0

26e jaargang nr 1 ­ voorjaar 2020 Prijs € 4,25 Appingedam Parel aan het water Wandelen in Lake District Het land van Pieter Konijn Stem mee voor Wandelgemeente van het Jaar 2020 Lees alles over EQUIPMENT, VAKANTIES EN TOPEVENEMENTEN VOOR WANDELAARS

AIRZONE TREK Met zijn geheel nieuwe, gepatenteerde FormKnit™ -technologie en het iconische AirZone draagsysteem biedt de Trek ventilatie en draagcomfort van wereldklasse. Of je in de hitte over stoffi ge paden loopt of er tempo inzet tijdens een huttentocht, de nieuwe AirZone Trek helpt je koel te blijven. 2 #MOVEYOURWORLD

Redactioneel Lezen vergroot je wereld. Landen, levens en mensen zeilen ongezien je hoofd binnen. Wandelen heeft hetzelfde effect. Neem nou de routes in deze editie van ‘te voet’, stel je zou ze allemaal zou lopen, van Griekenland tot Arnhem, hoeveel malen groter zou je wereld dan niet zijn? De routes nemen je mee naar onder meer de klassieke oudheid, de Tweede Wereldoorlog en sterke vrouw Beatrix Potter. Tegelijkertijd maakt lezen je wereld kleiner, even ben je alleen met je boek. Net als wanneer je maar lang genoeg wandelt, ook dat verengt je wereld. Zorgen verdwijnen bij iedere stap en vraagstukken lijken ineens onbelangrijk of er dient zich zomaar een oplossing aan. Voor deze editie van ‘te voet’ wandelde ik in Westerwolde. De afstand van 12,5 kilometer was niet enorm, toch ervoer ik die dag een Lichtvoetig Gooilust Uit de boedels van overleden dierbaren vissen we een intrigerend paneeltje op. Een sierlijke lijst omvat een alleraardigst landschapschilderijtje. Over beboste glooiingen klost een boerenwagen langs een vrouw met kind. In de verte uitzicht op een weggedroomd dorpje waarvan de kerktorenspits in de witgrijze wolken priemt. De handtekening in de rechterbenedenhoek ontcijferen we als ‘Corot’. Veelbelovend, want achter die signatuur gaat de identiteit schuil van een beroemde 19e eeuwse Franse impressionist. Marijke en ik rekenen ons stiekem rijk. Onlangs lazen we in de media dat een Italiaanse vrouw achter haar oude fornuis een stoffig paneeltje aantrof. Een opgetrommelde kunstkenner stelde de waarde van het schilderijtje vast op anderhalf miljoen. Stilzwijgend besluiten we bescheiden te zijn en gaan uit van een half miljoen voor onze Corot om teleurstelling te voorkomen. Om dubbele teleurstelling te voorkomen stelt Marijke voor om het taxatiebedrag te houden op twee ton. Met die twee ton kunnen we misschien wel een groot huis kopen om alle spulletjes uit de boedels van onze dierbaren een goed plekje te geven. Is het om elke teleurstelling te vermijden of hebben we het te druk met dagelijkse besognes? Hoe dan ook, we zetten de Corot in een vergeethoekje en gaan door met ons leven. Steeds als we langs het vergeethoekje lopen glimlacht de Corot ons toe en bezielt ons met de veilige illusie dat we eigenlijk rijkaards zijn. Maanden later, nadat we vele andere boedelspulletjes uit dozen hebben gehaald en afgevoerd naar de kringloop, duikt de Corot weer in mijn bewustzijn op. De huur van bergruimtes en aanhang wagens om de boedel te verwerken, moet maar eens worden terugverdiend. In ’s Graveland vinden we een taxateur die bereid is onze Corot te keuren. De kenner heeft duidelijk verstand van zaken getuige zijn fraaie galerie. ‘Een neppert,’ is zijn ontnuchterende analyse, ‘te houterig geschilderd.’ We leggen het paneel in de auto in de schrale troost dat het onverzekerd kan achterblijven. We steken de straat over en wandelen onze teleurstelling weg in landgoed ‘Gooilust.’ Een lyrisch landhuis, pittoreske bruggetjes over veelvormige vijvers, een rododendronvallei. Eeuwenoude beuken waarvan het hout niet nepoud is. We zien twee ooievaars schrijden door het weiland, ruiken de zoete geur van vroegbloeiende mahonie. Dan staan we oog in oog met een antiek gemetselde gevel waaraan een oude spreuk hangt: Wie prijst een man, Die oude boomen velt, En in de plaats daarvan, Geen jonge telgen stelt. Landgoed ‘Gooilust’ heeft zijn heilzame rijkdom met ons gedeeld, de bittere nasmaak van de ‘Corot’ weggespoeld. George Knottnerus 37 tijdverdubbelaar: wat een dagje uit was leek een weekend lang te duren. Een landschap om doorheen te dwalen, het wiegenlied van de wind door de bomen. De mensarme omgeving, verstoken van storend autogeronk en andere geluiden die het bestaan van mensen verraden maakte dat de tijd verdween. Dagelijkse beslommeringen leken even ver weg, net als wanneer je opgaat in een goed boek. Ultiem is natuurlijk overdag wandelen en ’s avonds rozig verdwijnen in een boek. Een dag lang ver weg van het alledaagse, terwijl je wereld zich juist vergroot. Tialda Hoogeveen 34 Appingedam Gronings geheim Breed aanbod wandelreizen Inspirerende wandelvakanties 2020 48 75 jaar bevrijding Stille getuigen Arnhem 54 In het land van Pieter Konijn Beatrix Potter 57 Wandel mee in 2020 Wandelevenementen in de spotlights Verder in dit nummer: Nieuws Wandelproducten Column John Jansen van Galen Uitgelezen Het gepelde land Loopbaan Nieuw: wandelbrieven Voetstuk 4/5 6 44 45 52 52 53 65 ‘te voet’ is een uitgave van Hobri Pers Uitgeverij BV, Tuindorpweg 23, 3951 BD Maarn, T. 0343-449499 • e-mail abonnee administratie: abo@wandelkrant.nl • e-mail redactie: redactie@wandelkrant.nl • website: www.tevoetonline.nl • Vanuit België: tel. 00-3130-6910138. redactie@wandelkrant.nl • Advertenties: Tarieven op aanvraag bij bovenstaand adres • Uitgever: Eef van den Brink • Hoofdredactie: Tialda Hoogeveen • Vormgeving: Punt Grafisch Ontwerp Utrecht, www.puntgo.nl • Foto voorpagina: Shutterstock • Aan dit nummer werkten mee: Wim ten Brinke, Flip van Doorn, John Jansen van Galen, Theo Haerkens, Tialda Hoogeveen, John Jansen van Galen, Maartje van der Klis, Tom Kooiman, George Knottnerus, Jan Fokke Oosterhof, Elvira Werkman, Koen van Wijk, Henk van Wijngaarden, Gerrit Jan Zwier • ‘te voet’ nummer 4, vijfentwintigste jaargang. Het volgende nummer van ‘te voet’ – zesentwintigste jaargang, nummer 2, zomer 2020 – verschijnt eind juni 2020. inhoud 8 14 De Saar-Hunsrück-Steig Een wandeling om niet te vergeten 17 Wandeluitrusting Wat is er nieuw in 2020 Berg en Dal, Westerwolde of Winterswijk? Wandelgemeente van het jaar © Shutterstock © Shutterstock

nieuws www.meindl.de Wandelpad in Eersel rolstoeltoegankelijk Waas­ en Reynaertland wandelroute van het jaar Het Streek-GR Waas- en Reynaertland is uitgeroepen tot Wandelroute van het Jaar 2020 bij de verkiezing van de ‘beste wandelroute’ in de Benelux. De grensoverschrijdende route loopt van Lokeren in de provincie OostVlaanderen via Beveren en Sint-Niklaas naar Hulst in de provincie Zeeland. Volgens het juryrapport zijn het de extra troeven die het pad tot winnaar maakten, zoals de goed gedocumenteerde en mooie topo-gids die het pad in beide richtingen beschrijft en de duidelijke geelrode bewegwijzering. Ook het geheel nieuwe deel tussen Lokeren en Temse en de verwijzingen naar het dierenepos Reynaert de Vos uit de 13e eeuw zijn volgens de jury een plus. Route herzien langs Druivenstreek en Dijlevalleien De Streek-GR Dijleland is vernieuwd. Deze 131 kilometer lange wandellus voor lange afstand wandelaars tussen Leuven en Mechelen was meer dan tien jaar oud en toe aan herziening. Het traject is grondig gescreend en aangepast, de bijhorende gids is helemaal herschreven en voorzien van nieuwe, gedetailleerde kaarten, wegbeschrijvingen en wetenswaardigheden. ‘Via deze wandellus kan men een aantal troeven van de Groene Gordel ontdekken, zoals de Druiven streek, de prachtige natuur in de Dijlevalleien, de gracieuze parken en tuinen en het Witte Goud’, zegt Monique Swinnen, gedeputeerde voor toerisme over deze route in Vlaams-Brabant, dé wandelprovincie van België aldus de gedeputeerde. Bergbeklimmers overlijden door koolmonoxidevergiftiging Begin maart zijn in Oostenrijk twee Nederlandse bergbeklimmers om het leven gekomen. Ze deden mee aan een expeditie bij een gletsjer in het Pitzdal en zijn vermoedelijk door een koolmonoxidevergiftiging overleden. De mannen van 50 en 52 jaar werden door andere deelnemers aan de expeditie gevonden in hun tent, op ruim 3000 meter hoogte. In die tent stond een gasstelletje. De Oostenrijkse politie gaat ervanuit dat dat de vergiftiging veroorzaakt heeft. 4 Het wandelpad rondom de Buurtboerderij Eersel is sinds begin dit jaar rolstoeltoegankelijk. Burgemeester Wouters Wim Wouters heeft de opening verricht, waarna een vrijwilliger hem mocht laten ervaren hoe het is om in een rolstoel over het nieuwe, obstakelvrije pad te rijden. Met dit nieuwe, aangepast pad is een grote wens van het bestuur van de Buurtboerderij uitgekomen. Wandelaar vindt explosieven Een wandelaar heeft in januari in een bos nabij een parkeerplaats in Ede een tas met meerdere handgranaten gevonden. De Explosieven Opruimingsdienst Defensie (EOD) moest ter plaatse komen om de zeer gevaarlijke explosieven onschadelijk te maken. Onderzoek heeft uitgewezen dat het gaat om handgranaten van Joegoslavische makelij, die met regelmaat worden aangetroffen in het criminele circuit. Het Nederlands Forensisch Instituut (NFI) is dan ook ingeschakeld om onderzoek te doen. Dorpswandelingen op de kaart De zogeheten doarpskuiers, dorpswandelingen, rond verscheidene dorpen in het Friese Tytsjerksteradiel zijn opgenomen in het landelijk netwerk van wandelknooppunten. De routes worden ook ingetekend op de provinciale wandelknooppunten kaart. De paaltjes die tot nu toe de doarpskuiers markeerden, worden nu vervangen door de uniforme symbolen van wandelknooppunten. © Toerisme Vlaams­Brabant/Lander Loeckx

Koniks vallen wandelaars lastig nieuws Staatsbosbeheer heeft dertien konikpaarden uit Lauwersoog laten slachten. Het gaat om hengsten die fietsers en wandelaars in het gebied lastigvielen. Het was moeilijk voor de recreanten om de dieren de passeren. De konikpaarden in het Fries-Groningse gebied maken deel uit van een grotere kudde die vorig jaar moest verdwijnen uit de Oostvaardersplassen in Flevoland. De verwachting was dat de veertig paarden zouden kunnen aarden in Lauwersoog, omdat er elders in het gebied al 250 konikpaarden rondlopen. Maar het ging mis met de nieuwkomers, wandelaars vonden de paarden opdringerig, terwijl de bestaande kudde juist heel schuw is. Mogelijk zijn de Flevolandse paarden tam geworden, doordat ze in de Oostvaardersplassen zijn gevoerd door omstanders. Dertien hengsten zijn nu geslacht, de boswachter verwacht dat ook de 28 merries in het slachthuis terecht zullen komen. Wandelaars vastgezogen in drijfzand Begin maart zijn meerdere wandelaars tot aan hun middel weggezakt in drijfzand in natuurgebied de Slufter op Texel. Staatsbosbeheer heeft daarom borden geplaatst om voorbijgangers te waarschuwen. De zuigkracht van drijfzand is sterk. Wie snel reageert, kan nog weglopen. Maar wie langer wacht, wordt in de modder weggezogen. Hulp inschakelen is dan noodzakelijk, want op eigen kracht eruit komen is vrijwel niet mogelijk. Ook de wandelaars die tot hun middel in het drijfzand wegzakten, konden er zelf niet uitkomen. De politie en reddingswerkers van de Koninklijke Nederlandse Reddings Maatschappij moesten eraan te pas komen om de wandelaars te redden uit hun benarde positie. Lawine treft wandelaars Winterwandelen in de lift De afgelopen jaren heeft de wandelsport in Nederland een forse groei doorgemaakt. Na fitness, is wandelen de meest beoefende sport in ons land, zo blijkt uit het NOC-NSF-onderzoek ‘Zo sport Nederland’. In 2018 waren er maar liefst 2,5 miljoen wandelaars in Nederland, vijf jaar daarvoor was dit nog 1,7 miljoen, waarmee wandelen ook de snelst groeiende sport is. Ook winterwandelen is in populariteit gestegen. Wandelaars reizen steeds vaker niet alleen in de zomer af naar de Alpenlanden, maar doen het gebied ook aan in de winter. Diverse Alpenregio’s zetten speciale winterwandelingen uit, waarbij ze de besneeuwde wandelpaden toegankelijk maken voor wandelliefhebbers. Vijf sneeuwwandelaars zijn begin maart om het leven gekomen door een lawine in het Dachsteingebergte in Oostenrijk. De drie vrouwen en twee mannen, afkomstig uit Tsjechië, werden op 2.700 tot 2.800 meter hoogte getroffen door de lawine. In het gebied was net veel sneeuw gevallen en waaide het hard. Volgens een reddingswerker hebben deze weersomstandigheden de lawine vermoedelijk veroorzaakt. 100% PASVORM …door MFS® Vakuum® technologie. De nieuwe defi nitie van pasvorm. Door de temperatuur van het lichaam vormt het MFS® Vakuum® schuim zich optimaal naar de vorm van de voet. Om een perfecte pasvorm te bereiken is het speciale PU-schuim tot in het tenengebied van de schoenen verwerkt. De Meindl Multigrip® rubber profi elzool met PU tussenzool zorgt voor maximale demping en een perfecte grip. b-dynamic technologie in de inlegzool. www.meindl.de 5 © Staatsbosbeheer, Anna Sprenkeling Foto: @Tiral Werbung @Oliver Soulas © Shutterstock

2 1 6 nieuwe PRODUCTEN voor wandelaars 5 4 1 Meindl heeft met Mondello lady & Men GTX® fijne schoenen voor de actieve en sportievere wandellingen. Dit speciale Comfort fit® model heeft een bredere leest. Door de ver naar voren doorlopende vetersluiting kan de schoen aan ieders voet worden aangepast. De schoenen zijn waterdicht en hoog ademend door de Gore-Tex® sok. Adviesprijs € 189,90 www.Meindl.de 2 Robens ontwikkelde met de Stony Brook 3 een fijne trekkerstent. Met 3,31 kilo is het een echt lichtgewichtje, toch biedt het plaats aan drie personen. De tent wordt vastgeklemd aan een extern frame dat voorzien is van een nokpaal voor een verlengde voor- en achtertent. Adviesprijs € 499,95 www.robens.de 3 Outwell introduceert drie nieuwe Canella-slaapzakken. Licht en compact en daarom handig bij het kamperen in de warmere zomermaanden, voor reizen in warme klimaten of bij het gebruik van een caravan of camper met beperkte ruimte. De slaapzak heeft aan beide zijden verschillende isolatievoeringen: een voor warme zomernachten en een voor koudere nachten. Adviesprijs vanaf € 68,95, outwell.com 4 Haglöfs heeft met zijn nieuwe Leftover sloffen die zijn gemaakt van restjes die overblijven bij de productie van jassen. Dit Pertex-materiaal is licht van gewicht en wind- en watervast. De sloffen zijn geïsoleerd met ademend QuadFusionTM Mimic. Zo blijven je voeten lekker droog en warm. Lekker na een dag stevig wandelen! Adviesprijs € 49,90 www.haglofs.com 5 Hanwag heeft een lage versie van het model Waxenstein Bio. Een comfortabele schoen voor dames en heren. Licht in gewicht en door een soepel lopende Ghilly veterbinding past de schoen zich goed aan de vorm van de voet aan. De Vibram® Ultragrip II zool geeft goed grip op diverse soorten terrein. Adviesprijs € 209,95, www.hanwag.nl 6 De Rab Kangri Jacket is gemaakt voor avontuur. Robuust en betrouwbaar. Het is gemaakt van slijtvast 70D GORE-TEX®, de pasvorm en het drielaagse waterdichte materiaal laat regen soepel van zich afglijden. De capuchon kun je nauwsluitend over je gezicht trekken tegen weer en wind. De met fleece gevoerde kraag voelt warm en zacht aan. € 329,95, rab.equipment 6

VELUWE OUTDOOR TOTAAL CONCEPT VOOR AL UW WANDELINGEN WANDELEN ZONDER (PIJN)KLACHTEN Door het maken van een digitale voetscan wordt de lengte en breedte gezien van uw voet. Ook is te zien waar drukpunten zijn. Het juiste schoenadvies is afhankelijk van de gemaakte scan én waar u gaat wandelen. De stand van uw voeten, die ook op de scan te zien is, kan leiden tot knie, heup en rugklachten. Hiervoor bieden wij de mogelijkheid tot het op maat laten maken van steunzolen. Op maat gemaakte steunzolen kunnen ervoor zorgen dat deze klachten vaak verminderen en soms zelfs geheel verdwijnen. Voor de steunzolen maken wij gebruik van verschillende hardheden materiaal. De zolen worden computergestuurd gefreesd waardoor de zolen tot in detail correct zijn. Met hielspoor, beenlengte verschil, diabetes, artrose enz. houden wij natuurlijk ook rekening. Tevens maken wij aangepaste zolen voor verschillende sporten. Vergoeding van de steunzolen is afhankelijk van uw ziektekostenverzekering. VOETSCAN AFDRUK SCAN SCHUURMACHINE STEUNZOLEN STATIONSLAAN 41A, 8071 CL NUNSPEET, 0341270847 WWW.BREDEWANDELSCHOENEN.NL WWW.VELUWE-OUTDOOR.NL

wandelgemeente van het jaar Verkiezingen Wandelgemeente van het jaar Welke gemeente in Nederland mag zichzelf Wandelgemeente van het Jaar 2020 noemen? Overal in Neder landse gemeenten zijn wandelpaden, ommetjes, kuier tochten, thematochten en knooppuntenroutes uitgezet. Wandelkrant ‘te voet’ beoordeelt de gemeenten op wandelvriendelijkheid. En jij mag mee beslissen. Gemeente Berg en Dal De drie genomineerde gebieden voor Wandelgemeente van het Jaar hebben een ding gemeen: ze liggen allemaal aan de Duitse grens. De gemeenten Winterswijk in Gelderland, Berg en Dal, eveneens Gelderland, en Westerwolde in Groningen zijn genomineerd op basis van een enquête over de wandelvriendelijkheid. Vervolgens zijn de gemeenten ter plaatse getest door de verslaggevers van ‘te voet’ die de mooiste wandeling in de gemeente hebben gelopen en de gemeente en de route hebben beoordeeld op diverse criteria. Jouw stem telt. Stem mee via www.wandelgemeentevanhetjaar.nl of op www.tevoetonline.nl en kies zelf jouw Wandelgemeente van het Jaar. Stemmen kan tot en met vrijdag 15 mei 12:00 uur. 8 © Elvira Werkman © Gemeente Berg en Dal © David Brand

Gemeente Westerwolde Gemeente Winterswijk 9 © André Dümmer © Metha Eikens © Metha Eikens

Genomineerde gemeente: Berg en Dal route Naam: N70 Natuurwandelroute Afstand: 16 kilometer Soort landschap: bos, heuvels, beekdalen, rivieren Percentage onverhard: 90 procent Speciaal voor wandelaar: Rustpunten: Horeca onderweg: Afwisseling in het landschap: Informatiepanelen: Brochure/kaart/internet: Openbaar vervoer: Parkeren: Geschikt voor honden: Verkeersluw: Veilig: Ontbreken lawaai/stank: Rijke natuur en historie in Berg en Dal Zelden kom je een zo treffende gemeentenaam tegen als Berg en Dal. Dat is precies wat deze gemeente aan wandelaars te bieden heeft. Hier beklim je acht ‘bergen’ en krijgt daarbij fraaie vergezichten, spannende geschiedenisverhalen en kronkelende beekjes cadeau. Het is dit jaar feest in Berg en Dal, want de N70 bestaat maar liefst vijftig jaar. N70 lijkt allerminst op een provinciale autoweg, het staat voor een prachtige natuurwandelroute uit 1970. Volgens sommige wandelaars is het beslist de mooiste route in ons land. Aan het aantal wandelaars onderweg - op een doordeweekse dag – is in ieder geval af te lezen dat de route populair is. Rijke bossen De afwisseling tijdens de wandeling is groot en verrassend zijn de doorkijkjes. Van de drukte in Nijmegen beland je via de groene paaltjes al snel in de kalme bossen op de stuwwallen, waarna het klimmen en dalen is tussen beuken, eiken en kastanjes. Het zijn rijke, oude loofbossen en beekdalen met 400 verschillende plantensoorten en zeldzame broedvogels. Op een traject van 16 kilometer wandel je over acht ‘bergen’, met tot de verbeelding sprekende namen als Boterberg, Sterrenberg en Duivelsberg. Ook is er het Filosofendal met de Filosofenbeek. Verhalen De mensen hier houden van verhalen vertellen en dat houdt de geschiedenis levend. Het ene moment lees je op een informatiebord over een burcht Mergelpe uit het jaar 1012 dat van ene graaf Balderik was, wie mogelijk een graaf Wichman heeft vermoord, en het volgende moment ligt er een pannenkoek 10 ‘graaf Balderik’ op je bord in het restaurant aldaar, bovenop de Duivelsberg. De graaf schijnt overigens begraven te liggen aan de voet van de berg. Het verhaal van de leemkuilen is ook interessant. Ze liggen halverwege de route, precies op de grens met Duitsland. De kuilen gevuld met water zijn mogelijk al in de tijd van de Romeinen ontstaan, toen ze leem wonnen om stenen en dakpannen mee te bakken. Iets wat tot in de 20e eeuw is doorgegaan in deze regio. De laatste dakpannenfabriek sloot in 1934, ironisch genoeg doordat het dak instortte onder een lading sneeuw. Tussen de verhalen door is er voldoende ruimte voor gedachten en mijmeringen. Even rusten op een bankje met kwetterende staartmeesjes boven het hoofd. Zo voel je na afloop niet alleen de benen – je waant je hier en daar in de Ardennen met de stevige klimmetjes – maar bovenal voel je je een rijker mens. Elvira Werkman informatie Gemeente: Berg en Dal Provincie: Gelderland Aantal inwoners: 34.798 Aantal lokale wandelroutes: ca. 40 Aantal kilometer wandelpad: 2700 hectare aan natuurgebieden, vrij wandelen over paden en wegen, plus 50 km onverharde paden buiten natuurgebieden Percentage onverharde paden in gemeente: ca. 90% Controle wandelroutes: Meerdere keren per jaar, met lokale betrokkenheid. Wandelvierdaagse: Diverse. GPS­routes/routes op internet: www.wandeleninbergendal. nl; www.bergendalsekroegjesroute.nl Themawandelroutes: 2 wijngaardwandelingen, route ‘Van Bron tot Kraan’ van Romeins Aquaduct Groesbeek tot Kops Plateau Nijmegen, route ‘Rondom het Vrijheids museum”, 5 cultuurhistorische dorpsommetjes, verhalenroute Holthurnsche Hof, 7 ‘Geo paden op de Stuwwal’, ‘Beken, bronnen en bergen’, ‘Boerenland paden in de Ooijpolder’, 4 cultuurhistorische wandel routes van uitgeverij Matrijs, ‘Kroegjesroute’. Wandelevenementen: De dag van Groesbeek, Poldermars, Zevenheuvelentocht, Noviomagnumtocht, Bosbesjestocht, Kaloramatocht, Grenslandtocht, Euregio Vrijheids wandeling, Herfstdagtocht. Langeafstandsroutes: Jacobspad, Pieterpad, Airbornpad, Grote Rivierenpad, Maas-Niederrheinpad, Walk of Wisdom, Romeinse Limespad. Overnachtingsmogelijkheden: Hotels en pensions: 15; B&B’s: 36; Vakantieparken: 3; Groepsaccomodaties: 5; Campings: 29. Bijzonderheden: Vanuit project ‘Zorgeloos op vakantie’ (zorgeloosopvakantie.nl) veel aandacht voor toegankelijke routes. © Gemeente Berg en Dal © Elvira Werkman

