0

HISWA magazine magazine voor 02| april 2022 | jaargang 29 de watersportbranche Recreatie en toerisme Blurring en digitalisering Destinatiemanagement Innovatie bij zeilscholen

B&W INTERNATIONAL TOUGH CASE Afm. 610 x 430 x 265 mm Art.nr. S85 - 117.19/P Code 8087150 INCL. 85-DELIGE GEDORE GEREEDSCHAPSET > Speciaal samengesteld voor de watersport > Stof- en waterdicht conform IP67 > Slagvaste koffer van polypropyleen (pp) > Super stabiel > Stapelbaar > Bodemschaal variabel door aluminium vakverdelingssyteem UITRUSTING > Ergonomische 2-componenten handgreep > Automatisch luchtddrukcompensatieventiel > Documentenvak in het deksel > Uitneembare gereedschapsborden met tool pockets en lussen > Eigendomsmarkering > Ogen tbv afsluiting met hangslot Levering geschiedt via de vakhandel. Voor info: GEDORE Technag BV Flemingweg 7, 2408 AV Alphen aan den Rijn Tel. +31 (0) 172 42 73 50 - www.gedore.nl € 691,00 excl. btw

colofon voorwoord HISWA Magazine is het relatie magazine van HISWA-RECRON. Het blad profileert zich als het toonaangevende vakblad van de watersport industrie. Het blad verschijnt zes keer per jaar en wordt verspreid onder watersport bedrijven en stakeholders in de watersportbranche. Uitgever HISWA-RECRON Storkstraat 24 3833 LB Leusden T 033 - 303 97 00 E communicatie@hiswarecron.nl Advertentieverkoop Roskam Media Frank van Gils T 06 - 53 88 82 66 E f.gils@roskammedia.nl Aan dit nummer werkten mee Dominque van Dam, Michaël Steenhoff, Lisette Vos, Klaas Wiersma Hoofdredacteur drs. Liane Jansen Redactiesecretariaat Rianne Hartog Foto cover Welkom op het water Vormgeving Drukte van Belang Amsterdam Druk Senefelder Misset Doetinchem Liane Jansen Hoofdredacteur Blurring Laatst ging ik shoppen bij de plaatselijke (enige) kledingzaak. Op zoek naar wat leuke voorjaarsitems. Dat is niet gelukt, maar ik heb wel lekkere koffie gedronken. Het is namelijk allang geen winkel meer waar je alleen maar kleren kunt krijgen. Zo is er een gezellige bar waar je gezonde sapjes en hippe lattes kunt drinken. En achter in de zaak verrijst een beautysalon, waar je kunt aanschuiven voor een schoonheidsbehandeling. Het maakt het idee erachter compleet. Ontspannen, mooi verzorgd en in het nieuw loop je de deur uit. Blurring heet deze trend. Het is een manier om mensen langer vast te houden met aantrekkelijke gastvrijheidsconcepten waarin detailhandel, horeca, leisure en dienstverlening in één belevingswereld of ruimte worden aangeboden. Corné Kops van Hogeschool Buas merkt op dat dit ook aan de orde is in de watersportsector : ‘Jachthavens kijken verder dan alleen het aanbieden van een ligplaats voor boten.’ Op pagina 14 lees je over deze en andere trends op het gebied van recreatie en toerisme. In de regio zijn andere trends en ontwikkelingen gaande. De verschuiving van destinatiemarketing naar destinatiemanagement is er zo één van. Productontwikkeling, data en spreiding zijn hierbij belangrijk, zoals je kunt lezen in het artikel op pagina 25. In dit nummer ook aandacht voor de vorderingen op het gebied van duurzaam varen (pagina 22). Bij de zeilscholen is de drempel vaak nog te hoog om over te stappen op elekrische aandrijving. Maar de vooruitzichten zijn goed en het omslagpunt nadert. Een ruwe berekening laat zien dat de prijzen gelijk zijn na 221 dagen varen. Veel inspiratie en leesplezier gewenst. Ik ga naar de jachthaven om te kijken of de boot al in het water ligt. Ehh, ik bedoel, even lekker koffie drinken daar. 02 2022 | HISWA MAGAZINE 3

AL 40 JAAR UW MAKELAAR EN TAXATEUR VAN RECREATIEBEDRIJVEN Den Bosch 073 6408 888 | Huizen 035 6236 212 | info@maasrbm.nl | www.maasrbm.nl

inhoud Artikelen Elk nummer 14 Thema: recreatie en toerisme Corona heeft grote impact op de trends in recreatie en toerisme. Welke zijn blijvend? . 18 Internationale ontwikkelingen in jachtbouw en watersport Interview met Julian Hunter, het nieuwe hoofd duurzaamheid bij ICOMIA 22 Innovatie bij zeilscholen Wanneer is een overstap naar elektrisch varen interessant? 25 Destinatiemanagement: ontwikkeling van de regio Productontwikkeling, data en spreiding zijn belangrijk. 28 TechTalk Dit keer: de mast en de verstaging. 30 Het Standpunt: baggeren Overheden moeten beter hun verantwoordelijk nemen. 07 Op Stapel 09 Ondernemersnieuws 21 Vraag & Antwoord 31 Column Geert Dijks 32 Nieuws I Innovatie 35 Nieuws I Mens & Bedrijf 37 HISWA-RECRON Business Club Nieuws 05

kalender Overzicht van bijeenkomsten, evenementen, workshops, trainingen en vergaderingen van HISWA-RECRON. Mei Webinar HISWA-CAO 18 mei www.hiswarecron.nl/agenda Juni Nationale Meevaarweekend - Welkom op het water 4 en 5 juni www.meevaarweekend.nl Wijsheid komt met de jaren Al 45 jaar de specialist in de recreatie bedrijfsmakelaardij. www.vandeloosdrechtrbm.nl Tel. 0341 - 25 23 63 Televisieprogramma Welkom op het water 12, 19, 26 juni en 3 juli SBS6, 11:30 – 12:00 uur www.welkomophetwater.nl Webinar RI&E In juni, exacte datum volgt www.hiswarecron.nl/agenda Meer bijeenkomsten Houd www.hiswarecron.nl/agenda in de gaten voor een actueel overzicht van evenementen, trainingen, vergaderingen en andere bijeenkomsten.

uitgelicht Op Stapel Zestienkwadraat Binnenkort loopt er sinds lange tijd weer een 16m2 van stapel in Joure. Tussen 1938 en 1986 bouwde Jachtwerf De Jong 39 van deze open zeilboten. De meeste door grondlegger Abele de Jong senior. De 16m2 is een ontwerp van Hendrik Bulthuis, een kapper uit Bergum, die eerder de iets kleinere BM’er ontwierp. Bulthuis ontwikkelde de zestienkwadraat voor een prijsvraag in 1931 en sindsdien zijn er 4.455 bouwnummers uitgegeven. Voor dit 40e exemplaar is Robbert Bonnema de bouwmeester. Latje voor latje monteert hij de mahoniehouten ‘huid’ van de zeilboot. Heel bijzonder: een ontwerp van 90 jaar geleden dat nog steeds gebouwd wordt. www.jachtwerfdejong.nl Specificaties Lengte .......................................................................................................6,00 m Breedte ..................................................................................................... 1,92 m Diepgang .................................................................................................. 0,80 m Gewicht ...................................................................................... 435kg (zeilklaar) Zeiloppervlak ............................................................................................. 16 m2 Grootzeil ..................................................................................................... 12 m2 Fok ............................................................................................................. 4 m2 02 2022 | HISWA MAGAZINE 7

DOUBLE COAT Beschermt en verfraait DOUBLE COAT is een hoogwaardige twee componenten polyester DD Lak, geschikt voor toepassingen waar hoge eisen gesteld worden aan krasvastheid, kleurechtheid en glansbehoud. Double Coat kenmerkt zich door zijn uitstekende vloei en de gemakkelijke verwerking met kwast, rol of spuit. Voor meer informatie zie: www.doublecoat.nl.

nieuws Ondernemersnieuws HISWA-RECRON telt 15 nieuwe leden 1. De Sport Camping www.desportcamping.nl 2. Tanaruz / RAW Idea www.tanaruz.boats 3. Camping Tuinenburg www.campingtuinenburg.nl 4. Qualia Tenders www.qualia-tenders.nl 5. Mooirust www.mooirust.nl 6. Jachthaven De Vrijheid www.de-vrijheid.nl 7. Share The Otter www.deotterloosdrecht.nl 8. Recreatiepark De Heimolen www.deheimolen.nl 9. Schell GmbH & CO. KG www.schell.eu/nederland-nl 10. Allround Yachting www.allroundyachting.nl 11. Capfun www.capfun.nl 12. Windsafe Sailing website nog niet bekend 13. Van Tilburg Botenstalling www.vantilburgbotenstalling.nl 14. Surla Groep www.surla.nl 15. Prior Marine & Offshore www.prioryachting.nl HISWA bestaat 90 jaar Dit jaar viert HISWA het granieten jubileum. Op 16 april 2022 bestaat het merk HISWA maar liefst 90 jaar. In 1932 – ook het jaar dat de Zuiderzee IJsselmeer werd – richtte een aantal jachtbouwers en handelaren de “Nederlandsche Vereeniging voor Handel en Industrie op het Gebied van Scheepsbouw en Watersport” op, afgekort: HISWA. Het voornaamste doel was het periodiek houden van watersporttentoonstellingen. Een jaar later, in 1933, vond de eerste HISWA-tentoonstelling in de oude RAI in Amsterdam plaats, dat direct een succes werd. De beurs werd vrijwel elk jaar daarna gehouden in Amsterdam. HISWA groeide in de decennia daarna uit tot het watersportmerk van Nederland. Steeds vaker werden ook de zakelijke belangen van ondernemers behartigd. Daarom ontstond in de jaren ’80 HISWA Vereniging, de brancheorganisatie voor watersport- en jachtbouwondernemers. In 2020 fuseerde de vereniging met RECRON tot HISWA-RECRON. Het label HISWA bleef echter bestaan en staat inmiddels al 90 jaar synoniem voor zorgeloos varen. HISWA is het merk dat aangesloten watersportondernemers – de HISWA Erkende Bedrijven – gebruiken in hun communicatie met klanten. De bekendste merkdragers zijn natuurlijk de HISWA Algemene Voorwaarden. Daarnaast is www.hiswa.nl – de website waar watersporters alles vinden over leren varen en het huren of kopen van een boot – uitgegroeid tot het grootste watersportplatform van Nederland. Ben je lid en gebruik jij het HISWA-logo nog niet op je website, nieuwsbrieven of brochures? Stuur dan een mail naar communicatie@hiswarecron.nl, dan ontvang je het logo in verschillende bestandsformaten. 02 2022 | HISWA MAGAZINE 9

rubriek nieuws HISWA-cao 2022 definitief Er is een nieuwe cao afgesloten voor de houten en kunststoffen jachtbouw alsmede de waterrecreatie. Kortom: er is een nieuwe HISWA cao voor 2022, nu nagenoeg alle leden van HISWA-RECRON die deze cao toepassen, unaniem instemden. Tot 1 januari 2022 was deze cao ook van toepassing op zeilmakerijen en dekkledenvervaardiging (Vereniging SZS), maar met ingang van 1 januari 2022 is er weer een separate HISWA-cao. De lonen stijgen per 1 januari en 1 juli 2022 respectievelijk met 1,50 en 1,25%. Daarnaast zijn er vier zogenaamde seniorendagen ingevoerd voor werknemers die vijf jaar voor hun AOWdatum zitten en geen gebruik maken van de regeling 80% (werken) – 90% (loon) – 100% (pensioenopbouw). HISWA-RECRON is tevreden met het bereikte resultaat. De loonstijging is marktconform. Daarnaast is de cao voor veel ondernemers het spoorboekje voor de arbeidsvoorwaarden. Meer informatie bij Martin Merks: m.merks@hiswarecron.nl of 033 3039733. Björn Schutz nieuwe regiomanager ZuidHolland en Zeeland Per 1 maart 2022 is Björn Schutz begonnen als Regiomanager ZuidHolland en Zeeland bij HISWA-RECRON. Inmiddels heeft hij al met veel leden kennisgemaakt. Voor wie hem nog niet kent en/of heeft ontmoet, stelt hij zich hieronder voor. “Ik ben Björn Schutz, 50 jaar, getrouwd en vader van een zoon en een dochter. Ik woon sinds anderhalf jaar ‘op’ Tholen en daarvoor 17 jaar op Schouwen-Duiveland. Ik werkte de afgelopen vijf jaar als directeur van de regionale belangenbehartigersorganisatie voor hengelsportverenigingen Sportvisserij Zuidwest Nederland. Een overstap naar HISWA-RECRON voor de behartiging van de belangen van aangesloten watersport- en recreatieondernemingen is een logische stap. Ik heb heel veel zin om samen met collega’s en ondernemers aan de slag te gaan om kansen en doelen in ZuidHolland en Zeeland te realsieren.” Ruimere openingstijden voor Haringvlietbrug HISWA-RECRON voerde intensief overleg met Rijkswaterstaat over de nieuwe bedieningstijden van de Haringvlietbrug. Gedurende het seizoen zijn er op alle dagen van de week brugopeninge in de ochtend en in de avond. In de weekenden is er een extra opening om 17:00 uur. ‘Het is passen en meten’ zegt Gerdina Krijger, regiomanager bij HISWA-RECRON. ‘Natuurlijk hadden wij meer openingen gewild, maar vanwege de vermoeidheidsverschijnselen van de brug zat dat er echt niet in. Er is kans dat bij frequenter openen de hele brug uitvalt, een risico dat er sowieso al is. Vorig jaar hadden we maar één opening in de week, dus we gaan erop vooruit.’ De problemen met de Haringvlietbrug zijn nog niet opgelost. In 2023 komt er een nieuwe klep, waardoor er weer stremming ontstaat. HISWA-RECRON blijft hierover in nauw contact met Rijkswaterstaat. 10 HISWA MAGAZINE | 02 2022

