NOVEMBER 2023 JAARGANG 14 NR 2 BVL - Tijdschrift voor LACTATIEKUNDIGEN BVL
We weten dat zachte ontlasting vaker voorkomt bij borstvoeding. Daarom is het zo belangrijk om Pampers Premium Protection luiers met een unieke Derma Comfort toplaag te gebruiken. DERMA COMFORT Toplaag Geef baby's onze N°1 in bescherming De Derma Comfort toplaag bevat absorberende poriën die vocht en ontlasting onmiddellijk van baby’s huid weghouden en dit in de kern vasthouden. Zie zelf het verschil EEN ANDER VOORAANSTAAND MERK
BVL Vanwege de redactie Beste leden, T . erwijl de bomen langzaam maar zeker hun kleurige bladerdracht verliezen, schrijven we dit voorwoord voor opnieuw een mooie editie van het tijdschrift. De lange winteravonden bieden tijd en gelegenheid om een waaier aan wetenschappelijke informatie over diverse aspecten van borstvoeding te vergaren. Voordat we verder ingaan op de inhoud, willen we de aandacht vestigen op het Elacta congres, dat in 2024 in samenwerking met BVL doorgaat in Luik. Op 17 en 18 mei heb je de kans om heel wat internationale sprekers te beluisteren en om collega's uit heel Europa te ontmoeten. Het eerste artikel belicht de uitdaging van het begeleiden van neurodivergente ouders bij borstvoeding. Lucy Ruddle gaf hierover een boeiende lezing op het Elacta congres in Bremen in 2022. Veerle Van Bocxstaele schreef hier een interessant artikel over. Wat zijn de richtlijnen rond chirurgische ingrepen bij vrouwen die borstvoeding geven? Ze kunnen variëren en zijn niet altijd voldoende gekend. Prof. Eline Tommelein brengt ons een samenvatting van het artikel dat zij, samen met enkele co-auteurs, schreef over dit onderwerp. Voeden in Verbinding is een mooi initiatief dat mama’s samen brengt en verbindt, en tegelijk borstvoeding normaliseert en in de kijker zet. Initiatiefnemer Lies Roelens vertelt er ons alles over. De verkooppraktijken van de kunstvoedingsindustrie en hun effect op borstvoeding, het blijft een actueel onderwerp. The Lancet publiceerde in 2023 een serie artikelen rond dit onderwerp. Astrid De Brabandere vatte ze samen. Moeder zijn en borstvoeding geven brengt bij de meeste mama’s een goed gevoel teweeg. Maar het kan ook anders lopen… Minke Siesling neemt ons mee naar een mama die zich touched out voelt. Het laatste Elacta tijdschrift was volledig gewijd aan de de verschillende facetten van ondersteuning bij het stoppen met borstvoeding. Christel Geebelen en Astrid De Brabandere vatten een selectie uit het tijdschrift samen voor jullie. Het volledige Engelstalige tijdschrift is beschikbaar en te downloaden op het ledendeel van de website van BVL. Een plekje zoeken om jouw baby te voeden als je op stap bent, het is niet altijd eenvoudig. Wij zetten graag de mooiste plekjes in de kijker. Ken jij ook zo’n plekje? Deel een foto en wat informatie en wie weet vind je het borstvoedingsplekje uit jouw regio in de volgende editie! De mondgezondheid van kinderen die borstvoeding krijgen verdient aandacht en mag zeker niet verwaarloosd worden. Prof. Eline Tommelein, Prof. Dominique Declerck en Bregje Hoogmartens brengen ons op de hoogte van de laatste inzichten en delen ook praktische tips. We wensen jullie een prettig eindejaar en een hoopvol 2024! De redactie 3 BVL-TIJDSCHRIFT VOOR LACTATIEKUNDIGEN 2023 JG 14 NR 2
41 28 18 Slechts één op de twee pasgeborenen wordt binnen het eerste levensuur aan de borst gelegd. Eén op de drie baby's in lage- en middeninkomenslanden (LMIC's) krijgt gedurende de eerste drie levensdagen andere vloeistoffen dan moedermelk, een praktijk die het risico op mislukken van de borstvoeding vergroot. Alleen op melkbasis Alle LMIC's Hogere middenklasse inkomen Lager middeninkomen Laag inkomen 0% 341.3 US$ miljard Wereldwijd gaat naar schatting 341,3 miljard dollar per jaar verloren door niet-gerealiseerde voordelen voor de gezondheid en de menselijke ontwikkeling, als gevolg van ontoereikende investeringen in het beschermen, bevorderen en ondersteunen van borstvoeding. 20% ˛40% 60% 80% 100% Het geven van melkvoeding anders dan borstvoeding in de kraamkliniek wordt sterk in verband gebracht met een vertraagde start van de borstvoeding. 80% Elke prelacteale voeding 60% 40% 20% 0% 0% 20% 40% 22 60% Vroege start van borstvoeding 80% 16 42 Alleen op waterbasis Beide (op melk- en waterbasis) Geen 50 47 15 BVL-TIJDSCHRIFT VOOR LACTATIEKUNDIGEN 2023 JG 14 NR 2 4
BVL Tijdschrift voor Lactatiekundigen Inhoud 06 Hoe je lactatiebegeleiding bij moeders met neurodivergentie optimaliseren? 16 Praktijkvoering bij chirurgische ingrepen van vrouwen die borstvoeding geven 18 Voeden in Verbinding: samen borstvoeding geven om te normaliseren 22 De 2023 Lancet series over borstvoeding 28 Ondersteunen wanneer borstvoeding op zijn einde komt 41 Borstvoedingsplekje in de kijker 42 Mondgezondheid van de baby en peuter die borstvoeding krijgt 50 Column: Touched out 5 BVL-TIJDSCHRIFT VOOR LACTATIEKUNDIGEN 2023 JG 14 NR 2
BORSTVOEDING EN NEURODIVERGENTIE Hoe je lactatiebegeleiding bij moeders met neurodivergentie optimaliseren? Veerle Van Bocxstaele, IBCLC, MSc, Vroedvrouw Tijdens het ELACTA congres 2022 in Bremen gaf Lucy Ruddle, een Engelse lactatiekundige IBCLC en moeder van 2 zonen, een lezing over het ondersteunen van borstvoeding bij neurodivergente ouders. Ze is zelf gediagnosticeerd met ‘attention deficit hyperactivity disorder’ (ADHD) en doorspekt haar presentatie met haar eigen ervaringen. Deze lezing zette aan tot een zoektocht in de wetenschappelijke literatuur over dit onderwerp. Het doel van dit artikel is te schetsen wat bedoeld wordt met neurodivergente aandoeningen met in het bijzonder autisme en ADHD en wat deze moeders ervaren, alsook de specifieke ervaringen tijdens de lactatieperiode. Tevens worden er tips aangereikt om de lactatiekundige zorg beter op deze moeders af te stemmen zodat deze moeders alle kansen krijgen om lang borstvoeding te geven. Situering problematiek neuro-divergentie Definitie Het Instituut voor de Nederlandse taal beschrijft neurodivergent als “afwijkend van het gemiddelde voor wat betreft neurologische, sociale of cognitieve ontwikkeling; met een neurologische, sociale of cognitieve ontwikkeling die verschilt van het gemiddelde of 'de norm'; met een net iets anders werkend brein dan gemiddeld” (Neurodivergent, 2023) . Enkele types van neuro-divergentie zijn autisme, Sensory Processing Disorder (SPD), ADHD, dyspraxie, pathological demand avoidance, het syndroom van Tourette en dyslexie. Wat ook als neurodivergent kan beschouwd worden is obsessive compulsive disorder, borderline personality disorder, dissociative disorder en bipolar disorder (Ruddle, 2022). In dit artikel wordt dieper ingegaan op autisme, SPD, ADHD en dyspraxie (DCD of developmental coordination disorder). BVL-TIJDSCHRIFT VOOR LACTATIEKUNDIGEN 2023 JG 14 NR 2 6 Prevalentie Autisme komt voor bij 1-2 % van de populatie en wordt vaker gediagnosticeerd bij mannen dan bij vrouwen, namelijk 3 mannen versus 1 vrouw (Loomes et al., 2017). Een kwart van de moeders met een kind met autisme herkennen autistische trekken bij zichzelf (Grant et al.,2022). Volgens Ruddle(2022) komt SPD voor bij 16 % van de UK populatie. ADHD is een vaak voorkomende ontwikkelingsstoornis en heeft afhankelijk van de bron een prevalentie van 3% tot 6,8% in de volwassen populatie wereldwijd. Hoewel het een zeer erfelijke aandoening is, screenen veel onderzoeken met betrekking tot ADHD niet voor ADHD bij de ouders (Freund-Azaria et al, 2022; Kittel-Schneider et al., 2021). Dyspraxie of DCD heeft een prevalentie van 5-6 % (Freund-Azaria et al., 2022; Dyspraxie, 2023).
