0

26e jaargang Nr. 4 - winter 2020 Prijs € 4,25 Zorgeloos struinen rondom Soest Wandelen waar Hessen op zijn groenst is Op pad in wandelgemeenten Berg en Dal, Winterswijk en Westerwolde VIJF PARELTJES IN WALLONIË

DUURZAME PRESTATIES MICROLIGHT ALPINE In het nieuwe Microlight Alpine jacket komt onze passie voor prestatie, technologie en duurzaamheid bijeen door intelligente zonering van de isolatiebanen en door gebruik van gerecyclede materialen zodat we onze voetafdruk verkleinen. #WeAreRab WWW.RAB.EQUIPMENT

Redactioneel ‘Nooit gedacht dat ik zo blij zou zijn met een half volle zaal,’ hoorde ik Claudia de Breij onlangs zeggen tijdens een try out van haar voorstelling Hier ben ik. Het is het mantra waarmee ik mezelf, en mijn puberdochters, probeer door deze kale tijd te loodsen: focus op alles wat wel kan en kijk niet te veel naar wat niet kan. Ik moet denken aan Siebe Peenstra, de hoofdpersoon van mijn boek De geur van hooi. Hij vertelde over hoe hij, geboren in 1923, als jongeman de Tweede Wereldoorlog beleefde. ‘Er was niks te doen.’ En dat was letterlijk zo. Er was geen dansles, laat staan ander vermaak. En nadat hij eenmaal moest onderduiken om de arbeitseinsatz te ontlopen, kon hij zelfs niet meer schaatsen, zeilen of bij vrienden langsgaan. Ergens in die weder opbouwjaren zijn we het volslagen gewoon gaan vinden om meerdere keren per jaar op vakantie te gaan, televisie te kijken via tientallen zenders, 24 uur per dag online te zijn en wekelijks uit te gaan. Verslaafd aan prikkels, durf ik wel te beweren. Maar zelfs nu als gevolg van corona-maatregelen veel vermaak buitenshuis wegvalt, kunnen we ons nog vermaken met zeker een tienvoud van Lichtvoetig Vroege vogels Ook al is het buiten koud, het is toch heerlijk om vroeg uit de veren te zijn. Weliswaar is de drempel een stuk hoger om het warme nest te verlaten, maar de trots op je eigen prestatie des te groter. Hoewel die trots verdampt als sneeuw voor de zon als ik denk aan de vogels. De tuinmerel zes meter van mijn slaapkamerraam bijvoorbeeld. Ineengedoken met de snavel in de veren brengt hij de nacht door in de laurierstruik. In zijn hiel zit een mechanisme dat op slot kan als hij zijn tenen om een tak sluit. Zo valt-ie niet van de tak tijdens het slapen. Bij het eerste teken van licht aan de oostelijke hemel wordt de merel al actief. Eten, territorium verdedigen, dat soort werk. Op milde winterochtenden gaat hij zelfs zingen. Zacht, maar goed hoorbaar. Ook de roodborst is er vroeg bij. Anders dan de meeste vogelsoorten zingen ook de vrouwtjes. Dit doen ze alleen ’s winters als het territorium bewaakt moet worden. Met een enkele schermutseling, maar vooral met zang. Een prima tip voor hele volksstammen van de homo sapiens. Het zou weliswaar vocaal geweld bij de grenzen veroorzaken, maar het wapengekletter zou achterwege blijven. Als we vrij zijn gaan we dikwijls vroeg wandelen. Vanuit ons huis lopen we in tien minuten naar het dichtstbijzijnde bos. Ik heb er altijd aardigheid in om onderweg al te turven welke vogelsoorten ‘s winters nog zingen. Voordat we het bos bereiken kan ik meestal wel de zang scoren van huismus, heggenmus, roodborst en winterkoning. Van de laatste soort zou je verwachten dat hij goed bestand is tegen winterkou. Het tegendeel is waar. In elke strenge winter sneuvelt meer dan de helft van de populatie winterkoningen. Zijn lijfje is simpelweg te klein om de warmte in de strenge vorstnachten vast te houden. De boomkruiper is niet veel groter, maar hij heeft er iets op gevonden. Op geschikte slaapplaatsen – bijvoorbeeld onder een daklijst tegen de muur – klitten drie tot zeven boomkruipertjes tegen elkaar aan. Als een kluwen verenbal kunnen ze dan als collectief de warmte goed vasthouden en verdelen over alle exemplaren. Ook deze bruine boomkruiper zingt regelmatig in de winter, evenals de blauwe boomklever. Gelukkig is er een keer per week een escape mogelijk. Dan wandel ik in de geest vroeg rond, maar blijf ik toch nog eventjes in mijn warme bed. Elke zondag staat het radioprogramma Vroege vogels voor mij plaatsvervangend vroeg op. En dan komen de geliefde vogelsoorten beurtelings langs. Met een beetje mazzel hoor ik de tuinmerel buiten zingen en de radio roodborst binnen. George Knottnerus 31 Wandelbrieven Langs kunst en cultuur 36 Friesland Stilvallen aan de kust wat Siebe en zijn generatie kon in die oorlogsjaren. Uitgebreid koken, de thuisbioscoop, musea bezoeken, het vliegtuig pakken naar de Antillen en met een klein gezelschap samenkomen, om maar een paar dingen te noemen. En toch voelt het alsof alles stilvalt, omdat we ons bewogen met het tempo van een HSL. Kijken naar wat wel kan. Dat is mijn mindtrick misschien, relativeren, dingen in perspectief plaatsen. Uiteraard gaat die relativering niet over mensen die hun werk hebben zien wegglijden in de gretige kieren van de crisis, maar louter over ons privéleven. De toekomst is ongewis, dat was hij altijd al. De natuur is een constante. Ze stelt haar gulle armen open voor wandelaars en vormt het decor voor stressreductie. Of die nou veroorzaakt wordt door een te volle of juist door een te lege agenda. Tialda Hoogeveen 27 Groningen PronkjewailpadOost en Noorder Rondtochten inhoud 8 De Paltz 10 Zorgeloos struinen rondom Soest Hessen Waar natuur en wetenschap elkaar raken 12 België 20 Vijf pareltjes in Wallonië Wandelgemeentes 2020 Westerwolde, Winterswijk en Berg en Dal Verder in dit nummer: Nieuws Wandelproducten Ardenner tips Heuvelrug wandelvierdaagse Loopbaan Uitgelezen Column John Jansen van Galen Voetstuk 4/5 7 14 18 32 34 38 38 ‘te voet’ is een uitgave van Hobri Pers Uitgeverij BV, Tuindorpweg 23, 3951 BD Maarn, T. 0343-449499 • e-mail abonnee administratie: abo@wandelkrant.nl • e-mail redactie: redactie@wandelkrant.nl • website: www.tevoetonline.nl • Vanuit België: tel. 00-3130-6910138. redactie@wandelkrant.nl • Advertenties: Tarieven op aanvraag bij bovenstaand adres • Uitgever: Eef van den Brink • Hoofdredactie: Tialda Hoogeveen • Vormgeving: Punt Grafisch Ontwerp Utrecht, www.puntgo.nl • Foto voorpagina: Shutterstock • Aan dit nummer werkten mee: Flip van Doorn, John Jansen van Galen, John Jansen van Galen, Femke Jaarsma, George Knottnerus, Jan Fokke Oosterhof, Alexander Schwarz, Elvira Werkman • ‘te voet’ nummer 4, zesentwintigste jaargang. Het volgende nummer van ‘te voet’ – zesentwintigste jaargang, nummer 1, voorjaar 2021 – verschijnt eind maart 2021.

nieuws Arnout Colnot, Poldermolens in de Schermer, 1931 www.meindl.de Ontdek Gelderland via nieuw klompenpad Oer-Hollandse kunst Weidse uitzichten vanaf de hoge duinen, de wind die wolkenluchten over het weiland jaagt, grazende koeien langs de sloot met molens aan de einder, de oudste polders ter wereld: het klinkt als het verslag van een wandelaar, maar gaat over de tentoonstelling Weids! in het Stedelijk Museum Alkmaar. De expositie laat zien hoe kunstenaars van de 16de tot in de 20ste eeuw de typische kenmerken van het Noord-Hollandse landschap met zijn polders, dijken en duinen hebben vastgelegd. Elk op zijn eigen wijze, van Claes van der Heck tot Edgar Fernhout, van Hendrick Vroom tot Joost Swarte. De tentoonstelling is een samenwerkingsproject van Stedelijk Museum Alkmaar en het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier. Te zien tot en met 28 februari, stedelijkmuseumalkmaar.nl. Het nieuwe klompenpad het Bevermeersepad is een rondwandeling van tien kilometer door het buitengebied van Angerlo (Gld). De route, te herkennen aan de markering van rode klompen, leidt de wandelaar langs weteringen, over broekgronden en door het coulisselandschap. Het pad maakt deel uit van een netwerk van Klompenpaden in Gelderland Wandelen buiten de binnenstad De boekenserie ‘Wandelen buiten de binnenstad’ is nu beschikbaar voor de smartphone. Nu je als wandelaar k niet u in een groep mag wandelen, kun je met de Buiten-de-bapp individueel of met een toegestaan aantal mensen b stadwandelingen maken. De app neemt je mee langs m r tijdelijk nie bbij onbekende plekjes in de steden en vertelt over bezienswaar m swaardighe Met de nieuwe Buiten-de-binnenstad-app heb je je eigen stsgid over de leuke, fraaie en bijzondere plekken die je tegenk dens d wandelingen. gen stsgids nkomt tijden De app biedt stadswandelingen, informatieve kijkpunten, o met ingetekende route. Voor de verdwalers onder ons geeft de app e route. De app is gratis, de steden kun je voor 6,99 euro per stuk aans baar Amsterdam, Arnhem en Eindhoven. Binnenkort v en H dam, Utrecht en Zwolle. nten, ote s geeft de app per stuk aan t volgen Den e erweg. ds bij ns d e stadstes pp e signa a je afwijkt v ns el zijn bkn Haag, Grngen, Nijmegen, otterWandelend woud In de strijd tegen klimaatverandering wil Nederland de komende tien jaar 185 miljoen bomen planten, genoeg voor 37.000 hectare extra bos. Dat betekent dat LNV-minister Schouten met de provincies afspraken heeft gemaakt over 10 procent bos erbij. Volg ‘te voet’ nu ook op Instagram Na een magazine, website, Twitter- en Facebookaccount, is ‘te voet’ nu ook te vinden op Instagram. Volg ons daar en mis niks van het laatste wandelnieuws, de mooiste foto’s en inspirerende tips. @tevoetonline Natuurorganisatie ARK pleit ervoor dat deze bossen zich natuurlijk kunnen vormen, en kunnen ‘wandelen’ door een halfopen landschap. In een wandelend bos vormen open grasland, struwelen en bos een samenhangend geheel. Planteneters van groot tot klein en hun predatoren vervullen daarin een sleutelrol. Meer bos is een voorwaarde om de klimaatdoelstellingen te halen: om CO2 op te slaan en als buffer tegen stikstof, verdroging en wateroverlast. Ook draagt het bij aan meer biodiversiteit. Daarnaast is het een plek om tot rust te komen, uit te waaien en te wandelen. et Zie ook: klompenpaden.nl/klompenpad/ bevermeersepad en Utrecht en lopen over in ere herstelde historische paadjes en over speciaal hiervoor opengesteld boerenland. Routenavigatie en informatie over het landschap en de cultuurhistorie is beschikbaar via de Klompenpaden app en als brochure, verkrijgbaar bij de VVV’s in de regio. 4

nieuws Weergaloze wandelingen Niet wijds, niet groots, maar weergaloos, dichtte Dalfsenaar Koos Geerds over zijn geliefde Vecht. Het vat volgens de makers van dit boek het Wandelapp Vossenstreken voor kinderen De wandelapp Vossenstreken heeft er een nieuwe route bij. Met deze wandeling door het dorpje Gestel in Berlaar zijn nu in totaal negentien routes beschikbaar. In het kleine dorpje Gestel lijkt het of de tijd stilstaat. Het gehucht staat bekend als één van de meest pittoreske plekken van de provincie Antwerpen. De authentieke dorpskern ligt tussen twee kasteeldomeinen langs de Nete. Dit erfgoed is beschermd als dorpsgezicht en verschillende gebouwen zijn beschermd als monument. Bovendien werd het rustige Gestel erkend als officieel stiltegebied. Ontdek het zelf, met (klein)kinderen. De Vossenstrekenroute in Gestel is 2,7 kilometer lang, de wandelapp laat je onderweg samen leuke opdrachtjes uitvoeren. Wie tijd en energie over heeft, kiest gewoon een van de andere wandelroutes erbij. Vossenstreken laat kinderen samen met hun (groot)ouders mooie en interessante plekken ontdekken in de provincie Antwerpen en in eigen land in Noord-Brabant. Meer info op: www.vossenstrekenapp.com Vecht dal goed samen. Als fotograaf, wonende in het Vechtdal, wist te voet-redacteur Max de Krijger al wandelend de schoonheid van de rivier die vanuit Duitsland ons land in slingert vast te leggen. De auteur beschreef de routes niet alleen, hij stippelde ze ook uit en voorzag de beschrijvingen van achtergrondinformatie. Zo komt hij al lopend, fotograferend en schrijvend uit optwaalf verschillende routes die de wandelaar meenemen langs schilderachtige plaatsjes als Vilsteren en Beerze, struinend over de heide aan de voet van de Lemelerberg en met vergezichten vanaf de top tot ver voorbij Zwolle. De tekst is voorzien van veel praktische informatie over horeca, openbaar vervoer en overnachtingsmogelijkheden en overzichtelijke routekaartjes. € 10,00, uitgeverij Gegarandeerd Onregelmatig. Meer treinstoringen door ‘spoorlopers’ Wandelen tijdens werk Uit onderzoek door Markteffect onder ruim 1.100 respondenten blijkt dat 50 procent van de werkende Nederlanders wandelen als verplicht onderdeel zou willen zien van de werkdag. Veel gezondheidsklachten, zoals stress en burn-outklachten, kunnen door wandelen voorkomen worden. Wandelen tijdens de werkdag is kortom belangrijk voor het voorkomen van psychische overbelasting. Koninklijke Wandel Bond Nederland (KWBN) en Zorg van de Zaak Netwerk (een netwerkorganisatie van bedrijven op het gebied van bedrijfszorg, medische zorg, kraamzorg, leefstijl- en verslavingszorg) sluiten daarom een meerjarige samenwerking af om dagelijks wandelen op de agenda te zetten binnen het bedrijfsleven. Zorg van de Zaak Netwerk en KWBN introduceerden daarom in november de ‘Wandelen Werkt’-app. In deze app maken medewerkers in acht weken kennis met wandelen en hoe dit kan bijdragen aan een verbeterde fysieke en mentale gesteldheid. De app biedt artikelen, opdrachten, podcasts en video’s. Fietsers en hardlopers die dicht bij het spoor komen, veroorzaken gevaarlijke situaties. Net als spelende kinderen, mensen die bramen zoeken langs het spoor en wandelaars die een sluiproute langs de rails kiezen. Niet alleen brengen zij zichzelf daarmee in levensgevaar, ‘spoorlopers’ veroorzaken dagelijks ruim 4,5 uur aan vertraagde treinen, waardoor ‘vele tienduizenden mensen’ te laat op hun bestemming aankomen, aldus ProRail. De spoorbeheerder start een campagne om mensen bewust te maken van de gevolgen en zegt dat iedere spoorloper een domino-effect veroorzaakt. 100% PASVORM …door MFS® Vakuum® technologie. De nieuwe defi nitie van pasvorm. Door de temperatuur van het lichaam vormt het MFS® Vakuum® schuim zich optimaal naar de vorm van de voet. Om een perfecte pasvorm te bereiken is het speciale PU-schuim tot in het tenengebied van de schoenen verwerkt. De Meindl Multigrip® rubber profi elzool met PU tussenzool zorgt voor maximale demping en een perfecte grip. b-dynamic technologie in de inlegzool. www.meindl.de 5