Watersportevenement gepland? Laat het ons weten! Heb jij dit voorjaar of in de zomer een watersportevenement gepland? Laat het ons dan weten! HISWA-RECRON verzamelt al deze evenementen op www.hiswa.nl, zodat er een compleet overzicht ontstaat van alle watersportactiviteiten voor (beginnende) watersporters. Denk aan open dagen, huisshows of watersportfestivals. Stuur een mail met foto’s en informatie over het evenement, zoals datum en locatie, naar Rianne Hartog: r.hartog@hiswarecron.nl. De evenementen die in de evenementenkalender staan, worden gepost op de social media-kanalen van Welkom op het water. Meer informatie: www.hiswa.nl/welkom-op-het-water/evenementen. Ontwikkelingen doorvaartvignet Amsterdam Sinds 2022 moeten alle pleziervaartuigen die door Amsterdam varen voorzien zijn van een doorvaartvignet. Toen begin van dit jaar HISWARECRON meldde dat er een onmogelijkheid is om als (bijvoorbeeld) verhuurbedrijf doorvaartvignetten aan te vragen voor meerdere boten tegelijk, werd in eerste instantie door de gemeente aangegeven dat er tot de zomer niet gehandhaafd zou worden. HISWA-RECRON heeft vervolgens aangedrongen op een ontheffing voor het gehele jaar en een bewijs daarvan voor aan boord van de verhuurboten. Meevaarweekend op 4 & 5 juni 2022 In het weekend van 4 en 5 juni is de tweede editie van het Meevaarweekend. Het weekend is een initiatief van de watersportcampagne Welkom op het water en partners Tijdens dit weekend worden booteigenaren, watersportondernemers en -verenigingen gevraagd om iemand mee het water op te nemen die nog nooit gevaren heeft. Het weekend vindt plaats tijdens de Dutch Water Week. Zo wordt met onder andere het Watersportverbond door heel Nederland aandacht gegenereerd voor de watersport. Verder is het de bedoeling dat door het hele land watersportactiviteiten georganiseerd worden. Bij havens, verenigingen, zeilscholen, verhuurbedrijven en dealers staan de deuren open om potentiële watersporters welkom te heten. Op www.meevaarweekend.nl worden de evenementen bijgehouden die plaatsvinden tijdens het weekend. Hier kunnen potentiële watersporters bekijken waar zij in de buurt terecht kunnen om kennis te maken met de watersport. Aan alle bedrijven en verenigingen gaat de oproep uit om zo veel mogelijk watersporters te enthousiasmeren voor dit prachtige weekend. Zet jij je deuren open om potentiële watersporters welkom te heten? Of gaan vanaf jouw locatie watersporters met hun gasten het water op? Meld de activiteit aan via het contactformulier. Wat kun je verwachten als je je aanmeldt? Leden die meedoen aan het Meevaarweekend ontvangen vooraf promotiemateriaal dat ze kunnen gebruiken bij het promoten van het Meevaarweekend. Je ontvangt dan ook tips en tricks over het genereren van publiciteit en voorbeelden van social media posts. Verder start er een online campagne om zoveel mogelijk mensen te leiden naar www.meevaarweekend.nl. Inmiddels blijkt dat de gemeente vaartuigen van verhuurders die zijn gevestigd buiten Amsterdam helemaal niet beschouwt als plezier-, maar als passagiersvaartuigen. Een binnenhavengeldvignet (BHG-vignet) of een doorvaartvignet is dan niet van toepassing. Een doorvaartvignet kan namelijk alleen worden aangevraagd voor een pleziervaartuig. Dit betekent dat voor verhuurders van passagiersvaartuigen die zijn gevestigd buiten Amsterdam zonder exploitatievergunning en die geen economische activiteiten ondernemen gericht op Amsterdam, onder een speciale regeling komen te vallen. Gemeente Amsterdam ontwikkelt nieuw beleid voor deze specifieke groep passagiersvaartuigen. De verwachting is dat de nieuwe regels eind dit jaar in werking treden. HISWA-RECRON heeft aangegeven dat de kosten voor een doorvaartvignet niet hoger mogen zijn dan voor ‘gewone’ pleziervaartuigen. 02 2022 | HISWA MAGAZINE 11

~ DUURZAAM ~ ONDERHOUDSVRIJ ~ FLEXIBEL ~ MADE IN EUROPE Dock Marine Nederland Onze drijvende steigers en opvaardokken voor boten en jetski’s zijn uitzonderlijk stabiel. Kwalitatief hoogwaardig en bovendien veilig door het slipwerende oppervlak. We bieden oplossingen voor zowel de recreatieve watersporter als de professionele gebruiker, altijd op maat! Neem vrijblijvend contact op voor meer informatie! T. +31 (0)6 302 21 222 info@dockmarine-europe.nl www.dockmarine-europe.nl Marina Management Het draadloze energie beheersysteem voor uw jachthaven • In-/uitschakelen van stroom • Energieverbruik uitlezen • Ampère limieten instellen • Zonder aanpassing aan uw infrastructuur • Te koppelen met uw reserveringssysteem • MID gecertifi ceerd Meer weten? Scan de code, vul het formulier in en wij nemen vrijblijvend contact met u op. www.icy.nl Bespaar veel energie

nieuws Locatiebezoek inzake dossier “Laag Btw-tarief voor bootverhuur” Onlangs brachten Klaas Dijkstra (DHK Tax & Lawyers) en Paul de Groot (manager waterrecreatie bij HISWA-RECRON) een bezoek aan vijf bedrijven in Friesland. Deze bedrijven hebben bezwaar gemaakt bij de Belastingdienst tegen toepassing van het 21% BTW-tarief voor de verhuur van (kajuit)zeilboten. De discussie met de Belastingdienst gaat om de fiscale duiding van sportbeoefening bij het ter beschikking stellen van een zeilboot of ander vaartuig zoals een sup of kano. Is er voor de BTW sprake van het huren van een boot (hoog BTWtarief), of moet deze dienst worden aangemerkt als het verstrekken van de mogelijkheid tot sportbeoefening (zeilsport) vanuit een sportaccommodatie (laag BTW-tarief van 9%)? De ondernemers die bezocht zijn, hebben alle faciliteiten in huis om de toepassing van het lage BTW-tarief wegens het verstrekken van de ‘mogelijkheid tot sportbeoefening’ te rechtvaardigen. Het doel van de bezoeken was om deze faciliteiten goed in kaart te brengen, zodat die als argumenten voor toepassing van het lage BTW-tarief in een juridische procedure kunnen worden gebruikt. Begin maart was er een procedure bij het Gerechtshof Den Haag. De uitspraak van deze procedure kan van groot belang zijn voor het verdere verloop van het dossier ‘Laag BTW-tarief voor bootverhuur’. Naar verwachting wordt de uitspraak eind april gedaan. Op basis van die uitspraak overlegt HISWA-RECRON samen met DHK over de vervolgstappen. Meer informatie bij Paul de Groot: p.degroot@hiswarecron.nl. Twee nieuwe watersportcommissies bij HISWA-RECRON HISWA-RECRON heeft twee nieuwe commissies. In de commissie Jachthavens bespreken jachthavenondernemers actuele thema’s met elkaar. De eerste bijeenkomst vond afgelopen februari plaats. De commissie maakt het mogelijk dat HISWA-RECRON snel kan reageren op vragen en onderwerpen die spelen bij jachthavens. Denk aan ondermijning en de arbeidsmarkt. Daarnaast is ook een commissie voor de jachtverhuur gestart. Meer informatie bij Paul de Groot: p.degroot@hiswarecron.nl. Vuilwaterpomp op Vamil/MIA-lijst Het innamestation voor vuilwater staat weer op de VAMIL/MIA-lijst. Dit is een belangrijke stimuleringsregeling voor bedrijven die investeren in milieuvriendelijke bedrijfsmiddelen. Ondernemers die een vuilwaterpomp aanschaffen, kunnen voortaan de kosten in aanmerking laten komen voor de Milieu-investeringsaftrek (MIA) en de Willekeurige afschrijving milieuinvesteringen (Vamil). Lange tijd was de pomp van de lijst af, maar sinds 2022 staat de pomp weer op de lijst. Ook is sinds 2022 een zelfzuiveringssysteem voor aan boord opgenomen. Deze systemen zijn weliswaar nog niet op de markt omdat het typecertificatieproces nog loopt. Zodra ze wel beschikbaar komen en ondernemers deze systemen aanschaffen voor ‘zakelijk gebruik’, bijvoorbeeld voor de verhuurvloot, dan kunnen ze een beroep doen op de Vamil/MIA. Verbod op verkoop en export pleziervaartuigen naar Rusland De oorlogssituatie in Oekraïne heeft ook gevolgen voor Nederlandse bedrijven. EU-sancties voor Rusland volgen elkaar snel op. Het is van belang om te bekijken of de sancties ook gevolgen hebben voor jouw bedrijf. Zo is het vanaf 9 maart jl. verboden om maritieme navigatieen communicatieapparatuur te exporteren naar Rusland. Vanaf 15 maart is ook de levering van plezieren sportvaartuigen en motoren op de sanctielijst gezet. Verder kan de afsluiting van SWIFT voor een aantal Russische banken problemen opleveren in het betalingsverkeer. Een overzicht van de sancties (personen, bedrijven en producten) en het laatste nieuws vind je op de website van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland: www.rvo.nl. De Financial Intelligence Unit (FIU-Nederland) handhaaft de naleving van de Wwft. De naleving van de sancties tegen Russische bedrijven en personen wordt gezien als onderdeel van de Wwft en de FIU controleert die. Ondernemers moeten niet alleen alert zijn op de sancties, maar ook op fraude, virtuele valuta en ondergronds bankieren met gesanctioneerde bedrijven en personen. Dit kan leiden tot een melding van een ‘ongebruikelijke transactie’ zoals dat bij alle transacties geldt. De FIU vraagt nadrukkelijk bij een melding als reden #conflicht2022 in te vullen. Deze meldingen krijgen hoge prioriteit. 02 2022 | HISWA MAGAZINE 13

