IMPULS&WOORTBLIND MAGAZIN Impuls & WoortblInd, Voor mensen met AdHd, Add, dyslexIe en dyscAlculIe peter en emily over ‘aBnOrmaal gOed’ (pag. 16) de ‘methode ton hillen’ – Ceo met dyslexie (pag. 6) eindelijk onderzoek nAAr de plussen vAn Adhd (pag. 14) jaargang 9 • nummer 3 • nOVemBer 2022 Weg met die tAAl- en rekentoetsen! (pag. 20)
In dIt arTIkelen 10 12 14 16 20 24 28 30 nUmmer vaSTe rUBrIeken 6 Interview – ‘durf hulp te vragen’ - ceo ton Hillen kwam er ver mee AdHd en verzamelwoede: is er een relatie? Zonder neurodiversiteit geen succesvolle evolutie prijswinnend onderzoek naar de sterke kanten van AdHd ontdek je talent via je 'afwijking' taal- en rekentoetsen in het mbo slopen neurodiverse talenten een training voor leerlingen met dyslexie en dyscalculie Het Verstrooide brein – een boek dat je raakt made by dyslexia is er ook voor leerkrachten 3 4 19 27 32 34 Van het bestuur – voorwoord nieuws column susan sliep: spoelkeuken Vijf vragen aan rozan over haar AdHd over inclusie: studeren en werken op maat – via sWom Verenigingsnieuws – the power of AdHd overIG 3 36 38 colofon overzicht activiteiten & werkgroepen Algemene informatie & Ad(H)d / dyslexie cafés pAg 19 2 I&W mAGAZIne nr 3 - 2022 pAg 24 pAg 14
Samen kom je verder dan alleen b coloFon nr 3 - 2022 Impuls & WoortblInd magazIne Is een uItgave van verenIgIng Impuls & WoortblInd en verschIjnt drIe keer per jaar dIgItaal. de cbb (www.cbb.nl) verzorgt een gesproken versIe van dIt magazIne. redactIe/redactIecommIssIe julie houben (hoofdredacteur), rob pereira, karin jahromi, annemarie van essen, saskia elswijk medeWerkers marjolein bax, nel hofmeester, lessa schippers, martine hoogman, susan sliep, sjan verhoeven, gertrudie boersen, hans van luit, martine mönch, jojanneke van der beek, sylke toll, naomi huygen, arda nieboer, angela vollebregt, evy sol Issn 2405 - 8211 lId Worden leden van Impuls & Woortblind ontvangen automatisch Impuls & Woortblind magazine. het lidmaatschap loopt per kalenderjaar en kost € 38,50 per jaar. voor een lidmaatschap van Impuls & Woortblind, ga naar www.impulsenwoortblind.nl, of bel: 033 247 34 84. beeld jules august (coverbeeld), pim rusch, annemarie van essen, gertrudie boersen, lannoocampus-marcel jurriëns, sWom. vormgevIng In commun, harderwijk. redactIe-adres Impuls & Woortblind, postbus 1058, 3860 bb nijkerk, info@impulsenwoortblind.nl. opzeggen lIdmaatschap per mail of schriftelijk (zie redactieadres) en uiterlijk vóór 1 november. anders is nog een jaar lidmaatschap verschuldigd. opname van artikelen betekent niet dat de vereniging de meningen daarin altijd onderschrijft. ze blijven geheel voor rekening van de auteurs of andere genoemde bronnen. de redactie houdt het recht om artikelen niet te plaatsen of in te korten. voor de inhoud van de advertenties draagt de vereniging geen verantwoordelijkheid. © niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder uitdrukkelijke toestemming van de redactie. adresWIjzIgIng doorgeven adreswijzigingen ontvangen wij bij voorkeur per e-mail,via info@impulsenwoortblind.nl. per post kan ook: postbus 1058, 3860 bb, nijkerk. ijna een jaar lang hebben wij samen met AdHd europe intensief gewerkt aan een gezamenlijke dag: ‘the power of AdHd’ op 15 oktober. In het kader van “leiden city of science” én de AdHd Awareness month. de focus lag op kwaliteiten van mensen met AdHd en hoe die tot hun recht komen. Het was een zeer geslaagde dag die veel mensen trok. (zie ook pagina 34) om de kinderen van onze doelgroepen beter onder de aandacht te brengen hebben wij samen met posterindeklas.nl drie schoolposters rond de thema’s AdHd, dyslexie en dyscalculie gemaakt. op een duidelijke en niet stigmatiserende manier geven de posters een aantal belangrijke kenmerken en tips in een paar woorden en tekeningen. Je vindt ze op pagina 5. een ander mooi samenwerkingsproject leidde zelfs tot een prijs: de open science Award. minister dijkgraaf reikte de prijs uit voor onderzoek naar de positieve kanten van AdHd dat onze expertisegroep samen met onderzoekers van het radboudumc deed. meer hierover op pagina 14. op 19 november organiseren wij een dag over de relatie tussen lichaam en brein in corpus bij oegstgeest. misschien zien we elkaar daar! Kortom, onze vereniging is actief. Ken je iemand die ook iets heeft aan onze activiteiten, zoals onderling contact in AdHd/dyslexie cafés, belangenbehartiging, webinars en voorlichting? maak hem/haar lid! er ligt een mooi cadeautje voor jullie beiden te wachten. rob pereira 3 I&W mAGAZIne nr 3 - 2022 pAg 27 pAg 32
nIeUWS zo help je de WetensChAp én jezelf vooruit stel, jij hebt AdHd of dyslexie. of je kind of partner heeft een vergelijkbare herseneigenschap. of je hebt een vermoeden dat je (nog) iets hebt naast je Ad(H)d en je wilt meer weten. Je zou graag voor jezelf bijhouden hoe eventuele behandelingen en interventies uitwerken. Je bent benieuwd naar de ervaringen van vergelijkbare mensen: hoe is hun situatie? tegen welke problemen lopen ze aan, welke therapieën of medicijnen werken goed? Welke sterke kanten benutten ze? meld je dan aan bij InKaart: https://www.inkaart.org/. dit is een soort register voor volwassenen die zich zorgen maken over de ontwikkeling van hun kinderen en/of die de vinger aan de pols willen houden bij hun eigen welzijn. Het project is bedoeld voor mensen met (een vermoeden van) AdHd, autisme, dyslexie, verstandelijke beperkingen, visuele beperkingen en/of dcd. Vanuit Impuls & Woortblind hebben Karin de Jager en elske schreuder meegewerkt aan de ontwikkeling ervan, naast ervaringsdeskundigen vanuit andere belangenbehartigingsorganisaties. Initiatiefnemer is de Vrije universiteit in Amsterdam. de opzet is dat de ervaringen van de ouders/deelnemers, verzameld en anoniem, door de wetenschap, hulpverleners en docenten gebruikt worden voor betere zorg of begeleiding. dus hoe meer mensen meedoen, hoe eerder er kennis gedeeld kan worden over symptomen, comorbiditeit, erfelijkheid, relaties tussen onze problemen en bijvoorbeeld slaap, voeding, school, burnout. maar ook welke sterke kanten er zitten aan neurodiversiteit zoals AdHd en dyslexie en hoe deze in te zetten zijn. Als je je aanmeldt, voor jezelf en/of bijvoorbeeld een kind, vul je eenmalig een uitgebreide vragenlijst in. Familiekenmerken, algemene gezondheid, school/werk en wonen, wat wel en niet goed gaat in het dagelijks leven met betrekking tot (het vermoeden van) de betreffende diagnose. Vooral ook tegen welke (ontwikkelings-)problemen je (of je kind) aanloopt, welke behandeling of medicatie gebruikt wordt en hoe dat bevalt. na ongeveer een jaar krijg je weer een vragenlijst, zodat je de voortgang kunt volgen. Je kan jouw situatie – anoniem - vergelijken met die van anderen: de landelijke uitkomsten komen op de website, en er is een nieuwsbrief. Zo informeren en steunen we elkaar én kunnen ook hulpverleners, docenten en wetenschappers een beter beeld krijgen. (elske schreuder) 4 I&W mAGAZIne nr 3 - 2022
26 nOVemBer: alV + lunch + WOrkshOp snellezen We starten met een lekkere lunch. daarna praten we je bij over onze plannen voor 2023 en is er een workshop snellezen: vast ook iets voor jou, ook al denk je van niet! uiteraard is dit ook hét moment om gelijkgestemden te ontmoeten. Allemaal gratis voor jou als lid. datum: zaterdag 26 november locatie: de Kargadoor in utrecht programma: 12.30-13.15: inloop met lunch 13.15-14.15: Algemene ledenvergadering 14.15-14.30: pauze 14.30-16.30: workshop snellezen door sjan Verhoeven en Anne-marie Hartmann 16.30: drankje na afloop op onze website vind je meer info over de Workshop Snellezen en het aanmeldformulier voor deze middag. 15 noVember: onlIne WorKsHop eFFectIeF studeren met AdHd en/oF dyslexIe Heb je een neurodivers brein (bijv. Ad(H)d, dyslexie of dyscalculie) en wil je weten hoe je het studeren leuker en efficiënter kan maken? Herken je onderstaande problemen? • Je raakt in de stress van grote lappen tekst of raakt in no time afgeleid • Je hebt geen idee hoe je de essentie uit je studiestof kunt halen • Je onderstreept je suf maar het werkt gewoon niet… • Je bent echt niet dom. Welke studiemanier werkt dan wél voor jou? dan is deze online workshop iets voor jou. spreker: marzenka rolak – orthopedagoog en dyslexiespecialist. meld je wel snel aan, dit kan uiterlijk tot 15 november op poster In de KlAs – AdHd, dyslexIe en dyscAlculIe Hoe is het nou echt om als leerling AdHd te hebben? Waar loop je vooral tegenaan in de klas als je dyslexie hebt? Wat is dyscalculie nu precies? Welke dingen helpen jou om je schoolwerk goed te doen en wat zijn je sterke kanten? Vanaf nu vind je de antwoorden op deze vragen op drie leuke en informatieve posters voor in de klas. samen met posterindeklas.nl ontwikkelde Impuls & Woortblind drie schoolposters rond de thema’s AdHd, dyslexie en dyscalculie. de posters geven docenten, begeleiders en ook medeleerlingen inzicht in wat deze vormen van neurodiversiteit werkelijk zijn. Ze nodigen uit tot een gesprek en dragen bij aan meer begrip voor deze kinderen. Je kunt de posters in onze webshop bestellen. als I & W-lid krijg je I&W mAGAZIne nr 3 - 2022 € 3,- korting. mail ons om de kortingscode op te vragen: info@impulsenwoortblind.nl. 15 uur. Gratis voor jou als lid! op onze website vind je meer info en het aanmeldformulier. 5
interview CEO met dyslexie 6
I edere zaterdagochtend moest de 11-jarige Ton Hillen terug naar school. Terwijl zijn vriendjes buiten speelden, zat hij bij het schoolhoofd extra dictees te maken. Leerlingen die doordeweeks een onvoldoende hadden gehaald voor hun dictee, kregen in het weekend extra hulp van het schoolhoofd. Ton zat er elk weekend. tekst: marjolein bax methode ton hillen toch wordt dit geen verhaal over hoe dyslexie je kan belemmeren bij het waarmaken van je dromen. Want de 11-jarige jongen van toen is inmiddels ceo van het beursgenoteerde bouwbedrijf Heijmans met vijfduizend werknemers. Hillen (61) heeft er nooit een geheim van gemaakt dat hij dyslexie heeft. Hij I&W mAGAZIne nr 3 - 2022 vertelt graag hoe het hem is gelukt om ondanks zijn problemen met spelling succesvol te zijn, omdat hij vindt dat iedereen dat verdient. er zijn veel dingen bedacht om mensen met dyslexie te helpen, maar voor de methode van ton Hillen heb je niet veel nodig. Het vergt misschien wat moed, maar volgens Hillen levert het je veel op. Zijn belangrijkste instrument is het vragen van hulp. “Ik heb van jongs af aan mijzelf geleerd om hulp te vragen, omdat ik merkte dat je niet alles zelf het beste weet. dat vermogen heeft mij geholpen me te ontwikkelen tot wie ik nu ben.” goed met cijfers op de basisschool en op de mavo moest Hillen een klas overdoen. “Als je niet gemotiveerd wordt op school en als niemand herkent wat je hebt, ga je kattenkwaad uithalen.” daarna volgt hij de mts en 7