VELUWE OUTDOOR TOTAAL CONCEPT VOOR AL UW WANDELINGEN Het Veluwe Outdoor Totaal Concept heeft tot doel om de juiste schoen voor uw voeten te vinden voor uw wandeling. De vragen die daarbij beantwoord worden zijn: welke soort wandelingen gaat u maken, wat is de maatvoering van uw voet (lengte breedte wreefhoogte) en welk type inlegzool past bij u. Wandelt u met pijn? blaren? Dan zoeken we samen uit hoe uw wandelplezier nog groter wordt. VOOR IEDERE VOET EEN PASSENDE SCHOEN Wij zijn gespecialiseerd om voor alle type voeten zoals ‘standaardvoet’ ‘moeilijke voet’ ’brede voet’ en voor voeten met enkel- en gewrichtsproblemen een goed passende schoen te vinden. Dit doen we door te luisteren naar uw wensen en het maken van een voetscan. Door jarenlange ervaring kunnen wij u goed adviseren welke schoen voor u het meest geschikt is. Of u nu wandelt op asfalt, in het bos in de bergen of het lopen van een meerdaagse trektocht in het hooggebergte, wij hebben de juiste schoenen. Door onze voorraad van ca. 250 modellen van laag, halfhoog tot hoog en van soepel tot stijgijzervast hebben wij bijna altijd de schoen voor u! Maat 36 t/m 54 (UK 3,5 t/m 17). Mocht er een aanpassing nodig zijn aan de schoenen zoals oogjes i.p.v haakjes, extra verstevigde zolen, verhogingen i.v.m. beenlengte-verschil, klittenband-sluiting, wij verzorgen alles voor u inclusief exact op maat gemaakte steunzolen die meestal door uw aanvullende ziektekostenverzekering vergoed wordt. VOETSCAN VOOR ADVIES OP MAAT 250 MODELLEN OP VOORRAAD STATIONSLAAN 41A, 8071 CK NUNSPEET, 0341270847 WWW.BREDEWANDELSCHOENEN.NL WWW.VELUWE-OUTDOOR.NL 6

1 6 2 nieuwe 5 PRODUCTEN voor wandelaars 3 4 1 Het klassieke Rab Microlight Alpine Jacket voor mannen en vrouwen houdt je warm, ook als de temperatuur daalt. Zowel de buitenkant, isolatie als de voering zijn gerecycled. Dankzij de met dons gevulde capuchon met verstevigde klep hoef je niet een extra hoofddeksel mee te slepen. Adviesprijs € 229,95, rab.equipment/eu 2 De Meindl Vakuum Sport III GTX® - for ladies & men - is een relatief lichte wandelschoen. Dit maakt het een ideale wandel- c.q. trekkingschoen die ook geschikt is voor het wat zwaardere werk. De schoenen zijn waterdicht en hoog ademend dankzij de Gore-Tex® sok. Adviesprijs € 274,90, www.Meindl.de 3 Het iconische Spitz Jack van Haglöfs is het ideale hit-the-road-jack voor buitenmensen. Hij is gemaakt van Gore-Tex Pro New. Deze supersterke, drielaagse stof is nu nog robuuster, elastischer en beter ademend. En natuurlijk wind- en waterdicht. De jas is verstevigd op slijtgevoelige plekken zoals schouder, arm, rug en heup. Adviesprijs € 549,-, www.haglofs.com 4 Ga je wandelen of hardlopen met de hond? Het Deense Orbiloc zorgt voor veiligheid en vrijheid door zichtbaarheid. Het Orbiloc Safety Light™ is waterdicht, schokbestendig, biedt zichtbaarheid tot op 5 kilometer en heeft een lange batterijduur. Zo kun je buiten actief blijven, ook nu het winter is. Bijvoorbeeld met een van de kleurrijke Dog Dual Fashion Colours Line lampjes. Adviesprijs € 24,95, orbiloc.com 5 Met het Vaude men’s Manukau Padded Jacket zie je er cool uit in de stad en maak je tegelijkertijd een statement voor het milieu. In het buitenmateriaal is een mix van duurzaam geproduceerd hennep en gerecycled polyester gebruikt en ook in de voering zit gerecycled polyester van oude flessen. Adviesprijs € 210,-, www.vaude.com/nl 6 Sea to Summit heeft een handige rugzak ter grootte van een golfbal. De Ultra-Sil Nano Daypack is gemaakt van waterbestendige stof, heeft een inhoud van 18 liter, weegt maar 30 gram en vouwt extreem compact op. Makkelijk als je onderweg je jas of trui wilt opbergen. Adviesprijs € 34,95, seatosummit.com. 7

Bossen, heide, polder, zand en kunst op de Utrechtse heuvelrug Zorgeloos struinen rondom Soest Op landgoed De Paltz is het niet alleen prachtig wandelen, maar kun je ook genieten van kunst, theater en muziek. En er is meer: Op het Derde Erfpad, een paar kilometer verderop, loop je zo over oud boerenland en over de zandverstuivingen van de Soester Duinen. Zo veel variatie in nog geen 15 kilometer wandelen vind je niet gauw weer. Tekst en beeld: Alexander Schwarz De Paltz: ze vonden het er zo leuk dat ze er wilden blijven. Of het nu gedeserteerde soldaten waren uit het leger van Frederik de Grote (1712–1767), die hier als vreedzame dag loners een onderkomen hadden, of de Duitse boeren die hier, zoals menig collega in de tweede helft van de 18de eeuw, naar Nederland emigreerden, is niet meer met zekerheid te zeggen. Wel staat vast dat ze rond 1775 hier neerstreken vanuit de zuidwestelijke streek van Duitsland, de Pfalz, wat meteen de naam van dit landgoed verklaart. Sinds 2012 is op het landgoed het Herman van Veen Arts Center gevestigd. Zo valt er niet alleen van de afwisselende natuur van de Utrechtse Heuvelrug te genieten, maar is er ook een hoop cultuur op te snuiven. De wandelweg op het landgoed gaat door glooiende bossen en over heuvelige heide. Delen van het landgoed zijn pas in de 19de eeuw onder architectuur aangelegd, zoals de statige allee van beuken met de mooie koperen straatlantarens. Andere delen zoals de voormalige zandverstuiving, de vallei geheten, horen bij de gebieden die al langer niet meer ontgonnen worden en waar de natuur haar gang mag gaan. Samen met het Utrechts landschap wordt er veel aandacht besteed om flora en fauna een natuurlijke leefomgeving te bieden. Door de verschillende landschapstypes, leven er uiteenlopende dier- en plantensoorten, waaronder vos en das, grote lijster en havik, zeldzame vlinders en sprinkhanen. De statige sequoia, de mammoetboom, staat dicht bij de villa. De meest bijzondere bloem hier is misschien wel de rode dophei, die in Nederland op nog maar een paar plekken voorkomt. informatie De wandeling door Landgoed De Paltz is 3,4 km lang, Het Derde Erfpad 9 km, waarbij er ook een ingekorte route van 5,5 km gelopen kan worden. Wie wil kan binnen het bosgebied Birkhoven een 3 km lange extra lus lopen. Het Derde Erfpad en het eveneens gemarkeerde bospad ontmoeten elkaar bij de bosvijver. Op de site van het Utrechts Landschap zijn informatie en plattegronden van de wandel paden te vinden: www.utrechtslandschap.nl/routes/wandelen/de-paltz en www.utrechtslandschap.nl/ natuurgebieden/birkhoven/gebiedsinfo Verder staat er nuttige informatie over het klompenpad op: klompenpaden.nl/klompenpad/derde-erfpad 8

En dan zijn er nog de grote kunstwerken die over het landgoed verspreid in de natuur staan. Zij zorgen voor verrassingen en vormen een haast natuurlijke overgang tussen natuur en cultuur. Cultureel centrum Het middelpunt van het 77 hectare grote landgoed vormt de statige villa, gebouwd in 1867. Hier bevindt zich het Herman van Veen Arts Center. Er zijn op twee etages wisselende tentoon stellingen van internationale kunstenaars te zien, net als schilderijen van de naam gever zelf. Beneden is er een café en een winkel voor boeken, cd’s, dvd’s en kunst. Naast de villa staat een omgebouwde oude kapschuur waarin intieme concerten, lezingen en interviews op het programma staan en theater voorstellingen worden gespeeld, meestal door jonge talenten. Maar als hij even niet op tour is, werkt Herman van Veen op het landgoed en treedt hij regelmatig op in de ‘kapschuur’. Klompenpad Het Derde Erfpad Op maar een paar minuten rijden sta je op het vertrekpunt van een wandelroute door het buitengebied van Soest: het zeer gevarieerde klompenpad het Derde Erfpad. Startpunt is de parkeerplaats van Hotel Fletcher Het Witte Huis. Het eerste deel van de route loopt over oud boerenland, langs akkerland, weiden en bosjes. Tot je bij de Eem bent aangekomen en langs de rivier kunt genieten van mooie vergezichten. Watervogels, zoals futen, vergezellen je op en onder water op je pad. Een klein bruggetje over een sloot leidt je de velden van de Eempolder in. De boerderij Het Derde Erf was vroeger de derde boerderij op de Birkstraat vanuit Amersfoort richting Soest. Daar aangekomen, kun je – zodra de coronamaatregelen weer zijn opgeheven – op een bankje genieten van een kopje koffie en wat lekkers. Het zuidelijke stuk van de route laat weer een heel ander landschap zien. Het is het bosgebied Birkhoven. De aanleg van het landschap zoals het er nu bij ligt stamt oorspronkelijk uit de eerste helft van de 19de eeuw. Vooral de meer parkachtig aandoende elementen zijn echter pas in jaren dertig aangelegd in het kader van de werkverschaffing. Daarbij horen de mooie bosvijver, het pinetum, een 1,5 hectare tellend wandelgebied met bijzondere naaldbomen, waaronder, net als op De Paltz, een sequoia. Vrij spel Het klompenpad leidt verder in oostelijke richting door het gemengde bos en voert dan geleidelijk wat omhoog. Boven aangekomen, sta je opeens voor een eindeloze glooiende zandvlakte: de Korte Duinen, onderdeel van de Soester Duinen. Dit bijzondere gebied op de noordelijke Utrechtse Heuvelrug kon ontstaan door klimatologische veranderingen tienduizenden jaren geleden. Tijdens het saalien, de een na laatste ijstijd, werd de Utrechtse Heuvelrug gevormd als een soort stuwwal tegen opschuivend landijs. Het werd weer warmer, de begroeiing kwam terug. 80.000 jaar geleden diende zich opnieuw een ijstijd aan, de laatste, tot nu toe. Nederland werd weer heel koud, maar werd niet bedekt onder een ijsplaat. De bodem was bevroren, de vegetatie verdween en de wind kreeg vrij spel. Omdat er ook toen al vooral westelijke wind over ons land blies, kwamen de dekzanden grotendeels tegen de noordoostelijke kant van de Utrechtse Heuvelrug aan te liggen. Uiteindelijk vormde zich hier, door bebouwing en schapenhouderij en andere ingrepen door de mens, een zich voortdurend veranderend landschap van zandverstuivingen, heide, jeneverbessenstruiken en bomen. Vooral de grove den en de ruwe berk kunnen zich hier goed staande houden. Het meest tot de fantasie sprekende verschijnsel is misschien wel Boven aangekomen, sta je opeens voor een eindeloze glooiende zandvlakte: de Korte Duinen de door verstuiving begraven takken die in het zand nieuwe wortels vormen en pas boven de grond samenkomen tot een nieuwe stam. Daardoor lijkt het alsof de bomen op benen staan. Zij maken het gebied rondom Soest nog specialer. Geen wonder dat de Utrechtse Heuvelrug rond Soest al in de 18de eeuw nieuwe bewoners trok die zich graag in dit gevarieerde landschap wilden vestigen. Gelukkig mogen wij de schoonheid al wandelend nog steeds ervaren. Alle informatie over het Herman van Arts Center, over lopende tentoonstellingen, geplande voorstellingen en activiteiten in de Villa en op het landgoed is te vinden op hermanvanveenartscenter.com Parkeren kan bij het naastgelegen Double Tree by Hilton, dat ook een fijne overnachtingsplaats is. Het hotel is prachtig gelegen in een parkachtige omgeving en heeft behalve ruime en moderne kamers ook een sauna en zwembad. Ideaal om na een dag wandelen te ontspannen www.hilton.com/nl/hotels/splsodidoubletree-royal-parc-soestduinen. 9

