0

27e jaargang Nr. 3 - najaar 2021 Prijs € 4,25 NS-wandeling Zoutelande Panoramaduinen en gegroefde palenrijen Wijnwandelen in Limburg Hondsrug en Hunzedal Langs spookachtige steenhopen Inclusief 16 pagina’s stedentrips voor wandelaars

DUURZAME PRESTATIES THE ARC ECO JACKET Het nieuwe Rab Arc Eco Jacket is milieubewust, degelijk en waterdicht en bewijst dat duurzaamheid en prestaties hand in hand kunnen gaan.Dit lichte en comfortabele jack is gemaakt van het revolutionaire Pertex® en biedt het hele jaar door compacte bescherming. WWW.RAB.EQUIPMENT Shield Revolve, een 100% gerecyclede materiaal,

Redactioneel Ik schrijf een kinderboek over homo’s. Over alle homosoorten die ooit hebben bestaan en waarvan nu alleen nog maar de homo sapiens leeft. In totaal hebben er dertig homosoorten bestaan, waarvan naast onszelf de neanderthaler wel de beroemdste is. Elke mensensoort was weer anders, steeds slimmer werden we. Handiger met vuur, jacht, gereedschap, communicatie en wapens. Maar hoewel elke soort anders was, waren we in een aantal dingen hetzelfde. We wandelden. Geen blokje om met de ommetjesapp, maar tientallen kilometers, op zoek naar een fijne, veilige schuilplaats en een plek om te jagen, vissen en verzamelen. Ooit, 600.000 jaar geleden, wandelden groepen heidelbergmensen van het warme Afrika naar de vileine vrieskou in Europa. De heidelbergmens is onmisbaar in dit hoofdredactioneel. Zonder de heidelbergmens zou jij ‘wandelkrant te voet’ nu niet lezen, zou je sowieso niet lezen, zou je helemaal niet bestaan. Want terwijl in Europa en het Midden-Oosten de heidelbergmens zicht Lichtvoetig Wandelen met Ruben Van tevoren zag ik een beetje op tegen het oppassen op mijn pasgeboren kleinzoon Ruben. Wie heeft er nu zin in poepluiers verschonen, gehaspel met kleertjes, flesjes babypoedermelk bereiden? Welke grootouder kan 4 uurtjes slaap per etmaal aan, 80 slaapliedjes zingen voordat eindelijk baby’s oogjes gaan luiken, voor de derde keer die nacht van een matras naast de wieg opkrabbelen omdat de kleine het hele huis bij elkaar blèrt? Toch ben ik welgemoed begonnen aan mijn eerste oppasetmaaltje. Tenslotte ben ik een ervaren vader, houd ik mezelf voor. Luier verschonen, in slaap wiegen – fluitje van een cent. Ahum… De luiers van nu zijn anders. In mijn jonge vadertijd hadden we katoenen luiers, en later toen we ze konden betalen: papieren luierlappen. Nu zijn er van die papieren vouwluiertjes met kleurstreep. Best handig ware het niet dat hun plakstrips akelig goed verstopt zitten en te klein voor mijn handen. De trappelzakjes zijn fijn want Ruben kan zijn pyjamabroek en sokjes uittrappelen maar het trappelzakje niet. Wel een uitdaging dat babylief al trappelt als ik hem het trappelzakje aandoe. Er ontstaat een worsteling met mijn kleinzoontje omdat hij al trappelend mijn perspectief op de drukknoopjes steeds in de war schopt. Het trappelzakje heeft 12 van die knoopjes. Het wakker worden is ook een feest. Wel vaak en vroeg, maar een kniesoor die daarom maalt. Uiteindelijk wordt het een echt feest als Ruben goed en wel in de kinderwagen ligt. Hij en opa gaan wandelen. Het ecolint aan de noordgrens van Amstelveen is daarvoor prima geschikt. Een schelpenpaadje slingert zich langs bloeiend fluitenkruid en daslook, vlierbloesem en geurende kamperfoelie. Ruben kijkt tussen de kap en het dek van de wagen met grote ogen naar de bomen en wolken boven zich. Als ik hem wijs op een familie pimpelmees in de kruin van een berk zoekt zijn babyblik beurtelings de meesjes en mijn mond. Rulle paadjes neemt de kinderwagen als een heuse terreinwagen. Ruben schenkt mij een glimlach en ik denk aan een oude song: de glimlach van een kind doet je beseffen dat je leeft Weer thuis begint ie toch te huilen. 180 ml water, 6 schepjes melkpoeder, fles geven. Na de fles zakken we weg in een suja-suja staat tussen droom en werkelijkheid. Hij in de box, ik in de stoel. Zwevend op een roze wolk die verandert in een blauwe en oplost in een regenboog waarlangs we glijden in een put die verdacht veel lijkt op een pot met goud. Even na twaalven meldt Ruben zich weer en dat is verheugende realiteit. George Knottnerus ontwikkelde tot neanderthalers, veranderde in Afrika de soort langzaam in homo sapiens, die op een dag ook besloot Europa én de rest van de wereld aan te doen. Jagers verzamelaars waren het, al die homo’s, met een nomadisch leven. Dat betekent hele einden wandelen, van beschutte grot naar veilige rotsspleet. Van vruchtbaar rivierbekken naar goede strategische om te jagen. Wandelen is gezond, het helpt tegen lage rugpijn, draagt bij aan verstandig afvallen, voorkomt het gebruik van insuline bij diabetes en helpt tegen depressies. Dat is niet meer dan logisch als je ziet waar onze wortels liggen, wandelen is deel van ons systeem. Tialda Hoogeveen inhoud 8 ‘Blij dat je hier bent’ NS-wandeling Zoutelande 12 Pinot Gris nippen Wijnwandelen in Limburg 15 Stedenspecial Wandelen door stad én platteland 16 Wandelgemeente van het Jaar Loon op zand 18 Routebureau Utrecht Nieuwe lange looproutes 31 Wandelnet Ode aan de onverharde paden 36 Hunebedden Drenthe: langs spookachtige steenhopen Verder in dit nummer: Nieuws Wandelproducten Koffie met melk Uitgelezen Loopbaan Lidewey van Noord John Jansen van Galen Voetstuk 4/5 7 10 14 34 34 38 38 ‘te voet’ is een uitgave van Hobri Pers Uitgeverij BV, Tuindorpweg 23, 3951 BD Maarn, T. 0343-449499 • e-mail abonnee administratie: abo@wandelkrant.nl • e-mail redactie: redactie@wandelkrant.nl • website: www.tevoetonline.nl • Vanuit België: T. 0031 343 449 499. redactie@wandelkrant.nl • Advertenties: Tarieven op aanvraag bij bovenstaand adres • Uitgever: Eef van den Brink • Hoofdredactie: Tialda Hoogeveen • Vormgeving: Punt Grafisch Ontwerp Utrecht, www.puntgo.nl • Foto voorpagina: Shutterstock • Aan dit nummer werkten mee: Wim ten Brinke, Rob Dijksman, John Jansen van Galen, Femke Jaarsma, George Knottnerus, Max de Krijger, Lidewey van Noord, Jan Fokke Oosterhof, Els Spanjer, Elvira Werkman, Gerrit Jan Zwier • ‘te voet’ nummer 3, zevenentwintigste jaargang. Het volgende nummer van ‘te voet’ – zevenentwintigste jaargang, nummer 4, winter 2021 – verschijnt eind december 2021.

nieuws www.meindl.de Meer wandelen 57.772 peuken van stranden gehaald Tijdens de achtste editie van de Boskalis Beach Cleanup Tour maakte Stichting De Noordzee samen met 2.873 vrijwilligers de Noordzeekust schoon. In 30 etappes ruimden zij van 1 tot en met 15 augustus de stranden op. Dit jaar was er speciale aandacht voor sigarettenpeuken, waarvan de filters grotendeels uit plastic bestaan en schadelijk voor de natuur zijn. In totaal werden er 57.772 sigarettenpeuken opgeraapt. Vooral in Zandvoort, Noordwijk en Scheveningen was het strand een echte asbak: daar lagen respectievelijk 8.039, 6.666 en 6.152 peuken. Ewout van Galen van Stichting De Noordzee: ‘Niet veel mensen weten dat er plastic en giftige stoffen zoals arseen en pesticiden in de filter van een sigaret zitten. Peuken die op het strand worden achtergelaten dragen bij aan de plasticsoep, en dieren kunnen ze aanzien voor voedsel. Eén peuk kan boven dien wel acht liter water vervuilen. Voor een schone en gezonde Noordzee zijn dus peukenvrije stranden nodig.’ Behalve veel peuken zijn er op verschillende stranden decennia oude plastic verpakkingen gevonden uit binnen- en buitenland. De merken en houdbaarheidsdata laten zien dat deze uit de jaren ‘70, ‘80 of ‘90 afkomstig zijn. Deze vondsten maken duidelijk dat plastic niet vergaat en het in de natuur een hardnekkig probleem is. In 2020 voldeden meer mensen aan de richtlijnen voor gezond bewegen dan in 2019: 53 procent tegenover 49 procent. Toch is niet iedereen zich daarvan bewust, blijkt uit onderzoek van het RIVM. Van de ondervraagden zei 30 tot 50 procent dat ze juist minder zijn gaan bewegen, maar dat bleek volgens het RIVM niet altijd te kloppen. ‘Mensen zijn zich er soms zelf niet van bewust dat ze bewegen. Wij tellen bijvoorbeeld ook klussen in huis mee, zoals het opruimen van de zolder in coronatijd en werken in de tuin’, zegt RIVM-onderzoeker Wanda Wendel-Vos. Volgens de beweegrichtlijn moeten volwassenen minstens 2,5 uur per week aan matig intensieve inspanning doen en twee keer per week aan spieroefeningen. Vooral aan activiteiten in en rondom het huis werd vorig jaar meer tijd besteed, zoals wandelen en klussen. Klompenpaden in trek Ook voor de Klompenpaden stond het jaar 2020 in het teken van het coronavirus. Nog nooit werd er zoveel gewandeld. Wetenschappers drukten ons op het hart om vooral in beweging te blijven, juist nu we allemaal veel binnen zitten. Veel mensen ontdekten de 131 Klompenpaden die Utrecht en Gelderland rijk zijn. De website en Klompenpadenapp zijn drie keer zo vaak geraadpleegd dan in het jaar ervoor. Er werden in 2020 ruim 1,5 miljoen wandelingen gemaakt op de Klompenpaden. Nog altijd worden er nieuwe paden ontwikkeld. Zo zijn afgelopen zomer Klompenpaden geopend bij Alphen aan de Maas, in de gemeente Montferland geopend en bij Rekken, op de grens van Gelderland met Duitsland, Klompenpaden worden ontwikkeld door SLG en Landschap Erfgoed Utrecht in de provincies Gelderland en Utrecht. Samen met de streek worden historische paadjes in ere hersteld en boerenland opengesteld. Wandelaars zijn te gast bij de eigenaren van de landerijen, weilanden en natuurterreinen waar het pad doorheen loopt. 4 Duitse route van het jaar De grenzen zijn weer open, dat betekent dat wandelen in de buurlanden weer makkelijker mogelijk is. De Duitse wandeling van het jaar bijvoorbeeld. De wandelroute Dör’t Moor is uitgeroepen tot mooiste dagwandeling van Duitsland. Elk jaar kunnen lezers van het Duitse Wandermagazin de wandelroute van het jaar kiezen. Dit jaar hebben meer dan 39.000 lezers hun stem uitgebracht. Het komt niet vaak voor dat een vlakke wandeling de begeerde prijs in ontvangst mag nemen. Dör’t Moor is Platduits voor Door het veen. De 10,3 kilometer lange route is één van vierentwintig Nordpfade in het district Rotenburg (Wümme) en voert door een van de best bewaarde veengebieden van Nedersaksen. Maar ook bos en hei kom je op deze gezinsvriendelijke wandeling tegen. Naast allerlei doestations waar kinderen van alles over de natuur kunnen ontdekken, is er een uitkijktoren met een uitzicht over een vennetje. © TOUROW, Karl-Georg Müller alias Der Schlenderer © Linde van Asperen | Stichting De Noordzee

Belgisch cultureel landschap UNESCO-erfgoed nieuws Wortel-Kolonie, onderdeel van de Koloniën van Weldadigheid in België en Nederland, wordt ingeschreven op de UNESCO-Werelderfgoedlijst. Die beslis sing is genomen door het Werelderfgoedcomité tijdens een internationale conventie in Fuzhou (China). Het Werelderfgoedcomité heeft de Koloniën van Weldadigheid erkend als getuigen van een uitzonderlijk, ingrijpend en grootschalig sociaal experiment van armoedebestrijding door inrichting van binnenlandse landbouw koloniën in afgelegen gebieden. De Koloniën van Weldadigheid ontstonden in 1818-1825 als integrale oplossing voor armoede bestrijding. Na de napoleontische oorlogen heerste er in de Verenigde Nederlanden (Nederland, België en Luxemburg) veel armoede en bedelarij, vooral in de steden. Bij de aanleg Wandelen probaat middel lage rugpijn Twee tot drie keer per week wandelen ter verzachting van lage rugpijn blijkt net zo effectief als behandeling door fysiotherapie. Dat blijkt uit onderzoek door wetenschappers van de universiteit van Tel Aviv onder 52 patiënten. Zij hebben een eenvoudig wandelprogramma ontwikkeld dat net zo effectief lijkt in pijnvermindering als spierversterkende programma’s met speciale apparatuur. van de Koloniën werd het schrale natuurlijke landschap door menselijk toedoen in één beweging volledig herschikt en overschreven met een geordende en geometrische structuur. Het resulterende ontginningslandschap met monumentale dreven, Koloniehuisjes, gestichten en boerderijen met akkerbouw weerspiegelt het toenmalige verlichte gedachtengoed. Een wandeling door de verschillende Koloniën neemt je mee door de tijd. Hoewel de landlopers ondertussen verdwenen zijn, zijn hun sporen in deze landschappen nog altijd duidelijk zichtbaar. Ze laten zien hoe twee eeuwen geleden met armoedebestrijding geëxperimen teerd is en hoe een wijzigende maatschappelijke moraal zich aftekende in het landschap. Het programma betreft twee tot drie keer per week wandelen gedurende twintig tot veertig minuten. Volgens onderzoeker Michal Katz-Leurer zorgt actief wandelen ervoor dat buik- en rugspieren worden aangesproken op een zelfde manier als tijdens spierversterkende oefeningen. Daarbij heb je voor wandelen geen speciale apparaten of extra begeleiding nodig. zoals wandelen en klussen. Nieuwe citygame, escape tours Meer mensen ontdekken Natuurkampeerterreinen Meer kampeerders dan ooit wisten dit jaar de Natuurkampeerterreinen te vinden, en dat aantal groeit nog steeds. Daarom krijgt Het Groene Boekje, met daarin de Natuurkampeerkaart, een derde druk. De Natuurkampeerterreinen zijn alleen toegankelijk met de Natuurkampeerkaart. Steeds meer mensen hebben behoefte aan rust, ruimte en natuur tijdens hun vakanties. Daarom kiezen zij vaker voor een verblijf op een Natuurkampeerterrein. Deze 150 terreinen, gelegen in Nederland, België en Frankrijk, zijn kleinschalig en liggen midden in de natuur. Eelke Horselenberg, directeur van De Groene Koepel, is niet verrast: ‘Al een aantal jaar zien we dat in de natuur verblijven steeds meer gewaardeerd wordt en dat gevoel is tijdens de coronapandemie alleen maar versterkt. Wij bieden precies waar behoefte aan is: rust, natuur en puur kamperen. Dat is voor iedereen verrassend dichtbij: waar je in Nederland ook woont, binnen een half uur kun je op een Natuurkampeerterrein zijn.’ 100% PASVORM …door MFS® Vakuum® technologie. De nieuwe defi nitie van pasvorm. Door de temperatuur van het lichaam vormt het MFS® Vakuum® schuim zich optimaal naar de vorm van de voet. Om een perfecte pasvorm te bereiken is het speciale PU-schuim tot in het tenengebied van de schoenen verwerkt. De Meindl Multigrip® rubber profi elzool met PU tussenzool zorgt voor maximale demping en een perfecte grip. b-dynamic technologie in de inlegzool. www.meindl.de 5 Het is geen E-step of swapfiets, maar een citygame die nu in bijna 100 Europese steden te spelen is. De Escape Tours zijn in korte tijd door ruim 200.000 deelnemers gespeeld. Deze citygame is mede door corona een succes geworden. Maandenlang kon er alleen maar gewandeld worden, en met een Escape Tour werd dit nog leuker. Doel van de game is dat je op zoek gaat naar de geheime uitgang van de stad. Hierbij krijg je de hulp van een personage uit de geschiedenis van de betreffende stad. Door vragen, augmented foto-opdrachten en raadsels op te lossen, krijg je steeds een nieuwe aanwijzing om vervolgens de code te kraken. Doordat je de game via een app speelt, kan die 24/7 gespeeld worden. www.escapetours.nl en www.escape-tours.com. © Kempens Landschap - fotograaf James van Leuven

ontdek het plezier van samen wandelen De Wandelpool is er voor mensen die van wandelen houden, graag buiten en in de natuur zijn én het gezellig vinden om er met een groepje op uit te trekken. Want wandelen met andere liefhebbers is altijd leuker dan alleen! • maandelijks 100-150 wandeltochten • variatie in afstand en wandeltempo • ongedwongen sfeer • gezellig wandelen met anderen • abonnementen vanaf EU12 per jaar • onbeperkte deelname wandeltochten voor wandelpool-abonnees Eerst een maand gratis proberen? Wandelen met anderen. Ontdek het, beleef het, doe ook mee! www.wandelpool.nl 6 Neem een gratis proef abonnement! www.wandelpool.nl