hts Weg- & Waterbouw. Hij begint zijn carrière bij bouwconcern bAm en Anton obdeijn projectontwikkeling. In 1992 start hij als projectontwikkelaar bij Heijmans. Hillen merkt dat hij goed is met cijfers. Alles met taal blijft een stevige uitdaging voor hem. “daarom heb ik altijd om hulp gevraagd. op mijn werk vroeg ik dan iemand om een belangrijke brief een keer door te lezen en dan hielp ik die collega weer met een berekening.” ook nu als directeur laat hij belangrijke brieven die hij schrijft altijd eerst lezen aan zijn secretaresse. “Ik zou nooit een mail naar een minister sturen, zonder die eerst aan iemand voor te leggen. Als je ergens niet goed in bent, vraag je iemand anders om hulp.” Hij probeert daarnaast zo min mogelijk te communiceren via mail of via whatsapp. “er zijn genoeg wegen om dat anders te doen.” Zo kun je veel dingen natuurlijk ook prima mondeling regelen. en als Hillen veel moet lezen, print hij het altijd uit. “dat leest toch altijd prettiger dan van een scherm.” voorlezen Hillen denkt altijd na over wat voor hem goed werkt. Hij moet regelmatig voor een grote groep mensen spreken en schrijft zijn eigen toespraken. “dan kan ik mijn eigen woordenschat gebruiken. over iemand anders woorden struikel ik eerder.” een toespraak laat hij ook eerst aan zijn secretaresse lezen. Zij deelt zijn extreem lange zinnen vol komma’s 8 op in kortere zinnen. daarna maakt hij zelf een aantal woorden dikgedrukt en oefent thuis zijn speech hardop. “live op de radio vertellen over onze jaarcijfers vind ik geen probleem, maar ik zal eerlijk zeggen dat ik het heel spannend blijf vinden als ik hier in het bedrijf acht pagina’s moet voorlezen. dan wil ik echt niet hakkelen. Achteraf is mijn overhemd dan nat van de spanning. misschien leg ik de lat ook wel hoger, omdat ik weet dat ik dyslexie heb. Ik vind dat mijn werknemers mogen verwachten dat ik alles zo goed mogelijk doe.” geen belemmering Als directeur benadrukt hij vaak dat hij juist goed kan functioneren, omdat hij goede mensen om zich heen heeft. “Je kunt niet alles zelf weten en dat moet je ook niet willen. Gebruik kennis van anderen om afgewogen beslissingen te nemen.” Zijn dyslexie heeft hij daarbij nooit als belemmering gezien. “pas toen ik een jaar of achttien was, kwam ik erachter dat ik dyslexie had. Ik ben nooit officieel gediagnosticeerd maar het was voor mij overduidelijk, toen er meer bekend werd over dyslexie. dat verklaarde mijn problemen op school en met talige dingen. tegelijkertijd was ik er toen al van overtuigd dat dit geen belemmering hoeft te zijn in je zakelijke of persoonlijke ontwikkeling. Iedereen heeft kwaliteiten en ook minder sterke kanten.” Hillen vindt het belangrijk om duidelijk te communiceren met zijn vijfduizend werknemers en denkt daarbij ook goed na over hoe die
Durf hulp te vragen communicatie begrijpelijk is voor iedereen. “toen het in 2016 slecht ging, heb ik drie keer een persoonlijke brief geschreven en naar alle werknemers gestuurd. niet iedereen leest altijd alle mailberichten of begrijpt volledig wat daarin staat. door de brieven naar de mensen thuis te sturen, heb je meer kans dat een partner meeleest en helpt met wat er staat.” mavo Hillen vertelt regelmatig dat hij als directeur van een beursgenoteerd bedrijf begonnen is op de mavo, omdat hij hoort dat veel mensen denken dat het belangrijk is dat hun kind gaat studeren. “sommige mensen hebben talent waarvoor ze hun hoofd gebruiken, terwijl anderen vooral goed zijn met hun handen. ouders zouden moeten stoppen kinderen te pushen dat ze moeten studeren. laat ze gelukkig zijn. twee van mijn dochters zijn naar het vmbo gegaan. Ik merk dat er veel ouders zijn die dat niet durven te zeggen. dat is echt een probleem van die ouders, niet van hun kinderen. Ik I&W mAGAZIne nr 3 - 2022 ben trots op alle drie mijn dochters en vind het belangrijk dat ze zelf hun eigen talenten kunnen ontdekken.” durf te vragen Hillen heeft het nooit moeilijk gevonden om hulp te vragen. niet iedereen vindt dat even makkelijk, maar volgens Hillen is dat niet iets om je voor te schamen. “Het is belangrijk om dat op een open manier te doen en toe te geven dat je iets lastig vindt.” Andere mensen moeten wel weten dat je een probleem hebt, anders kunnen ze je ook niet helpen. Het kan natuurlijk gebeuren dat mensen vervelend reageren als je om hulp vraagt, maar volgens Hillen komt dat bijna nooit voor. “Het is vooral belangrijk dat je niet gaat overcompenseren of je beter voor gaat doen. onthoud dat dyslexie niets te maken heeft met je intellectuele vermogen. Ieder mens heeft talenten, durf daarvoor te gaan.” 9
verzamelWoede: IS er een relaTIe meT adHd? onlangs vroeg mijn vrouw na de koorrepetitie aan een van de alten: zou je mij even bij het station kunnen afzetten? Het antwoord was: “eh...je past er niet meer bij, mijn auto is vol”. even door het raampje gekeken en ja hoor: volledig vol met dozen, zakken, oude kranten en kleren. Zij vertelde dat dit al maanden zo was. Ze kookte ook nooit meer, geen plaats in de keuken. of ze hulp nodig had? Ze vond van niet. teKst: rob pereIrA H 10 I&W mAGAZIne nr 3 - 2022 et gedrag van deze mevrouw is een voorbeeld van verzamelwoede of verzameldrang (hoarding), waarbij iemand een sterke behoefte heeft om bepaalde voorwerpen te bewaren. Wegdoen van deze spullen lukt eenvoudig niet, waardoor mensen letterlijk tussen de opgehoopte spullen leven. dit belemmert hen enorm in hun dagelijks leven. de meest ernstige vorm is nu zelfs een dsm-5 diagnose. deze vorm wordt vaker gezien bij ocd (dwang- en drangstoornis). er is nog heel weinig onderzoek gedaan naar hoarding in relatie tot AdHd. maar onlangs verscheen er een interessante studie van de britse associate professor sharon morein-Zamir. Zij kreeg signalen dat veel mensen met een verzamelstoornis zelf vermoeden dat zij ongediagnosticeerde AdHd hebben. Ze besloot deze link ‘andersom’ te onderzoeken: bij mensen met AdHd. Wat bleek? Van de mensen met AdHd zou 20 tot 30 procent deze neiging in meerdere of mindere mate vertonen. In de controlegroep was dit maar 2 tot 3 procent. best een opzienbarend verschil. onoplettendheid In het hele spectrum van AdHdeigenschappen gaf onoplettendheid de duidelijkste link met de neiging tot het ontwikkelen van een ernstige mate van ‘hoarding disorder’. Zo bleek uit het onderzoek van morein-Zamir. deze AdHdeigenschap was de enige significant statistische voorspeller van de ernst van het hamsteren in de AdHdgroep van haar studie. Voorbeelden van onoplettendheid die zij in haar studie uitvroeg waren: problemen met organisatie, vergeetachtigheid, uitstelgedrag en gemakkelijk dermate afgeleid zijn dat het je dagelijks leven schaadt. Wanneer onoplettendheid gepaard gaat met depressie en angst, wordt hamsteren nog waarschijnlijker volgens dit onderzoek. ook wanneer mensen met AdHd officieel geen verzamelstoornis hebben, kunnen zij zich vaak wel herkennen in de symptomen van verzamelwoede, aldus morein-Zamir. dat is ook niet zo vreemd als je bedenkt dat beide groepen deels dezelfde symptomen vertonen, allemaal op gebied van de executieve functies: • moeite met plannen • problemen met organiseren • moeite met timemanagement • moeilijk emoties en gedrag onder controle kunnen houden • moeite met het nemen van beslissingen geen tweede diagnose de hoarding-onderzoekster stelt
dat de verzamelwoede meestal begint in de vroege volwassenheid en dat die met de jaren toeneemt. mensen vragen hier zelden hulp voor en mannen nog veel minder dan vrouwen. er is dus veel verborgen leed op dit gebied. de onderzoekster geeft aan dat het goed is om hulp te zoeken als je echt (veel) last ervaart van je verzamelwoede. maar ze benadrukt tegelijkertijd dat je ervoor moet waken jezelf te snel een officiële verzamelstoornis aan te (laten) praten naast je Ad(H)d. Vraag aan iemand die er verstand van heeft of jouw verzamelwoede nog gezond is, als je er zelf aan twijfelt. Want kijk maar eens goed als je bij anderen op bezoek bent: er zijn zo veel mensen die stapeltjes papieren of boeken op hun bureau hebben, uitpuilende kasten en een la in de keuken vol met nutteloze zakjes, dekseltjes, potjes etc. Voorlopig krijg je daar gelukkig nog geen diagnose van…. Heb jij toch echt last van te veel spullen in je huis en lukt het je niet om hier zelf iets aan te doen? coaches kunnen bij dit probleem vaak goed helpen. denk bijvoorbeeld aan marie Kondo, de extreme opruim goeroe. ook zijn er “leuke emotie-tv” I&W mAGAZIne nr 3 - 2022 programma’s over gemaakt zoals “je huis op orde” en “ons huis vol spullen”. daarin vind je mogelijk herkenning en kun je wellicht ook tips halen. op tik-tok en youtube zijn ook veel filmpjes te vinden. Zowel van mensen die hun verzamelwoede tonen als mensen die oplossingen bieden. veel schaamte onderzoekster morein-Zamir hoopt terecht dat haar onderzoek AdHd-behandelaren aanspoort het onderwerp hoarding wel te noemen in een gesprek. Hoewel dus lang niet iedereen met AdHd last heeft van verzamelwoede, kan het benoemen hiervan fungeren als een ‘informele screening’ en daarmee erger voorkomen. bijvoorbeeld wanneer dit speelt bij iemand die er uit schaamte over zwijgt. er heerst nog een fors stigma op mensen die aan verzamelwoede lijden. er wordt vaak lacherig en wat medelijdend over gedaan. een open gesprek waarin je dit probleem als behandelaar serieus neemt, kan het stigma doorbreken en de weg vrijmaken voor hulp. bron: https://www.jmouders.nl/onderzoekverzamelstoornis-adhd/ en het daarin genoemde onderzoek: elevated levels of hoarding in AdHd: A special link with inattention. 11