Problematiek eigenaardig woordgebruik; Het probleem bij neurodivergente vrouwen is dat ze vaak laat hun diagnose krijgen. In hun jeugd krijgen ze vaak een etiket opgeplakt van gevoelig, dwaas, onhandig en/of vreemd. Wanneer ze de reacties bij hun kind zien, gaan ze opzoekingswerk doen en herkennen sommige reacties bij zichzelf als kind, waardoor het idee groeit dat de baby het misschien van de ouder heeft geërfd. Sommige moeders krijgen hun diagnose nadat hun kind is gediagnosticeerd (Talcer et al., 2023). Deze moeders kampen vaak met een laag zelfbeeld en veronderstellen dat eventuele problemen hun eigen schuld zijn. Ze spreken dit uit als ‘ik pas niet in deze wereld’, “ik ben overgevoelig”, “ik overdrijf”, “ ik dacht dat ik gek was”. Dit kan er toe leiden dat deze vrouwen pijn en angst niet rapporteren maar het probleem bagatelliseren. Het krijgen van een diagnose helpt deze moeders tot zelfacceptatie en tot het ontwikkelen van nieuwe copingstrategieën (Ruddle, 2022; Talcer et al., 2023). Hoe herkennen? Vrouwen met autisme Definitie “Autisme is een geestelijke ontwikkelingsstoornis waarbij iemand een sterk afwerende en afsluitende houding aanneemt t.o.v. de realiteit van de omgeving; indrukken van deze omgeving worden ziekelijk verwerkt als gevolg van stoornissen en beperkingen in de wederkerige sociale contacten, de talige en niet-talige communicatie en door beperkte en rigide patronen van interesse en gedrag”. “Er zijn stoornissen op drie gebieden: 1. sociale interacties: stoornissen in oogcontact, gelaatsuitdrukking, lichaamshouding en gebaren, geen relaties aanknopen die passen bij het ontwikkelingsniveau; 2. communicatie: achterstand in taalontwikkeling, stereotiep en herhaald taalgebruik of 7 3. voorstellingsvermogen: sterke preoccupatie met stereotiepe en beperkte patronen van belangstelling, vasthouden aan niet-functionele routines of rituelen, stereotiepe en zich herhalende motorische maniërismen (bijvoorbeeld fladderen, draaien met hand of vingers of complexe bewegingen met het hele lichaam) “(Pinkhof Geneeskundig woordenboek, 2023). Herkennen bij vrouwen Vrouwen en meisjes met autisme presenteren zich zeer verschillend van mannen en jongens (Allely, 2019). Hierdoor wordt de diagnose bij meisjes vaak pas gesteld als ze volwassen zijn of zelfs helemaal niet (Samuel et al., 2022). Vrouwen met autisme kunnen een label van angstig of verlegen hebben in plaats van autisme. Vrouwen kunnen zeer vaardig zijn in het verbergen van hun autistische eigenschappen om stigma te vermijden. Dit doen ze bijvoorbeeld door het kopiëren van lichaamstaal, oefenen in het maken van oogcontact, repetitieve bewegingen verbergen (o.a. wiegen, knakken met vingers, op tenen lopen, aan haren trekken, over huid wrijven), meelachen ook al begrijpen ze de grap niet en repeteren van ‘passende’ antwoorden voor gesprekken. Het verbergen van dit gedrag kan leiden tot angst, depressie, uitputting en burnout (Ruddle, 2022). Vrouwen met autisme voelen zich vaak niet gehoord maar wel beoordeeld. Dit maakt dat ze aarzelen om hun diagnose bekend te maken. Borstvoeding Borstvoeding is een zeer lichamelijke en zintuiglijke ervaring. Het verwerken van die ervaringen wordt door moeders met autisme als één van de grootste uitdagingen ervaren. Het risico op de afkeer van borstvoeding komt doordat ze een inwendig en overweldigend gevoel kunnen ervaren om de baby weg van hun borst te willen. Aangezien de signalen van de baby voor een neuro-divergente moeder als onvoorspelbaar overkomen, is voeden op vraag een andere BVL-TIJDSCHRIFT VOOR LACTATIEKUNDIGEN 2023 JG 14 NR 2
BORSTVOEDING EN NEURODIVERGENTIE Informatie over jezelf als lactatiekundige Bied op één pagina je profiel aan met een foto en een viertal zinnen? Geen volledig verhaal, geen overbodige dingen. Ik ben …. (zij) Ik ben lactatiekundige (IBCLC) sinds ……..jaar Ik ben ook opgeleid als Heb je bezorgdheden of vragen over onze sessie, bel me op nummer…… Informatie over het consult Geef aan hoe lang een consult duurt en wat ze kunnen verwachten. Lucy Ruddle geeft volgende concrete voorbeelden: • Als ik meer dan 10 minuten later zal zijn, dan stuur ik je een bericht. • Ik zal bij jou zijn gedurende één à twee uren. • Ik zal een masker dragen indien noodzakelijk. • Ik zal een tas bij me hebben met zaken zoals handschoenen voor een oraal onderzoek, een voedingsspuit, informatiebrochures, een gehaakte borst, …. • Ik zal je veel vragen stellen en zal dicht bij jou zitten terwijl je de baby voedt. • Wanneer je je ongemakkelijk voelt op enig moment of je wilt dat ik stop met iets te doen, vertel het me. Ik zal het niet erg vinden. Aandacht voor taal De communicatie dient kort, direct en specifiek te zijn, best gevolgd door geschreven informatie (Grant et al., 2022). Het is bijvoorbeeld beter om het volgende te formuleren “Als er melk verwijderd wordt uit de borst, wordt er melk aangemaakt” dan "als je borstvoeding geeft, vertelt de verwijderde melk je lichaam om meer melk aan te maken voor later" (Ruddle, 2022). Soms zijn gesloten vragen gemakkelijker voor ouders. Bij een moeder met autisme kan je bijvoorbeeld gerichte zintuiglijke vragen stellen over de ervaring van nattigheid op de huid, het gewicht van BVL-TIJDSCHRIFT VOOR LACTATIEKUNDIGEN 2023 JG 14 NR 2 14 het kind op het lichaam en het gevoel van huid op de huid, enz. zodat ze zich geaccepteerd voelt (Miller, 2023). Miller (2023) attendeert ook op de uitdagingen die zich voordoen wanneer het zenuwstelsel niet snel sensorische input registreert of erop reageert. Dit kan lijken op vertraagde perceptie van borstvolheid, pijn of uitdagingen bij het interpreteren van signalen van baby's. Met andere woorden aandacht voor hypo-sensitiviteit. Hou een zorgplan eenvoudig Voor sommige zorgvragers is het belangrijk om goed in volgorde aan te geven wat ze moeten doen. Zie hier een voorbeeld: • Start met de baby minstens 8 keer per dag aan te leggen; • Maak dan een afspraak met de huisdokter voor begin volgende week voor de bloedafname; • Tot slot: contacteer me met het resultaat van de bloedname en met het gewicht van de baby over 7 dagen. Besluit Het herkennen, erkennen en ondersteunen van moeders met een vorm van neurodivergentie kan deze moeders een goede ondersteuning bieden tijdens de lactatiekundige zorg. De aanpassingen in een lactatieconsult kunnen ook zinvol zijn voor neurotypische moeders.
