29e Jaargang • no. 8 • oktober 2021 08 Spoortheater Nijverdal: drie complexen, drie doelgroepen Pagina 07 Terugblik uitbreiding Zuivelhoeve Twekkelo: een succes Nieuwbouw Attendiz Hengelo in volle gang Installatie Vakbeurs Hardenberg was reünie installatieprofessionals
Inhouds opgave 08 27 40 07 49 05 Voorwoord: “De realiteit onder ogen zien” 07 13 18 19 22 26 Nieuwbouw appartementencomplexen Spoortheater in Nijverdal Drie appartementencomplexen, drie doelgroepen Een puzzel om binnen de gestelde kaders te werken Een mooi complex met een heldere structuur Sallandse Milieu en Advies saneert verontreinigde grond voormalige Spoortheater Innovatief MEAP levert bijdrage aan Spoortheater Column KienhuisHoving: “Herziening UAV-GC, een gewijzigde regeling voor informatieverstrekking” 27 33 Uitbreiding Zuivelhoeve in Twekkelo Lassche Bouwregisseurs blikt terug op succesvolle uitbreiding Zuivelhoeve Imposante, transkritische CO2 koel- en vriesinstallatie voor de Zuivelhoeve 39 Column BIM4ALL: “De positie van BIM in de bouwkolom” 40 45 49 52 54 59 Nieuwbouw Attendiz, school voor speciaal voortgezet onderwijs in Hengelo Doelmatige constructie voor Attendiz school Leerlingen Attendiz gaan straks fluitend naar school Installatie Vakbeurs 2021: de reünie van installatieprofessionals Column Danny van Hal: “De WAB lijkt nu toch écht een GRAP (en helaas een slechte!)” De Bouwklup: “Brandwerende materialen van schimmels, vloerisolatie van hennep Zwolle op weg naar “Groenste station van Nederland” Bouwen in het Oosten 03
Voorwoord Voorwoord Door: Gerard van Leeuwen De realiteit onder ogen zien De cijferaars onder ons volgen de statistische gegevens waarmee het Economisch Instituut voor de Bouw ons periodiek informeert nauwlettend. Soms geeft dat uitleg of zelfs enig houvast, soms versterkt het de onzekere factoren. Want interpreteren op bedrijfsniveau is nu eenmaal iets anders dan de gemiddelde landelijke of regionale cijfers die veelal door heel andere factoren worden beïnvloed. Neem nu het tekort aan vakmensen. Een fenomeen waar verreweg de meeste bouwers, installateurs, adviseurs of andere bouwspecialisten mee te maken hebben. Er zijn regionaal en lokaal grote verschillen meetbaar. Verschillen die je in geen enkele statistiek terugziet. Wat ook moeilijk in tabellen is samen te vatten, is hoe bedrijven daarmee omgaan. Veel bedrijven kiezen ervoor om de ambities enigszins bij te stellen. Ongebreidelde omzetgroei wordt ingewisseld om een kwaliteitsslag te maken. Ook qua productie en werkwijze. Industriële bouw wint zienderogen aan populariteit. Diverse grote woningbouwers willen de stap maken naar het bouwen onder eigen dak. Meer automatisering, meer robotisering en minder handjes op de bouwplaats. Natuurlijk zijn er bouwers en installateurs die dit met lede ogen aanzien. Wat decennialang goed beviel, komt nu onder druk te staan. Ook zij moeten echter de realiteit onder ogen zien. Steeds minder jongens en meiden kiezen voor een vakopleiding in onze sector. Dat is niet van de laatste jaren of een gevolg van de coronapandemie, maar doet zich al voor sinds de start van dit millennium. Er is veel geïnvesteerd in communicatie richting de doelgroepen. Gastlessen, reclamecampagnes, overheidsbemoeienis, niets zette echt zoden aan de dijk. Met de op ons afkomende pensioengolf zal de krapte op de arbeidsmarkt alleen nog maar vergroten. En was oost Europa lang het doekje voor het bloeden, ook daar is er reeds krapte aan het ontstaan. We moeten out of the box gaan denken. Te denken valt aan nieuwe productieprocessen, innovaties qua materiaal en andere verbeteringen op het gebied van kwaliteit en rendement. Over twee maanden is het kerst. Een mooie periode om hier eens structureel over na te denken. Het roer moet om. Gerard Op de cover v.l.n.r. Evert-Jan Lemson (BDC Architecten), Wouter Ribberink (Reggewoon) en Rutger Visser (Ter Steege Bouw Vastgoed) Colofon Bouwen in het Oosten ISSN: 1385-7185 Uitgever: Bouwen in de regio v.o.f. Postadres: Postbus 204, 8600 AE, Sneek Bezoekadres: Graaf Adolfstraat 36d, Sneek Tel.: (0515) 429 429 Web: www.bouweninhetoosten.nl E-mail: redactie@bouweninhetoosten.nl Redactie: Gerard van Leeuwen en Jolanda Groothuis Eindredactie: Joeri van Leeuwen Fotografie: Wim van ‘t Hoff (Eyemagic) Accountmanagement: Digna Schoonen (06 - 442 099 10) Erik Kuipers (06 - 196 859 76) en Rob van Luit (06 - 184 483 55) Vormgeving & opmaak: Nanno van Leeuwen Druk: Scholma Druk, Bedum Verspreiding: Post.nl Bouwen in het Oosten 05
Spoortheater Nijverdal Tekst: Jolanda Groothuis I Fotografie: Wim van ‘t Hof Ter Steege Bouw Vastgoed Rijssen legt laatste hand aan ambitieus project voor Reggewoon Drie appartementencomplexen, drie doelgroepen Het is één van de meest grote en ambitieuze nieuwbouwprojecten van de afgelopen jaren in Nijverdal; de bouw van drie appartementencomplexen bestemd voor verschillende gebruikers. Reggewoon (voorheen woningstichting Hellendoorn) zag mogelijkheden in de locatie van het voormalige Spoortheater en startte in 2017, samen met zorgaanbieders RIWB Groep Overijssel en de JP van den Bent stichting, een haalbaarheidsonderzoek. Dit resulteerde in een plan van 53 appartementen waar Ter Steege Bouw Vastgoed Rijssen momenteel de laatste hand aan legt. Bouwen in het Oosten 07
Wouter Ribberink: “Ons uitgangspunt was dat de appartementencomplexen CO2 neutraal zouden worden. Bij alle gebouwen zitten we op een gemiddelde GPR-score van 8.” De doelgroepen Het gaat om drie gebouwen die in twee en drie woonlagen zijn gebouwd. Voor het ontwerp kreeg BDC Architecten uit Rijssen de opdracht in handen. RIWB Het grootste gebouw is bestemd voor RIBW en bestaat uit 26 wooneenheden. RIBW begeleidt mensen met psychiatrische of psychisch-sociale problemen. In Nijverdal maakt deze instelling momenteel nog gebruik van enkele appartementen in het complex Spoorstede en een woonvorm elders aan de Parallelweg. Eén van de 26 appartementen is bestemd voor gemeenschappelijke voorzieningen als een huiskamer, kantoor en ruimte voor de slaapwachten. JP van den Bent stichting Het tweede gebouw, voorzien van zestien appartementen, is bestemd voor de JP van den Bent stichting, die mensen met een verstandelijke beperking helpt om zelfstandig te kunnen wonen. Ook deze stichting heeft reeds een voorziening in Nijverdal; Erve Konijnenbelt aan de Molenweg. Huurders Reggewoon Het kleinste complex bestaat uit elf levensloopbestendige appartementen, die bestemd zijn voor huurders van Reggewoon. In het ontwerp is de karakteristieke gevel van het voormalige Spoortheater te herkennen. Hiermee komt Reggewoon tegemoet aan de uitdrukkelijke wens van de Historische Kring HellendoornNijverdal, die op deze wijze het historisch belang van het Gebouw voor Christelijke Belangen (later Ons Gebouw en Spoortheater) tot uitdrukking wil brengen. Wouter Ribberink is werkzaam als projectleider Vastgoed binnen Reggewoon. Hij vertelt dat voor de uitwerking van de nieuwbouwplannen Ter Steege Bouw Vastgoed en Installatiebedrijf G. van Dam, beiden uit Rijssen, werden geselecteerd op basis van Plan van Aanpak, prijs, ervaring en kwaliteit: “Ons uitgangspunt was dat de appartementencomplexen CO2 neutraal (gebouwen gebruiksgebonden energieneutraal) zouden worden. Dat is onder andere gerealiseerd middels een optimale isolatie, een collectieve bron voor warmtekoude opwekking, individuele warmtepompen, vloerverwarming en ventilatie met warmteterugwinning. Bovendien zijn er ruim 630 zonnepanelen geïnstalleerd. Bij een gemiddeld gebruik staat de energiemeter na een vol jaar op nul. Indien er volgens een normaal patroon wordt geleefd, gebruiken de woningen gemiddeld evenveel energie als de aangebrachte zonnepanelen opwekken. 08 Bouwen in het Oosten
Spoortheater Nijverdal “Samen zijn we goed voor meer dan 75 jaar werkervaring binnen het bedrijf.” Behalve voor zuinige energie kozen we tevens voor duurzaamheid in het materiaalgebruik. Bij alle gebouwen zitten we op een gemiddelde GPR-score van 8.” Traditioneel en degelijk Ter Steege Bouw Vastgoed nam voor ruim vijf miljoen euro (exclusief installaties), de opdracht aan. Werkvoorbereider Rutger Visser: “Er was ons best veel aan gelegen dit werk te mogen uitvoeren. We hebben de afgelopen jaren doorlopend nieuwbouw- en groot onderhoudsprojecten voor Reggewoon uitgevoerd, waardoor een optimale samenwerking is ontstaan. Bovendien vinden we het -met het oog op overzichtelijke reistijden voor onze vaklieden- prettig om in de regio werkzaam te zijn. Daarnaast is het ontwerp traditioneel en degelijk; een bouwmethode die nauw bij onze werkwijze aansluit.” Een half woord Precies een jaar nadat de bouw van start ging, wordt nu de laatste hand gelegd aan de drie appartementengebouwen. Het vroegere Spoortheater en de gymzaal waren in 2015 reeds gesloopt, waardoor, voorafgaand aan de kick-off, er slechts een kleine bodemsanering uitgevoerd moest worden. Rutger Visser: “De werkzaamheden van de complexen liepen grotendeels gelijk op, ook zal de oplevering Bouwen in het Oosten 09