recreatie en toerisme ‘Boost voor watersport hadden we echt nodig’ Corona heeft grote impact op de trends in recreatie en toerisme. Zo ontdekten meer Nederlanders vakantie in eigen land, óók op het water. De vraag is welke trends blijvend zijn, nu corona op zijn retour lijkt te zijn. En hoe speelt het onderwijs in op deze en andere trends? Tekst: Lisette Vos Wolter Oost, eigenaar van de gelijknamige jachtwerf in het Friese Akkrum, had geen beter moment kunnen kiezen. Net voor de coronacrisis uitbrak, startte hij met de verhuur van boten. Oost begon drie jaar geleden met twee boten, hij verhuurt er nu zeven en hij denkt weer aan uitbreiding. Zijn vloot voor de verhuur bestaat uit luxe jachten, met een lengte van tien tot dertien meter. ‘Verhuur wordt voor ons steeds belangrijker. Nederlanders hebben in coronatijd echt het water ontdekt of herontdekt.’ Niet iedereen koos ervoor om een boot te huren. In coronatijd ontstond ook een run op tweedehands boten. ‘Na een eerste bezichtiging boden klanten al direct de vraagprijs. We konden bij wijze van spreken alles wat dreef, verkopen voor grote bedragen. Door de grote vraag is het aanbod van recente tweedehands boten nog maar zeer beperkt.’ Verjonging Oost is vooral verheugd dat de nieuwe klanten vaak aanzienlijk jonger zijn dan zijn vaste klanten die hij vóór corona had. Steeds meer jonge gezinnen stappen met plezier aan boord. ‘Het goede nieuws is dat deze nieuwe watersporters enthousiast terugkeren van hun vakantie op het water. Ze vinden Nederland heel mooi. Je vaart in de natuur en onderweg kom je leuke dorpjes en stadjes tegen. En we hebben geluk gehad met mooi weer. Dan is een vakantie in eigen land ideaal.’ Nu de grenzen weer open zijn, kan Oost weer Duitsers verwelkomen. En die zijn zeer welkom: de Duitse markt biedt voor het Friese watersportbedrijf veel kansen. Verreweg de meeste boekingen voor de verhuur in dit voorjaar zijn afkomstig van klanten van over de Duitse grens. ‘Zij boeken eerder dan Nederlanders. Het lijkt erop dat zij in december al plannen maken voor hun vakantie. Het zijn nette mensen, fijne klanten. We gaan onze marketing meer op de Duitse markt richten via verschillende online platforms.’ In Zeeland is op het water meer ruimte voor toeristen. Revival binnenlandse vakantie Uit het meest recente Trendrapport toerisme, recreatie en vrije tijd van de NRIT blijkt dat de revival van de binnenlandse vakantie dé toptrend is. Vooral korte vakanties (vaak geboekt voor de korte termijn) nemen meer toe. Los van corona spelen ook andere aspecten hierin een rol. Zo groeit het aantal 65-plussers dat meer tijd heeft, de kans op mooi weer in Nederland groter is geworden, mensen gaan bewuster om met duurzaamheid (minder vliegen) en de binnenlandse vakanties hebben een beter imago dan voorheen. De watersport profiteert van de trend dat Nederlanders vaker in eigen land vakantie vieren. In coronatijd was recreatie op het water een veilige activiteit in de openlucht. Duitsers boeken eerder hun vakantie dan Nederlanders. Zeeland In Zeeland houdt het kenniscentrum Kusttoerisme, onderdeel van de hogeschool HZ University of Applied Sciences, de trends en ontwikkelingen nauwlettend in de gaten. Uit de cijfers over de kustprovincie, afkomstig van het CBS, komt ook de grote reisbehoefte in eigen land naar voren. Ondanks de lockdown in de eerste vier maanden van 2021 en fluctuerende maatregelen in de rest van dat jaar steeg het aantal overnachtingen van Nederlandse toeristen in Zeeland ten opzichte van zowel 2020 (+49%) als 2019 (+57%). Het aantal overnachtingen van buitenlandse toeristen daalde vorig jaar wel sterk: met 10% ten opzichte van 2020 en met 44% ten opzichte van 2019. In de cijfers van het CBS zijn overnachtingen op een boot niet meegerekend, erkent projectmanager Diana Korteweg Maris van het kenniscentrum. Toch heeft de watersport in de provincie volgens haar ook een boost gekregen. ‘De impact van corona op het toerisme is natuurlijk gigantisch geweest. Alles ging op slot, de grenzen dicht. Mensen vluchtten massaal naar buiten. Wat kun je dan doen? Bijvoorbeeld lekker varen. Wie een boot had, ging het water op. Of mensen huurden een boot.’ Verleiden het water op te gaan De watersport is erg belangrijk voor het toerisme in Zeeland, stelt Korteweg Maris. Zeker nu de drukte op het land weer meer toeneemt, nu corona zo goed als achter de rug lijkt te zijn. ‘We hebben een ruim aanbod in de waterrecreatie, van golfsurfen tot suppen. We hopen de mensen die op het land recreëren te verleiden meer het water op te gaan. 14 HISWA MAGAZINE | 02 2022

Onzekerheid in tijden van crisis De Breda University of Applied Science (BUAS), die net als de hogeschool in Zeeland onderzoek doet naar trends, speelt in het lesprogramma voor studenten recreatie in op de recente ontwikkelingen, stelt programmamanager Corné Kops. ‘In een module kunnen we bijvoorbeeld stilstaan bij de oorlog in de Oekraïne, wat kunnen we doen in tijden van crisis? Of bij de impact van corona. Het is onzeker of corona ons vakantiegedrag werkelijk heeft veranderd. Kiezen Nederlanders meer voor vakantie in eigen land of pakken ze weer snel het vliegtuig? Dat is nog niet te zeggen. We hebben in ieder geval wel kunnen laten zien dat we als Nederland een goed product hebben, en dat in een land met een klein oppervlakte. ‘Blurring’ Voor het vierjarig lesprogramma voor de hbo-studenten volgt de BUAS de langlopende trends ook nauwlettend. Zo speelt digitalisering een steeds grotere rol (e-tourism) in het lesaanbod. Daarnaast bieden ondernemers in de recreatie steeds vaker verschillende producten aan (‘blurring’): de afgestudeerde studenten moeten hierdoor breed inzetbaar zijn. ‘De grenzen vervagen. De Efteling bijvoorbeeld is al lang niet meer alleen een pretpark. Om meer omzet te halen, biedt het bedrijf vakantiehuisjes aan. Jachthavens kijken ook verder dan alleen de ligplaats voor boten. Dat heeft gevolgen voor de eisen aan het personeel.’ Volgens Kops kiezen nog te weinig studenten voor een stageplek in de Op het land is het soms té druk, op het water hebben we meer ruimte. Op sommige toeristische plekken op het land is het gewoon té druk. Op het water hebben we meer ruimte.’ Onzekere factoren blijven een rol spelen. ‘Met corona gaat het goede kant op. Vakanties over de grens in Europa of verder weg lijken weer meer in beeld te komen. Maar de recente ontwikkeling in de geopolitiek, met de oorlog in onze achtertuin, zal niet zonder gevolgen blijven. Nemen mensen nog het vliegtuig naar verre oorden? Gasten uit onze buurlanden, zoals België en Duitsland, komen waarschijnlijk nog meer naar ons land.’ watersport, maar door corona kan dat wellicht veranderen. ‘Studenten kiezen vaak een stage bij andere bedrijven dan in de watersport, en een groot deel zoekt een stage in het buitenland. De watersport is in coronatijd wel beter zichtbaar geworden. Veel Nederlanders ontdekten de vakantie op het water in eigen land. Meer jongeren stapten aan boord. Daar kunnen we in het onderwijs op inspelen. Daarvoor hebben we wel de samenwerking met ondernemers in de watersport nodig. Niet alleen voor een stageplek, maar ook bijvoorbeeld om een casus uit de praktijk in de les te bespreken.’ Digitalisering en blurring zijn de nieuwste trends. Zeeland is een watersportprovincie met een breed aanbod, zoals kitesurfen. Opleidingen in hbo en mbo willen meer stageplekken in de watersport aanbieden. 02 2022 | HISWA MAGAZINE 15

Watersportcluster zoekt partner(s) Maasplassen Historische kern Wessem 6000 tot 9000 m2 te bebouwen Samen met andere bedrijven Regio met 8000 jachten Showroom, winkel, service, ambacht, horeca Land én water De gemeente Maasgouw ontwikkelt samen met ondernemers de Nautische Boulevard in Wessem, de one-stop-shop voor pleziervaart en service in de Limburgse Maasplassen. In deze ontwikkeling komt een unieke locatie beschikbaar die de schakel vormt tussen de historische kern, de toeristische Maasboulevard en het cluster van servicebedrijven. We komen graag in gesprek met (potentiële) partners om de ideeën, kansen en voorwaarden te toetsen. We organiseren daarvoor een marktconsultatie. Via onderstaande link kunt u een document over deze kans bekijken en met ons in contact komen. Brussel 140 km Dusseldorf 80 km www.vrolijks.nl/wessem voor meer informatie www.roodberg.com Moving forward The Original Utrecht 140 km Luik 72 km E-novations CHECK!!! www.roodberg.com/news E-novations CHECK!!! www.roodberg.com/news

Digitalisering (e-tourism) speelt een steeds grotere rol in het onderwijsaanbod. Foto: Pol Rijnders. Verschillende disciplines Margreet Toonen, sinds ruim een jaar de directeur van de mbo-opleiding De Rooi Pannen voor recreatie en toerisme, heeft een vergelijkbaar verhaal te vertellen. Zij wijst ook op de trends van ‘blurring’ en digitalisering die van invloed zijn op het lesprogramma. ‘Ondernemers bieden een totaalbeleving aan, een bedrijf is tegenwoordig meer dan alleen een kampeerterrein of jachthaven. Onze studenten volgen geen afzonderlijke vakken meer. Elke vijf weken gaan ze aan de slag met een opdracht uit de praktijk, waarin verschillende disciplines samenkomen. En we willen meer gaan doen met digitale technieken, hoe organiseer je bijvoorbeeld een e-event? Er kán zoveel.’ Een andere trend die Toonen noemt, is gezondheid en bewegen. ‘We proberen onze studenten meer bewust te maken van een gezonde leefstijl. Hoe vertaal je dat naar ondernemingen in de recreatie? Denk bijvoorbeeld aan gezond eten in de kantine of restaurant van de jachthaven.’ Hoofd koel houden Dat Nederlanders de vakantie in eigen land en de watersport hebben (her)ontdekt, is volgens Toonen positief. Maar de toerismesector – en dan met name bedrijven die vakantiereizen naar het buitenland aanbieden – heeft ook stevige klappen gehad. Het aantal aanmeldingen voor de mbo-opleiding liep met 30 procent terug, net als andere opleidingen in de sector. ‘Hoe we om moeten gaan met onzekerheid door corona en nu de oorlog in Oekraïne? We moeten ons hoofd koel houden en blijven investeren in de kwaliteit van de opleidingen. Daarbij is het nog belangrijker geworden om studenten breed op te leiden, zodat ze op verschillende plekken inzetbaar zijn.’ Blijvend In het Friese Akkrum hoopt eigenaar Wolter Oost van de jachtwerf dat de positieve gevolgen van corona voor zijn onderneming blijvend zijn. ‘Gezien de enthousiaste reacties van onze nieuwe klanten heb ik goede hoop. Voor de watersport kwam corona niet slecht uit. We hebben de boost echt nodig gehad.’ Steeds meer jonge gezinnen huren een boot bij jachtwerf Oost. 02 2022 | HISWA MAGAZINE 17

duurzaamheid Wereldwijde ontwikkelingen op het gebied van watersport Bij ICOMIA - de internationale koepel van watersportbrancheorganisaties en waarvan HISWA-RECRON actief lid is – speelt veel. Regelgeving en duurzaamheid zijn onder andere twee belangrijke onderwerpen. HISWA Magazine ging in gesprek met Julian Hunter, het nieuwe hoofd duurzaamheid bij ICOMIA. Tekst: Michaël Steenhoff Het slopen van boten moet worden opgenomen in een circulair proces. Wat zijn de onderwerpen die bij ICOMIA hoog op de agenda staan?” “Dat zijn er veel maar klimaatverandering is een heel belangrijk onderwerp voor zowel de korte, middellange als de lange termijn. We moeten kijken naar vermindering van de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen door ontwikkeling van alternatieven. Zoals bio-fuels, elektrische of hybride aandrijving en op de langere termijn waterstof. Maar het gaat hierbij niet alleen om motoren en de manier waarop deze aangedreven worden, maar ook om de infrastructuur. Dan denk ik bijvoorbeeld aan jachthavens en welke effecten de klimaatverandering heeft op hun organisatie en inrichting. Denk aan de verhoging van de zeespiegel, extreem weer, stijgende temperatuur van het water en invasieve exoten die door jachten mee de haven in worden genomen. Voor wat betreft dit laatste werken we internationaal samen met de IMO (International Maritime Organization, red.) in het Glo-Fouling project. Dit is een wereldwijd samenwerkingsproject om biofouling, het verspreiden van gebiedsvreemde organismen, tegen te gaan. Vaak wordt hierbij gekeken naar grote schepen die deze organismen via ballastwater en aangroei kunnen verspreiden, maar ook jachten spelen hier een rol. Als deze organismen eenmaal in het water zitten, zijn pleziervaartuigen de ‘lokale taxi’ die de biofouling in jachthavens kunnen droppen. Een belangrijk aandachtsgebied in de gehele duurzaamheidsdiscussie.” Pleziervaartuigen zijn de ‘lokale taxi’ die de biofouling in jachthavens kunnen droppen. 18 HISWA MAGAZINE | 02 2022