Genomineerde gemeente: Westerwolde route Naam: Route 23 Slangenborg Sellingen Afstand: 12,5 kilometer Soort landschap: bos, glooiingen, beekdalen Percentage onverhard: 90 procent Speciaal voor wandelaar: Rustpunten: Horeca onderweg: Afwisseling in het landschap: Informatiepanelen: Brochure/kaart/internet: Openbaar vervoer: Parkeren: Geschikt voor honden: Verkeersluw: Veilig: Ontbreken lawaai/stank: Op ontdekkingsreis door onbekend Westerwolde Het Groningse Westerwolde zal vele wandelaars onbekend zijn. Misschien zit daar wel de aantrekkingskracht, kilometer voor kilometer nieuw gebied ontginnen. Majestueuze boerderijen, coulisselandschap en oeroude glooiingen bieden de wandelaar veel variatie. informatie Gemeente: Westerwolde Provincie: Groningen Aantal inwoners: 25.199 Aantal lokale wandelroutes: 38 officiële Aantal kilometer wandelpad: 331 km officiële wandel routes Percentage onverharde paden in gemeente: ca. 50% Controle wandelroutes: 1 à 2 x per jaar door lokale vrijwilligers Wandelvierdaagse: Wandelvierdaagse voor schooljeugd GPS­routes/routes op internet: www.stichtingwandeleninwesterwolde.nl Themawandelroutes: het Ganzenpad in Vriescheloo en het Kabouterpad in Sellingen, voor de jeugd. Wandelevenementen: Westerwoldwolde Wandel weekend ieder jaar in juni Langeafstandsroutes: Noaberpad, Westerwoldepad, Groot Frieslandpad, Pronkewailpad Overnachtingsmogelijkheden: Hotels en pensions: 10; B&B’s: 50; Vakantieparken: 2; Groepsaccomodaties: 10; Campings: 30. Bijzonderheden: net buiten de gemeente Westerwolde, maar in het Westerwoldse gebied, ligt een beleefpad die rolstoeltoegankelijk is (in Smeerling, gemeente Stadskanaal). ‘Het mooiste stukje Drenthe ligt in Groningen!’, vertelt Eize Hoomoedt, eigenaar van horecagelegenheid het Hof van Sellingen. Nieuwsgierig geworden starten we de route. De oudheidkamer bij het startpunt laat zien dat de geschiedenis leeft in dit esdorp met een brink. Het is met ‘geboortejaar’ 857 het oudste dorp van de gemeente. Die geschiedenis heeft tastbare sporen achtergelaten met de Gothische kerk aan de rand van het dorp die dateert uit het begin van de veertiende eeuw. Waarkhanden De natuur begint waar het dorp eindigt. Wie denkt dat Groningen louter bestaat uit vergezichten en uitgestrekte vlaktes, komt daar al wandelend snel op terug. De glooiingen aan de rand van het dorp leggen heel oude sporen bloot, het zijn overblijfselen van de een na laatste ijstijd. De afwisselende wandelroute leidt je langs eikenlanen, natuurgebieden en jonge bossen waar de natuur haar gang mag gaan. Een gevarieerd landschap, liefdevol bezongen door de Groningse singer-songwriter Marlene Bakker in haar Waarkhanden. Slechts één wandelaar loopt deze route deze dag. Autogeluiden zijn ver weg. Het is het ruizen van de wind door de bomen, het voorjaarsgekwetter van koolmezen en het ‘miauwen’ van de buizerd wat klinkt. Holle weggetjes, een pad dwars door een weiland of wandelen door een bos waar bomen kriskras op het pad liggen als souvenir van recente stormen. En dan is de Ruiten Aa nog niet eens genoemd. Deze voormalige veenbeek is door veenontginningen en ruilverkaveling rechtgetrokken. Maar de afgelopen vijftien jaar wordt hard gewerkt aan herstel en mag het water weer zijn natuurlijke meanderende weg volgen. Deze ruggengraat van Westerwolde biedt weer ruimte aan water én aan vogels, vissen en amfibieën. En aan wandelaars: het Ruiten Aa-pad is maar liefst 125 kilometer lang. Buurtschap Ter Borg biedt als toetje enkele imposante herenboerderijen. Sporen uit een lang vervlogen tijd waarin Groningse boeren nog grootgrondbezitters waren die een team van mannen voor zich liet werken op het land. Galliërs Dat de Slangeborg-route zo ver weg voelt van alles, is te danken aan de Sellingers zelf. Het Plan Kikkert wilde aan het begin van de jaren zeventig van de vorige eeuw zesduizend hectare transformeren in militair oefenterrein. Als Galliërs boden de Sellingers verzet. Een oase van rust als resultaat. Tialda Hoogeveen 11 © Metha Eikens © Metha Eikens

Genomineerde gemeente: Winterswijk route Naam: Winterwijks mooiste Afstand: 13 km Soort landschap: Hoevelandschap, Beekdal, Bosgebied Percentage onverhard: 95% Speciaal voor wandelaar: Rustpunten: Horeca onderweg: Afwisseling in het landschap: Informatiepanelen: Brochure/kaart/internet: Openbaar vervoer: Parkeren: Geschikt voor honden: Verkeersluw: Veilig: Ontbreken lawaai/stank: Wandelen in de Achterhoekse stilte De Achterhoek staat bekend om zijn coulisselandschap. Maar deze ‘mooiste’ wandeling door de buurtschap Woold trakteert ons niet alleen op een kleinschalig landschap, hij komt ook nog eens door een ongeëvenaard beekdal. Stilte achtervolgt ons de hele wandeling. Alleen één keer wordt die uit de verte onderbroken door het geronk van een motorzaag. Maar dan zijn we al even onderweg door het betoverende coulisselandschap van de Wooldse buurtschap, met z’n boskavels, weilanden en houtwallen. Vroeger was er hier meer lawaai. Over de Oude Bocholtsebaan reden er in de 19e eeuw treinen van en naar Bocholt en Winterswijk. Aangelegd om steenkool uit het Roergebied te halen en de stoommachines van de textielindustrie in de Achterhoek van brandstof te voorzien. Nu ligt er alleen nog een opgehoogd spoorbed, met een zandweg en een fietspad. De kaarsrechte baan dwars door het land missstaat niet. Daarvoor is die teveel een incident in het sprekende coulisselandschap. Je hebt vanaf de baan juist een mooi uitzicht op dit glooiende landschap. Vochtig bos Een waterpassage kondigt de Bekendelle aan. De naam zegt het al: de Boven Slinge slingert zich door een dal. Maar zo’n beekdal hebben wij nog niet eerder gezien! Het diepe dal wordt omgeven door een breed bos. Altijd al, want de vrijgelaten beek die bij hoog water buiten zijn oevers treedt, wordt door het bos nog enigszins in het gareel gehouden. Buitenbochten kalfden af, binnenbochten slibden dicht. En zo ontstond een beekdal met een heel eigen vegetatie. In het voorjaar zullen wij nog eens terug moeten komen om het tapijt van bosanemonen in de droge bosdelen en de dotterbloemen in de nattere stukken te zien. En wie weet dan ook de ijsvogel en de gele kwikstaart. 12 Voor we het beekdal verlaten, komen we bij de Berenschotse molen. Oorspronkelijk stond er een dubbele watermolen met twee vakwerkmolenhuizen. Nu staat er een enkele, flinke stenen watermolen. Een ware hoevenzwerm Vanaf de beek opent het landschap zich en krijgen wij meer oog voor de glooiende essen, de steilranden en de boerenhoeven die her en der in het land staan. De meeste hoeven zijn kleine boerderijen, maar wel karakteristiek: met aan één kant een gebroken daklijst, roodbruin geverfde houten gevelbetimmeringen en soms een gevelteken. Op deze wandeling zien we vooral kleinere hoeven. Zij staan verspreid op dekzandkopjes, op zand dat na de laatste ijstijd is opgestoven. De boeren bemestten de arme zandgronden tot akker land: de hoger gelegen essen. Uit kleilagen in de weilanden werd ’s winters leem gewonnen voor de productie van stenen. De leemkuilen en de veldoven, die wij eerder op de wandeling zagen, zijn de stille getuigen van het harde bestaan van de Achterhoekse boeren. Aan het eind van de wandeling wordt de stilte toch nog verstoord door hobbykippen, al maken ze niet veel lawaai. Maar wat voor hobbykippen! Veelkleurige sierkippen met een kraag om hals en poten! Ze laten zich niet zo snel bewonderen. Pas als de haan het voortouw neemt, wagen ook de kippen het naar ons toe te lopen. Tom Kooiman informatie Naam gemeente: Winterswijk Provincie: Gelderland Aantal inwoners: 29000 Aantal lokale wandelroutes: Wandelnetwerk met 30 routes; Lokale routes gemaakt door insiders: 39 routes Aantal kilometer wandelpad: ca. 450 km Percentage onverharde paden in gemeente: ca. 30% Controle wandelroutes: Jaarlijkse controle Wandelvierdaagse: Avondvierdaagse Winterswijk GPS­routes: Geocaching 100% Winterswijk route, 3 Abel Life routes Routes op internet: www.100procentwinterswijk.nl/ziendoen/wandelen/wandeltochten-in-winterswijk; wandelnet.routemaker.nl/routeplanner/wandelen Themawandelroutes: Winkie kabouter route; 11 x 10.000-stappenwandeling; Kommiezenpad; 5 Winterswijkse natuurwandelingen; Monumentenwandeling; Mondriaan Wandeling; Wandeling door de Franse tijd; Klompenpad Wandelevenementen: Rode Kruis Wandeltocht; Noabertochten en Hamalandtocht van WF Evenementen; Wandelweekend Winterswijk Langeafstandsroutes: Noaberpad; Scholtenpad Overnachtingsmogelijkheden: 4 hotels en pensions; 22 B&B’s; 30 vakantiewoningen; 6 bungalowparken; 20 groepsaccommodaties; 12 reguliere campings; 11 minicampings Bijzonderheden met betrekking tot wandelen: wandelnetwerk. Verder: stadswandelingen o.l.v. een gids door het centrum van Winterswijk; excursies/wandelroutes in natuurgebieden; grensoverschrijdende routes; en: belevingsapp Winvred neemt je mee naar bijzondere plekken.

als je niks wilt missen… Als abonnee van ‘te voet’ krijg je elke nieuwe editie altijd als aller eerste op je deurmat. En in elke uitgave lees je álles over wandelen. In prachtige reportages, met fraaie foto’s en mooie interviews. Verder columns, vaste rubrieken en regelmatig uitnodigende specials over bepaalde regio’s of landen waar ‘het goed wandelen is’. Kies voor een abonnement of geef er eentje cadeau aan iemand anders. En je kunt natuurlijk ook eerst kijken of het bevalt. Kies dan een proefabonnement voor twee nummers, daarna stopt je abonnement automatisch. Ga voor een abonnement naar www.tevoetonline.nl (en klik daar op ‘abonneren’ in de bovenste rode balk) ‘te voet’ inspireert.

De Saar-Hunsrück-Steig Een wandeling om niet te vergeten De rivieren de Moezel, Nahe, Saar en Rijn hebben zichzelf in honderd duizenden jaren diep begraven en stromen rond het lage gebergte in de vorm van een hondenrug. Een wandelgebied bij uitstek. Ook omdat er in de Hunsrück geen enkele grote stad en heel weinig industrie is. De natuur heeft de overhand. De hoogten zijn licht glooiend en bedekt met uitgestrekte bossen, bloeiende weiden, valleien, heidevelden en kleinschalige weilanden. Verderop is het landschap ruiger, met diep ingesneden beken en kloven of enorme kwartsietrotsen. De Hunsrück herbergt een verscheidenheid aan dieren en planten, zoals herten, dassen en het grootste aantal wilde katten in Europa. Je vindt er zeldzame soorten orchideeën, wilde narcissen en beuken die ruim honderd jaar oud zijn. Het is dan ook geen verrassing dat er twee natuurparken zijn in de Hunsrück: het natuurpark SaarHunsrück en het natuurpark Soonwald-Nahe. HunsrückHochwald is het enige nationale park in Rijnland-Palts, deze status gaat alleen naar de gebieden waar de natuur nog oorspronkelijk is. Hier vind je landschappen die stilte ademen. Langste wandelroute Het premium Lange-AfstandsWandelpad loopt van Perl aan de Moezel over de Hunsrück naar Boppard aan de Rijn en met een zijtak ook naar Trier aan de Moezel. Met een lengte van 410 kilometer is het niet alleen een van de langste paden, maar ook de langste wandelroute in Duitsland die is gecertificeerd door het Duitse wandelinstituut. Elke etappe loopt via natuurlijke paden over de bosbodem, uitdagende paden over rotsformaties en fraaie paden door brede weiden. De landschappen langs de route veranderen voortdurend, vooral in het laaggebergte Hunsrück. Geen van de 27 etappes van de beklimming van Saar-Hunsrück is hetzelfde, elk stuk heeft zijn eigen charme. Geniet van een spectaculair uitzicht vanaf 14 © Dominik Ketz / Hunsrück­Touristik GmbH

de Erbeskopf, de hoogste berg van Rijnland-Palts, op de rivierlussen van de Saar bij Mettlach en de Rijn bij Boppard en wandel even later weer door, of wandel door romantische valleien van de Baybachklamm of de Ehrbach-vallei. Keltische schat Als een ontdekkingsreiziger ontdek je een schat aan natuurlijke schoonheden en culturele schatten op de SaarHunsrück-Steig. De etappes negen tot en met twaalf leiden bovendien door het nationale park Hunsrück-Hochwald. Daar loopt de route over de tien meter hoge wallen van de Keltische ringmuur bij Otzenhausen, de mystieke Dollberge, langs de moerassen rond de Erbeskopf, de wilde katten op de Wildenburg en door de rotsen bij het fort Kirschweiler. Wandelaars doorkruisen de geschiedenis op de SaarHunsrück-Steig waar ze in de voetsporen treden van de Kelten in de Hahnenbachvallei, de Romeinen in Trier, de heksenjachten op de Grimburg bij Hermeskeil, de middeleeuwen in het kasteelstadje Kastellaun en tot slot weer slingeren langs de Rijn in Boppard op Rijn. Zwevende brug In de etappes 19 en 20 tref je een indrukwekkende attractie via een pad naar de SaarHunsrück-Steig: de hangende touwbrug van Geierlay. De vrij zwevende brug is 360 meter lang en verbindt de twee steden Mörsdorf en Sosberg Ontdek natuurlijke schoonheden en culturele schatten bij Kastellaun. Het is gebouwd naar Nepalees voorbeeld en deint boven het Mörsdorfer Bachtal op een hoogte van 100 meter. Na de opening was het anderhalf jaar de langste hangbrug van Duitsland. Tegenwoordig is het de op een na langste hangbrug in Duitsland en heeft hij het de bijnaam ‘de mooiste hangbrug’. Wie dit ‘pad’ betreedt moet een beetje dapper zijn en geen last hebben van hoogtevrees. Maar het uitzicht, de ervaring en het gevoel achteraf maakt het meer dan de moeite waard. Nog een pluspunt: de hangende touwbrug is gratis te betreden. Wie niet durft over te steken, kan rustig van onderaf vanaf de Saar-Hunsrück-Steig naar de brug kijken. Wandelarrangementen De Saar-Hunsrück-Steig is te boeken als wandelarrangement, het aantal etappes bepaal je zelf. Het aanbod voor de Saar-Hunsrück Steig - waar je de Geierlay hangtouwbrug, de gerestaureerde stad Kastellaun, de stad Boppard aan de Rijn, het idyllische Täler Baybachtal en Ehrbachtal valleien kunt beleven - kunnen in Nederland worden geboekt bij Ecktiv Wandelen & Fiets via www. ecktiv.nl/hunsruck. Praktische Informatie Informatie over de Hunsrück en de Saar-HunsrückSteig is verkrijgbaar via: Hunsrück­Touristik GmbH Gebäude 663, 55483 Hahn-Flughafen, Duitsland T. 0049 6543 507700 info@hunsruecktouristik.de www.hunsruecktouristik.de aanbieding De ‘Wandelvakantie Hunsrück met hangbrug Geierlay’ is een vijfdaagse ontdekkingstocht door de even wilde als romantische dalen van de Hunsrück met als hoogtepunt de mooiste de hangbrug van Duitsland. INDIVIDUELE REIS, 4 NACHTEN LOGIES/ONTBIJT, EIGEN VERVOER, VANAF € 329,Te boeken via www.ecktiv.nl/hunsruck. 15 © Klaus­Peter Kappest / Wanderbüro Saar­Hunsrück © Dominik Ketz / Hunsrück­Touristik GmbH

Veluwe Outdoor Nunspeet startpunt voor elke wandelaar Veluwe Outdoor Nunspeet is de speciaalzaak voor al uw wandelingen. Vanuit eigen ervaring bieden de medewerkers advies op maat en gaan verder waar andere wandelwinkels ophouden. Wat ze precies voor jou kunnen betekenen, vertelt eigenaar Gerard Posthuma. vlnr: Jacqueline, Gerard en zoon Bram Posthuma. Voor welke wandelaar is het Veluwe Outdoor er? ‘Veluwe Outdoor Nunspeet is de speciaalzaak voor elke wandelaar. Of je nou af en toe een uurtje wandelt, hele dagen op pad gaat, wekenlang een lange afstandswandeling of huttentocht volgt of op wereldreis gaat: wij helpen bij het vinden van de juiste uitrusting.’ Wat kan Veluwe Outdoor betekenen voor wandelaars? ‘Wij geven persoonlijk advies. Doordat wij zelf ervaring hebben met allerlei soorten wandelingen en afstanden, weten we uit ervaring hoe de voet zich ‘gedraagt’ in de schoen. Onze hele collectie is toegespitst op de behoeftes van wandelaars. Wij hebben een heel grote collectie schoenen, in verschillende breedtematen van maat 36 tot en met 54! Op het gebied van rugzakken, slaapzakken en kleding hebben wij een uitgekiende collectie voor ieder klimaat.’ Jullie werken met een voetmeet systeem, wat is dat? ‘Door jarenlange ervaring zien wij aan de voet welke schoen gaat passen. Door middel van een scan zien we waar eventuele drukpunten zitten. Op basis van ons voetmeetsysteem kunnen we de schoen aanbevelen die het beste bij iemand past.’ Zijn jullie er ook voor mensen met voetproblemen? ‘Zeker! Of het nu om artroseklachten, kraakbeenklachten, beenlengteverschil, klapvoeten of andere ongemakken gaat, wij kunnen vanuit onze expertise ervoor zorgen dat je weer zorgeloos wandelt. Indien nodig maken wij steunzolen op maat. Ook kunnen wij schoenen met klittenbandsluiting leveren aan wie problemen heeft met veters strikken.’ Wat is het belangrijkste wandel attribuut? ‘De sok! Daarmee voorkom je blaren en kun je lopen zo veel je wilt. Wij verkopen sokken in uiteenlopende diktes en breedtes van verschillende merken. Zo heeft Falke bijna alle types wandelsokken, naadloos en met een goede pasvorm. De sokken van Meindl bijvoorbeeld zijn breder in de voorvoet.’ 16 Waar vind je Veluwe Outdoor? Stationslaan 41A, 8071 CK Nunspeet, www.veluwe-outdoor.nl Zie ook: www.bredewandelschoenen.nl

Overzicht nieuwe en vernieuwde producten voor wandelaars Wat is er nieuw in 2020 Bij het begin van het nieuwe wandelseizoen is het leuk om te weten wat toonaangevende buitensportmerken jou als wandelaar te bieden hebben. Op de volgende pagina’s presenteert een aantal topmerken - een deel van - de collectie 2020. We laten je op deze wijze alvast kennis maken met tal van innovatieve wandelproducten. Met een mooie diversiteit aan producten: van wandelschoenen tot sokken, van hightech rugzakken tot wandelstokken. De door ons verstrekte informatie is afkomstig van betreffende leveranciers en aan hen ter correctie voorgelegd. Wandelkrant ‘te voet’ kan niet aansprakelijk worden gesteld voor de juistheid van deze informatie. Multifunctionele allrounder van Lowa Met de nieuwe INNOX PRO GTX LO van LOWA verleg je grenzen! En dat niet alleen, dit model voldoet ook nog eens 100 procent aan de hoge eisen van buitensporters en mag absoluut gezien worden. Deze multifunctionele allrounder is heerlijk comfortabel, lichtgewicht en ademend, of je nu door de stad wandelt of daarbuiten. De flexibele en sportieve INNOX PRO GTX LO is gemaakt van een robuuste kunststofmelange, die mee beweegt met elke beweging en maximaal draagcomfort biedt. De direct aangespoten tussenzool van LOWA DynaPU® zorgt voor optimale demping en de innovatieve LOWA MONOWRAP® en de Soft Stabilizer stabiliseren elke stap. De ademende en waterdichte GORE-TEX voering zorgen voor een optimaal klimaat in de schoen. #ForTheNextStep Meer informatie? Ga naar www.lowa.nl 17 © Shutterstock

wandeluitrusting 2020 Nu ook functionele sokkencollectie Meindl in 2020: traditioneel en innovatief Eén van de bekendste producenten van wandelschoenen is het Beierse familiebedrijf Meindl. Lucas Meindl startte zo’n 300 jaar geleden een kleine, zelfstandig opererende schoenmakerij. De schoenmakerij werd een onderneming, die wereldwijd furore maakt op het gebied van wandel­ en bergschoenen. Alle Meindl­schoenen worden nog met de hand gemaakt. De traditionele productiewijze wordt er knap gecombineerd met zeer vernieuwende ontwikkelingen. Kwaliteit, comfort, pasvorm en duurzaamheid staan altijd voorop. Jaren geleden al ontwikkelde Meindl voor wandelschoenen de categorie­indeling A tot en met D. De lage A­categorie wandelschoenen zijn er voor eenvoudige, relatief vlakke wandeltochten (voor wandelen in Nederland bijvoorbeeld). Met aan de andere kant de D­wandelschoenen, die geschikt zijn voor de aller zwaarste tochten in het hooggebergte. Meindl Bellavista MFS Hoge, zeer comfortabele wandelschoen met veel bewegingsvrijheid en soepele afrol, licht in gewicht en waterdicht (GORE-TEX). Ideale wandel- c.q. trekking schoen, ook geschikt voor het zwaardere werk met rugzak. De zool biedt veel grip en stabiliteit. Het memory foam-systeem rond de enkel én de manchet zorgen ervoor dat de schoenen door lichaamswarmte steeds aan de voet wordt aanpast. Verkrijgbaar in dames- en herenmodel. Meindl Lagos GTX® Sportieve, comfortabele en zeer lichte wandelschoen geschikt voor diverse wandeltochten en ook perfect voor stedentrips. Uitgerust met ‘GORE-TEX invisible fit’, een revolutionaire technologie met een waterdicht, winddicht en ademend membraan. Verkrijgbaar in dames- en herenmodel. Meindl Houston GTX® Sportieve wandelschoen met een moderne uitstraling, duurzaam en licht van gewicht. Waterdicht (GORE-TEX) en ademend. Voorzien van het variofix® systeem: door het aantrekken van de veters ontstaat optimale fixatie in de schoen. De schoen heeft optimale demping én is duurzaam: voorzien van speciale zool met 22% gerecycled rubber mét behoud van slijtage- en gripeigenschappen. Verkrijgbaar in dames- en herenmodel. Meindl Pure Freedom De nieuwste innovatie van Meindl: Pure Freedom. Vederlicht met veel comfort en indrukwekkend door het kleine pakformaat. De Barefoot schoen beschermt je voet onder diverse ondergronden en wordt geleverd in een kleine pofzak voor een vaste plek in- of op de rugzak. Te gebruiken door wandelaars en bergwandelaars als een slof of bij meerdaagse tochten om als afwisseling een paar uur de normale bergschoen te vervangen. De schoen is ook zeer geschikt om als extra schoen mee te nemen tijdens reizen en uiteenlopende wandelavonturen. Verkrijgbaar in dames- en herenmodel 18

wandeluitrusting 2020 Meindl MTsocks Meindl is natuurlijk vooral bekend om de productie van kwalitatief hoogwaardige wandelschoenen. Het Beierse familiebedrijf ontwikkelde echter ook speciale wandelsokken voor dames en heren. De nieuwe sokkenlijn loopt van de dunnere MT2 sok op naar een steeds dikkere MT8 sok. Meindl Rialto GTX® Comfortabele, multifunctionele wandelschoen. Een indrukwekkende, lederen schoen met een aantrekkelijke en sportieve uitstraling. Perfect te gebruiken bij zowel wandeltochten en stedentrips als in het dagelijks leven. De casual derbyvetersluiting zorgt voor een perfecte pasvorm en de rubberen neus garandeert bescherming voor de voorvoet. Waterdicht (GORE-TEX) met Vibram® rubberen profielzool voor de beste stabiliteit en grip op elk oppervlak. Verkrijgbaar in dames- en herenmodel. Want om de beste symbiose tussen voet en schoen te bereiken en de functies optimaal te ondersteunen, zijn de juiste sokken cruciaal. Meindl begrijpt de anatomie van de voet precies en weet aan welke belastingen de voet elke dag wordt blootgesteld. Daarom is er een sokkencollectie ontwikkeld die aan alle eisen voldoet qua functionaliteit, pasvorm en bescherming op cruciale punten. De MTsocks zijn in diverse kleuren verkrijgbaar voor zowel dames als heren. Meindl Utah GTX® Comfortabele en multifunctionele wandelschoen met eigentijdse ‘looks’. Een lichte schoen met een aantrekkelijk, klassiek en sportief uiterlijk. De Utah GTX® is een allroundschoen voor zowel lichte als ook lange wandeltochten. Het zachte, elastische board aan de achterzijde boven de hiel geeft een perfecte aansluiting. Ook dit model is waterdicht (GORE-TEX) en goed ademend. Verder voorzien van goed dempende profielzolen voor een soepel loopcomfort met veel grip. Verkrijgbaar in dames- en herenmodel. MT2 Sok van hoogwaardige kunststofgarens voor lichtgewicht wandelschoen bij gematigde temperaturen. Ergonomische ventilatie kanalen voor een goed klimaat in de schoen. Anatomisch ontworpen, extra versterkte hiel en teen voor optimaal houvast in de schoen en bescherming tegen schuren en blaarvorming. MT6 Technische trekkingsok van Merino wol. Merino garens zorgen voor optimale temperatuuraanpassing in de schoen. Anatomisch gepolsterde extra versterkte hiel en teen voor optimalisering van houvast in de schoen. Tevens bescherming van de voet tegen schuren en blaarvorming. Meindl Vakuum Sento Deze schoen is voorzien van de Meindl Multi Trail zool voor een soepele afrol en zorgt voor veel grip en stabiliteit. Een ideale wandel- c.q. trekkingschoen, ook geschikt voor wat lichtere tochten met rugzak. Tevens voorzien van elastisch GORE-TEX voeringmateriaal in de hiel. Daardoor geen ® naden in de hiel en zodoende een sterk verminderde kans op blaarvorming. Verder: waterdicht, goed ademend en een uitstekende pasvorm. De derby snit vetersluiting zorgt nog extra voor een optimale aansluiting op de voet. Verkrijgbaar in dames- en herenmodel. MT4 Gemaakt van ‘modal’, fijner dan zijde en meer absorberend dan viscose en katoen. Zorgt er tevens voor dat vocht goed van de voet wordt verwijderd. Hiel en teen zijn extra versterkt met polyamide. De productie is ecologisch verantwoord en milieuvriendelijk. MT8 Als de MT6, maar dan met hoger percentage merinowol. 19