2 5 nieuwe PRODUCTEN voor wandelaars 3 4 1 Met de GOT BAG heb je een stijlvolle en handige rugzak waar je zonder gewetensvragen mee voor de dag kunt komen. Deze start-up heeft een serie tassen en accessoires ontworpen die zijn gemaakt van 100 procent oceaanplastic dat door henzelf uit de oceaan wordt gehaald. Adviesprijs € 149,-, got-bag.com 2 De Wagner 100 van Hanwag is een tijdloze klassieker voor dames en heren. Deze stijlvolle dubbel gestikte halfhoge schoen heeft een hoog loopcomfort voor dagelijks gebruik, én voor vele jaren. De voering en de inlegzool zijn van chroomvrij gelooid leer dat zeer huidvriendelijk is. Deze limited edition is exclusief verkrijgbaar in het jubileumjaar en voorzien van het 100-jarig logo. Adviesprijs € 379,95, www.hanwag.com 3 De nieuwe Sparrow II HD van Bynolyt haalt zelfs de verste vogels dichtbij. Deze verrekijker geeft details, kleur en contouren in optima forma weer. Een soepele scherpstelknop maakt deze 617 gram lichte kijker prettig in gebruik. Verkrijgbaar in vier uitvoeringen: 8x33, 10x33, 8x42 en 10x42. Adviesprijs vanaf € 219,-, www.technolyt.nl 4 De Meindl Respond Mid II GTX® (Lady & Men) is een hoge comfortabele wandelschoen met veel bewegingsvrijheid en een soepele afrol. Ze zijn relatief licht in gewicht, hebben goed dempende en gestabiliseerde profielzolen wat zorgt voor een comfortabel loopcomfort met veel grip. De nieuwe rubbersamenstelling bestaat voor 22 procent uit gerecycled rubber. Adviesprijs € 189,90, www.meindl.de 5 Het Cubit stretch donsjack van Rab is er speciaal voor lange avonden. De Pertex® 3D Weave Technology maximaliseert de prestaties van de isolatie, verhoogt de windweerstand, vermindert het gewicht en zorgt ervoor dat het materiaal kan buigen terwijl u beweegt. Met gerecycled dons. Adviesprijs € 189,90, rab.equipment 7

Wandelnet-NS wandeling Duinen van Zoutelande panoramaduinen en gegroefde palenrijen Op deze nieuwe NS-wandeling langs de Zeeuwse zuidkust passeren zeeschepen haast binnen handbereik, slaat de zee eindeloos zijn golven stuk op verweerde palenrijen en liggen vanaf de duintoppen Walcheren en de Westerschelde aan je voeten. Wim ten Brinke opwerpend schieten ze weg naar aankomende en vertrekkende schepen en gaan aan boord om de koers te bepalen – dwars daar doorheen trekken zeilboten, vissersschepen en veer hun eigen plan als vrije Westerscheldedansers. Het eerste stuk van deze nieuwe NS-wandeling speelt zich af in Vlissingen, eerst op de zeedijk, dan volgt bij de haven een blik op Oud-Vlissingen en Buiten het station zit je meteen met al je zintuigen in de zee: krijsende meeuwen, de geur van zout en zilt, het zicht op de schepen en het geluid van kabbe lende golfjes die sloom tegen de dijk rollen – het is vloed, maximaal is de Westerschelde gevuld. Dansende zeeschepen Op het water speelt het botenballet. Zonder enige schroom stoomt de oranje Aurora stevig rechtdoor, met een noodgang 8 spurt de gele loodsboot achter langs en diagonaal over de Westerschelde vaart de blauwe veerboot naar de overkant. En daar komt de witte Geestline, het fantoomschip kruist de vaarlijn van het veer en verdwijnt als een Vliegende Hollander snel uit zicht; was ie ooit hier? De rust keert weer, de zee egaal, een minischeepje schuift rustig door het beeld; op naar de volgende scène. De choreografie is in handen van de loodsboten, schuim vervolgens wandel je over de boulevard, met op de kop het beeld van Michiel de Ruyter. Een stukje voorbij de historische Gevangentoren krijgt de boulevard een modern gezicht dankzij de make-over van de laatste decennia. Naast de nieuwe appartementengebouwen staat de lage, oude bebouwing er wat beteuterd bij, maar wat ze gemeen hebben: alle aan het strand, met zicht op het botenballet. Zang van zee en wind ‘Golfzang’ heet een huis en dat is wat de branding doet. Hol klinkt het zeegeruis als de golfjes stukslaan op het basalt, ergens in de tussenruimten weerklinkt een echo. Extra bruis geven de golven die in brosse schelpen uitspoelen. Eerst de klap van de laatste golf, daarna loopt het water er sissend tussendoor. Meer dan geluid biedt de zee, het is totaaltheater voor alle Hoe fraai vlekkerig kan een strand zijn als zon en schaduw, nat en droog elkaar afwisselen

Informatie Startpunt van deze nieuwe NS-wandeling, die Wandelnet samen met de NS heeft ontwikkeld, is station Vlissingen, eindpunt is na 13 km Zoutelande of na 19 km Westkapelle. Vanuit beide plaatsen reis je met de bus terug naar station Middelburg (minimaal een keer per uur). Alle informatie (kaartje, routeaanduiding, horeca en beschrijving van bezienswaardigheden) staat op: www.wandelnet.nl (kijk bij NS-routes) of op www.ns.nl en kijk bij Dagje Uit. Vanuit bijvoorbeeld Rotterdam, Breda of Tilburg kun je in een dag op en neer, van verder weg is een tweedaagse aan te bevelen, met overnachting in Zoutelande. Eb, vloed en botenballet Kriskras, langzaam of snel, groot of klein varen de schepen heen en weer over de Westerschelde op weg naar de haven van Antwerpen of naar een nieuwe bestemming. Wil je weten wie mee doen aan het botenballet, download dan de app Marine Traffic of kijk op www.vlissingencam.nl/ scheepvaart. Alle schepen op de Westerschelde kun je ermee identificeren, inclusief hun bestemming. Wil je weten of vloedwater de palenrijen zal overstromen of dat je er juist bij eb tussendoor kunt, zoek dan op ‘Vlissingen getijden’. Dichterbij ogen de palen vermoeid, het hout kromgetrokken en gegroefd duiken onverschrokken in de golven, kleine visjes scorend. zintuigen. Zie de glinsteringen op het watervlak, als stroboscopische discolichtjes gaan de waterkammetjes aan en uit. Meeuwen scheren voorbij, op de paaleindes zitten twee aalscholvers, spiedend naar vis. Op de punt van de dijk staat het windorgel, waar de bries door de bamboestokken waait, hun gefluit mengt zich met de soundscape van de zee. En dan de kleuren: de blauwe zee, de witte branding, het gele strand en de groene wieren op het zwarte basalt – langgerekte kleurlijnen strekken zich langs de boulevard uit. Hanenkammen Als hanenkammen op een blond hoofd steken de palenrijen haaks vanaf de duinen in de zee om de schurende kracht van eb- en vloedstromen te breken en zo het wegspoelen van zand tegen te gaan. Dichterbij ogen de palen vermoeid, het hout kromgetrokken en gegroefd. Wel hebben ze hun hoofd bedekking, langharige felgroene wieren, die ziltig geuren, ideaal om op te snuiven als net zo’n walmend stookolieschip is langs gevaren. Want het is bijzonder hoe dicht de schepen langs het strand varen, vanuit de hele wereld komen ze naar de haven van Antwerpen. Wereldeconomie verbindt zich met wereldnatuur, want visdiefjes – in de zomer in Nederland, in de winter langs de kusten van West-Afrika – Dunne duinen Bij laag water is het fantastisch om over het strand te wandelen, steeds weer dwars door een nieuwe palenrij (bij vloed lastiger, want dan moet je eromheen, elke keer door het mulle zand), omgeven door zeegeluiden, oceaanstomers en vogels. Hogerop is het ook mooi; vanaf de duintoppen is het panorama groots: hoe fraai vlekkerig kan een strand zijn als zon en schaduw, nat en droog elkaar afwisselen, met het ritme van donkere palenrijen tussendoor als strakke lijntjes op een veelkleurig papier. En aan de andere kant is er het uitzicht over Walcheren, in beeld verschijnt zelfs de Lange Jan van Middelburg. Zoutelande Over de dunne duinenlijn reikt het zicht tot Zoutelande, prominent komt de kerk in beeld. En of het zo moet zijn steekt de zon steeds vaker door het wolkendek heen – de Zeeuwse Rivièra, Zoutelande met de meeste zonuren van Nederland, maakt zijn reputatie waar. Al is het maar voor even, want in Westkapelle is het weer omgeslagen, de regen benadrukt onbedoeld de trieste ontstaanswijze van de kreek. Bommen van de geallieerden braken op 3 oktober 1944 de dijken om de Duitsers te verjagen, dat lukte uiteindelijk, maar Walcheren verdronk voor de vrijheid van Nederland. Nog een keer naar het strand, daar wint de zee terrein, de vloed komt op, schuimgolfjes verschuiven de waterlijn steeds iets verder, straks krijgen de hanenkammen een nieuwe wasbeurt, en op het ritme van de branding trekt de wereld voorbij, vloed na vloed, eb na eb, schip na schip na schip. 9

koffiemetmelk Testrapport Adresgegevens Restaurant - Eetcafé De Bosberg De Bosberg 3, 8426 GJ Appelscha T. 0516-431273, www.debosberg.nl Openingstijden De Bosberg is op maandag en van woensdag t/m zondag geopend vanaf 10.00 uur. De keuken is open vanaf 12.00 uur. Dinsdag is het restaurant gesloten. Honden zijn welkom. Reserveren kan telefonisch of via de website. Muziek Geen. Lekker genieten van de rust in deze bosrijke omgeving. Exterieur Rondom het restaurant bevindt zich een ruim terras, omringd door groen. Ook fijn: de speelplek voor kinderen is omheind. Parkeren kan op de parkeerplek aan de overkant van De Bosberg. Je vindt Restaurant - Eetcafé De Bosberg midden in de bos sen van het Drents-Friese Wold, aan de rand van het Friese dorpje Appelscha. Verwacht hier een warm welkom, huisgemaakte lekkernijen en vele wandelmogelijkheden nabij. Grote kans dat je wat langer wilt blijven. Voor een minivakantie boek je gewoon een kamer in de B&B van De Bosberg. Restaurant - Eetcafé De Bosberg Mijn wandelmaatje en ik zijn toe aan een laagdrempelige wandeling, oftewel: een niet al te lange tocht waarbij we toch het gevoel hebben er echt even ‘uit’ te zijn geweest. Wat een mazzel dat wij binnen een uur rijden midden in de natuur kunnen zijn. Of dat nou Gaasterland, Earnewâld of het Lauwersmeergebied is. Vandaag kiezen we voor het Drents-Friese Wold. Stap je hier de auto uit, dan heb je een instant vakantiegevoel. En hoewel we hier beide geen onbekenden zijn, verrast dit natuurgebied iedere keer weer. Verrassend leuk en gastvrij is de plek waar we deze ochtend vóór de wandeltocht aanschuiven. We krijgen een zeer hartelijk welkom door, wat later blijkt, de eigenaresse van Restaurant - Eetcafé De Bosberg. Willem en Gea Riksen zijn sinds 2010 de trotse eigenaren van De Bosberg. Zelf noemen ze hun zaak ook wel een ‘sfeervol strandpaviljoen’ en dat is niets te veel gezegd. Wat wij vooral ervaren én enorm waarderen, is ouderwetse gastvrijheid. Alles met een glimlach. Overal voor open staan. Echt oog hebben voor je gasten. En daar houden wij van. Net als van taart bij onze koffie. Als ik vraag naar wat de keuze aan taart is, antwoordt Gea enthousiast dat al hun gebak huisgemaakt is. ‘Gea’s Appeltaart’ is zelfs zó berucht (ontdek ik later na enige research), dat er jaarlijks duizenden taarten door haar handen gaan; op naar bijna twintig bedrijven in Friesland die deze heerlijke - want dat is ‘ie echt! - plaattaart graag voorschotelen aan hun gasten. Voldaan en met frisse moed stappen we vanaf het terras zo het bos in. Eerst even omhoog voor een kijkje bij de Bosbergtoren en dan starten we, vlak achter het restaurant met Wandelroute Bosberg. Het blijkt een gevarieerde route door het bos, via landweggetjes, langs zandverstuivingen, een bostheater en heide. Dorstig en met knorrende maagjes komen we weer uit bij De Bosberg. Hè, wat toevallig. Laat het nou net lunchtijd zijn. Tekst & foto: Femke Jaarsma 10 Interieur Binnen is het al even goed toeven als buiten. De inrichting is gemoedelijk en vrij sober. Kies je voor de ‘serre’, dan heb je uitzicht op het terras en het omringende bos. Bediening Vriendelijk, vrolijk, enthousiast en in voor een grapje. Kortom: ouderwets gastvrij. Prijzen koffie € 2,40, koffie verkeerd € 2,60, appelgebak met slagroom € 3,60, brownie € 3,60, clubsandwich € 9,75, ice tea € 2,50 Prijs-kwaliteit Perfect in balans. Al het gebak, maar bijvoorbeeld ook de brownie, is huisgemaakt en dat proef je. Hygiëne Goed. Wandelmogelijkheden Vanaf het restaurant kun je de 5 kilometer lange blauwe Wandelroute Bosberg door het Drents-Friese Wold pakken. Daarnaast heeft Staatsbosbeheer een 3 kilometer lang Belevingspad uitgezet en is er dwars door de kale duinen de 6 kilometer lange wandelroute Hunebed. Daarnaast is er een aantal mountain bikeroutes en speciaal voor je trouwe viervoeter de Natte Neuzenroute. Beoordeling Locatie: Consumpties: Inrichting: Toiletten: Bediening: Eindcijfer: 9,5 9,5 9 9 10 9,4 9,4

