Nederlands English

IPWB 1 - 2024


Page 2
IN DIT NUMMER ARTIKELEN 6 Interview – I & W-voorzitter 10 13 16 18 20 24 28 30 32 Rob Pereira neemt afscheid. ‘Maar ik ben nog niet weg’ Werken met dyslexie: Huisarts Sacha doet het op haar manier ADHD-medicatie: Soms mag het een beetje meer Podcastma(k)kers Jasper (ADD) en Steven (dyslexie): we hebben veel gemeen Bewegen is gezond – dus fiets mee op 21 april! Als leren niet meer leuk is Uitstelgedrag uitstellen? Tips van een ADD’er Dyscalculie gaat vaak samen met AD(H)D of dyslexie Zo informeer je werkgevers over neurodiversiteit DRUKS 2 van Francien Regelink: lees dat boek! 3 4 17 23 27 34 VASTE RUBRIEKEN Van het bestuur – voorwoord Nieuws Over inclusie: Hoe inclusief is het hoger onderwijs? Column Susan Sliep: vakantie Column Agnes Keizer: school Verenigingsnieuws – Wat doet de Werkgroep Wetenschap? OVERIG 3 36 38 Colofon Overzicht activiteiten & werkgroepen Algemene informatie & AD(H)D / Dyslexie Cafés 2 I&W MAGAZINE NR1 - 2024 PAG 16 PAG 10 PAG 32 PAG 28 VAN DE DEMISSIONAIR VOORZITTER N COLOFON NR 1 - 2024 IMPULS & WOORTBLIND MAGAZINE IS EEN UITGAVE VAN VERENIGING IMPULS & WOORTBLIND EN VERSCHIJNT DRIE KEER PER JAAR DIGITAAL EN ALS PODCAST. REDACTIE/REDACTIECOMMISSIE Julie Houben (hoofdredacteur), Rob Pereira, Karin Jahromi, Annemarie van Essen, Saskia Elswijk. MEDEWERKERS Ingrid Schorsch, Evert van Waegeningh, Jorna Postma, Taco Scheltens, Anne-Marie Hartmann, Susan Sliep, Manon Bimbergen, Agnes Keizer, Annemie Desoete, Patricia van Casteren. BEELD Mariëlle van Aart (ECIO), Hans van de Velde, Francien Regelink. VORMGEVING In Commun, Harderwijk. REDACTIE-ADRES Impuls & Woortblind, Postbus 1058, 3860 BB Nijkerk, info@impulsenwoortblind.nl. ISSN 2405 - 8211 LID WORDEN Leden van Impuls & Woortblind ontvangen automatisch Impuls & Woortblind Magazine. Het lidmaatschap loopt per kalenderjaar en kost € 43,- per jaar. Voor een lidmaatschap van Impuls & Woortblind, ga naar www.impulsenwoortblind.nl, of bel: 033 247 34 84. ADRESWIJZIGING DOORGEVEN Adreswijzigingen ontvangen wij bij voorkeur per e-mail,via info@impulsenwoortblind.nl. Per post kan ook: Postbus 1058, 3860 BB, Nijkerk. OPZEGGEN LIDMAATSCHAP Per mail of schriftelijk (zie redactieadres) en uiterlijk vóór 1 november. Anders is nog een jaar lidmaatschap verschuldigd. Opname van artikelen betekent niet dat de vereniging de meningen daarin altijd onderschrijft. Ze blijven geheel voor rekening van de auteurs of andere genoemde bronnen. De redactie houdt het recht om artikelen niet te plaatsen of in te korten. Voor de inhoud van de advertenties draagt de vereniging geen verantwoordelijkheid. © Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder uitdrukkelijke toestemming van de redactie. a10 jaar is mijn termijn echt op. Wel jammer, maar ik laat een gezonde vereniging achter met een stevig bestuur. Tijdens de Algemene Ledenvergadering (8 juni) draag ik het stokje over aan mijn beoogd opvolger. Onze kabinetsformatie duurt gelukkig niet zo lang als in de politiek. Wij zijn het eens over democratische besluitvorming, financiën en beleid. Ons bestuur is wel neurodivers maar heeft maar één kleur: we gaan voor het individu met ADHD en/of dyslexie in de breedste zin. De afgelopen jaren kenmerken zich door een stabiel ledenaantal. Ondanks moeilijke tijden voor verenigingen weten wij ons toch goed te handhaven. Dat zegt wat: kennelijk leveren wij een goede bijdrage aan de informatievoorziening, belangenbehartiging en het faciliteren van contact met ‘lotgenoten’. Voor sommigen in onze vereniging is zijn of haar neurodiversiteit een lot uit de loterij, voor anderen is het meer een last. Actieve leden zijn altijd welkom want er is nog veel te doen op het gebied van het stigma dat plakt aan mensen die andere breineigenschappen hebben dan gemiddeld. Veel mensen lijden onnodig omdat zij niet precies passen in de gemiddelde baan of het gemiddelde curriculum van de studie. Of omdat zij de wegen niet vinden voor passende hulp. Voor de toekomst hoop ik stiekem op (nog) meer samenwerking met andere verenigingen met een vergelijkbaar doel, want samen sta je veel sterker. Als kinderarts zeg ik tenslotte: focus op preventie, probeer ellende te voorkomen! Het ga de vereniging goed! (en natuurlijk blijf ik betrokken) Rob Pereira – demissionair voorzitter 3 I&W MAGAZINE NR1 - 2024 PAG 24
Page 4
NIEUWS HOE CREATIEF BEN JIJ? DOE DE TEST! Mensen met AD(H)D en/of dyslexie zijn vaak bovengemiddeld creatief. Denken we. Of dit ook écht zo is, is heel lastig te onderzoeken. Maar, goed nieuws: wetenschappers hebben nu een ultrakorte onlinetest ontwikkeld die wél je creativiteit meet. Of in elk geval een aspect van dit veelkoppige begrip. Zo lazen we in dit artikel van Science Alert. Tip van de auteurs: doe meteen de test via deze link, en lees daarna pas meer over de opzet van de test. We zijn benieuwd naar jouw score! APP DUBBII HELPT JE MET HUISHOUD VIDEO’S Het huishouden: een struggle voor de meesten van ons en al helemaal voor mensen met AD(H)D. De Britse Rox (zelf ADHD) ontwikkelde daarom samen met haar partner Rich de app dubbii: een body doubling app, waarin je het stel aan de slag ziet met alle huishoudelijke k..klusjes. Lekker korte video’s om je te helpen met de taak starten, de taak doen én hem afmaken! Dus ook die was weer UIT de machine halen na afloop. Grappige video’s waarbij je voelt: zij snappen mij! Je krijgt ook beloningen als je je taakjes netjes hebt gedaan én een herinnering als je de app een tijd je niet meer gebruikt hebt, zodat je hem op tijd kunt opzeggen. Hij is NIET gratis. Wat ie kost, hangt af van het soort abonnement wat je neemt. Je kunt 1 video gratis proberen. dubbii | Dubbii. 12 MAART: WEBINAR ADHD, DYSLEXIE EN BURN-OUT ● Wanneer wordt een beetje gezonde spanning ongezonde stress? ● Wat is eigenlijk het verschil tussen overspannen en burnout? ● Hoe beïnvloeden ADHD en/of dyslexie het risico op burn-out en het herstel ervan? In dit webinar leer je wat burn-out is, hoe je ervan kunt herstellen en, beter nog, hoe je een burn-out kunt voorkomen. De focus ligt hierbij op burn-out bij mensen met ADHD en/of dyslexie. Spreker: Patricia van Casteren psycholoog Arbeid & Gezondheid Tijd: dinsdag 12 maart van 19.30 tot 21.00 uur. Aanmelden: via deze link. Gratis voor jou als lid. NB: maak wel eerst een account aan als je dat nog niet gedaan hebt! Anders kun je je niet aanmelden. Dat kan met de aanmeldlink in onze mail van 19 februari. 4 I&W MAGAZINE NR1 - 2024 FIETS MEE OP 21 APRIL EN MAAK DE 2E ADHD FAMILIEDAG MOGELIJK! Op zondag 21 april organiseren Specialized en Impuls & Woortblind weer de Special Brains Toertocht in de mooie omgeving die Arnhem te bieden heeft. Hierbij kun je kiezen uit een route op de race-, of mountainbike. Het startpunt van de toertocht is bij het hoofdkantoor van Specialized, op Arnhem’s Buiten in Arnhem. De volgende afstanden zijn beschikbaar: Race: 60 km of 120 km MTB: 35 km of 70 km Deelname aan de toertocht kost slechts 10 euro. Voor 20 euro kun je de toertocht doen inclusief drankje en burger als lunch. Wij zeggen: fiets mee! Schrijf je hier in voor de Special Brains Toertocht. Van de opbrengst organiseren we samen met Balans de 2e ADHD Familiedag, dit keer in Archeon, op zondag 22 september. Op de website van Specialized vind je meer info. Moeten we je nog overtuigen waarom zo’n fietstocht niet alleen leuk maar ook gezond is voor je lichaam én je (ADHD)-brein? Lees het artikel ‘Bewegen is gezond’ op pagina 18. SAVE THE DATE: 8 JUNI – AFSCHEID VAN ROB PEREIRA Op 8 juni kun je als lid afscheid nemen van Rob Pereira, tijdens de Algemene Ledenvergadering. Bijna 10 jaar was hij onze voorzitter. Maar aan alles komt een eind. Met enige weemoed nemen we afscheid van deze allrounder, verbinder, supernetwerker en medicatie-expert. Man van de inhoud maar ook van de mensen. Met een vlotte pen bovendien, waarmee hij ook in dit magazine weer een waardevol artikel schrijft over onnodige angst voor te hoge doses methylfenidaat (pag 13). Rob blijft ons zeker helpen met informatie over medicatie. Zo blijft hij zijn medicatie-folder ‘De deskundige, dat ben je zelf’ updaten. Lees ook het interview met Rob op pagina 6. ONZE WEBSITE IS VERNIEUWD! Als het goed is heb je al wat mails voorbij zien komen en heb je al een account aangemaakt. En meteen even een kijkje genomen op onze vernieuwde website. Niet? Maak dan alsnog dat account aan via de aanmeldlink in onze mail van 19 februari. En kijk wat je van onze nieuwe site vindt. Hij is een stuk overzichtelijker en veel ‘mobiel-vriendelijker’. We zijn uiteraard benieuwd naar jouw mening. Mail ons als je ergens een foutje/ verbeterpuntje ziet. Complimentjes ontvangen we ook graag . info@impulsenwoortblind.nl. 5 I&W MAGAZINE NR1 - 2024
Page 6
interview ‘Ik wil schade bij mensen voorkomen’ 6 R ob Pereira (77) is kinderarts, gespecialiseerd in ADHD. Hij is nu ruim 10 jaar voorzitter van Impuls & Woortblind en neemt in juni afscheid. Gelukkig blijft hij wel actief betrokken bij de vereniging en is hij altijd bereid om in een ADHD-café iets over ADHD te vertellen. Geen echt afscheid dus. Wel reden voor een gesprek over wat hem drijft. TEKST: ANNEMARIE VAN ESSEN In oktober van dit jaar is Rob 50 jaar kinderarts. Daarnaast was hij van 2000 tot 2015 voorzitter van het Nederlandse ADHD Netwerk en is hij nog steeds betrokken bij een aantal wetenschappelijke projecten over ADHD. In zijn jarenlange ervaring heeft hij veel gezien en meegemaakt. ‘In de opleiding leerde ik niet veel over ADHD en de psyche. Focus lag op het lichaam en de lichaamsfuncties. Veel van mijn kennis heb ik mezelf geleerd door goed te luisteren, congressen te bezoeken en vakliteratuur te lezen. Als je ouder wordt, zie je ook dat ggz-problematiek vaak behoorlijk allesomvattend is. Zo zitten er ook veel somatische aspecten aan ADHD, zoals invloed van voeding en hormonen. En mogelijke relaties met bloeddruk, migraine en zindelijkheid. Als je als psychiater bent opgeleid, leer je veel van dat soort dingen niet. Een gemiste kans. Ik vind dat je ADHD en neurodiversiteit holistisch moet benaderen en bekijken.’ Van de wieg tot het graf Rob vertelt hoe hij na zijn pensionering de vraag van een collega kreeg om in de kinderartsen/ggz-praktijk Medisch Centrum Kinderplein in Rotterdam te komen werken. Het was een logische stap. Vooral omdat hij daar volgens zijn visie kan werken en zijn kennis en 7 I&W MAGAZINE NR1 - 2024
Page 8
inzichten rondom ADHD maximaal kan inzetten. Hij doet het met veel plezier. Het geeft nog veel energie, hij is gezond genoeg en zijn partner kan zich er ook goed in vinden. En de mogelijke bijwerkingen op lange termijn? ‘Medicatie geeft mogelijke bijwerkingen, maar het niet geven van medicatie kan soms ook problemen veroorzaken. Alles heeft bijwerkingen in het leven.’ Robs moeder was huisarts. Zij had families en patiënten waar ze jarenlang mee optrok. Ook Rob heeft patiënten die nu met hun (klein)kinderen bij hem in de praktijk komen. Niet zo gek. ADHD heeft ook een erfelijke component. Hij heeft soms hele gezinnen in behandeling. Neurodiversiteit blijft je hele leven, ‘van de wieg tot het graf’. Hij is dan ook een groot voorstander van een vaste hulpverlener, een levensloopbehandelaar. ‘Als je lang met iemand oploopt, leer je iemand goed kennen en kan je beter helpen en ondersteunen.’ ‘Alles heeft bijwerkingen’ De splitsing van jeugdzorg en volwassenenzorg en de eigen financiering boven de 18 is onlogisch en complex, vindt Rob. Dat komt de behandeling niet ten goede. Medicatievergoeding is ook een klein drama. Veel medicatie wordt niet of minimaal vergoed. Daarnaast is het een oerwoud van regels. ‘Soms kost een tablet van een bepaald merk bij 5mg 2 euro per pilletje, terwijl 20 mg volledig vergoed wordt. Het is ook niet goed voor de zorg, want zo krijgen mensen met minder geld niet wat ze eigenlijk nodig hebben.’ Rob is voor medicatie, maar daar praat hij het liefst genuanceerd over. Die nuancering ontbreekt vaak in de publieke discussie. Hij is minder van de oneliners en meer van subtiele uitleg. Want er zijn voor- en nadelen. ‘Ik ben zeker voor medicatie als het nodig is. Maar ik ben ook tegen als het niet nodig is. Ik zeg nooit: je moet die pil nemen. Ik gun het iemand wel om het te proberen. Daarna kun je een weloverwogen beslissing nemen.’ 8 Allergie voor negativiteit Voor Rob is de kern van zijn werk en van de zorg voor zijn patiënten gestoeld op een belangrijk streven: hoe kan ik iemand beschermen tegen schade. Dat ziet hij bij al zijn neurodiverse patiënten. Dat moet hij me uitleggen. Schade? ‘Bij dyslexie hebben ze het ook wel over toxic learning. Dat je dingen moet doen die je niet kan en die je toch moet. Dat er veel onbegrip is voor hoe jij bent, wat weer leidt tot negativiteit. Dat er telkens maar dingen van je worden verwacht die niet altijd haalbaar zijn. Niet omdat je niet wil, maar omdat je niet kunt. Of omdat je systeem overvraagd wordt of je te veel prikkels krijgt en overbelast raakt. Dat is enorm schadelijk voor je zelfbeeld en de manier waarop je in het leven staat. Het leidt uiteindelijk tot ‘allergie voor negativiteit’. Je hebt dan al zoveel negativiteit over je heen gekregen dat je ‘om weinig’ al in de weerstand schiet. Wat vervolgens tot weerstand bij de ander leidt, waardoor er een negatieve spiraal ontstaat. Deze schade zie ik eigenlijk bij alle neurodiverse eigenschappen. Bij dyslexie, dyscalculie, AD(H)D, autisme, DCD. In het Engels noemen ze dat ‘Rejection Sensitivity Dysphoria’ (RSD), in het Nederlands ook wel afwijzingsgevoelige stoornis. Het betekent heel in het kort dat iemand hypergevoelig is voor kritiek, afwijzing of het gevoel om te falen. Die schade wil je iemand besparen.’ Preventie is cruciaal Wat wel helpt? Probeer iemand te zíen. Heb oog voor het verschil tussen ‘Heb oog voor het verschil tussen onmacht en onwil’ onmacht en onwil en zorg dat je met elkaar op een lijn zit hierover. Robs concrete tips voor naasten: benoem positieve acties direct en spaar ze niet tot de avond op. Niet te veel regels, 5 huisregels maximaal. Preventie is belangrijk. Want met preventie kun je schade beperken voor jezelf, maar ook voor de volgende generatie. Rob: ‘Het is toch enorm verdrietig als je je hele leven lang boos bent en onnodig schade hebt opgelopen. En dat je kinderen daardoor ook last krijgen van die schade. Daarom is het zo belangrijk om die cyclus te doorbreken.’ Wat daarbij helpt, is vroege observatie van problemen door ouders, overheid en deskundigen. En op tijd starten met begeleiden of behandelen. ‘Preventie is niet alleen gericht op het nu, maar ook op volgende generaties.’ Nog werk genoeg Na 50 jaar in het vak, is nog steeds veel onduidelijk. ‘Wat is ADHD nou eigenlijk? Dat blijft nog heel moeilijk om te definiëren. Hoe kom je eraan en wat gebeurt er dan precies in je hoofd? Onze hersenen zijn een groot mysterie. Net als de rest van de natuur. Als ik een mooie natuurfilm zie, denk ik: hoe is het toch mogelijk dat alles zo op elkaar is aangepast.’ Rob stopt als voorzitter maar er is nog werk genoeg. ‘Er heersen nog zoveel misvattingen en onbegrip over neurodiversiteit. Gelukkig is Impuls & Woortblind er. Als vereniging vind ik ons echt zichtbaarder en moderner geworden. We hebben een website met enorm veel informatie, we werken aan bewustwording en hebben goede contacten in diverse netwerken zoals de Europese Dyslexie- en ADHDnetwerken. Hoe meer voorlichting je krijgt over hoe je met je neurodiverse eigenschappen kunt omgaan, hoe beter je functioneert. Daarmee bevorder je je autonomie. Mijn bijdrage hieraan blijf ik zo lang mogelijk doen. 9 I&W MAGAZINE NR1 - 2024
Page 10
Rolmodel met dyslexie Werken met dyslexie. Welke uitdagingen kom je tegen? Waarin ben je juist goed, dankzij je dyslexie? In ‘rolmodel met dyslexie’ vertelt een werkende met dyslexie zijn of haar verhaal. Laat je inspireren door de ervaringen en tips van een mede-dyslect. Deze keer huisarts SaschaKuiper. ‘Een spelfout maakt mij geen slechte dokter’. TEKST: INGRID SCHORSCH 10 I&W MAGAZINE NR1 - 2024 I k ben Sascha Kuiper, een 38-jarige huisarts met dyslexie. Mijn jeugddroom was dokter worden, waarbij ik in eerste instantie dacht aan dierenarts. Maar vanwege mijn dyslexie waarschuwde mijn oom me voor deze zeer moeilijke opleiding. Tijdens de middelbare school gaf ik deze droom op. Ik zag mezelf daar als een (onder)gemiddelde leerling. Na mijn vwo-diploma ben ik wel gaan studeren: Pedagogische Wetenschappen en Onderwijskunde aan de Radboud Universiteit. Het eerste jaar verliep zo goed dat ik met hulp van een vriend de moed verzamelde om mee te doen met de loting voor geneeskunde. Ook een zware studie, maar ik wist nu dat ik dit echt wilde en ging ervoor. En ik werd ingeloot! Ik specialiseerde me tot huisarts, een functie die ik nu al vier jaar vervul. Binnenkort start ik mijn eigen praktijk. Dit maakt me trots. De studie – leve het beelddenken De studie was pittig. Gelukkig kon ik bij het leren mijn visuele talenten inzetten. In de universiteitsbibliotheek maakte ik samen met een vriendin tekeningen van de anatomie. Een aanpak die voor mij perfect werkte. Puur lezen bleef niet hangen, dus las ik alles standaard drie keer: eerst globaal, dan inhoudelijk en tot slot de belangrijke elementen samenvattend. Kleurgebruik en kleine kriebeltjes waren mijn geheime wapens; het maakte de tekst vrolijk en positief. Belangrijke informatie viel zo meer op en bleef daardoor beter hangen in mijn geheugen. De voortgangstoetsen vormden de grootste uitdaging. Dit waren meerkeuzevraagtoetsen met 200 vragen die we in 4 uur tijd moesten afronden. Die pasten niet bij mijn denk- en leerstijl. - De huisarts SASCHA KUIPER Ondanks mijn inmiddels grondige begrip van ziektebeelden en mogelijke behandelingen, worstel ik nog steeds met het onthouden van losse feitenkennis binnen mijn vak. Ik denk vooral in ‘grotere verbanden’ en van hieruit weet ik dan de details weer naar boven te halen. Het werk – Ik doe het op mijn manier In mijn beroep geniet ik het meest van het spreekuur draaien, de gesprekken, kleine ingrepen doen en de praktische taken van de praktijk. Daarnaast vind ik het contact met patiënten en mede zorgverleners erg boeiend. Elke dag biedt veel afwisseling, dat past bij mij. Ik krijg energie van de variatie in mijn werk, de breedte van het vak, alle leeftijden en vele aandoeningen zien. Om het kwartier iemand anders, die korte spanningsboog werkt prima voor mij. Ik denk dat mijn dyslexie me hierbij helpt om mensen snel te doorgronden en aan te voelen wat ze nodig hebben. Ook mijn vermogen om te associëren, snel te schakelen en breed informatie te checken komt me hierbij goed van pas. Ik heb regelmatig wat tijd nodig om gesprekken te laten bezinken en om zo overzicht te houden in bij- en hoofdzaken. Wat mij helpt zijn korte pauzemomenten tussen de patiënten die ik zie, om zo informatie te verwerken. Dan lijkt het soms voor de assistenten dat ik niks doe maar eigenlijk ben ik juist hard aan het werk. Te veel drukte in mijn hoofd brengt me uit balans. I&W MAGAZINE NR1 - 2024 Onverwachte spoedgevallen geven me veel energie, maar als de planning uitloopt, kan ik grip verliezen. Gelukkig weet ik dit snel weer te herpakken. Mijn autonomie en de ruimte om mijn werk te doen zoals ik denk dat het voor mij werkt, zijn daarom essentieel. De administratie en taalverwerking kosten mij extra energie, dit komt door mijn dyslexie. Het moeilijkste voor mij is het typen tijdens een consult als de patiënt meekijkt. Helaas zit er geen spellingcontrole in het systeem waar ik op werk, dus ik moet alles teruglezen en hopen dat ik de fouten eruit haal. Het uitwerken van een consult doe ik daarom liever achteraf, maar dan moet ik het in mijn eigen tijd doen en dus 11
Page 12
ROLMODEL MET DYSLEXIE: KWALITEITEN Naam:Sascha Kuiper Leeftijd: 38 jaar Beroep: Huisarts (4 jaar) Kwaliteiten: CREATIEF, oprecht, nieuwsgierig, RUIMTELIJK INZICHT/3D, vooruitdenken, DOORZETTER, grote geheel zien, VISUEEL STERK, eigen praktijk/zelfstandige, PRAKTISCH, associatief denken, SNEL OPLOSSINGEN HEBBEN, empathisch/aanvoelen ook ‘op eigen kosten’. De administratie op orde hebben, geeft mij wel structuur en rust. Sterke kanten Ik ben flexibel, schakel makkelijk tussen gesprekken en tussen verschillende patiënten zonder de draad kwijt te raken. Creativiteit is een van mijn troeven. Soms ga ik in mijn denken te snel voor mijn collega’s. Verder profiteer ik van mijn ruimtelijk inzicht en mijn visuele talenten. Ik hoef iets maar één keer te zien! Tenslotte is er natuurlijk mijn doorzettingsvermogen. Anders was ik nu geen huisarts geweest. Dyslexie voelt grotendeels als een kracht, hoewel ik me altijd bewust ben van lezen en schrijven als uitdagingen. Het was vooral een uitdaging tijdens mijn opleiding, met zoveel theoretische leerstof en weinig praktijkgericht leren. Soms voel ik nog onzekerheid. Heb ik wel voldoende kennis? Maar na vier jaar positieve feedback van mijn patiënten, weet ik dat ik een goede huisarts ben, ondanks deze uitdagingen. Onzekere momenten De reactie van mijn omgeving speelt stiekem nog steeds een grote rol. Bijvoorbeeld van mensen 12 I&W MAGAZINE NR1 - 2024 die spelfouten in brieven als onprofessioneel beschouwen. Hoewel ik het begrijp, snap ik het aan de andere kant ook weer helemaal niet. Het is geen slordigheid. Een spelfout maakt mij geen slechte dokter. Toch triggeren dit soort reacties mijn onzekerheid. En dat terwijl taal, schrijven niet het belangrijkste is voor dit vak. Mijn tips Tips voor lastige taken: schrijf beknopt en puntig voor collega's. Maak puntsgewijze aantekeningen en omarm autonomie. Het is cruciaal voor werkplezier en energiebehoud. Dyslexie hindert je slechts in een klein aspect van je baan als arts, het vak bestaat uit zoveel meer. Voor jongvolwassenen die de arbeidsmarkt betreden: volg je interesses, ongeacht het leeswerk of de meningen van anderen. Als iets je boeit, duik erin. Erken je kwaliteiten, inclusief die gekoppeld zijn aan dyslexie. Begrijp dat niet iedereen deze sterke kanten heeft en zie dit als jouw gave. Zie jouw dyslexie als een element van een groter geheel. Durf daar een percentage aan te hangen en weet dat dit géén 100% beslaat. Een mens is meer dan alleen zijn of haar dyslexie! Is hoog doseren van stimulantia slecht? TEKST: ROB PEREIRA Stimulantia (methylfenidaat en dexamfetamine) zijn de 1e keus in de behandelrichtlijnen voor ADHD. Het is voor de meesten een gedoe om goed ingesteld te raken. Soms komt dat door een onterechte angst voor hoge doseringen. H oe weet je of je de juiste dosis neemt? Door goed te zoeken en te overleggen met je behandelaar. Sommige mensen hebben heel weinig nodig, anderen hebben juist veel meer nodig dan gemiddeld. Een goede behandelaar bepaalt de hoeveelheid niet aan de hand van gewicht of leeftijd, maar alleen op basis van effect en bijwerkingen. Bij het instellen op stimulantia begin je met een lage dosis en hoog je geleidelijk op tot je voelt dat er goed effect is en géén bijwerking. Er zijn mensen die met 2x 2,5 mg kortwerkende methylfenidaat al veel effect ervaren. Maar er zijn ook mensen die veel te lang een te lage dosering krijgen. Simpelweg omdat 54 mg methylfenidaat retard of 70 mg lisdexamfetamine de hoogste dosis is die te koop is. Maar dat betekent niet per definitie dat je maar maximaal één zo’n dosis per keer ‘mag nemen’. Zo hebben met name mensen met ernstige ADHDklachten en mensen die verslaafd zijn geweest, soms meer nodig. Hiervoor zijn twee opties: ● De frequentie van inname verhogen. Dit kan zowel bij de kortwerkende methylfenidaat (bijvoorbeeld elke 1,5 uur een dosis) als bij de langwerkende pillen of capsules. Je hebt dan bijvoorbeeld 3x 70 mg lisdexamfetamine nodig om goed te functioneren. ● Een hogere dosering nemen. Soms werkt vaker innemen namelijk niet. Dan kan het zijn dat je toch een hogere dosering nodig hebt. Een enkele keer ben je pas goed ingesteld op een paar honderd milligram. Werkt dit allemaal niet voor je en/of krijg je te veel bijwerkingen? Probeer dan een ander medicijn. Tot slot: stel, jij bent zo iemand die pas effect voelt bij hoge doseringen, moet je je dan zorgen maken over eventuele gezondheidseffecten, bijvoorbeeld op de langere termijn? Het antwoord is nee, die zijn er niet, voor zover bekend. Meer over ADHD-medicatie, doseringen, werking en bijwerkingen? Kijk op onze website. 13 I&W MAGAZINE NR1 - 2024
Page 14
OVER INCLUSIE . OVER INCLUSIE . OVER INCLUSIE . TEKST : KARIN JAHROMI BEELD: MARIËLLE VAN AART (ECIO) Hoe staat het met Inclusief Onderwijs? In november vorig jaar publiceerde ECIO het rapport ‘De Staat van Inclusief Onderwijs 2023’. Een jaarlijkse thermometer over het welzijn en de studeeromgeving van de Nederlandse student met een functiebeperking en/of ondersteuningsvraag. AD(H)D, dyslexie en dyscalculie vallen hier ook onder. Conclusie: universiteiten en hogescholen worstelen met de uitvoering van het VN-Verdrag handicap. E 14 I&W MAGAZINE NR1 - 2024 CIO is het expertisecentrum inclusief onderwijs. Zij adviseren en faciliteren hoger onderwijsinstellingen en onderwijsprofessionals met voorlichting en informatievoorziening over relevante thema’s die bijdragen aan een inclusievere leeromgeving en studentenwelzijn. Diversiteit als norm Wat is inclusief onderwijs precies? ECIO zegt hierover: ‘Met inclusief onderwijs voelt élke student zich thuis op de universiteit, hogeschool of mbo-instelling. Dit betekent een veilig studieklimaat en onderwijs dat zich aanpast aan de student in plaats van dat de student zich aanpast aan het onderwijssysteem. Hierbij zien we diversiteit als norm, waarbij je bij voorbaat uitgaat van een studentenpopulatie zonder én met ondersteuningsvraag en dat het onderwijs hierop is ingericht.’ Zelf organiseren Dat klinkt mooi. Maar hoe staat het met de praktijk? In Nederland hebben we geen ‘speciaal hoger onderwijs’ en er is ook geen wet Passend Onderwijs zoals die in het primair en voorgezet onderwijs geldt. Hierdoor is de vraag naar inclusief onderwijs misschien juist nog groter. Want je ADHD, dyslexie of andere ondersteuningsbehoefte is niet weg na de middelbare school. Onderwijsinstellingen moeten hun inclusieve onderwijs dus veel meer zelf organiseren. En dat gaat niet vanzelf, zo blijkt ook dit jaar weer uit het genoemde rapport van ECIO. Grote doelgroep, kleine actie We hebben het trouwens niet over een kleine groep die gebaat is bij inclusief onderwijs. Maar liefst 38 procent van de studenten in het hoger onderwijs in Nederland heeft een functiebeperking en bijna de helft daarvan ervaart veel tot heel veel belemmeringen bij het studeren, zo blijkt uit het rapport. ECIO constateert dat 35 van de 54 hogescholen en universiteiten een intentieverklaring hebben ondertekend om hun onderwijs toegankelijk te maken voor studenten met een functiebeperking of ondersteuningsvraag. Maar ondanks een toename in bewustzijn en draagvlak bij deze ondertekenaars, blijft de implementatie achter. Hieronder een paar resultaten uit het onderzoek: • Driekwart van de hoger onderwijsinstellingen ervaart knelpunten bij de implementatie van inclusiever onderwijs. Vaak door te OVER INCLUSIE . OVER INCLUSIE . OVER INCLUSIE weinig tijd en/of te weinig mensen. Ook ontbreekt het aan duidelijkheid over eigenaarschap. Wie is er precies verantwoordelijk, welke taken liggen bij wie en wie heeft de tijd en behoefte om de taken op te pakken? Deze knelpunten belemmeren concrete actie. En dus is er zelden een instellingsbreed beleid op het gebied van inclusie en ondersteuning. • Studenten horen vaak dat er geen beleid is voor hun specifieke ondersteuningsvraag en dat de onderwijsinstelling daarom niks voor hen kan betekenen. Uit de praktijk blijkt dat de mate van ondersteuning die een student krijgt vooral afhangt van de toevallige betrokkenheid van een medewerker. • Prestatiedruk en stress blijft ook een grote klacht en studenten met een ‘onzichtbare’ ondersteuningsbehoefte zijn vaak niet tevreden over de geboden ondersteuning. Ervaringsdeskundigen inzetten Ervaringsdeskundigheid van studenten inzetten en feedback hierover is ook een nuttig verbeterpunt. Toch wordt dit maar mondjesmaat ingezet. Studenten die dit willen, zijn moeilijk te vinden. En als ze het doen, ervaren ze vaak (te) weinig waardering voor hun activiteiten. Ook missen ze duidelijke afspraken en een zinvolle terugkoppeling. Een ‘inclusie-standaard’ Als één van de belangrijkste verbeterpunten voor goed inclusief onderwijs wordt een ‘nationale standaard voor inclusief onderwijs’ 15 I&W MAGAZINE NR1 - 2024 genoemd in het rapport. Een standaard waarbij een aantal componenten worden opgenomen zoals basisondersteuning, faciliteiten, toegankelijkheid gebouwen en digitale leermiddelen. Met diversiteit als norm voor alle studenten. Als die er ooit komt, is dat inderdaad een mooi houvast. Universal Design for Learning Toch is er al veel waar onderwijsinstellingen mee aan de slag kunnen. Een belangrijke bouwsteen voor inclusief onderwijs is bijvoorbeeld UDL. Dit begrip begint langzaam maar zeker bekender te worden. UDL staat voor Universal Design for Learning en is een onderwijsontwerp dat de verschillen in leerbehoeftes en talenten ondersteunt en neurodiversiteit als uitgangspunt neemt. Concreet betekent dit aandacht voor: • Het aanbieden van informatie op verschillende manieren • Het controleren van voortgang op flexibele wijze • Het vergroten van betrokkenheid via verschillende leerstrategieën. ECIO besteedt hier regelmatig aandacht aan en geeft hierover heldere informatie op haar website. Ook in de vorm van een poster zoals hieronder, met goede voorbeelden van hoe je de principes van UDL in de praktijk kunt brengen. In ons blad hebben wij al eens uitgebreid stilgestaan bij de mogelijkheden van UDL. Als je dit nog eens terug wilt lezen, kan dat via deze link. Meer over het Rapport: De Staat van Inclusief Onderwijs 2023 - ECIO
Page 16
Podcastmakers en soulmates H Ze kennen elkaar van hun bijbaan in een sportwinkel en zijn sindsdien vrienden. Inmiddels maken Jasper Buitenhuis (ADD) en Steven van Koeverden (dyslexie) allebei een podcast waarin ze de sterke kanten van ADD en dyslexie benadrukken. Ze herkennen veel in elkaar. ‘We gaan allebei head first een gesprek in.’ TEKST: JULIE HOUBEN 16 I&W MAGAZINE NR1 - 2024 et gesprek met Jasper (34) en Steven (33) is online, vanwege de volle agenda’s van beide heren. Jasper heeft een goed lopende AD(H)D-coachingpraktijk en bewaakt daarnaast nadrukkelijk zijn agenda om ook voldoende ‘me-time’ te hebben. Steven is portretfotograaf en geeft regelmatig presentaties op scholen over de positieve kanten van dyslexie. En ze hebben dus allebei een podcast. Waarin ze elkaar ook over en weer als gast hadden. Want ze herkennen veel in elkaar. Jasper: Jij was net met NLP bezig toen we in 2019 collega’s werden en ik had meteen door dat je graag de diepte in ging. ‘Dat moet mijn vriend worden’, wist ik. Steven: We delen eenzelfde snelle en associatieve manier van denken en praten. Jasper: Ja, head first een gesprek in, meteen bam naar de kern. En dat moeiteloos drie uur lang, en dat zonder alcohol hè. Maar ze hebben nog meer gemeen. Zo mag je hen beiden laatbloeiers noemen. Die nu vanuit hun talenten leven en werken maar tot een paar jaar terug nog dachten: het wordt nooit wat met mij. Faalangst Ja..dat thema kennen ze maar al te goed. Jasper: Ik was tot mijn 25e Koning Uitstel. Ik kreeg niets voor elkaar, presteerde chronisch onder mijn kunnen. Als je niks doet, kun je ook niet falen, was het idee. Het was een bescherming die me natuurlijk niets bracht. Mijn ADD-diagnose tien jaar geleden, zag ik in het begin vooral als extra excuus voor mijn passieve gedrag. Gelukkig heb ik die spiraal doorbroken. Steven: Onzekerheid is mij als dyslect met de paplepel ingegoten. School was een worsteling. Mijn ouders zeiden wel tegen me dat ik goed was in andere dingen. Maar ik kreeg toch al vroeg de overtuiging dat die dingen er kennelijk niet toe deden. En omdat met een missie JASPER EN STEVEN meer oefenen met lezen en schrijven zo weinig effect had, kreeg ik faalangst. Mijn best doen hielp niet en ging ik dus liever uit de weg. In die tijd was er ook nog nul oog voor de positieve kanten van dyslexie. Wat werkt voor jou? Beiden zien ADD en dyslexie niet als stoornis, maar als een vorm van neurodiversiteit waar ook sterke kanten bij horen. Leer die kennen en benut ze. Steven: Het is bijvoorbeeld een misvatting dat mensen met dyslexie niet kunnen lezen. Ja, je moet er wel wat meer moeite voor doen. Iets lezen dat je boeit helpt al. Daar kan school veel winst maken. Maar wist je dat je beter leest als je je boek rechtop houdt? Dan richt je je ogen meer vanuit het visuele deel van je brein. Mij helpt dit in elk geval. Jasper: Ik heb ontdekt dat ik als ADD’er enorm kan profiteren van mijn talent voor hyperfocus. Als ik iets echt leuk en boeiend vind, lukt het me gewoon. Uitdagingen Jasper: Natuurlijk heb ik nog wel eens shit maar ik raak er nu niet meer van uit balans. Zo kan ik soms nog eindeloos dubben over dingen. Vroeger raakte ik in paniek, vond mezelf een besluiteloze zak en deed niets. Nu hak ik sneller de knoop door. Steven: Onzekerheid blijft bij mij wel een ding. Bijvoorbeeld over typefouten. Of als ik, door mijn snelle en associatieve manier van denken, te snel ga voor anderen. Die kunnen mij dan niet altijd volgen. Mijn eerste reactie is nog steeds dat ik me dom en onbegrepen voel. Waarom een podcast? Steven: Dit is voor mij een ideale manier om mensen te bieden wat is miste: informatie over de positieve I&W MAGAZINE NR1 - 2024 kanten van dyslexie. Ik sta zelf niet graag in de spotlights maar draag via de gesprekken in mijn podcast wel bij aan meer kennis over dyslexie, die verder gaat dan ‘het is een probleem waar je mee moet dealen.’ Jasper: Ik praat makkelijker dan dat ik schrijf, vandaar dat mijn keuze viel op het maken van een podcast. Met mijn podcast wil ik anderen inspireren om ook hun talenten te ontdekken. Want echt, jij hebt ze ook, al zitten ze soms diep verstopt onder een laag zelfbeeld. Jasper Buitenhuis: Succesvol leven met ADD: Succesvol leven met ADD-podcast - Jasper Buitenhuis Steven van Koeverden: Had ik maar dyslexie: Had Ik Maar Dyslexie | Podcast on Spotify 17
Page 18
KOM IN BEWEGING EN ZEKER OP 2 1 APRIL Bewegen is goed. Niet alleen voor je lichaam maar ook voor je brein. Zeker als je ADHD hebt. Is fietsen jouw ding? Of ben je juist iemand die een drempel over moet om in actie te komen? Schrijf je dan snel in voor onze Special Brains Toertocht! Zodat je op zondag 21 april in elk geval een rondje gaat fietsen! TEKS T: JULIE HOUBEN B 18 I&W MAGAZINE NR1 - 2024 en je nog niet overtuigd van de positieve effecten van deze tocht? Of van bewegen in het algemeen? Lees dan even verder. Onderstaande Impuls & Woortblind-leden zweren bij hun portie beweging. En de wetenschap geeft hen groot gelijk. We zijn gemaakt om te bewegen Mijn naam is Taco Scheltens en ik heb ADHD. Sinds 2020 werk ik vanuit mijn praktijk Karate Based Coaching als ADHD coach. Daarbij maak ik gebruik van mijn ervaring als mens met ADHD, mijn kennis als psycholoog en van de tools die ik heb gehaald uit karate. Tijdens mijn studie psychologie was ik erg geïnteresseerd in het effect van beweging op onze geest. Het is al breed bekend dat het veel goede dingen doet voor onze hart en longen, kracht en conditie. Maar minder bekend is hoe groot de effecten zijn voor onze mentale toestand. Zo bleek uit onderzoek dat 20 minuten fietsen al een positief effect heeft op impulsbeheersing en volgehouden aandacht. Ook las ik in een onderzoek dat mensen die meer bewegen, sterkere emotieregulatie laten zien. We zijn echt gemaakt om te bewegen. Bij voldoende bewegen is de kans groter dat we beter in ons vel zitten. Voor mensen met ADHD geldt dit misschien nog extra, omdat wij juist moeite hebben met de hiervoor genoemde mentale dingen. Het is dus niet alleen als psycholoog of als vechtsporter, maar vooral als mens met ADHD dat ik iedereen wil aanraden een sport te zoeken. Voor mij is dat karate. Het brengt me TACO SCHELTENS emotionele veerkracht en balans. Ik kan nu ook prima zonder medicatie functioneren. Ik ben ervan overtuigd dat er altijd iets is wat bij je past. Het balletje moet even gaan rollen, maar als het rolt zul je ook steeds meer prettige effecten merkenof als vechtsporter, maar vooral als mens met ADHD dat ik iedereen wil aanraden een sport te zoeken. Voor mij is dat karate. Het brengt me JORNA POSTMA EVERT VAN WAEGENINGH emotionele veerkracht en balans. Ik kan nu ook prima zonder medicatie functioneren. Ik ben ervan overtuigd dat er altijd iets is wat bij je past. Het balletje moet even gaan rollen, maar als het rolt zul je ook steeds meer prettige effecten merken. Meer over Taco en zijn karate-coaching? Kijk hier. NB: als lid krijg je 10% voordeel als je bij hem gaat bewegen! Een extra shotje dopamine Als ADHD-vrouw die NIET erg van het sporten is, is dit toch mijn mantra: 'Bij twijfel bewegen'. Als je het even niet meer weet, als je vastzit in je emoties, als het je gewoonweg niet lukt om aan de gang te gaan met wat je eigenlijk moet doen. Beweeg dan even. Het maakt niet uit wat je doet. Of je nu een paar keer de trap op en neer loopt. Door de kamer danst, of even op de trampoline springt. Het helpt! Door te bewegen maak je dopamine en noradrenaline aan. Met een extra ‘shot’ van die stofjes is het makkelijker om dat ene probleem op te lossen. Om weer controle te krijgen over je emoties en om te starten aan die ene vervelende taak. Als alle andere strategieën niet goed meer werken, ga dan bewegen. Al onthoud je alleen maar deze, dan ben je al heel goed bezig! Jorna Postma – ADHD coach en podcastmaker ADHD bij vrouwen De beste ideeën Tijdens het mountainbiken in de natuur heb ik de beste ideeën. Dat het goed is voor mijn lichaam, hoef ik niemand uit te leggen. Ik doe dan ook zeker mee aan de Special Brains Toertocht. Dit evenement organiseren we samen met Specialized, een toonaangevend Amerikaans fietsenmerk. Leuk om te vermelden dat medeoprichter Mike Sinyard van Specialized zelf ADHD heeft. De opbrengsten van de toertocht zetten we in voor de organisatie van de tweede ADHD-Familiedag op 17 september 2024 in Archeon. Vorig jaar organiseerden we, samen met Oudervereniging Balans, onze eerste succesvolle familiedag in de dierentuin van Amersfoort. Door deelname aan de Special Brains Toertocht draag je niet alleen bij aan je eigen gezondheid, maar ook aan het creëren van begrip en acceptatie voor neurodiversiteit. We moedigen je aan om vrienden, familie en collega's uit te nodigen om samen deel te nemen aan dit sportieve evenement. Fiets mee en maak een verschil! Evert van Waegeningh – bestuurslid I & W Inschrijven voor de tocht kan via de volgende link: Wil je nog meer ‘evidence’ over de positieve effecten van bewegen op ADHD? Check onderstaande onderzoeken: • The efficacy of physical exercise interventions on mental health, cognitive function, and ADHD symptoms in children and adolescents with ADHD: an umbrella review - PubMed (nih.gov) • Single Exercise for Core Symptoms and Executive Functions in ADHD: A Systematic Review and Meta-Analysis - PubMed (nih.gov) 19 I&W MAGAZINE NR1 - 2024
Page 20
ALS LEREN NIET MEER LEUK IS Kinderen willen groeien, leren en zijn nieuwsgierig van zichzelf. Toch zijn er veel kinderen die niet met plezier naar school gaan. Vaak zijn dit kinderen die ‘anders leren’. Zoals bijvoorbeeld leerlingen met dyslexie of ADHD. Voor sommigen van hen zijn negatieve leerervaringen aan de orde van de dag. Hoe kan dit? En hoe kan het beter? TEKS T: ANNE-MARIE HARTMANN D 20 I&W MAGAZINE NR1 - 2024 e mal van het onderwijs Om te beginnen is elk kind okay. Een brein is niet kapot of heeft een stoornis. Er hangt geen bordje ‘stoornis’ in de hersenen zoals wetenschapster Trudy de Hue ooit zei (Volkskrant, 2017). Ieder brein is uniek en heeft verschillende zwakke en sterke kanten. Dat, samen met de natuurlijke wil om te leren die wij als mensen hebben, zou school tot een leeromgeving moeten maken waarin iedereen tot bloei kan komen. Helaas is de realiteit veel weerbarstiger en zijn jonge kinderen met een ander ‘type’ brein hiervan de dupe. Hun manier van leren sluit niet aan bij het schoolsysteem en zij worden voortdurend getest en afgerekend op hun zwakke kanten. Dag zelfbeeld en zelfvertrouwen. Is dit de bedoeling van onderwijs? Iedereen door dezelfde mal, ten koste van alles? Het lijkt mij niet. Leervoorwaarden Om te kunnen leren zijn er drie belangrijke leervoorwaarden: 1) dat je kan leren vanuit je interesse. Dit zorgt voor motivatie 2) dat er oog is voor jouw leerstijl, zodat je je de leerstof kunt eigen maken op een manier die voor jou werkt 3) dat je brein er klaar voor is. Helaas werkt het onderwijs al vanaf de basisschool volgens een methode die sterk gericht is op automatiseren. Iets waar kinderen met dyslexie nu juist zwak in zijn (Nicolson, 2019*). Ook leerlingen met AD(H)D vinden dit soort taken vaak saai en eentonig. Hierdoor raken ze verveeld, afgeleid en kruipen in hun schulp kruipen of gaan juist herrie schoppen. Daarnaast start het leren lezen op een leeftijd waarop jonge kinderen met dyslexie er vaak nog niet klaar voor zijn. Hun executive functies zijn nog niet ver genoeg ontwikkeld om te leren lezen, terwijl die juist nodig zijn voor het leerproces. Gevolg: deze kinderen hebben vanaf het prille begin op school nauwelijks succeservaringen en veel faalervaringen (Nicolson). Van leren naar overleven Volgens Nicolson leidt een enkele ANNE-MARIE VAN ESSEN faalervaring tot een mentale deuk waarvan je weer goed kunt herstellen. Maar bij veel dyslectische kinderen blijven de faalervaringen komen, omdat het lezen maar doorgaat op school. Dit leidt tot wat Nicolson een ‘mentaal abces’ noemt, te vergelijken met een traumatische ervaring. Gevolg is dat dyslectici in leersituaties vaak in een staat van aangeleerde hulpeloosheid belanden, continu proberen zich aan te passen of nerveus worden, stress opbouwen en in een vecht- vluchtmodus komen. In deze modus kan je brein helemaal geen informatie meer opslaan en ben je nog verder van huis. Er is geen sprake meer van leren, maar van overleven. Leerlingen met dyslexie, ADHD en/of met andere leerbehoeftes ervaren dit regelmatig op school. Dat kan zijn doordat je altijd de laatste bent die het werk af heeft, extra werk moet maken, onder het gewenste niveau leest, steeds te horen krijgt dat je stil moet zitten of op de gang moet zitten en ga zo maar door. Kinderen die in de overlevingsstand komen door hun negatieve ervaringen op school, ervaren onbewust dat hun leerbehoeftes niet belangrijk zijn. En dat zij zélf niet belangrijk zijn. Dit is schadelijk voor hun zelfbeeld, zelfvertrouwen en hun ontwikkeling. Hun intelligentie wordt niet gezien en erkend, ze worden daardoor vaak onder hun niveau uitgedaagd en zo blijft het een negatieve spiraal naar beneden. Succeservaringen voor elk kind Om leerlingen uit deze neerwaartse spiraal te halen, is het signaleren en begrijpen van hun gedrag cruciaal. Het is namelijk niet zo dat leerlingen niet willen of kunnen, het is met name de faalangst en de eerdere negatieve ervaringen die hun leervermogen en leerplezier platleggen. Waardoor ze helemaal niet meer functioneren op school. Het is de hoogste tijd dat we bewust kiezen voor een kindgerichte aanpak. Dat we het systeem niet leidend maken maar mensgericht onderwijs creëren. 21 I&W MAGAZINE NR1 - 2024
Page 22
Onderwijs waarin er maar één norm is: die van neurodiversiteit. Onderwijs waarin we werken aan zelfvertrouwen en waarin we succeservaringen creëren voor alle kinderen. *Dyslexie360. Een totaalplaatje - Gompel&Svacina (gompel-svacina.eu) De school van de toekomst bestaat al Goed voorbeeld doet goed volgen, dus laten we eens kijken welke best practises er zijn in het onderwijs. Onderstaande scholen bieden al verschillende leerwegen en ruimte aan de diverse leerbehoeftes met een kindgerichte aanpak. Zo doet Spring High in Amsterdam het anders dan anders. Je kan op deze school voor zowel basisonderwijs als voorgezet onderwijs terecht. Ze hebben een doorlopende leerlijn vanaf 4 jaar. Dat betekent dat als je toe bent aan de stof van het voortgezet onderwijs, je daar mee kan starten. Je volgt hier elk vak op jouw niveau, ongeacht je leeftijd. Daarnaast zijn er bij verschillende vakken geen standaardtoetsen maar bepaal je zelf wanneer je wilt weten hoe je ervoor staat. Zo kan je bijvoorbeeld bij Engels een luistervaardigheidstest doen om te kijken hoe dat gaat. Het onderwijs is projectmatig en thematisch, met daarin ruimte voor creativiteit en eigen interesses. Een heel nieuw initiatief is de Mango school in Nijmegen. Je kan hier spelenderwijs leren, op eigen tempo en zonder toetsen. Je leert samen, alleen, achter de computer of in de natuur. De wereld om je heen wordt gebruikt als school, dus hier zit je niet standaard in de schoolbanken, maar je gaat erop uit. Hoewel de school nieuw is, heeft oprichter Marlies Naus ruime ervaring in het onderwijs en wil ze op deze manier bijdragen aan een menselijke maatschappij. Ze heeft een heldere visie en een duidelijk schoolplan. Een echte school van de toekomst. Op de website van-binnenuit.com vind je een kaart van scholen die vernieuwend bezig zijn en de ruimte willen geven aan de eigen ontwikkeling van het kind. Niks is perfect uiteraard en onderwijs blijft prachtig mensenwerk. Laten we dat menselijke aspect boven de regels en het systeem stellen. En met plezier en vertrouwen kijken naar de jonge mensen en hun natuurlijk behoefte om te leren en groeien. 22 I&W MAGAZINE NR1 - 2024 Vakantie COLUMN SUSAN SLIEP H ij had in de voorjaarsvakantie nog niets aan school gedaan maar toen we aan het einde ervan voor twee nachten naar Amsterdam vertrokken nam hij al zijn schoolboeken mee. Het gaf hem het gevoel goed bezig te zijn. In Amsterdam lopen we iedere dag minstens veertienduizend stappen. Van het hotel naar de metro, van de Dam naar de gracht, langs die ene pop-up store, in de rij staan om een winkel in te mogen, in de rij staan om er weer uit te mogen, ergens koffiedrinken en dan worstelend door de toeristenstroom weer terug naar de metro. De overdaad aan coffeeshops en wietluchten brengen het gesprek op zijn eigen druggebruik. Een aantal maanden geleden werd ik midden in de nacht door een van zijn vrienden gebeld met het verzoek om hem op te komen halen. Hij had spacecake gegeten en voelde zich beroerd en angstig. Ik trof een lijkbleke en bezwete jongen aan die moeite had om op zijn benen te staan. Bij het ophalen viel hij mij om de nek en vroeg mij om hem mee naar huis te nemen. Hij moest er een paar dagen van bijkomen en besloot daarna om nooit meer spacecake te gebruiken. Al lopend door de stad vertelt hij dat hij hierdoor ook gestopt is met blowen. De gesprekken met zijn verzuimcoördinator op school hebben hem ook inzicht gegeven. Tijdens terugkom-uren vertelt zij uitgebreid over haar ervaringen met psychotische jongeren in de verslavingszorg. Over het verlies van controle en de gevolgen van drugs op je brein en de leerprestaties. Hij wil er alles van weten en blijft regelmatig na de lessen nog even bij haar op kantoor hangen. En zo hebben de terugkom-uren een onverwacht gunstig effect op zijn middelengebruik. Ook binnen zijn vriendengroep heeft de discussie iets opgeleverd. De rest is ook gestopt met blowen en ze steunen elkaar daarin. Drinken doen ze nog wel, ze vinden dat ze het niet moeten overdrijven. Dat de schoolboeken de hele vakantie toch onaangeraakt zijn gebleven is natuurlijk bijzaak. 23 I&W MAGAZINE NR1 - 2024
Page 24
UITSTELGEDRAG UITSTELLEN? TIPS VAN EEN (BIJNA EX) - UITSTELLER Een ADD’er in hart, nieren én hersenpan. Dat is Manon (32). Als tekstschrijver heeft ze wekelijks meerdere deadlines in haar agenda. En met chronisch uitstelgedrag is dat op z’n zachtst gezegd geen pretje. Gelukkig kun je uitstelgedrag uitstellen. Hoe? Manon vertelt er in dit artikel meer over. TEKS T: MANON BIMBERGEN Y 24 I&W MAGAZINE NR1 - 2024 ep, het was weer eens zover. Werken in het holst van de nacht. Met een bak dampende koffie, zak Nibb-it Rings en chocoladekoekjes binnen handbereik, was ik flink gestrest een artikel voor de krant aan het tikken. Over de gloednieuwe sanitair collectie en spetterende klantenservice van de plaatselijke badkamerspecialist. En dat was niet het enige stuk dat af moest. Ook het verhaal over de prijswinnende rookworst van de slager en even grandioze klantvriendelijkheid wachtte op mij. Helaas waren deze nachtelijke schrijfsessies niet uitzonderlijk. Elke week herhaalde dit ritueel zich. Je snapt, dit ging niet lang goed. Al helemaal toen ik het ouderlijk nest verliet en een appartementje met mijn toenmalige vriend betrok. Het huishouden voegde zich aan het lange rijtje verantwoordelijkheden toe. Het was jongleren op glad ijs en wachten tot ik op mijn plaat ging. En hard op mijn plaat ging ik. Uitgestelde burn-out Mijn ontslag bij de krant was in mijn hoofd de oplossing. Met wat rust, een paar handvatten van een coach en het stellen van mijn grenzen, kon ik zo weer aan de slag bij een verse werkgever. Nope. Die gedachte heb ik de afgelopen drie jaar vaak moeten bijstellen. Aanmodderen, jobhoppen en van het ene uit het andere diepe dal klimmen, werden ongewild routine. Daarnaast was mijn zelfvertrouwen ver onder het nulpunt gezakt. Uiteindelijk moest ik het toch onder ogen zien: ik had een burn-out. En zelfs die had ik uitgesteld. ADD en nu? Tussen het aanmodderen, jobhoppen en van het ene uit het andere diepe dal klimmen door, begon er in mijn bovenkamer een ADD-balletje te rollen. Nu ik geen deadlines meer had, was ik nog steeds queen in uitstellen en optimistische tijdschema’s. Had ik misschien ADD? Jazeker! De diagnose kwam niet als een verrassing, maar was eerder een bevestiging. De MANON BIMBERGEN dienstdoende psycholoog had het na onze kennismaking vrij snel in de smiezen. Maar ja, wat nu? Zak Harlekijntjes Natuurlijk werd het eerst erger. Kort na mijn diagnose kreeg ik een nieuwe baan, die gepaard ging met een hoop bewijsdrang en mijn nog immer presente lage zelfvertrouwen. Een gouden combo om het welbekende ritueel van stal te halen. De nachtelijke schrijfsessies begonnen weer. Bak dampende koffie voor m’n neus, vergezeld door links een zak Harlekijntjes en rechts een chocoladereep karamel. De angst op een terugval lag constant op de loer. Het wonder met mijn medicatie bleef intussen uit. Heel eerlijk: ik had een Mount Everest aan verwachtingen gevestigd op Ritalin. Gehoopt dat de 10 mg methylfenidaat Hét Verschil maakte. Niet dus. Het was wachten tot de ADD-coach een plekje vrij had in z’n drukke schema. Na vier maanden strugglen, kon ik eindelijk op bezoek bij de beste man. Issues en tissues Ja, dat was zielenknijpen. Een doorlopende Niagara Falls aan issues en tissues. Tussen de tweewekelijkse tranenstroom door vielen de puzzelstukjes langzaam op hun plaats. Ik snapte waar mijn bewijsdrang, uitstelgedrag en het pleasen vandaan kwamen. Leerde mijn ADD steeds beter te accepteren. En vond de juiste dosering Ritalin. Om van mijn chaos een georganiseerde chaos te maken, bezocht ik naast mijn ADD-coach een structuurcoach. Vanaf nul penden we schools een wekelijks takenlijstje neer op een A4’tje. Alle werktaken en dagelijkse bezigheden brachten we in kaart met de hoeveelheid tijd die een taak kostte. Het papiertje bood houvast en maakte inzichtelijk hoeveel tijd ik per taak kwijt was. Kwam er lastminute een klus bij? Dan zag ik in een oogopslag of dit in mijn agenda paste. Ik leerde mijn tijd in te delen en ‘nee’ te zeggen als het niet haalbaar was. Uit mijn schelp De allerbelangrijkste les? Communiceren. Waar ik voorheen als een dichtgeklapte mossel door het leven ging, probeer ik nu meer uit mijn schelp te kruipen. Als ik een deadline dreig te missen, geef ik dit op tijd aan. Vaak is er meer mogelijk dan je denkt. 25 I&W MAGAZINE NR1 - 2024
Page 26
Ook bespreek ik het als ik ergens tegenaan loop en zoek meer de samenwerking op. Je hoeft niet alles alleen te doen en op te lossen. Daarbij weet iedereen in mijn omgeving dat mijn brein zo nu en dan in brand staat. En dat de vlammen blussen soms even kan duren. Brandende vraag En om antwoord op de brandende vraag te geven die je waarschijnlijk had tijdens het lezen van dit verhaal: ja, ik heb dit artikel op tijd aangeleverd zonder een nachtelijke schrijfsessie. Met een dampende bak koffie en voordeelzak Wokkels paprika in de buurt. 112 BIJ UITSTELLEN DEEL JE TO-DO LIJST OP IN KLEINERE TAKEN Maak het jezelf makkelijk door je werk op te delen in kleinere klussen. Je kunt zo vlugger iets van je lijstje schrappen en krijgt meteen een extra dopamineshot. Dubbele winst! KOST EEN TAAK TWEE MINUTEN? Doe ‘m meteen. Het blijft zo niet liggen en je bent blij als het achter de rug is. ÉÉN VOOR ÉÉN Een klus tussendoor of een aanhoudende stortvloed aan mail die je afleidt? Maak eerst af waar je aan bent begonnen, de rest komt later. WEES LIEF VOOR JEZELF Goed is goed en het hoeft niet perfect te zijn. Lukt het even niet? Ga naar buiten, haal een frisse neus en ga met vernieuwde energie aan de slag. Helpt dit niet? Morgen is er weer een dag. MEER INFORMATIE EN TIPS? Check de video van het I & W-webinar ‘Uitstelgedrag’ van ADD-coach en ADD’er Jasper Buitenhuis. Deze kun je opvragen via: info@impulsenwoortblind.nl. COMBINEER VERVELENDE TAKEN MET LEUKE BEZIGHEDEN Geniet van een heerlijke kop koffie terwijl je de saaie administratie wegwerkt of luister naar een podcast tijdens de wekelijkse poetsronde. Maakt de boel een stuk aangenamer. VERTEL OVER JE ADD Dit heeft mij persoonlijk het meest geholpen. Doordat mijn omgeving weet dat het zo nu en dan hapert in mijn hoofd, houden ze hier rekening mee en snappen ze het als ik even van de wap ben. 26 I&W MAGAZINE NR1 - 2024 School COLUMN AGNES KEIZER Als kind was ik al een eigengereid typje. Alles ‘zelluf doen’, zoals kinderen dat kunnen zeggen. Ik was allergisch voor regels. Zelf ontdekken, daar hield en hou ik nog steeds van. Op de lagere school werd ik vaak gezien als einzelgänger. Maar ik hield ook wel van een uitdaging. Avontuur opzoeken en mijn onzekerheid maskeren met loltrappen en grapjes uithalen. Vaak ook uit mijn concentratie en dromerig om mij heen kijken. E r was een juf die het in de gaten had. Vaak mocht ik de borstels van het schoolbord uitkloppen, dan kon ik naar buiten. Even door school rennen en alleen zijn. Of ze liet mij een kopje koffie halen bij de conciërge. Op het toilet kwam ik ook vaak. Ik vond de zeep zo interessant, die zat om een stuk ijzer heen, knalgeel en kon rondjes draaien. Gym vond ik leuk, bewegen en spellen doen. Maar de speeltijd was ook zo weer voorbij, dan kwam het stilzitten weer. Toen de middelbare school. Ik wist veel, maar stak mijn vinger niet op als er een vraag kwam. In het begin wel, maar dat veranderde snel. Er werd veel gezucht omdat ik ook vaak vroeg of iets nog een keer uitgelegd kon worden. Onzekerheid had de overhand dus ik stopte met vragen. Dan maar verder met de vakken waar ik geen hulp bij nodig had. En de clown uithangen bij vakken waar ik eigenlijk hulp bij nodig had. De directeur heeft mij vaak begroet en ik hem ook. Al met al wordt er soms gezien wat iemand nodig heeft, soms ook niet. Bij mij was dat niet altijd het geval. AGNES KEIZER Ik weet nu dat ik ADHD en ASS heb. Ik ben nog maar 47 en heb mogelijkheden genoeg! Zoveel meer dan vroeger. Nu ik zoveel sterker ben geworden en mezelf steeds beter begrijp, raak ik soms erg enthousiast. Als ik nu in gezelschap iets weet, durf ik mij te laten horen. Ook durf ik veel meer te vragen. In mezelf moet ik dan soms lachen, dan zie ik mijzelf voor me met mijn vinger omhoog, de ene arme die de andere hierbij ondersteunt. Enthousiasme van een leergierig kind in een volwassen verpakking. Leren is leuk. 27 I&W MAGAZINE NR1 - 2024
Page 28
Dyscalculie is lastig D Wat is dyscalculie precies? Wat is de impact ervan en waarom gaat het vaak samen met ADHD of dyslexie? De Vlaamse hoogleraar orthopedagogiek en dyscalculie-expert Annemie Desoete geeft antwoord. En stelt ook: ‘Heb oog voor de sterke kanten’. TEKST: ANNEMIE DESOETE 28 I&W MAGAZINE NR1 - 2024 yscalculie is een ‘hardnekkig probleem met het leren en vlot/accuraat oproepen/toepassen van reken-/ wiskundekennis’1. Bij dyscalculie verloopt o.a. het leren hoofdrekenen, onthouden van de tafels, klokkijken, minder vlot en automatisch. Ook blijven deze problemen levenslang in zekere mate aanwezig. Ze geven moeilijkheden bij het studeren, maar ook tijdens het dagelijkse leven (betalen, klokkijken, plannen, iets opzoeken). Hoe hardnekkiger de problemen, des te waarschijnlijker is er sprake van dyscalculie2. “Waarom de school een helse periode was? Omdat ik altijd een enorme druk op me voelde. ‘Doe je boek open op pagina 68’. Daar gaan we weer! Waar is die pagina 68? Ondertussen hebben zij de titel al opgeschreven, terwijl ik nog op zoek ben naar die pagina 68”3. Dyscalculie heeft dus ook in de middelbare school en vervolgopleidingen een grote impact op vakken zoals wiskunde, maar ook op tal van andere vakken zoals geschiedenis (tijdslijnen, tijdsnoteringen), natuurkunde, (tussenaanduidingen), scheikunde (verhoudingen en proporties van volumes), aardrijkskunde (breedtelijnen, tijdzones) en boekhouding (een balans opmaken) enz. “In de middelbare school had ik zeer goede punten voor alle taalvakken. Ik vond die vakken leuk en ik was daar goed in. Ik had echter drie keer meer tijd nodig dan de anderen voor wiskunde. Hoofdrekenen, werken met breuken en kommagetallen, procenten uit het hoofd uitrekenen, dat ging helemaal niet. Anderen hadden daar geen problemen mee, bij mij ‘ging dat er maar niet in”4 Comorbiditeit Dyscalculie gaat vaak samen met dyslexie (bij 11% - 70% van de kinderen met dyscalculie5) of ADHD (bij 5% - 30% van de kinderen met dyscalculie6). Toch wordt deze comorbiditeit (dubbeldiagnose) vaak niet herkend. Comorbiditeit zou vooral voorkomen bij kinderen met ADHD van het inattentieve subtype7. Comorbiditeit komt vaker voor dan men kan verwachten op basis van toeval. Hiervoor zijn een aantal mogelijke verklaringen. Het …maar zie ook de plussen lijkt niet zo te zijn dat het ene (bijv. de ADHD) het andere veroorzaakt (de ‘fenokopie’ hypothese, wat sommigen geen ‘echte dyscalculie’ zouden noemen). Het is ook niet zo dat de dyscalculie bij comorbiditeit een volledig andere oorzaak zou hebben dan bij geïsoleerde dyscalculie. Er lijkt verder een genetische overlap te zijn tussen ADHD en leerstoornissen, waardoor familieleden van bijvoorbeeld kinderen met ADHD ook meer kans hebben op een leerstoornis, en andersom8. Comorbide stoornissen maken de diagnose van dyscalculie complexer. De behandeling bij comorbiditeit (zoals ADHD/dyscalculie of dyslexie/dyscalculie) moet zich bovendien op beide problemen richten om zo effectief mogelijk te zijn. Wat kun je doen? Er zijn een aantal ‘good practices’ waarmee je leerlingen met dyscalculie het beste tot hun recht kunt laten komen, zoals: inzetten op vaak foutloos oefenen (‘reken-kilometers’ maken), ‘autonome motivatie’9(keuzes geven over bijv. wanneer of hoe je dingen doet) en zorgen dat wiskunde zinvol en behapbaar blijft. Daarbij zijn er ‘redelijke aanpassingen’ die je kunt geven. Zoals: 20 tot 30% meer tijd, een opzoekboekje met formules e.d. en een rekenmachine laten gebruiken. Zo kunnen leerlingen laten zien waartoe ze in staat zijn. Creatieve doorzetters Dyscalculie gaat nooit over. Er blijven ook voor volwassenen drempels bestaan10. “Als ik bijvoorbeeld vriendinnen moet terugbetalen, is dat lastig. Als die een briefje van 20 of 50 geven omdat ik nog 3 euro moet … Geldzaken zijn echt moeilijk voor mij.” (E. 20 jaar) “Bij mijn allereerste sollicitatie, kreeg ik een blad met cijferreeksen en veranderende geometrische figuren. Ik bakte er werkelijk niets van. Bij een volgende sollicitatie werd mijn kandidatuur verworpen op basis van een redeneerproef met kloklezen en munten. Ik kon dat niet.” (L. 58 jaar) Toch vertellen volwassenen vaak dat zij door alle drempels ‘heel sterk geworden zijn’. “Mijn dyscalculie helpt me innovatief te zijn”11. “Ik ben vaak de persoon die de oplossing vindt, omdat ik leerde doorzetten en alles opnieuw herbekijken.”12 Wie op volwassen leeftijd denkt dyscalculie te hebben: onthoud dat we alle talenten (ook die van jou!) nodig hebben in onze maatschappij. Het feit dat jij goed (genoeg) functioneert ondanks de drempels die dyscalculie voor jou betekenden, maakt je erg waardevol. Heb je er toch last van? Denk na of, hoe en I&W MAGAZINE NR1 - 2024 ANNEMIE DESOETE wanneer je aan je werkgever vertelt dat je dyscalculie hebt. TIP: leg op dat moment ook je troeven op tafel. Dat je leerde om niet op te geven bij de minste hindernis, dat je creatiever bent, socialer, etc. Geef aan hoe je hierdoor een meerwaarde bent voor het bedrijf13. Neurodiversiteit is een troef die door standaardtests en selectieprocedures helaas niet gezien wordt, waardoor we ‘hidden potentials’ dreigen te missen. Ook die met dyscalculie. Daar moet meer aandacht voor komen. Voor NOTEN en BRONNEN van dit artikel klik op DEZE LINK. 29
Page 30
WERK GENOEG VOOR DE NEURODIVERSITEITSAMBASSADEUR Steeds meer werkgevers hebben oog voor neurodiversiteit. Ze willen hun werknemers met ‘bijzondere breinen’ tot hun recht laten komen. Maar hoe doe je dat? Wat heeft iemand met ADHD of dyslexie nodig? Hoe ga je om met een collega die ADHD heeft? Hans van de Velde geeft al jaren workshops bij werkgevers waarin hij deze vragen beantwoordt. ‘De meesten weten echt nog weinig’. TEKS T: JULIE HOUBEN D 30 I&W MAGAZINE NR1 - 2024 e lijst met bedrijven en organisaties waar Hans van de Velde als ‘neurodiversiteitsambassadeur’ uitleg geeft, is lang. Dit gaat van overheidsinstanties zoals het OM en Rijkswaterstaat tot bedrijven als Cargill (voeding), bedrijfsartsen en ook regelmatig afdelingen van de Rotary of de Lions Club. Hans: ‘Dat zijn heel actieve netwerken waar veel ondernemers zitten. Zij nodigen vaak sprekers uit. Via via komen ze dan bij mij uit, omdat er altijd wel een lid bij zit dat ‘iets heeft’ met ADHD, autisme of dyslexie.’ Schoolvoorbeeld Hans heeft een vaste Powerpoint presentatie*, die hij per workshop aanpast. Al naar gelang de doelgroep, de beschikbare tijd en de vraag, kan het gaan over dyslexie, ADHD, autisme of hoogbegaafdheid. ‘Ik begin altijd met een slide van mijzelf, als jonge griffier bij de Rechtbank. mijn manager gelukkig ook. Hij gaf mij een project waarbij ik die kon inzetten.’ Een schoolvoorbeeld van hoe het moet, aldus Hans. 1979: Mijn manager zag mijn kwaliteiten Griffier Ik had toen nog geen diagnose (nu wel: ADHD en dyslexie), maar was overduidelijk niet goed in sommige zaken, gerelateerd aan mijn latere diagnoses. Daarnaast had ik ook bovengemiddelde kwaliteiten. Die zag Zo veel…. Wanneer ADHD het onderwerp is, begint hij met uitleggen wat ADHD is. De meeste werkgevers hebben toch nog vooral een clichébeeld van ADHD, dat van de chaoot en druktemaker. ‘Als ik ze vertel dat sommige AD(H)D’ers ter compensatie van hun interne chaos juist extreem geordend zijn, zijn ze stomverbaasd. Dat er kwaliteiten bij diezelfde ‘stoornis’ horen, weten de meesten ook niet. De grote overlap met bijvoorbeeld dyslexie en autisme is ook vaak nieuw voor ze. En als ik ze dan mijn dia laat zien met percentages neurodiverse mensen in de samenleving (zo’n 10 %) en hen voorreken hoeveel het er dus in hun organisatie moeten zijn, zijn ze steevast onder de indruk. Zo veel…’ Na de uitleg over wat ADHD (en ADD!) is, krijgt Hans meestal wel van iemand de vraag: ‘maar hoe moet ik nou omgaan met die collega met ADHD?’ Dan zegt hij: • Bespreek het open met die persoon. Vraag bijvoorbeeld wat hij/zij aan plussen en minnen ervaart van de ADHD HANS VAN DE VELDE • Schiet niet in de zorgmodus van ‘hij kan er niks aan doen als hij dit of dat niet goed doet’, dus ik mag geen kritiek meer hebben • Als je last hebt van zijn/haar gedrag, probeer het toch te bespreken. Realiseer je dat iemand met ADHD zelf vaak niet doorheeft dat hij bijvoorbeeld te lang aan het woord is, of iemand te snel onderbreekt. Als je dit op een begripvolle manier aankaart, is iemand daar vaak alleen maar blij mee. Goed op hun plek Nog zo’n vraag die HANDICAP altijd voorbijkomt: ‘De werknemer moet zelf toch ook wel iets doen?’ Jazeker! Wees open over je grenzen/ beperkingen, benoem je kwaliteiten (en leer die kennen!), leg uit hoe jouw brein werkt. Kijk ook of je kunt samenwerken met iemand die juist sterk is in datgene waar jij zwak in bent en omgekeerd. Daarmee komt Hans op een volgend punt dat hij altijd meegeeft: mensen met ADHD, maar ook met autisme, zijn gewoon een bepaald type mens. Met hun eigen talenten en uitdagingen die de meeste ‘neurotypische’ collega’s niet in die mate hebben. Een paar van zulke mensen in je team is echt een pré. Als ze goed op hun plek zitten. Hoe zorg je daar dan voor? Kijk of de functie echt past bij die persoon. Maar ook praktische aanpassingen helpen, zoals een plantenscherm in kantoortuinen. Fijn voor álle prikkelgevoelige mensen overigens. Wat ook helpt: een stilteruimte, duidelijke taakomschrijvingen en deadlines. Dyslexie Hoe zit het eigenlijk met dyslexie? ‘Daar krijg ik opvallend veel minder workshop-aanvragen voor en ook nauwelijks vragen over’, aldus Hans. ‘Kennelijk levert ‘pure’ dyslexie voor een werkgever zelden problemen op. Het taalprobleem van dyslexie heeft in de regel ook minder impact op het gedrag van mensen. En voor eventuele problemen met lezen en schrijven zijn er tegenwoordig veel hulpmiddelen. Mijn tip aan werkgevers is vaak: als jouw werknemer met dyslexie toch vastloopt, zit er vaak ook een ADHD- of autisme-component bij. Het is een goed idee om daar eens naar te kijken, ook voor de werknemer zelf. *Heb jij interesse in het geven van neurodiversiteitsworkshops zoals Hans die geeft? Meld je bij ons. Hans van de Velde stelt graag zijn basispresentatie beschikbaar, die je kunt aanpassen naar jouw inhoudelijke focus en publiek. Begrijp dit : “Je bent een diamant.” I&W MAGAZINE NR1 - 2024 “Je hebt veel facetten; één daarvan is ….. én je reflecteert de kleuren van je omgeving” 31 QUALITIES
Page 32
DRUKS 2 – F Francien Regelink is back! Nadat haar eerste boek DRUKS drie jaar geleden verscheen, is er veel in haar leven gebeurd. Op haar Franciens deelt ze haar ervaringen en levenslessen en de invloed van haar ADHD erop weer schaamteloos openhartig in haar tweede boek, DRUKS 2. TEKST: ANNEMARIE VAN ESSEN 32 I&W MAGAZINE NR1 - 2024 WEBSITE FRANCIEN rancien windt er geen doekjes om. Dat deed ze in het eerste boek niet, en in DRUKS 2 doet ze daar nog een schepje bovenop. Onverbloemd praat ze over seks en hoe dat voelt. Ze zegt niet voor niets 'Pap, mam en broers, deze keer graag het hoofdstuk 'Dopaminestoot' overslaan'. Op z'n zachtst gezegd een bijzonder expliciet hoofdstuk. Tegelijkertijd is het ook juist door de openheid en onverbloemde eerlijkheid dat ik dingen lees over seksualiteit en hoe je ADHD daar een rol in kan spelen, die ik nog nooit ergens eerder heb gelezen. Maar je kunt, net als haar ouders, dit hoofdstuk natuurlijk ook gewoon overslaan . In de eerste hoofdstukken lees je over hoe het ‘EUREKA, ik heb ADHD en nu snap ik alles!' langzaam verandert in ‘Ik heb ADHD, maar ik ben niet mijn ADHD’. Een proces waarin ik me erg herken. Omdat je met de sticker nog steeds te dealen hebt met hoe dat van unieke invloed is op jou. Een sticker -voor zover je die wilt of niet wiltbepaalt niet hoe jij je leven leidt. Of zoals mijn oudste zoon dat laatst treffend zei: 'Het is geen excuus voor alles mam!' Daar heeft hij helemaal gelijk in. Zoektocht Als je hoort dat je ADHD hebt, volgt bij de meesten vroeg of laat de zoektocht naar het in eigendom nemen van dat wat van jou is. Begrijpen wat voor jou wel of niet werkt is het proces waarin je werk zit. En in die zoektocht neemt Francien je mee. Het is het verhaal van ‘Zonder shit geen succes’ een hoogopgeleide vrouw, zoekend naar haar werkplek, zoekend naar een huis en hoe ze dat moet doen met kopen en inrichten en organiseren, een badkamer die niet zo perfect uitpakt als ze hoopte. Zoekend ook naar een weg in een relatie en samenwonen, gewoontes die haar leven gemakkelijker (en soms volgens mij ook wat ingewikkelder) maken, een weg in haar kinderwens en een weg uit de studieschuld. Laat ik ook haar voortdurende liefde voor de Samla-bak van IKEA niet vergeten. FRANCIEN REGELINK Sommige thema’s zullen niet iedereen aanspreken en dat is oké. Een boek hoeft voor mij ook geen kopie van mijn leven te zijn. Maar de herkenning van je weg zoeken in het leven met ADHD, soms springen en soms struikelen, soms lachen en soms huilen, omgaan met hoop en met het verlies ervan, dat zijn thema's die we allemaal kennen. Ze belicht deze thema’s juist ook vanuit het ADHD-perspectief en hoe dit haar leven positief en negatief beïnvloedt. Hoe ze dealt met haar ADHD op al deze gebieden. Tikkie terug aan DUO Alleen al het hoofdstuk over hoe je een aanvraag kunt doen bij DUO om je eventuele studieschuld (vanwege ADHD) te verlagen, is het kopen van dit boek waard. Het biedt geen garantie, maar wel een verdraaid heldere handleiding. Met daarnaast ook nog eens de boodschap dat schaamte een slechte raadgever is bij dit soort dingen en ook nog eens onnodig. Soms is studeren met ADHD gewoon extra zwaar en dat is niet altijd jouw schuld. CEO van je eigen leven Dat is ook precies wat het hele boek voor mij zo bijzonder en uniek maakt. Franciens openheid, inclusief haar kwetsbaarheid, onzekerheid en ongebreidelde enthousiasme: dat alles is enorm geruststellend en bevrijdend. Er zit veel lach in dingen die ook een traan verdienen. En een nuchterheid naast haar emoties die zorgen voor een balans in haar hectiek. In haar inleiding legt ze het loepzuiver uit: 'Ik hoop je met dit boek een stukje herkenning te geven, maar ook te motiveren en inspireren om je eigen (soms niet zo) zorgvuldig aangelegde systemen eens onder de loep te nemen. Je kunt jezelf altijd opnieuw uitvinden, er is altijd iets wat je kunt doen. Wat dat is, is persoonlijk…. Eigenlijk de CEO van je eigen leven worden, zijn en I&W MAGAZINE NR1 - 2024 blijven. En een CEO heeft niet alleen de touwtjes in handen, maar moet ook dealen met alle shit. Zonder shit geen succes’. ‘Succesvol dealen met AD(H)D’ is de subtitel van het boek. Het gaat over Franciens zoektocht naar succes en laat me tegelijkertijd zien dat succesvol ook maar een begrip is. Want succes is voor iedereen weer wat anders. Dat is persoonlijk en uniek. Net zoals Francien dat is. DRUKS 2 – Francien Regelink. Te bestellen via: DRUKS 2 (druksdeal.nl) 33
Page 34
VERENIGINGSNIEUWS DE WERKGROEP WETENSCHAP – IETS VOOR JOU? De Werkgroep Wetenschap bestaat uit leden van I&W die zelf een wetenschappelijke achtergrond hebben of op een andere manier affiniteit hebben met de wetenschap. De meesten hebben ook zelf dyslexie, dyscalculie en/of ADHD. Momenteel bestaat de groep uit ongeveer 15 mensen die op verschillende manieren hun bijdrage leveren aan ons doel: een brug te slaan tussen wetenschap en praktijk. We geven op allerlei manieren invulling aan dit doel. Onder andere door het kritisch volgen van de stand van de wetenschap op het gebied van ADHD, dyslexie en dyscalculie en deze nieuwe kennis ook zoveel mogelijk toegankelijk te maken voor de leden van I&W. Daarnaast is het actief aangaan van interactie met wetenschappers heel belangrijk. Zo zijn er expertmeetings geweest waarin we kennis en ideeën hebben uitgewisseld en is er een mooi onderzoek gepubliceerd naar de positieve kanten van ADHD waaraan I&W actief heeft bijgedragen. Ook is er een begin gemaakt met het platform ADHD waarbinnen ervaringsdeskundigen en wetenschappers samen verschillende projecten oppakken. Vanuit de werkgroep faciliteren we dus op verschillende manieren onderzoek waar onze doelgroepen werkelijk iets aan hebben. Door het verwoorden van het perspectief van mensen die leven met dyslexie, dyscalculie en ADHD in onderzoeksplannen, het werven van deelnemers aan onderzoek en het aandragen van onderzoeksthema`s. Ook begeleiden we afstudeerders van HBO en universiteit bij hun onderzoek. De komende tijd gaan we verder invulling geven aan het platform ADHD en komen er nieuwe expertmeetings. We streven ernaar om via het magazine en de website wat vaker over onderzoek te communiceren en ons meer te profileren als de partij waarmee je in gesprek gaat als onderzoeker, journalist of beleidsmaker. Binnen de werkgroep houden we ons momenteel o.a. bezig met thema`s als werk, contact met justitie en neurodegeneratieve aandoeningen. Maar ook zaken rondom medicatie, diagnostiek en ‘wat is nu eigenlijk een goede definitie van dyslexie/ ADHD’ staan op de agenda. Heb je een gerichte vraag aan de werkgroep of lijkt het je leuk je aan te sluiten, neem dan gerust contact op via: werkgroepwetenschap@impulsenwoortblind.nl. Patricia van Casteren, namens de Werkgroep Wetenschap 34 I&W MAGAZINE NR1 - 2024 VERENIGINGSNIEUWS LEVE HET AD(H)D-CAFÉ! Veel AD(H)-cafés werken met een thema. Hieronder wat tips en ervaringen als opbrengst van deze avonden: wat te gaan doen. Dan speel ik mijn eigen muziek, en al gauw ga ik lekker meezingen en zo draait mijn stemming wel weer bij. • In een wachtruimte kan ik bijna niet stil zitten. Ik ga bijvoorbeeld tegeltjes tellen op de muur, zoek afleiding, maar tenslotte doet het bijna pijn om niet te bewegen en braaf stil te zitten. Soms dreig ik in te slapen. AD(H)D-café Eindhoven – Thema ‘Haalbare goede voornemens’ Een vrouw vertelde dat ze meer gestructureerd wil zijn op haar werk en meer oog wil hebben voor haar collega’s. Ze was ook trots op zichzelf omdat ze daar durfde te vertellen dat ze ADD heeft. Een man zei dat zijn behandeling was stopgezet door gebrek aan hulpverleners en hij wou nu zoeken naar groepstherapie want de structuur van een groep werkt goed voor hem. Verschillende gasten gaven hem contactgegevens van hun behandelaars. Anderen vertelden over hoe goed ze zijn in lijstjes maken, maar soms moeite hebben met eraan vast te houden. En een man nam zich voor om beter voor zichzelf te zorgen, zich beter uit te spreken en niet de moed te verliezen als zijn medicatie minder werkt. Tenslotte werden twee tips gedeeld: een stel volgt een Amerikaanse online cursus over ADHD en partnerrelaties, ADHD Roller Coaster, en een man vond de video ‘Wat is de impact van een ADHD-diagnose?‘ met psychiater Andreia Hazewinkel heel verhelderend. AD(H)D-café Amersfoort – Thema over- en onderprikkeling ERVARINGEN MET ONDERPRIKKELING: • Bij onderprikkeling baal ik, ik weet niet goed ERVARINGEN MET OVERPRIKKELING: • Op feestjes ben ik vrijwel altijd overprikkeld. Ik probeer ze te vermijden. • Op feestjes in de privésfeer ga ik na verloop van tijd glazen of kopjes afwassen in de keuken. Een welkome helpende hand. Maar het is zeker ook een vorm van ontvluchten van de geluidsdruk en vele gelijktijdige gesprekken (en muziek) om me heen. • Voor mij is het verkeer in de avond veel prikkeling. Straatlantarens, eindeloze aantallen autolichten, knipperlichten, weerspiegelingen daarvan, en bij regen: miljoenen glitterdruppetjes. En dan: zóveel en harde geluiden (zoals bij regen de snerpende suis van autobanden over nat asfalt). • Ik kan me in restaurants, winkelcentra en noem maar op bijna niet onttrekken aan de (als achtergrond bedoelde) muziek. Ook als ik dan met iemand samen, leidt me dit enorm af. 35 I&W MAGAZINE NR1 - 2024
Page 36
IMPULS & WOORTBLIND WERKGROEP ONDERWIJS WAT: belangenbehartiging voor alle vormen van onderwijs WIE: Karin Jahromi – (bestuurslid portefeuille onderwijs) DYSLEXIELIJN WAT: de dyslexielijn is een hulpdienst voor vragen over dyslexie. WIE: dyslexielijn@ ONDERSTEUNINGSGROEP DYSLEXIE WAT: belangenbehartiging voor dyslectici en advisering bestuur WIE: Peter Millenaar - peter.w.millenaar@gmail.com (voorzitter) ACTIEVE WERKGROEPEN WERKGROEP VOLWASSENEN WAT: klankbordgroep voor initiatieven en projecten rond actuele thema’s mbt AD(H)D, dyslexie en/of dyscalculie WIE: we zoeken nieuwe leden en een voorzitter! Iets voor jou? Mail ons. EN VRIJWILLIGERS I & W Impuls & Woortblind is actief voor en met mensen met Ad(H)d, dyslexie en dyscalculie. Heb je vragen? Heb je een idee voor een actie of een activiteit? Wil je ergens aan meedoen? Hier zie je bij wie je terecht kunt met je vraag of idee! impulsenwoortblind.nl DYSLEUK: PR EN LOBBYGROEP DYSLEXIE WAT: Dyslexie zichtbaar maken vanuit I en W WIE: Nel Hofmeester dysleuk@impulsenwoortblind.nl 36 I&W MAGAZINE NR1 - 2024 WERKGROEP WETENSCHAP WAT: expertmeetings, begeleiding van studenten, eigen onderzoeken onder achterban, internationale contacten WIE: Patricia van Casteren – via info@impulsenwoortblind.nl (voorzitter) AD(H)D-CAFÉS EN DYSLEXIE CAFÉS WAT: maandelijkse bijeenkomsten voor en door mensen met AdHd en/of dyslexie (zie pag. 39) AMERSFOORT WIE: Saskia Elswijk – (bestuurslid portefeuille cafés) REDACTIECOMMISSIE FONDSENWERVING WAT: zorgen voor stabiele extra inkomsten voor I en W WIE: Evert van Waegeningh (penningmeester) WAT: zorgt samen met hoofdredacteur voor inhoud van I & W magazine WIE: Julie Houben – julie.houben@ impulsenwoortblind.nl (hoofdredacteur) CONTACTPERSONEN WAT: ervaringsdeskundige vrijwilligers per telefoon en/of mail bereikbaar WIE: zie de lijst op http://www.impulsenwoortblind.nl/onze-vrijwillige-contactpersonen/ BESTUUR WAT: Ook elk bestuurslid heeft een eigen aandachtsveld. Wil je één van hen benaderen met een vraag of idee? stuur dan een mail naar info@impulsenwoortblind.nl WIE: Rob Pereira - bestuursvoorzitter, wetenschap, ADHD Evert van Waegeningh - penningmeester, dyslexie Annemarie van Essen – AD(H)D, ledenwerving, media en communicatie Karin Jahromi – dyslexie, onderwijs, vrijwilligersbeleid Saskia Elswijk – AD(H)D, cafés 37 I&W MAGAZINE NR1 - 2024
Page 38
OVERIGE INFO ONZE LEDENVOORDEELCOACHES SNAPPEN JOU! Kun je soms nog wel wat hulp gebruiken om je leven en/of werk goed op de rails te houden? Op deze pagina van onze website vind je een aantal zorgverleners die jou als lid korting geven op hun coaching, workshops en (1 op 1) begeleiding. Het zijn (bijna) allemaal ervaringsdeskundigen, die jou soms beter snappen dan ‘reguliere zorgverleners’. Doe er dus je voordeel mee! ONZE CONTACTPERSONEN Heb je een vraag over ADHD, ADD, dyslexie, dyscalculie of jouw unieke variant van neurodiversiteit? Bijvoorbeeld over passende hulp of behandeling? Of zoek je tips voor omgang met bepaalde zaken in het dagelijks leven? ZELF EEN AD(H)D CAFÉ OF DYSLEXIE CAFÉ OPZETTEN? WIJ HELPEN JE! Is er geen AD(H)D-café of dyslexie-café bij jou in de buurt? Zoek een partner en start er eentje. Impuls & Woortblind kan je helpen met een duidelijke handleiding over de aanpak. Bel of mail ons voor meer informatie: 033 247 34 84 / info@impulsenwoortblind.nl Je vindt ze op deze pagina van onze website: https://impulsenwoortblind.nl/ onze-vrijwillige-contactpersonen De (telefonische) contactpersonen van Impuls & Woortblind zijn vrijwilligers, die kennis hebben van een of meer specifieke onderwerpen. De meesten van hen zijn ervaringsdeskundigen. BEHOEFTE AAN ONDERLING CONTACT? DOE EEN OPROEP! Heb jij behoefte aan contact met iemand uit jouw omgeving om ervaringen te delen? Je kunt via onze digitale nieuwsbrieven een oproepje doen. Mail je oproep + woonomgeving naar: info@impulsenwoortblind.nl. Dan sturen wij de reacties aan je door. 38 I&W MAGAZINE NR1 - 2024 & DYSLEXIE CAFÉS AD(H)D CAFÉS Door het hele land organiseren wij AD(H)D-CAFÉS EN DYSLEXIE CAFÉS. Dé ontmoetingsplek voor iedereen uit onze doelgroep en direct betrokkenen. Voor en door ervaringsdeskundigen. Hieronder vind je al onze cafés bij jou in de buurt en onze ONLINE CAFÉS. Voor adres- en contactgegevens per AD(H)D-café, kijk op onze site. Dyslexie Cafés vind je op deze webpagina. KIJK IN ONZE AGENDA VOOR DE ACTUELE SITUATIE PER CAFÉ. ALLEEN ONLINE VRAGENUURTJE ADHD/ADD ONLINE Iedere donderdagavond vanaf 20.15 uur onl Ine DYSLEXIE CAFÉ ONLINE Iedere derde zaterdag van de maand onl Ine van 13.30 tot 16.00 HET AD(H)D VROUWEN CAFÉ ONLINE Iedere eerste vrijdag van de maand onl Ine van 20:00 tot 22:00 ZUID HOLLAND AD(H)D-CAFÉ DEN HAAG Iedere tweede woensdagavond van de maand ONL INE, iedere vierde maandagavond op locatie AD(H)D-CAFÉ BARENDRECHT Iedere derde dinsdag van de maand van 20.00 tot 22.30 ZEELAND AD(H)D-CAFÉ VLISSINGEN Iedere tweede woensdag van maand van 20.00 tot 22.30 NOORD-BRABANT AD(H)D-CAFÉ BREDA Iedere derde donderdag van de maand van 19.30 tot 22.30 AD(H)D EN DYSLEX IE CAFÉ HEUSDEN Iedere eerste woensdag van de maand van 19.00 tot 21.30 AD(H)D-CAFÉ EINDHOVEN Iedere derde woensdag van de maand van 19.30 tot 21.00 NOORD HOLLAND AD(H)D-CAFÉ AMSTERDAM Iedere tweede maandagavond van de maand vanaf 20.00 DYSLEXIE CAFÉ AMSTERDAM 6 x per jaar op dinsdagavond. om en om op locatie en onl Ine AD(H)D CAFÉ KOP VAN NOORD-HOLLAND Iedere derde maandag van de maand van 19.00 tot 21.30 DRENTHE AD(H)D-CAFÉ ASSEN Iedere laatste vrijdag van de maand van 19.00 uur tot 22.30 OVERIJSSEL AD(H)D-CAFÉ HENGELO Iedere tweede woensdag van de maand van 20.00 tot 22.30 UTRECHT AD(H)D-CAFÉ AMERSFOORT Iedere tweede vrijdagavond van de maand op locatie, iedere 4e vrijdagavond on l Ine. AD(H)D-CAFÉ UTRECHT Iedere eerste woensdag van de maand van 21.00 tot 23.00 GELDERLAND AD(H)D-CAFÉ ARNHEM EN OMSTREKEN Iedere eerste maandag van de maand vanaf 19.30 LIMBURG AD(H)D-CAFÉ MAASTRICHT Iedere eerste vrijdag van de maand van 19.00 tot 21.30 39 I&W MAGAZINE NR1 - 2024
Page 40
SPECIALIZED Special Brains Toertocht Voor het goede doel Ontdek de vreugde van buiten zijn en laat je energie vrij op de fiets, vooral als je ADHD hebt. Doe mee met de Special Brains Toertocht, een samenwerking tussen Specialized en Impuls & Woortblind, om bewustzijn te creëren over ADHD. Inschrijfgelden en donaties gaan naar Impuls & Woortblind, die met de opbrengst in 2024 een speciaal evenement voor kinderen met ADHD en hun ouders organiseren. Schrijf je vanaf februari in voor de toertocht op de racefiets of mountainbike. Kies uit diverse routes, startend bij het hoofdkantoor van Specialized NL/BE op Arnhems Buiten in Arnhem. Sluit de dag af met een smakelijke burger en een (alcoholvrij) biertje! Klik hier om je in te schrijven voor deze Toertocht Wanneer: Zondag 21 april 2024 Wat: Met een toertocht op de racefiets (60 of 120 km) of mountainbike (35 of 70 km) is er voor ieder wat wils. Tijd: Om 8:30 uur en 10:00 uur kun je vanaf het hoofdkantoor van Specialized op het terrein Arnhems Buiten (Utrechtseweg 310, Arnhem) starten met de toertocht op de racefiets of mountainbike. Kosten: Voor slechts €10,- kun je al meedoen aan de toertocht en ontvang je een goodiebag. Wil je er ook een drankje en lekkere lunch bij De Kookplaats? Dit kan al voor €20,-. Uiteraard is er ook de mogelijkheid extra te doneren voor het goede doel. Lees hier meer over stichting Impuls & Woortblind. Kom je met de auto? Er is voldoende parkeergelegenheid, tot dan! Noten en bronnen bij ‘Dyscalculie is lastig… maar zie ook de plussen’ NOTEN: 1. Ruijssenaars et al., 2021, p. 17 2. Ruijssenaars & Ruijssenaars-Elshoff, 2021 3. Desoete et al., 2020, p. 43 4. Desoete et al., 2020 5. Willcutt et al., 2019 6. Capano et al., 2008; DuPaul et al., 2013 7. Desoete & Warreyn, 2019 8. Pennington, 2006 9. Desoete, 2022; Desoete et al., 2020 10. Lissens et al., 2020; Desoete et al., 2020 11. lingerieontwerper Murielle Scherre in Desoete et al., 2020, p. 95 12. Desoete et al., 2020, p. 56 13. Desoete et al., 2020 BRONNEN: Capano, L., Minden, D., Chen, S. X., Schachar, R. J., & Ickowicz, A. (2008). Mathematical learning disorder in school-age children with attention-deficit hyperactivity disorder. Canadian Journal of Psychiatry, 53(6), 392–399. Desoete, A. (2022). Inzetten op autonome motivatie en betrokkenheid bij reken- en wiskundeprestaties, ook bij leerlingen met dyscalculie. Remediaal, 22 (2-3) 38-42 Desoete, A., Baccarne, B., Robaeyst, B., Duthoo, W., Haenebalcke, A., Lissens, F., Al Asmar, M, Willems, D. , & Brysbaert, M. (2020). Slagen met dyscalculie in het hoger onderwijs. OWL Press. Desoete, A., & Warreyn, P. (2019). ADHD-plus. Als ADHD samen voorkomt met dyslexie en/of dyscalculie. Magazine over ADHD en leer-, ontwikkelings- en gedragsstoornissen. Driemaandelijks magazine Zit stil, 155,14-17 Lissens, F., Al Asmar, M., Willems, D., Van Damme, J., De Coster, S., Demeestere, E., Maes, R., Baccarne, B., Robaeyst, Duthoo, W., & Desoete, A. (2020). Het stopt nooit…De impact van dyslexie en/of dyscalculie op het welbevinden en studeren van (jong)volwassenen en op de transitie naar de arbeidsmarkt: een bundeling van Vlaamse pilootstudies. Tijdschrift voor Logopedie, 2020/6, 10-28. Pennington, B. F. (2006). From single to multiple deficit models of developmental disorders. Cognition, 101, 385-413. Ruijssenaars, W., & Ruijssenaars-Elshoff, C. (2021). Berekend! Van rekenprobleem tot dyscalculie. Niet-geautomatiseerde basiskennis als centraal probleem. Gompel & Svacina. Ruijssenaars, Van Luit, Van Lieshout, & Kroesbergen (2021). Handboek dyscalculie en rekenproblemen. Een dynamisch ontwikkelingsperspectief. Lemniscaat. Willcutt, E. G., McGrath, L. M., Pennington, B. F., Keenan, J. M., DeFries, J. C., Olson, R. K., & Wadsworth, S. J. (2019). Understanding comorbidity between specific learning disabilities. New Directions for Child and Adolescent Development, 2019(165), 91–109.

IPWB 3 2023


Page 2
In dIt ArTikeLeN 6 10 13 14 17 20 24 26 29 32 NUMMer VASTe rUbriekeN Interview – tom: ‘ik werd gezien als debiel en lastig’ Aan de slag met slaapproblemen Actueel – dyslexienieuws WetenscHAp – onderzoeken naar AdHd in vogelvlucht AdHd 2.0: ‘lees dit boek!’ meer AdHd-onderzoek – focus op ‘leven met AdHd’ rekenproblemen bij volwassenen: 5 vragen aan een expert onbeperkt ondernemen met Ad(H)d – een avontuur met een vervolg Heb jij ook zwakke executieve functies? laat je niet gek maken! Karin Jahromi belandde onbedoeld op een feestje van dyslexiewetenschappers 3 4 18 23 34 Van het bestuur – voorwoord nieuws over inclusie: de kracht van neurodiverse teams column Agnes Keizer: AdHd en Ass – saai is het nooit Verenigingsnieuws – AdHd Familiedag en Week van dyslexie OVerig 3 36 38 colofon overzicht activiteiten & werkgroepen Algemene informatie & Ad(H)d / dyslexie cafés 2 I&W mAGAZIne nr 3 - 2023 pAg 18 pAg 10 pAg 14 Lekker bezig d coloFon nr 3 - 2023 Impuls & WoortblInd magazIne Is een uItgave van verenIgIng Impuls & WoortblInd en verschIjnt drIe keer per jaar dIgItaal en als podcast. redactIe/redactIecommIssIe julie houben (hoofdredacteur), rob pereira, karin jahromi, annemarie van essen, saskia elswijk. medeWerkers saskia de bruijn, patricia van casteren, jan van rijswijk, elske schreuder, agnes keizer, marisca milikowski, Ingrid verheul, myouska zwijnenburg, gertrudie boersen, sjan verhoeven. beeld julie houben (cover), ece, gertrudie boersen, karin jahromi. vormgevIng In commun, harderwijk. redactIe-adres Impuls & Woortblind, postbus 1058, 3860 bb nijkerk, info@impulsenwoortblind.nl. Issn 2405 - 8211 lId Worden leden van Impuls & Woortblind ontvangen automatisch Impuls & Woortblind magazine. het lidmaatschap loopt per kalenderjaar en kost € 40,75 per jaar. voor een lidmaatschap van Impuls & Woortblind, ga naar www.impulsenwoortblind.nl, of bel: 033 247 34 84. adresWIjzIgIng doorgeven adreswijzigingen ontvangen wij bij voorkeur per e-mail,via info@impulsenwoortblind.nl. per post kan ook: postbus 1058, 3860 bb, nijkerk. opzeggen lIdmaatschap per mail of schriftelijk (zie redactieadres) en uiterlijk vóór 1 november. anders is nog een jaar lidmaatschap verschuldigd. opname van artikelen betekent niet dat de vereniging de meningen daarin altijd onderschrijft. ze blijven geheel voor rekening van de auteurs of andere genoemde bronnen. de redactie houdt het recht om artikelen niet te plaatsen of in te korten. voor de inhoud van de advertenties draagt de vereniging geen verantwoordelijkheid. © niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder uitdrukkelijke toestemming van de redactie. e laatste uitgave van dit jaar alweer. en hoewel 2023 nog niet is afgelopen, kunnen we wel zeggen dat het een actief jaar is geweest. de maandelijkse webinars die we organiseren worden goed bezocht en we merken ook dat de AdHd- en dyslexie cafés en het online AdHd Vragenuurtje belangrijke ontmoetingsplekken zijn. ook houden we elkaar scherp op ontwikkelingen rondom AdHd en dyslexie binnen de expertisegroep, de pr-groep dysleuk en de ondersteuningsgroep dyslexie. misschien ben je 17 september ook met je kind naar de AdHd Familiedag in dierenpark Amersfoort geweest? een activiteit die we samen met balans en mama Vita organiseerden. Het was een dag vol leuke en leerzame workshops en daarna was er gelegenheid om het dierenpark te bezoeken (verslag: pag. 34). de sponsor specialized was ook erg enthousiast. najaar 2024 komt er dus zeker een vervolg van dit inspirerende evenement! In dit nummer vind je weer veel bijdragen van onze leden en vrijwilligers. Ze praten je o.a. bij over het AdHd-Wereld congres, het edAdyslexie seminar, AdHd en slaap en nog veel meer. Vind je het leuk om kennis te maken met ons bestuur, vrijwilligers en met elkaar? Kom dan op zaterdag 25 november naar de Kargadoor in utrecht voor de Algemene ledenvergadering met aansluitend de workshop ‘prikkelverwerking’. Weet je wat? Meld je HIER gewoon meteen aan! tot ziens, hoop ik. Karin Jahromi – bestuurslid Impuls & Woortblind 3 I&W mAGAZIne nr 3 - 2023 pAg 23 pAg 24
Page 4
NieUWS week VAn dysLexie 2023 – alles terugkijken Wij organiseren hem niet, die jaarlijkse Week van dyslexie in de eerste week van oktober. maar we zijn wel groot fan. daarom ook deze tip: heb je (online) events gemist? of wil je bepaalde webinars nog eens terugkijken? Voor maar € 25 krijg je toegang tot alle presentaties. dat zijn er een heleboel! lees ook het verslag op pag.35 www.weekvandyslexie.nl webinAr uitsteLgedrAg Bij aDD en aDHD – 14 noVember spreker: Jasper buitenhuis Jasper buitenhuis is Add-coach en gespecialiseerd in uitstelgedrag. Hij heeft zelf Add en was ooit ‘koning uitstelgedrag’. In deze online masterclass vertelt hij wat uitstelgedrag is. Je leert waar uitstelgedrag vandaan komt en waarom jij met AdHd of Add daar extra gevoelig voor bent. en je leert wat jij kunt doen om te zorgen dat uitstelgedrag niet meer je leven beheerst. Kijk hier voor meer info en aanmelden. eLkAAr ontmoeten met Ad(h)d en/of dysLexie Als je dit leest, ben je lid van ons. dat is superfijn! Want mede dankzij jouw steun maken we dit magazine en organiseren we bijvoorbeeld (online) Ad(H)d en dyslexie cafés. Want wat is er fijner dan elkaar ontmoeten, (h)erkenning bij elkaar vinden van elkaar leren? Vaak krijgen we de vraag ‘Is er ook een ontmoetingsavond voor mensen met dyslexie/mensen met Ad(H)d/partners van/jongeren met…in…? Vul maar in! meestal moeten we dan zeggen: nee, helaas. daar hebben we nog geen café. stoute schoenen daarom een oproep aan jou als lid: trek de stoute schoenen aan, en organiseer in jouw woonplaats (samen met iemand) een Ad(H)d en/of dyslexie café. Als het er nog niet is. 4 I&W mAGAZIne nr 3 - 2023 want wist je dat: • dit maar eens per maand een avond is? • je zelf mag weten of je voor thema’s met sprekers gaat of voor ‘gewoon alleen een ontmoetingsavond’? • wij je kunnen helpen met sprekers? • je als vrijwilliger ook allerlei gratis cursussen kunt volgen bij pgO-Support? • Je hier zo veel mensen blij mee maakt inclusief jezelf? Hebben we je (bijna) overtuigd? mooi! bel gerust voor meer info over ‘wat en hoe’ en vraag naar Julie Houben : 033 – 2473484 in de bibliotheek Vanaf oktober vindt Ad(H)d en dyslexie café Heusden plaats in de bibliotheek in Vlijmen (gem. Heusden). elke 1e woensdagavond van de maand ben je welkom. denk je zelf aan het organiseren van een café? de meeste bibliotheken staan open om deze avonden samen met jou te organiseren en verzorgen dan ook de lokale promotie! We ZoeKen een nIeuWe VoorZItter onze zeer gewaardeerde voorzitter rob pereira heeft de maximaal toegestane termijn volgemaakt. ons bestuur zoekt daarom per 1 januari 2024 een nieuwe voorzitter. Iets voor jou? of ken je iemand die (mogelijk) interesse heeft? We horen het graag! reacties ontvangen we liefst vóór 1 december. Lees hier de vacature. podcAst tips: hAd ik mAAr dysLexie & succesVoL LeVen met Add Jasper buitenhuis (zie webinar 14-11) maakt ook de podcast ‘succesvol leven met Add’. een aanrader voor iedereen die (iets met) Add heeft! ook voor mensen die (iets met) dyslexie hebben is er een leuke en informatieve podcast: Had ik maar dyslexie. maker is steven van Koeverden. op de pagina van zijn podcast staat dit over hemzelf en waarom hij de podcast maakt: ‘ik ben dyslectisch, inmiddels met trots. dyslexie heeft enorm veel voordelen. de nadelen kennen we allemaal wel. In deze podcast ga ik in gesprek dyslectici die kennis hebben in verschillende vakgebieden. dit om dyslexie in een ander daglicht te zetten.’ Voor meer info over beide podcasts: podcast ‘Succesvol leven met aDD’ en podcast ‘Had ik maar dyslexie’. 25 noVember: AlV + WorKsHop Ad(H)d en prIKKelVerWerKInG op zaterdagmiddag 25 november ben je welkom bij de Algemene ledenvergadering + Workshop ‘prikkelverwerking bij Ad(H)d’. locatie: de Kargadoor in utrecht. programma 13.00-13.30: inloop met koffie, thee en lekkers voor erbij 13.30-14.15: algemene ledenvergadering 14.15-14.30: pauze 14.30-16.00: workshop ‘prikkelverwerking bij Ad(H)d’ door Jorna postma 16.00-16.30: drankje over de workshop ‘prikkelverwerking bij Ad(h)d’ In de lijstjes met Ad(H)d-kenmerken zie je het vaak staan: gevoeligheid voor prikkels, of prikkelbaarheid. Vaak denken we dan meteen aan overprikkeling. Veel onbekender is onderprikkeling. In deze workshop gaan we in op beide vormen van prikkelverwerking. en waarom het ook tegelijkertijd voor kan komen. maar waarom hoort dit eigenlijk bij Ad(H)d? en hoe ga je hiermee om? spreekster Jorna postma is zelf een AdHd vrouw, AdHd coach en maker van de AdHd bij Vrouwen podcast. Aanmelden kan via de aanmeldknop in dit bericht. uiteraard kun je ook alleen naar de AlV komen. daar praten we je bij over wat we allemaal doen. daarnaast is het leuk elkaar weer te ontmoeten! 5 I&W mAGAZIne nr 3 - 2023
Page 6
interview Heb geduld met jezelf 6 V an ‘debiel en lastig jochie’ tot charismatisch leider met twee universitaire titels op zak. Een psycholoog die nu, op zijn 71e, nog dagelijks jongeren inspireert om in zichzelf te geloven, ook al zijn ze ‘anders’. Op zijn 8e kon Tom van Zuuren zijn voornaam nog niet schrijven. Maar het kwam allemaal goed. 'Gelukkig waren er mensen die mij wel snapten.’ tekst: Julie Houben tom komt uit een ‘rood rotterdams nest’. Zijn vader werkte zich op van metaalbewerker tot burgemeester van dordrecht. Zijn moeder was huisvrouw en zorgde voor zes kinderen, waaronder lastpak tom. ‘op de kleuterschool liep ik al vaak weg. In de eerste klas bleef ik zitten omdat lezen totaal niet ging. op mijn 8e kon ik nog steeds mijn I&W mAGAZIne nr 3 - 2023 naam niet schrijven. toen de juf zei dat ik dom was, gooide ik een stoel naar haar. dat was het slimste wat ik ooit heb gedaan. Want ik werd meteen van school verwijderd. stap één van mijn redding.’ debiel tom moest naar een psychiater. die constateerde een IQ van 78% in de linkerhersenhelft. ‘over mijn problemen met taal ging het verder niet. met zo’n IQ was je debiel, dus ik moest naar een school voor blo (bijzonder lager onderwijs). daar bloeide ik helemaal op. tussen de kinderen met down was ik de slimmerik. Ik gaf ze al snel rekenlessen. Zelf leerde ik helemaal niks. mijn moeder wilde me daar weg hebben en zo kwam ik op mijn 9e op de lom-school terecht.’ toch dyslexie ook daar was tom ‘te druk.’ Hij moest bij de direc7
Page 8
teur komen. die smolt voor hem toen tom dacht dat hij werkelijk Albert schweitzer was, de beroemde naamgever van de school. ‘Kom voortaan maar even naar mij als je weer druk bent in je hoofd’, zei hij. tom: ‘die man snapte mij. dat was zo fijn. Ik wist ook meteen wat ik wilde worden, als ik toch niet iets aan mensen mankeren, anders vind ik ze niet leuk.’ nog voordat hij op zijn 25e de kweekschool met een diploma verlaat, wordt hij al ‘gescout’ en start hij, naast zijn studie, als leerkracht op een lom-school. gek bleek te zijn: schoolmeester. ‘dan moet je eerst maar eens je naam leren schrijven’, zei mijn vader. dat moment kwam niet veel later. tom kreeg de ziekte van pfeifer en moest als krachtoefening in een balletje knijpen. ‘de dokter schreef het woord bAl op. en opeens kon ik het lezen! op mijn 9e waren mijn hersenen er toch klaar voor. Vanaf dat moment ging ik als een speer. Ik was eindelijk gemotiveerd en kreeg ook begeleiding, want inmiddels hadden ze toch het label dyslexie op me geplakt.’ gescout op zijn 14e is tom klaar voor de volgende stap: de mulo. met nederlands, Frans, duits en engels. ‘Ik zakte natuurlijk. Had zoveel stress bij de mondelingen, dat ik engels sprak bij duits, etc. op een 2e school lukt het wel. Wederom dankzij een directeur die mij ‘zag’ en toeliet dat ik de mondelingen op een door mij bepaalde volgorde deed.’ daarna volgt de havo, die relatief makkelijk gaat. en dan kan tom eindelijk naar de pabo, dan nog de kweekschool. daar vinden ze hem erg eigenwijs en brutaal maar het valt ook op hoeveel oog hij heeft voor kinderen met leerproblemen. ‘bij mij moet er 8 twee universitaire titels na de lom-school – ‘klotedirecteur, daar moest ik snel weg’ – volgt een mytylschool, waar tom helemaal op zijn plek zit. op zijn 30e begint hij aan de studie sociale pedagogiek, gevolgd door orthopedagogiek aan de universiteit van leiden. op zijn 38e behaalt hij zijn doctoraalbul. ‘Ik heb de directeur van mijn eerste lom-school ook voor het feest uitgenodigd. Zonder die man was ik nooit zo ver gekomen.’ ondertussen is hij vanaf zijn 33e zelf directeur van een mlk-school, wat hij 21 jaar met veel plezier blijft doen. In 1998 mag hij, als orthopedagoog, ook gz-psycholoog aan zijn titels toevoegen. ‘Ik moest daarvoor wel een IQ-test doen. en guess what? Weer een IQ-score van 78! die vrouw die me testte wist niet wat ze zag. ‘dit kan niet’, zei ze. Ik snapte het wel. bij dit soort testen gaat alles op snelheid. dan lig ik eraf. Gelukkig rekende ze me niet af op de testuitslag maar keek ze naar wat ik in de praktijk allemaal deed en kon.’ charismatisch leider tom blijft zijn werk als schooldirecteur nog een tijdje combineren met het doen van diagnostiek en behandeling van ‘kinderen zoals hijzelf.’ dan wordt hij op zijn 54e gevraagd om een nieuwe deeltijdIk paste niet in het systeem hbo opleiding ecologische pedagogiek op te zetten. bedoeld voor Ib’ers en anderen die kinderen helpen die vastlopen in het onderwijs en/of thuis. ‘Ze vroegen mij hiervoor omdat ze me een charismatisch leider vonden. dat is nog al wat he. maar ik durf nu te zeggen dat ik dat ook ben.’ tot aan zijn pensioen blijft tom aan deze opleiding verbonden. op zijn opa-oppasdagen werkt hij als gz-psycholoog op een school in rotterdam. daar wordt hij weer ‘gescout’, nu door Impuls & Woortblind-voorzitter rob pereira, die nog een gz-psycholoog zoekt voor zijn groepspraktijk voor kinderen met o.a. AdHd. ‘dat doe ik nu ook alweer drie jaar. Geweldig werk. maar ik ga binnenkort echt stoppen. mijn kleinkinderen en mijn camper roepen me.’ ook Adhd ‘laatst maakte ik een lijstje met kenmerken voor een jongen die ik met Add diagnosticeerde. eronder I&W mAGAZIne nr 3 - 2023 scheef ik: ‘dit heb ik ook allemaal. Groeten van de psycholoog.’ Zijn moeder belde me in tranen op: ‘Het hangt boven zijn bed’, zei ze. AdHd is bij mij nooit geconstateerd. maar ik weet bijna zeker dat ik het heb. sterker nog, ik vermoed dat dit ook de oorzaak is van mijn dyslexie. er komt continu zoveel bij mij binnen, dat het soms stokt in de verwerking. In mijn geval vooral in de taalverwerking.’ je komt er wel terugkijkend op zijn ‘carrièrepad’ heeft tom twee tips voor mensen zoals hijzelf: 1) connectie gaat voor correctie. ‘Ik wilde wel, maar kon het niet op de manier zoals het werd aangeboden. Heb daar als docent oog voor. elk kind wil leren.’ 2) Heb geduld met jezelf. ‘Je moet het doen in een systeem dat niet bij jou past. dat kost meer tijd, maar je komt er wel. Zoek de mensen op die jou wel zien om je te helpen. er zijn meer mensen zoals jij.’ 9
Page 10
Slaapproblemen Het is geen officieel AdHdsymptoom, maar waarschijnlijk zijn er meer mensen met Ad(H)d die slaapproblemen hebben dan mensen met Ad(H)d die gewoon lekker slapen. Hoe dit komt, gaat saskia de bruijn je niet vertellen. In dit artikel geeft ze wel tips die je misschien helpen om beter te slapen. tekst: sAskiA de bruijn 10 I&W mAGAZIne nr 3 - 2023 D ag lezer met slaapissues. Ik ben saskia de bruijn (35) en stelde mijzelf voor in een eerder artikel over AdHd en dyslexie (nr 2-2023). Zelf heb ik dyslexie en ik herken veel in Ad(H)d. Ik ben het type ‘vervroegd slaapritme’: vroeg wakker en op kinderbedtijd al moe. Iets wat je wel vaker ziet bij mensen met Add. Als hbo-verpleegkundige in opleiding deed ik 2 jaar geleden mijn afstudeeronderzoek over dit onderwerp. Sandra Kooij onderzocht en schreef veel over slaap(problemen) en de sterke samenhang met aDHD. eind augustus hield ik er een webinar over voor Ad(H)den dyslexiecafé Heusden. de deelnemers waren erg blij met de tips en info die ik gaf. Zelf dacht ik dat veel mensen met AdHd dit onderwerp inmiddels wel kennen en weten hoe ze er ‘het beste van kunnen maken’. niet dus. er is grote behoefte aan informatie en ook praktische tips over slaapproblemen bij AdHd. Gelukkig wordt er best veel onderzoek gedaan naar de werking en het belang van slaap. Zo wordt steeds duidelijker dat slaapproblemen een nadelig effect hebben op het brein. slaaptekort vergroot de kans op aandachtsproblemen, hyperactiviteit en impulsproblemen. deze klachten komen ook veel voor bij mensen met AdHd. Het is dus extra zinvol om slaapproblemen bij AdHd te herkennen en te behandelen. Als je hier meer over wilt weten, kan ik het boek ’Slaapproblemen in de psychiatrie’ van marike lancel aanbevelen. 1 gedragsverandering is moeilijk Voor mij als verpleegkundige ligt er in ieder geval een mooie en ADHD SASKIA DE BRUIJN uitdaging om mijn Ad(H)d-cliënten hierbij te ondersteunen. op mijn werk kreeg ik de mogelijkheid om een slaapgroep op te zeten en begeleid ik ook individueel veel cliënten met slaapproblemen. Voor aanvang van de behandeling vindt eerst een gesprek plaats over de omvang van het probleem. soms meldt de cliënt dat hij/zij prima functioneert en dat er eigenlijk weinig aan de hand is. Ik vraag dan altijd even door om er achter te komen of de cliënt het probleem vermijdt en eigenlijk aangeeft ‘Ik vind het moeilijk om te veranderen’. de behandeling van een slaapprobleem is namelijk gebaseerd op structuur en ritme. dit vraagt gedragsverandering. en dat is juist voor mensen met AdHd een enorme uitdaging. onderkent de cliënt het probleem, dan gaan we verder. de methodes die ik gebruik om tot verandering van gedrag te komen zijn gericht op ervaringsleren. daarbij maak ik zoveel mogelijk gebruik van beelden, zoals foto’s, video’s, mindmaps, tekeningen, collages en praktijkvoorbeelden die aansluiten bij de eigen ervaringen van de cliënt. We starten met een slaapeducatie die ingaat op de samenhang tussen leefstijl, AdHd en het verlate slaapfase syndroom. Zo’n 80% van de mensen met AdHd gaat laat naar bed/valt laat in slaap, tussen één en drie uur ‘s nachts en staat het liefst laat op. Het verlate slaapfase syndroom is de meest voorkomende slaapstoornis bij mensen met AdHd. I&W mAGAZIne nr 3 - 2023 klein beginnen daarnaast besteed ik aandacht aan slaap beïnvloedende factoren zoals beweging, ontspanning, voeding, stress, cafeïne, slaapritme en de invloed van licht/donker. cliënten geven vrijwel allemaal aan dat zij zich vaak niet bewust zijn van de factoren die een nadelige invloed hebben op slaap. na de eerste sessie stel ik samen met de cliënt SMaRT doelen op die niet direct om veel verandering vragen maar wel kunnen helpen om beter te slapen. een veel voorkomend voorbeeld is: ‘Ik leg vanaf nu ‘s avonds mijn telefoon weg’. dit voornemen maken we vervolgens specifieker: ‘Waarom wil je dit, vanaf hoe laat en wat ga je doen als je je telefoon weggelegd hebt?’ door het doel concreet uit 11
Page 12
te werken, wordt de kans op slagen groter. daarnaast betrekken we ook regelmatig een naaste om het gedrag op lange termijn vast te kunnen houden. ook kunnen reminders zoals een sms-je of iets in het zicht leggen dat je aan je voornemen herinnert, helpende instrumenten zijn. Lichttherapie Het ervaren van lichttherapie en van het ’s avonds dragen van een oranje bril zijn ook vaste onderdelen van het programma. omdat verandering van gedrag en vooral het vasthouden ervan lastig is voor mensen met AdHd, zijn dit soort hulpmiddelen welkom. bij de start van de behandeling vult de cliënt een slaap/waak kalender in en zoeken we diens ‘natuurlijke’ ontwaaktijd. meestal is die vrij laat. bij het ontwaken starten we met de lichtbril. per week proberen we hiermee het ontwaakritme een half uur te vervroegen. ’s Avonds kun je een oranje bril dragen, waarbij het advies is om die vanaf 19:00 uur op te doen. Zo’n bril beschermt het brein tegen lichtbronnen en heeft als doel de melatonineproductie (inslaaphormoon) tijdig op gang te brengen. de lichtbril gaat zo’n 4 weken met iemand mee naar huis. de oranje bril kun je zelf kopen, die zijn niet zo prijzig. daarna volgt een evaluatie. 12 I&W mAGAZIne nr 3 - 2023 de ervaringen met de lichttherapie wisselen per persoon. Zo mailde een cliënt onlangs dat ze door het dragen van de lichtbril al na twee dagen merkte dat haar spijsvertering eerder op gang kwam in de ochtend en dat ze zich al vrij snel na het ontwaken alert voelde. ook zijn er cliënten die de lichtbril inleveren en aangeven niet zo veel te merken, maar na 2 weken weer terugkomen en aangegeven dat ze pas achteraf ervaren wat de lichttherapie met ze heeft gedaan. Voor anderen werkt het helemaal niet. ‘Altijd’ of ‘nooit meer’ zijn veel gebruikte termen, bij mijn AdHd-cliënten. Zij hebben snel een gevoel van falen als iets niet ‘voor altijd’ lukt. We bespreken dan ook dat niks in het leven ‘voor altijd’ is. dat je iets voor een bepaalde periode kunt doen of fijn vindt. maar het ook weer een tijdje kunt loslaten, bijvoorbeeld in de zomermaanden. dat verlaagt de ‘prestatiedruk’ die sommigen voelen. Wat ik mensen bied, is informatie, tools en hopelijk wat zelfinzicht. dat mogen ze inzetten op een manier die voor hen haalbaar is. 1 lancel, m., van Veen, m. & Kamphuis, J. (2021). slaapstoornissen in de psychiatrie, diagnose en behandeling. Houten: bohn stafleu van loghum Actualiteiten rondom dyslexie tekst: KArIn JAHromI H eeft mijn kind dyslexie? Als er een vermoeden van dyslexie bestaat heeft de school, als het goed is, het leerlingdossier op orde waarin dit goed bijgehouden wordt. Vind je als ouder de tijd rijp voor een diagnostisch onderzoek op dyslexie, dan kan in overleg met school een verwijzing naar een dyslexie-instituut gedaan worden. bij gebleken dyslexie volgt dan meestal een behandeltraject. Je maakt dan gebruik van de vergoede dyslexiezorg. Wij merken dat in het oerwoud aan regels en (on)mogelijkheden ouders soms slecht de weg weten. soms willen ouders iets anders dan wordt aangeboden. Wat kan je dan doen? Heb je vragen over dit onderwerp dan kun je altijd terecht bij één van onze vrijwilligers via het mailadres dyslexielijn@impulsenwoortblind.nl. Verbeterplan Aanpak dyslexie op de aanpak van de vergoede dyslexiezorg is terecht vaak en veel kritiek geweest. Impuls & Woortblind heeft ook regelmatig via de sociale media haar standpunten hierover duidelijk gemaakt. daarnaast is ook de invoering van de Wet passend onderwijs een teleurstelling gebleken. Werk aan de winkel dus in den Haag. deze zomer hebben de ministeries van VWs en ocW een Verbeterplan aanpak Dyslexie gepresenteerd. Voorbeelden van verbetermaatregelen zijn: uitwisseling van positieve voorbeelden en ervaringen tussen de regio’s, de inzet van een onafhankelijke poortwachtersfunctie en het verbeteren van de afstemming tussen zorgaanbieders en school, door onderwijs te betrekken bij de gemeentelijke I&W mAGAZIne nr 3 - 2023 aanbesteding en kwaliteitseisen van de dyslexiezorg. oog voor emotionele problemen op zichzelf positief nieuws: er komt steeds meer oog voor sociaal-emotionele problematiek bij dyslexie. Zie dit artikel van Jojanneke van de beek e.a. ‘De behandeling van emotionele problemen bij ernstige dyslexie’. Je kunt je daarbij echter afvragen waarom een leerling zich eerst door een niet passend stuk onderwijs moet ploegen, waardoor het deze emotionele schade oploopt. om dan vervolgens hiervoor behandeld te worden. werkagenda route naar inclusief Onderwijs 2035 Voormalig minister Wiersma presenteerde in maart dit jaar een contouren werkplan inclusief onderwijs. onderwijs voor kinderen met én zonder een beperking of ziekte. ondanks de demissionaire status van onze regering is het wel de bedoeling dat plannen hierover gewoon doorgaan. Impuls & Woortblind doet hier ook aan mee, via overleg met koepelorganisatie IederIn. 13
Page 14
WeTeNSchAp : LAATSTe NieUWS UiT heT ‘ADhD-LAb’ eind mei vond het tweejaarlijkse AdHd Wereldcongres plaats in Amsterdam. Vier dagen lang presenteerden wetenschappers uit de hele wereld in de rAI hun onderzoeksresultaten op het gebied van AdHd. Het was een bonte mix van big data analyses, genetisch onderzoek, studies naar behandelvormen en naar allerlei AdHd-comorbiditeiten. patricia van casteren was erbij en vat de hoogtepunten samen. teKst: pAtrIcIA VAn cAsteren – lId VAn de ExpERTISEwERKgROEp Van IMpuLS & wOORTbLInD e 14 I&W mAGAZIne nr 3 - 2023 rfelijkheid er was veel aan dacht voor onderzoek naar de genetische basis van AdHd. dit zijn GWAs-studies (Genome Wide Association studies) waarin het genetisch materiaal van een grote groep mensen mét AdHd vergeleken wordt met dat van een grote groep mensen zónder AdHd. Zo proberen de onderzoekers te bepalen of bepaalde combinaties van genetisch materiaal het risico op AdHd vergroten. uit genetisch onderzoek wordt duidelijk dat er niet een enkel AdHd-gen is, maar dat het gaat om een verzameling van genen die het risico op het ontwikkelen van AdHd vergroten. een groot aantal van deze genen speelt ook een rol bij de allervroegste ontwikkeling van de hersenen, wat een aanwijzing is voor AdHd als neurologische ontwikkelingsstoornis. ook is er veel genetische overlap met psychische aandoeningen zoals depressiviteit, autismespectrumstoornis en schizofrenie. Het genetisch onderzoek neemt momenteel een enorme vaart en zal de komende jaren nog veel mooie ontdekkingen opleveren. denk bijvoorbeeld aan het ontwikkelen van betere medicijnen. maar AdHd vaststellen op basis van een dnAtest of hersenscan zit er voorlopig nog niet in. Adhd bij vrouwen een ander thema dat veel aandacht trok, was AdHd bij vrouwen en meisjes. niet vreemd, want AdHd werkt bij vrouwen toch soms net anders dan bij mannen. ZelF-stIGmA er was bijvoorbeeld een presentatie over mooi onderzoek naar zelfstigma. dat is wanneer je de vooroordelen die de buitenwereld heeft over jou als persoon met AdHd, zelf gaat geloven. Zelf-stigma kan leiden tot angst en depressie en tot het voortdurend willen camoufleren van AdHd-trekken. Vooral vrouwen lijken hier gevoelig voor te zijn. dit camoufleren kost heel veel energie en zou in de begeleiding van mensen met AdHd aan de orde moeten PAtRIcIA vAN cAStEREN komen, als iemand hier last van heeft. meer lezen? mylett, m. (2022). "I wish I could just be myself": Social camouflaging, internalized stigma, and internalizing mental health problems in adult aDHD. slAApproblemen nederlands onderzoek onder een grote groep vrouwelijke verpleegkundigen liet zien dat de vrouwen met AdHd in dit onderzoek vaker uitgesproken avondmensen waren en slaapproblemen hadden dan de vrouwen zonder AdHd. Hun kans op het ontwikkelen van depressie, migraine, diabetes en chronische vermoeidheid was ook aanzienlijk hoger. de slechtere slaapkwaliteit lijkt hiervan de oorzaak te zijn. de moeite waard om hier eens goed over in gesprek te gaan met werkgevers en bedrijfsartsen, zeker voor vrouwen die ook nachtdiensten draaien. (nog niet gepubliceerd) lAte dIAGnose een groot Zweeds onderzoek maakte duidelijk dat I&W mAGAZIne nr 3 - 2023 vrouwen gemiddeld 4 jaar later gediagnostiseerd worden dan mannen. ook hebben vrouwen meer last van andere psychische aandoeningen zoals depressie, burnout en angststoornissen voordat de diagnose AdHd gesteld wordt en doen ze vaker een beroep op zorg. meer aandacht bij huisartsen en andere hulpverleners voor de mogelijkheid van AdHd als onderliggende factor bij vrouwen met psychische problemen zou de zorg en de kwaliteit van leven voor deze vrouwen kunnen verhogen. nieuwe behandelvormen voor Adhd er wordt naast onderzoek naar medicatie ook wel onderzoek gedaan naar andere vormen van behandeling voor mensen met AdHd, maar relatief weinig en met wisselend resultaat. er werd een prachtig programma gepresenteerd dat gericht was op het verbeteren van executieve functies, maar de lange termijn opbrengst daarvan is nog niet gemeten. Het is daarom nog onduidelijk of zo`n intensief pro15
Page 16
gramma (met groepsbijeenkomsten en 1-op1- begeleiding door een coach) ook daadwerkelijk wat oplevert. een veelbelovend Iers programma combineert online psycho-educatie (uitleg over AdHd) met Act (acceptance & commitment therapie). beide elementen zijn bewezen van waarde voor mensen met AdHd en het programma is veelbelovend. Ik denk overigens dat de geringe aandacht voor nietmedicatie interventies op dit congres niet zozeer een gebrek aan goede interventies is, maar vooral komt door de kosten van goed langlopend onderzoek. deze zijn hoog en het is erg arbeidsintensief. Lichamelijke aspecten van Adhd ook hiervoor is steeds meer aandacht binnen onderzoek naar AdHd. en ook dit is niet voor niks: een behoorlijk aantal fysieke problemen lijken bovengemiddeld vaak samen te gaan met AdHd. problemen met Het ZIcHt er werd bijvoorbeeld onderzoek besproken naar problemen met het zicht bij mensen met AdHd. scheelkijken, contrast en kleur zien, verziendheid en slechtere samenwerking van beide ogen kwamen vaker voor bij mensen met AdHd. deze problemen zijn niet te verklaren door anatomische afwijkingen aan bijvoorbeeld de oogzenuw of het netvlies. oogonderzoek bij kinderen en volwassenen met AdHd lijkt dus geen overbodige luxe! 16 I&W mAGAZIne nr 3 - 2023 Immuunsysteem mcAs: mast cell Activation syndrome (of in goed nederlands: het mestcel activatie syndroom) is een ziekte van het immuunsysteem. mestcellen zijn een soort witte bloedcellen die een rol spelen bij de verdediging van het lichaam tegen gevaarlijke stoffen. bij mcAs reageren deze mestcellen te heftig op relatief onschuldige prikkels. mensen met AdHd hebben vaker mcAs en er wordt nu onderzoek gedaan of mcAs een rol speelt bij het ontstaan van AdHd. daarnaast kijkt men naar verbanden tussen AdHd, ehler`s-danlos syndroom en long coVId, waarbij mcAs mogelijk ook een rol speelt. Allemaal nog zonder definitieve conclusies, maar dat AdHd meer is dan problemen met aandacht en geheugen lijkt wel steeds duidelijker te worden. concluderend: er wordt vanuit veel verschillende vakgebieden waardevol onderzoek gedaan naar AdHd. er komt steeds meer oog voor wat de mensen die AdHd hebben zelf belangrijk vinden en veel onderzoekers gingen graag met ons (van Impuls & Woortblind) in gesprek. een enkeling gaf aan zelf ook AdHd te hebben. Hopelijk zet het de deur open naar nog meer samen optrekken van wetenschappers en mensen met AdHd in de toekomst. lees ook het artikel over onderzoeken naar ‘Leven met aDHD’ (pag 20) bOekreceNSie: ADhD 2.0 teKst: AnnemArIe VAn essen l ees dit boek. Ik wilde dat ik het eerder had gedaan. toen ik het binnenkreeg, belandde het wekenlang op de stapel ‘te lezen’, tot ik het wel moest pakken, omdat ik ja had gezegd tegen deze recensie. Waarom ik dat deed? deels omdat ik dacht dat ik al veel over AdHd wist en deels omdat de uitstraling van het boek niet meteen schreeuwt: lees mij! daar maakte ik twee denkfouten 1) wat in dit boek staat wist ik bijna allemaal nog niet! en 2) de uitstraling van een boek zegt niet alles over de inhoud. Hallowell en ratey, beiden ook behept met AdHd, zien AdHd (en Add) als een ‘complex geheel van tegenstrijdige of paradoxale neigingen’: een gebrek aan focus gecombineerd met een vermogen tot hyperfocus, een gebrek aan richting gecombineerd met zeer gericht ondernemerschap, een neiging tot uitstellen gecombineerd met de gave om één week werk in twee uur af te krijgen, impulsieve, verkeerde beslissingen gecombineerd met inventieve, verrassende oplossingen voor problemen, sociale onhandigheid gecombineerd met een buitengewone intuïtie en empathie, en ga zo maar door. sounds familiar? naast ‘aangeboren’ AdHd is er in hun visie ook een door omgevingsfactoren opgewekte variant. Waarbij de AdHd-achtige symptomen een reactie zijn op de enorme toename aan prikkels waarmee ons brein en onze wereld gebombardeerd worden. daarmee gaat het dus niet alleen meer over ‘diagnose’ maar veel meer over ‘hoe om te gaan met’. 17 I&W mAGAZIne nr 3 - 2023 Het boek gaat o.a. in op hersenfuncties, slimme hacks om een AdHd-brein in de juiste stand voor het juiste moment te zetten, het leren kennen van je eigen AdHd, het effect van beweging, de invloed van je omgeving en het effect van medicatie. elk thema bespreekt beide kanten van de AdHd-medaille. Ik bedacht me bij het lezen vaak: ‘Hoe doe ik dat eigenlijk?’ Wat dit boek voor mij extra waardevol maakte. Ik, met al mijn veronderstelde AdHd(zelf)kennis, begreep opeens waarom ik soms doe wat ik doe. en vaak met een glimlach. Ik vermoed dat dit voor velen van jullie ook geldt. AdHd 2.0. de nieuwste inzichten en strategieën voor een goed leven met afleiding Auteurs edward Hallowell en John ratey uitgeverij nieuwezijds
Page 18
OVER INCLUSIE . OVER INCLUSIE . OVER INCLUSIE . tekst: jAn VAn rijswijk Onderzoek naar breindiversiteit in teams Vorig jaar kopte de nrc: “de toekomst is aan neurodivergente mensen - stuur in godsnaam een paar dyslectici naar Schiphol.” Het artikel beschrijft de waardevolle bijdrage die neurodivergenten kunnen hebben voor organisaties. Gelukkig komen steeds meer organisaties erachter dat neurodiversiteit meer is dan een filantropisch streven. Wij kunnen er als maatschappij van profiteren. dat vindt ook Jan van rijswijk. Hij doet onderzoek naar neurodiverse teams en deelt zijn eerste bevindingen met I & W magazine. V 18 I&W mAGAZIne nr 3 - 2023 oor ons onderzoek naar neurodiversiteit in werkteams hebben we gekeken hoeveel onderzoek in de afgelopen decennia naar dit onderwerp is verricht. de teller staat momenteel op drie. daarmee is de wetenschappelijke aandacht voor dit thema ronduit mager te noemen. opvallend is dat dit niet geldt voor een ander onderzoeksveld, namelijk die van cognitieve diversiteit in teams. Alleen al in de afgelopen drie decennia zijn meer dan 70 studies gedaan naar cognitieve diversiteit binnen teams. formele diagnose versus persoonlijkheidskenmerken een eenduidige definitie van zowel neurodiversiteit als cognitieve diversiteit is binnen de wetenschap helaas niet aanwezig. dat maakt het vergelijken van onderzoeksresultaten vaak lastig. dat is jammer. Zeker omdat de twee onderzoeksgebieden veel meer overlap hebben dan we nu terugzien in onderzoek. Waar neurodiversiteitsstudies zich vooral richten op hoe mensen met een formele diagnose goed tot hun recht komen binnen een team, gaat cognitieve diversiteit ervan uit dat het brein van ieder teamlid uniek is. Het uitgangspunt is daarbij vaak dat binnen een goed functionerend team alle persoonlijkheidstypen aanwezig zijn. Het DISC model is één van de bekendste voorbeelden, waarbij persoonlijkheidskenmerken worden ingedeeld in kleuren. maar er zijn er meer. tijdens ons onderzoek stuitte ik op vele tientallen cognitieve modellen. Ik denk dat je het ook wel herkent bij jezelf, collega’s of vrienden: waar de één meer denkt in woorden, is de ander een echte beelddenker. of waar de één uitblinkt in creativiteit, is de ander eerder punctueel. Waar de één vooral beslissingen neemt op OVER INCLUSIE . OVER INCLUSIE . OVER INCLUSIE basis van gevoel, maakt de ander graag eerst een analyse. deze intermenselijke verschillen noemen we dus cognitieve diversiteit. dezelfde medaille misschien denk jij nu ook: hé, daar zitten best veel eigenschappen van ‘mijn AdHd- of dyslexie-brein tussen’. dan ben je niet de enige. We zijn binnen de wetenschap te smal naar neurodiversiteit gaan kijken. onderzoeken richten zich uitsluitend op één tot maximaal vier formele diagnoses, terwijl in werkelijkheid ieder brein uniek is. recent onderzoek van wetenschappers uit Zwitserland en het Verenigd Koninkrijk onderstreept het idee om neurodiversiteit en cognitieve diversiteit als twee kanten van dezelfde medaille te zien. Je zou het breindiversiteit kunnen noemen. Graag noem ik twee herkenbare voorbeelden om het idee kracht bij te zetten. Al decennia is bekend dat creativiteit in een team essentieel is om tot innovatie te komen, iets wat terugkomt in bijvoorbeeld dIsc en andere cognitieve modellen. tegelijk is bekend dat mensen in het AdHdspectrum vaak hoog scoren op deze competentie. een ander voorbeeld is analyse, een belangrijke cognitieve competentie om complexe problemen goed te doorgronden. deze competentie komt bovengemiddeld vaak voor in het autisme-spectrum. deze twee voorbeelden tonen aan dat de werelden van neurodiversiteit en cognitieve diversiteit niet op zichzelf staan. JAN vAN RIJSwIJK Wanneer we dit idee omarmen, verbreedt dat onze kijk op het onderwerp. We spreken dan niet meer over hoe een minderheid kan integreren in een omgeving die volledig gericht is op een meerderheid, maar het uitgangspunt is dan dat ieder mens zijn eigen unieke voedingsbodem nodig heeft om te floreren. en wetenschappelijk stelt het ons in staat om de schat aan bestaande wetenschappelijke kennis uit het cognitieve diversiteitsdomein in verband te brengen met wat we weten over neurodiversiteit. dat is dan ook waar wij ons in ons wetenschappelijke onderzoek aan de open universiteit (ou) mee bezig houden. gebalanceerde mix dan rest de vraag waarom onderzoek naar neurodiversiteit in teams belangrijk is. daar zijn meerdere antwoorden op te geven. Zo kun je het als een belangrijke maatschappelijke opdracht zien om I&W mAGAZIne nr 3 - 2023 kennis te ontwikkelen die bijdraagt aan een inclusieve werkomgeving. maar dat is wat mij betreft niet het belangrijkste argument. nrc had gelijk. We hebben als maatschappij neurodivergenten nodig. Als we iets kunnen leren van de vele cognitieve diversiteitstudies, dan is het wel dat een gebalanceerde mix van verschillende breinprofielen een team tot ongekende hoogte kan brengen. In elke denkbare sector. Wanneer we kijken naar de uitdagingen waar we als maatschappij voor staan, kunnen we die krachten goed gebruiken! Jan van Rijswijk, Petru Curseu en Lise van Oortmerssen doen grootschalig onderzoek naar neurodiversiteit in teams. Hiervoor vragen ze teams om een online vragenlijst in te vullen. Doet jouw team al mee? Voor info en aanmelding kun je mailen naar jan.vanrijswijk@ou.nl. 19
Page 20
LeVeN MeT ADhD : WAT LeerT ONDerzOek ONS? Afgelopen mei was het tweejaarlijkse Wereldcongres AdHd in Amsterdam. thema: ‘modernising the concept of AdHd (mocA)’. op pag 14 van dit nummer lees je welke interessante ‘medisch getinte’ onderzoeken naar AdHd er voorbijkwamen. onderstaand verslag focust op onderzoek naar de impact van AdHd op het dagelijks leven. teKst: elsKe scHreuder en pAtrIcIA VAn cAsteren A 20 I&W mAGAZIne nr 3 - 2023 dhd and work – anselm Fürmaier, universiteit groningen de presentatie begint met een opsomming van AdHd-uitdagingen op het werk, die samenhangen met tekortschietende executieve functies (eF), volgens de Amerikaanse AdHd-expert russell barkley: • Handigheidjes toepassen • Niet te veel willen inspannen • Anderen nodig hebben om taken op tijd af te hebben • Behoefte aan taken met een onmiddellijk resultaat • Inconsistente kwaliteit en kwantiteit Werkende mensen met AdHd lopen er vaker dan anderen tegenaan dat ze hun werk niet efficiënt genoeg kunnen doen, en/of dat ze onder hun niveau werken. een screening op het werk kan veel inzicht geven (wie hebben AdHd, waar lopen ze tegenaan, wat hebben ze nodig). Aanpassingen kunnen veel goed doen, zoals aangepaste (opgeknipte) taken, rustige ruimte, een buddy, flexibiliteit in de taken, steunende gesprekken/supervisie, regelmatige pauzes. ook slaap verdient aandacht. eén op de vijf AdHd’ers uit het onderzoek rapporteerde wekelijks effectieve werktijd onbenut te laten door slechte slaap; bijna de helft meldt zich elke maand een keer ziek wegens de effecten van slapeloosheid. Gemiddeld 2 ½ dag. opmerking uit de zaal van een lid van Impuls & Woortblind: ‘er gaat heel veel aandacht naar de tekortkomingen van AdHd’ers op het werk, die gecompenseerd moeten worden. maar hun eigenschap heeft ook inherente sterke kanten. Is het niet in het belang van werkgever én werknemer dat die geïnventariseerd en benut worden?’ Antwoord van Anselm Fürmaier: Jazeker! social skills, social relationships and marriage in adult Adhd ADHD EN RELAtIES ELSKE ScHREUDER – Christian mette, Protestantse universiteit lippe, Duitsland relaties zijn van levensbelang: sociale (herhaalde interacties, vriendschap, steun etc.) en vooral romantische (nabijheid, intimiteit etc.). mensen met AdHd blijken vaker relationele problemen te hebben, vooral met een partner die geen AdHd heeft. Voorbeelden van AdHd-gerelateerd gedrag dat hiervan (mede) de oorzaak is: minder aandacht, impulsiviteit, emotionele uitbarstingen, veel praten/in de rede vallen, dingen vergeten en/of kwijtraken. de partners zonder AdHd reageren door steeds te wijzen op verantwoordelijkheid en afspraken. Ze voelen zich genegeerd, raken in de stress. op hun beurt voelen de partners met AdHd zich de hele tijd bekritiseerd en gecorrigeerd, ervaren schaamte, schuld, frustratie en woede, en voelen zich niet geliefd. dan gaan ze nog sterker AdHd-gedrag vertonen, et cetera. dit kan tot een vicieuze cirkel leiden: een zichzelf versterkend en instandhoudend patroon. medicatie voor de partner met AdHd kan soms veel verbeteren. I&W mAGAZIne nr 3 - 2023 maar: beide partners hebben ook een bepaald beeld van zichzelf en relaties opgebouwd in de loop van de (jonge!) jaren. Van deze zogenoemde schema’s zijn mensen zich vaak niet of maar deels bewust. maar ze zijn wel hardnekkig en werken overal door. bij de aanpak van relatieproblemen kan schematherapie daarom soms zinvol zijn. finances in everyday life of adults with aDHD – janneke Koerts, universiteit van groningen Kennis en handigheid rond geldzaken is over het algemeen minder aanwezig bij (alle maar vooral jonge) mensen met AdHd. Ze verdienen minder dan gemiddeld, zijn vaker werkloos/in een uitkering, hebben minder spaargeld, wonen minder vaak op zichzelf, hebben minder pensioen (geregeld). ook hebben ze vaker leningen en schulden, geven ze vaker impulsief (risicovol) geld uit en vermijden ze vaker om na te denken over hun financiën. Hierdoor raken ze gemakkelijk verder in de problemen, zoals bijvoorbeeld ‘geen huur of alimentatie meer (kunnen) betalen’. de financiële en juridische zorgen leiden dikwijls ook tot slechte (mentale en lichamelijke) gezondheid, soms zelfs tot zeer 21
Page 22
negatieve gedachten. Van alle mensen met AdHd die aankloppen voor hulp op het gebied van geld en recht heeft de helft behoefte aan praktische steun bij deze problemen. In de begeleiding/behandeling/coaching zou daar dus meer in voorzien moeten worden. Hier ligt mogelijk ook een taak voor Impuls & Woortblind. opmerking uit de zaal: ‘er is veel aandacht voor mensen met AdHd die geldzorgen hebben, maar er zijn ook zeer succesvolle ondernemers met AdHd. Kan hun ervaring niet van nut zijn voor anderen?’ Antwoord van Janneke Koerts: Ja, helaas komt die groep minder vaak in beeld. the psychoeducational needs of adults with aDHD – Oliver Tucha, universiteit van ierland en rostock (duitsland) er is geen ‘keiharde definitie’ van AdHd, maar de mensen die het hebben zijn wel ‘experts by experience’. Van alle interventies blijkt de inzet van psychoeducatie (pe) de grootste voorspeller van succesvol behandelen te zijn. toch worden mensen met AdHd zelf nauwelijks betrokken 22 I&W mAGAZIne nr 3 - 2023 bij de onderzoeken en evaluaties van pe (alleen de zgn. delphigroep). Wanneer het hen wel gevraagd wordt, noemen ze de volgende welkome effecten van het krijgen van pe: • Algemene kennis over ADHD (inclusief de vele varianten) • Verbetering van het functioneren, zoals: - vermindering ernst van het symptomatische gedrag - vermindering gevoelens van stress, angst, depressie, emotionele labiliteit • verbetering van het psychologische en algemene welbevinden • verbetering van de kwaliteit van sociale – en werkrelaties. pe lijkt ook zelfvertrouwen en/of zelfwaardering te vergroten. Wat opvalt is dat veel mensen met AdHd in hun behandeling behoefte hebben aan meer informatie over AdHd: oorzaken, frequentie, behandeling, comorbiditeit. daarnaast is er behoefte aan informatie over ‘hoe te leven met AdHd’. Hoe werkt het met aandacht en hyperfocus (erin komen, en eruit!)? of praktische zaken zoals het plannen van het dagelijks leven en bijvoorbeeld reizen/vakantie. pe op deze gebieden zou een maatwerkingrediënt moeten zijn in behandeling van mensen met AdHd. Zij weten zelf meestal wel waar ze behoefte aan hebben. pe werkt vaak goed in groepen. ook een ‘hulplijn’ (telefoon, online) kan een goede vorm van aanbieden zijn. reactie uit de zaal: ‘Heel mooi dat er niet (meer) óver mensen met AdHd wordt gesproken in wetenschap en behandeling, maar vooral ook met hen.’ Antwoord van oliver tucha: Inderdaad! mocA-video: Adhd’ers zelf aan het woord over mensen met AdHd zelf aan het woord laten: speciaal voor dit congres maakten wetenschappers van de radboud universiteit, samen met mensen van I & W en een aantal ervaringsdeskundigen deze prachtige video, waarin mensen met Ad(H)d aan het woord komen over hun ervaringen en visie. lees ook het artikel ‘Laatste nieuws uit het aDHD-lab’ op pag. 14 ADHD en ASS : saai is het nooit coLumn AGnes KeIZer Ik ben Agnes keizer. moeder van twee kinderen. Alleenstaande moeder. Ik noem het altijd ‘staande moeder’ want ik hoef het niet alleen te doen. In 2020 kwam er meer ruimte voor mezelf door een scheiding. Vooral ontdekken: wie ben ik en hoe ga ik dit in vredesnaam doen? W at ik ook ontdekte: dat ik een spraakwaterval werd. drukte en chaos in mijn hoofd. terwijl ik bezig was met de boodschappen opruimen had ik ook al een emmer met sop gepakt om de ramen te doen. ondertussen lagen de ijsjes te ontdooien en zocht ik mijn bril, die ik altijd kwijt ben. de bril lag tussen de aardappels die ik net had gehaald. o ja boodschappen opruimen. Zo ging het maar door. Ik kreeg weleens de tip: schrijf dingen op. leg iets op een vaste plek. pen was ik kwijt en ik vergat waar de vaste plek was. Indirecte boodschappen, daar raak ik van in de war. met mensen afspreken...wat een informatie om te verwerken. Zeer vermoeiend. reageren uit onmacht. Alles is zo ingewikkeld. overstuur als er iets niet klopt. bij onduidelijkheid is er paniek. Alles moet kloppen, alles moet op kleurenvolgorde, het volume van de tv moet op een even getal. maar ik ging ook meer bewegen. dansen, springen, talenten die naar voren komen. niet gedacht dat ik die had. de stopknop? die mag ik leren ontdekken. Visueel aanbod helpt me hierbij. Had ik dat vroeger I&W mAGAZIne nr 3 - 2023 AGnes KeIZer maar meer gehad. puzzelstukjes vallen langzaam op hun plek. mogen zijn wie je bent, dat is mooi! Iets in mij zei: tijd om hulp te zoeken. Ik herkende bij mezelf wat ik ook bij de kinderen zie. Aangezien ik soms in de hyperfocus zit en leergierig ben zoek ik veel informatie op. en leer ik veel door te durven vragen. dankbaar dat er ondersteuning bestaat. die kreeg ik al in 2020. maar pas in mei 2023 kreeg ik de diagnose ‘AdHd en Ass’. Het leven is in ieder geval nooit saai. 23
Page 24
ViJF VrAgeN OVer DYScALcULie biJ VOLWASSeNeN dyscalculie komt net zo veel voor als dyslexie. dat geldt helaas niet voor de beschikbare kennis en infomatie. Zeker als het over volwassenen gaat. Gelukkig beantwoordt dyscalculie-expert marisca milikowksi op ons verzoek vijf vragen over dyscaulculie bij volwassenen. teKst: mArIscA mIlIKoWsKI - de reKencentrAle 1 wAAr merk je ALs VoLwAssene AAn dAt je mogeLijk (toch) dyscALcuLie hebt? bij dyscalculie heb je je hele leven al moeite met vlot rekenen gehad. Als anderen meteen het antwoord weten, zit jij nog te tellen. Je hebt je waarschijnlijk vaak voor dat moeizame rekenen geschaamd en gedacht dat je dom was. dat was ook hoe veel mensen het zagen: wie goed kon rekenen was slim, dus het omgekeerde zou ook wel gelden. In mijn boek Dyscalculie en een hoog IQ vertel ik de verhalen van slimme kinderen en jongeren, die toch op hun vingers moeten tellen om zeker te zijn van de uitkomsten van kleine sommetjes, zoals 5 + 3 en 8 + 5. maar dyscalculie is meer dan alleen rekenproblemen. maten en gewichten in recepten, wisselgeld berekenen, 68 schrijven als het 86 moet zijn, van al die dingen kun je bij dyscalculie last hebben. Volwassenen met dyscalculie hebben daarnaast vaak ook moeite met tijdrekenen. Hun tijdsbesef is niet scherp. Zie het ervaringsverhaal van Jantien (35): Ruzie met de tijd | Rekencentrale. tenslotte herken je misschien ook het gevoel van rekenangst, die je in je schooltijd hebt opgelopen. Zie Rekenangst | Rekencentrale. 24 I&W mAGAZIne nr 3 - 2023 2 wAnneer is het zinVoL om ALs (jong) VoLwAssene een dyscALcuLie onderzoek te doen? Het is in elk geval zinvol om je te laten onderzoeken als je een nieuwe opleiding begint, en wilt weten hoe het eigenlijk in elkaar zit met die rekenproblemen van jou. en welke hulp en ondersteuning je nodig hebt om die opleiding te kunnen doen. een diagnose dyscalculie geeft recht op een dyscalculieverklaring. en daarmee heb je dan weer recht op extra tijd bij toetsen en gebruik van hulpmiddelen als een rekenmachine en opzoekmateriaal. sommige mbo-opleidingen steunen je ook met extra rekenles. In het mbo is trouwens het rekenen behoorlijk in beweging. er worden minder voorzieningen aan een dyscalculieverklaring gekoppeld. de bedoeling is dat de opleidingen zelf de studenten met dyscalculie opsporen en zodanig ondersteunen dat ze hun rekenexamen kunnen halen. Het slimste is om bij je eigen opleiding te vragen welke voorzieningen er zijn verbonden aan een dyscalculieverklaring. een andere reden om zo’n onderzoek te laten doen is dat je het gewoon wilt weten. Zodat je met een nieuwe blik naar je eigen onvermogens Marisca Milikowski Dyscalculie en een hoog IQ Elf leerzame verhalen mArIscA mIlIKoWsKI kunt kijken. niet dom nee, maar dyscalculie. dat kan voor mensen een opluchting zijn. Het komt ook voor dat een ouder de problemen herkent bij een van haar of zijn kinderen. Wij horen heel vaak, als we een leerling onderzoeken, dat een van de ouders vermoedt het zelf ook te hebben, ‘maar toen kenden we dat begrip nog niet’. of je dan jezelf ook moet laten onderzoeken? Ik ken eigenlijk niemand die het om die reden heeft laten doen. meestal was het feit dat dochter of zoon de diagnose kreeg al bevestiging genoeg. 3 wAAr kunnen VoLwAssenen Voor dyscALcuLieonderzoek terecht en wAt zijn hierVoor de kosten? lastige vraag. Wij doen het wel, maar we ziin een van de weinigen. misschien vinden veel praktijken het lastig omdat er bij volwassenen geen recente rekenresultaten en zogenaamde ‘blijken van didactische inspanning’ van de school zijn, die je als onderzoeker kunt opvragen. terwijl dit bij kinderen de gebuikelijke bronnen zijn die aantonen dat er echt wel iets aan de hand is. Zorg er dus in elk geval voor dat je zoveel mogelijk materiaal bewaart dat jouw idee van dyscalculie I&W mAGAZIne nr 3 - 2023 kan onderbouwen. Hoe het toegaat bij onze praktijk en wat de kosten zijn kun je lezen op onze website. op de website van het Kwaliteitsinstituut Dyscalculie (KiD) vind je meer praktijken. 4 5 is er een mAnier om dit Vergoed te krijgen? soms via een werkgever, of via een uitkeringsinstantie die er baat bij heeft dat je werk vindt. is er ook iets AAn te doen ALs je weet dAt je het hebt? niet zozeer aan de dyscalculie zelf, maar zeker wel aan het rekenen. dyscalculie gaat over problemen met vloeiend rekenen, met hoofdrekenen, met snel inschatten van uitkomsten. relaties tussen getallen zie je niet snel. maar je kunt wel beter leren rekenen. Hiervoor raad ik de gratis website De sommenfabriek aan. liesbeth van der plas legt daar de verschillende bewerkingen stap voor stap uit. degelijk cijferend rekenen. Van optellen en aftrekken onder elkaar tot en met de breuken en procenten. echt de moeite van het proberen waard. Zeker nu je als volwassene wat meer rust en overzicht hebt. 25
Page 26
Onbeperkt Ondernemen met ADHD: een mooi avontuur met veel nieuwe inzichten voor de deelnemers, maar zeker ook voor de initiatiefnemers (erasmus centre for entrepreneurship en AdHd-coaches). dit is de ultrakorte samenvatting van de cursus onbeperkt ondernemen. Wie meer wil weten: lees vooral verder. tekst: ingrid VerheuL en myouskA zwijnenburg 26 I&W mAGAZIne nr 3 - 2023 twee deelnemers over hun ervaring: H et programma onbeperkt ondernemen heeft als doel om (toekomstige) ondernemers met AdHd te helpen bij het ontdekken van hun specifieke uitdagingen en talenten. om deze beter te begrijpen, veerkracht te creëren, en de kans op een succesvol bedrijf te vergroten. In mei startte de eerste pilot met zestien deelnemers. Het programma bestond uit zes workshops, ieder met een relevant thema en bijpassende opdrachten, waaronder het maken van een persoonlijke sWot (strengths, Weaknesses, opportunities & threats) analyse, nadenken over de ‘Why’ van je bedrijf of bedrijfsidee, ontwikkelen van een roadmap naar je ultieme doelstelling, in kaart brengen van obstakels en mogelijkheden, en (opnieuw) in gesprek gaan met je klanten om de klantbehoefte (beter) in kaart te brengen. tijdens de finaledag presenteerden de deelnemers hun inzichten en toekomstplannen in een eindpresentatie. Een avontuurlijke zoektocht naar je talenten & uitdagingen chris: co-founder VAn story studio Voor mij was de AdHd-diagnose een enorme opluchting. Je snapt ineens wat er aan de hand is, waarom je bent zoals je bent. en je kunt een route gaan uitstippelen naar een meer bevredigend leven. Voor mij kwam dat neer op de vraag: Hoe zorg ik dat ik mijn talenten volledig kan benutten, rekening houdend met de beperkingen die ik als mens heb? Wat mij betreft is dit overigens een vraag die iedereen zichzelf zou moeten stellen. en als AdHd’er heb je een voordeel: je kunt je talenten en valkuilen heel goed plaatsen als je ze (h)erkent als AdHd-gerelateerd, en kunt daarmee oplossingen vinden die voor jou en andere AdHd’ers kennelijk goed werken. de cursus onbeperkt ondernemen kwam voor mij daarbij als geroepen. de eerste bijeenkomst was heel vreemd. Iedereen was anders, maar toch spraken we allemaal dezelfde taal: vaak snel, aan halve zinnen genoeg. opdrachten verliepen of razendsnel of ontspoorden in no-time tot chaos. uiteindelijk was het voor mij een soort thuiskomen, maar ik stel me zo voor dat de mensen van onbeperkt ondernemen ook even gekeken moeten hebben van “wat we nou weer allemaal in huis gehaald hebben”. ondanks die creatieve chaos was de sfeer constructief, en konden we met veel praktische inzichten de cursus afsluiten. Zijn we daarmee klaar? Ik denk dat het echte werk nu pas begint. maar je weet nu wel waaraan. en waarom. bjorn: cAreer coAch bij the do good onLy compAny sinds jaren werk ik als carrièrecoach binnen een opleidingsprogramma, een baan die mij ontzettend veel voldoening geeft. Al veel langer koesterde ik de droom om mijn eigen baas te worden, maar ik wist nooit precies hoe. na mijn AdHddiagnose 2 jaar geleden vielen alle puzzelstukjes op hun plaats; ik begreep eindelijk wie ik was en waarom ik me zo anders voelde dan anderen. door de medicatie voelde ik me meer mezelf en kon ik beter luisteren naar wat ik echt wilde. dit versterkte mijn verlangen om iets voor mezelf te beginnen, al bracht dit ook verwarring en angst met zich mee. Het idee van mij en boekhouding betekende bijvoorbeeld een nauwere band met de belastingdienst dan ik had gewenst. toen stuitte ik op een bericht van Impuls & Woortblind over het programma onbeperkt ondernemen. Ik meldde me direct aan. Het programma zet jou als ondernemer zeven weken lang centraal, een nieuwe ervaring voor iemand die vooral op anderen gericht is. de opzet was een mix van theorie en groepsopdrachten en hield rekening met AdHd-uitdagingen de energie waarmee Ingrid Verheul de stof doceerde was aanstekelijk. Het team had duidelijk goed nagedacht over hoe ze mensen met AdHd kunnen begeleiden. er was veel ruimte om met elkaar te overleggen over de uitdagingen waar je als AdHd’er tegenaan loopt. Wat ik o.a. leerde, is dat je niet alles alleen kunt en ook niet alleen hóeft te doen. Inmiddels heb ik een partner gevonden waarmee ik samenwerk. Waar ik angst heb voor administratie, is dit juist haar passie. We zijn momenteel actief op zoek naar financiering. Ik beveel dit traject van harte aan (startende) medeondernemers met AdHd aan. 27 I&W mAGAZIne nr 3 - 2023
Page 28
Hieronder een aantal belangrijke inzichten uit dit pilot programma, die het startpunt vormen voor vervolgonderzoek. Verschil tussen Add & Adhd Het is bekend dat mensen met AdHd die overwegend aandachtsproblemen hebben (Add) verschillen van hen die met name hyperactief-impulsief zijn (AdHd) of een combinatie van beide. dit lijkt ook te gelden voor ondernemers. tijdens de cursus bleek dat: 1. Veel ondernemers met AdHd met verschillende dingen tegelijk bezig zijn, en moeite hebben om het overzicht te bewaren en prioriteiten te stellen. Hierdoor verliezen zij energie om hun bedrijf verder te ontwikkelen. 2. ondernemers met Add het lastig vinden om ergens mee te starten, en dat zij vaak (onterecht) worstelen met een gebrek aan zelfvertrouwen als ondernemer. deelnemersdiversiteit: uitdaging & kans! Het managen van de diversiteit in AdHd-kenmerken, persoonlijkheden en ondernemersfasen onder de deelnemers was een flinke uitdaging. maar tegelijkertijd ook een grote bron van inspiratie en creativiteit! Wat hierin goed werkte, was rouleren en iedere keer samenwerken met een andere partner. Zo leerden de deelnemers zichzelf en de andere deelnemers beter kennen. en werden ze zich beter bewust van hun overeenkomsten en verschillen op het gebied van ondernemen met AdHd. 28 Verkopen versus toetsen van ideeën tijdens de cursus werd duidelijk dat ondernemers met AdHd sterk zijn in het ‘verkopen’ en mooi verpakken van hun ideeën. lastiger bleek het om deze ideeën goed te toetsen bij klanten en stakeholders. dat kost tijd. ondernemers met AdHd willen het liefst vooruit, waardoor ze soms belangrijke tussenstappen in het proces overslaan of snel ‘afraffelen’. samenwerken is cruciaal tijdens de cursus werden alle deelnemers gekoppeld aan een buddy. deze buddy (een medecursist) vormde een belangrijke steun, aanspreekpunt en sparringpartner. een buddy heeft daarnaast ‘afstand’ en kan daardoor met nieuwe inzichten komen. Veel ondernemers met AdHd hebben de neiging alleen te werken (te ‘soleren’ volgens AdHd-coach Hans van de Velde). deze cursus laat duidelijk zien dat samenwerken essentieel is voor ondernemers met AdHd. Vind dus een partner die je aanvult en/of scherp houdt! Het ‘onbeperkt ondernemen met AdHd’-team werkt aan een verbeterde versie van het programma. dit (waarschijnlijk engelstalige) programma start in het voorjaar van 2024. Heb je als startende ondernemer interesse? mail naar: onbeperktondernemen@rsm.nl of schrijf je direct in via de registratielink op de website: https://ece.nl/onbeperkt-ondernemen/. De dwangbuis van de executieve functies... en de talenten van conceptueel denkers. tekst: GertrudIe boersen en sJAn VerHoeVen beeld: GertrudIe boersen We worden van jongs af aan langs de meetlat gelegd. dat varieert van de groei als baby, onze leessnelheid op de basisschool tot onze body mass Index. de laatste jaren worden conceptueel denkers steeds meer in het harnas van de 'executieve functies' gehesen. een harnas omdat zij niet voldoen aan de norm, geen gemiddelde score hebben. Het punt is alleen dat er geen gemiddeld mens bestaat. Ieder mens wijkt wel ergens af van ‘de norm’ en mensen met Ad(H)d en/of dyslexie en andere conceptuele denkers al helemaal. N eurodiversiteit in het gedrang executieve functies (eF’s) zijn functies van de hersenen die we bij het leren gebruiken, in complexere situaties inzetten en die ons gedrag sturen zodat we in feite ‘succesvol’ kunnen functioneren. Het gaat dan om vaardigheden zoals rationele beslissingen nemen, impulsen onder controle houden en kunnen focussen op wat belangrijk is. toch is dit wat ons betreft het zoveelste lijstje dat geschreven is op en door lijn- of taaldenkers en waarbij de diversiteit tussen mensen ook op dít vlak wordt genegeerd. de strijd voor de acceptatie van neurodiversiteit heeft daarmee weer een nieuw obstakel: het moeten voldoen aan ‘goed werkende’ executieve functies! Hoe vaak wij in onze praktijk niet de vraag krijgen of wij die functies in een training kunnen verbeteren? nee! dat hóeft namelijk niet! eigen manier van leren en denken Verminderde executieve functies worden vaak in verband gebracht met labels als Ad(H)d, dyslexie, autisme, hoogbegaafdheid, kortom met conceptuI&W mAGAZIne nr 3 - 2023 eel denkers. behalve dat deze labels nog vaak als stoornis worden gezien, is de focus op de daarmee samengaande 'haperende' eF’s weer een nieuwe manier om conceptueel denkers erop te wijzen dat er iets mis is met hen. Wat dus niet het geval is. conceptueel denkers hebben hun eigen manier van denken en leren. dat gaat gepaard met kwaliteiten - zie het lijstje op pagina 31. Wanneer zij dingen op hun eigen manier kunnen en mogen doen, wanneer zij zich minder aanpassen aan hoe het zogenaamd moet, dan komt het vaak met die zogeheten executieve functies ook wel goed. Het gaat alleen niet op de voorgeschreven manier. de mythe van het slechte werkgeheugen Wat je vaak hoort, is dat het werkgeheugen (een eF) van mensen met bijvoorbeeld Ad(H)d of dyslexie niet goed zou zijn. Als je werkgeheugen definieert als het kunnen onthouden van rijtjes losstaande woorden of termen, dan hebben conceptuele denkers daar inderdaad veel moeite mee. Zet je diezelfde woorden echter in een context van bijvoorbeeld bepaalde situaties, een interessant onderwerp of een uitdagend en concreet doel, dan is het leren 29
Page 30
van al die woorden of termen veel gemakkelijker. dan kunnen we ons er een beeld bij vormen, er een verhaal van maken of er gevoel bij krijgen. ook is belangrijk te weten waarom we iets moeten leren, wat het nut ervan is. Grote kans dat ons werkgeheugen de stof wel prima opslaat als we zo mogen leren. behalve dat het saai is om losstaande dingen te moeten reproduceren, ondermijnt de manier van overhoren op scholen ook sterk het zelfvertrouwen. Als je niet feilloos kunt herhalen wat er net in de klas of een testsituatie is gezegd, dan is het fout, krijg je geen compliment en wordt er afkeurend naar je gekeken. dat maken conceptueel denkers al van jongs af aan mee. er wordt niet gezien dat zij beelddenkers zijn en veel minder in taal denken. de vele associaties die zij bij een zin krijgen, verbeelden zich in het hoofd en verrijken het gehoorde met veel meer informatie. die informatie wordt weer omgezet naar taal. maar als je dat verwerkt in je antwoord is het uiteraard fout, want dat valt buiten de opdracht of de verwachting. Als dit regelmatig gebeurt, neemt het zelfvertrouwen al snel af. toetsen en andere testsituaties zijn daarom vaak extra stressvol. en dan laat het werkgeheugen ons in de steek. niet omdat we het niet hebben, maar door de hoeveelheid stress die er met het testen ervan gepaard gaat! geen gebrek aan concentratie nog een open deur voor mensen met AdHd of Add: slecht je aandacht bij iets kunnen houden. ook zo’n voorbeeld van een zogenaamde 30 I&W mAGAZIne nr 3 - 2023 zwakke eF. precies daar gaat het over bij in feite alle conceptueel denkers. Zij raken vermoeid, afgeleid of verveeld: • als er veel herhaling is van dingen die ze al weten, zoals op school zoveel gebeurt; • als ze de hele dag iets moeten doen waar ze niet goed in zijn, vervolgens continu te horen krijgen dat ze het niet goed doen en niet kunnen ontdekken waar ze wel goed in zijn; • als ze met dingen bezig moeten zijn die oninteressant zijn, waar ze het nut niet van inzien of waarvan het doel onbekend is; • als er geen uitdaging is of er niets nieuws te leren valt. dit speelt vaak al vanaf de basisschool en levert veel stress en frustratie op bij conceptueel denkende leerlingen. daar wordt op school geen rekening mee gehouden en daardoor worden de verkeerde conclusies getrokken. conceptueel denkers kunnen zich juist heel goed focussen op iets, als het maar interessant is! of zij focussen zich op veel dingen tegelijk, want alles kan belangrijk zijn in hun beeld of visie. die multi-focus helpt hen ook om nieuwe verbanden te leggen en nieuwe ideeën te bedenken. mensheid floreert bij diversiteit Zo kunnen we het hele lijstje van de zogenaamd zwakke eF’s bij conceptueel denkers afgaan. maar waar het ons vooral om gaat is dat we met het oefenen van deze zogeheten executieve functies weer aan een norm moeten voldoen. de norm van de meerderheid. Waarom portret sJAn en GertrudIe kunnen we niet gewoon erkennen dat we als mens allemaal verschillend zijn? dat de mensheid juist floreert bij diversiteit? en juist die diversiteit zou in ons schoolsysteem ingebed moeten worden. conceptueel denkende kinderen worden nu in de dwangbuis van die eF’s en een star schoolsysteem geperst. Zouden ze zich minder hoeven aanpassen - wat veel stress, energie en frustraties kost - maar hun eigen manier van denken en leren mogen ontdekken, dan zouden ze veel gelukkiger zijn en sowieso hun emoties beter kunnen reguleren (ook één van de eF’s!). onze maatschappij floreert bij mensen die buiten de box kunnen denken. omdat zij met de oplossingen komen die in onze complexe maatschappij nodig zijn. laten we hen alsjeblieft niet al vanaf de basisschool beperken of in de pas laten lopen! luister op spotify podcast 76 en podcast 77 over dit onderwerp: ExEcuTiEvE FuncTiEs: KWALiTEiTEn vAn cOncEPTuEEL dEnKErs: (= mensen met o.a. AD(H)D, dyslexie, dyscalculie, autisme en hoogbegaafdheid) • Het vermogen om na te denken voor je iets doet. • Werkgeheugen - informatie vasthouden tijdens de uitvoering van complexe taken. • Emoties kunnen reguleren om doelen te realiseren. • Aandacht erbij houden ondanks afleidingen, vermoeidheid of verveling. • Zonder dralen met projecten beginnen, op tijd en op efficiënte wijze. • Planning en prioritering van taken. • Organisatie - dingen volgens een bepaald systeem arrangeren of ordenen. • Timemanagement - indeling van taken in tijd en je aan tijdslimieten kunnen houden. • Doelgericht zijn en doorzettingsvermogen hebben zonder je te laten afleiden. • Flexibiliteit - je kunnen aanpassen aan veranderde omstandigheden. • Jezelf en de situatie kunnen overzien om te bekijken hoe je een probleem aanpakt. of ga naar: https://www.geniaalop rechts.nl/nieuws-media/podcastsmet-conceptuele-denkers.html 31 I&W mAGAZIne nr 3 - 2023 • Overziet het geheel en kan daardoor direct handelen. • Leert informatie door te begrijpen, door deze te plaatsen in een context en beelden. • Sterke intuïtie, groot empathisch vermogen en kunnen aanvoelen wat onder de oppervlakte speelt. • Sterke focus hebben wanneer iets interessant is en omliggende informatie kunnen gebruiken om perfectie te bereiken. • Van alles tegelijk doen, tijd bestaat niet, kunnen multitasken. • Werkt vanuit het overzicht naar de details toe, de kern en conclusie kunnen zien. • Heeft nieuwe ideeën voor complexe problemen, is een creatieve denker. • Kunnen improviseren en goed kunnen functioneren in crisissituaties. • Visionair ingesteld, kan patronen zien en daardoor vaak trends/ kansen voorspellen. • Flexibiliteit - je kunnen aanpassen aan veranderde omstandigheden. • Kritisch kunnen denken, problemen en situaties van verschillende kanten kunnen bekijken.
Page 32
A new kid op 30 juni nam ik deel aan een tweedaags seminar in san marino, georganiseerd door the european dyslexia Association (edA). thema: ‘bridging the gap between research, policies and practice: perspectives on dyslexia’. toen ik die titel zag, dacht ik ook direct: Híér moet ik zijn met mijn verhaal. Ik ben al een tijd op zoek naar een geschikt podium voor mijn visie op dyslexie als vorm van neurodiversiteit én wat dit betekent voor de (behandel)praktijk. tekst: Karin jaHrOmi – BesTuursliD i & W 32 I&W mAGAZIne nr 3 - 2023 M ijn presentatie kreeg de titel: ‘dyslexia policy and practice: a dutch perspective’. Kort samengevat betoog ik hierin dat in de nederlandse situatie dyslexie zodanig gedefinieerd is dat in de praktijk te weinig kinderen en volwassenen zich erin herkennen. In mijn overtuiging blijft de visie op dyslexie te wetenschappelijk om een geschikte brug te kunnen slaan naar een succesvolle aanpak van dyslexie bij schoolgaande kinderen. er wordt geen ruimte geboden voor wat we ‘practice based evidence’ noemen. dus: methoden die inmiddels al decennia met succes door therapeuten en coaches worden aangeboden maar die wetenschappelijk niet zijn onderbouwd. of misschien wel beter geformuleerd: waar moed en visie ontbreekt om het wetenschappelijk te willen onderbouwen. niet buiten de gebaande paden nu ben ik natuurlijk helemaal niet tegen wetenschap! onderzoekers moeten alle ruimte krijgen om hun belangrijke werk te doen en daar moeten wij als maatschappij - en ook als de doelgroep die het betreft - onze bijdrage en medewerking aan leveren. maar de eerlijkheid gebiedt mij te zeggen dat, als het om dyslexie gaat, ik een hardnekkige weerstand bespeur om nieuwe elementen in onderzoek toe te laten. Zoals de rol van sociaal-emotionele componenten en psycho-educatie. er is een grote terughoudendheid om met een meer holistische blik naar dyslexie en neurodiversiteit te kijken. Ik verbaas mij daar erg over, zeker als ik zie hoe er in de wereld van AdHdonderzoek wel steeds meer oog komt voor deze bredere kijk. Waarom met zoveel tegenzin buiten de begaande paden willen kijken? terwijl ‘niet bewezen dyslexiepraktijken’ vol blijven stromen met kinderen die vastlopen in de ‘wetenschappelijk bewezen’ dyslexiezorg? een belangrijke bijkomstigheid hiervan is dat onze overheid zich laat adviseren door de heersende wetenschappelijk visie. daar baseert zij haar politieke agenda on the old block en beleid op. Waarmee naar mijn idee ook meteen is uitgelegd waarom bijvoorbeeld de vergoede dyslexiezorg zo tekortschiet. feestje van wetenschappers maar terug dus naar het seminar. Ik was enthousiast om in zo’n europese setting mijn visie en ervaring te presenteren. Ik keek ook vooral uit naar de kennismaking met leden van andere dyslexieverenigingen. Ik had echt gehoopt op een interessante uitwisseling van kennis en ervaringen. bijvoorbeeld over hoe omgaan met lobby en belangenbehartiging. Welke plek hun vereniging inneemt in de samenleving, wie hun leden zijn en met wie ze samenwerken. maar serieus, ik ben niemand tegengekomen. Geen afvaardiging van welke europese dyslexievereniging dan ook. deelnemers waren voornamelijk de sprekers zelf. en dat waren allemaal onderzoekers en wetenschappers. Het was een volgepakt programma met sprekers die van spreken hun werk hebben gemaakt en die waarschijnlijk geen van allen iets echt nieuws hoorden van hun fellow-onderzoekers. Ik althans hoorde niets nieuws, voor zover ik de soms taaie verhalen goed genoeg kon volgen. Kritisch bekeken was het een feestje van de wetenschappers in een luxe conferentieoord. titel zonder inhoud Zekerheidshalve heb ik nog eens KARIN JAHRomI even de website van de edA gecheckt. Was ik als afvaardiging van Impuls & Woortblind eigenlijk wel op de juiste plek? toch wel. de edA is een overkoepelende organisatie van nationale dyslexieverenigingen en aanverwante verenigingen. dan verwacht je een opkomst en afvaardiging van die organisaties. Waarom waren ze er niet? ook de titel van het seminar, 'bridging the gap’, leek mij een push voor hun deelname. maar ook dat was een misvatting blijkbaar. overigens waren ze bij het samenstellen van het seminar-programma de titel zelf ook vergeten, want eigenlijk speelde die nauwelijks een rol in de presentaties. i’ll be back Zo bekeken was mijn presentatie ongeveer als enige een helder antwoord op de uitnodiging. I&W mAGAZIne nr 3 - 2023 Het belangrijke thema waarvoor ik gekomen was, kreeg by far niet de aandacht die het verdiende. Het blijkt duidelijk een hele toer om tegen het bastion van wetenschappelijk gelijkgestemden in een nieuw geluid te laten horen. en dat geldt niet alleen voor nederland. mijn conclusie: dit jaar mag ik dan ‘a new kid on the old block’ zijn geweest, volgend jaar kom ik terug met dezelfde boodschap. Wie weet zijn de geesten dan wel rijp. en hopelijk is het dan wat dichter bij huis. meer weten over het programma? programme – European Dyslexia association (eda-info.eu). lees hier mijn presentatie ‘a Dutch perspective’. Wil je reageren? stuur me een mailtje: karin. jahromi@impulsenwoortblind.nl 33
Page 34
VereNigiNgSNieUWS aDHD FamilieDag – VOlgenD jaar Weer! Wijzer worden over Feiten en Fabels rond ADHD, je kinderen een boost zelfvertrouwen geven tijdens leuke workshops en daarna met het hele gezin de dierentuin in. Dat was het recept van onze eerste ADHD Familiedag. Die vond plaats op 17 september in Dierenpark Amersfoort. We organiseerden de dag samen met Oudervereniging Balans en Mama Vita en onze leden kregen forse korting. De dag was dan ook in no time uitverkocht. En het was een succes. teKst: Julie Houben flitspresentaties Adhd ‘feit of fabel’? Hoe komt het dat kinderen met AdHd vaker slaapproblemen hebben? Wanneer werkt AdHdmedicatie en wanneer niet? Kan AdHd overgaan? over AdHd(-gedrag) zijn veel ideeën en meningen. best lastig dus om te bepalen welke informatie de juiste is. Gz-psychologen elisa en suzanne van Accare presenteerden een aantal feiten en fabels over AdHd aan de hand van stellingen. ouders en kinderen konden met kleurkaartjes aangeven of ze dachten dat een stelling goed of fout was. daarna kregen ze het juiste antwoord, gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek. daarna konden ze al hun vragen stellen. Veel vragen over slaap Impuls & Woortblind was er uiteraard met een infostand. daar kwamen opvallend veel ouders die zelf slaapproblemen hadden en/of worstelden met het slaapritme van hun kinderen. ‘Wat kan ik in de medicatie aanpassen om dit te verbeteren?’ was een veelgestelde vraag. Gelukkig was onze voorzitter rob pereira er om deze vragen te beantwoorden. niets fijner dan op zo’n dag even 1 op 1 te spreken met een expert of ervaringsdeskundige vrijwilliger. uitblinkers breincafé voor kinderen terwijl ouders de flitspresentaties bijwoonden, konden hun kinderen die dat wilden meedoen aan inspirerende workshops van stichting 34 I&W mAGAZIne nr 3 - 2023 ‘elk kind een uitblinker’. deze stichting organiseert elke 1e zondag van de maand het breincafé in utrecht. deze keer deden zij dat speciaal vanwege de AdHd Familiedag in dierenpark Amersfoort. Kinderen konden ontdekken welk talent het AdHd-brein hen brengt. er waren opdrachten en spelletjes die helpen energie en zelfvertrouwen te krijgen. en bovenal plezier. fietshelmen specialized een aantal kinderen had extra geluk: zij dobbelden het juiste getal om een echte specialized fietshelm te winnen. outdoor fietsproducent specialized was de aanjager én mede-sponsor van deze dag. Volgend jaar op zondag 21 april organiseren zij weer een toertocht om geld voor onze AdHd Familiedag 2024 op te halen. Fiets je mee? dan kunnen we na de zomer een 2e AdHd Familiedag organiseren! VereNigiNgSNieUWS DyslexieWeeK 2023 – WeTensCHaP en dysLexie teKst: Julie Houben Wat een topper de dyslexieweek die elke eerste week van oktober plaatsvindt. organisator is de HoI-Foundation, samen met twee van onze dysleuk-mensen: christian boer en nel Hofmeester. chris verzorgt o.a. de website van de Dyslexieweek en nel werkt mee aan het inhoudelijke programma. bijvoorbeeld aan het dyslexiesymposium. jongeren met dyslexie, ondanks alle toegenomen kennis en hulp. DySLExIESymPoSIUm daar presenteerde de britse dyslectische wetenschapster Helen taylor haar vernieuwende evolutionaire theorie op dyslexie. nel Hofmeester schreef er al eerder dit artikel over, dat iets makkelijker te volgen is dan het wel erg britse engels van de spreekster . de meeste symposiumdeelnemers, waaronder een flink aantal vrijwilligers van Impuls & Woortblind, werden toch meer geraakt door het openhartige verhaal van een gymnasiaste met dyslexie. Zij pleitte voor eerdere (h)erkenning van en meer begrip voor dyslexie op scholen. Het gevoel ‘anders’ te zijn is nog steeds pijnlijk aanwezig bij veel kinderen en na de presentatie van Helen taylor reageerde een panel van drie nederlandse en één Vlaamse dyslexie-onderzoekers op taylors visie op dyslexie. Ze vonden het ‘prikkelend’ en ‘interessant’ maar een directe omarming van de focus op een evolutionaire noodzaak van het dyslectische brein was er niet. Wel vertelden ze over het groeiende inzicht binnen de wetenschap dat dyslexie in vele vormen en gradaties komt. dat er daarom ook geen aanpak is die voor iedere dyslect werkt. maatwerk is de droom. maar dat laat zich lastig verenigen met wetenschappelijke onderbouwing. Het idee van ‘het dyslectische brein’, waarin eigenlijk alle aanwezigen met dyslexie zich herkenden, wilde er bij de wetenschappers niet in. ‘dyslexie is nIet aantoonbaar in het brein’, aldus mylène bonte, een van hen. tot (lichte) frustratie van de ervaringsdeskundigen in de zaal. Wel is er binnen de wetenschap gelukkig meer oog voor de sociaal emotionele problemen van kinderen met dyslexie, aldus de vier panelleden. maar het idee dat je deze kunt voorkomen door kinderen bijvoorbeeld op een manier te laten leren die beter bij hun dyslectische brein past, dat is nog een brug te ver. 35 I&W mAGAZIne nr 3 - 2023
Page 36
iMpULS & WOOrTbLiND wERKgROEp OnDERwIJS wAt: belangenbehartiging voor alle vormen van onderwijs wie: Karin Jahromi – (bestuurslid portefeuille onderwijs) DYSLExIELIJn wAt: de dyslexielijn is een hulpdienst voor vragen over dyslexie. wie: dyslexielijn@ OnDERSTEunIngSgROEp DYSLExIE wAt: belangenbehartiging voor dyslectici en advisering bestuur wie: peter millenaar - peter.w.millenaar@gmail.com (voorzitter) actieve werkgroepen en vrijwilligers I & w wERKgROEp VOLwaSSEnEn wAt: klankbordgroep voor initiatieven en projecten rond actuele thema’s mbt Ad(H)d, dyslexie en/of dyscalculie wie: we zoeken nieuwe leden en een voorzitter! Iets voor jou? Mail ons. Impuls & Woortblind is actief voor en met mensen met Ad(H)d, dyslexie en dyscalculie. Heb je vragen? Heb je een idee voor een actie of een activiteit? Wil je ergens aan meedoen? Hier zie je bij wie je terecht kunt met je vraag of idee! impulsenwoortblind.nl DYSLEuK: pR En LObbYgROEp DYSLExIE wAt: dyslexie zichtbaar maken vanuit I en W wie: nel Hofmeester dysleuk@impulsenwoortblind.nl 36 I&W mAGAZIne nr 3 - 2023 ExpERTISEgROEp wAt: expertmeetings, begeleiding van studenten, eigen onderzoeken onder achterban, internationale contacten wie: rob pereira – (bestuursvoorzitter & portefeuille wetenschap) APELDOORN aD(H)D-CaféS En DYSLExIE CaféS wAt: maandelijkse bijeenkomsten voor en door mensen met AdHd en/of dyslexie (zie pag. 39) wie: saskia elswijk – (bestuurslid portefeuille cafés) AMERSFOORT REDaCTIECOMMISSIE fOnDSEnwERVIng wAt: zorgen voor stabiele extra inkomsten voor I en W wie: evert van Waegeningh (penningmeester) wAt: zorgt samen met hoofdredacteur voor inhoud van I & W magazine wie: Julie Houben – julie.houben@ impulsenwoortblind.nl (hoofdredacteur) COnTaCTpERSOnEn En CLIënTOnDERSTEunERS wAt: ervaringsdeskundige vrijwilligers per telefoon en/of mail bereikbaar wie: zie de lijst op http://www.impulsenwoortblind.nl/onze-vrijwillige-contactpersonen/ bESTuuR wAt: ook elk bestuurslid heeft een eigen aandachtsveld. Wil je één van hen benaderen met een vraag of idee? stuur dan een mail naar info@impulsenwoortblind.nl wie: rob pereira - bestuursvoorzitter, wetenschap, AdHd evert van Waegeningh - penningmeester, dyslexie Annemarie van essen – Ad(H)d, ledenwerving, media en communicatie Karin Jahromi – dyslexie, onderwijs, vrijwilligersbeleid saskia elswijk – Ad(H)d, cafés 37 I&W mAGAZIne nr 3 - 2023
Page 38
ADVerTeNTieS zeLf een Ad(h)d cAfé of dysLexie cAfé opzetten? wij heLpen je! Is er geen Ad(H)d-café of dyslexie-café bij jou in de buurt? Zoek een partner en start er eentje. Impuls & Woortblind kan je helpen met een duidelijke handleiding over de aanpak. bel of mail ons voor meer informatie: 033 247 34 84 / info@impulsenwoortblind.nl de dysLexieLijn de dyslexielijn is een hulpdienst voor vragen over dyslexie. Je kunt bellen naar het landelijk bureau: 033 247 34 84 Wij zorgen dan dat je vraag door de juiste persoon behandeld kan worden. Je kunt je vraag ook mailen: dyslexielijn@impulsenwoortblind.nl Laat je “label” in je voordeel werken! Wij bieden in onze training en coaching voor (jong) volwassenen met dyslexie / dyscalculie / AD(H)D / autisme en/ofhoogbegaafdheid: Dynamika advies, training & coaching praktische handvatten en inzicht in jouw andere manier van denken en leren; vermindering van faalangst, onzekerheid, uitstelgedrag, prestatiedrang en/of stress; verhoging concentratie, sneller leren lezen, gemakkelijker schrijven en communiceren. Luister ook naar onze Podcasts op onze websites, Soundcloud (Dynamika Podcasts) en Spotify   www.geniaaloprechts.nl www.werkendyslexie.nl T 020 – 639 1099 Zie ook onze boeken: “Slimmer dan je baas”en “Dyslexie: stoornis of intelligentie” (Uitgeverij Garant B.V.) info@dynamika.nl 38 I&W mAGAZIne nr 3 - 2023 & DYSLeXie cAFéS AD(h)D cAFéS door het hele land organiseren wij aD(H)D-CaféS En DYSLExIE CaféS. dé ontmoetingsplek voor iedereen uit onze doelgroep en direct betrokkenen. Voor en door ervaringsdeskundigen. hieronder vind je al onze cafés bij jou in de buurt en onze onLine cAfés. Voor adres- en contactgegevens per aD(H)D-café, kijk op onze site. dyslexie cafés vind je op pratenoverdyslexie.nl. KIJK In OnZE agEnDa VOOR DE aCTuELE SITuaTIE pER Café. aLLEEn OnLInE VrAgenuurtje Adhd/Add onLine Iedere donderdagavond vanaf 20.15 uur onlIne dysLexie cAfé onLine Iedere derde zaterdag van de maand onlIne van 13.30 tot 16.00 het Ad(h)d Vrouwen cAfé onLine Iedere eerste vrijdag van de maand onlIne van 20:00 tot 22:00 zuid hoLLAnd Ad(h)d-cAfé den hAAg Iedere tweede woensdagavond van de maand onlIne, iedere vierde maandagavond op locatie Ad(h)d-cAfé bArendrecht Iedere derde dinsdag van de maand van 20.00 tot 22.30 zeeLAnd Ad(h)d-cAfé VLissingen Iedere tweede woensdag van maand van 20.00 tot 22.30 noord-brAbAnt Ad(h)d-cAfé bredA Iedere derde donderdag van de maand van 19.30 tot 22.30 Ad(h)d en DYSLExIE cAfé heusden Iedere eerste woensdag van de maand van 19.00 tot 21.30 Ad(h)d-cAfé eindhoVen Iedere derde woensdag van de maand van 19.30 tot 21.00 noord hoLLAnd Ad(h)d-cAfé AmsterdAm Iedere tweede maandagavond van de maand vanaf 20.00 dysLexie cAfé AmsterdAm 6 x per jaar op dinsdagavond. om en om op locatie en onlIne Ad(h)d cAfé kop VAn noord-hoLLAnd Iedere derde maandag van de maand van 19.00 tot 21.30 drenthe Ad(h)d-cAfé Assen Iedere laatste vrijdag van de maand van 19.00 uur tot 22.30 oVerijsseL Ad(h)d-cAfé hengeLo Iedere tweede woensdag van de maand van 20.00 tot 22.30 utrecht Ad(h)d-cAfé Amersfoort Iedere tweede vrijdagavond van de maand op locatie, iedere 4e vrijdagavond onlIne. Ad(h)d-cAfé utrecht Iedere eerste woensdag van de maand van 21.00 tot 23.00 geLderLAnd Ad(h)d-cAfé Arnhem en omstreken Iedere eerste maandag van de maand vanaf 19.30 Limburg Ad(h)d-cAfé mAAstricht Iedere eerste vrijdag van de maand van 19.00 tot 21.30 39 I&W mAGAZIne nr 3 - 2023
Page 40
een nieuw Lid dAnkzij jou? dAn ontVAng jij óók een grAtis boek! Haal meer uit je dyslexie! (H)erkenning en 20 tips door dyslecten zelf en Ik AD(H)D? Ja dus! In deze boekjes van Impuls & Woortblind zijn mensen met dyslexie en AD(H)D zelf aan het woord. Nieuwe leden krijgen gratis een boekje naar keuze. Als jij een nieuw lid aanbrengt krijg je als dank ook een boekje naar keuze! stAppenpLAn ‘nieuw Lid = grAtis boek Voor jou’ 1 Breng iemand uit je omgeving aan als lid 2 Deze persoon vult bij de opmerkingen onderaan het invulformulier in: ik meld mij aan via I & W lid……(jouw voor- en achternaam). 3 Vertel het nieuwe lid welk boekje je graag wilt ontvangen (Ad(H)d of dyslexie) 4 Het nieuwe lid vult dit in op het formulier 5 Wij zoeken jouw adresgegevens op in ons systeem en sturen je het boekje toe haal meer uit je dyslexie! ik Ad(h)d? ja dus! in dit boekje vertellen acht mensen met AdHd en Add hun verhaal. de jongste is 23, de oudste 67. Over hoe ze vastliepen, de een meer dan de ander, en over hoe ze zichzelf beter begrijpen nu ze weten dat ze AD(H)D hebben. En steeds meer doen wat bij hen past. 56 pag. € 7,50 incl. verzendkosten. Ledenprijs: € 5,50. Kortingscode: Lid2KOrTinG https://www.impulsenwoortblind.nl/product/ ik-adhd-ja-dus/ OF: Bestel een boekje met ledenkorting via de webshop in dit boekje vind je 20 tips voor en door mensen met dyslexie. Met uitleg over wat dyslexie is, hoe jouw dyslectische brein werkt en waarom je daardoor moeite hebt met lezen en schrijven. Maar je leest óók wat jouw sterke kanten zijn. En we snappen en herkennen als geen ander jouw faalangst en schaamte, jouw stress door alle digitale uitdagingen. Geschreven in lettertype dyslexie en met veel illustraties van Leontien Janssen. 78 pag. € 15,- incl. verzendkosten. Ledenprijs € 10,-. Kortingscode: Lid5KOrTinG https://www.impulsenwoortblind.nl/product/ haal-meer-uit-je-dyslexie-herkenning-en-20tips-door-dyslecten-zelf/ nB: dit boekje is ook als luisterboek beschikbaar via Bibliotheekservice Passend Lezen.

