HISWA magazine magazine voor 06 | december 2024 | jaargang 31 de watersportbranche Arbeidsmarkt Stalling en lithium accu’s KNRM ontwikkelt nieuwe boot Afstudeerder zet Vanquish Yachts Academy op
All water sports. One community. 18– 26 JAN 2025 Boek nu uw ticket: boot.com
colofon voorwoord HISWA Magazine is het relatie magazine van HISWA-RECRON. Het blad profileert zich als het toonaangevende vakblad van de watersport industrie. Het blad verschijnt zes keer per jaar en wordt verspreid onder watersport bedrijven en stakeholders in de watersportbranche. Uitgever HISWA-RECRON Storkstraat 24 3833 LB Leusden 033 - 303 97 00 communicatie@hiswarecron.nl Advertentieverkoop Dock35 Media Martijn Penning 0314 - 355 826 martijn@dock35media.nl Aan dit nummer werkten mee Joost Bosman, Dominique van Dam, Marjolein Posthumus, Michaël Steenhoff, Lisette Vos, Klaas Wiersma Hoofdredacteur drs. Liane Jansen Redactiesecretariaat Rianne Hartog Foto cover Marin, Roel Ovinge Vormgeving Dock35 Media B.V. Druk Senefelder Misset Doetinchem Partners in business Liane Jansen Hoofdredacteur Redden Zo, net op tijd gered: het laatste magazine van 2024 is klaar. Daarmee zijn we zes nummers, 384 pagina’s, 78 verhalen en 33.502 woorden verder. Allemaal met de bedoeling om nieuws en kennis in de watersport- en jachtbouwsector met elkaar te delen. Neem bijvoorbeeld de ontwikkelingen in de arbeidsmarkt. Herbert van Oord, arbeidsmarktmanager bij HISWA-RECRON, geeft op pagina 14 een uitgebreide toelichting op de recent verschenen Maritieme Arbeidsmarktmonitor. Daaruit blijkt onder andere dat het percentage vrouwen in de sector laag ligt. Flexwerkers zijn er genoeg. Maar nieuwe instromers blijven nodig. Zoals Freek Kramer. Zijn verhaal lees je op pagina 22. Hij volgde de opleiding Maritieme Techniek en ging aan de slag bij Vanquish Yachts. Daar zette hij de Vanquish Yachts Academy op. Freek is nu hoofd van deze bedrijfsschool en helpt zo nieuwe en huidige medewerkers in het bedrijf een stapje verder. Mensen helpen, dat doet ook de Koninklijke Nederlandse Redding Maatschappij (KNRM). Inmiddels 200 jaar. Van zwemmers in problemen tot schepen met averij op volle zee: de KNRM redt. Voor een veilige actie is de reddingboot uiterst belangrijk. Op dit moment wordt de allernieuwste reddingboot ontwikkeld. Lees er alles over op pagina 24. Kennispartners Een heel ander veiligheidsissue speelt er rond brandveiligheid en lithium accu’s. Op pagina 16 legt Michaël Steenhoff uit welke risico’s er zijn en hoe je die managet. Zo weten jachtbouwers, jachtservicebedrijven of stallingsbedrijven zich hopelijk beter te redden. Met een eindstand van 33.748 woorden sluit ik dit laatste voorwoord van 2024 af. Fijne feestdagen en een fantastisch 2025! 06 2024 | HISWA MAGAZINE 3
inhoud Artikelen Elk nummer 14 Thema: arbeidsmarkt Wat zeggen de cijfers van de jaarlijkse maritieme arbeidsmarktmonitor? 18 TechTalk Stalling en lithium accu’s: welke risico’s zijn er? 22 Nieuwe bedrijfsschool: Vanquish Yachts Academy Freek Kramer volgde de duale opleiding Maritieme Techniek. Als afstudeerproject zette hij de Vanquish Yachts Academy op. 24 KNRM 200 jaar De Koninklijke Nederlandse Redding Maatschappij (KNRM) bouwt dit jubileumjaar aan een nieuwe reddingboot. 26 Het Portret Dit keer: Ilona Krijger van Delta Yacht. 07 Op Stapel 08 Ondernemersnieuws 21 Vraag & Antwoord 21 Column Marjolein Posthumus 28 Nieuws I Mens & Bedrijf 31 Nieuws I Innovatie 34 HISWA-RECRON Business Club Nieuws ADVERTEREN IN MEDIA VAN HISWA-RECRON? Neem contact op met Martijn Penning T +31 (0)314 355 826 E martijn@dock35media.nl I www.dock35media.nl 06 2024 | HISWA MAGAZINE 5 RECREACTIE 8 | december 2024 magazine over recreatie en toerisme HISWA magazine magazine voor 04 | augustus 2024 | jaargang 31 de watersportbranche ordt assen en t Ameland blijft afhan van de veerpon Ameland blijft afhankelijk eerpont an safaritent tot goed doordacht luxeconcept 27-11-202 HISWA te water Update Nederlandse jachtbouw Verwerking van composiet boten Nieuwe eigenaar bij BestBoats d 1 08-08-2024 11
Dé specialist in de bouw van sanitaire units van hoge kwaliteit Maatwerk dat volledig aan uw wensen voldoet Volledige ontzorging van ontwerp tot sanitaire installatie Innovatieve milieu- en energiebewuste oplossingen Onderhoudsvriendelijke en duurzame materialen Units zijn schakelbaar, fl exibel en verplaatsbaar mobielbouw.nl biedt u nog veel meer informatie
uitgelicht Op Stapel X Shore 1 Bowrider Natural Yachts presenteert de X Shore 1 Bowrider, een nieuwe variant in de X Shore 1-lijn die elektrisch varen nog aantrekkelijker maakt. Deze boot sluit aan bij de bestaande Topen Open-versies en biedt een comfortabele opstelling. Ideaal voor uitstapjes met vrienden en familie. De boeg is voorzien van royale kussens en is veilig toegankelijk via een deur in het midden van de boot, zelfs tijdens het varen. De X Shore 1 Bowrider is uitgerust met een krachtige 125 kW elektromotor en haalt een topsnelheid van 55 km/u, perfect voor watersporten zoals waterskiën en wakeboarden. Met een actieradius van maximaal 93 km, afhankelijk van de vaaromstandigheden, biedt deze elektrische tender veel vrijheid op het water. www.naturalyachts.com Specificaties Lengte: ......................................................... 6,5 meter Breedte: ......................................................2,23 meter Diepgang: ................................................... 0,65 meter Doorvaarthoogte: ......................................... 1,66 meter Elektromotor: ................................................... 125 kW Batterijpakket: ................................................. 63 kWh CE-categorie: ........................................................... C 06 2024 | HISWA MAGAZINE 7
nieuws Ondernemersnieuws HISWA-RECRON heeft 4 nieuwe leden 1. Dobberboats www.dobberboats.com 2. Jachthaven Marnemoende www.marnemoende.nl 3. Henkelman Yacht Service www.rivercottage.nu 4. Bookyourboat www.bookyourboat.online Rapport lastendruk: 38 procent van elke euro naar belastingen De lastendruk voor ondernemers blijft toenemen. Uit recent onderzoek door adviesbureau Ginder, in opdracht van HISWARECRON, blijkt dat ondernemers in de sector tussen 2018 en 2024 met forse lastenverhogingen zijn geconfronteerd. Watersportbedrijven, campings en vakantieparken zagen de kosten vanuit diverse overheidslagen, zoals btw, vennootschapsbelasting, toeristenbelasting en gemeentelijke heffingen, fors stijgen. Hierdoor gaat nu gemiddeld 38 procent van elke verdiende euro naar belastingen. Deze lastenverhogingen beïnvloeden de prijsontwikkeling binnen de sector aanzienlijk. De stijgende kosten dwingen ondernemers om prijzen te verhogen, wat de concurrentiepositie ten opzichte van goedkopere buurlanden zoals Duitsland en België onder druk zet. Met de combinatie van stijgende energie- en personeelskosten en de noodzaak tot verduurzaming worden de marges voor veel bedrijven krapper, en wordt investeren steeds lastiger. HISWARECRON gebruikt de resultaten van dit rapport als input voor aankomende rondetafelgesprekken en debatten, gepland voor januari en maart 2025. Meer informatie: www.hiswarecron.nl/kennisbank Overleg over nieuwe HISWAcao gestart De onderhandelingen over een nieuwe cao voor watersportbedrijven zijn begonnen. Op 22 oktober jl. vond het eerste gesprek plaats tussen HISWA-RECRON en vakbond CNV. FNV neemt geen deel aan de besprekingen. De huidige cao loopt eind dit jaar af. CNV heeft een looneis van 10 procent per 1 januari 2025 neergelegd voor een éénjarige cao, om het koopkrachtverlies van werknemers door inflatie te compenseren. Daarnaast pleit CNV voor een regeling voor betaalde mantelzorg. HISWARECRON heeft aangegeven dat een loonsverhoging van 10 procent niet bespreekbaar is en geeft de voorkeur aan een cao met een looptijd van twee jaar. Meer informatie: www.hiswarecron.nl/kennisbank/cao 8 HISWA MAGAZINE | 06 2024
