0

JAARGANG 16 / JUNI 2020 / E 12,50 NR 3 Opmars ontzilting in de lage landen Ignaz Worm: Volop vacatures ondanks coronacrisis Geborgde zetels waterschap onder vuur Arbeidsmarkt en opleidingen: Digitalisering vraagt extra vaardigheden waterprofessionals

Betrouwbare en veilige industriële datacommunicatie oplossingen vragen om samenwerken WESTERMO heeft een jarenlange geschiedenis in het ontwikkelen en produceren van betrouwbare industriële netwerk oplossingen met een bijzonder lange levensduur. In een steeds sneller veranderende omgeving, met meer connectiviteit, meer data en meer cyber dreiging zijn fl exibiliteit en aanpassingsvermogen van het netwerk vereist. WESTERMO heeft een decennia terug WeOS geïntroduceerd, haar eigen robuuste besturingsplatform voor de gehele netwerk switch lijn. Toekomstgericht met periodiek functionele uitbreidingen om adequaat kwetsbaarheden te verhelpen, het productieproces 24/7/365 effi ciënt en veilig te laten functioneren. En MODELEC helpt je daar graag bij. MODELEC, waarmee kunnen wij je helpen? • Netwerk ontwerpen • Confi gureren • Afname testen FAT/SAT • Ondersteuning op locatie • Trainingen Industrieel Ethernet switch, compact voor laag 2 switching tot routing Industrieel Ethernet extender switch, voor bestaande 2 draads bekabeling Industrieel Ethernet routing switch, krachtig voor de meest robuuste vorm van ICT www.modelec.nl Tel. 0318-636262 sales@modelec.nl

INHOUDSOPGAVE Waterprofessional of datamanager? Wat betekent de voortschrijdende digitalisering in de watersector voor de waterprofessionals? Er zullen geen compleet nieuwe beroepen ontstaan, maar extra vaardigheden om data goed toe te kunnen passen, zijn wel essentieel. Kennis­ en opleidingsinstituten spelen hierop in: “Neem vooral niet klakkeloos aan wat er in een grafiek op een scherm staat.” Vluchtelingen in het watermanagement De Syrische wetenschappers Safaa Naffaa en Fares Al Hasan belandden ruim vijf jaar geleden door de oorlog in Nederland. Inmiddels bestudeert Al Hasan aan de TU Delft de kurkdroge zomer van 2018. Safaa Naffaa verdiept zich in Utrecht in mogelijke kusterosie in Suriname. Allemaal dankzij een Hestiabeurs voor vluchtelingen, van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek. Ignaz Worm: ‘Er zijn nog volop vacatures’ Zonder de effecten van het coronavirus voor de watersector te willen bagatelliseren, ziet Ignaz Worm, directeur van brancheorganisatie Envaqua, ook kansen en mogelijkheden die door de crisis ontstaan. Bovendien stelt hij vast dat er nog steeds volop vacatures zijn. De strijd om technisch geschoold personeel zal ook post­corona doorgaan, is zijn voorspelling. 12 16 De waterfabriek in Wilp Waterschap Vallei en Veluwe wil vanaf 2050 volledig circulair zijn. Daarom test het waterschap sinds april 2019 in een proefopstelling in een hal bij rwzi Terwolde een nieuwe combinatie van zuiveringstechnieken om zo schoon mogelijk water te produceren en waardevolle grondstoffen terug te winnen. De werking van deze waterfabriek overzichtelijk in beeld gebracht. Geborgde zetels onder vuur Het stelsel van geborgde zetels houdt boeren en bedrijven stevig in het zadel van het waterschapsbestuur. Maar de kritiek zwelt opnieuw aan, ook vanuit de Tweede Kamer. Een zware commissie van juristen en kritische denkers broedt op een evaluatie. Gaat er straks werkelijk iets veranderen? De noodzaak wordt niet overal gedeeld. Opmars ontzilting in de lage landen Ontzilting van brak water en zeewater is bezig aan een opmars in Nederland en België. Vanwege de extreme droogte in de afgelopen jaren is er behoefte aan alternatieve zoetwaterbronnen voor de industrie, landbouw en drinkwaterbedrijven. WaterForum maakte een inventarisatie van verschillende initiatieven. 20 ELECTRO COAGULATIE DAF (FLOTATIE) NANO FILTER SLURRIE TBV ENERGIE, ORGANISCHE MESTSTOF + BIO-PLASTICS RESTERENDE FOSFAATRESTEN AMMONIUM IONENWISSELAAR 26 28 Verder in dit nummer Coronanieuws Actueel & agenda Column 33 6 Waterprojecten tijdens coronacrisis Meetgegevens via de cloud Bedrijvenregister 8 35 38 40 47 WATERFORUM JUNI 2020 3 Biologische Meststof Biologische Meststof S REGENWATER

UNITING DUTCH WATER EXPERTISE NWP supports all businesses and organisations in the Dutch water sector who want to make an impact abroad. √ √ √ Generate more business internationally Collaborate more with other water sector parties Expand your network and knowledge Do you want to be part of the largest international water network in the Netherlands? Become a member! www.netherlandswaterpartnership.com @nwpnederland

COLOFON WaterForum Vakblad voor de Watersector Uitgever AcquiMedia, Henk van der Brugge Amstelwijckweg 15, 3316 BB Dordrecht T +31 (0)184 ­ 48 10 40 E info@acquimedia.nl Bladmanagement en advertentieverkoop Henno Ploeg, henno@waterforum.net T +31 (0)184 ­ 48 10 46 Hoofdredactie Adriaan van Hooijdonk, redactie@waterforum.net Eindredactie Jeroen Bezem Redacteuren Esther Rasenberg, Pieter van den Brand, Marga van Zundert en Jac van Tuijn Concept en vormgeving Blind Angle en D’sign Rotterdam Abonnementenadministratie Waterforum Magazine wordt op aanvraag en tegen betaling van abonnementsgeld (e 49,95 ex. BTW) toegestuurdaan relevante doelgroepen. Aanvraag en/of mutaties via info@waterforum.net Disclaimer AcquiMedia heeft deze uitgave op de meest zorgvuldige wijze samengesteld. AcquiMedia (hoofd)redactie en auteurs kunnen echter op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volle digheid van de gegevens. Uitgever, hoofdredactie en auteurs aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard dan ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op informatie in deze uitgave. Copyright AcquiMedia 2020 Auteursrecht op inhoud en vormgeving zijn voorbehouden aan de uitgevere. Gehele of gedeeltelijk overname van artikelen uit WaterForum is slechts toegestaan met bronvermelding en na schriftelijke toestemming van de uitgever. WaterForum als crossmediaal platform WaterForum biedt een platform waarbij meerdere mediavormen (magazine, website, digitaal magazine, digitale nieuwsbrief) kunnen worden ingezet voor het bereiken van uw communicatieve en commerciële doelstellingen. Coverfoto Wat betekent de voortschrijdende digitalisering in de water sector voor de waterprofessionals? Ontstaan er compleet nieuwe beroepen? Lees er alles over op pagina 12 e.v. Foto: Shutterstock www.waterforum.net WATERFORUM JUNI 2020 5 Ik kan in ieder geval niet wachten om als journalist weer het veld in te gaan. De afgelopen maanden zijn alle grote evenementen en beurzen in de watersector afgelast. Ook was het niet mogelijk om op locatie interviews af te nemen en bedrijven te bezoeken. Uiteraard heeft de redactie van WaterForum in die tijd niet stilgezeten. Zo bleven de online nieuwsbrieven verschijnen en daar gaan we ook mee door. Net als met de magazines die de komende maanden op de rol staan. Hoe de advertentiemarkt zich de komende maanden ontwikkelt, is ongewis, maar uitgever AcquiMedia blijft het belang van onafhankelijke en betrouwbare nieuwsvoorziening onderschrijven. Ook de watersector heeft nu al last van de coronacrisis, blijkt uit een recente enquête van de WaterCoalitie NL. Doel was een inventarisatie van de economische effecten en knel punten waar ondernemers in de watertechnologiesector tegenaan lopen. En vervolgens oplossingen te vinden. Hoewel Envaqua­directeur Ignaz Worm eerder op WaterForum online aangaf dat de grote klap nog moet komen, laat hij zich in een interview in dit nummer genuanceerder uit. Sterker nog, Worm ziet nog steeds volop vacatures in de watersector. Tegelijkertijd heeft de watersector protocollen opgesteld om invulling te geven aan de anderhalvemetersamenleving, volgens velen het nieuwe normaal. Thuiswerken blijft voorlopig de norm, maar het werk in de watersector gaat door. Wie kan er immers zonder deze eerste levensbehoefte? En de redactie volgt het nieuws op de voet. Niet alleen online, maar ook in deze uitgave van WaterForum magazine. Veel leesplezier Adriaan van Hooijdonk Hoofdredacteur Waterforum Het nieuwe normaal Een zucht van verlichting trok 19 mei door de Nederlandse huiskamers na de persconferentie Mark Rutte en Hugo de Jonge. Na bijna drie maanden ‘intelligente lockdown’ gaat het land weer langzaam van het slot. Vanaf 1 juni kunnen we weer op het terras een drankje drinken, een museum bezoeken en kunnen middelbare scholieren weer naar school. Hoe de versoepeling van de regels uiteindelijk uitpakt op de bestrijding van het virus, is de grote vraag, maar dat het kabinet burgers en bedrijven weer een perspectief biedt, is bemoedigend.

CORONANIEUWS Coronacrisis treft watertechnologiebedrijven Circa 26 procent van de watertechnologiebedrijven heeft niet voldoende werk meer voor alle werknemers. Nog eens 29 procent verwacht binnen twee maanden geen werk meer voor alle werknemers te hebben. Twintig procent van de bedrijven verwacht geen verlies van werk door de huidige situatie. Dat zijn de resultaten van een eerste enquête van de Topsector Water, NWP, Water Alliance en Envaqua, die medio april is ingevuld door 35 watertechnologiebedrijven. De enquête zal de komende periode maandelijks worden verstuurd aan dezelfde bedrijven. Van deze bedrijven heeft 63 procent minder dan vijftig medewerkers in dienst. Veertig procent van alle respondenten heeft arbeidstijdkorting aangevraagd of medewerkers gevraagd vakantiedagen op te nemen. Ook heeft 42 procent andere maatregelen genomen, zoals het stopzetten van vacatures die uitstonden, tijd met ander werk invullen of de planning veranderen. Negen procent heeft medewerkers moeten ontslaan of tijdelijke contracten niet verlengd. Omzetverlies Zes procent van de respondenten heeft financiële problemen of verwacht deze binnen twee maanden te krijgen. Dit geeft aan dat de sector nu nog voldoende reserves heeft. 34 Procent verwacht geheel geen of nauwelijks financiële problemen te ondervinden van de coronacrisis. Door de daling van beschikbaar werk is er al wel effect op de omzet. Ruim 57 procent heeft meer dan 40 procent aan omzet verloren. Daarnaast heeft 9 procent tussen de 40 en 100 procent omzet verloren. Eén bedrijf zag de omzet als gevolg van de crisis toenemen. Voor bedrijven die producten exporteren, is voor 35 procent van de bedrijven de export geheel gestopt als gevolg van de coronacrisis. Voor eenzelfde aantal respondenten heeft de crisis juist geleid tot (extra) export van de producten. De overige 30 procent verwacht op korte of langere termijn niet meer te kunnen exporteren. Belemmeringen De belemmeringen die respondenten ervaren als gevolg van de crisis, zijn zeer uitlopend. Bij bijna 60 procent van de respondenten worden opdrachten door klanten geannuleerd, uitgesteld of te laat betaald. Nog eens 26 procent ziet een forse afname in de opdrachten en ook de toelevering van goederen is verminderd. Gelukkig heeft geen enkel bedrijf momenteel moeite om de salarissen van medewerkers te betalen. De jaarlijkse Boskalis Beach Cleanup Tour van Stichting De Noordzee, die zou plaatsvinden van 1 tot en met 15 augustus, gaat dit jaar niet door. Vanwege het coronavirus zijn vergunningsplichtige evenementen tot 1 september verboden en het is volgens Stichting De Noordzee daarom niet verantwoord om met groepen het strand op te gaan. Dit jaar zou er sprake zijn van een bijzondere editie, aangezien de stichting haar 40­jarig bestaan viert (foto: Stichting De Noordzee). 6 WATERFORUM NR 3

CORONANIEUWS Mogelijk tekort aan mondkapjes op rwzi’s dreigend tekort is niet voor alle waterschappen even nijpend. Sommige waterschappen hebben nog voldoende mondkapjes, andere waterschappen hebben nog maar een kleine voorraad of al een aanvraag bij het coördinatiepunt gedaan. Maar het einde komt in zicht”, stelde een woordvoerder van de Unie van Waterschappen eind april. Waterschappen komen door de coronacrisis lastig aan mondkapjes om rwzi­medewerkers te beschermen tegen bacteriën, virussen en ziektekiemen. Bij sommige waterschappen dreigt een tekort. Bovendien kwam eind april het einde in zicht van de extra voorraad van tienduizend mondkapjes die de Unie van Waterschappen eind maart geleden inkocht. Het is onduidelijk of het coördinatiepunt persoonlijke beschermingsmiddelen tijdig in nieuwe mondkapjes kan voorzien. “Het Structurele oplossing De Unie van Waterschappen pleit voor een structurele oplossing en verwijst hierbij onder meer naar het coördinatiepunt persoonlijke beschermingsmiddelen. De ministeries van Volksgezondheid en IenW hebben dit coördinatiepunt opgezet om de beschikbaarheid van beschermingsmiddelen (inclusief mondkapjes) te verbeteren voor sectoren buiten de zorg. Waterschappen die mondkapjes nodig hebben, kunnen terecht bij dit coördinatiepunt. Wanneer het einde van de voorraad zich aandient, kunnen ze via een aanvraagformulier mondkapjes aanvragen. Maar het was volgens de woordvoerder eind april onduidelijk of er vervolgens snel genoeg geleverd kan worden. Waterschappen schrijven protocollen voor de anderhalvemetersamenleving Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat heeft de waterschappen gevraagd om werkprotocollen op te stellen voor de anderhalvemetersamenleving. Begin mei is één protocol aangeleverd bij de werkgroep protocol van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport voor commentaar. De Unie van Waterschappen geeft aan dat dit protocol als compleet is beoordeeld door de werkgroep protocollen van het ministerie. Een woordvoerder van de Unie van Waterschappen stelt dat dit protocol voor de waterschappen nu dient als voorbeeld voor hun eigen protocollen. Het gaat om kaders die straks duidelijkheid moeten bieden aan de overheid, opdrachtnemers, ketenpartners, klanten en werknemers over hoe een waterschap taken uitvoert, met als vertrekpunt de anderhalvemetersamenleving. Uitgangspunten zijn o.a. de adviezen en maatregelen van het RIVM, maar ook het veilig uitvoeren van de waterschapstaken op het gebied van watersysteembeheer, waterveiligheid en de waterketen. Minister Cora van Nieuwenhuizen van Infrastructuur en Waterstaat bracht een bezoek aan de rwzi in Rotterdam­Hoogvliet. Zij kreeg een rondleiding, sprak met zuiveringsmedewerkers en bedankte hen voor hun onverminderde inzet tijdens de coronacrisis. Uiteraard droeg zij daarbij een mondkapje, net als de rest van het gezelschap. Na afloop van de rondleiding deed de minister nog een dringende oproep: “Natte doekjes, mondkapjes en handschoenen horen niet in het riool. Dus gooi ze bij het andere afval!” (foto: Hollandse Delta). WATERFORUM JUNI 2020 7

