Het succes van kleurrijk en Success in a colourful and ondernemend Nederland enterprising Netherlands 1
© 2013 Studio Odijk Interviews: Teksten: Vertaling naar het Engels: Eindredactie op tekst en vormgeving: Advies rond drukwerk: Drukwerk: Vormgeving voor cover en binnenwerk: Saskia Maarse, Studio Odijk, www.studio-odijk.nl Fotografie: Saskia Maarse, Studio Odijk, www.studio-odijk.nl Karin Huijzendveld, KH Fotografie, www.khfotografie.nl Wilma van Kasteel, CopyWrite, www.copywrite4u.nl Antoinette Chin A Loi – De Hoog, Courtesie International business affairs, www.courtesie.nl Daniëla Postma, Levenstekst, www.levenstekst.nl Annemarie Kleve, Ipskamp Drukkers, www.ipskampdrukkers.nl Ipskamp Drukkers, www.ipskampdrukkers.nl Op de teksten en foto’s in dit boek rust copyright. Alle rechten zijn voorbehouden. ISBN: NUR: 978 90 821296 0 1 763 (Multiculturalisme)
Saskia Maarse Tutti frutti Success in a colourful and enterprising Netherlands Het succes van kleurrijk en ondernemend Nederland
Inhoud / table of contents Inleiding 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. Charles Ruffolo, Amerika / America Joseph Oubelkas, Marokko / Morocco Carmelita Bodha, Suriname John Gration, Engeland / United Kingdom Sandra van Zalingen, Polen / Poland Rishi Lodhia, India Viviane de Laurenzio, Brazilië / Brazil Jim Rustveld, Suriname Dzidra Dubois, Letland / Latvia Omar Munie, Somalië / Somalia Julie Perkins, Engeland / United Kingdom Meral Halaceli, Turkije /Turkey Geoff Collier, Canada Hawre Rahimi, Koerdistan, Kurdistan Stephanie de Pelsmaeker, België / Belgium Wan Tung, China Karina Holwerda, Oekraïne / Ukraine Dennis Friperson, Suriname Raja Felgata, Marokko / Morocco Mona Alikhah, Iran Jose Belgerette, Argentinië / Argentina Irene Hin, Ghana Angela Cono, Sicilië / Sicily Dennis Held, Suriname Shamiran Demirdag, Oost-Turkije / Turkey Nazima Ramdin, Suriname Chino Tonin, Italië / Italy Marco Argante, Italië / Italy Achter de schermen Met dank aan 8 12 18 24 30 36 42 48 54 60 66 72 78 84 90 96 102 108 114 120 126 132 138 144 150 156 162 168 174 180 183
Nieuwsgierigheid is de reden van dit boek. Tijdens mijn werk als grafisch vormgever kwam ik in contact met ondernemers van verschillende nationaliteiten en achtergronden. Hun verhalen boeiden mij en riepen tegelijk allerlei vragen in me op. Ik besloot, samen met een geweldig team, een kleurrijk boek te maken om met die verhalen vele anderen te inspireren. Zo ontstond een ontdekkingstocht door heel Nederland die resulteerde in 28 stuk voor stuk boeiende ontmoetingen, die mij als ondernemer veel geleerd en verrijkt hebben. Ik heb intens genoten van hun verhalen en was steeds enorm onder de indruk van hun trots, vindingrijkheid en doorzettingsvermogen. Na de interviews volgden de fotosessies met de deelnemers. Heel Nederland hebben we doorkruist om hen op typisch Hollandse locaties te fotograferen. De dynamiek in de foto’s is tekenend voor de passie en de overgave waarmee iedereen zich op dit project heeft gestort. Van harte hoop ik dat Tutti frutti u als lezer net zo zal verrassen en inspireren als het ons als makers heeft gedaan. Aangetoond is in ieder geval dat het kan: met succes en voldoening kleurrijk ondernemen in Nederland. 6 Inleiding
Dus magnimus animpor aerrum quam simporepta culliqui ut optatius minum demporest lique velecerepta sam eatiosa pienduntibus et as et odi voloratum sunte volest, quatis exerae. Lessunt quo dolenim qui repel idunt. Ritinis nienihi ctionem audae cor aut fugiam nos magnienienis consed magnam, sitatur? Epratio rerciur rehento conet aditate ntionsedit quam, quibeaquam, etur, que que et, consecatur alit qui quod quaes ulparum est, qui autatate sequod quati volore nulpa sedis mintias magnim int repuda con expercilia cumquuntur as aut occulla sinum ius dolupta temqui cust liant prorae veris restis alitemos expe nobit optasperio blam dit, quo opta cus con estisci isint, quae. Et laborem issim remperum qui rempos rerorro dit faccae coribus, corem fugita qui aut archiliqui nis non cone venda que et aliquam volor rem cusam, sequati dis ex et fugia si ad estiur, ipiti conserum, odia conem ipic tem eatquunt facerat unt hicius pro veliquo torrum veribeaqui aut id quam dis plam, si ipsant quiaepuda ne sit la nonsecerupta dolupta voluptaspe con net venducipidem dolupienti aut quo totas es et aceates sitassi dolut aturiostrum alignat molupta niant explaccus eum ullorum fugit latecest re arumquamenis andit aut quide nullaborerum eris alignihit poreser orroreste voluptatur aspe ditaect atiat. Ximagni hillest, volupta tiatur? Mus sum doluptaera consequia nemolessumet omnis sa cuptatia quo omnim di cus es earumquia velest et alitior maximolum es exerum re num idunt preris adis est, tem iur modiaspel mossint pera aut doloreratum aditis aut fugiaspit moluptae occum faceped que latem nati acid maximus ipsunti omni simus rehendi psantur? Borest, omnis arum, culparunt, sinveliquo dunt, ommolorro ommolorestis volesen dentisc Curiosity is the reason for this book. During my work as a graphic designer I came into contact with entrepreneurs of many different nationalities and backgrounds. Their stories fascinated me and stimulated my curiosity. I decided, along with my wonderful team, to inspire others with these colourful stories - by producing an equally colourful book. This lead to a journey of discovery, throughout The Netherlands. It involved 28 exciting encounters, enriched me as a person and taught me much as an entrepreneur. While I enjoyed the stories immensely, I was also hugely impressed by the pride, ingenuity and perseverance of the entrepreneurs featured in them. After the interviews came the photographs. Again we crisscrossed the country, to photograph the entrepreneurs in typically Dutch contexts. The energy that these images communicate is indicative of the passion and commitment that everyone has put into this project. I hope that you will be as surprised and inspired on reading Tutti frutti as we were in making it. It demonstrates that success and fulfilment are possible, in a colourful and entrepreneurial country. NAAM: SASKIA MAARSE BEDRIJF: STUDIO ODIJK IN NEDERLAND SINDS: GEBOORTE LIEVELINGSFRUIT: APPEL 7
“Je kunt het overal maken, als je maar wilt” Op de Modevakschool wilde de Somalische Omar Munie zich bewust onderscheiden. Hij koos ervoor om in plaats van kleding, tassen te gaan ontwerpen. Een gouden greep, naar later bleek. Hij noemt zichzelf een voorzichtige ondernemer, maar aarzelde geen moment om in 2010 een flagship store aan de Coolsingel in Rotterdam te openen, die onlangs verhuisde naar het Noordeinde in Den Haag. Omar is een echte ambachtsman. Geld lenen bij de bank doet hij niet. Hij werkt stap voor stap zijn plannen uit en kan met weinig rondkomen: luxe zit voor hem vooral in de uitdaging van het ondernemerschap en inspiratie opdoen voor nieuwe ontwerpen. Hij geeft ook lezingen en workshops en heeft het boek Leef je droom geschreven, waarmee hij mbo-leerlingen hoopt te stimuleren. Zijn tassen worden door steeds meer mensen gezien als de perfecte combinatie van functionaliteit en design. Geen wonder dat veel BN’ers de weg naar Omar Munie Clothing al hebben weten te vinden. 8 Somalië
NAAM: OMAR MUNIE BEDRIJF: OMAR MUNIE CLOTHING IN NEDERLAND SINDS: 1994 LIEVELINGSFRUIT: APPEL 9
1. Sinds wanneer ben je in Nederland? Sinds december 1994, ik was toen negen jaar. We dachten eerst dat het vliegtuig in Duitsland zou landen: bij aankomst wisten we pas dat we in Nederland terecht waren gekomen. 2. Hoe ben je ondernemer geworden en waarom? Op de Modevakschool ontwierp iedereen kleding, maar ik wilde juist iets anders ontwerpen. Ik besloot tassen te gaan maken en kon deze meteen aan mijn klasgenoten verkopen. Tijdens mijn opleiding richtte ik Omar Munie Clothing op. Mijn eerste tas kostte € 35,00. Toen ik een aantal jaren geleden met mijn toenmalige vriendin een paar dagen naar New York ging, besloot ik een paar tassen mee te nemen. Toen mijn vriendin zich liet opmaken in een warenhuis, sprak een van de visagisten mij aan over mijn tas. Toen ik vertelde dat ik die zelf had gemaakt, haalde ze meteen haar collega’s erbij. In no time had ik alle tassen die ik had meegenomen verkocht en op die manier mijn vliegticket terugverdiend. Veel collega-ontwerpers verkopen hun producten eerst via retailers. Pas na grote bekendheid openen ze een flagship store. Ik deed het net andersom: hoewel ik een voorzichtige ondernemer ben en nog nooit geld heb geleend van de bank, opende ik juist wel meteen een flagship store aan de Coolsingel in Rotterdam. Dankzij hulp van collega-designers en leerlingen van het mbo die mij graag wilden helpen, werd de winkel low budget ingericht; maar hij heeft een grootse uitstraling, door de kwaliteit van de tassen en de goede service en aandacht die de klanten krijgen. Iedere tas is uniek en in Nederland met de hand gemaakt. Ik wil graag dicht bij de productie blijven en kies bewust voor exclusiviteit. Mijn tassen zijn tijdloos en van ieder ontwerp worden maar een paar exemplaren gemaakt. Ondernemen doe ik stap voor stap. Het gaat mij vooral om het ambacht, het pure Nederlandse product. Ik ben niet bepaald een big spender: luxe is voor mij de uitdaging van het ondernemerschap, veel rondkijken om inspiratie op te doen en altijd weer proberen nieuwe ontwerpen te maken. Als gevolg van mijn succes geef ik nu ook lezingen en organiseer ik workshops en high tea’s in mijn atelier in Den Haag. Ik heb inmiddels ook een boek geschreven, omdat ik veel mbo-leerlingen hoop te stimuleren met mijn verhaal. 3. Ben je problemen tegengekomen toen je ondernemer wilde worden? Als ondernemer kom je altijd wel obstakels tegen, maar ik beschouw ze altijd als een uitdaging en ik ga er alleen maar meer mijn best door doen. Na het winnen van de presidentsverkiezingen zei Obama: “If you can make it in America, you can make it anywhere.” Ik vind dat je het overal kunt maken, als je maar wilt. 4. Wat zijn de verschillen tussen het ondernemen in Nederland en Somalië? Nederlanders komen hun beloftes na en zijn duidelijk, maar zetten wel alles op papier. Blind vertrouwen kennen ze niet. In Somalië geldt: hoe goedkoper, hoe beter. Nederlanders gaan meer voor kwaliteit, maar zijn wel veel voorzichtiger met uitgeven dan bijvoorbeeld Amerikanen. Somaliërs willen nooit veel geld uitgeven. Zo zal mijn moeder, hoe trots ze ook op mij is, nooit mijn tassen dragen. “Veel te duur, niet nodig,” vindt ze. 10
