoritme heilig was. We moeten werken aan het vertrouwen door openheid en goede omgang met persoonsgegevens. De uitdaging is om continue mee te bewegen met de ontwikkelingen en snel te leren.’ Wat gaat dit rapport doen als het klaar is? ‘Door kansen en risico’s in kaart te brengen zal het een leidraad zijn voor een brede digitaliseringsaanpak van steden en regio’s op zo’n wijze dat niemand wordt uitgesloten. Hiermee kunnen steden en regio’s stappen zetten naar een goed democratisch geborgde digitalisering van hun organisatie en dienstverlening. De aanbevelingen zijn trouwens ook van belang voor nationale overheden. De overheid moet immers meer en meer als één opereren.’ Hoe zou een digitale overheid in Gelderland vorm moeten krijgen? ‘Door beter samenwerken. Met datagedreven werken verbeteren we ons beleid. Door nieuwe technologieën verbeteren we onze participatie en dienstverlening. Gemeenten werken aan digitale loketten en de rijksoverheid aan een digitale identiteit. Als middenbestuur willen we informatie beter deelbaar maken. Digitale veiligheid en ethiek vormen een overkoepelend thema. We worden hopelijk ook echt transparanter. Let wel, zonder de juiste intentie verbetert digitalisering hierin niets. Overigens is de digitale overheid van morgen een andere dan die van overmorgen. Dit is constant in ontwikkeling. Veel overheden worstelen met deze vraag. Het rapport van de Raad van Europa zal inspiratie geven.’ Zit er veel kennis in Gelderland op dit thema? ‘Er gebeurt heel veel in Gelderland. Het NatiBINNENLANDS BESTUUR - WEEK 49 | 2021

SPECIAL 43 ‘ Ik moet eerlijk zijn dat ik niet degene ben die het meest vooruit loopt hierin’ onaal Centrum voor Veiligheid en Digitalisering in Apeldoorn is een belangrijk kennisinstituut voor onderzoek en opleiding gedaan in digitale veiligheid en fraude. Bart Jacobs van de Radboud Universiteit in Nijmegen speelt internationaal een belangrijke rol in ‘Privacy By Design’ dat mede basis biedt voor de European Identity Wallet. Ook ondersteunt hij de ontwikkeling van een alternatief sociaal netwerk. Daarnaast hebben we de AI hub Oost-Nederland. Die kijkt naar toepassingen voor de samenleving van kunstmatige intelligentie en OnePlanet werkt onder andere aan kansen van digitalisering voor agro en voeding.’ Wat is nodig om het Gelderland van de toekomst digitaal vorm te geven? ‘In het algemeen: ruimte voor innovatie. Vanuit Europa moet er duidelijke regelgeving komen, die door vertaald wordt in Nederland. Ook de fondsen hebben we nodig om te innoveren en te investeren. Daarnaast is de democratische check van de Raad van Europa belangrijk. Vanuit de rijksoverheid hebben we coördinatie en voldoende middelen nodig. Een coördinerend bewindspersoon zou goed zijn. Rijk, provincies en gemeenten moeten een enorme slag maken, dat kan niet zonder investeren. Gemeenten hebben het momenteel al heel druk en zwaar. Dit is echt een zorg. Een voorbeeld? In de Omgevingswet, die hopelijk in 2022 in werking treedt, zijn er veel digitale uitdagingen. In vergunningverlening en handhaving en toezicht bijvoorbeeld. Daarvoor moet de hele IT op de schop. Er zijn gemeenten die daarin al ver zijn, maar er zijn ook gemeenten die nog niet zo ver zijn. Het zou goed zijn als gemeenten daarvoor hulp krijgen van het rijk en dan praat je over vele miljoenen die nodig zijn. Het zou verder goed zijn als alle gemeenten in hun coalitieakkoord aandacht besteden aan digitalisering. De uitdaging is enorm.’ Wat moet een bestuurder nu van digitalisering en business processen weten wat vroeger bijvoorbeeld bij de IT-afdeling lag? ‘Het is een volledige verandering van inzicht en rol die ik daarin heb. Tien jaar geleden liet ik als bestuurder IT over aan de provinciesecretaris. Inmiddels is digitalisering een van de belangrijkste thema’s in mijn portefeuille aan het worden. Ik verdiep me in de digitale transformatie en de gevolgen voor onze democratie, veiligheid en verbondenheid van onze burgers en bedrijven, maar ook op de kansen voor economische ontwikkeling. En ja, ook een hack van vertrouwelijke dossiers bij een extern bedrijf laatst, komt op mijn bord. We hebben een apart portefeuilleberaad digitalisering in het leven geroepen. Digitalisering is een van de fundamentele technologische ontwikkelingen en raakt alle maatschappelijke uitdagingen en portefeuilles, daarin moeten we coördinatie hebben. Daarbij zorg dat ik betrokken ben bij dit onderwerp door mijn rapporteurschap met het rapport Smart Cities, Smart Regions.’ Hoe digitaal bent u zelf eigenlijk? ‘Ik moet eerlijk zijn dat ik niet degene ben die het meest vooruit loopt hierin. Maar ik ben heel digitaal vaardig geworden, na een steile leercurve. Dat had alles te maken met COVID. Ik denk dat ik nu een stukje boven het gemiddelde zit maar ik loop nog steeds af en toe tegen problemen aan, net als veel mensen.’ BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 49 | 2021

BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 49 | 2021 DOOR: MARTIN HENDRIKSMA BOEK RECENSIE 45 HOE HET VERDER MOET MET ONS DWARSDENKERS OVER NEDERLAND Komt het nog goed met Nederland? Of het nu gaat om de coronacrisis, de windmolens of het reduceren van de stikstofuitstoot, steeds zitten maatschappelijke tegenstellingen en zwabberend bestuur een kordate aanpak in de weg. En dat kunnen we ons met urgente opgaven als de woningbouw en de klimaatcrisis niet langer veroorloven. Het moet anders, maar hoe? Journalist Bas Mesters biedt het formerende kabinet inspiratie. Voor Het herstel van Nederland interviewde hij een dozijn dwarsdenkers die de ondertitel van zijn boek mogen waarmaken: Twaalf oplossingen voor een land in crisis. Mesters laat een bont gezelschap van onder meer economen, historici en psychiaters aan het woord die achtereenvolgens het veld (hoe staat het er in sectoren als het onderwijs of de zorg voor?), het onderliggende systeem en onze gezamenlijke waarden fileren. Wat de twaalf delen, is een afkeer van het neoliberalisme. Doorgeschoten marktwerking reduceerde de burger tot anonieme cliënt en sloeg de samenleving uit het lood. ‘Er wordt veel te veel gesproken over de BV Ze delen een afkeer van het neoliberalisme Nederland. Een verschrikkelijke term’, zegt econoom Dirk Bezemer. Wat we missen, vat psychiater Cobie Groenendijk samen, is een ‘holding environment’: ‘zekerheid op het gebied, recht op een woning, goede toegang tot zorg, goed onderwijs.’ Mesters is een vaardig interviewer, zo blijkt uit deze gesprekken die in verkorte vorm vaak al in andere media verschenen. Docent Ton van Haperen mag zijn revolutie prediken in het onderwijs, waarbij alle schoolbesturen worden ontslagen, scholen worden onteigend en ‘het ministerie ervoor zorgt dat de tweehonderdduizend werkenden in het onderwijs de twee miljoen kinderen weer fatsoenlijk les bieden.’ Andere geïnterviewden gaan minder ver. Woningcorporatiebestuurder Bernard Smits ziet in ‘coöperatief wonen’ (lees: woongroepen) een uitweg uit de huizencrisis en het bedachtzame betoog van rechter Marc Fierstra is eigenlijk vooral een pleidooi voor meer geld voor de in zijn ogen uitgeklede rechtspraak. Met korte tussenstukjes rijgt Mesters de in ambitie en realiseerbaarheid nogal ongelijksoortige betogen soepel aaneen. ‘Veel professionals en burgers voelen zich tekort gedaan en niet gehoord’, schrijft hij in het slotwoord. ‘Het draait minder om relaties, minder om gemeenschap, meer om het individu, transacties en winst.’ En: ‘Bijzonder opvallend is dat vrijwel alle geïnterviewden omhoogkijken, naar de overheid, naar het kabinet, naar de premier, die visie moeten tonen en zich niet moeten laten leiden door de korte termijn.’ Wellicht krijgen we tegen de kerst dan eindelijk antwoord. CITAAT UIT HET BOEK ‘De mensen die minder hard schreeuwen, komen onvoldoende aan het woord’ HET HERSTEL VAN NEDERLAND TWAALF OPLOSSINGEN VOOR EEN LAND IN CRISIS Bas Mesters uitgeverij Balans, 2021 Prijs: ¤ 21,99 ADVERTENTIE