Inspirerend HISWA Symposium On Yacht Design and Yacht Construction Het tweejaarlijkse HISWA International Symposium On Yacht Design and Yacht Construction op 19 en 20 november jl. had als thema ‘Modern Times’. Het symposium vond plaats tijdens de METSTRADE Show en trok vele jachtbouwers en jachtontwerpers. De presentatie van MARIN maakte veel indruk. Die ging over de toepassing van AI bij het maken van een programma waarbij een computer kan leren zeilen in een Optimist. Door AI-instructie en zo de zelflerende capaciteit te vergroten, is het mogelijk dat een computer kan leren opkruisen in een Optimist waarbij de leerstappen vergelijkbaar zijn met hoe een kind zeilen leert. Omdat ‘leren zeilen’ een complexe veelheid aan informatie en beslissingen inhoudt, was dit een goed voorbeeld van de mogelijke toepassingen van AI. De toepassing van kernenergie aan boord van (super)jachten, was een ander inspirerend onderwerp dat veel bezoekers aansprak. Voor velen heeft kernenergie een negatieve connotatie gezien de kernrampen in het verleden. Maar de ontwikkelingen staan niet stil: moderne (mini-)reactors hebben niet meer de gevaren van installaties uit het verleden. Wellicht een oplossing die nog onderbelicht is in de energietransitie? Meer informatie: www.hiswasymposium.com AI centraal op Jachthavensymposium Tijdens de twaalfde editie van het Jachthavensymposium op donderdag 21 november jl. – georganiseerd door HISWARECRON in samenwerking met de METSTRADE Show – stond kunstmatige intelligentie (AI) in jachthavens centraal. Ondanks een chaotische start door gladheid en spitsdrukte, opende Paul van Well, manager waterrecreatie bij HISWA-RECRON, de ochtend met een warm welkom en enkele korte updates. Erik van der Stouwe en Bram Koehoorn van Waterrecreatie Nederland gaven een inspirerende presentatie over het gebruik van AI bij boottellingen en het meten van de bezettingsgraad in havens. Hun innovatieve aanpak werd enthousiast ontvangen door de aanwezigen. Matthijs Akkenaar van SkillsTown nam het derde onderdeel voor zijn rekening. Hij legde helder uit wat AI is, hoe het werkt en welke concrete toepassingen AI biedt voor jachthavens. Van efficiënter beheer tot datagestuurde besluitvorming: de mogelijkheden zijn veelbelovend voor de sector. Aansluitend konden de deelnemers de METSTRADE Show bezoeken. Onderzoek naar HVO-gebruik in recreatievaart Waterrecreatie Nederland heeft samen met HISWA-RECRON, de Toerzeilers, het VNM en de BBZ onderzoek gedaan naar het gebruik van Hydrotreated Vegetable Oil (HVO) in de recreatievaart. Het onderzoek geeft inzicht in de bekendheid, het gebruik en de ervaringen van bootbezitters met HVO. Uit de resultaten blijkt dat watersporters die HVO tanken zeer tevreden zijn, vooral vanwege de milieuvriendelijke eigenschappen van de brandstof. Toch blijkt de beschikbaarheid een uitdaging: veel watersporters willen wel HVO gebruiken, maar hebben door beperkte verkrijgbaarheid geen toegang tot deze duurzame brandstof. De volgende stap is een communicatiecampagne om het gebruik van HVO verder te stimuleren. In 2025 wordt de enquête opnieuw uitgevoerd om te meten of de bekendheid en tevredenheid verder zijn toegenomen. Meer informatie: www.waterrecreatienederland.nl/kennisbank 06 2024 | HISWA MAGAZINE 9
De keuze van professionals www.roodberg.com The Original Duik ook fris het nieuwe jaar in! Wij wensen je een succesvol 2025 Adri Mijnheer, Thijs Lunenburg, Rianne Jansen, Yvette Mijnheer, Maxx Hup en Harm-Jan Mooiweer. DÉ RECREATIE BEDRIJFSMAKELAAR Herbruikbare bouwpakketten met bouten en moeren
nieuws Vooruitgang centraal op ALV Op donderdag 28 november vond de Algemene Ledenvergadering van HISWA-RECRON plaats bij InnStyle in Maarssen. De bijeenkomst trok een volle zaal met betrokken leden uit de watersporten recreatiesector. Om stil te staan bij het overlijden van Peter Brussel, voormalig Algemeen Voorzitter van de vereniging, werd de vergadering geopend met een moment van stilte. Daarna werd hij postuum benoemd tot Erelid van HISWA-RECRON. Co Schot (Marina Port Zélande) en Rian Durieux (Seijsener Rekreatietechniek) ontvingen de titel Lid van Verdienste. Co Schot vanwege zijn jarenlange bestuurlijke ervaring binnen HISWARECRON. Rian Durieux vanwege zijn pioniersrol op het gebied van duurzaamheid. De leden reageerden tijdens de vergadering positief op de voorstellen om verder te investeren in online activiteiten. Zoals recron.nl; deze website gaat zich ontwikkelen van ledengids tot een platform waar consumenten direct bij RECRON Erkende Bedrijven kunnen boeken. Hersenprofessor Erik Scherder sloot de dag af met een inspirerende inspiratie over ons brein. Hij benadrukte de gezondheidsvoordelen van ontspanning in de natuur, zowel in groene als blauwe omgevingen. Zijn boodschap sloot naadloos aan bij de missie van HISWA-RECRON: bijdragen aan geluk en gezondheid door het aanbieden van recreatie en watersport. Wetgeving contante betalingen aangescherpt Ondernemers in Nederland moeten voldoen aan de ‘Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme’ (Wwft). Deze wet geldt ook voor veel leden van HISWARECRON die bijvoorbeeld boten verkopen. Daarnaast vallen contante betalingen van meer dan 3.000 euro voor bijvoorbeeld jaargelden of ligplaatsen onder deze wet. Per 1 april 2025 wordt de grens voor contante betalingen definitief vastgesteld op 3.000 euro (voorheen 10.000 euro). Vanaf dat moment mogen bedragen boven deze grens niet langer contant worden voldaan. Nieuwe interim voorzitter Tijdens de afgelopen Algemene Ledenvergadering van 28 november is Thomas Heerkens benoemd tot interim Algemeen Voorzitter van HISWA-RECRON. Hij neemt deze rol over van Peter Brussel, die in oktober plotseling overleed. Thomas vervult deze functie voor een periode van ongeveer vier maanden en eventueel extra als dat nodig is. Ondertussen werft het bestuur een nieuwe vaste Algemeen Voorzitter. Thomas is een ervaren directeur- bestuurder en is goed bekend met de sector. Thomas was in de periode 2002 tot en met 2019 respectievelijk CFO en later CEO van Landal GreenParks. 06 2024 | HISWA MAGAZINE 11
nieuws Geert Dijks, directeur HISWA-RECRON, ondertekent het convenant. Samenwerking Varen doe je Samen tot 2030 vastgelegd Op maandag 25 november vond bij Port of Amsterdam de ceremoniële ondertekening plaats van het convenant Varen doe je Samen 2025 – 2030. Met de ondertekening onder strepen alle partners het belang van de campagne en de samenwerking. Veiligheidsbewustzijn op en rond het water blijft een belangrijk thema. Het is belangrijk dat de beroepsvaart, recreatievaart en andere waterrecreanten veilig gebruik kunnen blijven maken van de Nederlandse wateren. Voor de convenantperiode 2025 – 2030 nemen de volgende partijen deel: HISWA-RECRON, Rijkswaterstaat, negen provincies, politie, Unie van Waterschappen, Port of Amsterdam, Havenbedrijf Rotterdam, KNRM, Reddings-brigade, Koninklijke Binnenvaart Nederland, Dienst der Hydrografie, CBR, Sportvisserij Nederland, Watersport-verbond, KNMC en Netwerk Waterrecreatie. De uitvoering van de campagne ligt bij Waterrecreatie Nederland. Naast een financiële bijdrage, ondersteunen de partners de campagne door middel van hun kennis en expertise. Meer informatie: www.varendoejesamen.nl Boats Group stopt: stap over naar YachtShift De Boats Group, de partij die YachtFocus overnam, exporteert vanaf 13 december geen bootadvertenties meer vanuit hun systeem naar andere partijen zoals hiswa.nl. Dat betekent dat de automatische export vanuit voorheen OpenBMS gestopt is. Dit besluit betekent dat voor het adverteren op hiswa.nl of andere platforms er twee alternatieven zijn: • • Gebruik maken van YachtShift, het bootinvoersysteem van HISWA-RECRON waarmee bootadvertenties gemakke lijke en snel naar derden geëxporteerd kunnen worden. Leden staan met YachtShift overigens standaard op hiswa.nl. Er is een demo beschikbaar. Exporteren vanuit een ander bootdatamanagement systeem naar hiswa.nl in een OpenMarine-format. Meer informatie over YachtShift: www.hiswarecron.nl/kennisbank/yachtshift 12 HISWA MAGAZINE | 06 2024