Klimaatverandering is het belangrijkste onderwerp bij ICOMIA. Hoe kijken watersporters naar duurzaamheid denk jij? “Door corona ontdekten veel mensen de watersport. Deze nieuwe generatie ziet hoe belangrijk schoon water is. De nieuwe watersporters hebben hier ten opzichte van de oudere generatie veel meer oog voor. Schoon water en duurzaamheid is immers een voorwaarde om nu, maar ook in de toekomst veilig en verantwoord te kunnen recreëren.” Wat speelt er op het gebied van regelgeving op dit moment? “De EU Green Deal die ook effect heeft op de watersport. Het is belangrijk dat we binnen de EU onze stem laten horen zodat de regelgevers het belang van onze sector begrijpen. Dan doel ik vooral op het belang van vrijetijdsbesteding in een schone en gezonde omgeving wat voor het welzijn van mensen ontzettend belangrijk is. Dat heeft corona ook wel bewezen. Begrip maakt samenwerking met regelgevers veel makkelijker, daarmee bereik je vaak meer dan met tegenwerking. Daarbij moeten we er natuurlijk wel scherp op zijn dat de regelgeving werkbaar is in de praktijk.” Hoe kijk jij aan tegen de problematiek van boten die aan het einde van hun levensloop zijn? “Ik denk dat we anders moeten gaan kijken naar de manier waarop boten gebouwd worden. Dat moet uiteindelijk een circulair proces worden. Je ziet deze ontwikkeling ook in andere sectoren waarbij ze een product na het einde van de levensloop terugnemen. Het delen van een boot kan ook een richting zijn waar we meer aandacht aan moeten besteden. De meeste boten worden maar twee of drie weken per jaar gebruikt dus daar is nog veel te halen.” Het delen van een boot kan een richting zijn waar we meer aandacht aan moeten besteden. 02 2022 | HISWA MAGAZINE 19 Julian Hunter Veel nationale brancheorganisaties als HISWA-RECRON zijn ook bezig met het thema duurzaamheid. Hoe wordt dit samengebracht? “Vanuit ICOMIA zijn we bezig met een inventarisatie van best practices die we willen delen zodat we van elkaar kunnen leren. Mijn rol hierbij is alle zaken die spelen op het gebied van duurzaamheid aan elkaar te verbinden. Het is immers een begrip dat vele onderwerpen raakt. Daar moeten we integraal aan werken, eigenlijk als onderdeel van je DNA.” Eerder werkte je bij Akzo-Nobel als directeur duurzaamheid. Wat was je persoonlijke motivatie om bij ICOMIA aan de slag te gaan? “Ik wil graag met mijn kennis, ervaring en inzet een positieve bijdrage leveren aan de ontwikkeling van duurzaam varen. Ik hou van het water en de natuurlijke omgeving. Ik kan daar erg van genieten, zo vaar ik met mijn Zweedse vrouw regelmatig in Zweden wat prachtige vaargebieden heeft. We zien allemaal het belang van een duurzame wereld en op mijn manier kan ik daar zo vorm aan geven.”

Superplus 98 Green Probleemloos vaarplezier voor uw klanten met premium brandstoffen van Gulf! Minder gevoelig voor bacterievorming dus minder kans op stil liggen van boten Breekt onzuiverheden als bacteriën, water en sludge af Geschikt voor langdurige opslag Lager brandstofverbruik/meer vermogen Verlengt levensduur van materialen Minder uitstoot van CO2 en uitstoot van lokale, schadelijke uitlaatgassen Wilt u ook betere brandstoffen voor uw klanten? Bel 088-400 3400 voor een afspraak en biedt uw klanten nog dit seizoen de beste brandstof! Check alle locaties met Gulf Premium brandstoffen www.gulf.nl

vraag & antwoord Vraag van een HISWA-RECRON-lid Het watersportseizoen staat voor de deur. Om vooral beginnende watersporters goed voor te lichten over varen en alles wat erbij komt kijken, staan hier de belangrijkste tips op een rij. Hoe kan ik watersporters goed voorlichten als hun boot weer te water gaat? Op de website van de veiligheidscampagne ‘Varen doe je Samen!’, waar HISWA-RECRON ook partner in is, staan veel tips en brochures voor een goede voorbereiding, zowel technisch als praktisch. Kijk op www.vdjs.nl/downloads of onder het kopje ‘Vaaruitrusting’ voor brochures over onder andere Brandveiligheid, Elektra en Gasveiligheid aan boord. Ook is er informatie over veilige tuigage te vinden. Hoe kan ik watersporters goed voorlichten als ze gaan varen? Op Varen doe je Samen! is onder het kopje ‘Reisvoorbereiding’ allerhande informatie te vinden voor watersporters die een tocht voorbereiden. Van uitgebreide informatie over drukke vaarwegknooppunten, de belangrijkste vaarregels die iedereen dient te kennen als ze zich op het water begeven, tot praktische tips over veiligheid op het water. Zijn er ook instructiefilms beschikbaar? Onderdeel van de campagne zijn ook infographics en webinars over diverse onderwerpen die gratis te raadplegen zijn. Wijs watersporters bijvoorbeeld op www.vdjs.nl/webinars voor de webinars over marifoongebruik, het varen van de Staande Mast Route, de beroepsvaart en tips voor een goede reisvoorbereiding. Hoe attendeer ik watersporters op de belangrijkste vaarregels? Voor alle watersporters die (weer) gaan varen kan de Vaarbewaarkaart een handig hulpmiddel zijn. Dit zogenoemde ‘spiekbriefje’ met de belangrijkste regels op het water is handig voor zowel de doorgewinterde watersporter die zijn kennis nog eens op wil halen, als voor de beginnende recreant die de basisregels tot zich wil nemen. De kaart is digitaal te vinden via www.vaarbewaarkaart.nl. Je kunt als lid van HISWA-RECRON ook een set geplastificeerde exemplaren aanvragen via info@varendoejesamen.nl. Deze rubriek kwam tot stand met medewerking van ‘Varen doe je Samen!’. 02 2022 | HISWA MAGAZINE 21

Elektrisch varen waterrecreatie Drempel voor zeilscholen voorlopig te hoog “Zeil ietsje strakker en roer van je af...”, zegt Michelle met een rustige stem. Jaren moest ze boven het geluid van de buitenboordmotor uit komen. Nu lijkt het of ze naast de kinderen in de boot zit. Halverwege de lessen laat ze een nieuwe accu in de motor glijden en de hele dag zoeft ze CO2neutraal over het water. Helaas is dat beeld nog niet realistisch op alle Nederlandse zeilscholen. Tekst en foto’s: Klaas Wiersma In het vorige nummer keken we naar de ontwikkelingen rond duurzaam varen: elektrische motoren, het gebruik van waterstof en hybride motoren met eventueel een range-extender. Twintigduizend van de 350 duizend boten in Nederland zijn op dit moment al elektrisch aangedreven en het worden er elke dag meer. Vandaag kijken we naar een groep ‘zware gebruikers’: de zeilscholen. De bedrijfstak waarin misschien wel de meeste mijlen worden gemaakt. Van ‘s ochtends vroeg tot ‘s avonds laat varen instructeurs achter de cursisten aan en dagelijks gaan er dan ook een aanzienlijke hoeveelheden brandstof doorheen. Oorlogsprijzen Misschien een apart moment om het onderwerp investeren in duurzaamheid bij de zeilscholen ter sprake te brengen. Alles is klaar voor het nieuwe seizoen dat op losbarsten staat en de wintermaanden van onderhoud en vernieuwen zijn net voorbij. Aan de andere kant is besparen op fossiele brandstoffen actueler dan ooit, nu door de oorlog in Oekraïne de prijzen extreem oplopen en volgens sommige verwachtingen zeker nog zullen verdubbelen. Bovendien, duurzaamheid is natuurlijk een onderwerp dat altijd op de agenda kan staan, niet alleen buiten het vaarseizoen. We spraken met drie zeilschoolhouders in Zeeland, Friesland en het Gooi over het elektrisch varen, op drie mooie plekken waar de liefde voor de watersport vanaf straalt. Robuust Martin van Wettum van De Vuntus is resoluut: “Voor 1.600-1.700 euro heb je een 6 pk buitenboordmotor, die kan van acht uur ‘s ochtends tot zes uur ‘s avonds bijna nonstop lopen. Misschien staan ze zo nu en dan een half uurtje uit. Ze zijn robuust, betrouwbaar en sterk genoeg om een sleepje te trekken. Ik heb nog geen enkele elektrische buitenboordmotor gezien die dat Er zijn nog niet voldoende laadmogelijkheden. 22 HISWA MAGAZINE | 02 2022 kan. Laat staan een die spatwaterdicht is. Bovendien, een elektrische buitenboordmotor kost me nu zo’n tienduizend euro. Het is gewoon niet realistisch.” Lege accu Ook Erik Zandstra van Zeilschool De Veenhoop en Marieke RotGijzel van Zeilschool Aquavitesse hebben nog weinig vertrouwen in het huidige aanbod van elektrische boten. Erik: “Ik gooi nu een tank van een sloep helemaal vol en daar kunnen huurders een week op varen. Ik weet dat ze altijd vol gas varen, dat doen ze nou eenmaal. Bij een elektrisch vaartuig kost juist die laatste knoop extra snelheid heel veel extra stroom. Ik verwacht dat ik dan overal in Friesland gestrande boten moet gaan ophalen om terug te slepen. Wat ook veel meer stroom kost, een bootje slepen.” Marieke ziet ook dat de infrastructuur er nog niet klaar voor is. “Er zijn nog niet voldoende laadmogelijkheden. Ook op openbare aanlegplaatsen moeten die komen.” Ontwikkeling Zandstra: “Tijdens mijn opleiding op de IVA Driebergen is het eerste dat je leert, dat de nautische markt altijd zes, zeven jaar achterloopt op de autobranche. Als je ziet dat elektrische auto’s nog altijd veel te verbeteren hebben, dan weet je ongeveer hoe ver de watersportwereld is.” Elektrische motoren zijn echter al jarenlang beschikbaar. Er melden zich gaandeweg nieuwe aanbieders die verder doorontwikkelen. Een partij als Brunswick, de grootste fabrikant ter wereld van recreatieve marinemotoren, meldt dat buitenboordmotorendivisie Mercury dit jaar met een eerste elektronische buitenboordmotor komt. Dat is de Avator, een model waarvan op het moment van schrijven alleen nog een mockup te zien is. Maar de plannen zijn ambitieus: al in 2023 wil Mercury nog vier modellen presenteren. Bovendien heeft Mercury komt dit jaar met een eerste elektrische buitenboordmotor.

Mercury Marine zich als doel gesteld om de emissies van de buitenboordmotoren met 80% verminderd te hebben in 2025. Het bedrijf wil de grootste worden op het gebied van de elektrische voorstuwing op het water. Infrastructuur Botenbouwer RS is al een stuk verder. Marieke Rot-Gijzel: “RS heeft nu elektrische rib’s, de Pulse-serie. Een echte coach- en rescueboot. Op dit moment zijn enkele showmodellen alleen nog te zien op high-key evenementen.” Deze rib’s hebben een range van zo’n 100 mijl en een topsnelheid van 23 knopen. Marieke: “Maar die moeten wel kunnen snelladen. Voor ons als zeilschool is dat op dit moment nog niet zo interessant. Wij hebben hier bijvoorbeeld geen krachtstroom, dus dan duurt het laden veel te lang.” Ook de prijs van deze CO2-neutrale boten is voorlopig nog stevig, de Pulse58 staat op de site voor een ton. Overstap Genoeg bezwaren. Maar wanneer zou een overstap wel interessant kunnen zijn? De instructieboten varen veel maar doen licht werk wat zeker geschikt zou zijn voor elektrisch varen. Laten we een ruwe berekening maken. Gaan we uit van de gegevens van van Wettum dan kost een dag instructievaren in 2022 ongeveer 50 euro aan brandstof. (10 uur, 2,4 liter per uur, benzine 2,42 euro per liter). De prijs van een vergelijkbare elektrische buitenboordmotor (3.000 W) met twee lithiumbatterijen en laders ligt rond de 10.000 euro. Voor laden rekenen we twee keer 6 euro. Trekken we de aanschafprijzen van elkaar af dan is de e-motor 8.400 euro duurder. De kosten voor acculaden verrekenen we met de benzineprijs (50 - 12 = 38 euro duurder per dag). Dan zouden de prijzen gelijk zijn na 221 dagen varen. Dat is iets meer dan een heel seizoen van zeilweken. Op zich geen gekke terugverdientijd. Michelle’s kinderen Een zeilschool kan natuurlijk maar een keer overstappen en een dergelijke grote investering doen. Met de huidige prijs-kwaliteitverhouding houden de zeilschoolhouders hun kaarten nog tegen de borst. Maar de vooruitzichten zijn goed en de ontwikkelingen in volle gang. En als Michelle’s dochter straks naar haar eerste zeilkamp gaat, dan vraagt ze vast een keer aan haar moeder: “Mam, jij hebt toch nog zeilles gegeven met een benzinemotor?” Zeilschool Aquavitesse In het Zeeuwse Bruinisse vertelt Marieke Rot-Gijzel over het bedrijf. “Bij Zeilschool Aquavitesse geven we zeilles aan kinderen en volwassenen. Daarnaast verhuren we boten. En de derde tak is het importeurschap van RS Sailing, de bouwer van lesbootjes die op de meeste zeilscholen worden gebruikt. Daarnaast verhuren we drijvende huisjes.” Brandstof vormt een belangrijke kostenpost voor het bedrijf. Zeilschool De Veenhoop Erik Zandstra van Zeilschool De Veenhoop in het Friese plaatsje De Veenhoop geeft aan dat naast brandstof vooral ‘warm water’ zijn grootste kostenpost is. Hij is de derde generatie zeilschoolhouders op de locatie waar ooit zijn oma begon met het organiseren van zeilkampen voor kinderen. Op een zomerse dag geven de 40 instructeurs van de zeilschool les aan 140 kinderen. Onlangs breidde Erik het bedrijf uit met de overname van de naastgelegen camping met kampeerplaatsen en chalets. Zeilschool De Vuntus Zeilschool De Vuntus werkt op een andere manier. Martin en Maria van Wettum hoeven geen kinderen met heimwee te troosten, de cursisten zijn alleen overdag op de zeilschool en slapen thuis. Martin: “Instructeurs overnachten wel op het terrein.” De Vuntus verhuurt aluminium sloepen en supboards voor dagtochten op de natuurrijke Vuntus-plas. De kosten voor brandstof drukken zwaar op de begroting. Martin: “Je stelt aan het begin van het jaar je prijzen vast, dat de brandstofkosten nu zo stijgen kun je natuurlijk niet voorzien. Ik ben er niet blij mee.” 02 2022 | HISWA MAGAZINE 23