DE L&D MONITOR 2022 KOMT ERAAN NOOIT EEN PROBLEEM, ALTIJD EEN UITDAGING GASTVRIJ WERKEN IN HET SOCIAAL DOMEIN Lees meer: www.binnenlandsbestuur.nl/ Studytube Lees meer: www.binnenlandsbestuur.nl/ EverybodyWorks Lees meer: www.binnenlandsbestuur.nl/ PinkRoccade WORKS

MILJARD VOOR WONINGBOUW DE ROL VAN PPS’EN IN DE TECHNISCHE BRANCHE Lees meer: www.binnenlandsbestuur.nl/ CrossOver TAAKGERICHTE UITVOERING SPECIALISTISCHE JEUGDHULP Lees meer: www.binnenlandsbestuur.nl/ Neprom Lees meer: www.binnenlandsbestuur.nl/ jblorenz

BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 49 | 2021 48 PERSONALIA CARRIÈRE DOOR: JOSÉ SALHI Helga van Limbeek is benoemd tot interim-griffier in Tubbergen. Ze volgt Laurens Legtenberg op, die zijn functie op 1 november 2021 heeft neergelegd. Van Limbeek was eerder tot maart 2018 ook al griffier in Tubbergen. ANGELA VAN DER PUTTEN Angela van der Putten is per 1 januari 2022 benoemd tot hoofdinspecteur Jeugd en Maatschappelijke Zorg bij de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ). Ze volgt Korrie Louwes op. Op dit moment is zij hoofdinspecteur bij de Inspectie Justitie en Veiligheid. Daarvoor werkte Van der Putten onder meer als directeur Veiligheid bij de gemeente Utrecht en als hoofd Gezondheidsbescherming bij de GGD. MARCEL VAN DAM De gemeenteraad van Eindhoven heeft Marcel van Dam aangewezen als interim-griffier. Hij is de opvolger van Jeanke Verbruggen, die in Valkenswaard manager ruimtelijk beleid wordt. Van Dam is zelfstandig politiek-bestuurlijk adviseur en was eerder onder meer interim-griffier in Haarlem, Rotterdam en Zoetermeer. WIM HILLENAAR Wim Hillenaar wordt waarnemend burgemeester van de nieuwe gemeente Land van Cuijk. Land van Cuijk ontstaat per 1 januari 2022 uit de gemeenten Grave, Cuijk, Boxmeer, St. Anthonis en Mill en St.Hubert. Hillenaar (CDA, 53) is sinds 2011 burgemeester van de huidige gemeente Cuijk. Hij begon daar in 2011 na een loopbaan bij onder meer de Landmacht, de VNG en Berenschot. Hij was ook lid van de gemeenteraad van Gouda. PAUL RÜPP Paul Rüpp is met ingang van 1 januari 2022 benoemd tot waarnemend burgemeester van de nieuwe gemeente Maashorst. Maashorst ontstaat per 1 januari 2022 uit de fusie van de gemeenten Landerd en Uden. Rüpp (CDA, 64) was eerder wethouder in Uden en gedeputeerde in Noord-Brabant. Tot afgelopen zomer was hij bestuursvoorzitter van Avans Hogeschool. PETER REHWINKEL Peter Rehwinkel is benoemd tot waarnemend burgemeester van de nieuwe gemeente Dijk en Waard. Per 1 januari 2022 ontstaat Dijk en Waard na een fusie van de gemeenten Heerhugowaard en Langedijk. Rehwinkel (PvdA, 57) was eerder waarnemend burgemeester van Bergen en Zaltbommel. Daarvoor was hij burgemeester van Groningen, lid van de Eerste Kamer, burgemeester van Naarden en lid van de Tweede Kamer. KOMEN & GAAN EVA DE RAADT Eva de Raadt is benoemd tot wethouder in Haarlem. De Raadt (CDA, 40) volgt Michel Rog op, die eind oktober opstapte nadat er kritiek was gekomen op zijn standpunt over de coronapas. De Raadt is jurist en ondernemer en was tot haar benoeming raadslid. LUC WINANTS Luc Winants stapt op als burgemeester van Venray. Winants (CDA) stapt op nadat een vertrouwenscommissie aangaf op zoek te willen naar een nieuwe burgemeester. Winants was eerder burgemeester van Brunssum, waar hij moest vertrekken vanwege een conflict met de wethouders. DION SCHNEIDER Dion Schneider is aangesteld als waarnemend burgemeester van Simpelveld. Schneider (VVD, 51) was sinds 2013 wethouder in Kerkrade. In de jaren voor zijn wethouderschap was hij onder meer werkzaam als financieel specialist en zelfstandig ondernemer. Schneider volgt in Simpelveld tijdelijk Richard de Boer op, die benoemd is tot burgemeester van Landgraaf.

BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 49 | 2021 PERSONALIA 49 WEINIG VACATURES BURGEMEESTERS RHODIA MAAS Op de 21 burgmeestersvacatures uit 2021 hebben in totaal 537 personen gesolliciteerd. 352 mannen en 157 vrouwen. Van 28 kandidaten is onbekend wat hun geslacht is. 2021 21 burgemeestervacatures RUUD VAN DEN BELT Burgemeester Ruud van den Belt is herbenoemd tot burgemeester van Steenbergen. Van den Belt begint aan zijn tweede termijn. Van den Belt (VVD, 59) was eerder directeur en wethouder in Geertruidenberg. mannen: 352 vrouwen: 157 onbekend: 28 totaal 537 personen CHRISTINE VISSER In Almere is Christine Visser benoemd tot loco-griffier van de gemeenteraad. Visser was al in Almere werkzaam als strategisch adviseur. Daarvoor was ze contractmanager sociaal domein, ook in Almere. ARJEN VAN DER LUGT Arjen van der Lugt is per 1 december 2021 de nieuwe griffier van de gemeenteraad van Pijnacker-Nootdorp. Daar volgt hij Berend Sepers op die de overstap maakte naar de Zuid-Hollandse statengriffie. Van der Lugt was de afgelopen vijf jaar raadsgriffier in Oudewater. OPROEP: Tekst en foto’s (high res) voor de rubriek personalia graag sturen naar info@binnenlandsbestuur.nl. Gegevens voor deze rubriek kunnen ook worden gestuurd via www.binnenlandsbestuur.nl/personalia AREND CASTELEIN Met de benoeming van Arend Castelein heeft Veendam een nieuwe gemeentesecretaris. Met ingang van 1 februari 2022 volgt hij Martin Schomper op die met pensioen gaat. Castelein was tot de gemeentelijke herindeling gemeentesecretaris van Appingedam. Momenteel is hij clusterdirecteur interne en externe dienstverlening in Eemsdelta. Eerder was hij gemeentesecretaris van Veendam. CHRIT WOLFHAGEN Chrit Wolfhagen is op 24 november 2021 toegetreden tot het algemeen en dagelijks bestuur van Waterschap Limburg. Wolfhagen was eerder acht jaar fractievoorzitter Ongebouwd bij het voormalige Waterschap Roer en Overmaas en acht jaar wethouder in Roerdalen. Wolfhagen volgt Har Frenken op die op 3 november zijn ontslag aanbood. RENÉ PAAS Provinciale Staten van Groningen hebben commissaris van de koning René Paas voorgedragen voor herbenoeming. Paas (CDA, 55) was eerder raadslid en wethouder in de gemeente Groningen en voorzitter van het CNV en Divosa. Hij is cdk in Groningen sinds april 2016. Rhodia Maas wordt directeur-generaal Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) bij het ministerie van Justitie en Veiligheid. De benoeming gaat in op 1 februari 2022. Maas is sinds november 2016 algemeen directeur Rijksdienst voor Identiteitsgegevens bij het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Daarvoor was zij onder andere algemeen directeur Dienst Terugkeer & Vertrek bij het ministerie van Veiligheid en Justitie en directeur Stafdirectie Uitvoeringsbeleid bij de Immigratie- en Naturalisatiedienst. JEROEN WESSELINK Met ingang van 1 februari 2022 is Jeroen Wesselink benoemd tot gemeentesecretaris van Son en Breugel. Hij volgt Rien Schalkx op. Wesselink is op dit moment plaatsvervangend directeur bij de Veiligheidsregio Noorden Oost-Gelderland (VNOG). Harry Meeuwsen is nu nog waarmened gemeentesecretaris.

BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 49 | 2021 50 PERSONALIA CARRIÈRE JAN MARKINK Gelders gedeputeerde Jan Markink is benoemd als rapporteur op het onderwerp digitalisering voor de Raad van Europa. Daarmee haalt hij een belangrijke Europese adviespost binnen voor Nederland. De Raad van Europa is een internationale organisatie die mensenrechten, democratie en rechtstaat in Europa beschermt. Inmiddels zijn er 47 landen lid. Belangrijk onderdeel van de Raad is het Congres van Lokale en Regionale Overheden. MARC KNAAPEN Marc Knaapen is op 1 december 2021 gestart als interim gemeentesecretaris van Culemborg. Hij volgt Gerard Vlekke op die directeur wordt van de Omgevingsdienst Rivierenland. Knaapen heeft reeds 19 jaar ervaring als (ad interim) directeur en gemeentesecretaris van kleine tot middelgrote gemeenten. Knaapen werkte als interim gemeentesecretaris bij de gemeenten Oisterwijk, Overbetuwe en Reusel-De Mierden. Daarvoor was hij gemeentesecretaris in Weert. OVERLEDEN Oud-wethouder Joost van Roosmalen is op 77-jarige leeftijd overleden. Van Roosmalen was 14 jaar wethouder in Berlicum en later na de herindeling in 1996 nog twee jaar van Sint-Michielsgestel. Als wethouder namens de lokale partij Aktie ‘74 in Berlicum vond hij dat er in de nieuwe gemeente Sint-Michielsgestel een stevige lokale partij moest komen. Dit werd de PPA (Plaatselijke Politieke Alliantie), een samengaan van 5 lokale partijen uit Berlicum, Den Dungen en Sint-Michielsgestel. BAUKJE KRAMER Baukje Kramer is met ingang van 1 januari 2022 benoemd tot directeur beleid en uitvoering in Molenlanden. Het betreft zowel het fysiek als het sociaal domein in de gemeente. Tot 1 januari is zij werkzaam in Zaanstad als afdelingshoofd fysieke leefomgeving. Daarvoor werkte Kramer in verschillende functies voor de gemeenten Velsen, Bodegraven-Reeuwijk en Uithoorn. MIRANDA VEENBERGEN Miranda Veenbergen wordt voorgedragen als de nieuwe griffier van de gemeenteraad van Bronckhorst. Zij wordt in de raadsvergadering van 16 december 2021 geïnstalleerd en start haar werkzaamheden vanaf het nieuwe jaar. Ze volgt griffier Mirjam van Bergen op. Op dit moment is Veenbergen raadsgriffier in de gemeente Lochem. MICKEL BECKERS Mickel Beckers begint op 1 januari 2022 als gemeentesecretaris in Lansingerland. Hij is nu nog directeur Sport, Onderwijs en Cultuur bij de gemeente Rotterdam en bekleedde daarvoor bij diezelfde gemeente nog andere managementfuncties. Hij volgt Lucas Vokurka op, die secretaris-directeur is geworden bij de gemeenschappelijke regeling Holland Rijnland. CORRECTIES EN AANVULLINGEN In het artikel ‘Jeugdzorg is goudmijn’ (BB22) zijn per abuis de VOF’s meegenomen in de analyse waarbij de winst per omzetklasse in kaart is gebracht. Bij deze rechtsvorm moet, net zoals bij eenmanszaken, anders naar het winstpercentage worden gekeken. De conclusie dat zes op de tien jeugdhulpaanbieders meer dan 10 procent winst maken, is daardoor niet gerechtvaardigd. Bij een aanzienlijk deel van jeugdzorgaanbieders worden weliswaar winsten gemaakt die niet in verhouding staan tot percentages die in de zorgsector als norm gelden, maar het gaat om een minder groot deel dan in het artikel zijn vermeld. Als de VOF’s en eenmanszaken buiten beschouwing worden gelaten, blijkt dat 32 procent van de jeugdzorgaanbieders meer dan 10 procent winst maakt. In de zorgsector is een winstpercentage van 3 tot 7 procent de norm. Hoge winst is een van de bijna tien indicatoren die kunnen wijzen op onrechtmatigheid. Uit de analyse blijkt dat bij 17 procent van de jeugdzorgaanbieders signalen zijn van onrechtmatigheid. In het artikel ‘Deze kar had wel gemogen’ (BB21) werd vermeld dat de gemeente Wijdemeren in de zogenaamde boodschappenaffaire naast een terugvordering ook een boete heeft opgelegd aan de betrokken inwoner. Dat klopt niet; hoewel een boete gebruikelijk is bij een schending van de inlichtingenplicht, heeft de gemeente daar in dit geval van afgezien.

Met 15 modules stel je zelf het start- of inwerkprogramma samen. Klaar voor de start? De nieuwe raad snel aan de slag met het inwerkprogramma van het Periklesinstituut Kennis van besluitvorming, oefenen met het eigen vergadermodel, werken zonder last en bestuurlijke verhoudingen. Maar ook gemeentefinanciën en raadsinstrumenten. Gezamenlijke start van de nieuwe bestuursperiode Werken aan kennis, vaardigheden én de gezamenlijke verantwoordelijkheid van de gemeenteraad Maak afspraken over bestuurscultuur, participatie en de samenwerking tussen raad en college Meer weten? Kijk op www.periklesinstituut.nl/GR2022 Met de ervaringen van de Mystery Burger