Neurodiversiteit H binnen Impuls & Woortblind gebruiken we vaak de term neurodiversiteit om duidelijk te maken dat we dyslexie en o.a. Ad(H)d zien als verschillende vormen van informatieverwerking en niet als stoornissen. Wetenschapper Helen taylor gaat een stap verder. Volgens haar is neurodiversiteit een voorwaarde voor evolutionair succes. tekst: nel hofmeester 12 I&W mAGAZIne nr 3 - 2022 elen taylor is een engelse wetenschapper. Haar onderzoeksgebieden zijn onder andere complementaire cognitie en ondernemerschap & maatschappelijke aanpassing. Zelf is ze dyslectisch. dyslexie is volgens haar geen stoornis maar een vorm van cognitie. cognitie betekent letterlijk: het vermogen tot leren en/of informatieverwerking. Ze doet inspirerend en vernieuwend onderzoek naar dyslexie vanuit een evolutionaire invalshoek. Volgens Helen taylor is neurodiversiteit een cruciaal onderdeel van onze evolutie. Juist door de verschillende breinvarianten die er zijn, heeft de mensheid stand weten te houden in een omgeving die door droogte, overstromingen en ander natuurgeweld steeds veranderde. daarom spreekt ze van complementaire cognitie: elkaar aanvullende manieren van informatieverwerking. de samenwerking tussen mensen met verschillende manieren van informatieverwerking ziet ze als essentieel voor de overleving van de mens als soort. dyslexie: een van de denkstijlen die we nodig hebben de visie van Helen taylor: ‘op grond van mijn onderzoek ga ik ervan uit dat dyslexie geen stoornis is, maar meer een bewijs dat onze soort neurocognitief is gespecialiseerd. dus de ’tekorten’ die we toeschrijven aan dyslexie zijn geen tekorten, maar een soort compromis van ons brein om sterkere vaardigheden in andere gebieden mogelijk te maken. mijn onderzoek gaat ervan uit dat de mensheid zich in het proces van aanpassing aan de enorme ecologische omwentelingen in een evolutie van honderdduizenden jaren, heeft gespecialiseerd in verschillende vormen van cognitie, die je ’denkstijlen’ zou kunnen noemen. deze verschillen in cognitie zijn aanvullend en werken samen als een complex, wendbaar systeem dat van doorslaggevend belang is om menselijke samenlevingen in staat te stellen tot verandering. dit onderzoek is ook van belang voor een beter begrip van denkstijlen die vaak worden gelabeld als AdHd en autisme.’ lees -of luister via de Qr-code- meer over haar visie en werk: https://www.wholedyslexia.com/nl/helen-taylor-3/
als voorwaarde voor evolutionair succes dyslexie: de verkennende geest nieuw onderzoek van o.a. Helen taylor laat zien dat dyslectici gespecialiseerd zijn in verkenning en onderzoek. Ze hebben de neiging om eerder het onbekende te onderzoeken dan uit te gaan van bestaande kennis. Verkenning en onderzoek gaan samen met experimenteren, uitvinden en ontdekken. Het kan gaan om verkenning van nieuwe abstracte kennis, maar ook om concrete, fysieke oplossingen. deze specialisatie gaat ten koste van het verwerken van meer gedetailleerde informatie, van volgordes en van het gebruik maken van bestaande kennis – wat kan verklaren waarom dyslectici leesen schrijfproblemen hebben. de dyslectische denkstijl en het klimaat Gezien hun sterke kanten in het verkennen en onderzoeken is het geen verrassing dat mensen met dyslexie de neiging hebben om over disciplines heen te werken, vaak met als doel te ontdekken en te verbinden. We zien ook dat ze vaak in staat zijn: • de hoofdoorzaken van problemen te zien; • fundamentele systeempatronen te identificeren; • op langlopende trends vooruit te lopen; • originele strategische of technologische oplossingen uit te vinden. helen taylor deze vaardigheden zijn belangrijke instrumenten in het tegengaan van de klimaatverandering en het creëren van een duurzamere wereld. daarnaast hebben dyslectici de vaardigheid om de toekomst voor zich te zien en hebben ze een drive om manieren te vinden voor aanpassing. dit is misschien de reden waarom er zoveel dyslectici werkzaam zijn in de duurzaamheidsector. In de woorden van Anthony Hobley, mededirecteur van de mission possible partnerships: ‘mensen met dyslexie zijn de natuurlijke systeemdenkers van de mensheid. (…) Ik geloof dat het menselijk ras - als onderdeel van onze collectieve overlevingsstrategie - een klein deel van ons bedraad heeft om zich zorgen te maken over het grote plaatje en de toekomst.’ de hoogste tijd voor neurodiverse ‘rescueteams’ ondanks deze duidelijke cognitieve mogelijkheden staan dyslectici vaak I&W mAGAZIne nr 3 - 2022 langs de kant en worden ze vanaf hun jeugd gestigmatiseerd vanwege hun lees- en schrijfproblemen. Hun inzichten worden vaak niet serieus genomen, want ze passen niet in de procedures en protocollen. deze vastgeroeste praktijken kunnen onbedoeld de mogelijkheden ondermijnen om vernieuwende en creatieve oplossingen te vinden voor problemen waar we als maatschappij tegenaan lopen. Hierbij kun je denken aan het klimaat, maar ook aan oplossingen voor vastgelopen maatschappelijke situaties als de toeslagenaffaire, de aardbevingsschade in Groningen en de chaos in onderwijs en zorg. Waar blijven de neurodiverse rescue-teams? Voor dit artikel is gebruik gemaakt van: https://www.weforum.org/ agenda/2022/03/how-dyslexiacould-help-humans-adapt-toclimate-change/ 13
elk nadeel HeB zIjn voordeel – adHd HeefT er een Boel! Wat vind jij, heeft AdHd positieve kanten? Zo ja, welke? Vorig jaar heeft een grote groep leden van Impuls & Woortblind meegedaan aan een onderzoek naar de positieve aspecten van AdHd. een gezamenlijk project van I&W en het radboudumc. er werden meer dan honderd verschillende positieve aspecten genoemd! de onderzoekers praten je bij over de resultaten. teKst: lessA mAdelIeF scHIppers en mArtIne HooGmAn – rAdboudumc F 14 I&W mAGAZIne nr 3 - 2022 ocus op problemen Is het hebben van AdHd alleen maar negatief? Als je naar de onderzoeken uit de wetenschap kijkt, dan lijkt het daar wel op. Veel onderzoek gaat over wat mensen met AdHd niet kunnen, of waar zij minder goed in zijn dan mensen zonder AdHd. dit komt voort uit de behoefte om mensen te helpen en problemen op te lossen. toch wordt er vaak gesproken over positieve kanten van AdHd. Helaas heeft de wetenschap nog maar weinig aandacht besteed aan positieve kanten van AdHd. de expertisegroep van Impuls & Woortblind en onderzoekers van het radboudumc bundelden hun krachten en werkten samen aan een enquête die naar alle leden van I&W ging. In die enquête stond de vraag: Wat zijn volgens u de positieve eigenschappen die horen bij AdHd/Add? om te voorkomen dat alleen mensen die positieve kanten ervaren zouden meedoen, vroegen we ook naar de negatieve kanten. meer dan 100 verschillende positieve aspecten uiteindelijk hebben 206 mensen de enquête ingevuld. Wij hebben alle antwoorden gecodeerd. dit betekent dat we verschillende termen voor hetzelfde positieve aspect dezelfde code hebben gegeven, om zo de analyse makkelijker te maken. bijvoorbeeld als mensen schreven ‘vrolijk’ of ‘ik ben vaak blij’ of ‘vrolijkheid’, dan werd dit allemaal gecodeerd als ‘vrolijk’. Zo konden we tellen hoe vaak dit aspect genoemd werd. We hebben wel 113 verschillende codes gevonden! daarna hebben we de codes gesorteerd in subthema’s om een beter overzicht te krijgen van de codes. ‘Vrolijk’ zit bijvoorbeeld in het subthema ‘positieve houding’, waar ook ‘positief’, ‘overal voor in’ en ‘kansen zien’ in zitten. de subthema’s hebben we gesorteerd in vijf hoofdthema’s (zie afbeelding). Coping mechanismen de resultaten hebben we besproken met een groep I&W leden, een focusgroep. We hebben ze gevraagd of ze zich herkenden in de resultaten, of ze positieve eigenschappen misten en hoe we de resultaten kunnen gebruiken. dit was voor ons een hele leerzame bijeenkomst, waar we nieuwe inzichten hebben opgedaan. een van de belangrijkste inzichten was dat sommige mensen met AdHd bepaalde positieve aspecten zagen als direct gevolg van het leven met AdHd, een soort
(vlnr) hans van de velde, Jeanette Mostert, Martine hoogMan, Corina greven, lessa sChippers en Minister robert diJkgraaf. coping mechanismen. Zo vertelde een deelnemer dat ze vaak opener staat voor andermans ‘eigenaardigheden’, omdat ze zelf ook veel moeite met bepaalde dingen heeft. Ze vroeg zich af: in hoeverre is dit het gevolg van mijn AdHd en in hoeverre is dit aangepast gedrag? deze ervaring kunnen we gebruiken in toekomstig onderzoek naar positieve aspecten van AdHd. goed op je Cv creativiteit en out-of-the-box denken zijn de meest genoemde positieve eigenschappen van AdHd. Zie hier de top vijf van de meest genoemde positieve eigenschappen: 1 creativiteit/ out-of-the-box-denken 2 enthousiasme 3 energiek zijn 4 Hyperfocus 5 snel denken/ snel schakelen Andere veel genoemde positieve eigenschappen waren: sociaal/makkelijk contact maken, spontaan/ vrolijk, flexibel, doorzettingsvermogen, groot inlevingsvermogen/empathisch, beelddenker. Kun je je voorstellen hoe goed dit staat op je cV? meer aandacht voor de plussen op onze vraag over wat er met de resultaten van de studie gedaan moet worden, kwam een I&W mAGAZIne nr 3 - 2022 ben je benieuwd naar het wetenschappelijke artikel? Hier is het te vinden. Wil je bijdragen aan toekomstig onderzoek naar positieve kanten van AdHd? doneer hier. dit onderzoeksproject heeft recentelijk een prijs gewonnen. Zie dit nieuwsbericht hier. 15 duidelijk antwoord. de grootste wens was dat er in de samenleving meer aandacht komt voor de positieve kanten van AdHd. bijvoorbeeld dat leraren met deze kennis meer oog hebben voor dingen die een leerling met AdHd goed kan. ook werkgevers kunnen een werknemer met AdHd specifieke taken geven die goed bij hun positieve eigenschappen passen, om zo de werknemer en het hele bedrijf te helpen groeien. tot slot, nog twee belangrijke bevindingen uit het onderzoek: 99% van de deelnemers rapporteerde een of meerdere positieve kanten van AdHd. daarom vinden wij dat deze aspecten van AdHd op z’n minst even veel aandacht verdienen als de negatieve aspecten. ook hoorden wij dat de positieve aspecten van AdHd zeker meer aandacht verdienen, maar dat ze de negatieve aspecten niet (altijd) kunnen uitwissen: op zoek naar balans dus!