ACTUEEL ‘Droogte Achterhoek vraagt om herschikking watersysteem’ De Achterhoek wordt droger en droger door de gevolgen van de klimaatverandering. Waterschap Rijn en IJssel heeft volgens dijkgraaf Hein Pieper de afgelopen winter zoveel mogelijk water vastgehouden, maar het watersysteem is nu zo goed als leeg. De problemen zijn volgens Pieper niet eenvoudig op te lossen. Het watersysteem is immers eeuwenlang gebaseerd op de afvoer van water. Nu is het juist nodig om water beter vast te houden in natte tijden om in droge periodes over extra water te beschikken. Bijvoorbeeld door water in droge perioden zoveel mogelijk vast te houden in beken en sloten met stuwen. En tijdens extreme neerslag in de winter wateroverlast op het land te accepteren. Dat heeft het waterschap dan ook gedaan. Alle partijen aan zet Bij een fundamentele herschikking van het watersysteem zijn alle partijen – van de provincie, agrariërs en consumenten tot drinkwaterbedrijf Vitens – aan zet. “Iedereen is doordrongen van de ernst en bereid om over het eigen belang heen te stappen”, benadrukt Pieper. “Maar we weten nog niet hoe we de problemen structureel kunnen oplossen. Dat vereist een discussie met alle partijen in het gebied.” Waterschap Rijn en IJssel ontwierp afgelopen winter een regelbaar schot om water vast te houden in sloten. In Eibergen zijn op verzoek van de agrariërs 35 van deze schotten geplaatst in sloten van de agrariërs zelf en van het waterschap (foto: Rijn en IJssel). Hierbij loopt het waterschap echter tegen veel uitdagingen aan. Wanneer er extreme neerslag valt, zijn grotere watergangen essentieel om het water af te voeren. Maar in tijden van droogte loopt het water dan weer te snel weg. De inrichting van waterbassins met water uit de Rijn en de IJssel is volgens Pieper ook geen optie. Al het water verdwijnt immers meteen in de kurkdroge grond. Drinkwaterbedrijf Vitens, dat in een deel van het gebied 5,4 miljoen kubieke meter water wegpompt, is bezig met oplossingen: het wil meer zoetwater uit de Veluwe gebruiken. Dat gaat nu voor een groot deel naar Flevoland, waar het in het IJsselmeer verdwijnt. Pieper benadrukt dat het waterschap alle relevante aanbevelingen uit het rapport van de beleidstafel droogte heeft overgenomen. Een regionale verdringingsreeks is in deze regio niet aan de orde, want de wateraanvoer van elders is hier zeer beperkt. Daarnaast moet het waterschap bij maatregelen optrekken met Duitsland, omdat de watersystemen zijn verbonden. Als de Duitsers massaal water vasthouden, is er in de Achterhoek een tekort. Tuinbouwriool Bommelerwaard moet nog dit jaar klaar zijn De gemeente Zaltbommel en waterschap Rivierenland zijn gestart met de aanleg van een gezamenlijke afvalwaterzuivering en riolering in de Bommelerwaard. Doel is om water met bestrijdingsmiddelen en meststoffen uit de hele Bommelerwaard apart te zuiveren. De tuinders betalen 1,7 miljoen van de 5 miljoen euro die de leiding en zuivering in totaal kost. De provincie Gelderland, Dunea en de Europese Unie financieren de rest. Kassen in Gameren, onderdeel van het glastuinbouwgebied Bommelerwaard (foto: Waterschap Rivierenland). Het gezuiverde water gaat vanuit Zaltbommel naar de Waal. De Afgedamde Maas wordt dan niet meer met dit water belast. Hierdoor ondervindt drinkwaterbedrijf Dunea, dat zijn water uit de Afgedamde Maas haalt, minder hinder bij het maken van drinkwater. Als alles volgens planning verloopt, voert eind dit jaar ruim 250 hectare aan glastuinbouw het afvalwater uit de kassen af via 54 pompen en 35 kilometer rioolleiding. Sommige bedrijven gaan dat doen met vrachtwagens. Dit water gaat naar een speciale filterinstallatie, die Rivierenland bouwt bij de al bestaande awzi in Zaltbommel. Het gaat bij de nieuw te bouwen voorzuivering in Zaltbommel om een oxidatief proces door een combinatie van uv­licht en waterstofperoxide. 8 WATERFORUM NR 3

ACTUEEL Directiewissel uitgesteld De wissel in de directie van ingenieursbureau Witteveen+ Bos wordt vanwege de coronacrisis verplaatst naar okto ber. Er is dan een extra algemene aandeelhoudersver gadering. In februari kondigde Witteveen+Bos nog aan dat alge meen directeur Karin Sluis (rechts op de foto) in mei zou terugtreden en worden opgevolgd door Wouter Bijman en Eveline Buter. Directeur Stephan van der Biezen (links op de foto) blijft aan, waardoor de directie van een duo verandert in een trio (foto: Witteveen+Bos). EU-subsidie voor ‘Delfts’ project Water Mining De Europese Commissie geeft 17 miljoen euro subsidie voor het project Water Mining, dat vanuit de TU Delft wordt geleid. Dit project gaat innovatieve oplossingen voor de winning van grondstoffen uit afvalwater combineren en demonstreren. Het publiek­private consortium bestaat uit 38 publieke en private partners en nog vier derde partijen in twaalf landen. Water Mining start op 1 september. “Water is essentieel voor de gezondheid, zeker in steden. Het wegspoelen van sanitair afval uit de stad is een van de belangrijkste functies. Dit programma gaat helpen om afvalwater herbruikbaar te maken en afvalcomponenten om te zetten in grondstoffen, als bijdrage naar een circulaire economie”, stelt onderzoeksleider en TU­hoogleraar Mark van Loosdrecht. Als onderdeel van het project zullen demonstratiesites worden gebouwd in Cyprus, Spanje, Portugal, Italië en Nederland. Hier worden nieuwe efficiënte manieren getoond om nutriënten, mineralen, energie en water terug te winnen uit industrieel en stedelijk afvalwater en zeewater. Op de verschillende locaties zullen geselecteerde innovatieve technologieën worden geïntegreerd, die zijn ontwikkeld door partners en uit eerder gefinancierde EU­projecten. De waardevolle teruggewonnen eindproducten (water, platformchemicaliën, energie, nutriënten en mineralen) zullen naar verwachting de regionale economische ontwikkelingen stimuleren. Eerste Kaumera heeft fabriek verlaten In maart vertrok de eerste vrachtwagen met 20.000 liter van het biopolymeer Kaumera vanuit de fabriek in Zutphen naar biotechnologiebedrijf Chaincraft. Koppert Biological Systems bewerkt het voor de toepassing als gewasverbeteraar in een veldproef bij een landbouwbedrijf. Het is de eerste keer dat Kaumera op grote schaal in de praktijk wordt toegepast. Het unieke biopolymeer wordt gemaakt uit het surplus van het zuiveringsslib van de naastgelegen Nereda waterzuiveringsinstallatie. De fabriek in Zutphen is door waterschap Rijn en IJssel gebouwd en werd in oktober 2019 geopend. Foto: Rijn en IJssel Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden heeft schoorstenen laten plaatsen op de lavafilters van rwzi Utrecht Overvecht. Omwonenden klaagden over stank, die vooral van de slibindikking bleek te komen. De lavafilters zouden dat moeten verhelpen, maar de buurt bleef last houden. De schoorstenen moeten ervoor zorgen dat de gezuiverde lucht die vrijkomt, beter en in kleinere concentraties wordt verspreid (foto: De Stichtse Rijnlanden). WATERFORUM JUNI 2020 9

ACTUEEL Eerste vissen zwemmen door vislift in Opheusden De stratenmaker was nog volop aan het werk, maar binnen het eerste uur nadat de schuif van de vislift in Opheusden begin april openging, zwommen de eerste vissen er doorheen. Twee uur later stond de teller al op 150 vissen en 7 takjes. Waterschap Rivierenland en Vislift BV plaatsen dit jaar nog elf van deze zelfdenkende vispassages op zeven locaties in het riviertje de Linge. De vislift herkent vissen en zorgt ervoor dat deze ongestoord door kunnen zwemmen (foto: Rivierenland). ‘Te weinig oog voor belang grondwater bij vergunning Refresco’ Volgens de Brabantse Milieufederatie (BMF) heeft de provincie Noord­Brabant bij het verlenen van een vergunning aan frisdrankproducent Refresco in Maarheeze te weinig oog gehad voor het belang van voldoende grondwater voor alle partijen in de provincie en de natuur. Door het nieuwe grondwaterbeleid van de provincie zit de vergunde ruimte al vol. “De provincie kan deze vergunde ruimte niet nog een keer uitgeven”, stelt Misha Mouwen, adjunct­directeur van de BMF. De provincie krijgt zes weken de tijd om de fouten in de vergunningverlening te herstellen. De woordvoerster van Refresco benadrukt dat het besluit van de provincie op één punt aanvullende motivering vereist: “De overige beroepsgronden zijn alle ongegrond verklaard. Wij wachten een nieuw besluit van de provincie af en hebben er het volste vertrouwen in dat zij hun tweede besluit voldoende kunnen motiveren.” Personalia Dirk­Siert Schoonman, bestuurslid Unie van Waterschappen, wordt de nieuwe dijkgraaf van waterschap Drents Overijsselse Delta. Hij is de opvolger van de in augustus 2019 overleden Herman Dijk. Directeur Walter van der Meer van drinkwaterbedrijf Oasen is Joke Cuperus (voormalig directeur PWN) opgevolgd als voorzitter van het bestuur van het Topconsortium voor Kennis en Innovatie (TKI) Watertechnologie. Frodo van Oostveen is sinds 1 mei de nieuwe ceo van World Waternet, de internationale ngo van het Amsterdamse Waternet. Van Oostveen was regiomanager Azië van het Netherlands Water Partnership (NWP). Hij volgt Steven van Rossum op, die World Waternet vier jaar heeft geleid. Jan Bonjer startte 1 mei als dijkgraaf van waterschap Hollandse Delta. Hij volgde waarnemend dijkgraaf Gerard Doornbos op. De benoeming geldt voor zes jaar. Bonjer was hoofdredacteur van het Financieele Dagblad en daarvoor van het Algemeen Dagblad. Antal Zuurman is begonnen als projectmanager van de Kennisbank Stedelijk Water bij Stichting Rioned. Daarvoor werkte hij bij advies­ en ingenieursbureau DHV en bij de gemeente Nijmegen. Gritta Nottelman is de nieuwe secretaris­directeur van waterschap Amstel, Gooi en Vecht. Ze volgt Jaap Kelderman MEER PERSONALIABERICHTEN OP: WWW.WATERFORUM.NET/PERSONALIA op, die in februari van dit jaar afscheid nam als secretarisdirecteur. Rogier van den Brink is benoemd tot ceo bij Holland Water. Hij volgt in die functie Leo de Zeeuw op, oprichter van het bedrijf uit Driebergen dat gespecialiseerd is in legionellabestrijding. Arjan Driesprong is vanaf 1 juni hoofdingenieur­directeur West­Nederland Zuid bij Rijkswaterstaat. Hij was directeur bij de inspectie Gezondheidszorg en Jeugd van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Joanne Kellermann is de nieuwe voorzitter van de raad van commissarissen van de Nederlandse Waterschapsbank (NWB). Ze is de opvolger van Age Bakker, die de maximale zittingstermijn van acht jaar heeft bereikt. Joost de Ruig start op 1 juli 2020 als hoofdingenieur­directeur Noord­Nederland bij Rijkswaterstaat. Hij is momenteel nog directeur Water bij het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier. Tom Buijse is benoemd tot buitengewoon hoogleraar Freshwater Fish Ecology aan Wageningen University & Research. De leerstoel wordt financieel mogelijk gemaakt door Deltares en Sportvisserij Nederland.

Einde levensduur voor awzi De Groote Lucht Afvalwaterzuiveringsinstallatie De Groote Lucht in Vlaardingen is op het einde van haar levensduur, vindt het Hoogheemraadschap van Delfland. De oplossing is grootschalig renoveren op de huidige locatie of nieuwbouw op een andere locatie. Het zal nog vijf tot zeven jaar duren voordat dat gerealiseerd is. Tot dan blijft de huidige zuivering functioneren volgens minimale eisen. Delfland kijkt deze bestuursperiode naar de toekomst van zijn vier afvalwaterzuiveringen. Per zuivering wordt in beeld gebracht hoelang deze in de huidige staat en tegen acceptabele kosten afvalwater kan blijven zuiveren, kan voldoen aan de huidige en toekomstige eisen die daaraan worden gesteld en aan de ambities op het gebied van duurzaamheid. De voorbije jaren heeft de tijd op De Groote Lucht geenszins stilgestaan. Het hoogheemraadschap, de gemeenten Westland, Midden­Delfland, Maassluis, Vlaardingen en Schiedam en Rijkswaterstaat directie Zuid­Holland lieten in de jaren 2005­2007 gezamenlijk een optimalisatiestudie uitvoeren voor het verzorgingsgebied van de awzi. Deze optimalisatiestudie van het afvalwatersysteem (OAS) heeft geresulteerd in de constructieve samenwerking OAS De Groote Lucht en mocht vorig jaar nog meedingen naar de WOW­prijs. Ruim twee jaar geleden werd er bovendien een biogasopwerkingsinstallatie in gebruik genomen en vorig jaar werd nog besloten om de awzi uit te breiden met een extra zuiveringsstap met ozon en zandfiltratie. De oplevering van dat project, dat een investering van circa 10 miljoen euro betekent, is voorzien voor 2024. Agenda Aangezien door de beperkingen die er gelden vanwege het coronavirus veel symposia, studiedagen, beurzen en andere evenementen niet doorgaan, heeft de redactie van WaterForum een verzameling gemaakt van online ‘webinars’. Raadpleeg regelmatig onze online agenda voor de laatste stand van zaken. JUNI 6 juni Webinar Water in de circulaire economie - Nutriënten, waardevolle grondstoffen 16.00 uur ­ 17.00 uur Platform WOW Registratie: wow­aanmelden.nl/webinar­reeks­ce­water/webinar 8 juni Webinar Sustainable Development Goals 10.00 uur ­ 11.00 uur CENELEC Registratie: www.cencenelec.eu/news/events/Pages/EV­2020­21.aspx 15 juni Webinar ontwerpen en aanbesteden met milieukostenindicator 14.00 uur ­ 16.00 uur Unie van Waterschappen Registratie: www.uvw.nl/agenda­item/webinar­ontwerpen­enaanbesteden­met­milieukostenindicator/ Testfase proefopstelling waterfabriek Wilp in juni afgerond De testfase met de proefopstelling op rwzi Terwolde, voor de waterfabriek Wilp, wordt in juni afgerond. Een half jaar later dan de oorspronkelijke planning. Volgens waterschap Vallei en Veluwe is meer tijd nodig om specifieke kennis op te doen, zoals testen met de verschillende invloeden van de seizoenen. Meer over waterfabriek Wilp op pagina 26 en 27 (foto: Vallei en Veluwe). 25 juni Webinar Energie uit Water 16.00 uur ­ 17.00 uur WaterAlliance Registratie: wateralliance.nl/event/webinars­water­in­de­circulaireeconomie/ 25 juni Webinar Hergebruik van water, oplossing voor droogte? 16.00 uur­ 17.00 uur STOWA Registratie: www.stowa.nl/agenda/webinar­reeks­water­decirculaire­economie MEER EVENEMENTEN IN DE MEEST COMPLETE AGENDA VAN DE WATERSECTOR OP DE WEBSITE WWW.WATERFORUM.NET/AGENDA LEES MEER DAGELIJKS NIEUWS OP WWW.WATERFORUM.NET WATERFORUM JUNI 2020 11

ARBEIDSMARKT & OPLEIDINGEN Digitalisering vereist extra vaardigheden Waterprofessional of datamanager? Door Adriaan van Hooijdonk Wat betekent de voortschrijdende digitalisering in de watersector voor de waterprofessionals? Ontstaan er compleet nieuwe beroepen? Zo’n vaart zal het niet lopen, maar extra vaardigheden om data goed toe te kunnen passen, zijn wel essentieel. Kennis­ en opleidingsinstituten spelen hierop in. Een onderzoekende houding staat voorop: “Neem vooral niet klakkeloos aan wat er in een grafiek op een scherm staat.” Waterprofessionals gebruiken steeds vaker nieuwe technieken om real time te meten wat er in het watersysteem gebeurt. Denk aan glasvezelmetingen om grondwaterstromingen in kaart te brengen of de aanwezigheid van zoet of zout water aan te tonen. Of aan drones die dijken inspecteren en watermonsters nemen. Aan hightech inspectierobots die de staat van het riool in beeld brengen, of vloeistofsensoren die de waterkwaliteit van oppervlaktewater, grondwater en afvalwater vaststellen. De overeenkomst tussen deze technieken is dat ze gigantische hoeveelheden data opleveren. Maar hoe haal je nu uit deze enorme datastroom de informatie die nodig is om de juiste beslissingen te nemen? En wat betekent dit voor de (extra) vaardigheden die medewerkers in de vergrijzende watersector nodig hebben om bijvoorbeeld goede van slechte data te kunnen onderscheiden en te duiden? Ontstaan er nieuwe beroepen? Hoe spelen kennisinstituten als Deltares en KWR hier met onderzoek en opleidingen op in? En wat betekent dit voor de opleidingen van Wateropleidingen? Datamining Peter van Thienen (KWR) De kwaliteit van het resultaat staat of valt met de kwaliteit van de data in een model. Dat vereist een bepaalde denkwijze van waterprofessionals. “Ook in de drinkwatersector komen de laatste jaren grote hoeveelheden data vrij door nieuwe technieken”, stelt Peter van Thienen, senior onderzoeker team Waterinfrastructuur en chief information officer bij KWR in Nieuwegein. “Slimme algoritmes kunnen vervolgens bergen data analyseren en duiden.” Dat is in de praktijk niet altijd even eenvoudig. Zo voerde KWR twee jaar geleden een verkennend onderzoek uit naar datamining in de drinkwatersector, gevolgd door drie pilots bij waterbedrijven. Eén project bleek zeer succesvol. “Hierbij gebruikten wij machine learning om de watervraag in een veranderend klimaat te voorspellen. Dat is zeer relevant voor drinkwaterbedrijven nu we steeds vaker met droogte kampen.” De onderzoekers van Deltares genereren en gebruiken eveneens enorme hoeveelheden data. “Bijvoorbeeld via aardobservaties met satellieten en drones”, zegt Hanneke van der Klis, lid van het managementteam van het kennisinstituut en ook verantwoordelijk voor nieuwe technologieën. “De ruwe data zijn echter nog verre van bruikbaar voor de waterprofes12 WATERFORUM NR 3