Teamleider Sociaal 36 uur | schaal 12 • Operationele personeelsbeleid • Ontwikkeling Zeeuwse samenwerking • Geeft het ‘Plan van Aanpak Artikel 12’ vorm Kars Martin | 06-38322974 karsmartin@certusgroep.nl Manager uitvoering sociaal domein 36 uur | schaal 12 • Aansturing Loket Samenleving en Zorg • Transformatie binnen sociaal domein • Uitvoering operationele personeelsbeleid Verkeerskundig Ontwerper 32-36 uur | schaal 10 • Adviseren • Integraal ontwerpen • Nieuwe stukken stad • Creativiteit binnen complexe context Medewerker Verkeer 32-36 uur | schaal 9 • Communicatief vaardig • Contact stakeholders • Meedenken ontwerpen • Zelforganisatie Kars Martin | 06-38322974 karsmartin@certusgroep.nl Koen Salet | 06-42267005 koensalet@certusgroep.nl www.certusgroep.nl Koen Salet | 06-42267005 koensalet@certusgroep.nl                           www.publieknetwerk.nl

INDEX 53 VACATURES In de vacature- index treft u een selectie aan van de vacatures die deze week zijn opgenomen in het magazine of op de website van Binnenlands Bestuur. BESTUUR EN MANAGEMENT Bestman | Gemeente Eindhoven Bestman | Gemeente Eindhoven Geerts & Partners | de GGD Zuid-Limburg Gemeente Beekdaelen Gemeente Delft via Merwede Executive Search Gemeente Den Haag Gemeente Hof van Twente Gemeente Koggenland Gemeente Losser Gemeente Oostzaan Gemeente Tiel Gemeente Tiel Gemeente Tilburg Leeuwendaal | Vervoerregio Amsterdam Provincie Flevoland Sociale Verzekeringsbank Sociale Verzekeringsbank Waterschap Aa en Maas Waterschap De Dommel Waterschap Vallei en Veluwe Zeelenberg | Gemeente Roosendaal Zeelenberg | Waterschap Noorderzijlvest FINANCIËN EN ECONOMIE Geerts & Partners | Gemeente 's-Hertogenbosch Geerts & Partners | Gemeente 's-Hertogenbosch Gemeente Delft Gemeente Gennep Gemeente Haarlem Gemeente Haarlem JS Consultancy | Gemeente Houten Provincie Flevoland ICT EN AUTOMATISERING Publiek Netwerk | Haagse Hogeschool Samenwerking Kempengemeenten JURIDISCH Gemeente Pijnacker-Nootdorp Waterschap Aa en Maas Gemeente Urk MILIEU Gemeente Assen Gemeente Nieuwegein Gemeente Zoetermeer JS Consultancy | Natuur Stad JS Consultancy | Sportvisserij Limburg Publiek Netwerk | Gemeente Amsterdam Adviseur Milieu en Omgeving Parkbeheerder Natuurkwartier Beleidsadviseur klimaatadaptatie en circulaire stedelijke ontwikkeling Afdelingsmanager Educatie en Participatie Belangenbehartiger / Adviseur Afdelingshoofd Strategie en Projecten Afval en Grondstoffen ADVERTENTIES OP DE HOOGTE BLIJVEN VAN HET ACTUELE NIEUWS BINNEN UW VAKGEBIED? www.binnenlandsbestuur.nl/nieuwsbrieven Meld je GRATIS aan voor de dagelijkse nieuwsbrief van Binnenlands Bestuur Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Pagina 56 Pagina 56 Pagina 52 Jurist Senior juridisch adviseur en coördinator Juridisch Beleidsmedewerker Ruimtelijke Ordening Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Administrateur Senior financieel adviseur Strategisch adviseur Afdelingsmanager Bedrijfsvoering/concerncontroller Medior Coördinator Planning en Control Senior Coördinator / Adviseur Kaderstelling, Planning en Control Concerncontroller Senior Beleidsadviseur Windenergie Zeelenberg | Serviceorganisatie Zorg Holland Rijnland Business controller Informatiemanager Bedrijfsvoering Functioneel applicatiebeheerder Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Pagina 56 Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Plaatsvervangend Griffier / Senior Raadsadviseur Griffier Afdelingshoofd Financiën Manager Sociaal Afdelingshoofd Beleidsadviseur(s) Integratie Regiemanager I&A / Kwartiermaker Afdelingshoofd Dienstverlening Raadsadviseur Extern Lid Rekenkamercommissie Afdelingsmanager Mens en Samenleving Afdelingsmanager Inwoners Teammanager Bestuursondersteuning Senior Regisseur Smart Mobility - Vervoerregio Amsterdam (VRA) Beleidsadviseur Energietransitie Bestuursadviseur Strategisch Bestuursadviseur Beleidsadviseur Waterveiligheid Externe voorzitter Rekenkamercommissie Subsidie Adviseur Verbindende, vernieuwende griffier Dijkgraaf Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Pagina 52 Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 49 | 2021