5. Wat vind je typisch Nederlands als het gaat om zaken doen en ondernemen? Nederlanders mogen, wat mij betreft, best wat meer servicegericht en gastvrijer zijn. Ik besteed daar juist wel veel aandacht aan in mijn winkels. Amerikanen zijn daar bijvoorbeeld ook veel beter in. 6. Wat heb je meegenomen vanuit de Nederlandse en de Somalische cultuur? Vanuit de Nederlandse cultuur: het op tijd te komen. In mijn cultuur is een uurtje later geen probleem, in Nederland kan dat bij een zakelijke afspraak echt niet. Dat stukje discipline zit er nu wel in. Ik ga nog iedere avond bij mijn moeder Somalisch eten: niemand kookt er beter dan zij. Dat is echt iets wat ik heb meegenomen vanuit de Somalische cultuur. In beide culturen kan ik mij overigens goed vinden. Ook al verschillen ze enorm, ze zijn heel bijzonder voor mij. 7. Wil je ooit terug naar Somalië? Zolang het onrustig blijft in dat land zal ik er, hoe erg het me ook spijt, niet terugkeren. 8. Wat is het geheim van je succes? Het koesteren van het ambacht: al mijn handwerk heeft een persoonlijke touch. Mijn klanten kopen niet alleen een tas omdat het een tas is. Het is meer: een tas is ook een emotie, een beleving. Je hebt hem altijd bij je. Verder is voor mij de betrokkenheid van mijn familie heel waardevol: vier van mijn vijf broers werken mee in het bedrijf. 9. Wat is je favoriete stuk fruit en waarom? De appel. 10. Wat is je favoriete Hollandse product en/of locatie? Een broodje haring is mijn favoriete Hollandse product en Den Haag mijn favoriete Hollandse locatie: vanwege de nieuwe winkel en de productie die daar plaats vindt. TIPS van Omar 1. Doorzetten en net iets harder werken 2. Kijk eerst om je heen hoe anderen het doen 3. Verdiep je in de mentaliteit, denk aan de gunfactor 4. Leer omgaan met de mensen ter plekke 5. Accepteer dat je in Nederland veel belasting betaalt 6. Wees gul 7. ‘Eerlijk duurt het langst’ 11
1. How long have you been in The Netherlands? Since December 1994, when I was nine years old. “You can make it anywhere, if you want to” Somali Omar Munie was keen to differentiate himself from other students at fashion design school. So he chose to design handbags instead of garments. An inspired choice, as it turned out! He describes himself as a ‘cautious’ entrepreneur, but lost no time in opening a flagship store on the Coolsingel in Rotterdam, in 2010. The shop has recently moved to Noordeinde, in The Hague. Omar is a real craftsman, implementing his plans step by step rather than taking a bank loan. He makes do on a very modest income - to him luxury lies in the challenges of entrepreneurship and in inspiration for new designs. He also gives lectures and workshops and has authored Live your dream, a book that he hopes will motivate secondary school pupils. His handbags are gaining ground as the perfect combination of form and function. So it’s no surprise that many celebrities have discovered his shop. 12 2. How did you become an entrepreneur and why? Everyone was into garment design at the fashion school, but I wanted to do something different. I decided to make handbags and found an immediate market among my classmates. My first handbag was priced at 35 euros. During my training I set up Omar Munie Clothing. A few years ago I went to New York with my former girlfriend and decided to take a few handbags with me. While my girlfriend was being made up in a department store, one of the make-up artists commented on my handbag. When I responded that I had made it myself, she immediately called her colleagues: in no time I had sold all the bags I had - which paid for my airline ticket! Although I am a cautious entrepreneur and have never taken a bank loan, I immediately opened a flagship store on the Coolsingel, in Rotterdam. Thanks to the help of fellow designers and high school students the shop was furnished for a low budget, but has an upmarket image due to the quality of the handbags and the high level of customer service and attention it offers. Somalia
Each bag is unique - and handmade in The Netherlands. I am keen to stay close to the production process and have deliberately chosen for exclusivity. My approach is to build the business step by step. What’s important to me is the craft, the fact that it’s a totally Dutch product. I’m not a big spender. Luxury, for me, is the challenge of entrepreneurship - a lot of looking around for inspiration and always trying to create new designs. As a result of my success I now also give lectures and organise workshops and high teas at my studio in The Hague. I have also written a book, as I hope that my story will encourage a lot of secondary school pupils. 3. Did you encounter problems when you wanted to become an entrepreneur? As an entrepreneur you’ll always come across obstacles, but I always think of them as challenges that motivate me to try even harder. After winning the presidential elections Obama said: “If you can make it in America, you can make it anywhere.” I think you can make it anywhere - if you want to. 4. What are the differences between doing business in The Netherlands and in Somalia? The Dutch deliver on their promises and are very clear, but they do want to put everything on paper. Blind confidence is something they avoid. “The cheaper, the better,” applies in Somalia: The Dutch are more interested in quality, while Somalis never want to spend a lot of money. So my mother never carries one of my handbags, however proud she may be of me. In her opinion they are: “Much too expensive, and unnecessary.” 5. What is typically Dutch when it comes to doing business and being an entrepreneur? In my view the Dutch could be a lot more service-oriented and hospitable. I pay a lot of attention to this in my shops. Americans, for example, are a lot better at it. 6. What have you taken from both the Dutch and Somali cultures? From Dutch culture: being punctual. And I still go to my mother’s every evening to eat Somali food. No-one cooks it better! That’s really an important thing I’ve taken from Somali culture. However, I’m at home in both cultures. Even though they differ greatly they are both very special to me. 13 7. Would you ever go back to Somalia? As long as things remain unsettled there, I won’t go back - however regrettable that is. 8. What are the secrets of your success? Cherish the craft: all my handiwork has a personal touch. My customers buy much more than a handbag. They buy an emotion, an experience. It’s something that you always have with you. The involvement of my family is also very valuable to me: four of my five brothers work in the business. 9. What is your favourite fruit, and why? Apples. 10. What is your favourite Dutch product and/or place? My favourite Dutch product is a herring sandwich and The Hague is my favourite place, because of the new shop and the production that takes place there. TIPS from Omar 1. Persevere and work just that little bit harder 2. First look around you and see what others are doing 3. Immerse yourself in the mindset, remember the goodwill factor 4. Learn to deal with people on the spot 5. Accept that taxes are high in The Netherlands 6. Be generous 7. ‘Honesty is the best policy’
“Met maar 65 gulden op de bank zijn we begonnen in een kleine kelder...” Met een diploma bedrijfskunde en een net afgeronde studie beleggingen stond de Canadees Geoff Collier in 1982 voor een belangrijke keuze: of solliciteren naar een baan in Canada of terug naar Nederland om, opnieuw voor zes maanden, voor het Amsterdam Eredivisie IJshockeyteam te gaan spelen. Omdat zijn eerste kennismaking met Nederland twee jaar daarvoor meteen goed was bevallen, koos hij voor het laatste. In die tijd ontstond het idee om, samen met een teamgenoot, een bedrijf op te zetten voor het bedrukken van T-shirts, genaamd: Fox Productions. Met een minimaal startkapitaal, maar met een maximale inzet is het bedrijf in dertig jaar tijd uitgegroeid tot leverancier van o.a. merchandise, promotioneel textiel en bedrijfskleding voor grote merken. Dankzij het durven nemen van risico’s en een groot gevoel voor commercie. En niet te vergeten zijn charmante accent… 14 Canada
