SOUVENIRBOEK 90 JAAR ST-BAVO
Inhoud INLEIDING DE GESCHIEDENIS VAN ONZE SCHOOL Het prille begin: van fabriek tot school Werken aan de gebouwen en de tuin De speelplaats Hotel Van Eersel LOKALEN DOORHEEN DE TIJD De studiezaal De huiskamer Het gymnasium en de Groenzaal De ADS en de Nieuwbouw aan de Keizer Karelstraat Water in de kelder HET LEVEN OP DE SCHOOL (1) De zusters Het uniform De leerlingen vastgelegd op de gevoelige plaat Het Sinterklaasfeest DE SCHOOL TIJDENS DE TWEEDE WERELDOORLOG HET LEVEN OP DE SCHOOL (2) 4 5 8 14 16 18 21 22 23 25 25 26 27 30 31 33 34 40 Internaat 41 Opleiding, godsdienst en zedelijke opvoeding 44 Proclamatie 47 Cultuur 49 Sport 50 Wetenschappen 52 STEM 54 Uitstappen 56 De retoricareis 58 100-dagen 60 BIJZONDERE MOMENTEN Koninklijk bezoek Strafste school van Vlaanderen 2017 63 64 65 Tegenslag 67 In memoriam Gerda Zenner-De Gryze 68 EEN BLIK OP DE TOEKOMST NAWOORD, BEDANKINGEN EN BRONNEN 2 69 71
DE GESCHIEDENIS VAN ONZE SCHOOL Inleiding In november 1930 meldt een Vlaamse krant de stichting van een nieuwe Gentse school: ‘... een Lager en Middelbaar onderwijsgesticht voor meisjes met Vlaamsch als voertaal’. ‘Dit gesticht zal ingericht zijn als internaat en externaat en bestuurd worden door de bloeiende kloosterorde der Zusters van Liefde1 van Gent.’ Dit is het begin van een lange en mooie geschiedenis van een nieuwe waarde in hartje Gent. De school bevindt zich op dat ogenblik in de gebouwen van het grootseminarie. Het ‘Vlaamsch’ wordt als voertaal gebruikt, terwijl veel katholieke meisjesscholen nog Franssprekend zijn. Onze school komt tot stand in het verlengde van de vernederlandsing van de Gentse universiteit. Niet alle zusters spreken in de jaren ’30 Nederlands. Daarom vertrekt een aantal onder hen naar Nederland om daar de taal te leren. De zusters beogen katholiek, Vlaams en modern onderwijs en een verzorgde opvoeding. 1 Volledige benaming: Zusters van Liefde van Jezus en Maria. De congregatie werd in 1803 gesticht door kanunnik Triest en moederoverste Placida Van der Gauwen. De zusters onderscheiden zich door een strenge spiritualiteit maar ook een maatschappelijk engagement. Vanaf dat moment verschijnen geregeld advertenties voor de school in de krant. 3
DE GESCHIEDENIS VAN ONZE SCHOOL
DE GESCHIEDENIS VAN ONZE SCHOOL Het prille begin: van fabriek tot school In 1931 ziet de school het levenslicht. Zuster Frédérique wordt de eerste directrice van de school, Moeder Eduarda wordt tot moeder-overste gekozen. De school bevindt zich op dat moment nog in de oude gebouwen van het grootseminarie naast de Sint-Baafskathedraal2 . Gebouwen aan de Biezekapelstraat, binnenkoer bij de westvleugel. Binnenplein Klein Bavo aan de Biezekapelstraat. 2 In dat pand was vele jaren een seminarie voor priesteropleidingen ondergebracht. In 1914 werd aan de Reep een nieuw seminariegebouw geopend, nu is daar de Vlerick Business School gehuisvest. 5 De gebouwen van het grootseminarie worden door zowel de basisschool als de humaniora ingenomen. Het eerste schooljaar begon met 24 leerlingen, waarvan zes internen uit het lager en de middelbare school. Het aantal groeide geleidelijk tijdens het schooljaar: aan het einde zijn er reeds 85 leerlingen, waarvan 18 internen. De leerlingen vormden als het ware één grote familie, verdeeld in mini-klasjes van drie tot acht leerlingen.
DE GESCHIEDENIS VAN ONZE SCHOOL Door de niet-aflatende groei van het aantal leerlingen3 zoekt de school al in 1933 een nieuwe locatie. Daartoe wordt het terrein van N.V. Lousbergs voor twee miljoen Belgische franken aangekocht: een onregel matige driehoek tussen de Reep en de Lange Boomgaardstraat. Op dit terrein staan de overblijfselen van het kapucinessen klooster, het patriciërs huis Hotel Van Eersel en de textielfabriek van Lousbergs — de eerste katoen spinnerij en -weverij van Gent. In 1823 had Ferdinand Lous bergs de gebouwen gekocht, daar een nieuwe fabriek gebouwd, één van de grootste van Gent.4 bewaard gebleven. Enkel de vleugel aan de Reep is Lousbergsfabriek rond 1850, litho uit ‘La Belgique industrielle’ (verzameling MIAT, Gent). Na de snelle aangroei van de leerling populatie werd de fabriek in 1933 door de congregatie gekocht. 3 Het schooljaar ’32 start met 140 leer lingen, ’33 met 200, ’34 met 322. Locatie van de nieuwe school: waar de fabriek staat, wordt later de speelplaats. 4 Onder Lousbergs werkten er minstens 750 arbeiders, onder diens voorganger de Hemptinnes 1.600 of meer. 6
DE GESCHIEDENIS VAN ONZE SCHOOL Na afbraak van de Lousbergsfabriek tot 30 cm onder de grond plannen de zusters de bouw van twee nieuwe vleugels rond een tuin, tennis- en speelpleinen5 . De fabriek voor de afbraak, waar nu de binnentuin en de speelplaats zijn. Afbraak fabriek. Wanneer de grote schouw in 1934 wordt neergehaald, kijken de leerlingen vanaf het Hotel Van Eersel mee. Van dichtbij zien ze hoe vrachtwagens met stalen kabels het bouwwerk neerhalen. Afbraak fabriek. Niemand kan op dat moment voorspellen hoe het er over enkele jaren zal uitzien. 5. Tijdens de crisis van de jaren ’30 ging de fabriek failliet. Het grote complex van Lousbergs is verdwenen, op de kant langs de Reep na. Het gebouw was een gietijzeren constructie die vanuit de kelder vertrok en tot aan het dak doorliep. De trogvormige overwelvingen zijn nu nog altijd zichtbaar in de turnzaal. 7 De afbraak van de fabriek duurde tot in het voorjaar van 1935. In 1936 wordt de eerste steen van het nieuwe gebouw gelegd. Architect is Othon Mommens: hij ontwerpt twee vrij gelijkaardige vleugels die schuin op elkaar volgen, met in het verbindingspunt een zeshoekig torentje. De school voorziet plaats voor een 300-tal leerlingen.
DE GESCHIEDENIS VAN ONZE SCHOOL De eerste bouwwerken worden gestart, met de bewaarde Reepkant op de achtergrond. Arbeiders bij de opbouw van de school (jaren ’30). In een artikel beschrijft Jef de toestand: Er ‘kwam een terrein bloot en braak van twee hectaren oppervlakte. En sinds weken zijn daar onze pezige arbeiders aan den slag met den grond die vol stak van steen, arduin, ijzer. Het werd een werkelijke worsteling van elken dag en ieder uur tegen de domme, weerbarstige materie.’ Werken aan de gebouwen en de tuin Zoals uit de foto’s blijkt, blijft de gevel aan de kant van de Reep intact, op enkele verbouwingen na. Er zijn enorme werken nodig om de oude textielfabriek van Lousbergs helemaal af te breken en om te bouwen tot een school. Ook de aanleg van de tuin, een ontwerp van Jean Canneel, neemt veel tijd in beslag. In de kloosterannalen staat dat men er twintig weken aan gewerkt heeft. 8
DE GESCHIEDENIS VAN ONZE SCHOOL Mgr. Van Rechem plant de eerste kastanjeboom (lente 1935). De eerste boom werd al in maart 1935 geplant, een jaar voor de eerstesteenlegging. In de dagboeken van de zusters lezen we dat dit met een ceremonie gepaard ging waarop de 150 leerlingen van de humaniora aanwezig waren. ‘Op een stootkarretje, door 4 werklieden vooruit getrokken, wordt de kastanjelaar vooruit gebracht. Zijn stam is op gansch zyn lengte omstrengeld met loover en roze azalea’s en zyn kruin versierd met de driekleur en het Vlaamse vaandeltje.’ De leerlingen keken toe hoe het boompje plechtig in de kuil werd neergelaten. Mgr. Eugeen Van Rechem wierp onder luid applaus met een spade de eerste aarde in de kuil. Een van de leerlingen las daarna een tekst voor: ‘Wij verheugen ons op voorhand by de gedachte aan zyn loover, aan de bloesems en vruchten die hier zullen bloeien en groeien binnen enkele jaren!’ In hun verbeelding zagen ze reeds ‘de overschaduwde lanen, kleurige bloemenperken, zonnige wegen waarover blyde kinderen stoeien, de plaats innemen van een sombere, ronkende fabriek, die voor eenige maanden nog zoveel sombere menschenlevens omsloot! Die gebouwen zijn verdwenen; blyde meisjeslevens ontluiken nu in het her nieuwde weroord; harde ondergrond wordt ontgint, perken worden bezaaid, boomen worden geplant: nieuw leven gaat er komen! Er gaat iets veranderen in de oude stad Gent! Midden in haar hart zal een lusthof bloeien, die licht en geuren zal verspreiden in het rond! (...) En er zal bloeien en groeien de nieuwe Vlaamsche vrouwelijke jeugd!...’ Na de kastanjebomen werden ook een honderdtal populieren geplant. Oorspronkelijk was de tuin ongeveer anderhalve hectare groot, nu is een deel daarvan ingenomen door gebouwen. Zichten op de tuin (30 juli 1935). 9
DE GESCHIEDENIS VAN ONZE SCHOOL Voor het gras van de tuin werd ingezaaid, mochten de kinderen van de lagere school in de aarde spelen. Het leek wel een grote zandbak waarin ze zich volop konden uitleven! Hierbij werd al eens een zuster ingegraven. Kinderen spelen op de terreinen van de voormalige Lousbergs fabriek. Opmerkelijk was dat er tot het tweede studiejaar van de dag school ook jongens waren toegelaten. Zuster M. Magdalena aan het spelen met de kinderen in de ‘zandbak’. Op deze luchtfoto uit 1935 ziet men goed dat de tuin aan gelegd werd voor de start van de bouw van de nieuwe school. 10
DE GESCHIEDENIS VAN ONZE SCHOOL In 1936 is er de eerste steenlegging van het nieuwe gebouw: twee schuin op elkaar staande vleugels, ontworpen door architect Mommens, met onder andere een kapel, een gaanderij en een huis kamer. Het is een feestelijke aangelegenheid. Niet alleen de zusters zijn aanwezig, ook de leerlingen en de arbeiders wonen deze symbolische gebeurtenis bij. De nieuwe gebouwen krijgen stilaan vorm. Zicht op de zuilenrij en de kapel. Eerstesteenlegging met Mgr. Eugeen Van Rechem (1936). Onder zijn bestuur worden er ook veertien bijhuizen in Congo opgericht. Ondertussen telt de school in de lagere en hogere jaren samen al meer dan vijfhonderd leerlingen. Het internaat volgt de principes van elitaire Zwitserse voorlopers die door Zuster Eduarda zijn bestudeerd. Het internaat boven de kapel en de studiezaal bestaat uit drie verdiepingen; de bovenste twee bevinden zich onder het dak van het gebouw. 11
