0

27e jaargang Nr. 2 ­ zomer 2021 Prijs € 4,25 Verrijk je wandeling met handige apps Veters strikken op ‘Ons Kloosterpad’ Routes knopen onder Amsterdam Struinen door Duitsland Speciale bijlage van 10 pagina’s

Redactioneel 28 jaar oud moet ik zijn geweest toen ik de Alchemist van Paolo Coelho las. Ik herinner me dat ik begeesterd was door het dunne boekje en constant zinnen wilde onderstrepen. Of ik dat gedaan heb, weet ik niet. Het boekje bevindt zich in het dozenpakhuis bij mij op zolder, omdat ik weer eens ben verhuisd, nadat het leven een andere afslag nam. Ik kom erop, omdat ik me van het verhaal met name herinner dat de hoofdpersoon een heel eind liep. Een route van jaren, om uiteindelijk terug te komen bij het punt van waaruit hij zijn levensreis was gestart. Heel even bekroop me het gevoel dat die hele reis zinloos was geweest, om een fractie van een seconde later te beseffen dat hij zonder die reis niet had geleerd wat nodig was om het antwoord op zijn zoektocht te vinden. Dit vertelt althans mijn herinnering me 19 jaar later, en het brein is zoals we allen weten een grote misleider. Lichtvoetig Verstikkend klimaat We lopen over een prachtig klompenpad. Landerijen, koeien, schapen, zwaluwen, gele paardenbloemen, roze pinksterbloemen, witte krentenbloesem. Wandelen door de boerennatuur is onthaasten in optima forma. Of niet? Motorherrie verdrijft de rust. Een trekker met giermest sproeit twee weilanden verder een penetrante geur rond. Oké, we zijn te gast bij de boer en diens pijp moet roken. We passeren een bord: Trots op de boer. Even verderop: Flikker op Jesse. Is het harmonisch landleven anno 2021 een verloren ideaal? We weten het. Er is te veel stikstof in ons milieu. En te veel landbouwgif. De wormen verstikken, dus kruipen ze naar de onderste aardlagen die of te nat zijn want grondwatergebied, of te droog want het regenwater wordt te snel afgevoerd. Dus weg wormen. En dat is erg want zonder wormen geen luchtige bodem waardoor het regenwater er niet in kan doordringen en het nog sneller doorspoelt naar riolen of zee. Bovendien kunnen de grutto’s en kieviten geen wormen meer vinden, waardoor hun aantallen afnemen. Niemand wil een verschraald land of een natuur met enkel kweekgras en kraaien, maar toch heeft het er alle schijn van dat dit ons voorland is. Willen we met ons allen écht een natuur vol bio diversiteit? Wat koop je nou voor een paar megaton wormen meer? Wat levert zo’n grutto voor de mens nou netto op? Vindt de samenleving brede wegen, weerbestendige sportvelden, exportcijfers en megastallen net even belangrijker dan rijke natuur, schone lucht, gezonde heidevelden en verkwikkende bossen? Even verderop spelen boerenkinderen op hun erf. De kleinste van de drie slaat met een stok naar een dartelende citroenvlinder. Steeds als het kind een mep met de stok geeft, dwarrelt het vlindertje weg. Het kind is vasthoudend en rent erachteraan. Er zijn spagaten en dilemma’s natuurlijk. Om een beter riool te hebben of een straatdek aan te leggen dat het hemelwater doorlaat in plaats van tegenhoudt, moet je wel eerst grootschalig graven of breken. In de goeie ouwe tijd gebeurde dat met de spade en paard en wagen, en dat was eigenlijk hartstikke duurzaam want geen stikstof maar zweet. Maar anno nu laten we bulldozers en graafmachines aanrukken want dat is heel efficiënt. Maar erg stikstoffig. Het grootste kind roept naar het kleinste: ‘Niet doen!’ Het kind stopt met slaan en wijst de vlinder na. We zwaaien naar de kinderen. Ze zwaaien terug. We gaan gewoon doen waar wij Nederlanders goed in zijn: polderen. Middenwegen zoeken. De boeren blijven boeren, maar zo groen mogelijk graag. En de burgers betalen een eerlijke prijs voor hun producten. Ook verloren idealen kunnen worden afgestoft. 28 Routes knopen onder Amsterdam Opladen in ’t Gooi 30 Handige hulp onderweg Wandelapps als gids 32 Het binnenste buitenland Bezoek Berg en Dal 35 Column John Jansen van Galen Ommetjeappsstress onderweg Verder in dit nummer: Nieuws Wandelproducten Uitgelezen Voetstuk Marten Toonder George Knottnerus Lidewey van Noord Loopbaan Ook ik vertrok ooit, liet familie en geboortegrond achter me, deed kort en lang verre buitenlanden aan en woonde verwijderd van mijn wortels. En nu ben ik dus weer terug, maar niet terug bij af. Dat zou onmogelijk zijn, doordat de tussenliggende jaren de blik op alles hebben veranderd en verrijkt. Het is verder gaan met alles dat ik onderweg op mijn route tegenkwam. Het goud ligt op je pad, gewoon naast de hobbels. ‘Luister naar je hart’, zegt de Alchemist in het boek. ‘(...) Waar je hart is, is ook je schat.’ 16 inhoud 8 13 15 etappes Brabantse historie Veters strikken op ‘Ons kloosterpad’ Meer dan 1000 gratis routes Wandelen door Wallonië Er is weer Koffie met melk! Picknickers in Terherne 17 Tialda Hoogeveen Het kan weer! Wandelen in Duitsland 4/5 7 10 35 36 38 38 ‘te voet’ is een uitgave van Hobri Pers Uitgeverij BV, Tuindorpweg 23, 3951 BD Maarn, T. 0343-449499 • e-mail abonnee administratie: abo@wandelkrant.nl • e-mail redactie: redactie@wandelkrant.nl • website: www.tevoetonline.nl • Vanuit België: T. 0031 343 449 499. redactie@wandelkrant.nl • Advertenties: Tarieven op aanvraag bij bovenstaand adres • Uitgever: Eef van den Brink • Hoofdredactie: Tialda Hoogeveen • Vormgeving: Punt Grafisch Ontwerp Utrecht, www.puntgo.nl • Foto voorpagina: Shutterstock • Aan dit nummer werkten mee: John Jansen van Galen, Eva Hopstaken, Femke Jaarsma, George Knottnerus, Max de Krijger, Lidewey van Noord, Jan Fokke Oosterhof, Marcel Schaap, Elvira Werkman, Robert Witsen, Gerrit Jan Zwier • ‘te voet’ nummer 2, zevenentwintigste jaargang. Het volgende nummer van ‘te voet’ – zevenentwintigste jaargang, nummer 3, herfst 2021 – verschijnt eind september 2021.

nieuws www.meindl.de Rolstoelvriendelijk belevings pad Eerste theehaag van Nederland De eeuwenoude boerenhagen zijn terug in het landschap van Holland Rijnland, en wel in de vorm van ‘theehagen’. Met dit initiatief van Wilder Land wordt (on)kruidenthee geproduceerd om de biodiversiteit te laten toenemen en te kunnen genieten van thee uit eigen land. De hagen zijn aangeplant bij vier boerderijen in Warmond. Om de planten en kruiden goed op elkaar af te stemmen, is de 500 strekkende meter haag ontworpen door een ecologisch ontwerper, Wankja Ferguson. De haag bestaat uit vijftien soorten planten, waaronder verschillende bessenstruiken, meidoorn, zachte berk en vlier. Onder de haag zijn kruiden geplant. De hagen worden laag gehouden om de oogst te vergemakkelijken en ook om het open landschapskarakter te behouden voor de weidevogels. De aanplant is een thuis voor vogels, insecten en kleine zoogdieren. Bij de thee-oogst en het productie proces helpen cliënten van de sociale werkplaats Panter. Met het project ‘Op rolletjes’ hebben vijf studenten een nieuwe rolstoeltoegankelijke route ontwikkeld in het Prinsenpark in Retie (B.), onder Turnhout. Op het voor minder mobiele mensen gebruiksvriendelijke pad. Om de route nog aantrekkelijker te maken, ontwikkelden de studenten uitleenbare belevingstools op maat met opdrachtjes, weetjes en uitdagingen. Om de gemeente te kunnen voorzien van goed advies voor verdere ontwikkeling van het pad, zijn de studenten in gesprek gegaan met de doelgroep om te informeren waar de behoefte ligt. Neerlands eerste Forest Therapy Trail Een bedrijventerrein in Wapenveld is het eerste industrieterrein van Nederland met een Forest Therapy Trail. Werknemers van de daar gevestigde bedrijven kunnen zich vanaf nu tijdens lunch- of koffiepauzes op een speciale route door het bos onderdompelen in de natuur. Het bosbadderen, dat is overgewaaid uit Japan en inmiddels wereldwijd een hype is, zorgt voor ontspanning en helpt hart- en vaatziektes voorkomen. Bij het Gelderse bedrijventerrein is tweeduizend vierkante meter plantsoengras omgetoverd tot een natuurreservaat met bos, een bloemenweide, buitenwerkplek, buitenlokaal, Experience Center en dus de eerste Forest Therapy Trail van Nederland. Deze route door het bos, gerealiseerd door bosbadgids Gudrun Feldkamp, bevat verschillende oefeningen, die de cortisolspiegel, oftewel het stressniveau, verlagen. De geur van naaldbomen, de glinstering op het water en de wind in de hoge bomen zijn bijvoorbeeld zintuiglijke waarnemingen die voor ontspanning kunnen zorgen. En die rust is hard nodig, want maar liefst een miljoen Nederlanders kampt met stress. Japanners krijgen tegenwoordig zelf ‘forest bathing’ op recept. Nederland telt zo’n vierduizend bedrijventerreinen, die gezamenlijk 1100 km2 beslaan, een groter gebied dan Nationaal Park de Hoge Veluwe. Slechts 1 procent van deze bedrijventerreinen is nu ‘groen’ of ‘blauw’ en dat terwijl de biodiversiteit in ons land onder druk staat en de terreinen niet zijn berekend op het veranderende klimaat, waardoor ze kampen met hittestress en wateroverlast. IVN Natuureducatie zet zich daarom in voor natuurherstel op de bedrijventerreinen. Volg ‘tevoet’ nu ook op Instagram Na een magazine, website, Twitter- en Facebookaccount, is ‘tevoet’ nu ook te vinden op Instagram. Volg ons daar en mis niks van het laatste wandelnieuws, de mooiste foto’s en inspirerende tips. @tevoetonline Olifantenpaadjes in opmars Sinds de eerste intelligente lockdown zijn er steeds meer olifantenpaadjes verschenen in kwetsbare natuurgebieden. De korte weggetjes ontstaan als veel mensen eroverheen lopen, bijvoorbeeld om een stukje af te snijden. De paden die van de paden afwijken zijn problematisch voor de natuur, zoals broedende vogels en voedende reeën. De toenemende stroom bezoekers in natuurgebieden is een gevolg van mensen die vermaak zoeken binnen de coronamaatregelen. Naast de olifantenpaadjes, zijn ook achtergelaten afval, loslopende honden en foutgeparkeerde auto’s een probleem. In sommige gebieden zijn maatregelen getroffen tegen afwijken van de paden door tijdelijk extra hekken en borden te plaatsen of stekelige struiken te planten, zoals duindoorn in de duinen. 4

Jaarlange expositie Wandelkrant ‘te voet’-journalist Elvira Werkman heeft de coronacrisis benut om een wandelode aan de natuur te brengen. Want, stelt zij, de natuur gaat voort, met of zonder pandemie. En dat is een heel troostrijke gedachte. Werkman: ‘Tijdens de eerste lockdown, in 2020, begon ik met elke dag een wandeling, elke dag een foto (meestal meer dan een). Weer of geen weer, ziek of niet, met en zonder hernia. Lopen en fotograferen. Ik wilde de tijd vangen door veranderingen in de natuur vastleggen. Kijken. Houvast in een wereld vol onzekerheden, met klimaatverandering, verlies van biodiversiteit, plastic soep, stikstofcrisis en ook nog eens een pandemie.’ De expositie der natuur is 365 dagen geopend, terug te vinden in het boek met oneindige werken uit de natuur. nieuws The corona walks - 365 days noticing the art of nature is verschenen in het Engels, want wandelen gaat over grenzen. Te koop via Amazon. Audiowandelingen Amsterdam Twee audiowandelingen nemen de wandelaar mee langs de zichtbare en onzichtbare sporen van de Tweede Wereldoorlog in AmsterdamOost en Amsterdam-Centrum. De wandelingen zijn gebaseerd op het boek Atlas van een bezette stad. Amsterdam 1940 – 1945 van Bianca Stigter, aangevuld met enkele nieuwe verhalen. De Buytensaelen van Middachten Bezoekers kunnen vanaf 2 juni al wandelend de Buytensaelen van Middachten (Gld.) ontdekken, zodra de hekken van de tuinen van het Gelderse landgoed Middachten weer opengaan. Te voet zie je de verschillende groene kamers waarin de geschiedenis van vier eeuwen tuinkunst is te zien. De tuinen van Middachten zijn voor Nederland uniek, doordat van elke ontwikkelingsfase delen zichtbaar bewaard zijn gebleven; de tijdlagen zijn als het ware zichtbaar gebleven. Door de eeuwen heen en tot op de dag van vandaag, hebben de bewoners van Middachten de tuinen aangepast aan hun eigen tijd, altijd met respect voor wat hun voorouders hen nalieten. De bezoeker kan dit jaar voor het eerst met een audiotour luisteren naar de bijzondere geschiedenis van de tuinen en het eeuwenoude kasteel. Zo kunnen de ze op hun eigen tempo kennis nemen van vier eeuwen tuingeschiedenis. De audiotour geeft naast historische informatie ook uitleg over bijvoorbeeld de door vrijwilligers bijgehouden kruidentuin, de bijzondere collectie van meer dan 60 soorten rozen, het in kunstige vormen gesnoeide leifruit en de exotische bomen die soms al eeuwen het beeld van de tuin bepalen. Anekdotes over grote en kleine gebeurtenissen uit het leven van de bewoners brengen de geschiedenis dichtbij. www.middachten.nl 100% PASVORM …door MFS® Vakuum® technologie. De nieuwe defi nitie van pasvorm. Door de temperatuur van het lichaam vormt het MFS® Vakuum® schuim zich optimaal naar de vorm van de voet. Om een perfecte pasvorm te bereiken is het speciale PU-schuim tot in het tenengebied van de schoenen verwerkt. De Meindl Multigrip® rubber profi elzool met PU tussenzool zorgt voor maximale demping en een perfecte grip. b-dynamic technologie in de inlegzool. www.meindl.de 5 De wandeling door Amsterdam-Oost heeft een lengte van 6 kilometer en duurt, inclusief luisteren, 2,5 – 3 uur. De route start en eindigt bij het Muiderpoortstation en gaat voornamelijk door de Indische buurt en de Transvaalbuurt, destijds een van de Joodse buurten in Amsterdam. De wandeling voert langs tientallen adressen, met heel diverse verhalen uit dagboeken, krantenverslagen en van oog getuigen, over verzetsstrijders die een clandestiene drukkerij bestierden, weggevoerde Joodse Amsterdammers, onderduikadressen, verradersbriefjes, razziaverzamelplaatsen en Duitse Wehrmacht-inkwartiering. De wandeling door Amsterdam-Centrum heeft een lengte van 5 kilometer en duurt, inclusief luisteren, 2,5 – 3 uur. De wandeling loopt van het Centraal Station naar de Munt en terug, en brengt gebeurtenissen in herinnering als de schietpartij op de Dam van 7 mei 1945 en het neerstorten van een Brits vliegtuig bij het Muntplein in 1943. De route voert ook langs de cafés waar zwarthandelaren en WA’ers kind aan huis waren en een zeventiendeeeuws pand met zestien onderduikers De wandelingen zijn gratis te beluisteren via Storytel of het podcastkanaal van Atlas Contact. Atlas van een bezette stad. © H. Braakhuis

ontdek het plezier van samen wandelen De Wandelpool is er voor mensen die van wandelen houden, graag buiten en in de natuur zijn én het gezellig vinden om er met een groepje op uit te trekken. Want wandelen met andere liefhebbers is altijd leuker dan alleen! • maandelijks 100-150 wandeltochten • variatie in afstand en wandeltempo • ongedwongen sfeer • gezellig wandelen met anderen • abonnementen vanaf EU12 per jaar • onbeperkte deelname wandeltochten voor wandelpool-abonnees Eerst een maand gratis proberen? Wandelen met anderen. Ontdek het, beleef het, doe ook mee! www.wandelpool.nl 6 Neem een gratis proef abonnement! www.wandelpool.nl

