0

27e jaargang Nummer 4 – winter/voorjaar 2022 Prijs € 4,25 Wandelen met Tim Knol Naakter kan niet in Drenthe Op stap in de Ardennen Langs kastelen en burchten Weglopen van corona De weg van de moderne pelgrim Wandel mee in 2022 Wandeltochten in de spotlights

INTELLIGENT INSULATION CUBIT STRETCH DOWN HOODY GERECYCLED DONS Veelzijdig, warm en licht in gewicht; met de Cubit Stretch Down Hoody combineer je functie en stijl voor je dagelijkse avonturen buiten de deur. De Cubit biedt ongekend draagcomfort dankzij de baanbrekende weeftechniek en innovatieve stretch en isolateert super door het gerecycled dons van de hoogste kwaliteit. WWW.RAB.EQUIPMENT

Redactioneel Nederlanders wandelen meer dan ooit sinds de eerste lockdown. Ontspanning, fit en gezond worden of blijven en ‘er even tussenuit’ worden genoemd als belangrijkste wandelredenen. Van de Nederlanders die meer zijn gaan wandelen, wil 83 procent dat na de pandemie blijven doen. Dat was de uitkomst van de Nationale Wandelmonitor 2021 die Stichting Wandelnet presenteerde. Wat daarbij opviel, is dat vooral jongeren meer zijn gaan wandelen. Dat is winst: een nieuwe generatie wandelaars, tieners, twintigers die het zat zijn thuis te hangen met een beeldscherm, zo bleek uit interviewtjes die het NOS-Journaal met de kersverse wandelaars hield. Een welkome ontwikkeling voor de wandelsector die zich hiermee kan verzekeren van een toekomst. Die zelfde wandelsector heeft vooralsnog niets aan de welkome aanwas, nu het ene na het andere evenement wordt geannuleerd of is uitgesteld tot Lichtvoetig 30 Wekeromse Zand Met onze kleinzoon lopen Marijke en ik over het Wekeromse Zand. Als sportieve vijftienjarige houdt hij een flink tempo aan. Ons voordeel is dat wij de route de dag ervoor verkenden, zodat wij de weg weten, anders loopt hij ons eruit. Bij een observatiehut zetten we onze stem in fluisterstand om het wild niet te verstoren. Terwijl we het middelpunt van Nederland naderen, horen we in de verte een raaf krokken. De dag ervoor kwamen we toevallig midden in een groepswandeling terecht. Aan de vlaggetjes, maar ook aan de gesprekjes die werden gevoerd, merkten we dat we verzeild waren geraakt in de Climate Walk - een wandeling in estafettevorm van Groningen naar de klimaatconferentie in Glasgow. Daar praten alle landen met elkaar over de problemen van het wereldklimaat. 97 procent van de klimaatwetenschappers stelt dat het klimaat opwarmt door menselijk toedoen. Snel. Veel te snel. Anderhalve graad opwarming in een eeuw kunnen we net hebben. Maar in dit opwarmingstempo koersen we af op 2,7 graden en dat is rampzalig. We kunnen zeggen: de politiek moet het doen. We kunnen wijzen naar de multinationals. Zíj moeten in actie komen. Politici kunnen zich verschuilen achter het bedrijfsleven, andersom is ook mogelijk. We kunnen achterover zitten om de rechters in drie instanties uitgebreid aan het woord te laten en hun uitspraken rustig te bestuderen. Waarom iets dóén als er zoveel redenen zijn om nog te wachten? Wekerom ligt in Gelderland dat een provincie is in Nederland dat als Europees land onderdeel is van het wereldklimaat. Waarom zouden wij eigenlijk mógen wachten? De kleinzoon van Biden en opa Poetin hebben evenveel rechten en plichten als bijvoorbeeld mijn kleinzoon en ik. We kunnen sparen voor een zonnepaneel. We kunnen letten op wat we kopen en eten. Op hoe we reizen en afval dumpen. Samen uitpuzzelen waar die windmolen te plaatsen met een minimale overlast. Erop letten dat mensen die werken in grijze industrie ander werk krijgen in groene banen. Dat boeren die moeten omschakelen naar kringlooplandbouw daartoe in staat gesteld worden. Dat mensen met een smalle beurs mee kunnen in de transitie. We hebben hersens, we hebben handen en een hart, we hebben een stem. En voeten. We lopen ons eigen klimaatmarsje door het zand. Met ons drieën gaan we ervoor. Niks geen drie graden eind deze eeuw. Onze kleinzoon is dan een vitale oudere, woonachtig in Gelderland, of misschien zelfs aan de kust. En hij laat dan aan zíjn kleinzoon, wandelend door een gemiddeld anderhalve graad warmer klimaat een natuurlijk hoogtepunt zien, of een raaf. George Knottnerus Loon op Zand Miljarden korrels zand 42 Oplossen in het niets Het plezier van pelgrimeren 44 Heerlen Stappen over steenkolen mijnen nader orde. De Vakantiebeurs, Fjoertoer Egmond, de 30 van Zandvoort en nog vele andere evenementen zagen zich genoodzaakt de stekker eruit te trekken. Maandenlange organisatie – van route tot foodtruck, van logistiek tot feestelijk randprogramma – voor niets. Wandelen ontspant. Al vraag ik me af hoeveel kilometers je moet wandelen om de deceptie van uit je handen glijdend werk op te kunnen vangen. Voor alle wandelaars: blijf wandelen. En zodra de pandemie ons niet meer zo gigantisch in de greep heeft: geef je eens op voor een wandelevenement. inhoud 8 Tim Knol Naakter kan niet 13 Wandelen in Wallonië Kastelen en burchten 20 Romeinse sporen Limespad Utrecht 26 Tialda Hoogeveen Sauerland Levendige stilte Verder in dit nummer: Nieuws Producten Uitgelezen Lidewey van Noord Loopbaan Voetstuk John Jansen van Galen 4/5 6 19 28 28 32 32 ‘te voet’ is een uitgave van WANDELWERELD bv, Tuindorpweg 23, 3951 BD Maarn, T. 06 45 969 850 • e-mail abonnee administratie: abo@wandelkrant.nl • e-mail redactie: redactie@wandelkrant.nl • website: www.tevoetonline.nl • Vanuit België: T. 0031 343 449 499. redactie@wandelkrant.nl • Advertenties: Tarieven op aanvraag bij bovenstaand adres • Uitgever: Eef van den Brink • Hoofdredactie: Tialda Hoogeveen • Vormgeving: Punt Grafisch Ontwerp Utrecht, www.puntgo.nl • Foto voorpagina: Shutterstock • Aan dit nummer werkten mee: Rob Dijksman, John Jansen van Galen, Theo Haerkens, George Knottnerus, Max de Krijger, Lidewey van Noord, Jan Fokke Oosterhof, Els Spanjer, Peter Velthuis, Elvira Werkman • ‘te voet’ nummer 4, zevenentwintigste jaargang. Het volgende nummer van ‘te voet’ – achtentwintigste jaargang, nummer 1, zomer 2022 – verschijnt eind juni 2022.

nieuws www.meindl.de NS en Gemeente Rotterdam winnaars LoopAward 2021 De LoopAward 2021 is gewonnen door StationsOmmetjes van de NS en Rondje Stadionpark van de Gemeente Rotterdam. De prijs werd uitgereikt tijdens het Nationaal Voetgangerscongres in Den Haag door jurylid Wouter Veldhuis, Rijksadviseur voor de fysieke leefomgeving. Maar liefst 22 verschillende organisaties hebben hun initiatief aangemeld bij het platform Ruimte voor Lopen. De jury heeft uit alle inzendingen vijf loopinitiatieven genomineerd die meedingen om de twee prijzen. De jury heeft zich over een shortlist van vijf initiatieven gebogen en kwam tot het oordeel dat de twee uiteindelijke winnaars op eigen wijze bijdragen aan meer ruimte voor lopen in Nederland. StationsOmmetjes van de NS en Rondje Stadionpark van de Gemeente Rotterdam mochten daarom de prijs in de vorm van een speciaal ontworpen sculptuur in ontvangst nemen. Oer­Hollands landschap grote winnaar fotowedstrijd Tijdens de Week van het Landschap in oktober heeft De Groene Koepel de winnaars van de fotowedstrijd ‘De toekomst van ons landschap’ bekend gemaakt. IJs in de polders, feeërieke luchten en prachtige lijnenspellen: de deelnemers hebben laten zien hoe mooi de natuur dichtbij huis is. Als grote winnaar is de foto van Menno Brandsen gekozen: twee zwanen op het ijs in het NoordHollandse Krommenie. ‘Het is een prachtige compositie met twee zwanen die alle aandacht Rab opent uniek Service & Repair Centre Vanaf de dag dat Rab Carirington zijn allereerste slaapzak met de hand naaide is het uitgangspunt van deze pionier geweest: functionele outdoormaterialen en -kleding maken met een lange levensduur. Outdoorproducten zijn niet onverwoestbaar. Maar mócht er iets aan mankeren, dan is dat in veel gevallen wel te repareren. Rab, koploper in duurzaam ondernemen, heeft daarom onlangs een Service & Repair Centre geopend in Leusden. Hiermee worden gebruikers van producten van Rab en Lowe Alpine aangemoedigd hun kleding en materialen in voorkomende gevallen te laten repareren in plaats van te vervangen. Gerard Ritter van Equip, de onderneming waartoe Rab en Lowe Alpine behoren: ‘We weten hoe 4 belangrijk een fijne outdooruitrusting voor onze klanten is. Wij willen er samen met onze eindgebruikers voor zorgen elke uitrusting gedurende de hele bruikbare levensduur in topconditie te houden. En of het nu gaat om vervanging, reiniging of zelfs een totale revisie; hier hebben we het team én de middelen om dat te doen. En het allerbelangrijkste: op deze wijze kunnen we allemaal een steentje bijdragen om onze ecologische voetafdruk te verkleinen.’ De garantie-afwikkeling, reparatieservice en onderdelenservice draaien in Leusden al op volle toeren. De reinigingsservice (‘Rab Wash’) volgt later deze maand en het hergebruiken van kleding en materialen (‘Second Stitch’) volgt zo snel mogelijk daarna. naar zich toe trekken. De achterste lijkt met zijn poot de rimpeling in het ijs te creëren. Het landschap is onmiskenbaar een Nederlands landschap en het ijs in de polder is iets dat we koesteren voor nu en de toekomst. Het samenkomen van het ‘oude landschap’ van de polder en de zwanen met op de achtergrond de boerderijen en hoogspanningsmasten, je blijft kijken en ontdekken’, aldus de jury. Hoge Veluwe straks klimaatbestendig Verzuring en klimaatverandering zorgen voor massale bomensterfte in Nederland. De veranderingen gaan snel. De dreigende bossensterfte heeft on herroepelijk impact op de biodiversiteit en de effecten van de veranderingen zijn al te zien bij fijnsparren die door droogte massaal sterven. Het Nationale Park De Hoge Veluwe heeft daarom een beleid opgesteld, waarin het bosbeheer zodanig wordt aangepast dat de duurzame instandhouding van het bos zoveel mogelijk gegarandeerd kan worden.

Vier nieuwe netwerken Arnhem Nijmegen Wandelaars kunnen nu gebruik maken van vier lokale wandelnetwerken in de regio Arnhem Nijmegen. De netwerken bieden een combinatie van lokale wandelrondjes en keuzepunten, waarmee je je eigen route kunt uitstippelen. Noordse Park wordt Zusterpark nieuws Op 18 december riepen bewoners van de Noordse Parkbuurt in Pijlsweerd het groen dat zij zelf beheren uit tot Zusterpark. Daarmee is Utrecht een vierde Zusterpark rijker. De buurtvergroeners zien kansen om zo de natuur, maar ook de sociale samenhang in hun wijk te versterken. De Zusterparken-beweging wil samen een groot park zijn, een ecologische groene strook in de stad. Extra belangrijk nu mensen door coronamaatregelen ommetjes dichtbij huis maken en daarbij buurtgroen (her)ontdekken en (her) waarderen. De Zusterpark-makers willen met hun inzet bewoners en natuur van zowel de steden als het Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug gezond houden. Steeds meer buurtvergroeners sluiten zich aan bij deze beweging. De netwerken liggen in de gemeenten Druten, Lingewaard, Overbetuwe en Zevenaar. In iedere gemeente kun je op verschillende plekken starten. Wie vooraf zijn wandeling wil plannen, kan gebruik maken van de routeplanners op visit arnhem.com/ wandelrouteplanner en visitnijmegen.com/wandel routeplanner. Ook zijn er gedrukte wandelkaarten verkrijgbaar. Vanaf elk startpunt lopen lokale, gemarkeerde wandelrondes variërend van 3 tot 70 kilometer. Het totale netwerk beslaat liefst 350 kilometer. Barefoot door Australië De Nederlander Anton Nootenboom heeft op blote voeten een tocht van 2600 kilometer door Australië gewandeld. De 34-jarige Nederlander liep de tocht van Cairns naar Sydney in 164 dagen. Hij wil er aandacht mee vragen voor de geestelijke gezondheid van mannen. Hij haalde meer dan 55.000 euro op voor zijn doel. Onder luid applaus en met tientallen mensen die hem volgden, legde de Nederlander de laatste kilometers af. ‘Het was ongelooflijk zwaar, vooral ook vanwege alle stenen die in je voeten steken. Al waren mensen een beetje teleurgesteld toen ze de onderkant van mijn voeten zagen, want die zien er eigenlijk nog heel goed uit. Maar van binnen is alles gekneusd en kapot.’ Nootenboom diende tien jaar in het Nederlandse leger en werd drie keer naar Afghanistan uitgezonden. Na zijn diensttijd verhuisde hij naar Australië waar hij in de bouw ging werken en begon met wandelen op blote voeten. Hij worstelde met zijn mentale gezondheid en zag dat zijn collegaveteranen dat ook deden. Met zijn wandeltocht en door open over zijn worstelingen te praten, wil hij het taboe onder veteranen om te praten over hun mentale problemen doorbreken. Eenduidige markering in Overijssel Vertegenwoordigers van de drie Routenetwerken van Overijssel, Gastvrij Overijssel, Wandelnet en Nivon Natuurvrienden zorgen samen voor een eenduidige markering voor wandelaars in Overijssel. Dea Stam, coördinator routes Wandelnet: ‘We zijn blij dat er nu een eenduidige markering komt in Overijssel. Geen verrommeling in het landschap is een wens van alle partijen. Vooral ook de wandelaars zijn hiermee gediend.’ De partijen maken afspraken over plaatsing van markeringen van de Lange-Afstand-Wandelroutes (LAW’s), Streekpaden van Wandelnet en Nivon en NS-wandelingen op dragers van de wandelnetwerken van Twente, Salland, Vechtdal, IJssel delta, Staphorst en Weerribben Wieden. Deze vallen onder de Overijsselse Route netwerken Salland, Twente en Noordwest-Overijssel. Directeur Wandelnet Ankie van Dijk onderstreept dat wandelen meer is dan recreëren. ‘Het is goed voor de gezondheid en dient ook als alter natief voor sporten, dat maakte de coronacrisis ook duidelijk.’ Zeven groene wandellussen in Antwerpen Natuur bij de stad: naarmate Nederland en Vlaanderen dichter bevolkt raken, zal er steeds meer behoefte aan zijn. In Vlaanderen kunnen Antwerpenaren de drukte ontvluchten via een van de zeven nieuwe groene wandellussen. Deze wandelingen lopen door de groenzones en beboste gebieden van de 35 km² groene stadsrand van de Antwerpse districten Ekeren, Merksem en Deurne en de gemeenten Schoten, Wijnegem en Wommelgem. 100% PASVORM …door MFS® Vakuum® technologie. De nieuwe defi nitie van pasvorm. Door de temperatuur van het lichaam vormt het MFS® Vakuum® schuim zich optimaal naar de vorm van de voet. Om een perfecte pasvorm te bereiken is het speciale PU-schuim tot in het tenengebied van de schoenen verwerkt. De Meindl Multigrip® rubber profi elzool met PU tussenzool zorgt voor maximale demping en een perfecte grip. b-dynamic technologie in de inlegzool. www.meindl.de 5 Foto: Martine Sluis