Bergstrasse-Odenwald: wandelen waar Hess Een bezoek aan het zuiden van Hessen is de moeite waard voor iedereen die lange wandelingen wil combineren met de charme van een stedentrip. De bos rijke landschappen van de Odenwald en Bergstrasse en het bruisende leven van de kunsten wetenschapsstad Darmstadt liggen op een steenworp afstand van elkaar en staan garant voor een interessante combinatie van oud en nieuw, rust en bedrijvigheid, natuur en cultuur. Spectaculaire uitzichten: de Burg-Rodenstein-rondwandeling Als er vroeger oorlog in de lucht hing, stond de Rodenstein-ridder op en trok met zijn gevolg van soldaten, paarden en honden op een ‘wilde jacht’ door de lucht. Ze moesten zich snel in veiligheid brengen. Dit verhaal van het spookleger is natuurlijk maar een legende. Wandelaars die naar de kasteelruïne van Rodenstein komen, hebben niets te vrezen en kunnen zorgeloos genieten van de natuur. De ruïne uit de 13e eeuw, midden in het bos, is een van de interessantste bestemmingen op de wandelroute Burg-Rodenstein-Runde. De 17 kilo meter lange route begint in het centrum van het idyllische stadje Fränkisch-Crumbach. Het pad is buitengewoon gevarieerd en behoorlijk uitdagend en biedt onderweg talloze mooie uitzichten en bezienswaardigheden. Zodra de kasteelruïne van Rodenstein achter je ligt, kom je bij het natuurmonument ‘Fallender Bach’, de vallende beek. Deze schilderachtige kleine waterval stort zich over granieten rotsen vijf meter naar beneden. Kort na de Wildweibchenstein bereikt het pad zijn hoogtepunt en loopt het via het wijnpad weer naar beneden het dal in. Telkens weer bieden doorkijkjes vergezichten over het omringende landschap. Na ongeveer driekwart van de route verandert het bos naar het cultuurlandschap van Fränkisch-Crumbach. 10 Legendarisch Reichelsheim: een plek om te genieten in het Odenwald Een deegroller, wat koekjesvormen, een eenvoudige deegkneedmachine en een oud fornuis. Bij de peperkoekbakkerij van Baumann is dat alles wat je nodig hebt om de heerlijke peperkoek te maken, waarvan de geur de hele bakkerij doordringt. De liefde voor kerstdelicatessen is hier een traditie. De familie Baumann maakt al elf generaties lang hun peperkoek in ReichelsheimBeerfurth, waarvan sommigen nog volgens oude recepten die eind 18e eeuw hun weg vonden van Straatsburg in de Elzas naar het Odenwald. Tegenwoordig zijn de producten van deze bakkerij, die nog altijd met de hand worden gesneden en geglazuurd, overal ter wereld op kerstmarkten te vinden. Even verderop produceren vakmensen een andere Odenwald-specialiteit. De karakteristieke Odenwald-boomgaarden vormen de grondstof voor de producten van de Krämer-pers in de herfst, de sappige appels vormen de grondstof voor de cider van deze streek. De verfrissende vruchtensappen die het wijnhuis ook te bieden heeft, zijn net zo lekker, maar wandelvriendelijker dan de appelwijn. Voor genieten in Odenwald-stijl tot slot, zijn de handbeschilderde aardewerken kannen, de traditionele ‘Bembel’, verkrijgbaar. © Petra Arnold © Odenwald Tourismus GmbH

s sen op zijn groenst is Reik naar de sterren in Darmstadt Darmstadt wordt beschouwd als de hoofdstad van de Europese ruimtevaart. Dit komt door twee baanbrekende instituten in deze stad op het gebied van wetenschap en onderzoek. Beide zijn aan de hand van een rondleiding te bezoeken. Bij het European Satellite Control Center ESOC onderzoeken wetenschappers de oorsprong van het heelal. Heel Europa ontvangt zijn klimaatgegevens van het EUMETSAT-instituut. Met zoveel knowhow in zo’n kleine ruimte, is het geen wonder dat Darmstadt zich officieel Science City mag noemen. De concentratie van verschillende onderzoeksinstellingen en universiteiten in Darmstadt is boven gemiddeld hoog. Innovatie heeft hier een lange traditie: de eerste leerstoel voor elektrotechniek ter wereld werd al in 1882 geïntroduceerd aan de Technische Universiteit van Darmstadt. Dat de TU-instituten in het historische residentieslot zijn te vinden, maakt duidelijk hoe cultuur en wetenschap in deze stad met elkaar verweven zijn. De landgraven en groothertogen van Hessen woonden ooit in het imposante gebouw midden in het centrum. In de directe omgeving bevindt zich het Staatsmuseum, dat zich met zijn collecties kunst, cultuur en natuurhistorie presenteert als een internationaal interessant museum. Het is een van de oudste in zijn soort in Duitsland. Mathildenhöhe Darmstadt: werelderfgoed worden Toen groothertog Ernst Ludwig in 1899 zeven jonge art nouveaukunstenaars uitnodigde in Mathildenhöhe, ontstond de kunstenaarskolonie van Darmstadt. Deze bleef actief tot 1914. In vier grote tentoonstellingen lieten de kunste naars hun ideeën zien over een moderne, artistiek vormgegeven woon omgeving. De oprichting van een kunstenaarskolonie was een reactie op de toenemende industrialisatie en werd een startpunt voor moderne industriële ontwerpen. De gebouwen zijn goed bewaard gebleven en vormen gezamenlijk het kunstwerk Mathildenhöhe, een indrukwekkend meesterwerk van de art nouveau, waarvan de torenhoge huwelijkstoren iconisch is. Het is niet verwonderlijk dat Mathildenhöhe is ingediend voor een plek op werelderfgoedlijst van UNESCO. Bezoek Darmstadt en het Odenwald HA Hessen Agentur GmbH Konradinerallee 9, 65189 Wiesbaden T +49 (0) 61195017191, info@hessen-tourismus.de www.hessen-toerisme.nl Odenwald Tourismus GmbH Marktplatz 1, 64720 Michelstadt T +49 (0) 6061965970 info@bergstrasse-odenwald.de www.bergstrasse-odenwald.de Darmstadt Wissenschaftsstadt Darmstadt Marketing GmbH Elisabethenstraße 20-22, 64283 Darmstadt T +49 (0) 6151 134510 www.darmstadt-tourismus.de Meer weten? • Burg-Rodenstein-Runde: https://tinyurl.com/yxpe6ged • Lebkuchenbäckerei Baumann: https://tinyurl.com/y47kjsoz • Kelterei Krämer: https://tinyurl.com/yy9rfnqj • Mathildenhöhe Darmstadt: https://tinyurl.com/yy9rfnqj • Wissenschaftsstadt Darmstadt: https://tinyurl.com/y5tyrask 11 © Darmstadt Marketing, Rüdiger Dunker © Darmstadt Marketing, Agnes Allig

De Belgische Ardennen en meer Onze zuiderburen hebben een verrassend veelzijdig aanbod van landschappen en streken. Algemeen bekend zijn de Belgische Ardennen, al decennialang een veel gekozen bestemming voor een wandelvakantie of weekendje weg. Maar wie inzoomt op Wallonië zal ontdekken dat er tussen de regio’s grote verschillen bestaan. We selecteerden vijf gebieden, waar je fantastisch kunt wandelen. Vijf pareltjes in 1 De Famenne Ardenne Het predicaat Global Geopark werd in 2018 door Unesco toegekend aan de streek Famenne Ardenne. De valleien van de drie rivieren Lesse, Lomme en de Ourthe tonen een afwisselend landschap volop natuurpracht boven én onder de grond. De wouden van Nassogne, de kastelen van Vêves en Lavaux-Sainte-Anne, de menhirs van Wéris en Durbuy en de beroemde Grotten van Han zijn slechts voorbeelden van bezienswaardigheden in deze bijzonder rijke streek. www.famenneardenne.be 2 12 De Gaume In het uiterste zuiden tegen de Franse grens ligt de Gaume, ook wel de Belgische Provence genoemd. Het lichtglooiende landschap geeft steeds opnieuw een andere blik op de groene omgeving. Deze streek heeft een microklimaat, authentieke dorpen met goudkleurige huizen en wijnbouw. Wijnliefhebbers bezoeken Torgny, een van de ‘Mooiste dorpen van Wallonië’. In Orval vind je de ruïnes van de abdij, waar een aangename rust heerst en trappistenbier gebrouwen wordt. www.soleildegaume.be Handige links over Wallonië: Algemene informatie: www.visitwallonia.be/nl Informatie over wandelen: www.visitwallonia.be/wandelen Informatie over logies: www.visitwallonia.be/overnachten © Christophe Vandercam. Wandelpad in de Hoge Venen

Top vijf: smullen tijdens een wandelvakantie Wallonië en de Belgische Ardennen staan niet alleen bekend als een aantrekkelijke wandelbestemming. Ook op het gebied van gastronomie blinkt België uit met uiteenlopende specialiteiten. Dat maakt een vakantie extra lekker! Wallonië 3 De Hoge Venen Het natuurreservaat De Hoge Venen-Eifel biedt haar bezoekers uitgestrekte heidevelden en veengebieden. Naast de natuur vind je hier ook uitzonderlijk erfgoed, zoals de burchtruïne van Franchimont, de Abdij van Stavelot en het benedictijnenklooster of Malmundarium waar Malmedy haar geschiedenis belicht. In dit gebied speelt ook het water een cruciale rol. Spa is niet enkel wereldberoemd als drinkwater, maar ook de thermale baden zijn een aangename bron van ontspanning. www.ostbelgien.eu 4 5 Bier De Belgische biercultuur is erkend door Unesco. In Wallonië worden meer dan 500 soorten gebrouwen. Vrijwel ieder café heeft een uitgebreide bierkaart en een bierproeverij is een populaire activiteit in de Ardennen. De Condroz De streek van de Condroz wordt ook wel de Valleien van de Smaken genoemd. Wandelaars volgen de kunstpaden (Sentiers d’Art), waar cultuur en natuur samenkomen. Onderweg ontdek je ongewone kunstwerken, zoals een lichtkathedraal en een vogel, dansend op de wind. Ook het Domein van Chevetogne is 600 hectare natuur om te wandelen en recreëren. In dorpen als Ciney en Havelange kun je heerlijk dineren in de restaurants. Dat smaakt naar meer! www.sentiersdart.be/nl Het Land van de Meren Recreëren langs én in het water kan bij de meren van Eau d’Heure met 600 hectare water en haar stuwdam. Iets verder zuidwaarts vind je het natuurpark Viroinval-Hermeton met 300 kilometer bewegwijzerde paden en het bijzondere uitzichtpunt Fondry des Chiens. Andere aanraders zijn het kasteel van Chimay met 1000 jaar geschiedenis en het museumdorp Treignes met de stoomtrein van de drie valleien. Ook het dorpje Thuin is een plaatje met haar Unesco belfort en de hangende tuinen. www.cm-tourisme.be Chocolade Een andere favoriet is de Belgische chocolade die in Wallonië gemaakt wordt in talrijke smaken en vormen. Chocolatiers zijn de vakkundige ambachtslieden, makers van de lekkerste pralines, bonbons en chocoladerepen. Kaas Voor liefhebbers van kaas biedt Wallonië haar gasten ook een grote variëteit aan bijzondere kazen. Het kaasplankje wordt regelmatig besteld bij de borrel, maar ook als dessert ter afsluiting van een smakelijk diner. Vleeswaren Het woord ‘charcuterie’ is in Wallonië een verzamelnaam voor fijne vleeswaren. Ambachtelijke slagerijen hebben een breed assortiment van worsten, spek en paté, maar de bekendste is de Ardenner ham. Luikse wafels De Luikse wafel mag niet ontbreken in een rijtje lekkernijen. Ze worden bereid met vanille en parelsuiker. Het verhaal gaat dat de eerste wafels werden gemaakt in opdracht van de Prins-Bisschop van Luik. De aangename Bourgondische levensstijl waarbij je kunt genieten van culinaire streekgerechten, maakt een vakantie compleet. Heb je trek gekregen? Lees dan snel verder op: visitwallonia.be/smullen. 13 © Geopark Famenne-Ardenne. Wandelen langs de Lesse © ©WBT-J.P.Remy. De hangende tuinen van Thuin

TIPS Overnachten in de Ardennen en Wallonië Dichtbij, dunbevolkt, ongerepte natuur, gastro nomie en cultureel erfgoed: genoeg redenen om eropuit te trekken naar Wallonië en de Ardennen. Profiteer optimaal van je vrije dagen. We geven je de beste overnachtingstips voor een aangenaam meerdaags verblijf in het zuiden van België. Kamperen in de Ardennen De campings in de Ardennen variëren in grootte en in faciliteiten, maar ze liggen steevast op prachtige plekken. Kampeerders hebben de mogelijkheid om te kiezen uit een camping midden in de bossen, direct aan de rivier of op een heuvel met een panoramisch uitzicht. Naast kampeerplaatsen biedt een groeiend aantal campings ook huuraccommodaties aan, inclusief bungalows, stacaravans en huurtenten. Wandelroutes vertrekken vaak vanaf de camping of in de nabijgelegen dorpjes. walloniebelgietoerisme.be/campings Gîtes en B&B’s Verspreid over Wallonië en de Ardennen liggen de Gîtes en Gastenkamers van Wallonië. Je vindt er een rustig gelegen chalet, een authentiek kasteel, een gîte met zwembad of een romantische B&B. Er zijn meer dan 800 logeeradressen met lokale gastheren en –vrouwen. Je boekt rechtstreeks bij de eigenaar en betaalt geen reserveringskosten. De kleinschaligheid staat garant voor een warm en persoonlijk ontvangst. De eigenaren staan tot je beschikking met informatie over het vakantieverblijf en adviseren je graag over de omgeving. gitesdewallonie.be/nl Ardennen online Ardennen online bestaat in 2021 precies 40 jaar en heeft een schat aan ervaring met de verhuur van bungalows en vakantiehuizen. Naast een aanbod van circa 120 individuele vakantiehuizen, beheert Ardennen online 10 bungalowparken in Wallonië. Je kunt verblijven in of nabij bekende plaatsen zoals La Roche, Durbuy en Dinant, maar ook minder bekende regio’s ontdekken, zoals de Gaume en de Viroinval. Steeds zul je verrast worden door de natuurlijke omgeving, ideaal om te recreëren. ardennen-online.com Ardennes-Etape Het motto van Ardennes-Etape luidt ‘je een onvergetelijke vakantie bezorgen in de Belgische Ardennen’. Kwaliteit en service zijn de sleutelwoorden. Voor een weekendje weg of een langere vakantie heb je de keuze uit meer dan 1800 vakantiehuizen. De huizen verschillen in grootte en voorzieningen en natuurlijk ook in ligging. Zoek je de echte rust met een huisje midden in het bos of wil je een historische stad ontdekken, zoals Bastogne, Bouillon of het wereldberoemde Spa? ardennes-etape.be Logis de Belgique Op zoek naar een charmant hotel in de Belgische Ardennen? Neem dan een kijkje bij de hotels van Logis de Belgique. Geen hotel is hetzelfde, want naast gastvrijheid en service, staat het behoud van een eigen karakter centraal. In veel hotels van Logis de Belgique kun je niet alleen overnachten maar ook heerlijk dineren. Zo ontstaat een aangename combinatie van ontdekken, ontspannen en gastronomie. Je kunt in 1 hotel verblijven of van hotel naar hotel reizen en de Ardennen verkennen. logis.be 14 © Gites de Wallonie © Ourthe et Somme © Logis de Belgique © Campingbelgique.be © Ardennes-Etape