IDENTITY – LEER MET HERKOMSTBEWIJS Meindl heeft al menig innovaties op het gebied van schoenen teweeg gebracht. De nieuwste innovatie heet Identity. Bij de modellen uit deze nieuwe serie bieden wij een gedetailleerd herkomstbewijs van het gebruikte leer aan. Hiermee verschaft Meindl een volledig transparante kijk op de productie van de schoenen, vanaf de alpenweide waarop de koeien grazen, de leerlooierij waar het leer bewezen milieuvriendelijk wordt gelooid tot de uiteindelijke productie. Al bij de leerlooierij wordt het leer eide eer eineer voorzien van een identificatienummer welke handmatig in het leer wordt gedrukt. Dit identificatie nummer gebruikte bovenleer op www identity-leder.de volge en! mamer oen ook Identitynummer genoemd is dan in de schoen vereeuwigd op de binnenkant van de manchet. Op deze manier kan men de afgelegde levensweg van het .de volgen! Op het ORIGINAL Tessin Identity Linosa Identity www.identity-leder.de IDENTITY DEALERS IN NEDERLAND Alblasserdam - Antilope Outdoor • Alkmaar - Oosterbaan Orthopedie • Amsterdam - Carl Denig • Amsterdam - Bever Gelderlandplein • Amsterdam - Kathmandu Outdoor & Travel • Apeldoorn - Rene Vos De Wandelfabriek • Barendrecht – OutdoorXL • Beverwijk - Ronald Adventure Shop • Born - Mulders dé buitenspecialist • Den Burg - Mantje Lifestyle Stores Texel • Den Haag - Huna Camping & Outdoorshop • Den Haag - Bever The Globe • Drachten - Veneboer Camping & Outdoor • Duiven - Intersport Megastore Four Seasons • Emmen - Weggemans Golf en Adventure • Exloo - Schutrups Schoenen • Gorssel - René Vos Outdoor & Sports • Haarlem - Soellaart Outdoor • Haarlem - Bever • Helmond - Adventure Store Sport & Outdoor • Houten - Bever • Leersum - Steenwijk Schoenmode • Leeuwarden - Intersport Luxen • Meijel - Meeuwis schoenen - mode – sport • Nijmegen - Spac Sport • Nistelrode - Van Tilburg Mode & Sport • Nunspeet - Veluwe Outdoor • Raalte - Intersport Raalte • Roden - Kampeerhal Roden • Roermond - Ton Notermans Outdoor - Wandelsport - Travel • Roosendaal - Outdoor & Travel Outfi tters • Rotterdam - Bever Stadionweg • Schijndel - De Wit • ’s-Hertogenbosch - Schneider Outdoor • Sneek - Bij Folkert • Tilburg - Sportief Tilburg • Utrecht - Kathmandu Outdoor & Travel • Wageningen - Haagsman Schoenen • Woerden - Zwerfkei Outdoor & Travel Centre • Zwaag - Karsten Travelstore • Zwolle - Leerentveld Vrijetijd MEER WANDELCOMFORT MET WANDELSOKKEN VAN MEINDL Juiste sokken zijn voor wandelaars cruciaal. Meindl begrijpt de anatomie van de voet als geen ander en weet hoezeer de voet dagelijks wordt belast. Daarom heeft Meindl een sokkencollectie ontwikkeld die aan alle eisen voldoet qua functionaliteit, pasvorm en bescherming op criuciale punten: de MT1, MT2, MT3, MT4, MT6 en MT8. MTsocks zijn er in diverse kleuren en voor zowel dames als heren. Mtsocks: functioneel, perfecte pasvorm en beschermend 11 © Chiemgau Tourismus

Seent Briej beschermt nu ook de pinot gris Voor wijnwandelen hoef je niet de grens over. Ons buitenlandste stukje Nederland heeft wijn van eigen grond. En dat je in Limburg kunt wandelen is geen geheim. Tekst: Els Spanjer Foto’s: Rob Dijksman Op weg naar onze eerste wandeling in Noorbeek vallen we vlak voor het dorp met onze neus in de boter. Wij moeten ruim baan maken voor een pareltje van ZuidLimburgse cultuur, een lange stoet met crèpepapieren bogen opgetuigde werkpaarden, een stuk of dertig, die een platte langwagen trekken. Van die zware knollen, die vroeger zo’n stomp staartje hadden dat sinds 2001 is verboden. Ze zijn op weg naar het Rode Bos, net over de grens in België. Een team houthakkers van de Noorbeekse Jonkheid heeft in het Bovenste Bos bij Eperheide voor dag en dauw een joekel van een den gekapt. Met een tractor slepen ze hem naar het Rode Bos, omdat de route door Nederland voor het dertig meter lange gevaarte, waarvan alle takken behalve die aan de top zijn weggezaagd, Chardonnay De Chardonnay 2020 (Noordal Chardonnay) van Wijndomein Heerenhuys d’r Pley heeft een gouden medaille behaald bij de grote internationale wijnkeuring van het Duitse Mundus Vindi waar jaarlijks 7000 wijnen uit de hele wereld beoordeeld worden. De wijn uit Noorbeek behaalde 91 punten, de Pinot Gris scoorde 86 punten. 12 te veel onneembare bochten telt. Na de avondmis zetten de getrouwde mannen de den overeind voor de kapel van patroonheilige Sint Brigida. Een activiteit die hèven heet. Zuid-Limburg is eigenlijk een groot plateau waarin gletsjers en rivieren een aantal dalen hebben uitgeslepen. Wandelingen met mooie vergezichten op het plateau kun je door de ruilverkaveling helaas wel vergeten. In augustus benemen lange muren van maïs elk zicht op het achterliggende landschap. Aardappels, suikerbieten of raaigras veranderen zo ver het oog reikt akkers in saaie, groene zeeën. Gelukkig zijn er de pittoreske dalen, zoals dat waarin het sfeervolle Noorbeek ligt. In april 2018 werd het uitgeroepen tot het allereerste Icoonlandschap van Nederland. De keus viel op het dorp vanwege de natuur en cultuurhistorische waarden. Een jaar later noemde Elsevier het ’t mooiste dorp van Limburg. Vulkaanuitbarsting De Brigida-den is een mooi startpunt voor een tocht langs wat Noorbeekse wijngaarden. Napoleon krijgt vaak de schuld dat hij de oude wijnbouw, die teruggaat tot de Romeinen, in Zuid-Limburg om zeep heeft geholpen. Ten onrechte, de zwaarste vulkaanuitbarsting ooit, in 1815 van de Tamboravulkaan op het eiland Soembawa in Nederlands-Indië, zorgde dat een jaar later, het Jaar zonder zomer, overal in Europa oogsten mislukten. Het intens koude weer betekende ook de nekslag voor de Limburgse wijnbouw. De eerste wijngaard in Limburg, Slavante, werd in 1967 door Frits Bosch in Maastricht aangelegd op de Sint-Pietersberg. Vijfendertig jaar later was Pierre Gubbels betrokken bij het planten van de eerste stokken in Noorbeek. De bodem samenstelling, löss op mergel met vuursteen bleek ideaal voor bekende druivenrassen als Pinot gris, Pinot Noir, Merlot, Chardonnay en Cabernet Sauvignon. Tegenwoordig exploiteert zijn Wijndomein Heerenhuys d’r Pley vier van de zeven Noorbeekse wijngaarden: Op gen Heugde, Noordal, Chritièn en Asberg. Sinds maart 2018 hebben de wijnen uit Noorbeek een Beschermde Oorsprongsbenaming. De BOB Mergelland is nu een officiële, door de Europese Unie goedgekeurde wijnstreek.

Seent Briej Links van de kerk loopt de Klompestraat omlaag naar de buurtschap Wersch. Daar borrelt rechts van de weg het water van de Noor omhoog in de Sint Brigidabron. Het stroomt langs de 18e-eeuwse wasplaats, een rijksmonument, via de Voer naar de Maas. De bron is langs de weg gemarkeerd met een kunstwerk van kortenstaal dat de Ierse heilige, die in het Noorbeeks Seent Briej heet, met vee voorstelt. Maker is de in 2007 overleden kunstsmid Math Wanders. Op de kuitenbijter van jewelste, het Mheerelindje, ligt voor de bocht rechts de eerste wijngaard, Noordal. In 2009 plantte Pierre Gubbels er in de kalkstenen bodem achthonderd Chardonnay-stokken die tegenwoordig zeshonderd flessen wijn leveren. In de volgende bocht ligt vooraan in het fenomenale uitzicht wijngaard Mheerelindje. In 2012 gingen hier 750 stok ken Pinot Noir, Merlot en Cabernet Sauvignon de grond in. Wijnboer en wijnwandelorganisator Maurice Warnier schenkt er net een groepje jonge vrouwen een Pinot gris van zijn wijndomein Riesenberg in. Al snel slaan we rechts de Visweg in. Een gemakkelijk weggetje met een boeiend uitzicht op het groene Noordal. Na de bocht aan het eind van de Visweg duiken we een smal pad in met een paar haakse bochten, omlaag naar de asfaltweg die ons weer omhoog naar Bergenhuizen brengt. De derde wijngaard, meteen rechts, de Bergenhoezerberg, is een bijzondere. In 2010 kochten twee zussen, Ellen en Vera Huls, het stuk grond om er hun jonge paarden op te laten grazen. Negen jaar later veranderden zij de bestemming en zetten het vol met 700 Merlot-stokken, die ze bemesten met paardenmest uit de eigen stallen. Volgend jaar hopen ze de eerste Nederlandse Merlot te kunnen schenken. In Bergenhuizen raken we in gesprek met melkveehouder Pierre over de denhalentraditie. ‘Het is begonnen in 1634. Veepest had vernietigend huisgehouden in het dorp. De boeren beloofden Sint Brigida toen ieder jaar een den te halen en die voor haar kapel te zetten als zij in het vervolg het vee zou beschermen. Sindsdien haalt de Jonkheid Sancta Brigida, dat is nu een groep van zo’n 75 ongetrouwde jongemannen, ieder jaar op de tweede zaterdag na Pasen een den voor Seent Briej. Wij, getrouwde mannen, ik heb de laatste keer nog meegeholpen, zetten hem overeind onder het zingen van het lied ‘Hève, hève, hève, loate vur nog uns hève, ter iere van Seent Briej’. Wij zijn er best trots op dat het denhalen nu ook op de aan de UNESCO gelieerde lijst van immaterieel Nederlands erfgoed staat.’ Icoonlandschap Na Bergenhuizen gaan we via de Asbergwijngaard over een slingerend pad terug naar het dal. Door een piepend stegelke (draaihekje) dat wel een drupje olie kan gebruiken lopen we door een groene weide vol koeienflatsen en wat fruitbomen terug naar het dorp. Officieel heeft het geen naam maar iedereen noemt het Onger Schey, Onder Schey, het gehucht dat net ten oosten van Noorbeek ligt. ‘s Zomers is het bedekt met een geel tapijt van paarden- en boterbloemen. Na een tweede stegelke bij een grote paddenpoel bevestigen een tiental rustig grazende lakenvelders dat Noorbeek het predicaat Icoonlandschap terecht heeft gekregen. Tot slot lopen we nog even binnen bij de ambachtelijke Stookery Norbeeck van Peter Mergelsberg in de Vroelenstraat. Peter distilleert de trester, dat zijn de druivenschillen die overblijven na de persing, twee keer in een vierlaagse distilleerkolom. Dat levert een grappa op met fraaie namen als Berenvanger en Sterkwater op Eyken. Een mooiere plek om onze wijntocht af te sluiten dan onder de verkoelende, forse linde op een terras dat heel toepasselijk Herberg Sint Brigida heet en waar Brigitte je bedient, is er niet. 13

uitgelezen De Mooiste Netwerkwandelingen Sallandse Heuvelrug & IJsselvallei Als het om bergwandelen gaat, dan ben je bij Noes Lautier aan het juiste adres. Ze schreef er al drie gidsen over en haar hele website ademt frisse berglucht. Voor een nieuw deel in de serie De Mooiste Netwerkwandelingen bewandelde Noes, samen met Menno Faber en Ad Snelderwaard, de Sallandse ‘bergen’. Op je website zijn de Alpen prominent vertegenwoordigd, hoe verrassend om nu een gids (mede) te schrijven over de Nederlandse ‘bergen’. Hoe kom je tot de Sallandse Heuvelrug? ‘De Sallandse Heuvelrug is het logische gevolg van de zondagse wandelingen met mijn moeder op de heuvelachtige Veluwe. Doppinda’s en chocoladerepen gingen altijd mee, en dus ik ook. Al snel vond ik het wandelen ook zónder pinda’s en chocola leuk. Later kwam het bergwandelen op mijn pad. Niet meteen een succes, mijn eerste meerdaagse wandeling was een fiasco: de man die ik aanzag voor een gezellige wandelvriend kon niet kaartlezen en ik op dat moment ook niet, dus verdwaalden we hopeloos in Antwerpen. Daarna stortte ik me op een cursus kaart en kompas, las boeken van Ronald Naar en Reinhold Messner, en meldde me aan voor een georganiseerde bergwandeling. Daarna was ik niet meer weg te slaan uit de bergen. Maar ik bleef ook wandelen in Nederland. Dus twijfelde ik geen seconde toen Vladimir Mars vroeg of ik aan de gele gidsenserie Netwerkwandelingen mee wilde werken. Salland is de vierde gids waaraan ik meewerkte.’ Wat zijn jouw favoriete plekken in Salland? ‘De Sallandse Heuvelrug is mijn favoriete plek, maar dan met slecht weer, omdat je er dan vrijwel alleen bent. Die wandeling is 100 procent onverhard en onderweg op de Heuvelrug zie je nergens bebouwing, telefoonmasten, elektriciteits kabels of iets anders dat aan de bewoonde wereld doet denken. Dat vind ik bijzonder. Maar wandeling 7, De overkant van Deventer, vind ik ook prachtig, met de IJssel en het silhouet van Deventer.’ Vanwaar jouw grote liefde voor bergwandelen? ‘Waarschijnlijk is het de combinatie van uit daging, inspanning en bergnatuur. Ik weet nog dat ik tijdens de eerste huttentocht zo’n spierpijn had, dat ik ’s morgens het eerste uur mijn benen niet kon strekken. Dat je beter langzaam en vooral met een regelmatige tred kunt wandelen, drong pas later tot me door toen ik mijn prins op het witte paard had gevonden, een doorgewinterde klimmer. Dat we naar de grillen van de natuur moeten leven, vind ik fantastisch. Zoals op de eerste dag van de Grande Traversata delle Alpi, toen de lucht steeds zwarter werd. We holden het laatste stuk naar de hut en troken de deur achter ons dicht, waarna de bliksem door de inktzwarte hemel flitste. Hagelstenen zo groot als spruitjes. Elke dag mooi weer lijkt aantrekkelijk, maar is onnoemelijk saai.’ e zo aa Ov w er welke omgeving zou je nog eens een gids willen maken? ‘Over het Zwitserse Ticino zou ik graag een s maken, vanwege de Italiaanse sferen en de ruige bergen. Of over een paar dalen in Graubünden, bijvoorbeeld Bergell en het aangrenzende gids en Italiaanse deel van dat gebied. Jammer genoeg is daar al veel over geschreven en bovendien heeft mijn man MS, waardoor ik steeds meer m aan huis gebonden raak. Wij vormden e Door: Elvira Werkman aan een perfect team om een bergwandelgids te chrijven. Maar zeg nooit ‘nooit meer’, want het en heeft altijd wel een aangename verrassing in petto.’ c lev in Het Heldenpad Te voet met Garibaldi van Rome naar Ravenna Honderdzeventig jaar geleden streed generaal Garibaldi voor de vrijheid van Italië. Opgejaagd door Franse en Oostenrijkse legers marcheerden hij, zijn zwangere vrouw en 4000 vrijwilligers honderden kilometers door Umbrië en Toscane, voordat ze de Apennijnen overstaken. Italiëliefhebber en schrijver Tim Parks besloot met zijn vrouw in hun voetsporen te treden. Een prachtig opgetekend verhaal, met liefde, humor en reislust. Tim Parks, de Arbeiderspers, 456 blz., € 26,99 En dan ook nog... Fulltime avonturier Over alles achterlaten en de zoektocht naar ultieme vrijheid Een heerlijk en eerlijk boek, dat begint op de fiets door Europa en eindigt te voet met ezel in Jordanië. Daartussenin liggen vijf jaren, maar het lijken drie levens, met avonturen in onder meer Mongolië en Nieuw-Zeeland. Tamar Valkenier zegde haar baan op om de vrijheid te zoeken. Sindsdien is ze permanent op reis. De wereld is haar thuis en ze bezit enkel dat wat ze bij zich heeft. ‘Ik wil niet meer leven zoals het hoort, maar leven zoals het kan.’ Een bewonderenswaardig mens en vast en zeker niet haar laatste boek. Tamar Valkenier, Kosmos Uitgevers, 256 blz., € 20,99. Assen in Inkt Een wandeling met Sam Drukker Kom er maar op: schetsen met een tandenstoker en inkt. Kunstenaar Sam Drukker deed het een zomer lang. Heel Assen trok hij door, op zoek naar plekken uit zijn jeugd, en het is verrassend hoe gedetailleerd je met een tandenstoker kunt schetsen. In het boekje rijgt hij 25 plekken aan elkaar met zijn mooie, rauwe tekeningen, vergezeld van korte tekstjes. Samen vormen ze een stadswandeling van 12 kilometer. Een mooi kunstwerkje dat Assen geheel nieuw belicht. Sam Drukker, Uitgeverij Koninklijke van Gorcum, 33 blz., € 12,50 Menno Faber, Ad Snelderwaard en Noes Lautier, Uitgeverij Elmar € 14,99