We weten veel van boten, omdat we zelf ook varen.

marketing Productontwikkeling, data en spreiding zijn belangrijk Destinatiemanagement: ontwikkeling van de regio Betaalbaar, bereikbaar, beschikbaar, bekend en vol beleving. Het zijn de kernwoorden die van oudsher horen bij destinatiemarketing. Tegelijkertijd maken de vele verschillende destinatiemanagementorganisaties, ook wel bekend als dmo’s, in Nederland de afgelopen jaren een belangrijke shift. Ze richten zich niet zozeer meer op destinatiemarketing, maar op destinatiemanagement, waarbij marketing een onderdeel is van het totale pakket. Tekst: Dominique van Dam Toerisme Veluwe Arnhem Nijmegen De laatste jaren is de rol van dmo’s aanzienlijk veranderd. Waar deze voorheen als belangrijkste taak hadden bezoekers naar een bestemming te trekken, gaat het nu over het behalen van een goede balans in aanbod, spreiding, het bereiken van bepaalde maatschappelijke opgaven en aantrekken van de juiste doelgroepen. Marketing is daarbij nog steeds een belangrijk onderdeel, een tool om bepaalde maatschappelijke opgaven te bereiken. Herre Dijkema, directeur Toerisme Veluwe Arnhem Nijmegen en kartrekker van een landelijke lobby van dmo’s om met de recreatieve sector een plek in het overheidsbeleid te krijgen, legt uit: ‘Wat mij betreft is meer balans in het bezoek aan onze populaire regio de hoofdtaak voor onze organisatie. Balans tussen recreatie, natuur en de leefomgeving van de inwoners.’ Om dit doel bereiken wordt gebruik gemaakt van geavanceerde data waarmee bezoekersstromen worden gevolgd. ‘Het voorziet ons in waardevolle informatie over de bezoekers, die we delen met onze stakeholders. Ondernemers baseren bijvoorbeeld hun marketingstrategie hier op. Ook zien we welke gebieden druk zijn en welke nog bezoekers kunnen ontvangen.’ Uit cijfers blijkt dat zowel voor als tijdens de coronapandemie zo’n vier miljoen Nederlanders naar Gelderland kwamen. ‘Met een enorme piekbelasting in de zomer’, geeft Dijkema aan. ‘Als we beter over de seizoenen kunnen spreiden, draagt dit voor ondernemers bij aan betere “jaarrond” werkgelegenheid in plaats van seizoensarbeid. Dit kan bijvoorbeeld door producten te ontwikkelen die specifieke bezoekersgroepen, zoals ouderen, inspireren om in het najaar te komen.’ Samen duurzame destinaties ontwikkelen Arthur van Disseldorp, regiomanager Noord-Brabant en Limburg legt de nadruk op samenwerking tussen brancheorganisaties als HISWA-RECRON en dmo’s: ‘We hebben elkaar nodig. Samen moeten we hard werken aan productontwikkeling en innovatie.’ Die samenwerking komt steeds vaker van de grond. Een voorbeeld: Toerisme Veluwe Arnhem werkt samen met zeshonderd toeristische partners, 33 gemeenten en betalende partners in de regio Veluwe, Arnhem en Nijmegen. Dijkema: ‘Zo ontwikkelden we samen met een aantal gemeenten een aantal vaarroutes die mensen van populaire naar minder bekende gebieden leidt. Zo weten we bijvoorbeeld dat Duitsers graag naar de Veluwe komen vanwege het aanbod van bos én water en konden we nieuw aanbod in de vorm van sloepvaren, kanovaren en suppen ontwikkelen, waarmee we ze triggeren nog eens terug te komen.’ 02 2022 | HISWA MAGAZINE 25

De Hiswa te Water in de Batavia Haven in Lelystad is in 2022 groter dan ooit met ruim 330 boten van 3 tot 30 meter. Kom naar deze boatshow die al jaren hét internationale platform vormt voor de watersportsector. Kijk voor tickets en meer informatie op www.hiswatewater.nl In 2022 groter dan ooit! Tickets op hiswatewater.nl

marketing We hebben elkaar nodig. Samen moeten we hard werken aan productontwikkeling en innovatie. Aanbod op orde Richard de Bruin, directeur van Bureau Toerisme, actief in de populaire regio’s De Betuwe, de Bommelerwaard en het Land van Maas en Waal, vult aan: ‘Marketingadvies voor de eigen producten of diensten kan een klant overal wel krijgen. Het aanbod in totaal, dat moet eerst op orde zijn. Wij kijken in onze regio wat het huidige aanbod is en wat het moet worden.’ Hij gaat verder: ‘Wij willen een stimulerende rol pakken. Ondernemers kennis geven, inspireren en informeren.’ Sinds 2004 is De Bruin aan de slag met verbeteringen in de regio en sinds 2014 draaide hij de denkwijze voor succes om. ‘Het heeft een lange adem nodig, we moeten overheden en bedrijven meekrijgen. Geld is er echt in overvloed, er zijn voldoende vermogende partijen die willen investeren in recreatie, maar het moet wel renderen. Als het aanbod niet op orde is, heeft marketing geen zin. Ontwikkelingen zijn mogelijk door niet over ondernemers te praten, maar met ze samen te werken. Daarvoor is draagvlak en vertrouwen en een goed netwerk nodig.’ De Bruin ontwikkelde de afgelopen jaren Destidata (www.destidata.nl). ‘Een tool voor overheden waarin we data verzamelen en waar we analyses mee kunnen maken, zodat je beleid kunt maken dat werkt. Die informatie was er eerder niet, de meeste gemeenten hebben geen inzicht in aanbod, wie wat doet, kunnen niet benchmarken.’ Overheden kunnen in de tool zelf data toevoegen en verzamelen. ‘Via deze weg zetten we in op de route van kennis en ontwikkeling, middelen, informatie en dan pas marketing. Om die reden is nu een vijfde van ons regiomagazine gevuld met watersport en doen we gerichte doelgroepenmarketing in Nederland via postcodeanalyses. We weten wie we waar kunnen bereiken met welke interessante informatie. Andersom werkt het simpelweg niet.’ Duurzame marketing ‘Een regio is een collectief merk’, zegt Dijkema. ‘Je vormt het samen, maar wij zijn geen merkpolitie. De kleine speler heeft vaak niet de tijd, capaciteit, de financiële middelen of kennis in huis om zelf groots in te zetten, dat doen we in eerste instantie met grotere partijen. De kleinere ondernemers nemen we mee en geven we tools, zodat zij goed aan kunnen sluiten. Dat kan al simpel: we geven ze folders, teksten voor websites en ideeën voor hands on marketing. Dat noemen we “b2b2c”. Bijvoorbeeld activatie langs een route met een bord of het communiceren van een themamenukaart.’ De Bruin is in zijn regio gestart met het bij elkaar brengen van aanbod op een plek waar alles in een keer te boeken is. ‘Mensen kunnen een boot reserveren, een slaapplaats boeken én een kaartje voor de bloemencorso kopen. Allemaal vanuit dezelfde site. Zo kunnen we kennis bundelen, data verzamelen, overheden en bedrijfsleven faciliteren en dat weer voor de groei van de recreatiesector inzetten.’ Het centraliseren van deze reserveringen, zoals Bureau Toerisme dus doet, maakt dat de regio grip op de potentiële bezoeker krijgt. Het overgrote deel van de ondernemers zoekt graag de samenwerking op, merken ze bij Bureau Toerisme. ‘En dan heb je elkaar gevonden, mooie arrangementen gemaakt, maar waar bied je dat dan aan? Als dmo willen we graag de katalysator zijn, het sluitstuk van de boekingen, zodat mensen ook echt komen.’ is gevuld met watersport en we doen gerichte doelgroepenmarketing via postcodeanalyses. Een vijfde van ons regiomagazine Marketing met data Toerisme Veluwe Arnhem Nijmegen volgt met datagegevens bezoekersstromen. Deze informatie is ook beschikbaar voor ondernemers. Ze krijgen hiermee inzicht in hun eigen bezoekersstromen en gedrag via een eenvoudig te lezen dashboard. Hiermee kunnen ze hun product- en dienstenaanbod beter afstemmen op de trends en behoeften van de bezoekers, efficiënt personeel inplannen en de kwaliteit van hun marketinginzet op de doelgroep verbeteren. Daarnaast zijn bezoekers beter te spreiden: bestemmingsmanagement. Meer informatie: www.toerismeveluwearnhemnijmegen.nl. 02 2022 | HISWA MAGAZINE 27

techtalk Yin & yang in botenland De mast en de verstaging Een mast en de verstaging hebben vele krachten en weersinvloeden te verwerken. Watersporters hebben niet altijd oog voor het onderhoud dat nodig is om de tuigage veilig te houden. Als er iets afbreekt, kan de schade aanzienlijk zijn. HISWA-RECRON ontwikkelde in samenwerking met jachttuigers een standaard controlelijst tuigage. Een training hiervoor is in ontwikkeling. Tekst: Michaël Steenhoff Illustratie: Sélden De HISWA Checklist Tuigage is ingericht om op een gestructureerde wijze het staand en lopend want, en de (aluminium) mast op gebreken te controleren. Alle onderdelen komen hierbij aan bod. Uiteraard vraagt het wel een geoefend oog om goed te kunnen beoordelen wat je ziet. De checklist is ingedeeld in de onderdelen mast, giek, spiboom, staand want, lopend want, rolreefsystemen, dekbeslag en algemene indruk. De inspectie-intervallen voor de tuigage zijn afhankelijk van het type zeiljacht, het vaargebied en het gebruik. In een matrix zijn de aanbevolen intervallen opgenomen voor de inspectie van een gedemonteerde ‘liggende mast’ en een ‘staande mast’. Voor staande masten geldt dat deze jaarlijks of tweejaarlijks geïnspecteerd moeten worden, inspectie van liggende masten varieert van jaarlijks tot elke 7 jaar, afhankelijk van het gebruik. Natuurlijk wordt de leeftijd van het jacht en de tuigage en hoe de boot gebruikt wordt in de beoordeling meegenomen. Zo worden zeilgebieden onderscheiden in Oceaan, Kust of Binnenwater. Bootbezitters kunnen aangeven hoeveel zeemijlen per jaar ze varen, in de categorieën 500-1000, 1000-2000 of meer dan 2000 zeemijl per jaar. Tot slot is van belang of ze alleen recreatief varen, af en toe een wedstrijd varen of alleen maar wedstrijden varen. Al deze kenmerken hebben invloed op de slijtage van alle componenten van de gehele tuigage. Training in ontwikkeling Om op een goede wijze met de checklist te werken, ontwikkelt HISWA-RECRON een training. Pieter Kok van Rake Rigging verzorgt de training. Hij gaat in op onderwerpen als typen tuigage en combinatie met het jacht, het staand en lopend want, furling systemen, elektronica en zeilen. Waarom ook de zeilen van belang zijn legt zeilmaker Martin Baas van Hagoort Sails uit: “Het type doek dat je voor een zeil gebruikt, heeft invloed op de krachten die op de tuigage komen te staan. Je kunt je voorstellen dat laminaat zeilen die veel in de wedstrijdzeilerij gebruikt worden, Gekoppelde verstaging Continue verstaging Diamantverstaging bijna geen rek kennen. Dat betekent dat alle winddruk op de tuigage wordt overgebracht en niets van die druk door het rekken van het zeil wordt opgevangen. Een toerzeil gemaakt van Dacron kent veel meer rek en op die manier vloeit ook een deel van de krachten weg en wordt de tuigage minder belast. Bij wedstrijden wordt daarnaast natuurlijk meer gevraagd van de tuigage dan bij toerzeilen. Een toerzeiler zet bijvoorbeeld bij veel wind minder snel een spinaker dan een wedstijdzeiler die alles uit zijn boot wil halen.” Een regelmatige check op de tuigage is geen overbodige luxe. Er komen regelmatig zaken voorbij die aandacht behoeven. Complex samenstel Verder is inzicht in de verschillende manieren waarop je een boot kunt tuigen van belang. Zo is er een masttop tuigage of een 28 HISWA MAGAZINE | 02 2022