IDENTITY – LEER MET HERKOMSTBEWIJS Meindl heeft al menig innovaties op het gebied van schoenen teweeg gebracht. De nieuwste innovatie heet Identity. Bij de modellen uit deze nieuwe serie bieden wij een gedetailleerd herkomstbewijs van het gebruikte leer aan. Hiermee verschaft Meindl een volledig transparante kijk op de productie van de schoenen, vanaf de alpenweide waarop de koeien grazen, de leerlooierij waar het leer bewezen milieuvriendelijk wordt gelooid tot de uiteindelijke productie. Al bij de leerlooierij wordt het leer eide eer eineer voorzien van een identificatienummer welke handmatig in het leer wordt gedrukt. Dit identificatie nummer gebruikte bovenleer op www identity-leder.de volge en! mamer oen ook Identitynummer genoemd is dan in de schoen vereeuwigd op de binnenkant van de manchet. Op deze manier kan men de afgelegde levensweg van het .de volgen! Op het ORIGINAL Tessin Identity Linosa Identity www.identity-leder.de IDENTITY DEALERS IN NEDERLAND Alblasserdam - Antilope Outdoor • Alkmaar - Oosterbaan Orthopedie • Amsterdam - Carl Denig • Amsterdam - Bever Gelderlandplein • Amsterdam - Kathmandu Outdoor & Travel • Apeldoorn - Rene Vos De Wandelfabriek • Barendrecht – OutdoorXL • Beverwijk - Ronald Adventure Shop • Den Burg - Mantje Lifestyle Stores Texel • Den Haag - Huna Camping & Outdoorshop • Den Haag - Bever The Globe • Drachten - Veneboer Camping & Outdoor • Duiven - Buitensport Four Seasons • Emmen - Weggemans Golf en Adventure • Exloo - Schutrups Schoenen • Gorssel - René Vos Outdoor & Sports • Groningen - Spac Sport • Haarlem - Soellaart Outdoor • Haarlem - Bever • Helmond - Adventure Store Sport & Outdoor • Houten - Bever • Leersum - Steenwijk Schoenmode • Leeuwarden - Intersport Luxen • Meijel - Meeuwis schoenen - mode – sport • Nijmegen - Kathmandu Outdoor & Travel • Nijmegen - Spac Sport • Nistelrode - Van Tilburg Mode & Sport • Nunspeet - Veluwe Outdoor • Raalte - Intersport Raalte • Ridderkerk - Henk van Os Dierenspeciaalzaak • Roermond - Ton Notermans Outdoor - Wandelsport - Travel • Roosendaal - Outdoor & Travel Outfi tters • Rotterdam - Bever Stadionweg • Schijndel - De Wit • s-Hertogenbosch - Schneider Outdoor • Sneek - Bij Folkert • Tilburg - Sportief Tilburg • Utrecht - Kathmandu Outdoor & Travel • Wageningen - Haagsman Schoenen • Woerden - Zwerfkei Outdoor & Travel Centre • Zeist - Sporthuis Sunny Camp • Zwaag - Karsten Travelstore • Zwolle - Leerentveld Vrijetijd MEER WANDELCOMFORT MET WANDELSOKKEN VAN MEINDL Juiste sokken zijn voor wandelaars cruciaal. Meindl begrijpt de anatomie van de voet als geen ander en weet hoezeer de voet dagelijks wordt belast. Daarom heeft Meindl een sokkencollectie ontwikkeld die aan alle eisen voldoet qua functionaliteit, pasvorm en bescherming op cruciale punten: de MT2, MT4, MT6 en MT8. MTsocks zijn er in diverse kleuren en voor zowel dames als heren. Mtsocks: functioneel, perfecte pasvorm en beschermend 15 © Chiemgau Tourismus

Wallonië, ruimte voor FLOREAL La Roche-en-Ardenne aan het begin van de paden U bent alleen, als koppel, met familie of in groep? zin om de dagelijkse sleur te doorbreken, een frisse neus te halen of u te herbronnen? La Roche-en-Ardenne is Parel van de Belgische Ardennen met 250 kilometer uitgestippelde tochten voor wandelaars & fietsers. Floréal La Roche is gelegen in een groene omgeving, aan de rand van de rivier “Ourthe”. Ideaal als startpunt voor al uw boswandelingen. 76 kamers - 38 appartementen - restaurants - taverne - terrassen - biljartzaal - bowling - Park van 4ha met toegang tot: mini-golf, tennis, multisport, petanque, outdoor fitness & openlucht zwembad (open in juli & augustus). • Aangepaste menu’s voor sportievelingen (op aanvraag) • Mogelijkheid voor een lunch pakket vzw.Ontspanning & Vakantie, “Toerisme voor allen” Avenue de Villez 6 | B-6980 La Roche-en-Ardenne | T. +32/84 219 446 reception.laroche@florealgroup.be | www.floreallaroche.be Adembenemende landschappen in de Maasvallei! De Maasvallei Namur-Dinant zal u imponeren en bekoren! De talloze uitkijkpunten bieden een sprookjesachtig en verbazingwekkend panorama. Ze is even gastvrij voor de fauna en flora als voor de wandelaars. Natuurliefhebbers kunnen hun hart ophalen aan een wandeling langs de beboste wegen. Ideaal voor wie de gezonde lucht van de natuur wil opsnuiven. Om daarvan te genieten, kun je te voet of met de mountainbike een van de vele wandelroutes volgen. De grandioze landschappen doen je de inspanning snel vergeten! Vergeet je fototoestel niet! Maison du Tourisme Vallée de la Meuse Namur – Dinant Avenue Colonel Cadoux, 8, 5500 Dinant | 0032 (0)82 222870 www.valleedelameuse-tourisme.be | info@mtnamurdinant.be www.facebook.com/tourismedinant | www.instagram.com/#mtnamurdinant Messenger: m.me/tourismedinant Wandelen met knooppunten in de Oostkantons De Oostkantons liggen op de grens tussen de Eifel en de Ardennen en betoveren met een landschap van heuvels en valleien, rivieren, beken en bossen. In het centrum van al dat moois vind je het natuurreservaat Hoge Venen. Een netwerk van 1300 kilometer aan wandelpaden voor wandelaars mét een unieke natuur beleving. De bewegwijzering werkt met wandelknooppunten. Oriëntatie wordt super eenvoudig en je kan bovendien je wandeling individueel plannen. Dankzij de digitale route planner go.ostbelgien.eu. wordt het kinderspel. Wie liever de uitgestippelde wandelingen volgt, vindt inspiratie in onze plezierwandelingen, een reeks van de mooiste wandelingen in de Oostkantons. Zoals de plezier wandeling ‘Levendige kleuren’ door de gemeente Raeren in het Noorden van de Oostkantons. Prachtige heggen vormen het contrast met de dichtheid van de bossen en de Hoge Venen. Info: www.ostbelgien.eu/wandelen 16 © Chris Eye Walker © WBT - J.P. Remy ‘7 Meuses’ © Floréal

verademing EUROP’AVENTURE - Organisatie van Wandelvakanties In het hart van de Ardennen • De Transardennaise : van 2 tot 7 wandeldagen Tot 160 km tussen La Roche-en-Ardenne – Saint-Hubert – Nassogne – Daverdisse – Bouillon. De ontdekking van de echte Ardennen. • De Eisleck Trail : van 2 tot 5 wandeldagen Tot 106 km tussen Kautenbach – Houffalize - La Roche-en-Ardenne. 1st Quality Trail in België. • Op stap in de Ardennen: van 2 tot 5 dagen wandelen Starwandeltochten van 105 km – 5 stervormige wandelingen van 16 tot 27 km. Ontdek de valleien van de Ourthe en Laval in Sainte-Ode. * Onze diensten omvatten : reservering van logies (half-pension), bagagetransport, gids, kaarten, transfer terug naar het vertrekpunt etc. www.europaventure.be | contact@europaventure.be | T. +32 (0)479 245 180 Onverwacht Charleroi! Een ervaring die u toch eenmaal meegemaakt moet hebben: de beklimming van de Slakken berg. Het is een onverwachte wijze om het Land van Charleroi te ontdekken. Sommige terrils zijn echte natuurreservaten die u zullen verrassen met hun flora en fauna. Er zijn zelfs terrils met een meer op de top! De “Boucle Noire” is de moeite waard. Deze prachtige wandeling van 23 km biedt onverwachte en contrast rijke landschappen van het Zwarte Land: indrukwekkende industriële sites, de Samber en het kanaal Charleroi­Brussel met de kleurrijke graffiti werken, naast vreed zame buurten en beboste terrils. Het Huis van Toerisme zal u met raad en daad bijstaan bij de keuze van een terril, afhanke lijk van de moeilijkheidsgraad, makkelijk of middelmatig. Verschillende brochures of kaartjes zijn beschikbaar ter plaatse of op de website cm­tourisme.be. Info: www.cm-tourisme.be Kamperen op een eiland in de Ardennen In de buurt van de GR16, de laddertjeswandeling en tal van andere wandelroutes ligt 3-sterren Camping Ile de faigneul. Je verblijft op een eiland in de rivier de Semois, omgeven door beboste heuvels en uitzichtpunten, op 12 km van Bouillon. Een aantrekkelijke charmecamping voor getrainde en beginnende wandelaars met routes die je direct vanaf de camping te voet kunt bereiken. Op het eiland staan geen stacaravans. Veel kampeerplaatsen met elektriciteit liggen aan het water. Bij de rivier staan ook 2 Tiny houses te huur, voorzien van luxe en comfort met eigen sanitair en een terras met loungebank. Er is een gezellig bruincafé, ‘fritkot’ en een terras. De natuur is er rondom met prachtige bomen voor schaduw en een thuis voor verschillende vogels. ’s Avonds is het genieten bij een knapperend vuurtje of bij uw barbecue. Camping Ile de faigneul, Rue de la chérizelle 54, 6830 Poupehan België www.iledefaigneul.com 17 © Adobe Stock © L. Artamanow – Terrils bij Charleroi © Jan Kerremans, Europaventure 30 jaar ervaring

100% CORONAPROOF! Doe mee met de Heuvelrug Maak tijdens vier onverharde dagwandeltochten kennis met de zandverstuivingen, heidevelden, fraaie loof- en naaldbossen, vennetjes en andere prachtige stukjes natuur op de Utrechtse Heuvelrug. Door de wol geverfde, lokale kenners hebben deze prachtige wandelingen uitgezet; je komt op de allermooiste plekjes van de Heuvelrug. Vier prachtige dagtochten door o.a. de Kaapse Bossen, Den Treek, de natuurgebieden rond Austerlitz en Doorn en het Leersumse Veld. Vier afstanden Er zijn vier verschillende afstanden: 4 x 10 km, 4 x 15 km, 4 x 20 km en 4 x 25 km. Alle wandelroutes starten in het centrum van Maarn, op 100 meter afstand van het NS-station. Op de aan- en uitlooproute na zijn alle wandelroutes vrijwel volledig onverhard. KEUZE UIT VIER AFSTANDEN: 4 X 10-15-20-25 KM; ALLES 85-90% ONVERHARD Begin 2021 goed, schrijf je alvast in voor de Heuvelrug Natuurwa INDIVIDUEEL OF IN EEN KLEIN GROEPJE MET WANDELVRIENDEN, 100% CORONAPROOF

a Natuurwandelvierdaagse • Individueel of in klein gezelschap wandelen, volledig coronaproof • 85-90% over onverhard terrein • Je bepaalt zelf wanneer je wandelt, je mag er heel 2021 over doen • Ontwikkeld door lokale routemakers • Rustige wandelroutes in de natuur langs het mooiste van de Heuvelrug • Inclusief boekje met routebeschrijvingen en topografische kaarten • Voor iedereen een exclusieve herinnering • Uitstekend bereikbaar met openbaar vervoer én met de auto WANDELEN EN GENIETEN VAN DE MOOISTE PLEKJES VAN DE UTRECHTSE HEUVELRUG andelvierdaagse! Alle informatie vind je op www.tevoetonline.nl

Ontdek het best bewaarde geheim van Nederland Aan de rand van de provincie Groningen, tegen de Duitse grens, vind je Westerwolde. Eén van de best bewaarde geheimen van Nederland. Hier vind je een intiem land schap van bossen, vennetjes en heiden. De kronke lende beekjes door het landschap doen je twijfelen of je echt in Nederland bent. Al wandelend ontdek je de veelzijdig heid van Westerwolde. Geniet van het unieke landschap en de rijke cultuurhistorie. Wester wolde is een plek waar je kunt ontsnappen aan de stress en hectiek van het dagelijkse leven. Niet voor niks is Wester wolde Wandel gemeente van het Jaar 2020. Kom en ontdek het zelf! Wandelen in Westerwolde Wandelend door Westerwolde zie je het meeste. Na iedere bocht heb je even tijd om stil te staan en te genieten van het steeds veranderende landschap. Zo loop je eerst over de heide, uitgestrekte landerijen, door het bos om uiteindelijk bij de rivierbeek de Ruiten Aa uit te komen. Westerwolde is om deze reden verkozen tot als Wandelgemeente van het Jaar 2020. Stichting Wandelen in Westerwolde heeft 39 wandelroutes uitgezet. Deze routes leiden je langs de meest bijzondere plekken en laten je kennis maken met de verrassende omgeving en cultuur historie van Westerwolde. Kijk op westerwolde. groningen.nl voor de verschillende wandel routes. De routes variëren van 3 tot 16 kilo meter. Er zijn ook langere routes van wel bijna 100 kilometer. Hier kun je meerdere dagen over doen. Het Westerwoldepad Het Westerwoldepad is de langste wandelroute van Stichting Wandelen in Wester wolde. Met het Wester woldepad wandel je van Ter Apel naar Wedderbergen of andersom. Dit is een wandelroute van bijna 100 kilometer. Je bepaalt zelf hoe lang je over deze wandelroute doet. De route is opgedeeld in negen etappes en neemt je mee langs de stroomdalen en kronkelende riviertjes van de Ruiten Aa, de Mussel Aa en de Westerwoldse Aa, de eeuwenHet Westerwoldepad is opgedeeld in negen etappes. Op www.westerwoldepad.nl vind je meer informatie over de etappes en de route. Op www.wandeleninwesterwolde.nl vind je ook de andere wandelroutes. 20 oude eiken- en beuken bossen en de uitgestrekte heidevelden. Voetstappen in een beekdal Het Westerwolderpad loopt langs de Westerwoldse Aa, Ruiten Aa en de Mussel Aa. Twee beken die dwars door Westerwolde kronkelen. De route volgt de stroomdalen van deze beken. Zo loop je van de ene naar de andere oever om even later vanaf enige afstand het kronkelende riviertje te aanschouwen. Er wordt veel aandacht besteed aan de natuurlijke loop en de natuurwaarde van de Aa’s. Het resultaat is een uniek gebied met prachtige natuur. Bijzondere natuurgebieden en eeuwenoude bossen Het landschap van Westerwolde is meer dan alleen beek dalen. Zo loop je door eeuwen oude bossen met bloeiende bosanemonen en even later over een heideveld © Metha Eikens

met Drentse heideschapen. De natuurgebieden in Westerwolde zijn rijk aan een soms zeldzame flora en fauna. In de bossen kijk je je ogen uit. Het Ter Apelerbos behoort tot een van de oudste bossen van Groningen. Het bos is rond het jaar 800 aangelegd. Je vindt hier imposante oude eiken en beuken. De zwarte specht en de boommarter zijn vaste bewoners van het bos. Door het bos loopt een bosbeekje, een verlengde van de Ruiten Aa. Een wandeling door de geschiedenis van Nederland Naast het bijzondere landschap heeft Westerwolde ook enkele cultuurhistorische geheimen. Het huidige Koninkrijk der Nederlanden begon ooit in deze regio. Westerwolde verdedigde Nederland en de provincie Groningen in roerige tijden. Deze geschiedenis is goed terug te vinden. Wandel langs de verschillende kerken en torens, de vestingstadjes Bourtange en Oudeschans, het kruisherenklooster in Ter Apel of de eeuwenoude Burcht in Wedde. Keurmerk van het goede leven Westerwolde mag zich sinds 2014 een Cittaslow-gemeente noemen. Dit is een internationaal keurmerk voor gemeenten die op het gebied van landschap, cultuurhistorie, leefomgeving, streekproducten en infrastructuur tot de top behoren. Westerwolde koestert haar cultuurhistorisch erfgoed, heeft gastvrijheid hoog in het vaandel staan en kiest voor kwaliteit van het leven. Westerwolde draagt het Cittaslowkeurmerk met trots! Tijdens je bezoek aan Westerwolde kun je onthaasten en genieten van een authentieke omgeving. Ook tijdens de coronacrisis kun je goed wandelen in Westerwolde! Zorg dat je 1,5 meter afstand houdt van andere mensen en dat je de richtlijnen van het RIVM opvolgt. © Metha Eikens © Metha Eikens