Spoortheater Nijverdal Projectontwikkeling gelijktijdig plaatsvinden. De praktische routing (gebouw C, A en B) was voor de volgorde maatgevend. Tijdens de afbouwfase waren we hier met circa 35 vaklieden (inclusief nevenaannemers) werkzaam. De meeste partijen, waaronder ook de leveranciers, zijn bekende relaties van Ter Steege Bouw Vastgoed. Daar kiezen we bewust voor, evenals dat onze voorkeur uitgaat om zoveel mogelijk samen te werken met regionale en plaatselijke bedrijven. Een goed voortschrijdend inzicht en duidelijke afspraken omtrent de planning maken dat er doorgaans weinig stagnatie optreedt tijdens de uitvoering van onze projecten. Wederzijds commitment en de wetenschap dat je meestal aan een half woord voldoende hebt om elkaar te verstaan, werkt. Letterlijk.” Ruim 75 jaar Op enkele verletdagen na zijn er volgens de werkvoorbereider geen belemmeringen geweest die de voortgang van de bouw hebben beïnvloed: “We planden de inkoop van de materialen bewust in een vroeg stadium, waardoor we mochten rekenen op tijdige leveringen en er geen problemen ontstonden met betrekking tot de verkrijgbaarheid. De organisatie van dit werk doen we in een projectteam, waarbij Hans Pluimers (uitvoerder), Gert-Jan Kwintenberg (projectleider) en ondergetekende de zaken zo goed mogelijk in goede banen leiden. Samen zijn we goed voor meer dan 75 jaar werkervaring binnen het bedrijf. Dit zegt voldoende over de manier waarop we op elkaar ingespeeld zijn.” Corona-richtlijnen Visser vervolgt: “Ook heeft Corona geen negatieve invloed gehad op de voortgang van de werkzaamheden. Uiteraard vereisten de strakke richtlijnen extra organisatie, maar over de linie genomen mogen we niet klagen. Dat heeft zeker ook te maken met de onderlinge verstandhouding tussen de mensen van Reggewoon (projectleider Wouter Ribberink en opzichter Niek Egberts) en Installatiebedrijf G. van Dam. Een dergelijk groot project dwingt een nauwkeurige afstemming af. Met deze partijen is het goed communiceren, ook als het even ergens wringt. Dat is van groot belang, want uiteindelijk wordt een mooi eindresultaat bepaald door de mensen achter de organisaties die er samen aan werken.” Door de bouw en ingebruikname van het Huis voor Cultuur en Bestuur kwam in 2010 de locatie van het Spoortheater in Nijverdal vrij. De gemeente Hellendoorn besloot destijds om het perceel te verkopen aan een ontwikkelende partij. Wouter Ribberink: “Er werd een aanbesteding gehouden voor de selectie van een projectontwikkelaar. Op dat moment waren de gebouwen, met uitzondering van de gymzaal, al niet meer in gebruik. Reggewoon sloot zich toen aan als opdrachtgever bij projectontwikkelaar Trebbe met als doel om een zorgcomplex voor Zorgaccent te realiseren. Daaropvolgend werd er een plan uitgewerkt en het bestemmingsplan gewijzigd. Dit plan stagneerde in 2012; Zorgaccent zag er van af, onder meer vanwege de financiële risico’s die een langdurig huurcontract met zich mee zouden brengen. Op dat moment waren de gronden reeds door Reggewoon van de gemeente gekocht. Vervolgens hebben we ons georiënteerd op andere zorgaanbieders en onderzoek gedaan naar nieuwe mogelijkheden. Deze vonden we in RIWB, de JP van den Bent stichting en eigen huurders.” Rutger Visser: “De werkzaamheden van de complexen liepen grotendeels gelijk op, waarbij de praktische routing van de gebouwen maatgevend was voor de volgorde.” Bouwen in het Oosten 11
BDC Architecten uit Rijssen kreeg de opdracht van Reggewoon om het ontwerp te realiseren voor de drie appartementencomplexen in Nijverdal. Ten behoeve van het haalbaarheidsonderzoek werd Evert-Jan Lemson, architect binnen het bureau, voorafgaand reeds benaderd om een ‘verzorgdwonen’ plan te overleggen, op basis van het Programma van Eisen. BDC Architecten staat bekend als conceptontwikkelaar, dit betekent dat zij zich ook projectonafhankelijk ontfermt over oplossingen voor bepaalde doelgroepen. Evert-Jan Lemson: “We bedachten een nieuwe aanpak; drie losse volumes op één perceel waardoor licht en lucht ontstaan.” 12 Bouwen in het Oosten
Spoortheater Nijverdal Tekst: Jolanda Groothuis I Fotografie: Wim van ‘t Hof I Artist impressions: BDC Architecten BDC Architecten verantwoordelijk voor ontwerp 53 appartementen Nijverdal “Een puzzel om binnen de gestelde kaders te werken” Bouwen in het Oosten 13
Steigertechniek Noord B.V. is een gerenommeerd ISO en VCA gecertifi ceerd bedrijf dat gespecialiseerd is in het monteren, demonteren van gevelsteigers en tijdelijke ondersteuningsconstructies. Wij zijn met name actief in Noord, Oost en Midden Nederland. Onze werkzaamheden voeren wij uit in de Civiele, Utiliteit en Woningbouw. Met ruim 20 jaar ervaring weten wij de meest uitdagende projecten tot een succesvol einde te brengen. Steigertechniek Noord B.V. werkt met diverse steigersystemen en gaat geen uitdaging uit de weg. Steigertechniek Noord B.V. is een betrouwbare partner in de steigerbouw. Waar nodig zullen wij u begeleiden en adviseren om de juiste beslissingen te nemen op het gebied van ontwerp tot (de)montage gevelsteigers en ondersteuningsconstructies. 1e energieweg 14g 9301 LK Roden
Spoortheater Nijverdal Evert-Jan Lemson: “Tijdens de grote startbijeenkomst waarbij naast de opdrachtgever, tevens de JP van den Bent stichting, RIWB en de gemeente Hellendoorn aanwezig waren, hebben we onze concept-ideeën overlegd ten behoeve van de mensen die begeleid wonen, maar tevens voor de reguliere huurders van Reggewoon. Deze locatie heeft een lange voorgeschiedenis. Het had al een aantal jaren geen functie meer omdat eerdere plannen geen doorgang vonden. Toen duidelijk werd dat Reggewoon in overeenstemming kwam met de JP van den Bent stichting en RIWB werd BDC Architecten als enige partij benaderd om haar visie te ventileren. Deze bleek succesvol, temeer omdat we dachten in een nieuwe aanpak: drie losse volumes op één perceel waardoor licht en lucht zouden ontstaan. Daarentegen vormen de complexen wel een drie-eenheid. Er werd door de betreffende partijen dusdanig positief op ons voorstel gereageerd dat we het volledige ontwerp op ons mochten nemen. Deze opdracht sluit nauw aan bij onze manier van werken; eerst de conceptuele aanpak van de locatie en de haalbaarheid ervan inventariseren, om vervolgens de definitieve stap te zetten naar de uiteindelijke architectuur.” een puzzel om binnen de Behoorlijke puzzel “Het bleek een opdracht met de nodige uitdagingen”, aldus Evert-Jan. “Deze lagen hoofdzakelijk in het huidige bestemmingsplan, met zijn bijzondere vorm, waarbinnen de gebouwen gerealiseerd dienden te worden. Hiervan afwijken, zowel in lay-out, als hoogte was geen optie vanwege eventuele gemeentelijke bezwaren waardoor vertraging zou kunnen ontstaan. Tevens was het van belang om de buurtbewoners te enthousiasmeren over de positieve bijdrage van de nieuwbouw. Zij waren jarenlang gewend aan een leeg grasveld en kregen nu te maken met een op handen zijnde nieuwbouw. Het was best gestelde kaders te werken. Voor ons reden om alle betrokkenen op de hoogte te houden van de vorm die we eraan wilden geven. Dit werd gewaardeerd, uiteindelijk werden er nauwelijks bezwaren ingediend.” Beschermde sfeer Het grote, groene perceel werd de basis waarop de drie appartementencomplexen voor de drie doelgroepen gerealiseerd zouden worden. Evert-Jan Lemson: “We kozen bewust niet voor één groot gebouw, maar voor functionele, compacte complexen om zo voldoende binnen- en buitenlicht te creëren. Bovendien past de schaal van deze hofjesvorm Bouwen in het Oosten 15
Spoortheater Nijverdal beter op de kaart in Nijverdal. De wens om het architectuurbeeld van het voormalige Spoortheater te handhaven hebben we uiteraard ingewilligd. Uiteindelijk zijn het drie efficiënte, levensloopbestendige gebouwen geworden, waarbij de oriëntatie ligt op de straat en op het groen ertussen. Bovendien is het noemenswaardig dat zowel RIBW als de JP van den Bent stichting een eigen binnentuin krijgen waardoor zij, -met de juiste inrichting-, een mooie, beschermde sfeer kunnen creëren. Voor de andere bewoners is het tevens mogelijk om door het groen te kunnen wandelen.” Eenduidige oplossingen De architect geeft aan nauw betrokken te zijn geweest bij de uitvoering van het project: “BDC Architecten staat erom bekend dat zij niet alleen het ontwerp realiseert, maar tevens de Bouwbesluit- en BENG berekeningen. We zijn het gewend om mee te denken met de werkvoorbereiders en komen regelmatig op de bouwplaats voor overleg en evaluatie. Met betrekking tot dit project kan ik me over de onderlinge communicatie alleen maar positief uitlaten. De verstandhouding tussen de opdrachtgever, aannemer en andere partijen was goed. Ik heb het tevens als heel bijzonder ervaren dat, ondanks de vele betrokkenen tijdens de beginfase, we samen tot eenduidige oplossingen zijn gekomen. Feitelijk gaat eenieder erop vooruit, daar gaat het om. We zijn oprecht trots dat dit project, met de achterliggende stedenbouwkundige opzet, zo succesvol verlopen is. Ik hoop van harte dat de toekomstige bewoners veel woongenot mogen beleven, want daar doen we het uiteindelijk voor.” BDC Architecten staat bekend als conceptontwikkelaar. Dit betekent dat zij zich ook projectonafhankelijk ontfermt over oplossingen voor bepaalde doelgroepen. Bouwen in het Oosten 17
Een mooi complex met een heldere structuur Bouwkundig constructeur Hervé Kremer van ingenieurs- en adviesbureau Aveco de Bondt vertelt dat het bureau de volledige constructieve advisering voor haar rekening nam in het project van de drie appartementengebouwen in Nijverdal. Hervé: “Als hoofdconstructeur waren we verantwoordelijk voor het gehele ontwerp, zoals het tekenwerk in een 3d-omgeving en de vertaling naar de ‘platte tekeningen’. Een analyse van de aanwezigheid van mogelijke knelpunten en het streven naar een optimale foutenreductie maken standaard deel uit van mijn werkzaamheden. Hetzelfde geldt voor de controle van tekeningen en berekeningen van leveranciers. Alles wordt minutieus beoordeeld of het nu de staalconstructie, prefabonderdelen zoals balkons, trappen en galerijen of de vloerdelen betreft. Deze opdracht van Reggewoon was daarop geen uitzondering. Voor zaken als de beoordeling van de praktische uitvoerbaarheid, het bewaken van het kostenaspect en de focus op duurzaamheid en milieubelasting geldt hetzelfde. Voor ons is dat dagelijkse kost. Ondanks het feit dat het project uiteenvalt in drie separate gebouwen, waarbij elk gebouw nu eenmaal zijn eigen constructie en vorm kent, hebben we het als één project ‘aangevlogen’. De draagconstructie is gebaseerd op kalkzandsteen en de vloeren zijn van beton in de vorm van massief breedplaat. Alles is gefundeerd op palen. Omdat er aardwarmte wordt toegepast, moest er bij het fundatieplan rekening gehouden worden met deze keuze. Hiervoor hebben we intensief overleg gevoerd met de geotechnisch adviseur en de installateur omdat ook constructief in goede banen te leiden. Overigens een goede keus als je het afsteekt tegen de huidige onrust op de gasmarkt.” Hervé Kremer, inmiddels achttien jaar in het vak waarvan de laatste vier jaar bij Aveco de Bondt, is tevreden met het behaalde resultaat. “Het is een eenvoudig, maar wel degelijk mooi complex geworden. En met een heldere structuur. Het was fijn om eraan te werken. We wisten dat we met Reggewoon, BDC, Ter Steege en Van Dam deskundige en ervaren partners hadden. Ook dat geeft rust en zekerheid. Je spreekt dezelfde taal.” Hervé Kremer: “Alles wordt minutieus beoordeeld of het nu de staalconstructie, prefabonderdelen zoals balkons, trappen en galerijen of de vloerdelen betreft.” 18 Bouwen in het Oosten
Spoortheater Nijverdal Herald Kottink: “De verontreiniging in Nijverdal is in het verleden veroorzaakt door een oude ‘verhardingslaag’ van zware metalen.” Tekst: Jolanda Groothuis I Fotografie: Sallandse Milieu en Advies Sallandse Milieu en Advies saneert verontreinigde grond voormalige Spoortheater Het vroegere Spoortheater en de gymzaal waren reeds in 2018 gesloopt, waardoor, voorafgaand aan de kick-off, er alleen een bodemsanering uitgevoerd diende te worden. Hiervoor werd Herald Kottink, divisieleider bij Sallandse Milieu en Advies, tijdens de aanbestedingsfase benaderd door Ten Brinke Transport uit Rijssen; een partij waar de milieuorganisatie al ruim twintig jaar duurzaam mee samenwerkt. Bouwen in het Oosten 19