Abnormaal goed – B Het boek Abnormaal goed - Ontdek je talent via je afwijking lijkt er een van velen in de reeks titels over vormen van neurodiversiteit zoals Ass, Ad(H)d, dyslexie en ocs (dwangstoornis). maar dat is het zeker niet. met dit boek krijg je werkelijk meer zelfinzicht. tekst en illustraties: AnnemArie vAn essen 16 I&W mAGAZIne nr 3 - 2022 oeken rond bijvoorbeeld AdHd, autisme of dyslexie gaan vaak vooral over hoe je beter met deze ‘afwijkingen’ kunt omgaan. maar als je op een andere manier kijkt naar de afwijkende manier van denken, zien en ordenen van neurodiverse personen, dan wordt het mogelijk om naast de bekende focus op de beperkingen ook nog talenten of gaven te onderscheiden. dat is precies waar Abnormaal goed om draait. kenmerken in een spectrum ook in dit boek worden labels gebruikt. maar niet als iets negatiefs. een label is in dit boek gewoon een plaatje dat op kenmerken geplakt wordt. Wat het daarnaast boeiend maakt, is dat de schrijvers alles koppelen aan het woord spectrum. spectrum, of verscheidenheid, slaat op het feit dat kenmerken ingedeeld en beschreven worden volgens een glijdende schaal. In een spectrum zitten alle kleuren van de regenboog en alle overgangen daartussen. Het meest links in het spectrum vind je de milde symptomen, maar niet genoeg voor een diagnose. Het meest rechts van het spectrum gaat over een diagnose en uitgesproken symptomen, waarbij des te rechtser des te groter de kans dat de symptomen in de weg zitten van normaal functioneren.
van afwijking naar talent leven met neurodiversiteit is lang niet altijd eenvoudig. Het durven benoemen van je eigen afwijking is wel een belangrijke eerste stap naar aanvaarding en omarming, aldus de auteurs. Vervolgens leidt deze stap naar persoonlijke groei, dankzij de keuzes die je met de kennis over jezelf kunt maken. dan namelijk krijg je ook zicht op je talenten en hoe je die kunt gebruiken om jezelf te overstijgen. dat is in een notendop de boodschap van Abnormaal goed. samenwerking van talenten Ik spreek de auteurs peter en emily, die ook in het echte leven een stel zijn, vlak voor mijn deadline. Ken uzelf…ik heb nogal eens de neiging om dingen uit te stellen. een deadline is voor mij dus een essentieel hulpmiddel om mijn doelen te behalen. Ik heb die spanning nodig om tot actie te komen. Zo werkt het bij peter ook. Zelf heeft hij uitgesproken kenmerken van AdHd en Ass. In hun ‘team’ is emily degene die de deadlines vaststelt en bewaakt omdat ze het grotere plaatje goed in haar vizier heeft. Ik zie in alles hun samenwerking van talenten terug. Hoe emily de ideeën en visie van peter concreet maakt en omzet in teksten. Hoe zij ook de praktische zaken die bij het schrijven en uitgeven van een boek horen regelt. peter en eMily maar zonder peters bijzondere brein was dit boek er nooit gekomen. Wat ik opvallend en inspirerend vind, is de liefdevolle aanvulling van elkaars talenten die in alles doorklinkt. peter en emily omarmen elkaars sterkten maar óók de behoefte aan ondersteuning van de ander, met een kwinkslag en knipoog. daarmee doorleven ze alles waarover ze schrijven en dat is voelbaar en leesbaar. Ze erkennen én benutten elkaars talenten en ze zijn trots op wat ze daarmee in dit boek samen gecreëerd hebben. zelfonderzoek op de cover staat ‘Inspiratiegids voor neuroatypicals’. dat klopt helemaal. op een gestructureerde manier ontleden peter en emily Ass, AdHd/Add, dyslexie en ocs met de bijbehorende talenten. bedoeling is dat je daarna naar jouw eigen situatie kijkt. Via de beschrijving van I&W mAGAZIne nr 3 - 2022 ‘jouw label’ met de bijbehorende kenmerken doe je een zelfonderzoek naar jouw plek op de spectrum-as. elk hoofdstuk komt daarna uit bij de vraag: in welke (werk)omgeving gedij jij het beste? en waarin zou jij kunnen uitblinken? een speciaal samengestelde formule helpt je vervolgens om de ingrediënten voor jouw professionele succes te bedenken. tussendoor lees je een aantal portretten van mensen die hun eigen weg gevonden hebben in het spectrum van neurodiversiteit en die hun talenten hebben omarmd en toepassen. Ik word erdoor aan het denken gezet over mijn eigen werk en hoe ik mezelf daarin positioneer. sowieso heeft het boek me nog lang beziggehouden en me regelmatig weer even laten terugbladeren naar iets wat ik las of wat ik zag. 17 Jules august
de perziktest een van de parels van het boek is hoofdstuk 10, de ‘perziktest’: een short cut naar een mogelijke herkenning van je ‘afwijking’, mocht je daar nog twijfels over hebben. de test gaat als volgt: ‘stel, ik geef je een perzik en je mag die opeten. Wat zijn je gedachten en gevoelens bij de aanblik van deze vrucht?’ Zit je in het AdHd-spectrum, dan neem je meteen een hap en dan volgen allerlei gedachten. bij Ass gaat alle aandacht naar de haartjes op de perzik. Het is natuurlijk een kwinkslag, maar wel eentje met veel observatievermogen en herkenning. nog een hoogtepunt: de schema’s aan het einde van het boek met de voornaamste sterktes van elke afwijking, de eigenschappen die je moet zoeken in je collega’s om jouw zwakkere kanten te compenseren én de voor jou best passende bedrijfsculturen. Kritische noot: deze schema’s staan veel te verstopt. check dus pagina 196 en 197! 18 I&W mAGAZIne nr 3 - 2022 floreer vanuit je talent de wereld is niet plat te slaan en dat geldt ook voor de uitdagingen van leven met een neuroatypisch brein. er is altijd een individuele aanpak nodig voor jouw persoonlijke situatie en het vergt tijd om die te bedenken en een plek te vinden die bij jou als persoon past. Het pad is altijd moeilijker als je hersenen anders functioneren. maar het kan wel leiden tot het uitblinken in iets. Zeker als je je omringt met mensen die je daarbij willen helpen. de kern van het boek valt voor mij goed samen te vatten in onderstaande regels: • Ken jezelf en laat de ander je kennen. • maak werkelijk connectie met jezelf en de ander. • organiseer hulp en ondersteuning waar nodig. • Floreer vanuit je talent. abnormaal goed. Ontdek je talent via je afwijking - peter ampe & Emily Rammant (Uitgeverij Lannoo)
Spoelkeuken column: susAn slIep N a een zomer van luieren, buitenleven en weinig verplichtingen beginnen we met een gevoel van weemoed en lichte tegenzin aan het nieuwe schooljaar. de eerste twee weken gaan moeizaam maar al snel geeft de structuur van school en werk toch ook weer houvast en zitten we in de ‘rijdende trein’ zoals wij dat hier thuis noemen. de opstartproblemen zijn bij zoonlief vrijwel ieder jaar van hetzelfde kaliber; huissleutels kwijt, bij laten maken, weer kwijt, weer bij laten maken en dan bedenken dat een vaste plek voor je sleutels toch het beste werkt. Hetzelfde geldt voor zijn pinpas; los in je jaszak betekent de volgende dag een nieuwe aanvragen. na twee keer een nieuwe pas te hebben aangevraagd heeft hij nu de InG-app geïnstalleerd op zijn telefoon. ook bleek het boekenpakket slecht bestand tegen een lekkend literpak optimel in zijn rugzak. na twee dagen waren de boeken en schriften droog. Zuur maar wel droog. de structuur loopt als een rode draad overal doorheen, soms ongrijpbaar maar altijd op de achtergrond aanwezig. Het leidt hem van school, naar huis, naar voetbaltraining en via waardevolle omzwervingen altijd weer terug naar huis. op zoek naar een bijbaantje komt hij via onze dochter terecht in de spoelkeuken van een goedlopend eetcafé. Het blijkt een schot in de roos. In de spoelkeuken regeert de chaos maar hij heeft daar absoluut geen last van. Hij werkt al fluitend de stapels afwas weg, helpt de chef met het opmaken van de borden, poetst het bestek, maakt grappen met de bediening, brengt het vuil naar de container en legt de laatste hand aan de opmaak van desserts. dit alles met muziek op de achtergrond en collega’s die over die muziek heen de bestellingen schreeuwen. Zijn collega’s lopen met hem weg en hij komt met enthousiaste verhalen thuis. Zo weet hij iedere keer alle ballen hoog te houden en dat met een glimlach en een bak energie waar ik alleen maar bewondering voor kan hebben. Je vraagt je af wie de meeste behoefte heeft aan een vaste structuur… hij of ik? 19 I&W mAGAZIne nr 3 - 2022
koeSTer je neUrodIverSe TalenTen! STop meT Taal- en rekenToeTSen de krapte op de arbeidsmarkt is nog nooit zo groot geweest. een immens probleem, dat vraagt om creatieve en fundamentele oplossingen. Wat ons betreft is dit er één: stop met de verplichte taal- en rekentoetsen in het mbo! die treffen volgens ons vooral neurodiverse mensen. studenten met bijvoorbeeld dyscalculie of dyslexie, die hierop stuklopen en zonder diploma van school gaan. daar gaat je talentvolle werknemer… teKst: GertrudIe boersen en sJAn VerHoeVen o 20 m je een beeld te geven: jaarlijks studeren er zo'n 140.000 studenten af in het mbo1. Zeker 120.000 studenten in het totale mbo zijn dyslectisch of hebben dyscalculie, de meesten zonder verklaring. Voor hen zijn de taal- en rekentoetsen vaak niet te doen en sinds dit schooljaar tellen deze toetsen mee voor het diploma. Alleen al in het mbo vallen jaarlijks 21.000 studenten uit zonder dat zij een diploma halen. een groot deel van hen zal dyslexie of dyscalculie hebben, maar dat wordt niet geregistreerd. niet dom of lui, maar anders dat zijn dus 21.000 jongeren die zonder startkwalificatie op de arbeidsmarkt komen. Zonder een diploma van waarde, waardoor het voor hen moeilijker is om een baan te vinden. met de ruim 3100 leerlingen die elk jaar in het voortgezet onderwijs uitvallen en niet meer in het onderwijssysteem terugkeren, zijn dit jaarlijks ruim 24.000 jongeren zonder startkwalificatie en zonder de benodigde diploma’s die in bijna elke baan gevraagd worden. die jongeren zitten allemaal thuis of hun potentieel blijft ongebruikt in ongeschoold of te laag betaald werk. niet omdat ze dom of lui zijn, maar omdat ze anders leren, anders 1 vergelijk met het hbo: 68.00 elk jaar en universiteit: 46.000 per jaar. informatie verwerken en school altijd een stressbron is of is geweest. oftewel, ze passen niet in het huidige schoolsysteem waarin te star wordt omgegaan met prestatie-eisen. Vaak beelddenkers Wij komen deze studenten vaak tegen in onze praktijk: getalenteerde mensen die een studie doen die bij hen past, maar die moeite hebben met het maken van een schriftelijk verslag, met rekensommen in verhaaltjesvorm2 en met het maken van de taal- en rekentoetsen binnen hun opleiding. bedenk wel, dit zijn conceptuele denkers, beelddenkers. Zij moeten altijd weer die vertaalslag maken van beelden naar 2 voor beelddenkers zijn sommen in verhaalvorm funest. een verhaal roept beelden en daarmee associaties op. die associaties kunnen de uitslag van een som negatief beïnvloeden.