54 INDEX OPENBARE ORDE EN VEILIGHEID Gemeente Helmond PERSONEEL EN ORGANISATIE Gemeente Noordoostpolder Gemeente Steenbergen Publiek Netwerk | Drents Overijsselse Delta RUIMTELIJKE ORDENING EN VERKEER Certus Groep | Gemeente Dordrecht Certus Groep | Gemeente Schouwen-Duiveland Certus Groep | Gemeente Leiden Certus Groep | Gemeente Leiden Federatie Ruimtelijke Kwaliteit Gemeente Heerenveen Gemeente Land van Cuijk Gemeente Lelystad JS Consultancy JS Consultancy | Provincie Overijssel Provincie Zeeland SOCIAAL Certus Groep | Gemeente Vlissingen Certus Groep | Gemeente Schouwen-Duiveland Gemeente Nieuwegein Gemeente Nieuwegein Gemeente Súdwest-Fryslân Gemeente Stichtse Vecht Gemeente Lelystad VOORLICHTING EN COMMUNICATIE Gemeente Steenwijkerland Manager Veiligheid en Naleving Teamleider Klant Contact Centrum (KCC) Ervaren P&O adviseur Strategisch HR Beleidsadviseur Projectleider Openbare Ruimte Senior Beleidsmedewerker Wonen Medewerker Verkeer Verkeerskundig Ontwerper Beleidsadviseur Ruimtelijke Kwaliteit Beleidsadviseur Wonen Vergunningverlener Senior bestemmingsplanregisseur Projectleider Ruimtelijke Ontwikkeling Sr. Projectleider Infrastructurele Projecten Adviseur Regionale bereikbaarheid Teamleider Sociaal Manager Uitvoering Sociaal Domein Procesondersteuner Sociaal Professional Beleidsadviseur Onderwijshuisvesting Beleidsadviseur Jeugd Beleidsadviseur Sociaal Domein JS Consultancy | Achtkarspelen en Tytsjerksteradiel Teamleider Bedrijfsvoering Sociaal Domein Online content specialist ADVERTENTIE Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Pagina 52 Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Pagina 52 Pagina 52 Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Pagina 56 Pagina 56 Binnenlandsbestuur.nl Pagina 52 Pagina 52 Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Binnenlandsbestuur.nl Pagina 56 Binnenlandsbestuur.nl presenteert Digitale infrastructuur en data-economie Wie gaat erover? Overheid, markt of allebei? 20 januari 2022 Webinar - Data-economie 16.00 - 16.45 uur 10 februari 2022 Webinar - Energietransitie 16.00 - 16.45 uur 10 maart 2022 Voorjaarscongres (invite only) Meld u aan en praat en       onze digitale infrastructuur. Volledig programma, informatie over de sprekers en aanmelden: congresdigitaleoverheid.nl in samenwerking met: Dutch Digital Infrastructure Associaon BINNENLANDS BESTUUR - WEEK 49 | 2021

Andersom denken Geen verrassingen meer bij zieke medewerkers ‘Andersom Denken in Werk & Gezondheid’ is een nauwe samenwerking tussen bedrijfsartsen, huisartsen, leefstijlgeneeskundigen, fysiotherapeuten en leefstijlcoaches. Everybody Groep neemt de kosten van arbodienstverlening en verzuimbegeleiding over voor een vast maandbedrag. Voor dat bedrag ontvangt u een totaalpakket, waarin u ontzorgd wordt op het gebied van preventie en ziekteverzuimbegeleiding. Kortom, u kunt rekenen op vitale medewerkers én verlaging van het ziekteverzuimpercentage. 088-246 04 04 info@everybodygroep.nl www.everybodygroep.nl/andersom Everybody Groep: uw all-in-one partner voor werk en gezondheid.