DE GESCHIEDENIS VAN ONZE SCHOOL In 1937 zijn de gebouwen helemaal afgewerkt: de school, het internaat en de communauteit voor de zusters. Vanaf het schooljaar ’37-’38 neemt de school de nieuwe lokalen in gebruik. De humaniora verhuist definitief naar de gebouwen van de Reep, waardoor de lagere school van de humaniora wordt gescheiden. Het kleuter- en lager onderwijs blijft immers in de Biezekapelstraat. De zuster-leerkrachten volgen hun humanioraleerlingen naar de Reep en nemen hun intrek in de gebouwen. De congregatie koopt daarnaast een pand in de Keizer Karelstraat waar de nieuwe afdeling huishoudkunde wordt gevestigd. De Sint-Bavohumaniora of ‘Groot Bavo’ telt ondertussen 280 leerlingen, waarvan de helft intern is. Er zijn 23 zusters, aangevuld met een tiental lekenleraressen. Vanaf dan zwaaien Moeder Elisabeth en Zuster Frédérique als directrice er de plak. De tuin en de nieuwe schoolgebouwen (eind jaren ’30). De nieuwe school, met pas aangelegde tuin (eind jaren ’30). 12
DE GESCHIEDENIS VAN ONZE SCHOOL De tuin, enkele jaren later (datum onbekend). De tuin, enkele jaren later (datum onbekend). De school met de kathedraal op de achtergrond (2021). De tuin is intussen helemaal volgroeid. Na de bouwwerken aan de ondergrondse parking Reep is de tuin helemaal heraangelegd volgens de oorspronkelijke plannen (2021). 13
DE GESCHIEDENIS VAN ONZE SCHOOL De speelplaats Op de binnenplaats tussen de schoolgebouwen ligt de ruime tuin en de speelplaats. Rondom de speelplaats staan bomenrijen, borders, gras perken en sportterreinen. De speelplaats (2021). Hier verzamelen de leerlingen ’s morgens, luisteren ze naar bijzondere aankondigingen en kunnen ze tijdens pauzes basketbal spelen. Ook ’s avonds gebruiken de internen de ruimte om zich te ontspannen. Speelplaats met hoek Reep en de voormalige zusterverblijven (2021). Het zeshoekig torentje van architect Mommens (2021). Tuin vanuit het witte huis (2021). Het lange pad loopt naar de Groenzaal. Schoolgebouw aan de kant van het Latijns kwartier en tuin met picknicktafels (2021). 14
DE GESCHIEDENIS VAN ONZE SCHOOL Zuilengalerij (2021). De zuilengalerij in de beginjaren van de school. Rechts bevinden zich vandaag de huiskamer en de eetzaal. Zicht op de speelplaats vanuit de laatste zusterverblijven (2021). Op woensdagnamiddag ontspannen internen zich met sport en spel op de speelplaats (2021). Een zeshoekig torentje scheidt de vleugel met de studiezaal van die van het Latijns kwartier (2021). Wie bij een bezoek aan de school herinneringen wil ophalen, vindt de oudste klaslokalen in het Hotel Van Eersel aan de Reep en in de restanten van het kapucinessenklooster. 15
DE GESCHIEDENIS VAN ONZE SCHOOL Hotel Van Eersel Het patriciërshuis verdient een extra woordje uitleg. Het Hotel van Eersel bestaat uit twee 18de-eeuwse herenhuizen, waarvan het oudste deel dateert van 1746 en gebouwd is in Lodewijk XV-stijl. Het gebouw werd genoemd naar Govard Van Eersel, die leefde van 1713 tot 1778. Hij gaf de opdracht tot de bouw van het herenhuis dat tot de dag van vandaag intact bewaard bleef. 6 Het Hotel Van Eersel, gezien van de straatkant (datum onbekend) Restanten van het kapucinessen klooster en de fabriek (2021). Achterkant Hotel Van Eersel, gezien vanop de speelplaats (datum onbekend). 6 Govard Van Eersel was geen onbelangrijk man, want op dat moment was hij aarts diaken van Sint-Baafs en rector van het kapucinessenklooster. In 1772, enkele jaren voor zijn dood, werd hij tot bisschop van Gent gewijd. 16 De trapgevels aan de kant van de Reep (2021). De binnenkant van het Hotel Van Eersel werd zorgvuldig in ere gehouden. Vandaag kan men nog altijd de verschillende salons bezoeken en de trap en de schilderijen bewonderen.
DE GESCHIEDENIS VAN ONZE SCHOOL Salon in Louis XVstijl, aan de kant van de Reep (2021). Tweede salon in Louis XVstijl, met piano aan de kant van de speelplaats (2021). De eikenhouten rococotrap in het Hotel Van Eersel leidt vandaag naar de directiebureaus. Het plafond boven de trap werd geschilderd door een onbekende kunstenaar (2021). 17
LOKALEN DOORHEEN DE TIJD
LOKALEN DOORHEEN DE TIJD De lokalen uit de jaren dertig worden nog altijd gebruikt, zowel die aan de kant van de Reep, als de delen — zoals de Keizer Karelvleugel — die later werden bijgebouwd. Niettegenstaande de uitbreiding van het gebruikte schoolmateriaal — van het traditionele schoolbord tot allerlei digitale vernieuwingen — blijven de klaslokalen en de gangen de sfeer van de jaren dertig uitademen. Latijns kwartier in de beginjaren. Latijns kwartier in 2021, nauwelijks veranderd sinds het eerste decennium van de school. Klaslokaal met zicht op de kathedraal (jaren ’30). Klaslokalen Latijns kwartier (2021). 19
LOKALEN DOORHEEN DE TIJD Klaslokalen aan de Reep in vervlogen tijden, let op de zuster op de achtergrond op de eerste foto. Ook te zien zijn de pilaren die de gewelven van het vroegere fabrieksgebouw ondersteunden: ook vandaag zijn die nog in de lokalen te zien. Leerlingen aan het werk. De zeer herkenbare dubbele ramen met kleine ruitjes en hendels verraden dat dit een lokaal aan de Reepkant is (datum onbekend). Klaslokaal aan de Reepkant, vandaag. Geen zusters meer te bespeuren! Let ook op de vloertegeltjes die nog aan tijden van weleer doen denken. 20
LOKALEN DOORHEEN DE TIJD De studiezaal De studiezaal had en heeft nog altijd een belangrijke functie. De externe en interne leerlingen kunnen er onder andere terecht voor studie-uren en voor toetsen. De ramen wijzen nog op de oorspronkelijke functie van de ruimte: die maakte namelijk deel uit van de kapel, die in de jaren ’60 verkleind werd om de studiezaal te creëren. De huidige kapel bevindt zich daarachter, toegankelijk vanuit zowel de verblijven van de zusters als via een dubbele deur in de studiezaal. Ook deze ruimte is nagenoeg onveranderd gebleven. De studiezaal, verschillende decennia geleden. Studiezaal (2021). De bankjes en stoelen zijn moderner, maar twee oude schoolborden en het kruis zijn gebleven. De glasramen herinneren aan de kapel en geven deze ruimte een bijzondere sfeer. 21
LOKALEN DOORHEEN DE TIJD De huiskamer Net als in de gebouwen aan de Biezekapelstraat werd ook hier een ruimte als ‘huiskamer’ ingericht. De zusters wilden zo een warme en huiselijke sfeer creëren. De huiskamer vroeger. De huiskamer nu. Na de oorlog daalde het aantal leerlingen een paar jaren, met als diepte punt 1949: 261 leerlingen waarvan 99 internen. Daarna groeide de leerlingen populatie weer aan: in 1955 zijn er ongeveer 500 leerlingen, tegen 1963 bijna duizend, een verdubbeling! 22
LOKALEN DOORHEEN DE TIJD Het gymnasium en de Groenzaal Het leerlingenaantal groeit verder aan: in 1964 zijn al meer dan duizend meisjes ingeschreven. Om te voorkomen dat de school uit haar voegen barst, komt er een aanbouw met nieuwe klaslokalen, een grotere sportzaal en een feestzaal: de Groenzaal. Die moest beantwoorden aan de eisen van openbare theaters zodat ze verhuurd kon worden aan allerlei groepen, wat ook veelvuldig gebeurt. De vroegere feestzaal werd omgebouwd tot klaslokalen. Gymnasium (2021). Ook deze gang en klaslokalen ademen verleden uit. Vooral de deuren die toelaten om in een klas binnen te kijken en de houten panelen aan de muren verraden de leeftijd van het gebouw. De nieuwe sportzaal in het gymnasium (2021). 23
LOKALEN DOORHEEN DE TIJD Het gymnasium en de Groenzaal onder een sneeuwtapijt (datum onbekend). De Groenzaal in vervlogen tijden. Binnenkort krijgt deze zaal een facelift. Ook de lagere school kent een gestage groei. In 1960 worden aan de Nederpolder en in de Kapittelstraat twee huizen gekocht die in verbinding staan met de gebouwen in de Biezekapelstraat. Zo komen er extra lokalen en speelruimte bij. In 2003 verhuisde Klein Bavo naar de Apolstelhuizen. Het bisdom restaureerde de gebouwen van het voormalige grootseminarie en gaf die een nieuwe bestemming. Buitenkant en interieur van de Groenzaal (2021) 24
LOKALEN DOORHEEN DE TIJD De ADS en de nieuwbouw aan de Keizer Karelstraat In november 1991 wordt een nieuw gebouw ingehuldigd, met extra klaslokalen en een polyvalente zaal op het gelijkvloers. Dit gebouw, op de hoek van de Reep en de Seminariestraat, kennen we als de ADS, genoemd naar August De Schrijver, oud-minister en medestichter van de school. Onder het dak kwam een mediatheek. Foto van het moderne schoolgebouw (1991), ontworpen door architectenbureau De Vloed. Die wou de eenheid met het Hotel Van Eersel bewaren door de witte gevel te verlengen met gelijklopende daklijst en ramen. In 1994 realiseert de school een nieuwbouw die uitkijkt op de Keizer Karelstraat, op de plaats van het mineraalwaterbedrijf Gand Thermal, dat tot eind jaren ’60 actief was. In 1988 kocht de school het terrein op. Het water komt naar boven in de kelders van de school. 25 Water in de kelder Interessant aan de school is dat ze haar eigen waterbron heeft. Lousbergs liet voor zijn fabriek naar een bron boren, tot ze die vonden op onge veer 400 meter diepte. Mineraalwaterproducent Gand Thermal exploi teerde die bron later voor de productie van flessen water. De school gebruikt nog altijd dat water, in de eerste plaats voor de douches van het internaat en het sanitair. Twee keer per jaar wordt de put schoongemaakt en om de twee maanden wordt de kwaliteit van het water gecontroleerd. Intussen is de bron al meer dan 200 jaar in gebruik!