1 6 nieuwe 5 PRODUCTEN voor wandelaars EN 3 4 1 De Meindl Lite Trail lady & Men GTX® schoenen zijn de Perfecte allrounders voor de sportievere wandellingen. Deze lichtgewichten hebben goed dempende en gestabiliseerde profielzolen wat zorgt voor een comfortabel loopcomfort met veel grip. De schoenen zijn waterdicht en zeer goed ademend. Adviesprijs € 179,90, www.Meindl.de 2 Haglöfs L.I.M. Fuse Pant is een superlichte wandelbroek van slechts 190 gram. Stretchy, sneldrogend, luchtig en ideaal voor warmere dagen. De perfecte pasvorm biedt voldoende bewegingsruimte. De wandelbroek heeft een elastische tailleband, twee steekzakken en een dijbeenzak met rits, de pijpen zijn aansluitend bij de enkel. Adviesprijs € 85,-, www.haglofs.com 3 De nieuwe X­Mug van Sea to Summit is inklapbaar tot een platte disk van 15 millimeter. De stijve rand houdt de beker stevig om uit te drinken. Dankzij de Cool Grip voel je de hitte niet door de beker heen. Isolerend en dus ideaal voor koffie en thee, of juist een koele smoothie. Adviesprijs Cool Grip X-Mug € 16,95 en Cool Grip X-Tumbler € 14,95, seatosummit.com 4 Hanwag presenteert met de Arnside een lichtgewicht vrijetijdsschoen van leer, modern en voor actieve dagen in de natuur. Het geperforeerde leren bovenwerk en een textiele mesh-voering zorgt voor een goede ventilatie. Deze leren sneaker is ideaal voor outdooractiviteiten, maar ook zeer geschikt voor dagelijks gebruik. Adviesprijs € 169,95, www.hanwag.com/nl 5 De LifeStraw Go waterfles beschermt tegen bacteriën, parasieten en microplastics, maar ook tegen chemicaliën als chloor. Heel simpel: j Je vult de fles met water uit een meer, beekje of kraan en zuigt het via de drinktuit naar boven. De filter in de fles zorgt ervoor dat je schoon en veilig water drinkt, zonder bijsmaak. Adviesprijs 0,7L € 42,90 en 1L € 49,90, www.technolyt.nl 6 De Low­Alpine rugzak Alpine Airzone Active 22 is gemaakt van een robuuste nylon met een weerbestendige coating. Heel handig zijn de TipGripper wandelstokbevestiging en de borstband met fluitje. Dankzij de compressiebanden aan de zij- en bovenkant houd je je spullen stabiel en glijden ze niet weg. De geïntegreerde regenhoes ingebouwd is onmisbaar als het weer omslaat. Adviesprijs € 79.95, rab.equipment/eu 7

15 etappes Brabantse cultuurhistorie en spiritualiteit Veters strikken op Op 1 mei 2021 zag Ons Kloosterpad het levenslicht. Het 330 kilometer lange wandelpad leidt langs vijftig (voormalige) kloosters en abdijen in het midden en oosten van Brabant. Natuurlijk strikten wij meteen de veters van onze wandelschoenen en maakten we ons op voor een bijzondere tocht. Tekst & foto’s: Eva Hopstaken Van de vijftien etappes, waarin het pad opgedeeld is, kiezen we willekeurig etappe 13 uit. Het is de tocht van Abdij Koningshoeven in BerkelEnschot naar Landpark Assisië in Biezenmortel. Roest en riet Op een frisse maandagochtend in mei, zijn we de enigen die de bus bij halte Koningshoeven in Berkel Enschot verlaten. Hoog in de boom krast een ekster, in de verte ploegt een boer met zijn tractor door de Brabantse klei, het wegrijden van de bus, is het laatste restje geluid dat de omgeving vult. Voor de gesloten poort slaan we het Bindboek open, nemen de kaart ter hand en beginnen te lopen. De Eindhovenseweg lopen we af. De eerste kilometers langs het Wilhelminakanaal zijn niet direct de meest boeiende. Het voetpad 8 ontbreekt en auto’s zoeven er hard over het asfalt. Gelukkig mogen we bij wandelknooppunt 86 de doorgaande weg verlaten en slaan af naar het moerassige dal van het riviertje de Nieuwe Leij. De contouren, opgetrokken in roestig staal, van een van de eerste stenen huizen in Tilburg, Huize Moerenburg, passen perfect bij het verleden van deze voormalige industriestad. Het riet deint zachtjes heen en weer terwijl we ons Bindboek openslaan en meer informatie opzoeken over het huis uit de 14de eeuw. Het pand kende een ‘carrière’ als dependance van de Belgische abdij van Tongerloo, diende als pastorie en werd tenslotte een woonhuis. Donkere wolken pakken samen boven het enorme kunstwerk. Tijd om verder te stappen. Onze Lieve Vrouw van Altijd voorbijrazende treinen Maandagochtend en een weerapp vol onheilspellende voorspelling zijn twee factoren die ervoor zorgen dat we weinig wandelaars op onze route treffen. Slechts aan het begin van de Broekstraat, een onverhard pad dat leidt naar Laag-Heukelom, een buurtschap in de gemeente Oisterwijk, zien we twee mensen die de hond uitlaten. Wanneer het zandpad plaatsmaakt voor een fietspad langs het spoor, worden we getrakteerd op een flinke portie regendruppels. Schuilend onder de spoorbrug worden we vergezeld door een oudere heer op een krakkemikkige fiets. Met een ruiten zakdoek wrijft hij de druppels van zijn dikke brillenglazen. Wat ons hier brengt, vraagt hij. Ons Kloosterpad zegt hem niets, maar gretig bladert hij door ons Bindboek. ‘Zoveel fraais, gewoon, hier in ons eigen Brabant’, lacht hij verbijsterd. Een flauw zonnetje verdringt de laatste regenwolken. Het is niet ver meer naar het Mariakappelletje aan de Spoordijk. Het kleine beeldje, ingezegend in de parochiekerk van de H. Caecilia te Enschot, zorgt voor een veilige spoorwegovergang. Eenmaal het spoor overgestoken, brengt de Kerkstraat ons naar onze volgende stop. Job Ons gevoel zegt de rechte weg naar de Sint Caeciliakerk te blijven volgen. De bordjes leiden ons echter naar de Oude Toren in Enschot. De restanten van deze middeleeuwse kerk, die in de negentiende eeuw gesloopt werd, zijn het kleine ommetje zeker waard. De kerkklokken luiden. Twaalf uur. Tijd voor een gigantische

‘Ons Kloosterpad’ regenbui. We glippen de kerk binnen en wachten tot de regenwolken plaatsmaken voor de zon. Amper een voet over de drempel gezet, krijgen we bezoek. De koster komt een kijkje nemen wie er zich schuilhouden in het neogotische godshuis. ‘U moet wat harder praten, ik ben wat doof.’ We herhalen de woorden Ons Kloosterpad. Ook deze beste man moet bekennen nog niet van het pad gehoord te hebben. Wel verklapt hij ons over een eeuwenoud perkament dat achter de een gedenksteen bij de entree schuilgaat. Wat erop vermeld staat weet hij niet, ‘Maar het is heel oud’, verzekert hij ons. De druppels blijven met bakken uit de hemel vallen. Ook een pastoraal medewerker merkt de ‘vreemdelingen’ in zijn kerk op. We vragen hem naar de heilige Job, waarover het Bindboek meldt dat zijn beeld veel bedevaartgangers trekt. Toeval wil dat we precies op de dag waarop normaliter Sint Job (10 mei) gevierd wordt in zijn kerk belanden. ‘Volgens het Oude Testament’, zo licht de medewerker toe, ‘werd Job door de duivel op de proef gesteld. Hij was rijk, maar de duivel nam hem alles af in de hoop dat hij zijn geloof zou verliezen, maar Job bleef trouw en hield hoop. Zijn volharding werd uiteindelijk beloond, nadat de satan opgaf, zegende God Jobs verdere leven.’ De laatste woorden amper uitgesproken, breekt de hemel open. Nieuw in oud Voor het oude Trappistinnenklooster van de voormalige Abdij O.L. Vrouw van Koningsoord staat een grijze foodtruck. Het voertuig heeft niets met de bewoonsters van weleer, maar alles met het unieke restaurant Hemels. Een fijne plek om even aan te leggen en de opgedane indrukken te verwerken. Het klooster dient tevens als unieke woonlocatie en doet daarnaast dienst als bibliotheek, cultureel centrum en muziekschool. Met nog zo’n drie kilometer te gaan, lacht de zon ons opnieuw toe. Al stappend langs ijs- en melkboerderijen passeren we wederom een Mariakapel. Via leemputten en een kaarsrechte geasfalteerde weg bereiken we het eindpunt van etappe 13 van Ons Kloosterpad, Landpark Assisië. Broeders Penitenten ontwikkelden meer dan een eeuw geleden een broedplaats voor kwetsbaren in de samenleving. Bij het betreden van het terrein worden we door een aantal bewoners hartelijk welkom geheten. Een fijnere afsluiting van onze wandeling hadden we niet kunnen wensen. Ons Kloosterpad Of je nu op een originele manier Brabant te voet wilt verkennen of op zoek bent naar bezinning, Ons Kloosterpad combineert cultuurhistorie moeiteloos met spiritualiteit. De 15 etappes nemen je mee door het Brabantse land en in de kloosters onderweg is het mogelijk een dienst bij te wonen of te overnachten. Om wandelaars van Ons Kloosterpad op weg te helpen, is er een Bindboek. Deze gids verbindt je met verhalen, beelden, overwegingen en herinneringen aan de bijzondere plekken langs Ons Kloosterpad. In het boek worden de etappes beschreven. Maar het bindboek wil ook een inspiratieboek zijn, met opvallende weetjes, foto’s van kunstwerken en interviews met mensen die wonen en werken in de kloosters. Het boek kost € 29,50 en is te koop bij verschillende kloosterlocaties en via Berne Media. Vijftien kunstenaars maakten speciaal voor de wandelaars van Ons Kloosterpad ansichtkaarten en draagbare souvenirs. De souvenirs zijn te koop bij of in de buurt van de kloosterlocaties. brabantskloosterleven.nl/ons-kloosterpad 9

uitgelezen In de Kop van Overijssel – Lopen, fietsen en stilstaan Na zijn boeken ‘Langs de Nederrijn’ en ‘Lopen langs de Linge’ trok Harry Stegeman er opnieuw lopend en fi etsend op uit, op zoek naar mooie natuur, het cultuurhistorisch erfgoed en de verhalen. Zijn derde boek verscheen dit voorjaar bij KNNV Uitgeverij. Wat beweegt deze voormalig docent en wetenschapper? En dan ook nog... Als ik het goed heb, is je woonplaats Wijk bij Duurstede. Waarom een boek over de Kop van Overijssel? ‘De Kop van Overijssel is het land van mijn voorouders: bakkers, veehouders, molenaars, scheepstimmermannen en eendenkooikers. Ik woonde zelf in mijn jonge jaren in Meppel en had een zeilboot, een ‘kleine BM’, in Wanneperveen. In de zomer was ik elk weekend en elke vakantie op het water te vinden. En ‘s winters was het – in mijn beleving bijna ieder jaar – schaatsen geblazen op de plassen en grachten rond Giethoorn. Inmiddels woon ik al bijna een halve eeuw in Wijk bij Duurstede, maar de Kop van Overijssel heb ik nooit ‘in de steek gelaten’, ik kwam er ieder jaar wel een paar keer. Die affiniteit deelde ik overigens met mijn goede vader. Hij schreef nadat hij met pensioen ging een stuk of tien boeken en een massa artikelen over de streek. Ik heb mijn boek dan ook aan hem opgedragen.’ Je wandelt, fietst, staat veel stil en vraagt je daarbij af: wat zie ik en waar komt het vandaan. Wat brengt het ons om zo naar een landschap te kijken? ‘Als je door het landschap reist, ga je door lagen van tijd, je kijkt als het ware in het geheugen van het landschap. Ik zoek naar sporen van de tijd en de eeuwenlange omgang van bewoners met de natuur: ze moesten zich ertegen beschermen en tegelijkertijd gebruikten ze haar bronnen. Het landschap vertelt een verhaal. Waarom zie ik wat ik zie, waarom is dit landschap zo? Waarom die kolken langs de Zuiderzeedijk, die kaarsrechte lange lanen rond Willemsoord, die grote plassen in De Wieden, die zandduinen in het lage land bij Blokzijl, die Chinezen in Giethoorn? Zo kijk ik inderdaad. Maar ook weer niet constant, hoor.’ Je hebt gewerkt als docent, redacteur en wetenschapper op het gebied van bewegingsonderwijs, met een indrukwekkende lijst aan publicaties. Ben je op missie om Nederland aan het lopen en fietsen te krijgen of is dat vergezocht? ‘Haha. Ik ben niet zo’n missionaris. In mijn vorige leven ging het me erom kinderen en jongeren goed te leren bewegen – en dan zo dat ze er vooral ook plezier aan beleven. Want dan blijven ze het doen, ook als ze ouder worden. En als het dan zover is, zie ik ze liever in de Kop van Overijssel (of langs de Linge) lopen, dan naar de sportschool rijden.’ W ku ‘D is kl bo er elke drie plekken in de Kop van Overijssel kun je beslist aanraden om te bezoeken? ‘Dat is moeilijk kiezen. De Kop van Overijssel is met een beetje goede wil Nederland in het klein, zo divers is het. Giethoorn blijft natuurlijk eiend, om meerdere redenen. Maar ik kom er absoluut niet ‘in het seizoen’. Vollenhove staat bekend als Stad der Paleizen, je struikelt er er de havezaten. Willemsoord is ook interessant, het dorp begon als een van de koloniën an de Maatschappij van Weldadigheid. Maar ik heb eigenlijk het meest met de kleinere dorpjes en gehuchten, zoals Dwarsgracht, Belt-Schutsloot en Kalenberg, met de vaarten, grachten en plassen in het buitengebied.’ ik dor B sta ov sa va Drinkbare rivieren ­ lezen Een bijzonder boek, een verhaal met een missie. Hoe krijgen we onze rivieren weer drinkbaar? Maar liefst 15.000 kilometer legde Li An Phoa te voet af en stelde onderweg die vraag centraal in haar ontmoetingen met mens en natuur. Dit boek is een mengsel van reportage, poëzie en filosofische overpeinzingen. En het staat niet op zichzelf, maar is onderdeel van de levensmissie van de auteur: www.drinkablerivers.org Li An Phoa en Maarten van der Schaaf, Uitgeverij Atlas Contact, € 22,99. Ook als e­book. Hondsrugpad – lezen, routes Wandelen van Groningen naar Meppen (Dld.) in negen etappes, 200 kilometer bij elkaar, dat is de route waarlangs Fokko Bosker de lezer voert. Onderweg treffen we middeleeuwse karrensporen, prehistorische veenpaden, zandverstuivingen, rust en ruimte. De foto’s in de gids lokken je vanzelf naar die gelukzalige paden, weg van alledaagse hectiek. Per etappe een verhaal, een kaartje en een routebeschrijving. Fokko Bosker, Uitgeverij Noordboek, 240 pagina’s, € 19,90 Wandelen in de Vogezen ­ met vier wandelingen in de Elzas ­ routes In elke seizoen is wandelen in de Vogezen de moeite waard. Deze opnieuw uitgegeven gids met foto’s en routebeschrijvingen biedt een mooie variatie van 16 rondwandelingen, met lengtes tussen 7 en 16 kilometer. Je struint over hoge bergtoppen en door weelderige, groene valleien in o.a. Regionaal Natuurpark Ballons de Vosges. De wijnwandelingen in de Elzas zijn een mooie bonus. One Day Walks Publishing, 60 pagina’s, € 15,95. Door: Elvira Werkman Harry Stegeman, KNNV Uitgeverij, 2021 € 24,95