Op pelgrimstocht in Berg en Dal Wandel naar buiten, keer naar binnen In deze tijd van het jaar geeft de natuur ons een inspirerend voorbeeld. Ze laat los, is minder kleurrijk en uitbundig en gaat zuinig om met haar energie. In menselijke taal: de natuur neemt rust. Maar hoe doe je dat als mens met een volle agenda? Het antwoord: ga op pelgrimstocht! En waar kan dat? In Berg en Dal! Walk of Wisdom Je hoeft voor een pelgrimstocht niet naar een ver land. Je kan ook een Walk of Wisdom lopen in Nederland. Dit is een pelgrimsroute van 136 kilometer rond Nijmegen. De Walk of Wisdom voert door een divers landschap met on-Nederlandse hoogteverschillen. Je loopt door twee landen, drie provincies en elf gemeenten. Het grootste deel is onverhard en de contouren van de route lijken op een vliegende vogel. Begin- en eindpunt is de door velen geliefde Stevenskerk (1273) in Nijmegen. Toch is de pelgrimsroute niet verbonden aan een religie. De Walk of Wisdom gaat uit van het idee dat alle mensen verbonden zijn met elkaar en met de natuur. Iedereen maakt in zijn leven in zekere zin een walk of wisdom. Daar hoef je geen pelgrimsroute voor te lopen. Maar als je geen tijd neemt om over je ervaringen na te denken, word je er waarschijnlijk niet wijzer van. Deze route geeft je de ruimte om te bezinnen. Ruimte vind je in jezelf en in de natuur om je heen. Vanuit het centrum van Nijmegen ga je de natuur in, de Ooijpolder. Daar wandel je via boerenlandpaden en het kleinste dorpje van Nederland (Persingen) richting de Heerlijkheid Beek. Via de Elyzeese velden en het schilderachtige dorpje BeekUbbergen wandel je naar de Duivelsberg. Vanaf de Duivelsberg ga je via de rand van een oud landgoed over boerenlandpaden naar Kranen burg (Duitsland). Vervolgens loop je het grote bosoppervlakte van het Reichswald in... Ben je al enthousiast geworden? Op de website van de Walk of Wisdom vind je een volledige routebeschrijving. Kijk voor leuke overnachtingsplekjes op vvvbergendal.nl. Meer informatie over de route vind je op: walkofwisdom.org 22 © David Brand © David Brand

Jacobspad Het Jacobspad van Millingen aan de Rijn naar Kranenburg vormt één van de 10 etappes van de Pelgrimsweg naar Sint Jacob. Wat veel mensen waarschijnlijk niet weten is dat Santiago staat voor Sant Yago. En dit betekent: Sint Jacob. Het aantal trektochten naar de middeleeuwse bedevaartsplaats Santiago de Compostela in Noord-Spanje neemt al jaren toe. Dit traject van ongeveer 16 kilometer maakt dus onderdeel uit van die lange route naar Sint Jacob. Je wandelt vanuit de Nederlandse grensplaats Millingen aan de Rijn tot aan het eindpunt van deze etappe door De Duffelt. Direct na Millingen is er een alternatieve route door de Millingerwaard. Het is enkele kilometers langer, maar zeker de moeite waard. De dijk volgend, passeer je Kekerdom met haar St. Laurentius kerk, de enige buitendijks gelegen kerk in Nederland. Vanaf Zyfflich leidt de Via Romana je naar het Kranenburger Bruch. Vervolgens beland je in het bekoorlijke stadje Kranenburg. Mooi is de middeleeuwse stadsmuur die het stadscentrum van Kranenburg omringt. Het Jacobspad is gemarkeerd, ook is er een routeboekje te koop. Meer informatie op wandelen in bergendal.nl en www.stjacobspad.nl. Om stil van te worden… De Cenakelkerk in Heilig Landstichting Als je door de groene heuvels tussen Nijmegen en Groesbeek wandelt, verrijst plotseling een fata morgana. Een wit gepleisterd, oriëntaals aandoend gebouw steekt met zijn grote koepel en twee torens boven de bomen uit. Ondanks de oosterse uitstraling gaat het hier wel degelijk om een Nederlands kerkgebouw. Geïnspireerd door een pelgrimsreis naar het MiddenOosten maakten architect Jan Stuyt en kunstenaar Piet Gerrits aan het begin van de twintigste eeuw dit rooms-katholieke kunstwerk. Van binnen en buiten een prachtig schouwspel! Begraafpark Heilig Landstichting Op het Begraafpark Heilig Landstichting komen begraven, gedenken, cultuur en natuur op bijzondere wijze samen. Bij de aanleg van dit park (1911) heeft beeldend kunstenaar Piet Gerrits een grote rol gespeeld. Naast grafmonumenten van zijn hand treft de bezoeker ook vroegere museumobjecten aan zoals de Bergrede, de Hof van Olijven, de Kruiswegstaties, Golgotha met het Heilige Graf en de Hemelvaartkoepel. Het begraafpark als geheel is één groot kunstwerk waarbij elke boom en elk graf met zorg is gedrapeerd in het fraaie landschap. Wandelgemeente van het jaar 2020 Berg en Dal is bekroond met de titel Wandelgemeente van het jaar 2020. Laat je voor een mooie route informeren en inspireren op www.wandeleninbergendal.nl. 23 © Marja Hakoer © David Brand © David Brand © David Brand

Langs smokkelpaden en coulisselandschap Grensoverschrijdend wandelen in Winterswijk Wandelend door het verrassende en gevarieerde Nationaal Landschap, over verlaten zandweggetjes langs schilderachtige boerderijen en kronkelige beekjes, ontdek je de mooiste plekjes van Winterswijk te voet. Wandelaars genieten in Winterswijk niet alleen van de prachtige omgeving, maar ook van de geschiedenis van de grensstreek. Het gemoedelijke Achterhoekse dorp vlak bij de Duitse grens heeft een rijk verleden, waarvan je op verschillende plekken nog overblijfselen kunt terugvinden. Het Kommiezenpad is bij uitstek een wandelroute waarbij de historie van de streek uitgebreid aan bod komt. Deze route is dan ook zeer geliefd onder wandelaars. Smokkelaars en kommiezen De rust en stilte in het grensgebied tussen Winterswijk en het Duitse Südlohn verraden niets over de spannende tafere len die zich hier vroeger hebben afgespeeld. Alleen de originele grensstenen herinneren nog aan de tijd waarin dit pad veelvuldig werd gebruikt door Nederlandse en Duitse 24 smokkelaars, die schaarse goederen de grens over brachten en zo een levendige ruilhandel onderhielden. Zij smokkelden bijvoorbeeld paarden, koeien, onderdelen voor machines, textiel, tabak, koffie en likeuren over de grens, om een centje bij te verdienen en zo de eindjes aan elkaar te kunnen knopen. De douanebeambten, in de volksmond ook wel ‘kommiezen’ genoemd, patrouilleerden langs de grens en probeerden de smokkelaars in de kraag te vatten. De smokke laars bedachten steeds weer nieuwe streken om de kommiezen om de tuin te leiden, waar zij dan weer slim op inspeelden. Het Kommiezenpad Het Kommiezenpad is een achttien kilometer lang wandel pad, dat wandelaars meevoert over vroegere tol- en smokkelpaden aan weers zijden van de grens. De wandel route is een gezamenlijk initiatief van de gemeenten Winterswijk en Südlohn, waarmee het goede ‘noaberschap’ tussen de buurgemeenten benadrukt wordt. De route leidt wandelaars langs beide zijden van de groene grens en biedt hun de afwisseling tussen het unieke coulisselandschap en de cultuurhistorische wetenswaardigheden van de gezamenlijke geschiedenis in deze streek. Je kunt het Kommiezenpad verkennen via de hoofdwandelroute, of via de verschillende rondwandelroutes die zijn uitgezet. De hoofdwandelroute start vanaf de Sint Vitus grenssteen. Daterend uit 1753 is dit een van de oudste grensstenen van Winterswijk, die net als de gelijknamige parochie in Südlohn is vernoemd naar de heilige Sint Vitus. Het Duitse klooster Burlo, ook wel

Duitse traditie binnen handbereik Wil je tijdens of na de wandeling over het Kommiezenpad even uitrusten? Overheerlijke Kaffee und Kuchen waren nog nooit zo dichtbij. Geniet van de Duitse gastvrijheid aan de Stammtisch en laat je verrassen door de lekkernijen aan de andere kant van de grens. bekend als klooster Mariengarden, markeert het eindpunt van de hoofdwandelroute. Voor wandelaars die liever kortere afstanden afleggen, zijn de rondwandelroutes van het Kommiezenpad zeer geschikt. Daarvan zijn er vier uitgezet, waarbij de afstanden variëren van vijf tot twaalf kilo meter. De rondwandelingen kennen geen vaste startpunten. Instappen kan dan ook op elk gewenst punt, want de rondwandelingen zijn in beide richtingen gemarkeerd met routebordjes. Sommige delen van de route zijn ook toegankelijk voor fietsers, ruiters en koetsiers. Historie aan weerszijden van de grens Over de oude smokkelpaden aan weerszijden van de grens met Duitsland, voert het Kommiezenpad je langs vele van de originele, eeuwenoude grensstenen. Daarvan zijn er 186 geplaatst, die vooral in het gebied tussen Winterswijk en Südlohn nog in groten getale behouden zijn gebleven. Aan de Nederlandse zijde van de route vind je een prachtig kleinschalig landschap met vele Saksische boerderijen, hoge zandruggen, kronkelige beken en oude leemputten waaruit klei werd gewonnen voor de productie van baksteen in de fabriek aan de andere kant van de grens. Ook voert de route langs verschillende oude Winterswijkse landgoederen, zoals Landgoed Hesselink. Dit historische landgoed is voor het grootste gedeelte nog oorspronkelijk. De boerderij groeide in de loop der eeuwen uit tot een welvarend Scholtengoed, dat van grote betekenis is geweest voor de omgeving. Iets verder naar het westen bevinden zich de steengroeven, waar de meer dan 240 miljoen jaar oude kalksteenlagen met muschelkalk aan de oppervlakte komen. Hoewel de groeven nog deels in gebruik zijn voor de winning van kalksteen, worden hier nog regelmatig belangrijke vondsten van mineralen en fossielen gedaan. Aan de Duitse zijde voert de route je langs het naar landgoed Schulze Hessing vernoemde cultuurhistorisch landschap De Hessinghook, dat tegenwoordig als beschermd gebied is gevrijwaard van ingrijpende veranderingen. In deze omgeving zijn de overblijfselen van oude Duitse verdedigingswerken nog te herkennen. De route vervolgt langs eeuwenoude veen- en heidelandschappen die tot na de Tweede Wereldoorlog een niemandsland waren en wegens de ontoegankelijkheid van de moerassige grond tegelijkertijd een natuurlijke grens vormden. Voorbij rivier De Slinge leidt de route naar het vlinderrijke natuurgebied Nonnenven vlakbij de Borkense baan, het oude spoorwegtraject dat de Achterhoek verbond met het Duitse Ruhrgebied. Ook het Klooster Burlo, waar in 1765 de Conventie van Burlo werd gesloten die het grensverloop tussen Nederland en Duitsland in deze streek definitief bepaalde, vind je langs de route. Wandelroutes Wandelaars genieten bij deze wandelroute dus niet alleen van de prachtige natuur van het Nationaal Landschap rondom het Winterswijkse grensgebied, maar ook van de historische beleving. Het Kommiezenpad is dan ook een van de populairste wandelroutes in de omgeving van Winters wijk. De routes worden beschreven in de brochure ‘Het Kommiezen pad’, verkrijgbaar bij het VVVInspiratiepunt in Winterswijk. 25

Wandelreizen met de Sportwandelschool De Sportwandelschool in Hoorn organiseert al vele jaren interessante, kleinschalige groepsreizen naar diverse bestemmingen in Luxemburg en Duitsland. De organisatie gaat ervan uit dat in de loop van 2021 het coronavirus onder controle komt en heeft een mooi programma samengesteld. Wandelen in Petite Suisse, Luxemburg Vier- of zesdaagse wandeltrip Wandelen over de Mullerthal Trail, een legendarische wandelpad van duizenden jaren oud. Vanuit Berdorf kan je alle kanten op. Met keuze uit een lang weekend of een zesdaagse. Wandelen langs prachtige rotspartijen, kastelen en meanderende beken. Je overnacht in Berdorf en wordt vervoerd door ZDS Reizen. Wandelen in de Eifel, Duitsland In 2021 driemaal een vierdaags wandeluitje De mooiste wandelingen in de Eifel gaan langs de Wilden Endert van 18-21 maart, de wildbeek de Lieser van 6-11 juni en over de Traumpfaden van 20-23 mei. Drie reisjes om nooit meer te vergeten. Je overnacht in Manderscheid en wordt vervoerd door ZDS Reizen. Wandelen over het Pfälzer Waldpfad, Duitsland 8-daagse wandelvakantie Nieuw! Je wandelt in groepjes de etappes 3 t/m 8 van het Pfälzer Waldpfad, door de mooiste bosgebieden en valleien. De bus er altijd ter plekke. Elke etappe is een pure wandelervaring. Zes dagen wandelen over het Pfälzer Waldpfad. Van zondag 12 t/m zondag 19 september 2021. Prijs vanaf € 695,00 p.p., incl. hotel en ontbijt, begeleiding en ZDS-busreis met de dagelijkse transfers. Geef je snel op. Wandelcombi Luxemburg-Eifel 8-daagse wandelvakantie Gedurende deze vakantieweek vanf 1-8 augustus 2021 maak je kennis met Luxemburg en de Oost- Eifel. Dit is een uiterst comfortabele reis: je wordt opgehaald in Hoorn, Amsterdam, Utrecht, Eindhoven of Maastricht. Daarna met het hele gezelschap ontspannen naar Luxemburg, overnachten in Luxem burg en vanaf donderdag avond richting Mander scheid. De ZDS-bus staat de hele week ter beschikking en brengt je naar fraaie wandelgebieden. Meer informatie vind je op de website van de Sportwandelschool: www.sportwandelschool.nl 29 april t/m 2 mei 2021 Vierdaagse Luxemburg: anders dan andere vierdaagsen De routes van de Wandel4daagse Luxemburg lopen grotendeels over de Mullerthal Trail in Luxemburgs ‘Petite Suisse (Klein Zwitserland). Dit gebied wordt zo genoemd, vanwege de talrijke zandstenen rots formaties die je er vindt. Je wandelt door de fraaie bossen rondom het plateau van Beaufort, Consdorf, Berdorf en Bollendorf, door het befaamde Müllerthal en langs de Schiessentumpel (watervalletje). Maar ook door gedeelten van de Süd Eifel aan de andere kant van grensrivier Der Sauer, o.a. langs de Türkenkopf en door de Teufelsschlucht. Veel van deze eeuwenoude wandel routes stammen uit de Romeinse tijd! De start is elke dag vanuit het prachtige, moderne Centre Culturel ‘A Schmadds’ (smidse) in Berdorf. Je kunt kiezen uit 5 gemarkeerde afstanden. De 5-10-15-20 en 25km. De 35 en 50km kun je op GPS 26 lopen. Op de 4e dag word je na je wandeling ontvangen door een muziekorkest, ’s avonds gevolgd door een onvervalste ‘Bayerische’ avond met diner. De Wandel4daagse Luxemburg wordt in 2021 voor de 5e keer georganiseerd, van woensdag 29 april t/m zaterdag 2 mei (tussen koningsdag en dodenherdenking). Er kunnen 1.000 deelnemers mee doen. Informatie en in schrijven voor de Vierdaagse Luxemburg: www.w4dlux.nl De Sportwandelschool organiseert i.s.m. ZDSreizen van dinsdag 28 april t/m zondag 3 mei een 6-daagse busreis naar deze Luxemburgse Vierdaagse. Handig want zo is vervoer en hotel in ieder geval geregeld. Meer informatie over deze busreis: www.w4dlux.nl/busreis