2 1 6 nieuwe PRODUCTEN voor wandelaars 4 5 3 1 De Sutherland outdoorlaarzen van Grisport zijn ideaal: je trekt ze snel aan dankzij de fijne instap en soepele ritssluiting. Ze bieden een uitstekend loopcomfort en houden je voeten droog en warm, waar je ook gaat. Hij biedt veel demping, grip en ondersteuning zodat het een laars is voor iedere dag. Adviesprijs € 149,95, www.grisport.nl 2 Het Zweedse merk Haglöfs lanceert Haglöfs Restored: tweedehands kleding, zo goed als nieuw. Het doel daarvan is om de levensduur van bruikbare Haglöfs-uitrusting te verlengen en het een kans te geven nieuwe avonturen te beleven. Iedereen kan bijdragen aan het initiatief door oude Haglöfs-kleding in een van de winkels van het merk af te geven, waarna Haglöfs deze zo goed mogelijk hergebruikt. www.haglofsrestored.com 3 De Meindl Matera GTX® modellen lady en Men zijn perfecte allrounders en ideaal voor de dagelijkse én de sportievere wandellingen. Dankzij de naar voren doorlopende vetersluiting kan de schoen zeer precies individueel aan de voet worden aangepast. De Gore-Tex® sok zorgt ervoor dat de schoenen waterdicht en goed ademend zijn. Adviesprijs € 194,90, www.Meindl.de 4 De BUFF DryFlx Reflective is een ideale accessoire. Het heeft een 360° reflecterende design, waardoor je vanuit elke hoek zichtbaar bent. Niet alleen in het donker, maar ook bij slecht weer. Zo wordt wandelen een stuk veiliger. Stretch, sterk ademend en naadloos. Verkrijgbaar als nekwarmer, muts of hoofdband. Adviesprijs vanaf € 18,95, www.technolyt.nl 5 De Torsby GTX van Hanwag is een halfhoge lichte wandelschoen met een waterdichte GORE-TEX membraan. Geschikt voor wandelingen in de middelhoge- en lagere berggebieden. Duurzaam, want de loopzool is gemaakt van 100 procent gerecycled rubber en de schoen is gemaakt van materialen afkomstig van Europese toeleveranciers. Adviesprijs € 199,95, www.hanwag.nl 6 Het Rab Arc Eco Jacket is milieubewust, slijtvast en waterdicht. De drielaags Pertex® Shield Revolve waterdichte stof van de Arc Eco is gemaakt van gerecycled polyester. De buitenzijde van het jack is behandeld met een fluorkoolstofvrije DWR om het waterafstotende en ademende vermogen en de waterdichtheid te verbeteren zonder het milieu onnodig te belasten. Adviesprijs € 250, rab.equipment/eu/arc-eco-jacket. 6

Huttentochten in de betoverende Dolomieten De grillige vormen van de Dolomieten zijn uniek. De vele kleurscharkeringen tijdens de ondergaande zon zijn ongeëvenaard. Dat maakt de Dolomieten bijzonder aantrekkelijk voor het maken van een huttentocht. IDTravel heeft huttentochten uitgezet in diverse regio’s van de Dolomieten, waaronder Val di Sole, de Brenta Dolomieten en Pale di San Martino. De gebieden zijn totaal verschillend in uitstraling, maar toch duidelijk met elkaar verbonden. In Val di Sole wandel je door dalen, langs meren, over sneeuwvelden en over berg kammen met magische vergezichten waar je stil van wordt. De Brenta Dolomieten staan wereldwijd bekend om één van de meest complete systepaden heeft IDTravel unieke huttentochten samengesteld. De Pale di San Martino is één van de mooiste bergketens van de Dolomieten, oorspronkelijk waren dit koraalbergen. Ze zijn bezaaid met spitse bergtoppen en scherpe randen die bij zonsondergang roze kleuren. Veel van onze huttentochten hebben wij zelf ontwikkeld, dankzij onze jarenlange ervaring in het gebied kunnen we jou voorzien van advies op maat. Alta Via men van via ferrata, via delle Bocchette genaamd. Naast de routes via de via ferrata zijn er ook andere manieren om het massief te doorkruisen. De goed onderhouden wandelpaden vereisen geen klimvaardigheden. Over deze Deze kleurscharkering is uniek en zal veel bergwandelaars betoveren. IDTravel biedt wandelaars verschillende huttentochten aan in de Dolomieten. Dat kan op elk niveau; er zijn tochten voor de beginnende en de meer ervaren wandelaar én om niet te vergeten voor gezinnen met kinderen. De tochten duren 4 tot maximaal 7 nachten. IDTravel reserveert de accommodaties voor je. Je start altijd Pale di San Martino Brenta Dolomieten met een overnachting in een hotel. Voordat je aan je tocht begint, word je altijd bijgepraat over de laatste stand van zaken wat betreft de route. Daarna ga je zorgeloos op pad en is het alleen nog maar genieten. Je overnacht in authentieke hutten, rifugio’s genoemd, of in een malghe. Een malghe is een kleine bioboerderij hoog in de bergen. Daar wordt nog kaas gemaakt van de melk van de koeien en schapen die rondom deze malghe grazen. Malghes zijn kleinschalige accommodaties waar je met je reisgezelschap op een eigen kamer slaapt. De verzorging tijdens de tochten is op basis van halfpension. Tijdens het ontbijt en ’s avonds kun je genieten van de typische Italiaanse streekgerechten. Smullen! Contact en informatie T. 073 511 23 14 E. info@idtravel.nl W. www.idtravel.nl 7

De wandelaars druppelen binnen bij bruin café ’t Keerpunt in het Drentse Spijkerboor. Heerlijk speciaal bier is hun handelsmerk, maar daar komen de bezoekers niet voor. Tim Knol gaat met hen aan de wandel. Een gezond en sportief leven, daar hoort volgens deze wandelaar het dikmakende gerstenat niet bij. Max de Krijger Naakter kan niet in Drenthe

Tim Knol (Hoorn, 1989) is singer-songwriter. In 2009 tekende hij zijn eerste platencontract en een half jaar later verscheen zijn debuutalbum. In de daaropvolgende jaren haalde hij hoge noteringen in de hitlijsten. Wandelen en afvallen is voor hem een levenswijze geworden. Hij is erin geslaagd om 40 kilo kwijt te raken en voelt zich daar kiplekker bij. De wandelingen zijn te vinden op zijn site. Vroegtijdig aanmelden is een tip, want de wandelingen zijn snel volgeboekt. www.timknol.nl Tim is er klaar voor en verheugt zich op deze dag waarop hij met twee groepen aan de wandel gaat. Twee keer een ommetje van nog geen vijf kilometer is natuurlijk een peulenschil voor hem. Maar niet het eindpunt, maar de reis zelf is vandaag belangrijk. Want hij gaat natuurlijk ook zingen en dat is een genot voor hem. ‘Zonder versterking zingen in de natuur. Naakter kan het natuurlijk niet’, vertelt hij, terwijl de wandelaars hun plek op het terras hebben gevonden. Twee koffie, één voor Marian Dokter en één voor Klaas Valk. ‘We wandelen veel hier in Drenthe. Iemand vertelde over deze wandelingen van Knol. We vinden zijn muziek leuk, hebben hem al eens live gezien in een café en daarom lopen we vandaag mee’, is hun verklaring waarom ze in wandeloutfit op het terras zitten. Zussen Ineke en Greet Luurs komen ook uit de regio. ‘Al ken ik dit gebied nog niet zo goed. Maar we gaan ook mee, omdat de combinatie van wandelen en muziek leuk is. Het is een leuke stap die hij gezet heeft’, verklaart Ineke. Greet vertelt dat ze dit gebied kent als roeier, maar niet als wandelaar. En de muziek van Knol? Greet: ‘Ik ken zijn muziek, maar het staat niet op mijn Spotify, zeg maar.’ Bever en blauwborst De koffiekopjes zijn leeg en de benen zijn klaar voor de wandeling rondom het Annermoeras, een route die door het Drents Landschap is uitgestippeld. Tim loopt tussen de groep, maar valt toch meteen op. Dat is niet zo vreemd, want hij is de enige met een gitaar op de rug. Spijkerboor wordt verlaten via een achterdeurtje, waarna de uitgestrekte en tijdloze natuur uitnodigt. Dit gebied was eeuwenlang prachtig, totdat de overheid in 1960 besloot de boel te laten kanaliseren. Niet alleen het water, maar ook de schoonheid van het landschap was snel weg. In de jaren negentig van de vorige eeuw begon Drents Landschap met herstel: de aanleg van natte natuur met moerassen en broekbosjes. Met succes: bever en blauwborst leven hier weer. De Hunze kronkelt door het zachtgroene landschap, een veldleeuwerik gaat hoger en hoger terwijl hij zonder pauze zingt. Dat is een voorbode van wat de wandelaars krijgen deze wandeling. Een voor een stappen de wandelaars over hekjes, achter Tim aan. Deze gaat plotseling van het talud af en installeert zich in het hoge gras. De gitaar wordt ontdaan van zijn jasje en wordt zachtjes bespeelt. De boodschap is duidelijk voor de wandelaars die zich als een weidevogel nestelen in het gras. Maar voordat hij begint met zingen, vertelt Tim over zijn weg naar het wandelleven. Hij blikt terug naar een optreden, in een kokend hete tent. In die tijd was zijn leven gevuld met veel eten en veel bier. Een gewicht van 120 kilo schoon aan de haak had tijdens de optredens zoals toen in die tent een hoge tol. Dat was het moment waarop hij een stap ging zetten richting een andere levensstijl. ‘Ik ging naar een sportschool om af te vallen, maar dat was niets voor mij. En dus ben ik daarna drie uur gaan wandelen, meteen tegen het hoogste duin van Schoorl. Wat is het zwaar, dat doe ik nooit meer, dacht ik onderweg. Maar een dag later bleek ik 1,8 kilo afgevallen te zijn. Al bleek dat achteraf gezien vochtverlies te zijn, toch was het motiverend. En nu: wanneer ik niet heb gewandeld dan word ik chagrijnig’, vertelt hij en begint aan zijn lied Lightyears better. Hij krijgt de handen op elkaar. Na een aantal songs wordt de gitaar weer ingepakt en wordt de route opgepakt. De leeuwerik blijft achter en weet niet van ophouden. De wandeling volgt de lijn langs het plas en dras. Een brug en de groep gaat met de neus de andere kant op. Weer een klaphek en dan is er een locatie waar iedere artiest wil stoppen. Een aanlegplaats lijkt een podium, het talud is een soort tribune. ‘Het lijkt alsof dit voor ons is aangelegd’, zegt Tim en hij krijgt volmondig gelijk van de groep. Weer vertelt hij, voordat hij de snaren aanraakt, nu over de verleidingen in het leven. ‘De geur van saucijzenbroodjes bij een tankstation bijvoorbeeld’, noemt hij als voorbeeld. In het publiek klinkt herkenning. Daarna kriebelt de zanglust weer. ‘Zingen met meewind, dat is gemakkelijk. En het klinkt ook lekker’, zegt hij. Na deze aubade wordt het laatste stuk van de wandeling ingezet. Een kudde koeien kijkt de groep na, die via een klaphekje de weide verlaat en het dorpje Spijkerboor weer binnenloopt. De bruine kroeg is te zien. ‘Leuk was het. En relaxed in de natuur’, zeggen Marian Dokter en Klaas Valk. De zussen Luurs zijn vooral verbaasd over de voor hen onbekend gebleven natuur. ‘Terwijl het bijna onze achtertuin is.’ Of deze muziek op hun Spotify zal komen, is voor hen nog gissen. Maar misschien weet Knol hen te overtuigen. Hij roept, bij de ingang van de kroeg. ‘Kom, nog een paar liedjes in de zaal. Jullie zijn nog niet van mij af.’ En daarna aan de koffie of iets anders zonder snelle suikers. Want die 40 kilo mag er bij Tim nooit meer aankomen. 9

koffiemetmelk Testrapport Aalbeek Centrum Orbis staat op een fantasieloos zuiltje naast de stokoude spekstenen tuinmuur van het vroegere landgoed Aalbeek. Chris Rutten, burgemeester van Nuth, liet het in 1983 metselen toen de buurtschap naar zijn gemeente ging. Zijn nogal kromme redenering was: Aalbeek ligt midden in Nuth en Nuth midden in Zuid­Limburg. En dat dan weer midden in de EEG, dus midden in Europa, het centrum van de Oude Wereld. Adresgegevens Nieuwenhuysstraat 51 6336 XV Hulsberg T. 06 41723180 E. info@wandel-cafe.nl Openingstijden Vrijdag, zaterdag en zondag van 10.30 tot 17.00 uur. Gesloten: 24 t/m 26 december en 31 t/m 2 januari. Honden welkom. Exterieur Een Mariakapel tegenover het terras. Interieur Het interieur past prima bij ‘honden welkom. vieze schoenen geen probleem’. Prijzen Dutch Barista koffie € 2,00, cappuccino € 2,50, Tip Leaf losse blaadjes-, Wilderland kruiden- en verse muntthee €2,50, biologische limonade, appelsap uit Aalbeek en frisdranken € 2,00, 0.0-bier (Radler, Leffe, Afflichem) € 2,50, vlaai, taart en bruinbroodtosti met kaas € 3,50, soep met boterhamkaas € 7,50 Bediening Peter krijgt veel fooi. Dat kan maar één ding betekenen: prima service en kwaliteit. Wandelcafé Onder de Poort, Aalbeek (L) Koffie in het centrum van de wereld Dankzij de burgervader kun je nu ‘in het centrum van de wereld’ in wandelcafé Onder de Poort genieten van een prima kop koffie met wat erbij. Aalbeek is nu één van de tientallen buurtschappen in de gemeente Beekdaelen. Het telt tweehonderd inwoners die bijna allemaal lid zijn van de buurtvereniging met Peter Hoveling als voorzitter. Peter bestiert in zijn eentje sinds oktober 2019 het waarschijnlijk kleinste wandelcafé in Nederland. Zijn Onder De Poort ligt in de lintbebouwde Nieuwenhuysstraat, pal tegenover de kapel van OLV van het Heilig Hart. Vooraf een kaarsje opsteken voor mooi wandelweer, sommigen zweren erbij. In de paar maanden voor COVID-19 toesloeg ontdekte men al snel de bijzonder lekkere koffie die Peter samen met zijn Maastrichtse leverancier Dutch Barista samenstelt. Niet alleen die koffie bevalt goed. Ook de Engadiner nusstorte en heerlijke vlaaien waarvan de vulling varieert met het seizoen, mogen er zijn. Beide bakt hij zelf. De inrichting, tja, hoe zal je dat noemen. Eclectisch? Op een ongewone manier is het bijzonder gezellig 10 met planken vol kopjes en een kleine verzameling koffiekannen. Marokkaanse lampjes dragen bij aan de sfeer. Een witte tegelkachel maakt het als het buiten wat kouder wordt lekker behaaglijk. In een hoek pronkt een joekel van een verchroomd koffiezetapparaat. De belle-époque-achtige replica wacht op Peters restauratiewerk. Binnen is plaats voor twaalf personen, net als op het verwarmde terras. ‘Toen de wandelaars uit de buurdorpen op hun weekendwandeling langskwamen zat het met zestien gasten plotseling tjokvol. Vonden ze prima, veel kenden elkaar, lekker bijpraten’, vertelt Peter. Misschien wel het mooiste stukje Pieterpad, dat golvend de Platsbeek volgt, begint in Helle en eindigt bijna op de caféstoep. Tientallen kilometers landwegen zijn vanuit Aalbeek te belopen. In een half uur sta je bij de 38 meter hoge De Reusch in Schimmert. De Amsterdamse School watertoren is nu een regionaal-culinaire belevingscentrum met eigen brouwerij. Op het panoramaterras zie je 60 kilometer verder dat andere wandelparadijs, de Ardennen. Tekst & foto: Els Spanjer & Rob Dijksman Prijs­kwaliteit Prijs-kwaliteitverhouding is meer dan uitmuntend. De prijzen zijn vergeleken met andere horecazaken in Zuid-Limburg aan de lage kant. Hygiëne Spic & span Wandelmogelijkheden Twee routes uit Wandelgids Zuid-Limburg (www.wandelgidszuidlimburg.com) de nummers 215 (8,3 km) en 1275 (10,3 km) starten bij Onder de Poort. Zeven vertrekplaatsen in buurdorpen uit de gids die langs Onder de Poort lopen zijn No. 164, Schimmert, 14,3 km; No. 317, Schimmert, 6,3 km; No. 449, Nuth, 12,5 km; No. 1039, Hulsberg, 9,9 km; No. 1060, Hulsberg, 10 km; No. 1096, Wijnandsrade, 11,7 - 7,3 km; No. 1143, Nuth, 12 - 5,6 km. Het Pelgrimspad passeert op een kwartiertje lopen. Beoordeling Locatie: Consumpties: Inrichting: Toilet: Bediening: Eindcijfer: 9 9,5 8,5 9 9,5 9,1 9,1