speciale bijlage met stedentrips Speciale bijlage wandelen door stad en land

Beleef Loon op Z met BeleefRoutes Genieten van de mooiste wandeltochten doe je in Loon op Zand. Door deze gemeente, die is uitgeroepen tot Wandelgemeente van het Jaar 2021, lopen vele prachtige wandelroutes, waarvan zes gebundeld zijn in de app BeleefRoutes. Met deze app heb je een persoonlijke gids bij je, die je vertelt wat er onderweg te beleven is en je wijst op de mooiste plekjes. Interactief BeleefRoutes zijn heel leuk. Onderweg krijg je automatisch allerlei extra’s, denk aan leuke weetjes, anekdotes, informatie over de natuur of geschiedenis, een quiz of een spelletje, allen voorzien van interessante tekstjes, foto’s en korte filmpjes. Zodra je mobieltje een highlight-zone ingaat, krijg je een geluidje, een knipperlichtje en/of een trilling. Dan valt er dus iets aardigs te beleven. Zes BeleefRoutes Ontdek aan de hand van de interactieve wandel- en fietsroutes hoe verrassend de Wandelgemeente van het Jaar 2021 is! Er zijn zes BeleefRoutes uitgezet in de gemeente Loon op Zand. 1. Huis ter Heide Landgoed Huis ter Heide is een verborgen pareltje. Je kunt heerlijk wandelen in dit waterrijke vogelparadijs. Tijdens je wandeling kun je allerlei bijzondere dieren bewonderen. Misschien kom je wel oog in oog te staan met Schotse Hooglanders. Dichter bij de natuur dan dit kom je niet. 2. Wandelen in historisch Loon op Zand In 2019 bestond de gemeente Loon op Zand maar liefst 750 jaar. Verhalen van vroeger zijn er dus genoeg. Ben jij benieuwd hoe Het Witte Kasteel er uit 16 zag in de Tweede Wereldoorlog? Of wil je weten waar vroeger het tramstation was? Met deze beleefroute ga je terug in de tijd en krijg je een historische rondleiding door het kerkdorp Loon op Zand. Bekijk deze route ook op de website van Bezoek De Langstraat.

Z s De Langstraat: tuin van Brabant Gemeente Loon op Zand maakt deel uit van De Langstraat, de groene vrijetijdsbestemming, gelegen tussen de Brabantse steden ‘s-Hertogenbosch, Tilburg en Breda. Met een rijk aanbod aan belevenissen, waar je de mooiste herinneringen maakt. Naast de schilderachtige vestingstad Heusden, de Efteling, Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen, rivier de Bergsche Maas en het Nieuwe SchoenenMuseum (in oprichting) biedt de regio vele unieke kleinere pareltjes, die een bezoek méér dan waard zijn. Op oneindig veel locaties word je gastvrij ontvangen door trotse ambassadeurs van De Langstraat. Neem eens een kijkje op www.bezoekdelangstraat.nl en laat je inspireren. Zand s App maar de bende beleefde allesbehalve sprookjes. Ga op pad door hun leefgebied en struin door de woestenij. 5. Speuren in Loon op Zand De beleefroute ‘Speuren in Loon op Zand’ is een actieve tocht die je met meerdere teams tegen elkaar kunt spelen. Je wordt door middel van opdrachten door het hele dorp gestuurd en zo kun je proberen te winnen door het snelste team te zijn. Benieuwd naar de opdrachten? Download dan snel de route! 3. Dierenwereld in De Loonse Duinen Ga mee op ontdekkingstocht in de Brabantse Sahara, één van de grootste stuifzandgebieden van West-Europa. Welke dieren leven er in de duinen? En welke geluiden maken zij? Ga de strijd aan met elkaar om te kijken wie het meeste weet en geniet van de veelzijdigheid van dit mooie natuurgebied. 4. Roversbende van de Witte Veer De Bende van de Witte Veer was een roversbende uit het jaar 1700. Deze bende heeft echt bestaan! De Efteling en jeugdboekenschrijver Paul van Loon hebben er een mythe van gemaakt, 17 6. Fietsroute Flora & Fauna Deze leuke fietstocht neemt je mee langs enkele prachtige plekken in het toekomstige landschapspark Pauwels. Je komt meer te weten over de flora en fauna in het gebied en hoe wij hun leven aangenaam houden. Bekijk de route ook op de website van Bezoek De Langstraat. App downloaden Download de app BeleefRoutes, selecteer en download een route naar keuze en geniet van een prachtige en leerzame wandeling. Voor meer informatie kijk je op: www.bezoek delangstraat.nl/ beleefroutes.

Haal je Groene hart op in Utrecht Het Hollandse IJsselpad is een mooie, meerdaagse, wandeltocht door het Groene Hart. De tocht voert je via de vestingsteden IJsselstein, Montfoort en Oudewater naar Gouda. De route volgt grotendeels oude jaagpaden, gaat door authentieke boerenlandschappen en vogelrijke natuurgebieden. Herbeleef de oude geschiedenis én maak kennis met het Groene Hart anno nu, met de gezellige terrassen, interessante musea en heerlijke landwinkels. 18 © Shutterstock

Hollandse IJssel De Hollandse IJssel was rond het jaar 1.200 een zijrivier van de Lek die begon bij Het Klaphek, IJsselstein. De nederzettingen IJsselstein, Montfoort, Oudewater en Gouda lagen aan de Hollandse IJssel. De bevolking leefde in die tijd voornamelijk van de visserij, steenbakkerij, mandenmakerij, touw slagerij, bierbrouwerij en handel en rivieren waren de beste manier om goederen en personen te vervoeren. Dankzij hun gunstige ligging aan het water, groeiden de nederzettingen uit tot steden. Van Het Klaphek naar IJsselstein De eerste etappe van het Hollandse IJssel pad is 5 kilometer en begint bij het Klaphek in IJsselstein. Je wandelt door het buitengebied en een deel van Nieuwegein naar IJsselstein. Via de IJsselpoort kom je in de binnenstad van deze meer dan 700 jaar oude vestingstad. Een absolute aanrader is een bezoek aan Museum IJsselstein, waar oude én nieuwe verhalen verteld worden. Via het museum is het ook mogelijk een bezoek aan de 16de-eeuwse kasteeltoren te brengen. Wandel vervolgens door het historische centrum waar je gezellige horeca vindt. Ook een bezoek aan Korenmolen de Windotter en de molenwinkel kunnen niet ontbreken. Van Oudewater naar Gouda Tussen Oudewater en Gouda wandel je 10,5 kilometer lang door vergeten uiterwaarden. De Hollandse IJssel is tussen Oudewater en Hekendorp nog een ‘echte’ rivier met zomerkades, uiterwaarden en winterdijken. Onder weg kom je langs de Goejanverwelle sluis, in 1366 aangelegd om de polders droog te houden. Het meest bekend is deze sluis vanwege de aan houding van Wilhelmina van Pruisen in 1787, waarbij ze werd vastgehouden in de boerderij naast de sluis. De route gaat vervolgens via Haastrecht naar Gouda, bekend van de kaasmarkt. Ook het Museum Gouda en het stadhuis zijn een bezoek zeker waard. Van Montfoort naar Oudewater Het Hollandse IJsselpad verlaat tussen Montfoort en Oudewater de Hollandse IJssel en voert door het vogelrijke natuur gebied Willeskop. Deze route is 11 kilo - meter lang. Tip: beklim de uitkijktoren op de Noordzijdse Kade en geniet van het uitzicht over de Lopikerwaard. Deze etappe eindigt in Oudewater, het oudste stadje van het Groene Hart. De stad heeft een roemrijke geschiedenis dat terug te zien is in de prachtige monumentale binnen stad. Wereldberoemd in Oudewater is natuur lijk de Heksenwaag, waar niemand ooit tot heks is veroordeeld, maar ook het Touwmuseum mag bij een bezoek zeker niet ontbreken. Van IJsselstein naar Montfoort De tweede etappe, 10 kilometer lang, gaat van IJsselstein naar Montfoort. Je volgt tijdens deze etappe voor een groot deel een oud jaagpad langs de Hollandse IJssel. Deze etappe eindigt op het Kasteelplein in Montfoort. Je vindt daar prachtige monumentale gebouwen waar je tegenwoordig heerlijk culinair kunt genieten, zoals het voormalige stadhuis die één geheel vormt met de oude IJsselpoort. Dit oude stadhuis is gebouwd in 1375 en is één van de oudste stadhuizen van Nederland. En struin ‘Onder de Boompjes’ langs de Hollandse IJssel in de oude binnenstad. Hollandse IJsselpad Het Hollandse IJsselpad is in totaal 37 km lang, maar opgedeeld in 4 kortere etappes. De route is in zijn geheel opgenomen in het Utrechtse wandelnetwerk, te herkennen aan de oranje schildjes met blauwe cijfers en pijlen. Aan het begin van elke etappe vind je een parkeerplaats of openbaar vervoer. Tip: parkeer je auto bij het eindpunt en laat je brengen naar het startpunt. Eventueel is de route te verlengen tot aan Krimpen aan den IJssel. Dat is ongeveer 25 km. Meer informatie, start- en eindpunten en de wandelknooppunten staan op www.hollandseijsselpad.nl 19 © Shutterstock © Marco Roeling © Manja Herrebrugh

Wandelen tussen de wijngaarden in Berg en Dal Voor een goed glas wijn hoef je niet naar Frankrijk of Italië. Dankzij de heuvels en de bijzondere grondsoort is Groesbeek en omgeving de bakermat van prachtige wijnen die regelmatig in de prijzen vallen. Bijna 25 hectare wijngaard is er inmiddels aangelegd in het grootste Wijndorp van Nederland. Zes wijnboeren maken hier een keur aan mooie wijnen. Kom zelf het Wijndorp Groesbeek al wandelend verkennen tijdens één van de mooie wijnwandelingen. Wijnwandeling Groesbeek: mooiste wandeling van Nederland 2019 De Groesbeekse wijnwandeling is gemaakt door wandelblogster ‘Wanda wandelt’ en is in 2019 bekroond als mooiste wandeling van Nederland! De route is ongeveer 13 kilometer. De wandeling voert eerst naar Wijnhoeve De Plack en eindigt bij de diverse percelen van De Colonjes, achter het Wijnbouwcentrum van Groesbeek. In dit Wijnbouwcentrum wordt een groot deel van de wijnen van de wijngaarden uit de omgeving gemaakt. Onderweg wandel je door een bijzonder beeklandschap en langs groene weilanden. Op diverse plekken heb je zicht op het Reichswald in Duitsland. Vind je 13 kilo meter te lang? Er starten ook kortere routes vanaf het Wijnbouwcentrum. Kijk voor meer info op www.nederlandswijnbouwcentrum.nl. Nederlands Wijnbouwcentrum Groesbeek Het Nederlands Wijnbouwcentrum is de uitgelezen plek voor alles op het gebied van wijn en wijnbeleving. Dit is hét startpunt van wandel- en fiets routes. Het Wijnbouwcentrum organiseert diverse wandelactiviteiten. Maar ook kun je hier terecht voor proeverijen of om mee te helpen in de wijngaard tijdens een oogstdag. 20 Strijk na je wandeling voldaan neer op het terras en geniet van een goed glas Groesbeekse wijn met schitterend uitzicht op de wijngaard. Wandelgemeente van het jaar 2020 Berg en Dal is bekroond met de titel Wandelgemeente van het jaar 2020. Je vindt in Berg en Dal afwisselende wandelroutes. Wat dacht je bijvoorbeeld van de 15 Dorpsommetjes of wandelen in de sporen van de ijstijd met de Geopaden? Laat je informeren en inspireren op www.wandeleninbergendal.nl. © Visit Arnhem Nijmegen i.s.m. Ministerie van Beeld © Ministerie van Beeld © Wijngaard Colonjes