Herald Kottink: “Wij denken niet in diploma’s, maar kijken naar de capaciteiten van de mensen.” Herald Kottink legt uit dat er destijds op het terrein al diverse bodemonderzoeken waren uitgevoerd: “Op basis van deze informatie en onze eigen inventarisatie bleek dat er circa duizend vierkante meter grond verontreinigd was. Deze verontreiniging is in het verleden veroorzaakt door een oude ‘verhardingslaag’ met zware metalen. Vroeger liep hier een spoorlijn langs en was er een transportbedrijf gevestigd. Als verharding werden op het terrein destijds kolengruis en slakken gebruikt. Dat verklaarde waarom sanering noodzakelijk was.” Herald Kottink Kennis en kunde Normaliter is het gebruikelijk dat, tijdens de uitvoering van bodemsaneringen, de 20 Bouwen in het Oosten hoeveelheden worden verrekend met de opdrachtgever. Herald Kottink: “Dit houdt in dat deze verantwoordelijk is voor zowel de lusten als de lasten van de eventueel afgeweken hoeveelheid verontreinigd materiaal. Bij dit project echter namen wij dit risico van de opdrachtgever over. Daarnaast hebben we tevens de voorbereiding van de sanering verzorgd; van aanvullend onderzoek tot en met de instemming op ons saneringsplan door het bevoegd gezag van de gemeente. Ten Brinke Transport heeft als hoofdaannemer het volledige civiele werk geoffreerd, waarbij ons deel zeer bepalend was voor de gunning. Omdat de nodige kennis en kunde werd gevraagd zagen we absoluut kansen om ons te onderscheiden.”
Spoortheater Nijverdal Nazorg De vakmensen van Sallandse Milieu en Advies werkten twee weken lang aan de uitvoering van dit project. Volgens Kottink neemt over het algemeen het voortraject en de afhandeling de meeste tijd in beslag. Zelf is hij tijdens de calculatiefase verantwoordelijk voor het nauwgezet uitbrengen van de offerte en houdt hij, samen met de projectleider, de vinger aan de pols tijdens de uitvoering en nazorg.” Kansrijke ontwikkelingen Sallandse Milieu en Advies heeft alles in huis om milieuproblematiek tot op de bodem op te lossen; bodemonderzoeken, grondig advies over bodemverontreiniging, milieuvergunningen, milieuzorgsystemen en over afzet en hergebruik van grond-, bouw en afvalstoffen. Herald Kottink: “Wij maken saneringsplannen voor vervuilde grond en verontreinigd grondwater en voeren deze ook daadwerkelijk uit. We creëren een gezonde bodem met het oog op kansrijke ontwikkelingen die financieel haalbaar en waarde vermeerderend zijn. Het is onze intentie om bij elk project de klant zoveel mogelijk te ontzorgen. We verzorgen het gehele traject van een bodemsanering en we adviseren de opdrachtgever op maat tegen een concurrerende prijs. Tevens ontfermen wij ons over de benodigde bodemonderzoeken, voeren overleg met bevoegd gezag en verzorgen de aanvragen van vergunningen en eventuele subsidies. Onze opdrachtgevers zijn de overheid (voornamelijk gemeenten), projectontwikkelaars, bedrijven en in een specifiek geval particulieren.” Omgevingswet “In tegenstelling tot het verleden worden de werkzaamheden tegenwoordig uitsluitend door gecertificeerde bedrijven uitgevoerd”, aldus Kottink. “Ons vak is een dynamische materie. Dit heeft onder andere te maken met de nieuwe omgevingswet die de huidige regels voor het beheer van bodemkwaliteit vervangt. Wij spelen hierop in door doorlopend binnen ons bedrijf trainingen en opleidingen te volgen. Maar, ook vanuit de brancheorganisaties en ons netwerk van milieu-adviesbureau’s en overheden, worden wij constant geïnformeerd over de ontwikkelingen in de markt.” “Ons vak is een dynamische materie. Dit heeft onder andere te maken met de nieuwe omgevingswet die de huidige regels voor het beheer van bodemkwaliteit vervangt.” Leerwerkbedrijf Het vak vergt veel specialisme en kennis. Is daar nog animo voor? Kan de Sallandse Milieu en Advies nog aan gemotiveerde mensen komen? Herald Kottink: “Dat is en blijft inderdaad een uitdaging waar we dagelijks aan werken en daarom investeren we constant in stagiaires en schoolverlaters. Wij denken niet in diploma’s, maar kijken naar de capaciteiten van de mensen en geven hen op basis daarvan de mogelijkheid om binnen onze organisatie te groeien. Dit doen we middels ons leerwerkbedrijf ‘Dynamisch op weg’. Maar ook onze visie ‘Sallandse Inclusief’, waarbij we gaan voor de waarde in plaats van de euro’s, spreekt veel mensen aan. Op die manier proberen we ons te onderscheiden in de markt. Met onze nuchtere, pragmatische aanpak, specialistische kennis en brede netwerk van samenwerkende bedrijven, ben ik ervan overtuigd dat we ook in de toekomst de markt uitstekend kunnen bedienen.” Bouwen in het Oosten 21
Max van den Anker: “Kwaliteit en service blijft de leidraad in onze bedrijfsgroei.” Innovatief MEAP levert bijdrage aan Spoortheater 22 Bouwen in het Oosten
Spoortheater Nijverdal “Het persoonlijke contact en het nakomen van afspraken met onze klanten is onze grote kracht. Bij de start van MEAP in 2014 ben ik deze kernwaardes trouw gebleven, onze klanten zullen dit beamen”, vertelt directeur Max van den Anker van MEAP. “Mede hierdoor mochten wij in opdracht van installatiebedrijf G. van Dam uit Rijssen het project Spoortheater in Nijverdal realiseren, waarbij MEAP de geïsoleerde af- en toevoerkanalen in de betreffende schachten en luchttoevoerkanalen over het dak heeft gemonteerd met de daarbij behorende prefab schoorstenen. Installatiebedrijf G. van Dam heeft de technische installatie in de woning aangebracht. Belangrijk bij dit soort projecten is het uitwisselen van de juiste informatie van MEAP naar de projectleiders en de verantwoordelijke mensen op de bouwplaats om zo tot het gewenste resultaat te komen. Beide partijen kunnen met voldoening terugkijken op de mooie samenwerking. MEAP levert en monteert Geïsoleerde Afvoer-Toevoerkanalen voor ventilatie van Warmteterugwinning systemen (WTW-systemen). MEAP heeft een nieuw WTW-systeem ontwikkeld dat eenvoudig en veilig is te monteren en voldoet aan alle benodigde eisen (LUKAnorm D). Een slim ontwerp waar wij trots op zijn. Wij zijn dagelijks bezig met het ontwikkelen van nieuwe producten en het optimaliseren van de bestaande systemen en service voor onze klanten. Recent hebben wij een universele dakbeugel ontwikkeld die wij aan onze klanten leveren. Een nieuwe ontwikkeling is een doorvoer in de plakplaat (Prefab schoorsteen) voor koelleidingen ten behoeve van warmtepompen die op het dak zijn gesitueerd. Leidingen kunnen hierdoor eenvoudig en snel gemonteerd worden wat kwaliteitsverbetering en tijdwinst geeft. Gezien alle genoemde ontwikkelingen gaan wij in 2022 een bedrijfsgroei doormaken waarbij kwaliteit en service de leidraad blijft.” Bouwen in het Oosten 23
KienhuisHoving informeert Herziening UAV-GC, een gewijzigde regeling voor informatieverstrekking De UAV-GC 2005 zijn algemene voorwaarden die toegepast kunnen worden, indien de aannemer naast de realisatie ook in meer of mindere mate verantwoordelijk is voor het ontwerp. Al sinds 2016 wordt gewerkt aan herziening van de UAV-GC 2005. Pas dit jaar (2021) is de concepttekst voor de herziening van de UAV-GC (‘UAV-GC 2020’) ter visie gelegd. In deze column bespreek ik enkele voorgestelde wijzigingen ten aanzien van samenwerking en informatieverstrekking. Samenwerking Voor partijen is de verplichting opgenomen om zich voorafgaand en tijdens de uitvoering van de werkzaamheden pro-actief op te stellen en te communiceren met elkaar. Hoewel iedereen het belang van pro-activiteit en goede communicatie zal inzien, is de vraag of deze bepaling in de praktijk effect zal hebben. Niet duidelijk is hoe concreet invulling wordt gegeven aan deze bepaling en wat de consequenties zijn, indien een partij zich hier niet aan houdt. Informatieverstrekking In de praktijk houden veel discussies onder de UAV-GC 2005 verband met (gebrekkige) informatieverstrekking. De UAV-GC 2005 bepalen dat de opdrachtgever verantwoordelijk is voor de inhoud van alle informatie die hij ter beschikking heeft gesteld. In de herziene versie is dit gewijzigd in verantwoordelijkheid voor de juistheid van alle ter beschikking gestelde informatie. Deze wijziging verduidelijkt dat de opdrachtgever verantwoordelijk is voor de juistheid van alle documenten, ongeacht ‘status’ (bijv. niet-bindend/ indicatief) die hieraan door de opdrachtgever wordt gegeven. Verder ontstaan ook vaak discussies wanneer de opdrachtgever geen informatie of onvolledige informatie heeft verstrekt. In de herziene versie is opgenomen dat de opdrachtgever verantwoordelijk is, indien hij geen/onvolledige informatie aan de opdrachtnemer ter beschikking heeft gesteld. Voorwaarde daarbij is dat de opdrachtnemer aantoont dat de tijdens de realisatie blijkende toestand afwijkt van die welke een zorgvuldig opdrachtnemer redelijkerwijs had mogen verwachten. In dat geval zal de opdrachtgever een wijziging moeten opdragen en/of kan de opdrachtnemer aanspraak maken op kostenvergoeding en/of termijnverlenging. De opdrachtnemer kan alleen een beroep doen op onjuistheid van informatie of het ontbreken van informatie, indien de afwijkingen van zodanige aard zijn, dat de gevolgen daarvan redelijkerwijs niet voor rekening van de opdrachtnemer dienen te komen. Vervallen regeling bodemgesteldheid De huidige bepaling ten aanzien van de bodemgesteldheid (par. 13 Deze column is geschreven door: Marianne ten Feld-Sprik, advocaat bouw- en aanbestedingsrecht. haar e-mailadres is marianne.tenfeld@kienhuishoving.nl, haar telefoonnummer is 088 480 40 69. 21 van de UAV-GC 2005) komt te vervallen. Op basis van par. 13 UAV-GC 2005 is de opdrachtnemer verantwoordelijk voor de afstemming van de werkzaamheden op de bodemgesteldheid, tenzij hij aantoont dat hij alle voorzorgsmaatregelen heeft genomen die van een zorgvuldig opdrachtnemer verwacht mogen worden. Deze situatie wordt nu geacht te zijn gedekt door de algemene regeling inzake geen/onvolledige informatieverstrekking, waardoor de specifieke regeling voor de bodemgesteldheid is komen te vervallen. Verwachting De voorgestelde teksten voor de herziening van de UAV-GC hebben tot 1 mei 2021 ter visie gelegen. De pre-adviescommissie, bestaande uit vertegenwoordigers van alle betrokken partijen, zal de reactie op de tervisielegging bespreken. Naar aanleiding daarvan zal de definitieve tekst van de nieuwe UAV-GC worden vastgesteld. Het streven van de pre-adviescommissie is om deze tekst eind 2021 te publiceren.