NAAM: GEOFF COLLIER BEDRIJF: FOX PRODUCTIONS IN NEDERLAND SINDS: 1982 LIEVELINGSFRUIT: APPEL 15
1. Sinds wanneer ben je in Nederland? Sinds 1982. Als ijshockeyer werd ik in Canada gescout om, in het najaar van 1980, voor zes maanden in Nederland te komen spelen voor het Den Bosch Eredivisie ijshockeyteam. Twee jaar later werd ik opnieuw benaderd vanuit Amsterdam en greep ik weer de kans, om vervolgens nooit meer weg te gaan uit Nederland. 2. Hoe ben je ondernemer geworden en waarom? Het ondernemerschap zat er bij mij al op jonge leeftijd in. In Canada had ik al mijn eigen schoorsteenveegbedrijf Geoff’s Chimney Sweep. Tijdens mijn tweede periode in Nederland ontstond het idee om, samen met mijn teamgenoot Tjakko de Vos, een bedrijf op te zetten voor het bedrukken van T-shirts, genaamd Fox Productions (naar de achternaam van Tjakko). We hadden allebei een andere achtergrond: hij een grafische en ik een commerciële. Dat bleek een ideale combinatie. Met maar 65 gulden op de bank begonnen we in een kleine kelder van een pand op de Prinsengracht in Amsterdam. Van ons spaargeld kochten we onze eerste zeefdrukmachine; acht maanden later hadden we een omzet van 86.000 gulden. Er volgden turbulente jaren met lange werkdagen: we werkten van 08.00 tot 18.00 uur voor ons eigen bedrijf, waarin alles wat werd verdiend terug werd gestopt in het bedrijf. Daarnaast hadden we nog een baan in de horeca waar we van 18.00 tot 01.00 uur werkten om rond te kunnen komen. In 1983 kregen we een verzoek van de Gouden Gids of we wilden adverteren. Nadat onze eis dat er voor het eerst een rubriek ‘textielbedrukking’ in zou komen te staan was ingewilligd, hebben we een advertentie geplaatst. Fox Productions was de eerste adverteerder; na ons volgden er nog velen. We bleven groeien en zitten, na vijf keer te zijn verhuisd, sinds 2001 in ons eigen pand in Weesp: met een oppervlakte van 3600 m2, een grote productieafdeling en een eigen ontwerpstudio. Behalve merchandise, promotioneel textiel en het ontwerpen van bedrijfskleding voor grote merken, produceren en distribueren we souvenirs (T-shirts, petjes, tassen, sweaters, etc.) voor toeristen in Amsterdam en de rest van Nederland. Maar ook buiten Nederland timmeren we aan de weg met T-shirts in steden als Wenen, Berlijn, Budapest en Barcelona. 3. Ben je problemen tegengekomen toen je ondernemer wilde worden? Het grootste probleem was dat Fox Productions al gestart was, voordat ik een verblijfsvergunning had gekregen. In eerste instantie raadden ze me aan om terug te gaan naar Canada en in Ottawa bij de Nederlandse ambassade een aanvraag te doen. Nadat ik in het kort mijn verhaal over het ijshockey had gedaan en had uitgelegd dat het bedrijf al draaide, kreeg ik ter plekke een stempel en konden wij verder. Ik blijf Canadees, maar hoef nu maar om de vijf jaar een nieuw pasje te halen! 4. Wat zijn de verschillen tussen het ondernemen in Nederland en Canada? Nederland is veel vrijer. Toen ik hier voor het eerst kwam, was Nederland het land van seks, drugs en alcohol. In Canada was dat in die tijd gewoon ondenkbaar. In de afgelopen 30 jaar ben ik mij ook blijven verbazen over het sociale stelsel in Nederland met al die voorzieningen. Hier is het voor een bedrijf heel moeilijk om van een ‘slechte’ werknemer af te komen of de bezetting te verminderen, als het zakelijk slecht gaat. Dat kost bedrijven heel veel geld en gedoe. Als je in Amerika of Canada je werk niet goed doet, word je ontslagen; hier word je beschermd door de vakbonden. Hoewel er in de afgelopen jaren wel het een en ander is veranderd - in Canada zijn de sociale voorzieningen inmiddels verbeterd en hier is bijvoorbeeld het ontslagrecht wat versoepeld - blijft het verschil groot. 5. Wat vind je typisch Nederlands als het gaat om zaken doen en ondernemen? In Nederland is het zaken doen heel gemoedelijk. Eerst koffie drinken, kennis maken en tot elkaar komen. De deal komt dan evengoed wel. In Amerika bijvoorbeeld wil men direct al bij de eerste afspraak tot een deal komen. Hier nemen ze daar meer de tijd voor en gaat het vooral ook om het opbouwen van relaties. Hoewel in Nederland de klok heel belangrijk is, wordt er de laatste jaren al iets flexibeler omgegaan met het fenomeen tijd. Het kan toch simpelweg een keer gebeuren dat je te laat komt door een file of een gesprek dat uitloopt. In Amerika kennen ze geen excuus voor te laat komen. In Nederland weet je gewoon dat het overal druk is en dat je dus op allerlei manieren oponthoud kan hebben. 16
6. Wat heb je meegenomen vanuit de Canadese en de Nederlandse cultuur? Vanuit Canada: mijn commerciële inslag, het risico durven nemen én een herkenbaar accent. Vanuit Nederland: het gemoedelijke zaken doen en ruimdenkendheid. 7. Wil je ooit terug naar Canada? Voorlopig blijf ik heen en weer reizen tussen Nederland en Canada. Hoewel ik hier al dertig jaar woon, ben en blijf ik Canadees. Ik houd van de rust en ruimte daar; ik heb in Montreal een vakantiehuis. In Nederland wordt het leven steeds gejaagder, drukker en voller. Een half uur autorijden in Nederland is vermoeiender dan vier uur rijden in Canada. Soms mis ik hier nog weleens de gemoedelijke sfeer van dertig jaar geleden, toen je je autootje nog gewoon even kon parkeren op het Leidseplein in Amsterdam. Desondanks vind ik Nederland een fijn land om in te wonen en te werken. TIPS van Geoff 17 8. Wat is het geheim van je succes? Mijn doorzettingsvermogen. Ik focus me voor 100% op wat ik doe. Verder zorg ik goed voor mijn mensen en, misschien wel het belangrijkste, doe ik net iets meer dan ik beloof. 9. Wat is je favoriete stuk fruit en waarom? De appel: dat is het enige fruit dat ik eet. 10. Wat is je favoriete Hollandse product en/of locatie? Mijn favoriete locatie is Limburg: heerlijk rustig! Hoewel het niet echt een product is, wil ik het toch noemen: het grote aanbod aan goed eten uit alle delen van de wereld in de vele restaurants ! 1. Leer direct de taal, maar houd een beetje accent: dat heeft zo z’n charme 2. Let op de regelgeving 3. Zorg dat je goede mensen om je heen hebt 4. Hou financiële zaken altijd goed in de gaten
Canada “We started in a small cellar with only 65 guilders in the bank...” With a degree in business administration and a recentlycompleted qualification in investment, Canadian Geoff Collier had a choice in 1982: either apply for a job in Canada or go back to Holland again for six months to play for the Amsterdam premier league ice hockey team. As his first introduction to The Netherlands two years earlier was an immediate success, he chose the latter. At the time the idea arose to set up a business with a fellow team member and print T-shirts. They called it ‘Fox Productions’. With minimal start-up capital - but maximum commitment - the company developed over a period of 30 years into a major supplier of merchandise, promotional textile products and work wear, thanks to Geoff being prepared to take risks and a talent for commerce. Not to mention his charming accent... 1. How long have you been in The Netherlands? Since 1982. As an ice hockey player I was scouted in Canada in the autumn of 1980 to play for the Den Bosch Netherlands premier league ice hockey team for six months. Two years later I was again approached, and again seized the chance and subsequently never left The Netherlands. 2. How did you become an entrepreneur and why? I was an entrepreneur in spirit from an early age. In Canada I had my own chimney-sweeping business, Geoff’s Chimney Sweep. During my second period in The Netherlands the idea arose to set up a t-shirt printing company called Fox Productions, along with my team mate Tjakko de Vos. He had a graphics background and my background was sales, which turned out to be an ideal combination. We started in a small cellar on the Prinsengracht in Amsterdam, with only 65 guilders in the bank... We bought our first screen-printing machine with our 18 savings; eight months later we had a turnover of 86,000 guilders. Turbulent years followed, with long working days. We continued to grow and, after moving five times, occupied our own premises in Weesp in 2001. Apart from merchandise, promotional textiles and workwear for big brands we also design, produce and distribute souvenirs (t-shirts, caps, bags, sweaters, etc.) for tourists in Amsterdam and the rest of The Netherlands. But we are also working hard to develop export markets in Europe. 3. Did you encounter problems when you wanted to become an entrepreneur? The biggest problem was that Fox Productions had already started before I got a residence permit. They first advised me to go back to Canada and apply for it at The Netherlands Embassy. After briefly telling my story about ice hockey and explaining that the company was already in business, I got the necessary stamp on the spot and we could proceed. This would not happen in today’s world! 4. What are the differences between doing business in The Netherlands and in Canada? The Netherlands is much freer. When I first arrived here ,The Netherlands was the country of sex, drugs and alcohol. This was simply unthinkable in Canada at the time. Over the past 30 years I have continued to marvel at the social system in The Netherlands - and everything it provides. It costs a company a lot of money and hassle to fire an employee or reorganise staff, if business is not going well. As owner/ manager in Canada one has more flexibility if changes have to be made. Although a lot has changed in recent years, there’s still a big difference between the two countries. 5. What is typically Dutch when it comes to doing business and being an entrepreneur? In the Netherlands doing business is a very social affair. First you drink coffee and get acquainted and then, of course, you do get to the deal. In America, for instance, one wants to get directly to the deal at the first appointment. Although the Dutch run things by the clock, they have become somewhat more flexible about time in recent years. In America there is no excuse for arriving late. Here people realise that it’s busy everywhere and that you can be delayed for a variety of reasons.