De Berg en Dalse Kroegjesroute Genieten van de prachtige natuur, lekker wandelen en dan neerstrijken bij één van de meest bijzondere cafés of hotels? Dat kan in Berg en Dal. De Berg en Dalse Kroegjesroute is het resultaat van een enthousiaste samenwerking tussen negen supergezellige ‘kroegjes’ en ‘herbergen’ die door wandelroutes met elkaar verbonden zijn. In totaal biedt de route 300 kilometer wandelplezier. Alle kroegjes zijn met elkaar verbonden door prachtige en zeer gevarieerde wandelroutes. Er zijn korte wandelingen vanaf 3,5 kilometer, maar ook wandelingen waar je de hele dag over kunt doen. Het rivierenlandschap biedt vlak landschap met water, uiterwaarden en polder. En in de bossen van de heuvelrug kun je letterlijk Berg en Dal ervaren! Hoe werkt het? Je start bij het ene kroegje en wandelt naar het volgende kroegje om dan, via een andere route, weer terug te lopen. Maar je kunt ook kiezen om de kroegjes met elkaar te verbinden en grotere wandelingen te maken. Bij een aantal ‘kroegjes’ is het ook mogelijk te overnachten. Je kunt dan een aantal dagen afwisselend wandelen. De routes zijn gratis verkrijgbaar bij de aangesloten kroegjes of te vinden op www.wandeleninbergendal.nl en via de gratis IZI Travel app. Boerenlandpaden Hou je van wandelingen waarbij je rust en ruimte beleeft in een prachtige omgeving? Kom dan naar Berg en Dal. Hier kun je rondom het dorp Groesbeek en in de Ooijpolder einde loos wandelen langs weilanden en bloemrijke akkers. Op de boerenlandpaden ervaar je met al je zintuigen de rust van het platteland. Een belevenis! Sinds 2009 zijn er in de Ooijpolder en rondom Groesbeek vele kilometers boerenlandpaden te vinden. Grondeigenaren beheren deze paden. De paden zijn te herkennen aan een blauwe markering en het bord ‘boerenlandpad’. Wandelen over een boerenlandpad geeft direct een ander gevoel. Boerenlandpaden zijn meer dan alleen wandelroutes: het is een belevenis! Alsof je op bezoek bent bij een familielid en samen op pad gaat om de gewassen op het land te bekijken. Je zwaait naar de boer op de tractor en je vervolgt de weg langs sloten, een poel, een weelderige struweelhaag, oude knotwilgen en knoestige eiken. Via originele bruggetjes kom je op paden met klinkende namen in dialect. Wie zachtjes is, kan kikkers of vogels spotten. Ieder seizoen en iedere dag geeft de boerennatuur weer andere kleuren en geuren. Je gaat vanzelf rustiger wandelen en genieten van de uitzichten op de vele bankjes onderweg. Vier wandelroutes In de app van RoutAbel zijn vier routes te vinden met de startplekken: De Horst, Beek, Ooij en Nijmegen. Elke route heeft een ander karakter. De app geeft achtergrondinformatie over het landschap, de geschiedenis van de streek en laat bijzondere planten zien en vogels horen. De boerenlandpaden zijn de verbindende schakels tussen unieke natuurgebieden en het cultuurlandschap. Meer informatie Je kunt de routes ook vinden op de website www.wandeleninbergendal. nl. Hou je ervan om je eigen route te maken? Kijk dan eens op de website van Via Natura www.vianatura. geoapps.nl. Daar vind je een kaart van het landschap met in het oranje aangegeven het wandelnetwerk. Ben je liefhebber van fysieke kaarten, dan zijn de wandelpadenkaarten van Groesbeek en Ooijpolder - Duffelt een must. De kaarten zijn verkrijgbaar bij de lokale boekhandels in Beek en Groesbeek Toegankelijke routes voor iedereen In de gemeente Berg en Dal vinden we het belangrijk dat iedereen kan genieten van al het moois dat onze gemeente te bieden heeft. Daarom werkt de gemeente met diverse partijen aan toegankelijk toerisme en recreatie voor iedereen. Het resultaat is dat we nu verschillende toegankelijke wandel routes hebben zoals de Herinneringsroute bij de Thornsche Molen, het dorpsommetje in Millingen aan de Rijn, maar ook een familiepad in het bos op de Duivelsberg. Voor sportieve rolstoelgebruikers is er een uitdagende handbikeroute uitgezet over onder andere de Zevenheuvelenweg. Op www.zorgeloosopvakantie.nl vind je het toegankelijke aanbod in Berg en Dal en het Rijk van Nijmegen. 21 © Familiepad Duivelsberg © Waalbrug uiterwaarden Visit Veluwe Arnhem i.s.m. Ministerie van Beeld

Parels in het Zuiden van België De natuur van de Ardennen combineren met een stedentrip in Wallonië: het maakt een vakantie bij de Zuiderburen compleet. Historische gebouwen, interessante musea en op nagenoeg iedere hoek van de straat een restaurant of café met Belgische specialiteiten. VisitWallonia.be presenteert 23 steden waar je veel kunt zien en aangenaam kunt verblijven. Te Voet selecteerde er vijf voor de stedenspecial, inclusief overnachtingstip. Benieuwd naar alle steden: www.VisitWallonia.be/steden. De charme van Namen Namen of Namur is de hoofdstad van Wallonië, schitterend gelegen aan de Maas en de Samber. De imposante citadel torent uit boven de stad en is eenvoudig te bereiken met de nieuwe kabelbaan. Vanaf het grote fort is het uitzicht op Namen, de rivieren en de omliggende heuvels prachtig. Het lager gelegen stadscentrum is een aaneenschakeling van kleine straatjes en pleinen. In Namen vind je uiteenlopende winkeltjes met kleding, maar vooral ook met lekkernijen als koffie, chocolade, kaas en ijs. Tijdens een wandeling door het historische hart van de stad zijn het theater, de Saint-Aubain kathedraal, het belfort en het Félicien Rops Museum enkele aanraders. De talrijke restaurants en terrassen zijn uitnodigend voor een pauze tijdens de lunch, een Belgisch biertje of een diner met culinaire streekgerechten. www.namurtourisme.be/nl La Roche-en-Ardenne, het hart van de Ardennen La Roche-en-Ardenne is een sfeervolle plaats. De rivier de Ourthe omarmt de ruïnes van het middeleeuwse kasteel die op een rotsplateau boven de stad uittorenen. Het Museum van de Slag om de Ardennen geeft een beeld van het Ardennen Offensief. In de knusse straatjes zijn er tal van cafés en restaurants te vinden. Overnachtingstip: Floréal La Roche en Ardenne In een groene omgeving aan de oevers van de Ourthe met gastronomisch restaurant. www.floreallaroche.be Overnachtingstip: 22 The Royal Snail Hotel Een designhotel met zwembad en wellness aan de voet van de citadel en de oevers van de Maas. www.theroyalsnail.com/nl/ La Roche-en-Ardenne is ook het vertrek punt van vele wandel- en fietsroutes, bijvoorbeeld de Transarden naise. De langeafstandsroute loopt van La Roche naar Bouillon en slingert door de dichte bossen van de Ardennen. Onderweg maakt de wandelaar een halte in Saint Hubert, bekend van de jachtfeesten. De tocht eindigt in Bouillon dat evenals La Roche een indruk wekkend © Provlux-P.Willems | La Roche-en-Ardenne © WBT-D.Erroyaux | Namen

Overnachtingstip: middeleeuws fort heeft. Europ’aventure heeft al meer dan 35 jaar ervaring in het organiseren van actieve, op maat gemaakte reizen, ook langs de Transardennaise. www.coeurdelardenne.be/nl Louvain-la-Neuve, een stad in beweging Louvain-la-Neuve is een jonge en dynamische stad, ontwikkeld in de jaren ’70 om toegankelijk te zijn voor iedereen. Het stadscentrum is volledig voorbehouden aan voetgangers. Bewonder de moderne architectuur en de pleinen te voet. Het lijkt wel een openluchtmuseum, met honderden beelden, fonteinen en muurschilderingen. U deelt het terras vast met studenten die de universiteitsstad levendig maken. Louvain-la-Neuve heeft twee indrukwekkende musea: het Hergé Museum en het Musée L. In het Musée Hergé aandacht voor het omvangrijke werk van Hergé, stripauteur van Kuifje. Het nieuwe Musée L zoekt de dialoog: tussen de kunsten en de wetenschappen, tussen culturen, tussen tijdperken. Een Nepalese boeddha staat naast een middeleeuwse Christus, antieke geschriften tegenover rekenmachines. www.destinationbw.be/nl Overnachtingstip: Martin’s Louvain-la-Neuve Midden in de universiteitsstad, aan het meer en vlakbij restaurants en een shopping center. www.martinshotels.com/nl/hotel/ martins-louvain-la-neuve Silva Hotel Spa Balmoral Prachtig uitzicht op de vallei en het meer van Warfaaz en iedere dag een uitgebreid ontbijtbuffet. www.silvahotelspabalmoral.be Overnachtingstip: Historie in Tournai De stad Tournai, of Doornik in het Nederlands, is de oudste stad van België. De historische wortels van deze tweeduizend jaar oude stad reiken terug tot de Romeinse Oudheid. Het stadje is trots op haar twee monumenten die erkend zijn als UNESCO werelderfgoed: de kathedraal met de vijf klokkentorens en het Belfort. De beste manier om alle rijkdommen van Doornik te ontdekken is te voet. Het museum voor Schone Kunsten, ontworpen door Victor Horta, huisvest werken van beroemde kunstenaars, zoals Manet. De historische Grote Markt en de kaaien langs het water zijn uit gelezen plaatsen om te genieten op een terrasje. Het platteland ligt, via de Schelde, binnen handbereik en de omgeving is een fantastisch decor voor de mooiste fiets- en wandeltochten. Een bezoek aan Doornik zal je aangenaam verrassen! www.visitwapi.be/nl 23 Floréal Le Panoramique Op de top van de Mont-Saint Aubert met prachtig uitzicht, slechts 5 minuten van Doornik. www.florealgroup.be/nl/ vakantiepark/floreal-mont-saintaubert Spa is Unesco Werelderfgoed Spa, bekend van het bruisende water, is een goede uitvalsbasis waar je wandelen en wellness kunt combineren. Het stadje is een van de historische kuuroorden van Europa. Vooral in de 18e eeuw was Spa dé ontmoetingsplaats voor de mondaine burgerij en voor koningen, keizers en prinsessen. Spa was het ‘Café de l’Europe’, waar je gezien moest worden. Het leverde de stad Spa in 2021 de erkenning voor Unesco Werelderfgoed op. Liefhebbers van wellness kunnen nu terecht in het Thermes de Spa, gelegen op een heuvel met uitzicht op het stadje. In de omliggende heuvels stromen tal van minerale en thermale bronnen. Veel goed bewegwijzerde paden leiden de wandelaar dwars door de natuur en ook in het stadje zelf zijn wandelroutes uitgezet. www.spa-hautesfagnes.be/nl © MT Spa Hoge Venen © WBT-J.Jeanmart | Tournai © WBT-B.d’Alimonte | Louvain-la-Neuve

Een tip voor jouw verblijf In het historische hart van het oude centrum van Chimay staat een karaktervol huis uit de 18de eeuw met de aansprekende naam: Le Petit Chapitre. Een verblijf in deze kleinschalige bed & breakfast staat garant voor comfort, rust en sereniteit. De kamers zijn met smaak en passie ingericht. Chimay: kleine stad met veel troeven Bierliefhebbers kennen Chimay, één van de trappisten bieren, van de supermarkt en de cafés met speciaal bieren. Minder bekend is dat het Middeleeuwse plaatsje in het uiterste zuiden van België veel te bieden heeft voor wandelaars en rustzoekers. Het ligt voor de hand om na aankomst in Chimay eerst een wandeling door het stadje zelf te maken. Chimay ademt historie uit met monumenten zoals De Oude Toren (Vieille Tour), een overblijfsel van de oude vestingwerken, en de collegiale kerk van Saints-Pierre-etPaul met bolvormige torenspits. Vanaf de Grote Markt leiden steile straatjes naar het Kasteel van Chimay met panoramisch uitzicht. Zeven kilometer ten zuiden van Chimay ligt de Abdij Notre Dame de Scourmont. Hier is een wandelparcours uitgezet naar de tuin, de kerk en de begraafplaats. Via een interactieve tentoonstelling ontdek je de fabricagegeheimen van de Chimay trappistenbieren en –kazen. Een tweede wandeltip is de route rond het meer van Virelles. De bossen en het water hebben een grote aantrekkingskracht op vogels en tijdens je wandeling zul je de vogels zien én horen. In het natuurcentrum Aquascope staat natuur educatie en bescherming centraal. Deze tocht brengt je ook naar het dorp Lompret, één van de mooiste dorpen van Wallonië. Je zult merken dat de kleine omliggende dorpen authentiek zijn gebleven en het landschap een aangename afwisseling biedt van het groene platteland, bossen, rivieren en meren. Chimay ligt 290 kilometer van Utrecht. Meer informatie: www.VisitWallonia.be/chimay De vriendelijke eigenaren van Le Petit Chapitre doen er alles aan om je een aangenaam verblijf te bieden. Op 100 meter van le Petit Chapitre ligt een bushalte en het dichtstbijzijnde treinstation logt op 15 kilometer afstand in Couvin. Op wandelafstand is er een broodjeszaak voor de lunch (picknick) en een keuze aan restaurants. Grote kans dat er naast het Chimay trappistenbier en kaas ook escavèche op de kaart staat: een visgerecht en specialiteit van deze streek. 24 Bij het continentaal ontbijt staan regionale producten in de schijnwerpers met graanbrood - gebak - huisgemaakte biologische jam - speculaaspasta - Belgische chocolade - glaasjes huis gemaakte yoghurt met compote of vers fruit van de dag - Chimay kaas - fruitmand - ontbijtgranen - en afwisselend huisgemaakte taarten of pap met vers fruit of wentelteefjes met ahornsiroop of verse fruitsalade met munt - vruchtensappen - Van Hove koffie – verschillende soorten thee.

Ontdek wandel-eldorado Heerde van Veluwe tot IJssel Voor wandelaars is de gemeente Heerde een eldorado. Liefhebbers van het betere voetenwerk kunnen er elk seizoen eindeloos wandelen door een altijd boeiend landschap. Over het Roots Langste Natuurpad bijvoorbeeld! Variërend landschap De bossen van de Veluwe en het weidse IJssellandschap bieden een grote variatie. Wandelaars hebben keuze uit een groot aantal routes over glooiende heidevlaktes met een gescheperde schaapskudde op de Renderklippen, waar je zo het bos van De Dellen in duikt tot kleine slingerpaadjes langs het rustig kabbelende water van sprengen en beken. Ook het Zwolse Bos of Landgoed Petrea bieden verrassend opdoemende heideheuveltjes. Opmerkelijk is dat het grondgebied van de gemeente Heerde ook onderdeel is van de Lange Afstandswandeling het Maarten van Rossumpad. Wild en vogels spotten In het broedseizoen zie je vanaf de IJsseldijk en de dijken van de Hoogwatergeul de reeën en hazen ronddartelen. En zelfs zonder verrekijker spot je gemakkelijk een buizerd op een paal of grutto’s, tureluurs, wulpen, kieviten en slobeenden in de plasdrasgebieden in en boven de graslanden. Ook een onverwachte ontmoeting met wilde zwijnen en edelherten is niet uitgesloten in de bossen van Heerde. Klompenpaden De Gemeente Heerde telt maar liefst vijf klompenpaden met routes van tussen de 10 en 15 kilometer lang. Als je deze wandelt, heb je alle landschappen van Heerde meegemaakt. Het Elsvoorderpad neemt je mee langs de oevers van de IJssel, het Markluiderpad door het platteland, het Paddenpad voert je door bos en langs de Hoogwatergeul met een vogelkijkhut en kies het Horsthoekerpad en Vosbergenpad als je bos, heide en landgoed wilt in je wandeling. Klompenpaden zijn te vinden in Gelderland en Utrecht en zijn gemarkeerd met klompjes. Luisterbankjes Vanaf eind september zijn er langs de klompenpaden nieuwe bankjes te ontdekken, vanaf waar je kunt luisteren naar een lokaal verhaal. Scan de code op het bankje, ga zitten en luister naar het verhaal over de omgeving. Zo kan de wolf toch ineens op je pad komen of waan je je honderd jaar terug in de tijd. De bankjes werden door vrijwilligers gemaakt van hout uit Heerder bossen, lokaal gastheerorganisatie Visit Heerde ging op zoek naar verhalen en dankzij giften en sponsors werden en worden er nog steeds bankjes geplaatst. Wandelen met de hond Honden zijn welkom op Landgoed Vosbergen en Landgoed Bonenburg, dichtbij het centrum van Heerde. Buiten het centrum van Heerde wandel je heerlijk met ze in het Zwolse bos. En buiten het zomerseizoen kan de hond mee naar het Heerderstrand, dat omringd is door bos en heide, om lekker te rennen door zand en water. Op Klompenpaden zijn honden niet welkom. TIP! Op de website visitheerde.com/ recreatie/wandelen vind je meer wandeltips en kan je in de webshop een wandelkaart kopen! 25 © koek en ei © Erica Hottinga