Zuivelhoeve Twekkelo Tekst: Jolanda Groothuis Lassche Bouwregisseurs blikt terug op succesvolle uitbreiding Zuivelhoeve In de decemberuitgave van Bouwen in het Oosten werd de op handen zijnde grootschalige uitbreiding van de Zuivelhoeve in Twekkelo uitgebreid belicht. Bouwregisseur Gerard Lassche vertelde destijds over zijn rol tijdens de voorbereidingen op het bouwproces en de bezwarenprocedures die eraan ten grondslag lagen. Uiteindelijk wierp dit intensieve traject zijn vruchten af en kon na het onherroepelijk akkoord door de Raad van State, vorig jaar maart gestart worden met de bouw. Inmiddels, anderhalf jaar later, zegt Lassche content te zijn over het verloop van dit immense project. Bouwen in het Oosten 27
Ten tijde van het interview (eind september) is negentig procent van de nieuwbouw gereed. Naar verwachting zal aan het einde van dit jaar de volledige uitbreiding, waarmee tientallen miljoen euro’s gemoeid gingen, opgeleverd worden. Gerard Lassche, eigenaar van Lassche Bouwregisseurs uit Tilligte, werd reeds in 2012 door opdrachtgever Gerjhan Roerink benaderd om de regie op zich te nemen van deze onderneming: “In de hele voorbereidingsprocedure heb ik hen bijgestaan en meegedacht. Ruim drie jaar geleden hebben wij, als medeontwerpende partij en bouwregisseur, de omgevingsvergunning aangevraagd, die uiteindelijk vergund werd.” Gerard Lassche: “In de rol van bouwregisseur is het niet professioneel om vrienden te hebben.” Budgetteringen In maart vorig jaar vond de start van de bouw plaats. Het gehele project werd gerealiseerd volgens BREEAM-NL; de certificeringscode voor een duurzaam gebouwde omgeving dat inmiddels niet meer weg te denken is bij opdrachtgevers die Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen hoog in het vaandel hebben staan. Gerard Lassche: “Als bouwregisseur waren wij de aangewezen partij om dit project van wens tot oplevering in goede banen te leiden, waarbij de budgetteringen een grote rol speelden. Onze taak was om alle onderdelen namens de familie Roerink uit te besteden. We zagen erop toe dat de uitgaven, binnen de door de opdrachtgever vooraf vastgestelde budgetten bleven. Dat was, gezien de omvang van dit project, een intensieve klus, waarvan we achteraf kunnen stellen dat deze succesvol is geklaard.” Corona-impact Ten tijde van de bouw stagneerde veel in het (bedrijfs)leven door corona. Volgens Lassche heeft de pandemie zeker impact gehad: “De Zuivelhoeve is producent van voedselwaar en daardoor erg kwetsbaar. Het was van groot belang om corona buiten de deur te houden. 28 Bouwen in het Oosten
Zuivelhoeve Twekkelo De uitbreiding van de Zuivelhoeve omvatte de volgende onderdelen: * Nieuwbouw koelhuis, opslag, expeditie en kantoor * Nieuwbouw grondstoffenmagazijn * Nieuwbouw tanklokaal * Aanleg membraanbioreactor * Verplaatsing monumentale kapschuur * Inrichting infrastructuur conform landschapsplan * Interne verbouwing bestaande Zuivelhoeve De Zuivelhoeve is na oplevering goed voor 8.200 vierkante meter en heeft als uitgangspunt op termijn volledig zelfvoorzienend te worden. Om dit in goede banen te leiden werden de werknemers wekelijks getest evenals alle derden die van buitenaf het erf betraden. Om de zaken beheersbaar te houden werd er gewerkt in kleine groepen en geschaft in shifts. Dit hield in dat er geluncht werd van half twaalf tot half twee; niet bepaald ideaal, maar door de strakke maatregelen konden de werkzaamheden, zonder al teveel stagnatie, wel door blijven gaan. Ook met betrekking tot de levering van de materialen hebben we nauwelijks problemen ondervonden. Voordat de bouw van start ging hebben we veel zaken contractueel vastgelegd, daar hielden de meeste leveranciers zich strikt aan.” Onafhankelijk Circa veertig onderaannemers werkten mee aan de uitbreiding van de Zuivelhoeve. Gerard Lassche: “Deze partijen maken allen onderdeel uit van mijn netwerk. Voor elke discipline vraag ik standaard meerdere offertes aan, ook op uitdrukkelijke wens van de opdrachtgever. Ondanks dat ik veel vaste relaties heb, is onafhankelijkheid geboden. In de rol van bouwregisseur is het niet professioneel om vrienden te hebben, anders loop je het risico dat bedrijven niet de moeite nemen om voor ons te gaan rekenen. Dan wordt er al gauw van uitgegaan dat ‘die andere partij’ de opdracht toch toegekend krijgt. Zo hoort het niet te gaan.” Gerard Lassche: “Voor een opdrachtgever is het dikwijls lastig om, zonder deskundige inbreng een bouwwerk van enig belang, verantwoord van de grond te krijgen.” Bouwen in het Oosten 29
Zuivelhoeve Twekkelo Meerdere projecten Lassche is een bouwregisseur die, vanwege zijn jarenlange ervaring, als geen ander weet dat goed en verantwoord bouwen moeilijk is: “Het bouwvak, in al zijn facetten, is teveel omvattend geworden en moet zich snel aanpassen aan de nodige technische en economische ontwikkelingen. Voor een opdrachtgever is het dikwijls lastig om zonder deskundige inbreng een bouwwerk van enig belang, verantwoord van de grond te krijgen. De familie Roerink realiseert zich dat terdege, zeker met het oog op dit project. In het verleden hebben wij vaker uitbreidingen van de Zuivelhoeve begeleid, maar tevens ontwierpen en regisseerden we de fabriek van de ‘Dessert Meesters’ in Oldenzaal; deze onderneming is eveneens in handen van de familie Roerink.” Succesvol resultaat Over de samenwerking met Gerjhan Roerink is Lassche duidelijk: “Deze is warm, strak, maar af en toe zeker niet zonder strijd. Ons partnership is intensief, waarbij we over en weer duidelijk onze meningen ventileren. We gaan niets uit de weg en beseffen dat in dialoog blijven van belang is voor een succesvol resultaat. Samenvattend kijk ik terug op een prettige samenwerking, waarbij we de functionele, technische, financiële en ruimtelijke mogelijkheden samen bepaalden. Uiteindelijk heeft dit geresulteerd in een succesvolle verwezenlijking van dit project.” Gerard Lassche: “Het bouwvak, in al zijn facetten, is teveel omvattend geworden en moet zich snel aanpassen aan de nodige technische en economische ontwikkelingen.” Bouwen in het Oosten 31
Tekst: Jolanda Groothuis Omvangrijke opdracht voor Emondt Koeltechniek Imposante, transkritische CO2 koel- en vriesinstallatie voor de Zuivelhoeve Emondt Koeltechniek, gevestigd in Enschede en Apeldoorn, ontwikkelde een passende oplossing voor de specifieke koelbehoefte bij de uitbreiding van de Zuivelhoeve. De organisatie, die bekend staat als duurzame vernieuwer op het gebied van koeling en klimaat, verrichtte in het verleden vaker werkzaamheden voor de zuivelonderneming in Twekkelo. Niettemin moest er goed onderbouwd te werk worden gegaan, voordat het op maat gemaakte ontwerp, definitief opdracht werd. 32 Bouwen in het Oosten
Zuivelhoeve Twekkelo Frank Ulrich: “Het resultaat is dat hetgeen we voor ogen hadden tijdens dit project, exact zo werd uitgevoerd. Dan doe je het in mijn optiek met elkaar goed.” Bouwen in het Oosten 33
Zuivelhoeve Twekkelo Frank Ulrich is technisch directeur binnen Emondt Koeltechniek en vanuit het verleden zowel bekend met de Zuivelhoeve als bouwregisseur Gerard Lassche: “Twee partijen waarmee het goed samenwerken is. Er was ons dan ook best veel aan gelegen deelgenoot te mogen uitmaken van deze grootschalige uitbreiding”, aldus Ulrich. “In april vorig jaar kregen we de plannen voorgelegd waaruit bleek dat de koelbehoefte niet gering was. Het betroffen meerdere ruimtes, waaronder de grote koelhal, het logistieke gedeelte, de inkoeltoren en de vriescel. Het doel was om de koelers in deze afdelingen op een centrale, transkritische CO2 koel- en vriesinstallatie aan te sluiten. CO2 is een natuurlijk koudemiddel en draagt niet bij aan de opwarming van de aarde, in tegenstelling tot de eerder gebruikte synthetische koudemiddelen. Wanneer gekozen wordt voor CO2 dan betekent dit dat het koudemiddel, ook gezien de wetgeving, voor langere termijn houdbaar is.” Tot in detail Het engineersteam, waarin Wietse Smit als ‘engineer duurzame installaties’, deel van uitmaakt, boog zich over het Plan van Aanpak en de prijs. Vertrouwen dat Emondt Koeltechniek capabel genoeg zou zijn om deze klus te klaren was er wel. Desondanks volgden diverse gesprekken met de opdrachtgever en aanverwante partijen om de zaken te verfijnen en tot in detail uit te werken. Frank Ulrich: “Dit traject nam zo’n drie maanden in beslag alvorens we de definitieve prijsopgave overlegden. Technisch gezien is dit project niet onoverkomelijk, het is met name de omvang en de daarbij behorende afstemming die extra aandacht verdienden. Uiteindelijk maakte de combinatie van de door ons ingebrachte opzet en vanzelfsprekend het budgettaire gedeelte, dat we de opdracht in handen kregen.” Inhoudelijk De opdracht omvatte het leveren en monteren van een in de machinekamer op te stellen centrale, transkritische CO2 koel- en vriesinstallatie. Deze installatie werd uitgevoerd met warmteterugwinning voor vloerverarming in de kantoren. Het geheel voldoet aan de energie-investeringsaftrek E.I.A. • Koelcapaciteit Koelsectie centrale installatie: 360kW • Koelcapaciteit Vriessectie centrale installatie: 35kW Frank Ulrich: “De transkritische koel- en vriesinstallatie werkt Wietse Smit: “CO2 is een natuurlijk koudemiddel en draagt niet bij aan de opwarming van de aarde, in tegenstelling tot de eerder gebruikte synthetische koudemiddelen.” Bouwen in het Oosten 35