Voorbeeld van moderne laminaatzeilen fractionele tuigage waarbij de aangrijpingspunten van de verstaging verschillend zijn en de masttop wel of niet verjongd is. De manier waarop de mast op de boot is geplaatst zoals op het dek of als doorgestoken mast, is ook belangrijk. De wijze waarop de verstaging van de mast is uitgevoerd, met een enkele of meerdere zalingen, al of niet gepijld, is van belang bij de beoordeling van het gehele systeem en de trim van de boot. Tot slot komen de samenstelling van de verstaging, soorten staaldraad en de verschillende spanners aan bod. De HISWA Checklist Tuigage biedt meerwaarde voor de klant en ook voor het bedrijf zelf. Pieter Kok: “Een tuigage is een complex samenstel van onderdelen waarbij geldt dat elk element van belang is voor een veilig en goed presterend totaalsysteem. Vooral bij toerzeilers zie ik nog wel eens dat daar te gemakkelijk over gedacht wordt en er te weinig aandacht is voor onderhoud aan mast en tuigage. Daarom is het uitvoeren van een regelmatige check op de tuigage geen overbodige luxe en kan er een hoop narigheid voorkomen worden. We zien bij de controles die we uitvoeren regelmatig zaken voorbij komen die aandacht behoeven. Denk aan corrosie bij verbindingen tussen (rvs) beslagen en de aluminium mast, losse strengen bij staaldraad of niet goed werkende rolreefsystemen en ingesleten valschijven. Daarom is het zo belangrijk dat HISWA-RECRON het initiatief heeft genomen om op basis van de checklist tuigage een training te ontwikkelen. Medewerkers van bijvoorbeeld jachtservicebedrijven beschikken dan over actuele en gedegen kennis om de check op een goede wijze uit te voeren.” Trim Vaak kunnen klanten ook geholpen worden bij de juiste trim van de mast. Kok: ”De trim van de mast is van groot belang voor de vaareigenschappen. Een verkeerd getrimde mast kan leiden tot metaalmoeheid van onderdelen en grotere krachten op het roer wanneer de boot bijvoorbeeld te loefgierig is. Met een juiste trim kan dat voorkomen worden en vaart de boot prettiger, veiliger en ook nog eens harder. De checklist kan aanleiding zijn om aanvullend te kijken naar de trim van het zeiljacht. Dit biedt meerwaarde voor de klant en natuurlijk ook voor het HISWA-bedrijf zelf.” Mastinspectie door Rake Rigging Aanmelden training tuigage Wil je je alvast voor deze training aanmelden? Stuur dan een mail naar Suzanne van Tielraden: s.vantielraden@hiswarecron.nl en vermeld dat je interesse hebt in de training tuigage. 02 2022 | HISWA MAGAZINE 29

het standpunt Baggeren: overheden moeten beter hun verantwoordelijk nemen In de rubriek Het Standpunt behandelen we een standpunt over een actueel issue in de jachtbouw- en watersportsector. Dit keer het standpunt van HISWA-RECRON over baggeren in Loosdrecht. Als overheden verzaken hun verantwoordelijkheid te nemen, wordt het organiseren van baggeren een onmogelijke klus, vindt HISWARECRON. Het bedrijfsleven trekt zo aan het kortste eind. Tekst: Liane Jansen De Kievitsbuurt, onderdeel van de Loosdrechtse Plassen Bagger vormt een probleem voor de watersport. Al decennialang klagen watersportondernemers in bijvoorbeeld het Loosdrechts Plassengebied over toenemende ondieptes. Behalve het vastlopen van boten betekent dit dat door de jaren heen de boten steeds minder diepgang kunnen hebben in dit vaargebied. Dit is ongewenst. De bagger heeft een negatieve impact op de natuurwaarden en de drinkwaterproductie. Daarbij heeft de instelling van een flexibel peilbeheer de situatie ten aanzien van de ondieptes aanzienlijk verergerd. Hoewel het baggeren van de plassen een verantwoordelijkheid is van de overheid, leidde jarenlang getouwtrek tussen verschillende overheden en de lobby van HISWA Vereniging (nu: HISWARECRON) nooit tot resultaat. Vooruitgang kwam er nadat er in 2017 het Gebiedsakkoord Oostelijke Vechtplassen werd gesloten. Hiermee maakten publieke en private partijen samen een start om de Oostelijke Vechtplassen verder te ontwikkelen tot een aantrekkelijk en toegankelijk gebied waar mensen graag wonen, werken en recreëren. Het baggeren van de plassen én de jachthavens was een belangrijk onderdeel van het akkoord. HISWA Vereniging tekende destijds voor het baggeren van de havens. Slechts een fractie Inmiddels zijn we bijna vijf jaar verder en is de klus nog steeds niet geklaard. Wel is er een projectgroep bagger actief - waarin twee watersportondernemers zitten - en is besloten dat in het najaar van 2022 het baggeren van het westelijk gedeelte van de eerste tot en met de vijfde plas begint. Dit is fase 1 van het baggerproject en behelst slechts een fractie van wat oorspronkelijk was beoogd. In eerste instantie was er sprake van een opgave van drie miljoen m3 bagger. Dit werd later naar beneden bijgesteld naar twee miljoen m3. Het baggeren dat in het najaar start is slechts 125.000 m3. Wat is er mis gegaan? Gerdina Krijger, regiomanager Flevoland en Noord-Holland bij HISWA-RECRON: ‘Overheden lopen weg voor hun verantwoordelijkheid. Van het oorspronkelijke budget uit het Gebiedsakkoord is niet veel meer over. In de vijf jaar dat we bezig zijn, zijn de beschikbare budgetten verlaagd, dan wel opgemaakt aan dure onderzoeken. Daar werd wel 1 miljoen euro voor neergeteld! Daarnaast zijn de prijzen van het baggeren enorm gestegen. Ook juridisch zijn er veel zaken nog niet geregeld, zoals het aanstellen van een bakbeheerder. Dit terwijl de Waterwet verplicht dat er altijd een verantwoordelijke overheid moet zijn. Het waterschap is verantwoordelijk voor de kwaliteit van het water, maar er is niets geregeld voor de waterbodem. Hierdoor blijven overheden veel te lang achterover leunen en naar elkaar kijken. Vervolgens gebeurt er niets.’ Fase 2 gaat over het baggeren van de jachthavens. Van groot belang hier is de hoeveelheid en de kwaliteit van de bagger die uit de jachthavens moet worden weggehaald. Met de overheden werd afgesproken dat jachthavens een marktconforme prijs betalen voor de afvoer van de bagger naar een depot. De hoogte van de prijs wordt bepaald door de locatie van de opslag en de kwaliteit van de bagger. Aan de jachthavens is onlangs gevraagd een opgave te doen 30 HISWA MAGAZINE | 02 2022

column van de hoeveelheid bagger. Daarnaast wordt deelname gevraagd aan een gezamenlijk bodemonderzoek, waardoor inzicht wordt verkregen in de kwaliteit van de bagger. Dit is nodig in verband met de inrichting en de grootte van het baggerdepot. Deelnemende jachthavens ontvangen een kwaliteitsbewijs en de overheid subsidieert 70% van de kosten van het onderzoek. Te dure afvoer ‘Hiermee lijkt vooruitgang te zijn geboekt’, vervolgt Krijger, ‘maar niets is minder waar. Zo heeft de overheid een geheel andere opvatting over het begrip ‘marktconform’. Daar waar bedrijven rekenen op kosten van 8 tot 15 euro per m3, rekent de overheid 50 euro per m3. Het baggeren wordt hierdoor enorm duur en het risico is dat jachthavens niet meedoen of beduidend minder gaan baggeren dan nodig is, om de kosten te drukken.’ Fase 3 en 4 komen er ook nog aan. Het is de bedoeling dat in fase 3 de Vuntus en de Stille Plas worden gebaggerd. Fase 4 omvat de beheerfase. Het Gebiedsakkoord loopt af in 2027. De grote vraag van HISWA-RECRON is: hoe wordt het gebied op diepte gehouden als het geld op is en er niets geregeld is? Geert Dijks Directeur HISWA-RECRON Recreatie recupereert Onlangs was ik op de jaarvergadering van de Kampeer- en Caravanindustrie waar 300 bouwers, importeurs en dealers van campers en caravans bijeen waren. Ik hoorde daar exact dezelfde uitdagingen als in de jachtbouw en watersport. Enorme vraagstijging tot wel 35%, veel nieuwe starters, te weinig campingplaatsen, tekort aan materialen en dus lange levertijden en een gebrek aan technische en salesmedewerkers. Deze sector richt zich op kwaliteit en certificatie om onderscheidend te zijn, maakt promotie met Camp2Go op TV en organiseert proefdagen. Net als HISWA Erkende Bedrijven dat doen met certificatie van jachtservicebedrijven, experts, makelaars en zeilscholen. En net als de campagne Welkom op het water en het platform hiswa.nl. Reactie Gemeente Wijdemeren Wij vroegen Nanette van Goor, programmamanager Aanpak Oostelijke Vechtplassen, om een reactie: “In het gebiedsakkoord gaat het om het wegen van álle belangen. Dat HISWA Vereniging destijds alleen getekend heeft voor het baggeren van de jachthavens is dan ook niet juist. De handtekening van elke individuele partij betekent een handtekening voor het uitvoeren van het gehele akkoord met alle daarbij behorende opgaven. De baggeropgave is een belangrijk maar ook zeer complex onderdeel van het akkoord. Baggeren vraagt om nauwkeurig onderzoek: dat is duur, kost veel tijd maar is absoluut noodzakelijk. Dat het aantal m3 bagger in de loop van de tijd naar beneden is bijgesteld, is juist het gevolg van onderzoek: er hoeft minder bagger gebaggerd te worden dan oorspronkelijk werd aangenomen. Wat betreft het baggeren van de jachthavens hebben we ondernemers gevraagd deel te nemen aan noodzakelijk waterbodemonderzoek. Waterbodemonderzoek verschaft inzicht in de hoeveelheid en kwaliteit van de bagger en de mogelijkheden voor het verwerken ervan. Hierdoor wordt het op termijn mogelijk om een tarief te bepalen. Kosten zijn van veel factoren afhankelijk en nog niet alle informatie is beschikbaar. In de tussentijd zijn we in gesprek met jachthavenondernemers en watersportverenigingen. Het standpunt van HISWA-RECRON laat vooral zien dat we met elkaar in gesprek moeten blijven, om lucht te geven aan onvrede en frustratie over het proces tot nu toe.” Topspreker en neuropsycholoog Erik Scherder sprak de caravanbouwers toe: ‘Jullie verkopen geen caravan of camper. Dat is alleen maar een middel. Jullie zorgen eigenlijk voor toename van geluksstofjes in de hersenen. Buiten, natuur, bewegen, ontdekken en inspireren is goed voor lichaam en geest. Groene natuur is goed, en het blauw van water zelfs nog beter voor de geest. Jullie verkopen geluk en gezondheid!’ Dat geldt net zo goed voor alle leden van HISWA-RECRON. Van buitensportbedrijf tot jachtbouwer, van toeleverancier tot camping en van zeilschool tot groepsaccommodatie. Ze zijn allemaal bezig met maar één ding dat steeds belangrijker wordt voor iedereen: recuperatie, oftwel herstellen van de dagelijkse beslommeringen en werkzaamheden. Het inspireren van de geest van mensen. Dat is de relevantie die onze leden in deze hectische tijden kunnen bieden. 02 2022 | HISWA MAGAZINE 31