Avontuurlijk wandelen in Den Helder Den Helder, een stoere maritieme stad met de meeste zonuren van Nederland, schone lucht, rust én ruimte. Eén van de beste steden in Nederland om op wandelschoenen te ontdekken. Bijvoorbeeld via één van de twee nieuwe stadswandelingen. Den Helder Experience Game Hou je van het oplossen van mysteries en van wandelen? Dan is de Den Helder Experience game echt iets voor jou. Niet alleen de benen, maar ook de hersenen worden met deze interactieve wandeltocht getraind. Meer dan 200 jaar geleden heeft Napoleon in Den Helder een keizersterke tijdscapsule verstopt. Na al deze jaren kan jij proberen de code te ontcijferen en zo de schat die Napoleon heeft verstopt te vinden. In ongeveer anderhalf uur loop je door de binnenstad via de voormalige rijkswerf Willemsoord over de dijk op zoek naar de parels van Den Helder. Door middel van deze route krijg je meteen een goed beeld van deze prachtige door water omringde stad. Het enige dat je nodig hebt is een mobiele telefoon waar je de MooveGo app op kunt downloaden. Je scant de QR-code die je op kunt halen bij de Experience Store aan de Spoorstraat 2 in het centrum van Den Helder. Wat de route extra leuk maakt zijn de video boodschappen die door Napoleon en Sil de Jutter zijn gemaakt en tijdens het wandelen via de app tevoorschijn komen. Aan de hand van de route en de videoboodschappen speel je een lettercode bij elkaar om het einddoel te behalen. Met zeven letters verkrijg je het codewoord, maar voordat je de letters krijgt zul je eerst een puzzel, woordenspel, vraag of zoekopdracht uit moeten voeren. Wil jij de schat van Napoleon vinden? Kom dan naar Den Helder! 26

10 bijzondere plekken Den Helder heeft een rijke historie die tot leven wordt gebracht tijdens deze wandelroute. Vissers, redders, scheepstimmerlui en de marine hebben in 200 jaar van het dorpje Den Helder een stad gemaakt. Tot de Tweede Wereldoorlog beleeft Den Helder gouden jaren. Na de oorlog moet de zwaar gebombardeerde stad herbouwd worden. Er komen nieuwe wijken bij en de marinewerf verandert. Maar Den Helder is nog altijd een stad met een sterke band met het water. Volg vanaf station Den Helder de blauwe pijlen van de Historische route (Marsdieproute) en luister naar de verrassende mini-documentaires over bijvoorbeeld het leven in de Visbuurt en het werk op de Rijkswerf, verteld door niemand minder dan de bewoners van Den Helder. Of de jongedame die in een volle ‘feeëntrein’ naar Den Helder komt om samen met haar jonker naar het jaarlijkse assaut – gala – van het Koninklijk Instituut voor de Marine te gaan. Waan je even terug in vroeger tijden en ondertussen zie je de vernieuwing in de stad, beleef je de fraaie voormalige Rijkswerf Willemsoord en waai je uit op de dijk. Op de verschillende terrassen onderweg is het goed toeven. De ruim vier kilometer lange route is als een ‘ommetje’ te lopen. Vanaf het station over de Beatrixstraat richting Willemsoord. Daarna over de oude Rijkswerf richting de dijk. De wandeling gaat tot de locatie van het voormalige ’t Huys Tijdverdrijf (voormalige kantine van de Marine) en via het Stadspark terug naar het station. Zie de kaart op onze website voor de locaties van alle vertelpunten langs de route. De route is eveneens verkrijgbaar bij de Experience Store aan de Spoorstraat 2 in Den Helder en is los toegevoegd aan alle citymaps en fiets- wandel- vaarkaarten verkrijgbaar bij de meeste ondernemers in Den Helder en omgeving. Meer informatie en routes ga naar www.denhelder.online 27

Haal je hart Op slechts 4,5 uur rijden ligt het middelgebergte de Harz. Een plek waar je als wandelaar afwisselende routes vindt langs UNESCOwerelderfgoed, mijnen en oude stadjes. De nabijheid en afwisseling maken het gebied ideaal voor een najaarstrip. Stadhuis van Quedlinburg Lutherse gedenkplaatsen in Eisleben Kasteel Falkenstein Waterlopen van het Oberharzer Wasserwirtschaft Wandelen en cultuur beleven Het legendarische Harzgebergte biedt bijna alles wat bezoekers van een aantrekkelijke vakantieregio verwachten - culturele bezienswaardigheden van wereldklasse, unieke belevenissen in de ongerepte natuur en een uitgebreid aanbod aan recreatie en activiteiten. Voor natuurliefhebbers is de Harz, met meer dan 8.000 kilometer bewegwijzerde wandelwegen een wandelparadijs bij uitstek. De Harzer-HexenStieg, één van de Top Trails of Germany, belooft een meerdaagse wandelervaring. De route loopt over ongeveer 100 kilometer door alle facetten van het natuurlijke landschap van de Harz. Hier ontmoeten moerasachtige met mist bedekte kliffen en berg toppen, met licht overgoten hoogvlakten, bloeiende bergweiden, rustig kabbelende beekjes en kleurrijke loofbossen elkaar. Of het nu op de Teufelsstieg, over de ‘Knochenbrecher’ of door het 28 Ilsetal op de Heinrich-Heine-Weg is – de klim naar de Brocken, met 1141 meter de hoogste bergtop in NoordDuitsland, is een vast onderdeel van veel Harzvakanties. Maar ook tijdens wandelingen vindt men in de Harz een uniek cultureel aanbod, zelfs met de status van UNESCO-werelderfgoed. Langs waterlopen en mijnbouwvijvers Met de ‘Oberharzer Wasserwirtschaft’ hoort sinds augustus 2010 het grootste en belangrijkste watermanagementsysteem, bestaande uit vijvers en waterlopen, tot het UNESCO-werelderfgoed. Kilometerslange tunnelsystemen en het grootste, pre-industriële energienetwerk kenmerken het natuurlandschap van de Harz tot op de dag van vandaag. Natuurlijke wandelwegen en smalle paden langs historische mijnbouwvijvers en waterlopen maken van een wandeling een unieke ervaring. Het mijnbouwmuseum Oberharzer Bergwerkmuseum in Clausthal-Zellerfeld biedt, zowel ondergrondse als ook bovengrondse begeleide wandelingen door het wereld erfgoed aan. Wie liever individueel onderweg is, kiest een werelderfgoed-ontdekkingsroute met thema’s, zoals ‘ideeën en innovatie’ of ‘pompen en opslaan’. De informatieborden onderweg maken je wegwijs in het gebied. Onderweg op de Selketal-Stieg door de Unterharz Natuur en cultuur puur beleeft men op de meer dan 70 kilometer lange Selketal-Stieg. Een van de mooiste wandelroutes door de Unterharz. Door het gebied van het adellijke geslacht van Anhalt verloopt de route langs de burcht Falkenstein naar de UNESCOwerelderfgoedstad Quedlinburg. De Selke stroomt door het hertogdom. Hier zijn de ruïnes van de stamzetel, burcht Anhalt, maar ook de voormalige residentie, het kasteel Ballenstedt met de prachtige barokke tuinen en het graf van markgraaf Albrecht de Beer, de stamvader van de Ascaniërs en later Anhalt te vinden. De route verloopt langs de Selketalbahn - door bizarre eikenbossen, langs kliffen en rotsen en weelderige weiden – het is één van de romantische gedeeltes van het smalspoornetwerk van de Harzer Schmalspurbahnen. Maarten Luther De Lutherweg in het Mansfelder Land, ten zuidoosten van de Harz, verbindt op 81 kilometer de plaatsen waar de reformator zijn sporen achterliet. Luther is afkomstig uit het Mansfelder Land. Gekenmerkt met een groene ‘L’, verloopt de Lutherweg door Lutherstadt Eisleben. Hier werd de reformator geboren, gedoopt en hier © Harzer Tourismusverband, M. Gloger © Harzer Tourismusverband, M. Gloger © Joachim Schymalla

op in de Harz UNESCOwerelderfgoedlocaties • Bauhaus Dessau • Gartenreich-Dessau-Wörlitz • Luthergedenkstätten, Lutherstadt Wittenberg • St. Michaelis, Mariendom und Domschatz, Hildesheim • Fagus-Werk, Alfeld-Hannover Op de Schlossberg in Quedlinburg Oberharzer Wasserwirtschaft in Clausthal-Zellerfeld Binnenstad Quedlinburg stierf hij ook. Als ‘authentieke scènes van de reformatie van buitengewone universele betekenis’ staan de Lutherse gedenkplaatsen in Lutherstadt Eisleben, sinds 1996 ook op de UNESCOwerelderfgoedlijst. Het geboortehuis van Luther in Eisleben toont de fasen van zijn leven en geeft inzicht in de herkomst van de reformator. Zijn kindertijd en jeugd zijn gedocumenteerd in het museum ‘Luthers Elternhaus’. De laatste etappe verloopt door een van de mooiste beuken bossen in de zuidelijke Harz. Highlight op deze etappe is de vakwerkstad Stolberg. Vanaf de ‘Luther beuk’ wordt een prachtig uitzicht geboden op het kasteel en de historische binnenstad. Mijnen en stad Goslar In de voormalige ertsmijn Rammelsberg in Goslar kunnen bezoekers tegenwoordig indrukwekkende technische monumenten uit negen eeuwen en spannende getuigenissen van menselijk ambacht tijdens verschillende rondleidingen boven en onder de grond beleven. De binnenstad van Goslar is één van de belangrijkste bewaard gebleven historische steden ter wereld en wordt gekenmerkt door een ongewoon groot bestand van ongeveer 1500 vakwerkhuizen uit de 15e tot 19e eeuw. Met de Kaiserpfalz, het raadhuis, de stadsvestingwerken, de hospitalen en het grote aantal middeleeuwse stenen huizen zijn er een groot aantal gebouwen uit de middeleeuwen die de bezoekers zullen verrassen. In combinatie met de faciliteiten van het water managementsysteem ‘Oberharzer Wasserwirtschaft’ staat dit ensemble voor één van de oudste mijnregio’s in Europa, die tot UNESCOwerelderfgoed is uitgeroepen. Binnenstad van Quedlinburg Maar dat is nog niet alles, de meer dan 1000 jaar oude stad Quedlinburg aan de noordoostelijke rand van de Harz met meer dan 2000 vakwerkhuizen, romaanse gebouwen en villa’s uit de Gründerzeit – en Jugendstilperiode, neemt de bezoeker mee terug in de tijd. De geschiedenis en cultuur zijn levendiger dan ooit – een stad in het gebied van spanningen tussen verleden en toekomst. De Quedlinburgse muziekzomer trekt muziekliefhebbers en artiesten, jong en oud, van heinde en ver naar de UNESCO-werelderfgoedstad. Veeleisende klassieke composities vullen oude muren met leven en theatraal toneelspel. INFORMATIE Harzer Tourismusverband Marktstraße 45 38640 Goslar, Duitsland 0049 5321 3404 0 info@harzinfo.de nl.harzinfo.de touren.harzinfo.de 29 © Harzer Tourismusverband, M. Gloger © QTM, A. Kaßner © René Grusche © Harzer Tourismusverband, M. Gloger

30 voor wie echt van wandelen houdt… tevoetonline.nl inspireert. © Shutterstock

Ode aan onverhard wandelen In de maand oktober brengt Wandelnet een ode aan onverhard wandelen. Aan alle rulle zandwegen, rechte karresporen, verende bospaadjes en eenvoudige voetsporen door de weilanden. Maar onverhard wandelen staat onder druk. Daarom roept Wandelnet wandelaars om op een eigen ode aan onverhard wandelen te brengen met #ikwandelonverhard Onverhard wandelen is een lust voor de wandelaar; je stapt letterlijk in en door het landschap. Je voelt met je voeten de relatief zachte ondergrond die schokdempend en dus vriendelijk voor je lijf is. Wandelaars lopen het liefst onverhard. Ook planten en dieren profiteren van onverharde paden, de hazelworm mag zich graag opwarmen op het warme zand van een bospad. Er is dan ook een grotere biodiversiteit rondom zandpaden. Campagne onverhard wandelen Wandelnet roept wandelaars op om in oktober hun eigen ode aan onverhard wandelen te brengen, door foto’s, filmpjes en verhalen te maken en zoveel mogelijk te delen. Wandelnet selecteerde een aantal prachtige wandelingen verspreid door het hele land, waarop je de mooiste onverharde paden kunt vinden. Vijf bijzondere type onverhard worden onderscheiden: graspad, zandpad, bospad, karrenje wandelervaring en laat zo anderen weten hoe mooi onverharde paden zijn. En ben je ergens anders een nog mooier pareltje gevonden? Laat het weten met de hashtag #ikwandelonverhard terreineigenaren afgesloten. Dit zijn paden die vaak eeuwenoud zijn en daardoor van groot cultuurhistorisch belang. Bovendien verliezen deze paden hun diversiteit bij verharding. Wandelnet wil daarom iedereen enthousiasmeren die onverhard wandelen een warm hart toedraagt. Op de pagina Werken aan Wandelen verzamelt Wandelnet belangrijk nieuws over bedreigde en beschermde paden en worden handvatten geboden om zelf in actie te komen. Zo worden er best practices gedeeld uit het verleden. spoor en boerenlandpad. Ervaar ze allemaal! Samenwerkingspartner Trage Tochten doet daar nog eens twaalf bijzondere tochten bovenop, allen gratis te downloaden in oktober. Deel * Link artikel biodiversiteit: https://tinyurl.com/8au89k4w ** Link pagina Werken aan Wandelen: werkenaanwandelen.nl/beschermhetonverhardepad *** Meldpunt routes: www.meldpuntroutes.nl/#/wandelen Bescherm onverhard wandelen Helaas staat het onverhard wandelen al een tijd onder druk. Steeds meer paden worden verhard tot bijvoorbeeld een fietspad of worden door Deel jouw liefde voor onverhard wandelen! #graspad #zandpad #bospad #karrenspoor #boerenlandpad #ikwandelonverhard Deze bijdrage kwam tot stand met 31 © Ad Snelderwaard/Wandelnet