IDENTITY – LEER MET HERKOMSTBEWIJS Meindl heeft al menig innovaties op het gebied van schoenen teweeg gebracht. De nieuwste innovatie heet Identity. Bij de modellen uit deze nieuwe serie bieden wij een gedetailleerd herkomstbewijs van het gebruikte leer aan. Hiermee verschaft Meindl een volledig transparante kijk op de productie van de schoenen, vanaf de alpenweide waarop de koeien grazen, de leerlooierij waar het leer bewezen milieuvriendelijk wordt gelooid tot de uiteindelijke productie. Al bij de leerlooierij wordt het leer eide eer eineer voorzien van een identificatienummer welke handmatig in het leer wordt gedrukt. Dit identificatie nummer gebruikte bovenleer op www identity-leder.de volge en! mamer oen ook Identitynummer genoemd is dan in de schoen vereeuwigd op de binnenkant van de manchet. Op deze manier kan men de afgelegde levensweg van het .de volgen! Op het ORIGINAL Tessin Identity Linosa Identity www.identity-leder.de IDENTITY DEALERS IN NEDERLAND Alblasserdam - Antilope Outdoor • Alkmaar - Oosterbaan Orthopedie • Amsterdam - Carl Denig • Amsterdam - Bever Gelderlandplein • Amsterdam - Kathmandu Outdoor & Travel • Apeldoorn - Rene Vos De Wandelfabriek • Barendrecht – OutdoorXL • Beverwijk - Ronald Adventure Shop • Born - Mulders dé buitenspecialist • Den Burg - Mantje Lifestyle Stores Texel • Den Haag - Huna Camping & Outdoorshop • Den Haag - Bever The Globe • Drachten - Veneboer Camping & Outdoor • Duiven - Intersport Megastore Four Seasons • Emmen - Weggemans Golf en Adventure • Exloo - Schutrups Schoenen • Gorssel - René Vos Outdoor & Sports • Haarlem - Soellaart Outdoor • Haarlem - Bever • Helmond - Adventure Store Sport & Outdoor • Houten - Bever • Leersum - Steenwijk Schoenmode • Leeuwarden - Intersport Luxen • Meijel - Meeuwis schoenen - mode – sport • Nijmegen - Spac Sport • Nistelrode - Van Tilburg Mode & Sport • Nunspeet - Veluwe Outdoor • Raalte - Intersport Raalte • Roden - Kampeerhal Roden • Roermond - Ton Notermans Outdoor - Wandelsport - Travel • Roosendaal - Outdoor & Travel Outfi tters • Rotterdam - Bever Stadionweg • Schijndel - De Wit • ’s-Hertogenbosch - Schneider Outdoor • Sneek - Bij Folkert • Tilburg - Sportief Tilburg • Utrecht - Kathmandu Outdoor & Travel • Wageningen - Haagsman Schoenen • Woerden - Zwerfkei Outdoor & Travel Centre • Zwaag - Karsten Travelstore • Zwolle - Leerentveld Vrijetijd MEER WANDELCOMFORT MET WANDELSOKKEN VAN MEINDL Juiste sokken zijn voor wandelaars cruciaal. Meindl begrijpt de anatomie van de voet als geen ander en weet hoezeer de voet dagelijks wordt belast. Daarom heeft Meindl een sokkencollectie ontwikkeld die aan alle eisen voldoet qua functionaliteit, pasvorm en bescherming op criuciale punten: de MT1, MT2, MT3, MT4, MT6 en MT8. MTsocks zijn er in diverse kleuren en voor zowel dames als heren. Mtsocks: functioneel, perfecte pasvorm en beschermend 11 © Chiemgau Tourismus

VELUWE OUTDOOR TOTAAL CONCEPT VOOR AL UW WANDELINGEN Het Veluwe Outdoor Totaal Concept heeft tot doel om de juiste schoen voor uw voeten te vinden voor uw wandeling. De vragen die daarbij beantwoord worden zijn: welke soort wandelingen gaat u maken, wat is de maatvoering van uw voet (lengte breedte wreefhoogte) en welk type inlegzool past bij u. Wandelt u met pijn? blaren? Dan zoeken we samen uit hoe uw wandelplezier nog groter wordt. VOOR IEDERE VOET EEN PASSENDE SCHOEN Wij zijn gespecialiseerd om voor alle type voeten zoals ‘standaardvoet’ ‘moeilijke voet’ ’brede voet’ en voor voeten met enkel- en gewrichtsproblemen een goed passende schoen te vinden. Dit doen we door te luisteren naar uw wensen en het maken van een voetscan. Door jarenlange ervaring kunnen wij u goed adviseren welke schoen voor u het meest geschikt is. Of u nu wandelt op asfalt, in het bos in de bergen of het lopen van een meerdaagse trektocht in het hooggebergte, wij hebben de juiste schoenen. Door onze voorraad van ca. 250 modellen van laag, halfhoog tot hoog en van soepel tot stijgijzervast hebben wij bijna altijd de schoen voor u! Maat 36 t/m 54 (UK 3,5 t/m 17). Mocht er een aanpassing nodig zijn aan de schoenen zoals oogjes i.p.v haakjes, extra verstevigde zolen, verhogingen i.v.m. beenlengte-verschil, klittenband-sluiting, wij verzorgen alles voor u inclusief exact op maat gemaakte steunzolen die meestal door uw aanvullende ziektekostenverzekering vergoed wordt. VOETSCAN VOOR ADVIES OP MAAT 250 MODELLEN OP VOORRAAD STATIONSLAAN 41A, 8071 CK NUNSPEET, 0341270847 WWW.BREDEWANDELSCHOENEN.NL WWW.VELUWE-OUTDOOR.NL 12

Meer weten over deze en andere kastelen, inclusief wandelroutes en tips: VisitWallonia.be/kastelen Wandelen langs kastelen en burchten 10 aanraders in Wallonië en de Ardennen Het aantal kastelen en burchten in Wallonië is indrukwekkend. De geschiedenis en de grandeur van de gebouwen in combinatie met parkachtige tuinen maken de kastelen tot niet te missen bezienswaardigheden. De eeuwenoude gebouwen zijn historisch erfgoed en herbergen vaak musea, maar soms kun je er ook overnachten, dineren en proeven van Waalse specialiteiten. De historische gebouwen zijn niet alleen imposant op zichzelf, ook de ligging levert de mooiste foto’s en uitzichten op. Waar het ene kasteel verscholen ligt in een vallei, werd de ander juist als vesting gebouwd op de top van een heuvel om mogelijke vijanden tijdig te ontdekken en te verslaan. De omliggende bossen en kabbelende riviertjes zorgen vandaag de dag juist voor een vredige atmosfeer en een aangename rust. Voor een vorstelijke vakantie of weekendje weg zijn deze tien kastelen en burchten een aanrader om te bewonderen. 13 © WBT - I. Monfort | Kasteel van Vêves

Kasteel van Terhulpen Het Kasteel van Terhulpen is gelegen op 20 minuten van Brussel en een kwartier van Waterloo. Het kasteel is enkel toegankelijk voor evenementen. In de hoeve van het kasteel stelt de kunstenaar Folon meer dan 500 werken tentoon. Op het domein van 227 hectare zijn verschillende wandelroutes uitgezet. Overnachten is mogelijk in het nabijgelegen hotel Dolce La Hulpe met Spa Cinq Mondes. Kasteel van Hélécine Het Kasteel van Hélécine tussen Brussel en Luik heeft een 40 hectare park dat vrij toegankelijk is. Het park is rijk aan flora en fauna en er bevinden zich meerdere vijvers met karpers, forel of witvis. Voor kinderen is er een 5.000 vierkante meter grote speeltuin en een midgetgolfbaan. De Pop-up bar heeft een mooi uitzicht op de vijvers en het park. 14 © ASBL Domaine régional Solvay | Kasteel van TerHulpen © V. Balthazar | Kasteel van Hélécine

Kasteel van Bioul Het Kasteel van Bioul in de provincie Namen herbergt meer dan tien eeuwen geschiedenis. De familie Vaxelaire ontwikkelde een wijngaard met bio-certificering, waarbij traditie en respect voor de natuur centraal staan. Het Made in Bioul parcours laat u kennismaken met het kasteel, de wijngaard, het park en de biologische Belgische wijnen. Domaine de Ronchinne Deze voormalige prinselijke residentie uit 1884 werd omgebouwd tot een hotel met kamers in het kasteel en de voormalige paardenstallen. Buiten gewone accommodaties in het park, zoals een kubus of boomhut, zijn ook te huur. Het restaurant heeft een panoramisch terras. De streek van Namen en Dinant heeft heel veel te bieden. Meer weten over deze en andere kastelen, inclusief wandelroutes en tips: VisitWallonia.be/kastelen 15 © Kasteel van Bioul | Wijngaard en proeverij © findyourplace.be | Kasteel van Domaine de Ronchinne

Kasteel van Lavaux Sainte-Anne In de gemeente Rochefort, onder andere bekend van het trappistenbier, ligt het kasteel van Lavaux Sainte-Anne. Het kasteel geeft toegang aan 32 gemeubileerde kamers waar drie musea aanwezig zijn: Het leven van de heren in de 17de eeuw, het leven op het platteland en het natuur-/ jachtmuseum. In de tuinen is een vijverwandeling uitgezet. Burcht van Bouillon De Burcht van Bouillon torent letterlijk uit boven dit charmante plaatsje in de Belgische Ardennen en neemt je mee terug naar de tijd van de kruisvaarders. De top van de Oostenrijkse toren biedt een fenomenaal uitzicht. Een ticket geeft je ook toegang tot de Archeoscope van Godfried van Bouillon en het Hertogelijk Museum. 16 © WBT - D. Erroyaux | Kasteel van Lavaux-Sainte-Anne © WBT -D. Samyn | Kasteel van Bouillon

Toren van Eben Ezer De Toren van Eben Ezer werd gebouwd aan het eind van de Tweede Wereldoorlog en richt zich tegen de oorlog en alle vormen van geweld. Op de hoeken richten cherubijnen (mythische wezens) zich naar de vier windrichtingen. Een museum van de vrede met het levenswerk van Robert Garcet in een buitengewoon gebouw van vuurstenen. Kasteel van de Avouerie Onder Luik, in het plaatsje Anthisnes, ligt een donjon (12de eeuw) en een kasteel (17de eeuw). In de donjon is het Bier en Peket museum gevestigd waar de geschiedenis van het bier uit de doeken wordt gedaan. Hier kunnen bieren en streekproducten geproefd worden én er worden workshops gegeven om zelf bier te brouwen. Meer weten over deze en andere kastelen, inclusief wandelroutes en tips: VisitWallonia.be/kastelen 17 © WBT - O. Legardien | Musée du Silex en de Toren van Eben-Ezer © Avouerie d’Anthisnes asbl | Bier en Peketmuseum

Kasteel van Attre Het Kasteel van Attre uit 1752 is ingericht met verfijnde decoraties en meubelstukken uit de 18de eeuw. Het landgoed vlakbij Ath beschikt over ongebruikelijke monumenten. Met onder andere een Belvedere toren, een 15de eeuwse duiventil en een kunstmatige rots als observatiepunt biedt de Engelse tuin en het bospark een verrassende wandeling. Domein van Seneffe Het domein van Seneffe bestaat uit een 18de eeuws kasteel in neoklassieke stijl, een theater en een volière. In Seneffe wordt een belangrijke collectie zilversmeedkunst tentoongesteld. Wandelaars zullen genieten in het park van 22 hectare, dat erkend werd als uitzonderlijk erfgoed, met bomen, planten en een waterpartij met fontein. Meer weten over deze en andere kastelen, inclusief wandelroutes en tips: VisitWallonia.be/kastelen 18 © WBT - J.P. Remy | Kasteel van Attre © F. Vauban | Domaine de Seneffe

uitgelezen Hollandse Duinen Reizen loopt als een rode draad door leven en werk van Judith Tempel. Als coach ‘reist’ ze door het inwendige landschap van de mens en in haar vrije tijd zijn het natuur en cultuur in binnen­ en buitenland die haar nieuwsgierigheid trekken. Dit jaar publiceerde ze haar eerste boek, een prachtig gidsje: Hollandse Duinen. Hoe kwam je op het idee om een gids over de Hollandse duinen te maken? ‘Het speelde al een tijd in mijn achterhoofd. Mijn man Bas is geomorfoloog, gespecialiseerd in de duinen, en ik ga al jaren met hem mee. Enorm veel heb ik daarvan geleerd. Ik ontdekte dat het zo anders was dan wat ik vroeger op school heb geleerd. Je leerde bijvoorbeeld dat je de zeereep niet op mag, want dan gaat het helmgras kapot. De zeereep moest ons beschermen tegen de zee, als een dijk. Maar we weten nu dat het juist beter is voor de veiligheid én de diversiteit dat er kerven in de zeereep zitten. Die ‘gaten’ in de zeereep zorgen voor stuivend zand en daarmee aanvoer van vers zand in de achterliggende duinen. En als er een hoge golf komt, dan breekt die niet door de zeereep, maar dooft uit in zo’n kerf. Het duingebied is zo mooi en divers en ik dacht: dat zouden meer mensen moeten weten!’ Hoe heb je het aangepakt? ‘Al met al ben ik een jaar bezig geweest, het was één grote ontdekkingstocht. Door corona lag mijn werk voor een groot deel op z’n gat, waardoor ik tijd had om aan een boek te beginnen. Ik benaderde de uitgever, die meteen enthousiast reageerde. Voor mij was het belangrijkste om het verhaal van de duinen op te schrijven en toen het een reisgidsenuitgever werd, bepaalde dat gegeven mede de vorm. Zo is er een inleidend hoofdstuk, waarin ik de geschiedenis en de ontwikkeling van de duinen beschrijf, gevolgd door zeven hoofdstukken - van Hoek van Holland tot aan Den Helder - met wandelingen, fietstochten en bezienswaardigheden. Alles uit eigen ervaring, met eigen foto’s.’ Wat is jouw top 3 van mooiste plekjes in het duin? 1. De 5 kerven bij Parnassia aan Zee (p. 74, 75 in het boek). Die zijn zó on-Nederlands. Ze zijn kunstmatig gemaakt door de beheerder, maar daarna is het zand als een gek gaan stuiven en inmiddels heeft de natuur het helemaal overgenomen. Ik ben gek op stuivend zand, het maakt het landschap zoveel mooier. En met storm, al dat zand om je oren… heerlijk! 2. Het Buizerdvlak, een enorm paraboolduin (p. 100) op de rand van het Noordhollands Duinreservaat tussen Bergen en Schoorl. Dat duin wandelt over een fietspad heen. Fietsers vinden het ergerlijk en voor de beheerder is het een hoofdpijndossier, maar ik vind het prachtig. Het is zó overweldigend. Als je vóór het ondergestoven fietspad staat, zie je boomtopjes door het zand heen steken. Er staat een bordje bij: ‘Fietsers afstappen, pas op overstekend duin!’” 3. Het strandreservaat Noordvoort (p. 59, 60). Hier loopt een pad óp de zeereep. Het is de enige plek waar dat mag. Het strand is reservaat geworden, daar mag je niet over, ter cherming van zeehonden en vogels maar vanaf de zeereep heb je wel mooi bc m uitzicht. Gaan er meer gidsen volgen? ‘Ik vond het heel leuk om dit boek te maken, maar het is wel erg tijdrovend geweest. Eigenlijk zou het en drieluik moeten worden, met de en deltak w o deltakust en de waddenkust erbij. Die gaan wel een keer komen, denk ik, maar niet meteen olgend jaar!’ Door: Elvira Werkman 19 Toon Hezemans, Stichting Moving Mountains, 88 blz. € 19,95, www.dutchmountaintrail.nl En dan ook nog... Landschapsbiografie van Westerwolde In het zuidoosten van de provincie Groningen ligt langs de Ruiten Aa, de Mussel Aa en het Pagediep de bijzondere streek Westerwolde. Sommigen grappen wel eens ‘een stukje Drenthe in Groningen’, omdat het zo anders is dan andere Groningse streken. Hoe is dat zo ontstaan? Sinds dit najaar kunnen we het antwoord uitgebreid lezen in een 600 pagina’s dikke landschapsbiografie. En na het lezen wil je maar één ding: daar wandelen. Bauke Roelevink et al., Uitgeverij Koninklijke Van Gorcum, 600 blz., € 39,95 Het grote Nederlandse Bierwandelboek Niks fijner om na een mooie wandeltocht de inwendige mens te versterken. Voor wie dat graag met bier doet, is er nu een prachtboek. Dertig wandelroutes, van Ameland tot Zeeland, alle eindigend bij een bierbrouwerij. De afstanden variëren van 5 tot 15 kilometer. Onderweg actuele informatie over bezienswaardigheden en de lokale bierbrouwerij. Met kleurenfoto’s en kaartjes. Guido Derksen, ANWB, 336 blz., € 24,99 Wandelgids Dutch Mountain Trail ­ En de Seven Summits Met deze gids in de hand krijg je een vakantiegevoel in eigen land. Bergwandelen! De Dutch Mountain Trail is een pittige wandeltocht van ruim 100 kilometer die de ‘Seven Summits’ – de zeven steilste bergtoppen van Zuid-Limburg – met elkaar verbindt. Je wandelt van station Kerkrade naar station Maastricht, met stukjes in Duitsland en België. Judith Tempel Uitgeverij Odyssee Reisgidsen, 120 blz. € 18,50