Werken in de watersport-campagne genomineerd voor twee awards De Werken in de watersport-campagne van HISWA-RECRON werd genomineerd voor twee prijzen: de Grand Prix Content Marketing Award en de Content Marketing Award. Deze nominaties onderstrepen de waardevolle inzet om jongeren en zijinstromers enthousiast te maken voor een carrière in de watersportsector. Met inspirerende content laat de campagne zien hoe veelzijdig en dynamisch werken in de watersport kan zijn, van technische functies tot gastvrijheidsrollen. De campagne streed mee in de categorie Business-to-Employee en positioneert de sector als een aantrekkelijke werkgever. De prijs ging uiteindelijk naar iemand anders, maar deze nominaties bevestigen in elk geval de impact en het belang van de campagne. Op basis van de behaalde resultaten krijgt de campagne een vervolg met een sterkere regionale focus. In dit nieuwe traject worden vacatures per provincie gepromoot om de doelgroep gericht te bereiken. Elke provincie krijgt een eigen carrouselpost op social media, waarmee specifieke functies in de regio worden belicht. Daarnaast wordt een vacature-alert geïntroduceerd, zodat geïnteresseerden automatisch per e-mail op de hoogte blijven van nieuwe functies. Deze aanpak vergroot de relevantie voor de doelgroep en biedt meer kansen om lokaal talent te enthousiasmeren voor de watersportsector. Bedrijfsgroep Zeil- en Vaaropleidingen verwelkomt vier nieuwe bestuursleden De ledenbijeenkomst voor de bedrijfsgroep Zeil- en Vaaropleidingen op 6 november 2024 stond in het teken van de voortgang binnen de zeil- en vaaropleidingen. De bijeenkomst begon met de benoeming van nieuwe bestuursleden: Arjen Bergijk, Elisah Kraster, Femke Dijkstra en Jacob Weerman. Vervolgens presenteerde Arno van Gerven van het Watersportverbond de plannen voor Organisatie 4.0. Dit vernieuwde model is gericht op de toekomstbestendigheid van het Watersportdiploma. Na de pauze kwam de promotiecommissie aan bod, waarbij werd besproken hoe de zeil- en vaaropleidingen zichtbaarder kunnen worden. Tot slot werd een update gegeven over ontwikkelingen in Den Haag die mogelijk impact hebben op de sector. 06 2024 | HISWA MAGAZINE 13
column arbeidsmarkt De arbeidsmarkt, de cijfers en wat te doen Kijken we vooruit naar 2025, dan weten we al dat de situatie op de arbeidsmarkt voor onze branche nog altijd krap zal zijn. Een ‘sneak preview’ in de cijfers van de jaarlijkse maritieme arbeidsmarktmonitor bevestigt dat beeld. Arbeidsmarktmanager Herbert van Oord bij HISWA-RECRON ziet risico’s en kansen. Tekst: Klaas Wiersma Elk jaar geeft het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat in samenwerking met Stichting Nederland Maritiem Land opdracht voor een uitgebreide monitor van de gehele Nederlandse maritieme wereld, de Maritieme Arbeidsmarktmonitor. Het rapport bevat gegevens over 11 verschillende branches die het maritieme cluster worden genoemd. Zo kan de sector jachtbouw en watersport vergeleken worden met andere branches als scheepsbouw, offshore, binnenvaart of waterbouw. Voor elke branche is de totale omzet in miljarden een indicatie voor de economische betekenis. De economische betekenis van de jachtbouw en watersportindustrie nam in 2023 toe met 2,1 procent naar een totale omzet van 5,70 miljard euro. Na de dip door corona met een omzetdaling van meer dan een half miljard in 2020, kwam de omzet in 2022 alweer boven het niveau van pre-corona. De werkgelegenheid kende een afname van 0,3 procent. Het totale aantal werknemers lag in 2023 op 11.110. Herbert van Oord is niet onder de indruk: “De daling in het aantal werknemers is zeer gering. Het niveau van 2023 ligt iets onder 2022 maar weer boven dat van 2021 toen er in totaal 10.953 werknemers in dienst waren. De werkgelegenheid in onze branche is vrij stabiel. Geringe schommelingen zijn normaal.” Training Praktijkopleider In de recreatiebranche bestaat al langer de training Praktijkopleider, bedoeld om de kwaliteit van de stages te verbeteren. Die opleiding start in 2025 ook voor de watersportindustrie. De training gaat over de kennis en vaardigheden die een begeleider aan mbo-studenten Maritieme Techniek moet bijbrengen. De training neemt drie dagdelen van drie uur in beslag (locatie in overleg). Daarnaast zijn er digitale sessies van 90 minuten per sessie. De training wordt afgesloten met een opdracht binnen het eigen bedrijf. Bij goed gevolg ontvangt de deelnemer het HISWA-RECRON-certificaat Praktijkopleider Watersportindustrie. Dit certificaat is drie jaar geldig. Daarna is elke drie jaar een herhalingstraining nodig. De kosten bedragen 955 euro per persoon (exclusief btw), inclusief lesmateriaal, competentieopdracht en certificaat. Het Sociaal Fonds HISWA vergoedt mogelijk de kosten voor de training. In januari 2025 is hierover meer bekend. Meer informatie: www.hiswarecron.nl/vacatures-en- opleidingen en www.hiswarecron.nl/arbeidsmarkt Er mogen meer vrouwen in de branche instromen. ‘Ik vind dat een risico’ Over de verhouding tussen vaste krachten en flexwerkers maakt Van Oord zich wel zorgen. In 2023 was 71 procent aan het werk als vaste kracht en 29 procent als flexwerker. In het hele maritieme cluster is de verhouding minder extreem, daar is de verhouding 80-20. “Met een derde aan flexwerkers in de jachtbouw- en watersportsector springen we er echt uit. Flexwerk is echt bovenmatig aanwezig en ik vind dat een risico. Het gaat goed zo lang als het goed gaat. Een gedeelte van het flexwerk komt voort uit het seizoenswerk. Deze mensen zoeken zekerheid. Het leven wordt duurder in Nederland en de reke14 HISWA MAGAZINE | 06 2024
Ondernemers kunnen hun deeltijdwerkers vragen om meer uren te gaan werken. Een kans om het tekort aan personeel te verminderen. ningen moeten worden betaald. Als deze flexwerkers elders een vaste baan kunnen krijgen, dan zijn zij voorgoed weg uit de branche. Er is een nieuwe wet hierover in de maak, dat is de wet ‘Meer zekerheid flexwerkers’. Niet alle flexwerkers mogen in de nabije toekomst als flexwerkers in onze sector blijven werken. Eigenlijk zijn het volgens de wet gewoon medewerkers in loondienst. Ondernemers moeten hiermee dus aan de slag.” Het relatief grote aandeel van deeltijdwerkers vindt Van Oord hoog. In 2023 werkte maar liefst 38 procent niet in voltijd. Hij ziet hier wel een winstpunt: bedrijven kunnen hun deeltijders vragen om meer uren te gaan werken. Hier ligt een kans om het tekort aan arbeidskrachten in de branche te verminderen. Veel jonge werknemers De monitor geeft ook een beeld van de leeftijdsopbouw. De verschillende leeftijdsgroepen zijn mooi gelijkelijk verdeeld in de branche. Met 17 procent in de categorie 18-25 jaar is de groep jonge medewerkers in de jachtbouw- en watersportsector groter Herbert van Oord. 06 2024 | HISWA MAGAZINE 15
Marina Management Het draadloze energie beheersysteem voor uw jachthaven • Te koppelen met uw reserveringssysteem • Op afstand in-/uitschakelen van stroompunten • Energieverbruiken uitlezen • Ampère limieten instellen • MID gecertifi ceerd instellen r Meer weten? Scan de code, vul het formulier in en wij nemen vrijblijvend contact met u op. www.icy.nl drijvende steigers & turn key marinas complete jachthavens - speciale roeisteigers huursteigers - drijvend maatwerk - golfbrekers Sikkel 3 NL-3274 KK HEINENOORD T +31 (0)78 67 77 000 E info@interboatmarinas.nl I www.interboatmarinas.nl Informeer naar onze jachthavenzuilen en tapautomaten
arbeidsmarkt dan in de tien andere sectoren binnen het cluster. Het cohort 26-35 jaar vertegenwoordigt 20 procent, 36-45 jaar is goed voor 19 procent, 46-55 jarigen hebben met 22 procent het hoogste aandeel, oudere werknemers van 56-65 jaar vormen 18 procent van het totale personeel en 66 en ouder slechts 4 procent. Van Oord: “Het is netjes verdeeld. Alleen het aandeel van de groep boven de 66 jaar vind ik wel laag.” Weinig vrouwen De verdeling mannen-vrouwen is in de Nederlandse jachtbouw en watersportindustrie nog altijd zeer ongelijk: 73 procent bestaat uit mannen, tegen 27 procent vrouwen. In het maritieme cluster is de verhouding nog extremer met 81 procent mannen. Van Oord zou graag meer vrouwen zien instromen in het onderwijs. “De branche is een mannenwereld. Maar eigenlijk laten ondernemers hiermee de talenten van veel vrouwen onbenut.” Opleidingsniveau Kijken we naar het opleidingsniveau, dan zien we dat het aandeel laaggeschoolden de afgelopen jaren is toegenomen tot 21 procent (17 procent in 2021). Het percentage hoogopgeleiden nam af tot 23 procent, terwijl in 2021 nog 32 procent hoog was opgeleid. Volgens Van Oord is de branche een echte mbobranche: “Ongeveer de helft van de medewerkers beschikt over een mbo-niveau en een kwart over een hbo-niveau. Dat is een prima verdeling! Maar het aandeel laagopgeleiden vind ik wel erg hoog. Het product boot wordt steeds ingewikkelder. Je moet tegenwoordig over heel wat kennis én ervaring beschikken om hieraan verantwoord te kunnen sleutelen. Werken in onze branche zonder een mbo-niveau kan eigenlijk niet meer.” Nieuwe wet ‘Meer zekerheid flexwerkers’ Deze wet, die nog door de Tweede en Eerste Kamer moet, verbiedt bijvoorbeeld nulurencontracten. Ook mag een werknemer na drie tijdelijke contracten pas vijf jaar later weer opnieuw worden ingehuurd. Uitzendkrachten hebben recht op hetzelfde salaris als vaste krachten. Werkgevers kunnen met de nieuwe wet 5 procent loonkosten besparen omdat het basiscontract voor onbepaalde tijd onder de lage WW-premie wordt gebracht. Doorstromen naar een vast contract moet zo aantrekkelijker worden gemaakt. Cijfers bieden kansen Van Oord richt zich de komende tijd vooral op de instroom in de branche, bijvoorbeeld door in 2025 extra praktijkopleiders op te leiden. “Praktijkopleiders begeleiden studenten tijdens hun stages bij bedrijven. Als zij dat niet goed doen, zijn de studenten definitief verdwenen uit de branche. Kansen genoeg in andere branches. Studenten moeten dus goed begeleid worden. Zij zijn immers de nieuwe instromers in de branche, die we hard nodig hebben. Met goede arbeidsmarktbranding willen we extra jongeren interesseren. Het aantal studenten Maritieme Techniek stijgt elk jaar een beetje. We zijn ook gewoon een fantastische branche om in te werken en te leren, maar bedrijven laten dit nog te weinig zien. Dus hier is nog wel werk aan de winkel.” 06 2024 | HISWA MAGAZINE 17