HET LEVEN OP DE SCHOOL (1)
HET LEVEN OP DE SCHOOL (1) De zusters Zuster L. Vercammen vertelt over het ontstaan van de congregatie: ‘Pieter Jozef Triest, pastoor in Lovendegem, stichtte de gemeenschap Zusters van Liefde in 1803. Ze kwamen naar Gent in 1805. Dikwijls waren de zusters vrouwen uit de streek: Vlaams van inborst en taal.’ Tijdens het onderzoek naar de geschiedenis van de school, vinden we regelmatig foto’s van zusters die lessen verzorgen. Helaas is niet bij iedere foto de naam van de zuster te achterhalen. Moeder Eduarda. Zuster JosephMarie. Zuster in de tuin. Zusters op de speelplaats. Zusters voor het Hotel Van Eersel, het witte huis. 27
HET LEVEN OP DE SCHOOL (1) Oud-leerlingen herinneren zich zuster Frédérique, de eerste directrice van de school. Mevrouw G. Van Houwe-Daels aan het woord: ‘Zuster Frédérique was een zeer begaafde directrice. Haar taak in die moeilijke beginjaren was ontzettend zwaar. Begrijpend en bezorgd was ze voor elk van ons. Met vaste hand wist ze haar jonge volk te leiden. Een blik van haar volstond om onmiddellijk de grootste zorg of stilte te bekomen. Ze zag alles, ze hoorde alles en ze wist alles.’ Ook over moeder Eduarda werd vol lof gesproken. Mevrouw G. Van Houwe-Daels: ‘Moeder Eduarda was heel en al vreugde en optimisme! We bewonderden haar dynamisme, haar enorme creatieve gaven en haar durvende ondernemingsgeest! Bij dat alles was ze steeds moederlijk bezorgd en ze noemde ons met trots “mijn kinderen”! Ze mocht zich niet op de speelplaats vertonen of wij renden allen enthou siast naar haar toe en elk wilde toch even haar hand grijpen!’ In 1968 krijgen de Zusters van Liefde een nieuwe outfit. Ze mogen voor taan een ‘kort kleed’ dragen. De kloosterannalen noemen het een historische dag. In maart 1971 werden de zusters ’s nachts opgeschrikt door ongewenst bezoek. Gelukkig werd er niks gestolen omdat zowel een zuster als de inbreker zo hard schrokken van elkaars schaduw, dat de dief het op een lopen zette… Dat meldt een krantenartikel dat we in de klooster annalen vonden. Zuster Frédérique was directrice van bij het begin tot 1943, waarna Zuster Marie de la Paix overnam tot 1957. Een persoon die velen zich zullen herinneren was zuster Monica. Zij volgde in 1981 zuster Bernard-Marie op als directrice van de humaniora en wordt door velen herinnerd als ‘streng maar rechtvaardig’. Ze kende elke leerlinge bij naam en had een uitgesproken mening. Toen de overheid in de jaren ’90 gemengd onderwijs wilde invoeren, hield zij het been stijf. Sint-Bavo was een meisjesschool en zou dat ook in de toekomst te blijven… Vanaf 2001 werden de eerste jongens toegelaten. 28
HET LEVEN OP DE SCHOOL (1) Krantenartikel gevonden in de kloosterannalen, verschenen in het voorjaar van 1994, precieze datum en krant onbekend. Geen zusters meer in 2021. De directie van vandaag: v.l.n.r. Kris Verbeke (adjunctdirecteur), Gerda De Bruyne (logistiek directeur), Hilde Allaert (directeur SintBavohumaniora), Dominique Verbruggen (directeur eerste graad) en Dirk De Baere (internaatverantwoordelijke). 29
HET LEVEN OP DE SCHOOL (1) Het uniform Van bij het ontstaan van de school werd een uniform ingevoerd. Mevrouw G. Van Houwe-Daels, één van de eerste oud-leerlingen: ‘Het begon met een lichtblauwe schort. Uiteindelijk viel de keuze op groen, waar niet iedereen blij mee was. Moeder Eduarda verduidelijkte dat het de kleur van de lente en hoop was.’ De regels van het uniform dienden strikt te worden nageleefd, wat soms al eens zorgde voor discussie over de lengte van de rok of de juiste tint groen. Leerlinge van de middelbare school (lagere cyclus) in perfect uniform (eind jaren ’30). Het zesde leerjaar van de lagere school poseert voor het eerst in het groene uniform op de dag van de proclamatie (14 juli 1935). De leerlingen van het tweede t.e.m. zesde leerjaar van de lagere school in nieuw uniform (1937). Oudere leerlingen poseren met een zuster aan de pergola in de tuin. De kragen van de uniformen zijn hagelwit. De voeten zijn netjes gekruist of de enkels zedig naast elkaar geplaatst. Uit de afbeelding spreekt ernst en soberheid (jaartal onbekend). 30
HET LEVEN OP DE SCHOOL (1) De leerlingen vastgelegd op de gevoelige plaat Naarmate de tijd vordert, zijn er steeds vaker foto’s van leerlingen, zusters en lekenleraressen. We kunnen daardoor ook zien hoe het uniform doorheen de tijd veranderde. Foto’s van leerlingen in de klas, ongewoon in de eerste decennia van de school (datum onbekend). Foto van twee hartsvriendinnen (eind jaren ’30). Leerlinge steekt speels haar tong uit naar de fotograaf. Op de achtergrond zien we de welbekende trapgevels. Op grond van het uniform en de tuin in aanleg vermoeden we dat deze foto rond 1934 genomen is. Twee leerlingen poseren aan de achterkant van het Hotel Van Eersel. 31 Leerlingen ontspannen zich op de groene grasvelden van de tuin. Twee vriendinnen in de tuin met een schildpad in de hand.
HET LEVEN OP DE SCHOOL (1) Een leerlinge poseert in de tuin. Op de achtergrond de kapel en de zuilengalerij. Het witte huis — Hotel Van Eersel — en de kathedraal achter twee leerlingen in het grasveld. Leerlingen in de tuin (jaren ’60). Klasfoto uit de jaren ’80. De achter kant van het witte huis blijft een populaire locatie voor foto’s. Groepsfoto op een onbekende locatie (precieze datum onbe kend, maar vermoedelijk jaren ’60). In de klas (jaren ’60). In de klas (jaren ’60). Ramen die uitgeven op de gang geven aan dat het om het Latijns kwartier gaat. Het grote bureau van de leerkracht en het verhoog aan het bord zijn nog altijd aanwezig. 32 Klasfoto (ongedateerd). In de klas (begin jaren ’90). Het uniform heeft veel veranderingen doorgemaakt.