Treed in Romeinse voetsporen Wandelen over het Romeinse Limespad in Utrecht Lopen in de voetsporen van de Romeinen, dat kan met het Romeinse Limespad. Dit Lange­Afstand­Wandelpad (LAW), loopt helemaal van Katwijk tot aan de Duitse grens én dwars door de provincie Utrecht. De wandelroute volgt de voormalige grens (limes) van het oude Romeinse rijk en leidt je naar archeologische hoogtepunten. In combinatie met het afwisselende Utrechtse landschap en de gezellige plaatsen onderweg, is het Romeinse Limespad in de regio Utrecht een wandeltocht die je je altijd zult herinneren. Tim Korenhoff Wachttorens en Castella Begin het Utrechtse deel van het Romeinse Limespad in Woerden, gelegen aan de Oude Rijn. Voor de liefhebber van Romeinse geschiedenis is Woerden zeker een aanrader. Hier stond namelijk een castellum met de naam Laurium. In parkeergarage annex driveinmuseum Castellum, zie je resten van het fort, een deel van een –dertig meter lang – vrachtschip, een bronzen mantelspeld en aardewerk. Ook in het Stadsmuseum zijn prachtige bodemvondsten te zien. Vanuit Woerden volg je etappe 7 van het Romeinse Limespad (18,3 km). Je wandelt langs oude grenspalen en over een jaagpad door de polders van het Groene Hart. Via Harmelen kom je in De Meern waar je grote Romeinse overblijfselen tegenkomt, zoals schepen, (een deel van) een badhuis, en resten van wachttorens. Van Castellum Hoge Woerd bestaan geen restanten, maar op de exacte toenmalige locatie staat nu een moderne replica. In de museumhal van het castellum zie je ook een van de opgegraven schepen. Deze is maar liefst 25 meter lang! De aangrenzende wijk Leidsche Rijn is weliswaar piepjong, maar ook deze grond was ooit onderdeel van het Romeinse Rijk. Je ontdekt er onder andere vindplaatsen van vier wachttorens en in Park Groot Zandveld ook nog een replica. Etappe 7 eindigt op de Daphne Schippersbrug, maar dan ben je al bijna in het centrum van de stad Utrecht. In deze gezellige studentenstad heb je alleen aan de Oudegracht al enorm veel leuke eettentjes. Wandel dus maar recht op de Domtoren af! Ook overnachtingsplekken zijn er in overvloed. Wandelen langs de Kromme Rijn Dag twee van je Romeinenwandeltocht begin je het beste onder de grond bij DOMunder. De enorme gewelven onder het Domplein vormen namelijk een nieuw hoogtepunt. Dwars door Nederland liep tweeduizend jaar geleden de noordelijke grens van het Romeinse Rijk: de Limes. Deze Romeinse Limes liep van Engeland via de toenmalige Rijnloop in Nederland en Duitsland naar de Zwarte Zee. Op de limes bouwden de Romeinen op regelmatige afstanden van elkaar wachttorens en castella ­ castellum betekent fort in het Latijn. De waardevolle archeologische resten die van die Romeinse aanwezigheid in de bodem bewaard bleven, vormen samen het grootste archeologische monument van Nederland en staat sinds de zomer van 2021 op de UNESCO Werelderfgoedlijst. 20 Foto: RomeinenNU Jeroen Savelkouls

Tip Dankzij de muurresten van het castellum en een korte film krijg je een uitstekend beeld van hoe de stad er tweeduizend jaar geleden uitzag. Heel bijzonder is dat je de Romeinse fundamenten van wegen, het castellum en andere gebouwen mag aanraken! Terug in het daglicht wandel je richting Bunnik; etappe 8 van het Romeinse Limespad (15,6 km). Waar nu Fort bij Vechten staat, stond in de Romeinse tijd het Castellum Fectio. Dit is het oudste Romeinse hulptroepenfort in Nederland. Het is uiteraard niet meer te zien, maar in 2016 zijn de contouren ervan weer in het landschap zichtbaar gemaakt. In dit kunstwerk zijn teksten, afbeeldingen en voorwerpen uit de Romeinse tijd verwerkt. In het Waterliniemuseum (naast Fort bij Vechten) liggen een aantal gevonden voorwerpen uit de Romeinse tijd. Via Bunnik wandel je over oude jaagpaden langs de Kromme Rijn naar Odijk en Werkhoven, waar etappe 9 (11,1 km) eindigt en etappe 10 (17,9 km) begint. Mocht je genoeg gewandeld hebben, dan kun je hier de bus richting de steden Utrecht of Wijk bij Duurstede nemen om te overnachten of boek een van de gezellige B&B’s in de Kromme Rijnstreek. Zo niet, dan wandel je verder richting het plaatsje Cothen, dat je al van veraf ziet door de katholieke kerk van tufsteen en de molen. Vanaf Cothen wandel je langs boomgaarden en landwinkels naar het sfeervolle Wijk bij Duurstede. Bezoek daar vooral Museum Dorestad: op deze plek, waar ooit Castellum Levefanum stond, zie je nu van allerlei schatten uit het oude rijk. Zo besluit je je wandeltocht helemaal in Romeinse stijl. Deze publicatie is tot stand gekomen met Visit Utrecht Region en het Routebureau Utrecht. Boek het DOMunderarrangement bij hotel Karel V. Je slaapt dan in de Romeinse vleugel én krijgt toegang tot de muurresten van Castellum Trajectum. Het Romeinse Limes pad is een Lange Afstandswandeling (LAW), ontwikkeld door Wandelnet. De route heeft een eigen bewegwijzering: volg de wit­rode markeringen. Meer informatie over de Utrechtse etappes van het Romeinse Limespad vind je op routesinutrecht.nl/ romeinen. Hier vind je GPX­en, pauzeplaatsen voor onder weg en de start­ en eindpunten van de etappes. Ook vind je er andere routes langs de Romeinse Limes. Meer informatie over overnachtingsmogelijkheden in de regio Utrecht en activiteiten rondom de Romeinse Limes vind je op visitutrechtregion.com. 21 Foto: Jurjen Drenth Foto: Jelle Verhoeks

De TOPPERS van Ingeklemd tussen de rivieren Maas en Waal ligt één van de mooiste gemeenten van Nederland: Berg en Dal. Je vindt hier een overweldigend wandellandschap, rijke cultuurhistorie en wel zes wijngaarden. Berg en Dal kent grote hoogteverschillen. De heuvels op de stuwwal reiken tot een hoogte van wel 90 meter boven NAP. Vanaf al die onNederlandse hoogten kun je genieten van de mooiste vergezichten. Ontdek zelf te voet waarom dit gebied ons Binnenste Buitenland wordt genoemd. We geven je een paar letterlijke hoogtepunten mee ter inspiratie. Wandelroute N70: prachtige vergezichten. © Ministerie van Beeld Grote hoogteverschillen, prachtige vergezichten; de wandelroute N70 Bergje op, bergje af… laat je voeten kennismaken met de wandelroute N70. Door inwoners en bezoekers in 2020 verkozen tot ‘de mooiste wandeling van de gemeente Berg en Dal’. En ook door wandelexperts als Wanda Wandelt genoemd als één van de mooiste wandelroutes 22 van Nederland. Het ontstaan van de wandelroute N70 gaat terug naar 1970, het natuurbeschermingsjaar. Deze unieke wandeling voert je over 8 ‘bergen’ met fraaie namen zoals de Boterberg, de Sterrenberg en de Duivelsberg. Ook wandel je onderweg door bossen, langs beekjes en biedt het heuvelachtige landschap prachtige vergezichten over de polders, schilderachtige laantjes en het rivierenlandschap. Wat dacht je van de tot de verbeelding sprekende namen als Elyzeese velden en het Filosofendal met de Filosofenbeek? Deze wandeling is ruim 14 kilometer maar je kunt deze ook makkelijk inkorten. Goed om te weten: niet alleen je voeten gaan genieten van de N70, ook je smaakpapillen komen niets tekort. Op je route vind je verschillende mogelijkheden om lekker te eten en drinken.

Berg en Dal Betoverende bossen, © David Brand Tip: wandeling rondom het Vrijheidsmuseum Het dorp Groesbeek speelde een belangrijke rol in de bevrijding van Nederland tijdens Operatie Market Garden in 1944. In dit laatste oorlogsjaar werd hier zwaar gevochten door de geallieerden tegen de bezetters. Kijk niet raar op als je tijdens de wandeling rondom het Vrijheidsmuseum oud roest aantreft. Tien tegen één dat het jerrycans, munitiekistjes of mortierhouders zijn die hier in de oorlog zijn achtergelaten. De Groesbeekse bossen zaten voor de geallieerde aanval van 8 februari 1945 bomvol militairen. Een must voor wandelaars: de Zevenheuvelenweg Deze weg is legendarisch! Wat wil je met zo’n naam. Het is de bekendste weg in Groesbeek. Tot 1951 was het niet meer dan een karrenspoor. De weg is uit gegroeid tot een toeristische trekpleister. Je kent de weg misschien wel van hét wandelevent van Nederland, de Nijmeegse 4daagse. In 1958 besloot de organisatie van de Vierdaagse de Zevenheuvelenweg op te nemen in het parcours. Als ‘bergetappe’ op de derde dag van de 4daagse is de heuvelachtige weg bekend en berucht. Natuurlijk moet je als wandelaar een keer over de Zevenheuvelenweg hebben gelopen! Maar vergeet vooral niet de bossen rondom de Zevenheuvelenweg. Het landschap hier is adembenemend mooi. Je ziet hier golvend heuvellandschap met verschillende droogdalen. Deze dalen zijn ontstaan doordat het water in de ijstijd geulen sleet in de hard bevroren ondergrond. Je wandelt dwars door deze droogdalen heen. Deze wandeltip rondom de Zevenheuvelenweg geven we je graag mee (zie ook het kader hiernaast). Deze wandeling is 6 kilometer lang en start en eindigt bij het Vrijheidsmuseum. In de vaste expositie van dit museum ervaar je het boeiende verhaal van oorlog en vrijheid zonder grenzen in zowel Nederland als Duitsland, Europa en daarbuiten. De Tweede Wereldoorlog beleef je in het Vrijheidsmuseum vanuit verschillende perspectieven. Meer wandelinfo Berg en Dal is bekroond met de titel Wandelgemeente van het jaar 2020. Je vindt in Berg en Dal afwisselende wandelroutes; van boerenlandpaden tot struintochten en van dorpsommetjes tot wijngaardwandelingen. Laat je op www.wandeleninbergendal.nl informeren en inspireren. Minder goed ter been of op pad met de kinderwagen? Ontdek de toegankelijke routes in het Rijk van Nijmegen én alle locaties met extra aandacht voor toegankelijkheid op www.zorgeloosopvakantie.nl. Welkom in Berg en Dal! Elyzeese velden, © David Brand Tijdens de wandeling kom je langs de Canadese Erebegraafplaats. Dit is de grootste begraafplaats van het Britse Gemene Best in ons land. Hier liggen 2.617 gesneuvelde militairen begraven, voor het overgrote deel Canadezen. Dit is echt zo’n plek waar je de wandelrugzak even afneemt, gaat zitten en stil wordt… Tijdens de jaarlijkse herdenking op 4 mei wonen veel mensen de herdenking bij omdat deze plek zo indrukwekkend is. Verderop tijdens je wandeling heb je vanaf het uitkijkpunt op de Galgenberg bij helder weer goed zicht op Duitsland. Je ziet dan de kerktoren van Kranenburg en de donkere rand van het Reichswald. Op een aantal plekken langs de route vind je markeringen van de Liberation Route. Hier kun je luisteren naar de verhalen over verschillende gebeurtenissen in de Tweede Wereldoorlog. Kijk voor alle luisterplekken in de buurt van Groesbeek op www.liberationroute.com. De wandeling Rondom het Vrijheidsmuseum vind je op www.wandeleninbergendal. nl. Zoek je nóg een wandeling rondom de Zevenheuvelenweg? De Verhalenroute Holthurnsche Hof of het geopad NederijkHoldeurn zijn ook aanraders. Deze wandelingen en meer wandelinspiratie vind je op www.wandeleninbergendal.nl. 23

24 voor wie echt van wandelen houdt… tevoetonline.nl inspireert. © Shutterstock

Veluwe Outdoor Nunspeet het startpunt voor elke wandelaar Veluwe Outdoor Nunspeet is de speciaalzaak voor al uw wandelingen. Vanuit eigen ervaring bieden de medewerkers advies op maat en gaan verder waar andere wandelwinkels ophouden. Wat ze precies voor jou kunnen betekenen, vertelt eigenaar Gerard Posthuma. Voor welke wandelaar is het Veluwe Outdoor er? ‘Veluwe Outdoor Nunspeet is de speciaalzaak voor elke wandelaar. Of je nou af en toe een uurtje wandelt, hele dagen op pad gaat, wekenlang een lange afstandswandeling of huttentocht volgt of op wereldreis gaat: wij helpen bij het vinden van de juiste uitrusting.’ Wat kan Veluwe Outdoor betekenen voor wandelaars? ‘Wij geven persoonlijk advies. Doordat wij zelf ervaring hebben met allerlei soorten wandelingen en afstanden, weten we uit ervaring hoe de voet zich ‘gedraagt’ in de schoen. Onze hele collectie is toegespitst op de behoeftes van wandelaars. Wij hebben een heel grote collectie schoenen, in verschillende breedtematen van maat 36 tot en met 54! Op het gebied van rugzakken, slaap zakken en kleding hebben wij een uitgekiende collectie voor ieder klimaat.’ Jullie werken met een voetmeet systeem, wat is dat? ‘Door jarenlange ervaring zien wij aan de voet welke schoen gaat passen. Door middel van een scan zien we waar eventuele drukpunten zitten. Op basis van ons voetmeetsysteem kunnen we de schoen aanbevelen die het beste bij iemand past.’ 25 Zijn jullie er ook voor mensen met voetproblemen? ‘Zeker! Of het nu om artroseklachten, kraakbeenklachten, beenlengteverschil, klapvoeten of andere ongemakken gaat, wij kunnen vanuit onze expertise ervoor zorgen dat je weer zorgeloos wandelt. Indien nodig maken wij steunzolen op maat. Ook kunnen wij schoenen aanpassen, oogjes in plaats van haakjes of klitten band sluiting erop aanbrengen voor wie problemen heeft met veters strikken.’ Wat is het belangrijkste wandel attribuut? ‘De sok! Daarmee voorkom je blaren en kun je lopen zo veel je wilt. Wij verkopen sokken in uiteenlopende diktes en breedtes van verschillende merken. Zo heeft Falke bijna alle types wandelsokken, naadloos en met een goede pasvorm. De sokken van Meindl bijvoorbeeld zijn breder in de voorvoet.’ Veluwe Outdoor, Stationslaan 41A, 8071 CK Nunspeet, www.veluwe-outdoor.nl Zie ook: www.bredewandelschoenen.nl © Shutterstock