ARBEIDSMARKT & OPLEIDINGEN sional. Hiervoor zijn modellen nodig en die veranderen snel door de opkomst van kunstmatige intelligentie. Het klinkt als hocus pocus, maar dat is het niet. Het is de moderne wiskunde die inspeelt op de grote hoeveelheden data. Hierdoor kun je sneller verbanden leggen tussen verschillende datastromen.” Een mooi voorbeeld uit de praktijk is de scale­up Semiotic Labs, die met zelflerende algoritmes de data van ruim driehonderd industriële elektromotoren uit een dwarsdoorsnede van de Nederlandse industrie analyseerde. Ook de watersector kan hiermee zijn voordeel doen (zie kader ‘Het pompenhuis van de toekomst’). Ruggengraat Datamanagement is volgens Van Thienen en Van der Klis de ruggengraat voor toepassingen van alle datagedreven technieken. Het betekent dat waterprofessionals moeten weten hoe ze de enorme hoeveelheden data managen, de kwaliteit kunnen beoordelen, databestanden kunnen opschonen en beschikbaar maken voor modellen en visualisaties. Bijvoorbeeld in de regiekamer van een afvalwaterzuivering. Operators bedienen hier meet­ en regelapparatuur, om bijvoorbeeld pompen aan en uit te zetten. Sommige waterschappen sturen de laatste jaren zelfs meerdere afvalwaterzuiveringen aan vanuit één regiekamer, met een batterij aan schermen. KWR biedt de eigen hoogopgeleide medewerkers masterclasses, workshops en trainingen aan om ze nog vertrouwder te maken met datascience en ­management. Ook voeren de medewerkers onderzoeksprojecten met drinkwaterbedrijven uit, om ze de meerwaarde te laten zien en tot invoering over Hanneke van der Klis (Deltares) Wij werken net als andere kennisinstituten met hoogopgeleide en nieuwsgierige mensen, die wij intern opleiden. te gaan. Van Thienen benadrukt dat een model van alles kan voorspellen. “De kwaliteit van het resultaat, en de beslissing die je vervolgens neemt, staat of valt echter met de kwaliteit van de data die je in een model verwerkt. Dat vereist een bepaalde denkwijze van waterprofessionals.” Daarom pleitte hij vorig jaar tijdens een bijeenkomst van Wateropleidingen voor trainingen die op hoofdlijnen laten zien hoe een model werkt en een data­analyse verloopt. “Modellen zijn slechts modellen. Wanneer je verkeerde of vervuilde data gebruikt, zie je dat terug in het resultaat.” Zijn pleidooi bleek geen overbodige luxe, want tijdens de bijeenkomst bleek dat onzekerheid in modellen en data een issue was in de organisaties van de meeste deelnemers. WATERFORUM JUNI 2020 13

ARBEIDSMARKT & OPLEIDINGEN Rioleringsbranche stimuleert werken met data Het databeheer in de rioleringssector is momenteel vooral gekoppeld aan onderhoud, bijvoorbeeld om onderhoudsen vervangingsplannen te maken. De sector kijkt volgens Ton Beenen, programmamanager kennisontwikkeling bij Stichting Rioned, steeds vaker naar de afstemming van data met andere partijen in het watersysteem, zoals afvalwaterzuiveringen. “Bijvoorbeeld om het afvalwateraanbod in kaart te brengen. Of om het hydraulisch functioneren van rioleringen te bepalen door de data van de drukopnemers met elkaar te combineren.” Data-analyse is en blijft complexe materie, maar heeft voor de opleiding van de rioleringsbeheerder geen directe gevolgen, stelt Beenen. “Het is belangrijk dat ze weten hoe ze data op een uniforme manier moeten opslaan om probleemloze uitwisseling mogelijk te maken.” Beenen verwijst naar de drinkwatersector, waar drinkwaterbedrijven, geïnitieerd en opgezet door KWR, al jaren op uniforme wijze data verzamelen om een landelijk beeld te krijgen van de oorzaken van leidingbreuken. “Stichting Rioned probeert nu ook voor elkaar te krijgen dat rioleringsbeheerders op een uniforme wijze data over incidenten vastleggen. Zo hopen we op termijn een landelijk beeld te hebben.” De organisatie werkt ook samen met universiteiten. “Wij reiken studenten die al vertrouwd zijn met data, praktijkproblemen uit de rioleringswereld aan waarin ze hun tanden kunnen zetten. Zo is de afgelopen jaren een algoritme ontwikkeld voor automatische kwaliteitsbeoordeling van riolen met beeldherkenning. Stichting Rioned verbindt de universiteiten en de praktijk zodat aanstormend talent aan de slag kan met praktijkproblemen. Tegelijk krijgt de sector zo steeds meer gereedschap om van data informatie te maken. Na hun studie gaan ze geen riolen beheren, maar kunnen ze wel bijdragen aan het efficiënter maken van het rioleringsbeheer.” Waterprofessionals hoeven volgens hem niet te vrezen dat de nieuwe technieken veel banen gaan kosten. Sterker nog, technieken die werk van mensen overnemen, kunnen nog wel eens van pas komen in de vergrijzende watersector. “Bovendien zie ik veel toepassingen die mensen helpen om werk beter en efficiënter uit te voeren. De technieken zijn dus geen vervanging, maar een aanvulling om betere resultaten te boeken.” Nieuwe netwerken Deltares leidt, net als KWR, eigen medewerkers op om data optimaal te gebruiken. Hanneke van der Klis: “Wij werken net als andere kennisinstituten met hoogopgeleide en nieuwsgierige mensen. Wij leiden ze intern op met trainingen on the job, online opleidingen en in samenwerking met universiteiten.” Bovendien zijn er inmiddels netwerken ontstaan waarin meerdere partijen met elkaar samenwerken. Van der Klis noemt als voorbeeld DigiShape. Dit is een open innovatieplatform van bedrijven, kennisinstellingen en overheden die samen de potentie van digitalisering voor de watersector willen benutten. Ze werken samen in use cases, waarin ze als een open community experimenteren met beschikbare data, nieuwe data en geavanceerde technieken. Doel is om zo sneller tot innovaties in de gezamenlijke wateropgaven te komen. Agnes Maenhout (Wateropleidingen) Zeker in de watersector, die minder mensen telt dan andere sectoren, is het belangrijk om goede praktijken met elkaar te delen. Nieuwe beroepen in de watersector door de voortschrijdende digitalisering zien Van Thienen en Van der Klis niet zo snel ontstaan. Het gaat er vooral om mensen extra vaardigheden bij te brengen. Eén van de partijen die hierop inspeelt, is Wateropleidingen. Het opleidingsinstituut startte eind 1994 met het organiseren van opleidingen voor de watersector. Vorig jaar vierde Wateropleidingen haar 25­jarig jubileum. In deze 25 jaar namen meer dan 50.000 cursisten uit de watersector deel aan 388 verschillende cursustitels op onder meer het gebied van drinkwater, waterbeheer, riolering & stedelijk water, waterveiligheid en meer. (Foto: Fotobureau de Kracht van Beeld Jeroen Gosse) Extra vaardigheden Directeur Agnes Maenhout van Wateropleidingen signaleerde al jaren geleden dat de validatie van data een van de belangrijkste extra vaardigheden voor waterprofessionals is. “Water14 WATERFORUM NR 3

ARBEIDSMARKT & OPLEIDINGEN Het pompenhuis van de toekomst De scale-up Semiotic Labs analyseerde met zelflerende algoritmes de data van ruim 300 industriële elektromotoren uit een dwarsdoorsnede van de Nederlandse industrie. Door het vermogen beter te laten aansluiten op de gewenste arbeid, kunnen bedrijven een aanzienlijke energiesparing realiseren. De technologie van Semiotic Labs is ook interessant voor de watersector. Zo gebruiken waterschappen en drinkwaterbedrijven veel pompen voor uiteenlopende toepassingen. Sommige pompen bevinden zich in diepe putten, waardoor het lastig, zo niet onmogelijk, is om sensoren te plaatsen. “Dan is het handig om een conditiemonitoringsoplossing te hebben die je niet op de pomp zelf hoeft te installeren, maar in de schakelkast waar de stroom vandaan komt”, zegt medeoprichter Simon Jagers. professionals moeten niet zomaar klakkeloos aannemen wat er in een grafiek op een scherm staat. Interpreteren, analyseren, relativeren en valideren van data zijn essentiële vaardigheden. Het betekent ook dat mensen de diepte moeten willen en kunnen ingaan.” Daarom besteedt Wateropleidingen in haar basisopleidingen en kortere cursussen veel aandacht aan ‘21st century skills’. Docenten en cursisten delen innovaties met elkaar en bereiden zich voor op het veranderende werk. “Technisch inhoudelijke kennis blijft belangrijk”, stelt Maenhout. “Zeker in de watersector, die minder mensen telt dan andere sectoren, is het belangrijk om goede praktijken met elkaar te delen. Of zoals ik het weleens formuleer: beter goed gekopieerd dan slecht uitgevonden.” Ook organiseert het opleidingsinstituut sinds 2018 de Werkplaats Datamanagement. Deelnemers leren in zes bijeenkomsten hoe ze een datastrategie bepalen, de databehoefte inzichtelijk maken, datatactiek vaststellen, data verzamelen, data interpreteren en data presenteren. “Vierenzeventig deelnemers, afkomstig van waterschappen, drinkwaterbedrijven en advies­ en ingenieursbureaus, hebben de opleiding inmiddels gevolgd.” Eén van de kpi’s van drinkwaterbedrijven is de hoeveelheid gebruikte stroom per liter water. “Uit het veld horen wij dat de motoren efficiënter zijn geworden, maar dat het stroomverbruik gelijk is gebleven. Met onze technologie kunnen wij aantonen hoe dat komt.” Semiotic Labs kan ook in de watersector dus bijdragen aan energiebesparing. Jagers geeft een voorbeeld. “In de winter valt er vaak meer neerslag dan in andere jaargetijden. Ook krijgen wij steeds vaker met piekbuien te maken. Het betekent dat een pomp die op veel neerslag in de winter is gedimensioneerd, in andere jaargetijden maar op 10 procent van de capaciteit draait. Daarom is het veel efficiënter om bijvoorbeeld vier kleine pompen te installeren, in plaats van één grote. De individuele pompen kun je dan in- of afschakelen als het nodig is.” Ten slotte is sinds kort een real time pompcurve beschikbaar. Jagers: “Als een pomp buiten zijn ideale werkveld moet draaien, raakt de pomp sneller beschadigd. Daarnaast is het erg energie-onzuinig. Door het werkpunt van een pomp in een live curve te tonen, krijgen onze gebruikers inzichten die ze gebruiken om de levensduur van de pomp te verlengen én gedurende die levensduur minder energie te verspillen. Het komt daarmee mooi samen!” WATERFORUM JUNI 2020 15

ARBEIDSMARKT & OPLEIDINGEN NWO Hestiabeurs maakt nieuwe start mogelijk Vluchtelingen in watermanagement Door Marga van Zundert De Syrische wetenschappers Safaa Naffaa en Fares Al Hasan belandden ruim vijf jaar geleden door de oorlog in Nederland. Inmiddels bestudeert Al Hasan aan de TU Delft de kurkdroge zomer van 2018. Safaa Naffaa verdiept zich in Utrecht in mogelijke kusterosie in Suriname. Allemaal dankzij een Hestiabeurs voor vluchtelingen, van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO). Fares Al Hasan: “Mijn droom om professor te worden, laat me niet los” Regen komt niet alleen van de oceaan “De oorlog veranderde alles”, vertelt Fares Al Hasan. Tien jaar geleden was hij een jonge, ambitieuze landbouwkundige met een baan als GIS­ en satellietdata­analist aan de Universiteit van Aleppo. Maar in de zomer van 2012 begon ‘de slag om Aleppo’. De stad in Noord­Syrië werd continu gebombardeerd door verschillende milities. Om op zijn werk te komen, moest Al Hasan bijna dagelijks zijn leven wagen. Hij vluchtte met zijn jonge gezin naar zijn geboortedorp en familie, maar ook daar was het onrustig, IS rukte op. Al Hasan wilde weg. Hij bleek welkom in Denemarken, Frankrijk en Spanje om een masteropleiding te volgen. “Maar Neder ­ land sprak me het meest aan vanwege de goede reputatie in watermanagement.” Omdat de grens met Turkije was gesloten, sloop Al Hasan ’s nachts door de bergen langs militaire patrouilles. Het was de enige mogelijkheid om op een vliegtuig naar Nederland te komen. Dat lukte in de zomer van 2014. “Later is mijn gezin ook zo het land ontvlucht.” Pas toen ook zij veilig in Nederland waren en Al Hasan een verblijfsstatus had, kon hij zich echt concentreren op zijn masterstudie International land and water management in 16 WATERFORUM NR 3 Wageningen. Hij haalde eind 2016 zijn diploma en werkte vervolgens twee jaar lang met plezier bij de NGO Rainforest Alliance. Daar analyseerde hij satellietbeelden om ontbossing in kaart te brengen en maakte hij klimaatgegevens beschikbaar voor boeren in armere landen. Droge zomer 2018 “Maar mijn droom om onderzoeker en uiteindelijk professor te worden, laat me niet los”, vertelt Al Hasan. Hij hoorde van de Hestia­beurzen voor vluchtelingen en schreef samen met TU Delft­docent Hydrologie Ruud van der Ent een voorstel voor onderzoek naar de grote droogte in de zomer van 2018. Al Hasan: “Droogte is een wereldwijd probleem dat snel verergert door klimaatverandering, ook in het Midden­Oosten.” De helft van zijn tijd is Al Hasan nu in Delft voor zijn onderzoekswerk, daarnaast werkt hij aan de Universiteit Utrecht als GIS­specialist. “Een financiële keuze”, verklaart hij. Hoe loopt het onderzoek? “Goed”, zegt hij enthousiast. “In het begin was ik vooral bezig om remote sensing data te interpreteren in termen van droogte. Nu ben ik bezig die informatie aan modellen toe te voegen. We ontdekken nu

ARBEIDSMARKT & OPLEIDINGEN Fares Al Hasan koos voor Nederland vanwege de goede reputatie in watermanagement. Fares Al Hasan schreef samen met TU Delft­docent Hydrologie Ruud van der Ent een voorstel voor onderzoek naar de grote droogte in de zomer van 2018. Foto’s Waterschap Drents Overijsselse Delta. dat verdamping vanaf land een belangrijkere rol speelt in de ontwikkeling en duur van droogtes in Europa dan gedacht.” Veel neerslagmodellen rekenen alleen met waterverdamping vanaf de oceaan en zee. De gedachte is dat die aanvoer vrijwel allesbepalend is. Maar Al Hasan kijkt juist naar de invloed van waterverdamping vanaf het land. “In feite bepalen we waar de bron ligt van regen. Regenval in Nederland blijkt ook te worden beïnvloed door verdamping vanaf de grond in het Verenigd Koninkrijk of ­ afhankelijk van wind en wolken­ door die in Scandinavië. Dus bodemgesteldheid, begroeiing en irrigatiemethodes daar beïnvloeden droogte hier. En de toestand hier heeft weer invloed op droogtes in Oost­Europa. Hoe groot die invloed precies is, zoeken we nu uit. Het gaat ook om langetermijnvragen. Stel dat Nederland massaal overschakelt op druppelirrigatie, heeft dat effect op de neerslag in Oost­Europa?” Ambitieus Al Hasan schrijft momenteel aan een eerste publicatie. Hij hoopt dat die helpt bij het vervolgen van zijn onderzoek in een promotietraject. “De competitie is groot, maar ik ben ambitieus.” Mocht de situatie in Syrië veranderen dan zou hij graag ooit teruggaan om daar te doceren. “Maar democratie is ver weg. Bovendien lijken mijn dochters ondertussen meer Nederlands dan Syrisch. Ik moet zelfs aandringen dat ze Arabisch met me blijven praten, want ik wil niet dat ze die taal vergeten.” Dwalen zijn gedachten nog vaak naar zijn geboorteland? “Heel vaak, vanwege familie. Het is nu relatief rustig, maar in plaats van angst voor geweld is er nu de vrees voor corona. Er is nauwelijks iets over van de gezondheidszorg.” WATERFORUM JUNI 2020 17