techtalk Aanpassing HISWA Haven- en Werfreglement Stalling en lithium accu’s Er is veel te doen rondom brandveiligheid en lithium accu’s. Berichten in de media over branden die veroorzaakt zijn door lithium accu’s maken ons attent op de risico’s die hier aan verbonden zijn. Zijn de risico’s goed te hanteren en hoe ga je hier als jachtbouwer, jachtservice- of stallingsbedrijf mee om? Tekst: Michaël Steenhoff Veel ondernemers hebben vragen over het stallen van vaar tuigen waarin lithium accu’s zijn gemonteerd. Dit vanwege mogelijk brandgevaar in relatie tot aansprakelijkheid en verzekerbaarheid van het bedrijf. Daarbij komt dat een lithium accubrand lastig te blussen is en om extra maatregelen vraagt om brand te voorkomen. Berucht zijn de verhalen over een thermal runaway: een kettingreactie waarbij de ene cel de andere laat ontbranden. Hierdoor is een accubrand niet meer te blussen en moet dus uitbranden. Om deze problematiek in kaart te brengen kwam er een rondetafelgesprek met verzekeraars, brandweer, de veiligheidsregio Utrecht, onderzoeksinstituut NIPV, een batterijfabrikant, blusspecialist en jachtservicebedrijven. Daar werden vele aspecten rondom het gebruik, onderhoud, stalling en het mogelijke brandgevaar van lithium accu’s besproken. Verschillende onderzoeken tonen aan dat een lithium-ion accu in principe een veilige batterij is. Uit een onderzoek naar elektrisch rijdende bussen bleek bijvoorbeeld dat niet tijdens het rijden branden ontstaan, maar bij het laden. Goed laden belangrijk Laden is dus een belangrijk aandachtspunt, waarbij het van belang is dat de lader gebruikt wordt die ook bij het accupakket hoort. Beschadiging of een onjuiste installatie kan brand veroorzaken. De technologie ontwikkelt zich: Lithium IJzer Fosfaat Er zijn al complete systemen te koop waarbij naast de accu een BMS en een blussysteem in één pakket worden aangeboden. (LFP) accu’s zijn minder brandgevaarlijk dan de standaard lithium- ion batterijen. Verder worden de Batterij Management Systemen (BMS) steeds vaker als een integraal pakket bij de accu’s geleverd. Zo’n systeem houdt de conditie van de accu in de gaten en geeft een waarschuwing zodra bijvoorbeeld de temperatuur in een accucel oploopt. Er zijn al complete systemen te koop waarbij naast de accu een BMS en een blussysteem in één pakket worden aangeboden. Deze ontwikkelingen zorgen ervoor dat het steeds veiliger wordt. Ook wat betreft blusmogelijkheden staan de ontwikkelingen gelukkig niet stil. Wel blijft het zo dat als er eenmaal een accubrand is, dat de beste optie is om het te laten uitbranden. Niet proberen het zelf te blussen want daar zijn risico’s aan verbonden zoals inademing van giftige dampen. In de watersportsector ligt het risico vooral in systemen die ondeskundig zijn samengesteld en aangelegd. De kans op technische en systeemfouten is dan het grootst en daarmee het risico op een mogelijke brand. Als batterijen van boord worden gehaald, is het van belang dat ze zorgvuldig worden opgeslagen in daartoe geschikte brandveilige opslag. Dit is bij grotere systemen vaak niet mogelijk. Een ander aspect dat boven tafel kwam, is dat ook zogenoemde secundaire apparatuur, zoals accuboormachines en andere elektrische apparatuur die door lithium accu’s worden gevoed, een risico kunnen inhouden. Zeker ook omdat deze mobiel gebruikt worden en daarmee de kans op beschadiging groter is dan met vast gemonteerde batterijen. Het beste is dus deze gereedschappen van boord te verwijderen als de boot de stalling in gaat. Preventie door meldplicht Vooral preventie is van belang om problemen te voorkomen. Weet wat voor accu’s er in het vaartuig aanwezig zijn en hoe de installatie eruit ziet. De watersporter die zijn boot voor stalling 18 HISWA MAGAZINE | 06 2024
aanbiedt, moet aangeven of er lithium accu’s aan boord zijn. Het bedrijf kan dan vervolgens maatregelen treffen zoals een nader onderzoek. Het is aan te raden om de plaats waar het vaartuig gestald wordt aan te merken op een plattegrond zodat altijd duidelijk is waar zich een mogelijk risico bevindt. Verder wordt de ISO-norm 23625 over lithium batterijen aan boord van pleziervaartuigen herzien. Die wordt binnen enkele maanden definitief. Aanpassing HISWA Haven- en Werfreglement Het HISWA Haven- en Werfreglement is naar aanleiding van dit alles aangepast met een artikel over meldplicht. Hierin is opgenomen dat de huurder voorafgaand aan de stalling meldt of het vaartuig is voorzien van lithium accu’s. Daarbij heeft verhuurder het recht dit aan boord te controleren. Daarnaast heeft de verhuurder de mogelijkheid de stallingsovereenkomst in te trekken als de huurder niet aan de gestelde verplichtingen voldoet. Lijst met aanbevelingen De stalling van boten voorzien van lithium-ion batterijen kent verschillende risico’s. De batterijen kunnen instabiel worden bij overladen, te diep ontladen of worden blootgesteld aan te hoge of te lage temperaturen waardoor er kortsluiting of een thermal runaway kan ontstaan. Daarom heeft HISWA-RECRON ook een lijst met aanbevelingen opgesteld. Denk daarbij aan het voorzien van rook en CO-detectie van de binnenstalling kruisgevoelig voor waterstof. De aanbevelingen en het herziene HISWA Havenen Werfreglement staan in de Kennisbank van HISWA RECRON: www.hiswarecron.nl/kennisbank. Checklist Watersportbedrijven Om bedrijfsrisico’s goed in kaart te brengen en verzekerbaar te houden, is de Checklist Watersportbedrijven van HISWARECRON en Kuiper Verzekeringen (Partner in Business van HISWA-RECRON) een handig hulpmiddel. Zeker in het kader van aangekondigde controles door de Arbeidsinspectie bij jachtwerven. Voor leden van HISWA-RECRON leden is deze checklist op aanvraag beschikbaar bij Michaël Steenhoff: m.steenhoff@hiswarecron.nl. Meldplicht In het HISWA Haven- en Werfreglement is een artikel (artikel 9) toegevoegd. Het artikel heet Meldplicht en daarin staat: De huurder meldt: 1. Voorafgaand aan het hijsen welk type onderwatersysteem of -verf is aangebracht. Tevens geeft de huurder d.m.v. herkenningstekens op de romp de juiste positie op het vaartuig aan voor plaatsing van de hijsbanden. 2. De huurder meldt voorafgaand aan de stalling of het vaartuig is voorzien van lithium accu’s. Verhuurder heeft het recht de accu- en laadsystemen aan boord te controleren. 3. De huurder ontkoppelt lithium batterijen van het boordnet tijdens de periode van stalling voor zover praktisch mogelijk. 4. Huurder verwijdert alle secundaire lithium accu’s (gereedschap/laptops ed.) van het in stalling te nemen vaartuig 5. Bij een tekortschieten door huurder in de verplichtingen die hij heeft op grond van dit artikel, kan door de jachthaven/jachtwerf worden besloten om het aanbod om een stallingsovereenkomst te sluiten in te trekken, of – voor zo ver die overeenkomst reeds is aangegaan - deze overeenkomst met onmiddellijke ingang op te zeggen. 06 2024 | HISWA MAGAZINE 19
Dé makelaar or w voor wsport mak gebonden bedrijv en onrend g bonden bedrijv onr mullermak ermak Blijf op de hoogte li linkedin.com/company/muller-makelaardij 0515 43 06 23 Wij weten veel van boten, omdat we zelf ook varen.