wandeluitrusting 2020 Leki Khumbu Lite AS Ben je op zoek naar een bekwame en lichtgewicht trekkingstok, die ook nog eens in de lengte verstelbaar is? Dan is de Leki Khumbu Lite AS de juiste keuze voor jou. Dit topmodel draagt niet voor niks de naam van de beroemde Khumbu Valley, die naar de Mount Everest leidt. De Khumbu Lite AS is verstelbaar tussen 100 en 135 centimeter en biedt een geweldige schokabsorptie. AS staat dan ook voor Antishock. De kwalitatief hoogwaardige Aergon 2K Cor-Tec grip ligt perfect in je hand en biedt, samen met de Soft Strap 2.0, optimaal comfort. Voordelen van Lopen met stokken: Minder belasting van spieren – Je wordt minder snel moe dankzij het ontlasten van je enkels, knieën en heupen. Van tweevoeter naar viervoeter – Gelijke verdeling van krachten omdat de stokken fungeren als ‘extra paar benen’. Meer uithoudingsvermogen – Stokken dwingen je om rechtop te lopen, waardoor je over een optimale longcapaciteit beschikt. Extra stabiliteit – Minder risico op uitglijden of vallen dankzij twee extra contactpunten. Ga naar leki.nl voor meer informatie WandelWol antidruk­wol De productlijn van de Dames van WandelWol is inmiddels al behoorlijk bekend bij deelnemers en bezoekers van de Nijmeegse Vierdaagse. Naast Wandel Wol antidruk­wol bestaat het assortiment tevens uit WandelOlie en WandelHout… WandelWol antidruk­wol WandelWol antidruk-wol gebruik je als je vermoedt een blaar te hebben of als een blaar zich al heeft ontwikkeld. En WandelWol is eenvoudig toe te passen: sok en schoen uit, WandelWol antidruk-wol aanbrengen op de plek waar de pijn zit, sok en schoen weer aan… en gaan! WandelOlie Deze verzorgende olie is te gebruiken voor de dagelijkse verzorging van de (voet)huid. Begin aan de voet en ga dan door naar boven. WandelOlie bevat natuurlijke oliën: olijfolie, amandelolie, macadamiaolie, sinaasappel-, mandarijn- en citroenolie, teatree-olie en akkermunt of kardemomolie. Preventief inzetbaar bij zwemmerseczeem. Bovenstaande producten van de Dames van Wandel Wol zijn te koop bij veel pedicures in Nederland en België. Informatie en WandelWolverkooppunten: www.wandelwol.nl 20 WandelHout Dit is een lichtgewicht tool bij het wandelen, bijvoorbeeld als je last krijgt van dikke, volle handen tijdens het wandelen. WandelHout zorgt voor een rechte houding, optima liseert de doorbloeding in de armen én voert afvalstoffen af. WandelHout is voorzien van handige polsbandjes! w w Dé oplossing bij blaren en voet-ongemak

wandeluitrusting 2020 Rugzakken van Lowe Alpine, functioneel en baanbrekend Lowe Alpine is een onafhankelijke rugzakspecialist, die zich sinds 1967 toelegt op het fabriceren van draagsystemen van wereldklasse. In dat jaar werd een revolutio naire rugzak ontwikkeld, met een inwendig frame, compressiebanden en andere baanbrekende details, wat klimmers veel meer bewegingsvrijheid gaf. Deze belangrijke mijlpaal in de outdoor industrie is nog steeds het voorbeeld voor alle moderne, technische rugzakken. Tegenwoordig zet Lowe Alpine in op de zorg voor het milieu, zonder concessies te doen aan kwaliteit. Daarom zijn alle stoffen die vanaf eind 2019 worden geproduceerd vrij van schadelijk PFC. Airzone Trek D el nieuwe, bekroonde Airzone Trek heeft de gepatenteerde FormKnit-technologie van Lowe Alpine voor optimale ventilatie en draagcomfort onderweg. Het AirZone+-draagsysteem bestaat uit een gebreid rugpaneel uit één stuk, met extra ventilatie waar je op je rug het meest transpireert. Gebruiksvriendelijke functies zijn onder meer een egang aan de voorkant, een intern scheidingspaneel, gaasvakken, compressiebanden en speciale bevestigingen vor klimmateriaal en wandelstokken. Leverbaar in diverse uitvoeringen en kleuren. Prijzen vanaf €159,95. ne el optimale stuk, m egan or k https://rab.equipment Rab, eerlijk en duurzaam Het begon allemaal in 1981 op zolder in een rijtjeshuis in Sheffield, waar Rab Carrington de eerste slaapzak maakte die zijn naam droeg. Rab’s jarenlange bergervaring was duidelijk herkenbaar in de ingenieuze, met de hand genaaide ontwerpen. Al snel was er veel vraag van de lokale klimgemeenschap. Daar bleef het niet bij. De zolder werd een kleine fabriek, waar slaapzakken en jassen voor buitensporters van heinde en verre werden gemaakt. Nu, bijna 40 jaar later, vind je Rab’s duurzame ontwerpen overal ter wereld waar avontuurlijke individuen de elementen trotseren. Verkrijgbaar in alle gespecialiseerde outdoorwinkels in de Benelux, w.o. drie inspirerende shop-in-shops: Kathmandu Utrecht en Amterdam en Zwerfkei Woerden. Rab herenkleding en slaapzakken vind je in alle 40 Bever winkels. Meridian Jacket Het duurzame, waterdichte en compacte Meridian jacket is ideaal voor wandelen onder wisselende weersomstandigheden. Een lichte- en goed ademende jas, gemaakt van het robuuste, gerecyclede GORE-TEX® PACLITE® Plus, waardoor comfort en bescherming optimaal zijn. De Meridian kun je het hele jaar door dragen en heeft een normale pasvorm, die kan worden aangepast met behulp van zoomkoord en verstelbare manchetten. Bij grote inspanning zorgen twee YKK® okselritsen voor ventilatie en koeling. Een ruime - deels elastische - capuchon met een stijve klep houdt de wind en regen uit je gezicht. De Meridian is er voor wandelaars die er óók met wisselvallig weer op uit trekken. Leverbaar voor mannen en vrouwen. Prijs: €249,95. M H 21

ADVERTORIAL De betovering van burchten en kastelen Inspannen en ontspannen in Rijnland-Palts Fit blijven, buiten bewegen en genieten van de schoonheid van het moment: dat is wat wandelaars in Rijnland­Palts kunnen ervaren. Er groeien uitgestrekte gemengde bossen en naaldbossen en er liggen zonovergoten wijngaarden en wandelpaden kruisen rivierdalen, historische kastelen en kloosters. Panorama bij Calmont­Gipfelkreuz Opvallende geologische formaties, bergtoppen en kratermeren kenmerken het landschap in het westen van Rijnland-Palts. Het zijn de stille getuigen van de vroegere vulkanische activiteit in de Eifel. Zo’n afwisselende ondergrond maakt wandelen een uitdaging, alle spieren pak je mee, lichaam én geest worden aan het werk gezet. Zo ben je even ver weg van je dagelijkse beslommeringen en ervaar je hoe stilte klinkt. www.rijnland­palts.nl 22 Wijnwandeling en spa’s Een groot netwerk van kwalitatief goede wandel paden verbindt de tien toeristische regio’s in Rijnland-Palts. Wandelaars kunnen zo LangeAfstands-Wandelpaden verkennen, maar evenzogoed korte wandelingen en rondwandelingen door traditionele wijn steden en langs Romeinse relicten, adembenemende uitzichten en imposante gebouwen. Niet ver van de routes zijn wandel vriendelijke jeugdherbergen met verfrissende cafés, regionale delicatessen en service op maat. Uitgeputte wandelaars kunnen de spieren verwennen en het hectische tempo van het dagelijks leven even achter zich laten met aroma- en warme steen massages of verborgen energieën activeren met yoga in de buitenlucht. De helende klimatologische baden en de Kneipp-spa’s bieden de helende krachten van de natuur. In de Salinen-vallei tussen Bad Kreuznach en Bad Münster am Stein bijvoorbeeld is de lucht verrijkt met zoutkristallen. De geneeskrachtige bronnen in Bad Neuenahr-Ahrweiler komen voort uit het fossiele verleden van de Ahr-vallei. Ook de wijndruiven voor Pinot Noir groeien goed op de vulkanische ondergrond. Rijk Rijnland-Palts: dit zijn beboste lage bergen, opvallende riviervalleien met historische kasteel- en paleiscomplexen en vooral uitstekende wijn. In de steile leisteenlagen op de Midden-Rijn en de Moezel, de wijngaarden van het dal van de Ahr en de Nahe evenals de uitgestrekte wijngaarden in Rheinhessen en in de Palts, produceren de wijnbouwers in Rijnland-Palts ongeveer 70 procent van de Duitse en mousserende wijnen. De wijnbouwgebieden leveren niet alleen lekkere wijn, maar hebben alle zes ook hun eigen charme. Of het nu gaat om de Bremmer Calmont aan de Moezel, de steilste wijngaard in Europa, het kasteeldecor in het romantische MiddenRijndal of de begroeiing in mediterrane stijl in het midden © Dominik Ketz © Dominik Ketz

van de Palts-wijnvlakte: elk deelgebied heeft zijn eigen schilderachtige en culturele kenmerken. Dankzij deze veelheid aan natuur en cultuur biedt Rijnland-Palts niet alleen ideale omstandigheden voor wijnen van topkwaliteit, maar is het ook perfect voor wandelaars. Kastelen, oude ruïnes en forten Rijnland-Palts is bovendien een regio vol geschiedenis. Van de Romeinse gebouwen in Trier tot de kastelen en paleizen aan de Rijn en de Moezel. Hier vind je architectuur en culturele landschappen die zo uniek zijn dat ze het waard zijn te worden bewaard en dat UNESCO ze beschermt. De gebieden rond de Rijn en de Moezel staan vol met kastelen, oude ruïnes en forten. Maak een reis door de tijd van de oudheid tot de middeleeuwen tot heden en ervaar de vele unieke bezienswaardigheden. Geniet van de verschillende evenementen die deze historische plaatsen tot leven brengen. En wat dacht je van een nacht doorbrengen in een van de kastelen? Een van de meest opvallende bezienswaardigheden in het Rijndal is de Marksburg in Braubach bij Koblenz. Het enige heuvelkasteel aan de Midden-Rijn dat nooit vernietigd is troont majestueus boven de Rijn. Het is een symbool van de Rijn-romantiek en is het hele jaar door een bezoekje meer dan waard. Ruimtes zoals de kasteelkeuken, de ridderzaal, de wijn kelder en de kruidentuin tonen de rijke geschiedenis en laten de ogen van kinderen stralen. Bij een bezoek aan dit authentieke kasteel kunnen jongens en meisjes zich een echte ridder of jonkvrouw voelen. Gevangenis Op de smalle heuvelrug van de Sonnenberg staat kasteel Trifels op een rode zandstenen rots boven de stad Annweiler in de regio Palts. Het fort was de staatsgevangenis in de Staufer- periode. De beroemdste gevangene was de Engelse koning Richard Leeuwen hart. Hij betaalde 23 ton zilver aan Henry VI voor zijn vrijlating. Het natuur park Paltserwoud omringt het kasteel. De rondwandelingen en panoramische paden maken de regio tot een van de grootste wandelgebieden in Rijnland-Palts. Burg Eltz is het ultieme Duitse ridderkasteel. Het is al meer dan achthonderd jaar in handen van dezelfde familie en is nooit met geweld vernietigd. Hoewel het meerdere keren in gevaar is gebracht door explosieve politieke situaties, voorkwamen diplomatieke vaardigheden erger. Het kasteel is open voor bezoekers van Pasen tot Allerheiligen, 1 november. Je kunt er terecht voor een rondleiding, de schatkist zien en vanuit de burcht uitkijken op de Elzbach-vallei. Heb je hier niet genoeg aan? Dan zijn er nog talloze andere kastelen en paleizen te ontdekken in Rijnland-Palts. Callmont Klettersteig in Bremm Burg Eltz 23 © Dominik Ketz © Dominik Ketz

Ontdek de Wandelgemeente van het Jaar 2019 De vijf mooiste wa in Valkenburg aa Wandelgemeente van het Jaar word je niet zomaar. Vorig jaar trok Valkenburg aan de Geul in het Zuid­Limburgse heuvelland alles uit de kast voor deze prestigieuze titel en sleepte hem binnen. Doorslaggevend waren de vele, goed gemarkeerde wandelpaden, de afwisselende natuur en de ongeëvenaarde uitzichten. Kom zelf ook ervaren waar de jury voor is gezwicht. Met de vijf allermooiste wandelingen in Valkenburg ben je snel wegwijs in dit zuidelijke wandelparadijs! Aan wandelroutes geen tekort in Valkenburg. De lokale VVV alleen al (Visit Zuid-Limburg) heeft er meer dan dertig uit gestippeld, waarvan het grootste deel is gemarkeerd. Valken burg is omsloten door natuurschoon en ook het stadje zelf een bezoekje meer dan waard. Om je op weg te helpen, laten we je kennismaken met de vijf allermooiste wandel routes in en rond Valkenburg. Stadswandeling Valkenburg | 4,5 km Kuieren door de middeleeuwse straatjes Dit is er geen om kilometers te pakken, maar wel een om je ogen uit te kijken. Start je route in de Visit Zuid-Limburg Experience in het hart van Valkenburg en maak kennis met de oude vestingstad en de enige hoogteburcht van Nederland. Tijdens deze wandelroute ontdek je alle grote en kleinere hoogtepunten, zoals het oudste (nog in gebruik zijnde) stationnetje van Nederland, maar ook romantische straatjes die uitkomen op oude stadspoorten en dansende fonteinen langs de middeleeuwse stadswallen. Een geweldige start van vele wandelavonturen in Valkenburg… 24 Hoogtewandeling Valkenburg | 15,9 km Ronduit spectaculair De hoogtewandeling laat je het heuvellandschap als geen andere wandeling ervaren, voor dat echte buitenland-in-eigen-land-gevoel. De jury van Wandelgemeente van het Jaar was dan ook in het bijzonder te spreken over deze route. In één grote ronde maak je kennis met alle soorten natuurschoon rondom Valkenburg: hellingbossen, mergelwanden, holle wegen… Ook wandel je langs Romeinse resten op de Goudsberd, bewonder je een juweel van een kasteel bij Kasteel Schaloen en ontdek je een heuse kluizenaars woning in het bos. Let wel: door de hoogteverschillen is het een pittige wandeling, maar de uitzichten zijn alle zweetdruppels waard! © Visit Zuid­Limburg © Visit Zuid­Limburg

a a andelroutes an de Geul Kastelen in het Geuldal | 7,3 km Wandeling voor romantici Liefhebbers van kastelen halen hun hart op in Valkenburg en omgeving, want al met al zijn het er nogal wat en ook niet de minste. Deze wandeling neemt je aan de hand, zodat je er geen hoeft te missen. De kastelen in het Geuldal variëren van middeleeuwse hoogteburchten, zoals de kasteelruïne in het centrum van Valkenburg tot juweeltjes uit de barok zoals Kasteel Oost of een jachtkasteel in Franse stijl, zoals Kasteel Schaloen. Rondom geniet je van alles wat erbij hoort: slotgrachten met karpers, weelderige kasteeltuinen, zelfs ondergrondse gangenstelsels en natuurlijk de natuur. Geul & Kasteel St. Gerlach | 4,3 km Groen en grandeur Tijdens een groot deel van deze route is het snelst stromende riviertje van Nederland, de Geul, je metgezel. De Geul zorgt voor een levendig en groen wandelgebied vol weelderige flora en fauna. Hoogtepunt van de wandeling is het indrukwekkende landgoed van Château St. Gerlach. Neem de tijd voor een bezoek aan de vrij toegankelijke beeldentuin, de rozentuin en de prachtige kerk vol fresco´s. Het andere deel van de route loopt door een vochtig grasland waar konikpaarden en Gallowayrunderen grazen en zeldzame vogels broeden. Praktische informatie Laat Visit Zuid­Limburg je startpunt zijn. Voorpret en alle praktische informatie vind je op visitzuidlimburg.nl/valkenburg. Hier vind je de aankomende evenementen, alle attracties en bezienswaardigheden, wandelroutes, accommodaties en waar je het best je auto kunt parkeren. Niets houdt je meer tegen om de Wandelgemeente van het Jaar 2019 te ontdekken! Bezoek eenmaal aangekomen de Visit Zuid­Limburg Experience aan het Th. Dorrenplein in Valkenburg voor persoonlijk advies en informatie. Moeite met kiezen? Ga voor een wandelvakantie! Zoveel mooie wandelroutes, zo weinig tijd! Tenminste, als je maar één dag komt wandelen. Reken af met de keuzestress en maak er meteen een wandelvakantie van. Boek één of meerdere overnachtingen in Valkenburg aan de Geul. Met een toeristische traditie van meer dan 150 jaar vind je altijd wel de perfecte overnachting: van luxe kasteelhotel tot gezellige camping. Na het ontbijt zijn je wandelvoeten er weer helemaal klaar voor! Rondom Berg en Vilt | 9 km Achterland met vergezichten Valkenburg heeft naam en faam, maar de kernen erbuiten zijn net zo goed het ontdekken waard. Omringd door natuur en rijk bedeeld met monumentaal erfgoed is je wandeling hier één grote verrassing. De naam ‘Berg’ verklapt haar hoge ligging en Vilt ligt aan de top van de beroemde wielerberg, de Cauberg. Het plateau biedt geweldige uitzichten, onder andere op het ongerepte Geuldal. Pareltjes langs de route zijn Kasteel Geulzicht, dat menig ander kasteel overtreft qua looks en locatie en twee in onbruik geraakte mergelgroeves, de Meertensgroeve en Groeve Blom. De laatste zijn teruggegeven aan de natuur en vormen nu een waardevolle habitat voor zeldzame libellen en de beschermde geelbuikvuurpad. 25 © Visit Zuid­Limburg © Visit Zuid­Limburg

VAKANTIE IN VALKENBURG Aanrader in Limburgs Heuvelland Vilt - Valkenburg 6 - 9 augustus 2020 4 dagen wandelen en genieten in het 5 sterrenlandschap van Zuid-Limburg! Start dagelijks vanaf café-zaal ‘t Vöske in Berg en Terblijt Bij opgave vóór 15 juni 2020 korting op het inschrijfgeld. Info: +31 (0)43 6040885 www.heuvelland4daagse.nl Altijd en overal op de hoogte blijven van het laatste wandelnieuws? Volg ons op Twitter en Facebook: wandelkrant te voet @tevoet 26 7 km • 14 km • 21 km • 28 km • 42 km © foto Shutterstock

Testrapport koffiemetmelk Adresgegevens Woody’s, Holterbergweg 11, 7451 JL Holten T. 0548 36 14 83, www.woodysholten.nl Openingstijden 1 april t/m 30 september: Maandag gesloten. Dinsdag t/m zondag van 11.00 - 20.00 uur. 1 oktober t/m 31 maart: Maandag en dinsdag gesloten. Woensdag t/m zondag van 11.00 - 20.00 uur. Alle schoolvakanties 7 dagen per week geopend van 11:00 - 20.00 uur. Tevens alle feestdagen geopend. Muziek Zacht op de achtergrond, valt weg tegen het geroezemoes Exterieur Ruim terras met zicht op bos en het natuurmuseum aan de overkant. Aan een weg gelegen. Interieur Grote, hoge ruimte met robuuste, landelijke inrichting. Aparte speelruimte voor kinderen. Bediening Vlot en vriendelijk. Prijzen Koffie € 2,50, cappuccino € 2,70, verse munt- of gemberthee € 3,50, verse jus d’orange € 3,60, appeltaart € 3,00, huiswijn € 3,75, naturel pannenkoek € 6,50, tomatensoep € 5,25. Prijs­kwaliteit Heel goed. Hygiëne Het toilet oogt gedateerd en ruikt muf, maar is schoon. Wandelmogelijkheden Het restaurant ligt op de Holterberg, Nationaal Park Sallandse Heuvelrug, dus de wandelmogelijkheden zijn eindeloos. De omgeving is bosrijk, heuvelachtig en met uitgestrekte heidevelden, goed voor kleine ommetjes met het gezin of een complete dagwandeling. Diverse gemarkeerde routes starten vanaf hier. Extra informatie Tegenover het restaurant ligt Natuurmuseum Holterberg, met een bijzondere collectie dieren en mooie diorama’s. In schoolvakanties zijn er kinderactiviteiten. Beoordeling Locatie Toiletten Bediening 8,5 Consumpties 8 Inrichting 7 6,5 8 Eindcijfer 7,6 Tekst en foto: Elvira Werkman 27 Langs Nederlandse wandelroutes zijn vele pleisterplaatsen te vinden. Herbergen met roodwit geblokte kleedjes op tafel, waar de tweede kop koffi e gratis is. Of chique restaurants waar de gastheer je de keuze biedt uit tientallen verschillende soorten thee. ‘te voet’ beoordeelt pauzeplekken voor wandelaars. We bevinden ons dit keer in restaurant Woody’s in Holterberg. Restaurant Woody’s Zodra je restaurant Woody’s binnenstapt, kom je in een andere wereld. Ergens wekt het de associatie met Disneyland, wat misschien deels wordt ingegeven door de naam (Woody is een van de figuren in de Disneyfilm Toy Story), maar ook de inrichting draagt daaraan bij. Een grote, hoge ruimte met een overdaad aan decoratie. Grote en kleine beelden, grote en kleine planten -véél planten ook-, veel schilderijtjes… Zoveel prikkels, dat je je bijna in een pretpark waant. Een plekje aan het hoge raam voelt prettig, zicht op de buitenlucht en het natuurmuseum aan de overkant. De serveerster is er vlot bij, amper is de jas uit of ze staat al klaar om de bestelling op te nemen. En dat terwijl het restaurant beslist niet leeg is, zelfs op deze doordeweekse dag zitten aan de helft van de tafels gasten. Voornamelijk wandelaars en enkele gezinnen. Sommigen zitten al aan de pannenkoek, de geuren zijn zalig. Wandelen en pannenkoeken is een fijne combinatie. Het restaurant heeft wat dat betreft een toplocatie, ‘aan de poort van Nationaal Park Sallandse Heuvelrug’, zoals ze zelf op de website beschrijven. Vanuit hier wandel je zo bos en hei op. Niet voor niks is de gemeente Holten-Rijssen enkele jaren terug benoemd tot Wandelgemeente van het Jaar. Ook wandelaars met interesse in historie komen hier aan hun trekken. De Canadese begraafplaats op de Holterberg is indrukwekkend. Een groot deel van de 5515 Canadese militairen die in 1945 sneuvelden ligt hier begraven. Als je al die namen, de leeftijden en de persoonlijke inscripties op de grafstenen leest, word je stil. Veelal jonge jongens, helemaal uit Canada gekomen om hier te vechten voor onze vrijheid en vervolgens het leven te laten. En dan het besef dat dit nog dagelijks gebeurt in delen van de wereld. ‘C.J. Ell, age 19. Whoever wanders by, say a prayer for the repose of his soul’ De overgang naar alle vrolijkheid bij Woody’s is dus groot. Maar ondanks alle prikkels is het een fijne uitspanning, want in een mum van tijd staat de thee op tafel met een heerlijke, goed verzorgde lunch. Ze weten hier precies waar een wandelaar na een lange tocht behoefte aan heeft: dik belegde boterhammen. Of een geurige pannenkoek. 7,6