IPWB 2 - 2023


Page 2
In dIt ArtIKelen 6 10 14 17 18 20 24 27 28 30 33 nUMMer vASte rUBrIeKen Interview – reinder (90) met Add ontwerpt life savers schrijven niet jouw ding? chatGpt helpt je op weg ‘ben ik ook een (beetje) Hsp’? check de criteria! WetenscHAp – AdHd en dementie 7 vragen over medicatie aan rob pereira studenten met AdHd en dyslexie lopen vast Van emotie-tsunami’s naar emotionele veerkracht recensie: droomland – een AdHd-roman tips voor solliciteren met dyslexie Gender issues bij kinderen met o.a. AdHd AdHd en AoV – een update en ons meldpunt 3 4 13 22 34 Van het bestuur – voorwoord nieuws column susan sliep: brandende hoepels over inclusie: onderzoek naar digitale inclusie Verenigingsnieuws OverIG 3 36 38 colofon overzicht activiteiten & werkgroepen Algemene informatie & Ad(H)d / dyslexie cafés 2 I&W mAGAZIne nr 2 - 2023 pAg 20 pAg 30 pAg 14 Op vOlle tOeren Z coloFon nr 2 - 2023 Impuls & WoortblInd magazIne Is een uItgave van verenIgIng Impuls & WoortblInd en verschIjnt drIe keer per jaar dIgItaal en als podcast. redactIe/redactIecommIssIe julie houben (hoofdredacteur), rob pereira, karin jahromi, annemarie van essen, saskia elswijk. medeWerkers christian boer, leontien jansen, susan sliep, véronique de gucht, nynke kramer, naomi huygen, saskia de bruijn, machil deinum, annoëlle van hooff, sjan verhoeven, susan shor, rené lamers. beeld dall.e2 (o.a. cover), tim van eeijl, pascale langerak, julie houben, pixabay, pexels, Freepik.com. vormgevIng In commun, harderwijk. redactIe-adres Impuls & Woortblind, postbus 1058, 3860 bb nijkerk, info@impulsenwoortblind.nl. Issn 2405 - 8211 lId Worden leden van Impuls & Woortblind ontvangen automatisch Impuls & Woortblind magazine. het lidmaatschap loopt per kalenderjaar en kost € 40,75 per jaar. voor een lidmaatschap van Impuls & Woortblind, ga naar www.impulsenwoortblind.nl, of bel: 033 247 34 84. ondag 7 mei was de special brains Gravel toertocht, waarvan de gehele opbrengst voor onze vereniging was. Fietsfabrikant specialized organiseerde deze toertocht. de Amerikaanse oprichter heeft zelf (iets met) AdHd. dus toen de nederlandse afdeling een goede partner zocht om in ons land iets te doen voor kinderen met AdHd, kwamen ze bij ons uit. en wij wisten wel iets! Van de opbrengst organiseren wij samen met balans op zondag 17 september een AdHd Familiedag in dierenpark Amersfoort. namens het bestuur deden onze voorzitter rob pereira en ik mee aan de toertocht. de route ging door de prachtige omgeving van Arnhem. naast de fietstocht waren er ook enkele kleine wedstrijden, over evenementen gesproken: onze vereniging zit niet stil! onze vrijwilligers bemensen regelmatig onze stands op infomarkten, onze Ad(H)d cafés en dyslexie cafés trekken steeds meer bezoekers en onze webinars blijven ook onverminderd populair. Fijn ook om weer tientallen van jullie te ontmoeten tijdens onze Algemene ledenvergadering afgelopen 17 juni, lees het verslag op pagina 34. onze vereniging draait op volle toeren, dankzij zoveel leuke en betrokken leden en vrijwilligers. Fijne zomer allemaal. evert van Waegeningh – bestuurslid en penningmeester een springkussen voor de jongste fietsers en een hapje en drank met een dJ. We kijken terug op een geweldige dag. Volgend jaar is de toertocht weer en mogen we van de opbrengst weer een evenement organiseren. Kom jij ook? adresWIjzIgIng doorgeven adreswijzigingen ontvangen wij bij voorkeur per e-mail,via info@impulsenwoortblind.nl. per post kan ook: postbus 1058, 3860 bb, nijkerk. opzeggen lIdmaatschap per mail of schriftelijk (zie redactieadres) en uiterlijk vóór 1 november. anders is nog een jaar lidmaatschap verschuldigd. opname van artikelen betekent niet dat de vereniging de meningen daarin altijd onderschrijft. ze blijven geheel voor rekening van de auteurs of andere genoemde bronnen. de redactie houdt het recht om artikelen niet te plaatsen of in te korten. voor de inhoud van de advertenties draagt de vereniging geen verantwoordelijkheid. © niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder uitdrukkelijke toestemming van de redactie. 3 I&W mAGAZIne nr 2 - 2023 pAg 22 pAg 24
Page 4
nIeUWS WebInArs en ons youtube KAnAAl ons digimagazine en onze website bieden veel nuttige informatie. maar dat is allemaal behoorlijk talig. niet altijd even fijn voor mensen met dyslexie en/of AdHd. Gelukkig organiseren we minstens elke maand een webinar. die komen na 6 maanden allemaal op ons YouTube kanaal. neem er eens een kijkje! een greep uit de onderwerpen: • AdHd en verslaving • AdHd en slaap • de kans van dyslexie • AdHd en medicatie • hersenprocessen en AdHd • Add en de schuifknop • special brainpower Ad(H)d • dyslexie en alfabedding methode • dyscalculie en hoe pak je dit aan? • Faalangst bij kinderen met AdHd en/of dyslexie • Het verstrooide brein (AdHd) • effectief studeren met dyslexie/ AdHd komende webinars In onze webinar-agenda vind je de planning voor het najaar. lintje voor nel hofmeester – dyslexiepionier nel Hofmeester is sinds 26 april 2023 ridder in de orde van oranje-nassau. In een prachtige speech beschreef burgemeester Femke Halsema hoe ze als pionier tegen de stroom inging. Haar eigen koers voer én vaart om mensen met dyslexie in hun kracht te zetten. Zij is in nederland een icoon op het gebied van dyslexie, heeft 10 baanbrekende boeken over dit onderwerp geschreven en is al jaren actief bij Impuls & Woortblind (voorheen alleen Woortblind). deze erkenning van haar werk voor mensen met dyslexie is helemaal op zijn plaats. nel Hofmeester is niet van het ‘stoornisdenken’. Ze beschouwde dyslexie al als een vorm van neurodiversiteit voordat iemand ooit van die term gehoord had. Hoe dit kwam? doordat ze vanaf haar eerste contact met mensen met dyslexie werke4 I&W mAGAZIne nr 2 - 2023 lijk naar hen luisterde. en hen vroeg: waar heb JIJ dan precies last van? Wat vind JIJ moeilijk? en hoe zorg je dan dat je toch je studieresultaten behaalt? Zo ontdekte ze dat dyslexie in vele vormen komt en dat wat voor de een werkt, niet per se voor de ander werkt. Ze ontdekte ook dat mensen met dyslexie vaak kwaliteiten of (aangeleerde) vaardigheden hebben waarmee ze wél succesvol kunnen studeren/ functioneren. deze kijk op dyslexie en de aanpak ervan, verschilt wezenlijk van het gangbare idee dat ‘gewoon veel oefenen met lezen’ de enige manier is. Het biedt mensen perspectief. Ze hebben geen stoornis. Wel een uitdaging: ontdekken wat voor hen werkt. nieuwsgierig naar nels’s aanpak en visie? bekijk het webinar ‘EHBO-kit schrijven voor young professionals’ of de website van Nel. GebruIK JIJ dexAmFetAmIne VAnWeGe bIJWerKInGen tentIn? doe mee met onderzoek naar dit probleem • Werkte bij jou Amfexa/tentin niet goed? • Gebruik je nu (weer) apotheek bereide dexamfetamine? dan kun je bijdragen aan belangrijk onderzoek. onderzoekers van het Amsterdam umc zijn op zoek naar deelnemers voor een studie naar mogelijke verschillen in de werking (en eventuele bijwerkingen) van tentin en dexamfetamine van de apotheek. Impuls & Woortblind steunt dit onderzoek. Wij ontvangen regelmatig berichten van mensen die problemen ervaren bij de overstap van dexamfetamine naar tentin. We zijn heel benieuwd naar de uitkomsten. maar dan moeten er wel voldoende deelnemers zijn! Je kunt meedoen als je: • tussen de 18 en 64 jaar oud bent; • eerder tentin© (of Amfexa) hebt gebruikt; • nu dexamfetamine van de apotheek gebruikt; • bereid bent in totaal 2 dagen naar Amsterdam te reizen. Als deelnemer krijg je € 100,vergoeding + reiskostenvergoeding. let op! elvanse (lisdexamfetamine) valt niet onder ‘dexamfetamine van de apotheek’. Aanmelden en meer informatie Aanmelden kan via dit online formulier. In deze bijlage vind je de proefpersoneninformatie. Heb je vragen over het onderzoek of twijfel je over deelname? dan kun je contact opnemen met: esra pirgon, uitvoerend onderzoeker: e.pirgon@amsterdamumc.nl of dr. Glenn dumont, Klinisch farmacoloog: g.j.dumont@ amsterdamumc.nl. nieuw Ad(h)d cAfé: kop vAn noord-hollAnd eindelijk hoeven de échte noordHollanders met Ad(H)d niet meer helemaal naar Amsterdam om elkaar te ontmoeten! sinds mei hebben we in Anna paulowna Ad(H)d café Kop van noordHolland. elke derde maandag van de maand is er een themabijeenkomst die wordt begeleid door professionals of ervaringsdeskundige vrijwilligers met kennis over Ad(H)d in combinatie met uiteenlopende onderwerpen, zoals mogelijke vormen van behandeling of ondersteuning, sport, ondernemen en noem maar op. marije Koelman (foto) organiseert de avonden. meer over het cafe en de data vind je op deze webpagina. 5 I&W mAGAZIne nr 2 - 2023
Page 6
interview Radicale ontwerper met ADD 6 M et zijn 90 jaar is Reinder van Tijen het oudste lid van Impuls & Woortblind. Pas op zijn 85e ontdekte hij dat hij ADD had. Wie zijn huis in Tilburg binnenkomt, ziet meteen dat hier een creatieve geest woont. tekst: Julie Houben ontwerpen voor beter leven er is een bank om op te zitten. maar verder is de woonkamer een soort atelier annex werkplaats, waar reinder mooie plannen mee heeft. ‘Ik wil je graag over mijn nieuwste project vertellen, maar jij komt natuurlijk ook voor mijn Add-verhaal. laten we daarmee beginnen, dan hebben we dat gehad.’ Zo begint het interview met deze ‘re-designer’, van wie op vele plekken in Afrika, Zuid-Amerika en I&W mAGAZIne nr 2 - 2023 Azië waterpompen, waterputten en multifunctionele meubels staan. met zijn organisatie demotech her-ontwerpt reinder van tijen ‘gewone’ dingen, die het leven in armoede leefbaarder maken. sleutel is radicale innovatie, die de eigen vaardigheid van mensen benut, om met wat er lokaal is, dingen te (laten) maken die hard nodig zijn. op de website van Demotech staan alle do-it-yourself (dIy) ontwerpen. ook is er een YouTube kanaal met ‘how to make’ video’s. Altijd dat volle hoofd radicale innovatie, bijvoorbeeld voor een hightech dIy-ontwerp van een noodkachel, die warmte geeft maar ook led-licht en waarmee je mobieltjes kunt opladen. Van onschatbare waarde voor bijvoorbeeld mensen in de oekraïense schuilkelders. maar ook een complexe taakstelling. Helpt Add daarbij of zit het in de weg? ‘Allebei’, stelt reinder. ‘Het volle en 7
Page 8
creatieve hoofd racet langs alles wat mogelijk werkt, maar is ‘off duty’ als het gaat om het kiezen en het doen. Aanleiding voor mijn diagnose-traject was vooral last van focus-verlies. Volgens mijn huisarts was dit geen dementie. mijn dochter had vergelijkbare klachten, dus vroegen we hulp aan psyQ. Hun diagnose: Add. Ik was er blij mee. Het verklaarde waar ik al mijn leven lang last van heb, dat gebrek aan focus. Wat mij bijvoorbeeld nauwelijks lukt is het monteren van video’s op demotech’s videokanaal. te veel keuze uit te veel fragmenten. dat frustreert enorm. nu snap ik beter waarom dat zo is. elk filmfragment eist focus en mijn overzicht verdwijnt. daarbij dat volle hoofd. Zo veel verhalen daarboven. dat zit vaak een goed resultaat in de weg. Zo, genoeg over mijn Add.’ vol bezig. Zie het als een opdracht, wij ouderen met creatieve breinen. doe mee, help die dingen te creëren, waar mensen beter van worden. merk dan hoe leuk het leven is, als je samen bezig bent.' denk- en doekracht een ander project van reinder speelt zich af in zijn eigen huis. ‘dit wordt een soort werkplaatscafé voor samenwerking aan dIy-ontwerpen. Zo moeten er hittebestendige speciaal gevormde tegeltjes komen voor de schuilkelderkachel, zodat er geen rookvorming ontstaat. Heel essentieel! maar ik ben er nog niet uit. samen kom je dan verder. Ik bied met deze plek mijn denk- en doekracht aan. Anderen kunnen mij aanvullen, zodat we samen die kachel kunnen ontwikkelen en er hier in dit huis een prototype van kunnen maken.’ ook oudere mensen reinder wil dat er ook oudere mensen naar zijn café komen. ‘onze samenleving werkt niet goed voor na je pensioen. Ze duwt mensen de eenzaamheid in. We willen allemaal mensen om ons heen, sociale interactie zit ingebakken in ons. Hier vind je die interactie én ben je zin8 succesvolle waterpomp een bekend project van reinder is de touwpomp. er is geen fabriek en nauwelijks geld nodig om die waterpomp ter plekke te maken. ‘sinds de westerse wereld zich bezighoudt met ontwikkelingssamenwerking, zijn waterpompen voor veilig drinkwater overal ter wereld neergezet. maar die worden geïmporteerd, ze zijn duur en ze gaan vaak kapot doordat de constructie slijtagegevoelig is. met demotech ontwierp ik, eind jaren ’70, een simpele pomp die wel heel blijft. Want behalve minder slijtagegevoelig, is hij vooral ook ontworpen voor sociale inbedding: eigen keuze, zelf betalen, zelf maken, zelf repareren. blij verrast was ik, over wat ik tijdens mijn eerste verkennende trip in burkina Faso aantrof aan wat ik nodig had. In winkels en op markten verkochten ze plastic buizen, rubber en touw. ook deden ze geweldige dingen met autobanden. Zo ontstond ter plekke mijn eerste ontwerp voor de touwpomp, waarvan er sindsdien duizenden in vele landen gemaakt zijn. en nog steeds werken. soms met hulp van mensen van demotech, maar vooral door andere ngo’s die daarvoor ons ontwerp gebruikten. Ik heb in Indonesië en Ghana vaak meegemaakt, dat zelf zien hoe simpel en doeltreffend de pomp werkt, mensen inspireert om te willen begrijpen, ook te hebben en zelf te maken.’ Anders focussende student reinder koos voor een technische studie, werktuigbouwkunde. ‘die ‘Wij creatievelingen hebben een opdracht’ studie heb ik niet afgemaakt. Kwam dat door mijn Add? Ik vermoed van wel. Ik maakte een prachtige eindopdracht, maar kreeg de vakken uit het eerste jaar niet voor elkaar. Zonder einddiploma ben ik het bedrijfsleven ingestapt. Ik heb jarenlang voor fietsfabrikant Gazelle gewerkt en leren ontwerpen, soms gepatenteerd. Het was een fijne tijd. begin ’70 kreeg de derde Wereld problematiek mijn belangstelling en ben ik begonnen met demotech.’ ebola netbedje soms benut hij zijn eigen uitvindingen. ‘Ik heb ooit ervaren dat een strak opgespannen visnet erg zacht aanvoelt. tien jaar terug, tijdens de grote ebolauitbraak in sierra leone, heb ik die zachtheid van strakgespannen visnet toegepast in een verpleegbed voor die doodzieke mensen. dat werd het ebola netbed. Zelf ben ik ooit liefdevol verpleegd in een Afrikaans ziekenhuis, liggend op een met plastic bekleed matras. Gescheurd plastic, niet goed schoon te maken, niet te ontsmetten. letterlijk een killer als je besmettelijke ziektes zoals ebola wilt tegengaan. bij mijn ebolabedje is het matras vervangen door geknoopt sterk visnet, strak gespannen over I&W mAGAZIne nr 2 - 2023 een simpel frame van stokken. Het slaapt heerlijk en ziekteverwekkers krijgen geen kans, want elke nieuwe patiënt krijgt een nieuw schoon bedje. oude bedjes worden verbrand. Zelf heb ik zoiets ervaren toen er tijdens hete zomerdagen een insectenplaag in mijn eigen matras leek te ontstaan. Advies van het rIVm: vernietig matras en dekens. dat heb ik gedaan, en toen ook mijn prototype ebolabedje in gebruik genomen, tot volle tevredenheid. Koel en zacht, anders dan een hangmat, zacht als een waterbed. Ik vertoon het in een korte youtube video.’ samen pr maken Goed voor zieke mensen, zo’n bed. ook goed voor een ziek milieu? Zeker, aldus reinder. ‘denk aan de afval-ellende van oude matrassen. maar hoe gaat mijn ebolabedje het opnemen tegen de pr van de matrassenindustrie? dus heb je verstand van pr, dan ben je ook welkom in mijn café. Gaan we samen zorgen voor meer mediabekendheid en groeiend gebruik voor zacht en schoon slapen, zeker ook in Verweggistan!’ Bekijk de video over het netbedje 9
Page 10
Schrijfstress door dyslexie of ADHD? chatGpt. Iedereen kent de online ‘gesprekspartner, moppentapper en schrijvende allesweter’ inmiddels wel. misschien denk jij: daar waag ik me niet aan. Jammer! Want chatGpt kan juist mensen met dyslexie en/of AdHd helpen bij een schrijfklus. drie van onze vrijwilligers geven je voorbeelden uit hun eigen dagelijkse praktijk. tekst: christiAn Boer – lid vAn dyslexiewerkgroep dysleuk AnnemArie – Bestuurslid i & w leontien – lid vAn dysleuk 10 I&W mAGAZIne nr 2 - 2023 E erst de aanleiding van dit verhaal. eind maart hadden we een bijeenkomst van dysleuk. tijdens deze middag beschreef iemand een bekend probleem waar we allemaal weleens mee worstelen: ‘Ik moet een stuk schrijven voor een subsidieaanvraag. Ik weet wat ik moet schrijven, maar ik stel het steeds uit en blijf uitstellen.’ Als non-lineaire denkers hebben we alle informatie wel in ons hoofd. maar vaak als een grote wolk, die uiteindelijk een consistent verhaal moet worden. Hoe krijgen we dit logisch op papier zodat iedereen het begrijpt en, oh ja, dat ook de taalregels toegepast zijn? laat maar, geen zin meer in. morgen misschien! christiAn BoEr eindeloos geduld ‘Waarom gebruik je geen chatGpt’, vroeg ik? Ik liet op mijn laptop zien wat je er allemaal mee kunt. Iedereen enthousiast. Hier moet een artikel over in ons magazine, besloten we. Want AI (artificial intelligence, de basis van chatGpt) is een ideale schrijfhulp voor mensen met dyslexie. Het helpt je over de eerste starthobbel heen, het maakt het leuk en gemakkelijk om daarna aan de tekst te sleutelen, het corrigeert schrijffouten en het heeft alle geduld van de wereld! ‘hij begrijpt je’ een concreet voorbeeld: in het geval van de bovengenoemde subsidieaanvraag kun je de subsidievoorwaarden kopiëren en deze in chatGpt plakken. dan voeg je kort jouw plan van aanpak toe per punt en vraag je chatGpt hier een lopende tekst van te maken. Als je het resultaat leest en je wil nog wat toevoegen, kun je dit vragen en schrijft chatGpt het opnieuw ChatGPT helpt je op weg BEELD: DALLE2 met jouw aanpassing. Het is niet nodig om perfect taalkundig correcte vragen te stellen, omdat chatGpt door taalfouten heen kan lezen en begrijpt wat je bedoelt. Je kunt dus gewoon in je eigen dyslectische taal blijven schrijven. ben je tevreden over de inhoud? dan vraag je aan chatGpt om het te herschrijven naar iets wat gemakkelijk te lezen is. lees alles wel goed na. schrijfstijl kiezen Je kunt óók alleen een lijst met kernwoorden geven en vragen om daar een stuk van te schrijven. Hierbij kun je aangeven dat het formeel of met meer flair geschreven moet worden. en of het bijvoorbeeld een artikel, een e-mail of een seosterke webtekst moet zijn. ben je nog niet tevreden? typ in wat er anders moet en hij komt met een betere versie. ook is het mogelijk een e-mail in chatGpt te kopiëren en te vragen om een antwoord te typen met in het kort wat je zou willen zeggen, bijvoorbeeld ‘Ik wil de afspraak verzetten’. AnnEmAriE ‘moet je kijken mam!’ mijn zoon van 19 is helemaal enthousiast. Hij is chatGpt aan het ontdekken. Hij is ook kritisch. logisch, want hij weet heel goed dat hij niet alles meteen voor waar moet aannemen van wat chatGpt ‘zegt’. met zijn AdHd is het soms lastig om ergens mee te beginnen. een beetje hulp is dan bijzonder fijn. precies dat kan chatGpt hem bieden. daarna verdergaan, lukt dan gemakkelijker. Zo laat hij chatGpt argumenten bedenken voor een lastige schrijfopdracht voor school een vraagt hij om 10 ideeën voor creatieve houtprojecten, ook voor zijn studie. We bekijken samen het resultaat. tussen de aangedragen argumenten ontdekt hij een paar mooie stukken, I&W mAGAZIne nr 2 - 2023 die hem op weg kunnen helpen. ook de 10 houtideeën zijn verrassend creatief. We zijn aangenaam verbaasd over de uitkomst en ik zie dat het hem nieuwe gezichtspunten geeft. LEontiEn Wat een briljant hulpmiddel! Zowel beangstigend als geweldig, zo ervaar ik het als iemand met dyslexie. Ik ben bezig aan mijn hbo-scriptie, voor een dyslect een recept voor stress. Ik schuif het al maanden voor me uit. maar toen ik toch maar eens een inlog aanmaakte voor chatGpt, werd me binnen 10 minuten duidelijk hoe het mij zou kunnen helpen bij mijn scriptie. van schrijfplan naar tekst Hoe heeft chatGpt mij geholpen? Ik had al een schrijfplan, met wat ik per hoofdstuk en paragraaf wilde 11
Page 12
behandelen. dit is iets wat wij, mensen met dyslexie, vaak goed kunnen. Ik kon mijn schrijfplan per alinea in de chat invoeren, en chatGpt maakte er mooie stukjes tekst van. Het was niet altijd perfect, maar wanneer ik het corrigeerde, paste chatGpt zich aan mijn correcties aan. Vergelijkbaar met wanneer ik aan iemand vertel wat er in een stuk moet komen. Als die persoon de essentie van mijn idee nog niet helemaal begrijpt, kan ik die persoon corrigeren, omdat ik zelf precies weet wat ik wil overbrengen. uiteindelijk pikt de schrijver het dan op en maakt er mijn verhaal van. Het gebruik van chatGpt heeft mij geholpen om mijn boodschap beter over te brengen en heeft de stress die gepaard gaat met het schrijven verminderd. ALgEmEEn nog niet perfect chatGpt kan ook helpen met lezen. Je kunt een tekst invoeren en vragen om een samenvatting. ook kun je vragen om uitleg van de tekst. niet alleen voor jezelf, maar bijvoorbeeld ook op het niveau van een kind 12 I&W mAGAZIne nr 2 - 2023 van twaalf. of je kunt een tekst invoeren en vragen om een vertaling naar het nederlands of juist naar het engels. Kleine disclaimer: verwacht niet te veel van chatGpt. Het is nog niet perfect en het weet nog niet alles. Zeker als je expert bent in een bepaald onderwerp en je stelt specifieke vragen, dan merk je dat chatGpt niet alle antwoorden weet. neem dus niet alles voor waar aan, maar zie het echt als hulpmiddel waarmee je als schrijver op stoom komt. chatgpt – tips voor starters nog wat koudwatervrees? Deze video helpt je op weg. meer tips en info van christian lees je hier. Zelf aan de slag? OpenaI Op woensdag 25 oktober geeft Christian Boer een online workshop over werken met ChatgpT. ook voor beeld overigens helpt openAI je ook met beeld creëen. de afbeeldingen bij dit artikel maakte DaLL.E2 met de opdracht ‘schrijfstress’. Brandende hoepels column: susAn slIep W ie op verloren momenten op Instagram scrolt is ze vast wel eens tegen gekomen; de AdHd memes. Foto’s of korte filmpjes met een pakkende of grappige tekst over hoe het is om AdHd te hebben. eén filmpje blijft wat langer hangen. Hierin wordt gesteld dat als je wilt weten of je AdHd hebt, je dan eens moet proberen om jezelf aan te aanmelden voor een AdHd-onderzoek. lukt het je niet om binnen een maand een eerste afspraak te maken, dan heb je de diagnose in feite zelf al gesteld. Kort door de bocht maar toch ook heel herkenbaar. een goede vriend zit hier precies middenin en ik mag zijn steuntje in de rug zijn. onze appconversatie ziet er al volgt uit: ‘Succes bij de huisarts morgen, vraag ook of je de papieren verwijzing meteen mee mag nemen!’ ‘Ja is goed! Ik laat t je weten als ik geweest ben’ de volgende dag. ‘En gelukt?’ ’De afspraak is niet vandaag maar volgende week pas, ik hou je op de hoogte!’ een week later. ‘Echt balen, de afspraak was dus gisteren, ik begrijp ook niet hoe het kan. Ik heb nu over een week een telefonisch consult’ Weer een week later. ‘Nou de huisarts had nog wat aanvullende vragen en moet nog het een en ander navragen maar belt mij morgen terug’ Weer een dag later. ‘Al wat van de huisarts gehoord?’ ‘Shit nee geloof het niet of wacht ff…ik heb wel gemiste oproepen maar was druk…ik bel morgen zelf wel weer met de huisarts’ twee dagen later. ‘Vergeet de huisarts niet te bellen’ drie dagen later. ‘Ik heb de huisarts gesproken, de verwijzing is gedaan, ik kan m ophalen bij de praktijk of uit Zorgdomein halen. Wil jij helpen bij de aanmelding en alles wat daarvoor nodig is?’ bovenstaande worsteling legt pijnlijk bloot dat de vaardigheden die nodig zijn om een verwijsbrief te halen voor een AdHd-onderzoek precies ontbreken bij mensen met AdHd. In drie weken tijd sprong hij door een aantal brandende hoepels om zich nu op te maken voor de aanmelding. maar die hordes komen we samen ook vast over! 13 I&W mAGAZIne nr 2 - 2023
Page 14
ZIntUIGlIjKe prIKKelGevOelIGheId en hOOGSenSItIvIteIt opvallend veel mensen met Ad(H)d en Ass vragen zich af of ze ook iets van hoogsensitiviteit hebben. maar wat ís dat nu precies? en hoe weet je of jij dit hebt? Wij vroegen het aan een expert. Zij werkt met haar onderzoeksteam aan verbeterde diagnostiek voor hoogsensitiviteit. teKst: dr. VéronIQue de GucHt, unIVersItAIr HooFddocent GeZondHeIds- en medIscHe psycHoloGIe, unIVersIteIt leIden I 14 I&W mAGAZIne nr 2 - 2023 n het alledaagse taalgebruik heeft de term gevoeligheid meerdere betekenissen, zoals het makkelijk van streek raken door dingen die mensen zeggen of doen, het vermogen om kleine veranderingen te registreren, algemene zintuiglijke gevoeligheid, maar ook gevoeligheid voor de behoeften van anderen (begrijpen wat andere mensen nodig hebben). de vraag is hoe deze betekenissen van ‘gevoeligheid’ zich verhouden tot de begrippen zintuiglijke prikkelgevoeligheid en hoogsensitiviteit. Zintuiglijke prikkelgevoeligheid en hoogsensitiviteit Zintuiglijke prikkelgevoeligheid wordt beschouwd als een temperaments- of persoonlijkheidskenmerk. Het verwijst naar iemands gevoeligheid voor subtiele omgevingsprikkels, de diepte en intensiteit waarmee deze prikkels worden verwerkt, en de impact die dit heeft. bijvoorbeeld de mate waarin iemand snel verstoord raakt door drukte en chaotische toestanden en de daarmee samenhangende behoefte om zich terug te trekken. een hoogsensitief persoon is iemand die zich kenmerkt door een (sterk) verhoogde mate van zintuiglijke prikkelgevoeligheid. twee dimensies van hoogsensitiviteit Wanneer je kijkt naar de verschillende kenmerken van zintuiglijke prikkelgevoeligheid wordt duidelijk dat sommige aspecten eerder ‘positief’ zijn (bijv. een verhoogde gevoeligheid voor het subtiele) terwijl andere aspecten eerder ‘negatief’ zijn (bijv. het snel verstoord raken door drukte en de behoefte om zich terug te trekken). de vraag of beide aspecten onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn, of dat ze ook los van elkaar kunnen bestaan, is vaak gesteld maar nooit afdoende beantwoord. Vragenlijsten zoals de Highly sensitive person scale (Aron & Aron, 1997) bestaan grotendeels uit items die de negatieve gevolvéroniquE DE gucht + gen weerspiegelen, terwijl de positieve aspecten van hoogsensitiviteit onvoldoende aan bod komen. Vanwege deze kloof tussen wat hoogsensitiviteit is en de manier waarop het wordt gemeten, heeft ons onderzoeksteam een nieuwe vragenlijst ontwikkeld die het hele spectrum aan kenmerken van zintuiglijke prikkelgevoeligheid in kaart brengt, namelijk de sensory processing sensitivity Questionnaire (spsQ)1. deze bestaat uit zes schalen. de eerste vier gaan over positieve aspecten, de laatste twee over negatieve aspecten van hoogsensitiviteit. • Zintuiglijke gevoeligheid voor Subtiele Interne en Externe prikkels (bijv. "Ik voel onmiddellijk wanneer mijn mond of keel droog wordt" (intern) en "Zelfs nauwelijks zichtbare visuele details trekken mijn aandacht"(extern)) + + • Zintuiglijk Welbevinden (bijv. "Ik kan echt genieten van een ontspannende activiteit") • Sociaal-affectieve gevoeligheid: zich (snel) bewust zijn van andermans emoties (bijv. "soms I&W mAGAZIne nr 2 - 2023 zie ik verdrietige ogen verborgen door een glimlach") + - - • Esthetische gevoeligheid: snel geraakt worden door de emotionele lading van kunstuitingen (bijv. "Als ik naar muziek luister, merk ik meestal subtiele ontroerende tonen op in de muziek") • Zintuiglijk Onbehagen: zich verstoord voelen door sterke zintuiglijke prikkels (bijv. "Ik word gemakkelijk verstoord door fel licht, geluid of sterke geuren") • Emotionele en Fysieke Reactiviteit: sterke emotionele en fysieke reacties op te veel prikkels tegelijk (bijv. "Ik word nerveus als er te veel dingen tegelijk gebeuren"). App met feedback Van de nieuwe spsQ-vragenlijst bestaat sinds kort ook een app. na het online invullen krijg je onmiddellijk feedback (laag/gemiddeld/hoog), zowel m.b.t. de totaalscore op de vragenlijst, als m.b.t. de ver15
Page 16
NOTEN: 1 de Gucht, V., dion, Woestenburg, d. H. A., & Wilderjans, t. F. (2022). The Different Faces of (High) Sensitivity, Toward a more Comprehensive measurement Instrument. Development and Validation of the Sensory processing Sensitivity Questionnaire (SpSQ). Journal of personality Assessment. https://doi.org/10.1080/0022389 1.2022.2032101 2 Voor meer info over de app kun je contact opnemen met Véronique de Gucht (degucht@fsw.leidenuniv.nl). Je ontvangt dan een tijdelijke link. schillende deelaspecten. daarnaast ontvang je een individueel profiel, waarin je ziet hoe de positieve en negatieve aspecten van hoogsensitiviteit zich tegenover elkaar verhouden. de huidige app is een testversie en daarom nog niet vrij beschikbaar. op basis van de feedback die we hierop ontvangen, komt er een definitieve versie2. hoogsensitiviteit en psychische en/of lichamelijke klachten meerdere studies laten een samenhang zien tussen hoogsensitiviteit en stressgerelateerde klachten. onderzoek met de spsQ heeft echter aangetoond dat dit verband veruit het duidelijkst is met de negatieve dimensie van hoogsensitiviteit. Het sterkste verband wordt gevonden tussen emotionele en Fysieke reactiviteit enerzijds en psychische en lichamelijke klachten (zoals vermoeidheid) anderzijds. Het verband tussen deze klachten en de positieve aspecten van hoogsensitiviteit is daarentegen veel kleiner. 16 I&W mAGAZIne nr 2 - 2023 hoogsensitiviteit, autisme en Ad(h)d een steeds terugkerende vraag vanuit de klinische praktijk is in welke mate er een overlap is tussen hoogsensitiviteit, autisme en Ad(H)d. Wat ze alle drie gemeen hebben, zijn een verhoogde gevoeligheid voor zintuiglijke prikkels en het snel overprikkeld zijn. maar er zijn ook belangrijke verschillen. Het belangrijkste verschil met autisme is dat hierbij vaak sprake is van een minder dan gemiddelde "theory of mind" (het vermogen om de mentale toestand van anderen te begrijpen). eén van de kenmerken van hoogsensitiviteit is juist een hoger dan gemiddeld vermogen tot "theory of mind", oftewel een sterk vermogen tot empathie. Andere verschillen zijn dat: (1) sociale interacties vaak moeilijk zijn voor personen met autisme, (2) mensen met autisme vaak moeite hebben met het herkennen van eigen en andermans emoties, en (3) zij vaak (een overmatige) interesse hebben in één of een beperkt aantal onderwerpen. Voor hoogsensitieve personen zijn sociale interacties doorgaans niet problematisch, zij hebben gemiddeld genomen een grote gevoeligheid voor verbale en non-verbale uitdrukkingen van emoties en hebben vaak een brede interesse. Wanneer we kijken naar Ad(H)d vallen vooral de volgende verschillen op: (1) Hoewel zowel mensen met Ad(H)d als hoogsensitieve personen last kunnen hebben van concentratieproblemen, hebben mensen met Ad(H)d hier ook last van in een rustige omgeving. concentratieproblemen bij hoogsensitiviteit lijken vooral een gevolg van een teveel aan prikkels en overprikkeling. Hoogsensitieve personen kunnen zich doorgaans prima focussen op een activiteit in een rustige omgeving. (2) bij de variant van Ad(H)d waarbij hyperactiviteit op de voorgrond staat, is vaak sprake van impulsief handelen, terwijl hoogsensitieve personen alle aspecten van een situatie overdenken voor zij tot actie overgaan. ADHD en...... nog een risicofactor in een lange reeks? tekst: dr. nynKe KrAmer, lId ExpERTISEgROEp ImpuLS & WOORTBLIND eén van de eerste ‘hot topic’ sessies op het 9e Wereldcongres over aDHD in Amsterdam (18-20 mei) stelde de vraag ‘Is AdHd een risicofactor voor dementie?’ nog eentje? Het zijn er al zoveel. Wat deze link betreft, is meer onderzoek nog wel nodig voor een goed antwoord. D e sessie reflecteerde op wetenschappelijke publicaties die recent zijn verschenen. die wijzen op een mogelijke link tussen AdHd en het ontwikkelen van neurodegeneratieve ziekten, waaronder de ziekte van Alzheimer en parkinson. onlangs publiceerde het wetenschappelijk tijdschrift alzheimer's & Dementia een grote epidemiologische studie van het bekende Karolinska Instituut in Zweden. die laat zien dat (groot)ouders van mensen met AdHd een hoger risico hebben op dementie dan diegenen met (klein)kinderen zonder AdHd. dit wijst op een mogelijk genetische link tussen AdHd en het ontwikkelen van dementie. uit een onderzoek in molecular psychiatry bleek dat ouderen met Alzheimer een bovengemiddelde genetische aanleg hebben voor AdHd. Het onderzoek naar een verband tussen neurodegeneratieve ziektes en AdHd is nog pril. de associaties in de genoemde studies zijn zwak en de kans op dementeren is nog steeds laag, ook bij mensen met AdHd. Het is daarnaast mogelijk dat niet AdHd, maar de comorbiditeiten van AdHd, een verhoogde kans op dementie geven. Andersom kan het ook zijn dat we het verband tussen AdHd en dementie juist onderschatten, omdat nietgediagnosticeerde AdHd-gevallen onbewust in de controlegroepen zitten in de studies. een onderliggende biologische verklaring voor het verband is er I&W mAGAZIne nr 2 - 2023 AdHd en dementIe ook nog niet. misschien worden de symptomen van deze neurodegeneratieve ziektes, die veroorzaakt worden door het afsterven van dopamine-producerende neuronen in de hersenen, sneller opgemerkt in mensen met AdHd omdat zij al een lager dan gemiddeld actief dopaminerg systeem hebben. Al is het verband zwak en nog onzeker, kennis hiervan kan leiden tot een vroegtijdige diagnose van neurodegeneratieve ziektes. dit vergroot de kans dat een behandeling helpt om de ziektes te vertragen of verzachten. ook voor de wetenschap is het interessant om het verband verder te onderzoeken. Het kan tot nieuwe inzichten en therapieën leiden voor zowel neurodegeneratieve ziektes als AdHd. 17
Page 18
Zeven vrAGen Over Adhd MedIcAtIe tijdens het wekelijkse online Vragenuurtje aD(H)D op donderdag zijn er altijd veel vragen over medicatie. Vaak verwijs ik dan naar de expert op dit gebied, onze voorzitter rob pereira. speciaal voor I & W magazine beantwoordt hij de top 7 van de FAQ’s. teKst: nAomI HuyGen 1 2 3 hoe weet je of je goed Bent ingesteld? door goed te voelen wat het effect is van de medicatie en te leren luisteren naar je lichaam. dat betekent: niet blindelings vertrouwen op wat je arts voorschrijft. Wat is er veranderd? Hoe reageer je op je omgeving? Vraag ook feedback aan je partner of vrienden. Voordeel is dat je met de kortwerkende methylfenidaat of dexamfetamine vrijwel meteen het effect voelt. Je weet dus meteen of die dosering werkt voor jou. hoe weet je of iets een Bijwerking is? bijwerkingen (zoals hoofdpijn, geen honger, hartkloppingen en je opgejaagd voelen) horen er niet bij en moet je niet accepteren. net zo min als dat je nauwelijks effect hebt van je medicatie. dan ben je per definitie niet goed ingesteld of werkt dit type medicatie niet voor jou. hoe weet je of de dosering te hoog of te lAAg is? Volgens rob is het eigenlijk heel simpel: alles draait om effect en bijwerkingen. Als je te hoog 18 I&W mAGAZIne nr 2 - 2023 4 ‘zit’ met je medicatie, voel je vanzelf vooral de bijwerkingen en niet genoeg het effect. dan is een lagere dosering zeker het proberen waard. Voel je dan ook geen effect (meer), dan werkt dit type niet voor jou. doseringen op basis van lichaamsgewicht zijn bij AdHd-medicatie onzinnig. Zowel effect als bijwerkingen zijn te verschillend per individu. een zwaar iemand kan soms met een hele lage dosering toe, terwijl een licht iemand juist een dubbele dosis nodig heeft. wAt is de functie vAn een medicAtiedAgBoek? Je krijgt meer inzicht in de kleur van je eigen AdHd. Voorbeelden: • Waar loop je op vast in je dagelijks leven? • Wat moet de medicatie oplossen? • Heb je veel last van prikkels? • Is je hoofd permanent te vol? Als je begint met methylfenidaat kortwerkend 5 mg en je beschrijft per dag wat het effect op welk moment is en welke bijwerkingen je ervaart, kun je beter met je huisarts of psychiater bespreken waarom je een hogere of lagere dosering of evt. andere medicatie wil proberen. roB pErEirA 5 6 wAt moet ik Als mijn huisArts niet meeBeweegt? Veel huisartsen hebben (te) weinig kennis van AdHd-medicatie en houden zich vaak (te) star aan ‘standaard’ voorschriften. Is dit bij jouw huisarts het geval, dan kun je beter een andere huisarts zoeken of jouw huisarts met Rob in contact brengen, zodat ze ruggespraak kunnen houden. Je kunt ook Robs folder over medicatie op de site van I&W aan je huisarts mailen. wAt is een reBound en wAt kun je er AAn doen? bij een rebound is de tijd tussen twee pillen te lang (geen goede overlap) en dan krijg je weer (extra) last van je AdHd. Volgens rob ben je dan niet goed ingesteld, want een rebound kun je vermijden door nog beter te finetunen. belangrijk is dat je weet (medicatiedagboek) wanneer je medicatie is uitgewerkt. dit is maatwerk. Zo is kortwerkend methylfenidat bij de een al na twee uur uitgewerkt, bij de ander pas na vier uur. Afhankelijk van (o.a.) het tempo van je stofwisseling. om een rebound na een laatste pil van de dag wat milder te maken kun je nog een halfje of een kwart nemen. sommige mensen hebben nooit last van een rebound. 7 kun je ook een comBinAtie vAn methylfenidAAt en dexAmfetAmine nemen? Volgens rob kan dat wel. soms werkt dexamfetamine veel beter en hebben mensen minder last van bijwerkingen maar kan iets ‘bijplussen’ met kortwerkend methylfeniddaat een perfecte combinatie zijn. maar dexamfetamine is veel sterker dan methylfenidaat. dus doe dit met een arts of specialist die er echt verstand van heeft en je daarin kan begeleiden. niet op eigen houtje gaan dokteren. Wel de baas worden over je eigen medicatie maar met iemand die medisch goed is onderlegd. Als laatste nog even dit. Je mag van rob zijn fantastische bril-metafoor voor de buitenwereld gebruiken. Al die kritische en vaak voorspelbare vragen over waarom je medicatie nodig hebt en ‘zo erg dat je je kind medicatie geeft’, etc. Je vraagt iedereen die een bril draagt toch ook niet om deze af te doen? onder het mom van ‘Accepteer jezelf gewoon zoals je bent met je slechte ogen, dat is puur natuur’. Waarom moeten mensen met AdHd dan wel zonder hulpmiddelen aanmodderen? op 13 september is er ook weer een aDHDmedicatie webinar met rob. 19 I&W mAGAZIne nr 2 - 2023
Page 20
Hulp bij studeren B studeren met AdHd en/of dyslexie gaat niet vanzelf. saskia de bruijn weet daar alles van. In haar werk is deze ‘zwakte’ juist een kracht. ‘Ik weet waar studenten tegenaan lopen.’ tekst: sAskiA de Bruijn 20 I&W mAGAZIne nr 2 - 2023 ij mij werd al vroeg op de basisschool dyslexie vastgesteld. een officiële AdHd-diagnose heb ik niet, maar tijdens werkdagen gebruik ik meestal concerta (methylfenidaat) om mijn werk makkelijker te maken. mijn huisarts schreef dit voor op basis van mijn klachten en omdat AdHd evenals dyslexie bij meerdere mensen in mijn familie voorkomt. Als Hbo-verpleegkundige werk ik in de GGZ op een AdHdpolikliniek. Afgelopen januari merkte ik bij een vervolgstudie dat ik weer eens behoorlijk vastliep in het vele leeswerk. Qua leestempo en huiswerk was het voor mij gewoon niet bij te benen. daarom besloot ik mij als vrijwilliger aan te melden bij Impuls & Woortblind. Het was tijd om mijn ervaringen en kennis te delen. dat resulteerde meteen in twee artikelen. deze keer over mijn ervaringen met cliënten met AdHd – en vaak ook dyslexie- die net als ik vastlopen in hun studie. diagnose = hulp? op onze AdHd polikliniek komen veel jonge cliënten die een studie doen en zich melden in de GGZ omdat zij daarin vastlopen. Ze hopen met een diagnose (wel) de juiste hulp te krijgen. de meesten hebben naast AdHd vaak ook dyslexie, of herkennen zich hierin. Voor deze cliënten is het goed kunnen plannen van de studieactiviteiten vaak lastig. concentratieproblemen, de hoeveelheid leeswerk en de eentonigheid van het (vaak letterige) studieaanbod is voor hen een enorme uitdaging. Ze zien dat het studiegenoten wel lukt om alles te lezen en hun huiswerk op tijd af te hebben en vragen zich voortdurend af wat ze zelf fout doen. Gevolgen: faalangst, soms zodanig dat de studenten met ADHD en dyslexie geen vragen meer durven te stellen en bijvoorbeeld (sociale) angst klachten krijgen, slecht slapen, enz. ‘neem je laptop mee’ Als de diagnose AdHd inderdaad gesteld wordt, kan medicatie, psycho-educatie en vaardigheidstraining op het gebied van AdHd worden ingezet. daarnaast ga ik als Hbo-verpleegkundige ook in op specifieke hulpvragen. bij een hulpvraag gericht op de studie vraag ik cliënten om hun laptop mee te nemen. We beginnen met het ordenen van documenten op de laptop. bijvoorbeeld op schooljaar/ periode/vak. Voor veel studenten is dit al een ‘eye-opener’. Zij zijn het overzicht vaak helemaal kwijt. ook gaan we in gesprek over hun leerstijl (vaak beeldend) en kijken we samen naar de studiehandleidingen, die ze per vak krijgen. die omvatten heel veel tekst, waarin je compleet verzuipt als je moeite hebt om hoofd- en bijzaken te onderscheiden. Ik help ze met bepalen wat in zo’n handleiding de essentie is. dit lijken eenvoudige interventies maar ze maken voor mensen met AdHd en dyslexie vaak een enorm verschil. visuele uitleg Als ervaringsdeskundige waren de digitale lessen tijdens corona voor mij een zegen. Ze werden vaak opgenomen. Handig, want zo kon ik de les even ‘pauzeren’ om sAskiA DE Bruijn een onbekend begrip op te zoeken. Ik kon zo de leerstof veel beter volgen en ik voelde me daardoor een stuk minder onzeker. sindsdien werk ik ook met mijn cliënten veel vaker met instructiefilmpjes via youtube. dat past zoveel beter bij hun leerstijl dan alleen een letterbrij. Het onderwijs – en eigenlijk elke instantie die informatie deelt – mag veel meer rekeninghouden met het neurodiverse brein. bied de stof (ook) beeldender aan. Het kan zomaar de toeloop van wanhopige jongeren naar de GGZ verkleinen. smArt-methode soms hebben mijn cliënten het idee dat ik in hun hoofd kan kijken. dit lijkt zo omdat ik hun probleem goed herken en weet hoeveel energie het telkens weer kost. Voor mij werkt de SmaRT-methode goed om (leer) doelen te formuleren en ze daardoor ook te halen. Ik stel mijn cliënten vragen via de smArt structuur: I&W mAGAZIne nr 2 - 2023 ‘wanneer ga je dat doen?’, ‘is dat een handige tijd?’ bijvoorbeeld, als iemand opziet tegen een lastig gesprek. dan nemen we tijdens een sessie door waarom hij/zij dit telkens uitstelt, welke angst er eventueel onder zit en hoe hij/zij zich kan voorbereiden. daarna plannen we meteen samen het gesprek in en een volgende sessie evalueren we het resultaat. Vaak hebben mensen met AdHd/ dyslexie deze stappen wel in hun hoofd, maar ze komen niet tot een concrete uitwerking. Zelf heb ik veel van deze methode geleerd en de stappen gaan nu automatisch. dit gun ik mijn cliënten ook. studeren vraagt van mensen met AdHd en/of dyslexie veel extra inspanning. maar met de juiste ondersteuning kunnen ook zij vooruitgang boeken. AdHd en/of dyslexie zegt immers niks over je intelligentie. 21
Page 22
OVER INCLUSIE . OVER INCLUSIE . OVER INCLUSIE . tekst: mAchil deinum en Annoëlle vAn hooff Op naar digitale inclusie van neurodiverse studenten Volgens het ecIo (expertisecentrum inclusief onderwijs) is studeren voor studenten uit een neurominority (deze term heeft onze voorkeur boven ‘neurodiversiteit’) vergelijkbaar met het beoefenen van topsport. een curriculum dat is afgestemd op de belastbaarheid van de ‘gewone’, ofwel neurotypische student, kan studenten met bijvoorbeeld AdHd of dyslexie evenveel energie kosten als het lopen van een marathon. V 22 I&W mAGAZIne nr 2 - 2023 anuit de lectoraten organisaties in digitale transitie (xander lub & machil deinum) en co-design (Anita cremers & Annoëlle van Hooff), is aan de Hogeschool utrecht (Hu) een onderzoek gestart naar de behoeften van neurodiverse studenten aan de Hu. Kernvraag: welke aanpassingen en ondersteuning hebben zij nodig om dezelfde kansen te hebben als ‘gewone’ studenten? focus op digitale toegankelijkheid de obstakels waar studenten uit een neurominority tegenaanlopen, zijn veelomvattend en divers. dit onderzoek beperkt zich daarom tot vier doelgroepen: studenten met dyslexie, Ad(H)d, een Ass en/of hoogbegaafdheid (Hb). Voor deze vier groepen is gekozen omdat uit cijfers van de nse, de jaarlijkse nationale studenten enquête, blijkt dat deze groepen relatief sterk vertegenwoordigd zijn. bovendien is het onderzoek beperkt tot slechts één van de obstakels waar deze studenten tegenaan lopen: de digitale vorm waarin onder andere roosters, lesbeschrijvingen, huiswerkopdrachten en toetsinformatie worden aangeboden (dlo). einddoel is dat digitale informatie effectief en efficiënt aan neurodiverse studenten wordt overgebracht. Zodat ook zij hun studie in de reguliere tijd kunnen doorlopen en ook zij tijdens toetsmomenten onbelemmerd kunnen laten zien wat ze geleerd hebben. Behoeftes en oplossingen In de eerste fase brengen we in kaart hoe deze vier doelgroepen de digitale leeromgeving (dlo) ervaren. door middel van literatuuronderzoek, (expert)interviews en groepssessies wordt daarna per doelgroep een ‘behoeftenpalet’ opgesteld. tegen welke problemen lopen zij als groep aan als ze zich begeven in een digitale leeromgeving? en, heel nadrukkelijk: welke oplossingen zien ze zelf? Aan welke digitale preOVER INCLUSIE . OVER INCLUSIE . OVER INCLUSIE AnnoëLLE vAn hooff mAchiL DEinum sentatievorm hebben zij behoefte, gezien hun specifieke type neurologische bedrading. ook op papier Hoewel het onderzoek nog in volle gang is, durven we nu al te zeggen dat er best interessante dingen opvallen. tot onze verbazing geven relatief veel dyslectische studenten bijvoorbeeld aan dat zij informatie ook graag in papieren vorm krijgen. en dat ze voorleessoftware lang niet zo prettig en handig vinden als wij dachten. Andere dingen kloppen juist wel met onze verwachting. Zowel dyslectische als AdHdstudenten geven aan dat ze graag zelf de tekstpresentatie instellen qua lettertype, grootte, kleur en regelafstand. Voor AdHd-studenten is de belangrijkste behoefte dat informatie op een duidelijke, logische en liefst vaste plek te vinden is. later dit jaar halen we ook data op voor de doelgroepen Ass en hoogbegaafdheid. spindiagram na de vier doelgroep-peilingen wordt het behoeftenpalet per neurominority weergegeven in een spindiagram. elke poot staat voor een specifieke behoefte ten aanzien van de digitale leeromgeving. Hoe vaker die behoefte genoemd wordt, des te dikker de poot. Waar de behoeftes van de afzonderlijke groepen overeenkomen, raken de spindiagrammen elkaar. Zo wordt overlap visueel in kaart gebracht. digitale dromen Volgende stap is de behoeftenpaletten te vertalen naar toepassing in de digitale leeromgeving van de Hu. denk hierbij aan interventies als ux (user experience) of AI-gestuurde middelen. Hoe het er uit gaat zien is nog volledig speculatief, maar de onderzoekers hebben natuurlijk wel dromen. Zo dromen ze van een webbased of zelfs browser optie, die de gebruiker de mogelijkheid geeft aanpassingen te doen aan interface of lay-out. de gebruiker stelt dan op een instellingspagina in, hoe hij/zij de informatie van de website getoond wil zien. een tool past de webpagina automatisch aan op basis van deze voorkeuren. Wanneer I&W mAGAZIne nr 2 - 2023 de gebruiker bijvoorbeeld tekst het liefst blauw ziet met het dyslexiefont op een crème achtergrond, dan geeft het scherm alle teksten op die manier weer. maar wellicht zijn er ook inhoudelijker interventies mogelijk, bijvoorbeeld qua tekstindeling of herformulering van teksten in een stijl die beter past bij de doelgroep. en wat te denken van de veelheid aan webportals waar studenten nu in moeten werken. Voor veel neurodiverse studenten vermoedelijk ‘too much’. work in progress natuurlijk zal dit niet op korte termijn functioneren. dit is het eerste onderzoek in zijn soort. en voordat droom daad wordt, zijn er nog heel wat hobbels te nemen. maar het is een start om tot betere inclusie van neurodiverse studenten te komen. de onderzoekers zullen samen met andere onderwijsinstellingen, en mogelijk het bedrijfsleven, kijken naar wat er mogelijk is. AI heeft laten zien dat de sky the limit kan zijn. dan kunnen we het onderwijs er toch ook vast een beetje inclusiever mee maken. 23 foto: tim vAn EijL
Page 24
eMOtIereGUlAtIe BIj Adhd na een diagnose AdHd focust begeleiding vaak op leren plannen, organiseren en structureren. maar voor veel volwassenen met AdHd is gebrekkige emotieregulatie één van de meest belastende aspecten in het omgaan met AdHd. toch is het een ondergeschoven kindje, zowel in de diagnostiek als in de behandeling. Gelukkig komt er de laatste tijd weer meer aandacht voor. teKst: sAsKIA elsWIJK t 24 I&W mAGAZIne nr 2 - 2023 sunami Het hebben van intense gevoelens, stemmingswisselingen, prikkelbaarheid, woede en angst voor afwijzing kan allerlei problemen veroorzaken. In de relatie met jezelf, met vrienden en familie, op het werk en daarbuiten. Het kan voelen als een tsunami, nietsontziend en vernietigend. Zeker als je dit soort gevoelens niet op een gepaste manier kunt uiten. Altijd spijt Ik ben er zelf ook bekend mee. Ik ben soms ook degene die boos van een feestje wegstampvoet en met de deur smijt. omdat ik te moe ben, of te overprikkeld, of ik word geraakt in iets wat belangrijk voor me is. daarna is er altijd spijt. omdat ik weet dat ik te heftig ben geweest, te boos, te verdrietig. soms gaat er letterlijk iets stuk tijdens zo’n bui. Vaker raakt er iets beschadigd in de relatie met iemand van wie ik hou. maar het lukt me steeds beter mijn emoties in de hand te houden. en als het toch mislukt, heb ik wat meer tools om de schade nadien te lijmen. tafel met vier poten emoties zijn goed. Ze horen erbij. er zijn vier basisemoties: boos, bang, bedroefd en blij. Alle andere emoties zijn van deze vier afgeleid. teleurstelling is een beetje verdriet. Irritatie is een beetje boosheid. en schrikken is een beetje bang. Als we kijken naar deze vier basisemoties, dan vinden we vaak alleen ‘blij’ een ‘goede’ emotie. boos, bang en bedroefd vinden we maar lastig. Voor onszelf en ook voor anderen. maar alle vier de basisemoties zijn even belangrijk voor je welzijn. Je kunt ze zien als de poten van een tafel. Als één of meer poten van de tafel er niet mag zijn, is de tafel wankel of valt hij zelfs om. Zo werkt het ook voor ons als mensen. Als alles er mag zijn, staan we stevig op onze poten. jouw waarden slechte emoties bestaan niet. Als je bepaalde emoties ziet als goed of fout, veroordeel je jezelf en ook anderen. emoties horen erbij. sAskiA ELsWijk Ze vertellen je iets belangrijks over je normen en waarden, je overtuigingen, je verlangens en je grenzen. Het is belangrijk te onderzoeken welke betekenis een emotie voor jou heeft. Als je ergens echt heel boos of verdrietig over bent, raakt het vaak aan een belangrijke waarde voor je. bijvoorbeeld je gevoel van veiligheid of je integriteit. Ga maar eens bij jezelf na: de laatste keer dat je zo boos was, welke (misschien onbewuste) waarde van jou werd er toen aangetast? bij AdHd gaat het vaak over waarden als autonomie, gelijkheid of rechtvaardigheid. Als iets voor jou niet eerlijk voelt of je wordt benadeeld door iemand, kan de vlam zomaar in de pan slaan. dan gebeurt het soms dat je emoties de overhand nemen. dat je voelt dat je té boos of verdrietig bent. handrem Gelukkig zijn er een aantal manieren om je emoties beter onder controle te houden. denk bijvoorbeeld I&W mAGAZIne nr 2 - 2023 aan ademhalingsoefeningen, even afkoelen door beweging, jezelf op een goede manier uit een situatie onttrekken of met een naaste afspreken dat die jou een subtiele hint geeft. Ga eens na wat voor jou werkt en probeer eens wat uit. Voor mij werkt het bijvoorbeeld als ik wegloop zodat ik kan kalmeren. maar hoe doe je dat op een goede manier, zodat degene van wie je wegloopt ook nog oké is? Het is een kwestie van uitproberen en oefenen, het gaat niet zomaar. maar als je beter herkent waarin je geraakt wordt, als je beter voelt in je lijf waar een Grote emotie in eerste instantie begint, kun je sneller aan de handrem trekken en schade voorkomen. veerkracht ook kun je je emotionele veerkracht verbeteren, waardoor je minder snel getriggerd wordt. emotionele veerkracht kun je leren. Iemand die emotioneel veerkrachtig is, reageert op een gezonde manier op stressvolle en onverwachte situaties. 25
Page 26
Als je emotioneel veerkrachtig bent, kun je bovengenoemde tools gemakkelijker inzetten als je overspoeld dreigt te worden door een grote emotie. Je kunt je emotionele veerkracht verbeteren door te leren hoe het voor jou werkt, en dat is voor iedereen anders. belangrijk hierin is om uit te zoeken hoe jij je grote emoties uit (naar binnen of naar buiten gekeerd), wat jou triggert en hoe je het beste ontlaadt. ook helpt het als je meer grip hebt op het waaróm van een grote emotie. lijmen en als het dan toch uit de hand loopt, heb je scherven te lijmen. letterlijk of figuurlijk. Je hebt herstelwerkzaamheden te verrichten. naar buiten toe, maar zeker ook naar binnen, naar jezelf. Als je geneigd bent je grote emoties binnen te houden, doe je ook schade. maar vooral bij jezelf. ben je geneigd alles weg te slikken en vooral boos tegen jezelf te doen (wat ben je toch een sukkel, mensen hebben groot gelijk dat ze je stom vinden)? ook dan heb je iets te lijmen en met jezelf goed te maken. op 13 juni gaf ik een online workshop over dit onderwerp bij Impuls & Woortblind. Heb je hem gemist? Als lid kun je hem gratis terugkijken. Het gaat over emotionele veerkracht en wat je zelf kunt doen om hier beter in te worden. Je krijgt een toolbox met tools die je zelf in kunt zetten. en ik geef een live demonstratie eFt, een methode waarmee je zelf snel en simpel de grootste kracht van de tsunami af kunt halen. Wil je de link naar de video ontvangen? mail naar: info@impulsenwoortblind.nl 26 I&W mAGAZIne nr 2 - 2023 - BOeKrecenSIe - drOOMlAnd. een Adhd-rOMAn Wie ben ik? dat is de centrale vraag in dit boek. boven in een verbouwde, monumentale watertoren werkt psychiater maryam vragenlijsten af met haar cliënt. maryam zit gevangen tussen twee culturen: geaard in nederland, gegrond in syrië, met een vader die de wonden van oorlog in zich draagt. de cliënt is xander, die zeker wil weten dat hij AdHd heeft en zich afvraagt wie hij is als hij het toch niet blijkt te hebben. teKst: sJAn VerHoeVen W at een heerlijk boek om te lezen. Heerlijk omdat de innerlijke belevingswereld van een AdHd’er wordt beschreven zoals het maar zelden wordt gedaan. Auteur remko Iedema (zelf AdHd'er) is niet bang voor zijn eigen brein, hij is er eerder nieuwsgierig naar. dat geeft zijn boek veel inzicht in het leven van een mens met een AdHd-brein. naast het feit dat hij een goed verhaal vertelt, neemt remko je ook mee in het ‘gevecht met de reguliere macht’ en vragen als ‘ga ik wel of niet aan de medicijnen?’ dit zijn ook centrale thema’s in zijn eerdere (non-fictie) boeken over AdHd. Hij neemt je in dit boek sowieso mee in een zee aan thema’s, zoals een AdHd-brein zo goed kan. migratie, discriminatie, vernedering, loverboys, man-vrouw rollen, liefde en nog veel meer komt er aan bod. In dit boek laat remko zien hoe je als getraumatiseerd persoon, denkend dat je niet oké bent, er toch voor een ander kan zijn, juist met je imperfectie. een must om te lezen als je jezelf en de ander als mens en conceptueel denker wilt begrijpen. en als je vrede wilt sluiten met je brein en de patronen waarvan we zo leren dat deze niet oké zijn. blijf schrijven remko! Het is een verademing zoals jij de 27 I&W mAGAZIne nr 2 - 2023 AdHd beetpakt! remko Iedema heeft zelf AdHd en is manager sociaal domein bij een gemeente. Hij is ook schrijver van meerdere boeken over AdHd en managementboeken. dit is zijn tweede roman. Droomland, 202publishers, 280 blz. wil je meer over remko weten? luister naar aflevering 37 van dynamika podcasts ‘Wat is jouw verhaal'.
Page 28
Solliciteren met dyslexie, C solliciteren, het is normaal al spannend en als je dyslexie hebt kan het zelfs een nog grotere uitdaging zijn. Je moet in de meeste gevallen een cv en motivatiebrief schrijven en misschien hoort een schrijfopdracht wel bij de sollicitatieprocedure. Hoe pak je dat aan? In dit artikel krijg je een aantal handige tips om het solliciteren wat makkelijker te maken. tekst: susAn shor - cvster 28 I&W mAGAZIne nr 2 - 2023 v en motivatiebrief Het sollicitatieproces begint meestal met het schrijven van een cv en motivatiebrief. In je cv laat je zien wie je bent en wat je competenties en vaardigheden zijn. In je motivatiebrief leg je uit waarom je de baan graag wilt en waarom jij de juiste persoon bent voor de functie. Zelfs als je al eerder een cv hebt gemaakt, is het handig om hem op de functie aan te passen waarop je solliciteert. Zo kan je beter inspelen op de functie-eisen en laten zien waarom jouw kennis en vaardigheden bij het bedrijf passen. Zet je kwaliteiten op een rijtje een cv en motivatiebrief zonder fouten schrijven is soms best lastig als je dyslexie hebt. Je weet waarschijnlijk wel wat je wilt zeggen, maar zie dat maar eens goed op papier te krijgen. Gelukkig zijn er verschillende manieren om het wat makkelijker voor jezelf te maken. Zet eerst voor jezelf op een rijtje wat je in je cv en sollicitatiebrief wilt vermelden. bedenk voor jezelf wat je kwaliteiten zijn, welke handig zijn om te benoemen en hoe je ze kan benadrukken. dyslectici hebben bijvoorbeeld meestal een sterke visuele waarneming waardoor ze snel het grote geheel zien, en soms ook de details die anderen over het hoofd zien. Hierdoor vinden ze vaak snel oplossingen voor complexe problemen. Andere kwaliteiten die mensen met dyslexie vaak hebben zijn: creatief, oplettend, empathisch, denken in het grote geheel, vermogen om verbanden te leggen, patroonherkenning, driedimensionaal denken. stel jezelf de volgende 3 vragen: • Welke (van die) kwaliteiten heb ik? • Welke zijn waardevol voor deze baan? • Hoe kan ik deze benadrukken op mijn cv? zo pak je het aan hulmiddelen bij het schrijven Als je weet wat er in je cv en sollicitatiebrief moet komen, heb je een aantal opties. Je kan een specialist inhuren om je te helpen, een online tool met spelling- en grammaticacontrole gebruiken of een vriend, familielid, collega, leraar of lerares om hulp vragen. Je kan ze ook eerst zelf schrijven en ze daarna door iemand anders laten controleren. Waar je ook voor kiest, het is altijd handig om een zogenoemd spraaknaar-tekst en tekst-naar-spraak systeem te gebruiken. met het spraak-naar-tekstsysteem kan je tekst inspreken die voor je wordt uitgetypt. met het tekst-naarspraaksysteem kan je luisteren naar wat je hebt geschreven en checken of het klopt. Het is namelijk belangrijk dat je cv en sollicitatiebrief er netjes uitzien en foutloos zijn, zodat je een goede eerste indruk maakt. let er bij alle opties op dat je persoonlijkheid in je cv en sollicitatiebrief naar voren komt. Je wilt namelijk niet dat je op papier anders overkomt dan in het echt en de recruiter/werkgever een verkeerd beeld van je krijgt. Kies dus voor woorden die niet te veel van je natuurlijke spreekstijl afwijken. wel of niet vertellen? Als de recruiter/werkgever enthousiast is over je cv en sollicitatiebrief, word je uitgenodigd voor een gesprek en krijg je te maken met een ander dilemma: vertel je wel of niet dat je dyslectisch bent? Je bent niet wettelijk verplicht om dit te doen. Het is wel handig om de voor- en nadelen tegen elkaar af te wegen. Als je het vertelt kan je het risico lopen dat je uit de sollicitatieprocedure wordt gezet, omdat de recruiter denkt of ervan uitgaat dat je niet geschikt bent voor de functie. Als je een schriftelijke test moet maken kan het juist wel handig zijn om te vertellen dat je dyslexie hebt en daarom hulpmiddelen nodig hebt. Zeker als de baan waarop je I&W mAGAZIne nr 2 - 2023 hebt gesolliciteerd verder niet veel lees- en schrijfwerk vereist. denk er dus goed over na of je wilt vertellen dat je dyslexie hebt of niet en doe waar jij je prettig bij voelt. Heel veel succes! bron: CVster.nl. (nb: je vind op deze pagina meer nuttige info en doorlinks) sollicitatievideo ben je écht geen schrijver? misschien werkt een sollicitatievideo dan voor jou. Op de website van Cvster vind je ook hier praktische tips en info voor. trek zeker een halve dag uit voor een geslaagde video, is één van de tips. de meeste werkgevers willen naast een video trouwens ook een ouderwets cv ontvangen. 29
Page 30
IS hIj nU een ZIj? Of drAAGt Ie GeWOOn GrAAG jUrKen? Genderdiversiteit is steeds bespreekbaarder. Zeker onder jongeren. ouders hebben niet altijd door dat hun kind ermee bezig is. Jongeren kunnen nu terecht bij een online loket. maar thuis moeten ze zich ook veilig voelen. speciale aandacht vraagt het gesprek met kinderen met AdHd en/of autisme. teKst: rené lAmers* b 30 I&W mAGAZIne nr 2 - 2023 ram peters – jij gender zorg Jongeren met autisme of AdHd zijn vaker met genderdiversiteit bezig dan gemiddeld: 7 à 8%, tegenover 1% van de bevolking. sinds 2014, toen verwijdering van de baarmoeder geen voorwaarde meer was om geslachtsverandering geregistreerd te krijgen, neemt de vraag hiernaar toe. dat merkt bram peters, oprichter van JIJ Genderzorg, dat jongeren ondersteunt en behandelingen biedt. Jongeren met AdHd en/of autisme kunnen hun gender anders ervaren, legt bram uit: ‘er is nog onvoldoende onderzoek om een wetenschappelijk verband te leggen, maar wellicht werken hun hersenen anders waardoor ze hun genderidentiteit anders ervaren. Ze kunnen ook bang zijn dat hun transgender-zijn niet serieus genoouders van een kind met AdHd/ autisme zitten meestal al in de zorgmodus. bram: ‘die kunnen overbezorgd reageren, zeker wanneer ze verrast worden dat hun kind er al lang mee bezig blijkt.’ ouders kunBrAm pEtErs men wordt als ze zeggen dat ze ook AdHd of autisme hebben. dat kunnen ze dan verzwijgen. belangrijk is dan dat de jongere weet dat dit geen contra-indicatie is en contact houdt, zodat we op de hoogte zijn.’ nen reageren vanuit eigen vragen: ‘Wat zal oma ervan vinden?’ of ze moeten hun verwachting bijstellen: hun zoon zal misschien nooit voetballen. of ze zijn bezorgd over negatieve invloed op hun kind van discussie in de maatschappij over genderdiversiteit. In de tijd dat je als ouder opgroeide, werd genderdiversiteit veel minder besproken. Het is niet vreemd dat je een aantal dingen niet snapt. bram: ‘Zeg dat maar en vraag uitleg, waardoor je kind over zichzelf kan vertellen.’ bedenk als ouder dat er vele tussenvormen zijn. Zoals een jongen die wel graag een jurk draagt, zonder meisje te willen zijn. behandel je kind als elk kind, wil bram meegefoto: pAsquALE LAngErAk rEné LAmErs ven. ‘stel grenzen. dat het niet opruimt, heeft niets met genderdiversiteit te maken, maar met puberteit,’ zegt bram. omgekeerd legt JIJ Genderzorg aan jongeren uit waarom ouders zo bezorgd zijn. bram: ‘Als ouder moet je de balans proberen te vinden tussen zorgen en ondersteunen.’ Bir heijes - het regenboogloket Als kind kun je je anders voelen. over gender/ sekse kan het lastiger zijn daarover te beginnen. op internet kunnen jongeren info vinden en anderen ontmoeten. bij het regenboogloket kunnen ze in een veilige situatie en anoniem terecht voor een gesprek, vragen of doorverwijzing. dat kan via mail, telefoon, chat of WhatsApp. de coördinator bekijkt de behoefte en brengt de jongere in contact met een ervaringsdeskundige of - als dat nodig is - een zorgprofessional. Bir hEijnEs Bir Heijnes (22) is een van de ervaringsdeskundigen, maar mailde zelf ooit het loket. ‘In mijn klas voelde ik mij anders dan de andere meiden. Ik probeerde te voldoen aan het vrouwbeeld, wat ongemakkelijk voelde. toen ik me realiseerde dat ik misschien transgender ben, zat ik met vragen als: Wat nu?’ bij het regenboogloket vond bir een luisterend oor. ‘mensen stellen je vragen met een bepaalde ondertoon, hier niet. Ik kreeg bepaalde perspectieven en mogelijkheden waaraan ik zelf niet had gedacht.’ Al pratende ontdekte bir dat die zich niet transman voelde maar non-binair. ook hielp het loket bir de periode te overbruggen tussen aanmelden bij een 31 I&W mAGAZIne nr 2 - 2023
Page 32
genderteam en de start van de medische transitie. ‘de wachttijd hiervoor maakte me hopeloos. Ik had last van genderdysforie.’ ofwel: psychische problemen bij de onvrede over het geslacht van je geboorte. met het ministerie van onderwijs werkt het regenboogloket aan het verbeteren van de sociale veiligheid voor lhbti+-leerlingen en aan meer bekendheid van het loket. Het regenboogloket hoopt dat meer scholen zich aansluiten. naast leerlingen kunnen ouders en onderwijspersoneel zich via de website melden. ‘ik voelde me een meisje’ mari (15) mailde twee jaar geleden het regenboogloket. Als jongen geboren, voelt mari zich een meisje. bang voor afwijzing door de omgeving, is de naam mari verzonnen. Zonder het loket had mari zelf moeten uitzoeken wat dat gevoel betekende. ‘Ik ken verder niemand die zich ook zo voelt. Ik vond het eerst ook een vreselijk idee dat ik meisjesdingen wilde doen. Ik was bang dat vrienden en familie het niet zouden accepteren. bij het loket werd naar me geluisterd en kreeg ik tips. Ik kon er mijn frustratie en zorgen kwijt. Ik begreep zo wat ik voelde. Ik vertelde het mijn vrienden, die positief reageerden. mijn ouders dachten eerst dat het een puberding was. nu steunen ze me.’ tips: Hoe bespreek ik het met mijn kind? 6 tips voor een 32 I&W mAGAZIne nr 2 - 2023 gesprek met je kind over seksuele- en genderdiversiteit. 1. bied openheid. dat zorgt voor veiligheid en vertrouwen. 2. Geef signalen af, door bijvoorbeeld twee zoenende mannen op tv te normaliseren. maak geen ongepaste grappen. 3. oordeel niet, vul niet in. Wees nieuwsgierig. laat je kind het tempo bepalen van diens ontdekkingstocht. 4. stel niet te veel vragen. dat kan benauwend voelen. 5. sta open voor hoe je kind genoemd wil worden: hij/hem, zij/haar of die/diens. 6. Heb je religieuze/culturele bedenkingen: het welzijn van je kind staat centraal, steun het daarin en sluit aan op de belevingswereld. op de website van Balans vind je extra informatie over dit onderwerp. Zoals een uitgebreid interview met de vijftienjarige mari. ook vind je hier meer informatie over het regenboogloket en JIJ Genderzorg. * dit artikel is eerder verschenen in Balans magazine nummer 1 - 2023. Het tijdschrift van Balans, vereniging voor ouders. Www.balansdigitaal.nl ADHD en AOV – een update tekst: JulIe Houben In maart was er overleg tussen het Verbond van Verzekeraars, Impuls & Woortblind en mInd. Het ging over de toegang tot een AoV voor mensen met AdHd. Het was nuttig elkaar te spreken maar we zijn er nog niet. I krijgen. • er zijn veel signalen van mensen die zelden/nooit ziekteverzuim hebben, als volwassene een diagnose AdHd krijgen, en daardoor lastiger toegang hebben tot een AoV. dat voelt als een straf voor de diagnose, terwijl ze door die diagnose juist een behandeling krijgen, en er dus beter voor staan. • Gebruiken de verzekeraars wel de juiste data/ onderzoeken? Zijn die van toepassing op onder nemers met AdHd, of op werknemers (in loon dienst) met AdHd? dat is een groot verschil. en gaan die onderzoeken niet vooral over de ernstiger gevallen? • Hoe om te gaan met herstel? Als iemand na depressie/burn-out opknapt, wordt daar rekening mee gehouden? Kan bijvoorbeeld de premieopslag lager worden? • Als iemand een AoV aanvraagt, is men bereid de premie te betalen en draait het eigen bedrijf kennelijk goed. dat is dan toch een indicatie voor een lager risico? daar zit iets in, maar er staat tegenover, aldus het Verbond, dat vaak mensen een verzekering aanvragen als ze geconfronteerd worden met een kwetsbaarheid/risico/ I&W mAGAZIne nr 2 - 2023 nput vanuit mind en impuls & woortblind: • de groep jongvolwassenen met AdHd stijgt. dat betekent een groter belang bij goede toegang. ook is er bij hen een lager risico, omdat ze al jonger behandeling aandoening. Iemand met lage risicoperceptie zal minder snel een verzekering aanvragen. uitleg over de praktijk vanuit het verbond: Hoe gaat het proces, welke data worden gebruikt? een aantal punten daaruit: • Verzekeraars kijken naar het relatieve risico, dat is het risico dat iemand loopt (bijv. op overlijden of arbeidsongeschiktheid) in verhouding tot degenen die de aandoening niet hebben. Wat voor een behandeld arts niet ernstig is, kan voor een arts van een verzekeraar wel een verhoogd risico kan zijn. • Verzekeraars gebruiken eigen data/statistiek en wetenschappelijke artikelen. soms kan ‘shoppen’ tussen verzekeraars dus zin hebben. • bij een AoV wordt bij psychische aandoeningen vaak een generieke uitsluiting gegeven, omdat de diagnostiek niet altijd even duidelijk is. Aandoeningen kunnen in elkaar overlopen. er is vooral behoefte aan meer data. dus meld jouw ervaring via ons meldpunt aOV. 33
Page 34
verenIGInGSnIeUWS geen sAAie middAg Wat doet Impuls & Woortblind eigenlijk allemaal voor mensen met AD(H)D, dyslexie en dyscalculie? En wat doen we specifiek voor onze leden? Op zaterdag 17 juni kregen de aanwezige leden antwoord op deze vragen tijdens de Algemene Ledenvergadering. En ze kwamen met goede ideeën. Daarna was de presenatie ‘Van stoornis naar eigenschap’, die zeker aansprak maar ook wel wat losmaakte. teKst: Julie Houben Wie denkt dat een Algemene ledenvergadering doodsaai is, moet toch eens naar die van Impuls & Woortblind komen. Zo’n 35 van jullie doen dit, ondanks de zoveelste hete dag. de zaal in de Kargadoor in utrecht is goed gevuld. een aantal mensen heeft zowaar de stukken met aandacht gelezen. eén lid geeft als feedback dat er best wat moeilijke woorden in staan, of dat niet anders kan. Jazeker! daar letten we vanaf nu extra op. dank dus. prEsEntAtiE hAns vAn DE vELDE Zoals altijd zijn de aanwezige leden aangenaam verrast door wat we allemaal doen. Zoals de maandelijkse webinars, die gratis zijn voor leden. en waar we allemaal aanwezig zijn met vertegenwoordigers (AoV-lobby, congressen, in contact met onderzoekers, met stands op thema-dagen van andere verenigingen). er komen ook een paar goede vragen en suggesties. Zoals: is een VoG zinvol voor onze vrijwilligers, kan Impuls & Woortblind iets doen aan de willekeur rond de vergoeding van een bepaald AdHd-medicijn (gaan we werk van maken!) en ‘Kunnen we ook zo’n mooie poster in de Klas’ maken voor de werksituatie?’ ook een heel goed idee, wat we op (financiële) haalbaarheid wilen toetsen. van stoornis naar eigenschap na een korte pauze neemt Hans van de Velde, voorzitter van onze Expertisegroep (voorheen Wetenschapscommissie) ons mee in zijn verhaal ‘Van stoornis naar eigenschap’. Het is een inspirerend verhaal over hoe wij als vereniging steeds meer op voet van gelijkwaardigheid met onderzoekers optrekken. Het bekende ‘niet over ons maar met ons’ in de praktijk. samen met onze voorzitter rob pereira is Hans al z’n 10 jaar bezig met deze mindshift. In de vorm van expertmeetings met AdHd-onderzoekers aan verschillende universiteiten. en met succes: op dit moment loopt er een grote subsidieaanvraag bij nWo voor het project mocA (modernising the concept of AdHd). een samenwerkimgsproject van Impuls & Woortblind en vier universiteiten. Aspecten die hierin aan de orde komen zijn: AdHd kan zeker een last zijn maar je kunt er ook heel succesvol mee zijn. We moeten meer kijken naar het functioneren van iemand, dan een symptomenlijstje afvinken. ‘We gaan ooit die dsm nog eens ritueel verbranden’, aldus Hans. ‘AdHd ís geen stoornis. er is niks kapot ofzo. Het is een set van eigenschappen, die in de ene context een handicap kan zijn en in de andere context juist een kwaliteit.’ Zijn woordkeuze ‘handicap’ brengt vele handen omhoog in de zaal. te negatief, alsnog te stoornisdenkend. Hans geeft toe dat het 34 I&W mAGAZIne nr 2 - 2023 verenIGInGSnIeUWS lastig blijft. Welk woord is wel passend? ‘nadeel’ is een goede kanshebber. pen kijken, benadrukt Hans. ook daar is in de onderzoekswereld nog een hoop te winnen. ‘Zo ben ik geen ‘genetic anomaly’ (afwijking), zoals wetenschappers ons doodleuk noemen. beter is: een ‘genetic variaty’. en niet iedereen die pillen slikt is automatisch een patiënt. AdHd-pillen zijn juist preventie. om geen patïent te worden.’ 3 juni DysLExiEDAg expertmeeting dyslexie Het zou geweldig zijn als de subsidie voor het mocA-project doorgaat. dan krijgt de stem van mensen met AdHd vaste grond in onderzoek en daarmee ook in de zorg en ondersteuning voor hen die last hebben van hun AdHd. dit horen we in juli. en voor wie bij dit verhaal denkt: waar blijft de dyslexie? Komend najaar staat een eerste expertmeeting bij de universiteit van maastricht op de agenda. over dyslexie. eens kijken of we die onderzoekers ook meekrijgen in een gelijkwaardige dialoog die het onderzoek mede bepaalt. Want zij hebben de wetenschappelijke kennis, wij de ervaringskennis. onze leveranciers In zijn presentatie trekt Hans een mooie parallel tussen onze vereniging, de ‘Vereniging van eigenschappen’ en die van een Vereniging van Huiseigenaren. ‘Als ik met mijn mede-huiseigenaren een probleem aan mijn huis heb, kan en wil ik dat niet altijd zelf oplossen. daar huur ik een professional voor in. maar wel onder mijn voorwaarden. Ik weet wat ik nodig heb. Zo is het ook met AdHd en andere eigenschappen. daar hebben we soms last van. en gelukkig zijn er onderzoekers en hulpverleners die ons dan kunnen helpen. maar het moet niet zo zijn dat zíj bepalen waar ik precies last van heb. en hun oplossing moet ook aan mijn voorwaarden voldoen: ík moet me ermee geholpen voelen.’ taal en beeldvorming zijn cruciaal in de manier waarop we naar AdHd en andere breineigenschapADhD WorLD congrEs 35 I&W mAGAZIne nr 2 - 2023
Page 36
IMpUlS & WOOrtBlInd WERKgROEp ONDERWIJS wAt: belangenbehartiging voor alle vormen van onderwijs wie: Karin Jahromi – (bestuurslid portefeuille onderwijs) DYSLExIELIJN wAt: de dyslexielijn is een hulpdienst voor vragen over dyslexie. wie: dyslexielijn@ ONDERSTEuNINgSgROEp DYSLExIE wAt: belangenbehartiging voor dyslectici en advisering bestuur wie: peter millenaar - peter.w.millenaar@gmail.com (voorzitter) actieve werkgroepen en vrijwilligers I & W WERKgROEp VOLWaSSENEN wAt: klankbordgroep voor initiatieven en projecten rond actuele thema’s mbt Ad(H)d, dyslexie en/of dyscalculie wie: we zoeken nieuwe leden en een voorzitter! Iets voor jou? mail ons. Impuls & Woortblind is actief voor en met mensen met Ad(H)d, dyslexie en dyscalculie. Heb je vragen? Heb je een idee voor een actie of een activiteit? Wil je ergens aan meedoen? Hier zie je bij wie je terecht kunt met je vraag of idee! impulsenwoortblind.nl DYSLEuK: pR EN LOBBYgROEp DYSLExIE wAt: dyslexie zichtbaar maken vanuit I en W wie: nel Hofmeester dysleuk@impulsenwoortblind.nl 36 I&W mAGAZIne nr 2 - 2023 ExpERTISEgROEp wAt: expertmeetings, begeleiding van studenten, eigen onderzoeken onder achterban, internationale contacten wie: rob pereira – (bestuursvoorzitter & portefeuille wetenschap) APELDOORN aD(H)D-CaFéS EN DYSLExIE CaFéS wAt: maandelijkse bijeenkomsten voor en door mensen met AdHd en/of dyslexie (zie pag. 39) wie: saskia elswijk – (bestuurslid portefeuille cafés) AMERSFOORT REDaCTIECOmmISSIE FONDSENWERVINg wAt: zorgen voor stabiele extra inkomsten voor I en W wie: evert van Waegeningh (penningmeester) wAt: zorgt samen met hoofdredacteur voor inhoud van I & W magazine wie: Julie Houben – julie.houben@ impulsenwoortblind.nl (hoofdredacteur) CONTaCTpERSONEN EN CLIëNTONDERSTEuNERS wAt: ervaringsdeskundige vrijwilligers per telefoon en/of mail bereikbaar wie: zie de lijst op http://www.impulsenwoortblind.nl/onze-vrijwillige-contactpersonen/ BESTuuR wAt: ook elk bestuurslid heeft een eigen aandachtsveld. Wil je één van hen benaderen met een vraag of idee? stuur dan een mail naar info@impulsenwoortblind.nl wie: rob pereira - bestuursvoorzitter, wetenschap, AdHd evert van Waegeningh - penningmeester, dyslexie Annemarie van essen – Ad(H)d, ledenwerving, media en communicatie Karin Jahromi – dyslexie, onderwijs, vrijwilligersbeleid saskia elswijk – Ad(H)d, cafés 37 I&W mAGAZIne nr 2 - 2023
Page 38
AdvertentIeS Zelf een Ad(h)d cAfé of dyslexie cAfé opZetten? wij helpen je! Is er geen Ad(H)d-café of dyslexie-café bij jou in de buurt? Zoek een partner en start er eentje. Impuls & Woortblind kan je helpen met een duidelijke handleiding over de aanpak. bel of mail ons voor meer informatie: 033 247 34 84 / info@impulsenwoortblind.nl de dyslexielijn de dyslexielijn is een hulpdienst voor vragen over dyslexie. Je kunt bellen naar het landelijk bureau: 033 247 34 84 Wij zorgen dan dat je vraag door de juiste persoon behandeld kan worden. Je kunt je vraag ook mailen: dyslexielijn@impulsenwoortblind.nl Zelf ledenvoordeel Bieden Als zelfstandige kun je leden van Impuls & Woortblind ook korting bieden op jouw product. denk aan coaching, workshops, rijbewijskeuringen etc. Wij vermelden je op de Ledenvoordeelpagina van onze website. Interesse: mail of bel ons: info@impulsenwoortblind.nl / 033 247 34 84 Laat je “label” in je voordeel werken! Wij bieden in onze training en coaching voor (jong) volwassenen met dyslexie / dyscalculie / AD(H)D / autisme en/ofhoogbegaafdheid: Dynamika advies, training & coaching praktische handvatten en inzicht in jouw andere manier van denken en leren; vermindering van faalangst, onzekerheid, uitstelgedrag, prestatiedrang en/of stress; verhoging concentratie, sneller leren lezen, gemakkelijker schrijven en communiceren. Luister ook naar onze Podcasts op onze websites, Soundcloud (Dynamika Podcasts) en Spotify   www.geniaaloprechts.nl www.werkendyslexie.nl T 020 – 639 1099 Zie ook onze boeken: “Slimmer dan je baas”en “Dyslexie: stoornis of intelligentie” (Uitgeverij Garant B.V.) info@dynamika.nl 38 I&W mAGAZIne nr 2 - 2023 & dYSleXIe cAféS Ad(h)d cAféS door het hele land organiseren wij aD(H)D-CaFéS EN DYSLExIE CaFéS. Dé ontmoetingsplek voor iedereen uit onze doelgroep en direct betrokkenen. Voor en door ervaringsdeskundigen. Hieronder vind je al onze cafés bij jou in de buurt en onze online cAfés. Voor adres- en contactgegevens per aD(H)D-café, kijk op onze site. Dyslexie Cafés vind je op pratenoverdyslexie.nl. KIJK IN ONZE agENDa VOOR DE aCTuELE SITuaTIE pER CaFé. aLLEEN ONLINE vrAgenuurtje Adhd/Add online Iedere donderdagavond vanaf 20.15 uur onlIne dyslexie cAfé online Iedere derde zaterdag van de maand onlIne van 13.30 tot 16.00 het Ad(h)d vrouwen cAfé online Iedere eerste vrijdag van de maand onlIne van 20:00 tot 22:00 Zuid hollAnd Ad(h)d-cAfé den hAAg Iedere tweede woensdagavond van de maand onlIne, iedere vierde maandagavond op locatie Ad(h)d-cAfé BArendrecht Iedere derde dinsdag van de maand van 20.00 tot 22.30 ZeelAnd Ad(h)d-cAfé vlissingen Iedere tweede woensdag van maand van 20.00 tot 22.30 noord-BrABAnt Ad(h)d-cAfé BredA Iedere derde donderdag van de maand van 19.30 tot 22.30 Ad(h)d en DYSLExIE cAfé heusden-vesting Iedere laatste dinsdag van de maand van 19.30 tot 21.30 Ad(h)d-cAfé eindhoven Iedere derde woensdag van de maand van 19.30 tot 21.00 noord hollAnd Ad(h)d-cAfé AmsterdAm Iedere tweede maandagavond van de maand vanaf 20.00 dyslexie cAfé AmsterdAm 6 x per jaar op dinsdagavond. om en om op locatie en onlIne Ad(h)d cAfé kop vAn noord-hollAnd Iedere derde maandag van de maand van 19.00 tot 21.30 drenthe Ad(h)d-cAfé Assen Iedere laatste vrijdag van de maand van 19.00 uur tot 22.30 overijssel Ad(h)d-cAfé hengelo Iedere tweede woensdag van de maand van 20.00 tot 22.30 utrecht Ad(h)d-cAfé Amersfoort Iedere tweede vrijdagavond van de maand op locatie, iedere 4e vrijdagavond onlIne. Ad(h)d-cAfé utrecht Iedere eerste woensdag van de maand van 21.00 tot 23.00 gelderlAnd Ad(h)d-cAfé Arnhem en omstreken Iedere eerste maandag van de maand vanaf 19.30 limBurg Ad(h)d-cAfé mAAstricht Iedere eerste vrijdag van de maand van 19.00 tot 21.30 39 I&W mAGAZIne nr 2 - 2023
Page 40
een nieuw lid dAnkZij jou? dAn ontvAng jij óók een grAtis Boek! Haal meer uit je dyslexie! (H)erkenning en 20 tips door dyslecten zelf en Ik AD(H)D? Ja dus! In deze boekjes van Impuls & Woortblind zijn mensen met dyslexie en AD(H)D zelf aan het woord. Nieuwe leden krijgen gratis een boekje naar keuze. Als jij een nieuw lid aanbrengt krijg je als dank ook een boekje naar keuze! stAppenplAn ‘nieuw lid = grAtis Boek voor jou’ 1 Breng iemand uit je omgeving aan als lid 2 Deze persoon vult bij de opmerkingen onderaan het invulformulier in: Ik meld mij aan via I & W lid……(jouw voor- en achternaam). 3 Vertel het nieuwe lid welk boekje je graag wilt ontvangen (AD(H)D of dyslexie) 4 Het nieuwe lid vult dit in op het formulier 5 Wij zoeken jouw adresgegevens op in ons systeem en sturen je het boekje toe haal meer uit je dyslexie! ik Ad(h)d? ja dus! In dit boekje vertellen acht mensen met ADHD en ADD hun verhaal. De jongste is 23, de oudste 67. Over hoe ze vastliepen, de een meer dan de ander, en over hoe ze zichzelf beter begrijpen nu ze weten dat ze AD(H)D hebben. En steeds meer doen wat bij hen past. 56 pag. € 7,50 incl. verzendkosten. Ledenprijs: € 5,50. Kortingscode: LID2KORTING https://www.impulsenwoortblind.nl/product/ ik-adhd-ja-dus/ OF: Bestel een boekje met ledenkorting via de webshop In dit boekje vind je 20 tips voor en door mensen met dyslexie. Met uitleg over wat dyslexie is, hoe jouw dyslectische brein werkt en waarom je daardoor moeite hebt met lezen en schrijven. Maar je leest óók wat jouw sterke kanten zijn. En we snappen en herkennen als geen ander jouw faalangst en schaamte, jouw stress door alle digitale uitdagingen. Geschreven in lettertype dyslexie en met veel illustraties van Leontien Janssen. 78 pag. € 15,- incl. verzendkosten. Ledenprijs € 10,-. Kortingscode: LID5KORTING https://www.impulsenwoortblind.nl/product/ haal-meer-uit-je-dyslexie-herkenning-en-20tips-door-dyslecten-zelf/ NB: dit boekje is ook als luisterboek beschikbaar via Bibliotheekservice Passend Lezen.

IPWB1 - 2023


Page 2
In dIt ArTiKelen 6 10 12 14 18 21 22 28 30 31 32 nuMMer VASTe ruBrieKen Interview – peter was een echte jobhopper. tot zijn AdHd-diagnose dyslexieprotocol 3.0 snapt niets van dyslexie deze podcasts moet je luisteren! praktische hulp bij AdHd nodig? dat kan via de Wmo cursus ‘ondernemen met Ad(H)d’: iets voor jou? AdHd en epilepsie gaan best vaak samen dyscalculie en rekenproblemen bij volwassenen onderzoek: ‘Hoe haal je het beste uit mensen met dyslexie?’ een netwerk van onbeperkte denkers Gender issues en neurodiversiteit In Kaart: voor meer kennis en begrip over AdHd en dyslexie 3 4 17 26 32 34 Van het bestuur – voorwoord nieuws column susan sliep: noor Zes vragen aan Gerrianne over haar AdHd over inclusie: Inclusief onderwijs – meer droom dan daad Verenigingsnieuws – online cursus lotgenotencontact is top! oVeriG 3 36 38 colofon overzicht activiteiten & werkgroepen Algemene informatie & Ad(H)d / dyslexie cafés 2 I&W mAGAZIne nr 1 - 2023 pAg 28 pAg 22 pAg 32 Voor én door jullie m coloFon nr 1 - 2023 Impuls & WoortblInd magazIne Is een uItgave van verenIgIng Impuls & WoortblInd en verschIjnt drIe keer per jaar dIgItaal en als podcast. redactIe/redactIecommIssIe julie houben (hoofdredacteur), rob pereira, karin jahromi, annemarie van essen, saskia elswijk. medeWerkers marjolein bax, denise smeijers, susan sliep, Ingrid verheul, casper slachmuylders, joery stahlenhoef, melanie verdam, naomi huygen, naomi van loon, nel hofmeester, Francis herbers. beeld valerio vittorioso vormgevIng In commun, harderwijk. redactIe-adres Impuls & Woortblind, postbus 1058, 3860 bb nijkerk, info@impulsenwoortblind.nl. Issn 2405 - 8211 lId Worden leden van Impuls & Woortblind ontvangen automatisch Impuls & Woortblind magazine. het lidmaatschap loopt per kalenderjaar en kost € 40,75 per jaar. voor een lidmaatschap van Impuls & Woortblind, ga naar www.impulsenwoortblind.nl, of bel: 033 247 34 84. adresWIjzIgIng doorgeven adreswijzigingen ontvangen wij bij voorkeur per e-mail,via info@impulsenwoortblind.nl. per post kan ook: postbus 1058, 3860 bb, nijkerk. opzeggen lIdmaatschap per mail of schriftelijk (zie redactieadres) en uiterlijk vóór 1 november. anders is nog een jaar lidmaatschap verschuldigd. opname van artikelen betekent niet dat de vereniging de meningen daarin altijd onderschrijft. ze blijven geheel voor rekening van de auteurs of andere genoemde bronnen. de redactie houdt het recht om artikelen niet te plaatsen of in te korten. voor de inhoud van de advertenties draagt de vereniging geen verantwoordelijkheid. © niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder uitdrukkelijke toestemming van de redactie. et ontzag kijk ik ook dit keer weer naar de invulling van het magazine dat voor je ligt. Het bevat weer een enorme diversiteit aan onderwerpen, waarmee het recht doet aan de diversiteit van onze leden. Ik vind het heel bijzonder dat vanaf dit nummer het magazine ook via een podcast te beluisteren is. Gerrianne, één van onze actieve leden, kwam met dit idee. Zij is ook degene die de artikelen inspreekt. op pag. 26 lees je meer over Gerrianne. Als bestuur zijn we apetrots en blij dat we kunnen innoveren mede dankzij de hulp van onze creatieve en ondernemende leden. We blikken in dit nummer ook terug op ons succesvolle corpusevenement met een artikel over dyscalculie (pag. 22) een onderwerp dat nog wel eens onderbelicht blijft maar niet minder zwaarwegend is voor degenen met dyscalculie. Zelf heb ik me verdiept in een aantal podcasts (pag. 12). Grote kans dat je tussen mijn tips iets vindt dat je aanspreekt. nog iets waar ik echt blij van word: steeds meer leden en vrijwilligers leveren een bijdrage aan ons magazine. dat is ook precies wat we willen zijn: een vereniging voor en door leden. daar is ook deze editie weer een goed voorbeeld van. Voel je je geïnspireerd? laat het ons weten en schrijf (of illustreer!) mee aan ons volgende nummer! Annemarie van essen 3 I&W mAGAZIne nr 1 - 2023 pAg 26 pAg 18
Page 4
nieuWS AdHd en ondernemerscHAp AdHd’ers zijn ondernemend. Ze hebben eigenschappen die perfect passen bij het ‘eigen baas’ zijn. maar ze hebben (soms) ook eigenschappen die hen in de weg zitten om een onderneming goed draaiend te houden. op 25 mei start er een training speciaal voor beginnende ondernemers met AdHd. opgezet door het erasmus centre for entrepreneurship i.s.m. rotterdam school of management en experts en/of coaches op het gebied van AdHd. Lees meer op pag 18 en meld je aan als het iets voor jou is! Maar geen arbeidsongeschiktheidsverzekering… AdHd en ondernemen mogen een mooie match zijn, zonder ‘evidence based’ data die deze match als recept voor succes aantonen, krijgen AdHd’ers geen volwaardige arbeidsongeschiktheidsverzekering (AoV). In een notendop was dit de uitkomst van een meeting met het Verbond van Verzekeraars op 23 februari. meer nieuws volgt. Hierbij dus weer eens onze oproep: meld jouw ervaring als ondernemer met Ad(H)d en/of de aanvraag van een AoV! info@impulsenwoortblind.nl jouw fAVoriete mAgAzine: nu ook Als podcAst Impuls & Woortblind magazine is vanaf nu ook als podcast te beluisteren! Geen gedoe meer met een moeilijke app maar gewoon deze podcastlink die je meteen naar het magazine brengt. en wat extra leuk is: de artikelen worden ingesproken door een lid van ons, Gerrianne Groen. Zij is al twee edities onze voorlezer nadat ze zich bij ons had gemeld als alternatieve stem voor de cbb-dame. Haar stem sprak ons meer aan. maar daarvoor reed ze wel elke keer een dik uur naar de cbb-studio en moest daar dan alles achter elkaar inspreken. bovendien was het inplannen ervan best ingewikkeld in haar volle agenda. met als resultaat een mooi ingesproken magazine, maar in 4 I&W mAGAZIne nr 1 - 2023 een bijzonder ontoegankelijke app. dat moest toch beter kunnen?! Gerrianne dook daarom in de wereld van de podcastplatforms en vond er eentje die perfect werkt voor ons én voor haar. Zij spreekt de artikelen lekker thuis in en zet ze online, wij sturen jullie alleen maar de link, waarmee jullie nu zonder gedoe dit magazine en de volgende edities kunnen beluisteren. We zijn je dankbaar Gerrianne! nieuwsgierig geworden naar deze doortastende dame? Lees de Zes Vragen aan gerrianne op pag 26. 7 meI: specIAl brAIns GrAVel toertocHt buiten zijn is altijd fijn. en op de fiets kun je al je energie kwijt, zeker als je ook nog eens AdHd hebt. om meer bewustzijn te creëren over AdHd, slaan specialized en Impuls & Woortblind de handen ineen. Voor wie geen fietser is: specialized is hét topmerk voor o.a. mountainbikes. op 7 mei organiseert specialized de Special Brains gravel Toertocht in en rond Arnhem. lekker buiten zijn en genieten van de mooie natuur die Arnhem en omgeving te bieden heeft. de inschrijfgelden en donaties, voorafgaand en op deze dag, komen ten goede aan Impuls & Woortblind. Van de opbrengst organiseren wij, samen met oudervereniging balans, een mooi evenement voor kinderen met AdHd en hun ouders, later dit jaar. Meld je nu aan en/of doneer! Wil jij je ook inzetten voor kinderen met AdHd en een mooie rit maken op je gravelbike of mountainbike? schrijf je dan nu in via deze link. Je kunt kiezen uit twee verschillende afstanden: 50 en 80 kilometer. deelname kost € 25,-. na afloop zorgt specialized voor een drankje en wat lekkers te eten. onZe WerKGroep onderWIJs: Iets Voor Jou? tijdens de laatste Algemene ledenvergadering deden we een oproep om je aan te sluiten bij de Werkgroep onderwijs. drie mensen meldden zich toen aan, maar helaas zijn de namen niet allemaal in de notulen terechtgekomen. Van twee van hen weten we niet wie ze waren. Jammer! laat dus nog even van je horen. of lees je dit nu voor het eerst en heb je goede thema's of suggesties die helemaal thuishoren in de Werkgroep onderwijs, neem dan snel contact op. bel met Karin Jahromi 06- 53 356 712 of mail naar info@praktijkrepetitio.nl. elke mAAnd een webinAr, grAtis Voor jou! lekker vanuit je luie stoel kennis opdoen over Ad(H)d, dyslexie of dyscalculie. en dat elke maand en ook nog helemaal voor niks? dat kan! omdat je lid bent van Impuls & Woortblind. Komende maanden hebben we de volgende webinars voor je: 15 maart: Zo werkt werken met dyslexie wél 22 maart: AdHd-medicatie Q & A met rob pereira 18 april: Aan het werk met (o.a.) AdHd? soms is hulp fijn 10 mei: eHbo-kit dyslexie op de basisschool 13 juni: AdHd en emotieregulatie meer info en aanmelden per webinar? Klik op de titel in onze online webinar-agenda. 5 I&W mAGAZIne nr 1 - 2023
Page 6
interview Dit kan ik echt goed 6 I n een jaar tijd is het leven van wethouder Peter Duvekot (45) compleet veranderd. De omslag is een bijzonder moment. Een vriendin met de diagnose ADHD raadt hem aan om het medicijn Ritalin uit te proberen. “Dat was een bijna magische ervaring.” tekst: marjolein bax In eerste instantie verwerpt peter het idee. “Ik kon me echt niet voorstellen dat ik AdHd had, ik zag mezelf niet als het klassieke springerige jongetje.” maar naarmate meerdere mensen hem zeggen dat ze vermoeden dat hij AdHd heeft, probeert hij het toch. met een onverwachts effect. “opeens was er ruimte in mijn hoofd. Ik had dit nog nooit eerder gevoeld.” I&W mAGAZIne nr 1 - 2023 stip op de horizon peter gaat naar AdHdcentraal en krijgt daar de diagnose AdHd. “Ik ben inmiddels een jaar officieel AdHd’er en dit heeft een enorme impact op mijn leven. er is achterlijk veel gebeurd in een jaar tijd. dat is niet te onderschatten. 44 jaar lang was ik gewend om dingen anders dan de rest en voor mijn gevoel fout te doen. Ik dacht dat het nou eenmaal zo was, dat ik dingen blijkbaar gewoon niet kon.” de belangrijkste verandering voor peter is dat hij tegenwoordig een stip op de horizon kan zetten en daarnaartoe kan werken. tot een jaar geleden viel hij van de ene in de andere relatie en was hij een echte baan-hopper. “Ik was altijd ad hoc bezig en het leek alsof dingen mij overkwamen. Alsof ik niet zelf de keuze maakte, maar van de ene in de andere situatie terecht kwam.” 7
Page 8
sinds zijn diagnose kan peter veel beter bedenken wat hij zelf wil. en hoe hij een planning kan maken om dat doel te bereiken. de medicatie helpt hem daarbij. “Het geeft me veel ruimte in mijn hoofd. Het helpt met orde scheppen en overzicht houden.” ook de cognitieve gedragstherapie die hij na zijn diagnose kreeg, hielp hem hierbij. problemen met plannen een belangrijke stap daarbij is dat hij door de diagnose erkent én accepteert dat hij een probleem heeft met planning. een stagebegeleider zei ooit tegen peter dat het plannen van zijn agenda vast wel goed zou komen, ‘want dat kan echt iedereen’. “maar vaardigheden die voor andere mensen zo vanzelfsprekend zijn, krijg ik niet onder de knie. dat is een veelvoorkomend probleem bij mensen met een neurodivers brein. daardoor heb ik lang gedacht dat ik laks ben en anders dan de rest. nu weet ik dat ik het gewoon echt niet kan en dat ik het niet expres verkeerd doe.” jobhoppen tot zijn diagnose heeft peter veel verschillende beroepen gehad. Al die banen koos hij nooit echt heel bewust. Hij rolde er voor zijn gevoel altijd maar een beetje in. Grappend zegt hij daarover: ‘ik heb van alles gedaan en ben alleen geen kapper geweest’. “Ik ben begonnen bij het maatschappelijke werk, was woonbegeleider, acteur, docent en manager bij een praktijk voor fysiotherapie. Ik heb lang gedacht dat ik van die afwisseling hield. maar je moet uiteindelijk ook langere tijd 8 presteren en werkervaring hebben om verder te kunnen groeien. op een gegeven moment was het wel genoeg geweest met al dat jobhoppen en realiseerde ik me dat ik dat eigenlijk niet meer leuk vond. bovendien waren al die wisselingen ook niet altijd mijn eigen keuze. Zo gaf ik vijf jaar lang les bij een mbo-school en daar moest ik een didactisch getuigschrift voor hebben. de opleiding daarvoor heb ik nooit voltooid, omdat ik de opdrachten niet maakte. daardoor kon ik niet langer als docent blijven werken.” wethouder Het enige constante in peters leven is dat hij al twintig jaar actief is in de politiek. Van die hobby heeft hij inmiddels zijn werk gemaakt, want sinds mei 2022 jaar is peter wethouder in dronten (Flevoland). “Ik ben heel blij dat ik iets gevonden heb wat ik volgens mij echt goed kan. Ik vond de politiek altijd al leuk maar zag me daar niet mijn werk van maken. door mijn diagnose voelde ik mij minder onzeker en durfde ik die stap wel te zetten.” Vanaf het begin is peter erg open over zijn diagnose. “Ik was nog maar net wethouder toen ik in een interview vertelde over mijn AdHd. Ik kreeg een mail van een andere AdHd’er die het fijn vond om te lezen dat je dit kunt bereiken. daarom blijf ik het overal benoemen.” negatieve reacties krijgt hij eigenlijk nooit, al vraagt er weleens iemand of hij het label wel nodig heeft. “dan leg ik uit dat ik het echt nodig heb gehad. Het heeft me geholpen dingen te verklaren. en om eerlijk te kunnen zeggen dat ik iets niet kan en daar hulp bij te vragen.” Ik was altijd ad hoc bezig tijdens zijn werk ondervindt hij ook de positieve kanten van AdHd. “Van collega’s hoor ik dat ik onderwerpen op een positieve manier ter discussie stel. niets is vanzelfsprekend voor mij en ik denk vaak out-of-the-box. Ik ben een echte non-conformist en dat komt ook door mijn AdHd.” peter heeft het sociale domein in zijn portefeuille en is dus veel bezig met sociaal beleid. daarbij hecht hij veel waarde aan ervaringsdeskundigen. Vooral bij maatschappelijke dienstverlening vindt hij het belangrijk hun mening te horen. “In de ideale wereld luisteren we als politici eerst naar ervaringsdeskundigen en gaan we daarna denken hoe we dingen aanpakken.” focus op wat je wel kunt tijdens de coalitieonderhandelingen heeft peter wel eens gekscherend gezegd ‘Ze krijgen subsidie I&W mAGAZIne nr 1 - 2023 voor mij, daarom mag ik hier werken’. maar hij hoopt oprecht dat hij andere mensen kan laten zien dat dit mogelijk is. “dat ze denken ‘die gast heeft gestoeid en worstelingen gehad tijdens zijn leven, maar is eruit gekomen’.” Hij hoopt andere mensen te inspireren met zijn verhaal. “Je kunt zo vastzitten in je eigen stiekeme wereldje. Je denkt dat je alles fout doet en je probeert het stil te houden. dat is echt doodzonde. Veel mensen geven zichzelf de schuld van dingen die ze niet kunnen. Als je weet dat AdHd daar een rol in speelt, kun je die gedachten overboord zetten. Ik hoop dat iedereen het zichzelf gunt om uit zo’n situatie te komen. om in te zien dat je iets kunt bereiken, ook al heb je AdHd. Focus op wat je wel kan en niet op wat je niet kan. dan word je nog beter in waar je nu al goed in bent.” 9
Page 10
VerGoede dySlexiezorG SlAAT de plAnK Weer MiS In het programma Kassa kwam onlangs zeer terecht de zorgwekkende stand van zaken rond de vergoede dyslexiezorg aan de orde. Het zogenoemde dyslexieprotocol 3.0 doet op veel fronten geen recht aan de dyslect. daarnaast blijft de toegang tot hulp voor kinderen die net geen dyslexie hebben een groot probleem. teKst: KArIn JAHromI W 10 I&W mAGAZIne nr 1 - 2023 ie heeft er verzonnen dat dyslexie alleen een leesprobleem is en geen spellingsprobleem? dat is namelijk het hoofdcriterium van Dyslexieprotocol 3.0. maar wie bekend is met dyslexie, weet dat het een veelkleurige waaier is van talrijke zwakkere kanten én talenten. Het gaat niet alleen over moeite met lezen. ook over problemen met automatiseren van spellingsregels en soms rekenregels. daarnaast zijn er kwaliteiten. Zo kijken dyslecten vaak net even anders naar dingen. Ze zien uitdagingen waar anderen een probleem zien, denken vaak out-of-the-box en komen met het ‘ping’ idee. Ze schrijven boeken (ja!) en stampen als neurodiverse ondernemer een multinational uit de grond. Zowel met het huidig lineaire onderwijssysteem als met de beperkte en achterhaalde dyslexie-opvatting hebben de meeste (neurodiverse) ouders en hun dyslectische kinderen niets, is onze ervaring. gebutst en gedeukt dan is daar dus het nieuwe dyslexieprotocol 3.0, dat bovengenoemde kinderen moet helpen. met alleen vergoeding voor wie zeer zwak scoort op het lezen. een leerling die net goed genoeg leest maar wel grote moeite heeft met spellen, heeft pech. de school moet van het spellingsprobleem overigens wel een aantekening maken in het leerling Volg systeem. of en hoe het kind hiervoor ook extra hulp krijgt, is per school verschillend. los van wat we vinden over de inhoudelijk beperkte dyslexieopvatting van het protocol is er met de verwijzing meestal ook veel tijd gemoeid. te veel. soms neemt het enkele schooljaren in beslag. en blijkt uiteindelijk een leerling niet dyslectisch, dan is het terug bij af. met alle narigheid van dien. sommige ouders laten het er dan niet bij zitten en gaan zelf verder op zoek. op die manier krijgen dyslexiecoaches zoals ik deze kinderen in hun praktijk. Veel te laat natuurlijk. Gebutst en gedeukt maar wel in de gelukkige omstandigheid dat de ouders het traject bekostigen. Wat er gebeurt met kinderen van ouders die dit niet kunnen betalen, laat zich raden. Vergoede zorg ≠ goede zorg Het moet dus echt anders. ook de - goedbedoelde - motie van cdA-Kamerlid rené peters om scholen de leerlingen te laten screenen en begeleiden kan me niet echt verwarmen. en waarom niet? omdat veel dyslectische kinderen vaak helemaal niet gebaat zijn bij de aanpak van het huidige vergoedingsmodel en de bijbehorende behandeltrajecten. Gezien de vaak creatieve en sensitieve aard van deze kinderen zou er ook een goede keuze moeten zijn voor trajecten die nu nog buiten de vergoedingssfeer liggen. omdat die vaak beter aansluiten bij hun leer- en ondersteuningsbehoefte. tijd voor kennisupdate over dyslexie Vergoeding van ‘niet evidence based’ dyslexiebehandelingen vraagt wel om een grote ongemakkelijke draai in de kijk op dyslexie en ‘bewezen effectiviteit’ van de aanpak. Wat nu wetenschappelijk de norm en leidend is, moet dan inschikken ten gunste van meer holistisch gerichte kennis en ervaring. ook over de effectiviteit van bepaalde behandelingen. Het wordt tijd dat bredere kennis over dyslexie als vorm van neurodiversiteit en nIet puur als leesprobleem verplichte kost wordt op pabo’s en aanverwante onderwijsinstellingen. Wat mij betreft ook bij de huisartsenopleiding. Huisartsen zijn vaak de verwijzers naar vergoedingstrajecten, zeker als er ook AdHd, autisme of ernstige faalangst meespeelt. Zij zijn doorgaans onvoldoende op de hoogte over dyslexie en neurodivergente eigenschappen. I&W mAGAZIne nr 1 - 2023 Ze komen daarmee kennis te kort om een goed gesprek met ouders te voeren over waar het kind mee zit en wat de beste hulp is. Het stoornisdenken is ook bij (huis)artsen nog de norm. deze – in onze ogen- beperkte én beperkende blik kan de eigenlijke hulpvraag vertroebelen en verkleint daarmee de kans op een passend hulptraject. doe met ons mee! We zijn blij met de reuring rondom het onderwerp dyslexiezorg. er moet nog veel gebeuren voordat de zorg op de juiste en rechtvaardige manier plaatsvindt. er moeten nog veel mensen en instanties wakker gemaakt en overtuigd worden. maar er zijn óók al veel signalen dat er verandering op komst is. We zien het als onze taak om ons hiervoor in te zetten en hierin het voortouw nemen. maar dit kunnen we niet alleen. dit is dus ook een oproep om van je te laten horen. Zodat we als vereniging met een evenwichtig alternatief kunnen komen. dan komt de stip aan de horizon vanzelf binnen bereik. bekijk de Kassa-uitzending van 21 januari 2023 meer over de Motie van René peters, de mogelijke uitvoering en gevolgen 11
Page 12
Bij ieder dekseltje N Ik luister graag naar podcasts. Het is voor mij een ontspannen manier om onderweg het nuttige met het aangename te verenigen. Helaas verzuip je gemakkelijk in het immense aanbod van podcasts en de wisselende kwaliteit ervan. daarom geef ik hierbij een korte aanzet voor je eigen ontdekkingstocht. tekst: AnnemArie VAn essen 12 I&W mAGAZIne nr 1 - 2023 aast de podcasts die ik hieronder noem over bijvoorbeeld AdHd en neurodiversiteit is het soms lastig om iets te vinden dat past bij jouw eigen specifieke situatie. daarom wil ik beginnen om www.podcastzoeker.nl onder je aandacht te brengen. op deze website kun je heel gemakkelijk met een zoekwoord in (bijna) alle opgenomen nederlandstalige podcasts zoeken. Zo komen er soms ook verrassende en voor jou nog onbekende podcasts naar voren. over over bijvoorbeeld dyscalculie. dynamika conceptuele denkers podcast sjan Verhoeven van dynamika heeft zelf AdHd en dyslexie en is hier openhartig over in haar gesprekken met mede-conceptuele denkers. elke aflevering van ‘Wat is jouw verhaal’ zet me aan tot denken of verbreedt mijn kennis over dyslexie, Ad(H)d, dyscalculie, autisme of hoogbegaafdheid. sjan geeft veel informatie over het conceptuele denken en in elke podcast zitten bruikbare tips en tools. de kracht van de gesprekken zit wat mij betreft in de verschillende invalshoeken waarmee het conceptuele denken (en ook neurodiversiteit) wordt belicht. daarnaast in zoveel verschillende gasten met allerhande ervaringen en hun reflectie erop. de podcasts zijn onder andere te vinden op https://www.geniaaloprechts.nl/nieuws-media/ podcasts-met-conceptuele-denkers.html studio brein podcast In studio brein, een podcast van het Vlaamse breinwijzer, brengen eva moeraert en maaike Verstraete je boeiende verhalen over ons unieke brein, neurodiversiteit en de wondere wendingen van onze hersenen. Het eerste seizoen bestaat uit zes ervaringsverhalen, waaronder eentje over Add. seizoen twee duikt in de diverse facetten van het brein. ook vind je er een reeks over verslaving en het brein. Ik vond de aflevering over linkshandigheid ook buitengewoon boeiend. https://www.breinwijzer.be/studio-brein/ Adhd dingen In de podcast AdHd dingen voert nirma Haggenburg (zelf AdHd) persoonlijke en informatieve gesprekken over het leven met AdHd en alles wat daarbij komt kijken. Ze spreekt met past een podcast! verschillende deskundigen over AdHd-gerelateerde onderwerpen, zoals lopende onderzoeken over AdHd en medicijngebruik. Zo zijn er twee afleveringen met rob pereira over wat AdHd nu eigenlijk is en over medicatie en alternatieve geneesmiddelen. Zelf werd ik ook erg geïnspireerd door de aflevering met Anne-marie Hartmann over snellezen, de techniek en het hoe en waarom ervan. op de website www.adhddingen.nl worden alle afleveringen kort ingeleid en krijg je directe links naar genoemde informatie in de aflevering. minpuntje: soms is het geluid wat slecht. Adhd bij vrouwen Jorna postma is AdHd-coach en -zoals ze dat zelf schrijft- ‘ook zo’n AdHd vrouw’. Haar podcasts barsten van de energie en informatie. Ze heeft podcasts opgenomen over onder andere executieve functies, emotieregulatie, financiën en allerhande AdHd-gerelateerde onderwerpen. Heel interessant zijn haar podcasts met vragen van luisteraars. daarnaast vind ik haar afleveringen waarin ze de positieve aspecten benadrukt en hoe je een kracht als hyperfocus kunt inzetten heel inspirerend. Via https://www.jorjoy. nl/category/podcast/ kun je alle afleveringen vinden en beluisteren. Add something special deze podcast wordt gemaakt door carola de Wit (zelf Add). Ze heeft nu een -hopelijk- tijdelijke break vanwege een opleiding, schrijft ze. dat geeft ons de gelegenheid om de 37 al gemaakte podcasts te beluisteren. Via haar website heb je een mooie ingang naar alle delen: https://www.addsomethingspecial. nl/podcast/. Zelf vond ik de link https://www.podcastzoeker.nl/ podcast/add-something-special met een korte inhoudsomschrijving per aflevering nóg iets fijner doorzoekbaar. natuurlijk heb ik aflevering 9, over de Ad(H)d cafés van Impuls & Woortblind, maar eens op de speaker gezet. Wat een herkenning! https://www.podcastzoeker.nl/podcast/add-somethingspecial/09-adhd-cafes-van-vereniging-impuls-&-woortblind?q=9 I&W mAGAZIne nr 1 - 2023 de hersenbrekers mijn bonustip is de podcast 'de Hersenbrekers'. Zoals ze zelf schrijven: “met humor en een nuchtere blik ontrafelen wij samen op een gezellige manier hoe ons brein en ons gedrag werkt. We nemen je mee met echte voorbeelden en geven je zelfs experimenten om zelf ook te werken aan een gelukkiger leven.” Waarbij het leuk is om bijvoorbeeld in aflevering 28 nirma Haggenburg weer tegen te komen. https://www. podcastzoeker.nl/podcast/hersenbrekers-podcast impuls & woortblind magazine – luisterversie natuurlijk mag deze ook niet ontbreken in dit overzicht! Vanaf nu kun je ons magazine ook via een podcast beluisteren: de Impuls & Woortblind magazine podcast. Klik op een artikel dat je wilt beluisteren of beluister gewoon het hele magazine van voor tot achteren. dat kan via deze link. Zo zie je maar: er valt nog genoeg te bespreken én te beluisteren. 13
Page 14
Heb je ADHD? op 17 maart 2020 kreeg ik Het Verlossende telefoontje. met vlag en wimpel ‘geslaagd’ voor mijn diagnostisch AdHdonderzoek! Geen verrassing, wel enorme opluchting en het gevoel dat ik vanaf nu echt een andere koers ging inzetten. ondanks de berg van obstakels waar ik me nu des te bewuster van was. Het ontbrekende puzzelstukje was gelegd, mijn leven 2.0 kon beginnen. tekst: denise smeijers 14 I&W mAGAZIne nr 1 - 2023 V oor veel laat gediagnosticeerde volwassenen is mijn verhaal herkenbaar, denk ik. Helaas weten we ook allemaal dat een AdHddiagnose niet alleen opluchting en (h)erkenning brengt. Het legt ook de druk op je om er iets mee te doen, je verantwoordelijkheid te nemen en je niet te verschuilen achter dat ‘label’. Het echte werk begint pas als je eenmaal weet dat je AdHd hebt, en het leven 2.0 is niet zomaar opgestart. je kunt het niet alleen doorgaans moet je dit ook niet in je eentje willen proberen. maar ondertussen moet je wel netjes (inmiddels tot wel 1,5 jaar!) op je beurt wachten om aan hulp via je lokale GGZ-instelling te komen. Zelf sneller hulp regelen kan ook, maar de meesten van ons hebben met de huidige astronomische inflatie geen losse honderdjes liggen voor een coach (algauw gemiddeld 90 euro per uur). en de wereld van ‘moeten’ en ‘gewoon doen’ draait vrolijk door. Het voelt ondoenlijk om dan met jezelf aan de slag te gaan. Zeker als externe omstandigheden (blijven) tegenwerken en je je misschien al slecht voelt. geen passende hulp Zelf bouw ik nu bijna drie jaar aan mijn leven 2.0 en sinds vorig jaar ben ik vrijwillig contactpersoon voor Impuls & Woortblind. Verreweg de meeste vragen in mijn mailbox gaan over passende hulp. met een standaard diagnose- en behandeltraject binnen de GGZ, lopen de meesten tegen deze dingen aan: • last blijven houden van niet-helpende gedragingen en Regel hulp via de Wmo! denise smeijers patronen, ook na (intensieve) hulpverlening • blijvende gevoelens van angst en/of depressie, tot wel jarenlang • Gemis van daadwerkelijk begrip en (h)erkenning • Gemis van een persoonlijke klik met hulpverlener, het gevoel hebben niet te kunnen levelen • te weinig beschikbare tijd en onduidelijkheid rondom afspraken • Geen of weinig expertise op het gebied van AdHd Het valt me op dat zij overkoepelend vaak het verlangen uitspreken om gezien te worden als persoon in totaliteit, niet als patiënt met AdHd. Hulpzoekers spreken vaak ook van meer ‘praktische hulp’. Vaak kunnen zij niet helemaal benoemen hoe dit er dan uit moet zien voor ze. maar wat ze aangereikt krijgen in reguliere therapie en behandeling, slaat veelal niet aan en is niet toe te passen in het dagelijks leven. mijn redding: de wmo Voor mij zijn dit soort hulpvragen een wereld van herkenning! Zelf had ik er na een jaartje GGZ ook schoon genoeg van. uiteraard omdat het me allemaal te langzaam ging en het zonder geduld algauw uitzichtloos lijkt. maar ik wilde vooral geen patiënt meer zijn, daar voelde ik me niet mee geholpen. daarom deed ik een beroep op de Wmo, via een persoonsgebonden budget (pGb). op die manier kruiste mijn pad zich met dat van een fantastische vrouw die wél aan de juiste knoppen wist te draaien en met veel toewijding, liefde en geduld het allerbeste in mij naar boven haalde. Ik heb het echt allemaal zelf gedaan, maar zonder haar hulp had ik er nu nog heel anders bijgezeten. en voor mij I&W mAGAZIne nr 1 - 2023 zeker niet de eerste prioriteit maar toch heel fijn: haar hulp betaalde ik volledig vanuit mijn pGb. hulp aanvragen via de gemeente Als ik dit soort vragen krijg, wijs ik dan ook altijd op de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). deze is erop gericht dat iedereen kan meedoen in de maatschappij en zelfredzaamheid behoudt. met een diagnose AdHd, maatschappelijk bezien een beperking, kun je een beroep doen op de Wmo om passende hulp in te schakelen bij jouw hulpvragen. bijvoorbeeld een coach, gedragsdeskundige of een ambulant begeleider. Hiervoor kun je je melden bij het Wmo-loket in jouw gemeente. In een persoonlijk gesprek met iemand van(uit) de gemeente bespreek je vervolgens waarmee je vastloopt en samen formuleer je ondersteuningsdoelen 15 jules August
Page 16
om zelfredzaam te blijven of (weer) te worden. Als je voldoet aan de criteria (bijv.: wat jij nodig hebt, kan ‘jouw eigen netwerk’ echt niet bieden, wat vaak zo is bij Ad(H)d), krijg je een indicatie. daarbij wordt meteen bepaald hoe lang je recht hebt op deze zorg. meestal 6 maanden tot een jaar, met de optie tot verlenging. pgb of zorg in natura Vervolgens is het de vraag of je die ondersteuning ‘in natura’ (Zorg in natura=ZIn) krijgt of via een persoonsgebonden budget (pGb). Veel gemeenten hebben contracten met deskundige hulpverleners. Zit daar iemand bij die geschikt is voor jou, dan krijg je hulp via ZIn. Als er geen contracten met geschikte hulpverleners zijn en/of je hebt zelf een betere optie gevonden, kun je ook een pGb toegewezen krijgen. In dit geval koop je met je beschikbare budget zelf je zorg in. Je houdt ook zelf de financiële administratie hiervoor bij. Klinkt als iets wat je totaal niet moet willen als AdHd’er, maar een geruststelling: afhankelijk van welke afspraken je precies maakt, verloopt uitbe16 I&W mAGAZIne nr 1 - 2023 taling uit je pGb doorgaans automatisch en hoef je alleen maandelijks te checken hoeveel budget je nog over hebt. Afhankelijk van jouw thuissituatie betaal je een kleine maandelijkse bijdrage via het cAK, nooit meer dan €19. Het kan ook minder zijn, of er wordt helemaal geen bijdrage gevraagd. maak er gebruik van Veel mensen met AdHd blijken totaal niet op de hoogte te zijn van deze vorm van ondersteuning. terwijl je hier toch echt aanspraak op kunt maken door die vier lettertjes die je hebt. Ze hebben geen flauw benul van de mogelijkheden die de Wmo biedt. dat gold ook voor mijzelf. en dat terwijl die mogelijkheden er niet voor niets zijn! blijf jij dus ook ondanks je goede wil vastlopen en/of je slecht voelen? Voel je je van het kastje naar de muur gestuurd? durf een beroep te doen op de hulpmiddelen waar je gebruik van mag maken met AdHd. Hulp vanuit de Wmo kan echt het verschil maken. Het is weliswaar zo dat je het toch zelf moet doen, maar dat betekent niet dat je het helemaal alleen hoeft te doen! NOOR column: susAn slIep M ijn dochter en ik zitten in het kleine kantoortje van de psycholoog. Ze heeft zelf al twee gesprekken over haar aandachts- en concentratieproblemen gehad en nu ben ik met haar mee om meer te vertellen over haar gedrag in haar vroege jeugd en het verloop van haar ontwikkeling. Het is een gesprek vol herinneringen aan tijden waarin ze ons nog dagelijks nodig had. Aan de hand van de psychologe lopen we in anderhalf uur samen door haar jonge leven. soms sta ik even stil, een andere keer houdt zij de pas in en zo rijgen we de herinneringen van haar jeugd aan elkaar. Het is confronterend om te merken hoe we haar gedrag, onbewust, altijd hebben vergeleken met dat van haar broer, waardoor haar symptomen verwaarloosbaar leken. Vermoeid en hongerig van het gesprek duiken we samen een café binnen voor koffie en lunch. Zonder de psycholoog erbij praten we over betekenisvolle momenten die indruk op haar hebben gemaakt. over zorgen die ik heb gehad en soms nog steeds heb. over gezien en erkend worden en over accepteren dat je goed bent zoals je bent. bij mij resoneert vooral de vraag of we dit traject niet eerder hadden moeten inzetten. We hebben haar altijd ondersteund en zo goed mogelijk proberen te helpen maar is het genoeg geweest? na anderhalf uur vertrek ik naar huis en zij gaat nog even met vrienden op pad. We nemen afscheid en ik kijk hoe zij de drukte van de stad in fietst en al snel opgaat in de menigte. daar fietst een jonge vrouw, een hardwerkende studente, een trouwe vriendin en een onderwijs-assistente die het afgelopen jaar op de proef is gesteld voor een drukke groep 8 maar niet heeft opgegeven. Ze worstelt nog steeds met het vinden van een balans tussen enerzijds veel uitgaan en met vrienden afspreken en anderzijds rust nemen. tussen uitstellen en plannen en al die andere zaken waar AdHd je flink bij kan uitdagen. maar één ding is heel duidelijk: als iemand klaar is voor het leven dan is zij het wel. 17 I&W mAGAZIne nr 1 - 2023
Page 18
CurSuS onBeperKT onderneMen MeT AdHd Als je AdHd hebt, kom je soms niet tot je recht in loondienst. dus start je je eigen bedrijf. Jouw bijzondere brein biedt jou zeker kansen als ondernemer. maar het zorgt ook voor specifieke uitdagingen. speciaal voor ondernemende mensen met AdHd start op 25 mei a.s. de cursus onbeperkt ondernemen met AdHd. Iets voor jou? teKst: InGrId VerHeul - AssocIAte proFessor strAteGIc entrepreneursHIp erAsmus unIVersIteIt I 18 I&W mAGAZIne nr 1 - 2023 nclusiviteit is een modewoord geworden, en niet zonder reden. er is een groeiend besef dat ‘andersdenkenden’ (niet-conventionele mensen, die ‘afwijken’ van de norm) aanjagers zijn van innovatieve en creatieve oplossingen voor urgente problemen. en daarmee dus een belangrijke rol spelen in het stimuleren van economische, sociale en maatschappelijke vooruitgang. steeds meer bedrijven zetten in op een (neuro-)divergent personeelsbestand. een bekend voorbeeld is microsoft’s Autism Hiring programma. ook het nederlandse hightech bedrijf Asml meldde recentelijk nog dat hun innovatiekracht drijft op neurodiverse medewerkers, o.a. met AdHd en autisme. omdat zij “bovengemiddeld presteren in analytisch denken, logica, creativiteit en out-of-the-box-denken” (mt/sprout, 31 aug. 2022). Vaak weinig waardering dit betekent niet per se dat je als “buitenbeentje” ook daadwerkelijk wordt gewaardeerd voor je onconventionele kijk op zaken. In veruit de meeste organisaties betekent diversiteit nog niet automatisch inclusiviteit, ookal hebben we daar allemaal de mond vol van. daarnaast is het nog maar de vraag of je als niet-conventionele werknemer überhaupt de ruimte krijgt om te doen waar je goed in bent. behoefte aan autonomie om talent goed te benutten is het belangrijk dat er een match is tussen een persoon en zijn/ haar werkomgeving. In loondienst worden vaak verschillende eisen gesteld waar niet-conventionele medewerkers moeite mee hebben. Zo kan iemand met AdHd moeite hebben met het afronden van een project, deadlines missen of afspraken vergeten. daarnaast zien we dat niet-conventionele werknemers vaak meer behoefte hebben aan autonomie en flexibiliteit om hun werk in te richten zoals zij dit zelf willen en/of nodig hebben. Het is ingrid verheul dan ook zinvol om te zien hoe ondernemerschap (of het hebben van een eigen bedrijf) bijdraagt aan het welzijn en het optimaal benutten van de talenten van deze groep. talent voor opstarten We weten inmiddels dat mensen met AdHd (en dan met name de hyperactieve variant) vaker kiezen voor een eigen bedrijf dan voor een baan in loondienst. mensen met AdHd zijn vaak op zoek naar prikkels. Het ondernemerschap biedt hun een mooie uitdaging en afwisselend werk. daarnaast zijn mensen met AdHd vaak creatief, ze hebben (in goeden doen) veel energie, durven risico’s te nemen en zijn actiegericht. Allemaal hard nodig om een eigen bedrijf van de grond te krijgen. maar AdHd is niet alleen positief voor het hebben van een eigen bedrijf. Zeker in de start- en overlevingsfase van een bedrijf zijn ondernemende skills nodig die matchen met AdHd, zoals kansen zien, innoveren, I&W mAGAZIne nr 1 - 2023 risico nemen, en proactief zijn. maar na de opstartfase zijn juist meer administratieve en organisatorische skills nodig, zoals plannen, structureren, focus op details, en routinematig werken. Vaardigheden waar personen met AdHd doorgaans minder goed in zijn. niet-conventionaliteit, zoals het hebben van AdHd, gaat dus niet alleen gepaard met unieke talenten, maar heeft vaak ook een keerzijde. ‘eigen baas’ is relatief In het algemeen biedt het hebben van een eigen bedrijf niet-conventionele ondernemers1 de flexibiliteit om eigen keuzes te maken en het werk op een manier te structureren die aansluit bij hun behoeften en ‘lifestyle’. toch is het belangrijk om te beseffen dat ‘niet-conventionaliteit’ zowel in loondienst als binnen het ondernemerschap positieve en negatieve kanten heeft. de mogelijkheid om eigen baas te zijn is een belangrijke motivatie om ondernemer te worden. maar in de praktijk blijkt vaak dat 19
Page 20
1ondernemers kunnen op verschillende manieren niet-conventioneel zijn. bakker & mcmullen (2022) maken hiervoor onderscheid naar 5 belangrijke dimensies, waaronder de fysieke dimensie (bijv. gender, leeftijd & handicaps), mentale of cognitieve dimensie (bijv. AdHd, IQ, trauma), culturele dimensie (bijv. religie, etniciteit, vluchteling), economische dimensie (bijv. armoede, toegang tot onderwijs), en gedragsdimensie (bijv. ex-criminelen). er een grens is aan het ‘eigen baas zijn’. Je hebt ook als ondernemer te maken met tal van stakeholders van wie je afhankelijk bent en met wie je moet samenwerken. Altijd een tandje bijzetten Helaas gaat niet-conventionaliteit bovendien nog vaak gepaard met stigma. dit kan een belangrijke uitdaging vormen in de interactie met, en bij het overtuigen van, relevante stakeholders. Zoals investeerders, medewerkers, klanten, en andere partners. onconventionele ondernemers krijgen vaak te maken met structurele barrières die samenhangen met het feit dat ze anders denken, anders handelen, of er anders uitzien. dit betekent dat zij vaak meer gedreven moeten zijn en meer energie moeten stoppen in het overtuigen van anderen ‘dat ze het in zich hebben’ om een succesvol eigen bedrijf te runnen. Ze moeten altijd net dat tandje bijzetten. ook als de energie even op is. doen ze dit niet, dan lopen ze het risico dat potentiële investeerders, partners en klanten hen als minder capabel zien. daarmee is de kans groot dat ze steun mislopen die nodig is om hun bedrijf tot een succes te maken. 20 I&W mAGAZIne nr 1 - 2023 cursus onbeperkt ondernemen een onderneming starten en runnen als je AdHd hebt, vraagt soms meer van je dan je aanvankelijk dacht. tegelijkertijd biedt het kansen om je talenten optimaal te benutten. beide kanten komen aan bod in de cursus onbeperkt ondernemen. • doel: de cursus biedt kennis en advies over het omgaan met AdHd bij het starten en runnen van je eigen bedrijf, en brengt deelnemers in contact met andere ondernemers met AdHd. de cursus richt zich op de bewustwording, acceptatie en (waar mogelijk) het benutten van de rol die AdHd speelt binnen de verschillende facetten van het ondernemerschap, om zo de kans op succes te vergroten. • formAt: Interactief programma voor en door ondernemers met AdHd, in een veilige leeromgeving die neurodiversiteit waardeert en erkent. • WAAr en door wie: erasmus centre for entrepreneur ship i.s.m. rotterdam school of management en experts/coaches op het gebied van AdHd. • Voor wie: startende ondernemers met AdHd die actief bezig zijn met het opzetten van hun bedrijf of die dit op korte termijn willen doen en al een bedrijfsidee hebben. ook ondernemers met AdHd die al even bezig zijn maar zijn vastgelopen, zijn van harte welkom. • wAnneer: Vanaf 25 mei 2023 Voor meer informatie en inschrijving, ga naar: https://ece.nl/ onbeperkt-ondernemen. meer weten? bekijk deze presentatie over aDHD en ondernemerschap van Ingrid Verheul. ADHD en epilepsie tekst: cAsper slAcHmuylders – student GeneesKunde met Interesse Voor AdHd AdHd komt relatief veel voor bij mensen met epilepsie: tot wel 40% heeft naast epilepsie ook AdHd. Hoe dit komt, is nog onduidelijk. Voor de behandeling van zowel de epilepsie als de AdHd, is het wel goed om dit te weten. W el of niet doorgaan met Adhd-medicatie? Vaak zijn AdHd-behandelaren huiverig om met AdHd-medicatie door te gaan als er sprake blijkt van epilepsie. Ze zijn bang dat dit bijvoorbeeld aanvallen kan triggeren of verergeren. uit de huidige medisch wetenschappelijke literatuur blijkt deze angst veelal ongegrond. Voor methylfenidaat, de huidige standaardbehandeling van AdHd onder jongeren, staat vast dat deze medicatie niet wordt geassocieerd met een hogere aanvalsfrequentie van epilepsie. en vergeet niet: AdHd heeft een groot effect op de kwaliteit van leven. AdHd-medicatie slik je niet zomaar. Goed om te weten dat dit dus prima kan, ook als je epilepsie hebt. Andere anti-epileptica voor mensen met Adhd? Voor de behandeling van epilepsie zijn er verschillende medicijnen, zogenaamde anti-epileptica. Welk anti-epilepticum een arts voorschrijft, is bijvoorbeeld afhankelijk van het type epilepsie, maar ook dan zijn er vaak nog meerdere opties. Als er naast epilepsie ook AdHd speelt, is het goed om dit mee te nemen in de keuze voor een anti-epilepticum. uit onderzoek blijkt dat anti-epileptica impact kunnen hebben op AdHd-symptomen. de uitwerking kan per anti-epilepticum verschillen. bepaalde anti-epileptica lijken AdHd-symptomen te versterken, sommige lijken geen effect te hebben, en weer andere I&W mAGAZIne nr 1 - 2023 cAsper slAcHmuylders varianten hebben misschien zelfs een positief effect op AdHd-symptomen. onderzoek hiernaar is nog te beperkt om hier het beleid op aan te passen. Verschillende onderzoekers, artsen en ervaringsdeskundigen pleiten om AdHd bij de behandeling van de epilepsie meer naar de voorgrond te trekken. te vaak nog wordt AdHd namelijk in de huidige behandeling van epilepsie over het hoofd gezien. Andersom is het voor AdHd-behandelaren ook goed om meer kennis over epilepsie te hebben. bovenstaande informatie is gebaseerd op een systematisch literatuuronderzoek met behulp van pubmed. daarnaast op gesprekken met medisch behandelaren en ervaringsdeskundigen, die epilepsie in combinatie met AdHd hebben (gehad). Vragen? mail naar info@impulsenwoortblind.nl. Wij sturen je vraag door naar casper. Hij kan je ook de geraadpleegde literatuur mailen. 21
Page 22
reKenproBleMen en dySCAlCulie Bij VolWASSenen Het is 19 november 2022. We zijn in oegstgeest bij corpus. onze dyscalculietafel is ingericht, de middag ‘mijn brein mag er zijn’ van Impuls & Woortblind begint. We zien vooral (jong) volwassenen en we vragen ons hardop af of we niet beter andere materialen mee hadden kunnen nemen. diagnostiekmateriaal bijvoorbeeld in plaats van een maatbeker, speelgoedkassa en spelletjes zoals regenwormen? teKst: melAnIe VerdAm & Joery stAlenHoeF – ortHopedAGoGen prAKtIJK de enGH n 22 I&W mAGAZIne nr 1 - 2023 iets blijkt minder waar, het zijn de ware publiekstrekkers van onze tafel! mensen die zich herkennen in het liever niet spelen van spelletjes met geld, dobbelstenen en andere vormen van getallen komen bij ons langs. sommigen erkennen ‘zomaar wat te doen’ of de meest gekke trucjes te verzinnen om het spelletje toch mee te kunnen spelen. dat is wat een rekenprobleem met mensen doet. Het zit in zoveel verschillende aspecten van het dagelijks leven verborgen, dat je er ook bijna dagelijks tegenaan loopt. Voor mensen met rekenproblemen zorgt dat vaak voor een toename van (extra) hard werken, (creatief) compenseren, maar ook voor stress en onzekerheid. beperkte automatisering mensen die van zichzelf weten dat ze de tafels vroeger ‘verschrikkelijk’ vonden, koppelen dat niet meteen aan moeite met het spelen van Halli Galli, monopoly, Qwixx of regenwormen. beperkte automatisering, zoals het snel paraat hebben van de tafels in je hoofd, is een onderdeel van rekenproblemen. dit heeft wel degelijk invloed op het vermogen om deze spelletjes te spelen. Versneld tellen, getallen herkennen, combineren en snel reageren, ze zijn allemaal van belang bij het spelen van deze spelletjes. bovendien doen dit soort spellen niet alleen een beroep op het ‘technische rekenvermogen’, maar ook op het emotionele vermogen. Het is niet fijn om te merken dat zo’n ogenschijnlijk eenvoudig spel jou zoveel meer moeite kost dan je medespelers. onzekerheid en stress Forse rekenproblemen en dyscalculie hangen sterk samen met het ervaren van stress en spanning in het dagelijks leven. denk bijvoorbeeld aan het ergens ‘op tijd moeten zijn’. dat doet een groot beroep op gevoel voor tijd, maar ook plannen, organiseren en het vasthouden van alle stapjes die je moet zetten om uiteindelijk -op tijd- op de gewenste eindlocatie te komen. bij zo’n ogenschijnlijk simpele handeling spelen verschillende neuropsychologische factoren mee, die allemaal op een eigen manier kunnen bijdragen aan de moeite om dit technisch voor elkaar te krijgen. beperkt functioneren op één of meerdere van die factoren zorgt ervoor dat, terwijl je ermee bezig bent, je heel hard aan het werk bent. Zonder dat het gevoel van grip en controle toeneemt. dat zorgt vaak voor een toename van onzekerheid en stress, zeker wanneer het uiteindelijk alsnog ‘mislukt’ door te laat te komen of iets te vergeten. joery en melAnie overlap met Ad(h)d en dyslexie met onze tafel tijdens de corpus-bijeenkomst hebben we vooral geprobeerd deze bewustwording een beetje te vergroten. de invloed van rekenproblemen op een breed scala van dagelijkse activiteiten is groot, zonder dat mensen zich daarvan bewust zijn. Het gevaar om jezelf vervolgens ‘dom’ of ‘niet hard genoeg werkend’ te noemen is daarmee eveneens groot. dat is zonde. Want rekenproblemen en dyscalculie bestaan echt. en net als bij dyslexie, kun je hier onderzoek naar laten doen. Helaas wordt dit (net als bij dyslexie) bij volwassenen veelal niet vergoed. Krijg je de diagnose? dan kun je ook een dyscalculieverklaring krijgen, die zowel inhoudelijk als emotioneel (erkenning) ondersteunend kan zijn. Gedegen dyscalculieonderzoek geeft daarnaast meer inzicht in het volledige neuropsychologische profiel. Hoe komt het dat je last hebt van aanhoudende rekenproblemen? Heb je tekorten op het gebied van het (werk)geheugen, aandacht, benoemsnelheid, planning en/of organisatie? deze gebieden hebben overigens overlap met bijvoorbeeld Ad(H)d en dyslexie. Heb je Ad(H)d of dyslexie, dan herken je wellicht ook een deel van de genoemde rekenproblemen. I&W mAGAZIne nr 1 - 2023 wel of geen onderzoek? In hoeverre is een dyscalculie-onderzoek op latere leeftijd nog zinvol? dat verschilt per individu. een dyscalculieverklaring kan soms handig zijn om een vrijstelling te krijgen van taken binnen het werk of een opleiding. daarnaast geeft onderzoek natuurlijk meer inzicht in jezelf en jouw sterkte- en zwakteprofiel. dat kan bijdragen aan een stukje zelfacceptatie en gevoel van competentie. Hoe hard je ook werkt en welke wondertherapieën er eventueel ook worden aangeboden, dyscalculie blijft. maar dit hoeft niet te betekenen dat je er de rest van je leven (emotioneel) last van houdt. Het gaat om herkennen, erkennen, accepteren en compenseren. daar kunnen diagnostisch onderzoek en eventuele psycho-educatie sterk aan bijdragen. We hopen dat we, met onze aanwezigheid tijdens de bijeenkomst, zoekenden een beetje op weg hebben geholpen. We komen graag terug om dit te blijven doen. op de website www.kwaliteitsinstituutdyscalculie. nl/ vind je een register met postacademisch geschoolde diagnostici en behandelaren op het gebied van dyscalculie. 23
Page 24
OVER INCLUSIE . OVER INCLUSIE . OVER INCLUSIE . tekst: kArin jAhromi – bestuurslid en werkgroep onderwijs Inclusief Onderwijs – Meer droom dan daad binnen onze vereniging is belangenbehartiging en lobby een belangrijke pijler. We doen ons best om erkenning en bewustzijn over neurodiversiteit te vergroten. om ons te voeden met kennis en inspiratie bezoeken we ook activiteiten en events die onze visie ondersteunen. Zoals het jaarlijkse congres van ecIo. O 24 I&W mAGAZIne nr 1 - 2023 p 28 november nam ik deel aan het congres ‘de staat van Inclusief onderwijs’ van ecIo (expertisecentrum Inclusief onderwijs). Inclusief onderwijs betekent volgens de definitie van ecIo dat elke student zich thuis voelt op de universiteit, hogeschool of mbo-instelling en dat er een veilig studieklimaat heerst. Inclusief onderwijs is onderwijs dat zich aanpast aan de student in plaats van dat de student zich aanpast aan het ‘one size fits all’ systeem. bij inclusief onderwijs horen termen als: • studentenwelzijn • studentenparticipatie • toegankelijk toetsen en examineren • studeren met neurodiversiteit en/of (functie)beperking • genderdiversiteit • udl (universal design of learning) Al deze onderwerpen en nog veel meer meanderden door de hele dag tijdens de gezamenlijke ochtend- en middagsessies en in de workshops. intentieverklaring Vn-verdrag In de plenaire sessies met deelnemers uit diverse domeinen was er vooral aandacht voor wat er al goed gaat. Wat er al gebeurt bij de diverse onderwijsinstellingen, ‘in de geest’ van het VN-verdrag Handicap. nederland ratificeerde dit Verdrag in 2016. Van de 37 hogescholen en 14 universiteiten in nederland hebben 23 onderwijsinstellingen inmiddels de Intentieverklaring VN-verdrag ondertekend. bij het mbo, met maar liefst 61 onderwijsinstellingen, begint er ook langzamerhand beweging te komen. eén school heeft ondertekend, twee volgen binnenkort. onderwijsinstellingen die de Intentieverklaring ondertekenen, onderschrijven hiermee dat zij zich inspannen om in de geest van het Vn-verdrag zorg te dragen voor inclusief onderwijs. inclusie is wettelijke plicht onlangs is ‘handicap’ (daaronder vallen ook AdHd, dyslexie en dyscalculie in dit geval) zelfs opgenomen in artikel 1 van de Grondwet: discriminatie op grond van handicap is nu officieel bij wet verboden. Inclusie is dus een wettelijke plicht en leeft gelukkig ook steeds meer. In ieder geval onder de deelnemers van dit congres. dat zijn OVER INCLUSIE . OVER INCLUSIE . OVER INCLUSIE pAnel ochtendsessie ecio udl hoofdzakelijk onderwijsprofessionals van hogescholen en universiteiten. maar ook opvallend veel studenten doen mee. Als dagvoorzitters, tafelgasten en met presentaties in de vele workshops. studenten denken mee Wat zijn dan de concrete opbrengsten bij onderwijsinstellingen die met inclusie aan de slag gaan? Veel ervan is te lezen in ‘De staat van inclusief onderwijs 2022’. een mooi voorbeeld is de universiteit utrecht. In het kader van ‘niet over ons maar met ons’ denken er in elke organisatielaag van de universiteit medewerkers én studenten mee over het beleid en geven ze adviezen aan de verschillende bestuurlijke organen. dat gebeurt ook heel formeel door deelname aan de medezeggenschapsraad. geen dyslexieverklaring tegelijkertijd kwam er ook een wat somberder beeld naar voren over hoe het de studenten vanuit diverse onderwijsinstellingen nu werkelijk vergaat tijdens de studie, colleges en toetsen. Feit is dat ze nog erg moeten opboksen tegen bepaalde wet- en regelgeving. Zo moet bijvoorbeeld een dyslexieverklaring voldoen aan de normen van de stichting dyslexie nederland, ze moet zijn afgegeven door een erkend bureau en ondertekend door een geregistreerd orthopedagoog nVo/bbr of GZ-psycholoog. Veel studenten met dyslexie hebben zo’n dyslexieverklaring niet, omdat ze pas na de basisschool echt vastliepen met hun taalproblemen. een dyslexie-onderzoek is heel prijzig en wordt na de basisschool niet meer vergoed. een pijnlijke regeling in ons land, want zonder zo’n papiertje heb je geen recht op ondersteuning bij toetsen en tentamens. ook werd duidelijk dat je het als student (burger) nog vaak verliest van de staat als je jouw ervaring over ‘verboden onderscheid op grond van chronische ziekte of functiebeperking’ voor de rechter brengt. Wat opmerkelijk is, want de overheid heeft hierin een voorbeeldfunctie. weerbarstige praktijk de zwakste schakel in dit geheel I&W mAGAZIne nr 1 - 2023 is nog steeds de samenleving zelf. en dat is opvallend want ondanks het feit dat we ons op papier druk maken over tolerantie en acceptie, wil het met die echte inclusie toch niet erg lukken. reacties in de trant van ‘moet dit allemaal nu echt?’, ‘gaat dit niet een beetje te ver?’ zijn relatief veel gehoorde geluiden. ook op veel onderwijsinstellingen is dit sentiment nog steeds sterk aanwezig. dit gaat vaak gepaard met een weerstand om af te wijken van de ‘standaardkaders’. misschien moet je eerst zelf ervaringsdeskundig zijn om de noodzaak van inclusie te zien. en dat is zonde, want het werd vaak genoemd: inclusieve oplossingen zijn meestal niet alleen heel fijn voor die specifieke persoon met de ondersteuningsvraag. maar voor het hele collectief. Voor iedereen. meer lezen? • https://ecio.nl/webinars/ congres-2022-de-staat-vaninclusief-onderwijs/ • https://ecio.nl • https://www.mensenrechten.nl 25
Page 26
6 VrAGen AAn GerriAnne Gerrianne is de vaste inspreekstem van de voorleesversie van Impuls & Woortblind magazine. Ze geeft les op een basisschool en ze runt haar AdHd+ gezin met drie kinderen in haar eentje. ook is ze een trouwe bezoeker van het online Vragenuurtje Ad(H)d op donderdagavond. naomi Huygen stelt haar zes vragen over haar AdHd. teKst: nAomI HuyGen V . 1 2 26 I&W mAGAZIne nr 1 - 2023 oor je verder leest…ben je nieuwsgierig naar de vrouw achter die fijne voorleesstem? Vanaf nu beluister je het magazine heel simpel via onze eigen podcast! dankzij Gerrianne, die met dit superidee kwam. Geniet ervan tijdens het koken, (af)wassen of autorijden! Je kunt dit artikel dus ook beluisteren in plaats van lezen wAt Vind je het Allerfijnst VAn jouw Adhd? spontaniteit en overal wel de humor van in zien. Ik flap er van alles uit en ben vaak een gangmaker. Heel enthousiast iets toezeggen wat ik nog nooit heb gedaan. de hoofdrol in een schoolvoorstelling bijvoorbeeld. wAt erVAAr je Als het meest belemmerend? moeilijk mezelf kunnen activeren en moeite met taken afmaken. ook schakelen blijft lastig. Als ik in een bepaald ritme zit van werk, heb ik moeite om dan weer aan de vakantie te wennen. Het onderhouden van sociale contacten gaat ook niet vanzelf. een afspraak plannen is voor mij echt een ding (vaak afzeggen, er tegenop zien) en uiteindelijk valt het vaak mee. 3 wAt helpt jou om met je Adhd om te gAAn? medicatie met stip op 1. Vóór de medicatie deed ik altijd maar wat. door de medicatie kon ik een bepaalde structuur aanbrengen en nu gaat het vanzelf. op mijn werk heb ik sindsdien veel meer overzicht en belangrijke papieren blijven niet meer in de tas zitten, zoals voorheen. mijn executieve functies werken echt beter. dat merk ik ook in het runnen van het huishouden en bijvoorbeeld bij het koken. met medicatie kan ik ook beter voor mezelf zorgen op het gebied van slaap en gezonder eten. Het lukt ook beter om de volgende stap te zetten en niet te blijven hangen in gedachten en ideeën. mijn hoofd is minder druk en ik sta minder ‘aan’. ook in de opvoeding ben ik veel consequenter. de wekker reminders worden niet meer eindeloos genegeerd. Ik voel me een betere moeder. Wat daarbij helpt is dat de medicatie ook veel invloed heeft op mijn emotieregulatie. daardoor heb ik meer oog voor de ander. oja, en er is gerriAnne groen minder rommel in huis. sporten, mediteren en muziek luisteren helpen trouwens ook. 4 5 hoe houd jij in jouw gezin Alle bAllen in de lucht? Wat bij mij werkt: vraag om hulp. en als je de juiste hulp niet krijgt, zet door tot je die wel krijgt. dat je een klik hebt met de betreffende hulpverlener. niet opgeven en goed voor jezelf blijven zorgen. samen delen met andere ouders en open zijn over waar je mee worstelt. Als het een tijdje moeilijk gaat, probeer je schaamte eruit te gooien. Als jouw signaal naar de buitenwereld is ‘niks aan de hand, ik kan het allemaal wel alleen’, dan verandert er niks. blijf delen met ruimdenkende andere ouders die niet oordelen! wAt kAn er op werkVlAk beter Voor mensen met Adhd? Als ik kijk naar mijn wereld, het onderwijs: meer kennis en expertise, zodat kinderen met Ad(H)d echt passende hulp kunnen krijgen. meer experts in het neurodiverse brein op het gebied van o.a. rekenen. Gedragsdeskundigen die niet alleen de beperkingen van labels zien maar ook de positieve kanten. daarnaast pleit ik voor meer aandacht voor emoties op school. dat helpt kinderen enorm om zichzelf beter te leren kennen. Het helpt hen ook om open te zijn over hun AdHd, zonder angst voor de eventuele gevolgen. op mijn werk is het algemeen bekend dat ik AdHd heb. Ik draag ook actief de boodschap uit aan kinderen: ‘Je staat er niet alleen voor. Zelfs de juf heeft AdHd’. 6 wAt wil je de lezers en luisterAArs nog meegeVen? Kennis is macht. Hoe meer je over AdHd weet en met name over jezelf, hoe beter je voor jezelf kunt opkomen en kunt uitleggen hoe jouw AdHd werkt of niet. daarnaast: acceptatie, ontdekken waar je wel of niet goed in bent. en dat ook uitspreken naar de buitenwereld. Vergeet daarbij je sterke kanten niet te benoemen! Herkenning en erkenning, die je vindt tijdens (online) uitwisselingsavonden. de lat soms lager leggen dan je eigenlijk wil. Je eigen neurodiversiteit leren accepteren, zodat de wereld er ook openlijk van kan genieten! 27 I&W mAGAZIne nr 1 - 2023 Foto: vAlerio vittorioso
Page 28
Het volle potentieel Als de oplossingen van het verleden, ontoereikend zijn in het stormachtige heden, dan is vernieuwing in ons denken en handelen nodig. ongeveer die woorden sprak Abraham lincoln al in 1862. ook nu zoeken bedrijven naar manieren om de uitdagingen van deze tijd het hoofd te bieden en kansen te benutten. en neemt de roep om andere denkstijlen, zoals die van dyslectici, toe. Als het potentieel van dyslectici zo’n kans is, wat kunnen bedrijven dan nog meer doen om hen te helpen zich te ontplooien? tekst: nAomi VAn loon 28 I&W mAGAZIne nr 1 - 2023 L eerstijlen van mensen met dyslexie Uit eerder onderzoek blijkt dat de leerstijlen van mensen met dyslexie vaak anders zijn dan die van niet-dyslectici. Veel dyslectici hebben baat bij: • visuele informatie boven verbale informatie • feiten, observaties en praktische zintuigelijke ervaringen, boven abstracte concepten en theorie • het relateren van informatie aan een groter geheel in plaats van een stapsgewijze opbouw leervoorkeuren en -behoeftes In mijn onderzoek onder 76 werkende dyslectici, gaf het grootste deel aan zich het liefst te ontwikkelen door hun werk te doen, eventueel ondersteund door een coach of een buddy. ‘learning on the job’ dus. daarna scoorden video’s en klassikale trainingen het hoogst als middel om zich nieuwe kennis en vaardigheden eigen te maken. leren maak je volgens de deelnemers aantrekkelijker door materialen vooraf te delen, leren over de tijd te verspreiden, stof voldoende te herhalen en referentiemateriaal in een kennisbank beschikbaar te stellen, in plaats van losse e-mails. bij toetsen zijn korte en duidelijke vraagstellingen en eenduidige antwoordopties van belang. de inzet van digitale en fysieke hulpmiddelen maakt dat leren minder tijd en moeite kost. tot slot: keuzevrijheid uit verschillende leervormen en een brede opleidingscatalogus vergroten volgens de deelnemers gemak voor en betrokkenheid van dyslectische werknemers. dyslexie erkennen en herkennen uit de resultaten blijkt verder dat meer dan de helft van de respondenten worstelt met onzekerheid en faalangst. dit remt niet alleen hun ontwikkeling, maar heeft ook invloed op hun welzijn en prestaties. ook zegt 23% van de deelnemers dat hun dyslexie niet erkend wordt binnen de organisatie. doordat er onvoldoende kennis is over en aandacht voor dyslexie, ervaren ze dat er weinig rekening met hen gehouden wordt. van dyslectici benutten nAomI VAn loon doet Voor HAAr opleIdInG leArnInG & deVelopment leAdersHIp AAn nyenrode busIness unIVersIteIt onderZoeK nAAr de leerstIJlen, VoorKeuren en beHoeFtes VAn dyslectIcI. doel Is om orGAnIsAtIes te Helpen meer GelIJKe en InclusIeVe ontWIKKelmoGelIJKHeden Voor dyslectIcI AAn te bIeden. In dIt ArtIKel deelt Ze HAAr eerste beVIndInGen. nAomi vAn loon Ze voelen de druk om zich aan het systeem te moeten aanpassen. deze groep mensen zou willen dat leidinggevenden zich in dyslexie verdiepen, het gesprek aangaan over (leer)behoeftes en eventuele ondersteuning. dit helpt om een veilige en begripvolle omgeving te creëren. een kleiner deel van de deelnemers geeft aan zelf een sleutelrol te spelen in het creëren van acceptatie van (hun) dyslexie, door collega’s te informeren, verwachtingen af te stemmen en behoeftes te delen. digitaal leren een risico? sinds de pandemie zetten steeds meer organisaties in op digitaal leren. uit de reacties blijkt dat e-learnings de minst favoriete leervormen zijn voor mensen met dyslexie. belangrijkste redenen die deelnemers hiervoor geven: de hoeveelheid leeswerk, de tijdsdruk en het ontbreken van interactie over de leerstof. Vermoedelijk sluit digitaal leren ook onvoldoende aan bij de zintuigelijke, visuele en conceptuele leerstijl van dyslectici. Vraag is of de trend van digitaal leren dyslectici niet verder op achterstand zet. uitkomsten van dit onderzoek wijzen wel in die richting. samen naar inclusie Het inzetten op een inclusief opleidingsbeleid, met erkenning van de leerstijlen en -behoeftes van dyslectici, is cruciaal voor medewerkers met dyslexie. dit kan uiteraard alleen in een inclusieve werkomgeving, waarin dyslexie geaccepteerd wordt en er voldoende kennis over I&W mAGAZIne nr 1 - 2023 is. Zowel over de beperkende als over de sterke kanten van dyslexie. pas dan kunnen medewerkers met dyslexie ten volle zijn wie ze zijn. en hun talenten ontplooien. dan ook kunnen bedrijven het potentieel van dyslectici maximaal benutten. om dit te bereiken moeten alle partijen aan de slag: dyslectici zelf, leidinggevenden, Hr en learning & development. dit onderzoek wordt vervolgd met kwalitatieve gesprekken met dyslectici en bedrijven. Als je als persoon of bedrijf wil deelnemen aan deze vervolgstappen, dan kom ik graag met je in contact. stuur een mail via info@impulsenwoortblind.nl of bel mij: 06-51262967 (naomi van loon). 29
Page 30
Talenten moeten voor moeilijkheden gaan tekst: nel HoFmeester ‘We moeten het van talenten hebben, moeilijkheden zijn er om op te lossen’. dat is de kernboodschap van Joost de beer in zijn presentatie voor de league of extraordinary people van het rijk, eind 2022. D 30 I&W mAGAZIne nr 1 - 2023 e league en joost de beer Joost de beer doet promotieonderzoek naar arbeidsparticipatie van werkenden met dyslexie aan de tilburg university. (Zie ook deze video) de league is een personeelsnetwerk voor en door rijksambtenaren met een bijzonderheid. doel van dit ‘onbeperkte denkers’-netwerk is ontmoeting, kennisdeling en elkaar versterken in het creëren van werksituaties waarin kwaliteiten tot hun recht komen en moeilijkheden worden opgelost. en het werkt. Inmiddels kunnen dyslectische rijksambtenaren het woordvoorspellingsprogramma Wody en het voorleesprogramma Alinea App aanvragen. ook dyslexie coaching behoort tot de mogelijkheden. wat vertel je aan wie? Joost zette in sneltreinvaart op een rij welke aspecten van belang zijn bij de overgang naar een arbeidscultuur waarin neurodiverse medewerkers hun talenten beter kunnen inzetten. de eerste barrière die je daarbij tegenkomt is openheid geven. Zowel over de mogelijkheden als de moeilijkheden. door negatieve ervaringen uit het verleden houden veel medewerkers hun mond over hun dyslexie of AdHd. een hulpmiddel om duidelijk te krijgen wat je wel en niet wilt vertellen, aan wie en hoe, vind je op de website Samen Sterk zonder Stigma. werk als waarde ook belangrijk: weet wat jouw werknemers waardevol vinden aan hun werk. Als een bedrijf hier zicht op heeft, kan het werknemers duurzamer inzetten. dit kan met de tool Werk als Waarde. joost de beer nodig voor een inclusieve bedrijfscultuur Investeren in neurodiverse talenten is een investering in het succes van de organisatie. Aspecten daarvan zijn: • Een goede vertrouwensrelatie tussen de medewerker en de leidinggevende met als uitgangspunt de vraag: hoe kunnen we je talenten zo goed mogelijk inzetten? Welk werk sluit daar het beste op aan en welke hulpmiddelen heb je daarbij nodig? • Aandacht voor risicofactoren als burn-out en reorganisaties. • Sociale steun van de collega’s. Lees hier meer over het werk van Joost de beer. ben je rijksambtenaar en wil je je aanmelden bij de league en/of de nieuwsbrief ontvangen, meld je dan aan via dit formulier. Gender iSSueS en neurodiVerSiTeiT er wordt steeds meer over gender issues gesproken en geschreven. een signaal dat er onder de oppervlakte nog veel meer speelt. daarom werken we aan een inhoudelijk artikel waarbij we diverse kanten van het onderwerp willen belichten. teKst: AnnemArIe VAn essen G ender gaat over kenmerken die door de meeste mensen worden gezien als mannelijk of vrouwelijk. Genderidentiteit, genderexpressie en biologisch geslacht hebben allemaal met gender te maken. maar het zijn drie verschillende dingen. Hoe je lichaam eruitziet en biologisch ‘in elkaar zit’ (geslacht) kan anders zijn dan hoe je je voelt (genderidentiteit) of hoezeer je jezelf mannelijk of vrouwelijk uit (genderexpressie). Je kunt je ook mannelijk én vrouwelijk voelen, of daarmee spelen. (bron: seksualiteit.nl door de rutgers stichting) In vergelijking met 1993 was er in 2015 een 20-voudige toename van transvrouwen en transmannen. Hoe zit dat eigenlijk bij neurodiverse kinderen en volwassenen? Hebben die net zo vaak ‘gender issues’ als niet-neurodiverse mensen? Volgens dit artikel ervaren mensen met AdHd bovengemiddeld vaak problemen met hun genderidentiteit: https://psychcentral.com/adhd/peoplewith-adhd-more-likely-to-question-genderidentity#gender-dysphoria Wat lijkt mee te spelen, zo staat in het artikel, is dat mensen met AdHd in hun leven op verschillende manieren tegen sociale normen en waarden zijn aangelopen. over hoe je je ‘hoort’ te gedragen. Ze voelen zich anders en moeten op zoek naar wie zijn. I&W mAGAZIne nr 1 - 2023 misschien wil jij vanuit je eigen ervaring een bijdrage leveren aan ons artikel. stuur een mail naar info@impulsenwoortblind.nl. dan nemen we contact met je op. dit mag uiteraard anoniem. 31 Het is voor hen daarmee bijna een soort ‘tweede natuur’ om sociale normen niet voor waar aan te nemen. Het denken in termen van ‘mannelijk’ en ‘vrouwelijk’ is ook nog steeds zo’n sociale norm. misschien dat mensen met AdHd dat soort ‘knellende m/v-normen’ ook eerder onderzoeken en/of loslaten bij zichzelf. ook in de zoektocht naar ‘Wie ben ik met mijn Ad(H)d’ kunnen gender issues opkomen. neem het clichébeeld van het ‘jongensachtig drukke gedrag’ en ‘dromerig meisjesachtig gedrag’ binnen veel AdHd- en Add-beschrijvingen. dit roept bij sommige kinderen met Ad(H)d misschien vragen op zoals: ‘ben ik dan wel een meisje als ik me jongensachtig gedraag volgens iedereen?’ ‘Hoe voel ik me eigenlijk zelf?’
Page 32
Samen aan de slag actueel A nnabel hilders is student pedagogiek en ondersteunt In Kaart in haar masterstage. Zij is ook deelnemer van In Kaart. marjolein luman is universitair docent aan de Vu en als onderzoeker betrokken bij In Kaart. Verder kijken dan een diagnose Annabel had het vermoeden dat ze AdHd had. ‘Ik wijfelde lang of ik dit wilde laten onderzoeken. maar ik liep steeds tegen zaken aan waardoor het vermoeden groeide. daarnaast kreeg ik door mijn opleiding pedagogiek meer kennis en leerde ik reflecteren op mijzelf. Het kostte veel doorverwijzingen maar uiteindelijk kwam ik bij AdHdcentraal terecht. daar kreeg ik in november 2022 de diagnose AdHd.’ In Kaart is een register voor mensen die bij zichzelf en/of hun kinderen met o.a AdHd en dyslexie problemen ervaren in de ontwikkeling. Het project is opgezet door onderzoekers en ervaringsdeskundigen. twee medewerkers vertellen je er meer over. tekst: frAncis herbers 32 I&W mAGAZIne nr 1 - 2023 marjolein: ‘Annabels verhaal is helaas exemplarisch, vooral voor vrouwen die uiteindelijk de diagnose AdHd krijgen. met In Kaart willen we helder krijgen hoe dit - vaak veel te lange - zorgpad verloopt. deze input helpt om de kwaliteit van de hulpverlening te verbeteren en de invloed en autonomie van mensen binnen de zorgpraktijk te vergroten.’ Ze is blij te horen dat Annabel nu goede zorg krijgt. Annabel kwam via haar masterstage in contact met In Kaart en was meteen geïnteresseerd. ‘Al voordat ik de diagnose kreeg, besloot ik mee te doen aan In Kaart. Want je kunt ook deelnemen als je vermoedens hebt van.’ marjolein: ’bij In Kaart kijken we verder dan een diagnose. door het samenbrengen van verschillende klachten en ervaringen kunnen we in kaart brengen wat de overeenkomsten tussen mensenen zijn. ook krijgen we op deze manier meer kennis over specifieke kenmerken van verschillende diagnoses. Zo dragen we niet voor meer kennis en begrip alleen bij aan wetenschappelijke kennis maar ook aan meer begrip in de maatschappij.’ positieve ervaringen In Kaart brengt in beeld welke klachten mensen met AdHd hebben en in hoeverre dit hun functioneren beïnvloedt. er is bij In Kaart veel samenwerking met ervaringsdeskundigen en zorgprofessionals. Zij zien graag meer aandacht voor en onderzoek naar de positieve ervaringen en eigenschappen. daarom vraagt In Kaart ook hiernaar bij de deelnemers. momenteel werkt In Kaart samen met het radboudumc om meer kennis over deze positieve aspecten van AdHd te krijgen. een mooi voorbeeld van hoe In Kaart de behoeften van deelnemers echt centraal stelt. Aandacht voor neurodiversiteit marjolein vertelt dat er in het onderzoek binnen de Vu tegenwoordig minder gekeken wordt naar labels zoals AdHd, maar veel meer naar diversiteit tussen mensen. ‘met In Kaart willen we kijken hoe we beter rekening kunnen houden met de verschillen tussen mensen. bijvoorbeeld om te zorgen dat in de toekomst onderwijs beter aansluit bij de diverse groep leerlingen.’ Annabel is blij dat ze hieraan kan bijdragen door haar deelname aan In Kaart: ‘Ik vind In Kaart een mooi AnnAbel hilders mArjolein lumAn middel om meer aandacht te krijgen voor neurodiversiteit. letterlijk “in kaart” brengen welke problemen mensen met neurodiversiteit ervaren, is heel leerzaam. Het is de eerste stap naar een inclusievere samenleving, waarin mensen niet buiten de boot vallen. Waarmee we de samenleving persoonlijker kunnen maken door af te kunnen stemmen op de individuele behoeftes. meer kennis kan ook zorgen voor minder vooroordelen. Helaas is dat nog altijd het geval, veel mensen hebben een oordeel over labels. Vinden dat je je aanstelt of snappen het niet. meer kennis zorgt voor meer begrip in de samenleving.’ de kracht van samenwerking marjolein vertelt over het belang van samenwerking bij In Kaart. ‘bij In Kaart werken onderzoekers, ervaringsdeskundigen, ouders, belangenorganisaties en andere betrokkenen samen. op deze manier zorgen we ervoor dat we onderI&W mAGAZIne nr 1 - 2023 zoek doen naar onderwerpen die spelen in het leven van mensen met ontwikkelingsproblemen of neurodiversiteit. de gegevens die we verzamelen kunnen ook gebruikt worden door belangenverenigingen. Zo willen we bijdragen aan meer bewustwording en begrip op school, in onderlinge contacten en op het werk.’ In KAArt drAAGt bIJ AAn oplossInGen en Goede ondersteunInG Voor mensen met problemen In de ontWIKKelInG dIe sAmenHAnGen met een Vorm VAn neurodIVersIteIt. HerKen Je dIt bIJ JeZelF, Je KInd oF een Andere nAAste? doe mee en deel Je erVArInGen. deelnemen Houdt In dAt Je elK JAAr onlIne een VrAGenlIJst InVult. meer InFormAtIe? ZIe WWW.INKaaRT.oRg oF mAIl nAAr INKaaRT@VU.NL. 33
Page 34
VereniGinGSnieuWS een AAnrAder: cursus 'indiVidueel lotgenotencontAct' Als vrijwilliger van Impuls & Woortblind mag je gratis cursussen volgen bij PGOsupport. Ik deed mee aan de online cursus 'Individueel lotgenotencontact' Dit leek mij een zinvolle cursus voor mijn rol als organisator van het online ADHD-vrouwencafé. Dat klopte helemaal! teKst: saskia elswijk pGosupport biedt een schat aan (online) cursussen. Hun doelgroep is patiëntvertegenwoordigers en andere mensen die zich bezighouden met patiënten participatie. daar vallen wij dus ook onder. officieel zijn we een patiëntenvereniging, ook al voelen de meesten van ons zich geen patiënt en zien wij ons liever als kennis- en belangenvereniging. Ik was blij dat de training online was, omdat ik weet dat online voor mij goed werkt en ik zo geen tijd kwijt ben aan reizen. Van tevoren werd duidelijk uitgelegd wat precies de bedoeling was op de cursusdag, wat de lestijden waren en wie de training gaf. Zo wist ik helemaal wat ik kon verwachten. de training bestond uit drie sessies van twee uur op drie verschillende dagen en werd goed opgebouwd. In de eerste sessie ging het vooral over luistertechnieken, wat jou nou een ervaringsdeskundige maakt en of je er zelf al aan toe bent om hier iets mee te doen. Het belangrijkste is eigenlijk dat de ander zich gehoord en erkend voelt, en zich kan herkennen in jouw ervaring, zonder dat je daarvoor je hele eigen verhaal hoeft te delen. In de tweede sessie kwamen gespreksvaardigheden aan bod. Hoe zorg je ervoor dat de ander zich op zijn gemak voelt en zich welkom voelt? maar ook hoe je zo’n gesprek weer afsluit en hoe je met boosheid en weerstand kunt omgaan. In de derde sessie werd vooral de nadruk gelegd op de emoties die bij een hulpvrager kunnen ontstaan. Vaak voelen mensen zich teleurgesteld in de reguliere zorg omdat ze zich daar niet gehoord voelen. dit was een heel interessant stuk, omdat er vaak heftige emoties spelen bij iemand die net een diagnose heeft gehad en nog zoekende is naar de juiste hulpverlening. de kunst voor jou als lotgenoot is vooral een luisterend oor te bieden. Je hoeft niet meteen met oplossingen te komen. cursus pgo support er deden vrijwilligers van verschillende patiëntenverenigingen mee, dus de groep was heel divers. dit maakte vooral de rollenspellen interessant. Ik heb hier veel van geleerd. Vooral het uit mijn coachrol stappen en me opstellen als lotgenoot en ervaringsdeskundige was soms een uitdaging. maar ook de reden waarom ik deze training wilde doen. Als coach ben ik aan het werk om iemand verder te helpen in zijn/haar proces. Als lotgenoot gaat het er vooral om je eigen ervaringsdeskundigheid in te zetten. doel is daarbij dat de ander zich gehoord voelt, mede omdat hij/zij zichzelf in jouw verhaal kan herkennen. 34 I&W mAGAZIne nr 1 - 2023 VereniGinGSnieuWS sAndrA kooij en hAns VAn de Velde: erelid VAn impuls & woortblind eind vorig jaar heeft ons bestuur twee van onze leden tot erelid benoemd. omdat ze al zo lang zo veel goeds doen voor mensen met Ad(H)d én/of dyslexie en voor onze vereniging. Hieronder een korte impressie van wat we allemaal aan hen te danken hebben. hans van de Velde Als initiatiefnemer en voorzitter van onze Expertisegroep zorgt Hans al jaren voor een vruchtbaar contact met AdHd-onderzoekers. onder het motto ‘niet over ons maar met ons’. dit resulteerde o.a. in het prachtige onderzoek naar de positieve kanten van AdHd, dat zelfs de open Science award 2022 heeft gewonnen. ook is hij de ‘founding father’ van onze maandelijkse webinars (allemaal terug te zien via ons YouTube kanaal). Hij organiseerde o.a. een drieluik over medicatie met rob pereira en ook veel engelstalige webinars voor AdHd europe. ook was hij de ‘power’ achter onze succesvolle dag ‘the power of AdHd’. entree orAtie sAndrA kooij sandra kooij sinds kort is zij prof. dr. Sandra Kooij! eindelijk erkenning voor haar jarenlange inspanning om AdHd bij volwassenen (ook) wetenschappelijk op de kaart te zetten. Ze is al bijna net zo veel jaar bij onze vereniging betrokken. schreef vele artikelen voor ons magazine, gaf webinars en was spreker op onze congressen. Voor haar oratie in december 2022 wilde ze geen cadeaus, maar een donatie aan Impuls & Woortblind. onderzoek Adhd wint open science AwArd (links: hAns vAn de velde) We zijn heel blij met deze twee inspirators, die het verschil maken voor mensen met o.a. Ad(H)d. de cursussen van pGosupport zijn gratis voor vrijwilligers van Impuls & Woortblind en zijn zeker een aanrader. nog een goede reden om je bij ons aan te sluiten als vrijwilliger! er zijn diverse soorten cursussen. Van deze over lotgenotencontact tot het schrijven van een blog of nieuwsbrief. Zowel online als fysiek. Het gaat op basis van een statiegeldregeling: je betaalt 100 euro. na deelname krijg je dit terug. Kijk vooral eens op de website van pgosupport of er iets voor je bij zit! 35 I&W mAGAZIne nr 1 - 2023
Page 36
iMpulS & WoorTBlind WERKgRoEp oNDERWIJS wAt: belangenbehartiging voor alle vormen van onderwijs wie: Karin Jahromi – (bestuurslid portefeuille onderwijs) DYSLEXIELIJN wAt: de dyslexielijn is een hulpdienst voor vragen over dyslexie. wie: dyslexielijn@ oNDERSTEUNINgSgRoEp DYSLEXIE wAt: belangenbehartiging voor dyslectici en advisering bestuur wie: peter millenaar - peter.w.millenaar@gmail.com (voorzitter) actieve werkgroepen en vrijwilligers I & W WERKgRoEp VoLWaSSENEN wAt: klankbordgroep voor initiatieven en projecten rond actuele thema’s mbt Ad(H)d, dyslexie en/of dyscalculie wie: we zoeken nieuwe leden en een voorzitter! Iets voor jou? Mail ons. Impuls & Woortblind is actief voor en met mensen met Ad(H)d, dyslexie en dyscalculie. Heb je vragen? Heb je een idee voor een actie of een activiteit? Wil je ergens aan meedoen? Hier zie je bij wie je terecht kunt met je vraag of idee! impulsenwoortblind.nl DYSLEUK: pR EN LoBBYgRoEp DYSLEXIE wAt: dyslexie zichtbaar maken vanuit I en W wie: nel Hofmeester dysleuk@impulsenwoortblind.nl 36 I&W mAGAZIne nr 1 - 2023 EXpERTISEgRoEp wAt: expertmeetings, begeleiding van studenten, eigen onderzoeken onder achterban, internationale contacten wie: rob pereira – (bestuursvoorzitter & portefeuille wetenschap) APELDOORN aD(H)D-caféS EN DYSLEXIE caféS wAt: maandelijkse bijeenkomsten voor en door mensen met AdHd en/of dyslexie (zie pag. 39) wie: saskia elswijk – (bestuurslid portefeuille cafés) AMERSFOORT REDacTIEcoMMISSIE foNDSENWERVINg wAt: zorgen voor stabiele extra inkomsten voor I en W wie: evert van Waegeningh (penningmeester) wAt: zorgt samen met hoofdredacteur voor inhoud van I & W magazine wie: Julie Houben – julie.houben@ impulsenwoortblind.nl (hoofdredacteur) coNTacTpERSoNEN EN cLIëNToNDERSTEUNERS wAt: ervaringsdeskundige vrijwilligers per telefoon en/of mail bereikbaar wie: zie de lijst op http://www.impulsenwoortblind.nl/onze-vrijwillige-contactpersonen/ BESTUUR wAt: ook elk bestuurslid heeft een eigen aandachtsveld. Wil je één van hen benaderen met een vraag of idee? stuur dan een mail naar info@impulsenwoortblind.nl wie: rob pereira - bestuursvoorzitter, wetenschap, AdHd evert van Waegeningh - penningmeester, dyslexie Annemarie van essen – Ad(H)d, ledenwerving, media en communicatie Karin Jahromi – dyslexie, onderwijs, vrijwilligersbeleid saskia elswijk – Ad(H)d, cafés 37 I&W mAGAZIne nr 1 - 2023
Page 38
AdVerTenTieS zelf een Ad(h)d cAfé of dyslexie cAfé opzetten? wij helpen je! Is er geen Ad(H)d-café of dyslexie-café bij jou in de buurt? Zoek een partner en start er eentje. Impuls & Woortblind kan je helpen met een duidelijke handleiding over de aanpak. bel of mail ons voor meer informatie: 033 247 34 84 / info@impulsenwoortblind.nl de dyslexielijn de dyslexielijn is een hulpdienst voor vragen over dyslexie. Je kunt bellen naar het landelijk bureau: 033 247 34 84 Wij zorgen dan dat je vraag door de juiste persoon behandeld kan worden. Je kunt je vraag ook mailen: dyslexielijn@impulsenwoortblind.nl Laat je “label” in je voordeel werken! Wij bieden in onze training en coaching voor (jong) volwassenen met dyslexie / dyscalculie / AD(H)D / autisme en/ofhoogbegaafdheid: Dynamika advies, training & coaching praktische handvatten en inzicht in jouw andere manier van denken en leren; vermindering van faalangst, onzekerheid, uitstelgedrag, prestatiedrang en/of stress; verhoging concentratie, sneller leren lezen, gemakkelijker schrijven en communiceren. Luister ook naar onze Podcasts op onze websites, Soundcloud (Dynamika Podcasts) en Spotify   www.geniaaloprechts.nl www.werkendyslexie.nl T 020 – 639 1099 Zie ook onze boeken: “Slimmer dan je baas”en “Dyslexie: stoornis of intelligentie” (Uitgeverij Garant B.V.) info@dynamika.nl 38 I&W mAGAZIne nr 1 - 2023 & dySlexie CAféS Ad(H)d CAféS door het hele land organiseren wij aD(H)D-caféS EN DYSLEXIE caféS. dé ontmoetingsplek voor iedereen uit onze doelgroep en direct betrokkenen. Voor en door ervaringsdeskundigen. hieronder vind je al onze cafés bij jou in de buurt en onze online cAfés. Voor adres- en contactgegevens per Ad(h)d-café, kijk op onze site. dyslexie cafés vind je op pratenoverdyslexie.nl. KIJK IN oNZE agENDa VooR DE acTUELE SITUaTIE pER café. aLLEEN oNLINE VrAgenuurtje Adhd/Add online Iedere donderdagavond vanaf 20.15 uur onlIne dyslexie cAfé online Iedere derde zaterdag van de maand onlIne van 13.30 tot 16.00 het Ad(h)d Vrouwen cAfé online Iedere eerste vrijdag van de maand onlIne van 20:00 tot 22:00 zuid hollAnd Ad(h)d-cAfé den hAAg Iedere tweede woensdagavond van de maand onlIne, iedere vierde maandagavond op locatie Ad(h)d-cAfé bArendrecht Iedere derde dinsdag van de maand van 20.00 tot 22.30 zeelAnd Ad(h)d-cAfé Vlissingen Iedere tweede woensdag van maand van 20.00 tot 22.30 noord-brAbAnt Ad(h)d-cAfé bredA Iedere derde donderdag van de maand van 19.30 tot 22.30 Ad(h)d en DYSLEXIE cAfé heusden-Vesting Iedere laatste dinsdag van de maand van 19.30 tot 21.30 Ad(h)d-cAfé eindhoVen Iedere derde woensdag van de maand van 19.30 tot 21.00 39 I&W mAGAZIne nr 1 - 2023 limburg Ad(h)d-cAfé mAAstricht Iedere eerste vrijdag van de maand van 19.00 tot 21.30 noord hollAnd Ad(h)d-cAfé AmsterdAm Iedere tweede maandagavond van de maand vanaf 20.00 drenthe dyslexie cAfé AmsterdAm 6 x per jaar op dinsdagavond. om en om op locatie en onlIne Ad(h)d-cAfé Assen Iedere laatste vrijdag van de maand van 19.00 uur tot 22.30 oVerijssel Ad(h)d-cAfé hengelo Iedere tweede woensdag van de maand van 20.00 tot 22.30 utrecht Ad(h)d-cAfé Amersfoort Iedere tweede vrijdagavond van de maand op locatie, iedere 4e vrijdagavond onlIne. Ad(h)d-cAfé utrecht Iedere eerste woensdag van de maand van 21.00 tot 23.00 gelderlAnd Ad(h)d-cAfé Arnhem en omstreken Iedere eerste maandag van de maand vanaf 19.30
Page 40
een nieuw lid dAnkzij jou? dAn ontVAng jij óók een grAtis boek! Haal meer uit je dyslexie! (H)erkenning en 20 tips door dyslecten zelf en Ik AD(H)D? Ja dus! In deze boekjes van Impuls & Woortblind zijn mensen met dyslexie en AD(H)D zelf aan het woord. Nieuwe leden krijgen gratis een boekje naar keuze. Als jij een nieuw lid aanbrengt krijg je als dank ook een boekje naar keuze! stAppenplAn ‘nieuw lid = grAtis boek Voor jou’ 1 Breng iemand uit je omgeving aan als lid 2 Deze persoon vult bij de opmerkingen onderaan het invulformulier in: Ik meld mij aan via I & W lid……(jouw voor- en achternaam). 3 Vertel het nieuwe lid welk boekje je graag wilt ontvangen (AD(H)D of dyslexie) 4 Het nieuwe lid vult dit in op het formulier 5 Wij zoeken jouw adresgegevens op in ons systeem en sturen je het boekje toe haal meer uit je dyslexie! ik Ad(h)d? ja dus! In dit boekje vertellen acht mensen met ADHD en ADD hun verhaal. De jongste is 23, de oudste 67. Over hoe ze vastliepen, de een meer dan de ander, en over hoe ze zichzelf beter begrijpen nu ze weten dat ze AD(H)D hebben. En steeds meer doen wat bij hen past. 56 pag. € 7,50 incl. verzendkosten. Ledenprijs: € 5,50. Kortingscode: LID2KORTING https://www.impulsenwoortblind.nl/product/ ik-adhd-ja-dus/ OF: Bestel een boekje met ledenkorting via de webshop In dit boekje vind je 20 tips voor en door mensen met dyslexie. Met uitleg over wat dyslexie is, hoe jouw dyslectische brein werkt en waarom je daardoor moeite hebt met lezen en schrijven. Maar je leest óók wat jouw sterke kanten zijn. En we snappen en herkennen als geen ander jouw faalangst en schaamte, jouw stress door alle digitale uitdagingen. Geschreven in lettertype dyslexie en met veel illustraties van Leontien Janssen. 78 pag. € 15,- incl. verzendkosten. Ledenprijs € 10,-. Kortingscode: LID5KORTING https://www.impulsenwoortblind.nl/product/ haal-meer-uit-je-dyslexie-herkenning-en-20tips-door-dyslecten-zelf/ NB: dit boekje is ook als luisterboek beschikbaar via Bibliotheekservice Passend Lezen.