Sfeervol overnachten Wandelen en sfeervol overnachten Een charmant hotel, een gastvrij bed and breakfast, een sfeervol vakantiehuis en een gezellige camping in de natuur. Dát zijn de accommodaties die je vindt op tevoetonline.nl. Met één click kun je de beschikbaarheid checken, waarna je direct direct kunt boeken bij de overnachtingsplek van je keuze. Zo ben je altijd verzekerd van de beste prijs en je kunt altijd rechtstreeks overleggen over persoonlijke wensen. Op tevoetonline.nl ontdek je heerlijke logeeradressen, waar je als een welkome (wandel)gast gezien én behandeld wordt. Restaurant & Hotel 4-sterren Hotel, Restaurant en Brasserie Hoog Holten Holten, Overijssel Vanaf € 128,00 per tweepersoonskamer 24 hotelkamers T. 0548 361 306 www.hoogholten.nl Valuas Venlo, Limburg (direct aan Pieterpad) Vanaf EU 95,00 p.p.p.n. 13 luxe suites, 26 bedden T. 077 3541141 | E. info@valuas-hr.nl www.valuas-hr.nl Herberg, B&B, restaurant ’t Zwaantje Mook, Limburg (bij Mookerheide) Vanaf €90 voor 2 personen incl. ontbijt 4 kamers (max. 9 personen) info@t-zwaantje.nl www.t-zwaantje.nl Bungalowpark Groenpark Simpelveld Simpelveld, Limburg Variabele prijzen, kijk op website 4-, 5- en 6-persoons bungalows info@groenparksimpelveld www.groenparksimpelveld.nl Hotel Gite, chambre d’hôtes Hotel Meyer Bergen aan Zee, Noord-Holland Vanaf € 37,50 p.p.p.n. 36 sfeervolle kamers T 072 581 2488 hotelmeyer.nl Le Cheval Rouge Prat, dep. Cotes d’Armor, Bretagne Vanaf €1800 volpension 2 pers./week 3 gites, 12 pers (maar 2 is ook prima) T. +33 (0)6 43 030 478 opvakantieinbretagne.nl/wandelen Chambres d’Hôtes – Wandelarrangement “te voet de meuse door...” Le Ciel Bleu Ontspannen, natuur, heerlijk eten 8 Rue Côte des Prés 55300 Deuxnouds aux Bois verhuur@lecielbleu.eu L’Orchidée Sauvage Rust, comfort, direct aan routes 10 Ancienne route d’Apremont 5500 Ailly sur Meuse info@lorchideesauvage.nl www.lecielbleu.eu – www.tevoetdemeusedoor.nl – www.lorchideesauvage.nl Eindelijk er weer op uit: Wandeltrektocht in Zuid-Frankrijk De Franse Valleientocht is een geheel verzorgde wandeltrektocht langs zeven bijzondere huizen van Nederlanders en Vlamingen. De wandelingen lopen door een prachtig natuurgebied in het zuiden van het departement Aveyron. Na alle beperkingen van het afgelopen corona jaar kun je genieten van de ruimte en de schoonheid van dit ongerepte stukje Frankrijk en je elke dag laten verrassen met heerlijke maaltijden op sprookjes achtige logeer adressen. De tocht wordt op maat voor je gemaakt, 10 of 20 km per dag, het is mogelijk rustdagen in te passen en de bagage wordt vervoerd. Voor fi etsliefhebbers bieden we een aangepaste fi etstrektocht. Je kunt reserveren in september en oktober, in april, mei en juni. De kosten zijn vanaf € 440 (vijf dagen/vier nachten). Neem een kijkje op onze website voor meer informatie. T. +33 565994733 | contact@franse-valleientocht.nl | www.franse-valleientocht.nl 11 www.tevoetonline.nl

IDENTITY – LEER MET HERKOMSTBEWIJS Meindl heeft al menig innovaties op het gebied van schoenen teweeg gebracht. De nieuwste innovatie heet Identity. Bij de modellen uit deze nieuwe serie bieden wij een gedetailleerd herkomstbewijs van het gebruikte leer aan. Hiermee verschaft Meindl een volledig transparante kijk op de productie van de schoenen, vanaf de alpenweide waarop de koeien grazen, de leerlooierij waar het leer bewezen milieuvriendelijk wordt gelooid tot de uiteindelijke productie. Al bij de leerlooierij wordt het leer eide eer eineer voorzien van een identificatienummer welke handmatig in het leer wordt gedrukt. Dit identificatie nummer gebruikte bovenleer op www identity-leder.de volge en! mamer oen ook Identitynummer genoemd is dan in de schoen vereeuwigd op de binnenkant van de manchet. Op deze manier kan men de afgelegde levensweg van het .de volgen! Op het ORIGINAL Tessin Identity Linosa Identity www.identity-leder.de IDENTITY DEALERS IN NEDERLAND Alblasserdam - Antilope Outdoor • Alkmaar - Oosterbaan Orthopedie • Amsterdam - Carl Denig • Amsterdam - Bever Gelderlandplein • Amsterdam - Kathmandu Outdoor & Travel • Apeldoorn - Rene Vos De Wandelfabriek • Barendrecht – OutdoorXL • Beverwijk - Ronald Adventure Shop • Born - Mulders dé buitenspecialist • Den Burg - Mantje Lifestyle Stores Texel • Den Haag - Huna Camping & Outdoorshop • Den Haag - Bever The Globe • Drachten - Veneboer Camping & Outdoor • Duiven - Intersport Megastore Four Seasons • Emmen - Weggemans Golf en Adventure • Exloo - Schutrups Schoenen • Gorssel - René Vos Outdoor & Sports • Haarlem - Soellaart Outdoor • Haarlem - Bever • Helmond - Adventure Store Sport & Outdoor • Houten - Bever • Leersum - Steenwijk Schoenmode • Leeuwarden - Intersport Luxen • Meijel - Meeuwis schoenen - mode – sport • Nijmegen - Spac Sport • Nistelrode - Van Tilburg Mode & Sport • Nunspeet - Veluwe Outdoor • Raalte - Intersport Raalte • Roden - Kampeerhal Roden • Roermond - Ton Notermans Outdoor - Wandelsport - Travel • Roosendaal - Outdoor & Travel Outfi tters • Rotterdam - Bever Stadionweg • Schijndel - De Wit • ’s-Hertogenbosch - Schneider Outdoor • Sneek - Bij Folkert • Tilburg - Sportief Tilburg • Utrecht - Kathmandu Outdoor & Travel • Wageningen - Haagsman Schoenen • Woerden - Zwerfkei Outdoor & Travel Centre • Zwaag - Karsten Travelstore • Zwolle - Leerentveld Vrijetijd MEER WANDELCOMFORT MET WANDELSOKKEN VAN MEINDL Juiste sokken zijn voor wandelaars cruciaal. Meindl begrijpt de anatomie van de voet als geen ander en weet hoezeer de voet dagelijks wordt belast. Daarom heeft Meindl een sokkencollectie ontwikkeld die aan alle eisen voldoet qua functionaliteit, pasvorm en bescherming op criuciale punten: de MT1, MT2, MT3, MT4, MT6 en MT8. MTsocks zijn er in diverse kleuren en voor zowel dames als heren. Mtsocks: functioneel, perfecte pasvorm en beschermend 12 © Chiemgau Tourismus

Nieuw bij VisitWallonia.be Meer dan 1.000 gratis wandelroutes Grote rotspartijen, beboste heuvels, snelstromende rivieren en eeuwenoude kastelen: ze zorgen stuk voor stuk voor een aangenaam vakantiegevoel. En we hoeven hiervoor niet naar het zuiden van Europa, want Wallonië en de Ardennen bieden het allemaal. Nu het reizen weer op gang komt, kunnen we mooi plannen maken naar deze veelzijdige vakantiebestemming dicht bij huis. VisitWallonia.be introduceert Cirkwi, een eenvoudige tool om schitterende wandelroutes in Wallonië te vinden. Je kunt zoeken op de kaart of aan de hand van zoektermen, zoals een stad of streek. De gevonden routes kun je vervolgens raadplegen op je mobiel, printen als pdf of downloaden als gpx. Meer dan 1.000 wandelroutes worden op een presenteerblaadje aangeboden. Wij probeerden het uit en selecteerden alvast een aantal routes, die we zeker kunnen aanraden. www.visitwallonia.be/wandelroutes 13 © WBT ­ D. Ketz

Zoekterm: Vêves Zoekterm: Famenne De Famenne-Ardenne, het Unesco Geopark, met de valleien van 3 rivieren is prachtig boven én onder de grond. Zoekterm: Guillemins Het sprookjesachtige kasteel van Vêves ligt niet ver van Dinant, in Celles, een van de mooiste dorpen van Wallonië. Zoekterm: Botassart Het graf van de reus klinkt onheilspellend, maar het is de start van een wandeling in de streek van Bouillon. 14 ©WBT ­ J.P. Remy © T. Lechanteur ©WBT ­ I. Monfort

Zoekterm: Gaume Hogere temperaturen, huizen van kalksteen en wijnbouw geven de Gaume de bijnaam de Belgische Provence. Zoekterm: Villers De stad Luik onderging een metamorfose en is nu een combinatie van splinternieuwe en historische bouwwerken. De Abdij van Villers-la-Ville, een bouwkundig meesterwerk van bijna 900 jaar oud, omgeven door mooie bossen. Zoekterm: Nismes Zoekterm: Doornik In de rustige Viroinval vind je de rotspartijen van de Fondry des Chiens en graslanden met een bloementapijt. De stad van de 5 klokkentorens, erfgoed uit de Middeleeuwen, inclusief een meerdaagse wandeling naar Mons. 15 ©FTBW ©WBT ­ J. Jeanmart ©WBT ­ P. Pauquay ©WBT ­ D. Samyn ©J.V. Biron

koffiemetmelk Testrapport Adresgegevens Restaurant en foodbar Picnickers Terherne T. 0566-689800 www.picknickersl.nl Openingstijden Woensdag t/m zondag van 10.00 - 22.00 uur. Ook honden zijn er welkom. In verband met corona graag van tevoren (online) reserveren. Muziek Zomerse deuntjes. Exterieur Aan twee kanten van het restaurant vind je een ruim terras. Het ene deel is gelegen onder de bomen, waardoor je er lekker in de schaduw kunt zitten. De zwart-wit gestreepte parasols op het andere deel bieden eveneens voldoende beschutting tegen de zon. Enigszins verscholen tussen de bomen en gelegen aan het Sneekermeer, vind je foodbar Picknickers. En hoe hip dit ook mag klinken, niks geen poespas hier. Wat dan wel? Naast een verrassend leuke menukaart, een heel relaxte sfeer. Dit is dé plek om na een wandeling in de omgeving van het Friese dorpje Terherne even heerlijk bij te komen. k Restaurant en foodbar Picknickers Eerst een mooie wandeltocht maken, om daarna welverdiend aan te schuiven bij Picknickers. Het blijkt een slimme zet. Na ons ‘rondje Terhorne’ ploffen mijn wandelmaatje en ik dan ook neer op een comfortabel bankje op het terras, dat zo einde ochtend nagenoeg leeg is. Binnen een half uur stroomt het er alsnog vlot vol. Het wordt zelfs best druk, zo voor een doordeweekse woensdag. We zien wat senioren maar vooral veel twintigers en dertigers, al dan niet met baby’s en peuters. Naar eigen zeggen serveren ze hier ‘de lekkerste koffies, ontbijtjes, diners, sandwiches, bites en to go producten.’ En dat op ‘een schitterend terras met een fantastisch uitzicht over de Friese meren.’ Dat laatste klopt. Of dat ook voor de hele menukaart geldt, durven we niet te zeggen. We kwamen hier vooralsnog alleen voor koffie. Dat blijkt lastig genoeg met keuze uit allerlei originele warme drankjes. De jongedame van de bediening moet twee keer terugkomen voor ik weet wat ik wil. Het wordt uiteindelijk een ‘dirty chai latte’. Waarop mijn tafelgenoot nuchter (en met een knipoog) zegt: ‘doe mij maar een zwarte koffie hoor.’ Ook al spreken de aardbeien meringue met crumble en wortelcake met walnoten en limoenglazuur ons enorm aan, we gaan toch voor iets anders: falafel, zoete aardappelfrieten en maïssoep. Terwijl we wachten op onze lunch, genieten we van de vrolijke deuntjes die uit de boxen klinken. Ineens neuriën we beide spontaan mee op de klanken van klassieker ‘Pata Pata’ van Miriam Makeba. Hoe je de sfeer bij Picknickers zou kunnen omschrijven? Gemoedelijk, ongedwongen. Een beetje als op een festival of bij een strandtent. We besluiten na een kort beraad dat ‘laidback’ de beste omschrijving is. Na de lunch lopen we voldaan terug naar Terherne, het beginpunt van onze wandeling. We zijn het eens: dit voelde een beetje als vakantie. Tekst & foto’s: Femke Jaarsma Interieur Binnen in de foodbar - een houten chalet dat voorheen een snackcounter was - vind je allerlei duurzame elementen, zoals tweedehands meubels en dito materialen. Bediening Jong, vrolijk en informeel. Prijzen koffie € 2,50; dirty chai latte (met een shot espresso) € 4,00; verse thee met munt uit eigen moestuin € 3,00; Fritz rhubarb spritz € 3,00; portie falafel € 6,50; zoete aardappelfrieten € 5,50; zomerse maïssoep € 4,00 Prijs­kwaliteit Prima. Verse, pure en zoveel mogelijk lokale producten. Om voedselverspilling te voorkomen heb je keuze uit kleine en grote porties. Hygiëne Goed. Wandelmogelijkheden Vanuit Terherne kun je het door Route.nl uitgestippelde 12 kilometer lange ‘Rondje Terhorne: vergezichten over het Sneekermeer’ lopen; via de weilanden naar Goingarijp, terug over dijkjes, langs wuivende rietkragen en kabbelend water. Beoordeling Locatie: Toiletten: 9 Consumpties: 8 Inrichting: 8,5 9 Bediening: 8 Eindcijfer: 8,5 8,5

speciale bijlage over Duitsland Speciale bijlage wandelen in duitsland Deze bijlage is tot stand gekomen in samenwerking met onze Duitse partners © Klaus­Peter Kappest