ARBEIDSMARKT & OPLEIDINGEN Milieuwetenschapper Safaa Naffaa ziet haar toekomst in Nederland en wil daarom graag haar Nederlands verbeteren (foto: Werry Crone). Safaa Naffaa: “Ik kan nu een eigen onderzoeksvoorstel schrijven” Sedimentstroom vanuit de Amazone naar Suriname Milieuwetenschapper Safaa Naffaa vertelt graag over haar onderzoekswerk, maar liever niet over haar geboorteland Syrië. “Ik heb regelmatig contact met familie en vrienden daar. Ik check of ze oké zijn. Maar ik verdiep me niet in het nieuws over Syrië. Anders slaap ik niet. Ik focus op mijn leven hier en nu.” Een belangrijk deel van dat leven speelt zich af in de onderzoeksgroep Fysische geografie van de Universiteit Utrecht. De voorbije weken, vanwege de corona­uitbraak, vanuit huis. “In de afgelopen maanden ontwikkelden we een model voor aanvoer van sedimentatie uit de Amazone naar de Surinaamse kust en verzamelde ik de benodigde data. Nu kan ik starten met valideren.” Het gaat om data van neerslaghoeveelheden en temperaturen in de Amazoneregio, van waterafvoer via rivieren en andere factoren die de aanvoer van sediment beïnvloeden. Doel is de mogelijke effecten te onderzoeken van klimaatverandering en ontbossing in het Amazonegebied op sedimentaanvoer. Want dat speelt een belangrijke rol in behoud van de kustlijn. 18 WATERFORUM NR 3 Naffaa: “Dat mijn onderzoek mogelijk bijdraagt aan de veiligheid van kustbewoners vind ik erg belangrijk. Het biedt fundamenteel inzicht en alleen wanneer je achterliggende mechanismen begrijpt, kun je tijdig effectieve maatregelen nemen. Ik denk dat ook de oorlog in Syrië deels te wijten is aan de toenemende droogte en watervervuiling.” Netwerk Met het model wil Naffaa een aantal scenario’s onderzoeken wat betreft ontbossing en opwarming door klimaatverandering. Wat is het effect op sedimentaanvoer richting de Surinaamse kust en daarmee op kusterosie in de komende honderd jaar? “Ik overleg en discussieer momenteel veel met mijn begeleiders over de mogelijke scenario’s ­ vanwege corona online. De sfeer is erg prettig en open, ook andere collega’s zijn bereid vragen te beantwoorden en helpen. Dat vergroot ook echt mijn netwerk in het vakgebied.” Naffaa’s NWO­beurs is voor achttien maanden en eindigt net na deze zomer. Daarna zou ze graag promoveren. Hulp daar

ARBEIDSMARKT & OPLEIDINGEN Hestia-programma: onderbroken loopbaan oppikken “Bij de feestelijke kick-offbijeenkomst vertelde een laureaat dat hij sinds jaren weer iets had om trots op te zijn”, vertelt NWO-coördinator Carolien Maas-van der Geest als antwoord op de vraag wat het Hestia-programma zo bijzonder maakt. “De deelnemers hebben stuk voor stuk veel meegemaakt. Ze moeten in een nieuw, vreemd land helemaal opnieuw beginnen. Nu kunnen ze hun talent weer laten zien.” Het Hestia-programma - ‘Impuls voor Vluchtelingen in de Wetenschap’ - is een initiatief van De Jonge Akademie, KNAW en de Stichting voor Vluchteling-Studenten UAF. “Het idee is ontsproten uit een buddy-programma van De Jonge Akademie voor gevluchte collega’s”, weet Maas. Doel is “een onderbroken loopbaan of onderzoekslijn opnieuw opstarten”. Door anderhalf jaar een zelf opgesteld onderzoeksproject te trekken, kunnen deelnemers een nieuw netwerk in de wetenschap opbouwen en ervaring opdoen bij een Nederlandse universiteit. Het is nog te vroeg om te zeggen of vluchtelingen hierna inderdaad doorstromen in onderzoeksbanen; de eerste twaalf deelnemers zijn vanaf deze zomer klaar. Maas hoort positieve en enthousiaste geluiden van zowel deelnemers als begeleiders. “Eén iemand heeft al een promotieplek in het vooruitzicht en iemand die in de eerste ronde afviel, heeft via nieuwe contacten een baan gevonden.” De geselecteerden zijn een bonte mix in leeftijd, vakgebied en land van herkomst. Maas: “Een belangrijk deel is Syrisch en Turks, maar er zijn ook mensen uit Pakistan en Afrika.” Opvallend is dat enkele namen van laureaten geheim zijn, om veiligheidsredenen. Sommige regimes hebben een lange arm. Binnenkort start een derde ronde waarin vluchtelingen een onderzoeksvoorstel kunnen indienen. Na een evaluatie wordt bekeken of het huidige pilotprogramma een vervolg krijgt. Meer informatie: nwo.nl (zoek op ‘hestia’). NWO­coördinator Carolien Maas­van der Geest Kusterosie bij Suriname: de mangroves worden weggeslagen door golfwerking (foto’s Universiteit Utrecht). bij is er vanuit het Utrechtse Rosanna Fonds, dat ‘vrouwelijke wetenschappers op een kruispunt in hun academische carrière’ ondersteunt. Naffaa was een van de winnaars dit jaar. “De prijs biedt me tijd om een goed eigen onderzoeksvoorstel te schrijven dat aansluit op mijn huidige onderzoeksproject.” Asiel Naffaa stak niet in een rubberbootje de Middellandse zee over. Ze startte in 2013 met een beurs van de Wereldbank een masteropleiding bij IHE Delft Institute for Water Education. Ze koos voor IHE vanwege de internationale faam van het Hollandse watermanagement. Toen ze haar diploma kreeg, was de oorlog in Syrië in volle gang en vroeg ze asiel aan. Ze werkte nog een tijd bij IHE op een onderzoeksproject en deed onderzoekswerk voor Deltares. Dat stopte na drie tijdelijke contracten. ‘In between jobs’ hoorde Naffaa over de Hestia­beurzen voor vluchtelingen en ze zocht contact met hoogleraar Steven de Jong. “Het onderzoeksvoorstel moest aansluiten bij een lopend NWO­onderzoek. Het boeiendste onderwerp dat ik tegenkwam was dat van Steven.” Het klikte bij de kennismaking en het onderzoeksvoorstel dat ze vervolgens schreven, werd geselecteerd als een van 12, uit 41 aanvragen. De tussenperiode gebruikte Naffaa ook om haar Nederlands te verbeteren. Want ze ziet haar toekomst hier. “Voor eenvoudige gesprekken is mijn Nederlands nu goed genoeg. Op mijn werk spreek ik Engels, Nederlands heb ik daar ook niet nodig. Maar fijn is dat mijn collega’s aanbieden Nederlands met me praten om de taal verder te verbeteren.” WATERFORUM JUNI 2020 19

ARBEIDSMARKT & OPLEIDINGEN Ignaz Worm, directeur brancheorganisatie Envaqua: “Volop vacatures ondanks coronacrisis” Door Jac van Tuijn “De helft van alle watertechnologiebedrijven heeft door de coronacrisis nu al niet voldoende werk of verwacht dat binnen twee maanden niet meer te hebben. Maar de grote klap moet nog komen.” Met die jobstijding zocht Ignaz Worm, directeur van brancheorganisatie Envaqua, begin mei de publiciteit. In dit interview met WaterForum klinkt hij veel genuanceerder: “Als ik kijk naar de vacatures, zie ik dat die er nog volop zijn.” De strijd om technisch geschoold personeel zal ook post­corona doorgaan. Midden in de coronacrisis zijn algemene uitspraken over de arbeidsmarkt relatief. Afhankelijk van de duur van de crisis zal de economie hardere klappen krijgen. Tot februari draaide de Nederlandse economie op volle toeren. Het ging uitstekend met de conjunctuur. Er was krapte op de arbeidsmarkt en bedrijven hadden moeite om aan goed geschoold personeel te komen. Hoe zal dat straks na de coronacrisis zijn? Gelukkig is de watersector weinig conjunctuurgevoelig. Het waterbeheer, het leveren van drinkwater en het zuiveren van afvalwater bij de (semi­)overheidsinstanties en bedrijven blijven gewoon doorgaan. Maar hoe zit het met de Nederlandse bedrijven die watertechnologie leveren? Hoe zal het hen vergaan? Directeur Ignaz Worm van brancheorganisatie Envaqua staat dagelijks in contact met veel van de aangesloten bedrijven en constateert dat de techbedrijven die leveren aan drinkwaterbedrijven en waterschappen er nog rede ­ lijk goed voorstaan. De watertechnologiebedrijven die leveren aan de industrie en aan de recreatie hebben het moeilijker, aldus Worm. Ondanks alle onzekerheden durft hij een interview over deze materie wel aan. Is het niet heel erg koffiedik kijken op dit moment? “Ik moet afgaan op de beperkte informatie die de aangesloten bedrijven mij de afgelopen weken hebben ingefluisterd. Ik hoor dat de meeste bedrijven met veel creativiteit, zoals het omdraaien van werkzaamheden, de boel aardig draaiende hebben kunnen houden. Maar bedrijven die leveren aan sectoren die direct met de lockdown te maken hadden, zoals 20 WATERFORUM NR 3 leveranciers aan de recreatiesector en publieke zwembaden, hebben het moeilijk. Daar staat dan tegenover dat andere bedrijven het juist goed doen omdat ze profiteren van de toenemende vraag naar particuliere zwembaden of desinfectietechnologie. Als ik kijk naar de vacatures in het algemeen, zie ik dat die er nog volop zijn. Het valt me wel op dat er veel vraag is in het digitale domein. Je ziet dat de digitale sector minder harde klappen krijgt dan de analoge. Het zou zomaar kunnen dat er op de Nederlandse arbeidsmarkt een sterke onderstroming gaat ontstaan rond de digitalisering. Ik denk dat die doorsijpelt in de watersector. Dat geeft kansen voor watertechnologiebedrijven om digitaliseringsexperts in dienst te nemen en die in hun organisatie te integreren. Ongetwijfeld gaat de coronacrisis ook nieuwe kansen creëren.” Doet watertechnologiesector wel genoeg? “Het onderwerp van de arbeidsmarkt en het gebrek aan technisch geschoold personeel is een topthema binnen de FME, waarvan wij als Envaqua deel uitmaken. In het managersoverleg met de dertig verschillende brancheorganisaties staat het permanent op de agenda, samen met onderwijs. Maar onze mogelijkheden zijn beperkt. Bij onze aangesloten bedrijven merk ik een soort haat­liefdeverhouding. De leden beamen dat de arbeidsmarkt een heel belangrijk onderwerp is. Iedereen heeft moeite om aan goed personeel te komen, op alle niveaus: mbo, hbo en academisch. Maar als ik dan vraag welke activiteiten we zouden moeten ontwikkelen, wordt het stil. Laatst heb ik voorgesteld te onderzoeken aan welke type expertise behoefte is. Maar uiteindelijk verdween

Paspoort Naam : Ignaz Worm Opleiding : 1987 - 1993 Murmellius Gymnasium, Alkmaar 1993 - 2000 TU Delft, master 2005 - 2012 TU Delft, PhD-onderzoeker Loopbaan : 2003 - 2007 Duinwaterbedrijf Zuid-Holland, adviseur 2009 - 2014 PWN, senior adviseur 2014 - 2015 Royal HaskoningDHV, adviseur 2015 - 2018 Isles Utilities, directeur innovatie 2018 - heden Envaqua, directeur Foto: Hein Athmer het van tafel omdat het te duur was. Ik denk dat ze niet zitten te wachten op een nationale aanpak door Envaqua. Dat wordt al snel veel te abstract.” Wat dan wel? “We hebben kunnen leren van eerdere pogingen om leren en werken beter te verbinden, zoals het programma Human Capital Water. Bij de start ging iedereen heel enthousiast aan de slag om de jeugd te interesseren voor een technische opleiding en een baan in de watersector. Er is ook hard gewerkt aan het vergroten van de bekendheid van de watersector in de volle breedte. Ook watertechnologiebedrijven hebben eraan meegedaan. Maar je ziet deze nationale programma’s afbrokkelen als de trekkers stoppen. Het is lastig om de boodschap scherp te houden. Ik spreek daar intern bij de FME regelmatig over met mijn collega­branchemanagers. We moeten als technologiesector een heldere boodschap blijven vertellen. In een heldere taal. Maar misschien moeten we dat als nationale brancheorganisaties niet zelf doen. Misschien kan zo’n helder verhaal veel beter regionaal worden verteld. Door lokale bedrijven, waterschappen en roc’s. Veel mensen zoeken werk in de regio. Zeker op mbo­niveau. Dan sluit het beter aan. Kijk naar Friesland met de Watercampus in Leeuwarden. Het is fantastisch te zien hoe het Centre of Expertise Water Technology en het Centrum voor Innovatief Vakmanschap Water erin slagen om onderwijs en bedrijfsleven samen te brengen.” Beste werkgever en grootste talent Envaqua heeft een challenge georganiseerd voor de Beste Werkgever en het Grootste talent voor de watertechnologiesector. Het was de bedoeling dat de genomineerden op de Aqua Nederland vakbeurs een pitch hielden, waarna de winnaars bekend zouden worden gemaakt. De beurs gaat dit jaar vanwege de coronacrisis niet door. Wat er nu met de challenge gaat gebeuren, is nog niet helemaal duidelijk. Mogelijk komt er tussentijds nog een digitale verkiezingsbijeenkomst. De challenge kent twee prijzen. De Inspiratie Award ‘Beste Werkgever’ is voor de organisatie die talent weet aan te trekken en te behouden. De Inspiratie Award ‘Grootste Talent’ wordt samen met Centre of Expertise Water Technology (CEW) georganiseerd en richt zich op het verbeteren van de zichtbaarheid van de wateren technologiesector. Maar het gaat niet alleen om de instroom van jongeren, toch? “Nee, zeker niet. Het gaat ook om zij­instromers en het behoud van technologen. Kijk naar de watertechnologiesector. Die is nu vrij stabiel, maar andere techsectoren zijn door de coronacrisis volledig ingestort. We moeten de technologen die daar vrijkomen, proberen vast te houden. Je kunt een liftmonteur prima omscholen naar een servicemonteur voor een waterbehandelingsinstallatie.” WATERFORUM JUNI 2020 21

Envaqua is mede­organisator van de Aqua Nederland Vakbeurs, die dit jaar wegens het coronavirus werd afgelast. Tijdens Aqua Nederland wilde Envaqua een challenge houden voor talenten in de water(technologie)sector. Directeur Ignaz Worm benadrukt de noodzaak voor de sector om talenten binnen te halen en ze te koesteren. Gaat het nog wel over klassieke technologen? “Ik geloof van wel. Nederland staat watertechnologisch niet stil. Maar de vraag is terecht, want je ziet dat bedrijven willen opklimmen in de waardeketen. Het gaat niet meer om de pomp alleen. In de omkasting zitten frequentieomvormers en digitale meetapparatuur. Naast de stroomkabel zit er tegenwoordig overal ook een datakabel aan. Op componentenniveau zie je de digitalisering opkomen. Leveranciers van sensoren kijken verder dan de signaaloutput in milliampères. De waarde van de data­output gaat een steeds grotere rol spelen en de vraag naar producten met een dashboard neemt toe. Als je dat intern laat ontwikkelen, heb je daar geschoold personeel voor nodig. Het kan ook door externe experts worden gedaan. Maar dan nog heeft een bedrijf, naast de klassieke procestechnologische expertise, ook een minimale basiskennis nodig op het gebied van digitalisering.” Moeten de vacatureprofielen dan niet worden aangepast? “Ik geloof niet dat het zozeer gaat om de profielen. Ik denk eerder dat het gaat om vrijheid die technologen krijgen. Ik ben zelf ingenieur en ik weet hoe graag wij bezig zijn met het oplossen van problemen, het is onze passie. Daar krijgen we energie van. Geef de technologen de ruimte om zelf aan de slag te gaan. Misschien is het wel iets heel persoonlijks, maar ik zou technologen niet in een format duwen. Daar worden ze ongelukkig van. Inspireer ze, daag ze uit. Maar misschien geldt dit wel voor alle werknemers.” 22 WATERFORUM NR 3 Zijn de salarissen misschien te laag? “Natuurlijk. Het is toch onvoorstelbaar dat de eerste de beste advocaat of econoom bij zijn eerste baan al meer verdient dan het hoogste tarief voor een ervaren ingenieur. Ik durf te stellen dat de toegevoegde maatschappelijke waarde van een ingenieur een veelvoud is van die van juristen of economen. Er is dus geen enkele reden om ingenieurs minder te betalen. Maar we nemen er de tijd niet voor om te vertellen over de relevantie van ons werk. En al helemaal niet om het werk in waarde uit te drukken. We zijn te druk bezig met het oplossen van het volgende probleem. Dat vinden we veel leuker. Ik zou niet weten hoe we als beroepsgroep daar iets aan kunnen veranderen.” Mankeert het aan het imago? “Dat kan altijd beter, maar het leveren van schoon water en grondstoffen is natuurlijk een fantastisch maatschappelijk doel. Zeker bij de jongere generatie, die duurzaamheid en circulariteit als een levensessentie ziet. De water­ en milieutechnologiesector zit heel dicht op een gezonde leefomgeving. Dat is onze grootste upside. Een waanzinnig sterk argument voor jonge mensen om in onze sector een baan te zoeken. Daar moeten we echt meer mee doen. Maar wie pakt het op? Een oproep door nationale organisaties om in de sector te komen werken of een technische opleiding te gaan volgen, wordt al snel abstract en politiek. Ik denk dat drinkwaterbedrijven, waterschappen en bedrijven dat zelf beter kunnen. In hun eigen regio. Wij als brancheorganisatie kunnen dat landelijk steunen.”