HET LEVEN OP DE SCHOOL (1) Het uniform vandaag. Het Sinterklaasfeest Een van de mooie tradities op Sint-Bavo is het Sinterklaasfeest. Al sinds de jaren ’30 schrijft de Sint elk jaar een brief aan de leerlingen en brengt hij cadeautjes voor de internen. Van het Sinterklaasfeest werd handig gebruik gemaakt om leerlingen op het rechte pad te houden en op de vingers te tikken. Een stukje uit een oude brief ( jaartal onbekend, maar ongetwijfeld eerste helft twintigste eeuw): ‘Zo heb ik gezien, by voorbeeld, dat er by Juffrouw Margriet een klein meisje is dat zelden of nooit haar lesjes kent, omdat ze verstrooid is in de klas, niet naar het bord kykt en dat ook niet luid wil spreken wanneer ze ondervraagd wordt; dat moet verbeteren, anders zal ik mistevreden zyn en toekomend jaar niets meer brengen aan dat kindje. En by Zuster Maria-Magdalena ken ik een klein meisje dat beter moet opletten in de klas en dat byna nooit haar pianoles kent. Dat kindje is nochtans braver en liever geworden en redelyker aan tafel, waar ze nu van alles eet. Dat is wel en dat zal ik beloonen ook.’ In latere jaren spelen de leerlingen zelf de rol van Sinterklaas en Zwarte Piet. Belangrijk daarbij is zorg voor de minderbedeelden: de laatste jaren wordt immers steevast speelgoed ingezameld voor vzw De Tinten. Sinterklaasviering (1995). Sinterklaasviering (2021). 33
DE SCHOOL TIJDENS DE TWEEDE WERELDOORLOG 7
DE SCHOOL TIJDENS DE 2DE WERELDOORLOG 7 Dit hoofdstuk kwam tot stand aan de hand van informatie en foto’s uit het Archief van de Zusters van Liefde, het boek ‘Zusters in oorlog’ en een anonieme bron wiens getuigenis we tussen het materiaal verzameld door mevrouw Roos Schautteet hebben gevonden. 35 Duitsland valt België binnen. Het land staat op stelten. Op 10 mei 1940 worden de meisjes voor een tijdje naar huis gestuurd, terwijl de school nieuwe bestemmingen krijgt. Ze wordt eerst een toevluchtsoord voor vluchtelingen en families die in riskante buurten wonen. Later wordt de school opgeëist door het Belgisch leger om te fungeren als krijgshospitaal. Het werd echter nooit in gebruik genomen wegens de snelle aftocht van de troepen. Tijdelijke bezoekers, meer dan dertig zusters en de interne leerlingen kunnen er blijven, mede dank zij de tussenkomst van (niet nader genoemde) invloedrijke vrienden van de school. Ze kunnen voorkomen dat de school bezet wordt door de Duitsers. Zuster Jean Noël noteerde dat er tijdens de oorlogsjaren ook Engelse zusters op het schoolterrein verblijven. Ze zouden verdacht zijn van spionage en het bericht gaat rond dat ze zouden worden opgepakt. Om onbekende redenen is dit niet gebeurd. Een arrestatie en een overbrenging naar een Duits interneringskamp is echter niet ondenkbaar, daar kunnen een aantal Ierse en Engelse zusters in België over getuigen. De zusters boden ook hulp aan hun manne lijke collega’s: zo vangen ze een tijd de seminaristen van het bis dom op omdat er Duitse soldaten in hun gebouwen ingekwartierd zijn. Ook de Broeders van Liefde van het Strop namen er bij het begin van de oorlog tijdelijk hun intrek, met 120 mentaal gehandicapte kinderen en 60 geesteszieke mannen. Uit een bron blijkt dat een broer van een van de zusters enkele maanden in het klooster onderdook om te ontsnappen aan de verplichte tewerkstelling in Duitsland. De school werd verder druk gebruikt door buitenstaanders, zoals de Katholieke Actiegroepen die er grote bijeenkomsten hielden. Tegen eind mei 1940, nadat de stad Gent zich had overgegeven, kon de school weer opengaan. Niet alle leerlingen kwamen meteen terug. Sommigen onder hen waren immers met hun familie naar Frank rijk gevlucht. De zusters gaven in de zomer van 1940 bijles om de leerachter stand van kinderen die pas later terugkwamen in te halen. Tijdens de oorlogsjaren probeert men het schoolleven in de mate van het mogelijke verder te zetten. De interne meisjes mogen ieder weekend vanaf zaterdagnamiddag, dikwijls met de fiets, naar huis omwille van de onzekere omstandigheden. Voor de leerlingen die op school blijven, wordt het regime aangepast en af en toe iets extra georga ni seerd zoals toneel en spelletjes. Door de kolenschaarste en verplichte verduistering werd de kerstvakantie tijdens de oorlogsjaren in alle scholen tot zes weken verlengd, de zomervakanties waren korter. Op 29 augustus 1941 dachten de zusters even dat ze het groot lot gewonnen hadden toen ze twee bankbiljetten van 20.000 mark in het offerblok van de Biezenkapel vonden. Groot was echter hun teleurstelling toen ze vernamen dat het geld geen waarde had. De zuster die deze anekdote in het dagboek optekende, schrijft erbij: ‘Zo viel er meer dan één luchtkasteel aan diggelen’.
DE SCHOOL TIJDENS DE 2DE WERELDOORLOG Eén van de twee bankbiljetten die in het kloosterdagboek werden gekleefd toen bleek dat ze toch geen waarde hadden. De zusters krijgen van de Duitse bezetter bonnetjes die ze konden ruilen voor voedsel. Er is haring, rijst en bruin-zwart brood. Uit de klooster dag boeken blijkt dat ze af en toe ook pakjes met lekkernijen zoals chocolade, sardienen en amandelen ontvangen. Stukje van de verpakking van het pakket dat de zusters in 1942 van een zekere Vanheuversuyn uit Portugal ontvingen. Volgens een anonieme getuige was het vooral de villa in Oostakker die redding bracht. ‘Vanaf mei ’41 werd ze omgeschapen in een echt boer hof en onze oversten werden opgeschreven als “boeren”. Dit had als voordeel dat we buiten onze eigen productie, aardappelen en tarwe konden laten aanbrengen van andere boerderijen, waar we zoge naamd land bebouwden. Ook Sint-Bavo werd een afdeling van die boerderij van Oostakker. We hadden er allerlei kleinvee en we kregen toelating om thuisslachtingen te doen. Dit alles vergde ook van de zusters fysieke inzet, hier en op het veld. Zo kwam het dat SintBavo met zijn 160 internen nooit een tekort aan voedsel had onder de oorlog. Het internaat was dan ook volzet.’ Helaas worden veel internen ziek in deze periode. Naar het einde van de oorlog wordt de ravitaillering moeilijker, maar de zusters blijven vindingrijk. In de oorlogsjaren hadden de zusters de binnenspeelplaats 36
DE SCHOOL TIJDENS DE 2DE WERELDOORLOG omgetoverd tot een moestuin en een veestal. En daar zat ook Tuurke, een clandestien varkentje, tot hij kort na nieuwjaar 1942 geslacht werd. Ze maken er een doodsprentje bij8 . Niet alleen voedsel is schaars, ook lesmateriaal en textiel. Op school waren leerlingen niet langer verplicht een uniform te dragen, wat op schoolfoto’s uit de oorlogsjaren te zien is. Het uniform is steeds minder zichtbaar (1941’42). Het uniform is tijdens de oorlogsjaren nog nauwelijks te zien. Ondertussen verbleven Duitse soldaten in de gebouwen van de lagere school — het grootseminarie in de Biezekapelstraat. Iedere dag hielden zij krijgsoefeningen in de tuin. 8 Kloosterdagboek van de Sint-Bavobasisschool in de Biezekapelstraat in Gent, te raadplegen in het archief van de Zusters van Liefde in de Molenaarsstraat. 37 Tijdens de zomermaanden van 1942 organiseerde Winterhulp in Klein Bavo een vakantiekolonie voor 34 arbeiderskinderen uit Turnhout en Gierle. Ze hielden zorgvuldig bij hoeveel kilo ieder kind aankwam tijdens het verblijf.