Wandelen door weldadig Sankt Wendeler Land in Saarland Wandelen in de buitenlucht, Sankt Wendeler Land in Saarland heeft hiervoor alles in huis. Schone beekjes, frisse lucht en een veelzijdig landschap met bossen, weilanden en velden maken wandelen tot een onvergetelijke ervaring. Of het nu gaat om premium trails, themaroutes of de pelgrimsroutes: in Sankt Wendeler Land blijft niets te wensen over. Het gevarieerde middelgebergte van Natuurpark Saar-Hunsrück en Nationaal Park Hunsrück-Hochwald is bijzonder geschikt voor lange wandelingen. De door het Duitse wandelinstituut gecertificeerde premium wandelpaden, met een afstand van 6 tot 16 kilometer, lopen over bijzonder mooie paden, door bossen en over velden. De informatieborden bij de startpunten van de wandelroutes en de goede bewegwijzering maken het voor elke wandelaar gemakkelijk om de weg te vinden, zodat onderweg verdwalen onmogelijk is. Een bijzondere variant op de Premium wanderwege zijn de zo geheten Tafeltouren. Deze verbinden wandelen met het culinaire. Restau rants, biertuinen of cafés zijn een goed startpunt voor de wandeling, een ultieme pitstop of juist een zalige beloning. In en rond Nationaal Park Hunsrück-Hochwald zijn nog vier gecertificeerde Traumschleifen – droomrondwandelingen – te ontdekken: Primstaler Panoramapfad, Dollbergschleife, Hubertusrunde en Wadrilltal-Tafeltour. Vooral de 11 kilometer lange Dollbergschleife is indrukwekkend. Langs een gevarieerde route laat het je de geschiedenis zien van de Kelten en andere vroege bewoners van het gebied. Een bijzonder hoogtepunt is de Keltische muur van Otzenhausen, een van de grootste Keltische vesting werken van Europa met stenen muren tot wel 10 meter hoog en een breedte van 40 meter. Wie liever over langere afstanden en in etappes wandelt, vindt wandel plezier op het hoogste niveau op de Saar-Hunsrück-Steig. 18 ©Anton Didas

Deze best beoordeelde langeafstandswandelroute van Duitsland leidt je 410 kilometer lang van Perl naar Boppard en grossiert in ongerepte landschappen en een grote hoeveelheid natuurpaden. Pelgrimeren Vier pelgrimsroutes met afstanden van acht tot vijftien kilometer zijn ontwikkeld als bezinningspaden. Informatieborden onderweg moedigen je aan om even stil te staan en na te denken. Onderweg passeer je religieuze bezienswaardigheden, zoals de Tholey Abbey, het oudste klooster op Duitse bodem. De koorramen zijn gemaakt door de wereldberoemde kunstenaar Gerhard Richter. De Wendelinusbasiliek in St. Wendel is een van de mooiste kerkelijke gebouwen van Saarland. Een deel van de Jacobsweg leidt ook door het Sankt Wendeler Land. Sculpturenroute Diverse themawandelpaden vertellen de geschiedenis van de regio en leiden langs interessante bezienswaardigheden. Een van die paden is de Straat van Beelden. Deze 19 kilometer lange openluchtgalerij leidt van de basiliek in St. Wendel naar de Bostalsee. Langs de weg staan meer dan vijftig sculpturen van hedendaagse kunst, gemaakt door beeldhouwers van over de hele wereld. Geen zin om een lange wandeling te maken? Dan liggen de wandelpaden met een lengte van zeven kilometer er speciaal voor jou. Een van deze routes voert je met een prachtig uitzicht over het water rond de Bostalsee, het grootste recreatiemeer van Zuidwest-Duitsland. Mogelijkheden voor watersporten, zwemmen en informatie Overnachten Na een wandeling ben je natuurlijk toe aan een welverdiende versnapering, een gezellige overnachting en een beetje ontspanning. Er is keuze uit uitstekende hotels, vakantieappartementen, een 5-sterren camping en privékamers, waarvan velen het keurmerk ‘Quality Hosts Hikers Germany’ hebben. Saarland Card Met de Saarland Card, gratis verkrijgbaar vanaf twee overnachtingen bij deelnemende bedrijven, kun je gratis gebruik maken van de bussen en treinen in het hele Saarland. Ook krijg je korting op meer dan 100 attracties. Meer informatie vind je op www.toerisme-saarland.nl/reisgids/Saarland-Card waterfietsen zijn hier te over. Het Internationalen Volkssportverband (IVV) heeft zeven rondwandelingen in dit gebied een goede beoordeling gegeven. Het betreft een route met een lengte van in totaal 120 kilometer, genoeg variatie dus! Elke etappe is 7 tot 22 kilometer lang. De start en de finish is bij het VVV-kantoor Sankt Wendeler Land aan de Bostalsee. Kort en kindvriendelijk Met de speelse kindvriendelijke wandelroutes is ook gedacht aan gezinnen met jonge kinderen. Het Nahequelle-pad in Selbach bijvoorbeeld. Deze ongeveer zes kilometer lange rondwandeling is makkelijk én afwisselend, want onderweg is volop te beleven. Natuurlijk zijn er ook voldoende rustpunten op de route, net als uitkijkpunten, stroompjes en moerassen. Indrukwekkend voor zowel jonge als oudere wandelaars. Vanuit de hut bij het grote wild reservaat kun je dieren spotten en vissen in de vijver zien rond zwemmen. Wie nog energie over heeft daarna, kan lekker los in de avontuurlijke speeltuin en op de vier fitnessstations. Virtuele gids Met de virtuele reisleider kun je comfortabel vanuit huis of ter plaatse met je smartphone, tablet of pc een virtuele tocht door het Sankt Wendeler Land maken. Op www.sankt-wendeler-land.de/virtuellergaesteführer vindt je vier wandeltochten, waaronder de rondwandeling rond de Bostalsee en een tocht door de stad St. Wendel. Contact Sankt Wendeler Land Touristik Am Seehafen 1 66625 Nohfelden-Bosen T. 0049 6851 801 8000 tourist-info@bostalsee.de www.sankt-wendeler-land.de/nl 19 ©Anton Didas ©Josef Bonenberger

Actief genieten in de Moezelstreek Gastronomisch, gastvrij en gevarieerd Met haar mooie natuur­ en cultuur landschap is het hart van de Midden­Moezel de perfecte reisbestemming voor actieve vakantiegangers én voor fi jn proevers. Langs de rivier rijzen steile leistenen hellingen op tot grote hoogte. Een indruk wekkend gezicht. De warme wanden leveren bovendien kwaliteitswijn van wereld formaat op. De Moezelmeanders zijn natuurlijk perfect voor water sporters, maar ook mountain bikers en wandelaars komen in dit gebied aan hun trekken. Naast de beroemdste wandel route aan de Moezel, de Moselsteig, biedt de regio nog andere afwisselende tochten op ieder niveau. Naast interessante thema routes, zoals De educatieve wijnroute Kröv of de Gässchen Rundweg in Enkirch zijn er uitdagende beklimmingen, zoals de nieuwe Franzosen steig. Het fascinerende uitzicht over het Moezeldal 20 en de omgeving is natuurlijk dé beloning na inspanning. Bij mooi weer kun je kijken tot aan de Eifel. Op de route tref je uitkijkpunten met gelegenheid voor een picknick en restaurants. Een bezoekje aan een van de hartelijke wijnboeren met een goede riesling aan het einde van een wandeltocht is een echte aanrader. Mochten je voeten even rust nodig hebben, dan kun je overal langs de Moezel aan boord stappen en de wijngaarden vanaf het water bewonderen, een heel ander perspectief. Ook de verbinding met bus en trein is goed, dankzij het goede netwerk heb je altijd een vervoersmiddel, ook je fiets of trouwe viervoeter is daar welkom. Sinds afgelopen zomer is er een nieuw zijpad naar de Moselsteig, het Kluckertspfad. De twee wijndorpen Kinheim en Wolf kunnen als startpunt worden gebruikt, maar bieden ook pitstops voor de wandelpauze of de finish. De ongeveer 12 kilometer lange rondwandeling is een typische Moezelwandeling, met culturele hoogtepunten in een zeer onderscheidende natuurlijke omgeving, met lekkere hoogtemeters en prachtig uitzicht over het Moezeldal. Art nouveau Als je wat meer cultuur wilt beleven, kun je je vergapen aan de unieke art nouveaugebouwen in Traben-Trarbach. Of dompel je met een rondleiding onder in de historische kelders en hun rijke geschiedenis. In de Moezeldorpen passeer je al wandelend de pittoreske steegjes en Wijn Een bezoekje aan een wijnproeverij hoort er zeker bij. In deze regio vind je Moezelwijn van hoge kwaliteit. Of het nu in een van de historische wijnkelders is, op de wijnmakerij of in de wijngaarden tijdens een huifkartocht, je vindt er ongetwijfeld je nieuwe lievelingswijn. De herfst is vanwege de vele wijnfeesten een heel goede reistijd voor wijn kenners, maar het hele jaar door zijn er volop mogelijk heden, zoals open wijnkelders of wijnpresentaties op vrijwel alle plaatsen aan de Moezel. © G.Weyrich

Mochten je voeten even rust nodig hebben, dan kun je overal langs de Moezel aan boord stappen en de wijn gaarden vanaf het water bewonderen. vakwerk huizen. De culturele hoogtepunten maken een Moezelvakantie echt compleet. Culinaire lekkernijen gecombineerd met de beste Moezelwijn zijn in de regio op elke hoek te vinden, of het nu in moderne vinotheken, historische schuren, eersteklas sterren restaurants of rustieke taveernes en restaurants is; gasten zijn er altijd welkom en worden gastronomisch verwend. Wat te denken van het Frankische Moezelgerecht, de Graewes? Of misschien koffie met een stukje Rieslingtaart? De regionale bijzonderheden moeten zeker een keer geproefd worden! Bij een goede Moezelvakantie hoort natuurlijk gezelschap en gezelligheid, ook die is overal te vinden. Bezoek een wijnmaker op zijn wijn makerij en je zult ongetwijfeld fijne insidertips krijgen. Op de talrijke wijn- en straatfeesten voelen toeristen zich snel thuis en kunnen ze feesten met de Moezelbewoners. Of het nu een cultureel festival is, de internationale kostuum bijeenkomst in Kröv, de Jakobstag in Traben-Trarbach met de stadswijnkoningin of de druivenoogstfeesten in de Moezel-dorpen; het dorpsleven komt tot leven door tradities en levendige landschappen. Dus waar wacht je nog op, de Moezelregio verheugt zich op je komst! informatie Over de regio De Moezelregio biedt talrijke kampeerplaatsen en stacaravans met het beste uitzicht op de Moezel en alle belangrijke voorzieningen voor gasten die graag mobiel zijn. Wie meer comfort zoekt, vindt zijn of haar gading in een van de vele liefdevol ingerichte vakantiewoningen. Of wat te denken van een vakantie bij de wijn makerij met het hele gezin? Of toch liever een verblijf met spa en wellness? Culinair Liefde gaat door de maag, dat geldt zeker voor de Moezelkeuken. Wellness Als je naast een actieve vakantie een beetje ontspanning zoekt, dan ben je hier aan het juiste adres. Het enige thermale bad aan de Moezel, de Moseltherme, bevindt zich in Traben-Trarbach. Hier kun je zwemmen met zicht op de wijngaarden, in de whirlpool zitten of genieten van een massage. Een oase van rust. Contact MOSELREGION Traben-Trarbach Kröv Bahnstraße 22, 56841 Traben-Trarbach T. +49 (0) 6541 8184572, info@tzv-mittelmosel.de www.moselregion.com Deze website is Duitstalig, vanaf het najaar ook in het Nederlands beschikbaar. 21 © G.Weyrich © Sabrina Schneiders © Laura Schneider © Laura Schneider