Terug naar de coronacrisis. Gaat het goedkomen? “Uiteindelijk draait het op de arbeidsmarkt om de conjunctuur. Blijven de watertechnologiebedrijven hun producten en diensten verkopen en hun projecten draaien? Het zou mij niet verbazen als de watersector tegen­conjunctureel gaat aanbesteden. Door hun opdrachten naar voren te halen, kunnen projecten nu snel worden opgeleverd. Dat bespaart geld. Maar ik voorzie wel pijn bij de industrie. Die gaat haar investeringen uitstellen en die uitsteldip ben je kwijt. Dus daar gaat de sector na de crisis nog wel een terugslag van krijgen. Ik denk dat het voor de water­ en milieutechnologiesector een tot twee jaar zal duren om weer terug te komen op de omzetten van 2019. “De crisis zal zeker invloed hebben op de arbeidsmarkt. De hang naar zekerheid zal toenemen en ik verwacht dat het werken met zzp’ers ontmoedigd gaat worden. Sommige bedrijven zullen omvallen en het aanbod op de arbeidsmarkt gaat toenemen. De overlevende bedrijven hebben hun magazijnen op orde, hun innovaties opgepoetst. Klaar om aan de slag te gaan. Digitalisering zal daarin een veel grotere rol spelen, zo schat ik in.” Oproep anderhalvemeterprotocollen Envaqua heeft zijn leden opgeroepen te komen met werkprotocollen die rekening houden met anderhalve meter afstand tussen mensen die producten en diensten leveren in de milieutechnologiesector. Als voorbeeld geeft de brancheorganisatie het initiatief van haar expertgroep Zwembaden, die samen met RIVM, GGD, zwembadpoli, VSG, KNZB, NRZ, VTZ en laboratoria een document heeft opgesteld met een heropstartprotocol voor binnen- en buitenbaden. Daarmee moet een veilige opstart van de zwembaden mogelijk worden gemaakt. Envaqua is een brancheorganisatie van FME, de ondernemersorganisatie voor de technologische industrie. Bij Envaqua zijn 105 bedrijven aangesloten die producten en diensten leveren op het gebied van milieu- en watertechnologie. De organisatie is in 2013 opgericht bij de fusie van Aqua Nederland en de Vereniging van Leveranciers van Milieutechnologie. Naast circulariteit zijn schoon water, schone lucht en schone bodem belangrijke maatschappelijk thema’s voor Envaqua. Draag jij graag bij aan grootse uitdagingen? En doe je dat het liefst samen? Ontdek dan GMB. Al ruim een halve eeuw zetten we ons in voor duurzame oplossingen op het gebied van waterkwaliteit, waterveiligheid, bio-energie en industriële bouw en infra. EEN FAMILIEBEDRIJF WAARIN JOUW UNIEKE KRACHT TELT Typisch jij. Bij GMB. Benut jouw unieke kracht bij GMB! Check je kansen op onze website en kom langs voor een persoonlijke kennismaking. Meer weten? Kijk op www.werkenbijgmb.eu.

Europese Water Technologie Week EWTW LEEUWARDEN Wetenschap en business hand in hand in Leeuwarden Van 21 tot 24 september wordt in Leeuwarden de European Water Tech Week gehouden. Innovatieleiders van bedrijven, universiteiten en overheden van over de hele wereld ontmoeten elkaar dan in het WTC Expo in Leeuwarden. De EWTW is een belangrijke toevoeging aan het Nederlandse aanbod van grote internationale waterevents, zoals Aquatech Amsterdam en de Amsterdam International Water Week. In WaterForum kijken enkele ervaringsdeskundigen vooruit naar het evenement. Belangrijke elementen in het programma zijn het Wetsus Congress 2020, de samenkomst van de Global Water Tech Hub Alliance, een internationaal businessprogramma en de finale van de WIS­award. Tegelijkertijd vindt de nieuwe Watertech Europe beurs plaats, op dezelfde locatie, en is er een programma met tours langs belangrijke watertechnologielocaties. Het Wetsus Congress brengt traditiegetrouw honderden wetenschappers en innovatieve bedrijven en bestuurders bijeen. Zakelijk directeur Johannes Boonstra: “Nadat op maandag innovatieve samenwerking vanuit bedrijfs­ en bestuurlijk oogpunt is geadresseerd, is de dinsdag tijdens het Wetsus Congress traditiegetrouw de dag waarop de watertechnologie vanuit wetenschappelijk oogpunt wordt bekeken. Twee keynote speakers van internationale allure leiden een scala aan wetenschappelijke parallelsessies in. De gekozen thema’s voor 2020 zijn de relevante thema’s van dit moment, met een link naar het hoogwaardige onderzoeksprogramma van Wetsus. Zo zijn er sessies over antibioticaresistentie, 24 WATERFORUM NR 3 resource recovery en PFAS in water, en sessies die de crossovers tussen watertechnologie en andere sectoren aangeven, zoals de land­ en tuinbouw.” Internationalisering Achter de internationaliseringsambitie ligt de grondgedachte dat wetenschap en de innovaties die daaruit voortkomen wereldwijd gedeeld moeten worden. Dat is niet alleen goed voor de wereldwijde uitdagingen op het gebied van waterbeschikbaarheid, maar ook voor export en economische ontwikkeling, aldus Hein Molenkamp, directeur van de Water Alliance, een van de partners in de EWTW. “We weten allemaal dat vanwege de groei van de wereldbevolking en de toenemende voedselbehoefte, er een dringende noodzaak is om slimmer en efficiënter met water om te gaan. Dat is essentieel voor de toekomst van onze aarde. Vanuit dat perspectief kunnen wetenschappers dan ook nooit genoeg kennis delen. Maar bij de transitie die we nodig hebben, kan de economische factor processen versnellen. Wanneer waterinnovaties vertaald kunnen worden naar gezonde business

EWTW LEEUWARDEN Een korte greep uit het programma De week barst op 21 september los met een plenaire openingssessie, met als thema Talents for Innovation. Dit wordt gevolgd door de Marcel Mulder Award 2020, die zal worden uitgereikt door Ed Nijpels, lid van de Supervisory Board van Wetsus. Tijdens en na de lunch is er dan alle tijd voor matchmaking en voor het bezoeken van de vakbeurs Water Tech Europe. In de middag volgen diverse sessies over onder andere innovatie en internationale samenwerking. Deelnemers van de innovatieprijs WIS-award zullen hun vaak spraakmakende innovaties op deze dag presenteren aan een internationaal publiek. Dinsdag 22 september staat in het teken van wetenschap. De dag start met een plenaire sessie en een interessante wetenschappelijke keynote speaker, gevolgd door diverse parallelle sessies over tal van wetenschappelijke onderwerpen (zie hiervoor de website www.ewtw2020.eu). Daarnaast zijn er op dinsdag sessies gericht op toegepast onderzoek en sessies over business development en internationale marketing. Woensdag 23 september start met een plenaire keynote, gevolgd door tal van parallelle sessies, op het terrein van wetenschap, business en internationale samenwerking. Verder zullen studenten en jonge professionals tijdens de The Wetskills Water Challenge de oplossingen presenteren die zij hebben bedacht voor concrete problemen van bedrijven. Ook op deze dag zal de Winnaar van de WIS-award bekend worden gemaakt. Bovendien zullen vertegenwoordigers van internationale waterhubs (verenigd in The Global Water Hub Alliance) discussiëren over de kansen die er liggen voor verdere internationale samenwerking. Op donderdag 24 september voert een tour langs watertechnologielocaties in het noorden van Nederland en is er ook gelegenheid om de meer toeristische highlights georganiseerd te bezoeken. De European Water Tech Week wordt georganiseerd door Water Campus Leeuwarden, het samenwerkingsverband van Wetsus, CEW en Water Alliance. www.ewtw2020.eu cases, kunnen we mondiaal meer meters maken. Het unieke van de EWTW is dat er niet alleen honderden wetenschappers kennis uitwisselen, maar dat er tegelijkertijd ook honderden bedrijven rondlopen die de kennis geschikt maken voor toepassing in de markt en de maatschappij. Van gezaghebbende eindgebruikers, tot toeleveranciers voor de watersector en uiteraard startups en scale­ups.” Voorbeeld Dat de mix van wetenschap en business zo prominent het karakter van de EWTW bepaalt, is niet zo verwonderlijk voor wie bedenkt dat juist dát is wat de initiatiefnemers dagelijks ook al op WaterCampus Leeuwarden doen. In en om de Friese hoofdstad is tussen wetenschap en bedrijven, maar ook met behulp van onderwijs en overheid, een innovatieecosysteem ontstaan – iets waar nationaal en internationaal al veel de loftrompet over is gestoken. “Wat hier is gerealiseerd, is echt uitzonderlijk en een voorbeeld voor ons allemaal”, aldus Yossi Yakob, directeur van de Israëlische waterhub Merkorot in Israël. Tor Stolpestad van het Noorse bedrijf Oisann Engineering vestigde zich in 2018 op de WaterCampus en heeft daar geen spijt van: “Alles wat wij nodig hebben, is hier. En het zijn niet alleen de faciliteiten; het is ook de relaxte en inspirerende omgeving. Er heerst een positieve sfeer. Ik heb hier nog nooit één negatief woord gehoord.” Boonstra en Molenkamp zijn trots op dat soort kwalificaties. “Dat is precies de sfeer die we ook nastreven tijdens de EWTW”, aldus Boonstra. “Veel kennis en ondernemerschap bij elkaar brengen en een veilige en informele sfeer creëren, waardoor samenwerking en kennisuitwisseling worden bevorderd. Molenkamp vervolgt: “We zijn daarnaast blij dat we, na het succes van EWTW 2018, nu ook een volwaardige beurs hebben kunnen koppelen aan het congres, waardoor de onderlinge interactie en informatie­uitwisseling verder wordt versterkt. De Water Tech Europe beurs is een belangrijke toevoeging aan de EWTW ” WATERFORUM JUNI 2020 25

AFVALWATERZUIVERING AANVOER REGENWATER GROFVUILROOSTER AANVOER RIOOLWATER ZANDVANG FIJNZEEF CELLULOSE (residu) + ACTIEF KOOL ELECTRO COAGULATIE DAF (FLOTATIE) SLURRIE TBV ENERGIE, ORGANISCHE MESTSTOF + BIO-PLASTICS Hoe werkt de waterfabriek in Wilp? Door Adriaan van Hooijdonk, Illustratie: Vallei en Veluwe Waterschap Vallei en Veluwe wil vanaf 2050 volledig circulair zijn. Daarom test het waterschap vanaf april 2019 in een proefopstelling in een hal bij rwzi Terwolde een nieuwe combinatie van zuiveringstechnieken om zo schoon mogelijk water te produceren en waardevolle grondstoffen terug te winnen. Nijhuis Industries plaatste de proefopstelling die uit ver schillende zuiveringsstappen bestaat. Het regenwater en rioolwater gaat eerst langs een rooster (1) en een zandafvang (2) om grofvuil en zand af te vangen. Daarna gaat het via een buffer naar een fijnzeef (3) om cellulose uit het rioolwater te halen. Dat kunnen afnemers omzetten in actief kool om medicijnresten uit afvalwater te verwijderen. Ook kan het als grondstof voor biocomposiet dienen om er bijvoorbeeld meubels van te maken. Na de fijnzeef volgen het regenwater en het rioolwater een gescheiden route. Zo gaat het regenwater via een bypass naar een helofytenfilter (8) om lichte verontreinigingen te verwijderen. Het rioolwater ondergaat vervolgens vier zuiveringsstappen. De eerste stap is electro­coagulatie (4). In deze installatie klonteren fosfaat, metalen en organische deeltjes samen door elektriciteit. Hierdoor ontstaan vlokken. Het 26 WATERFORUM NR 3 BYPASS REGENWATER Biologische Meststof

AFVALWATERZUIVERING ECOLOGISEREN NANO FILTER RESTERENDE FOSFAATRESTEN AMMONIUM IONENWISSELAAR • natuurlijke minerale verrijking HELOFYTENFILTER • natuurlijke filtratie TWELLOSE BEEK waterschap verwijdert deze vlokken in de tweede stap, een DAF­installatie (5), uit het water door de vlokken met luchtbelletjes te laten stijgen, zodat ze aan de oppervlakte gaan drijven. Het waterschap onderzoekt of ze de reststromen kunnen hergebruiken, bijvoorbeeld als meststof of bioplastic. In de derde stap gaat het rioolwater door een nanofilter (6) om voor het oog onzichtbare deeltjes te verwijderen, zoals fosfaat en medicijnresten. Een ionenwisselaar (7) haalt tijdens de laatste stap onder meer ammonium uit het rioolwater. Dat is interessant voor de productie van voedingsstoffen of mestproductie. Het gezuiverde rioolwater gaat vervolgens ook door het helofytenfilter om het te reinigen en van natuurlijke stoffen te voorzien. Daarna kan het naar de Twellose Beek (9), om te voorkomen dat de beek droog komt te staan. WATERFORUM JUNI 2020 27 Biologische Meststof

WATERSCHAPPEN Discussie over ‘ondemocratisch’ systeem laait weer op Geborgde zetels, geborgde belangen Door Pieter van den Brand Het stelsel van geborgde zetels houdt boeren en bedrijven stevig in het zadel van het waterschapsbestuur. Maar de kritiek zwelt aan, ook vanuit de Tweede Kamer. Een zware commissie van juristen en kritische denkers broedt op een evaluatie. Gaat er straks werkelijk iets veranderen? De noodzaak wordt niet overal gedeeld. “Het is alsof VNO­NCW in de Tweede Kamer op tien zetels kan rekenen, ongeacht hoe het politieke landschap eruitziet, en ook nog een minister mag leveren. Iedereen zou bij die gedachte op zijn achterste benen staan.” Voorzitter Peter Snoeren van de partij Water Natuurlijk is stellig: “Dit systeem is niet democratisch en moet zo snel mogelijk verdwijnen.” De kritiek van Snoeren richt zich tegen het stelsel van geborgde zetels in de waterschapsbesturen. Onder het totale aantal van welgeteld 602 zetels (verdeeld over 21 waterschappen) zijn er 160 ‘geborgde zetels’, bestemd voor de landbouw, het bedrijfsleven en de beheerders van natuurterreinen. Vaak levert het automatisch een positie van heemraad in het dage lijkse waterschapsbestuur op. In een overzicht van de Unie van Waterschappen na de waterschapsverkiezingen valt op dat ook in waterschappen met nog maar weinig agrarische bedrijvigheid er veel geborgde zetels zijn voor de boeren. De grote invloed die boeren en bedrijven zo hebben, is al jaren te merken. De waterschapsbelasting wordt voor tachtig procent betaald door huishoudens, huiseigenaren en woningbouwcorporaties. Vorig jaar steeg het aandeel van deze drie groepen in de watersysteemheffing met 53 miljoen naar 1199 miljoen (totale heffing: 1519 miljoen euro), zo blijkt uit cijfers van de Unie van Waterschappen. Bedrijven wer28 WATERFORUM NR 3 Peter Snoeren (Water Natuurlijk) Dit systeem is niet democratisch en moet zo snel mogelijk verdwijnen. den geheel ontzien, terwijl de boeren iets meer betaalden om daarmee de bedrijven te ontlasten. Van de cijfers van 2020 is nog geen volledig beeld, maar de trend lijkt zich door te zetten. Grondwaterpeil Volgens milieuorganisaties houden de geborgde zetels ook de sterke landbouwlobby in stand, om het grondwaterpeil