IPWB3 - 2022


Page 2
In dIt arTIkelen 10 12 14 16 20 24 28 30 nUmmer vaSTe rUBrIeken 6 Interview – ‘durf hulp te vragen’ - ceo ton Hillen kwam er ver mee AdHd en verzamelwoede: is er een relatie? Zonder neurodiversiteit geen succesvolle evolutie prijswinnend onderzoek naar de sterke kanten van AdHd ontdek je talent via je 'afwijking' taal- en rekentoetsen in het mbo slopen neurodiverse talenten een training voor leerlingen met dyslexie en dyscalculie Het Verstrooide brein – een boek dat je raakt made by dyslexia is er ook voor leerkrachten 3 4 19 27 32 34 Van het bestuur – voorwoord nieuws column susan sliep: spoelkeuken Vijf vragen aan rozan over haar AdHd over inclusie: studeren en werken op maat – via sWom Verenigingsnieuws – the power of AdHd overIG 3 36 38 colofon overzicht activiteiten & werkgroepen Algemene informatie & Ad(H)d / dyslexie cafés pAg 19 2 I&W mAGAZIne nr 3 - 2022 pAg 24 pAg 14 Samen kom je verder dan alleen b coloFon nr 3 - 2022 Impuls & WoortblInd magazIne Is een uItgave van verenIgIng Impuls & WoortblInd en verschIjnt drIe keer per jaar dIgItaal. de cbb (www.cbb.nl) verzorgt een gesproken versIe van dIt magazIne. redactIe/redactIecommIssIe julie houben (hoofdredacteur), rob pereira, karin jahromi, annemarie van essen, saskia elswijk medeWerkers marjolein bax, nel hofmeester, lessa schippers, martine hoogman, susan sliep, sjan verhoeven, gertrudie boersen, hans van luit, martine mönch, jojanneke van der beek, sylke toll, naomi huygen, arda nieboer, angela vollebregt, evy sol Issn 2405 - 8211 lId Worden leden van Impuls & Woortblind ontvangen automatisch Impuls & Woortblind magazine. het lidmaatschap loopt per kalenderjaar en kost € 38,50 per jaar. voor een lidmaatschap van Impuls & Woortblind, ga naar www.impulsenwoortblind.nl, of bel: 033 247 34 84. beeld jules august (coverbeeld), pim rusch, annemarie van essen, gertrudie boersen, lannoocampus-marcel jurriëns, sWom. vormgevIng In commun, harderwijk. redactIe-adres Impuls & Woortblind, postbus 1058, 3860 bb nijkerk, info@impulsenwoortblind.nl. opzeggen lIdmaatschap per mail of schriftelijk (zie redactieadres) en uiterlijk vóór 1 november. anders is nog een jaar lidmaatschap verschuldigd. opname van artikelen betekent niet dat de vereniging de meningen daarin altijd onderschrijft. ze blijven geheel voor rekening van de auteurs of andere genoemde bronnen. de redactie houdt het recht om artikelen niet te plaatsen of in te korten. voor de inhoud van de advertenties draagt de vereniging geen verantwoordelijkheid. © niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder uitdrukkelijke toestemming van de redactie. adresWIjzIgIng doorgeven adreswijzigingen ontvangen wij bij voorkeur per e-mail,via info@impulsenwoortblind.nl. per post kan ook: postbus 1058, 3860 bb, nijkerk. ijna een jaar lang hebben wij samen met AdHd europe intensief gewerkt aan een gezamenlijke dag: ‘the power of AdHd’ op 15 oktober. In het kader van “leiden city of science” én de AdHd Awareness month. de focus lag op kwaliteiten van mensen met AdHd en hoe die tot hun recht komen. Het was een zeer geslaagde dag die veel mensen trok. (zie ook pagina 34) om de kinderen van onze doelgroepen beter onder de aandacht te brengen hebben wij samen met posterindeklas.nl drie schoolposters rond de thema’s AdHd, dyslexie en dyscalculie gemaakt. op een duidelijke en niet stigmatiserende manier geven de posters een aantal belangrijke kenmerken en tips in een paar woorden en tekeningen. Je vindt ze op pagina 5. een ander mooi samenwerkingsproject leidde zelfs tot een prijs: de open science Award. minister dijkgraaf reikte de prijs uit voor onderzoek naar de positieve kanten van AdHd dat onze expertisegroep samen met onderzoekers van het radboudumc deed. meer hierover op pagina 14. op 19 november organiseren wij een dag over de relatie tussen lichaam en brein in corpus bij oegstgeest. misschien zien we elkaar daar! Kortom, onze vereniging is actief. Ken je iemand die ook iets heeft aan onze activiteiten, zoals onderling contact in AdHd/dyslexie cafés, belangenbehartiging, webinars en voorlichting? maak hem/haar lid! er ligt een mooi cadeautje voor jullie beiden te wachten. rob pereira 3 I&W mAGAZIne nr 3 - 2022 pAg 27 pAg 32
Page 4
nIeUWS zo help je de WetensChAp én jezelf vooruit stel, jij hebt AdHd of dyslexie. of je kind of partner heeft een vergelijkbare herseneigenschap. of je hebt een vermoeden dat je (nog) iets hebt naast je Ad(H)d en je wilt meer weten. Je zou graag voor jezelf bijhouden hoe eventuele behandelingen en interventies uitwerken. Je bent benieuwd naar de ervaringen van vergelijkbare mensen: hoe is hun situatie? tegen welke problemen lopen ze aan, welke therapieën of medicijnen werken goed? Welke sterke kanten benutten ze? meld je dan aan bij InKaart: https://www.inkaart.org/. dit is een soort register voor volwassenen die zich zorgen maken over de ontwikkeling van hun kinderen en/of die de vinger aan de pols willen houden bij hun eigen welzijn. Het project is bedoeld voor mensen met (een vermoeden van) AdHd, autisme, dyslexie, verstandelijke beperkingen, visuele beperkingen en/of dcd. Vanuit Impuls & Woortblind hebben Karin de Jager en elske schreuder meegewerkt aan de ontwikkeling ervan, naast ervaringsdeskundigen vanuit andere belangenbehartigingsorganisaties. Initiatiefnemer is de Vrije universiteit in Amsterdam. de opzet is dat de ervaringen van de ouders/deelnemers, verzameld en anoniem, door de wetenschap, hulpverleners en docenten gebruikt worden voor betere zorg of begeleiding. dus hoe meer mensen meedoen, hoe eerder er kennis gedeeld kan worden over symptomen, comorbiditeit, erfelijkheid, relaties tussen onze problemen en bijvoorbeeld slaap, voeding, school, burnout. maar ook welke sterke kanten er zitten aan neurodiversiteit zoals AdHd en dyslexie en hoe deze in te zetten zijn. Als je je aanmeldt, voor jezelf en/of bijvoorbeeld een kind, vul je eenmalig een uitgebreide vragenlijst in. Familiekenmerken, algemene gezondheid, school/werk en wonen, wat wel en niet goed gaat in het dagelijks leven met betrekking tot (het vermoeden van) de betreffende diagnose. Vooral ook tegen welke (ontwikkelings-)problemen je (of je kind) aanloopt, welke behandeling of medicatie gebruikt wordt en hoe dat bevalt. na ongeveer een jaar krijg je weer een vragenlijst, zodat je de voortgang kunt volgen. Je kan jouw situatie – anoniem - vergelijken met die van anderen: de landelijke uitkomsten komen op de website, en er is een nieuwsbrief. Zo informeren en steunen we elkaar én kunnen ook hulpverleners, docenten en wetenschappers een beter beeld krijgen. (elske schreuder) 4 I&W mAGAZIne nr 3 - 2022 26 nOVemBer: alV + lunch + WOrkshOp snellezen We starten met een lekkere lunch. daarna praten we je bij over onze plannen voor 2023 en is er een workshop snellezen: vast ook iets voor jou, ook al denk je van niet! uiteraard is dit ook hét moment om gelijkgestemden te ontmoeten. Allemaal gratis voor jou als lid. datum: zaterdag 26 november locatie: de Kargadoor in utrecht programma: 12.30-13.15: inloop met lunch 13.15-14.15: Algemene ledenvergadering 14.15-14.30: pauze 14.30-16.30: workshop snellezen door sjan Verhoeven en Anne-marie Hartmann 16.30: drankje na afloop op onze website vind je meer info over de Workshop Snellezen en het aanmeldformulier voor deze middag. 15 noVember: onlIne WorKsHop eFFectIeF studeren met AdHd en/oF dyslexIe Heb je een neurodivers brein (bijv. Ad(H)d, dyslexie of dyscalculie) en wil je weten hoe je het studeren leuker en efficiënter kan maken? Herken je onderstaande problemen? • Je raakt in de stress van grote lappen tekst of raakt in no time afgeleid • Je hebt geen idee hoe je de essentie uit je studiestof kunt halen • Je onderstreept je suf maar het werkt gewoon niet… • Je bent echt niet dom. Welke studiemanier werkt dan wél voor jou? dan is deze online workshop iets voor jou. spreker: marzenka rolak – orthopedagoog en dyslexiespecialist. meld je wel snel aan, dit kan uiterlijk tot 15 november op poster In de KlAs – AdHd, dyslexIe en dyscAlculIe Hoe is het nou echt om als leerling AdHd te hebben? Waar loop je vooral tegenaan in de klas als je dyslexie hebt? Wat is dyscalculie nu precies? Welke dingen helpen jou om je schoolwerk goed te doen en wat zijn je sterke kanten? Vanaf nu vind je de antwoorden op deze vragen op drie leuke en informatieve posters voor in de klas. samen met posterindeklas.nl ontwikkelde Impuls & Woortblind drie schoolposters rond de thema’s AdHd, dyslexie en dyscalculie. de posters geven docenten, begeleiders en ook medeleerlingen inzicht in wat deze vormen van neurodiversiteit werkelijk zijn. Ze nodigen uit tot een gesprek en dragen bij aan meer begrip voor deze kinderen. Je kunt de posters in onze webshop bestellen. als I & W-lid krijg je I&W mAGAZIne nr 3 - 2022 € 3,- korting. mail ons om de kortingscode op te vragen: info@impulsenwoortblind.nl. 15 uur. Gratis voor jou als lid! op onze website vind je meer info en het aanmeldformulier. 5
Page 6
interview CEO met dyslexie 6 I edere zaterdagochtend moest de 11-jarige Ton Hillen terug naar school. Terwijl zijn vriendjes buiten speelden, zat hij bij het schoolhoofd extra dictees te maken. Leerlingen die doordeweeks een onvoldoende hadden gehaald voor hun dictee, kregen in het weekend extra hulp van het schoolhoofd. Ton zat er elk weekend. tekst: marjolein bax methode ton hillen toch wordt dit geen verhaal over hoe dyslexie je kan belemmeren bij het waarmaken van je dromen. Want de 11-jarige jongen van toen is inmiddels ceo van het beursgenoteerde bouwbedrijf Heijmans met vijfduizend werknemers. Hillen (61) heeft er nooit een geheim van gemaakt dat hij dyslexie heeft. Hij I&W mAGAZIne nr 3 - 2022 vertelt graag hoe het hem is gelukt om ondanks zijn problemen met spelling succesvol te zijn, omdat hij vindt dat iedereen dat verdient. er zijn veel dingen bedacht om mensen met dyslexie te helpen, maar voor de methode van ton Hillen heb je niet veel nodig. Het vergt misschien wat moed, maar volgens Hillen levert het je veel op. Zijn belangrijkste instrument is het vragen van hulp. “Ik heb van jongs af aan mijzelf geleerd om hulp te vragen, omdat ik merkte dat je niet alles zelf het beste weet. dat vermogen heeft mij geholpen me te ontwikkelen tot wie ik nu ben.” goed met cijfers op de basisschool en op de mavo moest Hillen een klas overdoen. “Als je niet gemotiveerd wordt op school en als niemand herkent wat je hebt, ga je kattenkwaad uithalen.” daarna volgt hij de mts en 7
Page 8
hts Weg- & Waterbouw. Hij begint zijn carrière bij bouwconcern bAm en Anton obdeijn projectontwikkeling. In 1992 start hij als projectontwikkelaar bij Heijmans. Hillen merkt dat hij goed is met cijfers. Alles met taal blijft een stevige uitdaging voor hem. “daarom heb ik altijd om hulp gevraagd. op mijn werk vroeg ik dan iemand om een belangrijke brief een keer door te lezen en dan hielp ik die collega weer met een berekening.” ook nu als directeur laat hij belangrijke brieven die hij schrijft altijd eerst lezen aan zijn secretaresse. “Ik zou nooit een mail naar een minister sturen, zonder die eerst aan iemand voor te leggen. Als je ergens niet goed in bent, vraag je iemand anders om hulp.” Hij probeert daarnaast zo min mogelijk te communiceren via mail of via whatsapp. “er zijn genoeg wegen om dat anders te doen.” Zo kun je veel dingen natuurlijk ook prima mondeling regelen. en als Hillen veel moet lezen, print hij het altijd uit. “dat leest toch altijd prettiger dan van een scherm.” voorlezen Hillen denkt altijd na over wat voor hem goed werkt. Hij moet regelmatig voor een grote groep mensen spreken en schrijft zijn eigen toespraken. “dan kan ik mijn eigen woordenschat gebruiken. over iemand anders woorden struikel ik eerder.” een toespraak laat hij ook eerst aan zijn secretaresse lezen. Zij deelt zijn extreem lange zinnen vol komma’s 8 op in kortere zinnen. daarna maakt hij zelf een aantal woorden dikgedrukt en oefent thuis zijn speech hardop. “live op de radio vertellen over onze jaarcijfers vind ik geen probleem, maar ik zal eerlijk zeggen dat ik het heel spannend blijf vinden als ik hier in het bedrijf acht pagina’s moet voorlezen. dan wil ik echt niet hakkelen. Achteraf is mijn overhemd dan nat van de spanning. misschien leg ik de lat ook wel hoger, omdat ik weet dat ik dyslexie heb. Ik vind dat mijn werknemers mogen verwachten dat ik alles zo goed mogelijk doe.” geen belemmering Als directeur benadrukt hij vaak dat hij juist goed kan functioneren, omdat hij goede mensen om zich heen heeft. “Je kunt niet alles zelf weten en dat moet je ook niet willen. Gebruik kennis van anderen om afgewogen beslissingen te nemen.” Zijn dyslexie heeft hij daarbij nooit als belemmering gezien. “pas toen ik een jaar of achttien was, kwam ik erachter dat ik dyslexie had. Ik ben nooit officieel gediagnosticeerd maar het was voor mij overduidelijk, toen er meer bekend werd over dyslexie. dat verklaarde mijn problemen op school en met talige dingen. tegelijkertijd was ik er toen al van overtuigd dat dit geen belemmering hoeft te zijn in je zakelijke of persoonlijke ontwikkeling. Iedereen heeft kwaliteiten en ook minder sterke kanten.” Hillen vindt het belangrijk om duidelijk te communiceren met zijn vijfduizend werknemers en denkt daarbij ook goed na over hoe die Durf hulp te vragen communicatie begrijpelijk is voor iedereen. “toen het in 2016 slecht ging, heb ik drie keer een persoonlijke brief geschreven en naar alle werknemers gestuurd. niet iedereen leest altijd alle mailberichten of begrijpt volledig wat daarin staat. door de brieven naar de mensen thuis te sturen, heb je meer kans dat een partner meeleest en helpt met wat er staat.” mavo Hillen vertelt regelmatig dat hij als directeur van een beursgenoteerd bedrijf begonnen is op de mavo, omdat hij hoort dat veel mensen denken dat het belangrijk is dat hun kind gaat studeren. “sommige mensen hebben talent waarvoor ze hun hoofd gebruiken, terwijl anderen vooral goed zijn met hun handen. ouders zouden moeten stoppen kinderen te pushen dat ze moeten studeren. laat ze gelukkig zijn. twee van mijn dochters zijn naar het vmbo gegaan. Ik merk dat er veel ouders zijn die dat niet durven te zeggen. dat is echt een probleem van die ouders, niet van hun kinderen. Ik I&W mAGAZIne nr 3 - 2022 ben trots op alle drie mijn dochters en vind het belangrijk dat ze zelf hun eigen talenten kunnen ontdekken.” durf te vragen Hillen heeft het nooit moeilijk gevonden om hulp te vragen. niet iedereen vindt dat even makkelijk, maar volgens Hillen is dat niet iets om je voor te schamen. “Het is belangrijk om dat op een open manier te doen en toe te geven dat je iets lastig vindt.” Andere mensen moeten wel weten dat je een probleem hebt, anders kunnen ze je ook niet helpen. Het kan natuurlijk gebeuren dat mensen vervelend reageren als je om hulp vraagt, maar volgens Hillen komt dat bijna nooit voor. “Het is vooral belangrijk dat je niet gaat overcompenseren of je beter voor gaat doen. onthoud dat dyslexie niets te maken heeft met je intellectuele vermogen. Ieder mens heeft talenten, durf daarvoor te gaan.” 9
Page 10
verzamelWoede: IS er een relaTIe meT adHd? onlangs vroeg mijn vrouw na de koorrepetitie aan een van de alten: zou je mij even bij het station kunnen afzetten? Het antwoord was: “eh...je past er niet meer bij, mijn auto is vol”. even door het raampje gekeken en ja hoor: volledig vol met dozen, zakken, oude kranten en kleren. Zij vertelde dat dit al maanden zo was. Ze kookte ook nooit meer, geen plaats in de keuken. of ze hulp nodig had? Ze vond van niet. teKst: rob pereIrA H 10 I&W mAGAZIne nr 3 - 2022 et gedrag van deze mevrouw is een voorbeeld van verzamelwoede of verzameldrang (hoarding), waarbij iemand een sterke behoefte heeft om bepaalde voorwerpen te bewaren. Wegdoen van deze spullen lukt eenvoudig niet, waardoor mensen letterlijk tussen de opgehoopte spullen leven. dit belemmert hen enorm in hun dagelijks leven. de meest ernstige vorm is nu zelfs een dsm-5 diagnose. deze vorm wordt vaker gezien bij ocd (dwang- en drangstoornis). er is nog heel weinig onderzoek gedaan naar hoarding in relatie tot AdHd. maar onlangs verscheen er een interessante studie van de britse associate professor sharon morein-Zamir. Zij kreeg signalen dat veel mensen met een verzamelstoornis zelf vermoeden dat zij ongediagnosticeerde AdHd hebben. Ze besloot deze link ‘andersom’ te onderzoeken: bij mensen met AdHd. Wat bleek? Van de mensen met AdHd zou 20 tot 30 procent deze neiging in meerdere of mindere mate vertonen. In de controlegroep was dit maar 2 tot 3 procent. best een opzienbarend verschil. onoplettendheid In het hele spectrum van AdHdeigenschappen gaf onoplettendheid de duidelijkste link met de neiging tot het ontwikkelen van een ernstige mate van ‘hoarding disorder’. Zo bleek uit het onderzoek van morein-Zamir. deze AdHdeigenschap was de enige significant statistische voorspeller van de ernst van het hamsteren in de AdHdgroep van haar studie. Voorbeelden van onoplettendheid die zij in haar studie uitvroeg waren: problemen met organisatie, vergeetachtigheid, uitstelgedrag en gemakkelijk dermate afgeleid zijn dat het je dagelijks leven schaadt. Wanneer onoplettendheid gepaard gaat met depressie en angst, wordt hamsteren nog waarschijnlijker volgens dit onderzoek. ook wanneer mensen met AdHd officieel geen verzamelstoornis hebben, kunnen zij zich vaak wel herkennen in de symptomen van verzamelwoede, aldus morein-Zamir. dat is ook niet zo vreemd als je bedenkt dat beide groepen deels dezelfde symptomen vertonen, allemaal op gebied van de executieve functies: • moeite met plannen • problemen met organiseren • moeite met timemanagement • moeilijk emoties en gedrag onder controle kunnen houden • moeite met het nemen van beslissingen geen tweede diagnose de hoarding-onderzoekster stelt dat de verzamelwoede meestal begint in de vroege volwassenheid en dat die met de jaren toeneemt. mensen vragen hier zelden hulp voor en mannen nog veel minder dan vrouwen. er is dus veel verborgen leed op dit gebied. de onderzoekster geeft aan dat het goed is om hulp te zoeken als je echt (veel) last ervaart van je verzamelwoede. maar ze benadrukt tegelijkertijd dat je ervoor moet waken jezelf te snel een officiële verzamelstoornis aan te (laten) praten naast je Ad(H)d. Vraag aan iemand die er verstand van heeft of jouw verzamelwoede nog gezond is, als je er zelf aan twijfelt. Want kijk maar eens goed als je bij anderen op bezoek bent: er zijn zo veel mensen die stapeltjes papieren of boeken op hun bureau hebben, uitpuilende kasten en een la in de keuken vol met nutteloze zakjes, dekseltjes, potjes etc. Voorlopig krijg je daar gelukkig nog geen diagnose van…. Heb jij toch echt last van te veel spullen in je huis en lukt het je niet om hier zelf iets aan te doen? coaches kunnen bij dit probleem vaak goed helpen. denk bijvoorbeeld aan marie Kondo, de extreme opruim goeroe. ook zijn er “leuke emotie-tv” I&W mAGAZIne nr 3 - 2022 programma’s over gemaakt zoals “je huis op orde” en “ons huis vol spullen”. daarin vind je mogelijk herkenning en kun je wellicht ook tips halen. op tik-tok en youtube zijn ook veel filmpjes te vinden. Zowel van mensen die hun verzamelwoede tonen als mensen die oplossingen bieden. veel schaamte onderzoekster morein-Zamir hoopt terecht dat haar onderzoek AdHd-behandelaren aanspoort het onderwerp hoarding wel te noemen in een gesprek. Hoewel dus lang niet iedereen met AdHd last heeft van verzamelwoede, kan het benoemen hiervan fungeren als een ‘informele screening’ en daarmee erger voorkomen. bijvoorbeeld wanneer dit speelt bij iemand die er uit schaamte over zwijgt. er heerst nog een fors stigma op mensen die aan verzamelwoede lijden. er wordt vaak lacherig en wat medelijdend over gedaan. een open gesprek waarin je dit probleem als behandelaar serieus neemt, kan het stigma doorbreken en de weg vrijmaken voor hulp. bron: https://www.jmouders.nl/onderzoekverzamelstoornis-adhd/ en het daarin genoemde onderzoek: elevated levels of hoarding in AdHd: A special link with inattention. 11
Page 12
Neurodiversiteit H binnen Impuls & Woortblind gebruiken we vaak de term neurodiversiteit om duidelijk te maken dat we dyslexie en o.a. Ad(H)d zien als verschillende vormen van informatieverwerking en niet als stoornissen. Wetenschapper Helen taylor gaat een stap verder. Volgens haar is neurodiversiteit een voorwaarde voor evolutionair succes. tekst: nel hofmeester 12 I&W mAGAZIne nr 3 - 2022 elen taylor is een engelse wetenschapper. Haar onderzoeksgebieden zijn onder andere complementaire cognitie en ondernemerschap & maatschappelijke aanpassing. Zelf is ze dyslectisch. dyslexie is volgens haar geen stoornis maar een vorm van cognitie. cognitie betekent letterlijk: het vermogen tot leren en/of informatieverwerking. Ze doet inspirerend en vernieuwend onderzoek naar dyslexie vanuit een evolutionaire invalshoek. Volgens Helen taylor is neurodiversiteit een cruciaal onderdeel van onze evolutie. Juist door de verschillende breinvarianten die er zijn, heeft de mensheid stand weten te houden in een omgeving die door droogte, overstromingen en ander natuurgeweld steeds veranderde. daarom spreekt ze van complementaire cognitie: elkaar aanvullende manieren van informatieverwerking. de samenwerking tussen mensen met verschillende manieren van informatieverwerking ziet ze als essentieel voor de overleving van de mens als soort. dyslexie: een van de denkstijlen die we nodig hebben de visie van Helen taylor: ‘op grond van mijn onderzoek ga ik ervan uit dat dyslexie geen stoornis is, maar meer een bewijs dat onze soort neurocognitief is gespecialiseerd. dus de ’tekorten’ die we toeschrijven aan dyslexie zijn geen tekorten, maar een soort compromis van ons brein om sterkere vaardigheden in andere gebieden mogelijk te maken. mijn onderzoek gaat ervan uit dat de mensheid zich in het proces van aanpassing aan de enorme ecologische omwentelingen in een evolutie van honderdduizenden jaren, heeft gespecialiseerd in verschillende vormen van cognitie, die je ’denkstijlen’ zou kunnen noemen. deze verschillen in cognitie zijn aanvullend en werken samen als een complex, wendbaar systeem dat van doorslaggevend belang is om menselijke samenlevingen in staat te stellen tot verandering. dit onderzoek is ook van belang voor een beter begrip van denkstijlen die vaak worden gelabeld als AdHd en autisme.’ lees -of luister via de Qr-code- meer over haar visie en werk: https://www.wholedyslexia.com/nl/helen-taylor-3/ als voorwaarde voor evolutionair succes dyslexie: de verkennende geest nieuw onderzoek van o.a. Helen taylor laat zien dat dyslectici gespecialiseerd zijn in verkenning en onderzoek. Ze hebben de neiging om eerder het onbekende te onderzoeken dan uit te gaan van bestaande kennis. Verkenning en onderzoek gaan samen met experimenteren, uitvinden en ontdekken. Het kan gaan om verkenning van nieuwe abstracte kennis, maar ook om concrete, fysieke oplossingen. deze specialisatie gaat ten koste van het verwerken van meer gedetailleerde informatie, van volgordes en van het gebruik maken van bestaande kennis – wat kan verklaren waarom dyslectici leesen schrijfproblemen hebben. de dyslectische denkstijl en het klimaat Gezien hun sterke kanten in het verkennen en onderzoeken is het geen verrassing dat mensen met dyslexie de neiging hebben om over disciplines heen te werken, vaak met als doel te ontdekken en te verbinden. We zien ook dat ze vaak in staat zijn: • de hoofdoorzaken van problemen te zien; • fundamentele systeempatronen te identificeren; • op langlopende trends vooruit te lopen; • originele strategische of technologische oplossingen uit te vinden. helen taylor deze vaardigheden zijn belangrijke instrumenten in het tegengaan van de klimaatverandering en het creëren van een duurzamere wereld. daarnaast hebben dyslectici de vaardigheid om de toekomst voor zich te zien en hebben ze een drive om manieren te vinden voor aanpassing. dit is misschien de reden waarom er zoveel dyslectici werkzaam zijn in de duurzaamheidsector. In de woorden van Anthony Hobley, mededirecteur van de mission possible partnerships: ‘mensen met dyslexie zijn de natuurlijke systeemdenkers van de mensheid. (…) Ik geloof dat het menselijk ras - als onderdeel van onze collectieve overlevingsstrategie - een klein deel van ons bedraad heeft om zich zorgen te maken over het grote plaatje en de toekomst.’ de hoogste tijd voor neurodiverse ‘rescueteams’ ondanks deze duidelijke cognitieve mogelijkheden staan dyslectici vaak I&W mAGAZIne nr 3 - 2022 langs de kant en worden ze vanaf hun jeugd gestigmatiseerd vanwege hun lees- en schrijfproblemen. Hun inzichten worden vaak niet serieus genomen, want ze passen niet in de procedures en protocollen. deze vastgeroeste praktijken kunnen onbedoeld de mogelijkheden ondermijnen om vernieuwende en creatieve oplossingen te vinden voor problemen waar we als maatschappij tegenaan lopen. Hierbij kun je denken aan het klimaat, maar ook aan oplossingen voor vastgelopen maatschappelijke situaties als de toeslagenaffaire, de aardbevingsschade in Groningen en de chaos in onderwijs en zorg. Waar blijven de neurodiverse rescue-teams? Voor dit artikel is gebruik gemaakt van: https://www.weforum.org/ agenda/2022/03/how-dyslexiacould-help-humans-adapt-toclimate-change/ 13
Page 14
elk nadeel HeB zIjn voordeel – adHd HeefT er een Boel! Wat vind jij, heeft AdHd positieve kanten? Zo ja, welke? Vorig jaar heeft een grote groep leden van Impuls & Woortblind meegedaan aan een onderzoek naar de positieve aspecten van AdHd. een gezamenlijk project van I&W en het radboudumc. er werden meer dan honderd verschillende positieve aspecten genoemd! de onderzoekers praten je bij over de resultaten. teKst: lessA mAdelIeF scHIppers en mArtIne HooGmAn – rAdboudumc F 14 I&W mAGAZIne nr 3 - 2022 ocus op problemen Is het hebben van AdHd alleen maar negatief? Als je naar de onderzoeken uit de wetenschap kijkt, dan lijkt het daar wel op. Veel onderzoek gaat over wat mensen met AdHd niet kunnen, of waar zij minder goed in zijn dan mensen zonder AdHd. dit komt voort uit de behoefte om mensen te helpen en problemen op te lossen. toch wordt er vaak gesproken over positieve kanten van AdHd. Helaas heeft de wetenschap nog maar weinig aandacht besteed aan positieve kanten van AdHd. de expertisegroep van Impuls & Woortblind en onderzoekers van het radboudumc bundelden hun krachten en werkten samen aan een enquête die naar alle leden van I&W ging. In die enquête stond de vraag: Wat zijn volgens u de positieve eigenschappen die horen bij AdHd/Add? om te voorkomen dat alleen mensen die positieve kanten ervaren zouden meedoen, vroegen we ook naar de negatieve kanten. meer dan 100 verschillende positieve aspecten uiteindelijk hebben 206 mensen de enquête ingevuld. Wij hebben alle antwoorden gecodeerd. dit betekent dat we verschillende termen voor hetzelfde positieve aspect dezelfde code hebben gegeven, om zo de analyse makkelijker te maken. bijvoorbeeld als mensen schreven ‘vrolijk’ of ‘ik ben vaak blij’ of ‘vrolijkheid’, dan werd dit allemaal gecodeerd als ‘vrolijk’. Zo konden we tellen hoe vaak dit aspect genoemd werd. We hebben wel 113 verschillende codes gevonden! daarna hebben we de codes gesorteerd in subthema’s om een beter overzicht te krijgen van de codes. ‘Vrolijk’ zit bijvoorbeeld in het subthema ‘positieve houding’, waar ook ‘positief’, ‘overal voor in’ en ‘kansen zien’ in zitten. de subthema’s hebben we gesorteerd in vijf hoofdthema’s (zie afbeelding). Coping mechanismen de resultaten hebben we besproken met een groep I&W leden, een focusgroep. We hebben ze gevraagd of ze zich herkenden in de resultaten, of ze positieve eigenschappen misten en hoe we de resultaten kunnen gebruiken. dit was voor ons een hele leerzame bijeenkomst, waar we nieuwe inzichten hebben opgedaan. een van de belangrijkste inzichten was dat sommige mensen met AdHd bepaalde positieve aspecten zagen als direct gevolg van het leven met AdHd, een soort (vlnr) hans van de velde, Jeanette Mostert, Martine hoogMan, Corina greven, lessa sChippers en Minister robert diJkgraaf. coping mechanismen. Zo vertelde een deelnemer dat ze vaak opener staat voor andermans ‘eigenaardigheden’, omdat ze zelf ook veel moeite met bepaalde dingen heeft. Ze vroeg zich af: in hoeverre is dit het gevolg van mijn AdHd en in hoeverre is dit aangepast gedrag? deze ervaring kunnen we gebruiken in toekomstig onderzoek naar positieve aspecten van AdHd. goed op je Cv creativiteit en out-of-the-box denken zijn de meest genoemde positieve eigenschappen van AdHd. Zie hier de top vijf van de meest genoemde positieve eigenschappen: 1 creativiteit/ out-of-the-box-denken 2 enthousiasme 3 energiek zijn 4 Hyperfocus 5 snel denken/ snel schakelen Andere veel genoemde positieve eigenschappen waren: sociaal/makkelijk contact maken, spontaan/ vrolijk, flexibel, doorzettingsvermogen, groot inlevingsvermogen/empathisch, beelddenker. Kun je je voorstellen hoe goed dit staat op je cV? meer aandacht voor de plussen op onze vraag over wat er met de resultaten van de studie gedaan moet worden, kwam een I&W mAGAZIne nr 3 - 2022 ben je benieuwd naar het wetenschappelijke artikel? Hier is het te vinden. Wil je bijdragen aan toekomstig onderzoek naar positieve kanten van AdHd? doneer hier. dit onderzoeksproject heeft recentelijk een prijs gewonnen. Zie dit nieuwsbericht hier. 15 duidelijk antwoord. de grootste wens was dat er in de samenleving meer aandacht komt voor de positieve kanten van AdHd. bijvoorbeeld dat leraren met deze kennis meer oog hebben voor dingen die een leerling met AdHd goed kan. ook werkgevers kunnen een werknemer met AdHd specifieke taken geven die goed bij hun positieve eigenschappen passen, om zo de werknemer en het hele bedrijf te helpen groeien. tot slot, nog twee belangrijke bevindingen uit het onderzoek: 99% van de deelnemers rapporteerde een of meerdere positieve kanten van AdHd. daarom vinden wij dat deze aspecten van AdHd op z’n minst even veel aandacht verdienen als de negatieve aspecten. ook hoorden wij dat de positieve aspecten van AdHd zeker meer aandacht verdienen, maar dat ze de negatieve aspecten niet (altijd) kunnen uitwissen: op zoek naar balans dus!
Page 16
Abnormaal goed – B Het boek Abnormaal goed - Ontdek je talent via je afwijking lijkt er een van velen in de reeks titels over vormen van neurodiversiteit zoals Ass, Ad(H)d, dyslexie en ocs (dwangstoornis). maar dat is het zeker niet. met dit boek krijg je werkelijk meer zelfinzicht. tekst en illustraties: AnnemArie vAn essen 16 I&W mAGAZIne nr 3 - 2022 oeken rond bijvoorbeeld AdHd, autisme of dyslexie gaan vaak vooral over hoe je beter met deze ‘afwijkingen’ kunt omgaan. maar als je op een andere manier kijkt naar de afwijkende manier van denken, zien en ordenen van neurodiverse personen, dan wordt het mogelijk om naast de bekende focus op de beperkingen ook nog talenten of gaven te onderscheiden. dat is precies waar Abnormaal goed om draait. kenmerken in een spectrum ook in dit boek worden labels gebruikt. maar niet als iets negatiefs. een label is in dit boek gewoon een plaatje dat op kenmerken geplakt wordt. Wat het daarnaast boeiend maakt, is dat de schrijvers alles koppelen aan het woord spectrum. spectrum, of verscheidenheid, slaat op het feit dat kenmerken ingedeeld en beschreven worden volgens een glijdende schaal. In een spectrum zitten alle kleuren van de regenboog en alle overgangen daartussen. Het meest links in het spectrum vind je de milde symptomen, maar niet genoeg voor een diagnose. Het meest rechts van het spectrum gaat over een diagnose en uitgesproken symptomen, waarbij des te rechtser des te groter de kans dat de symptomen in de weg zitten van normaal functioneren. van afwijking naar talent leven met neurodiversiteit is lang niet altijd eenvoudig. Het durven benoemen van je eigen afwijking is wel een belangrijke eerste stap naar aanvaarding en omarming, aldus de auteurs. Vervolgens leidt deze stap naar persoonlijke groei, dankzij de keuzes die je met de kennis over jezelf kunt maken. dan namelijk krijg je ook zicht op je talenten en hoe je die kunt gebruiken om jezelf te overstijgen. dat is in een notendop de boodschap van Abnormaal goed. samenwerking van talenten Ik spreek de auteurs peter en emily, die ook in het echte leven een stel zijn, vlak voor mijn deadline. Ken uzelf…ik heb nogal eens de neiging om dingen uit te stellen. een deadline is voor mij dus een essentieel hulpmiddel om mijn doelen te behalen. Ik heb die spanning nodig om tot actie te komen. Zo werkt het bij peter ook. Zelf heeft hij uitgesproken kenmerken van AdHd en Ass. In hun ‘team’ is emily degene die de deadlines vaststelt en bewaakt omdat ze het grotere plaatje goed in haar vizier heeft. Ik zie in alles hun samenwerking van talenten terug. Hoe emily de ideeën en visie van peter concreet maakt en omzet in teksten. Hoe zij ook de praktische zaken die bij het schrijven en uitgeven van een boek horen regelt. peter en eMily maar zonder peters bijzondere brein was dit boek er nooit gekomen. Wat ik opvallend en inspirerend vind, is de liefdevolle aanvulling van elkaars talenten die in alles doorklinkt. peter en emily omarmen elkaars sterkten maar óók de behoefte aan ondersteuning van de ander, met een kwinkslag en knipoog. daarmee doorleven ze alles waarover ze schrijven en dat is voelbaar en leesbaar. Ze erkennen én benutten elkaars talenten en ze zijn trots op wat ze daarmee in dit boek samen gecreëerd hebben. zelfonderzoek op de cover staat ‘Inspiratiegids voor neuroatypicals’. dat klopt helemaal. op een gestructureerde manier ontleden peter en emily Ass, AdHd/Add, dyslexie en ocs met de bijbehorende talenten. bedoeling is dat je daarna naar jouw eigen situatie kijkt. Via de beschrijving van I&W mAGAZIne nr 3 - 2022 ‘jouw label’ met de bijbehorende kenmerken doe je een zelfonderzoek naar jouw plek op de spectrum-as. elk hoofdstuk komt daarna uit bij de vraag: in welke (werk)omgeving gedij jij het beste? en waarin zou jij kunnen uitblinken? een speciaal samengestelde formule helpt je vervolgens om de ingrediënten voor jouw professionele succes te bedenken. tussendoor lees je een aantal portretten van mensen die hun eigen weg gevonden hebben in het spectrum van neurodiversiteit en die hun talenten hebben omarmd en toepassen. Ik word erdoor aan het denken gezet over mijn eigen werk en hoe ik mezelf daarin positioneer. sowieso heeft het boek me nog lang beziggehouden en me regelmatig weer even laten terugbladeren naar iets wat ik las of wat ik zag. 17 Jules august
Page 18
de perziktest een van de parels van het boek is hoofdstuk 10, de ‘perziktest’: een short cut naar een mogelijke herkenning van je ‘afwijking’, mocht je daar nog twijfels over hebben. de test gaat als volgt: ‘stel, ik geef je een perzik en je mag die opeten. Wat zijn je gedachten en gevoelens bij de aanblik van deze vrucht?’ Zit je in het AdHd-spectrum, dan neem je meteen een hap en dan volgen allerlei gedachten. bij Ass gaat alle aandacht naar de haartjes op de perzik. Het is natuurlijk een kwinkslag, maar wel eentje met veel observatievermogen en herkenning. nog een hoogtepunt: de schema’s aan het einde van het boek met de voornaamste sterktes van elke afwijking, de eigenschappen die je moet zoeken in je collega’s om jouw zwakkere kanten te compenseren én de voor jou best passende bedrijfsculturen. Kritische noot: deze schema’s staan veel te verstopt. check dus pagina 196 en 197! 18 I&W mAGAZIne nr 3 - 2022 floreer vanuit je talent de wereld is niet plat te slaan en dat geldt ook voor de uitdagingen van leven met een neuroatypisch brein. er is altijd een individuele aanpak nodig voor jouw persoonlijke situatie en het vergt tijd om die te bedenken en een plek te vinden die bij jou als persoon past. Het pad is altijd moeilijker als je hersenen anders functioneren. maar het kan wel leiden tot het uitblinken in iets. Zeker als je je omringt met mensen die je daarbij willen helpen. de kern van het boek valt voor mij goed samen te vatten in onderstaande regels: • Ken jezelf en laat de ander je kennen. • maak werkelijk connectie met jezelf en de ander. • organiseer hulp en ondersteuning waar nodig. • Floreer vanuit je talent. abnormaal goed. Ontdek je talent via je afwijking - peter ampe & Emily Rammant (Uitgeverij Lannoo) Spoelkeuken column: susAn slIep N a een zomer van luieren, buitenleven en weinig verplichtingen beginnen we met een gevoel van weemoed en lichte tegenzin aan het nieuwe schooljaar. de eerste twee weken gaan moeizaam maar al snel geeft de structuur van school en werk toch ook weer houvast en zitten we in de ‘rijdende trein’ zoals wij dat hier thuis noemen. de opstartproblemen zijn bij zoonlief vrijwel ieder jaar van hetzelfde kaliber; huissleutels kwijt, bij laten maken, weer kwijt, weer bij laten maken en dan bedenken dat een vaste plek voor je sleutels toch het beste werkt. Hetzelfde geldt voor zijn pinpas; los in je jaszak betekent de volgende dag een nieuwe aanvragen. na twee keer een nieuwe pas te hebben aangevraagd heeft hij nu de InG-app geïnstalleerd op zijn telefoon. ook bleek het boekenpakket slecht bestand tegen een lekkend literpak optimel in zijn rugzak. na twee dagen waren de boeken en schriften droog. Zuur maar wel droog. de structuur loopt als een rode draad overal doorheen, soms ongrijpbaar maar altijd op de achtergrond aanwezig. Het leidt hem van school, naar huis, naar voetbaltraining en via waardevolle omzwervingen altijd weer terug naar huis. op zoek naar een bijbaantje komt hij via onze dochter terecht in de spoelkeuken van een goedlopend eetcafé. Het blijkt een schot in de roos. In de spoelkeuken regeert de chaos maar hij heeft daar absoluut geen last van. Hij werkt al fluitend de stapels afwas weg, helpt de chef met het opmaken van de borden, poetst het bestek, maakt grappen met de bediening, brengt het vuil naar de container en legt de laatste hand aan de opmaak van desserts. dit alles met muziek op de achtergrond en collega’s die over die muziek heen de bestellingen schreeuwen. Zijn collega’s lopen met hem weg en hij komt met enthousiaste verhalen thuis. Zo weet hij iedere keer alle ballen hoog te houden en dat met een glimlach en een bak energie waar ik alleen maar bewondering voor kan hebben. Je vraagt je af wie de meeste behoefte heeft aan een vaste structuur… hij of ik? 19 I&W mAGAZIne nr 3 - 2022
Page 20
koeSTer je neUrodIverSe TalenTen! STop meT Taal- en rekenToeTSen de krapte op de arbeidsmarkt is nog nooit zo groot geweest. een immens probleem, dat vraagt om creatieve en fundamentele oplossingen. Wat ons betreft is dit er één: stop met de verplichte taal- en rekentoetsen in het mbo! die treffen volgens ons vooral neurodiverse mensen. studenten met bijvoorbeeld dyscalculie of dyslexie, die hierop stuklopen en zonder diploma van school gaan. daar gaat je talentvolle werknemer… teKst: GertrudIe boersen en sJAn VerHoeVen o 20 m je een beeld te geven: jaarlijks studeren er zo'n 140.000 studenten af in het mbo1. Zeker 120.000 studenten in het totale mbo zijn dyslectisch of hebben dyscalculie, de meesten zonder verklaring. Voor hen zijn de taal- en rekentoetsen vaak niet te doen en sinds dit schooljaar tellen deze toetsen mee voor het diploma. Alleen al in het mbo vallen jaarlijks 21.000 studenten uit zonder dat zij een diploma halen. een groot deel van hen zal dyslexie of dyscalculie hebben, maar dat wordt niet geregistreerd. niet dom of lui, maar anders dat zijn dus 21.000 jongeren die zonder startkwalificatie op de arbeidsmarkt komen. Zonder een diploma van waarde, waardoor het voor hen moeilijker is om een baan te vinden. met de ruim 3100 leerlingen die elk jaar in het voortgezet onderwijs uitvallen en niet meer in het onderwijssysteem terugkeren, zijn dit jaarlijks ruim 24.000 jongeren zonder startkwalificatie en zonder de benodigde diploma’s die in bijna elke baan gevraagd worden. die jongeren zitten allemaal thuis of hun potentieel blijft ongebruikt in ongeschoold of te laag betaald werk. niet omdat ze dom of lui zijn, maar omdat ze anders leren, anders 1 vergelijk met het hbo: 68.00 elk jaar en universiteit: 46.000 per jaar. informatie verwerken en school altijd een stressbron is of is geweest. oftewel, ze passen niet in het huidige schoolsysteem waarin te star wordt omgegaan met prestatie-eisen. Vaak beelddenkers Wij komen deze studenten vaak tegen in onze praktijk: getalenteerde mensen die een studie doen die bij hen past, maar die moeite hebben met het maken van een schriftelijk verslag, met rekensommen in verhaaltjesvorm2 en met het maken van de taal- en rekentoetsen binnen hun opleiding. bedenk wel, dit zijn conceptuele denkers, beelddenkers. Zij moeten altijd weer die vertaalslag maken van beelden naar 2 voor beelddenkers zijn sommen in verhaalvorm funest. een verhaal roept beelden en daarmee associaties op. die associaties kunnen de uitslag van een som negatief beïnvloeden. taal en vice versa. en hoe erg is het nu werkelijk als iemand moeite heeft met (hoofd)rekenen of met verslagen schrijven? Voor verslagen of brieven kun je een spellingscontrole gebruiken, voor rekensommen een calculator. maar dat mag doorgaans niet in de taal- en rekentoetsen, ook niet voor studenten met een officiële diagnose! dan moet de toets ineens op een blaadje papier zonder hulpmiddelen uitgevoerd worden, alsof dat de dagelijkse praktijk is…waarin bijna alles gedigitaliseerd is. We hebben deze mensen juist nodig Wij zijn ervan overtuigd dat veel van de jongeren die uitvallen op de taal- en rekentoetsen niet de studenten zijn die te weinig taal- of rekenonderwijs hebben gekregen. dat is namelijk de reden dat de taal- en rekeneisen zijn opgeschroefd. Het zijn vooral studenten met (kenmerken van) dyslexie of I&W mAGAZIne nr 3 - 2022 dyscalculie, waarbij het automatiseren van taal of rekenen het zwakke punt is. Het inzicht in de tekst of de rekenopgave hebben ze wel, maar dat wordt niet getoetst op een manier die voor hen werkt. of het zijn studenten met hoogbegaafdheid, autisme of Ad(H)d die niet kunnen geloven dat een som zo gemakkelijk is en dan het verkeerde antwoord geven of die moeite hebben met het aanbrengen van structuur in hun teksten en verslagen. Juist deze neurodiverse studenten zijn vaak bovengemiddeld goed in ruimtelijk denken, empathie tonen, samenwerken, structuren en verbanden en het grotere geheel zien. dit zijn de mensen die we in de werkpraktijk nodig hebben om creatieve of simpele oplossingen te vinden voor complexe problemen. Zij bedenken op de werkvloer nieuwe dingen waardoor organisaties vooruitgang kunnen boeken. maar ze bereiken die werkvloer niet, want ze vallen uit door de te strakke regels. 21
Page 22
andere aanpak nodig Verschijnselen als dyslexie en dyscalculie, maar ook Ad(H)d en autisme, staan compleet los van intelligentie: een vooroordeel dat nog bij veel mensen bestaat. Het feit dat deze studenten vaker vastlopen op de taal-en rekentoetsen, maar ook op het maken van verslagen, heeft dus niets met hun intelligentie of hun inzet te maken. Wat zij nodig hebben, zijn andere werkstrategieën om betere verslagen te maken. snellezen om hun concentratie te verbeteren en mindmappen als leerhulpmiddel bij alles. methoden die in het reguliere onderwijs nu niet worden toegepast. daarom zeggen wij: stop met die verplichte taal- en rekentoetsen als struikelblok voor het behalen van een diploma. Zeker als je ziet dat een student voldoende skills heeft voor de baan waar hij/zij voor studeert. 22 I&W mAGAZIne nr 3 - 2022 Alexander, jason en eloise neem bijvoorbeeld Alexander. Hij werkt als automonteur en doet nu een opleiding op mbo-3 niveau. nederlands is niet zijn moedertaal en hij heeft moeten vechten voor zijn mbo-2 diploma. Zijn praktijkexamens en de theoretische vakken heeft hij allemaal met ruime voldoendes afgerond, maar het schrijfwerk lukt niet goed. Hij is dyslectisch, maar heeft geen dyslexieverklaring en moet daardoor bijna elk schriftelijk examen wel drie keer doen. dit kost hem veel studietijd en stress. een privéleven heeft hij al jaren niet meer. Voor zijn examen nederlands moet hij een sollicitatiebrief schrijven. Zonder computer, op papier, in een klaslokaal zonder spiekbrief. dat lukt hem maar niet. Hij krijgt elke dag minstens 10 uitnodigingen voor betaald werk als automonteur, hij kan overal werken en hoeft daarvoor helemaal geen sollicitatiebrief te schrijven! Zijn diploma tonen is genoeg. maar zonder diploma mbo-3 krijgt hij de baan niet of wordt hij nog steeds op mbo-2 niveau betaald. Alexander vecht zich omhoog, maar Jason begon op mbo-4 en zakte via mbo-3 af naar mbo-2. Het lukt hem niet zijn diploma te halen omdat hij in de laatste fase van zijn studie zijn verslagen te laat inlevert. nederlands is wel zijn moedertaal, hij heeft een dyslexieverklaring, maar hij zakt steeds op dezelfde onderdelen. Hij heeft door zijn dyslexie een blokkade op schrijven, de basisschool was ronduit traumatisch voor hem. daardoor stelt hij het schrijven steeds uit. Hij krijgt hierbij vanuit het mbo niet de gertrudie boersen sJan verhoeven ondersteuning die hij nodig heeft, ook al heeft hij daar recht op. Jason heeft inmiddels zijn motivatie verloren. eloise doet mbo-verpleegkundige. ook zij heeft voor al haar theorie- en praktijkvakken een voldoende, zelfs voor het vak anatomie. op de werkvloer zijn ze hartstikke tevreden over haar, maar de rekentoets blijft mislukken. Het gevolg is nu dat ze ontslagen wordt. Want het diploma is een vereiste voor een (vaste) baan. en we hebben zo hard verpleegkundigen nodig! verspilling van talent Als deze jongeren les zouden krijgen in hoe hun brein werkt, hoe ze op een andere manier toch een verslag kunnen schrijven, een manier die past bij hun andere manier van denken en als er coulanter met de taal- en rekentoetsen zou worden omgegaan, dan slagen ze. In plaats daarvan worden ze continu afgestraft, moeten ze in het stramien meelopen en worden er geen alternatieven aangeboden. Waarom mag een verslag niet worden vervangen door een powerpointpresentatie of een mondeling I&W mAGAZIne nr 3 - 2022 gesprek over het geleerde? Zo hebben wij tig voorbeelden, allemaal schrijnend en allemaal voorbeelden van kapitaalverlies. om nog maar zwijgen over de frustratie, de stress en het verlies aan motivatie en levenslust die dit bij mensen oplevert. uiteraard is goed kunnen schrijven en rekenen van belang, ook voor studenten binnen het mbo. maar op deze manier schieten we ons doel voorbij. ruim 24.000 studenten die elk jaar thuis komen te zitten zonder baan of in een baan waarin hun intelligentie niet wordt benut en ze binnen een paar jaar burn of bore out zijn. Wat een verspilling! gertrudie Boersen en Sjan Verhoeven zijn neurodiversiteits-specialisten bij Dynamika, amsterdam. Website: www.geniaaloprechts.nl Wil je meer over alexander weten, luister naar podcast 67 van Dynamika: https://open.spotify.com/show/ 2h4qSL9gBalDUWnQqiijze 23
Page 24
Aandacht voor (faal)angst Kinderen en jongeren met dyslexie en dyscalculie hebben vaak last van bijkomende problemen zoals angst. de impact hiervan zorgt soms voor een negatieve spiraal. er is nu een training om met deze problemen aan de slag te gaan: Wegwijs in dyslexie en dyscalculie. tekst: hAns vAn luit, mArtine mönCh, jOjanneke Van der Beek & sylke tOll 24 I&W mAGAZIne nr 3 - 2022 N iet alleen problemen op school Jeugdigen met een ernstige vorm van dyslexie of dyscalculie lukt het vaak niet om een niveau van lezen, spellen en/of rekenen te halen dat nodig is om op school en in de maatschappij goed te functioneren. de impact van een ernstig leerprobleem reikt dus verder dan de schoolse situatie. Het maakt iemand soms onzeker over zijn/ haar toekomst maar ook op veel momenten in het dagelijks leven. de impact van dyslexie en dyscalculie in het dagelijks leven wordt bovendien vaak onderschat. Weinig mensen beseffen dat jeugdigen met een ernstig leesprobleem ook vaak moeite hebben met het vlot kunnen lezen van ondertiteling, het gebruik van sociale media of het invullen van formulieren. Voor jeugdigen met een ernstig rekenprobleem zijn ‘simpele dingen’ als klokkijken, het onthouden van codes of het goed plannen en op tijd komen op afspraken vaak een uitdaging. Kortom, een ernstig leerprobleem kan het maatschappelijk functioneren in meer of mindere mate belemmeren. Vaker psychosociale problemen uit onderzoek komt naar voren dat jeugdigen met ernstige leerproblemen vaker last hebben van psychosociale problemen dan jeugdigen zonder leerproblemen. Het gaat daarbij voorbij dyslexie en dyscalculie (vlnr) sylke toll, hans van luit, Martine MönCh, JoJanneke van der beek namelijk om klachten zoals angst, somberheid en motivatieproblemen. maar ook om concentratieproblemen, frustratie en boosheid. deze problemen hangen samen met een negatief zelfbeeld of lage zelfwaardering, een hoge mate van (faal) angst en minder handige manieren om met stress om te gaan (copingvaardigheden). zelfbeeld Het gaat hierbij om de beoordeling van het eigen functioneren. sommige jeugdigen hebben last van onzekerheid, weinig zelfvertrouw en en negatieve gedachten over hun functioneren, sociale relaties en hun toekomstig maatschappelijk functioneren. dit kan leiden tot verdriet en somberheid, motivatieproblemen, snel opgeven bij schoolse taken, en vermijdingsgedrag. (faal)angst Jeugdigen met leerproblemen hebben vaker last van faalangst dan jeugdigen zonder leerproblemen. Vooral de voortdurende faalervaringen leiden ertoe dat de jeugdige met een leerprobleem vaak bang wordt voor een negatieve beoordeling door anderen. Faalangst kan beperkende gevolgen hebben voor vakken-, studie- en beroepskeuzes, maar kan ook andere gebieden van het dagelijks functioneren negatief beïnvloeden. Copingvaardigheden. Hoe jeugdigen omgaan met stress op het moment dat ze geconfronteerd worden met hun leerprobleem, wordt coping genoemd. er zijn verschillende manieren om met deze stress om te gaan. Helpende manieren zijn bevorderend voor het welbevinden en de prestaties I&W mAGAZIne nr 3 - 2022 van jeugdigen, bijvoorbeeld het zoeken van steun en het inzetten van helpende gedachten zoals ‘als ik doorzet, lukt het me wel’. minder gunstige manieren, zeker als deze vaak worden gebruikt, zijn bijvoorbeeld vermijding en piekeren. de psychosociale problemen hebben vaak ook een negatief effect op de leerprestaties, waardoor de psychosociale problemen nog sterker worden: een negatieve spiraal. het belang van de omgeving een ondersteunende omgeving kan in grote mate voorkomen dat een kind met leerproblemen ook psychosociale problematiek ontwikkelt. Zo dragen goede en steunende relaties met ouders, docenten en leeftijdgenoten bij aan het welbe25
Page 26
vinden van de jeugdige. Volwassenen die terugkijken op hun schoolloopbaan noemen ondersteuning van hun ouders zelfs als belangrijkste factor in het leren omgaan met hun leerproblemen. een schoolomgeving die rekening houdt met de ernst van de leerproblematiek heeft een positieve invloed op het welzijn van jeugdigen met een ernstig leerprobleem. een steunende schoolomgeving is bijvoorbeeld: een toegankelijke en betrokken houding van docenten, een helder beleid ten aanzien van ondersteunende maatregelen, het mogen werken met (technische) hulpmiddelen, en ook aandacht hebben voor persoonlijke successen. nieuw behandelprogramma een steunende en begripvolle omgeving is niet voor alle jeugdigen voldoende om psychosociale problemen te voorkomen. daarom is voor jeugdigen van 9-16 jaar recent een nieuw behandelprogramma uitgebracht: Wegwijs in dyslexie en dyscalculie. deze training is gebaseerd op de cognitieve gedragstherapie en zet in op het verbeteren van het zelfbeeld van de jeugdige, het verminderen van (faal)angst en het vergroten van de helpende copingvaardigheden. er is een handleiding voor de professional die de training geeft en de jeugdige met dyslexie of dyscalculie krijgt een werkboek. de ouders en school van de jeugdige worden actief betrokken bij de training, voornamelijk om hen te ondersteunen bij het zorgen voor een begripvolle en steunende omgeving. de training bestaat uit vier onderdelen, verdeeld over tien sessies, en kan individueel of in een groepje worden gegeven. In het eerste deel staat psycho-educatie over dyslexie en/of dyscalculie en de bijkomende problemen zoals angst centraal. Het tweede deel is gericht op het herkennen en bijstellen van negatieve gedachten die gepaard gaan met negatieve gevoelens. de jeugdige leert helpende gedachten te formuleren en leert spanning beter te hanteren, bijvoorbeeld met behulp van ontspanningsoefeningen. In het derde deel komen probleemoplossingsvaardigheden aan bod, zoals het op een handige manier voor jezelf opkomen en studievaardigheden. In het vierde en laatste deel kijkt de trainer samen met de jeugdige naar mogelijke hindernissen die hij/zij nog gaat tegenkomen in zijn leven en hoe hij/zij daarmee kan omgaan. Auto met aanhanger om de relatie tussen gedachten, gevoelens en gedrag voor de jeugdigen begrijpelijk en beeldend te maken, wordt in de training gewerkt met de metafoor van een auto met een aanhanger. de jeugdige leert dat gedachten en gevoelens aan elkaar gekoppeld zijn, net als de auto en de aanhanger. interesse? de handleiding en werkboeken zijn in te zien via www.lannoo.com (zoek op ‘wegwijs’). de training is verkrijgbaar bij de (online) boekhandels en kan gegeven worden door onderwijs- en zorgprofessionals. bij King nascholing kunnen zij een ééndaagse cursus volgen om te leren werken met de training (‘behandeling van psychosociale problemen van jeugdigen met een leerstoornis’). Van der beek, J. p. J., mönch, m. e., toll, s. W. m., & Van luit, J. e. H. (2021). Wegwijs in dyslexie en dyscalculie: Handleiding. lannoocampus. 26 I&W mAGAZIne nr 3 - 2022 © lannooCaMpus-MarCel Jurriëns 5 vraGen aan rozan over Haar adHd rozan doet onderzoek vanuit haar studie antropologie (master) naar vrouwen met AdHd. er komt ook een film. naomi, van het Vragenuurtje AdHd/Add stelt haar vijf vragen over haar AdHd. teKst: nAomI HuyGen 1 2 3 4 WAt vind je het fijnst AAn jouW Adhd? de hyperfocus (bijvoorbeeld tijdens een voetbalwedstrijd). Het empathisch en oplossingsgericht zijn (dingen zien die andere mensen vaak over het hoofd zien). WAt vind je minder fijn AAn jouW Adhd? de eindeloze gedachtenstroom (wat er allemaal kan gebeuren en gaat gebeuren) kost veel energie en soms verdwaal ik in gedachten, wat praktische zaken in de weg kan staan. daarnaast ook keuzestress (het eindeloze twijfelen): ‘Wat zal ik aandoen? Wat ga ik eten? Welke tas neem ik mee en hoe kom ik op tijd?’ Wat helpt jOu Om Beter met je adhd om te gAAn? Zelfcompassie! milder naar mezelf leren kijken. Het huis hoeft niet in 1 x schoon en de afwas mag even blijven staan omdat er meer vertrouwen is dat ik het later wel ga doen. sporten, waardoor de onrust in mijn lichaam minder wordt. en andere mensen met AdHd leren kennen (herkenning). WAt WAs je drijfveer om onderzoek nAAr vrouWen met Adhd te doen? In de literatuur over AdHd wordt nog te weinig I&W mAGAZIne nr 3 - 2022 5 onderscheid gemaakt tussen mannen en vrouwen, terwijl de verschijningsvorm heel anders kan zijn en meer aandacht nodig heeft. Het beeld van het stuiterende jongetje overschaduwt nog steeds het ‘stille en dromerige meisje’ dat heus ook AdHd heeft. ook de impact van hormonen ligt complexer bij vrouwen. onderzoek hiernaar vraagt meer tijd en geld maar is wel hard nodig. Welke inzichten heBBen jOu het meest geholpen? Het verkennen van mijn grenzen. door lichaamswerk heb ik meer contact met mijn lichaam gekregen en ben ik minder een wandelend hoofd. Ik kan mijn grenzen nu beter aanvoelen, zowel op sociaal als emotioneel gebied. leren luisteren naar je lichaam en niet altijd maar doorgaan heeft mij veel inzicht gegeven. We houden je op de hoogte over het onderzoek van Rozan en haar film over vrouwen met ADHD! 27
Page 28
HeT verSTrooIde BreIn en toen was daar het boek van Gabor maté over AdHd*: Het verstrooide brein. bAm. Ik las het met enorm gemengde gemoedstoestanden. enerzijds nieuwsgierig en gretig omdat ik meer wilde weten. een arts nota bene, die AdHd niet puur ziet als een ‘stofjestekort’ met een erfelijke component, maar ook oog heeft voor de dieperliggende oorzaken. Anderzijds met weerstand, omdat het soms te confronterend was. teKst: ArdA nIeboer G 28 *op de cover van het boek staat add. in de vs is dit vaak de term voor adhd én add. abor maté ziet AdHd, net als ik, als een ontwikkelingsachterstand die je kunt herstellen. Hij ontkent het bestaan van AdHd niet, sterker nog, hij heeft het zelf. maar ziet ook de achterliggende emotionele strijd, pijn en dieperliggende oorzaken. dat voelde als thuiskomen. toch moest ik me door het boek heen worstelen want ik voelde me enorm geconfronteerd met mijn eigen jeugd, de opvoeding door mijn ouders en de jeugd en opvoeding van onze kinderen (allebei met het speciale brein AdHd). impact van goede hechting Van alle zoogdieren hebben mensen de minst volgroeide hersenen bij de geboorte. ongunstige omstandigheden hebben daardoor een enorme impact op de ontwikkeling van de hersenen. een veilige omgeving en een stabiele relatie met (vooral) de moeder is cruciaal. een ouder die emotioneel is afgestemd op haar/ zijn kind, echt aanwezig is, is in de eerste levensjaren de ideale situatie voor de ontwikkeling van kinderen (goede hechting). emotionele intelligentie stagneert Gabor maté legt uit dat als dit niet goed verloopt in de eerste jaren, de emotionele intelligentie van iemand met AdHd zich niet goed ontwikkelt. en dát herken ik. Ik herken als geen ander de overlevingsmechanismen: vechten, vluchten, pleasen, verstoppen of bevriezen. Hoe oncomfortabel ik het ook vind, maar ja hoor, hierdoor liep ook mijn ontwikkeling achter en onderpresteerde ik. Ik was heel onhandig in vooral sociale contacten en liep ver achter op mijn leeftijdsgenoten. Geen idee hoe ik me moest gedragen of uiten. Volledig bevroren, kon ik vaak geen woord uitbrengen. en als ik het wel deed, sloeg ik de plank volledig mis. emotionele intelligentie gaat niet alleen over ‘goed zijn in contact met anderen’. Het gaat ook over ‘goed in contact zijn met jezelf’: in staat zijn om jezelf te motiveren en door te zetten als je gefrustreerd bent, om impulsen onder controle te houden, de behoefte aan bevrediging uit te stellen, je stemming te reguleren en te voorkomen dat je denkvermogen wordt aangetast door onplezierige ervaringen. dit is nou net wat je vaak niet kunt als je AdHd hebt. ontstaan van Adhd Ik had flink wat verwerkingstijd nodig voor het boek van maté. Het raakte zó veel dingen die ik niet alleen ervaren heb als kind en later in mijn moederschap, maar ook bij mijn cliënten in AdHd-praktijk. met regelmaat voel ik mijn visie afwijken van wat de norm lijkt. maar in dit boek las ik alles waarvan ik zelf ook overtuigd ben en op een diepere laag tegenkom. Zo zegt maté: het verstrooide AdHd-brein komt vooral voor bij gevoelige kinderen, als onderstaande omstandigheden plaatsvinden in de eerste cruciale jaren: • (vroegkinderlijk) trauma; • hechtingsproblemen; • omgevingsfactoren (zoals stress, verslaving, psychische problemen, negatieve emotionele toestand van de ouders, adoptie, seksueel of fysiek misbruik, etc.) Vooral stress en negatieve emotionele toestand van de primaire verzorger veroorzaken storingen in de elektrische en chemische hersencircuits bij hun jonge kind, die kenmerkend zijn voor AdHd. Vooral in de prefrontale cortex, het gedeelte van je brein waar selectieve aandacht, motivatie en zelfregulatie geregeld wordt. Kinderen met AdHd bij wie I&W mAGAZIne nr 3 - 2022 de behoefte aan warm contact met de ouders het minst bevredigd wordt, groeien op tot volwassenen die het meest last hebben van AdHd. Blokkades opheffen Als iemand mij vraagt wat ik precies doe in mijn AdHd-praktijk, zeg ik altijd iets als: ik begeleid volwassenen met AdHd om hun weg vrij te maken van blokkades om zo goed tot hun recht te komen en beter te functioneren. blokkades zoals gevolgschade door trauma’s, onderdrukte emoties, negatief zelfbeeld en negatieve overtuigingen, etc. op onderbewust niveau is het makkelijk om vroege oorzaken op te sporen en blokkades uit de weg te ruimen. dan krijg je toegang tot een enorm potentieel. Gabor maté legt in zijn boek uit waar al die blokkades vandaan komen. een openbaring. Het mooie en hoopgevende is: dit speelt zich allemaal af op een onderbewust niveau. bij behandeling op dit niveau, is er dus verbetering mogelijk, heling zelfs. en best snel ook nog. “Het Verstrooide brein” geeft naast deze verhelderende en uiteindelijk hoopvolle kijk op AdHd ook veel achtergrondinformatie, opvoedtips en tips voor jezelf. Ik zou zeggen: lees dat boek. 29
Page 30
Online dyslexietraining actueel M et het platform made by dyslexia breekt Kate Griggs een lans voor herdefiniëring van dyslexie. Ze wil mensen inspireren om op ontdekking te gaan, informatie over dyslexie te delen en elkaar te bemoedigen. Zowel mensen die bekend zijn met dyslexie als hun omgeving. Zo spoort ze werkgevers aan om de noodzakelijke draai te maken naar inclusie als beleid binnen de organisatie. Voor ouders en kinderen is er informatie in de vorm van video’s en links, waarin je wordt aangespoord je talenten te ontdekken en met zelfvertrouwen aan school en werk te beginnen. erkenning en herkenning is hier de norm. linkedin-vaardigheid ‘this is dyslexia’, het boek van Kate Griggs, kreeg in het vorige magazine ruim aandacht van nel Hofmeester. Ze legde uit waarom wij het eigenlijk allemaal moeten lezen. deze keer zoomen we in op de leerkracht. die kan een gratis online dyslexietraining van made by dyslexia doen. en die is echt heel goed! tekst: kArin jAhromi 30 I&W mAGAZIne nr 3 - 2022 Het platform timmert al zo nadrukkelijk aan de weg dat op linkedIn het dyslectische denken - ‘dyslexic thinking’- als een vaardigheid is opgenomen. de organisatie krijgt veel steun en aanhang vanuit alle denkbare sectoren uit de samenleving en van bekende acteurs en ondernemers met dyslexie. Zij vertellen ook hun verhaal in de vele video’s op made by dyslexia. aan de bak met jezelf Ik was nieuwsgierig naar wat made by dyslexia de leerkracht concreet te bieden heeft. Voor hen is er een gratis online dyslexietraining. die heb ik gedaan en ik was aangenaam verrast. de training biedt een schat aan kennis over wat dyslexie is, hoe je het (tijdig) herkent en hoe je een dyslectische leerling werkelijk helpt om tot bloei te komen. dit wordt op een vlotte en strakke manier gepresenteerd met prikkelende relevante video-ondersteuning. de training heeft drie ‘levels’: 1) dyslexia awareness, 2) dyslexia teaching en 3) dyslexia & technology. level 1 begint met de vraag: Wat is dyslexie? daar wordt het volgende over gezegd: • dyslexie is een andere manier van denken en verwerken van informatie; • dyslectische vaardigheden zijn o.a. probleemoplossing, verbale redenering, creativiteit en overzicht hebben op het totale plaatje; • de uitdagingen van mensen met dyslexie zijn: problemen van Made by Dyslexia binnen het traditionele onderwijs met lezen, schrijven, spelling, planning en (soms) wiskunde; • 10 tot 20% van de wereldbevolking ondervindt leerproblemen waarvan er voorschools al dyslexie kan worden benoemd; • dyslexie is genetisch en zit in de familie; • door leerlingen te ondersteunen met de juiste interventies en hulpmiddelen kunnen ze vol zelfvertrouwen leren lezen en schrijven; • dyslectische denkers beschikken over vaardigheden waar het huidige bedrijfsleven om vraagt. (Zoals uitgesproken in het World Economic Forum) Als leerkracht krijg je de vraag om over het bovenstaande na te denken. Welke vooroordelen had je eerst? Wie ken je in je eigen omgeving met dyslexie en op welke manier kun je die persoon nu beter helpen met de verkregen informatie? Aan de bak dus met jezelf! kenmerken Kenmerken van een leerling/student met dyslexie zijn volgens Kate: • ze zijn super creatief, goede probleemoplossers, driedimensionale denkers, innovators en influencers; • hoewel niet erg taalvaardig zijn het wel fantastische verhalenvertellers en zijn ze sterk in verbaal redeneren; • studenten hebben baat bij e ” r a s o persoonlijke ondersteuning zoals extra tijd, een ander lettertype of een buddy. helpende aanpak een helpende aanpak voor leerlingen/studenten met dyslexie: • een multi-sensorische aanpak en vragen of een leerling hardop wil lezen; • typen in plaats van schrijven stimuleren; • voor een heldere uitleg zorgen, ook op papier, print-outs en de mogelijkheid van een rekenmachine; • zorgen voor aangepaste toetsen en examens; • aandacht voor planning, structuur en duidelijke afspraken. ook vroegsignalering en (vroege) zelfkennis is belangrijk, aldus Kate Griggs: • het is belangrijk dat een kind zichzelf kent of leert kennen. dit draagt bij aan het (zelfstandig) probleem oplossen; I&W mAGAZIne nr 3 - 2022 • het is noodzakelijk alert te zijn bij voorschoolse opvang op problemen bij letterherkenning, klank-tekenkoppeling en het noemen van kleuren en voorwerpen; • dyslexie kan ineens een probleem worden wanneer er een teveel aan opdrachten is. belangrijk is te kijken naar wat een kind aankan. mooiste geschenk tot slot: volgens Kate Griggs is tijd is het mooiste geschenk dat een leerkracht de leerling kan geven: geef een leerling simpelweg de tijd om over een vraag of opdracht na te denken, het probleem uit te werken, voordat hij/zij een definitief antwoord moet geven. Wat mij betreft is dit een inspirerende, leerzame training die je als leerkracht écht tools geeft om kinderen met dyslexie tot hun recht te laten komen. en nog gratis ook! https://www.madebydyslexia.org/ teachers/ 31 e l s M E n s k I n o e e n e t l t M s l P t l g v e r a i e e i r r m e p r r s t p r y a o “ i e P o e n o s e Q u e S s t r © Madebydyslexia.org
Page 32
OVER INCLUSIE . OVER INCLUSIE . OVER INCLUSIE . tekst: angela VOlleBregt, eVy sOl - sWOm Zelfverzekerd aan een nieuwe baan beginnen Harm is 37 jaar en werkt als beleidsmedewerker bij nationaal coördinator Groningen. Hij heeft het erg naar zijn zin in zijn nieuwe baan en voelt zich daar goed op zijn plek. dit is helaas niet altijd zo geweest. na een uitdagende studieperiode kreeg Harm de diagnose AdHd, waarna hij stappen heeft ondernomen om uiteindelijk in de baan te belanden die past bij wat hij wil en wat hij (aan-)kan. Harm wil zijn ervaring graag delen om anderen hoop en perspectief te bieden. V 32 I&W mAGAZIne nr 3 - 2022 astlopen en de diagnose Adhd In 2017 werd Harm gediagnosticeerd met AdHd. op dat moment was hij 32 jaar oud. Hij vond het moeilijk om zijn leven te structureren en liep meerdere keren vast in verschillende studies. Het lukte hem vaak niet om opdrachten af te maken, wat veel onzekerheid met zich meebracht. dit zorgde er helaas zelfs voor dat hij op een bepaald moment zijn opdrachten niet meer durfde in te leveren. toen uiteindelijk de diagnose AdHd werd vastgesteld, gaf dat veel opheldering. Hij kon hierdoor steeds beter begrijpen waarom hij zo tegen dingen aanliep. “er zit wel een stukje rouw. Ik heb het gevoel dat mij veel ontnomen is en dat ik veel verder had kunnen zijn in mijn leven.” Wat heb jij nodig? de diagnose kwam niet als een verrassing en Harm schaamt zich er dan ook niet voor. Integendeel, hij heeft zich aangesloten bij een platform op linkedIn gericht op mensen met een arbeidsbeperking. Via dit platform kwam Harm in contact met één van de coaches van stichting studeren en Werken op maat (sWom). sWom zet zich in voor young professionals met een (psychische of lichamelijke) beperking en helpt hen op weg naar een volgende stap in hun persoonlijke of professionele leven. na een intakegesprek bij sWom volgde er al snel een sollicitatiegesprek bij één van de werkgevers uit het netwerk van sWom. samen met een coach ging Harm naar dit gesprek waarin hij open kon zijn over zijn arbeidsbeperking en belangrijker nog, over wat hij nodig heeft om van een baan een succes te kunnen maken. dit met als mooi resultaat de start in een nieuwe, uitdagende baan. “Ik ben er trots op dat ik heb doorgezet.” Harm is trots op zijn doorzettingsvermogen en heeft de begeleiding OVER INCLUSIE . OVER INCLUSIE . OVER INCLUSIE harM als prettig ervaren. Hij is dichtbij zichzelf gebleven en is eerlijk geweest over wie hij is en waar zijn krachten liggen. Hierdoor kon hij zelfverzekerd aan zijn nieuwe baan beginnen. studeren & Werken op maat Herken je je in Harms verhaal en ben je op zoek naar wat extra, kosteloze ondersteuning op weg naar een volgende stap die bij jou past? bijvoorbeeld in je studie of loopbaan. neem dan eens een kijkje op de website van SWOM en meld je vrijblijvend aan. stichting studeren & Werken op maat (sWom) zet zich in voor jongeren met een psychische of lichamelijke beperking die een afstand ervaren tot de arbeidsmarkt. sWom is opgericht in 2012 door bart de bart, omdat hij persoonlijk ervoer hoe lastig het kan zijn voor young professionals om te studeren en een goede transitie te maken naar de reguliere arbeidsmarkt als je een ‘arbeidsbeperking’ hebt. Inmiddels is sWom uitgegroeid tot een professionele maatschappelijke organisatie met ongeveer 40 medewerkers. sWom heeft tot nu toe ongeveer 1000 young professionals begeleid naar passende werk- of stageplekken bij zo'n 100 partnerorganisaties over heel nederland, die actief zijn zowel binnen als buiten de overheidssfeer. sWom Academie ondersteuning en advisering door sWom is kosteloos voor kandidaten. Wat sWom wel of niet voor jou kan betekenen, hangt af van jouw hulpvraag en persoonlijke situatie. daarom is er na aanmelding altijd I&W mAGAZIne nr 3 - 2022 eerst een verkennend gesprek. Jouw hulpvraag hoeft (nog) niet persé ondersteuning richting werk te zijn. ook als dat (nog) niet het juiste moment is, kan je bij sWom terecht voor advies, ondersteuning, contact met ervaringsdeskundigen of lerend vrijwilligerswerk. dat kan in de sWom Academie: een leer- en ontmoetingsplek voor jongeren tussen de 16 en 30 jaar die weten hoe het is om te leven met een (on)zichtbare beperking. In de sWom Academie kun je tijdens een laagdrempelig en flexibel traject meer inzicht krijgen in jezelf en ontdekken welke volgende stap bij jou zou kunnen passen. denk bijvoorbeeld aan het oppakken van een studie, (bij)baan, vrijwilligerswerk of dagbesteding. Voorop staat dat iedereen een eerlijke kans verdient (op de arbeidsmarkt)! lees meer over de SWOM academie. 33
Page 34
verenIGInGSnIeUWS the pOWer Of adhd: een dag die het BeWijs VOrmt Organiseer een complete dag over ADHD. Waar wetenschappers en ervaringsdeskundigen hun kennis delen. Waar veel mensen op af komen én die tot het einde boeit. Doe dit zonder hulp van een evenementenbureau zodat het ook betaalbaar blijft. Met een crew die bijna volledig uit mensen met AD(H)D bestaat. Laat corona op de valreep nog allerlei sprekers vellen. Recept voor chaos? teKst: Julie Houben Ik zal het maar meteen verklappen: nee! the power of AdHd op 15 oktober in leiden was soms best een tikje chaotisch. maar vooral was het een enorm succes. Als kleine speler in de organisatie kan ik zeggen: de organisatie van deze dag was op zichzelf al hét bewijs van The Power of ADHD. eerst doen, dan denken even wat getallen: er zijn 201 tickets verkocht, 50 mensen deden online mee, de ‘crew’ bestond uit 34 vrijwilligers en sprekers, het gros met een Ad(H)d-brein. Zonder enige kennis van zaken over hoe je zo’n grote dag organiseert. ‘eerst doen, dan pas denken’: een AdHd-eigenschap waar soms je ver mee komt. ontplofte mailboxen bijna een jaar geleden ontstond bij Hans van de Velde het idee om in oktober 2022, tijdens de AdHd Awareness month, een dag te organiseren in het leiden city of science Jaar 2022, waarbij elke dag een thema heeft. Het thema ‘Fantasy’ op 15 oktober sloot het meeste aan bij AdHd. Zo was het plan geboren. Impuls & Woortblind en AdHd europe gingen samen aan de slag, met Hans aan het stuur. Vanaf begin 2022 is er keihard gewerkt aan een boeiend dagprogramma, waarbij we Fantasy fantasierijk hebben omgebogen naar ‘power’, met de verbeeldingskracht en creativiteit van mensen met Ad(H)d als rode draad in veel presentaties. Het kostte vele uren Zoom-overleg 34 I&W mAGAZIne nr 3 - 2022 verenIGInGSnIeUWS talent voor speed tijdens de pauzes waren er speed coaching sessies, volgens een strak schema. ruim 60 mensen deden een sessie met 11 coaches. Ze kwamen bijna allemaal stipt op tijd en maakten, gevoed met inspiratie, na een kwartier plaats voor de volgende. dit gaan we echt vaker doen. Zowel de coaches als de deelnemers waren verbaasd over hun eigen talent voor speed. ‘Ik wist niet dat ik zo snel tot de kern kon komen.’ living library en regelmatig ontplofte mailboxen. maar de dag stond als een huis. Zelfs de gaten die door corona vielen, werden knap opgevuld door andere sprekers. Gewoon op de dag zelf. speed CoaChing vooral veel ideeën Wat bood the power of AdHd? Allereerst een living library, waar voorbijgangers die uit leiden cs kwamen, in gesprek konden gaan met ‘levende boeken met AdHd’. dat leverde een aantal mooie gesprekken op. Het binnenprogramma bestond uit een aantal presentaties van zowel wetenschappers als ervaringsdeskundigen. een mooie mix. We mogen er echt trots op zijn hoeveel onderzoekers en professionals, zoals sandra Kooij (expert volwassenen met AdHd), kinder- en jeugdpsychiater robert Vermeiren en hersenwetenschapper martine Hoogman, input vragen van mensen met AdHd. om zo werkelijk zinvol onderzoek te doen. Zo presenteerden martine Hoogman en lessa schippers hun onderzoek naar de positieve kanten van AdHd en vroegen zij de zaal om relevante thema’s voor vervolgonderzoek. daar krijgen ze nog een kluif aan want er kwamen vele tientallen goede ideeën. dat klopt overigens met eerste bevindingen uit hun onderzoek naar creativiteit bij mensen met AdHd. die komen met bovengemiddeld veel ideeën, vergeleken met niet-Ad(H)d’ers. je bent niet alleen Aan het einde van de toch lange en intensieve dag zat de zaal nog steeds vol. Al nam de bewegingsonrust bij sommigen zichtbaar toe. dat stopte snel toen de laatste drie sprekers hun verhaal deden over hun verslaving aan blowen (en meer). Zij vertelden hoe het blowen hen hielp met rust in het hoofd, maar uiteindelijk vooral een painkiller was. om gevoelens van falen en eenzaamheid te dempen. Alle drie zijn ze uiteindelijk gestopt met blowen. Ze kenden elkaar van de nA (narcotics Anonymous) en één van hen benadrukte het belang van contact met ‘lotgenoten’ in haar proces om van de verslaving af te komen: ‘eenzaamheid is vaak een voedingsboden voor verslaving, ook voor mensen met AdHd. Gelukkig hebben we vaak ook een talent voor contact maken. dit kun je inzetten voor je genezing. Zoek elkaar op! Je bent niet alleen.’ een prachtige en krachtige afsluiter van een inspirerende dag. met dank aan Hans, elske, rob, myriam, chantel en nina van AdHd europe en vele anderen. 35 I&W mAGAZIne nr 3 - 2022
Page 36
ImpUlS & WoorTBlInd WERkgROEp ONDERWIJS Wat: belangenbehartiging voor alle vormen van onderwijs Wie: Karin Jahromi – (bestuurslid portefeuille onderwijs) DYSLEXIELIJN Wat: de dyslexielijn hulpdienst voo over dyslexie. ONDERStEUNINgSgROEp DYSLEXIE Wat: belangenbehartiging voor dyslectici en advisering bestuur Wie: peter millenaar - peter.w.millenaar@gmail.com (voorzitter) actieve werkgroepen en vrijwilligers I & W WERkgROEp VOLWaSSENEN Wat: klankbordgroep voor initiatieven en projecten rond actuele thema’s mbt Ad(H)d, dyslexie en/of dyscalculie Wie: we zoeken nieuwe leden en een voorzitter! Iets voor jou? Mail ons. Impuls & Woortblind is actief voor en met mensen met Ad(H)d, dyslexie en dyscalculie. Heb je vragen? Heb je een idee voor een actie of een activiteit? Wil je ergens aan meedoen? Hier zie je bij wie je terecht kunt met je vraag of idee! Wie: dyslexielijn@ impulsenwoortb DYSLEUk: pR EN LOBBYgROEp DYSLEXIE Wat: dyslexie zichtbaar maken vanuit I en W Wie: nel Hofmeester dysleuk@impulsenwoortblind.nl 36 I&W mAGAZIne nr 3 - 2022 EXpERtISEgROEp Wat: expertmeetings, begeleiding van studenten, eigen onderzoeken onder achterban, internationale contacten Wie: rob pereira – (bestuursvoorzitter & portefeuille wetenschap) APELDOORN N n is een or vragen tblind.nl aD(H)D-caFéS EN DYSLEXIE caFéS Wat: maandelijkse bijeenkomsten voor en door mensen met AdHd en/of dyslexie (zie pag. 39) Wie: saskia elswijk – (bestuurslid portefeuille cafés) AMERSFOORT REDactIEcOMMISSIE FONDSENWERVINg Wat: zorgen voor stabiele extra inkomsten voor I en W Wie: evert van Waegeningh (penningmeester) Wat: zorgt samen met hoofdredacteur voor inhoud van I & W magazine Wie: Julie Houben – julie.houben@ impulsenwoortblind.nl (hoofdredacteur) cONtactpERSONEN EN cLIëNtONDERStEUNERS Wat: ervaringsdeskundige vrijwilligers per telefoon en/of mail bereikbaar Wie: zie de lijst op http://www.impulsenwoortblind.nl/onze-vrijwillige-contactpersonen/ BEStUUR Wat: ook elk bestuurslid heeft een eigen aandachtsveld. Wil je één van hen benaderen met een vraag of idee? stuur dan een mail naar info@impulsenwoortblind.nl Wie: rob pereira - bestuursvoorzitter, wetenschap, AdHd evert van Waegeningh - penningmeester, dyslexie Annemarie van essen – Ad(H)d, ledenwerving, media en communicatie Karin Jahromi – dyslexie, onderwijs, vrijwilligersbeleid saskia elswijk – Ad(H)d, cafés 37 I&W mAGAZIne nr 3 - 2022
Page 38
adverTenTIeS zelf een Ad(h)d CAfé of dyslexie CAfé opzetten? Wij helpen je! Is er geen Ad(H)d-café of dyslexie-café bij jou in de buurt? Zoek een partner en start er eentje. Impuls & Woortblind kan je helpen met een duidelijke handleiding over de aanpak. bel of mail ons voor meer informatie: 033 247 34 84 / info@impulsenwoortblind.nl de dyslexielijn de dyslexielijn is een hulpdienst voor vragen over dyslexie. Je kunt bellen naar het landelijk bureau: 033 247 34 84 Wij zorgen dan dat je vraag door de juiste persoon behandeld kan worden. Je kunt je vraag ook mailen: dyslexielijn@impulsenwoortblind.nl BehOefte aan Onderling cOntact? doe een oproep! Heb jij behoefte aan contact met iemand uit jouw omgeving om ervaringen te delen? Je kunt via onze digitale nieuwsbrieven een oproepje doen. mail je oproep + woonomgeving naar: info@impulsenwoortblind.nl. dan sturen wij de reacties aan je door. 38 I&W mAGAZIne nr 3 - 2022 & dYSleXIe caféS ad(H)d caféS door het hele land organiseren wij aD(H)D-caFéS EN DYSLEXIE caFéS. dé ontmoetingsplek voor iedereen uit onze doelgroep en direct betrokkenen. Voor en door ervaringsdeskundigen. hieronder vind je al onze cafés bij jou in de buurt en onze online CAfés. voor adres- en contactgegevens per Ad(h)d-café, kijk op onze site. dyslexie Cafés vind je op pratenoverdyslexie.nl. kIJk IN ONzE agENDa VOOR DE actUELE SItUatIE pER caFé. aLLEEN ONLINE vrAgenuurtje Adhd/Add online Iedere donderdagavond vanaf 20 uur onlIne dyslexie CAfé online Iedere derde zaterdag van de maand onlIne van 13.30 tot 16.00 het Ad(h)d vrouWen CAfé online Iedere eerste vrijdag van de maand onlIne van 20:00 tot 22:00 zuid hollAnd Ad(h)d-CAfé den hAAg Iedere tweede woensdagavond van de maand onlIne, iedere vierde maandagavond op locatie ad(h)d-café Barendrecht Iedere derde dinsdag van de maand van 20.00 tot 22.30 zeelAnd Ad(h)d-CAfé vlissingen Iedere tweede woensdag van maand van 20.00 tot 22.30 nOOrd-BraBant ad(h)d-café Breda Iedere derde donderdag van de maand van 19.30 tot 22.30 Ad(h)d en DYSLEXIE CAfé heusden-vesting Iedere laatste dinsdag van de maand van 19.30 tot 21.30 Ad(h)d-CAfé eindhoven Iedere derde woensdag van de maand van 19.30 tot 21.00 39 I&W mAGAZIne nr 3 - 2022 limBurg Ad(h)d-CAfé mAAstriCht Iedere eerste vrijdag van de maand van 19.00 tot 21.30 noord hollAnd Ad(h)d-CAfé AmsterdAm Iedere tweede maandagavond van de maand vanaf 20.00 drenthe dyslexie CAfé AmsterdAm 6 x per jaar op dinsdagavond. om en om op locatie en onlIne Ad(h)d-CAfé Assen Iedere laatste vrijdag van de maand van 19.00 uur tot 22.30 overijssel Ad(h)d-CAfé hengelo Iedere tweede woensdag van de maand van 20.00 tot 22.30 utreCht Ad(h)d-CAfé Amersfoort Iedere tweede vrijdagavond van de maand op locatie, iedere 4e vrijdagavond onlIne. Ad(h)d-CAfé utreCht Iedere eerste woensdag van de maand van 21.00 tot 23.00 gelderlAnd Ad(h)d-CAfé Arnhem en omstreken Iedere eerste maandag van de maand vanaf 19.30
Page 40
Zelfstandig aan de slag met Alinea Online Alinea Online is het gebruiksvriendelijke compenserende programma met de beste prijs-kwaliteit verhouding in de markt. Zwakke lezers en spellers kunnen met Alinea zelfredzaam en op hun eigen niveau werken met teksten. Alinea Online werkt vanuit de cloud en is altijd en overal beschikbaar op devices met een internetverbinding. www.lexima.nl/alinea-online F • tandsformaten • temmen in elf talen • an he eb2Speech • Integr t Google Driv x • tekenis opoek denboek • Mark an de tek oor het mak tingen • ypen me functiee • en in eigen o er • Mogelijkheid tot gesplitst scherm            info@lexima.nl  www.lexima.nl 8 Laat je “label” in je voordeel werken! Wij bieden in onze training en coaching voor (jong) volwassenen met dyslexie / dyscalculie / AD(H)D / autisme en/ofhoogbegaafdheid: Dynamika advies, training & coaching praktische handvatten en inzicht in jouw andere manier van denken en leren; vermindering van faalangst, onzekerheid, uitstelgedrag, prestatiedrang en/of stress; verhoging concentratie, sneller leren lezen, gemakkelijker schrijven en communiceren. Luister ook naar onze Podcasts op onze websites, Soundcloud (Dynamika Podcasts) en Spotify   www.geniaaloprechts.nl www.werkendyslexie.nl T 020 – 639 1099 Zie ook onze boeken: “Slimmer dan je baas”en “Dyslexie: stoornis of intelligentie” (Uitgeverij Garant B.V.) info@dynamika.nl zelf ledenVOOrdeel Bieden Als zelfstandige kun je leden van Impuls & Woortblind ook korting bieden op jouw product. denk aan coaching, workshops, rijbewijskeuringen etc. Wij vermelden je op de Ledenvoordeelpagina van onze website. Interesse: mail of bel ons: info@impulsenwoortblind.nl / 033 247 34 84

IPWB2 - 2022


Page 2
In dIt artiKElEn 6 10 14 16 24 27 28 30 32 nUMMEr vaStE rUBriEKEn Interview – psychiater Floortje scheepers wil geen labels meer AdHd en vriendschap: ‘pas op voor oversharen’ this is dyslexia – een boek over de kracht van dyslexie nirma doet eindelijk haar eigen AdHd dingen coronatijd: een vloek of zegen? Kun je gaan stotteren van AdHd-medicatie? ‘Anders gaat ook’ – elise over haar leven met AdHd en autisme marco met Add: ‘Ik word geen mooie zwaan meer’ Vier de Verschillen – neurodiversiteitsnetwerk met impact 3 4 13 20 23 34 Van het bestuur – voorwoord nieuws column susan sliep: bbQ over inclusie: bij dsW maken ze werk van bijzondere breinen Vijf vragen aan talitha over haar AdHd Verenigingsnieuws – Wíj zijn ervaringsdeskundigen OvErig 3 36 38 colofon overzicht activiteiten & werkgroepen Algemene informatie & Ad(H)d / dyslexie cafés 2 I&W mAGAZIne nr 2 - 2022 pAg 20 pAg 30 pAg 6 ErvaringEn dElEn hElpt W coloFon nr 2 - 2022 Impuls & WoortblInd magazIne Is een uItgave van verenIgIng Impuls & WoortblInd en verschIjnt drIe keer per jaar dIgItaal. de cbb (www.cbb.nl) verzorgt een gesproken versIe van dIt magazIne. redactIe/redactIecommIssIe julie houben (hoofdredacteur), rob pereira, karin jahromi, annemarie van essen, saskia elswijk medeWerkers marjolein bax, nel hofmeester, nirma haggenburg, naomi kennedie, marco Wijnoogst, esther gotink. beeld henk van dijk (coverbeeld), annemarie van essen, nirma haggenburg, esther gotink. vormgevIng In commun, harderwijk. redactIe-adres Impuls & Woortblind, postbus 1058, 3860 bb nijkerk, info@impulsenwoortblind.nl. Issn 2405 - 8211 lId Worden leden van Impuls & Woortblind ontvangen automatisch Impuls & Woortblind magazine. het lidmaatschap loopt per kalenderjaar en kost € 38,50 per jaar. voor een lidmaatschap van Impuls & Woortblind, ga naar www.impulsenwoortblind.nl, of bel: 033 247 34 84. adresWIjzIgIng doorgeven adreswijzigingen ontvangen wij bij voorkeur per e-mail,via info@impulsenwoortblind.nl. per post kan ook: postbus 1058, 3860 bb, nijkerk. opzeggen lIdmaatschap per mail of schriftelijk (zie redactieadres) en uiterlijk vóór 1 november. anders is nog een jaar lidmaatschap verschuldigd. opname van artikelen betekent niet dat de vereniging de meningen daarin altijd onderschrijft. ze blijven geheel voor rekening van de auteurs of andere genoemde bronnen. de redactie houdt het recht om artikelen niet te plaatsen of in te korten. voor de inhoud van de advertenties draagt de vereniging geen verantwoordelijkheid. © niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder uitdrukkelijke toestemming van de redactie. at een eer, om als fonkelnieuw bestuurslid de intro voor dit magazine te mogen schrijven! laat ik beginnen met mij in het kort voor te stellen: ik ben saskia, sinds 18 juni bestuurslid en al 20 jaar lid van onze vereniging. dit past zo mooi in waar ik al mee bezig ben, als AdHd-coach en als vrijwilliger in het online AdHd-vrouwencafé. mooi dat ik me op deze manier nog meer mag inzetten voor onze vrijwilligers en iedereen met Ad(H)d, dyslexie en dyscalculie. Ik ben ook nieuw als redactiecommissielid van ons magazine en mijn eerste bijdrage is te lezen in dit magazine. Het gaat over AdHd en vriendschap (zie pag. 10), iets wat voor mij persoonlijk behoorlijk ingewikkeld is en waar ik de afgelopen jaren veel in heb mogen leren. ons magazine is er voor jullie. Voel je welkom om ook een keer een stuk aan te dragen en te delen. Iets over de reis die je hebt gemaakt in je ontwikkeling, een eye-opener of een mooi gedicht. en het hoeft heus geen ‘succesverhaal’ te zijn. Zo is marco sinds zijn Add-diagnose nog steeds de weg kwijt. lees zijn verhaal op pag. 30. Als belangenvereniging is juist dit onderlinge contact zo belangrijk, die herkenning en erkenning. Je helpt er altijd iemand mee verder op zijn of haar pad. Ik wens je veel leesplezier en tot snel! saskia elswijk 3 I&W mAGAZIne nr 2 - 2022 pAg 23 pAg 16
Page 4
niEUWS sAVe tHe dAte: 15 oKtober - tHe poWer oF AdHd op zaterdag 15 oktober organiseert Impuls & Woortblind samen met AdHd europe een unieke dag in leiden: the power of AdHd. nationale en internationale AdHd-experts gaan in op de link tussen AdHd en de kracht van de verbeelding. sandra Kooij focust hierbij op vrouwen met AdHd, robert Vermeiren op het spanningsveld tussen creativiteit en medicatie. martine Hoogman vertelt over haar onderzoek naar de positieve kanten van AdHd. WebInAr AdHd oF tocH AutIsme Autisme expert Annelies spek geeft op 28 september het webinar: Is het AdHd of toch autisme. AdHd en autisme zijn niet altijd makkelijk te onderscheiden. tijdens het webinar gaat Annelies spek in op het onderscheiden én het samengaan van autisme en AdHd en de hierbij passende behandeling. de focus ligt hierbij op volwassenen. aanmelden kan via deze link. Gratis voor leden! updAte Autorijden met dexAmfetAmine daarnaast zijn er speed dates met AdHd-coaches en zorgverleners en is er de talkshow ‘Hoe profiteer je als werkgever van de sterke kanten van mensen met Ad(H)d’? een unieke samenwerking van wetenschappers en ervaringsdeskundigen over een thema wat inmiddels steeds breder omarmd wordt. en terecht. Zet hem dus vast in je agenda: zaterdag 15 oktober in leiden. Impuls & Woortblind leden krijgen flinke korting. online deelnemen is ook mogelijk. meer info volgt binnenkort. We hebben de overheid helaas niet kunnen overtuigen dat de regels rond de speekseltest voor medicijngebruikers anders moeten. de overheid overtuigde ons op haar beurt wel van het feit dat in de praktijk mensen met AdHd die zich ‘netjes’ aan hun dosering dexamfetamine houden niet in de problemen komen. ook niet als de voorgeschreven dosering een concentratie van meer dan 50 microgram oplevert. Zo is er toch een uitzondering voor medicijngebruikers. op ons verzoek heeft de overheid de teksten zo aangepast dat dit nu duidelijk is. Lees meer in ons nieuwsbericht hierover. stelt dit jou voldoende gerust? of ben jij toch in de problemen gekomen ondanks een ingestuurd doktersrecept waaraan jij je netjes hield tijdens het bewuste bloedonderzoek? Mail ons! AdHd-onderZoeKers ZoeKen deelnemers er wordt veel onderzoek gedaan naar AdHd. op onze website vind je regelmatig oproepen voor deelname aan deze studies. op dit moment gaat het o.a. om een onderzoek onder peuters en kleuters met AdHd of Ass en een studie over AdHd en erfelijkheid. Kijk voor meer informatie over deze onderzoeken op onze webpagina ‘Oproepen’. 4 I&W mAGAZIne nr 2 - 2022 Alv en workshop nieuwsgierig denken 18 juni Wat was het geweldig om elkaar weer live te ontmoeten na twee coronajaren! de 40 aanwezige leden en vrijwilligers werden enorm geïnspireerd door de workshop nieuwsgierig denken. ook de Algemene ledenvergadering, normaal iets dodelijk saais, vonden de meesten leuk en interessant. mensen zijn toch vaak verbaasd hoeveel we als vereniging allemaal doen voor onze doelgroepen. daarnaast is het altijd een feestje om onder gelijkgestemden te zijn. ‘Ik voelde me meteen thuis’, kregen we van meerdere nieuwe leden te horen na afloop. een mooier compliment is niet denkbaar. Kom ook de volgende keer! jason fredrick - nieuwsgierig denken HAAl meer uIt Je dyslexIe In 60 bIblIotHeKen Wij zijn trots! ons leuke, mooie en informatieve boekje ‘Haal meer uit je dyslexie’ is inmiddels ook in de bibliotheek te leen. Wel 60 bibliotheken door heel nederland hebben het boekje opgenomen in hun collectie. een enorme erkenning voor onze visie op dyslexie. en voor de ervaringsdeskundige tips die de drie schrijvers in het boekje geven voor zaken waar mensen met dyslexie tegenaan lopen. Heb je het boekje nog niet? Als lid krijg je 50% korting en kost het maar 10 euro. bestel het boekje via onze webshop. de kortingscode voor leden is: lId5KortInG. WIlmA loopt de VIerdAAGse met I & W Als sponsordoel “tijdens de oefenwandelingen voor de Vierdaagse luister ik naar podcasts. Veel van die podcasts gaan over AdHd. Vorig jaar is dit bij mijn dochter vastgesteld en dit jaar bij mijn zoon. In de podcasts wordt vaak verwezen naar Vereniging Impuls & Woortblind. Zij zorgen dat er veel informatie beschikbaar is over AdHd, Add, dyslexie en dyscalculie. maar ook komen zij op voor de belangen en de rechten van de doelgroepen. de website staat bol van informatie en er worden veel (online) evenementen georganiseerd.” Zo begint de tekst op de persoonlijke sponsorpagina van Vierdaagse loopster én Impuls & Woortblind-lid Wilma. We zijn vereerd dat Wilma onze vereniging heeft gekozen als sponsordoel voor haar deelname 5 I&W mAGAZIne nr 2 - 2022 aan de nijmeegse Vierdaagse. Veel succes en plezier Wilma!
Page 6
interview ‘Labels lossen niets op’ 6 F loortje Scheepers is hoogleraar Innovatie in de GGZ en hoofd van de afdeling psychiatrie van het UMC Utrecht. Ze vindt dat de geestelijke gezondheidzorg te veel gericht is op de DSM en dat we te veel waarde hechten aan classificaties en labels. In plaats van stoornissen kijkt ze liever naar de mens zelf en pleit ze voor een meer inclusieve samenleving. tekst: marjolein bax eerlijk gezegd voelde ik een lichte weerstand om me te verdiepen in de discussie rondom het afschaffen van labels en ik ben vast niet de enige die dit een lastig onderwerp vindt. Veel van ons hebben te maken gehad met onbegrip en onzekerheid. onze problemen waren zeker niet opgelost I&W mAGAZIne nr 2 - 2022 toen we te horen kregen dat daar een bepaalde stoornis bij hoorde, maar dat label zorgt er soms wel voor dat we onszelf beter begrijpen en beter geholpen kunnen worden. Voordat ik in gesprek ga met Floortje scheepers lees ik eerst haar boek Mensen zijn ingewikkeld waarin ze uiteenzet waarom volgens haar het stoornisdenken mensen niet verder helpt. door de duidelijke voorbeelden die ze geeft, begrijp ik al iets beter wat ze bedoelt met een inclusieve samenleving en hoe labels daarbij niet altijd helpen. Zo schrijft ze dat kinderen die klein blijven soms een groeihormoon toegediend krijgen. niet omdat dit beter is voor hun gezondheid, maar omdat er in onze samenleving een kans is dat je buiten de groep valt als je een afwijkende lengte hebt. Zou het niet beter zijn als we als samenleving accepteren dat sommige mensen heel lang en andere heel kort zijn? 7
Page 8
te grote rol voor de dsm over het accepteren van die verschillen en haar toekomstvisie over de GGZ praat ik verder met Floortje scheepers. Ze is een enthousiaste en bevlogen spreker, zeker als het om dit onderwerp gaat. Vooral de prominente rol die de dsm speelt, is haar een doorn in het oog. Inmiddels wordt de dsm, een classificatiesysteem voor psychische aandoeningen, door velen gezien als dé manier om mensen met mentale problemen verder te helpen. de dsm was ooit bedoeld voor wetenschappelijk onderzoek, maar ook de farmacie zag de voordelen van het classificatiesysteem. Want als er stoornissen zijn, kun je daar ook medicijnen voor ontwikkelen. Vervolgens nam de dsm een vlucht. “een methode die bedacht is voor abstract onderzoek, wordt nu gebruikt voor de diagnostiek van individuen. Ik merk in de praktijk dat ook steeds meer mensen behoefte hebben aan een label. op korte termijn kan een label en de daarbij behorende medicatie iets doorbreken. Je krijgt herkenning en legitimatie voor je problemen. op de lange termijn zijn effecten van medicatie vaak nog niet goed onderzocht. bij kinderen met AdHd zie je in lange termijn studies dat ze beter af zijn als ze leren omgaan met dingen die ze moeilijk vinden en daar vaardigheden voor leren.” stoornissen maken Volgens Floortje is het probleem van de classificatietaal, de dsmtaal, dat we daarmee stoornissen maken. AdHd bijvoorbeeld voor heel moeilijk concentreren of depressie voor grote somberheid. 8 “maar als je naar die klachten kijkt als variatie binnen de samenleving, dus niet als defect, ga je misschien een meer actieve houding aannemen. dan kijk je hoe je daarmee kunt leven op een manier die voor jou werkt. dat is een heel andere insteek dan ‘mijn brein werkt niet goed’ of ‘er is iets mis met mij’.” “Veel mensen denken nu dat een classificatie helpt. maar ze werken op de lange termijn juist stigmatisering in de hand. Ik zie dat patiënten zich soms zo'n classificatie eigen maken, er hun hele identiteit aan ophangen. Als je dan zegt dat een label niet nodig is, worden ze boos. Ze hebben het gevoel dat je dan iets van ze afpakt.” dat mensen boos worden als je hun label ‘afpakt’, kan ik me goed voorstellen. nadat ik zelf op mijn vijftiende het label dyslexie kreeg, stopten de opmerkingen van leraren die zeiden dat ik mijn best niet deed. maar daarvoor in de plaats kwamen reacties als ‘jij hebt het vast niet zo erg’ of ‘dat kun jij ook als je gewoon wat harder probeert’. Het zijn opmerkingen die je persoonlijk raken, maar waarbij je altijd weet dat iemand met een goede opleiding uitgezocht heeft dat jij écht ergens last van hebt en dat het niet een kwestie is van beter je best doen. Als dan een gerenommeerde psychiater zegt dat labels niet nodig zijn en mensen zich daar soms te veel mee identificeren, is dat niet per se een fijne boodschap. Ikzelf heb bijvoorbeeld helemaal niet het gevoel dat ik beter af was voordat ik het label dyslexie kreeg. Floortje legt uit dat ze ook zeker ‘Ook orchideeen kunnen bloeien’ niet vindt dat we terug moeten naar hoe het was voor de dsm. “Waar we vroeger dachten ‘iedereen moet het kunnen, anders doe je je best niet’, denken we nu ‘iedereen kan het, anders heb je een stoornis’. dat is misschien al wel een stapje in de goede richting, maar uiteindelijk moeten we terechtkomen bij ‘veel mensen kunnen het en anderen niet’. daarbij moeten we naar mensen in hun totaliteit kijken. Zowel kinderen als volwassenen moet je ondersteunen bij wat ze lastig vinden en stimuleren waar ze goed in zijn. ” “Het is toch erg dat we problemen pas serieus nemen en erkennen als we een garantie van een dokter hebben dat we niet opzettelijk lastig doen? Hoe kun je denken dat een kind expres niet oplet als het weet dat het daardoor problemen krijgt? Waarom zou een kind expres haperend voorlezen?” inclusieve samenleving Het betoog van Floortje klinkt logisch. Het is een kwestie van als samenleving stoppen mensen de schuld te geven van dingen die ze lastig vinden. I&W mAGAZIne nr 2 - 2022 en accepteren dat de mensen die nu labels krijgen anders zijn dan de meesten, zonder daar een waardeoordeel aan te hangen. Als we die draai maken, zijn er inderdaad misschien geen labels meer nodig. maar zo’n verandering is een lang proces. Aan het eind van het gesprek vraag ik Floortje hoe realistisch haar toekomstbeeld is. “dat is best realistisch. Vijfentwintig jaar geleden had niemand gedacht dat de dsm zo belangrijk zou worden en nu is het bijna een bijbel. We moeten de komende jaren gaan kijken naar wat voor een persoon lastig is en niet naar dat label. We hebben daarbij ook een inclusievere samenleving nodig, waarbij we samen kijken naar aanpassingen die nodig zijn. op school of op je werk. de samenleving is ingericht op paardenbloemen, die overal makkelijk bloeien, en niet op orchideeën. maar ook orchideeën kunnen bloeien, ze hebben daarvoor alleen speciale omstandigheden nodig.” Meer weten? Bekijk de lezing die Floortje Scheepers gaf over dit thema: https://www.youtube.com/ watch?v=wNp0HU8c3_k 9
Page 10
adhd En vriEndSchap Vriendschappen aangaan en onderhouden kan voor mensen met AdHd een uitdaging zijn. Ik heb lange tijd gedacht dat ik hier alleen in was. tot ik vorig jaar een webinar volgde van caroline maguire, een AdHd-coach uit de Verenigde staten. Zij is ook auteur van een boek over vriendschappen bij kinderen: Why will no one play with me?. Ineens viel het kwartje. teKst: sAsKIA elsWIJK e 10 I&W mAGAZIne nr 2 - 2022 r zijn regels voor het maken en onderhouden van vriendschappen die totaal aan mij voorbij zijn gegaan. Het is nooit aan me uitgelegd en ik heb het blijkbaar niet van nature meegekregen. Het voelt alsof iedereen de handleiding heeft gekregen, behalve ik. maar ik ben zeker niet de enige, anders zou er geen heel webinar over gemaakt worden. niet oversharen Wat blijkt nou? er is een proces bij het maken van vriendschappen. Het gaat altijd zo’n beetje op dezelfde manier: • Je leert iemand kennen die jou wel aanspreekt • Je maakt een praatje over koetjes en kalfjes • Je stelt vragen om hem/haar beter te leren kennen • Je vertelt wat over jezelf • Je kijkt of je dingen gemeenschappelijk hebt, zoals hobby’s of werk • Je gaat die persoon vaker zien en vaker dingen samen ondernemen dit geldt voor beide ‘partijen’ in het proces. Je moet dus zelf ook actie ondernemen om iemand beter te leren kennen. Veel AdHd’ers hebben moeite met het aangaan van dat eerste contact. en als het dan lukt om contact te maken, is het lastig om afspraken in te plannen (en te onthouden) met die ‘vriend(in) in wording’. Zo stopt het proces voortijdig. Wat misschien nog vaker gebeurt bij mensen met AdHd is “oversharing”: veel meer delen over jezelf en je leven dan gepast is bij bepaalde mensen in bepaalde situaties. vijf levels van contact Ik leerde tijdens het webinar dat je vriendschappelijke contacten in vijf ‘levels’ kunt verdelen: van heel oppervlakkig tot heel intens. en dat het van het level afhangt hoeveel je deelt. een soort van ongeschreven regel. Level 1 – vage contacten mensen waar je hoi tegen zegt maar veel meer ook niet. misschien ken je hun voornaam, en heel misschien hun achternaam. Level 2 – kennissen Je maakt er wel eens een praatje mee maar weet vrij weinig over hun familie en achtergrond. stel dat je ineens bij ze op de stoep staat, dan zouden ze dat heel raar vinden. Level 3 – maatjes dat is iemand met wie je een gemeenschappelijke activiteit onderneemt. Je kent hem/haar bijvoorbeeld uit de sportschool en daar spreken jullie elkaar regelmatig. daarbuiten zie je elkaar eigenlijk niet. soms verlies je elkaar langere tijd uit het oog, maar jullie zijn zeker wel geïnteresseerd in elkaar. Level 4 – vriend met een vriend maak je regelmatig afspraken en jullie zitten bijvoorbeeld ook samen in een vriendengroep. Als het iemand van je werk is, zie je diegene ook buiten het werk. Jullie hebben dezelfde interesses. Als je hulp nodig hebt, kun je deze vriend zeker bellen en dan komt hij/zij helpen. Level 5 - Je BESTE vriend of vriendin Als er echt een crisis is, bel je hem of haar. Je kunt altijd om advies vragen. Je kunt alles aan hem/haar kwijt. en jullie zien elkaar heel regelmatig. waar gaat het nu vaak mis bij Adhd? dat ligt aan een aantal dingen. Vaak hebben AdHd’ers niet helemaal in de gaten in welk level het contact met iemand zich bevindt. of je weet, net als ik tot een tijdje terug, niet eens dat er zoiets bestAAt als verschillende levels in vriendschap. I&W mAGAZIne nr 2 - 2022 dus kijk altijd goed in welk level jullie vriendschap zich bevindt door jezelf de volgende vragen te stellen: • Wat wil ik dat deze persoon over mij weet? • Wat vertel ik wel en (nog) niet over mezelf? • Hoe zal hij of zij reageren op wat ik vertel? Zo bescherm je jezelf en de ander tegen jouw mogelijke neiging tot ‘oversharen’. Je kent het vast wel. ergens voel je dat je te veel aan het vertellen bent. misschien voel je het in je gezicht of in je lijf, bij iedereen is dat anders. Je kunt er niets aan doen, je blijft gewoon praten. Je vertelt je hele levensverhaal aan iemand die je eigenlijk niet kent. dAt is oversharen. Vraag jezelf af: moet deze persoon echt weten wat ik wil vertellen? bewaar dingen die emotioneel geladen zijn voor de mensen waarvan je weet dat ze je kunnen steunen en die wat voor je kunnen betekenen. Je hart uitstorten bij de groenteboer is zo’n voorbeeld. Hij kan er niets mee en jij schiet er niets mee op, want echt opluchten doet het ook niet. onderwerpen die je bewaart voor level 4 en 5 vriendschappen, dus je vrienden en je beste 11
Page 12
vrienden, zijn onder andere: • Je gezondheid • Je financiële situatie • Je levensgeschiedenis • details over je relatie • dingen die je emotioneren het zo belangrijk voor je om dit te delen? • Kijk naar het stuk zelfregulatie, waaraan voel je in je lijf dat je oversharet? • Wat zijn de triggers voor jou? Kan twee glazen wijn zijn, of veel prikkels op een feestje… doseren in plaats van oversharen okee, niet oversharen dus. maar…. Hoe zorg je er dán voor dat iemand van level 3 (maatjes) ooit een level 4 wordt? dat begint met goed opletten wat je vertelt. overspoel iemand uit level 3 niet met persoonlijke informatie. een vriendschap bouw je op door iedere keer een klein beetje te vertellen. doseer je verhaal zowel qua inhoud als qua hoeveelheid. en, ook belangrijk: vriendschap gaat over wederkerigheid. dus stel ook vragen aan de ander. eveneens met mate . de tips op een rijtje: • bedenk wat eigenlijk je boodschap is. Waarom is 12 I&W mAGAZIne nr 2 - 2022 • bekijk de mensen in jouw leven vanuit de 5 levels. Wie zit in welk level? bedenk wat je met wie wilt delen en of dit ‘klopt’ met het level. • denk aan situaties uit het verleden: waar ging het mis en hoe kan het beter nu je dit weet? • oefen dit! Wees wel lief voor jezelf, het hoeft niet meteen perfect te gaan. oefen deze week eens met alleen praten over koetjes en kalfjes, zonder je hele hebben en houden op tafel te gooien. Vooral met de eerste en tweede levels. bewaar wat je echt raakt voor je vrienden. Als dit goed gaat, kun je verder oefenen met je maatjes in level 3. Heel veel succes hiermee! BBQ column: susAn slIep H ij zal het zelf nooit toegeven maar mijn schoonvader is de grondlegger van de AdHd. Het meest overtuigende bewijs daarvan was toen hij zijn autosleutels kwijt was. na een uur zoeken vond hij ze terug in het contact van zijn auto die al stationair draaiend voor zijn huis geparkeerd stond. Verder is hij naar eigen zeggen niet écht verstrooid. Hij nodigde ons onlangs uit voor een barbecue. Alle kinderen en kleinkinderen kwamen en alles was geregeld. Hooguit konden we nog met wat laatste dingen helpen. bij aankomst werd tussen neus en lippen door aan mijn man gevraagd of hij de barbecue in elkaar wilde zetten. deze was nog nieuw in de doos, bestond uit 140 onderdelen en had een vuistdik instructieboek. Als ik dan even alle boodschappen deed dan regelde hij het vlees wel. dat laatste betekende 3 kilo bevroren kip buiten in de zon leggen omdat hij vergeten was om het uit de vriezer te halen. tot zover liep alles gesmeerd. na een uurtje stond de barbecue in elkaar en moest de gasfles aangesloten worden. ‘Gasfles?!’ schreeuwde mijn schoonvader verbaasd. ‘Hij gaat toch op kolen?!’ er werd in allerijl een gasfles gehaald, het aansluiten mislukte, er klonk een klap en een vloek en de barbecue werd apart gezet. dan toch alles maar in de oven, die was immers net nieuw. even snel voorverwarmen zodat we eindelijk konden gaan eten. na een kleine 5 minuten roken we een doordringende brandlucht. de instructieboekjes en garantiebewijzen die nog in de oven lagen hadden vlamgevat. mijn schoonzus nam het heft in handen en ging woedend kip staan bakken in een koekenpan terwijl ik de tafel dekte. na 5 minuten kwam één van de kinderen de tuin in gerend om te zeggen dat mijn zoon van het dak van een school was gevallen. Hij had een voetbal op het dak geschoten en wilde ‘m eraf halen. mijn schoonvader belde 112, ambulancebroeders deden testjes, in het ziekenhuis werd een röntgenfoto gemaakt en uiteindelijk bleek er niets onklaar. behalve de zenuwen van zijn moeder dan. 13 I&W mAGAZIne nr 2 - 2022
Page 14
thiS iS dySlExia – EEn ‘MUSt rEad’ Het boek This is Dyslexia gaat over de ongekende kracht van het dyslectische denken en de cruciale rol van mensen met dyslexie voor de toekomst. nel Hofmeester vindt het een ‘must read’ voor iedereen. Hieronder legt ze uit waarom. teKst: nel HoFmeester d 14 I&W mAGAZIne nr 2 - 2022 e engelse Kate Griggs is ‘sociaal ondernemer’ en oprichter van het online platform made by dyslexia. Ze is ‘gemaakt door dyslexie’, zoals ze zelf zegt. Haar hele familie is dyslectisch: zijzelf, haar man, hun kinderen en hun partners. Het is Kate’s missie om de wereld te overtuigen van de sterke kanten van dyslexie. naast haar vele video’s,ted-talks en congressen over dyslexie is er nu ook haar boek, this is dyslexia. Het staat boordevol informatie en tips in een aantrekkelijke mix van korte teksten, mooie uitspraken en Qr-codes met filmpjes. Voor wie engels toch wat lastig vindt, vat ik de essentie van het boek hieronder samen. 5 redenen waarom iedereen dit boek moet lezen: 1. de toekomst heeft dyslectisch denken nodig. dyslectici hebben precies die vaardigheden die nodig zijn voor het bedrijfsleven van morgen. In het boek lees je wat die vaardigheden zijn én je vindt er Qr-codes met filmpjes over. 2. dyslexie is heel algemeen! Volgens Kate Griggs is één op de vijf mensen dyslectisch, dus in iedere klas en in ieder bedrijf ter wereld is één op de vijf mensen ‘bedraad’ met dyslectische vaardigheden. 3. We moeten dyslexie opnieuw definiëren voor de 21e eeuw. dyslexie wordt vaak gezien als een leerprobleem, dus het is geen verrassing dat velen van ons hun dyslexie verbergen of zich ervoor schamen. dit boek helpt je om dyslexie als een sterke kant te zien en in te zetten. 4. ook het onderwijs is hopeloos ouderwets. op dit moment modderen leerlingen met dyslexie nog steeds aan op school vanwege het 1-size-fits-all schoolsysteem. dat moet anders. Kate legt uit hoe. 5. een andere kijk op intelligentie en het meten ervan. onze wereld verandert snel en staat voor grote uitdagingen. meer dan ooit hebben we vormen van intellect nodig die deze problemen kunnen oplossen (zie punt 1) personen met dyslexie hebben dat in huis, maar vallen door de nu gebruikte tests vaak buiten de boot. dyslectische grootheden en talenten Wie dyslectisch is, verwerkt informatie anders dan anderen. daarnaast heeft iedereen met dyslexie zijn eigen pakket van zwakke en sterke kanten. sterke kanten waarin dyslectici vaak uitblinken zijn: 1. Visualiseren 2. nieuwe dingen bedenken 3. communicatie 4. redeneren 5. Verbinden 6. onderzoeken Voor kinderen die willen ontdekken wat hun dyslectische denkvaardigheid is, is er een Qr-code in het boek, die doorschakelt naar de website: https://www.madebydyslexia.org/kids-quiz/ de website madebydyslexia.org Kate beschrijft de sterke kanten van een hele rij bekende dyslectische grootheden op allerlei maatschappelijke terreinen, zoals Albert einstein, de oprichters van Apple en IKeA, ed sheeran, steven spielberg, Will smith, david beckham, roald dahl en tommy Hilfiger. Qr-codes met video’s over deze sterke kanten zijn er ook. Zoals die waarin Jeremy Fleming, hoofd van de britse veiligheidsdienst, uitlegt waarom de dienst graag met dyslectische spionnen werkt: https:// www.youtube.com/watch?v=IepY-HiLOCw&t=28s dyslexie op tijd signaleren In nederland wordt een kind op zijn vroegst eind groep 4 getest op dyslexie en heeft dan pas recht op ondersteuning. Kate Griggs denkt daar duidelijk anders over: 1. Het ‘label’ is op iedere leeftijd essentieel voor het begrip van onszelf. 2. Hoe eerder het wordt ontdekt en ondersteund, hoe eerder kinderen hun achterstand kunnen inhalen. 3. dyslexie kan al met vijf jaar worden gesignaleerd, soms zelfs eerder. 4. Aanpassingen en hulpmiddelen na de signalering zijn cruciaal voor succes. 5. Vier op de vijf volwassenen zeggen, dat het feit dat ze wisten dat ze dyslectisch waren, hen hielp om vol te houden en te slagen. 15 I&W mAGAZIne nr 2 - 2022 tips voor op het werk ook werknemers en werkgevers komen aan bod in dit boek. Hieronder vijf tips die je op je werk verder kunnen helpen. Ze gaan uit van een denkstijl die veel dyslecten hebben. soms ben je je daar (nog) niet van bewust! Kate zegt: gebruik je dyslectische denkstijl in je werk: 1. leg verbindingen tussen ingewikkelde vraagstukken, onderwerpen en feiten die anderen niet zien. 2. Kijk naar het grote plaatje. Anderen zijn daar vaak minder sterk in. 3. leg complexe onderwerpen uit via vertellen en vereenvoudigen. 4. Kom met nieuwe ideeën om problemen op te lossen. 5. bouw, ondersteun en maak zo teams, mensen en organisaties krachtig. Andere tip: leg aan je werkgever en je collega’s uit wat de sterke en lastige kanten van dyslexie zijn en vraag om hulpmiddelen. Voor leerkrachten en ouders ontwikkelde made by dyslexia een gratis cursus om kinderen met dyslexie te signaleren en te ondersteunen. meer hierover in het volgende magazine.
Page 16
VAN DIE DINGEN… D stel je voor dat je een persoon bent met een alsmaar voortdurende stroom gedachten. positieve gedachten, maar stiekem ook veel negatieve gedachten. dat afleiding zoeken de enige manier voor je is om van die gedachtestroom los te komen. en stel je voor dat je, toch redelijk onverwachts, een label krijgt dat dit gedrag volledig verklaart. tekst: nirmA hAggenburg 16 I&W mAGAZIne nr 2 - 2022 wat is Adhd Zeker in de beginfase vond ik het heel lastig te benoemen wat AdHd voor mij precies was. Je krijgt het label AdHd. en dan? Wat betekent dit voor mij? Ik merkte dat het voor mij geen ie persoon ben ik. mijn naam is nirma, ik ben 30 jaar en ik ben de maker van de podcast AdHd dingen. twee jaar geleden heb ik de diagnose AdHd gekregen en niet heel lang daarna ben ik de podcast begonnen. Ik wilde begrijpen wat AdHd precies is en wilde die kennis ook graag met anderen delen. een podcastaflevering van AdHd dingen verwelkomt je vaak met de frase: “Welkom in mijn hoofd. mijn AdHd-hoofd”. Graag wil ik je nu verwelkomen in mijn verhaal. mijn AdHd-verhaal. Aan de hand van een selectie uit mijn podcastafleveringen neem ik je mee in hoe ik van die ene persoon die steeds tegen muren in het eigen hoofd aanliep, transformeerde naar iemand die wel gelooft dat ze iets kan. ADHD DINGEN IN DIT GEVAL superpower was, zoals sommige mensen beweren. daar kreeg ik de kriebels van. maar ik was en ben er ook van overtuigd dat er niet alleen maar negatieve kanten aan AdHd zijn, ook al is er veel focus op het negatieve. Waar ik naar op zoek was, was een kritische blik die de positieve en negatieve kanten van AdHd beschouwt. Zo kwam het idee van de podcast. en dat dan in een dialoogvorm, voor de afwisseling van stemmen. mijn moeder zei: moet je dit wel doen? en ik dacht: ja juist! Ik koos voor wat ik wilde. dit was mijn eerste stap in het loslaten van wat ik denk te moeten. niet luisteren naar wat hoort en op mijn eigen idee vertrouwen. podcast-WEETJE: AdHd is een aantal eigenschappen bij elkaar, zodanig dat je er dagelijks last van hebt. Veel mensen hebben wel een aantal eigenschappen van AdHd, maar dan heb je nog niet meteen AdHd. “oohjah, ik heb ook last van uitstelgedrag en mij lukt het ook om daar mee om te gaan, dus dat zou jou ook moeten lukken.” Herkenbaar? I&W mAGAZIne nr 2 - 2022 nirma haggenburg de diagnose krijgen In deze aflevering hoor je verschillende ervaringsverhalen. Het delen van verhalen en in gesprek gaan met mede AdHd’ers is fijn als je de diagnose krijgt. door het delen van verhalen, de verklaring van ‘hoe je bent’ door het label en het maken van de podcast, kreeg ik woorden voor wat er zich in mijn hoofd afspeelde. mijn hele leven gebeurde er al zoveel in mijn hoofd, maar ik kon dit niet goed uitleggen en daardoor begrepen mensen in mijn omgeving mijn gedrag ook niet. net zomin als ikzelf eigenlijk. Zo wist ik dat er meer in mij zat, maar dat dit er nog niet uitkwam. dat vond ik erg frustrerend. sinds de diagnose heb ik meer begrip voor mijzelf en meer begrip uit mijn omgeving. Ik sta meer stil bij negatieve gevoelens en maak dingen veel eerder bespreekbaar. Vroeger ging het veel meer over acties 17
Page 18
(dit en dat moet ik nog doen). nu voer ik veel vaker gesprekken over gevoel, ervaring en motivatie. Vaak helpt alleen het uitspreken van wat er zich in mijn hoofd afspeelt al. die dingen in mijn hoofd worden daarmee meteen al gerelativeerd. en voor deze openheid krijg je vaak ook openheid van de ander terug. medicijnen er zijn veel soorten medicijnen en mensen reageren er verschillend op. Ze kunnen direct een ontzettend groot verschil maken, zowel positief als negatief. Helaas heb ik afgelopen jaren veel negatieve verhalen gehoord over de dosering en begeleiding rondom medicatie. Voor mijzelf was de zoektocht naar de juiste medicijnen en de juiste dosering ook een ware rollercoaster. maar na een dik jaar heb ik gevonden wat bij mij past. eén van de grote voordelen van de goede medicatie in de juiste dosering is dat ik niet zo lang blijf hangen in (negatieve) gedachten, waardoor ik van de nadenkstand in de actiestand kom. door de medicijnen werd er een patroon doorbroken van heel lang nadenken voordat ik bijvoorbeeld een mail (terug) durfde te sturen. In de actiestand, door de medicijnen, leerde ik dat ik het wèl kan. Het werd nieuw gedrag. nu kan ik mails sturen met of zonder medicijnen en dat zonder eerst weken te denken over het feit ‘dat ik dat ene mailtje nog écht moet versturen’. Al is dat soms nog wel lastig als ik zeer druk ben. podcast-WEETJE: methylfenidaat is al meer dan 70 jaar lang het meest voorgeschreven medicijn voor mensen met AdHd. uitstelgedrag Ik dacht altijd al wel dat er zoveel meer achter mijn uitstelgedrag zat. Anderen zeiden: “Joh, doe het maar gewoon”. nee, voor mij is het niet gewoon doen. Als het gewoon te doen was, had ik het wel gedaan. Waarom stelde ik dan uit? na de diagnose was ik me veel meer bewust van mijn eigen uitstelgedrag, omdat ik door de medicijnen wel veel meer ging doen. toch bleven sommige taken alsnog liggen. Zo kon ik op onderzoek gaan waarom ik uitstelde. Ik kwam erachter dat er een aantal factoren waren: ik had geen overzicht, ik wist het eindresultaat niet of ik had last van negatieve gevoelens, zoals angst en perfectionisme. eerder wist ik ook niet dat ik het zo hard nodig had om het op mijn eigen creatieve manier te doen. een projectplan als voorbeeld. Voorheen dacht ik altijd: Ik moet dit doen en moet mij houden aan het format. maar dat werkt voor mij dus niet. dan loop ik vast. dingen op mijn eigen manier doen is belangrijk voor mij. de bewustwording daarvan is zó belangrijk en nu pas ik het ook toe. met als grote verassing dat mijn werkgever juist blij is met deze creativiteit. Adhd op je werk In de afgelopen twee jaar is er voor mij ook veel 18 I&W mAGAZIne nr 2 - 2022 veranderd op werkgebied. Anderhalf jaar geleden ben ik begonnen als studiecoach op het mbo en dit jaar ben ik ook begonnen als projectleider. om het helemaal af te maken ben ik ook gestart als coach voor mensen met AdHd en staat ‘AdHd dingen’ ingeschreven bij de KvK. Het is zo belangrijk als persoon met AdHd (dit geldt voor iedereen maar zeker voor iemand met AdHd!) dat je een juiste werkplek hebt. Voor mij betekent een juiste werkplek: dat ik afwisseling heb, mijn creativiteit kan uiten, waar ik mensen kan helpen en waar mijn werk impact heeft! podcast-WEETJE: “durf uit te spreken wat jij nodig hebt in je werk. Wees je bewust van jouw sterke punten en wat jou minder ligt. Hoe kan je ervoor zorgen dat je meer gaat doen waar je goed in bent?” (Hans van de Velde) podcast-WEETJE: mensen met AdHd hebben doorgaans veel doorzettingsvermogen maar ze zetten dit vooral in om zich aan te passen aan ‘hoe het hoort’. Ze forceren zich en dat kost extreem veel energie. Wellicht kun je het werk wel aan, maar kom je eigenlijk niet tot je recht. dat gaat uiteindelijk ten koste van jezelf. podcast-WEETJE: Veel mensen krijgen de diagnose AdHd op latere leeftijd na een burnout. Zij hebben zich zo lang aangepast en zijn zo over hun eigen grenzen heen gegaan. luister ook naar de aflevering over burnout. positieve kanten van Adhd na meer dan twee jaar diagnose en na twee jaar podcast merk ik dat ik veel meer rust heb gekregen en dat ik op bijna alle gebieden ben gegroeid: familie, werk, persoonlijk, liefde. ook ben ik door wat ik heb geleerd veel positiever over AdHd. Ik gun mensen die minder positief I&W mAGAZIne nr 2 - 2022 over hun AdHd zijn de rust, het overzicht en het zelfvertrouwen van het positief naar je AdHd kunnen kijken. AdHd is nog steeds geen superpower, het is nog steeds lastig. maar het is voor mij in de afgelopen anderhalf jaar wel veel minder lastig geworden. mijn ervaring is dat je, zelfs als AdHd´er, je passie kunt vinden, je intuïtie kunt volgen, dichter bij je gevoel kunt staan (hoe eng dat ook is) en dat het gewoon goed kan komen. bijzonder hoe je, door te weten dat je AdHd hebt en hiermee aan de slag te gaan, zo kunt veranderen in twee jaar, maar toch zo jezelf bent gebleven. of misschien dat ik zelfs meer mezelf ben geworden. meer over Nirma en haar podcast aDHD Dingen. 19
Page 20
OVER INCLUSIE . OVER INCLUSIE . OVER INCLUSIE . tekst: julie houben Zo haal je het beste uit werknemers met o.a. ADHD en dyslexie sterke punten brengen vaak valkuilen mee. leer jezelf goed kennen zodat je je sterke kanten benut en je valkuilen behapbaar maakt. dat is de filosofie van berend ruben, Hr-adviseur bij zorgverzekeraar dsW. tijdige coaching doet hierin wonderen. Hans van de Velde is een van de ‘huis-coaches’ van dsW. Hij heeft zelf AdHd en dyslexie. In gesprek met berend en Hans, over goed werkgeverschap en bijzondere breinen. D 20 I&W mAGAZIne nr 2 - 2022 sW is een wat eigen zinnige zorgverzekeraar uit schiedam. bij sommigen bekend omdat ze elk jaar als eerste hun nieuwe premie bekendmaken, bij anderen omdat ze als enige verzekeraar de AdHd-medicatie van regenboog Apotheek vergoeden. Ze zijn ook eigenzinnig in de manier waarop ze zorgen voor hun werknemers. In elk geval op de afdelingen waar berend ruben (35) Hr-adviseur is, waaronder de Ict-afdeling met 250 mensen. berend werkt nu vier jaar bij dsW. Hij maakt dankbaar gebruik van de expertise van Hans van de Velde en zet hem regelmatig in als coach wanneer een werknemer ‘niet zo lekker gaat’. Berend: Hans heeft sinds ik hier werk 21 mensen gecoacht. dat waren overigens niet allemaal mensen met bijzondere breinen. Iedereen kan wel eens iets meemaken waarbij de ondersteuning vanuit een coach kan helpen. mijn overtuiging is dat kwaliteiten en valkuilen twee kanten van eenzelfde medaille zijn. de truc is dat je jezelf goed genoeg leert kennen. dan kun je optimaal profiteren van je sterke kanten en met je werkgever een oplossing zoeken voor de dingen die lastiger voor je zijn. Het liefst wil je verzuim natuurlijk voorkomen. dat lukt bij ons vaak al met een aantal coaching gesprekken. regelmatig betaalt dsW de coaching. dat kost best wat maar dat betaalt zich meestal (ruimschoots) terug. Iemand die in een burnout komt, kost ons een veelvoud. bovendien vinden wij werkplezier gewoon heel belangrijk. OVER INCLUSIE . OVER INCLUSIE . OVER INCLUSIE TINO* MET aDHD hans van de velde berend ruben Als een werknemer weer op zijn plek is na een coaching traject, is dat dus dubbele winst. Hans: Hoe ze bij dsW werken is echt een ‘model of good practice’. Vaak moeten mensen eerst omvallen, dan komen ze bij een bedrijfsarts. Veel bedrijfsartsen weten niet genoeg van bijzondere breinen, waardoor de juiste hulp soms uitblijft. Andere bedrijfsartsen, zoals die van dsW, weten er meer van en weten naar wie ze moeten doorverwijzen. Zo komen mensen met een ‘label’ vaak bij mij terecht. de lijnen tussen mij en berend zijn ook kort. soms belt hij met een concrete vraag: ‘Heb jij tips Hans?’ de ervaring leert dat de meesten zo hun draai weer vinden. ook de leidinggevenden staan er open voor om in de coaching betrokken te worden en leren daardoor beter omgaan met hun medewerkers met bijzondere breinen. ErNEST* MET aUTISME ernest komt van de universiteit en gaat bij dsW aan de slag als softwareontwikkelaar. Het loopt niet helemaal lekker met hem. Hij is onzeker en heeft veel bevestiging nodig. op de middelbare school kreeg hij de diagnose autisme maar tijdens zijn studie ging alles prima, dus ernest legt zelf niet de link tussen zijn bijzondere brein en de dingen waar hij nu in zijn werk tegenaan loopt. Zijn leidinggevende vraagt berend: ‘hoe kunnen we ernest helpen?’ berend maakt een inschatting: een aantal coaching sessies lijkt hem passend. na een paar gesprekken gaat het stukken beter. Zo krijgt hij een rustigere werkplek en helpt de coaching hem om zijn werk weer met plezier en voldoende zelfvertrouwen te doen. tino werkt al enkele jaren op de Ict-afdeling en is daar uitgegroeid tot een ‘vraagbaak techniek’ voor zijn directe collega’s, vanwege zijn grote kennis. Hij is bovendien heel communicatief én heel hulpvaardig. maar deze sterke kanten zijn ook zijn valkuil: hij kan geen nee zeggen. Zijn leidinggevende ziet zijn kwaliteiten maar ziet ook dat hij moeite heeft met prioriteiten stellen en dat hij soms voor de troepen uitloopt. Als zijn zoon de diagnoses AdHd en dyslexie krijgt, herkent tino zich hierin; zijn moeite met plannen, gedachten ordenen, overprikkeling. Hij krijgt inderdaad de diagnose AdHd. de voorgeschreven medicatie slaat niet aan en hij krijgt er slaapproblemen bij. een burnout ligt op de loer. berend verwijst tino vanwege de ernst van de problemen door naar de bedrijfsarts, die hem aanmeldt bij Hans. Hans gaat met hem aan de slag en betrekt ook tino’s psychiater hierbij. stap één is andere medicatie. dat helpt. er volgen 14 coaching sessies in ongeveer een jaar, waarvan vijf sessies met de psychiater erbij en twee met zijn vrouw en zoon erbij. bij dsW is de filosofie dat thuis en werk geen aparte werelden zijn, dus wordt de thuissituatie ook meegenomen in de coaching. uit het traject komt onder andere dat de vraagbaakfunctie niet werkt voor tino. Hoe goed dat op papier ook lijkt, gezien zijn Ictkennis. tino is inmiddels weer met plezier aan het werk. 21 I&W mAGAZIne nr 2 - 2022
Page 22
Berend: elk mens is uniek en heeft zijn eigen setje sterke en zwakke kanten. bij mensen met bijzondere breinen zijn die sterke en zwakke kanten in het algemeen iets nadrukkelijker aanwezig. laten we ook die mensen alsjeblieft binnenboord houden en zorgen dat ze hun kwaliteiten kunnen inzetten. diversiteit maakt een team alleen maar sterker. Zo zijn mensen met autisme bovengemiddeld sterk in analyseren, grondig uitzoeken en focussen op details die anderen niet zien. Hun valkuil is dat ze soms te veel op details focussen. mensen met AdHd zijn vaak flexibel, creatief, ze schakelen snel en zijn heel goed in het opstarten van nieuwe projecten. 22 I&W mAGAZIne nr 2 - 2022 Keerzijde is dat ze moeite hebben met prioriteiten stellen, overzicht houden en dat opgestarte project ook afmaken. Hans: Hoe zit het eigenlijk met mensen met dyslexie, berend? die móeten er bij dsW ook rondlopen. Berend: opvallend genoeg heb ik er nog niet mee te maken gehad. dus ofwel we hebben hier toevallig allemaal dyslecten die goed op hun plek en in hun kracht zitten, ofwel ze melden zich niet en niemand heeft door dat ze op hun tenen lopen. Wat dat betreft is dit artikel ook goed om intern binnen dsW te verspreiden. Ik denk dat er ook bij ons nog genoeg mensen zijn, die baat hebben bij meer openheid en kennis over bijzondere breinen. Zowel bij de werknemers als bij de leidinggevenden. Ik maak overigens dankbaar gebruik van de term ‘bijzonder brein’, ook als ik mensen coaching aanbied. Het dekt voor mij heel goed de positieve benadering van wat we ook wel ‘labels’ noemen. Waarbij ik nogmaals wil benadrukken dat we bij dsW iedere medewerker in zijn/haar kracht willen zetten, dus ook de medewerkers met een bijzonder brein. *dit zijn fictieve namen i.v.m. de privacy. vijf vragEn aan talitha OvEr haar adhd deze keer stel ik mijn vijf vragen aan thalita (eind 40). Ze combineert haar werk als Hr-manager met een gezin van drie grote kinderen (deels uitwonend). teKst: nAomI KennedIe 1 2 3 4 wAt vind je het Allermooist AAn jouw Adhd? mijn creativiteit, humor, mijn out of the box denken en mijn impulsieve reacties. door mijn spontane invallen verras ik soms andere mensen die daar vaak positief op reageren. wAt vind je minder fijn AAn jouw Adhd? dat het altijd maar zo druk is in mijn hoofd. om dat ene marktkraampje (symbolisch doel) te bereiken moet je eerst door die enorme mensenmassa heen en kom je van alles tegen waardoor je het marktkraampje alweer bent vergeten. wAt helpt jou om beter met je Adhd om te kunnen gAAn? meditatie. daarmee kan ik mijn hoofd op pauze zetten. twee keer per dag met de app meditation moments. een echte aanrader. de emoties stapelen zich daardoor minder op. daarnaast zorgt medicatie ook voor meer rust en ontspanning en blijft de berg van emoties beheersbaar. sporten en dansen. hoe reAgeert jouw omgeving op jouw Adhd? best wel negatief en vaak vol ongeloof. er is weinig begrip vanuit mijn gezin en werk. Ze nemen het vaak niet serieus en begrijpen het evenmin. Ik heb de diagnose nog niet zo lang en heb inmiddels veel compensatiegedrag ontwikkeld. Kennelijk zo goed dat mijn gezin en vrienden nauwelijks kunnen bevatten hoeveel energie het dagelijks leven mij kost. 5 I&W mAGAZIne nr 2 - 2022 op welke mAnier kun je meer erkenning voor jouw Adhd krijgen en duidelijk mAken wAt je nodig hebt vAn je omgeving? mijzelf serieuzer nemen en dat gaan uitdragen. Ik heb meer kaders nodig en ik moet hierover duidelijker worden naar de buitenwereld. tegelijkertijd hoef ik het niet allemaal uit te leggen. dit is zoals het bij mij werkt en klaar! 23
Page 24
De coronatijd – T de coronacrisis is voorbij. We zijn weer ‘terug naar normaal’. Hoe hebben onze leden deze periode ervaren? Voor dit artikel vroeg ik een aantal van hen naar hun corona-ervaringen. die zijn heel divers. tekst: AnnemArie vAn essen – bestuurslid (met Adhd) 24 I&W mAGAZIne nr 2 - 2022 im Huinink heeft AdHd en autisme en werkte tijdens corona als facilitair medewerker bij een grote mbo. de eerste tijd was er enorm veel chaos: hij werkte door met weinig beschermingsmiddelen, veel onduidelijkheid en zonder goede richtlijnen. Hij had veel zorgen om besmetting vanwege zijn kwetsbare ouders en ervoer die periode de nodige stress. na verloop van tijd kwamen er duidelijke regels die voor hem goed voelden. Hij kon er beter mee overweg dan met de onduidelijkheid en wisselende richtlijnen. Helaas viel zijn baan onder de Banenafspraak, waar zelden een vast contract uitrolt. Hij werkt daardoor niet langer op deze school. Hoe het voor hem is nu corona ‘voorbij is’, zegt hij: “terug naar normaal? er is geen normaal meer!” Waarbij hij vooral wijst op de veranderde maatschappij en de ongeschreven regels die allemaal lijken te zijn veranderd. positief is tim over wat hij over zichzelf geleerd heeft. Hij heeft gezien hoeveel hij aankan en hoe flexibel en sterk hij is. met vijf collega’s van facilitair heeft hij alles gedaan en hebben ze het, natuurlijk ook met hulp, heel goed gered. daar is hij terecht trots op. Karin Jahromi is dyslexie- en intuïtief coach voor met name kinderen. Zij zag in haar praktijk repetitio hoe de lockdown ervoor zorgde dat ouders veel meer van het leren van hun kinderen meekregen. Voor lang niet alle kinderen is school een veilige omgeving, zo bleek. soms omdat ze wat anders zijn of anders denken en de extra moeite die leren daardoor met zich meebrengt. soms omdat school vanuit de sociale dynamiek een onveilige plek is. Vloek of zegen voor ‘ons soort mensen’? illustratie van annemarie annemarie van essen terugkijkend zag ze hoe bij een aantal van haar cliënten een (gezonde) thuisomgeving hielp. er waren minder prikkels, ouders waren meer betrokken en de kinderen konden in hun eigen tempo hun werk maken zonder groepsdruk van meekijkende klasgenootjes. dit geldt natuurlijk niet wanneer de thuisomgeving zelf onveilig is. persoonlijk werd het Karin duidelijk dat ze beter bij zichzelf kon blijven en hoe oude patronen ook konden veranderen. “er is zoveel afleiding om ons heen die ons eigenlijk niet meer opvalt. behalve dan wanneer de hele maatschappij tot stilstand komt. natuurlijk is er ook de opluchting nu we ‘alles’ weer mogen.” maar het valt haar op hoe de onrust en onduidelijkheid ook meteen weer toenamen in haar leven en haar hoofd. Saskia Elswijk is AdHd-coach. “Heel eerlijk? de coronacrisis bracht rust. Ik ben een introverte AdHd’er. de drukte in mij zegt niets over hoe ik mijn batterijtje oplaad. dat lukt het beste door (even) alleen te zijn, zonder prikkels van buiten. stiekem vond ik het heerlijk rustig. thuis werken, online coachen, online afspreken met vriendinnen. en veel wandelen, buiten, 1-op-1, want dat mocht gelukkig. Waar ik wel problemen mee had, was dat ik niet zelf mocht kiezen en bepalen.” “toen we weer ‘mochten’ was er echt een overload aan prikkels. na een dag op kantoor met veel mensen kwam ik ’s avonds lastiger tot rust en sliep ik veel slechter. Inmiddels heb ik de balans weer gevonden. Ik vind het veel makkelijker om nu “nee” te zeggen tegen bepaalde dingen waarvan ik weet I&W mAGAZIne nr 2 - 2022 dat ik overprikkeld raak. Ik kan veel bewuster kiezen en mijn energie beter verdelen.” aad Bouwmeester is gepensioneerd en inmiddels oud-bestuurslid van Impuls & Woortblind. “Hét corona pluspunt voor mij was: minder prikkels. Ik zag minder mensen en ging noodgedwongen minder op pad. dat leverde bij mij meer rust in mijn hoofd op. In de loop der tijd vond ik steeds vaker afleiding in de vorm van lezen en wandelen in de natuur. ook begon ik steeds meer te voelen wat me wel goed doet en wat niet.' ook voor hem was er de keerzijde. “Vooral in het begin ervoer ik dat de vermindering van prikkels soms ook leidde tot minder inspiratie. maar dat leidde bij mij tot het zoeken naar andere mogelijkheden zoals 25
Page 26
lezen en wandelen. er waren minder mogelijkheden voor kunst en cultuur. digitaal overleg vond ik een erg vermoeiende vorm van communicatie.” en nu, terug naar de situatie voor corona? “nee, ik heb namelijk ontdekt wat goed voor me is, wat me blij maakt en wat niet. Ik leef in een rustiger en bewuster tempo. Ik volg tekenlessen en lees nog steeds veel. ook ben ik me nog meer bewust geworden hoe belangrijk het is om goed voor je lichaam te zorgen. Ik ben gestopt met dexamfetamine te slikken, drink geen alcohol meer en eet nog bewuster dan ik al deed. daardoor slaap ik beter en voel me veel fitter. Kortom: corona heeft voor mij uiteindelijk vooral goede dingen opgeleverd.” Ikzelf? We hebben een levendig huishouden met twee tienerzonen met AdHd en Add en er is mijn eigen AdHd. mijn man werkte thuis, de jongens hadden online onderwijs en al mijn afspraken gingen van fysiek naar online. er waren de hele dag prikkels van vier mensen 26 I&W mAGAZIne nr 2 - 2022 thuis en alle onzekerheid en onduidelijkheid zorgden voor onderlinge frustratie. ons gezin heeft behoefte aan structuur en duidelijkheid. dat de dingen gaan zoals ze horen te gaan, zoals ze bedacht zijn of zoals het is afgesproken. lessen op een klein scherm en weinig persoonlijk contact, zorgden voor leerproblemen bij de jongste. de agenda’s wisselden constant, hij verzoop in alle berichten en wist niet wat hij moest doen en wanneer hij online aanwezig moest zijn. tegelijkertijd zag ik enorm veel veerkracht bij ons, bij de school, bij de werkgever van mijn man en bij de afspraken die online moesten. Als het niet kan zoals het moet, dan moet het maar zoals het kan. Ik ben me door de coronatijd bewuster geworden van mijn behoefte aan duidelijkheid en regelmaat én ik heb geleerd dat er veel kan. dat ík veel (aan)kan. de belangrijkste uitdaging? Vasthouden wat goed was en loslaten van dat wat niet helpend is. Kan ik gaan stotteren van mijn ADHD-medicatie? tekst: mArIJn VAn es - bIJWerKInGencentrum lAreb Ja, van sommige AdHd-medicatie kun je gaan stotteren. dit is bijvoorbeeld het geval bij bepaalde medicijnen die werken op het centraal zenuwstelsel, zoals methylfenidaat. Gelukkig heeft niet iedereen hier last van. B ij AdHd werken sommige hersendelen minder goed met elkaar samen. Voor de samenwerking van hersenen, zenuwen en spieren zijn boodschapperstoffen nodig, zoals dopamine. bij AdHd is deze stof in bepaalde hersengebieden minder beschikbaar. Hierdoor kun je je bijvoorbeeld minder goed concentreren. methylfenidaat zorgt voor meer dopamine in de hersenen. daardoor kunnen hersendelen weer beter samenwerken. methylfenidaat is bekend onder verschillende namen. dit zijn: ritalin, concerta, equasym xl, medikinet (cr), Kinecteen en methylfenidaat zelf. stotteren door methylfenidaat Als je methylfenidaat gebruikt en daardoor bent gaan stotteren, kan dit mogelijk komen door de grotere hoeveelheid dopamine in de hersenen. bijwerkingencentrum lareb ontving meldingen van stotteren bij het gebruik van methylfenidaat. ook de wereldwijde bijwerkingendatabank van de World Health organisation (WHo) ontving hier meldingen over. dat stotteren werd meestal minder wanneer methylfenidaat minder of niet meer gebruikt werd. stotteren staat nu ook als bijwerking in de bijsluiter van dit medicijn. stotteren komt vaak voor. bij stotteren is het vloeiend spreken verstoord. de uitspraak van klanken, lettergrepen of woorden wordt dan soms herhaald, I&W mAGAZIne nr 2 - 2022 verlengd of geblokkeerd. Als je stottert, heb je dit niet onder controle. minder stotteren door methylfenidaat de optimale hoeveelheid dopamine in de hersenen is voor ieder persoon en voor iedere hersentaak anders. Het veranderen van de hoeveelheid dopamine, bijvoorbeeld door methylfenidaat, kan daardoor bij iedereen een ander effect veroorzaken. bij mensen zonder AdHd kan methylfenidaat stotteren bijvoorbeeld juist verminderen. Andere oorzaken van stotteren naast methylfenidaat zijn er ook andere medicijnen waarbij stotteren in de bijsluiter staat. bijvoorbeeld bij medicijnen voor psychose, depressie of epilepsie. daarnaast is stotteren een bekende aandoening en hoeft het niet te komen door gebruik van medicatie. Herken je deze klachten na gebruik van methylfenidaat? bespreek dit dan met je arts. Wil je zelf een bijwerking melden? dat kan via www.mijnbijwerking.nl 27
Page 28
alS jE adhd én aUtiSME hEBt elise cordaro kreeg op haar 26e de diagnose AdHd en een jaar later de diagnose autisme. Het was voor haar een enorme opluchting. eindelijk begreep ze waarom alles in haar leven zo moeizaam ging. Ze schreef er een boeiend boek over: Anders gaat ook. Hoe ik functioneer met autisme en ADHD. teKst: nAomI KennedIe H 28 I&W mAGAZIne nr 2 - 2022 aar dagelijks leven met een baan, sociale contacten en het huishouden kost elise zoveel energie dat het alleen werkt als zij volgens een zeer strak georganiseerd schema leeft. Haar zogenaamde ‘commandocentrum’ hangt midden in haar huis (in de vorm van een whiteboard) en is ingedeeld in kolommen voor de dagen van de week. per categorie heeft elise rijen gemaakt met verschillende onderwerpen zoals meet (belangrijke afspraken) eAt (weekmenu) en relAx (hobby’s, afspreken met vrienden). veel herkenning en inzichten Het boek is overzichtelijk en strak ingedeeld met een indrukwekkend aanbod aan thema’s die zeer herkenbaar en divers zijn. Zoals: late diagnose door camouflage, waarom de dagelijkse dingen moeilijk zijn, van social zero naar social hero, de haat-liefdeverhouding met ontembare focus en waarom telefoneren zo moeilijk is. Het boek geeft een bijzondere en bijna voyeuristische kijk in het leven van elise. Ze deelt royaal al haar inzichten met ons als lezer. Het biedt vele praktische tips voor het dagelijks leven waarin AdHd en autisme de dingen lastiger kunnen maken. mij persoonlijk geeft het boek vooral meer inzicht in (haar) autisme. meer dan in (haar) AdHd. Wel herken ik de overprikkeldheid, het niet goed kunnen schakelen, moeite hebben met verandering en ook het haperend werkgeheugen. ook mijn werkgeheugen is vaak overladen, waardoor ik soms moeilijk kennis kan vasthouden, zelfs met een recept wat ik al tig keer heb gemaakt. lijstjes en Adhd, hóe dan? toch voelde ik tijdens het lezen regelmatig irritatie en ongeloof ten aanzien van alle strakke lijstjes. Ik snap dat dit voor elise werkt. dat dit voor haar de enige manier is om ruimte in haar hoofd te krijgen. maar ik kon nauwelijks begrijpen hoe zij zich hier ook daadwerkelijk aan kan houden. Ze heeft tenslotte ook AdHd! er zijn genoeg mensen met AdHd die het al niet voor elkaar krijgen om zich aan één lijstje te houden, laat staan er een mee te nemen naar de supermarkt. Wat ze ook doen, ze krijgen het niet voor elkaar. Functioneren onze neurodiverse breinen dan toch zo anders? naomi kennedie tegen welke prijs pas je je aan? Wat zijn de verschillen tussen AdHd en autisme, wat hebben ze gemeen en waar vloeien ze in elkaar over? Hoe weet je ‘hoeveel je van wat hebt’? en hoe belangrijk is dit eigenlijk om te weten? deze vragen hielden mij bezig. Ik kreeg de kern maar niet te pakken en liep herhaaldelijk vast tijdens het schrijven van dit artikel. uiteindelijk kwam ik er toch uit. Het boek gaat over meer dan alleen ‘hoe kun je leven met AdHd en autisme’. Voor elise werkt het door haar leven in een soort van mal te gieten die zij net zolang kneedt en polijst totdat het voor haar een goed functionerend model is geworden. maar welke prijs betaalt zij voor haar aanpassing, of camouflage zoals ze zelf schrijft? Welke waardevolle delen van mijn eigenheid heb ik automatisch onderdrukt en heb ik dus nooit kunnen uiten of ontwikkelen? deze vraag stelt elise zichzelf regelmatig. Ik denk dat velen van ons deze vraag herkennen en dat die heel wezenlijk is. Haar boek heeft mij aan het denken gezet, los van alle inzichten over verschillen en overeenkomsten 29 I&W mAGAZIne nr 2 - 2022 tussen AdHd en autisme. Hoe ver en veel pas je jezelf aan om ‘mee te draaien’ en tegen welke prijs? Hoe veel van jouw AdHd/Ass mag er (openlijk) zijn? of houd je – bijvoorbeeld op je werk- angstvallig je diagnose verborgen? bang voor het stigma of als ze (?) erachter komen…. WAt dAn? er is nog veel werk aan de winkel op het gebied van beeldvorming, vooroordelen en mogen zijn wie je bent. Het boek Anders kan ook maakt je hiervan weer extra bewust en dat is waardevol. meer over elise cordaro en haar boek: bekijk haar website www.mysig.be. ook als luisterboek te beluisteren via nextory of kobo. naomi Kennedie is de vaste host van het wekelijkse online Vragenuurtje aD(H)D, elke donderdagavond vanaf 20.00 uur.
Page 30
Hoe het lelijke eendje actueel O m maar met de deur in huis te vallen: ik ben compleet de weg kwijt. Ik ben geboren in Amsterdam. Vanaf mijn geboorte was ik al anders dan mijn zus en mijn oudere broer. Ik was vrij solitair. Vriendjes had ik gewoon niet en eigenlijk is dat nog zo. ook thuis hing ik er maar wat bij. ‘s nachts bonkte ik met mijn hoofd tegen de muur. Als mijn vader een kussen op die plek plaatste zocht ik gewoon een andere plek. Ik kreeg de naam bonkie bonkie. Ik had vaak woedeaanvallen en moest naar een lomschool. daar voelde ik me snel thuis. blijkbaar werd daar naar me geluisterd en kreeg ik iets van warmte. Iets wat ik thuis miste, ook al ontbrak het me aan niks. maar nooit een arm om me heen als het weer eens onrustig was in mijn hoofd. Ik ben marco, 51 jaar en weet sinds kort dat ik Add heb. dat is fijn om te weten, maar het helpt me niet om mijn draai in het leven te vinden. dat geluid wil ik ook graag eens laten horen. tekst: mArco wijnoogst, lid vAn impuls & woortblind 30 I&W mAGAZIne nr 2 - 2022 einzelgänger als ik nog steeds was, leerde ik opeens iemand kennen die me leuk vond. binnen een week woonden we rond mijn twaalfde verhuisden we naar limburg, weg uit mijn veilige omgeving. terwijl de rest van het gezin zich snel aanpaste aan de nieuwe omgeving, zakte ik verder weg. Ik kwam opnieuw op een lomschool maar vond hier geen begrip en warmte, integendeel. Ik werd er soms in elkaar geslagen terwijl de leraren de andere kant uitkeken. de woedeaanvallen kwamen weer terug. problemen namen toe. Ik ontwikkelde een gokverslaving en deed alles wat god verboden had. Ik verzorgde mezelf slecht, mijn kamer was een puinzooi en ik maakte alles kapot. Vaak omdat ik wilde weten hoe iets er van binnen uitzag. Al vroeg ging ik werken. met zoveel diploma’s op zak was werk vinden geen probleem, haha. Het werd de horeca, waar ik met gemak 60 uur per week werkte. Het geld ging regelrecht de gokkast in en wat er overbleef ging op aan rookwaren en vaak ook drank. geen zwaan werd marco wijnoogst samen. opeens was daar de rust in mijn leven waar ik zo naar verlangde. de onrust in mijn hoofd bleef natuurlijk gewoon doorgaan. en soms had ik lastige periodes, die niet fijn waren voor mijn vrouw. dus weer in therapie, de zoveelste. er kwam niets nieuws uit. behalve dat ik een lichte vorm van autisme had maar dat wist ik al. Inmiddels was ik van baan veranderd en werkte ik in ploegendiensten. dat maakte het niet beter. Zo gingen de jaren voorbij. echt gelukkig was ik niet meer. mijn vrouw werd ernstig ziek en ik blies mezelf op. Ik kreeg mijn eerste burnout en wederom therapie. Het ging slechter en slechter en een tweede burnout volgende. tot mijn vrouw op een dag zei: “Jij hebt volgens mij ook Add”. dus ik op onderzoek uit en ja, daar was de diagnose. Add-therapie volgde, boeken verslond ik, maar het hielp me geen stap vooruit. mijn werkgever ‘nam afscheid van mij’ na alweer burnout klachten. nu moet ik op zoek naar ander werk. Wat wil ik en wat kan ik nog? momenteel kan ik niks maar daar heeft het uVW geen boodschap aan. een vriendin van mij die in een rolstoel zit, zei laatst: “Aan mij ziet iedereen het, maar aan jou ziet niemand wat je hebt. Je bent een meester in toneelspelen.” Klopt. Ik ben een kunstenaar in het verbergen van mijn problemen. Zo zak ik steeds dieper weg in mijn Add-moeras. Ik denk vaak: had ik het maar nooit had geweten. Hoe moet een volwassen vent, vastgeroest in zijn patronen, dit gaan I&W mAGAZIne nr 2 - 2022 overleven? mijn vrouw steunt me nog, maar ook zij loopt op haar tenen. Ik behoor tot een groep mensen waarbij de diagnose veel te laat kwam, en die het niet meer kunnen opbrengen om opnieuw te beginnen in hun leven. Altijd maar horen: je zit in je slachtofferrol, ruim je zooi op, kom je afspraken nou eens na. Ik snap nu beter waarom ik zo ben maar wat heb ik eraan? Ik had alles in me om een zwaan te worden maar ik voel ik me eenzamer dan ooit. Add is een gave, zeggen ze. en ik heb zeker bijzondere eigenschappen. maar mocht er iemand zijn die mijn Add wil overnemen: go for it! herkenbaar? mail mij! Via info@impulsenwoortblind.nl de redactie heeft mijn mailadres en stuurt je mail door. 31
Page 32
Vier de Verschillen werkt aan inclusie V Vijf jaar geleden sprak Karin Jahromi met Jan Anne Kalkoven. Hij heeft Add en organiseerde toen de eerste ‘Vier de Verschillen’-themadag voor al zijn collega’s bij de belastingdienst. de dag was een onverwachts succes en Vier de Verschillen stond definitief op de kaart. Wat is er bereikt in die vijf jaar? ‘We voorzien in een grote behoefte.’ tekst: kArin jAhromi 32 I&W mAGAZIne nr 2 - 2022 Wat heeft Vier de Verschillen de afgelopen vijf jaar bereikt en waar is nog werk aan de winkel? Ik bespreek het met Jan Anne en zijn collega petra Verstegen-Van overveen, een van de 50 ervaringsdeskundigen van Vier de Verschillen. Ik vraag Jan Anne wie het feestje van Vier de Verschillen allemaal meevieren. “onze leden komen echt uit alle afdelingen binnen de organisatie, van ‘postkamer tot directie’. mensen met een diagnose of omdat ze zich herkennen in een bepaalde ‘aandoening’ of omdat ze een andere manier van denken hebben, zoals beelddenken. ons platform raakt ook heel voorzichtig beleidsmatig ingebed in de organisatie. Zo krijgen we vanuit het Kern departement in den Haag, waar de beleidsmakers van diversiteit en inclusie zitten, budget en ondersteuning. Kennelijk zien ze daar ook dat we niet alleen een beweging voor de medewerkers zijn maar ook voor de organisatie zelf. Het zou een verdienste zijn als een grote werkgever ier de Verschillen is een landelijk medewerkersnetwerk binnen de belastingdienst. Het netwerk zet zich in voor meer openheid over psychische en lichamelijke kwetsbaarheden. Wat acht jaar geleden begon als een online platform met twee leden vanuit de locatie Apeldoorn, is uitgegroeid tot een beweging met meer dan 850 leden. ruim 50 van hen zijn actief als ervaringsdeskundigen binnen de diverse subcommunities zoals Hsp, autisme, AdHd, dyslexie, depressie, burn-out, verslavingen etc. Zij zijn de spil van Vier de Verschillen en organiseren allerlei bijeenkomsten voor geïnteresseerde medewerkers. daarnaast zijn er 18 ambassadeurs op zeven locaties in het land, die het gedachtengoed van een inclusief werkklimaat uitdragen. zoals de onze een afspiegeling van de maatschappij is.” petra vindt dat het daarmee de goede kant op gaat: “Het is zichtbaar dat voor steeds meer medewerkers met een psychische kwetsbaarheid plek is.” sollicitanten met bijvoorbeeld Ass die zich via de Wet Banenafspraak melden, krijgen een jobcoach toegewezen en een Harrie. een Harrie is een speciaal getrainde collega-werknemer die begeleiding op de werkvloer geeft aan werknemers met een extra ondersteuningsbehoefte. op het gebied van hulpmiddelen ligt het iets lastiger. dyslexiesoftware is niet toegestaan op het bedrijfsnetwerk. Voorleessoftware via een usb-stick daarentegen weer wel. de organisatie is ook bekend met het dyslexie lettertype maar dit kan niet gebruikt worden op officiële documenten, ook niet op de interne correspondentie. Werk genoeg dus, om de organisatie écht inclusief te maken. naast en tijdens de bijeenkomsten nodigt Vier de Verschillen mensen uit om mee te denken en om de dingen waar ze tegenaanlopen ter sprake te brengen. Jan Anne vertelt dat er veel met ervaringsdeskundigheid gewerkt wordt. Zo is er een ambassadeur die zelf doof is en doven en slechthorenden binnen de organisatie begeleidt. petra is ook vanuit ervaringsdeskundigheid ambassadeur. Ze vertelt: “de organisatie is zwaar gestandaardiseerd en het is essentieel om zelf ook binnen die standaard te kunnen functioneren. lukt dat niet goed of wil je verandering, dan moet je daar zelf aandacht voor vragen. dat vraagt veel van iemand. Als ambassadeur met een vergelijkbare ervaring of ‘aandoening’ kun je die collega helpen met het zoeken naar de juiste oplossingen. leden van Vier de Verschillen hebben toegang tot een database met namen van de ambassadeurs en contactpersonen. daar vind je altijd wel iemand die jou kan helpen. Zo functioneert ons platform dus als een belangrijke ingang tot een ondersteuningstraject, dat waarschijnlijk meer aansluit bij de behoefte van iemand dan wat er vanuit de organisatie standaard wordt aangeboden.” de komende periode is het de bedoeling om de ervaringsdeskunI&W mAGAZIne nr 2 - 2022 digen beter te positioneren binnen de organisatie en hen ook daadwerkelijk te gaan betrekken bij re-integratietrajecten. er zijn nu nog vaak te veel mensen betrokken bij één enkel traject. dat kan heel overweldigend zijn en niet bepaald helpend. Iemand van Vier de Verschillen hierbij aan tafel is dan zeker een ruggensteun. Het is mij duidelijk dat de beweging in een grote behoefte voorziet. We filosoferen nog even na over de term inclusie. Voor Jan Anne is er sprake van inclusie als verschillen er niet toe doen en als iedereen kan meedoen. dat heet verschillen vieren! meer over ‘neurodiversiteitsnetwerken’ op het werk? KIJK HIEr. meer weten over hoe Jan-Anne met zijn Add omgaat thuis en op het werk? luister naar deze aflevering van de Dynamika podcast-reeks. 33
Page 34
vErEnigingSniEUWS je successen vieren ‘Als belangenvereniging kijk je altijd naar wat er nog moet gebeuren, maar je kijkt nooit terug naar de successen.’ Deze wijze woorden van supervisor Esther Gotink leidden tot een bijzondere invulling van de eerste keer dat de Ondersteuningsgroep Dyslexie en de PR-groep Dysleuk na corona weer live bij elkaar kwamen. teKst: nel Hofmeester en esther Gotink de geschiedenis We doken in de geschiedenis van Woortblind en vonden daar vanaf het begin in 1987 tijdschriften, lezingen, congressen, contacten met de wetenschap, een telefoonteam, een regionaal netwerk en een landelijke sIre campagne. en: heel veel mensen die deze informatie herkenden en zich ondersteund wisten! drie voorzitters uit die tijd – Arlene Haveman, Hans van de Velde en dirk Vollenhoven – vertelden daarover tijdens een interview. Alle drie liepen ze als ervaringsdeskundigen tegen de barrières aan die je tegenkomt als je dyslectisch bent. fusie met impuls In 2014 fuseerde Woortblind met Impuls, de belangenvereniging voor mensen met Ad(H)d. de fusie was uit nood geboren, maar blijkt achteraf historisch. Vanaf deze tijd groeide onze overtuiging dat dyslexie en Ad(H)d geen stoornissen zijn, maar vormen van neurodiversiteit: verschillen in talenten en breinen. Gelukkig is er inmiddels veel veranderd, qua kennis over dyslexie en ook Ad(H)d. onze huidige voorzitter rob pereira vertelde dat hij in zijn studie tot kinderarts niets hoorde over dyslexie of AdHd. Hij kwam het wel steeds tegen bij patiëntjes in zijn praktijk. In 1996 richtte hij daarom een AdHdnetwerk voor medici op. Van 2014 tot nu Inmiddels zijn er protocollen, vergoedingen en voorzieningen voor dyslexie, maar dyslectische leerlingen hebben het nog steeds moeilijk op school. en in bedrijven is kennis over dyslexie vaak niet of onvoldoende aanwezig. Als vereniging delen we onze kennis via onze website, het Impuls & Woortblind magazine en webinars. er zijn vier dyslexie-cafés en het boek ‘Haal meer uit je dyslexie’. de ondersteuningsgroep dyslexie infor34 I&W mAGAZIne nr 2 - 2022 vErEnigingSniEUWS meert het bestuur over actuele dyslexie-zaken. de pr-groep dysleuk werkt via de media en met samenwerkingspartners aan noodzakelijke nieuwe ontwikkelingen. onderwerpen voor de toekomst dit zijn volgens onze (oud)voorzitters dé onderwerpen waar we als vereniging mee aan de slag moeten: • Volwassenen met dyslexie moeten meer op de kaart komen. neem plaats in toegankelijkheidscommissies. Informeer bedrijfscursussen over dyslexie. • Ga werkgevers voorlichten, zij hebben handvatten nodig. Verwerk je verleden en ga er dan mee werken: de wereld wacht op je, GA Het doen. • Je krijgt van de buitenwereld weinig terug voor wat je investeert, dat kan de motivatie ondermijnen. Geef daarom als vereniging voldoende aandacht, respect en erkenning voor de inzet van vrijwilligers. • trek wetenschappers aan die dyslectisch zijn – zij zijn rolmodel. • Hoe vaak wordt dyslexie gemist bij de diagnose AdHd? • leerrecht: ook als blijkt dat een leerling nét geen dyslexie en nét geen AdHd heeft. de combinatie is al zwaar genoeg. de steile berg van dyslexie na afloop van het interview kregen de voorzitters een tegeltje uitgereikt met de toepasselijke tekst*: ‘Op de steile berg van dyslexie vergeten velen te genieten van het uitzicht over wat ze hebben bereikt.’ ook voor de andere aanwezigen was er een tegeltje. na de pauze werd verder gewerkt aan de invulling van de onderwerpen voor de toekomst. Zaterdagmiddag 10 september is de volgende bijeenkomst. meedoen? neem contact op met peter millenaar via peter.w.millenaar@gmail.com even voorstellen: sAskiA elswijk We zijn heel blij met Saskia Elswijk als ons nieuwe bestuurslid. Tijd voor een korte kennismaking. “Ik ben 47 en woon in eemnes met man en zoon. Ik ben zelfstandig AdHd-coach en werk daarnaast bij een opleidingsinstituut. Zelf heb ik AdHd. toen ik als bestuurslid werd gevraagd hoefde ik niet lang te twijfelen: er is nog zoveel te doen voor mensen met Ad(H)d, dyslexie en dyscalculie! bovendien ben ik al actief bij Impuls & Woortblind als organisator van het Online Vrouwencafé en bij aDHD Women. mijn passie is om mensen met zichzelf en met elkaar in verbinding te brengen. daarom past de portefeuille met de Ad(H)d-cafés en de dyslexie cafés mij goed. In mijn nieuwe rol als bestuurslid van Impuls & Woortblind ga ik aan de slag met de cafés. Wat speelt er in het land? Welke signalen moeten we als bestuur oppakken? Waar ligt een behoefte waarin nog niet wordt voldaan?” tegeltje voor 10 euro Wil je ook zo’n uniek tegeltje aan de muur? Bestel het in onze webshop voor € 10,incl. verzendkosten. * Tekst en ontwerp van Christian Boer (van wie anders?) 35 I&W mAGAZIne nr 2 - 2022
Page 36
iMpUlS & WOOrtBlind WErKgrOEp ONDErWIJS wAt: belangenbehartiging voor alle vormen van onderwijs wie: Karin Jahromi – (bestuurslid portefeuille onderwijs) DYSLEXIELIJN wAt: de dyslexielijn hulpdienst voo over dyslexie. ONDErSTEUNINgSgrOEp DYSLEXIE wAt: belangenbehartiging voor dyslectici en advisering bestuur wie: peter millenaar - peter.w.millenaar@gmail.com (voorzitter) actieve werkgroepen en vrijwilligers I & W WErKgrOEp VOLWaSSENEN wAt: klankbordgroep voor initiatieven en projecten rond actuele thema’s mbt Ad(H)d, dyslexie en/of dyscalculie wie: we zoeken nieuwe leden en een voorzitter! Iets voor jou? Mail ons. Impuls & Woortblind is actief voor en met mensen met Ad(H)d, dyslexie en dyscalculie. Heb je vragen? Heb je een idee voor een actie of een activiteit? Wil je ergens aan meedoen? Hier zie je bij wie je terecht kunt met je vraag of idee! wie: dyslexielijn@ impulsenwoortb DYSLEUK: pr EN LOBBYgrOEp DYSLEXIE wAt: dyslexie zichtbaar maken vanuit I en W wie: nel Hofmeester dysleuk@impulsenwoortblind.nl 36 I&W mAGAZIne nr 2 - 2022 EXpErTISEgrOEp wAt: expertmeetings, begeleiding van studenten, eigen onderzoeken onder achterban, internationale contacten wie: rob pereira – (bestuursvoorzitter & portefeuille wetenschap) APELDOORN N n is een or vragen tblind.nl aD(H)D-CaFéS EN DYSLEXIE CaFéS wAt: maandelijkse bijeenkomsten voor en door mensen met AdHd en/of dyslexie (zie pag. 39) wie: saskia elswijk – (bestuurslid portefeuille cafés) AMERSFOORT rEDaCTIECOMMISSIE FONDSENWErVINg wAt: zorgen voor stabiele extra inkomsten voor I en W wie: evert van Waegeningh (penningmeester) wAt: zorgt samen met hoofdredacteur voor inhoud van I & W magazine wie: Julie Houben – julie.houben@ impulsenwoortblind.nl (hoofdredacteur) CONTaCTpErSONEN EN CLIëNTONDErSTEUNErS wAt: ervaringsdeskundige vrijwilligers per telefoon en/of mail bereikbaar wie: zie de lijst op http://www.impulsenwoortblind.nl/onze-vrijwillige-contactpersonen/ BESTUUr wAt: ook elk bestuurslid heeft een eigen aandachtsveld. Wil je één van hen benaderen met een vraag of idee? stuur dan een mail naar info@impulsenwoortblind.nl wie: rob pereira - bestuursvoorzitter, wetenschap, AdHd evert van Waegeningh - penningmeester, dyslexie Annemarie van essen – Ad(H)d, ledenwerving, media en communicatie Karin Jahromi – dyslexie, onderwijs, vrijwilligersbeleid saskia elswijk – Ad(H)d, cafés 37 I&W mAGAZIne nr 2 - 2022
Page 38
advErtEntiES zelf een Ad(h)d cAfé of dyslexie cAfé opzetten? wij helpen je! Is er geen Ad(H)d-café of dyslexie-café bij jou in de buurt? Zoek een partner en start er eentje. Impuls & Woortblind kan je helpen met een duidelijke handleiding over de aanpak. bel of mail ons voor meer informatie: 033 247 34 84 / info@impulsenwoortblind.nl de dyslexielijn de dyslexielijn is een hulpdienst voor vragen over dyslexie. Je kunt bellen naar het landelijk bureau: 033 247 34 84 Wij zorgen dan dat je vraag door de juiste persoon behandeld kan worden. Je kunt je vraag ook mailen: dyslexielijn@impulsenwoortblind.nl behoefte AAn onderling contAct? doe een oproep! Heb jij behoefte aan contact met iemand uit jouw omgeving om ervaringen te delen? Je kunt via onze digitale nieuwsbrieven een oproepje doen. mail je oproep + woonomgeving naar: info@impulsenwoortblind.nl. dan sturen wij de reacties aan je door. 38 I&W mAGAZIne nr 2 - 2022 & dySlExiE caféS ad(h)d caféS door het hele land organiseren wij aD(H)D-CaFéS EN DYSLEXIE CaFéS. dé ontmoetingsplek voor iedereen uit onze doelgroep en direct betrokkenen. voor en door ervaringsdeskundigen. hieronder vind je al onze cafés bij jou in de buurt en onze online cAfés. voor adres- en contactgegevens per Ad(h)d-café, kijk op onze site. dyslexie cafés vind je op pratenoverdyslexie.nl. KIJK IN ONzE agENDa VOOr DE aCTUELE SITUaTIE pEr CaFé. aLLEEN ONLINE vrAgenuurtje Adhd/Add online Iedere donderdagavond vanaf 20 uur onlIne dyslexie cAfé online Iedere derde zaterdag van de maand onlIne van 13.30 tot 16.00 het Ad(h)d vrouwen cAfé online Iedere eerste vrijdag van de maand onlIne van 20:00 tot 22:00 zuid hollAnd Ad(h)d-cAfé den hAAg Iedere tweede woensdagavond van de maand onlIne, iedere vierde maandagavond op locatie Ad(h)d-cAfé bArendrecht Iedere derde dinsdag van de maand van 20.00 tot 22.30 zeelAnd Ad(h)d-cAfé vlissingen Iedere tweede woensdag van maand van 20.00 tot 22.30 noord-brAbAnt Ad(h)d-cAfé bredA Iedere derde donderdag van de maand van 19.30 tot 22.30 Ad(h)d en DYSLEXIE cAfé heusden-vesting Iedere laatste dinsdag van de maand van 19.30 tot 21.30 Ad(h)d-cAfé eindhoven Iedere derde woensdag van de maand van 19.30 tot 21.00 39 I&W mAGAZIne nr 2 - 2022 limburg Ad(h)d-cAfé mAAstricht Iedere eerste vrijdag van de maand van 19.00 tot 21.30 noord hollAnd Ad(h)d-cAfé AmsterdAm Iedere tweede maandagavond van de maand vanaf 20.00 drenthe dyslexie cAfé AmsterdAm 6 x per jaar op dinsdagavond. om en om op locatie en onlIne Ad(h)d-cAfé Assen Iedere laatste vrijdag van de maand van 19.00 uur tot 22.30 overijssel Ad(h)d-cAfé hengelo Iedere tweede woensdag van de maand van 20.00 tot 22.30 utrecht Ad(h)d-cAfé Amersfoort Iedere tweede vrijdagavond van de maand op locatie, iedere 4e vrijdagavond onlIne. Ad(h)d-cAfé utrecht Iedere eerste woensdag van de maand van 21.00 tot 23.00 gelderlAnd Ad(h)d-cAfé Arnhem en omstreken Iedere eerste maandag van de maand vanaf 19.30
Page 40
Zelfstandig werken met Read&Write Read&Write is een compenserend hulpmiddel dat ondersteuning geeft aan mensen met dyslexie of een ander lees- of spellingprobleem. Het programma ondersteunt zwakke lezers tijdens het lezen, schrijven en studeren. Read&Write is geschikt voor het werken op de Chromebook en met de Chrome-browser. Het werkt met een extra werkbalk in de browser. Het programma leest bestanden met tekst, zoals word-documenten, PDF’s en digitale (school)boeken, maar ook websites, presentaties en e-mails. www.lexima.nl/readwrite Device Werking Kernfuncties Onderscheidende functies Lesmateriaal Chromebook en Chrome-browser          Voorlezen Highlighten tekst Spraak naar tekst Uitgebreid afbeeldingenboek met woordenlijst Vooral digitaal            info@lexima.nl  www.lexima.nl 8 Laat je “label” in je voordeel werken! Wij bieden in onze training en coaching voor (jong) volwassenen met dyslexie / dyscalculie / AD(H)D / autisme en/ofhoogbegaafdheid: Dynamika advies, training & coaching praktische handvatten en inzicht in jouw andere manier van denken en leren; vermindering van faalangst, onzekerheid, uitstelgedrag, prestatiedrang en/of stress; verhoging concentratie, sneller leren lezen, gemakkelijker schrijven en communiceren. Luister ook naar onze Podcasts op onze websites, Soundcloud (Dynamika Podcasts) en Spotify   www.geniaaloprechts.nl www.werkendyslexie.nl T 020 – 639 1099 Zie ook onze boeken: “Slimmer dan je baas”en “Dyslexie: stoornis of intelligentie” (Uitgeverij Garant B.V.) info@dynamika.nl zelf ledenvoordeel bieden Als zelfstandige kun je leden van Impuls & Woortblind ook korting bieden op jouw product. denk aan coaching, workshops, rijbewijskeuringen etc. Wij vermelden je op de Ledenvoordeelpagina van onze website. Interesse: mail of bel ons: info@impulsenwoortblind.nl / 033 247 34 84

IPWB 1 - 2022


Page 2
In dIt ArtiKeLen 6 10 14 19 20 24 26 30 32 nuMMer VAste ruBrieKen Interview – talentenfluisteraar luk dewulf: ‘ook JIJ hebt talenten’ Wat is Add? drie antwoorden op deze vraag dyslexieprotocol 3.0 – een stap vooruit of toch niet? Impuls & Woortblind in gesprek met toekomstige artsen Helen: ‘mooi dat mijn ernie het won van mijn bert!’ Alfa-bedding - een dyslexievriendelijke leesmethode Wetenschap – Hoe zit het nou met dat AdHd-brein? Heb jij dyslexie naast je Ad(H)d? Goed om dit te weten oeps, sleutels vergeten! simone’s nachtelijke avontuur 3 4 14 16 21 34 Van het bestuur – voorwoord nieuws column susan sliep: Verantwoordelijkheid over inclusie: studietips van robin met een bijzonder (briljant) brein Vijf vragen aan peter over zijn AdHd Verenigingsnieuws – Wíj zijn ervaringsdeskundigen oVeriG 3 36 38 colofon overzicht activiteiten & werkgroepen Algemene informatie & Ad(H)d / dyslexie cafés 2 I&W mAGAZIne nr 1 - 2022 pAg 30 pAg 26 pAg 6 Lezen of Luisteren d coloFon nr 1 - 2022 Impuls & WoortblInd magazIne Is een uItgave van verenIgIng Impuls & WoortblInd en verschIjnt drIe keer per jaar dIgItaal. de cbb (www.cbb.nl) verzorgt een gesproken versIe van dIt magazIne. redactIe/redactIecommIssIe julie houben (hoofdredacteur), rob pereira, karin jahromi, annemarie van essen. medeWerkers marjolein bax, robin verstraten, monique van eijkelenburg, naomie kennedie, helen de graaff, maarten overgaauw, karin de jager, simone becker, Ineke masselink, jan Willem lignac. beeld rob van hattum, rosa boomsma, helen de graaff. adresWIjzIgIng doorgeven adreswijzigingen ontvangen wij vormgevIng In commun, harderwijk. redactIe-adres Impuls & Woortblind, postbus 1058, 3860 bb nijkerk, info@impulsenwoortblind.nl. Issn 2405 - 8211 lId Worden leden van Impuls & Woortblind ontvangen automatisch Impuls & Woortblind magazine. het lidmaatschap loopt per kalenderjaar en kost € 38,50 per jaar. voor een lidmaatschap van Impuls & Woortblind, ga naar www.impulsenwoortblind.nl, of bel: 033 247 34 84. bij voorkeur per e-mail,via info@impulsenwoortblind.nl. per post kan ook: postbus 1058, 3860 bb, nijkerk. opzeggen lIdmaatschap per mail of schriftelijk (zie redactieadres) en uiterlijk vóór 1 november. anders is nog een jaar lidmaatschap verschuldigd. opname van artikelen betekent niet dat de vereniging de meningen daarin altijd onderschrijft. ze blijven geheel voor rekening van de auteurs of andere genoemde bronnen. de redactie houdt het recht om artikelen niet te plaatsen of in te korten. voor de inhoud van de advertenties draagt de vereniging geen verantwoordelijkheid. © niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder uitdrukkelijke toestemming van de redactie. eze keer een bijdrage van mij als nieuw bestuurslid van de vereniging. Ik zat al eens eerder in het bestuur van Woortblind, vóór de fusie met Impuls in 2014. mijn aandachtsgebied is dyslexie. Ik ben voor de vereniging aanspreekpunt voor (passend) onderwijs, toetsen en examens en voor vragen rondom de dyslexieverklaring. Aandacht voor dyslexie en AdHd gaan we ook vragen bij de komende gemeenteraadsverkiezingen. lokale overheden mogen best meer doen voor hun inwoners met een neurodivers brein. Wij nodigen ze van harte uit om zich bij het maken van nieuwe beleidsplannen door ons te laten informeren. Wie het trouwens interessant vindt om dit in de eigen gemeente op te pakken kan zich bij ons melden. spread the word! Als de lockdown periode ergens goed voor is geweest, dan is dat in ieder geval voor de webinars die we sindsdien maandelijks organiseren. Ze worden goed bekeken en gewaardeerd en zijn gratis voor leden. de komende maanden staan er mooie onderwerpen op de planning zoals de methode alfa-bedding om te leren lezen (april), dyscalculie (mei) en faalangst op school (juni). tenslotte mooi nieuws! Vanaf nu is er een voorleesversie van dit magazine beschikbaar. dat kan via de app easyreader of via downloadbare bestanden. Ik wens je dus veel lees- én luisterplezier met dit nummer. Karin Jahromi – bestuurslid Impuls & Woortblind 3 I&W mAGAZIne nr 1 - 2022 pAg 16 pAg 32
Page 4
nieuWs AAndAcHt Voor Ad(H)d en dyslexIe? ooK In JouW Gemeente! op 16 maart zijn de gemeenteraadsverkiezingen. mooi moment om onze missie bij de toekomstige raadsleden onder de aandacht te brengen: zorg voor voldoende begrip en kennis over neurodiversiteit, óók binnen het gemeentebeleid! twee van onze vrijwilligers, Karin Jahromi en naomi Kennedie, hebben deze krachtige oproep gemaakt voor alle raadsleden. elKe mAAnd een GrAtIs WebInAr Wist je dat we elke maand een webinar organiseren? en dat die altijd gratis is voor leden? niet-leden betalen 10 euro. We sturen je voor elk webinar een uitnodiging per mail en uiteraard staan ze ook in onze agenda op de website. Vul daar het zoekwoord ‘webinar’ in en je vindt de webinars gemakkelijk. de agenda voor de komende tijd (vaste tijden: van 19.30 tot 21.00) 6 april: https://impulsenwoortblind.nl/event/ webinar-zo-lukt-leren-lezen-ook-bij-dyslexie/ 18 mei: https://impulsenwoortblind.nl/event/ webinar-dyscalculie-komt-vaker-voor-danje-denkt/ 14 juni: Faalangst bij kinderen (web-event volgt nog, dus sAVe tHe dAte) deel onze oproep ook in jouw gemeente onze vraag aan jullie: willen jullie deze oproep delen via jullie kanalen, sociale media, etc.? denk hierbij ook aan: lokale media (kranten, lokale omroep), mailadressen van lokale politici opzoeken en hen de oproep sturen, lokale Fb-groepen, etc. Hoe meer lokale politici we bereiken en inspireren, hoe beter! nb: wij hebben veel vrijwilligers die graag in gesprek gaan met een gemeenteraadslid om hen wijzer te maken over hoe je mensen met bijzondere breinen werkelijk helpt. misschien woont één van hen wel in jouw gemeente. bel of mail ons als je hier interesse in hebt: info@impulsenwoortblind.nl / 033-2473484. maar je mag natuurlijk ook zélf het gesprek aangaan! Wij gaan ervoor: veel mooie gesprekken tussen Impuls & Woortblind-vertegenwoordigers en lokale beleidsmakers, met als resultaat beter beleid voor onze doelgroepen! doe je mee? 4 I&W mAGAZIne nr 1 - 2022 tIp: elk webinar wordt opgenomen. dus meld je aan, ook als je niet kunt meedoen. dan krijg je daarna de link naar de video per mail. een half jaar na de datum van het webinar zetten we hem op ons YouTube kanaal en onze website. verkiezingsprogrAmmA in lettertype dyslexie Wat een held, die sander mulders (27), Vdd-raadslid in de gemeente oosterhout. Hij is naar eigen zeggen ‘hartstikke dyslectisch’ en roept op tot het maken van dyslexievriendelijke verkiezingsprogramma’s, namelijk in het lettertype dyslexie. Zijn eigen VVd maakte voor 16 maart al een verkiezingsprogramma in de dyslexieletter en lokale partijen door het hele land volgen, dankzij zijn oproep. lees zijn verhaal en bekijk de video waarin hij zijn oproep doet in dit bericht op onze website. vAnAf nu kun je ons mAgAzine ook Beluisteren! Heb je moeite met lezen en al helemaal als dit digitaal is? Vanaf nu is er ook een gesproken versie van Impuls & Woortblind magazine! de cbb verzorgt dit voor ons. elk nummer wordt ingelezen in hun professionele studio in ermelo, waarna de cbb de ingesproken artikelen in een portal en een app plaatst. Zo kun je artikelen los afluisteren en makkelijk navigeren. hoe werkt het? Als lid van Impuls & Woortblind ontvang je van ons een link naar een besloten deel van onze website. daarin zetten wij de cbb-bestanden. Je kunt dan vanaf die pagina de artikelen beluisteren. daarnaast ontvang je via de cbb een inlogcode. daarmee kun je met de gratis app easyreader het magazine beluisteren. In de mail die je van ons gekregen hebt staat meer informatie over hoe je op deze twee manieren ons magazine voortaan overal kunt beluisteren! meer over de cBB: “Als CBB zijn wij dagelijks in de weer voor mensen die op welke manier dan ook niet meer (goed) kunnen lezen. We maken boeken, tijdschriften en kranten toegankelijk in braille, audio, grootletter en digitaal. De missie van de CBB is informatie toegankelijk te maken voor iedereen. Waar de CBB in het verleden een bibliotheek was, is de CBB uitgegroeid tot een veelzijdige en innovatieve organisatie die alle middelen beschikbaar heeft om leesbeperkingen te vervagen.” meer weten? Kijk op: www.cbb.nl contactgegevens: 0341 565477, klantenservice@cbb.nl onZe WebsIte ooK In dyslexIeletter? dAt KAn! Wist je dat je onze website ook in het lettertype dyslexie kunt lezen? Kijk daarvoor rechts boven (op je laptop) of midden boven (op je telefoon) en klik simpelweg op het logo ‘dysle+ie’. dan staan alle teksten in het lettertype dyslexie! nieuwsgierig naar dit speciale lettertype voor dyslexie? Lees het interview met de Nederlandse ontwerper van deze internationaal bekende letter. Zelf grafisch ontwerper met – uiteraard! – dyslexie en actief vrijwilliger bij Impuls & Woortblind). 5 I&W mAGAZIne nr 1 - 2022
Page 6
interview Iedereen heeft een talent. Ook j ij . 6 V olgens pedagoog en burn-outcoach Luk Dewulf hebben we allemaal zelfs meerdere talenten, alleen weten we niet altijd van onszelf dat we ze bezitten. In zijn boek de talentenfluisteraar, haal het beste uit jezelf legt hij uit hoe we erachter kunnen komen wat onze talenten zijn en hoe dat ons leven een stuk aangenamer kan maken. tekst: marjolein bax eerlijk gezegd was ik best sceptisch toen ik aan het boek van dewulf begon. Ik dacht aan mijn klasgenoten van de basisschool die inderdaad heel goed konden rekenen, voetballen of tekenen, maar kon geen talenten bedenken die ik zelf bezat. Ik had mijn werk meestal niet op tijd af, schreef letters in spiegelbeeld en mijn handschrift was onleesI&W mAGAZIne nr 1 - 2022 baar. ook buiten school was er niet iets waarin ik uitblonk. talent ≠ uitblinken Gelukkig legt luk dewulf meteen in het eerste hoofdstuk uit dat een talent hebben niet hetzelfde is als ergens in uitblinken. om te ontdekken waar je talenten liggen, moet je kijken naar activiteiten die je gemakkelijk afgaan en waar je energie van krijgt. Het zijn de bezigheden waarbij de tijd voorbijgaat zonder dat je het doorhebt en je helemaal jezelf kunt zijn. In het boek staan 39 talenten beschreven, zodat je tijdens het lezen al op zoek gaat naar je eigen talenten. Zo ben je misschien een ‘positivo’, ‘ideeënfontein’ of ‘stille helper’. jezelf herkennen Het fijne aan het boek is dat er bij ieder talent eerst een korte situatieschets staat, waarbij je kijkt of je 7
Page 8
jezelf daarin herkent. bijvoorbeeld: ‘Ik ben erg geïnteresseerd in hoe de wereld er over tien of twintig jaar uitziet. die inzichten helpen mij om hier en nu beslissingen te nemen.’ Als je je hierin herkent, is jouw talent ‘toekomstdenker’. Het is makkelijker om jezelf te herkennen in een situatieschets dan van jezelf te zeggen dat je een echte ‘mooimaker’ of ‘bruggenbouwer’ bent. Vervolgens legt dewulf uit wat de voordelen van het talent zijn en is er een korte waarschuwing over hoe je kunt doorslaan in dit talent. Zo moet je als ‘stille helper’ goed op de balans letten tussen wat je aan iemand geeft en wat je daarvoor krijgt. Weerbaarder na het lezen van het boek heb ik een gesprek met luk dewulf, omdat ik benieuwd ben hoe zijn methode mensen kan helpen met de diagnose Ad(H)d, dyslexie of dyscalculie. Volgens luk is het vinden van je talenten belangrijk voor je zelfbeeld. “Kinderen met AdHd moeten op school vaak dingen doen waar ze niet goed in zijn, dat kost veel energie en kan je onzeker maken.” daarom raadt luk aan om niet alleen te kijken naar de leerproblemen van een kind, maar ook op zoek te gaan naar zijn of haar talenten. “Want als je iets doet waar je goed in bent, levert dat energie op. en als je dan ook nog eens complimenten krijgt, word je weerbaarder voor negatieve reacties.” onderwijs voor de massa Volgens luk zijn diagnoses zoals Ad(H)d, dyslexie en dyscalculie nog te veel gerelateerd aan het schoolsysteem. “Als ik ouders spreek van 8 kinderen met AdHd, zie ik hoe zij hierdoor AdHd vooral als iets negatiefs en levenslang beperkends zien. natuurlijk loop je als volwassene ook nog tegen structuren aan zoals in de klas en kun je daar moeilijkheden bij ondervinden. maar er zijn ook omgevingen waar je kunt schitteren.” Hij geeft aan dat het zonde is dat het onderwijs gericht is op de massa en dat er daardoor minder flexibiliteit is voor mensen die daar niet helemaal in passen. “Zo kunnen mensen met dyslexie vaak goed visueel denken, maar daar komen ze dan pas achter na hun schooltijd. dan vinden ze uiteindelijk wel een baan die bij hen past, maar ze blijven door de eerdere moeilijkheden op school wel last hebben van een negatief zelfbeeld.” Batterij opladen Wat ik zelf soms lastig vind bij een positieve benadering van (leer) stoornissen, is dat er dan geen ruimte lijkt te zijn voor de dingen waar je tegenaan loopt en die niet lukken. luk benadrukt dat je die moeilijkheden zeker niet moet onderschatten, maar beargumenteert dat je daar ook op een andere manier mee kunt omgaan. “In mijn leven zijn er dingen waar ik niet goed in ben, maar die ik wel moet doen. Ik kan daar alleen mee omgaan als ik ook energie heb opgedaan uit dingen waar ik wel goed in ben.” luk ziet wat voor worsteling de schooltijd kan zijn en pleit voor ondersteuning waarbij gekeken wordt wat de best mogelijke manier is om onderwijs te volgen. “sommige kinderen hebben er veel aan als ze regelmatig buiten kunnen spelen en zo hun batterij opladen Er zijn ook omgevingen waar je kunt schitteren om moeilijke dingen te doen. Kinderen moeten niet de hele tijd te horen krijgen wat ze allemaal ‘moeten’ en ‘niet kunnen’, dan gaan ze steeds negatiever denken over de toekomst. Als ik dit schoolwerk al niet kan, hoe kan ik dan ooit een baan vinden.” zelfverzekerder een positief zelfbeeld is dus niet alleen belangrijk voor het moment zelf, maar ook voor hoe je denkt over je eigen toekomst. Als je ziet wat je talenten zijn, voel je je ook zelfverzekerder. dat betekent natuurlijk niet dat je altijd alleen nog maar hoeft te doen waar je goed in bent. “Iemand die hele mooie meubels kan maken, heeft ’s avonds misschien wel moeite met het opstellen van de facturen. maar het gebruiken van zijn talent overdag zorgt ervoor dat hij weerbaar genoeg is om toch door te zetten.” toch een talent Als kind vond ik het vervelend als er weer in mijn rapport stond dat ik sociaal was. dat schreef de juf of meester vast, omdat ze niets positiefs bij mij konden bedenken. dat ik veel praatte en graag klasgenoten hielp zag ik niet als talent, want dat kan toch iedereen? na het gesprek met luk en het lezen van zijn boek zie ik dat toch anders. Als kind zag ik ‘sociaal zijn’ niet als een talent, maar het is inmidI&W mAGAZIne nr 1 - 2022 dels wel een vaardigheid die ik veel gebruik tijdens mijn werk als journalist. daarom raad ik iedereen aan het boek De talentenfluisteraar, haal het beste uit jezelf te lezen en zo op zoek te gaan naar je eigen talenten. Zelf hield ik tijdens het lezen bij in welke talenten ik mezelf herkende. Zo kon ik me vinden in de beschrijving, ‘Ik hou van mooie woorden en haal er voldoening uit als ik de juiste formulering vind om een gedachte uit te drukken’. dat betekent niet dat ik mezelf nu meteen zie als het daar bijbehorende talent ‘woordkunstenaar’. Het laat me wel inzien dat ik graag schrijf en daar dus vooral mee door moet gaan. De talentenfluisteraar – Luk Dewulf. Uitgeverij Lannoo Campus. 9
Page 10
WAt is ADD? Via onze website zoeken opvallend veel mensen op de term Add. Veel meer dan op AdHd. de reden hiervoor is waarschijnlijk dat veel mensen met Add (tegenwoordig: AdHd van het type ‘overwegend onoplettendheid’) zich geen ‘AdHd’er’ voelen. Hoe kan dit eigenlijk? en hebben ze gelijk? teKst: rob pereIrA o 10 I&W mAGAZIne nr 1 - 2022 p bovenstaande vragen is geen eenduidig antwoord. Hieronder praat ik je bij over de kwestie ‘AdHd versus Add’. Ik doe dat aan de hand van drie veelgehoorde uitspraken over Add: Add is Adhd zonder h Add is een ApArte groep Add is de ‘light versie’ vAn Adhd Add is Adhd zonder h dit is feitelijk hoe het zit volgens de dsm-5, op basis waarvan de AdHd-diagnose gesteld wordt. Add komt daar als term ook niet meer in voor. de dsm-5 beschouwt AdHd op dit moment als de beschrijving van een reeks subsymptomen en 3 hoofdsymptomen: aandachtstekort, hyperactiviteit en impulsiviteit. die kunnen in gradaties bestaan en moeten tot uiting komen in verschillende situaties. Volgens de dsm-5 moeten dat bij kinderen minimaal 6 en bij volwassenen minimaal 4 van de 9 subsymptomen zijn per hoofdsymptoom. Verder zijn er een paar voorwaarden om in aanmerking te komen voor een diagnose zoals: het moet voor het 12e jaar begonnen zijn, je mag het niet kunnen verklaren door een ernstige ziekte, trauma of een problematische gezinssituatie én je moet disfunctioneren. Voldoe je aan alle drie criteria, dan heb je AdHd, scoor je (net) te weinig bij ‘hyperactiviteit’ (h) en ‘impulsiviteit’ (i) maar wel genoeg bij ‘aandachtstekort’, dan heb je wat ze voorheen Add noemden. AdHd of Add: het is dus een glijdende schaal waarin aandachtstekort eigenlijk het kernprobleem is. Het bekende overvolle brein dus, dat slecht filtert, snel afgeleid is en daarmee zorgt voor de meeste problemen in het dagelijks leven. scoor je ook op de h en de i, dan vertoon je naast dat volle hoofd ook nog gedrag waar jij en/of je omgeving last van hebben. dat is eigenlijk het enige verschil. Zowel bij Add als bij AdHd zijn er vaak comorbiditeiten, dat wil zeggen bijkomende problemen zoals slaapproblemen, verslaving, angst, dyslexie of dyscalculie. In lijn met deze ‘medische visie’ op Add is ook de behandeling voor AdHd en Add hetzelfde: psycho-educatie, gedragsadviezen en medicatie bij hinderlijk disfunctioneren. Add is een aparte groep Zoals bekend worden jongens meer en eerder gediagnosticeerd met AdHd dan meisjes omdat ze meer h in hun gedrag hebben. meisjes met concentratieproblemen zijn niet ‘vervelend’ druk. soms kletsen ze wat meer maar ‘dat hoort bij meisjes’, denkt men dan. de stille en dromerige kinderen met concentratieproblemen vallen al helemaal niet op. Zij komen veel later pas onder de aandacht als zij onderpresteren en hier een negatief zelfbeeld of somberheid van krijgen. dat is feitelijk gevolgschade die zij oplopen door de late herkenning en dus late verklaring voor het alsmaar niet voor elkaar krijgen van dingen ‘die anderen wel kunnen’. de diagnose Add (zo blijven we het in de volksmond toch gewoon noemen) kan dus horen bij een ander ‘menstype’ dan de diagnose AdHd: de wat rustigere mensen die vooral druk in hun hoofd zijn maar niet in hun doen. Volwassenen met de diagnose Add vinden dan ook vaak dat zij duidelijk tot een aparte groep horen, met wezenlijk andere uitdagingen dan mensen met AdHd. bijvoorbeeld: mensen met Add lopen vaak vast in alles ‘eindeloos’ overdenken en/of omdat ze steeds wegdromen. daardoor komen ze moeilijk tot actie, in tegenstelI&W mAGAZIne nr 1 - 2022 ling tot mensen met AdHd, die juist vaak doen voordat ze denken. Ze zijn wat introverter, vergeetachtiger en sneller moe. Voor een uitgebreid overzicht van typische Add-kenmerken, zie ook de website van ervaringsdeskundige Karin Windt: https://www.levente.nl/. ook AdHd-experts zien in hun dagelijkse (behandel) praktijk wel verschillen tussen mensen met AdHd en Add. Lees hier de visie op aDD van vier van hen of lees het artikel ‘aDD het brave zusje’. In wetenschappelijk onderzoek wordt deze splitsing in een echte Add-groep versus een AdHd-groep met verschillende kenmerken niet gevonden. dat zorgt ook voor de minimale aandacht voor de verschillen binnen de diagnostiek en behandeling. maar omdat veel mensen met Add zich toch ‘anders’ voelen, gaan ze op zoek naar informatie die dit gevoel onderschrijft en verklaart. Add is de ‘lightversie’ van Adhd sommige mensen denken dat AdHd zonder zichtbare onrust een lichtere vorm is van AdHd. dit klopt niet. Zoals eerder genoemd, zijn de concentratieproblemen en het volle onrustige hoofd feitelijk de kernsymptomen van AdHd. Je kunt hoogstens 11
Page 12
zeggen dat Add voor de buitenwereld een lightversie is; die heeft minder last van een dromerige Add’er dan van een drukke AdHd’er. Voor de ‘binnenwereld’ van iemand met Ad(H)d kan de Add-variant eerder nog zwaarder voelen. Juist omdát niemand ziet wat zich daarbinnen allemaal afspeelt en welke beperkingen dit geeft in het dagelijks functioneren. conclusie: de AdHd versus Add-kwestie blijft nog wel even onder ons. dit komt omdat zowel AdHd als Add gedragsbeschrijvingen zijn en geen ‘vaststaande feiten’ over wat iemand heeft. de symptomen zijn bovendien dimensioneel. dat wil zeggen: de een heeft wat meer van dit, de ander wat meer van dat. Zo tellen symptomen op tot wel of geen H in je label. en ben je dan opeens een ander persoon als je net met één 12 I&W mAGAZIne nr 1 - 2022 h-subsymptoom de drempel van AdHd niet haalt en ‘dus’ Add hebt? tegelijkertijd constateren we in de praktijk dat veel mensen met een Add-diagnose zich wel anders voelen. dit zijn misschien degenen die extreem laag scoren op de h en de i. Zij moeten het vooralsnog doen met de informatie van voornamelijk ervaringsdeskundigen en ‘gelukkig’ ook enkele experts. meer over Add? bekijk de aDD-pagina op onze website. Verantwoordelijkheid column: susAn slIep O m verantwoordelijkheid over het leerproces bij de leerlingen te stimuleren, moet onze zoon van zijn school tijdens het mentorgesprek een presentatie geven over zijn schoolprestaties. maar zoals te verwachten is laat verantwoording zich niet opdringen. Hij concludeert al snel dat dit een absoluut belachelijk idee is. Hij zal het wel doen maar dan “voor ons” en we moeten er vooral niet te veel van verwachten. ondanks de lage verwachtingen worden de mentor en ik alsnog verrast. In zijn presentatie komt het woord school amper voor. Het gaat alleen over wat hij het allerliefste doet en dat is voetballen. Huiswerk maken levert geheid strijd op maar aan de vijf voetbaltrainingen per week hoeven we hem niet te herinneren. Zijn ogen glanzen als hij vertelt over de trainingen, over hoe hard hij werkt om steeds beter te worden en hoezeer hij uitkijkt naar de wedstrijden. Hij is slim genoeg om aan het einde van zijn betoog nog wat parallellen met school te trekken. niet in discussie gaan met de scheidsrechter geldt ook voor de interactie met docenten. Verantwoording nemen voor je eigen gedrag en je niet op laten hitsen is ook in een drukke klas best handig. maar de hele dag binnen zitten is wat hem betreft onbegonnen werk. Ieder schooljaar doorlopen we dezelfde cyclus. Hij begint vol goede moed met medicatie en planningen maken. daarna verslapt de focus en dalen de resultaten om vervolgens vlak voor het einde weer een sprintje te trekken en alles net op te halen. Als ouders hebben we geleerd om pas in te grijpen als hij zelf voelt dat hij vastloopt. dan helpen we hem weer met structureren en overzicht krijgen en dan kan hij verder. onlangs was hij weer een toets vergeten en moest dus in één avond vier hoofdstukken doorwerken. de volgende ochtend vertelt hij vol trots dat hij een nieuwe methode heeft. samen met zijn vader, de appel valt niet ver van de boom, heeft hij tot 5.30 uur ’s nachts zitten leren. radio aan, bitterballen erbij, hyperfocus en gáán. nu maar hopen dat deze ‘methode’ niet beloond wordt met een dikke voldoende 13 I&W mAGAZIne nr 1 - 2022
Page 14
Dyslexieprotocol 3.0 - T per 1 januari 2022 is het dyslexieprotocol 3.0 in werking gegaan. dat geeft veranderingen rondom de vergoede dyslexiezorg en welke kinderen hier nu wel of niet voor in aanmerking komen. Het lijkt een verbetering, want minder star. maar is dit ook zo? tekst: kArin jAhromi – Bestuurslid en dyslexie-expert impuls & WoortBlind 14 I&W mAGAZIne nr 1 - 2022 ot nu toe moest er voor een vergoeding sprake zijn van eed (ernstige Enkelvoudige dyslexie). dat betekende dat er naast dyslexie geen andere belemmering (bijvoorbeeld AdHd) mocht zijn. Was die er wel, dan moest eerst deze comorbiditeit behandeling krijgen voordat diagnostiek en behandeling voor dyslexie aan de orde was en voor vergoeding in aanmerking kwam. nu is men daar minder star in. Wel wordt er nog steeds gekeken naar de impact van een eventuele andere ‘aandoening’ op de succeskansen van een dyslexietraject, voordat er een go is voor vergoede dyslexiebehandeling. focus ligt meer op leesproblemen Het nieuw criterium is ernstige dyslexie. Wat betekent dat voor een doorverwijzing voor een dyslexieverklaring en een behandeltraject? er moet nu sprake zijn van een zeer ernstig leesprobleem. Het leerling dossier uit het leerling Volg systeem gaat daarbij ook een belangrijkere rol spelen. daar kan bijvoorbeeld door de leerkracht in vermeld worden of er ook sprake is van bijkomende spellingsproblematiek en hardnekkigheid. maar een zeer ernstig leesprobleem blijft de voornaamste reden voor een doorverwijzing. de criteria voor ernstige dyslexie zijn strenger geworden Voor ouders is het daarbij belangrijk te weten hoe een doorverwijzing vanaf nu tot stand komt. Voorheen voldeed een leerling nog aan de criteria als een e-score bij het lezen drie keer gehaald werd. maar in het dyslexieprotocol 3.0 is drie keer een e bij de dmt (drie-minuten-test) niet meer voldoende. daarbij moet een kind ook behoren tot de groep van 6% slechtst scorende leerlingen als het gaat om vloeiend lezen in een betekenisvolle context. de criteria voor ernstige dyslexie een stap vooruit of toch niet? zijn daarmee strenger. overigens geldt er wel een overgangsperiode voor leerlingen die al waren aangemeld onder de voorwaarden van het protocol 2.0 Kort samengevat betekent het dat de diagnose ernstige enkelvoudige dyslexie nu ernstige dyslexie wordt maar dat de criteria voor een vergoed dyslexietraject wel strenger zijn geworden. positief nieuws is dat een dubbele diagnose (AdHd, Add, Ass) geen reden is om een dyslexiebehandeling niet te vergoeden. Ambivalentie in dit nieuwe dyslexieprotocol dit nieuwe dyslexieprotocol komt over als een ambivalente regeling. enerzijds lijkt het goed nieuws dat er meer ruimte is voor neurodiversiteit, anderzijds wordt de diagnose dyslexie wel heel erg toegespitst op leesproblematiek als belangrijkste doorverwijscriterium. minimalistische definitie van dyslexie bijkomende dingen waar dyslectici vaker wel dan niet mee te maken hebben, zoals moeite met spelling, faalangst en concentratieproblemen, komen in het leerling dossier terecht en spelen slechts een indirecte rol bij de diagnostiek. de diagnose dyslexie wordt nu afgeroomd tot een zeer ernstig leesprobleem. de meest minimalistische definitie van dyslexie die we ooit gehad hebben. en waarom eigenlijk? Voldoe je daar niet aan, dan komt er volgens dit nieuwe protocol dus geen behandeltraject en geen dyslexieverklaring; nog steeds de toegangspoort tot ondersteunende faciliteiten in de vervolgopleiding. Zo lijkt het al met al toch veel op een verkapte bezuinigingsronde. totaalplaatje van dyslexie nog verder uit beeld Wij, als vereniging van en voor ervaringsdeskundigen, zijn van mening dat dyslexie niet simpelweg een lees- en spellingsprobleem is maar vooral een andere manier I&W mAGAZIne nr 1 - 2022 van informatie opnemen, met een voorkeur voor visueel of conceptueel denken. met overigens ook vaak sterke visuele vaardigheden, die je kunt inzetten bij het leren lezen en schrijven. daarnaast gaat dyslexie, zeker in het huidige onderwijssysteem met weinig oog voor andere manieren van leren, ook (te) vaak samen met faalangst, die grote impact heeft op lees- en schrijfontwikkeling van een kind. Wij maken ons zorgen of dit totaalplaatje van wat dyslexie is, niet nog verder op de achtergrond komt in het dyslexieprotocol 3.0. Wie vragen heeft over het nieuwe dyslexieprotocol of misschien tegen procedures op school aanloopt, mag daarvoor zoals altijd de Dyslexielijn van Impuls & Woortblind benaderen. bel of mail ons, want wij horen graag hoe deze nieuwe richtlijn in de praktijk gaat uitwerken. meer uitleg en informatie over het dyslexieprotocol 3.0 is ook te vinden in dit bericht op onze website. 15
Page 16
OVER INCLUSIE . OVER INCLUSIE . OVER INCLUSIE . tekst: monique vAn eijkelenBurg en roBin verstrAten Studietips van Robin met kenmerken van autisme en dyslexie universiteiten en hogescholen moeten aan de bak met inclusiviteit. de Wet Gelijke behandeling eist dit en ze gaan ervoor. maar hoe doe je dat in de praktijk? Vraag hulp aan ervaringsdeskundige studenten, dachten ze in utrecht. Goed idee. robin heeft tips genoeg. Zijn moeder monique is lid van Impuls & Woortblind en vatte zijn tips voor ons samen. H 16 I&W mAGAZIne nr 1 - 2022 é robin, wil je ons adviseren over wat we bij de universiteit utrecht (uu) kunnen verbeteren op gebied van inclusie? en dan speciaal gericht op jongeren met b.v. autisme, dyslexie of Ad(H)d?’’ deze vraag kreeg robin Verstraten (25) nadat hij de masterscriptieprijs 2021 van de hele universiteit won. de selectiecommissie roemde niet alleen de inhoud van zijn scriptie, maar ook dat hij dit behaalde met dyslexie en kenmerken van Asperger. Dit filmpje van zijn reactie op de prijs is ruim 70.000 keer bekeken. duizenden mensen, waaronder velen met autisme, dyslexie of Ad(H)d, waren blij met de openlijke erkenning. en dat terwijl robin ooit door diezelfde uu voor een middelbare scholieren-voorprogramma van de universiteit geweigerd is, omdat zijn Asperger het hem te moeilijk zou maken. reden toen voor robin om zijn kenmerken van autisme goed te leren kennen en ermee te leren omgaan. Het resultaat was er: diagnose-‘af’ op zijn 17e na een compleet heronderzoek. en op zijn 18e startte hij alsnog met een dubbele studie wis- en natuurkunde. toch liep robin – zeker in het begin – wel op tegen wat kenmerken. diagnose of niet, je bent ook wie je bent. Wat hielp robin om succesvol en met plezier te studeren? Hieronder geven wij een aantal van zijn persoonlijke tips. 1. Kijk niet naar de ‘standaard’ kenmerken van diagnoses, maar maak je eigen profiel aan. Wat zijn je eigen sterktes en zwaktes, en ook: wat heb jij specifiek te trainen/ leren. Wat kun je in 1x leren, en waar heb je permanent wat ondersteuning bij nodig? Je kunt eventueel werken met persoonlijkheidsanalyses uit het bedrijfsleven. dat werkt vaak verfijnder dan veel van wat de zorg aanbiedt. daarmee onderzoek je ook heel specifiek jouw leerstijl. OVER INCLUSIE . OVER INCLUSIE . OVER INCLUSIE Robin Robin en Monique In het vorige nummer van Impuls & Woortblind Magazine ging het over UDL-principes: houd rekening met verschillende leerstijlen en laat studenten eigen leerroutes volgen. Interessant! Welke leerstijl heb jij en welke leerroute past bij jouw belastbaarheid? onderzoek het! 2. Van belang is of je het beste leert als iemand je dingen vertelt, of dat je vooral visueel goed dingen oppakt. of leer je beter van (lappen) tekst? dat laatste was bij robin absoluut niet het geval. Alleen wis- of natuurkundige teksten krijgt hij nu onder controle. de andere teksten kan hij beter horen. ontdek wat voor jou werkt en regel zo nodig Ict-hulpmiddelen zoals voorleesprogramma’s, neem colleges op, of maak mindmaps. 3. leer heel goed om te gaan met multiple choice tentamens in de aanloop naar de universiteit. dit is een valkuil voor veel hoger begaafden, beelddenkers of extreem preciezen! Jij ziet het veel complexer dan de docent die de opgaven maakte, waardoor je onzeker wordt en onnodig de fout in gaat. Deze tips helpen misschien al een beetje. 4. bedenk dat zelfs de bètavakken in de ’kweekvijver’ van de universiteit, de middelbare school, heel talig zijn. oefen daar goed op, zodat je geen talige trucs over het hoofd ziet! 5. In het aanmeldformulier van de universiteit wordt misschien al gevraagd of ze ‘ergens rekening mee moeten houden’. Je bent niet verplicht om ‘jouw label’ al te melden I&W mAGAZIne nr 1 - 2022 voordat je aangenomen bent! Wij raden het af. Je wil immers voorkomen dat je wordt afgewezen op je voorkeursstudie omdat er al ‘te veel’ mensen met ‘special needs’ zijn aangenomen (dit verzinnen we niet). Het is wel slim om eens te kijken op de pagina ‘ondersteuning voor studenten met…’ van een opleiding. Wat doen ze voor mensen zoals jij? robin had uiteindelijk vooral baat bij wat extra tijd bij tentamens vanwege dyslexie. 6. een andere tip is om niet alle doelstellingen in je leven in een keer te willen behalen, zoals starten met een studie, zelfstandig leren wonen, een nieuw sociaal netwerk aanleggen. dat geeft erg veel uitdaging! Faseren is misschien beter. 7. ‘soort zoekt soort’ lukt vaak 17 bas van HattuM
Page 18
wel/beter op de universiteit. bijvoorbeeld in de bètastudies: heerlijk al die ‘nerds’ bij elkaar, die begrijpen elkaar tenminste! betrek elkaar bij je studie en vrije tijd. kijk vooral of de inbreng van alle betrokken studenten gelijkwaardig is. 8. discipline kan je redden! maak een goede mix van studeren en vrije tijd. Voorkom verslavingen en pak ook je rust! 9. leer je grenzen kennen. Voor robin betekent ’s avonds doorwerken dat hij de dag erna minder productief is. dus leer goed je tijd inschatten, denk vooruit en vraag evt. hulp van een ouder of vriend(in) of een studieadviseur van jouw opleiding, want: samen sterker! 10. een weekplanning werkt het beste als er geen verrassingen tussendoor komen die tijd vragen. bespreek je planning met iemand die dicht bij jou staat door om blinde vlekken te voorkomen! 11. Voor docenten en professoren heeft robin ook tips: geef ruim van tevoren het materiaal voor thuisopgaven en toetsen op. organiseer samenwerkingsprojecten tussen studenten ook ruim op tijd. en reken niet iedere student ‘af’ op het gezamenlijke resultaat, maar 18 I&W mAGAZIne nr 1 - 2022 12. super als jij jouw leerstijl kent. dubbele winst is het als ook de universiteit de vorm van het eindproduct aanpast aan jouw leerstijl, b.v. een essay, of liever een presentatie of een video. dit is udl en dit is inclusie! doet jouw opleiding nog niets aan inclusief onderwijs, wijs de studieadviseurs dan op deze informatie: https://ecio.nl/universal-design-for-learning/. tot slot nog een hint voor robbert dijkgraaf, onze nieuwe minister van onderwijs en Wetenschap: er zijn 16.000 thuiszitters op de middelbare scholen. Vaak hoogbegaafde kinderen met veel potentie! red hen s.v.p. voor de wetenschap en van het voor hen niet passende onderwijs! Meer over Robin en hoe hij zijn weg vond? https://www.uu.nl/medewerkers/RCVerstraten/ In%20de%20media op de website Onbelemmerd studeren vind je ook veel informatie. I & W in gesprek met de dokters van straks tekst: KArIn JAHromI en AnnemArIe VAn essen eind november vorig jaar gingen onze bestuursleden Karin Jahromi en Annemarie van essen online in gesprek met 2e jaars studenten geneeskunde. een zinvolle bijeenkomst, zo bleek. Hieronder een kort verslag. D insdag 30 november 2021 was het patiëntendag bij de opleiding geneeskunde aan de Vrije universiteit (Vu). Het Amsterdam umc organiseerde een informatiedag voor hun 2e jaars studenten, waarbij patiëntenorganisaties zich online aan de studenten konden voorstellen. nu wringt voor ons hier natuurlijk de schoen wel een beetje want we voelen ons helemaal geen patiënt en hoeven ook eigenlijk nergens van te genezen. maar we kunnen wel last hebben van onze bijzondere breinen en daarbij hebben we soms hulp nodig. Zo hebben we wel degelijk te maken met wat de medische wereld van ons vindt en zijn we afhankelijk van de doorverwijzing van een huisarts of specialist. dan is het natuurlijk wel van belang dat een arts ook echt begrijpt wat er speelt bij dyslexie, dyscalculie en Ad(H)d. dat hij/zij weet welke wereld er te winnen is door de juiste behandeling of ondersteuning. Het doel was deze jonge toekomstige artsen te informeren over Impuls & Woortblind en te vertellen over de maatschappelijke consequenties van dyslexie, dyscalculie of Ad(H)d en neurodiversiteit in het algemeen. om hen inzicht te geven in knelpunten rond zorg of ondersteuning én in onze sterke kanten; wat ieder van ons waardevol en nuttig maakt. I&W mAGAZIne nr 1 - 2022 ons verhaal bleek grotendeels nieuwe informatie. de kennis die de studenten hadden – of beter gezegd nièt hadden – was vooral gebaseerd op eigen aannames en ervaringen. tijdens colleges blijkt hier geen aandacht voor. In dat opzicht was deze kennismaking voor beide kanten heel nuttig en nodig. Veel studenten hebben in hun privéleven wel te maken met dyslexie en Ad(H)d. Van bekenden, familie of zichzelf. een nieuw inzicht voor de meeste studenten was, dat het belangrijk is door te vragen. om te achterhalen: ‘Hoe ziet jóuw dyslexie/Ad(H)d eruit?’ omdat dat voor iedereen weer anders kan zijn. de vraag ‘Waar heb jíj last van?’ is dan ook heel belangrijk en zeker geen open deur. dat was een mooie take home message voor deze toekomstige artsen. Hopelijk zeggen ze het voort aan hun collega’s. 19
Page 20
Mijn Bert en ernie ‘Waarom maakt mijn hoofd zoveel toeren?’ ‘Waarom kan ik niet gewoon rustig doen?’ tel daarbij haar grenzeloze perfectionisme. reden voor Helen (22) om tijdens haar eindscriptie hulp te zoeken. Het kost haar allemaal zo veel moeite. Ze moet maanden wachten op een ggz-traject maar krijgt ondertussen hulp uit onverwachtse hoek. Ze leert haar bert en ernie kennen. teKst: Helen de GrAAFF m 20 I&W mAGAZIne nr 1 - 2022 ’n bert is weer erg aan het berten. dit houdt in: ik heb het schrijven van dit verhaal al dagen uitgesteld omdat ik bang ben dat het niet goed is, ik onzeker ben of anderen wel zin hebben om dit te lezen, ik in plaats van te beginnen overal bevestiging zoek dat anderen veel beter zijn dan ik in wat ze doen. nou, lekker positief weer. In plaats van dan maar te genieten van mijn 1+1 gratis vegan tortellini ben ik nu tóch, na tien keer mijn instagram feed te hebben bekeken en drie keer mijn mail te hebben gecheckt, begonnen met schrijven #diamondsaremadeunderpressure. ernie komt me redden Ik voel ernie langzaam z’n weg naar boven krabbelen uit mijn innerlijke drive en passie voor schrijven en verhalen vertellen. m’n ernie houdt van lachen, volledig vertrouwen op de intuïtie, knutselen, tekenen, schrijven, puzzelen, overal associaties zien, de ideeënmachine aanzetten, enthousiast voor dingen gaan, out-ofthe-box denken, zingen met de ukelele, verbinden met de mensen om zich heen, nieuwe vrienden maken, experimenteren, buiten de gebaande paden lopen en lekker alles nét iets anders doen dan anderen. Helen de gRaaff bert en ernie? die klinken jou ongetwijfeld bekend in de oren als iconisch muppet duo uit de jeugdtelevisieserie sesamstraat. bert, de criticus. die altijd wil dat ernie rustiger doet en minder impulsief is, altijd wat op te merken heeft op ernie’s gedrag. bert, die het liefst gewoon ‘normaal’ doet met een kom havermout op de leesstoel en een krant. ernie, de intuïtieve speler. die altijd wil dat bert meedoet met z’n creatieve en fantasierijke ideeën, die in zijn ongeremdheid bert de wereld vanuit een andere bril wil laten zien, die het liefst rondrent en geen genoegen neemt met berts ‘normaal’. ik droom, durf en doe Hoi hallo. Ja, weer terug in het hier en nu na een duik in je jeugdherinneringen? ondanks dat ik ‘pas’ 22 ben, nemen bert en ernie mij ook weer ver terug in de tijd. maar ik heb ze laatst herontdekt -hoe lees je later - tijdens de master crossover creativity aan de Hogeschool Voor de Kunsten utrecht (HKu), die ik sinds september vorig jaar doe. een korte uitleg voor de studie heb ik nog niet maar het komt neer op: creatieve oplossingen I&W mAGAZIne nr 1 - 2022 creëren voor maatschappelijke problemen. Ik houd me vooral bezig met het vraagstuk ‘duurzaam jezelf zijn’. zo veel ideeën duurzaam, groot woord Helen. Hiervoor deed ik de bachelor Global sustainability science aan de universiteit utrecht. Ik heb er veel geleerd: van het schrijven van een impactvolle policy brief tot besturen bij een studievereniging. maar vooral heb ik me binnen en buiten de studie gestort op duurzaamheid. tijdens het schrijven van mijn scriptie in januari 2021 heb ik eindelijk de stap genomen om naar de studentenpsycholoog te gaan. Waarom maakt mijn hoofd zo veel toeren, en waarom heb ik de hele tijd zó veel ideeën dat ik niet weet hoe ik alles kwijt moet? Waarom kan ik niet gewoon rustig doen en dingen overdenken zoals mijn huis- en studiegenoten? daarbij kwam ook nog eens mijn grote perfectionisme en innerlijke strijd om Alles tot op de puntjes gepolijst en gepoetst (aka puntjes op de i) te hebben voordat ik het durfde in te leveren. 21
Page 22
Fastforward, december 2021. Ik schrijf niet langer wetenschappelijke policy briefs, ik erger me niet langer over het feit dat mijn onderzoek altijd eindigt met (in het kort): leuke en interessante bevindingen, maar iemand anders moet hier verder maar wat mee doen want hier houdt mijn woordlimiet op. nu maak ik. Ik verbind met anderen. Een goede balans tussen Bert en Ernie is de Golden Deal stakeholders zijn niet langer interviewee 1 maar zijn mensen met een inspirerend verhaal. Ik durf te voelen. Ik durf te vertrouwen op mijn intuïtie en passies. Ik heb in de afgelopen vier maanden meer getekend, gereflecteerd, ideeën gegenereerd, ben vastgelopen maar ook weer met volle energie doorgegaan dan de vier jaren ervoor. 22 I&W mAGAZIne nr 1 - 2022 dit alles terwijl ik wachtte op een ggz-behandeling. twee soorten gedachtes oké, leuk Helen, maar wat heeft dit te maken met ernie en bert? Ik zal het je eens vertellen. Het feit dat ik zo mezelf kan zijn aan de HKu komt doordat het onderwijs gefocust is op het proces in plaats van het resultaat en academische regels. persoonlijke ontwikkeling staat niet los van de leerdoelen, en de docenten hebben hier ook zeker oog voor. Iets waar ik op dit moment in mijn leven veel behoefte aan heb. mijn docent Wim (pseudoniem) introduceerde mij met mijn ernie en bert. Iedereen heeft een gevecht tussen twee soorten gedachtes. Aan de ene kant heb je bert(gedachtes), die je maar al te graag wijs maakt dat je maar beter op kunt geven omdat je het toch niet goed genoeg doet of dat je ideeën nergens op slaan. Voor mij komt daar nog bij dat mijn aangeleerde academische kritische blik m’n bert bemoedigt. Aan de andere kant heb je ernie(gedachtes), die met volle energie, enthousiasme, overgave ergens in duikt (soms in hyperfocus modus) omdat het leuk is en het je blij maakt. Wim heeft mij geleerd dat mijn bert minder mag berten en mijn ernie er meer mag zijn. te veel bert is niet goed voor je zelfbeeld en productiviteit, maar te veel ernie kan ervoor zorgen dat je geen oog meer hebt voor mensen en dingen om je heen. een goede balans tussen ernie en bert is dus de golden deal. Wat ik je wil meegeven met dit muppetsprookje: wees je bewust van jouw ernie en bert. Weten wanneer wie van deze twee aan het woord is als je ergens tegenaan loopt of als het juist super goed gaat, kan veel helpen. Zo had ik laatst een gesprek aangevraagd met mijn docent Wim. Ik liep vast, vond ik, en ik wilde graag met hem sparren over mijn projectonderwerp. In plaats van in de materie van mijn project te duiken, gooide Wim het over een andere boeg. Hij vroeg: lukt het niet omdat de master niet bij je past, of omdat bert je dat vertelt? langzaam zei ik: bert? boem, mijn hoofd ontplofte door dit besef. mijn bert heeft mij bijna doen voelen dat ik niet geschikt ben voor mijn HKu-opleiding omdat ik niet zo mooi kan tekenen op de ipad als mijn studiegenoot die visual designer is. terwijl (volgens Wim) iedereen om mij heen spreekwoordelijk champagne drinkt om mijn successen te vieren. Wat zeggen jouw Bert en ernie? Het gesprek wakkerde mijn ernie aan, en ik heb in diezelfde week nog een gesprek gehad met Impuls & Woortblind over hoe ik zou kunnen bijdragen aan de vereniging. de hoofdredacteur van dit magazine vond mijn ernie en bert-experience op zichzelf al een mooie bijdrage. ‘die gaat zoveel lezers blij maken.’ HoerA, dank je ernie dat je me hielp de week ervoor het enthousiaste mailtje te sturen naar Impuls & Woortblind! en ze leefden nog lang en gelukkig... I&W mAGAZIne nr 1 - 2022 Wat zeggen jouw ernie en bert tegen je? en wanneer? Ik ben erg benieuwd, dus deel het gerust met me als je dat wil. Ik heb inmiddels ook mijn eigen varianten gemaakt op ernie en bert: ‘Firefly en evillain’. Aan het begin van mijn studie had ik Firefly al gemaakt als avatar voor mijn positieve gedachtes en eigenschappen; vliegensvlug zijn en vuurlijk enthousiast over dingen. na het gesprek met mijn docent Wim maakte ik evillain, als ‘mijn bert’. Zij voelen meer ‘mij’ dan ernie en bert. Ik heb getekend hoe m’n Firefly m’n evillain heeft weten te verslaan (zie hierboven) en ik binnen een uur dit verhaal heb kunnen schrijven. schouderklopje, tijd voor de 1+1 gratis vegan tortellini. reageren? stuur een mail naar helen.degraaff@planet.nl 23
Page 24
actueel B alt van raamsdonk overleed vorig jaar op 85-jarige leeftijd. In 2018 spraken wij hem over zijn levenswerk*. Hildegonde mostert zet zijn werk voort. op woensdag 6 april geeft zij een webinar over de alfa-bedding methode. er zit een grote denkfout in de huidige leesmethodes. Kinderen met aanleg voor het ontwikkelen van dyslexie worden daar de dupe van. dat was de overtuiging van balt van raamsdonk. Hij was zelf dyslectisch en ontwikkelde de pre-leesmethodiek Alfa-bedding. Hiermee kunnen óók kinderen met aanleg voor dyslexie succesvol leren lezen en spellen. tekst: julie houBen 24 Brokkenpiloot balt was als kind een druk en ondernemend jongetje. een brokkenpiloot met weinig besef van tijd en ruimte. “Ik was waar mijn aandacht was”. lezen was een ramp. Het lukte hem niet. Hij ging voortijdig van school en had veel verschillende baantjes. uiteindelijk werd hij een succesvol ondernemer. Hij ontwikkelde onderhoudsmiddelen voor auto’s en bracht deze middelen met zijn eigen bedrijf op de markt. misvatting na de verkoop van zijn bedrijf ging hij aan de slag met zijn levensvraag: waarom begrijp ik dingen snel en kan ik prima praten, maar niet goed lezen? “Ik nam contact op met de universiteiten en sprak met vooraanstaande wetenschappers op dyslexiegebied. Van hen hoorde ik allerlei theorieën over de mogelijke oorzaken van dyslexie. en dat ze op een internationaal congres uiteindelijk gewoon hebben besloten: dyslexie is een probleem met het onderscheiden van klanken binnen een woordklank. Alle leesmethodes gaan nu uit van het principe dat je een letter aanleert door hem te horen. maar dat is volgens mij een grote misvatting. lezen doe je met je ogen en letters zijn zichtbaar. die moet je je dus visueel eigen maken! en niet via de omweg van de klank.” verschil tussen ei en ij Vanuit dit inzicht ontwikkelde balt zijn pre-leesmethodiek Alfa-bedding. In groep 2, voordat kinderen met lezen beginnen, leren ze visueel en tastend de letters kennen. en ze leren woordbeelden als geheel herkennen. na de losse letters volgen veelgebruikte samenstellingen zoals de ei, ij, au en ou. Hierdoor worden letters en woordbeelden innerlijk voorstelbaar. Alleen wat herkend wordt kan benoemd worden. *dit interview is eerder gepubliceerd in i&W Magazine nr 1 - 2018 Zo leert elk kind lezen en spellen Alfa-bedding draait het principe dus om: de letters vormen de kapstok voor de klank. door deze manier van letters aanleren gaat spelling ook meteen beter, aldus balt. “Het verschil tussen ei en ij hóór je niet, dat zie je alleen maar”. ook abstracte korte woordjes, zoals de, toen, en - vaak struikelblokken voor dyslecten- lees je makkelijker als de letters via Alfabedding goed innerlijk voorstelbaar zijn en de woorden als geheel worden herkend. Als je op deze manier letters en woordbeelden aanleert, smoor je dyslexie in de kiem, is balts stellige overtuiging. Woordbeeldherkenning Waarom werken de bestaande leesmethodes bij de meeste kinderen wel? Het is volgens balt de vraag of de meeste kinderen dankzij of ondanks de huidige leesmethodes leren vlot te lezen en goed te spellen. de huidige leesmethodes beginnen namelijk met het hulpproces (verklanken) van lezen. ongeveer 80% van de kinderen maakt uiteindelijk de overschakeling van auditief (verklanken) naar visueel (woordpatroon herkenning) eind groep 3 vanzelf. daar wordt in het onderwijs nauwelijks op gestuurd. de vraag is dus eerder hoeveel makkelijker álle kinderen leren lezen wanneer dit wordt aangeboden op balt van RaaMsdonk een manier zoals Alfa-bedding dat doet. Want deze methode sluit aan bij de ontwikkeling van het kind en bij wat iedere vlotte lezer doet, namelijk woordbeeldherkenning. succeservaringen ook succeservaringen zijn een deel van de kracht van Alfa-bedding, denkt balt. letters zoeken in een ruimte, ze proberen te herkennen op de tast: het zijn leuke praktische uitdagingen, waardoor het leren spelenderwijs gaat. en die succeservaringen blijven uit als je bij kinderen die moeite hebben met abstracte tekens maar blijft hameren op het aanleren van letters via de klank. “Zo kweek je dyslecten zoals ik zelf ben: trage lezers die woorden nog steeds zien als een rijtje nietszeggende tekens achter elkaar. Je leert de letters uiteindelijk wel I&W mAGAZIne nr 1 - 2022 kennen, maar nog steeds als losse tekens, die je stuk voor stuk spellend moet doorwerken om woorden en zinnen te lezen.” Helaas kon balt - als volwassen dyslect - niet profiteren van zijn eigen Alfa-bedding. Het werkt alleen bij beginnende lezers en is gericht op preventie. Hij was blij met het onderzoek naar zijn methode dat in 2017 samen met het lectoraat early childhood van nHl stenden Hogeschool is gestart en nog steeds doorloopt. en blij met elk kind dat via zijn methode op tijd de smaak van het lezen te pakken krijgt. meer weten over Alfa-bedding? Kijk op www.alfa-bedding.nl meer over het webinar op 6 april: KIJK HIER. 25
Page 26
ADHD en het brein : Hersenwetenschappers zijn al tientallen jaren bezig om te snappen hoe het AdHd-brein werkt. Het lijkt erop dat bij mensen met AdHd bepaalde boodschapper stofjes in de hersenen soms wat haperen. dat heeft dan weer invloed op bijvoorbeeld je concentratie en motivatie. Hierbij geven we een inkijkje in wat we nu weten over de rol van die boodschapper stofjes en de mogelijke link met AdHd. tekst: mAArten overgAAuW 26 I&W mAGAZIne nr 1 - 2022 W ij mensen hebben meer dan honderd miljard zenuwcellen in ons brein, ook wel neuronen genoemd. naast het aansturen van onze zintuigen en elke beweging die we maken, regelen al die neuronen ook nog eens ons voelen en denken. dat betekent een 24/7 spitsuur in ons brein van ontelbare chemische en elektrische boodschappen. die worden iedere seconde van neuron op neuron overgebracht. onze neuronen ‘praten’ met elkaar via ontelbare boodschappen. die gesprekken zijn de basis van alles wat we doen, voelen, denken en waarnemen. Als je beseft hoe complex dit verkeer is tussen al die neuronen, kun je je voorstellen dat er wel eens een afslag gemist wordt. daar komt bij dat erfelijkheid ook nog op de achtergrond invloed heeft op dit chemische proces. er bestaan dus vele variaties op deze communicatie in het brein, want de complexe bedrading die hiervoor nodig is, is bij iedereen uniek. sommige van die variaties hebben ook gevolgen voor het soepel verlopen van alle dagelijkse mentale processen. de gedrags- en denkpatronen die wij in verband brengen met AdHd-klachten is één van die variaties. neurotransmitters de neuronen in ons zenuwstelsel communiceren met elkaar via chemische en/of elektrische boodschappen. die boodschappen worden overgebracht door neurotransmitters, onze boodschapper stofjes: kleine chemische verbindingen tussen de neuronen. Vanuit het uiteinde van één neuron wordt een neurotransmitter vrijgelaten en als het ware gevoeld en opgenomen door het volgende neuron. dit neuron wordt hiermee ofwel geactiveerd ofwel geremd in zijn functie. met dit over haperende boodschapper stofjes neuRotRansMitteRs (Rode bolletjes) dRagen de boodscHap van Het ene neuRon oveR op Het volgende MaaRten oveRgaauW principe worden veel functies gereguleerd. ook puur lichamelijke, zoals de samentrekking van spieren. een zenuwcel kan ook een lange uitloper hebben die helemaal naar onze voeten reikt zodat we deze kunnen bewegen. verlaagde arousal bij Adhd er zijn enkele neurotransmitters die een duidelijke link lijken te hebben met de kenmerken van AdHd. dopamine en noradrenaline zijn het meest onderzocht. Wetenschappers zien een duidelijk verband tussen AdHd en een haperende werking van dopamine en noradrenaline. normaal zijn deze neurotransmitters verantwoordelijk voor onze alertheid of arousal. dit hebben we bijvoorbeeld nodig als we ons langere tijd willen concentreren op iets. bij mensen met AdHd is er vaak een verlaagde arousal. de lage arousal theorie (low arousal theory) zegt dat mensen met AdHd zichzelf stimuleren met buitensporige activiteiten om zodoende hun relatief lage arousal te overstijgen. dit geeft als het ware een jumpstart van activiteit in het brein, wat een verklaring kan zijn voor de hyperactiviteit in pubers en rusteloosheid in volwassenen die beide kenmerkend zijn voor AdHd. I&W mAGAZIne nr 1 - 2022 het beloningssysteem neurotransmitters zorgen ook voor het ervaren van plezier en motivatie. Hierbij spelen een aantal neurotransmitters in op het beloningssysteem in de hersenen. Als de communicatie tussen de verschillende neuronen in het beloningssysteem goed verloopt, zorgt dit bijvoorbeeld dat we (voldoende) zin hebben om aan dingen te beginnen. We lezen bijvoorbeeld wat er in de volgende aflevering van een serie op netflix zal gebeuren en omdat het ons interesseert, gaan we de aflevering bekijken. nu lijkt het erop dat het beloningssysteem in het AdHdbrein minder actief werkt dan wat 27 Rosa booMsMa
Page 28
gemiddeld bekend is. nadat de motivatie sterk gestimuleerd wordt door een bepaalde prikkel, komt de neurotransmitter dopamine vrij: die zorgt voor de motivatie om iets te gaan doen. maar bij veel mensen met AdHd zakt, na die eerste prikkeling, het niveau van dopamine weer snel af naar de beginwaarde. Waarschijnlijk omdat het neuron dat de dopamine vrijgaf hem meteen weer ‘terugpakt’. dit leidt tot een onmiddellijke verlaging van motivatie en dus gebrek aan actie. naar het mechanisme hierachter wordt nog altijd veel onderzoek gedaan om het AdHd-brein beter te begrijpen. het effect van medicatie mensen met Ad(H)d zijn gebaat bij medicijnen die behoren tot de zogeheten psychostimulantia (methylfenidaat en dexamfetamine). deze medicatie zorgt ervoor dat neurotransmitters als dopamine en noradrenaline niet meteen heropgenomen worden door het neuron dat de neurotransmitters in eerste instantie heeft vrijgelaten. dit heeft een effect op onder andere het beloningssysteem, waar dus meer dopamine actief blijft als je deze medicatie slikt. en een hogere spiegel van dopamine en noradrenaline in het beloningssysteem werkt weer positief door op de concentratie, motivatie en aandacht. Zonder medicatie hebben mensen met AdHd vanuit de omgeving een heel sterke prikkel nodig om dit lage niveau omhoog te laten schieten én om het op niveau te houden. Ze komen niet goed tot actie en zijn minder alert. Het lijkt er dus op dat we allemaal een constante spiegel van de genoemde neurotransmitters nodig hebben, als een soort waakvlammetje dat ons aan de gang houdt in een omgeving waar weinig reuring is. medicatie kan hier bij mensen met AdHd voor zorgen. slikken we geen medicatie, dan gaan we vaak (onbewust) op zoek naar extra prikkels, arousal, om ons beloningssysteem op te peppen. dan worden we bovengemiddeld druk, maken dingen niet af en sommigen van ons gaan zelfs op zoek naar echte kicks. 28 I&W mAGAZIne nr 1 - 2022 Vijf VrAGen AAn Peter oVer zijn ADHD deze keer stel ik mijn vijf vragen aan peter (44), een vaste bezoeker van het aD(H)D Vragenuurtje via zoom op donderdag vanaf 20.00 uur. peter werkt als vaste invalkracht op de basisschool en is een veelgevraagd leerkracht door het hele land. tekst: nAomI KennedIe 1 2 3 WAt vind je het Allermooist vAn jouW Adhd? druk en vrolijk zijn en dat je alles ziet en hoort tegelijkertijd en dat je op alles kunt reageren. Al die prikkels zijn heel fijn. WAt ervAAr je Als meest storend vAn je Adhd? Het niet voldoen aan de eisen van de samenleving. er zijn bepaalde normen waar ik niet aan kan voldoen en dat wil ik ook niet. saaie vergaderingen en te veel van hetzelfde. Ik wil om die reden ook geen vast contract want dan moet ik mij te veel aanpassen. WAt heeft jou het meest geholpen om met je Adhd om te leren gAAn? Medicatie met stip op 1. daardoor heb ik weer grip op mijn leven gekregen en kan ik beter communiceren. Ik heb meer overzicht en kan op tijd mijn rust nemen. Vroeger liep ik vaak achter de feiten aan. nu kan ik meer de humor van mijn AdHd inzien. acceptatie is even belangrijk en daar helpt de medicatie ook bij. Ik mag zijn wie ik ben en ik vertel aan iedereen dat ik AdHd heb. Hulp vragen en krijgen uit mijn omgeving. Ik heb aan mijn familie, vrienden en collega’s zoveel I&W mAGAZIne nr 1 - 2022 mogelijk verteld over hoe mijn AdHd werkt en hoe ze mij daarbij kunnen helpen. 4 5 herken je ook Ass in jouW spectrum? Zeker en vooral ook in de terugtrekkende beweging van rust, herhaling en ontprikkelen. Zo kan ik eindeloos bezig zijn met muziek opnemen en herhalen. Vooral ook om de focus te houden. mijn fidget spinner is ook een anker voor mijn focus. daarnaast heb ik veel vaste rituelen en altijd vaste tijden om op te staan. heB je nog een Advies voor de lezers vAn i&W mAgAzine? breng zo helder mogelijk jouw persoonlijke AdHd in kaart en schrijf het op. en deel ook vooral de mooie kanten ervan! 29
Page 30
DysLexie nAAst je ADHD? Weten Geeft rust Zeker 1 op de 4 mensen met Ad(H)d heeft ook dyslexie, blijkt uit recent onderzoek. of nog net geen dyslexie maar wel ernstige lees- en/of schrijfproblemen. In het vorige magazine hebben michel nelwan en ik hierover geschreven. deze keer: wat heb je eraan dit te weten? teKst: KArIn de JAGer – erVArInGsdesKundIGe met AdHd en dyslexIe b 30 I&W mAGAZIne nr 1 - 2022 ij dyslexie wordt het lezen en/of schrijven heel moeilijk geautomatiseerd. Het aanleren is daardoor moeilijk, net als het goed toepassen. Het blijft foutgevoelig en veel aandacht en energie vragen. maar er is meer. Vaak is er ook een blijvende klankverwerking die het niet goed doet. daardoor is het soms ook moeilijker om mensen te verstaan, zeker in rumoerige ruimtes, zoals op feestjes, etc. naast lastige kanten en uitdagingen zijn er, net als bij Ad(H)d, ook sterke kanten die lijken samen te hangen met dyslexie. Zo hebben mensen met dyslexie vaak een heel creatief brein, kunnen ze makkelijk out-ofthe-box denken (welke box? die is er vaak niet eens ), zijn ze vaak technisch sterk met veel ruimtelijk inzicht, invoelend, kunnen ze patronen herkennen in een voor anderen chaotische situatie waardoor ze vaak goede visionaire ideeën hebben, enz. dit zijn de zogenoemde ster-krachten*. het plaatje compleet Waarom zou je willen weten dat je naast Ad(H)d ook dyslexie hebt? Want misschien denk je: dan heb ik nóg iets waar ik last van heb, dat wil ik niet! toch is het altijd goed als het hele plaatje compleet is. dan kan je jezelf beter leren begrijpen, krijg je als het goed is meer tools om met de lastige kanten om te gaan en leer je daarnaast je kwaliteiten beter herkennen en ontwikkelen. een diagnose is bovendien niks meer of minder dan een beschrijving van dingen die er al zijn. dyslexie wordt niet erger doordat het vastgesteld is, net als Ad(H)d trouwens. Als je dat gevoel wel hebt, ben je niet goed voorgelicht en begeleid. Weten wat er speelt is meestal toch dé stap naar (zelf)acceptatie en vervolgens naar het gericht zoeken naar wat voor jou werkt. oplossingen Als je weet dat jouw moeite met lezen en/of schrijven door dyslexie komt en niet alleen door AdHdgerelateerde aandachtsproblemen, dan zijn er misschien voor jou ook oplossingen waar je nog niet bij stil hebt gestaan. Zoals Icthulpmiddelen die je studie, werken, leven kunnen verlichten. Is het bijvoorbeeld handig voor jou om de computer te laten voorlezen? of andersom: van spraak naar tekst? steeds meer opleidingen bieden deze hulpmiddelen zelf aan. steR-kRacHten extra tijd voor examens of zelfs je opleiding kun je ook aanvragen met een dyslexieverklaring. Wie weet helpt een ‘ik ben dyslectisch’-disclaimer onder je mails al? of heb je wat aan plaatjes en verhaaltjes om dingen te onthouden en terug te kunnen halen uit je geheugen? Helpt mindmappen jou om je gedachten te ordenen en het communiceren te vergemakkelijken? Zou je misschien sneller en makkelijker kunnen lezen door je leesstrategie aan te passen? of misschien helpt het inzicht dat je echt dyslexie hebt, jou over een drempel om wat makkelijker hulp te vragen van een collega op je werk. extra onrust verminderen Hoe zit het bij jou? de moeite die je op school had, werd misschien destijds alleen verklaard door je aandachtstekort. door de AdHd dus. maar als je goed nagaat hoe het leren van lezen en/of schrijven ging, weet je misschien dat, hóe je ook je best deed in je hyperfocus-momentjes, je lang niet altijd goed kon toepassen wat je had proberen te onthouden. en misschien nog steeds. Je raakt soms ineens weer in de war van alle (onlogische) regels, als je ze al I&W mAGAZIne nr 1 - 2022 hebt kunnen aanleren. Wat was het ook alweer? Geen idee, alweer fout, niet gezien. of het verwerken wat er staat is zó vermoeiend, je hoofd ontploft bijna. toch maar snel door. oeps, te snel ingevuld in plaats van echt gelezen, of opgegeven, concentreren lukt niet meer…dit kan dus dyslexie zijn! dyslexie kan in je jeugd behoorlijk traumatisch zijn geweest, vooral als er vroeger niet goed op is gereageerd. Het trauma kan jou je leven lang veel extra onrust geven. misschien is het mogelijk voor jou dat trauma te verkleinen, te helen. daarmee verminder je ook de extra onrust die je ervaart. Weten dat je dyslexie hebt, is dan wel een onmisbare schakel in dit proces. dit kan ook online met een wetenschappelijk gevalideerde vragenlijst https://dvlo-volwassen.nl/ of test https://www.mdddt.nl/. *ster-krachten worden beschreven en neurologisch uitgelegd met wetenschappelijk onderbouwde onderzoeken in het boek Dyslexie als Kans van eide en eide (2019) 31
Page 32
VERGETEN S simone becker heeft AdHd, voornamelijk de Add-variant. Ze is seniorpurser bij de Klm. naast haar werk schrijft ze graag over haar dagelijkse belevenissen als warhoofd en dagdromer. Ze won onze Ad(H)d wedstrijd met haar verhaal ‘Alles tegelijk’. deze keer is ze haar sleutels vergeten…. tekst: simone Becker-leijten 32 I&W mAGAZIne nr 1 - 2022 anka en Vlek, onze katten, kijken me vragend aan. Alsof ze willen zeggen: waarom ben jij op dit uur nog buiten? Ik haal diep adem. nog een keer doorzoek ik mijn handtas. Het is pikkedonker en bijna middernacht. Ik gebruik mijn mobiel als zaklamp en schijn in alle zes vakjes. Ik vraag me hardop af ‘waar zijn mijn huissleutels?’ opnieuw keer ik mijn grote tas binnenstebuiten: flesje water, mini-plu, twee boekjes en een sjaal. met een zucht check ik weer de zakken van mijn regenjas. op een zakdoek en een oud boodschappenbriefje na zijn ze leeg. In ons huis brandt het keukenlicht. Verder is het aardedonker. Hans ligt allang te tukken. de katten cirkelen om me heen. Ik kijk naar boven. Zal ik Hans wakker maken? Ik ben bang dat hij boos wordt als ik hem wek. en ik hoor hem al zeggen: ‘mindfulness Siem, houd aandacht bij wat je doet.’ In de auto, natuurlijk daar liggen ze vast. enthousiast schijn ik met het licht van mijn mobiel over de matten en met mijn andere hand tast ik onder de rem en het gaspedaal. niks. Het dashboardkastje haal ik leeg. Ik kom van alles tegen: een nagelvijl, pennen, muntjes, een zonnebril, routebeschrijvingen, tandenstokers, een potje vitaminepillen, tissues en een kleverige lipgloss. Geen sleutels. er zit maar één ding op, Hans wakker maken. een uitdaging op zich… Ik druk langdurig op de voordeurbel. Het blijft stil in huis. Ik roep luid en duidelijk: ‘Hans, Hans!’ naast de keukendeur staan lege wijnflessen en Hak-potjes, klaar voor de glasbak. Ik mik met het dekseltje van een van de Hak-potjes tegen het slaapkamerraam. Het belandt in de goot. Hans geeft geen sjoege. met twee lege wijnflessen ram ik op de gietijzeren gieter. Het maakt een hels kabaal. sanka en Vlek maken dat ze wegkomen. bij de overbuurvrouw brandt nog licht. Zij weet van wanten en plaatst haar uitschuifladder tegen onze gevel. Het is hoog siMone beckeR-leijten en ik vind het eng, maar het moet. Ik klauter langzaam naar boven. op de achtste traptrede durf ik niet verder en geef ik een brul. ‘Hans, Hans wakker worden.’ door het open raam horen wij hem ronken. er blaft een hond op straat. Ik snel ernaartoe. buiten adem doe ik mijn verhaal aan de buurman die net zijn deense dog aan het uitlaten is. de buurman klimt tot bovenaan de ladder en hij steekt zijn hoofd door het slaapkamerraam. ‘WaKKER WORDEN’. dat is eindelijk genoeg voor Hans om te ontwaken. even later opent hij versuft de deur. ‘Was jij je sleutels vergeten Siem?’ ‘Het spijt me schat.’ Gelukkig vind ik binnen mijn sleutels op hun vertrouwde plek. ‘Siem, alsjeblieft beloof me dat je niet meer overhaast de deur uitgaat.’ ‘dat beloof ik’, zeg ik en ik kijk hem schuldbewust aan. ‘Wil je nog iets drinken, voordat we naar bed gaan?’ ‘Ik dacht dat je zou ontploffen van kwaadheid.’ Hans reikt me een half glas rioja aan. ‘Waarom denk je dat?’ opeens realiseer ik me dat mijn ex uit zijn vel zou springen in zo’n situatie. Het is al 25 jaar geleden en ik wist toen nog niet eens van de Add. ‘Herinneringen van vroeger denk ik’ mompel ik in gedachten. ‘Siem,’ zegt Hans, ‘ik vind het niet erg dat je altijd dingen vergeet, maar dat ik niet je ex ben moet je nu echt eens onthouden.’ meer over simone: Ik heb weinig zitvlees en ik ben snel afgeleid. uitzondering is als ik schrijf. Wat verder opvalt aan mij is behalve mijn linkshandigheid ook I&W mAGAZIne nr 1 - 2022 mijn onhandigheid. de één vindt het komisch dat ik dingen laat vallen. de ander ergert zich groen en geel aan mijn onoplettendheid. Gelukkig ervaar ik met het schrijven dat een dromer zijn best fijn kan zijn. Ik werk voor de Klm als seniorpurser. In de lucht houd ik het al 29 jaar vol. Hoe? door mijn interesse in mensen. dat talent weegt volgens mijn werkgever kennelijk en gelukkig op tegen mijn onhandigheid . In april 2021 kreeg ik corona. de nasleep van corona hield aan: long-covid. Ik heb een trits aan fysieke en mentale klachten. Het vliegen zit er voorlopig niet in. Het is mijn stip aan de horizon om terug te keren aan boord. Wel meer tijd voor mijn schrijfhobby nu! Meer lezen van Simone? Siemschrijft.nl 33
Page 34
VereniGinGsnieuWs jij & ik, ervAringsdeskundigen? jAzeker! “Waarom ben ik anders?” Met een bijzonder brein voel je je een buitenbeentje. De kans is groot dat je ooit in je leven vastloopt. Je trekt het niet meer, dat steeds maar aanpassen. Vragen als "Waarom ben ik zo?" of “Wat doe ik hier eigenlijk?” zijn gebruikelijk. Je gaat op zoek naar antwoorden en mag jezelf daarna ervaringsdeskundige noemen. Of toch niet? teKst: Ineke masselink - organisator van Ad(H)d café Arnhem op jouw vragen blijkt een diagnose het gebruikelijke antwoord. daarmee komt er duidelijkheid, waarom dingen zo gingen. Vaak is er ook medicatie (er ontbreekt een stofje...) en soms een coach, die je leert hoe je je leven anders kunt inrichten. Je bent blij met het deskundige antwoord AdHd, Add of Ass. mocht je je herkennen in Hb of Hsp (niet in de dsm) dan heb je pech, want geen vergoeding voor hulp. dat was het dan! Je bent nu al ervaringsdeskundige. hoezo functie-eisen? misschien wil je met die ervaringsdeskundigheid aan de slag. om anderen te helpen die jouw weg nog moeten gaan. daar zijn mogelijkheden genoeg voor binnen allerlei zorginstanties, denk je. dat is ook zo, maar dan moet je wel eerst een opleiding ‘ervaringsdeskundige binnen de zorg’ volgen. Zonder een opleiding en certificaat “ervaringsdeskundige” ben je niet welkom. natuurlijk blijft jouw ervaring uniek, dat besef moet je hebben als je anderen wilt helpen. daarvoor, en vooral ook om de taal van de hulpverlening te spreken, is zo’n leertraject zeker nuttig. tot zover niets aan de hand. maar onlangs was er een enquête: Hoe dragen ervaringsdeskundigen bij aan het cliëntencontact binnen organisaties als de ggz? Welke "functie-eisen" zijn wenselijk? Geïrriteerd was mijn reactie: “Het succes van de ervaringsdeskundige ligt niet daar, waar u de nadruk op legt, op functie-eisen als: opleiding, inzet, mate van eigen herstel, theoriekennis. Voor een ggz-cliënt is het waardevol dat een mens er zonder oordeel voor je is. een ervaringsdeskundige heeft hetzelfde doorgemaakt en begrijpt je zonder woorden. dat leer je niet uit een boekje!” een Ad(h)d café stelt geen functie-eisen na de diagnose zit je hoofd vol met (over-)leef strategieën. eigen wensen liggen begraven onder compromissen. Heb jij je uiteindelijk ook gewoon toch weer aangepast aan je omgeving, je baas, je relatie, al dan niet geholpen met medicatie? misschien wil je deze ervaringen eens met anderen bespreken. Hoe doen zij dat? In een AdHd café hoef je niet bang te zijn dat je iets verkeerds doet. Het bezoek aan een AdHd café is (h-)erkenning, een warm bad: “Ik ben hier geen uitzondering! eindelijk ben ik goed genoeg!” “daar kan ik helemaal mezelf zijn”. onze AdHd cafés zijn daarom een plek voor ervaringsdeskundigen zoals jij. Wij stellen geen verdere ‘functie-eisen’. met jouw (levens-)verhalen, kun je anderen iets geven en soms ook iets meenemen. Hier vind je misschien het antwoord op je vraag: “Wie ben ik eigenlijk?”. en neem je, naar voorbeeld van anderen, je besluit je leven naar eigen dromen in te richten. Ineke stuurde bovenstaande visie over de essentie van ervaringsdeskundigheid ook 34 I&W mAGAZIne nr 1 - 2022 VereniGinGsnieuWs aan de opstellers van de enquête en kreeg antwoord hieronder terug. Mooi! Wordt vervolgd! Beste Ineke, Het onderzoek dat nu in opdracht van VWS wordt uitgevoerd richt zich op ervaringsdeskundigen die dit als hun werk/beroep uitoefenen. Er is een beeld nodig van hun achtergrond, opleiding, etc. Dit onderzoek gaat dus niet over de waardevolle inbreng van ervaringsdeskundigen (daar is men al van overtuigd op grond van ander onderzoek). Over de bijdrage van zelfhulpgroepen zoals ADHD Cafés zou veel meer onderzoek gedaan kunnen worden. Misschien kunnen we daarover eens samen overleggen. Ik zou dat heel graag doen. Ik ben – zoals wij besproken hebben – zelf ook iemand met ADHD en ik ben lid van een online zelfhulpgroep op dit gebied. Je doet goed werk, veel succes daarmee! Groet van Alie Weerman, lector GGZ en Samenleving hogeschool Windesheim en ervaringsdeskundige inspirAtie voor themA-Avonden of online gesprekken ben je organisator van een Ad(H)d en/of dyslexie café? Veel bezoekers en online deelnemers worden blij van een thema. dan weten ze waar ze aan toe zijn en kunnen ze gericht deelnemen als het onderwerp hen interesseert. Jan-Willem lignac organiseert al heel wat jaren het Ad(H)d café Amersfoort en dacht: laat ik eens een inspiratielijst maken met mooie gespreksthema’s. met zoveel jaar ervaring heeft hij een aardig beeld van wat er speelt bij (veel) mensen met Ad(H)d en andere vormen van neurodiversiteit. VIa DEZE LINK kun je zijn lijst met mogelijke thema’s downloaden. doe er je voordeel mee! nb: denk je na al dit mooie café nieuws: ik wil ook wel een (online) Ad(H)d/dyslexie café organiseren en als ervaringsdeskundige met deze thema’s aan de slag? mail ons! info@impulsenwoortblind.nl. We helpen je verder. 35 I&W mAGAZIne nr 1 - 2022
Page 36
iMPuLs & WoortBLinD WERKgROEp ONDERWIJS WAt: belangenbehartiging voor alle vormen van onderwijs Wie: Karin Jahromi – (bestuurslid portefeuille onderwijs) DYSLEXIELIJN WAt: de dyslexielijn hulpdienst voo over dyslexie. ONDERSTEUNINgSgROEp DYSLEXIE WAt: belangenbehartiging voor dyslectici en advisering bestuur Wie: peter millenaar - peter.w.millenaar@gmail.com (voorzitter) actieve werkgroepen en vrijwilligers I & W WERKgROEp VOLWaSSENEN WAt: klankbordgroep voor initiatieven en projecten rond actuele thema’s mbt Ad(H)d, dyslexie en/of dyscalculie Wie: we zoeken nieuwe leden en een voorzitter! Iets voor jou? Mail ons. Impuls & Woortblind is actief voor en met mensen met Ad(H)d, dyslexie en dyscalculie. Heb je vragen? Heb je een idee voor een actie of een activiteit? Wil je ergens aan meedoen? Hier zie je bij wie je terecht kunt met je vraag of idee! Wie: dyslexielijn@ impulsenwoortb DYSLEUK: pR EN LObbYgROEp DYSLEXIE WAt: dyslexie zichtbaar maken vanuit I en W Wie: nel Hofmeester dysleuk@impulsenwoortblind.nl 36 I&W mAGAZIne nr 1 - 2022 EXpERTISEgROEp WAt: expertmeetings, begeleiding van studenten, eigen onderzoeken onder achterban, internationale contacten Wie: rob pereira – (bestuursvoorzitter & portefeuille wetenschap) APELDOORN N n is een or vragen tblind.nl aD(H)D-CaféS EN DYSLEXIE CaféS WAt: maandelijkse bijeenkomsten voor en door mensen met AdHd en/of dyslexie (zie pag. 39) Wie: saskia elswijk – (bestuurslid portefeuille cafés) AMERSFOORT REDaCTIECOMMISSIE fONDSENWERVINg WAt: zorgen voor stabiele extra inkomsten voor I en W Wie: evert van Waegeningh (penningmeester) WAt: zorgt samen met hoofdredacteur voor inhoud van I & W magazine Wie: Julie Houben – julie.houben@ impulsenwoortblind.nl (hoofdredacteur) CONTaCTpERSONEN EN CLIëNTONDERSTEUNERS WAt: ervaringsdeskundige vrijwilligers per telefoon en/of mail bereikbaar Wie: zie de lijst op http://www.impulsenwoortblind.nl/onze-vrijwillige-contactpersonen/ bESTUUR WAt: ook elk bestuurslid heeft een eigen aandachtsveld. Wil je één van hen benaderen met een vraag of idee? stuur dan een mail naar info@impulsenwoortblind.nl Wie: rob pereira - bestuursvoorzitter, wetenschap, AdHd evert van Waegeningh - penningmeester, dyslexie Annemarie van essen – Ad(H)d, ledenwerving, media en communicatie Karin Jahromi – dyslexie, onderwijs, vrijwilligersbeleid saskia elswijk – Ad(H)d, cafés 37 I&W mAGAZIne nr 1 - 2022
Page 38
ADVertenties zelf een Ad(h)d cAfé of dyslexie cAfé opzetten? Wij helpen je! Is er geen Ad(H)d-café of dyslexie-café bij jou in de buurt? Zoek een partner en start er eentje. Impuls & Woortblind kan je helpen met een duidelijke handleiding over de aanpak. bel of mail ons voor meer informatie: 033 247 34 84 / info@impulsenwoortblind.nl de dyslexielijn de dyslexielijn is een hulpdienst voor vragen over dyslexie. Je kunt bellen naar het landelijk bureau: 033 247 34 84 Wij zorgen dan dat je vraag door de juiste persoon behandeld kan worden. Je kunt je vraag ook mailen: dyslexielijn@impulsenwoortblind.nl Laat je “label” in je voordeel werken! Wij bieden in onze training en coaching voor (jong) volwassenen met dyslexie / dyscalculie / AD(H)D / autisme en/ofhoogbegaafdheid: Dynamika advies, training & coaching praktische handvatten en inzicht in jouw andere manier van denken en leren; vermindering van faalangst, onzekerheid, uitstelgedrag, prestatiedrang en/of stress; verhoging concentratie, sneller leren lezen, gemakkelijker schrijven en communiceren. Luister ook naar onze Podcasts op onze websites, Soundcloud (Dynamika Podcasts) en Spotify   www.geniaaloprechts.nl www.werkendyslexie.nl T 020 – 639 1099 Zie ook onze boeken: “Slimmer dan je baas”en “Dyslexie: stoornis of intelligentie” (Uitgeverij Garant B.V.) info@dynamika.nl 38 I&W mAGAZIne nr 1 - 2022 & DysLexie cAfés AD(H)D cAfés door het hele land organiseren wij aD(H)D-CaféS EN DYSLEXIE CaféS. dé ontmoetingsplek voor iedereen uit onze doelgroep en direct betrokkenen. voor en door ervaringsdeskundigen. hieronder vind je al onze cafés bij jou in de buurt en onze online cAfés. voor adres- en contactgegevens per Ad(h)d-café, kijk op onze site. dyslexie cafés vind je op pratenoverdyslexie.nl. KIJK IN ONZE agENDa VOOR DE aCTUELE SITUaTIE pER Café. aLLEEN ONLINE vrAgenuurtje Adhd/Add online Iedere donderdagavond vanaf 20 uur onlIne dyslexie cAfé online Iedere derde zaterdag van de maand onlIne van 13.30 tot 16.00 het Ad(h)d vrouWen cAfé online Iedere eerste vrijdag van de maand van onlIne 20:00 tot 22:00 zuid hollAnd Ad(h)d-cAfé den hAAg Iedere tweede woensdagavond van de maand onlIne, iedere vierde maandagavond op locatie Ad(h)d-cAfé BArendrecht Iedere derde dinsdag van de maand van 20.00 tot 22.30 zeelAnd Ad(h)d-cAfé vlissingen Iedere tweede woensdag van maand van 20.00 tot 22.30 noord-BrABAnt Ad(h)d-cAfé BredA let op: tijdelijk geen vaste avond! Ad(h)d en DYSLEXIE cAfé heusden-vesting Iedere laatste dinsdag v.d. maand onlIne van 19.30 tot 21.30 Ad(h)d-cAfé eindhoven Iedere vierde zaterdag van de maand vanaf 13.30 39 I&W mAGAZIne nr 1 - 2022 limBurg Ad(h)d-cAfé mAAstricht Iedere eerste vrijdag van de maand van 19.00 tot 21.30 noord hollAnd Ad(h)d-cAfé AmsterdAm Iedere tweede maandagavond van de maand vanaf 20.00 drenthe dyslexie cAfé AmsterdAm 6 x per jaar op dinsdagavond. om en om op locatie en onlIne Ad(h)d-cAfé Assen Iedere laatste vrijdag van de maand van 19.00 uur tot 22.30 overijssel Ad(h)d-cAfé hengelo Iedere tweede woensdag van de maand van 20.00 tot 22.30 utrecht Ad(h)d-cAfé Amersfoort Iedere tweede vrijdagavond van de maand op locatie, iedere 4e vrijdagavond van de maand onlIne. Ad(h)d-cAfé utrecht Iedere eerste donderdag van de maand vanaf 21.00 gelderlAnd Ad(h)d-cAfé Arnhem en omstreken Iedere eerste maandag van de maand vanaf 19.30
Page 40
een nieuW lid dAnkzij jou? dAn ontvAng jij óók een grAtis Boek! Haal meer uit je dyslexie! (H)erkenning en 20 tips door dyslecten zelf en Ik AD(H)D? Ja dus! In deze boekjes van Impuls & Woortblind zijn mensen met dyslexie en AD(H)D zelf aan het woord. Nieuwe leden krijgen gratis een boekje naar keuze. Als jij een nieuw lid aanbrengt krijg je als dank ook een boekje naar keuze! stAppenplAn ‘nieuW lid = grAtis Boek voor jou’ 1 Breng iemand uit je omgeving aan als lid 2 Deze persoon vult bij de opmerkingen onderaan het invulformulier in: Ik meld mij aan via I & W lid……(jouw voor- en achternaam). 3 Vertel het nieuwe lid welk boekje je graag wilt ontvangen (AD(H)D of dyslexie) 4 Het nieuwe lid vult dit in op het formulier 5 Wij zoeken jouw adresgegevens op in ons systeem en sturen je het boekje toe haal meer uit je dyslexie! ik Ad(h)d? ja dus! In dit boekje vertellen acht mensen met ADHD en ADD hun verhaal. De jongste is 23, de oudste 67. Over hoe ze vastliepen, de een meer dan de ander, en over hoe ze zichzelf beter begrijpen nu ze weten dat ze AD(H)D hebben. En steeds meer doen wat bij hen past. 56 pag. € 7,50 incl. verzendkosten. Ledenprijs: € 5,50. Kortingscode: LID2KORTING https://www.impulsenwoortblind.nl/product/ ik-adhd-ja-dus/ OF: Bestel een boekje met ledenkorting via de webshop In dit boekje vind je 20 tips voor en door mensen met dyslexie. Met uitleg over wat dyslexie is, hoe jouw dyslectische brein werkt en waarom je daardoor moeite hebt met lezen en schrijven. Maar je leest óók wat jouw sterke kanten zijn. En we snappen en herkennen als geen ander jouw faalangst en schaamte, jouw stress door alle digitale uitdagingen. Geschreven in lettertype dyslexie en met veel illustraties van Leontien Janssen. 78 pag. € 15,- incl. verzendkosten. Ledenprijs € 10,-. Kortingscode: LID5KORTING https://www.impulsenwoortblind.nl/product/ haal-meer-uit-je-dyslexie-herkenning-en-20tips-door-dyslecten-zelf/ NB: dit boekje is ook als luisterboek beschikbaar via Bibliotheekservice Passend Lezen.