DE SCHOOL TIJDENS DE 2DE WERELDOORLOG Vakantiekolonie van Winterhulp op Klein Bavo. Soms komt het gevaar erg dichtbij. In september 1943 vallen er geallieerde bommen op Ledeberg, er vallen 111 doden. Ook in ’44 worden zowel Merelbeke als Gentbrugge gebombardeerd, waarbij respectievelijk 428 en 48 slachtoffers vallen. Aan de Brugse Poort komen er 70 mensen om door friendly fire, een maand voor de bevrijding. Bij bombardementen gingen ze schuilen in de turnzaal en in de kelder van de school. Het Sinterklaasfeestje stelt in de oorlogstijd nog maar weinig voor. Voor het kerstfeest zoekt men soelaas bij de vrijgevigheid van de leerlingen. Pro Familia van Sint-Baafs kookt een avondmaal voor arme kinderen met aardappelen, bloem en groenten die de leerlingen zelf hebben meegebracht. Geregeld komen de bevoorradingen in het gedrang, maar de zusters gaan hier inventief mee om. Op 13 mei 1944 eindigt, op bevel van het ministerie en het bisdom, het schooljaar vervroegd omwille van de vrees voor bombardementen. De meisjes moeten zich thuis voorbereiden op de proeven, die later mondeling worden afgelegd. Gelukkig blijft de school ook nu gespaard. Er vielen wel obussen in de onmiddellijke omgeving, waardoor alle ramen van het Latijns Kwartier sneuvelden. Duitsland capituleerde op 8 mei 1945. Op 8 mei was er al in Gent een grote stoet. Sint-Bavo was gevraagd om daarin hulde te brengen aan de Belgische kolonie Congo voor haar hulp tijdens de oorlogsjaren. Hierbij worden kolonialen en zwarten uitgebeeld op een manier die vandaag niet meer door de beugel zou kunnen. In deze pre-onafhankelijk heidsperiode was het echter de normale gang van zaken. Ook vrouwelijke religieuzen voelden zich soms aangetrokken tot de ideeën van de Duitsers en verleenden hen wel eens steun. Aangezien 38
DE SCHOOL TIJDENS DE 2DE WERELDOORLOG ze dit verborgen hielden voor de buitenwereld, is dit erg moeilijk te documenteren, ook voor onze school. Maar deze anekdote uit het boek ‘Zusters in oorlog’ spreekt boekdelen. Kort na de bevrijding kwam een Vlaamsgezinde vrouw aan de schoolpoort: haar man was opgepakt voor collaboratie en was opgesloten in het interneringscentrum van Lokeren. Ze was bang voor wraakacties van mensen in de buurt, dus ze ontvluchtte samen met haar kinderen haar huis en kwam aankloppen bij de zusters. De zuster die aan de poort kwam, stuurde haar evenwel weer weg met de boodschap dat ze nu de gevolgen moest dragen van de beslissingen van haar familie. Een als zwarte verklede leerling wordt gevolgd door de kolo nia len (1945). We her kennen het witte huis op de achtergrond. Als Congolezen verklede leerlingen poseren voor de camera op de speelplaats (1945). Vandaag een bijzonder onkiese uitbeelding van het thema. Ook het verhaal van zuster Angelina uit de Gentse congregatie van de Zusters van Liefde in Gent, geeft meer inzicht in de situatie. Ze werkte als verpleegster in het Sint-Rafaëlziekenhuis in Leuven. Ze hielp haar oom bij de smokkel van plannen van militaire installaties en vlugschriften van het verzet. Ze werd de enige Belgische klooster zuster die door de Duitsers wegens verzetsactiviteiten ter dood is veroordeeld. Haar straf werd uiteindelijk omgezet in dwangarbeid in Duitsland. Ze overleefde de oorlog en stierf in 2006. Het Madonnabeeld, ontworpen door Van Parijs, werd geplaatst als dank omdat de school tijdens de oorlog gespaard bleef. Het staat nog altijd in de tuin van de school. Praalwagen van SintBavo in de 8 meistoet. Madonna met kind, vaste waarde in de tuin van SintBavo (2021). 39
HET LEVEN OP DE SCHOOL (2)
HET LEVEN OP DE SCHOOL (2) Internaat Van bij het begin was er een internaat aan de school gekoppeld. In de jaren ’30 waren er al snel een honderdtal internen uit alle hoeken van Vlaanderen. De eerste jaren was ongeveer een op de drie leerlingen intern, na de opening van de nieuwe schoolgebouwen in 1937 werd dat bijna de helft. Vandaag zijn er 272 internen. Trees Jacobs, een van de eerste internen van Sint-Bavo, herinnerde zich nog levendig hoe ze door moeder Eduarda werd verwelkomd in de spreekkamer: ‘Met een breedarmig gebaar en gulle Limburgse harte lijkheid. Dadelijk werd je in de sfeer opgenomen en was je er binnen de vijf minuten van overtuigd dat Sint-Bavo de beste, fijnste en degelijkste kostschool was die je ergens maar kon vinden. Haar enthousiasme was zo groot dat je niet anders kon dan dadelijk haar mening delen.’9 Een interne buigt uit het raam van haar kamer. Op de achtergrond zien we de nieuwe vleugel met het Latijns Kwartier (datum onbekend). 9 Op 15 oktober 1988 was er een viering van de eerste leerlingen die vijftig jaar geleden afgestudeerd waren, een mijlpaal in de geschiedenis van de school. De gouden jubilarissen haalden herinneringen aan die beginjaren op. 41 Op een ontmoetingsdag in ’88 vertelde een oud-leerlinge dat er grote inzet van de internen werd gevraagd, maar dat er daarnaast ook steeds ruimte was voor ontspanning. ‘Turnlessen, basket, grote wandelingen langs de Leie, de woensdagwandelingen naar het buitengoed van de zusters in Oostakker, waar we tussen de rokende kachels nog iets van huiswerk poogden terecht te brengen. We hadden onze bezoeken aan toneel, zelfs een avond met een hypnose-seance, voordrachten en zo meer…’ Een artikel in De Morgenpost uit 1931 beschreef Sint-Bavo als een moderne school. De refter voor de leerlingen vergeleek men met de ‘eetzaalweelde van een transatlantieker of een kusthotel uit de tijd’. Na schooltijd konden de internen ontspannen in de gezellige huiskamer met clubzeteltjes, speeltafels, naaimandjes en een bibliotheek aan de wand. Kijklustigen konden het volk op het Sint-Baafsplein gade slaan. In de gebouwen aan de Biezekapelstraat was een grote slaapzaal voor de kleinste internen en een reeks prachtige kamers met stromend water en modern meubilair voor de andere ‘pensionnairen’. ‘We vormden een zeer heterogeen gezelschap met een goede wisselwerking. De Westvlamingen luisterden met belangstelling naar het zoet gevooisde Limburgs, maar van het Aalsters dialect verstonden we geen zier. Het was toen nog maar het begin van het ABN, en vele meisjes spraken dialect met de vriendinnen uit de eigen streek.’ De eerste jaren mochten de internen maar om de drie weken naar huis gaan. De andere weekends vulden ze met charades of humoristische sketches over de leraressen. Ze maakten veel plezier. Uit getuigenissen blijkt dat zij vooral warme herinneringen aan deze tijd hadden, aan de innige band die ze onderling hadden. Eens het nieuwe schoolgebouw klaar was, verhuisde ook het internaat daarheen. In 1937 waren er 143 internen, waardoor de kamertjes op de vier verdiepingen bijna onmiddellijk volzet waren. Ook
HET LEVEN OP DE SCHOOL (2) tijdens de oorlog was het internaat volzet. In de jaren ’50 werd extra slaapgelegenheid gezocht in de huizen die de zusters hadden gekocht aan de Keizer Karelstraat en in de gebouwen van de lagere school in de Biezekapelstraat. Om aan de groeiende vraag te kunnen beantwoorden maakte men in de jaren ’60 onder het dak nog extra slaapkamers bij, de zogenaamde torenkamers. Samen op de kamer (jaren ’80). In de badkamer (jaren ’80). Internaatgang (2021), weinig veranderd! Voorbeeldige leerlingen aan het werk tijdens de studieuren op het internaat (2021). 42
HET LEVEN OP DE SCHOOL (2) Internaatkamers die tot voor kort als zusterverblijven werden gebruikt (2021). Ook hier zijn de pilaren van de fabriek, de tegels en de ramen bewaard gebleven. Internaatkamer met parketvloer: ze doen denken aan tijden van weleer. Internen in de tuin (2021). Nog altijd een aangename plek tijdens de pauzes. 43
HET LEVEN OP DE SCHOOL (2) Opleiding, godsdienst en zedelijke opvoeding Sint-Bavo heeft altijd een vooraanstaande rol gespeeld bij het aanbieden van een hoogstaand lesprogramma. Dit was al te merken in de begin jaren van de school, zoals we kunnen lezen in een brief van Moeder Eduarda: ‘Van september af, zullen de leerlingen der humaniora klassen onze nieuwe kostschool en klaslokalen betrekken, waar modern comfort in ruime mate is aangebracht. Een groote tuin met golf-, tennis- en schaatsen banen verschaft er de leerlingen overvloedig lucht, licht, blyd schap en gelegenheid tot veelvuldig sport. Meer dan ooit, geachte Heer en Mevrouw, zullen uw lieve kinderen door ons omringd worden met de beste zorgen; bekwame leerkrachten staan er voor in dat de leer programma’s totaal worden uitgewerkt; laboratoria voor natuur- en scheikunde staan kosteloos ter beschikking der leerlingen en, van dit jaar af, zullen zy, die het middelbaar onderwijs achter den rug hebben, een diploma van hulprekenplichtige en reken plichtige mogen bemachtigen, alsook een diploma in snel- en machineschrift. Een uitgebreide cursus in sier- en technisch teekenen zal de kinderen die er aanleg toe hebben, bekwamen een geldig diploma in teekenen te behalen. U ziet, geachte Heer en Mevrouw, dat wy al doen wat we kunnen om uw lieve kinderen zoo veelzydig mogelyk te ontwikkelen en wy hopen dan ook dat u niet zult aarzelen ze ons te blyven toevertrouwen. Met ware en genegen achting, M. Eduarda’ Al in de beginjaren was men onder de indruk van het hoogstaande onder wijs bij de zusters. In een artikel uit 1934 van een onbekende auteur in Het Volk lezen we: ‘De geest der leerlingen is er uitstekend! Vlaamsch, voorname eenvoud en godsvrucht, levensblijheid en werkzaamheid vallen al dadelijk in ’t oog. Daarbij komt nog het stevig aanleeren van de anderen talen, Fransch, Engelsch, Duitsch, zoodat onze Vlaamsche meisjes na een stevig onderricht in de moedertaal zich ook overal als wereldburgeressen zullen thuis voelen.’ In die tijd was een algemene vorming in combinatie met een huiselijke vorming nog heel gewenst voor meisjes van de burgerij. Hiervoor werd de villa in Oostakker twee dagen per week ter beschikking gesteld van de meisjes van de hogere klassen. Gedurende een aantal jaren werd er naast de klassieke humaniora ook een opleiding in Sierkunsten aangeboden. Deze afdeling werd in 1947 weer afgeschaft. Sint-Bavo is van bij haar stichting een katholieke school, wat betekent dat godsdienstige praktijken een belangrijke plaats in het schoolleven krijgen. We denken daarbij aan het morgengebed voor de lessen aanvangen, maar ook aan het biechten en het vieren van kerkelijke feestdagen. Bijzonder zijn ook de bedevaarten naar Oostakker. De 44