Wallonië, ruimte voor FLOREAL La Roche-en-Ardenne aan het begin van de paden U bent alleen, als koppel, met familie of in groep? zin om de dagelijkse sleur te doorbreken, een frisse neus te halen of u te herbronnen? La Roche-en-Ardenne is Parel van de Belgische Ardennen met 250 kilometer uitgestippelde tochten voor wandelaars & fietsers. Floréal La Roche is gelegen in een groene omgeving, aan de rand van de rivier “Ourthe”. Ideaal als startpunt voor al uw boswandelingen. 76 kamers - 38 appartementen - restaurants - taverne - terrassen - biljartzaal - bowling - Park van 4ha met toegang tot: mini-golf, tennis, multisport, petanque, outdoor fitness & openlucht zwembad (open in juli & augustus). • Aangepaste menu’s voor sportievelingen (op aanvraag) • Mogelijkheid voor een lunch pakket vzw.Ontspanning & Vakantie, “Toerisme voor allen” Avenue de Villez 6 | B-6980 La Roche-en-Ardenne | T. +32/84 219 446 reception.laroche@florealgroup.be | www.floreallaroche.be Adembenemende landschappen in de Maasvallei! De Maasvallei Namur-Dinant zal u imponeren en bekoren! De talloze uitkijkpunten bieden een sprookjesachtig en verbazingwekkend panorama. Ze is even gastvrij voor de fauna en flora als voor de wandelaars. Natuurliefhebbers kunnen hun hart ophalen aan een wandeling langs de beboste wegen. Ideaal voor wie de gezonde lucht van de natuur wil opsnuiven. Om daarvan te genieten, kun je te voet of met de mountainbike een van de vele wandelroutes volgen. De grandioze landschappen doen je de inspanning snel vergeten! Vergeet je fototoestel niet! Maison du Tourisme Vallée de la Meuse Namur – Dinant Avenue Colonel Cadoux, 8, 5500 Dinant | 0032 (0)82 222870 www.valleedelameuse-tourisme.be | info@mtnamurdinant.be www.facebook.com/tourismedinant | www.instagram.com/#mtnamurdinant Messenger: m.me/tourismedinant Wandelen met knooppunten in de Oostkantons De Oostkantons liggen op de grens tussen de Eifel en de Ardennen en betoveren met een landschap van heuvels en valleien, rivieren, beken en bossen. In het centrum van al dat moois vind je het natuurreservaat Hoge Venen. Een netwerk van 1300 kilometer aan wandelpaden voor wandelaars mét een unieke natuur beleving. De bewegwijzering werkt met wandelknooppunten. Oriëntatie wordt super eenvoudig en je kan bovendien je wandeling individueel plannen. Dankzij de digitale route planner go.ostbelgien.eu. wordt het kinderspel. Wie liever de uitgestippelde wandelingen volgt, vindt inspiratie in onze plezierwandelingen, een reeks van de mooiste wandelingen in de Oostkantons. Zoals de plezier wandeling ‘Levendige kleuren’ door de gemeente Raeren in het Noorden van de Oostkantons. Prachtige heggen vormen het contrast met de dichtheid van de bossen en de Hoge Venen. Info: www.ostbelgien.eu/wandelen 32 © Chris Eye Walker © WBT - J.P. Remy ‘7 Meuses’ © Floréal

verademing EUROP’AVENTURE - Organisatie van Wandelvakanties In het hart van de Ardennen • De Transardennaise : van 2 tot 7 wandeldagen Tot 160 km tussen La Roche-en-Ardenne – Saint-Hubert – Nassogne – Daverdisse – Bouillon. De ontdekking van de echte Ardennen. • De Eisleck Trail : van 2 tot 5 wandeldagen Tot 106 km tussen Kautenbach – Houffalize - La Roche-en-Ardenne. 1st Quality Trail in België. • Op stap in de Ardennen: van 2 tot 5 dagen wandelen Starwandeltochten van 105 km – 5 stervormige wandelingen van 16 tot 27 km. Ontdek de valleien van de Ourthe en Laval in Sainte-Ode. * Onze diensten omvatten : reservering van logies (half-pension), bagagetransport, gids, kaarten, transfer terug naar het vertrekpunt etc. www.europaventure.be | contact@europaventure.be | T. +32 (0)479 245 180 Onverwacht Charleroi! Een ervaring die u toch eenmaal meegemaakt moet hebben: de beklimming van de Slakken berg. Het is een onverwachte wijze om het Land van Charleroi te ontdekken. Sommige terrils zijn echte natuurreservaten die u zullen verrassen met hun flora en fauna. Er zijn zelfs terrils met een meer op de top! De “Boucle Noire” is de moeite waard. Deze prachtige wandeling van 23 km biedt onverwachte en contrast rijke landschappen van het Zwarte Land: indrukwekkende industriële sites, de Samber en het kanaal Charleroi-Brussel met de kleurrijke graffiti werken, naast vreed zame buurten en beboste terrils. Het Huis van Toerisme zal u met raad en daad bijstaan bij de keuze van een terril, afhanke lijk van de moeilijkheidsgraad, makkelijk of middelmatig. Verschillende brochures of kaartjes zijn beschikbaar ter plaatse of op de website cm-tourisme.be. Info: www.cm-tourisme.be Kamperen op een eiland in de Ardennen In de buurt van de GR16, de laddertjeswandeling en tal van andere wandelroutes ligt 3-sterren Camping Ile de faigneul. Je verblijft op een eiland in de rivier de Semois, omgeven door beboste heuvels en uitzichtpunten, op 12 km van Bouillon. Een aantrekkelijke charmecamping voor getrainde en beginnende wandelaars met routes die je direct vanaf de camping te voet kunt bereiken. Op het eiland staan geen stacaravans. Veel kampeerplaatsen met elektriciteit liggen aan het water. Bij de rivier staan ook 2 Tiny houses te huur, voorzien van luxe en comfort met eigen sanitair en een terras met loungebank. Er is een gezellig bruincafé, ‘fritkot’ en een terras. De natuur is er rondom met prachtige bomen voor schaduw en een thuis voor verschillende vogels. ’s Avonds is het genieten bij een knapperend vuurtje of bij uw barbecue. Camping Ile de faigneul, Rue de la chérizelle 54, 6830 Poupehan België www.iledefaigneul.com 33 © Adobe Stock © L. Artamanow – Terrils bij Charleroi © Jan Kerremans, Europaventure 30 jaar ervaring

Kevers Column Lidewey van Noord (1985) is freelance journalist en schrijft boeken over uiteenlopende onderwerpen. Haar solowandelingen door de Piëmontese Apennijnen vormden de inspiratiebron voor haar meest recente boek Alleen op avontuur. Kijk voor meer informatie op lideweyvannoord.nl. Het was een warme zondag, maar in het bos was het koel. We dwaalden over smalle paadjes waar geen andere wandelaars leken te komen. Mijn oog viel op een kever die op zijn rug lag te spartelen. Ik stopte, pakte een klein takje en zette hem weer op zijn pootjes. De vriendin met wie ik aan het wandelen was glimlachte. Wandelen is eigenlijk een veel te groot woord voor wat we aan het doen waren. Dankzij mijn longcovidklachten deden we twee uur over vijf kilometer. Op elk bankje dat we tegenkwamen moest ik even gaan zitten. Soms moest ik even gaan zitten maar waren er geen bankjes, dan ploften we neer in het gras naast het pad. Een paar meter verderop lag zo’n zelfde kever op zijn rug. Ook die keerde ik en hij waggelde weg, zijn schild glanzend in de zon. ‘Misschien kunnen we dit hier een paar keer per jaar georganiseerd gaan doen,’ zei ik. ‘Kevers keren.’ Later las ik dat die bosmestkevers op hun rug aan het einde van de zomer een normaal verschijnsel zijn. Dat keren geen zin heeft omdat ze zo weer op hun rug liggen. Vossen schijnen ze te eten. Lekker knapperig, denk ik. Maar toch, wie kan dat spartelen aanzien en niets doen? Misschien raakt dat trappelen en nergens komen op het moment ook wel gewoon een snaar bij mij. Bij een gouden korenveld dat werd opgesierd door een enkele felrode klaproos hielden we eindeloos stil om foto’s te maken. De wind blies de klaproos steeds uit beeld. Het duurde verrassend lang eer mijn geduld op was. Op een bankje bij het korenveld vroeg ik mijn vriendin of ze het niet vervelend vond, dit langzame tempo. Het was heel wat anders dan de fanatieke dagtochten die we normaal gesproken maken. ‘Als ik me had ingesteld op een flinke wandeling, had ik dit een teleurstelling gevonden. Maar nu wist ik dat het zo zou zijn,’ zei ze. ‘Het is ook wel fijn. Voor jou is dit topsport, voor mij is het onthaasten.’ Op het eind van ons kleine rondje kwamen we nog tientallen kevers tegen, allemaal op hun rug, allemaal dood. Een vossenbuffet. Het was een gek gezicht. Ik vroeg me af hoeveel mensen die ochtend in stevig tempo over de stervende kevers heen waren gewandeld zonder ze op te merken. Lidewey van Noord loopbaan Winterwandelen in spijkerbroek Jan Fokke Oosterhof (1975) is ondernemer, extreemsporter, avonturier, schrijver, spreker, expeditieleider, poolreiziger en… loper. Om te aarden en het hoofd leeg te krijgen, gaat hij lopen. Liefst lang, conform het adagium van Kierkegaard: ‘I have walked myself into my best thoughts, and I know of no thought so burdensome that one cannot walk away from it.’ De titel van zijn laatste boek is dan ook Rennen voor je leven. December 1997. Mijn relatie is zojuist stuk gelopen. Ik vier een verjaardagsfeestje bij een vriendin en we hangen met de harde kern de nacht door op matrassen die naar de woonkamer zijn gesleept. This is the End van de Doors klinkt op de achtergrond en we drinken de laatste resten bier tot de vogels gaan fluiten. In de biernevel ontmoet ik Bert. Hij was hospik in voormalig Joegoslavië en wil de jaarwisseling elders vieren, deels om het oorlogsleed af te schudden. Een week winterwandelen in de Harz, een middelgebergte op de grens van voormalig Oost- en West-Duitsland met als hoogste punt de Brocken, 1.144 meter. Op de top bouwden de Stasi en de KGB een afluisterpost. Door de noordelijke ligging en hoogte heeft de berg een alpien karakter. De gemiddelde jaartemperatuur is er 2,9 graden en er valt 120 dagen per jaar sneeuw. Het plan is winterkamperen en dan in de sneeuw het stoomtreintje de Brocken op zien tuffen. We schudden handen voor een gezamenlijk avontuur. Beide nooit in de sneeuw gekampeerd en we kennen elkaar nauwelijks. Vanuit de trein lopen we linea recta het besneeuwde bosgebied in. Er ligt sneeuw, maar de grassprieten steken er net doorheen. Goed te belopen en het weer is rustig hetgeen gezien onze spijkerbroeken goed uitkomt. Het bosgebied is verlaten. Je hoort alleen het ruisen van de wind in de besneeuwde sparren. De lucht is donkergrijs. Met hoofdlampjes zoeken we naar een geschikte plek voor onze eerste – ongetwijfeld koude – overnachting. We vinden een houten tipi met aan weerszijden houten banken. Het zal ongetwijfeld wat tochten, maar dan pakken we de grondkou in ieder geval niet mee. Als we eenmaal goed en wel geïnstalleerd zijn op onze banken, het onderlijf in slaapzakken gehuld, trekt Bert een fles Jägermeister en een immense salamiworst tevoorschijn uit zijn rugzak. Om beurten drinken we uit de dop afgewisseld met hompen worst. Het zou een harde les worden: koude en alcohol gaan slecht samen. Een week lang struinen we doelloos door een witte wereld van oneindige sparrenbossen. Steeds de aanblik op de Brocken en zo nu en dan stuiten we op het spoorlijntje. We ontdekken dat koude went, zelfs in spijkerbroek. Onze kampeeruitrusting mag je rustig omschrijven als een amateuristisch bijeengeraapt rommeltje. Uiteindelijk beklimmen we de laatste dag de Brocken en kruisen het stoomtreintje dat met immens lawaai en een imposante rooksluier tegen een hemelsblauwe lucht ons pad kruist. We belanden in het zelfbedieningsrestaurant, de voormalige afluisterpost. Onze hoofden gloeien terwijl we gelukzalig naar buiten staren met voor de neus twee grote potten bier en een heisse Gulaschsuppe. Een mini-expeditie waar we de rest van ons leven op kunnen teren. Meer informatie: www.hsb-wr.de Jan Fokke Oosterhof © Lode Greven 2020

Sfeervol overnachten Wandelen en sfeervol overnachten Een charmant hotel, een gastvrij bed and breakfast, een sfeervol vakantiehuis en een gezellige camping in de natuur. Dát zijn de accommodaties die je vindt op tevoetonline.nl. Met één click kun je de beschikbaarheid checken, waarna je direct direct kunt boeken bij de overnachtingsplek van je keuze. Zo ben je altijd verzekerd van de beste prijs en je kunt altijd rechtstreeks overleggen over persoonlijke wensen. Op tevoetonline.nl ontdek je heerlijke logeeradressen, waar je als een welkome (wandel)gast gezien én behandeld wordt. Restaurant & Hotel 4-sterren Hotel, Restaurant en Brasserie Hoog Holten Holten, Overijssel Vanaf € 128,00 per tweepersoonskamer 24 hotelkamers T. 0548 361 306 www.hoogholten.nl Valuas Venlo, Limburg (direct aan Pieterpad) Vanaf EU 95,00 p.p.p.n. 13 luxe suites, 26 bedden T. 077 3541141 | E. info@valuas-hr.nl www.valuas-hr.nl Herberg, B&B, restaurant ’t Zwaantje Mook, Limburg (bij Mookerheide) Vanaf €90 voor 2 personen incl. ontbijt 4 kamers (max. 9 personen) info@t-zwaantje.nl www.t-zwaantje.nl Bungalowpark Groenpark Simpelveld Simpelveld, Limburg Variabele prijzen, kijk op website 4-, 5- en 6-persoons bungalows info@groenparksimpelveld www.groenparksimpelveld.nl Hotel Gite, chambre d’hôtes Hotel Meyer Bergen aan Zee, Noord-Holland Vanaf € 37,50 p.p.p.n. 36 sfeervolle kamers T 072 581 2488 hotelmeyer.nl Le Cheval Rouge Prat, dep. Cotes d’Armor, Bretagne Vanaf €1800 volpension 2 pers./week 3 gites, 12 pers (maar 2 is ook prima) T. +33 (0)6 43 030 478 opvakantieinbretagne.nl/wandelen Chambres d’Hôtes – Wandelarrangement “te voet de meuse door...” Le Ciel Bleu Ontspannen, natuur, heerlijk eten 8 Rue Côte des Prés 55300 Deuxnouds aux Bois verhuur@lecielbleu.eu L’Orchidée Sauvage Rust, comfort, direct aan routes 10 Ancienne route d’Apremont 5500 Ailly sur Meuse info@lorchideesauvage.nl www.lecielbleu.eu – www.tevoetdemeusedoor.nl – www.lorchideesauvage.nl Eindelijk er weer op uit: Wandeltrektocht in Zuid-Frankrijk De Franse Valleientocht is een geheel verzorgde wandeltrektocht langs zeven bijzondere huizen van Nederlanders en Vlamingen. De wandelingen lopen door een prachtig natuurgebied in het zuiden van het departement Aveyron. Na alle beperkingen van het afgelopen corona jaar kun je genieten van de ruimte en de schoonheid van dit ongerepte stukje Frankrijk en je elke dag laten verrassen met heerlijke maaltijden op sprookjes achtige logeer adressen. De tocht wordt op maat voor je gemaakt, 10 of 20 km per dag, het is mogelijk rustdagen in te passen en de bagage wordt vervoerd. Voor fi etsliefhebbers bieden we een aangepaste fi etstrektocht. Je kunt reserveren in september en oktober, in april, mei en juni. De kosten zijn vanaf € 440 (vijf dagen/vier nachten). Neem een kijkje op onze website voor meer informatie. T. +33 565994733 | contact@franse-valleientocht.nl | www.franse-valleientocht.nl 35 www.tevoetonline.nl