WATERSCHAPPEN niet te verhogen en de akkers droog te houden, wat funest is voor de aanpak van de verdroging. “Als het erop aankomt en individuele belangen van de landbouw of bedrijfsleven in het geding zijn, staan de geborgde leden in het bestuur pal voor hun eigen achterban. Het is de kern van de democratie dat gekozen bestuurders juist alle belangen meewegen, dus themabreed van landbouw en economie tot natuur, en niet alleen het eigen belang. Daarom moeten we zo snel mogelijk van dit systeem af”, zegt Snoeren. Boeren en bedrijven hebben veel meer invloed op de waterschapsdemocratie dan redelijk is, vindt ook voorzitter Ron van Megen van de Algemene Waterschapspartij. Zijn partij wil het stelsel van geborgde zetels echter niet in de ban doen, maar het op één zetel per categorie houden. “We zijn zeker kritisch. Maar inhoudelijk getuigt hun inbreng van een goed kennisniveau, vooral van het eigen waterschapsgebied. En die kennis willen we behouden. Na elke verkiezing wordt doorgaans de helft van het waterschapsbestuur vernieuwd en het duurt lange tijd voordat iedereen goed is ingewerkt. Dat geldt vooral voor democratisch gekozen leden. Vandaar ons pleidooi voor één geborgde zetel, al zou je die kennis ook in de vorm van een adviescommissie kunnen mobiliseren. In elk geval vinden we dat er iets moet veranderen.” Verdeeld Tot nu toe liepen alle pogingen daartoe spaak. In 2015 onderzocht de inmiddels opgeheven Adviescommissie Water (AcW) de kwestie nog en adviseerde de geborgde zetels te behouden en landbouw, bedrijven en natuurbeheerders twee zetels in het waterschapsbestuur te garanderen (nu nog drie tot zeven) en de verkiezingssystematiek intact te houden. Ron van Megen (AWP) Wij pleiten voor één geborgde zetel per categorie, al zou je die kennis ook in de vorm van een adviescommissie kunnen mobiliseren. WATERFORUM JUNI 2020 29

WATERSCHAPPEN Boeren zijn voor hun bedrijfsvoering sterk van het waterbeheer afhankelijk. Roy Tummers (VEMW) De belangen van landbouw, bedrijfsleven en natuur worden nu op adequate wijze gediend en breed erkend. Ook LTO Nederland hecht grote waarde aan het handhaven van de geborgde zetels, reageert Trienke Elshof, portefeuillehouder Ondernemen in een gezonde omgeving bij LTO Nederland. “Als je dit systeem zou loslaten, komt een goede vertegenwoordiging van onze sector in het gedrang. Terwijl het belang van de landbouw buitengewoon groot is. We staan voor meer dan de helft van het oppervlak van Nederland. Boeren zijn voor hun bedrijfsvoering sterk van het waterbeheer afhankelijk. Met onze kennis van het gebied dragen we bij aan een goed gedragen en onderbouwd waterbeleid, juist om de noodzakelijke oplossingen te vinden voor de klimaatproblematiek.” Ook directeur water Roy Tummers van belangenbehartiger VEMW, van de zakelijke wateren energieverbruikers, ziet geen reden voor aanpassing. “Landbouw, bedrijfsleven en natuur zijn voor hun bestaan en functioneren rechtstreeks afhankelijk van een goed werkend waterschap. Onze belangen worden nu op adequate wijze gediend en breed erkend. Juist door de geborgde zetels is de inbreng van onze kennis en ervaring van veel waarde voor de diversiteit in het bestuur. Volgens de AcW is het kwaliteitsniveau hoog. Onze waterschappen worden niet voor niets in binnen­ en buitenland geprezen om hun bestuurlijke kwaliteit.” Voor verreweg de grootste belangencategorie, te weten de ingezetenen, merkt Elshof nog op, vinden openbare verkiezingen plaats via lijsten van politieke en waterschapspartijen. “Van ‘de macht grijpen’ is dus helemaal geen sprake. Onze vertegenwoordigers in het waterschapsbestuur worden bovendien via een democratisch proces geselecteerd.” De Unie van Waterschappen onthoudt zich van commentaar en zegt in deze discussie een neutraal standpunt in te nemen. Adviescommissie Vorig jaar kantelde de stemming in de Tweede Kamer. In 2013 werd een motie van D66­kamerlid Gerard Schouw nog afgeschoten. Medio vorig jaar kreeg Corrie van Brenk (50Plus) wel een Kamermeerderheid achter zich, om dat oude advies van de AcW terzijde te schuiven en het ook in haar ogen ondemocratische systeem van de geborgde zetels aan te pakken. 30 WATERFORUM NR 3

WATERSCHAPPEN Het algemeen bestuur van waterschap Vallei en Veluwe bij de installatie in maart 2019 (foto: Vallei en Veluwe). Minister Van Nieuwenhuizen kondigde daarop de komst van een adviescommissie aan, die een ‘afgewogen oordeel’ over de totstandkoming en de samenstelling van de waterschapsbesturen moet geven. De kernvraag luidt of de geborgde zetels de echte invulling zijn van een functioneel waterschapsbestuur, of dat dit juist in de taken van het waterschap zelf zit en dus niet in de bemensing van het bestuur. Commissievoorzitter Jan Boelhouwer wil desgevraagd nog niets zeggen over zijn inzet. Ondanks de coronacrisis wil hij langs digitale weg met zijn commissie aan de slag. Er is druk, want minister Van Nieuwenhuizen wil het adviesrapport uiterlijk eind mei naar de Tweede Kamer sturen voor het Algemeen Overleg Water in juni. Wel wil Boelhouwer kwijt het een interessant onderwerp te vinden. “Ik snap dat het de gemoederen bezighoudt.” Als Tweede­Kamerlid behartigde de onlangs gepensioneerde burgemeester van Gilze en Rijen van 2003 tot 2010 het waterbeleid. Een duidelijke mening over de geborgde zetels heeft hij nooit naar voren gebracht. Wel pleitte hij in 2006 in vakblad H2O veel rigoureuzer voor het opheffen van de waterschappen als aparte bestuurslaag, destijds een thema in het PvdA­verkiezingsprogramma. Trienke Elshof (LTO Nederland) Het waterschap is een functionele belangendemocratie. Een vergelijking met de gemeente of provincie zou onterecht zijn. Pikant is dat een ander lid van de Adviescommissie zeer recent geen blad voor de mond nam. Bij zijn afscheid als dijkgraaf van Wetterskip Fryslân zei Paul van Erkelens in december in Het Friesch Dagblad nog dat het weliswaar verklaarbaar is hoe het zo gekomen is, want van oudsher zijn de waterschappen altijd een belangenvertegenwoordiging geweest, ‘maar het is niet meer uit te leggen dat dit nog steeds zo is’. Van Erkelens zegt het onverstandig te vinden tussentijds weer wat los te laten over zijn standpunt. “Ik word al te veel aangesproken over wat ik in mijn afscheidsinterview heb gezegd.” Het onderzoek van deze commissie is hard nodig, verklaart hij zijn deelname. “De waterschappen hebben in toenemende mate last van dit fenomeen bij de waterschapsverkiezingen. Steeds meer partijen winden zich erover op. In plaats van afschaffen zou je het systeem ook anders kunnen inrichten, maar dat gaan we nu uitgebreid onderzoeken.” WATERFORUM JUNI 2020 31

WATERSCHAPPEN Ook belastingherziening raakt aan geborgde belangen Water Natuurlijk en de Algemene Waterschapspartij (AWP) willen de oneerlijke verdeling van de waterschapslasten aanpakken. Aanpassing van het belastingstelsel is echter een stroperig onderwerp binnen de waterschappen. Het advies dat de Commissie Aanpassing Belastingstelsel (CAB) in 2018 aan het bestuur van de Unie van Waterschappen uitbracht, maakte zoveel verhitte meningen los dat de herziening ‘on hold’ werd gezet. Maar minister Van Nieuwenhuizen wil dat er eind dit jaar toch een advies ligt. Dat moet nu komen van een stuurgroep met de portefeuillehouders financiën van de waterschappen en de Unie, onder voorzitterschap van ex-staatssecretaris Menno Snel. Van een integrale herziening is echter geen sprake, stellen Jan Nieuwenhuis en Hans Middendorp, die het proces namens Water Natuurlijk en de AWP volgen in de begeleidingsgroep voor stakeholders. Dat was indertijd de opdracht aan de CAB, ingegeven door een OESO-rapport uit 2014 over de gebrekkige financiering van het Nederlandse waterbeheer: landbouw en bedrijfsleven als grootste watergebruikers betalen het minst en strijken het meeste profijt op. “De discussie gaat alleen over knelpunten”, zegt Nieuwenhuis, die de belastingwerkgroep van Water Natuurlijk leidt en voor zijn partij lid is van het algemeen bestuur van Waterschap Zuiderzeeland. “Alles is erop gericht de lastenverschuiving beperkt te houden”, vult Middendorp aan, fractievoorzitter van de AWP in het Hoogheemraadschap van Delfland. “De stuurgroep heeft een overduidelijke ‘landbouw- en bedrijfslevensignatuur’. Het is onwaarschijnlijk dat zij de eigen bloedgroep tegenspreken, en ze zitten in de stuurgroep vanwege hun eigen achterban en die zal zich op alle mogelijke manieren verzetten tegen een herverdeling van de waterschapslasten.” Een wezenlijk knelpunt voor de boeren is ‘de weeffout’. Bij de wijziging van de Waterschapswet in 2009 kwamen landbouw en infrastructuur in één belastingcategorie terecht. Met het ‘Wegenarrest’ van de Hoge Raad uit 2018 werd een flink oppervlak van de weginfrastructuur, zoals wegbermen, als landbouwgrond berekend. Boeren moeten nu extra betalen. Met ronkende trekkers voor de poorten van menig waterschapskantoor wisten de agrariërs tariefverhogingen terug te draaien, maar er moet een structurele oplossing komen. Zegt ook Trienke Elshof van LTO Nederland. “Een nieuwe weg of spoorweg, aangelegd in het algemeen belang komt voor een belangrijk deel ten laste van de landbouw. De weeffout trekt de kostenverdeling volledig scheef en is onrechtvaardig.” “Het is beslist niet zo dat we als landbouwsector altijd zo min mogelijk willen betalen. Grote tariefwijzigingen zijn in elk geval niet nodig en ook niet wenselijk”, stelt Elshof. Met het verwijt van een duidelijke landbouw- en bedrijfsleven-signatuur van de stuurgroep, kan Elshof niet zoveel. “Het was immers aan de waterschappen zelf hun vertegenwoordiger aan te wijzen.” Nieuwenhuis en Middendorp zien de bui al hangen. “De oplossing voor de weeffout is door de Unie tot criterium verheven. Het advies moet daar straks aan voldoen. Dat zet een echte belastingherziening op slot. Aan de kostenverdeling zelf zal weinig gebeuren”, zegt Middendorp. Nieuwenhuis voorziet dat het eindresultaat zo mager is dat het afbreukrisico van de waterschappen richting de minister groot is. “Dus zal juist gebeuren waar men zo bang voor is, namelijk dat de Tweede Kamer zelf aan de waterschapsbelasting gaat morrelen. Want er moet echt iets gebeuren. Alles kan niet bij het oude blijven.” Brede discussie Voorzitter Snoeren van Water Natuurlijk is blij met de aanwezigheid van Van Erkelens in de commissie. “Het is goed om vooraf te weten welke meningen er rondzoemen. Dat staat garant voor een brede discussie. Ik verwacht dat het advies vooral de voors en tegens zal duiden. Dan kunnen we vanuit de inhoud reageren.” AWP­voorzitter Van Megen voorspelt een fundamenteel be ­ schouwend advies, gezien de zware samenstelling met bestuursrechtelijke deskundigen en een Staatsraad. “Onduidelijk is hoe de commissie informatie inwint. Er is in elk geval geen rondje langs alle groeperingen in de waterschapsbesturen gedaan. Wel hebben we gezien dat het bedrijfsleven, de natuurbeheerders en LTO bij de commissie zijn geweest. De meningsvorming zal ongetwijfeld bij de Kamerbehandeling aan bod zal komen.” 32 WATERFORUM NR 3 Elshof van LTO Nederland is vooralsnog zeer kritisch. “De uitspraken van oud­dijkgraaf Van Erkelens stellen ons niet gerust over de onafhankelijkheid van deze commissie. Het waterschap is een functionele belangendemocratie. Een vergelijking met de gemeente of provincie zou onterecht zijn. Daarin schuilt weer het gevaar dat bij een volgende stap het instituut waterschap geheel wordt afgeschaft en de taken naar de provincie gaan. Neem het standpunt van Boelhouwer in 2006. Het is van belang dat deze commissie duidelijk maakt aan de buitenwereld en aan de politiek, dat elke vergelijking met de algemene democratie mank gaat. Als wel voor die route gekozen wordt, raakt het landbouwbelang voor een belangrijk deel ondergesneeuwd, doordat straks via politieke lijsten verkozen burgers wel over de boeren praten maar veelal niet met de boeren, met alle gevolgen voor de besluitvorming.”

COLUMN Erachter... Door Jac van Tuijn, waterjournalist Veel reizen zit er voorlopig even niet in. Begin mei zou ik met de trein naar München gaan voor een bezoek aan de milieuvakbeurs IFAT. Inmiddels is de beurs uitgesteld tot mei 2022, maar ik had trein en hotel al geboekt en betaald. Klein leed, maar toch. Inmiddels heb ik mijn geld terug weten te krijgen, zowel bij de NS als bij Booking.com. Zo kom je er dan achter hoe je, sluipenderwijze, als consument een hele sector voorfinanciert en blij moet zijn als je je geld weer terugkrijgt als er een crisis tussendoor komt. Luchtkastelen Als journalist ben ik er door de crisis ook achter gekomen hoe belangrijk het is om regelmatig op pad te gaan. Het is natuurlijk hartstikke handig, al die online webinars. Je logt in met de koffie in de hand en de hele wereld komt voorbij. Maar het ontbreekt aan de mogelijkheid om even goed door te vragen. Om erachter te komen hoe het precies zit. Net als persconferenties, congrespresentaties, vakbeurzen, hebben ook webinars een eigen dynamiek. Waarom zijn ze georganiseerd? En wat zijn de bijeffecten van al dat goede nieuws? Even in de wandelgangen mensen aanspreken om te vragen of het allemaal wel klopt. Het kan niet bij een webinar. Zonder critici is er niemand om de mooie luchtkastelen door te prikken. Zandkastelen Van financiële luchtkastelen is het is een kleine stap naar de zandkastelen van Bontrup. Vanachter de computer was het recente Kamerdebat over de granulietstort van het Amsterdamse bedrijf online prima te volgen. Het volgen van de inhoud ging mij moeilijker af. Het stelsel van milieunormen is ondoorzichtig geworden en kan blijkbaar makkelijk binnenskamers worden opgerekt, zolang de procedures maar netjes kunnen worden afgevinkt. Maar het kan toch niet kloppen dat een gemeente voor een eigen winput, die straks natuurgebied moet worden, naar de rechter moet stappen om het storten van flocculanthoudend granuliet tijdelijk te kunnen laten stoppen? Natuurlijk is dit pure politiek en draait het uiteindelijk om het steeds veranderende evenwicht tussen de zorg voor het milieu en de ruimte die onze economie nu eenmaal nodig heeft om te functioneren. Maar ik kom er steeds meer achter dat het politieke debat hierover niet manhaftig in het openbaar wordt gevoerd, maar verworden is tot een schimmig spel rond procedures. In dit geval: is granuliet wel of geen grond? Maar hebben we het dan over zuiver granuliet zoals dat uit Noorwegen wordt ingevoerd? Of gaat het nog over het storten van granuliet met 50.000 kilo polyacrylamide in een winput die in open verbinding staat met de Maas? Luiken open Het was goed te horen dat gesproken wordt over de invoering van een verplichte ecologische beoordeling voor het verondiepen van winputten. Geen schimmige besluiten in directiekamertjes, maar een locatiespecifiek ecologisch onderzoek. En daar zou zomaar uit kunnen komen dat de geplande laatste drie meter dikke leeflaag met ‘echte’ grond prima volstaat. Of niet. Maar wel helder! Gooi open die luiken. Goed voor de lokale bevolking, de politiek en voor de journalistiek. Al met al kwam ik er wel achter dat de waterschappen de grote afwezigen zijn in deze discussie. Heel vreemd, want de ecologische waterkwaliteit zou hen nauw aan het hart moeten liggen. Zeker nu we de laatste ronde van de Kaderrichtlijn Water ingaan en de vraag rijst of het nog vast te stellen maatregelenpakket wel of niet voldoende is om het einddoel in 2027 te kunnen halen. Natuurlijk gaat het ook hier weer om scherpe waterkwaliteitseisen versus economische speelruimte. Als het granulietdossier ons iets leert, dan is het de noodzaak van een helder openbaar debat. Geen gekonkel in achterkamertjes met vervolgens een schimmenspel over onnavolgbare procedures. Ik denk dat ik maar eens mondkapjes ga kopen en er weer op uit trek. Er is genoeg werk aan de winkel. Ook voor de waterjournalistiek. WATERFORUM JUNI 2020 33