taal en vice versa. en hoe erg is het nu werkelijk als iemand moeite heeft met (hoofd)rekenen of met verslagen schrijven? Voor verslagen of brieven kun je een spellingscontrole gebruiken, voor rekensommen een calculator. maar dat mag doorgaans niet in de taal- en rekentoetsen, ook niet voor studenten met een officiële diagnose! dan moet de toets ineens op een blaadje papier zonder hulpmiddelen uitgevoerd worden, alsof dat de dagelijkse praktijk is…waarin bijna alles gedigitaliseerd is. We hebben deze mensen juist nodig Wij zijn ervan overtuigd dat veel van de jongeren die uitvallen op de taal- en rekentoetsen niet de studenten zijn die te weinig taal- of rekenonderwijs hebben gekregen. dat is namelijk de reden dat de taal- en rekeneisen zijn opgeschroefd. Het zijn vooral studenten met (kenmerken van) dyslexie of I&W mAGAZIne nr 3 - 2022 dyscalculie, waarbij het automatiseren van taal of rekenen het zwakke punt is. Het inzicht in de tekst of de rekenopgave hebben ze wel, maar dat wordt niet getoetst op een manier die voor hen werkt. of het zijn studenten met hoogbegaafdheid, autisme of Ad(H)d die niet kunnen geloven dat een som zo gemakkelijk is en dan het verkeerde antwoord geven of die moeite hebben met het aanbrengen van structuur in hun teksten en verslagen. Juist deze neurodiverse studenten zijn vaak bovengemiddeld goed in ruimtelijk denken, empathie tonen, samenwerken, structuren en verbanden en het grotere geheel zien. dit zijn de mensen die we in de werkpraktijk nodig hebben om creatieve of simpele oplossingen te vinden voor complexe problemen. Zij bedenken op de werkvloer nieuwe dingen waardoor organisaties vooruitgang kunnen boeken. maar ze bereiken die werkvloer niet, want ze vallen uit door de te strakke regels. 21
andere aanpak nodig Verschijnselen als dyslexie en dyscalculie, maar ook Ad(H)d en autisme, staan compleet los van intelligentie: een vooroordeel dat nog bij veel mensen bestaat. Het feit dat deze studenten vaker vastlopen op de taal-en rekentoetsen, maar ook op het maken van verslagen, heeft dus niets met hun intelligentie of hun inzet te maken. Wat zij nodig hebben, zijn andere werkstrategieën om betere verslagen te maken. snellezen om hun concentratie te verbeteren en mindmappen als leerhulpmiddel bij alles. methoden die in het reguliere onderwijs nu niet worden toegepast. daarom zeggen wij: stop met die verplichte taal- en rekentoetsen als struikelblok voor het behalen van een diploma. Zeker als je ziet dat een student voldoende skills heeft voor de baan waar hij/zij voor studeert. 22 I&W mAGAZIne nr 3 - 2022 Alexander, jason en eloise neem bijvoorbeeld Alexander. Hij werkt als automonteur en doet nu een opleiding op mbo-3 niveau. nederlands is niet zijn moedertaal en hij heeft moeten vechten voor zijn mbo-2 diploma. Zijn praktijkexamens en de theoretische vakken heeft hij allemaal met ruime voldoendes afgerond, maar het schrijfwerk lukt niet goed. Hij is dyslectisch, maar heeft geen dyslexieverklaring en moet daardoor bijna elk schriftelijk examen wel drie keer doen. dit kost hem veel studietijd en stress. een privéleven heeft hij al jaren niet meer. Voor zijn examen nederlands moet hij een sollicitatiebrief schrijven. Zonder computer, op papier, in een klaslokaal zonder spiekbrief. dat lukt hem maar niet. Hij krijgt elke dag minstens 10 uitnodigingen voor betaald werk als automonteur, hij kan overal werken en hoeft daarvoor helemaal geen sollicitatiebrief te schrijven! Zijn diploma tonen is genoeg. maar zonder diploma mbo-3 krijgt hij de baan niet of wordt hij nog steeds op mbo-2 niveau betaald. Alexander vecht zich omhoog, maar Jason begon op mbo-4 en zakte via mbo-3 af naar mbo-2. Het lukt hem niet zijn diploma te halen omdat hij in de laatste fase van zijn studie zijn verslagen te laat inlevert. nederlands is wel zijn moedertaal, hij heeft een dyslexieverklaring, maar hij zakt steeds op dezelfde onderdelen. Hij heeft door zijn dyslexie een blokkade op schrijven, de basisschool was ronduit traumatisch voor hem. daardoor stelt hij het schrijven steeds uit. Hij krijgt hierbij vanuit het mbo niet de
gertrudie boersen sJan verhoeven ondersteuning die hij nodig heeft, ook al heeft hij daar recht op. Jason heeft inmiddels zijn motivatie verloren. eloise doet mbo-verpleegkundige. ook zij heeft voor al haar theorie- en praktijkvakken een voldoende, zelfs voor het vak anatomie. op de werkvloer zijn ze hartstikke tevreden over haar, maar de rekentoets blijft mislukken. Het gevolg is nu dat ze ontslagen wordt. Want het diploma is een vereiste voor een (vaste) baan. en we hebben zo hard verpleegkundigen nodig! verspilling van talent Als deze jongeren les zouden krijgen in hoe hun brein werkt, hoe ze op een andere manier toch een verslag kunnen schrijven, een manier die past bij hun andere manier van denken en als er coulanter met de taal- en rekentoetsen zou worden omgegaan, dan slagen ze. In plaats daarvan worden ze continu afgestraft, moeten ze in het stramien meelopen en worden er geen alternatieven aangeboden. Waarom mag een verslag niet worden vervangen door een powerpointpresentatie of een mondeling I&W mAGAZIne nr 3 - 2022 gesprek over het geleerde? Zo hebben wij tig voorbeelden, allemaal schrijnend en allemaal voorbeelden van kapitaalverlies. om nog maar zwijgen over de frustratie, de stress en het verlies aan motivatie en levenslust die dit bij mensen oplevert. uiteraard is goed kunnen schrijven en rekenen van belang, ook voor studenten binnen het mbo. maar op deze manier schieten we ons doel voorbij. ruim 24.000 studenten die elk jaar thuis komen te zitten zonder baan of in een baan waarin hun intelligentie niet wordt benut en ze binnen een paar jaar burn of bore out zijn. Wat een verspilling! gertrudie Boersen en Sjan Verhoeven zijn neurodiversiteits-specialisten bij Dynamika, amsterdam. Website: www.geniaaloprechts.nl Wil je meer over alexander weten, luister naar podcast 67 van Dynamika: https://open.spotify.com/show/ 2h4qSL9gBalDUWnQqiijze 23
Aandacht voor (faal)angst Kinderen en jongeren met dyslexie en dyscalculie hebben vaak last van bijkomende problemen zoals angst. de impact hiervan zorgt soms voor een negatieve spiraal. er is nu een training om met deze problemen aan de slag te gaan: Wegwijs in dyslexie en dyscalculie. tekst: hAns vAn luit, mArtine mönCh, jOjanneke Van der Beek & sylke tOll 24 I&W mAGAZIne nr 3 - 2022 N iet alleen problemen op school Jeugdigen met een ernstige vorm van dyslexie of dyscalculie lukt het vaak niet om een niveau van lezen, spellen en/of rekenen te halen dat nodig is om op school en in de maatschappij goed te functioneren. de impact van een ernstig leerprobleem reikt dus verder dan de schoolse situatie. Het maakt iemand soms onzeker over zijn/ haar toekomst maar ook op veel momenten in het dagelijks leven. de impact van dyslexie en dyscalculie in het dagelijks leven wordt bovendien vaak onderschat. Weinig mensen beseffen dat jeugdigen met een ernstig leesprobleem ook vaak moeite hebben met het vlot kunnen lezen van ondertiteling, het gebruik van sociale media of het invullen van formulieren. Voor jeugdigen met een ernstig rekenprobleem zijn ‘simpele dingen’ als klokkijken, het onthouden van codes of het goed plannen en op tijd komen op afspraken vaak een uitdaging. Kortom, een ernstig leerprobleem kan het maatschappelijk functioneren in meer of mindere mate belemmeren. Vaker psychosociale problemen uit onderzoek komt naar voren dat jeugdigen met ernstige leerproblemen vaker last hebben van psychosociale problemen dan jeugdigen zonder leerproblemen. Het gaat daarbij voor
bij dyslexie en dyscalculie (vlnr) sylke toll, hans van luit, Martine MönCh, JoJanneke van der beek namelijk om klachten zoals angst, somberheid en motivatieproblemen. maar ook om concentratieproblemen, frustratie en boosheid. deze problemen hangen samen met een negatief zelfbeeld of lage zelfwaardering, een hoge mate van (faal) angst en minder handige manieren om met stress om te gaan (copingvaardigheden). zelfbeeld Het gaat hierbij om de beoordeling van het eigen functioneren. sommige jeugdigen hebben last van onzekerheid, weinig zelfvertrouw en en negatieve gedachten over hun functioneren, sociale relaties en hun toekomstig maatschappelijk functioneren. dit kan leiden tot verdriet en somberheid, motivatieproblemen, snel opgeven bij schoolse taken, en vermijdingsgedrag. (faal)angst Jeugdigen met leerproblemen hebben vaker last van faalangst dan jeugdigen zonder leerproblemen. Vooral de voortdurende faalervaringen leiden ertoe dat de jeugdige met een leerprobleem vaak bang wordt voor een negatieve beoordeling door anderen. Faalangst kan beperkende gevolgen hebben voor vakken-, studie- en beroepskeuzes, maar kan ook andere gebieden van het dagelijks functioneren negatief beïnvloeden. Copingvaardigheden. Hoe jeugdigen omgaan met stress op het moment dat ze geconfronteerd worden met hun leerprobleem, wordt coping genoemd. er zijn verschillende manieren om met deze stress om te gaan. Helpende manieren zijn bevorderend voor het welbevinden en de prestaties I&W mAGAZIne nr 3 - 2022 van jeugdigen, bijvoorbeeld het zoeken van steun en het inzetten van helpende gedachten zoals ‘als ik doorzet, lukt het me wel’. minder gunstige manieren, zeker als deze vaak worden gebruikt, zijn bijvoorbeeld vermijding en piekeren. de psychosociale problemen hebben vaak ook een negatief effect op de leerprestaties, waardoor de psychosociale problemen nog sterker worden: een negatieve spiraal. het belang van de omgeving een ondersteunende omgeving kan in grote mate voorkomen dat een kind met leerproblemen ook psychosociale problematiek ontwikkelt. Zo dragen goede en steunende relaties met ouders, docenten en leeftijdgenoten bij aan het welbe25