Inspirerende wandelervaringen in Sauerlandse wandeldorpen Oases van leve Niet ver van hier vind je Sauerland. Om de hoek en toch heel anders. Hoogte verschillen, heide en heimat. Lopen! Voel de bosbodem zacht onder je schoenen. Stop en luister naar een ruisende beek. Adem in, snuif de geur van hars en kruiden in je op. Een wandeling in de Sauerlandse wandeldorpen is als een reis langs je zintuigen. Dit komt door de perfecte paden, en door de speciale plekken waar rust een sensuele en betekenisvolle ervaring wordt. De Sauerlandse wandeldorpen hebben naam gemaakt met hun aanbod van goed gemarkeerde en bewegwijzerde routes en maatwerk voor wandelaars. Brilon, Diemelsee, Eslohe, Hallenberg, Kirchhundem, Lennestadt, Medebach, Olsberg, Schmallen berg, Willingen en Winter berg vormen bij elkaar een begerens waardig wandelgebied. Onderweg passeer je de zogeheten Sauerlandse zielenplekken: 42 bijzondere plekken, zo verschillend en toch allemaal gevuld met een levendige stilte. Dit kunnen de legendarische Bödefelder Hollenfelsen zijn, de Schwalenburg in Willingen, de douglassparren die bekend staan als ‘hemelse pilaren’ in Medebach of Kohlhagen, een oud bedevaartsoord. Ver weg van het lawaai van de straat vind je oases van stilte: wie hier vertoeft, stapt uit de alledaagse hectiek, stelt zich open voor de omgeving, vertraagt en komt langzaam tot zichzelf. Of je nu direct deze 42 bijzondere plekken bezoekt of op de bonnefooi het landschap verkent, een wandeling in de Sauerlandse wandeldorpen is verkwikkend voor lichaam en geest. Bekroonde langeafstandswandelpaden en dito themapaden vol natuurbelevenissen zijn een feest voor elke wandelaar. De routes in Sauerland zijn geschikt voor een halve of hele dag, en daardoor geschikt voor relaxte én ambitieuze wandelaars. In het gebied liggen zowel zwaardere als kortere rondwandelingen, zoals Panoramaweg Diemelsee, de Oberhundemer Bergtour, de Orketalrundweg en de Quellenweg Alme. De paden leiden over sprookjesachtige paden. Dankzij het gebruiksvriendelijk wandelgeleidingssysteem dat bestaat uit wegwijzers en markeringen is het megamakkelijk om je weg te vinden langs het uitgebreide netwerk van paden. De talrijke wandelstartpunten vormen de opmaat voor een zorgeloze en probleemloze wandelervaring. Rothaarsteig Al meer dan twintig jaar hebben wandelexperts zich ingezet om het wandelaanbod 26 © Klaus-Peter Kappest © Klaus-Peter Kappest © Klaus-Peter Kappest

ve vendige stilte in Sauerland te verbeteren. Het idee: een geoptimaliseerde langeafstandswandelroute in de regio. Het resultaat is de Rothaarsteig, het vlaggenschip van de Sauerlandse wandelpaden en de Top Trails of Germany. De Sauerlandse wandeldorpen hebben zich gespecialiseerd in wandelen langs de Rothaarsteig en hebben meerdere gecertificeerde langeafstandswandelpaden ontwikkeld. Op de Briloner Kammweg, Diemelsteig, Medebacher Bergweg, Olsberger Kneippweg, Uplandsteig, Veischeder Sonnenpfad, Hochsauerland-Kammweg und der Winterberger Hochtour kun je terecht voor meerdaagse wandelingen in een fascinerend landschap. Alle Sauerlandse wandeldorpen bieden allround zorgeloze arrangementen voor een onvergetelijke wandelvakantie. Ook het Sauerland Trekking Park belooft een bijzonder avontuur. Zo kun je op de Uplandsteig en de Diemelsteig ook buiten op de trekkingplaatsen overnachten en genieten van een bijzondere nachtelijke natuurbelevenis. De Wandergastgeber Na elke wandeltocht wachten de welverdiende gecertificeerde accommodaties op hun gasten. Hier vind je het comfort en de service, waardoor je na je inspanning zo snel mogelijk gezellig kunt ontspannen. Kom je met modderige schoenen of natte kleding aan? Dan kun je die ter plekke snel weer drogen. Wandelkaarten en wandelboeken liggen klaar voor verdere planning. En de gastheren, die vaak zelf wandelgidsen zijn, hebben exclusieve insidertips paraat. De kwaliteitsgastheren ‘Wanderbaren Deutschland’ en ‘Sauerländer Wandergasthöfe’ bieden zelfs een shuttleservice aan, deze service is ook voor kleinere pensions vanzelfsprekend. Ze halen hun gasten graag op van het treinstation of de bushalte. Website en Sauerland­app Vooraf en onderweg zijn de website en Sauerland-app handige hulpmiddelen. www. sauerland-wanderdoerfer.de biedt informatie over de accommodatie, excursies en een reisplanner, evenals kant-en-klare reissuggesties. Onderweg vind je als wandelaar alles wat je nodig hebt op de Sauerland-app, die dankzij de spraaknavigatie nog gebruiksvriendelijker is. De hoogste hutten en toppen Als je naar Sauerland reist, weet je zeker dat je kunt genieten van een wandel vakantie dicht bij de natuur door een afwisselend landschap. Veel wandelpaden leiden langs rustieke hutten, waar een stop een must is. De wandeling ‘Höher geht’s nicht - Grenzregion zwischen Westfalen und Waldeck’ loopt hoog van Winterberg-Niedersfeld omhoog naar Langenberg en Clemensberg over de zeldzame hoge heide. Wie het wat rustiger aan wil doen, is op het pad ‘Blick ins Land_Kahle-Pön’ op de juiste plek. Ook hier kuier je door een fantastisch heidelandschap en stop je bij een prachtig gelegen hut. En wie de beroemdste berg van het Sauerland wil beklimmen, kan het beste de ‘Kahle Asten Steig’ bedwingen. Ook andere wandelroutes wachten om ontdekt te worden. Als wandelaar kun je blind vertrouwen op het advies van de TouristInfopunten, variërend van persoonlijke tips tot op maat gemaakte tochtensuggesties. Niets staat een individueel arrangement van de excursies in de regio van de Sauerlandse wandeldorpen in de weg. Wat je ook doet, wat je ook kiest: één gevoel zal elke wande laar bijblijven: het gevoel van thuiskomen. Meer weten? Neem voor meer informatie over Sauerland contact op met: Sauerland-Wanderdörfer T. 02974-202190 M. info@sauerland.com www.sauerland-wanderdoerfer.de www.sauerland-seelenorte.de 27 © Klaus-Peter Kappest

Rust Column Lidewey van Noord (1985) is freelance journalist en schrijft boeken over uiteenlopende onderwerpen. Haar solowandelingen door de Piëmontese Apennijnen vormden de inspiratiebron voor haar meest recente boek Alleen op avontuur. Kijk voor meer informatie op lideweyvannoord.nl. Veel mensen geloven dat het tempo waarin ons dagelijks leven zich afspeelt realistisch is, is zoals het moet zijn. Als zij op vakantie gaan, ontsnappen ze eventjes aan die realiteit. Voor een week of twee treden ze een andere wereld binnen, waar de klok niet regeert, vertraging niet problematisch is en de lokale taal het woord ‘moeten’ niet kent. Die gedachte volgend, zou je wandelen kunnen zien als een mini-vakantie. Even ertussenuit, even ongestoord en zonder tijdsbesef de eigen paden kiezen. Als vanzelf wordt de leefwereld groter. Wezens die in het dagelijks bestaan niet voorkomen, eisen opeens een plek op. In de verte rennen twee hazen door het veld. Het geritsel hoog in de boom blijkt een eekhoorn te zijn, die roerloos blijft zitten zodra hij ook jou heeft gezien. Koeien kijken nieuwsgierig op als je voorbij loopt. Je hoort getik, spitst je oren, tuurt omhoog en vindt een grote bonte specht. Tergend langzaam herstel ik van mijn corona-infectie in maart. Naarmate mijn conditie beter wordt en mijn wandelingen iets langer, wordt het gevoel dat we het mis hebben steeds sterker. Die haastige, dagelijkse realiteit, waarin we todolijstjes afvinken en op tijd op afspraken moeten verschijnen, die realiteit waaraan ik noodgedwongen al acht maanden niet heb kunnen deelnemen, daar zijn we niet voor gemaakt. In de afgelopen weken heb ik op mijn korte, langzame wandelingen het blad van kleur zien veranderen. Het was geen ‘van kleur verschieten’, maar een heel geleidelijk proces. Vervolgens dwarrelden de bladeren naar beneden, afhankelijk van de windkracht soms langzaam, soms iets sneller. Zelden kozen ze de snelste route, meestal de route die de wind ze wees. Ik besefte dat dingen gebeuren in de natuur. We neigen ernaar te denken dat dingen ons overkomen, alsof het persoonlijk is. Maar ze gebeuren gewoon. De zich traag voltrekkende veranderingen in de natuurlijke wereld, de wereld waar we oog voor hebben als we wandelen, stelden me gerust. Dit is een natuurlijk tempo, besefte ik. Ons aanpassen aan overgangen, van dag naar nacht, van herfst naar winter naar lente naar zomer, dáárvoor zijn we fysiologisch gemaakt. Niet om in één dag half Nederland door te rijden van afspraak naar afspraak. En al helemaal niet om in één dag van de winter naar de zomer aan de andere kant van de wereld te vliegen. De natuur rust in de winter. Ik rust mee. Lidewey van Noord Wandelen als pelgrimage loopbaan Jan Fokke Oosterhof (1975) is ondernemer, extreemsporter, avonturier, schrijver, spreker, expeditieleider, poolreiziger en… loper. Om te aarden en het hoofd leeg te krijgen, gaat hij lopen. Liefst lang, conform het adagium van Kierkegaard: ‘I have walked myself into my best thoughts, and I know of no thought so burdensome that one cannot walk away from it.’ De titel van zijn laatste boek is dan ook Rennen voor je leven. Ik houd van de spirituele, filosofische kant van wandelen, al noem ik het liever struinen. Een mooie Engelse term in dat kader is to coddiwomple: to travel in a purposeful manner towards an unknown destination. Vrij vertaald: op een doelgerichte manier reizen naar een nog onbekende bestemming. Daarop aansluitend las ik een werkelijk heerlijk artikel over de relatie tussen duursport en pelgrimage. Aan het woord is prof. Dr. Bart Vanreusel, sportsocioloog en zelf marathonloper geweest. Hij is getuige van een aantal duursportevenementen en constateert dat zowel in de oudheid als hedentendage het steeds om een zware fysieke inspanning gaat, maar niemand wordt ertoe gedwongen, ‘speelse, nutteloze uithouding’. Toch weten mensen er zelf wel goed zin aan te geven. Een training of lange tocht ervaren ze als een mentale verfrissing. Dat weegt zwaarder dan de fysieke aspecten. Tijdens het lopen kom je tot nieuwe ideeën en inzichten, creativiteit, een sterkere beleving van de omgeving en soms zelfs poëtische ervaringen. Mensen kunnen zich ontspannen en sommigen ervaren de beproeving van een lange inspanning als een loutering. Ik citeer hier graag mijn favoriete filosoof Kierkegaard: ‘Ik loop mezelf elke dag tot een staat van welbevinden, weg van elke ziekte; ik ben al lopend tot mijn beste gedachten gekomen en ik ken geen gedachte zo bedrukkend of men kan er wel van weglopen.’ Veel mensen genieten ervan om in alle vrijheid en op een moment dat hen het beste uitkomt een tocht te maken. Ze komen even los van hun dagelijkse bestaan en ervaren weer wat zelfbeschikking betekent. Van Reusel ziet bij veel duursporters een spiritualiteit die duidt 28 op meer zingeving dan het louter nastreven van een gezond lichaam. Van Reusel noemt zes kenmerken van een pelgrimage, die hij ziet terugkeren in het lopen en in andere duursporten: 1. Zoeken naar verbondenheid, ontmoeting en solidariteit; 2. Ervaren van ongemak, pijn en uitputting, lijden; 3. Eenvoud: komen tot de essentie; 4. Onthechting van ruimte en tijd, weg van de vertrouwde omgeving, het onderweg zijn en het leven in een ander ritme; 5. Spiritualiteit: verinnerlijking en het loskomen van het alledaagse; 6. Uitzicht op een beloning: het bereiken van een fysiek of geestelijk doel. Ik herken de drang om langdurig af te zien (2), waardoor het hoofd leegraakt en ik tot de essentie kom (3) en ik losraak van de alledaagse beslommeringen (5). Lange struintochten verenigen bijna alle van bovenstaande kenmerken in zich. Vanreusel, zelf dichter, benadrukt nog mooi de overeenkomst tussen sport en poëzie: ‘…Hoewel niets boven de sportervaring zelf gaat, benadert het poëtisch uitdrukken ervan toch het dichtst wat je voelt als sporter. Sport heeft overigens heel wat gemeen met poëzie. Het zijn allebei compleet nutteloze, irrationele bezigheden — wat heb je er nu aan als je in regen en mist dertig kilometer gaat lopen? en hoeveel tijd verlies je niet met het schrijven van een gedicht? —, maar toch kunnen ze als geen ander de mens beroeren. Sport is poëzie. En poëzie is sport…’ Bron: Duursport en pelgrimage: een spirituele overeenkomst, Cors van den Brink, magazine onbekend. Jan Fokke Oosterhof © Lode Greven 2020

Overname De Wandelsite en Weekendhike Uitbreiding voor uitgeverij Wandelwereld Per januari 2022 maken de websites dewandelsite.nl en weekendhik.nl deel uit van Wandelwereld bv (voorheen Hobri Pers Uitgeverij bv), de uitgeverij van wandelkrant te voet en wandel platform tevoetonline.nl. Beide websites faciliteren aangesloten wandelaars door het publiceren van door andere ‘Wandelsiters’ en ‘Weekendhikers’ georganiseerde wandelingen. Dat kunnen allerhande wandelingen zijn: door de natuur of door een stad, gemarkeerd of ongemarkeerd, bestaand of zelfbedacht. Het idee is mensen bijeen te brengen die het fijn vinden om in kleine groepen te wandelen. Het verschil tussen DeWandelsite en Weekend hike is dat eerstgenoemde voor alle leeftijden is en dat Weekendhike voor 20-45 jarigen is. Eef van den Brink, eigenaar van uitgeverij Wandelwereld, is enthousiast: “Het is een mooie aanvulling op ons totale aanbod. Naast wandelkrant ‘te voet’ en ons wandelplatform tevoetonline.nl hebben we vanaf 2022 onze vele abonnees, volgers en bezoekers, nóg meer te bieden. Vanzelfsprekend zullen we het concept van De Wandelsite en Weekendhike niet aantasten. Ook de nauwe samenwerking met onze sympathieke partner Stichting De Wandelpool (die een vergelijkbaar concept heeft) blijft bestaan. De organisaties bijten elkaar niet en al jarenlang is bewezen dat er voldoende ruimte en animo is voor de afzonderlijke inititiatieven.” Nieuw is dat de gedrukte wandelkrant ‘te voet’ vanaf 2022 nog slechts tweemaal per jaar verschijnt. Een direct gevolg van de toenemende vraag naar actuele online-informatie. De uitgever: ‘We zijn inmiddels op het punt beland dat we via ons wandel platform tevoetonline.nl een enorm bereik hebben. De populariteit van onze online-informatie, die voor iedereen 24/7 beschikbaar is, overstijgt die van de traditionelere informatie in print inmiddels ruimschoots. De actualiteit van ‘online’, daar kan geen enkele ‘papieren’ uitgave tegenop. Als eigentijdse uitgeverij moeten we daar echt iets mee… De keuze voor meer online en minder hardcopy is onontkoombaar en volledig in de geest van deze tijd.” 29 © Shutterstock