Uw partner voor betonbouw! Deeterink BETONWERKEN BV Machinefundatie Kelderbouw Betonfunderingen Vloeren Wanden Beton op Maat Deeterink Betonwerken BV Alsteedseweg 43 7481 RT Haaksbergen T: 053 569 57 15 www.deeterinkbetonwerken.nl
Zuivelhoeve Twekkelo met CO2 als koudemiddel en inspuiting van het koudemiddel op basis van elektronische expansieventielen. Op het dak, globaal boven de machinekamer, werd een luchtgekoelde gaskoeler met energiezuinige ventilatoren geplaatst. In het persgascircuit van de centrale installatie zijn twee persgasonthitters opgenomen. Met deze warmte wordt één, tweeduizendliterbuffervat opgewarmd. Dit warme water wordt ingezet voor de vloerverwarming van het kantoor.” Expansieventielen Wietse Smit vult zijn collega aan: “Qua besturing zijn alle verdampers uitgevoerd met Carel elektronische expansieventielen en Danfoss regeling. De ventielen werden uitgevoerd met een power-cap systeem die deze bij een spanningsuitval automatisch dichtsturen. Systemmanager Het geheel leverden we met een Danfoss Systemmanager SM850 besturings- en monitoringssysteem voor het regelen en bewaken van de koel- en vriessystemen. Ook is de wettelijk verplichte HACCPtemperatuurregistratie in de Systemmanager geïntegreerd. Separate schakelkast Tevens is er een separate schakelkast met daarin de besturing voor het CO2-lekdetectiesysteem, de machinekamerventilatie en de alarmafhandeling in geval van koudemiddellekkage. Deze kast hebben we net buiten de machinekamer in het halletje gemonteerd. Functioneel geheel Het geheel werd conform de wet- en regelgeving, waaronder de EN378, de PED 2014-68/ EU Cat IV en de NPR7601 uitgevoerd. Het totaalpakket is eveneens conform de huidige wet- en regelgeving bekabeld, zodat er een functioneel geheel is ontstaan.” Goed verlopen Terugblikkend op het bouwen installatietraject zegt Frank Ulrich content te zijn met het verloop ervan: “Hoewel dit project -met betrekking tot de toepassing van het koudemiddel CO2- technisch gezien voor ons redelijk standaard was, vereiste de omvang een strakke communicatie. Hierbij gaan alle credits naar Gerard Lassche. Hij zat er bovenop en wist dit bouwproces organisatorisch dusdanig te leiden dat er nagenoeg geen stagnatie optrad. Deze bouwregisseur weet heel goed wat er te koop is en maakt waar wat hij belooft. Die instelling kenmerkt ook onze organisatie. Het resultaat is dat hetgeen we voor ogen hadden tijdens dit project, exact zo werd uitgevoerd. Dan doe je het in mijn optiek met elkaar goed.” Frank Ulrich: “Technisch gezien is dit project niet onoverkomelijk, het is met name de omvang en de daarbij behorende afstemming die extra aandacht verdienden.” Bouwen in het Oosten 37
TIMMER- EN BOUWWERKZAAMHEDEN ONDERHOUD EN RENOVATIE WWW.SANDERWIGGERBOUW.NL Gespecaliseerd in het bouwen van koelcellen Groenestraat 294 • 6531 JC Nijmegen info@otmkoelcellen.nl • www.otmkoelcellen.nl
Directeur Henri Hakkert van Schreuders bouwtechniek Doelmatige constructie Schreuders bouwtechniek is opgericht in 1986 en is gevestigd in Hengelo (Ov) en, sinds 2002, eveneens in Szczecin (Polen). Er werken dertig zeer betrokken medewerkers aan de meest uiteenlopende projecten in de woning- en utiliteitssfeer. Het bedrijf werkt landelijk. De Attendiz school is dus een echte thuiswedstrijd voor directeur Henri Hakkert en zijn team. De stijl van het bureau kenmerkt zich door een juiste mix van nuchterheid en creativiteit. En dat zijn ook de aspecten die je terugziet in het ontwerp van de school voor speciaal voortgezet onderwijs die in het voorjaar wordt opgeleverd. “Voor iedereen was de uitdaging natuurlijk identiek: het maximale resultaat behalen binnen het beschikbare budget.” 40 Bouwen in het Oosten
Attendiz School Hengelo Henri Hakkert: “We zijn al in een vroeg stadium betrokken geraakt bij de Attendiz school op verzoek van Wieteke Nijkrake van NOHNIK en Marc Wools van VDNDP. Dat was nog tijdens het maken van het schetsontwerp, waarvoor een vlekkenplan als basis diende. Daar gaat onze voorkeur ook naar uit want dan kun je nog wat sturend meedenken. Dan moet je bijvoorbeeld denken aan overspanningen en indelingen. Puur constructieve ontwerpzaken. Wij profileren ons ook als ontwerpend constructeur, en dat zijn we ook in de meeste gevallen. Daarnaast worden we ook veelvuldig als deelconstructeur ingeschakeld. Interactief sparren In de voorbereiding hebben we nog intensief met elkaar gespard over de gymzaal. Gymzaal op de verdieping, begane grond of kelder. Uiteindelijk is de gymzaal halfverdiept aangelegd. Ook de vloer van de fitnessruimte was een discussiepunt. Daar zijn we met de betrokken partijen, waaronder ook Dijkoraad die als installatieadviseur is aangetrokken, goed uitgekomen. Een “robbertje vechten” om alles passend te krijgen op basis van de modellen is een vast onderdeel van onze werkzaamheden. Voor iedereen was de uitdaging natuurlijk identiek: het maximale resultaat behalen binnen het beschikbare budget. En daar zijn we in mijn optiek goed in geslaagd. Alles is netjes op zijn plaats gevallen. Het casco staat inmiddels en daar hebben wij als constructeur uiteraard het meeste mee van doen. De afbouwfase heeft minder raakvlakken met onze bijdrage. Uiteraard verdiepen we ons altijd wel in de eindgebruiker, maar de discussies die gaandeweg een project wel eens oppoppen betreffen vaak Henri Hakkert: “Een “robbertje vechten” om alles passend te krijgen op basis van de modellen is een vast onderdeel van onze werkzaamheden.” Bouwen in het Oosten 41
Attendiz School Hengelo bouwkundige zaken en gaan grotendeels langs ons heen.” Sterk wisselend Henri Hakkert ervaart de huidige markt als “sterk wisselend”. “In onze sector heb je altijd te maken met pieken en dalen, hollen of stilstaan. Er zijn zoveel factoren die een project kunnen laten stagneren of juist versnellen; daar is geen pijl op te trekken. De ene keer heeft de initiatiefnemer de zaakjes niet helemaal op orde, de andere keer is het de overheid die vertragend werkt, zijn er stikstofdiscussies of stedenbouwkundige hobbels of wil de welstandcommissie aanpassingen. Als er dan lichten op groen springen heb je het ineens erg druk. In het algemeen kun je zeggen dat we goed in het werk zitten. Een van de spraakmakendste projecten wordt de geplande woontoren in Hengelo die Ter Steege Bouw gaat realiseren. Daarvan is de verkoop gestart. Dat wordt een echte eyecatcher. Ook zijn we betrokken bij nieuwbouwactiviteiten van hotelketen Van der Valk. We doen best wel veel in Twente maar werken landelijk. Venlo, de polder, maar zelfs in Zeeland zijn we terug te vinden. We hoeven ons beslist niet te vervelen.” Henri Hakkert: “Er zijn zoveel factoren die een project kunnen laten stagneren of juist versnellen; daar is geen pijl op te trekken.” Bouwen in het Oosten 43
LANDMETER / MAATVOERDER (M/V) (24 - 40 uur p/w) Ben jij de collega die we zoeken? • MBO opleiding (landmeetkunde, geodesie of civiele techniek) • Bij voorkeur met werkervaring in vergelijkbare functies • Kennis van relevante programma’s, zoals AutoCAD, Microsoft 365 • Bij voorkeur in het bezit van een certificaat ‘VCA’ • In het bezit van rijbewijs B. GeelinkBosch B.V. Spoorstraat 56, 7261 AG Ruurlo Tel. 0573 - 21 50 70 info@geelinkbosch.nl WWW.GEELINKBOSCH.NL Collega’s GEZOCHT