vinden van de jeugdige. Volwassenen die terugkijken op hun schoolloopbaan noemen ondersteuning van hun ouders zelfs als belangrijkste factor in het leren omgaan met hun leerproblemen. een schoolomgeving die rekening houdt met de ernst van de leerproblematiek heeft een positieve invloed op het welzijn van jeugdigen met een ernstig leerprobleem. een steunende schoolomgeving is bijvoorbeeld: een toegankelijke en betrokken houding van docenten, een helder beleid ten aanzien van ondersteunende maatregelen, het mogen werken met (technische) hulpmiddelen, en ook aandacht hebben voor persoonlijke successen. nieuw behandelprogramma een steunende en begripvolle omgeving is niet voor alle jeugdigen voldoende om psychosociale problemen te voorkomen. daarom is voor jeugdigen van 9-16 jaar recent een nieuw behandelprogramma uitgebracht: Wegwijs in dyslexie en dyscalculie. deze training is gebaseerd op de cognitieve gedragstherapie en zet in op het verbeteren van het zelfbeeld van de jeugdige, het verminderen van (faal)angst en het vergroten van de helpende copingvaardigheden. er is een handleiding voor de professional die de training geeft en de jeugdige met dyslexie of dyscalculie krijgt een werkboek. de ouders en school van de jeugdige worden actief betrokken bij de training, voornamelijk om hen te ondersteunen bij het zorgen voor een begripvolle en steunende omgeving. de training bestaat uit vier onderdelen, verdeeld over tien sessies, en kan individueel of in een groepje worden gegeven. In het eerste deel staat psycho-educatie over dyslexie en/of dyscalculie en de bijkomende problemen zoals angst centraal. Het tweede deel is gericht op het herkennen en bijstellen van negatieve gedachten die gepaard gaan met negatieve gevoelens. de jeugdige leert helpende gedachten te formuleren en leert spanning beter te hanteren, bijvoorbeeld met behulp van ontspanningsoefeningen. In het derde deel komen probleemoplossingsvaardigheden aan bod, zoals het op een handige manier voor jezelf opkomen en studievaardigheden. In het vierde en laatste deel kijkt de trainer samen met de jeugdige naar mogelijke hindernissen die hij/zij nog gaat tegenkomen in zijn leven en hoe hij/zij daarmee kan omgaan. Auto met aanhanger om de relatie tussen gedachten, gevoelens en gedrag voor de jeugdigen begrijpelijk en beeldend te maken, wordt in de training gewerkt met de metafoor van een auto met een aanhanger. de jeugdige leert dat gedachten en gevoelens aan elkaar gekoppeld zijn, net als de auto en de aanhanger. interesse? de handleiding en werkboeken zijn in te zien via www.lannoo.com (zoek op ‘wegwijs’). de training is verkrijgbaar bij de (online) boekhandels en kan gegeven worden door onderwijs- en zorgprofessionals. bij King nascholing kunnen zij een ééndaagse cursus volgen om te leren werken met de training (‘behandeling van psychosociale problemen van jeugdigen met een leerstoornis’). Van der beek, J. p. J., mönch, m. e., toll, s. W. m., & Van luit, J. e. H. (2021). Wegwijs in dyslexie en dyscalculie: Handleiding. lannoocampus. 26 I&W mAGAZIne nr 3 - 2022 © lannooCaMpus-MarCel Jurriëns
5 vraGen aan rozan over Haar adHd rozan doet onderzoek vanuit haar studie antropologie (master) naar vrouwen met AdHd. er komt ook een film. naomi, van het Vragenuurtje AdHd/Add stelt haar vijf vragen over haar AdHd. teKst: nAomI HuyGen 1 2 3 4 WAt vind je het fijnst AAn jouW Adhd? de hyperfocus (bijvoorbeeld tijdens een voetbalwedstrijd). Het empathisch en oplossingsgericht zijn (dingen zien die andere mensen vaak over het hoofd zien). WAt vind je minder fijn AAn jouW Adhd? de eindeloze gedachtenstroom (wat er allemaal kan gebeuren en gaat gebeuren) kost veel energie en soms verdwaal ik in gedachten, wat praktische zaken in de weg kan staan. daarnaast ook keuzestress (het eindeloze twijfelen): ‘Wat zal ik aandoen? Wat ga ik eten? Welke tas neem ik mee en hoe kom ik op tijd?’ Wat helpt jOu Om Beter met je adhd om te gAAn? Zelfcompassie! milder naar mezelf leren kijken. Het huis hoeft niet in 1 x schoon en de afwas mag even blijven staan omdat er meer vertrouwen is dat ik het later wel ga doen. sporten, waardoor de onrust in mijn lichaam minder wordt. en andere mensen met AdHd leren kennen (herkenning). WAt WAs je drijfveer om onderzoek nAAr vrouWen met Adhd te doen? In de literatuur over AdHd wordt nog te weinig I&W mAGAZIne nr 3 - 2022 5 onderscheid gemaakt tussen mannen en vrouwen, terwijl de verschijningsvorm heel anders kan zijn en meer aandacht nodig heeft. Het beeld van het stuiterende jongetje overschaduwt nog steeds het ‘stille en dromerige meisje’ dat heus ook AdHd heeft. ook de impact van hormonen ligt complexer bij vrouwen. onderzoek hiernaar vraagt meer tijd en geld maar is wel hard nodig. Welke inzichten heBBen jOu het meest geholpen? Het verkennen van mijn grenzen. door lichaamswerk heb ik meer contact met mijn lichaam gekregen en ben ik minder een wandelend hoofd. Ik kan mijn grenzen nu beter aanvoelen, zowel op sociaal als emotioneel gebied. leren luisteren naar je lichaam en niet altijd maar doorgaan heeft mij veel inzicht gegeven. We houden je op de hoogte over het onderzoek van Rozan en haar film over vrouwen met ADHD! 27
HeT verSTrooIde BreIn en toen was daar het boek van Gabor maté over AdHd*: Het verstrooide brein. bAm. Ik las het met enorm gemengde gemoedstoestanden. enerzijds nieuwsgierig en gretig omdat ik meer wilde weten. een arts nota bene, die AdHd niet puur ziet als een ‘stofjestekort’ met een erfelijke component, maar ook oog heeft voor de dieperliggende oorzaken. Anderzijds met weerstand, omdat het soms te confronterend was. teKst: ArdA nIeboer G 28 *op de cover van het boek staat add. in de vs is dit vaak de term voor adhd én add. abor maté ziet AdHd, net als ik, als een ontwikkelingsachterstand die je kunt herstellen. Hij ontkent het bestaan van AdHd niet, sterker nog, hij heeft het zelf. maar ziet ook de achterliggende emotionele strijd, pijn en dieperliggende oorzaken. dat voelde als thuiskomen. toch moest ik me door het boek heen worstelen want ik voelde me enorm geconfronteerd met mijn eigen jeugd, de opvoeding door mijn ouders en de jeugd en opvoeding van onze kinderen (allebei met het speciale brein AdHd). impact van goede hechting Van alle zoogdieren hebben mensen de minst volgroeide hersenen bij de geboorte. ongunstige omstandigheden hebben daardoor een enorme impact op de ontwikkeling van de hersenen. een veilige omgeving en een stabiele relatie met (vooral) de moeder is cruciaal. een ouder die emotioneel is afgestemd op haar/ zijn kind, echt aanwezig is, is in de eerste levensjaren de ideale situatie voor de ontwikkeling van kinderen (goede hechting). emotionele intelligentie stagneert Gabor maté legt uit dat als dit niet goed verloopt in de eerste jaren, de emotionele intelligentie van iemand met AdHd zich niet goed ontwikkelt. en dát herken ik. Ik herken als geen ander de overlevingsmechanismen: vechten, vluchten, pleasen, verstoppen of bevriezen. Hoe oncomfortabel ik het ook vind, maar ja hoor, hierdoor liep ook mijn ontwikkeling achter en onderpresteerde ik. Ik was heel onhandig in vooral sociale contacten en liep ver achter op mijn leeftijdsgenoten. Geen idee hoe ik me moest gedragen of uiten. Volledig bevroren, kon ik vaak geen woord uitbrengen. en als ik het wel deed, sloeg ik de plank volledig mis. emotionele intelligentie gaat niet alleen over ‘goed zijn in contact met anderen’. Het gaat ook over ‘goed in contact zijn met jezelf’: in staat zijn om jezelf te motiveren en door te zetten als je gefrustreerd bent, om impulsen onder controle te houden, de behoefte aan bevrediging uit te stellen, je stemming te reguleren en te voorkomen dat je denkvermogen wordt aangetast door onplezierige ervaringen. dit is nou net wat je vaak niet kunt als je AdHd hebt.
ontstaan van Adhd Ik had flink wat verwerkingstijd nodig voor het boek van maté. Het raakte zó veel dingen die ik niet alleen ervaren heb als kind en later in mijn moederschap, maar ook bij mijn cliënten in AdHd-praktijk. met regelmaat voel ik mijn visie afwijken van wat de norm lijkt. maar in dit boek las ik alles waarvan ik zelf ook overtuigd ben en op een diepere laag tegenkom. Zo zegt maté: het verstrooide AdHd-brein komt vooral voor bij gevoelige kinderen, als onderstaande omstandigheden plaatsvinden in de eerste cruciale jaren: • (vroegkinderlijk) trauma; • hechtingsproblemen; • omgevingsfactoren (zoals stress, verslaving, psychische problemen, negatieve emotionele toestand van de ouders, adoptie, seksueel of fysiek misbruik, etc.) Vooral stress en negatieve emotionele toestand van de primaire verzorger veroorzaken storingen in de elektrische en chemische hersencircuits bij hun jonge kind, die kenmerkend zijn voor AdHd. Vooral in de prefrontale cortex, het gedeelte van je brein waar selectieve aandacht, motivatie en zelfregulatie geregeld wordt. Kinderen met AdHd bij wie I&W mAGAZIne nr 3 - 2022 de behoefte aan warm contact met de ouders het minst bevredigd wordt, groeien op tot volwassenen die het meest last hebben van AdHd. Blokkades opheffen Als iemand mij vraagt wat ik precies doe in mijn AdHd-praktijk, zeg ik altijd iets als: ik begeleid volwassenen met AdHd om hun weg vrij te maken van blokkades om zo goed tot hun recht te komen en beter te functioneren. blokkades zoals gevolgschade door trauma’s, onderdrukte emoties, negatief zelfbeeld en negatieve overtuigingen, etc. op onderbewust niveau is het makkelijk om vroege oorzaken op te sporen en blokkades uit de weg te ruimen. dan krijg je toegang tot een enorm potentieel. Gabor maté legt in zijn boek uit waar al die blokkades vandaan komen. een openbaring. Het mooie en hoopgevende is: dit speelt zich allemaal af op een onderbewust niveau. bij behandeling op dit niveau, is er dus verbetering mogelijk, heling zelfs. en best snel ook nog. “Het Verstrooide brein” geeft naast deze verhelderende en uiteindelijk hoopvolle kijk op AdHd ook veel achtergrondinformatie, opvoedtips en tips voor jezelf. Ik zou zeggen: lees dat boek. 29