Voel de Brabantse Sahara onder je voeten Lang lopen door Loon op Zand Genieten van de mooiste wandeltochten doe je in Loon op Zand. Deze gemeente, die is uitgeroepen tot Wandelgemeente van het Jaar 2021, bestaat uit de kerkdorpen Loon op Zand, Kaatsheuvel en De Moer. Dorpen met een verschillende en een geheel eigen identiteit. (Inter)nationaal bekende hotspots zijn attractiepark Efteling, De Loonse en Drunense Duinen en de keukenboulevard. Maar ook pareltjes als Experience Island ‘t Blauwe Meer, Het Witte Kasteel, natuurgebied Huis ter Heide en talrijke gastvrije recreatie­ en horecaondernemers dragen eraan bij dat eenieder vol lof is over het vrijetijdsaanbod. Zandtuin van Brabant Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen wordt de Brabantse Sahara genoemd. Het gebied is ruim 7000 voetbalvelden groot. Je vindt hier enorme zandvlaktes, paarse heidevelden, bossen en het unieke landgoed Plantloon. 30 Er is voor iedereen wat te doen. Van hutten bouwen tot kilometerslange fietstochten. En van paardrijden over ruiterpaden en zandheuvels tot mountainbiken op de twee uitgezette routes. Wandelaars struinen uren over bospaadjes en door het eeuwenoude stuifzand. Perfecte vertrekpunten Rondom de duinen vind je gezellige horecagelegenheden, zoals eetcafé De Roestelberg, eetcafé De Rustende Jager en Brasserie Bosch en Duin. Uitermate geschikt voor een welverdiende tussenstop. Een mooi startpunt om de natuur te ontdekken, te ontspannen of om lekker actief buiten te zijn is Manage Van Loon. Hier bevindt zich een natuurpoort, herkenbaar aan de vier meter hoge sleutel. Mooie wandeltochten Via een fijnmazig netwerk van wandelknooppunten loop je de mooiste routes, zoals de 16 kilo meter lange wandelroute ‘De Loonse en Drunense Duinen’ die je vindt op de website van De Langstraat. Volg eenvoudigweg de knooppuntnummers op de paaltjes van het ene naar het andere genummerde knooppunt. Je kunt ook het gpx-bestand downloaden en de route wandelen aan de

hand van je navigatie systeem. De route leidt je met name over bospaadjes, vanuit waar je uitkijkt op de zandvlaktes en de heide. Voel je vrij om even van de route af te gaan en de zandvlakte te verkennen. Lekker wandelen met de hond mag overal in De Loonse en Drunense Duinen, mits de hond aangelijnd is. Je hond los laten lopen mag wel in een hondenlosloopgebied. en talrijke unieke kleinere pareltjes die een bezoek meer dan waard zijn. Dé streek waar een gemoedelijke sfeer, samen zijn en vermaak centraal zijn. En waar je heerlijk kunt wandelen in de talrijke grote en kleinere natuurgebieden en historische kernen, zoals vestingstadje Heusden. Prachtige natuur Natuurmonumenten is al honderd jaar de trotse beheerder van het park. Benieuwd naar al het werk achter dat mooie plaatje? Enthousiaste IVN-duingidsen nodigen je van harte uit om samen met hen dit gebied te komen ontdekken. En ga ook Wandelen in De Langstraat Naast de routes in De Loonse en Drunense Duinen zijn er genoeg wandelroutes om De Langstraat te verkennen. Ontdek de historie van Loon op Zand of Dongen met de wandelroutes: ‘Historisch Loon op Zand’ of het Broederpad in Dongen. Of ga op pad in Waalwijk wat in de avond prachtig blauw oplicht. Diverse historische gebouwen staan in de spotlights, en zijn uitgelicht in een bijzonder blauw. Het verwijst naar de historie van de schoenen- en lederindustrie in Waalwijk en De Langstraat. Het blauw is namelijk de kleur die een dierenhuid krijgt nadat die een tijd in een chroombad heeft gelegen. De wandelroute langs de gebouwen is een mix van licht, verhalen en ervaringen. Fietsroutes in De Langstraat Ook voor wie De Langstraat op de fiets wil ontdekken, zijn er genoeg routes beschikbaar. Zo zijn er verschillende interactieve routes waarmee je meer leert over De Langstraat. Zo is er een fiets & FOOD eens op zoek naar de herder die met zijn schaapskudde door het gebied zwerft! Ook organiseert Natuurmonumenten regelmatig leuke wandelingen in de Loonse en Drunense Duinen. Ga bijvoorbeeld op pad met een boswachter die je uitleg geeft over alle Flora & Fauna in de Loonse en Drunense Duinen. route waarmee je langs lokale ondernemers fietst, die op hun eigen manier een steentje bijdragen aan een gezonde wereld. Wil je meer ontdekken over het leerverleden van De Langstraat? Fiets dan de Fiets & LEDER route. Deze route leidt je lang tassenmakers, leerreparateurs, leerlooiers en het Nieuwe SchoenenMuseum De Langstraat: tuin van Brabant Gemeente Loon op Zand maakt deel uit van de groene vrijetijdsregio De Langstraat, gelegen tussen de attractieve steden ’s-Hertogenbosch, Tilburg en Breda. Met een rijk aanbod aan belevenissen van internationale allure Voor meer informatie: bezoekdelangstraat.nl/routes 31

Strafmars Column Bijna een halve eeuw geleden liep ik naar de Middellandse Zee. Zo, dat staat er goed: een kloeke beginzin. Al liepen we in werkelijkheid samen. John Jansen van Galen wandelt al zijn hele leven en schrijft daarover artikelen, columns en boeken. We wandelden al veel, en mijn toenmalige echtgenote vatte het drieste plan op de fameuze GR5 te gaan volgen, van ‘Hollande’ naar de ‘Mediterranée. Door de Ardennen, de Vogezen, de Jura en de Alpen naar de stranden langs die azuurblauwe zee: wat wil je meer? Probleem was alleen dat we, met alle snipperdagen mee, maar vijf weken vakantie hadden en een snelle berekening leerde dat je dan over het traject van de GR-5 de Rivièra nooit zou bereiken. En toch wilden we, zij in ieder geval, Nice per se bereiken! Er zat niets anders op dan de Alpen over te slaan en een lagere route te zoeken, over D-weggetjes, parallel aan de Route Napoléon, via Digne en Sisteron. Wanneer het precies was, weet ik aan de hand van het WKvoetbal. Op die 7de juli 1974 liepen we net op tijd voor de finale Vielsalm binnen, maar geen café met tv te bekennen, pas een kwartier verderop bij het station. Nederland stond toen al met 1-0 voor, wij zagen alleen twee Duitse goals. Geen goed begin. Om op te schieten waren we in Eijsden gestart en om de bagage zo licht mogelijk te houden had mijn gade zelfs de tandenborstels half doorgezaagd. Bovendien hadden we extra schoeisel poste restante naar een pleisterplaats halverwege gestuurd. Toen we in Epinal aankwamen konden we de oude schoenen inderdaad wel weggooien, maar helaas bleken de nieuwe nog niet gearriveerd. Dat werd een dag passagieren in een slaperig Vogezenstadje. Het interessante van wandelen is, onder meer dat je jezelf erdoor leert kennen, en de ander ook. Naarmate het einddoel meer in zicht kwam begon ik mij steeds vaker af te vragen waar we het eigenlijk over moesten hebben. We liepen vaak wel 35 kilometer op een dag door berg en dal en moesten, om een onweersbui of het donker voor te blijven, vaak een tijdje onze pas versnellen, tot wel 7 kilometer per uur. ‘Strafmars’ noemde zij dat, maar ik kreeg steeds meer de indruk dat de hele onderneming een soort strafmars van twee zwijgzaam, in hun eigen gedachten opgesloten voortstappende wandelaars was, al zei ik dat niet. Schepen onderweg in de nacht. We bereikten Nice één dag voor het einde van onze vakantie. We konden nog net pootjebaden in de Mediterranée, toen moesten we ijlings met de trein terug naar Nederland. Dus ja, we hadden het gehaald! Maar ons huwelijk haalde het niet. John Jansen van Galen voetstuk Wandelt sinds: ‘Mensenheugenis.’ Waarom wandelen: ‘Wandelen is letterlijk en figuurlijk ‘Stilstaan bij de dingen’ (G.J. Zwier). Vrij vertaald: als je wandelt, kun je en wil je ook de tijd nemen om je omgeving in je op te nemen. Dus je staat letterlijk stil bij die mooie plek, maar ook figuurlijk omdat deze plek je meeneemt naar mooie herinneringen. Wandelen is een van de weinige (sport)activiteiten, waarbij je de tijd neemt om stil te staan, waarin je lopenderwijs de cultuur ontdekt en in je opneemt. Als je bezig bent met hardlopen, fietsen, zwemmen, autorijden gaat de omgeving te snel aan je voorbij. Bovendien neem je geen tijd om te stoppen, uit of af te stappen.’ Naam: Peter Velthuis Leeftijd: 67 jaar Beroep: Organisator Tocht om de Noord Woonplaats: Groningen Bijzonderheden: Weinig (hopelijk) 32 Mooiste wandelervaring: ‘Camino de Santiago.’ Nooit weer: ‘Geen voorbeelden, wandelen doe jezelf en je bepaalt ook zelf je afstand, snelheid, doel, wandelmaatje. Als het niet naar je zin gaat loop je door, houd je in, stel je doel(en) bij en spreek je andere wandelaars aan. Wandelen is de mooiste manier van contact leggen, omdat je naast elkaar loopt, in plaats van tegenover elkaar en omdat elke (wandel)plek weer nieuwe gespreksstof geeft.’ To do: ‘Ga op ontdekkingstocht en laat je verrassen en inspireren door je omgeving. Een mooi voorbeeld hiervan is het Pronkjewailpad in Groningen, waarbij je letterlijk van de ene (gastvrije) verrassing in de ander valt.’

Wandeltochten in de spotlights Wandel mee in 2022 12-15|07|2022 Op de volgende pagina’s zet wandelkrant ‘te voet’ een aantal mooie wandeltochten voor je in de schijnwerpers. Stuk voor stuk wandelingen die we warm kunnen aanbevelen. Tochten die eruit springen door de sfeer en de gezelligheid of juist door het kleinschalige karakter en de natuurbeleving. De artikelen over de uitgelichte wandeltochten zijn tot stand gekomen met de initiatiefnemers ervan. Het is verstandig om vóór inschrijving – bijvoorbeeld via de website – te checken of de verstrekte gegevens van betreffende wandeltocht nog wel actueel zijn. Ook deelname per dag mogelijk! www.4daagseapeldoorn.nl 33 © Le Champion 67e Cantharel Internationale 4daagse Apeldoorn wandeldagen op de Veluwe 12, 20, 30 of 40 km

WANDEL MEE IN 2022 Wandel jij met ons mee? Wandelevenementen 2022 22 & 23 januari Egmond Wandel Marathon 19 februari Zandvoort Light Walk 26 maart 30 van Zandvoort 14 mei Haarlem City Walk 26 mei Oer-IJ Expeditie (Castricum) 15 t/m 18 juni Wandel4daagse Alkmaar 25 juni Mar-athon rond Sneek en meer 27 & 28 augustus Soester Wandelweekend 17 september Pink Ribbon Dam tot Dam Wandeltocht 15 oktober Amsterdam City Walk 26 & 26 november Fjoertoer Egmond Bekijk alle wandelevenementen en de voor - delen van ons lidmaatschap op lechampion.nl Fjoertoer Terschelling Wad’n Plaatje Vogelspotten Natuurweek 5 Eilanden Wandeltocht Wadden-Noordzeestrand Oostwad Zwerfweek 25-27 mrt 22-24 apr 1-8 mei 19-26 juni 5-12 aug 12-19 aug 9-16 sept Georganiseerd door Stichting Friesland Beweegt 34 WaddenTrips.frl

WANDEL MEE IN 2022 Aftrap wandelseizoen met onvervalste klassieker Egmond Wandel Marathon 2022 Traditiegetrouw start elk jaar het nieuwe wandelseizoen tijdens de Egmond Wandel Marathon. Organisator Le Champion heeft wederom prachtige routes uitgepijld. Wandelaars kunnen genieten van de rust in het Noordhollands Duinreservaat en het prachtige Noordzeestrand. In 2022 vindt deze 18e editie plaats op 23 en/of 24 januari. Vooral als natuurliefhebber mag je dit niet missen. Laat je verrassen door de fijne kronkelweggetjes in het duingebied, waar de kans groot is om een Schotse Hooglander of een van de Konikspaarden te treffen en geniet van het uitgestrekte strand. deze omgeving graag schoner achterlaten dan voor het wandelweekend. Zo wordt er in samenwerking met Stichting Gejut uit Egmond aan Zee een Beach Clean-up georganiseerd. Wandelaars worden aangespoord om op de route over het Noordzeestrand en Het geld dat Gejut ophaalt met de verkoop van de kunstwerkjes wordt weer besteed aan duurzaamheid. Verder worden er langs de routes, in samen werking met PWN, watertappunten geplaatst, wordt er geen Je kunt kiezen uit een afstand van 10,5 of 21,1 km en of je één of twee dagen wilt wandelen. Kies je voor twee dagen 21,1, dan leg je dus de volledige Wandel Marathon af. De weersomstandigheden tijdens het winterse wandelevenement zijn nooit hetzelfde. Het kan echt koud zijn, met sneeuw en vorst, maar er kan ook een heerlijk winters zonnetje aanwezig zijn. Eigenlijk is het altijd een verrassing wat het weer gaat doen. Duurzaamheid Duurzaamheid staat hoog in het vaandel tijdens de Egmond Wandel Marathon. Tijdens het weekend geniet iedereen van de prachtige natuur, rijk aan mooie gebieden met een rijke flora en fauna. Organisator Le Champion wil door het Noordhollands Duinreservaat aangetroffen zwerfafval mee te nemen en dit in te leveren. Gejut is een partij die van strandafval kunstwerken maakt om aandacht te vragen voor milieuvervuiling en gaat hier uiteindelijk mee aan de slag. single use plastic aangeboden, is het wandelshirt gemaakt van gerecyclede pet flessen en is afvalscheiding een belangrijk thema. Meer info: www.egmondwandel marathon.nl 35

WANDEL MEE IN 2022 Vilt - Valkenburg 11 - 14 augustus 2022 4 dagen wandelen en genieten in het 5 sterrenlandschap van Zuid-Limburg! Start dagelijks vanaf café-zaal ‘t Vöske in Berg en Terblijt Info: +31 (0)43 6040885 www.heuvelland4daagse.nl SPORTWANDELSCHOOL - WANDELREIZEN 2022 26-29 april 2022 28 januari-6 februari 2022 10daagse wintersport Aachensee in Tirol Wintersport in een ideaal gebied (veel zonuren) voor alle vormen van wintersport. Waar de één gaat skiën gaat de ander lekker winterwandelen, langlaufen of nordic walken. Ideaal voor 40-plussers en voor partners met verschillende interesses. VANAF € 695 30 mei-2 juni 2022 Wandel4daagse Lieser Bijzonder fraaie route langs De Lieser. De rivier stroomt 74 km door het Vulkaan-Eifel gebied, vanaf de oorsprong in Boxberg naar de rivier de Moezel. Het Lieserpfad is een prachtige wandelroute in de Eifel en een absolute aanrader! Maximaal 50 deelnemers. VANAF € 625 31 maart-3 april 2022 4daagse wandelbusreis Manderscheid Vulkaan-Eifel De rust en het prachtige Dal van de Lieser maakt het wandelen hier fantastisch. Met twee trajecten langs het Lieserpad. Van Daun naar Manderscheid en van Manderscheid naar Wittlich. Uitermate geschikt voor de iets geoefende heuvelwandelaar. VANAF € 395 19-25 juni 2022 7daagse wandelbusreis Eislek Trail in Ardennen (B) Prachtige route van 106 km van Kautenbach naar La-Roche-en-Ardenne door een schitterend deel van de Ardennen. Het eerste wandelpad in de Benelux, dat werd ontworpen volgens de strenge Europese normen voor een ‘Leading Quality Trail’. VANAF € 795 Wandel4daagse Luxemburg De routes gaan over de Mullerthal Trail. Met o.a. plateau van Beaufort, Consdorf, Berdorf en Bollendorf, Müllerthal en Schiessentumpel (watervalletje). Tevens door Süd Eifel, langs Türkenkopf en Teufelsschlucht. Eeuwenoude wandelroutes uit de Romeinse tijd! VANAF € 450 16-23 september 2022 8daagse wandelbusreis Dutch Mountains in Limburg Meerdaagse bergwandeltocht dwars door Zuid Limburg. Een wandelroute van meer dan 100 km lang in het Limburgse heuvelland. Bijna volledig onverhard, langs steile kalkwanden, over heerlijke slingerpaadjes en glooiende hellingbossen... VANAF € 595 12-16 mei 2022 5daagse wandelbusreis Lee Trail in Oesling (Lux) Stevige wandelroute van 53 km in drie etappes. Je wandelt door de prachtige Luxemburgse Ardennen. Rivier- en beekdalen, uitzichtpunten, oude rotsformaties van hardsteen. Wandeltochten met fraaie landschapsveranderingen! VANAF € 565 30 oktober-6 november 2022 8daagse wandelbusreis Mullertal Trail in Luxemburg Routes door ‘Klein Zwitserland’ en Süd Eifel. Door bossen en weiden, afgewisseld met indrukwekkende kloven en langs bizarre rotsen. Het wandelgebied in Süd-Eifel ligt aan de andere kant van de rivier der Sauer. Ruig, ongecultiveerd en prachtige natuur. VANAF € 795 MEER INFO: WWW.SPORTWANDELSCHOOL.NL 36 7 km • 14 km • 21 km • 28 km • 42 km