Spannende route door het land van de Sorben OGEN TEKORT OP de OBERLAUSITZER BERGWEG Grillige rotsformaties, uitgestrekte bossen en sporen uit de middeleeuwen. Het is maar een greep uit de kenmerken van de Oberlausitzer Bergweg in Saksen. Deze meerdaagse route loopt tussen Zittau en Neukirch door het Zittauergebergte, een natuurgebied met rust en ruimte. De unieke lokale cultuur van de ‘Sorben’ geeft deze wandelbestemming nog een extra bijzonder tintje. Robert Witsen De Oberlausitzer Bergweg is 118 kilometer lang en heeft Zittau als vertrek- of eindpunt. Via bos- en bergpaden maakt de wandelaar kennis met het rijke natuurschoon, waarbij op diverse plaatsen spectaculaire rotsformaties het beeld bepalen. Hoewel de naam ‘bergweg’ anders doet vermoeden, is het geen al te zware route en voor de meeste wandelaars prima te lopen. 22 Startpunt Zittau De historische stad Zittau ligt vlakbij het drielandenpunt Duitsland, Polen en Tsjechië. Vanwege deze gunstige ligging werd het een wel varende handelsstad en kreeg het de bijnaam ‘De Rijke’. In het centrum zijn het stadhuis en de Johanniskirche opvallende gebouwen. Ook bijzonder is het grote pakhuis Marstall uit 1511. In het voormalige Franciscaanse klooster is het stadsmuseum gevestigd. De aanblik van Zittau, met mooie pasteltinten, voelt mediterraan. Vooral op het grote marktplein is een Italiaanse atmosfeer te ervaren. Door adellijke huwelijken werd het grondgebied van de Wettiners, het koningshuis dat tot 1918 over Saksen regeerde, steeds verder uitgebreid. Zo kwam ook de huidige Oberlausitz bij Saksen. In deze regio werd Sorbisch gesproken. Nog altijd spreekt een deel van de lokale bevolking deze Slavische taal, die officieel erkend is in Duitsland. Unieke architectuur Naast hun taal kenmerkt de cultuur van de Sorben zich door opvallende architectuur. De Saksen mengden zich al snel met de Sorbische bevolking. Ook cultureel vond er vermenging plaats, bijvoorbeeld in architectuur. De Sorben bouwden blokhutten, terwijl de Saksen de vakwerktechniek meebrachten. Het samensmelten van deze bouwstromingen resulteerde in de typische ‘Umgebinde’ huizen met stijlinvloeden uit Oost- en West-Europa. Ze hebben op de begane grond typische Slavische houten blokken met houten bogen en een Duitse vakwerkstructuur op de bovenverdieping. In de Oberlausitz staan nog ruim 6.000 exemplaren. In het pittoreske dorp Obercunnersdorf staan maar liefst 250 originele Umgebinde woningen. In de oudste is nu een museum gevestigd. Dankzij de bijzondere architectuur verleende UNESCO het dorp de eretitel ‘monumentensite’. © Markus Balkow © Rainer Weisflog

Naar de bron van de Spree De rivier Spree, die ook door Berlijn stroomt, ontspringt in dit gebergte bij Kottmar. Halverwege de route komt de wandelaar bij de bron Er rijden stoomtreinen op meer plekken in de wereld, maar meestal alleen tijdens bijzondere gelegenheden. In Saksen, een eldorado voor spoorliefhebbers, is dat anders. Hier rijden veel Wandelparadijs Saksen Steeds meer mensen ontdekken de schoonheid van wandel paradijs Saksen met fraaie landschappen en natuur gebieden. Ook mooie steden als Dresden en Leipzig en vele authentieke stadjes spreken velen aan. In Saksen zijn diverse grote wandelroutes uitgezet, waaronder de Maler weg in het nationale park Sächsische Schweiz en de Kammweg door het Erzgebirge. Een voorkeur voor routes langs een rivier of juist een stevig pad door de bergen? Er is altijd een route die past bij individuele wensen. www.saksen.info Reisinformatie: www.oberlausitz.com oberlausitzer-bergweg.de van de Spree. Een tip om te bezoeken is het ruïneklooster van Oybin. Hoewel niet volledig meer intact, blijft het een imposant klooster hoog gebouwd op de randen van steile rotsen. Klooster Oybin is één van de 45 locaties van de beheer organisatie Schlosserland Sachsen (zie kader). stoomtreinen op smalspoortrajecten nog dagelijks volgens een vaste dienstregeling. Wie de Oberlausitzer Bergweg wandelt, kan het Zittauergebirge deels verkennen per stoomtrein. Vanuit Zittau rijden stoomtreinen naar de bergplaatsjes Oybin en Jonsdorf. Tip: kastelenpas Het bezoeken van kastelen en paleizen is één van de meest populaire vakantie activiteiten. Vaak lopen de toegangs prijzen aardig in de papieren, maar in Saksen kan het voordelig met de ‘Schlosserlandkaart’. Deze geeft 10 dagen onbeperkt entree tot bijna 45 toplocaties, waaronder Jachtslot Moritzburg, Slot Colditz, Paleis Pillnitz Dresden of het Klooster Oybin. De kaart kost slechts 42 euro voor een gezin met kinderen. Maak een reis door de wereld van ridders en paleislakeien. www.schloesserland-sachsen.de 23 © Rene Egmont Pech © Thomas Glaubitz

Ontdek de veelzijdigheid van het premium wandelgebied Saar-Hunsrück Wegdromen i onvergetelijk Of je nou je batterij wilt opladen in de natuur of je wilt vergapen aan prachtige uitzichten en genieten van de rust: beide is mogelijk in het premium wandelgebied Saar­Hunsrück! Beleef bijzondere natuurervaringen op onze 410 kilometer lange route de Saar­Hunsrück­Steig, de 111 Traumschleifen Saar­Hunsrück of de 17 Traumschleifen Saar­Hunsrück. De langeafstandswandelroute Saar-Hunsrück-Steig is sinds april 2015 compleet met de uitbreiding naar Boppard en is een van de mooiste langeafstandswandelroutes van Duitsland. Deze route begint in het Saarland in Perl aan de Moezel. De 27 etappes gaan door het veelzijdige natuurpark Saar-Hunsrück naar Rijnland-Palts, doorkruisen daarna het Hunsrück-Hochwald 24 Nationaal Park over de hooglanden van de Hunsrück, tot het pad eindigt in Boppard am Rhein in het werelderfgoed Midden- Rijndal. De splitsing in Grimburg biedt je de mogelijkheid om de splitsing door het Ruwertal naar Trier te vervolgen. De Saar-Hunsrück-Steig is door het Duitse wandelinstituut gecertificeerd als premiumweg. De gevarieerde route loopt grotendeels over natuurlijke paden en is onderweg goed gemarkeerd. Wegwijzers die je gidsen richting lokale, middellange en langeafstandsbestem mingen en informatiepanelen bij uitkijkpunten en bezienswaardigheden maken de bewegwijzering compleet. Op de gecertificeerde paden ben je het hele jaar door ©Helen Weyand © Klaus­Peter Kappest © Klaus­Peter Kappest

i in landschap dicht bij de natuur. In deze veel zijdige regio zie je dichte bossen, adembenemende uitzichten, bizarre rotsformaties, beekjes om te ontspannen en idyllische valleien. Bebouwing wordt zoveel mogelijk vermeden, de focus ligt op de beleving van natuurlijke stilte. Zo wordt de Saar-Hunsrück-Steig beschouwd als een natuurpad met een trekkingkarakter. Bij een dag- of meerdaagse tocht moet je altijd eten en drinken bij je hebben, zodat je onderweg kunt uitrusten en opladen, of het nu gaat om prachtige uitzichten en rots formaties of mystieke meren: een korte stop is altijd de moeite waard. Alle startpunten zijn bereikbaar per trein, zoals de stations Perl, Trier, Idar-Oberstein, Mettlach en Boppard. De suggestie om alle 27 etappes te lopen is natuurlijk slechts een suggestie van het Wanderbüro Saar-Hunsrück. Wil je het anders? Dat kan! Want de route is zo uitgezet dat je onderweg altijd gemakkelijk kunt kiezen voor kortere of langere etappes. Alle locaties en wandelpitstops zijn goed aangeduid en geven aan wat de afstand is naar de betreffende bestemming. Voor dit ten dele veeleisende pad moet je 2,5 tot 4 kilometer per uur rekenen, afhankelijk van de moeilijkheidsgraad van de etappe. Gedetailleerde informatie over de route is te vinden in de brochure Wandelgids Saar­Hunsrück­Steig op www.saar­hunsrueck­steig. de/prospekte 25 © Klaus­Peter Kappest © Klaus­Peter Kappest

Rondwandelen op de premium Traumschleifchen én Traumschleifchen Saar-Hunsrück Sommige mensen houden van een sportieve wandeling met veel hoogteverschil, anderen zijn op pad met kinderen en zoeken afwisselende en gemakvoorkeur hebt voor dagtochten en de start en finish op dezelfde plek wilt hebben, kun je te kust en te keur terecht bij een van onze 111 Traumschleifen of de Traumschleife Saar­Hunsrück De 111 Traumschleifen zijn tussen de 6 en 20 kilometer lang, aangelegd als lus en bewegwijzerd als ‘onmogelijk om verkeerd te lopen’. Verdwalen is dus onmogelijk. Wandelaars kunnen met de auto of, in enkele gevallen, met het openbaar vervoer, comfortabel en goed aangeduid bij het betreffende startpunt komen. Vanaf daar start de route via een toegangsportaal direct op de rondwandeling. Elke Traumschleife heeft zijn eigen charme. Zo kun je onderweg bijvoorbeeld oude mijnen, kasteelruïnes, meren, de Geierlay-hangbrug in Mörsdorf (Hunsrück), de Keltische ringmuur in Otzenhausen of middeleeuwse steden, zoals Trier zien. kelijke routes, weer anderen willen met de trein reizen of neerstrijken bij een restaurant. Omdat iedereen andere wensen heeft, bieden de Traumschleifen Saar-Hunsrück en Traumschleifchen Saar-Hunsrück een breed scala aan routes voor elk wat wils. Dus als je 17 Traumschleifchen. Het wandelgebied Saar-Hunsrück ligt van de Boven-Moezel in het Duits-Frans-Luxemburgse drielandenpunt in het westen tot de Midden-Rijn in het oosten, en van de MiddenMoezel in het noorden tot de Nahe in het zuiden. Traumschleifchen Saar­Hunsrück Korte stukken en comfortabele routes tussen 3 en 7 kilometer lang: dat is de Traum schleifchen Saar-Hunsrück. Sinds 2015 vullen deze ‘kleine’ premium-wandelpaden de Traumschleife in het wandelgebied Saar-Hunsrück aan. Met dit nieuwe keurmerk certificeert het Duitse wandelinstituut korte, gemakkelijk te lopen rond wandelingen over toegankelijke wandelpaden. Hier vinden beginnende wandelaars of mensen die slechts tijd hebben voor een korte route een ruime keuze aan mogelijkheden. Schilderachtige bospassages, brede en panoramische weide landschappen staan voor ontspannen wandelen op lage hoogte. Feesten, sluimeren en meer Een feestmaal mag natuurlijk niet ontbreken. De premium wandelregio Saar-Hunsrück heeft ook op dat gebied veel te bieden! Er is een grote dichtheid en verscheidenheid aan regionale producenten, talloze restauranthouders bieden regionale gerechten aan op hun menukaart. Toeristeninformatie op de route biedt nuttige informatie en gratis brochures. Kwalitatief goede restaurants, hotels, vakantieappartementen en campings kijken uit naar je bezoek. Imposante wandelpaden en een gevarieerd evenementenprogramma: niets staat een feelgood-wandelvakantie in de weg. Meer informatie en brochures over Traumschleifchen en Traumschleifchen vind je op www.saar­hunsrueck­steig. de/prospekte Of je nou met het hele gezin op pad gaat, op zoek bent naar ontspanning in de natuur of geniet van een paar dagen wandelvakantie: iedereen vindt hier iets passends. informatie Contact Wanderbüro Saar-Hunsrück Zum Stausee 198, 66679 Losheim am See T. +49 6872 9018100 info@saar-hunsrueck-steig.de facebook.de/saarhunsruecksteig facebook.com/traumschleifensaarhunsrück Meer weten? Als je zin hebt in een langere wandelvakantie, kun je voor alle gewenste informatie terecht op www-saar-hunsrueck-steig.de. Onder het kopje ‘Arrangementen’ kun je alvast je volgende vakantie plannen. Actuele brochures over Traumschleifen of de Saar-Hunsrück-Steig verkrijg je gratis bij het Wanderbüro Saar-Hunsrück. Veel wandel­ en vakantieplezier in de­regio Saar­Hunsrück! 26 © Klaus­Peter Kappest © Klaus­Peter Kappest

als je niks wilt missen… Als abonnee van ‘te voet’ krijg je elke nieuwe editie altijd als aller eerste op je deurmat. En in elke uitgave lees je álles over wandelen. In prachtige reportages, met fraaie foto’s en mooie interviews. Verder columns, vaste rubrieken en regelmatig uitnodigende specials over bepaalde regio’s of landen waar ‘het goed wandelen is’. Kies voor een abonnement of geef er eentje cadeau aan iemand anders. En je kunt natuurlijk ook eerst kijken of het bevalt. Kies dan een proefabonnement voor twee nummers, daarna stopt je abonnement automatisch. Ga voor een abonnement naar www.tevoetonline.nl (en klik daar op ‘abonneren’ in de bovenste rode balk) ‘te voet’ inspireert. 27

Stedelijke drukte ontvluchten in ’t Gooi ROUTES KNOPEN ONDER AMSTERDAM Ook het gebied onder Amsterdam kent sinds kort een wandelnetwerk. Bij velen bekend door de fileberichten op de radio, maar ook in het verstedelijkt gebied valt nog veel te wandelen Oude vestingstad Naarden, landgoederen bij ’s­Graveland en het open landschap langs de Amstel: drie totaal verschillende routes. Tekst en foto’s: Max de Krijger Rondje Naarden De wandeling begint bij het VVV-kantoor van Naarden. Dat is niet zomaar een suf kantoortje. Het is een ruimte in de stadspoort waar vroeger soldaten verbleven en boeven werden opgesloten in het cachot. Eenmaal buiten is het duidelijk. Het stikt hier van de kraaien. Dat is de bijnaam van de inwoners; de vestingstad draagt de zwarte vogels met trots in het stadswapen. 28 Trots mogen ze zijn op de vestingwallen die de kleine stad omringen. Lopen op deze verhogingen geeft uitzicht op een plaats met historie. Het oude stratenpatroon is vergelijkbaar met dat van Elburg of Willemstad. Het Arsenaal uit 1688 dat wordt weerspiegeld door het water van de nieuwe haven, de Nederlandse ontwerper Jan des Bouvrie had hier zijn studio, nog altijd zit zijn bedrijf in dit markante pand. Dan de Marktstraat, met de kleinste Albert Heijn van Nederland en het oude stadhuis in Hollandse Renaissancestijl anno 1601. Naarden kreeg in 1351 stadsrechten. In de 16de eeuw werd duidelijk dat de stad strategisch ligt: op een uitloper van de Utrechtse Heuvelrug die twee meter boven de omliggende moerassen uitstak, de logische verbinding tussen Amsterdam en het achterland naar het oosten. Naarden werd daardoor een militaire vesting, onderdeel van de Hollandse Waterlinie. De wandeling voert je zigzag over de grenzen van de stad, met steeds weer een ander uitzicht zou uitbreken werden brede stroken land onder water gezet: te diep om te lopen en te ondiep om te varen. Naarden hield het dan droog door de verhoging van de wallen. Sinds de 17de eeuw heeft Naarden zijn fraaie stervorm. Een onneembare vesting, want voor een indringer was het onmogelijk om ongezien de stad te naderen. Het schootsveld van de kanonnen is perfect doordacht zoals natuurlijk de gehele opbouw van de vesting. Later in de 19de eeuw werd de Nieuwe Hollandse Waterlinie aangelegd. De dijken werden met veel kruiwagens vol aarde verhoogd, erop verschenen kaze matten als geschutskoepels. Wanneer er oorlog De wandeling van vandaag voert je zigzag over de grenzen van de stad, met steeds weer een ander uitzicht. Vooral de noordzijde is voorzien van bomen en struiken. Mooi is het nu, maar het had anders kunnen lopen. In 1926 verloor Naarden zijn militaire functie. Dus werd destijds besloten om de grachten te dempen met het materiaal van de afgegraven wallen. Rigoureus. Er had een villawijk in het ook toen al niet straatarme Gooi moeten verrijzen. Maar gelukkig: stichting Menno van Coehoorn stak er een stokje voor. Deze vrijwilligers organisatie maakte zich hard voor het behoud van oude verdedigingswerken. Dankzij haar kunnen we hier nu lopen. Net zoals de overige ruim 20.000 bezoekers per jaar.