IPWB 3 - 2021


Page 2
In dIt ARTiKelen 6 10 12 16 18 21 25 26 28 nUMMeR Interview – Ginny ziet overal kansen en met succes! peter: ‘mijn eigen dyslexieportfolio bleek een gouden greep’ Vrouwen met Ad(H)d: ontdek wat voor jóu werkt Wat heb je als volwassene aan een dyslexieverklaring? Anne met dyscalculie: ‘Ik was graag eerder getest’ Vijf vragen aan lianne met Add nieuw: het Ad(H)d Vrouwen café online tijd voor een andere kijk op Ad(H)d neurodiversiteit op de kaart bij een heel groot bedrijf 30 32 Heb jij last van schaamte? Je bent niet de enige Hebben Ad(H)d’ers vaker dyslexie? Zeker weten! VASTe RUBRieKen 3 4 15 22 34 Van het bestuur – voorwoord nieuws column susan sliep: logeren over inclusie: udl is dé weg naar inclusief onderwijs Verenigingsnieuws – spelend leren over je sterke kanten OVeRiG 3 36 38 40 colofon overzicht activiteiten & werkgroepen Algemene informatie & Ad(H)d / dyslexie cafés strip over schaamte – leontien Jansen 2 pAg 32 pAg 18 pAg 34 pAg 12 Online en Offline e coloFon nr 3 - 2021 beeld Impuls & WoortblInd magazIne Is een uItgave van verenIgIng Impuls & WoortblInd en verschIjnt drIe keer per jaar dIgItaal. redactIe/redactIecommIssIe julie houben (hoofdredacteur), rob pereira, anne-marie hartmann, karin jahromi, annemarie van essen. medeWerkers marjolein bax, peter millenaar, anne van hees, susan sliep, anne bakker, naomi kennedie, saskia elswijk, gertrudie boersen, anne verrips, nicholas cointepas, leontien jansen, michel nelwan, karin de jager, emmelien kim, nel hofmeester. barger & van rooij (cover), leontien jansen. vormgevIng In commun, harderwijk. redactIe-adres Impuls & Woortblind, postbus 1058, 3860 bb nijkerk, info@impulsenwoortblind.nl. Issn 2405 - 8211 lId Worden leden van Impuls & Woortblind ontvangen automatisch Impuls & Woortblind magazine. het lidmaatschap loopt per kalenderjaar en kost € 38,50 per jaar. voor een lidmaatschap van Impuls & Woortblind, ga naar www.impulsenwoortblind.nl, of bel: 033 247 34 84. opzeggen lIdmaatschap per mail of schriftelijk (zie redactieadres) en uiterlijk vóór 1 november. anders is nog een jaar lidmaatschap verschuldigd. opname van artikelen betekent niet dat de vereniging de meningen daarin altijd onderschrijft. ze blijven geheel voor rekening van de auteurs of andere genoemde bronnen. de redactie houdt het recht om artikelen niet te plaatsen of in te korten. voor de inhoud van de advertenties draagt de vereniging geen verantwoordelijkheid. © niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder uitdrukkelijke toestemming van de redactie. ven kennis maken. Ik ben Evert van Waegeningh, sinds kort penningmeester van deze mooie vereniging. Zelf ben ik dyslectisch. Ik stap in op het moment dat we weer langzaam teruggaan naar ‘normaal’, nadat we elkaar lange tijd alleen online konden ontmoeten. Ik verwacht dat we een combinatie zullen behouden van fysieke en digitale ontmoetingen. Want voor velen is het online contact ook een uitkomst. Geen reistijd en ander ‘gedoe’. daarom organiseren we voortaan maandelijks een webinar, gratis voor jullie als leden. maar ik kijk persoonlijk vooral uit naar onze fysieke ontmoetingen. Zodat we met elkaar ervaringen kunnen uitwisselen. Het is altijd erg inspirerend om te horen welke uitdagingen we zijn tegengekomen en hoe we dit hebben opgelost. Het mooie is dat wij, omdat we conceptuele denkers zijn, altijd tot originele en nieuwe ideeën komen. Wat onze online ontmoetingen en kennisuitwisseling betreft: we kijken terug op twee geweldige AdHdwebinars in de AdHd Awareness month en het event ‘Samen voor Empowerment’ tijdens de Week van dyslexie. een boeiende talkshow die we samen met onze collega’s van balans en de Hoi Foundation hebben georganiseerd. Ik kijk nu alweer uit naar oktober 2022! tot slot hadden we nog onze wedstrijd ‘Hoe ga jij om met je Ad(H)d, ook in het kader van de AdHd Awareness month. We kregen prachtige en krachtige inzendingen van jullie. op pagina 4 lees je wie er gewonnen heeft. evert van Waegeningh – bestuurslid adresWIjzIgIng doorgeven adreswijzigingen ontvangen wij bij voorkeur per e-mail,via info@impulsenwoortblind.nl. per post kan ook: postbus 1058, 3860 bb, nijkerk. 3 pAg 28 pAg 22
Page 4
nieUWS dyslexIe soFtWAre Voor rIJKsAmbtenAren binnen de rijksoverheid kun je anoniem dyslexiesoftware aanvragen. Voorlopig kan dat alleen als ssc-Ict jouw systeembeheerder is. toch gaat het om 70.000 rijksambtenaren. Helaas weten maar weinig mensen dit en wordt er (te) weinig gebruik van gemaakt. Impuls & Woortblind bestuurslid evert Van Waegeningh is 1 van die 70.000 rijksambtenaren. Hij heeft dyslexie en maakt dankbaar gebruik van de gratis dyslexiesoftware. Hij kreeg de vraag om via onze kanalen een oproep te plaatsen, zodat die andere 69.999 rijksambtenaren ook de weg vinden maar deze ondersteuning bij hun schrijf- en leeswerk. misschien ben JIJ dat wel! LEES HIER DE OpROEp. 24 noVember: AlV, AdHd & WerK én VerHAlen VAn de prIJsWInnAArs eindelijk kunnen we elkaar weer ontmoeten! dat doen we op woensdagmiddag 24 november, van 16 tot 19 uur in de schakel in nijkerk. We beginnen met de Algemene ledenvergadering (AlV). tikje saai denk je? Valt reuze mee, bij zo’n leuke vereniging als de onze! na de AlV vertelt Hans van de Velde, AdHd/dyslexie-coach én ervaringsdeskundige (AdHd en dyslexie) over zijn wonderlijke carrièrepad en geeft Wedstrijd Adhd Wat kregen we mooi inzendingen van jullie, voor onze wedstrijd ‘Hoe ga jij om met je Ad(H)d’! ontroerende verhalen, grappige en treffende tekeningen. Helaas konden we maar drie prijzen uitreiken. die gaan naar drie leden, die allemaal een mooi inkijkje geven in hun leven met Ad(H)d. Jolanda wint de 3e prijs met haar rake gebruiksaanwijzing om te leven met haar AdHd. cindy wint de 2e prijs met haar openhartige verhaal over de kersverse diagnose Add. Hoe diep ze zat en hoe ze nu weer lichtpuntjes ziet. de 1e prijs gaat naar simone, met het verhaal ‘Alles tegelijk’: een hilarische en ongetwijfeld voor veel Ad(H)d’ers zeer herkenbare beschrijving van een momentopname uit haar leven. Het begint met de vaatwasser uitruimen, maar dan eist iets anders haar aandacht op. etc.… nieuwsgierig geworden? Via deze link lees je meer over de prijswinnaars en het bijbehorende juryrapport. en lees ook even door, hiernaast… 4 hij tips over AdHd & werk. ook zijn de winnaars van onze AdHd-prijsvraag aanwezig en wie weet lezen ze wel voor uit hun winnende verhalen! We sluiten af met een drankje, soep en broodjes. Aanmelden kan via: https://impulsenwoortblind.nl/event/ algemene-ledenvergadering-impulswoortblind/ Wil je het verhaal over AdHd en werk alvast horen? luister dan naar deze aflevering van de podcastreeks AdHd dingen. mAAk sAmen met ons indruk bij de gemeenterAAdsverkiezingen! deze zomer volgden wij, Karin Jahromi en naomi Kennedie, de training ‘lokaal beslissen, lokaal aanpakken’, georganiseerd door mInd, voor vrijwilligers van haar lid-organisaties. een boeiende training waarin we leerden hoe het zit met landelijke en lokale beslissingsbevoegdheden en hoe je op de verschillende niveaus je lobby het beste kunt inzetten. In die training werden we uitgedaagd na te denken over de kernboodschap van onze vereniging en hoe we die effectief onder de aandacht brengen. We kregen uitleg over hoe we dat kunnen aanpakken en bij wie we moeten zijn. In ons geval is de gemeente een belangrijke speler. die gaat over de Wmo en de jeugdzorg. Geen onbekende termen voor onze doelgroepen. daarom willen wij aan de slag met een lobby over onze missie voor de gemeenteraadsverkiezingen op 16 maart 2022. Doe je mee? We hopen dat een aantal enthousiaste leden met een hart voor lobby en belangenbehartiging samen met ons dit project willen oppakken! Interesse? meld je bij één van ons aan (klik op onze namen en stuur een mail): Naomi Kennedie en Karin Jahromi. naomi karin dyslexIe cAFé eIndHoVen Wordt dyslexIe cAFé onlIne sinds we met het dyslexie café eindhoven door corona alleen online bij elkaar konden komen, hebben zich steeds meer mensen uit heel nederland aangesloten. We zouden het jammer vinden om deze mensen niet meer te zien. en hoe makkelijk is het om lekker vanuit je luie stoel aan te sluiten, zonder reistijd?! dat heeft ons doen besluiten het dyslexie café alleen nog maar online te laten plaatsvinden. We zie elkaar elke derde zaterdagmiddag van de maand van 13:30-16:00 u. We praten steeds vanuit een thema, waarbij leontien Jansen de inleiding verzorgt aan de hand van haar leuke tekeningen. lekker visueel dus. tijdens de bijeenkomsten gaan we ook altijd in kleine groepjes uit elkaar in break-outrooms, zodat iedereen zijn of haar zegje kan doen. We delen daarna in de grote groep anoniem wat er is besproken in de kleine groepjes. Wil je en keertje komen kijken? Geef je dan op via dyslexiecafeonline@impulsenwoortblind.nl. dan Krijg je vanzelf de uitnodiging en zoomlink. meer info? Kijk op deze pagina van Dyslexie Café online. 5
Page 6
persoonlijk Creatieve duizendpoot met ADHD 6 G inny Ramkisoen (36) kreeg op haar 30e de diagnose ADHD. Dat verklaart haar allesbehalve vlekkeloze schoolen studietijd. Inmiddels is ze bekend vanwege haar succesvolle vacaturewebsite, werkt ze als creative consultant en is ze bezig met haar tweede boek. Ze vertelt hoe ze iedere keer weer nieuwe kansen ziet en hoe ze omgaat met haar ADHD. tekst: marjolein bax “de mentor van 4 mavo schudde zijn hoofd toen hij hoorde dat ik was geslaagd. Alsof het voor hem ondenkbaar was dat iemand als ik een diploma kon halen.” Als tiener met een korte spanningsboog heeft Ginny het niet altijd makkelijk op school. “Ik wist wel dat ik huiswerk moest maken, maar werd snel afgeleid. er lag altijd wel een pen op tafel die riep om gebruikt te worden voor een tekening.” opgelucht Haar twijfels of ze misschien AdHd heeft, worden door haar moeder weggewuifd. “twintig jaar geleden was het beeld daarbij het drukke jongetje dat niet stil kan zitten.” daardoor krijgt Ginny, net als veel vrouwen, pas op late leeftijd de diagnose AdHd. op haar dertigste is ze zo vaak moe, zonder aanwijsbare lichamelijke oorzaak, dat ze zich uitgebreid laat onderzoeken bij een psychosomatisch centrum, waar ze kijken naar lichaam en geest. “daar kreeg ik de diagnose AdHd en wist ik eindelijk waarom ik mij niet goed voelde en sommige dingen voor mij lastig zijn. Ik was vooral opgelucht dat ik wist wat er aan de hand was.” Het verklaart ook waarom ze haar eerste baantjes in kledingwinkels al snel te eentonig vond en het 7
Page 8
veel meer naar haar zin had bij het management van een muzieklabel. “dat was een prikkelende industrie, waar je veel meemaakte.” Werk voor iedereen Ginny bouwt in die tijd een groot netwerk op en helpt regelmatig vrienden met het vinden van werk. Als steeds meer mensen haar vragen of ze geen leuke vacature weet, kan ze niet het bijna niet meer bijhouden. Zoals veel AdHd’ers zullen herkennen, lost ze dat creatief en impulsief op. Ze verzamelt alle vacatures op een Facebookpagina. die pagina is zo succesvol, dat ze een bedrijf begint met de website VacatureViaGinny, een platform voor vacatures in de creatieve industrie. Ze schrijft het boek ‘Ginny werkt’, over het vinden van een droombaan en is binnen het bedrijf verantwoordelijk voor de creatieve branding. natuurlijk zijn er af en toe saaie meetings, maar het werk vraagt voldoende van haar creativiteit. toch stopt ze er na zes jaar mee en volgt het advies uit haar eigen boek op. ‘blijf niet te lang in je comfortzone hangen.’ Ze mist de uitdaging en er zijn nog duizend andere dingen die ze interessant vindt. Alles zelf doen Als je met Ginny praat, lijkt het alsof ze nergens voor terugdeinst. Al was school niet haar ding, nieuwe dingen leren des te meer. Ze weet inmiddels hoe dat voor haar het beste werkt: zelf doen. Zo leerde ze zichzelf illustreren en ontwierp ze de cover van haar nieuwe boek. daarnaast is ze, ook helemaal ‘self made’, creative consultant. Voor de non-fictie afdeling van uitgeverij AW bruna zoekt ze naar nieuwe auteurs en helpt vervolgens met de 8 creatieve kant van het schrijven. Ze denkt mee over de grote lijn van een boek en geeft feedback op het manuscript. de combinatie van creativiteit en de drang om nieuwe dingen uit te proberen, komt ook hier van pas. Als de boekpresentatie van Koen Kardashian vanwege corona niet door kan gaan, bedenkt Ginny een alternatief. In plaats van een fysieke bijeenkomst lanceren ze een korte documentaire over Koen. Ginny regisseert de film helemaal zelf. overprikkeling en onderprikkeling Haar creativiteit is een van de positieve kanten van AdHd, maar er zijn natuurlijk ook dingen die weleens in de weg zitten. Het werk voor de uitgeverij doet Ginny als freelancer en het leven als freelancer is niet altijd gestructureerd. Als AdHd’er kan het fijner zijn om een vaste baan te hebben, met vaste werktijden en duidelijke taken. Het nadeel daarvan is dat Ginny dan de uitdaging mist. “de grens tussen overprikkeling en onderprikkeling is bij mij erg dun.” lang niet iedereen begrijpt dat je als AdHd’er last kunt hebben van overprikkeling en onderprikkeling. Zo raadde een Arbo-arts haar aan om een baan te zoeken met minder prikkels, omdat hij dacht dat ze daardoor minder stress zou hebben. “Ik begrijp zijn reactie wel, maar het zou fijner zijn als artsen zich iets meer in je verdiepen. Ik heb ooit geprobeerd om als bijbaan data in te voeren bij bol.com. dat was werk zonder een enkele prikkel. Ik hield het nog geen maand vol.” overal lijstjes net zoals bij waarschijnlijk veel Ben niet te streng voor jezelf andere AdHd’ers, zijn to-do-lijstjes een van de belangrijkste hulpmiddelen van Ginny. “de lijstjes variëren van taken die ik voor werk moet doen tot boodschappen en vragen die ik nog aan mijn vrienden wil stellen. met zo’n to-do-lijst maak ik mijn overvolle hoofd leeg.” een van projecten die daar regelmatig op verschijnt, is haar tweede boek met de titel ‘de dood - een troostboekje voor mensen zoals jij en ik’. Ginny’s vader overleed in 2005 en haar moeder in 2014. Het schrijven daarover gaat moeizaam en de publicatiedatum is uitgesteld. niet alleen omdat het een moeilijk onderwerp is, maar ook omdat het lastig is om langere tijd achter elkaar te schrijven. “sommige schrijvers gaan zitten en beginnen gewoon. dat kan ik niet. Ik weet wat ik moet doen, maar toch lukt het me vaak niet om me ertoe te zetten.” Het niet kunnen beginnen met een taak is een kenmerk van AdHd dat haar af en toe dwars zit. “Zo ben ik nu al twee dagen bezig met de gedachte dat ik mijn financiële administratie moet doen. Het lukt me niet om er mee te beginnen. dat geeft stress en zorgt ook voor angst. Ik denk er wel de hele tijd aan, maar lijk daardoor nog meer te bevriezen.” tips voor de werkdag een van de belangrijkste adviezen van Ginny over AdHd en werk, is om te accepteren dat je soms ook klaar kunt zijn met een dag. “Als het er niet uitkomt, komt het er die werkdag ook gewoon niet meer uit. dan kun je beter stoppen en een dag later verder gaan.” daarnaast heeft ze nog twee andere belangrijke tips: “Herken waar je eigen gedrag je in de weg zit. dan kun je het ook aanpakken. ben daarnaast niet te streng voor jezelf en vergelijk jezelf niet constant met anderen. Zij kunnen misschien dingen die jij niet kunt, maar vergeet niet dat jij dingen kunt die zij niet kunnen.” 9
Page 10
VAn OnzeKeRheid nAAR KRAchT - je eiGen dySlexie pORTfOliO peter millenaar (65) is één van de schrijvers van “Haal meer uit je dyslexie. (H)erkenning en 20 tips door dyslecten zelf”. Zijn echte werk en passie is thuisbegeleider. tot er een reorganisatie komt. Iedereen wordt ‘buurtteam-medewerker’. Hij ook. Het is onduidelijk wat die nieuwe functie precies inhoudt. ‘Hoe zorg ik dat ik hierbinnen op mijn plek kom?’ vraagt peter zich af. Hij verzint een briljant plan. teKst: peter mIllenAAr A 10 l 28 jaar werk ik als thuisbegeleider. Ik help mensen thuis met alle problemen die tegenwoordig onder de Wmo vallen, zoals ondersteuning bij financiën en met instanties, het leren omgaan met de gevolgen van psychische problemen, etc. Hier ligt mijn hart en ik ben er goed in. Ik vroeg mij af: wat blijft er van dit werk over in mijn nieuwe functie als buurtteam-medewerker? meer kantoorwerk en vooral de indicatiestellingen voor de Wmo waren onderdelen van het nieuwe takenpakket waarover ik zorgen had. Gedoe met formulieren, veel lees- en schrijfwerk. daar zag ik tegenop. Vanwege mijn dyslexie zou mij dat veel tijd en energie kosten, met grote kans op fouten. daar had niemand wat aan. mijn probleem was duidelijk: hoe zorg ik dat ik op mijn plek kom in die nieuwe functie? Ik bedacht een oplossing die wonderwel goed uitpakte: ik schreef een portfolio (zie hiernaast). over mijzelf en mijn dyslexie. de impact die dit heeft op mijn manier van denken. de sterke en minder sterke kanten. Ik benoemde daarin ook de Wmo-indicatiestellingen als mogelijk probleem voor mij. en ja, er staan taalfouten in. dat hoort bij mijn dyslexie. Ik heb het gewoon laten staan. resultaat: ik doe waar ik goed in ben mijn leidinggevende was enthousiast. Het portfolio ging naar de afdeling personeelszaken en ook zij waren er heel blij mee. Waarom? omdat ze nu precies wisten wat ze aan mij hadden. resultaat: ik heb een prachtige nieuwe functie als buurtteam-medewerker. Ik doe grotendeels wat ik hiervoor ook boekje ‘haal meer’ is eye opener onderaan mijn porfolio noemde ik nog het boekje “Haal meer uit je dyslexie”. er was meteen grote interesse. Zo bleek de persoon die mij deed met iets meer uren op kantoor dan voorheen. maar ook daar doe ik dingen die bij mij passen. Wmoindicatiestellingen doe ik niet. een collega zag juist op tegen het ambulante deel van het werk. Zij neemt dit met liefde van mij over. moest inwerken ook dyslectisch te zijn. Het boekje was voor haar een eye opener: “nooit gedacht dat er ook positieve kanten aan dyslexie zaten!”. peter millenaar Ik ben ongelofelijk blij dat ik deze stap gezet heb. Vanuit onzekerheid over mijn toekomst kwam ik in mijn kracht, puur door mezelf te omschrijven. Grote voordeel is dat ik nu niet op mijn tenen hoef te lopen. mensen weten precies wat ze aan me hebben. en ze accepteren mij zoals ik ben. Wie weet inspireert mijn verhaal jou als je in een vergelijkbare werksituatie belandt. meer weten over het boekje? https://www.impulsenwoortblind.nl/dyslexie/ nieuws-dyslexie/hoe-werkt-dyslexie-bij-volwassenen-lees-dit-boekje-en-snap-jezelf/ portfolio peter millenAAr – zo Werkt mijn dyslexie ik ben dyslexie. liever spreek ik van neuro diversiteit de meesten mensen gebruiken hoofdzakelijk hun linker hersenhelft. dat is onder andere de talige kan en een lijn denker.( beginnen bij stap 1 dan krijg je stap 2 en zo voor, zo kom je uit eindelijk bij de oplossing. Ik gebruik hoofdzakelijk mijn rechter hersenhelft. dat is meer de creatieve kant en het conceptueel denken. dat houd in dat ik in de vorm van maind mappen denk. bij 1 probleem heb ik in een paar seconden in mijn hoofd wat daar allemaal mee samen hangt. Verder weet ik vaak al meteen de oplossing. Alleen de stappen er heen weet ik dan nog niet. Ik begin dus meestal bij de oplossing en bedenk dan welke stap daar voor is en welke daar voor. dus van stap 10 naar 9 dan 8 end. de volgende positieve kanten van dyslexie zijn bij mij van toe passing: empathisch door het conceptuele denken goed verbanden kunnen leggen. Helikopterview Geduld doorzettingsvermogen echt betrokken zijn oprecht nieuwsgierigheid Hooggevoelig. Goed aanvoelen, fingerspitzengefühl Groot aanpassingsvermogen, positieve kameleon minder oordeel hebben oplossingsgericht creatieve oplossingen denken buiten de gebaande wegen denken strategische denken snel denken Goed tussen de regels door kunnen kijken brede interesse praktisch vervelende kant van dyslexie niet snel kunnen lezen. moeite met het eigen maken van computerprogramma’s moeite met namen onthouden door het conceptuele denken te veel in het hoofd hebben. Wat heb ik nodig: Ik zal vermoedelijk ondersteuning nodig hebben en misschien blijvend nodig hebben bij de indicatie aanvragen van de Wmo bij de gemeente van wegen mijn dyslexie. stukken heb ik geruime tijd van te voren nodig om het te kunnen lezen. 11
Page 12
Vrouwen met AD(H)D de meeste vrouwen met Ad(H)d proberen al hun leven lang op tijd te komen, zich aan planningen te houden, minder uit te stellen. tot ze vastlopen. stop met dat gevecht, betoogt AdHd-coach Anne van Hees. ontdek wat werkt voor joú. tekst: Anne vAn hees 12 V rouwen krijgen in ons land nog steeds aanzien lijk minder vaak de diagnose AdHd dan mannen. Is AdHd werkelijk zo’n mannending of speelt er iets anders? een mogelijke verklaring van dit grote verschil is dat vrouwen beter zijn in communicatie en sociale interactie dan mannen, zoals bijvoorbeeld psyQ op haar website vermeldt. daarmee zijn ze beter in staat hun AdHd-kenmerken (voor zichzelf) te verbloemen. Add is geen Adhd Vrouwen met AdHd en Add verschillen op hun beurt ook weer duidelijk van elkaar. bijvoorbeeld alleen al in de ‘ruimte’ die zij innemen in gesprekken (en het aantal decibellen dat zij produceren). ook geven zij heel verschillend uiting aan de onrust die ze ervaren. Vrouwen met AdHd zijn veelal fysiek actief en zoeken gezelschap op. Vrouwen met Add zijn vaak liever alleen en ogenschijnlijk rustig. tegelijkertijd draait hun hoofd op volle toeren en de vele gedachten leiden vaak tot een gevoel van overspoeling, wat soms zorgt voor apathie. Add is geen AdHd, zoveel is duidelijk. maar in het leer- of ontwikkelingsproces dat vrouwen doorlopen, zie ik in mijn coaching praktijk nauwelijks verschil. een leerproces dat leidt durf jezelf te zijn anne van hees naar een leven dat past bij wie zij zijn mét hun AdHd of Add. over dat leerproces wil ik het hier hebben. Ik gebruik daarbij vanaf nu alleen nog de parapluterm AdHd. vastlopen in je leven Klinisch psycholoog dr. nicole lepera schrijft in haar boek How to do the work dat al haar cliënten bij aanvang van de therapie één overeenkomst hebben: ze zitten vast. dit gebeurt op verschillende vlakken in hun leven: werk, relatie, vriendschappen en financiën, om er maar een paar te noemen. Vaak ook lopen ze vast op meerdere vlakken tegelijk. ook de vrouwen die ik coach, zijn vastgelopen in hun leven. Vorige week voerde ik een kennismakingsgesprek met miranda. Zij is 32 jaar en heeft de diagnose AdHd. Haar verhaal over hoe en waarmee ze vastliep leek een never ending story. lichamelijke problemen, geen werk, een onlangs verbroken liefdesrelatie. toch leek haar verhaal na zo’n drie kwartier voor dat moment verteld, waarop ik zei: ‘Keer op keer zag ik bij de vrouwen die ik in de afgelopen 10 jaar coachte, dat de oplossing voor hun problemen in een hele andere hoek lag dan waar hun problemen waren ontstaan. bijna altijd namen de problemen af, of verdwenen zelfs volledig, naarmate ze meer het leven gingen leven dat bij hen past.’ Het bleef stil. 10 seconden… 20 seconden…daarna: vochtige ogen, gevolgd door tranen. na een tijdje vroeg ik haar: ‘Wat raakt jou?’ miranda antwoordde: ‘Ik heb nog nooit nagedacht over welk leven ik eigenlijk wil leven. Ik heb mijn leven altijd geleefd zoals ik dacht dat het hoorde. Ik deed wat ik dacht dat er van me werd verwacht. en natuurlijk loop ik vast, want de maatschappij en ik, dat is op een aantal gebieden een niet al te beste match.’ de verkeerde focus de focus op het ‘bestrijden’ van de kenmerken die we AdHd noemen, is iets waar vrouwen als miranda al hun hele leven intensief mee bezig zijn geweest, ook voordat zij de diagnose kregen. Vaak zijn ze super goed in planningen maken (eraan houden lukt minder), hebben ze een heel arsenaal aan trucjes en manieren om zichzelf ‘bij de les’ te houden en bezitten ze tenminste drie wekkers waarmee ze telkens weer proberen om wél op tijd op een afspraak komen. en toch, 13
Page 14
op het moment dat ik ze leer kennen en vraag wat hen naar mij heeft gebracht, krijg ik een antwoord als: ‘Ik wil minder vaak te laat komen, minder uitstellen, meer waarmaken wat ik beloof aan anderen of afspreek met mezelf.’ en ja, dit zijn typische problemen waar vrouwen met AdHd mee worstelen. maar nee, het opnieuw of nog op een andere manier proberen te veranderen van dit gedrag, is vanuit ontwikkelingsperspectief geen goed idee. je eigen leerproces sturen ook met miranda ga ik op zoek naar wie zij is met haar AdHd en het leven dat daarbij past. dat vraagt zelfonderzoek. Achterhalen welke verhalen je tot dan toe over jezelf vertelde. Wat daarvan waar is en wat niet. Voelen wat nog niet is verwerkt, waardoor er nog geen ruimte was om nieuwe mogelijkheden te zien of uit te proberen. denk bijvoorbeeld aan een gesprek met je leidinggevende over mogelijkheden om in een aantal ‘focusblokken’ te werken. Je durven openen voor een ander leven dan de meeste mensen (lijken te) leven. Kortom: nieuwe manieren van aanpak uitproberen die ertoe leiden dat je meer en meer het leven 14 creëert dat bij jou past. Gedurende dit hele proces ontdek je steeds meer hoe jouw persoonlijke leer- en ontwikkelingsproces werkt, zodat je op den duur zelf je eigen leerproces kunt sturen. Keer op keer vertellen vrouwen met AdHd mij dat hun diagnose hen voornamelijk het volgende bracht: erkenning. Ze voelen zich door de diagnose gezien. Ze begrijpen eindelijk waarom ze zich altijd anders voelden, waarom ‘gewone’ dingen hen zoveel moeite kosten. Het is meer vrouwen gegund dat zij al eerder een leven kunnen creëren dat past bij wie ze zijn. Want wat deze vrouwen vooral nodig hebben, is dat ze zichzelf mogen zijn, mét hun AdHd. anne van Hees is oprichter van De aDHDacademie. Zij is ook mede-organisator van aDHD Café Eindhoven. bronnen: www.psyq.nl/adhd lepera, n. (2021). How to do the work: recognize your patterns, heal from your past + create your self. Logeren tekst: susAn slIep I k sta op het punt om het derde digitale overleg in te gaan wanneer mijn zoon opeens naast mij staat. Hij heeft net twee bananen, een kiwi en een glas melk op en nu heeft hij buikpijn. Ik weet inmiddels dat ik niet moet zeggen dat het wel over gaat. om de vijf minuten brengt hij verslag uit van al zijn lichamelijke sensaties waar ik aandachtig naar luister, net zo lang totdat het over is. Volgende week gaat hij met zijn vriend een paar dagen uit logeren en ik betrap mezelf erop dat ik er naar uitkijk. Hij is de zoon waarop ik altijd heb gehoopt. Zorgzaam, lief en bruisend van de levensenergie. maar hij kan ook heel druk zijn, is altijd alles kwijt en zijn beweeglijkheid zorgt soms voor ongelukken. Zondagochtend breng ik hem naar het station. Hij draagt zijn eigen tas en begroet zijn vriend zoals jongens van 14 dat doen. Ik krijg een vluchtige kus en voor ik het weet zijn ze de poortjes door. Ik roep hem nog na ‘stuur je een appje als je daar aankomt?’, maar ik krijg geen reactie meer. Voor ik het weet zijn ze uit beeld. In de dagen die volgen moeten we allemaal wennen aan de rust in huis. Ik stuur hem iedere avond een appje maar krijg meestal geen reactie terug. soms opeens toch een bericht. ‘Vandaag gingen we kanoën, mijn schoenen zijn zeiknat’. daarna weer niets. de stilte in huis wordt langzaam oorverdovend. Vijf dagen later sta ik op dezelfde plek. In de verte komen twee jongens aanlopen. Het duurt even voordat ik doorheb dat hij het is. lange jongen, capuchon over zijn hoofd, de weekendtas nonchalant over zijn schouder. en ineens zie ik waar ik al die tijd met mijn neus bovenop zat; hij wordt volwassen, ik kan hem loslaten en dan komt het goed. Ik slik een brok in mijn keel weg. dan ziet hij mij staan, lacht breeduit naar me en roept vrolijk ‘Hé mam, heb je me gemist? Je gaat toch niet janken hè?!’ 15
Page 16
WAT heB iK nOU AAn die dySlexieVeRKlARinG? bij de dyslexielijn krijgen we regelmatig vragen over de dyslexieverklaring bij een examen. Het gaat dan meestal over een examen voor een werk gerelateerde bij- of nascholing. of een beroepsopleiding. Wat heb je in deze situaties eigenlijk aan een dyslexieverklaring, is de vraag. Wij zoomen er in dit artikel op in. teKst: KArIn JAHromI en JulIe Houben m 16 iddelbare scholen, hogescholen en universiteiten hebben hun dyslexiebeleid meestal aardig op orde. bij veel beroepsopleidingen en bij- of nascholingscursussen is dit helaas niet zo. of het is er wel maar de naleving laat te wensen over. de examenkandidaat weet ook niet wat hij/zij kan vragen of eisen en ziet de kansen op het halen van het examen verdampen. Wat heb je dan aan je dyslexieverklaring? geen aangepast examen precies met dit probleem worstelt Alex (30), die een opleiding tot rij-instructeur doet. Hij mailt onze dyslexielijn omdat het mis dreigt te lopen met zijn theorie-examens. Het praktische gedeelte ging prima. Autorijles geven gaat hem al goed af. maarja, de theorie gaat een stuk lastiger met dyslexie. Hij heeft inmiddels al twee theorie-examens achter de rug. die gingen niet zo best. Hij had van tevoren keurig zijn dyslexieverklaring opgestuurd en dacht dat hij dus ook aangepaste examens had gedaan. niet dus. pas als hij een herexamen moet doen, komt hij erachter dat het exameninstituut IbKI niets met zijn dyslexieverklaring heeft gedaan. daarom had hij zulke slechte resultaten! Wanneer Alex aan de bel trekt bij het IbKI blijkt er van alles te zijn mis gegaan. Het IKbI had zijn dyslexieverklaring niet goedgekeurd omdat het psychodiagnostisch rapport met de voor hem specifiek opgestelde aanbevelingen ontbrak. maar daarover hadden ze Alex nooit een bericht gestuurd. Alex stuurt het IbKI alsnog het psychodiagnostisch rapport, waarna zijn dyslexieverklaring wordt geaccepteerd. ‘mondelingen doen wij niet’ Vol vertrouwen doet hij een herexamen, waar nu inderdaad het ‘d’tje’ van dyslexie op staat. maar tot zijn grote schrik maakt hij dit herexamen nog slechter. Hij ziet ook geen verschil in het taalgebruik met de vorige examens en de extra tijd redt hem niet. Waarom is er niets gedaan met de aanbevelingen in zijn dyslexieverklaring? Zoals een mondeling, of eenvoudiger taalgebruik? de dyslexieregeling van IBKI wekt namelijk de indruk dat het exameninstituut wel degelijk rekening houdt met wat een specifieke student nodig heeft. daarom willen ze ook het rapport erbij ontvangen. Gefrustreerd schrijft Alex een klachtenbrief naar het IbKI en zijn opleider. Het antwoord van het IbKI is heel formeel: mondelingen doen ze niet bij theorie. taalaanpassingen ook niet. eigenlijk dus niets wat hem helpt bij een examen. Wat heeft hij dan aan zijn dyslexieverklaring, is zijn wanhopige en terechte vraag aan ons. je moet er zelf werk van maken Vaak is het ontbreken van heldere communicatie tussen een opleider, student en exameninstituut de reden dat het misgaat bij examens. een opleider heeft geen idee hoe dyslexieondersteuning er in de praktijk uit kan zien. daarbij heb je als student met dyslexie zelf, zoals Alex in dit geval, vaak ook geen enkel idee hoe je het beste ondersteund kan worden. passen alle aanbevelingen uit de (soms al best oude) dyslexieverklaring nog steeds bij jou? Ik (Karin) bespreek met Alex deze miscommunicatie en welke rol hij zelf heeft in de oplossing. Zo kun je aan de manier waarop je je studie hebt aangepakt, waar je belemmeringen bent tegengekomen en hoe je je sterke kanten hebt aangesproken, voor een groot gedeelte ook aflezen hoe een ideaal examen er voor jou uit kan zien. tijdens dit gesprek komt Alex erachter dat hij zich tot nu toe te passief heeft opgesteld. Hij was ervan uitgegaan dat het simpelweg opsturen van de dyslexieverklaring voldoende was om een dyslexievriendelijk examen te krijgen. de praktijk is vaak weerbarstiger: je moet er echt zelf werk van maken. We gaan samen in gesprek Vol goede moed mailt Alexander opnieuw zijn opleider en de contactpersoon van het IbKI. dat hij in gesprek wil over welke aanpassingen haalbaar en uitvoerbaar zijn, zodat hij wel een theorie-examen kan doen dat rekening houdt met zijn dyslexie. Zijn opleider stuurt het IbKI ook nog een mail waarin zij vooral pleit voor een mondeling. Het is haar ook een raadsel waarom dit kennelijk totaal onbespreekbaar is terwijl dit dé oplossing is voor mensen met dyslexie. Gelukkig krijgt Alexander na 3 weken radiostilte een uitnodiging voor een gesprek bij het IbKI. Hij is inmiddels lid van Impuls & Woortblind geworden en ik (Karin) ga hem hierbij helpen. mooie testcase als we het hebben over de weerbarstige praktijk van het nut van een dyslexieverklaring! vanwege de deadline van dit magazine eindigt het verhaal hier. Wordt vervolgd! 17
Page 18
Ik maak geen geheim actueel Anne (24) heeft dyscalculie. Ze was graag eerder getest. dan was haar middelbareschooltijd een stuk fijner geweest. Ze gunt jongeren met dyscalculie dat ze op tijd erkenning én de juiste hulp krijgen. Haar tips: ‘laat je testen en schaam je niet om hulp te vragen’. tekst: Anne bAkker 18 I k werk als onderwijsassistent op het Vso. bij wiskunde of rekenen kan ik vaak niet helpen omdat ik de sommen zelf niet snap of omdat ik geen voorbeelden kan geven. dit is soms even slikken. maar ik maak er dan geen geheim van en probeer mij er niet onzeker over te voelen. Ik heb nou eenmaal dyscalculie. daar kan ik niks aan doen. bij alle andere vakken kan ik de leerlingen prima begeleiden. Gelukkig doen mijn collega’s er ook niet moeilijk over. Ze accepteren mij gewoon zoals ik ben. Achteraf ben ik blij dat ik mijn dyscalculie niet heb genoemd bij mijn sollicitatie. mensen hebben dan toch vaak vooroordelen. maar waarom zou je met dyscalculie geen goede onderwijsassistent zijn? Ik wilde bewijzen dat ik dat wel kon en dat is goed uitgepakt. daarna heb ik het aan mijn directe collega’s verteld. op de basisschool werd ik pas in groep 8 getest op dyscalculie, omdat mijn lerares zei dat ik het echt niet had. Gelukkig hebben m'n ouders doorgedrukt en geëist dat er een test werd afgenomen. Zij hadden het vanaf groep 3 al in de gaten. toen bleek dat ik inderdaad dyscalculie had, kreeg ik 2x per week 20 minuten 1 op 1 begeleiding, maar dit was veel te weinig en veel te laat. Ik had al zo’n enorme achterstand opgelopen. van mijn dyscalculie erg ongelukkig doordat de diagnose dyscalculie zo laat kwam, moest ik ook naar een middelbare school die onder mijn niveau lag. mijn citoscore was heel laag, alleen door de slechte rekenprestaties. Vmbo kader-basis was daarom de enige optie. op de middelbare school kreeg ik wel ondersteuning in een rekenwerkgroepje. Helaas stopte dit al na een half jaar, omdat de werkgroep te klein werd nadat wat leerlingen eruit gingen. Het enige wat ik vanaf toen moest doen, was op reken- en wiskunde toetsen bovenaan 'dyscalculie' schrijven. de docenten zouden hier dan rekening mee houden, maar aan de berekening van het cijfer veranderde eigenlijk niks. ook mocht ik een rekenmachine en een tafelkaart gebruiken en kreeg ik extra tijd. maar dat helpt allemaal niet als je iets gewoon niet snapt. Ik werd er erg ongelukkig van. Gelukkig haalde ik voor alle andere vakken (naast rekenen en wiskunde) zulke hoge cijfers dat ik na 2 jaar kader-basis mocht overstappen naar vmbo-tl. nu kon ik toch de vervolgopleidingen doen waar ik mijn zinnen op had gezet! Ik heb eerst 3,5 jaar sport en bewegen gedaan en bezit certificaten voor fitness instructrice, personal trainer en dans instructrice. daarna heb ik nog 2,5 jaar onderwijsassistentie gestudeerd. en nu heb ik een superleuke baan als onderwijsassistent. bijbaantje als kassière Ik ben blij en trots met waar ik gekomen ben. maar ik was liever eerder getest. dan had ik op tijd hulp gekregen en was ik meteen naar vmbo-tl gegaan. dan zou ik nu misschien ook beter de berekening van +, -,: en x sommen begrijpen. maar de beste hulp zou erkenning en herkenning zijn geweest. dat de juffen en meesters wisten dat ik extra moeite had en niet dom was. 19
Page 20
Want dat gevoel had ik toch heel sterk op de basisschool. op dit moment heb ik eigenlijk nauwelijks nog last van mijn dyscalculie. Ik heb mijzelf aangeleerd om terug te rekenen omdat ik graag in een winkel wilde werken. door mijn bijbaantjes als kassière bij de HemA en lidl leerde ik dit steeds beter. en omdat we ook onze werk- en pauzetijden zelf moesten bijhouden, kon ik hierna makkelijker klokkijken. treintijden en werktijden blijven wel een puntje van aandacht. Ik ben altijd te vroeg en reken op de seconde m'n reistijd uit, anders raak ik gestrest. beelddenken of het samenhangt met mijn dyscalculie weet ik niet maar ik ben een echte beelddenker. dit is heel handig omdat ik veel bezig ben met naaien, tekenen en andere knutsels. Ik kan van tevoren in m'n hoofd al zien hoe ik m'n knutsels, naaipatronen en tekeningen moet maken, zodat het er leuk uit komt te zien. dit vermogen tot beelddenken werkt ook door in cijferreeksen. Ik kan bijvoorbeeld de cijfers van een fiets- of wandelroute (dat zijn er meestal een stuk of 20) één keer zien en tegen mijzelf zeggen en dan onthoud ik die reeks voor een aantal weken. die zit dan als een soort foto in mijn hoofd. Heel handig want ik houd veel van fietsen en wandelen. heb je (mogelijk) dyscalculie? mijn tips voor jou laat je testen! Hoe eerder hoe beter. met de juiste hulp én de erkenning dat je niet dom bent, wordt je schooltijd een stuk fijner dan dat je maar voortploetert. met een diagnose heb je ook recht op extra tijd, gebruik van hulpmiddelen etc. bij toetsen op school en bij latere nascholing. Vertel aan de mensen met wie je nauw samenwerkt of je docenten op jouw opleiding dat je dyscalculie hebt. Ik weet zelf dat dit lastig is. Je wil niet afgerekend worden op je dyscalculie want het is maar een klein deeltje van wie jij bent. en mensen maken het al snel groter dan het is, uit onwetendheid. maar het is wel fijn dat in ieder geval een paar mensen ervan weten. dan kun je op die mensen terugvallen en hulp vragen als je het nodig hebt. natuurlijk wil je jezelf extra bewijzen (en dat is prima), maar zeg geen nee tegen hulp van anderen. Het is echt niet erg om hulp te vragen. Iedereen doet het, dus waarom jij niet? 20 Vijf VRAGen AAn liAnne OVeR hAAR Add ‘Ja dat schrijf ik wel even’, had ik tegen de hoofdredacteur van I&W magazine gezegd. ‘Haal je dat wel?’ natuurlijk, het is toch pas 27 september? Geen probleem voor iemand met AdHd en uitstelgedrag at the max. Kwestie van even een paar vragen stellen aan lianne (41), vaste bezoekster van het online Ad(H)d Vragenuurtje op donderdagavond. tien minuten voor de deadline druk ik op ‘send’. resultaat: een kort inkijkje in lianne’s leven. Zij heeft Add en combineert haar werk als ontwerper met een gezin. tekst: nAomI KennedIe 1 2 3 WAt vind je het fijnst AAn jouW Add? oneindige creativiteit, veel ideeën hebben, humor, fijngevoeligheid, opgaan in het moment, hyperfocus, aandacht voor details. oog voor ogenschijnlijk kleine dingen, dat kan de wereld nu goed gebruiken. WAt vind je minder fijn AAn je Add? Het altijd open staan, geen filter hebben, geen rem op mijn denken en associëren, een druk hoofd en daardoor vaak moe. WAt helpt jou om verder te komen Als je vAstzit in je Add? Aansturing van buitenaf, van man of vrienden. ook praktisch, in de vorm van wekkers, een vast ritme en structuur. mijzelf aansturen vind ik moeilijk. Het voelt heel tegennatuurlijk en zorgt (daardoor) voor veel zelfafwijzing. Ik haat het, al die grenzen, maar heb ze wel nodig, anders put ik mijzelf uit. 4 5 Als je in een pAAr zinnen jouW Add moet omschrijven, WAt zeg je dAn? door mijn Add-brein blijf ik teveel in mijn hoofd zitten en vind ik het moeilijk om prioriteiten te stellen. Heel vermoeiend. tegelijkertijd zie ik overal mogelijkheden. Wel opvallend dat ik als eerste de negatieve kanten benoem. Welke inzichten hebben jou het meest geholpen? begrijpen hoe ik in elkaar zit, hoe mijn brein werkt. daardoor weet ik nu beter wat wel en niet werkt voor mij als het gaat om werk, gezin, contact met andere mensen en met name de combinatie daarvan. te lang heb ik dingen gedaan die tegen mijn natuur in gingen zoals bijvoorbeeld het inschatten van tijd. dat doe ik nu niet meer. Ik vraag gewoon om hulp! 21
Page 22
OVER INCLUSIE . OVER INCLUSIE . OVER INCLUSIE . tekst: kArin jAhromi Met UDL naar inclusief onderwijs op 27 mei organiseerde ecIo (expertisecentrum Inclusief onderwijs) een online studiemiddag over ‘ontwerpen van exclusieve(re) leerroutes met udl’. Vanuit I&W kon er helaas niemand bij aanwezig zijn. Gelukkig wilden martine Hoefeijzers en ditte Ilbrink - die deze middag leidden – ons wel bijpraten over wat udl is en hoe dit zorgt voor echt inclusief onderwijs. M 22 artine Hoefeijzers en ditte Ilbrink werken bij cInop als onderwijsadviseur binnen het team flexibilisering. stichting cInop is een onderwijskundig advies- en onderzoeksbureau voor ‘een leven lang ontwikkelen’, waarvan ecIo een expertisecentrum is. martine houdt zich met name bezig met beroepsonderwijs en good-practice voorbeelden binnen hbo en universiteit. ditte is onderwijsadviseur. diversiteit als uitgangspunt udl staat voor universal design for learning. letterlijk vertaald: universeel ontwerp voor ‘het leren’. Het staat voor een manier van onderwijs geven waarbij diversiteit van studenten het uitgangspunt is. Kort gezegd bereik je dit door de inzet van flexibele doelen, methoden, materialen en evaluatienormen. daarmee kom je tegemoet aan de verschillende behoeften van studenten en kun je effectief inclusief onderwijs bieden. Het uitgangspunt bij udl is feitelijk: gepersonaliseerd onderwijs voor elke student. en dus ook de student met een fysieke beperking, de zwangere, mantelzorgende of neurodivergente student. om het principe van udl wat concreter te maken komt het voorbeeld voorbij van de speciale lift of de ijzeren ‘oprijplaat’ voor de student in een rolstoel. dat leek mij een goed voorbeeld van 'universeel ontwerp'. Het tegendeel is het geval. dit zijn namelijk aanpassingen nadat een gebouw al klaar is. bij het ontwerp is dus niet voldoende aan mensen in een rolstoel gedacht. met udl voorkom je dit soort te late aanpassingen. Want je houdt in het onderwijsontwerp al rekening met diversiteit. maatwerk en persoonlijke leerroutes Flexibilisering van het onderwijs is een voorwaarde voor het toepassen OVER INCLUSIE . OVER INCLUSIE . OVER INCLUSIE rolstoelopgang ditte ilbrink martine hoefeijzers van udl. onderwijsteams op veel onderwijsinstellingen zijn al aan de slag richting flexibel onderwijs. de corona-periode gaf deze ontwikkeling een boost, omdat hierdoor de verschillen tussen studenten meer zichtbaar werden. maatwerk en differentiatie in de vorm van verschillende leerroutes voor studenten zijn het nieuwe streven, waarbij er daarnaast nadrukkelijk oog is voor de ondersteuningsbehoefte van elke student. Wil je als opleiding de principes van udl toepassen in je onderwijs, dan moet je ze wel goed kennen en je ermee verbinden. de udl-studiemiddag was bedoeld voor docenten en onderwijskundigen uit het mbo, hbo en universiteiten. Het gedachtegoed van udl werd uitgelegd en de koppeling tussen udl en het flexibiliseren van onderwijs werd gemaakt. om praktisch aan de slag te gaan met udl hebben de aanwezigen casussen uitgewerkt. Want hoe los je bijvoorbeeld de situatie van een mantelzorgende student op? Hoe kan je ervoor zorgen dat collegetijden aansluiten op de zorgtaken van zo’n student. Welke specifieke andere oplossingen zijn er nodig? meer vrijheid voor de student ook interessant bij de overgang naar onderwijs vanuit het udlprincipe is de rol van de student zelf binnen dit proces. dit kan voor sommigen een lastige overgang zijn. studenten met een ondersteuningsvraag moeten op dit moment vooral assertief zijn om aan te geven dat ze aangepast onderwijs nodig hebben. Als onderwijs flexibel en meer inclusief ingericht wordt (met udl) krijgt elke student (zowel ‘reguliere’ als studenten met een beperking) meer regie over zijn/ haar leerroute en leerproces. dat is een spannend proces omdat er dan niet meer precies gezegd wordt hoe je iets moet leren. datgene wat je moet doen is wel duidelijk, maar de weg ernaartoe (het ‘hoe’) bepaal je zelf. dat is best een overgang, voor álle studenten. maar dit is wel waar udl om draait. Want als iedereen een eigen leerroute heeft, vormt de student met een (functie)beperking geen uitzondering meer. uitdagingen voor de opleiding udl betekent in de praktijk dat de student de vorm mag kiezen bij het tonen van zijn/haar kennis over een 23
Page 24
bepaald onderwerp: wordt het een essay, een presentatie of een documentaire? Voor de docenten is dit nog wel een uitdaging, want hoe beoordeel je de getoonde kennis inhoudelijk goed als die in verschillende vormen aangeleverd wordt(appels en peren)? Het implementeren van udl en flexibel onderwijs heeft dus zeker gevolgen voor opleidingen. denk aan het toets- en examensysteem, studiemateriaal en veranderingen ten aanzien van colleges en samenkomsten. dat vraagt de nodige organisatorische en logistieke aanpassingen. naast deze ‘hobbels’ zijn er -hopelijk- ook voordelen voor de opleiding. Flexibilisering en een gepersonaliseerde manier van studeren zorgen als het goed is ook voor minder uitval én minder extra aanpassingen en ondersteuning voor individuele studenten. en wie weet bij veel studenten ook tot een hoger studietempo, omdat ze dankzij udl met meer plezier studeren. eén oplossing helpt meer studenten terugkomend op het voorbeeld van de mantelzorgende student. Hoe help je die student vanuit het udlprincipe? martine benadrukt dat bij het oplossen van een specifieke persoonlijke ondersteuningsbehoefte er altijd naar een gemene deler gezocht wordt waar mee je meteen een grote groep studenten helpt. Zoals bijvoorbeeld het zowel digitaal als fysiek aanbieden van de lesstof. de digitale vorm neem je dan op. Zo kan niet alleen de mantelzorgende student op een zelfgekozen moment (digitaal) studeren, maar ook de student met een (stofwisselings)ziekte die snel moe is en geen hele dagen naar school kan komen. Ik vraag ter afsluiting wat er maatschappelijk nodig 24 is om inclusief onderwijs te ondersteunen en dat extra duwtje in de rug te geven. Volgens martine is het onderwijs juist een heel geschikte plek om dit proces te starten en te blijven pushen. Het onderwijs raakt uiteindelijk niet alleen de student, maar ook het bijbehorende gezin, de docenten en de maatschappij als geheel. UNIvERSaL DESIgN fOR LEaRNINg: vERSCHIL IS DE NORm toegankelijk inclusief onderwijs is mogelijk met udl, waarbij je de diversiteit als uitgangspunt neemt. een onderwijsontwerp dat rekening houdt met de verschillende leerstijlen, talenten en mogelijke belemmeringen. minder ad-hoc aanpassingen, minder kosten en meer studiesucces. 1. Het aanbieden van informatie op verschillende manieren. 2. Het controleren van voortgang op flexibele wijze. 3. Het vergroten van betrokkenheid via verschillende leerstrategieën. meer over de uitkomsten van de udlstudiemiddag en udl zelf vind je hier: https://ecio.nl/ nieuws/terugblik-studiemiddag-ontwerpen-inclusievere-leerroutes-met-udl/ Hier vind je udl best practices uit o.a. Vlaanderen, waar ze al een stapje verder zijn: https:// ecio.nl/nieuws/implementatie-van-udl-internationale-best-practices/ ADHD Vrouwencafe online - een feestje van (h)erkenning tekst: sAsKIA elsWIJK sinds afgelopen juni organiseert saskia elswijk het online AdHdvrouwencafé. Vanaf het begin is de animo groot en zijn er maandelijks gemiddeld 10 tot 12 bezoekers. doe ook een keer mee! H et online Vrouwencafé is iedere eerste vrijdag van de maand vanaf 20.00 uur. Wie er komt verschilt per maand en dat is het fijne van dit online café. Als het je uitkomt, doe je gezellig mee en niets moet. sinds september is moon van der togt mede-host en organiseren we het Vrouwencafé samen. enkele reacties van bezoekers: “Het is heel gezellig, en er zijn ook serieuzere gesprekken mogelijk. Ik krijg het gevoel van ruimte en acceptatie. Als ik pas later kan instappen of eerder stop is dat oké. Iedereen krijgt aandacht, het is een overzichtelijke groep.” “Wat er fijn aan is? de openheid, de concreetheid, de waarheid, de humor, de tips, het inleven van saskia, het wederzijdse begrip.” “Het is erg fijn om de verhalen van anderen te horen en ervaringen uit te wisselen.” Vanuit het café bleek er behoefte om ook met thema’s te werken. In september hebben we al drie online burn-out Vrouwencafés georganiseerd. moon vertelde over haar ervaring met burn-out en gaf veel informatie. We werden er allemaal blij van. naast het café ben ik ook betrokken bij het AdHd Women project vanuit AdHd europe. Hun missie is meer bewustzijn creëren voor AdHd bij meisjes en vrouwen. dit doen zij o.a. met de supportgroup “Knowing me, knowing you” voor vrouwen uit de 25 We zijn hard aan het werk om ook een nederlandstalige sectie op de site te krijgen met informatie die is toegespitst op nederland en belgië, dus houd de site goed in de gaten. We hopen jou binnenkort ook te zien en spreken in het online Vrouwencafé! Kijk hier voor meer info en om je aan te melden, dan ontvang je de zoomlink: https://impulsenwoortblind.nl/adhd/adhd-cafe/eemnes/ hele wereld. Het is superinteressant te horen hoe ze in andere landen en culturen met AdHd bij vrouwen omgaan. deze groep is in het engels. Aanmelden kan via de site: https://adhd-women.eu/ support-guidelines/support-groups/ door heel europa zijn er online initiatieven zoals ons AdHd-vrouwencafé. een overzicht per land vind je hier: https://adhd-women.eu/supportguidelines/country-support-assistance/
Page 26
AndeRS denKen OVeR Ad(h)d Als je zegt dat je AdHd of Add hebt, dan wordt dat vaak als iets negatiefs gezien. dan is er iets mis met je hoofd, heb je een stoornis en wordt er voortaan extra op je gelet. of je nu volwassene of kind bent. Aldus Gertrudie boersen. Zij wil af van deze visie. ‘Het is tijd voor een positievere kijk op Ad(H)d.’ teKst: GertrudIe boersen H 26 et is natuurlijk niet nieuw om Ad(H)d anders te willen labelen en dit is gelukkig een proces dat ook binnen Impuls & Woortblind al een tijdje aan de gang is. maar we zijn er nog lang niet. Want hoewel binnen de GGZ wel een tendens bestaat om in elk geval medicatie niet meer als de heilige graal te zien in de behandeling, ligt de focus nog wel sterk op medicatie en het "stoornisdenken". Ik heb daar steeds meer moeite mee als conceptueel denker die het een en ander herkent in het label Ad(H)d. Adhd en (zelf)medicatie Het huidige beeld van Ad(H)d is vooral ontstaan vanuit het medische model.1 In dat model is Ad(H)d een combinatie van bepaalde gedragskenmerken zoals aandachtstekort, snel afgeleid zijn, rusteloosheid, impulsiviteit en eventueel hyperactiviteit. dat zijn ook de belangrijkste kenmerken volgens de dsm-5, waarin zowel AdHd als Add als psychiatrische stoornissen zijn bestempeld. Het beeld overheerst nog steeds dat Ad(H)d een neurobiologische oorzaak heeft en dat medicijnen daartegen helpen. Hier is al jaren veel over te doen. mede daardoor is de snelle stijging van het medicijngebruik sinds kort omgebogen naar een duidelijke daling.2 Ik wil niet ontkennen dat medicatie bij mensen met Ad(H)d kan helpen. Het verbaast mij ook niet dat veel mensen met Ad(H)d overgaan op het gebruik van zelfmedicatie. Het gebruik van drugs, psychedelische middelen en alcohol ligt onder mensen met Ad(H)d hoger dan gemiddeld.3 daar is natuurlijk een reden voor: mensen met Ad(H)H hebben namelijk een grote behoefte is aan meer rust in het brein. dat biedt (zelf) medicatie vaak. Joel vertelt daar heel mooi over in podcast 39 van onze serie ‘Wat is jouw verhaal’.4 dat brein staat niet stil en niemand heeft ons ooit geleerd hoe we daarmee om moeten gaan. conceptuele denkers Het medische model gaat mijns inziens totaal voorbij aan iets dat voor mij en inmiddels velen met ons een gegeven is: mensen met Ad(H)d zijn conceptuele denkers of beelddenkers en hebben waarschijnlijk een anders bedraad en georganiseerd brein dan gemiddeld. dat brein heeft ook veel voordelen: een sterk beeldend vermogen, snel verbanden leggen en het grotere geheel zien, creatief kunnen denken, gertrudie boersen snel oplossingen zien. en dat past weer binnen het denken vanuit het neurodiversiteitsmodel, namelijk: zoals wij mensen qua uiterlijk, lichaamsbouw of qua talenten divers zijn, zo zijn onze breinen ook divers. Het Ad(H)d-brein is één van de varianten en niet gestoord! Het neurodiversiteitsmodel geeft daarmee de mogelijkheid iedereen erbij te laten horen. Het medisch model sluit mensen met Ad(H)d uit. dat zie je nu al op sommige basisscholen: als kinderen met de diagnose Ad(H)d geen medicatie nemen, mogen ze soms de klas niet meer in!5 pogingen om de oorzaak voor Ad(H)d te achterhalen gaan nog steeds in de richting van ‘er is iets mis met de hersenen’, zoals minder dopamine in de hersenen of iets kleinere hersenen of hersendelen. sinds AdHd als "stoornis" in de dsm-III werd beschreven, is hier veel onderzoek naar gedaan. maar ondanks kleine verschillen met mensen zonder Ad(H)d, zijn die afwijkingen in de hersenen nog steeds niet aangetoond en hard gemaakt. mensen met Ad(h)d zijn nodig! Het is dus hoog tijd om het beeld van Ad(H)d als stoornis los te laten! daarmee wil ik de last die mensen hebben van een zo’n onrustig brein niet bagatelliseren, want er is wel degelijk een verschil met veel andere mensen en hun brein. en dan kom ik weer uit bij het neurodiversiteitsmodel. natuurlijk zijn er ook in de hersenen verschillen tussen mensen. maar zo zijn we niet gewend te denken. We weten wel dat mensen een andere mening of andere politieke voorkeur kunnen hebben, maar dat denkprocessen ook echt anders kunnen zijn, daarnaar wordt in de wetenschap nog nauwelijks onderzoek gedaan. toch is dat een heel logisch idee: zonder andersdenkenden is er geen evolutie van de mens, is er geen vooruitgang. dus mensen met Ad(H)d zijn hard nodig in onze maatschappij, anders waren ze er niet! Wordt vervolgd. gertrudie Boersen is trainer en coach bij Dynamika en auteur van het boek “Dyslexie: stoornis of intelligentie?” meer info op: www.geniaaloprechts.nl --------------------------------------------------1 Hofmeester. n., maart 2017, I&W magazine: Van medisch model naar neurodiversiteit. 2 sFK. (2019) https://www.sfk.nl/publicaties/pW/2019/ sterkere-daling-aantal-jonge-gebruikers-methylfenidaat 3 https://expertisecentrumalcohol.trimbos.nl/items/ details/alcohol-en-adhd 4 https://soundcloud.com/dynamika-podcasts/39joel-3132020-chaos-in-hoofd-drugs-verslavingschool-houding-camera-assistent 5 bloemink, s., 2018. diagnosedrift: https://www.groene.nl/artikel/diagnosedrift 27
Page 28
Neurodiversiteit M Anne en nicolas hebben beiden Add. Ze zijn collega’s bij ‘consultancy-reus’ deloitte en hebben daar samen neurodiversiteit op de kaart gezet. daarmee voorzien ze duidelijk in een grote behoefte. ‘We gaan van deloitte een echte inclusieve werkgever maken.’ tekst: Anne verrips en Nicholas coiNtepas 28 et meer dan 6.500 mensen in 15 kantoren in heel nederland is deloitte nederland een van de grootste professionele dienstverleners op het gebied van accountancy, belastingen juridisch advies, consultancy, risk management en financiële advisering. mijn naam is Anne Verrips (26), sinds 2019 werkzaam bij deloitte op het gebied van inclusiviteit en diversiteit. Zelf ben ik als tiener gediagnostiseerd met Add, wat een van de aanleidingen was om het gesprek over neurodiversiteit te starten bij deloitte. En ik ben Nicholas Cointepas (29), ook sinds 2019 werkzaam bij Deloitte binnen onze Consulting afdeling. Ik heb ADD en kreeg onlangs het stempel hoogbegaafd. Ik werk samen met Anne om neurodiversiteit - de verschillen tussen de breinen van mensen en dus verschillende manieren van denken en leren - binnen Deloitte onder de aandacht te brengen. echt inclusief bij deloitte is er al langer aandacht voor inclusiviteit en diversiteit, maar hierbij ligt de focus vooral op de meer ‘bekende uitdagingen’ zoals gender-, lGbtIQ+-, en culturele diversiteit. omdat ik (Anne) zelf uit een gezin kom waar autisme, dyslexie en AdHd bekende termen zijn, vond ik dat wij bij deloitte hier ook meer aandacht aan konden besteden. In een echt inclusieve organisatie moeten ook neurodiverse collega’s zichzelf kunnen zijn. daarbij hoort dat je open kunt zijn over je uitdagingen en wensen, dat je van elkaar kunt leren en dat er binnen de organisatie meer kennis is over de sterke kanten van jouw neurodiverse brein. Ikzelf (Nicholas) merkte dat mijn ADD/Hoogbegaafd ‘profiel’ ervoor zorgde dat mijn collega’s soms zoekende waren hoe met mijn specifieke uitdagingen om te gaan. Door daar open en eerlijk over te praten ben ik via leidinggevenden met Anne in contact gebracht en is ons gevraagd om ons hier over op de kaart te buigen. Door gesprekken met meerdere neurodiverse collega’s en dankzij een paar sessies met externe experts over verschillende typen neurodiversiteit, wisten wij zeker dat dit onderwerp van enorme waarde is voor Deloitte, onszelf en onze collega’s. Daarmee was het nieuwe Deloitte Neurodiversity Network een feit. podcast en webinars op 18 juni 2021, neurodiversity pride day, lanceerden wij het netwerk. We hadden voor alle 6.500 collega’s een aantal engelstalige ‘Deloitte Neurodiversity podcasts’ opgenomen over o.a. dyslexie, AdHd en Ass, en tijdens de lunch was er een webinar speciaal voor neurodiverse collega’s. Hier waren tot onze blijdschap meer deelnemers bij aanwezig dan wij hadden gehoopt. We waren verrast dat er naast mensen met Ass, AdHd, dyslexie en hoogbegaafdheid ook mensen in de sessie zaten die bijvoorbeeld stotteren, hoogsensitief zijn, hersenletsel hebben of ouders zijn van neurodiverse kinderen. ons initiatief voorziet duidelijk in een behoefte. We sloten onze eerste neurodiversity pride day af met een groots opgezette tweede webinar over de complexe werking van het brein, waarmee we veel collega’s anne verrips nicholas cointepas hopelijk nieuwe inzichten hebben gegeven over wat neurodiversiteit is. Na de lancering kregen wij veel enthousiaste e-mails van Deloittecollega’s uit het hele land. Zo mailde iemand dat hij twee keer uit de kast was gekomen: één keer als homo en één keer met ADHD, en dat het uitkomen als ADHD’er soms enger voelde dan het uitkomen als homo. Ook Elmer Gorseling, sinds april manager bij de Consulting praktijk van Deloitte, was enthousiast: “Het Neurodiversity initiatief binnen Deloitte is mijn eerste kennismaking met een bedrijf dat openstaat voor de meerwaarde van het niet hebben van een “neurotypisch” brein. (Zelf heeft hij ASS). Voor die tijd heb ik eigenlijk altijd de “beperkingen” gehoord en ervaren. Het zorgt voor een gevoel van erbij horen, ertoe doen. Het verlaagt de drempel om het bespreekbaar te maken, elkaar te ondersteunen en onze (meer)waarde als neurodiverse mensen tastbaar te maken in je organisatie, persoonlijk en zakelijk.” Inmiddels zijn wij een team van zo’n twaalf mensen. We zijn bezig met “informatie toolkits” over hoe om te gaan met verschillende vormen van neurodiversiteit, zijn we een buddy systeem aan het opzetten, en wijzen we speciale neurodiversiteits-vertrouwenspersonen aan waar mensen terecht kunnen met vragen. Zo zorgen we met ons neurodiversity network dat deloitte binnenkort ook voor neurodiverse mensen een aantrekkelijke en inclusieve werkgever is. deloitte kan natuurlijk niet de hele arbeidsmarkt veranderen, dus werk jij bij een organisatie en inspireert dit verhaal jou ook tot actie? neem gerust contact op via averrips@deloitte.nl of ncointepas@deloitte.nl. 29
Page 30
OVeR SchAAMTe en de KRAchT VAn KWeTSBAARheid of ik me schaam voor mijn dyslexie? nee nAtuurlIJK nIet! maar ik ontdekte dat dit voor mij niet helemaal klopt. Ik moest wel eerst in een crisis zitten voor ik dat kwartje kon laten vallen. mijn schaamte ging niet over mijn dyslexie zelf. Hij zat een laagje dieper. ‘Ik wilde zo zijn als iedereen.’ teKst: leontIen JAnsen A 30 ls ik zeg dat het tijdens het afstuderen gebeurde, begrijp je het woord crisis direct. Voor niet dyslecten is afstuderen al een crisis op zichzelf. Voor een student met dyslexie is dit een marathon rennen zonder benen! Zo ook voor mij. het kwartje viel een van de diepste crisismomenten was op een zaterdagochtend die ik speciaal had geblokt in mijn agenda om aan mijn scriptie te werken. terwijl ik een marathon probeerde te rennen achter mijn computer voelde ik me machteloos, dom en meer. machteloos is wel de boventoon. Ik wist met mezelf geen raad. Zo bijzonder als soms het universum kan zijn, ging de deurbel. Het bleek een goede oude vriend te zijn die spontaan langskwam. Hij zag meteen dat het niet goed met me ging. Ik kon mijn verhaal bij hem kwijt. Vol van verdriet en paniek vertelde ik dat ik het niet zag zitten met mijn scriptie. na het hele verhaal over dyslexie, afstuderen en mijn angsten keek hij mij vol medeleven aan en zei: dan zal jij jezelf wel veel schamen. mijn eerste reactie was verwondering en onbegrip, want ik schaam mezelf niet voor het feit dat ik dyslexie heb. maar het kwartje moest nog vallen! toen het viel besefte ik: nee, ik schaam me niet voor mijn dyslexie. maar wél voor de gevolgen. Voor het feit dat ik hulp nodig heb voor bepaalde dingen, die bij anderen vanzelf gaan. iedereen kan het toch alleen? Accepteren dat je dyslexie hebt is stap één, hulp vragen is stap twee. Want hulp heb je nodig. Ik besefte dat ik me enorm schaamde dat ik soms hulp nodig had vanwege mijn dyslexie. Ik wrong me in elke bocht om te verbergen dat ik het niet alleen kon. Iedereen kan het toch alleen? Ik wilde ook zijn zoals iedereen. In die laatste zin zit het gekwetste kind dat niet anders wil zijn dan haar leeftijdgenootjes en ergens heeft besloten om nooit te laten zien dat het soms hulp nodig heeft. dit is niet gelukt, gelukkig. hulp vragen mag naast de vriend die mij hielp het kwartje te laten vallen, ben ik enorm geholpen door het boek van brené brown: De kracht van kwetsbaarheid. Haar belangrijkste boodschap voor mij is dat je mag laten zien wat je niet kunt. en dat hulp vragen prima is. Het was niet gemakkelijk. door schaamte schiet je automatisch in een vecht- of vluchtstand. Ik was van het vluchten. maar met de jaren gaat het beter. mensen helpen meestal ook graag. Zo heb ik met hulp van verschillende personen mijn scriptie kunnen afronden. met hulp van Julie Houben is dit stuk voor jullie nu leesbaar. Als ik het half rood met aanpassingen terugkrijg, voel ik geen enkele schaamte meer. Alleen nog dankbaarheid en besef dat iedereen kwaliteiten heeft en we elkaar aanvullen. maar dat kan alleen als we ons uitspreken over waar we hulp nodig hebben en als we onszelf vertrouwen op onze kwaliteiten. in 7 stappen van schaamte naar kracht In haar boek schrijft brené brown over jezelf weerbaar maken voor schaamte. Hieronder haar 7 stappen: 1. ontdek hoe en waar jij in je lichaam schaamte voelt. 2. probeer te achterhalen waar bij jou de schaamte vandaan komt. 3. Welke boodschap hoorde jij in de communicatie met de persoon tegenover wie jij schaamte voelt? 4. beoordeel of die boodschap klopt, of dat die in jouw eigen hoofd zit. 5. Waar denk je aan te moeten voldoen (verwachtingen)? 6. Zoek contact met anderen die misschien in hetzelfde schuitje zitten (Dyslexie Café online bijvoorbeeld) 7. praat over je angst en/of schaamte. 31 Ik heb ontdekt: hoe meer je over je schaamte praat, hoe minder het wordt. doordat je deelt, voel je dat je niet alleen bent en krijgt de schaamte minder grip op jou. meer info over het boek: brené brown: de kracht van kwetsbaarheid. heb de moed om niet perfect te willen zijn. 240 pag, verkrijgbaar o.a. via bol.com (€ 20,99) bekijk ook de herkenbare strip over schaamte van leontien!
Page 32
Wetenschap T Heb je AdHd, dan gaat lezen en/of schrijven vaak ook lastiger. Heb je dyslexie, dan is concentratie niet altijd jouw beste vriend. niks nieuws voor mensen met AdHd en/of dyslexie. tijd voor meer wetenschappelijk bewijs voor deze samenhang. Want meten is weten. tekst: michel nelWAn - klinisch neuropsycholoog & kArin de jAger 32 ijdens een uitstapje was ik (michel) in Vaals, op het drielandenpunt. Het ene moment was ik in nederland, het andere in belgië, en tenslotte even in duitsland. dat was grappig en gaf een fijn gevoel. ons brein heeft blijkbaar de behoefte om de buitenwereld keurig te kaderen. Grenzen geven duidelijkheid, overzicht en rust. In de gedragswetenschappen werkt het eigenlijk net zo: een onderzoeker die zich verdiept in AdHd, komt op congressen doorgaans geen collega’s tegen die zich bezighouden met dyslexie, en omgekeerd. ook hier geven de grenzen tussen onderzoeksgebieden ogenschijnlijk duidelijkheid en rust. maar de werkelijkheid is een stuk ingewikkelder. dat heeft alles te maken met de ontwikkeling en werking van het brein zelf. brein doet niet aan grenzen In tegenstelling tot onze neiging om te kaderen en te versimpelen, is het brein zelf geen simpele verzameling afzonderlijke gebiedjes met duidelijke grenzen, zeker niet als het nog in ontwikkeling is. de ontwikkeling van de ene regio in de hersenen is sterk afhankelijk van die van andere regio’s. Zo is ook de kwaliteit van onze denkvaardigheden, waaronder concentratie en leesvaardigheid, afhankelijk van de wederzijdse beïnvloeding tussen deze twee onderling. Iemand die moeite heeft met zich concentreren, ontwikkelt vaker ook lees- en/of schrijfproblemen. Het tegenovergestelde zien we ook: een kind met lees/ schrijfproblemen lijkt vaker afgeleid. deze wederzijdse afhankelijkheid van denkprocessen is een reden dat de kans op lees/schrijfproblemen en/of dyslexie sterk toeneemt wanneer iemand ook AdHd heeft en andersom. daarom is het opvallend, dat er weinig onderzoek is naar het samengaan van deze twee vormen van neurodiversiteit. Zeker onder volwassenen is het onderzoek zeer schaars. Alsof AdHd en dyslexie verdwijnen wanneer je 18 jaar wordt. niet dus. ADHD gaat ECHT vaak samen met dyslexie onderzoek naar dyslexie bij Adhd met deze gedachten in het achterhoofd, hebben we op verzoek van vereniging Impuls & Woortblind (I&W) en met hulp van ervaringsdeskundige Karin de Jager een onderzoek gedaan onder de cliënten van de AdHd-afdelingen van psyQ -een grote landelijke ggz-instellingen onder de leden van I&W met AdHd (nelwan & Kooij, ingediend voor publicatie). met dit onderzoek hadden we drie doelen. Allereerst wilden we graag weten of het klopt dat een hoog percentage van de psyQ-cliënten met AdHd lees/ schrijfproblemen of dyslexie heeft. tweede doel was: duidelijkheid krijgen of een vragenlijst geschikt is om mensen met hardkarin de jager michel newan mensen die zich aanmelden bij de AdHd-afdeling van psyQ is bekend met dyslexie. dat is twee keer zo veel als in de algemene bevolking, waarin het percentage ongeveer 5% is. er is ook nog een grote groep waarbij er mogelijk dyslexie speelt en in ieder geval forse lees/schrijfproblemen zijn. In totaal kwam het aandeel mensen met lees/spellingsproblemen op ruim een kwart. dat is vergelijkbaar met wat in de jeugd wordt gevonden in onderzoek naar het samengaan van AdHd en dyslexie. nekkige lees/schrijfproblemen snel op te sporen. Het laatste doel was om uit te vinden of dyslexie ook onder de leden van I&W met AdHd een vergeten aandachtsgebied is. uit het onderzoek bleek inderdaad dat een hoog percentage van de psyQ-cliënten forse lees/schrijfproblemen heeft. ongeveer 11% van de de vragenlijst die we gebruikten (de ArHQ) bleek voldoende geschikt om mensen met lees/schrijfproblemen op te sporen binnen de groep cliënten van de AdHd-afdelingen. daarmee is ook ons tweede doel bereikt. We hebben dus met dit onderzoek een bruikbaar instrument ontwikkeld waarmee we mensen met lees/ schrijfproblemen kunnen opsporen voorafgaand aan of tijdens een behandeling in de ggz. tenslotte bleek dat ook bij de I&W-leden met AdHd vaak dyslexie speelt. ggz: heb oog voor deze samenhang! Vanwege de sterke grenzen binnen de gedragswetenschappen en daaruit voortkomende behandelprotocollen, is er tot nu toe nauwelijks gelet op lees/schrijfproblemen bij mensen met AdHd. dat is, gezien de resultaten van het onderzoek, onterecht. Andersom zullen mensen met lees/schrijfproblemen of dyslexie dit niet altijd melden bij de behandelaar. dat is zonde, zeker als je bedenkt dat er in het brein wel degelijk een samenhang bestaat tussen concentratieproblemen en lees/schrijfproblemen. nu ook onderzoek aantoont dat het brein geen duidelijke grenzen heeft zeggen wij: maak het samengaan van AdHd en lees/schrijfproblematiek bespreekbaar binnen de ggz. Want als je weet in welke mate deze samenhang speelt bij een cliënt met AdHd, komt dit in elk geval het zelfinzicht en hopelijk ook de behandeling ten goede. 33
Page 34
VeReniGinGSnieUWS spelend leren over je sterke kAnten Een spel om je eigen en elkaars kwaliteiten te ontdekken. Bedoeld voor studenten met AD(H)D, dyslexie of een andere vorm van neurodiversiteit. Studente Emmelien Kim (24) ontwikkelde er een concept voor, met Impuls & Woortblind als opdrachtgever. op 30 augustus presenteerde emmelien online haar spelconcept ‘together we know you’ aan o.a. haar begeleider vanuit I & W, Hans van de Velde. daarmee rondde ze haar studie trend research & concept creation in lifestyle aan de Fontys Hogeschool tilbug af. over het spel Het spel ‘together we know you’ geeft studenten met een neurodivers brein inzichten in hun kwaliteiten. door middel van ‘wist-je-datjes’ op de achterkant van de spelkaarten zijn leuke weetjes over neurodiverse breinen subtiel verwerkt in het spel. niet alleen studenten met een neurodivers brein leren meer over hun kwaliteiten, maar ook neurotypische studenten kunnen hieraan meedoen. dit voorkomt hokjesdenken en creëert wederzijds begrip. op deze manier leren studenten zichzelf en elkaar beter kennen en kunnen ze in de toekomst goed voorbereid hun kwaliteiten inzetten. zelf dyslectisch emmelien kwam op het idee voor dit spel, omdat zij zich steeds meer realiseerde dat er te veel focus ligt op de negatieve kanten van het neurodiverse Welke kwaliteit past het beste bij welk persoon? Vrolijk Betrouwbaar Enthousiast Serieus Optimistisch Bescheiden emmelien brein en dat jongeren zoals zijzelf daar last van hebben in hun ontplooiing. Zelf kreeg emmelien op de middelbare school de diagnose dyslexie. daarnaast heeft ze een broertje met AdHd. In verhalen van medestudenten met o.a. Ad(H)d en dyslexie hoorde ze over de struggles waar zij mee worstelen tijdens hun stages en bij sollicitaties. Verder las ze het boek Dyslexie als Kans. dit boek opende haar ogen en maakte haar bewust van de krachten die óók samengaan met een eigenschap als dyslexie. ‘daar wil ik iets mee doen voor mijn afstudeeropdracht’ besloot ze. Het werd een inspirerend spel. Hieronder 2 voorbeelden van spelkaarten We moeten het voorlopig doen met een digitale versie. een spel op de markt brengen is een tak van sport die wij noch Kim beheersen, helaas. Als jij tips hebt, mail ons. “Wist je dat ADHD twee- tot driemaal vaker voorkomt bij jongens dan bij meisjes?” Welke kwaliteit past het beste bij welk persoon? Innovatief Zelfverzekerd Georganiseerd Behulpzaam Geduldig Leergierig “Wist je dat mensen met dyscalculie vaak innovatieve denkers zijn?” 34 VeReniGinGSnieUWS dyslexie Als tAlentdiversiteit Op 4 oktober zaten vertegenwoordigers van belangenvereniging Impuls & Woortblind (Sjan Verhoeven), oudervereniging Balans (Marijse Pel) en HOI-Foundation (Tamara Vreeken) aan tafel voor een online talkshow in de Week van Dyslexie: Samen voor Empowerment. teKst: nel Hofmeester doel was het brede beeld van dyslexie verder in te vullen voor leerkrachten, ouders en dyslectici zelf: dyslexie als talentdiversiteit met zwakke én sterke kanten. Het werd een spannende en veelzijdige avond. de mythe van de normaliteit Hoe lastig de switch is van het stoornisbeeld naar het brede beeld bleek wel uit een verspreking van voorzitter Wout plevier (vader van een dyslectische dochter), toen hij het zelfvertrouwen van ‘mensen met dyslexie en normale mensen’ met elkaar vergeleek. Gelukkig maakte Jonathan mooney daarna snel gehakt van de term ‘normaal’. Hij schreef niet voor niets het boek ‘Normal Sucks’*. Volgens Jonathan is het onderwijs gebaseerd op de ‘normale’ leerling. pas je niet binnen dat plaatje, dan heb je een probleem. Het werkelijke probleem is echter niet de dyslexie, maar de mythe dat we allemaal op dezelfde manier leren. ‘van jou komt niks terecht’ Jonathan mooney kreeg een aantal labels, waaronder dyslexie en AdHd en hij leerde pas op zijn 12e schrijven. Hij verliet school met zelfmoordplannen, omdat iedereen zei: ‘Van jou komt niks terecht.’ Jonathan studeerde uiteindelijk af in de engelse letterkunde en heeft nu drie boeken op zijn naam staan. Zijn pleidooi is om kinderen niet te willen ‘repareren’. Kinderen moeten de gelegenheid krijgen om uit te zoeken hoe zij het beste kunnen leren. die kant moeten we op met het onderwijs, vond ook het panel in de studio. en sommige scholen zijn daar al best ver in. de instelling van de school maakt het verschil. dyslexie is nog steeds een gevecht op Facebook waren twee stellingen uitgezet, waarop gereageerd was: 1. dyslexie is een leven lang vechten: 82 keer ja – 22 keer nee. Het panel beaamde dat dyslexie op dit moment veel vechten inhoudt – voor zowel de kinderen als de ouders. ook als je gaat studeren en werken moet je vaak het gevecht aan. 2. schaamte is een groter probleem dan niet kunnen lezen en schrijven: 52 ja – 21 nee. ook dit herkende het panel. de schaamte kan je op onverwachte momenten overvallen en het is er de oorzaak van dat kinderen en (jong-) volwassenen niet om hulp vragen. tranen met tuiten daarna bij ‘Jessie’s Fight song’ waarin Jessie duidelijk maakte dat ze kinderarts ging worden en dat begrip voor dyslexie het voor haar gemakkelijker zou maken. Kortom: een zeer geslaagde en Empowering avond! * Jonathan mooney- normal sucks: How to live, learn, and thrive, outside the lines. (2019) 35
Page 36
iMpUlS & WOORTBlind WERKgROEp ONDERWIJS WAt: belangenbehartiging voor alle vormen van onderwijs Wie: Anne-marie Hartmann – (bestuurslid portefeuille onderwijs) DYSLEXIELIJN WAt: de dyslexielijn hulpdienst voo over dyslexie. ONDERStEUNINgSgROEp DYSLEXIE WAt: belangenbehartiging voor dyslectici Wie: peter millenaar - peter.w.millenaar@gmail.com (voorzitter) Wie: dyslexielijn@ impulsenwoortb actieve werkgroepen en vrijwilligers I & W WERKgROEp vOLWaSSENEN WAt: klankbordgroep voor initiatieven en projecten rond actuele thema’s mbt Ad(H)d, dyslexie en/of dyscalculie Wie: we zoeken nieuwe leden en een voorzitter! Iets voor jou? mail ons. Impuls & Woortblind is actief voor en met mensen met Ad(H)d, dyslexie en dyscalculie. Heb je vragen? Heb je een idee voor een actie of een activiteit? Wil je ergens aan meedoen? Hier zie je bij wie je terecht kunt met je vraag of idee! DYSLEUK: pR EN LOBBYgROEp DYSLEXIE WAt: dyslexie zichtbaar maken vanuit I en W Wie: nel Hofmeester & monique blom – dysleuk@impulsenwoortblind.nl 36 EXpERtISEgROEp WAt: expertmeetings, begeleiding van studenten, eigen onderzoeken onder achterban, internationale contacten Wie: rob pereira – (bestuursvoorzitter & portefeuille wetenschap) APELDOORN N n is een or vragen tblind.nl aD(H)D-CaféS EN DYSLEXIE CaféS WAt: maandelijkse bijeenkomsten voor en door mensen met AdHd en/of dyslexie (zie pag. 39) Wie: Aad bouwmeester – (bestuurslid portefeuille AdHd cafés), roy de Jong (bestuurslid dyslexie cafés) AMERSFOORT REDaCtIECOmmISSIE fONDSENWERvINg WAt: zorgen voor stabiele extra inkomsten voor I en W Wie: VAcAnt WAt: zorgt samen met hoofdredacteur voor inhoud van I & W magazine Wie: Julie Houben – julie.houben@ impulsenwoortblind.nl (hoofdredacteur) CONtaCtpERSONEN EN CLIëNtONDERStEUNERS WAt: ervaringsdeskundige vrijwilligers per telefoon en/of mail bereikbaar Wie: zie de lijst op http://www.impulsenwoortblind.nl/onze-vrijwillige-contactpersonen/ BEStUUR WAt: ook elk bestuurslid heeft een eigen aandachtsveld. Wil je één van hen benaderen met een vraag of idee? stuur dan een mail naar info@impulsenwoortblind.nl Wie: rob pereira - bestuursvoorzitter, wetenschap, AdHd evert van Waegeningh - penningmeester Aad bouwmeester – algemeen, Ad(H)d-cafés, AdHd Anne-marie Hartmann – algemeen, onderwijs Annemarie van essen – algemeen, ledenwerving, media en communicatie 37
Page 38
AdVeRTenTieS Als spelling een probleem is SpellingProf: hèt hulpmiddel voor iedereen die thuis of met professionele begeleiding zijn spelling wil verbeteren. Meer informatie of aanmelden via spellingprof.nl zelf een Ad(h)d cAfé of dyslexie cAfé opzetten? Wij helpen je! Is er geen Ad(H)d-café of dyslexie-café bij jou in de buurt? Zoek een partner en start er eentje. Impuls & Woortblind kan je helpen met een duidelijke handleiding over de aanpak. bel of mail ons voor meer informatie: 033 247 34 84 / info@impulsenwoortblind.nl de dyslexielijn de dyslexielijn is een hulpdienst voor vragen over dyslexie. Je kunt bellen naar het landelijk bureau: 033 247 34 84 Wij zorgen dan dat je vraag door de juiste persoon behandeld kan worden. Je kunt je vraag ook mailen: dyslexielijn@impulsenwoortblind.nl 38 & dySlexie cAféS Ad(h)d cAféS door het hele land organiseren wij aD(H)D-CaféS EN DYSLEXIE CaféS. dé ontmoetingsplek voor iedereen uit onze doelgroep en direct betrokkenen. voor en door ervaringsdeskundigen. hieronder vind je al onze cafés bij jou in de buurt en onze online cAfés. voor adres- en contactgegevens per Ad(h)d-café, kijk op onze site. dyslexie cafés vind je op pratenoverdyslexie.nl. KIJK IN ONZE agENDa vOOR DE aCtUELE SItUatIE pER Café. noord hollAnd Ad(h)d-cAfé AmsterdAm Iedere tweede maandagavond van de maand vanaf 20.00 zuid hollAnd Ad(h)d-cAfé den hAAg Iedere vierde woensdagavond van de maand onlIne van 19.00 tot 21.30 Ad(h)d-cAfé bArendrecht Iedere derde dinsdag van de maand van 20.00 tot 22.30 zeelAnd Ad(h)d-cAfé vlissingen Iedere tweede woensdag van maand van 20.00 tot 22.30 drenthe Ad(h)d-cAfé Assen Iedere laatste vrijdag van de maand van 19.00 uur tot 22.30 overijssel Ad(h)d-cAfé hengelo Iedere tweede woensdag van de maand van 20.00 tot 22.30 gelderlAnd Ad(h)d-cAfé Arnhem en omstreken Iedere eerste maandag van de maand vanaf 19.30 noord-brAbAnt Ad(h)d-cAfé bredA let op: tijdelijk geen vaste avond! Wel gewoon vanaf 19.30 uur Ad(h)d en DYSLEXIE cAfé heusden-vesting Iedere laatste dinsdag van de maand onlIne van 19.30 tot 21.30 dyslexie cAfé online Iedere derde zaterdag van de maand onlIne van 13.30 tot 16.00 limburg Ad(h)d-cAfé mAAstricht Iedere eerste vrijdag van de maand van 19.00 tot 21.30 39 utrecht het Ad(h)d vrouWen cAfé online Iedere eerste vrijdag van de maand van onlIne 20:00 tot 22:00 Ad(h)d-cAfé Amersfoort Iedere tweede vrijdagavond van de maand op locatie, iedere 4e vrijdagavond van de maand online. Ad(h)d-cAfé utrecht Iedere eerste donderdag van de maand vanaf 21.00
Page 40

IPWB 2 - 2021


Page 2
In dIt ARtIKelen 6 10 13 14 16 18 21 24 26 nUMMeR persoonlijk – marc over zijn zoektocht van AdHd naar Hss studeren met dyslexie: pak je rol overheid! columniste susan over vakanties met haar AdHd-gezin Kind met AdHd? bij de huisarts in goede handen emma: ‘de pabo weigerde mij vanwege mijn dyscalculie’ AdHd en hormonen: een ingewikkelde cocktail dyslexie en werk: open zijn loont, maar hoe dan? Fabienne tekent haar Add – van uitstelgedrag tot beren op de weg Femke (14) maakt zelf een website vol dyslexie-tips 29 30 32 3 4 34 een budgetting app voor AdHd’ers AdHd en autorijden – onze lobby voor humaner beleid Grote doelen? Kleine stapjes! vASte RUbRIeKen Van het bestuur – voorwoord nieuws Verenigingsnieuws – Impuls & Woortblind is op clubhouse! oveRIG 3 36 38 colofon overzicht activiteiten & werkgroepen Algemene informatie & Ad(H)d/ dyslexie cafés 2 pAg 21 pAg 13 pAg 26 GenoeG te beleven! I coloFon nr 2 - 2021 Impuls & WoortblInd magazIne Is een uItgave van verenIgIng Impuls & WoortblInd en verschIjnt drIe keer per jaar dIgItaal. redactIe/redactIecommIssIe julie houben (hoofdredacteur), rob pereira, anne-marie hartmann, karin jahromi, annemarie van essen. medeWerkers aad bouwmeester, marc van hamersveld, machil deinum, susan sliep, sylvia van manen, joost de beer, Fabienne de hoop, damayanti blankesteijn, leontien jansen. beeld janny niessen, Fabienne de hoop, leontien jansen. vormgevIng In commun, harderwijk. redactIe-adres Impuls & Woortblind, postbus 1058, 3860 bb nijkerk, info@impulsenwoortblind.nl. Issn 2405 - 8211 lId Worden leden van Impuls & Woortblind ontvangen automatisch Impuls & Woortblind magazine. het lidmaatschap loopt per kalenderjaar en kost € 38,50 per jaar. voor een lidmaatschap van Impuls & Woortblind, ga naar www.impulsenwoortblind.nl, of bel: 033 247 34 84. adresWIjzIgIng doorgeven adreswijzigingen ontvangen wij bij voorkeur per e-mail,via info@impulsenwoortblind.nl. per post kan ook: postbus 1058, 3860 bb, nijkerk. opzeggen lIdmaatschap per mail of schriftelijk (zie redactieadres) en uiterlijk vóór 1 november. anders is nog een jaar lidmaatschap verschuldigd. opname van artikelen betekent niet dat de vereniging de meningen daarin altijd onderschrijft. ze blijven geheel voor rekening van de auteurs of andere genoemde bronnen. de redactie houdt het recht om artikelen niet te plaatsen of in te korten. voor de inhoud van de advertenties draagt de vereniging geen verantwoordelijkheid. © niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder uitdrukkelijke toestemming van de redactie. k ben iemand die graag vooruitkijkt. Annemarie van essen en ik zijn nu al bezig met de Ad(H)d Awareness maand in oktober. We gaan Ad(H)d extra onder de aandacht brengen. Jullie kunnen daaraan bijdragen, want binnenkort start de wedstrijd ‘hoe ga jij om met je Ad(H)d?’ maak in woorden of in beelden duidelijk hoe jij ermee omgaat: schrijf een blog, maak een (digitale) tekening of een meme. er zijn drie prijzen: cadeaubon van100, 50 en 25 euro. oktober is ook de maand waarin de Week van de dyslexie valt. schrijf alvast 4 oktober 2021 in je agenda. dan is er weer een mooi evenement in samenwerking met HoI en balans. Hou ook de agenda op de website van Impuls & Woortblind in de gaten want na de zomer gaan de Ad(H)d en dyslexie cafés waarschijnlijk weer open. daarnaast blijven we elkaar online ontmoeten, wat ook heel fijn is. om weer even terug te keren naar de dag van vandaag. er ligt weer een mooie nieuwe editie van ons digimagazine voor je met boeiende artikelen. Zoals het verhaal van een studente met dyscalculie, die na de nodige strijd tegen onbekendheid en onbegrip, helemaal op haar plek zit nu (pag. 16). natuurlijk komen ook AdHd, Add en dyslexie weer ruim aan bod. Ik wens jullie allemaal een zonnige zomer. Aad bouwmeester, bestuurslid 3 pAg 14
Page 4
nIeUWS serIous AdHdGAme Voor HuIsArtsen KrIJGt 3 sterren Huisartsen die in een game oefenen met AdHd-diagnostiek? Het is geen grap. onze voorzitter rob pereira ontwikkelde samen met collega-kinderarts Ingrid rours en een huisarts de serious AdHdgame. precies voor dit doel. In deze game kunnen huisartsen oefenen met het diagnosticeren van en omgaan met AdHd bij kinderen en volwassenen. en het werkt goed. Aldus de dutch society for simulation in Healthcare (dssH), die de game met drie sterren beoordeelt plus een kwaliteitskeurmerk. In de serious AdHdgame heeft de huisarts een virtuele spreekkamer. daar komen mensen met klachten op consult: een kind met ouder of een volwassene met klachten. de huisarts moet tijdens het spelen van de game via de juiste vragen bepalen wat er met de patiënt aan de hand is. Als de speler (lees: huisarts) goed kijkt en luistert, dan zal hij/zij de juiste diagnose stellen (wel of geen AdHd) en weten of hij dit zelf kan behandelen of moet doorverwijzen. meer weten of de app downloaden? Kijk op aDHDgame.nl Huisarts sylvia van manen heeft de game niet nodig. lees op pag. 14 hoe zij zelf kinderen met aandachtsproblemen behandelt in haar praktijk. Ad(h)d vrouwen cAFé online eindelijk is er nu ook een Ad(H)d café speciaal voor vrouwen! elke eerste vrijdag van de maand tussen 20 en 22 uur ben je welkom. onze nieuwe vrijwilligster saskia elswijk (foto) leidt de avonden. Voorlopig online maar hopelijk na de zomer fysiek, vanuit eemnes. Kijk voor meer info op de pagina van het café op onze website. meer weten over AdHd bij vrouwen? lees het artikel op pag. 18. en bekijk deze pagina op onze website. Op deze pagina van samen sterk Zonder stigma (ssZs) vind je een digitale keuzehulp, de corAl 2.0. deze tool kan jou helpen een goede afweging te maken over wel of niet open zijn. en hoe dan. daarnaast vind je nog veel meer interessante informatie over werken met ‘psychische kwetsbaarheid’, zoals ssZs dat noemt. lees meer over over dyslexie en werk, op pag. 21.. open ZIJn oVer Je neurodIVerse breIn: JA oF nee? Je hebt Ad(H)d, dyslexie of een andere vorm van neurodiversiteit. Vertel je dat op werk, of niet? en wat als je gaat solliciteren: open zijn of niet? en áls je open bent: wat vertel je dan, op welk moment en aan wie? lastige vragen. Zeker als je het gevoel hebt dat je werkomgeving niet echt openstaat voor en/of voldoende kennis heeft over wat dat inhoudt: werken met een neurodivers brein. Je zult er maar op afgerekend worden… 4 Adhd en rijbewijs – lAAtste nieuws Je zult maar AdHd hebben en gewoon willen autorijden…het is je niet gegund. denk aan rijbewijskeuringen, rijtesten en de speekseltest die sommige gebruikers van dexamfetamine nachtmerries bezorgt. Wij strijden al jaren voor afschaffing en op zijn minst aanpassingen van deze stigmatiserende regelingen. deels met succes. dyslexieFlyer voor docenten: zo werkt het beter Zo hoeft de rijbewijskeuring nog maar één keer als je daarbij goedgekeurd wordt. daarnaast mag je nu ook NEE invullen op je gezondheidsverklaring als je al een tijd geen last meer hebt van je AdHd tegen de tijd dat je examen gaat doen. Recent is ook de verplichte rijtest afgeschaft, omdat ook de Gezondheidsraad concludeerde dat deze zinloos was voor elke AdHd’er. Wat de speekseltest en dexamfetamine betreft: we hebben ons suf gelobbyd richting de politiek om te zorgen dat jullie niet als potentiële druggebruikers gezien worden. Maar het is niet gelukt. Wel is er meer duidelijkheid nu. lees meer op pag. 30. WebInArs en podcAsts op onZe WebsIte elk nadeel heeft zijn voordeel. corona heeft ons webinars gebracht. We hebben al een veel bekeken drieluik over AdHd en medicatie georganiseerd. eerdere webinars gingen over AdHd en slaap en 5 Wat fijn dat studenten uit onze doelgroep hun ervaringskennis inzetten bij hun afstudeerproject! dat levert zinvolle informatie op. neem de flyer met onderwijstips die Jana Hoogstraten ontwikkelde als afronding van haar hbo studie cmV: een A4’tje met korte info over de sterke en zwakke kanten van studenten met dyslexie. plus voorzieningen die hen helpen en waar ze ook recht op hebben. Wij zeggen: ben je student en/of docent? print hem uit en zorg dat hij veel docenten bereikt! Dyslexie is een vorm van neurodiversiteit met zwakke en sterke kanten. op pag 40 van dit magazine of via deze link vind je de dyslexieflyer. AdHd en seksualiteit. Gemist? Ze staan allemaal op onze pagina Video’s en podcastst. ook onze laatste webinar ‘Grip op je brein’. en er komen er meer na de zomer! Houd je mailbox in de gaten.
Page 6
persoonlijk zoektocht van Mijn ADHD naar HSS 6 M ijn naam is Marc en ik ben 42. Ik neem je graag mee in mijn zoektocht naar mezelf. We zijn allemaal uniek. Toch vermoed ik dat er raakvlakken zijn met jouw ervaringen en wie weet met jouw zoektocht. Mijn pad liep van ADHD via HSP naar HSS. Een mooie reis met vele inzichten en kracht. tekst: marc van Hamersveld Ik kwam zes weken te vroeg ter wereld, waardoor ik direct met een ontwikkelachterstand begon. Ik kon niet goed meekomen in het reguliere onderwijs en belandde op het speciaal onderwijs. tot mijn 13e zat ik op scholen voor nmlK en lom-onderwijs. daar voelde ik mij veilig, maar ik werd cognitief onvoldoende uitgedaagd. Vanwege mijn ontwikkelachterstand bleef ik nog een extra jaartje in de veilige omgeving van het basisonderwijs, om wat extra weerbaarheid op te bouwen. onveilig op mijn 14e stroomde ik in op een reguliere mavo. Ik voelde me daar een éénling, omringd door leerlingen die wel regulier onderwijs hadden genoten. Het label lom-kind knaagde aan mij en ik schaamde me voor mijn voorgeschiedenis. Vanuit deze schaamte voelde ik mij onveilig op school. mijn overlevingsstrategie was het opgaan in de menigte, onzichtbaar worden voor anderen. niet zijn wie ik was. deze strategie vergde veel energie en had zijn weerslag op mijn leer-en concentratievermogen. rusteloosheid naast een gevoel van onveiligheid had ik ook last van onderprikkeling, weet ik nu. ook de mavo was voor mij qua leerniveau geen enkele uitdaging. 7
Page 8
Gevolg was een enorme rusteloosheid die een fysieke uitweg zocht, of ik wilde of niet. Zoals stoel schommelen, opstaan in de klas, pengetik en poppetjes tekenen. consequentie van dit gedrag was dat ik verwijten naar mijn hoofd kreeg: dat ik niet oplette in de klas, activiteiten half afrondde en er mijn eigen werkwijze op nahield. de mavo heb ik uiteindelijk met diploma op zak verlaten, maar zonder dat ik als mens tot bloei was gekomen. en beladen met onzekerheid. in groepen. deze mengeling van gevoelens bracht mij van mijn stuk en ik ging mij meer en meer spiegelen aan mijn omgeving. de enige uitzonderingspositie was mijn ouderlijk huis, waar ik onbezonnen mijn kind-rol weer in kon nemen. een vervolgopleiding aan de Hotelschool in Apeldoorn hield ik na 6 maanden voor gezien. de computerstudie in Zwolle daarna maakte ik ook niet af maar de praktijkgerichte stage leverde mij wel een vast dienstverband op. Zo belandde ik op mijn twintigste in Amsterdam. Vastberaden om te slagen in de Ictbranche, begon ik mijn carrière bij een consumentenhelpdesk. Het zou achteraf een (her)start betekenen, waarin ik zou opbloeien als persoon. Flapuit en clown Wat volgde was een periode waarin ik relatief onbevangen het leven leidde. Ik kwam in aanraking met nieuwe mensen, ontpopte mij tot een makkelijke prater en daarnaast een bijzondere verschijning in gezelschap. mijn rol was de flapuit en de clown in de groep, tenminste dat was mijn overtuiging. Ik had daarmee een manier gevonden om geaccepteerd te worden binnen een groep, wat een veilige baken leek. deze rol voerde mij ongemerkt terug naar mijn tienerjaren. toen de speelsheid die ik duidelijk wel in mij had er nooit mocht zijn, voor mijn gevoel. Het gaf mij daarom naast opwinding ook een gevoel van kwetsbaarheid, als ik mij begaf 8 mijn vriendengroep was stabiel en daarvan hoefde ik ook geen gevaar te verwachten, maar stimulerend was deze omgeving allerminst. Hoewel ik mij sterk ontwikkelde als persoon en ik de wereld letterlijk aan het ontdekken was, bleef het oude mechanisme in stand: de overlevingsstrategie waarbij ik mij als een kameleon aanpaste aan mijn omgeving en uit schaamte voor mijzelf, mij verstopte voor de buitenwereld. daarnaast werd ik me voor het eerst bewust van mijn schommelende gevoelswereld, waarbij één negatieve opmerking mijn euforische stemming kon ondermijnen. innerlijke strijd Zo rond mijn 30e en daarna nam de innerlijke onrust toe. mijn gevoelswereld openbaarde zich en kwam in botsing met mijn overlevingsstrategie. Ik was in het dagelijks leven sterk afhankelijk van anderen mensen, want zij gaven mij een voorbeeld hoe te leven en te handelen. deze afhankelijke houding zorgde voor innerlijke strijd, met angst- en paniekaanvallen tot gevolg – mijn lichaam gaf een signaal af. diagnose Adhd In een periode van korte werkloosheid besloot ik om eindelijk eens iets te doen aan deze afhankelijkheid en het chronische gebrek aan zelfvertrouwen. Ik ging naar een psycholoog. Weldra stonden de stempels op papier: diagnose AdHd, met bijbehorende medicatie. Ik verkeerde in een staat van euforie na Weldra stonden de stempels op papier deze vaststelling. een mengeling van gevoelens van erkenning en identificatie en tegelijkertijd opluchting over de externe oplossing en sociale acceptatie. Hoewel de voorgeschreven medicatie geestelijke rust bracht, bleef de lichamelijke onrust. de intensiteit en frequentie van mijn paniekaanvallen nam toe in deze periode. Ik stopte dan met de medicatie, om de pillen weer te nemen op momenten waar de onzekerheid toenam maar zónder echte paniek. Achteraf gezien heeft de diagnose AdHd mijn zoektocht naar mezelf gestart. maar veel vragen bleven onbeantwoord, dus ik zocht verder. tegen mijn 40e kwam ik hierdoor voor het eerst in aanraking met de term Hsp (High sensitive person). hsp twee jaar geleden, op mijn 40e, raakte ik in een burn-out, die mij anderhalf jaar aan huis gekluisterd hield. de gedwongen rust gaf mij inzicht in mijn lichamelijke veerkracht en het zelfgenezend vermogen hiervan. mijn angstgevoelens – en fysieke uitingen daarvan- heb ik leren ontdekken en identificeren als raadgevers. signalen die mij aansporen om in contact te komen met mijn gevoel. een Hspcoach heeft mij daarin bijgestaan en mij vertrouwd gemaakt met mijn lichamelijke spanningen. hss met het toenemende zelfinzicht komt beetje bij beetje de innerlijke rust en zelfacceptatie. toch blijft geestelijke onrust een hardnekkig verschijnsel, merk ik. Wat me herinnert aan mijn eerdere diagnose AdHd. Verklaart dat de onrust? of speelt er iets totaal anders? tijdens mijn verdere zoektocht kwam ik recent de term Hss (High sensation seeker) tegen, ook wel het broertje van Hsp genoemd. Hss kenmerkt zich door de behoefte aan berusting en rust (prikkelarm) en de enorme drang naar vernieuwing en spanning (prikkelrijk). met terugwerkende kracht begrijp ik nu de onrust en bewegelijkheid die ik tijdens mijn tienerjaren heb ervaren. Ik heb het contact met mijzelf nu hersteld en ik kan mijn gevoelens plaatsen en accepteren. mr. Faalangst, Afwijzing en perfectionisme Het schrijven van dit verhaal was een zoektocht op zich. een proces waarin ik oude bekenden van mijzelf tegenkwam die mij verhinderden te doen wat ik zo graag wilde: schrijven. deze barrières heb ik neergezet als drie poortwachters in deze blog: mr. Faalangst, mr. Afwijzing en mr. perfectionisme. misschien voor jou ook geen onbekenden? 9
Page 10
StUdeRen Met dySlexIe Anno 2021 Als je dyslectisch bent is studeren een extra grote uitdaging. Al die boeken die je moet doorworstelen. studeren met ‘een beperking’ wordt niet voor niets topsport genoemd! des te wranger dat je het juist dán lekker zelf mag uitzoeken. na de middelbare school vervalt je recht op toegankelijke studieboeken. Alsof met je puistjes ook je dyslexie verdwijnt op je 18e. teKst: mAcHIl deInum n 10 a zijn hbobachelorsdiploma zou Willem graag een master sociologie doen. maar: dyslexie. dit belemmerde hem van zijn eerste letters en woordjes tot en met de langere teksten op de havo en het hbo. de faalangst en het lage zelfbeeld dat hij daardoor in zijn schooltijd opliep, waren bepaald niet verdwenen bij zijn hbo-studie. studieboeken in een audio- en/ of pdf-vorm waren zijn redding. daar had hij met zijn dyslexieverklaring ook recht op. maar tijdens zijn bachelor bleek slechts 60% van de boeken in audio of pdf-vorm beschikbaar. niet altijd de juiste druk, maar zelfs een verouderde versie was beter dan een papieren boek. de overige 40% -honderden pagina’s gedrukt studiemateriaalwaren een immens struikelblok *bron: zie pagina 12 geweest. Alleen door zijn algemene ontwikkeling en met hulp van de docenten had hij zijn bachelor gehaald. durfde hij dit gevecht nog eens aan te gaan voor een master? onderwijs voor iedereen In 2016 ratificeerde nederland het Vn-verdrag Handicap. de overheid verplicht zich hiermee het recht op inclusie en participatie van mensen met ‘een beperking’ te bevorderen en te waarborgen. Inclusief en toegankelijk onderwijs is zo’n basisrecht. In 2019 signaleerde de Alliantie Vn-verdrag Handicap niettemin nog steeds: “studenten met een beperking hebben sneller een studieachterstand en vallen vaker uit in het hoger onderwijs” (schoonheim, 2019).* Gevolg van de uitval van dyslecten is dat hun creatieve en ondernemende talenten niet ten volle benut worden. Het machil deinum wordt tijd dat de samenleving die meerwaarde gaat zien. pak je rol, overheid! dyslexie een ‘te algemeen probleem’ Helaas pakt de overheid haar rol allerminst. op haar site garandeert de rijksoverheid gratis en toegankelijke schoolboeken en hulpmiddelen voor blinde, slechtziende en dyslectische leerlingen in het basisen voortgezet onderwijs (rijksoverheid, 2021)*. Voor blinden en slechtzienden blijft het ook na de middelbare school goed geregeld. dedicon ontvangt subsidie om lesmateriaal voor hen te produceren. Voor dyslectische studenten op mbo, hbo of wo is deze toegankelijkheid nog niet geregeld (dedicon, 2021)*. Zij mogen alleen tegen betaling boeken aanvragen die al geproduceerd zijn voor blinden of slechtzienden. 40% van Willems lesmateriaal bleek daardoor niet beschikbaar. Al meerdere keren hebben Kamerleden gevraagd deze dienstverlening ook voor dyslecten open te stellen. maar nog in maart 2021 wees onderwijsminister slob dat opnieuw af (Antwoord Kamervragen)*. na “overleg met de betrokken partijen” zag hij geen aanleiding voor overheidsbemoeienis. *bron: zie pagina 12 dyslexie zou ’een te algemeen probleem’ zijn en ingrijpen zou tot ‘verboden’ staatssteun leiden. Hij zag een taak voor de markt en bovendien hadden de educatieve uitgeverijen toegezegd actief aan oplossingen te werken. die zijn er vooralsnog niet gekomen. hoezo oneerlijke staatssteun bij deze redenering zijn de nodige kanttekeningen te plaatsen. de minister heeft alleen oog voor het basis- en voortgezet onderwijs. Alsof rond je 18e niet alleen je puistjes, maar ook je dyslexie verdwenen zijn. maar de rijksoverheid zelf stelt dat er na het voortgezet onderwijs minimaal een beroepsopleiding nodig is voor voldoende beroepskwalificatie. ook dan hebben dyslecten aangepaste boeken en hulpmiddelen nodig. overheidssteun is daarbij zelfs nog onmisbaarder. In het voortgezet onderwijs gebruiken grote groepen leerlingen hetzelfde studiemateriaal; een gunstig verdienmodel voor uitgeverijen. Het unique sellingpoint van hoger onderwijsinstellingen is daarentegen juist hun diversiteit en de mogelijkheid tot specialisatie. met als gevolg kleinere oplages, hogere prijzen per exemplaar en dus ook hogere kosten voor omzetting naar audioboek of pdF-versie. onaantrekkelijk 11
Page 12
voor uitgeverijen. dat er bij overheidsbemoeienis op het gebied van studieboeken en leermiddelen sprake zou zijn van verboden staatssteun, lijkt dus een gelegenheidsargument. bovendien: staatssteun wordt in europa als probleem gezien als de overheid daarmee de mededinging bij economische activiteiten verstoort. maar onderwijs is geen economische activiteit. de staat financiert dit. trouwens, nu er ondanks jarenlang sleuren en trekken nog steeds geen animo bij educatieve uitgeverijen bestaat voor producten gericht op dyslecten, kan de minister toch moeilijk spreken van verstorende economische concurrentie, wanneer de overheid op dat vlak initiatieven zou nemen. Het huidige beleid versterkt alleen de gevestigde belangen van dedicon en de monopolistische educatieve uitgeverijen. Waar de muziek- en filmindustrie hebben laten zien dat met een innovatieve aanpak illegaal kopiëren wordt tegengaan, tegelijkertijd spreiding en toegankelijkheid verbeteren én de winst wordt vergroot, blijven deze uitgeverijen krampachtig vasthouden aan het oude. zo kan het ook dat het ook anders kan, laten ze zien bij de top der technische onderwijsinstituten: het mIt in boston. daar noemen ze dyslexie de mIt-ziekte omdat zoveel van de wetenschappers bij deze topuniversiteit dyslectisch zijn (negroponte, 2007 ). Alle leermiddelen zijn daar dan ook standaard toegankelijk als audioboek en met leeshulpmiddelen. Als wij in nederland al ons toptalent willen benutten, moeten we dat voorbeeld over 12 de volle breedte volgen in mbo en hoger onderwijs. tu delft is al op de goede weg. daar worden alle boeken standaard door de universiteitsbibliotheek ingescand en (gecontroleerd) beschikbaar gesteld aan dyslectische studenten (tu delft, 2021). Helaas gaat de belangstelling van Willem uit naar een gammastudie, waar hij vooralsnog aangewezen is op de kruimels die bij dedicon van de tafel vallen. bronnen • aNtwOORD KaMERVRagEN. https://impulsen woortblind.nl/wp-content/uploads/2021/05/ antwoord-op-schriftelijke-vragen-over-dedigitale-toegankeli.pdf • DEDicON. (2021, April 14). https://educatief.dedi con.nl/stappenplan-productieverzoek-indienen. • NEgROpONtE, N. (2007 , noVember 14). nicholas negroponte mIt media lab dyslexia. https://www. c-span.org/video/?c4570362/user-clip-nicholasnegroponte-mit-media-lab-dyslexia • RijKsOVERHEiD. (2021, april 12). https://www. rijksoverheid.nl/onderwerpen/passend-onderwijs/ vraag-en-antwoord/zijn-schoolboeken-gratisvoor-leerlingen-met-dyslexie-in-het-voortgezetonderwijs-en-voor-blinde-en-slechtziende-leerlingen • scHOONHEiM, j. &. (2019). schaduwrapportage Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap. utrecht: de Alliantie Vn-verdrag Handicap. • tU DElft. (2021, april 12). https://www.tudelft.nl/ library/library-voor-studenten/s/support/supportbij-dyslexie. Aan het typen............ tekst: susAn slIep mijn vriendin en ik hebben onze appgroep de naam ‘Voorwerpen buiten de context’ gegeven. We bestieren allebei een huishouden waarin chaos en structuur vechten om voorrang en dit is onze plek om stoom af te blazen. naast klagen en steunen verrassen we elkaar met foto’s die een weerspiegeling zijn van de chaos bij ons thuis. Z o appte ik haar foto’s van een fonduevork in de douche, een knijpfles honing in de vriezer en een gin-tonic(!) glas gevuld met yoghurt halverwege de zoldertrap. omgekeerd kreeg ik plaatjes van een iphone onder de badmat, een voetbal in de wasbak en vijf dode slakken in de zak van een spijkerbroek. tijdens de zomervakantie, wanneer de normale structuur wegvalt, de medicatie thuisblijft en een nieuwe omgeving een tijdelijk onderkomen wordt, neemt ons appverkeer in rap tempo toe. …. ‘R. is zijn gloednieuwe bril verloren! Net nieuw, was best duur en zonder is ‘ie stekeblind. Draagt nu de hele tijd zonnebril op sterkte, lijkt Roy Orbinson wel. Is N. nog misselijk van de val?’ …. ‘Vandaag aangekomen in het andere huisje. R. kan zijn zonnebril op sterkte niet meer vinden! Eigenaar van het complex had nog oude bril op sterkte maar bleek toch niet de juiste sterkte. Drie keer tegen de openslaande deuren aangelopen. Hoop dat N. snel opknapt, klote stapelbedden!’ …. ‘Zonnebril is terecht! Lag gewoon onder een natte handdoek !’ …. ‘Je gelooft t niet maar hij is vannacht dus op die zonnebril gaan liggen, nou is er een pootje afgebroken! Moeder Maria! Met duct tape gemaakt maar ziet er niet uit. Lijkt hier verdomme wel een bio-vakantieoord. Jullie ook klaar om naar huis te gaan?’ … ‘Weer thuis! Ik ga me twee dagen afzonderen op de slaapkamer. Fijn dat jullie ook goed thuis zijn gekomen. Wel kut dat P. alle kleding bij de natte tent heeft gestopt, zal wel behoorlijk meuren. Maandag gelukkig weer werken!’ eenmaal terug van vakantie neemt het gewone leven weer zijn koers en neemt ons appverkeer af tot normale proporties. op naar de volgende vakantie! 13
Page 14
KIndeRen Met AAndAchtSpRobleMen: zoRG vAn de hUISARtS Je merkt dat je kind aandachtsproblemen heeft. moet je dan meteen naar een specialist? nee hoor. Huisartsen met voldoende deskundigheid op dit gebied kunnen jouw kind prima begeleiden. sylvia van manen is zo’n huisarts. Ze vertelt hoe ze te werk gaat. teKst en beeld: sylVIA VAn mAnen A 14 ls huisarts en kaderarts-ggz begeleid ik samen met onze praktijkondersteuner huisartsenzorg (poHggz) ook kinderen met aandachtsproblemen. daar zit een visie achter: kinderen met aandachtsproblemen maar zonder grote bijkomende problemen zijn niet ‘ziek’. Ze horen niet thuis in de dure ziekenhuiszorg en/of ggz. bovendien staat de huisarts als levensloop-arts dicht bij het gezin. Als huisarts kun je, mits je voldoende deskundig bent op dit gebied, samen met de poH-ggz de psychoeducatie, eventuele medicatie en medicatiecontroles verzorgen. mét aandacht voor ouder(s) en brusjes die mogelijk ook deze eigenschappen hebben. ok, ik heb Adhd deels door de visie op positieve gezondheid van machteld Huber en deels door mijn interesse in de invloed van leefstijl op gedrag en welbevinden, heb ik de inhoud en toon van het consult met ouders en kind sterk aangepast gedurende de afgelopen jaren. daarin ben ik in mijn woonplaats den bosch met orthopedagogen en jeugdartsen opgetrokken, die deze switch ook maakten. Het ‘oK, ik heb AdHd’ postertje (zie pag 15) wordt op tafel gelegd, wat vaak een feest van herkenning oplevert, én een kind dat rechtop in de stoel zit. Het nodigt ouders uit de sterke kanten van hun kind te benoemen. Je ziet het kind groeien! Ik vertel dat het belangrijk is dat ze daar óók oog voor hebben, en niet alleen voor de dingen minder goed gaan. dat zo’n druk hoofd voordelen heeft en nieuwe ideeën oplevert, maar in een volle klas hinder geeft bij saaie taken. melatonine en voeding Ik vraag naar het tijdstip van inslapen en de manier van wakker worden. Wanneer er aanwijzingen zijn dat het kind ‘uit de pas loopt’ met de aanmaak van melatonine -ons slaaphormoon-, adviseer ik een wake-up light. en het eten van voedingsmiddelen waar tryptofaan in zit, dat via serotonine in melatonine wordt omgezet. dat vinden kinderen meestal niet vies: pure chocolade met hazelnoot, ’s ochtends yoghurt met havervlokken en blauwe bessen. Wanneer het inslapen een probleem blijft, kan 1 tot 1,5 mg melatonine aan het begin van de avond worden geprobeerd. Als ouders meer willen weten over sylvia van manen de mogelijke invloed van voeding op ‘een druk hoofd’, wijs ik ze op een video over de nederlandse Brainstudie. Het is stimulerend om te zien dat (sommige) kinderen die aan deze studie meedoen, geen medicatie meer nodig hebben na eliminatie van bepaalde voedingsmiddelen. mijn praktische invulling daarvan: het vervangen van alle tarweproducten, koemelk, en varkensvlees, en het zoveel mogelijk vermijden van geraffineerde suikers en de ‘smaakversterkers’ (e620-628). de ‘evidence’ moet nog volgen, de ervaringen in de eigen spreekkamer zijn positief. ook vaste prik: aandacht voor ‘mobiel-discipline’. laat de sociale stoorzender beneden, is mijn dringende advies. met uitleg dat onderzoek aantoont dat kinderen ook hierdoor minder goed presteren op school, vanwege minder diepe slaap. medicatie soms is medicatie nodig om te voorkomen dat de schoolse carrière te veel lijdt onder de aandachtsproblemen. dan start ik met kortwerkend methylfenidaat, langzaam ophogend tot de laagst mogelijk werkzame dosering, afhankelijk van leeftijd en gewicht. en daarna eventueel nog iets hogere doseringen naar behoefte. meestal start ik de medicatie in het weekeind, zodat ouders zelf kunnen zien hoe hun kind reageert. Idealiter is er een kort lijntje met de leerkracht van het kind over het effect van de medicatie, eventueel via de ouders. In principe hoeft er in vakanties en weekenden geen medicatie te worden gebruikt, tenzij impulsiviteit en hyperactiviteit het kind te veel in de weg zitten. bij de begeleiding van de medicatie hoort een halfjaarlijkse controle: meting van gewicht, groei en bloeddruk en bespreken of de medicatie nog voldoet. een belangrijk aandachtspunt is ook het ‘doorschieten’ van het effect van de medicatie: je kind moet geen zombie worden. soms blijkt bij een controle dat medicatie niet meer nodig is, of dat langwerkende medicatie passender is. Wanneer methylfenidaat niet bevalt vanwege bijwerkingen, maak ik meestal een overstap naar dexamfetamine. Helaas niet meer de oorspronkelijke generieke vorm van 2,5 mg, waarvan ik veel minder bijwerkingen hoorde dan van tentin en elvanse (los van de bizarre administratie rond de teruggave van de hoge kosten voor deze middelen). geen diagnose mijn ervaring is dat ouders én kinderen blij zijn dat zij voor de begeleiding van de aandachtsproblematiek bij hun eigen huisarts terecht kunnen. bijkomend voordeel is dat ik dit alles kan doen zonder een ‘officiële’ diagnose te stellen. een etiket is snel geplakt, maar moeilijker kwijt te raken. 15
Page 16
Ik, met mijn dyscalculie, docente? E emma is 21. Ze doet haar bachelor leraar Kleuteronderwijs aan de Hogeschool Antwerpen en woont in roosendaal. niet voor niets is ze uitgeweken naar belgië voor haar opleiding. Ze heeft dyscalculie en in nederland bleek dit een ‘no go’ voor de pabo. ‘Hier tel je gewoon mee met dyscalculie.’ tekst: julie houben 16 mma zag onze oproep in de Facebookgroep dyscalculie, waarin wij mensen zochten die iets willen vertellen over hun dyscalculie. Ze reageerde meteen: 'Ik wil met mijn verhaal graag bijdragen aan meer kennis over dyscalculie. Vooral binnen de wereld van het onderwijs heersen nog veel vooroordelen, zo heb ik zelf ervaren. Het is voor mij echt een openbaring hoe het ook kan, hier op mijn opleiding in Antwerpen.” onzin bij emma werd op haar 14e dyscalculie vastgesteld. op de lagere school was rekenen al een probleem. de overige vakken gingen prima. door haar rekenproblemen kreeg ze toch het advies vmbo-kader. “mijn middelbareschooltijd was echt vreselijk. Wiskunde was natuurlijk een drama maar ze dachten dat ik gewoon een achterstand had en dat was dan vooral mijn eigen probleem. Ik voelde me anders en dom en kroop steeds meer in mijn schulp. mijn ouders zagen dat ik superhard werkte en dat alle andere vakken prima gingen. er was dus meer aan de hand. de diagnose dyscalculie was een opluchting maar het hielp me niet echt. mijn wiskundeleraar vond het maar onzin en bleef hardop de proefwerkcijfers voorlezen en dus ook mijn onvoldoendes. Wel kreeg ik vanaf dat moment één uur extra wiskundeles per week maar dat was veel te weinig.” Het eindexamen mondde uit in een drama. “Ik kreeg wel extra tijd bij wiskunde, maar geen rekenkaart terwijl ik daar ook recht op had. Ik zakte, en bij een her zakte ik weer. Zonder diploma ging ik van school. mijn moeder liet het er niet bij zitten. Ze klaagde school aan en kreeg gelijk. maar een diploma kreeg ik hier niet mee. Hoe kon ik nu ooit op het mbo komen? mijn moeder regelde dat school ter compensatie mijn sterke kanten moest vastleggen in een document. dat ik een zeer gemotiveerde ‘modelleerling’ was die alles altijd op orde had. met dyscalculie, dat wel.” zelfvertrouwen dankzij haar moeders slimme actie mocht emma toch starten Ja dus! met de opleiding maatschappelijke zorg op mbo 3 niveau. “dat ging zo goed dat ik al snel doorstroomde naar niveau 4. daar had ik een rekendocent die wel snapte wat dyscalculie was. Hij hielp me op weg met lastige opdrachten, had oog voor mij en gaf me zelfvertrouwen. daardoor gingen de toetsen ook beter en ik slaagde zelfs zonder onvoldoendes voor rekenen. Ik bloeide helemaal op. Zeker toen ik een stage deed op een school voor speciaal onderwijs. daar besefte ik: ik wil basisschooldocent worden, zodat ik kinderen op tijd kan behoeden voor mijn zware weg in het onderwijs.” Wat zouden ze bij de pabo vinden van haar dyscalculie? Alles leek goed te gaan in de aanmeldprocedure, tot emma de zogenaamde WiscAt-rekentoets niet haalde. “de voldoendes voor rekenen op mijn mbo-eindlijst maakten geen indruk. mijn dyscalculie was toch een ‘no go’ geworden. Het was echt een klap in mijn gezicht. tijdens mijn stage had ik juist alleen maar voordeel van mijn dyscalculie. Ik snapte de problemen die sommige kinderen met rekenen hadden en kon putten uit een hele ‘toolkit’ om hen dingen zo uit te leggen dat het kwartje wel viel.” niemand is perfect emma was overtuigd van haar zaak: ik wil basisschoolleerkracht worden en ik kan het ook. Gelukkig tipte een collega-stagiair haar dat er in Antwerpen een hbo-opleiding was tot kleuterdocent. “daar ging ik voor. Ik werd meteen aangenomen en het is geweldig. er is in Vlaanderen zo veel meer kennis en begrip rond dyscalculie. Ze kijken hier naar je kwaliteiten als docent en helpen je met de paar dingen waar je iets zwakker in bent. Hierna doe ik nog een vervolgopleiding van een jaar, waarmee ik tot groep 8 kan lesgeven. Wie had dat ooit gedacht? Ik, het vmbo-kader meisje dat niet kan rekenen. mooi dat ik straks heel veel kinderen ga besparen wat mij is overkomen. en ik ga een voorbeeld voor hen zijn. Je kunt gewoon juf worden, ook als je dyscalculie hebt. en ja, ik draai nog steeds soms cijfers om, dus daar let ik extra goed op. ook bij het zetten van mijn wekker moet ik twee keer checken of het klopt. lesroosters waarin lessen nummers hebben, klassen, lokalen én tijden in getallen staan: een uitdaging. maar dat kan ik aan. niemand is perfect toch?” 17
Page 18
Adhd bIj vRoUWen Vrouwen zijn anders dan mannen. Vive la petite différence? Zeker. toch betekent dit verschil niet altijd een feestje als je AdHd hebt. Vrouwelijke hormonen gaan aan de haal met de AdHd. of andersom. dan is er nog de zwangerschap. Hoe zit het precies met die female touch van AdHd en wat zijn de oplossingen? teKst: rob pereIrA I 18 n dit artikel lees je over de drie meest voorkomende levensmomenten waarbij AdHd extra lastig kan zijn als je vrouw bent en wat je eraan kunt doen: de menstruatiecyclus, de zwangerschap en borstvoeding. menstruatiecyclus en hormonen de menstruatiecyclus begint gemiddeld rond het 13e jaar en stopt gemiddeld rond de 50 jaar (menopauze). elke cyclus van 4 weken eindigt met de menstruatie. tijdens die cyclus variëren de betrokken hormonen sterk (zie figuur hiernaast). In de 4e week, de week vóór de menstruatie, gaan de groene en de blauwe lijn omlaag. Voor sommige vrouwen (en hun partners en kinderen) is dit een lastige week. oorzaak hiervan lijkt de invloed die deze hormonen hebben op dopamine: dalende spiegels van deze hormonen leiden tot dalende dopamine. dit kan zich uiten in prikkelbaarheid, wisselende stemmingen, slechter humeur en moeheid. Als het heel heftig is, wordt dit ook wel pms genoemd, premenstrueel syndroom. sommige vrouwen hebben hier helemaal geen last van, anderen lijden jarenlang. nu is -eenvoudig gezegd- bij mensen met AdHd de dopaminespiegel standaard al wat verlaagd. een extra dopamine-dip in deze week kan er bij vrouwen met AdHd dus extra inhakken. er zijn logischerwijs twee oplossingen voor dit verschijnsel: óf zorgen dat de hormonen op peil blijven óf de dopamine wat aanvullen. dat eerste doe je met de pil (met oestrogenen of progesteron) of met een spiraaltje. dit geeft progesteron af. Alternatief is om in die week je dosis AdHdmedicatie iets te verhogen om zo de dopamine-dip te vermijden. nb: dit werkt alleen bij stimulantia, zoals methylfenidaat en dexamfetamine. rob pereira menopauze tijdens de menopauze gebeurt er iets vergelijkbaars: het vrouwelijke hormoon oestrogeen daalt ‘voor goed’ naar een lager peil. In die overgangsperiode ervaren sommige vrouwen duidelijk meer AdHdachtige symptomen. de behandeling is hetzelfde: aanvullen van hormonen met hiervoor bedoelde ‘overgangs’-medicatie of aanvullen van de dopamine met AdHd-medicatie. beide hebben hun eigen voordelen en bezwaren. praat er in elk geval over met je behandelaar! zwangerschap en dan ben je ineens zwanger! Algemeen weetje: AdHd-relaties lopen door impulsiviteit en matige planning wat meer risico op onbedoelde zwangerschap. Als je zwanger bent en AdHd hebt, komen meestal de volgende vragen bij je op: leef ik gezond genoeg voor mijn kind in wording? Kan ik mijn medicijnen wel blijven gebruiken, of loopt mijn kind dan schade op? Veel antwoorden kun je zelf al geven: meteen stoppen met roken en drinken! en natuurlijk ook gezond eten, genoeg bewegen, goed slapen en zo min mogelijk stress, voor zover je daar invloed op hebt. en overleggen of je iets moet aanpassen in je medicatie. omgedraaid effect van hormonen tijdens de cyclus en menopauze hebben dalende spiegels van de hormonen progesteron en oestrogeen dalende dopamine tot gevolg. bij zwangerschap is het net andersom: deze hormonen nemen juist toe, tot ongeveer week 34 (de paarse en donkerblauwe lijn in onderstaande figuur). Hierdoor kan het zijn dat je minder medicatie nodig hebt. maar misschien heb je, ondanks dit ‘spel van hormonen en dopamine’, je medicatie toch nodig om goed te functioneren op het werk en in het sociale leven. dan hoef je niet meteen te stoppen, is het goede nieuws. Het principe is natuurlijk altijd: hoe minder medicatie je neemt hoe beter. maar te weinig kan ook risico’s met zich meebrengen. bijvoorbeeld de stress kan toenemen, je let niet goed op in het verkeer, je functioneert niet goed op je werk en gaat fouten maken, enz. medicatie en ongeboren kind Zijn er aanwijzingen dat methylfenidaat of dexamfetamine een negatief effect hebben op de groei 19
Page 20
en ontwikkeling van het kind-in-wording? Volgens onderzoek worden er mogelijk iets meer kinderen wat vroeger geboren bij dexamfetamine gebruik. maar er is verder geen extra risico bekend boven het ‘normale’ risico op een aangeboren afwijking als een kind iets te vroeg geboren wordt. dit in tegenstelling tot alcohol in de zwangerschap, waarvoor geldt dat zelfs 1 glaasje per dag het kind schade kan berokkenen. In een groot scandinavisch onderzoek bleek verder dat dexamfetamine nog iets veiliger is dan methylfenidaat. dus je kan, als het nodig is, rustig je medicatie blijven gebruiken. Hoewel de fabrikant dit zeker niet op de bijsluiter zal zetten (ivm claims voor als er een kind wordt geboren met een probleem). en de bevalling? de pasgeborene heeft geen afkickverschijnselen en hoeft dus niet geobserveerd te worden op een kinderafdeling. borstvoeding en medicatie en mag je kind dan borstvoeding hebben, als je medicatie gebruikt? Het wordt afgeraden, maar zoals altijd moet je de voor- en nadelen tegen elkaar afwegen. methylfenidaat heeft weinig tot geen invloed op het kind dat borstvoeding krijgt. misschien heeft het een iets snellere hartslag. dat geldt ook voor dexam20 fetamine, hoewel dit in iets hogere concentratie in moedermelk verschijnt. samengevat wegen de voordelen op tegen de potentiële nadelen, zowel voor het kind als voor de moeder. Het is een misvatting dat AdHd-medicatie tijdens de zwangerschap en/of de borstvoeding zorgt voor AdHd-symptomen bij het kind. natuurlijk heeft het kind wel een kans op het ontwikkelen van AdHd, maar dat is vanwege de erfelijkheid van AdHd. des te belangrijker is het om vanaf het begin goed te letten op ritme, regelmaat en rust. en vooral ook op een consequente en duidelijke opvoeding. positiviteit is hierbij essentieel, een negatieve opvoeding maakt meer kapot dan je lief is. de boodschap is dus: wees je bewust van je hormonen en van de interactie met medicatie. Weeg altijd op een verstandige manier voor- en nadelen tegen elkaar af tijdens zwangerschap en borstvoeding. meer over Adhd over vrouwen? Kijk op deze pagina van onze website. Hoe werkt dyslexie op de werkvloer? tekst: Joost de beer* dyslexie hoeft geen belemmering te zijn op het werk. Helaas is dit in de praktijk vaak wel het geval. er open over zijn, helpt. maar vanwege de angst voor stigmatisering en discriminatie ligt dat niet altijd voor de hand. een goed gespreksmodel helpt jou én je werkgever hierbij. D e diagnose ‘dyslexie’ is een leven lang geldig en (vroege) interventie is van groot belang om ermee te leren leven. Wel verandert in de levensloop het karakter van dyslexie. dat merkte ook yvo (24 jaar, Ict-medewerker bij een universiteit). op 7-jarige leeftijd kreeg hij de diagnose dyslexie. daardoor kreeg hij snel hulp bij zijn problemen met lezen en schrijven. die vroege interventie heeft hem ook geholpen bij het aanleren van allerlei coping- en compensatiemechanismen. deze verkleinen de negatieve impact van dyslexie op zijn dagelijks functioneren. denk aan het gebruik van veel soorten visualisatietechnieken en het invoeren van lijsten van veelvoorkomende woorden in zijn laptop en telefoon. toch zijn er, nu yvo jongvolwassen is, andere problemen bijgekomen. Zo heeft hij moeite met organisatie en planning en het uitvoeren van de dagelijkse routine. spreken in het openbaar en het voeren van een discussie vindt hij lastig. daarnaast laat zijn kortetermijngeheugen hem vaak in de steek en ervaart hij vaak angst, stress en frustratie in zijn contacten met collega’s en studenten. Al die problemen leiden ertoe dat yvo veel harder moet werken en meer tijd kwijt is dan zijn collega’s zonder dyslexie. duizenden dyslecten In welke mate beïnvloedt dyslexie de arbeidsparticipatie? Keiharde cijfers zijn er niet. dyslexie komt bij ongeveer 5 procent van de mensen voor. onderzoek laat zien dat van alle volwassenen met dyslexie tussen de 5 en 10 procent er niet in slaagt om de dyslexie naar tevredenheid te compenseren op het werk. omgerekend naar de nederlandse beroepsbevolking betekent dit dat tussen de 22.500 en 45.000 mensen vanwege hun dyslexie problemen ervaren in hun werk. dat zijn er erg veel. tijd voor actie dus. wie doet wat? Iedere arbeidssituatie bestaat uit een samenspel tussen de werkenden met dyslexie, de leidinggevenden, collega’s en eventueel externe relaties. Wat kan elke speler in dit samenspel doen om te zorgen dat de persoon met dyslexie tot zijn recht komt? Joost de Beer open zijn over dyslexie: een dilemma Als werkende met dyslexie moet je voor een soepel samenspel open zijn over je dyslexie. dat is de enige weg om aan te geven wat je nodig hebt. yvo heeft het op zijn werk nooit tegen iemand gezegd. daar had hij zijn redenen voor: hij is bang voor stigmati21
Page 22
sering en discriminatie door mensen in zijn werkomgeving of voor verlies van zijn baan. de beeldvorming rondom dyslexie is in de praktijk ook vaak eenzijdig en berust op een gebrek aan kennis bij collega’s en direct-leidinggevenden. openheid gaat samen met zelfbeeld de factor openheid heeft -naast terechte angst voor stigmatisering- een sterk verband met het zelfbeeld dat je hebt opgebouwd. dit zelfbeeld komt voort uit de ervaringen in het onderwijs en in de privésfeer. yvo weet niet anders dan dat leraren hem lui vonden. tot op de dag van vandaag heeft hij weinig zelfvertrouwen en geloof in eigen kunnen. nog steeds schiet de stress omhoog als hij een lastige vraag krijgt van een student of medewerker. yvo heeft een laag zelfbeeld en voelt daardoor grote aarzeling om te vertellen dat hij dyslexie heeft. Het omgekeerde kan ook: heb je in het verleden veel steun ervaren van ouders en/of leraren, dan verhoogt dat je zelfbeeld en is er minder aarzeling om dyslexie bekend te maken. ken je kwaliteiten en draag ze uit Waarom is openheid over jouw dyslexie zo belangrijk? Het is een voorwaarde voor zelfmanagement: laten blijken waar je sterk in bent en wat je nodig hebt. yvo is zich bewust van zijn sterke kanten, gerelateerd aan dyslexie. Hij heeft een creatief probleemoplossend vermogen, een goed visueel geheugen, is vasthoudend en een doorzetter. ook beschikt hij over een sterke sensitiviteit voor de emoties van anderen. Het zijn allemaal factoren die bijdragen aan de kwaliteit van 22 zijn werk. maar yvo draagt ze onvoldoende uit omdat hij alles rond zijn dyslexie ‘wegstopt’. een gemiste kans voor een constructief samenspel met zijn leidinggevende en zijn collega’s. doorbreek de spiraal nog een belangrijke reden voor openheid: er is groot gebrek aan échte kennis over dyslexie. dat dyslexie (ook) op volwassen leeftijd veel meer is dan alleen problemen met lezen en/of spellen, is op de werkvloer meestal niet bekend. en over de kwaliteiten die vaak gepaard gaan met dyslexie is al helemaal nauwelijks kennis. daardoor is een gelijkwaardige communicatie tussen collega’s en werkenden met dyslexie op voorhand onmogelijk, wat de arbeidsverhoudingen negatief beïnvloedt. deze spiraal moet je als werkende met dyslexie zelf doorbreken. Anderen zullen dit niet spontaan voor jou doen. leg uit welke impact dyslexie heeft op werk, negatief én positief. probeer daarmee te komen tot een meer open houding bij collega’s. de rol van de werkgever ook leidinggevenden en Hrmanagers hebben vaak weinig kennis over de impact van dyslexie op het werk. dat belemmert hen in het aanbieden van ondersteuning en aanpassingen. Vaak zijn ze daartoe in principe wel bereid, maar weten ze niet goed wat ze moeten doen. Als je als werknemer open durft te zijn over je dyslexie, leidt dit hopelijk tot een open houding vanuit de werkgever en collega’s. en tot de wil van jouw werkgever om met je mee te denken. Hieronder wat tips om als werkgever recht te doen aan de impact van dyslexie op het werk. in gesprek over dyslexie *Joost de beer doet promotIeonderZoeK nAAr ArbeIdspArtIcIpAtIe. VrAGen? jOOst.DEBEER@HaN.Nl Het complete ArtIKel met bronnen VInd Je bIJ aRBO-ONliNE. Doorbreek de spiraal • realiseer je dat er in de organisa tie mensen (kunnen) zijn met dyslexie. • besef dat er bij dyslexie op (jong)volwassen leeftijd niet alleen problemen zijn met lezen en schrijven, maar dat dyslexie ook kan leiden tot problemen in sociale contacten en communicatie met klanten of collega’s. • sta erbij stil dat bij arbeidsconflicten en verzuim dyslexie een rol kan spelen. • creëer een werksfeer waarin de werkende met dyslexie zich vrij voelt om dyslexie bespreekbaar te maken. • Wees je ervan bewust dat problemen die de werkende met dyslexie ondervindt, niet wijzen op incompetentie. • moedig de werkende met dyslexie aan om alternatieve en creatieve oplossingen bij problemen te bedenken en accepteer die, voor zover haalbaar. • Ga in gesprek met de werkende met dyslexie. bijvoorbeeld over wat moeilijk is in de taakuitvoering, of de taak kan worden aangepast en welke hulp(middelen) kunnen worden gebruikt om die moeilijkheden te overwinnen, zoals een collega als buddy, meer tijd of ondersteunende software. • Vereenvoudig waar mogelijk complexe instructies/ protocollen in de organisatie of visualiseer ze (ook nuttig voor laaggeletterde werkenden). • Herken en erken de sterke kanten van de werkende met dyslexie en maak daar gebruik van. tips om werknemers met dyslexie te ondersteunen nog enkele concrete tips om een werknemer met dyslexie te ondersteunen op het werk. • Het beschikbaar stellen van ondersteunende software. • Aanpassingen op de werkplek. • Het verlenen van extra tijd voor taken waarbij taal een grote rol speelt. • Het inzetten van een buddy (een collega die de dagplanning samen met een werkende met dyslexie doorneemt en geschreven producten controleert). • een gesprek voeren over de sterke kanten van een werkende met dyslexie en beseffen dat de problemen die de werkende met dyslexie ervaart niet wijzen op incompetentie. 23 wat zijn de behoeftes van werkenden met dyslexie? uit de (nog niet gepubliceerde) analyses van interviews met werkenden met dyslexie (onder wie yvo) komen de volgende behoeftes naar voren. de werknemer met dyslexie wil: • zonder fouten kunnen schrijven en/of acceptatie van kleine schrijffouten (evt. met ondersteuning van Ict-hulpmiddelen). • de tijd krijgen om te lezen. • goed begrepen worden in mondelinge en schriftelijke communicatie-uitingen. • begrepen en gesteund worden door leidinggevende en collega’s. • werken in een goede mentale gezondheid (zonder stress, frustratie of angst). • functionele en persoonlijke sterktes gebruiken (resp. denkfuncties, visueel geheugen en probleemoplossend, doorzettings- en inlevingsvermogen). • geleerde coping- en compensatiestrategieën mogen toepassen. gespreksmodel de interviews vormen de input voor een gespreksmodel, op persoonlijk én op organisatieniveau, dat ik voor mijn promotieonderzoek ontwikkel. met dit gespreksmodel als leidraad is een open en gelijkwaardig gesprek over dyslexie mogelijk. onder andere doordat ook de sterke kanten van iemand aan bod komen. daarmee krijgt yvo, en natuurlijk alle andere werknemers met dyslexie, een hulpmiddel aangereikt waarmee hij dyslexie wél bespreekbaar durft te maken op het werk. Zodat zijn collega’s hem in zijn functioneren beter begrijpen en zodat zijn werkgever inziet wat yvo aan ondersteuning nodig heeft, maar ook wat hij te bieden heeft. tip: hulpmiddel bij ‘open zijn op het werk’ Wel of niet open zijn over jouw dyslexie en hoe dan? Keuzehulp coral 2.0 voor werknemers helpt met dit dilemma. Het is te vinden op de website van samen sterk zonder stigma.
Page 24
ADD in beeld A Fabienne (29) werkt als illustrator & cartoonist en woont met haar vriendin en hun hondje in best. Haar vrije tijd spendeert ze het liefst in andere werelden zoals films, boeken en games. rond haar 24ste kreeg ze de diagnose Add. na lang worstelen vond ze hierin haar weg. en hoe! Haar Add gebruikt ze vaak als inspiratiebron voor strips en cartoons. maak kennis met Fabienne via haar cartoons. tekst: FAbienne de hoop 24 dd brengt mijn creativiteit tot leven. Het is een soort voeding. doordat mijn brein nooit stilstaat zie ik overal kansen en oplossingen (en natuurlijk obstakels) die ik vervolgens visualiseer. misschien herken je je wel in onderstaande situaties? Als een taak te groot of eng lijkt Het gebeurt vaak dat wanneer ik een taak moet doen die me onzeker maakt, of waarvan ik niet weet of het me gaat lukken, ik hier tientallen extra ‘randtaken’ bij verzin. deze taken moeten zogenaamd eerst voltooid worden, vóór ik kan beginnen aan de oorspronkelijke taak. dit zorgt er soms voor dat ik bepaalde taken nooit afmaak omdat ik ze zó groots (en eng) heb gemaakt. Het heeft lang geduurd voor ik me bewust werd van dit mechanisme en dat dit gedrag typerend is voor een Add’er. Ik kan het helaas nog niet voorkomen, maar wél oplossen. Als ik merk dat ik taken aan het verzinnen ben, neem ik snel een stap terug en probeer ik erachter te komen waarom ik niet kan of durf te beginnen. beren op de weg omdat ik in mijn hoofd vaak alle mogelijke scenario’s bedenk bij een bepaalde gebeurtenis of taak, zie ik ook alles wat potentieel mis kan gaan. oftewel; beren op de weg. Ik raak dan zo overtuigd van mijn eigen gedachten, dat ik geen andere ‘Mijn brein staat nooit stil’ waarvan de ene bijvoorbeeld over 2 dagen is en de andere over een week, ben ik vaak geneigd om datgene met de langste deadline als eerst te doen. Waarom? tja, dat is nou eenmaal mijn leven met Add. optie meer zie dan er maar bij neer te gaan zitten. de enige manier waarop ik hieraan kan ontsnappen is met hulp van buitenaf. door al mijn beren op de weg te omschrijven aan iemand, concludeer ik 9 van de 10 keer dat de scenario’s in mijn hoofd niet de realiteit hoeven te zijn. uitstelgedrag uitstelgedrag is denk ik wel de meest herkenbare en typerende eigenschap van iemand met Add. Ik maak er zelf vaak grapjes over, maar eerlijk gezegd is het maar een nare en vervelende gewoonte. Het zorgt voor onnodige stress, frustratie en angst. en tóch doe ik het! Wanneer ik twee deadlines heb nog meer uitstelgedrag Wist je dat een sanseveria ook wel ‘Vrouwentong’ genoemd wordt? Hoe ik dit weet? nou, ik keek tijdens het werken even naar de planten op mijn kantoor. uiteindelijk ben ik tot laat op de avond bezig geweest om mijn werk af te ronden, maar ik wist wél precies hoeveel water mijn kantoorplaten nodig hadden en op welke plek ze het best tot hun recht komen. door mijn Add maak ik het me vaak onnodig moeilijk op een dag. de meest willekeurige voorwerpen of gedachten kunnen mij triggeren. Vaak zonder dat ik het doorheb laat fabienne de hoop ik mijn werk vallen en stort ik me vol overgave (soms bijna obsessief) in iets anders. met de nodige stress en frustratie achteraf, wanneer je beseft dat je uren kwijt bent aan iets irrelevants. Herkenbaar? meer weten over Fabienne en haar werk? www.fabiennedehoop.nl 25
Page 26
dySheKSIe.nl dAAR heb je echt IetS AAn Dyslexie, is stom. Nee, dyslexie is niet stom Dyslexie is een gave, die jouw uniek maakt Zo kom je binnen op de homepage van de website dysheksie.nl. bedacht, ontworpen en uitgevoerd door Femke (14) die zelf dyslexie heeft. Ze vond het de hoogste tijd voor een positieve website over dyslexie, vertelt ze ons. teKst en beeld: Anne-mArIe HArtmAnn t 26 e vaak wordt nog gedacht dat dyslexie een beperking is, waardoor je niet goed mee kan komen in het huidige onder - wijs, waarin taal zo belangrijk is. Zo was ook de reactie van een docente toen Femke vertelde dat ze vwo-niveau wilde doen. deze negatieve visie op dyslexie motiveerde Femke om een andere boodschap over dyslexie in de wereld te brengen. met dyslexie kan je namelijk veel meer dan mensen soms denken. iets heel moois Femke zegt: dyslexie is eigenlijk iets heel moois. Het is een andere manier van denken en dat mogen veel meer jongeren en docenten weten. Jongeren en docenten zijn ook de doelgroep van haar website. wAt vind je op dysheksie.nl? vraag maar raak om te beginnen is er de rubriek Vraag maar raak, voor jongeren. Hier kun je bekende dyslectici die het ver geschopt hebben een vraag stellen. Hoe het werkt? Femke heeft direct contact met deze personen en speelt jouw vraag aan hen door. Het antwoord krijg je ook via Femke. Vraag maar raak heeft Femke in het leven geroepen, zodat je op de momenten dat je school niet meer ziet zitten, advies kunt inwinnen of je ei kwijt kunt bij mensen die je begrijpen. dat zijn onder andere Harry stokmans (ondernemer) en rutger de Hamer (directeur van een zelf opgerichte mbo-school). Jacques Vriens (schrijver) heeft zijn eigen verhaal gedeeld op de website. Victor reinier (acteur) en marc lammers (voormalig hockeycoach nederlands vrouwenhockey) hebben hun medewerking toegezegd. dus heb je als tiener behoefte aan inspirerende of ondersteunende woorden van succesvolle dyslectici, dan kan dat via dysheksie.nl. tips voor kids omdat ze weinig tips op het internet vond voor dyslectische middelbare scholieren dacht Femke: waarom doe ik het niet zelf? Zo maakte ze verschillende video’s met waardevolle tips voor leerlingen in het voortgezet onderwijs op de pagina Tips voor kids. Haar inspiratie komt voort uit haar eigen ervaring, want als Femke vastloopt op school of iets lukt niet, dan zoekt zij naar mogelijkheden om wel succes te hebben. Haar opgedane ervaringen en kennis deelt zij op haar website. Als ze tips van femke andere middelbare scholieren met dyslexie krijgt zet ze die er ook op. Femke is bezig met een paar nieuwe filmpjes over o.a. • Zeggen wat je nodig hebt. • schriftelijke overhoring. • onzekerheid en hulp vragen. • Waar dyslectici goed in zijn tips voor docenten naast tips voor leerlingen zijn er ook Tips voor docenten. Heel belangrijk, want veel docenten snappen niet helemaal wat dyslexie is, zegt Femke. Het zou goed zijn als ze dyslexie niet meer als een probleem zien, maar als een andere manier van denken. daarnaast moeten scholen kinderen meer op hun sterke kanten aanspreken, vindt ze. Je wordt nu qua niveau beoordeeld op je zwakke kanten als dyslecticus, omdat de talen zo belangrijk zijn. Je moet kinderen juist beoordelen op waar ze wel goed in zijn. Zo is Femke bijvoorbeeld goed in wiskunde, maar met Frans en duits haalt zij haar gemiddelde omlaag en daarmee haar niveau. dat is erg jammer. Kinderen worden daar onzeker van. Inmiddels doet Femke trouwens wiskunde op havo/vwo niveau. dat kan gelukkig op haar school. nog een paar tips, die simpel lijken maar toch voor veel docenten nieuw zijn, vermoedt Femke: • Vraag aan de leerling wat hij/zij nodig heeft. die weet dat vaak goed! • Voordat je iets fout rekent: vraag eerst wat de leerling bedoelde. • tijd geven doet wonderen. blijf jezelf Zelfvertrouwen en zelfacceptatie: niet altijd gemakkelijk als je dyslexie hebt. Femke weet uit eigen ervaring dat het soms lastig is als je lagere cijfers krijgt omdat je minder goed bent in de talige vakken. Het is belangrijk dat je jezelf kan zijn en dat je je niet hoeft aan te passen. Femke vermoed dat veel dyslectici dat doen. dat ze zich aanpassen aan het talige gedeelte en daar beter in proberen te worden. dat is niet nodig, het is belangrijker dat je jezelf bent. ook al begrijpt iemand je niet meteen en moet je het misschien nog een keer uitleggen, 27
Page 28
VrAAG Het de leerlInG Het InItIAtIeF VAn FemKe lAAt ZIen Hoe leerGIerIG, GemotIVeerd en ActIeF KInderen Kunnen ZIJn op Het GebIed VAn scHool. WAt Kunnen We HIerVAn leren? maar dat komt wel goed. Hoe je dat doet, jezelf zijn? Volgens Femke begint dat bij dingen doen die je leuk vindt en waar je blij van wordt. doe geen dingen waar je ongelukkig van wordt, want dat is voor niemand fijn. Femke wordt blij van toneelspelen, ukelele spelen en op dit moment is ze een kostuum aan het naaien. dysheksie.nl is inspirerend en biedt waardevolle tips. plus een belangrijke boodschap: dat je waardevol en uniek bent als dyslect en dat je jezelf mag zijn. www.dysheksie.nl. nb: heb jij goeie tips voor op de site? mail Femke: info@dysheksie.nl. 28 de sleutel om dIt te bereIKen Is een leeromGeVInG creëren WAArIn We de LEERKrAcHt In de leerlInG ZelF benutten. KInderen ZIJn VAn nAture nIeuWsGIerIG en Hebben de WIl om ZIcH te ontWIKKelen. GeeF Hun HIerbIJ de ruImte en oprecHte AAndAcHt. VrAAG WAt Ze nodIG Hebben om Hun doelen te bereIKen. WAt Hen Helpt Als Het erGens dreIGt VAst te lopen. WAnneer Je leerlInGen op deZe mAnIer ActIeF bIJ Het onderWIJs betreKt, neemt de motIVAtIe en Het pleZIer toe. uItGAAn VAn de LEERKrAcHt VAn elK KInd ImplIceert meer reKenInG Houden met de VerscHIllende leerbeHoeFtes en dus ooK met dyslexIe. belAnGrIJK HIerbIJ Is dAt Het onderWIJs de Vooroordelen en stIGmA’s loslAAt oVer leerproblemen en stoornIssen. luIster nAAr de leerlInG en neem Hem/HAAr serIeus. dAn ontstAAt er VerbIndInG. ZorG dAt de leerlInG ZIcH beGrepen en GeZIen Voelt en de ruImte HeeFt om ZIcHZelF te ontWIKKelen. dAt Is de bAsIs VAn Goed onderWIJs. Een app tegen dat gat in je hand tekst: teKst: dAmAyAntI blAnKesteIJn studenten richten regelmatig hun afstudeerproject op onze doelgroepen en vragen Impuls & Woortblind dan als begeleider. daar komen mooie projecten uit! Zoals de budgetting app van damayanti blankestijn, die zelf AdHd heeft. I k ben 26 jaar en heb net mijn hbo-studie cmd (communication multimedia design) afgerond aan de Hogeschool van Amsterdam. sinds kort weet ik dat ik AdHd heb. daar kwam ik tijdens mijn afstudeerproject achter. door het coronavirus moesten we vanuit huis afstuderen en ik merkte dat ik mij erg slecht kon concentreren. Ik begon me te verdiepen in AdHd en dacht hoe langer hoe meer “volgens mij heb ik dit”. naast slechte concentratie herkende ik dingen zoals veel twijfelen over keuzes en geen overzicht hebben. en de voordelen van AdHd! Zo kan ik snel schakelen en erg creatief en in de breedte denken. dit is vooral handig bij het bedenken van concepten. Voor mijn afstudeerproject heb ik een budgetting app bedacht, speciaal voor studenten met AdHd. deze doelgroep kan soms wat extra ondersteuning gebruiken op het gebied van geldmanagement, zeker aan het begin van hun studieperiode. In mijn concept hield ik rekening met dingen zoals een verminderde concentratie en snel afgeleid raken. mijn doel was dat de gebruiker met zeer weinig input – dat voorkomt afhaken!- zelf een administratie kan bijhouden. besteedbare bedrag per dag uit interviews bleek dat de meeste studenten gaan leven naar het bedrag dat ze op hun rekening zien, maar vergeten dat hier nog het een en ander van betaald moet worden. Ik bedacht daarom een functie waarmee je ziet wat je per dag kunt uitgeven en hoeveel geld je overhoudt. bijvoorbeeld om te sparen. ook is er een functie waarmee je per (zelf aangemaakte) categorie kunt zien hoeveel geld je nog kunt uitgeven. het blijft een concept Voor mijn studie ging het ‘slechts’ om het uitwerken van een concept. mede dankzij de begeleiding van Hans van de Velde vanuit Impuls & Woortblind is dit goed gelukt! Ik zou de app zelf graag gebruiken maar ben geen techneut die er een kan bouwen en/ of hem in de markt zetten. Jij wel? Mail mij! 29
Page 30
ADHD en rijbewijs Autorijden met AdHd en zonder gedoe, dat is bepaald geen ‘gelopen race’. Afgelopen tijd speelde er van alles op dit gebied. Impuls & Woortblind schoof aan bij diverse online meetings met ambtenaren die het beleid maken én kwam met oplossingen voor die nare speekseltest. ‘We willen wel maar we kunnen niet’ is helaas de teneur van de reacties uit den Haag. maar er zijn ook lichtpuntjes. tekst: julie houben 30 D e speekseltest blijft een ding We hebben gevochten als een leeuw en zijn met meerdere oplossingsvoorstellen gekomen om te zorgen dat AdHd’ers die dexamfetamine gebruiken niet als druggebruikers worden behandeld. maar het hielp niet. de minister laat het beleid zoals het is. daarmee ben je dus potentieel strafbaar als je meer dan 50 mg/l dexamfetamine in je bloed hebt, na een positieve speekseltest. de meeste dex-gebruikers zitten daar zeker boven. winst is: meer duidelijkheid Geen vrolijk bericht. Wat onze strijd voor gerechtigheid wél heeft opgeleverd, is iets meer duidelijkheid over hoe de procedure precies werkt, mócht je bij een speekseltest een positieve uitslag hebben. dat is tenminste iets. Want onduidelijkheid over zoiets ingrijpends als een strafprocedure is ook killing. met een doktersverklaring vrijuit Heel kort door de bocht werkt het zo: als je inderdaad goed rijdt met dexamfetamine hoef je echt niet bang te zijn voor een speekseltest want die doet de politie écht niet bij fuiken of routinecontroles. ben je toch de pineut maar houd je je netjes aan je doseringen, dan ga je met vertoning van een recept of doktersverklaring uiteindelijk vrijuit. dit is al het beleid sinds de invoering van de speekseltest zomer 2017. de cijfers helpen de minister om niet mee te gaan met onze oplossingsvoorstellen. dankzij de speekseltest heeft het om t/m 2019 al bijna 7000 druggebruikers ‘gepakt’. daarvan hebben maar 23 mensen zogenaamd ‘medicinaal verweer gevoerd’. Van die 23 mensen leverden er 3 een recept aan. die zijn vrijgesproken, aldus de minister in zijn antwoord op onze brief aan de Kamer. Kortom: de collateral damage van de speekseltest onder medicijngebruikers -zoals AdHd’ers- is minimaal. te weinig om werk van te maken, vinden ze in den Haag. Helaas. mocht jij toch in de problemen komen door een speekseltest en slachtoffer worden van wat wij ADHD-profiling noemen? nog geen gelopen race mail ons: info@impulsenwoortblind.nl. dan gaan we alsnog speciaal voor jou de strijd aan! meer weten over hoe het nu precies zit met de speekseltest? lees het bericht op onze website. weg met de rijtest Het is fijn om te merken dat de wil om het beleid humaner te maken er echt wel is. dat merkten wij de afgelopen maanden tijdens verschillende (online) meetings met mensen van het cbr en ambtenaren van de drie ministeries die betrokken zijn bij het beleid rond ‘medische geschiktheid’ en verkeer. ‘met kleine stapjes maken we het steeds een beetje beter’, aldus een van hen in een recente meeting. Voorbeeld van zo’n stapje is de afschaffing van de verplichte rijtest voor Ad(H)d’ers per 1 april. dat heeft de Gezondheidsraad aangedurfd, nadat uit de cijfers van het cbr bleek dat bijna elke kandidaat slaagde voor de test. Weg met die overbodige test dus! de hele medische keuring aan de wilgen hangen wil de Gezondheidsraad helaas niet. te veel onderzoek wijst toch op een verhoogd risico in het verkeer bij Ad(H)d. ‘bovendien eist europa ook van ons dat we mensen keuren voor het rijbewijs, bij Ad(H)d, maar ook diabetes, epilepsie en nog veel meer aandoeningen’, vertelde een andere ambtenaar ons. stelsel medische rijgeschiktheid ‘op de schop’ Al ruim een jaar zijn ze in den Haag druk met een verbetering van het hele stelsel medische rijgeschiktheid. Inzet hierbij is: maximale verkeersveiligheid én minimale ‘keuringslast’ voor de burgers. die twee bijten elkaar behoorlijk, dus het is een lang traject, waarbij Impuls & Woortblind ook als belangenbehartiger haar input levert in (online) meetings. Welke mensen keuren we, hoe vaak, tegen welke kosten, wat doen we als mensen iets krijgen ná hun rijbewijs? Allemaal vragen die de sWoV (stichting Wetenschappelijk onderzoek Verkeersveiligheid) heeft meegenomen in een onderzoek naar hoe het nu is en hoe het beter kan. Wij zijn er niet erg gerust op dat dit voor AdHd’ers veel gaat opleveren, omdat AdHd nu eenmaal geldt als een ‘aandoening met een verhoogd verkeersrisico’. dus van die keuringen komen we nooit helemaal af. Wél vertelde een ambtenaar ons dat ze gaan kijken hoe de rijbewijskeuring simpeler en goedkoper kan. Goede ideeën hiervoor zijn altijd welkom! mail ze ons, wij sturen ze door: info@impulsenwoortblind.nl meer over het onderzoek van de sWoV lees je hier. 31
Page 32
Met kleine stappen D Ken je dat? Je wil écht gezonder gaan leven, op zoek naar een leukere baan of eindelijk die zooi in je huis te lijf gaan. maar wat doe je? niks! Het boek Kaizen leert je hoe dat komt. Kort gezegd: fop je oerbrein. tekst: leontien jAnsen 32 e m&m reclames, wie kent ze niet! m&m vrienden die in je bed, op je bank of op je achterbank in de auto zitten. In 15 seconden laten ze jou weten dat ze leuk… o nee, lekker zijn, klein verschil! de reclamewereld weet precies hoe ons brein werkt. een dagelijkse dosis van 15 seconde doet wonderen. Ineens weten we wat we willen. een zak m&m’s! de m&m’s staan vast niet op jouw prioriteitenlijst. maar die dagelijkse dosis van 15 seconde maakt dat je brein gaat denken “hier wil ik meer van”. Kun je je voorstellen wat het effect is als je zelf bepaalt met welke ‘reclame’ jij je brein 15 seconden ‘injecteert’. namelijk met iets dat wél op jouw prioriteitenlijst staat. dit is waar Kaizen over gaat. Visualiseer wat je wilt bereiken of veranderen en zet kleine stapjes naar dit doel. vechten, vluchten of bevriezen misschien denk jij nu: “Als je iets wilt veranderen in je leven, dan moet je dat gewoon doen. Zo moeilijk is dat toch niet?” Als dat inderdaad zo werkt bij jou, dan ben je een uitzondering. Voor onze hersenen is zo’n verandering namelijk een reden om alarm te slaan. Het werkt zo: jij hebt een doel. bijvoorbeeld gezond leven of een nieuwe opleiding. dit zijn grote doelen. doelen die nog ver weg zijn en heel moeilijk, omdat je het nog niet kan. dit maakt onze amygdala wakker. de amygdala is een deel in onze hersenen dat in actie komt, onder andere als we in gevaar zijn. Het zorgt dan dat we goed reageren, door te vechten, vluchten of bevriezen. Handig in de oertijd, toen we nog voor beren moesten vluchten. maar onze hersenen zijn nog deels een ‘oerbrein’. Ze zien slecht het verschil tussen een beer en een examen. dus als onze doelen groot, ver of moeilijk lijken voor de amygdala, komt deze in actie alsof er gevaar dreigt. en wat naar grote doelen leontien jansen doe jij dan? uitstellen, vermijden (varianten van vluchten en bevriezen) of juist als een bezetene aan het werk (vechten) met alle kans op een burn-out als gevolg. Fop je amygdala Kaizen is een manier om de amygdala te omzeilen. de ‘truc’ is dat we kleine stapjes nemen, zodat de amygdala niet doorheeft dat er wat verandert. Vandaar de vergelijking met de m&m-reclame. m&m’s vormen natuurlijk geen gevaar. maar jouw reactie toont wel hoe ontvankelijk je brein is voor kleine visuele boodschappen. benut dat mechanisme. besteed elke dag 15 seconden -of iets meer- aan beelden en gedachtenstapjes die horen bij jouw grote doel. Kaizen noemt dit mind sculpture. belangrijk bij deze verbeelding is wel dat je bedenkt dat jij het doet! Alleen als je jezelf een actieve rol geeft in de visualisatie begrijpen je hersenen dat jij aan de slag moet. denk je nu: “maar het duurt zo lang voordat ik dan mijn doel bereikt heb.” misschien, maar waarschijnlijk kom je er wel. Wanneer je in de stress raakt is de kans dat je er komt nog kleiner. kleine vragen stellen de kleine stapjes op weg naar je ‘gevaarlijke’ doel (volgens jouw amygdala) kun je ook zetten in de vorm van concrete vragen aan je hersenen. een voorbeeld: als je gezonder wil leven, dan weet je best wat je moet doen. maar een grote gedragsverandering is te veel voor ons brein. daardoor is de kans groot om te falen. Als we kleine vragen aan onze hersenen stellen, zoals “Wat kan ik vandaag doen om te zorgen dat ik meer water drink?”, komen onze hersenen wel met een oplossing. plus de behoefte om dit ook te doen. Want we worden blij van iets dat haalbaar is. Hiermee omzeilen we ook weer onze angst voor grote verandering. We houden het klein en onze amygdala slaapt fijn door. In het boek vind je een uitgebreide uitleg en nog veel meer tips over hoe het precies werkt met die doelen en kleine stapjes. ook afhankelijk van wat je wilt veranderen. maar de kernboodschap heb je zo wel te pakken: Heb je grote doelen? maak je amygdala niet wakker. om zo je prehistorische vecht-, vluchtof ‘freeze’ reactie te slim af te zijn en toch veranderingen in je leven te krijgen. de Kunst van Kaizen. robert maurer. uitgeverij de Kern, 2007, 174 pag. Verkrijgbaar bij o.a. bol.com 33
Page 34
veRenIGInGSnIeUWS prAAt mee met impuls & woortblind in de clubhouse App Het nieuwste social medium sinds begin dit jaar: Clubhouse. Een app waar tot voor kort alleen iPhone-gebruikers toegang toe hadden. Maar nu is hij ook beschikbaar voor mensen met een Android telefoon. Ingrid Schors en Karin Jahromi organiseren er inspirerende meetings. Over o.a. dyslexie en neurodiversiteit. Praat je mee? teKst: Karin Jahromi – vrijwilliger Impuls & Woortblind nog een social medium erbij zul je misschien zeggen. Zitten we daar nu echt op te wachten? Ik ben zelf erg enthousiast en ik denk ook dat ‘wij’ als Impuls & Woortblind-leden een goede doelgroep zijn voor dit nieuwe medium. Ik leg je uit waarom. wat is clubhouse? Heel belangrijk: het is een laagdrempelig en ‘bescheiden’ medium. niets geen ijdeltuiterij met mooie foto’s van jezelf, huis, huisdier of vakantieplekken zoals we dat op Instagram, Facebook en tiktok zien. ook zit er geen druk achter om een pakkende tekstjes te schrijven. Alles wat je moet doen is een profielfotootje van jezelf plaatsen met je naam. Klaar. daarna kun je meedoen met goede gesprekken over onderwerpen die jou interesseren. of je luistert alleen maar wat anderen te zeggen hebben. praten zonder beeld er komt geen camera aan te pas, zoals bij Zoom. Je ziet alleen elkaars fotootje. Juist hierdoor biedt het een platform voor mensen die tot nu toe koudwatervrees hadden om zich in het nieuwe ‘Zoom-meeten’ te begeven. omdat ze het lastig vonden om zich letterlijk te laten zien en zo dingen over zichzelf te delen. hoe werkt clubhouse? om mee te doen op clubhouse moet je een invite krijgen van iemand die al op clubhouse zit. de app heeft zo haar eigen jargon en je spreekt dus over invite en geen uitnodiging! Zodra je die invite hebt ontvangen, maak je een account aan met je naam, foto en interessegebieden. (zie de voorbeelden van Ingrid en mijzelf). dan kun je rondkijken welke mensen je bijvoorbeeld al kent en over welke onderwerpen er 34 veRenIGInGSnIeUWS webinAr grip op je brein en de Alv op 9 juni organiseerden wij een leuk én informatief webinar. efficiency- en ontprikkel coach Jan-dirk reijneveld vertelde daarin hoe jouw brein jou steeds verleidt om op alle prikkels in te gaan. We maakten kennis met de vijf breinwetten en leerden hoe je je gedrag kunt veranderen. Zodat je wél alles afkrijgt en weer plezier hebt in je werk. Hier nog even de vijf breinwetten: • schakel zo min mogelijk tussen taken • Jouw brein heeft regelmatig pauze nodig • Geweldige ideeën komen op onhandige momenten • Je hoofd is om na te denken, niet om dingen te onthouden • Je hebt een beperkte hoeveelheid wilskracht. de webinar kun je terugzien op onze pagina Video’s en podcasts. Het boek ‘meer doen in minder tijd’ (€ 21,50) vind je in onze webshop. na de webinar was er de Algemene ledenvergadering. daarin nam onze penningmeester roy de Jong afscheid na zes jaar van geweldige inzet. evert van Waegeningh neemt het stokje over. Welkom evert en veel dank roy! wordt gesproken. dat gebeurt in zogenaamde rooms (kamers). Je ‘tapt in’ en gaat luisteren en meepraten als je dat wilt. Vind je het wel genoeg dan vertrek je weer: ‘leave quietly’. Het vergt even een paar keer meedoen, maar dan heb je de regeltjes wel in de gaten. onze rooms over neurodiversiteit Ik zag hier direct een mooie kans voor het uitwisselen van kennis en ervaring voor Impuls & Woortblind en vond daarbij ook meteen gehoor bij Ingrid schorsch. We zijn allebei enthousiast over de mogelijkheden om ons hier als vereniging te laten zien. dus hebben we onze krachten en enthousiasme gebundeld en zijn namens de vereniging rooms gestart over neurodiversiteit. Inmiddels hebben we al mooie thema’s ingezet over faalangst, perfectionisme en neurodiverse talenten. de dinsdagavond half acht was tot nu toe het vaste moment. door de persconferenties van het kabinet op die avond was het aantal deelnemers per keer wel heel wisselend. maar de terugkoppeling was unaniem: mensen zijn erg blij met ons initiatief. er is veel herkenning en mensen praten tot onze verbazing en soms ontroering zeer vrijuit over toch wel heel persoonlijke ervaringen en dilemma’s. doe mee! ook eens meedoen in onze room? Ingrid en ik kunnen beiden nog 6 invites weggeven. dus meld je aan en ga ons volgen op clubhouse. dan spreken we je daar graag binnenkort. www.joinclubhouse.com 35
Page 36
IMpUlS & WooRtblInd wERKgROEp ONDERwijs wAt: belangenbehartiging voor alle vormen van onderwijs wie: Anne-marie Hartmann – (bestuurslid portefeuille onderwijs) DYslEXiElijN wAt: de dyslexielijn hulpdienst voo over dyslexie. ONDERstEUNiNgsgROEp DYslEXiE wAt: belangenbehartiging voor dyslectici wie: peter millenaar - peter.w.millenaar@gmail.com (voorzitter) wie: dyslexielijn@ impulsenwoortb actieve werkgroepen en vrijwilligers i & w wERKgROEp VOlwassENEN wAt: klankbordgroep voor initiatieven en projecten rond actuele thema’s mbt Ad(H)d, dyslexie en/of dyscalculie wie: we zoeken nieuwe leden en een voorzitter! iets voor jou? Mail ons. Impuls & Woortblind is actief voor en met mensen met Ad(H)d, dyslexie en dyscalculie. Heb je vragen? Heb je een idee voor een actie of een activiteit? Wil je ergens aan meedoen? Hier zie je bij wie je terecht kunt met je vraag of idee! DYslEUK: pR EN lOBBYgROEp DYslEXiE wAt: dyslexie zichtbaar maken vanuit I en W wie: nel Hofmeester & monique blom – dysleuk@impulsenwoortblind.nl 36 EXpERtisEgROEp wAt: expertmeetings, begeleiding van studenten, eigen onderzoeken onder achterban, internationale contacten wie: rob pereira – (bestuursvoorzitter & portefeuille wetenschap) APELDOORN N n is een or vragen tblind.nl aD(H)D-cafés EN DYslEXiE cafés wAt: maandelijkse bijeenkomsten voor en door mensen met AdHd en/of dyslexie (zie pag. 39) wie: Aad bouwmeester – (bestuurslid portefeuille AdHd cafés), roy de Jong (bestuurslid dyslexie cafés) AMERSFOORT REDactiEcOMMissiE fONDsENwERViNg wAt: zorgen voor stabiele extra inkomsten voor I en W wie: VAcAnt wAt: zorgt samen met hoofdredacteur voor inhoud van I & W magazine wie: Julie Houben – julie.houben@ impulsenwoortblind.nl (hoofdredacteur) cONtactpERsONEN EN cliëNtONDERstEUNERs wAt: ervaringsdeskundige vrijwilligers per telefoon en/of mail bereikbaar wie: zie de lijst op http://www.impulsenwoortblind.nl/onze-vrijwillige-contactpersonen/ BEstUUR wAt: ook elk bestuurslid heeft een eigen aandachtsveld. Wil je één van hen benaderen met een vraag of idee? stuur dan een mail naar info@impulsenwoortblind.nl wie: rob pereira - bestuursvoorzitter, wetenschap, AdHd evert van Waegeningh - penningmeester Aad bouwmeester – algemeen, Ad(H)d-cafés, AdHd Anne-marie Hartmann – algemeen, onderwijs Annemarie van essen – algemeen, ledenwerving, media en communicatie 37
Page 38
AdveRtentIeS Als spelling een probleem is SpellingProf: hèt hulpmiddel voor iedereen die thuis of met professionele begeleiding zijn spelling wil verbeteren. Meer informatie of aanmelden via spellingprof.nl Laat je “label” in je voordeel werken! Wij bieden in onze training en coaching voor (jong) volwassenen met dyslexie / dyscalculie / AD(H)D / autisme en/ofhoogbegaafdheid: praktische handvatten en inzicht in jouw andere manier van denken en leren; vermindering van faalangst, onzekerheid, uitstelgedrag, prestatiedrang en/of stress; verhoging concentratie, sneller leren lezen, gemakkelijker schrijven en communiceren. Dynamika advies, training & coaching Zie ook onze boeken: “Slimmer dan je baas”en Luister ook naar onze Podcasts op onze websites, Soundcloud (DynamikaPodcasts) en Spotify www.geniaaloprechts.nl www.werkendyslexie.nl T 020 – 639 1099 “Dyslexie: stoornis of intelligentie” (Uitgeverij Garant B.V.) info@dynamika.nl 38 & dySlexIe cAféS Ad(h)d cAféS door het hele land organiseren wij aD(H)D-cafés EN DYslEXiE cafés. dé ontmoetingsplek voor iedereen uit onze doelgroep en direct betrokkenen. voor en door ervaringsdeskundigen. hieronder vind je alle cafés bij jou in de buurt en de vaste dag van de maand waarop je er naar toe kunt. voor adres- en contactgegevens per Ad(h)dcafé, kijk op onze site. DYslEXiE cafés vind je op pratenoverdyslexie.nl. NB: VaNwEgE cORONa zijN VEEl cafés gEslOtEN Of allEEN ONliNE tE ‘BEzOEKEN’. KijK iN ONzE agENDa VOOR DE actUElE sitUatiE pER café. noord hollAnd Ad(h)d-cAFé AmsterdAm Iedere eerste woensdagavond van de maand vanaf 20.00 drenthe Ad(h)d-cAFé Assen Iedere laatste vrijdag van de maand van 20.00 uur tot 23.00 zuid hollAnd Ad(h)d-cAFé den hAAg Iedere laatste woensdagavond van de maand van 19.00 tot 21.30 Ad(h)d-cAFé bArendrecht Iedere derde dinsdag van de maand van 20.00 tot 22.30 groningen Ad(h)d-cAFé groningen Iedere derde vrijdag van de maand van 19.30 uur tot 21.30 overijssel Ad(h)d-cAFé Almelo Iedere laatste donderdag van de maand van 14:30 tot 17:30 Ad(h)d-cAFé hengelo Iedere tweede woensdag van de maand van 20.00 tot 22.30 gelderlAnd Ad(h)d-cAFé Arnhem en omstreken Iedere eerste maandag van de maand vanaf 19.30 zeelAnd Ad(h)d-cAFé vlissingen Iedere tweede woensdag van maand van 20.00 tot 22.30 utrecht het Ad(h)d vrouwen cAFé eemnes Iedere eerste vrijdag van de maand van 20:00 tot 22:00 Ad(h)d-cAFé AmersFoort Iedere tweede vrijdag van de maand van 19.30 tot 22.00 noord-brAbAnt Ad(h)d-cAFé bredA Iedere derde vrijdag van de maand vanaf 19.00 Ad(h)d en DYslEXiE cAFé heusden-vesting Iedere laatste dinsdag van de maand van 19.30 tot 21.30 Ad(h)d-cAFé eindhoven Iedere derde woensdag van de maand van 19.30 tot 22.00 DYslEXiE café EiNDHOVEN Iedere derde zaterdag van de maand van 13.30 tot 16.00 Ad(h)d-cAFé utrecht Iedere eerste donderdag van de maand vanaf 21.00 limburg Ad(h)d-cAFé mAAstricht Iedere eerste vrijdag van de maand van 19.00 tot 21.30 39