Wandelen in Wallonië en de Belgische Ardennen Klimmen, klauteren en culinair genieten Wandelaars zoeken graag de Belgische Ardennen op. Dit laag gebergte vlakbij Nederland levert een fijnmazig netwerk van wandelingen. Zo vlakbij Nederland geniet je van ruige natuur, heerlijke cafés en restaurants en comfortabele overnachtings mogelijkheden. Een topcombinatie voor een dag (of meer) om jezelf op te laden. Hoe klinkt deze omgeving je in de oren? Meanderende rivieren in verstilde valleien, uitgestrekte bossen en dorpen met natuurstenen huizen die glanzen in het licht. We hebben het over de Belgische Ardennen. Zo dichtbij huis en zo anders dat je echt een buiten landgevoel krijgt. Binnen een paar uur sta je in een compleet andere om geving. De verscheidenheid van de Ardennen is groot. Ga je bijvoorbeeld naar de omgeving van Malmedy, op een uurtje van Maastricht, dan heb je twee landschappen binnen handbereik. Allereerst natuurlijk die van de Ardennen met beboste heuvels en kabbelende riviertjes. Oversteken doe je via een houten bruggetje of je stapt over de rivierkeien. Van een heel ander karakter zijn de Hoge Venen, het hoogstgelegen deel in het oosten van België. Het is de plek waar bekende merken 28 hun (bron)water tappen. De venen zijn vlak, begroeid met grassen, jeneverbesstruiken en naaldbomen, je wandelt er in een heel ander decor. Ruige rotsen en rivieren Ga je er in de buurt van La Roche-en-Ardenne op uit, dan lijk je mijlenver van de bewoonde wereld verwijderd. Een wandelpad op de Ourthe-oever voert langs omgevallen bomen, rotsblokken en met bladeren bedekte paden. Op sommige plekken zie je dat bevers aan het werk zijn geweest. Hun imposante dammen van bomen, takken en bladeren liggen tegen de oever aan. In deze omgeving gaan de paden meestal steil omhoog of naar beneden. De beloning is natuurlijk het uitzichtpunt. Bijvoorbeeld die van de Hérou bij het dorpje Nadrin. Zo zijn de Ardennen zoals je ze verwacht: uitzicht op een rivier, om liggende rotsen en bossen. De vergezichten zijn in elk seizoen geweldig. Bijzondere landschappen Volg je de Ardennen naar het zuidwesten, dan kom je uit in de Viroinval. Daar liggen acht dorpen rond het dal van het riviertje de Viroin. Het is zo’n beetje het stilste wandelparadijs van België. In de omgeving van Couvin liggen op korte afstand van elkaar loof- en naaldbossen, heidevelden en kalkrijke graslanden. De ongereptheid van het gebied wordt versterkt door de afwezigheid van industrie. Het hart van de Ardennen wordt gevormd door Saint-Hubert, de hoofdstad van de jacht ligt in glooiende heuvels die zijn bedekt met uitgestrekte loofbossen. Als wandelaar merk je de aandacht voor de natuur én de uitgebreide mogelijkheden voor actieve vakantiegangers om die te ontdekken. Tochten van een uur, een dag, paar dagen of een week; je kunt er voor naar de Ardennen. Uitzicht op het kasteel van charmestadje Durbuy

route uitgelicht Prachtige panorama’s bij de Semois­rivier Tussen Bouillon en het kleinere plaatsje Poupehan laat de Semoisrivier haar mooiste meanders zien. Een van de mooiste rivieren van België heeft haar woeste karakter behouden. In de bossen nabij Rochehaut vallen je voetafdrukken samen met pootafdrukken van herten, vossen en wilde katten. Het pad leidt je naar een prachtig uitzicht op de ongerepte vallei. Dan voert een ladder je verder langs deze route naar Poupehan, een aangenaam plaatsje met huizen met leistenen daken en een achttiende-eeuwse kerk. Prima plek om even pauze te nemen en om er ook te genieten van het weelderige uitzicht op de vallei. Deze route vind je op walloniebelgietoerisme.be, zoekterm ‘wandeling Rochehaut’. Overnachten in Rochehaut • Camping Ile de Faigneul – Iledefaigneul.com • B&B l’Orchidée – Lorchidee-rochehaut.net • Auberge de Rochehaut – Aubergederochehaut.com • Hotel Au naturel des Ardennes – Aunatureldesardennes.be Bezoeken & doen • Bouillon Op zo’n 15 kilometer ligt het mooie en gezellige Bouillon, beroemd om de burcht van Godfried van Bouillon. • Huifkartocht Met een huifkar op pad om de vallei van de Semois op een andere manier te ontdekken. De huifkar wordt voortgetrokken door stevige en sterke Belgisch trekpaarden. Attelage-ardennais.be • Kajakken, kanoën en klimmen Bij Récrealle kan je terecht voor andere activiteiten als kajakken, kanoën en fietsen en klimmen. Recrealle.com Grot van de Feeën bij Virton 29 © MT Bouillon ­ Christel Franáois © M.Laurent © WBT ­ Bruno D_Alimonte

route uitgelicht De abdij van Villers­la­Ville De abdij van Villers-la-Ville is omringd met bos en vormen samen een serene omgeving voor een verrassende wandeling. De ruïnes van een van de grootste abdijen van de christelijke wereld zijn het prachtige decor waar regelmatig evenementen worden gehouden. Een wandeling van iets meer dan negen kilometer laat zowel de grootsheid van de abdij als de diversiteit van de flora en fauna zien. Van een bos met bedden vol narcissen of korenbloemen liggen verspreid langs valleien en vijvers. De gehuchten La Roche en Tangissart passeer je, voordat een steile afdaling je in een valleitje brengt waar bevers hun bouwwerk maken langs de oever. De afwisseling van hoogstambomen, weilanden, vijverpartijen en de indrukwekkende abdijruïne maken het een afwisselende wandeling. Wandelknooppuntensysteem in de Oostkantons Op de grens tussen de Eifel en de Ardennen loopt een netwerk van wandelpaden. Zo’n negenhonderd kilometer kan de wandelaar afleggen in het zuiden van de Oostkantons. In dit oostelijke deel van België geniet je van heuvels, valleien, rivieren, beken en bossen. De uniforme bewegwijzering van het knooppuntensysteem maakt oriënteren een stuk makkelijker. In het zuiden van de Oostkantons werden bijna vijfduizend borden geplaatst zodat je nu je eigen wande ling kunt samenstellen. Een praktische app daarbij is Go Eastbelgium, te downloaden via Google Play en App store. Op de website vind je dagwandelingen en langeafstandsroutes. Ook kan je de brochure ‘Plezierwandelingen - Langs het water, in het bos en panorama’s’ downloaden. www.ostbelgien.eu/nl Deze route vind je op walloniebelgietoerisme.be, zoekterm ‘wandeling Villers la Ville’ Marche Mesa: wandelen, verbinden en herdenken Wandelvierdaagse Ardennen De Marche Mesa is dé wandelvierdaagse van de Ardennen. Het event voert langs vier natuurrijke gebieden. De vierdaagse staat in het teken van herdenken en vriendschap. Wandel mee rondom Durbuy, Bastogne, Marche­en­Famenne en Saint­Hubert. Het wandelevenement Marche Mesa staat net als onze Nijmeegse wandelvierdaagse in het teken van herdenken en vriendschap. Ook is dit wandelevent een sportieve prestatie. Deelnemers kunnen uit verschillende afstanden kiezen, al naar gelang hun niveau. De Marche Mesa wordt eind juni gehouden. Het is een prachtige gelegenheid om Belgisch Luxemburg te ontdekken. De rijke Ardense natuur omringt je tijdens 30 de etappes rondom Durbuy, Marche-enFamenne en Saint-Hubert. Daarnaast wordt Bastogne bezocht. Inmiddels is het vijfenzeventig jaar geleden dat rondom Bastogne het Ardennenoffensief plaatsvond. Deze historische gebeurtenis maakt wandelen in dit gebied extra bijzonder. Wandel ook mee met deze unieke vierdaagse van 23 t/m 26 juni! Opgeven kan via www.marche­mesa.com. Overnachten nabij de abdij van Villers­la­Ville • B&B Au 101 Nuits – Au1001nuits.be • B&B Le Try Logis – Letrylogis.be • Vakantiehuis Le Bocage – Gitesdewallonie.be/nl/le-bocage Bezoeken & doen • Hergé Museum Wie kent Kuifje niet? Het museum vertelt alles over deze stripheld en zijn kameraden die zijn bedacht door Georges Remi. Museeherge.com • Musée L Het universitair museum in Louvain-la-Neuve is een uitgebreide verzameling van de universiteit. Te zien zijn onder andere prenten van Picasso, Rodin en de Belgische kunstenaar Magritte. Museel.be • Adbij van Villers­la­Ville De abdij is natuurlijk de moeite van het bekijken waard. De diverse bouw stijlen vanaf de twaalfde eeuw bij de start van de bouw zijn terug te vinden. Ook aanraders zijn de lokale brouwerij en wijngaard. Bekijk vooraf het programma voor de evenementen kalender. Villers.be © MTPVBW © WBT ­ Pierre Pauquay © Marche Mesa

Tips over de Ardennen en Wallonië Als je van wandelen houdt, is de kans groot dat je een liefhebber bent van de Ardennen en Wallonië. Op slechts twee uur rijden vanaf Utrecht ligt een veelzijdige streek met een on gerepte natuur. Meer informatie over wandelgebieden en gratis routes: walloniebelgietoerisme.be/wandelen Natuurlijk Wallonië Het toeristische jaarthema Natuurlijk Wallonië past perfect bij deze streek waarin ook de Belgische Ardennen liggen. De natuur is er rijker dan alleen de prachtige bossen van de Ardennen. Verken ook andere ‘natuurlijke’ opties als parken en tuinen op de website. Info: walloniebelgietoerisme.be, zoekterm ‘Natuurlijk Wallonië’ Tot de verbeelding sprekend Nieuwe kaart camperplaatsen Wallonië Ardennen Musée Mariemont is een museum met een gigantisch landgoed waar je cultuur en natuur combineert. Het Engelse park biedt een enorme variatie aan boomsoorten. Het museum laat allerlei schatten zien uit zowel Azië als ‘uit de buurt’. Bijzonder en leuk is de tentoonstelling over tijdreizen die er tot en met 24 mei is te zien. Het speelt in op de fascinatie van mensen om te kunnen reizen in de tijd. En natuurlijk ook met een humorvolle Belgische knipoog: bijvoorbeeld hoe Batman in het jaar 1930 zou kunnen vliegen. Ook stichting Folon en het omliggende domein van Solvay combineren cultuur en natuur. De tot de verbeelding sprekende kunstenaar heeft een prachtige locatie waar zijn werken zijn te zien. De hoeve van het kasteel van Terhulpen is helemaal gewijd aan de kunstenaar Jean-Michel Folon (1934-2005). Op het parkachtig aangelegde domein kun je uitgebreid wandelen over paden en langs vijvers. Info: walloniebelgietoerisme.be, zoektermen ‘Tijdreizen’ en ‘Folon’ Via de website walloniebelgietoerisme.be is half april de nieuwe camper- en campingkaart te downloaden. De toeristische kaart bevat alle locaties met openbare camper plaatsen. Ook zijn campings met camper plaatsen met -faciliteiten opgenomen. Ook erkende drie- en viersterrencampings staan op de kaart aangegeven. Een handig hulpmiddel als je reislust hebt. Info: walloniebelgietoerisme.be/brochures Liefde voor Luik Luik is een booming stad waar zoveel te beleven valt dat het steeds populairder wordt voor een citytrip. De stad ligt op een half uurtje treinen vanaf Maastricht en is wandelend prima te verkennen. Vanaf het prachtig vormgegeven station Guillemins loop je zo naar het centrum. Wandelen langs de Maas, langs chique en mooie winkeltjes in het stadshart om vervolgens naar de trappen van Bueren te lopen. Dat laatste is een echte aanrader én een uitdaging: er wachten je 374 treden. Eenmaal boven heb je een fenomenaal uitzicht op de stad. Terug in de stad kies je een leuke locatie om je voeten te laten rusten. Een tip? Brasserie C waar je het ter plaatse gebrouwen bier kunt proeven. Info: walloniebelgietoerisme.be/luik 31 © WBT­O. Legardien © WBT © WBT ­ Denis Erroyaux © WBT ­ JP Remy

NIEUW: Streekpad Westfriese Omringdijk route Afstand: Markering: 150 km geel-rood Startpunt: Hoorn Eindpunt: Hoorn Bijna onvoorstelbaar: de Westfriese Omringdijk dateert van ongeveer 1250. Eeuwenlang hebben inwoners van het waterland gewerkt aan de dijk die hen moest beschermen tegen het water. Tegen de stormen uit het noordwesten en de dreiging van wat toen de Zuiderzee was. De 150 km lange route volgt de iconische, eeuwenoude Westfriese Omringdijk in Noord­Holland. MEDEMBLIK SCHAGEN ENKHUIZEN HOORN ALKMAAR Routetracks en informatie over de route: www.wandelnet.nl/wandelroute/1302/ Streekpad-Westfriese-Omringdijk aanbieding De nieuwe gids is voor lezers van wandelkrant te voet te bestellen in de webwinkel op www.wandelnet.nl voor € 13,45 incl. verzendkosten (normaal € 18,85) met de couponcode Omringdijk. Je kunt ook gebruik maken van onderstaande bon. Vul de bon in en stuur deze naar Wandelnet, Antwoordnummer 21, 3800 VB Amersfoort (een post zegel is niet nodig). Na ontvangst van je bestelling wordt de gids naar je toe gezonden, een factuur wordt bijgesloten. Handkracht Er is klei gebruikt om de dijk op te bouwen, zeewier om haar te versterken. Sluizen en molens gebouwd om het land droog te krijgen en het te veranderen van een moerassig veengebied in bruikbare gronden. En ook onvoorstelbaar: dat alles met handkracht. Het werk aan de dijk moet immens zijn geweest. Over de dijk Soms lopen we boven op de dijk, maar soms ook er naast en slingeren we door de polders en natuurgebieden die aan de dijk grenzen. We lopen ook over de buitendijkse vooroevers die oorspronkelijk bedoeld waren om de kracht van het water in toom te houden. De Omringdijk wordt terecht gezien als het monument van WestFriesland. Naam: Adres: PC/Woonplaats: E-mail: Telefoonnr: Aantal gidsen: De route voert van Hoorn langs de Beemster naar Alkmaar en vervolgens langs het Noord-Hollands kanaal. Je loopt langs een hoge smalle dijk naar Schagen. Onderweg zie je de restanten van dijkdoorbraken in de vroege middeleeuwen - de littekens in het landschap. Via kasteel Radboud in Medemblik loop je naar Enkhuizen, een van de prachtige, authentieke Zuiderzeesteden. Net als in Hoorn vormen monumentale koopmanshuizen, kerken en pakhuizen een tastbare herinnering aan de VOC-tijd. Aan de Westfriese Omringdijk grenzen aan de IJsselmeerkust enkele prachtige natuurgebieden op de grens van land en water. Nieuwe natuur die bedoeld is een hedendaagse invulling te geven aan een eeuwenoud cultuurlandschap. Deze bijdrage kwam tot stand door 32 © Ad Snelderwaard

IDENTITY – LEER MET HERKOMSTBEWIJS Meindl heeft al menig innovaties op het gebied van schoenen teweeg gebracht. De nieuwste innovatie heet Identity. Bij de modellen uit deze nieuwe serie bieden wij een gedetailleerd herkomstbewijs van het gebruikte leer aan. Hiermee verschaft Meindl een volledig transparante kijk op de productie van de schoenen, vanaf de alpenweide waarop de koeien grazen, de leerlooierij waar het leer bewezen milieuvriendelijk wordt gelooid tot de uiteindelijke productie. Al bij de leerlooierij wordt het leer eide eer eineer voorzien van een identificatienummer welke handmatig in het leer wordt gedrukt. Dit identificatie nummer gebruikte bovenleer op www identity-leder.de volge en! mamer oen ook Identitynummer genoemd is dan in de schoen vereeuwigd op de binnenkant van de manchet. Op deze manier kan men de afgelegde levensweg van het .de volgen! Op het ORIGINAL Tessin Identity Linosa Identity www.identity-leder.de IDENTITY DEALERS IN NEDERLAND Alblasserdam - Antilope Outdoor • Alkmaar - Oosterbaan Orthopedie • Amsterdam - Carl Denig • Amsterdam - Bever Gelderlandplein • Amsterdam - Kathmandu Outdoor & Travel • Apeldoorn - Rene Vos De Wandelfabriek • Barendrecht – OutdoorXL • Beverwijk - Ronald Adventure Shop • Den Burg - Mantje Lifestyle Stores Texel • Den Haag - Huna Camping & Outdoorshop • Den Haag - Bever The Globe • Drachten - Veneboer Camping & Outdoor • Duiven - Buitensport Four Seasons • Emmen - Weggemans Golf en Adventure • Exloo - Schutrups Schoenen • Gorssel - René Vos Outdoor & Sports • Groningen - Spac Sport • Haarlem - Soellaart Outdoor • Haarlem - Bever • Helmond - Adventure Store Sport & Outdoor • Houten - Bever • Leersum - Steenwijk Schoenmode • Leeuwarden - Intersport Luxen • Meijel - Meeuwis schoenen - mode – sport • Nijmegen - Kathmandu Outdoor & Travel • Nijmegen - Spac Sport • Nistelrode - Van Tilburg Mode & Sport • Nunspeet - Veluwe Outdoor • Raalte - Intersport Raalte • Ridderkerk - Henk van Os Dierenspeciaalzaak • Roermond - Ton Notermans Outdoor - Wandelsport - Travel • Roosendaal - Outdoor & Travel Outfi tters • Rotterdam - Bever Stadionweg • Schijndel - De Wit • s-Hertogenbosch - Schneider Outdoor • Sneek - Bij Folkert • Tilburg - Sportief Tilburg • Utrecht - Kathmandu Outdoor & Travel • Wageningen - Haagsman Schoenen • Woerden - Zwerfkei Outdoor & Travel Centre • Zeist - Sporthuis Sunny Camp • Zwaag - Karsten Travelstore • Zwolle - Leerentveld Vrijetijd MEER WANDELCOMFORT MET WANDELSOKKEN VAN MEINDL Juiste sokken zijn voor wandelaars cruciaal. Meindl begrijpt de anatomie van de voet als geen ander en weet hoezeer de voet dagelijks wordt belast. Daarom heeft Meindl een sokkencollectie ontwikkeld die aan alle eisen voldoet qua functionaliteit, pasvorm en bescherming op cruciale punten: de MT2, MT4, MT6 en MT8. MTsocks zijn er in diverse kleuren en voor zowel dames als heren. Mtsocks: functioneel, perfecte pasvorm en beschermend 33

Stilte, rust en ruimte in Groningse gemoedelijkheid Appingedam, parel aan het water Groningen is zo veel meer dan de hoofdstad en gaswinning. De rijke historie, zeelicht boven de akkers en oogstrelende dorpjes maken de provincie een sublieme plek om een weekendje rust te pakken. Hier is geen haast. Appingedam Akkers waar de wegen doorheen kronkelen. Geen kale, geometrische vlaktes maar bouwland dat de ogen verrast met kleine verhogingen; het zijn kleilagen die door de zee bijeen zijn geduwd en terpen waar de herenboerderijen op pronken. Dit is de weg naar Appingedam. Tialda Hoogeveen Foto’s: Koen van Wijk Beschermde schoonheid Natuurlijk staan er ook fiks gestutte panden, verzakt en beschadigd door de door gasboringen veroorzaakte aardbevingen. Historisch erfgoed, maar bovenal het dagelijks leven van mensen dat raakt aangetast door de winning. Ook Appingedam. Al overheerst daar de schoonheid van een stad die al veel langer meegaat. Gelukkig waren de 34 wijzen in 1972 al zo verstandig om de schoonheid te bewaren door het een beschermd stadsgezicht toe te kennen. Vooral de boven het water hangende keukens springen in het oog bij de eerste stappen door het stadje. Door haar ligging aan het Damsterdiep en de open verbinding met de zee kon de stad eeuwen geleden uitgroeien tot een belangrijke handelsplaats met een bloeiende economie. Langs het kanaal staan de gebouwen die herinneren aan deze economische bloeiperiode. Het laat de geschiedenis van de stad goed lezen. De vele oude panden en het water met de hangende keukens springen meteen in het oog bij de eerste kennismaking met Appingedam. Het zijn de pakhuizen van weleer die na de economische hoogtijd dagen zijn verbouwd tot woonhuizen waar te weinig ruimte was voor de keukens, waarna ze boven het water werden gebouwd. Dikke klonten zeeklei wachten op nieuw zaaigoed Filmische straten Het is zaterdag, het is levendig in het centrum. Toeristen en locals bewegen zich door de winkelstraat, glijden in boten over het water of strijken neer in een van de fijne lunchtentjes. Een steegje door, de Vrouwenbrug over en je laat de relatieve drukte achter je. De straatjes en oude panden zijn filmisch, flitsen van vele Nederlandse series en films graven in het geheugen: zou Petticoat hier zijn opgenomen? Films en pakhuizen, de synagoge vertelt een ander verhaal. Dit monument uit 1801 is de oudste synagoge van Groningen. Na de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog kwam het pand in handen van een kerk, sinds 2015 heeft het complex de functie van ontmoetingscentrum met een culturele invulling. Het kleine schoolgebouwtje pal achter de synagoge is verbouwd tot een kleinschalige erfgoedlogies. Klein en compact is de stad, het Damsterdiep wijst de weg naar het platteland. Historische panden flankeren de route. Mensen groeten je

Landgoed Ekenstein Deze borg, de Groningse variant van een burcht, werd gebouwd in 1648. In 1772 werd het flink uitgebreid en in 1827 liet Willem Alberda van Ekenstein het compleet vernieuwen. In 1870 vond er opnieuw een verbouwing plaats waarbij verschillende neogotische ornamenten aan de borg werden toegekend. Hierbij werden materialen gebruikt die afkomstig waren van andere borgen uit de omgeving die in die periode werden gesloopt. Zo is bijvoorbeeld het wapenschild van een bewoner van de borg Ewsum (Middelstum) in de muur gemetseld. Tijdens de restauratie in 1980 is een aantal moderne vleugels toegevoegd aan het huis. Ekenstein is tegenwoordig zowel een hotel, als een restaurant en een conferentieoord. Het riet wuift door de wind een wiegeliedje onderweg, nemen de tijd voor een praatje. Onderweg mensen spreken je aan. Wat nou stugge Groningers!? Gemoedelijk! Hier hebben mensen tenminste nog tijd en rust. Logisch met zo veel leegte om je heen, weinig verkeer en het weidse landschap. Opvallend is de monumentale kalkoven aan de andere kant van het water. Het flesvormige gebouw blies in de jaren ’60 van de vorige eeuw haar laatste rook uit. Al snel doemt tussen oude, hoge bomen De Muzeheerd op. In deze monumentale boerderij uit 1840-1870 is Museum Møhlmann gevestigd, een museum met hedendaagse realistische en figuratieve kunst. Na een kop koffie in de boerderij, gaat de Alberdaweg verder parallel aan het water. Het riet wuift door de wind een wiegeliedje. De akkers liggen er kaal bij, dikke klonten zeeklei wachten op nieuw zaaigoed. Meer historische pracht doemt op tussen de bomen, Landgoed Ekenstein. Een prima plek voor een pitstop, want een goede keuken en een fijn terras waar je je even landheer kunt wanen. Net als in de 13 hectare grote tuin achter de boerderij. Willem Alberda van Ekenstein liet in 1827 tuin- en landschapsarchitect Lucas Pieters Roodbaard een geheel modieuze tuin ontwerpen in Engelse landschapsstijl met romantische kronkelpaadjes en vijverpartijen met treur wilgen aan de waterkant. Ostfries handelsnetwerk Een brug over het Damsterdiep leidt de route naar de overkant van het water, terug naar Appingedam. Het is de stille kant, nog meer verstoken van autoverkeer. Deze stadsweg is een van de oudste doorgaande verbindingswegen over land die de stad Groningen verbond via Appingedam met de Eemshaven en vanaf daar met het Duitse Emden en het Ostfriese handelsnetwerk. Vanuit de geschiedenis slingert de route de wandelaar geleidelijk terug naar het heden. Het water houdt op, gaat over in hedendaagse bebouwing en brengt je terug naar het centrum. Daar valt het oude Raadhuis uit 1630 op. Het is tegen de Sint Nicolaïkerk aangebouwd, de kerk is gewijd aan Sint Nicolaas, beschermheilige van onder meer zeevaarders en kooplieden. Deze schutspatroon is de Dammers goed gezind geweest, hij heeft ze veel gegeven en de Dammers zelf hebben het weten te behouden. Informatie Wandelen De beschreven route Stad langs water is 11 km lang. Ook de moeite waard in en om Appingedam: • Dwalen en genieten, 1,2 km door de stad Appingedam • Monumentale architectuur, ca. 4 km. • Weidevogel route fiets­/wandelroute +­ 30 km, meervogel.nl Verblijf Landgoed Ekenstein heeft 28 hotelkamers en een fijne Franse keuken www.ekenstein.com Vervoer Appingedam is goed bereikbaar per trein vanaf de stad Groningen. Museum Møhlmann www.museummohlmann.nl Meer informatie over Appingedam en omgeving www.eemsdelta.groningen.nl 35

ADVERTORIAL Wandelen en overnachten in berghutten Ontdek Val di Sole met zijn oude gletsjervelden Italië is een afwisselend wandelland. Binnen alle mogelijkheden die dit gevarieerde land biedt, is Val di Sole een goed bewaard geheim. Deze regio is niet overlopen, je kunt er terecht voor verrassende huttentochten. Zelfs met kinderen! Spectaculair is de trekking over oude gletsjer velden. Deze restanten van de gletsjer zijn veilig te bewandelen, zonder gids, op individuele basis. Uitdagend is de route wel, maar neem gewoon de tijd: op vakantie heeft niemand haast. Malghe huttentocht Een tocht maken langs twee malghes en daarna overnachten in een berghut is een topervaring. Na een dag wandelen kun je met het hele gezin lekker uitrusten in een malghe; een kleinschalige almboerderij. Je overnacht er in een eigen kamer. Tijdens de maaltijd geniet je vooral van lokale producten. Vanuit de malghe zijn er voor de kinderen mogelijkheden om koeien, geiten, schapen en andere dieren te verzorgen in de alpenweide. Val di Rabbi; Cascate di Saent Deze familiehuttentocht start vanuit een hotel. Eenmaal op pad verblijf je met het hele gezin twee nachten in twee verschillende malghes en nog een nacht in een meerpersoonskamer in een berghut, ook wel rifugio genoemd. Vanuit de gezellige en huiselijke malghes en de berghut start je dagelijks een nieuwe mooie tocht door het berglandschap. Je loopt ongeveer drie tot vijf uur per dag. Met een smakelijk, traditioneel diner met specialiteiten uit de regio van Val di Sole sluit je deze avontuurlijke vakantie af in het hotel waar je gestart bent. Naast deze huttentocht heeft IDTravel nog diverse andere mogelijkheden tot het maken van een meerdaagse tocht. Dat kan variëren van vijf tot acht dagen en van tochten voor beginners tot ervaren bergwandelaars. Val di Fassa Val di Sole is een gerenommeerd deel van Trentino, vooral vanwege de warme gastvrijheid, natuurlijke pracht en imposante bergketens. Bergliefhebbers vinden hier de pieken van Ortles-Cevedale, de Brenta Dolomieten en de Adamello-Presanella-groep. Wat je ook kiest, alle bergen zijn de moeite waard, alle routes zijn afwisselend en uitdagend. Persoonlijk advies Informatie over onze huttentochten in Val di Sole vindt u op de twee websites van ID Travel. www.idtravel.nl en www.huttentocht.nu Bel of mail gerust voor advies op maat, onze medewerkers hebben alle tochten zelf gelopen en kennen daardoor de situatie ter plekke: T. 073 511 23 14. E-mail: info@idtravel.nl 36 © Mattia Rizzi © Brian image