WANDEL MEE IN 2022 Vier nieuwe routes voor alle afstanden Heuvelrug Natuurwandel4daagse 2022 De Heuvelrug Natuurwandel4daagse speelt zich af in de natuur in hartje Nederland met vier wandelroutes die voor 90­95% over onverharde paden gaan. En vooral niet alleen via bewegwijzerde ‘paaltjesroutes’… Integendeel, de routes hebben stuk voor stuk veel avontuurlijke elementen: fraaie ‘eenpersoonspaadjes’, verrassende hoogteverschillen en een heerlijke diversiteit in landschapsstijlen. Wandelen wanneer én met wie jij zelf wilt De Heuvelrug Natuurwandel4daagse wandel je alleen of met een kleine groep – partner, volwassenkinderen, vrienden en/of vriendinnen op het moment van jouw keuze. Daardoor is, áls het nodig is, de Heuvelrug Natuurwandel4daagse altijd volledig 100% coronaproof. En... je wandelt wanneer jij dat zelf wilt. Je mag namelijk zelf bepalen wanneer je deze vierdaagse wilt volbrengen. Je kunt dit doen op jouw eigen wijze. Je hoeft deze Heuvelrug Natuurwandel4daagse niet in vier aaneengesloten dagen te doen; je mag de vier dagen uitsmeren over het hele jaar 2022. Bepaal je eigen tempo, ritme en tijd voor vier heerlijke wandeldagen. Alleen of met de mensen waarmee jij dat graag wilt doen! Nieuwe routes voor alle afstanden Voor editie 2022 zijn er vier nieuwe routes op álle afstanden (4 x 10, 15, 20 en 25 km) van deze Natuurwandel4daagse gemaakt. Routes die je laten kennismaken met de allermooiste plekjes die de Heuvelrug je te bieden heeft… Ben je er ook bij in 2022! 37

WANDEL MEE IN 2022 Dwalen door verhalen In het Westerkwartier Het Wandelfestival Tocht om de Noord is een bijzonder evenement. Elk jaar start een nieuwe route in een nieuwe gemeente met onderweg andere dorpen in Groningen. Dat alles is te danken aan het Gronings volkslied: Van Lauwerszee tot Dollard tou, van Drenthe tot aan t Wad, De Tocht om de Noord (TodN) blijft zich vernieuwen. Ook nu weer. Ondanks én dankzij corona. Volg het Gronings volkslied en ontdek de mooiste parels in dé Wandelprovincie van Nederland. 38 Zo luiden de eerste twee zinnen van het Grunnens Laid, die daarmee de grenzen van het Groningse landschap aanduiden. Zo zijn ook de routes van de TodN uitgezet, ze volgen jaarlijks op hoofdlijnen het Grunnens Laid met aankomend jaar de route: van Lauwerszee tot Dollard tou. Op weg Na het vieren van 75 jaar vrijheid vorig jaar in de gemeente Eemsdelta, is nu na acht jaar weer de beurt aan het Westerkwartier, een grote gemeente tegen de grens met Friesland aan. De deelnemers aan het wandelfestival verplaatsen zich niet alleen te voet, maar reizen net als vorig jaar per trein naar de start- en van finishplaats. Een mooie vondst dankzij corona, deelnemers zijn zo beter verspreid en hebben meer bewegingsvrijheid. Zintuigen staan centraal Tijdens de Tocht van de Noord staat altijd één van de vijf zintuigen centraal. In 2018 was dat het zicht: schilderskring De Ploeg was onderweg te bewonderen op honderden replica’s van vergezichten. In 2019 kon je onderweg de sfeer van de veenkoloniën ademen (ruiken). En in 2021 werd 75 jaar vrijheid gevierd met 75 keer muziek (horen). De eerstvolgende editie kunnen wandelaars voelen en beleven met het thema: Dwalen door Verhalen. Voelen met handen en voeten, en beleven via voorstellingen die onderweg worden opgevoerd. Elk dorp vertelt zijn eigen verhaal met een voorstelling waarbij je je voor even kunt wegdromen (dwalen) naar een andere tijd. De route(s) De Noordlus loopt vanuit Zuidhorn naar Aduard en Oldenhove en eindigt in Grijpskerk. De Zuidlus loopt via Leek en Grootegast en eindigt eveneens in Grijpskerk. Wie wandelt, krijgt stevige trek. Daarom worden onderweg kleine hapjes aangeboden. De proeverijen in dorpshuizen zijn veilig, gratis en lekker. Afsluitend kun je gezellig nagenieten met een breed aanbod aan streek producten op het festival terrein bij de finish.

Fiets en Wandelbeurs boordevol inspiratie Ticket met 4 euro korting Lezers van ‘te voet’ profiteren van extra korting op een ticket voor de Fiets en Wandelbeurs. Bestel via onderstaande link je tickets: je betaalt dan in de voorverkoop 11 euro per ticket. Tijdens beursdagen kost een online ticket 15 euro. Let op: de aanbieding is alleen geldig in de voorverkoop (t/m 24 februari 2022). www.fietsenwandelbeurs.nl/ticketshop/tevoet Veel aandacht is er voor wandelen in Nederland en omringende landen. Ontdek routes die je langs de mooiste plekjes voeren en verken nieuwe wandelbestemmingen. Op de wandel-infomarkt kun je bij ervaren reizigers terecht met al je vragen. Pelgrimsreizen blijven populair en de start van zo’n tocht begint in het Pelgrims Paviljoen, waar je meer te weten komt over routes, accommodaties en arrangementen voor pelgrimstochten. De beurs heeft een befaamd lezingprogramma met circa honderd presentaties. Auteurs en bevlogen avonturiers nemen je tijdens lezingen mee op hun tochten. Ook is er in dit programma veel aandacht voor tochten naar bedevaartsoorden als Rome of Santiago de Compostella. Kijk voor meer info op: www.fietsenwandelbeurs.nl Fotowedstrijd ‘Ontmoetingen onderweg’ De Fiets en Wandelbeurs is voor haar jaarlijkse fotowedstrijd op zoek naar mooie foto’s die te maken hebben met bijzondere ontmoetingen onderweg. Struin daarom eens rond in je digitale archief. Er zit ongetwijfeld wel wat tussen. Natuurlijk zijn er ook weer fraaie prijzen te winnen. Verder laten we de invulling helemaal afhangen van je creativiteit. Doe mee! Hoe je kunt deelnemen? Dat gaat simpel. Publiceer maximaal 3 foto’s op Facebook en tag ons via @fietsenwandelbeurs en #fotowedstrijdfwb. De 10 mooiste inzendingen krijgen een nominatie. Niet alleen bezoekers van de beurs, maar ook alle Facebook-gebruikers kunnen vervolgens stemmen op de genomineerde foto’s. Meer info: www.fietsenwandelbeurs.nl/fotowedstrijd 39 Op zoek naar nieuwe wandelinspiratie? De 17de Fiets en Wandelbeurs biedt vrijdag 25 en zaterdag 26 februari uitkomst. In de Jaarbeurs in Utrecht is dan twee dagen lang van alles te beleven in de aanloop naar het wandelseizoen 2022.

Wandelen en sfeervol overnachten Een charmant hotel, een gastvrij bed and breakfast, een sfeervol vakantiehuis en een gezellige camping in de natuur. Dat zijn de accommodaties die je vindt in de rubriek OVERNACHTEN op tevoetonline.nl. Met een click kun je de beschikbaarheid checken waarna je direct direct kunt boeken bij de overnachtingsplek van je keuze. Zo ben je altijd verzekerd van de beste prijs en je kunt altijd rechtstreeks overleggen over persoonlijke wensen. Zo ontdek je heerlijke logeeradressen, waar je als een welkome (wandel)gast gezien en behandeld wordt. Hieronder een aantal heerlijke adressen in Nederland. Hotel Vierhouten, huiskamerhotel op de Veluwe De ultieme plek om veilig op vakantie te gaan Ons kleinschalige hotel is aan de rand van het dorp, bij het bos gelegen en beschikt over 14 kamers (eventueel met balkon of terras) en een appartement. De inrichting is authentiek. Antieke, vintage meubels, met de moderne faciliteiten van nu; eigen badkamer, toilet, tv en wifi . U kunt relaxen in onze huiskamer, op ons terras en in de privé hoteltuin. De fi etsknoop puntenroutes en wandelroutes liggen voor u klaar. U kunt direct vanuit het hotel vertrekken. Wij bieden een driegangen Hollands verrassingsmenu en voor overdag kunt u een lunchpakket meenemen. Bellen is sneller en gezelliger! T. (0031) 0577-411521 | info@hotelvierhouten.nl | www.hotelvierhouten.nl Nederland - Zeeland Hotel de Milliano Hotel de Milliano Breskens staat voor rust, persoonlijkheid en vintage. De ideale uitvalsbasis om West-Zeeuws Vlaanderen te ontdekken. Na een lokaal en vers ontbijt is het er heerlijk wandelen in bv. de Waterdunen, Het Zwin en de Verdronken Zwarte Polder. De unieke locatie van het hotel met heerlijke zichten op de Westerschelde geeft je een gevoel van vrijheid. T. +31 (0)117 381855 | info@milliano.nl www.milliano.nl Nederland - Gelderland - Herberg De Gouden Leeuw Genieten in Bronkhorst, het kleinste stadje van Nederland. T. 0575-451231 E. info@herbergdegoudenleeuw.com www.herbergdegoudenleeuw.com Camping en Bed and breakfast Welgelegen Workum, Friesland Camping vanaf € 15 p.p en accommo datie vanaf € 50,- per nacht incl. ontbijt. info@welgelegen-workum.nl www.welgelegen-workum.nl Nederland - Gelderland Vakantieoord het Caitwickerzand Nederland - Overijssel - Camping Scholtenhagen Ontdek vanuit hier het Twentse land Scholtenhagenweg 30 7481VP Haaksbergen, T. 053 572 2384 E. campingscholtenhagen@planet.nl www.campingscholtenhagen.nl Herberg restaurant ’t Zwaantje Gezellige herberg • fraaie hotelkamers • in de bossen • prachtig terras • Gelderse gezelligheid en Limburgse gastvrijheid • rechtstreeks boeken via website info@t-zwaantje.nl | www.t-zwaantje.nl Heerlijk genieten van rust, ruimte en natuur op ons vakantieoord, gelegen tussen Kootwijk en Garderen op de grens van bos, zandverstuiving en weide, kan het hele jaar door. Veel natuurschoon, wandel- en fi etsroutes. Kamperen met tent, camper of caravan, maar ook een verblijf in een bungalow of trekkershut is mogelijk. Info: 0577- 456295 of via de website. www.caitwickerzand.nl w40ww.tevoetonline.nl

Sfeervol overnachten Ook in het buitenland… Voor wie buiten de landsgrenzen wil wandelen en overnachten verzamelden we hieronder een aantal logeeradressen die we warm kunnen aanbevelen. Stuk voor stuk weten ze wat jij als wandelaar op prijs stelt: een mooie wandelomgeving, veel rust, ruimte en natuur. En ‘last but not least’ een plek om fi jn te ontspannen met een drankje en een hapje na een kortere of langere wandeldag. Zoek en vind hier jouw volgende accommodatie voor je wandelvakantie. Ierland - Aran Islands / Inishmore Tigh Fitz Bed and Breakfast Tigh Fitz B&B is een ‘family run’ guesthouse op Inishmore, het grootste eiland van de drie Aran Islands in Galway Bay, Ierland. Het eiland is 12 mijlen lang en heeft een breedte van 3 mijl. Inishmore heeft 840 vaste bewoners. Het eiland is beroemd om haar Ierse cultuur, haar loyaliteit aan de Ierse taal en de enorme rijkdom aan archeo logische overblijfselen. Vanuit de meeste kamers in Tigh Fitz kijkt u uit over de oceaan. Alle kamers hebben een eigen toilet en badkamer, een TV, een telefoon en thee- en koffi e faciliteiten. U kunt Inishmore het hele jaar per vliegtuig of per boot bezoeken. Het vliegveld is slechts 10 minuten lopen van Tigh Fitz en naar de haven loopt u in 30 minuten. Ook de pubs, restaurants en het strand liggen in de directe nabijheid van Tigh Fitz. BEL DIRECT voor de beste deals! T. 00353 99 61213 | info@tighfi tz.com | www.tighfi tz.com Zwitserland - Graubünden La Randulina Oorspronkelijk een boerderij, later een bakkerij en nu een gezellig en zonnig gelegen plek: La Randulina. Maximaal 30 gasten kunnen genieten van weidse uitzichten vanaf terrassen aan huis, maar vooral hogerop in de bergen. Op loopafstand of gebracht met een eigen bus. Er wordt voor je gekookt. T. +41 81 861 1200 E. larandulina@bluewin.ch www.larandulina.com Hotel middenin de natuur Berghotel Sexten Sexten, Dolomieten, Zuid-Tirol 82 sfeervolle kamers voor rustzoekers T. +39 0474 710386 E. info@berghotel.com www.berghotel.com/nl Aveyron – Zuid-Frankrijk Franse Valleientocht • Wandelvakantie langs 7 B&B’s van Nederlanders en Vlamingen • Volpension met bagagevervoer • Vanaf 5 dagen / 4 nachten € 440,www.franse-valleientocht.nl Camping de Chênefl eur Tintigny Zuid-België Camping de Chênefl eur ligt in een prachtige zacht glooiende streek in de Belgische Ardennen, ook wel bekend als de Gaume. Dit is een vrijwel onbekende streek met een microklimaat. In de zomer is het enkele graden warmer dan in de Ardennen en het regent er minder. Dat is een heel prettige bijkomstigheid op deze groene, parkachtige camping. De camping heeft mooie, ruime kampeerplaatsen, ook aan de rivier de Semois. Zeer geschikt voor mensen die willen genieten van natuur, rust en ruimte. De Gaumestreek heeft een mooie bosrijke omgeving, uitgestrekte velden en een glooiend landschap. Zeer geschikt om te verkennen op de fi ets of wandelend. Op de camping zijn Mobihutten (trekkershutten) en stacaravans te huur. Ook per nacht. Modern sanitair en een zwembad. T. +32 634 440 78 | info@chenefl eur.be | www.chenefl eur.be 41 www.tevoetonline.nl