Noorder Rondtochten Wat een verademing om in tijden van corona te lezen dat iets wél doorgaat. Eind januari gaan de Noorder Rondtochten (NRT) van start! Uiteraard volledig coronaproof. Om dit te bewerkstelligen is de tocht verspreid over vijf weken (28 jan t/m 28 feb) en wordt er geen gebruik gemaakt van grote start- en finishlocaties. Deelnemers vertrekken met stempelkaart op een zelfgekozen tijdstip individueel (of in kleine groepjes) en volgen de bepijlde NRT-routes. Onderweg kunnen deelnemers op speciale NRT verzorgings locaties (zoals bakkerijtjes en supermarkten) een smakelijke traktatie en stempel ophalen. Bovendien is het ook mogelijk om met behulp van gps de route te volgen op de app en digitaal te stempelen. Voor de weekenden zijn nog enkele plekken te vergeven. Interesse? Geef je op via: www.noorderrondtochten.nl Twee wandelevenementen gegarandeerd coronaproof Pronkjewailpad-oost opent zijn poorten Met het kersverse Pronkjewailpad-oost, ontdek je vanaf 1 april alweer een heel nieuw stuk Groningen. De route leidt je langs wierden, polders en bossen. De akkers van Oldambt, de bossen van Westerwolde, het vissersdorp Termunterzijl, het Oldambtmeer, dwars door de stad Winschoten. Niks blijft onontdekt op deze 200 kilo meter lange route. Wat dacht je van de Punt van Reide, vanwaar je zeehondjes kunt bewonderen vanachter de zeehondenkijkmuur? Natuurlijk in combinatie met een bezoekje aan Bezoekerscentrum Dollard. De pronkjuwelen van Groningen waren al te voet te ontdekken aan de hand van de noordroute – 250 kilometer - en zuidroute – 350 kilometer - van het Pronkjewailpad. In 2022 wordt ook de westelijke kant van de provincie ontgonnen met een 200 kilometer lang Pronkjewailpad. Welke route je ook kiest, het pad is coronaproof, want iedere wandelaar loopt deze individueel. Inschrijven kan vanaf 21 maart. Kijk voor meer informatie op www.pronkjewailpad.nl. 27

Wandelen en sfeervol overnachten Een charmant hotel, een gastvrij bed and breakfast, een sfeervol vakantiehuis en een gezellige camping in de natuur. Dát zijn de accommodaties die je vindt op tevoetonline.nl. Met één click kun je de beschikbaarheid checken, waarna je direct direct kunt boeken bij de overnachtingsplek van je keuze. Zo ben je altijd verzekerd van de beste prijs en je kunt altijd rechtstreeks overleggen over persoonlijke wensen. Op tevoetonline.nl ontdek je heerlijke logeeradressen, waar je als een welkome (wandel)gast gezien én behandeld wordt. Havezathe Carpe Diem - ACHTERHOEK Buitengewoon genieten bij Havezathe Carpe Diem. Havezathe Carpe Diem is gevestigd in een gemoderniseerde boerderij gesitueerd in Vethuizen. Een wijds uitzicht, landbouwgronden en op de achtergrond de Montferlandse bossen vormen het decor voor de ideale plek om tot rust te komen. Het landelijke hotel beschikt over zeventien sfeervol ingerichte kamers. Kies bijvoorbeeld voor het populaire 3-daags wandel- & fi etsarrangement. Met dit arrangement kunt u al vanaf €169,- p.p. buitengewoon genieten bij Havezathe Carpe Diem. Het Arrangement is inclusief: Een kopje koffi e/thee bij aankomst • Twee over nachtingen in een sfeervol ingerichte hotelkamer • Twee keer een uitgebreid ontbijt • Twee keer een driegangen verrassingsdiner in ons restaurant, gesitueerd op de oude deel • Verschillende routes om te voet of met de fi ets het prachtige Achterhoek te verkennen. T. 0314-651424 | info@hotelcarpediem.nl | www.hotelcarpediem.nl Restaurant & Hotel Camping en Bed and breakfast Hoog Holten Holten, Overijssel Vanaf € 128,00 per tweepersoonskamer 24 hotelkamers T. 0548 361 306 www.hoogholten.nl Welgelegen Workum, Friesland Camping vanaf € 11 p.p en accommo datie vanaf € 50,- per nacht incl. ontbijt. info@welgelegen-workum.nl www.welgelegen-workum.nl Herberg, B&B, restaurant ’t Zwaantje Mook, Limburg (bij Mookerheide) Vanaf €90 voor 2 personen incl. ontbijt 4 kamers (max. 9 personen) info@t-zwaantje.nl www.t-zwaantje.nl Hotel Hotel Meyer Bergen aan Zee, Noord-Holland Vanaf € 37,50 p.p.p.n. 36 sfeervolle kamers T 072 581 2488 hotelmeyer.nl Bungalowpark Gite, chambre d’hôtes Groenpark Simpelveld Simpelveld, Limburg Variabele prijzen, kijk op website 4-, 5- en 6-persoons bungalows info@groenparksimpelveld www.groenparksimpelveld.nl Le Cheval Rouge Prat, dep. Cotes d’Armor, Bretagne Vanaf €1800 volpension 2 pers./week 3 gites, 12 pers (maar 2 is ook prima) T. +33 (0)6 43 030 478 opvakantieinbretagne.nl/wandelen Chambres d’Hôtes – Wandelarrangement “te voet de meuse door...” Le Ciel Bleu Ontspannen, natuur, heerlijk eten 8 Rue Côte des Prés 55300 Deuxnouds aux Bois verhuur@lecielbleu.eu L’Orchidée Sauvage Rust, comfort, direct aan routes 10 Ancienne route d’Apremont 5500 Ailly sur Meuse info@lorchideesauvage.nl www.lecielbleu.eu – www.tevoetdemeusedoor.nl – www.lorchideesauvage.nl w28ww.tevoetonline.nl

Sfeervol overnachten Portugal - Alentejo Monte Maravilhas Guesthouse en vakantiehuisjes Monte Rosa Barão de São João, Algarve Vanaf € 50 per nacht 6 kamers en 4 huisjes T +351 28268 7002 / +351 91855 2400 www.monterosaportugal.com Boutique Hotel & Wine **** Casa Bela Moura Porches, Algarve Vanaf € 108 per kamer (2 pers.) 15 sfeervolle kamers T 00351 918 031 802 www.casabelamoura.com Monte Maravilhas is een 8,5 ha groot landgoed in de Alentejo. Het ligt in de omgeving van het Santa Clarameer, aan de voet van het Monchique gebergte in het zuiden van Portugal. Drie zonnig gelegen vakantiehuizen, een klein schalige camping en een zwembad. Rust, privacy en ruimte. T. +351 283925397 of +351 964235864 info@maravilhas.nl www.maravilhas.nl Hotel-Restaurant Heidsmühle, Vulkaneifel In de bosrijke omgeving van Manderscheid ligt een bijzondere, idyllische overnachtingsaccommodatie: Hotel-Restaurant Heidsmühle. Het vulkaanlandschap dat u hier aantreft is uitermate geschikt voor iedereen die van een weldadige rust in de natuur wil genieten, maar er ook als wandelaar of fi etser op uit wil trekken. Heidsmühle is een ideale accommodatie voor zowel groepen als voor individuele natuurliefhebbers. Vers gevangen forellen zijn de specialiteit ‘van het huis’. De keuken van Heidsmühle gebruikt voor haar gerechten zoveel mogelijk de producten uit directe omgeving. En rond koffi etijd zit hier iedereen heerlijk te smullen van de befaamde, versgebakken taartjes en koeken uit eigen bakkerij. Deze lekkernijen worden al meer dan 40 jaar dagelijks vers gemaakt! T. 0049-6572-747 | post@heidsmuehle.de | www.heidsmuehle.de Zwitserland - Graubünden Val Sinestra Val Sinestra is midden in de hoge bergen van Zwitserland gelegen, in het prachtige Unterengadin, Ondanks het feit dat je er verblijft in een sprookjesachtige omgeving is Val Sinestra een zeer betaalbaar hotel. Een accomodatie met Nederlandse eigenaar en sinds 1978 een eigen busverbinding met Nederland. Ideaal voor families: kinderprogramma en speciaal programma voor jeugd van 12-18 tijdens de zomervakantie. Wandelingen starten voor de deur, maar er is ook een uitgebreid excursieprogramma naar mooie wandelplekken in de buurt. `s Avonds kan er meegedaan worden aan een gratis workshop, bijv. zang, dans, atelier, yoga of geluisterd worden naar interessante voordrachten. T. 41.81.8663105 | val@sinestra.ch | www.sinestra.ch Zwitserland - Graubünden La Randulina Ons gezellige pension met 14 kamers vind je in het uiterste zuid-oostelijke hoekje van Zwitserland, tussen Silvretta en Dolomieten, vlakbij het Nationaal Park aan de rand van het dorpje Ramosch. Een fantastische bergwandelomgeving. Vanaf ons terras heb je een schitterend uitzicht en een wandeltocht kunt u van huis uit beginnen. Drie maal per week - tegen een kleine vergoeding - vervoer naar en van de verschillende wandel trajecten. Ook begeleide wandelingen, div. themaweken met Nederlandse deskundigen (vogelen, tekenen-schilderen, alpenfl ora, fotograferen, nationaal park met Ned. boswachter). We zijn ook partner huis van Naturfreunde Schweiz en te vinden op de kaart van natuurvriendenhuizen. Onze prijzen? Laag. De maaltijden bestaan altijd uit drie gangen (ook vegetarisch). T. 0041 81 8601200 | larandulina@bluewin.ch | www.larandulina.com 29 www.tevoetonline.nl

Wandel- en fi etsvakanties Altijd en overal op de hoogte blijven van het laatste wandelnieuws? Volg ons op Twitter en Facebook: wandelkrant te voet @tevoet Beleef het authentieke Umbrië, het groene hart van Italië Laat je verrassen door het adembenemende Umbrië met zijn fascinerende en afwisselende landschappen, schilderachtige middeleeuwse dorpen en steden. Geniet van een echte Italiaanse ‘gelato’, spannende wijnen en smaak volle lokale gerechten op gezellige terrasjes en in de kleine sfeer volle restaurantjes. Onze wandel-, fi ets- en gourmetreizen zijn een ideale manier om het gastvrije en authentieke Umbrië te ontdekken. Al onze wandel- en fi etstochten hebben verschillende niveaus en zijn daardoor geschikt voor de recreatieve als de meer geoefende wandelaar en fi etser, voor jong en oud, echtparen en singles. Ecologico Tours & Meravigliosa Umbria T. +41 79 2457505 | +39 346 3254167 info@ecologicotours.com | info@meravigliosaumbria.com www.ecologicotours.com www.meravigliosaumbria.com Voor wie echt van wandelen houdt… tevoetonline.nl 30 © Shutterstock

wandelbrieven De rijke veenbodem van Oranjewoud Landschap en kunst Onder de statige lanen van Oranjewoud gaat een oud veen gebied schuil. In het zorgvuldig vormgegeven parklandschap schemert het verleden door. Flip van Doorn Een ongewoon huwelijk was het, als tussen een veenarbeider en een adellijke dame. Even ten oosten van Heerenveen sloten de kaarsrechte wijken van de veenontginningen wonderwel aan bij de strakke lijnen van de Franse tuin aanleg, die in de zeventiende eeuw in de mode was. Een moerasbos werd landgoed, een turfvaart promoveerde tot Grand Canal. Ruim drie eeuwen later staat de wandelaar in Oranjewoud nog altijd met een voet in de blubber en met de andere op een aangeharkte allee. In figuurlijke zin, althans. De paden liggen er prima bij, aan knooppunten geen gebrek, dit is een van de mooiste wandelgebieden van Friesland. Maar onder de luister van buitenplaatsen en sierlijke landschapstuinen, schemert nog altijd de ruige oorsprong van het parkgebied. Afwisseling is er troef, met bomen singels langs smalle wei landen, dicht loofbos of een sierlijk aangelegde overtuin. De oude begraafplaats met de klokkenstoel voedt de weemoed, op gezette tijden doet de oranjerie van landgoed Oranjestein dienst als theehuis en een uitkijktoren – de Belvédère – biedt desgewenst overzicht. Maar het liefst wandel ik er door het museumpark. Sloten met diepzwart water bakenen daar rechthoekige percelen af die dicht begroeid zijn met oorspronkelijke vegetatie. Met een zwierige kromme doorsnijdt een vlonderpad de rechtlijnigheid, aan weerszijden ervan komt de geur van het veen uit de bodem omhoog. Wanneer aan het einde van het pad het groen wijkt, doemt museum Belvédère op. Als een vergeten turf die achterbleef nadat veenarbeiders en landadel waren vertrokken, ligt het langgerekte gebouw over het water. De lijnen van de oude turfvaart gaan er vloeiend in over. Aan de wanden van de expositie ruimtes gaat de illusie verder: de werken van de vaste collectie weerspiegelen het Zijn wandelingen in de voetsporen van pionier Jacobus Craandijk beschreef Flip van Doorn in ‘De eerste wandelaar.’ In februari verschijnt zijn nieuwe boek: ‘De Friezen.’ Op zoek naar verhalen doorkruist hij Friesland, als het even kan te voet. Een jaar lang doet hij verslag van zijn verkenningen, dit is aflevering 4. 31 omliggende landschap. Binnen is buiten en andersom. Landschap, kunst en landschapskunst vallen samen, tot zelfs de wandelaar niet meer weet wat waar is. wandelkno Vanaf de parkeerplaats bij Hotel Tjaarda beginnen enkele paaltjeswandelingen van Staats bosbeheer. Starten kan ook bij museum Belvédère, daar is een boekje met twee erkrijgbaar: © Peter Arno Broer