Referenties Allely CS (2019) Understanding and recognising the female phenotype of autism spectrum disorder and the “camouflage” hypothesis: a systematic PRISMA review. Adv Autism 5(1):14–37. https:// doi. org/ 10. 1108/ AIA- 09- 2018- 0036 Dyspraxia. Geraadpleegd op 26 april 2023 via https://my.clevelandclinic.org/health/ diseases/23963-dyspraxia-developmental-coordination-disorder-d cd Freund-Azaria, A., Bar-Shalita, T., Regev, R., & Bart, O. (2022). The Role of Motor Coordination, ADHD-Related Characteristics and Temperament among Mothers and Infants in Exclusive Breastfeeding: A Cohort Prospective Study. Int J Environ Res Public Health, 19(9). doi:10.3390/ijerph19095509 Grant, A., Jones, S., Williams, K., Leigh, J., & Brown, A. (2022). Autistic women's views and experiences of infant feeding: A systematic review of qualitative evidence. Autism, 26(6), 1341-1352. doi:10.1177/13623613221089374 Kittel-Schneider, S., Quednow, B. B., Leutritz, A. L., McNeill, R. V., & Reif, A. (2021). Parental ADHD in pregnancy and the postpartum period - A systematic review. Neurosci Biobehav Rev, 124, 63-77. doi:10.1016/j.neubiorev.2021.01.002 Loomes, R., Hull, L., & Mandy, W. P. L. (2017). What Is the Male-to-Female Ratio in Autism Spectrum Disorder? A Systematic Review and Meta-Analysis. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 56(6), 466–474. https:// doi.org/10.1016/J.JAAC.2017.03.013 Neurodivergent. Geraadpleegd op 26 april 2023 via https://neologismen. ivdnt.org/article/neurodivergent NHS, Geraadpleegd op 26 april 2023 via https://www.nhs.uk/conditions/developmental-coordination-disorder-dyspraxia-in-adults/ Pinkhof Geneeskundig Woordenboek geraadpleegd op 26 april 2023 via https://www.pinkhof.eu/pages/search.aspx Pohl, A. L., Crockford, S. K., Blakemore, M., Allison, C., & Baron-Cohen, S. (2020). A comparative study of autistic and non-autistic women's experience of motherhood. Mol Autism, 11(1), 3. doi:10.1186/s13229-019-0304-2 Ramirez, C.A., Garner, C.D., Krutsch, K., & Hale, T. W. (z.j.) ADHD Medications and Breastfeeding geraadpleegd op 30 oktober 2024 via https://www.infantrisk.com/content/ adhd-medications-and-breastfeeding. Ruddle, 2022. Supporting Neuro-Divergent Breastfeeding parents. Bijdrage gepresenteerd op het ELACTA congres van mei 2022 te Bremen. Samuel, P., Yew, R. Y., Hooley, M., Hickey, M., & Stokes, M. A. (2022). Sensory challenges experienced by autistic women during pregnancy and childbirth: a systematic review. Arch Gynecol Obstet, 305(2), 299-311. doi:10.1007/s00404-02106109-4 Stiller, G. (2023) Autism and Lactation: Top 5 Things You Need to Know as a Lactation Consultant. Geraadpleegd op 26 april 2023 via https://uslca.org/amplify/autismandlactation/ Talcer, M. C., Duffy, O., & Pedlow, K. (2023). A Qualitative Exploration into the Sensory Experiences of Autistic Mothers. J Autism Dev Disord, 53(2), 834-849. doi:10.1007/s10803021-05188-1 Wat is SPD? Geraadpleegd op 26 april 2023 via https://www.rijndam.nl/specialismen-behandelingen/kinderrevalidatie/ sensory-processing-disorder-sp d/wat-is-spd/ 15 BVL-TIJDSCHRIFT VOOR LACTATIEKUNDIGEN 2023 JG 14 NR 2
CHIRURGISCHE INGREPEN De huidige praktijkvoering bij chirurgische ingrepen van vrouwen die borstvoeding geven Samenvatting van “Health Care Providers’ Perspective and Knowledge about Peri-Surgical Medication and Practices in Breastfeeding Women” (Lena De Hondt, Santina Lisa Gorsen, Patrick Verburgh, Kristien De Paepe, Joke Muyldermans, Eline Tommelein, 2023). International Journal of Environmental Research and Public Health 2023, 20, 3379. Op dit moment bestaan er verschillende richtlijnen met aanbevelingen ter ondersteuning van borstvoeding en de keuze van medicatie wanneer een moeder een chirurgische ingreep ondergaat. Deze aanbevelingen zijn doorgaans gebaseerd op drie belangrijke aspecten: (1) de farmacodynamiek en farmacokinetiek van medicatie, (2) beperkte studies over de concentraties van medicatie in moedermelk, en (3) zeldzame effecten op zuigelingen. Toch ontbreekt het vaak aan praktische informatie over hoe deze richtlijnen in de dagelijkse zorgpraktijk moeten worden toegepast, en er is eveneens beperkte kennis over het verstandige gebruik van anesthetica tijdens de periode van borstvoeding. Het hoofddoel van de huidige studie was om de kennis en de huidige praktijkvoering van zorgverleners te onderzoeken, gezien vanuit hun perspectief. Daarom hebben we gekeken naar de algemene opvattingen van zorgverleners over borstvoeding en onderzochten we specifiek hoe goed ze op de hoogte zijn van het gebruik van anesthetica, analgetica en adjuvantia bij moeders die borstvoeding geven tijdens een (veralgemeende) verdoving. Materialen en Methodes We voerden een cross-sectionele studie uit in Vlaanderen door vragenlijsten te versturen naar zorgverleners (huisartsen, specialist-artsen (anesthesisten, gynaecologen, verloskundigen, orthopedisten, spoedartsen, artsen die op de intensieve zorg werken, kinderartsen), lactatiekundigen, tandartsen, (peri-operatieve) verpleegkundigen en vroedvrouwen). De studie peilde naar de demografische gegevens van de verschillende deelnemers, hun mening over borstvoeding en de voordelen ervan voor de gezondheid, de huidige praktijkvoering met betrekking tot borstvoedende vrouwen die (chirurgische) ingrepen ondergaan en de specifieke kennis over het gebruik van medicatie tijdens de borstvoeding. BVL-TIJDSCHRIFT VOOR LACTATIEKUNDIGEN 2023 JG 14 NR 2 16 Resultaten en discussie 291 zorgverleners vulden de vragenlijst in. Bijna alle deelnemers erkenden de superioriteit van borstvoeding en het belang van voortzetting ervan na een chirurgische ingreep, hoewel zeer weinig deelnemers op de hoogte waren over de beschikbare richtlijnen. De verschillende adviezen die de voortzetting van borstvoeding ondersteunen wanneer een chirurgische ingreep gepland staat, wordt door minder dan de helft van de zorgverleners routinematig toegepast. Bovendien lijken zeer weinig vrouwen in de vruchtbare leeftijd routinematig te worden bevraagd of ze borstvoeding geven. Veel zorgverleners achtten hun kennis over borstvoeding goed, hoewel een aanzienlijke hoeveelheid medicatie onjuist werd geclassificeerd of waarvan werd aangegeven dat het niet gekend
is. De kennis over de verenigbaarheid van borstvoeding met frequent gebruikte geneesmiddelen zoals amoxicilline, paracetamol en ibuprofen was dan weer wel goed. Voor het merendeel van de andere geneesmiddelen gaven zorgverleners aan de informatie te moeten opzoeken, maar ze lijken dan weer niet op de hoogte welke bronnen ze daarvoor kunnen raadplegen. Minder dan 15% van de deelnemers gaf aan dat er tijdens hun academische opleiding voldoende aandacht wordt besteed aan medicatiegebruik tijdens de borstvoeding en ongeveer 90% is geïnteresseerd in meer informatie over dit onderwerp. Conclusie We kunnen concluderen dat zorgverleners in het algemeen te weinig parate kennis hebben over het rationele gebruik van medicatie en de zorgverlening bij vrouwen die borstvoeding geven en een chirurgische ingreep moeten ondergaan. De ontwikkeling van een alomvattende richtlijn en het opnemen van deze richtlijn in de basis- en postacademische opleiding wordt aanbevolen. Aanbevelingen voor de zorgverlener • Overweeg indien mogelijk regionale of epidurale anesthesie. • Schakel een lactatiekundige in. Bevraag eventueel de materniteit indien je geen lactatiekundige kent. • Bij twijfels over de compatibiliteit van medicatie met borstvoeding kunnen de volgende bronnen geraadpleegd worden: Lactmed, e-Lactantia, InfantRisk Center, Motherisk, Cybele, Lareb • Laat toe dat het kindje samen met een verantwoordelijke volwassene meegaat naar het ziekenhuis om tijdens de 17 BVL-TIJDSCHRIFT VOOR LACTATIEKUNDIGEN 2023 JG 14 NR 2 geplande ingreep te zorgen voor het kind dat borstvoeding krijgt. • De moeder moet de mogelijkheid hebben om net voor de ingreep het kindje aan te leggen of af te kolven wanneer nodig om overvulling van de borsten te voorkomen. Voorzie indien nodig kolfapparatuur (kolftoestel, bewaarcontainers, etc) voor de vrouw die borstvoeding geeft. • Voorzie adequate bewaarmogelijkheden voor afgekolfde moedermelk die voor of na de ingreep afgekolfd wordt alsook voor moedermelk die tijdens of na de ingreep aan het kind wordt gegeven als de moeder (nog) niet in staat is om borstvoeding te geven. • De moeder moet de mogelijkheid krijgen om borstvoeding te geven of af te kolven zodra ze wakker en alert is. Indien het kind niet aanwezig is in het ziekenhuis, wordt het aangeraden om elke 3 à 4 uur af te kolven.