Naarden Met de gele Ronduitroute loop je de gehele buitenwal van Naarden. Deze wandeling is vier kilometer lang, al is een extra lusje voor een bezoek aan de oude stad zelf natuurlijk een aanrader. www.wandelnetwerknoordholland.nl/ startpunten/route/ronduitroute-geel/80274 ’s­Graveland De wandeling langs de buitenplaatsen van ’s-Graveland telt 15 kilometer en haalt het maximale uit dit bosgebied. www.wandelnetwerknoordholland.nl/startpunten/ route/s-gravelandse-buitenplaatsenroute/77301 De wandeling over het Jaagpad is ruim 16 kilometer lang. Loop je met de klok mee, dan is vooral de tweede helft een heerlijke tocht. www.wandelnetwerknoordholland.nl/ startpunten/route/tolhuissluispad-paars/132400 Lopen op stand De start is bij Bezoekerscentrum Gooi en Vechtstreek. Via kronkelwegen en smalle paden kom je onderweg oude rijkdom tegen. Meteen voel je de grandeur van toen. Ja, die is zelfs een beetje over de top. Want na een paar honderd meter komt de route langs de oranjerie van buitenplaats Schaep en Burgh. In de tijd dat de gewone burger in armoede leefde, stond hier een stenen huis om de uitheemse planten te laten overwinteren. Daarna volgt een ommetje door de tuin. Nog meer rijkdom. Een neoclassicistisch vormgegeven tuinhuis dat werd ingericht als biljartkamer. Dat was in de 19de eeuw een populaire bezigheid voor de heren van stand. Deze heren ontvluchten iedere zomer de warme en vooral stinkende oude binnensteden. Dit was hun zomerverblijf, hun plek om in de prachtige natuur tot rust te kunnen komen. De wandeling laat dit zien. Een vijver met een eiland en daarna imposante beuken- en eikenlanen. Er volgen nog meer van die ‘leuke optrekjes’ in het groen. Bantam, Hilverbeek, Spanderswoud, Land en Bosch, Jagtlust en Gooilust geven steeds weer een kijkje in het rijke verleden van deze streek. Maar let op, door de drukte in de bossen door corona is dit voorjaar een deel van de route afgesloten, zodat de reeën in alle rust hun kroost kunnen voeden. Net zoals de adellijke families destijds. Trektocht over het Tolhuispad Eerst moet je zorgen dat je het langgerekte dorp Kudelstaart uit bent, want dat is niet het mooiste deel van de wandeling. Het loopt langs een drukke weg en middenin de bebouwde kom. Fort Kudelstaart ligt daarna net op de grens, waarna je start aan de wandeling over de oude vuurlinie. Deze maakte net zoals het fort deel uit van de Stelling van Amsterdam, de 19e-eeuwse verdedigingslinie rond de hoofdstad. Echt mooi wordt het langs de Amstel. Je loopt over het oude Jaagpad, waar schippers hun boot zwoegend en zwetend voorttrokken. Nu glijden er jachten, sloepen, kano’s en soms een vrachtschip voorbij. Deze rivier legde de basis voor stad Amsterdam. Een sluis en een uitspanning zijn het aangewezen moment om even te pauzeren. Zeker wanneer boten worden geschut, want dat geeft reuring aan de tussen stop met een coffee- togo. Na het piepkleine dorpje Bilderdam aan riviertje de Drecht volgt nog een heerlijk toetje. Een kilometerslange en vooral hoge dijk geeft prachtig uitzicht. In de verte glinstert het grote meer Westeinderplassen. Deze is ontstaan door het afgraven van veen voor turfwinning. Want de groeiende stad Amsterdam – op een steenworp afstand hier vandaan – hunkerde ook toen al naar brandstof. En gelukkig waren er de trekschuiten die de turf naar de stad bracht. Knooppuntennetwerk Noord­Holland Op deze pagina zijn alle knooppunten in Noord-Holland te zien: www.wandelnetwerknoordholland.nl/home. Er staan routes, zoals de drie die hier zijn beschreven, maar natuurlijk kun je ook zelf een ommetje in elkaar zetten op basis van de knooppunten. 29

Op pad met handzame route-assistent Verrijk je wandeling met handige apps Het voelt tegenstrijdig, wandelen in de natuur met je telefoon in de hand. Toch kan je telefoon en meer specifiek de apps daarop, een extra dimensie aan je wandeling toevoegen. Tegenwoordig zijn er zoveel websites en apps die je op weg kunnen helpen, dat je als wandelaar de bomen door het bos niet meer ziet. Ik vroeg daarom mijn wandelende medemens om via social media suggesties te doen en ze kwamen met volgende tips. Tekst: Jan Fokke Oosterhof Routes Een wandeling begint toch vooral met de vraag waar je gaat lopen en welke route je gaat volgen. De mogelijkheden zijn oneindig. Frank wandelt zich in de rondte en zijn web - site www.frankwandelt.nl biedt vaak uitkomst. Voel je je meer senang bij een dame? Dan kun je uitwijken naar www.wandelvrouw.nl, want ook Bregje Schipper wandelt wat af. Dan komt de vraag of je een app inzet om een route te volgen. Alternatieven zijn Komoot, Viewranger, Route.nl, Outdoor Active, Maps.me, Wikiloc, Alltrails, Wandelnet, Klompenpaden en nog vele andere. De laatste maanden hoor je veel positieve geluiden over de app Komoot die sinds begin 2020 ook ons land dekt. Komoot biedt gedetailleerde kaarten, informatie over wegtypen en ondergrond, hoogte profielen, integraties met Garmin en Polar en aan30 bevelingen van lokale kenners. Als je de route eenmaal gepland hebt, kun je deze met de app van Komoot navigeren – offline en met spraak navigatie - en als je wilt onderweg ook nog eenvoudig aanpassen. De app biedt veel foto’s, zodat je vooraf een indruk krijgt van de route. Outdoor Active wordt als suggestie gedaan, omdat hij net als Komoot heel goed de ondergrond visualiseert, iets dat ook trailrunners erg belangrijk vinden. Iemand anders noemt de fiets- en wandelapp Route.nl. Je kunt routes lopen die anderen hebben uitgezet, bestaande routes of zelf een route indienen. Maps.me wordt genoemd, waarmee je routes offline kunt navigeren als je het betreffende gebied van te voren uploadt. De app heeft een wereldwijde dekking en praktisch elk paadje staat er op. Boompjes Voor het herkennen van bomen en planten worden diverse alternatieven aangedragen, zoals Google Lens, Seek, Plantnet, Flora Incognita, Obsidentify en PictureThis. Deze laatste app werkt volgens de tipgever heel goed. PlantNet bevat veel bomen en planten, maar de eerste suggestie is niet altijd de goede, merkt iemand op. Beestjes Voor het herkennen van vogels worden veel alternatieven aangedragen zoals TjilpOMatic, Collins Bird Guide, Wadvogels en BirdNET. Ze zijn niet allemaal © Shutterstock © Shutterstock

Met apps kun je wandelingen verrijken. Toch kun je ook besluiten je telefoon gewoon lekker thuis te laten... even goed en zoals iemand opmerkt: ‘Een vogel heeft vrijwel nooit één geluid en veel apps vind ik niet compleet en zullen een geluid niet altijd accuraat herkennen.’ Apps zijn wel een handige tool tijdens het voorjaar als ze voluit zingen. De app die meerdere mensen noemen is BirdNET. Wadvogels wordt genoemd en is heel leuk tijdens de vogeltrekperiode. Het schijnt nog niet altijd even makkelijk te zijn om vogels te onderscheiden. Iemand merkt op: ‘Misschien is het mogelijk vogels al in verschillende gebieden in delen met mooie GPX-routes erbij zodat je van te voren al kunt inlezen welke vogels je tegen kunt komen en ze vervolgens in de app kunt opzoeken als je iets gespot hebt.’ Een app die daaraan tegemoet kan komen is wellicht Tuinvogels van Vogelbescherming, die je helpt om de meest voorkomende vogels rondom Natuurkampeerterreinen te herkennen. In de app vind je 93 vogelsoorten in beeld en geluid. In de app staan duidelijk beschrijvingen die je helpen om de vreemde vogel een naam te geven. Onderweg drinken en plassen Als je lang loopt en het weer zit mee, dan kan de watertappunten app uitkomst bieden. Hij is te downloaden op www.drinkwaterspots.nl. Je vindt er verrassend veel. Het hervullen van een fles is een mooi duurzaam alternatief ten opzichte van het kopen van meerdere flesjes drinken onderweg. Drink je vervolgens genoeg, dan krijg je vanzelf behoefte aan de Hoge Nood app, zodat je altijd een toilet in de buurt vindt. De app biedt een overzicht van ruim 9.500 openbare of semiopenbare toiletten. www.hogenood.nl/app Zwerfafval Zelf ben ik een groot fan van de Amerikaanse app Litterati voor rapers van zwerfafval. Je fotografeert met de app elk stukje afval dat je opraapt en voegt aan de foto’s gegevens toe over soort, merk en samenstelling. De app legt de vindplaats via gps vast op een kaart. Daardoor verzamelt de app gedetailleerde informatie over aard en locaties van zwerfafval. Het zijn gegevens die gemeenten en bedrijven kunnen helpen bij het maken van beleid. Bankjes Na een lange wandeling en veelvuldig bukken voor zwerfafval, tintelen je benen en wil je even recupereren met je thermoskannetje vol koffie. Dan kom je uit bij de app Alle Bankjes (niet beschikbaar op de iPhone) met meer dan 100.000 bankjes en andere rustplekken door heel Nederland. Gebruikers kunnen verdwenen bankjes melden of nieuwe bankjes toevoegen. Teken Als je veel wandelt, ben je vatbaar voor teken. Weet je hoe je ze moet verwijderen? Waar moet je op letten? Het is goed om bij te houden wanneer je gebeten bent, zodat je kan achterhalen of bepaalde symptomen samenhangen met een eerdere beet. De app Tekenbeet van de RIVM biedt uitkomst. Nood Zeker als je alleen wandelt en niemand weet waar je rondstruint, kan je telefoon uitkomst bieden in geval van nood. Iedereen weet dat, maar heb je het ook ingesteld? Met de SOS-functie kun je in geval van nood simpel en snel hulpdiensten inschakelen of een bericht versturen met locatiegegevens naar contacten. Nadat de SOS-functie is ingeschakeld, hoef je in geval van nood alleen maar drie of vijf keer snel op de aan- en uitknop te drukken. Er worden gegevens naar contactpersonen gestuurd die je vooraf hebt gekozen. Het gaat dan om de exacte locatie van de telefoon, foto’s van beide camera’s en een geluidsopname en een ‘Help mij’bericht via sms. Deze functie is niet bij alle telefoons helemaal gelijk dus even uitzoeken of een app downloaden. Een aantal apps waarmee je je wandelingen kunt verrijken. Toch kun je ook besluiten je telefoon gewoon lekker thuis te laten zoals een van mijn tipgevers meldt: ‘Ik zou zeggen, neem ook eens geen telefoon mee om gewoon lekker te genieten. Lekker struinen en weer bij je gevoel komen of gewoon gruwelijk verdwalen...’ 31 © Adobestock © Adobestock

Wandelen in Ons Binnenste Buitenland Je hoeft niet naar verre oorden te reizen om heerlijk te kunnen wandelen. In de gemeente Berg en Dal, gelegen in het Rijk van Nijmegen, kun je heerlijk wandelen met tóch dat buitenlandse gevoel. De regio staat niet voor niets bekend als Ons Binnenste Buitenland! We zetten de mooiste wandelingen voor je op een rij. Over toppen Hou je wel van wat uitdaging en ben je dol op hoogtemeters? Zet je tanden dan maar in de N70 natuurroute. Deze route start in het idyllische dorpje Beek-Ubbergen en loopt langs vele prachtige vergezichten vanaf een achttal ‘bergtoppen’. Deze wandeling is de klassieker onder de wandeltochten en door de inwoners van de gemeente in 2020 uitgeroepen tot ‘mooiste wandelroute’. Wandelen door wijngaarden Voor een goed glas wijn of een wijngaardwandeling hoef je niet naar Frankrijk of Italië. Dankzij de heuvels en bijzondere grondsoort is Groesbeek en omgeving de bakermat van prachtige wijnen in Nederland. Met zo’n 25 hectare wijngaard is dit inmiddels het grootste Wijndorp van Nederland. Zes wijnboeren maken hier een keur aan mooie wijnen. Kom zelf het Wijndorp Groesbeek al wandelend verkennen tijdens één van de mooie wijngaardwandelingen. De bekendste Groesbeekse wijnwandeling is gemaakt door wandelblogster ‘Wanda wandelt’ en is in 2019 bekroond als mooiste wandeling van Nederland! De route is ongeveer 13 kilometer. Onderweg wandel je door een bijzonder beeklandschap en langs groene weilanden. Op diverse plekken heb je zicht op het het Reichswald in Duitsland. De route start bij het Wijnbouwcentrum waar een groot deel van de wijnen van de wijngaarden uit de omgeving wordt gemaakt. Vind je 13 kilometer te lang? Er starten ook kortere routes vanaf het Wijnbouwcentrum. Kijk voor meer info op www.nederlandswijnbouwcentrum.nl. 32 ©Ministerie van Beeld ©Ministerie van Beeld