IPWB 1 - 2021


Page 2
In dIt ARtiKeLen 6 10 14 17 18 20 22 24 27 28 nUMMeR taco geeft Karate-based coaching voor Ad(H)d dyslexie bij niet-nederlanders: we zijn er blind voor AdHd? dan is druKs helemaal jouw boek en podcast! Alles over AdHdbehandelingen op 5 A4-tjes Is lezen niet jouw ding? leer snellezen! ‘Ik moest van mijn AdHd-label af voor een AoV’ Zakelijk tekenen: leuk en effectief Als docent met dyslexie kun je verschil maken stop met die speekseltest bij AdHd’ers met dexamfetamine! naomi: ‘Vragenuurtje Ad(H)d is onmisbaar, ook voor mij’ 30 32 boekentip: slagen met dyscalculie in het hoger onderwijs Wetenschap: AdHd op tijd signaleren is winst VAste RUBRieKen 3 4 34 Van het bestuur – voorwoord nieuws Verenigingsnieuws – Het geheim van ons oudste Ad(H)d-café OVeRiG 3 36 colofon overzicht activiteiten & werkgroepen 2 pAg 24 pAg 34 pAg 22 AAnstAAnd Afscheid t COLOFON nr 1 - 2021 Impuls & WoortblInd magazIne Is een uItgave van verenIgIng Impuls & WoortblInd en verschIjnt drIe keer per jaar dIgItaal. redactIe/redactIecommIssIe julie houben (hoofdredacteur), rob pereira, anne-marie hartmann, karin jahromi, annemarie van essen. medeWerkers roy de jong, elly van rijn, machil deinum, sjan verhoeven, gertrudie boersen, joost de koning, leontien jansen, maurice bernaards, thijs hakkenberg, naomi kennedie, jeannet uiterwijk, maurits masselink, lisa bos, Ineke masselink. beeld bianca toeps, joyce bongers, Steven Tips (fotografie Francien regelink), leontien jansen. vormgevIng In commun, harderwijk. redactIe-adres Impuls & Woortblind, postbus 1058, 3860 bb nijkerk, info@impulsenwoortblind.nl. Issn 2405 - 8211 lId Worden leden van Impuls & Woortblind ontvangen automatisch Impuls & Woortblind magazine. het lidmaatschap loopt per kalenderjaar en kost € 38,50 per jaar. voor een lidmaatschap van Impuls & Woortblind, ga naar www.impulsenwoortblind.nl, of bel: 033 247 34 84. adresWIjzIgIng doorgeven adreswijzigingen ontvangen wij bij voorkeur per e-mail,via info@impulsenwoortblind.nl. per post kan ook: postbus 1058, 3860 bb, nijkerk. opzeggen lIdmaatschap per mail of schriftelijk (zie redactieadres) en uiterlijk vóór 1 november. anders is nog een jaar lidmaatschap verschuldigd. opname van artikelen betekent niet dat de vereniging de meningen daarin altijd onderschrijft. ze blijven geheel voor rekening van de auteurs of andere genoemde bronnen. de redactie houdt het recht om artikelen niet te plaatsen of in te korten. voor de inhoud van de advertenties draagt de vereniging geen verantwoordelijkheid. © niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder uitdrukkelijke toestemming van de redactie. ijdens de AlV van 9 juni zal ik stoppen als penningmeester van I&W. dan zit mijn termijn erop en geef ik het stokje -hopelijk in een ‘live’ AlV - door aan mijn opvolger. meer dan 6 jaar heb ik in het bestuur gezeten. daarom heeft de redactie gevraagd of ik bij wijze van afscheid een stukje wilde schrijven. Van die 6 jaar was het afgelopen jaar een bijzonder jaar in alle opzichten. natuurlijk was daar corona, waar wij als vereniging ook iets ‘mee moesten’. Zo hebben we onze eerste online AlV georganiseerd. ook hebben we twee boekjes uitgegeven: 'Haal meer uit je dyslexie' en 'Ik Ad(H)d? Ja dus!'. beide boeken zijn te verkrijgen in onze webshop. 'Haal meer uit je dyslexie' wordt ook als luisterboek aangeboden via Bibliotheekservice passend Lezen. doordat we elkaar niet meer fysiek kunnen ontmoeten, hebben we als vereniging ook een slag gemaakt naar het digitaal ontmoeten. Veel Ad(H)d cafés en dyslexie café eindhoven zijn nu online te bezoeken, we organiseren online vragenuurtjes en webinars en attenderen jullie op interessante podcasts waar sommigen van jullie ook zelf actief mee bezig zijn. onze webinars kun je terugkijken op de website. op deze manier proberen we jullie te informeren, te verbinden en jullie belangen te behartigen. Ik hoop jullie allemaal gezond en wel te zien op de AlV van 9 juni. roy de Jong - penningmeester I&W 3 pAg 32
Page 4
nieUWs brenG een nIeuW lId AAn en ontVAnG een GrAtIs boeK! naast het boekje 'Haal meer uit je dyslexie' hebben we nu ook een boekje over Ad(H)d gemaakt: 'Ik Ad(H)d? ja dus!' beide boekjes kun je als lid met korting bestellen in onze webshop. nieuwe leden ontvangen een van deze boekjes gratis. Als jíj een nieuw lid aanbrengt, ontvang je ook een boekje naar keuze gratis. KIJK Op pagINa 40 voor meer informatie over de boekjes en het stappenplannetje ‘Nieuw lid = gratis boek voor jou”. nieuw: de ggZ-AppwijZer de appstores van Apple en Google bevatten duizenden apps die je van alles beloven op het gebied van ‘mentale gezondheid’. maar hoe vind je tussen al die apps een app die echt goed is? en die past bij wat jij nodig hebt? Gelukkig is er nu een website die je helpt bij jouw zoektocht: de ggz-appwijzer. per app vind je er informatie over de kwaliteit en functionaliteit. er staan een heleboel ggz-gerelateerde apps in, o.a. over slapeloosheid, concentratie, angst, depressiviteit en stemmingswisselingen. Voor de beoordelingen maakt de site gebruik van de expertise van orcha: een toonaangevende internationale organisatie en gespecialiseerd in het beoordelen van gezondheidsapps. ook wordt de app gedurende twee weken door verschillende mensen (een mix van ervaringsdeskundigen en zorgverleners) uitgebreid getest. de ggz-appwijzer is tot stand gekomen binnen de VIpp GGZ-regeling van het ministerie van VWs. Hierin werken mInd en de nederlandse GGZ nauw samen. https://www.ggzappwijzer.nl/ dyslexIe? on elKAAr onlI Impuls & Wo blInd! Wie Ad(H)d heeft kan in d gelukkig nog bij een aanta Ad(H)d-cafés terecht, die nu via Zoom organiseren. dyslexie hebt? Gelukkig zi dyslexie cafés online actie aD(H)D & Dyslexie Café elke laatste dinsdagavond Van 19.30 tot 21.30 uur. thema op 30 maart: schaa en/of dyslexie. meedoen? stuur een mailt adhdcafeheusden@impul dan ontvang je een deelna ve AA Heb jij jouw verhaal al ged in Kracht? dat is fijn, insp informatief en behulpzaam én voor iedereen die ook e met een psychische aando ervaringsverhalen staan ce www.naasteninkracht.nl/ Vertel je liever dan dat je j schrijft? neem dan contac naasten in Kracht: rita@h meer informatie. Je kunt d geïnterviewd worden via Z misschien lees je dit en de (mijn) AdHd een psychisch sommigen biedt de diagno 4 kijktip: how to Adhd ntmoet Ine VIA oortdeze coronatijd tal van onze e hun avonden . maar wat als je zijn er ook twee ief! é Heusden: d van de maand. amte bij Ad(H)d ltje naar ulsenwoortblind.nl. namelink. Dyslexie Café Eindhoven: elke derde zaterdag van de maand. Van 13.30 uur tot 16 uur. thema op 20 maart: patronen doorbreken. meedoen? stuur een mailtje naar dyslexiecafeeindhoven@impulsenwoortblind.nl. dan ontvang je een deelnamelink. nb: leuke tekening over ‘patronen doorbreken’? dit noem je ‘zakelijk tekenen’. leontien Jansen van dyslexie café eindhoven vertelt hier meer over op pag. 22. Jessica is een Amerikaanse met AdHd. Ze heeft een geweldig youtube kanaal, ‘How to AdHd’, waarop ze (bijna) wekelijks een nieuwe video plaatst over alles wat met AdHd te maken heeft. de video’s zijn informatief én grappig en ze gaan razendsnel. dat wel. Werkelijk alles komt voorbij waar je als AdHd’er mee te maken krijgt in je dagelijks leven. Hier nog even hoe ze haar kanaal zelf omschrift: “this channel is my AdHd toolbox - a place to keep all the strategies I've learned about having and living with AdHd”. https://www.youtube.com/c/HowtoaDHD/ featured vertel jouw verhAAl An nAAsten in krAcht edeeld via naasten pirerend, troostend, m. Voor jouzelf een naaste heeft oening. centraal op /. je verhaal opct op met rita van hestia-abc.nl voor dan (anoniem) Zoom. enk je: ‘Hoezo is ch probleem?’ Voor ose immers vooral zelfinzicht en valt er goed mee te leven. maar misschien heb je wel iemand dicht bij je met een depressie, verslavingsprobleem, autisme of een ander psychisch probleem waar jij dagelijks mee te dealen hebt. ook dat verhaal kun je vertellen. WebInArs AdHd en medIcAtIe – 17 mAArt deel 3 op 27 januari en 10 februari organiseerde Impuls & Woortblind twee webinars over AdHd en medicatie. een onderwerp dat duidelijk erg leeft! deel 1 had ruim 400 deelnemers, deel 2 rond de 300. We kregen veel positieve reacties. rob pereira maakte duidelijk dat medicatie maatwerk is. Geen mens is hetzelfde en dat geldt ook voor mensen met Ad(H)d. In deel 2 beantwoordde rob pereira vragen uit deel 1. niet alle 200+ vragen kwamen aan bod, daarom komt er een deel 3 op 17 maart. Webinars gemist of nog eens rustig terugkijken? de video’s vind je op onze webpagina Video’s en podcasts. 5
Page 8
cialer te maken, besloot taco’s moeder hem op een Jenaplanschool te plaatsen. In het Jenaplanonderwijs staan kringen, viering, werken en spelen centraal. ondanks de goede en weloverwogen intentie, pakte dat voor taco niet gunstig uit. “Het was nooit stil.” met de kennis van nu was dit voor hem geen goede keuze vertelt hij: “Ik was er door al die onrust nooit met mijn hoofd bij. desondanks ging ik wel elk jaar over. er was nauwelijks controle of je je schoolwerk daadwerkelijk (af)maakte, dat gebeurde in groep 8 pas. Ik kwam dan ook pas in de problemen op de middelbare school, toen hier strenger op werd gelet.” school, die hij met veel moeite had doorlopen, was het gesprek met een oom met AdHd aanleiding zich te laten testen en alles kwam toen bij elkaar: op zijn 19e werd taco gediagnosticeerd met AdHd. Hij ging meteen over tot het slikken van ritalin en vond de medicatie geweldig. eindelijk rust in zijn hoofd. taco ging naar het VWo op het bonaventuracollege in leiden. daar ging hij ’s avonds ook uit en werd voor de eerste keer geconfronteerd met geweld. op een avond werden hij en een vriend in elkaar geslagen door aangeschoten en waarschijnlijk ook gedrogeerde jongens. na een jaar werd hij nog eens overvallen. beide gebeurtenissen zouden een ommekeer betekenen in het leven van taco. karate bracht meer Hoewel taco in die tijd al een sporter was, fietsen en hardlopen, waren deze gebeurtenissen voor hem aanleiding op zoek te gaan naar een sport die hem weerbaarder zou maken. uiteindelijk kwam hij bij karate uit. shotokan Karate welteverstaan. shotokan Karate is de meest beoefende vorm van het moderne karate. Het staat bekend om zijn stijloefeningen (Kata). dit zou taco’s passie worden. Al snel merkte taco dat hij zich niet alleen fitter en sterker voelde, het werd ook eindelijk rustig in zijn hoofd. dat had hij met al zijn andere gesport nog niet bereikt. Aan het eind van de middelbare 8 studeren en burn-out taco ging psychologie studeren. Van jongs af aan had hij de ambitie therapeut te worden. Hij stortte zich niet alleen gretig op de studie maar ook in het studentenleven en werd lid van twee studentenverenigingen. Het was vooral veel en dat ging niet goed. Hij kreeg een burnout en moest er even tussenuit. een periode van reflectie. de karatelessen waren inmiddels een obsessie geworden. en daar bleef het niet bij. ook Kung Fu en het chinees Kickboksen kwamen op zijn weg. Inmiddels beperkt taco zich weer tot karate en in mei hoopt hij, als de coronaregels het toelaten, zijn zwarte band te halen. een volgende droom is een half jaar naar china of Japan te gaan om zich daar verder te bekwamen. Alles op zijn plek maar zover is het nog niet. taco heeft inmiddels een nieuw plan gerealiseerd. dat plan ontstond aan de keukentafel in gesprek met zijn vader. Zijn studie psychologie had hij inmiddels weer opgepakt, maar hij zat met zijn handen in het haar omdat hij niet zag hoe die hem opleidde tot het soort therapeut dat hij voor ogen had. “Je hebt nu al zoveel jaren in karatetraining gestoken, je studeert psychologie en je hebt AdHd. Waarom doe je daar niet wat mee?” opperde zijn vader. Zo ontstond het idee de drie pijlers in zijn leven te combineconcentratie en discipline versterken met karate ren: zijn ambitie therapeut te worden, zijn passie voor het karate en zijn AdHd. Hij zou AdHd-coach worden voor mensen die vastlopen en zoeken naar een nieuwe oplossing. daarna dook hij in elk boek dat hij kon vinden. door wat hij las, veranderde zijn blik tijdens trainingen naar de inhoud achter wat hij al die tijd al aan het doen was. Zijn studie ging hij zien als een middel, een gereedschap, om hem verder klaar te stomen voor het werk als therapeut. Inmiddels is het zo ver. taco heeft zijn eigen bedrijf Karate-based coaching. karate-based coaching Zijn coaching praktijk is erop gericht mensen te helpen en om te gaan met innerlijke chaos. dat kan AdHd zijn, maar ook stress of depressie. Zijn concept is gebaseerd op de beginselen van shotokan-karate, de kennis vanuit zijn studie psychologie en zijn persoonlijke ervaring vanuit een leven met AdHd. taco heeft nu, op zijn 28e, zijn weg gevonden. Hij wil graag andere mensen helpen hun weg te vinden. Hij ziet in zijn praktijk dat concentratie een struikelpunt is voor veel jongeren met o.a. Ad(H)d. Zij kunnen hun concentratie en discipline versterken met karate. “Karate is een klassieke methode om zelfinzicht, doorzettingsvermogen en discipline te versterken”, vertelt hij. In combinatie met zijn achtergrond als psycholoog wil hij (jonge) Ad(H)d’ers helpen hun doelen te verwezenlijken en hun volle potentieel te behalen. lekker buiten Hij kiest er bewust voor om de trainingen buiten te geven in een prikkelrijke omgeving, zoals een park of bos. “Als je je leert focussen op een plek waar het druk is, neem je die focus makkelijker mee naar het dagelijks leven. Iedereen kan mediteren in een tempel waar het stil en rustig is, maar is daarna alsnog overrompeld door drukte in het dagelijks leven.” dat betekent ook dat hij niet locatie gebonden is en overal in nederland les kan geven. de trainingen zijn in groepen, zodat je ook van elkaar leert. “We hebben als Ad(H)d’ers zo vaak dezelfde issues, het stimuleert enorm om daar samen mee aan de slag te gaan.” Meer info over Taco en zijn Karatebased coaching: www.karatebasedcoaching.nl. Taco biedt ook Ledenvoordeel aan I & W-leden. 9
Page 10
dysLexie en een MiGRAtieAchteRGROnd Als jeugdhulpverlener werkte machil deinum met jongeren van verschillende leerniveaus. Ze waren op grond van een waaier aan diagnoses verwezen. onder andere dyslexie. maar geen enkel kind met een migratieachtergrond bleek die diagnose te hebben. Hoe kan dat? Hij dook erin en stuitte op een staaltje onbedoelde discriminatie. teKst: mAcHIl deInum s 10 aïd zat in zijn tweede jaar hboverpleegkunde, toen hij besloot met zijn studie te stoppen. Het ging niet meer. In syrië had hij er alles aan gedaan om arts te worden. Voor toelating tot de medische faculteit moest hij voor alle vakken een tien staan. een enorme opgave voor saïd, althans bij de taalvakken. de andere vakken gingen hem gemakkelijk af. dan komt de oorlog. saïd vlucht naar europa en komt in nederland terecht. Zijn droom geeft hij niet op. Het lukt hem om in één jaar vwo 4, 5 en 6 af te maken. Wel valt op dat hij veel moeite heeft met de talen. op zich niet vreemd, want hij is pas net in nederland. maar hij heeft ook moeite met engels en dat speelde ook al in syrië. “misschien heb je wel dyslexie”, oppert een docent. Hij krijgt in overleg met de docenten wat tijdverlenging. maar geen dyslexieonderzoek en dus geen dyslexieverklaring. Geen officieel recht op extra hulp en extra examentijd en geen dispensatie voor spelfouten. saïd knapt af. gelijke kansen op dyslexiezorg? In nederland zijn we het erover eens dat er in het onderwijs geen onderscheid mag bestaan in de bejegening van dyslecten. Het ministerie van ocW streeft naar “gelijke toegang tot vergoede dyslexiezorg voor leerlingen met een niet-westerse migratieachtergrond” (Rapport Onderwijsinspectie, 2019). Formeel moet een school een dyslexieprotocol hebben waarin vastligt wat moet gebeuren bij een vermoeden van dyslexie. Het onderwijs is immers de aangewezen instantie om zo vroeg mogelijk dyslexie te signaleren. Wanneer een school geen andere oorzaken voor lees-en spellingsproblemen ziet, moet een kind doorverwezen worden voor diagnostiek. bij geconstateerde dyslexie wordt dan een dyslexieverklaring uitgereikt. dyslexieverklaring is ‘wit privilege’ toch is volgens datzelfde rapport van de onderwijsinspectie in het machil deinum basisonderwijs slechts 6% van dyslexieverklaringen in handen van leerlingen met een migratieachtergrond. Volgens het nederlands Jeugd Instituut (nJI) had in het schooljaar 2018-2019 28% van de basisschoolleerlingen een migratieachtergrond. met andere woorden: de 28% migrantenkinderen op het basisonderwijs moet het doen met 6% van de dyslexieverklaringen. Witte kinderen op de basisschool hebben dus ruwweg 6 x vaker een dyslexieverklaring. Waar gaat het mis? onbekendheid met dyslexie In de herkomstlanden van kinderen met een migratieachtergrond is dyslexie meestal een onbekend begrip. nietgediagnosticeerde dyslectische migrantenouders zien hun eigen leerproblemen wel in hun kind terug, maar ze leggen zelden de link met dyslexie. Als ze het begrip wel kennen en bij hun kind dyslexie vermoeden, ontbreekt het hen vaak aan de mondigheid van ‘witte ouders’ om dit bij school aan te kaarten. Ze vertrouwen op de kennis en oordeelsbekwaamheid van school. de enkele niet-westerse ouder die wel actie onderneemt waar school het laat afweten, mist vaak het netwerk om zelf deskundigen te zoeken en/of de financiële middelen voor particuliere diagnostiek en begeleiding. de rol van school maar hoe zit het met de rol van de school? uit onderzoek in 2017 in opdracht van de Gemeente Amsterdam bleek dat er enorme verschillen zijn tussen scholen in de mate waarin zij leerlingen laten testen. er zijn scholen waar bijna 15% van de leerlingen een dyslexieverklaring heeft. Vaak de scholen met hoger opgeleide ouders. ook zijn er scholen waar bijna niemand er één heeft. Vermoedelijk omdat er nauwelijks verwezen wordt vanuit school. dit zijn vaker scholen met meer migrantenkinderen. dyslexieonderzoek is duur een dyslexieonderzoek kost tussen de 650 en 1200 euro, afhankelijk van de aanbieder. Vaak voldoet een kind net niet aan de criteria voor vergoeding vanuit de gemeente. bijvoorbeeld wanneer er meer speelt dan de zogenaamde eed (bijvoor11
Page 12
beeld AdHd), wat in de praktijk bijna altijd zo is. een draagkrachtige ouder kan dit omzeilen door zelf een dyslexieonderzoek te regelen én betalen. dit doen ouders ook vaak als ze twijfelen aan het oordeel van school. ook dan vergoedt de gemeente het onderzoek en behandeling namelijk niet. de rol van de sdn In nederland bepaalt de stichting dyslexie nederland (sdn) de voorwaarden voor toekenning van een dyslexieverklaring. op haar website erkent de sdn dat dyslexie ook bij “allochtonen” kan voorkomen. In haar meest recente brochure staat echter dat “onvoldoende beheersing van de instructietaal en algemene omgevingsfactoren, zoals inadequaat onderwijs (SDN, 2016)” uitsluitingsfactoren zijn. met andere woorden: wanneer iemand de nederlandse taal, met name de spelling, niet voldoende beheerst, of wanneer iemand onvoldoende of slecht onderwijs gehad heeft, kun je niet met zekerheid vaststellen of iemand dyslectisch is en recht heeft op een dyslexieverklaring. ‘het is vast taalachterstand’ Veel scholen hebben deze sdn-redenering opgenomen in hun dyslexieprotocol. In de praktijk wordt dit soort 12 argumenten vaak gebruikt om geen dyslexieonderzoek te doen bij kinderen met een migratieachtergrond. Verschillende orthopedagogen gaven aan dat deze kinderen vaak pas in het voortgezet onderwijs worden gediagnostiseerd. dus na de cruciale overgang naar vervolgonderwijs. en dan nog alleen de ‘happy few’ die dit zelf kunnen betalen. Velen belanden daardoor in een te laag schooltype. dat geeft hun zelfvertrouwen en hun plezier in leren een forse knauw. Het leidt tot vroegtijdige schooluitval met alle gevolgen van dien. uit gesprekken met docenten, orthopedagogen en ouders bleek dat er op de basisschool vaak al wel vermoedens van dyslexie waren maar dat daar niets mee was gedaan, want: “in deze klas had elk kind wel een probleem”; “waarschijnlijk had het kind alleen een taalachterstand”; “er waren al zoveel problemen bij dit kind”. niemand heeft als doel om dyslectische migrantenkinderen systematisch op achterstand te zetten, maar dat is wel het eindresultaat. Dyslexie diagnose bij nt2-ers mieneke langberg is taalkundige en gespecialiseerd in dyslexie en tweetalige ontwikkeling. Ze herkent dat er sprake is van onderdiagnostiek van dyslexie bij leerlingen met een migratieachtergrond. dat is zonde en niet nodig. Volgens haar is het wel degelijk mogelijk om dyslexie vast te stellen bij nt2-ers (mensen met nederlands als tweede taal). Voor dyslexie-onderzoek en de afname van testen bij nt2-ers kun je bijvoorbeeld kijken naar de discrepantie tussen de technische leesvaardigheid en ander taalvaardigheden van leerlingen, of specifieke taalklanken verwijderen uit de test die moeilijk zijn voor nt2-ers. tijdbom Iemand als saïd zou volgens haar dus wel degelijk getest en correct gediagnosticeerd kunnen worden. Hij -en met hem vele anderen- krijgt door het onbedoeld discriminerende beleid van de sdn niet de kans zich optimaal te ontwikkelen. dromen, ambities en talenten worden mogelijk vervangen door frustratie en negativiteit. negativiteit gecombineerd met creativiteit en intelligentie kunnen een tijdbom worden. Volgens dyslexia and Juvenile delinquency (Warren, 2016) is maar liefst 90% van de jeugddelinquenten in nieuw-Zeeland dyslectisch. uit de Verenigde staten komen soortgelijke onderzoeksgegevens. Het zal hier vast niet veel anders zijn. nieuwe kansen in 2021 de bal ligt bij de sdn en het onderwijs. de sdn meldt in een reactie op dit artikel te schrikken van de onbedoelde consequenties die de zinsnede uit hun brochure kennelijk heeft. Ze beloven de aanbevelingen voor deze doelgroep te verduidelijken om miscommunicatie te voorkomen. laat scholen alvast het voortouw nemen. docenten, kijk niet weg, maar neem je verantwoordelijkheid om juist bij kinderen met een migratieachtergrond actief op symptomen van dyslexie te letten en die niet weg te zetten als een migratieprobleem. In 2020 lieten duizenden mensen op de dam zien, dat wij als nederlandse samenleving institutioneel racisme erkennen en afkeuren. samen kunnen we ervoor zorgen dat 2021 het jaar van de rechtvaardigheid wordt, zodat saïd wel evenveel kansen krijgt als sem. De aandachtspunten in LEESpROBLEMEN BIJ NT2 LEERDER kunnen jou als docent hierbij helpen. 13
Page 14
Waar een wil is, Word jij ook zo blij van boeken of podcasts van mensen die zelf Ad(H)d hebben? Vaak een feest van herkenning met informatie waar je echt wat aan hebt. meestal met humor en vaart gebracht. Francien regelink (33) is een van de favorieten van Annemarie van essen. tijd voor een kennismaking. tekst: AnnemArie vAn essen 14 F rancien belt me direct na mijn appje met mijn voorzichtige vraag of ze tijd heeft. “bellen werkt veel beter voor me”, zegt ze. Ze weet goed wat werkt en niet werkt voor haar. dat is ook precies de essentie van haar boek druKs (ook als luisterboek) en haar gelijknamige podcastreeks. Feitelijk is druKs een gebruiksaanwijzing over zichzelf en haar Ad(H)d. dat het Ad(H)d bleek te zijn dat haar maakte zoals ze is, ontdekte ze pas op haar 27e toen de diagnose officieel werd gesteld. Waarna ze vervolgens met veel enthousiasme aan de slag ging om haar eigen handleiding vorm te geven. heb jij je pilletje wel geslikt? druKs is al Franciens derde boek. de eerste twee gaan over sexting. Hoe dat zo komt? een korte kennismaking, via de site van haar uitgever: “Francien was vijftien toen de jongen waar ze verliefd op was een screenshot van haar borsten maakte en deze met de hele school is een eigen weg Francien regelink deelde. dit was nog voor de woorden ‘sexting’ en ‘shamesexting’ werden gebruikt en Francien had geen idee hoe ze ermee om moest gaan. Inmiddels heeft Francien twee boeken geschreven over het onderwerp. Haar derde boek druKs gaat over het (on)rustige leven met AdHd.” Het boek begint zo: “spoileralert: dit boek gaat niet (enkel) over drugs. ook al doet de cover dat misschien wel vermoeden, zo op het eerste gezicht. dat is mijn gezicht trouwens, dat op de cover. Hoi. Aangenaam kennis te maken. Ik ga door het leven als Francien regelink. Geen xtc op mijn tong dus. nee, die pil op mijn tong staat symbool voor de vraag die me het meest gesteld wordt als mensen me voor het eerst ontmoeten: heb jij je pilletje wel geslikt? Zeggen ze het niet hardop, dan denken ze het wel. niet geheel ongegrond, moet ik toegeven, want ik kan inderdaad nogal ‘druk’ overkomen. en dan kan een pilletje weleens helpen.” op de achterflap staat: “In druKs legt Francien uit wat Ad(H)d precies is en geeft ze een ongefilterd kijkje in haar leven. Van waarom boodschappen doen een uitdaging is en welke medicatie ze (soms niet) slikt, tot hoe Ad(H)d werkt tussen de lakens en waarom ze op kantoor onder de brandtrap werkt. Voor iedereen die direct of indirect met Ad(H)d te maken heeft”. mix van ervaringen en uitleg over Ad(h)d de bonus door het hele boek is de uitleg over Ad(H)d, geschreven door cathelijne Wildervanck, Ad(H)dcoach, directeur van AdHd-nederland en auteur van ADHD: Hoe haal je het uit je hoofd? de positieve en vlot geschreven teksten geven een bodem voor de ervaringen van Francien. dat maakt het voor mij zo’n geslaagde mix. een beeld dat mij erg aanspreekt, omdat ik het zo herken, is die van je brein als een emmer. die emmer is de hoeveelheid prikkels die je aankunt. een te volle emmer is lastig, een te lege emmer ook. Het is een ingewikkelde balans tussen over- en 15
Page 16
onderprikkeling. net zoals dat het antwoord voor iedereen weer anders is en er dus geen standaardmanier is die je kunt knippen en plakken op je eigen situatie. Het vergt het nodige uitzoek- en probeerwerk om te ontdekken wat het beste voor jou is. en ook: wie heb ik om mij heen nodig om mijn beste ik te zijn. Wie horen er in jouw persoonlijke dreamteam? naast het (luister)boek is er ook DRUKS de podcast (ook via spotify te vinden). daarin praat Francien met verschillende gasten over o.a. Ad(H)d tussen de lakens, haar ervaring met drugs, vastlopen met Ad(H)d en waarom hulp inschakelen zo goed kan zijn. niet bang voor de pijnpunten bij het lezen over en luisteren naar haar ervaringen en uitleg, krijg je de indruk dat er niets is waar ze zich niet bloot over geeft. Zo komt ook seks en Ad(H)d uitgebreid aan bod en ze praat er niet omheen. Francien schuwt nergens de pijnpunten. Zoals de dingen die je niet afmaakte, de keren dat je overspoeld werd door prikkels en echt niet gezellig was. of de dingen die je verhult omdat ze als niet-normaal gelden in de maatschappij. die verbloemtechnieken analyseert ze uitgebreid, omdat ze het belangrijk vindt dat je als lezer ook snapt hoe het werkt. tegelijkertijd lijkt me dat ook heel hef16 tig, om zo open over jezelf te zijn. Als we er wat over doorpraten, erkent ze dat dit inderdaad ook wel ingewikkeld is. dat open zijn ook een keerzijde heeft. die keerzijde komt ze nu bijvoorbeeld bij het daten tegen. Want wat weet de ander al? en in hoeverre zorgt dat voor een andere eerste ontmoeting? een beetje googlen levert al veel informatie over haar op. laat staan als je haar boeken leest en haar podcasts beluistert. superpowers Francien krijgt naar aanleiding van haar boek veel e-mails met persoonlijke verhalen. openheid geeft openheid. dat is best wel eens confronterend, vindt ze. Want lang niet iedereen heeft een gemakkelijke reis achter de rug. Veel mensen moeten echt nog ontdekken dat je met Ad(H)d ook superpowers hebt die je kunt inzetten. Ze hoopt dan ook dat mensen iets hebben aan het laatste hoofdstuk, over de superkracht van Ad(H)d. WE MOgEN 3 ExEMpLaREN VaN DRUKS WEggEVEN! ben je enthousiast geworden? mail ons wat jij hoopt te ontdekken in haar boek: info@impulsenwoortblind.nl. We sturen de winnaars persoonlijk bericht. Behandelopties ADHD in 1 toolkit tekst: JulIe Houben bij een vermoeden van AdHd zoek je informatie en uiteindelijk hulp. maar welke behandelopties zijn er eigenlijk voor AdHd? en wat past het beste bij jou? Het is fijn als je daar zicht op hebt als je tegenover een zorgverlener zit. Zo kun je samen beslissen over jóuw behandeling. K euzekaarten Adhd bij volwassenen om je een snel en goed overzicht te geven van behandelopties voor AdHd bij volwassenen, heeft mInd samen met Impuls & Woortblind de toolkit samen beslissen bij AdHd voor volwassen ontwikkeld. daarin zitten 4 keuzekaarten met een overzicht op 1 A4 van de belangrijkste behandelopties én zelfmanagement- opties voor mensen met AdHd. dit zijn de 4 kaarten: Keuzekaart 1: psychologische behandelingen Keuzekaart 2: behandelingen met medicatie keuzekaart 3: begeleiding en zelfmanagement Keuzekaart 4: ondersteuning, participatie en hulp voor naasten KIJK HIER voor de complete toolkit samen beslissen bij AdHd. Zorgstandaard Adhd In de toolkit vind je ook een heldere samenvatting van de Zorgstandaard AdHd (pagina 5/6). deze samenvatting is primair voor behandelaren ontwikkeld, maar geeft jou en je naaste ook een mooi en compact inzicht in welke zorg je tenminste mag verwachten van je zorgverlener. de zorgverlener zou de Zorgstandaard AdHd als leidraad moeten nemen voor goede behandeling en begeleiding. In de praktijk gebeurt dit niet altijd. Wijkt jouw zorgverlener af van de stappen in de Zorgstandaard, wijs hem/haar daar dan vooral op, mocht je het er niet mee eens zijn. bekijk ook de complete Zorgstandaard aDHD. tip voor Ad(h)d-café organisatoren, hulpverleners & cliëntondersteuners print deze toolkit! Het zijn maar 5 A4’tjes. leg ze neer in jouw Ad(H)d-café, praktijk of op je bureau als je telefonisch/ per mail mensen helpt die vragen over Ad(H)d en behandelopties hebben. dan heb je alles mooi bij elkaar. meer toolkits voor ggzbehandelopties mInd heeft al meer toolkits voor ggz-problematiek ontwikkeld, o.a. voor depressie, bipolaire stoornis, alcoholproblemen en angstklachten. Je vindt ze op deze pagina bij MIND. 17
Page 18
sneLLezen: OOK JiJ KUnt het LeRen Het klinkt raar: snel lezen als je dyslexie hebt. of: sneller lezen om je concentratie te verhogen als je Ad(H)d hebt. toch kan jij het ook! sterker nog: een hoger leestempo maakt lezen juist gemakkelijker. Zeker als je snel afgeleid bent. dus … ben je een beelddenker en heb je dyslexie, Ad(H)d of dyscalculie en wil je meer weten? lees dan snel verder. teKst: Anne-mArIe HArtmAnn, GertrudIe boersen en sJAn VerHoeVen (dynAmIKA) V 18 eel dyslectici en andere beelddenkers lezen gemiddeld 50 -150 woorden per minuut. de gemiddelde leessnelheid is 250 woorden per minuut. beelddenkers of associatieve denkers raken over het algemeen sneller afgeleid door hun eigen associaties tijdens het lezen. In hun hoofd ontstaan allerlei beelden of plaatjes bij de tekst die ze lezen. ook kan het zijn dat bepaalde woorden of zinnen herinneringen oproepen. dat vertraagt het lezen vaak enorm! Je raakt de draad kwijt en komt in je eigen film of verhaal. Vaak kom je op een gegeven moment tot de conclusie dat je niet meer weet wat je gelezen hebt en mag je weer bij het begin beginnen. dat roept frustratie op en werkt demotiverend. Gevolg: het boek gaat dicht of je zet door, maar met veel tegenzin. dit kost heel veel energie en kan dus anders. Juist door sneller te lezen, blijft je brein geconcentreerd. Hoe dan? langzaam lezen vergroot afleiding op school leer je over het algemeen spellend lezen: letter voor letter. er is een groep mensen, waaronder beelddenkers en dyslectici, die dat spellende lezen aanhouden. Hierdoor leren ze geen snelheid maken. maar juist door relatief langzaam te lezen, krijgen je gedachten vrij spel en kunnen daardoor alle kanten op. dat komt doordat het brein van beelddenkers gewend is om veel informatie in korte tijd te verwerken. een gedachte in beeld bevat immers meer informatie dan een gedachte in taal. beelddenkers zijn dus snelle denkers. bij een relatief langzame leessnelheid worden je hersenen eigenlijk niet uitgedaagd, hebben ze te weinig te doen en daarom gaan ze wat anders doen, namelijk aan iets anders denken. de clou van het snellezen Juist door sneller te lezen prikkel je je hersenen en daag je ze uit. bij een leessnelheid van 600 woorden per minuut stopt je geest met het produceren van beelden of associaties tijdens het lezen. daar is geen tijd meer voor, óók als je een annemarie hartmann gertrudie boersen sjan verhoeven beelddenker bent. Hierdoor stijgt je concentratie en kan je meer opgaan in het verhaal. Zo kun je tijdens het lezen makkelijker informatie opnemen en onthouden. nu wordt lezen ook veel leuker omdat het efficiënter wordt. bovendien leer je iets nieuws, zit je lekker in een verhaal of ben je goed voorbereid op een vergadering of afspraak voor je werk. voor wie? voor jou! Veel langzame lezers, beelddenkers of mensen die worstelen met lezen, kunnen zich dit niet voorstellen, maar zodra ze het eenmaal ervaren hebben, willen ze niet meer anders. snellezen werkt echt voor iedereen. snellezen kan een uitkomst bieden als je merkt dat lezen je frustreert, je snel afgeleid raakt, je concentratie laag is en/of veel moet lezen. het gaat om woordbeelden maar kan ook elke dyslecticus dit? Want dat gaat toch over niet goed automatiseren van letters en woordbeelden? en als je dat niet kunt, kun je toch al helemaal niet over de woorden heen ‘razen’? Haha, dit is juist de misvatting. dyslectici kunnen net als ieder ander woordbeelden lezen. Het automatiseren is alleen bij het leren lezen een probleem. Het zijn vaker de negatieve ervaringen op de basisschool en de faalangst die in het latere leven ervoor zorgen dat je ervan overtuigd blijft dat je niet kunt lezen. en dat klopt allang niet meer. wat staat hier? Vlgones een oznrdeeok op een Eglnese uvinretsiet mkaat het neit uit in wlkee vloogdre de ltteers in een wrood saatn. Het einge wat blegnaijrk is, is dat de eretse en de ltaatse ltteer op de jiutse patals saatn. De rset van de ltteers mgoen wllikueirg gpletaast wdoren en je knut vrelvogens gwoeon lzeen wat er saatt. Dit kmot odmat we neit ekle ltteer op zcih lzeen maar het wrood als gheeel. bovenstaand stukje tekst laten wij mensen vaak lezen. dat blijkt ook voor dyslectici geen probleem. conclusie: ook als je dyslexie hebt lees je woordbeelden en kun je dus snellezen. workshop snellezen impuls & woortblind sjan en Anne-marie geven een workshop snellezen zodra dit live weer mogelijk is. Interesse? stuur een mail, dan houden we je op de hoogte! info@impulsenwoortblind.nl meer weten? anne-Marie Hartmann: https://buroblooming.nl/positieve-dyslexie/ Dynamika: https://www.geniaaloprechts.nl/nieuws-media/ minder-afleiding-door-snellezen.html 19
Page 20
Ont-ADHD en' Z de diagnose Ad(H)d betekent voor veel mensen het begin van meer grip op hun leven. maar diezelfde helpende diagnose wordt soms een knellend label als je gewoon wil meedoen in de maatschappij. Zo kun je een arbeidsongeschiktheidsverzekering wel vergeten. Joost de Koning (39) heeft dit creatief opgelost: hij heeft zich laten ont-AdHd’en. “Wel triest dat dit nodig is.” tekst: joost de koning 20 oals vermoedelijk velen van jullie liep ik tegen mijzelf aan als jong volwassene (20 jaar). Ik volgde op dat moment een hbo-studie en woonde op mijzelf. Ik voelde me onrustig en kon me niet altijd goed concentreren. na meerdere gesprekken met een psychiater concludeerde die dat ik een lichte vorm van AdHd had. Ik was erg blij dat ik hiermee een hoop zaken kon verklaren. Het voelde als een soort thuiskomen. Ik kreeg begeleiding vanuit de ggz-instelling in de vorm van een lotgenotengroep met ondersteuning van medicatie. die combinatie hielp mij erg. binnen 4 jaar rondde ik mijn studie af, waarna ik ben gestopt met de medicatie. Vanaf toen ging het eigenlijk prima met mij en nog steeds. Ik heb een onderneming in de telecombranche opgericht waar we nu met 15 collega’s werken. Ik gebruik al jaren geen medicatie meer. natuurlijk voel ik ook nog weleens onrust in mijzelf. maar het beperkt me niet meer in mijn functioneren. Hoe ouder ik word hoe meer ik denk dat de wereld om mij heen soms veel gekker is dan ikzelf. groot onrecht die gekte komt soms uit een wel heel onverwachtse hoek, zo ontdekte ik. bijvoorbeeld wanneer je een arbeidsongeschiktheidsverzekering (AoV) wilt afsluiten, zoals ik 10 jaar geleden wilde doen. Want ook al heeft de AdHd-diagnose mij zeker wat gebracht, op dat moment werd het vooral een ongewenst label. na het invullen van de hele papierwinkel kwam de conclusie dat ik wel verzekerd kon worden maar dat vxoor een verzekering mijn hele geestelijk gezondheid uitgesloten was bij de dekking. puur vanwege mijn diagnose AdHd. Ik heb toen bezwaar gemaakt tegen deze uitsluiting maar dat leverde niets op. uiteindelijk heb ik mij, onder protest, toch verzekerd met deze clausule. maar ik nam mij voor om het er niet bij te laten zitten. Ik ervoer dit als een groot onrecht. Waarom kreeg ik die uitsluiting en moest ik bovendien exact dezelfde premie betalen als iemand zonder AdHd die wel volledig verzekerd is, inclusief geestelijke gezondheid? Zonder resultaat nu -10 jaar later- dacht ik: het is tijd om hier iets mee te doen. mijn bedrijf loopt super en ik mankeer helemaal niets. Ik nam contact op met de maatschappij waar ik mijn AoV heb afgesloten en vroeg of ze mij opnieuw konden beoordelen. dat deden ze, maar zonder resultaat. Ze bleven zich beroepen op verschillende onderzoeken die aantoonden dat mensen met AdHd een grote kans hebben om overwerkt te raken. ook al wierp ik tegen dat dit weinig over mijn situatie zei. een zelfstandig ondernemer die überhaupt besluit om zichzelf goed te verzekeren is al uitzonderlijk (1 op de 5). Wat nu? Ik kwam op drie mogelijke vervolgstappen, mede na een gesprek met Impuls & Woortblind, waar ze al jaren met dit thema bezig zijn: • Juridische stappen zetten; • een klacht indienen bij het Kifid (Klachteninstituut Financiële dienstverlening); • mijzelf ont-AdHd’en. geen label meer de laatste optie leek me nog het meest kansrijk. Als ik het label ooit heb gekregen kan ik er mogelijk ook weer vanaf. rob pereira, I & Wvoorzitter en AdHd-arts die opkomt voor de belangen van mensen met AdHd, bracht me in contact met een collega-arts. die stelde vast dat ik niet meer voldoe aan de criteria om een AdHd-diagnose te krijgen. Voor mij geen verassing. maar het mooie is dat ik met deze uitslag officieel het inmiddels vooral knellende label AdHd niet meer heb. Ik ben ge-ont AdHd’t. Hoewel ik blij ben met het resultaat, heb ik er ook een erg dubbel gevoel over. Het is eigenlijk bizar dat je vanwege je AdHd wordt gediscrimineerd. Zeker als je bedenkt dat je met een juiste behandeling de nadelige kanten vaak prima onder controle hebt. Ik ben daar een levend voorbeeld van. Waarom zo star vasthouden aan een statisch beeld van AdHd als groot probleem en risico, terwijl de werkelijkheid zoveel genuanceerder is. Helaas lijkt ont-AdHd’en anno 2021 nog steeds de enige optie om te krijgen waar je recht op hebt: een volwaardige AoV. Ik ben erg benieuwd hoe mijn verzekeraar hierop gaat reageren. Wordt vervolgd… 21
Page 22
zAKeLiJK teKenen: LeUK en effectief Wat is dat nou? tekenen in je driedelig pak? met z’n alle tekenen tijdens de vergadering? nee, zakelijk tekenen is een manier van communiceren, tijdens het werk, met tekeningen. leontien Jansen zweert erbij. Ze legt uit hoe het werkt en waarom we daar allemaal blij van worden. teKst en beeld: leontIen JAnsen Z 22 akelijk tekenen kun je op veel manieren inzetten. denk aan een presentatie, een overleg tussen twee personen, of een (online) training. Zelfs abstracte begrippen als ‘visie’ en ‘doelen’ kun je tekenen. Je zal zien dat iedereen daarvan opvrolijkt. en dat kunnen we in deze tijd wel gebruiken. beter bij de les maar we kunnen toch allemaal schrijven, waarom zouden we gaan tekenen? Je verhaal ondersteunen met tekeningen heeft verschillende voordelen. Het eerste voordeel heeft je baas misschien niet als prioriteit: plezier. Voor de meeste mensen is het leuk om te tekenen, zeker als ze zich passend beeld maakt het gemakkelijker je aandacht bij de informatie houden en helpt je ook om overzicht houden. schema’s zijn hier een bekend voorbeeld van. deze manier van communiceren spreekt ook de conceptuele denkers aan; mensen die meer in beeld dan in woord denken. dit laatste zeg ik uit over de angst heen zetten dat het geen Van Gogh hoeft te worden. naast plezier geeft het de groep die naar je luistert meer focus. eigen ervaring. Waarmee ik niet wil zeggen dat het alléén goed werkt voor conceptuele denkers. ook mensen die wél talig zijn, houd je vaak beter bij de les met beeld als ondersteuning. minder stress laatste voordeel van zakelijk tekenen is voor diegene die de informatie deelt. Zéker als je, zoals ik, dyslexie hebt. Van een powerpoint met veel tekst raak ik in de war en dat geeft mij veel stress. sinds ik presentaties geef met tekeningen is de stress weg. Ik kan mijn eigen beeld beter volgen dan mijn eigen tekst. een voorbeeld waarbij ik zakelijk tekenen gebruik is een agenda. Hier zie je een agenda van een workshop leontien jansen zakelijk tekenen die ik geef. maar je kunt er ook de verschillende fases in een project mee weergeven. Zoals je ziet, vervang je niet alle tekst door beeld. met zakelijk tekenen ondersteun je de tekst door beeld waar mogelijk. nu jij! Zakelijk tekenen is dus een win-win situatie: zowel de maker als de ontvanger wordt blijer van deze manier van communiceren. daarom leer ik anderen ook graag hoe zakelijk tekenen werkt. Wie zijn die anderen dan? nou iedereen. coaches, projectleiders, managers, trainers, teamleiders, de buurvrouw voor haar vrijwilligers club. en jij! Waarom ook niet? begin gewoon – online hulptips Zakelijk tekenen kun je ook online leren. er worden veel zakelijk tekenen workshops aangeboden via internet. Zelf heb ik veel opgepikt via youtube, zoals het kanaal ‘Verbal to Visual’, Instagram en gewoon door echt doen. Je kunt dagelijks een woord dat je tegenkomt op je werk, omzetten in een beeld. Zo maak je een eigen beeldenwoordenboek. inspiratie nodig? Google het bewuste woord en zet er ‘tekening’ of ‘drawing’ achter in de zoekbalk. Zoeken met #visueel notuleren #zakelijk tekenen levert ook veel op. ook handig: deze twee websites die woorden omzetten in simpele beelden: https://thenounproject. com en https://www. flaticon.com. belangrijkste wat je moet doen, is de angst loslaten dat het mooi moet zijn. Het doel van zakelijk tekenen is altijd de kern overbrengen van je informatie. Ik zeg: heel veel plezier! 23
Page 24
Docent maurice bernaards is docent op het mbo en maakt van zijn dyslexie geen geheim. daarvoor moest hij wel wat overwinnen. maar dan heb je ook wat. ‘Ik begrijp wat studenten met dyslexie doormaken.’ tekst: mAurice bernAArds 24 J arenlang heb ik met veel liefde een baan in de lucht vaart gehad. Ik mocht de hele dag operationele puzzels oplossen om vertragingen binnen de Klm te voorkomen of zo klein mogelijk te houden. bij uitstek en job voor een dyslect. Wij kunnen als geen ander de logica van een lastige opgave doorzien en dat was de essentie van mijn werk. Helaas kreeg ik te veel last van de onregelmatige uren en ben ik toch op zoek gegaan naar een nieuwe baan. Zo werd ik 4 jaar geleden docent luchtvaart operatie op het mbo. verkeerd geschreven nu mag ik iedere dag aan studenten vertellen over het mooie vak dat ik 12 jaar deed. ook deze nieuwe baan ervaar ik bijna als een hobby, zoveel plezier beleef ik eraan. maar ik moest wel wat overwinnen. de eerste keer voor de klas voelde vreemd, want het eerste woord dat je op het bord gaat zetten, is natuurlijk helemaal verkeerd geschreven. In 2015 heb ik in Amsterdam bij sjan Verhoeven een cursus gevolgd, die mij handvatten gaf om te leren omgaan met mijn dyslexie. Wat ik daar leerde gaf mij voldoende zelfvertrouwen om gewoon dat eerste woord op het bord te zetten voor een klas van 25 studenten, nou zeg maar pubers. uiteraard schreef ik het woord verkeerd. maar ja, wie let daar op… 25 studenten dus. met dyslexie maurice bernaards wie van jullie heeft dyslexie? Gelukkig voelde ik op dat moment geen schaamte meer. sterker nog, ik werd er sterker van. Ik ben bovendien goed gebekt, dus mijn volgende vraag aan deze 25 studenten was wie er allemaal dyslexie had. Aarzelend staken twee hun vinger op. uiteraard was ook mijn vinger omhoog. Vanaf dat moment was het ijs gebroken en verbeterden de studenten mij met alle plezier als ik een woord verkeerd schreef. er kwam wederzijds begrip. een dyslectische docent hadden ze immers nog niet gezien. Ik besloot om het standaard zo aan te pakken. Aan het begin van ieder leerjaar of als ik op een andere opleiding een gastles geef, vertel ik dat ik dyslexie heb en stel ik de vraag wie van de studenten dyslexie heeft. Ik stel mijzelf kwetsbaar op, maar het levert zowel mij als de leerlingen juist (zelf)vertrouwen op. de leerlingen weten meteen dat de manier van schrijven niet iets is waar ze op worden afgerekend, ook in de toets resultaten. Wat is belangrijk? dat ze het woord marechaussee kunnen schrijven? of dat ze weten wat de werkzaamheden van de marechaussee op de luchthaven zijn? Voor mij als docent het laatste. Hilariteit was er toen ik moest invallen voor mijn collega die het vak nederlands geeft. tja, want inmiddels ben je bekend als de dyslectische docent, en dan is het vak nederlands wel een heel raar vak. dat was het ook, en dat werd een fantastische les met galgje door dyslecten voor niet-dyslecten. daarmee creëer je ook voor studenten die stoeien met deze aandoening eens een leuke les, en begrip van de andere studenten. leuk als een woord ineens wel goed was geschreven. Faalangst Als docent heb je ook de taak om studenten te begeleiden in hun schoolcarrière. Ik heb veel dyslecten in mijn mentorgroep zitten. Als geen ander begrijp ik wat ze meemaken en waar ze moeite mee 25
Page 26
hebben op school. Vrij snel leer ik deze studenten over het “hulpvraagsyndroom” heen te stappen. Faalangst is in zeer hoge mate aanwezig en dat komt tijdens bijeenkomsten veel aan bod. durf hulp te vragen, durf aan te geven waarom je iets niet kan of niet wil doen. Hierin stappen zetten gaat niet van het ene op het andere moment. daar doen we maanden en soms een jaar over, maar het helpt iedereen. ook mij, want ik leer nog steeds veel over dyslexie. heeft heel wat gekost, voordat ik mijn collega’s kon uitleggen hoe het werkt in mijn hoofd en waarom iets mij wel of niet lukt. Gelukkig gaf mijn leidinggevende mij hiervoor de kans. Ik moest daarbij ook weer de bekende schaamte en faalangst overwinnen. maar het zorgde uiteindelijk wel voor begrip. We zijn als docentencorps op een punt dat er zelfs een grapje gemaakt kan worden over mijn dyslexie. en waarom niet? Ik kan tegen een grap, en het zorgt er ook voor dat er luchtig wordt omgegaan met de materie. Gevolg is dat ik nu zonder schaamte mijn studiehandleidingen en toetsen kan opstellen zonder naar de nederlandse docente te gaan voor een spellingscheck. en soms laat ik mijn collega’s wel mijn teksten checken als ik dat zelf nodig acht. bijvoorbeeld bij belangrijke e-mails, projecthandleidingen en de altijd lastige notulen van vergaderingen. begrip van collega’s Als je dit leest, klinkt het misschien als een heldenverhaal, maar dat is het zeker niet. Ik moest echt wel aan de bak.. mijn collega’s vonden het in het begin heel raar. Waarom kun je niet in goed nederlands een studiehandleiding opstellen, of een toets maken? Het 26 Al met al heb ik geen seconde spijt van mijn carrièreswitch. mijn studenten weten mij te vinden als ze vragen hebben en om hun verhaal kwijt te kunnen. Ik luister graag naar ervaringen van studenten en help ze waar ik kan. Het voelt heel goed om vooral voor de dyslectische studenten echt iets te betekenen. ook al is niet iedere dyslect is hetzelfde. studenten waarderen mijn eerlijkheid en de kennis die ik meebreng uit mijn functie. Zo heb ik mijn bachelor in Aviation management niet voor niks behaald. Dexamfetamine, autorijden en de speekseltest tekst: teKst: tHIJs HAKKenberG Heb jij hem al ingevuld? De poll op de website van Impuls & Woortblind met de vraag: Gebruik jij dexamfetamine voor je AdHd en ben jij bang om daarmee te rijden vanwege de speekseltest ofwel drugstest? de meerderheid zegt: JA. Wat gaat hier mis? I kzelf ben in 2015 gediagnosticeerd met AdHd. mijn scepsis over die diagnose werd weggenomen omdat naast de connors waarnemingsschaal en de dIVA ook de QB Test onderdeel uitmaakte van de diagnostiek. daarmee werden bij mij de cognitieve dimensies Impusiviteit, Hyperactiviteit en onoplettendheid gemeten voor en na toediening van dexamfetamine. Ik kan me het effect nog herinneren als de dag van gisteren. Voor het eerst in m’n leven was er geen ruis en de stilte en rust die ik ervaarde was volkomen nieuw. maar wat me daarnaast altijd zal bijblijven is de opmerking van mijn behandelaar toen we de voor- en na resultaten evalueerden. Zijn letterlijke woorden: “Ik zou veel liever met de persoon na het nemen van dex in de auto stappen dan de persoon voor de dex.” Ik moet vastellen dat daar geen speld tussen te krijgen is. minder impulsief gedrag, minder weglatingen. Geen kinderen in een hoekje die je kunt missen, en sinds mijn medicatie is het aantal snelheidsovertredingen gereduceerd tot zo goed als nul. Het criminaliseren van het gebruik van dexamfetamine in het verkeer -de essentie van speekseltest!is dan ook abject onjuist. deze maatregel gaat compleet voorbij aan de noodzakelijke klinische blik: wat is het effect op de persoon die het neemt. door dexamfetaminegebruik strafbaar te stellen werkt de overheid juist een onveilige situatie in de hand. des te wranger omdat het juist steeds vaker wordt voorgeschreven bij AdHd vanwege de goede werking en weinig bijwerkingen. op dit moment zijn de resultaten van de poll als volgt: • Ja, maar ik rijd er nog wel mee. 49.21% • Ja, daarom ben ik gestopt met dexamfetamine 11.90% • nee, ik ben niet bang om met dexamfetamine te rijden vanwege de drugstest 38.89% Gevolg van de speekseltest: duizenden gestresste AdHd’ers mét dexamfetamine achter het stuur en nog eens een flink aantal zónder medicatie. dat is nog eens schijnveiligheid. 27
Page 28
de KRAcht VAn het OnLine VRAGenUURtJe Ad(h)d Het Ad(H)d Vragenuurtje op donderdagavond is een drukbezochte onlinebijeenkomst geworden. Al negen maanden lang mag ik als ervaringsdeskundige, coach en contactpersoon bij Impuls & Woortblind deze uitwisselingsgroep begeleiden. Het blijft een feest. teKst: nAomi kennedie W 28 ekelijks zoomen we van 20.00 tot soms wel 23.30 en de behoefte om uit te wisselen blijft groot. er zijn inmiddels veel vaste bezoekers, sommige zelfs al vanaf begin mei 2020. een soort lieve en trouwe kern die de ene week actief meepraat en de andere week rustig aan het luisteren is. deze vaste bezoekers zijn ook heel belangrijk voor de mensen die net hun diagnose op zak hebben, soms vol met vragen zitten en met name graag andere Ad(H)d'ers willen ontmoeten. wat ben ik en wat is mijn Ad(h)d? er zijn ook vaak kersverse Ad(H)d'ers die na de eerste keer blijven terugkomen en alleen maar willen luisteren. om met alles wat ze horen hun nieuwe situatie beter te laten bezinken. Zo vertelde een deelneemster dat het Vragenuurtje zó belangrijk voor haar was en had bijgedragen aan bewustwording over wie ze eigenlijk is. de vraag die velen van ons herkennen: "Wat is mijn karakter en wat is mijn AdHd?” Iedere week komen er weer nieuwe mensen bij, van alle leeftijden. de groepsgrootte varieert van 12 tot 20 mensen. de vragen zijn divers en komen niet alleen van Ad(H)d’ers zelf. Zoals een moeder met een vraag over haar dochter met Add of een docent die wil weten hoe zij haar leerlingen met AdHd beter kan begeleiden. ook de partners van......doen soms mee om inzicht te krijgen in het neurodiverse brein van hun geliefde. medicatie en werk: hot topics de zoektocht naar de juiste medicatie die blijft terugkomen. Wat moet de medicatie voor mij doen? Zijn mijn verwachtingen wel reëel? Heel blij waren de deelnemers dan ook met onze twee webinars over AdHd en medicatie. ook de combinatie van werk en Ad(H)d en werk roept veel vragen naomi kennedie op. Veel mensen worstelen nogal met hun Ad(H)d op de werkvloer en durven er niet voor uit te komen. een vaste bezoeker vraagt aan de groep wat ze moet doen. Ze werkt in een drukke praktijk waar ze honderd dingen tegelijk moet doen. de prikkels stapelen zich op en haar volle hoofd haalt nauwelijks het einde van de dag. Als het avond is kan ze niets meer, te moe om nog iets leuks te doen met haar vriend. te moe om het aan hem uit te leggen en te veel schaamte om toe te geven dat ze het niet volhoudt want iedereen kan het toch! Veel mensen met Ad(H)d zoeken ander werk maar hebben geen idee waar ze moeten beginnen en durven vaak niet om hulp te vragen. dit alles kunnen delen is al zo fijn. en er komen ook tips. neem wat vaker kleine pauzes om te ontprikkelen, ontdek jouw ‘prikkelprofiel’ zodat je beter snapt welke prikkels jou de meeste energie kosten en hoe je die -hopelijk- kunt verminderen of vermijden. tijdens de Vragenuurtjes durven mensen wel om hulp te vragen en stellen mensen zich uiterst kwetsbaar op. Ze hebben het gevoel dat er met ze wordt meegedacht en dat hun Ad(H)d er mag zijn met alle toeters en bellen! een aantal reacties van bezoekers: Je hebt hier aan een paar woorden genoeg. Je wordt hier echt gehoord en de ongedwongenheid is een kracht. meerwaarde van deze avonden is dat je steeds meer bewustzijn krijgt over wat je Ad(H)d symptomen zijn en hoe je ermee om kunt gaan. kokend, autorijdend of tandenpoetsend Het maakt mij zo gelukkig om contact te hebben met gelijkgestemden terwijl iedereen ook zo verschillend is. Verschillend vooral ook in de manier waarop mensen achter hun pc zitten, als je het zó nog kunt noemen? een paar voorbeelden van een gemiddelde zoomavond: de één is de was aan het vouwen, de ander laat de hond uit, weer een ander bestuurt de vrachtwagen of ligt op de bank in een onesie terwijl ze haar tanden poetst. soms zitten mensen in de studiezaal van de bibliotheek of zitten in de (spreekwoordelijke) bezemkast. soms staan ze te koken, liggen in bed of maken het op. er wordt geknutseld en soms worden er gedichten voorgedragen. en ik met mijn AdHd wordt gek zodra mijn medicatie is uitgewerkt. nieuwe regel is dan ook: als je te bewegelijk in beeld bent dan gaat de camera uit! Het is en blijft een feest om deze avond te mogen begeleiden. Hebben we toch nog iets te danken aan corona. 29
Page 30
Slagen met dyscalculie S er is veel behoefte aan informatie over dyscalculie. Wat is het precies? Waar loop je tegenaan tijdens je schoolloopbaan en wat kun je eraan doen? In Vlaanderen zijn een aantal wetenschappers actief met dyscalculie bezig. Zij schreven het boekje ‘slagen met dyscalculie in het hoger onderwijs’. Jeannet uiterwijk las het voor ons en vindt het zeker de moeite waard. tekst: jeAnnet uiterwijk – contActpersoon dyscAlculie i & w 30 wat we weten over dyscalculie de eerste paar hoofdstukken gaan vooral over de onderzoeken die tot op heden zijn gedaan naar dyscalculie. Het is heel interessant om te lezen wat er is onderzocht, maar ook wat men nog niet weet over dyscalculie en hoe dit werkt in de hersenen. Hierbij wordt er in een kader aangegeven dat je dit ook kunt overslaan omdat het alleen maar “nice to know” is. maar dat zou jammer zijn want ook deze informatie is erg boeiend en geeft veel inzichten in hoe mensen leren en denken. Vooral het hoofdstuk “Hoe krijgt iemand dyscalculie?” vond ik erg interessant. er wordt op biologisch, neurocognitief en cognitief niveau gekeken en dit wordt duidelijk uitgelegd. rechten en faciliteiten Het boek gaat vervolgens in op de rechten die iemand heeft op de verschillende onderwijsniveaus. Zo gaat het in het primair onderwijs meer over de testen die gedaan kunnen worden. later in het middelbaar en hoger onderwijs wordt er gekeken wat er mogelijk is naast de extra tijd die je kunt krijgen. Als je bijvoorbeeld een opleiding doet waarbij mensen veel met een rekenmachine werken is het logisch dat je tijdens de opleiding ook een rekenmachine mag gebruiken. ook worden er tips gegeven om in gesprek te gaan met de school en hoe je dit kunt onderbouwen. de auteurs benadrukken het positieve effect van zo’n gesprek. Hiermee betrek je een student en geef je hem/haar -waar mogelijk- inspraak in de keuze van faciliteiten. daarmee spreek je een student ook aan op zijn/haar eigen verantwoordelijkheid. Wat heb ik nodig? Gevolg is dat studenten met dyscalculie lagen met dyscalculie in het hoger onderwijs is een klein en handzaam boekje dat makkelijk wegleest. Het is geschreven door mensen uit belgië waardoor je soms even moet schakelen bij sommige woordkeuzes. In belgië heb je andere instanties dan in nederland en sommige schooltypen worden anders genoemd. maar dit is absoluut niet hinderlijk als je aan het lezen bent. xin het hoger onderwijs janet uiterwijk meer autonoom gemotiveerd zijn om zich voor hun studie in te zetten. tips voor stage en werk zoeken Vooral de aandacht die de auteurs besteden aan het zoeken naar werk of een stageplek is mooi en helpend. binnen de schoolomgeving (tot aan de universiteit aan toe) wordt er -op de ene opleiding meer dan op de andere- nog wel rekening gehouden met de andere manier van leren. maar zodra je van school afkomt, word je in het diepe gegooid. Alsof jouw dyscalculie of dyslexie dan opeens geen probleem meer is. dit is natuurlijk best lastig als je gaat solliciteren. Achterin het boekje staan veel handige links naar websites met informatie over werk en solliciteren, zoals www.vdab.be waar je online sollicitatietools en tips kunt vinden. nb: dit zijn algemene tips. Je vindt er geen informatie speciaal over solliciteren met dyscalculie. de nederlandse equivalent van deze site is -volgens mij- deze: www.werk.nl. ook met dyscalculie succesvol Wat altijd inspireert zijn de krachtige voorbeelden en ervaringen van mensen zelf. studenten met dyscalculie in dit geval. Zo staat er op bladzijde 95 een mooi stukje uit een academische paper van Hugo, een student met dyscalculie. dit stukje zegt wat mij betreft alles over de potentie van studenten met dyscalculie. Hij vergelijkt een renpaard met een paard. mensen zeggen vaak dat niet elk paard een renpaard kan worden. Vanuit het idee: als je een leerstoornis hebt, word je nooit een ‘hoogvlieger’. Hugo bewijst met zijn paper het tegendeel en sluit af met: Winston churchill (die waarschijnlijk ook dyscalculie had) was een loser op school en kreeg dankzij het inzicht van één leerkracht een nieuwe kans om zijn middelbare schoolopleiding af te ronden. eén docent kan het verschil maken, want óók iemand met dyscalculie kan een renpaard worden. Ik gun iedereen met dyscalculie of dyslexie deze ene docent in hun leven. daarnaast helpt dit boekje ook om meer grip te krijgen op je dyscalculie en verder te komen dan sommigen misschien denken. Slagen met dyscalculie in het hoger onderwijs – annemie Desoete e.a. (Ugent), 2020. 96 pag. Verkrijgbaar via o.a. bol.com 31
Page 32
Vroege signalen van ADHD: n het roAd onderzoek worden baby’s waarvan minstens één biologische ouder AdHd heeft samen met hun ouders gevolgd, vanaf de zwangerschap tot aan 6-jarige leeftijd. roAd heeft als doel om vroege signalen van AdHd goed in kaart te brengen. Wanneer beter bekend is wat risico- en beschermende factoren zijn voor het ontwikkelen van AdHd, kan dit richting geven aan interventies om de ernst van de symptomen en/of nadelige gevolgen ervan te verminderen. I In oktober 2020 plaatsten we een oproep aan aanstaande ouders met AdHd om mee te doen met de roAd studie waarvan Impuls & Woortblind een van de partners is. Inmiddels doen er 16 (aankomende) ouderstellen mee en zijn er 3 roAd baby’s geboren. een goed moment voor een update en antwoorden op veel gestelde vragen over roAd. tekst: mAurits mAsselink en lisA bos – onderZoekers roAd studie 32 reacties van deelnemers dit doel blijkt ook een belangrijke motivatie van deelnemers om mee te doen. “De reden dat ik meedoe aan het onderzoek, is omdat hoe meer er bekend is, des te betere ondersteuning er gegeven kan worden. En wellicht helpt het ook tegen het stigma van ADHD. Bij mij zijn mensen toch altijd verbaasd omdat ik fulltime werk in een prima functie en ook een goed draaiend gezin heb. Ik wil graag dat kinderen na mij die ADHD hebben zich van jongs af aan beter begrepen voelen.” “Doorslaggevend was het onderzoeksdoel zelf. Als ADHD bij mij eerder was ontdekt, had ik wellicht betere begeleiding gehad op de basis- en de middelbare school. Waarschijnlijk kreeg ik een late diagnose omdat het bij meisjes vaak wat minder duidelijk is. Ik zie heel goed het verschil met mijn broer die wel een vroege diagnose had en een betere werkstructuur heeft aangeleerd waar hij nu in zijn latere leven meer profijt van heeft. “ "Een kleine investering met grote waarde. Het maakt je niet alleen bewuster van de ontwikkelingen die je kind meemaakt, je levert ook nog eens een bijdrage aan waardevol wetenschappelijk onderzoek." Wij hebben gemerkt dat het onderzoek verschillende vragen oproept. We bespreken er daarom graag een aantal. krijgen aankomende kinderen van ouders met Adhd nu al meteen een Adhd-label opgeplakt? en volgt er dan een behandeling of medicatie? nee, de roAd studie is een observationele studie. We volgen de ROAD studie is onderweg lisa bos maurits masselink de ontwikkeling van het kind zonder dat er een diagnose wordt gesteld of een behandeling wordt aangeboden. We realiseren ons goed dat een diagnose stellen ook nadelige effecten kan hebben en zijn hier heel terughoudend in. Alleen wanneer ouders zelf duidelijke zorgen uiten over de ontwikkeling van hun kind, bieden wij aan hierin mee te denken en te adviseren. Hier is specialistische ondersteuning voor beschikbaar vanuit het roAd onderzoek. gaan de onderzoekers ervan uit dat een kind van ouders met Adhd zelf ook Adhd krijgt? nee, dat is zeker niet het geval. Hoewel AdHd vaker voorkomt bij kinderen die een ouder hebben met AdHd, ontwikkelen lang niet alle kinderen met een ouder met AdHd het ook zelf. bij kinderen die wél AdHd ontwikkelen bestaan grote verschillen in de ernst en in hoeverre zij er nadelige gevolgen van ervaren. In de roAd studie kijken we daarom ook grondig naar beschermende kind- en omgevingsfactoren die maken dat de ontwikkeling in veel gevallen goed verloopt. Adhd is toch erfelijk? waarom kijkt roAd naar omgevingsfactoren? gaat de roAd studie er van uit dat opvoeding Adhd veroorzaakt? AdHd is een multifactoriële aandoening. dit houdt in dat er altijd sprake is van een samenspel tussen aanleg en omgevingsfactoren en er nooit sprake is van één oorzaak. Zelfs bij sterk erfelijk bepaalde aandoeningen, blijken biologische en sociale omgevingsfactoren (zoals opvoeding, maar ook voeding, beweging, slaap, etc.) belangrijk om het ontstaan en beloop van aandoeningen goed te snappen. opvoedfactoren die bijdragen aan een verlaagd risico om uiteindelijk ernstige AdHd te ontwikkelen, kunnen gebruikt worden om ouders met AdHd te ondersteunen in de verzorging en opvoeding van hun jonge kinderen. kunnen ook mensen die nog niet zwanger zijn zich al aanmelden voor het onderzoek? Jazeker, heel graag zelfs! Geïnteresseerden kunnen dat aangeven aan de onderzoekers, waarna de onderzoekers elk kwartaal contact met hen opnemen. bij een zwangerschap kunnen geïnteresseerden vervolgens een beslissing nemen over verdere deelname aan het onderzoek. Wil je meer weten over roAd of deelnemen aan de studie, kijk dan op de ROaD website. 33
Page 34
VeReniGinGsnieUWs hoe bijZonder wil je het hebben? Al sinds 2002 organiseert Ineke Masselink elke 1e maandag van de maand het ADHD-Café voor Arnhem en omstreken. Ze is daarmee onze ‘grand old lady’ onder de café-organisatoren. Dit wordt haar 20e jaar. Daarom vroegen wij Ineke wat de kracht is van ‘haar’ ADHD-Café. ‘We zijn elkaars spiegels’ teKst: IneKe mAsselInK – AdHd-cAFé ArnHem Ik verbaas mij er telkens weer over dat het café zijn aantrekkingskracht behoudt. tegelijkertijd snap ik het volkomen. deze bezoekster, al 18 jaar op de e-maillijst, verwoordt het mooi in haar nieuwjaarswens voor 2021: “Allereerst wens ik jullie alle goeds en plezier, die er ondanks de beperkingen door Corona maar mogelijk zijn. Vooral in het begin heb ik ontzettend veel aan het café gehad. Het was echt het gevoel, wat het lelijke jonge eendje gehad moet hebben, toen hij ineens tussen gelijkgezinden zwom. Ik heb altijd heel veel plezier beleefd aan de levendige discussies en de gezelligheid. (..)ik wil zeker weer eens langskomen. Ik ben alleen te veel digibeet om dat te doen met Zoom, maar ik blijf graag op de hoogte via de mail.” bij de evaluatie het afgelopen jaar hebben we geconcludeerd, dat juist misschien het onbekende en het onverwachte een van de succesfactoren van het café is. We hebben geen programma, ook nooit gehad. maar wat dan wel? eigenlijk werken we samen aan herstel: d.w.z. aan het beter leren kennen van jezelf. de bezoekers van het café zijn daarbij jouw spiegels. geestelijk voedsel poster in het caFé mensen met een diagnose, zijn soms als schichtige paarden. ook zij komen heel voorzichtig kennismaken. onze bezoekers, die vaak nog van de schrik van de diagnose moeten bekomen, komen een handjevol “geestelijk” voedsel halen. Wat biedt het café? Geprinte artikelen uit Impuls & Woortblind magazine, een pagina met handige weblinks en een boekenlijst ligt voor ze klaar. maar vooral zijn er de gesprekken. de trouwe bezoekers geven aan, dat zij de ervaringen van nieuwkomers herkennen, of hebben gehad. Het gaat over. er ontstaat een gesprek over de hobbels die we hebben genomen. We geven elkaar (ongevraagd, eerlijk) advies. maar vooral geven we elkaar hoop, dat het goed komt. Vragen worden door 34 VeReniGinGsnieUWs meerdere bezoekers beantwoord. Zo ontstaat er spontaan een band van onderling vertrouwen. Ik noteer desgewenst iemands naam en een mobiel nummer voor de besloten café-App groep. op het emailadres (adhdcafearnhem@impulsenwoortblind.nl) kun je je aanmelden voor de nieuwsbrief. tot afscheid zeg ik standaard: “Je kwam nu iets halen bij ons en wij zijn er voor je. Voel je vrij om -laterook iets te brengen van jouw ervaring. daar zijn anderen dan weer blij mee. Je blijft altijd welkom”. en velen komen terug. Vaak pas na een aantal jaren. , sommigen willen liever 1 op 1 hun verhaal delen. dan maak ik tijd vrij, zodat iemand zijn/haar hele verhaal rustig kan vertellen. door de ervaring van 20 jaar ondersteuning ben ik ervaringsdeskundige. Vaak help ik hoofd- en bijzaken te structureren. dit blijft een 'ding' bij mensen met Ad(H)d. herstelgroep ons AdHd-café is een soort vrijblijvende zelfhulpgroep waarin je, met anderen samen, vooral aan je eigen herstel werkt. dit concept blijkt ”herstelgroep” te heten. In ons AdHd- café Arnhem werken wij eigenlijk al jaren zo. de diagnoses van de bezoekers lopen uiteen van Ass, nAH, AdHd, Add, lVb, dyslexie, dyscalculie en Asperger, borderline, boulimia en nog wel enkele meer. Zou deze variatie de reden zijn dat ons Arnhemse café al zo lang bestaat? deze variatie aan verkregen diagnoses, waarmee je thuis op schoot zit en je dan te vaak afvraagt: “Ja en nu?” een bezoek aan een AdHd-café is helpend het “gesprek met jezelf” te leren verkennen. ineke masselink wie ben ik eigenlijk? wat heb ik nodig? Je vraagt spontaan: “Word jij ook zo kriegel van die coach, die met de beste bedoelingen probeert mij te helpen volgens het boekje?” In het AdHd-café mag je dat zomaar zeggen. en tot jouw verbazing krijg je spontaan bijval. Je staat niet meer zo alleen met je opvattingen. Je leert gaandeweg nuances en patronen van je eigen gedrag zien. ook jij bent zeer welkom bij (online) Ad(H)d- café Arnhem. Het café heeft een eigen pagina op onze website. Kijk voor informatie over zelfhulpgroepen, wat herstel eigenlijk is en voor eventueel ondersteuning, op rijk van ervaring: www.rijkvanervaring.nl 35
Page 36
iMpULs & WOORtBLind WERKgROEp ONDERWIJS wAt: belangenbehartiging voor alle vormen van onderwijs wie: Anne-marie Hartmann – (bestuurslid portefeuille onderwijs) DySLExIELIJN wAt: de dyslexielijn hulpdienst voo over dyslexie. ONDERSTEUNINgSgROEp DySLExIE wAt: belangenbehartiging voor dyslectici wie: peter millenaar - peter.w.millenaar@gmail.com (voorzitter) wie: dyslexielijn@ impulsenwoortb actieve werkgroepen en vrijwilligers I & W WERKgROEp VOLWaSSENEN wAt: klankbordgroep voor initiatieven en projecten rond actuele thema’s mbt Ad(H)d, dyslexie en/of dyscalculie wie: we zoeken nieuwe leden en een voorzitter! Iets voor jou? Mail ons. Impuls & Woortblind is actief voor en met mensen met Ad(H)d, dyslexie en dyscalculie. Heb je vragen? Heb je een idee voor een actie of een activiteit? Wil je ergens aan meedoen? Hier zie je bij wie je terecht kunt met je vraag of idee! DySLEUK: pR EN LOBBygROEp DySLExIE wAt: dyslexie zichtbaar maken vanuit I en W wie: nel Hofmeester & monique blom – dysleuk@impulsenwoortblind.nl 36 ExpERTISEgROEp wAt: expertmeetings, begeleiding van studenten, eigen onderzoeken onder achterban, internationale contacten wie: rob pereira – (bestuursvoorzitter & portefeuille wetenschap) APELDOORN N n is een or vragen tblind.nl aD(H)D-CaféS EN DySLExIE CaféS wAt: maandelijkse bijeenkomsten voor en door mensen met AdHd en/of dyslexie (zie pag. 39) wie: Aad bouwmeester – (bestuurslid portefeuille AdHd cafés), roy de Jong (bestuurslid dyslexie cafés) AMERSFOORT REDaCTIECOMMISSIE fONDSENWERVINg wAt: zorgen voor stabiele extra inkomsten voor I en W wie: roy de Jong (bestuurslid portefeuille fondsenwerving) wAt: zorgt samen met hoofdredacteur voor inhoud van I & W magazine wie: Julie Houben – julie.houben@ impulsenwoortblind.nl (hoofdredacteur) CONTaCTpERSONEN EN CLIëNTONDERSTEUNERS wAt: ervaringsdeskundige vrijwilligers per telefoon en/of mail bereikbaar wie: zie de lijst op http://www.impulsenwoortblind.nl/onze-vrijwillige-contactpersonen/ BESTUUR wAt: ook elk bestuurslid heeft een eigen aandachtsveld. Wil je één van hen benaderen met een vraag of idee? stuur dan een mail naar info@impulsenwoortblind.nl wie: rob pereira - bestuursvoorzitter, wetenschap, AdHd roy de Jong- penningmeester, fondsenwerving, dyscalculie, dyslexie Aad bouwmeester – algemeen, Ad(H)d-cafés, AdHd Anne-marie Hartmann – algemeen, onderwijs Annemarie van essen – algemeen, ledenwerving, media en communicatie 37
Page 38
ALGeMene infORMAtie Laat je “label” in je voordeel werken! Wij bieden in onze training en coaching voor (jong) volwassenen met dyslexie / dyscalculie / AD(H)D / autisme en/ofhoogbegaafdheid: praktische handvatten en inzicht in jouw andere manier van denken en leren; vermindering van faalangst, onzekerheid, uitstelgedrag, prestatiedrang en/of stress; verhoging concentratie, sneller leren lezen, gemakkelijker schrijven en communiceren. Luister ook naar onze Podcasts op onze websites, Soundcloud (DynamikaPodcasts) en Spotify www.geniaaloprechts.nl www.werkendyslexie.nl T 020 – 639 1099 Dynamika advies, training & coaching Zie ook onze boeken: “Slimmer dan je baas”en “Dyslexie: stoornis of intelligentie” (Uitgeverij Garant B.V.) info@dynamika.nl de dyslexielijn de dyslexielijn is een hulpdienst voor vragen over dyslexie. Je kunt bellen naar het landelijk bureau: 033 247 34 84 Wij zorgen dan dat je vraag door de juiste persoon behandeld kan worden. Je kunt je vraag ook mailen: dyslexielijn@impulsenwoortblind.nl ZelF een Ad(h)d cAFé oF dyslexie cAFé opZetten? wij helpen je! Is er geen Ad(H)d-café of dyslexie-café bij jou in de buurt? Zoek een partner en start er eentje. Impuls & Woortblind kan je helpen met een duidelijke handleiding over de aanpak. bel of mail ons voor meer informatie: 033 247 34 84 / info@impulsenwoortblind.nl behoeFte AAn onderling contAct? doe een oproep! Heb jij behoefte aan contact met iemand uit jouw omgeving om ervaringen te delen? Je kunt via onze digitale nieuwsbrieven een oproepje doen. mail je oproep + woonomgeving naar: info@impulsenwoortblind.nl. dan sturen wij de reacties aan je door. 38 lidmAAtschAp biedt meer! LEDEN VaN I&W • ontvangen 3 keer per jaar Impuls & Woortblind magazine per mail • belangrijke tussentijdse informatie per digitale nieuwsbrief • 2 keer per jaar een AlV met informatie over de vereniging en met interessante lezingen. • Korting op de diensten van een aantal coaches met verstand van onze doelgroep • Korting op themabijeenkomsten & dysLexie cAfés Ad(h)d cAfés door het hele land organiseren wij aD(H)D-CaféS EN DySLExIE CaféS. dé ontmoetingsplek voor iedereen uit onze doelgroep en direct betrokkenen. voor en door ervaringsdeskundigen. hieronder vind je alle cafés bij jou in de buurt en de vaste dag van de maand waarop je er naar toe kunt. voor adres- en contactgegevens per Ad(h)dcafé, kijk hier. DySLExIE CaféS vind je op pratenoverdyslexie.nl. NB: VaNWEgE CORONa ZIJN VEEL CaféS gESLOTEN Of aLLEEN ONLINE TE ‘BEZOEKEN’. KIJK IN ONZE agENDa VOOR DE aCTUELE SITUaTIE pER Café. noord hollAnd Ad(h)d-cAFé AmsterdAm Iedere eerste woensdagavond van de maand vanaf 20.00 drenthe Ad(h)d-cAFé Assen Iedere laatste vrijdag van de maand van 20.00 uur tot 23.00 Zuid hollAnd Ad(h)d-cAFé den hAAg Iedere laatste woensdagavond van de maand van 19.00 tot 21.30 Ad(h)d-cAFé bArendrecht Iedere derde dinsdag van de maand van 20.00 tot 22.30 groningen Ad(h)d-cAFé groningen Iedere derde vrijdag van de maand van 19.30 uur tot 21.30 overijssel Ad(h)d-cAFé Almelo Iedere laatste donderdag van de maand van 14:30 tot 17:30 Ad(h)d-cAFé hengelo Iedere tweede woensdag van de maand van 20.00 tot 22.30 gelderlAnd Ad(h)d-cAFé Arnhem en omstreken Iedere eerste maandag van de maand vanaf 19.30 ZeelAnd Ad(h)d-cAFé vlissingen Iedere tweede woensdag van maand van 20.00 tot 22.30 utrecht Ad(h)d-cAFé AmersFoort Iedere tweede vrijdag van de maand van 19.30 tot 22.00 noord-brAbAnt Ad(h)d-cAFé bredA Iedere derde vrijdag van de maand vanaf 19.00 Ad(h)d en DySLExIE cAFé heusden-vesting Iedere laatste dinsdag van de maand van 19.30 tot 21.30 Ad(h)d-cAFé eindhoven Iedere derde dinsdag van de maand van 19.30 tot 22.00 DySLExIE Café EINDHOVEN Iedere derde zaterdag van de maand van 13.30 tot 16.00 Ad(h)d-cAFé utrecht Iedere eerste donderdag van de maand vanaf 21.00 limburg Ad(h)d-cAFé mAAstricht Iedere eerste vrijdag van de maand van 19.00 tot 21.30 39
Page 40
een nieuw lid dAnkZij jou? dAn ontvAng jij óók een grAtis boek! Haal meer uit je dyslexie! (H)erkenning en 20 tips door dyslecten zelf en Ik AD(H)D? Ja dus! In deze boekjes van Impuls & Woortblind zijn mensen met dyslexie en AD(H)D zelf aan het woord. Nieuwe leden krijgen gratis een boekje naar keuze. Als jij een nieuw lid aanbrengt krijg je als dank ook een boekje naar keuze! stAppenplAn ‘nieuw lid = grAtis boek voor jou’ 1 Breng iemand uit je omgeving aan als lid 2 Deze persoon vult bij de opmerkingen onderaan het invulformulier in: Ik meld mij aan via I & W lid……(jouw voor- en achternaam). 3 Vertel het nieuwe lid welk boekje je graag wilt ontvangen (AD(H)D of dyslexie) 4 Het nieuwe lid vult dit in op het formulier 5 Wij zoeken jouw adresgegevens op in ons systeem en sturen je het boekje toe haal meer uit je dyslexie! ik Ad(h)d? ja dus! In dit boekje vertellen acht mensen met ADHD en ADD hun verhaal. De jongste is 23, de oudste 67. Over hoe ze vastliepen, de een meer dan de ander, en over hoe ze zichzelf beter begrijpen nu ze weten dat ze AD(H)D hebben. En steeds meer doen wat bij hen past. 56 pag. € 7,50 incl. verzendkosten. Ledenprijs: € 5,50. Kortingscode: LID2KORTING https://www.impulsenwoortblind.nl/product/ ik-adhd-ja-dus/ OF: Bestel een boekje met ledenkorting via de webshop In dit boekje vind je 20 tips voor en door mensen met dyslexie. Met uitleg over wat dyslexie is, hoe jouw dyslectische brein werkt en waarom je daardoor moeite hebt met lezen en schrijven. Maar je leest óók wat jouw sterke kanten zijn. En we snappen en herkennen als geen ander jouw faalangst en schaamte, jouw stress door alle digitale uitdagingen. Geschreven in lettertype dyslexie en met veel illustraties van Leontien Janssen. 78 pag. € 15,- incl. verzendkosten. Ledenprijs € 10,-. Kortingscode: LID5KORTING https://www.impulsenwoortblind.nl/product/ haal-meer-uit-je-dyslexie-herkenning-en-20tips-door-dyslecten-zelf/ NB: dit boekje is ook als luisterboek beschikbaar via Bibliotheekservice Passend Lezen.

IPWB 3 - 2020


Page 2
In dIt ARTIKELEN 6 10 14 17 18 21 22 25 26 NUMMER 28 robin: ‘stop met kinderen afrekenen op hun zwakste vakken!’ Hoopvol onderzoek naar AdHd en partnergeweld dyslexie - Vier tips over focus houden en concentratielekken een boekje over linkshandigheid – wat een Aha-erlebnis! AdHd of Add? de super brains app is made for you Add something special – podcasts over Add Hoe AdHd tot rekenproblemen kan leiden – en wat je kunt doen omgaan met AdHd in de klas - boekentip dyslexie bestaat wel – en we zijn niet lui en dom 30 32 ‘Ik wilde niet meer verder leven’ - sam met Add schreef een boek naomi Kennedie over het Vragenuurtje Ad(H)d Haal meer uit je dyslexie geeft het stokje door VASTE RUBRIEKEN 3 4 34 Van het bestuur – voorwoord nieuws Verenigingsnieuws – Verslag dyslexie empowerment event OVERIG 3 36 38 colofon overzicht activiteiten & werkgroepen Algemene informatie & Ad(H)d / dyslexie cafés 2 pAg 26 pAg 14 pAg 21 WE BLIjVEN IN VERBINdING I coloFon nr 3 - 2020 Impuls & WoortblInd magazIne Is een uItgave van verenIgIng Impuls & WoortblInd en verschIjnt drIe keer per jaar dIgItaal. redactIe/redactIecommIssIe julie houben (hoofdredacteur), rob pereira, anne-marie hartmann, karin jahromi, annemarie van essen. medeWerkers nannet buitelaar, leontien jansen, sanneke anker, carola de Wit, jessica schrama, tirtsa ehrlich, machil deinum, sam Woerdeman, naomi kennedie, karin de jager. beeld picturepeople, olivier m, sam Woerdeman, leontien jansen, julie houben, uitgeverij spW adresWIjzIgIng doorgeven adreswijzigingen ontvangen wij bij voorkeur per e-mail,via © niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder uitdrukkelijke toestemming van de redactie. vormgevIng In commun, harderwijk. redactIe-adres Impuls & Woortblind, postbus 1058, 3860 bb nijkerk, info@impulsenwoortblind.nl. Issn 2405 - 8211 lId Worden leden van Impuls & Woortblind ontvangen automatisch Impuls & Woortblind magazine. het lidmaatschap loopt per kalenderjaar en kost € 38,50 per jaar. voor een lidmaatschap van Impuls & Woortblind, ga naar www.impulsenwoortblind.nl, of bel: 033 247 34 84. info@impulsenwoortblind.nl. per post kan ook: postbus 1058, 3860 bb, nijkerk. opzeggen lIdmaatschap per mail of schriftelijk (zie redactieadres) en uiterlijk vóór 1 november. anders is nog een jaar lidmaatschap verschuldigd. opname van artikelen betekent niet dat de vereniging de meningen daarin altijd onderschrijft. ze blijven geheel voor rekening van de auteurs of andere genoemde bronnen. de redactie houdt het recht om artikelen niet te plaatsen of in te korten. voor de inhoud van de advertenties draagt de vereniging geen verantwoordelijkheid. n ons vorige nummer hoopten we nog op het tijdelijke karakter van coVId-19. Inmiddels weten we beter. maar we hebben als gemeenschap laten zien dat we op meer dan één manier in verbinding kunnen blijven en niet voor één gat te vangen zijn. er is door de café-organisatoren enorm hard gewerkt om het contact met hun bezoekers in stand te houden. de AdHd- en dyslexie cafés hebben zowel online als offline bijeenkomsten gehad en ook gemengde vormen. daarnaast is er wekelijks een online Vragenuurtje Ad(H)d. meer hierover op pag. 30. ook hadden we in de Week van dyslexie het online empowerment event. een mooie avond en geslaagd teamwork met stichting HoI en oudervereniging balans. meer hierover op onze Verenigingspagina’s. 17 november is onze online aLV. We hopen dat we jullie met velen online mogen begroeten. nog een sAVe tHe dAte: 28 november. dan presenteren we eindelijk, na alle coVId-19 vertraging, het boekje “Haal meer uit je dyslexie”. dit gebeurt tijdens de feestelijke online jubileumbijeenkomst ‘De laatste keer Haal meer uit je dyslexie’. een bijzonder moment. We blijven ons inzetten om als vereniging van waarde voor elkaar te zijn en jullie belangen te behartigen. maar onze echte kracht zit ook in het elkaar informeren, ontmoeten en verbinden. dat houden we ons ook steeds voor ogen. Ik wens jullie een gezond najaar toe met hopelijk toch veel fijne momenten. Annemarie van essen – bestuur I & W 3 pAg 10
Page 4
NIEUWS oproep dyslexIe – leren en leZen! We zijn vaak minder goed in het stap-voor-stap zaken aanpakken en weten vaak niet goed Hoe of WAAr we moeten beginnen bij lezen of leren. Herken je dit? Ik zie in mijn praktijk voor dyslexie vaak de behoefte aan structuur bij leren en/of lezen. daarom onderzoek ik of een waaier daarbij zinvol is. Heb jij behoefte aan: 1. structuur of stappen bij leren en lezen? 2. een praktische tool die je hierbij kunt inzetten? stuur je reactie naar: buro@egovici-coaching.nl. tips zijn ook welkom. Wie weet komt jouw tip op de waaier! de roAd studIe: rIsIc op ontWIKKelen VAn AdHd Impuls & Woortblind is een van de partners v nieuwe roAd studie. roAd is een onderzoek de verschillende factoren die een rol spelen b ontwikkelen van AdHd en hoe het komt dat ge kinderen wel AdHd ontwikkelen, maar de kinderen niet. Het onderzoek volgt een grote kinderen en hun ouders vanuit heel nederlan de zwangerschap totdat het kind 6 jaar is, om vroegste kenmerken van AdHd in kaart te br Het umc Groningen coördineert dit onderzo Waarom dit onderzoek? een diagnose AdHd wordt meestal gegeven a kind op de basisschool zit, maar ouders hebb eigenlijk vaak al eerder in de gaten dat de on keling van hun kind anders verloopt dan die andere kinderen. de roAd studie probeert de luistertip: een Add-podcAst door een Add’er Add something special. Zo heet de podcast serie van carola de Wit. Ze heeft zelf Add en wil met de podcast haar ervaringskennis én de positieve kanten van Add een platform geven. In de 11 afleveringen toe nu toe spreekt ze o.a. met rutger den Hollander, bedenker van de Superbrains app, tirtsa ehrlich, schrijfster van boeken over Add en verschillende anderen over leven en werken met Add. afl. 11 gaat over dyslexie, want dat heeft carola ook. leuk is ook de nieuwe reeks binnen de podcast, ‘de Wit relationshit’. die maakt ze samen met haar man. over Add binnen je relatie. mis vooral aflevering 9 niet, want die gaat over Impuls & Woortblind en onze Ad(H)d-cafés! meer over carola en haar podcast lees je op pag. 21. 4 naasten in Kra (h)erkenning a AdHd/Add, As problematiek, b en andere ‘ggz ‘Wat moet ik d nou, bekijk de verbaasd hoeve voor jezelf! bij ‘hoe communi ‘Hoe bewaak i zijn er nog alle partners, ouder heb je zelf wel beeld Ass? nee hem door naar zwaar met je h Ico n van de k naar bij het t sommie meeste e groep and vanaf om zo de brengen. oek. als een ben ontwike van deze meer info en aanmelden Aanmelden voor het onderzoek kan via de website www.vroegherkenningadhd.nl. ook als je nu nog nAAsten in krAcht biedt meer dAn je denkt acht geeft steun, tips en aan naasten van mensen met ss, een depressie, verslavingsborderline, angstproblemen z-problematiek’. daarmee?’ zul je denken? e site maar eens en je staat veel je eraan hebt, ook jvoorbeeld de tips over niceer ik met mijn naaste?’, ik mijn grenzen’? en dan e ervaringsverhalen van ers en kinderen. misschien l een partner met bijvooreem eens een kijkje of stuur r je partner, als die het (even) heeft! 5 de website www.naasteninkracht.nl is drie jaar geleden opgezet door een aantal ggz-gerelateerde verenigingen van ervaringsdeskundigen, waaronder Impuls & Woortblind. omdat er al zoveel te vinden is voor als je zelf AdHd/Add, een depressie, een eet- of angststoornis hebt. maar eigenlijk niks voor naasten van mensen die last hebben van één of meer van deze dingen. vroege signalen van AdHd in kaart te brengen en kijkt naar het samenspel van aanleg en omgeving. Als er op vroege leeftijd beter bekend is wat risicofactoren zijn voor het ontwikkelen van AdHd, dan kan onderzocht worden of er vroege behandelingen mogelijk zijn om de ontwikkeling van AdHd te verminderen of zelfs te voorkomen. Wie kunnen er meedoen? Als jij en je (eventuele) partner een baby verwachten en tenminste één van jullie beiden AdHd heeft, kun je meedoen aan het onderzoek. niet in verwachting bent, maar in de toekomst misschien mee wil doen, kun je dat via de website aangeven. daarnaast vind je op de website meer informatie over de studie en over AdHd. Vragen of opmerkingen over het onderzoek? mail dan naar info@vroegherkenningadhd.nl. online Alv + presentAtie boekje 'hAAl meer uit je dyslexie!' 17 november- online AlV: meer info en aanmelden 28 november- online laatste keer Haal meer uit je dyslexie: meer info en aanmelden Helaas is corona nog steeds ‘onder ons’. daarom doen we de AlV en de presentatie van het boekje Haal meer uit je dyslexie noodgedwongen online. Voordeel is dat je er niet meer in de november kou de deur voor uit hoeft! Lees meer over het boekje Haal meer uit je dyslexie en de opvolgers van Haal meer uit je dyslexie
Page 8
op zijn 15e komt de volgende schok. Zijn mentor van 3 vwo ziet zijn bètatalent en wil hem laten deelnemen aan een speciaal scholierenbèta-programma aan de universiteit utrecht. maar de universiteit weigert hem. deze keer is zijn Asperger de reden. de ‘dynamische omgeving’ van de universiteit zou te veel voor hem zijn. vis in het water robin laat zich niet uit het veld slaan. met zijn vwo-diploma op zak laat hij zich op zijn 17e opnieuw onderzoeken door dezelfde psychiater. die constateert dat hij niet meer aan de criteria van Asperger en Ad(H)d voldoet. nu kan de universiteit hem niet meer weigeren! robin kan niet kiezen en gaat daarom maar voor wis- én natuurkunde. "Ik voelde me vanaf dag één als een vis in het water tussen mijn medestudenten. eindelijk mensen die mij begrepen. Ik ben bepaald niet de enige met iets van autisme. Wat niet raar is, want autismekenmerken zijn juist handig voor veel bèta-onderzoek." nobelprijswinnaar deze zomer rondde robin zijn twee studies af met een 9 voor zijn scriptie, die een formule beschrijft voor een nieuw nano-materiaal. "Ik heb het onderzoek mogen bespreken met de nobelprijswinnaar op dit gebied en die was onder de indruk. dat was wel een bijzonder moment." binnenkort start hij met promotieonderzoek over kwantummaterialen. monique, met gepaste trots: “Hier was eigenlijk helemaal geen geld voor maar zijn professor wil zo graag met hem verder dat er binnen een groot nWo-programma een plek speciaal voor robin gecreëerd is om hem binnen te houden.” 8 verspilling van talent robin is dankzij zijn doorzettingsvermogen, keihard werken aan de dingen waar hij moeite mee had én dankzij een moeder die hem in alles steunde, op zijn plek gekomen. maar hoe verdrietig en onterecht is het, aldus robin en monique, dat kinderen nog steeds afgerekend worden op een diagnose zoals autisme, AdHd of dyslexie. terwijl die eigenlijk altijd gepaard gaat met sterke kanten, die zo geen kans krijgen tot wasdom te komen. een totale verspilling van talent én levensgeluk. belastingformulier Het kan ook anders en dat hoeft helemaal niet ingewikkeld te zijn aldus moeder en zoon. robin: “Ik heb wat je noemt een disharmonisch profiel. ‘onlogische’ talen, zoals nederlands voor mij zeker is, gaan gewoon niet. engels gaat me gelukkig wel goed af. Ik zou dus nooit een opleiding of werk kiezen waarin een goede beheersing van de nederlandse spelling een grote rol speelt. Waarom moet ik dan per se een voldoende voor nederlands halen op mijn eindexamen? en andersom ook: leerlingen met dyscalculie gaan nooit iets doen waarbij ze veel moeten rekenen. leer hun op school wat basisvaardigheden waarin cijfers voorkomen. Zoals hoe je je belastingformulier invult. dat is toch veel zinvoller dan de doorsnede van een driehoek of de x en ij van een formule kunnen uitrekenen? opleidingen mogen van mij best eisen dat je voor bepaalde vakken met een voldoende slaagt. maar wees realistisch en focus hierbij ook op de vakken die écht nodig zijn bij de opleiding en doe niet moeilijk over een vak dat niet relevant is voor succes in de vervolgopleiding.” Nu doe ik waar ik goed in ben persoonlijkheidsanalyse met kleuren monique pleit voor een totaal andere kijk op de verschillen tussen mensen. “Ik begeleidde jarenlang (jong-)volwassenen, ook teams op de werkvloer, volgens de methode van de persoonlijkheidsanalyse Insights discovery. er zijn vier typen persoonlijkheden, elk met een eigen kleur: rood, groen, geel en blauw. Het voert hier te ver om al die typen in detail te benoemen. de meeste mensen hebben een mix met een dominantie in twee kleuren. mensen die nu een diagnose krijgen zitten vaak wat nadrukkelijker in één kleur. Zo is robin hartstikke blauw: een introverte denker, super nauwkeurig en analytisch. In een vruchtbare werksetting wil je alle vier de kleuren hebben, want elke kleur heeft zijn eigen kwaliteiten en uiteraard ook zijn beperkingen. maar dat compenseert een persoon met veel van een andere kleur dan weer. mooie van zo naar mensen kijken is dat je helemaal wegblijft van het stoornis-denken. Je gaat uit van volledige acceptatie van de neurodiversiteit van mensen en hebt meer oog voor iemands sterke kanten. deze analyse kun je ook al bij jongeren toepassen, ongeveer vanaf de bovenbouw op de middelbare school. Hiermee los je zoveel problemen met diagnoses en verspilling van talent op.” neurodiversiteit meer kennis over neurodiversiteit, dat is hard nodig in onze samenleving, aldus robin en monique. te beginnen op scholen. Want nu is een kind met een dominantie in één kleur, om in de kleurenanalyse te blijven, volledig afhankelijk van een wakkere docent en/of ouder om tot bloei te komen. robin is er het levende bewijs van. meer over de persoonlijkheidsanalyse waar monique mee werkt: www.insightsbenelux.com 9
Page 10
AdHd EN pARTNERGEWELd AdHd is een vaak gemiste diagnose bij partnergeweld. Zo blijkt uit onderzoek van nannet buitelaar, forensisch psychiater en AdHd-specialist bij de Waag. Wees alert op AdHd, is haar pleidooi. Want als er AdHd speelt en je neemt dit mee in de behandeling, dan is de kans op succes groot. Heftig thema denk je. Klopt. maar toch even doorlezen. Want er staan ook zinnige dingen in voor ‘gewone’ AdHd’ers die (te) vaak ruzie hebben. teKst: nAnnet buItelAAr p 10 aul (45) meldt zich vrijwillig bij mij voor behandeling van partnergeweld. Hij is getrouwd en heeft een zoontje van 6 jaar. Hij is snel boos en gefrustreerd, heeft een kort lontje. Hij meldt zich nu, omdat hij laatst zijn vrouw zelfs sloeg uit woede. Zijn zoon was hiervan getuige en is vaak bang voor hem. dat vindt hij verschrikkelijk. Hij is zelf geslagen door zijn eigen vader en hij haat het om op zijn vader te lijken. In zijn vorige relatie was er ook geweld en hij wil het nu graag goed doen. Hij wil zijn relatie redden en een goede vader zijn maar hij kan zijn emoties niet in de hand houden wanneer hij gestrest is. tijdens diagnostisch onderzoek blijkt dat paul chaotisch en gejaagd is. Hij kan zijn gedachten niet stoppen en heeft moeite om zijn leven te organiseren. Hij vergeet vaak dingen, wat een bron van irritatie is in zijn relatie. om te ontspannen en te kunnen slapen blowt hij vaak ’s avonds, wat ook weer leidt tot ruzies met zijn partner. Ik stel de diagnose AdHd, wat hem eerst verbaast. Zijn broer was altijd heel druk, hij niet. maar door de uitleg van de symptomen vallen er heel wat kwartjes, ook bij zijn vrouw. Hij aanvaardt zijn diagnose en begint met de behandeling. zijn lontje wordt langer samen maakt het stel veiligheidsen time-out afspraken. paul start tegelijkertijd met psycho-educatie over AdHd en met medicatie voor de AdHd-symptomen. Al heel snel rapporteert hij grote veranderingen. Zijn lontje is veel langer, hij is meer ontspannen. maar na een aantal weken meldt hij zich teleurgesteld. Hij is opnieuw te hardhandig naar zijn zoon geweest en schaamt zich diep. doorpratend op dit voorval zien we een patroon, waarin hij reageert met agressie op gevoelens van falen. Hij heeft hoge verwachtingen van zichzelf en anderen. een teleurstelling triggert het gevoel tekort te schieten, leidend tot agressie. Hij krijgt traumabehandeling voor de situaties in zijn jeugd die hieraan ten grondslag liggen en gaat aan de gang met schematherapie om patronen te veranderen. ook de medicatie wordt verhoogd, wat hem rustiger maakt en het mogelijk maakt om beter te kunnen profiteren van de psychotherapie. In een aantal relatiesessies bespreken we de destructieve patronen die ze samen hebben ontwikkeld en het lukt hen om er anders mee om te gaan. na zes maanden stopt hij met de behandeling. de situatie is veilig thuis, zijn vrouw vertelt dat paul NaNNet Buitelaar meer verantwoordelijkheden op zich neemt en dat hun relatie is verbeterd. one size doesn’t fit all partnergeweld komt vaak voor in onze samenleving. uit eerdere studies naar het effect van de behandeling van partnergeweld bleek echter dat deze behandelingen doorgaans weinig effect hadden; het partnergeweld nam niet af. een belangrijke reden die hiervoor in de literatuur wordt genoemd is dat veel behandelingen gebaseerd waren op een “one-size-fits-all” behandeling, waarbij daders in een groep geleerd werd om anders om te gaan met conflicten en geen agressie te gebruiken. om behandeling voor partnergeweld effectiever te maken beveelt de richtlijn familiaal huiselijk geweld bij kinderen en volwassenen (nederlandse Vereniging voor psychiatrie, 2008) aan om de partners meer te betrekken en de behandeling meer te richten op individuele pathologie en/of kenmerken van daders. Adhd als risicofactor voor partnergeweld AdHd kan om meerdere redenen een risico vormen voor geweld in de relatie. Zo zijn er vaak meer conflicten in de relatie. over taakverdeling, schulden, verschillende bedtijden etc. Verder heeft iemand met AdHd vaak een laag zelfbeeld als gevolg van faalervaringen in de voorgeschiedenis. Zeker als de AdHd niet vroeg genoeg onderkend is. dit kan leiden tot een overgevoeligheid voor kritiek en tot een overmatig heftige reactie hierop. bijkomende problemen, zoals trauma in de voorgeschiedenis, het zelf opgegroeid zijn in een gezin waarin geweld voorkwam en verslavingsproblematiek, verhogen het risico eveneens. prikkelovergevoeligheid, emotieregulatie-problemen en een kort lontje kunnen in combinatie met bovenstaande ervoor zorgen dat ruzies gewelddadig uit de hand lopen. Adhd wordt vaak gemist de ITAP (impact of treatment of ADHD on intimate partner violence) studie onderzocht 347 cliënten die zich als dader van partnergeweld bij de Waag aanmeldden voor behandeling. cliënten kwamen doorgaans vrijwillig (verwezen door de huisarts of op advies van jeugdzorg) en deels verplicht (verwezen door reclassering). Allen werden onderzocht op AdHd en andere psychische stoornissen/problematiek. Van hen voldeed 61% aan de criteria van AdHd. bijna 2/3 11
Page 12
van deze groep had de diagnose echter nooit gekregen. dit bevestigt eerder onderzoek waaruit bleek dat de diagnose AdHd bij mensen met agressieproblematiek in meer dan de helft van de gevallen is gemist. minder Adhd-klachten = minder geweld de AdHd-groep uit de ItAp-studie werd een jaar lang gevolgd tijdens de behandeling. die bestond uit behandeling van de AdHd-klachten (met voorlichtingsgesprekken en/of medicatie en/of coaching), behandeling van alle bijkomende problematiek en specifieke behandeling voor het partnergeweld. om de 8 weken werd de ernst van de AdHd-klachten gemeten en werd bijgehouden hoe vaak er nog geweld had plaatsgevonden. er bleek een heel sterk verband te zijn tussen de ernst van de AdHd-klachten en de frequentie van het geweld: als de AdHd-klachten afnamen nam het geweld ook af! Aandachtspunten bij Adhd en partnergeweld bij de behandeling van partnergeweld waarin AdHd 12 een rol speelt zijn de volgende dingen essentieel: De ‘ADHD-factor’ binnen de relatie 1) Jezelf snappen nu je weet dat je aDHD hebt (waarom dingen niet lukken, waarom je zo heftig reageert) is heel belangrijk. ook je partner krijgt -als het goed is- meer begrip voor jouw gedrag. Het is vaak geen onwil maar onvermogen. 2) Als er sprake is van AdHd (en zeker als deze diagnose nooit eerder is gesteld) is het vooral belangrijk om te begrijpen welke rol dit in je relatie speelt. aDHD-symptomen kunnen leiden tot problemen in de interactie. de partner zonder AdHd heeft bijvoorbeeld het gevoel dat de ander geen aandacht voor hem/haar heeft). Als hij/zij niet weet dat dit komt door bijvoorbeeld afgeleid zijn of overprikkeling, dan kan de niet AdHd-partner dit al snel labelen als ‘egoïstisch’ of ‘niet betrokken’. deze misinterpretaties (zie kader) kunnen leiden tot verwijten waar degene met AdHd weer overmatig heftig op kan reageren (vanuit het onderliggende gevoel ‘ik doe het nooit goed’). 3) Vaak is er in een relatie ook een bepaald patroon ontstaan, we noemen dat wel het ouder-kind patroon. degene zonder AdHd voelt zich gedwongen een ouderrol aan te nemen (regelen, controleren, voortdurend alert zijn) en degene met AdHd voelt zich als een kind behandeld. Het is belangrijk dit patroon te onderkennen want meestal willen beiden er graag vanaf! De Waag de Waag is het grootste centrum voor ambulante forensische ggz in nederland. de Waag biedt gespecialiseerde zorg voor mensen die grensoverschrijdend of strafbaar gedrag combineren met een psychische stoornis. www.dewaagnederland.nl Agressie beheersing om partnergeweld te stoppen is het belangrijk dat je een time-out kunt nemen. dat wil zeggen dat je in een heftige emotie kan stoppen en eerst tot rust kan komen voordat je verder praat. AdHd-klachten zoals snel overprikkeld zijn en te snel en te heftig emotioneel reageren maken het echter lastig om tot tien te tellen en conflicten niet te laten escaleren. medicatie kan dan helpen. Het lontje wordt langer en daarmee is er meer tijd en ruimte om communicatievaardigheden die je hebt geleerd ook toe te passen. MiSinterpretatieS Van aDHD-SyMptoMen symptoom mIsInterpretAtIe Afgeleid zijn Impulsief zijn Zich terugtrekken “Je houdt niet van me” “Je respecteert me niet” “Je wilt niet bij mij zijn” planning niet nakomen “Het kan je niet schelen hoe ik de dingen wil aanpakken “ Meer over de itap-studie van nannet Buitelaar en de link naar het proefschrift. 13
Page 14
Hoe houd je je focus? Je móet iets afmaken voor je werk. maar steeds dwaal je af. Hoe komt dat en wat kun je eraan doen? lees het boek Focus Aan/uit, aldus leontien Jansen. In dit artikel vertelt ze in woord en beeld hoe dit boek je helpt je aandacht weer te focussen. tekst en beeld: leontien jAnsen 14 D it boek legt uit hoe en waarom wij onze concentratie verliezen tijdens het werk. na de uitleg volgen tips over hoe je wél die concentratie kunt vasthouden. Als dyslect vind ik dit een prettig leesbaar en praktisch bruikbaar boek. de pagina-opzet is ruim en rustig en biedt voldoende ruimte voor aantekeningen. focusmanagement Het draait allemaal om focusmanagement: het managen van de hersengebieden die met aandacht te maken hebben. We worden overloaded met dingen die we willen, kunnen en moeten in onze maatschappij. doel van het boek is dat we daarop meer grip krijgen, zodat we weerbaarder zijn tegen stress en meer gedaan krijgen. vier concentratielekken schrijvers mark en oscar benoemen vier concentratielekken en nemen je mee in het spel van de focus: 1 te weinig prikkels 2 te veel interne prikkels 3 te weinig brandstof 4 te veel externe prikkels Lees dit boek! het focusspel leoNtieN jaNseN 1 te Weinig prikkeLS - te Saai, te LangzaaM, te SiMpeL Wanneer je bezig bent met lezen of een taak, gaan je gedachten soms een eigen leven leiden. dit is een teken dat de bezigheid op dat moment voor jouw hersenen te saai, te langzaam of te simpel is. Je hersenen zijn altijd 100% aan het werk, of je nu al die 100% gebruikt of niet. Gevolg is dat je hersenen ‘ander werk’ gaan zoeken. en weg is je verbinding met dat wat je eigenlijk moet doen. Wat kun Je Doen? maak het wat complexer voor jezelf, door bijv. snellezen of de tijdlimiet verhogen. Multitasken is ook een optie: naast je ‘hoofdtaak’ kun je er een simpele taak bij doen zoals naar de radio luisteren, lopen, bewegen of tekenen. pas op voor switchtasken! Je kunt niet twee dingen naast elkaar doen die bewuste aandacht nodig hebben. 2 te VeeL interne prikkeLS & SWitcHtaSken Het idee dat het lekker is om veel omhanden te hebben is killing voor onze concentratie. Je bent dan heel vaak bezig met switchtasken, het wisselen van taak. Gevolg: te veel interne prikkels en totaal verlies aan focus. er zijn verschillende redenen om te switchen, zoals: • externe afleiders: wanneer je met project A bezig bent en je krijgt een vraag over project d; • interne afleiders: wanneer je bezig bent met project A en je krijgt een idee voor project d; • taken na elkaar doen die je beter kunt bundelen. bijvoorbeeld per klant een factuur sturen in plaats van meerdere facturen in één keer; • Alles wat je leuk vindt doen waardoor je te veel projecten tegelijk hebt; • emoties die je bezighouden waardoor je je niet kan concentreren. Wat kun Je Doen? Haal de prikkels uit je hoofd. bijvoorbeeld met de ‘braintoss’ app (zoz). 15
Page 16
de 'BraiNtoss' app 3 te Weinig BranDStoF door een verwarring tussen commitment en productiviteit draaien sommige mensen werkweken van 80 uur. commitment JA, productief nee. Je kunt niet onbeperkt gefocust zijn. We verbruiken energie om onze aandacht gefocust te houden. We verbruiken ook energie om afleidende prikkels buiten te houden. We kunnen soms wel even doortrekken, maar dan verbruiken we de reserves. met als risico: mentale uitputting en diepere dalen in de productiviteit. Wat kun Je Doen? Wanneer en hoe laad jij jezelf op? neem regelmatig een korte pauze waarin je geen gerichte aandacht hebt. bijvoorbeeld even koffie halen. dit is het moment dat je hersenen alle informatie kunnen verwerken en opruimen. soms ook een moment van creativiteit door de ruimte die ontstaat. laat je telefoon dan ook even liggen! Hoe passief dat ‘appjes checken’ ook lijkt, je hersenen hebben er wel werk aan. Zorg daarnaast voor voldoende nachtrust. slapen is hét grote oplaadmoment. 4 te VeeL externe prikkeLS Je bent hard aan het werk en ‘ping’: een mailtje. even kijken. daarna ‘bliept’ je mobiel: nieuw bericht. telefoon net weggelegd, komt de collega naast je met even een “heel kort vraagje”. Zo ben je in vijf minuten 16 al minimaal 3 keer gestoord in je werk door prikkels van buitenaf. Wat kun Je Doen? Wil je ongestoord kunnen werken dan moet je hierop inspelen. bepaal zelf of je wilt horen of zien dat je een bericht hebt. Zet meldingen van mail, sociale media etc. uit tijdens je werk of voor een (korte) periode. Zet je telefoon op stil. er is zoveel mogelijk! maak afspraken met collega’s over elkaar even aanschieten met een vraag. Het boek heeft nog een verdiepingsstuk over o.a. de kosten van de kantoortuinen (slecht voor de focus!) en onze verslaafdheid aan afleiding. Inclusief tips. meer tips en checklists vind je op focusaan. nl/bonus. Focus aan/uit, van Mark tigchelaar en oscar de Bos, € 20,-. Verkrijgbaar via o.a. bol.com Een boekje voor lefties tekst: KArIn JAHromI - contactperSoon DySLexie i&W 13 augustus was de dag van de linkshandigheid. Ik ben altijd erg nieuwsgierig naar linkshandigheid bij mijn cliëntjes omdat ik de indruk heb dat er enig verband is tussen linkshandigheid en dyslexie. en dat is misschien ook wel zo. V oor een post over de dag van linkshandigheid op sociale media had ik een passende afbeelding nodig. Zo stuitte ik op de cover van het boekje 'linkshandig' van rob van Vuure. Ik vroeg toestemming voor gebruik van de afbeelding en bestelde meteen het boekje. dat werd een bijzondere leeservaring met veel Aha-erlebnissen. er zijn namelijk heel wat paralellen met dyslexie te trekken. Het boekje ‘linkshandig’ heeft als subtitel ‘Waarom linkshandigen origineel, intelligent, geniaal en succesvol zijn’. Van bescheidenheid kan Van Vuure dus niet beticht worden. toch heeft hij geen hoger doel met het boekje. ook is hij zelf niet linkshandig. Zijn broer en zijn zoon zijn wel ‘linkspoten’ en zijn moeder, een onderwijzeres, vond linkshandige leerlingen nooit een probleem. de dwang die er destijds bestond om kinderen per sé met rechts te laten schrijven vond zij een onnodige en oneerlijke druk. Het boekje is vooral een laagdrempelig ‘wist je datjes’ boekje met leuke weetjes en feiten over linkshandigheid. met humor ook. Zo staat achterin(!) het welkomstwoord: ‘Welkom linkshandige! Wat leuk dat je dit boekje hebt opgepakt. en geopend als een echte lefty. Het is een boekje voor een origineel, intelligent en geniaal persoon. Voor jou dus. lees maar. begin wel vooraan’. parallel met dyslexie bijzonder aan dit boekje vind ik toch wel de parallellen met dyslexie. Zaken als familiaire aanleg, creativiteit en waarom jongens misschien vaker linkshandig zijn dan meisjes: dezelfde discussie hebben we over dyslexie ook allemaal voorbij zien komen. Hoewel hier geen enkele sprake is van wetenschappelijke pretentie of onderbouwing, vind ik de parallellen opvallend. Wat mij betreft mag linkshandigheid hiermee best een plekje krijgen in wat we binnen het conceptueel denken ‘rechtsbreinig georiënteerd’ noemen. en de mooiste conclusie is misschien wel dat linkshandigheid inmiddels helemaal geen issue meer is. dat geeft hoop voor de beeldvorming rond dyslexie! linkshandig – rob van Vuure. uitgeverij Kompas, € 14,95 17
Page 18
BAAS IN EIGEN BRAINS! Heb je AdHd of Add? dan is de nieuwe super brains app iets voor jou. met deze app kun je spelenderwijs goede gewoontes aanleren en ook nog via een chatfunctie communiceren met je behandelaar én mede-Ad(H)d’ers. Zoiets kán alleen maar door een AdHd’er bedacht zijn toch? sanneke Anker van superbrains legt uit hoe de app werkt. teKst: sAnneKe AnKer d 18 e super brains app is ontwikkeld om jou te helpen de baas in je eigen brains te worden. Jij kiest jouw doelen en op basis hiervan wordt jouw toolbox ingericht met Habits en bewezen tools. super brains is ontwikkeld door experts en ervaringsdeskundigen. het super brain achter super brains Vier jaar geleden kwam rutger op het idee om super brains te ontwikkelen. rutger heeft zelf AdHd en wilde een app ontwikkelen waarmee AdHd’ers echt geholpen worden. eentje waarbij je niet alleen adviezen krijgt maar ook zelf aan de slag kan met bewezen tools. samen met sandra Kooij, andere AdHd-experts en ervaringsdeskundigen heeft hij van zijn droom werkelijkheid gemaakt. nieuwe gewoontes de basis van super brains is het werken aan gedragsverandering. daarvoor leren we jou de super Habit methode. dat houdt in dat je door kleine stapjes nieuwe gewoontes aanleert. Kan je bijvoorbeeld moeilijk in slaap komen? dan zijn er verschillende Habits die je daarbij helpen. Zo helpt het om je bed ‘s ochtends op te maken, want een rommelig bed is een rommelige nacht. Van een net opgemaakt bed wordt jouw brein rustig en kom je makkelijker in slaap. of misschien helpt een ontspannen meditatie jou in slaap te komen. ontdek zelf wat voor jou werkt en wat niet! een reactie van een gebruiker over de Habit ‘bed opmaken’: Voor mij werkt deze habit onwijs goed! Elk dag beginnen met een succesmomentje door meteen als ik wakker word een habit te kunnen afvinken. Het motiveert mij om de super BraiN rutger rest eromheen ook netjes te maken en houden. Het geeft rust in mijn hoofd. En als ik naar bed ga en mijn opgeruimde slaapkamer zie, krijg ik daar een goed gevoel van en zin om te gaan slapen. Sinds 2 mnd slaap ik écht beter én sta ik met betere energie op. met elke actie die jou dichter bij je doelen brengt verdien je onder andere coins en diamonds. met die coins kun je de opmaak van jouw app personaliseren. Heb je voldoende diamonds dan kun je deze inwisselen voor fysieke beloningen, zoals een super brains trui. de app zonder behandelaar Je kan super brains met en zonder behandelaar gebruiken. ben jij op dit moment (nog) niet in behandeling, maar wil je toch werken aan jouw doelen? dan kan jij binnen super brains aan de slag met kant en klare zelfhulpprogramma’s en met de oefeningen in de toolbox. of je nu wil werken aan stress, AdHd, depressie, of angsten, super brains helpt jou om de baas in je eigen brains te worden. chatten met je behandelaar ben je in behandeling voor bijvoorbeeld AdHd, depressie of angsten? Vraag jouw behandelaar of jullie met super brains kunnen werken. ben je in behandeling bij psyQ, dan is super brains een vast onderdeel van jouw AdHd-behandeling. naast de face-2-face afspraken met je behandelaar, kunnen jullie via super brains ook chatten en videobellen. Jouw behandelaar kan Habits en vragenlijsten voor je klaarzetten die passen bij jouw doelen. bijkomend voordeel: je krijgt inzicht in jouw behandeling. Via de app kun je het gehele stappenplan inzien. Jij schrijft korte gespreksverslagen aan de hand van een invulformulier en je ziet de notities die de behandelaar maakt. Jouw gegevens zijn 100% veilig in deze premium versie van super brains. gratis vs premium super brains is gratis te downloaden. met de gratis versie kan je direct werken aan jouw doelen en heb je maar liefst 100 wetenschappelijk bewezen tools die jou kunnen helpen. Wil je meer? In de premium versie heb je wel 350 tools die jouw leven positief 19
Page 20
veranderen. Wil jij die super brains trui bij elkaar sparen en met je behandelaar werken aan jouw doelen? Ga dan voor de premium versie. die kost € 6,99 per maand. Werk je samen met je behandelaar? dan vergoedt jouw zorgverzekering deze kosten. community bij super brains sta je er niet alleen voor. In de community delen we tips en wisselen we ervaringen uit met andere super brainers. Je kan ook een buddy uitnodigen. dit kan iemand zijn uit jouw omgeving; ouders, vrienden, of een broer of zus. Zij kunnen zien hoe actief jij in de app bent. ben je dagen niet actief in super brains, dan ziet jouw buddy dit en kan die even bellen of langsgaan om te kijken hoe het met je gaat. twee ervaringen van echte super brainers: Henk: Ik gebruik de gratis versie van super brains nu twee maanden. nieuwe Habits proberen vind ik het leukst! er staan ook toffe tips in zoals die tegen bingewatchen. Je zet de aflevering in het midden uit zodat je geen cliffhanger hebt. door deze tip ga ik vroeger naar bed! Verder is een van mijn doelen een gezondere 20 leefstijl. doordat een vriend de app ook heeft gedownload en we elkaars buddy zijn steunen we elkaar. ook vind ik het tof om hem uit te dagen een Habit samen met mij te doen. Ik merk dat ik de afgelopen twee maanden al wat beter slaap en meer beweeg! priscilla: Ik ben sinds mei bij psyQ in behandeling voor mijn AdHd. Ik vind het heel fijn om tussen de behandelingen door af en toe te chatten of videobellen met mijn coach via de app. Zeker nu ik mij door corona wat angstiger voel. Wat ik het leukst vind is de community. Hier worden ervaringen, tips en foto’s gedeeld. Ik ga dit weekend de crea bea Habit doen en mijn creatie delen. de foto’s van andere creaties inspireren mij dus ik hoop dat de mijne ook dat effect heeft! meer info Je kunt de superbrains app downloaden via de apple app store en de google playstore. de premium versie kost € 6,99 per maand. Je kunt ook deze video bekijken over hoe super brains werkt. Wie is Carola van ADD Something Special? tekst: cArolA de Wit Ik dus. carola, 25 jaar en host van de ‘Add something special’ podcast. rond mijn 10e werd bij mij Add en dyslexie geconstateerd. Je kunt dus bijna zeggen dat ik niet beter weet dan dat ik dit heb. misschien daarom omarm ik mijn Add en dyslexie ook zo. Het hoort gewoon bij wie ik ben. I k heb altijd de behoefte gevoeld om iets te doen met mijn ervaringskennis rond Add. maar...ik zou geen echte Add’er zijn als verschillende pogingen in die richting door gebrek aan focus, aandacht en interesse niet volledig doodbloedden. tot ik op het idee van een podcast kwam! Waarom een podcast? Ik wilde een manier vinden om informatie te delen, herkenning te geven en de positieve kant van Add te belichten. Ik experimenteerde wat met blogs. tot ik me realiseerde dat ik zelf nooit de aandacht heb om een blog/boek te lezen. daarom besloot ik het in te spreken, zodat de luisteraar het makkelijk tot zich kan nemen. Waar komt de naam ‘Add something special’ vandaan? Verzonnen in een creatieve bui! maar ik sta er ook volledig achter. Ik ben ervan overtuigd dat Add’ers ecHt iets speciaals toevoegen. Zo puur, eerlijk en zichzelf. Waanzinnig! Welke boodschap wil je overdragen? Ik zit in verschillende Facebook groepen waar Ad(H)d’ers hun verhalen en ervaringen delen. Ik merk dat de nadruk vaak ligt op de negatieve kant van AdHd en Add. Hoe gaaf is het dat er dan een podcast is waarin ik mensen laat vertellen over de mooie dingen van (vooral) Add. en nu is er ook een serie over Add in je relatie? Jazeker! samen met mijn man maak ik een serie video’s: ‘de Wit relationshit’. Hierin praten we over onderwerpen in ons leven waarbij Add een rol speelt. leuk en herkenbaar voor koppels waarin Add speelt denk ik. Waar kunnen we de podcast en video serie vinden? de podcast kun je beluisteren op spotify, sound cloud of Apple podcast. linkjes en meer over de verschillende afleveringen vind je op https://addsomethingspecial.nl/ De eerste 2 afleveringen van ‘de Wit relationshit’ kun je bekijken op mijn youtube kanaal. 21
Page 22
Waarom ADHD voor Kinderen met AdHd hebben geregeld ook rekenproblemen. dit kán dyscalculie zijn. maar vaak is toch de onderwijs-setting de boosdoener. In dit artikel leg ik uit hoe de manier waarop rekenles gegeven wordt, rekenproblemen kan veroorzaken bij kinderen met AdHd. en wat je kunt doen om dit te voorkomen. tekst: jessicA schrAmA 22 H et is niets nieuws: kinderen met AdHd hebben vaak moeite met zich lang concentreren en lang stil zitten is ook niet hun ding. maar de omgeving heeft wel degelijk invloed op de mate waarin je last hebt van je AdHd. In een drukke klas, of op een school waar veel groepsdoorbroken gewerkt wordt en dus weinig rust heerst, laat een kind met AdHd vaak ook meer van zijn/ haar onrust zien. een gestructureerde omgeving met kortere instructie-momenten en voldoende ruimte om te bewegen zorgen er juist voor dat een kind minder last van zijn of haar AdHd ervaart. een gemiddelde rekenles zoals die op de meeste scholen gegeven wordt bestaat uit een klassikale instructie op het bord en daarna aan de slag in een werkboek. dat past niet goed bij de meeste AdHd’ers. Wat gaat er mis en hoe maak je de rekenles wel AdHd-proof? de instructie Als eerste de instructie, wat gaat daar dan mis? Wat natuurlijk bekend is, is dat kinderen met AdHd sneller afgeleid zijn. tijdens een rekeninstructie van gemiddeld twintig minuten krijgen ze vaak een gedeelte niet mee. er zijn prikkels genoeg in de klas die hen kunnen afleiden van de instructie en een leerkracht heeft niet altijd de tijd om het kind constant terug rekenproblemen kan zorgen jessica schrama bij de les te halen, of later nog extra instructie te geven. een kind met AdHd dat wel teruggehaald wordt bij de instructie heeft dan echter al een stuk gemist. Hierdoor vinden ze het lastiger om de instructie te begrijpen en de stof later toe te passen. Zo ontstaat een achterstand in begrip die zich per keer verder opbouwt en tot serieuze rekenproblemen kan leiden. korter en prikkelender Wat beter werkt in mijn ervaring, is een zeer korte duidelijk instructie, liefst ook over één onderwerp. dus niet breuken en keersommen in een les, wat vaak wel gebeurt. Verschillende onderwerpen geven extra kans op verwarring. maak de instructie waar mogelijk prikkelend, door gebruik van materialen en beweging. Geef ze bijvoorbeeld een liter water en een leeg melkpak, om zo te ontdekken wat een liter is. In plaats van een kale instructie erover op het bord. laat de kinderen zelf leren hoe rekenen werkt door te doen. stimuleer hierbij het maken van fouten en geef dan uitleg. door deze aanpak snappen kinderen ook beter waaróm rekenen belangrijk is. Kinderen leren vaak gemotiveerder als ze het doel snappen. Kale sommen motiveren en intrigeren niet. materialen, experimenten en spelletjes die ze kunnen winnen vaak wel. dat geldt naar mijn mening nog sterker voor kinderen met AdHd. ook helpt extra visuele ondersteuning om de instructie goed te laten landen. Veel AdHd’ers hebben aanleg voor beelddenken en slaan informatie via beeld gemakkelijker op dan via abstracte symbolen. Hierdoor past de huidige manier van onderwijs ze ook minder. de verwerking nu de verwerking, ofwel het maken van opdrachten in een werkboek of op de computer. dit moet zelfstandig en binnen een bepaalde tijd. Allemaal dingen die voor een kind met AdHd een extra uitdaging vormen. één Grote prIKKel die computer waar kinderen op veel scholen uren achter werken is direct 23
Page 24
al een probleem. Het is namelijk één grote prikkel. niet alleen is het een fel scherm, ook beweegt er van alles. er poppen sterren op als je het goed doet of juist een groot rood kruis bij een fout. de meeste programma’s bieden ook nog ondersteuning met geluid. prikkels in overvloed dus. Voor sommige kinderen met AdHd kán dit goed werken, maar mijn ervaring is dat het voor veel AdHd’ers vooral afleidt van het echte leren. op Je beurt WAcHten Kinderen met AdHd hebben vaak ook problemen met de executieve functies zoals plannen en op hun beurt wachten. Als de juf of meester niet direct tijd heeft bij een vraag vinden ze het vaak lastig om de opdracht even over te slaan er hier later op terug te komen. Ze zijn dan uit hun concentratie en heb moeite hier weer in te komen. moeIte met tIJdsbeseF moeite met plannen en tijdsbesef maakt zelfstandig werken na de instructie natuurlijk ook niet makkelijker. Want hoeveel is nu tien minuten werken? Heb je dan zeeën van tijd of juist niet? ook mogen kinderen steeds vaker zelf hun werk plannen met een weektaak. dit vraagt veel van je inschattingsvermogen rond tijd. Want als je toch al een beetje impulsief en chaotisch bent aangelegd is het natuurlijk een grote uitdaging om een passende planning te maken en je daar ook nog aan te houden. 24 bewegend leren.. Wat werkt wel? bijvoorbeeld bewegend leren. onderzoek toont aan dat bewegend leren sowieso heel effectief is. bij aDHD geldt dit helemaal. laat een kind springen, rennen, hinkelen en bewegen! niet alleen wordt de les zo veel leuker voor kinderen met AdHd, ze steken er ook nog veel meer van op. en niet alleen kinderen met AdHd, maar alle kinderen. Het kost wat meer tijd maar uiteindelijk levert het tijd op. plus blije, gemotiveerde leerlingen. ..en rust na of naast het bewegend leren is het tegenovergestelde juist effectief: rust! Geen computerscherm met prikkels maar een prikkelarme verwerking. dit betekenen niet dat de verwerking saai moet zijn. er zijn ook veel spelletjes waarmee je vaardigheden kan inoefenen zonder overbodige ‘toeters en bellen’. Het onderwijs heeft veel mogelijkheden de rekenles AdHd-proof te maken. Het mooie is dat kinderen zonder AdHd vaak ook baat hebben bij deze aanpak, want zo wordt rekenen gewoon veel leuker. Jessica schrama is contactpersoon dyscalculie bij I&W Omgaan met ADHD op school - Boekentip tekst: tIrtsA eHrlIcH Graag lees ik alles over Ad(H)d. Ik heb ‘lees-AdHd’ en ik heb zelf boeken over Add en AdHd geschreven. totdat ik een boek las en dacht: dit wil ik vertalen! ‘omgaan met AdHd op school. Evidence based methoden voor leerkrachten’ is net verschenen. Van dr. barkley, een Amerikaanse professor en grootheid op AdHd-gebied. W aarom dit boek vertalen? Het raakte mij. de manier waarop met heldere metaforen beschreven wordt waar kinderen met AdHd op school tegenaan lopen. barkley’s stelligheid is on-nederlands en soms kort door de bocht. maar hij sluit wel aan bij mijn visie op AdHd en Add. Het is geen teken van luiheid of gebrek aan inzet, maar iets waar mensen echt last van hebben en wat we als omgeving serieus moeten nemen. Ik vind het belangrijk dat iedereen dit herkent, zeker leerkrachten. Het boek biedt niet alleen inzicht in wát de meeste effectieve strategieën zijn op school, maar ook waaróm AdHd’ers bepaalde problemen ervaren. Ik zie het boek als een lopend buffet. na het lezen van het (dunne) boek, kunnen leerkrachten vanuit meer begrip en inzicht kiezen welke interventies het beste passen bij hun specifieke leerling. de uitleg over het waarom vergroot het inzicht, begrip en de bereidheid van leerkrachten om leerlingen met AdHd meer ondersteuning te bieden. meer inzicht geeft ook meer kans op wat barkley ‘proactief’ lesgeven noemt. Waarbij problemen worden voorkomen, in plaats van achteraf (reactief) te reageren. Hierdoor zullen kinderen met AdHd meer positieve ervaringen opdoen, wat goed is voor hun zelfbeeld. Ik hoop dat deze vertaling in het nederlandse onderwijs tot nog meer begrip leidt, zodat AdHd’ers net zoveel kansen krijgen en pakken als iedereen! dus ben je ouder van of werk je in het onderwijs, dan is dit boek zeker een aanrader! Anton Horeweg, leerkracht en schrijver schreef in zijn voorwoord over dit boek: “…een interessant boek, goed leesbaar, bordenvol handige tips. oók voor mensen die hun aandacht niet zo lang bij één onderwerp kunnen houden”. omgaan met aDHD op school. evidence based methoden voor leerkrachten - russell Barkley. uitgeverij sWp, € 21,25
Page 26
dySLExIE fRAMING MET dANK AAN pROf ANNA BOSMAN daar gaan we weer. 'dyslexie bestaat niet'. een vette kop in de telegraaf van 24 september. uitspraak van een heuse hoogleraar, Anna bosman. Zij is één van de experts, door wie politiek den Haag zich laat leiden in o.a. het beleid rondom dyslexie. machil deinum, Impuls & Woortblind-lid en dyslectisch, slaat de spijker op zijn kop met onderstaand betoog als reactie op het artikel in de telegraaf. teKst: mAcHIl deInum I 26 k moet toch ‘even’ reageren op het artikel in de telegraaf van 24-9-2020 waarin hoogleraar Anna bosman tijdens een hoorzitting in de tweede Kamer zegt dat dyslexie niet bestaat omdat het niet in het neurologische of genetische systeem is aan te tonen. In haar ogen is dyslexie slechts een symptoom van slecht onderwijs en is de commerciële dyslexiebegeleiding een verontrustend verdienmodel. geen passende bril In de standpunten van Anna bosman wordt het kind met het badwater weggegooid. Haar terechte ergernis over het misbruik van commerciële bedrijfjes in de dyslexiezorg, zet ze plompverloren om in het ontkennen dat dyslexie bestaat. Volgens haar kan iedereen met een goede leesinstructie leren lezen en spellen. Zij legt het leesprobleem bij de dyslecticus. die zou te weinig geoefend hebben. Zo’n standpunt is voor een dyslecticus nooit te weerleggen. een goede leesinstructie voorkomt leesproblemen. maar daarmee is nog niet gezegd dat ook dyslexie met goede leesinstructie op te lossen is. net zomin als extreme slechtziendheid opgelost is met een goede opticien die een passende bril aanmeet. tot een bepaalde grens kan een bril je zicht verbeteren maar bij extreem slechte ogen en/ of blindheid biedt een bril geen soelaas. Zeggen we dan ook dat een blinde maar beter moet kijken? populistisch Haar vergelijking tussen niet goed kunnen lezen en spellen en niet goed zijn in zingen of gym is ronduit populistisch simplificerend. met een gebrek aan zangtalent of een matige motoriek kun je ver komen in het leven, terwijl leesen spellingsproblemen enorme maatschappelijke gevolgen hebben. dyslexie is een zeer hardnekkig probleem, dat zich al meteen vanaf de derde groep basisschool manifesteert. met intensieve instructie kan iemand met dyslexie weliswaar de schrijfwijze van woorden uit het hoofd leren, maar dat is nog niet het automatiserend lezen en spellen van mensen die niet dyslectisch zijn. de diagnose dyslexie is geen oplossing voor het probleem, maar de bal terugspelen naar de dyslecticus omdat hij niet genoeg geoefend zou hebben, is dat nog veel minder. bosmans redenering individualiseert het probleem, waardoor alle verantwoordelijkheid bij de dyslecticus machil deiNum komt te liggen en de samenleving ervan gevrijwaard blijft: iemand die niet goed kan lezen of spellen is dom of lui, daar hoeven we niet in te investeren. bovendien stelt bosman zonder enige argumentatie dat een kind door het krijgen van een dyslexie diagnose niet meer gemotiveerd is er hard aan te trekken. mijn ervaring is juist, dat een kind dat weet dat het niet zelf schuld is aan zijn handicap, minder aangetast wordt in zijn zelfvertrouwen en meer emotionele ruimte overhoudt om via creatieve omwegen toch zijn doelen te bereiken. dyslexie framiNg dyslexie framing maar waar ik me nog het meeste zorgen over maak, is hoe met name de telegraaf de conclusies van mevrouw bosman heeft geframed tot botweg ontkennen van het probleem. Want het probleem gaat niet weg, of je het nu dyslexie noemt of iets anders. met dit artikel krijgen al die mensen die toch al weerstand hadden tegen dyslexie verse munitie. “oh ik las in de krant dat dyslexie helemaal niet bestaat, het is dus eigenlijk maar aanstelleritis”. de telegraaf maakt hiermee van Anna bosman de Andrew Wakefield van de dyslexie. een excuuswetenschapper die legitimiteit geeft aan dyslexie shaming, aan het verkondigen van kwetsende opvattingen over een handicap met zeer ingrijpende gevolgen voor mensen op essentiële terreinen van hun leven, opleiding, werk en privésfeer. Zelfs wanneer mevrouw bosman haar uitspraken nuanceert, zullen mensen die er belang bij hebben het bestaan van dyslexie te ontkennen, zich op haar ideeën blijven beroepen. net zoals anti-vaxxers altijd weer op de proppen komen met de autismeclaim van Andrew Wakefield. mensen zoals ik, die in hun school-, studenten- en werkleven dagelijks met hun dyslexie geconfronteerd worden, zullen dankzij dit artikel weer dom, lui en ongemotiveerd genoemd gaan worden. 27
Page 28
Als de ADD niet gezien wordt..... I ‘Ik loop de badkamer in en sluit snel de deur achter mij. In stilte blijf ik voor de spiegel staan. de vingertoppen van mijn wijsen middelvinger tasten voorzichtig mijn hals af, zoekend naar de slagader.’ tekst: sAm WoerdemAn 28 k ben sam, een 24-jarige student met Add. Ik ontvang vaak vragende blikken als ik vertel dat ik, na een zelfmoordpoging op 18-jarige leeftijd, ‘enkel’ de diagnose Add overhield. begrijpelijk natuurlijk, gezien de brede kennis en hulpmiddelen die we tegenwoordig tot onze beschikking hebben om Add te herkennen en leefbaar te maken. Helaas is Add niet in alle gevallen duidelijk herkenbaar. Ik was zo’n geval. mijn klachten bleven onbehandeld en werden lange tijd niet erkend als klachten. luiheid, desinteresse en passiviteit zijn termen waarmee mijn gedrag vaak werd bestempeld. Ik ging daardoor ook zo naar mezelf kijken en werd steeds ongelukkiger. tot het niet meer ging. Ik vertel daarom mijn verhaal en zal dit blijven vertellen. In de hoop andere jongeren met Add en/of andere onbegrepen klachten te bereiken die zich herkennen in mijn verhaal. er ging een hoop vooraf aan het moment waarop ik besloot een einde aan mijn leven te maken. Ik was al maanden thuis, ging niet meer naar school en had weinig vertrouwen dat ik nog beter zou worden. de symptomen die ik vertoonde waren moeilijk te plaatsen. er werd binnen het eerste GGZ-onderzoek dat ik kreeg wel gedacht aan Add. maar ook aan een mogelijke persoonlijkheidsstoornis en een depressie. een uitgebreid onderzoek was daarom nodig, zo werd mij bij de GGZ verteld. mijn laatste hoop was dan ook hierop gevestigd. ‘Als ik straks een diagnose heb, dan kan ik behandeld worden en dan komt alles weer goed.’ Aan die gedachte hield ik mij krampachtig vast. enkele weken na de start van de onderzoeken die ik bij de GGZ doorliep, kreeg ik slecht nieuws. de GGZ vond aanvullend onderzoek noodzakelijk gezien mijn complexe klachten. maar voor dit aanvullend onderzoek waren lange wachtlijsten. Het zou dus nog maanden duren voor ik een diagnose zou krijgen. bij het horen van die boodschap ging voor mij, bijna als vanzelf, de knop om. Ik kon, en wilde, niet meer wachten. dat was x‘Ik wilde niet meer leven’ illustratie uit de 3e deur de 3e deur het moment dat ik naar badkamer liep. Ik was er klaar voor. die avond wist mijn vader mij gelukkig te overtuigen om een crisisgesprek aan te gaan met de GGZ. de opname die volgde op deze avond vond plaats bij GGZ breburg. Ik werd opgenomen op de afdeling Jong volwassen intensieve zorg (ofwel JoIn). Hier heb ik 3 maanden doorgebracht. een aantal weken na de start van de opname werd ik officieel gediagnostiseerd met Add en depressie in remissie. de laatstgenoemde term wil zeggen dat een depressie geconstateerd is maar dat de herstellende fase is ingetreden. met andere woorden, je hebt het ergste gehad. Aan de hand van behandelingen, waarin ik de handvatten en medicatie aangereikt kreeg om goed met Add om te kunnen gaan, lukte het mij om mijn leven weer leefbaar te maken. na mijn ontslag bij GGZ breburg heb ik, met behulp van coaching, flink doorgewerkt aan mijn herstel. tegenwoordig studeer ik vormgeving aan de kunstacademie; een plek waar Add- kenmerken als impulsiviteit en een chaotisch brein juist in je voordeel kunnen uitpakken. Hier heb ik mijn plek gevonden. natuurlijk is Add met het vinden van de juiste plek niet als sneeuw voor de zon verdwenen. met behulp van een Add-coach oefen ik nog steeds hoe ik mijn chaotische brein kan controleren wanneer het moet, hoe ik structuur kan aanbrengen in mijn dag- en nachtritme en werk ik aan het overzicht houden over wat er zoal op mijn pad komt. sam WoerdemaN na een flink aantal jaar in therapie te zijn geweest bij de GGZ en ondersteund te zijn door een Add-coach heb ik een belangrijke les geleerd. Add kun je leefbaar maken. leer je diagnose kennen, accepteer hem als onderdeel van jezelf en maak hem niet groter dan nodig. boek over mijn opname, de periode die leidde tot de opname, en de rol die Add hierin gespeeld heeft heb ik een boek geschreven: ‘de 3e deur.’ dit is te bestellen via www.samuelwoerdeman.com heb jij hulp nodig? neem dan contact op met stichting 113 Zelfmoordpreventie via 0900 0113 (24/7 bereikbaar). of ga naar 113.nl 29
Page 30
HET ONLINE AdHd-VRAGENUURTjE: ELKE dONdERdAGAVONd elk nadeel heeft zijn voordeel. Zo heeft Impuls & Woortblind dankzij corona elke donderdagavond een online Vragenuurtje AdHd/Add. i &W-contactpersoon naomi Kennedie is de vaste ‘host’ en vertelt waarom het elke week weer bijzonder is. teKst: nAomi kennedie H 30 et begon ergens op een mooie dag in april. We zaten nog volop in de lockdown en zoom was na corona het meest gebruikte woord. er kwamen vragen via de mail bij mij en Arda nieboer (collega-contactpersoon) over AdHd en opvoeden, thuiszitten met je partner waar je knettergek van werd. Geen sportschool als uitlaatklep maar wel jengelende kinderen, wanhopige huisdieren die zochten naar rust en veel overvolle AdHdhoofden die overprikkeld waren. Het werd de hoogste tijd voor AdHd/Add en zoom time! Arda en ik deden het een paar keer om en om, maar al snel was ik wekelijks ‘miss Vragenuurtje’. “AdHd’ers onder elkaar voelt zo vertrouwd, ik kan hier zo mezelf zijn” zou ik nog vaak te horen krijgen tijdens de vele zoom-uurtjes. soms doet er ook een partner van…. of een ouder van…. mee, met vragen over bijvoorbeeld opvoeding of om het neurodiverse brein beter te begrijpen. Hoe geweldig en liefdevol is dat. Geweldig en liefdevol zijn we sowieso, kwetsbaar soms ook. en dat allemaal tegelijk in een wat dwars maar vooral kleurrijk brein. Ik kan me voorstellen dat je dit leest en denkt: is dat Vragenuurtje iets voor mij? moet ik dan persé een vraag stellen? misschien heb je wat online-drempelvrees. daarom hieronder antwoorden van mij op alle vragen over het Vragenuurtje. Wat voor soort vragen worden er gesteld? soms hele concrete vragen over rijbewijs en medicatie. en er wordt aan mij gevraagd of ik tips heb voor sites, podcasts of boeken. door wie dan? mannen en vrouwen van alle leeftijden! hoeveel mensen gemiddeld per vragenuurtje? Het is iedere week anders. de ene keer heb ik een groepje van acht mensen, de andere keer een groepje van vier. Altijd met beeld en geluid? meestal wel maar je mag zelf kiezen. 20.00 stipt beginnen? Vanaf 20.00 is iedereen van harte welkom maar later mag je ook nog inspringen. Vaak lopen we wel uit tot 21.30 of soms nog veel later. het vrageNuurtje Naomi KeNNedie kun je alleen maar vragen stellen? nee, het concept is meer dan dat. er worden ook veel ervaringen uitgewisseld. ook komen er mensen uit nieuwsgierigheid langs om te kijken of het iets voor hen is. is er tijd voor verdieping? Zeker, dat is juist zo mooi in zo’n klein groepje. Voorbeelden van terugkerende thema’s? • moeizame relatie met tijd. Hoe leer je om op tijd te komen en in te schatten hoeveel tijd iets kost? • Hoe organiseer je het dagelijks leven met AdHd? • acceptatie van je AdHd en hoe doe je dat dan? • Altijd maar aan staan en hoe leer ik mijzelf beter kennen? • overprikkeling en wat zijn de eerste signalen? voorbeeld uit de praktijk: We zijn met vier mensen. Iemand heeft net de diagnose AdHd gekregen maar heeft verder nog geen idee wat het inhoudt. overprikkeling: wat is dat en hoe herken je dat? er wordt aan elkaar gevraagd wat de eerste tekenen van overprikkeling zijn. Licht wat te fel is en geluid wat je niet kan verdragen kunnen de eerste tekenen zijn. de eerste signalen worden vaak niet herkend. de relatie tussen het negeren van de eerste prikkels en een woede-uitbarsting (soms uren later) zijn niet altijd bekend. tijdens het Vragenuurtje komen al deze thema’s aan bod en nemen we de tijd om ernaar te kijken. Zo leer je elke keer weer iets over je eigen AdHd. Ik ook! en natuurlijk ook over alle mooie en leuke kanten ervan. Al die onderwerpen door elkaar heen…klinkt chaotisch? Ja soms wel maar er wordt echt naar elkaar geluisterd en mijn rol is om het gesprek te leiden en iedereen aan het woord te laten. deelnemers wisselen onderling ook veel tips & tricks en zelfs telefoonnummers uit. Zo fijn vinden ze dit onderlinge contact tussen mede-Ad(H)d’ers. Het voelt als een voorrecht om dit contact te organiseren en begeleiden. hoe kun je meedoen? Ga naar de online agenda van impuls & Woortblind. daar zie rechts de aankondiging van het Vragenuurtje AdHd/Add staan met een link in de tekst. de link klik je aan en werkt vanaf 20.00 op donderdagavond via zoom. ook deel ik de aankondiging op woensdag en donderdag via alle Facebook groepen die met AdHd te maken hebben. tIp: belangrijk om eerst zoom op je pc te installeren en wellicht even oefenen als het de eerste keer is. 31
Page 32
Eindelijk een boek met tips W Het boekje ‘Haal meer uit je dyslexie! (H)erkenning en 20 tips door dyslecten zelf’ van Impuls & Woortblind komt 28 november uit! Het is het jubileumboek over 20 jaar bijeenkomsten van volwassenen met dyslexie. Hier alvast een voorproefje. tekst: kArin de jAger 32 e hebben in het boekje de thema’s die we bespraken bij de bijeenkomsten samengevoegd tot zes grotere thema’s: 1. Kracht en positieve kanten van dyslexie 2. Anders denken en daardoor anders communiceren 3. omgaan met schaamte, jezelf dom voelen, faalangst, te hard werken en perfectionisme 4. Administratie bijhouden 5. omgaan met computer-updates en steeds wisselende wachtwoorden 6. Inzetten van hulpmiddelen en om hulp vragen van probleem naar oplossing We begonnen de bijeenkomsten altijd met ‘Waar loop jij bij dit thema tegenaan?’ en na de pauze ‘Hoe heb jij het tot nog toe opgelost?’ deze manier van werken gaf veel herkenning, veiligheid en inzichten. er waren altijd wel een paar tips van anderen waar je wat aan had. deze opbouw hebben we ook aangehouden in het boek. uit alle tips en oplossingen van al die jaren hebben we 20 tips samengesteld. en er is meer… In dit boekje lees je ook de visie op dyslexie van Impuls & Woortblind en maak je kennis met neurodiversiteit en conceptueel denken. Zo kun je ook naar dyslexie kijken en blijf je weg van het ‘stoornis-denken’. leontien Jansen maakte tekeningen die de tekst in beeldtaal ondersteunen. en met 78 bladzijden is het ook niet te dik! de eerste reacties van dyslectische proeflezers waren enthousiast: ‘lekker vlot en duidelijk geschreven met veel herkenning en leuke tekeningen. super dat het echt ervaringstips van mensen met dyslexie zijn.’ bijeenkomsten gaan door in de dyslexie cafés de bijeenkomsten stoppen wel in utrecht, maar niet in het land. Ze worden op dit moment op 4 plaatsen voortgezet. In de dyslexie cafés in Apeldoorn, de Kempen en eindhoven en het AdHd & dyslexie café in Heusden. voor en door dyslecten x het team vaN haal meer uit je dyslexie dyslexie en stress In eindhoven heeft leontien Jansen (van de tekeningen) de bijeenkomsten voortgezet samen met Annelies van der Heijden en een van de schrijvers van het boek: Karin de Jager. daar ging het in september over stress, iets wat in elk hoofdstuk van het boekje wel (zijdelings) ter sprake komt. Het blijkt dat veel mensen met dyslexie vaak stress ervaren, maar dat geldt ook voor mensen zonder dyslexie. de druk om goed en snel te presteren op het werk is hoog, maar ook door sociale media. We willen/ moeten zo veel van ons zelf… bij dyslecten is dat vaak niet anders en daar komt nog bij: computergedoe, administratie, snel stukken moeten schrijven en lezen, hulp (moeten) vragen, toegeven dat je sommige dingen niet zo goed of snel genoeg kan, proberen het faalgevoel hierover te negeren… Het is voor veel mensen een worsteling met (veel) stress waarbij hun krachten en kwaliteiten soms uit het oog worden verloren en niet meer (kunnen) worden ingezet. vertrouwd concept: van probleem naar oplossing In eindhoven leerden we van leontien onze stress herkennen. Wanneer zit je met je stress in het oranje? lichte positieve stress is goed als je moet presteren, maar als deze stress maar blijft aanhouden kan het leiden tot burn-out en andere klachten. en wanneer zit je in het rood? de heftige stress die ontstaat als je bijvoorbeeld snel moet reageren. lukt dit niet goed voor je gevoel, dan kom je in het rood en wordt je bewuste denken uitgeschakeld. Hoe voelt dat dan? Wat gebeurt er in je lijf? Wat gebeurt er met je gedachten? We kregen ook uitleg wat er gebeurt in het brein. Alles leuk en verhelderend ondersteund door leontiens beeldtaal tekeningen. ook vroeg ze: Hoe ziet jouw antistress-koffertje eruit? Wat stop jij erin om te ontstressen, wat helpt jou? We sloten af met de opdracht om thuis een echt eigen antistresskoffertje met inhoud te maken. leuk! Het Dyslexie café eindhoven willen we graag voor iedereen toegankelijk houden, ook voor degenen die ver weg wonen. We hebben door corona geëxperimenteerd met online Zoom en dat beviel prima. maar elkaar live zien is ook fijn. Hoe we dat in de toekomst precies gaan vormgeven wordt nog beslist, maar Zoom bijeenkomsten blijven zeker terugkomen. over het boekje Het boekje ‘Haal meer uit je dyslexie’ is geschreven door peter millenaar, leen van Andel en Karin de Jager. Vanaf 28 november te bestellen via onze webshop. ledenprijs € 10,-, niet-leden € 15,incl. verzendkosten. 33
Page 34
empoWering WAs het zeker! Het online Dyslexie Empowerment Event op maandag 5 oktober was beslist empowering. Dit gratis event was onderdeel van De Week van Dyslexie en een mooie samenwerking tussen drie organisaties voor en door mensen met dyslexie: HOI, Balans en Impuls & Woortblind. teKst: JulIe Houben Voormalig coach van het nederlands vrouwenhockeyteam marc lammers beet het spits af. Zelf ‘hartstikke dyslectisch’ en afgebrand door zijn leraar engels op school. maar op het cIos ontdekte hij waar hij goed in was: het beste uit sporters halen. bijna een uur lang nam hij ons online mee in zijn avonturen met de nederlandse hockeyvrouwen, die hij uiteindelijk het olympisch goud en een wereldkampioenschap bezorgde. dyslexie gaat samen met veel talenten “Wij dyslecten zijn super creatief, inventief, we hebben vaak goed ruimtelijk inzicht en we kunnen zo veel! maar we moeten er soms wel hard voor knokken. om mensen mee te krijgen met onze vooruitstrevende ideeën.” Volgde een prachtig verhaal waarin hij zijn hockeydames in een ijsbadje wilde laten afkoelen, voor sneller herstel in het hete china waar de olympische spelen plaatsvonden. dit doet Anky van Grunsven ook met haar paarden, zo leerde hij. “maar ze wilden het niet, die dames. ‘Wij zijn geen paarden!’ riepen ze, bang voor zoiets raars, nieuws. Was dat nou echt nodig?” best practices dan moet je dus volhouden, doorzetten. Al je creatieve talent inzetten om mensen te overtuigen van je plan, aldus marc lammers. en het lukte hem. “Ik liet hen een ronkende presentatie van Anky zelf zien, met alle gouden medailles die haar koud-bad strategie had opgeleverd en ze gingen om. en we werden wereldkampioen.” Verschil was: nu wilden ze het ZelF. “Ik had ze overtuigd met een best prActIce. Heel belangrijk. Inspirerende voorbeelden van dingen die werken, ook al lijken ze eng, nieuw en ‘anders’. dat geeft vertrouwen. marc lammers Werk samen marc lammers is zelf een mooi voorbeeld van een best practice. Hij doet waar hij goed in is, krijgt daardoor meer zelfvertrouwen en durft daardoor ook makkelijker dingen te doen die verder uit zijn ‘comfort zone’ liggen, zoals een boek schrijven. “maar dat doe ik samen met een goeie schrijver. Ik kan goed lullen, hij schrijft het op.” laatste take home messsage van lammers: werk samen! Zoek mensen die goed zijn 34 VERENIGINGSNIEUWS keuzekAArten Ad(h)d voor in waar jij minder goed in bent zodat jij je talenten ook optimaal kunt inzetten. dyslexiesleutels na marc lammers volgden een aantal break out sessies van een half uur, waarin deelnemers ook vragen konden stellen aan de sprekers. Vanuit Impuls & Woortblind was dat eerst marzenka rolak. Zij heeft een empowering methode ontwikkeld, de dyslexiesleutels, waarmee leerlingen in de onderbouw van het Vo eerst hun dyslexie beter leren kennen en accepteren. daarna gaan ze aan de slag met leerstrategieën die voor hen het beste werken, en krijgen ze tips en tricks op het gebied van faalangst bij toetsen. deelnemers waren enthousiast over deze methode. dyslexiehulpmiddelen.com na een korte pauze vertelden edith Hagedoren en Katrien Horions van Hogeschool Zuyd over de website comm, waarop o.a. een overzicht van 49 dyslexiehulpmiddelen staat, met een handige zoek- en filterfunctie. daarnaast vertelden ze over het belang van het goed inzetten, monitoren en evalueren wanneer je met een hulpmiddel wil werken. Zij hebben daarvoor een methodiek ontwikkeld die je op de website comm vindt. de spreeksters kregen veel vragen via de chat. er is nog steeds veel onduidelijkheid en schijnbare willekeur over wat er in het onderwijs precies aan hulp kan en mag, óók wat betreft de inzet van dyslexiehulpmiddelen. terwijl ook die onbetwist empowering zijn voor mensen met dyslexie. meer over de dyslexiesleutels vind je in dit artikel uit impuls & Woortblind Magazine nr. 2 van 2020. Website comm: www.dyslexiehulpmiddelen.com goed inzicht in behAndelopties Ideaal voor mensen met Ad(H)d of een vermoeden daarvan: een paar A4’tjes waar kort de belangrijkste behandelopties en andere hulpmogelijkheden op staan voor Ad(H)d. Zodat je beter samen met een zorgverlener de juiste behandeling kunt kiezen, omdat jij óók weet wat er zoal mogelijk is. die A4’tjes gaan er komen. Ze heten Keuzekaarten en zijn ook nog eens ‘approved by’ ervaringsdeskundigen. Zeven betrokken leden van Impuls & Woortblind dachten eind september mee in een online focusgroep mee over wat er op die Keuzekaarten moet staan. de focusgroep was georganiseerd door mInd, ontwikkelaar van de Keuzekaarten. de eerste versie wordt weer aan ons ledenpanel voorgelegd en als alles volgens plan loopt zijn de Keuzekaarten Ad(H)d eind dit jaar af. Ze komen dan op deze pagina van MinD te staan, waar ook Keuzekaarten voor andere ggz-diagnoses staan. 35
Page 36
IMpULS & WOORTBLINd Werkgroep onDerWiJS WAt: belangenbehartiging voor alle vormen van onderwijs Wie: Anne-marie Hartmann – (bestuurslid portefeuille onderwijs) DySLexieLiJn WAt: de dyslexielijn hulpdienst voo over dyslexie. onDerSteuningSgroep DySLexie WAt: belangenbehartiging voor dyslectici Wie: peter millenaar - peter.w.millenaar@gmail.com (voorzitter) Wie: dyslexielijn@ impulsenwoortb actieve werkgroepen en vrijwilligers i & W Werkgroep VoLWaSSenen WAt: klankbordgroep voor initiatieven en projecten rond actuele thema’s mbt Ad(H)d, dyslexie en/of dyscalculie Wie: we zoeken nieuwe leden en een voorzitter! iets voor jou? Mail ons. Impuls & Woortblind is actief voor en met mensen met Ad(H)d, dyslexie en dyscalculie. Heb je vragen? Heb je een idee voor een actie of een activiteit? Wil je ergens aan meedoen? Hier zie je bij wie je terecht kunt met je vraag of idee! DySLeuk: pr en LoBBygroep DySLexie WAt: dyslexie zichtbaar maken vanuit I en W Wie: nel Hofmeester & monique blom – dysleuk@impulsenwoortblind.nl 36 expertiSegroep WAt: expertmeetings, begeleiding van studenten, eigen onderzoeken onder achterban, internationale contacten Wie: rob pereira – (bestuursvoorzitter & portefeuille wetenschap) APELDOORN n n is een or vragen tblind.nl aD(H)D-caFéS en DySLexie caFéS WAt: maandelijkse bijeenkomsten voor en door mensen met AdHd en/of dyslexie (zie pag. 39) Wie: Aad bouwmeester – (bestuurslid portefeuille AdHd cafés), roy de Jong (bestuurslid dyslexie cafés) AMERSFOORT reDactiecoMMiSSie FonDSenWerVing WAt: zorgen voor stabiele extra inkomsten voor I en W Wie: roy de Jong (bestuurslid portefeuille fondsenwerving) WAt: zorgt samen met hoofdredacteur voor inhoud van I & W magazine Wie: Julie Houben – julie.houben@ impulsenwoortblind.nl (hoofdredacteur) contactperSonen en cLiëntonDerSteunerS WAt: ervaringsdeskundige vrijwilligers per telefoon en/of mail bereikbaar Wie: zie de lijst op http://www.impulsenwoortblind.nl/onze-vrijwillige-contactpersonen/ BeStuur WAt: ook elk bestuurslid heeft een eigen aandachtsveld. Wil je één van hen benaderen met een vraag of idee? stuur dan een mail naar info@impulsenwoortblind.nl Wie: rob pereira - bestuursvoorzitter, wetenschap, AdHd roy de Jong- penningmeester, fondsenwerving, dyscalculie, dyslexie Aad bouwmeester – algemeen, Ad(H)d-cafés, AdHd Anne-marie Hartmann – algemeen, onderwijs Annemarie van essen – algemeen, ledenwerving, media en communicatie 37
Page 38
ALGEMENE INfORMATIE de dyslexielijn de dyslexielijn is een hulpdienst voor vragen over dyslexie. Je kunt bellen naar het landelijk bureau: 033 247 34 84 Wij zorgen dan dat je vraag door de juiste persoon behandeld kan worden. Je kunt je vraag ook mailen: dyslexielijn@impulsenwoortblind.nl zelf een Ad(h)d cAfé of dyslexie cAfé opzetten? Wij helpen je! Is er geen Ad(H)d-café of dyslexie-café bij jou in de buurt? Zoek een partner en start er eentje. Impuls & Woortblind kan je helpen met een duidelijke handleiding over de aanpak. bel of mail ons voor meer informatie: 033 247 34 84 / info@impulsenwoortblind.nl behoefte AAn onderling contAct? doe een oproep! Heb jij behoefte aan contact met iemand uit jouw omgeving om ervaringen te delen? Je kunt via onze digitale nieuwsbrieven een oproepje doen. mail je oproep + woonomgeving naar: info@impulsenwoortblind.nl. dan sturen wij de reacties aan je door. 38 lidmAAtschAp biedt meer! LeDen Van i&W • ontvangen 3 keer per jaar Impuls & Woortblind magazine per mail • belangrijke tussentijdse informatie per digitale nieuwsbrief • 2 keer per jaar een AlV met informatie over de vereniging en met interessante lezingen. • Korting op de diensten van een aantal coaches met verstand van onze doelgroep • Korting op themabijeenkomsten & dySLExIE cAféS Ad(H)d cAféS door het hele land organiseren wij aD(H)D-caFéS en DySLexie caFéS. dé ontmoetingsplek voor iedereen uit onze doelgroep en direct betrokkenen. voor en door ervaringsdeskundigen. hieronder vind je alle cafés bij jou in de buurt en de vaste dag van de maand waarop je er naar toe kunt. voor adres- en contactgegevens per Ad(h)dcafé, kijk hier. DySLexie caFéS vind je op pratenoverdyslexie.nl. nB: VanWege corona ziJn VeeL caFéS geSLoten oF aLLeen onLine te ‘Bezoeken’. kiJk in onze agenDa Voor De actueLe Situatie per caFé. drenthe Ad(h)d-cAfé Assen Iedere laatste vrijdag van de maand van 20.00 uur tot 23.00 noord hollAnd Ad(h)d-cAfé AmsterdAm Iedere eerste woensdagavond van de maand vanaf 20.00 zuid hollAnd Ad(h)d-cAfé den hAAg Iedere laatste woensdagavond van de maand van 19.00 tot 21.30 Ad(h)d-cAfé bArendrecht Iedere derde dinsdag van de maand van 20.00 tot 22.30 zeelAnd Ad(h)d-cAfé vlissingen Iedere tweede woensdag van maand van 20.00 tot 22.30 noord-brAbAnt Ad(h)d-cAfé bredA Iedere derde vrijdag van de maand vanaf 19.00 Ad(h)d-cAfé heusden-vesting Iedere laatste dinsdag van de maand van 19.30 tot 21.30 Ad(h)d-cAfé eindhoven Iedere derde dinsdag van de maand van 19.30 tot 22.00 DySLexie caFé einDHoVen Iedere derde zaterdag van de maand van 13.30 tot 16.00 groningen Ad(h)d-cAfé groningen Iedere derde vrijdag van de maand van 19.30 uur tot 21.30 overijssel Ad(h)d-cAfé zWolle Iedere tweede dinsdag van de maand van 20.00 tot 22.00 Ad(h)d-cAfé Almelo Iedere laatste donderdag van de maand van 14:30 tot 17:30 Ad(h)d-cAfé hengelo Iedere tweede woensdag van de maand van 20.00 tot 22.30 gelderlAnd Ad(h)d-cAfé Apeldoorn eens in de 2 maanden op woensdagavond van 19.30 tot 21.30 DySLexie caFé apeLDoorn eens in de 2 maanden op woensdagavond van 19.30 tot 21.30 Ad(h)d-cAfé Arnhem en omstreken Iedere eerste maandag van de maand vanaf 19.30 utrecht Ad(h)d-cAfé Amersfoort Iedere tweede vrijdag van de maand van 19.30 tot 22.00 Ad(h)d-cAfé utrecht Iedere eerste donderdag van de maand vanaf 21.00 limburg Ad(h)d-cAfé mAAstricht Iedere eerste vrijdag van de maand van 19.00 tot 21.30 39
Page 40
Zelfstandig werken met Read&Write Read&Write is een compenserend hulpmiddel dat ondersteuning geeft aan mensen met dyslexie of een ander lees- of spellingprobleem. Het programma ondersteunt zwakke lezers tijdens het lezen, schrijven en studeren. Read&Write is geschikt voor het werken op de Chromebook en met de Chrome-browser. Het werkt met een extra werkbalk in de browser. Het programma leest bestanden met tekst, zoals word-documenten, PDF’s en digitale (school)boeken, maar ook websites, presentaties en e-mails. www.lexima.nl/readwrite Device Werking Kernfuncties Onderscheidende functies Lesmateriaal Chromebook en Chrome-browser          Voorlezen Highlighten tekst Spraak naar tekst Uitgebreid afbeeldingenboek met woordenlijst Vooral digitaal            info@lexima.nl  www.lexima.nl 8 Laat je “label” in je voordeel werken! Wij bieden in onze training en coaching voor (jong) volwassenen met dyslexie / dyscalculie / AD(H)D / autisme en/ofhoogbegaafdheid: praktische handvatten en inzicht in jouw andere manier van denken en leren; vermindering van faalangst, onzekerheid, uitstelgedrag, prestatiedrang en/of stress; verhoging concentratie, sneller leren lezen, gemakkelijker schrijven en communiceren. Dynamika advies, training & coaching Zie ook onze boeken: “Slimmer dan je baas”en Luister ook naar onze Podcasts op onze websites, Soundcloud (DynamikaPodcasts) en Spotify www.geniaaloprechts.nl www.werkendyslexie.nl T 020 – 639 1099 “Dyslexie: stoornis of intelligentie” (Uitgeverij Garant B.V.) info@dynamika.nl zelf ledenvoordeel bieden Als zelfstandige kun je leden van Impuls & Woortblind ook korting bieden op jouw product. denk aan coaching, workshops, rijbewijskeuringen etc. Wij vermelden je op de Ledenvoordeelpagina van onze website. Interesse: mail of bel ons: info@impulsenwoortblind.nl / 033 247 34 84