Attendiz School Hengelo André de Gelder van bouwkundig hoofdaannemer Rots Bouw Leerlingen Attendiz gaan straks fluitend naar school De school voor voortgezet special onderwijs (VSO) Attendiz bouwt letterlijk en figuurlijk aan de toekomst. In Hengelo verrijst een splinternieuwe school voor praktijkonderwijs van twaalf- tot achttienjarigen. “Het is prachtig om juist voor deze kwetsbare doelgroep te mogen bouwen”, vertelt André de Gelder bedrijfsleider en in dit geval ook projectleider namens bouwkundig hoofdaannemer Rots Bouw uit Aalten. Bouwen in het Oosten 45
Heetpasweg 13 7482 CD Haaksbergen Tel: 074 - 357 55 01 Fax: 074 - 357 54 22 Mob: 06 - 539 618 32 E-mail: info@metselbedrijfhollink.nl
Attendiz School Hengelo Het team achter het ontwerp bestaat uit: Ontwerp: NOHNIK architecture and landscapes i.s.m. VDNDP I.s.m. SOM=, Schreuders Bouwtechniek, Alcedo en Dijkoraad De Gelder, die ook voorzitter is van Bouwmensen in Doetinchem dat via praktijkgerichte werk-leertrajecten jongeren opleidt tot vakmensen in de bouw- en infrasector, voelt affiniteit met de educatieve sector. “Daarom heb ik ook de klassen bezocht in hun huidige locatie en heb hen een gastles bouwkunde gegeven waarin ik ook de bouw van hun nieuwe school presenteerde. Ja, dat geeft voor mij best wel een bijzondere extra motivatie aan deze opdracht.” De opdracht werd verkregen via een reguliere UAV-aanbesteding. De Gelder: “vanuit de voorselectie waren er drie kandidaten geselecteerd, waarvan wij er één waren. Volgens enkele criteria, zoals prijs, kwaliteit en een presentatie zijn we beoordeeld en als beste uit de bus gekomen. De prijs was hierin vooral leidend. Bij de voorselectie konden we heel wat referentieprojecten opvoeren en dat heeft ook mede een rol gespeeld. Samenspel van factoren De bouw startte in maart van dit jaar en in de originele opzet was de oplevering gepland voor maart volgend jaar. Door diverse, ook externe, oorzaken zullen we dat niet halen. Een samenspel van factoren. In nauw overleg met onze opdrachtgever is in de huidige planning een oplevering eind april, begin mei voorzien. De school wil het nieuwe gebouw operationeel hebben bij het begin van het nieuwe schooljaar, in augustus 2022. Het ontwerp an sich is niet bovenmatig gecompliceerd. Ik praat dan vooral over het bouwkundige deel, want de installaties vallen buiten onze verantwoordelijkheid. Die ligt bij Alferink Installatietechniek, een goede en betrouwbare partner waar we regelmatig mee samenwerken. Op ons gebied heeft alleen het metselwerk de nodige voeten in de aarde. De architect heeft stenen ingetekend van zestig centimeter lengte en vier centimeter hoogte. Bovendien moeten ze in- en uitspringen in de gevel. Een minutieuze klus, met een afwijkende maatvoering. In dit project werken we voor het eerst samen met metselbedrijf Hollink, een specialist in dit werk. Dat bevalt tot nu toe uitstekend.” Levertijden onder druk Een van de redenen van de vertraging is de leveringsbetrouwbaarheid van diverse producten. Een fenomeen waar de gehele bouwsector mee te maken heeft. André de Gelder: “Daar hebben wij ook mee te maken en dat vergt het nodige improvisatievermogen. Vloeren die te laat arriveren, hout dat slechts beperkt leverbaar is, producten die niet in één keer worden aangeleverd, maar in drie delen. En wat te denken van de enorme prijsstijgingen. Gelukkig hadden we voor dit project al in een vroegtijdig stadium ingekocht, maar je wordt geconfronteerd met zaken die we lang niet meer hadden meegemaakt. Ik heb meegemaakt dat ik op vrijdag een bestelling deed op basis Bouwen in het Oosten 47
van de prijs van die dag, maar dat er toch geleverd werd in de week daaropvolgend met een additionele stijging van drie procent. De kanaalplaatvloeren zouden hier voor de bouwvakvakantie worden geleverd, het werd twee weken na de bouwvak. In een reguliere situatie komen dergelijke zaken slechts sporadisch voor, nu lijkt het aan de orde van de dag. Momenteel (eerste week oktober, red.) zetten we alles op alles om zo snel mogelijk wind- en waterdicht te zijn. Deze week is de druklaag van het dak gerealiseerd en nu volgt de eerste laag dakbedekking. Dan schiet het al goed op. Dat moet ook, want de montage van de metalstud wanden staat ook hoog op de prioriteitenlijst. Dan moet de vochtgevoeligheid getackeld zijn.” André de Gelder: “Wij hebben ook te maken met de vertraging in de leveringsbetrouwbaarheid van diverse producten en dat vergt het nodige improvisatievermogen.” Robuust De doelgroep van de eindgebruiker bestaat voor het overgrote deel uit leerlingen met een zogenaamd “rugzakje”. Dat heeft ook zijn gevolgen voor de keuzes qua bouw. André de Gelder: “Het hele schoolgebouw straalt een bepaalde robuustheid uit. We hebben de school zo “hufterproof”, vergeef me de term, die hier nu eenmaal is hieraan is gegeven, ingericht. Ook de interne routing gaat uit van de doelgroep. Veel lessen worden op kleinschalige basis gegeven met een relatief gering aantal leerlingen per klas. De status van de school is vaak onderdeel van de gesprekken met de opdrachtgever en architect. Je zit met enige regelmaat op het snijvlak van de esthetiek versus de praktijk van elke dag. Er worden weloverwogen keuzes gemaakt, al kost dat weleens extra tijd.” Gevraagd naar zijn idee wat het eerste in hem op zal komen bij de oplevering in het voorjaar, hoeft de bedrijfsleider/ projectleider niet lang na te denken. “Zelf hanteren wij de slogan Rotsbouwers gaan fluitend naar het werk”, en dat is ook het doel waarom we deze school bouwen. Leerlingen moeten fluitend naar de Attendiz school gaan. Ik ben erg blij dat ons bedrijf hier een steentje aan bij kan dragen. Wat mensen die een vak leren, zijn zeer welkom op de huidige arbeidsmarkt waar een schreeuwend tekort is aan “handjes”.” 48 Bouwen in het Oosten
Algemeen Fotografie: Seijbel Photography Installatie Vakbeurs 2021: de reünie van installatieprofessionals Op 14, 15 en 16 september kon de installatiewereld elkaar eindelijk weer fysiek ontmoeten, want Installatie Vakbeurs opende haar deuren in Evenementenhal Hardenberg. “Het voelde voor iedereen weer als thuiskomen. Een mooie reünie na een moeilijke tijd, waarbij iedereen uitgelaten was om elkaar eindelijk weer eens te kunnen ontmoeten”, aldus Irma de Hoon, Business Unit Director bij organisator Easyfairs. Eindelijk weer bijgepraat Een ‘corona-editie’ of niet, het waren hele speciale en noemenswaardige dagen. “Je ziet hoeveel het contact met elkaar is gemist. De kwaliteit van het bezoek was dit jaar erg hoog. Van meerdere exposanten hebben we teruggekregen dat ze erg goede gesprekken hebben gevoerd met niet alleen installatiebedrijven, maar ook aannemers en gebouweigenaren.” In drie dagen bezochten 5.688 professionals uit de Bouwen in het Oosten 49
Algemeen installatiebranche de beurs. “Het was een aangename drukte, zonder dat mensen zich onprettig voelden. We zijn erg blij dat we zo’n vliegende en positieve start hebben gehad. ” Verbindingsplek van het noordoosten Dit was de 22e editie van Installatie Vakbeurs in Evenementenhal Hardenberg. Al jaren komt de installatiebranche hier in september samen. “De beurs is in ontwikkeling, we zoeken steeds meer de connectie met de regio. We voelen echt dat ons event de verbindingsplek is van de installatietechniek in Noordoost-Nederland. Onze exposanten komen hier om hun relaties te ontmoeten uit bijvoorbeeld Overijssel, Gelderland en Drenthe. Bovendien zien we dat hier nieuwe samenwerkingen ontstaan, omdat de regio elkaar kan versterken door de korte lijntjes en connecties.” Installatie Vakbeurs 2022 Volgend jaar zal de Installatie Vakbeurs plaatsvinden op Bouwen in het Oosten 51 13, 14 & 15 september 2022 in Evenementenhal Hardenberg. “We zijn nu alweer druk bezig met de volgende editie. We doen onderzoek onder bezoekers en spreken exposanten uitvoerig over thema’s die volgend jaar belangrijk worden voor de installatiebranche. Afgelopen editie waren ventilatie, sanitair en legionellapreventie thema’s die we hebben geïntroduceerd. Daar zullen we bij de komende editie verdieping in aanbrengen. Alle input die we verzamelen uit de branche gieten we in een vat wat de 23e editie gaat worden van Installatie Vakbeurs.” Facts & figures 2021 Aantal exposanten: 138 Aantal bezoekers: 5.688 Cijfer bezoekers: Bezoekers van Installatie Vakbeurs Hardenberg 2021 gaven de beurs een 7. Sectoren bezoekers: Bezoekers zijn voornamelijk werkzaam in de sector Woningbouw & Utiliteitsbouw Bedrijfsgrootte: Bezoekers zijn voornamelijk werkzaam in een bedrijf van 1-10 werknemers.