nieuws NIEUWSINNOVATIE Compacte barbecue Er is een nieuwe barbeuce van Cobb op de markt: de Cobb Premier+. Deze kan op een grotere, navulbare gasfles worden aangesloten. Het grote voordeel van een Cobb: de barbecue wordt niet heet aan de buitenkant en kan dus gewoon aan dek of in de kuip staan. Ideaal voor watersporters. Als brandstof kunnen briketten worden gebruikt of de voor de Cobb ontworpen zelfontbrandende cobble-stone. Deze gloeit twee uur. Bij het aansteken komt rook vrij. Ook brandt deze briket doorgaans veel langer dan het bereiden van de maaltijd. De Cobb Proemier+ wordt standaard geleverd met een basisplaat met antiaanbaklaag en een handvat om de basisplaat te verplaatsen. www.cobb.nl Nieuw besturingssysteem van Navico Sneller, simpeler, eenvoudiger en een game-changer voor bouwers, zo omschrijft Navico het vanaf de basis geheel opnieuw ontwikkelde besturingssysteem voor kaartplotters. De complexiteit is verminderd waardoor gebruikers een betere ervaring hebben. Het nieuwe besturingssysteem is gebaseerd op Android. Ook de kaartenmodule is vernieuwd. Nu kunnen de C-Map vectorkaarten opnieuw worden ontworpen. Niet alleen de achterkant is vernieuwd, ook aan de voorkant heeft Navico flink geklust. Lettertypes en de knoppen zijn beter leesbaar. Nieuw zijn de ook de setup-wizzards en de toevoeging van veel tips. www.navico.com Sterke trolley OdeSea – bekend van de zwarte boothoezen - brengt de TR-65 aluminium buitenboordmotortrolley op de markt. Traditionele buitenboordmotortrolleys zijn volgens OdeSea groot, zwaar en lastig in gebruik. Ze zijn moeilijk mee te nemen in de achterbak van een auto of op te bergen in een boot. De OdeSea TR-65 is een verstelbare trolley voor buitenboordmotoren tot 60 kilo. De trolley is sterk genoeg voor het vervoeren, onderhouden en stallen van buitenboordmotoren. Dat komt door het stevige vierkante buisontwerp en het bevestigingsmechanisme. Het V-vormige staartstuk beschermt de scheg... www.odesea.com Raymarine gaat mobiel Met het YachtSense Ecosysteem, de Raymarine app en YachtSense Link kunnen watersporters kritische systemen aan boord op afstand monitoren, elektrische apparaten bedienen en synchroniseren met Raymarine-navigatiesystemen terwijl ze onderweg zijn. Het YachtSense Ecosysteem begint met de nieuwe Raymarine mobiele app terwijl het YachtSense Ecosysteem mogelijk wordt gemaakt door de nieuwe YachtSense Link marine mobiele router. YachtSense Link is een innovatief apparaat ontworpen om schippers verbonden te houden via 4G/LTE breedband, lokale Wi-Fi-netwerken, en naadloze integratie met Raymarine apparaten. Met de Raymarine mobiele app kunnen schippers eenvoudig nieuwe apparaten aansluiten, het vaartuigprofiel instellen en wijzigen en back-ups van waypoints en andere gegevens maken. Ook kunnen watersporters instrumenten en NMEA2000-sensoren monitoren, waarschuwingen ontvangen en motortelemetrie bekijken vanaf hun telefoon of tablet. www.raymarine.nl 32 HISWA MAGAZINE | 02 2022

Hexcel introduceert G-Vent technologie Composietspecialist Hexcel komt met een nieuwe technologie voor out-of-autoclave verwerking. Deze G-Vent technologie levert een reductie in procestijd en kosten, zonder afbreuk te doen aan mechanische prestaties. Om de nieuwe G-Vent technologie te ontwikkelen, gebruikte Hexcel ervaringen die zijn opgedaan in de lucht- en ruimtevaart en windenergie. Voor maritieme toepassingen gaat het om zwaar belaste constructies met een dikke doorsnede, zoals masten, foils, en wind-assisted ship propulsion componenten. De volledige reeks marine prepregs van Hexcel is nu beschikbaar met geïntegreerde G-Vent technologie. Deze garandeert een extreem lage porositeit (<1%), ongeacht de dikte van het laminaat. Debulking, het verwijderen van luchtinsluitingen tijdens het oplegproces van de composietstructuur, is niet meer nodig. www.hexcel.com Gratis extra functie op Dockmate Dockmate, de fabrikant van geavanceerde draadloze afstandsbedieningssystemen voor jachten voegde Throttle+ toe aan alle analoge en CAN-bus afstandsbedieningen. Vanaf nu kan elke Dockmate op drie niveaus van motorbediening functioneren. Daarmee bouwt Dockmate voort op de recente release van Dockmate’s gepatenteerde SoftDocking functie. Throttle+ biedt een vooraf bepaalde extra boost van het gas op elke SINGLE+, TWIN+ en TWIST Dockmate afstandsbediening. Deze vooraf ingestelde hoeveelheid gas kan per richting worden gekalibreerd om precies te voldoen aan de behoeften van elke klant en het type vaartuig. www.dockmate.eu Suzuki’s nieuwe buitenboordmotor De nieuwste buitenboordmotor van Suzuki is het paradepaardje in de Sport Serie-range. De Suzuki DF250SS heeft een 250 pk 4-takt motor waarvan het blok is gebaseerd op het standaard V6 motorblok. Door het Thrust Mount System waarbij op de bovenste en de onderste bevestigingspunten een combinatie van zachte en hoge druk rubber bussen wordt gebruikt, worden trillingen geabsorbeerd. Het luchtinlaatsysteem is opnieuw ontworpen. En omdat de motor meer koppel heeft, kan Suzuki’s nieuwe lijn van Watergrip-schroeven worden gebruikt. Deze schroeven zijn vooral groter. De DF250SS is compatibel zijn met Suzuki’s Precisie Controle (SPC), de elektronische gashendel, en kan ook integreren met het Digitale Pro-Pedal Foot Throttle. Een andere opvallend kenmerk is een nieuwe onderkast met een asymmetrische skeg. Dit nieuwe ontwerp snijdt als het ware door het water dat leidt tot betere prestaties maar geeft vooral meer stuurstabiliteit. www.suzuki.nl 02 2022 | HISWA MAGAZINE 33

nieuws Upgrade voor Navionics Garmin International maakte bekend dat de navigatiekaarten van Navionics, een van de merken van Garmin, een upgrade krijgen. Zo tonen de kaarten nu naast zee- en kustwateren ook alle details van elk binnenwater. Met Navionics+ en Garmin Navionics Vision+ introduceert Garmin een verbeterde look en feel: levendige kleurenpaletten en meer details voor meer intuïtieve navigatie op meer of zee. Voor gebruikers met een jaarabonnement biedt Garmin tot wel 5.000 updates per dag met onder andere informatie over wel 42.000 meren wereldwijd. De nieuwe Garmin-cartografie bevat ook Auto Guidance+ technologie met snellere routeberekeningen en verbeterde routedetails. Na het selecteren van vertrek- en aankomstpunten, houdt Auto Guidance+ rekening met factoren als doorvaarthoogte, kaartgegevens, populaire routes en gewenste diepte en creëert vervolgens een voorgestelde route. www.garmin.com Vacature: junior online marketeer bij HISWA-RECRON Wil jij aan de knoppen draaien van de mooiste recreatie- en watersportplatforms van Nederland? En ben je actief op social media? Dat heeft HISWA-RECRON de leukste baan voor jou! Als junior online marketeer/contentspecialist zorg je er samen met het communicatieteam voor dat je slimme campagnes ontwikkelt en uitvoert voor onze websites: HISWA.nl, RECRON.nl, Vakantievaren.nl, Bootsurlaubholland.de en Yachtsholland.com. Meer info: www.hiswarecron.nl/vacatures. Nieuwe nachtzichtcamera’s Omnisense Systems komt met twee thermische nachtzichtcamera’s: de Ulysses Mini en Ulysses Micro. De hoogwaardige Ulysses Mini Compact Dual Payload Dag & Nacht Thermische Camera levert in alle lichtomstandigheden superieure beelden op. De camera kan 24 uur per dag, 7 dagen per week aan staan. De Mini is gyro-gestabiliseerd voor een stabiele weergave in golvende zee, en levert vloeiende beelden, real-time bewustzijn en een snelle reactie. De meer betaalbare Ulysses Micro High Performance Compact Thermal Camera is speciaal ontworpen voor installatie op kleine, snelle boten. Dit camera-systeem is voorzien van een hoogwaardig sensorpakket dat thermische beelden op hoge snelheid levert met een superieure helderheid en scherpte. Beide camera’s zijn eenvoudig te integreren met de meeste multifunctionele displays en werken ook op schermen met touch-screen bediening. www.omnisense-systems.com 34 HISWA MAGAZINE | 02 2022

NIEUWSMENS&BEDRIJF Nieuwe distributeur voor Besto Lankhorst Taselaar’s merk Besto Lifesaver heeft een nieuwe distributeur op het Iberisch schiereiland. Het gaat om het Spaanse bedrijf Touron dat de vrijetijdsrange van Besto, de reddingsmiddelen voor watersporters, gaat verspreiden over 350 dealers en OEM’s. Touron legt zich op de distributie van scheepsmotoren, accessoires en boten en heeft ruim 60 jaar ervaring in de watersportindustrie in Spanje. Besto is opgericht in 1920 door de heren Van der Belt en Van der Stouwe en vernoemd naar de eigenaren. Aanvankelijk produceerde het bedrijf aanvaringszakken, nu fenders genoemd, gemaakt van rotan en kurkvulling. De huidige reddingsmiddelen zijn van polyethyleenschuim en synthetische stoffen. Touron’s Boating Accessories manager Alvaro Giquel is tevreden: “Bij Touron zijn we erg trots erop dat we deel uitmaken van de Besto-organisatie.” www.besto-redding.com Nieuwe e-outboard van Mercury Van de eerste elektrische buitenboordmotor van Mercury Marine was op de Miami International Boat Show, afgelopen februari, een concept-model te bekijken. Het model was vooral bedoeld om een aantal uiterlijke kenmerken van deze nieuwe lijn, de Avator, te laten zien. De formele lancering en de daadwerkelijke verkoop vindt pas later dit jaar plaats. Toch liet Chris Drees, de president van Mercury Marine, weten in 2023 maar liefst vijf nieuwe elektrische buitenboordmotoren te willen lanceren. “Daarmee hebben we de intentie om voor het einde van dat jaar marktleider te worden op zowel de conventionele als de elektrische voorstuwing op het water.” Een van de onderdelen waarin de Avator zich onderscheidt van andere elektrische buitenboordmotoren is dat de accu via een deksel aan de bovenkant verwisseld kan worden. Zo is de batterij makkelijk te vervangen tijdens het varen. Met een tweede accu aan boord verdubbelt de range van deze motor. Over het vermogen, topsnelheid en het bereik van de Avator kan Mercury nog niks zeggen. De motor is nog in ontwikkeling. Ook over de prijs is nog niks bekend. www.mercurymarine.com Personalia • Beekman Watersport Beekman Watersport in Goes is per 1 maart 2022 overgenomen door vader en zoon Ad en Luc de Korte. Beekman Watersport is actief op het gebied van gemotoriseerde watersport en heeft diverse dealerschappen waaronder OudHuijzer, Quicksilver, Bayliner en Suzuki. www.beekmanboten.nl • Hamburger Yachtbroker Daan Hamburger vertrok eind vorig jaar bij de franchiseorganisatie eSailing. Hij werkt nu weer volledig zelfstandig als jachtmakelaar/taxateur/adviseur/ importeur onder de naam Hamburger Yachtbroker vanuit Andijk en Monnickendam. Hamburger Yachtbroker is agent voor de volgende merken: Sentijn Yachts, Italia Yachts, Tideman Leisure, de elektrisch aangedreven sloepen van ontwerper Martin Bekebrede, Budsin-sloepen en diverse supboards. www.hamburgeryachtbroker.nl • Perfect Boat Cover Zeilmaker Fred Schot doet een stapje terug bij Perfect Boat Cover. Ruim twee jaar geleden startte hij de onderneming met Bernard Menken van Menken Maritiem. Nu de onderneming staat doet Schot een stapje terug en zet Menken het bedrijf voort. Fred nadert de 70 en laat het graag aan de ‘jonge garde’ over. www.perfectboatcover.nl Veilig telefoon opladen met Scanstrut Catch Een mobiele telefoon ergens op een boot neerleggen is nooit echt veilig. Scanstrut heeft producten om apparatuur te bevestigen of te laden. Van radardomes tot kaartplotters, van laadstations tot kabeldoorlaten, alles waterdicht. Ook voor de mobiele telefoons aan boord heeft Scanstrut allerlei oplossingen. Een van de nieuwste is de Catch. Een manier om een telefoon veilig neer te leggen op een glad oppervlak. Daarnaast wordt het apparaat tegelijkertijd draadloos opgeladen. Catch is gemaakt van EVA-schuim met gesloten cellen en neemt geen water op. www.scanstruth.com 02 2022 | HISWA MAGAZINE 35