© Shutterstock Inspirerende wandelvakanties 2020 Weer breed aanbod wandelreizen Dagen worden langer, temperaturen stijgen en de zon gaat vaker schijnen. Veel wandelaars krijgen dan de kriebels en willen graag naar buiten. Al snel reist de vraag: waar gaan we dit jaar wandelen op vakantie? Op de volgende pagina’s denken we, samen met een aantal toonaangevende wandelreisorganisaties, met je mee. Een inspirerende presentatie van een aantal nieuwe en bestaande wandelbestemmingen. De artikelen over deze wandelreizen zijn tot stand gekomen in nauwe samenwerking met de reisorganisatoren. TIP: meer inspiratie voor wandelbestemmingen vind je op tevoetonline.nl onder de button WANDELVAKANTIES Bijzondere wandelvakanties in Zuid Europa Pure natuurwandelingen Culturele wandel rondreizen Trektochten over de mooiste kustpaden Individuele wandelvakanties in Zuid Europa CANARISCHE EILANDEN SPANJE MALTA (GOZO) GRIEKENLAND PORTUGAL KROATIË ITALIË TURKIJE www.stapreizen.nl | tel. 030 - 230 25 03

wandelvakanties 2020 Kom kamperen midden in de natuur Natuurkampeerterreinen zijn kleinschalige kampeer terreinen waar de natuur de hoofdrol speelt. Wandelaars zijn er bijzonder welkom! Maak overdag een mooie wandeling en kijk ’s avonds naar een sterrenhemel op plekken waar het nog écht donker is. Word wakker van een vogelconcert in de ochtend. Een vakantie was nog nooit zo rustgevend. Met de Natuurkampeerkaart, te vinden in Het Groene Boekje, kun je op alle terreinen terecht. Nederland heeft maar liefst 133 Natuurkampeerterreinen, daarnaast zijn er elf in Frankrijk en één in België. Speciaal voor groepen zijn er zeventien GroepsNatuurkampeerterreinen. Download ook de gratis Kamperen app (zoek in de App store of Google Play Store op ‘Kamperen’). www.natuurkampeerterreinen.nl Trekkershutten Met een overnachting in een Trekkershut kun je zonder gedoe een meerdaagse wandeltocht maken. Je bed, tafel en stoel staan voor je klaar! In een Trekkershut behoud je het buitengevoel, met net dat beetje extra comfort. Zo kun j de volgende dag weer lekker uitgerust verder. De keuze binnen het Trekkershuttennetwerk is groot: van eenvoudige hutjes met stapelbedden tot hutten compleet met keuken en sanitair. Je vindt zo’n 750 Trekkershutten op 250 locaties in de Benelux en in de Duitse Eifel. Op intieme Natuurkampeerterreinen tot grote familiecampings kom je steeds meer bijzondere Trekkershutten tegen. Op de geheel vernieuwde website is het nu makkelijk zoeken en boeken: www.trekkershutten.nl. 38 © De GroeneKoepel © De GroeneKoepel

wandelvakanties 2020 Wandelen door het Verenigd Koninkrijk en Ierland Ontdek het echte Groot­Brittannië met Djoser Er is geen betere manier om de schoonheid van een ander land te beleven dan met een reeks mooie wandelingen. Je benen brengen je naar de bijzonderste plekken en je ziet dingen waar je anders zo aan voorbij zou reizen. Daarom organiseert Djoser wandelreizen. Met 35 jaar ervaring weet je dat alles goed geregeld is. De kleine groepen bestaan uit reizigers die houden van een actieve vakantie. De nadruk ligt op het ervaren van rust, ruimte en natuur. Ga mee met deze wandelreizen in Engeland, Wales, Schotland en Ierland! Wandelvakantie Ierland, 8 dagen Ruige kusten en eindeloos rollende heuvels met hier en daar een verlaten kasteel. Wandelend door Ierland voelt het soms net alsof je op een filmset loopt. De wandelreis van Djoser begint in Dublin en bezoekt daarna het Wicklow nationaal park, waar Tolkien zijn inspiratie vandaan haalde. Bij Killarney en Dingle wordt de kust ruiger en ruiger, totdat je uiteindelijk uitkomt bij de Cliffs of Moher, voor misschien wel de mooiste wandeling van de reis. www.djoser.nl/wandelreizen/ierland/ 8­dagen­ierland Wandelvakantie Schotland, 8 dagen Denk je aan Schotland, dan denk je al snel aan ruige hooglanden, whiskeystokerijen en mysterieuze lochs. En dat is precies wat je ontdekt met de wandelreis van Djoser. Met het pittoreske Fort William als uitvalsbasis maak je prachtige wandelingen door de hooglanden. Beklim bijvoorbeeld de Ben Nevis, sta versteld bij de watervallen en stroomversnellingen van de Polldubh Falls en ga op zoek naar het mysterie van Loch Ness tijdens een wandeling door de omgeving. www.djoser.nl/wandelreizen/schotland/ 8­dagen­schotland Wandelvakantie Wales, 8 dagen Het noordwesten van Wales is een echt wandelparadijs. Je wandelt langs middeleeuwse kastelen en over oude bruggetjes, over kleurrijke heiden direct aan zee en door slaperige dorpjes waar je vooral herders met hun border collies op straat ziet lopen. Het letterlijke en figuurlijke hoogtepunt van de wandelreis is een dag in het nationale park van Snowdonia, waar je de hoogste berg van het VK kan beklimmen: de imposante Mount Snowdon. Het uitzicht van de top is onovertroffen. www.djoser.nl/wandelreizen/wales/ 8­dagen­wandelreis­wales Wandelvakantie Lake District, 8 dagen Het Lake District is één van de meest geliefde wandelgebieden ter wereld. Het is goed voor te stellen waarom: je wandelt over goed aangelegde paden door een natuur die hier en daar zo ruig is, dat je het misschien niet zou verwachten in Engeland. Totdat je na jouw tocht in de natuur aankomt in één van de typisch Engelse dorpjes, waar altijd wel een warme ‘public house’ staat om je op te vangen. www.djoser.nl/wandelreizen/engeland/ 8­dagen­lake­district­engeland 39

wandelvakanties 2020 Ontdek met Eigen­Wijze Reizen dit supertrio Magisch São Miguel, IJsland en Noorwegen De Azoren staan bekend om hun helblauwe kratermeren, ook hoofd eiland São Miguel. Naast een intens groen landschap met kleurige planten kom je er grillige kusten en borrelende bronnen tegen. Een van de twee standplaats hotels heeft een prachtige botanische tuin met een warmwatermeer. Dat nodigt uit tot een duik. Maar je komt er vooral om te wandelen. Eigen­Wijze Reizen heeft diverse ontspannende routes uitgezet. En omdat bij de reis een huurauto is inbegrepen, kun je alle vertrekpunten goed bereiken. Bepaal zelf je dagindeling Ook op IJsland wandel je door een decor van eeuwenoude vulkanen, imposante gletsjers, warme bronnen en pruttelende zwavelvelden. Naast de kleine, hippe hoofdstad Reykjavik ontdek je uiteraard het arctic landschap. Eigen-Wijze Reizen heeft tien zeer verschillende wandelingen uitgezet die je alle goed en snel per huurauto kunt bereiken. Omdat ze allemaal vrij kort zijn, kun je zelf het juiste moment van de dag kiezen. Doe er een hele dag over of combineer twee wandelingen. Ga bijvoorbeeld naar het vulkanisch zeer actieve schiereiland Reykjanes. Vanuit Seltún versterken de sterk stomende bronnen het oergevoel tijdens deze 6 km lange tocht. Uitzicht op prachtige fjorden Dan Noorwegen. Naast het kleinschalige Bergen verblijf je er ook in een hotel met uitzicht op de fenomenale Hardangerfjord. De meeste van de tien wandelingen zijn vrij kort. Dat maakt het mogelijk ze met elkaar te combineren. Om zo nog meer van het bijzondere land te kunnen zien. Bijvoorbeeld eerst met de tandradbaan naar de top van de Fløyen (320 m) en daarna met je huurauto naar Bruviknipa, de door fjorden omringde berg op het eiland Osterøy. Bekijk dit supertrio op eigenwijzereizen.nl Speciaal voor de lezers van ‘te voet’ € 100 korting per boeking Vermeld TE VOET bij je boeking op www.eigenwijzereizen.nl en ontvang € 100 korting per boeking. Aanbieding geldig op alle reisdata in 2020, niet in combinatie met andere aanbiedingen Dáárom Eigen­Wijze Reizen Eigen­Wijze Reizen is al 35 jaar expert in bijzondere wandelvakanties. Dicht bij huis, in heel Europa en daarbuiten. Alle routes zijn ook als GPS­track beschikbaar. Je gaat individueel op pad (geen groepsreis). Dankzij het voorwerk van onze eigen routeverkenners kom je ook buiten de gebaande paden. Uiteraard met kaarten en beschrijvingen die tot in detail kloppen. En wil je het hier en daar wat anders? Maatwerk is bij ons meer dan een woord! 40 Inclusief huurauto © Shutterstock © Shutterstock

wandelvakanties 2020 IDTravel, actieve vakanties op maat IDTravel is dé ervaren specialist in actieve vakanties. Al meer dan 25 jaar geven wij advies op maat voor huttentochten, skisafari’s, wandel­ en fietsreizen en het beklimmen van de Kilimanjaro. Wat we ook aanbieden, onze medewerkers kennen het veelal uit eigen ervaring. Door onze manier van werken, kunnen wij onze reizigers op maat bedienen. IDTravel is in de Benelux de meest vooraanstaande aanbieder van huttentochten. Wat voor tocht u ook zoekt - met kinderen, als beginner of expert - IDTravel heeft het in zijn programma. Ook onze andere actieve reizen, veelal met bagagetransport, zijn erg populair. Ieder jaar voegen wij nieuwe reizen toe. Momenteel is IDTravel druk bezig om reizen in Engeland en Slovenië aan ons toch al uitgebreide assortiment toe te voegen. Wij blijven steeds op zoek naar leuke, nieuwe en betaalbare bestemmingen. Ons motto is dan ook: kwaliteit hoeft niet duur te zijn. Bel voor persoonlijk advies IDTravel 073 ­ 511 23 14 of stuur een e­mail naar info@idtravel.nl. Of raadpleeg onze websites: www.idtravel.nl of www.huttentocht.nu. STAP REIZEN, al 25 jaar de smaakmakers van Zuid­Europa Bij STAP Reizen boek je wandelvakanties met een perfecte balans tussen activiteit en ontspanning. Het zijn reizen met speciale aandacht voor natuur en regionale cultuur, kleinschaligheid en lokale economie. STAP Reizen kiest bewust voor individuele reizen want juist dan geniet je het intensiefst van de natuur en het contact met de lokale bevolking. Je slaapt in comfortabele landelijke accommodaties waar gastvrijheid en slow food centraal staan. STAP-vakanties zijn er in vier verschillende formules: trektochten, vast verblijf, eilandhoppen en rondreizen. De 67 bestemmingen beslaan heel Zuid Europa: van de Azoren in het westen tot Turkije in het oosten. Een klein team van specialisten verzorgt de boeking van het begin tot het eind. Er is volop ruimte voor aanpassing of uitbreiding van programma’s. En… de medewerkers hebben zelf de wandelingen gelopen, zij weten dus waarover ze praten en delen het plezier in het wandelen in de mooiste gebieden van Zuid Europa. www.stapreizen.nl 41 Nu unieke jubileumreis naar het onbekende Griekenland

doe je hier! Een charmant hotel, een gastvrij bed and breakfast, een sfeervol vakantiehuis en een gezellige camping in de natuur. Dát vind je op prettigovernachten.nl. Je komt direct in contact met zelfstandig opererende aanbieders van kleinschalige accommodaties, waar je prettig overnacht. Je ontdekt hier logeeradressen waar je als gast veel service, gast vrijheid en persoonlijke aandacht zult vinden. NEDERLAND - NRD. HOLLAND NEDERLAND - NRD. HOLLAND NEDERLAND - FRIESLAND NEDERLAND - GELDERLAND Hotel Meyer Voor persoonlijke service en gastvrijheid Jacob Kalffweg 4 1865 AR Bergen aan Zee T. +31 72 5812488 www.hotelmeyer.nl NEDERLAND - GELDERLAND Strandhotel Camperduin Inclusief gratis wandel- en fietskaarten Heereweg 395, 1871 GL Schoorl T. +31 (0)72 509 14 36 info@strandhotel-camperduin.nl www.strandhotel-camperduin.nl NEDERLAND - OVERIJSSEL Hotel Wymerts Familiehotel gelegen in 11-stedenstad Workum Noard 37, 8711AB Workum T. 0515 540004 info@hotelwymerts.nl www.hotelwymerts.nl NEDERLAND - OVERIJSSEL Hotel Vierhouten Het huiskamerhotel op de Veluwe! Tongerenseweg 1, 8076 PV Vierhouten T. 0577-411521 info@hotelvierhouten.nl www.hotelvierhouten.nl NEDERLAND - OVERIJSSEL Hotel/rest. Oortjeshekken Gratis wandelroutes (bij Oortjeshekken of Ooijpolder), wandel langs rivier en heuvels! Erlecomsedam 4, 6576JW Ooij T. 024 663 1288 | info@oortjeshekken.nl www.oortjeshekken.nl Hotel Erve Hulsbeek Bosrijk hotel met mooie wandelroutes Oude Almeloseweg 13, 7576 PE Oldenzaal T. 0541-513311 info@hulsbeek.nl www.hulsbeek.nl B&B Landgoed de Tol Heerlijk genieten op Landgoed de Tol! Hengelosestraat 704, 7521PB Enschede T. 06-25032962 info@landgoeddetol.nl www.landgoeddetol.nl Camping Scholtenhagen Ontdek vanuit hier het Twentse land Scholtenhagenweg 30, 7481 VP Haaksbergen T. 053-5722384 campingscholtenhagen@planet.nl www.campingscholtenhagen.nl www.prettigovernachten.nl 42

Gemakkelijk zoeken, rechtstreeks boeken NEDERLAND - ZUID-HOLLAND NEDERLAND - LIMBURG BELGIE - ARDENNEN BELGIE - LAND VAN HERVE B&B Rodenburg Een plek om te genieten Bergweg Zuid 155, 2661 CT Bergschenhoek T. +31 (0)6 48789452 | info@benbrodenburg.nl 1e contact graag via email, sms of whatsapp www.benbrodenburg.nl FRANKRIJK - LOT ET GARONNE Hotel en Grand Café De Pauw Ideale uitvalsbasis voor wandelaars Roerkade 2, 6041 KZ Roermond T. 0475 31 65 97 info@hoteldepauw.nl www.hoteldepauw.nl FRANKRIJK - BRETAGNE Boda, groen paradijs Rust, wandelen, natuur en avontuur in een eco-huisje, tipi, hobbithuisje en een charmante hoeve voor 1 tot 25 personen. Rideu 18, 6941 Heyd | T. 0032 (0)86499928 boda@skynet.be | www.boda-ardennen.be FRANKRIJK - AVEYRON WalktheKat Wandelvakanties met bagagevervoer! Standplaats: B&B Aux quatre bonniers Chinehotte 17, 4877 OLNE T. +32498457148 | info@walkthekat.be www.walkthekat.be SPANJE - ANDALUSIË Villa Lafage Keuze uit 418 wandelroutes in de streek! Lafage, 47210 Bournel T. +33 (0)6 71 30 85 18 info@villalafage.com www.villalafage.com DUITSLAND - THÜRINGEN Le Cheval Rouge vacances Individueel wandelarr., VP, Bretagne GR34 LD Ruguezec Bras, 22140 Prat, La France T. +33(0)296470774 of +33(0)643030478 info@opvakantieinbretagne.nl www.opvakantieinbretagne.com DUITSLAND - EIFEL Franse Valleientocht Geheel verzorgde wandeltrektocht Lidy Mommers, La Cazette, 12480 St Izaire T. 0033-(0)565994733 contact@franse-valleientocht.com www.franse-valleientocht.nl PORTUGAL - ALGARVE B&B Casa Agradable Toplocatie in een prachtig wandelgebied Camino de Velez s/n, 29753, Arenas T +34 690088472 info@casagradable.com www.casagradable.com Landferienhaus Linde Kom genieten in het Thüringer Wald! Straße am Berg 10, 98667 Langenbach T. +493687438584 info@landferienhaus-linde.net www.landferienhaus-linde.net Hotel-Restaurant Heidsmühle Weldadige rust, natuur, bijzonder wandelgebied in Vulkaaneifel Mosenbergstrasse 22, 54531 Manderscheid T. 0049 6572 747 | post@heidsmuehle.de www.heidsmuehle.de Casa Porta Azul Stijlvol genieten in landelijk Algarve Apartado 2007, 8100-070 Boliqueime T. 00351-919981918 Info@casaportaazul.com www.casaportaazul.com www.prettigovernachten.nl 43

Column Trage tocht door de regen We zouden aan de Veluwezoom gaan wandelen, maar toen we opstonden regende het in Amsterdam en volgens Buien radar zou het nog lang regenen. Van afgelasten was geen sprake, we gaan er altijd vanuit dat het wel zal meevallen. Maar het viel niet mee, het regende nog toen onze vriend de boswachter ons aan de Sonsbeekzijde van station Arnhem afhaalde en we besloten eerst maar koffie te drinken in het paviljoen op de Posbank. Het regende echter nog steeds toen we begonnen aan de Trage Tocht De Steeg van routemaker Rob Wolfs. John Jansen van Galen wandelt al zijn hele leven en schrijft daarover artikelen, columns en boeken. Wat doet u als wandelaar wanneer het regent? Het is mij vaak gevraagd bij lezingen over wandelen. Men verwacht dan een uiteenzetting over waterdichte uitrusting, maar ik antwoord: ‘Naar de dichtstbijzijnde bushalte! Want nat wandelen is erg vervelend.’ Maar de praktijk is: doorwandelen, pet op, in je kraag gedoken. Aan regenpakken heb ik een broertje dood. Vaak lijkt het vaak beter weer als je er op uit gaat dan wanneer je thuis blijft. Thuisblijvers zeggen dan: wat hadden jullie een slecht weer! Want als ze uit het raam keken, zagen ze regen. Maar wij, aan het wandelen, kregen een paar keer een buitje, daarna het genoegen van de opklaring. Wat mijn wandelvrienden mij het vaakst horen zeggen is een hoopvol: ‘Het wordt licht!’ Maar die zondag werd het nooit licht, op een vage nevelvlek na. We warmden ons in de Carolinahoeve op met glühwein. In de Onzalige Bossen kregen de zware sparren een bijzondere kwaliteit door de mistflarden die eromheen zweefden. Het landschap van de Lappendeken deed aan de Schotse hooglanden denken. Reeën kruisten ons pad, en ook een goudhaantje. ‘Regen en wind kunnen ons niet deren!’ zongen wij vroeger op school, maar dat klopt toch niet. Met wind erbij wordt regen echt onaangenaam, voor de fietser veel meer dan voor de wandelaar: natte knieën. Gelukkig was het die dag windstil – vandaar dat het regenfront boven ons bleef hangen. Het werd pas droog toen we de Havikerwaard in liepen, een uiterwaard in de oksel van de IJssel. Heel vaag zagen we door grijze nevels de majestueuze Martinitoren van de Hanzestad Doesburg aan de overzijde van de rivier. De grindweg door de weilanden, over een bochtige kreek, langs zwaar bemoste verweerde wilgen, was verlaten, want andere wandelaars bleven liever thuis. En opnieuw hadden die thuisblijvers ongelijk. Toen wij tenslotte weer bij kasteel Middachten stonden keken we terug op een natte, maar mooie dag, blij dat we op pad gegaan waren. John Jansen van Galen Altijd up-tot-date met tevoetonline.nl tevoetonline.nl 44 De website tevoetonline.nl is totaal vernieuwd en staat boordevol wandelinformatie. Dagelijks nieuws over wandelen en wandelaars, agenda, routes, vakanties, uitrusting, tips & training en meer! BEKIJK HIER OOK ONZE VIDEO’S!

uitgelezen Handboek voor Natuurwandelingen Journalist, columnist en schrijver Koos Dijksterhuis houdt erg van natuur en wandelt graag. Over die combinatie maakte hij een boek. Een nieuwe editie verscheen in januari 2020. Wat is een ‘handboek voor natuurwandelingen’? Een leesboek, natuurboek of praktische wandelgids met routes? ‘Ik beschrijf 12 wandeltochten in 12 verschillende Nederlandse landschappen, met daarbij de planten en dieren die je onderweg kunt tegenkomen in het seizoen waarin ik de tocht maakte. Moet ik uit die 3 categorieën kiezen, dan noem ik het een natuurboek. Hoewel de gelopen route globaal in een handgetekend platte grondje is opgenomen bij elke wandeling, heb ik bewust geen routebeschrijving toegevoegd. Je kunt namelijk na lezing van het hoofdstuk ‘Hei’ het beschreven gebied (in dit geval Balloërveld) verkennen, maar ook een heel andere hei. Het gaat erom dat je waarnemend wandelt, stilstaat bij wat je ziet, hoort, ruikt en voelt.’ Voor wie is je boek bedoeld? ‘Voor mensen die van wandelen houden en er meer uit willen halen, die meer willen waarnemen, en niet zo goed weten waar/hoe te beginnen.’ Wat is jouw favoriete wandelgebied? ‘Schiermonnikoog: het wildste, natuurlijkste, weidste, mensarmste gebied van ons land, waar je bijna alle landschappen bij elkaar hebt en waar de halve rode lijst aan planten en padden stoelen groeit, waar bijzondere vogels te zien zijn en waar je de mooiste schelpen kunt vinden.’ Wandel je dagelijks? En zo ja, haal jij de 15 kilometer die neurowetenschapper Shane O’Mara in zijn nieuwe boek ‘Te voet’ ons adviseert? ‘Helaas niet. Het wisselt nogal. Als ik op Schier ben, waar we een huisje hebben, wandel ik wel dagelijks. Ik ga ook minstens 1x per jaar op wandelvakantie in het buitenland. 15 km haal ik makkelijk, maar dus niet elke dag.’ Welke tip wil je de lezers meegeven? Tip 1. Als je met iemand afspreekt om bij te praten, blijf dan eens niet bij de koffie zitten, maar maak een ommetje van bijvoorbeeld twee uur. Mensen zijn wandelend veel losser en opener dan oog in oog bij de koffie. Ik heb mijn beste interviews wandelend in de natuur gehouden. Tip 2. Ga eens alleen op stap of met een goede vriend bij wie je op je gemak bent en niet per se hoeft bij te praten. Volg eens een klein wildpaadje of blijf ergens staan op een mooie plek. Sluit je ogen en ga al je zintuigen langs: voel je zolen op de grond, de wind in je haar, de zon op je gezicht. Luister naar de vogels, de bladeren, wat je maar hoort. Ruik ook, ruik de lente, de grond of wat dan ook. Maak je niet druk om wat het is, neem alleen waar. Open dan je ogen weer. Blijf staan, zeg niets, vooral niet praten, maar kijk naar kleine bewegingen om je heen. Waarschijnlijk zie je steeds meer: vogels, muizen, misschien een ree of iets heel bijzonders. Maar ook ‘gewone’ dieren zijn bijzonder.’ En dan ook nog... Wandelen in Chalkidiki ­ routes, lezen Chalkidiki is een regio in het noordoosten van Griekenland, Grieks-Macedonië. Gevarieerd, met een bergrug, uitgestrekte vlaktes en drie schiereilanden: Kassandra, Sithonia en Athos. Een pluspunt van deze kleurrijke gids is dat de Nederlandse auteurs de routes zelf hebben gelopen en in kaart en beeld gebracht. In de gids staan 16 rondwandelingen, variërend in lengte van 4,3 tot 19,9 km. Elke beschrijving geeft beknopte informatie over de omgeving en bezienswaardigheden onderweg. Paul van Bodegraven en Marco Barten, Wandelen in Chalkidiki, One Day Walks Publishing, € 15,95. Een voorbeeldwandeling is te downloaden via www.wandeleninchalkidiki.nl. Te voet ­ Hoe twee benen de mens verder brengen ­ lezen Neurowetenschapper Shane O’Mara brengt ons een ode aan het lopen: van de evolutionaire beginselen miljoenen jaren geleden tot aan meest recent onderzoek, zoals de positieve effecten van lopen op onze fysieke én mentale gezondheid. Als het aan hem ligt, gaan we zo snel mogelijk meer lopen, naar school of werk of waar dan ook. O’Mara is hoogleraar experimenteel breinonderzoek aan de universiteit van Dublin en zelf fervent wandelaar, met een sterke voorkeur voor lange stadswandelingen. Shane O’Mara, vert. Luud Dorresteijn, De Bezige Bij, 236 p., € 21,99. Strandlopers – Twee mannen te voet van Knokke naar Borkum ­ lezen Een socioloog en een landschapsschilder samen op pad, dat geeft een interessant boek. De twee mannen wandel den in drie weken langs het hele Nederlandse strand, van Cadzand via de Waddeneilanden tot aan Rottumeroog. Ruim 350 kilometer. ‘Je kunt er ver kijken, vooruit plannen. Het lijkt op ons,’ zeggen ze. Die onafzienbaarheid schept ook ruimte voor beelden, verlangens en fantasieën. En daarvan maken zij de lezer deelgenoot. Jan Groenhart en Herman Vuijsje, Strandlopers, Uitgeverij Elmar, hardcover 160 p., € 22,99. Door: Elvira Werkman 45 Koos Dijksterhuis, Uitgeverij Atlas Contact € 17,50 E-book € 12,99