De WAB lijkt nu toch écht een Jarenlang zijn we om de oren geslagen met het sprookje dat de arbeidsmarkt in Nederland vooral moet draaien om vaste banen. Met name de FNV toeterde onophoudelijk rond dat tijdelijke banen geen échte banen zijn. Die mantra is helaas tot diep in Den Haag doorgedrongen. De politiek liet hier haar oren naar hangen en ziedaar: de Wet Arbeidsmarkt in Balans (WAB) trad op 1 januari 2020 in werking. De bedoeling was dat mensen met tijdelijk werk meer bij hun werkgevers in dienst zouden treden. Echter, recent onderzoek toont aan dat de WAB inmiddels tot massaal verlies van tijdelijk werk heeft geleid en níet tot meer vast werk. Verlies van maar liefst 77.000 tijdelijke banen Om precies te zijn: de WAB heeft geleid tot het verlies van 77.000 tijdelijke banen die niet aantoonbaar zijn vervangen door vaste contracten. Het bedoelde effect op de zogenaamd verstoorde arbeidsmarkt is dus uitgebleven. Dat blijkt uit gezaghebbend onderzoek van ABN AMRO. Uit dit rapport ‘Wet Arbeidsmarkt in Balans leidt tot omslag flexwerkers’ zijn drie opvallende conclusies te trekken: Sinds de invoering van de WAB ontslaan werkgevers flexwerkers en stappen zij over op zzp’ers. Ook pakt de WAB zeer nadelig uit voor vrouwen, jongeren en lager opgeleiden. En als klap op de vuurpijl: de WAB heeft niet geleid 52 Bouwen in het Oosten tot meer werk- en inkomenszekerheid. Nou wil ik niet betweterig overkomen, maar ik durf te stellen dat ik u deze uitslag had kunnen voorspellen. Minder uitzendbanen, en nog eens veel duurder Kortom, we zien nu minder uitzendbanen én de banen die er nog zijn, zijn in korte tijd veel duurder geworden voor de opdrachtgevers. Het zogenaamde gelijktrekken van de arbeidsmarkt dat de WAB voor ogen had, is compleet de andere kant doorgeschoten. Hoe dit Haldu Groep en onze opdrachtgevers raakt? Onze uurtarieven zijn flink gestegen in een tijd waarin we deze stijging niet altijd konden doorberekenen. Dit komt nog eens boven op de reguliere loonstijgingen vanuit de CAO’s die voor onze vakmensen gelden. Plus de enorme prijsstijging die we dit jaar zien op het vlak van materiaalkosten. Deze optelsom van financiële factoren, waar Haldu Groep niets aan kan doen, gaat ten koste van onze marge. Geen marge voor eigen gewin, maar een marge die we heel hard nodig hebben om nieuwe mensen te werven voor het groeiend aantal projecten van onze opdrachtgevers. Nederland een flexland in hart en nieren Mijn visie? Nederland is in hart en nieren een flexland. Dit is zo en zal altijd zo blijven. Kijk alleen maar naar hoe lang uitzendorganisatie Randstad al bestaat. Flexwerk is nauw verweven met de structuur van onze typisch Nederlandse arbeidsmarkt. Niet alleen veel bedrijven kiezen voor flexwerk, maar ook hun werknemers willen zich graag flexibel bewegen op de arbeidsmarkt. De tijd is voorbij dat mensen 20, 30 jaar voor hetzelfde bedrijf willen blijven werken. Haldu telt veel van dit soort werknemers. Zij houden van de afwisseling die wij hen bieden: drie maanden bij BAM, drie maanden bij Dura Vermeer en dan weer naar een volgende opdrachtgever. Die afwisseling in hun werk en het verfrissende
Column GRAP (en helaas een slechte!) effect daarvan zit in hun genen verankerd. Daar verandert geen wet iets aan. Voor dit nieuwe type vakmensen zijn wij dé uitkomst want Haldu Groep heeft prima overeenkomsten met deze A-merk bouwers in Nederland. En mocht het hen op een klus of bij een opdrachtgever niet naar de zin zijn? Dan hoeven deze schaarse vakmensen niet eerst ontslag te nemen bij hun werkgever, met alle inkomensrisico’s van dien. Wij zoeken dan gewoon voor hen een mooie nieuwe uitdaging uit onze rijkgeschakeerde orderportefeuille. Meebewegen met marktontwikkelingen Sinds de crisis van 2008 en de jaren daarna is het concept voor onze opdrachtgevers met een kleine kern eigen vakmensen met daaromheen een flexibele schil heel goed werkbaar voor hen gebleken. Bij een nieuwe crisis kunnen zij daarmee snel af- en ook weer opschalen. Daarmee hebben zij hun risico’s op een gezonde manier beperkt en Haldu Groep beweegt voor hen mee, samen met alle ups and downs. En we weten allemaal uit de macro-economie dat we gemiddeld elke zeven jaar zo’n dip kunnen verwachten. Flex: een betere uitkomst voor onze toekomst Uiteraard nemen bouwbedrijven nog steeds wel vakmensen in Bouwen in het Oosten 53 dienst. Maar dat zijn dan veelal timmerlieden met de potentie om door te groeien naar de positie van voorman of uitvoerder en dus UTApersoneel. Maar de zeer gewaardeerde vakmensen die daar net onder zitten, kiezen nog steeds voor flex, en in de toekomst ook verwacht ik. En terecht! Bijvoorbeeld door stikstof zien we dat projecten soms best wel lang uitgesteld of helemaal afgeblazen worden. Voor alle vakkrachten die je dan in dienst hebt, moet je dan wel meteen weer een volgend project klaar hebben staan. Iedereen in onze sector weet dat projecten zich zelden mooi aan elkaar laten rijgen, daar zitten tijdsgaten tussen. Dan is flex financieel nu eenmaal een veel betere uitkomst voor onze toekomst. Kortom, zowel de klant als de vakman kan met ons alle kanten op. Dus hoe flex wilt u het hebben? Danny van Hal
Fotografie: Anne Harbers, Ad Struik I Organisatie: Ad Struik (Frontman De BouwKlup) I Moderator: Arjan te Lintelo (Accent op ontwikkeling) I Tekst: Margreet Koster (Text & Event) Brandwerende materialen van schimmels, vloerisolatie van hennep “Dit is de innovatie waar de bouw op zit te wachten” Dat de mens niet zonder de natuur kan, maar de natuur wel zonder de mens is voor iedereen wel duidelijk. Hoe helpt de natuur ons om onszelf te redden? Dat klinkt hoogdravend, maar dat is het thema van de tentoonstelling die de BouwKlup bezocht. In de Fundatie in Zwolle toonde kunstenaar Lucas de Man zijn biobased creations (experimenten met verschillende materialen voor kunst en duurzame bouwmaterialen) en inspireerde de leden met bijzondere mogelijkheden voor nieuwe, circulaire en biobased economie. Dat gaat verder dan het toepassen van meer hout. Paddenstoelen Een stoel van takken, een vaas gemaakt door bijen (met enige hulp van een mal, uiteraard). Het zet je aan het denken. Maar de bouwers werden pas echt ‘gegrepen’ bij het onderdeel over mycelium (de schimmeldraden van paddenstoelen). Dit materiaal heeft van nature een hoge mate van brandwerendheid, is schimmel- en rotvrij (mits goed gedroogd) en leent zich daarmee uitstekend voor tal van toepassingen in de bouw. Mycelium is daarnaast vederlicht, waterwerend, geluiddempend, zelfhelend en volledig composteerbaar. Dus een perfecte grondstof voor een circulaire en duurzame bouw-, interieur- en kunstwereld. “Dit is de innovatie waar we in de bouw op zitten te wachten”, aldus een van de deelnemers. “Ik wil dit graag op de voet volgen.” De ontwikkeling bestaat al vijf jaar en wordt nu verder uitgerold. Certificering wordt met TNO berekend, in samenwerking met MOGU, een topstudio die mycelium panelen en meubels maakt. 400 jaar eigenaar Een alternatief voor EPS is (end of life niet sustainable) PLA. Dit ziet er goed uit de 54 Bouwen in het Oosten
Gecreëerd door Civic Architects / VDNDP Algemeen eerste vijf jaar, maar moet wel vierhonderd jaar meegaan. Dus als het na tien jaar bezwijkt is er een probleem. Volgens Lucas de Man beperkt deze gedachte de vooruitgang. Waarom zou je niet elke twintig jaar je gevel hoogwaardig hergebruiken? Waarom moeten we vier eeuwen jaar eigenaar zijn? Zodra we die gedachte loslaten kunnen we pas echt innoveren in de bouw. “Laat de gedachte los dat je 400 jaar eigenaar van een pand moet zijn!” Regelgeving Onroerend goed wordt in twintig/dertig jaar afgeschreven. De Man pleit voor andere prioriteiten: het eigenaarschap moet niet langer het uitgangspunt zijn. Een nieuwe aanpak zou kunnen zijn om de gevels elke twintig jaar te updaten en het materiaal opnieuw te gebruiken. We gaan niet alles veranderen, maar we herschikken wat belangrijk is in de bouwwereld. Onze denkwijze is niet per se traditioneel, maar in de bouw houdt men zich aan het huidige lucratieve businessmodel. De overheid speelt hierin een belangrijke rol. Zij moet aangeven wat belangrijk is en de regels aanpassen aan waarden. Veel ontwikkelingen lopen nu vast door verouderde regelgeving, zoals over de toepassing van materialen. De BouwKlupleden missen de toetsing hierop. De overheid zou meer regulerend en sturend moeten zijn op duidelijke langetermijndoelstellingen. Grote marktpartijen zijn in aanbestedingen niet geïnteresseerd in duurzame alternatieven. “Het is frustrerend dat grote partijen en zelfs de overheid bij aanbestedingen kiezen voor de laagste prijs en de natuurinspanningen niet meetelt.” Dit zal binnen nu en tien jaar veranderen. Lobby is hierin een belangrijke factor. Zolang natuurprojecten stranden als linkse hobby verandert er niets. Ook de aanpak van de stikstofproblematiek is gebaseerd op financiële uitgangspunten. “Zolang de regels niet veranderen kunnen we op de traditionele manier blijven veranderen. En daar zit de crux. Want de regels gaan daadwerkelijk veranderen. En dan moeten we het anders doen.” De hoogwaardige toepassing van dergelijke materialen begint bij grote overheidsprojecten. Denk daarbij aan ‘groene’ geluidsschermen die ProRail kan plaatsen. 1 EPS Geëxpandeerd polystyreen ofwel piepschuim 2 “De overheid moet meer haar regulerende en sturende rol pakken en helder maken wat er op de langere termijn moet gebeuren” Waardencrisis “Wat zou de impact van Europa’s visie op duurzaamheid zijn?”, vraagt een van de leden zich af. We zijn het beste in de wereld voor privacy en zetten hoog in op dit basisprincipe. Dat gaat niet zonder slag of stoot. Landelijke grenzen verdwijnen in deze aanpak. Een duidelijker Europees beleid op duurzaamheid, technologische ontwikkelingen en ethische grondslag is essentieel. Dit zijn zowel kansen als bedreigingen. Lucas de Man voorspelt een waardencrisis. Losmaakbaarheid De Man pleit voor bewustwording vanaf het eerste ontwerp: “Stop met het vastlijmen en dichtspuiten van materialen, maar kies voor Polymelkzuur of polylactide is de naam voor thermoplastische polymeren van melkzuur. Ze worden vaak aangeduid met de afkorting PLA. Bouwen in het Oosten 55
Huren bij Van der Linde Steigerverhuur www.steigerverhuurvdl.nl 40 jaar ervaring met Artilan Ruim 40 jaar ervaring met het eigen gebruik van Artilan steigers. Grote voorraad We hebben ruim 500 meter Artilan steigers op voorraad. Vertrouwd Bedrijven als Boels en Loxam gingen je al voor met het huren van Artilan steigers. Vermeerstraat 13 7731 SM Ommen 06 2187 5820 info@steigerverhuurvdl.nl