nieuws Mulder Shipyard nieuwe eigenaar Acico-werf Mulder Shipyard is de nieuwe eigenaar van de voormalige Acico-werf in Enkhuizen. Daarmee breidt het familiebedrijf uit naar vier locaties. Eerder werden er al jachten gebouwd in Voorschoten, Zoeterwoude en Warmond. Mulder bouwt luxe aluminium motorjachten tot 45 meter. De Enkhuizense werf met een oppervlakte van 4.500 m2 is vooral geschikt voor cascobouw en zal gerund worden door Jacco Klein. In Enkhuizen wordt ongeveer de helft van alle benodigde casco’s gebouwd. Voor Mulder Shipyard geeft het in eigen beheer bouwen van deze casco’s zekerheid van levering. Tot nu toe werd dit onderdeel uitbesteed aan onderaannemers. De werf, die oorspronkelijk in handen was van Dutch Yacht Builders, werd na een periode van zwaar weer overgenomen door Acico Yachts. Daarmee was het bedrijf niet uit de zorgen want na financieel wanbeheer werd een miljoenenclaim van een klant het bedrijf fataal. De rechter verklaarde het in 2016 failliet. Jacco Klein was mede-oprichter van Dutch Yacht Builders en werkte ook al eerder voor Mulder Shipyard. Hij blij dat hij terug is bij Mulder en kan naar eigen zeggen ‘niet wachten weer in deze fantastische werf aan te slag te gaan’. www.muldershipyard.nl Z-trike in productie Zo’n vijfendertig orders kwamen al binnen bij Z-Triton, de makers van de Z-trike: een boot, fiets en camper in één. Inmiddels is de productie van de eerste batch begonnen. De eerste exemplaren van de Z-trike zijn al geleverd. Komende zomer is het mogelijk om een Z-trike te huren.Het idee om een boot, driewieler en onderkomen komt van de Letse Aigars Lauzis. Hij fietste van Londen naar Tokyo en tijdens zijn verblijf in Shanghai kwam hij op het idee van de amfibische e-camper. Ook de Amsterdamse woonboten inspireerden de Let. Het resultaat is de Z-trike. De fiets is uitgerust met een bescheiden elektromotor, het bereik is vijftig kilometer, maar er kan natuurlijk ook zelf getrapt worden. Omdat de hele constructie 200 kilo weegt is de motor wel onmisbaar in de bergen. Binnen vijf minuten kan de fiets worden omgebouwd tot een vaartuig. De wielen worden opgeklapt en onder de zijwielen komen opblaasbare drijvers om het geheel rechtop te houden. Een schroef zorgt voor de voortstuwing en voor noodgevallen zijn er optioneel peddels te installeren. De bootfunctie is bedacht om rivieren mee over te steken tijdens langere reizen. Het vermogen van de pod is 1,56 pk. Slapen kan zowel op het water als op land al is de ruimte zeer beperkt. Toch kunnen er twee volwassenen in overnachten. www.z-triton.com Linssen Yachts gaat verbinding aan met Mercury Marine Linssen Yachts installeert voortaan bij alle modellen een motor van Mercury Marine. Dat maakten Yvonne Linssen, commercieel directeur bij Linssen Yachts en Will Sangster van Mercury Marine bekend. Sangster is president Europa, Midden-Oosten en Afrika. “Mercury is erg verheugd over deze samenwerking met Linssen Yachts, een bedrijf dat een drijvende kracht achter innovaties in de jachtbouw is”, aldus Sangster. Linssen benoemt dat Mercury in veel verschillende aantal categorieën uitblinkt: “De dieselmotoren van Mercury hebben een laag brandstofverbruik, zijn duurzaam en corrosiebestendig.Het HP common rail-brandstof injectiesysteem beperkt geluidshinder en trillingen tot een minimum. Bovendien kunnen booteigenaren dankzij Mercury’s wereldwijde service- en dealernetwerk gemakkelijk onderhoud en reparaties regelen. ”De eerste Mercury-diesels die worden geplaatst zijn de 2.0 115HP binnenboordmotoren in de Grand Sturdy, SL, Variotop en Variodeck. www.linssenyachts.com Samenwerking Yamaha en KNRM opnieuw bezegeld Al meer dan veertig jaar levert Yahama alle buitenboordmotoren aan de Koninklijke Nederlandse Reddingsmaatschappij, de KNRM. Onlangs kozen de redders opnieuw voor Yamaha. Het gaat om twaalf aluminium rib’s van 7,5 meter. Deze reddingsboten die door botenbouwer Palfinger worden gebouwd, worden elk voorzien van twee Yamaha V Max SHO 115 pk buitenboordmotoren. Deze VMAX-buitenboordmotoren zijn relatief licht en compact. De 1,8 liter viercilinder 16-klepper viertaktmotor levert al vanaf een laag toerental veel vermogen en koppel maar ook een hoge topsnelheid. Bovendien zijn de motoren betrouwbaar, hetgeen de lange samenwerking tussen de beide partners onderschrijft. www.yamaha-motor.eu 36 HISWA MAGAZINE | 02 2022

HISWA-RECRON Business Club HISWA-RECRONBUSINESSCLUBNIEUWS IN DE RUBRIEK HRBC NIEUWS LEES JE NIEUWS VAN DE LEDEN VAN DE HISWA-RECRON BUSINESS CLUB. Wil je ook lid worden? Er zijn diverse partnerships mogelijk: Partner in Business, Kennispartner of TOP Supplier. Kijk voor meer informatie op www.hiswarecron.nl/hrbc. Meeste jachthavens in Noord-Holland Van de Loosdrecht Recreatie Bedrijfsmakelaars (HISWA-RECRON Top Supplier) deed onderzoek naar het aantal waterrecreatiebedrijven en dan specifiek naar de jachthavens. Dit is interessant in combinatie met de toegenomen bezettingsgraden door corona en de stijging in het bootbezit, waardoor veel jachthavens te maken hebben met wachtlijsten. De sector wordt gekenmerkt door diversiteit en kleinschaligheid. Vooral in de watersportindustrie zijn er veel kleinere bedrijven <10 personen. In het register van het CBS zijn 1.605 bedrijfsvestigingen opgenomen die tot de waterrecreatiesector gerekend kunnen worden. Ten opzichte van 2019 telt Nederland 20 meer waterrecreatiebedrijven. In vergelijking met 2015 is de sector met 100 vestigingen gegroeid. Van deze 1.605 bedrijfsvestigingen hebben er 460 als primaire functie jachthaven. Het betreft hier alleen commercieel geëxploiteerde jachthavens die als zodanig bij de Kamer van Koophandel zijn ingeschreven. Het aantal door het CBS geregistreerde jachthavens (460) is slechts een derde van de totale markt en dit aantal groeit al enige jaren. Tussen 2015 en 2020 kwamen er 25 bij (CBS Bedrijvendemografie, 2020). Uit de inventarisatie van Waterrecreatie Advies (2005-2014) weten we dat Nederland veel meer jachthavens telt (1.575). Deze jachthavens verhuren tezamen 166.830 ligplaatsen. De meeste jachthavens bevinden zich in Noord-Holland (395) gevolgd door Zuid-Holland (370) en Friesland (235). www.vandeloosdrecht.nl Gratis tools voor gezonde en vitale werknemers Gezonde, vitale en gemotiveerde werknemers zijn de motor van een succesvol bedrijf. De overheid vindt de gezondheid van jouw werknemers ook belangrijk. Daarom staan er in de Arbowet een aantal basisregels. Die leveren een positieve bijdrage aan de fysieke en mentale gezondheid van werknemers. Een voorbeeld van zo’n verplichting uit de Arbowet is het Preventief Medisch Onderzoek (PMO). Werknemers krijgen daarmee duidelijkheid over hun gezondheid en advies hoe ze hun gezondheid kunnen verbeteren. Zo leidt het PMO tot een gezond en vitaal bedrijf, minder verzuim en daarmee lagere kosten. Met het aanbieden van een PMO laat je zien dat je jouw werknemers waardeert en hun gezondheid belangrijk vindt. Speciaal voor leden van HISWA-RECRON biedt ArboNed een PMO dat ontwikkeld is samen met HISWA-RECRON. Wat kun je verder doen om de gezondheid en vitaliteit van jouw werknemers te bevorderen? ArboNed (HISWA-RECRON Top Supplier) heeft enkele gratis tools: • Checklist: Hoe gezond is jouw bedrijf? Voldoe je aan de Arbowet en is jouw bedrijf gezond en vitaal? Check het met de beknopte checklist van ArboNed. • Praktische gids: Gezond ondernemen Wil je van start met de thema’s gezondheid en vitaliteit in je bedrijf? Aan de hand van een praktische gids met artikelen en tips kun je direct aan de slag. www.arboned.nl/pmo-hiswa en www.arboned.nl/gezondbedrijf Cyberrisico van plaats 6 naar 1 Om de twee jaar ondervraagt Aon (HISWA-RECRON Kennispartner) duizenden risicomanagers wereldwijd om vast te stellen wat de belangrijkste risico’s en uitdagingen zijn waarmee hun organisaties te maken hebben. Wat eruit springt in de nieuwe top 10 van 2021 is de positie van het cyberrisico. Deze is gestegen van plaats 6 in de vorige editie van de Global Risk Management Survey (GRMS) naar de bovenste positie. Het opvallendste verschil tussen Nederland en de wereldwijde ranking is dat het tekort aan arbeidskrachten in ons land zo hoog staat (op plaats 3 en wereldwijd op plaats 14). Een mogelijke verklaring voor dit verschil ligt in de relatief sterke economische groei van ons land. Andere opvallende verschillen in de top tien zijn de risico’s ‘Economische vertraging/langzaam herstel’ en de afwezigheid van het risico op een pandemie. Ook valt op dat ‘Data privacy/ regelgeving/niet voldoen aan regelgeving’ in Nederland veel meer aandacht krijgt dan internationaal gezien. Het complete onderzoek staat op de website van Aon. www.aon.com/netherlands/bedrijfsrisicos 02 2022 | HISWA MAGAZINE 37

Flinke groei voor HISWA-RECRON Energie HISWA-RECRON Business Club Steeds meer leden van HISWA-RECRON sluiten zich aan bij de collectieve inkoop van HISWA-RECRON Energie van adviesbureau EnergyProof (HISWA-RECRON Top Supplier). Afgelopen jaar sloten 30 nieuwe deelnemers zich aan bij het inkoopcollectief waarmee inmiddels 130 bedrijven duizenden euro’s per maand besparen op hun energiekosten. HISWA-RECRON Energie biedt scherpe tarieven voor ondernemers in de recreatieen watersportbranche. In de huidige tijd van stijgende energiekosten is HISWARECRON Energie extra aantrekkelijk. Een ander belangrijk voordeel is dat EnergyProof alle zorg van de overstap en contracten uit handen neemt voor deelnemers. Ook bedrijven met een lopend energiecontract kunnen zich aanmelden. EnergyProof zorgt ervoor dat het nieuwe contract naadloos aansluit op het aflopende contract. Directeur Bart Houtkoop van EnergyProof noemt besparing, ontzorgen en vertrouwen de bouwstenen van het collectief. “Gezamenlijke inkoop is natuurlijk altijd een kostenkwestie”, aldus Houtkoop. “Toch horen we dat de meeste deelnemers ook het gemak en vertrouwen van overstappen waarderen. Overstappen van leverancier kan namelijk best spannend zijn en een hoop gedoe opleveren. Ondernemers kunnen de inkoop van hun energie uit handen geven en zich concentreren op hun eigenlijke werk. HISWA-RECRON Energie is in bijna acht jaar tijd uitgegroeid tot een omvangrijk collectief dat leden aan elkaar aanprijzen. Dat is een groot compliment voor de kwaliteit die wij willen leveren. Ook besparen op je energietarieven? Stuur een mail naar meedoen@hiswarecronenergie.nl. www.hiswarecronenergie.nl drijvende steigers & turn key marinas golfbrekers - complete jachthavens - industriële steigers speciale roeisteigers - drijvend maatwerk - huursteigers Prins Bernhardlaan 1 NL-3297 CB PUTTERSHOEK T +31 (0)78 67 77 000 E info@interboatmarinas.nl I www.interboatmarinas.nl

Dé makelaar voor watersportgebonden bedrijven en onroerend goed mullermakelaardij.nl VIND ONS info@mullermakelaardij.nl MAIL ONS 0515 43 06 23 BEL ONS Blijf op de hoogte linkedin.com/company/muller-makelaardij

Transformeer met Seijsener naar een toekomstbestendig jachthavenconcept Is uw haven al geschikt voor het opladen van elektrische boten? Seijsener techniek. Ga maar genieten! Seijsener info@seijsener.com Tel. 075-6810 610 seijsener.com

1 Online Touch

Index

1. 1
2. 2
3. 3
4. 4
5. 5
6. 6
7. 7
8. 8
9. 9
10. 10
11. 11
12. 12
13. 13
14. 14
15. 15
16. 16
17. 17
18. 18
19. 19
20. 20
21. 21
22. 22
23. 23
24. 24
25. 25
26. 26
27. 27
28. 28
29. 29
30. 30
31. 31
32. 32
33. 33
34. 34
35. 35
36. 36
37. 37
38. 38
39. 39
40. 40

Home