VOEDEN IN VERBINDING Voeden in Verbinding: samen borstvoeding geven om te normaliseren Lies Roelens, Voeden in Verbinding Voeden in Verbinding ontstond in 2021 in Gent en wordt intussen elk jaar tijdens de Wereldborstvoedingsweek georganiseerd op verschillende locaties in Vlaanderen, Brussel en Nederland. Het was de Oost-Vlaamse fotografe Josefien Tondeleir (The Breast Feed) die ervan droomde om het hele park in Gent te vullen met voedende ouders op bankjes. In 2021 zette ze in Gent “Voeden in Verbinding” op poten en al snel sprongen ook Antwerpen, Leuven en Hasselt op de kar. Meer en meer steden en gemeenten volgden het voorbeeld en zo werd in 2023 tijdens de Wereldborstvoedingsweek al op 21 locaties in Vlaanderen, Brussel en Nederland op hetzelfde moment gevoed. Samen borstvoeding geven Ook Lies Roelens, zaakvoerder van Mamado, organiseert jaarlijks dit event in Roeselare. “Borstvoeding geven is vaak een van de moeilijkste en mooiste uitdagingen die je aangaat. Je leert het door het te doen, maar ook door het te zien doen. Daarom is het zo belangrijk om met elkaar te kunnen verbinden rond het geven van borstvoeding en alles wat daarbij komt kijken”, vertelt ze. “Voeden in Verbinding wil borstvoedende ouders met elkaar in contact brengen zodat ze ervaringen kunnen uitwisselen, de zichtbaarheid van borstvoeding in het openbaar verhogen en ook de schoonheid van borstvoeding vieren, delen en in de kijker zetten.” De actie verwelkomt alle personen die borstvoeding geven. Of dat nu via kolven is, gedoneerde melk, of rechtstreeks aan de borst. Ook wie de actie een warm hart toedraagt, of professioneel bezig is met borstvoeding, is meer dan welkom. Fotograaf Lauren Fay BVL-TIJDSCHRIFT VOOR LACTATIEKUNDIGEN 2023 JG 14 NR 2 18 Praktisch is het voor de organisatoren en trekkers telkens wel een uitdaging. “De eerste grote uitdaging is ongetwijfeld de zoektocht naar een overzichtelijk en toegankelijk communicatieplatform. De groep vrijwilligers wordt elk jaar groter en een goede communicatie is dan enorm belangrijk. Ook willen we in de toekomst werkgroepen opzetten om de taken beter te verdelen. Dit jaar hadden we voor het eerst ook bijzonder slecht weer en gezien we met onze actie de zichtbaarheid van borstvoeding in het openbaar willen verhogen is dit een belangrijk werkpunt. We willen nadenken over hoe we dit doel ook kunnen bereiken met onze actie bij slecht weer. Momenteel is Voeden in Verbinding nog een feitelijke vereniging en willen we er werk van maken om een vzw te worden.”
Kleuters aan de borst Niet alleen pasgeborenen, ook peuters en kleuters aan de borst moeten genormaliseerd worden, vinden veel mama’s die deelnemen aan Voeden in Verbinding. Ondanks bewustwording en de raad van de Wereldgezondheidsorganisatie om - indien mogelijk - borstvoeding te geven tot de leeftijd van 2 jaar, geven mama’s met een peuter/kleuter aan de borst regelmatig aan vreemde blikken te krijgen als ze hun kindje in het openbaar aan de borst leggen. Mensen vinden het vaak raar als het een kind ouder dan zes maanden of een jaar is. “Het zou fijn zijn als het normaal werd om een ouder kind aan de borst te zien, zonder dat dat met een oordeel komt.” "Bij kleinere baby's vinden mensen het nog oké, maar vanaf een half jaar komen de blikken", ondervond een deelnemende mama. "Dan vragen ze of het nog wel nodig is, want dat je kind toch al patatjes eet. Mijn zoontje heb ik meer dan een jaar borstvoeding gegeven en mijn dochter zelfs meer dan 2 jaar. Ondertussen weet mijn familie wel dat ze bij mij niet meer moeten afkomen met opmerkingen. Ga maar op je gemak boven zitten, zeiden ze. Ik vroeg me dan af waarom, want ik zat goed in de zetel", lacht ze. Nieuwe norm? De borst of de fles, in onze westerse maatschappij wordt kunstvoeding nog steeds beschouwd als de norm. Je ziet het vaker in het straatbeeld, op tv en in kinderboekjes dat een baby een fles kunstvoeding krijgt aangeboden in plaats van borstvoeding. Toch zijn er kleine veranderingen die een wereld van verschil kunnen maken. “Een goede ondersteuning vanaf de start is zo belangrijk”, zegt Lies. “Alle vroedvrouwen (zowel eerstelijns als op materniteit), gynaecologen en kinderartsen zouden pro borstvoeding moeten zijn, ze moeten beschikken over een stevige kennis en bereid zijn om hier de nodige tijd in te investeren en de moeders te ondersteunen. Moeders de kans geven om langer thuis te blijven en de kolfpauzes op het werk niet beperken tot negen maanden, zou ook al een grote stap vooruit zijn. Wanneer borstvoeding de norm zou zijn, is 19 “Borstvoeding is een mooie maar soms ook moeilijke uitdaging. Je leert het pas echt door te doen én te zien doen.” Fotograaf Stephanie Vercoutere kunstvoeding de uitzondering. Dit zou de algemene kennis over borstvoeding bij de bevolking vergroten en moeders zouden zich veel meer gesteund voelen. Kennis over borstvoeding zou ook binnen het medische vakgebied en medische opleidingen wijdverspreid zijn om beter te kunnen ondersteunen. We zouden veel omzichtiger omspringen met kunstvoeding, en marketing en reclame er rond zou aldus niet aan de orde zijn”, stelt Lies. BVL-TIJDSCHRIFT VOOR LACTATIEKUNDIGEN 2023 JG 14 NR 2
VOEDEN IN VERBINDING Op 4 augustus vindt Voeden in Verbinding 2024 plaats Verspreid het nieuws en motiveer alle borstvoedende mama’s om deel te nemen aan een bijeenkomst van Voeden in Verbinding in hun buurt. Laat hen ervaringen uitwisselen en verbinden met andere mama’s. Die verbinding is zo belangrijk om begrepen te worden en verder te doen. BVL-TIJDSCHRIFT VOOR LACTATIEKUNDIGEN 2023 JG 14 NR 2 20 Fotograaf Stephanie Vercoutere
Love doesn’t need to hurt. NEW 0% Lanoline PROTECT - 100% VEGAN Voor de verzorging van droge en gevoelige tepels bij borstvoeding Multi-Mam, n°1* adviesproduct van materniteiten, lactatiekundigen & vroedvrouwen Direct soothing effect KOMPRESSEN 100% NATUURLIJK Voor de behandeling & herstel van tepelkloven én het voorkomen van infecties. Verkrijgbaar in de apotheek Vraag uw stalenpakket aan via ilse.saenen@bomedys.be * Rondvraag omtrent Multi-Mam kompressen (door Bomedys)
2023 LANCET SERIES De 2023 Lancet series over borstvoeding De 2023 Lancet Series over borstvoeding, gelanceerd in februari 2023, is een serie bestaande uit 3 artikels die het belang van borstvoeding exploreert, aanklaagt hoe borstvoeding onvoldoende naar waarde geschat wordt door regeringen en de gezondheidszorg en hoe het geëxploiteerd wordt door de kunstvoedingsindustrie. We vertaalden de editorial van The Lancet, die deze serie samenvat. De roofzuchtige tactieken van de commerciële kunstvoedingsindustrie onthullen Gedurende tientallen jaren heeft de commerciële kunstvoedingsindustrie onderhandse verkoopstrategieën gebruikt, ontworpen om misbruik te maken van de angsten en bezorgdheden van ouders op een kwetsbaar moment. Het doel is dat het voeden van jonge kinderen kan omgezet worden in een multi-miljarden dollar industrie. De immense economische macht die de commerTypisch gedrag bij baby’s zoals huilen, lastig zijn en slecht slapen ’s nachts wordt door de kunstvoedingsindustrie afgeschilderd als pathologisch en aangeduid als redenen om kunstvoeding te introduceren ciële kunstvoedingsindustrie opbouwde, wordt gebruikt op politiek vlak om te verzekeren dat deze sector ondergereguleerd is en dat diensten die borstvoeding ondersteunen ondergefinancierd zijn. Dit zijn de grimmige bevindingen van de 2023 Breastfeeding Series, gepubliceerd in The Lancet in februari 2023. De serie bestaat uit drie delen en schetst hoe typisch gedrag bij baby’s zoals huilen, lastig zijn en slecht slapen ’s nachts door de kunstvoedingsindustrie afgeschilderd wordt als pathologisch BVL-TIJDSCHRIFT VOOR LACTATIEKUNDIGEN 2023 JG 14 NR 2 22 en aangeduid wordt als redenen om kunstvoeding te introduceren, terwijl dit soort gedrag in