Wandel4daagse Luxemburg 29 april t/m 2 mei 2021 Wandel4daagse Haarlem WANDELTOCHTEN DOOR DE NATUURPARKEN VAN KLEIN ZWITSERLAND EN SUD-EIFEL INFORMATIE: www.w4dlux.nl of www.sportwandelschool.nl Wandel4daagse Schoorlse Duinen 18 oktober t/m 21 oktober 2021 (herfstvakantie) VIER DAGEN WANDELEN DOOR HET NATUURRESERVAAT VAN DE SCHOORLSE DUINEN INFORMATIE: www.w4dschoorl.nl of www.sportwandelschool.nl 13 mei t/m 16 mei 2021 (Hemelvaartweekend) VIER DAGEN WANDELEN DOOR VERSCHILLENDE LANDSCHAPPEN; JE KIJKT JE OGEN UIT! INFORMATIE: www.wandel4daagsehaarlem.nl of www.sportwandelschool.nl Wandelreizen Sportwandelschool WANDELREIZEN i.s.m. ZDS in 2021 met o.a. • diverse weekenden langs de Wilden Endert en De Lieser • 8-daagse reis naar Luxemburg en Phälzer Waldpfad INFORMATIE: www.sportwandelschool.nl loopbaan De lokroep van de trail ‘Uit ons verlangen te lopen, ontstaat de weg’, Paulo Coelho Jan Fokke Oosterhof (1975) is ondernemer, extreemsporter, avonturier, schrijver, spreker, expeditieleider, poolreiziger en… loper. Om te aarden en het hoofd leeg te krijgen, gaat hij lopen. Liefst lang, conform het adagium van Kierkegaard: ‘I have walked myself into my best thoughts, and I know of no thought so burdensome that one cannot walk away from it.’ De titel van zijn laatste boek is dan ook Rennen voor je leven. ‘The earth is many planets’, schreef John Updike. Ik herken wat hij schrijft als ik denk aan de verlaten uithoeken van onze aarde waar ik heb rondgebanjerd, van de uitgestrektheid van de Sahara die doet denken aan het oppervlak van Mars, over de eindeloze ijsvlakte van de Groenlandse ijskap, naar de barre woestenij van de Schotse Hooglanden. Als je het voorrecht hebt om zo alle prachtige ‘planeten’ van onze aarde te verkennen, realiseer je je pas hoe divers onze aarde is qua natuur, ecosystemen en culturen. Na een maandenlange reis door Zuidoost-Azië kan ik echter constateren dat zelfs ons kleine Europa alle planeten van de aarde in zichzelf verenigt. Oerbossen, bergen en dorre vlakten, alles wat ik in Azië trof, vind ik hier om de hoek, maar dan zonder de ziekten, de wilde dieren, de armoede en de corruptie. Goed om daar zo nu en dan bewust bij stil te staan. Wij zijn bevoorrecht met zoveel planeten die ons omringen en we hoeven dus niet ver te vliegen om ze te ervaren. Ik denk dat er twee manieren zijn om die planeten te ervaren. De ene is om ruimtereiziger te worden en zoals André Kuipers de aarde van een afstand te bezien, de andere is om deel te nemen aan lange wandeltochten door afgelegen gebieden waar je met gemotoriseerd vervoer niet kan komen. Door de immense fysieke en mentale inspanningen sta je enerzijds open voor je omgeving en ben je volledig in het nu, anderzijds passeer je te voet, aardend, de trails die je naar afgelegen oorden brengen. Een middenweg is wellicht de eenzame bergtop van waaraf je de diepte in staart en je realiseert hoe nietig je eigenlijk bent, héél even in de voetsporen van Kuipers. Ik volg de trails waar ze me brengen, van het Kootwijkerduin naar de zandduinen van Erg Chebbi in de oostelijke Sahara, naar de met rotsen bezaaide paden van de Sierra de Gredos ten noorden van Madrid, naar de besneeuwde paden van de hoge Himalaya, via smalle overgroeide bushtrails in de jungles van Thailand, Maleisië en Vietnam, naar oude handelsroutes en ezelpaden op Griekse eilanden en weer door naar de military roads in de Schotse binnenlanden. Prachtig hoe het fenomeen trail zich in zovele gedaanten kan openbaren. De lokroep van het onbekende om de volgende bocht. Ik heb iets met het afleggen van paden en trails. Te voet. Al sinds mijn kinderjaren droom ik ervan een pelgrim te zijn, in wit gewaad, met een touw om de middel en een rieten hoed op het hoofd, trekkend door de dorre binnenlanden van Spanje. Een bijna wekelijks terugkerende droom, of misschien wel eerder een déjà vu, een flashback naar een vorig leven als pelgrim. Ik ervaar verwantschap met pelgrims en hun kruistochten. Ik voel me een moderne pelgrim en probeer daar dan maar aan toe te geven. Een minimalistisch bestaan waarin je soms tijdelijk ontvlucht aan alle facetten van het moderne, jachtige bestaan. Even off the grid en de aarde ervaren met open vizier. In een witte jurk. Jan Fokke Oosterhof

Het Hanzestedenpad is vernieuwd Praktische info Kilometer: 124 km en 9 dagwandelingen Start- en eindpunt: Doesburg - Kampen Markering: u volgt de geel-rode markering Routetracks en informatie over de route: Gratis te downloaden via www.wandelnet.nl/ hanzestedenpad-sp-11 Goed nieuws: de vierde, gewijzigde editie van het Hanzestedenpad is verschenen. Dit Streekpad van Doesburg naar Kampen (124 km) volgt de IJssel, de rivier die vroeger zo belangrijk was voor de Hanzesteden. Je wandelt over (gras)dijken, struint door de uiterwaarden en voelt je de koning te rijk op de prachtige, beschutte landgoederen. Maar natuurlijk draait het Hanzestedenpad ook om de Hanzesteden met hun welvarende verleden. Het Streekpad rijgt welgeteld zeven van deze steden aaneen. KAMPEN ZWOLLE DEVENTER APELDOORN ZUTPHEN ARNHEM DOESBURG € 5,85 KORTING Aanbieding nieuwe gids Hanzestedenpad Goed nieuws! Er is een nieuwe gids van het vernieuwde Hanzestedenpad. Voordelig kennis maken met de nieuwe route? Bestel de gids nu voor € 15,- incl. verzendkosten (normale prijs € 20,85). Ga naar de webwinkel op wandelnet.nl en vul de Couponcode Doesburg in (geldig t/m 1 februari 2021). Hanzesteden Eerst even het geheugen opfrissen, want wat is ook alweer een Hanzestad? We duiken terug in de tijd. In de 14e eeuw besloot een groot aantal Noord-Europese steden om te gaan samenwerken. Ze handelden in zout, vis, boter, graan, bier, wijn, hout en dierenhuiden. Samen konden ze de kosten drukken, elkaar gunstige privileges geven en informatie uitwisselen over veilige handelsroutes. Naam: Adres: PC/Woonplaats: E-mail: Telefoonnr: Aantal gidsen: Het woord ‘Hanze’, dat ‘groep’ of ‘gezelschap’ betekent, stond voor eensgezindheid en verbondenheid. Samen waren ze sterk. De bij het Hanzeverbond aangesloten steden groeiden en bloeiden als nooit tevoren. Hun rijkdom was af te lezen aan torenhoge pakhuizen, fraai versierde koopmanshuizen en alsmaar groter wordende havens. Het vervoer ging immers over de rivier en over zee. Veel monumenten van toen hebben de tand des tijds goed doorstaan. Hanzestedenpad Hoofdroute en negen dagwandelingen Het pad begint in Doesburg en volgt de IJssel. Alleen tussen Dieren en Zutphen maakt de route een uitstapje naar landgoed Engelenburg, Leusveld en Voorstonden. Op weg naar Deventer wandel je over dijken met heerlijke vergezichten over de traag stromende rivier. Voorbij Deventer wandel je door Oud en Nieuw Rande, De Haere en Hoenlo: landgoederen die nooit vervelen. In de Duursche Waarden heeft het water vrij spel. Via de Tichel gaten bij Windesheim en de Soestwetering loop je naar Zwolle. De laatste etappe naar Kampen gaat door weidevogelgebied de Koppelerwaard en de Scherenwelle, een dode rivierarm vol zeldzame planten en broedende vogels. Wist je dat er negen stations aan het Hanzestedenpad liggen? Zo kun je eenvoudig een etappe van de hoofdroute uitkiezen en terugreizen per trein. Twee Hanzesteden hebben we nog niet benoemd. Hattem en Hasselt liggen namelijk niet aan de hoofdroute, maar zijn onderdeel van een dagwandeling. Daarvan zijn er negen in de gids opgenomen. Het gaat om dagwandelingen van station naar station met een lengte van 11 tot 25 kilometer. Het Hanzestedenpad is dus niet alleen voor de langeafstandswandelaar, maar ook voor de dagwandelaar. Deze bijdrage kwam tot stand door 33 © Hanzesteden Marketing Rijn IJssel

uitgelezen Veluwse Verkenningen - Op zoek naar de ziel van het landschap Voor de vaste lezers van ‘tevoet’ is Wim Huijser een welbekende naam. Naast redacteur van diverse tijdschriften heeft deze wandelende publicist al ruim vijftig boektitels op zijn naam staan. En de vloed aan ideeën is nog lang niet opgedroogd. Onlangs kwam er weer een boek bij: Veluwse verkenningen. En dan ook nog... Er zijn al zoveel boeken over de Veluwe verschenen. Waarom dit boek, wat voegt het toe? ‘Ofschoon inmiddels een bibliotheek aan natuur- en cultuurhistorische literatuur over de Veluwe is verschenen, blijft de vraag naar de genius loci, de ziel van het gebied, vaak onderbelicht. Het is een fenomeen dat talloze landschapsschilders door de eeuwen heen hebben geprobeerd in hun werk te vangen. Bij ons thuis hangt sinds een jaar het doek Vale Ouwe van autodidact Arend Slotboom, een vrij en intuïtief geschilderd werk waar ik direct op viel, omdat ik het gevoel had dat de ziel van het Veluwse landschap erin is blootgelegd.’ Wat voor nieuws heb jij zelf ontdekt tijdens alle tochten? ‘Wat ik heb ontdekt is dat er niet zoiets als dé Veluwe bestaat. Het is heel divers. Bewoners langs het Veluwemeer spreken vaak over het ‘achterland’ en inwoners van een dorp als Rheden wonen nadrukkelijk niet op de Veluwe maar op de Veluwezoom. Het is voornamelijk de dorpscultuur die ertoe leidt dat bewoners de Veluwe als veel kleinschaliger beleven dan de regio feitelijk is. Ook voor hen geldt dat het gebied veel meer bestaat uit de details dan uit het grote verhaal. Wat vooral spijtig is, is dat daarmee de bezorgdheid over de Veluwe als geheel ondermijnd wordt.’ Wat betekenen wandelen en schrijven voor jou? Als ik jouw website lees, lijk je bijna niks anders te doen! ‘Ik zeg tegenwoordig: als ik niet wandel dan schrijf ik. En dat klopt ook. De literatuur trekt mij steeds weer het landschap in, maar ook omgekeerd. En daaruit ontstaan nieuwe ideeën voor boeken en reportages. Het lijkt er dan misschien op dat ik altijd aan het werk ben, maar zo is het ook weer niet. Wandelen blijft voor mij vooral ontspannend. Ook wandelinterviews komen veel relaxter tot stand dan dat je elkaar binnenskamers spreekt. En het levert bovendien mooiere verhalen op.’ Welk boek staat hoog op je verlanglijst om nog een keer te maken? ‘Komend jaar wil ik werken aan twee boeken: een over boswachters en de andere over pelgrimages dicht bij huis. Pelgrimeren in de polder luidt de werktitel. Met dat idee loop ik al twee jaar rond, maar de coronatijd speelt het naar mijn gevoel helemaal in de kaart. Dus niet naar Santiago de Compostella of Rome, maar kleine pelgrimages in de buurt.’ De Veluwe is erg groot. Als iemand maar 1 middag heeft, welk deel raad je aan te er nadenken. Dat hangt toch ook van mijn stemming af. Ik bewandel graag nostalgische outes en ik heb al heel lang een grote vooreur voor het Speulder- en Sprielderbos, de ongerense Heide en het Wisselse Veen. Maar de laatste jaren trek ik ook steeds vaker naar de enermark. Er zijn inmiddels zoveel plekken op de Veluwe waar ik dierbare herinneringen aan bewaar. Toch komen er nog geregeld ‘onontdekte’ gebieden bij.’ ez e e on de l e aan o John Jansen van Galen, Uitgeverij Balans, 256 pagina’s, €24,99 of als e-book € 11,99 Wandelparadijs Nederland - Te voet door alle provincies Het boek is al even uit, maar een aanrader in deze gekke tijden. Wie denkt dat ons land saai is om te wandelen, moet beslist dit boek ter hand nemen. Auteur John Jansen van Galen wandelt al 60 jaar en weet de lezer mee te nemen in dit levendige boek, compleet met foto’s van zijn ‘verloofde’ Corrie Leenhouts en links naar ruim 500 wandelingen. Van de sfeerimpressies krijg je zin om de wandelschoenen aan te trekken. Het paradijs tegemoet. Alleen op avontuur - Alles over wandelen in je eentje Toen Lidewey van Noord in Italië naast een groot bos kwam te wonen in een omgeving waar ze niemand kende, kon ze niet anders dan alleen de heuvels in gaan om de natuur te verkennen. Iets wat voor veel vrouwen een barrière is. Ook Lidewey vond het in het begin eng, maar de angsten wist ze te overwinnen. In boek lees je hoe ze dat deed en geeft ze tips. Een handboek voor de solowandelaar. Lidewey van Noord, KNNV Uitgeverij, 168 pagina’s, € 17,50 Dwars door België Zodra we de grens over mogen zonder coronarestricties, is het een aanrader om eens dwars door België trekken. Dit boek hoort bij een gelijknamige Vlaamse televisie serie, dat ontstaan is door de coronacrisis. In plaats van ‘Dwars door de Middellandse Zee’ te trekken, gaan Arnout Hauben, Philippe Niclaes en Ruben Callens te voet met de tent van Brugge naar Aarlen, het Grote Routepad 129. Heerlijk boek, met foto’s, kaarten en verhalen. ma ezoeken en waarom? ‘Daar moet ik elke er als ik de Veluwe op ga ook zelf weer 1 m Arnout Hauben, Pelckmans Uitgevers, 224 pagina’s, € 20,Door: Elvira Werkman Wim Huijser, KNNV Uitgeverij, 2020 € 24,95

ontdek het plezier van samen wandelen De Wandelpool is er voor mensen die van wandelen houden, graag buiten en in de natuur zijn én het gezellig vinden om er met een groepje op uit te trekken. Want wandelen met andere liefhebbers is altijd leuker dan alleen! • maandelijks 100-150 wandeltochten • variatie in afstand en wandeltempo • ongedwongen sfeer • gezellig wandelen met anderen • abonnementen vanaf EU12 per jaar • onbeperkte deelname wandeltochten voor wandelpool-abonnees Eerst een maand gratis proberen? Wandelen met anderen. Ontdek het, beleef het, doe ook mee! www.wandelpool.nl Neem een gratis proef abonnement! www.wandelpool.nl 35