IPWB 2 - 2020


Page 2
In dIt ARTIKELEN 6 10 12 15 18 21 22 24 26 NUMMER 30 persoonlijk: AdHd of Add? Je diagnose is geen vast gegeven Helpende apps voor studie en werk ontdek je eigen dyslexiesleutel! overprikkeling en onderprikkeling bij Ad(H)d leren vanuit talent – ieder zijn eigen leerstijl de ene AdHd-pil is de andere niet: feit of fictie? op zoek naar jezelf? doe niet te veel moeite Wetenschap – Helpt ritalin echt voor je concentratie? michel over 40 jaar dyslexiebeleid – zoek de verschillen meester Henk met AdHd over zijn eigen AdHd café at school VASTE RUBRIEKEN 3 4 34 Van het bestuur – voorwoord nieuws Verenigingsnieuws – onderzoek naar dyslexie in de GGZ dankzij I & W OVERIG 3 36 38 colofon overzicht activiteiten & werkgroepen Algemene informatie & Ad(H)d / dyslexie cafés 2 pAg 26 pAg 22 pAg 12 WE LEREN VAN ELKAAR W coloFon nr 2 - 2020 Impuls & WoortblInd magazIne Is een uItgave van verenIgIng Impuls & WoortblInd en verschIjnt drIe keer per jaar dIgItaal. redactIe/redactIecommIssIe julie houben (hoofdredacteur), rob pereira, anne-marie hartmann, karin jahromi, annemarie van essen. medeWerkers margo matse, anne sachtleven, Ingrid schorsch, jorna postma, karen dijkstra, karin de jager, michel van den hout, henk kolkman. beeld coda centrale bibliotheek, leontien jansen, uitgeverij spW vormgevIng In commun, harderwijk. redactIe-adres Impuls & Woortblind, postbus 1058, 3860 bb nijkerk, info@impulsenwoortblind.nl. Issn 2405 - 8211 lId Worden leden van Impuls & Woortblind ontvangen automatisch Impuls & Woortblind magazine. het lidmaatschap loopt per kalenderjaar en kost € 38,50 per jaar. voor een lidmaatschap van Impuls & Woortblind, ga naar www.impulsenwoortblind.nl, of bel: 033 247 34 84. adresWIjzIgIng doorgeven adreswijzigingen ontvangen wij bij voorkeur per e-mail,via info@impulsenwoortblind.nl. per post kan ook: postbus 1058, 3860 bb, nijkerk. opzeggen lIdmaatschap per mail of schriftelijk (zie redactieadres) en uiterlijk vóór 1 november. anders is nog een jaar lidmaatschap verschuldigd. opname van artikelen betekent niet dat de vereniging de meningen daarin altijd onderschrijft. ze blijven geheel voor rekening van de auteurs of andere genoemde bronnen. de redactie houdt het recht om artikelen niet te plaatsen of in te korten. voor de inhoud van de advertenties draagt de vereniging geen verantwoordelijkheid. © niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder uitdrukkelijke toestemming van de redactie. ie had kunnen denken dat door corona in zo’n kort tijdsbestek de wereld zo tot stilstand kon komen. de consequenties voor ontmoeten, werken, leren en spelen zijn omvangrijk en veranderen telkens weer. Voor onze neurodiverse breinen is dat een flinke extra uitdaging. Voor de een is de wereld klein en akelig beperkt geworden, terwijl de ander het als een oase van rust ervaart. maar het schuurt om elkaar niet meer van dichtbij te mogen begroeten en dat angst zich tussen de vreugde en herkenning van gelijkgestemden heeft gewurmd. Ik ben enorm trots op onze leden en vrijwilligers die elkaar zijn blijven opzoeken onder het motto: ‘als het niet kan zoals het moet, dan moet het maar zoals het kan!’ Al snel begonnen er online cafés, vragenuurtjes, webinars en what’s app-groepen en telefooncirkels. en leerden we van elkaar. ook de AlV-online is goed verlopen. maar de meerwaarde van het elkaar ontmoeten werd ook hier door het gebrek eraan extra voelbaar. leren met een neurodivers brein raakt ons allemaal in dit tijdperk van een leven lang leren. en wat hebben we de afgelopen maanden in sneltreinvaart bijgeleerd! In dit magazine vind je ook weer een schat aan inspiratie op het gebied van leven en leren met Ad(H)d, dyslexie en/of dyscalculie. Ik wens jullie een fijne en bovenal gezonde zomer toe, Annemarie van essen - bestuur I & W 3 pAg 15
Page 4
NIEUWS WebInAr AdHd en seKsuAlIteIt – beKIJK de VIdeo soms ontstaan er mooie dingen vanuit een nare situatie. Zo ook het plan van onze contactpersoon Zafanja Hartog om een webinar te organiseren over haar specialisme: AdHd en seksualiteit. Webinars blijken sinds de coronamaatregelen een mooi alternatief voor infobijeenkomsten. dat geldt misschien nog sterker voor een toch wat privé onderwerp als seksualiteit. bijna 100 mensen bekeken de webinar op 12 mei! Hans van de Velde, voorzitter van de expertisegroep van I & W, trad op als host en maakte er na afloop een video van. deze kun je terugkijken via onze videopagina op de site of ons YouTube kanaal. bIJZondere spreKer dysl Apeldoorn onlIne op 2 J op 2 juli is eduard poot te gast bij dyslexie café Apeld boek 'de probleemleerling. ervaringsverhaal van een c Hij zal vertellen over zijn ervaringen als dyslectische Hbo-student. Hoe belangrijk het is dat er écht naar je wordt geluisterd en dat je dyslexie wordt begrepen. maar ook hoe de studiebegeleider het succes van je studie kan maken of breken. een boeiende avond voor jongeren met dyslexie maar ook voor ouders en onderwijsprofessionals. meer over eduard poot vind je hier. Vanaf 8 oktober is codA de nieuwe locatie van dyslexie café Apeldoorn. tussen de boeken op het makkelijk lezen plein. lees meer over de mooie samenwerking met codA op de Verenigingspagina’s. onlIne-onderWIJs Is soms pAssender door corona hebben onze kinderen wekenlang online onderwijs gehad. Voor sommigen echt pittig, net als voor sommige ouders die opeens ongediplomeerd hun eigen kind les moesten geven. maar…veel kinderen – en zeker ook kinderen uit onze doelgroepen- bloeiden juist op door de lessen ‘op afstand’. meer autonomie, minder prikkels, minder stress. Karin Jahromi van onze Werkgroep onderwijs schreef er een mooie blog over. en dan was er nog de evaluatie van vijf jaar passend onderwijs, eind mei. dat we weinig opgeschoten zijn is een understatement, concludeert Karin in deze blog. interview nAAsten in krAcht naasten in Kracht is een online platform voor naasten van o.a. mensen met Ad(H)d. met jouw ervaringsverhaal als ouder of partner kun je andere naasten steunen en inspireren. ben je geen schrijver? een interview is ook mogelijk. Kijk hier voor meer informatie. 4 sAVe tHe dAte: lexIe cAfé JulI doorn. Hij schreef het creatieve student'. presentAtIe ‘HAAl meer uIt Je dyslexIe’ op 28 noVember luistertip: podcAst ‘wAt is Adhd?’ met rob pereirA ERVARINGSVERHAAL VAN EEN CREAT I EVE STUDENT corona trok een dikke streep door de presentatie van het boekje Haal meer uit je dyslexie die op 14 maart zou plaatsvinden. We hebben nu een nieuwe datum, zet die vast in je agenda: na de AlV op zaterdag 28 november. tenzij corona dan weer roet in het eten gooit. tijd en locatie volgen nog. nog zo’n voorbeeld van een creatieve AdHd’er die van de intelligente lockdown een deugd maakte. Alsof ze nooit anders deed, maakte nirma Haggenburg een geweldige podcast: Wat is AdHd? Zij stelt vragen die bij veel mensen met AdHd en Add spelen. Zoals: AdHd’ers horen altijd ‘doe het dan gewoon even’. onderwijs op mAAt? het kAn wel! dat de meesten binnen het onderwijs nog weinig kaas hebben gegeten van neurodiversiteit is voor ons niet nieuw. maatwerk is doorgaans ver te zoeken en als je dyslexie, dyscalculie of Ad(H)d hebt krijg je al snel een lager schooladvies dan wat eigenlijk passend is. lees het verhaal over 40 jaar dyslexiebeleid van michel maar op pag. 26. Je wordt er niet vrolijk van, maar hij eindigt positief: op de school waar hij werkt hebben ze wel degelijk oog voor leerlingen met dyslexie. Het kan dus wel! Verder lees je in dit magazine nog een bijzonder initiatief van een echte AdHd’er: meester Henk organiseert in zijn eigen lokaal een AdHd-café voor zijn leerlingen (pag. 30). en er is meer. marzenka rolak laat kinderen met dyslexie hun eigen leerstrategieën ontdekken (pag. 12) en Karen dijkstra begeleidt kinderen met een neurodivers brein om te leren vanuit hun sterke kanten. (pag. 18). Als de overheid niet tot passend onderwijs komt, dan doen we het toch gewoon zelf?! Hoe leg je uit dat dit niet zo ‘gewoon’ is als je AdHd hebt? en hoe ‘nodig’ is medicatie? rob pereira beantwoordt alle vragen op een begrijpelijke en prettig concrete manier. Hij is AdHd-expert en voorzitter van Impuls & Woortblind en heeft jarenlange ervaring met behandeling van kinderen en volwassenen met AdHd. daarnaast doet hij veel onderzoek naar AdHd. Hij legt o.a. uit hoe het zit met erfelijkheid van AdHd, de invloed van voeding en werking van de darmen. Beluister de podcast via spotify. 5 EDUARD POOT DE PROBLEEM LEERL ING A S P E K T
Page 8
hokje waarin een diagnose je plaatst. bij veel mensen ontbreken sommige Ad(H)d-gerelateerde kenmerken. of zij zijn het ene moment dromerig, en het andere moment hyperactief. Waar de een rommelig maar altijd op tijd is, komt de ander steevast te laat maar heeft die wel een opgeruimd huis. Ad(H)d komt in vele vormen, zo blijkt. schuifknop In mijn Add-praktijk heb ik er in de afgelopen tien jaar een gewoonte van gemaakt om met mijn cursisten persoonlijke verhalen uit te wisselen. en tijdens elke training blijkt er veel verschil in de manier waarop iemand zijn of haar Add ervaart, en welke uitdagingen het met zich meebrengt. tijdens mijn training bespreek ik dit dilemma. Ik gebruik de illustratie van een schuifknop. Het ene moment neig je meer naar hyperactiviteit, de andere keer naar dromerigheid. de ene keer naar rust en overzicht, de andere keer naar drukte en opwinding. soms ben je introvert, soms juist extravert. Ad(H)d is daarmee geen binair gegeven, maar veel meer een variabele schaal. niet alleen tussen personen maar ook bínnen een persoon zelf. druk of dromerig? Als ik op mijn eigen leven (en Add) reflecteer, zie ik ook dat mijn diagnose geen statisch gegeven is. Het is afhankelijk van omgevingsfactoren en daarmee veranderbaar. Ik ben opgegroeid in een hectisch gezin, en door mijn compensatiegedrag voerde ik niet de boventoon. maar in andere sociale samenstellingen kan ik juist wel de gangmaker zijn. ben ik dan van nature druk, of juist dromerig? 8 dat de praktijk van een Ad(H)dbrein niet homogeen is, blijft vaak onderbelicht in de klinische dokterskamer waarin de diagnose wordt gesteld. er wordt door de witte jas vaak niet verteld dat de verschillende symptomen per persoon in meer of mindere mate aanwezig kunnen zijn. en welke invloed de omgeving op het gedrag heeft. soms spreken we van ‘het gecombineerde type’, oftewel: een beetje Add én AdHd. maar in dat hokje voelen veel mensen (waaronder ik) zich ook niet thuis. misschien omdat we bijna letterlijk voelen dat we tussen twee hokjes worden geplaatst? Het leidt in elk geval niet tot meer begrip voor ons eigen gedrag – en daarmee voor onszelf. en volgens mij is dat wel waar we naar op zoek zijn als we een diagnosetraject ingaan: onszelf beter leren begrijpen. Want zonder inzicht in ons huidige zelf, is de weg naar verbetering onvindbaar. niet opsluiten Hoewel de hokjes een goeie aanzet zijn om ons gedrag waarvan we last ervaren in kaart te brengen, moeten we ons er niet door laten opsluiten. We zouden niet al ons gedrag in dat hokje moeten onderbrengen, omdat het te beperkend is en geen ruimte laat voor andere factoren die óók van invloed zijn op ons gedrag. Ik ben er namelijk van overtuigd dat hoé onze Ad(H)d zich manifesteert, een mengsel is van de omgeving waarin we verkeren, de ervaringen die ons hebben gevormd en de doelen die we onszelf stellen. en dat ook de eigenschappen en karaktertrekken die we naast onze Ad(H)d hebben er een draai aan geven. geen full time chaoot We moeten ervoor waken dat we Staar je niet blind op je diagnose ‘slechte’ (of stigmatiserende) eigenschappen te veel internaliseren en blinde vlekken ontwikkelen voor alles wat niet in het Ad(H)d-hokje past. of onszelf enkel als Add’er of AdHd’er zien, en daarmee ontkennen dat we ook dromerig of hyperactief kunnen zijn. daarmee zouden we onszelf censureren, en eigenschappen ontkennen als die niet in het medische plaatje passen. Ik zie te vaak dat mensen alleen het medische onderdeel opnemen in hun zelfbeeld. Ze zien zichzelf ten onrechte als ‘s werelds grootse chaoot omdat ze altijd te laat komen en hun huis een rommeltje is. terwijl de administratie gedisciplineerd wordt bijgehouden of ze zelfs een baan hebben die draait om planning. Ze focussen dus op bepaalde negatieve Ad(H)dtrekken die ze in zichzelf herkennen maar zien daardoor niet meer dat veel dingen wél goed gaan. Ze zijn helemaal geen full time chaoot. de beste versie van jezelf de neurologische invloeden van Ad(H)d wil ik niet afzwakken. die zijn er zeker. de prefrontale kwab, die de executieve functies aanstuurt, doet het bij ons net even wat minder dan bij mensen zonder Ad(H)d, zo lijkt het. maar we moeten ervoor waken om Ad(H)d als stoornis in ons zelfbeeld te integreren, omdat het geen vaststaand gegeven is zoals het volgens de dsm V lijkt te zijn. die omschrijving is verre van toepasbaar op alle Ad(H)d’ers. daarvoor zijn mensen en de wijze waarop hun leven is ingericht, simpelweg veel te verschillend. laten we onszelf daarom niet censureren, en daarmee uit het oog verliezen welke eigenschappen we ook hebben. Welke invloeden op ons inwerken, en hoe we daarmee omgaan. laten we ons, kortom, niet blindstaren op onze diagnose en onszelf daarmee inherent en onherroepelijk identificeren. laten we, in plaats daarvan, de moed hebben om het hokjesdenken weer los te laten. Wat we dan tegenkomen is echt de beste unieke versie van onszelf! margo matse is Add-coach en lid van Impuls & Woortblind. leden ontvangen 10 procent korting. www.add-coaching.nl 9
Page 10
HELpENdE AppS VOOR dE NEUROdIVERSE MENS Het zijn rare tijden in deze 1,5 meter-samenleving. Alles lijkt wel digitaal te gaan. even skypen met oma in het verpleegtehuis, je kinderen helpen met online-leren en zelf eindeloos Zoomen voor je werk. Gelukkig zijn er veel helpende apps, zo ontdekte Ingrid schorsch. teKst: InGrId scHorscH o 10 plossing of bron van stress Voor de een zijn de digitale mogelijkheden een oplossing en voor de ander een bron van stress. Het stelt ons vaak voor nieuwe uitdagingen die frustratie maar ook plezier kunnen opleveren. Herkenbaar? nou, voor mezelf wel! Ik begeleid neurodiverse mensen in mijn praktijk eGo VIcI coaching en heb zelf dyslexie. Ik weet inmiddels dat Ict-hulpmiddelen mijn leven een stuk gemakkelijker maken, maar elke stap naar een nieuw hulpmiddel is wel weer een hobbel. en zet je dan een stap om iets nieuws uit te proberen, dan is het vaak een hele zoektocht om ‘goede’ software te vinden. ook in mijn praktijk krijg ik vaker vragen over software en wat ‘goed werkt’ voor mensen die neurodivers zijn, met o.a. AdHd, Add, dyslexie en dyscalculie. de website cAll schotland Ik ging dus ook op zoek. Zo kwam ik bij de website van cAll schotland uit en was meteen enthousiast over het visuele aanbod van allerlei apps voor o.a. werk en studeren. call schotland bestaat sinds 1983 en wordt grotendeels gesubsidieerd door de schotse regering. Het is een onderzoeks- en ontwikkelingscentrum en daarnaast een service-eenheid. cAll betekent: communication, Acces, literacy and learning. Hun motto, vertaald in het nederlands is: ‘We helpen kinderen en jongeren in heel Schotland om handicaps en leerbarrières te overwinnen die door hun omgeving zijn gecreëerd, en om hun potentieel te vervullen.’ de overzichten en schema’s met helpende apps en andere tips zijn echt iets voor mensen die neurodiaPP WheeLs ego vici coaching ingrid schorsch vers zijn. de website is gericht op kinderen en jongeren en is in het engels. maar de informatie is ook zinvol voor volwassenen en is goed te volgen door de fijne opmaak en korte zinnen. er zijn twee onderwerpen die ik eruit wil lichten: de ‘App-Wheels’ en de ‘tekst naar spraak’ pagina. wat zijn de ‘App-wheels’? dit zijn mooie overzichten voor Android tablet of Ipad die verdeeld zijn in categorieën zoals: lezen, schrijven, onthouden en organiseren. de categorieën zijn op hun beurt ook weer onderverdeeld, zodat je nauwkeurig kan vinden welke ondersteuning de app biedt. er zijn specifieke App-Wheels voor dyslexie en dyscalculie en daarnaast zijn deze ook geschikt voor mensen met neurodiversiteit die ondersteuning zoeken bij informatieverwerking. Iedere app is in het pdf-bestand op de naam direct aan te klikken: er opent een app store of website om te downloaden. bij o.a. dyslexie zijn de clarospeak en claropdf fijne apps om te gebruiken. Ze lezen beide teksten voor, waarbij claropdf dit specifiek voor pdf-bestanden doet. Voor mindmappen is simplemind prettig in het gebruik. Voor deze en andere visuele overzichten zie de link van cAll schotland: https://www.callscotland.org.uk/downloads/ posters-and-leaflets/ van ‘tekst naar spraak’ Voorlezen kan je energie en tijd besparen, of je nou dyslexie of AdHd hebt. bij voorlezen neem je de tekst beter op en daardoor gaat je leesbegrip omhoog. lees je zelf mee en heb je vragen geformuleerd over de inhoud die je zoekt, dan veranker je de informatie nog beter. Hierdoor zet je je hersenen actief aan bij het meelezen! Voor studie is dit bijzonder geschikt maar zeker ook in werk om je complexe teksten eigen te maken. meer over hoe voorlees apps werken en welke apps er zijn: https://www.callscotland.org.uk/information/ text-to-speech/ meer overzicht tip: zet de leessnelheid hoog als je een globaal idee van je tekstinhoud wilt krijgen. Hierdoor krijg je ook meer overzicht op het onderwerp van je tekst. Voor mac, Ipad en Iphone is deze functie ingebouwd. Je kunt je computer laten voorlezen. https://www.callscotland.org.uk/information/ text-to-speech/text-to-speech-mac-osx/ Zie voor je pc (Windows) de instructies op de website bij microsoft office speak. https://www.callscotland.org.uk/information/ text-to-speech/microsoft-office-speak/ er zijn voor de tablet of mobiel diverse apps. de meeste van deze apps vind je ook met meer uitleg bij de nederlandse website communiceer: http://www.dyslexiehulpmiddelen.com/ hulpmiddelenoverzicht 11
Page 12
De sleutel Al ruim 20 jaar begeleidt marzenka rolak jongeren met dyslexie. Ze snapt waar zij tegenaan lopen en weet welke leerstrategieën hen vaak helpen. cruciaal daarbij is dat je grip krijgt op hoe dyslexie werkt en hoe je je sterke kanten kunt inzetten. dat kan nu stap voor stap met hulp van haar dyslexiesleutels, een lesprogramma voor leerlingen uit de onderbouw van de middelbare school. tekst: julie houben 12 W aarom dit lesprogramma speciaal voor deze doelgroep? Als je naar de middelbare school gaat komen er veel nieuwe uitdagingen op je af: je moet vreemde talen leren, veel meer lange teksten lezen, zelfstandig werken en je krijgt ook nog eens allemaal toetsen. dit is voor veel kinderen met dyslexie behoorlijk pittig en stressvol. ondersteuning is er vaak niet, behalve extra tijd voor toetsen. met de dyslexiesleutels krijgen leerlingen met dyslexie de sleutel tot hun eigen leerstrategieën en daarmee zelfredzaamheid in handen. Als je dat in de brugklas aanbiedt hebben ze er hun hele schoolcarrière en daarna profijt van. hoe het werkt het? Het programma bestaat uit zes lessen van twee lesuren. de docent, mentor of andere begeleider heeft een handleiding en de leerlingen een eigen werkboek. de eerste twee lessen focussen op het omgaan met dyslexie. leerlingen gaan letterlijk met verschillende brillen naar dyslexie kijken. Ze worden zich bewust van hoe dyslexie bij hen werkt. de beperkende kant maar ook wat hun sterke kanten zijn. en hoe ze kunnen omgaan met negatieve gedachten eromheen. daarna komen er een aantal concrete leerstrategieën aan bod. Zoals trechterlezen om lange lappen tekst behapbaar te maken en het op een dyslexievriendelijke manier leren van woorden en gramnaar zelfredzaamheid trechterLezer (bron:sPW) Marzenka roLak matica bij engels. leerlingen leren werken met overzichts-mindmaps, detail-mindmaps, kleur, tekeningen, het overhoorprogramma Quizlet, verhalen en het zelf bedenken van ezelsbruggetjes. de laatste les gaat over toetsen maken zonder stress. uit ervaring weet ik dat dit echt een item is bij kinderen met dyslexie. Hierbij krijgen ze uitleg over waarom toetsen zo stressvol zijn als je dyslexie hebt. daarnaast krijgen ze praktische tips om met die stress om te gaan. zijn er meer van dit soort programma’s voor leerlingen met dyslexie? niet zo compleet als deze aanpak. Vooral de combinatie van psychoeducatie en leerstrategieën is nieuw voor deze doelgroep. nel Hofmeester heeft een vergelijkbaar programma ontwikkeld voor studenten, de leerroutes dyslexie. Zij heeft mij op het spoor gezet van anders kijken naar dyslexie. niet meer puur vanuit het medische model waarin dyslexie een beperkende leerstoornis is. Het is voor veel leerlingen fijn om te horen dat dyslexie veel breder is dan problemen met lezen en spellen. Ze herkennen zich in elkaar, begrijpen wat dyslexie is en wat het voor hen betekent, waardoor ze het beter kunnen accepteren. pas als ze de dyslexie een plekje hebben kunnen geven staan ze ook open om verschillende denk- en leertools uit te proberen. je hebt op drie scholen een pilot gedaan. wat waren de reacties? de leerlingen vonden de eerste les over de verschillende brillen waarmee je naar dyslexie kunt kijken het leukst. de meeste kinderen krijgen de kwaliteiten en sterke kanten niet zo mee in de dyslexiebegeleiding en dus ook niet in het beeld dat ze over zichzelf hebben. daar zag je ze echt groeien. de echte ‘werklessen’ waarin de leerstrategieën aan bod komen werden wisselend ontvangen. Voor sommigen waren die echt pittig. daarbij is echt goede begeleiding nodig. een van de scholen kreeg er juist inspiratie van en wilde bijvoorbeeld het trechterlezen ook breder inzetten in de reguliere klassen. wat is trechterlezen precies? dit is een methode om ‘omgedraaid’ met een lange tekst om te gaan. In plaats van eerst alles te lezen en dan via markeren, samenvatten etc. 13
Page 14
de essentie eruit te halen, begin je meteen met het zoeken naar de essentie via zoekvragen en leerdoelen. dit klinkt misschien lastig, want daarvoor moet je toch eerst de hele tekst lezen, zul je denken. maar dat is dus niet zo. leerdoelen staan vaak apart in kadertjes of aan het einde van een tekst. daar lees je vaak overheen terwijl het, zeker voor leerlingen met dyslexie, mooie handvatten zijn om een tekst gerichter te lezen. de idee van het trechterlezen is dat je meer naar de structuur van een tekst gaat kijken. daarvoor moet je ook goeie leervragen kunnen stellen. die haal je vaak uit de leerdoelen, titels of eerste zinnen. daarmee gaan de leerlingen aan de slag. dat vraagt wat van ze maar als het kwartje valt hebben ze er echt veel aan. ook het maken van mindmaps is dan effectiever. die worden namelijk meestal ook te vol en onoverzichtelijk als je ze maakt om er een hele tekst mee samen te vatten. dat klinkt als een methode waar ook leerlingen zonder dyslexie iets aan hebben dit werkt voor iedereen die moeite heeft met grote lappen tekst. denk aan leerlingen met autisme, die zich kunnen verliezen in details. of leerlingen met AdHd die snel afdwalen. Het trechterlezen dat ik aan leerlingen leer, gebruik ik zelf ook. Ik houd enorm van 14 boeken, maar heb nog nooit een studieboek van kaft tot kaft gelezen. tijdens mijn studie sprak ik saaie leerteksten vaak in en dan luisterde ik ze in bed terug. een soort pré daisy speler. ook het werken met mindmaps en visuele leertechnieken was toen nog niet zo bekend als nu. en blijkbaar kom je zelf niet spontaan op het idee dat dit voor je kan werken. Vandaar dus de dyslexiesleutels. Want zeker als je dyslexie hebt is er heel veel mogelijk als je weet waar je kracht ligt. met de dyslexiesleutels ontdek je die kracht en leer je hem te benutten. meer info en bestellen de handleiding (€ 27,50) en het werkboek (€ 17,50) zijn verkrijgbaar bij Uitgeverij SWp. ADHD en prikkelverwerking tekst: JornA postmA In de lijstjes met AdHd-kenmerken zie je het vaak staan: gevoeligheid voor prikkels, of prikkelbaarheid. Vaak denken we dan meteen aan overprikkeling. Veel onbekender is onderprikkeling. In dit artikel een beschrijving van beide. en waarom het ook tegelijkertijd voor kan komen. K en je dit? einde van de middag. net thuis uit werk, kinderen willen honderduit over hun dag vertellen, uiteraard door elkaar heen en geruzie van ‘Ik mag eerst’. terwijl jij de kasten opentrekt op zoek naar inspiratie voor het diner dat over exact 25 minuten op tafel moet staan, omdat kind A nog naar voetbaltraining moet, komt je partner binnen. Hij wil vertellen over zijn dag. Je mompelt nog iets over ‘mag dat straks’, dat valt niet in goede aarde en al mopperend ploft ie op de bank. ondertussen heb je nog maar 20 minuten. pasta dan maar, met een saus van zielige groenten, die al een tijdje liggen te verpieteren. “maaham, waar is m’n sportkleding?” Kak, nog in de wasmachine, al twee dagen, dat zal wel stinken inmiddels. er komt een appje binnen van je baas dat het stuk waar je al een paar weken aan hebt gewerkt opnieuw moet en kind b lust opeens geen pasta meer. meltdown in 3-2-1. In real life hoef je eigenlijk al niet eens meer tot 3 te tellen. sta je al te tieren voordat je het zelf doorhebt. en je weet het weer… oh ja, overprikkeling. jorna PostMa prikkelverwerking en Adhd overprikkeling is simpel gezegd het punt waarop je meer prikkels ervaart dan je kunt verwerken. Van persoon tot persoon verschilt het waar je overprikkeld van raakt. de een raakt overprikkeld doordat hij of zij teveel op haar bordje heeft liggen, teveel taken, te veel ballen om hoog te houden. een ander omdat hij of zij moeite heeft met emoties verwerken en weer een ander kan heel slecht tegen omgevingsgeluid. 15
Page 16
er zijn dus interne en externe prikkels die stuk voor stuk verwerkt moeten worden. bij AdHd lijkt dat minder vanzelf te gaan. Als je bijvoorbeeld een trui aantrekt, dan voel je die in het begin heel erg op je huid. dat is meestal na een paar minuten al over omdat je die prikkels onbewust uitschakelt. op die manier zorgt je brein ervoor dat je niet overprikkeld raakt. AdHd’ers zeggen vaak dat het voelt alsof zij elke prikkel handmatig moeten verwerken, terwijl dat bij anderen automatisch gaat. fomo brein Geen automatische en efficiënte prikkelverwerking. dat is misschien wel de kern van de meeste AdHdkenmerken. een AdHd-brein lijkt constant op zoek naar nieuwe, interessante prikkels en filtert daardoor de prikkels een stuk minder automatisch. Want misschien dat ‘ie dan wel iets mist. een brein, kortom, dat erg gevoelig is voor fomo, the fear of missing out. Hoe komt dat eigenlijk? AdHd wordt in verband gebracht met het minder beschikbaar zijn van dopamine en noradrenaline in de hersenen. dit zijn neurotransmitters; een soort boodschapperstofjes die zorgen voor informatieoverdracht tussen de hersencellen. op het moment dat er daar minder van beschikbaar is, kun je je voorstellen dat die informatieoverdracht minder goed verloopt. en dat kan lastig zijn. Vooral omdat bijvoorbeeld de executieve functies (ef) van je brein dan minder goed of snel verlopen. die ef zijn zeg maar 16 de manager van je brein. Ze regelen zaken als goed kunnen plannen en structureren, tijdmanagement, taakinitiatie (ergens aan beginnen), maar ook emotiecontrole en impulsbeheersing. Juist, precies die zaken die bij AdHd lastiger zijn. de neurotransmitter dopamine is ook betrokken bij je beloningssysteem. Van dopamine voel je je tevreden, een gevoel van blijdschap en genot. dit stofje maakt je lichaam bijvoorbeeld zelf aan bij het eten van vooral vet- en suikerrijk voedsel. de apps op je smartphone en videogames zijn ook gebouwd op je dopamineproductie. Waardoor je iedere keer toch nog wat langer door blijft scrollen op social media, of nog één level van die game wil uitspelen (het blijft natuurlijk nooit bij één). ook alles wat nieuw is, is een mogelijke bron van een beloning in de vorm van dopamine. dat is de oorzaak van dat fomo brein, je kunt het ‘m moeilijk kwalijk nemen Want misschien zit die dopaminebeloning wel in die ene prikkel die niet gefilterd wordt. overprikkeling doordat je constant bezig bent alle prikkels ‘handmatig’ te sorteren in niet relevant en wel relevant, belast je je werkgeheugen enorm. Het is alsof er constant nieuwe dossiers op je bureau gestapeld worden, voordat je tijd hebt gehad om de stapel die er al lag weg te werken. op een gegeven moment is het teveel. dan ligt je bureau zo vol dat je niet meer weet waar je het moet zoeken. dat is het punt waarop je totaal overprikkeld bent, niet meer rationeel kunt nadenken (want daar heb je werkgeheugen voor nodig) en je ontploft. onderprikkeling onderprikkeling is een stuk minder bekend, terwijl het net zo vaak voorkomt. bijvoorbeeld dat je op de rand van je bed zit, met je ene been al in je broekspijp. en het je gewoonweg niet lukt om door te gaan. Het voelt alsof je bevroren bent. of als je thuiskomt en met je jas nog aan op de bank ploft, en het je echt niet lukt om op te staan en je jas aan de kapstok te hangen. Je denkt dan misschien dat je gewoon doodop bent maar dit kan dus een gevolg zijn van onderprikkeling. Iedereen heeft prikkels nodig om aan de gang te gaan. ons brein werkt met een beloningssysteem: dat wat nieuw is en spannend, of iets wat je leuk vindt, daar word je voor beloond met een goed gevoel. Als je te weinig prikkels krijgt, is het echt lastiger om aan de gang te gaan. ergens aan beginnen, of taakinitiatie, kost dan heel veel moeite. Adhd als kompas Je kunt AdHd eigenlijk ook zien als het ultieme kompas. Het weet feilloos waar je wel en waar je niet een beloning uithaalt. Je kunt wel proberen om het te negeren, het lukt je niet. Je kunt heel rationeel beredeneren waarom je baan goed voor je is, een stabiel inkomen bijvoorbeeld. maar als het niet iets is wat je écht leuk vindt, dan ga je na verloop van tijd merken dat het je steeds meer energie kost. de eerste tijd is alles leuk en nieuw en spannend. dan kost het minder moeite. Je fomo brein is tevreden. op het moment dat het niet meer nieuw en spannend is, en het niet echt iets is wat je leuk vindt, dan kost het je steeds meer energie om er toch mee door te gaan. Je raakt onderprikkeld. Je fomo brein is alweer op zoek naar iets anders, en ‘m bij de les houden kost steeds meer energie. Waardoor je aan het einde van je werkdag doodmoe thuis komt, je op die bank ploft en je echt geen energie meer hebt om je jas aan de kapstok te hangen. overprikkeling door onderprikkeling ondertussen heeft je fomo brein wel ongemerkt je werkgeheugen vol gegooid met allerlei prikkels die nog op ‘beoordeling’ wachten. daar komen nu ook nog de extra prikkels bij van je gezin, de druk van het koken en op tijd eten, en die voetbalkleding die nog in de wasmachine zit, waar je een oplossing voor moet bedenken. opeens merk je ook dat je beha eigenlijk te strak zit, je schoenen knellen en je staart te strak zit. nog meer prikkels. en Instant ontploffingsgevaar. magic is in the middle AdHd kun je eigenlijk zien als die constante strijd tussen wel genoeg prikkels maar niet teveel. daar kun je zelf veel meer invloed op uitoefenen dan je nu misschien denkt. op het moment dat je teveel dingen doet die ‘moeten’, die je minder leuk vindt (en je kunt jezelf echt niet voor de gek houden), dan schiet je van onderprikkeling in de overprikkeling en weer terug. op het moment dat je de balans laat doorslaan naar voornamelijk dingen doen die je wél leuk vindt, ben je uit de onderprikkeling. en houd je je fomo brein tevreden, waardoor íe niet op zoek hoeft naar nog meer prikkels. Zo blijf je met een beetje geluk ook weg van de overprikkeling. the magic is in the middle. Jorna postma is AdHd coach en lid van Impuls & Woortblind Ze maakt ook podcasts over AdHd bij vrouwen www.jorjoy.nl 17
Page 18
LEREN VANUIT TALENT dyslexie, dyscalculie en Ad(H)d zijn niet het gevolg van een stoornis maar van een andere leerstijl. Vanuit deze overtuiging begeleidt Karen dijkstra kinderen en jongeren die op school vastlopen. Ze onderzoekt met hen hoe ze beter en makkelijker kunnen leren. Vaak is dit een eye-opener voor de ouders. Zij ontdekken dat ze, net als hun zoon of dochter, anders denken en leren. teKst: KAren dIJKstrA b 18 ij mij ging school niet vanzelf. met de nodige discipline studeerde ik af als orthopedagoog. Ik wilde altijd al kinderen met leerproblemen helpen en ontdekte gaandeweg hoe je daarmee écht het verschil kunt maken. linkerhersenhelft Vanuit mijn eigen ervaring ontdekte ik dat er verschillende leerstijlen zijn. en dat mijn leerstijl een combinatie is van visueel en gevoelsmatig leren. nú begreep ik hoe het kwam dat ik altijd zo hard moest werken voor school. mijn manier van denken en leren paste niet optimaal bij de wijze waarop de leerstof werd aangeboden. dit zie ik ook bij de leerlingen die ik begeleid. binnen het nederlandse onderwijssysteem word je als leerling vooral aangesproken op het denken en leren vanuit de linkerhersenhelft. Je moet goed luisteren naar de uitleg (auditief). en er wordt in stapjes en volgens regels naar het antwoord toegewerkt (rationeel, volgordelijk). dit is waar het in mijn optiek vaak misgaat. de lesstof wordt op een bepaalde manier aangeboden en er wordt verwacht dat elk kind hiermee uit de voeten kan. Als het niet lukt, moet je het nóg maar een keer doen. of krijg je te horen dat je harder je best moet doen. dit leidt tot onzekerheid en frustratie. Het is alsof je een vierkant vormpje in een rond gat probeert te duwen. dat gaat niet! praat mét het kind Wat er nodig is zodat het wel lukt? karen dijkstra Kijken naar het kind en uitgaan van de mogelijkheden en talenten in plaats van tekorten of een stoornis. dit is ook de benadering van de Kernvisie methode (zie kader pag. 20), waar ik mee werk en die ingezet kan worden bij kinderen, jongeren en volwassenen bij wie leren niet vanzelf gaat. Wat ook enorm helpt, is mét in plaats van alleen óver een kind praten. dan kom je zoveel te weten. jasper denkt anders Zo’n anders denkend kind is Jasper (8 jaar). Hij heeft concentratieproblemen en automatiseren gaat moeizaam. school heeft veel geprobeerd en is ‘handelingsverlegen’. Ziet geen andere oplossing dan Jasper naar het sbo (speciaal basisonderwijs) te sturen. Zijn ouders voelen dat dit niet de juiste plek voor hem is, dat hij meer kan dan hij op school laat zien. Hoe kan dit? Jasper is een jongen die niet begrepen wordt, doordat hij informatie anders verwerkt. Zo zegt hij in een rekenles, waarbij de leerkracht vraagt ‘hoeveel 6 visjes erbij 7 visjes’ zijn: “een paling…. leeft die in zoet of in zout water?”. In het verslag over Jasper staat dat hij ‘weer eens niet oplet’. nee, hij let juist heel goed op! maar tegelijkertijd is Jasper in gedachten al drie stappen verder, dankzij zijn associatieve brein. er gebeurt heel veel in zijn hoofd, alleen niet wat de leerkracht op dat moment van hem verwacht. deze manier van rekenen werkt gewoon niet goed voor hem. “Voor mij is het heel logisch dat Jasper dit zegt, de juf snapt hem gewoon niet! Ze kijken alleen naar wat er niet lukt, terwijl hij het wel kan”, zucht zijn moeder. visuele denkkracht Ik maak mij hard voor kinderen zoals Jasper, zodat ze wél gezien en begrepen worden. Ieder kind heeft sterke kanten en talenten. de kunst is om deze in te zetten, óók in het leerproces. Ik leer veel kinderen om bewust het visuele denksysteem in te zetten. dit is van nature sterk aanwezig, maar wordt nauwelijks aangesproken in de gangbare lesmethoden op school en dat is zonde! leer je deze ‘visuele denkkracht’ inzetten, dan neemt het zelfvertrouwen toe, ontstaat een positief zelfbeeld en verbeteren de schoolresultaten. Kinderen ervaren dat leren ook leuk kan zijn, dat ze het wél kunnen. Alleen op een andere manier. 19
Page 20
herkenning bij de ouder Het mooie is, dat vaak de ouder van het kind zich ook herkent in de andere manier van denken en leren. “nu snap ik eindelijk hoe het komt dat het mij vroeger niet lukte op school. Wat je vertelt over mijn dochter, zo denk ik ook! die regels voor spelling heb ik nooit gesnapt en werkwoordspelling was abracadabra. blij dat ik mijn kind deze moeizame weg kan besparen!” boek en ledenactie In mijn boek “In 10 stappen leren vanuit talent” laat ik zien hoe je leerproblemen van kinderen met én zonder labels als dyslexie, Ad(H)d, dyscalculie, hoogbegaafdheid en hooggevoeligheid van een andere kant kunt bekijken. met herkenbare praktijkvoorbeelden, praktische tips, opdrachten en links naar video’s. Je kunt via mijn website ook een gratis Leerstijltest aanvragen. de KernVIsIemetHode de Kernvisiemethode onderscheidt vier denksystemen: • Visueel. Gericht op beelden. • Auditief. Gericht op geluiden. • Kinesthetisch. Gericht op gevoel. • Digitaal. Gericht op het beredeneren en volgorderlijk denken. Ieder mens maakt gebruik van al deze systemen, maar heeft wel een voorkeur. linksgeoriënteerde denkers hebben een voorkeur voor het auditieve en/of het digitale denksysteem. rechtsgeoriënteerde denkers gebruiken vooral het visuele en/of kinesthetische denksysteem. dit is de groep die vaak diagnoses als dyslexie, Ad(H)d of dyscalculie krijgt. In plaats van te kijken naar de tekortkomingen, kun je beter kijken naar de talenten van het kind. Als je díe sterker ontwikkelt, kan het kind beter functioneren. Speciaal voor leden van Impuls & Woortblind: bestel het boek via deze speciale ledenlink en betaal geen verzendkosten á € 4,95 20 https://www.kernvisiemethode.nl/ Problemen bij wisselen van medicatie: feit of fictie? tekst: rob pereirA Vóór 2004 was het qua AdHd-medicatie simpel. Je kreeg ritalin of dexamfetamine. nooit gedoe met wisselingen van medicatie. maar toen kwamen er allerlei langwerkende middelen op de markt en na het verlopen van patenten ook nog naamloze producten. en die zijn goedkoper. Zo begon de ellende…. R egelmatig horen mensen van hun apotheker: je eigen merk is er niet, dit is het voorkeursmiddel van je verzekeraar. of er zijn leveringsproblemen. dat heb je maar te slikken. maar wat nu als je echt veel last hebt van de (bij)werking van het andere middel? Als je minder effect ervaart, kun je de dosis aanpassen. Als je onacceptabele bijwerkingen hebt dan moet je natuurlijk niet doorgaan. Je kan altijd via je behandelaar een recept krijgen met “medische noodzaak” erop voor je eigen middel. de apotheker moet dit dan afleveren (indien aanwezig natuurlijk). dit speelt voornamelijk bij methylfenidaat retard en bij kortwerkende dexamfetamine. bij dexamfetamine heeft bovendien de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) de apothekers bevolen om alléén de geregistreerde dexamfetamine af te leveren, terwijl de generieke bij sommigen beter werkt. Waarom leidt wisseling van medicatie soms tot andere werkzaamheid? de officiële instanties zeggen dat alle producten met dezelfde werkzame stof volledig vergelijkbaar zijn. maar is dat ook zo? de officiële deskundigen hebben deels gelijk: in veel verschillende pillen of capsules zit exact dezelfde werkzame stof; bijvoorbeeld methylfenidaat. maar de deskundige ben je uiteindelijk toch zélf! Jíj merkt het effect van een pil. daarbij kunnen verwachtingspatronen wel een rol spelen. Zoals het placebo-effect: een rode pil helpt soms beter dan een witte, een vieze pil beter dan een zoete, als je dokter en jij er in geloven is er meer effect. Het nocebo effect kan ook: als je denkt dat een pil minder werkt of meer bijwerkingen heeft -bijvoorbeeld een goedkoper merk dan je had- ervaar je dit ook. naast eventuele placebo- of nocebo werking heeft het waarschijnlijk te maken met de verschillende hulpstoffen die in een pil of capsule zitten: die beïnvloeden de mate van snelheid van opname en beschikbaarheid van de werkzame stof. en daar reageert de een heftiger op dan de ander. dus meld vooral aan je voorschrijver welk merk je het beste bevalt en laat je niet beïnvloeden door een deskundige die zegt dat je moet doorgaan! 21
Page 22
Bewustzijnspsychologie John Verhoeckx heeft, wat hij zelf noemt, een echt klassiek AdHd-leven gehad. met veel ups en downs en veel verschillende banen. Veel lol, maar ook veel verdriet gehad. Hij belandde in een depressie en een burn-out en ontdekte de kracht van bewustzijnspychologie. (Hoe simpel kan het soms zijn?) tekst: kArin de jAger 22 V ertel eens iets over jezelf op mijn 38e, na mijn 2e scheiding, kreeg ik de diagnose AdHd. Ik heb gewerkt in de politiek, logistiek, financiële wereld, hulpverlening, coaching en forensische psychiatrie en heb nu een boekwinkel, Zin in boeken. een toepasselijke naam, want het zoeken van zin is een rode draad in mijn leven. de zin in en de zin van het leven. wat is dat, bewustzijnspsychologie? bewustzijnspsychologie is eigenlijk een term van mijzelf. de gangbare term is the three principles. Vertaald in het nederlands: de drie principes. deze komt van sydney banks, de grondlegger van deze visie op het mens-zijn en hoe de psyche, de geest werkt. Het is een beschrijving van hoe het (menselijk) leven werkt. In een notendop: Het leven zoekt zelf naar leven, heeft energie omdat het bestaat. daar hoef je niks voor te doen, alleen te volgen. wat brengt bewustzijnspsychologie jou? Ik heb rust gevonden, het inzicht om het te laten gebeuren. omdat het leven altijd wíl leven en op zich vreugdevol is. dat moet je alleen leren zien en ontdekken. dat klinkt wel heel gemakkelijk maar zo makkelijk ís het ook. Veel mensen zijn op zoek naar geluk en positiviteit. bij eigenlijk alle therapieën en (zelf) hulp-methoden moet je daar moeite voor doen. Zoeken naar je hoeft niks, het is er al boekentiP john verhoeckx je foute gedachten, hoe jij het leven ziet, welke beren je op je weg ziet, hoe je die negatieve gevoelens kunt veranderen. Hoe je los kan komen van je verleden, hoe je jezelf kan vertellen dat je wél waardevol bent. Alles vraagt om actie van jou. Volgens de bewustzijnspsychologie hoef je er helemaal geen moeite voor te doen. Want het geluk is er al, je hoeft het alleen maar te zien, te ontdekken. onze gedachten houden ons er van af. en daar zit het probleem. wat was voor jou dan de eye opener? Ik stuitte op de theorie van de drie principes toen ik in een burn-out belandde. Ik had een hele boekwinkel ‘goed gevoel’ verzameld, doorgewerkt en... ik kreeg alsnog een burn-out met depressieve klachten... alle moeite voor niks? Hoe kan dat als je al zo veel weet en hebt gedaan? toch is het ook logisch, als je beseft dat elke methode om (weer) blij in het leven te staan om actie vraagt. energie die je niet hebt. In een echte burn-out of depressie kun je je niet eens bewegen om de dekens van je af te slaan. Kun je je met moeite naar de douche slepen en je tanden poetsen en voel je je daarna nIet verfrist of prettiger. Hoezo actie om aan jezelf te werken? Hoe dan? Vanuit de drie principes werd gezegd: Ga er eens vanuit dat je gezond BENT, maar je je niet lekker VOELT. met andere woorden: alles wat je ervaart, bestaat alleen in jouw hoofd. Al je gedachten zijn bedacht. Ze hebben geen grond in de werkelijkheid buiten jou. daarom hoef je niet in je persoonlijke gedachten te gaan wroeten of te proberen ze te verbeteren. Als je dat doet, neem je ze serieus. Je hoeft je gedachten niet op te vatten als iets wat aangepakt moet worden. Je hoeft alleen maar te begrijpen waar je ervaringen vandaan komen. (bron: Eline Sluys; zie ook boekentip: Het laatste Zelfhulpboek) de bewustzijnspsychologie zegt dus eigenlijk: je hoeft niks, het is er al. Hoe heerlijk is dat?! dat was voor mij echt een eye opener. toen kreeg ik wel weer kracht om het licht en de energie te zien om weer te gaan leven. persoonlijke website van John Verhoeckx: bewustzijnspsychologie.nl meer over de drie principes: https://www.elinesluyscoaching.nl/ wat-zijn-de-3-principes/ 23
Page 24
RITALIN VERBETERT VOORAL jE MOTIVATIE steeds meer studenten gebruiken ritalin om beter te studeren. maar helpt dit ook echt? en helpt het ook als je geen AdHd hebt? nieuw onderzoek van hersenwetenschapper roshan cools geeft ons verrassende inzichten. teKst: AnnemArie vAn essen m 24 et zo’n 85 miljard zenuwcellen en 100.000 kilometer aan bedrading is het menselijk brein een ongelooflijk complex orgaan. roshan cools, hoogleraar cognitieve neuropsychiatrie aan het radboudumc, doet onderzoek naar de werking van ons brein en het effect van middelen die invloed hebben op het dopamineniveau. een ervan is methylfenidaat, de werkzame stof in ritalin. dopamine en beloning ritalin zorgt er onder andere voor dat er meer dopamine vrijkomt in het striatum, een belangrijk gebied in de hersenen dat een rol speelt bij motivatie, handelingen en cognitie. dopamine is een zogenaamde neurotransmitter die ervoor zorgt dat signalen worden overgebracht tussen zenuwcellen. uit voorgaande studies is gebleken dat hogere dopamineniveaus mensen gemotiveerder maakt om lichamelijk inspannende taken uit te voeren. Zou dit ook zo werken voor taken die denkwerk van ons vergen? en als dit zo is, maken (dopamine) stimulerende middelen zoals ritalin ons dan beter in het uitvoeren van deze taken, of maken ze ons vooral meer gemotiveerd? Hiervoor onderzocht roshan cools met haar collega’s een groep van 100 gezonde volwassenen tussen de 18 en 43 jaar. bij elke deelnemer werd het basisniveau dopamine vastgesteld door middel van een pet-scan. Vervolgens vroegen ze of de deelnemers een aantal cognitief inspannende taken wilden uitvoeren: geheugenspelletjes. sommige taken waren gemakkelijker dan andere. er werden verschillende bedragen als beloning toegekend, waarbij gold dat de deelnemers die de moeilijkste taken uitvoerden, het meeste verdienden. uit de beslissingen van de deelnemers met een lage dopaminespiegel bleek dat zij zich meer richtten op het vermijden van moeilijke cognitieve taken. de hogere beloning voor moeilijke taken gaf hen geen extra motivatie om die te doen. de deelnemers met een hoge dopaminespiegel bleken daarentegen veel gevoeliger voor de bedragen die ze konden verdienen. Zij richtten zich meer op de mogelijke voordelen van het uitvoeren van de taak en waagden zich dus ook aan de moeilijke taken. niet geconcentreerder mensen denken vaak dat zij zich beter kunnen concentreren door roshan cooLs ritalin, en deels is dat ook zo. mensen met een erg lage dopaminespiegel — waaronder mensen bij wie AdHd is vastgesteld — kunnen baat hebben bij medicijnen die de dopamine- spiegel verhogen. maar uit deze studie blijkt dat we ons voor een deel beter kunnen concentreren doordat deze middelen onze motivatie verhogen. We ervaren meer het voordeel en minder de kosten bij het overwegen van een inspannende taak. Het maakt je dus niet per se geconcentreerder, maar vooral gemotiveerder. dopamine en Adhd Het basisniveau van dopamine verschilt per persoon. Hoog of laag; de ene waarde is niet beter dan de andere. daarbij zijn dopamineniveau’s niet elke dag of de hele dag hetzelfde; ze kunnen afnemen in reactie op gevaar of slaaptekort en toenemen in een veilige omgeving. Het wil ook niet zeggen dat je met een laag dopamineniveau AdHd hebt en bij een hoog basisniveau niet. Ad(H)d is een gedragsbeschrijving en geen zogenaamde harde diagnose. Je kunt het niet ergens in je lijf aanwijzen en zeggen: daar zit je Ad(H)d. zelfs een negatief effect Iemand met een laag dopamineniveau kan dus baat hebben bij een middel zoals ritalin. maar heb je al een hoog dopamineniveau, dan is er geen extra positief effect zichtbaar. Het lijkt het er zelfs op dat je er minder goed door presteert aldus roshan cools. Hoe dat werkt? Wanneer de dopaminespiegel van iemand die al een hoog basisniveau heeft nog verder stijgt, lijkt elke beslissing voordelig. dit kan afleiden van taken die daadwerkelijk voordelen hebben. Het is dan ook niet voor niets dat middelen zoals ritalin alleen op recept verkrijgbaar zijn. dit onderzoek helpt ons meer te begrijpen over de werking van dopamine op ons brein. dopamine is van belang voor het toekennen van waarde aan dingen die we (moeten) doen. Het houdt je beter op het spoor en helpt je om je doel beter voor ogen te houden en achter je keuzes te blijven staan. Voor meer informatie over het onderzoek: https://www.radboudumc.nl/nieuws/2020/ ritalin-verbetert-je-prestatie-door-je-motivatiete-verhogen 25
Page 26
Je zal maar dyslexie hebben michel (55) heeft dyslexie en dyscalculie. In zijn jeugd was hier nauwelijks kennis over. Hij kreeg te maken met onbegrip en onderschatting vanuit school. Veertig jaar later loopt michels zoon (16) tot zijn stomme verbazing tegen precies dezelfde muren aan. dat het ook anders kan, blijkt uit de aanpak van de school waar michel zelf werkt. tekst: michel vAn den hout 26 O fficieel ben ik getest in de derde klas van de lagere school. Want ondanks bijlessen had ik veel moeite met school. In die tijd was dyslexie een vrij nieuw begrip. men wist er niet veel van en onbekend maakt ook onbemind. dit was aan alles te merken. mijn ouders werden voor gek verklaard dat ze me wilden laten testen. lom-school na een dag testen werd het voor mijn ouders duidelijk. Hun zoon had dyslexie én dyscalculie. met het rapport in hun hand gingen ze naar school om te melden dat hun zoon naar een speciale school ging, de lom. een school voor leer- en opvoedingsmoeilijkheden. de reactie van school was: hoe ze het in hun hoofd haalden om hun kind op zo’n school te plaatsen. “u gaat uw kind in een bak van agressie plaatsen. uw kind gaat de lts nog niet halen!” dat laatste is met name mij, als kind, erg bijgebleven. Het is als een rode draad door mijn leven gaan spelen. Ik zou wel eens bewijzen dat ik het wél kon. mijn ouders zetten ondanks de kritiek van school door. Zij geloofden dat ik in het reguliere onderwijs zou dyslexiebeleid toen en nu MicheL van den hout verzuipen. Ik ben mijn ouders nu nog dankbaar dat ze in die tijd voor mij geknokt hebben en me op het juiste spoor hebben gezet. de lom-school was voor mij een verademing. Ik werd niet meer afgerekend op dingen die ik niet kon. Ik zat in een kleine klas met allemaal lotgenoten. niemand haalde het in zijn hoofd iemand uit te lachen. We moesten wel hard werken, want aan het eind van de rit moesten we hetzelfde niveau hebben als een reguliere school. de docenten waren allen geschoold om net dat beetje extra te kunnen leveren. Ze wisten voor wat voor publiek ze stonden en hadden er bewust voor gekozen. In mijn ogen dus idealisten, want ze kregen er echt niets meer voor. mbo en hbo Voor een vervolgopleiding had je twee opties in die tijd: de lts of de lom mAVo. Ik mocht naar de lom mAVo. er was toen geen ander niveau op speciaal onderwijs. deze school was streng maar rechtvaardig. Je kreeg het niet cadeau en de klas ging er ook voor. Ik heb naderhand nooit ergens meer zo’n hechte club gezien als op het lom-onderwijs. de school stond ook als één front naar de buitenwereld. We wisten dat anderen ons niet voor ‘vol’ aanzagen en we werden soms voor ‘lompschool’ kinderen uitgescholden. mooi dat we aan het eind van de rit een volwaardig diploma hadden. na de mAVo heb ik vijf mbo opleidingen en een Hbo 27
Page 28
Je zal maar dyslexie hebben opleiding afgerond. Ik had geen hekel aan leren, het was gewoon wat moeilijker. de geschiedenis herhaalt zich We zijn nu veertig jaar verder en in wezen is er nog niets veranderd, zo ervaren wij met onze zoon. ook wij moesten de strijd aangaan met de basisschool. In groep zeven kwam hij uit de cIto met een HAVo / VWo advies. In groep acht kwam hij in tranen thuis. Hij had namelijk al een school uitgezocht. nu werd hij bij de lerares geroepen die hem vertelde dat hij waarschijnlijk de mAVo nog niet ging halen en een sociale werkplaats beter bij hem zou passen. dit was het startsein voor ons om zo snel mogelijk een dyslexietest aan te vragen. 1500 euro op eigen kosten. uit de test kwam dysorthografie, een vorm van dyslexie. daarnaast een advies van HAVo / VWo en een IQ van 137. Zo’n jongen moet je dus beslist niet op een mAVo neerzetten. non-dyslexiebeleid Hij kon dus naar de school die hij zelf uitgezocht had. Helaas fuseerde deze school vlak na de inschrijving met de school waar hij beslist niet naar toe wilde. onder andere omdat ze daar een waardeloos dyslexiebeleid hadden. Al snel bleek dat dit ‘non-dyslexiebeleid’ op zijn school de nieuwe norm was. ‘Geen geld voor’ was het argument. mijn zoon zit intussen in 4 VWo en het enige wat hij nu krijgt is de extra tijd voor proefwerken. extra tijd op het eindexamen, straks in 6 VWo, was nog een gevecht. omdat er in zijn rapport van het testinsti28 tuut ‘dysorthografie’ stond in plaats van ‘dyslexie’. We moesten als ouders bewijzen dat ook dysorthografie tot het dyslexie-spectrum behoort en dat hij hier dus wel degelijk recht op heeft. daar sta je dan als ouders met een school die niets voor je zoon over heeft. Iedere week rijden we met hem naar de rt op eigen kosten. niets wordt er vergoed. In brabant zeggen we dan maar: ‘alles voor ’t jong.’ thuis krijgt hij daarnaast nog bijles van zijn moeder. Van vader zal hij niet zoveel opsteken, want die leest natuurlijk zelf ook over zijn eigen fouten heen. maar moet zijn moeder dan tot 6 VWo bijles geven? Ik vrees het wel. Actief dyslexiebeleid kan wel Zelf werk ik als toA (technisch onderwijs Assistent) op een scholengemeenschap waar ze het dyslexiebeleid aardig op orde hebben. Iedere ‘brugwup’ wordt gescreend. daarvoor heeft school zelf een test in elkaar gestoken, ontworpen door enkele dyslexieexperts. de brugklassers krijgen een dictee en een begrijpend lezen toets. maken ze hierin fouten dan wordt eerst gekeken wat voor fouten het zijn. Gaan die zuiver over zwakke werkwoorden of zijn het echte fouten gerelateerd aan dyslexie? maakt een leerling te veel typische ‘dyslexie-fouten’, dan volgt er een extra test. bij wederom veel dyslexie-achtige fouten krijgen de ouders het advies om een officiële dyslexietest te laten uitvoeren. dan heb je een erkend rapport en een dyslexieverklaring, die ook vrijstellingen geeft en extra tijd bij het examen oplevert. Helaas wel op eigen kosten. leerlingen met dyslexie worden zo al snel in het dyslexiebeleid toen en nu proces gesignaleerd. Ze krijgen de benodigde extra tijd voor proefwerken. de mentoren weten wie in de klas extra aandacht nodig hebben. mocht de leerling dan vastlopen op een bepaald gebied, dan worden ze doorverwezen naar het rt-team. Hier krijgen ze twee of drie contactmomenten, om de leerling even net dat extra duwtje in de rug te geven. Ze zitten geen heel jaar bij rt. daar zit de leerling zelf ook niet op te wachten. mocht de leerling blijven vastlopen dan wordt er meer hulp geboden. Zo kan het dus ook. Meer over het dyslexiebeleid van mijn school. het hangt nog steeds van de school af Jammer voor mijn zoon dat mijn school in een andere plaats staat. We hebben overplaatsing overwogen maar dan nemen we hem zijn vriendenkring af, die school voor hem nog enigszins dragelijk maakt. en jammer dat het in deze tijd, waarin we zoveel meer weten over dyslexie, nog steeds van de school afhangt of je als leerling met dyslexie gewoon mee kunt doen. boek over mijn ervaringen na zoveel strijd als kind én ouder voor dyslexie-vriendelijk onderwijs, besloot ik hier een boek over te schrijven. onder de titel ‘Ik heb dyslexie maar ik ben niet dom!’ ligt het inmiddels te koop onder Isbn:978-94-6389350-3 29
Page 30
AdHd CAfé AT SCHOOL eén dag in de week, in de grote pauze, is het reuze gezellig in het technieklokaal van het baken park lyceum in Almere. Gezellig en druk. dan zijn leerlingen met AdHd namelijk welkom bij ‘AdHd café at school’ van meester Henk. ‘mijn idee bleek een schot in de roos.’ teKst: HenK KolKmAn s 30 inds jaar en dag geef ik techniekles op een middelbare school, en dat met veel (en druk) plezier, want ik heb zelf AdHd. Zo’n jaar of twaalf geleden ben ik voor het eerst naar een echt AdHd-café geweest omdat ik behoefte had aan contact met andere AdHd’ers. Het bleek niet mijn ding. maar de behoefte aan contact bleef. of in ieder geval om mijn ‘gebrek’ te benutten ten positieve voor anderen. na een tijd dubben heb ik de gouden ‘roos’ geraakt. een AdHd-café op m’n eigen werkplek, met eigen leerlingen, bleek een schot in de roos te zijn. elke dinsdagmiddag bakken we in mijn technieklokaal tosti’s, we darten wat of doen soms een ander henk spelletje. maar vooral belangrijk is het sociale aspect. en dat alles zonder hinderlijke mobieltjes. die gaan even uit. elke leerling met AdHd/Add mag naar het AdHd-café komen en één ‘gezonde’ vriend of vriendin mee-nemen, zoals ik dat met een knipoog noem. Ik probeer zo de leerlingen te laten zien dat ze er, met hun AdHd, net zo mogen zijn als andere leerlingen en net zo ‘gewoon’ zijn. Want ze voelen zich toch anders en hebben daar soms moeite mee. drie leerlingen wilden wel iets over AdHd café at school vertellen. sAnne ‘meester henk riep: ik heb Adhd, wie nog meer?’ toen ik hoorde dat ik AdHd had vond ik dat eerst heel vervelend. Ik zag er niets goeds in terwijl er toch heel veel voordelen zijn aan henk en zijn LeerLingen AdHd, zoals: creativiteit, behulpzaam, goed in oplossingen vinden, veel humor, veel fantasie en we zijn altijd lekker enthousiast. daar dacht ik op de basisschool nog helemaal niet aan. dat veranderde toen ik meester Henk leerde kennen tijdens de expeditiemiddag op het baken park lyceum voor leerlingen uit groep 8. meester Henk schreeuwde tijdens die middag door het lokaal: IK Heb AdHd! WIe noG meer? Ik stak mijn vinger op samen met twee andere kinderen en ik voelde me meteen een stuk beter. Ik was in elk geval niet de enige op deze school die AdHd had. meester Henk vertelde ook dat hij een AdHd-café hield in zijn lokaal. toen wilde ik echt naar deze school. In het AdHd-café delen we alles met elkaar. om de week neemt iemand iets lekkers mee wat we samen opeten. ook bakken we tosti’s en we maken noedels. Het is heel gezellig in het AdHd-café. We kletsen, doen spelletjes en wie dat wil doet lekker gek. Je hoeft je nergens voor te schamen. Als je gek of druk wil doen doe je dat. Iedereen is aardig tegen elkaar omdat je een soort klik hebt. uiteraard ga je niet op je telefoon als je bij het AdHd-café bent. dan sluit je je af voor je omgeving. sanne bij het AdHd-café kan ik mezelf zijn. Als je ergens mee zit of als er iets is gebeurd kun je dat gewoon bespreken. niemand gaat je raar aan zitten kijken. Ik vind mijn rust bij mensen die ook AdHd hebben omdat we elkaar snappen. In de pauzes 31
Page 32
djayden op de gangen of in de aula is het altijd heel druk, dat vind ik niet zo fijn. Ik kijk dus elke week uit naar de dinsdagmiddag pauze, want dan kan ik naar het AdHd-café. Ik zou het voor geen goud willen missen. we zoveel met elkaar praten hebben we een band met elkaar en de meester. de meester is ook een beetje gek en hij is meestal best druk. maar hij is wel heel slim en kan met heel veel dingen helpen. Hij weet overal wel raad mee. Ik vind het AdHd-café uniek omdat je nergens anders zo open, eerlijk en grappig kunt zijn. djAyden ‘we praten echt met elkaar’ Ik heb geen AdHd maar kom toch elke dinsdag naar het AdHd-café van meester Henk. In de eerste klas kwam ik mee met een AdHd’er. de meester vond mij ook heel druk en nodigde mij uit om vaker te komen. Al snel bleef ik hangen en ik voel me er helemaal thuis. eerst vond ik het best eng maar ik merkte dat ik er meteen bij werd gehaald en in de groep werd opgenomen. Het is altijd gezellig in het AdHd-café en de leerlingen die er zijn hebben bijna allemaal AdHd. elke dinsdag zijn er minimaal tien kinderen met wie je kan praten. en écht praten, want telefoons zijn verboden. doordat 32 lotte ‘hier kon ik vier jaar lang mezelf zijn’ Ik ben net geslaagd voor mijn vmbo maar wil graag iets vertellen over het AdHd café. Voor mij was het de plek waar ik vier jaar lang helemaal mezelf kon zijn. Wat wil je nog meer als brugpieper?! op de basisschool vond ik het altijd lastig om op een goede manier om te gaan met mijn AdHd. Ik werd snel buitengesloten bij groepjes en samenwerk-partners kiezen omdat ik te druk was en je vaak niet goed of serieus met mij kon werken. Vaak kreeg ik mijn werk Lotte niet af en moest ik nablijven. ook kreeg ik constant te horen dat ik stil moest zijn en stil moest zitten, maar dat kon ik niet. op een gegeven moment werd ik zo druk dat ik een paar rondjes mocht rennen om de school om mijn energie kwijt te kunnen. dat hielp wel maar ik voelde me nog steeds buitengesloten. Ik had wel vriendinnen maar die pestten me soms dus ik voelde me nooit echt helemaal geaccepteerd. Hierdoor ging ik me anders voordoen dan ik was en leefde ik eigenlijk met een soort masker op, omdat de normale mij blijkbaar niet goed genoeg was. toen ik eindelijk naar de middelbare school ging was ik erg blij, want ik kon opnieuw beginnen. Alle nare herinneringen en nare personen achter me laten en mezelf zijn. dit was alleen niet zo gemakkelijk als ik dacht. pas aan het eind van de 2e klas voelde ik me meer mezelf maar het kostte me nog best moeite. Ik probeer gewoon altijd positief te zijn en niet al te veel na te denken over wat er allemaal slecht, moeilijk en vervelend is aan mijn leven. dit blijft een lastig proces, maar veel dingen op school en thuis hebben me geholpen met het verwerken van al die emoties, waaronder het AdHd-café! doordat ik hier wel helemaal mezelf kon zijn en het niet erg was als ik druk deed. toen ik in de 1e zat was mijn AdHd nog heel erg aanwezig en was ik ook best druk. meester Henk merkte dat natuurlijk meteen. naar zijn AdHd café gingen toen vooral leerlingen uit de 2e en 3e maar meester Henk wilde mij er ook graag bij hebben. dus nodigde hij mij en een paar van mijn vriendinnen uit. Ik kende meester Henk al van de kerk waar wij samen in zitten, al had ik hem daar nog nooit aangesproken. door het café ben ik hechter met hem geworden. elke dinsdagmiddag was een feestje met lekker eten, praten en gek doen. soms moest er ook geleerd worden voor belangrijke toetsen. Ik heb zelfs nog 1e klassers geholpen met hun toetsen. Ik was toen 2e klasser. Ik zal het AdHd-café enorm missen nu ik van school ben. 33
Page 34
dyslexiecAfé Apeldoorn in bibliotheek codA Wie in de omgeving woont van Apeldoorn: ben je al bekend met het Dyslexiecafé Apeldoorn? Een ontmoetingsplek voor eigenlijk iedereen met een betrokkenheid met dyslexie. Dus zowel voor wie ‘het heeft’ als wie er in het gezin me te maken heeft en ook voor professionals die soms een klankbord zoeken. teKst: KArIn JAHromI & romy Hebers - orGAnIsAtoren dyslexIecAfé Apeldoorn Afwisselend werken we met themabijeenkomsten en een spreker. Zo hadden we Gerswhin bonevacia, de stadsdichter van Amsterdam, te gast en ook de presentatie van het dyslexieboek van Anne ligtenberg was een interessante avond. de bijeenkomsten vinden 1x per twee maanden plaats en eigenlijk zochten we nog wel naar een geschikte plek: eentje die èn goed aansluit bij dyslexie èn die ons kan helpen zichtbaarder te worden zodat we een groter bereik kunnen krijgen. en dat is gelukt. Het dyslexiecafé krijgt vanaf 8 oktober de bibliotheek codA als vaste stek, op het makkelijk lezen plein. Het dyslexiecafé sluit goed aan bij de visie en missie van codA Apeldoorn. dit is wat ze zelf zeggen over de samenwerking met Impuls & Woortblind: “codA is van en voor iedereen. Vanuit dat perspectief maken we kunst, cultuur en literatuur toegankelijk voor zeer diverse groepen in onze samenleving. Zodat iedereen, zonder uitzondering, mee kan doen en kan genieten van kunst, boeken en erfgoed. dat doen we met rondleidingen en activiteiten op maat, gericht op de wensen of behoeften van verschillende groepen. bij codA zien we dat mensen met dyslexie lang niet altijd gebruikmaken van de bibliotheek, terwijl de bibliotheek bij uitstek een ontmoetingsplek is. Juist ook voor deze groep. met Het dyslexiecafé willen we een plek bieden waar mensen met dyslexie op een ontspannen manier kunnen samenkomen en de bibliotheek ervaren als een plek waar ze welkom zijn en zich thuis voelen. codA is om die reden erg blij met de samenwerking met Impuls & Woortblind. We kijken uit naar de eerste editie van het dyslexiecafé!” roMy en karin 34 VERENIGINGSNIEUWS dyslexie bij volwAssenen in de ggz? onderzoek gAAt vAn stArt! Hoeveel volwassenen hebben eigenlijk dyslexie als ze aankloppen met psychische problemen bij de geestelijke gezondheidszorg? Deze vraag stelden wij vanuit de Expertisegroep van Impuls & Woortblind aan Sandra Kooij van PsyQ. teKst: KArIn de JAGer - expertIseGroep I&W Geen gekke vraag. Want dyslexie kan een van de oorzaken zijn of een onderliggend probleem vormen als je niet lekker in je vel zit, angst en/of depressieve klachten hebt, of een burn-out hebt. bovendien blijkt uit onderzoek dat 25 tot 50% van de kinderen met Ad(H)d ook dyslexie heeft. maar tot nu is daar vrijwel nooit aandacht voor bij een psycholoog, psychiater of ggz-organisatie. en wordt het dus ook vrijwel nooit meegenomen in de verdere behandeling en begeleiding. en dat is jammer. Want als je weet welke invloed dyslexie op jouw functioneren heeft, kun je jezelf beter leren begrijpen, accepteren en gaan zien wat je valkuilen zijn. Je handvatten kun je dan makkelijker vinden en je kwaliteiten zien en ontwikkelen. ook kun je gericht op zoek gaan naar iemand die snapt hoe jouw brein werkt en die jou dus echt kan helpen. screening dyslexie bij volwassenen met Ad(h)d sandra Kooij* en michel nelwan** zijn beiden lid van de specialismegroep neurobiologische ontwikkelingsstoornissen (hieronder vallen behalve Ad(H)d o.a. ook tic, en -leerstoornissen en mensen met verstandelijke beperkingen) bij parnassia Groep, een grote landelijke ggz-organisatie in nederland. Zij starten binnenkort in samenwerking met Impuls & Woortblind een onderzoek naar dyslexie onder cliënten die in behandeling komen of al in behandeling zijn voor Ad(H)d bij psyQ-den Haag. Hiervoor heeft michel nelwan een bestaande engelstalige screeninglijst voor volwassenen die veel gebruikt wordt in wetenschappelijk onderzoek, de ArHQ***, vertaald naar het nederlands: de AHrQ-nl. In de vragenlijst wordt gevraagd naar de lees- en spellingsontwikkeling en leesgewoonten van de mensen met Ad(H)d. We zijn heel blij met deze samenwerking met psyQ en houden je uiteraard op de hoogte. er komt in het najaar ook een enquête onder leden van I&W naar dyslexie bij Ad(H)d. *Sandra Kooij is psychiater voor volwassenen met AD(H)D bij het Kenniscentrum AD(H)D bij PsyQ en bijzonder hoogleraar 'ADHD bij volwassenen" aan het Amsterdam UMC/locatie VUmc. **Michel Nelwan werkt als klinisch neuropsycholoog bij Youz ***ARHQ = ADULT READING HISTORY QUESTIONNAIRE 35
Page 36
IMpULS & WOORTBLINd WErKgrOEp ONDErWIJS wAt: belangenbehartiging voor alle vormen van onderwijs wie: Anne-marie Hartmann – (bestuurslid portefeuille onderwijs) DYSLEXIELIJN wAt: de dyslexielijn hulpdienst voo over dyslexie. ONDErSTEUNINgSgrOEp DYSLEXIE wAt: belangenbehartiging voor dyslectici wie: peter millenaar - peter.w.millenaar@gmail.com (voorzitter) wie: dyslexielijn@ impulsenwoortb actieve werkgroepen en vrijwilligers I & W WErKgrOEp VOLWaSSENEN wAt: klankbordgroep voor initiatieven en projecten rond actuele thema’s mbt Ad(H)d, dyslexie en/of dyscalculie wie: we zoeken nieuwe leden en een voorzitter! Iets voor jou? Mail ons. Impuls & Woortblind is actief voor en met mensen met Ad(H)d, dyslexie en dyscalculie. Heb je vragen? Heb je een idee voor een actie of een activiteit? Wil je ergens aan meedoen? Hier zie je bij wie je terecht kunt met je vraag of idee! DYSLEUK: pr EN LOBBYgrOEp DYSLEXIE wAt: dyslexie zichtbaar maken vanuit I en W wie: nel Hofmeester & monique blom – dysleuk@impulsenwoortblind.nl 36 EXpErTISEgrOEp wAt: expertmeetings, begeleiding van studenten, eigen onderzoeken onder achterban, internationale contacten wie: rob pereira – (bestuursvoorzitter & portefeuille wetenschap) APELDOORN N n is een or vragen tblind.nl aD(H)D-caféS EN DYSLEXIE caféS wAt: maandelijkse bijeenkomsten voor en door mensen met AdHd en/of dyslexie (zie pag. 39) wie: Aad bouwmeester – (bestuurslid portefeuille AdHd cafés), roy de Jong (bestuurslid dyslexie cafés) AMERSFOORT rEDacTIEcOMMISSIE fONDSENWErVINg wAt: zorgen voor stabiele extra inkomsten voor I en W wie: roy de Jong (bestuurslid portefeuille fondsenwerving) wAt: zorgt samen met hoofdredacteur voor inhoud van I & W magazine wie: Julie Houben – julie.houben@ impulsenwoortblind.nl (hoofdredacteur) cONTacTpErSONEN EN cLIëNTONDErSTEUNErS wAt: ervaringsdeskundige vrijwilligers per telefoon en/of mail bereikbaar wie: zie de lijst op http://www.impulsenwoortblind.nl/onze-vrijwillige-contactpersonen/ BESTUUr wAt: ook elk bestuurslid heeft een eigen aandachtsveld. Wil je één van hen benaderen met een vraag of idee? stuur dan een mail naar info@impulsenwoortblind.nl wie: rob pereira - bestuursvoorzitter, wetenschap, AdHd roy de Jong- penningmeester, fondsenwerving, dyscalculie, dyslexie Aad bouwmeester – algemeen, Ad(H)d-cafés, AdHd Anne-marie Hartmann – algemeen, onderwijs Annemarie van essen – algemeen, ledenwerving, media en communicatie 37
Page 38
ALGEMENE INfORMATIE de dyslexielijn de dyslexielijn is een hulpdienst voor vragen over dyslexie. Je kunt bellen naar het landelijk bureau: 033 247 34 84 Wij zorgen dan dat je vraag door de juiste persoon behandeld kan worden. Je kunt je vraag ook mailen: dyslexielijn@impulsenwoortblind.nl zelf een Ad(h)d cAfé of dyslexie cAfé opzetten? wij helpen je! Is er geen Ad(H)d-café of dyslexie-café bij jou in de buurt? Zoek een partner en start er eentje. Impuls & Woortblind kan je helpen met een duidelijke handleiding over de aanpak. bel of mail ons voor meer informatie: 033 247 34 84 / info@impulsenwoortblind.nl behoefte AAn onderling contAct? doe een oproep! Heb jij behoefte aan contact met iemand uit jouw omgeving om ervaringen te delen? Je kunt via onze digitale nieuwsbrieven een oproepje doen. mail je oproep + woonomgeving naar: info@impulsenwoortblind.nl. dan sturen wij de reacties aan je door. 38 lidmAAtschAp biedt meer! LEDEN VaN I&W • ontvangen 3 keer per jaar Impuls & Woortblind magazine per mail • belangrijke tussentijdse informatie per digitale nieuwsbrief • 2 keer per jaar een AlV met informatie over de vereniging en met interessante lezingen. • Korting op de diensten van een aantal coaches met verstand van onze doelgroep • Korting op themabijeenkomsten & dYSLEXIE CAféS Ad(H)d CAféS door het hele land organiseren wij aD(H)D-caféS EN DYSLEXIE caféS. dé ontmoetingsplek voor iedereen uit onze doelgroep en direct betrokkenen. voor en door ervaringsdeskundigen. hieronder vind je alle cafés bij jou in de buurt en de vaste dag van de maand waarop je er naar toe kunt. voor adres- en contactgegevens per Ad(h)dcafé, kijk hier. DYSLEXIE caféS vind je op pratenoverdyslexie.nl. drenthe Ad(h)d-cAfé Assen Iedere laatste vrijdag van de maand van 20.00 uur tot 23.00 noord hollAnd Ad(h)d-cAfé AmsterdAm Iedere eerste woensdagavond van de maand vanaf 20.00 zuid hollAnd Ad(h)d-cAfé den hAAg Iedere laatste woensdagavond van de maand van 19.00 tot 21.30 Ad(h)d-cAfé bArendrecht Iedere derde dinsdag van de maand van 20.00 tot 22.30 zeelAnd Ad(h)d-cAfé vlissingen Iedere tweede woensdag van maand van 20.00 tot 22.30 noord-brAbAnt Ad(h)d-cAfé bredA Iedere derde vrijdag van de maand vanaf 19.00 Ad(h)d-cAfé heusden-vesting Iedere laatste dinsdag van de maand van 19.30 tot 21.30 Ad(h)d-cAfé eindhoven Iedere derde dinsdag van de maand van 19.30 tot 22.00 DYSLEXIE café EINDHOVEN Iedere derde zaterdag van de maand van 13.30 tot 16.00 groningen Ad(h)d-cAfé groningen Iedere derde vrijdag van de maand van 19.30 uur tot 21.30 overijssel Ad(h)d-cAfé zwolle Iedere tweede dinsdag van de maand van 20.00 tot 22.00 Ad(h)d-cAfé Almelo Iedere laatste donderdag van de maand van 14:30 tot 17:30 Ad(h)d-cAfé hengelo Iedere tweede woensdag van de maand van 20.00 tot 22.30 gelderlAnd Ad(h)d-cAfé Apeldoorn eens in de 2 maanden op woensdagavond van 19.30 tot 21.30 DYSLEXIE café apELDOOrN eens in de 2 maanden op woensdagavond van 19.30 tot 21.30 Ad(h)d-cAfé Arnhem en omstreken Iedere eerste maandag van de maand vanaf 19.30 utrecht Ad(h)d-cAfé Amersfoort Iedere tweede vrijdag van de maand van 19.30 tot 22.00 Ad(h)d-cAfé utrecht Iedere eerste donderdag van de maand vanaf 21.00 limburg Ad(h)d-cAfé mAAstricht Iedere eerste vrijdag van de maand van 19.00 tot 21.30 39
Page 40
Slimme tools Als lezen niet vanzelf gaat, maak dan slim gebruik van Alinea. Het maakt niet uit waar of wanneer, je hebt met Alinea altijd je leesmaatje bij je. Met de Alinea app op je iPhone of iPad kun je een foto van een tekst maken en die aan je laten voorlezen. Moeiteloos beluisteren dus, met je oordopjes in. Dat maakt het begrijpen van zo’n tekst een stuk makkelijker. En als je op je computer makkelijk wilt lezen en ook nog foutloos wilt schrijven, dan helpt de Alinea software. Dus heb je dyslexie of gewoon moeite met lezen of schrijven, dan is Alinea een uitkomst voor je. In elke situatie en in verschillende talen. Slim, handig en doeltreff end! www.lexima.nl/alinea info@lexima.nl | 033-4348000 die lezen en schrijven makkelijker maken, in elke situatie Laat je “label” in je voordeel werken! Dynamika Wij bieden in onze training en coaching voor (jong) volwassenen met dyslexie / dyscalculie / AD(H)D / autisme en/of hoogbegaafdheid: praktische handvatten en inzicht in jouw andere manier van denken en leren; vermindering van faalangst, onzekerheid, uitstelgedrag, prestatiedrang en/of stress; verhoging concentratie, sneller leren lezen, gemakkelijker schrijven en communiceren. Luister naar onze Podcasts “Wat is jouw Verhaal?” op Soundcloud.com: Dynamika Podcasts www.geniaaloprechts.nl www.werkendyslexie.nl T 020 – 639 10 99 Zie ook onze boeken: “Slimmer dan je baas” en “Dyslexie: stoornis of intelligentie” (Uitgeverij Garant B.V.) info@dynamika.nl advies, training & coaching zelf ledenvoordeel bieden Als zelfstandige kun je leden van Impuls & Woortblind ook korting bieden op jouw product. denk aan coaching, workshops, rijbewijskeuringen etc. Wij vermelden je op de Ledenvoordeelpagina van onze website. Interesse: mail of bel ons: info@impulsenwoortblind.nl / 033 247 34 84

IPWB 1 - 2020


Page 2
In dIt ARTIKELEN 6 10 12 15 18 21 22 25 26 NUMMER Interview – ex radio-dj patrick Kicken met AdHd over ‘leven zonder stress’ online testen voor dyslexie en meer Add en werk – ontdek wat werkt voor jou met deze tips AdHd en comorbiditeit – onbehandelde AdHd geeft veel extra schade engels leren met dyslexie – deze methode werkt! Helpt een dieet bij AdHd? dyscalculie is meer dan alleen rekenproblemen orde in de chaos? – tips van een expert schrijver eduard poot met dyslexie – ‘studeren was een uitputtingsslag’ 3 4 34 28 30 33 studeer je beter met ritalin? ook als je geen AdHd hebt? tjerk Feitsma – de man achter de neurodiversity pride day Hulp bij belastingaangifte 2019 – Hoe zit het met zorgkostenaftrek VASTE RUBRIEKEN Van het bestuur – voorwoord nieuws Verenigingsnieuws – de Inspiratiedag en een inspirerend congres over lifestyle OVERIG 3 36 38 colofon overzicht activiteiten & werkgroepen Algemene informatie & Ad(H)d / dyslexie cafés 2 pAg 26 pAg 15 pAg 18 NEVER A dULL MOMENT Z coloFon nr 1 - 2020 Impuls & WoortblInd magazIne Is een uItgave van verenIgIng Impuls & WoortblInd en verschIjnt drIe keer per jaar dIgItaal. redactIe/redactIecommIssIe julie houben (hoofdredacteur), rob pereira, anne-marie hartmann, karin jahromi, annemarie van essen. medeWerkers anne-marie hartmann, rob pereira, peter tamboer, margo matse, bas heycop ten ham, marlies oudijk, eduard poot, elly van rijn, aad bouwmeester, kees dijkman (Ieder-in). beeld leontien jansen, julie houben, neurodiversity Foundation. vormgevIng In commun, harderwijk. redactIe-adres Impuls & Woortblind, postbus 1058, 3860 bb nijkerk, info@impulsenwoortblind.nl. Issn 2405 - 8211 lId Worden leden van Impuls & Woortblind ontvangen automatisch Impuls & Woortblind magazine. het lidmaatschap loopt per kalenderjaar en kost € 38,50 per jaar. voor een lidmaatschap van Impuls & Woortblind, ga naar www.impulsenwoortblind.nl, of bel: 033 247 34 84. adresWIjzIgIng doorgeven adreswijzigingen ontvangen wij bij voorkeur per e-mail,via info@impulsenwoortblind.nl. per post kan ook: postbus 1058, 3860 bb, nijkerk. opzeggen lIdmaatschap per mail of schriftelijk (zie redactieadres) en uiterlijk vóór 1 november. anders is nog een jaar lidmaatschap verschuldigd. opname van artikelen betekent niet dat de vereniging de meningen daarin altijd onderschrijft. ze blijven geheel voor rekening van de auteurs of andere genoemde bronnen. de redactie houdt het recht om artikelen niet te plaatsen of in te korten. voor de inhoud van de advertenties draagt de vereniging geen verantwoordelijkheid. © niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder uitdrukkelijke toestemming van de redactie. oals wij weten is er never a dull moment met mensen met een neurodivers brein. Helaas zien veel mensen dit nog niet. er zijn veel getalenteerde kinderen en volwassenen met Ad(H)d en dyslexie die originele oplossingen vinden, een eigen bedrijf starten, anderen inspireren om bij moeilijke perioden door te gaan. Het is dan ook waardevol om je te laten zien, “uit de kast te komen” als iemand met een anders denkend brein. bij de laatste Inspiratiedag voor de vrijwilligers van I&W werd op iedereen een beroep gedaan om iets inspirerends te bedenken voor neurodiversity pride day op 18 juni. bij de organisatoren van onze Ad(H)d en dyslexie cafés borrelden er allerlei plannen op. lees meer over deze dag op pag. 30. een andere inspirerende dag was ons 1e lustrumcongres in november: het thema was lifestyle en het was goed bezocht. In 2021 hopen wij dat er nog meer leden komen luisteren, meedoen en komen netwerken. een bijeenkomst die nog moet komen: de laatste keer 'Haal meer uit je dyslexie!' op 14 maart. Zij stoppen na 20 jaar en brengen een prachtig boekje uit. binnenkort via onze site te bestellen. en een blik in de toekomst: verenigingen balans en I&W vertegenwoordigen mensen met dezelfde eigenschappen die in de loop van de kindertijd geleidelijk overgaan óf blijven bestaan. er is bij het 18e jaar een kunstmatige scheiding tussen kind en volwassenen. dat voelt niet goed. Wij onderzoeken hoe er meer samenwerking kan komen. Wordt vervolgd. rob pereira 3 pAg 12
Page 4
NIEUWS betere InFo oVer AutorIJden met AdHd bIJ cbr Het cbr heeft de informatie over autorijden met AdHd/Add verbeterd. de informatie is bestemd voor zowel (aspirant) bestuurders als zorgverleners en is tot stand gekomen met input van mensen met Ad(H)d, zorgverleners en Impuls & Woortblind. alle vragen overzichtelijk bij elkaar • op de cbr-pagina over autorijden met AdHd of • Add staan nu alle vragen overzichtelijk bij elkaar: • Kan ik rijden met AdHd of Add? • Hoe bepaalt het cbr of ik veilig kan rijden? • Wanneer geef ik aan het cbr door dat ik AdHd of Add heb? • mag ik wel of niet rijden met medicijnen? NIEUW: ook voor zorgverleners nieuw is dat er ook een pagina is op de site van het cbr met informatie voor zorgverleners van mensen met Ad(H)d. Zo kunnen zij mensen met Ad(H)d ook beter voorlichten en informeren dat er (meestal) een medische keuring aankomt bij het behalen van het rijbewijs. In dit informatiegedeelte vind je als Ad(H)d’er ook interessante extra informatie. Alle info vind je op deze pagina: www.cbr.nl/adhd blijven er toch vragen onbeantwoord? mail ons: info@impulsenwoortblind.nl twee nieuwe Ad(h)d cAfés! Je kunt weer op twee nieuwe plekken terecht voor maandelijks onderling contact met mede-Ad(H)d’ers: elke derde dinsdag van de maand in Ad(H)d café eindhoven van 19.30 tot 22.00 uur. elke laatste donderdag van de maand in Ad(H)d café Almelo van 14:30 tot 17:30 uur. 14 mAArt: lAAtste Keer ‘HAAl meer uIt Je dyslexIe’ Het overzicht van alle cafés vind je op: https://www.impulsenwoortblind.nl/adhd/ adhd-cafe/ 4 + boeKJe met 20 tIps op 14 maart is de allerlaatste bijeenkomst van ‘Haal meer uit je dyslexie’. na 20 jaar stoppen de bijeenkomsten. Het wordt een bijzondere editie met o.a. een workshop van sjan Verhoeven. en er is een boekje: 20 tips voor en door dyslecten! Kijk op pag. 40 voor meer info. betAAlbAAr dyslexie onderzoek voor studenten? het kAn! Impuls & Woortblind maakt zich zorgen om een nieuw probleem dat zich voordoet onder studenten met dyslexie. door het nieuws over onterecht afgegeven dyslexieverklaringen worden dyslectische studenten in het Hoger onderwijs met strengere regels geconfronteerd. dat houdt in dat veel echt dyslectische studenten € 1.000,- tot €1.500,- moeten betalen voor een dyslexie-onderzoek dat aan de nieuwe eisen voldoet. omdat hun oude dyslexieverklaring niet meer zou voldoen. Zonder dyslexieverklaring geen recht op voorzieningen de gemiddelde student kan zo’n onderzoek onmogelijk betalen. en zonder dyslexieverklaring heb je geen recht op voorzieningen zoals extra tijd bij toetsen. dyslectische studenten proberen daarom om maar zonder voorzieningen de studie door te komen. of ze stoppen ermee. onwenselijk en onnodig. gevalideerde en betaalbare dyslexie testen Inmiddels zijn er gevalideerde tests ontwikkeld die je kunt afnemen tegen veel geringere kosten. o.a. een ‘1-minuut-leestest’ speciaal voor studenten, door Wim tops e.a. en de Meervoudige Digitale Diagnostische Dyslexie Test (MDDDT), ontwikkeld door peter tamboer van psitestuitgevers. Het zou het Hoger onderwijs sieren, wanneer zij dit dyslectische studenten aanbieden die vanwege hun oude dyslexieverklaring in problemen komen. of aan studenten die tegen onverwachte studieproblemen aanlopen en vermoeden dat ze dyslexie hebben. slimmeriken die het op de middelbare school met hard werken nog net gered hebben. Mail ons als je dit probleem herkent daarom vragen we je om ons te informeren wanneer je zelf in zo’n situatie zit of zo’n situatie kent als ouder of als onderwijsmedewerker van een student met (mogelijke) dyslexie. • Heb je dyslexie, maar wordt er getwijfeld aan je dyslexieverklaring? • Vermoed je dat je dyslexie hebt, maar is het nooit vastgesteld? • Kun je geen dyslexie-onderzoek betalen en/of durf je het niet aan omdat je het niet zeker weet en het anders ‘weggegooid geld’ is? mail ons! info@impulsenwoortblind.nl meer over de online dyslexietesten van peter tamboer lees je op pagina 10. verzoek om vergoeding lAngwerkend methylfenidAAt vAn i & w en pArtners Al langer pleiten wij en o.a. het AdHd netwerk voor betere vergoeding van langwerkend methylfenidaat. er mag dan dezelfde werkzame stof inzitten, het werkt wel degelijk anders (lees: fijner!) voor veel mensen met AdHd. bovendien leent langwerkend methylfenidaat zich niet voor misbruik en dus doorverkoop voor onfrisse doeleinden. extra reden om VWs en het Zorginstituut nu met klem te verzoeken om vergoeding van langwerkend methylfenidaat: medikinet cr is de enige geregistreerde vorm van methylfenidaat voor behandeling van volwassenen met AdHd en krijgt daarmee officieel de voorkeur boven de off-label kortwerkende variant. bizar dat patiënten ondanks dat toch de volle mep betalen! samen met het AdHd netwerk, de nVvp en Kenniscentrum AdHd bij Volwassenen schreven wij deze brief aan VWS en het Zorginstituut. We houden je op de hoogte. 5
Page 8
dopaminekicks patrick noemt zichzelf dopamineverslaafd. ‘Ik ben altijd op zoek naar prikkels. Ik heb drie telefoons, doe 1000 dingen tegelijk en ben altijd in voor iets nieuws. maar is dat mijn AdHd? Is het een stofjesding zoals veel AdHd-wetenschappers beweren? Zijn mijn hersenen slaperig en wil ik ze zo onbewust wakker houden? of is het gewoon een eigenschap van mij? Feit is dat ik enorm genoot van mijn hoogtijdagen als radio dj. Het hectische leven, de kick van een goeie show, alle aandacht en erkenning, het voortdurend moeten pieken: ik vond het geweldig. dopaminekicks te over. maar ik deed het allemaal met zo’n overgave, mateloosheid en perfectionisme dat ik volledig opbrandde. en sinds die burnout ben ik veel gevoeliger voor overprikkeling.’ slechte slaper Geen dopamine rush tijdens de opnames voor zijn podcasts. ‘Ik praat in totale rust een uur met iemand, met oprechte interesse voor wat die persoon aan levenswijsheden vertelt. Gewoon bij mij thuis, lekker in de middag, zodat ik – als slechte slaper - kan uitslapen. meer heb ik op dit moment niet nodig. In die zin ben ik wel veranderd. rustiger geworden. Ik ken mijn eigen gebruiksaanwijzing nu ook beter. Als ik bijvoorbeeld een overvol hoofd heb, keer ik een kist met rommel om en ga ik die vervolgens opruimen. Van chaos naar controle. daar wordt mijn hoofd weer rustig van. podcasts over Adhd Harde geluiden, drukke feestjes: voor patrick zijn dit tegenwoordig stressoren die hij zoveel mogelijk vermijdt. ‘mijn leven nu is totaal anders dan het was. Ik heb een studiootje in mijn huis waar ik mijn podcasts opneem. dat zijn er inmiddels zo’n 1000, waaronder ook de serie ‘leven met AdHd’. Ik vind het nog steeds heerlijk om te doen. Ik hoor allerlei experts uit over dingen die mijzelf bezighouden en overduidelijk velen met mij, want de podcasts worden goed beluisterd. de podcast-serie ‘leven Zonder stress’ was zelfs zo populair dat ik op het idee kwam voor het gelijknamige boek, waarin ik naast mijn eigen zoektocht ook alle inzichten benoem die de geïnterviewden mij gaven.’ 8 All you can eat Vroeger had ik echt een koopverslaving. ook zo’n dopaminebooster. Ik heb nog steeds een garagebox vol met zooi. Allemaal in zo’n koopopwelling gekocht. Heel af en toe bezondig ik me nog aan deze oude gewoonte, net als eten in een ‘all you can eat’ restaurant. en dan natuurlijk veel te veel bestellen! Ach, als het binnen de perken blijft… Ik ben blij dat ik het nooit heb gezocht in drank en drugs. dat is voor veel AdHd’ers tenslotte ook een manier om de onrust in het hoofd te dempen. of juist een dopamineboost te ervaren.’ milder Grote inspirator van patrick is spiritueel denker eckhart tolle, schrijver van de bestseller ‘de kracht van het nu’ en een van de vele grote namen die patrick sprak in zijn podcasts. ‘Van hem leerde ik meer in het hier en nu te zijn. Als ik moe of gestrest Ik hoef niet perfect te zijn ben, of toch weer iets op bol.com bestel zonder reden, kan ik dit nu veel beter zonder oordeel waarnemen: ‘dit is wat ik nu doe of voel, het geeft niet en het gaat over’. Het maakt me rustig en veel milder voor mezelf. Ik hoef niet perfect te zijn.’ kracht van Adhd dat patricks brein altijd in beweging is, wordt in dit interview weer bevestigd. Zo ontstaat ter plekke een plan voor een volgend boek. over AdHd. ‘Volgens mij heeft mijn vader het ook. Hij vertoont heel erg hetzelfde gedrag als ik. Is ook hyperactief, perfectionistisch en onderhevig aan stemmingswisselingen. Hij heeft een lijdensweg achter de rug van misdiagnoses, kreeg antipsychotica en zakte steeds verder weg. tot hij stopte met die pillen. nu gaat het veel beter.’ Het wordt weer een persoonlijk boek. Waarin ook de kracht van AdHd aan bod komt. Want AdHd’ers brengen de wereld ook veel, aldus patrick: ‘AdHd’ers hebben vaak goeie ideeën waar anderen niet op komen. Zo was ik de eerste die flitsers ging noemen op de radio. daar kreeg ik me toch een commentaar op in die tijd. nu doen ze het allemaal. blijkbaar was het toch een goed idee.’ boek en podcasts leven Zonder stress - patrick Kicken Kosmos uitgevers, 208 pagina’s podcastserie Leven zonder stress podcastserie Leven met aDHD 9
Page 10
ONLINE TESTEN VOOR dySLExIE EN MEER ondanks meer dan veertig jaar wetenschappelijk onderzoek naar dyslexie is er nog steeds onduidelijkheid over de oorzaak, de beste diagnostiek, en hoe met dyslexie om te gaan. Feitelijk is het vaststellen van dyslexie hierdoor nog steeds lastig. psitestuitgevers (pt) ontwikkelde vragenlijsten en tests die met deze onzekerheden op wetenschappelijk verantwoorde wijze rekening houden. teKst: peter tAmboer d 10 yslexie bestaat vooral bij de elite dyslexie is vrij eenvoudig te diagnosticeren bij kinderen die zwak zijn op taalvaardigheid, maar juist goed zijn in andere schoolvakken. maar bij kinderen met een lagere algemene intelligentie, met laagopgeleide ouders of met taalachterstand is het diagnosticeren van dyslexie vaak bijna onmogelijk. In elk geval gebeurt het nauwelijks. Volgens een rapport van de onderwijsinspectie (maart 2019) heeft ‘ruim 90 procent van de leerlingen in het basisonderwijs met een dyslexieverklaring ouders met een middelbaar of hoger opleidingsniveau’ en zijn ‘leerlingen met een nietwesterse migratieachtergrond sterk ondervertegenwoordigd binnen de groep met dyslexieverklaringen’. op zogenoemde ‘witte scholen’ is vaak veel aandacht voor dyslexie. maar er zijn ‘zwarte scholen’ waarvan geen enkel kind een dyslexieverklaring heeft. Vroeger was er nog minder aandacht voor dyslexie waardoor het aantal volwassenen met dyslexie zonder erkenning vermoedelijk nog groter is. online screening Wat kunnen we doen? Veel scholen hebben momenteel wel wat anders aan hun hoofd dan dyslexie: passend onderwijs, bureaucratie, geldgebrek, lerarentekort, taalachterstand. Het is praktisch en financieel onmogelijk om alle kinderen met taalproblemen uitgebreid te testen op dyslexie. pt komt nu met een oplossing: een goedkope (drie à vier euro per afname) screening op basis van een online vragenlijst (200 vragen) en test (12 kleine testjes) voor alle leeftijden: basisschool, brugklas en (jong) volwassenen vanaf 14 jaar. de vragenlijsten en tests kunnen individueel worden afgenomen, maar ook klassikaal. dan treedt de leerkracht op als beheerder: die krijgt een wachtwoord en kan daarmee op de website van pt de rapportages downloaden. Zo kan een leerkracht vaststellen welke kinderen een indicatie voor dyslexie hebben. ook is een vragenlijst voor kinderen beschikbaar die inzicht geeft in de sociaal-emotionele problemen die vaak samengaan met dyslexie. op basis van onderzoek bij het vaststellen van dyslexie is de moeilijkheid dat geen enkele theorie over dyslexie onomstreden is. Volgens sommigen is er een enkelvoudige oorzaak voor dyslexie, bijvoorbeeld een defect in de klankverwerking. Volgens anderen is dyslexie vooral een leesprobleem. bij de dyslexie-indicaties die uit de pt-testen komen, kiezen we niet voor één van de genoemde theorieën. na jarenlang onderzoek bij diverse groepen mensen stellen wij vast dat de meest betrouwbare dyslexie-indicatie gesteld kan worden met een analyse die detecteert wat precies de fouten zijn die mensen met dyslexie maken. Het gaat dus niet om het aantal fouten, maar om fouten die kenmerkend zijn voor mensen met dyslexie. Fouten met [d] en [dt] maakt iedereen. een kenmerkende fout bij dyslexie is bijvoorbeeld het overslaan van woorden tijdens het lezen of schrijven. Volgens ons onderzoek* is dyslexie een variatie in de waarneming van symbolen (letters, maar ook cijfers en muzieknoten). symbolen worden vaker tegelijkertijd waargenomen, waardoor verwarring ontstaat. sterke eigenschappen In de vragenlijst wordt behalve een indicatie voor dyslexie ook een indicatie voor AdHd en dyscalculie afgegeven. dit is praktisch van belang omdat veel kinderen met dyslexie tevens AdHd of dyscalculie hebben en omgekeerd. daarnaast wordt een overzicht gegeven van 30 eigenschappen die geclusterd worden tot 6 algemene eigenschappen: talige vaardigheden, cognitieve vaardigheden, ruimtelijke vaardigheden, geheugen, aandachtsvaardigheden en vaardigheden in ordelijk denken. Aanvullend wordt in kaart gebracht welke manieren iemand gebruikt bij het leren: visualiseren, auditief herhalen, logisch nadenken, in context plaatsen, en systematiseren. onderdeel van de rapportage is een advies waarbij niet alleen de nadruk ligt op zwakke eigenschappen, maar juist ook op sterke eigenschappen die gebruikt kunnen worden om met dyslexie om te gaan. peter tamboer (ontwikkelingspsycholoog) *Gepromoveerd op diagnoses dyslexie, hier te downloaden: https://dare.uva.nl/ search?identifier=ddd31a49-a0db-4cdc-8279a8ef67c7f7be grAtis voor leden op de pagina http://www.psitestuitgevers.nl/ dyslexie/home/ vind je alle testen en vragenlijsten. deze zijn gratis voor leden van Impuls & Woortblind. Vraag een gratis afname aan door een mail te sturen naar: peter.tamboer@psitestuitgevers.nl. Je ontvangt dan inloggegevens en instructies voor een gratis afname 11
Page 12
ADD en werk Ik heb Add. Zo weet ik sinds mijn 39e. met terugwerkende kracht begrijp ik meer van mijn eigen grillige ‘carrière pad’. Inmiddels doe ik wat helemaal bij mij past. Graag deel ik enkele waardevolle inzichten met jou. tekst: mArgo mAtse 12 A ls tiener had ik twee schoonmaakbaantjes. energie genoeg. school ging wat minder. op mijn 16e stopte ik met de havo en vertrok als au-pair naar schotland. Ik had er te veel vrije tijd in een saai dorp waar de tijd had stilgestaan. Ik kreeg foute vrienden en at te veel junkfood. terug in nederland deed ik nog een paar opleidingspogingen, waarna ik in winkels en op de markt stond. lange dagen, hard werken, mensenkennis opdoen en net genoeg geld om van rond te komen. Achteraf bezien was het een vormende periode die waarschijnlijk meer invloed heeft gehad dan welk diploma ook. Iets ouder en wijzer heb ik alsnog twee opleidingen gedaan, naast mijn werk en de zorg voor drie kids. met veel plezier heb ik in het onderwijs gewerkt en inmiddels draait Add coaching bijna tien jaar. er staan geen schuldeisers voor de deur en mijn administratie is strak op orde. Ik doe helemaal wat bij mij past. maar als de comfortzone te veel invloed krijgt, ga ik op zoek naar nieuwe uitdagingen – anders kak ik in. onderprikkeld of overprikkeld onderprikkeld/ondervraagd worden versus overprikkeld/ overvraagd worden. beide vormen hebben nadelige gevolgen. de perfecte baan margo matse bij ‘te veel’ raak je oververmoeid, bij ‘te weinig’ juist in een impasse (verveling). Zelfs als je de job inhoudelijk prima aankunt, kunnen omgevingsfactoren bij jou chaos en stress of juist verveling veroorzaken. neem de kantoortuin, de kakelende collega’s of de kamer zonder raam. neem de taken die je naast je hoofdtaak ook nog moet managen. neem de mailbox die uitpuilt en waarvoor je maar geen handig systeem vindt. neem dat project met zoveel zijweggetjes dat je in een doolhof belandt. neem de routineuze zaken die dag na dag gedaan moeten worden en die je uitstelt omdat er geen pret aan te beleven valt. Veel personen met Add worstelen met de juiste weekinvulling. met jouw bijzondere brein heb je meer uitdagingen dan de gemiddelde persoon qua werkkeuze. daarentegen, als alle kaarten goed liggen, kun je de meest gemotiveerde en actieve collega zijn, want je gaat geen honderd maar tweehonderd procent voor de zaak! Als je het naar je zin hebt met leuke uitdagingen op je bordje, kun je op jouw eigen manier een enorme bijdrage leveren aan een bedrijf of team. tips Add en werk de kunst is om goed te weten wat wel en niet werkt voor jou als het aankomt op Add en werk! daarom speciaal voor jou een aantal tips en tops op een rijtje: 1. Zorg dat je werk hebt waarvan je de inhoud echt leuk en interessant vindt. Werk je te veel op standje automatische piloot, ga dan op zoek naar nieuwe prikkels en activiteiten die je graag wilt oppakken. overleg met je werkgever of collega wat je zou kunnen doen. 2. lukt het niet binnen je werk verandering aan te brengen, bedenk dan of je wilt blijven. Ander werk kan spannend zijn, maar te lang op dezelfde plek is een groter gevaar voor de Add’er. Houd zelf de regie, voordat jouw fouten en gebrek aan focus tegen je gaan werken. 3. projectmatig werken blijkt voor veel personen met Add een plus te zijn. een begin, midden en duidelijk einde. Afronden en afvinken dus. Goed voor jouw korte spanningsboog. 4. loop je vast in de planning? 13
Page 14
regelmatig overleggen helpt. Worstel niet te lang in je eentje in je Add-bubbel. copy-paste de werk wijze van je collega en geef er je eigen draai aan. een beetje van maggie en een beetje van jezelf. 5. een burn-out ontstaat niet door te hard werken, wel door versnippering. Kijk eens goed naar jouw takenpakket. Als je te veel ballen in de lucht moet houden, moet je telkens opnieuw je best moet doen om er ‘in’ te komen. dat kost veel tijd en energie, waar juist jij slim mee om moet gaan. 6. de achturige werkdag is niet (meer) in beton gegoten anno 2020. Kun jij je werktijden aanpassen aan hoe je brein en energielevel werken? Heb je tijd voor kleine pauzes? er is vaak meer mogelijk dan je denkt. Wees creatief en blijf letterlijk en figuurlijk in beweging. 7. Werk jij graag in een kantoortuin of liever in een eigen kamer? Wees je ervan bewust dat de omgeving een grote invloed heeft op jouw functioneren. Jij hebt de perfecte werkplek nodig en daar heeft je werkgever ook baat bij. dus ga in overleg als het voor jou te stil of juist te druk is. elke Add’er is anders Wist je dat er veel Add’ers (en zeker ook AdHd’ers) te vinden zijn bij de politie en op de ambulance? Zij zoeken de adrenaline op. 14 ook onderwijs is een bijzondere tak van sport voor Ad(H)d’ers. de omgeving maakt dat je veel ‘aan’ staat en dat er veel interactie is, en dat voelt lekker. Vaak blijken vooral de administratieve kant en voorbereiding obstakels. ook de vele commissies waarin je moet meedraaien, kunnen over- of onderprikkeling veroorzaken. dus ook hier geldt: geef je grenzen aan en stuur zo veel mogelijk op activiteiten die bij jouw handleiding passen. naast genoemde banen waar ik me als Add’er op mijn plek zou voelen, heb ik genoeg klanten met werk waarvan ik denk: wat saai, hoe hou je dat vol met je Add-brein? Zoals programmeren, ict-werk of boekhouden. ook elke Add’er is anders. Vind jouw passie, waar kom jij je bed voor uit? meer over margo matse: https://www.add-coaching.nl/ Als I & W-lid ontvang je 10% korting op de eerste vier sessies. Onbehandelde ADHD komt zelden alleen tekst: bAs VAn Heycop ten HAm regelmatig zie ik volwassenen die op meerdere terreinen in hun leven zijn vastgelopen. steeds wisselende relaties, onder hun niveau werken, langdurig tobben met depressies en angsten. en…een niet onderkende AdHd. Waarom gaat dat zo vaak samen? en wat is eraan te doen? I n mijn praktijk kreeg ik een stel met relatieproblemen. beiden hebben een nare jeugd gehad met mishandeling en verwaarlozing. beiden zijn vechters en hebben hun leven wonderwel goed opgepakt. maar de vrouw heeft nu een forse burn-out, haar partner niet. Zij heeft AdHd, zo bleek recent. Hij niet. toen ik in het Astmacentrum in davos werkte, zag ik veel patiënten met astma en copd. een relatief groot aantal had ook ongediagnosticeerde en daardoor onbehandelde AdHd. dat was een van de redenen waarom ze hun astma moeilijker onder controle kregen: deze patiënten vergaten vaker op tijd de medicatie te nemen en gingen soms ondoordacht met hun longaandoening om. bovenstaande praktijkvoorbeelden laten zien dat onbehandelde AdHd vaak samen gaat met andere gezondheidsproblemen, zowel op lichamelijk als op psychisch gebied. onderzoek onderbouwt dit beeld. laatst las ik een wetenschappelijk artikel met de pakkende titel: ‘live fast, die young?’ Hierin wordt omschreven dat een leven met AdHd niet altijd zonder kleerscheuren verloopt. Zo komen verslaving, depressie, angst, diabetes, longaandoeningen door roken, maar ook ongelukken in het verkeer of op het werk meer voor bij mensen met AdHd dan bij mensen zonder AdHd. ook gaat AdHd soms samen met opstandig en zelfs antisociaal gedrag, zoals stelen, liegen en grovere criminaliteit. Financiën zijn vaker een probleem, evenals functioneren op school, studie en werk. Veel mensen met AdHd hebben problemen met inslapen, en het zelfbeeld is ook vaak negatief. Het gaat daarbij steeds om mensen bij wie pas recent de diagnose AdHd is gesteld. maar waarom leidt onbehandelde AdHd tot andere gezondheidsproblemen? laten we de belangrijkste comorbide1 aandoeningen eens op een rij zetten. Autisme, tic- en leerstoornissen soms zie ik volwassenen voor diagnostiek van AdHd, die vroeger ten onrechte met autisme of dyslexie zijn gediagnosticeerd. Wanneer de AdHd vervolgens behandeld wordt, blijft er weinig over van autistische trekken en gaat het lezen en schrijven ook ineens beter. Helaas is bij die mensen AdHd of Add nooit eerder onderzocht. 1 Comorbide komt van het woord comorbiditeit en betekent het tegelijkertijd voorkomen van twee of meer aandoeningen bij één persoon. 15
Page 16
toch gaan AdHd en autisme of leerstoornissen (dyscalculie en dyslexie) en tics wel vaak samen. Autisme en AdHd worden deels door eenzelfde erfelijke factor bepaald. tics zijn voor een AdHd’er moeilijker onder controle te brengen omdat de impulsbeheersing te kort schiet. leer-, lees- en schrijfproblemen hebben vaak te maken met concentratieproblemen, niet goed laten doordringen wat er staat of berekend moet worden, en te snel en impulsief lezen en schrijven. er ontstaan al snel slordigheidsfoutjes en instructies worden niet goed opgevolgd. Wanneer de AdHd bij een kind met één van deze comorbiditeiten behandeld wordt, verbeteren vaak de leerprestaties. regelovertredend gedrag Kinderen met AdHd hebben vaak moeite met luisteren en gehoorzamen. niet omdat ze dat niet willen, maar omdat ze dat niet kunnen. Ze zijn te snel afgeleid en impulsief. dit soort kinderen krijgen meer kritiek van ouders en leraren, en kunnen daardoor gaan denken dat ze slecht zijn. logisch dat ze dan opstandig worden. Vaak zie je bij AdHd ook odd (oppositioneelopstandig gedrag) ontstaan. soms wordt bij deze kinderen de AdHd niet onderkend. Alle aandacht gaat naar het opstandige gedrag, terwijl een goede behandeling van de AdHd effectiever zou zijn. Kinderen en volwassenen met AdHd komen relatief gezien vaker in aanraking met justitie. dit is te verklaren door de impulsiviteit (eerst doen, dan denken), de moeite om 16 overzicht over de consequenties van eigen gedrag te hebben, de sociale beïnvloedbaarheid (‘ja leuk, gaan we doen’) en mislukkingen op het gebied van leren en werken. uit onderzoek blijkt dat het vroegtijdig onderkennen en behandelen van AdHd het risico op crimineel gedrag aanzienlijk vermindert. Helaas wordt ook bij deze groep AdHd vaak pas op latere leeftijd onderzocht en behandeld. verslavingen Kinderen met AdHd beginnen op jongere leeftijd met roken en alcohol dan hun leeftijdsgenoten zonder AdHd, opnieuw te verklaren door impulsiviteit en sociale beïnvloedbaarheid. ook drugsgebruik komt vaker voor bij AdHd’ers. maar AdHd wordt bij kinderen die vroeg gaan ‘experimenteren’ met middelen vaak te laat of niet onderzocht. regelmatig zie ik volwassenen die zijn vastgelopen in middelengebruik, bij wie nog nooit naar de symptomen van AdHd was gekeken. Veel AdHd’ers gebruiken middelen als een soort zelfmedicatie, zeker als ze niet weten dat ze AdHd hebben: de impulsiviteit en bewegingsonrust nemen wat af, de concentratie wordt (tijdelijk) wat beter, en men voelt zich (tijdelijk) beter. de tekort schietende eigen dopamine2 in de hersenen wordt gecompenseerd met externe ‘dope’. met behandeling van AdHd is het middelengebruik beter onder controle te krijgen. Angst- en depressieve stoornissen Als je AdHd hebt is de kans ongeveer 25% dat je eveneens kampt 2 Dopamine is een neurotransmitter, een stofje dat de communicatie tussen zenuwcellen mogelijk maakt. Bij aDHD wordt een tekort aan dopamine verondersteld, waardoor het controlecentrum van het brein te zwak functioneert. Bas van HeyCop met een angststoornis of een depressie. Het is niet helemaal duidelijk waarom dit zo is. Waarschijnlijk zijn de angst en depressie het gevolg van de moeite die een AdHd’er heeft met leren, met sociale contacten en werken, en de mogelijke mislukkingen op die gebieden en faalervaringen. de omgeving wordt beangstigender als je er steeds niet bij bent met je gedachten, en mislukkingen leiden tot minder voldoening en tot verlies van je eigenwaarde. bovendien is het door de aandachts- en concentratieproblemen moeilijker om emotionele ervaringen te verwerken. een goede behandeling met bijvoorbeeld methylfenidaat kan veel van deze ellende verhelpen en voorkomen. maar dan moet je wel weten dat er AdHd speelt. emotieregulatie, borderline en bipolair met de problemen met impulsbeheersing komen ook de problemen met het in proportie brengen van je emotionele uitingen. Al snel ben je te kwaad, te verdrietig, blijf te je lang hangen in negativiteit. snelle stemmingswisselingen passen ook bij de borderline persoonlijkheid en bij bipolaire stoornis. soms is er verwarring in de diagnostiek: ben ik nu een AdHd’er of een borderliner. soms is er sprake van beide. Je komt daar meestal snel achter door eerst de AdHd goed te behandelen. impact op de behandeling Het hebben van AdHd, zéker als die niet onderkend is, compliceert tegelijkertijd bijna altijd de behandeling van andere mentale en lichamelijke aandoeningen. Het is immers moeilijker om emoties te verwerken, impulsen te beheersen, je te houden aan de medische voorschriften zoals het op tijd innemen van medicatie, gezonde leefwijzen er op na te houden, en simpelweg doktersbezoeken na te komen. maar dit wéten is zinvol. Je kunt hier dan extra alert op zijn. de behandeling van AdHd bestaat uit psychoeducatie, medicatie, training van vaardigheden en cognitieve gedragstherapie. Het blijkt dat de comorbiditeit, als gevolg van onbehandelde AdHd, doorgaans al vermindert door deze behandeling voor AdHd. Wanneer er problemen overblijven kunnen er andere specifieke interventies voor de comorbiditeit gedaan worden. Het is bijvoorbeeld niet ongebruikelijk om angst en depressie met een combinatie van methylfenidaat en een antidepressivum te behandelen. een aantal kanttekeningen zijn zeker op zijn plaats. Het behandelen van AdHd lost niet automatisch de andere problemen op. Grof gesteld: ook behandelde AdHd’ers kunnen crimineel, verslaafd, angstig, depressief zijn én blijven, of chronische astma ontwikkelen. en andersom geldt dit natuurlijk ook. Adhd door een andere aandoening Kan het ook omgekeerd? Kun je AdHd krijgen van een andere aandoening? dit lijkt zo te zijn bij traumatisch hersenletsel, bijvoorbeeld door een ongeluk, val, of slag tegen het hoofd. men spreekt dan ook wel van secundaire of verworven AdHd. Andere factoren die bij een gezond kind of volwassene later toch tot AdHd kunnen leiden zijn blootstelling aan giftige stoffen zoals lood en pesticiden, tijdelijk zuurstoftekort door bijv. een infarct of bijna-verdrinking en epilepsie. Adhd herkennen is pure winst Het loont om te onderzoeken of er sprake is van AdHd als een behandeling voor een andere aandoening onvoldoende aanslaat, als iemand al meerdere behandelingen voor hetzelfde heeft gehad, als er sprake is van onderpresteren op sociaal-maatschappelijk gebied en natuurlijk als iemand zelf denkt symptomen van AdHd te hebben. een goede behandeling voor AdHd vermindert de kans op andere mentale en lichamelijke aandoeningen, en maakt de behandeling voor bestaande psychische klachten en chronische ziekten effectiever. bas Heycop ten Ham is klinisch psycholoog in Zwolle. te vinden op: www.adhdnetwerk.nl 17
Page 18
ENGELS LEREN MET dySLExIE carolien ontwikkelde tijdens haar studie engels haar eigen methode om de taal te leren. deze aanpak blijkt uitermate succesvol voor leerlingen met dyslexie. Ze snapt inmiddels waarom. Zelf ontdekte ze dat ze Add heeft en dat ze op eenzelfde manier leert als veel dyslectici. teKst: Anne-mArIe HArtmAnn m 18 indmaps voor overzicht Ik had een grote passie voor toerisme en talen. Ik was werkzaam in het toerisme en mijn talenpassie kwam daar goed van pas. Zo ontdekte ik mijn liefde voor de engelse taal in het bijzonder en ik besloot om engels te gaan studeren. tijdens mijn studie maakte ik mindmaps om overzicht te krijgen in het systeem en de grammatica van de taal. Ik raakte zo bevlogen over het leren van een taal, dat ik mijn lesbevoegdheid haalde om zelf engels te geven. In mijn lessen gebruikte ik veel mindmaps en powerpoints, waardoor ik steeds weer overzicht en structuur bood in de taal. Ik gaf destijds les in het volwassenonderwijs en kreeg regelmatig de vraag van een cursist of ik bijles wilde geven aan zijn of haar kind met dyslexie. dat triggerde mij. Waarom zou mijn aanpak goed werken voor dyslectici? Zo ben ik begonnen met bijlessen engels. ondertussen verdiepte ik mij in hoe dyslectici succesvol leren. Ik heb van alles gelezen en ook trainingen gevolgd zoals de Kernvisiemethode, Ik leer Anders en snel leren = leuk leren. dit gaf mij meer achtergrondinformatie en bevestigde wat ik al zag, namelijk dat met mijn methode leerlingen met dyslexie succes hebben in het leren van de engelse taal. nu begreep ik ook waarom dat zo was. visueel en logisch leren Veel leerlingen met dyslexie struikelen over de engelse taal omdat ze er geen logica in kunnen vinden. de docent vertelt een heel verhaal voor de klas met veel details en het tekstboek staat vol met talige informatie over de toepassing van regels. dat blijft niet hangen, leerlingen krijgen op die manier geen grip op de taal en zijn vaak in verwarring als het om grammatica gaat. Carolien poels mijn methode speelt in op het sterke visuele en logische denkvermogen van leerlingen met dyslexie. Ik maak de grammatica overzichtelijk en gestructureerd in mindmaps. In mijn mindmap geef ik meteen het hele overzicht. Wat is de betekenis en het doel van deze grammatica, hoe verhoudt het zich tot de grammatica van andere talen die je leert. Feitelijk leg ik alle puzzelstukjes in één keer op tafel en ik laat zien hoe het in elkaar past. op school wordt dit stapsgewijs aangeleerd en krijgen ze delen van de puzzel te zien. neem de werkwoords-tijden. In de 1e klas krijgen leerlingen bijvoorbeeld wat uitleg over de present simple, in de 2e klas weer wat meer en in de 3e nog meer. op die manier hebben leerlingen met dyslexie geen overzicht en denken ze gauw dat het om drie verschillende tijden gaat en raken ze de draad kwijt. met het totale overzicht in een mindmap is het bondig en simpel uitgelegd met het doel en de betekenis van de grammatica. leerlingen komen er vaak achter dat het eenvoudig is in de basis. Ze weten waar ze mee bezig zijn en de stukken informatie lopen niet meer door elkaar heen. Associërend vermogen daarnaast heb ik stappenplannen ontwikkeld die helderheid geven over wat je moet doen bij een grammaticaoefening. dit biedt leerlingen structuur op een schematische en visuele manier. elk stappenplan is een soort formule die je volgt, zodat leerlingen hun focus weten te houden en bij het goede antwoord komen. door een sterk associërend vermogen kunnen leerlingen met dyslexie snel de draad kwijtraken bij grammaticaoefeningen. door hun ruimtelijk denkvermogen of inlevingsvermogen bedenken ze er geheel onbewust andere dingen bij die niet in de zin staan. met het stappenplan raken ze niet meer afgeleid en tegelijkertijd is de grammatica niet meer vaag of ongrijpbaar. leerlingen begrijpen echt hoe het zit. puzzelstukjes op hun plek Zelf weet ik ook hoe belangrijk het is om overzicht te hebben in mijn werk en leven. Ik kwam er op latere leeftijd achter dat ik Add heb, waardoor er veel puzzelstukjes op hun plek vielen. opeens werd duidelijk waarom ik soms chaos in mijn hoofd had, mij moeilijk kon concentreren en kon verzanden 19
Page 20
Signaalwoorden always, usually, never, sometimes, every Monday, at 8PM Engelse tijden en hun verhouding tot elkaar Permanente situaties / Instructies She works in a flowershop Gewoontes / Routines I play tennis every Friday Past Perfect Present Simple Vaste tijden / toekomst Our plane leaves at 7pm this evening Feiten __________________________________________________________________________________________________________________________________ Water boils at 100 degrees Celcius Earlier past Past Present Future Past Perfect Continuous Present Perfect Present Perfect Continuous Future Perfect Future Perfect Continuous Vorm Past Simple onderwerp + werkwoord + -s I walk / He walks Past Continuous Present Simple Present Continuous Future Simple Future Continuous in details bij het uitvoeren van de vele plannen die ik had. daarna werd ik vaak boos op mezelf en ik vergeleek me met anderen die het wel lukte. door gesprekken met de psycholoog begreep ik dat ik niet boos op mijzelf hoefde te worden. daarnaast zag ik in dat bepaalde hulpmiddelen, zoals planningen maken, mij helpen. dat geeft mij overzicht en rust, omdat ik weet waar ik aan toe ben. daardoor kan ik ook flexibeler omgaan met onverwachte zaken. ook begreep ik nu mijn behoefte tot het maken van mindmaps om grip te krijgen op de leerstof. Ik ben zelf ook een visuele en associatieve denker. door deze inzichten kan ik mijzelf ook als rolmodel gebruiken voor mijn leerlingen. Zij denken vaak dat de onrust of chaos die ze ervaren iets geks is van henzelf. Het geeft ruimte en opluchting als ze zien dat ik het herken. dat is de basis om ze vervolgens de praktische tools aan te leren waarmee ze succes kunnen ervaren. over het boek van wanhoop naar blijdschap Alle engelse grammatica overzichtelijk in mindmaps. Veel waardevolle tips en online tools om woordjes te leren. 20 ook tips om vaardigheden zoals lezen, luisteren, schrijven te oefenen. 200 pagina's, € 27,50 ledenkorting leden kunnen dit boek met € 4,95 korting bestellen. Ga naar https://dyslexieacademy.nl/van-wanhoopnaar-blijdschap/. Vul de kortingscode Impuls5 in. Je betaalt dan geen verzendkosten à € 4,95 Helpt een dieet bij ADHD? tekst: rob pereirA onlangs kwam ineens een oude video van eén Vandaag op sociale media voorbij over een ‘nieuw’ AdHd-dieet onderzoek van lidy pelsser. dat deze video uit 2011 kwam, bleek nergens uit. Veel mensen hadden vragen over de stand van zaken. Verwarrend! daarom hier even een écht actueel bericht over onderzoek naar voeding en AdHd. N a publicatie in The Lancet van pelssers onderzoek naar het eliminatiedieet bij kinderen met AdHd (IncA-studie) was er veel ongeloof over de resultaten. er werd zelfs geopperd dat er sprake was van wetenschappelijke fraude. een commissie hoogleraren ontkrachtte dit. Wel waren de gezinnen die meededen al min of meer geselecteerd (door de interesse van de ouders) op structuur en belangstelling voor voeding, waarmee de bewijskracht minder sterk was. Zowel in the lancet als vanuit het RIVM kwam kritiek op de studie. bij het eliminatie- ofwel fewfoods dieet worden geleidelijk en stapsgewijs bepaalde voedingsmiddelen uit een dieet weggelaten. Volgens de Zorgstandaard aDHD zijn er momenteel beperkte aanwijzingen voor de korte-termijn effecten van dit dieet. meer onderzoek is nodig en wordt ook gedaan. er lopen in nederland op dit moment twee studies over voeding en AdHd (alleen bij kinderen): • de brAIn studie www.brain-studie.nl in Wageningen, waaraan ook ondergetekende meewerkt, is een vervolg op de IncA-studie. We onderzoeken welk effect het fewfoods dieet (het effect van het dieet was wederom 60%) kan hebben op de hersenfunctie van kinderen met AdHd. de studie werd onlangs afgerond en gegevens worden verwerkt. resultaten volgen later dit jaar. Als er aanwijzingen zijn voor een achterliggend mechanisme, dan kan in de toekomst het fewfoods dieet wellicht vervangen worden door een eenvoudigere therapie, zoals een probioticum. • de trace studie in nijmegen www.project-trace.nl loopt nog en is met iets andere dieet maatregelen opgezet. ook hier worden de resultaten nog dit jaar verwacht. Kortom: er wordt hard gewerkt aan een antwoord op de vraag ‘helpt een dieet bij AdHd?’. maar voorlopig is er geen nieuws. Houd onze site en nieuwsbrieven in de gaten! 21
Page 22
Heb ik Je bent in de supermarkt met je vriendinnen. tot jullie grote vreugde zien jullie dat het ben & Jerry’s ijs in de aanbieding is. Je vriendinnen roepen meteen ‘Wauw dat scheelt een euro!’. Hoe zien ze dat zo snel? Jij hebt geen idee… misschien heb je dyscalculie? tekst: bron: www.girlscene.nl* 22 W anneer heb je dyscalculie? Vroeger werden kinderen met dyscalculie dom en lui gevonden. Faalangst was ook vaak een diagnose. nog steeds wordt deze leerstoornis onderschat, maar ze is inmiddels wel erkend. In nederland heeft naar schatting zo’n 2 tot 3% van de mensen dyscalculie. dyscalculie heeft de volgende kenmerken: • overslaan van getallen bij het tellen • problemen met het kortetermijngeheugen • problemen bij het begrijpen van de basis van de rekenkunde, zoals: breuken, waarde van de getallen, verbanden tussen getallen • problemen met inzicht: hoofdrekenen en schatten • problemen met volgorden • moeite met dingen als recepten lezen, klokkijken • problemen met ruimtelijke oriëntatie en ruimtelijk inzicht: links-rechts oriëntatie, problemen met het lezen of onthouden van cijferreeksen, lezen en interpreteren van kaarten, tabellen en afmetingen • problemen met teamsporten op een groot veld (hockey, voetbal) • problemen met het interpreteren van codes, patronen (muzieknoten), steno en talen dyscalculie? • Afkeer van strategie-spelletjes en speelgoed • Afkeer van rekenen • traagheid • neiging tot tellen op de vingers, zelfs bij complexere berekeningen • moeizaam onderscheiden van optellen en aftrekken binnen een lange opeenvolgende som • problemen bij het omzetten van gesproken naar geschreven getallen • problematisch geheugen bij het berekenen van sommen. wat kun je aan dyscalculie doen? Allereerst is begrip en aandacht heel belangrijk. dyscalculie gaat niet over. Het kan wel verbeterd worden door verschillende oefeningen. doe een test om een totaalbeeld te krijgen van de rekenproblemen en om vast te stellen dat het echt om dyscalculie gaat. In nederland mag de diagnose dyscalculie enkel gesteld worden door een arts, GZ-psycholoog of een orthopedagoog die is opgenomen in het bIG-register. Je krijgt dan een dyscalculieverklaring, waardoor je op de meeste scholen extra hulp krijgt. In het voortgezet onderwijs kun je bijvoorbeeld extra tijd, het gebruik van een rekenmachine en kaarten met schema's en probleemaanpakken krijgen. Vrijstelling voor (onderdelen van) wiskunde is niet mogelijk. waar loop je tegenaan als je dyscalculie hebt? Je zou denken dat je alleen maar last hebt van dyscalculie in de reken- of wiskundeles. maar dyscalculie gaat veel verder. misschien herken je dit? moeIte met plAnnen Het is vandaag dinsdag 11 december. op vrijdag 21 december heb ik een deadline voor twee essays. Ik vind het heel moeilijk om te bedenken hoe lang ik dan nog heb tot die deadline. Hoe veel werk ik in die tijd 23
Page 24
nog gedaan kan krijgen. Hoe lang duurt tien dagen? eigenlijk gaat het probleem nog dieper. Ik raak met de dagen in de war en kan opeens de draad kwijt zijn en denken: dan heb ik nog maar 3 dagen! dan ga ik bladeren in mijn agenda en dan zie ik dat het nog een week en 3 dagen is. KoKen Gewoon aardappels met groente gaat goed. Zodra ik iets van een pakje af moet lezen gaat dat ook nog, hoewel ik dan wel goed moet kijken als er 200 ml water en 300 ml melk staat bijvoorbeeld. Wat niet gaat zijn 'echte' recepten uit kookboeken. met Kerst stond ik samen met mijn moeder te koken. dan vertelt zij me wat ik moet doen: ik kan een recept niet volgen. Ik weet niet wat eerst moet, hoe lang iets duurt enz. lInKs en recHts Ik doe nog altijd het trucje met mijn linker wijsvinger en duim: de letter l maken. dan weet ik weer wat links is. dit zit er bij mij echt niet automatisch in. dat merkte ik vooral toen ik rijles had en regelmatig rechtsaf sloeg als de instructeur zei: 'en hier gaan we naar links' (of andersom). reIZen reizen, routeplannen en er voor zorgen dat ik niet te laat kom, maar ook zeker niet twee uur te vroeg: iets wat me altijd veel extra gedoe kost. nummers en GetAllen Ik vind alle getallen moeilijk te onthouden. mijn vriend werd laatst 32. Vlak daarvoor was ik al bezig met: hij wordt 32. toen hij eenmaal echt jarig was, was ik in de veronderstelling dat hij 33 werd, omdat ik al zo’n tijd met het getal 32 bezig was. Ik gooi heel gemakkelijk getallen op deze manier door elkaar. KloKKIJKen met wijzers gaat het op zich wel goed, maar alleen als de cijfers erbij staan. Zonder cijfers is het een stuk lastiger. digitaal gaat langzaam. Als ik ergens 20.15 lees, vind ik het moeilijk om die tijd om te zetten naar de gewone klok die bij mij aan de muur hangt. spelletJes mijn vriend en ik hebben regelmatig een spelletjesavond met andere vrienden. dan spelen we weleens triviant of party and co. dat gaat goed, zonder problemen. Het gaat 'fout' wanneer ik een spel voor het eerst speel. dan duurt het vaak langer dan bij de andere mensen voordat ik het begrijp. Als mijn vrienden met een nieuw spel komen, nemen ze dan ook altijd extra de tijd om het mij uit te leggen Als wij een nieuw spel hebben, zoek ik van tevoren in mijn eentje al een beetje uit hoe het moet. *bron: https://www.girlscene.nl/ artikel/6559-dyscalculie-saywhat onder het online-artikel lees je veel reacties waarin je mogelijk veel van jezelf of je kind met dyscalculie herkent. met dank voor de toestemming van hergebruik. 24 Organizing tips van I & W-lid met veel AD(H)D-ervaring tekst: mArlies oudijk of ik voor I & W magazine wat organizing tips kan opschrijven, was de vraag. daar is vast behoefte aan bij de leden. okee. maar ieder zijn eigen sterktes en zwaktes. dus welke tips zijn dan op hun plek? Ik doe een poging. B elangrijk is dat je zelf bedenkt waar jij last van hebt. Wat is dat voor jou? Wees mild voor jezelf en ga stapje voor stapje. Wat voorbeelden die je mogelijk herkent: Vergeet je vaak iets? ben je bijvoorbeeld vaak je telefoon kwijt? sta hier bij stil en bedenk daar een trucje voor om dit te tackelen. Hoe komt het dat je hem kwijt bent? (Geen vaste opbergplek, te kleine tas, etc.) een nieuwe gewoonte invoeren duurt lang, blijf het twee maanden proberen. Het is niet erg als je je een paar keer vergist. Wil je een rustige kamer? Kijk wat er niet hoort te liggen, neem een kwartier de tijd en leg de spullen waar ze wel horen. Heeft het nog geen vast plek, kijk wat logisch is en leg het daar. Zoals borden en bestek bij de afwas, kleding in de was of in de kast, bij de voordeur wat terug moet naar de eigenaar, wat weg moet in de prullenbak, bij het oud papier etc. de kledingkast puilt uit en de schone was past er niet meer bij. Welke kleding draag je nooit? breng die naar een goed doel of doe ze in een zak of doos onder je bed, of op zolder, of naar iemand met ruimte in huis. doe er een briefje op, dat wanneer je over x maanden er niets uitgehaald hebt, alles zonder te kijken alsnog naar het goede doel kan. en doe dit dan ook meteen! Kleding die je nauwelijks draagt, zoals dikke truien of skikleding, hoeft niet in een kast in de slaapkamer. Wat heel belangrijk is: ZELFVERTROUWEN. Kijk ook naar wat wél goed gaat. maak een lijstje van dingen die je wel kunt en doet. Waar ben je trots op? Wat vinden anderen leuk, knap en goed aan jou? Vul dit lijstje aan, lees het regelmatig door en laat het tot je doordringen ;-). marlies oudijk is professional organizer. www.marliesoudijk.nl 25
Page 26
SchRIjVER MET dySLExIE Hij is pas 29 en heeft al drie boeken gepubliceerd. bijzonder. Zeker als je weet dat hij dyslexie heeft. of juist niet? eduard heeft fantasie, drive en doorzettingsvermogen, dat blijkt duidelijk uit zijn verhaal hieronder. Hoezo is dyslexie beperking? teKst: eduArd poot I 26 k ben eduard, middelste van drie broers. Al op de basisschool viel het leraren op dat ik moeite had met alle talige vakken. ook bij het schrijven van de letters had en hield ik moeite. Hoe ik ook mijn best deed, ik kreeg de letters nooit netjes op papier. Het maakte mij weleens jaloers op kinderen die wel netjes konden schrijven en daarom gemakkelijk een goed cijfer haalden voor dit vak. eén ding hadden ze mijn ouders wel wijs gemaakt: ik zou geen dyslexie hebben. nee, het leek er meer op dat de kleine eduard gewoon beter zijn best moest doen. en hoewel ik wel degelijk mijn best deed, werd dit gek genoeg nooit aan mij gevraagd. mijn score voor de cito-toets was voldoende om naar havo te gaan. toch gaf de meester van groep 8 een vmbo-advies. dat zou beter passen bij mij. de docenten daar keken iets beter naar mij. na twee maanden stuurden ze mij naar een dyslexietest. ondertussen had ik ook een hobby ontwikkeld: verhalen bedenken. Alleen het schrijven was een probleem. Zelfs ík had moeite om mijn eigen handschrift terug te lezen. de dyslexietest was positief en ik kreeg een dyslexieverklaring. Hiermee mocht ik een laptop meenemen naar school. dat gaf mijn droom om schrijver te worden nieuwe hoop. nu kon ik typen, waardoor mijn verhaal te lezen was. Ik herinner mij nog dat een klasgenoot op het vmbo zich hardop afvroeg hoe ik schrijver kon worden als ik dyslexie had. Ik besloot dat ik journalistiek wilde gaan doen. die opleiding zou goed passen bij mijn schrijf-ambities en mijn nieuwsgierigheid. daarvoor moest ik wel eerst havo doen. dat ging zeker niet vanzelf, maar ik haalde toch mijn diploma. de opleiding journalistiek verliep lastiger en niet alleen vanwege mijn eDuarD poot en zijn Broers dyslexie. Ik had de overstap van havo naar hbo onderschat. Zo veel zelfstandig werken en leren voor toetsen. uiteindelijk moest ik stoppen met de opleiding omdat ik te weinig studiepunten had gehaald. net voordat ik aan journalistiek was begonnen had ik wel – op mijn 18e- helemaal zelf mijn eerste boek uitgebracht bij een ‘printing on demand’uitgeverij: Jack, de strijd om padova. dat maakte het gevoel van falen nog een beetje goed. maar wat nu? Ik had totaal geen idee wat ik anders wilde doen. uiteindelijk besloot ik de opleiding sociaal pedagogische Hulpverlening te doen. Iets met creatieve therapie sprak me aan. toch weer op het hbo maar ik wist nu beter wat ik kon verwachten. de eerste twee jaren verliepen redelijk makkelijk. Ik was erg gemotiveerd een haalde hoge cijfers bij de meeste toetsen. Het maken van verslagen leverde nog weleens problemen op, maar dit ging niet over veel studiepunten. bovendien waren het meestal kleine verslagen, dus waren ze makkelijk over te doen. Vanaf het derde jaar veranderde dat. Zo was er de jaarstage, die alleen beoordeeld werd op de verslaglegging. In de tweede helft van het vierde jaar moest ik werken aan mijn afstudeerscriptie, dus ook alleen maar verslaglegging. Het werd een uitputtingsslag. niet alleen doordat ik last had van mijn dyslexie, maar ook omdat docenten mij van het kastje naar de muur wezen. Ik werd volledig aan mijn lot overgelaten en moest alles zelf uitzoeken. dat maakte het allemaal niet gemakkelijker. uiteindelijk deed ik 14 maanden over het afstuderen. maar het is gelukt. meteen na het afstuderen begon ik aan mijn eigen bedrijfje in begeleiding en ondersteuning, waar mijn afstudeerscriptie ook over ging. daarnaast pakte ik het schrijven weer op. April 2019 verscheen mijn tweede roman en eind 2019 volgde mijn eerste non-fictieboek: De probleemleerling – ervaringsverhaal van een creatieve student. dit boek gaat over mijn positieve en negatieve ervaringen met het onderwijssysteem in nederland. Ik denk dat veel mensen met dyslexie zich hier wel in herkennen. 27
Page 28
Beter studeren H steeds meer studenten gebruiken ritalin om beter te studeren. ook studenten zonder diagnose. maar helpt het dan eigenlijk wel? en kun je als AdHd’er zomaar ‘jouw extra pillen’ doorgeven aan iemand die geen AdHd heeft? rob pereira beantwoordt een aantal FAQ’s over dit actuele thema. tekst: rob pereirA 28 elpt ritalin voor de concentratie, ook als je geen Ad(h)d hebt? Ad(H)d is een gedragsbeschrijving, geen zogenaamde ‘harde diagnose’. Het gaat er om of je last hebt van concentratieproblemen (en druk of impulsief gedrag). en dat is weer afhankelijk van allerlei factoren. Je intelligentie, traumatische schade, saaiheid van een taak, opvoeding, sociale situatie, hormonen en darmflora bepalen of je al dan niet goed functioneert. ook afhankelijk van de omgeving (druk of juist rustig) kun je er meer of minder last van hebben. Zoals alle eigenschappen is ook concentratie een dimensionele eigenschap (glijdende schaal van ernst) die pas een “afwijking van de norm” wordt als hij in de laatste procenten komt van de normale verdeling, meestal de laatste 3-5%: dan heet het Ad(H)d. studenten die qua concentratieproblemen in het gebied zitten tussen de laatste 5-10% van de curve hebben “een beetje Ad(H)d” eigenschappen. In de laatste 10-15% zitten mensen die een “heel klein beetje Ad(H)d” hebben. deels door hun intelligentie zijn ze zo ver gekomen zonder veel klachten. bij een druk studentenleven, te weinig slaap, te veel alcohol en/of slechte planning komen deze mensen in de knel. Zij reageren waarschijnlijk wel op methylfenidaat. Het zijn dus eigenlijk tijdelijke/situationele ‘light’-Ad(H)d’ers (zgn. “sub-threshold”), die nooit een officiële diagnose krijgen omdat de symptoomlast daarvoor te laag is in het dagelijks leven. Het antwoord is dus: ja, methylfenidaat kan werken voor je concentratie, ook als je geen diagnose hebt. maar: zit je in de normale verdeling verder weg van de “Ad(H)d-kant”, dan is de kans dat het echt werkt wel steeds kleiner en de kans op bijwerkingen groter. Wellicht is je betere concentratie dan het gevolg van het placebo effect: je dénkt dat het werkt en daarom werkt het. is methylfenidaat schadelijk voor je gezondheid? bij ‘normaal gebruik’, dus bij goed ingestelde mensen met een Ad(H)d-diagnose, is er geen schadelijk effect op de lange met Ritalin termijn aangetoond. de lange termijneffecten bij ernstige Ad(H)d en juiste instelling lijken eerder positief (o.a. minder suïcide, minder criminaliteit, minder ongelukken, minder verslaving). In specifieke gevallen kunnen er contra-indicaties zijn zoals hartritmestoornissen of een psychose. dan is voorzichtigheid geboden. maar los daarvan is er geen schade voor je gezondheid, ook zonder Ad(H)d diagnose. Feitelijk is nicotine, ook een manier om je (even) meer gefocust te maken, vele malen ongezonder. is het strafbaar om methylfenidaat te gebruiken als die niet voor eigen gebruik is? Het bezit of gebruik van methylfenidaat zonder recept is strafbaar. methylfenidaat staat namelijk op de lijst van de opiumwet waar ook drugs zoals cocaïne en xtc op staan. erin handelen is zeker verboden en strafbaar. is het eerlijk om methylfenidaat als 'prestatiepil' te nemen? Hier komen we op meer filosofisch terrein. niet iedereen is begiftigd met dezelfde talenten. Hoe zit het met vrouwen met aangeboren hogere mannelijke hormonen. mogen die wel mee doen met de vrouwen-loopnummers (zoals caster semenya)? Is dat niet hetzelfde als doping mét testosteron? Als jij jezelf geen kwaad doet met ‘doping’ voor betere concentratie en anderen ook geen schade toebrengt of op achterstand zet (niemand wordt er slechter van als jij beter studeert) is er dan bezwaar tegen? Is dat oneerlijk of vals spelen? moet je je neerleggen bij je beperkingen of mag je proberen uit jezelf te halen wat er in zit? denk ook aan gezond eten, een goede nachtrust en sporten als manier om zo goed mogelijk te functioneren. Is methylfenidaat dan werkelijk een stap te ver? roken of koffie drinken bij het studeren vinden we heel normaal. dit zijn, net als methylfenidaat, stimulerende stoffen. Hebben mensen die scherper worden van koffie of nicotine dan ook een oneerlijk voordeel? Kortom wees niet te snel met (ver)oordelen! Voor geïnteresseerden kan ik de volgende stukken aanbevelen: https://www.nickbostrom.com/ ethics/human-enhancement.pdf Artikelen over cognitive enhancement (met ‘pillen’ je breincapaciteiten verbeteren) in Nature en Scientific american. 29
Page 30
NEUROdIVERSITy PRIdE dAy 2020 nog lang niet iedereen in nederland heeft gehoord van de neurodiversity pride day, die dit jaar voor de 3e keer plaatsvindt. elk jaar op 18 juni. Als het aan tjerk Feitsma ligt komt daar snel verandering in. tijd voor een kennismaking met de organisator. teKst: elly VAn rIJn d 30 e organisatie van de nederlandse neurodiversity pride day is in handen van de stichting neurodiversiteit, waarvan tjerk de oprichter en directeur is. tijdens de Inspiratiedag voor de vrijwilligers op 8 februari was tjerk te gast om te bespreken welke bijdrage de vrijwilligers van Impuls & Woortblind kunnen leveren aan het vieren van deze dag. onze meerwaarde tjerk Feitsma is een bevlogen man. Hij heeft veel creatieve ideeën over hoe hij deze dag samen met Impuls & Woortblind en de nVA voor de derde keer wéér beter op de kaart kan zetten. de neurodiversity pride day staat in het teken van trots en aandacht voor de meerwaarde van neurodiversiteit in onze samenleving. de stichting gebruikt deze vaste dag op 18 juni om deze meerwaarde en positieve kanten van mensen met een bijzonder brein, zoals Ad(H)d, Autisme, dyslexie en tourette, te belichten. dit gebeurt niet alleen in nederland, maar ook in de Verenigde staten, Israël en het Verenigd Koninkrijk. Alleen ligt daar de focus op autisme, terwijl we in nederland iedereen vieren met een bijzonder brein. Want, zo zegt tjerk: “We zijn opgegroeid met het credo dat als je ‘gewoon’ bent, je al ‘gek genoeg’ bent. dat willen we veranderen. Als je je unieke zelf bent, dan is dat veel beter voor jezelf, maar ook voor alle mensen om je heen. op neurodiversity pride day vieren we dat je jezelf mag zijn, ook als dat anders is dan de rest.” tijdens deze dag vinden in een aantal gemeenten activiteiten plaats waarbij de schijnwerpers worden gericht op “neurodivergente” individuen. Zij voegen ieder iets bijzonders toe aan onze mensheid. op deze dag wordt dat omarmd. Juist verschillen zijn de basis van vooruitgang, verwondering en vriendschap. diversiteit maakt het collectief mooier, dat mag weleens worden gevierd, aldus tjerk. priDe Day 2019 team coming out In het afgelopen jaar hebben neurodivergente influencers deze dag ook gekozen voor hun “coming-out”. op sociale media zoals Instagram vragen zij aandacht voor hun persoonlijke verhaal met de campagne hashtag #weareallnuts. In Amsterdam zijn vorig jaar samen met het Ad(H)dcafé workshops georganiseerd over de verborgen kracht van Ad(H)d. In rotterdam werd een videoserie over vrouwelijke autisten gelanceerd, waarin zij vertellen over de kwaliteiten die hen bovengemiddeld goed maken in hun gekozen werkveld. ook heeft in 2019 assistent-professor Jelle van dijk in Amstelveen de (jaarlijkse) neurodiversiteitsrede uitgesproken. Plannen voor 2020 Voor 18 juni 2020 zijn verschillende plannen. tjerk licht ze toe: “Allereerst zal ook dit jaar de neurodiversiteitsrede worden uitgesproken. enkele neuro-vriendelijke politici, zoals lisa Westerveld van Groen links, worden in het zonnetje gezet en over heel nederland vinden meer activiteiten plaats dan de afgelopen jaren. ook realiseren we een ‘pride Wall of Inclusion’ video project, waaraan 16 burgemeesters en wethouders hun bijdrage leveren. In de vorm van een video-bijdrage wordt dat tijdens de neurodiversiteits pride day op een groot megascreen vertoond. Hoe leuk is het als straks iedereen in nederland deze dag omarmt en achter de doelstellingen gaat staan.” normaal bestaat niet Voor die tijd is nog een hoop werk aan de winkel, maar daar draait tjerk zijn hand niet voor om. “er zijn zoveel mensen die ditzelfde voelen, die ‘normaal doen’ niet meer als norm willen nemen of zichzelf moeten excuseren voor de persoon die ze zijn. Het wordt tijd om het beeld over wat ‘normaal’ is te veranderen. de tijdgeest is aan het veranderen en wij helpen daarbij. ‘normaal’ bestaat helemaal niet. neurodiversiteit is wat ons betreft de norm. en wij, mensen met breinen die iets minder voorkomen, mogen trots zijn en vieren dat we er zijn.” tjerk heeft, zoals hij het zelf zegt, een ‘enigszins afwijkend superbrein waarmee hij meerwaarde creëert’. Google naar tjerk Feitsma en je vindt een 31
Page 32
indrukwekkende staat van dienst en energieke ideeën. Zijn ambities zijn groot en de meetlat ligt hoog. Hij heeft in de afgelopen jaren zijn aandacht meer en meer verplaatst naar mensen met bijzondere breinen. Zijn doel en missie is een samenleving te maken waarin ruimte is voor iedereen. Hij wil dat met zijn stichting bereiken door “projecten, campagnes, onderzoeken en producten om maatschappelijke gelijkwaardigheid, sociale verbinding en coöperatie tussen neurodivergente en neurotypische individuen te ondersteunen en daarmee de vooruitgang richting een neurodiversiteits-vriendelijke toekomst mogelijk te maken.” de neurodiversity pride day is daar onderdeel van. neurodiversity grill op 8 februari vond tijdens de jaarlijks terugkerende Inspiratiedag voor vrijwilligers van Impuls & Woortblind een bijeenkomst plaats met tjerk. daarbij is, samen met renee snijder van stormvogel, uitgebreid gebrainstormd over de mogelijkheden die vrijwilligers en organisatoren van de Ad(H)d- en dyslexie cafés hebben om in hun gemeente activiteiten te ontplooien tijdens de neurodiversity pride day 2020. Zij waren erg enthousiast en er ontstonden spontaan ideeën als een ‘neurodiversity Grill’ op het scheve32 ningse strand. Houd dus onze agenda in de gaten voor activiteiten op 18 juni. meer over tjerk Feitsma en 18 juni tjerk Feitsma is naast oprichter van de stichting neurodiversiteit ook mede-eigenaar van de 2tangoorganisatie. met beide organisaties wil hij oplossingen bouwen voor mensen “zoals wijzelf”. Kijk op tjerkfeitsma.com, 2tango.org of neurodiversiteit.nl als je hierover meer wil lezen. Wil je meer informatie over deze dag de afgelopen jaren en wat je allemaal gemist hebt? Kijk op de website van de stichting neurodiversiteit. De aftrek van zorgkosten over het jaar 2019 tekst: kees dijkmAn – ieder(in) Impuls & Woortblind is lid van Ieder(in), netwerk voor mensen met een beperking of chronische ziekte. Wij mogen daarom het stappenplan voor zorgkostenaftrek publiceren dat Ieder(in) heeft opgesteld voor de belastingaangifte van 2019. Hieronder lees je het begin van dit artikel. Het hele artikel met het stappenplan kun je daarna downloaden en printen. E en handicap of ziekte levert vrij wel altijd een stapeling van kosten op. u betaalt bij voor medische zorg, hulpmiddelen, aanpassingen, extra kleding, reiskosten, dieet voeding en nog veel meer. een deel van die kosten kunt u terugkrijgen via de aangifte inkomstenbelasting. maak gebruik van de aftrek van zorgkosten! u kunt vanaf 1 maart 2020 aangifte doen over het belastingjaar 2019. In dit artikel vindt u een kort stappenplan voor deze aftrek. Wilt u meer weten? Kijk dan op Meerkosten.nl voor uitgebreide, gedetailleerde informatie. de aftrek van zorgkosten is helaas niet eenvoudig. Gelukkig zijn er veel organisaties die u kunnen helpen. neem voor meer informatie contact op met uw gehandicaptenorganisatie, patiëntenvereniging, ouderenorganisatie, belastingwinkel of vakbond. neem eventueel dit artikel mee en attendeer degene die u helpt op de website meerkosten.nl voor uitgebreide uitleg, achtergrondinformatie en verwijzingen. Stap 1: Doe aangifte inkomstenbelasting • Zet uw computer aan, ga naar mijn.belasting dienst.nl en log in met uw digid. Hebt u nog geen digid? Ga naar digid.nl en vraag ‘m aan. • Klik op Inkomstenbelasting. • Klik op Belastingjaar 2019. • Klik op Aangifte inkomstenbelasting doen. Voor de volgende stappen + schermafbeeldingen ter ondersteuning: download het hele artikel. 33
Page 34
lifestyle congres i & w Op 16 november 2019 organiseerden wij in Nijkerk ons Lustrumcongres, Lifestyle en AD(H)D, dyslexie en/of dyscalculie. Jullie kwamen met velen en iedereen ging vol tips, nieuwe contacten en informatie weer naar huis. Een kort verslag van bestuurslid Aad Bouwmeester. teKst: AAd bouWmeester Geo van dam, de dagvoorzitter, liet bij de start iedereen in de zaal wat lichaamsoefeningen doen. daarmee had hij meteen ieders aandacht te pakken voor de eerste plenaire sessie van sanne Vink. lifestyle verandering: just do it sanne Vink vertelde uit eigen ervaring hoe zij gezonder, sportiever en slanker werd. Ze wees erop dat goede voornemens vaak niet leiden tot realisatie ervan. een belangrijke tip van sanne: maak een realistisch plan, zet kleine stappen, evalueer en stel eventueel je plan bij. Ging het allemaal vanzelf bij sanne? nee, het kostte bloed, zweet en tranen. maar het resultaat en de voldoening waren groot. de workshops 's middags waren er boeiende workshops over onderwerpen als: video prijsvraag dyscalculie de makers van de drie beste video’s over dyscalculie waren uitgenodigd om naar nijkerk te komen. na vertoning van de video’s werd de uitkomst bekend gemaakt. de winnaars waren tinka Gieling, Kirsten de man, daan lamme en maartje van de Kamp, tweedejaars studenten van nimeto utrecht. Het juryrapport zei: “dankzij deze video snappen jongeren en hun omgeving beter wat dyscalculie is en hoe het je dagelijks leven beïnvloedt.” op deze pagina vind je de winnende video en nog 4 andere video’s over dyscalculie die we de moeite waard vonden. • conceptueel versus lijndenken • de relatie tussen AdHd/Add en slaapproblemen en hormonale schommelingen • de kansen van dyslexie • slimmer werken • mindfullness • AdHd en de partner relatie • de kracht van neurodiversiteit Wil jij je lifestyle een oppepper geven? KLIK HIER voor alle presentaties van de workshops en de presentatie van sanne Vink. 34 VERENIGINGSNIEUWS inspirAtiedAg vrijwilligers Op zaterdag 8 februari 2020 organiseerde I & W een inspiratiemiddag voor al haar vrijwilligers. En inspirerend was het! Mooi om te zien hoe we onderling een enorme klik hebben en hoe gedreven iedereen is om het goede te doen voor onze doelgroepen. teKst: AAd bouWmeester neurodiversity pride day tjerk Feitsma is de oprichter van de nederlandse neurodiversity Foundation. Hij kwam vertellen over de neurodiversity pride day op 18 juni 2020. dit initiatief is twee jaar geleden begonnen. Het is een dag waarop we vieren dat we bijzonder zijn. dat vieren kan op allerlei manieren. er is maar één regel: geen ruimte voor slachtofferschap. tjeerd vertelde ons over de op handen zijnde activiteiten van verschillende groepen in diverse gemeenten. tjeerd gaat de burgemeesters van de gemeenten die meedoen actief benaderen om ervoor te zorgen dat neurodiversiteit op de kaart van die gemeente komt. Het zou geweldig zijn als onze dyslexie cafés en Ad(H)d cafés op deze dag ook iets organiseren rondom het thema neurodiversiteit. en daarvoor gaf tjeerd ons een handreiking: een workshop 'omarm je andersheid'. renee snijder, gecertificeerd Ad(H)d-coach, gaat speciaal voor de vrijwilligers van I & W een masterclass geven om de vrijwilligers te leren hoe je zo'n workshop organiseert. Het centrale thema van renee is: zoek je krachten en zet de kwaliteiten van die kracht in. rust in je hoofd, concentratie en identiteit dat is de titel van de workshop van ute Wohlmuther. ute is yogadocente, coach en ervaringsdeskundige met dyslexie. Zij legde ons uit dat ontspanning en meditatie tot een andere hersenactiviteit leidt en hoe je op dat andere niveau van hersenactiviteit kan werken aan je zelfbeeld en de verwerking van problemen. Voor sommigen klinkt dat misschien wat zweverig, maar dat was het zeker niet. ute liet ons enkele oefeningen doen om zelf de effecten te ervaren. dat was een mooie en inspirerende afsluiting van de middag. Helemaal 'zen’ konden we aan de borrel om nog wat met elkaar na te praten. banner voor elk café de caféhouders gingen niet met lege handen naar huis. Impuls & Woortblind heeft voor elk dyslexie- en Ad(H)d café een banner ontworpen met de eigen plaatsnaam erop, zodat het café nog zichtbaarder is. 35
Page 36
IMPULS & WOORTBLINd DYSLEXIELIJN wAt: de dyslexielijn is een hulpdien voor vragen over dyslexie. WERKgROEp ONDERWIJS wAt: belangenbehartiging voor alle vormen van onderwijs wie: Anne-marie Hartmann – (bestuurslid portefeuille onderwijs) wie: dyslexielijn@impulsenwoortbli WERKgROEp VOLWaSSENEN wAt: klankbordgroep voor initiatieven en projecten rond actuele thema’s mbt Ad(H)d, dyslexie en/of dyscalculie wie: we zoeken nieuwe leden en een voorzitter! Iets voor jou? Mail ons. actieve werkgroepen en vrijwilligers I & W Impuls & Woortblind is actief voor en met mensen met Ad(H)d, dyslexie en dyscalculie. Heb je vragen? Heb je een idee voor een actie of een activiteit? Wil je ergens aan meedoen? Hier zie je bij wie je terecht kunt met je vraag of idee! DYSLEUK: pR EN LObbYgROEp DYSLEXIE wAt: dyslexie zichtbaar maken vanuit I en W wie: nel Hofmeester & monique blom – dysleuk@impulsenwoortblind.nl WETENScHapScOMMISSIE wAt: expertmeetings, begeleiding van studenten, eigen onderzoeken onder achterban, internationale contacten wie: rob pereira (bestuursvoorzitter & portefeuille wetenschap) 36 APELDOORN aD(H)D-caFéS EN DYSLEXIE caFéS wAt: maandelijkse bijeenkomsten voor en door mensen met AdHd en/of dyslexie (zie pag. 39) wie: Aad bouwmeester – (bestuurslid portefeuille AdHd cafés), roy de Jong (bestuurslid dyslexie cafés) nst lind.nl ONDERSTEUNINgSgROEp DYSLEXIE wAt: belangenbehartiging voor dyslectici wie: peter millenaar - peter.w.millenaar@gmail.com (voorzitter) AMERSFOORT REDacTIEcOMMISSIE FONDSENWERVINg wAt: zorgen voor stabiele extra inkomsten voor I en W wie: roy de Jong (bestuurslid portefeuille fondsenwerving) wAt: zorgt samen met hoofdredacteur voor inhoud van I & W magazine wie: Julie Houben – julie.houben@ impulsenwoortblind.nl (hoofdredacteur) cONTacTpERSONEN EN cLIëNTONDERSTEUNERS wAt: ervaringsdeskundige vrijwilligers per telefoon en/of mail bereikbaar wie: zie de lijst op http://www.impulsenwoortblind.nl/onze-vrijwillige-contactpersonen/ bESTUUR wAt: ook elk bestuurslid heeft een eigen aandachtsveld. Wil je één van hen benaderen met een vraag of idee? stuur dan een mail naar info@impulsenwoortblind.nl wie: rob pereira - bestuursvoorzitter, wetenschap, AdHd roy de Jong- penningmeester, fondsenwerving, dyscalculie, dyslexie Aad bouwmeester – algemeen, Ad(H)d-cafés, AdHd Anne-marie Hartmann – algemeen, onderwijs Annemarie van essen – algemeen, ledenwerving, media en communicatie 37
Page 38
ALGEMENE INfORMATIE de dyslexielijn de dyslexielijn is een hulpdienst voor vragen over dyslexie. Je kunt bellen naar het landelijk bureau: 033 247 34 84 Wij zorgen dan dat je vraag door de juiste persoon behandeld kan worden. Je kunt je vraag ook mailen: dyslexielijn@impulsenwoortblind.nl zelf een Ad(h)d cAfé of dyslexie cAfé opzetten? wij helpen je! Is er geen Ad(H)d-café of dyslexie-café bij jou in de buurt? Zoek een partner en start er eentje. Impuls & Woortblind kan je helpen met een duidelijke handleiding over de aanpak. bel of mail ons voor meer informatie: 033 247 34 84 / info@impulsenwoortblind.nl behoefte AAn onderling contAct? zelf ledenvoordeel bieden doe een oproep! Heb jij behoefte aan contact met iemand uit jouw omgeving om ervaringen te delen? Je kunt via onze digitale nieuwsbrieven een oproepje doen. mail je oproep + woonomgeving naar: info@impulsenwoortblind.nl. dan sturen wij de reacties aan je door. Als zelfstandige kun je leden van Impuls & Woortblind ook korting bieden op jouw product. denk aan coaching, workshops, rijbewijskeuringen. Wij vermelden je op de Ledenvoordeelpagina van onze website. Interesse: mail of bel ons: info@impulsenwoortblind.nl / 033 247 34 84 38 & dySLExIE cAféS Ad(h)d cAféS door het hele land organiseren wij Ad(h)d-cafés. dé ontmoetingsplek voor iedereen uit onze doelgroep en direct betrokkenen. voor en door ervaringsdeskundigen. hieronder vind je alle cafés bij jou in de buurt en de vaste dag van de maand waarop je er naar toe kunt. voor adres- en contactgegevens per Ad(h)dcafé, kijk hier. dyslexie cafés vind je op pratenoverdyslexie.nl. drenthe Ad(h)d-cAfé Assen Iedere laatste vrijdag van de maand van 20.00 uur tot 23.00 noord hollAnd Ad(h)d-cAfé AmsterdAm Iedere eerste woensdagavond van de maand vanaf 20.00 uur zuid hollAnd Ad(h)d-cAfé den hAAg Iedere laatste woensdagavond van de maand van 19.00 tot 21.30 Ad(h)d-cAfé bArendrecht Iedere derde dinsdag van de maand van 20.00 tot 22.30 zeelAnd Ad(h)d-cAfé vlissingen Iedere tweede woensdag van maand van 20.00 tot 22.30 noord-brAbAnt Ad(h)d-cAfé bredA Iedere derde dinsdag van de maand vanaf 19.30 uur Ad(h)d-cAfé heusden-vesting Iedere laatste dinsdag van de maand van 19.30 tot 21.30 Ad(h)d-cAfé eindhoven Iedere derde dinsdag van de maand van 19.30 tot 22.00 Laat je “label” in je voordeel werken! Wij bieden in onze training en coaching voor (jong) volwassenen met dyslexie / dyscalculie / AD(H)D / autisme en/of hoogbegaafdheid: praktische handvatten en inzicht in jouw andere manier van denken en leren; vermindering van faalangst, onzekerheid, uitstelgedrag, prestatiedrang en/of stress; verhoging concentratie, sneller leren lezen, gemakkelijker schrijven en communiceren. Luister naar onze Podcasts “Wat is jouw Verhaal?” op Soundcloud.com: Dynamika Podcasts www.geniaaloprechts.nl www.werkendyslexie.nl T 020 – 639 10 99 Zie ook onze boeken: “Slimmer dan je baas” en “Dyslexie: stoornis of intelligentie” (Uitgeverij Garant B.V.) info@dynamika.nl 39 dyslexie cAfé eindhoven Iedere derde zaterdag van de maand van 13.30 tot 16.00 groningen Ad(h)d-cAfé groningen Iedere derde vrijdag van de maand van 19.30 uur tot 21.30 overijssel Ad(h)d-cAfé zwolle Iedere tweede dinsdag van de maand van 20.00 tot 22.00 Ad(h)d-cAfé Almelo Iedere laatste donderdag van de maand van 14:30 tot 17:30h Ad(h)d-cAfé hengelo Iedere tweede woensdag van de maand van 20.00 tot 22.30 gelderlAnd Ad(h)d-cAfé Apeldoorn eens in de 2 maanden op woensdagavond van 19.30 tot 21.30 uur dyslexie cAfé Apeldoorn eens in de 2 maanden op woensdagavond van 19.30 tot 21.30 uur Ad(h)d-cAfé Arnhem en omstreken Iedere eerste maandag van de maand vanaf 19.30 uur utrecht Ad(h)d-cAfé Amersfoort Iedere tweede vrijdag van de maand van 19.30 tot 22.00 Ad(h)d-cAfé utrecht Iedere eerste donderdag van de maand vanaf 21.00 limburg Ad(h)d-cAfé mAAstricht Iedere eerste vrijdag van de maand van 19.00 tot 21.30 Dynamika advies, training & coaching
Page 40
LAATSTE KEER ‘hAAL MEER UIT jE dySLExIE’ 14 MAART IN UTREchT na 20 jaar bijeenkomsten voor dyslexie komen we op 14 maart voor het laatst bij elkaar. We blikken terug en kijken vooruit, samen met de organisatoren van de dyslexie cafés, onze opvolgers. sjan Verhoeven geeft een workshop. maar het allermooiste is: we presenteren ons boekje met 20 tips voor en door dyslecten. Het beste uit 20 jaar bijeenkomsten! Kijk op onze website voor meer informatie en aanmelding. nb: het kan zijn dat bij de verschijning van dit nummer het maximale aantal deelnemers al bereikt is. Het boekje is na 14 maart voor een speciaal ledentarief te koop. Enkele quotes uit het boekje: ‘Een conceptueel denker heeft dus een voller en daardoor rijker leven’ peter millenaar ‘Pak dyslexie op als een uitdaging. Het activeert je talent en je kracht in een veelzijdige groei en bloei!’ thomas Verspaandonk - dyslexie café de Kempen 'Dyslexie is voor jezelf vaak geen probleem; het is vooral wat anderen ervan vinden.’ Karin Jahromi - dyslexie café Apeldoorn ‘Waarom moeilijk doen als het samen kan!’ leontien Jansen - dyslexie café eindhoven ‘Het is heel belangrijk een plek te hebben waar je mede-dyslectici kunt ontmoeten. Dyslectisch zijn is meestal een eenzame sport. Samen uitwisselen geeft de vaak gemiste (h)erkenning en leidt tot nieuwe inzichten voor het eigen functioneren, waarbij de talenten van dyslexie beter tot hun recht komen. Daarom: dank je wel Sjan, Peter, Karin en Leen voor het ‘Netwerk Volwassenen’ en een warm welkom voor de Dyslexie cafés!’ nel Hofmeester - betrokken bij de start van de bijeenkomsten voor volwassenen met dyslexie. ‘Te horen dat ik een beelddenker ben, sprak me erg aan. Dat taal juist daardoor zo lastig is, was een zeer grote eyeopener’ sjan Verhoeven

IPWB 3 - 2019


Page 2
In dIt ARTIKELEN 6 10 14 18 21 24 27 30 33 NUMMER VASTE RUBRIEKEN persoonlijk – ‘Ik heb last van alles met cijfers’ ervaringsdeskundige tips voor Add’ers Alles over positieve dyslexie ‘Ik maak dankbaar gebruik van mijn dyslectische brein’ schematherapie voor AdHd: diepgaand en zinvol Kunst op ons congres: 3 portretten oskar schindler – Van loser tot levensredder dankzij AdHd twee agenda’s voor en door dyslectici 20 jaar tips en leren van elkaar – Haal meer uit je dyslexie xl 3 4 34 Van het bestuur – voorwoord nieuws Verenigingsnieuws – de nieuwe richtlijn dyslexie én twee nieuwe bestuursleden OVERIG 3 36 38 colofon overzicht activiteiten & werkgroepen Algemene informatie & Ad(H)d / dyslexie cafés 2 pAg 18 pAg 10 pAg 27 pAg 24 OHIO! d coloFon nr 3 - 2019 Impuls & WoortblInd magazIne Is een uItgave van verenIgIng Impuls & WoortblInd en verschIjnt drIe keer per jaar dIgItaal. redactIe/redactIecommIssIe julie houben (hoofdredacteur), rob pereira, elly van rijn, anne-marie hartmann, karin jahromi. medeWerkers corine lancel, anne-marie hartmann, Irma meinema, merel van noord, rob pereira, karin de jager, karin jahromi. beeld clen verkleij, mirjam van beekum, leontien jansen, julie houben. vormgevIng In commun, harderwijk. redactIe-adres Impuls & Woortblind, postbus 1058, 3860 bb nijkerk, info@impulsenwoortblind.nl. Issn 2405 - 8211 lId Worden leden van Impuls & Woortblind ontvangen automatisch Impuls & Woortblind magazine. het lidmaatschap loopt per kalenderjaar en kost € 37,50 per jaar. voor een lidmaatschap van Impuls & Woortblind, ga naar www.impulsenwoortblind.nl, of bel: 033 247 34 84. adresWIjzIgIng doorgeven adreswijzigingen ontvangen wij bij voorkeur per e-mail,via info@impulsenwoortblind.nl. per post kan ook: postbus 1058, 3860 bb, nijkerk. opzeggen lIdmaatschap per mail of schriftelijk (zie redactieadres) en uiterlijk vóór 1 november. anders is nog een jaar lidmaatschap verschuldigd. opname van artikelen betekent niet dat de vereniging de meningen daarin altijd onderschrijft. ze blijven geheel voor rekening van de auteurs of andere genoemde bronnen. de redactie houdt het recht om artikelen niet te plaatsen of in te korten. voor de inhoud van de advertenties draagt de vereniging geen verantwoordelijkheid. © niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder uitdrukkelijke toestemming van de redactie. it jaar besloten we ons congres te organiseren voor onze leden en minder voor de ‘hulptroepen’. thema is ‘lifestyle’, waarbij we proberen de verschillende bloedgroepen gelijkelijk aan hun trekken te laten komen. Volgens ons valt het congres goed jullie, want er zijn al heel veel inschrijvingen. Vergeten? Je kunt je nog steeds aaNMELDEN! Wel meteen doen; oHIo! (only Handle It once). tijdens het congres is er ook een heuse Art Gallery waar enkele van onze creatieve leden hun kunst tentoonstellen. drie van hen vertellen iets over zichzelf op pagina 24-26. nog iets leuks: als afsluiting van het congres zie je de winnende video van onze dyscalculieprijsvraag. ben je weleens in een van de dyslexie cafés geweest? bestaan die dan? Jazeker. In eindhoven en Apeldoorn hebben ze mooie programma’s én je ontmoet mensen aan wie je niets hoeft uit te leggen. soms krijg je goede ideeën en oplossingen aangereikt. Hetzelfde geldt voor de 15 Ad(H)d cafés. Hier vind je een overzicht van al onze cafés. er zijn ook nog witte gebieden op de kaart van nederland. mocht je nog veel ongebruikte energie hebben, dan kan je zelf een café starten, wij helpen je hierbij met raad en daad. de zeer gewaardeerde bijeenkomsten van ‘Haal meer uit je dyslexie’ stoppen helaas bijna, maar wel met een speciale meeting op 14 maart 2020. mis het niet. rob pereira 3
Page 4
NIEUWS Voor de deAdlIne JunKIes: Kom nAAr ons conGres oVer lIfestyle! op zaterdag 16 november is ons congres in nijkerk. mocht je het gemist hebben, je kunt je nog aanmelden! thema is ‘Lifestyle & aD(H)D, dyslexie en dyscalculie. Jóuw manier van leven en werken’. We hebben superleuke en leerzame workshops voor je, zoals die van de HoI foundation, over het benutten van de kansen van dyslexie, of die van de nbpo over hoe je de chaos in huis, hoofd of op je werk kunt temmen. daarnaast is er de indrukwekkende Art Gallery van een aantal van onze creatieve leden. Als afsluiting van de dag maken we de winnende video van onze dyscalculie-Videoprijsvraag bekend. Zoveel leuks en leerzaams, een lekker lunchbuffet, drankje en hapje na afloop...en dat alles voor maar € 25,- voor jou als lid! daar wil je bij zijn toch? meld je snel aan via de aanmeldknop in deze link. AdHd’er dexAmf VerplIc AmfexA In de zomer bes dex van 2,5 mg noodzaak mag. V dex-gebruikers m 5 mg. een ramp, problemen, gedo en er zijn de hog terug via een te een hassle voor dan is er nog he en bijwerkingen van mensen die Amfexa. lees bij van Katja op on met jullie massa wellicht wel ind elKAAr ontmoeten In onZe Ad(H)den dyslexIe-cAfés Wist de dat je op wel 15 plekken door het hele land maandelijks een Ad(H)d café kunt bezoeken en op 3 plekken (twee)maandelijks een dyslexie café? op pag. 39 vind je het kaartje met een overzicht. nIeuW is Ad(H)d-café Groningen! nieuWe energie rond dyslexie er waait een nieuwe wind rond dyslexie. Weg met de negatieve focus op dyslexie als beperking en stoornis. Dyslexie is zoveel meer. Het is een andere manier van informatieverwerking die vaak kwaliteiten met zich meebrengt die niet-dyslectici minder hebben. dat was de boodschap tijdens de tweede Dag van Dyslexie, waaraan vele van onze vrijwilligers hun eigen bijdrage leverden. Het was ook de boodschap van een inspirerende ‘summit’ van het britse made by dyslexia, waar Karin Jahromi helemaal opgeladen van terugkwam. ‘Je krijgt als het ware ook erkenning voor je eigen visie’, 4 schrijft ze in haar verslag op de website. ondertussen blijft de ‘officiële’ wereld van diagnostiek, behandeling en ondersteuning voor dyslexie nog een beetje hangen in het oude verhaal van dyslexie als stoornis en beperking. maar ook daar wordt aan gewerkt, zie het verslag van Karin Jahromi over de bijeenkomsten voor een nieuwe richtlijn dyslexie op de Verenigingspagina’s. GRONINGEN r met fetAmIne cHt AAn de A. WHy?! sloot de IGJ dat de ‘gewone’ alleen nog bij strikt medische Velen van de ongeveer 30.000 moeten dus over op Amfexa p, zo blijkt. er waren leveringsdoe rond breken van de pillen oge kosten. die krijg je wel eruggaveregeling, maar wat r iemand met AdHd! et verhaal van de werking n. We krijgen veel reacties e echt niet goed reageren op ijvoorbeeld deze noodkreet onze site. blijf ons mailen! ale ervaringen maken wij druk in den Haag. onze brief 'levenslAng met Adhd' in het Ad Wij strijden al jaren voor een eerlijke acceptatie van mensen met AdHd die een arbeidsongeschiktheidsverzekering (AoV) aanvragen. Zij worden onterecht weggezet als een ‘gevalletje verhoogd risico’. dus voor hen geen uitkering bij ‘psychische klachten’. oneerlijk en niet onderbouwd, is onze overtuiging. begin oktober schreven we een duidelijke brief met onze mening over de discriminerende praktijken van verzekeraars. Het Algemeen dagblad plaatste hem prominent op hun opiniepagina. eén Vandaag tv wilde er ook een reportage over maken. maar toen zij begrepen dat er een verplichte AoV voor álle ZZp’ers komt haakten ze af. de bedoeling is namelijk dat deze (basis)verzekering voor iedereen toegankelijk is. dus ook voor mensen met AdHd. of dit ook zo uitpakt en wanneer dan, is de grote vraag. maar voor eén Vandaag was het ‘al opgelost’. Voor ons nog niet! Wij dagen verzekeraars uit om te bewijzen dat ondernemers met AdHd werkelijk een verhoogd risico zijn. LEES ONZE BRIEF ‘ook met AdHd levenslang’ en meld jouw ervaring. hAndige Websites: dyslexiecentrAAl en dyslexiehulpmiddelen.com omdat je toch wil en moet weten hoe de officiële regels en regelingen zijn rond diagnostiek, behandeling en ondersteuning voor dyslexie wijzen we je op deze nieuwe website: www.dyslexiecentraal.nl. ‘Alles over leesproblemen en dyslexie in onderwijs en zorg’ staat er op de homepage. op deze site vind je alle informatie en documenten van voorheen het masterplan dyslexie. Vooral de FaQ–pagina geeft veel informatie. daarnaast wijzen we je op de website www.dyslexiehulpmiddelen.com (communIceer). daar vind je o.a. een uitgebreid overzicht van alle dyslexiehulpmiddelen die er zijn en hoe je die in kunt zetten, in samenwerking met bijvoorbeeld school of werk. 5
Page 8
rekenvaardigheden om zelf je belasting in te vullen. Ik heb daar erg veel moeite mee. maar dan moeten leerlingen met dyscalculie wél de ondersteuning krijgen die ze nodig hebben. en of dat altijd zo is betwijfel ik.’ onzichtbaar op Hogeschool Windesheim, waar reinhilde inmiddels een opleiding journalistiek heeft afgerond en nu een opleiding volgt tot docent nederlands, is dyscalculie in elk geval een onzichtbaar fenomeen. ‘ter voorbereiding van dit gesprek ben ik er eens ingedoken: er is hier geen enkele ondersteuning of compensatieregeling expliciet voor dyscalculie! Wel voor dyslexie, AdHd en andere leer- of functiebeperkingen. bij het decanaat hebben ze ook geen idee hoeveel studenten er met een diagnose dyscalculie zijn. Ze zitten waarschijnlijk verborgen onder het kopje ‘leerstoornissen overig’. en wat ze dan aan ondersteuning krijgen? Geen idee…’ Worstelen met cijfers toch raar dat dyscalculie zo onzichtbaar is als functiebeperking op haar hogeschool, vindt ze. bij andere opleidingen is dit niet anders. en dat terwijl de dyscalculie je met veel meer vakken in de weg kan zitten dan je in eerste instantie denkt. ‘daarvan ben ik zelf het levende voorbeeld. Ik ga supergoed in mijn opleiding tot docent nederlands. eindelijk doe ik waar ik goed in ben en ik haal alleen maar goeie cijfers. maar als taaldocent moet je ook zélf cijfers geven en toetsen voor je studenten maken met een doordachte puntenbereke8 ning. Je snapt hoe ik worstel met dit zogenoemde summatief toetsen: de methode waarbij elke vraag een aantal punten oplevert om zo tot een cijfer te komen. en dan nog al die cijfers correct invoeren, de juiste weging per toets meenemen en per leerling het juiste eindcijfer berekenen. Vreselijk, dat kost mij echt veel tijd en energie. Gelukkig is er excel. daar zitten vaste rekenformules in waar ik dankbaar gebruik van maak. Ik moet er niet aan denken om alles zelf uit te rekenen.’ inclusieve toetsvorm ‘Ik loop nu stage op een mbo-school waar ze voornamelijk formatief toetsen: je geeft als docent de student feedback op diens voortgang op het (samen) opgestelde leerdoel en je maakt duidelijk wat de student nog moet doen om het einddoel te bereiken. Voor mij een zegen omdat het niet om cijfers draait. maar ook voor de studenten, is mijn overtuiging. op deze manier toets je echt wat iemand in huis heeft en vallen studenten met bijvoorbeeld lees-, concentratie- of automatiseringsproblemen niet buiten de boot. een mooi voorbeeld van een inclusieve toetsvorm die neurodiversiteit als uitgangspunt neemt. oók die van de docenten!’ dagelijkse ongemakken In haar werk loopt ze –los van het gedoe met cijfers berekenen als de nog steeds meest gangbare prestatiemeting- nauwelijks tegen haar dyscalculie aan. maar in haar dagelijks leven voelt reinhilde toch vaak dat ze ‘anders is’. ‘Ik vind het bijvoorbeeld lastig om pincodes te onthouden en in te voeren of kortingen te berekenen. ook bij Als taaldocent moet je ook cijfers geven contante betalingen geef ik regelmatig te veel of te weinig geld aan de serveerster of kassière. even een tikkie sturen is voor mij niet ‘even’. Inparkeren is voor mij ook echt een drama. soms zit ik in paniek achter het stuur, omdat ik geen idéé heb hoe ik die auto in dat vak moet krijgen. nul ruimtelijk inzicht. dat gaat verder dan het cliché dat vrouwen niet kunnen inparkeren. nog een voorbeeld, wel werk-gerelateerd: een congres. plattegronden, workshoprondes en –tijden…ik loop er compleet in vast. meestal vraag ik gewoon iemand om me even de weg te wijzen. Gelukkig stap ik gemakkelijk op mensen af, dat werkt ook.’ bizar verschil met dyslexie Had een diagnose dyscalculie verschil gemaakt? ‘Ik heb serieus overwogen om me alsnog te laten testen. Gewoon als een soort officiële bevestiging dat ik niet lui of dom ben maar ‘écht’ een blinde vlek heb’ voor alles met getallen. maar het kost je zo 1000 euro en dan heb je alleen nog maar een diagnose. bizar verschil met dyslexie, zeker omdat je er echt flink last van kunt hebben. Als het vergoed werd zou ik me zeker laten testen, ook met het idee dat ik dan zinvolle oefeningen kan krijgen voor dingen waar ik net wat vaardiger in wil worden. Ik denk ook dat een diagnose op de basisschool, met bijbehorende ondersteuning, me meer rekenvaardigheid had gegeven. dan had ik misschien wél het vwo kunnen doen en naar de universiteit kunnen gaan. Ik heb er nu hard voor moeten knokken met minimale hulp. maar ik rond binnenkort mijn tweede hbo-studie af en doe uiteindelijk waar ik goed in ben.’ 9
Page 10
ALS jE GEEN VRAAG HEBT, KAN IK jE OOK NIET HELpEN! een artikel schrijven over Add? dat is voor mij een uitdaging! Gelukkig weet ik: als iets leuk is of uitdagend, gaat het makkelijker. Wel vraag ik meteen om een deadline en waarover het dan precies moet gaan. Het is de vraag: wat helpt je als je last hebt van je Add. daar kan ik wel wat mee! teKst: corIne lAncel s 10 inds in de dsm-V de diagnose Add is vervangen door ‘AdHd-type 1, het overwegend onoplettende type’ vind ik het nog ingewikkelder om uit te leggen waar je last van hebt als persoon met Add. deze nieuwe definitie doet - naar mijn mening - geen recht aan de dagelijkse worsteling om je focus te richten en te houden op wat je wilt en moet. en ik spreek uit ervaring. Ik heb zelf Add en begeleid al 20 jaar leerlingen met leerproblemen, waaronder veel Add’ers. onoplettendheid Wat ís eigenlijk die onoplettendheid bij Add en waar heb je dan precies last van? een poging: als je niet oplet, gaan er dingen langs je heen; ze komen niet binnen. niet alleen hoor je niet wat iemand vertelt, je kunt ook hier een daar een klein stukje missen. Je ziet dingen over het hoofd; geparkeerde auto’s, fietsers, je sleutels, het briefje op de koelkast. de plank misslaan maar ook als je iets moet lezen sla je soms woorden over, lees je kriskras door de notulen. de hoofdlijn krijg je wel te pakken, maar op detailniveau mis je meestal wat. Je hebt vast wel vaardigheid ontwiktekstverberger corine lancel keld in het invullen van wat er niet staat en komt er meestal mee weg. maar je kunt de plank ook misslaan. Zo had een van mijn leerlingen eens twee voorbeelden beschreven, terwijl ik twee voordelen vroeg. Als je belangrijke woorden niet werkelijk leest, beantwoord je soms een andere vraag. dat kan punten kosten. Zonde van je werk en de energie die je in een opdracht hebt gestoken. tekstverberger toen ik een tablet kreeg, ben ik de krant digitaal gaan lezen. Ik merkte dat ik veel meer en langere stukken las dan wanneer ik de papieren versie opensloeg. doordat ik al lezend door de tekst scrolde, las ik gewoon de regel die tevoorschijn kwam. Ik werd niet afgeleid door vragen als hoe lang het nog was of wat er verder op de pagina stond. bovendien kon ik beter navertellen wat ik had gelezen. Het bleek ook bij veel Add-jongeren te helpen als ze de tekst die nog moest komen afdekten. Ik liet ze hardop voorlezen. eerst zonder en dan een stukje verder met afdekking en nam het op. bij terugluisteren viel op hoeveel vlotter en vloeiender er was gelezen. Ze lazen exact wat er stond. ook bleek dat bij het lezen met een ‘tekstverberger’* de inhoud beter bleef hangen. Het levert bij repetities vaak betere cijfers op. miscommunicatie Vrijwel alle communicatie gaat met taal. moeite met taal als gevolg van onoplettendheid is niet zo bekend, maar wel een van de oorzaken die leren en leven met Add zo ingewikkeld kunnen maken. Je kunt bijvoorbeeld niet op woorden of namen komen, moeilijk een verhaal vertellen in de juiste volgorde, en je weet niet precies wat er gezegd is of wat je hebt gelezen. Als de rode draad in je verhaal ontbreekt of moeilijk te volgen is, zullen mensen minder geneigd zijn om naar je te luisteren. over en weer is het risico op miscommunicatie dan een feit. de meesten zijn zich hier niet van bewust. Als je invult wat je denkt dat de ander heeft gezegd - waar je ongetwijfeld best goed in bent - loop je het risico op miscommunicatie. Het beste kun je maar gewoon zeggen: “sorry, kun je herhalen wat je net zei? Ik was even afgeleid.” Al die gedachten een ander aspect van onoplettendheid is de chaos 11
Page 12
in je hoofd. met vaak ook miscommunicatie als gevolg. Zo kan een ‘eenvoudige’ vraag een heel circus aan gedachten oproepen. Kies dan maar eens het beste antwoord, zeker onder tijdsdruk want je moet tenslotte iets zeggen. “Ik weet het niet” is dan vaak noodgedwongen je antwoord. natuurlijk weet je het uiteindelijk wel, maar je hebt gewoon meer tijd nodig dan de gemiddelde persoon. de titel van mijn verhaal is een waar gebeurde illustratie van deze vorm van miscommunicatie. toen ik op de vraag van een therapeut ‘wat is je hulpvraag precies’ geen helder antwoord had, besloot die het dossier te sluiten. soms kun je ook blijven hangen in gedachten; steeds komt hetzelfde langs en je komt niet verder. net als het liedje dat de hele dag in je hoofd blijft hangen. de beste remedie is dan om het liedje helemaal uit te zingen. met gedachten is dat lastiger. Als je een plan moet maken en je komt er niet uit, pak dan papier en potlood om je gedachten te ordenen. Ga tekenen, maak een schema of een mindmap. vergeten… We kennen dat denk ik allemaal als Add’er: dagen denk je eraan dat je iets niet mag vergeten en op 12 het moment dat je actie zou ondernemen, vergeet je het. Gek genoeg kun je een paar dagen later oprecht denken dat je het wel gedaan hebt. tot je een mail of appje krijgt: ‘denk je nog aan…’ Ik vraag tegenwoordig om mij een herinnering te sturen als mijn reactie uitblijft. dat werkt goed. openheid helpt; zeker als je de ander daarmee ruimte geeft om jou te herinneren. mijn ervaring is dat mensen het fijn vinden om te weten dat ze actie mogen ondernemen. Ze snappen dat dit jou helpt en hebben er zelf ook baat bij. onzinzeef Het vat ‘Add’ zit ook nog eens vol met tegenstellingen. Je mist dingen, maar er dringen zich ook geluiden en beelden op die je helemaal niet wílt horen. Je kunt niet doorwerken als de telefoon van iemand anders gaat, of je aandacht bij een gesprek houden als achter je een ander gesprek gaande is. die prikkelfilter is een lastig ding als hij niet werkt. Voorbeeld: tijdens een wandeling stoorde mij het tikkende geluid van mijn loshangende rugzakgesp. mijn medicatie moest uitgewerkt zijn. een half uur later, met een weer functionerende ‘onzinzeef’ dankzij een simpel pilletje, lukte het met veel moeite het geluid nog te hóren. Het verschil tussen ‘normaal’ en Add vond ik schrikbarend groot. en ja, medicatie helpt daarbij voor mij. jezelf leren kennen mij helpt vooral dat ik me bewust ben van hoe het werkt; Add in mijn hoofd. onderhand weet ik waar ik ‘niet zo goed’ in ben en waar ik dus hulp bij nodig heb. dat hoeft niet altijd een persoon te zijn. Je kunt bijvoorbeeld alarmen instellen, een digitale agenda gebruiken en lijstjes-apps. er is tegenwoordig zoveel mogelijk. natuurlijk blijft er een deel over waarvoor je wel anderen nodig hebt. Het is geen bewijs van onvermogen als je aangeeft wat iemand voor je kan doen. mensen helpen doorgaans graag een ander, maar moeten van zichzelf alles alleen oplossen. Add’ers lijken die eigenschap in het kwadraat te hebben. * Het hulpmiddel ‘tekstverberger’ heb ik uitgewerkt tot een handzaam flexibel kunststof plaatje. de fabrikant die het wil produceren is van harte welkom. Wil je meer weten, kijk op www.corinelancel.nl/ tekstverberger Corine Lancel schreef het boek ‘aD(H)D, wat doe je daarmee?!’. Een zelfversterkende gids voor jongeren met aD(H)D. Te bestellen via aDHDwatdoejedaarmee.nl. 13
Page 14
Positieve dyslexie: Is dyslexie een probleem? Het is maar hoe je het bekijkt. In dit artikel duik ik in de positieve dyslexie stroming. de stroming die zich richt op de sterke kanten van dyslexie, zoals cognitieve flexibiliteit, goed zijn in visualiseren en in het oplossen van complexe problemen. Waar komt deze stroming vandaan, wat is het precies en is de maatschappij er klaar voor? tekst: Anne-mArie hArtmAnn 14 S tichting dyslexie nederland beschrijft dyslexie (nog steeds) als een leerstoornis die zich kenmerkt door problemen met lezen en/of spellen. dyslexie wordt vanuit dit perspectief beschouwd als een gebrek. deze manier van kijken noemen we ook wel het medische model waarbij de nadruk ligt op ‘er is iets mis met je en we gaan het oplossen’. de positieve dyslexie stroming kun je zien als een tegengeluid op dit medische model en richt zich juist op de sterke kanten en mogelijkheden die dyslexie biedt. beelddenken een van de eerste mensen met een andere kijk op dyslexie was de logopediste maria Krabbe. Zij zag in de jaren zestig dat enkele leerlingen van haar zwak waren in taal, maar juist erg sterk in het verwerken van informatie op een visuele manier. Zij noemde deze vorm van informatieverwerking beelddenken. dit bracht een stroming op gang die dyslexie ging benaderen als een andere vorm van informatieverwerking, namelijk één die via beelden verloopt, terwijl school en werk sterk gericht zijn op taal. conceptueel denken deze kijk op dyslexie werd onder andere verder uitgewerkt door sjan Verhoeven en Gertrudie boersen in hun boek zijn we er klaar voor? anne-Marie HartMann dyslexie 360 een totaalplaatje ‘dyslexie: stoornis of Intelligentie’ (2012). ook zij stellen dat dyslexie een andere manier van informatieverwerking is. maar ze trekken het iets breder en noemen het conceptueel denken, waarbij een persoon vooral vanuit associaties, beelden of verbanden denkt. de taalverwerking bij dyslectici verloopt daarmee anders dan bij niet- dyslectici, maar dat is geen stoornis. Het is een andere manier van denken die veel kwaliteiten biedt. bijval vanuit de wetenschap de Amerikaanse neurowetenschappers eide & eide publiceerden in datzelfde jaar het eerste wetenschappelijke boek binnen deze stroming: ‘the dyslexic Advantage’. ook zij benadrukken met hun onderzoek dat het brein van mensen met dyslexie anders gestructureerd is dan dat van mensen die geen dyslexie hebben. daarnaast hebben ze gezien dat deze structuur in het brein sterke cognitieve eigenschappen met zich meebrengt. Zij onderscheiden 4 typen sterke kanten die zij de ster-krachten noemen: s- samenhangende denkvaardigheid t- tijdgerichte denkvaardigheid e- episodische denkvaardigheid r- ruimtelijke denkvaardigheid Volgens eide & eide heeft iedere dyslecticus een voorkeur voor een van deze ster-krachten en zijn dit verborgen talenten van het dyslectisch brein die meer aandacht mogen krijgen in onze maatschappij. Het boek is dankzij de HoI-foundation onlangs vertaald onder de titel Dyslexie als kans en draagt bij aan meer aandacht voor de positieve kanten van dyslexie. positieve dyslexie op de arbeidsmarkt langzaam vindt deze stroming ook haar weg op de arbeidsmarkt. Zo werd de britse tak van het 15
Page 16
wereldwijd opererende bedrijf ernst & young getriggerd door de positieve kijk op dyslexie. daarom deden zij in 2018 een onderzoek naar welk potentieel en vaardigheden iemand met dyslexie een werkgever te bieden heeft. Hun conclusie is dat dyslectici in een reeks cognitieve vaardigheden heel sterk zijn en dat dit juist vaardigheden zijn die zorgen voor vernieuwing en vooruitging binnen een organisatie. door verschillende mensen in een team te hebben kan er vernieuwing tot stand komen volgens e&y in hun rapport The Value of Dyslexia. dyslexie en faalangst Is het dan allemaal zo rooskleurig? moet je je als dyslecticus dan alleen op je sterke kanten richten en dan heb je in principe nergens last van? Het tegendeel is waar. Hoewel het belangrijk en lonend is voor de dyslecticus én diens omgeving om de positieve kant van dyslexie te belichten is de dagelijkse realiteit weerbarstiger. de maatschappij is lastig te bewegen richting deze andere kijk op dyslexie. Veel dyslectici ervaren daarom nog tegenslagen of teleurstelling op school of in het werk, omdat ze worden beoordeeld op hun zwakke of onderontwikkelde kant. dit geeft vaak een negatief zelfbeeld en kan tot faalangst leiden. faalangst werkt als een barrière als je stappen wilt zetten in je leven. sjan Verhoeven en Gertrudie boersen leggen in hun boek uit wat de relatie is tussen dyslexie en faalangst. Als je als dyslecticus niet zo goed bent in het automatiseren van taal, terwijl in onze maatschappij taal een overheersend gegeven is, leidt dat algauw tot spanning en onzekerheid. dit ontstaat meestal al op de basisschool door de nadruk op leren lezen en schrijven. dyslexievriendelijk sollicitatieproces ook de onderzoekers van e&y concluderen dat we er nog niet zijn. In hun onderzoek kwam bijvoorbeeld naar voren dat zelfs van de ondervraagde dyslectici slechts 3% dyslexie als iets positiefs ziet. er is dus nog veel werk te doen om ruimte te geven aan dyslectici zodat ze hun toegevoegde waarde zelf kunnen ervaren en laten zien. Heel inspirerend dat e&y als werkgever het goede voorbeeld geeft om tot een inclusieve werkomgeving te komen. een voorbeeld van hoe zij dan doen is de aanpassing van hun sollicitatieproces. Veel dyslectici hebben moeite met de assessments die bij veel sollicitatieprocedures horen, omdat ze door de talige manier van testen niet goed uit de verf komen. door assessments aan te passen en breder te kijken naar iemands capaciteiten kan er een betere match worden gevonden tussen werkgever en sollicitant. Zo heb je immers beter zicht op wat iemand met dyslexie te bieden heeft en reken je hem niet puur af op zijn zwakke taligheid bij een assessment. daar profiteer je als werkgever uiteraard ook van, is het idee van e&y, want je krijgt op die manier de juiste mensen op de juiste plek. Hopelijk volgen meer werkgevers dit 16 voorbeeld. er is geen standaard mens, dus ook geen standaard test. op school niet en op de arbeidsmarkt ook niet. dyslexie als totaalplaatje de positieve dyslexie stroming krijgt langzaam meer voet aan de grond en dat is goed. maar we moeten ook realistisch blijven over de impact van dyslexie. In het net verschenen en door o.a. nel Hofmeester vertaalde boek Dyslexie360 een totaalplaatje beschrijft professor rod nicolson dyslexie in al zijn aspecten. de sterke en de zwakke kanten, de faalangst die vaak in het onderwijs wordt ontwikkeld en de weg naar succes en plezier als je de sterke kanten leert kennen en benutten. enerzijds is het dus belangrijk om je op je sterke kanten te richten en tegelijkertijd is het van belang om eventuele tegenslagen of teleurstellingen die je in je leven hebt ervaren serieus te nemen en de ruimte te geven om te verwerken. verscheidenheid geeft kleur er is een totaalbeeld nodig van dyslexie zoals in het 360 graden model. naast de sterke kanten en de kansen van dyslexie, is er in de hedendaagse maatschappij ook nog een sterke nadruk op informatie verwerken op een talig manier. Zolang dat het geval is, krijgen veel mensen, jong en oud, nog te maken met teleurstelling en faalervaringen. Het is belangrijk om dit de ruimte te geven. daarnaast is het van belang om als maatschappij de ruimte te geven aan de diversiteit van mensen, dus ook aan neurodiversiteit. Wat zou de wereld toch saai zijn als we allemaal hetzelfde zijn. die verscheidenheid geeft juist kleur aan onze maatschappij. Weten wat je waard bent en hoe je daar invulling aan kunt geven in je leven, dat ontdekken is echt waardevol. daar draagt de positieve dyslexie stroming zeker aan aan bij. 17
Page 18
STERK Op REcHTS dOOR dySLExIE Irma meinema is dyslectisch en maakt daar geen geheim van. op de website van haar bedrijf durf it publiceerde zij een briljante blog over de voordelen die zij ervaart van haar dyslectische brein. Ze maakt dankbaar gebruik van haar rechterhersenhelft, schrijft ze. ook haar collega’s profiteren daarvan. teKst: irmA meinemA* b 18 loedhekel heb ik aan stempels, iedereen heeft gewoon zijn eigen handleiding en de ene handleiding is gewoon wat uitgebreider dan de andere. Ik heb geen dyslexie, maar ik ben wel dyslectisch. Is het een stempel? Jazeker, en die kreeg ik dan pas vlak voor het laatste examen van mijn postdoctorale opleiding. Wat een timing! Jarenlang heb ik mijzelf ezelsbruggen moeten aanleren en een stapje harder moeten zetten. op je eigen niveau onderwijs volgen zat er dan ook niet in, maar de aanhouder wint dus dat is allemaal succesvol afgerond. Het duurde gewoon wat langer. Afwijking de juf van mijn dochter bestempelt anno 2019 daardoor mij als een “neurologische afwijking”, maar stelt mij gerust met de wetenschap dat er zelfs dyslectici naar het hbo gaan. dus zorgen hoef ik mij niet te maken over mijn dochter (die de stempel niet heeft gekregen). In mijn ogen heeft juf ook een afwijking omdat ze niet de route door parijs kan onthouden nadat je er een keer gereden bent, want dat is mijn “normaal”. laten we het zo stellen, juf en ik zien de wereld anders. mijn rol In mijn werk als It risk manager bij durf it werk ik samen met en in veel irMa aan Het werk verschillende teams. In een succesvol team heb je allerlei verschillende type mensen (tegenwoordig heet dat verschillende kleuren). mijn rol is daar vrij duidelijk in. de door juf bestempelde neurologische afwijking zorgt er namelijk voor dat ik meer op mijn rechterhersenhelft dan mijn linker leun. terwijl de meeste mensen dat andersom doen. de rechterhelft is goed in het de grootschalige verwerking van informatie, de linkerhelft is gespecialiseerd in fijnmazige verwerking. Zo is iemand met een sterke rechterhersenhelft in het project goed in het overzien van het geheel, en degene met sterk linkerhersenhelft is goed in de details. zij praten, ik teken daarom is het bij een project handig als ik veel gebruik maak van dat ruimtelijke inzicht, verrassende verbanden en creativiteit die in de rechterhersenhelft zit. Zo werkte ik jaren geleden aan een project in londen: allemaal techneuten die druk tegen elkaar aan praten over enorm veel details. probleem was dat we a) moesten werken naar een concreet antwoord voor onze klant en b) het in een rapport verwoord moest worden. om al die informatie te verwerken teken ik snel terwijl zij praten een schema uit op het bord met de samenvatting van hun gesprek. Ik groepeer hun details, leg de verbanden en logische volgorde in een plaatje vast. Zodra de bevestiging kwam dat ik het goed begreep, was het een kwestie van hoofdstuknummers eraan koppelen en daar hadden we het skelet van het rapport. de jongens gaan de details uitschrijven en ik hou de hoofdlijnen, verbanden en logica bij elkaar. super oplossing, op tijd en tevreden retourvlucht gehaald. ‘Wat een ander met woorden kan, kan ik in beelden’ ezelsbruggetjes tijdens het volgende project op dat kantoor hield iedereen op met praten zodra ik bij het bord ging staan: “Irma, vertel maar hoe we dit nu gaan doen!”. 19
Page 20
Wat een ander met woorden kan, kan ik in beelden. Automatiseren van woorden is bij mij niet sterk ontwikkeld, het kenmerkende van dyslectici. Ik lees op de snelheid van een brugklasser en alle woorden die ik schrijf moet ik drie keer teruglezen om te zien of alle ezelsbruggetjes voor spelling goed zijn toegepast. laat staan of de tekst zegt wat ik bedoel. Voor je het weet krijg ik feedback op spelling en niet op inhoud. Want daar gaat het om. Wordt iets echt ingewikkeld, dan maak ik een schema of tekening. daar kan ik uren over praten en maakt complexe materie begrijpelijk, daar waar ik goed in ben. een cfo waar ik vaak mee samenwerk kan soms op onverwachte momenten bellen met een prangende vraag: “Irma, waar is het plaatje ook al weer? Ik heb morgen een meeting en moet onze oplossing weer uitleggen”. de teksten daarover worden continu aangepast, het plaatje blijft vrijwel constant. Waardevolle medewerkers bij accountantskantoor @ey is een begin gemaakt aan diversiteit in hun teams onder andere met dyslecten. Het bedrijf publiceerde het rapport ‘The value of dyslexia’ met als conclusie dat dyslecten ‘een sterke cognitieve flexibiliteit hebben, sterk zijn in visualiseren 20 en vaak goed zijn in het oplossen van complexe problemen. Ze kunnen waardevolle medewerkers zijn die de vierde industriële revolutie omarmen.’ Hun sollicitatieprocedure is dan ook aangepast hierop. Jammer dat pas 3% van de samenleving dyslexie als iets positiefs ziet, inclusief dyslecten zelf. cruijff Ik maak dankbaar gebruik van mijn rechterhersenhelft. Voor mij niet zoeken naar de weg of zoeken naar een creatieve oplossing voor complexe materie, ik vind makkelijk een oplossing. erg handig binnen het vakgebied security, want er zijn weinig vakgebieden die zich zo snel ontwikkelen en zoveel technieken omvatten. en dat ik dan gebruik moet maken van snel-lees-technieken en mij moet vragen of mijn stukken nagelezen worden door mensen die wel de weg kwijtraken neem ik er voor lief bij. We zijn er op de wereld voor elkaar voor elkaar, ieder met zijn eigen handleiding, nietwaar? “elk nadeel heeft zijn voordeel”, zou cruijff gezegd hebben (die overigens rechtsbenig was maar met speciale techniek rechts ook ’links’ kon trappen). *lees deze blog van Irma Meinema online. Schematherapie bij ADHD tekst: merel VAn noord* ‘een ezel stoot zich geen tweemaal aan dezelfde steen’ luidt het bekende gezegde. maar wat als je dat wel doet? Als je telkens tegen dezelfde dingen aanloopt of wéér dezelfde fouten maakt? Je weet dat het anders kan, maar toch lukt het niet. Je blijft hangen in vastgeroeste patronen. schematherapie kan dan helpen. o orspronkelijk is schematherapie een behandeling voor persoonlijkheidsstoornissen. Het blijkt echter ook goed te werken voor onder andere depressie of piekeren en onzekerheid (deels) vanuit AdHd. schematherapie richt zich op belemmerende denkwijzen en gedragspatronen – zogenoemde schema’s – opgedaan in je jeugd. deze schema’s komen steeds terug waardoor het patroon hardnekkiger wordt en je vaker tegen problemen aanloopt. voorbeelden van schema’s schema’s kunnen ontstaan door een combinatie van temperament en onvervulde basisbehoeften. de 5 basisbehoeften zijn: veilige hechting, autonomie, vrijheid, zelfexpressie en realistische grenzen. er zijn 18 schema’s die bij ieder mens in meer of mindere mate aanwezig zijn. Zo heb je bij het schema verlating niet de veiligheid of voorspelbaarheid gehad die je als kind nodig had. Als volwassene voel je je hierdoor alleen en ben je bang om in de steek gelaten te worden. Wanneer je je ondanks successen *met dank aan andreia Hazewinkel (psyQ) voor het meelezen toch mislukt voelt kan het schema falen/mislukking actief zijn. terwijl je bij het schema sociaal isolement het gevoel hebt dat niemand je begrijpt. Je bent anders dan anderen en hoort er nooit helemaal bij. modi Wanneer je in je jeugd een belemmerend schema hebt ontwikkeld, ben je extra gevoelig voor bepaalde gebeurtenissen. Je kunt hier dan sterk op reageren. de reacties op zo’n schema worden modi genoemd. er zijn 3 typen modi: copingmodi, kindmodi en oudermodi. copingmodi ontwikkel je als overlevingsstrategie om pijnlijke en gekwetste gevoelens te voorkomen. Je beschermt jezelf en je echte emoties door vermijding, overcompensatie of overgave. bijvoorbeeld boos worden, jezelf overschreeuwen of overmatig piekeren. Kindmodi komen naar voren wanneer niet aan je behoefte wordt voldaan: kwetsbaar kind, boos kind en impulsief/ ongedisciplineerd kind. een oudermodus is gedrag van je ouder(s) of andere belangrijke verzorger(s) dat je 21
Page 22
nu naar jezelf uit: kritische ouder en straffende ouder. Hier vind je een overzicht van schema’s en modi bron: uit therapie Anders denken, doen en voelen schematherapie leert je waar je schema’s en modi vandaan komen en hoe je ze kunt veranderen. Zowel problemen in het heden als gebeurtenissen uit het verleden komen aan de orde. door niet alleen te práten over je gevoel, maar de emoties ook echt te vóelen, leer je wat je werkelijke behoeften zijn. Verschillende oefeningen (o.a. imaginatie, rollenspellen en modusdagboeken) geven je inzicht in je copingmodi en hoe je die kunt vervangen door een gezonde reactie. Je krijgt meer inzicht in (reacties van) jezelf en anderen. Zo leer je oude gewoontes doorbreken. Je gaat anders denken, doen en voelen. Adhd en schematherapie psyQ den Haag, afdeling AdHd bij volwassenen, biedt sinds 2014 schematherapie aan. de groep, 8 deelnemers en 2 therapeuten, start 2x per jaar en komt gedurende een half jaar wekelijks 2,5 uur samen. Je kunt pas deelnemen als de 'standaardbehandeling’ van praktische vaardigheden, cGt, G-training en de zelfbeeldgroep onvoldoende resultaat oplevert. en wanneer daarnaast problemen op het gebied van emotieregulatie en zelfbeeld blijven bestaan en op meerdere vlakken voorkomen. onvoldoende zelfcontrole/zelfdiscipline is een schema dat vaak voorkomt bij AdHd. Je geeft snel op 22 bij routinetaken, vermijdt bepaalde werkzaamheden of verantwoordelijkheden of gaat juist overcompenseren. dit gedrag is gedeeltelijk te verklaren vanuit de bekende symptomen van AdHd, vermoedelijk als gevolg van een dopaminetekort. dit kun je niet ‘wegtherapieën’. toch kan schematherapie wel zorgen voor een afname van dit schema, want een deel van dit gedrag is aangeleerd (bijvoorbeeld afhaken) en een hardnekkig patroon geworden. persoonlijke ervaringen In 2017 heb ik op mijn 37e de diagnose AdHd gekregen. met de diagnose op zak heb ik een groot deel van het behandeltraject doorlopen. toch bleven bepaalde problemen terugkomen: overmatig piekeren, negatief zelfbeeld en angsklh de druppel was toen mijn behande laar met zwangerschapsverlof ging. Ik was bang en boos. Ik kon het niet alleen en voelde me in de steek gelaten. ondanks dat ik rationeel gezien wist dat dit onzin was. schematherapie zou mij kunne helpen, vonden ze bij psyQ. Je moet de terminologie eerst leren kennen. dat kost de nodige energie, maar voor mij was het een schot in d roos. Het gaat echt de die in. Ik voelde me voor het e gezien en begrepen en heb veel over mijzelf geleerd. Z ontdekte ik dat ik als kind de aandacht heb gekregen die ik nodig had. de aandacht van mijn ouders was grotendeels op mijn broertje gericht. Hij was door een hersenbeschadiging het zorgenkind terwijl ik vrolijk en zorgeloos door het leven ging. dat de aandacht Merel van noord naar mijn broertje uitging is begrijpelijk gezien de situatie. dit had wel tot gevolg dat ik het gevoel kreeg dat ik me moest aanpassen om niet voor (nog meer) problemen te zorgen. daardoor heb ik allerlei trucs ontwikkeld om maar niet op te vallen. en dus de AdHd de kop in te drukken. Ik ging piekeren en werd angstig. door uit te gaan van het negatieve, kon het alleen maar meevallen daarnaast ben ik ook gaan vermijden. Alles afdoen met een grap, boos worden of juist niks zeggen. Hierdoor houd ik niet alleen mijn gevoel op afstand, maar ook alle mensen. Ik sta er alleen niet steviger door in mijn schoenen. Ik word er eerder onzeker, somber, angstiger en doodmoe van. MEER wETEN? van en met elkaar leren In de groep vonden we onderling veel herkenning en steun. We leerden van en met elkaar. We hebben gehuild, we zijn boos geworden maar hebben ook gelachen. bijvoorbeeld om een opmerking als ‘Ik wil serieus genomen worden.’ ondanks de ernst, zorgde de dubbelzinnigheid ook wel voor enige hilariteit en luchtigheid. Grenzen bepalen en bewaken blijft lastig, maar ik weet nu dat iemand over mijn grenzen gaat wanneer ik irritatie voel. Zo vond ik dat een groepsgenoot haar emoties overdreef en alle patronen verliepen weer zoals gebruikelijk. Kleine ergernissen werden steeds groter en na weken opkroppen ontplofte ik. op dat moment totaal overtrokken. Het heeft ons beiden geholpen dit in de groep te bespreken. We leerden dat wanneer je vanuit een copingmodus reageert, het echte gevoel niet overkomt en dit bij de ander juist averechts kan werken. Zoals bij mij. ook leerden we waar een sterke emotionele reactie (zoals mijn boosheid) vandaan komt en hoe je daar op een gezonde manier mee om kunt gaan. door schematherapie worden mijn muurtjes langzaamaan lager. Ik heb meer inzicht in (reacties van) mijzelf en anderen. door meer stil te staan bij wat ik voel en me kwetsbaarder op te stellen weet ik beter wie ik ben, wat ik kan en wat ik wil. Het lukt me vaker om minder te piekeren en meer tot mijn échte gevoel te komen. mijn boosheid blijkt namelijk meestal geen boosheid te zijn, maar een manier om een ander gevoel op afstand te houden, meestal angst of verdriet. en het allerbelangrijkste: ik durf meer te vertrouwen op mijn gevoel. schematherapie wordt nog nauwelijks gegeven bij AdHd, omdat de behandeling nog niet bewezen is voor (gevolgen van) AdHd. terwijl veel AdHd’ers wel last hebben van comorbide klachten als terugkerende depressies en persoonlijkheidsproblematiek. bovendien ga je diepgaand aan de slag met je schema’s en copingmodi, dus je werkt ook aan je ‘AdHd-gerelateerde’ schema’s en copingmodi. psyQ den Haag probeert nu een eerste start te maken met de wetenschappelijke onderbouwing. dat is positief, want veel mensen kunnen baat hebben bij schematherapie. Wel of geen AdHd. • Zoek een therapeut via www.schematherapie.nl. • Venhuizen, G. ‘Ook goede ouders kunnen soms de plank misslaan’ (nrc, 11 september 2018). • Genderen, van, H., Jacob, G., & seebauer, l. (2012). patronen doorbreken, negatieve gevoelens en gewoonten herkennen en veranderen. Amsterdam: uitgeverij nieuwezijds. • Gieles, J. (2012). ‘Je bent geen kind meer’. psychologie Magazine, december 2012. • young, J.e. & Klosko, J.s., Weishaar, m.e. (1999). leven in je leven. Houten: bohn stafleu van loghum. 23
Page 24
Drie kunstenaars J onder onze leden zijn veel creatieve geesten. beelddenkers die hun innerlijke beelden omzetten in prachtige kunst. tijdens ons congres kun je enkele werken zien. drie van hen vertellen hier over hun kunst en hun drive. osé: ‘zonder Add WAs dit beeld er nooit geWeest’ Ik ben José, een vrolijke, enthousiaste vrouw (58) die altijd ‘aan’ staat. Ik ben getrouwd en heb twee kinderen. tien jaar geleden kwam ik erachter dat ik Add heb. Het blijkt in de familie te zitten. Hierdoor vielen veel puzzelstukjes op hun plek. In mijn zoektocht naar informatie (rijbewijs, medicijnen) kwam ik uit bij Impuls & Woortblind en ben ik lid geworden van deze mooie vereniging. dit beeld (pag. 25) staat voor de verrijking van Add in mijn leven. In een impulsieve bui heb ik deze prachtige blauwe (prijzige) steen gekocht. Als cadeau voor mijn 50e verjaardag. de steen bleek “kei”hard te zijn. daardoor ben ik cursussen gaan volgen. Werken met hardsteen, beeldhouwtechnieken en machinaal stenen bewerken, met een haakse slijper. tijdens het werken aan deze steen brak hij ineens, geluidloos, doormidden. toen is deze twee-eenheid geboren. na een creatieve zoektocht heb ik de sokkels ontworpen en laten maken. Zes jaar heeft dit proces geduurd. Het heeft mij veel positiviteit, bijzondere momenten en ervaringen gebracht. Zonder Add was dit beeld er nooit geweest. dat anderen geraakt worden door mijn kunst blijf ik zeer bijzonder vinden! de afgelopen maanden ging het niet goed op mijn werk in de gehandicaptenzorg. Ik had weinig tijd om bezig te zijn met de kunst. Ik heb nu per 1 oktober een nieuwe baan, als medewerker bloedafname. naast deze baan heb ik meer tijd en ruimte om creatief en kunstzinnig bezig te zijn. Hoe essentieel 24 en hun kunst werk van josé josé aan Het beeldHouwen dit voor mij is blijkt nu maar weer. mijn zelfvertrouwen heeft weer een enorme boost gekregen. jAn-Willem: ‘met schetsen bied ik de overWhelm het hoofd’ Het was veel zwaarder dan ik me had voorgesteld. toen ik van zowel mijn zus als mijn schoonzus het voorzichtige advies kreeg om me een keer te laten testen op AdHd, was ik zelf net begonnen aan een onderzoek naar stress-gerelateerd gedrag. toen daarin beelddenken opdoemde, herkende ik mezelf sterk in de kenmerken die daarbij horen. Als voormalige kunstacademiestudent en geboren cynicus wantrouwde ik mijn eigen motivatie omdat idee te omarmen; was hier geen sprake van wishful thinking?! Ik was wel nieuwsgierig geworden, en mogelijk zou het belangrijke vragen kunnen beantwoorden. bij AdHdcentraal ging ik toch enigszins zenuwachtig de testruimte binnen. maar inmiddels had zich een gevoel in mij postgevat dat hoopte op een bevestigende uitslag, zodat ik dat onontgonnen gebied kon aankijken. de uitslag was onomstotelijk: AdHd! Ik schrok er toch van, vooral van het collectieve beeld van de typische AdHd’er waar ik nu opeens deel van was. Wat ik ontdekte, is dat dit beeld onvoldoende wordt ontkracht. Wat het wél was voor mij: een confronterende herijking van mijn opgebouwde zelfbeeld, de strategieën die ik als kind had ontwikkeld om te kunnen dealen met een voor mij ongrijpbare en onbegrijpelijke wereld. dit kreeg opeens een eigen context en het sloeg de hele fundering, hoe vertekend ook, onder mijn bestaan weg. werk van jan-willeM 25
Page 26
werk van annelies annelies Met Haar scHilderijen Altijd alles op eigen kracht gedaan, doorbeukend, bleek er opeens een logische uitleg te zijn voor de moeite die ik altijd ervoer, en de soms zelfs bijna voelbare afstand tussen mezelf en de rest van de wereld; die klopte wél! Alleen had mijn innerlijke kind er de verkeerde conclusies aan verbonden: ík week af en er klopte iets niet aan míj! Als beelddenker en kunstenaar heb ik mijn weg via het maken van schetsen gevonden, om zo deze overwhelm het hoofd te kunnen bieden. ook al is dat een confronterend proces, dankzij die tekeningen wordt het een oude botbreuk die kan helen, nadat deze opnieuw gezet is. Annelies: ‘schilderen ontspAnt en vergroot mijn zelfvertrouWen’ mijn naam is Annelies van der Heijden, ik ben dochter, zus, partner, moeder, vriendin, ondernemer. Ik schilder, ik coach, ik sport, ik mediteer, ik reis, ik hou van taal en ik ben dyslectisch. Ik werk vooral met acryl, dan kan ik lekker vlot werken. en incidenteel werk ik met olieverf, voor een gladder en gelijkmatiger resultaat. Ik heb les gehad, maar ik begin met kleuren en beelden die me op dat 26 moment aanspreken. maar het is vooral ’t kleurpallet, waar ik op dat moment zin in heb, wat leidend is in mijn werk. of het aardtinten, zonnige kleuren of zachte tonen zijn, mijn gevoel bepaalt. Ik hou ervan om bomen, bergen, havens, stadgezichten en portretten als uitgangspunt te nemen en die op eigen wijze op doek te zetten. soms schilder ik realistisch en soms abstract. Al doende kom ik tot een resultaat. schilderen is voor mij ontspannend en uitdagend en het vergroot mijn vertrouwen. ook verwerk ik gebeurtenissen die van betekenis zijn. Zo heb ik een badende vrouw geschilderd na het overlijden van mijn moeder. Ik was mantelzorger voor mijn moeder en hielp haar o.a. met baden. dat schilderij is de verstilling van het kenmerkende contact in die periode en van de omkering van de moeder-dochterrol. Ik ben lid van Impuls & Woortblind omdat ik samen met leontien Jansen, ook lid, vanaf juni 2019 maandelijks een dyslexiecafé in eindhoven organiseer. en omdat ik ook als zelfstandig ondernemer en ervaringsdeskundige jongeren en volwassenen met dyslexie coach. dat doe ik vanuit meer dan 30 jaar ervaring als hulpverlener en familietherapeut. en vanuit levenslange ervaring met creatieve oplossingen in leren, werken en leven, mede dankzij mijn dyslexie. Had Schindler's list gewerkt zonder ADHD? tekst: rob pereIrA oskar schindler, wereldberoemd dankzij de film van steven spielberg, had AdHd, aldus Kevin roberts. Hij wist genoeg toen hij ‘schindlers list’ zag, dook in het leven van deze niet-gediagnosticeerde AdHd’er en schreef er een prachtig boek over. Zijn boodschap: soms heeft de wereld mensen met AdHd nodig voor grote daden. rob pereira schetst een korte impressie van het boek. S panning, een doel en ondersteuning. deze cruciale factoren zorgden ervoor dat oskar schindler, die zo vreselijk had gefaald in zijn leven, uiteindelijk zo spectaculair slaagde in zijn levensreddende plan. Zijn verhaal is een sterk voorbeeld van hoe de maatschappij iemand labelt als ‘anders’, zelfs als onaangepast, terwijl diezelfde persoon uiteindelijk de wereld zal veranderen. oskar schindler loog en bedroog zich door zijn schooltijd heen en werd op zijn 16e van school gestuurd. Hij kreeg vaak straf, veelal lijfstraffen, maar dit had niet het gewenste effect op zijn gedrag. Hij werd een vrijwel instinctieve rebel, een eigenschap die hij uiteindelijk zou gebruiken om de mensheid te dienen. oskar haatte stil zitten en naar oninteressante dingen luisteren, maar was enthousiast over alles wat met machines te maken had. Hij leerde door te bewegen en aan te raken en was altijd op jacht naar iets nieuws en spannends, naar machines die hij kon slopen of weer in elkaar kon zetten. nu zouden wij oskar bij screening zeker als een AdHd’er bestempelen. Voor zijn boek sprak Kevin roberts ook met emilie, oskars vrouw. Zij omschreef hem zo: ‘Gewoonlijk was oskar ongeconcentreerd bezig en erg impulsief. ondanks zijn zwakke punten had hij een groot hart en stond altijd klaar voor anderen. Hij was charmant, menslievend en zeer vrijgevig maar tegelijkertijd kon hij ook verschrikkelijk kinderachtig en absoluut geen doorzetter zijn. Hij loog veel en bedroog mij voortdurend, maar kwam later terug om zijn excuses aan te bieden, zoals een kleine jongen die na kattenkwaad vraagt om het nog éénmaal door de vingers te zien…en die vervolgens weer vrolijk van voren af aan begint.’ emilie’s beschrijving laat zich lezen als een hoofdstuk uit de anamnese van een psycholoog die een kind met AdHd heeft gediagnosticeerd. Informatie uit zijn jeugd laat zien dat oskar problemen had met details, grote moeite had om aanwijzingen op te volgen, dat hij slecht kon organiseren en er vaak niet in slaagde zijn taken af te maken. bij pogingen om zijn permanente rusteloosheid te verlichten reisde hij heen en weer tussen verschillende landen. ook startte hij meer dan een dozijn risicovolle bedrijven die mislukten. Zijn omgeving had de overtuiging dat hij zou mislukken. en oskar deed wat veel jonge AdHd’ers doen: hij vereenzelvigde zich met deze negatieve verwachtingen en leefde ernaar. In zijn puberteit 27
Page 28
begon hij om te gaan met foute vrienden, zat vaak in bars, dronk veel te veel en was een kettingroker. een aantal keren belandde hij in de gevangenis in verband met vechtpartijen of diefstal. In zijn geboortestad svitavy in tsjechoslowakije werd hij ‘schindler the swindler’ – de oplichter genoemd. Gekweld door een enorm gevoel van verveling zocht oskar wanhopig naar iets wat hij – zoals zoveel mensen met AdHd –nodig had om beter te functioneren en zich alive and kicking te voelen: een krachtige uitdaging. de wet overtreden voelde zeker zo, maar op een negatieve en zelfdestructieve manier. Hij kocht ook een motor en een raceauto, en had de rest van zijn leven de neiging gevaarlijke dingen te doen. Zonder opwinding en uitdaging functioneerde hij niet goed, maar hij kon er zelf geen positieve draai aan geven. op het moment dat donkere wolken zich boven europa samenpakten, eind van de dertiger jaren van de vorige eeuw, begon zich een vreemde alchemie bij oskar schindler te ontwikkelen. Het derde rijk gaf oskar de spanning waar hij zo naar verlangde. Als een etnische duitser zag oskar de rijzende ster van Hitler aanvankelijk als een goede kans om actief te worden. In 1938 begon oskar voor het duitse leger te spionneren. dit mooie baantje kreeg hij dankzij een affaire met een vrouw die werkte voor de duitse geheime dienst. overspoeld door de intensiteit waar hij zo naar verlangde begon oskar enthousiast gegevens te verzamelen voor het duitse leger over cruciale zaken in tsjechoslowakije. maar, zoals dat vaker gaat bij mensen met AdHd, hij dook in het spionnenwerk zonder enige voor28 bereiding of training en zonder te kijken naar de gevolgen. Zijn activiteiten werden dan ook snel ontdekt door de tsjechische autoriteiten en in juli 1938 werd hij gepakt, beschuldigd van hoogverraad en tot de doodstraf veroordeeld. maar het geluk was met hem. eind september 1938 nam Hitler oskars moederland in, het sudetenland in tsjechoslowakije, en zorgde voor het vrijlaten van alle etnisch duitse politieke gevangenen, inclusief oskar schindler. oskar bleef spion, nu in Krakow. daarnaast besloot hij in zaken te gaan, deels als dekmantel voor zijn spionnenleven. In het verleden was weliswaar elke commerciële activiteit stukgelopen, maar hij zou nooit betere ingrediënten krijgen om te slagen dan de oorlog hem bood: spanning, een doel en ondersteuning. Aanvankelijk door de duitsers. Zoals de meeste sudeten duitsers verwelkomde oskar in eerste instantie de opkomst van het derde rijk. maar toen hij in Krakow de verderfelijke brutaliteit van de nazi’s zag ten opzichte van polen en Joden, voelde hij een enorme afkeer. Hij begon een dubbelspel te spelen: Joden en polen helpen terwijl hij de façade in stand hield dat hij een ware aanhanger van het nazidom was. Hij waarschuwde zijn uitdijende kring van Joodse vrienden voor op handen zijnde razzia’s. Zijn nauwe samenwerking met Joodse zakenmensen, ontstaan door zijn idee om in zaken te gaan, zorgde dat hij een fabriek kon overnemen als perfecte dekmantel. maar nu voor zijn reddingsoperaties. Grote Joodse zakenmannen hielpen oskar met de juiste keuzes, gaven adviezen over hoe je zakendeed en hoe je aan spullen moest komen op de kevin roberts zwarte markt om duitse ambtenaren en militairen om te kopen. Hij kreeg weer de steun die hij zo nodig had, van mannen die zijn geniale plannen begrepen. Zijn plannen werkten wonderwel. een man die tot dan toe dagelijks struikelde over details reisde heen en weer naar berlijn om smeergeld af te leveren en functionarissen van het derde rijk met zachte hand aan te zetten zijn onderneming te steunen. een man die telkens, voor én na de oorlog, in een paar maanden failliet ging, kon gedurende de hele oorlog zijn arbeiders een veilige plaats bieden. Hij sleurde ze uit treinen, verborg ze ‘s nachts in zijn fabriek tijdens een razzia, en ondernam een levensgevaarlijke tocht naar de omgeving van het concentratiekamp belžec om met eigen ogen te zien wat deportatie precies inhield. een man die altijd last had van wisselende stemmingen door een te saai bestaan werd nu elke dag wakker in een wervelwind van belevenissen op leven en dood. Juist in deze omstandigheden kwam zijn genie tot bloei. Vroeger werd hij een dief en een leugenaar genoemd, nu kon hij precies deze eigenschappen gebruiken voor een hoger doel: Amon Göth, de wrede commandant die hij verachtte, laten geloven dat zij goede vrienden waren en ondertussen zijn dubbelrol spelen. AdHd’ers die vanaf hun kindertijd al hoon en kritiek krijgen, worden vaak uitstekende leugenaars om de negativiteit te verhullen. Als oskar niet zo’n vaardige leugenaar was geweest, had hij nooit de levens van zo veel van zijn arbeiders kunnen redden. de oorlogsjaren brachten hem een doel, de juiste dosis spanning en de hulp die hij voor en na de oorlog zo duidelijk miste. oskar had een echt AdHd-brein: hij was verslavingsgevoelig, kon niet tegen verveling, was extreem impulsief, had wisselende stemmingen en vrijwel geen geduld. door de oorlog werd oskars brein wakker en kreeg het de juiste brandstof, waardoor hij tot bloei kwam. na de oorlog was deze benzine niet meer voorhanden. Zijn ‘race-autobrein’ moest het doen met gewone benzine en raakte weer in de ‘slaapstand’. Zijn verhaal laat duidelijk zien welke bepalende ingrediënten nodig zijn voor mensen met AdHd: spanning, een doel en ondersteuning. daarmee kunnen ze niet alleen een succesvol leven leiden maar zelfs de wereld veranderen. NawOORD VaN KEVIN ROBERTS: some researchers and AdHd experts with whom I have consulted maintain that there was nothing special or crucially important about oskar having AdHd. I thoroughly disagree. I think performance under the right intensity is something that many people with AdHd experience. time and again, I have seen the right combination of circumstance and factors contribute to bring out, And sustAIn, a formally unknown genius or talent in AdHd individuals. BOEK VaN KEVIN ROBERTS Het boek van Kevin roberts over oskar schindler heet Schindlers Gift. enkele exemplaren zijn nog te koop voor € 5,- bij I & W, mail snel als je er één wil kopen. Het is wel in het engels. 29
Page 30
TWEE AGENdA’S MET dySLExIE Heb jij je ideale agenda nog niet gevonden? misschien nu wel. Karin de Jager, zelf dyslectisch, bespreekt twee totaal verschillende agenda’s, ontworpen door mensen met dyslexie. teKst: KArIn de JAGer m 30 indmap persoonlijke Assistent Agenda mirjam van beekum mirjam leerde dat haar brein beter is in het onthouden van mindmaps: korte tekstjes, waarbij je verschillende kleuren aangeeft wat bij elkaar hoort. ook vond ze de ruimte om te schrijven in gewone agenda’s altijd veel te klein. dus ontwikkelde ze een agenda met een uniek beeld: op elke linker pagina de week in het rond, dus in zeven taartpunten, met voor elke dag een andere kleur. met ruime vakken zonder lijntjes. de rechter pagina ernaast is voor extra aantekeningen voor die week. Zo heb je geen rondslingerende briefjes meer, die toch altijd weer zoekraken. op elke rechter pagina staat bovenaan ook een maandoverzicht, met daarin dikgedrukt de week waarin je zit. kleurenpen echt heel handig is de 8-kleurenpen die er bij hoort. met dezelfde kleuren als die van de dagen van de week. zelfklevende pictogrammen Achterin zitten stikkervelletjes met allemaal kleine pictogrammen om in de dagen te plakken: werk, vrije tijd, niet vergeten, nog opzoeken, sporten, afspraken. een mooi visueel kapstokje om wat korte dingen bij te noteren. misschien is een pictogram ‘reistijd’ ook een mooie die erbij zou kunnen. dat vergeten we zo vaak mee te nemen in onze planning…. Het is een mooie unieke agenda. nieuwsgierig of het ook voor jou werkt? de agenda van 2019 is nu te koop voor €5,- (om te testen). die voor 2020 kost €24,95. Via mirjams site www.omdys.shop purpuz plAnner clen verkleij de purpuz planner is eigenlijk een agenda én persoonlijke life coach op papier ineen. een planner vol met coachingsvragen en ruimte om te reflecteren. over hoe jij fit en gezond je doelen behaalt zonder om te vallen. Want dat overkwam clen zelf. Hij werkte hard en zijn leven was fantastisch. totdat hij na een weekindeling Mpa-agenda cover Mpa agenda cover purpuz-agenda nog drukkere periode ineens een flinke burn-out kreeg. Hij ontwikkelde tijdens zijn daaropvolgende coachingstraject deze agenda voor zichzelf, zodat hij zich steeds bewust zou blijven van zijn doelen. en om die in kleine stapjes te bereiken, zonder zichzelf en zijn behoeften uit het oog te verliezen. dat werkt vast ook voor anderen, dacht hij. Zeker voor mensen die veel ideeën hebben en er maar niet toe komen ze af te maken. stap voor stap Je wordt echt uitgenodigd en begeleid om goed na te denken over wat je wil, wat je dromen zijn, wat jou echt blij maakt, energie geeft (en wat niet) en hoe je die doelen uiteindelijk stap voor stap kunt bereiken. met elke week een inspirerende quote en ruimte om je doelen op te schrijven. eerst je privédoelen en daarna pas je werk-doelen. daarnaast nog creatieve ruimte om te tekenen. Voor elke dag een ruimte om te noteren welke overwinning je hebt behaald en waar je morgen in kan groeien. na elke maand zijn er reflectie-vragen. Zo krijg je steeds meer kennis over jezelf en kun je terugkijken wat je allemaal hebt gedaan en waarom. ook op die momenten dat je het gevoel hebt dat je helemaal niet bent opgeschoten. maar het is vooral ook een agenda die je helpt om uit alle ideeën die in je hoofd opborrelen de beste te kiezen en die te maken tot concrete en haalbare doelen. misschien voor AdHd’ers ook prettig. toch heb ik ook een kanttekening. Het wordt uiteindelijk wel een heel erg persoonlijk document, dat je liever niet verliest op je werk of bij klanten… prijs €34,99. te koop bij o.a. bol.com en via zijn clen’s eigen site www. purpuz.com weekindeling purpuz-agenda 31
Page 32
- advertentie - leerhulpmiddelen.nl Point Gripper Gekleurde Leesliniaal Prijs: !1,50 Prijs: !2,95 Getalwaaier Palm Tangle Classics Prijs vanaf: !6,95 Prijs: !9,95 Kijk op onze website voor nog veel meer hulpmiddelen voor o.a. lezen, schrijven en rekenen. Kijk ook bij boekentips, activiteiten en workshops. Bel of mail voor meer informatie of advies. Of kom langs in onze showroom in Apeldoorn. Wij helpen graag! www.leerhulpmiddelen.nl 32 Ovenbouwershoek 6, 7328 JH Apeldoorn E-mail: Alexis@leerhulpmiddelen.nl Tel: 055-843 76 25 De laatste keer ‘Haal meer uit je dyslexie!’ op 14 maart 2020 staan we stil bij 20 jaar bijeenkomsten voor volwassenen met dyslexie. Weet je het nog? sjan Verhoeven begon in 2000 met het: netwerk Arbeid en dyslexie. na 10 jaar, toen wij, peter millenaar, leen van Andel, en Karin de Jager het voort zetten werd het netwerk volwassenen met dyslexie, en eind 2017 Haal meer uit je dyslexie! de beste tips Graag ontmoeten we je (nog eens) in utrecht! Het wordt een terugblik, waar we elkaar de beste tips geven van de bijeenkomsten. Waar jij het meeste aan hebt gehad. sjan verhoeven komt ook sjan Verhoeven heeft inmiddels een coaching- en trainingspraktijk voor volwassenen met dyslexie. Zij wil jou die dag ook nog iets moois meegeven uit haar praktijk. bijeenkomsten stoppen niet, ze gaan verder in de regio’s In de regio zijn er dyslexie-cafés. op dit moment zijn ze in Apeldoorn, eindhoven en eersel. benieuwd wie de mensen zijn die deze bijeenkomsten organiseren? Kom en ontmoet de organisatoren. bezoekers over ‘haal meer uit je dyslexie’: Inspirerend, positief, leuk ben je 18+ en heb je dyslexie, of denk je dat je het misschien hebt? dan ben je welkom! Je mag ook je naasten meenemen. Wil je meer info bel of mail dan Karin: 06 – 234 06 568 aha.zo.dus@gmail.com Datum: 14 maart 2020 tijd: plaats: 13.30 tot 17.00 uur Zaal open vanaf 13.00 uur met mogelijkheid tot napraten na afloop. de Kargadoor, oude Gracht 36, 3511 Ap utrecht 33
Page 34
onze inbreng in een nieuWe richtlijn dyslexie Impuls & Woortblind heeft dit jaar aan twee bijeenkomsten deelgenomen op initiatief van het Nederlands Jeugd Instituut. Doel is een herziening van de richtlijn dyslexie. teKst: KArIn JAHromI, WerKGroep onderWIJs Het nederlands Jeugdinstituut vroeg Impuls & Woortblind deel te nemen aan de deelwerkgroep diagnostiek, een van de vier deelwerkgroepen die aan de slag gaan voor een nieuwe vakinhoudelijke richtlijn voor dyslexie. een knelpunten-analyse vormt de input voor de bijeenkomsten. de vier deelwerkgroepen zijn: 1) signalering 2) diagnostiek 3) behandeling 4) ondersteuning elke deelwerkgroep schrijft een hoofdstuk. de richtlijn is zowel voor het primair als het voortgezet onderwijs en verder bedoeld. Als we naar de samenstelling van de werkgroep diagnostiek kijken is het opvallend dat Impuls & Woortblind mee mag denken over een onderwerp dat tot nu toe was voorbehouden aan ‘de dyslexiebastions’. blijkbaar is de tijd nu rijp voor het medegeluid van belangenverenigingen als de onze. eed en stoornismodel de meeste dyslexie-specialisten in deze werkgroep hebben zich de afgelopen 10 jaar – nadat diagnose en behandeling van ernstige enkelvoudige dyslexie (eed) werd opgenomen in de basisverzekering – opgeworpen om de voorwaarden en mogelijkheden die deze vergoede dyslexiezorg bood, zo goed mogelijk te borgen. In de praktijk wordt dit beleid door ons – en velen met ons! - ervaren is een knelpunt. Want over de strikte vergoeding bij alleen eed in de huidige richtlijn zijn we het nooit eens geweest. ook strijkt het mij – en wederom ben ik niet de enige - tegen de haren dat het stoornismodel nog steeds de norm is in de omgang met dyslexie, dat de literatuur zich vast blijft houden aan dezelfde ‘stoornis’-definities van dyslexie. laten wij vooral blijven focussen op de kracht van de bredere definitie en het neurodiversiteitsmodel. langzaam denken ook steeds meer wetenschappers die kant op! dyslexieverklaring een ander knelpunt en onderwerp van discussie in deze werkgroep is de rol van de dyslexieverklaring. ouders willen er graag eentje voor hun schoolgaande kind met leesproblemen, al is het alleen maar voor de ondersteuning die het anders soms niet krijgt. Verder zegt het papiertje vooral waar we niet goed in zijn, blijven kwaliteiten en vaardigheden onbenoemd en wordt het door velen als een vervelend label gezien. mijn voorstel was of we daarom kunnen kijken of de dyslexieverklaring meer recht kan doen aan iemands persoon, behalve waar hij/zij niet goed in is. bijvoorbeeld compenserende vaardigheden expliciet benoemen. misschien door er addendums aan toe te voegen. begin 2020 moet het eerste concept van de nieuwe richtlijn klaar zijn. We houden je uiteraard op de hoogte. 34 VERENIGINGSNIEUWS even voorstellen – onze nieuWe bestuursleden annemarie van Essen aad Bouwmeester Ik ben Annemarie van essen, 45 jaar en woon met mijn man en onze twee puberzonen in het overijsselse Holten. Ik heb ervaring met jongeren, media en het voortgezet onderwijs. momenteel ben ik ervaringsdeskundige op het gebied van depressie en ptss. Ik heb zelf AdHd en ook onze twee puberzonen hebben AdHd en Add. Ik wil graag mijn achtergrond en ervaring inzetten om mee te helpen bouwen aan de zichtbaarheid en continuïteit van onze vereniging. Ik ben veel online te vinden en heb affiniteit met nieuwe en ‘oude’ media. daarom houd ik me binnen het bestuur bezig met de portefeuille pr, media en communicatie. https://twitter.com/essen2punt0 https://www.linkedin.com/in/essen2punt0 Ik ben Aad bouwmeester, 63 jaar en ik woon in barsingerhorn, een dorp in de kop van noordHolland. mijn loopbaan eindigde begin dit jaar. daardoor heb ik voldoende tijd voor mijn nieuwe bestuursrol. Ik heb een bedrijfseconomische achtergrond met een postdoctorale graad in accountancy. toch ben niet 'de man van de cijfers'. Ik heb diverse opleidingen gevolgd op het gebied van persoonlijke effectiviteit, communicatie en coaching. dat deed ik om jongere collega's te begeleiden en te coachen. onwillekeurig (of omdat ik zelf AdHd heb) bleek ik in mijn werk mensen met kenmerken van Ad(H)d, Asperger en hoogbegaafdheid aan te trekken. Zij voelden zich door mij herkend en begrepen. In mijn nieuwe rol als bestuurslid van Impuls & Woortblind ga ik de Werkgroep Ad(H)d reactiveren en wil ik de contacten met de Ad(H)d-cafés intensiveren. Wat speelt er? Welke signalen moeten we als bestuur oppakken? Ik doe hierbij meteen een oproep aan de leden. Wil je deelnemen aan de werkgroep Ad(H)d, waarin we thema’s oppakken die breed leven onder Ad(H)d’ers, stuur mij dan een mail. 35
Page 36
IMpULS & WOORTBLINd DYSLEXIELIJN WAt: de dyslexielijn is een hulpdien voor vragen over dyslexie. wERKgROEp ONDERwIJS WAt: belangenbehartiging voor alle vormen van onderwijs Wie: Anne-marie Hartmann – (bestuurslid portefeuille onderwijs) Wie: dyslexielijn@impulsenwoortbli wERKgROEp VOLwaSSENEN WAt: klankbordgroep voor initiatieven en projecten rond actuele thema’s mbt Ad(H)d, dyslexie en/of dyscalculie Wie: we zoeken nieuwe leden en een voorzitter! Iets voor jou? Mail ons. actieve werkgroepen en vrijwilligers I & w Impuls & Woortblind is actief voor en met mensen met Ad(H)d, dyslexie en dyscalculie. Heb je vragen? Heb je een idee voor een actie of een activiteit? Wil je ergens aan meedoen? Hier zie je bij wie je terecht kunt met je vraag of idee! DYSLEuK: pR EN LOBBYgROEp DYSLEXIE WAt: dyslexie zichtbaar maken vanuit I en W Wie: nel Hofmeester & monique blom – dysleuk@impulsenwoortblind.nl wETENSCHapSCOMMISSIE WAt: expertmeetings, begeleiding van studenten, eigen onderzoeken onder achterban, internationale contacten Wie: rob pereira (bestuursvoorzitter & portefeuille wetenschap) 36 APELDOORN aD(H)D-CaFéS EN DYSLEXIE CaFéS WAt: maandelijkse bijeenkomsten voor en door mensen met AdHd en/of dyslexie (zie pag. 39) Wie: Aad bouwmeester – (bestuurslid portefeuille AdHd cafés), roy de Jong (bestuurslid dyslexie cafés) nst lind.nl ONDERSTEuNINgSgROEp DYSLEXIE WAt: belangenbehartiging voor dyslectici Wie: peter millenaar - peter.w.millenaar@gmail.com (voorzitter) AMERSFOORT REDaCTIECOMMISSIE FONDSENwERVINg WAt: zorgen voor stabiele extra inkomsten voor I en W Wie: roy de Jong (bestuurslid portefeuille fondsenwerving) WAt: zorgt samen met hoofdredacteur voor inhoud van I & W magazine Wie: Julie Houben – julie.houben@ impulsenwoortblind.nl (hoofdredacteur) CONTaCTpERSONEN EN CLIëNTONDERSTEuNERS WAt: ervaringsdeskundige vrijwilligers per telefoon en/of mail bereikbaar Wie: zie de lijst op http://www.impulsenwoortblind.nl/onze-vrijwillige-contactpersonen/ BESTuuR WAt: ook elk bestuurslid heeft een eigen aandachtsveld. Wil je één van hen benaderen met een vraag of idee? stuur dan een mail naar info@impulsenwoortblind.nl Wie: rob pereira - bestuursvoorzitter, wetenschap, AdHd roy de Jong- penningmeester, fondsenwerving, dyscalculie, dyslexie Aad bouwmeester – algemeen, Ad(H)d-cafés, AdHd Anne-marie Hartmann – algemeen, onderwijs Annemarie van essen – algemeen, fondsenwerving, media en communicatie 37
Page 38
ALGEMENE INfORMATIE de dyslexielijn de dyslexielijn is een hulpdienst voor vragen over dyslexie. Je kunt bellen naar het landelijk bureau: 033 247 34 84 Wij zorgen dan dat je vraag door de juiste persoon behandeld kan worden. Je kunt je vraag ook mailen: dyslexielijn@impulsenwoortblind.nl zelf een Ad(h)d cAfé of dyslexie cAfé opzetten? Wij helpen je! Is er geen Ad(H)d-café bij jou in de buurt? Zoek een partner en start er eentje. Impuls & Woortblind kan je helpen met een duidelijke handleiding over de aanpak. bel of mail ons voor meer informatie: 033 247 34 84 / info@impulsenwoortblind.nl Slimme tools Als lezen niet vanzelf gaat, maak dan slim gebruik van Alinea. Het maakt niet uit waar of wanneer, je hebt met Alinea altijd je leesmaatje bij je. Met de Alinea app op je iPhone of iPad kun je een foto van een tekst maken en die aan je laten voorlezen. Moeiteloos beluisteren dus, met je oordopjes in. Dat maakt het begrijpen van zo’n tekst een stuk makkelijker. En als je op je computer makkelijk wilt lezen en ook nog foutloos wilt schrijven, dan helpt de Alinea software. Dus heb je dyslexie of gewoon moeite met lezen of schrijven, dan is Alinea een uitkomst voor je. In elke situatie en in verschillende talen. Slim, handig en doeltreff end! www.lexima.nl/alinea 38 info@lexima.nl | 033-4348000 die lezen en schrijven makkelijker maken, in elke situatie & dySLExIE cAféS Ad(H)d cAféS door het hele land organiseren wij Ad(h)d-cafés. dé ontmoetingsplek voor iedereen uit onze doelgroep en direct betrokkenen. voor en door ervaringsdeskundigen. hieronder vind je alle cafés bij jou in de buurt en de vaste dag van de maand waarop je er naar toe kunt. voor adres- en contactgegevens per café, kijk op onze site. dyslexie cafés en dyslexie vind je op pratenoverdyslexie.nl. noord hollAnd Ad(h)d-cAfé AmsterdAm Iedere eerste woensdagavond van de maand vanaf 20.00 uur zuid hollAnd Ad(h)d-cAfé den hAAg Iedere laatste woensdagavond van de maand van 19.30 tot 22.30 Tot april gesloten Ad(h)d-cAfé bArendrecht Iedere derde dinsdag van de maand van 20.00 tot 22.30 zeelAnd Ad(h)d-cAfé vlissingen Iedere tweede woensdag van maand van 20.00 tot 22.30 noord-brAbAnt Ad(h)d-cAfé bredA Iedere derde dinsdag van de maand vanaf 19.30 uur Ad(h)d-cAfé heusden-vesting Iedere laatste dinsdag van de maand van 19.30 tot 21.30 Ad(h)d-cAfé dyslexie cAfé eindhoven Iedere derde zaterdag van de maand van 13.30 tot 16.00 limburg Ad(h)d-cAfé mAAstricht Iedere eerste vrijdag van de maand van 19.00 tot 21.30 drenthe Ad(h)d-cAfé Assen Iedere laatste vrijdag van de maand van 20.00 uur tot 23.00 groningen Ad(h)d-cAfé groningen Iedere laatste vrijdag van de maand van 19.30 uur tot 21.30 overijssel Ad(h)d-cAfé zWolle Iedere tweede dinsdag van de maand van 20.00 tot 22.00 Ad(h)d-cAfé hengelo Iedere tweede woensdag van de maand van 20.00 tot 22.30 gelderlAnd Ad(h)d-cAfé Apeldoorn eens in de 2 maanden op woensdagavond van 19.30 tot 21.30 uur dyslexie cAfé Apeldoorn eens in de 2 maanden op woensdagavond van 19.30 tot 21.30 uur Ad(h)d-cAfé Arnhem en omstreken Iedere eerste maandag van de maand vanaf 19.30 uur utrecht Ad(h)d-cAfé Amersfoort Iedere tweede vrijdag van de maand van 19.30 tot 22.00 Ad(h)d-cAfé utrecht Iedere eerste donderdag van de maand vanaf 21.00 Laat je “label” in je voordeel werken! Dynamika Wij bieden in onze training en coaching voor (jong) volwassenen met dyslexie / dyscalculie / AD(H)D / autisme en/of hoogbegaafdheid: praktische handvatten en inzicht in jouw andere manier van denken en leren; vermindering van faalangst, onzekerheid, uitstelgedrag, prestatiedrang en/of stress; verhoging concentratie, sneller leren lezen, gemakkelijker schrijven en communiceren. Luister naar onze Podcasts “Wat is jouw Verhaal?” op Soundcloud.com: Dynamika Podcasts www.geniaaloprechts.nl www.werkendyslexie.nl T 020 – 639 10 99 Zie ook onze boeken: “Slimmer dan je baas” en “Dyslexie: stoornis of intelligentie” (Uitgeverij Garant B.V.) info@dynamika.nl 39 advies, training & coaching