werkelijkheid vaak voorkomt en bij een normale ontwikkeling hoort. Kunstvoedingsproducenten claimen echter dat hun producten ongemakken kunnen verlichten of het nachtelijk slaappatroon kunnen verbeteren. Zij suggereren dat kunstvoeding hersenontwikkeling kan stimuleren en intelligentie kan verbeteren, terwijl al deze beweringen ongefundeerd zijn. Kunstvoeding wordt verder ten gelde gemaakt door kruispromotie van zuigelingenvoeding, opvolgmelk, peuter- en groeimelk via het gebruik van dezelfde branding en opeenvolgende nummering, met als doel loyaliteit tot het merk op te bouwen. Dit is echter een flagrante poging om de wetgeving die reclame op zuigelingenvoeding verbiedt te omzeilen. Borstvoeding heeft bewezen gezondheidsvoordelen bij zowel hoge als lage inkomensgroepen: het vermindert zowel infectieuze kinderziektes, mortaliteit en ondervoeding als het risico op obesitas op latere leeftijd. Moeders die borstvoeding geven hebben minder risico op borsten eierstokkanker, diabetes type 2 en hart- en vaatziekten. Toch krijgt minder dan 50% van de baby’s wereldwijd borstvoeding volgens de aanbevelingen van de Wereld Gezondheid Organisatie, wat leidt tot economische verliezen van bijna 350 miljard US$ elk jaar. Ondertussen genereert de kunstvoedingsindustrie jaarlijkse inkomsten van ongeveer 55 miljard US$, waarvan ongeveer 3 miljard US$ per jaar uitgegeven wordt aan
marketing. De dubieuze verkooppraktijken van de commerciële kunstvoedingsindustrie worden erger gemaakt door lobbying, vaak heimelijk via beroepsorganisaties en front organisaties, tegen het versterken van wetten die borstvoeding beschermen en tegen strengere voedingswetgeving. In 1981 aanvaardde de World Health Assembly de Internationale Gedragscode voor het op de markt brengen van vervangingsmiddelen voor moedermelk, een reeks van richtlijnen om ongepaste verkooptechnieken van kunstvoeding te verhinderen. Het bevat het verbod op publieke reclame van kunstvoeding en het promoten van kunstvoeding binnen de gezondheidszorg zoals het verbannen van gratis staaltjes aan moeders, gezondheidswerkers en gezondheidsinstellingen; geen promotie van kunstvoeding binnen gezondheidsdiensten en geen sponsoring van de kunstvoedingsindustrie van gezondheidswerkers of wetenschappelijke bijeenkomsten. Ondanks herhaalde oproepen aan regeringen om de aanbevelingen van de Code te integreren in de wetgeving, hebben slechts 32 landen wettelijke maatregelen die grotendeels in lijn zijn met de Code. 41 landen hebben wetgeving die in matige wijze overeenkomt met de Code en 50 landen hebben geen enkele wetgeving hieromtrent. Dit heeft tot gevolg dat de Code regelmatig met de voeten getreden wordt, zonder enige sanctie. Het vooropstellen van handelsbelangen boven gezondheid kwam op de voorgrond in 2018, toen ambtenaren van de Verenigde Staten dreigden met handelssancties en het terugtrekken van militaire hulp voor Ecuador, tenzij het land een resolutie van de World Health Assembly om borstvoeding te beschermen en promoten dat zij wilden invoeren liet vallen. Sommige lobbygroepen van de commerciële kunstvoedingsindustrie gaven negatief advies tegen het verbeteren van verlof voor ouders. De duur van betaald moederschapsrust is gecorreleerd met de prevalentie en duur van borstvoeding. De afwezigheid van of ontoereikend betaald moederschapsrust dwingt veel moeders om snel na de bevalling terug te gaan werken. Het gebrek aan geschikte plaatsen om borstvoeding te geven of melk af te 23 kolven op de werkplaats en het gebrek aan mogelijkheden om moedermelk te bewaren op het werk, betekent dat borstvoeding geen haalbare optie is voor veel vrouwen. Sommige vrouwen kiezen ervoor om geen borstvoeding te geven, of zijn er niet toe in staat. Gepercipieerde druk of het onvermogen om borstvoeding te geven, zeker indien dit haaks staat op de wensen van de moeder, kan een schadelijk effect hebben op haar mentale gezondheid. Er moet zorg voorzien worden om alle moeders zo goed mogelijk te ondersteunen in hun keuzes. Vrouwen en gezinnen maken beslissingen rond zuigelingenvoeding op basis van de informatie die zij krijgen. Kritiek op de agressieve verkooppraktijken van de commerciële kunstvoedingsindustrie mogen niet geïnterpreteerd worden als kritiek op vrouwen. Alle informatie die gezinnen krijgen over zuigelingenvoeding moet correct zijn en onafhankelijk van invloed van de industrie om geïnformeerde beslissingen te verzekeren. Marketing door de kunstvoedingsindustrie is een veelzijdig, onderling verbonden en machtig systeem dat bewust de verlangens en ambities van ouders exploiteert. Onder de Conventie van de Rechten van het Kind hebben regeringen een plicht om misinformatie aan te pakken. Regeringen moeten zonder uitstel de Code verwelkomen opdat producenten die misleidende beweringen maken over hun producten hiervoor tot verantwoording geroepen worden. BVL-TIJDSCHRIFT VOOR LACTATIEKUNDIGEN 2023 JG 14 NR 2
ONDERSTEUNING BIJ EINDE BORSTVOEDING Ondersteunen wanneer borstvoeding op zijn einde komt Vertaald en samengevat door Astrid De Brabandere, lactatiekundige, en Christel Geebelen, lactatiekundige IBCLC Stoppen met borstvoeding is zwaar. Zowel de moeder die het proces van spenen op een liefdevolle en sensitieve manier wil aanpakken, als de moeder die vaststelt dat haar kind plots geen behoefte meer blijkt te hebben aan de borst, heeft er moeite mee. En aangezien meer moeders langer borstvoeding willen geven, krijgen lactatiekundigen ook steeds vaker hulpvragen bij het afbouwen van borstvoeding. Het tijdschrift van ELACTA “Lactation & Breastfeeding” volume 35 staat in het teken van dit thema. Het ELACTA tijdschrift is beschikbaar in het ledendeel op onze website. In dit artikel belichten we enkele van de diverse benaderingen die aan bod komen. ELACTA Tijdschrift QR code scannen, inloggen in ledendeel, kies bij de drie streepjes rechtsboven voor BVL-Tijdschrift voor Lactatiekundigen en kies dan het Elacta-tijdschrift. Of kies voor Ledendeel, Elactamagazine en kies dan Elacta magazine 2023 – 1, daar vind je trouwens ook de andere Elacta magazines sinds 2014. “Niet aanbieden, niet weigeren”, een speenmethode? “Niet aanbieden, niet weigeren” wordt als liefdevolle en zachte speenmethode beschreven in 'The Womanly Art of Breastfeeding', een boek BVL-TIJDSCHRIFT VOOR LACTATIEKUNDIGEN 2023 JG 14 NR 2 28 dat de kennis en filosofie van La Leche League samenvat. In de praktijk blijken deze vier, op het eerste gezicht heel simpele woorden, voor misvattingen en misinterpretaties te zorgen. Lactation & Breastfeeding publiceerde twee perspectieven over deze boodschap. Enerzijds brengen ze de kritische blik van Emma Pickett die, naast het runnen van een eigen praktijk als IBCLC-lactatiekundige, gedurende 15 jaar moedergroepen begeleidde als vrijwilliger bij de Association of Breastfeeding Mothers. Momenteel schrijft zij haar vierde borstvoeding boek met als thema het ondersteunen van ouders bij het beëindigen van borstvoeding. Je kunt haar volgen op Twitter als @makesmilk en op Instagram als emmapickettibclc. In februari 2022 weidde ze een blog op haar website www.emmapickettbreastfeedingsupport.com aan de methode “Niet aanbieden, niet weigeren”. Daar tegenover stellen ze de nuancerende kijk van Carina Maylahn, Eva Stroh en Gisela Skupin, alle drie actieve leden en (gewezen) coördinator binnen La Leche League-Duitsland. Zij leggen uit wat er werkelijk bedoeld, en vooral ook niet bedoeld wordt met “niet aanbieden, niet weigeren” als speenmethode. Pickett stelt dat deze methode nauwelijks een speenmethode genoemd kan worden, zelfs voor ouders die mild en door het kind geleid ouderschap praktiseren. Volgens haar is deze methode zeker niet bedacht door een werkende moeder, een moeder die te kampen heeft met aversie of