Sensoren op VEGA-niveau: Hoogste veiligheid en effi ciëntie met eenvoudige bediening Innovatieve niveau- en drukmeettechniek, de combinatie van maximale veiligheid en effi ciëntie met een uiterst eenvoudige instelling - dat is waar VEGA al meer dan 60 jaar voor staat. Vandaag de dag is het middelgrote bedrij f uit Schiltach in het Zwarte Woud, met zij n verantwoordelij ke en langdurige oriëntatie, in de derde generatie familiebedrij f. Ongeveer 1.600 medewerkers en productielocaties, dochterondernemingen en partnerbedrij ven werken wereldwij d met als doel de kwaliteit volgens de standaard "Made in Germany" te garanderen. Van ontwikkeling en productie tot verkoop en service. Precisie voor betrouwbare processen De VEGA-procesmeettechniek geeft vorm aan talloze industriële toepassingen en sectoren. Overal waar vloeistoff en, vaste stoff en of gassen worden gebruikt, dienen de sensoren voor het meten en detecteren van niveau, grenswaarde of druk. Bovendien biedt VEGA instrumenten en software voor een naadloze integratie in procesbesturingssystemen. Op het gebied van kwaliteit behoren de internationale normen van VEGA tot de hoogste ter wereld en overtreff en ze vaak de geldende normen. Als betrouwbare partner realiseert het bedrij f oplossingen voor het verhogen van de procesveiligheid en houdt het daarbij altij d de economische effi ciëntie in het oog. De juiste oplossing voor elk niveau van toepassing VEGA biedt een verscheidenheid aan technologieën en oplossingen voor de meest uiteenlopende eisen en toepassingsgebieden. De individualiteit van de sensortechnologie reikt van explosiebeveiliging, veiligheidsoplossingen, uitvoeringen voor hygiënische toepassingen, extreme temperaturen, druk of lange meetafstanden tot communicatie- en netwerkgereedschappen. De mogelij kheden zij n net zo veelzij dig als de industrieën die ze gebruiken. De nieuwe serie radarinstrumenten is gebaseerd op 80GHz-technologie en vormt dankzij een nieuw ontwikkelde microchip prij stechnisch een echt alternatief voor de ultrasoontechnologie. Daarmee is deze serie zelfs geschikt voor prij sgevoeligere toepassingen, zoals deze in de water- en afvalwaterbranche of in hulpcircuits in de procesautomatisering voorkomen. Meer informatie vindt u op www.vega.com VEGA Arnhemseweg-Zuid 213-2 3817 CG Amersfoort Telefoon 033 450 25 02 E-mail info.nl@vega.com www.vega.com

De FARYS­installatie ligt aan het kanaal Oostende­Brugge (foto: FARYS). WATERZUIVERING Opmars ontzilting in lage landen Van zout naar zoet Door Esther Rasenberg Ontzilting van brak water en zeewater is bezig aan een opmars in Nederland en België. Vanwege de extreme droogte in de afgelopen jaren is er behoefte aan alternatieve zoetwaterbronnen voor de industrie, landbouw en drinkwaterbedrijven. WaterForum maakte een inventarisatie van verschillende initiatieven. “Wij onderzoeken of kunstmatige rietvelden een goede voorzuivering kunnen zijn voor milde ontziltingstechnieken, zoals ionenwisseling, nanofiltratie, omgekeerde osmose en elektrodialyse”, vertellen Hans Cappon en Niels Groot, die beiden Niels Groot (Dow Benelux): De corrosiedruk en vervuilingsgraad van Westerscheldewater was zo hoog dat de ontziltingsinstallatie economisch niet rendabel was. verbonden zijn aan de HZ University of Applied Sciences in Middelburg. Niels Groot is daarnaast ook als waterspecialist werkzaam bij chemiebedrijf Dow Benelux. Tot 2023 loopt er in het kader van het Deltaprogramma een pilotonderzoek van waterschap Scheldestromen, Dow en waterbedrijf Evides naar de inzet van wetlands bij milde ontzilting van brakke afvalwaterstromen in de buurt van Terneuzen. “Dow en Evides gaan investeren in die milde ontziltingstechnieken”, zeggen Groot en Cappon. “Vanaf 2024 zal een licht brakke stroom van de effluenten van de rwzi Terneuzen en de awzi van Dow worden ontzilt tot een hoogwaardige kwaliteit proceswater.” In het recente verleden werd ontzilting van zeewater vooral toegepast in landen waar het extreem droog is en op eilanden zonder zoetwaterbronnen. Nu het in Nederland en België steeds droger wordt, kan ontzilting ook hier uitkomst bieden voor drinkwater, de landbouw en de industrie. De beschikbaarheid van zoetwater wordt in een veranderend klimaat steeds belangrijker. Niet voor niets is ontzilten ook op de agenda gekomen van het Deltaplan zoetwater in het Deltaprogramma. WATERFORUM JUNI 2020 35

WATERZUIVERING REDstack voert een pilot met elektrodialyse uit op de Afsluitdijk (foto: REDstack). Schaarste Cappon legt uit dat ontzilting van brak water alleen zinvol is als er schaarste is aan zoet water en een overschot aan brak water: “De beschikbaarheid van zoetwater neemt in Zeeland zienderogen af. Brak water als bron komt in beeld als er grootschalig oogstverlies dreigt in de landbouw of als het schaarse zoete water nodig is voor drinkwater.” Ook in Vlaanderen raakt ontzilting steeds meer in zwang. Door de extreme droogte van de afgelopen jaren lijdt de landbouw er grote verliezen en dreigen er drinkwatertekorten. Volgens cijfers van de OESO hebben binnen Europa alleen Tsjechië en Italië nog minder water per persoon ter beschikking dan Vlaanderen. Dat komt omdat het land een beperkte aanvoer van zoetwater heeft via rivieren. Drinkwater In het voorjaar van 2020 werd in Oostende een ontziltingsinstallatie in gebruik genomen voor de productie van drinkwater. Dagelijks produceert deze installatie tot 12.000 m³ drinkwater uit brak water uit het kanaal Oostende­Brugge. Bruno Pessendorffer van het Belgische waterbedrijf FARYS: “Wij produceren het water met meerdere technieken in een seriële filtratie. Dit varieert van mechanisch zeven, het filteren met membranen tot omgekeerde osmose. Aan het eind van dit proces komt ten slotte een extra filtering met actief kool. Het gedemineraliseerde water dat overblijft, wordt vervolgens gemineraliseerd tot neutraal drinkbaar water. Voordat dit drinkwater het distributienet in gaat, ondergaat het nog een extra ultravioletbehandeling.” De ontziltingsinstallatie is door FARYS in­house ontworpen. Bij de aanleg fungeerde Veolia als hoofdaannemer. Het bedrijf onderzoekt nu of er meer van dergelijke installaties kunnen worden ingezet in de strijd tegen de watertekorten. Volgens Pessendorffer heeft de inzet van de ontziltingsinstallatie in Vlaanderen geen gevolgen gehad voor de prijs van het drinkwater. In het algemeen is het ontzilten van zout water kostWat is mild ontzilten? Hans Cappon (Hogeschool Zeeland) De beschikbaarheid van zoetwater neemt in Zeeland zienderogen af. Mild ontzilten is het beperkt ontzilten van brak of zout water. Dat houdt in dat er maar een deel van het zout wordt verwijderd. Bij zeewater moet nagenoeg al het zout worden verwijderd om een zoet product te maken. Het gaat dan om een afname van het zoutgehalte van zo’n 3% zout naar 0,1% of minder, dat is dus 97-100% verwijdering. Bij brak water is het zoutgehalte circa 0,5-1% zout. Dan is voor toepassingen met 0,1% zout een verwijdering van 80-90% al voldoende. In dat geval wordt er gesproken van milde ontzilting van brak water. 36 WATERFORUM NR 3

WATERZUIVERING Focus op de globale ontziltingsmarkt Wereldwijd groeit de markt voor waterontzilting jaarlijks met 9,5 procent. Volgens het Amerikaanse Androit Market Research bedroeg in 2019 de waarde van de technologie 10,6 miljard dollar. De marktonderzoekers verwachten dat de investeringen in 2025 zullen groeien tot 27 miljard dollar. Androit Market Research publiceerde in 2019 een nieuw rapport over de wereldwijde markt voor waterontzilting in de periode 2014-2025. Volgens Androit zijn de meest gebruikte technologieën nu omgekeerde osmose, multi-effectdestillatie (MED) en elektrodialyse. Door gestegen energiekosten zijn de ontwerpen van grote installaties voor omgekeerde osmose sterk verbeterd en is het energieverbruik teruggebracht van circa 6 kWh/m3 naar 3,2 kWh/m3 gezet. . Bovendien wordt steeds vaker zonne-energie inGroei van de vraag In het Midden-Oosten is de vraag naar waterontzilting het grootst. Koeweit, Saudi-Arabië, Israël en de Verenigde Arabische Emiraten hebben enkele van de grootste waterontziltingsinstallaties ter wereld. Naast het Midden-Oosten nemen ook steeds meer andere landen waterontziltingsinstallaties in gebruik, zoals Brazilië, India, Australië, Bangladesh, Algerije, België en Canada. Dat gaat dan niet altijd over zeewater, maar ook vaak over het ontzilten van brak water. De markt voor waterontzilting wordt wereldwijd gedomineerd door Veolia, Suez, Doosan Heavy Industries en Acciona. Nederlandse bedrijven als Lenntech, Hatenboer en RWB richten zich op specifieke niches in de ontziltingsmarkt. baar, vanwege de grote hoeveelheid energie die nodig is bij de toepassing van omgekeerde osmose. Chemiebedrijf Dow in Terneuzen ziet het ontzilten van zeewater dan ook als laatste redmiddel voor de productie van proceswater. “Wij hebben in onze fabrieken tientallen jaren gebruikgemaakt van ontzilt zeewater uit de Westerschelde”, vertelt waterspecialist Niels Groot van Dow. “Van 1968 tot 2001 verdampten we het zeewater thermisch. Daarna kwam er een ontziltingsinstallatie met omgekeerde osmose. Al snel bleek dat de corrosiedruk (chloride) en vervuilingsgraad (biologie en slib) van dit water zo hoog was, dat de installatie economisch niet rendabel was.” Niet eenvoudig “Drinkwaterbedrijf Evides heeft vijf jaar lang een ontziltingspilot met water uit de Oosterschelde gedaan”, vervolgt hij. “Ook dat bleek niet eenvoudig. De Noordzee is een goede biologische voedingsbodem. Er komt heel wat bij kijken om biologische aangroei te voorkomen. Dit water vereist een verregaande voorbehandeling om een membraan­ of thermisch gedreven proces duurzaam mogelijk te maken, waarmee de kosten onevenredig oplopen. We zien dus meer in verregaand hergebruik, grootschalige opslag en het ontzilten van brak water. Het ontzilten van zeewater is voor ons nu echt het laatste redmiddel.” Andere technieken Er is dus behoefte aan alternatieve en goedkopere technieken en ook daar wordt in ons land onderzoek naar gedaan. Op de Afsluitdijk in Nederland testen de bedrijven REDstack uit Sneek en Pure Water Group uit Sprundel sinds 20 januari een proefinstallatie voor het ontzilten van zeewater op basis van Electrodialyse Reversal (EDR). Met deze technologie is het mogelijk zout water te scheiden in zoetwater en brijn. “De pilot is gestart na succesvolle proeven in een laboratoriumopstelling. De installatie moet zo’n 25 m3 zoet water per dag Rik Siebers (REDstack) De proefinstallatie op de Afsluitdijk moet zo’n 25 m3 zoet water per dag gaan produceren en dat lijkt te gaan lukken. gaan produceren en dat lijkt te gaan lukken”, vertelt Rik Siebers van REDstack. Het bedrijf maakt deel uit van het internationale REvivED waterconsortium, dat Europees wateronderzoek uitvoert. Het consortium bestaat uit tien partners uit zes verschillende Europese landen en wordt gecoördineerd door Fujifilm Manufacturing Europe. Het doel is om elektrodialyse (ED) tot de nieuwe standaard voor ontzilting van zeewater te maken. Als het consortium in zijn opdracht slaagt, kan er concurrerend drinkwater worden geproduceerd­ met een aanzienlijk lager energieverbruik dan nodig is voor de modernste technologie voor omgekeerde osmose (RO). Electrodialyse kan op die manier voorzien in drinkwater, met een lager beroep op schaarse grondstoffen. WATERFORUM JUNI 2020 37

Selectie RWS­waterprojecten die doorgang vinden tijdens coronacrisis Rijkswaterstaat gaat door Door Adriaan van Hooijdonk Afsluitdijk Voorbereidende werkzaamheden voor bouw van het gemaal. 38 WATERFORUM NR 3 Grensmaas Bescherming tegen hoogwater door de stroomgeul te verbreden en uiterwaarden te verlagen. Foto ©Consortium Grensmaas

Den Helder Door nieuw zand aan te brengen, blijft de kustlijn op natuurlijke wijze intact en wordt er gezorgd dat we beschermd blijven tegen de zee. Ondanks de uitdagingen die de coronacrisis met zich meebrengt, gaan deze Rijkswaterstaatprojecten toch zoveel mogelijk door. Rijkswaterstaatmedewerkers, hoofd­ en onderaannemers, leveranciers, adviesbureaus en installatiebedrijven zetten alles op alles om Nederland veilig, leefbaar en bereikbaar te houden. Daarbij volgen zij uiteraard de adviezen van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) op. Nieuwe SluisTerneuzen Het werk aan de onderste bouwkuip en het buitenhoofd gaat onverminderd door. Nieuwe zeesluis IJmuiden Voorbereidingen voor het leegbaggeren van de sluiskolk die 18 m diep moet worden. WATERFORUM JUNI 2020 39

TECHNOLOGIE KLM automatiseerde in 2019 de niveaumeting in tanks met glycol, dat wordt gebruikt om vliegtuigen ijsvrij te maken. Data van druk­ en niveausensoren uitlezen via de cloud Het nieuwe meten Door Adriaan van Hooijdonk Kilometerslange kabels die aangesloten zijn op druk­ en niveau sensoren om inzicht te geven in actuele vloeistofniveaus, zijn volgens de Zwitserse fabrikant Keller tegenwoordig niet meer nodig. Dat heeft alles te maken met de opkomst van het Internet of Things. IoT verwijst naar apparaten, zoals sensoren en zenders, die zijn verbonden met het internet. Hierdoor kunnen ze gegevens naar de cloud sturen en communiceren met elkaar of met computers, zonder dat er mensen aan te pas komen. Martijn Smit, commercieel directeur Keller Nederland, geeft een voorbeeld: “Neem een agrariër met een boerderij met waterputten voor het vee. Vroeger hing er een sensor in de put en werd er een kabel naar de boerderij getrokken om de data uit te kunnen lezen. Wij zetten er een draadloze zender tussen, zodat de agrariër via internet de relevante data kan zien en indien nodig actie kan ondernemen.” Het is volgens hem een kwestie van tijd voor agrariërs het systeem in Nederland gaan toepassen. Inzicht in actuele vloeistofniveaus Het niveaumeetsysteem geeft dus inzicht in actuele vloeistofniveaus. Gebruikers kunnen gegevens draadloos uitlezen en in een database opslaan. Zo bouwen ze een gegevenshistorie op, die een goed statistisch inzicht geeft in verbruik en/of storingen die voorheen onbekend waren. Uiteindelijk kan het 40 WATERFORUM NR 3 leiden tot grote besparingen of het voorkomen van onnodige reparaties en verliezen. KLM heeft goede ervaringen met het systeem van Keller. De luchtvaartmaatschappij automatiseerde hiermee in 2019 de niveaumeting in grote tanks met glycol. Die worden gebruikt om vliegtuigen ijsvrij te maken. Op een centrale locatie op Schiphol staan drie enorme tanks ­ met een inhoud van elk 53.000 liter ­ die zijn aangesloten op vier vulstations. Die verpompen de vloeistof naar de speciale voertuigen die de vliegtuigen ijsvrij maken. Het geautomatiseerde niveaumetingsysteem met alarmering brengt verschillende voordelen met zich mee. Zo kan KLM met één druk op de knop zien hoeveel vloeistof er nog in de tanks zit. Operators kunnen de tanks op een rustig moment bijvullen, zodat KLM niet het risico loopt om op een druk moment zonder te komen zitten. Ook op het gebied van arboveiligheid is een grote winst geboekt. Peilen gebeurde voorheen handmatig. Operators moesten eerst de druk van de tank halen, erop klimmen en met het blote oog kijken hoeveel vloeistof er nog in zat. Vooral in winterse omstandigheden een uitdaging. Dat hoeft nu niet meer. Projecten in Zwitserland en Zuid-Afrika Keller voerde een vergelijkbaar project uit in Zwitserland. Nou ja, vergelijkbaar tot op een bepaalde hoogte: het gaat hier om