Wandelen met wanderlust langs witte wieven en hunebedden Langs spookachtige steenhopen Aan de rijkdom van tientallen lange afstands wandelpaden op het Nederlandse grondgebied is een nieuw pareltje toegevoegd: het Hondsrugpad. Het slingert over maar liefst 200 kilometer over het mooiste deel van Drenthe naar het Duitse Meppen. Aangezien ook het geopark bij Osnabrück betrokken was bij de totstandkoming van het pad, treft de wandelaar op de bordjes langs de route ook het woord Hünenweg aan. Gerrit Jan Zwier Het is natuurlijk een waagstuk om naast het Pieterpad, het Drenthepad en De Loop langs de Hunebedden van het Drents Landschap een plaats op te eisen voor nog een wandelpad door het Drentse land. De nadruk ligt dit keer niet alleen op de hunebedden, de ‘oudste bouwwerken van Nederland en Duitsland’, zoals de tekst benadrukt, maar ook op de aardkundige geschiedenis van de Hondsrug. Het verhaal over deze opduiking van keileem, die later met zand werd overdekt, werd verteld in tijden toen de Scandinavische ijswals zijn machtige stempel op de het landschap drukte. 36 Misschien een wolf De tekst van Fokko Bosker bevat niet alleen veel geografische en historische informatie, maar laat zich ook als een persoonlijk reisverslag lezen. Op die manier wijkt het op een prettige manier af van de zakelijke inhoud van andere gidsboekjes over LAW’s. Hij belooft ons dat er onderweg veel te zien is: mooie esdorpen, die de Wanderlust opwekken, ‘blauwgraslanden in het Hunzedal’, de sporen van een bever, misschien een wolf, de zoete geur van de bloeiende heide en de ‘aanblik van de granieten, onverzettelijke monumenten uit een ver verleden’. We lopen een eindje met Bosker mee aan de noordkant van zijn route. Hier begon Maarten Westmaas ruim tien jaar geleden aan zijn voettocht langs de keienbouwsels die stammen uit de nieuwe steentijd - iets preciezer: uit de perioden 3300 tot 2750 voor Christus. Graag grijp ik de gelegenheid aan om u op zijn interessante reisverslag te wijzen, dat simpelweg Hunebedden (2009) heet, al vond hij ‘Spookachtige steenhopen’ - de term is van dominee Craandijk, die in de negentiende eeuw al wandelend Nederland verkende - een mooiere titel. Dat ben ik helemaal met hem eens. De onderneming van Westmaas zal menigeen aanspreken die een zwak heeft voor mensen die op een onbewoond eiland gaan wonen, vogelwacht worden op Rottumerplaat, in een zeilbootje naar Paaseiland varen, op zoek gaan naar een waterhoentje op Tristan da Cunha, op een vlot de Stille Oceaan oversteken of, als Bruce Chatwin, met een (zogenaamd) stukje huid van © Shutterstock

een brontosaurus naar Patagonië vertrekken. Vaak gaat het om eenzelvige expedities, om romantiek tegen de klippen op. Meer dan eens levert het boeiende, diepdoorvoelde verhalen op, al is er niet altijd een happy end. Ets Zodra hij in een museum een zwart-witte ets zag van een hunebed, raakte Westmaas in een roes. Maar liefst twee uur bleef hij ernaar staren - het was alsof zijn eerdere interesse in hunebedden ineens een brandpunt vond in die simpele ets. Voorzien van een rugzak, een slaapzak, een zeiltje (geen tent), een schetsboek en een fototoestel begint hij in Noordlaren aan zijn Grand Tour. Voor hem, als ongetraind wandelaar, zal het geen eenvoudige ommegang worden. ‘Ik zag mezelf al slapen op de hei of onder een hunebed,’ schrijft hij in het begin van zijn verslag. Dat is ook precies wat hij zal gaan doen. Soms ontwaakt hij in een ‘mistig droomlandschap’, wanneer alles klam is en er uit het bos een ‘symfonie van klinkende druppels’ opklinkt. Eén keer werd hij overvallen door een enorm onweer. Haastig spande hij zijn zeiltje tussen een boom en een paar inderhaast gemaakte haringen van boomtakken. Een steviger tak diende als tentstok, om het water zo goed mogelijk af te voeren. Om geen natte voeten te krijgen, wikkelde hij die in een vuilniszak. Bij elke donderslag trilde de grond mee. Urenlang staarde hij naar een inktzwarte lucht met witpaarse flitsen. Dit is een goed moment om dood te gaan, dacht hij toen. Noordlaren, Midlaren en Zuidlaren liggen op de oostelijke rand van de Hondsrug. Over deze hoogte liep vanouds de handelsweg vanuit het zuiden naar Groningen. De uitgang -laar wijst erop dat de dorpen in een bosrijke omgeving gesticht zijn. Via het Heiveen duiken we het Noordlaarderbos in, waar hunebed G1, het enige Groningse hunebed, als in een eeuwenlange slaap verzonken is. Er staat nu een elektrische laadpaal naast, wat toch een vreemd attribuut is bij een begraafplaats. Westmaas vond het een ‘sfeervolle en mysterieuze plek’, vooral ‘ in de vroege ochtend, als ‘merels en roodborstjes zingen, reeën op de akkers lopen en de zon stilletjes en rood opkomt’. Schimmenrijk Op de es van Midlaren vervolgen we onze weg over de Steenakkers naar de groen uitgeslagen stenen van twee in serie geschakelde hunebedden. Ze liggen verborgen achter twee boerderijtjes. Knoestige eiken houden er de wacht. Kennelijk hadden de eerste bewoners er destijds geen moeite mee hun woning naast een prehistorisch kerkhof neer te zetten. Of wisten ze niet dat hunebedden een grote aantrekkingskracht uitoefenen op witte wieven en andere inwoners van het schimmenrijk? Het is een ‘intieme plek voor een goed gesprek met de verre voorouders’ merkt Bosker op. Westmaas raakte er ook in gesprek, maar dan met de stokoude bewoners van de aangrenzende huizen. Een van hen vertelde dat hij lang geleden van de ‘professor’ opdracht had gekregen goed voor de hunebedden te zorgen. Hij refereerde aan A.E. van Giffen, de ‘hunebedprofessor’, die zich in de vorige eeuw diepgaand met de steentijdgraven heeft beziggehouden. Geregeld harkte hij de bladeren onder de keien weg en probeerde hij met een sopje de groene aanslag van algen weg te poetsen. INFORMATIE Wandeling Noordlaarderbos - Zuidlaren ca 8 km Openbaar vervoer Bus Groningen - Noordlaren - Zuidlaren Dienstregeling 0900 7289965 Boek Hondsrugpad, Fokko Bosker, Noordboek, 2021 Leestip Hunebedden, Maarten Westmaas. In Boekvorm Uitgevers, Assen, 2009 (alleen tweedehands) Hoewel de bezoeker de logeerkamer wordt aangeboden, neemt hij genoegen met zijn matje en slaapzak in de halfopen kapschuur. Hij had zich op een tocht vol ontberingen voorbereid en wil niet direct in luxe worden ondergedompeld. Haast lek gestoken door de muggen nam hij de volgende morgen in alle vroegte plaats op een van de zwerfkeien. Hij spant zich in om zich een voor stelling te maken van de mensen die deze gevaarten hebben gebouwd. Het landschap mag dan tastbaar zijn, met zijn hune bedden, graf heuvels, heiden, eikenbossen en beekjes, maar dat wil nog niet zeggen dat de lange historie ervan begrijpelijk is. Tot zijn spijt doemden de Oerdrenthen geen moment uit de mist der tijden op. We laten de in gepeins verzonken Maarten Westmaas achter op zijn steenhoop en zetten over de es koers naar Midlaren. Aan de horizon lijkt de torenspits van de Zuidlaarder kerk ons naar zich toe te wenken. Een van de herenbanken erin was bestemd voor de adellijke familie Van Heiden. Waarna Fokko Bosker ons geduldig uitlegt wat de connectie is tussen de zeeheld Lodewijk van Heiden en Berend Botje. 37 © Shutterstock © Shutterstock

Nescio Column Kent u Nescio? De schrijver van Titaantjes, Boven het dal en Dichtertje? Ik lees zijn levensbeschrijving en krijg prompt zin te gaan wandelen. Want Nescio was een wandelaar bij uitstek. Als jongeman liep hij soms 35 kilometer rond Amsterdam. En hij schreef erover, melancholiek. Zijn biografe, Lieneke Frerichs, volgt hem op de voet. John Jansen van Galen wandelt al zijn hele leven en schrijft daarover artikelen, columns en boeken. Ik begin bij station Abcoude. Het gebouw staat er nog, maar is geen station meer. De trein raast nu door een tunnel onder het Gein. ‘God zegene de verantwoordelijke autoriteiten’, schreef Nescio. ‘Als het kan een beetje hardhandig.’ Maar het riviertje stroomt nog altoos naar zee. Een ooievaar zit op haar nest. ‘My Lucht Diin Star,’ staat op een hoeve. ‘2 Petr. 1 -19.’ Het Fort bij Nigtevecht ligt er al een eeuw doelloos. Een bordje meldt dat hier de ijsvogel huist, en ook de kleine karekiet. Vergeefs speur ik in de rietkragen. Nescio was niet in de eerste plaats een natuurkenner. In zijn dikke Natuurdagboek komen weinig bijzonderheden over flora en fauna voor. Het gaat hem, net als mij, om het landschap, het buiten zijn, het gevoel van vrijheid, opgenomen te zijn in de ruimte – die hij soms als een nirwana ervaart. Maar van iedere week slijt hij zes dagen op kantoor, klimt op tot directeur en blijft verlangen naar het Gein. Ik ga het kanaal over. Zestig jaar terug voer er een pontje, dat weg moest voor de scheepvaart. Nu ligt er een brug voor voetgangers en fietsers, te groot, te luxueus, state of the art. Dan volg ik de Vecht naar Vreeland. Jachtjes wachten tot de witte ophaalbrug open gaat, ongeduldige stemmen klinken over het water: waar blijft de brugwachter. Het Lambertuspad loopt midden door de watervlakte van de Wijde Blik waarop één zeiltje is. Andere wandelaars zijn er niet, wel fietsers. Wij zijn een fietsend volkje, met helmpjes en ‘trapondersteuning’. Zou Nescio hier nu gelopen hebben met een afritsbroek aan en walking sticks? Twee koeien dommelen in het gras aan de Zuwe. In Kortenhoef kwam hij graag. Maar de Kortenhoefse Dijk is nu afgesloten, zelfs voor voetgangers. De bushalte is opgeheven, ik moet naar Loosdrecht lopen, met rechts het Loenderveen. Op rijm (‘Er is maar één’…) protesteren omwonenden tegen het plan om dwars erdoorheen een kanaal te graven. (‘God zegene enz. als voren’, Nescio: Kortenhoef). In Loosdrecht komt de bus over een uur. Aan de plas drink ik een Skuumkoppe. Het is zoel, en heiig, het regent heel zachtjes. ‘En een vreemd gevoel van onvergankelijkheid.’ (Nescio: Pleziertrein). John Jansen van Galen voetstuk Wandelen sinds: ‘1987, en samen sinds 2002.’ Naam: Ruud en Ellen Koppendraaier Leeftijd: 65 en 64 jaar Beroep: gepensioneerd Woonplaats: Amstelveen Bijzonderheden: Ondanks dat het in coronatijd wel eens moeilijker was, hebben we ons prima kunnen vermaken. Wandelen met zijn tweeën mocht altijd en bij de Mooiste Routes vonden we vele prachtige rondwandelingen. 38 Waarom wandelen: ‘Het gaat ons gemakkelijk af. Je kunt het overal doen en je hebt tijd om alles om je heen te bekijken. Wij houden van de natuur en actief zijn. Het is eigenlijk een dagelijkse behoefte, een ommetje, samen een route controleren voor de Mooiste Routes, bijna wekelijks een wandeltocht organiseren en lopen met de Wandelpool, met vriend(en) een tocht maken en natuurlijk regelmatig in een andere omgeving gaan wandelen tijdens een vakantie.’ Mooiste wandelervaring: ‘We kunnen mooie landen noemen, maar eigenlijk wordt iedere mooie ervaring weer opgevolgd door een volgende. In 2020 en 2021 waren dat de Waddeneilanden, de Maasduinen bij Arcen en Zuid-Limburg. Het leukste LAW-pad was het Zuiderzeepad dat we met de Wandelpool in weekenden hebben gelopen.’ Nooit weer: Ellen: ‘Doorsteken in een onbekend stuk water en zo in drijfzand terechtkomen op IJsland. Brrrr. Door snel omvallen en wegrollen ben ik eruit gekomen, maar ik ben het nooit vergeten.’ Ruud: ’Met een groep gaan struinen door de duinen. Zelfs een ervaren wandelaar kan een pad wel eens niet meer vinden.’ To do: ‘Veel ideeën en wensen, maar niets hoeft of moet. We maken bewust geen bucket list.’

als je niks wilt missen… Als abonnee van ‘te voet’ krijg je elke nieuwe editie altijd als aller eerste op je deurmat. En in elke uitgave lees je álles over wandelen. In prachtige reportages, met fraaie foto’s en mooie interviews. Verder columns, vaste rubrieken en regelmatig uitnodigende specials over bepaalde regio’s of landen waar ‘het goed wandelen is’. Kies voor een abonnement of geef er eentje cadeau aan iemand anders. En je kunt natuurlijk ook eerst kijken of het bevalt. Kies dan een proefabonnement voor twee nummers, daarna stopt je abonnement automatisch. Ga voor een abonnement naar www.tevoetonline.nl (en klik daar op ‘abonneren’ in de bovenste rode balk) ‘te voet’ inspireert. 39

VELUWE OUTDOOR TOTAAL CONCEPT VOOR AL UW WANDELINGEN Het Veluwe Outdoor Totaal Concept heeft tot doel om de juiste schoen voor uw voeten te vinden voor uw wandeling. De vragen die daarbij beantwoord worden zijn: welke soort wandelingen gaat u maken, wat is de maatvoering van uw voet (lengte breedte wreefhoogte) en welk type inlegzool past bij u. Wandelt u met pijn? blaren? Dan zoeken we samen uit hoe uw wandelplezier nog groter wordt. VOOR IEDERE VOET EEN PASSENDE SCHOEN Wij zijn gespecialiseerd om voor alle type voeten zoals ‘standaardvoet’ ‘moeilijke voet’ ’brede voet’ en voor voeten met enkel- en gewrichtsproblemen een goed passende schoen te vinden. Dit doen we door te luisteren naar uw wensen en het maken van een voetscan. Door jarenlange ervaring kunnen wij u goed adviseren welke schoen voor u het meest geschikt is. Of u nu wandelt op asfalt, in het bos in de bergen of het lopen van een meerdaagse trektocht in het hooggebergte, wij hebben de juiste schoenen. Door onze voorraad van ca. 250 modellen van laag, halfhoog tot hoog en van soepel tot stijgijzervast hebben wij bijna altijd de schoen voor u! Maat 36 t/m 54 (UK 3,5 t/m 17). Mocht er een aanpassing nodig zijn aan de schoenen zoals oogjes i.p.v haakjes, extra verstevigde zolen, verhogingen i.v.m. beenlengte-verschil, klittenband-sluiting, wij verzorgen alles voor u inclusief exact op maat gemaakte steunzolen die meestal door uw aanvullende ziektekostenverzekering vergoed wordt. VOETSCAN VOOR ADVIES OP MAAT 250 MODELLEN OP VOORRAAD STATIONSLAAN 41A, 8071 CK NUNSPEET, 0341270847 WWW.BREDEWANDELSCHOENEN.NL WWW.VELUWE-OUTDOOR.NL 40

1 Online Touch

Index

1. 1
2. 2
3. 3
4. 4
5. 5
6. 6
7. 7
8. 8
9. 9
10. 10
11. 11
12. 12
13. 13
14. 14
15. 15
16. 16
17. 17
18. 18
19. 19
20. 20
21. 21
22. 22
23. 23
24. 24
25. 25
26. 26
27. 27
28. 28
29. 29
30. 30
31. 31
32. 32
33. 33
34. 34
35. 35
36. 36
37. 37
38. 38
39. 39
40. 40

Home