door een borstvoedende moeder met een 2-jarig kind dat om de 30 à 40 minuten om de borst vraagt. Zij vindt het verre van een efficiënte, noch een praktische methode. Vooral tijdens de pandemie, zo stelt ze, was ze getuige van moeders die hun eigen behoeften uit het oog verloren en uiteindelijk in een situatie belandden waarbij ze zich onwennig voelen bij het bepalen van grenzen of bij het recht om soms “nee” te zeggen. Responsief voeden en reageren op kind signalen hoeft niet gedurende de hele lactatieperiode voort te duren en soms moeten we ouders toestaan om ook eens egocentrisch te zijn. Dat kan betekenen dat de ouder ervoor kiest om borstvoeding af te bouwen. Maar ook dat de ouder strenger wordt over het geven van borstvoeding of dat de ouder borstvoeding geeft op een manier die voor iedereen werkt. Dit impliceert dat de ouder in het bepalen van eigen grenzen misschien ervoor kan kiezen om net wél aan te bieden wanneer het moment of de locatie beter uitkomt, waarmee Pickett dus “niet aanbieden” in vraag stelt. Pickett houdt bovendien niet van de woordkeuze “niet weigeren”. Het woord weigeren klinkt brutaal en egoïstisch, vindt ze. Bovendien kan het vervangen van een borstvoeding door een knuffel of een voorleesmoment moeilijk “weigeren” genoemd worden. Zelfs voor een moeder die niet actief borstvoeding wil afbouwen, is het oké om soms aan te geven dat ze geen zin heeft om borstvoeding te geven. Ook al kan dat gepaard gaan met frustratie, het maakt deel uit van eerlijk en gezond ouderschap. “Hoe kan je je kind stimuleren in zijn ontwikkeling naar empathie en emotionele intelligentie als je als ouder niet mag tonen dat jouw emoties er ook toe doen?”, vraagt ze zich af. Relaties zijn gebaseerd op het stellen van grenzen en op eerlijk communiceren over je emoties. Pickett besluit dat wanneer een moeder zich goed voelt bij borstvoeding en niet wenst af te bouwen, ze steeds moet bedenken dat eigen behoeften er ook toe doen. Wil ze daarentegen borstvoeding wel beëindigen en worstelt ze met het borstvoedingspatroon van het kind, 29 dan eindigt ze beter niet bij de methode “niet aanbieden, niet weigeren”, maar zoekt ze best verder hulp. Carina Maylahn, Eva Stroh en Gisela Skupin stellen dat het niet eenvoudig is om in de jungle van opties een strategie te vinden waar elke ouder zich goed bij voelt. Vroeg of laat, zeggen ze, zal Responsief voeden en reageren op kind signalen hoeft niet gedurende de hele lactatieperiode voort te duren en soms moeten we ouders toestaan om ook eens egocentrisch te zijn elke ouder die hulp zoekt bij het afbouwen van borstvoeding zich de vraag moeten stellen wat primeert: zo snel mogelijk afbouwen of afbouwen op een zachte geduldige manier die de gevoelens van het kind niet schaadt. Betekent “de borst aanbieden” hetzelfde als blijven doorgaan met borstvoeding op vraag en zal het kind nog borstvoeding vragen wanneer het volwassen is? De auteurs stellen gerust. Elk kind zal stoppen met borstvoeding wanneer het er klaar voor is. De borst aanbieden is vrijwel altijd handelen in het belang en het welzijn van het kind. Maar net zo goed kan een moeder die worstelt met aversie of die tepelpijn ervaart tijdens een nieuwe zwangerschap het speenproces actief versnellen. De situatie van het ene borstvoeding duo ten opzichte van het andere kan zo divers zijn, dat er ook niet slechts één speenmethode kan zijn om aan ieders behoeften te voldoen. Verstaan we onder “niet weigeren” dat het kind te allen tijde borstvoeding moet krijgen wanneer het erom vraagt? Zeker niet. Elke moeder heeft persoonlijke grenzen die bepalen of ze ervoor kiest om op een bepaald moment borstvoeding te geven of niet. BVL-TIJDSCHRIFT VOOR LACTATIEKUNDIGEN 2023 JG 14 NR 2
ONDERSTEUNING BIJ EINDE BORSTVOEDING dium SPC) van cabergoline stelt dat dit product best niet gebruikt wordt bij vrouwen met zwangerschapshypertensie, zoals bijvoorbeeld pre-eclampsie of postpartum hypertensie, tenzij het potentiële voordeel opweegt tegen het mogelijke risico. Ernstige negatieve reacties zoals hypertensie, myocard infarct, stuipen, beroerte of psychiatrische aandoeningen werden gerapporteerd bij vrouwen in het postpartum die behandeld werden met cabergoline. Bij sommige patiënten werd het ontwikkelen van stuipen of een beroerte voorafgegaan door erge hoofdpijn en/of visuele stoornissen van voorbijgaande aard. De bloeddruk moet zorgvuldig opgevolgd worden na de behandeling. Bij ontwikkeling van hypertensie, suggestieve pijn in de borst, ernstige toenemende of onophoudelijke hoofdpijn (met of zonder visuele stoornissen) of aanwijzingen van toxiciteit van het centrale In een ideale wereld is het beter om de melkproductie traag te laten verminderen zenuwstelsel, mag de behandeling met cabergoline niet verder gezet worden en moet de patiënt meteen onderzocht worden. In onderzoeken in het postpartum met cabergoline, waren dalingen in de bloeddruk meestal asymptomatisch maar wel frequent eenmalig waargenomen 2 tot 4 dagen na de behandeling. Aangezien bloeddrukdalingen frequent voorkomen tijdens de kraamperiode, onafhankelijk van medicamenteuze behandeling, is het aanneembaar dat veel van de geobserveerde bloeddrukdalingen na de toediening van cabergoline niet veroorzaakt werden door de medicatie. Observatie van de bloeddruk, specifiek in de eerste dagen na de toediening van cabergoline, is aangeraden. Cabergoline kan ook depressie veroorzaken. Het besturen van motorvoertuigen moet vermeden worden. Mocht de moeder beslissen dat zij toch verder borstvoeding wil geven na het innemen van cabergoline, dan is voorzichtigheid aangeraden BVL-TIJDSCHRIFT VOOR LACTATIEKUNDIGEN 2023 JG 14 NR 2 38 aangezien er geen onderzoek voorhanden is naar de effecten van de dosis gebruikt om lactatie te onderdrukken op baby’s (Hale & Kutsch, 2022). Elactancia stelt dat “geen ongewenste effecten gerapporteerd werden bij borstgevoede kinderen wiens moeder behandeld werd met deze medicatie (of deze foutief toegediend kreeg) en die beslisten om verder borstvoeding te geven”. Toch raden zij aan om na inname 3-7 halfwaardetijden te wachten alvorens borstvoeding te geven. De halfwaardetijd van cabergoline is 63-69 uren. Hoewel bromocriptine en cabergoline een vergunning hebben in de UK om lactatie te onderdrukken, worden zij niet aangeraden voor het routineus gebruik bij vrouwen die beslisten om geen borstvoeding te geven. Evenzo voor pijn door postpartum stuwing, die met voldoende ondersteuning van borstvoeding en met eenvoudige pijnstilling adequaat behandeld kan worden. De terughoudende zuigeling spenen Posts op sociale media tonen vaak moeders die een aversie van borstvoeding ondervinden, soms rond de periode van de menstruatie, of omdat hun baby’s met de tepel “spelen”. Zij geven aan dat ze wanhopig willen stoppen met borstvoeding terwijl hun kindje verknocht blijft aan of zelfs afhankelijk is van borstvoeding. Discussies om hun kindje te overtuigen dat er geen melk meer is, worden ondermijnd wanneer het kind aanhapt en vaststelt dat er wel melk is. Deze moeders stellen vaak de vraag of medicatie nemen een optie is als een laatste redmiddel om de lactatie te onderdrukken Conclusie In een ideale wereld is het beter om de melkproductie traag te laten verminderen, door één borstvoeding per keer te laten vallen of door enkel te kolven of aan te leggen als de borst oncomfortabel vol is. Het kan soms nodig zijn om dit proces te bespoedigen, maar het blijft belangrijk om stuwing en mastitis te vermijden. Het is mogelijk om de borsten te behandelen zoals bij stuwing in de eerste dagen postpartum, met