De weg van de moderne pelgrim Connie Palmen introduceerde een mooie term: ‘Erlösung Sehnsucht’, waarmee ze vrij vertaald bedoelde: het verlangen om op te lossen. Dat is wat ik wil na corona. Verdwijnen. Weg van alles. Wegrennen van huis en haard. Aldus besloot ik tot een pelgrimstocht. Er is geen betere manier om te verdwijnen. Het is de omgekeerde lifehack. Retraite is rebellie, het onder de radar verdwijnen, aldus mijn voorganger, avonturier Sylvain Tesson die zichzelf trakteerde en zich zes maanden terugtrok in een berghut aan het Bajkalmeer (zie het prachtige boek Zes Maanden in Siberische Wouden). Jan Fokke Oosterhof Alle wegen leiden naar Rome. Veel pelgrims routes voeren naar Santiago de Compostella. Zo ook die van mij, zij het met wat omwegen. En zo probeer ik rennend en lopend 5.000 kilometer te overbruggen. Het is een weglopen van corona en een zwaar jaar van een persoonlijke crisis, een tocht van afsluiten, bezinnen en weer opladen. Na een jaar van relatief veel binnen zitten, is het tijd om de jonge hond in mij uit te laten. Sinds mijn jeugd is er die terugkerende droom dat ik in een witte pij, met touw om de middel en rieten hoed door de binnenlanden van Spanje zwerf. Er huist een pelgrim in mij, en aldus smeedde ik snode plannen. Pelgrimsstempel Tijdens een rondje inlopen door Nederland ontmoet ik de koster van de Grote kerk in Apeldoorn. De kerk blijkt geen pelgrimsstempel te hebben. Aldus daag ik de koster uit: als zij een stempel regelt, start ik op 16 augustus in de kerk. En zo geschiedde. Ik sluit die ochtend de deur achter me en start mijn tocht naar Finisterre, het einde van de wereld, net na Santiago. De eerste dag gaat het naar Wageningen, waar mijn vader woont, daarna door naar het Pieterpad. Al honderden jaren trekken pelgrims door Europa via oude handelsroutes en oorden als Lourde in Frankrijk, Santiago de Compostella in Spanje of Fatima in Portugal. Europa is een wijdvertakt netwerk van pelgrimsroutes, te herkennen aan de gele Jacobsschelp op een blauwe achtergrond. Omlopen In ieder land tref ik vooralsnog de bordjes: in het Duitse Sauerland, in de Oosten42

inspired by… There’s a place I go to Where no one knows me It’s not lonely It’s a necessary thing It’s a place I made up Find out what I’m made of… Matt Simons, Catch & Release Deepend remix rijkse Alpen en natuurlijk in Nederland. In Nijmegen lees ik op een bord dat Santiago 2.090 kilometer verderop ligt, maar ik wil zowel de Alpen als de Pyreneeën doorsteken en dus loop ik wat om. Als je op pad gaat naar Santiago, word je lid van het Nederlands Genootschap van Sint Jacob. Je betaalt een jaar lidmaatschap en krijgt een mooi pelgrimspaspoort thuisgestuurd. Vanaf dat moment begint het verzamelen van stempels bij kerken, kapelletjes, herbergen, VVV’s en op andere locaties. De route die je loopt, kun je eigenlijk helemaal zelf samenstellen, maar het leukste is natuurlijk om zoveel mogelijk echte oude routes te pakken. Mijn route gaat langs bekenden, vrienden in München en Innsbruck en leuke plekken uit mijn jeugd. Zo wil ik ook graag als armoedige pelgrim uit de Alpen ‘vallen’ in Monaco, gewoon omdat het kan. Als je aan de hand van je paspoort kunt aantonen dat je de laatste 100 kilometer gelopen hebt, ontvang je een ‘Compostela’: een officieel certificaat, een bewijs voor de afgelegde tocht. Ik heb inmiddels een fenomenale hoeveelheid stempels verzameld met een dikke 1.800 kilometer op de teller. Ik doorkruis op dit moment Zwitserland via de oude Jacobsweg van de Bodensee naar het meer van Genève. Eerder had ik een mooie Jacobsroute te pakken die van Innsbruck door Tirol liep. Na Monaco gaat de tocht via de kust naar Perpignan voor een oversteek van de Pyreneeën. Daarna volgt uiteindelijk de klassieke Camino Frances die eindigt bij de kerk in Santiago. Het leukst vind ik tot nu toe de toevallige ontmoetingen met fijne mensen die behulpzaam zijn. De vaststelling dat mensen in principe deugen. Als het regent, krijg ik naast mijn tentje een houten hutje Heb je vragen of wil je meer informatie: www.expeditionlife.nl Nederlands Genootschap van Sint Jacob: www.santiago.nl toegewezen, mensen geven me eten en drinken onderweg, ik krijg fantastische plekjes op campings of mag gratis overnachten. Mijn tocht mag je een ode aan het toeval noemen, iedere dag is een avontuur met een open einde en slechts de contouren van een route staan. Straks zal de winter zich aandienen als ik bij de Pyreneeën ben, maar ook dat zal zich oplossen. Al 40 dagen op pad en ik heb zelden het gevoel gehad zo geleefd te hebben. Ik mag nog meer dan drie maanden en ik kijk ernaar uit. Ik ben nog steeds iedere dag positief gespannen over hetgeen er na de volgende bocht op mijn pad komt. Vandaag een rustdag in het Zwitserse hooggebergte en twee topjes bedwongen. Ik verwonder me al dagen over de pracht van de natuur: glimmende dauwdruppels op varens, de complexe structuur van diezelfde varens, een kunstig gespind spinnenweb dat glinstert, de magistrale sparren die zacht ruisen in de wind, koeien die zich in groepen een weg banen en glooiende hellingen glad grazen, wolken die voorbijglijden op ooghoogte als immense luchtschepen die aandoen als wollige suikerspinnen die je zo uit de lucht kan wegplukken. De natuur is een amfitheater van creativiteit en complexiteit en toch: alles gaat gewoon zijn gangetje, zoals het dat al duizenden jaren doet. Deze pelgrim is slechts een tijdelijke passant in de snoepwinkel. Ik ren door want ik wil dit zo graag. Volgens mij zou ieder in zijn leven eens naar Santiago moeten lopen of rennen... Buen camino! 43

Ondergrondse gangenstelsel in Heerlen Stappen over steenkolenmijnen De vijfhonderdenacht traptreden naar de top van de Wilhelminaberg geven de wandelaar die Zuid­Limburg bezoekt een voelbare indruk van de enorme omvang van het ondergrondse gangenstelsel dat in de vorige eeuwen is aangelegd om steenkool te winnen. De berg bestaat uit puin en gruis afkomstig uit de mijn. Het pad is geëffend. Theo Haerkens De laatste steenkolenmijn ging in 1974 dicht met desastreuze gevolgen voor de economie in de regio. Het zou decennia duren voor die deze klap te boven kwam. De toeristenindustrie probeert het voor Nederland unieke heuvelland nu bovengronds te exploiteren. Hotelketen Fletcher doet dat door het aanbieden van Klavertje Vier Arrangementen, waarbij het verblijf in vier verschillende hotels op basis van halfpension wordt gecombineerd met wandeltochten van het ene hotel naar het andere. Voor de bagage wordt gezorgd. Je kunt de trip ook met de fiets maken, de keten verhuurt desgewenst e-bikes. Fletcher voorziet de wandelaar van kaartjes en routebeschrijvingen, die heel bruikbaar zijn, maar ook steken laten vallen waardoor de wandelaar op zijn instinct moet vertrouwen of er verstandig aan doet de navigatie op zijn telefoon in te schakelen. 44 Roda JC Eén van de tochten begint bij het rustieke hotel-restaurant Erenstein in Kerkrade, een fraai verbouwde klassiekLimburgse boerderij, en voert naar het hypermoderne hotel-restaurant Parkstad-Zuid Limburg in het stadion complex van voetbalclub Roda JC. Vanaf het witgepleisterde boerderijhotel gaat de tocht via de Steenkoolmijnen De laatste steenkoolmijn in Zuid-Limburg werd in 1974 gesloten. Het zuiden van Limburg had begin van de vorige eeuw dertien mijnen, waarvan er negen particulier werden geëxploiteerd en een viertal - Wilhelmina, Emma, Hendrik en Maurits - door de staat. De schachten voor staatsmijn Beatrix bij Vlodrop waren klaar, maar de mijn is nooit in gebruik genomen. De Staatsmijnen (DSM) hadden hun hoofdkantoor in Heerlen, het bedrijf schakelde na de sluiting over op chemische stoffen.

Bereikbaarheid tuin van het bijna drie honderd jaar oude kasteeltje Erenstein, naar de Craneweyer, het enige stuwmeer in Nederland. De Anstelerbeek meandert door de beboste heuvels en vormde het idyllische dal. Vroeger zag de beek zwart van het afvalwater uit de kolenmijnen. Dat is moeilijk voor te stellen als je de libellen van hot naar haar ziet helikopteren. Het stuwmeer vormt een oase met zwanen, ganzen en eenden. Ook voor hengelaars, ruiters en hondenbezitters is het een paradijs. In de stuw, midden in de dam klatert het water een meter of wat naar beneden, een vistrap helpt migrerende vissoorten naar de bovenloop van de beek om zich er voort te planten. Aan de andere kant van de provinciale weg voert de tocht langs het achttiendeeeuwse kasteel Strijthagen dat omgeven wordt door een park met waterpartijen. In het park staan reusachtige beelden van dieren. Het kasteel wordt omgevormd tot een cultureel centrum: Artland Landgraaf. Verderop knabbelen minipony’s en geiten tevreden op wat grassprieten. De eigenaar vraagt passanten ‘op advies van de dierenarts’ de beesten niet te voeren. Ze wekken niet de indruk iets tekort te komen. Hoewel de keuken pas op het middaguur open gaat, serveert Het Fletcherhotel Erenstein in Kerkrade is goed bereikbaar met de met de auto. Er is voldoende parkeer ruimte, een laadpaal voor de elektrische auto is aanwezig. Met de trein is het hotel eveneens goed bereikbaar. Station Kerkrade ligt op loopafstand van het hotel. de Overste hof ook voor die tijd gastvrij koffie met onvolprezen Limburgse vlaai. Niet veel verder doemt de Wilhelmina berg op, een 225 meter hoge bult van puin en gruis, afkomstig uit de gelijknamige steenkolenmijn. Het is moeilijk de uitdaging te weerstaan de eindeloze reeks traptreden, onderbroken door een zevental plateaus, te beklimmen. Een jogger trippelt geconcentreerd de trap een paar maal op en af. Bij elk tweede plateau keert hij om, daalt één trap af en gaat weer twee trappen omhoog. Het zweet parelt op zijn hoofd, onverstoorbaar voltooit hij zijn oefening. Buitenwijk Voorbij de puinberg herinnert een grijs schachtwiel aan de manier waarop de kompels met liftjes in de mijnen afdaalden en het ‘zwarte goud’ naar boven werd getakeld. Het wiel staat aan de rand van een buitenwijk van Heerlen. Die doorkruisen is niet het meest opwindende deel van de tocht en jammer genoeg is de horeca die op het kaartje van Fletcher is aangegeven gesloten, want het is maandag. Dat betekent geen koffie en evenmin een broodje. Hellingbossen en graslanden vormen de laatste etappe van deze route van bijna veertien kilometer. De plaats waar vroeger kasteel Benzenrade stond is veranderd in een moeras. Koeien begrazen de glooiende weilanden erachter. Hier is de bewegwijzering wel erg karig. Pas aan het eind van het weiland, verscholen in een hoekje, staat het paaltje dat het begin van de klimpartij door het bos markeert. Halverwege is ook even spannend, want moet je op de T-splitsing nu links- of rechtsaf? De telefoonnavigatie biedt uitkomst. Gelukkig is een onzichtbare doorgang naar een pad in een hoekje van een parkeerterrein in de routebeschrijving met rood gemarkeerd. Het pad voert naar het Roda-stadion, waar uitbundige horeca en een grote supermarkt de gemiste lunch snel doen vergeten. 45

Biesboschpad, voetafdruk van de Elisabethsvloed route Afstand: Markering: 169 kilometer geel-rood (twee richtingen) Startpunt: Geertruidenberg Eindpunt: Geertruidenberg Waarschijnlijk heb je nog nooit van de Groote Waard gehoord. Niet erg, want hij bestaat ook niet. Preciezer: hij bestaat niet méér. Gelukkig is er wel een wandelroute die je laat kennismaken met deze in 1421 verdronken polder tussen Dordrecht en Geertruidenberg. Een Streekpad van 169 kilometer die je voert door de ‘erfgenamen’ van de ‘overleden’ polder: het oosten van de Hoeksche Waard, het noorden van Brabant, het Land van Heusden en Altena, het Eiland van Dordrecht en… de Biesbosch. ROTTERDAM DORDRECHT STRIJEN GEERTRUIDENBERG BREDA TILBURG GORINCHEM WERKENDAM WAALWIJK Downloaden GPX­bestanden trajecten: www.wandelnet.nl/biesboschpad aanbieding De gids is voor lezers van ‘te voet’ te bestellen in de webwinkel op www.wandelnet.nl/ webwinkel-product/1201/ streekpaden/31432/ biesboschpad voor € 17,00 incl. verzendkosten (normaal € 23,29) met de couponcode Bever Je kunt ook gebruik maken van onderstaande bon. Vul de bon in en stuur deze naar Wandelnet, Antwoordnummer 21, 3800 VB Amersfoort (een postzegel is niet nodig). Je ontvangt van ons de gids met de factuur per post. Rampnacht De Groote of Zuid-Hollandse Waard is vergaan tijdens een overstroming vergelijkbaar met de ramp van 1953. Die overstroming leeft voort onder de naam SintElisabethsvloed. In de nacht van 18 op 19 november 1421 stuwde een storm het zeewater hoog op voor de Nederlandse kust. En als gevolg daarvan brak ook een dijk in het westen van de Groote Waard. Van herstel kwam het niet snel en toen kort daarna nog twee overstromingen huishielden, is de polder opgegeven. Er ontstond een ondiepe binnenzee die in de eeuwen die volgden geleidelijk weer is drooggelegd. Met uitzondering van het centrale deel: de Biesbosch. Naam: Adres: PC/Woonplaats: E-mail: Telefoonnr: Aantal gidsen: Biesboschpad Dijken Het pad voert over dijken die het in 1421 hebben gehouden, of later om het nieuw gewonnen land zijn opgeworpen. Eén zo’n dijk is de kronkelige Elshoutse Zeedijk (in de buurt van Waalwijk) met zijn talrijke wielen die herinneren aan de vele doorbraken die de dijk door de eeuwen heen heeft ondergaan. En dan is er nog de Keizersdijk (bij Strijen), die volgens sommigen zijn naam ontleent aan Karel V die er 46 al rond 1515 te paard overheen zou hebben gereden. Dorpen Het pad doet dorpen aan die een historische band met de Biesbosch hebben: Werkendam en Drimmelen. Ook Cillaarshoek ligt op de route, waar in het kerkje nog een klok hangt van een verdronken dorp. Een klok die misschien wel gebeierd heeft om de bewoners te waarschuwen voor het naderend onheil. En in Hooge Zwaluwe word duidelijk waarom de kern is uitgeroepen tot beschermd dorpsgezicht. Veerponten In weer een ander dorp, Strijensas, zet een klein pontje je over het brede Hollands Diep (alleen in het zomerseizoen). Op meer plaatsen zorgt een overtocht met een pont voor een extra rustpauze. Bij Drongelen steekt een heuse veerboot de Bergsche Maas over en bij Kop van ’t Land volgt een oversteek over de majestueuze Nieuwe Merwede. Tot slot biedt ‘pontje Steur’ de mogelijkheid de route in te korten (maar ook alleen maar in het zomerhalfjaar) door ten zuiden van Werkendam het Steurgat over te steken, waardoor je nog sneller in de Biesbosch belandt. Afwisselend landschap Het Grootewaardpad doet sterk wisselende landschapstypen aan. In het Land van Heusden en Altena zijn nog restanten van oud cultuurlandschap te zien. In de gemeente Werkendam loopt u kilometerslang door de nieuw ingerichte Noordwaard, waar het grootste Ruimte-voor-de-Rivierproject van Nederland is uitgevoerd. Met als uitkomst: een ongekend weids en waterrijk gebied dat doet denken aan hoe de langzaam droogvallende binnenzee er eeuwen geleden uitgezien kan hebben. Langs de Nieuwe Merwede loop je door verwilderde gorzen en grienden van de Biesbosch. In de Hoeksche Waard voert de route afwisselend door uitgestrekte landbouwpercelen en de vogelrijke veenweides van het Oude Land van Strijen, Tussen Lage en Hooge Zwaluwe volgt een dijkje langs een bij vergissing binnengedijkte Biesboschkreek. En tussen Waspik en Waalwijk ligt het natuurgebied Langstraat met zijn natte smalle weilanden, omzoomd door elzenhagen en knotwilgen.

ontdek het plezier van samen wandelen De Wandelpool is er voor mensen die van wandelen houden, graag buiten en in de natuur zijn én het gezellig vinden om er met een groepje op uit te trekken. Want wandelen met andere liefhebbers is altijd leuker dan alleen! • maandelijks 100-150 wandeltochten • variatie in afstand en wandeltempo • ongedwongen sfeer • gezellig wandelen met anderen • abonnementen vanaf EU12 per jaar • onbeperkte deelname wandeltochten voor wandelpool-abonnees Eerst een maand gratis proberen? Wandelen met anderen. Ontdek het, beleef het, doe ook mee! www.wandelpool.nl Neem een gratis proef abonnement! www.wandelpool.nl 47

Wandelen fi etsreizen Vraag nu onze brochure aan of bel 071 - 512 64 00

1 Online Touch

Index

1. 1
2. 2
3. 3
4. 4
5. 5
6. 6
7. 7
8. 8
9. 9
10. 10
11. 11
12. 12
13. 13
14. 14
15. 15
16. 16
17. 17
18. 18
19. 19
20. 20
21. 21
22. 22
23. 23
24. 24
25. 25
26. 26
27. 27
28. 28
29. 29
30. 30
31. 31
32. 32
33. 33
34. 34
35. 35
36. 36
37. 37
38. 38
39. 39
40. 40
41. 41
42. 42
43. 43
44. 44
45. 45
46. 46
47. 47
48. 48

Home