6. What have you taken from both the Canadian and Dutch cultures? From Canada: my approach to sales, readiness to take risks and a recognisable accent. From The Netherlands: a friendly way of doing business. And open-mindedness. 7. Would you ever go back to Canada? At the moment I continue to travel back and forth between The Netherlands and Canada. I love the peace and space there and have a second house in Montreal. In The Netherlands life is increasingly busier and more pressured. Half an hour of driving here is more tiring than four hours of driving in Canada. Nevertheless, The Netherlands is a fi ne country in which to live and work and is well-situated for business travel in Europe. 8. What are the secrets of your success? Persevere and focus 100% on what you do. Work hard to build positive relationships with colleagues, customers and suppliers. And always deliver just a little more than you promised. 9. What is your favourite fruit, and why? Apples, which are the only fruit I eat. 10. What is your favourite Dutch product and/or place? My favourite place is Limburg: it has more space, a Canadian-type landscape and is easy-going. And, although it’s not really a product, I’ll mention it anyway: the many restaurants with a wide range of good food from all parts of the world! TIPS from Geoff 1. Learn the language immediately but maintain some of your accent, it has a certain charm 2. Pay attention to the rules 3. Make sure you have good people around you 4 Always keep a close eye on your fi nancial aff airs
“Je moet trots zijn op wat je hebt bereikt en je niet schamen voor je succes” Haar Oekraïense opvoeding maakte Karina Holwerda zelfbewust en zelfstandig. Met als gevolg dat ze risico’s durft te nemen en zichzelf voorhoudt dat vallen ook leren is. Vanuit haar sterk ontwikkelde gevoel voor rechtvaardigheid en altijd mensen willen helpen was een rechtenstudie haar dan ook op het lijf geschreven. Al tijdens haar studie richtte ze The Legal Office op, haar eigen internationale juristenkantoor, gespecialiseerd in het incasseren van openstaande vorderingen in voornamelijk Oost-Europa. Even later volgde het project Miss Legal: juridisch advies aan vrouwen door vrouwen - met als doel vrouwen toegankelijke en betaalbare hulp aan te bieden voor zowel privé- als zakelijke kwesties. En omdat deze gepassioneerde zakenvrouw zonder 9-5-mentaliteit ook veel potentieel in starters ziet, is ze onlangs gestart met The Law Office, dat zich richt op starters en studentenbedrijven. Met dit bedrijf is ze tevens partner geworden bij Blue Bird Network, een bedrijf dat startende ondernemers met goede ideeën helpt groeien. Vrije tijd heeft ze niet veel, maar omdat ze in haar vrije tijd het liefste werkt, is dat voor haar geen enkel probleem. 20 Oekraïne
NAAM: KARINA HOLWERDA BEDRIJF: MISS LEGAL IN NEDERLAND SINDS: 1997 LIEVELINGSFRUIT: WATERMELOEN 21
1. Sinds wanneer ben je in Nederland? Tijdens een zakenreis in Oekraïne ontmoette mijn Nederlandse stiefvader mijn Oekraïense moeder. Ze werkte als tolk Engels/Russisch bij een internationaal bedrijf. Een jaar later, in 1997, zijn we naar Nederland gekomen. 2. Hoe ben je ondernemer geworden en waarom? Ik was 11 toen we naar Nederland kwamen en in Haarlem gingen wonen. Vanaf mijn veertiende heb ik allerlei baantjes gehad en er echt van alles aan gedaan om maar zoveel mogelijk ervaring op te doen in verschillende branches. Op mijn 18e ben ik rechten gaan studeren en al tijdens mijn eerste studiejaren ben ik mijn eerste onderneming begonnen: een bedrijf met exclusief beddengoed voor gerenommeerde hotels en winkels in Nederland en België. Daarnaast ging ik aan de slag als juriste bij verschillende incassobureaus. Inmiddels heb ik mijn eigen juristenkantoor The Legal Office: met een team juridische native speakers uit binnen- en buitenland, waar multinationals terecht kunnen voor het incasseren van openstaande vorderingen in OostEuropa. Daarnaast geven we workshops over het zakendoen met bedrijven in Oost-Europa en zetten we ons in voor goede doelen. Ik word veel gevraagd als jurylid bij verschillende pitchwedstrijden, als business coach voor het vak Minor Ondernemen bij de Haagse Hogeschool en als gastdocent. 3. Ben je problemen tegengekomen toen je ondernemer wilde worden? Ik heb mij geen zorgen gemaakt over eventuele problemen die er op mijn pad zouden kunnen komen. Het ging meer om doen, doen, doen en mijn focus lag op hoe ik iedere dag weer kon verbeteren. Ik kan mij wel herinneren dat ik soms niet serieus werd genomen vanwege mijn leeftijd, waardoor ik geneigd was om te zeggen dat ik gewoon werknemer was in plaats van er voor uit te komen dat het mijn eigen bedrijf was. Rond mijn 25e heb ik dat voorgoed afgeleerd. Je moet trots zijn op wat je hebt bereikt en jezelf niet schamen voor je succes. 4. Wat zijn de verschillen tussen het ondernemen in Oekraïne en Nederland? Nederlanders willen alles altijd eerst even laten bezinken, in tegenstelling tot Oekraïners, die komen veel sneller in actie. De aanvraag die vandaag binnenkomt, wordt meestal dezelfde dag opgepakt. In Nederland duurt alles veel langer. Hier komt een aanvraag op een stapel terecht en is het maken van een afspraak pas na een of twee weken mogelijk. Zo heb ik “Dat is niet mogelijk” voor het eerst in Nederland gehoord. In Oekraïne is alles mogelijk: men stelt zich dienstbaar op. Ik vind Nederlanders veel minder behulpzaam en ze kunnen heel makkelijk ‘nee’ zeggen, maar misschien heeft dat wel te maken met het sociale vangnet. Ik ben 24/7 bereikbaar en heb er geen problemen mee om een zakelijke afspraak op zondagmiddag of ‘s avonds te maken. Ik heb een groot rechtvaardigheidsgevoel, ik wil graag iedereen helpen, alles mogelijk maken en dat zo snel mogelijk. In Oekraïne is reputatie heel belangrijk: ze moeten altijd op je kunnen bouwen. Werken van 08.00 tot 22.00 is daar heel normaal. Kinderen worden streng opgevoed, met als doel sterk, zelfstandig en zelfverzekerd te worden. Wanneer je met jezelf afspreekt dat je veel en hard wilt werken, is dat prima; maar dan moet je wel iets doen dat je graag wilt, anders is het niet vol te houden. In Nederland is alles goed geregeld: er zijn regels en wetten waar men zich aan houdt en het systeem is rechtvaardig. Daarom kan ik mijn beroep hier goed uitoefenen en dat vind ik heel prettig. 5. Wat vind je typisch Nederlands als het gaat om zaken doen en ondernemen? Nederlanders zijn heel direct: nee is nee. Ze zijn ook kritisch, vooral als het om nieuwe dingen gaat. Er is niet voor niets het typisch Nederlandse gezegde: “Wat de boer niet kent, dat eet hij niet.” Als je in Nederland je product op de markt hebt kunnen brengen, valt de rest van de wereld wel mee. Daarentegen zijn Nederlanders meer van de koopjes en de uitverkoop. Dat vind ik jammer, want het is zo plezierig om voor kwaliteit te gaan: zodat je weet dat het goed is en lang mee gaat. 22
TIPS van Karina 1 Zorg dat je alles goed uitzoekt 2. Hou je aan de regels 3. Er is veel goede informatie, doe er je voordeel mee 4. In Nederland kun je altijd studeren, maak daar gebruik van Doe eens een (avond)opleiding, volg cursussen 5. Zorg altijd voor plan B 6. Wat heb je meegenomen vanuit de Oekraïense en de Nederlandse cultuur? Oekraïne heeft mij zelfverzekerd en zelfstandig gemaakt: ik heb mijzelf nooit de vraag gesteld of ik iets wel of niet zou kunnen. Je doet het gewoon en er is geen weg terug. Vallen is namelijk ook leren. Nederland heeft me kansen geboden om te doen wat ik nu doe. Je kunt hier werkelijk alles bereiken wat je maar bedenkt. Mensen zijn geduldig en er zijn regels waarmee je, als je je er aan houdt, je doel kunt bereiken. Niet gelukt? Dan probeer je het opnieuw, zo simpel is het. 7. Wil je ooit terug naar Oekraïne? Ik reis er regelmatig heen, ook voor mijn werk. Ik vind die balans wel prima zo. 8. Wat is het geheim van je succes? Mijn voordeel is dat ik altijd bereikbaar ben. Mijn klanten whatsappen mij en krijgen soms om 23.00 uur een antwoord op hun mail van 22.00 uur. Je hoeft het niet te doen, maar als het geen moeite kost, waarom dan niet? En met veel doorzettingsvermogen bereik je ook een hoop. 9. Wat is je favoriete stuk fruit en waarom? Watermeloen. Lekker zoet en er lijkt geen eind aan te komen als je het eet. Maar eigenlijk houd ik van alle soorten fruit: ik zou er op kunnen leven. 10. Wat is je favoriete Hollandse product en/of locatie? Bloemen. Ze maken je dag, zelfs als die waardeloos was, en ze geven leven aan je stille interieur. 23