vraag & antwoord column Vraag van een lid van HISWA-RECRON Ik zoek voor een periode van enkele maanden een havenmeester. Kan ik hem of haar een overeenkomst van opdracht aanbieden en wordt hij of zij dan ook als ZZP’er beschouwd? Marjolein Posthumus Projectleider Human Resources Watersport Antwoord van HISWA-RECRON De Belastingdienst gaat vanaf 1 januari 2025 strenger onderzoeken of er sprake is van een fictieve dienstbetrekking. Dus of een arbeidsrelatie toch als een arbeidsovereenkomst moet worden beschouwd. Als dat het geval is, dan zijn alsnog loonbelasting en premies verschuldigd. Denk je een havenmeester als ZZP’er te hebben gecontracteerd, dan kun je dus geconfronteerd worden met een financiële kater als de fiscus besluit dat er toch sprake is van een fictieve dienstbetrekking. Het is niet eenvoudig om vast te stellen of er sprake is van een fictieve dienstbetrekking of van een overeenkomst met een ZZP’er. Daarvoor zijn negen gezichtspunten relevant die in onderlinge samenhang tot een bepaalde conclusie moeten leiden. Denk daarbij onder andere aan: • de aard en duur van de werkzaamheden • degene die de werktijden bepaalt • de verplichting om al dan niet het werk persoonlijk te verrichten • de wijze waarop de beloning is bepaald Naarmate de opdrachtnemer minder invloed heeft, is de kans groter dat alsnog wordt geconcludeerd dat sprake is van een fictieve dienstbetrekking. Wil je meer zekerheid hierover? Er is een webmodule beschikbaar waarin vragen zijn opgenomen die ingaan op de relevante gezichtspunten. Na je (anonieme) beantwoording van die vragen, krijg je een indicatie – geen garantie! – hoe je tegen de arbeidsrelatie kunt aankijken. De webmodule vind je hier: www.ondernemersplein.kvk.nl/ webmodule-beoordeling-arbeidsrelatie. De mooiste banen Recent begon ik als Projectleider Human Resources Watersport bij HISWA-RECRON. En na een paar maanden meedraaien, kan ik niet anders concluderen dan dat de slogan in de campagne van HISWA-RECRON ‘Kom werken in de watersport - de mooiste banen van Nederland’ echt waar is. Bij ondernemers die dat willen kom ik op bezoek en mag ik een uitgebreid kijkje nemen op hun bedrijven. Met verbazing ervaar ik de diversiteit aan activiteiten. Wat komt daar veel bij kijken, mooi om te zien. Ik zie ook trots, bevlogenheid en betrokkenheid, niet alleen bij de ondernemers maar ook bij de medewerkers. Er wordt hard gewerkt, maar er is ook veel lol met elkaar. Van elke rondleiding door de werkplaats ben ik onder de indruk. Wat wordt er een vakmanschap bij deze ondernemingen beoefend! Wat bespreken we dan met elkaar? Nou waar de ondernemer op het gebied van personeelsbeleid ondersteuning of advies kan gebruiken. Zoals het updaten van het personeelshandboek, arbeidscontracten inhoudelijk op orde brengen, werken met zzp’ers of de RI&E actualiseren. Maar ook over de uitdagingen zoals het vinden van geschikt personeel, vacatureteksten, wet- en regelgeving, langdurig verzuim, verlofsoorten, generatieverschillen of het interpreteren van de HISWA-cao. Zelf ben ik elke keer een beetje jaloers. Hoe geweldig is het dat veel medewerkers elke dag uitzicht hebben op het water. In de watersport vind je écht de mooiste banen van Nederland. Daar draag ik graag aan bij. Sparren? Neem contact met me op via 033 - 303 97 48 of m.posthumus@hiswarecron.nl. 06 2024 | HISWA MAGAZINE 21
Freek Kamer, hoofd Vanquish Yachts Academy jachtbouw column ‘Schakel tussen techniek en leren’ Freek Kramer (34) volgde naast zijn fulltime baan en gezin de tweejarige duale opleiding Maritieme Techniek aan de Hogeschool NHL Stenden. Met succes: hij zette – onder begeleiding – de Vanquish Yachts Academy op en is nu hoofd van de bedrijfsschool. Tekst: Lisette Vos Het afstudeerproject van Freek Kramer, tot eind juni 2024 deeltijd student Maritieme Techniek aan de Hogeschool NHL Stenden, leidde tot de oprichting van de Vanquish Yachts Academy én tot een nieuwe baan. Om af te studeren zette Kramer de interne bedrijfsschool op voor nieuwe en huidige technische medewerkers van de jachtbouwer in Marknesse. Hij slaagde voor de tweejarige duale hbo-opleiding en is nu hoofd van de Vanquish Yachts Academy. Voor Kramer is het de ideale baan. ‘De academy is de schakel tussen techniek en leren.’ Carrière achter de rug Voor de start aan de Associate degree (Ad) Maritieme Techniek in 2022 had Kramer al een hele carrière achter de rug. Hij studeerde Metaaltechniek aan het vmbo en Werktuigbouwkunde aan het mbo. Werkte achtereenvolgens als zelfstandig technisch dienstverlener, als service engineer bij Globecomm Europe en bij zijn familiebedrijf ROCK (Reparatie Onderhoud Constructie Kramer). In dienst van ROCK kwam Kramer al bij Vanquish Yachts over de vloer, als voorman bij de afbouw van de VQ45. Naast zijn fulltime baan en zijn gezin besloot hij zich op hboniveau verder te verdiepen in de maritieme techniek. Als jachtbouwer met een bedrijfsschool trekken we gemotiveerde medewerkers aan. We laten zien dat we investeren in ons personeel. De toenmalige CEO van Vanquish Yachts, Sander Mars, bood hem de kans aan om een bedrijfsschool op te zetten, als afstudeerproject. ‘Hij had gehoord dat ik graag leraar wilde worden. Ik had wel eens een paar dagen op het vmbo meegelopen om te kijken of het iets voor mij zou zijn. Maar daar kwam ik snel van terug. De leerlingen in de klas waren niet altijd gemotiveerd. Bij Vanquish Yachts komen medewerkers juist naar mij toe, ze willen graag bijleren. Ik ben heel blij met mijn werk. Ik draag graag mijn kennis over en het is natuurlijk prachtig om de bedrijfsschool vanaf nul op te bouwen.’ Goede begeleiding Kramer kreeg goede begeleiding vanuit de opleiding aan de NHL Stenden en nog steeds vanuit Vanquish Yachts. De bedrijfsschool richt zich op de onboarding van nieuwe medewerkers en Freek Kamer. 22 HISWA MAGAZINE | 06 2024
het trainen van de huidige medewerkers. ‘Het is heel belangrijk om aan het begin een blauwdruk en het doel van de academy vast te leggen. We willen straks alleen getrainde medewerkers die op dezelfde manier werken. Daarbij moet de academy echt onderdeel zijn van het bedrijf, dus in nauw contact staan met alle afdelingen, van de werkvloer tot HR. We maken graag gebruik van de input van collega’s om het lesprogramma te laten aansluiten op wat nodig is. Om de kwaliteit van onze jachten hoog te houden.’ De Vanquish Yachts Academy staat nu in de steigers. Volgens Kramer kost de opstart van de bedrijfsschool meer tijd dan gedacht. Vanquish Yachts heeft externe hulp ingeschakeld om het lesprogramma te ontwikkelen. Gekozen is voor een proefgebied: de afbouw van het exterieur. ‘We maken voor alle onderdelen een werkinstructie die voor iedereen duidelijk is. Dat is al een hele klus. En we ontwerpen een kennismodule, met lessen in de klas en online. Daarbij vragen we steeds feedback aan de medewerkers op de werkvloer: wat werkt wel of niet.’ Proefdag nieuwe medewerkers Belangrijk onderdeel van de Vanquish Yachts Academy is de selectie en onboarding van nieuw personeel. Zo stelde Kramer onder meer een proefdag in voor medewerkers die bij de jachtbouwer solliciteren. ‘Tijdens een sollicitatiegesprek kan iemand goed voor de dag komen. Maar als hij of zij een dag meeloopt en een proefopdracht doet, dan zie je pas echt of die persoon geschikt is. Je moet niet alleen kennis hebben van techniek, maar ook goed kunnen communiceren en in het bedrijf passen.’ Kramer hoopt dat de Vanquish Yachts Academy uitgroeit tot een voorbeeld in de sector. Volgens hem trekt de jachtbouwer met een bedrijfsschool meer gemotiveerde medewerkers aan. ‘We laten zien dat we investeren in ons personeel. We moedigen medewerkers aan om zich te ontwikkelen, met een injectie van het Vanquish-DNA. Dat is goed voor ons personeel én voor ons bedrijf.’ Management en werkvloer Frederik Maats, opleidingscoördinator en docent Maritieme Techniek bij Hogeschool NHL Stenden, vindt – net als Freek Kramer – dat de combinatie van werken en leren op hbo-niveau veel oplevert voor het bedrijfsleven. De Vanquish Yachts Academy is een mooi resultaat. ‘Studenten op het hbo leren wat er bij het management speelt en weten wat medewerkers op de werkvloer doen en belangrijk vinden. Dat is een ideale combinatie.’ 06 2024 | HISWA MAGAZINE 23