Struinen door ruige natuur De Millingerwaard is een uitgestrekt natuurgebied en maakt deel uit van de Gelderse Poort. Hier mag de natuur zoveel mogelijk haar gang gaan en jij ook! Je mag overal struinen. Het ene moment loop je langs moerassen en plassen, het andere moment wandel je door de oudheid. Stonehenge vind je hier niet maar wel Woodhenge! Bij baggerwerkzaamheden in de Waal zijn in 1995 tientallen eiken stammen opgegraven die maar liefst 8500 jaar oud zijn. Het zijn de oudste bomen van Nederland en overblijfselen van een voormalig hardhoutooibos. Als symbool voor het herstel van de natuur is een aantal van deze bomen als monument langs de rivier geplaatst. Zo heeft de Millingerwaard dus haar eigen Woodhenge. Wat een rijk dom dat je tussen al dit moois mag struinen! De rust en ruimte van de boerenlandpaden Beleef de rust en ruimte van Berg en Dal en wandel door weilanden en over akkers. Sinds 2009 zijn er kilometers aan boerenlandpaden te vinden in de Ooijpolder en Groesbeek. Ze leiden je langs landschapselementen die grondeigenaren zelf beheren. Wandelen over boerenland paden is een bijzondere belevenis! Zo kun je af en toe een kijkje nemen op een boerenerf en heb je prachtige vergezichten. De paden zijn te herkennen aan het bord ‘Boerenlandpad’. In de app van RoutAbel en op de website www.wandeleninbergendal.nl vind je vier boerenlandpaden. Toegankelijke routes voor iedereen Iedereen moet kunnen genieten van het prachtige landschap van Ons Binnenste Buitenland. Daarom werken we in Berg en Dal met diverse partijen aan toegankelijk toerisme en recreatie voor iedereen. Dus óók aan toegankelijke routes. Dat valt nog niet mee in het heuvel achtige en landelijke Berg en Dal, maar het begin is gemaakt en de wil is er! Meer informatie over toegankelijke routes en ander toegankelijk aanbod in Ons Binnenste Buitenland vind je op www.zorgeloos opvakantie.nl. Wandelen en culinair genieten Wil je genieten van de prachtige natuur, lekker wandelen en dan neerstrijken bij één van de meest bijzondere cafés of hotels? Wandel dan de Berg en Dalse kroegjesroute. Dit is een enthousiaste samenwerking tussen 9 super gezellige ‘kroegjes’ en ‘herbergen’ die door wandelroutes met elkaar verbonden zijn. In totaal biedt de route 300 kilo meter wandel plezier. Waar je ook loopt, het is in ieder seizoen volop genieten van het prachtige landschap en de natuur. Bij een aantal ‘kroegjes’ is het ook mogelijk te overnachten. Je kunt dan een aantal dagen afwisselend wandelen. De routes zijn gratis verkrijgbaar bij de aangesloten kroegjes of te downloaden op www.bergendalsekroegjesroute.nl en via de gratis IZI Travel app. Waar vind je de wandelingen in Ons Binnenste Buitenland? Je vindt deze en ruim 50 andere wandelingen op de website www.wandelen inbergendal.nl. Voor een mooie overnachtingsplek kijk je op www.vvvberg endal. nl. Trek je wandelschoenen maar aan en zoek een mooie wandelroute in Berg en Dal, Wandelgemeente van het jaar 2020. Welkom in Ons Binnenste Buitenland! 33 ©David Brand

Nieuwe NS­route ‘Duinen van Zoutelande’ Route NS-wandeling ‘Duinen van Zoutelande’ Traject Vlissingen ­ Westkapelle Totale afstand van de route 19 km Markering: wit-rood (Nederlands Kustpad) en de markering van Wandelnetwerk Zeeland Routebeschrijving en kaart: De routebeschrijving, kaart en het GPSbestand van deze route zijn te downloaden via www.wandelnet.nl/wandelroute/1329/ Duinen-van-Zoutelande De routebeschrijvingen, kaarten, achtergrond- en OV-informatie zijn ook opgenomen in de gids van het Nederlands Kustpad deel 1. Bløf wist het al: aan de Zeeuwse kust is het goed toeven. ‘Ik ben blij dat je hier bent’, zo luidt de tekst van de hit ‘Zoutelande’. Struinen over het strand, steile duinen beklimmen en je verwonderen over grote schepen die af en aan varen over de Westerschelde. Dat zijn de ingrediënten van de nieuwe NS­wandeling ‘Duinen van Zoutelande’. Wie kent ze niet: de populaire NS-wandelingen. Ze worden bij Wandelnet gemaakt, in opdracht van de NS. En beschreven, gecontroleerd en gemarkeerd door vrijwilligers. Banjer over het strand, luister naar het geluid van de vogels in de duinen en vergaap je aan de zeeschepen op de Westerschelde op weg naar de haven van Antwerpen. zoals een OV-fiets, een deelauto, gebruikmaken van P+R op een parkeerterrein bij een station of het reizen met bus, tram en metro.” ‘Ik ben blij dat de wandelaars hier zijn’, grapt ze verwijzend naar de tekstregel ‘Ik ben blij dat je hier bent’ uit de populaire hit ‘Zoutelande’ van Bløf. De band zingt over een verliefd stel dat neerstrijkt in het oude strandhuis van vader. € 6,34 KORTING Speciale aanbieding gids Nederlands Kustpad deel 1: € 6,34 korting Lezers van ‘te voet’ kunnen de wandelgids van het Nederlands Kustpad nu met korting bestellen. Deze gids is te bestellen in de webwinkel op www.wandelnet.nl voor € 15,00 incl. verzendkosten (normaal € 21,34) met de couponcode: Zomer Je kunt ook gebruik maken van onderstaande bon. Vul de bon in en stuur deze naar Wandelnet, Antwoordnummer 21, 3800 VB Amersfoort (een postzegel is niet nodig). Na ontvangst van je bestelling wordt de gids naar je toe gezonden, een factuur wordt bijgesloten. Naam: Adres: PC/Woonplaats: E-mail: Telefoonnr: Aantal gidsen: Over de route Via de boulevard in Vlissingen loop je naar het Nollestrand. Van begin tot eind volg je de wit-rode markeringen van het Nederlands Kustpad. Op de hoge duintoppen – de duinen van Zoutelande behoren tot de hoogste van ons land – geniet je van prachtige vergezichten over de druk bevaren Westerschelde. Aan de andere kant ligt het weidse land van Walcheren, met de kerktoren van Middelburg aan de horizon. De vuurtoren van Westkapelle, van verre al te zien, komt steeds dichterbij. Tijd over? Bezoek het Dijk- en Oorlogsmuseum in Westkapelle, dat vertelt over twee ingrijpende gebeurtenissen: de dijkversterking en de bombardementen in 1944. Nederlands Kustpad deel 1 (Zeeland - Zuid-Holland) 34 Nieuw concept De nieuwe NS-wandeling ‘Duinen van Zoutelande’ past goed in het nieuwe NS-concept: beginnen met je wandeling bij een station en eindigen bij een bus halte. Sietske de Vet is verantwoordelijk voor het jaarlijks ontwikkelen van de nieuwe routes en het onderhoud van de NS-wandelingen. “Het past precies in de plannen van NS om mee te bewegen met de veranderende behoeftes van de reiziger: meer gemak en flexibiliteit, van deur tot deur. Daarom stimuleert NS naast de vertrouwde treinreis ook andere diensten Weekendje weg Toegegeven, Vlissingen is voor de meeste mensen een eind reizen. Een goede reden om er een weekend Walcheren van te maken. Aan overnachtingsadressen langs de Zeeuwse kust, is geen gebrek; Zoutelande is een geschikte plek om te verblijven. Wist je overigens dat het in deze regio gemiddeld genomen mooier weer is dan elders in ons land? Vanwege de gunstige ligging is de temperatuur er iets hoger dan in andere Nederlandse kustplaatsen. Dus: pak je rugzak, trek de wandelschoenen aan, stap in de trein en kom naar Walcheren! Tip! Ontdek Zeeland te voet Vrijuit wandelen in een van de vele natuurgebieden of over het strand. Het Zeeuwse wandelnetwerk verbindt diverse wandelroutes. Die variëren van een kleine ronde tot meerdaagse wandelroutes voor een complete wandelvakantie. Zeeland ligt aan je voeten. Kijk voor meer informatie op: www.zeeland.com/nl-nl/visit/wat-te-doen/wandelen Deze bijdrage kwam tot stand met © Ad Snelderwaard/Wandelnet © Ad Snelderwaard/Wandelnet

Ommetjesappstress! Column John Jansen van Galen wandelt al zijn hele leven en schrijft daarover artikelen, columns en boeken. mooisteroutes.nl laat weten dat de mooiste wandelroute van 2021 bekend is. Prompt neem ik poolshoogte. Maar het pad van de wandelaar gaat niet altijd over rozen: net die week zijn er op de Veluwe ‘werkzaamheden’ aan het spoor en de treinen rijden om of met vertraging. Bovendien willen er veel passagiers mee. Uit coronavoorzorg neem ik 1e klas, maar dan verkondigt de conducteur dat iedereen daar mag gaan zitten en dat ik mijn toeslag terug kan krijgen, wat echter niet is wat ik beoogde. Enfin! Gebruikers van het openbaar vervoer krijgen het consigne uit de bus te stappen bij De Cantharel te Ugchelen. Dierbare herinnering! Ooit vestigden wij er na een wandeling met onze vriend de boswachter het wereldrecord op-jeeten-wachten: 3 uur en 15 minuten!!! Het personeel bleef alleraardigst en bood steeds excuses aan, alsmede drankjes van de zaak. Toen we tenslotte wilden afrekenen weigerde de pinautomaat dienst. Murphy’s Law in volle werking: anything that can go wrong, will go wrong. Ik zou jokken als ik schreef dat die route (‘Bruggelen, 14 km’) niet mooi is: jonggroen lentebos, kwinkelerende vogels in een bosgebied waar je je afvraagt waarom toch zo geklaagd wordt over te weinig bos in Nederland. Uren loop ik over bospaden en kom welgeteld zes andere wandelaars tegen, twee aan twee. Er is een Hollands bergpad, golvend over vroegere stuifduinen, een glooiend heideveld, de weiden en akkers van het landgoed. Een kasteeltje (Spelderholt: terras! koffie!), een landhuis dat rechtstreeks uit een Noors bouwpakket komt, een schattige boshoeve met het feodale merkteken op de blinden geschilderd. Is het ook de allermooiste route? Bestaan daar objectieve criteria voor? Er komen, net als bij het Songfestival en literaire prijzen, nominaties en een jury aan te pas. Spannend? Maar als dit de mooiste route van 2021 is, waarom is dan in 2022 weer een andere route het mooist? Moet misschien steeds een ander gebied aan bod komen? Anders wint de Kromme Rijn immers elk jaar. Dan nader ik in de routebeschrijving het eindpunt, een grote parkeerplaats, bezoekerscentrum, horeca en… een bushalte! Het is een raadsel waarom ik dan, met openbaar vervoer komend, moest beginnen bij De Cantharel? En kijk, daar komt de bus al aan! Bij nadere inspectie thuis op internet blijkt het in Nederland te wemelen van mooiste, beste et cetera wandelroutes. Het is kennelijk als met boksen waarbij je in dezelfde gewichtsklasse wel drie wereldkampioenen hebt, van verschillende sportbonden. Maar op de mooiste wandelroute ding ik, na vandaag, niets af. John Jansen van Galen Naam: Hendrik-Jan Martens Leeftijd: 47 jaar Beroep: Ondernemer Woonplaats: Leersum, Utrechtse Heuvelrug Bijzonderheden: Al voordat corona zich aandiende, wandel ik met zakenrelaties om te overleggen in mijn werk. Mijn bedrijf heet De Koers (www.dekoers.nl), wij maken roadmaps met, voor en tussen bedrijven, om strategische routes uit te laten stippelen, en mensen gezamenlijk duurzame stappen te laten zetten op welk thema dan ook. Totaal aantal kilometers: Duizenden voetstuk Wandelt sinds: ‘1982, toen ik als negenjarige bij de padvinderij ging. Of eigenlijk misschien nog wel eerder, want als kind liep ik altijd weg, daarom zetten mijn ouders mij vast aan een tuigje.’ Waarom wandelen: ‘Om te aarden, na al die ballen waar we altijd mee jongleren. Ik wil niet de hele tijd met mijn hoofd in de wolken, maar ook met mijn voeten in de aarde! Eén zijn met de natuur, aanwezig zijn, één met mijn gedachte... Soulfulness, voeding voor de ziel.’ Mooiste wandelervaring: ‘In Lappland, van Treriksroset naar Narvik door het Ovre Dividal nasjonalpark, dat was mijn eerste lange solotocht. Een prachtige uitgestrekte omgeving! Navigeren met kaart en kompas. Over bergen, langs meren, door moeras, langs stromende beekjes: het lekkerste water wat ik ooit heb gedronken. Kamperen op iedere gewenste plek, en in een enkele hut van de DNT (Den Norske Turistforening).’ Nooit weer: ‘Mijn maatje uit het oog verliezen. Ik deed op sneeuwschoenen een trektocht met hem bij -30 graden Celsius, ’s nachts kampeerden we in de open lucht aan een kampvuur. Op een gegeven moment zag ik vanaf een bergrug in een dal een hutje. Ik dacht dat hij het ook had gezien en mij volgde, maar had er niet met hem over gecommuniceerd. Als een gek ploeterde ik door het bos, maar eenmaal aan de andere kant, de schemer viel al in, zag ik geen hutje meer en was ik ook mijn maatje kwijt. Al schreeuwend naar elkaar hebben we elkaar weer gevonden. Hij bleek al bij het hutje te zijn. Een domme actie…’ To do: ‘The Pacific Crest Trail.’ 35