In addition we run workshops on doing business in Eastern Europe, and we work for charities. I am in demand as a business coach, guest lecturer and as a jury member for various pitch competitions. “Be proud of your achievements - don’t be ashamed of your success” Karina Holwerda’s Ukrainian education made her self-confident and independent. As a result she dares to take risks and believes in a trial and error approach. She studied law because she had a strongly developed feeling for justice and wanted to help people. During her studies she founded ‘The Legal Office’, her own international law firm specialising in debt collection - mainly in Eastern Europe. The ‘Miss Legal’ project followed soon after, offering legal advice – for women by women – and aiming to provide accessible and affordable help to women on both private and business issues. And, because this passionate businesswoman (‘sans’ 9 to 5 mindset) also sees a lot of potential in new business starters, she recently opened ‘The Law Office’, which focuses on starters and student businesses. With this company she also become a partner in the ‘Blue Bird Network’, which helps entrepreneurs with good ideas to grow their businesses. She doesn’t have much free time but this is not a problem, as she prefers to work in her spare time. 1. How long have you been in The Netherlands? I came to The Netherlands in 1997 with my Dutch stepfather and my Ukrainian mother. 2. How did you become an entrepreneur and why? Since I was 14 I’ve had all sorts of jobs, to gain as much experience as possible in various industries categories. When I was 18, I commenced my studies and within the early academic years had already started my first venture: a company offering exclusive bed linen to renowned hotels and shops in The Netherlands and Belgium. I also worked as a lawyer for several legal advice offices, to gain experience. I now have my own law practice, The Legal Office, which provides Eastern European debt collection services to multinationals - using a legal team of native speakers. 24 3. Did you encounter problems when you wanted to become an entrepreneur? Not really. I focused mainly on doing, doing, doing - and how I could improve every day. Though I was sometimes not taken seriously, due to my age, so I had trouble in coming out with the fact that it was my own business. Around the age of 25, I overcame that problem once and for all. Be proud of your achievements and don’t be ashamed of your success. 4. What are the differences between doing business in The Netherlands and in Ukraine? The Dutch always want to mull things over for a while. Ukrainians, however, are much quicker to take action. A request is usually dealt with on a same-day basis, while here it ends up in a pile of paper and you get an appointment only after one or two weeks. And so I heard “That’s not possible” for the first time - in The Netherlands. Everything is possible in Ukraine; people are service-minded. The Dutch are much less helpful and easily say ‘no’, but maybe that’s a function of the social welfare ‘safety net’. I’m available 24/7 and it’s no problem for me to have a business meeting in the evening or on a Sunday afternoon. In Ukraine a trustworthy reputation is very important. Working from 08.00 to 22.00 is quite normal there and children are brought up strictly, with the aim of making them strong, independent and confident. A lot of hard work is fine; but you have to do something that you like, otherwise the effort isn’t sustainable. In The Netherlands everything is well organised, there are rules and laws and the system is just. I can therefore exercise my profession properly here, which I find very pleasant. 5. What is typically Dutch when it comes to doing business and being an entrepreneur? The Dutch are very direct: ‘no means no’. They are also critical, especially when it comes to new things. If you do succeed in getting your product onto the market in The Netherlands, that makes up for a lot. There again, the Dutch are more into bargains and sales. I think that’s a pity, because if you go for quality you know that you have something good that will last. Ukraine
6. What have you taken from both the Ukrainian and Dutch cultures? Ukraine made me self-assured and independent. I have never asked myself whether I could or couldn’t achieve something. The Netherlands has provided me with the opportunity to do what I’m now doing. People are patient and there are rules which, if you stick to them, can enable you to reach your goal. And if it doesn’t work out? Then you try again, it’s that simple. 7. Would you ever go back to Ukraine? I travel there regularly, also for my work. I fi nd that this is an ideal balance. 8. What are the secrets of your success? My perseverance. And the fact that I am always contactable. I don’t have to be, but if it’s not an eff ort, why not? 9. What is your favourite fruit, and why? Watermelon, nice and sweet! 10. What is your favourite Dutch product and/or place? Flowers. They make your day, even if it was a disaster. And they liven up a quiet space. TIPS from Karina 1. Do your research well 2. Stick to the rules 3. A lot of good information is available, use it to your advantage 4. In The Netherlands the opportunity to study is always there: use it Attend some (evening) training classes, do some courses 5. Ensure you always have a plan B available
“Ik heb in Twente een warm onthaal gekregen” Het ondernemerschap zat er bij Shamiran Demirdag al vroeg in. Als kind speelde ze nooit met poppen, maar ‘winkeltje’ met haar kassa en stond ze op Koninginnedag spullen te verkopen. Haar ouders hielden haar voor: “Of je gaat studeren, óf je gaat ondernemen.” Ze wilde het allebei doen: ondernemer worden én studeren - en gelukkig hebben haar ouders haar daarin gesteund. Nadat zij haar rechtenstudie in Amsterdam had voltooid en bij verschillende advocatenkantoren ervaring had opgedaan, is ze in Almelo voor zichzelf begonnen met Ferrmons Advocatenkantoor. Vanuit haar sociale bewogenheid en affiniteit met het ondernemerschap heeft ze zich gespecialiseerd in arbeids- en faillissementsrecht. Hoewel ze zich in Amsterdam als een vis in het water voelde, heeft ze bewust voor vestiging in het gemoedelijke Twente gekozen, omdat ze zich daar volgens haar eigen zeggen beter kan onderscheiden. 26 Oost-Turkije (het oude Mesopotamië)
NAAM: SHAMIRAN DEMIRDAG BEDRIJF: FERRMONS ADVOCATENKANTOOR IN NEDERLAND SINDS: 1980 LIEVELINGSFRUIT: WATERMELOEN 27
1. Sinds wanneer ben je in Nederland? Toen ik een jaar was, ben ik in 1980 met mijn ouders en broer naar Twente gekomen. 2. Hoe ben je ondernemer geworden en waarom? Het zit min of meer in mijn genen: Assyriërs zijn ondernemers en handelaren. Ze kijken waar behoefte aan is en spelen daar dan op in. Mijn vader had bijvoorbeeld een succesvol textielatelier, dat hij zestien jaar geleden heeft verkocht om daarna een Grieks restaurant te beginnen. Omdat ik van een intellectuele uitdaging houd en avontuurlijk ben ingesteld, leek mij een rechtenstudie wel een goede keuze. Na mijn studie in Amsterdam ben ik als advocaat aan de slag gegaan bij verschillende advocatenkantoren om daar ervaring op te doen. Al snel besloot ik voor mijzelf te beginnen en me te specialiseren in arbeids- en faillissementsrecht, omdat je als curator veel met andere ondernemers te maken hebt en ik me door mijn affi niteit met het ondernemerschap goed in hen kon verplaatsen. Ik heb er bewust voor gekozen om in Twente te blijven, want hier val ik als Assyrische meer op en kan ik mij daardoor beter onderscheiden dan bijvoorbeeld in Amsterdam. Bovendien houd ik van het gemoedelijke van Twente. Ik ben lid van het TOF (Top Offi cium Femmes Oost Nederland) en pannellid van VentureLab International, een project van de Universiteit van Twente. Ik vind het leuk om andere ondernemers te adviseren en tips te geven, maar vind het ook belangrijk om vrijwilligerswerk te doen om op deze wijze de hulpbehoevenden in de maatschappij mee te laten profi teren van mijn succes. 3. Ben je problemen tegengekomen toen je ondernemer wilde worden? Nee, ik heb in Twente een warm onthaal gekregen en word hier als Assyrisch/Nederlandse advocate en curator erg gewaardeerd. TIPS van Shamiran 1. Blijf jezelf en wees open over je achtergrond 2. 3. Omarm de gastvrijheid van Nederland Concentreer je op overeenkomsten en respecteer de verschillen: dat maakt de maatschappij divers en avontuurlijk!