Hessen, Wandelparadijs Bos, wijn en wandelen XXL in het sprookjesachtige centrum van Duitsland In Hessen, in het hart van Duitsland, vinden natuurliefhebbers een afwisselend wandelparadijs. Wandelpaden van hoogwaardige kwaliteit leiden door bossen, weiden en wijngaarden en bieden wandelaars een onvergetelijk uitzicht op mooie riviervalleien of romantische vakwerksteden. Onderweg proef je regionale gastronomie op hoog niveau en maak je kennis met de warmte van de mensen die zich thuis voelen in Hessen. Het hele jaar door zijn er uitnodigende evenementen die wandelingen overgieten met een culinair of cultureel sausje. Het huis van de gebroeders Grimm De magische bossen hoog in het noorden van Hessen hebben de gebroeders Grimm al eeuwen geleden geïnspireerd om sprookjesachtige verhalen op te tekenen. Als je even wilt ontsnappen uit je dagelijkse routine in deze sprookjesachtige wereld, zit je goed op deze gemarkeerde route. Een van die routes, de GrimmSteig, biedt meer dan tachtig kilo46 meter wandelervaring. Of je nou een sportieve, ambitieuze wandelaar bent of een meer ontspannen wandelaar: er is voor elk wat wils. Sprookjesachtige vakwerksteden en bosrijke dorpjes tonen je een lang vergeten wereld in een ongerepte natuur. Gezellige restaurants met hun heerlijke - vaak regionale - gerechten en de ervaringsgastronomie van de Königsalm Nieste betoveren je met sprookjesachtige gast vrijheid. De speciale Noord-Hessische diversiteit is interessant voor wandelaars en fietsers, maar ook voor campereigenaren en motorrijders. In het laatste weekend van juni - 25 tot 28 juni – vinden de 8e Internationale GrimmSteigdagen plaats, een XXL- wandelevenement met een afwisselend programma voor alle wandelaars. Wat in 2013 begon met ongeveer 250 wandelaars, heeft zich ontwikkeld tot een van de grootste wandelevenementen in de regio. Veelzijdig evenement Voor wie wil is er de ultieme uitdaging die zich uitstrekt van meer dan 40 tot 111 kilometer, met 3.000 hoogtemeters. Voor anderen zijn routes met een lengte van 10 tot 36 kilometer. De Bambini- wandeling in Hessisch Lichtenau en de tour voor mensen met een beperking tonen de veelzijdigheid van dit evenement. Minder dan een week later, van 1 tot 6 juli, is de badstad Bad Wildungen bij de Edersee een Mekka voor maximaal 30.000 bezoekers voor wande laars uit heel Europa. ‘Wild.Bunt.Gesund’ is daar uitgelicht als de 120e Duitse wandeldag met een gevarieerd programma van wandeltochten, natuurexcursies, gezondheidswandelingen, originele stadstours en een © Katharina Jaeger © Paavo Blofield

grote, kleurrijke parade als afsluitend hoogtepunt. Naast het charmante kuuroord met zijn middeleeuwse vakwerkstad, het barokke paleis en het grootste kuuroord van Europa is er meer. Zo is er de 27 kilometer lange EderStausee. De twee aangrenzende grote natuurreservaten, het natio nale park met uitgestrekte bossen en UNESCO Werelderfgoed maken het een bezoek meer dan waard. Onder het motto ‘laat de natuur de natuur zijn’ kun je de wildernis er van dichtbij beleven. Op de gecertificeerde kwaliteits paden van Wander bare Deutschland, de ‘Urwald steig Edersee’, de ‘Kellerwald steig’ of de nabijgelegen ‘Habichts waldsteig’ kun je als wandelaar ‘het rijk van rustieke beuken’ het beste onder gaan. Hier groeien eeuwen oude, bizarre, gigantische bomen, heb je adembenemende uitzichten en een bijzondere planten- en dierenwereld. Wandelen en wijn in zonnig Zuid­Hessen Zuidelijker in Hessen bieden de kleine maar fijne wijn gebieden Bergstrasse-Odenwald en Rheinhessen het hele jaar door gezellige wandelingen door de groene wijngaarden. Te midden van de wijngaarden kun je aanschuiven voor een wijn proeverij, genieten van regionale specialiteiten en je blik ver over het landschap laten dwalen. Al wandelend passeer je indrukwekkende kasteelruïnes en idyllische wijnstadjes. informatie HA Hessen Agentur GmbH Konradinerallee 9 65189 Wiesbaden T. +49 (0) 611 95017 8191 info@hessen-tourismus.de www.hessen-toerisme.nl Deutscher Wandertag Kur- und Tourist-Information Bad Wildungen Brunnenallee 1 34537 Bad Wildungen T. 0800 / 7910100 (gratis) T. +49 (0) 5621 / 96567-41 WeinWanderWochenende De regio Rheinhessen nodigt je uit om te wandelen op het lande lijke WijnWandelWeekend – WeinWanderWochenende - van 25 en 26 april. Daar kun je uiteraard wandelen, al dan niet met een deskundige gids. De routes leiden je langs culinaire hoogstandjes en enkele kleine wijnproeverijen, niet voor niets is het Duitse wijnNieuw in 2020 is een koninklijke wijnwandeling met de lokale wijnkoningin Eva Müller instituut beschermheer van dit evenement. Nieuw in 2020 is een koninklijke wijnwandeling met de lokale wijnkoningin Eva Müller in ‘Hiwwel, Woi, Walk und Talk’. Elk jaar op 1 mei organiseren jonge wijnboeren de Bergsträßer-wijnroute. Het 21 kilo meter lange wandelpad is een idyllische route door de groene wijngaarden tussen Heppenheim, Bensheim en Zwingen berg. Op de acht pitstops onderweg kun je bijtanken en uitrusten met wijntjes uit de Hessische Bergstraße en regionale delicatessen. Met een afstand van zo’n 21 kilometer is deze wijnwandeling een van de meest uitdagende, niet alleen vanwege de lengte maar ook door de hellingen. Goede schoenen, uithoudings vermogen en zonnebrandcrème zijn daarom onmisbaar. Voor wie wil: met de shuttlebus kun je de route inkorten en teruggaan naar het startpunt. Geopark­avonturenpad Een hoogtepunt in de herfst is de jaarlijkse culinaire herfstwandeling op 3 oktober, georganiseerd door jonge wijnmakers van de Bergstraße. Ook weer met wijn- en eetstalletjes, deze keer te midden van wijngaarden en vlakbij het Geopark-avonturenpad ‘Wijn en steen’. Het Geopark biedt het hele jaar door op ongeveer zeventig locaties informatie over wijn, druivensoorten, geologie, klimaat, geschiedenis, cultuur, flora en fauna van de regio. Ook zijn hier talrijke kunstwerken te zien langs de zeven kilometer lange rondweg die begroeid is met mediterrane planten en bomen, zoals perzik-, amandel- en vijgen bomen. Bankjes en panoramische vergezichten tot slot nodigen uit tot een welverdiende rust na een actieve en culinaire dag. Meer informatie over het programma: www.deutscherwander - tag2020.de en www.bad-wildungen.de GrimmSteig­dagen GrimmSteig-Touristik Wilhelm-Heitmann-Platz 34329 Nieste T. +49 (0) 5605 925218 info@grimmsteig.de www.grimmsteig.de Rheinhessen­Touristik GmbH Kreuzhof 1 55268 Nieder-Olm T. +49 (0) 6136 92398 0 info@rheinhessen.info www.rheinhessen.de Odenwald Tourismus GmbH Marktplatz 1 64720 Michelstadt T. +49 (0) 6061 / 96597-0 tourismus@odenwald.de www.tourismus-odenwald.de Alle informatie is te vinden op de informatie kalender op: www.bergstrasse- odenwald.de 47 © Petra Arnold © Heinrich Kowalski © Katharina Jaeger

Sporen van de oorlog in Nationaal Park Veluwezoom Stille getuigen Slag bij Arnhem De radiopeilstations die de Duitsers in de Tweede Wereldoorlog ten noorden van Arnhem bouwden, speelden vijfenzeventig jaar geleden een belangrijke rol tijdens de Slag om Arnhem. Boswachter Paulien Koopmans van Natuurmonumenten onderzocht het en zette een wandeling uit in het Nationaal Park Veluwezoom. Arnhem Natuurmonumenten wil resten van de Duitse bezetting in de bossen bij Arnhem voor het nageslacht bewaren. Boswachter Paulien Koopmans heeft daarom een wandeltocht uitgezet in Nationaal Park Veluwezoom, het gebied waar de Luftwaffe tijdens de bezetting radiopeilstations bouwde om het Ruhrgebied te beschermen. Een app wijst de weg. Theo Haerkens Via de peilstations aan de noordkant van de stad kon de bezetter de bewegingen van de eigen vliegtuigen volgen die de 48 geallieerde bommen werpers moesten tegenhouden. Resten van de fundering van de peiltorens zijn er nog steeds te vinden. Operatie Market Garden, die de geallieerden vijfenzeventig jaar geleden inzetten om de brug bij Arnhem in handen te krijgen, vormde de opmaat tot het einde van de bezetting. De wandeling is Teeroseroute gedoopt, naar de Duitse codenaam voor Terlet, van waaruit de Luftwaffe indertijd opereerde. ‘Op hoogtekaarten is nog steeds te zien waar de landingslichten hebben gestaan’, vertelt Koopmans. De glooiende vlakte, waar zweefvliegtuigjes met een lier de lucht in worden getrokken, is ontstaan door de stuwwal die tijdens de voorlaatste ijstijd – 150.000 jaar geleden – van Haarlem over Amersfoort naar Nijmegen liep. Toen het ijs smolt, ontstonden dankzij meegesleurde stenen en zand stabiele vlakten die zich goed Nu voorkomen Schotse hooglanders dat de paars bloeiende vlakte wordt overwoekerd door pijpenstrootje en bochtige smeele naar de Terletse heide. Het is warm en stoffig. Aan de horizon piekt de C2000-zendmast van politie en hulpdiensten boven de bomen uit. De mast staat op de fundering van één van de masten die de bezetter gebruikte voor radiopeilstation Teerose III. Via de Velperweg lopen we naar de C2000-mast. lenen voor de aanleg van vliegvelden. Het vliegveld Deelen, even verderop, profiteert daar ook van, net als Soesterberg. Imkers Vanaf Terlet, waar nog steeds het kantoor staat dat de Duitsers er bouwden, wandelen we onder de snelweg A50 door De heide was van oudsher het domein van imkers en schaapsherders, maar pottenkijkers waren hier in de oorlog niet gewenst: dit was verboden gebied. Nu voorkomen Schotse hooglanders dat de paars bloeiende vlakte wordt overwoekerd door pijpenstrootje, bochtige smeele en ander opschietend groen. De Veluwezoom was het eerste gebied waar de harige rode runderen bij wijze van proef zijn uitgezet. Aan de bomen is te zien dat de edelherten het hier ook naar hun zin hebben: de onderste takken zijn allemaal tot op dezelfde hoogte kaalgevreten.

Dennenhout en harsgeur Om meer bereik te hebben bouwden de Duitsers op een heuveltje vlak bij Signaal Imbosch, met 109 meter het hoogste punt van de Veluwe en het op één na hoogste punt van Nederland, een nieuw peilstation: Teerose II. Links en rechts liggen stukken baksteen, resten van de torens die de Duitsers bij hun vertrek opbliezen. Veel van het materiaal moet in de bodem zijn gezakt of is in de loop der jaren overwoekerd. Op de top van het heuveltje staan de restanten van de fundering van een twaalf meter hoge houten peiltoren: een paar blokken beton met grove kiezels. Koopmans: ‘Ze hebben materiaal gebruikt dat hier voorhanden was.’ Aan één ervan is een trap gegoten. Verderop ligt de bluswaterput waar tegenwoordig vleermuizen overwinteren. Het is er stil, alleen de vogels laten van zich horen. Door de warmte verspreidt het dennenhout en een aangename harsgeur. Op een steen bij de fundering, beitelde kunstenaar Eugène Terwindt de tekst ‘Lager kan een mens niet zakken’, als tegenhanger van eenzelfde steen op de laaggelegen uiterwaarde bij Dieren met de tekst: ‘Hoger kan een mens niet stijgen’. Teerose II was een exacte kopie van het station bij Terlet, inclusief woonbarakken. Bij elkaar werkten er honderden jonge mannen en vrouwen uit Duitsland in ploegendienst op de drie peilstations. In commandocentrum Diogenes in Schaarsbergen werd de informatie verwerkt. Het gebouw met zijn dikke muren is na de oorlog lang gebruikt als archief. Het pand waar de zogenoemde Blitzmädel waren ondergebracht, op het terrein van Buitenplaats Koningsweg bestaat ook nog steeds. Monumentje We vervolgen het zandpad in westelijke richting en passeren de brandtoren, de laatste van een serie waarmee in het verleden bos en heide in tijden van droogte in de gaten werden gehouden. ‘Het was hier indertijd vooral heide’, vertelt de boswachter als we de Rheder- en Worth-Rhederheide ingaan dat veranderd is in eiken-, beukenbos met veel naaldhout. Drie hooglanderstieren met enorme hoorns zoeken verkoeling in de schaduw en liggen midden op het zandpad te herkauwen. Passerende fietsers lijken hen volstrekt onverschillig te laten. Verderop langs het pad staat een eenvoudig monumentje dat herinnert aan de bemanning van een neergehaalde bommenwerper. Een noodlanding mislukte, alleen de Canadese boardschutter Bob Pegg overleefde de crash. De plaats waar het toestel neerstortte in 1943 is nog altijd herkenbaar aan een onderbreking van de beukenlaan. In de dorpen in de omgeving staan tal van gebouwen die onderdeel waren van de Duitse oorlogsmachine, maar eruit zagen als Nederlandse dorpen of boerderijen. Vier voor malige hangars in Schaars bergen zijn omgebouwd tot boerderijen. Ze waren genoemd naar de Vier Heemskinderen: Ritsaerthoeve, Adelaerthoeve, Writsaerthoeve, alleen de Reinouthoeve heeft een andere naam gekregen en heet nu Roggekamp. Informatie De Teerose­route is ruim zestien kilometer lang en begint op het zweefvliegcentrum Terlet ten noorden van Arnhem. Dat ligt even ten westen van de A50. Kies vanaf de A12 bij het knooppunt Waterberg voor Arnhem Noord, neem vervolgens afslag 26 en volg de N784 richting Terlet. Komend vanuit het noorden: neem op de A50 bij Schaarsbergen afslag 21 en ga via de N313 richting Terlet. De routebeschrijving is te vinden op de site van Natuurmonumenten: www.natuurmonumenten.nl/natuurgebieden/ nationaal­park­veluwezoom/route/teerose­route­terlet De app is te vinden in de Appstore (voor Android in de Playstore), kijk naar natuurroutes Natuurmonumenten. Gebouwen als onderdeel van de Duitse oorlogsmachine zagen eruit als Nederlandse dorpen of boerderijen

Het Griekse Pindos-gebergte onbekende paden voor echte reizigers Delfi kennen we allemaal en de kloosters van Meteora tegenwoordig ook. Eeuwig zonde dat die in de top 10 van Lonely Planet zijn opgenomen, met de honderdduizenden toeristen per jaar als gevolg … Maar tussen die twee trekpleisters ligt een groot berggebied waar werkelijk geen toerist komt. Het is het zuidelijke Pindos­gebergte. Henk van Wijngaarden; foto’s: Maartje van der Klis Agrafa Alles en iedereen rijdt er met een grote bocht omheen, geen reisorganisatie die er iets uitvoert. Dat is al eeuwen het geval. De bergen zijn zo onherbergzaam en de schaarse bewoners zijn zo op hun vrijheid gesteld dat Byzantijnse en Ottomaanse ambtenaren het gebied niet durfden in te gaan om belastingen te innen. Zo bleef dit deel van Griekenland ‘niet inbaar’ ofwel ‘onbeschreven’, in het Grieks ‘Agrafa’. Zou dat nog zo zijn? We gaan het al wandelend ontdekken. Thèrmon, archeologische romantiek Griekenland heeft veel meer oudheden dan alleen de Akropolis, Olympia en Delfi. Het hele land ligt er vol van, keurig opgegraven maar nooit bezocht (ook niet door Grieken). Thèrmon is zo’n plek. Ooit – 2500 jaar geleden – verzamel50 den zich hier de volken diep uit de bergen om de goden te vereren, handel te drijven en te feesten. Van alle tempels en verkoopstandjes staat niet veel meer overeind, maar de plek is geweldig en de bewaker is oprecht blij ons te zien. We zijn de eerste bezoekers die maand. ‘Kijk uit voor slangen!’, roept iemand ons na, als we gaan rondlopen op de opgraving. De lichten in het museumpje worden apart voor ons aangedaan. De grote zaal is modern en smaakvol ingericht. De voorwerpen van de opgraving zijn prachtig, een parel die maar weinig reizigers gezien hebben. Herders op de Veloúchi Na Thermon trekken we echt het Pindos-gebergte in. Aan de voet van de Veloúchi ligt Karpenísi, hoofdplaats van de provincie Evrytanía. De huidige premier van Griekenland, Kyriákos Mitsotákis, is hier de baas geweest. Dat is te merken. De wegen zijn glad geasfalteerd, overal staan verkeersborden, sportparken zijn aangelegd, het ziekenhuis is fonkelnieuw. Atheense en Brusselse subsidies lijken hier heel goed te zijn besteed. De 2315 meter hoge top van de Veloúchi is het volgende wandeldoel. Hier is de ski-mode uitgebroken, maar kleinschaliger dan op de Parnassos. Het is hier heerlijk koel, terwijl het beneden echt warm is. We maken een rondwandeling over de bergweiden bij het skistation. Her en der trekken kleine schapenkuddes over de helling, soms met herder, soms alleen met honden. Dan is het uitkijken geblazen, herdershonden houden niet van wandelaars. De top halen we niet. Hoeft ook niet, de natuur is ruig en mooi. Het is een

Alpine bergervaring, terwijl we beneden in Mediterrane sfeer aan een biertje zitten. Ta Agrafa: het ‘onbeschreven‘ Griekenland ‘Agrafa !’ Nikos zwelt van trots bij het horen van die naam. ‘Hebben jullie een goede auto? Kijk maar uit met de Grieken daar, ze zijn nors tegen buitenlanders.’ Het voelt inderdaad zo als we rechtsaf slaan het ruige dal van de Agrafiotis-rivier in. De weg is breed en niet geasfalteerd. Af en toe een slonzig huis met golfplaten dak. We zijn in een andere wereld beland. Na een uur rijden we Agrafa binnen en komen aan bij het pension van Niki en Kostas. De sfeer is warm, alles behalve nors en afstandelijk. Niki heeft al voor ons gekookt, een heerlijke stoofpot. Maar eerst maken we eerst nog een rondwandeling door het dorp. We beginnen in de grote dorpskerk. Het is zaterdagavond, de koster dweilt de kerkvloer voor de mis van morgen. Natuurlijk mogen we binnen kijken, de kerk is overweldigend mooi. Als we verder lopen, zien we spelende kinderen. Opvallend! Geen bergdorp heeft tegenwoordig nog kinderen, jonge ouders trekken allemaal weg. Maar niet uit Agrafa, de lagere school heeft nog zeker vier klaslokalen. De wandeling die we de volgende dag maken, vind ik de mooiste van de hele reis. Uren lopen we over onverharde bergweggetjes zonder iemand tegen te komen. Onderweg worden we getrakteerd op het ene fraaie uitzicht na het andere. Het is het meest authentieke berggebied dat ik ken, zonder asfaltwegen, zonder stuwmeren, zonder hoge elektriciteitsmasten, zonder bulldozers en geëgaliseerde hellingen. Puur, puur, puur berglandschap. Tzoumèrka ‘Waarom blijven jullie maar vier dagen’, vraagt Elvira. ‘Er is hier zo veel te doen en te zien.’ Elvira runt het hotel dat haar vader en Engelse moeder zijn begonnen. Ze runt eigenlijk het hele dorp, want bijna iedereen in Kostitsi werkt in of voor het hotel. Kleinschalig toerisme op z’n allerbest. Tzoumerka is een volstrekt onbekend berggebied ten zuiden van Ioannina. Ten noorden van de stad liggen de Zagorochoria en de Vikoskloof, wél bekend bij toeristen. Maar Tzoumerka? Het is ruig hier; wat zijn de kolossale rotswanden hoog. De Arachtos-rivier zoekt zich door een peilloos diep ravijn een weg naar de zee. Rafting is er behoorlijk populair, rock climbing ook. Wij kiezen voor een rustige wandeling langs de rivier en vinden enkele prachtige watervallen. Daarna bezoeken we Ottomaanse boogbruggen, een schitterend grottencomplex en het kleine Kypina-klooster hangend tegen een hoge rotswand. Alles in Tzoumèrka heeft charme, de charme van nog niet ontdekt te zijn. Metéora, tussen hemel en aarde Metéora is wel ontdekt. Hordes toeristen blokkeren overdag de toegangswegen naar de kloosters. Je bent hen voor door vroeg op pad te gaan. Concen treer je op de wonderlijke wereld die deze verzameling natuurlijke zuilen vormen. Beeld je in hoe in de Middeleeuwen deze kloosters zijn gebouwd, hoe steen voor steen, dakpan voor dakpan, balk voor balk met touwen naar boven werd gehesen. Bedenk hoe afgezonderd deze monniken en nonnen hebben geleefd, zwevend tussen God en de wereld. Wij bezoeken het Ayios Stèfanos-klooster, het enige nonnenklooster van de vijf nog bewoonde kloosters, en we zijn lang niet de enige. In de kloosterkerk proberen we over alle hoofden heen de muurschilderingen en iconostasis te bekijken. We staan snel weer buiten: nee, dit is het dus niet. Het plezier zit weer in het wandelen. We maken er twee en ze zijn geweldig. Het is een fantastische ervaring om over de klinkerpaden tussen de enorme rotswanden omhoog te slingeren en uit te komen bij weer zo’n wonderbaarlijk mooi klooster. We genieten twee dagen volop en sluiten zo twee weken vol spectaculaire belevenissen in het ‘onbeschreven’ Griekenland af. Stap reizen STAP REIZEN publiceert deze speciale rondreis onder de naam ‘het onbeschreven Griekenland’ ter gelegenheid van het 25­jarig jubileum dat in 2020 wordt gevierd. Alle details van de reis zijn te vinden op: www.stapreizen.nl/Griekenland. 51