TECHNOLOGIE Op een centrale locatie op Schiphol staan drie enorme glycoltanks, die zijn aangesloten op vier vulstations. Die verpompen de vloeistof naar de speciale voertuigen die de vliegtuigen ijsvrij maken. De Zwitserse fabrikant voor drukmeettechnologie Keller ontwikkelde een systeem om druk en niveau in onder meer vloeistoftanks te meten, data draadloos uit te lezen, op te slaan en te verwerken. In een Afrikaans wildreservaat werd snel een waterlek opgespoord en KLM automatiseerde hiermee de niveaumeting in glycoltanks. “Ook de watersector kan met het systeem zijn voordeel doen”, zegt Martijn Smit, commercieel directeur Keller Nederland. bierbrouwers en cafés. “In de biertanks van de cafés die bij de brouwers zijn aangesloten, plaatsten wij een druksensor met een draadloze zender”, licht Smit toe. “De zender stuurt het bierniveau in de tanks draadloos door naar de bierbrouwer. Die weet precies wanneer het café bier nodig heeft. Het systeem berekent niet alleen hoeveel bier de vrachtwagen moet laden, maar ook de route. Vooral in de Zwitserse bergen buitengewoon handig. Het scheelt immers brandstof als een vrachtwagen te veel bier meeneemt.” Een ander project vond plaats in het Zuid­Afrikaanse wildreservaat Kololo. Dat ligt afgelegen en is daarom zelfvoorzienend op het gebied van water en elektriciteit. Het watersysteem van Kololo bestaat uit een bron, acht verzameltanks en een leidingenstelsel dat zorgt voor de distributie van het water naar de lodges, het restaurant en het zwembad. De belangrijkste watertoevoer is een bron die zich op een diepte van 100 meter bevindt. De voorraad water in deze put is niet oneindig, dus het is belangrijk om het waterniveau te meten om zo de beschikbaarheid van het bronwater te kunnen voorspellen en het verbruik te managen. Het watersysteem in het Zuid­Afrikaanse wildreservaat Kololo bestaat uit een bron op 100 meter diepte, acht verzameltanks van 5000 liter en een leidingennet dat zorgt voor de distributie van het water naar de lodges, het restaurant en het zwembad. Het water uit de put wordt opgepompt en door het leidingstelsel uiteindelijk in acht tanks van ieder 5000 liter gepompt. De tanks fungeren als een buffer voor de watervoorraad. “Het meten van het waterniveau in zowel de put als de tanks is belangrijk om een goed inzicht te krijgen in het actuele niveau”, benadrukt Smit. “Het niveau geeft de beschikbare voorraad gedurende een bepaalde periode aan.” Daarom plaatste Keller in februari 2020 een niveausysteem in een WATERFORUM JUNI 2020 41

TECHNOLOGIE Keller AG voor drukmeettechnologie Keller AG is een Zwitserse fabrikant van nauwkeurige geïsoleerde piëzo-resistieve (OEM) druksensoren, druktransmitters, niveausensoren, digitale meters, drukkalibratoren, niveaudata loggers en IoT-apparatuur. De meeste analoge sensoren hebben tevens digitale equivalenten. Keller heeft zijn eigen cloudservice, genaamd Kolibri Cloud. Die maakt het assortiment compleet, omdat Keller daarmee volledige service kan bieden in de IoT-keten: van een enkele sensor tot complete ‘turn-key’ cloudoplossingen voor metingen met Keller-sensoren. Verschillende industrieën passen de druk- en niveausensoren toe, waaronder metingen voor waterbeheer, mijnbouw en petrochemie en tankinhoud (en vloeistofvoorraad). Keller is in Europa marktleider van geïsoleerde druksensoren. Met zijn eigen cloudservice Kolibri Cloud kan Keller volledige service bieden in de IoT­keten. Alle meetgegevens zijn via de cloud af te lezen. Meer informatie: www.keller-holland.nl/iot van de tanks. Die tanks zijn met elkaar verbonden, waardoor het niveau in één tank representatief is voor het niveau in alle tanks. De metingen worden draadloos uitgelezen via een LoRa­netwerk. Dat is een energiebesparend netwerkcommunicatieprotocol voor draadloze toepassingen (in het bijzonder IoT). “Door metingen met elkaar te vergelijken, kon de afnemer snel een waterlek detecteren en verhelpen”, zegt Smit. Toepassingen in de watersector Het systeem van Keller is volgens Smit ook zeer relevant voor de watersector. Op de site van de fabrikant staan verhalen van succesvolle toepassingen. Zo vertelt een medewerker rioleringstechniek van de gemeente West Maas en Waal hoe de handmatige meting met een peillint in een peilbuis om de grondwaterstand te meten, plaats heeft gemaakt voor luchtdrukgecompenseerde sensoren van Keller. Het systeem is ook geschikt voor metingen in het rioleringsstelsel, rivierwaterstandmetingen en metingen in drainagestelsels. De gemeente verwerkt alle metingen in het rioolsysteem Aquaview. Dat systeem van de leverancier van de pompen en pompbesturingen verzamelt de data van alle rioleringspompinstallaties, maar ook de data van de dataloggers van de Kellersensoren. Daarmee is er snel inzicht in de watersystemen en kan de gemeente adequaat reageren op problemen. Er zijn in dit gebied van de gemeente twintig rioolgemalen. De hoeveelheid water die het riool kan afvoeren, is gemaximeerd. Als het niveau in de riolering te hoog stijgt, stroomt het teveel aan water direct of via een berging naar een overstort. Die overstort moet nauwkeurig worden bijgehouden, want de gemeente en het waterschap willen inzicht hebben in het aantal overstorten, de duur van een overstort en de hoeveelheid vuil water die wordt overgestort. Daartoe zitten er aan de overstortwand ook Kellerloggers. Deze loggers meten elk uur het niveau. Als het niveau bijna op overstorthoogte is, gaat de logger elke 10 seconden loggen om de overstort zo nauwkeurig mogelijk in kaart te brengen. Met behulp van een berekeningsmodule in de uitleessoftware kan de gebruiker zo bepalen hoeveel water er in welk tijdsbestek is overgestort. Medewerkers die snel over een rapportage willen beschikken, kunnen een LoRa­modem toepassen om de logger vanuit kantoor uit te lezen. Smit noemt tot slot een ander aansprekend voorbeeld: “Wanneer je een zender in een rivier plaatst en de stijging van de waterstand in een bepaalde periode in kaart brengt, kun je overstromingen voorspellen. En dat komt goed van pas in ons land waar wij met z’n allen toch droge voeten willen houden.” Foto’s: Keller De acht tanks in wildreservaat Kololo fungeren als een buffer voor de watervoorraad. Het is dus belangrijk om het waterniveau in de tanks goed in beeld te hebben. Daarom plaatste Keller een niveausysteem, waarvan de metingen draadloos worden uitgelezen. 42 WATERFORUM NR 3

Products Solutions Services Competenties in de water- en afvalwaterindustrie Vertrouw op een partner die u helpt om uw processen te optimaliseren Nauwkeurige instrumentatie Een compleet aanbod van gespecialiseerde meetinstrumenten maken uw werk gemakkelijker, zorgen voor de betrouwbaarheid van uw processen en het verminderen van de kosten. Uitgebreide services Met onze uitgebreide service portfolio helpen wij u om uw proces niet alleen te ondersteunen bij inbedrijfname maar ook te onderhouden en uw proces te optimaliseren gedurende de gehele levenscyclus. Solutions op maat Complete turn-key solutions voor uw waterzuivering. Met onze jarenlange ervaringen en brede applicatiekennis kunt u erop vertrouwen dat wij elk project aankunnen en maatwerk solutions leveren. Endress+Hauser Nederland Nikkelstraat 6 1411 AJ Naarden www.nl.endress.com info.nl@endress.com Water is our life - Ontmoet Niek brink Expertvideo Scan de QR code om het fi lmpje te bekijken of ga naar de website www.nl.endress.com/waterexpert

2 Water is ons leven Verhoog uw e� ciency en de naleving van de regels met een ervaren en betrouwbare partner. Wettelijke eisen, krimpende budgetten en toenemende complexiteit van processen: de uitdagingen voor de water- en afvalwaterindustrie zijn nog nooit zo groot geweest. Om deze uitdagingen het hoofd te bieden hee� u een partner nodig die uitgebreide kennis en ervaring in de industrie combineert met een volledig portfolio van producten, oplossingen en diensten. Of u nu uw instrumentatie moet updaten om te voldoen aan de wettelijke eisen, de e� ciency te verbeteren of uw processen te stroomlijnen - vertrouw op ons en de ervaring die we hebben opgedaan in de samenwerking met onze klanten van over de hele wereld. Op basis van die ervaringen hebben we onze volledige instrumentatieportefeuille met de eisen van uw industrie in het achterhoofd. Dit geldt ook voor onze oplossingen en serviceaanbod. Vertrouwend op onze industriekennis en vaardigheden, werken we samen met onze klanten om de beste oplossing te vinden voor elke applicatie. Klanten over de hele wereld gebruiken onze producten, services en solutions. Als familiebedrijf die al sinds 1953 in de markt aanwezig is, zijn wij een betrouwbare partner voor onze klanten. Timo Rood: ‘Inmiddels werk ik vijf jaar voor Endress+Hauser. In mijn huidige rol als Consultant Services help ik klanten om in zo min mogelijk stappen aan de wettelijke eisen te voldoen voor het lozen van afvalwater met een fl owmeter. Samen met de klant een kalibratieplan maken vormt de basis om aan alle eisen te voldoen. Daarnaast helpt het plan om te bepalen hoe we zo e� ciënt mogelijk de werkzaamheden uit kunnen voeren in zo min mogelijk tijd. Dit brengt vaak een mooie besparing met zich mee!’

3 Radarniveaumeter met Bluetooth communicatie Micropilot FMR10/FMR20 – innovatief en e� cient Perfect passende instrumenten voor niveaumetingen in de water- & afvalwaterindustrie. De Micropilot FMR10 en FMR20 behoren tot de eerste contactloze radars met Bluetooth® inbedrijfname, bediening en onderhoudsapp. Signaalcurves worden via een app op elke Bluetooth® geschikte smartphone of tablet weergegeven (iOS, Android). Bediening van de FMR20 is ook mogelijk via HART of een remote display. www.nl.endress.com/fmr10 www.nl.endress.com/fmr20 Betrouwbare bewaking van meetwaarden De Liquiline Mobile CML18 handheld voor pH/ORP, geleidbaarheid en zuurstof Een getalenteerde allrounder met maximale fl exibiliteit Met de Liquiline Mobile CML18 kan pH, ORP, geleidbaarheid en zuurstof gemeten worden op slechts 1 handmeter. Specifi eke sensor- en kalibratiedata worden in de Memosens koppeling bewaart en blijven zo altijd lokaal beschikbaar in de sensor. Hierdoor wordt het wisselen van een sensor een kinderspel, de CML18 handmeter herkent automatisch het type sensor en is na koppelen gelijk klaar voor gebruik. Kalibratie op lastig plekken in een proces behoren tot het verleden: de handmeter kan makkelijk in een comfortabele omgeving de kalibratie uitvoeren, om vervolgens de ijking mee te nemen richting het proces. Door de datalogging functionaliteit fungeert de CML18 eventueel ook als een simpele tijdelijke vervanger van een transmitter. Het interne geheugen van meer dan 10.000 datapunten is makkelijk te extraheren via de Endress+Hauser SmartBlue app. www.nl.endress.com/CML18

4 Liquiline platform praat nu PROFINET Liquiline is het ideale platform voor alle vloeistofanalysetoepassingen en vormt de basis voor onze state-of-the-art transmitters, analysers en monsternameapparaten. Met de komst van een nieuwe interne hardware en fi rmware is PROFINET aan het toch al complete aanbod van communicatiemogelijkheden toegevoegd. Nieuwe hardware brengt extra rekenkracht Door het vernieuwd binnenwerk zijn complexe rekenfuncties uitgebreid om signalen helemaal naar smaak in te richten. • Tot maximaal 8 rekenregels mogelijk • De tijd en datum als variabele in berekeningen • Maximale lengte van rekenregels uitgebreid voor meer complexere berekeningen • Een tijdschakelaar toegevoegd aan de opties voor tijdgeschakelde functionaliteit www.nl.endress.com/cm442 Nauwkeurige fl owmeting in een verstoord fl owprofi el Promag W Full Bore 0xDN Ontdek ’s werelds eerste fl owmeter die zonder beperkingen meet In de water- en afvalwaterindustrie is een hoge meetnauwkeurigheid essentieel voor een optimale procesbeheersing. Een verscheidenheid van invloeden, zoals een dicht netwerk van leidingen of obstakels in de leiding, veroorzaken stromingsturbulenties die de nauwkeurigheid beïnvloeden. De Promag W fl owmeter is nu ook beschikbaar als “Full Bore 0xDN” keuze, de oplossing voor deze uitdaging gee� maximale meetprestaties zonder leidingbeperking en dus zonder drukverlies. Dit maakt de Promag W uniek in zijn soort! • Geen drukverlies • Installatie direct na een bocht, T-stuk, insteekapparatuur etc. • Onafhankelijk van het fl owprofi el www.nl.endress.com/5w3b www.nl.endress.com/5w4c www.nl.endress.com/5w5b

BEDRIJVENREGISTER C-mark B.V. Deltares Munsterstraat 9, 7418 EV Deventer www.c­mark.nl info@c­mark.nl T: +31 (0)88 ­ 831 05 00 Postbus 177, 2600 MH Delft www.deltares.nl info@deltares.nl T: +31 (0)88 ­ 335 82 73 Endress+Hauser BV Nikkelstraat 6, 1411 AJ Naarden www.nl.endress.com info@nl.endress.com T : +31 (0)35 ­ 695 86 11 EnviroChemie BV Waarderweg 52 c, 2031 BP Haarlem www.envirochemie.com sales­benelux@envirochemie.com T: +31 (0)23 ­ 534 54 05 Festo BV Schieweg 62, 2627 AN Delft www.festo.com info.nl@festo.nl T: +31 (0)15 ­ 251 88 90 Hiller GmbH Schwalbenholzstr. 2, D­84137 Vilsbiburg (D) www.hillerzentri.de info@hillerzentri.de T: +31 (0)318 ­ 73 14 00 Imbema Holland BV Nijverheidsweg 5­ 7, 2032 CN Haarlem www.imbema.com info@imbema.com T: +31 (0)88 ­ 130 60 30 Keller Nederland Leeghwaterstraat 25 2811 DT Reeuwijk sales@keller­holland.nl T: +31 (0)182 ­ 39 98 40 Krohne Nederland B.V. Kerkeplaat 14, 3313 LC Dordrecht www.krohne.com infonl@krohne.com T: +31 (0)78 ­ 630 62 00 Landustrie Sneek B.V. LANXESS NV Pieter Zeemanstraat 6, 8600 AD Sneek www.landustrie.nl info@landustrie.nl T:+31 (0)51 ­ 548 68 88 Ketenislaan 2, bldg 7748/2, 9130 Kallo, BE www.lpt.lanxess.com bart.goossens@lanxess.com T:+32 3 653 44 65 Logisticon Water Treatment B.V. Energieweg 2, 2964 LE Groot Ammers www.logisticon.com water@logisticon.com T: +31 (0)184 ­ 60 82 60 Modelec Galvanistraat 38, 6716 AE Ede www.modelec.nl sales@modelec.nl T: +31 (0)318 ­ 63 62 62 Nijhuis Water Technology Innovatieweg 4, 7007 CD Doetinchem www.nijhuisindustries.com info@nijhuis­water.com T: +31 (0)314 ­ 74 90 49 NWP (Netherlands Water Partnership) Bezuidenhoutseweg 2 2594 AV Den Haag www.nwp.nl, info@nwp.nl T: +31 (0)70 ­ 304 37 00 PROCENTEC Nederland Klopperman 16 2292 JD Wateringen info@procentec.com T: +31 (0)174 ­ 67 18 00 SUEZ Water NV Willem Barentszweg 4, 5928 LM Venlo www.water­benelux.com contact.water.nl@suez.com T: +31 (0)77 ­ 323 12 31 VEGA Meet- en Regeltechniek Arnhemseweg 213­2 3817 CG Amersfoort info.nl@vega.com T: +31 (0)33 ­ 450 25 02 WATERFORUM JUNI 2020 47

SLIMME DRIEHOEK … GOED VOOR UW KASBOEK U wilt uw (afval)water hergebruiken of uw ‘water-footprint’ verkleinen? U streeft naar een verlaging van chemische en biologische verontreinigingen? U wenst, ondanks de strengere lozingseisen, een lagere TCO? En u zoekt een (semi)permanente, mobiele of pilot-oplossing voor koop, lease, huur of volledige outsourcing? Logisticon: al 30 jaar uw bewezen partner voor heldere oplossingen. Bel of mail voor een antwoord op al uw watervragen, een TCO-berekening of een vrijblijvende waterscan. U wordt direct geholpen. Logisticon Water Treatment b.v. Energieweg 2 2964 LE Groot-Ammers, Nederland T +31 (0)184 60 82 60 E water@logisticon.com W www.logisticon.com

1 Online Touch

Index

1. 1
2. 2
3. 3
4. 4
5. 5
6. 6
7. 7
8. 8
9. 9
10. 10
11. 11
12. 12
13. 13
14. 14
15. 15
16. 16
17. 17
18. 18
19. 19
20. 20
21. 21
22. 22
23. 23
24. 24
25. 25
26. 26
27. 27
28. 28
29. 29
30. 30
31. 31
32. 32
33. 33
34. 34
35. 35
36. 36
37. 37
38. 38
39. 39
40. 40
41. 41
42. 42
43. 43
44. 44
45. 45
46. 46
47. 47
48. 48

Home