Online dyslexietraining actueel M et het platform made by dyslexia breekt Kate Griggs een lans voor herdefiniëring van dyslexie. Ze wil mensen inspireren om op ontdekking te gaan, informatie over dyslexie te delen en elkaar te bemoedigen. Zowel mensen die bekend zijn met dyslexie als hun omgeving. Zo spoort ze werkgevers aan om de noodzakelijke draai te maken naar inclusie als beleid binnen de organisatie. Voor ouders en kinderen is er informatie in de vorm van video’s en links, waarin je wordt aangespoord je talenten te ontdekken en met zelfvertrouwen aan school en werk te beginnen. erkenning en herkenning is hier de norm. linkedin-vaardigheid ‘this is dyslexia’, het boek van Kate Griggs, kreeg in het vorige magazine ruim aandacht van nel Hofmeester. Ze legde uit waarom wij het eigenlijk allemaal moeten lezen. deze keer zoomen we in op de leerkracht. die kan een gratis online dyslexietraining van made by dyslexia doen. en die is echt heel goed! tekst: kArin jAhromi 30 I&W mAGAZIne nr 3 - 2022 Het platform timmert al zo nadrukkelijk aan de weg dat op linkedIn het dyslectische denken - ‘dyslexic thinking’- als een vaardigheid is opgenomen. de organisatie krijgt veel steun en aanhang vanuit alle denkbare sectoren uit de samenleving en van bekende acteurs en ondernemers met dyslexie. Zij vertellen ook hun verhaal in de vele video’s op made by dyslexia. aan de bak met jezelf Ik was nieuwsgierig naar wat made by dyslexia de leerkracht concreet te bieden heeft. Voor hen is er een gratis online dyslexietraining. die heb ik gedaan en ik was aangenaam verrast. de training biedt een schat aan kennis over wat dyslexie is, hoe je het (tijdig) herkent en hoe je een dyslectische leerling werkelijk helpt om tot bloei te komen. dit wordt op een vlotte en strakke manier gepresenteerd met prikkelende relevante video-ondersteuning. de training heeft drie ‘levels’: 1) dyslexia awareness, 2) dyslexia teaching en 3) dyslexia & technology. level 1 begint met de vraag: Wat is dyslexie? daar wordt het volgende over gezegd: • dyslexie is een andere manier van denken en verwerken van informatie; • dyslectische vaardigheden zijn o.a. probleemoplossing, verbale redenering, creativiteit en overzicht hebben op het totale plaatje; • de uitdagingen van mensen met dyslexie zijn: problemen
van Made by Dyslexia binnen het traditionele onderwijs met lezen, schrijven, spelling, planning en (soms) wiskunde; • 10 tot 20% van de wereldbevolking ondervindt leerproblemen waarvan er voorschools al dyslexie kan worden benoemd; • dyslexie is genetisch en zit in de familie; • door leerlingen te ondersteunen met de juiste interventies en hulpmiddelen kunnen ze vol zelfvertrouwen leren lezen en schrijven; • dyslectische denkers beschikken over vaardigheden waar het huidige bedrijfsleven om vraagt. (Zoals uitgesproken in het World Economic Forum) Als leerkracht krijg je de vraag om over het bovenstaande na te denken. Welke vooroordelen had je eerst? Wie ken je in je eigen omgeving met dyslexie en op welke manier kun je die persoon nu beter helpen met de verkregen informatie? Aan de bak dus met jezelf! kenmerken Kenmerken van een leerling/student met dyslexie zijn volgens Kate: • ze zijn super creatief, goede probleemoplossers, driedimensionale denkers, innovators en influencers; • hoewel niet erg taalvaardig zijn het wel fantastische verhalenvertellers en zijn ze sterk in verbaal redeneren; • studenten hebben baat bij e ” r a s o persoonlijke ondersteuning zoals extra tijd, een ander lettertype of een buddy. helpende aanpak een helpende aanpak voor leerlingen/studenten met dyslexie: • een multi-sensorische aanpak en vragen of een leerling hardop wil lezen; • typen in plaats van schrijven stimuleren; • voor een heldere uitleg zorgen, ook op papier, print-outs en de mogelijkheid van een rekenmachine; • zorgen voor aangepaste toetsen en examens; • aandacht voor planning, structuur en duidelijke afspraken. ook vroegsignalering en (vroege) zelfkennis is belangrijk, aldus Kate Griggs: • het is belangrijk dat een kind zichzelf kent of leert kennen. dit draagt bij aan het (zelfstandig) probleem oplossen; I&W mAGAZIne nr 3 - 2022 • het is noodzakelijk alert te zijn bij voorschoolse opvang op problemen bij letterherkenning, klank-tekenkoppeling en het noemen van kleuren en voorwerpen; • dyslexie kan ineens een probleem worden wanneer er een teveel aan opdrachten is. belangrijk is te kijken naar wat een kind aankan. mooiste geschenk tot slot: volgens Kate Griggs is tijd is het mooiste geschenk dat een leerkracht de leerling kan geven: geef een leerling simpelweg de tijd om over een vraag of opdracht na te denken, het probleem uit te werken, voordat hij/zij een definitief antwoord moet geven. Wat mij betreft is dit een inspirerende, leerzame training die je als leerkracht écht tools geeft om kinderen met dyslexie tot hun recht te laten komen. en nog gratis ook! https://www.madebydyslexia.org/ teachers/ 31 e l s M E n s k I n o e e n e t l t M s l P t l g v e r a i e e i r r m e p r r s t p r y a o “ i e P o e n o s e Q u e S s t r © Madebydyslexia.org
OVER INCLUSIE . OVER INCLUSIE . OVER INCLUSIE . tekst: angela VOlleBregt, eVy sOl - sWOm Zelfverzekerd aan een nieuwe baan beginnen Harm is 37 jaar en werkt als beleidsmedewerker bij nationaal coördinator Groningen. Hij heeft het erg naar zijn zin in zijn nieuwe baan en voelt zich daar goed op zijn plek. dit is helaas niet altijd zo geweest. na een uitdagende studieperiode kreeg Harm de diagnose AdHd, waarna hij stappen heeft ondernomen om uiteindelijk in de baan te belanden die past bij wat hij wil en wat hij (aan-)kan. Harm wil zijn ervaring graag delen om anderen hoop en perspectief te bieden. V 32 I&W mAGAZIne nr 3 - 2022 astlopen en de diagnose Adhd In 2017 werd Harm gediagnosticeerd met AdHd. op dat moment was hij 32 jaar oud. Hij vond het moeilijk om zijn leven te structureren en liep meerdere keren vast in verschillende studies. Het lukte hem vaak niet om opdrachten af te maken, wat veel onzekerheid met zich meebracht. dit zorgde er helaas zelfs voor dat hij op een bepaald moment zijn opdrachten niet meer durfde in te leveren. toen uiteindelijk de diagnose AdHd werd vastgesteld, gaf dat veel opheldering. Hij kon hierdoor steeds beter begrijpen waarom hij zo tegen dingen aanliep. “er zit wel een stukje rouw. Ik heb het gevoel dat mij veel ontnomen is en dat ik veel verder had kunnen zijn in mijn leven.” Wat heb jij nodig? de diagnose kwam niet als een verrassing en Harm schaamt zich er dan ook niet voor. Integendeel, hij heeft zich aangesloten bij een platform op linkedIn gericht op mensen met een arbeidsbeperking. Via dit platform kwam Harm in contact met één van de coaches van stichting studeren en Werken op maat (sWom). sWom zet zich in voor young professionals met een (psychische of lichamelijke) beperking en helpt hen op weg naar een volgende stap in hun persoonlijke of professionele leven. na een intakegesprek bij sWom volgde er al snel een sollicitatiegesprek bij één van de werkgevers uit het netwerk van sWom. samen met een coach ging Harm naar dit gesprek waarin hij open kon zijn over zijn arbeidsbeperking en belangrijker nog, over wat hij nodig heeft om van een baan een succes te kunnen maken. dit met als mooi resultaat de start in een nieuwe, uitdagende baan. “Ik ben er trots op dat ik heb doorgezet.” Harm is trots op zijn doorzettingsvermogen en heeft de begeleiding
OVER INCLUSIE . OVER INCLUSIE . OVER INCLUSIE harM als prettig ervaren. Hij is dichtbij zichzelf gebleven en is eerlijk geweest over wie hij is en waar zijn krachten liggen. Hierdoor kon hij zelfverzekerd aan zijn nieuwe baan beginnen. studeren & Werken op maat Herken je je in Harms verhaal en ben je op zoek naar wat extra, kosteloze ondersteuning op weg naar een volgende stap die bij jou past? bijvoorbeeld in je studie of loopbaan. neem dan eens een kijkje op de website van SWOM en meld je vrijblijvend aan. stichting studeren & Werken op maat (sWom) zet zich in voor jongeren met een psychische of lichamelijke beperking die een afstand ervaren tot de arbeidsmarkt. sWom is opgericht in 2012 door bart de bart, omdat hij persoonlijk ervoer hoe lastig het kan zijn voor young professionals om te studeren en een goede transitie te maken naar de reguliere arbeidsmarkt als je een ‘arbeidsbeperking’ hebt. Inmiddels is sWom uitgegroeid tot een professionele maatschappelijke organisatie met ongeveer 40 medewerkers. sWom heeft tot nu toe ongeveer 1000 young professionals begeleid naar passende werk- of stageplekken bij zo'n 100 partnerorganisaties over heel nederland, die actief zijn zowel binnen als buiten de overheidssfeer. sWom Academie ondersteuning en advisering door sWom is kosteloos voor kandidaten. Wat sWom wel of niet voor jou kan betekenen, hangt af van jouw hulpvraag en persoonlijke situatie. daarom is er na aanmelding altijd I&W mAGAZIne nr 3 - 2022 eerst een verkennend gesprek. Jouw hulpvraag hoeft (nog) niet persé ondersteuning richting werk te zijn. ook als dat (nog) niet het juiste moment is, kan je bij sWom terecht voor advies, ondersteuning, contact met ervaringsdeskundigen of lerend vrijwilligerswerk. dat kan in de sWom Academie: een leer- en ontmoetingsplek voor jongeren tussen de 16 en 30 jaar die weten hoe het is om te leven met een (on)zichtbare beperking. In de sWom Academie kun je tijdens een laagdrempelig en flexibel traject meer inzicht krijgen in jezelf en ontdekken welke volgende stap bij jou zou kunnen passen. denk bijvoorbeeld aan het oppakken van een studie, (bij)baan, vrijwilligerswerk of dagbesteding. Voorop staat dat iedereen een eerlijke kans verdient (op de arbeidsmarkt)! lees meer over de SWOM academie. 33
verenIGInGSnIeUWS the pOWer Of adhd: een dag die het BeWijs VOrmt Organiseer een complete dag over ADHD. Waar wetenschappers en ervaringsdeskundigen hun kennis delen. Waar veel mensen op af komen én die tot het einde boeit. Doe dit zonder hulp van een evenementenbureau zodat het ook betaalbaar blijft. Met een crew die bijna volledig uit mensen met AD(H)D bestaat. Laat corona op de valreep nog allerlei sprekers vellen. Recept voor chaos? teKst: Julie Houben Ik zal het maar meteen verklappen: nee! the power of AdHd op 15 oktober in leiden was soms best een tikje chaotisch. maar vooral was het een enorm succes. Als kleine speler in de organisatie kan ik zeggen: de organisatie van deze dag was op zichzelf al hét bewijs van The Power of ADHD. eerst doen, dan denken even wat getallen: er zijn 201 tickets verkocht, 50 mensen deden online mee, de ‘crew’ bestond uit 34 vrijwilligers en sprekers, het gros met een Ad(H)d-brein. Zonder enige kennis van zaken over hoe je zo’n grote dag organiseert. ‘eerst doen, dan pas denken’: een AdHd-eigenschap waar soms je ver mee komt. ontplofte mailboxen bijna een jaar geleden ontstond bij Hans van de Velde het idee om in oktober 2022, tijdens de AdHd Awareness month, een dag te organiseren in het leiden city of science Jaar 2022, waarbij elke dag een thema heeft. Het thema ‘Fantasy’ op 15 oktober sloot het meeste aan bij AdHd. Zo was het plan geboren. Impuls & Woortblind en AdHd europe gingen samen aan de slag, met Hans aan het stuur. Vanaf begin 2022 is er keihard gewerkt aan een boeiend dagprogramma, waarbij we Fantasy fantasierijk hebben omgebogen naar ‘power’, met de verbeeldingskracht en creativiteit van mensen met Ad(H)d als rode draad in veel presentaties. Het kostte vele uren Zoom-overleg 34 I&W mAGAZIne nr 3 - 2022