HET LEVEN OP DE SCHOOL (2) leerlingen werden ook aangemoedigd om tot katholieke organisaties toe te treden. Daarnaast was steun aan het missiewerk ook enorm belangrijk, zoals we merken in dit fragment uit een liedje van voor de jaren ’60: ‘Gij, lieve zwarte kinderkens Uit het verre miesieland Gij zijt de beste vrindekens Van de kleuters uit Vlaanderland. Och mochten we met u spelen Dansen, hand in hand, We zouden ons niet vervelen Bij u in Congoland.’ Zuster M. Magdalena, de eerste zusterzendeling van SintBavo, vertrok naar Congo in 1936. Het grote belang van het missiewerk valt ook af te leiden uit volgende brief (jaartal onbekend, maar ongetwijfeld van voor ‘60): ‘Ik houd zooveel van de negertjes en vind ze zoo mooi met hun kroezel kopjes en witte tandjes en groote bruine zachte oogen. In onze school houden we allen van hen. In mijn klas kocht een miesje (sic) verleden jaar met haar eigen spaarcentjes 2 negertjes vrij en liet ze doopen onder den naam van Pieter en Pauwel. Heusch waar. U weet toch, he, dat men voor 25 fr een kindje kan vrij koopen en het een naam mag geven bij het Doopsel. Voor 5 fr mag men reeds een naam geven aan een heidensch kindje. Is dat niet fijn. Dit jaar breng ik heusch al mijn snoepcentjes naar school voor ‘t Missiebusje. Doet u dat ook? U maakt toch allen deel uit van de H. Kindsheid, niet?’ De tekst zou door een veertienjarige leerlinge geschreven zijn, maar de woordkeuze en stijl maken duidelijk dat dit door een vol wassene is getypt. Hoewel indertijd goed bedoeld, zou een derge lijke paternalistische tekst nu niet meer door de beugel kunnen. Zusters in Congo. Vanaf het einde van de negentiende eeuw trokken zustermissionarissen naar zowel Congo, Sri Lanka, Indië als Pakistan. 45
HET LEVEN OP DE SCHOOL (2) Ook een gebed dat we terugvonden in de kloosterannalen van de Gentse Zusters van Liefde getuigt van een nogal paternalistische en star-katholieke houding. We willen u het volgende uittreksel niet ontzeggen: ‘Maria, Maagd gebenedijd Gij, die ons aller Moeder zijt Ons gele vriendjes en zwarte kindjes Zijn nog steeds in Satans slavernij. Jezus, uwen Zoon, moeten ze behooren Met Zijn bloed kocht Hij ze vrij.’ Vanaf 1939 kampt men soms met personeelstekort omdat er geregeld zusters naar de missies vertrekken. Hierna worden meer en meer lekenleraressen ingeschakeld. Naast godsdienstige en spirituele ontwikkeling draagt Sint-Bavo ook zedelijke opvoeding hoog in het vaandel. Daarbij wordt vermeden dat de meisjes met morele gevaren in aanraking komen, zoals contact met het andere geslacht en niet-katholieke denkwijzen. Bijzonder te vermelden is dat reeds in de jaren ’40 op de school aan seksuele voorlichting werd gedaan. Ook aan de ouders werd raad gegeven hoe ze het best waakten over de zedelijke toestand van hun dochters. We kunnen dit afleiden uit de volgende brief die aan de ouders werd gericht (jaartal onbekend, maar ongetwijfeld uit de eerste helft van de 20ste eeuw, afgaand op de toegepaste spellingregels): ‘Zoo, by voorbeeld, vinden wy het heel noodlottig voor de kinderen, dat ze al te dikwyls, op verlofdagen, Dinsdag of Donderdag en Zondag, de cinema’s bezoeken; er is niets dat de verbeelding zoozeer ophitst by het kind dan de film, zelfs de beste! Cinema-bezoeksters zyn altyd slechte leerlingen en worden gemakkelyk prikkelbare en lichtzinnige meisjes. (…) We zouden ook graag de zekerheid hebben dat onze leerlingen dadelyk na de les naar huis gaan, geen omwegen maken of met vriendinnetjes blyven slenteren; U zoudt ons daarom verplichten wildet U ons inlichten als uw kinderen niet regelmatig op hetzelfde uur thuiskomen: op straat is er voor de kinderen niets goed te leeren.’ Ook in de jaren ’90 probeerde de school zo goed mogelijk te waken over de moraal van de leerlingen. Boeken met tekeningen van geslachtsdelen en teksten over condooms beschouwden leerkrachten van de lagere school als ‘schunnig’. Dat was blijkbaar ook het geval bij een boek van de Nederlandse schrijver Wim Hofman en meteen de reden om een theater en leesproject op te blazen waar de school aanvankelijk ging aan deelnemen. ‘Wij kunnen daar als katholieke school niet achter staan’, stond in een krantenartikel uit 1994. Ondertussen is er veel veranderd en proberen leerkrachten een open dialoog aan te gaan over onderwerpen die vroeger taboe waren. Denk hierbij aan de ‘zoeklichtdagen’ die voor het vierde middelbaar in het teken staan van seksualiteit en relaties. 46
HET LEVEN OP DE SCHOOL (2) Proclamatie In de beginjaren vonden wekelijks op zaterdagvoormiddag proclamaties plaats. Moeder-overste, de directrice en de leraressen waren aanwezig. Elke leerlinge kreeg er een rapportje met punten voor goed gedrag, wellevendheid, orde, huiswerk, lessen en vlijt. Voor de afzonderlijke vakken waren er overhoringen die zowel aangekondigd als onverwacht konden verlopen. Iedere maand kregen de leerlingen hun resultaten mee naar huis, die de ouders moesten ondertekenen. Net zoals vandaag de gewoonte is, maakten mondelinge examens deel uit van de (trimester)evaluaties. De trimesterproclamaties werden met muziek begeleid en aan het einde van het jaar zelfs met een toneelvoorstelling. Einde schooljaar, afhalen van de rapporten (1975). Rapport (jaren ’50). Rapport (jaren ’70). 47
HET LEVEN OP DE SCHOOL (2) Rapport (jaren ’90). Proclamatie van de zesdejaars van het schooljaar 20202021 in de SintMichielskerk. 48
HET LEVEN OP DE SCHOOL (2) Cultuur Op cultureel vlak heeft de school een lange traditie. Daarbij speelde toneel, zowel in het Nederlands als in het Frans, een lange tijd een belangrijke rol, vaak met historisch-klassieke stukken als ‘Antigone’ en ‘Heer Halewijn’ van Anton Van de Velde. Tientallen jaren werden ook lessen bewegingsleer ingericht. De laatste voorstellingen waren altijd een combinatie van dans, zang en woord. Zowel leerkrachten als (oud-)leerlingen participeerden aan de opvoeringen. Voor een groot stuk worden deze tradities verdergezet in de 100-dagenshow. Leerlingen geven in de voorstelling het beste van zichzelf en zowel dans als toneel maken een belangrijk onderdeel uit van de show. Ook muziek krijgt op de school veel aandacht. We denken daarbij aan het schoolkoor, de middagen van de muziek, de concerten voor de leerlingen, de schoolband en vele getalenteerde leerlingen die het beste van zichzelf geven bij de plechtige proclamaties van de zesdejaars. 49
HET LEVEN OP DE SCHOOL (2) Sport Naast culturele, educatieve en morele lessen, neemt de lichamelijke opvoeding op Sint-Bavo een voorname plaats in. Zo worden er bijvoorbeeld massaturnfeesten georganiseerd die grote indruk maken op de toeschouwers. In de jaren ’40 waren er zelfs drie lesuren lichamelijke opvoeding per week, wat meer is dan vandaag! Helaas van daag verdwenen, maar wel op de gevoelige plaat vastgelegd, zijn het minigolfterrein en de tennisvelden die ooit de grote tuin sierden. Op de speelplaats werd zelfs gerolschaatst. De nieuwe school, met uitzicht op de kathedraal. Let op het minigolfterrein in de tuin! Onze basketbalploeg (jaartal onbekend). Basketbalcompetitie (1969). Net zoals de iconische, groene schooluniformen doorheen de tijd evolueerden, was dat ook het geval voor de turnpakjes. De zedigheid bleef hierbij voorop staan. In de jaren ’40 vallen vooral de eendelige ‘barboteuses’ op. Altijd belangrijk was dat bij het neerknielen de pijpen van het turnpak de grond raakten, dat de ritssluiting tot de kin was dichtgeritst en de korte mouwen niet werden omgeslagen. In de 50