column techniek KNRM 200 jaar: vakmanschap en techniek De afgelopen 200 jaar gingen duizenden mannen en vrouwen het water op om andere mensen te helpen. Van zwemmers in problemen tot schepen met averij op volle zee, de Koninklijke Nederlandse Redding Maatschappij (KNRM) staat klaar om te helpen. Tekst: Dominique van Dam Tweehonderd jaar geschiedenis viert de KNRM dit jaar. Het is een lange historie van reddingen, ontwikkeling, nieuwe technieken en duizenden vrijwilligers. ‘In die 200 jaar is veel veranderd, maar niet onze kernwaarden’, vertelt Edward Zwitser, relatiemanager bij de organisatie. ‘Nog altijd zijn de drie belangrijkste principes overeind. Hulpverlening is kosteloos voor iedereen, we werken met vrijwilligers aan boord en we staan los van de overheid en halen onze inkomsten dus uit giften en gaven. Zelfs de vrijwilligersvergoeding is al 200 jaar ongeveer op een nullijn: de 2 gulden 50 van 1824 is nu 1,25 euro. Wel per uur, waar het vroeger per uitruk was.’ Rampnacht Sinds 11 november 2023 is het jubileumjaar in volle gang: een podcast, een eigen lied, een serie, evenementen, er gebeurt veel. ‘Op 14 oktober 2024 was het slotfeest, op de datum dat de Rampnacht van de Noordzee was in 1824. Dit vormde de directe aanleiding voor de oprichting van de KNRM. En op 11 november werd het jubileumjaar afgesloten in de Grote Kerk van Elburg. Op nadrukkelijk verzoek van een groot deel van onze achterban die in een herdenkingsdienst verlorenen aan de zee graag herdenken in de kerk.’ Op dit moment wordt de allernieuwste reddingboot ontwikkeld. Die gaat de huidige Nh1816-klasse vervangen en neemt het beste van de Arie Visser-klasse mee. Het redden van mensen is de kerntaak van de KNRM. Maar mensen redden gaat niet zonder vrijwilligers. Die veilig en gezond weer thuisbrengen is dan ook een van de allerbelangrijkste zaken voor de organisatie, elke dag weer. ’Vierenzeventig KNRM’ers vonden sinds 1824 de dood tijdens reddingsacties. De laatste die de hoogste prijs betaalde tijdens het uitvoeren van vrijwilligerswerk voor de organisatie, verloren we in 1981’, zegt Zwitser. ‘We doen er alles aan om de jaren dat het goed gaat zo lang mogelijk te laten duren. Dat lijkt heel makkelijk, maar is echt heel lastig. Het aantal keren dat het net goed is gegaan, is heel hoog.’ Nieuwe reddingboot Een van de belangrijkste zaken die meespelen bij het succesvol uitvoeren van veilige reddingsacties is de reddingboot zelf. Op Jaap van der Laan. De test van de boot bij het Marin. 24 HISWA MAGAZINE | 06 2024
dit moment wordt de allernieuwste reddingboot ontwikkeld. Jaap van der Laan, teamleider Techniek en Operatie in Zuidwest Nederland, is hier verantwoordelijk voor. Hij vertelt over het traject van vlootvernieuwing: ‘We hebben momenteel 77 boten tussen de 4 en 19 meter, gestationeerd op alle reddingstations langs de Nederlandse kust. De verschillende boten in de vloot zijn tussen nu en 2035 toe aan vervanging. Op dit moment zijn we een boot aan het ontwikkelen die onze huidige Nh1816-klasse gaat vervangen en daarbij meteen ook het beste van de Arie Visserklasse meeneemt, want ook die gaat eruit. Dit wordt de Nh1816-2-klasse.’ De manier waarop dit nieuwe ontwerp tot stand komt is bijzonder. Niet alleen wordt gekeken naar duurzaamheid, het gebruik van HVO100-brandstof en het C02-neutraal maken van het schip, het is ook echt een samenwerking met de mensen die erop gaan varen. Van der Laan: ‘De gebruiker staat voorop en dit is onze kans om het beste van de Nh1816 en de Arie Visser te combineren. We willen een boot ontwerpen waar iedereen ontzettend blij van wordt. De schippers van alle twaalf reddingstations zijn hierbij vanaf de start betrokken. Hun feedback is gebaseerd op gebruikers ervaring. Hoe zitten de stoelen, hoe is het dashboard ingericht, wat heeft echt prioriteit en wat heb je werkelijk nodig?’ Monkeyproof en snel aan te passen: dat is het doel. De nieuwe brug kan de schipper zelf indelen en alle apparatuur voor navigatie en communicatie is snel te wisselen door gebruik te maken van neutrale beeldschermen. ‘Natuurlijk moeten veranderingen ook technisch haalbaar zijn, maar we onderzoeken dit met ze.’ Als voorbeeld geeft Van der Laan de tube die op de Arie Visserklasse rigid inflatable is. Op de huidige Nh1816 is dit een fender. ‘De vraag was of we de voordelen van beide konden combineren. Dat blijkt te kunnen en dus gaan we nu voor de ideale mix.’ Hetzelfde gebeurt met bijvoorbeeld rompvorm en geluidsniveau van het schip op zee. We testen dit allemaal met MARIN, een toonaangevend en wetenschappelijk instituut. Vroeger was het maar afwachten hoe het schip reageert in zeegang, nu kunnen we zelfs een diamantgolf simuleren. En in 2025 gaan we dan ook daadwerkelijk bouwen.’ Van der Laan besluit: ‘Het hele proces met zijn allen is mooi. Er is zoveel kennis, we willen allemaal hetzelfde: het allerbeste voor de KNRM.’ Wie maak jij onvergetelijk? Binnenkort start de bouw van een nieuwe reddingboot bij de KNRM. Hierop hebben zij plek gereserveerd voor 5.000 namen. Met een naam op de reddingboot zorg je dat iemand nooit wordt vergeten en ben je altijd betrokken bij reddingacties. Bovendien krijg je een uitnodiging om ‘jouw’ redding boot straks te bezoeken. Als tegenprestatie doe je een eenmalige donatie van 50 euro per naam. Daarmee help je de KNRM om mens en dier te redden en draag je bij aan een behouden vaart. Meer informatie: www.knrm.nl/onvergetelijk. 06 2024 | HISWA MAGAZINE 25
het portret rubriek Ilona Krijger In de rubriek Het Portret zetten we een persoon in de spotlights die op dat moment in de actualiteit is of verband houdt met het thema. In dit nummer is dat Ilona KrijgerDe Koster, mede-eigenaar van familiebedrijf Delta Yacht. Tekst: Liane Jansen Vertel iets over familiebedrijf Delta Yacht? “Mijn opa en ouders begonnen in 1980 Delta Yacht. Als ik aan mensen vertel dat mijn opa en ouders niet kunnen varen, snappen ze hier niets van. Mijn opa had een touringcarbedrijf, Delta Tours in Colijnsplaat, waar mijn vader als monteur aan de bussen sleutelde. In de vissershaven van Colijnsplaat lag een klein aantal boten die ook wel eens motoronderhoud nodig hadden. Zo nu en dan kwam er bij mijn vader de vraag of hij motoronderhoud wilde uitvoeren. Toen in verband met de Deltawerken de haven werd uitgebreid naar 550 ligplaatsen en de vismijn verhuisde naar een nieuwe locatie, kwam de oude vismijn te koop. Mijn opa zag hierin een mooie nieuwe uitdaging en zo werd Delta Yacht geboren. In de werkplaats van Delta Tours werd onze huidige botenlift gemaakt en in de vismijn werd een werkplaats en winkel ingericht. Mijn man Arjan kwam in 1993 bij Delta Yacht werken. En ondanks dat ik altijd riep dat ik niets met het bedrijf te maken wilde hebben, ging ik na het zien van Arjan toch ineens vakantiewerk doen bij mijn ouders. Botenjukken teren, kraanbaan ontroesten, poetsen en antifouling aanbrengen. Zo bleef ik 26 jaar geleden aan Arjan plakken. Arjan is een echte watersporter en zo begon ik ook met zeilen. Toen onze jongste dochter naar de basisschool ging, ben ik in het bedrijf gestapt, bijna 13 jaar geleden. Met de watersportwinkel zijn wij Als ik aan mensen vertel dat mijn opa en ouders niet kunnen varen, snappen ze hier niets van. inmiddels gestopt, we hebben nu een groot technisch magazijn. Ik ben manusje van alles. Ik doe de receptie, zorg voor de voorraden en maak bestellingen in orde. Arjan is degene met de technische kennis. Mijn moeder doet de administratie en mijn vader de facturatie. Voor het uitvoeren van de werkzaamheden aan de boten hebben wij vijf mensen in dienst. Een grote plus binnen ons bedrijf is dat wij bijna alle werkzaamheden kunnen uitvoeren: alles onder één dak. Veel booteigenaren vinden het fijn om bijvoorbeeld tijdens de winterstalling het onderhoud te laten doen. Zoals motoronderhoud, elektra, vernieuwen teakdek, lakwerk, osmosebehandelingen, aanpassen interieur of gelcoatreparaties.” In hoeverre speelt duurzaamheid een rol in jullie bedrijf? “Uiteraard dragen wij ons steentje bij aan duurzaam ondernemen. Zo hebben wij op onze werkplaats en winterstallingsloods 105 zonnepanelen gelegd. Al is het niet echt meer rendabel tegenDe beginjaren van Delta Yacht. 26 HISWA MAGAZINE | 06 2024