Vertreden langs het verleden van Marten Toonders vader In het spoor van Lutje Marten Het kerkje van Breede, onder de rook van Warffum, is het beginpunt van onze wandeling. De fotograaf en ik volgen de route die is opgehangen aan Marten Toonder senior (1879­1965), de vader van de schepper van Tom Poes, Koning Hollewijn en Kappie. Dit jaar is het tachtig jaar geleden dat Tom Poes voor het eerst werd gepubliceerd. Tekst: Gerrit Jan Zwier Foto’s: Marcel Schaap Onze gids en toeverlaat is de biografie die Erik de Graaf over senior schreef, gepubliceerd in 2015, die als ondertitel ‘van eierzoeker tot zeekapitein’ mee kreeg. Hierin volgt hij de levensloop van zijn hoofdpersoon op de voet. Het is een prachtig verhaal geworden, vol details over het destijds armoedige leven op het Hogeland, waar herenboeren de lakens uitdeelden en het gewone volk van hun gunsten afhankelijk was. Sommigen weken uit naar Rottumeroog, waar ze in dienst traden van de voogd, die de baas was in weer een heel andere wereld. Ook de jonge Marten schraapte daar jarenlang als eierraper en koeienherder wat broodnodige pecunia bij elkaar. Breedenborg Op oude ansichtkaarten is naast het kerkje een school en de bijbehorende meesterswoning te zien. De twee laatste gebouwen zijn al jaren geleden afgebroken. De pastorie staat er nog, net zo witgepleisterd als het kerkje, dat is voorzien van een kleurig klokkentorentje. Tussen zijn zesde en tiende levensjaar liep Marten van zijn huis in Warffum naar de school in Breede - niet geregeld, want hij werd in die jonge jaren ook als knechtje bij boeren uitbesteed. Hij kwam dan langs de Breedenborg, een kapitale boerderij, die omringd wordt door sloten en een gietijzeren hek met vergulde wapenschilden. Door honger gedreven liep zijn grootmoeder, bij wie hij inwoonde, hier eens over de oprijlaan en vroeg bij de voordeur om een aalmoes. De dienstbode stopte die, na overleg met mevrouw, met een nurks gezicht in haar hand. Na afloop schaamde groetmoeder zich diep: ‘Een gulden gegeven door een vrouw, die miljoenen bezit, maar met zo weinig naastenliefde dat ze niet eens een opbeurend woord van troost kon geven.’ 36

informatie De beschreven wandeling is ongeveer zeven kilometer lang. De Marten Toonder senior Wandeling is te vinden op internet. Helaas is die nooit verder ontwikkeld en ingevuld. Alle informatie is afkomstig uit de biografie Marten Toonder senior van Erik de Graaf. Het startpunt is bij het kerkje van Breede, waar voldoende parkeerplaatsen aanwezig zijn. In het dorp kom je langs verschillende terrassen die in deze coronatijd ook weer bediend worden. Misschien rumoerden er toen ook al reigers en roeken in de toppen van de bomen. Een lichte knoflookgeur waait ons tegemoet, afkomstig van dichte plekken witbloeiende daslook. Een echte stinzenplant, net als holwortel en bostulp, al spreekt men in Groningen liever niet van stinzenflora maar van borgflora. Onwettig kind Een asfaltpad scheert langs pas geploegde akkers en een paar knusse huisjes in de richting van het Warffumerbos. Op de horizon houdt de forse kerktoren van het wierdendorp Warffum de wacht. Hier en daar wijst een witrood bandje de wandelaar erop dat hij zich op het Wad- en Wierdenpad bevindt. Bij de spoorlijn leidt de Onderdendamsterweg ons naar het dorp. Op de Pastorieweg vinden we na enig zoeken een langgerekt wit huisje met een opvallende gele voordeur aan de zijkant. De eigenaar woonde destijds met zijn vrouw en zes kinderen in het voorhuis. Dat bestond uit anderhalve kamer en een zoldering. In het achterhuis woonden Liesbet en Fredrieks Postema met hun vier opgroeiende kinderen. Daar beviel haar dochter Martje op 16 november 1879 van een gezond, maar onwettig kind. Daarna ontvluchtte ze het huis en keek haar leven lang niet meer om naar haar eerstgeborene. De vader is altijd onbekend gebleven. Maar biograaf Erik de Graaf vermoedt dat Martje, die als dienstmeid bij een ‘dikke boer’ werkte, door een boerenzoon of knecht is verkracht. ‘Het kwam vaak voor dat dienstmeiden ongewenst zwanger raakten in het boerenbedrijf,’ schrijft hij. ‘Soms van een boerenknecht, maar ook niet zelden van de baas zelf.’ Grootvader Fredrieks, die timmerman van beroep was, werkte geregeld op Rottumeroog. Dat schiep enige ruimte in het overvolle achterhuis. Een paar jaar later kwam hij in een vliegende storm, samen met vier andere werknemers, op zee om het leven. Voogdhuis Op dat moment had grootmoeder Liesbet met haar kinderen en ene kleinkind, dat Lutje Marten werd genoemd, al haar intrek genomen in een huisje aan de Westervalge. Aan het eind van de negentiende eeuw lag dat nog buiten het dorp. Nu ligt het aan de rand ervan, aan een straat waaraan ook het Hogeland College en de bibliotheek een plek hebben gevonden. Het huis, dat de vorm heeft van een boerderijtje met opvallend gele kozijnen, was eigendom van de voogd. Hij bezat ook het Voogdhuis in de flauw glooiende Oosterstraat, die de wandelaar er nog eens aan herinnert dat hij zich op een kunstmatig opgeworpen heuvel bevindt. ‘De oude voogden betrokken de dorpsboerderij na hun pensionering en de dienstdoende voogden logeerden er als ze op bezoek in Warffum waren,’ staat er in de biografie. ‘De kinderen van de voogd woonden in de Oosterstraat bij hun grootouders om in Warffum naar school te gaan. Op het eiland was ten slotte geen onderwijs mogelijk.’ Een gevelsteen aan de zijkant van het huis herinnert aan voogd Klaas Guitjes van Dijk (1803-1886). De familie Van Dijk vormde, voordat de familie Toxopeus haar intrede deed, generaties lang een ware voogdendynastie. Eierzoeker Op tienjarige leeftijd vertrok Lutje Marten naar het eiland. In De oudste ochtend geeft senior samen met zijn zoon Jan Gerhard Toonder, een schitterend beeld van zijn leven op Rottumeroog. Vooral het rapen van meeuweneieren, een belangrijke inkomstenbron voor de voogd, was een spektakel op zich. Marten liep altijd op blote voeten, om zijn leren schoenen tegen het zoute water te beschermen. Kreeg hij het koud, dan stapte hij even in een warme koeienvlaai. Het zou nog jaren duren voor hij van het land naar het scheepsdek overstapte en zich in Delfzijl bij de Zeevaartschool zou aanmelden. En het zou nog veel langer duren voordat zijn zoon Marten Toonder hem als Kappie en kapitein Wal Rus zou vereeuwigen. Kerkhof Ter afronding slaan we in de Noorderstraat af naar de begraafplaats. Het gaat ons om de oude grafzerken - smalle stenen waarop de namen van de doden in sierlijke zwarte letters staan vermeld. Na even zoeken vinden we de namen van Martje Postema en Eisse Toonder. Eisse is de man met wie Martje later in het huwelijk trad en die er geen bezwaar tegen had om zijn achternaam aan Lutje Marten te schenken. Geen van beiden wilde echter ooit contact met dit ongewenste kind. 37

Column Slakkentempo Lidewey van Noord (1985) is freelance journalist en schrijft boeken over uiteenlopende onderwerpen. Haar solowandelingen door de Piëmontese Apennijnen vormden de inspiratiebron voor haar meest recente boek Alleen op avontuur. Kijk voor meer informatie op lideweyvannoord.nl. Op de eerste maandag van maart beklom ik Monte Tobbio (1092 meter). Drie jaar lang had ik de hoogste berg in de omgeving tijdens mijn wandelingen in Piëmont vanuit de verte gezien, maar voordat ik terugkeerde naar Nederland, wilde ik het kerkje op de top van dichtbij bekijken. De klim was pittig, het pad lag vol keien, maar na twee uur afzien zat ik in de luwte van het kerkje heel tevreden van het uitzicht te genieten. Die avond schreef ik een wensenlijstje voor de zomer in mijn agenda: Pieterpad, Pennine Way, Camino del Norte, St. Olavsleden. Eén van die tochten. De dag erna lijnde ik de hond van de buren aan voor een urenlange voettocht door de steile heuvels achter ons huis. Had iemand me toen verteld dat het voorlopig mijn laatste wandeling zou zijn, dan had ik het niet geloofd. Op vrijdag kreeg mijn buurman koorts. De dorpsdokter plaatste hem en zijn gezin preventief in quarantaine. Zaterdagochtend liet ik hun hond uit en kwam na een kwartier volledig bezweet thuis. We testten positief. Ik was zelf verbaasd over hoe ik daarvan schrok. Sinds een jaar eerder op honderd kilometer van ons dorp de eerste Europese patiënt werd gediagnostiseerd met covid-19, was ik heel voorzichtig geweest, maar had ik mezelf ook voor de gek gehouden, besefte ik. Ik heb het vast al gehad. Als ik het krijg, reageer ik vast als een twintigjarige, met een verkoudheidje. Niets bleek minder waar. Toen ik na een paar dagen lichte griepverschijnselen dacht het ergste te hebben gehad, begon het pas. Het gevoel dat ik een veel te strak korset droeg, het naar adem happend wakker worden, extreme vermoeidheid, pijn op mijn borst, een hartslag die maar niet omlaag ging. Hoewel de intensiteit van de klachten is afgenomen, zijn ze er nog altijd. Ik dacht dat het simpelweg een kwestie zou zijn van mijn conditie en kracht weer opbouwen, maar elke inspanning leidt tot een terugslag. Op goede dagen een wandelingetje van hooguit drie kilometer, in slakkentempo, meer zit er niet in. Begin maart was ik nog een kerngezonde jonge vrouw die bergen beklom. Als ik nu een wandelaar zie, voel ik een diepe jaloezie. Never let your memories get bigger than your dreams, schreef iemand mij. Dus soms pak ik mijn lijstje erbij. Pieterpad, Pennine Way, Camino del Norte, St. Olavsleden. Het voelt alsof er staat: Maan, Mars, Venus, Jupiter. Lidewey van Noord loopbaan Jan Fokke Oosterhof (1975) is ondernemer, extreemsporter, avonturier, schrijver, spreker, expeditieleider, poolreiziger en… loper. Om te aarden en het hoofd leeg te krijgen, gaat hij lopen. Liefst lang, conform het adagium van Kierkegaard: ‘I have walked myself into my best thoughts, and I know of no thought so burdensome that one cannot walk away from it.’ De titel van zijn laatste boek is dan ook Rennen voor je leven. Contemplatie Contemplatie is een mooi woord dat stamt van het Latijnse contemplatio. Letterlijk betekent het: scheiden van iets uit zijn omgeving. Wandelen is wat mij betreft een van de beste manieren om te contempleren. Lezen ook. In dat kader permitteer ik me om een deze column een boek centraal te stellen dat niet eens over wandelen gaat. Het is wél het mooiste boek dat ooit over contemplatie is geschreven. Als avonturier is een van mijn voorbeelden de markante Franse schrijver Sylvain Tesson. Hij contempleert door zich voor zijn 40e levensjaar zes maanden op te sluiten in een blokhut in Siberische Wouden. Tesson trekt zich terug in een boswachtershuisje aan het Baikalmeer. Als schrijver legt hij maanden tevoren al een leeslijst aan, waaraan hij zich te zijner tijd kan overgeven. Wat volgt, is een zes maanden durend relaas van literaire beschouwingen vanuit zijn hutje; wodka, observaties van ruige natuur, wodka, stilte, wodka, strooptochten door het kreupelhout, wodka, wild. De tijd lijkt voortdurend te vertragen, het is een intense reis naar binnen. Het brengt prachtige, niet van enige romantiek verschoonde passages voort die blijven nagalmen in je hoofd. ‘…Retraite is rebellie. Wie in een blokhut gaat wonen, verdwijnt van de controlepanelen. De kluizenaar wist zichzelf uit. Hij stuurt geen digitale tekens meer, geen telefoonsignalen, geen bancaire impulsen. Hij doet afstand van iedere identiteit. Het is een soort hacking, maar dan omgekeerd; hij stapt eruit…’ Is dit niet waar we stiekem behoefte aan hebben in deze rare tijden? Ik wel in ieder geval. ‘…Op 1000 meter hoogte klim ik naar de rotsgraat die evenwijdig aan de dalweg loopt. De kartelrand van de granieten kam steekt af tegen het meer. Sommigen van mijn vrienden leven alleen daarom: om naar grote hoogten te klimmen, waar de koude lucht in je neus prikt, zwevend tussen hemel en aarde, in een rijk van abstracte vormen, zonder geuren. Als ze weer naar beneden afdalen, vinden ze dat het leven stinkt. In de stad kunnen alpinisten niet aarden. Tussen de rotsblokken die uit de sneeuw steken maak ik een vuur voor een kop thee. Op dit soort dagen in de bergen geniet ik zuiver en alleen van het feit dat ik besta. In je eentje, met het meer aan je voeten, een saffie roken; niets of niemand tot last zijn, naar niemand hoeven luisteren, niets anders willen dan wat je op dat moment ervaart, en weten dat de natuur ons niet afwijst. Je hebt maar drie dingen nodig in het leven: zon, mooi uitzicht, en in je benen de verzuurde herinnering aan de inspanning…’ Meer dan ooit gun ik mensen dit boek. Jan Fokke Oosterhof © Lode Greven 2020

voor wie echt van wandelen houdt… tevoetonline.nl inspireert. 39 © Shutterstock

VELUWE OUTDOOR TOTAAL CONCEPT VOOR AL UW WANDELINGEN Het Veluwe Outdoor Totaal Concept heeft tot doel om de juiste schoen voor uw voeten te vinden voor uw wandeling. De vragen die daarbij beantwoord worden zijn: welke soort wandelingen gaat u maken, wat is de maatvoering van uw voet (lengte breedte wreefhoogte) en welk type inlegzool past bij u. Wandelt u met pijn? blaren? Dan zoeken we samen uit hoe uw wandelplezier nog groter wordt. VOOR IEDERE VOET EEN PASSENDE SCHOEN Wij zijn gespecialiseerd om voor alle type voeten zoals ‘standaardvoet’ ‘moeilijke voet’ ’brede voet’ en voor voeten met enkel- en gewrichtsproblemen een goed passende schoen te vinden. Dit doen we door te luisteren naar uw wensen en het maken van een voetscan. Door jarenlange ervaring kunnen wij u goed adviseren welke schoen voor u het meest geschikt is. Of u nu wandelt op asfalt, in het bos in de bergen of het lopen van een meerdaagse trektocht in het hooggebergte, wij hebben de juiste schoenen. Door onze voorraad van ca. 250 modellen van laag, halfhoog tot hoog en van soepel tot stijgijzervast hebben wij bijna altijd de schoen voor u! Maat 36 t/m 54 (UK 3,5 t/m 17). Mocht er een aanpassing nodig zijn aan de schoenen zoals oogjes i.p.v haakjes, extra verstevigde zolen, verhogingen i.v.m. beenlengte-verschil, klittenband-sluiting, wij verzorgen alles voor u inclusief exact op maat gemaakte steunzolen die meestal door uw aanvullende ziektekostenverzekering vergoed wordt. VOETSCAN VOOR ADVIES OP MAAT 250 MODELLEN OP VOORRAAD STATIONSLAAN 41A, 8071 CK NUNSPEET, 0341270847 WWW.BREDEWANDELSCHOENEN.NL WWW.VELUWE-OUTDOOR.NL

1 Online Touch

Index

1. 1
2. 2
3. 3
4. 4
5. 5
6. 6
7. 7
8. 8
9. 9
10. 10
11. 11
12. 12
13. 13
14. 14
15. 15
16. 16
17. 17
18. 18
19. 19
20. 20
21. 21
22. 22
23. 23
24. 24
25. 25
26. 26
27. 27
28. 28
29. 29
30. 30
31. 31
32. 32
33. 33
34. 34
35. 35
36. 36
37. 37
38. 38
39. 39
40. 40

Home