loopbaan Te voet zijn we onoverwinnellijk Jan Fokke Oosterhof (1975) is ondernemer, extreemsporter, avonturier, schrijver, spreker, expeditieleider, poolreiziger en… loper. Om te aarden en het hoofd leeg te krijgen, gaat hij lopen. Liefst lang, conform het adagium van Kierkegaard: ‘I have walked myself into my best thoughts, and I know of no thought so burdensome that one cannot walk away from it.’ De titel van zijn laatste boek is dan ook Rennen voor je leven. Een column over ‘te voet gaan’, wandelend of rennend. Waar te beginnen? Lopen is belangrijk voor mij. Zeker nu. Twee weken geleden is mijn leven zoals ik het kende als een kaartenhuis in elkaar gestort. De aanleiding laat ik in het midden, maar kort gezegd: de muren die ik van jongs af aan had opgebouwd zijn ingestort en pijn en verdriet uit mijn jeugd dienen zich aan. Onvermijdelijk. Gelukkig is er dan lopen. Zwerven, dwalen en trailrunnen. Zeker nu ik niet lekker in mijn vel zit, kies ik voor de trail. John Muir zei treffend: ‘The mountains are calling and I must go.’ Ondanks mijn verdriet, kies ik ervoor mijn deur te openen en te vertrouwen dat struinen me goeds brengt. Keer op keer is lopen goed voor me. Het is een backdoor, een escape route. Door stap voor stap verbinding met de aarde te maken, raakt dat gekke, drukke, volle hoofd leeg en kom ik terug bij mijn gevoel. Ik snap als hardlooptrainer goed de helende werking van running therapy. Met bijna 1.000 hardloopwedstrijden is hardlopen een rode draad in mijn leven. Ook was het een manier om pesters van het lijf te houden. Inmiddels is het mijn werk, een loopbaan. Lopen op polen, in bergen, door nachten, op de Chinese muur, met mensen met een beperking, door woestijnen, maar liefst fast packing met mijn vriendin: met lichte bepakking, zelfvoorzienend, hardlopend grote afstanden overbruggen. Spiritueel reizen, minimalistisch, steeds benieuwd wat er achter de volgende bocht ligt. Zo komt vanzelf de vraag boven: waarom lopen? Zijn we er dan zo goed in? Als extreemsporter heb ik mij erin verdiept en constateer dat wij de meest dodelijke loper op aarde zijn. Christopher McDougall zet het uiteen in zijn boek Born to run. De eerste reden is dat wij sneller, méér zuurstof kunnen opnemen dan alle andere zoogdieren. Dieren op vier poten zijn gebonden aan een ritme van één ademhaling op één stap. Wij lopen eerder in het ritme van twee ademhalingen op één stap. Wij kunnen dat omdat we rechtop lopen. Als dieren rennen, klotsen de ingewanden op en neer en bij ieder stap duwen de voor- en achterpoten die bij elkaar komen, de longen leeg. Dieren zijn zo gebonden aan dat ritme van één op één. De tweede reden is dat wij de best-gekoelde lopers zijn. Wij zweten over ons hele lichaam en raken zo onze warmte kwijt. Ik zie het aan mijn hondje dat weliswaar vele malen sneller rent dan ik, maar binnen de kortste keren moet koelen door met de buik in een plas water te gaan liggen. Ze zweet enkel via tong, longen, pootjes en in mindere mate via de (behaarde)buik. De derde reden is dat we uitstekende nekspieren hebben waarmee we altijd onze prooi in de gaten kunnen blijven houden. Zo lang we die maar uit de schaduw blijven jagen, winnen we uiteindelijk. Het is maar dat je het weet. Jan Fokke Oosterhof Het gepelde land Merwede Stad en land hebben historie en toekomst. Daartussenin verandert er van alles. Dan gaat er van alles overhoop, dan wordt het land gepeld. Dichtbij het centrum van Utrecht gaat een bedrijventerrein veranderen in de meest duurzame woonwijk van Nederland. De stad Utrecht is een van de snelst groeiende van Nederland, vooral te danken aan de ontwikkeling van Vinexwijk Leidsche Rijn. Volgens prognoses zal de stad tot 2040 groeien met nog eens 100.000 mensen tot ruim 450.000 inwoners. Waar laat je al die woningzoekenden, terwijl de stad zo ongeveer tegen zijn gemeentegrenzen aanloopt? De woningnood is groot. Een mogelijkheid tot verlichting is dichtbij de binnenstad gevonden. Of beter: in een gebied dat onderdeel gaat worden van het vergrote centrum van Utrecht. Niet ver van het station zal op een bedrijventerrein langs het Merwedekanaal een nieuwe woonwijk verrijzen. Markant mag je de plannen noemen, want niet alleen zal woonwijk Merwede superduurzaam en -leefbaar worden, tegelijk supervol, want nergens in de stad zullen straks zoveel mensen (12.000) op een kluitje bijeen leven. Duurzaam wil de wijk zijn door de auto te bannen. Er komen aan de rand parkeergarages met daarin veel ruimte voor deelauto’s. De woningen krijgen van alles aangemeten om zo energieneutraal mogelijk te zijn: zonnepanelen, beplante daken, driedubbele glasisolatie en een verwarmingssysteem met behulp van ondergrondse warmte-koudeopslag. In de wijk zelf wandelen en fietsen de inwoners door een 52 parkachtige omgeving van binnentuinen waaromheen de appartementen staan in een ongekende variatie van bouw stijlen en -hoogtes; vijf, zes, zeven woonlagen tot een paar woontorens aan de rand. Die wisselende hoogtes, in combinatie met het vele groen brengen lucht in het gebied, geven het idee van een coulisselandschap. En tegelijk is er ruimte voor creatieve bedrijven, horeca en cultuur, passend bij een intens stedelijke sfeer. Zal het gaan lukken? Scepsis is er. Veel te veel mensen bij elkaar, vergroting van de parkeerdruk in omliggende wijken en weerstand tegen hoogbouw, want niemand wil in een woontoren: dat zijn tegenargumenten. De komende jaren zal toekomstwijk Merwede regelmatig de nieuwskolommen halen, alleen al vanwege de ambitie om superstedelijk wonen te verbinden met gezond en duurzaam leven. Wandelen Op www.wimtenbrinke.nl staat een wandelroute die het Nieuwe Centrum van Utrecht laat zien en die ook langs de toekomstige woonwijk gaat. Daar zie je hoe enkele stukjes al zijn ingevuld, maar dat de grote groei nog moet beginnen. Wim ten Brinke

wandelbrieven De poort van Friesland Over oude paden bij Allardsoog Een wandeling over de heidevelden bij Allardsoog is een reis terug in de tijd. Ontelbare voeten sleten er diepe sporen uit. Flip van Doorn Geen ongebaand pad, eerder het tegendeel. Honderdduizenden gingen me voor, trokken over deze velden te voet Friesland binnen. De Heide van Allardsoog. Ik heb er eerder over geschreven. Toen was ik op doortocht, net als de seizoensarbeiders die uit Duitsland kwamen. Eeuwen lang liepen ze elk voorjaar weer in een lange stoet door de Drentse hoogveengebieden naar het groene en vruchtbare Friese land. Daar was werk, daar maaiden ze, haalden het hooi binnen. Of ze handelden, in stoffen en kleine waar. In de herfst keerden ze terug, lopend langs dezelfde route. De enige begaanbare route. Hun voeten sleten het pad uit dat de Heide van Allardsoog doorsnijdt, tot wel anderhalve meter diep. De heidestruikjes aan weerszijden liggen op schouderhoogte. Elke keer wanneer ik er wandel word ik weer stil bij de gedachte aan de vele duizenden onzichtbare voetstappen die hier opgestapeld liggen. Vandaag treed ik buiten het diepe spoor. De heidevelden houden me vast, hebben nog veel meer verhal len. Op fluisterto van het terrein is st l en we willen de rust niet verstoren. Voor wie er voor heeft is het klinkt het verhaal ronde kuil waar recht werd gespr kleine heuveltjes waar vierduizend jaar schuilgaan. Dat lij maar deze bodem schatten prijs die m een onvoorstelbar zend jaar geleden ac oon, e s stiltegeb rust niet wie er genoeg, aal e gr lang gel r es waar r oude gr lij em gaf o ie m bar ijuien ac De Drentse heid het een zorg zij dchap n. Zij overal doorheen. V een schaapsko landschapsbehe zonder het te b n. Vanu oi al gestrande ark waaier over een territoriu hun volhardend waaier oriu e het terrein open en s bloeien hier ro es ankzij d gr lij n en s de dopheid klokjesgentiaan en and zeldzame soorten. D n en and en. De p Zijn wandelingen in de voetsporen van pionier Jacobus Craandijk beschreef Flip van Doorn in ‘D wandelaar.’ Op dit moment werkt hij aan een nieuw boek, over de Friezen. Op zoek naar verhal hij Friesland, als het even kan te voet. Een jaar lang doet hij verslag van zijn verkenningen, dit is a dit is a 53 van Friesland, tevens de wieg van Friesland, is een plek om langzaam te belev W maakt et de Bakk el uit v It Mand Na It F he aant De beschreven wandeling volgt de gele paaltjes en is 4,5 kilometer lang, de rode wandeling an 9 km v oie vulling. www meter lang, © Peter Arno Broer © Flip van Doorn

Een wandeling door het Lake District In het land van Pieter konijn Hawkshead in het Lake District staat helemaal in het teken van Beatrix Potter. Het lijkt een knus museumdorpje, maar is wel degelijk bewoond, zoals de uit schoorstenen opkringelende rook boven de leistenen daken aantoont. Beatrix woonde ergens buiten het dorp in een boerderij, nu in beheer bij de National Trust. Gerrit Jan Zwier gerrit jan zwier Te hooi en te gras Over het Engelse platteland en het Engelse kinderboek Dit artikel is een (bewerkte) voorpublicatie van Te hooi en te gras. Over het Engelse platte land en het Engelse kinderboek. Atlas Contact, 2020. In de plaatselijke boekhandel ligt naast wandelgidsen natuurlijk ook de biografie van Beatrix Potter (1866-1943), geschreven door Linda Lear. De ondertitel luidt: A Life in Nature. Blader je erdoorheen, dan zie je een mengeling van zwart-wit foto’s en kleurige dierentekeningen. Haar druk fotograferende vader vereeuwigde zijn dochter als een tweede Alice in Wonderland. Geregeld stuurde Beatrix geïllustreerde verhaaltjes als brieven naar haar neefjes en nichtjes, deze zouden de basis gaan vormen voor menig toekomstig prentenboek. Peter Rabbit Het eerste boek over Peter Rabbit was in 1902 onmiddellijk een succes, Beatrix was toen zesendertig jaar oud. Overi gens had de voor geschiedenis ervan weinig goeds beloofd. Maar liefst zes uitgevers stuurden het manuscript terug. Vandaar dat ze The Adventures of Peter Rabbit eerst in eigen beheer had uitgegeven. Juist toen ze de eerste exemplaren aan vrienden en familieleden uitdeelde, kwam een Londense uitgever over de brug. In het gezin, dat een leven leidde volgens victoriaanse fatsoensnormen, was er voor een meisje geen zicht op een opleiding of baan. Beatrix had op stand moeten trouwen, en zo niet, dan zou ze voor haar bejaarde ouders een steun en toeverlaat blijven. Beatrix ging niet naar school, maar werd opgevoed door kinderjuffen en gouvernantes. Ze ging nauwelijks met andere kinderen om. Haar echte vriendjes waren de dieren die ze om zich heen wist te verzamelen - niet alleen muizen en konijnen, maar ook slakken, kikkers, een egel, zelfs een rat en later hondjes. Bergmeertje Vanuit Hawkshead kun je door weilanden en bossen een wandeling maken naar Tarn Hows, een bergmeertje. Buiten het dorp zoekt het pad zich een weg door druipende bossen en 54

informatie Reis Met het vliegtuig naar Newcastle. Of met de veerboot van DFDS van IJmuiden naar Newcastle. In Newcastle een auto huren, of de auto mee op de boot. Overnachting In het Lake District wemelt het van de B & B’s. Je kunt er ook een huisje huren, bijvoorbeeld via www.hometogo.nl Tips In Ambleside kun je bij het Tourist Information Centre wandelkaarten van het Merengebied kopen. In Hawks head is de Beatrix Potter Gallery een aanrader. Over Hill Top, de boerderij van Beatrix Potter, vind je veel info op internet. Het pad loopt door drassig grasland en druipende bossen drassig grasland. Daar wemelt het van bruine, pluizige diertjes die allemaal sprekend op Pieter Konijn lijken. Het valt nog helemaal niet mee om het meertje te bereiken. Bij kruisingen staat nu en dan wel een bordje met public footpath, maar over mijn einddoel wordt meestal niet gerept. Van de routebeschrijvingen wordt de wandelaar niet veel wijzer. Een aanwijzing als: ‘Houd de rivier aan je rechterhand en de heuvel aan je linker,’ blinkt niet uit door precisie. Opeens ligt daar toch het meertje als een glazen kraal in een setting van steen. Tarn Hows werd in 1929 aan Beatrix Potter verkocht. Haar testament bepaalde dat de National Trust de nieuwe eigenaar zou worden. Hoeder van het merengebied Tussen 1923 en 1930 ontwikkelde Beatrix Potter zich tot een van de grootste landeigenaren in het Lake District. De bewoners kenden haar als mevrouw Heelis, de echtgenote van de jurist William Heelis, met wie zij in 1913 was getrouwd. In het merengebied ontpopte Beatrix zich tot een volbloed boerin. Lange tijd vormden de inkomsten uit haar kinderboeken de basis voor haar boerenbedrijf. Naast koeien, kalkoenen en konijnen fokte ze Herdwick-schapen, een taai ras dat geheel was aangepast aan het begrazen van schrale bergweiden. Ze begon echte dieren veel interessanter te vinden dan fantasie dieren. Mevrouw Heelis verzette zich tegen de moderne ontwikkelingen in het Lake District. Met lede ogen zag ze aan hoe op de mooiste plekken vakantiehuizen werden gebouwd. ‘Eén zomerhuisje met een rood pannendak kan een hele streek verpesten,’ schreef ze aan een bevriende relatie. Wat ze wilde behouden was niet alleen het landschap van meren, boerenland, bossen en landwegen, maar de hele levensstijl van de plaatselijke bevolking. Dat wil zeggen, hun waarden en normen, de folklore, de architectuur van huizen en boerderijen, zelfs de eikenhouten meubels. De perfecte plek Terug naar Hawkshead. Aan de rand van het dorp is geen monument opgericht voor het Hedgwick-schaap, maar voor de melkkoe. Het ludiek opgeschilderde beeld staat bij de ingang van een zaak waar fudge wordt gemaakt, een soort zachte toffee van suiker, room en boter waarop de Engelsen bijzonder gesteld zijn. Een bord bij een bochtig weggetje belooft ons naar Near Sawrey te brengen. Beatrix kocht de boerderij in 1905, toen ze nog volop actief was als schrijfster van kinderboeken. Zowel het dorp als de boerderij was ‘nagenoeg de perfectste plaats waar ze ooit had geleefd’, schreef ze in een brief. Het huis, de tuin, de boomgaard, huis- en staldieren, en ook delen van het dorp en de ‘stad’, zouden als vanzelfsprekend opduiken in haar kinderverhalen. ‘Ik herinner me niet dat er ooit een tijd geweest is dat ik niet bezig was met het verzinnen van tekeningen, waarin ik voor mezelf een sprookjeswereld probeerde te scheppen te midden van de wilde planten, de dieren, Leestip Linda Lear, Beatrix Potter. A Life in Nature, St. Martin’s Griffin, 2016 de paddenstoelen, de mossen, de bossen en beekjes, te midden van al de duizenden dingen die je op het platteland kunt vinden; die plezierige onveranderlijke wereld van realiteit en romantiek, in ons noordelijke klimaat verstevigd door ruw weer, een geharde voor geschiedenis en de kracht van de heuvels,’ liet ze een vriendin weten. Keuterboer Na een klaphekje bij een winkel met knuffels en boekjes voert een geplaveid pad naar een sober, grauwbruin huis. Het loopt langs een weitje met een paar appelbomen, dat de naam boomgaard niet waard is. De muren van het huis zijn overdekt met bloeiende clematis en witte regen. Achter de drempel wacht een jongedame de bezoeker op die vertelt dat alles in het huis origineel is, op de vloerkleden na, want die waren niet bestand tegen het geschuifel van ruim honderdduizend bezoekers per jaar. Ook binnen overheerst de soberheid. Dit is de woning van een keuterboer, niet van de grootgrondbezitter die Beatrix later zou worden. 55

ontdek het plezier van samen wandelen De Wandelpool is er voor mensen die van wandelen houden, graag buiten en in de natuur zijn én het gezellig vinden om er met een groepje op uit te trekken. Want wandelen met andere liefhebbers is altijd leuker dan alleen! • maandelijks 100-150 wandeltochten • variatie in afstand en wandeltempo • ongedwongen sfeer • gezellig wandelen met anderen • abonnementen vanaf EU12 per jaar • onbeperkte deelname wandeltochten voor wandelpool-abonnees Eerst een maand gratis proberen? Wandelen met anderen. Ontdek het, beleef het, doe ook mee! www.wandelpool.nl 56 Neem een gratis proef abonnement! www.wandelpool.nl

Wandelevenementen in de spotlights Wandel mee in 2020 Op de volgende pagina’s zet wandelkrant ‘te voet’ ter inspiratie een aantal mooie wandel evenementen voor je in de schijnwerpers. Stuk voor stuk wandelingen die we warm kunnen aanbevelen. Wandeltochten die eruit springen door de sfeer en de gezelligheid, of juist door het kleinschalige karakter en de natuur beleving. De artikelen over de uitgelichte wandeltochten zijn tot stand zijn gekomen in samenwerking met de organisatoren ervan. Het is verstandig om vóór inschrijving – bijvoorbeeld via de website - te checken of verstrekte gegevens van de wandeltocht nog steeds actueel zijn. TIP: In de wandelagenda op onze website tevoetonline.nl kun je overigens nog veel meer wandelevenementen vinden. 5 t/m 8 november De 4daagse van Girona Loop mee met de derde editie van deze 4daagse. Je gaat te voet genieten van de mooie omgeving en het gezellige centrum van Girona in Spanje. • Vervoer vliegveld – hotel (vice versa) wordt geregeld • Je verblijft in een goed hotel met ontbijt in Girona • Elke dag een verrassende, soms pittige wandeling in heuvelachtig gebied • Keuze uit twee afstanden: 19 of 25 km • Onderweg een rustpunt met broodjes, koffie, water etc. Kenmerken: Kleinschalig. 70% onverharde paden. Rustig. Gezellig. Aangename temperaturen. Kijk op de site voor ons arrangement: www.de4daagsevangirona.nl 57 © Le Champion

WANDEL MEE IN 2020 Wandelen met Le Champion Van een rondje om op een mooie zomeravond tot een wandelevenement van formaat voor de echte kilometervreter. Wie houdt er nou niet van wandelen? De wandelevenementen van Le Champion zijn een beleving op zich. Van de start tot en met de finish is alles voor jou geregeld en onderweg zal het jou aan niks ontbreken. Begin het wandeljaar bijvoorbeeld goed met de Egmond Wandel Marathon of ontdek de mooiste plekjes van Amsterdam tijdens de Amsterdam City Walk. Heb jij altijd al een meerdaags wandel evenement willen wandelen, dan is de Plus Wandel 4daagse Alkmaar of het Soester Wandel weekend perfect voor jou. Uniek zijn ook onze sprookjesachtig verlichte evenementen met in februari de Zandvoort Light Walk en in november de Fjoertoer Egmond. Zoals je van Le Champion kunt verwachten is de verzorging onderweg optimaal. Op de stempelposten ontvangen onze vrijwilligers je met open armen, krijg je een kleine snack of wat drinken en kun je de benen even laten rusten op het terras. Daarnaast zijn alle wandelroutes volledig uitgepijld zodat jij alleen maar hoeft te genieten. Wandel jij een keer met ons mee? Wandel jij met ons mee? 58 Wandelevenementen 2020/2021 26 april 2020 Cruyff Legacy 14K Walk 21 mei 2020 Oer-IJ Expeditie (Castricum) 17 t/m 20 juni 2020 Plus Wandel4daagse Alkmaar 22 & 23 augustus 2020 Soester Wandelweekend 19 september 2020 Dam tot Dam Wandeltocht 17 oktober 2020 Amsterdam City Walk 28 november 2020 Fjoertoer Egmond 23 & 24 januari 2021 Egmond Wandel Marathon 20 februari 2021 Zandvoort Light Walk 27 maart 2021 30 van Zandvoort Bekijk alle wandelevenementen en de voordelen van ons lidmaatschap op lechampion.nl

WANDEL MEE IN 2020 vanaf 2 april Pronkjewailpad Groningen: Het meest gastvrije pad van Nederland Het Pronkjewailpad heeft dit jaar als thema Doe Groningen (aan). Op de route bezoek je lokale musea, kerken, borgen, boerderijen en alle andere pronkjuwelen (pronkjewails), waardoor je al wandelend op een bijzondere manier kennismaakt met Groningen. Rugzak vol verhalen Er zijn drie soorten stempelposten dit jaar: 1. onbemande posten, bijvoorbeeld kerken en molens; 2. bemande posten, onder meer in horecagelegenheden en 3. Pronkjewailposten. Dit zijn de plekken waar je iets bijzonders gaat meemaken of proeven, vaak moet je de stempel hier zien te bemachtigen of weten te vinden, de een op wat makkelijker wijze dan de ander. Zo zijn er stempelposten in bijvoorbeeld een maisdoolhof, bovenin de kerktoren of bovenop de dijk. Of wat dacht je hiervan: roei naar de overkant, raad de smaak, kraak de code van de kluis, vind de verborgen schatkamer of zoek de kloosterzolder waar de monniken slapen. Door deze actieve manier van stempels verzamelen, ontstaat er inter actie tussen de wandelaar en de plek, zodat je met een rugzak vol verhalen thuiskomt. De TodN is ieder jaar in een oogwenk volgeboekt. Maar het Pronkjewailpad kun je individueel doen op een moment dat het jou schikt. Onderweg beleef je net zo veel als tijdens de Tocht om de Noord en ervaar je rust en stilte die je niet zult vinden bij de populaire wandeltocht. Een gouden randje Intussen is er al een noord- en zuidroute ontwikkeld, zodat je op zeer afwisselende wijze de Groningse Omme landen kunt ontdekken. In 2021 en 2023 komen daar nog de oost- en westroute bij. Wandelaars die alle vier routes hebben gewandeld, ontvangen de Pronkjewail medaille met een gouden randje. Inschrijven kan vanaf eind maart. Het Pronkjewailpad kun je lopen vanaf 2 april op donderdag, vrijdag, zaterdag en zondag van 10.00 tot 17.00 uur. Ook is er een app beschikbaar die je helpt navigeren langs de route. Nieuw dit jaar is dat het hele pad ook is te vinden via wandel- en fietsknooppunten. Fietsknooppunten? Ja! De noordroute is vanaf 2 april ook als fietspad te begaan. www.pronkjewailpad.nl 29 april t/m 2 mei Vierdaagse Luxemburg: anders dan andere vierdaagsen De routes van de Wandel4daagse Luxemburg lopen grotendeels over de Mullerthal Trail in Luxemburgs ‘Petite Suisse (Klein Zwitserland). Dit gebied wordt zo genoemd, vanwege de talrijke zandstenen rots formaties die je er vindt. Je wandelt door de fraaie bossen rondom het plateau van Beaufort, Consdorf, Berdorf en Bollendorf, door het befaamde Müllerthal en langs de Schiessentumpel (watervalletje). Maar ook door gedeelten van de Süd Eifel aan de andere kant van grensrivier Der Sauer, o.a. langs de Türkenkopf en door de Teufelsschlucht. Veel van deze eeuwenoude wandel routes stammen uit de Romeinse tijd! De start is elke dag vanuit het prachtige, moderne Centre Culturel ‘A Schmadds’ (smidse) in Berdorf. Je kunt kiezen uit 5 gemarkeerde afstanden. De 5-10-15-20 en 25km. De 35 en 50km kun je op GPS lopen. Op de 4e dag word je na je wandeling ontvangen door een muziekorkest, ’s avonds gevolgd door een onvervalste ‘Bayerische’ avond met diner. De Wandel4daagse Luxemburg wordt in 2020 voor de 5e keer georganiseerd, van woensdag 29 april t/m zaterdag 2 mei (tussen koningsdag en dodenherdenking). Er kunnen 1.000 deelnemers mee doen. Informatie en in schrijven voor de Vierdaagse Luxemburg: www.w4dlux.nl De Sportwandelschool organiseert i.s.m. ZDSreizen van dinsdag 28 april t/m zondag 3 mei een 6-daagse busreis naar deze Luxemburgse Vierdaagse. Handig want zo is vervoer en hotel in ieder geval geregeld. Meer informatie over deze busreis: www.w4dlux.nl/busreis 59

WANDEL MEE IN 2020 5 mei Bevrijdingstocht maakt van 5 mei een feest Groningen viert 75 jaar bevrijding op een wel heel bijzondere manier. Op 5 mei zal een grote stoet mensen het bevrijdingsvuur naar zo veel mogelijk Groningse dorpen brengen. Net als ieder jaar verspreiden de fakkels zich als een lopend vuurtje van Wageningen – de plek waar op 5 mei 1945 de capitulatie werd getekend – door heel Neder land naar de provinciehoofdstad. Wandelprovincie Groningen doet er een schepje bovenop, zij wil dat deze dag ieder dorp ‘bevrijd’ wordt. De speciale Bevrijdingstocht heeft daarom de ambitie alle 220 dorpen te voorzien van het bevrijdingsvuur. Niet alleen wandelaars doorkruisen deze dag de meest noordelijke provincie van het land, ook rolschaatsers, roeiers, ruiters, zwemmers en een jongleur zullen het bevrijdingsvuur verplaatsen naar het Groningse ommeland. Ieder niet-gemotoriseerd vervoersmiddel is welkom, één uitzondering daargelaten: oude legervoertuigen zijn welkom! Zowel teams als individuen mogen zich opgeven voor deze tocht. Een kilometer voordat je het dorpscentrum bereikt, verzamelen dorpsbewoners zich om het laatste stukje mee te rennen, wandelen of fietsen. Uiteraard voorziet de fanfare de intocht van vrolijke muziek. In het dorp staat vervolgens een 75-jarige bewoner te wachten om het vuur in ontvangst te nemen. Dit bevrijdingskind ontsteekt het vuur, waarna het feest kan beginnen met een bevrijdingstoost en een vrijheidsmaaltijd met alle bewoners aan een lange tafel. Wil jij het bevrijdingsvuur naar jouw dorp brengen? Geef je dan op via www.bevrijdingstocht.nl. Op deze website vind je ook alle andere relevante informatie rondom de Bevrijdingstocht. 21 t/m 24 mei Variatie troef in­ en om Haarlem Tijdens de Wandel4daagse Haarlem kijk je je ogen uit. Vier dagen wandelen door verschillende landschappen. Door Spaarn woude, Spaarndam en Pennings veer, langs de Spaarne en de Mooie Nel. Maar ook door het duin- en bosgebied bij Over veen, Bloemendaal, Santpoort en landgoed Beeckestijn. Ook de Molenplas en omgeving en de Haarlemmerhout met het Provinciehuis ontbreken niet. En binnen de stadswallen biedt de hoofdstad van Noord-Holland heel veel moois. De Wandel4daagse Haarlem wordt dit jaar georganiseerd van donderdag 21 mei t/m zondag 24 mei. Vier dagen achter elkaar, maar deelname per dag is ook mogelijk. 60 Er is keuze uit 6 afstanden: 10 km, 15 km, 20 km, 25 km, 30 km en 40 km. De start- en finish locatie ligt op een steenworp afstand van het trein station Bloemendaal. Kom je met de auto? Bij het Kennemer sport center kun je gratis parkeren. Informatie en aanmelden Op de website wandel 4daagsehaarlem.nl vind je meer infor matie en kun je je inschrijven. Je kunt ook het aanmeld formulier opvragen via telefoonnummer 0229­239447. © Dan Guravich, Library and Public Archives Canada, Groninger Archieven