woordig, het is wel groen. Daarnaast is al onze verlichting vervangen door LED. Verder gebruiken we geen wegwerpbekers meer en zoeken we soms voor een klant op Marktplaats of er nog tweedehands onderdelen zijn. Alle beetjes helpen. Een volgende stap is misschien het elektrisch maken van onze botenlift.” Wij werkten eigenlijk al op de manier zoals moest om gecertificeerd jachtservicebedrijf te worden. Tegen welke uitdagingen lopen jullie aan? “Goed personeel is in deze tijd lastig te vinden. In onze branche moet je over meerdere disciplines beschikken. Dit maakt het voor ons als werkgever extra lastig om iemand te vinden maar kan voor een werknemer weer leuk en uitdagend zijn. Wij zijn heel blij met het team dat wij nu hebben. Soms is het bij ziekte even puzzelen om alles rond te krijgen, zeker in het voorjaar. Maar gelukkig is iedereen flexibel en bereid om de gaten op te vullen. De maanden maart tot en met mei zijn altijd hectische maanden. Winterwerkzaamheden moeten klaar zijn en alle boten van de winterstalling gaan in die periode weer te water. De boten die in de haven hebben overwinterd, gaan er weer uit voor het jaarlijks onderhoud. Maar het is beter zo dan dat we om werk verlegen zitten. Wij roepen dan ‘het wordt vanzelf weer juni’. Een andere uitdaging is de enorme aangroei op de onderwaterschepen hier op het zoute water. Sinds de koperhoudende antifouling niet meer is toegestaan, zien wij steeds meer en sneller aangroei. Voor de booteigenaar vervelend omdat de boot niet meer lekker en snel vaart. Maar voor ons betekent het meer tijd om een onderwaterschip af te spuiten, meer afval op ruimen en meer volle containers.” Jullie zijn actief op social media. Hoe succesvol is dat? “Social media helpt. Foto’s en video’s komen beter over dan woorden. Artikelen voor Instagram en Facebook maak ik vooraf en plan ik in. Ik vind dat ook echt leuk om te doen. Sinds kort ben ik weer wat actiever. Ik merk dan gelijk dat meer mensen onze website bezoeken en soms krijg ik een email voor een offerte omdat ze iets gezien hebben op social media. Dus het levert zeker wat op.” Delta Yacht is ook een HISWA Gecertificeerd Jachtservicebedrijf: hoe belangrijk is dat voor jullie? “HISWA heeft een grote naamsbekendheid bij watersporters. Om gecertificeerd jachtservicebedrijf te zijn, ervaren watersporters een extra stukje veiligheid. Net als de BOVAG in de autowereld. Voor ons was de stap niet zo groot en hebben niet veel aanpassingen hoeven te doen. Wij werkten eigenlijk al op de manier zoals moest om gecertificeerd jachtservicebedrijf te worden. Onze klanten vinden het fijn dat er een checklist ligt waarop we aangeven welke werkzaamheden er zijn gedaan. Deze extra informatie geeft net iets meer vertrouwen.” Biografie Ilona (1980) runt samen met haar man Arjan Krijger het bedrijf Delta Yacht. Ze volgde een opleiding tot chemisch laborant en werkte 12 jaar lang bij COVRA (radiologisch afvalverwerking) als laborant en stralingsdeskundige. Daarna stapte ze in het bedrijf. 06 2024 | HISWA MAGAZINE 27
nieuws NIEUWSMENS&BEDRIJF Record orderboek HanseYachts Dat de Duitse scheepswerf HanseYachts dit voorjaar van de beurs werd gehaald heeft weinig effect op de jaarcijfers. Sterker, de werf boekte de hoogste verkoopcijfers sinds de oprichting van het bedrijf. De omzet van de HanseYachts Group bedraagt 184,9 miljoen euro. www.hanseyachts.com Maritieme campus Firda vernieuwd De maritieme campus van ROC Firda op het Ges in Sneek is afgelopen zomer verbouwd om ruimte te bieden aan het groeiend aantal studenten. Rond de 250 studenten volgen hier een opleiding tot allround medewerker in de watersportindustrie. Er zijn nieuwe theorielokalen en de praktijkhallen zijn voorbereid op nieuwe maritieme technieken en innovaties zoals elektrische aandrijving en recycling van materialen. www.firda.nl Isloep en Verschuur Watersport samen verder Isloep en Verschuur Watersport gaan intensief samenwerken op het gebied van techniek, stalling en service. Bij Verschuur Watersport aan de Braassem in Rijnsaterwoude wordt een nieuwe bedrijfshal gerealiseerd, die straks de volledige Isloep-showroom, -productie en -winterstalling huisvest. Isloep voegt zijn sloepen en tenders toe aan het leveringsprogramma van Verschuur Watersport. In een tijd waarin technisch personeel schaars is, biedt deze samenwerking volgens beide directeuren een goede oplossing. www.isloep.nl en www.verschuurwatersport.nl Garmin neemt Lumishore over Met de overname van Lumishore heeft Garmin de technologieleider op het gebied van ledverlichting in zijn productportfolio ondergebracht. Lumishore ontwerpt hoogwaardige LED-verlichtingssystemen voor boven en onder water en produceert die in het Engelse Swansea. www.lumishore.com Steeler Yachts neemt failliete Holterman Shipyard over CEO Hans Webbink (links) van Steeler Yachts uit Steenwijk heeft het failliete Holterman Shipyard uit Meppel overgenomen. Eerder waren de twee werven elkaars concurrent. Op de werf van Holterman zijn nog 16 motorjachten in aanbouw. Steeler Yachts verwacht de productie onmiddellijk te hervatten, grotendeels met het voormalige Holterman-personeel. www.steeleryachts.com 28 HISWA MAGAZINE | 06 2024
Long Island Yachts failliet De producent van klassieke sloepen en tenders, Lobsterboats Holland B.V. met de merknaam Long Island Yachts, is in staat van faillissement verklaard. Het bedrijf, dat is opgericht in 2005, ging in 2016 over op de huidige eigenaar. Dat banken in 2020 geen lening wilden verstrekken voor een eigen werf was al een teken aan de wand. De werf kwam er dankzij een crowdfundingsactie waarbij 1,4 miljoen euro bijeen werd gebracht. Het lukte Long Island Yachts echter niet om uit de rode cijfers te blijven. www.longisland.nl Biografie jachtontwerper Gerard Dijkstra Begin december verscheen een biografie van Gerard Dijkstra (80). Dijkstra ontwierp zeiljachten voor de rijken der aarde, captains of industry en voor duurzame organisaties zoals Greenpeace. Bekende ontwerpen zijn de Maltese Falcon, de klipper Stad Amsterdam en de Rainbow Warrior III. Dijkstra stond aan de wieg van de revival van de legendarische J-klasse. www.gottmer.nl Nieuwe maritieme vakbeurs Seaquip Easyfairs Group, een van de 20 grootste beursorganisatoren ter wereld, start in 2026 met Seaquip, een nieuwe vakbeurs voor de jachtbouw. Er wordt verwacht dat het driedaagse evenement in Milaan meer dan 150 exposanten aantrekt. De beurs biedt een conferentieprogramma met de nadruk op opkomende trends en innovaties op het gebied van AI, voortstuwing en materialen. www.seaquip.it Riva naar Louis Vuitton? Meerdere media berichten over een overname van het merk Riva door het Franse familiebedrijf LVMH (Louis Vuitton Moet Hennessy). LVMH is eigenaar van luxemerken als Dior en Moët & Chandon. Riva bestaat sinds 1842 en is bekend van klassieke houten motorboten. Sinds 2000 is Riva een dochteronderneming van de Ferretti Groep. Mogelijk heeft de bouw van de Riva Residenze, een luxe woontoren in Miami met zeer exclusieve appartementen, de aandacht getrokken. De overname is nog niet bevestigd. www.riva-yacht.com Overname Flevo Marina Flevo Marina in Lelystad is overgenomen door Port Adhoc Group. Het Franse bedrijf nam de aandelen over van Jachthaven Lelystad BV en Peter de Vries van Skipsmaritiem BV. Port Adhoc is eigenaar van 8 havens in Frankrijk en nu 7 havens in Nederland waarvan 3 in Lelystad. Ook de Zweedse Svinnige Marina is een Port Adhoc-haven. Het personeel kan grotendeels aanblijven. 06 2024 | HISWA MAGAZINE 29
Nautische advocaten legal support in stormy times Van Emstede & Slager Advocaten nautical lawyers | HISWA-RECRON Kennispartner Emmalaan 9, 1075AT Amsterdam +31 (0)20 675 94 94 | edwin@vanemstedeslager.nl www.nautische-advocaten.nl Sinds 1987 gespecialiseerd in juridische kwesties waarmee de ondernemer in de waterrecreatiebranche geconfronteerd kan worden, daaronder begrepen algemene voorwaarden, bouw en verkoop van vaartuigen, reparatie/renovatie, jachthaven- en jachtverhuurkwesties, het opstellen van diverse contracten én incasso. Vele leden van HISWA-RECRON en de Nederlandse Jachtbouw Industrie kozen Van Emstede & Slager Advocaten reeds als hun huisadvocaat. Btw- & douanespecialisten 25 jaar watersport-specifi eke kennis en ervaring • Fiscaal advies levering jachten • Btw-advies bij commerciële exploitatie • Voorkoming risico’s bij 0% of 9%-tarief • Begeleiden bewijsvoering 0% btw-tarief • Toepassing 9% btw-tarief ‘sportbeoefening’ • Auteur ‘Hiswa BTW-handleiding 2024’ • Wereldwijde contacten adviseurs jachtbranche www.dhk-taxandlegal.nl | info@dhk-taxandlegal.nl | 010 205 36 10 18.000 professionals in de watersport en jachtbouw bereiken? Adverteer in HISWA Magazine. Neem contact op met: Martijn Penning T+31 (0)314 - 355 826 E martijn@dock35media.nl I www.dock35media.nl HISWA magazine magazine voor 03 | juni 2022 | jaargang 29 de watersportbranche Handel De post-corona botenmarkt Innovatie in de energietransitie Veel tendermerken op HISWA te water