IPWB 2 - 2019


Page 2
In dIt ARTIKELEN 6 10 13 14 17 18 20 24 28 NUMMER persoonlijk – ‘open zijn over Add is ook mezelf erkennen’ de HoI Foundation snapt echt wat dyslexie is dyslexie als kans: een boek dat inspireert professional organizing – praktische coaching thuis of op het werk ‘oeps, toch weer vergeten!’ – Agendatips van ervaringsdeskundigen Actueel - dyslexiezorg en vergoeding: wie snapt nog hoe het zit? Hypnotherapie voor Ad(H)d? concreter dan je denkt Wat heeft dyslexie met touwtjespringen te maken? nieuw onderzoek naar bewegingstherapie voor AdHd 30 34 een lettertype speciaal voor dyslectici baat het niet, dan schaadt het wel – remko Iedema over falend passend onderwijs VASTE RUBRIEKEN 3 4 27 36 3 38 40 Van het bestuur – voorwoord nieuws Vijf vragen aan Ad(H)d café en dyslexie café Apeldoorn Verenigingsnieuws OVERIG colofon overzicht activiteiten & werkgroepen Algemene informatie & Ad(H)d / dyslexie cafés pAg 30/32 2 pAg 27 pAg 10 MINdER SAAI dAN jE dENKT o coloFon nr 2 - 2019 Impuls & WoortblInd magazIne Is een uItgave van verenIgIng Impuls & WoortblInd en verschIjnt drIe keer per jaar dIgItaal. redactIe/redactIecommIssIe julie houben (hoofdredacteur), rob pereira, elly van rijn, anne-marie hartmann, karin jahromi. medeWerkers julia jager, karin de jager, saskia evertsen, romy hebers, lisa bos, remko Iedema, thomas verspaandonk. beeld elly van rijn, julia jager (illustraties p.8), julie houben. vormgevIng In commun, harderwijk. redactIe-adres Impuls & Woortblind, postbus 1058, 3860 bb nijkerk, info@impulsenwoortblind.nl. Issn 2405 - 8211 lId Worden leden van Impuls & Woortblind ontvangen automatisch Impuls & Woortblind magazine. het lidmaatschap loopt per kalenderjaar en kost € 37,50 per jaar. voor een lidmaatschap van Impuls & Woortblind, ga naar www.impulsenwoortblind.nl, of bel: 033 247 34 84. adresWIjzIgIng doorgeven adreswijzigingen ontvangen wij bij voorkeur per e-mail,via info@impulsenwoortblind.nl. per post kan ook: postbus 1058, 3860 bb, nijkerk. opzeggen lIdmaatschap per mail of schriftelijk (zie redactieadres) en uiterlijk vóór 1 november. anders is nog een jaar lidmaatschap verschuldigd. opname van artikelen betekent niet dat de vereniging de meningen daarin altijd onderschrijft. ze blijven geheel voor rekening van de auteurs of andere genoemde bronnen. de redactie houdt het recht om artikelen niet te plaatsen of in te korten. voor de inhoud van de advertenties draagt de vereniging geen verantwoordelijkheid. © niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder uitdrukkelijke toestemming van de redactie. p 12 juni was weer onze Algemene ledenvergadering (AlV). Goed bezocht deze keer, mede door de interessante presentatie die volgde over “leren met een bijzonder brein”. We zijn blij dat jullie enthousiasme om de AlV te bezoeken toeneemt door de formule van een inspirerende presentatie na de voor sommigen wat ‘saaiere verplichte stukken’. maar ook de AlV is minder saai dan je denkt! Zo heeft onze ‘europacorrespondent’ Hans van de Velde ons bijgepraat over wat er bij onze europese zusterverenigingen speelt. daarnaast stelden twee nieuwe bestuursleden zich voor: Annemarie van essen en Aad bouwmeester. en namen we afscheid van dirk van schie. In november is er weer een kans om te komen. doen! Zeker als je ideeën hebt over wat we als vereniging kunnen doen voor onze doelgroepen. Ander mooi nieuws: naast het dyslexielettertype hebben we nu ook een voorleesfunctie op onze website. Wij zijn benieuwd naar jullie feedback. ook zijn er meer ontmoetingsmogelijkheden bijgekomen: 3 dyslexie cafés hebben hun deuren geopend, ga eens kijken en maak kennis met elkaar. dat geldt natuurlijk ook voor de al bekende Ad(H)d cafés. de belangrijkste activiteit in voorbereiding is het I&Wcongres op 16 november. Het wordt een interessant programma waarbij wij de kosten voor onze leden zo laag mogelijk houden. Kijk op de website voor het programma en kom: je kunt er veel leren en goed netwerken! Voor nu wens ik jullie een fijne zomer. rob pereira, voorzitter 3 pAg 6 pAg 14
Page 4
NIEUWS dyslexIe en creAtIVIteIt GAAn HAnd In HAnd HvA studente desi bootsman bewijst weer eens wat wij al lang wisten: mensen met dyslexie hebben de maatschappij iets te bieden! Hoezo een stoornis? met een dyslectisch brein leer je op een wat andere manier dan wat ‘standaard’ is. leren lezen is dan vaak een grotere uitdaging maar daar staat een hoop creativiteit tegenover. Motoriek verbeteren desi zette haar creatieve brein in voor kinderen met dyslexie. Ze ontwikkelde een spel dat de motoriek verbetert en daarmee ook het vermogen om nieuwe dingen te leren die minder vanzelf gaan, zoals taal. mazehunter heet haar spel, dat een combinatie is van een app en een fysiek bordspel. bij de ontwikkeling ervan baseerde ze zich op de oefeningen die ze zelf op de basisschool deed. Ze moest bijvoorbeeld met twee handen tegelijk op een schoolbord schrijven om haar hersenhelften beter te laten samenwerken. deze vaardigheid verbeterde ook haar taalgevoel, zo vertelt ze in dit artikel op adformatie.nl. Ze kreeg voor dit project de Gouden spinAward-ring. Haar droom is om het spel nu echt op de markt te brengen en zo kinderen op een leuke én effectieve manier te helpen met hun dyslexie. LEES OOK het interview met Marijke van Vuure (pag. 24) over de relatie tussen motoriek en dyslexie. Het was een ledenvergade dennis bened dat we zulke b Het verhaal v maakte grote prijswinnend deed hij zijn Wie doet dat een reactie v “Waanzinnig dennis bened is dennis, het als projectleid een voorbeeld bijzonder bre kunnen volge Van misfit na letterdheid n onderwijs ma moeten begin In de praktijkw Adhd slAApverwekkend? leerpunt Add prAAt Je biJ Ad(H)d en slaap zijn niet de beste vrienden. reden voor Alex steenbreker van leerpunt Add om eens flink in dit onderwerp te duiken. Want: • Waarom hebben Ad(H)d’ers zo vaak slaapproblemen? • en wat kun je er zelf aan doen? • en ook: wat moet je vooral nIet doen? op leerpunt Add vind je een zeer uitgebreid artikel met antwoorden op misschien wel alle vragen die je over dit thema hebt. plus een printbare lijst met maatregelen die je kunt toepassen of bespreken met je behandelaar. 4 Het verhaal gaat over Add, maar als je AdHd hebt haal je er beslist ook veel bruikbare informatie en tips uit. lees ‘Een slaapverwekkend verhaal’ op leerpunt Add. Alv en presentAtie dennis benedictus: een mooie Avond mooie bijeenkomst: onze Algemene dering met daarna de presentatie van dictus. Jullie waren met veel. Heel fijn betrokken vrijwilligers en leden hebben! van dennis benedictus na de pauze e indruk. na een kort filmpje over ‘zijn’ de praktijkopleiding bij staatsbosbeheer hele verhaal gewoon uit zijn hoofd. t tegenwoordig nog? van een van de aanwezigen: g goeie en onderhoudende lezing van dictus. Zelf een lange weg afgelegd: ‘dit et is niks en het wordt nooit wat.’ maar ider en boswachter bij staatsbosbeheer ld van hoe (jonge) mensen met een ein in de groensector een opleiding en om daarna ‘gewoon’ te participeren. aar volwaardig deelnemer. Van ongenaar geletterdheid. Vakmanschap. Het ag geen mensen uitsluiten nog vóór ze innen. topverhaal dat navolging verdient. kwerkplaats Jubbega van staatsbosbeheer.” ook bijzonder: tijdens de AlV vertelde een onderzoekster van het radboud umc dat zij een onderzoek starten naar de positieve (en negatieve) kanten van Ad(H)d, dyslexie en dyscalculie. uitgangspunt daarbij is wat mensen met deze eigenschappen zélf ervaren als positief en negatief. Alle aanwezigen kregen een korte enquête waarop zij dit konden invullen. op basis van deze antwoorden maken de onderzoekers een vragenlijst die op echte ervaring gebaseerd is. ‘niet over ons maar met ons’. Geweldig dat dit opgepakt is door de onderzoekers, tijdens een Expertmeeting van onze Wetenschapscommissie. Zodra de echte vragenlijst af is sturen wij die naar alle leden. doe mee met onderZoek nAAr AdHd en AutIsme Aan de universiteit van Amsterdam doet de afdeling psychologie onderzoek naar veroudering bij volwassenen met een diagnose binnen het autisme spectrum en/of AdHd. bij mensen die ouder worden, verloopt de informatieverwerking vaak anders en trager. denk hierbij bijvoorbeeld aan het geheugen. de onderzoekers willen graag weten hoe deze processen zich tijdens het ouder worden ontwikkelen bij mensen met autisme of AdHd. om de onderzoeksgroep compleet te maken zijn nog een aantal deelnemers met Ad(H)d nodig. Het onderzoek bestaat uit vragenlijst en eventueel een interview. Je ontvangt hiervoor, naast reiskostenvergoeding, een kleine vergoeding. ben je tussen de 30 en 90 jaar en heb je een diagnose AdHd? Wil je nu en over twee jaar nog een keer deelnemen aan dit onderzoek? kijk voor meer informatie en aanmelding op de website: http://www.dutcharc.nl/contact/aanmelden/ . 5
Page 8
waarmee mensen in een negatief hokje worden geduwd. Ze zien daarom ook niet graag dat ik zo’n label omarm. te serieus Ze bedoelen het lief; “er is niks mis met jou”. ergens hebben ze daarin gelijk, want ik ervaar het ook niet alsof er iets mis is met mij. Ik heb het idee dat mijn hersenen op een andere manier werken en ik ervaar dit niet per se als iets negatiefs. Helaas komt die boodschap niet over. We praten daarom weinig over Add en hoe het bij mij werkt. en als we erover praten hoor ik dat ik het leven te serieus neem, te veel pieker en dingen onnodig ingewikkeld maak. Ik heb nu eenmaal moeite met het verwerken van gebeurtenissen en gedachten. dat is precies wie ik ben en ik begrijp en accepteer dit beter sinds ik weet dat ik Add heb. Juist doordat het door mijn familie telkens zo wordt weggewuifd, heb ik het gevoel dat ik niet kan zijn wie ik echt ben. dat doet wel zeer. opbloeien Ik heb ervaren dat anderen me wel omarmen om wie ik ben, zelfs zonder dat zij weten dat ik Add heb. Zo had ik een paar jaar geleden een bijbaan als barvrouw in het voetbalstadion en het viel de counterchef op dat ik minder goed presteerde als ik te midden van alle caissières stond. Ik was traag en snel afgeleid door alle impulsen om me heen. Zonder dat ik besefte dat ze dit bewust deed, plaatste ze mij 8 voortaan bij de meest linkse kassa. Vanuit die hoek had ik meer overzicht en werd ik minder geprikkeld. Ik was veel sneller met bestellingen en voelde me meer op mijn gemak. later vertelde ze hoe mooi ze het vond om mij zo te zien opbloeien, met de juiste plaats in de omgeving. dit was een van de keren dat ik me echt gehoord en gezien voelde, terwijl ik er niet eens om had gevraagd. en het was zo simpel. Ze had gewoon gekeken naar wat ík als persoon nodig had. open op het werk Ik heb daarom besloten om in mijn omgeving altijd open over mezelf én mijn Add te zijn en dit levert mij juist veel waardevolle momenten en connecties op. Zo weten de meesten op mijn werk dat ik Add heb en doet ook mijn huidige baas erg zijn best om een veilige en prettige werkomgeving voor mij te creëren. Hij ziet wat hij aan me heeft op creatief gebied en kijkt oprecht naar hoe hij het beste uit mijn persoonlijkheid haalt. Zo kan ik mijn aandacht bijvoorbeeld beter richten als ik overzicht heb over de werkruimte en werk ik sneller als ik een duidelijke deadline krijg voor een project. Hij begrijpt hoe wezenlijk dat voor mij is en dat geeft mij een geborgen gevoel: ik word volledig geaccepteerd. mezelf erkennen Ik geloof dat het beestje bij zijn naam noemen belangrijk is voor ADD was voor mij het sleutelwoord je ontwikkeling, dat het je dichterbij jezelf brengt. door open te zijn over Add, erken ik ook mezelf. Ik mag er zijn. Ik doe nog steeds mijn best om er gesprekken over aan te gaan met mijn familie en ze te onderwijzen over wat de diagnose wél betekent en wat niet, want hoe stiller ik erover ben, hoe ongewoner en negatiever het voelt. Ik praat er liever over alsof het de normaalste zaak van de wereld is. misschien zou het dat ook moeten zijn. “The beginning of wisdom is to call things by their proper name” - Confucius online ervaringen delen openheid over Ad(H)d, ik hoop dat dit vanzelfsprekend wordt. daarom ook mijn besluit om mijn ervaringen breder te delen op internet via social media en mijn (engelstalige) website: www.aBCofaDD.xyz. Hier deel ik verhalen en illustraties over mijn ervaringen met Add. Ik mis zelf de ervaringen van anderen. Ik kan nog zoveel lezen over de feiten en wat er precies gebeurt in het brein, maar uiteindelijk zoek ik erkenning en herkenning; voelen anderen met Ad(H)d het ook zo? Ik dacht: als ik daar behoefte aan heb, ben ik vast niet de enige. Ad(h)d café breda Julia organiseert elke dinsdag van de maand het Ad(H)d café in breda. meestal met een thema. kijk voor meer informatie op: www.impulsenwoortblind.nl/adhd/adhd-cafe/breda/ 9
Page 10
WE hEBBEN GEEN dySLExIE. WIj zIjN dySLEcTISch deze opmerkelijke uitspraak komt uit de mond van tamara Vreeken en stephanie raber, oprichters van de HoI Foundation. Als je de website van de HoI Foundation bezoekt, spat de passie van het scherm af en dat is met beide vrouwen niet anders. Zij hebben een missie en raken niet uitgepraat over wat hen beweegt en wat zij beogen. tekst: elly VAn rIJn t 10 amara en stephanie komen allebei uit families met veel dyslexie en zijn zelf dyslectisch. beiden hebben de ervaring uit hun eigen lagere schooltijd dat men nauwelijks wist dat dyslexie bestond, laat staan dat het werd herkend. de onderwijzers versleten hen voor dom. dyslexie heeft een enorme invloed op hen gehad. niet alleen voor hun zelfvertrouwen, maar het bracht ook angst, frustratie, eenzaamheid en verdriet. Inmiddels zijn ze blij met hun dyslexie. Het geeft ook veel mogelijkheden en daar maken zij dankbaar gebruik van. carrière-switch ondanks, of dankzij hun dyslexie, maakte zowel tamara als stephanie carrière. tamara als directeur van een ontwerpbureau en stephanie als baas van een eigen bedrijf. maar zij besloten ieder een carrièreswitch te maken. reden hiervoor was dat ze van nabij meemaakten hoe er nog een wereld te winnen is op het gebied van omgang met dyslexie. tamara ondervond dit door haar drie dyslectische kinderen, stephanie door haar dyslectische nichtje. tot hun beider stomme verbazing is dyslexie voor onderwijzers nog steeds een lastig terrein en dyslectische kinderen hebben het ook in deze tijd nog zwaar door onbegrip en gebrek aan kennis over dyslexie. Zij willen een bijdrage leveren aan een wereld waarin men de unieke manier van denken van dyslecten beter begrijpt en waardeert. “een wereld waarin mensen onderkennen dat elk brein anders werkt en ‘normaal’ niet bestaat. Het beeld van dyslexie veranderen van probleem naar kans en daardoor dyslectische kinderen een schooltijd bieden vol zelfvertrouwen en talentontwikkeling.” een ambitieus plan. Hierin ontmoetten ze elkaar en de HoI Foundation werd een feit. door het enthousiasme en de ambities die tamara en stephanie uitstralen, weten zij veel mensen aan zich te binden. niet alleen kinderen met dyslexie, maar ook bekende dyslectische nederlanders als Joop van den ende, Hennie van der most en Adriaan van dis. Zij richten zich met de HoI Foundation op alle doelgroepen die met dyslexie te maken hebben: dyslectische kinderen zelf en hun ouders, onderwijs, onderzoek en professionals. tamara en stephanie noticeAbility recent hebben zij een Amerikaanse methode vertaald en deze toepasbaar gemaakt voor de nederlandse situatie. deze methode heet noticeAbility. Het is een lesprogramma voor dyslecten van 10 tot en met 14 jaar. In tien sessies wordt gewerkt aan zelfvertrouwen en talentontwikkeling. Als je de reviews van ouders en kinderen leest, lijken zij daar goed in te slagen: 90% van de kinderen ziet dyslexie daarna als iets positiefs, 75% van de kinderen weet beter waar ze goed in zijn en 68% van de ouders ziet een positieve verandering in hun kind na de cursus. voor ouders de HoI Foundation helpt en informeert ouders via meet-ups en individuele via coaching. tijdens de meet-ups delen tamara en stephanie hun kennis aan de hand van verschillende thema’s. daarnaast coachen zij ouders individueel. ouders van dyslectische kinderen komen op meerdere vlakken uitdagingen tegen. Vaak twijfelen zij over het gedrag van hun kind en of zij het zelf wel goed doen. ouders kunnen met veel vragen rondlopen zoals: waarom heeft mijn kind zoveel moeite met de lessen op school, waarom is mijn kind zo vaak boos, waarom vergeet het weer zijn spullen en luistert het niet als ik iets vraag. tamara en stephanie weten: het dyslectische brein werkt nu eenmaal anders en dat vraagt om een andere aanpak om ruis in de communicatie met je kind te voorkomen. voor leerkrachten de HoI Foundation is er ook voor leerkrachten, om hen te informeren over thema’s als: wat gebeurt er in een dyslectisch brein tijdens het lezen en wat gebeurt er vooral niet, wat zijn andere problemen met dyslexie dan alleen de bekende schrijf- en spellingbeperkingen, gedragsproblemen bij dyslectische kinderen en de unieke vaardigheden van een dyslectisch brein, hoe te werken vanuit de unieke vaardigheden, de emotionele gevolgen voor dyslectische kinderen en volwassenen. neurodiversiteit Werkgevers en bedrijven zijn ook in beeld. tamara 11
Page 12
en stephanie geven aan dat dyslexie bekend staat als beperking maar het kan werkgevers ook grote voordelen bieden. overigens geldt dat net zo goed voor dyscalculie, Ad(H)d etc. des te groter de diversiteit in breinen, des te meer de diversiteit in perspectieven, talenten en manieren van denken. daarmee is er een grotere kans op een originele visie, oplossing of creatieve ideeën. tamara en stephanie praten dan ook regelmatig over neurodiversiteit. een begrip dat steeds meer ingeburgerd raakt. de ambities zijn groot, de lat ligt hoog, evenals de grote hoeveelheid terreinen waarop nog veel werk verricht moet worden. tamara en stephanie zijn zich daar terdege van bewust, maar laten zich niet uit het veld slaan. We gaan vast nog veel van ze horen! In elk geval geven ze een workshop tijdens het Jubileumcongres van Impuls & Woortblind op 16 november 2019. boek dyslexie als kans onlangs verscheen het boek ‘dyslexie als kans’. tamara en stephanie zijn de motor achter de vertaling van dit, volgens hen, baanbrekende boek. LEES MEER hierover op pag. 13. 12 Bruisende presentatie van baanbrekend boek: Dyslexie als Kans tekst: Anne-mArie hArtmAnn op 1 april presenteerden tamara Vreeken en stephanie raber van de HoI Foundation het boek Dyslexie als Kans. Het is de nederlandse vertaling van the Dyslexic Advantage. dat verscheen al in 2012 maar kreeg hier nooit het publiek dat het verdient. dankzij de HoI Foundation is dit baanbrekende boek nu eindelijk toegankelijk voor iedereen in nederland die iets met dyslexie heeft. D yslexie als Kans is geschreven door twee Amerikaanse neurowetenschappers, eide & eide, en gebaseerd op hun jarenlange onderzoek naar dyslexie. Ze laten zien dat dyslectici eigenschappen hebben die veel kansen bieden. Zowel voor de persoon met dyslexie zelf als voor mensen in zijn/haar (werk)omgeving. In hun boek leggen ze uit dat de hersenen van dyslectici anders zijn gestructureerd waardoor zij niet alleen het geschreven woord anders waarnemen, maar ook een heel ander ruimtelijk inzicht hebben, bijzondere verbanden kunnen leggen die anderen missen, de wereld in verhalen kunnen begrijpen en daarnaast vaak super creatief zijn. de auteurs beschrijven daarnaast welke beroepen passen bij dyslectici en hoe je duidelijk krijgt wat precies je sterke punten zijn. Het boek is een absolute aanrader voor dyslectici zelf en ook voor ouders, docenten en werkgevers. de boekpresentatie was bij ernest & young (ey) aan de Zuidas in Amsterdam. Anita Heijmans van ey liet in haar openingswoord weten dat ze bij ey volledig achter de boodschap staan van het boek. Iedereen heeft potentie en die moet gezien worden, daar heb je als bedrijf ook het meeste aan. daarom hebben zij bij ey bijvoorbeeld hun sollicitatieprocedure aangepast, zodat o.a. talentvolle dyslectici niet afgerekend worden op talige assessment testen. daarna spraken kate Griggs van made by dyslexia en Gershwin bonevacia (stadsdichter van Amsterdam). beiden hebben dyslexie en hun persoonlijke verhalen waren ontroerend, met humor gebracht en bovenal hadden ze een belangrijke boodschap: dyslexie biedt kansen! meer over het boek: https://hoi-foundation.nl/dyslexie-als-kans/ Bekijk de video waarin brock eide vertelt over zijn visie op dyslexie lees ook het interview met tamara en stephanie van Hoi op pag. 10 13
Page 14
PROfESSIONAL ORGANIzING: PRAKTISchE hULP ALS ALLES TE VEEL WORdT Je verzuipt in de organisatie van het huishouden. of je brandt af op je werk. Haalt deadlines niet, maakt veel fouten en komt elke dag doodmoe thuis. Ja, je hebt Ad(H)d, je snapt waar het vandaan komt. maar hoe los je het op? praktische coaching thuis of op het werk kan het verschil maken. samen aan de slag om het daarna zelf te doen. tekst: Julie houben d 14 ie praktische coaching ‘op locatie’ heet professional organizing. en dat gaat verder dan opruimen en orde scheppen, aldus corrie breeman en marlies oudijk. twee professional organizers met veel ervaring in de begeleiding van mensen met Ad(H)d en soms ook dyslexie. Zij vertellen wat hun werk inhoudt. corrie breeman – professional organizer op het werk ‘Je hoofd is om na te denken, niet om te onthouden’ “Ik heb structuur nodig”, zeggen mensen vaak. Ze denken dat daarmee hun problemen opgelost zijn. maar zo simpel is het niet. de meeste mensen met Ad(H)d ervaren te veel structuur namelijk als knellend. er moet ruimte blijven voor flexibiliteit. en een beetje deadline-stress mag best. Voor mij gaat het veel meer over energiemanagement: hoe gebruik je je energie op een dag? Waar kun je rustmomentjes inbouwen? Hoe kun je die goed afwisselen met sprintjes trekken om zo je energie efficiënt te gebruiken? ook timemanagement komt bij de meesten aan de orde. tijd inschatten is voor mensen met Ad(H)d vaak lastig. Afhankelijk van waar iemand precies tegenaan loopt zijn er allerlei trucs en tools om hier meer grip op te krijgen. prikkelregulatie is ook bijna altijd een issue. Ik kijk dan met de cliënt naar zowel interne als externe prikkels. Interne prikkels zijn bijvoorbeeld gedachten die je stress bezorgen en afleiden. Gaat het om dingen die je nog moet doen? schrijf ze op, dan gaan ze uit je hoofd. externe prikkels kun je soms beter vermijden (geluid, collega’s met hulpvragen waar je te snel ‘ja’ tegen zegt), op andere momenten kun je ze juist inzetten: marlies en corrie een extra alarm zetten, een collega vragen jou een reminder te geven. overigens begin ik meestal met een test over de executieve functies. dat geeft veel inzicht in iemands zwakke plekken en in de sterke kanten die je kunt inzetten ter compensatie. Het leuke van werken met Ad(H)d’ers is dat ze meestal erg creatief zijn. ook in het bedenken van oplossingen als je samen helder hebt waar de schoen het meeste wringt. marlies oudijk – professional organizer in de thuissituatie ‘Kijk vooral waar iemand zelf echt last van heeft en niet naar hoe het zou moeten’ mijn cliënten zijn meestal vrouwen, die verzuipen in de zware combinatie van huishouden, gezin en werk. Ze zijn doodmoe, stellen dingen uit waardoor alles zich letterlijk opstapelt en ze het overzicht helemaal kwijtraken. Ze maken dingen niet af en zien dit gedrag bij zichzelf waardoor ze een steeds negatiever zelfbeeld krijgen, wat hen nog meer lamslaat. Als ik bij iemand thuis kom die er zo doorheen zit gaat het dus niet alleen om ‘orde in de chaos scheppen’ maar ook om de psychische component: welke belemmerende overtuigingen zijn er die alles onnodig zwaar maken? neem bijvoorbeeld een jonge moeder, die vindt dat ze al het speelgoed van haar kinderen uit het zicht moet hebben. “dat zie ik bij anderen ook nooit”. “maar heb jíj er last van?”, vraag ik dan. Vaak is het antwoord: “nee, eigenlijk niet.” dat is een waardevol zelfinzicht. Het is jouw huis. maar de was moet wel gedaan worden en uitpuilende kasten zijn ook niet handig. Ik leer mensen vaak hoe je grote klussen in kleine stapjes kunt doen en dat een kleine beloning voor jezelf als een stok achter de deur werkt. bij de ggz krijgen Ad(H)d’ers vaak mee: ‘maak lijstjes’. maar het ene lijstje is het andere niet. sommigen beginnen graag met de rotste klus, anderen juist met een makkelijk taakje om een goed gevoel te krijgen. Het is dus maatwerk. professional organizing en mogelijke vergoeding een professional organizer helpt je thuis of op je werk om zaken (weer) op orde te krijgen en zo te 15
Page 16
voorkomen dat je uitvalt. doel van de ondersteuning is dat je het daarna zelf kunt met de aangereikte tools en inzichten. In sommige gevallen wordt de inzet van een professional organizer vergoed: Particulier/thuis & vergoeding Als de problemen om het huis(houden) op orde te krijgen te groot zijn om zelf aan te pakken of met hulp uit je directe omgeving, kun je via een Wmoindicatie een professional organizer vragen je te helpen. dit gaat dan via een pGb of via Zorg in natura (ZIn). de bereidheid om zo’n Wmo-indicatie toe te kennen verschilt per gemeente. ook het toegekende budget en de uren/periode die je vergoed krijgt is per gemeente anders. denk je dat een professional organizer jou kan helpen en wil je meer weten over eventuele vergoeding? deze tips helpen je op weg: • Vraag bij de Wmo-Helpdesk of het buurt/wijkteam hoe je aan een professional organizer komt en of de gemeente hier contracten mee heeft; • stel deze vraag aan mee. Zij doen voor veel gemeenten cliëntondersteuning; • kijk op de website van de NBpO (nederlandse beroepsvereniging van professional organizers) bij ‘mensen met een beperking-organizer’. Zoek er 16 een bij jou in de omgeving en informeer of je via die organizer een Wmo-indicatie kunt aanvragen. Werk & vergoeding ben je in dienst en dreig je vast te lopen? • Vaak vergoedt de werkgever de kosten van professional organizing omdat hij/zij je hiermee kan behouden en hogere kosten door uitval vermijdt; • check of er een potje ‘scholing’ of ‘ontwikkeltraject’ is waaruit je de kosten kunt betalen; • op de website van de nbpo bij ‘mensen met een beperking-organizer’ vind je ook organizers die begeleiding op de werkplek bieden. - agendatips - Zo kom je nog eens ergens! tekst: kArin de JAger een aankondiging in een nieuwsbrief of in de lokale krant waarvan je denkt: ‘leuk! daar wil ik heen! maar…hoe zorg ik dat ik er ook naar toe ga?’ daarover ging het tijdens een bijeenkomst van Haal meer uit je dyslexie! Hieronder de beste tips die we elkaar gaven. Z org dat je het meteen in je agenda zet. Als je denkt 'dat doe ik zo wel even', is de kans groot dat het je ontglipt. Zorg dat je het ook góed in je agenda zet, dus op de juiste datum en op het goede tijdstip. controleer het nog even extra: hoofd leegmaken en kijken alsof je het voor het eerst ziet. kloppen datum, tijd, wat en waar met het bericht dat je las? Heb je een familie-agenda? laat je partner het daar ook in zetten. dan kan die jou op het juiste moment herinneren of komt het voorbij als je de familie-agenda samen bespreekt. Wat voor agenda je gebruikt kan helpen. Zoek een agenda waarin je een duidelijk overzicht hebt van ochtend, middag en avond en weekeind en die een goede lay-out heeft en groot genoeg is. Zorg dat je op het juiste moment een herinnering krijgt. niet te laat, maar ook niet te vroeg, want dan kun je weer andere dingen gaan doen en is er kans dat je het alsnog vergeet. tips hiervoor: • leg je agenda in het zicht; • Wen jezelf aan om elke ochtend in je agenda te kijken; 17 • Zet een alarm in je telefoon. op veel smarttelefoons kun je die een week van te voren al instellen met een tekst wat je gaat doen; • leg een briefje voor de deur en/of bij de trap als extra reminder. moet je je aanmelden en stel je dit steeds uit? Zoek iemand om er samen naar toe te gaan. liefst iemand die jullie beiden aanmeldt. en die ook zorgt dat jij het niet vergeet, want die gaat natuurlijk graag samen met jou! toch iets gemist? dan rest er niks anders dan het te accepteren en los te laten. Iets missen kan gebeuren. leuk om tips en ervaringen uit te wisselen? kom ook naar Haal meer uit je dyslexie!
Page 18
actueel H Ik ga een poging doen om het verwarrende web rondom het fenomeen dyslexiezorg en vergoeding te ontrafelen. We krijgen hier als vereniging vaak vragen over. ouders zijn de weg kwijt en wij hebben ook geen pasklaar antwoord. er zijn zelfs al rechtszaken gevoerd omdat niemand het meer snapt sinds de invoering van de Jeugdwet. tekst: kArin JAhromi 18 oe begon het eigenlijk, die vergoeding voor dyslexiezorg? In januari 2009 werd diagnose en behandeling van dyslexie via een ingroeimodel in de basisvergoeding van de zorgverzekering opgenomen. ondanks een juichstemming (‘eindelijk vergoeding!’) was er ook kritiek: vergoeding was er alleen bij eed (= ernstige enkelvoudige dyslexie). er was de beruchte voetnoot dat een aandoening als Ad(H)d de behandeling zou ‘storen’. Verontwaardiging was er ook dat hierdoor dyslexie ineens gemedicaliseerd werd. dat er hiermee afstand zou zijn ontstaan tot het onderwijs. de vraag waar dyslexie thuishoort was (en is) een terechte. toch bleef het zo tot eind 2014. rechtszaken over vergoeding sinds 1 januari 2015 valt dyslexiezorg onder de Jeugdwet. daarmee kwam ook de vergoedingstaak terecht bij de gemeente. en het is er niet veel beter op geworden. ten eerste is de tekst van de Jeugdwet zo vaag dat er al rechtszaken zijn gevoerd over vergoeding. In april 2018 kwam er een uitspraak van rechtbank overijssel waarbij een 10-jarige jongen zonder eed in het gelijk werd gesteld voor vergoeding van een dyslexie-behandeltraject. Zijn leesproblemen waren matig maar spellingsproblematiek wel ernstig en hardnekkig. de rechtbank kwam vooral tot deze uitspraak door de volgende passage in de Jeugdwet: ‘… gemeenten moeten jeugdhulp inzetten als een jeugdige ondersteuning nodig heeft in verband met opgroei- en opvoedings- en psychische problemen en stoornissen…’. Volgens rechtbank overijssel is dyslexie een psychisch probleem en is een onderscheid in wel of geen eed daarbij niet relevant. deze uitspraak was een breuk met de beleidslijn ‘alleen vergoeding bij eed’! er leek ineens meer rek te zitten in de definitie van dyslexie Verstrikt in het web van dyslexie en vergoeding en de uitvoering van de Jeugdwet. ook al kun je vraagtekens zetten bij het idee dat dyslexie op zichzelf een psychisch probleem is. Helaas draaide eind oktober 2018 de centrale raad van beroep (crvb) deze ruimere invulling weer terug. de uitspraak van de crvb was ondubbelzinnig: vergoeding van dyslexiezorg valt alleen binnen de jeugdhulpplicht van gemeenten als er sprake is van eed en geldt alleen voor kinderen op de basisschool vanaf 7 jaar. daarmee zijn feitelijk de vergoedingscriteria uit de tijd van de zorgverzekering overgenomen. met alle pijnlijke uitsluitingen van dien. te laat Wie geen eed heeft moet –sinds de invoering van de Jeugdwet- via passend onderwijs de juiste hulp krijgen. en dat gaat nog lang niet overal naar wens. Wat in de praktijk vaak gebeurt is dat een (intelligent) kind op de basisschool jarenlang compenseert en ploetert. eenmaal op de middelbare school loopt het alsnog vast vanwege –vermoedelijke- dyslexie. Voor vergoeding is het dan letterlijk te laat. deze groep komt hiermee in een ongewenste afhankelijkheidssituatie terecht of een onderwijsstelling nu wel of geen uitgeschreven dyslexiebeleid heeft en naleeft. naar de juiste oplossing voor ondersteuning zoeken neemt bovendien veel kostbare tijd in beslag en draagt vaak bij aan het ontwikkelen van ‘psychische’ problemen. Het staat inmiddels wel zo vast als een huis dat dyslexie hand-in-hand gaat met opgelopen schade door sociaal-emotionele problematiek. nieuwe definitie van dyslexie Zo komen we weer terug bij het wringende eed-criterium. omdat deze definitie destijds door wetenschapers is vastgesteld, blijft die leidend voor vergoeding. uit financieel overheidsbelang is het ook wenselijk dat er aan de definitie een begrenzing zit. maar volgens mij is de tijd rijp om de realiteit van wat dyslexie is als uitgangspunt te nemen voor vergoeding van dyslexiezorg. en omdat wetenschappelijke onderbouwing nu eenmaal wenselijk blijft, kunnen we ook aan deze wens van beleidsmakers voldoen. op 21 maart van dit jaar promoveerde peter tamboer met zijn proefschrift 'From dyslexia to theory' aan de universiteit van Amsterdam. In zijn onderzoek neemt hij afstand van bestaande theorieën. Hij noemt dyslexie vooral verwarring bij taal, cijfers, dagelijkse bezigheden en abstracte tekens. een nieuwe definitie van dyslexie dus, wetenschappelijk maar ook praktisch en rechtvaardig volgens mij. maar dan is nu wel de vraag: wie pakt dit op? meer leZen meer over de uitspraak van Rechtbank Overijssel meer over de tegen-uitspraak van het CRvB meer over het onderzoek van peter Tamboer 19
Page 20
Hypnotherapie Herken je dat? Je wil zo graag iets in jezelf veranderen maar wat je ook probeert, het lijkt wel zelfsabotage. Het lukt gewoon niet. In dat geval heb je last van patronen die in je onderbewustzijn zijn verankerd. daar kun je met je bewuste denken niet direct bij komen. Wil je dat toch, overweeg dan eens hypnotherapie. Want onder hypnose kun je veranderingen in je onderbewustzijn realiseren. klinkt misschien raar en ongrijpbaar, maar het is concreter dan je denkt. tekst: 20 J e persoonlijke opslagplaats stel je voor dat je alles wat je meemaakt zou onthouden, plus alles wat je daarvan vindt. Geen beginnen aan. toch zijn je herinneringen opgeslagen, diep weg in je onderbewustzijn. dat geldt ook voor je normen en waarden, je overtuigingen, je zelfbeeld en je verwachtingen over mensen. ongemerkt stuur je vanuit deze persoonlijke opslagplaats bijna al je gedrag, emoties en reacties aan. Je denkt er niet over na, het meeste gebéurt gewoon. Juist dat automatisme maakt het zo lastig om te veranderen. Volgens neurowetenschappers wordt 88 tot 98 procent van je gedrag bepaald door je onderbewustzijn. van jongs af aan anders sAskiA evertsen* *saskia evertsen is aD(h)D-coach en hypnotherapeut. Ze heeft zelf aDD. met haar praktijk De Bovenstroom biedt ze ook ledenvoordeel. Als kind leer je continu van de mensen om je heen en van de situaties die je meemaakt. Zo leg je tijdens je eerste jaren de basis voor jouw persoonlijke pakket aan overtuigingen, de manier waarop je dingen beleeft en je gedragspatronen. daarom kom je in therapieën vaak uit op gebeurtenissen uit je jeugd. Als je Ad(H)d hebt, merk je vaak van jongs af aan dat je ‘anders’ reageert of bent dan anderen. en dat leg je vast in je onderbewustzijn. en AD(H)D saskia evertsen hoofd en lichaam Je onderbewustzijn stuurt ook je onbewuste lichamelijke reacties aan. probeer het maar eens: het water loopt je in de mond als je intensief aan je lievelingseten denkt, je spierspanning stijgt als je terugdenkt aan een ruzie. Je hoofd en lichaam zijn één systeem waarin alles op elkaar reageert. dat geldt ook voor de bij Ad(H)d belangrijke neurotransmitters en executieve functies. de regulering daarvan verloopt anders wanneer je meer of minder spanning hebt. hypnose is gewoner dAn Je denkt dagelijkse kost elke hypnotherapeut vertelt het: zonder dat je het weet, ben je geregeld in hypnose. Als je dagdroomt bijvoorbeeld, in hyperfocus bent of helemaal opgaat in netflix. of wanneer je tijdens het rijden opeens denkt ‘hé, ben ik hier al?’ Want hypnose is een staat van bewustzijn waarin: • je aandacht gefocust is; • je je omgeving minder waarneemt; • je meer vatbaar bent voor suggestie (lees: meegaat met wat in de film gebeurt, of meegaat met wat de hypnotherapeut zegt). the place to be Hypnose wordt toegepast bij psychische en lichamelijke klachten. Via je onderbewustzijn heb je namelijk direct toegang tot datgene wat het probleem veroorzaakt. daardoor is je onderbewustzijn the place to be om letterlijk te ervaren hoe jij kunt en wilt veranderen, en dat ook te dóen. Je sluit ook aan op de wisselwerking tussen je hoofd en je lichaam. Je weet wel, je spierspanning die stijgt als je alleen al dénkt aan je to-do lijst. met hypnose maak je de verandering die je wilt compleet, integreer je die in je hele systeem. hypnotherapie in een notendop Heb je weleens show-hypnose gezien? leuk, maar het lijkt niet op wat je meemaakt bij een hypnotherapeut. Het belangrijkste is dat je weet dat je gewoon controle houdt tijdens een hypnose-sessie. terwijl je in hypnose gaat, schuif je je gewone denken naar de achtergrond. Je bent dan in trance en helemaal 21
Page 22
gefocust, maar je kunt wel communiceren met de hypnotherapeut. Hoe ‘diep’ je gaat verschilt per persoon, net als hoe snel je in hypnose bent. de een is zó weg, een ander gaat geleidelijk in trance. Als je in trance bent, kun je je laten verrassen door de mogelijkheden van je eigen onderbewustzijn. Je hebt een rijker voorstellingsvermogen en je ‘weet’ op een andere manier. Hypnose is een zachte en tegelijk krachtige methode. doordat je bezig bent met jouw ervaringen, overtuigingen, emoties en gedachten zoals die in je onderbewuste zijn opgeslagen, heb je veel sneller grip op de manier waarop je jezelf in de weg zit. de hypnotherapeut begeleidt dit en zorgt dat je ballast opruimt en dat je onderbewustzijn goed begrijpt wat wel de bedoeling is. wAt heb Je AAn hypnotherApie biJ Ad(h)d? belemmerende overtuigingen veranderen Het belangrijkste effect van hypnotherapie heeft wat mij betreft te maken met de onderstroom in jezelf. bijvoorbeeld: zolang ergens diep in jou de overtuiging zit ‘dat het toch niet gaat lukken’, of dat jij zelf ‘niet goed genoeg’ bent, of je het ‘weer verkeerd doet’, is het een hele strijd om te veranderen. dit geldt voor iedereen, maar met Ad(H)d heb je hier vaak extra last van doordat je anders functioneert dan anderen. ook voor jezelf raken je kwaliteiten nog weleens ondergesneeuwd als je telkens merkt dat de manier waarop je je gedraagt, je niet bepaald helpt in het leven. Hypnotherapie is zeer geschikt om dit soort overtuigingen in jezelf op te sporen, de emoties die erbij horen te verwerken en er daarna positieve overtuigingen over jezelf en je plek in de wereld voor in de plaats te zetten. Focus en ontspanning Hypnose heeft meer voordelen voor iemand met Ad(H)d. Want eenmaal in trance, ben je gefocust én ontspannen. en dat is nou net waar we met Ad(H)d graag méér van willen. daarom is hypnose ervaren op zich al erg prettig, als je gewoonlijk van associatief denken of impulsief reageren aan elkaar hangt. meestal kun je al na een paar sessies de ontspanning en de focus ‘ankeren’ en deze ‘staat van zijn’ oproepen als je merkt dat je hoofd overuren maakt of dat je gestrest rondloopt. eén van de beste dingen waar hypnotherapie je mee kan helpen is dus dat het rustiger wordt vanbinnen. Vast niet altijd, maar je krijgt er veel meer controle over. goed voor je executieve functies Hypnotherapie helpt ook prima bij impulsbeheersing en ondersteunt het veranderen van gedragspatronen. Want als je meer rust in je hoofd hebt, gaat je spanning omlaag. dit heeft weer een positief effect op je executieve functies: je vermogen om te plannen en te organiseren, in actie te komen, te stoppen en alles wat daar tussenin zit. kortom: je gedrag-in-uitvoering. comorbiditeit Hypnotherapie kan ook heel effectief zijn bij depressie en angst, wat in verhouding vaker voorkomt bij mensen met Ad(H)d. let er wel op dat je een hypnotherapeut hebt die hier ook echt mee kan werken (lees de tips hieronder). ervaringen “Wat je doet tijdens hypnose klopt gewoon en anders kun je het laten merken. Ik kon signalen geven en praten. Ik heb van alles gedaan, van gebeurtenissen van vroeger verwerken tot patronen doorbreken en mezelf sterker maken. Ik ben nu veel positiever over mezelf en mijn zelfvertrouwen is gegroeid. Ik kan me goed beheersen, ik snoep nog maar heel weinig, mijn kamer is behoorlijk goed opgeruimd, ik val lekker in slaap. Het fijnste is dat ik meer durf en meer rust heb. Het gaat nu super met mij, ik heb ook een leidinggevende baan gekregen! dat had ik eerder niet aangekund.” elske (25 jr.), horecamedewerker 22 “Ik liep vast op mijn werk en was daarbij depressief. Ik heb een paar hypnosesessies gehad, en een aantal andere dingen waaronder mindfulness voor AdHd. dat sloot allemaal goed op elkaar aan en ik vond de afwisseling prettig. Ik ga niet gemakkelijk in hypnose weet ik nu, bij mij gaan dan alle alarmlichten aan. desondanks heeft het mij wel wat opgeleverd. Zo weet ik nu veel meer over mijn grenzen en voel ze beter aan. een bijzonder moment dat ik me herinner is toen ik in trance was en me intens sterk, licht en vrij voelde. Ik kan dat nu zo oproepen. Ik ben niet snel depressief meer en heb meer sturing over mijn gedrag. dat is goed voor mijn werk en het allermeest voor thuis.” lars (43 jr.), verzekeringsspecialist tips om een goede hypnotherapeut te vinden ben je benieuwd wat hypnotherapie voor jou kan betekenen, let dan op de volgende punten: • Vraag de hypnotherapeut hóe deze Ad(H)d behandelt, en wat hij/zij ervan af weet. een goede hypnotherapeut vraagt waar jij last van hebt, vraagt door, en sluit daar op aan; • Ga niet naar iemand die zich ergert aan jouw Ad(H)d-eigenschappen; • Vraag of de therapeut of coach met scripts werkt. 23 dit zijn standaard-teksten die worden voorgelezen terwijl je in trance bent. dat kan prima werken, maar meestal heb je meer maatwerk nodig; • er zijn hypnotherapeuten die alleen met directe of indirecte hypnose werken, of met allebei. laat je uitleggen hoe dat zit; • Verschillende opleidingen voor hypnose hebben eigen certificeringen, registraties en beroepsverenigingen. Goede initiatieven, maar ook wat misleidend. met een opleiding van 8 dagen mag je je al ‘international register hypnotherapist’ noemen. psychologen hebben een vereniging die niet toegankelijk is voor andere hypnotherapeuten, enzovoorts. kortom, laat je niet te veel leiden door wel of geen ‘aangesloten bij-badges’. kijk bijvoorbeeld wel naar de verdere opleiding van de hypnotherapeut (via linkedIn); • Het belangrijkste is natuurlijk dat je een klik hebt! Je kunt alleen in trance gaan als je vertrouwen hebt in je hypnotherapeut. werkt hypnotherapie? dat hypnotherapie werkt, blijkt wel uit het feit dat 17 nederlandse ziekenhuizen hypnose gebruiken bij de behandeling van pds, het prikkelbare darmsyndroom. Je kunt dit zien in ‘Hypnose op recept’ van 2Doc.
Page 24
EEN BIjzONdERE AANPAK VOOR KINdEREN MET dySLExIE marijke van Vuure spreekt bevlogen als het gaat over kinderen met een leesachterstand. Vanuit haar eigen praktijk in edam begeleidt zij kinderen van 6 tot en met 12 jaar die moeite hebben met lezen. daar ziet ze hen opbloeien. Ze komen vaak gefrustreerd binnen en na een paar weken zijn het weer blije open kinderen met meer zelfvertrouwen. “Ik heb het leukste werk van de wereld” tekst: Anne-mArIe HArtmAnn H 24 oe ontstond jouw idee om kinderen met dyslexie te begeleiden? In de jaren 70 gaf ik les in het basisonderwijs en dan meestal aan de onderbouw groepen. Het viel mij op dat in elke klas wel 1 of 2 kinderen zaten bij wie het lezen vaak lastig van start ging. In die tijd was er nog weinig bekend over dyslexie. Het advies van de experts op school was toen dat ze goed moesten blijven oefenen. maar ik zag intelligente kinderen die al goed oefenden en hun best deden. Het advies om meer te oefenen ging niet op. Ik zag dat deze kinderen wat anders nodig hadden, maar wat? dit was voor mij de motivatie om mij te verdiepen in dyslexie. Je hebt een eigen aanpak. hoe kwam je daarop? Ik begon met het lezen van verschillende boeken over dyslexie en volgde meerdere cursussen. Zo heb ik de 2-jarige opleiding kuipers/Weggelaar gevolgd en veel theoretische kennis opgedaan over het samenwerken van de verschillende gebieden in de hersenen. deze samenwerking is cruciaal om goed te leren lezen. daarnaast was het onderzoek van christine kuipers van de universiteit van leiden belangrijk voor de aanpak die ik heb ontwikkeld. Haar onderzoek laat zien dat een goed ontwikkelde motoriek belangrijk is bij het leren lezen. ook heb ik meerdere opleidingen gevolgd en methodes onderzocht, waaronder de davis methode en een marijke van vuure opleiding voor motorische remedial teaching. Hier is mijn eigen methode uit ontstaan. meskerborD kun je wat meer vertellen over jouw aanpak? Ik begin altijd met een breed onderzoek om te achterhalen wat de oorzaak is van de leesachterstand. Ik kijk onder andere naar de motorische ontwikkeling, de werking van het auditieve geheugen, de visuele ontwikkeling en uiteraard ook het lezen, spellen en schrijven. op basis van dit onderzoek ga ik aan de slag met het kind. de eerste 4 tot 5 weken komt er nog geen lezen aan te pas, maar doen we hele andere oefeningen, gericht op de ontwikkeling van de motoriek of het trainen van de ogen. wat hebben dyslexie en touwtje springen met elkaar te maken? bij het leren lezen zijn meerdere gebieden in de hersenen betrokken. Als de verbindingen tussen deze gebieden niet goed zijn, kun je niet goed leren lezen. de aanleg van deze verbindingen stimuleer je door te bewegen en tweehandige bewegingen te doen. tweehandige motorische oefeningen waaronder ook touwtje springen zorgen ervoor dat de verbindingen tussen de verschillende hersengebieden worden aangelegd. ook het gebruik van het meskerbord stimuleert deze verbindingen in het brein. dit is een dubbelzijdig bord waarbij je met beide handen tegelijk op het bord schrijft. de bedenker van het bord, dr. p.J. mesker, was neuroloog en hoogleraar aan de universiteit van nijmegen. Hij deed in de jaren ’70 onderzoek naar leerproblemen. Hij ontdekte een verband tussen het niet goed samenwerken van de linker- en rechterhersenhelft en een niet goed ontwikkelde of vertraagde motoriek. door de motoriek te stimuleren en te oefenen, wordt de samenwerking tussen de linker- en rechterhersenhelft versterkt. met een positief effect op het leren lezen tot gevolg. welk advies zou jij aan leerkrachten geven? mijn advies aan hen is: kijk breder naar een kind. kijk of het in staat is om tot lezen te komen. Hoe zit het met de samenwerking tussen de verschillende hersengebieden? dat kun je eenvoudig testen met bijvoorbeeld het meskerbord, maar elk kind heeft zijn eigen ontwikkeltijd, dus ze zullen niet allemaal tegelijkertijd kIaar zijn om te leren lezen. daarom mag er in het basisonderwijs meer ruimte 25
Page 26
komen voor de individuele ontwikkeling van het kind en meer aandacht en tijd voor de motorische ontwikkeling. Ik weet zeker dat je daarmee een hoop leesproblemen in de kiem smoort. praktische hulp marijke van Vuure heeft twee praktische hulpboeken geschreven waarin ze uitlegt hoe kinderen die helemaal zijn vastgelopen in het proces van leren lezen, weer plezier kunnen beleven aan het lezen. de boeken zijn makkelijk te lezen en staan vol illustraties, tips en een stappenplan. Je kunt er als ouder of onderwijzer prima zelf mee aan de slag. geen enkele methode is bewezen effectief Hoewel de methode van marijke wetenschappelijk niet bewezen is, 26 zijn er ook hedendaagse neurowetenschappers die bevestigen dat een samenwerking tussen de verschillende gebieden in de hersenen en een goed ontwikkelde motoriek verband houden met het vermogen om te leren. Zo benadrukt ‘bewegings’-professor dr. erik scherder, bekend van zijn boeken Laat je hersenen niet stil zitten en Singing in the brain, het belang van bewegen en een goede motoriek voor je hersenen. Je stimuleert daarmee de verbindingen, het concentratievermogen en het leervermogen, zo stelt hij. Voor marijke geen verrassing. bovendien, zo merkt zij op, is geen enkele leesmethode bewezen effectief. die van haar is daarin dus niet uniek. en dat veel kinderen met leesproblemen er baat bij hebben, blijkt uit de ervaring van kinderen, ouders en leerkrachten die er mee hebben gewerkt. de boeken van marijke: • dyslexie en touwtje springen • leren lezen doe je met je lijf meer informatie en bestellen via de website van Uitgeverij akasha. VIjf VRAGEN AAN Ad(h)d cAfé EN dySLExIE cAfé APELdOORN tekst: romy Hebers 1 wAArom ZiJn Jullie met het Ad(h)d cAFé en het dyslexie cAFé begonnen? om de maand organiseren wij het Ad(H)d café of het dyslexie café in Apeldoorn. de ene maand organiseer ik -romy Hebers- (dyslectische AdHd'er) het Ad(H)d café met connie triantafillidis (Ad(H)dcoach). de andere maand het dyslexie café met karin Jahromi (dyslexiespecialist). met de cafés willen wij graag gelijkgestemden bij elkaar brengen, met elkaar in gesprek gaan, een luisterend oor bieden en elkaar helpen. door onze andere manier van denken en doen voelen we ons vaak eenzaam in deze maatschappij. Hoe mooi is het dan als je met anderen in contact kan komen die op dezelfde manier denken en doen. 2 3 met welke vrAgen komen mensen ZoAl nAAr Jullie toe? er komen vooral ouders van kinderen met dyslexie of A(d)Hd, maar ook volwassenen en professionals. er zijn vaak geen specifieke vragen maar we zijn benieuwd naar elkaars verhaal. We delen ervaringen en krijgen tips van elkaar. per avond is de groep tot nu toe meestal niet zo groot. daardoor voel je je gauw op je gemak. soms komen er diepe gesprekken. wAt wAs de mooiste Avond tot nu toe? dat was toch wel de avond dat Gershwin bonevacia helemaal vanuit Amsterdam naar Apeldoorn kwam. Hij vertelde over zijn eigen ervaringen met dyslexie en hoe hij met zijn dyslexie een succesvol dichter, schrijver en filosoof is geworden. Het was zo fijn om zo’n succes verhaal te horen. Hetzelfde geldt voor de avond met Anne ligtenberg die het dyslexie boek maakte. 4 5 wAt wAs de meest rAmpZAlige Avond? dat is makkelijk: de avond dat niemand kwam. dan zit je daar met z’n tweeën te wachten…maar hopelijk hoort dat nog bij de beginfase, we zijn nog niet zo lang open. hoe Zien Jullie de toekomst vAn Jullie cAFés? In de toekomst zien we onze cafés graag groeien. We hopen met elkaar een fijne plek te creëren waar we onszelf kunnen zijn, van elkaar kunnen leren, antwoorden vinden en waar misschien wel mooie vriendschappen ontstaan. meer over aD(H)D Café apeldoorn APELDOORN meer over Dyslexie Café apeldoorn 27
Page 28
Onderzoek Vier op de vijf mensen met AdHd heeft last van meer dan alleen AdHd. meestal gaat het om depressie, angst, slaapproblemen en/of obesitas (overgewicht). toch draait het bij de behandelingen van AdHd nog steeds vooral om het verbeteren van de AdHd-symptomen. Het zou goed zijn als behandelprogramma’s zich ook richten op de behandeling en preventie van comorbide stoornissen. maar daar is onderzoek voor nodig. daarnaast is er veel behoefte aan medicatievrije behandelvormen voor AdHd. tekst: Julie houben 28 D e proud-studie verenigt beide wensen. In deze studie kijken onderzoekers van karakter en het radboud umc naar de bruikbaarheid en de werking van twee medicatievrije behandelingen: bewegingstherapie en lichttherapie. doel is om te onderzoeken of deze twee therapieën comorbide stoornissen verminderen of zelfs voorkomen en of ze AdHd-symptomen verbeteren. deelnemers worden ‘random’ ingedeeld in de ‘bewegings-’ of ‘licht’-groep of de controlegroep (helaas, die moet er ook zijn bij goed onderzoek) die blijft doen wat hij/ zij al deed vóór deelname aan de studie. de therapieën kun je grotendeels zelfstandig uitvoeren door middel van een app en een smartphone. bewegingstherapie bij bewegingstherapie volg je gedurende 10 weken drie dagen van de week een bewegingsprogramma met aerobic en spierversterkende oefeningen. dit kost je zo’n uurtje per dag. een smartphone met een speciale app en een polsband met lichtsensor meten daarnaast je fysieke activiteit gedurende de dag. lichttherapie de lichttherapie kun je in je eigen thuissituatie volgen. Hierbij ga je gedurende 10 weken iedere dag, behalve zondag, 30 minuten achter een speciale lamp zitten. deze krijg je te leen van het onderzoeksteam. of je in de ochtend of in de avond achter de lamp moet zitten, hangt af van jouw ritme. ben je een ochtend- of een avondmens? dit wordt duidelijk aan de hand van een aantal vragen. ook krijg je een smartphone met een speciale app en een polsband met lichtsensor mee naar huis om de blootstelling aan licht gedurende de dag te meten. wie kan er meedoen aan deze studie? deelnemers met de diagnose AdHd. leeftijd tussen 14 en 45 jaar. stabiel op eventuele gestarte behandeling. kijk op www.adhd-beweging-lichttherapie.nl Het effect van beweging of licht op ADHD cheyenne (22 jaar) meldde zich begin dit jaar aan voor de proudstudie. Ze deed mee aan de bewegingstherapie en vertelt wat ze er van vond. tekst: lisA bos – onderZoekster biJ proud wat was voor jou de trigger om mee te doen? dat jullie nieuwe manieren onderzoe-ken waarop ik mijn AdHd-(gedrag) zou kunnen veranderen. In de periode dat ik me inschreef zat ik niet helemaal lekker in mijn vel en deze studie zou me daar misschien bij kunnen helpen. daarnaast leek het me leuk om iets nieuws te proberen om anderen erover te kunnen informeren. Hoe heb je de 10 weken bewegingstherapie ervaren? tweeënhalf jaar geleden sportte ik heel veel maar de periode daarna niet meer. Ik zat ook veel binnen. deze studie was echt het duwtje in de rug dat ik nodig had om weer aan de slag te gaan. de oefeningen waren leuk en ik heb echt genoten van de wandelingen. Ik zocht elke keer een nieuwe route uit, soms door de stad, soms door het bos. Het was fijn om weer buiten te zijn. Het feit dat ik een sensor droeg en de telefoon mijn activiteit registreerde was een goede motivatie om er echt mee aan de slag te gaan. heeft het effect gehad? de therapie heeft veel effect gehad op mij. Ik kwam weer buiten, kreeg een dagritme en voelde me positiever. ook op mijn AdHd heeft het een gunstige invloed. soms kan ik impulsief reageren en hierdoor bot of boos overkomen. Ik merk dat als ik die dag ben gaan sporten het rauwe randje eraf is. Het is een goede uitlaatklep. ga je thuis verder met de bewegingsactiviteiten? toen ik de telefoon en de sensor aan het eind van de studie ingeleverd had, viel voor mij het geheugensteuntje weg. Ik ben toen ook niet meer gaan sporten. meteen voelde ik mijn gemoedstoestand weer dalen. Inmiddels heb ik me opnieuw ingeschreven bij een sportschool. nu sport ik weer en ik voel me een stuk beter. deze therapie heeft me dus echt iets gebracht. lees ook het uitgebreide interview met Cheyenne. cheyenne 29
Page 30
EEN NIEUW LETTERTyPE VOOR dySLEcTIcI christian boer is, in willekeurige volgorde, grafisch ontwerper, dyslectisch en ondernemer. een combinatie van talenten en kwaliteiten die tot mooie resultaten kan leiden. een daarvan is al een feit: christian heeft een lettertype ontwikkeld speciaal voor dyslectici: ’dyslexie Font’. dit artikel is op pag. 32 en 33 ook leesbaar in het lettertype dyslexie Font. leest dat prettiger voor jou of maakt het niet uit? We horen het graag! tekst: elly VAn rIJn Z 30 oals voor veel mensen met dyslexie was ook christian’s schoolcarrière geen feest. Hoewel hij al jong wist dat hij dyslectisch was, wilde niet iedere leerkracht daarin meegaan of wist niet goed hoe te handelen. Hij werd als lui bestempeld en iedere keer werd gedacht dat hij door lang en vaak oefenen en leren er toch wel zou komen. Veel zinloze uren heeft christian besteed aan school- en huiswerk. tekenen was wel zijn ding en uiteindelijk kwam christian via een lange omweg terecht op de Hogeschool voor de kunsten. daar heeft hij in een video kunnen visualiseren wat er in zijn hoofd gebeurt als hij moet leren. Het filmpje is te zien op YouTube. lettertype dyslexie Font Vervolgens besloot christian naar een manier te zoeken om lezen voor mensen met dyslexie eenvoudiger te maken. dit werd het uitgangspunt van zijn afstudeerproject. Hij ontwikkelde een lettertype speciaal voor mensen met dyslexie dat lezen, leren en werken makkelijker maakt: het zogeheten ‘dyslexie Font’. de specifieke kenmerken van dyslexie vormden het uitgangspunt voor zijn ontwerp. de meest voorkomende leesfouten bij dyslexie zijn het verwisselen, spiegelen, draaien en samensmelten van letters. In het dyslexie Font is iedere letter uniek, waarmee de bekende leesfouten van dyslexie worden tegengegaan. de belangrijkste kenmerken van het dyslexie Font zijn een zwaardere onderkant, schuinere letters, grotere openingen en andere vormen. daardoor is de kans op draaien en verwisselen veel kleiner. Dyslexie font de belangstelling voor zijn letter is groot. christian heeft op veel plekken in de wereld (tedx) lezingen gegeven en heeft ook diverse prijzen in ontvangst mogen nemen. op zijn kantoor staat een groot aantal boeken van bekende schrijvers die in dyslexie Font zijn gepubliceerd. christian christian en robert jan wordt bijgestaan door robert Jan Walder en Isobel dryburgh. beiden zijn weliswaar niet dyslectisch maar hebben wel de ambitie dat het dyslexie Font lettertype standaard beschikbaar is, net als ieder ander lettertype. Zodat mensen met dyslexie net zo van lezen kunnen genieten als mensen zonder dyslexie. design thinking tijdens een van zijn recente lezingen in silicon Valley hoorde christian over ‘design thinking’. dit is een methode waarmee je probleemoplossend denkt en buitengewone, creatieve resultaten kunt behalen. Vergelijkbaar met hoe ontwerpers vaak te werk gaan. Het is een nieuwe manier van denken waarmee je elk willekeurig probleem op een creatieve manier benadert. Hierbij denk je niet vanuit het probleem maar meer ‘out of the box’. deze methode heeft christian verder ontwikkeld voor kinderen. Hij gaat ermee naar scholen en leert kinderen op deze manier over problemen na te denken. Alles mag en niets wordt op voorhand weggestreept. dit leidt tot leuke oplossingen voor problemen waar de kinderen in eerste instantie geen oplossing voor wisten. christian is ervan overtuigd dat kinderen ook op latere leeftijd hier profijt van hebben. Hij vindt het erg leuk om dit buiten kantoor te doen en te zien hoe de kinderen hierdoor ook nieuwe kanten van zichzelf ontdekken. de droom van christian is dat op een dag het gebruik van dyslexie Font de gewoonste zaak van de wereld is. daarnaast hoopt hij het negatieve imago, dat dyslexie een tekortkoming is, te veranderen. Zodat de focus meer komt te liggen op de positieve kant van dyslexie, zoals de enorme creativiteit en het vermogen visueel abstract en 3d te denken. meer over dyslexie Font meer over het lettertype dyslexie Font vind je op https://www.dyslexiefont.com/nl/lettertype/. In deze video vertelt christian in het engels voor een groot publiek over zijn dyslexie Font. de dyslexieletter werkt niet voor elke dyslect. Zo blijkt bijvoorbeeld uit dit onderzoek. maar de meeste gebruikers zijn er erg blij mee, getuige de onderzoeken op de website van Dyslexie Font. 31
Page 32
Een nieuw lettertype voor dyslectici Christian Boer is, in willekeurige volgorde, grafisch ontwerper, dyslectisch en ondernemer. Een combinatie van talenten en kwaliteiten die tot mooie resultaten kan leiden. Een daarvan is al een feit: Christian heeft een lettertype ontwikkeld speciaal voor dyslectici: ’Dyslexie Font’. Tekst: Elly van Rijn Zoals voor veel mensen met dyslexie was ook Christian’s schoolcarrière geen feest. Hoewel hij al jong wist dat hij dyslectisch was, wilde niet iedere leerkracht daarin meegaan of wist niet goed hoe te handelen. Hij werd als lui bestempeld en iedere keer werd gedacht dat hij door lang en vaak oefenen en leren er toch wel zou komen. Veel zinloze uren heeft Christian besteed aan school- en huiswerk. Tekenen was wel zijn ding en uiteindelijk kwam Christian via een lange omweg terecht op de Hogeschool voor de Kunsten. Daar heeft hij in een video kunnen visualiseren wat er in zijn hoofd gebeurt als hij moet leren. Het filmpje is te zien op YouTube. LETTErTYpE DYsLExiE FonT Vervolgens besloot Christian naar een manier te zoeken om lezen voor mensen met dyslexie eenvoudiger te maken. Dit werd het uitgangspunt van zijn afstudeerproject. Hij ontwikkelde een lettertype speciaal voor mensen met dyslexie 32 dat lezen, leren en werken makkelijker maakt: het zogeheten ‘Dyslexie Font’. De specifieke kenmerken van dyslexie vormden het uitgangspunt voor zijn ontwerp. De meest voorkomende leesfouten bij dyslexie zijn het verwisselen, spiegelen, draaien en samensmelten van letters. In het Dyslexie Font is iedere letter uniek, waarmee de bekende leesfouten van dyslexie worden tegengegaan. De belangrijkste kenmerken van het Dyslexie Font zijn een zwaardere onderkant, schuinere letters, grotere openingen en andere vormen. Daardoor is de kans op draaien en verwisselen veel kleiner. De belangstelling voor zijn letter is groot. Christian heeft op veel plekken in de wereld (TEDx) lezingen gegeven en heeft ook diverse prijzen in ontvangst mogen nemen. Op zijn kantoor staat een groot aantal boeken van bekende schrijvers die in Dyslexie Font zijn gepubliceerd. Christian wordt bijgestaan door Robert Jan Walder en Isobel Dryburgh. Beiden zijn weliswaar niet dyslectisch maar hebben wel de ambitie dat het Dyslexie Font lettertype standaard beschikbaar is, net als ieder ander lettertype. Zodat mensen met dyslexie net zo van lezen kunnen genieten als mensen zonder dyslexie. voor wisten. Christian is ervan overtuigd dat kinderen ook op latere leeftijd hier profijt van hebben. Hij vindt het erg leuk om dit buiten kantoor te doen en te zien hoe de kinderen hierdoor ook nieuwe kanten van zichzelf ontdekken. DEsign THinking Tijdens een van zijn recente lezingen in Silicon Valley hoorde Christian over ‘Design Thinking’. Dit is een methode waarmee je probleemoplossend denkt en buitengewone, creatieve resultaten kunt behalen. Vergelijkbaar met hoe ontwerpers vaak te werk gaan. Het is een nieuwe manier van denken waarmee je elk willekeurig probleem op een creatieve manier benadert. Hierbij denk je niet vanuit het probleem maar meer ‘out of the box’. Deze methode heeft Christian verder ontwikkeld voor kinderen. Hij gaat ermee naar scholen en leert kinderen op deze manier over problemen na te denken. Alles mag en niets wordt op voorhand weggestreept. Dit leidt tot leuke oplossingen voor problemen waar de kinderen in eerste instantie geen oplossing De droom van Christian is dat op een dag het gebruik van Dyslexie Font de gewoonste zaak van de wereld is. Daarnaast hoopt hij het negatieve imago, dat dyslexie een tekortkoming is, te veranderen. Zodat de focus meer komt te liggen op de positieve kant van dyslexie, zoals de enorme creativiteit en het vermogen visueel abstract en 3D te denken. Meer over het lettertype Dyslexie Font vind je op https://www. dyslexiefont.com/nl/lettertype/. In deze video vertelt Christian in het Engels voor een groot publiek over hoe hij tot zijn Dyslexie Font kwam. De dyslexieletter werkt niet voor elke dyslect. Zo blijkt bijvoorbeeld uit dit onderzoek. Maar de meeste gebruikers zijn er erg blij mee, getuige de onderzoeken op de website van Dyslexie Font. Fijne letter voor jou? De website van i & W is ook in dyslexiefont te bekijken. Gewoon met een klik op het logo rechtsboven! 33
Page 34
Daan, een schitterend kind dat uitviel Het is af. mijn boek over kinderen die moeite hebben om naar school te gaan. Ik had nooit gedacht dat er zo veel kinderen vastlopen, zelfs in mijn eigen omgeving. Zo ook daan, zoon van een moeder die ik al jaren ken. Zijn verhaal staat niet op zichzelf. maar het kan ook anders, zo laat de nieuwe school zien. tekst: remko iedemA 34 Z ijn moeder vertelde een verdrietig verhaal over een kind dat zijn weg zoekt in het leven, dat zijn gedrag niet altijd in de hand heeft en dat onvoldoende wordt gezien in de hulp die hij nodig heeft. Ik vroeg Joyce of ik haar zoon mocht spreken. en zo ontmoette ik daan (16). daan vertelde dat hij hoogbegaafd en ‘super dyslectisch’ is. “dat laatste is op de basisschool en op mijn eerste middelbare school niet gezien.” misschien kwam dat door het feit dat daan geen problemen had met lezen. maar toen hij vertelde over de problemen die hij heeft met schrijven concludeerden we samen dat het eigenlijk bizar is dat niemand zijn dyslexie zag. op zijn eerste middelbare school ging het niet lekker. “Ik verveelde me en ging steeds minder doen. bij Frans zat ik de krant te lezen.” Zijn moeite om bij de les te blijven heeft waarschijnlijk te maken met iets anders: daan heeft ook AdHd. Het bouwde op tot een moment dat het niet meer ging. Hij stopte met school en ging ‘iets anders’ doen, dagbesteding voor jongeren. Hij zweeg hier verder over. Van Joyce hoorde ik wat daar gebeurde: “de zoveelste volwassene die zijn vertrouwen won en hem vervolgens in de steek liet.” Gelukkig kon daan naar een nieuwe school, met een speciale klas voor thuiszitters. Al snel stelde deze school voor een dyslexietest te doen. daan bleek in de ‘zwaarste categorie’ te vallen. Hij kreeg in elk geval meer ondersteuning dan op remko ieDema zijn vorige school. “In het begin ging het best goed op die nieuwe school. maar gaandeweg nam de druk toe, begon het meer op een gewone school te lijken. Het ging uiteindelijk ook alleen maar over presteren, dat werkt gewoon niet bij mij. Ik sliep steeds slechter en kreeg meer stress. over sommige vakken raakte ik gefrustreerd, het ging niet. op een gegeven moment klapte ik eruit. Het had geen zin en ik kwam niet vooruit. Ik kreeg ruzie met een leraar en werd geschorst.” er zijn mensen die daan zouden omschrijven als een kind met gedragsproblemen. misschien hebben ze gelijk – maar mijn wedervraag is dan: waar komen die vandaan? daan behoort tot de groep jonge mensen die onze maatschappij nodig heeft. Hij is schitterend, briljant, grappig, onderhoudend, creatief en bij vlagen visionair. Hoe is het in vredesnaam mogelijk dat kinderen als daan uitvallen? Welke afslag hebben we gemist? In mijn boek verken ik dat. Wat ik zie is dat er veel aandacht uitgaat naar Jeugdzorg en passend onderwijs, naar regels, naar interventies. maar het werkt in de praktijk vaak niet: kinderen worden vermalen in plaats van geholpen. het kan wél ondertussen zijn er in nederland plekken waar mensen laten zien dat het wél beter kan. door verantwoordelijkheid te nemen, moed te tonen. Johan van den beucken, directeur van basisschool de nieuwe school in panningen – die de nationale onderwijsprijs won - is hierbij een van mijn inspiratiebronnen. een ‘gewone openbare basisschool’. maar wel eentje zonder kinderen die uitvallen. Van den beucken zegt in een artikel over zijn school: “Waarom passend onderwijs hier wel lukt en op andere scholen niet? Ik denk toch dat dat komt omdat er nu eenmaal speciaal onderwijs is. Als dat er is, wordt er ook naar verwezen. Wij doen alsof het er niet is: dan moet je het dus zelf oplossen, want er is geen andere optie. dan kijk je anders, dan handel je anders, en dan blijkt het allemaal wél te kunnen.” Van den beucken doet het gewoon. naast het kind staan en kijken wat het nodig heeft. Hij bewijst het: ook in een rammelend systeem kun je het goede doen. Vandaag al. en laten we vertrouwen hebben in onze kinderen. dit is wat ik Joyce appte over daan, na het gesprek dat ik met hem had: “Wat een fantastische zoon heb jij. die vindt zijn weg wel.” boek van remko iedema remko Iedema - baat het niet dan schaadt het wel - Hoe helpen wij kinderen die moeite hebben om naar school te gaan? uitgeverij pepijn, € 18,95 meer over de nieuwe school • lees het artikel over de werkwijze van de Nieuwe School panningen • lees het artikel over de Nationale Onderwijsprijs 35
Page 36
de werkgroep volwAssenen: toe AAn een neurodivers JAsJe In 2007 startte Irene van Miltenburg een werkgroep om vernieuwende projecten op de rails te zetten en elkaar daarin te ondersteunen. Dat was toen nog binnen de Vereniging Woortblind, na de fusie werd dat uitgebreid met leden van Impuls. De werkgroep kreeg veel voor elkaar. Een overzicht en een oproep aan onze leden: wie neemt het stokje over? Om welke projecten ging het? • Het project com over dyslexie hulpmiddelen; een samenwerking tussen de Hogeschool Arnhem en nijmegen en de Hogeschool Zuyd. Inmiddels is de website die daaruit is ontstaan af en verzorgt Impuls & Woortblind deels de actuele inhoud: www.dyslexiehulpmiddelen.com; • Initiatief tot het onderzoek ‘dyslexie en laaggeletterdheid’ in samenwerking met de universiteit utrecht. Hieruit volgde een publicatie in 2012; • medewerking aan de congressen ‘neurodi - versiteit en werk’ in 2016 en 2018; • uitwisseling met Joost de beer van tilburg university die promoveert op het onderwerp dyslexie en Arbeid; uitwisseling met marzenka rolak die op dezelfde universiteit promoveert op dyslexie en coping strategieën. In de loop der jaren zijn er verschillende leden actief geweest binnen de Werkgroep, met als vaste constanten: Hans van de Velde, dirk Vollenhoven, karin de Jager, Ingrid schorsch, roy de Jong en sjan Verhoeven. Het bestuur dankt hen allen voor hun inzet en resultaten. de huidige leden zijn allemaal dyslectisch en zetten hun werk daarom voort in de ondersteuningsgroep dyslexie van I & W. Hierbij een oproep aan onze leden: Het zou goed zijn als er een nieuwe Werkgroep Volwassenen komt waar al onze doelgroepen in vertegenwoordigd zijn en die ook al onze doelgroepen aanspreekt. een nieuwe Werkgroep neurodiversiteit wellicht? Interesse? Mail ons. is. ken je eigen gebruiksaanwijzing en doe er je voordeel mee. los de dingen waar je last van hebt praktisch op (koop 100 pennen en strooi ze door het huis) en ga doen waar je goed in bent. Helaas is hij ook zo’n AdHd’er dat we de toegezegde powerpoint ook na 5 reminders nog niet binnen hebben. We blijven het proberen! themAbiJeenkomst ‘hoerA ik heb Adhd’ Het was een bijzondere bijeenkomst op 16 april. Frank van Strijen, schrijver van het zelfhulpboek met de gelijknamige titel, stortte als een sneltrein zijn inspirerende verhaal uit over zo’n 25 toehoorders. tekst: JulIe Houben de avond vond plaats in de woonkamer van zijn gezinshuis voor 11 jongens met een gebruiksaanwijzing. Iedereen hing aan zijn lippen. Het verhaal van Frank slaat aan omdat het zo concreet en positief 36 VERENIGINGSNIEUWS imPuls & Woortblind werkt mee AAn nieuwe richtliJn dyslexie Eind april was de eerste bijeenkomst van de deelwerkgroep Diagnostiek, een van de vier werkgroepen die samen een nieuwe Brede Vakinhoudelijke Richtlijn Dyslexie ontwikkelen onder leiding van het NJI (Nederlands Jeugd Instituut). Thomas Verspaandonk nam namens Impuls & Woortblind deel aan deze bijeenkomst. Een korte update. tekst: tHomAs VerspAAndonk er is grote behoefte aan zo’n richtlijn. dat blijkt uit de onderstaande knelpunten waarmee de vier deelwerkgroepen aan de slag gingen: Knelpunten Signalering • professionals vinden het lastig het risico op dyslexie te signaleren bij kinderen en jongvolwassenen met een anders- of meertalige achtergrond; • professionals op scholen hebben onvoldoende kennis en/of middelen om zorgniveau 3 uit het onderwijsprotocol vorm te geven en om het leerdossier op te stellen. Knelpunten Diagnostiek • Verschillen tussen gradaties van dyslexie bij kinderen en volwassenen zijn niet altijd duidelijk, mede vanwege meerdere definities en bijbehorende diagnostiek; • Zorgprofessionals beschikken over te weinig en verouderde diagnostische middelen voor kinderen ouder dan 12 jaar; • de diagnostiek wanneer sprake is van comorbiditeit met bijvoorbeeld hoogbegaafdheid en AdHd; • Het onderzoeksverslag van de professional voor een dyslexieverklaring is niet altijd van voldoende kwaliteit. Knelpunten Behandeling • ouders, cliënten en professionals hebben geen overzicht van de effectiviteit van verschillende behandelmethodes; • professionals werken niet altijd goed samen als een kind behandeld wordt voor dyslexie; Weinig nazorg na een behandeling. Knelpunten Ondersteuning • kinderen en jongeren die wel dyslexie hebben, maar niet gediagnosticeerd zijn met ernstige enkelvoudige dyslexie (eed) krijgen geen of weinig ondersteuning; • onderwijsprofessionals maken weinig gebruik van technische hulpmiddelen tijdens en na de dyslexiebehandelingen. Allemaal zeer herkenbare knelpunten voor ouders van een kind met (een vermoeden van) dyslexie of voor (jong) volwassenen met dyslexie. de eerste bijeenkomst was vooral een gesprek over deze knelpunten, die door iedereen werden herkend. Het wordt een pittige uitdaging om al deze pijnpunten aan te pakken en tot een breed gedragen richtlijn te komen! maar wij gaan onze steen bijdragen en zullen vooral het gedachtengoed van de neurodiversiteit inbrengen. Het nJI gaat ervan uit dat het definitieve advies in de tweede helft van 2019 aan de ministers van VWs en onderwijs kan worden gepresenteerd. 37
Page 38
IMPULS & WOORTBLINd DYSLEXIELIJN wAt: de dyslexielijn is een hulpdien voor vragen over dyslexie. HaaL MEER UIT JE DYSLEXIE wAt: 2-maandelijkse bijeenkomsten rond een thema wie: peter millenaar - peter.w.millenaar@gmail.com (voorzitter) wie: dyslexielijn@impulsenwoortbli WERKgROEp VOLWaSSENEN wAt: klankbordgroep voor initiatieven en projecten rond actuele thema’s mbt Ad(H)d, dyslexie en/of dyscalculie wie: we zoeken nieuwe leden en een voorzitter! Iets voor jou? Mail ons. actieve werkgroepen en vrijwilligers I & W Impuls & Woortblind is actief voor en met mensen met Ad(H)d, dyslexie en dyscalculie. Heb je vragen? Heb je een idee voor een actie of een activiteit? Wil je ergens aan meedoen? Hier zie je bij wie je terecht kunt met je vraag of idee! DYSLEUK: pR EN LOBBYgROEp DYSLEXIE wAt: dyslexie zichtbaar maken vanuit I en W wie: nel Hofmeester & monique blom – dysleuk@impulsenwoortblind.nl WETENSCHapSCOMMISSIE wAt: expertmeetings, begeleiding van studenten, eigen onderzoeken onder achterban, internationale contacten wie: rob pereira (bestuursvoorzitter & portefeuille wetenschap) 38 aD(H)D-CaFéS wAt: maandelijkse bijeenkomsten voor en door mensen met AdHd/Add (zie pag. 39) wie: elly van rijn (bestuurslid portefeuille vrijwilligers) nst lind.nl ONDERSTEUNINgSgROEp DYSLEXIE wAt: belangenbehartiging voor dyslectici wie: peter millenaar - peter.w.millenaar@gmail.com (voorzitter) AMERSFOORT REDaCTIECOMMISSIE FONDSENWERVINg wAt: zorgen voor stabiele extra inkomsten voor I en W wie: roy de Jong (bestuurslid portefeuille fondsenwerving) wAt: zorgt samen met hoofdredacteur voor inhoud van I & W magazine wie: Julie Houben – julie.houben@ impulsenwoortblind.nl (hoofdredacteur) CONTaCTpERSONEN EN CLIëNTONDERSTEUNERS wAt: ervaringsdeskundige vrijwilligers per telefoon en/of mail bereikbaar wie: zie de lijst op http://www.impulsenwoortblind.nl/onze-vrijwillige-contactpersonen/ BESTUUR wAt: ook elk bestuurslid heeft een eigen aandachtsveld. Wil je één van hen benaderen met een vraag of idee? stuur dan een mail naar info@impulsenwoortblind.nl wie: rob pereira - bestuursvoorzitter, wetenschap, AdHd roy de Jong- penningmeester, fondsenwerving, dyscalculie, dyslexie elly van rijn – algemeen, Ad(H)d-cafés, vrijwilligersbeleid, Add Anne-marie Hartmann - onderwijs Aad bouwmeester Annemarie van essen 39
Page 40
ALGEMENE INfORMATIE ZelF ledenvoordeel bieden Als zelfstandige kun je leden van Impuls & Woortblind ook korting bieden op jouw product. denk aan coaching, workshops, rijbewijskeuringen. Wij vermelden je op de Ledenvoordeelpagina van onze website. Interesse: mail of bel ons: info@impulsenwoortblind.nl / 033 247 34 84 hAAl meer uit Je dyslexie! elke 2 maanden ben je op zaterdagmiddag welkom op een bijeenkomst van ‘Haal meer uit je dyslexie’, in hartje utrecht. Je vindt er tips, steun, begrip en herkenning. Wedden dat je na één keer vaker komt? meer info over locatie en tijden: www.impulsenwoortblind.nl/over-ons/ervaringendelen/haal-meer-uit-je-dyslexie de dyslexieliJn de dyslexielijn is een hulpdienst voor vragen over dyslexie. Je kunt bellen naar het landelijk bureau: 033 247 34 84 Wij zorgen dan dat je vraag door de juiste persoon behandeld kan worden. Je kunt je vraag ook mailen: dyslexielijn@impulsenwoortblind.nl Laat je “label” in je voordeel werken! Wij bieden in onze training en coaching voor (jong) volwassenen met dyslexie / dyscalculie / AD(H)D / autisme en/of hoogbegaafdheid: praktische handvatten en inzicht in jouw andere manier van denken en leren; vermindering van faalangst, onzekerheid, uitstelgedrag, prestatiedrang en/of stress; verhoging concentratie, sneller leren lezen, gemakkelijker schrijven en communiceren. Luister naar onze Podcasts “Wat is jouw Verhaal?” op Soundcloud.com: Dynamika Podcasts www.geniaaloprechts.nl 40 www.werkendyslexie.nl T 020 – 639 10 99 Zie ook onze boeken: “Slimmer dan je baas” en “Dyslexie: stoornis of intelligentie” (Uitgeverij Garant B.V.) info@dynamika.nl Dynamika advies, training & coaching & dySLExIE cAféS Ad(h)d cAféS door het hele land organiseren wij Ad(h)d-cafés. dé ontmoetingsplek voor iedereen uit onze doelgroep en direct betrokkenen. voor en door ervaringsdeskundigen. ook mensen met dyslexie en/of dyscalculie zijn meer dan welkom. Hieronder vind je alle cafés bij jou in de buurt en de vaste dag van de maand waarop je er naar toe kunt. voor adres- en contactgegevens per café, kijk op onze site. een webpagina met alle dyslexie cafés en dyslexie bijeenkomsten volgt binnenkort. noord hollAnd Ad(h)d-cAFé AmsterdAm Iedere eerste woensdagavond van de maand vanaf 20.00 uur Zuid hollAnd Ad(h)d-cAFé den hAAg Iedere laatste woensdagavond van de maand van 19.30 tot 22.30 Tot april gesloten Ad(h)d-cAFé bArendrecht Iedere derde dinsdag van de maand van 20.00 tot 22.30 ZeelAnd Ad(h)d-cAFé vlissingen Iedere tweede woensdag van maand van 20.00 tot 22.30 noord-brAbAnt Ad(h)d-cAFé bredA Iedere derde dinsdag van de maand vanaf 19.30 uur Ad(h)d-cAFé heusden-vesting Iedere tweede woensdag van de maand van 19.30 tot 21.30 Ad(h)d-cAFé dyslexie cAFé eindhoven nog geen vaste tijden bekend. KIJK HIER voor meer info limburg Ad(h)d-cAFé mAAstricht Iedere eerste vrijdag van de maand van 19.00 tot 21.30 drenthe Ad(h)d-cAFé Assen Iedere laatste vrijdag van de maand van 20.00 uur tot 23.00 overiJssel Ad(h)d-cAFé Zwolle Iedere tweede dinsdag van de maand van 20.00 tot 22.00 Ad(h)d-cAFé hengelo Iedere tweede dinsdag van de maand van 20.00 tot 22.30 gelderlAnd Ad(h)d-cAFé Apeldoorn eens in de 2 maanden op woensdagavond van 19.30 tot 21.30 uur dyslexie cAFé Apeldoorn eens in de 2 maanden op woensdagavond van 19.30 tot 21.30 uur Ad(h)d-cAFé Arnhem en omstreken Iedere eerste maandag van de maand vanaf 19.30 uur utrecht Ad(h)d-cAFé AmersFoort Iedere tweede vrijdag van de maand van 19.30 tot 22.00 Ad(h)d-cAFé utrecht Iedere eerste donderdag van de maand vanaf 21.00 behoeFte AAn onderling contAct? doe een oproep! Heb jij behoefte aan contact met iemand uit jouw omgeving om ervaringen te delen? Vanaf nu kun je via onze digitale nieuwsbrieven een oproepje doen. lever je oproep aan via de mail, meld er je woonomgeving bij en mail dit naar: info@impulsenwoortblind.nl. dan sturen wij de reacties aan je door. ZelF een Ad(h)d cAFé oF dyslexie cAFé opZetten? wiJ helpen Je! Is er geen Ad(H)d-café bij jou in de buurt? Zoek een partner en start er eentje. Impuls & Woortblind kan je helpen met een duidelijke handleiding over de aanpak. bel of mail ons voor meer informatie: 033 247 34 84 / info@impulsenwoortblind.nl 41
IPWB 1 - 2019

IPWB 1 - 2019


Page 2
In dIt ARTIKELEN 6 10 12 15 18 21 24 26 NUMMER Interview – ‘dat was het dus, ik had dyslexie’ Actueel – nieuws over AdHdmedicatie en vergoedingen leren met video’s: ideaal voor examenleerlingen met Ad(H)d of dyslexie Help, mijn kind kan niet stoppen Wat school kan doen voor jouw kind met dyscalculie een baanbrekend boek – positieve dyslexie Kastje-muur gevoel? tips voor juridische steun Wettelijke regelingen voor studenten met dyslexie en Ad(H)d 30 32 Inclusief hoger onderwijs – een inspirerend congres mijn AdHd-reis – ‘coaching gaf me net dat extra zetje’ VASTE RUBRIEKEN 3 4 35 Van het bestuur – voorwoord nieuws Verenigingsnieuws: ‘Hoe je AdHd-draken verslaat’ – verslag uit Assen OVERIG 3 36 38 colofon overzicht activiteiten & werkgroepen contactinformatie & Ad(H)d-cafés pAg 30 2 pAg 18 pAg 12 ELKAAR ONTMOETEN 2 coloFon nr 1 - 2019 Impuls & WoortblInd magazIne Is een uItgave van verenIgIng Impuls & WoortblInd en verschIjnt drIe keer per jaar dIgItaal. redactIe/redactIecommIssIe julie houben (hoofdredacteur), rob pereira, ardine korevaar, elly van rijn, karin jahromi, dirk van schie, anne-marie hartmann,. medeWerkers corine koole, Ilona sauwen, hans van luit, david bloemink, mariëlle mulder. beeld elly van rijn, margot brakel, julie houben. vormgevIng In commun, harderwijk. redactIe-adres Impuls & Woortblind, postbus 1058, 3860 bb nijkerk, info@impulsenwoortblind.nl. Issn 2405 - 8211 lId Worden leden van Impuls & Woortblind ontvangen automatisch Impuls & Woortblind magazine. het lidmaatschap loopt per kalenderjaar en kost € 37,50 per jaar. voor een lidmaatschap van Impuls & Woortblind, ga naar www.impulsenwoortblind.nl, of bel: 033 247 34 84. adresWIjzIgIng doorgeven adreswijzigingen ontvangen wij bij voorkeur per e-mail,via info@impulsenwoortblind.nl. per post kan ook: postbus 1058, 3860 bb, nijkerk. opzeggen lIdmaatschap per mail of schriftelijk (zie redactieadres) en uiterlijk vóór 1 november. anders is nog een jaar lidmaatschap verschuldigd. opname van artikelen betekent niet dat de vereniging de meningen daarin altijd onderschrijft. ze blijven geheel voor rekening van de auteurs of andere genoemde bronnen. de redactie houdt het recht om artikelen niet te plaatsen of in te korten. voor de inhoud van de advertenties draagt de vereniging geen verantwoordelijkheid. © niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder uitdrukkelijke toestemming van de redactie. 019 wordt het jaar van ‘elkaar ontmoeten’. Zo gaan we als bestuursleden de toegewijde organisatoren van onze Ad(H)d-cafés en onze twee dyslexie-cafés bezoeken. elk bestuurslid zal een paar cafés in zijn of haar omgeving aandoen. om de sfeer te proeven, mee te praten over wat er leeft onder bezoekers en om mensen te activeren mee te denken met het beleid van I & W. de Ad(H)d-cafés zijn nu uitstekend te vinden op onze site en melden daar zelf hun thema avonden. neem eens een kijkje. dyslexie-cafés volgen in de loop van dit jaar. uiteraard zien we jullie ook allemaal graag op onze aLV + infomiddag, op woensdag 12 juni. Zet hem vast in je agenda, want dennis benedictus vertelt daar wat hij – ondanks of dankzij- zijn dyslexie voor elkaar kreeg binnen staatsbosbeheer: een opleiding voor jongeren met bijzondere breinen. Ander goed nieuws: de Zorgstandaard Ad(H)d is eindelijk klaar en online te raadplegen. Wij hebben daarin als I & W de ervaringsdeskundigheid een stem gegeven. en eind dit jaar verschijnt er dankzij Fonds xl weer een papieren jaaruitgave dyslexie. Veel leesplezier alvast met dit nummer, waarin vooral ouders van schoolgaande kinderen en studenten veel tips en informatie vinden. tot slot: er komt een plek vrij in het bestuur vanwege het afscheid van dirk van schie. dirk, veel dank voor je mooie werk voor onze vereniging! Is een bestuursfunctie iets voor jou? Mail ons. Je moet wel (iets met) Ad(H)d hebben. rob pereira, voorzitter 3 pAg 6 pAg 21
Page 4
NIEUWS nAAsten In KrAcHt: erVArIngsVerHAlen én tIps Voor wie het gemist heeft: er is nu eindelijk een website voor naasten van mensen met o.a. AdHd en Add. Voor ouders, kinderen en partners. Je vindt er mooie en herkenbare ervaringsverhalen van andere naasten, maar ook veel praktische informatie en tips. bijvoorbeeld: • do’s en don’ts over communicatie (hoe zat het ook al weer met ‘ik’ -boodschappen en hoe zorg ik dat ik niet te aanvallend overkom?) • Hoe zorg ik dat iemand hulp zoekt? • Hoe bewaak ik mijn eigen grenzen? communIceer: dé WebsIte oVer dyslexIe-HulpmIddelen Als je dyslexie hebt kunnen hulpmiddelen het verschil maken tussen hard werken onder je niveau en doen waar je goed in bent. Helaas verloopt het inzetten van dyslexiehulpmiddelen niet altijd goed. daarom is er de website ‘communiceer’. daarop vind je een stappenplan en tips hoe je –samen met school, opleiding of werk- kunt zorgen dat jij het juiste dyslexiehulmiddel krijgt en dat alles goed werkt. maar ‘communiceer’ biedt meer. Het is een platform dat aandacht vraagt en informatie biedt voor hulpmiddelen bij dyslexie. Zo biedt het ook een uniek overzicht van alle beschikbare dyslexiehulpmiddelen. ga er eens voor zitten en kijk wat de site je allemaal te bieden heeft: http://www.dyslexiehulpmiddelen.com/.                     ZorgstAndAArd Adhd is online echt de moeite waard, ook als je zelf AdHd/Add hebt. https://naasteninkracht.nl/. sinds begin februari is de zorgstandaard AdHd beschikbaar op ggZ Standaarden.nl. deze zorgstandaard brengt de adviezen van alle richtlijnen van de organisaties die betrokken zijn bij de AdHd-zorg tezamen, zoals die van huisartsen, jeugdzorg, jeugd gezondheidszorg en de ggz. ook Impuls & Woortblind en balans waren namens de doelgroep, mensen met AdHd/Add, nauw betrokken bij het maken van de standaard. onze ervaringen en wensen zijn meegewogen in de adviezen. Voor mensen met AdHd/Add geeft Thuisarts.nl nu ook extra informatie over Ad(H)d gebaseerd op de Zorgstandaard. meer achtergrondinformatie over de Zorgstandaard vind je op onze website. 4 sAve the dAte: 12 juni aLV + themAbijeenkomst over dyslexie op woensdag 12 juni ben je welkom op onze Algemene ledenvergadering. daarna houdt dennis benedictus een presentatie over de prijswinnende praktijkwerkplaats Jubbega van staatsbosbeheer. Hier leren jongeren met bijzondere breinen een vak. dennis benedictus heeft dyslexie en is de motor achter dit succesvolle project. Hij snapt als geen ander wat werkt voor jongeren met o.a. dyslexie, Ad(H)d of autisme. tijden en locatie: 12 juni, de Kargadoor in utrecht 16.30-17.30: AlV (gevolgd door pauze met een broodje) 18.00-19.00: presentatie door dennis benedictus. Aanmelden kan via DEZE LINK. Ad(H)d- cAFés nu beter VIndbAAr op onZe WebsIte met eIgen pAgInA Wil je weten of en wanneer er bij jou in de buurt een Ad(H) d-café is? op onze nieuwe aD(H)D-Café pagina vind je een kaart met alle cafés. Klik op de plaatsnaam en je komt op de webpagina van het betreffende Ad(H)d-café met alle data en contact-informatie. onder het kaartje vind je het nieuws van de verschillende cafés. Zo weet je ook als er ergens een leuke thema-bijeenkomst is, georganiseerd door een Ad(H)d-café. tot ziens in het Ad(H)d-café! Impuls & WoortblInd WerKt mee AAn nIeuWe rIcHtlIJn dyslexIe Het nederlands Jeugdinstituut (nJI) heeft Impuls & Woortblind uitgenodigd deel te nemen aan de ontwikkeling van een brede vakinhoudelijke richtlijn dyslexie. de richtlijn betreft het primair (po) en voortgezet onderwijs (Vo) en vervolgonderwijs. Verrassend en positief dat er gedacht wordt om ook een cliëntenorganisatie hierbij te betrekken. We laten deze gelegenheid dan ook niet aan ons voorbij gaan. uit een draagvlak-onderzoek bleek dat er behoefte is aan zo’n brede vakinhoudelijke richtlijn. een knelpunten-analyse en quick-scan leverden de belangrijkste uitgangsvragen op. onder voorzitterschap van prof.dr. pol ghesghuière is een werkgroep samengesteld van dyslexiespecialisten en onderzoekers die met deze uitgangsvragen aan de slag gaat. In totaal worden er vier hoofdstukken geschreven: 1- signalering, 2-diagnostiek, 3- behandeling, 4- ondersteuning. Aan elk hoofdstuk wordt een deelwerkgroep gekoppeld. Impuls & Woortblind is uitgenodigd voor de deelwerkgroep diagnostiek. namens de vereniging neemt Karin Jahromi plaats in deze werkgroep. de werkgroep-leden denken inhoudelijk mee en brengen vanuit hun ervaring en dagelijkse praktijk in wat werkt en wat niet werkt (zowel practice-based als evidence-based). de eerste bijeenkomst van de deelwerkgroep diagnostiek is op 18 maart. In het volgende nummer van I&W magazine doen we verslag van deze bijeenkomst. 5
Page 8
met deze tekst zijn levensverhaal in een notendop. schaamte Het leven lachte Willem niet bepaald toe. Zowel de onderwijzers op school als zijn omgeving zagen Willem voor uiterst dom aan in die tijd. eén onderwijzer, in de 5e klas lagere school, zag dat Willem meer in zijn mars had. Hij zette hem vooraan in de klas zodat hij zijn achterstanden kon inlopen. Het baatte niet. tot zijn 14e heeft hij op de lagere school gezeten. Hij was dus veel ouder dan zijn leeftijdsgenoten en ook veel langer. daar voelde hij zich erg ongelukkig onder. uit schaamte om zijn lengte en leeftijd verscheurde hij zijn schoolfoto’s uit die tijd. naar het Voortgezet lager onderwijs (Vglo) mocht hij niet. dat had toch geen zin, zei de hoofdonderwijzer. ‘ga jij maar werken.’ tranen met tuiten Komend uit een kruideniersfamilie lag het voor de hand dat ook Willem kruidenier zou worden. tijdens de lagere school ging hij al in de kruidenierswinkel van zijn oom vakkenvullen, suiker afwegen, flessen sorteren en karton scheuren. na school ging hij daarmee door voor 15 gulden in de week. toen Willem, in een ruimte zonder ramen en alleen kunstlicht, een enorme berg karton moest verscheuren, drong het besef door dat dit zijn toekomst zou zijn als hij niet zelf het heft in handen nam. Hij huilde tranen met tuiten. Hij besloot tegen ieders advies in 8 zijn middenstandsdiploma te gaan halen. op de avondschool, naast zijn werk in de kruidenierswinkel. de school betaalde hij met zijn zuurverdiende geld. ‘Weggegooid geld’ meende zijn omgeving. maar met cijfers en rekenen kon hij goed overweg en uit zijn hoofd leren kon hij ook als de beste. tot ieders verrassing slaagde hij. dit smaakte naar meer voor de ambitieuze Willem en hij besloot door te pakken: het kruideniersdiploma, groente- en fruit diploma. Allemaal tijdens de avonduren en naast het werk in de winkel. een sociaal leven had hij niet. met enorme wilskracht haalde hij ook deze diploma’s. daarna lonkte de mulo. een half jaar voor het eindexamen kreeg hij het advies om maar geen examen te doen, ‘omdat hij het toch niet zou redden met zijn zwakke taalbeheersing’. dat was tegen dovemans-oren gezegd. Willem leerde zich een ongeluk en slaagde. beslissende wending Inmiddels werkte Willem in zijn schaarse vrije tijd als vrijwilliger in een buurthuis als assistent-groepsleider. Hij voelde zich daar als een vis in het water. Zijn leven nam een beslissende wending. Hij weigerde, tot zijn vaders grote ongenoegen, de kruidenierszaak van zijn ouders over te nemen en ging na een eerste baantje als evenement-organisator de sociale Academie doen. Hij wist nu eindelijk wat hij wilde worden: jeugdwerker. Zijn solliciHet kwartje viel. Ik had dyslexie tatiebrieven deugden niet want schrijven was nog steeds een probleem, maar zijn verhaal deugde wel. Hij werd aangenomen als kinderwerker in een buurthuis in Amsterdam. dat Willem niet kon schrijven was al snel voor iedereen duidelijk. Hij maakte daar ook geen geheim van. Alles wat hij schreef zat vol taalfouten. maar ook zijn kwaliteiten vielen op. toen iemand hem vroeg of hij misschien dyslectisch was, viel het kwartje. dat was wat hij had. Hij is slechts één keer naar een bijeenkomst over dyslexie geweest en alles klopte. gediagnosticeerd is hij nooit. dat hoefde ook niet, hij wist het gewoon. directeur Via een functie als coördinator van een buurthuis werd Willem uiteindelijk regiocoördinator en vervolgens directeur van een grote welzijnsorganisatie. In die laatste functie gaf hij leiding aan een grote groep mensen. Het schrijfwerk liet hij zo veel mogelijk over aan een secretaresse. er ging niets de deur uit zonder haar laatste blik. Willem is inmiddels met pensioen maar staat nog ‘met zijn voeten in de klei’, zoals hij het uitdrukt. Het liefst ondersteunt hij anderen. Zo probeert hij –meestal buitenlandse- mensen enthousiast te maken om nederlands te leren en geeft hij voorlichting over seksuele diversiteit op middelbare scholen. dat laatste is een moeilijke maar ook dankbare klus. een knokker en een overlever, dat is wat het leven van Willem heeft gemaakt. 9
Page 10
actueel de nieuwe Zorgstandaard AdHd is eindelijk af en online te raadplegen. Hierin vind je de laatste inzichten over signalering, diagnostiek en behandeling van AdHd. Voor concrete informatie over AdHd-medicatie verwijst de Zorgstandaard je echter door naar andere bronnen. om je een hoop zoekwerk te besparen hier een schets van de laatste ontwikkelingen rond keuzemogelijkheden, beschikbaarheid en vergoeding van AdHd-medicatie voor volwassenen. tekst: rob pereirA 10 A ls je als volwassene met Ad(H)d samen met je arts tot de conclusie bent gekomen dat medicatie zinvol lijkt dan zijn er een aantal middelen die je kunt inzetten. de eerste keus is nog steeds stimulantia, dat wil zeggen (dex)methylfenidaat of dexamfetamine in kort- of langwerkende vorm. daarover hieronder wat specifieke informatie. niet geregistreerd voor volwassenen Helaas heeft het cbg, het college ter beoordeling van geneesmiddelen, stimulantia op één middel na nog niet geregistreerd voor volwassenen. alleen Medikinet CR is nu geregistreerd, alle overige stimulantia worden off-label voorgeschreven. Wél eerste keus bij de beroepsverenigingen maar niet geregistreerd, dus eigenlijk niet goed genoeg en ‘te gevaarlijk’ bevonden voor volwassenen. Voor kinderen is er géén probleem!? Het gaat het cbg voornamelijk om de angst voor mogelijke bijwerkingen zoals hartproblemen en psychoses. deze komen natuurlijk voor als je maar hoog genoeg doseert en niet oplet bij tekenen van bijwerkingen. Het is dus meer een kwestie van goede communicatie met je arts en niet doorgaan met slikken als je een onprettige bijwerking ervaart! Als er in de familie of in de voorgeschiedenis dergelijke problemen voorkomen, wees hier dan extra alert op. de huidige vormen van stimulantia bestaan uit: 3 typen methylfenidaat: • kortwerkend (zoals ritalin, medikinet en een aantal andere merkloze middelen); • 2x zo lang werkend (zoals equasym xl, medikinet cr of methylfenidaat retard van de regenboogapotheek); • 3x zo lang werkend (zoals concerta, Kinecteen of methylfenidaat retard van andere merken). Nieuws rond ADHD-medicatie – beschikbaarheid en vergoeding dexmethylfenidaat: Kort- en langwerkend. uitsluitend verkrijgbaar via de regenboogapotheek. dit werkt ongeveer 2 x zo sterk als methylfenidaat. dexamfetamine: • generieke kortwerkende pillen van 2,5 mg; • de geregistreerde Amfexa van 5 mg; • langwerkende dexamfetamine via de regenboogapotheek. nieuws rond vergoedingen en nieuwe medicatievormen • Vanaf 1 januari is het maximale bedrag dat je aan eigen bijdrage voor medicatie moet betalen 250 euro. Hierdoor zijn de duurste medicijnen ook gemakkelijker bereikbaar. Wel houd je als volwassene je 385 euro eigen risico. Kinderen hebben geen eigen risico. • de komende maanden wordt de generieke dexamfetamine 2,5 mg niet meer geïmporteerd en zal dan ook waarschijnlijk medio 2019 opraken. de (voor kinderen) geregistreerde 5 mg Amfexa is dan het dexamfetamine-middel van eerste keuze. Vanaf 1 januari is de teruggaveregeling voor de dure Amfexa veel gunstiger geworden. Je moet nu 250 euro per jaar voorschieten, maar dit bedrag krijg je in porties van 12 maanden weer geheel terug, dus in feite is Amfexa vanaf nu zonder bijbetaling. deze teruggaveregeling loopt via de apotheek. mogelijk komen er later in het jaar meerdere geregistreerde dexamfetamine-varianten op de markt. dat kan weer invloed hebben op prijzen en teruggaveregelingen. • binnenkort verloopt het patent van strattera = atomoxetine. dit betekent waarschijnlijk dat de farmaceuten die opereren op de ‘AdHd markt’ het middel gaan namaken en een veel goedkopere generieke variant van strattera zullen uitbrengen. Hier kun je met de maximale eigen bijdrage van 250 euro eigenlijk alleen maar mogelijk nadeel van krijgen. Zorgverzekeraars en apotheken verkiezen straks zeker de generieke middelen boven de dure strattera. sommigen hebben last van zo’n overstap naar een generiek middel. • mogelijk komt er een geheel nieuw product op de markt: elvanse, lisdexamfetamine. dit is een geheel nieuwe vorm van langwerkende dexamfetamine. Het voordeel zou zijn dat het niet te misbruiken is in de verslavingsscene. Het is een erg duur middel, maar wederom: dat is voor de patiënt geen onoverkomelijke belemmering meer. In Amerika en engeland is het al op de markt en de engelse richtlijn 2018 beveelt het ook aan bij volwassenen als een eerste keus. • Voor kinderen is ook nog intuniv (guanfacine) op de markt. tot nu toe een erg duur medicijn, maar ook hiervoor geldt een teruggaveregeling met volledige vergoeding tot en met 17 jaar. Het middel is niet geregistreerd voor volwassenen, maar kinderen die goed reageren mogen het ook doorgebruiken na hun 18e. Kortom, het wordt voor het eerst eens een jaar met wat positieve berichten over de vergoeding van AdHd-medicatie. meer over de verschillende soorten AdHd-medicatie vind je in de online folder ‘De deskundige – dat ben je zelf’ van rob pereira. 11
Page 12
DE KRAchT VAN hET BEELD OOK IN ONDERWIjS Het eindexamen is een stressvolle eindsprint voor elke leerling. Wekenlang boven de boeken en maar hopen dat je alles opslaat. Als je Ad(H)d of dyslexie hebt al helemaal een ramp. micha proper (24) redde het met uitlegvideo’s op youtube. ‘dit kan ik beter’ dacht hij. en hij deed het. een gesprek met de jonge ondernemer. teKst: corIne Koole H 12 oe ontstond jouw idee om uitlegvideo’s te maken over eindexamenstof? toen ik in 5 havo zat merkte ik dat mijn Add me steeds meer ging opbreken. Ik kon me niet concentreren op die enorme lappen tekst. dat moest toch anders kunnen? Ik ging op youtube kijken en vond gelukkig wat video’s over onderwerpen die ik moest leren. met behulp van beeld lukte het me veel beter om de stof tot me te nemen. maar het bleef behelpen. er waren lang niet voor al mijn examenvakken uitlegvideo’s en het meeste zag er niet professioneel uit. Ik dacht ‘daar doe ik iets mee als ik klaar ben met mijn vervolgopleiding.’ hoe heb je dat aangepakt? Het ging sneller dan ik dacht. na mijn middelbare school begon ik op de Hogeschool van Amsterdam, maar daar werden de problemen met leren alleen maar groter, want de boeken werden dikker. na een paar maanden wist ik: dit wordt niets. Ik stopte met mijn studie en ben meteen aan de slag gegaan met mijn plan. stap één was het zoeken van (bijles)docenten. met hen maakte ik een aantal pilots. toen die op youtube een succes bleken durfde ik de grote stap te zetten en heb ik mijn bedrijf digistudies opgericht. Ik was pas net 20 maar ik wist zeker dat het me ging lukken. Ik was niet de enige met deze behoefte! waar moeten uitlegvideo’s aan voldoen om leerlingen met bijvoorbeeld Ad(h)d en dyslexie goed te kunnen bedienen? Als eerste heb je natuurlijk een goede docent nodig, maar het belangrijkste is de animatie. daar maken we extra veel werk van, vergeleken met andere uitlegvideo’s op youtube. beeld blijft langer hangen dan tekst. Zeker bij leerlingen met concentratie- en leerstoornissen. die zijn erg visueel ingesteld. door te leren met video blijkt dat deze groep leerlingen gemiddeld een punt hoger scoort. kun je je met de uitlegvideo’s van digistudies op alle onderdelen van je eindexamen voorbereiden? Ja. dat wil zeggen, als je havo of vwo doet. Wij maken video’s voor micha proper de vakken Wiskunde A, wiskunde b, natuurkunde, scheikunde, biologie, aardrijkskunde, economie, nederlands, engels, Frans en duits. dit jaar maken we een start met vmbo en die verwachten we volgend studiejaar compleet te hebben. het lijkt me moeilijk om voor talen met animaties te werken. hoe maak je voor die vakken video’s die visueel genoeg zijn? Klopt, voor de talen is het moeilijker en in veel gevallen overbodig om animaties te maken. ook omdat de taalvideo’s vooral over lees- en leerstrategieën gaan. Je kunt de uitlegvideo’s van die vakken daarom meer vergelijken met powerpoint presentaties met een voice-over. overigens verschilt het animatiegehalte sowieso erg per vak. geschiedenis of aardrijkskunde vereisen veel animatie, terwijl er bij wiskunde of scheikunde juist veel in beeld geschreven wordt i.v.m. formules, tabellen en grafieken. biedt jouw digistudies zijn diensten gratis aan? mijn streven is om digistudies voor iedereen bereikbaar te maken. maar om de video’s beter en visueler te maken dan de gratis video’s op youtube, hebben we flink in onze uitlegvideo’s geïnvesteerd. gratis zijn onze diensten dus niet, maar als je het vergelijkt met een gemiddelde examentraining of bijles, dan betaal je bij ons een fractie van die bedragen. heb je met jullie video’s nog wel trainingen of bijles nodig? dat zou mooi zijn! Voor sommigen kan het zeker zo werken. maar we willen vooral een aanvulling zijn. ook op wat er in de klas gebeurt. digistudies maakt huiswerk maken en het leren voor je eindexamen eenvoudiger en leuker. Ik merk nu al dat leraren op middelbare scholen onze uitlegvideo’s aanraden aan hun leerlingen om thuis te bekijken. hoe verwacht je dat uitlegvideo’s het onderwijs zullen veranderen in de toekomst? onderwijs is relatief conservatief en loopt qua technologie erg achter bij de rest van de maatschappij. Heel vreemd eigenlijk, want hier wordt het fundament gelegd van onze jeugd. leraren zullen nooit 13
Page 14
verdwijnen. maar in de toekomst gaan uitlegvideo’s een grotere rol spelen, thuis en in het klaslokaal. Juist ook onder leraren zelf groeit het inzicht dat video’s iets extra’s bieden. Ze ondersteunen hun uitleg. bovendien bedien je op deze manier álle leerlingen. ook diegenen die –al dan niet vanwege hun dyslexie of Ad(H)d – nu eenmaal veel beter leren via beeld. onderwerpen, havo & vwo, op één platform. Als je examens doet en je komt op onze website, dan weet je honderd procent zeker dat alle stof die je moet kennen daar in video’s aangeboden staat. wAArom betAlen voor uitlegvideo's Er zijn veel gratis uitlegvideo’s te vinden op YouTube over allerlei onderwerpen en vaak over eindexamenstof. Waarom zou je dan betalen voor de video’s van Digistudies? We legden de vraag voor aan Micha. Zijn antwoord: om te beginnen de compleetheid. digistudies biedt als enige uitlegvideo’s aan van alle vakken en 14 daarnaast zijn onze video’s professioneler gemaakt. onze docenten kunnen echt een verhaal overbrengen en we maken veel werk van animaties. de meeste youtubekanalen zijn gemaakt door leraren die het leuk vinden om zelf filmpjes te maken. super dat ze dit doen, maar het resulteert vaak in verkapte powerpoint presentaties, ook voor vakken waar je veel met beeld kunt doen. mijn ervaring is dat je dan - ondanks dat je een filmpje bekijkt - nog steeds moeite hebt de informatie goed op te nemen. Wij houden je bij de les met veel beeld en animaties. Alleen onze video’s voor talen bevatten geen of nauwelijks beeld. maar ook in deze video’s is de uitleg over bijvoorbeeld een bepaald grammaticaal onderdeel zo visueel opgezet dat het toch beter binnenkomt en blijft hangen dan bij veel andere video’s. tenslotte is de uniformiteit van digistudies een onderscheidende factor. Ik denk dat het belangrijk is om altijd één stijl aan te houden waardoor leerlingen zich makkelijker vertrouwd zullen voelen met onze manier van leren en gemakkelijk kunnen vinden wat ze zoeken. kosten toegang tot alle vakken is € 9,95 per maand, maandelijks opzegbaar. Kies je maar één vak, dan is het € 6,- per maand. ledenvoordeel voor impuls & woortblind digistudies biedt leden van Impuls & Woortblind 20 procent korting! deze korting ontvang je door bij aanmelding lerenmetvideo in te vullen als kortingscode. www.digistudies.nl Bekijk ook de korte video over Micha Proper Mijn kind kan niet stoppen tekst: IlonA sAuWen, socIAAl pedAgoog* Adam (10 jaar) is de jongste zoon van leen en Jan. Hij heeft AdHd en een groot probleem met ‘stoppen’, of het nu gaat om gamen, snoepen of tV kijken. leen en Jan denken soms dat Adam eindeloos zou doorgaan als zij niet ingrijpen. Adam laten stoppen gaat gepaard met ruzie en conflict. W at leen en Jan zien bij Adam is zeker niet uitzonderlijk bij kinderen (en volwassenen) met AdHd. Zij hebben vaak meer moeite om aan iets te beginnen én om met bepaalde zaken te stoppen, zeker als het om leuke dingen gaat. gamen, snoepen, series bekijken: het heeft allemaal een onmiddellijk positief effect, het is dus een directe beloning. stoppen is voor hen dus niet zo eenvoudig en het wordt nog moeilijker als je moet stoppen om een saai of vervelend klusje te doen. vooraf afspraken maken Hoe leren we Adam stoppen? belangrijk is om vooraf afspraken te maken. doe dit samen. Het gaat om eenvoudige afspraken: hoe lang mag er gespeeld worden, hoeveel mag er gesnoept worden. soms heb je de neiging om te antwoorden ‘niet te lang’ en ‘niet te veel’. Voor sommige kinderen (en volwassenen) moet het duidelijker. bijvoorbeeld ‘een half uur’, ‘tot 18 uur’, ‘tot als mama thuiskomt’ of ‘5 snoepjes’. enkele tips om het geruzie en het onderhandelen over deze afspraken te beperken: • Vraag aan je kind wat hij/zij denkt dat kan helpen om te stoppen. • maak meteen afspraken voor een langere periode zodat je niet iedere dag opnieuw moet discussiëren. Zo kun je bepalen dat er pas gegamed mag worden als het huiswerk af is, dat op een vast uur de schermen uit moeten, dat er in een week tijd x aantal uur gespeeld mag worden. time timer • Houd je als ouder ook aan die afspraak. Wees consequent en kom niet met nieuwe regeltjes als het jou beter uit komt. Als je bijvoorbeeld met een week-limiet werkt, moet je er tegen kunnen als alle uren al de eerste dag(en) worden opgebruikt. • grijp in als de tijd gekomen is om te stoppen. maar zorg ervoor dat niet JIJ moet zeggen dat het tijd is, maar dat iets anders dat voor jou kan doen, zoals een (kook) wekker. Zit iemand in een hyperfocus dan kan het lijken alsof deze persoon tijdelijk op een andere planeet vertoeft en dan kan het moeilijk zijn om hem/haar weer ‘op aarde’ te krijgen. tip: werk met twee signalen: een eerste om af te ronden en een tweede om effectief te stoppen. Voor sommige kinderen is het een hulp als ze de tijd zien wegtikken. dit kan op een timetimer. 15
Page 16
spreek af wat je kind doet na het stoppen Afspraken maken over wanneer er gestopt moet worden is één ding. Je kunt ook afspraken maken over wat je kind zal doen als hij/zij gestopt is met de activiteit. stoppen gaat vaak iets gemakkelijker als het duidelijk is wat ervoor in de plaats komt. Als Adam uit ons voorbeeld moet stoppen met gamen en het enige dat hij daarna kan doen is ‘nietgamen’ dan motiveert dat niet echt. Is er echter iets anders leuks in het vooruitzicht dan kan dat de overgang iets gemakkelijker maken. Adam vindt het heel leuk om te gaan zwemmen, dus als je vooraf samen afspreekt dat hij moet stoppen met gamen om daarna te vertrekken naar het zwembad, dan zal dit de overgang vergemakkelijken. Stoppen is gemakkelijker als er iets anders voor in de plaats komt. uiteraard is dit niet altijd mogelijk. Je kunt niet iedere dag gaan zwemmen en soms is hetgeen komt na de fijne activiteit gewoon niet zo leuk, bijvoorbeeld huiswerk maken. Herinner aan de gemaakte afspraken. “prima, je mag gamen tot 17 uur, daarna maak je je huiswerk”. laat je niet verleiden tot een nieuwe discussie over de gemaakte afspraken. beschouw het moeilijk kunnen stoppen met iets (leuks) als een vaardig16 heid die je kind nog niet helemaal onder de knie heeft. besef dat het vastleggen van de afspraken en regels niet zal maken dat dit nu alle dagen zonder slag of stoot gaat. ‘stoppen’ blijf moeilijk voor mensen met AdHd. Als ouder kun je je kind helpen om hier beter in te worden en op die momenten dat hij/zij het nog niet alleen kan. en wat met volwassenen? leen en Jan maken zich zorgen over hoe het zal gaan als Adam ouder wordt. “nu kunnen we nog voor hem afgrenzen, maar hoe zit dat met later? Wat als hij ook geen grenzen kent bij alcohol en als hij uitgaat? of begint te experimenteren met drugs en geen nee kan zeggen? Als onze oudste kinderen uitgaan, drinken ze ook weleens een biertje, maar ze gaan niet te ver. daar durf ik bij Adam niet op vertrouwen.” de ongerustheid over de kans op verslaving bij je kind met AdHd is niet onterecht. Je bent kwetsbaarder voor een verslaving als je AdHd hebt. is iedereen met Adhd een verslaafde? Als je AdHd hebt en/of als verslavingen in de familie zitten, heb je een verhoogde kans op een verslaving. maar het is niet zo dat je zelf dan ook zeker verslaafd raakt aan een of andere legale of illegale drug. Hoe komt het nu dat mensen met AdHd sneller verslaafd raken? In de eerste plaats vertonen jongeren met AdHd meer experimenteergedrag. Ze zullen sneller nieuwe zaken uitproberen, ook dingen die ongezond voor hen zijn. maar één keer experimenteren met een jointje roken betekent natuurlijk niet dat je op weg bent naar een levenslange verslaving. daarnaast leveren roesmiddelen onmiddellijke ‘voordelen’ op: de roes zelf, rust in je hoofd, het gevoel erbij te horen. de negatieve gevolgen laten zich vaak pas op termijn voelen. uit onderzoek blijkt dat een derde van de (jong)volwassenen met AdHd tabak, alcohol of drugs gebruikt om de symptomen van AdHd te verzachten. op die manier hebben ze het gevoel vat te krijgen op de rusteloosheid, negatieve emoties, depressieve- en angstgevoelens en slaapproblemen of is het alsof de constante stroom van gedachten en emoties vermindert. Heb je als (jong)volwassene geen alternatieven om rust te vinden of om op een of andere manier vat te hebben op je AdHd dan blijft het zeer verleidelijk of zelfs noodzakelijk om altijd weer terug te grijpen naar deze middelen. Het is daarom zeer belangrijk dat kinderen en jongeren al snel leren wanneer ze minder last hebben van hun AdHd-kenmerken en wat hen daarbij helpt. Voor sommigen werkt sporten, voor anderen medicatie en/of het inzetten van hulpmiddelen om meer structuur te krijgen in de dagelijkse bezigheden. de band met je kind is het allerbelangrijkst Wat kunnen de ouders van Adam doen om hem te helpen meer controle te krijgen over zijn ‘ongewenst gedrag’? In hun pogingen om jongeren op het rechte pad te houden, onderschatten ouders soms hoe belangrijk het is om in te zetten op de goed band met hun kind. Ja, natuurlijk is het belangrijk dat het huiswerk gedaan wordt en dat je kind niet te veel snoept. maar het allerbelangrijkste is en blijft het feit dat je kind/jongere het gevoel heeft dat hij ergens terecht kan, als het goed gaat, maar zeker ook als het slecht gaat. ga ervan uit dat je kind, of het nu 10 jaar is zoals Adam of 16 of 32, nog fouten zal maken. Veel fouten, als dat kind AdHd heeft. en dat hij dan hulp nodig zal hebben om hier uit te komen. uiteraard mag je reageren op dingen die mis gaan. doe dat alleen op zo’n manier dat je kind zijn fouten ook durft toe te geven en (jouw) hulp durft te vragen bij problemen. dit vergroot de kans dat je kind ook zelf naar je toe zal komen als hij beseft dat hij/zij moeilijk kan stoppen met dingen HyPERfoCuS: hoewel het in tegensprAAk lijkt met de problemen die iemAnd met Adhd heeft om de AAndAcht te richten en te houden, kAn iemAnd met Adhd ook in een hyperfocus terecht komen. op dAt ogenblik is Alle AAndAcht gericht op die ene Activiteit. de AAndAcht is dAn Zo sterk gericht dAt het heel moeilijk is om hier uit los te komen. je kind hoort je niet Als je tegen hem spreekt. een AAnrAking of de nAAm noemen en oogcontAct mAken, is nodig om door te dringen. en er alleen niet uitkomt. stel je zo op ten opzichte van je kind dat het durft eerlijk zijn. probeer je ergste emoties te beperken als je kind je een fout opbiecht, vlieg niet meteen uit over hoe stom dit was en of hij dan nooit eens iets goed kan doen, maar ga samen op zoek naar een oplossing. en tot slot, focus vooral op de fijne momenten, de dingen die goed gaan en steek daar veel energie in, het kan jullie band alleen maar sterker maken. *De originele versie van dit artikel verscheen in Zit Stil Magazine, nr. 150-zomer 2018. Zit Stil is onze zustervereniging in België. Zij informeert, vormt, traint, ondersteunt en onderneemt maatschappelijke actie om iedereen die met aDHD te maken krijgt, vooruit te helpen in het leven. Zit Stil Magazine verschijnt 3x per jaar: https://www.zitstil.be/ 17
Page 18
Dyscalculie? Als de wil en de mogelijkheden er zijn, kan een school (zowel basis- als voortgezet onderwijs) veel doen voor kinderen met dyscalculie en ook voor rekenzwakke kinderen. Zo kan de school zorgen voor langdurige oefening, specifieke instructie, onderwijs door een leerkracht die als rekenspecialist is (bij)geschoold en zelfs individuele ondersteuning als daar budget voor is. tekst: hAns vAn luit 18 H et gaat in feite om de uitvoering van zoveel mogelijk ondersteuning en dispensaties (vrijstellingen van verplichtingen op rekengebied) als haalbaar zijn voor een school. een uitvoeringsplicht is er niet. In het kader van passend onderwijs kan de school dit ook doen voor zwakke rekenaars zonder dyscalculieverklaring. Wat de ondersteuning concreet inhoudt staat voor gediagnostiseerde leerlingen beschreven in een dyscalculieverklaring die de leerling krijgt. de dyscalculieverklaring wordt opgesteld na een diagnostisch onderzoek. meestal staan daar drie soorten maatregelen in. Hieronder volgt een korte beschrijving. specialistische hulp remedial teaching door een in rekenbehandeling gespecialiseerde remedial teacher of een rekenspecialist in school. Aandachtspunten hierbij zijn: • inzicht bieden in de verschillende rekenbewerkingen, door deze stapsgewijs aan te bieden en waar wenselijk op te nemen in een strategieboekje (ter ontlasting van het geheugen). belangrijk is dat de behandelaar de leerling (individueel of in een klein groepje) begeleidt in het kiezen en aanleren van de juiste strategieën en het uitvoeren van de berekeningen; • de leerling aanleren zichzelf vooraf te oriënteren op een opgave en zichzelf na een antwoord of tussenstap steeds te controleren; School kan het verschil maken hans van luit • de leerling helpen bij het vertrouwd raken met de toegestane hulpmiddelen. hulpmiddelen en extra tijd • gebruik van de rekenmachine toestaan bij rekentaken die de leerling wel begrijpt en waar dit het oplossen van tussenstappen vergemakkelijkt (de leerling noteert de tussenstappen op papier); • het bieden van extra tijd bij toetsen; • gebruik toestaan van bij de ondersteuning gemaakte stappenplannen en een strategieboekje; • gebruik toestaan van visuele ondersteuning zoals uitrekenpapier, aangepaste tafelkaart en/ of honderdveld. dispensaties • vermindering of versimpeling van een aantal opgaven bij toetsen; • minder zwaar meerekenen van typische rekenfouten; • laat de leerling bij twijfel de berekening bijvoorbeeld mondeling toelichten. diagnostisch onderzoek en vergoeding een diagnostisch onderzoek naar dyscalculie is kostbaar. eventuele vergoeding valt voor personen tot 18 jaar onder de verantwoordelijkheid van de gemeente. ouders moeten daarvoor bij de gemeente een aanvraag voor zo’n onderzoek in*van luit, J.e.h. (2018). Dit is dyscalculie. achtergrond en aanpak. houten: lannoocampus. dienen. Het diagnostisch onderzoek wordt alleen vergoed als er naast de problemen met rekenen ook sprake is van psychische (faalangst)problematiek. uit onderzoek blijkt dat bij ruim 90% van de kinderen met dyscalculie sprake is van faalangst of zelfs een angststoornis (Van luit, 2018)*. onderzoek naar faalangst (zich uitend in somatische klachten als buikpijn, schoolverzuim, maar ook sociale isolatie) is namelijk een hulpvraag die wel voor vergoede diagnostiek in aanmerking komt. een gespecialiseerd gedragsdeskundige legt dan al snel de link met de rekenproblemen waar iemand mee kampt. Het is aan de ouders/ verzorgers om - in contact met de gemeente c.q. het wijkteam (via zogenoemde keukentafelgesprekken) - 19
Page 20
7x6 4x9 tafelkaart aan te dringen op onderzoek door een gespecialiseerde gedragsdeskundige. middels zo’n onderzoek heeft het kind de meeste kans op adequate begeleiding voor zowel de rekenproblemen als de faalangstproblemen die hieruit voortkomen. bij vaststelling van dyscalculie kan immers uitvoering van de genoemde maatregelen vanuit school bedongen worden. Voor (faal)angstproblemen krijgt het kind –indien nodig- vergoede hulp van een daarin gespecialiseerde behandelaar. een diagnostisch onderzoek moet uitgevoerd worden door een daartoe gespecialiseerde gedragsdeskundige. de praktijk laat zien dat er veel aanbieders zijn, maar lang niet allemaal zijn die voldoende (bij)geschoold. Kijk voor overzicht van gespecialiseerde gedragsdeskundigen op: www.kwaliteitsinstituutdyscalculie.nl. hulp bij faalangst niet alleen in een diagnostisch onderzoek kan faalangst onderzocht en daarna behandeld worden, ook in de klas kan de leerkracht het nodige doen. enkele voorbeelden: • laat de leerling een spreekbeurt houden of een profielwerkstuk schrijven over dyscalculie; • vraag de leerling bij klassikale beurten alleen sommen die bij zijn/haar niveau passen, of geef geen beurt als dit te spannend is; • bereid enkele keren samen met de leerling een rekentoets voor, daarna kan de leerling dit zelfstandig: markeer voorafgaande aan de afname van de toets de opgaven op het toetsblad met een groene (opgave is te doen), gele (opgave is moeilijk maar waarschijnlijk wel oplosbaar) of rode (te moeilijk) stift. de leerling maakt dan eerst de groene, dan de gele en als er nog tijd over is de rode opgaven. belangrijkste voordeel van deze werkwijze is een 20 grotere motivatie en minder faalangst, want stel dat in een toets (zonder kleurcodering) de eerste drie sommen ‘rode’ sommen blijken te zijn, dan haakt de leerling bij het maken van de toets heel snel af. Voorzie bij digitale toetsen de leerling altijd van een papieren versie, voor toepassing van deze kleurencodering. Ad(h)d en dyslexie Het komt vaak voor dat iemand met Ad(H)d of dyslexie ook rekenproblemen heeft. beide ontwikkelingsstoornissen gaan regelmatig samen met dyscalculie. of er dan echt sprake is van twee verschillende stoornissen valt lastig te onderzoeken. de gedragsdeskundige die een dyscalculie-onderzoek doet bij iemand met Ad(H)d zal het aandachtsprobleem als de meest waarschijnlijke verklaring voor de rekenproblemen aanmerken. belangrijk is dan dat eerst de aandacht gereguleerd wordt met gedragshulp en/of medicatie. pas als de aandacht redelijk onder controle is kan onderzoek naar de ernst van het rekenprobleem worden gedaan. Voor dyslexie geldt dat de gedragsdeskundige vooral alert moet zijn op het verschil tussen de oplossing van talige rekentaken en ‘kale’ rekentaken van vergelijkbare moeilijkheidsgraad. uit onderzoek blijkt dat ongeveer 10% van de kinderen met Ad(H)d en/of dyslexie een dubbeldiagnose met dyscalculie heeft. https://www.impulsenwoortblind.nl/ Dyscalculie/#voorlichting-en-informatie 6x7 6x8 7x8 6x9 7x9 Positive Dyslexia: een boek waar je wat aan hebt tekst: Anne-mArie hArtmAnn In dit artikel maak je kennis met het boek positive dyslexia van rod nicolson. deze britse professor in de psychologie doet al 25 jaar onderzoek naar dyslexie en schreef er verschillende boeken over. positive dyslexia is een belangrijk boek omdat het de kwaliteiten van mensen met dyslexie centraal stelt. B innen zijn onderzoek naar dyslexie introduceerde nicolson in 2010 zijn idee van positieve dyslexie. Zijn inspiratie vond hij bij de beweging binnen de psychologie die zich positieve psychologie noemt. Voor nicolson sloeg de volgende quote van martin seligman, grondlegger van de positieve psychologie, de spijker op zijn kop: ‘curing the negatives, does not produce the positives’. Want, zo zegt nicolson: je wordt als dyslecticus niet ergens aangenomen omdat je na veel geploeter misschien bijna net zo goed leest als een niet-dyslecticus. Je wordt aangenomen omdat je juist ergens wél goed in bent. daar moet dus de focus op liggen bij mensen met dyslexie en dat is zeker niet het geval bij de huidige omgang met dyslexie. om dyslexie alleen te benaderen als leerstoornis is gevaarlijk en eenzijdig volgens nicolson. Het is tijd om dyslexie vanuit de sterke punten te benaderen in plaats van steeds de zwakke kanten te willen verbeteren. sterke kanten van dyslexie In zijn boek ontwikkelt nicolson een visie die hij positieve dyslexie noemt, waarin de sterke kanten van dyslexie niet alleen erkend worden, maar ook juist gewild zijn in de samenleving. Hij gebruikt hiervoor het beeld van een griekse tempel met 3 pilaren die ieder een groep vaardigheden vertegenwoordigen. de 3 pilaren zijn als volgt: 1) de 1e pilaar staat voor drie sociale vaardigheden: teamwork, empathie en communicatie; 2) de 2e pilaar drie cognitieve vaardigheden: conceptueel denken, creativiteit, visualisaties; 3) de 3e pilaar is gericht op drie beroepsvaardigheden: daadkracht, pro-activiteit en flexibiliteit. de overkoepelende kracht van dyslectici vormt het dak van de tempel: hun onconventionele manier van denken. samen vormen dit 10 vaardigheden die hij de dyslexie decathlon noemt. In dit boek toont hij aan dat deze vaardigheden niet alleen eigenschappen zijn van de meeste mensen met dyslexie, maar dat het bovendien vaardigheden zijn die zowel individuen als organisaties nodig hebben in de 21ste eeuw. onderzoek sterke kanten Voordat nicolson zijn griekse tempel ontwikkelde, deed hij uitgebreid onderzoek naar de sterke kanten 21
Page 22
van dyslectici. Zo interviewde hij een grote groep werknemers met dyslexie uit verschillende beroepsgroepen. In een ander onderzoek stonden zelfstandig ondernemers met dyslexie centraal. de data en conclusies die uit beide onderzoeken voortkwamen leidden uiteindelijk tot de tempel met zijn 3 pilaren. de 10 vaardigheden van dyslectici komen dus niet uit de lucht vallen maar zijn op wetenschappelijk onderzoek gebaseerd. waar gaat het fout? Vervolgens stelt nicolson in zijn boek een cruciale vraag: als dyslectici zoveel sterke kanten hebben, hoe komt het dan dat zoveel kinderen met dyslexie falen en niet goed vooruit komen? Waar gaat het fout? Voor het antwoord op die vraag moeten we een stukje terug naar de theorie. In hoofdstuk 3 gaat nicolson uitgebreid in op de verschillende theorieën over wat dyslexie is en voegt de zijne toe, op basis van eigen bevindingen. Zijn conclusie: dyslectici hebben bovengemiddeld moeite met het automatiseren en zijn tegelijkertijd bovengemiddeld goed in een aantal andere vaardigheden. Helaas werkt het onderwijs al vanaf de basisschool volgens een methode van leren waar kinderen met dyslexie nu juist zwak in zijn, namelijk sterk gericht op het automatiseren. daarnaast start het leren lezen op een leeftijd waarop jonge kinderen met dyslexie er nog niet klaar voor zijn. Hun executive functies zijn nog niet ver genoeg ontwikkeld om te leren lezen, terwijl die juist nodig zijn voor het leerproces. gevolg: deze kinderen hebben vanaf het prille begin op school nauwelijks succeservaringen en veel faalervaringen. toxisch leren Volgens nicolson leidt een enkele faalervaring tot een mentale deuk 22 waarvan je weer goed kunt herstellen. maar bij veel dyslectische kinderen blijven de faalervaringen komen, omdat het lezen maar doorgaat op school. dit leidt tot wat nicolson een ‘mentaal abces’ noemt, te vergelijken met een traumatische ervaring. gevolg is dat dyslectici in leersituaties vaak in een staat van aangeleerde hulpeloosheid belanden, continu proberen zich aan te passen of nerveus worden, stress opbouwen en in een vecht- vluchtmodus komen. In deze modus kan je brein helemaal geen informatie meer opslaan en ben je nog verder van huis. ‘toxisch leren’ noemt hij dat: je wordt er langzaam door vergiftigd. blauwdruk gelukkig is er licht aan de horizon en wordt er uitgebreid aandacht besteed aan hoe je wel succes kunt hebben. In hoofdstuk 5, 6 en 7 van het boek beschrijft nicolson hoe je succes kunt hebben op school, op het werk en in de maatschappij. Hij schetst een soort blauwdruk voor een succesvolle positieve dyslexie reis. succes op school Vanaf dag 1 op de basisschool is het belangrijk om situaties van toxisch leren te vermijden. Het kan namelijk ook anders: meer natuurlijk en spelenderwijs. nicolson geeft in hoofdstuk 5 voorbeelden van oefeningen die je thuis kunt doen met je kind. Kort door de bocht zegt hij: neem concrete situaties uit het dagelijks leven om taal aan te leren en gebruik ook beeld hierbij (via filmpjes bijvoorbeeld). met de voorbeelden wil hij ook professionals in het onderwijs inspireren om de aanpak op school aan te laten sluiten bij de informatieverwerking van kinderen met dyslexie. In het voortgezet onderwijs zullen leerlingen waarschijnlijk al faalervaringen in hun rugzak hebben. daarom is het voor deze leeftijdsgroep extra belangrijk om de sterke kanten te benutten in de manier van leren, zodat er succeservaringen ontstaan. nicolson’s motto hier is ‘teach them the way they learn’: ‘geef hen onderwijs op een manier die aansluit bij hoe zij leren’. sleutelelementen hierbij zijn: • Voorkomen – de trigger context waar in de leerling blokkeert (toxisch leren) voorkomen; • Aanpassen – niet het kind, maar de leeromstandigheden aanpassen, zodat er een optimale leeromgeving ontstaat voor alle leerlingen; • Inspiratie – leerlingen doelen laten stellen die hen inspireren, gebruik maken van rolmodellen; • Versnelling -leerstrategieën aanleren waardoor je effectiever leert en werkt. succes op het werk Hoofdstuk 6 van het boek begint met interessante literatuur op het gebied van dyslexie bij volwassenen en werk. Voor diegenen die van meer achtergrondinformatie houden zeker een aanrader. ben je meer praktisch aangelegd, dan wordt het vanaf paragraaf 6.6 interessant. daar gaat nicolson verder in op hoe je succes kunt hebben met dyslexie in het werk. Volgens hem is het een samenspel van verschillende activiteiten: • Het analyseren van je sterke kanten • Het analyseren van je zwakke kanten • Verbeteren van je sterke kanten • leren omgaan met je zwakke kanten • op zoek gaan naar wat je motiveert. ga je met deze zaken aan de slag, dan heeft dat een positief effect op je kansen op werk dat bij je past. anne-marie hartmann daarnaast moet je ook bekend zijn met ‘de regels van het spel’ en die naar je hand kunnen zetten. Zoals het opstellen van je cV, de sollicitatie en de presentatie van je vaardigheden. Het gaat dus niet vanzelf, maar deze benadering van nicolson biedt wel perspectief. en is stukken positiever dan het bekende mantra ‘voor een goede baan moet je beter leren lezen en schrijven’. succes in de maatschappij de sleutel tot succes in de maatschappij voor mensen met dyslexie is volgens nicolson: oplossingen bieden voor problemen die spelen in de maatschappij en ook bij organisaties. dyslectici bezitten namelijk de vaardigheden om deze oplossingen te bedenken. ontdek ze bij jezelf en ga er mee de boer op. dan komt dyslexie vanzelf in een positiever daglicht te staan. leesbaarheid van het boek nicolson heeft zijn uiterste best gedaan om het boek zo leesvriendelijk mogelijk te maken, ook voor dyslectici. Hij vertelt een duidelijk verhaal en bouwt het logisch op. daarnaast staat het boek boordevol illustraties en bovenaan elke paragraaf staat een korte samenvatting, heel visueel weergegeven. Zo kun je vlot door de hoofdzaken van het boek heen. Verder is het boek als showbook in Apple ibooks te lezen. Het is helaas nog alleen in het engels verkrijgbaar. nel Hofmeester werkt momenteel aan een nederlandse vertaling. voor wie? In dit boek besteedt nicolson aandacht aan de gehele levensloop van iemand met dyslexie. dat maakt het boek dan ook interessant voor ouders van kinderen met dyslexie, volwassenen met dyslexie, onderwijsprofessionals en werkgevers. waar verkrijgbaar? https://www.amazon.co.uk/Positive-DyslexiaRoderick-I-Nicolson/dp/0993122701 Of wacht op de Nederlandse bewerking en vertaling van Nel Hofmeester e.a. Deze verschijnt op de Dyslexiedag, 5 oktober 2019. meer lezen en zien? rod nicolson over positive dyslexia: https://www.youtube.com/ watch?v=XqmSMvkBPmQ powerpoint over positive dyslexia: https://www.unirsm.sm/media/documenti/ unirsm_2020.pdf 23
Page 24
jURIDISchE WEGWIjzER IEDER(IN) Het Juridisch steunpunt van Ieder(in) is gestopt per 1 januari 2019. Voor de juridische dienstverlening krijgt Ieder(in) geen subsidie meer. om mensen die vastlopen bij aanvragen en juridische procedures niet helemaal in de kou te laten staan, heeft Ieder(in) een Juridische wegwijzer gemaakt. Ieder(in) is een netwerk voor mensen met een beperking of chronische ziekte. teKst + bron*: IEDER(IN) p 24 roblemen met een AAnvrAAg van het kastje naar de muur? Voel je je van ‘het kastje naar de muur’ gestuurd? Weet je niet waar je moet zijn voor de zorg en ondersteuning die je nodig hebt? Neem contact op met het Juiste Loket je krijgt de juiste zorg of ondersteuning op school niet goed geregeld? Wellicht kan het Interventieteam onderwijs je verder helpen. Neem contact op met het Interventieteam onderwijs kom je er alleen niet uit? Vind je het moeilijk of zie je er tegenop om je aanvraag voor een voorziening of zorg alleen te doen? Je hebt recht op onafhankelijke cliëntondersteuning. een onafhankelijke cliëntondersteuner weet de weg, kent de regelgeving en kan je ondersteunen bij een aanvraag. ook kan een cliëntondersteuner je helpen om duidelijk te krijgen wat je hulpvraag precies is. onafhankelijke cliëntondersteuning kun je aanvragen bij je gemeente of het wijkteam. Meer informatie over onafhankelijke cliëntondersteuning niet eens met een besluit of je begrijpt het besluit niet het juridisch loket Het Juridisch loket geeft gratis juridisch advies aan iedereen met een laag inkomen en weinig vermogen. Vind een Juridisch Loket bij jou in de buurt rechtsbijstandverzekering Heb je een rechtsbijstandverzekering? de meeste verzekeraars hebben een limiet aan het aantal vragen en zaken die per jaar voorgelegd worden. laat daarom eerst bij het Juridisch loket controleren of bezwaar of beroep zin heeft. sociaal raadslieden sociaal raadslieden geven gratis informatie en advies over wetten en regelgeving. ook kunnen ze je helpen bij het indienen van aanvragen en bezwaarschriften en het invullen van ingewikkelde formulieren. Vind een bureau Sociaal Raadslieden in jouw regio ssZ Advocaten ssZ Advocaten zijn aangesloten bij de specialisatievereniging sociaal Zekerheidsrecht. Zij zijn gespecialiseerd in sociaalzekerheidsrecht. Heb je een laag inkomen dan kun je mogelijk gebruik maken van de rechtsbijstand van een ssZ-advocaat. Je betaalt alleen een inkomensafhankelijke eigen bijdrage. Vind een SSZ-advocaat gratis online rechtsbijstand Advocaten.nl geeft gratis juridisch advies. Stel je vraag aan advocaten.nl sociaal verhaal sociaal Verhaal is een vrijwilligersorganisatie die rechtshulp geeft bij ingrijpende problemen op sociaal-maatschappelijk. sociaal verhaal geeft gratis advies. Neem contact op met Sociaal Verhaal rechtswinkel bij de rechtswinkel kun je gratis en anoniem jouw juridische probleem voorleggen en je juridische vraag stellen. Stel jouw vraag aan de Rechtswinkel goedvertegenwoordigd.nl Wegwijzer voor het regelen en uitvoeren van goede vertegenwoordiging voor familie en naaste(n) als die de regie zelf niet (meer) kan/kunnen voeren. ga naar goedvertegenwoordigd.nl gediscrimineerd? ongelijk behAndeld? geen toegAng? Antidiscriminatiebureau Iedere gemeente is wettelijk verplicht om een laagdrempelige, onafhankelijke voorziening in te stellen, waar burgers terecht kunnen met klachten over discriminatie. Meld je klacht bij het antidiscriminatiebureau college voor de rechten van de mens bij het college voor de rechten van de mens kun je terecht met vragen over discriminatie en andere mensenrechten in nederland. Je kunt misstanden melden en je kunt jouw discriminatieklacht voorleggen. ook geeft het college advies en denken ze mee over wat je nog meer kunt doen. Neem contact op met het College voor de Rechten van de Mens Discriminatie direct melden *met dank aan Ieder(in). op de website van Ieder(in) vind je nog meer informatie voor hulp en ondersteuning. Impuls & Woortblind is lid-organisatie van Ieder(in). hulp en Advies door vrijwilligers vAn impuls & woortblind op zoek naar hulp, tips of gewoon een luisterend oor door een ervaringsdeskundige? op onze website vind je onder de termen AdHd, Add, dyslexie en dyscalculie in het boven-menu voor elk van deze vier een pagina met onze contactpersonen en cliëntondersteuners. per persoon staat kort zijn of haar aandachtsgebied beschreven. Je vind deze pagina’s met uitgebreide info per contactpersoon ook via het overzicht Contactpersonen. 25
Page 26
WETTELIjKE REGELINGEN VOOR STUDENTEN MET AD(h)D EN/Of DySLExIE de studietijd is de mooiste tijd van je leven. Je staat voor het eerst op eigen benen, volgt een opleiding die je zelf gekozen hebt en je wordt eindelijk als volwassene behandeld. de praktijk is helaas vaak minder rooskleurig. Zeker als je Ad(H)d of dyslexie hebt. teKst: dAVId bloemInK* W 26 aar gaat het mis? ten eerste liggen de moeilijkheidsgraad en de hoeveelheid leerstof ineens stukken hoger, daarnaast moet je ook nog eens helemaal zelf je planning bewaken. Voor studenten met een ‘functiebeperking’ als Ad(H)d of dyslexie is dit vaak een te grote uitdaging. met als gevolg dat je studievertraging oploopt, wat stress geeft én geld kost. of dat je stopt met je studie. Vaak zonder dat je wist dat er hulp mogelijk was. Ik spreek uit eigen ervaring. Vandaar dit artikel. de moeilijke weg naar hulp Als student met een functiebeperking kun je voor dit soort problemen begeleiding krijgen van bijvoorbeeld de studentendecaan (hbo/wo) of studiebegeleider (mbo). maar die begeleiding komt niet zomaar uit de lucht vallen. Als student moet je zélf aangeven dat je last hebt van een functiebeperking, met mogelijke gevolgen voor het afronden van je opleiding. maar juist die eigen verantwoordelijkheid vormt voor veel mensen met Ad(H)d en/of dyslexie een probleem. sommigen schamen zich voor hun functiebeperking en proberen deze te verbergen of te compenseren. Anderen – waaronder ik zelfweten helemaal niet wat er allemaal voor hen mogelijk is. de relevante informatie is ook lastig te vinden als niemand je erop wijst. en kom je er pas tijdens je studie achter dat je last hebt van een functiebeperking waardoor je vastloopt of vertraging krijgt, dan ben je soms al te laat om voor bepaalde voorzieningen in aanmerking te komen. trek dus op tijd aan de bel! Heb jij Ad(H)d, dyslexie of een andere functie beperking? dan is onderstaand overzicht hopelijk nuttig voor je. Het geeft kort weer welke wettelijk bepaalde hulpmiddelen er zijn en welke stappen je moet zetten om te kijken waar jij eventueel recht op hebt. wettelijk bepaalde hulpmiddelen vanuit de overheid (duo) Als je door een functiebeperking studievertraging oploopt of uiteindelijk je studie niet af kunt maken, maak je misschien aanspraak op de Voorziening prestatiebeurs van Duo (dienst uitvoering onderwijs). Je moet hiervoor wel aan strenge voorwaarden voldoen, waarover de site van duo niet overal even duidelijk is. Zo is een voorwaarde dat je een aantoonbare ‘chronische ziekte of handicap’ hebt, waardoor je niet in staat bent binnen de vastgestelde termijnen af te studeren. maar ook dan heb je alleen in ‘uitzonderlijke gevallen’ recht op de Voorziening prestatiebeurs, aldus deze pagina van Duo. de Voorziening prestatiebeurs kent vier vormen, afhankelijk van het type studieprobleem: Verlenging van de prestatiebeurs: als het diploma wel behaald kan worden, maar niet binnen de termijn van de prestatiebeurs (vaak 4 jaar). In dit geval maak je eventueel aanspraak op een extra jaar studiefinanciering + reisrecht. Verlenging van de diplomatermijn: als het diploma wel behaald kan worden, maar niet binnen de diplomatermijn van 10 jaar. Omzetting van de prestatiebeurs in een gift: als je moet stoppen met je studie door blijvende medische omstandigheden. Nieuwe aanspraak op studiefinanciering: als je door je functiebeperking moet stoppen met je studie maar een andere opleiding wil doen die wel haalbaar is voor jou. hoe weet ik waar ik recht op heb? De site van Duo meldt hierover: ‘loopt u studievertraging op, dan geeft u dit zo snel mogelijk door. Als u onderwijs op het hbo of aan de universiteit volgt, neemt u daarvoor contact op met de studentendecaan. In het mbo kunt u terecht bij uw studiebegeleider. de studentendecaan of studiebegeleider kan u helpen om studievertraging te beperken of in te lopen. Alleen in uitzonderlijke gevallen kan uw studentendecaan of studiebegeleider een voorziening prestatiebeurs voor u aanvragen. de studentendecaan of studiebegeleider en duo beoordelen of u voldoet aan de voorwaarden.’ Ad(H)d en dyslexie vallen wettelijk wel onder de eerdergenoemde voorwaarde ‘chronische ziekte of handicap’, maar daarmee heb je niet automatisch recht op ondersteuning vanuit duo. Voor de beoordeling en de aanvraag heb je echt de studentendecaan of studiebegeleider nodig. 27
Page 28
wettelijk bepaalde regelingen vanuit de onderwijsinstelling naast de Voorziening prestatiebeurs van duo geven de Wet gelijke behandeling voor gehandicapten en chronisch zieken (Wgbh/cz) en de Wet op het Hoger onderwijs en Wetenschappelijk onderzoek (WHW) je als student met een functiebeperking ook bepaalde rechten. deze wetten verplichten onderwijsinstellingen om voorzieningen te treffen voor studenten die dat nodig hebben. Zo moeten universiteiten en hogescholen bij het afgeven van een (bindend) studieadvies rekening houden met persoonlijke omstandigheden van hun studenten. daarnaast moeten instellingen in hun onderwijs- en examenreglement (oer) opnemen hoe zij studenten met een functiebeperking 28 redelijkerwijs in de gelegenheid stellen om tentamens af te leggen. profileringsfonds ook kunnen hbo- en wo-studenten die vertraging oplopen door hun functiebeperking aanspraak maken op het profileringsfonds van de onderwijsinstelling. dit is een extra vergoeding die je vanuit de onderwijsinstelling kunt krijgen, naast wat duo biedt. Helaas is dit fonds zelfs bij veel studentendecanen niet voldoende bekend, laat staan bij studenten. Zie het rapport van de Inspectie van onderwijs uit oktober 2018. Wijs je decaan dus op dit fonds, dat elke onderwijsinstelling heeft! meld je op tijd bij de decaan of studiebegeleider er zijn dus zeker ondersteuningsmogelijkheden als jouw studie vanwege je functiebeperking te zwaar voor je wordt. Het is alleen vaak lastig om bij de juiste informatie hierover te komen. bovendien is het recht op hulp afhankelijk van jouw persoonlijke situatie. neem daarom meteen contact op met de studiebegeleider (mbo) of studentendecaan (hbo/ wo) van je opleiding als je denkt dat jouw functiebeperking je belemmert bij je studie. Zij zijn beter thuis in de materie en één telefoontje kan je een hoop zoekwerk en stress besparen! hulp bij het zoeken naar meer informatie: • google op: ‘studievertraging door functiebeperking’ • https://www.rijksoverheid.nl/ onderwerpen/studiefinanciering/vraag-en-antwoord/ studiefinan-ciering-handicap • https://www.handicap-studi e.nl/1_66_ Studeren_met_een_beperking.aspx • uitgebreide en zeer leesbare brochures in pdF van de universiteit leiden over studeren met aDHD en studeren met dyslexie. met (zelf)studie-tips en duidelijke uitleg hoe je hulp kunt krijgen, ook vanuit duo. Handig voor alle studenten. Het Profileringsfonds van de universiteit Leiden staat er opvallend genoeg nIet bij! tijdens die periode heeft niemand (hulpverleners, decanen, huisartsen, netwerk, etc.) me ooit verteld over de eventuele regelingen die voor studenten met een functiebeperking mogelijk zijn. Helaas kon ik het op dat moment ook niet zelf bedenken. dit vind ik achteraf nog steeds erg jammer. Ik heb tijdens mijn laatste studiejaren uiteindelijk moeten lenen om mijn studie te kunnen bekostigen. nu loop ik tegen de dichte deur van de bureaucratie aan omdat ik met terugwerkende kracht geen extra rechten meer heb. Vandaar dat ik graag een stuk wilde schrijven voor Impuls & Woortblind! *over david bloemink Ik ben 29 jaar en woon sinds 2.5 jaar in den Haag. oorspronkelijk kom ik uit groningen, waar ik vijf jaar gestudeerd heb. tijdens mijn studietijd in groningen werd ik gediagnosticeerd met Add (onjuist, helaas) en kreeg ik ritalin voorgeschreven. Helaas hadden coaching en medicatie allerminst het gewenste effect en bleek zelfstandigheid tijdens de bachelor-periode erg lastig, waardoor ik vertraging opliep. uiteindelijk heb ik in 2017 mijn master in organisatie- en managementsociologie afgerond. nu werk ik als consultant in een kleine organisatie, waar ik me graag bezighoud met data science, analytics en interessante organisatievraagstukken. Vorig jaar ben ik gelukkig opnieuw gediagnosticeerd (nu met AdHd en het vertraagde slaapfase syndroom) en heb ik goede professionele hulp gevonden via psyQ. We hebben inmiddels ook bijna de juiste medicatie-afstelling gevonden! 29
Page 30
INcLUSIEf ONDERWIjS: zO DOEN STUDENTEN DAT ‘Higher education for students with disabilities: ensuring compliance with the un convention’. dit was het thema van de engelstalige conferentie op 19 november, georganiseerd door Handicap + studie. Het Vn-verdrag inzake de rechten van personen met een handicap trad in 2016 in nederland in werking. doel van dit verdrag: een inclusieve samenleving, waarin iedereen meedoet. Hoe ver zijn we, ruim anderhalf jaar later, met inclusief hoger onderwijs? teKst: KArIn JAHromI – WerKgroep onderWIJs I & W e 30 r ging tijdens het congres een groot aantal sprekers aan de deelnemers voorbij en er werd een convenant ondertekend door verschillende hbo- en wo-onderwijsinstellingen. Ieders boodschap was: inclusief onderwijs moet er komen. maar we zijn er nog lang niet. Inspirerend vond ik vooral de initiatieven vanuit studenten zelf (waarvan sommigen met een functiebeperking) om hun opleiding werkelijk inclusief te maken. maar eerst spraken de ‘grote namen’. marian de groot - als scheidend directeur van Handicap + studie – zette bij haar welkomstwoord al direct de toon met haar boodschap dat het vooral om een sociaal probleem en geen onderwijsprobleem gaat bij de aanpak van verbetering van de rechten van studenten met een handicap ofwel functiebeperking. de samenleving moet echt nog een draai maken voordat inclusief onderwijs de norm is. ook prinses laurentien liet in haar openingsspeech dit geluid duidelijk horen. “Het hoger onderwijs moet een toegankelijkere plek worden voor mensen met een handicap.” Ze gaf daarbij verschillende voorbeelden - voor de hand liggende zaken zoals aangepaste universiteitsgebouwen voor zowel fysieke toegankelijkheid als faciliteiten voor blinde of dove studenten. de prinses benadrukte dat wij een handicap als een spiegel van de samenleving moeten zien. dat de term ‘inclusie’ voorwaarden als participatie en emancipatie met zich mee brengt. Zelf doof Key-note speaker was prof.dr. Jenny goldschmidt, hoogleraar rechten van de mens. Ik heb eerder een workshop van haar gevolgd en ik ben altijd getroffen door de wijze waarop zij inclusie zo krachtig en vanzelfsprekend verwoordt. Zelf doof en puttend uit haar eigen ervaringen vertelde zij hoe we tot een inclusieve maatschappij kunnen komen. Haar stelling: wij kunnen niet langer kijken naar mensen met prinses laurentien Jenny golDschmiDt een handicap vanuit een medisch model. Het gaat om mensenrechten, niet om gunsten, over empowerment in plaats van medelijden. goldschmidt deed ook een extra beroep voor meer awareness én actie bij politici, beleidsmakers en - uiteraard - het onderwijs zelf. belangrijk hierbij noemt zij ook de rol van de student zelf en diens gezinsleden tijdens de fasen van een onderwijstraject. Kom op voor je rechten, is haar oproep. niet als slachtoffer, maar omdat je student bent met recht op goed onderwijs. na enkele mooie praktijkvoorbeelden eindigde zij met: “When we not include, we don’t know what we exclude. It is not just a choice but an obligation.” studenten voor studenten eye-openers waren voor mij toch vooral twee workshops over ‘Het Autismeproject’ van mara Wierstra en rianne bosman van de uvA en ‘To study with a disability. A review of the policy issues at Utrecht University and the solutions we found’, van richard Horenberg en soete meertens. twee projecten vanuit studenten zelf, waarmee ze serieus werk maken van inclusie van studenten met een functiebeperking. Ze pakken door met concrete activiteiten waar de meeste opleidingen nog worstelen met een effectief en zichtbaar beleid voor inclusief onderwijs. uiteraard wel met begeleiding en ondersteuning vanuit diezelfde instellingen. Het Autismeproject koppelt een medestudent vanuit een sociale studie als ‘peer-coach’ aan een student met autisme (Ass). daarmee is er op de uvA oog voor de problemen waar studenten met Ass vaak tegenaan lopen zoals moeite met communiceren en planning, maar ook de complicaties van comorbiditeit. studenten met Ass krijgen structurele ondersteuning in de vorm van coaching door een mede-student. de peer-coaches helpen de student met 1 op 1 coaching, een sociaal netwerk opzetten, praktische zaken en een veilige haven zijn. de studenten van de uu –zelf ook beiden met een (functie)beperking- deden onderzoek naar de beschikbare voorzieningen en begeleiding voor studenten met een (functie)beperking. Hieruit is het ‘platform onbeperkt studeren’ voortgekomen: voor en door studenten met een beperking. op 8 januari 2019 ontving dit platform voor hun werk en inzet de Diversity & Inclusion award van de universiteit utrecht. ook het platform onbeperkt studeren werkt met een buddyprogramma, waarbij studenten met een functiebeperking gekoppeld worden aan een medestudent (buddy) die hen wegwijs maakt. meer over beide projecten: • Het autismeproject • To study with a disability, uu meer info: • Platform onbeperkt Studeren, uu • Verslag, film, presentaties van het congres 31
Page 32
Mijn ADHD- reis graag neem ik je mee op mijn reis, vanaf mijn AdHddiagnose tot nu. met dit verhaal wil ik iedereen met Ad(H)d inspireren die nog twijfelt aan zichzelf. Ad(H)d hoeft geen negatief stickertje te zijn. Je hebt zo veel kwaliteiten. Je moet ze alleen nog ontdekken. tekst: mAriëlle mulder 32 O ver mij Ik ben mariëlle en ik ben 21 jaar. twee jaar geleden kreeg ik de diagnose AdHd. uiterlijk was ik niet druk, wel dromerig, chaotisch en het leren ging erg moeizaam. tijdens de stage van mijn opleiding werden deze symptomen echt een belemmering. uit gesprekken met een orthopedagoog vanuit school en een AdHd-coach bleek al snel dat ik waarschijnlijk Add had. de behandeling: goed maar kort Ik heb me vervolgens laten testen bij AdHdcentraal. daaruit kwam dat ik AdHd heb, het gecombineerde type. enerzijds voelde dit als een opluchting. Ik begrijp nu beter waarom de dingen zo zijn gelopen. Aan de andere kant was het ook verwarrend. mijn beeldvorming over AdHd was iemand met druk en vervelend gedrag. Ik was toch niet zo? bij AdHdcentraal kreeg ik medicijnen: dexamfetamine. die sloegen meteen aan. Ik was gefocust en veel stabieler. daarnaast heb ik de ‘standaard’ individuele cgt (cognitieve gedragstherapie) gevolgd. ook dat heeft zeker effect gehad. Ik voelde me begrepen en gesteund. ongeveer na 10 weken was het traject afgelopen. Je wordt dan als ware losgelaten met handvatten waarmee je aan de slag kunt. maar ik merkte dat ik er op een of andere manier nog niet helemaal klaar voor was. Zo’n diagnose brengt heel veel met zich mee en ik voelde me nog erg kwetsbaar. maar het traject was nu marielle mulDer eenmaal klaar. Ik had weinig keuze en was dankbaar voor de goede hulp die ik gekregen had. Ik ging dus gewoon weer verder met mijn leven. op school en stage ging het een stuk beter. maar ik merkte dat ik nog moeite had met bepaalde situaties. patronen doorbreken Ik besloot om een gericht AdHdcoaching traject te volgen in combinatie met groepstrainingen. dat gaf me precies wat ik nog nodig had aan houvast en zelfzicht. Vanaf mijn kindertijd had ik al last van impulsiviteit, hyperactiviteit en problemen met aandacht. In de loop van de jaren ga je tegen jezelf aanlopen en bouw je vaak verkeerde patronen op om toch verder te kunnen. om die patronen te doorbreken is coaching heel effectief. Je kijkt wie jij als persoon bent, hoe –bijvoorbeeldjouw communicatiepatroon in elkaar steekt en waar dat mis gaat. daarna leer je stap voor stap technieken toe te passen in de praktijk die wel werken voor jou. Je gaat je kwaliteiten ontdekken en ik kan uit ervaring zeggen dat je dan echt tot bloei komt. tijdens het coaching traject had ik zeker ook mijn dipjes. Het ontdekken van ingesleten patronen die niet werken is confronterend. Je doet voor je gevoel een stap achteruit. maar je bent je er nu bewust van hoe je dingen altijd deed en waarom het niet werkte. Vervolgens ga je aan de slag met ‘nieuw gedrag’ en kun je dit uiteindelijk toepassen in de praktijk. dan maak je weer een hele sprong vooruit. Wat je vooral leert bij coaching is om je kwetsbaar op te stellen. dit was voor mij de moeilijkste opgave. Je moet heel veel lef tonen. de kracht om je kwetsbaar op te stellen naar de mensen om je heen is dat je iemands hart raakt en echt contact maakt. dit zorgt ervoor dat je meer rust creëert in de communicatie. en daarmee neem je jezelf ook serieus. ontdek je sterke kanten Als ik terugkijk op de behandeling bij AdHdcentraal, vormde die voor mij een hele goede basis voor begrip en acceptatie rond en na de diagnose. ook kreeg ik daar de nodige 33
Page 34
handvatten om met mijn problemen om te gaan. maar de focus ligt wel vooral op wat er niet goed gaat. pas met de coaching heb ik echt geleerd wie ik als persoon ben en hoe ik het beste uit mezelf kan halen. Alsof je halverwege je reis uit de auto wordt gezet natuurlijk houd je altijd bepaalde dingen waar je minder goed in bent. maar als je weet wat je kwaliteiten zijn, kun je tegen jezelf zeggen: 34 oké hier ben ik wat minder goed in, maar dit zijn mijn sterke kanten. Ik kan dan ook adviseren om een coaching traject te volgen. dit maakt je echt een rijker mens. Je krijgt meer zelfvertrouwen en je ontdekt jouw ware aard die ondergesneeuwd was door je verkeerde ‘overlevingsstrategieën’. pleidooi voor vergoeding Ad(H)d lijkt soms negatief. Zo dacht ik er eerst ook over. maar dat is zeker niet waar. Je hebt zo veel kwaliteiten. Alleen moet je die soms nog leren kennen en ontwikkelen. dat kan met de hulp van coaching. Het bestaande en vergoede behandeltraject is hiervoor te kort en te weinig persoonlijk. daardoor blijf je met te veel onzekerheden zitten, deels opgerakeld door dezelfde diagnose die juist ook inzichten geeft. Alsof je halverwege je reis opeens uit de auto wordt gezet. mijn verhaal is daarom ook een pleidooi voor een betere vergoeding voor coaching. Helaas kan niet iedereen coaching uit eigen zak betalen. Ik heb het geluk gehad dat mijn ouders mij hierin steunden. coaching is een hele effectieve manier om iemands Ad(H)d-symptomen een positieve wending te geven. daarmee help je structureel en voorkom je dat iemand binnen de kortste keren weer hulp zoekt. Zo bespaar je als overheid op onnodige zorgkosten én maak je mensen met Ad(H)d blij. VERENIGINGSNIEUWS themAmiddAg Assen over Adhd en drAAk De grootste draak is je negatieve zelfbeeld. Dat is de kernboodschap van William Meister, zelfstandig ondernemer met ADHD. Hij voerde zelf een lang gevecht tegen de draak en won. Tegenwoordig coacht hij ondernemers. Op een themamiddag in Assen vertelt hij zijn verhaal. teKst: JulIe Houben “Jullie moeten niet denken dat ik nergens meer last van heb”, zo begint William. “soms gaat het dagen, zelfs weken goed. ‘Ik heb helemaal geen AdHd meer’, denk ik dan. maar deze week was het weer even bal. Ik kan heel goed plannen, althans dingen in mijn agenda zetten. maar de uitvoering is een stuk lastiger. dus ik begon veel te laat met mijn voorbereiding voor vanmiddag, dacht dat ik nog een powerpoint van een vorige keer had. Je raadt het al: kwijt! moest ik helemaal opnieuw beginnen, stress... Het mooie is dat ik nu met mildheid naar deze momenten kan kijken. Ik ben niet perfect. maar dat is niemand toch?” William’s verhaal is voor veel aanwezigen herkenbaar: schaamte over het ‘anders zijn’, gekke dingen doen om maar de erkenning te krijgen die je niet krijgt voor ‘normale’ dingen als schoolprestaties. schaamte over zijn cV, met zo veel niet afgemaakte opleidingen, zo veel korte baantjes. Waarom konden anderen wel iets afmaken en lang hetzelfde blijven doen? Hij vond zijn draai in de ‘geüniformeerde wereld’: eerst beroepsmilitair. “geweldig, de adrenalinekicks tijdens buitenlandse missies. Ik zoog het op maar het zoog me ook leeg. daarnaast was ik te veel van huis en had inmiddels een gezin. de overstap naar de politie gaf me nog een tijdje voldoening, maar ik brandde uiteindelijk af op de onregelmatige diensten.” na een burn-out volgde de diagnose AdHd. een opluchting; het bekende kwartje viel. Het roer moest om, vertelt William. “Ik besloot dat ik ondernemer wilde worden. mijn eigen plan trekken. en ik besefte dat ik eigenlijk het meest blij werd van het omgaan met mensen, anderen helpen verder te komen. de draak meldde zich ook weer op dit nieuwe pad. Als ondernemer moet je alles zelf doen en regelen, en dat voor een AdHd’er! Ik ging me weer vergelijken met anderen en gaf bijna op. met hulp van buiten vond ik mezelf en besloot ik dat ik goed genoeg was.” 35
Page 36
IMpULS & WOORTBLIND DySLEXIELIJN wAt: de dyslexielijn is een hulpdien voor vragen over dyslexie. HaaL MEER uIT JE DySLEXIE wAt: 2-maandelijkse bijeenkomsten rond een thema wie: peter millenaar - peter.w.millenaar@gmail.com (voorzitter) wie: dyslexielijn@impulsenwoortbli WERKgRoEP VoLWaSSENEN wAt: klankbordgroep voor initiatieven en projecten rond actuele thema’s mbt Ad(H)d, dyslexie en/of dyscalculie wie: sjan Verhoeven – sjan@dynamika.nl (voorzitter) actieve werkgroepen en vrijwilligers I & W Impuls & Woortblind is actief voor en met mensen met Ad(H)d, dyslexie en dyscalculie. Heb je vragen? Heb je een idee voor een actie of een activiteit? Wil je ergens aan meedoen? Hier zie je bij wie je terecht kunt met je vraag of idee! DySLEuK: PR EN LoBBygRoEP DySLEXIE wAt: dyslexie zichtbaar maken vanuit I en W wie: nel Hofmeester & monique blom – dysleuk@impulsenwoortblind.nl WETENSCHaPSCoMMISSIE wAt: expertmeetings, begeleiding van studenten, eigen onderzoeken onder achterban, internationale contacten wie: rob pereira (bestuursvoorzitter & portefeuille wetenschap) 36 aD(H)D-CaféS wAt: maandelijkse bijeenkomsten voor en door mensen met AdHd/Add (zie pag. 39) wie: elly van rijn (bestuurslid portefeuille vrijwilligers) nst lind.nl oNDERSTEuNINgSgRoEP DySLEXIE wAt: belangenbehartiging voor dyslectici wie: peter millenaar - peter.w.millenaar@gmail.com (voorzitter) AMERSFOORT REDaCTIECoMMISSIE foNDSENWERVINg wAt: zorgen voor stabiele extra inkomsten voor I en W wie: roy de Jong (bestuurslid portefeuille fondsenwerving) wAt: zorgt samen met hoofdredacteur voor inhoud van I & W magazine wie: Julie Houben – julie.houben@ impulsenwoortblind.nl (hoofdredacteur) CoNTaCTPERSoNEN EN CLIëNToNDERSTEuNERS wAt: ervaringsdeskundige vrijwilligers per telefoon en/of mail bereikbaar wie: zie de lijst op http://www.impulsenwoortblind.nl/onze-vrijwillige-contactpersonen/ BESTuuR wAt: ook elk bestuurslid heeft een eigen aandachtsveld. Wil je één van hen benaderen met een vraag of idee? stuur dan een mail naar info@impulsenwoortblind.nl wie: rob pereira - bestuursvoorzitter, wetenschap, AdHd roy de Jong- penningmeester, fondsenwerving, dyscalculie, dyslexie dirk van schie – algemeen, pr, media elly van rijn – algemeen, Ad(H)d-cafés, vrijwilligersbeleid, Add Anne-marie Hartmann - onderwijs 37
Page 38
ALGEMENE INfORMATIE Zelf ledenvoordeel bieden Als zelfstandige kun je leden van Impuls & Woortblind ook korting bieden op jouw product. denk aan coaching, workshops, rijbewijskeuringen. Wij vermelden je op de Ledenvoordeelpagina van onze website. Interesse: mail of bel ons: info@impulsenwoortblind.nl / 033 247 34 84 hAAl meer uit je dyslexie! elke 2 maanden ben je op zaterdagmiddag welkom op een bijeenkomst van ‘Haal meer uit je dyslexie’, in hartje utrecht. Je vindt er tips, steun, begrip en herkenning. Wedden dat je na één keer vaker komt? meer info over locatie en tijden: www.impulsenwoortblind.nl/over-ons/ervaringendelen/haal-meer-uit-je-dyslexie de dyslexielijn de dyslexielijn is een hulpdienst voor vragen over dyslexie. Je kunt bellen naar het landelijk bureau: 033 247 34 84 Wij zorgen dan dat je vraag door de juiste persoon behandeld kan worden. Je kunt je vraag ook mailen: dyslexielijn@impulsenwoortblind.nl Laat je “label” in je voordeel werken! Wij bieden in onze training en coaching voor (jong) volwassenen met dyslexie / dyscalculie / AD(H)D / autisme en/of hoogbegaafdheid: praktische handvatten en inzicht in jouw andere manier van denken en leren; vermindering van faalangst, onzekerheid, uitstelgedrag, prestatiedrang en/of stress; verhoging concentratie, sneller leren lezen, gemakkelijker schrijven en communiceren. Luister naar onze Podcasts “Wat is jouw Verhaal?” op Soundcloud.com: Dynamika Podcasts www.geniaaloprechts.nl 38 www.werkendyslexie.nl T 020 – 639 10 99 Zie ook onze boeken: “Slimmer dan je baas” en “Dyslexie: stoornis of intelligentie” (Uitgeverij Garant B.V.) info@dynamika.nl Dynamika advies, training & coaching AD(h)D cAféS door het hele land organiseren wij Ad(h)d-cafés. dé ontmoetingsplek voor iedereen uit onze doelgroep en direct betrokkenen. voor en door ervaringsdeskundigen. ook mensen met dyslexie en/of dyscalculie zijn meer dan welkom. hieronder vind je alle cafés bij jou in de buurt en de vaste dag van de maand waarop je er naar toe kunt. voor adres- en contactgegevens per café, kijk op onze site. noord hollAnd Ad(h)d-cAfé AmsterdAm Iedere eerste woensdagavond van de maand vanaf 20.00 uur Zuid hollAnd Ad(h)d-cAfé den hAAg Iedere laatste woensdagavond van de maand van 19.30 tot 22.30 Tot april gesloten Ad(h)d-cAfé bArendrecht Iedere derde dinsdag van de maand van 20.00 tot 22.30 drenthe Ad(h)d-cAfé Assen Iedere laatste vrijdag van de maand van 20.00 uur tot 23.00 overijssel Ad(h)d-cAfé Zwolle Iedere tweede dinsdag van de maand van 20.00 tot 22.00 Ad(h)d-cAfé hengelo Iedere tweede dinsdag van de maand van 20.00 tot 22.30 gelderlAnd Ad(h)d-cAfé Arnhem en omstreken Iedere eerste maandag van de maand vanaf 19.30 uur ZeelAnd Ad(h)d-cAfé vlissingen Iedere tweede woensdag van maand van 20.00 tot 22.30 utrecht Ad(h)d-cAfé Amersfoort Iedere tweede vrijdag van de maand van 19.30 tot 22.00 Ad(h)d-cAfé utrecht Iedere eerste donderdag van de maand vanaf 21.00 noord-brAbAnt Ad(h)d-cAfé bredA Iedere derde dinsdag van de maand vanaf 19.30 uur Ad(h)d-cAfé heusden-vesting Iedere tweede woensdag van de maand van 19.30 tot 21.30 limburg Ad(h)d-cAfé mAAstricht Iedere eerste vrijdag van de maand van 19.00 tot 21.30 behoefte AAn onderling contAct? doe een oproep! Heb jij behoefte aan contact met iemand uit jouw omgeving om ervaringen te delen? Vanaf nu kun je via onze digitale nieuwsbrieven een oproepje doen. lever je oproep aan via de mail, meld er je woonomgeving bij en mail dit naar: info@impulsenwoortblind.nl. dan sturen wij de reacties aan je door. Zelf een Ad(h)dcAfé opZetten? wij helpen je! Is er geen Ad(H)d-café bij jou in de buurt? Zoek een partner en start er eentje. Impuls & Woortblind kan je helpen met een duidelijke handleiding over de aanpak. bel of mail ons voor meer informatie: 033 247 34 84 / info@impulsenwoortblind.nl 39
IMPULS & WOORTBLIND VOOR MENSEN MET ADHD, ADD, DYSLEXIE EN DYSCALCULIE