Algemeen flexibel en demontabel bouwen met de juiste materialen. Dat noemen we losmaakbaarheid.” Twaalf nieuwe toepassingen voor de bouw Op de tentoonstelling is The Exploded View te zien: een huis, dat schaal 1:4 gebouwd is, met maar liefst veertig verschillende natuurlijke materialen. Lampen en kleding van mycelium, isolatiemateriaal van oud papier, een tegenwand van rioolwater en blauwalg, interieurpanelen van oude jeans, een marmoleumvloer van lijnolie en een akoestisch kamerscherm van reststromen uit de textielindustrie. Andere voorbeelden van nieuwe toepassingen Bacteriën vormen 60% van de totale massa van het leven op aarde. Elke bacterie heeft een eigen, specifieke functie. En die bacteriën kunnen goede diensten bewijzen voor het bouwen van huizen. Beton groeit, als het gescheurd is door vocht, dankzij bacteriën vanzelf weer aan elkaar. In de badkamer van The Exploded View is het onderzocht. Zo blijkt zeewier zeer veel CO2 op te kunnen slaan. Het is snelgroeiend, brandwerend en kan na gebruik dienen als natuurlijke meststof. Ook hennep is een goed voorbeeld. De plant groeit makkelijk en overal, heeft weinig water nodig en biedt tal van mogelijkheden voor vloerisolatie, wandpanelen en of zelfs hele bouwblokken. Mest Het idee is even wennen, maar ook afval uit het riool kan worden hergebruikt. Zo is er een techniek ontwikkeld om dit afval om te vormen naar een pasta waarmee je kunt 3D-printen. En voor de industrialisatie werd mest gebruikt als bindmiddel voor leemstenen. Deze traditie zetten we nu voort, maar dan door mest te gebruiken om bouwblokken van te maken. En zo lossen we en passant het probleem van het mestoverschot op. De volgende stap is de bouw van een huis schaal 1:1 met honderd materialen uit de natuur, ontwikkeld i.s.m. TNO. Dit werd tentoongesteld op de Dutch Design Week Eindhoven (oktober 2021) en is te zien op de Floriade (4 april t/m 9 oktober 2022) in Almere. DIT IS OVERIJSSEL Aan de tentoonstelling was een serie bijeenkomsten verbonden onder de titel ‘Dit is Overijssel’. Onderwerpen zijn landbouw, steden en wijken, circulariteit en waardensystemen. De tentoonstelling is samengesteld door Lucas de Man en Pascal Leboucq. LUCAS DE MAN Creator, presentator, tv-host, public speaker, director company New Heroes en Biobased Creations. www.biobasedcreations.com en www.companynewheroes.com “We stevenen af op een waardencrisis” Bouwen in het Oosten 57
Algemeen Station Zwolle omgetoverd tot unieke, groene entree Zwolle op weg naar ‘Groenste station van Nederland’ Zwolle bouwt aan de groenste poort van en naar Nederland en heeft daarin wederom een belangrijke mijlpaal bereikt. De groene en gastvrije stadsentree StationspleinStationsweg met klimaatrobuuste ondergrondse fietsenstalling is nu klaar, en het stationsgebouw is omgebouwd tot ‘een prettige plek’. Een belangrijke mijlpaal voor alle Zwollenaren, bezoekers, reizigers uit heel Nederland; in Zwolle is vanaf nu iedere dag voor iedereen de groene loper uitgerold. Groenste stationsomgeving van Nederland Eerder werd al ingezet op ultieme duurzame bereikbaarheid, deelmobiliteit en snellere ov-verbindingen. Zo werd er geïnvesteerd in extra spoorcapaciteit, de reizigerstunnel, het nieuwe busstation met laadstations en de Schuttebusbrug aan de zuidzijde van het station. Nu is ook de noordzijde van het station vernieuwd. Hiermee zet station Zwolle een belangrijke stap in zijn ambitie naar het ‘groenste station van Nederland’. Superspons voor de stad Het Stationsplein is omgetoverd tot een sprankelend verblijfsplein met een grote vijver en mooi groen, met zicht op de nieuwe groene loper naar de binnenstad van Zwolle. Samen met de klimaatrobuuste ondergrondse fietsenstalling zijn het Stationsplein en de Stationsweg veranderd in een groene stadsentree. Deze entree is tegelijkertijd ook een ‘superspons’. Want door alle toegepaste slimme klimaatoplossingen kan de noordentree veel water opvangen. En dat is belangrijk, want in de toekomst vallen er vaker hevige regenbuien en kan de temperatuur in de zomer flink oplopen. Bij een toekomstbestendig station past dan ook een groene entree die slim met het toekomstige klimaat omgaat. Het station als ontmoetingsplek Het station is veel meer dan alleen een plek waar je op de trein stapt. De stationshal is omgevormd tot een plek waar bezoekers op een prettige Bouwen in het Oosten 59
Bouwen in Gelderland voor alle professionals in de bouw Is Gelderland zakelijk interessant voor uw bedrijf? Wilt u Bouwen in Gelderland kosteloos ontvangen? Meldt u zich dan aan via onze website www.bouweningelderland.nl >> contact Of stuur een mail naar info@bouweningelderland.nl Bouwen in Gelderland is zeer recent als nieuwe titel geïntroduceerd. De verwachting is, dat het magazine een vergelijkbare toonaangevende positie in de Gelderse bouw- en installatiewereld gaat veroveren als Bouwen in het Oosten in deze regio. Het blad richt zich op de professionals in de bouw, zowel opdrachtgevers als uitvoerende, adviserende en controlerende bedrijven. www.bouweningelderland.nl redactie@bouweningelderland.nl
Algemeen manier kunnen wachten op de trein, werken of anderen ontmoeten. De gevel aan het Stationsplein en het perron is nu open van karakter en daardoor ontstaat een mooie doorkijk naar het Stationsplein en blijft het monumentale karakter van het gebouw bewaard. Hierdoor wordt het station onderdeel van Zwolle en maakt het reizen met het openbaar vervoer van en naar Zwolle nog fijner en comfortabeler. Een entree om trots op te zijn Een aantal jaren geleden was de noordzijde van Station Zwolle nog een van de drukste plekken in de stad. Iedere dag reden er honderden bussen en waren er verkeersregelaars nodig om de stroom van reizigers, bezoekers, fietsers en ander verkeer in goede banen te leiden. Deze plek is nu omgetoverd naar een entree om trots op te zijn; een groene loper van het station naar de binnenstad en andersom. Spoorzone Zwolle ontwikkelt verder Met de opening van de nieuwe entree zet het grootste station van Regio Zwolle weer een stap naar een duurzame toekomst. De verwachting is namelijk dat het aantal reizigers van en naar Zwolle en de regio de komende jaren flink groeit. Iedere uur vertrekken en arriveren er treinen in maar liefst acht richtingen. Het station van Zwolle is dan ook het tweede spoorknooppunt van Nederland en sterk verbonden met het stedelijk netwerk. Deze plek verbindt de vier landsdelen die Nederland telt en is de aanjager van de grootste ontwikkellocatie van Regio Zwolle. Zwolle investeert daarom samen met partners in het station én het gebied eromheen. De Spoorzone is in de afgelopen jaren al door steeds meer mensen ontdekt, het is een geliefde plek om te wonen, te werken en te leren. De komende jaren verandert het gebied stap voor stap naar een groen, levendig en aantrekkelijk nieuw stuk stad. Het nieuwe innovatieve en creatieve hart van Regio Zwolle. Met volop ruimte voor (nieuwe) bedrijven, organisaties en onderwijs. En met duizenden nieuwe duurzame woningen voor iedereen die graag in het centrum van Zwolle woont, in verbinding met de regio én Nederland. Kortom, Regio Zwolle pakt hier de kans naar een nog sterkere economie en meer betaalbare duurzame (flex)woningen. Met meer groen enruimte voor water in het centrum van NoordoostNederland. Vier mee! Ontdek de groene entree vanuit de lucht Bijzondere momenten zijn er om samen te vieren. Iedereen is dan ook van harte welkom om de nieuwe entree te bewonderen. In het weekend van zaterdag 9 en zondag 10 oktober konden geinteresseerden het resultaat vanuit de lucht te bewonderen. Zwollenaren, reizigers en bezoekers stapten die dagen gratis het reuzenrad in om de nieuwe entree vanuit een ander perspectief te bekijken. Daarnaast zijn er op het Stationsplein verschillende tentoonstellingen te zien. Met unieke historische beelden, bijzondere foto’s van de grote verbouwingen en indrukwekkende plannen voor onder andere Oosterlaan-Westerlaan en de passerelle, de toekomstige loopbrug over het spoor. Bouwen in het Oosten 61
Vraag en aanbod VACATURE Ben je bijna of onlangs afgestudeerd in het Nederlands Recht en wil je je verder verdiepen in de praktijk? Wij hebben bij KienhuisHoving advocaten en notarissen een mooie startersfunctie als juridisch medewerker in het bouw- en aanbestedingsrecht. Wanneer het van beide kanten goed voldoet, kun je je verder ontwikkelen als advocaat-stagiair. Dat vraagt om hard werken, maar we vinden een goede balans tussen werk en ontspanning ook heel belangrijk. Dus misschien zien we jou binnenkort wel in onze eigen bruine kroeg ‘Bouke’s Corner’, tijdens één van onze borrels (als het weer kan en mag). Meer informatie vind je op onze website of je neemt contact op met mijn collega Marianne ten Feld-Sprik, advocaat bouw- en aanbestedingsrecht (marianne.tenfeld@kienhuishoving.nl). 58 Bouwen in het Oosten
Vraag en aanbod VACATURE: Mechanisch Onderhoudsmonteur Werk jij graag buiten, aan en met zwaar materieel? Bij de Betoncentrale Twenthe zijn we op zoek naar een mechanisch onderhoudsmonteur om onze technische dienst te versterken. In deze functie ben je verantwoordelijk voor het oplossingen van voorkomende storingen bij verschillende productielocaties in het Noorden en Oosten van het land, met als standplaats Hengelo. Wat ga je doen? Onderhoud aan de mechanische onderdelen van centrales en overslagkranen. Zelfstandig technische storingen oplossen aan onze productiemiddelen. Uitvoeren van groot onderhoud en aanpassingen. Werkzaamheden in de werkplaats en op de productie locaties. Voorraad beheer en werkvoorbereiding. Werken met Onderhoud Management Software. Verantwoordelijk voor orde en netheid in magazijn en werkplaats. Wij vragen Je hebt een basisopleiding Metaal (MBO) met ervaring. Je hebt kennis van metaal bewerkingen en constructie bankwerken. Je kunt technische tekeningen lezen, beoordelen en uitvoeren. Je weet hoe je veilig moet werken, je bent serieus. Spreekt deze functie je aan en wil je meer weten? Neem contact op met Erik-Jan Vos, hoofd technische dienst Mobiel: 06 237 562 30 of e-mail: e.j.vos@betoncentrale.nl Bekijk de complete vacature op: www.betoncentrale.nl/twenthe/vacatures. Informatie over het plaatsen van een vacature: Neem contact op met Digna Schoonen: Telefoon: 06-442 099 10 Mail: digna@bouweninhetoosten.nl
1 Online Touch