4. Wat zijn de verschillen tussen het ondernemen in Nederland en Oost-Turkije? In Nederland is men veel professioneler: het gaat hier om vakbekwaamheid, vakmanschap en kwaliteit, waardoor men ook minder snel switcht. In het Midden-Oosten veranderen ze makkelijker van beroep, er is daar minder controle en er wordt veel meer aan handjeklap gedaan. Toch onderhandel ik hier ook graag, dat hoort gewoon bij mij. Misschien vraag ik daardoor wel veel, maar aan de andere kant geef ik ook veel aan mijn cliënten. Ik ga met hen lunchen om een persoonlijke band op te bouwen en zo het vertrouwen te winnen. Nederlanders zijn minder emotioneel en laten alles graag aan mij over, omdat ze ervan uitgaan dat ik het als advocate allemaal wel het beste zal weten. Dat heeft ook te maken met de Nederlandse professionaliteit. Assyriërs willen veel meer communiceren en veel meer hun gelijk halen. Ze hebben veel respect voor gezag, maar trekken liever hun eigen plan. Assyriërs kennen elkaar vaak vanuit de gemeenschap en dat maakt dat zij ook vanwege privacyoverwegingen toch liever naar een Nederlandse advocaat gaan, ondanks het feit dat elke advocaat zich aan zijn beroepsgeheim moet houden. Assyriërs zijn trots en nemen minder van een ander aan. Wel geven ze veel makkelijker complimenten. In Nederland is het meer: “Doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg.” 5. Wat vind je typisch Nederlands als het gaat om zaken doen en ondernemen? De professionaliteit: je moet hier aan alle vereisten voldoen, anders word je niet serieus genomen. 6. Wat heb je meegenomen vanuit de Assyrische en de Nederlandse cultuur? Vanuit de Assyrische cultuur heb ik commerciële vaardigheden, hard werken en respect voor gezag en regels meegekregen. Vanuit de Nederlandse cultuur heb ik het belang van deskundigheid meegekregen en dat je je soms moet kunnen aanpassen aan situaties om zo beter mee te draaien in de groep. 7. Wil je ooit terug naar Oost-Turkije? De Assyriers hebben ooit een eigen land gehad: Mesopotamië, het land tussen de Eufraat en de Tigris, het huidige Oost-Turkije, Irak, Iran en Syrië. Mijn familie komt uit OostTurkije, het land waar het Bijbelse paradijs ooit lag, rijk aan mooie landschappen. 29 De stad Midyat is rijk aan ambachtswinkels zoals juweliers, specerijen etc. Verder vind je daar de mooiste kerken en kloosters vanwege onze christelijke achtergrond. Ik zou het graag nog een keer willen bezoeken. 8. Wat is het geheim van je succes? Mijn bevlogenheid voor het vak en mijn sociale drijfveer om iets voor mijn cliënten te betekenen. 9. Wat is je favoriete stuk fruit en waarom? Als eerste noem ik de watermeloen: die doet me denken aan mijn vakanties in Istanbul, waar watermeloen bij het ontbijt, de lunch en als toetje gegeten wordt. Ook heerlijk bij een borrel of als versiering bij het hoofgerecht. Verder ben ik ook lichtelijk verslaafd aan lychees: vanwege het exotische karakter en heerlijk als tussendoortje, lekker fris en zoet van smaak. 10. Wat is je favoriete Hollandse product en/of locatie? Mijn favoriete Hollandse product is toch echt lekker in de winter een bord boerenkool met spekjes. En het grappige is dat mijn vader dat in zijn Griekse restaurant speciaal voor mij maakt. Mijn favoriete locatie is en blijft: Amsterdam!
I deliberately chose to stay in Twente because, as an Assyrian, I stand out more here and can differentiate myself more than I could in Amsterdam. I also love the relaxed friendliness of Twente. I enjoy advising and passing on tips to other entrepreneurs, but I also think it’s important to do voluntary work - so that my success can benefit the needy in the community. “I received a warm welcome in Twente” Business was in Shamiran Demirdag’s blood from an early age. As a child she was already ‘playing shop’ and on Queen’s Day she had her own jumble stall. The choice presented to her by her parents was: “Study - or start a business.” But she was keen to both study and be an entrepreneur, and luckily her parents supported her in this. After studying law in Amsterdam and gaining experience at various law firms she started her own, ’Ferrmons’, in Almelo. Her involvement with the community and affinity with entrepreneurship have led her to specialise in labour and bankruptcy law. Although she felt very much at home in Amsterdam, she consciously chose the more relaxed province of Twente where, as she herself says, she can differentiate herself better. 1. How long have you been in The Netherlands? I came to Twente with my parents and brother in 1980, when I was one year old. 2. How did you become an entrepreneur and why? It’s more or less in my genes, because Assyrians are entrepreneurs and traders. They find out what people want and then provide it. For example, my father had a successful textile workshop, which he sold 16 years ago to start a Greek restaurant. Law seemed a good choice for me because I love an intellectual challenge and am adventurous. After studying in Amsterdam I started working as a lawyer at various law firms to gain experience. I soon decided to start my own practice and to specialise in labour and insolvency law. As a curator you have to work with other entrepreneurs and I could identify with them due to my affinity with business. 3. Did you encounter problems when you wanted to become an entrepreneur? No, I received a warm welcome in Twente and am highly appreciated as an Assyrian/Dutch lawyer and curator. 4. What are the differences between doing business in The Netherlands and in East Turkey? In The Netherlands people are much more professional; here it’s all about professional skill, craft and quality - which is also why people are less likely to switch careers. In the Middle East they switch professions more easily. The Dutch are less emotional and are happy to leave everything to me, assuming that I know best because I’m a lawyer. This also has to do with Dutch professionalism. Assyrians have a much greater desire to communicate - as well as prove they are right. They have a lot of respect for authority, but prefer to make their own plans. Assyrians often know each other within the community, which means that they also prefer a Dutch lawyer for reasons of privacy. Assyrians are proud and expect less from others. Although they are quicker to compliment. As the Dutch say, in The Netherlands it’s more a case of: “Just act normally - that’s crazy enough.” 5. What is typically Dutch when it comes to doing business and being an entrepreneur? The professionalism, here you must meet all the requirements otherwise you will not be taken seriously. 6. What have you taken from both the Assyrian and Dutch cultures? From the Assyrian culture I have commercial skills, hard work and respect for authority and rules. From the Dutch culture the importance of expertise and that you sometimes have to adapt to situations. 30 Turkey (ancient Mesopotamia)
7. Would you ever go back to East Turkey? The Assyrians once had a country: Mesopotamia, the land between the Euphrates and the Tigris, currently Eastern Turkey, Iraq, Iran and Syria. My family is from East Turkey, the land of the Biblical paradise with its beautiful landscapes. I would particularly like to visit the city of Minyat again. 8. What are the secrets of your success? My passion for the profession and my socially-driven motivation to be of benefit to my clients. 9. What is your favourite fruit, and why? Watermelon. It reminds me of my vacations in Istanbul, where watermelon is eaten at breakfast, lunch and as a dessert. It’s also delicious with a drink, or to garnish a main course. I am also slightly addicted to lychees because of their exotic nature and delicious, fresh, sweet taste. 10. What is your favourite Dutch product and/or place? A plate of Dutch boerenkool (kale with bacon bits) is always delicious in winter. And the funny thing is that my father makes that especially for me - in his Greek restaurant! My favourite place is - and always will be - Amsterdam! TIPS from Shamiran 1. Be yourself and be open about your background 2. Embrace the hospitality of The Netherlands 3. Focus on similarities and respect differences - they make society diverse and adventurous!