De redactieraad is nog steeds op zoek eenvoudige pijnstilling en koude koolbladeren in een stevige maar passende BH. De moeder kan ook net genoeg melk afkolven om zich comfortabel te voelen. Noch de vochtinname van de moeder beperken, noch het gebruik van laxatieven om vocht uit het lichaam te verwijderen zullen helpen om de melkproductie te verminderen. De uiteindelijke keuze moet door de moeder gemaakt worden, nadat ze geïnformeerd werd over de neveneffecten van de medicatie en over alternatieve methodes om de melkproductie te verminderen. De beslissing om de melkproductie te stoppen met medicatie zou ook een definitieve beslissing moeten zijn, waarop moeders niet meer terugkomen. Referenties - Aljazaf K, Hale TW, Ilett KF, etal. Pseudoephedrine: effects on milk production in women and estimation of infant exposure via breastmilk. Br J Clin Pharmacol 2003;56(1):18–24. - Association for promotion of and cultural and scientific research into breastfeeding: Elactancia online database. www.e-lactancia. org/; revised 30.12.2022. - Bernard N, Jantzem H, Becker M, Pecriaux C, Bénard-Laribière A, Montastruc JL, Descotes J, Vial T; French Network of Regional Pharmacovigilance Centres: Severe adverse effects of bromocriptine in lactation inhibition: a pharmacovigilance survey. Br J Obstet Gynaecol. 2015;122:1244–1251. - Brockway, M., & Venturato, L. (2016). Breastfeeding beyond infancy: A concept analysis. Journal of Advanced Nursing, 72(9), 2003-2015. - Brown A: Why Breastfeeding Grief and Trauma Matter. Pinter and Martin 2019. - - Bumgarner NJ. Mothering Your Nursing Toddler. La Leche League International. 2000 - Eglash A: Treatment of maternal hypergalactia. Breastfeed Med 2014;9(9):423–425. - Electronic Medicines Compendium SPC: Bromocriptine. www. medicines. org.uk/emc/product/1202; revised 30.12.2022. E- lectronic Medicines Compendium SPC: Cabergoline. www.medicines.org. uk/emc/product/1691/ smpc; revised 30.12.2022. - Gribble KD: Mental health, attachment and breastfeeding: implications for adopted children and their mothers. Int Breastfeed J 2006;9;1(1):5. - Gust, K., Caccese, C., Larosa, A., & Nguyen, T. V. (2020). Neuroendocrine effects of lactation and hormone-gene-environment interactions. Molecular Neurobiology, 57(4), 2074-2084. - Hale TW, Krutsch K: Hale’s Medications & Mothers’ Milk. www.halesmeds.com/; revised 30.12.2022. - Hookway, L. (2020). Let’s talk about your new family’s sleep. Pinter & Martin. - Hookway, L. (2021). Still Awake. Pinter & Martin. - Hysing, M., Harvey, A. G., Torgersen, L., Ystrom, E., Reichborn-Kjennerud, T., & Sivertsen, B. (2014). Trajectories and predictors of nocturnal awakenings and sleep duration in infants. Journal of Developmental & Behavioral Pediatrics, 35(5), 309-316. - Joint Formulary Committee. British national formulary. about. medicinescomplete.com/#/browse/bnf; revised 30.12.2022. - Jones W: Lowering or stopping breastmilk supply. breastfeeding-and-medication.co.uk/factsheet/ breastfeeding-and-lowering-stopping-milk-supply; revised 30.12.2022. - Kellymom: Herbs that may decrease milk supply. kellymom. 39 com/bf/ got-milk/herbs_to_avoid/ ; revised 30.12.2018. - La Leche League International: The Womanly Art of Breastfeeding. 2010 - McAndrew F, Thompson J, Fellows L, Large A, Speed M, Renfrew MJ: Infant Feeding Survey 2010. Leeds: Health and Social Care Information Centre; 2012. - Newman J: The use of cabergoline (Dostinex) and bromocriptine (Parlodel) in breastfeeding women. Facebook. 08.05.2014. www.facebook. com/DrJackNewman/posts/ the-use-of-cabergoline-dostinex-andbromocriptine-parlodel-in-breastfeeding-wome/311003792384007/; revised 30.12.2022. - Oladapo OT, Fawole B: Treatments for suppression of lactation. Cochrane Database Syst Rev 2009;21;(1); CD005937. - Shrivastav P, George K, Balasubramaniam N, Jasper MP, Thomas M, Kanagasabhapathy AS: Suppression of puerperal lactation using jasmine flowers (Jasminum sambac). Aust N Z J Obstet Gynaecol 1988 Feb;28(1):68–71 - Yip, S. H., Romano, N., Gustafson, P., Hodson, D. J., Williams, E. J., Kokay, I. C., ... & Bunn, S. J. (2019). Elevated prolactin during pregnancy drives a phenotypic switch in mouse hypothalamic dopaminergic neurons. Cell Reports, 26(7), 1787-1799 naar enthousiaste medewerkers. Heb jij interesse om met een leuk team samen te werken rond wetenschappelijke artikels, in welke vorm ook, vraag gerust meer informatie via bvl.redactie@gmail.com. Je bent van harte welkom! BVL BVL-TIJDSCHRIFT VOOR LACTATIEKUNDIGEN 2023 JG 14 NR 2 ! W A R M E O P R O E P !
De nieuwe superieure kolfervaring DUBBEL AFKOLVEN voor meer melk in minder tijd!1 Freestyle™ Solo™ DRUKBEZETTE MOEDERS HEBBEN HUN HANDEN MEER DAN VOL! Onze compacte, lichte handsfree borstkolven combineren comfort, gebruiksgemak EER en op onderzoek gebaseerde technologieën voor een superieure kolfervaring. Ze passen in de broekzak van de moeder, en wegen daardoor niet op de borst. De nieuwe draagbare, anatomisch gevormde opvangcups 1P zijn uitzonderlijk licht. Ze zijn samengesteld uit slechts 3 te reinigen onderdelen, zijn voorzien van een stabiele onderkant om omvallen te voorkomen en hebben een capaciteit van 150 ml per cup. ONS ANATOMISCHE ONTWERP MAAKT HET VERSCHIL: Onze op onderzoek gebaseerde handsfree opvangcups zijn ontworpen om plaatselijk samendrukken tot een minimum te beperken en sluiten perfect aan op de natuurlijke vorm van de lacterende borst, voor meer discretie. Het is tevens aangetoond dat de op onderzoek gebaseerde borstschilden van 105° een comfortabelere en efficiëntere kolfervaring bieden.2 Nieuw: Medela nieuwsbrief voor professionals Blijf op de hoogte van onderzoeken, webinars en andere educatieve diensten van Medela. Meld u eenvoudig aan via medela.be/nieuwsbrief of scan de QR-code. DISCREET DRAAGBAAR PORTABLE ANATOMIC DESIGN ANATOMISCH ONTWERP COMFORTABEL LIGHTWEIGHT & LICHT EN 3 ONDERDELEN, GEMAKKELIJK BOOTST DE BABY NA SCHOON TE MAKEN NIET-KANTELENDE BASIS 150 ML 1 2 3 PERFECT OM TE MULTITASKEN AUTOMATISCHE REGISTRATIE Literatuur: 1 Prime DK et al. Breastfeed Med. 2012 Dec;7(6):442-447. 1P Patent EP22182874.2. 2 Sakalidis VS et al. Acta Obstet Gynecol Scand. 2020; 99(11):1561-1567 (compared to 90° breast shields). Medela AG, Lättichstrasse 4b, 6340 Baar, Switzerland, www.medela.com
Borstvoedingplekje in de kijker Een plekje vinden om voeding te geven als je met jouw baby op stap bent is vaak een uitdaging. Dat merkten ze ook bij shoppingcentrum K in Kortrijk. Hun antwoord was de realisatie van een Baby Korner, waar ouders hun baby kunnen voeden en verluieren in alle rust en privacy. Ken jij een leuk borstvoedingsplekje dat je wil delen? Stuur ons een foto door! 41 BVL-TIJDSCHRIFT VOOR LACTATIEKUNDIGEN 2023 JG 14 NR 2
MONDGEZONDHEID Mondgezondheid van de baby en peuter die borstvoeding krijgt Prof. Eline Tommelein, apotheker-lactatiekundige Prof. Dominique Declerck, tandarts Bregje Hoogmartens, preverbaal logopediste-lactatiekundige Het krijgen van de eerste tandjes is een belangrijke mijlpaal in het leven van een kind. Gemiddeld beginnen baby's tussen de leeftijd van zes tot acht maanden tandjes te krijgen, hoewel het tijdstip sterk kan variëren (“Baby and toddler oral health - Australian Dental Association,” n.d.). Wanneer krijgen kinderen tandjes? Tandjes krijgen, begint meestal met het doorkomen van de onderste snijtanden. Dit wordt gevolgd door de bovenste snijtanden. Het is belangrijk om te onthouden dat elk kind uniek is. Het tijdstip waarop kindjes hun eerste tandjes krijgen varieert dan ook sterk (zie Figuur 1) (“Baby and toddler oral health - Australian Dental Association,” n.d.; “Baby teething symptoms - NHS,” n.d.). Het doorkomen van tandjes kan ongemak veroorzaken, wat vaak resulteert in, huilerigheid, prikkelbaarheid en een verhoogde behoefte om te bijten op allerhande objecten. Er kan ook een licht verhoogde lichaamstemperatuur optreden. Het is raadzaam om zachte, eventueel koude, bijtspeeltjes te geven om het ongemak wat te verlichten en ervoor te zorgen dat kindjes niet op voorwerpen kauwen die een risico inhouden voor de veiligheid. Het gebruik van lokale