Ik werk voor Nederland... ...en voor mezelf Wil jij Nederland én jezelf beter maken? JS Consultancy is de carrièrepartner van professionals voor de publieke zaak. Via ons landelijk netwerk bemiddelen wij op het niveau van directie, management en professionals. Aan de slag op het gebied van BedrijfsConcerncontroller 36 uur | schaal 13 max. € 89.403,- bruto per jaar (incl. IKB) Ervaren controller die zorgdraagt voor de doorontwikkeling van de P&C-cyclus, maar die vooral ook een echte verbinder en sparringpartner is voor directie, college en management. Schakelt makkelijk tussen verschillende echelons en krijgt mensen mee. Houdt van de combinatie van cijfers, strategie en mensen. Is stevig, empathisch, scherp, oplossingsgericht en politiek sensitief. Interesse? Bel Elsbeth Braam 06 - 333 219 86 Teamleider Bedrijfsvoering Sociaal Domein 36 uur | schaal 12 | max. € 82.478,- bruto per jaar (incl. IKB) achtkarspelen tytsjerksteradiel tegearre selsstannich & Mooie functie voor een ervaren (team)leider die zowel de bedrijfsvoering in de vingers heeft als de uitdagingen binnen het sociaal domein oppakt. Koppelt strategie aan uitvoering. Is een echte verbinder die mensen meeneemt in de cultuurverandering en die integraal denkt en handelt. Is toegankelijk, politiek sensitief en brengt stevigheid en een frisse blik. Interesse? Bel Elsbeth Braam 06 - 333 219 86 Belangenbehartiger / Adviseur 36 uur | schaal 10 (BBRA) Teamspeler met visie op het werkveld van Sportvisserij Limburg. Op enthousiaste wijze aangesloten hengelsportverenigingen proactief ondersteunen, van binnenuit versterken en stimuleren tot interne en externe samenwerking. Uitbreiden en onderhouden van netwerk en samenwerking met verschillende organisaties zoals waterschappen, provincie, natuurorganisaties en Sportvisserij Nederland. Daarnaast stimuleren van vrijwilligers en andere organisaties gericht op samenwerking. Interesse? Bel Michel Kollau 06 - 511 357 93 voering, Ruimte & Infra of Sociaal Maatschappelijk domein? Onze dienstverlening richt zich op het waarmaken van maatschappelijk resultaat. In samenregie met opdrachtgevers. En samen met jou. Sr. Projectleider Infrastructurele Projecten 36 uur | schaal 13 max. € 92.869,- bruto per jaar (incl. IKB) Ervaren projectleider die verantwoordelijk is voor uitdagende, complexe en aansprekende infrastructurele projecten. Is sparringpartner en intermediair tussen ambtelijk opdrachtgever, lijnorganisatie en project. Stuurt het projectteam aan. Is resultaatgericht, maar staat ook voor het team. Ervaring met IPM is een mooie plus. Is verbindend, bestuurlijk sensitief, analytisch en scherp. Interesse? Bel Elsbeth Braam 06 - 333 219 86 Afdelingsmanager Educatie en Participatie 36 uur | schaal 11 max. € 71.642,- bruto per jaar Enthousiaste, krachtige en maatschappelijk ondernemende afdelingsmanager die samen met het team verandering in de organisatie doorvoert om strategie daadwerkelijk te realiseren. Moderne stijl van leidinggeven medewerkers, enthousiasmeren en motiveren voor vernieuwing en sturen op resultaat. Netwerker die vanuit passie voor duurzaamheid zakelijke samenwerking met partners aangaat. Interesse? Bel Michel Kollau 06 - 511 357 93 Projectleider Ruimtelijke Ontwikkeling Ben jij een enthousiaste en bevlogen adviseur of projectleider RO? Wil jij samen met ons bijdragen aan de maatschappelijke vraagstukken binnen de ruimtelijke ontwikkeling? Voor jou als starter maar ook als ervaren professional hebben we uitdagende opdrachten klaarliggen bij diverse opdrachtgevers. JS Consultancy biedt jou een contract met uitstekende arbeidsvoorwaarden en veel ontwikkelmogelijkheden. Interesse? Bel Guido Termont 06 - 33 32 19 61 Reageer op bovenstaande functies via www.jsconsultancy.nl/vacatures Interim Werving & Selectie

1 Online Touch

Index

1. 1
2. 2
3. 3
4. 4
5. 5
6. 6
7. 7
8. 8
9. 9
10. 10
11. 11
12. 12
13. 13
14. 14
15. 15
16. 16
17. 17
18. 18
19. 19
20. 20
21. 21
22. 22
23. 23
24. 24
25. 25
26. 26
27. 27
28. 28
29. 29
30. 30
31. 31
32. 32
33. 33
34. 34
35. 35
36. 36
37. 37
38. 38
39. 39
40. 40
41. 41
42. 42
43. 43
44. 44
45. 45
46. 46
47. 47
48. 48
49. 49
50. 50
51. 51
52. 52
53. 53
54. 54
55. 55
56. 56

Home