HET LEVEN OP DE SCHOOL (2) jaren ’70 worden de zwarte maillots ingevoerd. Vandaag herkennen we de sportieve groentjes aan de hand van het Bavo-T-shirt en de kenmerkende Bavogroene sportbroek. Niet te vergeten: Sint-Bavo had in het verleden een basketbal- en een volleybalploeg die in het binnenen buitenland prijzen wonnen. Tussen de talrijke bekers prijken zelfs een aantal Europabekers. De meisjes spelen internationaal in Rome (1968). Het volleybalteam (19651970). Marleen Lambert, oud-leerkracht LO en oud-leerlinge van onze school, herinnert zich de turnfeesten uit de jaren ’60 nog. ‘De leukste anekdote dateert van 1964 toen ik in het tweede jaar zat. Om de twee jaar (maar daarin kan ik mij vergissen) werd op het voetbalveld van “de Gantoise” in Gentbrugge voor alle Gentse scholen een groots turnfeest georganiseerd. Maar zoiets werd natuurlijk grondig voorbereid: leren marcheren op de speelplaats in groepen met vier op een rij, turnen op het songfestivallied “Près de ma rivière”, allemaal de tram op naar Gentbrugge om te oefenen en vooral dan geen les die namiddag. Ik denk dat de school toen ongeveer een 800-tal leerlingen telde, het was een echte volksverhuizing. En toen kwam de dag van het feest: na het binnenkomen in het stadion, kwam het bevel van juffrouw Walravens, het LO-icoon, ONTPLOOIEN! Daar liep het mis. Op het gras waren onze plaatsen aangeduid met kartonnen bollen maar, o wee, Sint-Lievens die juist voor ons had opgetreden, had alle bollen verplaatst en 800 “groene mieren” — want we droegen een groen gympak — zaten in een bolleke op het gras, kruipend zoekend naar onze plaats. Hilariteit in het hele stadion. Juf Walravens loste het probleem in een oogwenk op. Ze gaf bevel aan de eerste rij op schouderafstand te staan en iedereen zich daarop te richten. “Près de ma rivière” werd ingezet en een luid applaus klonk in het stadium. De eer van Bavo was gered.’ 51
HET LEVEN OP DE SCHOOL (2) Wetenschappen Wat wetenschappen betreft, is Sint-Bavo niet aan haar proefstuk toe. Jaar na jaar levert onze school tal van leerlingen af die zich bekwaamd hebben in de exacte wetenschappen. Empirisme wordt hierbij niet geschuwd. Veel van onze leerlingen stromen dan ook door naar studierichtingen in het hoger onderwijs die hierbij aansluiten. Wetenschapslokalen aan het begin van de SintBavohumaniora. 52
HET LEVEN OP DE SCHOOL (2) Leerlingen in actie tijdens een les wetenschappen, meer dan een halve eeuw geleden. Leerlingen voeren onderzoek en experimenten uit onder begeleiding van de leerkracht wetenschappen. Leerlingen maken een batterij (2021). 53
HET LEVEN OP DE SCHOOL (2) STEM De nieuwe studierichting STEM is in het schooljaar 2015-2016 op Sint-Bavo in het eerste middelbaar ingevoerd. STEM is een afkorting voor Science, Technology, Engineering, Mathematics. Deze richting zou ondenkbaar geweest zijn in de beginjaren van de school. In de lessen Wetenschappelijk Project leren de leerlingen werken rond uiteenlopende thema’s. Verschillende vakken kunnen hierbij aansluiten. Tijdens het STEMproject van het vijfde jaar kweken leerlingen Spirulinaalgen en voeren daar verschillende experimenten mee uit, zoals de fotosyntheseactiviteit meten, kleurpigmenten extraheren en Spirulinaparels maken. 54
HET LEVEN OP DE SCHOOL (2) De bovenstaande foto’s tonen STEMleerlingen tijdens het project rond water. De uitdaging bestaat erin om met recyclagemateriaal een schip van een hoger naar een lager deel van een rivier of een kanaal te brengen, en omgekeerd. Verder bestuderen de leerlingen de wet van Pascal en de massadicht heid van een stof, waarbij de hoofdwet van de hydrostatica aan bod komt. Leerlingen van het derde jaar besturen drones (2021). De drones worden als over koepelend thema gebruikt om verschillende leerinhouden te onderzoeken, o.a. krachtwerking, weerstand in een stroomkring, artificiële intelligentie en transportsystemen. Ook onze school heeft CLIL-richtingen in haar repertoire opgenomen: leerlingen kunnen een vak volgen in een andere taal. Dit is onder andere het geval bij Latijn en geschiedenis, respectievelijk in het vak Frans en het vak geschiedenis. 55
HET LEVEN OP DE SCHOOL (2) Uitstappen Naast de activiteiten op school zijn er ook heel wat parascolaire belevenissen zoals schoolreizen, die zowel een educatief als ontspannend karakter hebben. Reeds in de jaren dertig werden reizen georganiseerd naar zowel binnen- als buitenland: de Kempen, Wallonië, Normandië, Londen. Sinds de jaren ’70 organiseert de school ook sneeuwklassen. Excursie naar Noordwijk (eind jaren ’30). (Datum en locatie onbekend.) De leerlingen in het Zoniënwoud (1948). 56
HET LEVEN OP DE SCHOOL (2) Ter Duinen (1969). Schooluitstap (1969). Net zoals nu gingen de verschillende klassen van de lagere school op het einde van het schooljaar op schoolreis. De zusters hielden in hun dagboeken netjes bij welke klas naar waar ging. Blijkbaar won de klas van zuster Theophane in 1969 zelfs een reisje naar Luxemburg! Op sneeuwklassen in Maloja (1970). De vijfdejaars nemen tijdens de les esthetica deel aan een graffitiwandeling doorheen de stad (2021). 57 Kanovaren.
HET LEVEN OP DE SCHOOL (2) De retoricareis Een unieke beleving, naast de ‘gewone’ schooluitstappen, is de retoricareis op het einde van de zesjarige schoolloopbaan van iedere leerling(e). De Italiëreis is begonnen in de jaren ’60 en wordt door alle leerlingen niet alleen ervaren als de kers op de taart van een mooie schoolcarrière, maar ook als een belangrijk identificatiemoment als ‘groentje’10 . Met een groepje leerkrachten trekken onze leerlingen naar verschillende Italiaanse steden. Cultuur staat op de voorgrond, maar ontspanning ontbreekt niet. Italiëreis (jaren ’60). Zusters als gids (jaren ’60). Italiëreis (jaren ’60). Mieke Vantieghem: ‘Onze Italiëreis in 1968 bracht ons naar Rimini. De zee hebben we even gezien, het zand hebben we niet tussen onze tenen gevoeld. We mochten vijf minuutjes uit de bus stappen, om weer in te stappen voor een volgend museumbezoek. Het was de tijd toen we op de trein niet mochten rondlopen, zeker niet naar de volgende wagon: daar zaten jongens van Sint-Barbara. Het was ook de tijd dat je ‘s avonds het hotel niet uit mocht, en zelfs in de bar geen drankje mocht aannemen van diezelfde jongens...’ 10 Later is er ook een Griekenlandreis aan toegevoegd. 58
HET LEVEN OP DE SCHOOL (2) Italiëreis (1995). Retoricareis, bij de thermen van Caracalla (2019): zelfs de directeur Dominique Verbruggen is dat jaar van de partij om de leerlingen een onvergetelijke gidsbeurt te bezorgen! 59 Groepsfoto retoricareis (2019): de leerlingen en de leerkrachten smeden een band en maken herinneringen voor het leven.
HET LEVEN OP DE SCHOOL (2) 100-dagen Tussen het materiaal over de geschiedenis van Sint-Bavo vonden we enkele eigenaardige overlijdensberichten. We vermoeden dat dergelijke brieven door de laatstejaars bij wijze van grap werden opgesteld, als afscheid aan de school. Enkele decennia later werd het gebruikelijk om het afscheid van de humaniora te vieren met een 100-dagenshow waaraan alle leerlingen van het zesde jaar deelnamen. Tot vandaag blijft dit een van de belangrijkste gebeurtenissen in het afstudeerjaar van de leerlingen. 100dagen (1969). 100dagen (1968). 100dagen (1969). De 100dagen enkele decennia geleden: zich uitdossen als stereotiepe Aziaten en met een blackface zwarten imiteren, vandaag niet meer politiek correct! 60
HET LEVEN OP DE SCHOOL (2) Ieder schooljaar kiezen de leerlingen een thema voor de show. Op deze speciale dag zijn ze in de gangen van de school unieke kostuums en outfits te zien. 61
HET LEVEN OP DE SCHOOL (2) Ook de leerkrachten laten van zich horen tijdens de 100dagen: ook zij verkleden zich naar het thema van de leerlingen. Dikwijls leidt dit tot hilarische taferelen! 62
BIJZONDERE MOMENTEN
BIJZONDERE MOMENTEN Koninklijk bezoek Toen koning Leopold III eind mei 1937 een bezoek bracht aan de stad Gent mochten dertig leerlingen van de humaniora een ceremonie bijwonen in het Woodrow Wilsonpark. De ‘bevallige Godelieve Ronse’ overhandigde de koning een boeket bloemen. In de dagboeken van de zusters staat dat de koning aan zijn gevolg zou hebben gevraagd wie die meisjes in het groene uniform waren. Hij kreeg als antwoord: ‘De leerlingen van de Vlaamsche SintBavoschool, Sire!’ Lente 1937: een bijzondere dag voor de uitverkoren leerlinge! Kort voor de kerstvakantie van 1981 bezocht koningin Fabiola de Sint-Bavohumaniora, naar aanleiding van het vijftigjarig bestaan van de school. Ze ontmoette leerlingen en leerkrachten. Op de foto’s zien we haar op de speelplaats, vergezeld van de toenmalige directeur, Zuster Monica. Lerares Roos Schautteet had de eer om de koningin de hele dag te vergezellen. De vorstin maakte een wandeling door de tuin en genoot van een show in de Groenzaal door het schoolkoor, de dans- en de theatergroep. Ze had ook veel interesse voor de leerlingen raad. Het strenge protocol bepaalde dat de koningin een apart toilet moest hebben. Helaas kunnen we deze bijzondere wc in het Hotel Van Eersel niet meer tonen want dat toilet werd vorig jaar afgebroken. In de winter van 1981 vergezelde directeur Zuster Monica de koningin. Ze werden omringd door nieuwsgierige leerlingen. 64