pijnstillende gels wordt afgeraden omwille van mogelijke overdosering en verslikkingsgevaar. Vaak gaan kindjes ook veel meer kwijlen. Er zijn echter ook baby’s die zeer weinig ongemak ervaren (“Baby and toddler oral health - Australian Dental Association,” n.d.; “Baby teething symptoms - NHS,” n.d.). Risico op tandbederf Figuur 1: Overzicht van het tijdstip van doorkomen van de melktanden (Bron: Australian Dental Association) BVL-TIJDSCHRIFT VOOR LACTATIEKUNDIGEN 2023 JG 14 NR 2 42 Vanaf er tandjes zijn, bestaat er een risico op het ontwikkelen van tandbederf. Tandbederf ontstaat uitsluitend op plaatsen waar er tandplak aanwezig is, wat op zijn beurt voornamelijk bestaat uit bacteriën die op het tandoppervlak aanwezig zijn. Wanneer er vervolgens iets gegeten of gedronken wordt dat koolhydraten bevat, daalt de pH-waarde in de tandplak onder invloed van de afvalproducten die de aanwezige bacteriën vormen. Dit proces verloopt heel snel, binnen enkele minuten is de pH waarde al verlaagd. Dit gebeurt trouwens niet alleen bij toegevoegde suikers, maar ook bij natuurlijke suikers, zoals de lactose in moedermelk, kunstmelk of koemelk. Het aldus ontstane zure milieu heeft als gevolg dat mineralen zoals calcium uit het tandglazuur worden losgeweekt. Dit proces heet ‘demineralisatie’. Dit blijft uiteraard niet zo. De zuurtegraad herstelt zich over een periode van een 30 minuten tot een tweetal uur, onder andere door de aanwezigheid van speeksel in de mond. Wat be
langrijk is, is dat tijdens deze periode van twee uren van herstel, de mineralen terug ingebouwd worden in het tandglazuur; de ‘remineralisatie’-fase. Wanneer er méér demineralisatie is dan remineralisatie, is er nettoverlies van mineralen en ontstaat een letsel, wat dan weer ‘tandbederf’ genoemd wordt (Anil & Anand, 2017; Featherstone, 2004). Verschillende factoren spelen een rol bij het ontstaan van tandbederf, waaronder de mondhygiëne, de hoeveelheid en frequentie van gebruik van suikerrijke dranken en voedingsmiddelen (denk aan fruitsappen, frisdranken, koekjes, gedroogde vruchten, maar dus ook melk), en in beperkte mate ook erfelijkheid (Anil & Anand, 2017; “Baby and toddler oral health - Australian Dental Association,” n.d.; Kirthiga, Murugan, Saikia, & Kirubakaran, 2019; Reisine & Psoter, 2001). Ook bepaalde onderliggende aandoeningen kunnen tandbederf in de hand werken, zoals bijvoorbeeld een droge mond. Dit kan een bijwerking zijn van bepaalde medicatie, zoals antihistaminica (Linnett, Seow, Connor, & Shepherd, 2002). Mondhygiëne om tandbederf te voorkomen Een goede mondhygiëne is belangrijk want zonder tandplak is er geen tandbederf. Het zachtjes poetsen van het tandvlees met een zachte doek of een speciale babytandenborstel kan helpen bij het stimuleren van de tand- en mondontwikkeling bij baby's. “Poets vlak voor een maaltijd, of minstens een halfuur erna” Vanaf het ogenblik waarop de tandjes doorkomen, wordt er geadviseerd om minstens twee keer per dag de tanden te poetsen met een tandpasta met fluoride (Toumba et al., 2019). Door deze frequentie aan te houden, wordt de laag bacteriën op de tanden onder controle gehouden, waardoor voedingssuikers minder impact hebben. Dat poetsen wordt dan trouwens best ofwel vlak voor een maaltijd, ofwel minstens een halfuur (idealiter twee uur) erna gedaan zodat 43 de mineralen die losgeweekt werden tijdens de demineralisatie eerst de kans krijgen om weer ingebouwd te worden in het glazuur (Anil & Anand, 2017; Reisine & Psoter, 2001; Toumba et al., 2019). Het gebruik van een tandpasta met fluoride is een absolute noodzaak. Als er fluoride aanwezig is wordt demineralisatie tegengegaan en remineralisatie bevorderd. Fluoride zal tijdens de remineralisatiefase mee ingebouwd Figuur 2: Demineralisatie en remineralisatie, inclusief het ontstaan van fluorapatiet, een glazuurkristal dat meer weerstandig is tegen suikerrijke voeding dan het natuurlijke hydroxy-apatiet. worden in de glazuurkristallen en zo ontstaat er een oppervlakkige laag met fluoride-glazuurkristallen die beter bestand is tegen tandbederf dan het natuurlijke tandglazuur. Bij een volgend voedingsmoment met suiker zal deze laag ook minder snel in oplossing gaan dan glazuurkristallen zonder fluoride (Reisine & Psoter, 2001; Toumba et al., 2019) (zie ook Figuur 2). De tandpasta zelf moet een fluoridegehalte hebben die aangepast is aan de leeftijd van het kind. Er wordt gestart met een tandpasta die een fluoridegehalte heeft van 1000 ppm. Vanaf het kind de tandpasta kan uitspuwen, wat meestal omstreeks de leeftijd van 5 jaar gebeurt, kan het BVL-TIJDSCHRIFT VOOR LACTATIEKUNDIGEN 2023 JG 14 NR 2
BVL Colofon Astrid De Brabandere BVL-Tijdschrift voor Lactatiekundigen wordt uitgegeven door de Belgische Vereniging van Lactatiekundigen vzw. Alle lactatiekundigen en lactatiekundigen IBCLC kunnen lid worden van de BVL. Personen en organisaties die de vereniging willen steunen kunnen steunend lid worden. Raadpleeg hiervoor de website www.bvl-borstvoeding.be. Alle leden ontvangen het tijdschrift. Het tijdschrift wordt tweemaal per jaar gepubliceerd. Dit tijdschrift heeft tot doel de lactatiekundigen en lactatiekundigen IBCLC op de hoogte te houden van ontwikkelingen op het gebied van lactatie en verwante vakgebieden. Tevens is het tijdschrift een middel om contacten onder de lactatiekundigen en lactatiekundigen IBCLC te bevorderen. Christel Geebelen Redactieadres Maleizenstraat 23 3020 Herent bvl.redactie@gmail.com www.bvl-borstvoeding.be Redactieraad - Astrid De Brabandere, pediatrisch verpleegkundige, lactatiekundige - Christel Geebelen, sociaal verpleegkundige, lactatiekundige IBCLC - Veerle Van Bocxstaele, MSc, vroedvrouw, lactatiekundige IBCLC Lay-out An Van Bocxstaele Foto omslag Teja De Prins Druk Drukwerk Vangrunderbeeck BVBA www.vangrunderbeeck.be Veerle Van Bocxstaele Advertenties Tarieven en praktische vereisten kunnen 51 Belgische Vereniging van Lactatiekundigen vzw Maatschappelijke zetel: Maleizenstraat 23, B-3020 Herent Secretariaat: O. Raeymaeckersstraat 3A, B-3400 Landen 885.732.833 – RPR Leuven KBC BE02 7350 1651 4640 BIC: KREDBEBB bvl.borstvoeding@gmail.com www.bvl-borstvoeding.be BVL-TIJDSCHRIFT VOOR LACTATIEKUNDIGEN 2023 JG 14 NR 2 aangevraagd worden op de redactie bvl.redactie@gmail.com. De redactie kan beslissen om advertenties al dan niet op te nemen. Voor de inhoud van de advertenties zijn zowel de BVL als de redactie niet verantwoordelijk. Inzenden artikels Het artikel wordt via e-mail gestuurd naar bvl.redactie@gmail.com. Bij het toesturen van het artikel moet uitdrukkelijk vermeld worden of het artikel al elders is aangeboden voor publicatie. Een artikel voor het voorjaarsnummer dient ingeleverd te worden voor 15 maart en voor het najaarsnummer voor 15 september. De redactie evalueert of het artikel gepubliceerd wordt. Indien een aanpassing nodig is, wordt overleg gepleegd met de auteur. De redactie behoudt zich het recht voor de tekst aan te passen. De richtlijnen voor de auteur kunnen aangevraagd worden bij de redactie. De redactie is niet verantwoordelijk voor de inhoud van de artikels. De beschrijving van feiten, gedachten of opvattingen aangereikt door de auteurs zijn enkel hun verantwoordelijkheid. Copyright toestemming Uit dit tijdschrift mag gekopieerd worden mits de vermelding van naam auteur, titel artikel, BVL Tijdschrift voor Lactatiekundigen, jaargang en nummer.
BORSTVOEDING Ontdek ons borstvoedingsprogramma! Voor de mama’s Enkel goede herinneringen aan borstvoeding geven BESCHERMT EN VERZACHT DE TEPEL IN ALLE VEILIGHEID VOOR UW BABY A GETEST VEILIGHEIDSCHARTER INGREDIËNTEN O R N VOOR EEN OPTIMALE BORSTVOEDING EN WELZIJN Distributie in België door: D V T V R S H O K E R L A A R J E P N E T M M I R T L o I . C E U G K E I C w w w . m u s t e H D l a E c m S G A O O D I V I F R I R
1 Online Touch