Op zoek naar de stilte aan de Noord-Friese kust Wie wel eens mediteert, weet hoe het voelt om even helemaal stil te vallen. Je gedachten te laten passeren als waren het wolkjes aan de lucht. Zijn in plaats van doen, voelen in plaats van denken. En hoewel je die stilte dus in jezelf kunt vinden, vind ik deze vooral tijdens mijn wekelijkse wandelingen. Wandeltherapie noem ik dat. Het maken van een stiltewandeling leek me dan ook een schot in de roos, en een welkome ‘bezigheid’ in tijden van corona. Tekst en beeld: Femke Jaarsma 36

Zo bevind ik mij op een zaterdag in mei in het Friese dorp Oudebildtzijl, alwaar gids Agnes de Vries mij en nog een deelnemer opwacht. Agnes is yogadocent en organiseert naast stiltewandelingen ook stilteretraites. Deze stiltewandeling, die zo’n 12 kilometer lang is, zal ons dwars door het polderlandschap en de kwelders van het Noarderleech voeren. Voordat we vertrekken, drukt Agnes de deelnemers op het hart dat we niets moeten forceren, ook niet het stil zijn. Kijk waar je behoefte aan hebt en niet onbelangrijk: houd maken of omdat ik een zwerm vogels of een mooie wolkenformatie zie. Na een aantal kilometer lopen geeft Agnes ons een kleine oefening. Ze legt uit dat de natuur vol symbolen zit. ‘Zie je wat moois, neem het met je mee. Wellicht staat het symbool voor iets wat je wil in het leven of waar je nu staat.’ Ik zie van alles maar kan niet één specifiek symbool aanwijzen. We vervolgen onze tocht. Almaar stiller wordt het. Om ons heen en in mijn hoofd. Mijn gedachten laat ik steeds makkelijker varen. Hoe zouden De letterlijke ruimte waarin we ons bevinden maar ook ruimte in mijzelf. Dit fijne gevoel houd ik graag nog even vast. Agnes verzoekt ons of we plaats willen nemen in het gras. Ik kan me geen betere plek voorstellen voor een volgende ‘opdracht’. Na wat reken strekoefeningen krijgen we de vraag: ‘Kijk eens om je heen, wat zie je en welk plaatje zou je denkbeeldig willen inlijsten?’ Voor mij zijn dat de paarden die niet ver van ons staan te grazen, stoïcijns haast, alsof Noard-Fryslân Bûtendyks Het Noarderleech maakt deel uit van Noard-Fryslân Bûtendyks, één van Europa`s grootste kwelders en onderdeel van het Werelderfgoed Waddenzee. Je vindt dit unieke natuurgebied in het Friese waddengebied, tussen Zwarte Haan en de pier van Holwerd. Het ruim 4200 hectare grote gebied omvat zomerpolders, dobben, zilte graslanden, slikvelden en kwelderwerken. Dit soort buitendijkse gebieden is schaars. Rond 1600 lag er langs de Noord-Friese kust zo’n 14.000 hectare aan kwelder. Hier is nog zo’n 3.000 hectare van over, waarvan 2.000 in Noard-Fryslân Bûtendyks. Daarmee is dit het grootste aaneengesloten kweldergebied in Europa. Wil je eropuit in Noard-Fryslân Bûtendyks? Bezoek dan eerst Kweldercentrum Noarderleech; dé plek om kennis te maken met het natuurgebied en historie van het NoordFriese kustgebied. je eigen wandeltempo aan. Wil je even stilstaan voor een pauze of omdat iets je aandacht vraagt, doe dat dan zeker. Vanuit het dorp lopen we langs de weg en daarna over een dijkje richting het Noarderleech. Waar we bij aanvang van onze wandeltocht ‘stiekem’ nog wat kletsen, valt het daarna als vanzelf stil. Vanaf dat moment staan mijn zintuigen op scherp. Ik wil alles zien, horen, ruiken en voelen. Ik houd mijn pas in. Door me enigszins af te zonderen van mijn medewandelaars, hoop ik me beter over te kunnen geven aan deze ervaring. Zonder ruis van externe elementen die me herinneren aan de waan van alledag. Al gauw kom ik erachter, dat die ruis hoofdzakelijk in mijn eigen hoofd zit. Stap voor stap stiller Met iedere stap wordt het stiller om ons heen. Ook in mijn hoofd. Soms pauzeer ik om wat op te schrijven, een foto te de andere dames het ervaren? Ik durf het ze niet te vragen. Bang om de, haast magische, stilte te doorbreken. Dan vraagt Agnes of we tijdens het lopen onze aandacht op de benen en voeten willen richten. ‘Misschien merk je dat je al rustiger bent geworden door het wandelen’, zegt ze. Dat kan ik beamen. Nu wist ik al dat wandelen een meditatieve uitwerking op mij kan hebben, maar ik vermoed dat de elementen der natuur hier vandaag ook een rol in spelen. Even aarden Aan het einde van het dijkje, ‘beklimmen’ we een hogere dijk waarachter het Noarderleech ligt. Eenmaal boven ontneemt het weidse uitzicht mij even de adem. In de verte zie ik het wad en een glimps van Ameland en Terschelling. Naast de vele vogels, zie ik schapen en paarden grazen maar wat echt opvalt is de stilte. Hét moment om eventjes te ‘aarden’, aldus Agnes. Wat ik bovenal voel is ruimte. wij er niet zijn. Het maakt dat ik me, hoe cliché, nietig voel maar ook dat ik deel uitmaak van iets groters. Rust en ruimte Nog nagenietend wandelen we door het kwelderlandschap naar een bunker uit de Tweede Wereldoorlog. Het desolate grijze bouwwerk biedt een prachtig overzicht over het gebied. We keuvelen wat, eten een snackje en lopen daarna terug naar de dijk. Ik houd mijn pas weer wat in. Nog even terug naar de stilte. Vrij van gedachten, vrij van alles. Nadat we de dijk over zijn, doemen al gauw de eerste huizen op. Zo wandelen we langzaam de bewoonde wereld weer in. Ik loop nog ietsje langzamer. Dit gevoel van rust en ruimte wil ik zo lang mogelijk vasthouden. Een kilometer voordat we Oudebildtzijl weer binnenlopen, hoor ik opeens een luid ‘koekoek, koekoek, koekoek’. Ik ben weer terug op aarde. En ook dat is heus fijn. Begeleid wandelen Het Kweldercentrum is een goede uitvalsbasis voor het maken van lange wandeltochten, boeiende excursies en mooie wadlooptochten. Begeleide wandelingen kun je van tevoren reserveren via www.itfryskegea.nl/activiteiten. NB: It Fryske Gea volgt de landelijke richtlijnen rondom het coronavirus. Toegankelijkheid De natuur van Noard-Fryslân Bûtendyks is het hele jaar vrij toegankelijk. Buiten het broedseizoen om mag je vrij door het gebied struinen. Tussen 15 juli en 15 maart wordt vrij struinen gedoogd, zolang je de unieke dier- en plantensoorten niet verstoort. Route en parkeren Kweldercentrum Noarderleech ligt ter hoogte van de dorpen Nieuwebildtzijl en Vijfhuizen. Gratis parkeren kan bij het centrum zelf of aan de zeedijk. Kijk voor de routebeschrijving op www.itfryskegea.nl/natuurgebied/noard-fryslan-butendyks/bezoekerscentrum/. Stiltewandeling maken Wil je ook een stiltewandeling maken onder begeleiding van gids Agnes de Vries? Op www.centrumdespiegel.nl zie je hoe, wat, waar en wanneer. Overnachten Al sinds 1664 is De Witte Klok, www.dewitteklok.nl, in Oudebildtzijl een plaats om tot rust te komen. In de voormalige herberg kun je terecht in één van de vier appartementen. De twee appartementen van ‘t Laaisterplakky in Oudebildtzijl, www.laaisterplakky.nl, zijn geschikt voor 2 tot 4 personen. 37

Column Corona-auto Nooit, in al die jaren, had ik spijt dat ik geen auto kan rijden. Nooit. Tot nu, in coronatijd. John Jansen van Galen wandelt al zijn hele leven en schrijft daarover artikelen, columns en boeken. Toen ik achttien was kreeg ik, zoals gebruik was, rijles. Ik vond het rampzalig. Achteruit in parkeren, ik kreeg het niet onder de knie en bovendien vond ik het onzinnig: dan reed ik toch een blokje om? Voor mijn eerste rijexamen slaagde ik bijna, bij mijn zesde was er (doordat ik na talloze lessen te achteloos reed), geen fout die ik niet maakte. Daarna besloot ik de mensheid een dienst te bewijzen door ervan te zien te leren autorijden. Zestig jaar lang ben ik daar dik tevreden mee geweest. Als journalist moest ik soms in Delfzijl overnachten omdat er geen openbaar vervoer meer was, maar dat had ook zijn charme. Ik bereisde alle werelddelen en in elk land bleek je overal te kunnen komen met bussen of busjes, al moest je soms boven op een mand met kippen zitten en speelde de chauffeur acht uur lang hetzelfde bandje van Bob Marley af. Maar je zag en beleefde meer dan wanneer je in je auto – je ‘bubbel’ zeggen we nu – door het land gereden had. We wandelden heel Nederland door, met gebruikmaking van openbaar vervoer en hotelletjes, die de aantrekkelijkheid van weekendwandelingen aanzienlijk verhogen. Wel werden busdiensten allengs schaarser, maar veelal kwam er een belbus voor in de plaats of een busje dat werd bestuurd door vrijwilligers die het een zinvolle tijdsbesteding vonden. En toen opeens, maart 2020, was het afgelopen. Voorheen gingen we elk jaar twee weekenden op Texel wandelen en twee in Zuid-Limburg, nu waren we, in de coronaluwte van juli, alleen een paar dagen op Texel. Toen we daarna in Noorbeek boekten sloot het coronanet zich alweer om ons: ‘niet-noodzakelijke’ treinreizen werden dringend ontraden. En zeg nou zelf: hoe noodzakelijk is Zuid-Limburg? Met pijn in het hart belden we Herberg Sint Brigida af. Aanvankelijk konden we nog monter roepen hoe mooi het toch was om te voet je eigen omgeving beter te verkennen, inmiddels kennen we die eigen omgeving van haver tot gort en willen we wel weer eens naar de Hoge Veluwe. Met de auto had het gemogen. Voor de man die niet kan autorijden lag het land in dit najaar buiten zijn bereik schitterend te verkleuren. Ik troost mij met J.C. Bloem: ‘Niet anders is de gang van ieder leven./ Men raakt aan ’t eind van alle dingen los./Wat heeft mij eind’lijk een geluk hergeven?/Een neev’lige einder, een verdoezeld bos.’ John Jansen van Galen Naam: Peter Schmeitz Leeftijd: 49 jaar voetstuk Beroep: Programmamanager energie en samenleving, Ministerie van Economische Zaken en Klimaat Woonplaats: Leiderdorp Bijzonderheden: Corona biedt kansen om creatiever te werken, buiten de gebaande paden. Ik spreek nu vaker wandelend af met collega’s en relaties. Klinkt als spijbelen, maar het werkt veel beter dan op kantoor. Mensen zijn verbaasd en enthousiast. Ik zie nieuwe perspectieven door deze crisis om onze manier van werken te vernieuwen en het systeem meer om de mens heen te bouwen in plaats van andersom. Totaal aantal kilometers: Moeilijk te schatten. Ik denk zo’n 25.000 kilometer. 38 Wandelt sinds: ‘Ik wandel al vanaf de basisschool. Ik ben opgegroeid in Zuid-Limburg, dicht bij de Ardennen, de Eifel en de Kempen. We hadden in ons dorp een wandelclub waar het halve dorp lid van was. Erg gezellig.’ Waarom wandelen: ‘Ik heb wandelen nodig om te aarden en tot inzicht te komen. Ik ben in mijn werk bezig met complexe maatschappelijke vraagstukken, zoals de energietransitie. Dan moet ik soms wat afstand nemen en even boven de wereld gaan hangen. Tijdens een wandeling doorzie ik vaak de kern van een vraagstuk.’ Mooiste wandelervaring: ‘Ik heb deze zomer via de Col Colon op 3100 meter een oversteek gemaakt van Italië naar Zwitserland. Onbeschrijfelijk mooi! Schotland is ook prachtig. Ik houd van de weidsheid en de rauwheid van de bergen en de zee. Noordwijk is mijn wekelijkse escape.’ Nooit weer: ‘Filewandelen. Verschrikkelijk!’ To do: ‘Patagonië!’

als je niks wilt missen… Als abonnee van ‘te voet’ krijg je elke nieuwe editie altijd als aller eerste op je deurmat. En in elke uitgave lees je álles over wandelen. In prachtige reportages, met fraaie foto’s en mooie interviews. Verder columns, vaste rubrieken en regelmatig uitnodigende specials over bepaalde regio’s of landen waar ‘het goed wandelen is’. Kies voor een abonnement of geef er eentje cadeau aan iemand anders. En je kunt natuurlijk ook eerst kijken of het bevalt. Kies dan een proefabonnement voor twee nummers, daarna stopt je abonnement automatisch. Ga voor een abonnement naar www.tevoetonline.nl (en klik daar op ‘abonneren’ in de bovenste rode balk) ‘te voet’ inspireert. 39

Wandel- en fi etsreizen ereldwi jd Vraag nu onze brochure aan djoser.nl of 071 - 512 64 00

1 Online Touch

Index

1. 1
2. 2
3. 3
4. 4
5. 5
6. 6
7. 7
8. 8
9. 9
10. 10
11. 11
12. 12
13. 13
14. 14
15. 15
16. 16
17. 17
18. 18
19. 19
20. 20
21. 21
22. 22
23. 23
24. 24
25. 25
26. 26
27. 27
28. 28
29. 29
30. 30
31. 31
32. 32
33. 33
34. 34
35. 35
36. 36
37. 37
38. 38
39. 39
40. 40

Home