Van links naar rechts: Wilma, Antoinette, Saskia en Karin Het idee voor ‘Tutti frutti’ ontstond al in 2010, toen ik als grafisch vormgever in contact kwam met een aantal ondernemers van verschillende nationaliteiten. Ik raakte gefascineerd door hun verhalen over hoe het was om als ondernemer met een buitenlandse achtergrond in Nederland een bedrijf te beginnen. En ik zag opeens een boek voor me. Een boek waarin antwoord werd gegeven op die vragen die steeds sterker in mij begonnen te leven: de vragen die in dit boek door 28 ondernemers zijn beantwoord. De titel wist ik direct: ‘Tutti frutti’. Als symbool voor diversiteit. Als klein meisje was ik al gefascineerd door de sfeer en dynamiek van het reizen. Ik stond op Schiphol en dacht: “Dit wil ik”, al kon ik niet precies verwoorden wat dat ‘dit’ dan was. Als volwassene werkte ik ruim tien jaar in het toerisme waarvan een aantal jaar in het buitenland: Spanje, Italië, Oostenrijk en Frankrijk. Ik vond het heerlijk om met allerlei nationaliteiten samen te werken en ontdekte al snel de onderlinge verschillen qua manier van werken. 32 Door persoonlijke omstandigheden, zoals een verbouwing, kwam het er niet meteen van om mijn idee uit te voeren. Zodra de tijd rijp was, ging het echter opeens heel snel met dit boek. Ik vond geweldige mensen die mij met dit project konden helpen: een fotograaf, een vertaalbureau, een tekstschrijver… Een gouden team! De start Nog geen maand nadat onze website in de lucht was, hadden we al 10 ondernemers gevonden. Vooraf hadden we een aantal criteria vastgesteld. Liefst evenveel mannen als vrouwen in het boek. En er mochten best meerdere mensen dezelfde culturele achtergrond hebben, maar de branches wilden we graag exclusief houden: dus één advocaat, één IT-er, één cateraar etc. Optimistisch begonnen we met ‘50 ondernemers’ als streefgetal. We ontdekten al snel dat dat niet te behappen zou zijn, als we het boek op tijd klaar wilden hebben. Ieder interview bracht alleen al een hele reeks telefoontjes en mailtjes met zich mee. Bovendien kostte het bij een aantal ondernemers soms maanden voordat ik een afspraak geregeld kreeg, simpelweg omdat de betreffende ondernemers heel erg druk waren. Maar de bereidwilligheid was er altijd, dus was het vaak een kwestie van geduld. Achter de schermen
Anderhalf jaar lang reisden we vervolgens door Nederland: eerst alleen voor de interviews, later ook om alle deelnemers op een originele manier in beeld te brengen. Typisch Hollandse locaties hadden we daarvoor bedacht en we vonden het ook belangrijk dat lente, zomer, herfst en winter allemaal in beeld zouden komen. Wat hebben we genoten: van alle mooie plekken waar we kwamen, van alle seizoenen die voorbij kwamen, maar vooral van alle deelnemers en hun enthousiasme! Hartverwarmend! Serieus hield ik er rekening mee dat niet iedereen altijd stipt op de afgesproken tijd zou komen opdagen; in Zuid-Europa, zo had ik zelf ervaren, is dat immers niet ongebruikelijk. Tot mijn verbazing kwam iedereen op het afgesproken tijdstip. Onze Nederlandse stiptheid bleek een eigenschap te zijn die door iedere deelnemer aan ons Tutti frutti-project juist enorm werd gewaardeerd en nageleefd. De foto’s Wij waren het zelf die soms om begrip moesten vragen, als het toch anders ging dan we vooraf hadden gepland. Zoals ik op mijn Facebook-pagina schreef: “Alles valt te regelen, behalve de natuur.” De ene keer hadden we ons onnodig goed voorbereid, de andere keer moesten we ons maar aan de situatie aanpassen. Zo hoefden we achteraf niet al in december een kunstijsbaan op te zoeken, zodat ook de winter zichtbaar in ons boek aanwezig zou zijn: er viel later volop sneeuw. Maar het voorjaar liet juist lange tijd op zich wachten: de luchten bleven grijs, de regen viel met bakken uit de hemel en de tulpen wilden maar niet gaan bloeien. Het maakte allemaal niet uit. De deelnemers gooiden vol begrip hun planning om: de een liet zich gewoon wat eerder fotograferen, de ander wat later. Fotograaf Karin Huijzendveld wist iedereen binnen vijf minuten op zijn of haar gemak te stellen. Om los te komen en te ontspannen voor de camera liet zij de ondernemers rennen, springen, aan bruggetjes hangen, met zand gooien etc. In combinatie met het enthousiasme van de deelnemers ontstond daardoor een bijzondere dynamiek die is terug te zien in de foto’s. De teksten En dan waren er nog de interviews. Ruim de tijd trok ik daarvoor uit. Meestal was ik zeker twee uur in gesprek. Tijdens de interviews kwamen ook allerlei onderwerpen aan bod die helaas niet pasten bij het onderwerp van het boek. 33 Al kreeg dat geen plekje in het boek – het gaf mij wel een heel goed beeld van de mensen die aan dit project meewerkten. Daarna begon die volgende, kritische fase. Ik leerde een nieuw begrip kennen: Kill your darlings. Schrijven betekent schrappen. Ieder interview mocht maximaal 1000 woorden tellen. Mijn vellen vol interessante aantekeningen moesten dus drastisch worden ingekort. Met heel veel geduld redigeerde tekstschrijver Wilma van Kasteel mijn teksten; ik ontdekte dat je soms eindeloos over één zin kunt discussieren. Er zijn heel wat mails over en weer gegaan, zelfs tijdens onze vakanties. Laptop mee en bestanden in de cloud. De vertalingen Vervolgens liet Antoinette Chin a Loi – de Hoog alle verhalen in het Engels vertalen. Engels lijkt een makkelijke taal om tekst in te laten vertalen. We denken al snel dat we het beter weten dan de native speaker himself. Zo mailde Antoinette me: “Je weet dat ik allerlei talen aanbied van Engels tot de meest exotische. Gek genoeg, als er vragen zijn van klanten, gaat dat bijna altijd over de Engelse taal. Deze taal is tricky. Soms lijkt het alsof we het weten, maar dan klopt die vertaling toch weer net niet. Antoinette verzorgde overigens niet alleen de vertalingen, maar was vanaf het begin ook een geweldig klankbord voor mij. De vormgeving Mijn eigen vakgebied kwam natuurlijk ook aan bod. Ik ging als grafisch vormgever aan de slag. Speels en kleurrijk moest de vormgeving worden; op een boek met de titel Tutti Frutti moest uiteraard ook fruit op de voorkant staan. Wat was dan passender dan een appel, zo typisch Nederlands? Achteraf was dat een gouden greep: naast de mango bleek de appel het meest favoriet te zijn onder alle deelnemers aan het Tutti frutti-project. Dat u deze tekst nu leest, betekent dat het boek af is. Onze taak zit erop. Het zal even wennen zijn, want het was een prachtig project om aan te mogen werken. We hopen dat we iets van dat plezier, en de manier waarop Tutti frutti ons leven heeft verrijkt, op u hebben kunnen overdragen! Saskia Maarse, september 2013
Behind the scenes The idea for ‘Tutti frutti’ arose as early as 2010 when, as a graphic designer, I came into contact with a number of entrepreneurs of different nationalities. I became fascinated by their stories about what it was like, as an entrepreneur with a foreign background, to start a business in The Netherlands. Suddenly I saw a book before me! A book that would answer questions that had increasingly fascinated me: the questions now answered by 28 entrepreneurs on these pages. The title came to me immediately: ‘Tutti frutti’. A symbol of diversity. As a little girl I was already fascinated by the atmosphere and dynamics of travelling. I stood at Schiphol airport and thought: “This is what I want,” although I couldn’t then formulate exactly what ‘this’ was. As an adult I worked in tourism for ten years, of which a number were spent working abroad: in Spain, Italy, Austria and France. I loved working with people of different nationalities - and soon discovered they all had different ways of working. I found a group of wonderful people to help me with this project: a photographer, a translation agency, a copywriter... a great team! The start We travelled The Netherlands for more than 1 1/2 years: not only for the interviews but also, later, to photograph our entrepreneurs. We aimed for original portrayals, in typically Dutch locations. And how we enjoyed this quest! The beautiful places, the changing seasons and, especially, the infectious enthusiasm of our entrepreneurs. Heart-warming! I had taken seriously into account that