verenIGInGSnIeUWS talent voor speed tijdens de pauzes waren er speed coaching sessies, volgens een strak schema. ruim 60 mensen deden een sessie met 11 coaches. Ze kwamen bijna allemaal stipt op tijd en maakten, gevoed met inspiratie, na een kwartier plaats voor de volgende. dit gaan we echt vaker doen. Zowel de coaches als de deelnemers waren verbaasd over hun eigen talent voor speed. ‘Ik wist niet dat ik zo snel tot de kern kon komen.’ living library en regelmatig ontplofte mailboxen. maar de dag stond als een huis. Zelfs de gaten die door corona vielen, werden knap opgevuld door andere sprekers. Gewoon op de dag zelf. speed CoaChing vooral veel ideeën Wat bood the power of AdHd? Allereerst een living library, waar voorbijgangers die uit leiden cs kwamen, in gesprek konden gaan met ‘levende boeken met AdHd’. dat leverde een aantal mooie gesprekken op. Het binnenprogramma bestond uit een aantal presentaties van zowel wetenschappers als ervaringsdeskundigen. een mooie mix. We mogen er echt trots op zijn hoeveel onderzoekers en professionals, zoals sandra Kooij (expert volwassenen met AdHd), kinder- en jeugdpsychiater robert Vermeiren en hersenwetenschapper martine Hoogman, input vragen van mensen met AdHd. om zo werkelijk zinvol onderzoek te doen. Zo presenteerden martine Hoogman en lessa schippers hun onderzoek naar de positieve kanten van AdHd en vroegen zij de zaal om relevante thema’s voor vervolgonderzoek. daar krijgen ze nog een kluif aan want er kwamen vele tientallen goede ideeën. dat klopt overigens met eerste bevindingen uit hun onderzoek naar creativiteit bij mensen met AdHd. die komen met bovengemiddeld veel ideeën, vergeleken met niet-Ad(H)d’ers. je bent niet alleen Aan het einde van de toch lange en intensieve dag zat de zaal nog steeds vol. Al nam de bewegingsonrust bij sommigen zichtbaar toe. dat stopte snel toen de laatste drie sprekers hun verhaal deden over hun verslaving aan blowen (en meer). Zij vertelden hoe het blowen hen hielp met rust in het hoofd, maar uiteindelijk vooral een painkiller was. om gevoelens van falen en eenzaamheid te dempen. Alle drie zijn ze uiteindelijk gestopt met blowen. Ze kenden elkaar van de nA (narcotics Anonymous) en één van hen benadrukte het belang van contact met ‘lotgenoten’ in haar proces om van de verslaving af te komen: ‘eenzaamheid is vaak een voedingsboden voor verslaving, ook voor mensen met AdHd. Gelukkig hebben we vaak ook een talent voor contact maken. dit kun je inzetten voor je genezing. Zoek elkaar op! Je bent niet alleen.’ een prachtige en krachtige afsluiter van een inspirerende dag. met dank aan Hans, elske, rob, myriam, chantel en nina van AdHd europe en vele anderen. 35 I&W mAGAZIne nr 3 - 2022
ImpUlS & WoorTBlInd WERkgROEp ONDERWIJS Wat: belangenbehartiging voor alle vormen van onderwijs Wie: Karin Jahromi – (bestuurslid portefeuille onderwijs) DYSLEXIELIJN Wat: de dyslexielijn hulpdienst voo over dyslexie. ONDERStEUNINgSgROEp DYSLEXIE Wat: belangenbehartiging voor dyslectici en advisering bestuur Wie: peter millenaar - peter.w.millenaar@gmail.com (voorzitter) actieve werkgroepen en vrijwilligers I & W WERkgROEp VOLWaSSENEN Wat: klankbordgroep voor initiatieven en projecten rond actuele thema’s mbt Ad(H)d, dyslexie en/of dyscalculie Wie: we zoeken nieuwe leden en een voorzitter! Iets voor jou? Mail ons. Impuls & Woortblind is actief voor en met mensen met Ad(H)d, dyslexie en dyscalculie. Heb je vragen? Heb je een idee voor een actie of een activiteit? Wil je ergens aan meedoen? Hier zie je bij wie je terecht kunt met je vraag of idee! Wie: dyslexielijn@ impulsenwoortb DYSLEUk: pR EN LOBBYgROEp DYSLEXIE Wat: dyslexie zichtbaar maken vanuit I en W Wie: nel Hofmeester dysleuk@impulsenwoortblind.nl 36 I&W mAGAZIne nr 3 - 2022 EXpERtISEgROEp Wat: expertmeetings, begeleiding van studenten, eigen onderzoeken onder achterban, internationale contacten Wie: rob pereira – (bestuursvoorzitter & portefeuille wetenschap)
APELDOORN N n is een or vragen tblind.nl aD(H)D-caFéS EN DYSLEXIE caFéS Wat: maandelijkse bijeenkomsten voor en door mensen met AdHd en/of dyslexie (zie pag. 39) Wie: saskia elswijk – (bestuurslid portefeuille cafés) AMERSFOORT REDactIEcOMMISSIE FONDSENWERVINg Wat: zorgen voor stabiele extra inkomsten voor I en W Wie: evert van Waegeningh (penningmeester) Wat: zorgt samen met hoofdredacteur voor inhoud van I & W magazine Wie: Julie Houben – julie.houben@ impulsenwoortblind.nl (hoofdredacteur) cONtactpERSONEN EN cLIëNtONDERStEUNERS Wat: ervaringsdeskundige vrijwilligers per telefoon en/of mail bereikbaar Wie: zie de lijst op http://www.impulsenwoortblind.nl/onze-vrijwillige-contactpersonen/ BEStUUR Wat: ook elk bestuurslid heeft een eigen aandachtsveld. Wil je één van hen benaderen met een vraag of idee? stuur dan een mail naar info@impulsenwoortblind.nl Wie: rob pereira - bestuursvoorzitter, wetenschap, AdHd evert van Waegeningh - penningmeester, dyslexie Annemarie van essen – Ad(H)d, ledenwerving, media en communicatie Karin Jahromi – dyslexie, onderwijs, vrijwilligersbeleid saskia elswijk – Ad(H)d, cafés 37 I&W mAGAZIne nr 3 - 2022
adverTenTIeS zelf een Ad(h)d CAfé of dyslexie CAfé opzetten? Wij helpen je! Is er geen Ad(H)d-café of dyslexie-café bij jou in de buurt? Zoek een partner en start er eentje. Impuls & Woortblind kan je helpen met een duidelijke handleiding over de aanpak. bel of mail ons voor meer informatie: 033 247 34 84 / info@impulsenwoortblind.nl de dyslexielijn de dyslexielijn is een hulpdienst voor vragen over dyslexie. Je kunt bellen naar het landelijk bureau: 033 247 34 84 Wij zorgen dan dat je vraag door de juiste persoon behandeld kan worden. Je kunt je vraag ook mailen: dyslexielijn@impulsenwoortblind.nl BehOefte aan Onderling cOntact? doe een oproep! Heb jij behoefte aan contact met iemand uit jouw omgeving om ervaringen te delen? Je kunt via onze digitale nieuwsbrieven een oproepje doen. mail je oproep + woonomgeving naar: info@impulsenwoortblind.nl. dan sturen wij de reacties aan je door. 38 I&W mAGAZIne nr 3 - 2022
& dYSleXIe caféS ad(H)d caféS door het hele land organiseren wij aD(H)D-caFéS EN DYSLEXIE caFéS. dé ontmoetingsplek voor iedereen uit onze doelgroep en direct betrokkenen. Voor en door ervaringsdeskundigen. hieronder vind je al onze cafés bij jou in de buurt en onze online CAfés. voor adres- en contactgegevens per Ad(h)d-café, kijk op onze site. dyslexie Cafés vind je op pratenoverdyslexie.nl. kIJk IN ONzE agENDa VOOR DE actUELE SItUatIE pER caFé. aLLEEN ONLINE vrAgenuurtje Adhd/Add online Iedere donderdagavond vanaf 20 uur onlIne dyslexie CAfé online Iedere derde zaterdag van de maand onlIne van 13.30 tot 16.00 het Ad(h)d vrouWen CAfé online Iedere eerste vrijdag van de maand onlIne van 20:00 tot 22:00 zuid hollAnd Ad(h)d-CAfé den hAAg Iedere tweede woensdagavond van de maand onlIne, iedere vierde maandagavond op locatie ad(h)d-café Barendrecht Iedere derde dinsdag van de maand van 20.00 tot 22.30 zeelAnd Ad(h)d-CAfé vlissingen Iedere tweede woensdag van maand van 20.00 tot 22.30 nOOrd-BraBant ad(h)d-café Breda Iedere derde donderdag van de maand van 19.30 tot 22.30 Ad(h)d en DYSLEXIE CAfé heusden-vesting Iedere laatste dinsdag van de maand van 19.30 tot 21.30 Ad(h)d-CAfé eindhoven Iedere derde woensdag van de maand van 19.30 tot 21.00 39 I&W mAGAZIne nr 3 - 2022 limBurg Ad(h)d-CAfé mAAstriCht Iedere eerste vrijdag van de maand van 19.00 tot 21.30 noord hollAnd Ad(h)d-CAfé AmsterdAm Iedere tweede maandagavond van de maand vanaf 20.00 drenthe dyslexie CAfé AmsterdAm 6 x per jaar op dinsdagavond. om en om op locatie en onlIne Ad(h)d-CAfé Assen Iedere laatste vrijdag van de maand van 19.00 uur tot 22.30 overijssel Ad(h)d-CAfé hengelo Iedere tweede woensdag van de maand van 20.00 tot 22.30 utreCht Ad(h)d-CAfé Amersfoort Iedere tweede vrijdagavond van de maand op locatie, iedere 4e vrijdagavond onlIne. Ad(h)d-CAfé utreCht Iedere eerste woensdag van de maand van 21.00 tot 23.00 gelderlAnd Ad(h)d-CAfé Arnhem en omstreken Iedere eerste maandag van de maand vanaf 19.30
Zelfstandig aan de slag met Alinea Online Alinea Online is het gebruiksvriendelijke compenserende programma met de beste prijs-kwaliteit verhouding in de markt. Zwakke lezers en spellers kunnen met Alinea zelfredzaam en op hun eigen niveau werken met teksten. Alinea Online werkt vanuit de cloud en is altijd en overal beschikbaar op devices met een internetverbinding. www.lexima.nl/alinea-online F • tandsformaten • temmen in elf talen • an he eb2Speech • Integr t Google Driv x • tekenis opoek denboek • Mark an de tek oor het mak tingen • ypen me functiee • en in eigen o er • Mogelijkheid tot gesplitst scherm info@lexima.nl www.lexima.nl 8 Laat je “label” in je voordeel werken! Wij bieden in onze training en coaching voor (jong) volwassenen met dyslexie / dyscalculie / AD(H)D / autisme en/ofhoogbegaafdheid: Dynamika advies, training & coaching praktische handvatten en inzicht in jouw andere manier van denken en leren; vermindering van faalangst, onzekerheid, uitstelgedrag, prestatiedrang en/of stress; verhoging concentratie, sneller leren lezen, gemakkelijker schrijven en communiceren. Luister ook naar onze Podcasts op onze websites, Soundcloud (Dynamika Podcasts) en Spotify www.geniaaloprechts.nl www.werkendyslexie.nl T 020 – 639 1099 Zie ook onze boeken: “Slimmer dan je baas”en “Dyslexie: stoornis of intelligentie” (Uitgeverij Garant B.V.) info@dynamika.nl zelf ledenVOOrdeel Bieden Als zelfstandige kun je leden van Impuls & Woortblind ook korting bieden op jouw product. denk aan coaching, workshops, rijbewijskeuringen etc. Wij vermelden je op de Ledenvoordeelpagina van onze website. Interesse: mail of bel ons: info@impulsenwoortblind.nl / 033 247 34 84
1 Online Touch