BIJZONDERE MOMENTEN Strafste School van Vlaanderen 2017 Na de wedstrijd “De Strafste School 2017” nam het adrenaline peil terug normale hoogte aan. We reflecteren graag op dit bijzonder moment van mei 2017. Wat een filmpje van de 100-dagen van onze zesdes toch allemaal teweeg kan brengen. Een kwartier voor de start van de 100-dagenshows vernamen we dat onze school genomineerd werd voor deze wedstrijd van MNM. Toen realiseerden we ons nog niet wat dit allemaal zou betekenen. Onze zesdes gaven tijdens de 100-dagen het beste van zichzelf en dat was een goede opwarming om voluit voor deze wedstrijd te gaan. Middagenlang konden we op hen rekenen om aan de ganse school de 100-dagendans (in de vorm van een flashmob) aan te leren. Op Italië reis hebben ze een heel mooi Bavolied gemaakt op de melodie van Viva La Vida van Coldplay. Langzaam maar zeker zijn ze onder de SUPER begeleiding van “het Strafste clubje leerkrachten” en hun enthousiasme erin geslaagd de leerlingenraad achter hun kar te spannen, gevolgd door heel veel enthousiaste leerlingen, leerkrachten en personeelsleden. Op maandag 1 mei konden we rekenen op hun inzet om verder de voorbereidingen te treffen en om samen te kamperen in onze zo mooie, groene tuin. Dit alleen was reeds uniek en daarmee hebben we echt wel grenzen verlegd. Op 2 mei tijdens het jurybezoek toonde iedereen zich op z’n best. We hebben de jury kunnen overtuigen om ons als De Strafste School 2017 uit te roepen. Al van bij de aankomst was de jury aangenaam verrast door de open, verbonden sfeer in onze school. Dit ging niet uit van dwang of autoriteit, maar van een eerlijke, oprechte trots op onze groene stadsschool. We zijn met velen. Meer zelfs, we zijn de grootste school die ooit deze wedstrijd won. Zoveel volk dat is ook een hele uitdaging. Toch werden we als vanzelf één groep, één stem, compleet met leerkrachten en directie inbegrepen. We zongen en dansten van 65
BIJZONDERE MOMENTEN de eerste tot de laatste rij. We waren ons straffe, uitgelaten zelf van het eerste tot het zesde jaar en weer terug. Met de glimlach. Dat komt niet zomaar, dat komt ergens vandaan. We waren de enige school die aandacht gaf aan de helden die vaak vergeten worden: het onderhoudspersoneel, de poetsploeg, het keuken team. Zonder hen zou een school vierkant draaien. Ook oudleerlingen, oud-leerkrachten en oud-directrices kwamen met zoveel trots hun school verdedigen. Stralende ouders waren er die de jury bij hun vertrek subtiel duidelijk maakten dat er niets van ons enthousiasme fake was. Dit alles heeft de jury gezien. We hebben de macht van het getal slim gebruikt en een wereldrecord gevestigd. We hebben met 1531 mensen een DAB-houding (wat letterlijk betekent: juichen) aangenomen en dit in dezelfde richting van de spandoeken: “Samen Grenzen Verleggen”. Sint-Bavo is een plek waar je niet alleen klassieke talen of STEMvaardigheden opsteekt maar ook een wereldbeeld meekrijgt dat we volledig kunnen onderschrijven. De jury voelde er in elk detail een weder zijds respect, een “Samen-Bouwen” aan morgen. Wij zijn dan ook bijzonder fier op onze school! Tine Geltmeyer 66
BIJZONDERE MOMENTEN Tegenslag De school kende ook tegenslagen. Mireille Mommens was pas twaalf toen ze op 6 november 1934 stierf, de ‘eerste ziel van Sint-Bavo die naar den Hemel ging’. Dat de school een belangrijke plaats in haar leven innam, blijkt uit haar aandenken: ‘Lief kindje, zie neer op uw Ouders die u zoo liefhebben, troost en help ze; bescherm uw broertje, uw bloedverwanten en de school waar ge zoo werd bemind.’ Ook op haar In Memoriam-blaadje lezen we: ‘Ze weze voortaan de lieve beschermster van Sint-Bavo.’ Mireille Mommens in haar communiekleedje (1934). In de dagboeken van de Zusters van Liefde is ook het verhaal van Annie Mortier terug te vinden. Zij was nog maar twaalf jaar en leerling in Sint-Bavo. Annie werd beschreven als stil, vroom, bescheiden en plichtsbewust. Ze kreeg een niet-vermelde ziekte waarbij ze ‘gelaten en moedig (…) de kwellende pijn’ droeg. Ze stierf in de lente van 1936. In het In Memoriam-blaadje stond nog: Een foto bij leven en twee foto’s post mortem van Annie Mortier (1936). 67
BIJZONDERE MOMENTEN In memoriam Gerda Zenner-De Gryze In het schooljaar 2000-2001 aanvaardde Gerda Zenner-De Gryze de functie van directeur van de Middenschool. Wat was ze fier en gelukkig! Zelf noemde ze Sint-Bavo “haar derde kind”. Gerda was de empathie zelve. Ze was steeds een luisterend oor voor de hele Bavofamilie. Personeel en leerlingen lagen haar allemaal nauw aan het hart. Collega’s en ex-collega’s missen haar nog zo ontzettend. Niets was haar te veel. Had ze geen tijd, dan maakte ze tijd, zo vanzelfsprekend was dit voor haar. Ze wist als geen ander steeds de oefening te maken om zaken te organi seren, te delegeren, te concretiseren, te combineren en zo uiteinde lijk te realiseren. “Het is onmogelijk om iemand te vergeten die ons zoveel gaf om te herinneren…” Gerda was een initiatiefneemster pur sang en gaf nooit, nooit op. De uitspraak “nie pleuje” was haar levensmotto. Ook in het politieke luik van haar drukke leven gaf ze steeds opnieuw blijk van groot engagement en creëerde ze verbondenheid onder mensen. Haar hart voor de minderbedeelden in onze maatschappij was enorm groot. In haar privéleven vervulde ze liefdevol haar rol van warme echtgenote, lieve mama en oma, dankbare dochter en toffe zus. Ze hield zò intens van haar gezin en haar familie en zorgde met veel hartstocht voor wie haar lief was. Gerda zorgde ook goed voor zichzelf en kwam altijd “uit een doosje”. Bij velen wekte ze de interesse op voor cultuur. Ze ging graag naar concerten en toneelvoorstellingen en haar grote interesse voor geschiedenis bracht haar naar talloze musea en tentoonstellingen. Vriendschap en loyauteit stonden centraal in haar leven. Wie haar gekend heeft, zal dit ongetwijfeld beamen. Gerda was ook een echte levensgenieter en wilde die levensvreugde met iedereen delen. Ze was bovendien heel gastvrij en had een heerlijk gevoel voor humor, waardoor het telkens weer uniek was om in haar gezelschap te vertoeven. De mooie herinneringen aan Gerda blijven we in ons hart koesteren. Haar naam blijven we noemen in onze verhalen, haar glimlach blijven we zien op haar foto. Gerda blijft met ons meegaan. Danielle Schouppe en Liesbeth De Rauw 68
EEN BLIK OP DE TOEKOMST
EEN BLIK OP DE TOEKOMST Zonder twijfel heeft onze school een bijzondere geschiedenis. Historische gebeurtenissen hebben hun sporen nagelaten, van de Tweede Wereldoorlog tot de coronaperiode die we de afgelopen twee jaren doormaakten. De school is doorheen de voorbije decennia drastisch veranderd. Er zijn geen zusters meer op school, er zijn sinds een aantal jaren jongens ingeschreven, zowel op het internaat als op school. Bord en krijt worden steeds vaker achterwege gelaten en de beamers en persoonlijke laptops maken hun intrede. Nieuwe richtingen en vakken worden geïntroduceerd, met verouderde inhoud wordt komaf gemaakt. De school volgde steeds de tijdsgeest en de nieuwste verworvenheden in de maatschappij. We willen dan ook wereldburgers de toekomst insturen. Sommige zaken bleven echter hetzelfde: de gastvrijheid, de vorming van karakter en kritische geest, de christelijke inspiratie en een opleiding die voorbereidt op het hoger onderwijs. Dit zorgt ervoor dat veel ‘Bavodochters’ hun kinderen en kleinkinderen naar onze schoolbanken sturen: de traditie wordt verdergezet. De school zal blijven groeien. We begonnen het schooljaar 2021-2022 met 1.265 leerlingen, waarvan 272 internen. Bijna jaarlijks groeit de eerste graad en ook in de andere jaren tellen we ieder schooljaar instromers. Onze goede reputatie reikt tot ver in Vlaanderen en zelfs soms ook tot over de taalgrens. Het staat buiten kijf dat Sint-Bavo de school van de toekomst is. Maar dit betekent niet dat we het verleden mogen vergeten, in het bijzonder onze alumni en oud-leerkrachten. Zij blijven voor altijd onze groentjes en evergreens! De leerlingenraad Teambuilding 70
NAWOORD, BEDANKINGEN EN BRONNEN
NAWOORD, BEDANKINGEN EN BRONNEN Dit werk is schatplichtig aan verschillende auteurs. We konden op heel veel mensen rekenen ter vervollediging van dit souvenirboek. Speciale dank gaat uit naar Kaat Leeman en An Vandenberghe, archivarissen van het archief van de Zusters van Liefde in Gent. Zij beheren een schat aan informatie, foto’s en documenten. Daarnaast gebruikten we een aantal bestaande teksten, in de eerste plaats de souvenirboeken naar aanleiding van de vijftigste en van de 75ste verjaardag van de school. Daarnaast deden we een beroep op de teksten van Laurence Willemot en Katrien Boone voor Open Monumenten dag 1997 en 2013. We vulden dit aan met foto’s uit de tentoon stelling van 2007 over de geschiedenis van onze school. Het meeste beeldmateriaal komt van (oud-)leerkrachten, (oud-)leerlingen en mensen die de school een warm hart toedragen. De foto’s in dit boekje zijn slechts een selectie. Ander fotomateriaal dat hier niet werd opgenomen, wordt zorgvuldig gescand en gesorteerd om te bewaren voor later. We willen ook Roos Schautteet bedanken voor al het materiaal dat ze door heen de jaren als leerlinge en leerkracht van Sint-Bavo verzamelde en de verhalen die ze met ons deelde. Ze bood ons een mooie historiek van de school. Dank aan onze collega’s, vakgroep en directie. Niet alleen voor het ingezonden materiaal, maar in het bijzonder voor de taken die zij op zich namen om dit werk tot een goed einde te brengen. We zijn erkentelijkheid verschuldigd aan het leescomité en de collega’s die onmisbare input leverden aan de lay out. SINT-BAVOHUMANIORA - REEP 4 - 9000 GENT SINT.BAVOHUMANIORA@SBHG.BE - WWW.SBHG.BE Eindredactie en vorm: www.magelaan.be 72
1 Online Touch