not everyone would show up exactly on time. In southern Europe, as I had personally experienced, this is not unusual. To my surprise everyone came exactly at the appointed time! Our Dutch punctuality proved to be a characteristic that every participant in our Tutti frutti project clearly appreciated enormously - and observed faithfully. The photographs Photographer Karin Huijzendveld could put every participant at their ease within five minutes. To loosen up and relax in front of the camera she had entre34 preneurs running, jumping, throwing sand and hanging from bridges. In combination with the enthusiasm of the participants this bred a very special dynamic, which has been captured in the photographs. The stories After all the interviews the next, critical phase began. I learned a new expression: ‘Kill your darlings’. Writing well often means writing as little as possible. Each interview was allowed to run to a maximum of 1,000 words. With much patience, copywriter Wilma van Kasteel edited my text. I discovered that a single sentence could sometimes generate an endless discussion. And many emails were exchanged, even during our holidays. Laptop in the bag, files in the cloud… The translations Then it was off to the translation agency, where Antoinette Chin a Loi - de Hoog managed the translation from Dutch into English. To us English-speaking Dutch, English often seems an easy language. So we are easily tempted to think we know better than the native speaker! But, as Antoinette said: ‘My agency translates every language - from English to the most exotic. But if there are any questions from clients, they are almost always about the English language. It is, literally, a ‘tricky’ language. The simplest phrases can hide the biggest pitfalls - for the non-native speaker.’ Antoinette not only took care of the translations. From the start she was an invaluable sounding board. The design In addition, I had to apply my own craft. Fun, and full of colour! That was my design brief. And in a book entitled Tutti frutti - fruit had to feature on the cover! What was more appropriate than an apple, a fruit so typically Dutch? Looking back, that was an inspired idea. Next to mangoes, apples proved be the favourite fruit of most of the participants in the Tutti frutti project. The fact that you’re reading this text means that the book is finished. We hope that some of the pleasure of making Tutti frutti and the way it has enriched our lives - will flavour yours! Saskia Maarse, September 2013
Met dank aan / With thanks to De ondernemers / The entrepreneurs 1. 2. 3. 4. 5. Charles Ruffolo / The NetworKing B.V. - www.thenetworking.com Joseph Oubelkas / Oubelkas Communication - www.oubelkas.nl Carmelita Bodha / Carmelita Holding B.V. John Gration / Visie voor Succes - www.visievoorsucces.nl Sandra van Zalingen / Sklep Halinka - www.sklephalinka.nl 6. Rishi Lodhia / Cameramanager.com - www.cameramanager.com 7. Viviane de Laurenzio / Balans & Dans - www.balansendans.nl 8. Jim Rustveld / Amberrosia - www.amberrosia.nl / Flexsales - www.flexsales.eu / Ledkado - www.ledkado.nl 9. Dzidra Dubois / Oranza - www.oranza.nl 10. Omar Munie / Omar Munie Clothing - www.omarmunie.com 11. Julie Perkins / Specsavers - www.specsavers.nl 12. Meral Halaceli / Mufide - www.mufide.nl 13. Geoff Collier / Fox Productions - www.fox-productions.com 14. Hawre Rahimi / Cynax - www.cynax.nl 15. Stephanie de Pelsmaeker / Scooterfunzeewolde - www.scooterfunzeewolde.nl 16. Wan Tung / Asian Paradise - www.asianparadise.nl 17. Karina Holwerda / Miss Legal - www.miss-legal.nl 18. Dennis Friperson / Meersorgh - www.meersorgh.nl 19. Raja Felgata / Mogador-Productions - www.mogador-productions.com 20. Mona Alikhah / Monavid - www.monavid.com 21. Jose Belgerette / Solandes S.A. / Wijnhuis Belgerette - www.belgerettewines.eu 22. Irene Hin / Lady Africa - www.lady-africa.com 23. Angela Cono / Restaurant Pizzeria Elba - www.pizzeriaelba.nl 24. Dennis Held / Held Consulting - www.heldconsulting.nl 25. Shamiran Demirdag / Ferrmons advocatenkantoor - www.ferrmons.nl 26. Nazima Ramdin / NR Communicatie - www.nrcommunicatie.nl 27. Chino Tonin / Tonin - www.tonin.nl 28. Marco Argante / Pannacotta - www.pannacotta.org Fotografie op locatie / The photographic locations: Batavia werf ▪ Muiderslot ▪ Zuiderzeemuseum ▪ Stal Bennesse en Fruitbedrijf Appelhof in Zeewolde ▪ A+G van den Bosch BV in Bleiswijk en / and: Annemarie Kleve voor de fantastische begeleiding / for her fantastic service ▪ Daniëla Postma voor alle puntjes op de i / for dotting the i's and crossing the t's ▪ Henk Hendriksen voor het mooie filmwerk en het vele brainstormen / for great filming - and brainstorming ▪ Carin Wormsbecher en Mirjam Jansen voor alle werkzaamheden tijdens het voortraject van dit project / for all their work in the project planning phase ▪ Jose Boesten voor alle tips / for a multitude of tips ▪ Het thuisfront dat ons onvoorwaardelijk heeft gesteund en altijd achter ons heeft gestaan / The home front for their unconditional support and for always being there for us ▪ Alle overige familieleden, vrienden en alle anderen die ons met hun enthousiaste reacties enorm gestimuleerd hebben / And all family members, friends and others whose enthusiasm has been inspirational Team Tutti frutti / The Tutti Frutti team, september 2013 35
Hoe is het om in Nederland te ondernemen als je roots in een ander land liggen? En wat zijn de verschillen tussen ondernemen in Nederland en bijvoorbeeld Amerika, Marokko, Letland of China? Daarover vertellen de kleurrijke ondernemers in Tutti frutti. Saskia Maarse laat daarin 28 portretten van ondernemers van verschillende nationaliteiten en achtergronden zien, die zich met hun lef en doorzettingsvermogen een plek in het Nederlandse bedrijfsleven hebben verworven. Met hun inspirerende verhalen en hilarische anekdotes houden ze ons een spiegel voor; tegelijkertijd wordt ook duidelijk hoe totaal verschillend het oordeel over ons ‘volkskarakter’ kan zijn. Het is letterlijk maar net wat je van huis uit gewend bent. Alle verhalen sprankelen van trots en passie, evenals de foto’s van de deelnemers die genomen zijn op typisch Hollandse locaties. Tutti frutti biedt vele tips en ideeën om voortaan ook in eigen handel en wandel extra kleur aan te brengen en net als deze ondernemers – een mooie mix te maken van sterke eigenschappen uit verschillende culturen. Al van jongs af aan staat grafisch ontwerper Saskia Maarse (1966) open voor andere culturen. Haar toeristische werkervaring in het buitenland en de wereldreis die ze maakte verbreedden haar kijk op de wereld en haar bewoners. Nieuwsgierigheid naar andere culturen in Nederland bracht haar op het idee voor dit bijzondere project. What is it like being a entrepreneur in The Netherlands - if your roots are in another country? And what are the differences between doing business in The Netherlands and, for example, in America, Morrocco, Latvia or China? Colourful entrepreneurs answer these questions in Tutti frutti. In this book Saskia Maarse presents 28 portraits of entrepreneurs from a variety of countries and backgrounds who, with courage and determination, have all earned themselves a place in the world of Dutch business. Their inspiring stories and hilarious anecdotes are interesting reflections on the Dutch psyche. They demonstrate a wide variety of perspectives on the ‘national character’. It’s literally just a case of what you’re brought up with.... The stories sparkle with pride and passion, as do the photos of these colourful personalities - all taken in typically Dutch locations. Tutti frutti is full of tips and ideas: inspiration that will more richly colour your own work and leisure. Just as it has the lives of these succesful entrepreneurs. You too can profit from the rich blend of the best characteristics from a variety of cultures. Graphic designer Saskia Maarse (1966) was open to other cultures from a young age. Working abroad in tourism, followed by her own world tour, further broadened her view of the world and its occupants. Curiosity about other cultures - within The Netherlands - gave birth to the idea of this intriguing project.
1 Online Touch