nieuws NIEUWSMENS&BEDRIJF Omtzigt Watersport koninklijk onderscheiden Nadat het vorig jaar al feest was met het 125-jarig bestaan van Omtzigt Watersport, is er in 2024 opnieuw reden voor een viering. Het bedrijf krijgt het predikaat Hofleverancier. In 1898 gooide kolenhandelaar Ko Omtzigt het roer om en stapte over naar de watersport. Omtzigt Watersport is nog altijd een gerenommeerd watersportbedrijf met merken als Rand en Chris Craft. ww.omtzigt.com DAME Awards uitgereikt Tijdens de afgelopen METSTRADE Show werden de DAME Awards weer uitgereikt. Overall winnaar was een reddingsvest van TeamO: het Offshore 150N Hi-Lift Lifejacket & Harness. Dit reddingsvest houdt de neus en mond van de drenkeling 60 procent hoger boven water door een innovatief ontwerp. Verder wees de jury acht categoriewinnaars aan, negen Special Mentions en twee Environmental Winners aan. Van het inschrijfgeld voor de awards wordt jaarlijks een goed doel ondersteund. Dit keer is dat het Nederlandse SailWise dat zeilactiviteiten aanbiedt voor mensen met een beperking. www.damedesignawards.com NIEUWSINNOVATIE Update Joystick Piloting Mercury gaf het SmartCraftbesturingssysteem een flinke update waardoor het varen met de bekende joystick eenvoudiger wordt. Het systeem compenseert nu zelfstandig de effecten van wind, golven en stroming. Ook is de verbeterde joystickbediening nu gebaseerd op de snelheid over de grond (SOG) in plaats van het toerental van de motor. www.mercurymarine.com Sunreef zet in op robotisering Sunreef, bouwer van catamaranjachten, is pionier op het gebied van elektrisch en hybride varen. De nieuwste innovatie is het gebruik van twee robotarmen op de werf in Ras Al Khaimah, in de Verenigde Arabische Emiraten voor motorcatamarans. Doordat de twee armen kunnen samenwerken is de productiviteitswinst groter dan bij de conventionele, meestal single-robot, CNC-machines. www.sunreef.com Nieuwe wetsuits Typhoon Het Britse watersportkledingmerk Typhoon komt met nieuwe wetsuits van zacht, ultrastretch materiaal van 3,2 mm neopreen. Het materiaal voldoet aan Reach-milieueisen en is ontworpen voor maximale flexibiliteit en wendbaarheid. De wetsuits hebben een thermische voering. www.typhoon-int.co.uk 06 2024 | HISWA MAGAZINE 31
Ter overname: Linssen-verkoop punt in Auxerre, Frankrijk Een fantastische kans bij Linssen France in het hart van Bourgondië Na ruim 15 jaar als Linssen-agent in Frankrijk gaat Mike Gardner-Roberts met pensioen. Linssen Yachts wil graag dat de vertrouwde Linssen-vlag in Auxerre blijft wapperen. Daarom zoeken wij een toegewijde opvolger om de promotie, verkoop en verhuur van Linssen-jachten in Frankrijk voort te zetten. De nieuwe agent kan rekenen op volledige ondersteuning van het team in Maasbracht. Feiten bij de overnamemogelijkheden van Aquarelle SARL: • Betreft pacht tot 31-12-2029 via VNF; via tender weer opnieuw te verkrijgen • Betreft pacht werkplaats/winterberging en hal/showroom via privaat eigenaar Gemeente Auxerre steunt de ontwikkelingen rondom het merk Linssen en de uitbating van de haven • Incl. Linssen Yachts sales dealership (indien aan de basisvoorwaarden voldaan wordt) • Incl. Linssen Boating Holidays®charterbasis (indien aan de basisvoorwaarden voldaan wordt) • Bemiddeling voor gebruikte Linssenjachten • Reparatie-, onderhouds-, serviceen refitwerkzaamheden aan gebruikte Linssen-jachten • Verhuur ligplaatsen rechteroever (linkeroever i.o. VNF) • Winterberging voor ca. 40 jachten in het water en op de kade en ca. 12 jachten in de werkplaats/hal Interesse? Neem dan contact op met Linssen Yachts (sales@linssenyachts.com). Wij nemen graag de activiteiten en zakelijke detai ails met u door. Jersey Guernsey Belgium Lux. Parijs Auxerre Bourgogne Bay of Biscay Fr a n c e Li Switz. Neth. Andorra Monaco Brouwersstraat 17, 6051 AA Maasbracht www.linssenyachts.com | info@linssenyachts.com | +31 475 43 99 99 Rhine Main Meuse Duero Po Loire
nieuws NIEUWSINNOVATIE Nieuwe ontwerper voor Hanse’s Fjord 490 Het Noorse merk Fjord trok voor het nieuwste model, de Fjord 490 (49 voet), de Italiaanse ontwerper Marcio Casali aan. Hiermee luidt het Fjord-merk een nieuw tijdperk in. Uiteindelijk komen alle modellen in het gamma van de tekentafel van Casali. Casali ontwierp al snelle boten voor Itama, innovatieve zonnecatamarans voor Silent Yachts, talloze superjachten maar hij tekende ook succesvolle Bavaria’s. www.fjordboats.com Raymarine voegt autopilot toe Met een gratis software-update integreerde Raymarine de besturing van de stuurautomaten van de Evolutionserie in de Alpha-plotterschermen. Tot nu toe was het niet mogelijk om de stuurautomaat te bedienen via het scherm. Nu kan dat wel waarbij de stuurautomaat gebruik maakt van gegevens als winddata en polaire diagrammen. Er kan bijvoorbeeld automatisch worden gestuurd op de schijnbare windhoek. www.raymarine.com Victron’s VRM-app nu ook op smartwatch De gegevens van het uitgebreide Victron Remote Monitoring-systeem zijn nu ook beschikbaar via een smartwatch-app. Zo geeft een horloge gegevens als laadstatus, opbrengst van zonnepanelen, batterijstatus en het belastingniveau (gebruik) van het elektrische systeem aan boord. Geschikt voor Apple, Garmin en Google. www.vitron.com Stoelonderbouw met geheugen De Latiutude Evolve van Attwood is een elektrische stoelonderbouw voorzien van een praktische toepassingen. Zo zijn er twee programmeerbare geheugenposities. Ook kan de stoel met NMEA 2000 worden aangesloten op het boordsysteem, zodat de stoel kan worden aangepast via de displays. Attwood is onderdeel van de Navico Group, die weer valt onder het Brunswick-concern. www.attwoodmarine.com Motorgegevensmonitor A037 van Quark-Elec De nieuwe Engine Data Monitor van Quark-Elec zet meerdere analoge metergegevens als toerental of pulssignalen om naar NMEA2000-formaat. Daardoor is het mogelijk om op een enkel scherm gegevens als olietemperatuur en -druk, tankniveau, roeruitslag digitaal te tonen. Dankzij de nieuwe A037 kunnen de gegevens ook worden getoond via een telefoon-app. www.quark-elec.com 06 2024 | HISWA MAGAZINE 33
nieuws NIEUWSINNOVATIE Reddingsballon Het Zwitserse Airmarker heeft een alarmballon voor op het water. Het R.Four-systeem bestaat uit een triggereenheid die een gasgevulde ballon aan een lijn van 15 meter kan laten opstijgen. De ballon is van stevig ABS-kunststof en bevat een waterdichte LED-lamp met een lichtsensor. Airmarker levert al een dergelijk alarmsysteem voor bergbeklimmers. De R.Four is geschikt voor binnenwater. www.airmarker.swiss SEA.AI vult het gat tussen AIS en radar Camera’s voor in de top van de mast die waarschuwen bij een dreigende aanvaring bestaan al langer. De solozeilers van de Vendée Globe race zijn bijvoorbeeld standaard uitgerust met deze maritieme machine vision-technologie. Nieuw is dat de producent SEA.AI nu kunstmatige intelligentie inzet om het systeem te verbeteren. Een almaar groeiende database herkent objecten die niet worden gedetecteerd door radar of AIS en slaat waar nodig alarm. www.sea.ai HISWA-RECRONBUSINESSCLUBNIEUWS In de rubriek HRBC Nieuws lees je nieuws van de leden van de HISWA-RECRON Business Club. Wil je ook lid worden? Er zijn diverse partnerships mogelijk: Partner in Business, Kennispartner of TOP Supplier. Kijk voor meer informatie op www.hiswarecron.nl/hrbc. Slim waterbeheer van Schell Voor jachthavens is efficiënt waterbeheer van levensbelang. Dat verbetert de hygiëne, voorkomt waterverspilling en helpt om aan de regelgeving voor waterkwaliteit en legionellapreventie te voldoen. Het Schell Watermanagement Systeem (SWS) van Schell (TOP Supplier van HISWA-RECRON), dat elektronische kranen en spoelsystemen aanstuurt, biedt een slimme oplossing voor het beheer van sanitaire voorzieningen. Het SWS automatiseert het doorspoelen van leidingen, waardoor stilstaand water wordt voorkomen en de kwaliteit van het (drink) water altijd gegarandeerd is. De automatische spoelingen kunnen eenvoudig worden ingesteld en aangepast aan de bezettingsgraad. Het SWS regelt daarnaast het waterverbruik in doucheruimtes, toiletten en wasruimtes door het spoelvolume en de spoelfrequentie aan te passen. Dat leidt tot waterbesparing en lagere kosten. Met het SWS is bovendien geavanceerde monitoring mogelijk, waardoor technische problemen vroegtijdig opgespoord worden. Dat voorkomt onverwachte onderhouds- en reparatiekosten. www.schell.eu/nl 34 HISWA MAGAZINE | 06 2024
Een verfrissende watersportbeurs! Boot Holland is dé Indoor watersportbeurs van Nederland. Vaar mee op de nieuwe koers van Boot Holland 2025 en laat je verrassen door de grote diversiteit aan innovaties in de watersportwereld. Kijk voor meer informatie op www.boot-holland.nl. Schrijf je in en verzeker je van deelname! 5 t/m 9 maart 2025 www.boot-holland.nl WTC EXPO Leeuwarden
VEILIG OVER DE STEIGER MET SEIJSENER Zorg voor goede verlichting tijdens de donkere wintermaanden. Zo heb je altijd veilige steigers, ook op koude en gladde avonden. Kijk op seijsener.com
1 Online Touch