WANDEL MEE IN 2020 21 mei Hemelvaart Oer­IJ Expeditie brengt verleden tot leven Ontdek de historie van een verborgen landschap Op Hemelvaartsdag kunnen wandelaars hun wandelschoenen aantrekken voor de 4e editie van de Oer­IJ Expeditie. Met vernieuwde routes en het thema ‘Water’ belooft het voor de deelnemers weer een echte ontdekkingstocht te worden. Onderweg nemen acteurs en gidsen de deelnemers mee terug in de tijd en vertellen alles over de bijzondere plekken tijdens de routes. Deze editie kan er gekozen worden uit maar liefst 5 unieke routes: 10, 17, 23, 26 of 32 km. De 26 en 32 kilometer zijn vernieuwd en voeren de deelnemers naar de regio Akersloot. Vernieuwde routes De diverse routes starten en finishen allemaal dichtbij het station van Castricum en lopen door de regio Castricum, Akersloot, Uitgeest en Heemskerk. Vanwege het thema ‘Water’ zijn de routes van de 26 en de 32 km vernieuwd. Ze nemen je mee over hoge oeverwallen, lage strandvlakten, vele oude haventjes én de verdwenen kastelen Cronenburg en Ackersloot. Speciale aandacht wordt gegeven aan onze jongste deelnemers op de 10 km route. De kinderen kunnen onderweg allerlei proefjes doen en meer te weten komen over het onderwaterleven in de slootjes. Een uitermate geschikte route voor gezinnen met jonge kinderen! Thema: ‘Water’ Water heeft het Oer-IJ gebied vormgegeven. Deze vriend én vijand van de eerste bewoners vormt het thema van de vierde editie van de Oer-IJ Expeditie. In het Oer-IJ gebied is verrassend veel terug te zien van de rol die het water door de eeuwen heen heeft gespeeld. Gidsen en acteurs brengen de geschiedenis tot leven en vertellen je alles over het verleden van het water in het boeiende Oer-IJ gebied. Wandel mee voor Stichting Oer­IJ Stichting Oer-IJ is net als alle voorgaande edities het goede doel van de Oer-IJ Expeditie. Deze stichting zet zich actief in om de geschiedenis van het gebied zichtbaar te maken. Bij inschrijving kun je als deelnemer een vrijwillige bijdrage doen om Stichting Oer-IJ te steunen. Inschrijven Ga jij met ons mee op ontdekkingstocht? Schrijf je nu in via www.oerijexpeditie.nl en wandel mee! De inschrijving sluit op 7 mei óf als de limiet van 5.000 deelnemers is bereikt. 61

WANDEL MEE IN 2020 17 t/m 20 juni Plus Wandel4daagse Alkmaar Wandel mee en ontdek Noord­Holland’s mooiste plekken Wil jij samen genieten, een echte 4daagse wandelen, nieuwe mensen ontmoeten en afwisselende en unieke routes wandelen? Dan is de 14e editie van de Plus Wandel4daagse Alkmaar zeker iets voor jou. Dit jaar vindt de populaire wandel4daagse van 17 t/m 20 juni plaats. Je hebt keuze uit maar liefst 5 verschillende afstanden: 8,5 – 15 – 20 – 25 of 40 kilometer per dag. Geen dag is hetzelfde. Omdat er iedere dag een andere start­ en fi nishlocatie is, zijn de routes uniek en zeer afwisselend. Samen met ongeveer 6.000 andere wandelaars geniet je van al het moois dat Alkmaar en de omgeving te bieden heeft. Trotseer het strand en de duinen, afgewisseld met de uitgestrekte polder, pittoreske dorpjes en de historische binnenstad van onze kaasstad. Jouw start is onder andere in het AFAS Stadion, je haalt een stempel in de historische BroekerVeiling in Broek op Langedijk en kunt dit jaar een kijkje nemen in het 500 jaar oude stadhuis van Alkmaar. Dit maakt de Plus Wandel4daagse Alkmaar zo bijzonder: je passeert de gebouwen niet, maar je gaat er juist dwars doorheen. Zo ontdek je de mooiste plekken van Alkmaar en omgeving. Als kers op de taart vindt er elke dag een gezellig finishfeest plaats, met als hoogtepunt de feestelijke afsluiting op het Waagplein. Op de vierde wandeldag geeft de rode loper jouw prestatie extra kleur. Wandel je liever twee dagen? Dat kan ook! De Halve 4daagse start op vrijdag 19 juni en de finish is samen met de 4daagse wandelaars op zaterdag op het Waagplein. Zien wij jou in juni bij de Plus Wandel4daagse Alkmaar? Inschrijven Schrijf individueel in of als groep, wandel 4 of 2 dagen en kies uit één van de 5 afstanden. Ga je met een wandelgroep? Weet jij al welke collega’s, familieleden of vrienden je daarvoor gaat vragen? Inschrijven kan t/m 9 juni via www.pluswandel4daagsealkmaar.nl. Er is géén na­inschrijving. Als deelnemer kun je ook nog een goed doel ondersteunen. Gelijktijdig met je inschrijving kun je een vrijwillige bijdrage doen aan ’t Praethuys. Deze stichting biedt steun en aandacht aan mensen die geconfronteerd worden met kanker bij zichzelf of hun naasten. 62

WANDEL MEE IN 2020 4 t/m 5 juli Kennedymars Someren Rond de tweeduizend deelnemers verschijnen dit jaar aan de start van de 58e Kennedymars van Someren. ‘Het is niet de grootste, maar wel de gezelligste van Nederland’, aldus marsleider Davy van Otterdijk. Een wandeling waarbij je zowel zonsondergang als zonsopgang ziet, dat kan alleen als je urenlang loopt. De lengte van een Kennedymars is 80 kilometer, deze moet binnen 20 uur afgelegd worden. Omwonenden zorgen voor een sfeervol parcours, wandelaars passeren live muziek, buurtbarbecues en vuurkorven, de lokale horeca opent feestelijk haar deuren. Het parcours is volledig autovrij. Onder weg zijn er dertien posten met eten en drinken, zeven daarvan zijn uitgerust met EHBO. Wie minder lang wil lopen, maar wel wil genieten van het evenement, sluit zich aan bij het veertig kilometer lange Rondje Someren. Jonge lopers kunnen 8 kilometer trotseren tijdens de 49e Mini Kennedymars. Start: zaterdag 4 juli 20.00 uur Finish: zondag 5 juli, uiterlijk 16.00 uur www.kennedymars.nl 14 t/m 17 juli Wandelen door puur natuur rond Apeldoorn Een kabbelend beekje, licht glooiende heidevelden, een zandverstuiving, uitgestrekte bossen. Wandelen rond Apeldoorn is wandelen door pure natuur, met als extraatje de kans om edelhert, ree of wild zwijn te spotten. Vanaf de tweede dinsdag in juli is de Veluwe weer het gebied waar vier dagen achtereen wandeltochten worden uitgezet. De afstanden variëren van twaalf, twintig, dertig, veertig tot vijftig kilometer lengte. Het is de week van de 67e Cantharel Internationale 4Daagse Apeldoorn (14 t/m 17 juli 2020), maar gelijktijdig en over dezelfde parkoersen zijn er de vier Apeldoornse wandeldagen: ‘losse’ wandeldagen voor wie kiest voor één, twee of drie sportieve dagen. Dagen waarop volop kan worden genoten van de Veluwse natuur, de gezellige sfeer, de rustplaatsen en de finishlocatie, waar de wandelaars elke dag met muziek worden onthaald. Het start- en finishterrein is gelegen aan de bosrand, zodat de wandelaars direct na de start de natuur in gaan. Behalve bos en heide bieden de routes, afhankelijk van de gekozen afstand, ook passages door Natuurpark Berg en Bos, het paleispark van Kroondomein Het Loo en gezellige Veluwse dorpjes. Inschrijven kan via www.4daagseapeldoorn.nl/deelnemen/inschrijven Zie ook: www.4daagseapeldoorn.nl of www.facebook.com/vierdaagseapeldoorn 63

WANDEL MEE IN 2020 29 en 30 augustus Variatie troef in Heuvelrug Wandel Tweedaagse De Stichting Green Race organiseert in het weekend van 29 en 30 augustus de derde editie van de Heuvelrug Wandel Tweedaagse. Voor iedere wandelaar is dit een uitdagende wandeltocht door het prachtige bos­ en heidegebied van het Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug. Een aangenaam en afwisselend landschap om heerlijk van te genieten! Er wordt op beide dagen gestart vanaf vakantiepark Bonte Vlucht tussen Leersum en Doorn (deelnemers kamperen tegen een speciaal tarief). De ene dag wandel je in westelijke richting; de andere dag in oostelijke richting. Je kunt naar keuze één- of twee dagen mee wandelen en je kunt zelfs kiezen voor een andere afstand op de tweede dag. Er kan gekozen worden voor 10 km, 20 km en 30 km. De gezamenlijke start om 9.30 uur wordt vooraf gegaan door een professioneel begeleide warming-up, zodat iedereen goed voorbereid aan de wandeltocht kan beginnen. Onderweg zijn er voldoende - natuurlijk gelegen -horecagelegenheden. Aan het evenement is tevens een goed doel verbonden: Een deel van de inkomsten wordt geschonken aan het Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug voor natuurbeheer. Het te doneren bedrag wordt aan het eind van de Heuvelrug Wandel Tweedaagse bekend gemaakt. Meer informatie vind je op de website van Greenrace. www/greenrace.nl/event/tweedaagse Wij geloven dat bewegen in de natuur bijdraagt aan een gezonder en gelukkiger leven! 12 t/m 15 oktober Avontuurlijk wandelen in pure natuur Schoorl De Wandel4daagse Schoorl biedt je iedere dag een bijzondere tocht door het natuur reservaat van de Schoorlse Duinen. Strand, branding, duinen, bossen, dijken en polder, met een grote diversiteit aan vogels, dieren en planten. De uiterst groene Wandel4daagse Schoorl straalt met name puurheid en avontuur uit. Je wandelt overwegend door de ongerepte natuur van het Noordhollands Natuurreservaat. Je doet o.a. de Hondsbossche Zeewering aan. Maar ook Bergen, Groet, het klimduin van Schoorl, Petten en Camperduin liggen op de route. En horecagelegen heden - waaronder Bospaviljoen De Berenkuil en de strand paviljoens - gaan speciaal open tijdens deze Wandel4daagse. 64 De 4e Wandel4daagse ‘Schoorlse Duinen’ wordt tijdens de herfstvakantie gehouden, van maandag 12 t/m donderdag 15 oktober 2020. De etappes starten dagelijks vanuit Dorpshuis De Blinkerd in Schoorl. Online inschrijven is mogelijk via de website tot 5 oktober 2020. Daarna kun je je nog inschrijven bij de start. Je hebt de keus uit vier verschillende afstanden: 25, 20, 15 en 10 km. Deelname per dag is ook mogelijk. Kinderen (tot 16 jaar) mogen gratis meewandelen. Inschrijven of meer informatie over de Wandel4daagse Schoorl: www.sportwandelschool.nl/ wandel4daagse­schoorlse­duinen Een speciaal arrangement (bus-hotel-reis) is ingezet om ook mensen uit Limburg, Brabant en Utrecht in gelegenheid te stellen mee te doen. Meer wandelevents en -reizen van de sportwandelschool: www.sportwandelschool.nl

Durf jij de uitdaging aan? 14 - 17 juli 2020 67e 4 & 5 juli 2020 Start 20.00 uur 58 Kennedymars Someren e Wilhelminaplein Someren 26 e 49 e Rondje Someren Mini Kennedymars zondag 5 juli 2020 Start 06.00-07.00 uur zaterdag 4 juli 2020 Start 12.00 uur keuze uit: 12,20,30,40 of 50 km Ook deelname per dag mogelijk! WANDELDAGEN OP DE VELUWE www.4daagseapeldoorn.nl voetstuk Naam: Lia Smits Leeftijd: 66 Beroep: Eigenaar Ontspannen Wandelreizen Woonplaats: Rotterdam Bijzonderheden: Organiseert en leidt al zo’n 12 jaar ‘Wandelreizen in Marokko waarbij iedereen offline is. Tijdens het wandelen wordt weinig gesproken om verbinding te vinden met jezelf.’ Totaal aantal kilometers: ‘Ik zou het bij benadering niet eens weten. Ik wandel al mijn hele leven en vind het aantal kilometers niet belangrijk. Het gaat om de beleving.’ Wandelt sinds: ‘Als kind wandelde ik met de buurhond en we gingen iedere zondag met ons gezin wandelen. Buiten zijn, geeft me het gevoel dat ik in contact ben met het geheel, dat ik deel uitmaak van de wereld.’ Waarom wandelen: ‘Je kunt het altijd en overal doen. Bovendien draag je jezelf. Je neemt je eigen verantwoordelijkheid voor je lijf. Het is een milde manier van bewegen met jezelf.’ Mooiste wandelervaring: ‘De meest recente was een pittige wandeltocht rondom de hoogste top van het Saghrogebergte in Marokko. Er was maar één smal pad en onderweg kwamen we slechts enkele lemen huizen tegen. Fantastische bivakplekken onderweg en rondom stilte.’ Nooit weer: ‘Ik heb in Europa naar een goede plek voor mijn concept gezocht. Maar ik kreeg te maken met gidsen die onder invloed van alcohol waren. Daarnaast haalde de omgeving het niet bij mijn ervaringen in Marokko: stiltes, geen verkeer, vrij kamperen, geen terrasjes. Heerlijk.’ To do: ‘Ik ga mijn insteek veranderen en reizen organiseren voor coaches en trainers die hun klanten deze ervaring willen bieden. De coach of trainer is verantwoordelijk voor het programma. Ik regel alle praktische zaken tijdens de reis. En voor mezelf ben ik op zoek naar een nieuw wandelgebied met dezelfde vrijheid.’ Tekst: Tessa Klooster 65 Cantharel Internationale 4daagse Apeldoorn 80 km 40 km 8 km Wandelen? Natuurlijk in Apeldoorn

Trek je wandelschoenen aan en Je kunt wekelijks deelnemen aan tal van wandel tochten in Nederland. Ga naar de wandelagenda op www.tevoetonline.nl en maak een keuze uit de vele wandeltochten die je daar kunt vinden. Veel wandelplezier! De actuele wandelagenda vind je op www.tevoetonline.nl 66

sfeervol overnachten Heerlijke overnachtingsadressen voor wandelaars 67

NEDERLAND - GELDERLAND Nederland Herberg De Gouden Leeuw Genieten in Bronkhorst, het kleinste stadje van Nederland. Bovenstraat 2, 7226 LM Bronkhorst T. 0575-451231 info@herbergdegoudenleeuw.com www.herbergdegoudenleeuw.com NEDERLAND - GELDERLAND Hof van Gelre Geniet in de omgeving van de Achterhoek van een ontspannen verblijf in het sfeervolle hotel, gelegen in het hart van Lochem en op loopafstand van het prachtige wandelgebied “De Lochemse Berg”. Het hotel beschikt over 46 kamers, een sfeervolle lounge met open haard, ruime ontbijtruimte, gezellige bar met biljart, 4 multifunctionele zalen, een verwarmd binnen zwembad en fietsverhuur. Nieuweweg 38, 7241 EW Lochem T. +31 (0)573-253351 | info@hofvangelre.nl www.hofvangelre.nl NEDERLAND - GELDERLAND Vakantieoord het Caitwickerzand Genieten van de rust, ruimte en natuur op ons vakantieoord kan het gehele jaar door. Door de unieke ligging is het een klein rustig park met natuurschoon, wandel- en fiets en paardenroutes. Verblijven in een bungalow, trekkershut, tent of in de groepsaccommodatie is online te reserveren. Familie Lenderink Hennepstede 50, 3888NT Uddel/Nieuw-Milligen T. 0577- 456295 | info@caitwickerzand.nl www.caitwickerzand.nl NEDERLAND - ACHTERHOEK NEDERLAND - LIMBURG B&B Scharrelhof De Scharrelhof is een eigentijdse B&B met drie kamers allen met badkamer (adult only). Geniet van uw wandelingen in het prachtige Nationaal landschap van Winterswijk. Graag bereiden wij ook de warme maaltijd voor u, zodat u er echt even tussenuit bent. Wanneer u bij uw reservering ‘te voet’ vermeldt dan ontvangt u bij aankomst een heerlijk kopje koffie met wat lekkers van het huis. Vosseveldseweg 19, 7107 AD Winterswijk T. 06 22 68 05 82 | info@scharrelhof.nl www.scharrelhof.nl NEDERLAND - FRIESLAND B&B ’t Stalhoes Gastvrijdheid is ons vakwerk in het mooie Zuid-Limburg T. 043-8502693 bedenbreakfast@stalhoes.nl www.stalhoes.nl Hotel restaurant Wymerts Familiehotel in Friese 11-stedenstad Workum aan het IJsselmeer. Noard 37, 8711 AB Workum T. 0515 540004 | info@hotelwymerts.nl www.hotelwymerts.nl NEDERLAND - OVERIJSSEL Landgoed De Wilmersberg Prachtig gelegen temidden van het glooiende Twentse landschap. Direct vanuit het hotel kunt u prachtige wandelingen maken. Geniet na uw wandeling op het terras, het mooiste van Overijssel, of in de lounge voor de warme haard, terwijl onze keukenbrigade een lekker diner voor u bereidt. De vernieuwde Wellnessboutique met binnenzwembad, sauna’s en beautysalon staan garant voor de ultieme ontspanning na een lange wandeltocht. Rhododendronlaan 7, 7587NL De Lutte T. 0541-585555 | info@wilmersberg.nl www.wilmersberg.nl 68 © foto Shutterstock

FRANKRIJK - BRETAGNE FRANKRIJK - HAUTE LOIRE Frankrijk Le Cheval Rouge Individueel wandelarrangement (VP), gelegen bij prachtige GR34 T. +33(0) 643030478 info@opvakantieinbretagne.nl www.opvakantieinbretagne.com La Garnasette Al jaren een vertrouwd wandeladres. Rust en gezelligheid gegarandeerd. Vegetarisch/vegan. Kamers of yourt beschikbaar. T. 0033 0471574096 of 0033 630352386 lagarnasette@wanadoo.fr www.lagarnasette.net FRANKRIJK - HAUT-SAONE La Tourelle Een Bed & Breakfast/Chambres et Table d’Hôtes in de Haute-Saône, een heuvelachtige omgeving tussen de Vogezen en de Jura. Een verrassend mooi stukje Frankrijk op een kleine vijf uur rijden vanaf de Nederlandse grens. Een eeuwenoude kasteelboerderij, sfeervol verbouwd tot een ruime B&B met comfortabele kamers. Een prachtige plek voor een ontspannen of juist actieve vakantie. Wandelen, fietsen, op de motor. Kamers of kamperen, ook voor groepen. T. 0033 384787760 | M. +33 6 88 29 34 05 info@colombotte.nl | www.colombotte.nl FRANKRIJK - WANDELARRANGEMENT “TE VOET DE MEUSE DOOR...” Le Ciel Bleu Chambres d’Hôtes – Wandelarrangement Ontspannen, natuur, sfeervol, heerlijk eten 8 Rue Côte des Prés 55300 Deuxnouds aux Bois verhuur@lecielbleu.eu | www.lecielbleu.eu www.tevoetdemeusedoor.nl L’Orchidée Sauvage Chambres d’Hôtes – Wandelarrangement Rust, comfort, direct aan wandel- en fietsroutes 10 Ancienne route d’Apremont 5500 Ailly sur Meuse | info@lorchideesauvage.nl www.lorchideesauvage.nl www.tevoetdemeusedoor.nl Luxemburg LUXEMBURG - KLEIN ZWITSERLAND Auberge Rustique; een begrip sinds 1790! Prachtig gelegen, direct aan de rand van het bos en op 300 meter van het kasteel van Beaufort vindt u ons kleine, gastvrije hotel. Tevens de toegangspoort van vele wandel- en mountainbikeroutes die deze omgeving rijk is. Niet voor niets wordt dit gebied ‘Klein-Zwitserland’ genoemd, met grillige, steile rotswanden, fraaie uitzichten, heuvels met bossen en weiden en - niet te vergeten - veel cultuurhistorisch erfgoed. Het bekende Müllerthal pad loopt op korte afstand van Beaufort voor eindeloos wandelen. In ons gezellige restaurant met eerlijke en verse producten kunt u behalve a la carte ook kiezen voor half pension. Ook honden zijn van harte welkom. Neem een kijkje op onze site www.aubergerustique.lu Wij verzorgen voor u graag een onvergetelijke vakantie! T. 00352 836086 | info@aubergerustique.lu | www.aubergerustique.lu 69 © foto Shutterstock © foto Shutterstock

Duitsland DUITSLAND - HESSEN Hotel Zur Igelstadt Hotel Zur Igelstadt aan de rand van de Edersee in Nationalpark Kellerwald is een ideale bestemming voor zowel individuele reizigers als voor groepen. Het familiebedrijf is bij vele wandelgroepen geliefd door o.a. de uitstekende keuken. In de directe omgeving van het hotel kun naar hartelust wandelen; liefst 250 km aan wandelpaden in de prachtige natuur staan tot je beschikking. En als je een dagje niet wilt wandelen, dan kun je interessante plaatsen in de directe omgeving bezoeken: Winterberg, Willingen, de Hanzestad Korbach, Bad Wildungen en Kassel zijn gemakkelijk te bereiken vanuit Hotel Zur Igelstadt. In het hotel is gratis WiFi en parkeren is geen probleem. Mittelstraße 2, 35104 Lichtenfels-Fürstenberg T. +49-5635-1689 | info@igelstadt.de | www.igelstadt.de Oostenrijk OOSTENRIJK - TIROL/ ÖTZTAL Hotel Jägerhof*** Ondanks de centrale ligging van Hotel Jägerhof in Oetz, ontbreekt het zeker niet aan natuur en rust; dit heerlijke familiehotel is omgeven door uitgestrekte velden en bossen. Het Jägerhof is vanwege de geweldige locatie ideaal voor een verblijf van wandelaars en fietsers, skiers en wellnessliefhebbers. Het hotel en de regio bieden alles wat uw hartje begeert. Naast alle verschillende activiteiten die er te doen zijn, kunt u er genieten van vele culinaire hoogstandjes; het restaurant serveert heerlijke maaltijden uit het receptenboek van oma of geïnspireerd door Europese buurlanden. Voor de kinderen is er een speeltuin, waar ze lekker kunnen uitrazen, terwijl de ouders van het zonneterras genieten en vandaar een oogje in het zeil kunnen houden. Gezelligheid en gastvrijheid staan hier hoog in het vaandel. T. +43 (0)5252 6224 | info@der-jaegerhof.at | www.der-jaegerhof.at 70 © foto Shutterstock © foto Shutterstock

Italië ITALIË - TOSCANE ITALIË - TOSCANE ITALIË - VINSCHGAU Podere Cerale Rust, wandelen en prachtige omgeving in historisch Toscane Podere Cerale 9, Pomarance T. 0039 3469461447 | info@poderecerale.com www.poderecerale.com Agriturismo Tesorino Een geweldig verblijf in Massa Marittima in de Toscaanse Maremma! T. +49-0566-871012 / +49-3334758692 info@agriturismotesorino.it www.agriturismotesorino.it Hotel Traube Post**** Hotel Traube Post biedt een ‘feel-good’ concept waarbij ‘beleving’ en de gast centraal staan. Bijzondere nadruk wordt gelegd op duurzaamheid, natuurlijkheid en op de regio. En niet alleen in de keuken, maar ook in de 1.000 m2 Vivana spa met sauna, infinity sky pool en nog veel meer. Bij uw verblijf in Hotel Traube Post vind je vooral rust in een omgeving waar natuurlijke ontspanning de boventoon voert. T. +39 0473 633 131 info@traube-post.it www.traube-post.it PORTUGAL - ALCOBAÇA Portugal B&B Quinta da vida Serena Een klein paradijsje te midden van de Portugese groene heuvels en op 9km van het strand. Rue Principal 115, 2460-202 Macalhona M. +32/476.522.901 of +351/963.701.908 info@quinta-serena.com www.quinta-serena.com Charmant hotel Gastvrij bed and breakfast Sfeervol vakantiehuis Gezellige camping www.prettigovernachten.nl 71 © foto Shutterstock © foto Shutterstock

ONTSPANNEN OP PAD WWW.HANWAG.NL HANWAG VASON Een robuuste maar zeer comfortabele vrijetijds-en reisschoen in een sportieve optiek. Het bovenwerk is opgetrokken uit een materialenmix van suède en textiel uit gerecycled polyester van oude petfl essen. • Gripvaste ATR loopzool met 10% gerecycled rubberaandeel en tussenzool uit PU • Kwalitatief hoogstaande Hanwag leren voering • De comfortabele StraightFit-leest maakt een rechte stand van de grote teen mogelijk • Ook verkrijgbaar in damesuitvoering 'Vavena Lady' 72

1 Online Touch

Index

1. 1
2. 2
3. 3
4. 4
5. 5
6. 6
7. 7
8. 8
9. 9
10. 10
11. 11
12. 12
13. 13
14. 14
15. 15
16. 16
17. 17
18. 18
19. 19
20. 20
21. 21
22. 22
23. 23
24. 24
25. 25
26. 26
27. 27
28. 28
29. 29
30. 30
31. 31
32. 32
33. 33
34. 34
35. 35
36. 36
37. 37
38. 38
39. 39
40. 40
41. 41
42. 42
43. 43
44. 44
45. 45
46. 46
47. 47
48. 48
49. 49
50. 50
51. 51
52. 52
53. 53
54. 54
55. 55
56. 56
57. 57
58. 58
59. 59
60. 60
61. 61
62. 62
63. 63
64. 64
65. 65
66. 66
67. 67
68. 68
69. 69
70. 70
71. 71
72. 72

Home