IPWB 3 - 2018


Page 2
In dIt ARTIKELEN 6 10 14 18 20 23 24 28 30 NUMMER 32 Interview – bedrijfsarts Jos van rooyen over ‘de juiste match’ Welke invloed heeft AdHd tussen de lakens? baukje met dyslexie: ‘Ik heb mijn droom bereikt’ diana met AdHd: de overgang bracht me totaal uit balans Wim tops: ‘neem dyslexie serieus, ook op de universiteit’ dit is dyscalculie – een boek dat je moet hebben Actueel – moet ik mét of zónder dexamfetamine rijden? AdHd’ers verdienen beter – roderik plas over stigmatisering Verslag congres neurodiversiteit: ‘inspirerend, maar we zijn er nog niet’ onze dyslexie-vrijwilligers zijn goed bezig VASTE RUBRIEKEN 3 4 17 27 34 3 36 38 Van het bestuur – voorwoord nieuws column naomi Kennedie – Het is altijd wat Het Ad(H)d-café: mirande over drempelvrees Verenigingsnieuws OVERIG colofon overzicht activiteiten & werkgroepen contactinformatie & Ad(H)d-cafés pAg 20 2 pAg 24 pAg 18 NEUROdIVERSITEIT ALS NORM pAg 10 e coloFon nr 3 - 2018 Impuls & WoortblInd magazIne Is een uItgave van verenIgIng Impuls & WoortblInd en verschIjnt drIe keer per jaar dIgItaal. redactIe/redactIecommIssIe julie houben (hoofdredacteur), rob pereira, ardine korevaar, elly van rijn, karin jahromi, dirk van schie. medeWerkers ardine korevaar, zafanja hartog, karin jahromi, baukje de Winter, naomi kennedie, tamara uildriks, jeannet uiterwijk, thomas Felix, mirande van reenen, roderik plas, roel huizen, anne-marie hartmann beeld arno massee, julie houben, arbounie, roger rosweide. adresWIjzIgIng doorgeven adreswijzigingen ontvangen wij bij vormgevIng In commun, harderwijk. redactIe-adres Impuls & Woortblind, postbus 1058, 3860 bb nijkerk, info@impulsenwoortblind.nl. Issn 2405 - 8211 lId Worden leden van Impuls & Woortblind ontvangen automatisch Impuls & Woortblind magazine. het lidmaatschap loopt per kalenderjaar en kost € 37,50 per jaar. voor een lidmaatschap van Impuls & Woortblind, ga naar www.impulsenwoortblind.nl, of bel: 033 247 34 84. voorkeur per e-mail,via info@impulsenwoortblind.nl. per post kan ook: postbus 1058, 3860 bb, nijkerk. opzeggen lIdmaatschap per mail of schriftelijk (zie hierboven) en uiterlijk vóór 1 november. anders is nog een jaar lidmaatschap verschuldigd. opname van artikelen betekent niet dat de vereniging de meningen daarin altijd onderschrijft. ze blijven geheel voor rekening van de auteurs of andere genoemde bronnen. de redactie houdt het recht om artikelen niet te plaatsen of in te korten. voor de inhoud van de advertenties draagt de vereniging geen verantwoordelijkheid. © niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder uitdrukkelijke toestemming van de redactie. igenlijk weten we het al lang. Hokjesdenken is achterhaald. toch gebeurt het nog vaak en worden mensen die een beetje afwijken van de norm uitgesloten. Als vereniging willen we dat anders. Wij gaan voor inclusiviteit. Het Impuls en Woortblind congres begin november ging daarom over neurodiversiteit in het onderwijs en op het werk. Zowel in de zaal als op het podium was een mooie mix van professionals en mensen met een neurodivers brein. uitstekende presentaties en interactieve sessies over werken en studeren. uitgebreide informatie en de presentaties kun je terugvinden op onze website. Impuls & Woortblind timmert nog meer aan de weg. naast onze Ad(H)d-cafés zijn er sinds kort twee dyslexie-cafés gestart in Apeldoorn en de Kempen. Kom vooral een keer langs! Het bestuur werkt ondertussen hard aan de plannen voor volgend jaar. doorgaan met de dingen die goed gaan, aandacht voor belangenbehartiging, samenwerking zoeken waar nodig en niet in de laatste plaats aandacht voor en contact met onze leden en de actieve vrijwilligers. Zij zijn de ruggengraat van de vereniging. Ik heb me de afgelopen zes jaar met plezier ingezet als vrijwilliger in het bestuur. Het is tijd om het stokje over te dragen. Ik ben blij dat Anne marie Hartmann het nieuwe bestuurslid wordt. Zij stelt zich voor op blz. 35. monique bekkenutte 3 pAg 14
Page 4
NIEUWS AlV en presentIe ‘Ad(H)d, WAt doe Je dAArmee?!’ op zaterdagmiddag 24 november ben je als lid welkom op onze AlV. tijd: van 13.00 tot 15.45 locatie: seven, utrecht daarna is er zoals gebruikelijk een leuke en informatieve presentatie. deze keer: aD(H)D, wat doe je daarmee?! corine lancel schreef een zelfversterkende gids voor jongeren met Ad(H)d en deelt met ons haar tips en informatie voor studeren maar ook voor ‘gewoon het dagelijks functioneren’ met AdHd. corine kreeg zelf op haar 53e de diagnose AdHd. Ze werkt als zorgcoördinator op een middelbare school en is verantwoordelijk voor het uitvoeren van passend onderwijs. op alle fronten deskundig dus. Lees ook het interview met Corine over haar boek uit I & W-magazine nr. 1 2018. omgAAn met emotIes: tIps VAn leerpunt Add Veel ADD’ers hebben last van heftige emoties, die moeilijk te reguleren zijn. Het is mogelijk om meer regie te krijgen over je emoties en gedrag. De cognitieve therapie biedt een methode om hiermee aan de slag te gaan. Met handig stroomschema. Zo introduceert Alex steenbreker op leerpunt Add een uitgebreid artikel over dit thema. een aanrader voor mensen met Add maar ook AdHd. Waarom? Het legt uit waarom mensen met Ad(H)d vaak stemmingswisselingen hebben. dat is fijn. daarnaast krijg je concrete tips en handvatten om hiermee aan de slag te gaan. LEES HET aRTIKEL ‘bewust emoties reguleren’. jAAruitgAve dyslexie 2018 IMPULS&WOORTBLIND mooi nieuws voor onze leden met dyslexie: er komt weer een papieren jaaruitgave van ons magazine, met daar in alle artikelen en enkele bonusverhalen over dyslexie van het afgelopen jaar. Fijn leesvoer voor de kerstvakantie! MAGAZIN JAARUITGAVE   DYSLEXIE EN DIGITALISERING: EEN LUST OF EEN LAST? SJAN VERHOEVEN: ‘IK GA UIT VAN IEMANDS MOGELIJKHEDEN’ WETENSCHAP: VAN MEDISCH MODEL NAAR NEURODIVERSITEIT elKAAr ontmoeten met dyslexIe? Het KAn lIVe en onlIne Heb je dyslexie en wil je elkaar ontmoeten om tips en ervaringen uit te wisselen? sinds kort zijn er twee nieuwe dyslexie-cafés: -In Dyslexie-café apeldoorn kun je vanaf woensdag 6 februari maandelijks terecht; -In eersel (noord-brabant) was het eerste dyslexiecafé de Kempen een groot succes. de volgende datum is nog niet bekend APELDOORN Meer bijeenkomsten -in utrecht ben je altijd welkom bij de bijeenkomsten van ‘Haal meer uit je dyslexie’ -in sittard organiseert I & W-lid en dyslexie-coach Ingrid schors regelmatig bijeenkomsten met een thema. Kijk op de website Ego Vici Coaching voor meer info. INFO EN aaNMELDEN aLV + PRESENTaTIE 4 Facebook ‘Haal meer uit je dyslexie’ Je kunt elkaar ook online ontmoeten via de openbare facebook groep Haal mee uit je dyslexie. gebruik deze groep om elkaar vragen te stellen, interessante bijeenkomsten te delen, etc. Cbr eindelijk duidelijk over proCedure rijbewijskeuring voor Ad(h)d ben je voor je 16e gestopt met de behandeling van AdHd/Add in samenspraak met een arts? Vul dan met een gerust hart nee in bij de vraag ‘Heeft u AdHd/Add’ op de gezondheidsverklaring van het cbr. er volgt dat geen rijbewijskeuring meer. Zo staat het sinds 1 november duidelijk in de nieuwe cbr-procedure voor AdHd en rijbewijs. Al eerder paste het cbr de vraag over AdHd/Add in de gezondheidsverklaring aan naar ‘Heeft u AdHd/Add?’. maar nog steeds vulden veel mensen hier JA in, terwijl ze vaak al enkele jaren geen AdHd-behandeling en geen klachten meer hadden. Het was onduidelijk wanneer je hier nee kon invullen. daar komt nu een einde aan. Wijzigingsformulier CBR als Ja toch NEE moet zijn Heb jij onlangs toch JA op de AdHd-vraag ingevuld terwijl jouw behandeling voor je 16e is gestaakt? download dan het formulier ‘Wijziging AdHd gezondheidsverklaring’ (pdF) op deze CBR-pagina waarop je dit alsnog aangeeft. LEES MEER op onze website. nAAsten In KrAcHt Is lIVe! deel Je erVArIng dé website voor naasten van mensen met psychische klachten is live! Het kloppend hart van de website www.naasteninkracht.nl bestaat uit ervaringsverhalen. deze zijn geschreven door naasten van mensen met onder andere AdHd/Add. negen cliënten- en familieorganisaties in de ggz, waaronder Impuls & Woortblind zijn de makers van www.naasteninkracht.nl. een unieke website speciaal voor naasten van mensen met psychische klachten (partners, kinderen, ouders, broers, zussen en goede vrienden). Via www.naasteninkracht.nl krijgen bezoekers informatie, tips, inspiratie en steun. Vooral van elkaar. Deel ook jouw verhaal ook jij –of in veel gevallen jouw partner of andere naaste- kunt nu je verhaal delen op www.naasteninkracht.nl. Want hoewel het soms mooi kan zijn als partner, kind of ouder van iemand met Ad(H)d – never a dull moment – kan het ook soms zwaar een eenzaam voelen. LEES HET ERVaRINgSVERHaaL ‘o ja vergeten’ van guus, vrouw van een man met AdHd. Herkenbaar? deel je het jouwe. Je steunt elkaar hiermee. ’ je nIeuW Ad(H)d-cAFé en nIeuW dyslexIe-cAFé op brAbAntse tV onze vrijwilligers in brabant hebben het goed voor elkaar: ze mochten onlangs uitgebreid het woord doen op de lokale tv. Ze vertellen daar wat de kracht is van elkaar ontmoeten en van elkaar informeren als je AdHd/Add of dyslexie hebt. beide uitzendingen kun je bekijken via DEZE LINK. 5
Page 8
hoogbegaafdheid een rol te spelen. die herkennen en benoemen geeft vaak opluchting. dan wordt ook duidelijker dat er eigenschappen kunnen zijn die niet goed ontwikkelbaar zijn en waar je dus een omweggetje of een creatieve oplossing voor moet zien te vinden. multidisciplinair Jos doet dit traject meestal niet alleen. soms werkt hij samen met een psycholoog, soms met een multidisciplinair team (psycholoog, fysiotherapeut, ergotherapeut, maatschappelijk werk, etc.) om in kaart te brengen welke factoren tot zo’n vervelende situatie hebben geleid. soms betrekt hij expertisecentra op dit gebied bij het proces. Hij benadrukt dat dit niet alleen bij neurodiversiteit voorkomt. ook als iemand een hartinfarct heeft gehad gebeurt dit, “want de hartspecialist zorgt voor de pomp, maar niet voor terugkeer van het vertrouwen”, zegt Jos. daarnaast zijn de oorzaken van werkuitval vaak complex, multicausaal. er is niet één oorzaak aan te wijzen, maar een heel scala. de blik van verschillende professionals is daarbij zinvol om tot een goed beeld te komen van wat er nu eigenlijk allemaal meespeelt en wat er nodig is om het op te lossen. match Jos omschrijft zijn rol als bedrijfsarts als volgt: “Ik ben vooral bezig om de verwachtingen van alle partijen bij te sturen.” de medewerker die is uitgevallen moet reële verwachtingen hebben van de (nieuwe) werkomgeving en de organisatie moet reële verwachtingen hebben van de werknemer. 8 Vooral bij neurodiversiteit komt het nogal eens voor dat mensen niet de mogelijkheden hebben om aan de gemiddelde verwachtingen te voldoen. “Je bent zo slim, waarom plan je je werk dan niet beter?” Voor een succesvolle match tussen werkomgeving en werknemer (ook wel person-job fit genoemd) is een bepalende voorwaarde dat de werknemer duidelijk en eerlijk is over waar zijn/haar talenten liggen en met welke beperkingen er rekening gehouden moet worden. beperkingen verbergen heeft meestal een averechts effect. Adhd team over de bereidheid van bedrijven om aanpassingen te realiseren voor de succesvolle terugkeer van een medewerker is Jos positief. Hij ziet wel dat er bedrijven zijn die daar geen trek in hebben, maar ook dat organisaties moeite doen om een werkplek aan te passen. Als voorbeeld noemt hij een team van mensen met AdHd die in de haven zwaar fysiek werk verrichten en het uitstekend met elkaar kunnen vinden, juist ook door hun energieke stijl van werken. een ander voorbeeld gaat over een team van data-analisten bestaand uit mensen met autisme. de sociale interactie in dat team verloopt anders dan in een gemiddeld team maar past prima. ook aanpassingen in de werkplek als het gaat om prikkelreductie (zoals geluidsafscherming of geen kantoortuin) gebeuren met regelmaat. maar een goede match lukt niet altijd. soms is de onrust van een medewerker niet goed te reguleren, ondanks gestarte medicatie, of lukt Duw mensen niet in functieprofielen het niet om iemand op een plek te krijgen waar zij/ hij weer waardering krijgt voor alles wat zij/hij wel kan. Waardering is toch het belangrijkste medicijn. de ideale wereld mooier, vindt Jos, zou het zijn als de bedrijfsarts niet zo laat in het proces van ontregeling zou worden betrokken. Werknemers zouden eerder aan de bel kunnen trekken en melden dat ze hulp nodig hebben. Het mooist zou het zijn als mensen bij in dienst treden niet in functieprofielen worden geduwd maar er rekening gehouden wordt met iemands gebruiksaanwijzing, de specifieke talenten en aandachtspunten. Jos benadrukt dat hij voor medewerkers zou wensen dat zij goed in staat zijn om hun talenten en aandachtspunten te kennen en die te communiceren. dat ze, naast de beperkingen die er kunnen zijn, ook de remedie die ze daarvoor gevonden hebben, duidelijk kunnen maken aan de omgeving. “Ik heb moeite met plannen, maar als ik het mag aanpakken met een groot gekleurd planbord naast mijn bureau, dan lukt het meestal goed.” Wat je dan eigenlijk vraagt is dat iemand de regie voert over haar/zijn gebruiksaanwijzing en aangeeft hoe zij/hij een omweg heeft gevonden om met beperkingen om te gaan. “dat is kracht,” stelt Jos, “als je zo voor jezelf kunt opkomen”. Jos van rooyen gaf samen met Ardine Korevaar 2 workshops tijdens het congres Neurodiversiteit in Leren en Werken. Kijk hier voor de presentaties. 9
Page 10
AdHd EN SEKSUALITEIT - HEBBEN WE ER zIN IN?! Wanneer ik Ad(H)d en seksualiteit in één zin noem, volgt vaak de reactie: ‘oh, iemand met AdHd heeft natuurlijk te vaak zin.’ natuurlijk komt dat voor. maar de overvloedige aandacht hiervoor verdringt het zicht op andere seksuele problemen binnen Ad(H)d-relaties. Zo komt ‘te weinig zin’ ook vaak voor. meer informatie en openheid over intimiteit en seksualiteit bij Ad(H)d geeft misschien wel herkenning bij jou en je partner. Zodat je de eerste stap kunt nemen om er iets aan te doen. teKst: ZAFAnJA HArtog* A 10 ns en Jan zijn 14 jaar getrouwd. Vijf jaar geleden kreeg Jan de diagnose AdHd na een burn-out. de relatie loopt niet lekker. Ans merkt dat Jan haar pogingen om te vrijen steeds vaker afwijst. Hij neemt ook zelf geen initiatief meer. tegenwoordig gaat Ans vaak al om half tien naar bed terwijl Jan achter de computer zit. Ans ligt vervolgens te piekeren in bed, omdat ze intimiteit en seks mist. Vindt Jan haar niet mooi meer? Vandaag hebben ze weer ruzie gehad. dat kon er ook nog wel bij na die grote ruzie van afgelopen weekend waarin Ans begon over dat ze de aandacht van Jan zo mist. Waar is die charmante man uit het begin van hun relatie gebleven? toen konden ze niet van elkaar afblijven. Jan merkt de onvrede bij Ans en voelt zich schuldig. Hij wil wel seks maar zijn hoofd zit zo vol. Het lukt hem niet om aandacht te hebben voor seks met Ans. die stomme Ad(H)d ook..... Het voorbeeld hierboven is willekeurig gekozen. de rollen hadden ook omgedraaid kunnen zijn en waar AdHd staat had evengoed Add kunnen staan. We zien hier twee partners, die allebei meer seks willen, maar ieder hun eigen reden hebben waardoor dit niet lukt. Ze praten er niet over. spontane zin in seks bestaat niet. Veel mensen denken dat je eerst zin moet krijgen voordat je opgewonden wordt. dat klopt niet. om zin in seks te krijgen moeten je brein en geslachtsdelen gevoelig zijn voor seksuele prikkels. Als je verwacht dat deze seksuele prikkels een plezierige ervaring opleveren, motiveert het om daadwerkelijk te gaan vrijen. Ans voelt zich afgewezen door een gebrek aan toenadering van Jan. *Zafanja Hartog is consulent seksuele gezondheid en psycholoog. Zij biedt vanuit haar eigen praktijk Hartstogt bv laagdrempelige counseling bij vragen over seksualiteit aan singles en koppels. Ze geeft ledenvoordeel aan de leden van Impuls & Woortblind. Zafanja Hartog Haar seksuele prikkels worden in de kiem gesmoord. Jan laat geen prikkels toe en zet zelf ook de stap niet. dus volgt er geen seks. Vroeger hoefden ze geen moeite te doen om zin te krijgen. Het leek vanzelf te gaan. Wat ze niet weten is, dat die ene broeierige blik van Ans al aanleiding gaf tot seksuele opwinding bij Jan. Zijn lichaam ging ‘aan’, hij kreeg zin en hij besloot vervolgens om iets met de opwinding te doen. spontane zin in seks bestaat dus niet. enter de Ad(H)d. uit recent nederlands onderzoek1 blijkt dat ongeveer 40% van de mensen met Ad(H)d, zowel mannen als vrouwen, minstens één probleem heeft op het gebied van seksualiteit. de ontevredenheid over het seksleven ligt aanzienlijk hoger dan bij mensen zonder Ad(H)d. meest genoemde problemen zijn: moeite om een orgasme te krijgen, problemen met seksuele opwinding, te vroeg klaarkomen (bij de mannen) en een afkeer van seks. de onderzoekers denken dat vaak afgeleid raken problemen met de opwinding en het orgasme kan veroorzaken. ook is bekend dat mensen met Ad(H)d in hun jeugd vaker negatieve seksuele ervaringen hebben meegemaakt. naast de Ad(H)d komt soms ook depressie of angst voor, wat invloed kan hebben op de beleving van seks. ook kunnen antidepressiva een negatief effect hebben op de seksualiteit. Van AdHd-medicatie is geen effect op de seksualiteit bekend. Ad(h)d krijgt de schuld Vanwege gebrek aan harde feiten zocht ik contact met ari Tuckman, een aDHD-expert uit de Verenigde Staten. Hij stuurde mij de voorlopige resultaten van een vragenlijst over AdHd en seksualiteit, ingevuld door een paar duizend mensen in een gemengde relatie (AdHd + geen AdHd). Hij vond verrassende resultaten, zoals: AdHd’ers praten niet meer dan mensen zonder AdHd tijdens de seks. ook willen ze niet per se meer experimenteren. en hoe vaker men vindt dat AdHd een groot negatief effect heeft op de seks, hoe ontevredener men is over het hele seksleven en de relatie. dit geldt voor de partner met en zonder AdHd. de partner zonder AdHd geeft vaker de schuld aan de AdHd en is het meest ontevreden. 1 Bijlenga, D., Vroege, j.a., Stammen, a.j.M., Breuk, M., Boonstra, a.M., rhee, K. van der, Kooij, j.j.S. (2018) Prevalence of sexual dysfunctions and other sexual disorders in adults with attention-deficit/ hyperactivity disorder compared to the general population. ADHD Atten Def Hyp Disord 10: 87-96 11
Page 12
Tabel: Top 5 oorzaken waarom men minder seks heeft dan gewenst (Bron: ari Tuckman) p ADHD-vrouw 1 Een van ons of allebei te druk met iets anders 2 Moeite om te schakelen 3 Te moe 4 Er zou meer tijd voor seks zijn als ik efficiënter met de tijd omga 5 Ik ben boos op mijn partner Geen ADHD-man Er zou meer tijd voor seks zijn als mijn partner efficiënter met de tijd omgaat Een van ons of allebei te druk met iets anders Partner is niet geïnteresseerd in seks Mijn partner is boos op mij ADHD-man Mijn partner is boos op mij Een van ons of allebei te druk met iets anders Partner is niet geïnteresseerd in seks Er zou meer tijd voor seks zijn wanneer ik efficiënter met de tijd omga Ik ben boos op mijn partner Oncomfortabel met het delen van seksuele wensen g ( ) Geen ADHD- vrouw Ik ben boos op mijn partner Ik heb een tweede kind erbij (mijn man) Ik krijg te weinig aandacht behalve voor seks Moeite om te schakelen Te moe de tabel laat een aantal opvallende zaken zien. er is veel boosheid, waarbij de man en zeker de man met AdHd het meest te lijden 12 heeft. en seks lijkt minder prioriteit te hebben door inefficiënt tijdgebruik en een te drukke planning. samen maak je fijne seks Het lijkt erop dat Ad(H)d flink wat invloed kan hebben op een tevreden seksleven. dat maakt het vrij gemakkelijk om Ad(H)d van alles de schuld te geven. maar nu je weet dat het een effect kan hebben op je seksleven, kun je er ook iets aan doen. Je kunt de omstandigheden om plezierige seks te hebben samen maken. raak je afgeleid in bed? misschien moet je partner jou op een andere manier prikkelen, zodat je weer bij de les bent. Verkeerde timing, planning of stel je het uit? plan een date. Wachten tot je spontane zin krijgt, werkt niet. Aan het begin van hun relatie fantaseerde Jan ’s morgens al over de lingerie die Ans die avond zou dragen. en Ans maakte altijd werk van haar outfit om Jan te verrassen. Ze voelden zich beiden al ver van tevoren TIPS: Wat heeft zin? • maak tijd voor seks en prioriteer! plan een date. Weten dat je straks een hete date hebt, verhoogt de voorpret en voelt als voorspel. • ook al heb je op het moment dat je partner seks wil geen zin, soms kan loont het om er toch voor te gaan. Als je ‘de knop omzet’ en bedenkt hoe fijn het is als je eenmaal bezig bent, zorgt dit soms dat je toch al een beetje opwinding voelt en alsnog zin krijgt. • praat over seks met elkaar op een respectvolle manier. maak duidelijk wat je wensen en grenzen zijn. en hoor die van de ander. • schuif niet alles op Ad(H)d en verschuil je er niet achter. dit geldt voor de partner met én zonder Ad(H)d. • beide partners moeten tijd en energie steken in hun relatie buiten en in de slaapkamer. Werk aan je Ad(H)d en probeer over Ad(H)d te leren als je er te weinig van weet. • Heb je onderliggende problemen zoals pijn bij het vrijen, erectie- of orgasmeproblemen of negatieve ervaringen in het verleden? overweeg dan om de hulp in te schakelen van een deskundige. dit geldt ook voor als je er samen niet uitkomt of als je alleen bent. • denk je dat medicatie de boosdoener is, overleg dan met je psychiater of huisarts. Houd er rekening mee dat problemen met seksualiteit vaak meerdere aspecten hebben, die meer vragen dan een medicatieverandering. opgewonden. dit soort voorpret kun je samen weer in ere herstellen. Het onderzoek van tuckman vertelt ons –naast de problemen- ook dat inspanning leveren om beter met Ad(H)d om te gaan loont. Zo blijkt volgens tuckman dat wanneer je allebei hard werkt om Ad(H)d de baas te worden, dit motiveert om vaker iets terug te doen. ook in bed. Verder geldt de vuistregel: praat erover! Voor niemand gemakkelijk, maar fijne seks leidt tot meer seks en blijkt een goede boost voor je relatie. • leestip: ‘seks! een leven lang leren’ van rik van lunsen en ellen laan, een toegankelijk en fris geschreven boek met veel achtergrondinformatie. • op www.seksualiteit.nl vind je meer informatie over seksuele problemen. • de engelstalige website www.omgyes.com biedt filmpjes en oefeningen met masturbatietechnieken voor het seksueel plezier van de vrouw. maar het werkt ook goed voor stellen die hun vaardigheden willen opfrissen. Je betaalt eenmalig €40,-. • bel of mail Zafanja als je vragen hebt. Zij is contactpersoon bij Impuls & Woortblind en zelf ervaringsdeskundige met AdHd. met haar praktijk Hartstogt bv biedt zij I&W-leden Ledenvoordeel. 13
Page 14
Van droom baukje de Winter is hbo-V gediplomeerd wijkverpleegkundige in de thuiszorg en is helemaal op haar plek. maar vanwege haar dyslexie was de weg ernaar niet gemakkelijk. een groot verschil met haar tweelingzus die nergens last van had. dankzij haar doorzettingsvermogen bereikte baukje toch haar doel en kreeg ze gaandeweg steeds meer plezier in leren. tekst: bAukje de winter 14 A ls 6-jarig meisje heb ik in het ziekenhuis gelegen. Vanaf dat moment wist ik: ik wil verpleeg - kundige in het ziekenhuis worden. maar dat bleek nog niet zo makkelijk te zijn. terwijl mijn tweelingzus (we zijn een eeneiige tweeling) fluitend naar de lagere school huppelde, had ik buikpijn en huilbuien op elke laatste vakantiedag. later bleek dyslexie de reden te zijn dat ik zo'n moeite had met leren. pas op de middelbare school kreeg ik huiswerkbegeleiding en lukte het me om een lbo-opleiding af te ronden. Ik kon net als mijn tweelingzus (zij vanuit de mavo) naar een mbo-opleiding op niveau 3 doorstromen. uiteraard koos ik voor de mbo-VZ-opleiding. Ik voelde me weer gelijkwaardig aan mijn tweelingzus. maar voordat ik op stage mocht, kreeg ik te horen dat mijn theorie onvoldoende was. Ik kreeg het advies om niveau 2 te gaan doen (helpende zorg) op het kmbo-VZ. dit bezorgde mijn zelfvertrouwen een deuk, maar mijn droom om verpleegkundige te worden gaf me zo'n doorzettingsvermogen dat ik me door niets of niemand liet tegenhouden. In 2 jaar rondde ik deze opleiding af, waarna ik alsnog mocht doorstromen naar het mbo-VZ. gebrek aan begeleiding stapje voor stapje klom ik omhoog. na mijn opleiding mboVZ volgde ik de opleiding tot ziekenverzorgster. dit was een praktische opleiding: 4 dagen werken en 1 dag per week naar school. maar door een gebrek aan de juiste begeleiding lukte naar daad BAUKJe De WInTer het me niet en ben ik gestopt. Ik zat ook niet lekker in mijn vel, dus het was beter zo. Ik kwam in de WW terecht en schreef me met mijn mbo-VZ diploma in bij het uitzendbureau. Zo kreeg ik een baan in de gehandicaptenzorg. dit was best pittig, maar ik had leuke collega's om me heen die mij van alle kanten steunden. ondertussen ging mijn tweelingzus een hbo-opleiding doen. een hbo-opleiding? ik? een collega ging de mbo-spW (sociaal pedagogisch Werk) doen en vroeg of dat ook iets voor mij was. Ik had zeker behoefte aan meer kennis en was wel klaar voor een volgende stap. samen schreven we ons in. op mijn werk maakte ik ondertussen de overstap van de volwassenengroep naar de kindergroep. Het waren kinderen met een verstandelijke beperking en autisme en ik vond dit werk erg leuk. mijn mbo-spW-opleiding rondde ik –naast mijn werk- af met een scriptie over het autistische kind. twee docenten beoordeelden deze scriptie op hbo-waardig niveau. Ze gaven mij het advies om hbo-spH (sociaal pedagogisch Hulpverlener) te gaan doen. maar een hbo-opleiding, dat zou ík toch nooit kunnen? de docenten antwoordden dat ze mij gedurende de opleiding zagen groeien naar hbo-niveau. Ik dacht hierover na en besloot toen er voor te gaan. mijn kinderdroom tijdens mijn hbo-spH-opleiding dacht ik nog steeds aan mijn kinderdroom. Was dit de hbo-Vopleiding maar, dan kon ik nu als verpleegkundige aan de slag in het ziekenhuis. Ik waagde de stap en tijdens een beoordelingsgesprek op mijn werk vertelde ik dat ik graag de hbo-V wilde doen. Ik kreeg medewerking vanuit mijn werk: de opleidingsfunctionaris bracht mij in contact met de opleiding en het ziekenhuis. Zo begon ik met de duale opleiding (werken/leren) hbo-V. ik vond mijn plek met hulp van medestudenten en jarenlang doorzetten behaalde ik dan eindelijk mijn doel en maakte ik ook deze opleiding af. Ik had nooit gedacht dat een hbo-opleiding mij zou lukken en nu had ik 2 hboopleidingen op zak. grappig genoeg bleek de ziekenhuisbaan waar ik zo van gedroomd had toch niet mijn ding. Ik vond mijn plek in de thuiszorg. sinds 1 september werk ik als hboV-wijkverpleegkundige bij de Friese Wouden in Heerenveen. en door een schijffout laat ik me tegenwoordig niet meer tegenhouden. collega's maken die net zo goed! 15 FOTO: ArnO mAssee
Page 16
bAukje over hAAr dyslexie en hAAr ervAringen in het onderwijs - tekst kArin jAhromi volwassenonderwijs terugkijkend op de verschillende typen onderwijs is baukje vooral te spreken over het volwassenonderwijs. ten eerste vanwege de onderlinge steun. ‘Als je het moeilijk hebt wordt dit opgepakt door de groep. Je krijgt begrip en steun en dit motiveert om verder te gaan.’ Andere pluspunten die baukje ervoer: in het volwassenonderwijs heb je vaak al relatief veel werk- en levenservaring. er is meer zelfreflectie. ook het werken in groepjes aan gezamenlijke opdrachten vond ze een groot voordeel. In het voortgezet onderwijs was het voor haar gevoel veel meer ‘ieder voor zich’. ontdek hoe jij het beste leert baukje denkt in beelden en is visueel ingesteld. dat is vooral bij theoretische opleidingen een uitdaging. gaandeweg ontdekte ze steeds meer tools en trucjes om het leren gemakkelijker te maken. Zo zocht ze op youtube vaak filmpjes die met een bepaald onderwerp te maken hadden. moet ze iets lezen, dan helpt hardop lezen om dingen beter te onthouden, ontdekte ze. 16 Voor de spelling van lastige woorden: tik het woord in op google of schakel de spellingscontrole in. dat laatste hielp haar vooral tijdens het schrijven van scripties. worsteling met gemengde gevoelens kijkt baukje terug op haar lagere schoolperiode. Het contrast met haar tweelingzus was groot en niet gemakkelijk. Ze herinnert zich dat ze samen met haar moeder aan de keukentafel huiswerk zat te maken, terwijl haar tweelingzus lekker aan het spelen was. Haar ouders wisten dat het leren haar meer moeite kostte dan haar tweelingzus. maar ze hadden geen idee over haar worsteling en de dalen waar ze soms doorheen moest. ‘Ik wilde laten zien dat ik net zo ver kon komen als mijn zus. dat ik daar zo hard voor moest werken, hebben ze nooit geweten.’ op de vraag hoe ze haar lange weg volbracht zegt ze: ‘doorzettingsvermogen, verder kijken dan je eigen horizon en ondersteuning zoeken bij de juiste mensen. pas later begon ik plezier te krijgen in leren. Ik ben nooit uitgeleerd!’ Ze is nu zelf moeder van twee kinderen van 5 en 7 jaar en tot haar grote opluchting lijkt er bij hen geen dyslexie te spelen. Het is ook altijd wat met jullie! tekst: nAomi kennedie 'Het is ook altijd wat met jullie’ verzuchtte een licht wanhopige vrouw van een man met AdHd. Ze heeft helemaal gelijk. Het is ook altijd wat met ons! A ls contactpersoon van Impuls & Woortblind word ik regelmatig gebeld met vragen over Ad(H)d. Als coach en ervaringsdeskundige met AdHd probeer ik mensen te helpen of ik verwijs ze door indien nodig. de laatste tijd krijg ik ook regelmatig partners van mensen met Ad(H)d aan de lijn. partners die dachten dat het wel zou overgaan met al dat gedoe, partners die uitgeput zijn, partners die over hun grenzen heen zijn gegaan, partners die zo hun best doen om iets van Ad(H)d te begrijpen maar er niets van snappen. partners die zich geen partners meer voelen maar hulpverleners zijn geworden. partners die wachten op betere tijden, partners die denken dat Ad(H)d als excuus wordt gebruikt en partners die weg willen. partners die ziek worden van de chaos en snakken naar rust en orde. partners die hun eigen rol niet zien en denken dat alles aan de ander ligt. partners met eindeloos geduld en liefde, partners die willen dat het goedkomt! Voor al die partners moet er hulp komen. In de vorm van erkenning, begeleiding en voorlichting. ook zijn er meer uitwisselingsgroepen nodig. een inloopspreekuur voor lotgenoten waar ze van elkaar kunnen leren en daardoor hopelijk zichzelf en hun partner beter leren begrijpen. Het is niet alleen belangrijk voor de relatie maar ook voor de kinderen. Ad(H)d heeft een hoge erfelijkheidsfactor dus hoe beter we met elkaar om leren gaan hoe groter de kans is dat we in harmonie met elkaar kunnen leven. Als contactpersoon ga ik mijn uiterste best doen om ervoor te zorgen dat er meer concrete voorlichting komt voor de partners. Want ik weet uit ervaring hoe het is om met ons te leven. In de tussentijd is het met ons altijd wat! online steun en tips voor partners en andere naasten vind je ook op Naasten In Kracht. 17
Page 18
AdHd EN dE OVERGANG diana bruin (49) weet sinds een jaar dat ze AdHd heeft. de diagnose luchtte op en gaf haar zelfinzicht. Wat haar vooral de ogen opende was de impact die de overgang op haar had. ‘die hormonen geven je nog een extra tik als je AdHd hebt.’ teKst: julie houben m 18 ijn hele leven voel ik mij al anders dan de mensen om mij heen. Ik ben vaak erg direct, schakel sneller in denken en doen en ik kan tig dingen tegelijk doen. maar dingen afmaken, ho maar. lange tijd was dat geen probleem. Ik fladderde zo’n beetje door het leven. na de mavo ging ik meteen werken bij een bakkerszaak. contact met mensen, dingen verkopen; dat past bij me. na dat baantje volgden er vele. Als ik ergens een tijdje had gewerkt, wilde ik weer wat nieuws. hoezo intimiderend? ondertussen trouwde ik en kreeg kinderen. Ik hield alle ballen van werk en thuis in de lucht; energie genoeg. maar vanaf 2012 ging het bergafwaarts. na een scheiding wilde ik mijn eigen broek ophouden. Ik werkte weer bij een bakker als verkoopster en ging meer uren draaien. dat ging zo goed dat ik leidinggevende werd. toen liep ik wel tegen dingen aan: mensen konden mijn tempo in denken en doen vaak niet bijbenen. Ze vonden me intimiderend, terwijl ik mezelf totaal niet zo zie. Ik ben altijd positief, houd rekening met alles en iedereen. Hoezo intimiderend? Ik begreep het echt niet. Het werd nog erger toen mijn werkgever wilde reorganiseren: de winkelbeleving en daarmee de verkoop moest beter. Ik ging mee, altijd in voor nieuwe plannen. maar de rest van het team vond het lastig. mijn werkgever had AdHd, dat wist ik. dat ik als enige een klik had met zijn ideeën had me wakker moeten schudden. niet dus. ondanks de weerstand nam ik mijn team mee in de plannen en het werkte. We draaiden een super omzet. maar ik vroeg eigenlijk te veel van mezelf. mijn hoofd staat altijd aan op 10 zenders tegelijk, wat op zich al pittig is in de hectiek van een drukke bakkerszaak met een overvloed aan prikkels. en dan toch volcontinu aan de bak met een team dat eigenlijk liever alles bij het oude had gelaten. Ik brandde langzaam op en voelde me ook steeds vaker depressief. Iets wat ik totaal niet van mezelf kende. Ik ben echt miss positive, het glas is bij mij altijd half vol in plaats van half leeg. Adhd is koorddansen begin 2017 ging het echt niet meer. Vooral de drukte in mijn hoofd maakte me zo moe. een collega met AdHd zei dat ik ook eens een DIana BruIn pilletje moest proberen: dat gaf rust. Ze herkende in mij ook wel de nodige AdHd-trekjes. Zomaar een pil nemen is niets voor mij, ik ben een control freak. maar ik besloot me wel te laten testen op AdHd. Ik kwam bij sandra Kooy van psyQ den Haag terecht en dat was een geschenk. behalve dat zij de diagnose zonder twijfel stelde, bracht ze ook meteen de overgang ter sprake, vanwege mijn depressieve gevoelens die mij zo vreemd waren. Ze legde uit dat AdHd’ers hun leven lang balanceren op een koord: je hoofd te vol, je altijd aanpassen aan je omgeving, te veel hooi op je vork en altijd ‘aan’ staan. daardoor ben je gevoelig voor stemmingen. Kom je in de overgang dan doen de hormonen daar nog een schepje bovenop. en vooral de negatieve stemmingen worden sterker. Je krijgt nog een extra tik en tuimelt voortdurend van je koord af. de diagnose en het gesprek over de mogelijke impact van de overgang luchtten mij enorm op. maar ik bleef gewoon 36 uur doorwerken. tot een kleine tegenvaller met een roosterverandering (ik maakte de roosters) me volledig uit het lood sloeg. Ik heb me ziekgemeld. door groeiend zelfinzicht over hoe ik als AdHd’er in elkaar stak begreep ik inmiddels ook dat ik veel te lang doorgegaan was met dit werk. Ik had moeten stoppen toen het doel – een super draaiende zaak- bereikt was. Vanaf dat moment was de uitdaging weg, waardoor het harde werken me nog zwaarder viel. zo kende ik mezelf weer de weg omhoog kon beginnen. uit een bloedtest bleek dat ik inderdaad in de overgang was. de hormoonkuur hiervoor sloeg aan: de depressieve gevoelens en extreme stemmingswisselingen namen af. Zo kende ik mezelf weer. Vanaf april dit jaar heb ik daarnaast ook AdHd-medicatie en sindsdien gaat het echt stukken beter. Ik ben minder impulsief, voel mijn grenzen beter aan en kan er beter naar handelen. Ik heb mijn oude energie weer terug en ik heb meer zelfinzicht. nu kan ik op zoek naar werk dat echt bij me past. lees ooK het interview met Sandra Kooij over AdHd en hormonen 19
Page 20
dySLExIE VERdWIjNT NIET zOMAAR op de basisschool barst het van de dyslectische kinderen. maar op de universiteit lijken ze massaal verdwenen. Ze zijn er net zo goed, zegt Wim tops. Hij ontwikkelde een nieuwe test om dyslexie vast te stellen. ‘deze studenten kunnen veel hoger scoren, als ze maar bewust omgaan met hun dyslexie.’ teKst: tAmArA uIldrIKs* H 20 et is bijna alsof je weer op school zit en de juf probeert je AVI-niveau te bepalen. In het kantoor van Wim tops lees ik in één minuut zoveel mogelijk woorden van een lijst op. daarna volgt een dictee en tijdens een derde testje moet ik omgekeerde woorden herkennen. maar het resultaat is deze keer geen AVI-niveau zeven of acht, maar een percentage ‘kans op dyslexie’. taalkundige en psycholoog Wim tops van de rug ontwikkelde nieuwe, snelle en betrouwbare testen om vast te stellen of iemand daadwerkelijk worstelt met dyslexie. bovendien richtte hij zijn test niet op kinderen, maar op volwassenen. ‘oudere testen waren niet uitdagend genoeg, waardoor studenten konden compenseren en er geen betrouwbaar resultaat uit de testen kwam.’ minder aandacht op de basisschool leek het soms wel alsof iedereen dyslectisch was. maar eenmaal op de universiteit hoor je er niets meer over. Waren kinderen op de basisschool dan wel echt dyslectisch? of groei je er door de jaren overheen? liselot bakker, student biologie en medisch onderzoek, heeft dyslexie: ‘Ik merk dat er minder aandacht voor dyslexie is in het hoger onderwijs, waarschijnlijk omdat het hier minder intiem is dan de basisschool.’ dat merkten Wim tops en zijn collega’s dus ook. Zij vertaalden de resultaten van hun onderzoek naar dyslexie bij volwassenen naar het boekje Slagen met dyslexie in het *bron: https://www.ukrant.nl/magazine/dyslexie-verdwijnt-zomaar-niet/ (17 oktober 2018) hoger onderwijs. (zie kader op pagina 22) Het moet studenten helpen bewuster om te gaan met hun leesen spellingprobleem. Want ook al denken studenten en andere volwassenen dat ze eroverWIM toPS heen gegroeid zijn, het probleem is er nog steeds. Alleen zijn de verschijnselen minder zichtbaar. te weinig tijd op een tentamen heeft niet alleen invloed op het cijfer. studenten denken vaak dat ze de verkeerde studie gekozen hebben. Ze swittijdnood Veel studenten ontkennen hun lees- en spellingproblemen. ook al weten studenten dat ze dyslexie hebben, ze zeggen dat ze er niets meer van merken. ‘maar ik weet niet hoe het is om geen dyslexie te hebben’, zegt bakker. ‘dus je weet niet in hoeverre het invloed heeft op je resultaten.’ Wat ze wel merkte, was dat ze al in de eerste tentamenweek in tijdnood kwam. ‘en dat merkte ik wel in mijn resultaten van die week, dus ik vroeg direct extra tentamentijd aan.’ Veel studenten doen dat echter níet. ‘maar als ze dan onze dyslexietest doen en laag scoren, schrikken ze heel erg’, zegt tops. Het probleem zit hem vooral in het tempo waarin dyslectische studenten lezen. ‘Als je systematisch dertig procent trager leest, gaat dat je tijdens de tentamens echt wel parten spelen’, zegt tops. en belangrijker: er is iets aan te doen in de vorm van extra tijd. ‘Het is een beperking: als je slechte ogen hebt, mag je ook een bril dragen tijdens een examen.’ chen veel vaker dan niet-dyslectische studenten. ‘Waarschijnlijk omdat ze niet goed weten wat hun sterkte- en zwaktepunten zijn.’ oneerlijk voordeel? niet waar ook docenten hebben soms te weinig oog voor de leesproblemen van hun studenten. ‘de rug biedt genoeg faciliteiten aan, maar niet alle docenten zijn bereid die in praktijk om te zetten. Ze vinden: als je aan de universiteit studeert, moet je je tentamens binnen dezelfde tijd als de rest kunnen maken’, zegt tops. docenten vinden het onredelijk om sommige studenten meer tijd te geven: het zou de dyslectische student een oneerlijk voordeel geven. niet waar, zegt tops. ‘Het zorgt voor betere resultaten bij dyslectische studenten, maar bij de nietdyslecten maakt het geen verschil. Vaak begrijpen docenten niet wat dyslexie inhoudt of ze nemen het niet serieus. Als ze beter ingelicht zijn, kunnen we dit veranderen.’ 21
Page 22
faken werkt niet bij dyslexietest dyslectische studenten krijgen op de rug extra tijd voor tentamens. extra tijd willen wel meer studenten, dus wordt dyslexie ook wel gefaked. ook ik liet mijzelf even testen met de nieuwe methode. drie simpele testjes, in totaal duurt het niet meer dan een kwartier voor ik mijn resultaten weet: één procent kans op dyslexie. Faken is bij deze nieuwe test vrijwel onmogelijk: de resultaten zijn 99 procent betrouwbaar aldus tops. Zelfs als het je lukt deze eerste test als ‘potentiële dyslect’ door te komen, dan volgt daarna nog een uitgebreider examen. Al met al veel moeite, met weinig kans om de boel te kunnen bedotten. Het groninger expertise centrum voor taal- en communicatiestoornissen zet zich in voor meer bewustzijn rond dyslexie, en biedt studenten daarom de mogelijkheid zich te laten testen. In vijftien minuten wordt duidelijk hoe groot je kans op dyslexie is, waardoor je kunt inschatten of een uitgebreidere vervolgtest nodig is. tops: ‘We hopen dat alle studenten met (een vermoeden van) dyslexie er gebruik van maken.’ ook mensen van buiten de rug kunnen de test doen. Voor meer info: W.Tops@rug.nl 22 boek biedt hulp voor dyslecten tops boek Slagen met dyslexie in het hoger onderwijs is een praktische hulpgids voor dyslecten. door het boekje heen staan tips voor het schrijven van essays, presenteren en studeren. Het boek is ook voor ouders, begeleiders en docenten, en haalt misvattingen onderuit. ‘Vaak wordt gedacht dat er typische ‘dyslectenfouten’ zijn zoals letters die op elkaar lijken, door elkaar halen. dit is een misvatting: dyslecten maken dezelfde spelfouten als andere studenten, maar wel dubbel zoveel.’ Het boek kost € 14,99, te bestellen via bol.com. Recensie Dit is Dyscalculie tekst: jeAnnet uiterwijk-booij toen ik het boek van prof. dr. Hans van luit in handen kreeg werd ik blij. Ik hoopte de mensen met dyscalculie uit mijn praktijk te herkennen en dat was ook zo. plus nog veel meer. H et boek begint met een leuk stukje geschiedenis. Wij mensen rekenen nog niet heel lang en daarom is het “reken deel” van onze hersenen nog niet volledig ontwikkeld. Interessant; het betekent dat we dit nog kunnen ontwikkelen. Het daaropvolgende deel over diagnostiek is erg theoretisch. daar moet je je even doorheen worstelen. Van luit schrijft duidelijk, met veel voorbeelden uit de praktijk die inzicht geven in wat er gebeurt met iemand die dyscalculie heeft. dit geeft absoluut herkenning bij ouders en leerkrachten. ook bespreekt Van luit de duidelijke overlap met dyslexie en Ad(H)d. In mijn praktijk zie ik deze overlap ook vaak. prettig om dat bevestigd te zien in het boek. Verfrissend is dat het boek niet alleen over kinderen gaat, maar ook over volwassenen. Ik zie in mijn praktijk in verhouding veel volwassenen met dyscalculie. Zij hebben allemaal te maken met faalangst. Het is dan belangrijk om eerst aan de faalangst te werken voordat je verder gaat met de behandeling van de dyscalculie. bijna iedereen met dyscalculie heeft ook moeite met de tijd, maanden en plannen. In verschillende hoofdstukken worden dit soort problemen bij (jong) volwassenen goed beschreven. naast de broodnodige kennis over dyscalculie biedt Van luit ook concrete voorbeelden om rekenstof op een andere manier aan te bieden. Als je bij een kind in een vroeg stadium de rekenproblemen ontdekt, kun je door de stof anders aan te bieden veel winst boeken, stelt hij. Het kind ontwikkelt dan geen faalangst en kan zich ontspannen op het rekenen storten. Voor de hulpverlener en leerkracht is dit een praktisch en theoretisch handboek. een boek dat niet mag ontbreken in de boekenkast van iedereen die beroepsmatig met dyscalculie te maken heeft. ook een aanrader voor ouders die vermoeden dat hun kind een rekenprobleem heeft. dit is dyscalculie – Hans van luit, € 29,99 Jeannet uiterwijk-booij, contactpersoon dyscalculie en dyslexie. Zij biedt I & W-leden ledenvoordeel. 23
Page 24
WEL Of GEEN dExAMfETAMINE ALS jE AUTORIjdT? onlangs berichtte het om dat ze blij zijn met de invoering van de speekseltest: daarmee zijn al 1250 automobilisten op drugsgebruik betrapt. dat is mooi. maar er is nog steeds geen oplossing voor de grote groep AdHd’ers die dexamfetamine op doktersvoorschrift gebruikt. strafrechtadvocaat thomas Felix geeft uitleg over hun strafrechtelijke positie. teKst: tHomAs FelIx s 24 inds de invoering van de speekseltest op 1 juli 2017 kan rijden onder invloed van (dex) amfetamine een strafbaar feit zijn. Het is een van de stoffen die de test als drugs detecteert. Zelfs als je een blanco strafblad hebt, staat op dit feit doorgaans € 850,- geldboete en 6 maanden rijontzegging. Word je vaker gepakt, dan worden de straffen hoger. het dilemma: wel of geen dex rijden onder invloed van dexamfetamine is sinds 1 juli strafbaar wanneer je bij een bloedonderzoek na een positieve speekseltest meer dan 50 mg/l dexamfetamine in je bloed hebt. ongeacht of de werking daarvan een positieve of negatieve invloed heeft op je rijgeschiktheid. de beslissing om dan maar géen dexamfetamine te slikken als je in de auto stapt, lijkt daardoor simpel. Want geen dex = geen straf. maar dat is niet zo. Zonder medicatie heb je doorgaans meer last van je AdHd (kort gezegd: aandachtsproblemen impulsiviteit) en dat kan gevaarlijk zijn in het verkeer. en laat gevaarlijk rijgedrag nu óók een strafbaar feit zijn. zit je boven of onder de grenswaarde? uit oogpunt van verkeersveiligheid lijkt het een goed idee om toch met dexamfetamine te rijden. dat is zeker het geval als je met je arts hebt besproken dat de medicijnen jouw dagelijks functioneren positief beïnvloeden. Hier is veel wetenschappelijk onderzoek over. of je dan strafbaar bent hangt af van de hoeveel dexamfetamine die in je bloed hebt: ligt dit boven de 50 mg/l dan ben je volgens de wet strafbaar. maar aangezien de hoeveelheid dexamfetamine in je bloed van veel factoren afhankelijk is, is onmogelijk te zeggen hoeveel risico je loopt op strafrechtelijke aansprakelijkheid wegens ‘teveel’ dexamfetamine in je bloed. Het is goed mogelijk dat je met jouw medicatie onder de grenswaarde zit en dus ‘legaal’ de weg op kunt. maar het is ook goed mogelijk dat je boven de grenswaarde zit. behoorlijk onzeker dus. extra wrang is hierbij het feit dat de vastgestelde grenswaarde niet op wetenschappelijk onderzoek berust. Cbr-keuring en dexamfetamine stel, je hebt bij een bloedtest na een speekseltest een te hoge waarde THOmAs FelIx van dexamfetamine in je bloed. Als je dan kunt aantonen dat de cbr-keuringsarts je goedgekeurd heeft terwijl je dit medicijn gebruikt, dan is het mogelijk dat de rechter je geen of een lagere straf oplegt dan de standaard eis van de officier van justitie. Vraag dus na een cbr-keuring altijd het keuringsrapport op ter inzage, daar heb je recht op. omdat er nog geen vaste rechtspraak is op dit gebied zal elke rechter een eigen inschatting maken als hij een zaak behandelt rond dex-gebruik en autorijden. rijden zonder dexamfetamine rijden met dexamfetamine blijft dus spannend. Is rijden zonder medicatie dan toch slimmer? Je weet dan in ieder geval zeker dat je niet ‘gepakt wordt’ tijdens een speekselcontrole, maar ook dat je misschien slechter rijdt. en als je betrokken raakt bij een ongeval en blijkt dat je als AdHd’er níet je medicatie hebt genomen, dan kan de rechter oordelen dat je daarmee gevaar op de weg hebt veroorzaakt. of, in het ergste geval, dat het ongeval jouw schuld is. Want medicatie heeft tenslotte een positief effect op de concentratie en het rijgedrag van mensen met AdHd. door te rijden zonder medicatie heb je dus bewust risico genomen, zou de rechter kunnen oordelen. en omdat er nog geen vaste rechtspraak is op dit gebied, maakt elke rechter zijn eigen inschatting over in welke mate je schuldig bent. straffen bij problemen als je geen medicatie neemt de straffen lopen in dergelijke gevallen uiteen, afhankelijk van de ernst van de situatie. Wordt jou een ernstig schuldverwijt gemaakt en is iemand zwaargewond geraakt, dan is het uitgangspunt een gevangenisstraf en een rijverbod van 2 jaar. oordeelt de rechter dat je alleen ‘gevaar’ (dus zonder grote gevolgen) hebt veroorzaakt door geen medicatie te nemen, dan is de straf waarschijnlijk veel lager (bijvoorbeeld een geldboete en een rijverbod). Als je het dilemma rond jouw angst voor overtreding van de grenswaarden uitlegt aan de rechter en de tegenstrijdigheid die er nu in de wetgeving zit, is het mogelijk dat je geen (of een veel lagere) straf 25
Page 26
krijgt. ook hier geldt dat er nog geen vaste rechtspraak is op dit gebied en elke rechter dus een eigen inschatting moet maken. uitzonderingsclausule voor Adhd’ers de oplossing voor dit probleem moet van de minister komen. namelijk een uitzonderingsclausule voor AdHd’ers, zodat zij zonder risico hun dexamfetamine kunnen gebruiken in het verkeer. maar ondanks de eerdere toezegging is die uitzonderingsclausule er nog niet. Het dilemma blijft vooralsnog voortbestaan. tot die tijd kan het per persoon verschillen wat de beste oplossing is. Heb je een cbr-keuring gehad en is je rijvaardigheid (bij het gebruik van dexamfetamine) goed bevonden, dan kan dit een belangrijk argument zijn om toch dexamfetamine te gebruiken tijdens het rijden. bespreek verder met je behandelend arts welk effect dexamfetamine op jou heeft. neem vervolgens zelf de beslissing. Vraag de arts wel het gesprek vast te leggen zodat duidelijk is dat je je besluit zorgvuldig hebt genomen. 26 10 tips: rijden met dex stel, je besluit toch met dex achter het stuur te kruipen. lees dan eerst de 10 tips van thomas Felix op onze website. daarin kun je lezen: • wat je wel en niet moet doen vóórdat je in de auto stapt; • wat wijsheid is als je daadwerkelijk een speekseltest moet doen; • en wat als die ook nog eens positief uitpakt; • wat er gebeurt na een bloedtest. Je bent verdachte en dan? LEES HIER de 10 tips van thomas Felix thomas Felix is strafrechtadvocaat bij de roos & pen en heeft ervaring met cliënten met AdHd. (t) 06-48935153 (e) felix@deroosenpen.nl. Drempelvrees... tekst: mirAnde vAn reenen op donderdag 13 september was het zover: emmy Hendriks en ik openden ons Ad(H)d-café in Heusden-Vesting bij Zin in boeken. rond halfacht ging de deur open en haalden we de drempel om elkaar te ontmoeten helemaal weg. E en open, warme en laagdrempelige sfeer kwam je tegemoet, ook door de fijne plek. na het kennismakings rondje gingen we aan de slag. de volgende vragen werden in de kring gesteld: • Waar heb je last van, wat vind je moeilijk? • Waar loop je tegen aan. • Hoe los jij het op. om de beurt gaven alle aanwezigen antwoord op de vragen. er waren veel overlappende dingen die wij als Ad(H)d’ers als knelpunten ervoeren. om er een paar te noemen: • Stuiten op onbegrip, of je niet begrepen voelen; • Emotieregulatie. Bijvoorbeeld wanneer er heftige emoties loskomen die er plots redelijk staccato verbaal uit floepen, waarbij emotie duidelijk vóór relativeren gaat; • Dat de opmerking ‘wat ben je druk’ inslaat als een emotionele molotovcocktail, omdat die eigenlijk niks toevoegt maar wel heel kwetsend is. door naar elkaar te luisteren en van anderen te horen hoe zij met dit soort knelpunten omgaan, kun 27 je denken: dat moet ik ook eens proberen, misschien werkt het voor mij. Alle oplossingen zijn zinvol. Het fijne van het uitspreken van de dingen waar je last van hebt, is dat je je gesterkt voelt. Je bent niet de enige. en als toegift kun je samen tot oplossingen komen over hoe je iets anders kunt doen Je leert zo veel door ervaringen met elkaar te delen. Wat fijn zou het zijn als volwassenen met Ad(H) d en hun familie hun drempelvrees overwinnen om over hun ervaringen te spreken. dat kan in het Ad(H)d-café. en sinds kort dus elke 2e donderdag van de maand in het AdHd-café in HeusdenVesting. Iedereen kan in ons café zijn ding kwijt. niks is gek of raar, het is een feest van herkenning en erkenning, Hoe mooi dat kan zijn? Kom en ervaar het zelf! meer over Ad(H)d-café Heusden-Vesting
Page 28
ADHD’ers een jaar geleden las ik een petitietekst over het belang van betaalbare medicatie voor AdHd’ers. de manier waarop nota bene ‘mijn vereniging’ I &W ter onderbouwing hiervan onbehandelde AdHd’ers neerzette zat me goed dwars. Alsof we een gevaar zijn voor onszelf en de samenleving zonder medicijnen! Volgens mij ligt het een stuk genuanceerder. Hetmoest even rijpen maar hier is mijn reactie. AdHd’ers verdienen een genuanceerdere beeldvorming. tekst: roderik plAs – werkgroep onderwijs i & w 28 H et liefst had ik dit artikel geschreven met onderzoeken in mijn hand die onmiddellijk het tegendeel zouden bewijzen. Helaas zijn dat soort artikelen niet voor leken te vinden, mochten ze al bestaan. maar het tegendeel waarvan? Welnu, het betreft een reactie op de petitie die I&W vorig jaar startte tegen de geminimaliseerde vergoedingen van de eigen bijdrage op AdHd-medicatie. de petitie was terecht, maar de manier waarop stuitte me tegen de borst: er werden allerlei gevolgen genoemd – met linkjes naar onderzoeken – van zogenaamde onbehandelde AdHd. Vaker auto-ongelukken en een verhoogde kans op criminaliteit, depressie, verslaving en zelfmoord. Ik twijfel niet aan deze onderzoeken, maar ik vind de context waarin ze worden gebruikt stigmatiserend. de opstellers van de petitie hadden het beter weg kunnen laten, omdat het AdHd’ers in een slecht daglicht plaatst. Het maakt van ons mensen die zonder medicijnen kennelijk geassocieerd moeten worden met auto-ongelukken, depressiviteit, verslaving, zelfmoord en criminaliteit. dit klopt uiteraard niet: we hebben hier vermoedelijk te maken met een kleinere groep binnen de algehele groep AdHd’ers. daarbij lijkt mij de kans groot dat dit een subgroep is die in armoede leeft en een lage socio-economische status heeft. In die context is het veel logischer om depressiviteit, verslaving, zelfmoord en zelfs criminaliteit tegen te komen naast de AdHd. Als je als vereniging dit soort onderzoeken gebruikt om de verdienen beter effectiviteit van medicijnen aan te tonen, dan schets je daarmee een beeld dat wij AdHd’ers deze medicijnen nodig hebben om überhaupt te kunnen functioneren. dat klopt niet. er is een groep die niet zonder medicatie kan, maar er is minstens een even grote groep die wel zonder kan en zeker zonder zou kunnen als men wat meer van elkaar accepteerde. daar ligt nu net het knelpunt. Het is een groot probleem dat er weinig tolerantie en daarmee acceptatie is jegens AdHd’ers. Als we voor elkaar krijgen dat onze omgeving meer open staat voor het feit dat bijvoorbeeld impulsief gedrag vaak geen bewust gedrag is en dat de opvliegende component komt door een bepaalde angst of onmacht, dan kan de omgeving mogelijk meer van de AdHd’er accepteren. de AdHd’er voelt zich dan meer erkend als persoon en kan beter functioneren. tolerantie die leidt tot acceptatie is de absolute sleutel tot een betere integratie van AdHd’ers. eentje die voor velen van ons de medicatie overbodig zou maken. hulpmiddel een grote groep AdHd’ers heeft de medicijnen eigenlijk alleen nodig als hulpmiddel, is mijn overtuiging. een prijzig hulpmiddel, dat wel. bovendien leert de ervaring dat je na verloop van tijd een hogere dosis van de medicatie moet nemen voor hetzelfde effect. daarmee lopen de kosten die iemand maakt voor zijn of haar medicatie nog extra op. Zorgverzekeraars weigerden voor 2018 de kosten nog langer te vergoeden en daarop werd als reactie de petitie opgesteld. Als persoon kunnen wij er tenslotte weinig aan doen dat wij op een bepaalde manier reageren op de eisen die de maatschappij aan ons stelt. Wij kunnen onszelf slechts in beperkte mate aanpassen aan de omgeving en bij velen van ons helpt medicatie hierbij. Als de maatschappij zich niet wil inzetten voor een grotere tolerantie en acceptatie van AdHd’ers, dan moet zij ook zelf de rekening betalen voor die keuze en deze niet naar ons doorschuiven. Zo was de achterliggende gedachte van de petitie. nu zijn verzekeraars helaas commerciële partijen die naar hun eigen bedrijfsresultaat kijken. maar ook de overheid laat ons in de steek en doet weinig tot niets voor een betere acceptatie van AdHd’ers. medicatie is voor sommigen misschien een noodzaak, maar voor velen van ons vooral een opgelegde voorwaarde om mee te doen in een intolerante maatschappij. In dat licht moeten we voor sommigen pleiten voor vergoedingen van medicatie. maar we moeten onszelf niet (laten) wijsmaken dat AdHd’ers zonder medicatie kansloos zijn. en samen ons best blijven doen om de acceptatie bij anderen te verhogen. We verdienen het. 29
Page 30
NEUROdIVERSITEIT IN LEREN EN WERKEN op 2 november organiseerde Impuls & Woortblind haar tweede congres over neurodiversiteit. een belangrijk thema voor onze doelgroep. mensen met Ad(H)d, dyslexie en dyscalculie hebben veel potentie maar lopen soms vast door gebrek aan kennis over hoe het in hun neurodiverse brein werkt. naomi Kennedie doet verslag. teKst: nAomI KennedIe W 30 at is er voor nodig om het werk- en leerklimaat te verbeteren en toegankelijker te maken voor mensen met o.a. AdHd, dyslexie, autisme en hoogbegaafdheid? dat was de centrale vraag van dit congres. Hieronder enkele oplossingen die in de plenaire presentaties en de workshops naar voren kwamen. Rob Pereira, voorzitter van Impuls & Woortblind, geeft een voorzet met een pleidooi voor meer bewustzijn en begrip ten aanzien van neurodiversiteit. Monique Blom, manager bij de politie en ervaringsdeskundige met dyslexie en AdHd, kreeg voor elkaar dat álle werknemers bij de politie de tool Wody kunnen gebruiken. dit is software die je helpt bij het lezen en schrijven van teksten. Hierdoor hoeven werknemers met dyslexie zich niet meer te schamen en kunnen ze nagenoeg foutloos schrijven. daardoor houden ze ook nog eens energie over om hun werk beter te doen en met meer plezier! een winwin situatie dus. Marzenka Rolak, dyslexie expert, leert haar studenten met dyslexie effectiever studeren waardoor ze niet afhaken. ard van Oosten, psychiater en bedrijfskundige, heeft als geen ander ervaren hoe klein je jezelf kunt voelen als je werkomgeving niet aansluit bij je capaciteiten. Zijn eigen zelfbeeld bereikte in zijn jonge jaren een dieptepunt. Hij werkt nu als psychiater en bedrijfskundige en probeert de verbinding tussen werk en ggz-cliënten te herstellen. te vaak ziet hij dat mensen in de ggz een behandeling krijgen zonder dat werk ook maar ter sprake komt. terwijl daar vaak een sleutel ligt, zowel in het ‘ziek worden’ als in de weg naar herstel. Ido van der Waal, ervaringsdeskundige met dyslexie, probeert duidelijk te maken hoe de verschillen in denkwijzen ook positief benut kunnen worden. dit zijn hoopgevende initiatieven. deze sprekers zetten zich met succes in voor de acceptatie van neurodiversiteit. Ze hebben een werkgever die hun aanpak omarmt. een werkgever die oog heeft voor iemands talenten en niet alleen kijkt naar iemands tekortkomingen. Hopelijk groeit dit besef onder meer werkgevers. toch is de praktijk vaak wat weerbarstiger en willen de meeste bedrijven liever alle neuzen dezelfde kant op hebben. moeten we dan blijven wachten op de werkgever die bereid is naar je talenten te kijken? Hoe kunnen we ervoor zorgen dat bijvoorbeeld Hr managers van grote bedrijven niet alleen maar een bepaald type mens blijven aannemen en mensen met een iets andere bedrading daardoor buitensluiten? op dit congres heeft onze vereniging met hulp van bevlogen sprekers weer een aantal professionals wijzer gemaakt over hoe het bij mensen met een neurodivers brein werkt. Hopelijk nemen zij deze kennis mee in hun werk als Hr-manager, bedrijfsarts of studentenbegeleider. maar kunnen we het ook zelf? durf jij duidelijk aan te geven in je huidige baan wat je nodig hebt om goed te kunnen functioneren? Kun je dat uitspreken zonder de angst om je baan te verliezen? of weet jouw baas niet waarom je zo vaak te laat komt en je de boel vaak niet op orde kunt krijgen? Veel werknemers proberen angstvallig hun Ad(H)d of dyslexie verborgen te houden. Ze durven geen uiting te geven aan de mooie en krachtige kanten van hun neurodiversiteit. Krachtig en prachtig kan het zijn. maar ook zeer storend en dwingend; echt energievretend om je aandacht bij het werk te houden terwijl je brein op tilt slaat en de medicijnen maar niet goed ingesteld raken. ondertussen voel je de verwijtende blikken van de collega’s die denken dat je er de kantjes vanaf loopt en durf je niet te zeggen wat je nodig hebt want stel je voor…. stel je voor wat er allemaal kan gebeuren? Zolang we zelf niet ‘uit de kast komen’ en geloven in onze sterke kanten, blijven de angst- en schaamtecultuur bestaan. Wie durft? geloof in het nut van de verschillen in denken en vertrouw op jouw waardevolle aandeel in het grotere geheel. Als de werkgevers dan ook de stap maken, is de krapte op de arbeidsmarkt zo verdwenen! 31
Page 32
WE zETTEN dySLExIE Op dE KAART Afgelopen maanden zaten onze vrijwilligers op het gebied van dyslexie niet stil. op deze pagina’s een korte impressie van wat zij deden en blijven doen. teKst: KArIn JAHromI en roel HuIZen d 32 onderdag 18 oktober was de aftrap van het eerste dyslexie-café in noord-brabant. thomas en Verspaandonk organiseerde deze avond en had direct al een mooie opkomst van 43 bezoekers. Hij had enkele deskundigen uitgenodigd om over de vele kanten van dyslexie te vertellen en er was ruim de tijd om vragen te stellen. die waren er in overvloed. dyslexie café de Kempen wordt mede georganiseerd door steunpunt dyslexie de Kempen. Interesse om mee te denken over de volgende bijeenkomst? neem contact op met Thomas! op 7 november organiseerden romy Hebers en ik (Karin Jahromi) ons eerste dyslexie café in APELDOORN Apeldoorn. In dit café ligt vooral de nadruk op kleinschalig lotgenotencontact. Aan de hand van de verhalen van de bezoekers kijken we welke behoefte er is aan themabijeenkomsten en activiteiten. daarnaast willen wij graag dyslexie onder de aandacht brengen bij de lokale overheden. Ook interesse? Voor de leden is er een toolkit beschikbaar. een duidelijke handleiding voor wie in zijn of haar woonplaats ook een dyslexie-café of Ad(H)d-café wil starten. de eerste dyslexiedag: een zeer geslaagde dag op zaterdag 6 oktober organiseerde ‘onze’ nel Hofmeester de eerste dyslexiedag (zie foto's). Ze deed dit samen met een team dyslexie experts, waaronder ‘onze’ sjan Verhoeven en veel andere ervaringsdeskundigen. locatie was de hippe plek de Hallen. roel Huizen stond samen met elisabeth van der Werff voor Impuls & Woortblind in een stand. Hij doet kort verslag. "omdat ik in de stand stond kon ik helaas geen presentaties bijwonen. Wel kregen we veel mensen aan onze stand. Wat mij opviel waren de vele ouders die onzeker waren over de schoolkeuze voor hun kind na de basisschool. Welke school zou FOTO: rOger rOsWeIDe vlnr: JAnA, sJAn, elIsABeTH en (OOm) AgenT de beste keuze zijn voor hun dyslectische kind? er is enorme behoefte aan informatie op dit gebied. misschien is dat iets waar ik mij, liefst samen met iemand anders, op wil focussen om ouders iets te kunnen bieden. Al met al vond ik deze dag een groot succes en zeker voor herhaling vatbaar. en de vele bezoekers zijn dat zeker met mij eens." geen digitale studieboeken meer voor dyslexie er is de laatste tijd veel te doen geweest rondom de beslissing van het ministerie van oc&W om de subsidie definitief stop te zetten voor het digitaliseren van studieboeken. tot vorig jaar was dit nog een echte subsidie, daarna kreeg dedicon een aanbesteding. Hiermee gaf het ministerie al de indruk deze regeling niet meer te willen ondersteunen. en dat blijkt nu ook zo. Idee was dat ‘de markt’ dit gaandeweg over zou nemen. technologische ontwikkelingen maken het niet meer nodig om dit door dedicon uit te laten voeren, omdat educatieve uitgeverijen dit zelf kunnen. de geu (groep educatieve uitgevers) heeft al in 2012 toegezegd rekening te houden met de doelgroep (o.a. dyslectische leerlingen) bij het maken van nieuw lesmateriaal. maar zo makkelijk schijnt dit dus niet te gaan, want de verwachte marktwerking is uitgebleven. bij dedicon zijn nog wel de bestaande digitale boeken voor de diverse dyslexiesoftware beschikbaar. maar nieuwe methoden worden niet meer gedigitaliseerd. ouders en scholen moeten voor de nieuwe uitgaven zelf zorgen voor het scannen en bewerken van school- en studieboeken. op 11 oktober was er een besloten debat over dyslexie van de Vaste Kamercommissie van oc&W, waar dit onderwerp ook aan de orde kwam. ter voorbereiding van dit debat hebben wij bij de Kamerleden onze zorgen uitgesproken over de ontstane situatie. de groenlinks-Fractie heeft onze punten goed opgepakt en meegenomen in hun vragen. Lees hier het verslag. Volgens ons negeert oc&W met dit besluit een aantal fundamentele uitganspunten: • de Wet passend onderwijs (ondersteuning bieden aan leerlingen op basis van een individuele ondersteuningsbehoefte en niet een diagnose); • het basisrecht van ieder kind op aangepast onderwijs; • de ratificatie van het Vn Verdrag uit 2016 inzake rechten van personen met een handicap; • inhakend op het vorige punt staan mbo/hbo- & universitaire studenten nog meer in de kou. Voor hen doet oc&W überhaupt niets. de subsidie gold namelijk niet voor hen; • men gaat voorbij aan de wens dat wij een inclusieve samenleving nastreven. meer nieuws over dit onderwerp melden we via onze website en sociale media. 33 FOTO: rOger rOsWeIDe FOTO: rOger rOsWeIDe
Page 34
VERENIGINGSNIEUWS Adhd-onderzoekers met AAndACht voor onze inbreng Hersenonderzoekers op het gebied van ADHD die met ervaringsdeskundigen om de tafel gaan. Om te horen welke onderzoeksvragen mensen met AD(H)D zélf hebben over ADHD. Dit is geen droom, maar echt gebeurd. teKst: JulIe Houben eind oktober organiseerde de Wetenschapscommissie van Impuls & Woortblind samen met enkele vooraanstaande hersenonderzoekers van het radboud umc in nijmegen een expertmeeting over precies dit thema: Hoe dichten we de kloof tussen AdHdonderzoekers en mensen met AdHd? commissielid Hans van de Velde trapte af met twee uitspraken die je óók bij oprecht geïnteresseerde wetenschappers altijd nog even moet herhalen: • Wij zijn geen patiënten die lijden aan een stoornis, we zijn eigenaren van de eigenschappen AdHd, Add, etc. • praat met ons en niet over ons. dat eerste blijft een aandachtspuntje voor onderzoekers, blijkt uit de presentaties van o.a. AdHd-expert Jan buitelaar en genenonderzoek-specialist barbara Franke. dat tweede gebeurt vandaag volop. na een plenair deel praten de aanwezigen -onderzoekers en een aantal I & W-leden- verder in twee brainstormsessies. de onderzoekers luisteren met aandacht en interesse. er komen mooie inzichten naar voren, zoals over de prikkelgevoeligheid: alle mensen met Ad(H)d hebben er last van, maar het staat níet in de dsmcriteria en er is ook geen serieus onderzoek naar gedaan. Wie weet verandert dat nu. lees meer over deze bijzondere bijeenkomst op onze website. 34 nieuw bestuurslid stelt ziCh voor mijn naam is Anne-marie Hartmann en vanaf eind november neem ik plaats in het bestuur van Impuls & Woortblind. graag stel ik me voor, zodat jullie een idee hebben wie ik ben, wat mijn achtergrond is en waarom ik bestuurslid word van I&W. Ik ben 37 jaar en woon met mijn man Flip, hond en kat in het prachtige baars, een klein gehucht in de kop van overijssel. Hier heb ik mijn eigen praktijk aan huis, genaamd ‘buro blooming’. met buro blooming bied ik coaching en training aan op het gebied van dyslexie, Ad(H)d, autisme, hooggevoeligheid, beelddenken/conceptueel denken, faalangst, studievaardigheden, leervraagstukken en de sociaal-emotionele aspecten die daarbij komen kijken. daarnaast geef ik trainingen en workshops op scholen die me benaderen met specifieke, inhoudelijke onderwijsvragen en geef ik yogalessen aan volwassenen. de afgelopen 9 jaar heb ik naast buro blooming ook in het voortgezet onderwijs gewerkt als docent engels. mijn keuze voor het onderwijs en taal als vak was in eerste instantie niet heel logisch, omdat ik op de middelbare school niet bepaald uitblonk in de talen. Ik heb gelukkig ontdekt dat ik eigenlijk heel makkelijk nieuwe talen kon leren als ik werd uitgedaagd en als ik de taal op een praktische wijze en op een nuttige manier kon toepassen. dit heb ik buiten de schoolbanken mogen ervaren op een taalcursus in Italië. Van hieruit is mijn interesse gegroeid in hoe mensen een taal leren. Voordat ik naar overijssel kwam gaf ik les op een aantal scholen in den Haag en omstreken. Vanaf het begin ging mijn belangstelling vooral uit naar leerlingen waarmee het niet helemaal lekker ging op school. samen ging ik met ze op zoek naar effectieve methodes op het gebied van hun schoolwerk. daarnaast gingen we ook aan de slag met de mentale processen die een rol speelden, zodat de leerling vanuit zelfvertrouwen zelfstandig het schoolwerk kon aanpakken. dit betekende voor mij ook dat ik een school zocht waar ik de ruimte had om dit te kunnen doen en dat was uiteindelijk het Haags montessori lyceum. montessorionderwijs biedt leerlingen de ruimte om te ontdekken wat bij hen past, is mijn ervaring. Ik ging mij steeds meer verdiepen in dyslexie waardoor ik uitkwam bij een opleiding van sjan Verhoeven tot dyslexiecoach. Inmiddels had ik een eigen praktijk voor leerlingbegeleiding opgezet. Ik had meestal leerlingen in mijn praktijk met AdHd en/of dyslexie. Het zal wel geen toeval zijn geweest. nu heb ik de stap gezet om mij volledig te richten op buro blooming en mij daarnaast ook in te zetten voor Impuls & Woortblind. de portefeuille onderwijs neem ik sowieso op mij, voor de rest is het nog niet bekend. Voor mij staat voorop dat een maatschappij zeer divers is waarbij iedereen recht heeft op een gelijke behandeling en gelijke kansen onder andere op het gebied van onderwijs, zorg en de arbeidsmarkt. Ik hoop als nieuw bestuurslid van I&W mijn bijdrage te kunnen leveren aan een maatschappij waarin alle variaties van typen mensen tot bloei kunnen komen, door de belangen van mensen met dyslexie, dyscalculie AdHd en Add te behartigen. 35
Page 36
IMpULS & WOORTBLINd DYSLEXIELIJN HaaL MEER uIT JE DYSLEXIE wAt: 2-maandelijkse bijeenkomsten rond een thema wie: peter millenaar - peter.w.millenaar@gmail.com (voorzitter) WERKgROEP ONDERWIJS wAt: belangenbehartiging voor po, Vo, mbo, Hbo en Wo wie: roel Huizen – (voorzitter) roelhuizen@gmail.com actieve werkgroepen en vrijwilligers I & W Impuls & Woortblind is actief WERKgROEP VOLWaSSENEN wAt: klankbordgroep voor initiatieven en projecten rond actuele thema’s mbt Ad(H)d, dyslexie en/of dyscalculie wie: sjan Verhoeven – sjan@dynamika.nl (voorzitter) voor en met mensen met Ad(H)d, dyslexie en dyscalculie. Heb je vragen? Heb je een idee voor een actie of een activiteit? Wil je ergens aan meedoen? Hier zie je bij wie je terecht kunt met je vraag of idee! Is de contactpersoon een bestuurslid? mail dan naar info@impulsenwoortblind.nl wAt: de dyslexielijn is een hulpdien voor vragen over dyslexie. wie: dyslexielijn@impulsenwoortbli DYSLEuK: PR EN LOBBYgROEP DYSLEXIE wAt: dyslexie zichtbaar maken vanuit I en W wie: nel Hofmeester & monique blom – dysleuk@impulsenwoortblind.nl 36 WETENSCHaPSCOMMISSIE wAt: expertmeetings, begeleiding van studenten, eigen onderzoeken onder achterban, internationale contacten wie: rob pereira (bestuursvoorzitter & portefeuille wetenschap) aD(H)D-CaFéS wAt: maandelijkse bijeenkomsten voor en door mensen met AdHd/Add (zie pag. 39) wie: elly van rijn (bestuurslid portefeuille vrijwilligers) nst lind.nl ONDERSTEuNINgSgROEP DYSLEXIE wAt: belangenbehartiging voor dyslectici wie: peter millenaar - peter.w.millenaar@gmail.com (voorzitter) AD(H)D café r REDaCTIECOMMISSIE FONDSENWERVINg wAt: zorgen voor stabiele extra inkomsten voor I en W wie: roy de Jong (bestuurslid portefeuille fondsenwerving) wAt: zorgt samen met hoofdredacteur voor inhoud van I & W magazine wie: Julie Houben – julie.houben@ impulsenwoortblind.nl (hoofdredacteur) CONTaCTPERSONEN EN CLIëNTONDERSTEuNERS wAt: ervaringsdeskundige vrijwilligers per telefoon en/of mail bereikbaar wie: zie de lijst op http://www.impulsenwoortblind.nl/onze-vrijwillige-contactpersonen/ BESTuuR wAt: ook elk bestuurslid heeft een eigen aandachtsveld. Wil je één van hen benaderen met een vraag of idee? stuur dan een mail naar info@impulsenwoortblind.nl wie: rob pereira - bestuursvoorzitter, wetenschap, AdHd roy de Jong- penningmeester, fondsenwerving, dyscalculie, dyslexie dirk van schie – algemeen, pr, media elly van rijn – algemeen, Ad(H)d-cafés, vrijwilligersbeleid, Add Anne-marie Hartmann - onderwijs 37 A D ( H k ) u D r = m e d e a n d
Page 38
zelf ledenvoordeel bieden Als zelfstandige kun je leden van Impuls & Woortblind ook korting bieden op jouw product. denk aan coaching, workshops, rijbewijskeuringen. Wij vermelden je op de Ledenvoordeelpagina van onze website. Interesse: mail of bel ons: info@impulsenwoortblind.nl / 033 247 34 84 ALGEMENE INfORMATIE behoefte AAn onderling ContACt? doe een oproep! Heb jij behoefte aan contact met iemand uit jouw omgeving om ervaringen te delen? of misschien liever per mail? omdat iemand met eenzelfde brein als jij je gewoon beter aanvoelt? onder onze leden zijn vast mensen met eenzelfde behoefte! Vanaf nu kun je via onze digitale nieuwsbrieven een oproepje doen. lever je oproep aan via de mail, meld er je woonomgeving bij en mail dit naar: info@impulsenwoortblind.nl. dan sturen wij de reacties aan je door. hAAl meer uit je dyslexie! elke 2 maanden ben je op zaterdagmiddag welkom op een bijeenkomst van ‘Haal meer uit je dyslexie’, in hartje utrecht. Je vindt er tips, steun, begrip en herkenning. Wedden dat je na één keer vaker komt? meer info over locatie en tijden: www.impulsenwoortblind.nl/over-ons/ervaringendelen/haal-meer-uit-je-dyslexie de dyslexielijn de dyslexielijn is een hulpdienst voor vragen over dyslexie. Je kunt bellen naar het landelijk bureau: 033 247 34 84 Wij zorgen dan dat je vraag door de juiste persoon behandeld kan worden. Je kunt je vraag ook mailen: dyslexielijn@impulsenwoortblind.nl Laat je “label” in je voordeel werken! Dynamika Wij bieden in onze training en coaching voor (jong) volwassenen met dyslexie / dyscalculie / AD(H)D / autisme en/of hoogbegaafdheid: praktische handvatten en inzicht in jouw andere manier van denken en leren; vermindering van faalangst, onzekerheid, uitstelgedrag, prestatiedrang en/of stress; verhoging concentratie, sneller leren lezen, gemakkelijker schrijven en communiceren. Luister naar onze Podcasts “Wat is jouw Verhaal?” op Soundcloud.com: Dynamika Podcasts www.geniaaloprechts.nl 38 www.werkendyslexie.nl T 020 – 639 10 99 Zie ook onze boeken: “Slimmer dan je baas” en “Dyslexie: stoornis of intelligentie” (Uitgeverij Garant B.V.) info@dynamika.nl advies, training & coaching Ad(H)d cAféS door het hele land organiseren wij Ad(h)d-cafés. dé ontmoetingsplek voor iedereen uit onze doelgroep en direct betrokkenen. voor en door ervaringsdeskundigen. ook mensen met dyslexie en/of dyscalculie zijn meer dan welkom. hieronder vind je alle cafés bij jou in de buurt en de vaste dag van de maand waarop je er naar toe kunt. voor adres- en contactgegevens per café, kijk op onze site. noord hollAnd Ad(h)d-CAfé AmsterdAm Iedere eerste woensdagavond van de maand vanaf 20.00 uur zuid hollAnd Ad(h)d-CAfé den hAAg Iedere laatste woensdagavond van de maand van 19.30 tot 22.30 Ad(h)d-CAfé bArendreCht Iedere derde dinsdag van de maand van 20.00 tot 22.30 Ad(h)d-CAfé westlAnd (’s grAvenzAnde) Iedere tweede woensdag van de maand vanaf 19.30 tot 22.00 Ad(h)d-CAfé hoeksChewAArd Iedere eerste donderdag van de maand van 20.00 tot 23.00 zeelAnd Ad(h)d-CAfé vlissingen Iedere tweede woensdag van maand van 20.00 tot 22.30 noord-brAbAnt Ad(h)d-CAfé bredA Iedere derde dinsdag van de maand vanaf 19.30 uur Ad(h)d-CAfé heusden-vesting Iedere tweede donderdag van de maand van 19.30 tot 21.30 drenthe Ad(h)d-CAfé Assen Iedere laatste vrijdag van de maand van 20.00 uur tot 23.00 overijssel Ad(h)d-CAfé zwolle Iedere tweede di nsdag van de maand van 20.00 tot 22.00 Ad(h)d-CAfé hengelo Iedere tweede dinsdag van de maand van 20.00 tot 22.30 gelderlAnd Ad(h)d-CAfé ermelo Iedere eerste vrijdag van de maand van 20.00 tot 00.00 uur Ad(h)d-CAfé Arnhem en omstreken Iedere eerste maandag van de maand vanaf 19.30 uur utreCht Ad(h)d-CAfé Amersfoort Iedere tweede vrijdag van de maand van 19.30 tot 22.00 Ad(h)d-CAfé utreCht Iedere eerste donderdag van de maand vanaf 21.00 limburg Ad(h)d-CAfé mAAstriCht Iedere eerste vrijdag van de maand van 19.00 tot 21.30 verborgenschatten.eu zelf een Ad(h)dCAfé opzetten? wij helpen je! Is er geen Ad(H)d-café bij jou in de buurt? Zoek een partner en start er eentje. Impuls & Woortblind kan je helpen met een duidelijke handleiding over de aanpak. bel of mail ons voor meer informatie: 033 247 34 84 / info@impulsenwoortblind.nl 39
IPWB 2 - 2018

IPWB 2 - 2018


Page 2
In dIt ARTIKELEN 6 10 13 16 17 20 22 25 26 28 NUMMER 30 Interview – “dyslexie heeft mij veel positiefs gebracht” Actueel – een jaar na invoering van de drugstest ervaringsverhaal over de drugstest: een nachtmerrie 6 oktober Internationale dyslexie dag! dyslexie vraagt om aandacht – I & W aan tafel bij lokale politiek executieve Functies bij Ad(H)d - achter de schermen van de film dyscalculie-expert Annemie desoete geeft feiten en tips de Zorgstandaard Ad(H)d is af – met inbreng van mensen met Ad(H)d Het dyslexie boek – eindelijk dyslectici zelf aan het woord AdHd bij vrouwen werkt anders – sandra Kooij gaat onderzoek doen 3 4 32 34 3 36 38 21 dingen die ouders van kinderen met AdHd te vaak horen… VASTE RUBRIEKEN Van het bestuur nieuws Vijf vragen aan een Ad(H)dcafé. deze keer: peter en margriet van twee cafés in Zuid-Holland Verenigingsnieuws OVERIG colofon overzicht activiteiten & werkgroepen contactinformatie & Ad(H)d-cafés pAg 30 2 pAg 28 pAg 26 8 VAN HET BESTUUR pAg 17 V coloFon nr 2 - 2018 Impuls & WoortblInd magazIne Is een uItgave van verenIgIng Impuls & WoortblInd en verschIjnt drIe keer per jaar dIgItaal. redactIe/redactIecommIssIe julie houben (hoofdredacteur), rob pereira, ardine korevaar, elly van rijn, karin jahromi, dirk van schie. medeWerkers karin jahromi, elly van rijn, ardine korevaar, simon boerboom, renate van der zee, anne ligtenberg, alex steenbreker, rob pereira, team leerpunt add, annemie desoete. beeld Isaac owusu, anne ligtenberg. vormgevIng In commun, harderwijk. redactIe-adres Impuls & Woortblind, postbus 1058, 3860 bb nijkerk, info@impulsenwoortblind.nl. Issn 2405 - 8211 lId Worden leden van Impuls & Woortblind ontvangen automatisch Impuls & Woortblind magazine. het lidmaatschap loopt per kalenderjaar en kost € 37,50 per jaar. voor een lidmaatschap van Impuls & Woortblind, ga naar www.impulsenwoortblind.nl, of bel: 033 247 34 84. adresWIjzIgIng doorgeven adreswijzigingen ontvangen wij bij voorkeur per e-mail,via info@impulsenwoortblind.nl. per post kan ook: postbus 1058, 3860 bb, nijkerk. opzeggen lIdmaatschap per mail of schriftelijk (zie hierboven) en uiterlijk vóór 1 november. anders is nog een jaar lidmaatschap verschuldigd. opname van artikelen betekent niet dat de vereniging de meningen daarin altijd onderschrijft. ze blijven geheel voor rekening van de auteurs of andere genoemde bronnen. de redactie houdt het recht om artikelen niet te plaatsen of in te korten. voor de inhoud van de advertenties draagt de vereniging geen verantwoordelijkheid. © niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder uitdrukkelijke toestemming van de redactie. eranderingen voor elkaar krijgen is hard werken en het gaat soms tergend langzaam. maar we geven niet op. Zo zaten wij op 26 juni eindelijk tegenover Achmea bij het college voor de rechten van de mens. dit vanwege onze aanklacht tegen hen over discriminatie bij vergoeding van AdHd-medicatie, samen met o.a. stichting suzan!¡ de uitspraak volgt later, maar lees hier alvast hoe de zitting verliep. echt nieuws is er over de rijbewijskeuringen en AdHd. ons intensieve contact en overleg met het cbr heeft gezorgd dat examenkandidaten die geen AdHd (last) meer hebben geen keuring meer hoeven te doen. een ware doorbraak. In de beloofde aanpassingen rond de problemen met de speekseltest en dexamfetamine zit helaas nog totaal geen schot. Waarom die test echt niet deugt lees je op pag. 10. lees daarna op pag. 13 het bizarre verhaal van het eerste slachtoffer van deze drugstest. rond dyslexie zijn we ook volop in actie. dysleuk, onze dyslexie pr/lobby groep, heeft tijdens de gemeenteraadsverkiezingen in een pamflet opgeroepen tot dyslexievriendelijk gemeentebeleid. Gevolg: we zaten al bij 3 gemeenten aan tafel! Lees meer hierover op pag. 17. Zet tot slot deze data alvast in je agenda: op 6 oktober is er weer de Internationale dyslexiedag. Lees over wat wij doen en wat jij kunt doen op pag. 16. op 2 november organiseren wij het congres over neurodiversiteit bij leren en werken dat vorig jaar helaas niet doorging. 3 pAg 22
Page 4
NIEUWS conGres Impuls & WoortblInd oVer neurodIVersIteIt op 2 november vindt ons tweede congres plaat over neurodiversiteit in leren en werken. We merken dat hierover bij professionals die met onze doelgroepen te maken hebben nog te weinig kennis is. denk aan: docenten, werkgevers, Hr-adviseurs, studentendecanen of bedrijfsartsen. tijdens ons congres geven we hen informatie en tools waarmee ze inzicht krijgen in het voor ons bijna vanzelfsprekende gegeven: mensen hebben verschillende breinen en daarmee een verschillende voorkeursstijl van informatie verwerken. beweeg hier in mee en je haalt het beste uit ál je werknemers en studenten. en dat kan soms al door kleine aanpassingen. maar je moet het wel eerst zien. meer over het congres vind je op onze website. leden en studenten betalen slechts € 75.- voor deelname. Zegt het voort! dyslexIe dAG op 6 oKtober: doe mee! In ons vorige magazine las je onze oproep al: doe ook iets op 6 oktober. Inmiddels zijn wij al wat stappen verder. enkele actieve leden van ons organiseren een grote dyslexie manifestatie in Amsterdam. Voor leden die ook iets willen doen maar niet weten hoe: we mailen jullie binnenkort een toolkit met tips om iets te organiseren in je eigen omgeving. LEES MEER op pag. 16 over de plannen rond de dyslexiedag. het dyslexie Boek binnenkort verschijnt Het Dyslexie Boek, gemaakt door een duo waarvan de helft dyslexie heeft. Het dyslexie boek van Anne ligtenberg en mats Horbach laat op een beeldende manier zien hoe dyslectici taal ervaren. Want er wordt genoeg over dyslexie geschreven, maar zelden door dyslectici zelf. In dit boek komen uitsluitend mensen met dyslexie aan het woord. Het is bijzonder om te zien hoe zij met woorden hun dyslexie in beeld brengen. een boek dus waarin dyslectici zichzelf herkennen en waarmee ze een tool hebben om zichzelf uit te leggen. daarnaast biedt het boek inzichten aan ouders, partners, docenten en begeleiders. Het boek kost €35,00. Impuls & Woortblind mag 1 exemplaar verloten onder de mensen die hun ervaring met dyslexie per mail insturen naar de makers. LEES MEER op pag. 26 over Het dyslexie boek en deel jouw ervaring! 4 geen Adhd meer? geen rijBeWijskeuring meer! Het is ons gelukt! een grote groep nieuwe chauffeurs met een ooit gestelde Ad(H)d-diagnose hoeft helemaal niet meer gekeurd te worden voor het rijbewijs. Het cbr heeft begin juni de vraagstelling over AdHd in de online Gezondheidsverklaring aangepast. er staat nu: 'Heeft u Add/AdHd?' Wanneer je daar nee invult en ook bij alle overige vragen nee, krijg je geen oproep meer voor een medische keuring. We hebben er vanuit Impuls & Woortblind hard voor gevochten, want hierover kregen we de meeste klachten: examenkandidaten die als kind een diagnose Ad(H)d hebben gekregen, maar al jaren klachtenvrij zijn en geen medicatie meer gebruiken. ook zij moesten gewoon een dure medische keuring en een rijtest doen voordat ze hun rijbewijs konden krijgen. omdat ze eerlijk ‘JA’ invulden op de vraag in de eigen Verklaring (papier) of Gezondheidsverklaring (online)of ze ooit voor Ad(H)d bij een psychiater waren geweest. dat is dus nu verleden tijd. Volledig klachten- en medicatievrij? Vul nee in en je bent van alle ellende af. mocht je per ongeluk toch JA invullen omdat je ooit de diagnose hebt gekregen, dan krijg je wel de oproep tot een keuring. Je kunt dan bellen naar de Klantenservice van het cbr en uitleggen dat je eigenlijk helemaal geen AdHd meer hebt. Als het goed is zijn de cbr-medewerkers op de hoogte van deze aanpassing en kunnen ze dan meteen de keuringsoproep ongedaan maken. bij de ‘oude’ papieren eigen Verklaring is de vraag niet aangepast. daar moet je dus nog steeds JA op de algemene vraag over psychiatrie antwoorden en via een toelichting van een arts aantonen dat je geen AdHd meer hebt en geen medicatie meer gebruikt. Overleg I & W met het CBR Wij zijn erg blij met deze aanpassing, die dankzij constructief overleg met het cbr tot stand gekomen is. tijdens ons overleg van eind mei kwamen ook nog aan de orde: -zelf je keuringsarts kiezen. dat mag óók bij de online Gezondheidsverklaring al staat dit niet zo in de cbr-informatie; -het probleem van rijgeschiktheid bij Ass en methylfenidaat zónder AHdH-diagnose; -het probleem met de melding van je AdHd-diagnose als je je rijbewijs al hebt; -problemen rond de speekseltest voor AdHd’ers die dexamfetamine gebruiken. lees het verslag van het overleg onderaan dit bericht op de website lees ooK: de aanklacht tegen de broddelwet rond de speekseltest (pag. 10) en het verhaal van een eerste slachtoffer van de speekseltest (p. 13). 5
Page 8
zijn vrouw die meerdere lagen van betekenis bevatten omdat openlijke politieke teksten verboden waren. toen Gershwin die las was hij gegrepen. dat wilde hij ook! spreekbeurten hield en zelfs vroeg of hij een extra spreekbeurt mocht houden. deze kennismaking met poëzie was niet het enige effect van de diagnose. Hij vertelt dat hij tot zijn 15e eigenlijk niet goed begreep wat dyslexie was. Hij denkt dat het hem wel verteld is, maar een beeld had hij er in elk geval niet van. daardoor stelde hij zichzelf veel vragen in de trant van “waarom ben ik anders dan de rest?” Hij zegt dat het anders-zijn zijn filosofische kant heeft gestimuleerd, waardoor hij nu veel meer verbindingen in zijn poëzie kan maken. momenteel studeert hij ook filosofie, is bezig met zijn master. dat valt hem wel wat zwaar want hij moet veel stoffige teksten lezen en mag nog weinig van zijn eigen inzichten gebruiken. een derde positieve consequentie van de dyslexie, zegt Gershwin, is dat hij een enorme woordenschat heeft opgebouwd. Juist doordat hij zo vaak moet nadenken over woorden en hoe dingen te schrijven en zeggen. carrière Zijn eerste gedicht ‘regendagen’ leverde hem een literatuurprijs voor jongeren op, hij was toen17. Vaak werd hem gevraagd zijn gedicht voor te dragen en dat deed hij met verve. de reacties daarop waren zo positief dat Gershwin het steeds vaker ging doen en uitgroeide tot de performer die hij nu is. Hij vertelt dat hij van jongs af aan van 8 op dit moment houdt hij spreekbeurten voor grote bedrijven (waaronder voor Google nederland) en spreekt hij in opdracht op congressen en andere bedrijfsbijeenkomsten. Hij heeft een bachelor commerciële economie afgerond voor hij aan filosofie begon en profileert zichzelf nadrukkelijk als ondernemer. Als ik vraag wat voor soort opdrachten hij krijgt somt hij op: ‘hypotheek aftrek’ voor een bank, ‘change management’ voor een bedrijf, ‘naamswijziging’ van bureau Jeugdzorg in ‘samen Veilig nederland’. of hij op de hoogte is van en geïnteresseerd is in zijn onderwerpen? niet persé, maar hij ploegt ter voorbereiding van zijn voordracht wel gerust een pdf van 30 pagina’s door over het onderwerp. daar neemt hij de tijd voor, hij heeft een enorme hekel aan stress, dus maakt hij een goed schema om alles door te lezen en te kunnen verwerken. Hij leest langzaam maar onthoudt wel makkelijk. Heel gedisciplineerd besteedt hij er dagen aan om te snappen waar het precies over gaat, om zijn metaforen te bedenken en het onderwerp uit te diepen. “Ik maak het makkelijker met mijn voordracht voor de medewerkers om te snappen waar het over gaat in hun organisatie”, glundert hij. toekomst Zijn ondernemerschap gaat ook vorm krijgen in de toekomst, vertelt Waarom ben ik anders dan de rest? Gershwin. Hij wil graag een praktijk voor de begeleiding van mensen met dyslexie oprichten. Hij ziet dat veel mensen met dyslexie een negatief zelfbeeld ontwikkelen en vindt het belangrijk dat mensen hun kracht, hun talent opsporen. Als ik vraag hoe dat bij hem zelf gegaan is, vertelt hij over zijn voetbalcarrière: hij heeft in rotterdam op het thorbecke college in de highschool voetbalklas gezeten, om naast school ook topvoetbal te kunnen spelen. ‘dus dat ik dyslectisch was, was minder belangrijk.’ Want hij ervoer dat hij dingen goed kon en dat wenst hij iedereen toe. met de “Gershwin Academie” wil hij inzetten op begeleiding van mensen met dyslexie zodat zij hun talenten leren kennen. daarnaast wil hij voorlichting geven over dyslexie in het onderwijs en bij bedrijven. en ouders, zegt hij, moeten ook proberen te zien waar hun kind goed in is, niet alleen kijken naar wat kinderen niet zo goed kunnen. Wat wil hij anderen met dyslexie meegeven? “Je moet voor jezelf tools ontwikkelen,” zegt hij, “zorgen dat je je doelen kunt halen.” Meer weten over Gershwin? www.gershwinbonevacia.nl 9
Page 10
actueel op 1 juli 2017 werd de speekseltest ingevoerd. een kleine ramp voor AdHd’ers die dexamfetamine gebruiken. de minister begreep dit en beloofde een oplossing. We zijn inmiddels een jaar verder. Hoe ver is hij eigenlijk met die oplossing? tekst: simon BoerBoom, Adhd’er met dexamfetamIne 10mg 3dd1 10 T ot voor kort was het bij wet verboden onder invloed van alcohol en/of drugs ‘een voertuig te besturen terwijl de bestuurder verkeert onder zodanige invloed van een stof, dat hij niet tot behoorlijk besturen in staat moet worden geacht1. duidelijke taal, logisch en volkomen terecht: wie dronken of stoned achter het stuur kruipt is een gevaar op de weg en een bedreiging voor andere weggebruikers. op 1 juli 2017 is het betreffende wetsartikel uitgebreid met lid 5. een rijverbod geldt als ‘na gebruik van een of meer aangewezen stoffen het totale gehalte in het bloed van de meetbare stoffen, bij een onderzoek hoger blijkt te zijn dan de daarbij vermelde grenswaarde.’ niet het effect telt, maar de aanwezigheid. deze wijziging gaat samen met de invoering van de speekseltest, ofwel drugstest, die bij een aantal stoffen uitslaat boven een in de wet genoemde concentratie. Zo is bij amfetamine bij een concentratie van 50mg per liter bloed autorijden verboden, Speekseltest en dexamfetamine: een broddelwet ongeacht de rijvaardigheid. methylfenidaat wordt niet in de wet genoemd. belangrijk om te weten voor een AdHd’er die dexamfetamine gebruikt: bij welke dosering komt de amfetamineconcentratie boven de 50mg per liter? Het probleem is bekend en de minister van Justitie & Veiligheid antwoordde in oktober 2017 op Kamervragen dat hij aan een oplossing werkt. Een dexamfetamine gebruikende ADHD’er hoeft bij normaal gedrag niet voor vervolging te vrezen, schreef hij: de politie doet alleen een speekseltest bij afwijkend rijgedrag en bij een positieve uitslag is het belangrijk dat de onderzochte meldt dat hij medicijnen gebruikt. een officier van Justitie zal vermoedelijk geen vervolging instellen en een rechter zal iemand die medicatie gebruikt niet bestraffen. kleine lettertjes de minister hield hierbij geen rekening met de kleine lettertjes in de verzekeringspolis: wanneer de wet verkeersdeelname verbiedt (> 50mg/ liter amfetamine!) verleent de verzekering geen dekking bij schade. en dat geldt niet alleen voor de 22.000 dexamfetamine-gebruikers. maar ook voor 100.000 patiënten die morfine gebruiken en 13.000 medicinale cannabisgebruikers, volgens de Nederlandse Maatschappij ter Bevordering van de Pharmacie (Knmp). 133.000 automobilisten die tot een jaar geleden gewoon met hun medicatie mochten rijden en nu opeens onverzekerd achter het stuur zitten. mocht de concentratie van hun medicatie te hoog uitpakken. Fout in de wet los van het feit dat niemand weet hoe groot de kans is dat een therapeutische dosis dexamfetamine boven de 50 mg /l uitkomt, zit er nog een grote fout in de wet. de minister gaat ervan uit dat de regeling bij alcohol ook te gebruiken is voor drugs. en dat kan niet. rijvaardigheid is een resultaat van reactiesnelheid, coördinatie, etc. bij regelmatig gebruik van een stof kan het lichaam aan die stof wennen, er ontstaat tolerantie. Iemand is eerst na één pilsje al on11
Page 12
menteel onderzoek waaruit een grenswaarde voor amfetamine-achtige stoffen is af te leiden.4 toch adviseert diezelfde commissie een grenswaarde voor amfetamine van 50 microgram/l aan de minister, waarover de sWoV schrijft: Voor de grenswaarden die worden voorgesteld is volgens de SWOV niet aangetoond welke relatie ze hebben met het risico.5 Zero tolerance Het is nog vreemder: wanneer er twee verschillende drugs en/of alcohol worden aangetroffen, geldt ‘zero tolerance’6. er is in dat geval sprake van combinatiegebruik waarbij iedere aantoonbare aanwezigheid van drugs en/of alcohol iemand al strafbaar maakt. ook hiervoor ontbreekt elke onderbouwing. der invloed, later blijft hij na het drinken van een krat nog overeind. maar tolerantie voor alcohol ontstaat niet met betrekking tot de rijvaardigheid. die gaat serieus achteruit bij een concentratie van > 0,5‰ in het bloed, zo blijkt uit onderzoek. omdat dit voor iedereen geldt kan die 0,5 ‰ als legitieme grenswaarde gebruikt worden in het verkeer. de minister schrijft in de ‘nota van toelichting’ bij het ‘besluit alcohol, drugs en geneesmiddelen in het verkeer’ dat de vastgestelde waarden waarboven een rijverbod gelden ‘als het ware de vertaling zijn tussen de concentratie van een bepaalde drug in het bloed en de negatieve effecten daarvan op de rijvaardigheid.’ 2 Analoog aan hoe het werkt bij alcohol. maar bij drugs – en sommige medicaties in dit geval- bestaat er geen algemene waarde omdat het effect van persoon tot persoon verschilt. bovendien ontstaat bij geregeld gebruik -in tegenstelling tot alcohol- wél een tolerantie voor het effect op de rijvaardigheid. onzinnige grenswaarde Het is onmogelijk en onzinnig om voor de genoemde drugs/medicatie een concentratie als maat voor rijvaardigheid te gebruiken. en dat wéét de minister. Zo schreef de stichting Wetenschappelijk onderzoek Verkeersveiligheid (sWoV) in haar advies aan de minister: Er is op dit moment onvoldoende wetenschappelijke kennis voorhanden bij welke concentratie de kans op een ongeval significant begint toe te nemen.3 de commissie van een deskundige onder leiding van het nederlands Forensisch Instituut (nFI) concludeerde hetzelfde: Er zijn geen gegevens bekend uit experi12 conclusie: het uitgangspunt van de wet deugt niet, de grenswaarden van de minister deugen niet. de wet deugt niet. Als hij lef had zou hij de nieuwe wet intrekken en de situatie van voor 1 juli 2017 herstellen. meer lezen? Op onze website vind je meer info over o.a. het Zero Tolerance beleid bij 2 soorten ‘drugs’. lees ook de Instructie handhaving rijden onder invloed als je precies wilt weten hoe het aanhoudingsprotocol werkt. VOETNOTEN: 1 http://wetten.overheid.nl/BWBR0006622/2018-0315#HoofdstukII_Paragraaf1 (artikel 8, eerste lid) 2 Zie de Nota van Toelichting 14 december 2016, Artikelen 2 en 3 - 2e alinea 3 advies SWOV dd. 14 december 2010 eerste pagina: zoek.officielebekendmakingen.nl/blg-129557.pdf (kopieer deze hele regel in je browser, dan kun je de PDF downloaden) 4 advies ‘Grenswaarden voor drugs’ dd. 31 maart 2010, pagina 10: zoek.officielebekendmakingen. nl/blg-129555.pdf (kopieer deze hele regel in je browser, dan kun je de PDF downloaden) 5 Zelfde pagina van het SWOV-advies als in noot 4 6 http://wetten.overheid.nl/BWBR0006622/2018-0315#HoofdstukII (onderaan 5e lid van Artikel 8) de drugstest een nachtmerrie tekst: julie houBen Het was wachten op de eerste persoon met AdHd die in de problemen zou komen door de drugstest die een jaar geleden is ingevoerd. maar hij is er: Jeroen. een man die dexamfetamine gebruikt voor zijn AdHd. eind juli 2017 moest hij een drugstest doen. daarna begon de nachtmerrie. lees zijn verhaal en huiver over de opeenstapeling van fouten en vooroordelen. en het einde is nog niet inzicht. D rugstest en AdHdeen bizar waargebeurd verhaal Het is eind juli 2017. Jeroen heeft een lange werkdag gehad en heeft behoefte aan een jointje ter ontspanning. even het gas erop want de coffeeshop sluit om 23.00 uur. dat haalt hij niet meer, want hij wordt aangehouden door twee agenten, vanwege zijn pittige rijgedag. Hij moet een blaastest doen. negatief. dan een drugstest. die slaat vaag positief uit op amfetamine en tHc. over de amfetamine is Jeroen niet verbaasd. Hij gebruikt dexamfetamine voor zijn AdHd en laat zijn medicatie zien. cannabis heeft hij echter al dagen niet meer gebruikt. ‘Ik was juist op weg naar de coffeeshop’, vertelt hij eerlijk aan de agenten. Had hij dat maar nooit gedaan…. Hij gaat op verzoek mee naar het bureau voor een tweede drugstest. ook die is niet echt overtuigend. een bloedtest volgt, waarna Jeroen een verklaring moet afleggen. Hij vertelt eerlijk over zijn AdHd en dat hij ook reumamedicatie (tramadol) en antidepressiva slikt. plus af en toe een blowtje dus. doodmoe ondertekent hij tegen 1 uur ’s nachts de verklaring die de agent getikt heeft. dan mag hij naar huis. Het wachten is op de uitslag van de bloedtest. Wat nu als die een waarde aangeeft die hoger is dan de toegestane 50 microgram dex? en die rare tHc-uitslag, terwijl hij al dagen niet geblowd heeft? Foutje van de speekseltest begin oktober komt eindelijk het rapport van het nFI (nederlands Forensisch Instituut) met de uitslag van het bloedonderzoek. In Jeroens bloed zijn twee 13
Page 14
stoffen aangetroffen: amfetamine en tramadol. de concentratie amfetamine was 28 microgram. Ver onder de grenswaarde van 50. Voor tramadol (een opioïde) is geen grenswaarde bepaald. en dag later volgt een brief van de politie met de verlossende conclusie: “de resultaten in uw bloed zijn lager dan de grenswaarden(..). daarom zal tegen u géén proces-verbaal worden opgemaakt”. dan gaan er alarmbellen rinkelen Grote opluchting bij Jeroen. Zijn medicatie zat netjes onder de grenswaarden. de vage tHc-indicatie was dus een foutje van de speekseltest. lekker betrouwbare test…Hij pakt zijn leven weer op en gaat zonder angst voor een volgende drugstest de weg op. Hij gaat vijf dagen per week met de auto op en neer naar zijn werk en houdt van zijn baan. bovendien is hij vader van twee kinderen en de schoorsteen moet ook roken. ernstige psychiatrische problemen Helaas, begin december komt er abrupt een einde aan zijn opluchting over de goede afloop. Hij krijgt een oproep van het cbr voor een medisch onderzoek! In diezelfde brief meldt het cbr dat hij per direct niet meer mag rijden. Hij moet zijn rijbewijs inleveren tot de uitslag van dit onderzoek. Wat is hier aan de hand? navraag leert dat de korpschef uit zijn woonplaats ná de uitslag van de bloedtest alsnog een brief naar het cbr heeft gestuurd. daarin staat dat hij twijfelt aan Jeroens geestelijke toestand en daarmee aan diens rijgeschiktheid. Waarom toch deze melding van de politie aan het cbr, terwijl de bloedtest goed was? In de brief staat naast de amfetamine doodleuk de tHc weer vermeld, die de speekseltest ten onrechte had gedetecteerd. Hebben ze bij het cbr de uitslagen van het nFI niet gehad dan? maar het wordt nog veel erger in de brief. Jeroen leest: “de politie zag dat u bloeddoorlopen 14 ogen had en zag u slikken en uw lippen bevochtigen. (..) u kwam opgewonden en euforisch op de politie over.” ook had hij zélf verklaard dagelijks te blowen. Huh? en alsof dat nog niet genoeg is gaat er nog een schepje bovenop: “We hebben duidelijke aanwijzingen dat u geestelijk en lichamelijk niet goed functioneert. of dat u ernstige psychiatrische problemen heeft. (..) In uw geval twijfelen we aan: ernstig gestoord inzicht of gedrag.” Voldoende reden om hem toch te laten onderzoeken en per direct zijn rijbewijs te schorsen, aldus de brief van het cbr. Wat ging er mis? Jeroen is perplex. Hoezo dagelijks blowen? Hoezo bloeddoorlopen ogen? Hoezo ernstige psychiatrische problemen? Hij krijgt na veel aandringen eindelijk de verklaring onder ogen die hij ondertekend heeft en ja hoor, het staat er: ‘Ik weet niet of ik echt verslaafd ben, maar ik blow zo’n 2 gram per dag’. Hij leest nog veel meer dingen die hij niet zo gezegd heeft rondom zijn overige medicatiegebruik. maar zijn handtekening staat onder de verklaring. ook krijgt hij een kopie van de verklaring van de agent, waar al zijn vreemde gedragingen in staan beschreven. uit beide verklaringen rijst een beeld op van iemand die hij helemaal niet is! Iets is er helemaal misgegaan. Jeroen vermoedt dat het al mis ging toen hij eerlijk vertelde dat hij de koffieshop nog had willen halen. dan gaan er alarmbellen rinkelen bij politieagenten en gaan ze er gedrag bij verzinnen. natuurlijk was hij een beetje opgefokt. Het hele verhaal duurde uren. Hij wilde naar huis! Kapot was hij, toen hij uiteindelijk zijn verklaring onder ogen kreeg, ter ondertekening. met van die stomme ouderwetse typ-letters. met zijn dyslexie al nauwelijks te lezen als je topfit bent. Hij had zonder nalezen zijn handtekening gezet. en nu is hij een zelfverklaarde dagelijkse blower. ook al was er geen spoor van in zijn bloed terug te vinden. en hij is zijn rijbewijs kwijt. rechtszaak Zoveel fouten en zoveel onrecht. Jeroen gaat het gevecht met het cbr aan. Hij schakelt een advocaat in en samen dagen ze het cbr voor de rechter. In februari dient de rechtszaak. de rechter geeft hem gelijk! Het cbr had op basis van de schone bloeduitslag en de daarna pas opgestuurde politieverklaringen over zijn gezondheidstoestand nooit zijn rijbewijs mogen vorderen. te weinig bewijs. Helaas geeft het cbr geen krimp, waardoor er een volgende zitting moet komen. dat kan maanden duren. tot die tijd blijft zijn rijbewijs geschorst. Jeroen rijdt al vanaf december dagelijks op een scootertje naar zijn werk, anderhalf uur heen en terug. dat was de eerste maanden met de winterkou echt een ramp. Zeker voor iemand met reuma. Als dit verhaal nog langer duurt is hij straks zijn baan kwijt. Zijn baas is blij met hem en steunt hem, maar een werknemer zonder rijbewijs is gewoon niet handig. Bizarre keuring bij het cBr eind april is eindelijk de keuring. een volgende bizarre ervaring. eerst stelt een basisarts hem wat vragen. of hij suïcidaal is, of hij een drugsprobleem heeft. Ze zegt dat hij anders overkomt dan de meesten die bij dit bureau gekeurd worden; allemaal mensen die door de politie naar het cbr zijn gestuurd. dan komt de psychiater. maar dat gesprek loopt meteen fout als blijkt dat de positieve bloeduitslag nooit bij de psychiater terecht is gekomen. ‘Ik beëindig nu dit gesprek’, briest hij woest. de beteuterde basisarts legt uit: ‘Als jouw bloedonderzoek schoon is, hadden we deze zware keuring op last van de politie nooit mogen doen.’ hoger beroep de keuring bevestigt Jeroens overtuiging dat het cbr helemaal fout zit in deze zaak. Hij heeft er vertrouwen in dat hij dit gevecht tegen het onrecht gaat winnen. daarvoor moet er wel een hoger beroep komen. de teller van de kosten voor het hele verhaal tot nu toe staat op bijna € 7000,-, waarvan ruim € 900,- voor de keuring en bijbehorende kosten voor het cbr. de rest is voor de advocaat, die gelukkig goed werk doet. de rechtsbijstandsverzekering van Jeroen dekt dit niet. een datum voor het hoger beroep is er nog niet. en zijn rijbewijs heeft Jeroen nog steeds niet terug. Gelukkig zijn de tochtjes op de scooter in deze tijd van het jaar goed te doen. 15
Page 16
6 oktober Dyslexiedag tekst: nel hoFmeester In engeland en in de Vs is de eerste week van oktober ‘dyslexia Awareness Week’. Hoe mooi zou het zijn als er ook overal in ons land in die week positieve aandacht is voor dyslexie? dyslexie-events met als rode draad: leren en leven vanuit je sterke kanten! doe je mee? J 16 e kunt denken aan een: • Huiskamerbijeenkomst; • (Kinder)programma of bijeenkomst in de bibliotheek; • dyslexiecafé voor volwassenen. en natuurlijk zijn er nog veel meer creatieve mogelijkheden te bedenken! Wat kan ik mensen aanbieden? de pr-groep dyslexie van Impuls & Woortblind ontwikkelt een toolkit met materialen en ideeën waar je gebruik van kunt maken. die komt binnenkort beschikbaar op een aparte pagina binnen de website van Impuls & Woortblind. inspirerend voorbeeld In iedere situatie kun je de korte video ‘See Dyslexia differently’ op youtube laten zien: een erg leuk filmpje (in engels) over zowel de moeilijkheden als de mogelijkheden van dyslexie. Aan de hand daarvan kun je met mensen praten over de vraag: welke sterke kanten zet jij in, in het dagelijks leven, op school en in je werk? moet ik dat helemaal alleen doen? Wie prettig werkt in zijn eentje, organiseert zelf een dyslexie-event. Je kunt ook een maatje zoeken in je omgeving en het samen organiseren. Geen maatje voorhanden? Wij kunnen een oproep voor een maatje in jouw regio op de website van Impuls & Woortblind zetten. Wat is er al georganiseerd? In Amsterdam komt op 6 oktober een grote manifestatie in de Hallen met presentaties, workshops, een materialenmarkt, een kinderprogramma in de bibliotheek en een expositie. In de week daarvoor houdt sjan Verhoeven van dynamika een lezing in de centrale openbare bibliotheek in Amsterdam. Wie ook iets organiseert in deze week, kan dat aanmelden bij Impuls & Woortblind. Je initiatief komt dan op de website: de eerste stap naar publiciteit. contact • Voor aanmelding van een dyslexie-event: info@impulsenwoortblind.nl • Voor vragen: 06 22 82 07 59 (Julie Houben) de pr-groep dyslexie van Impuls & Woortblind / dysleuk Dyslexie vraagt om aandacht en krijgt het ook! tekst: KArIn JAHromI Impuls & Woortblind is een patiënten- en belangenvereniging. om voor ons werk de broodnodige subsidie te ontvangen, moeten wij voldoen aan een aantal voorwaarden. Voorlichting is bijvoorbeeld zo’n voorwaarde net als lotgenotencontact. maar óók belangenbehartiging. en die activiteit kon wel een flinke oppepper gebruiken op het gebied van dyslexie. die is er gekomen ook! A fgelopen winter heeft een grote groep enthousiaste vrijwilligers op het gebied van dyslexie een uitgebreide pr- en lobbytraining gevolgd die eind mei zelfs werd afgesloten met nog een extra cameratraining voor wie de taak van woordvoerder op zich zullen nemen. We wilden uiteraard graag snel aan de slag met wat we leerden. met de nieuw opgedane kennis nog vers in het hoofd hebben wij nog nét op tijd voor de gemeenteraadsverkiezingen van 21 maart een pamflet op kunnen stellen. dit pamflet werd verspreid onder de diverse gemeenten van de betrokken vrijwilligers. de slogan van het pamflet: Dyslexie vraagt om aandacht. dyslexievriendelijk We deden een oproep aan de lokale partijen om na te denken over dyslexie. We gaven hen mee dat dyslexie van alle leeftijden is en dat het elke sociaal-maatschappelijke laag binnen onze neurodiverse samenleving raakt. maar óók dat wij – Impuls & Woortblind – een groot aantal inwoners van elke gemeente vertegenwoordigen: schoolgaande kinderen, werkenden en niet-werkenden en ouderen met dyslexie. Want het gaat toch om zo’n 5 tot 10 procent van de bevolking. We hebben daarbij een beroep gedaan op 17
Page 18
de partijen om binnen hun gemeente invulling te geven aan het lokale beleid met als inzet dat gemeenten dyslexievriendelijk worden. dit waren onze concrete vragen en aanbevelingen in het pamflet: • Wat doet uw politieke partij voor kinderen met dyslexie ? • Wat doet uw politieke partij voor jongeren met dyslexie ? • Wat doet uw politieke partij voor volwassenen met dyslexie ? Zorg dat dyslexie erkenning en een voor iedereen herkenbare plaats krijgt binnen: • het gemeentelijk onderwijsen jeugdbeleid ! • het gemeentelijk Wmo-beleid ! • het personeelsbeleid bij de gemeentelijke overheid en gesubsidieerde instellingen! u zult versteld staan van de positieve invloed van dyslexie-vriendelijk beleid op de deelname en talent-ontwikkeling van mensen met dyslexie. en wat gebeurde er? op het secretariaat kwamen 21 reacties binnen van verschillende lokale partijen uit diverse gemeenten. Ze toonden allemaal interesse om met ons in gesprek te gaan. dyslexie kreeg aandacht! veel vragen de eerste partij waarmee we –thomas Verspaandonk en ikzelf- aan tafel zaten was de nieuw geïnstalleerde Groen links-fractie in Arnhem. met zeven zetels in de raad zijn zij daar de grootste partij geworden. Ze hadden als startende raadsleden veel vragen. er was vooral veel interesse voor het verhaal rondom de vergoede dyslexiezorg en hoe (verschillend!) scholen met de signaleringsfunctie rondom dyslexie omgaan. Het signaleringsproces rondom 18 dyslexie valt nog binnen de kaders van de basisvoorzieningen van het passend onderwijs. Het traject dat er op volgt, de diagnose en behandeling, wordt overgenomen door Jeugdzorg en is daarmee de verantwoordelijkheid van de gemeente, zowel qua beleid als financieel. ook hebben we uitgebreid gesproken over een rechtvaardiger samenleving waarbinnen er ruimte moet zijn voor inclusie en neurodiversiteit. ons bezoek maakte weer eens duidelijk dat de kennis die er binnen de vereniging aanwezig is kostbaar is, en daarom ook zoveel mogelijk gedeeld moet worden met professionals zoals politici en beleidsmakers die met onze doelgroepen te maken hebben. daar worden we allemaal beter van. motie dyslexievriendelijk tilburg en dan de gemeente tilburg! ons pamflet inspireerde de lokale sp-fractieleden zodanig, dat ze het visionaire idee kregen om van de stad tilburg een dyslexievriendelijke gemeente te maken. de motie die de partij in de raad inbracht, heeft het jammer genoeg niet gehaald. Het voorstel wordt binnenkort wel door de nieuwe wethouder verder opgepakt. maar het feit alleen al dat er kennelijk voldoende ruimte en beweging is ontstaan om een dergelijk plan te presenteren, is een geweldige stap voorwaarts. dit voorstel zou een heel goede blauwdruk kunnen zijn voor wie er in zijn of haar eigen gemeente ook reuring aan wil geven. Zie hieronder de volledige tekst. Titel: Dyslexievriendelijk Tilburg Thema: Onderwijs / Gemeentelijke organisatie Constateert dat: • dyslexie is van alle leeftijden en raakt elke sociaal-maatschappelijke laag binnen onze neurodiverse samenleving. • 3.7 % heeft ernstige enkelvoudige dyslexie (eed), en tot 10 % van de nederlandse bevolking heeft (in meer of mindere mate) ook blijvend met de nodige ongemakken van dyslexie te maken. • In het onderwijs de hulp m.b.t. dyslexie grotendeels wordt uitbesteed aan externe bureaus. Overwegende dat: • de aandacht, begrip, facilitering en know how in het onderwijs vooral ingezet zou moeten worden in de dagelijkse praktijk in de groepen. • Als mensen met dyslexie er niet in slagen om de juiste aandacht te krijgen, dit leidt tot onderpresteren, persoonlijke problemen, en onnodige uitval, zowel op school, bij de studie als op het werk. • dit een negatieve invloed heeft op hun ontwikkeling en erkenning in de samenleving en daarmee onopgemerkt ook op klasgenoten, leerkrachten, ouders, werkgevers, partners en collega’s. Draagt het college op: • met de onderwijsinstellingen in tilburg in gesprek te gaan en hen te verzoeken om hun leerlingen/studenten met dyslexie optimaal te ondersteunen, door de omvang en betekenis van dyslexie in hun onderwijsorganisatie optimaal te herkennen en te erkennen, en het inzetten van dyslexie hulpmiddelen gedurende de hele opleidingsperiode, en dus niet alleen tijdens tentamens en examens. een en ander om onderpresteren en onnodige school uitval te voorkomen, en een optimale talentontwikkeling te bevorderen. • daarbij de dyslect veel meer intern vanuit de school in zijn of haar kracht te zetten in plaats van extern ‘te verhelpen’, zodat die autonoom zelf verder kan met zijn of haar ontwikkeling. • te onderzoeken of er in de gemeentelijke organisatie bij ambtenaren behoefte is aan verdere maatregelen ten aanzien van de herkenning en erkenning van dyslexie, en aan dyslexie hulpmiddelen zoals dyslexie software, en zo ja, daar optimaal in te voorzien. passend onderwijs buiten schot een andere gemeente die goed en positief reageerde op het pamflet was de gemeente Apeldoorn. Vanuit verschillende politieke partijen kwamen er reacties en inmiddels heb ik zelf een eerste gesprek met de partij van de Arbeid gevoerd. de fractieleden hadden vooral interesse in wat een partij kan bijdragen aan inzichten binnen de rol van Jeugdzorg en die van de samenwerkingsverbanden passend onderwijs (sWV’s) als het gaat over dyslexie. de sWV’s zijn gemeentelijke en regionale samenwerkingsverbanden waarin scholen in het primair en voortgezet onderwijs samen werk moeten maken van de wet passend onderwijs. Zij blijven in de discussie rondom de vergoeding van dyslexie echter steeds veilig buiten schot. Dyslexie staat op de kaart ook in Apeldoorn. Jeugdzorg zou niet als enige de zware financiële kar hoeven te trekken, betoogde ik. passend onderwijs gaat er toch juist vanuit dat er hulp geboden moet worden op basis van een individuele ondersteuningsbehoefte en geen diagnose? de samenwerkingsverbanden zouden hier meer hun verantwoordelijkheden moeten voelen en nemen. om deze sWV’s aan te kunnen spreken, hebben de startende raadsleden wel meer munitie nodig en daar kan onze vereniging ze goed bij helpen: wij zitten bovenop de actualiteit en kunnen ontwikkelingen goed duiden. de jurisprudentie die kort geleden werd uitgesproken door de Zwolse rechtbank met betrekking tot ernstige enkelvoudige dyslexie (eed) (kijk hier voor de berichtgeving hierover op onze website) werd in Apeldoorn heel positief ontvangen en de fractieleden gaan nadenken over manieren om dit binnen de gemeente en cJG onder de aandacht te brengen. Kortom: dyslexie staat op de kaart in Apeldoorn en ze weten ons te vinden bij vragen om advies. Zinvolle taak Het is een interessant proces waar we als vereniging nu doorheen gaan. Voorlopig zitten we nog niet bij de landelijke politiek aan tafel, maar dat is ook niet nodig. Het politiek bewustzijn speelt zich op dit moment heel nadrukkelijk op lokaal niveau af. Wat ook niet vreemd is, omdat daar ook de actie plaatsvindt: gemeenten moeten ‘het’ doen op dyslexiegebied. We hebben in onze eerste gesprekken gemerkt dat hier een grote behoefte is aan kennisoverdracht. dit voor Impuls & Woortblind een mooie en zinvolle taak. namens het pr- en lobbynetwerk dyslexie, Karin Jahromi 19
Page 20
OVER ExEcUTIEVE fUNcTIES, dE fILM In maart publiceerde leerpunt Add een film over de schakels tussen willen en uitvoeren. de film was, net als het gelijknamige artikel, een groot succes. Al in de eerste twee weken werd hij meer dan 1200 keer bekeken. Vier vragen aan de teamleden, die allemaal zelf ook moeite hebben met hun executieve functies. teKst en Foto's: leerpunt Add K 20 onden jullie niet een thema kiezen met een makkelijkere naam? Alex: dat hadden we wel gewild, ja! We korten graag af naar eFs. maar een ander thema, nee. Ik wilde per se een artikel schrijven over eFs, omdat ze erg onbekend zijn in de Ad(H)d-wereld. Kennis hiervan maakt verschillende problemen veel begrijpelijker. sommige eFs zijn heel bekend, zoals aandacht sturen, maar andere minder, zoals taakinitiatie (beginnen met een taak-red). mensen met Ad(H)d begrijpen hun problemen vaak niet, ondanks hun diagnose. hebben jullie zelf ook last van 'zwakke' eFs? Marije: Zeker! bij het uit bed komen al. Ik citeer de film: ‘denken aan opstaan alleen maakt niet dat je benen gaan bewegen’. dat is elke ochtend werkelijkheid voor mij. maar ook wat betreft huiswerk, huishouden, administratie, etc. Age: Ik heb een raar soort uitstelgedrag. bij mij komt de gedachte: ‘ik doe dit later wel’ bijna nooit voor. betere versie gegeven. Hij keek me natuurlijk heel raar aan. Alex: Ik kan soms een onderwerp niet loslaten, een stukje moeizame flexibiliteit dus. dat ervaren mensen als zeuren of betweterigheid. mindmap bij mij ontstaat de impuls om iets te doen gewoon niet. Ik merk op dat er een probleem is en daar stopt het. Gerrit: Ik heb weleens een opdrachtgever een jaar nadat ik mijn werk had aangeleverd nog een hoe gaan jullie daar dan mee om? heb je tips? Janine: Ik schrijf alles uit, anders vergeet ik het. boodschappen, belangrijke gesprekken, maakt niet uit. Gerrit: Het is ook een kwestie van zoeken naar een balans tussen bewust handelen en routine zonder na te denken. Als je een routine hebt, wijk er dan ook eens van af. dan weet je weer waarom je ‘m hebt! Age: Ik heb een speciaal bureau voor schoolwerk. Als het me lukt dat bureau leeg te maken, is het daarna een kleine stap om er te gaan zitten en te beginnen. Marije: Vraag mensen om je heen om jouw eFs te zijn. Ik vraag bijvoorbeeld vaak mijn moeder te helpen met opruimen. Margrietha: Ja, en werk samen! Je stimuleert elkaar, laat elkaar niet vallen, helpt elkaar herinneren en je bent samen trots. Age: mijn competitiedrang kan me soms toch impuls geven. dan komt er plotseling wel resultaat! Als groep Ad(h)d’ers zo’n project afronden: hoe hebben jullie dat voor elkaar gekregen? Gerrit: bij mij komt nooit iets écht af. Ik hanteer mijn 97%-regel: als ik het idee heb dat het bijna goed is, moet ik ermee stoppen. Anders blijf ik erin hangen en kan ik nooit door. dat gold bij het maken van de film ook: we moesten besluiten naar een volgende productiefase te gaan, ondanks dat het tussenproduct beter zou kunnen. Age: op een dag vroeg Alex of ik de volgende middag tijd had. Gerrit en Alex hebben me opgehaald, op een stoel voor een microfoon gezet en de tekst gegeven. Het werd nachtwerk, maar kwam in één keer af. Alex: Ik had twee keer een deadline. dat zet mijn eFs op scherp! eentje was de bijeenkomst eind januari, met de première van de film. de publicatie online in maart had het einde van een vakantie als deadline, daarna had ik geen tijd. Het voelde als nu of nooit. Marije: Ik durf in een groep Ad(H)d’ers makkelijker aan te geven wanneer ik ergens moeite mee heb en wat ik nodig heb. daardoor was het voor Alex ook makkelijker om mij te helpen bij het digitaliseren van de mindmap. Margrietha: en hij moest voice over ook wel af, want er staat iets op het spel. We geloven erin dat elke Ad(H)d’er hiervan moet weten! Film, artikel en mindmap zijn beschikbaar op www.leerpuntadd.nl/executievefuncties.html praat mee over #executievefuncties #EFs op Twitter 21
Page 22
WAT IS dyScALcULIE EN HOE GA jE ER MEE OM? ondanks het feit dat dyscalculie steeds bekender wordt, blijven misvattingen en vooroordelen bestaan. tijd om de feiten en de zin van redelijke aanpassingen bij dyscalculie op een rijtje te zetten. en wie kan dat beter dan de Vlaamse expert Annemie Desoete. teKst: AnnemIe desoete G 22 een flutlabel We spreken van dyscalculie (of van een ‘rekenstoornis’) als kinderen hardnekkig bij de 10 % zwakste rekenaars blijven behoren, ondanks goede instructie en zonder dat hier andere verklaringen voor te vinden zijn. leren verloopt minder spontaan, vlot en automatisch. ‘Bij onze Boud heeft het tot groep 4 geduurd voordat hij wist wanneer hij jarig was. Ik vond dat niet normaal, een kind weet de datum van zijn verjaardag’ Wim (ingenieur): ‘ik heb de strijd met het hoofdrekenen opgegeven’ even vaak als dyslexie ongeveer 5% van de mensen heeft herSenen ZOnDer (l) en met (r) DyScAlculie dyscalculie. Hetzelfde percentage als dyslexie. sommigen hebben bovenop hun rekenstoornis ook spellingsproblemen (50%), leesproblemen (17-43%), AdHd (25%) of dcd (25%). neurobiologische ontwikkelingsstoornis er zijn groepsverschillen in de werking, de hoeveelheid grijze stof, de witte stof en in het metabolisme van de hersenen van mensen met en zonder dyscalculie. (Zie afbeeldingen van hersenen zonder (afb l) en met (afb r) dyscalculie) school- en werkomgeving doen ertoe! scholen en ouders vrezen soms dat ze kinderen kansen ontnemen door doelstellingen aan te passen of hulpmiddelen toe te laten. dat is niet zo! tot de leeftijd van 25 jaar worden er verbindingen in onze hersenen gelegd. bij kinderen met dyscalculie is het belangrijk om te blijven oefenen op rekenen. maar het is zeker even belangrijk om hun motivatie uit te breiden en rekenplezier aan te wakkeren door hen te laten genieten van succeservaringen. Annemie DeSOete Het brein moet niet alleen gevoed worden met ‘cognitief leren’ maar ook met ‘emotionele inhouden’ die te maken hebben met motivatie, zelfbeeld, de drive om inspanningen te willen leveren. We moeten zorgen dat als kinderen een opdracht krijgen, ze denken: “yes, ik ga dat proberen!” dat gaat soms beter met hulp van een rekenmachine of op de computer. Sara: ‘Ik heb drie keer meer tijd nodig dan een gemiddelde student om dezelfde leerstof te leren’ laat toe dat hulpmiddelen/redelijke aanpassingen gebruikt worden. er is niets mis met een kok die vroeger opstaat en kookt met een kookboek, met een prima menu als resultaat. enkele voorbeelden van redelijke aanpassingen in het basis-, voortgezet en hoger onderwijs: • taken tijdig opgeven (2 weken vooraf zodat voldoende tijd is om taken in te plannen en af te maken); • laat de leerling bij moeilijke stof niet zelf aantekeningen maken maar lever die aan, zodat hij/ zij zich kan focussen op de uitleg; • 20 tot 30% meer tijd voor examens; • examens in een rustig lokaal maken; • rekenmachine en een formulekaart mogen gebruiken; • Vragen op een toets samen doorlopen en indien nodig verduidelijken; • Geen letterlijke definities eisen (men mag zijn eigen woorden gebruiken). let wel, maatregelen blijven ‘maatwerk’ en het blijft belangrijk om kinderen voldoende uit te dagen, om hen af en toe iets moeilijks te laten doen. maar zorg ervoor dat kinderen niet het gevoel hebben: het is allemaal te moeilijk, ik haak af. sommige leerkrachten belonen kinderen met bonuspunten als ze erin slagen een moeilijke opdracht zonder hulpmiddelen te volbrengen. de leerling wordt zo gestimuleerd om zich extra in te zetten maar kan geen punten verliezen als het niet lukt. je kunt er ver mee komen, met soms wat hulp! 23
Page 24
dyscalculie heeft altijd bestaan. Het is geen ‘ziekte’ van deze tijd en het maakt de schooltijd voor een kind knap lastig. en níet alleen bij de vakken rekenen en wiskunde. ‘Waarom de lagere school een helse periode was? Omdat ik altijd een enorme druk op me voelde. ‘Doe je boek open op pagina 68’. Daar gaan we weer! Waar is die pagina 68? Ondertussen hebben zij de titel al opgeschreven, terwijl ik nog op zoek ben naar die pagina 68’ Wat kan helpen? • Zorg dat leerling en leraar goed begrijpen wat dyscalculie is. Zie deze video waarin ik aan basisschoolleerlingen uitleg wat dyscalculie is; Zie de film Proef op de Som - studeren met Dyscalculie • Zorg dat er voldoende tijd vrij 24 gemaakt wordt om te oefenen met rekenen; • Zorg ook dat men niet verdrinkt in te veel huiswerk of extra oefeningen. Goede afspraken zijn van groot belang; • plan examenperiodes goed en doe dit samen met iemand die hierin wat kan ondersteunen (beter niet met ouders omdat dit de relatie kan verzuren); • maak voldoende tijd voor leuke dingen samen; • Vraag voldoende hulp bij plannen, studeren en kleine dagelijkse ongemakken waar je door de dyscalculie tegenaan loopt. dyscalculie resulteert vaak in doorzetten en goede probleemoplossende vaardigheden: ‘Eenmaal in het hoger onderwijs begon ik me goed te voelen op school. Ik kreeg eindelijk lessen die me boeiden en taken die ik met hulpmiddelen kon uitvoeren’ ‘Ik werk nu als ingenieur in een bedrijf en ken de formule voor de inhoud van een bol niet uit mijn hoofd. Het ergste wat mij kan overkomen is dat mijn werkgever op Google nagaat wat ik opzoek (want daar zoek ik die formules op). Ondertussen zijn de 7 andere ingenieurs zonder dyscalculie al aan de slag. Die lopen echter na stap 8 vast omdat die niet zo evident is. Als ik aankom bij stap 8, ben ik vaak de persoon die de oplossing vindt. Omdat ik altijd out of de box heb moeten denken’ Annemie desoete is hoogleraar leerstoornissen aan uGent en aan de Arteveldehogeschool te Gent. De nieuwe zorgstandaard AD(H)D is een feit! Zo nu en dan moeten de AdHd-richtlijnen worden aangepast aan nieuwe kennis. de laatste aanpassing is een kleine revolutie: ervaringsdeskundigen schreven mee. daarmee is de richtlijn een zorgstandaard geworden. teKst: rob pereIrA D eze nieuwe Zorgstandaard is een combinatie van evidence based kennis (bewezen effectief) over AdHd, eminence based kennis (wat vinden de deskundigen ervan, wat adviseren zij) maar ook, en dat is nieuw: kennis van de ervaringsdeskundigen zelf. Zij zijn de eigenaar van hun eigenschappen, die ze soms als problematisch ervaren. Zij weten goed wat zij wel en niet willen van hun goedbedoelende zorgverleners. de zorgstandaard vervangt vanaf nu de oude richtlijnen en is gemaakt door een grote groep deskundigen op hun eigen terrein: zorgprofessionals zoals jeugdartsen, kinderartsen, huisartsen, (kinder)psychiaters, apothekers en psychologen. maar ook ervaringsdeskundigen namens balans en Impuls & Woortblind. relevante kennis vanuit de richtlijnen is ook in de zorgstandaard opgenomen. Wat is er nieuw? Grootste vernieuwing ten opzichte van de oude richtlijnen is de inbreng van mensen met Ad(H)d. en daarmee samenhangend de nadruk op ‘shared decision making’. meer maatwerk dus. ook biedt de zorgstandaard meer structuur in de fase van signalering en diagnostiek. Het ‘wie doet wat’ is helder omschreven en de ‘ideale manier van behandelen’ is vastgelegd in schema’s. dit alles toegankelijk voor iedereen vanwege de nietmedische taal. op verzoek van de ervaringsdeskundigen komen in de zorgstandaard ook de mogelijkheden van niet-medicamenteuze behandeling door een psycholoog of coach en het aanpassen van de omgeving nadrukkelijk aan bod. nieuwe medische inzichten de veranderingen in medische zin zijn relatief klein in deze nieuwe zorgstandaard. op het gebied van ‘andere behandelingen’ kwam alleen het strenge few foods dieet bij kinderen als enigszins positief uit de wetenschappelijke analyse, maar dit is nog niet geschikt voor de praktijk. op het gebied van medicatie staan atomoxetine en guanfacine nu officieel vermeld als behandeloptie voor kinderen en voor volwassenen is sinds november het eerste stimulans officieel goedgekeurd door de autoriteiten. de zorgstandaard is binnenkort te vinden op deze website. 25
Page 26
HET dySLExIE BOEK - VOOR EN dOOR dySLEcTIcI dyslexie is meer dan alleen maar langzaam lezen en veel spelfouten maken. toch is dat het beeld dat mensen van dyslexie hebben. ook veel dyslectici zelf hebben vaak moeite om het beter uit te leggen. Anne is ontwerpster met dyslexie. Ze vond het tijd voor actie. samen met haar collega mats maakte ze Het dyslexie boek. Voor iedereen die wil weten wat dyslexie is en hoe het voelt. teKst: Anne lIGtenberG m 26 ats en ik realiseerden ons hoe belangrijk het is dat er meer inzicht komt in wat het hebben van dyslexie eigenlijk betekent. Want als dyslectici zelf geen goed beeld hebben van dyslexie kunnen ze ook geen goede hulpvraag stellen. Waarom dan een boek, vraag je je misschien af. Is het niet een beetje raar om problemen met taal te beschrijven in tekst? dat ligt eraan hoe je het doet. Wij zijn een beeldend boek gaan maken dat visualiseert hoe dyslectici taal ervaren. nou ben ik zelf dyslectisch, maar mijn broertje en moeder ook en zij lopen tegen andere dingen aan dan ik. Hierdoor hadden wij meteen door dat we veel dyslectici moesten ter inzicht hebben in hoe ze zinvolle hulp kunnen bieden. Hieronder een aantal dyslectici aan het woord: interviewen om zoveel mogelijk aspecten van dyslexie te kunnen visualiseren. daarnaast vroegen we mensen hun ervaring met dyslexie te omschrijven. Wat we binnen kregen was heel divers. We ontvingen prachtige dyslectische zinnen, waarbij je bijna de gedachten van de schrijver kunt zien in de opbouw ervan. de collectie levert een mooi beeld van wat er bij dyslexie allemaal komt kijken, want het is echt zoveel meer dan alleen langzaam lezen en veel spelfouten maken. met dit boek hopen wij dat dyslectici een tool hebben om te laten zien waar ze tegenaan lopen. en dat ouders, docenten en begeleiders beschoolleider voortgezet onderwijs “mijn dyslexie is, dat ik verhalen zo langzaam lees dat ik er ook langer van geniet.” Fysiotherapeut “dyslexie is nu 15 jaar mijn vriend daarvoor vooral mijn vijand. maar ondanks dat blijft, na 15 jaar vriendschap, het voorlezen zonder er iets bij te verzinnen of te blijven steken midden in een zin een pittige klus.” beeldend kunstenaar “Het houdt wel ook in dat je creatief wordt om de informatie via andere kanalen te krijgen en te geven. en dus op allerlei andere dingen gaat leren letten. Zoals houdingen en gebaren van mensen.” Anne en mAtS scholier “Het is heel vervelend omdat je vaak ergens heel erg je best ergens voor doet en dan toch een laag cijfer haalt omdat het gewoon niet lukt, terwijl je weet dat je het wel kan.” docent wiskunde “mijn leessnelheid is vergelijkbaar aan 4 vwo. ik geef alleen maar les in de bovenbouw van het voortgezet onderwijs. wat dus inhoud dat de meeste van mijn leerlingen sneller lezen dan dat ik doe.” Fysiotherapeut “dyslexie is voor mij een beperking waarbij ik vooral door andere wordt aangekeken.” student “mijn dyslexie houd in dat ik meer tijd nodig heb met alledaagse dingen, klokkijken, plannen, rekenen, lezen, typen en het automatiseren van bijvoorbeeld verkeerd borden.” organisatie adviseur “Ik kan impulsen moeilijk onder woorden brengen. wat ik zie of hoor kan ik niet snel genoeg omzetten in woorden of zinnen. vaak gebruik ik dan verkeerde woorden (bijvoorbeeld een andere kleur) of gebruik ik de woorden niet goed in de zin. Iets waarvan ik niet wist dat het onder dyslexie valt.” docent en dyslexiecoach “dyslexie zit bij mij is de meer in faalangst die er nog steeds een beetje zit, het vast kunnen lopen bij simpele opdrachten zoals planningen en structuur maar daar tegenover staat het gemak om buiten de gebaande paden te denken.” Gepensioneerd “Ik heb het nooit een probleem gevonden. Integendeel. de mensen om mij heen maakten zich er wél druk om. met name juffen en meesters op de lagere school. Ze wisten zich geen raad. omdat ze, kennelijk, niet konden lezen wat er toch, naar mijn idee heel duidelijk stond. Konden zij niet lezen dan?” Wij blijven reacties verzamelen, omdat het heel belangrijk is om inzicht te geven in wat dyslexie voor mensen betekent naast hoe het werkt. mail jouw reactie op de vraag ‘Wat is dyslexie voor jou?’ naar: info@anneligtenberg.nl. Alles rond het project vind je via www.anneligtenberg.nl en Instagram (webversie). op de Instagram-pagina komt jouw reactie ook te staan, als je dat goed vindt. 27
Page 28
AdHd BIj VROUWEN er moet meer aandacht komen voor de specifieke klachten van vrouwen met AdHd. dat zegt psychiater en AdHdexpert sandra Kooij. Ze ziet dat vrouwen met AdHd meer last hebben van hormonale stemmingswisselingen dan vrouwen zonder AdHd en wil daar verder onderzoek naar doen. een aanvraag voor financiering loopt. teKst: renAte VAn der Zee en JulIe Houben* W 28 aarom is het zo belangrijk dat er meer aandacht komt voor de specifieke klachten van vrouwen met Adhd? er is over het algemeen veel minder onderzoek naar de gezondheidsklachten van vrouwen gedaan dan naar die van mannen. en dat geldt nog sterker voor vrouwen met AdHd. Zij zijn een vergeten groep. bijna al het AdHd-onderzoek is bij jongens en mannen gedaan. de reden daarvoor is dat vrouwen een menstruatiecyclus hebben. die cyclus maakt dat er allerlei dingen veranderen gedurende de maand. Als je metingen doet bij een vrouw, of het nu gaat om bloed, een scan of een vragenlijst, kunnen de uitkomsten wisselen al naargelang de tijd van de maand. daarom zijn vrouwen altijd beschouwd als onbetrouwbare onderzoekssubjecten. maar daar hebben we nu last van in de behandeling bij vrouwen met AdHd. We zien dat vrouwen met AdHd andere klachten hebben dan mannen. Ze zijn vaker depressief bijvoorbeeld. daarnaast zijn er duidelijke aanwijzingen dat ze meer dan vrouwen zonder AdHd last hebben van stemmingswisselingen voorafgaand aan de menstruatie, na de bevalling en tijdens de overgang. hoe ernstig kunnen die hormonale stemmingsklachten van vrouwen met Adhd zijn? er zijn vrouwen met AdHd die helemaal door het lint gaan in de week voor hun menstruatie. die last hebben van woedeaanvallen die niet *ingekorte bewerking van het interview door renate van der Zee, Balans magazine september 2017 redelijk meer zijn. er zijn ook vrouwen die suïcidaal worden. Het kan echt heel heftig zijn en dat weet ik omdat ik deze vrouwen zelf behandel. die stemmingsklachten kunnen verstrekkende gevolgen hebben. Als je zo’n woedeaanval op je werk hebt en echt iets heel stoms zegt tegen je baas, kun je worden ontslagen. Vrouwen schamen zich er voor, dus ze vertellen het liever niet. maar sommigen hebben zichzelf echt niet meer in de hand. hoe kwam u op het idee daar onderzoek naar te gaan doen? tijdens een congres van AdHd Vrouw, een organisatie die zich inzet voor de belangen van vrouwen met AdHd, hebben we een stemming georganiseerd over de vraag: wat vind jij het belangrijkste probleem waar onderzoek SAnDrA KOOij naar moet worden gedaan? daar kwam uit: stemmingswisselingen voor en tijdens de menstruatie. Ik heb toen een voorstel voor een onderzoek naar dit probleem ingediend bij het onderzoeksfonds van de overheid Zonmw. Ik kreeg als verzoek terug de patiëntenverenigingen in nederland, europa en de Vs erbij te betrekken, om zo het draagvlak te vergroten. dat heb ik gedaan en Impuls & Woortblind staat natuurlijk volledig achter het belang van dit onderzoek! nu is het afwachten. het onderzoek heet moodcycles, hoe gaat het eruitzien? premenstruele stemmingsklachten ontstaan waarschijnlijk doordat je oestrogeenspiegel daalt tijdens de laatste week voor de menstruatie. Het is mijn hypothese dat die oestrogeendaling bij AdHd-vrouwen mogelijk erger is omdat oestrogeen interacteert met dopamine, het stofje waaraan mensen met AdHd vermoedelijk een tekort hebben. Als je dopamineniveau al laag is en je oestrogeenniveau daalt ook nog eens, nou dan zit je dus echt aan de grond. Ik wil gaan kijken naar hersenscans, genen en hormoonspiegels. twee keer in de cyclus: een keer in het begin en een keer aan het eind om te zien of we inderdaad lagere niveaus kunnen waarnemen. Je kunt de dopaminespiegel in het brein niet direct meten, maar je kunt wel kijken hoe iemand scoort op cognitieve testen tijdens een hersenscan. Als je beter scoort in het begin van je cyclus dan in de tweede helft van je cyclus, dan kun je concluderen dat dat samenhangt met hormoonschommelingen. Wat is er aan deze stemmingsklachten te doen? We weten dat hormonen helpen: je kunt de oestrogeenspiegel aanvullen door de pil te slikken. Antidepressiva kunnen ook helpen. Vrouwen met AdHd hebben daar nu soms al baat bij, maar dat verklaart nog niet waarom zij zoveel meer last van hormonale stemmingsklachten hebben. Ze hebben ook ernstiger stemmingsklachten na de bevalling en in de overgang. dat past in de hypothese dat er toch iets heftigers speelt dan gemiddeld. Het onderzoek geeft nog niet meteen de oplossing, hoewel het al helpt als het probleem meer bekend raakt. 29
Page 30
VOOR OUdERS MET EEN KINd MET Ad(H)d 21 dInGen dIe VAAK teGen ouders met een KInd met Ad(H)d Worden GeZeGd 21 dInGen dIe Ze lIeVer Horen ouders met een kind met Ad(H)d krijgen regelmatig allerlei soorten opmerkingen naar hun hoofd geslingerd. soms is dat goed bedoeld maar slecht gecommuniceerd. soms is het ronduit brutaal. en soms is het gewoon stompzinnig. teKst: elly VAn rIJn* W 30 at ouders nooit meer willen horen (waar ‘hij’ staat kun je ook ‘zij’ invullen): 1 Je merkt anders niets aan hem. 2 tegenwoordig krijgen kinderen al snel die diagnose hè? 3 maar je kunt gewoon met hem een gesprek voeren… 4 Geef dat kind maar eens een weekje aan mij. 5 Het heeft ook te maken met hoe jij opvoedt hè? 6 Is hij echt gediagnosticeerd of denk je dat hij het heeft? 7 Is er iets waar hij extreem goed in is? 8 Woont hij nog gewoon thuis? 9 mijn kind is hoog gevoelig en supersensitief. 10 Is het niet gewoon een nieuwetijdskind? 11 Waarom zit hij dan niet op het speciale onderwijs? 12 Hoezo krijgt hij extra begelei ding op school. dat zou ik voor mijn kind ook wel willen. 13 mijn zoon is hoogbegaafd. dat is pas zwaar. 14 Ik denk, haha, dat ik zelf ook Ad(H)d heb. 15 nu heet dat Ad(H)d. over tien jaar hoor je daar niemand meer over. Hebben ze ineens allemaal wat anders. 16 Hij komt niet naar dat feestje? te veel prikkels? maar het wordt juist heel leuk. 17 nou ja pesten…Hij doet ook wel een beetje vreemd, vind je zelf niet? 18 Je ziet dus echt helemaal niets aan hem. 19 Ad(H)d is echt wel wat anders dan hoe jouw zoon zich Wat ze wel graag willen horen: 1 Jij bent zijn moeder, dus dan komt het wel goed met je zoon. 2 Heftig zeg zo’n diagnose. 3 Ik had vanmiddag zo’n leuk gesprek met jouw kind. 4 Als je een keertje een weekendje weg wilt? Hij mag dan wel bij gedraagt hoor. 20 dat kan hij toch zeker zelf wel? 21 Hij is al aardig over zijn Ad(H)d heen gegroeid hè? mij logeren hoor. 5 mooi om te zien hoe jij van nature aanvoelt waar jouw kind behoefte aan heeft. 6 Kregen jullie snel hulp aangeboden nadat jouw kind die diagnose kreeg? 7 Fascinerend hoeveel kennis jouw kind heeft op het gebied van…. 8 Fijn dat hij gewoon thuis kan wonen. 9 mijn kind heeft de diagnose hoog gevoelig en supersensitief. Ik merk dat er veel raakvlakken zijn met Ad(H)d. 10 Wat was de reden dat jouw kind moest worden getest? 11 en hij krijgt passende begeleiding op het reguliere onderwijs? dat is fijn. 12 Hij kan gewoon naar een normale school met hulp van buitenaf? dat is fijn. 13 mijn zoon is hoogbegaafd. Ik zie wel overeenkomsten eigenlijk. 14 Ik denk dat Ad(H)d vaker voorkomt dan mensen weten alleen wordt het bij volwassenen niet zo herkend. 15 Wat zal het fijn voor je zijn dat er nu zoveel meer kennis is dan tien jaar geleden. 31 16 Ik kan mij zo goed voorstellen dat jij af en toe in je wanhoop uit hebt geroepen: Zag maar eens iemand wat er met hem aan de hand is. 17 pest mijn kind het jouwe? Ik zal hem eens stevig onder handen nemen en uitleggen waarom dat echt niet kan. 18 nu ik jouw zoon een dagje heb meegemaakt merk ik inderdaad wel dat er wat aan de hand is. 19 Jouw zoon was zo begripvol toen mijn kind erdoorheen zat. en hij nam het ook zó op voor mijn kind toen het gepest werd. 20 Wat heb jij veel geduld. 21 Wat is het toch een fijne vent. maar ja. Kind van zijn ouders hè? dan krijg je dat. * deze tekst is een vrije en dankbare bewerking van: http://www.tishiergeenhotel.nl/25-dingen-dieje-beter-niet-zegt-tegen-een-moeder-met-eenautistisch-kind-en-25-dingen-die-ze-graaghoort/
Page 32
VIjf VRAGEN Vijf vragen aan peter en margriet van café Westland én café den Haag 1 We maken mensen ook bewust van de kracht van AdHd en van Ass WAArom Zijn jullie met het AdhdcAFé Begonnen? We zijn gestart met het AdHd-café delfland in naaldwijk in het najaar van 2014. In de omgeving van den Haag en het Westland was op dat moment geen lotgenotencontact voor mensen met AdHd. peter was pas afgetreden als bestuurslid van de vereniging en dat maakte de weg vrij om een AdHdcafé te starten. In september 2017 stopte het restaurant in naaldwijk- onze locatie. Gelukkig vonden we dit jaar een andere locatie en zijn we van harte welkom bij restaurant muy Amigos in ’s-Gravenzande. In de tussentijd zijn we ook gestart in loosduinen, den Haag, in de locatie waar onze stichting werkzaam is. een andere sfeer, in een kantine. Het is lastiger om deze plek gezellig te maken, maar het is wel prikkelarmer dan in een restaurant. mensen in het Westland vinden anonimiteit belangrijker dan in een grote stad als den Haag. de locatie in een restaurant op de rustige woensdagavonden, is dus voor dit café zeer geschikt. 32 3 2 met Welke vrAgen komen mensen ZoAl nAAr jullie toe? In het Westland zijn meer mensen met een diagnose Ass (autisme spectrum stoornis) dan met een diagnose AdHd. daarom zijn we uiteindelijk ons café Het praat & ontmoet café gaan noemen. In den Haag merken we dat er weer meer mensen met AdHd komen. We praten niet veel over de diagnoses AdHd en Ass, wel over hoe het in het dagelijks leven is om dit te hebben. soms komen er mensen, in beide cafés, met vragen over een kind/tiener of een partner met AdHd of Ass. de aanwezigen beantwoorden samen met ons de vragen vanuit eigen ervaring en geven vaak goede tips. We praten ook regelmatig over vriendschappen en over werk, hoe we communiceren over wat we nodig hebben en waar we tegenaan lopen. moeilijke onderwerpen als scheiding en ontslag worden moeiteloos besproken. Het fijne is dat elke aanwezige wel iets kan meegeven aan de ander, zonder veroordeling, met alle begrip. dat is de kracht van een lotgenotencafé. WAt WAs de mooiste Avond tot nu toe? elke avond is mooi op zich. We zouden geen avond specifiek kunnen opnoemen die het mooist is. Het is fijn dat mensen hun hart kunnen luchten en herkenning zien in de ogen van de mensen om hen heen. er zijn avonden dat mensen elkaar naar een hoger plan tillen. dat mensen duidelijkheid krijgen, ruimte krijgen om bepaalde problemen te aanvaarden, maar ook om problemen beter aan te pakken. We maken mensen ook bewust van de kracht van AdHd en van Ass, van hun bijzondere eigenschappen. Zoals het grotere verantwoordelijkheidsgevoel, de opmerkzaamheid, de kracht van een hyperfocus, dat we graag iets positiefs betekenen in onze omgeving. Wanneer mensen om ons heen ons de ruimte en vertrouwen geven, laten we soms echt het beste van onszelf zien. die boodschap geven we vooral ook door aan bezorgde betrokkenen die het café bezoeken. 4 WAt WAs de meest rAmpZAlige Avond? Vooral in het begin moesten we nog veel leren. Wat we rampzalig vonden, waren de paar avonden dat we alleen in het café zaten. bijvoorbeeld omdat er iets anders op zo’n avond was, zoals een belangrijke voetbalwedstrijd. of omdat we niet genoeg aan promotie hadden gedaan. een avond hadden we iemand uitgenodigd om informatie over voeding bij AdHd te geven en kwamen er maar twee bezoekers. We hadden het gepland op een avond dat er een ander evenement was dat in de plaatselijke krant had gestaan. tegenwoordig hebben we dat beter in de gaten en dat scheelt teleurstellingen. Als er iets anders is dat met AdHd of Ass te maken heeft in de buurt, spreken we daar af en gaan daarna eventueel door naar ons praat & ontmoet café. dit soort dingen hebben we geleerd door vallen en opstaan. en door goed te luisteren naar onze bezoekers. 5 hoe Zien jullie de toekomst vAn jullie cAFés? We zijn heel tevreden met de kleinschalige opzet, dat bezoekers in alle rust met elkaar kunnen praten. Wel willen we meer thema-avonden organiseren. In ons netwerk zijn veel mensen met (ervarings) kennis die het waard is om te delen. een uitbreiding in de regio staat ook op onze wensenlijst. daar zijn meer vrijwilligers voor nodig. dus wie dat ziet zitten, laat het ons weten. 33
Page 34
VERENIGINGSNIEUWS Alv en keuZepresentAties: leuk en inFormAtieF Het was een mooie opkomst op zaterdag 9 juni in Utrecht. Terecht, want na de ALV waren er twee aansprekende presentaties. Nel Hofmeester vertelde over de laatste wetenschappelijke inzichten rond dyslexie. Alex Steenbreker van Leerpunt ADD nam ons mee in de wereld van de biologische klok. Die wil nog weleens uit de pas lopen bij mensen met ADHD. Hieronder een paar hoogtepunten uit de ALV en beide presentaties.* teKst: elly VAn rIJn en JulIe Houben erelidmaatschap nel hofmeester Voor het eerst sinds het bestaan van Impuls & Woortblind is een erelidmaatschap uitgereikt. Aan nel Hofmeester. nel heeft zich op diverse manieren zeer verdienstelijk gemaakt in de wereld van dyslexie. Zij is van grote betekenis voor studenten met dyslexie, heeft dyslexie coaches opgeleid, een flink aantal boeken geschreven over dyslexie en ze betekent veel voor onze vereniging. nel werd toegesproken door rob pereira, onze voorzitter, en door sjan Verhoeven, één van de mensen die door nel op het spoor van het coachen van mensen met dyslexie is gezet. een oorkonde en een speldje vielen nel ten deel. geen Ad(h)d meer? geen rijbewijskeuring meer. I&W heeft fors gelobbyd om de keuringslast voor het krijgen van het rijbewijs te verminderen. dat is gelukt: examenkandidaten waarbij ooit de diagnose Ad(H)d is gesteld en die geruime tijd klachtenvrij zijn, hoeven niet meer te worden gekeurd! meer hierover lees je op onze website. dyslexie-presentatie nel Hofmeester hield een inspirerend betoog. eindelijk is er een wetenschapper die dyslexie echt snapt: roderick nicholson. nel vertaalt op dit moment zijn boek uit het engels. meer hierover tijdens de dyslexiedag op 6 oktober. deze uitgangspunten van hem én nel mogen we alvast prijsgeven: • ‘curing the negatives does not produce the postives’; • Het standaardbrein bestaat niet. er is sprake van neurodiversiteit; • In navolging van de term ‘autistisch spectrum’ kunnen we beter spreken van dyslectisch spectrum; • Als kinderen niet leren op de manier waarop we ze onderwijzen, dan moeten we ze onderwijzen zoals ze leren. Adhd-presentatie slecht slapen en Ad(H)d gaan vaak samen, vertelt Alex steenbreker. Waarom precies, dat weten we niet. Wel weten we dat bij Ad(H)d de biologische klok vaak later staat afgesteld dan bij mensen zonder Ad(H)d. maar of de AdHd je langer wakker houdt, of dat je door slaaptekort meer last hebt van je AdHd? Het kan allebei waar zijn. Alex geeft tips over ‘slaaphygiëne’ en over de juiste omgang met melatoninetabletjes. 34 * het complete verslag over de AlV lees je in onze Wetenswaardigheden. fect. Visolie, extra vitamines: niets is bewezen effectief. Kleurstoffen, suiker: niets maakt de AdHd aantoonbaar erger. die worden vaak in te hoge doseringen en op de verkeerde momenten ingenomen. meer over melatonine vind je op onze website. Brainstudie Wat rob pereira daarnaast overtuigend vertelde: dat ik mijn darmen wel een beetje gezonde voeding moet geven, want via die weg worden vele functies in mijn lijf aangestuurd. ook de functies die met AdHd te maken hebben. maar hoe werkt dit dan precies? dat gaan ze onderzoeken met de brainstudie, waarbij ze kinderen een dieet geven (red) in de hoop eindelijk meer wetenschappelijke kennis te krijgen over de impact van voeding op AdHd. Heel goed dat dit onderzoek er komt. themAmiddAg Adhd en voeding in Assen Op 3 mei hield onze voorzitter Rob Pereira een presentatie over ADHD en voeding. ADHD-Café Assen organiseerde de middag samen met GGZ Drenthe. De zaal zat vol. Dit thema leeft duidelijk. I & W-contactpersoon Elisabeth van der Werff was erbij en maakte een kort verslag. teKst: elIsAbetH VAn der WerFF Het was een informatieve middag, waar mij duidelijk werd dat er van alles is voor AdHd op het gebied van voeding en aanvullende preparaten, maar dat medicatie zeker de juiste weg kan zijn. In elk geval de enige die bewezen effectief is. Al die andere opties zijn leuk, maar hebben geen serieus onderzocht efer kwamen veel vragen, de meeste toch over medicatie. Zowel over het effect als over het juist instellen. dat gaat bij kinderen nog vaak mis, waardoor het lang duurt voordat er een gewenst effect is zonder bijwerkingen. ouders en behandelaren waren duidelijk blij met de informatie die onze voorzitter en kinderarts hen gaf. Ik denk dat iedereen iets uit deze geslaagde middag heeft kunnen halen voor zichzelf en ik ben benieuwd naar de uitkomst van het onderzoek. meer over de brainstudie: KIJK HIER. tIp! op 3 juli is deze themabijeenkomst in barendrecht: KIJK HIER. 35
Page 36
IMpULS & WOORTBLINd DYSLEXIELIJN HAAL MEER uIT JE DYSLEXIE WAt: 2-maandelijkse bijeenkomsten rond een thema Wie: peter millenaar - peter.w.millenaar@gmail.com (voorzitter) WERKGROEP ONDERWIJS WAt: belangenbehartiging voor po, Vo, mbo, Hbo en Wo Wie: roel Huizen – (voorzitter) roelhuizen@gmail.com Actieve werkgroepen en vrijwilligers I & W Impuls & Woortblind is actief WERKGROEP VOLWASSENEN WAt: klankbordgroep voor initiatieven en projecten rond actuele thema’s mbt Ad(H)d, dyslexie en/of dyscalculie Wie: sjan Verhoeven – sjan@dynamika.nl (voorzitter) voor en met mensen met Ad(H)d, dyslexie en dyscalculie. Heb je vragen? Heb je een idee voor een actie of een activiteit? Wil je ergens aan meedoen? Hier zie je bij wie je terecht kunt met je vraag of idee! Is de contactpersoon een bestuurslid? mail dan naar info@impulsenwoortblind.nl WAt: de dyslexielijn is een hulpdien voor vragen over dyslexie. Wie: dyslexielijn@impulsenwoortbli DYSLEuK: PR EN LOBBYGROEP DYSLEXIE WAt: dyslexie zichtbaar maken vanuit I en W Wie: nel Hofmeester & monique blom – dysleuk@impulsenwoortblind.nl 36 WETENSCHAPSCOMMISSIE WAt: expertmeetings, begeleiding van studenten, eigen onderzoeken onder achterban, internationale contacten Wie: rob pereira (bestuursvoorzitter & portefeuille wetenschap) AD(H)D-CAFéS WAt: maandelijkse bijeenkomsten voor en door mensen met AdHd/Add (zie pag. 39) Wie: elly van rijn (bestuurslid portefeuille vrijwilligers) nst lind.nl ONDERSTEuNINGSGROEP DYSLEXIE WAt: belangenbehartiging voor dyslectici Wie: peter millenaar - peter.w.millenaar@gmail.com (voorzitter) AD(H)D café r REDACTIECOMMISSIE FONDSENWERVING WAt: zorgen voor stabiele extra inkomsten voor I en W Wie: roy de Jong (bestuurslid portefeuille fondsenwerving) WAt: zorgt samen met hoofdredacteur voor inhoud van I & W magazine Wie: Julie Houben – julie.houben@ impulsenwoortblind.nl (hoofdredacteur) CONTACTPERSONEN EN CLIëNTONDERSTEuNERS WAt: ervaringsdeskundige vrijwilligers per telefoon en/of mail bereikbaar Wie: zie de lijst op http://www.impulsenwoortblind.nl/onze-vrijwillige-contactpersonen/ BESTuuR WAt: ook elk bestuurslid heeft een eigen aandachtsveld. Wil je één van hen benaderen met een vraag of idee? stuur dan een mail naar info@impulsenwoortblind.nl Wie: rob pereira - bestuursvoorzitter, wetenschap, AdHd roy de Jong- penningmeester, fondsenwerving, dyscalculie, dyslexie monique bekkenutte – secretaris, werkgeverschap, ledenwerving dirk van schie – algemeen, pr, media elly van rijn – algemeen, Ad(H)d-cafés, vrijwilligersbeleid, Add 37 A D ( H k ) u D r = m e d e a n d
Page 38
ZelF ledenvoordeel Bieden Als zelfstandige kun je leden van Impuls & Woortblind ook korting bieden op jouw product. denk aan coaching, workshops, rijbewijskeuringen. Wij vermelden je op de Ledenvoordeelpagina van onze website. Interesse: mail of bel ons: info@impulsenwoortblind.nl / 033 247 34 84 ALGEMENE INfORMATIE BehoeFte AAn onderling contAct? doe een oproep! Heb jij behoefte aan contact met iemand uit jouw omgeving om ervaringen te delen? of misschien liever per mail? omdat iemand met eenzelfde brein als jij je gewoon beter aanvoelt? onder onze leden zijn vast mensen met eenzelfde behoefte! Vanaf nu kun je via onze digitale nieuwsbrieven een oproepje doen. lever je oproep aan via de mail, meld er je woonomgeving bij en mail dit naar: info@impulsenwoortblind.nl. dan sturen wij de reacties aan je door. hAAl meer uit je dyslexie! elke 2 maanden ben je op zaterdagmiddag welkom op een bijeenkomst van ‘Haal meer uit je dyslexie’, in hartje utrecht. Je vindt er tips, steun, begrip en herkenning. Wedden dat je na één keer vaker komt? meer info over locatie en tijden: www.impulsenwoortblind.nl/over-ons/ervaringendelen/haal-meer-uit-je-dyslexie de dyslexielijn de dyslexielijn is een hulpdienst voor vragen over dyslexie. Je kunt bellen naar het landelijk bureau: 033 247 34 84 Wij zorgen dan dat je vraag door de juiste persoon behandeld kan worden. Je kunt je vraag ook mailen: dyslexielijn@impulsenwoortblind.nl Laat je “label” in je voordeel werken! Dynamika Wij bieden in onze training en coaching voor (jong) volwassenen met dyslexie / dyscalculie / AD(H)D / autisme en/of hoogbegaafdheid: praktische handvatten en inzicht in jouw andere manier van denken en leren; vermindering van faalangst, onzekerheid, uitstelgedrag, prestatiedrang en/of stress; verhoging concentratie, sneller leren lezen, gemakkelijker schrijven en communiceren. Luister naar onze Podcasts “Wat is jouw Verhaal?” op Soundcloud.com: Dynamika Podcasts www.geniaaloprechts.nl 38 www.werkendyslexie.nl T 020 – 639 10 99 Zie ook onze boeken: “Slimmer dan je baas” en “Dyslexie: stoornis of intelligentie” (Uitgeverij Garant B.V.) info@dynamika.nl advies, training & coaching Ad(H)d cAféS door het hele land organiseren wij Ad(h)d-cafés. dé ontmoetingsplek voor iedereen uit onze doelgroep en direct betrokkenen. voor en door ervaringsdeskundigen. ook mensen met dyslexie en/of dyscalculie zijn meer dan welkom. hieronder vind je alle cafés bij jou in de buurt en de vaste dag van de maand waarop je er naar toe kunt. voor adres- en contactgegevens per café, kijk op onze site. noord hollAnd Ad(h)d-cAFé AmsterdAm Iedere eerste woensdagavond van de maand vanaf 20.00 uur Zuid hollAnd Ad(h)d-cAFé den hAAg Iedere laatste woensdagavond van de maand van 19.30 tot 22.30 Ad(h)d-cAFé BArendrecht Iedere derde dinsdag van de maand van 20.00 tot 22.30 Ad(h)d-cAFé WestlAnd (’s grAvenZAnde) Iedere tweede woensdag van de maand vanaf 19.30 tot 22.00 Ad(h)d-cAFé hoekscheWAArd Iedere eerste donderdag van de maand van 20.00 tot 23.00 ZeelAnd Ad(h)d-cAFé vlissingen Iedere tweede woensdag van maand van 20.00 tot 22.30 limBurg Ad(h)d-cAFé mAAstricht Iedere eerste vrijdag van de maand van 19.00 tot 21.30 drenthe Ad(h)d-cAFé Assen Iedere laatste vrijdag van de maand van 20.00 uur tot 23.00 overijssel Ad(h)d-cAFé ZWolle Iedere tweede woensdag van de maand van 20.00 tot 22.00 Ad(h)d-cAFé hengelo Iedere tweede dinsdag van de maand van 20.00 tot 22.30 gelderlAnd Ad(h)d-cAFé ermelo Iedere eerste vrijdag van de maand van 20.00 tot 00.00 uur Ad(h)d-cAFé Arnhem en omstreken Iedere eerste maandag van de maand vanaf 19.30 uur utrecht Ad(h)d-cAFé AmersFoort Iedere tweede vrijdag van de maand van 19.30 tot 22.00 Ad(h)d-cAFé utrecht Iedere eerste donderdag van de maand vanaf 21.00 Adhd xtrA www.adhd-Xtra.nl staat voor gratis onafhankelijk interactief lotgenotencontact voor mensen uit onze doelgroep. adhd tra X lotgenotencontact Het forum is er voor ervaringsdeskundigen en direct betrokkenen (partner, ouders, broers en zussen) maar ook voor professionals in zorg en onderwijs. ZelF een Ad(h)dcAFé opZetten? Wij helpen je! Is er geen Ad(H)d-café bij jou in de buurt? Zoek een partner en start er eentje. Impuls & Woortblind kan je helpen met een duidelijke handleiding over de aanpak. bel of mail ons voor meer informatie: 033 247 34 84 / info@impulsenwoortblind.nl 39
Impuls & Woortblind, voor mensen met ADHD, ADD, Dyslexie en Dyscalculie

IPWB 1 - 2018


Page 2
In dIt ARTIKELEN 6 10 14 17 18 21 22 24 27 28 NUMMER 32 Interview – “met mijn methode leert elk kind lezen” Actueel – AdHd: een hersenziekte of toch iets anders? twee online testmogelijkheden voor dyslexie column Jaïro – mijn filterloze brein Je zoon met AdHd opvoeden als je het zelf ook hebt - een vader vertelt nieuw onderzoek - met dyslexie voor de klas Aandacht voor dyslexiehulpmiddelen dankzij online project com Vijf tips om de dealen met schaamte bij Ad(H)d samen aan de slag rond Add corine over haar boek voor jongeren met Ad(H)d pag 28 Voorlichting over special brains bij het cbr – I & W en ebW doen het samen VASTE RUBRIEKEN 3 4 31 34 Van het bestuur – voorwoord nieuws Vijf vragen aan een Ad(H)dcafé. deze keer: breda Verenigingsnieuws – In memoriam Jacob Klompstra OVERIG 3 colofon 36 38 overzicht activiteiten & werkgroepen contactinformatie & Ad(H)dcafés 2 pag 18 pag 17 pag 27 VAN HET BESTUUR o coloFon nr 1 - 2018 Impuls & WoortblInd magazIne Is een uItgave van verenIgIng Impuls & WoortblInd en verschIjnt drIe keer per jaar dIgItaal. redactIe/redactIecommIssIe julie houben (hoofdredacteur), rob pereira, ardine korevaar, elly van rijn, karin jahromi. medeWerkers kenth triesscheijn, karin jahromi, jaïro van lunteren, michel vedder, nel hofmeester, Ingrid schors, arda nieboer, karin de jager, emma atkins, ardine korevaar, hans van de velde. beeld sanne steenbreker, leon van bon, esther gotink, julie houben. vormgevIng In commun, harderwijk. redactIe-adres Impuls & Woortblind, postbus 1058, 3860 bb nijkerk, info@impulsenwoortblind.nl. Issn 2405 - 8211 lId Worden leden van Impuls & Woortblind ontvangen automatisch Impuls & Woortblind magazine. het lidmaatschap loopt per kalenderjaar en kost € 37,50 per jaar. voor een lidmaatschap van Impuls & Woortblind, ga naar www.impulsenwoortblind.nl, of bel: 033 247 34 84. adresWIjzIgIng doorgeven adreswijzigingen ontvangen wij bij voorkeur per e-mail,via info@impulsenwoortblind.nl. per post kan ook: postbus 1058, 3860 bb, nijkerk. opzeggen lIdmaatschap per mail of schriftelijk (zie hierboven) en uiterlijk vóór 1 november. anders is nog een jaar lidmaatschap verschuldigd. opname van artikelen betekent niet dat de vereniging de meningen daarin altijd onderschrijft. ze blijven geheel voor rekening van de auteurs of andere genoemde bronnen. de redactie houdt het recht om artikelen niet te plaatsen of in te korten. voor de inhoud van de advertenties draagt de vereniging geen verantwoordelijkheid. © niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder uitdrukkelijke toestemming van de redactie. ok de afgelopen maanden waren we actief voor jullie en namens jullie. Zo volgt een groep vrijwilligers een pr training om dyslexie vanuit I en W beter op de kaart te zetten en doen we mee aan twee online projecten rond dyslexie. lees hierover op pag. 14 (twee online dyslexietesten) en pag. 22 (project com). op het gebied van AdHd zijn we een juridische procedure gestart tegen discriminatie van verzekerden met AdHd. Zij krijgen vanaf 2018 maximaal 200 euro per jaar vergoed bij bepaalde verzekeraars. Wij houden jullie op de hoogte van de uitslag. onze kennis over “special brains” zetten we succesvol in bij het cbr. samen met european brains @Work gaven wij cbr-examinatoren een serie workshops over de moeilijkheden waar mensen met dyslexie, dyscalculie of Ad(H)d tegenaan kunnen lopen bij hun examen. Zodat zij daar rekening mee kunnen houden. dit beviel zo goed dat we voortaan elk jaar een workshop geven aan nieuwe examinatoren. lees meer op pag. 32. Helaas hebben wij recent twee markante figuren verloren die veel hebben betekend voor de mensen met AdHd. Jacob Klompstra, auteur van het boek “Wat is die jongen druk” en oud bestuurslid van Impuls was een van de eerste zichtbare AdHd’ers die liet zien hoe ver je kunt komen met deze eigenschap. de ander is laurens Vlasveld, kinderarts die aan de wieg stond van het AdHd- netwerk. beiden te vroeg overleden. 3 pag 10
Page 4
NIEUWS oproep: JouW erVArInG met de rIJbeWIJsKeurInG bIJ AdHd In remIssIe? sommige mensen groeien over hun AdHd heen. of ze hebben misschien onterecht een diagnose gekregen als kind. Kreeg je als kind de diagnose Ad(H)d, maar ben je zo goed als symptoomvrij en gebruik je ook geen medicatie meer wanneer je je rijbewijs gaat halen? laat dit dan door je huisarts of kinderarts aantekenen op je Gezondheidsverklaring (voorheen eV)! Je hoeft dan niet meer gekeurd te worden namelijk. HeerlIJK HerKenbAAr boeK: tobnIe – mIJn leVen met AdHd “Ik moet van alles. Vroeger moest ik leren begrijpend lezen en sommen maken. Ja, wat is het nou? moet ik tegelijk kunnen lezen en rekenen? Ik zie die sommen nog voor me. Wat is de structuur? Wat doen al die tekeningetjes erbij, is het soms tekenles? Ik dwaal af en zit meteen in een ander universum. Ik wil best een sommetje maken, maar waarom komen marietje, pietje, Josefine en els dan ook langs? lezen is al lastig. Ik kan niet lang focussen op een zin, en dan gebruiken ze er bij een proefwerk notabene drie voor één vraag. Hoe moet ik dat begrijpen? In elk geval door mezelf steeds weer te dwingen om me te concentreren. makkelijk gezegd, ik krijg er vooral hoofdpijn van.” stuur je Gezondheidsverklaring met bijbehorende toelichting van ‘AdHd in remissie’ (geen sprake meer van AdHd) naar het cbr en níet rechtstreeks naar een keuringsarts. Want ook al heb je één vraag met JA beantwoord, de toelichting van de arts is voor het cbr voldoende reden om van een rijbewijskeuring af te zien. Zo lees je op onze website. Het is een mondelinge toezegging van het cbr aan ons. maar werkt het ook echt zo? We horen het graag van je! info@impulsenwoortblind.nl / 033 – 247 34 84. een grappig fragmentje uit tobnie, een boek van i & W-lid mirande van reenen, over haar leven met AdHd. Het boek staat bomvol met dit soort herkenbare anekdotes over hoe het is om te leven met een AdHd-brein. met veel humor en zelfspot opgeschreven. nieuwsgierig geworden? Het boek is te bestellen via Boekscout.nl en kost € 19,99. sAVe tHe dAtes: AlV, InfomIddAG en conGres Zet deze dagen vast in je agenda, nadere info en locaties volgen nog: -9 juni: AlV + infomiddag met thema Ad(H)d -24 november: AlV + infomiddag -2 november: landelijk congres I & W 4 offIcIële AAnKlAcHt I & W oVer AdHd-dIscrImInAtIe VAn ZorGVerZeKerAArs Wie dit jaar langwerkende AdHd-medicatie nodig heeft mag zijn portemonnee trekken. bijna alle zorgverzekeraars hebben de vergoeding bevroren of op maximaal € 200,- gezet. ook zorgverzekeraars die vorig jaar nog een hogere vergoeding gaven. I & W vindt dit pure AdHd-discriminatie. Geen enkele andere aandoening wordt zo ‘gepakt’, met een hoge eigen bijdrage voor medicatie, die ook in aanvullende pakketten niet of nauwelijks vergoed wordt. In januari stuurden wij een officiële brief met melding van discriminatie naar Zilveren Kruis en onVZ. Hun antwoorden waren onthutsend. Zo schreef de perswoordvoerster van Zilveren Kruis dat ook (sport)steunzolen en niet-medische besnijdenissen uit het aanvullende pakket zijn dit jaar. mensen met AdHd zijn dus niet als enigen slechter af…..Wat een vergelijking! Wij schalen onze klacht nu op richting het college van de rechten van de mens. Haal meer uit je dyslexie! voor onderling contact Heb je dyslexie en wil je graag contact met anderen? om de 2 maanden ben je op zaterdagmiddag welkom in hartje utrecht. ‘Haal meer uit je dyslexie’: zo heten de bijeenkomsten van voorheen het netwerk Volwassenen met dyslexie. peter, Karin en leen zijn nog steeds de vaste gezichten van deze waardevolle middagen. soms is er een thema, soms niet. Kom een keer langs en geniet van de herkenning en de tips die je elkaar kunt geven. meer weten? Kijk op onze website. data voor 2018: 14 april 9 juni 8 september 10 november 6 oktober dyslexie dag: doe mee! Wist je dat het 6 oktober Wereld dyslexie dag is? Impuls & Woortblind wil meer aandacht voor dyslexie op deze dag. liefst zo laagdrempelig mogelijk. We vragen onze leden om hieraan mee te helpen door hun huiskamer open te stellen of ergens anders een dyslexie-evenement te organiseren waar je met anderen ervaringen en informatie over dyslexie uitwisselt. meld je dyslexie-evenement aan bij info@impulsenwoortblind.nl. dan zetten we de gegevens (plaats en tijd) op de website. Wil je iets doen maar weet je niet precies wat? bel (033 – 247 34 84) of mail ons, dan denken we mee. Veel plezier bij het nadenken over de invulling van jouw Wereld dyslexie dag! 5
Page 8
besloten: dyslexie is een probleem met het onderscheiden van klanken binnen een woordklank. Alle leesmethodes gaan nu uit van het principe dat je een letter aanleert door hem te horen. maar dat is volgens mij een grote misvatting. lezen doe je met je ogen en letters zijn zichtbaar. die moet je je dus visueel eigen maken! en niet via de omweg van de klank.” verschil tussen ei en ij Vanuit dit inzicht ontwikkelde balt zijn pre-leesmethodiek Alfa-bedding. In groep 2, voordat kinderen met lezen beginnen, leren ze visueel en tastend de letters kennen. en ze leren woordbeelden als geheel herkennen. na de losse letters volgen veelgebruikte samenstellingen zoals de ei, ij, au en ou. Hierdoor worden letters en woordbeelden innerlijk voorstelbaar. Alleen wat herkend wordt kan benoemd worden. Alfa-bedding draait het principe dus om: de letters vormen de kapstok voor de klank. door deze manier van letters aanleren gaat spelling ook meteen beter, aldus balt. “Het verschil tussen ei en ij hóór je niet, dat zie je alleen maar”. ook abstracte korte woordjes, zoals de, toen, en - vaak struikelblokken voor dyslecten- lees je makkelijker als de letters via Alfabedding goed innerlijk voorstelbaar zijn en de woorden als geheel worden herkend. Als je op deze manier letters en woordbeelden aanleert, smoor je dyslexie in de kiem, is balts stellige overtuiging. woordbeeldherkenning Waarom werken de bestaande leesmethodes bij de meeste kinderen 8 wel? Het is volgens balt de vraag of de meeste kinderen dankzij of ondanks de huidige leesmethodes leren vlot te lezen en goed te spellen. de huidige leesmethodes beginnen namelijk met het hulpproces (verklanken) van lezen. ongeveer 80% van de kinderen maakt uiteindelijk de overschakeling van auditief (verklanken) naar visueel (woordpatroon herkenning) eind groep 3 vanzelf. daar wordt in het onderwijs nauwelijks op gestuurd. de vraag is dus eerder hoeveel makkelijker kinderen zouden leren lezen wanneer dit wordt aangeboden op een manier zoals Alfa-bedding dat doet, die aansluit bij de ontwikkeling van het kind en bij wat iedere vlotte lezer doet, namelijk woordbeeldherkenning. gefocust balt’s methode wordt al op een paar scholen toegepast en in deurne gaat dat sinds september 2017 zelfs via een onderzoek met een controlegroep. “leerkrachten die er mee werken gaan anders kijken naar kinderen”, vertelt balt enthousiast. “Ze snappen welke kinderen deze methode nodig hebben. Ik heb zelf ook een jongetje begeleid, dat echt niet kon lezen. Hij viel gewoon in slaap! moest hij mee met die oude man, hij had er weinig zin in. ‘meteen zeggen als je moe wordt hè’, zei ik. dat zou hij doen. Hij moest op de tast woordjes onder een doek leggen en dat deed hij totaal gefocust. Hij vond het leuk en het ging hem goed af. dit gaf hem een succeservaring en spelenderwijs leerde hij zijn aandacht langer erbij te houden”. succeservaringen succeservaringen zijn ook een deel van de kracht van Alfa-bedding, Het verschil tussen ei en ij hoor je nietˊ ˊ denkt balt. letters zoeken in een ruimte, ze proberen te herkennen op de tast: het zijn leuke praktische uitdagingen, waardoor het leren spelenderwijs gaat. en die succeservaringen blijven uit als je bij kinderen die moeite hebben met abstracte tekens maar blijft hameren op het aanleren van letters via de klank. “Zo kweek je dyslecten zoals ik zelf ben: trage lezers die woorden nog steeds zien als een rijtje nietszeggende tekens achter elkaar. Je leert de letters uiteindelijk wel kennen, maar nog steeds als losse tekens, die je stuk voor stuk spellend moet doorwerken om woorden en zinnen te lezen.” preventie Helaas kan balt niet meer van zijn eigen Alfabedding profiteren. Het werkt bij beginnende lezers en is gericht op preventie. daarom is hij blij met het onderzoek naar zijn methode. en blij met elk kind dat via zijn methode op tijd de smaak van het lezen te pakken krijgt. meer weten over Alfa-bedding? Kijk op platformdyslexie.nl 9
Page 10
actueel Wat is AdHd precies? deze vraag houdt de gemoederen al decennia bezig. Wetenschappers botsen met elkaar, opiniemakers en media doen er nog een schepje bovenop. I & W-lid Kenth triesscheijn duikt het debat in met onderstaand artikel en maakt de balans op. tekst: kenth triesscheijn 10 E en tijdje geleden las ik een artikel van laura batstra, universitair Hoofddocent aan de rijksuniversiteit Groningen1. Hierin stelt ze dat AdHd ten onrechte als een hersenziekte wordt gezien. Volgens batstra schetst de meeste informatie over AdHd een onjuist beeld van een hersenziekte waarvoor medicijnen genomen moeten worden. In plaats daarvan ziet ze AdHd als problematisch ervaren gedrag. toen ik (zelf AdHd’er) dat las, ergerde het artikel me. Ik ben er zelf altijd van overtuigd geweest dat AdHd wel degelijk een hersenziekte, -aandoening of -afwijking (het is maar net hoe je het wil noemen) is. en ik zie vaak hoe medicatie kinderen en volwassenen kan helpen! tegelijk vroeg ik me af, of het wel terecht was dat ik me ergerde aan het artikel. Want, wat is AdHd nou precies? en hoe zeker weet ik eigenlijk dat AdHd een hersenziekte is? nieuwe inzichten omdat ik zelf psychologiestudent aan de universiteit van tilburg ben, las ik het artikel van laura batstra nog eens, nu met (gepaste) wetenschappelijke bril. Ik heb contact met haar gelegd en heb antwoord gekregen op bepaalde vragen waarmee ik zat naar aanleiding van haar artikel. de visie van laura batstra heeft me, nadat ik antwoord had op mijn vragen en de literatuur in ben gedoken, nieuwe inzichten gegeven. Ik hoop dat ik jou, de lezer, met dit artikel mee mag nemen in een stukje wetenschap achter AdHd. Zodat je na het lezen van ADHD: een hersenziekte, of toch iets anders? is het misschien beter te begrijpen waarom er binnen de wetenschap zo verschillend naar AdHd gekeken wordt en waarom je er regelmatig tegenstrijdige berichten over hoort. biologische verklaringen voor adhd dit artikel een beeld hebt van een aantal verschillende theorieën met betrekking tot AdHd. en misschien begrijp je na het lezen de kritische geluiden beter. verschillende visies op adhd de wetenschap heeft geen concreet antwoord op wat AdHd is. We moeten het nog steeds doen met een aantal verschillende visies, of theorieën. de ene visie is populairder dan andere, maar dat wil niet per definitie iets zeggen over hoe juist die visie is. daarbij komt nog, dat als een theorie blijkt te kloppen, daarmee een andere theorie niet automatisch uitgesloten is. met dat gegeven in je achterhoofd een chemische disbalans een veel gebruikte verklaring voor AdHd is een stofjestekort. Volgens deze theorie is er onvoldoende van bepaalde stimulerende stoffen (dopamine en/of noradrenaline) in de hersenen beschikbaar voor een juiste prikkeloverdracht. Hierdoor zou de remfunctie van de hersenen onvoldoende zijn en kunnen AdHdsymptomen ontstaan. deze theorie is al wat ouder, en wordt volgens sommige onderzoekers ondersteund door bepaalde stoffen die in de urine gevonden worden.2 daarnaast werkt AdHd-medicatie op deze zogenaamde boodschappersstoffen in de hersens in, en geven de medicijnen vaak een positief effect, wat soms wordt gezien als een “proof of concept”. ook in recente onderzoeken wordt het effect van medicatie gebruikt als ‘bewijs’ voor de theorie van de chemische disbalans. 3 Kritiek op de chemische disbalans theorie is er ook al lang. omdat AdHd-medicijnen dopamine en noradrenaline verhogen en een positief effect hebben, zou een tekort aan deze stoffen de oorzaak van AdHd zijn. Ik vind deze redenering ook te kort door de bocht. Van alcohol weten we dat het sociale angst vermindert, maar om nou te stellen dat mensen met een sociale angststoornis een tekort aan alcohol in de hersens hebben…. Je snapt vast wat ik bedoel. 11
Page 12
verschil in hersenvolume (neurobiologische afwijking/ontwikkelingsstoornis) Volgens verschillende neuropsychlogen is er een basis om aan te nemen dat AdHd een hersenziekte is. op grond van hun onderzoek zijn ze tot bepaalde afwijkende bevindingen gekomen. Kleine verschillen in specifieke hersenvolumes gemeten op groepsniveau tonen volgens de onderzoekers de betrokkenheid van de hersenen bij het ontstaan van AdHd aan. Ze veronderstellen dat er sprake is van een ontwikkelingsstoornis in de hersenen. door de omvang van het onderzoek (er is een grote groep mensen onderzocht) is het aannemelijk dat er in ieder geval bij een gedeelte van de mensen met AdHd-symptomen sprake is van kleine volumeverschillen in specifieke hersengebieden4. tegenstanders zien dit anders. ook al worden er wat verschillen gevonden in het formaat van bepaalde hersengebieden, dat op zichzelf levert nog geen bewijs van een hersenziekte. daar zijn onze hersenen veel te complex voor. Als het namelijk echt zo eenvoudig was, dat AdHd blijkt uit hersenvolumes en/of hersenactiviteit, waarom moeten we dan niet standaard in een mrI-scan of ct-scan voor AdHd-diagnostiek? misschien vind je het bewijs wel overtuigend genoeg om aan te nemen dat bepaalde hersengebieden betrokken zijn bij het veroorzaken van de AdHdsymptomen. toch is het goed mogelijk dat de verschillen veroorzaakt worden door processen van buiten de hersenen. uit verschillende onderzoeken blijkt namelijk dat factoren uit de directe omgeving van een baby bepalend zijn voor de hersenontwikkeling en ook een grote invloed hebben op het gedrag later in het leven als volwassene.5 daar komen we aan bij psychologische verklaringen voor AdHd. psychologische en psychodynamische verklaringen voor adhd hoge emotionele gevoeligheid een alternatieve verklaring voor AdHd is de theorie van emotionele overgevoeligheid. Volgens deze theorie kunnen AdHd-klachten ontstaan door een hoge gevoeligheid voor emotie. Kinderen met een hoge emotionele gevoeligheid, zouden dat uiten in de vorm van hyperactief en ongeconcentreerd gedrag. door de focus naar buiten te richten wordt de aandacht verlegd van een hevige interne emotionele ervaring naar buiten toe. Het kind kan zo (onbewust!) 12 het hyperactief gedrag gebruiken als primair beschermingsmechanisme. ook deze verklaring wordt door diverse onderzoeken gesteund en sluit niet uit dat de hersenen een belangrijke rol spelen.6 sociaal-construct theorie de sociaal-construct theorie gaat uit van het feitelijke gegeven dat AdHd is ‘geconstrueerd’ door psychiaters verbonden aan de American psychiatric Association (ApA). Zij hebben letterlijk gestemd over welke symptomen samen geclusterd kunnen worden, die in de praktijk worden gezien als problematisch gedrag. Als de clusters van symptomen op het gebied van druk en/of ongeconcentreerd gedrag samen voorkomen op verschillende gebieden is er sprake van AdHd.7 Zo staat het in het bekende diagnostische handboek, de dsm, waar veel psychiaters mee werken. een diagnose AdHd die via een stemming tot stand komt is niet objectief, maar een afspiegeling van wat in de maatschappij als lastig of anders wordt ervaren. Zo luidt de kritiek vanuit de sociaal-construct theorie. deze theorie gaat ervan uit dat AdHd wel voorkomt als groep van symptomen die bij bepaalde mensen optreedt, maar geen ziekte is. Volgens de sociaalconstruct theorie is AdHd gepathologiseerd (dat wil zeggen, gemaakt tot ziekte), omdat het gedrag misschien niet hetzelfde is als de maatschappelijke norm.8 binnen deze theorie is er geen duidelijke overeenstemming met betrekking tot het (gedeeltelijk) erkennen van AdHd als ziekte, die wellicht te vaak wordt vastgesteld. Aanhangers van de sociaalconstruct theorie ontkennen niet dat de symptomen van AdHd lastig kunnen zijn, maar zien AdHd als een variant van normaal. dat is op zichzelf ook weer een theorie over AdHd. de neurodiversiteitstheorie sommige wetenschappers zien AdHd, maar ook andere ‘aandoeningen’ zoals dyslexie en bepaalde vormen van autisme als een variant van normaal. Zij hangen de theorie aan dat elk van deze combinaties van eigenschappen ooit evolutionair voordeel gaf9. ook zij stellen dat AdHd-gedrag als problematisch wordt gezien in een bepaalde context. Hetzelfde kind dat zich laat afleiden door een vogeltje buiten de klas, zou in de oertijd een hyperalerte topjager zijn geweest. mijn eigen visie natuurlijk heb ik zelf ook een visie op AdHd. na het schrijven van dit artikel is die wat veranderd. Waar ik dacht dat best overtuigend verklaard was dat AdHd KENTH TRIESCHEIJN een hersenziekte of aandoening is, zie ik het nu genuanceerder. laura batstra heeft misschien wel een belangrijk punt. Als je kijkt naar de bewijzen die er liggen, kunnen we nu niet zonder meer aannemen dat AdHd een hersenziekte is. de betrokkenheid van de hersenen lijkt aannemelijk, en de effectiviteit van medicijnen staat vast, alleen wordt daarmee niet bewezen dat zich een ‘ziekelijk’ proces in de hersens afspeelt. die redenatie is misschien wel makkelijk, maar ook te simplistisch. Het zien van AdHd als hersenziekte schuift de focus richting de persoon waarbij de diagnose is gesteld (want hij is ‘ziek’). Het nadeel daarvan kan zijn dat we belangrijke psychosociale factoren die een rol spelen bij AdHd-gedrag (uit onderzoek blijkt o.a. leeftijd10, armoede11) over het hoofd zien. AdHd zie ik zelf als een benaming voor bepaalde symptomen die samen voorkomen (zoals nagenoeg elke diagnose in de dsm), dus een gedragsdiagnose. Zolang we namelijk onvoldoende weten over de oorzaak, kan ik voor mezelf niet stellen dat AdHd géén hersenziekte is, maar ik kan ook niet stellen dat het dat wél is. Ik denk daarom dat het goed is te luisteren naar kritische geluiden zoals die van laura batstra. een diagnose geeft misschien verheldering. maar zeker voor kinderen kan een diagnose ook stigmatiserend werken. bij het stellen van een diagnose moeten we, zeker bij kinderen, ons misschien wat vaker afvragen of dat nu wel echt in het belang van het kind is. medicatie de keuze voor medicatie die vaak samengaat met een diagnose, is denk ik een keuze om serieus te overwegen omdat het enorm kan helpen. Aan de andere kant is het minstens zo belangrijk om te kijken naar aanwijsbare oorzaken voor AdHdgedrag. Want medicatie is niet altijd voor iedereen de beste optie. en ook niet altijd nodig. Kenth triesscheijn, bachelorstudent psychologie, tilburg university Met dank aan dr. L. Batstra, Rijksuniversiteit Groningen, voor haar waardevolle toelichting. VOETNOTEN: 1 https://nieuws.nl/algemeen/20171118/psycholoog-laurabatstra-adhd-hersenstoornis-is-is-gebakken-lucht/ 2 http://journals.sagepub.com/doi/ abs/10.1177/088307388700200110 3 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4864650/ 4 http://www.thelancet.com/pdfs/journals/lanpsy/PIIS2215-0366 (17)30049-4.pdf 5 https://www.psychologytoday.com/blog/demystifyingpsychiatry/201611/early-life-environment-influences-braingrowth-and-behavior 6 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5510193/ 7 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3000907/ 8 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2637252/ 9 https://www.psychologytoday.com/blog/addicted-brains/ 201205/disease-disorder-or-neurodiversity-the-case-adhd 10 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26266467 11 https://econpapers.repec.org/article/eeelabeco/v_3a43_3ay_3a 2016_3ai_3ac_3ap_3a72-86.htm 13
Page 14
WEL Of GEEN dySLExIE? Je hebt zelf problemen met lezen of schrijven. of je twijfelt of je kind dyslectisch is. Wat nu? een diagnostische test geeft uitsluitsel. maar die doe je niet zomaar. sinds kort zijn er twee online mogelijkheden om een beter beeld te krijgen van wat er bij jou of je kind speelt. teKst: KArIn JAHromI o 14 m de diagnose dyslexie te krijgen is de officiële weg nodig via de erkende dyslexieinstituten, waarbij de test alleen door een GZ-psycholoog mag worden afgenomen. maar soms is er reden om zo’n test niet te doen terwijl je wel tegen lees- en leerproblemen aanloopt: de school is nog niet zover of je kind scoort net onder de norm voor vergoeding van zo’n traject en je kunt het zelf niet bekostigen. een dyslexietest is heel prijzig. ook als volwassene kun je lang met de onzekerheid zitten of je nu wel of niet dyslectisch bent en je stelt zo’n test uit omdat het misschien nogal confronterend is en prijzig. toch zou je inzicht en rust krijgen als je wist of de problemen met taal van je kind of jou zelf door dyslexie komen, of misschien wel door iets anders. Gelukkig zijn er nu twee online alternatieven voor een dyslexietest, die je voor een paar euro kunt downloaden. uiteraard zijn dit géén complete diagnostische dyslexietesten. de bedoeling van de makers is dat je er wel veel informatie uit kunt halen over of je wel of geen dyslexie hebt. We hebben de twee alternatieven bekeken en dit zijn onze bevindingen. app dyslexie test & tips dit is een laagdrempelige app waarin je een aantal vragenlijstjes kunt invullen over dyslexie en dingen die daarmee samenhangen. de app heeft een persoonlijke test voor als je denkt zelf dyslexie te hebben en een test voor de ouder of docent, als het om een kind gaat. daarnaast zijn er ook vragenlijstjes over verschillende gedragseigenschappen die samen kunnen gaan met dyslexie en krijg je tips over hoe om te gaan met iemand met dyslexie. Idee van de app is dat je zo een eigen profiel maakt met daarin de kenmerken van jezelf of je kind op het gebied van dyslexie en wat daar als gedrag bij hoort. daarmee kun je anderen ook inzicht geven in hoe het bij jou –of je kind- werkt. de vragen zijn duidelijk geformuleerd en het is prettig dat de app een voorleesfunctie heeft. de vragenlijstjes bestaan uit een herkenningstest en een ‘dyslexietest’. de uitslag geeft aan of er op basis van de gegeven antwoorden wel of niet sprake kan zijn van dyslexie. de app heeft niet de pretentie om een diagnose te stellen maar geeft advies om gerichte hulp te gaan zoeken bij een bepaalde uitslag. de app kost € 3,49. Je vindt hem hier: http://www.dyslexia-test-and-tips.com/nl. online dyslexietesten van psi testuitgevers psi testuitgevers biedt online dyslexie opsporings testen (dot’s) aan op basis van wetenschappelijk gevalideerde vragenlijsten en diagnostische testen. door deze wetenschappelijke onderbouwing heeft de uitslag van een test een betrouwbare en hoge voorspellende waarde. de dot’s zijn er voor kinderen van groep 5/6, 7/8 en klas 1/2 van het voortgezet onderwijs. Voor (jong) volwassenen is er een diagnostische Vragenlijst leren en ontwikkeling (dVlo) en een meervoudige digitale diagnostische dyslexie test (mdddt). leerproblemen door andere oorzaken de diagnostische Vragenlijst (dVlo) geeft breed inzicht in leerproblemen die iemand heeft. op de website staat deze toelichting: “Voorspelling van dyslexie, dyscalculie, AdHd & overzicht van 25 eigenschappen. dit is een screeningsinstrument voor allerlei mogelijke problemen met leren. Het kan gebruikt worden door studenten met een leerprobleem. maar ook voor studenten zonder bijzondere problemen kan de vragenlijst inzicht geven in sterke en zwakke eigenschappen bij het leren. eigenlijk kan de vragenlijst gebruikt worden door alle volwassenen die nieuwsgierig zijn naar een mooi overzicht van hun sterke en zwakke kanten”. de mdddt kijkt specifiek naar de kansen op dyslexie en de daarmee samenhangende eigenschappen. 15
Page 16
onderbouwing een kind moet nadrukkelijk zelf de testvragen beantwoorden. Zou de ouder dit toch doen, dan wordt dit absoluut zichtbaar in de score. de testvragen zijn serieus van toon en hebben tijd nodig om een betrouwbaar antwoord te kunnen geven. Voor kleine kinderen mogelijk wel pittig. Als een test dyslexie aangeeft, dan kan de uitslag als onderbouwing dienen in een gesprek met bijvoorbeeld leerkracht, school of werkgever. Is er geen sprake van dyslexie maar speelt er iets anders, dan komt ook dat helder uit de test naar voren. aandacht voor sociale en emotionele problemen Impuls & Woortblind heeft een bijdrage geleverd aan twee nieuwe 16 vragenlijsten van psi door de sociale en emotionele problemen in deze lijsten op te laten nemen. de eerste vragenlijst (sebG) inventariseert sociale en emotionele beleving en gedrag op school (groep 5-8), de tweede (seod) gaat over sociale en emotionele omgang met dyslexie en is ook gericht op kinderen. Heel goed dat hier aandacht voor is. sociale en emotionele problemen zijn een belangrijk onderdeel bij de signalering van dyslexie. Helaas blijft dit inzicht bij officiële diagnostiek vaak onderbelicht. de uitslag van een test of vragenlijst wordt per e-mail gecommuniceerd. de meeste testen en vragenlijsten kosten € 3,- tot € 5,en enkele zijn gratis. Voor leden van Impuls & Woortblind zijn alle producten gratis. Ga naar de website van PsiTestontwikkelaars voor meer informatie. column jairo M ijn filterloze brein. deadlines. Al sinds ze mij worden opgelegd, overschrijd ik ze. Het lijkt wel of ik het expres doe. en misschien doe ik dat ook wel. omdat dit nu eenmaal mijn manier is om in actie te komen. Het probleem is dat ik niet anders kan. totdat ik wanhopig constateer dat het bijna onmogelijk is om een opdracht tijdig af te krijgen, komt er geen letter uit mijn vingers. omdat ik vast zit in mijn hoofd, niet weet wat ik wil vertellen, geen openingszin bedacht krijg. of gewoon, omdat ik er niet aan toekom om te beginnen. Ik heb Add. een halfjaar geleden, op mijn vijfenveertigste, is dat vastgesteld. In mijn jonge jaren al dacht ik dat er ‘iets’ met mij was. omdat ik draalde, onzeker was, niet kon slapen, geen zelfvertrouwen had, niets gedaan kreeg, telkens net wel of niet op tijd kwam, een potje had gemaakt van school en geen baan wist vast te houden. maar hoe meer ik erover weet, hoe mooier ik Add vind. Ik noem het geen aandoening, maar een manier van zijn. Want dat is het. met voordelen naast de nadelen. dankzij mijn filterloze brein heb ik een groot inlevingsvermogen en ben ik flexibel in situaties waarin mensen die alles keurig op een rijtje moeten hebben in paniek raken. tevens is mijn brein ongebreideld creatief. dat is misschien wel het allermooiste. Alleen, in combinatie met de neiging tot malen – juist als mijn omgeving slaapt, omdat die dan zo prikkelloos is dat mijn hoofd zélf aan de slag gaat – kan dit tot gevolg hebben dat ik nachten achtereen tot zeven uur ’s ochtends in hyperfocusmodus zit. dat gaat niet samen met functioneren in de maatschappij. Vandaar dat ik mij een buitenbeentje voel. dat probeer ik te veranderen, onder andere door begrip te kweken voor Add. Vandaar deze column, die mijn blog op de website van Impuls & Woortblind introduceert. In het blog houd ik bij hoe mijn leven met Add eruitziet en verandert dankzij de diagnose. beleef het met mij mee! meer van Jaïro lezen? www.opdichter.nl 17 FOTO: lEON VaN bON
Page 18
OpVOEdEN ALS jE zELf AdHd HEBT michel is helemaal klaar voor het vaderschap. maar de opvoeding van zijn drukke zoontje valt hem zwaar. Al snel blijkt van wie zijn zoon dit drukke en overprikkelde gedrag heeft. michel komt zichzelf keihard tegen, maar vindt ook weer de weg omhoog. teKst: mIcHel Vedder I 18 n 2007 werd onze zoon geboren. Het leek mij leuk om vader te zijn. binnen het gezin ging aanvankelijk alles zijn gangetje en mensen vonden mij een leuke en betrokken vader. Vrienden wezen ons erop dat onze zoon wel erg druk was en veel tijd opeiste. dat viel niet altijd mee. regelmatig was ik ongeduldig als ik te veel geprikkeld werd. dan kwam ik in de verleiding om te gaan schreeuwen. Het lukte niet altijd om mij in te houden. Vaak was ik gefrustreerd als onze zoon niet luisterde of dingen fout blééf doen. Ik had het gevoel dat ik mij niet kon ontspannen. maar dat hadden alle ouders, toch? tijdens het eerste tien minutengesprek in groep drie gaven de juffen aan dat het niet goed ging met onze zoon. Hij stond de hele dag naast zijn bankje te springen en dansen en zat zijn eigen leerproces in de weg. Via de intern begeleidster kwamen we terecht bij een revalidatiecentrum waar een heel team wekenlang tests deed. de conclusie luidde dat onze zoon AdHd had. Ik raakte geobsedeerd door AdHd, ging er veel over lezen en opzoeken. onze zoon wilde ik graag betrekken in wat ik ontdekte, maar ik raakte overprikkeld als hij naar mijn zin niet genoeg meewerkte. of als ik heel ingespannen zat te lezen of werken en onze zoon wéér aandacht moest trekken. Impulsief wilde ik de ene remedie na de andere goede tip uitproberen en raakte gefrustreerd als het niet meteen effect had. tijdens het avondeten spuide ik al mijn theorieën, waardoor ik onbewust veel onrust creëerde binnen ons gezin. “We hoeven dat toch niet allemaal te doen? In ieder geval niet meteen…” zei mijn vriendin dan. snapte ze dan niet dat mijn brein constant racete en dat ik dat leeg moest maken? MICHEl VEDDER Wat ik las over AdHd kwam mij steeds bekender voor en ik besloot om zelf een AdHd test te laten doen. daar had je het: Ik had ook AdHd! dus ging ik mij nog meer verdiepen in AdHd. Van alles wilde ik uitproberen op mijzelf en mijn zoon. Het lukte mij alleen niet om de lijn vast te houden. steeds werd ik afgeleid door nieuwe ontwikkelingen, inzichten en tips. ondertussen werd het op mijn werk steeds drukker en chaotischer. omdat ik thuis niet kon ontspannen ging ik dingen vergeten, werd ik steeds sneller geprikkeld, ongeduldiger, meer gefrustreerd en ging dit onbewust afreageren. schreeuwen en met dingen smijten. door de wegebbende adrenaline na zo’n uitbarsting werd ik nog vermoeider. Ik voelde mij schuldig door mijn uitbarstingen. mijn zelfbeeld en eigenwaarde liepen hierdoor steeds meer deuken op. op het werk ging alles fout en thuis ontspoorde het. tot de bom barstte…mijn zoon moest douchen, maar ging zich in plaats daarvan alleen wassen. Ik ging totaal door het lint, stond te brullen en krijsen, sloeg onze zoon en smeet allerlei dingen kapot. Zo kende ik mijzelf niet meer en ik ging naar de huisarts. oververmoeid. bijna overspannen. dat was ik. Ik moest rust nemen. Voorlopig niet werken. natuurlijk wist ik wel dat het goed voor mij was, maar niks doen is niets voor mij. bovendien wilde ik niet aan onze zoon laten merken dat zijn vader ziek was. mijn conditie was zo slecht dat ik niet meer kon hardlopen. daarom begon ik met wandelen. toen dat weer beter ging, ben ik voorzichtig weer gaan hardlopen. snel merkte ik dat de beweging mij hielp. Ik kreeg meer energie en kon mij gemakkelijker focussen. dat kwam goed van pas bij de opleiding waaraan ik was begonnen om ook geestelijk actief te blijven: coaching bij Add en AdHd. daarmee sloeg ik twee vliegen in één klap, want ondertussen leerde ik ook omgaan met mijn eigen symptomen en zou ik mijn zoon kunnen coachen als hij wat ouder werd. Zodat hij niet in dezelfde valkuilen zou trappen als zijn vader. langzaam krabbelde ik overeind. maar niet voor 19
Page 20
lang. Inmiddels was ik weer aan het werk en het ging redelijk goed met mij. op een dag fietste ik van het werk naar huis, zoals iedere dag. Zomaar uit het niets kreeg ik een paniekaanval. thuis besprak ik dit met mijn vriendin. Ik heb dingen opgezocht over comorbide aandoeningen bij AdHd. Angst gaat vaak samen met AdHd, las ik. ook de huisarts vond dat ik een angststoornis had. daar ging ik weer! Gelukkig ben ik er met behulp van nlp snel weer bovenop gekomen. dankzij coaching en nlp ben ik nu veel meer in balans. Het hardlopen heeft een positief effect op mijn brein en de symptomen van AdHd. nu weet ik wanneer en hoe ik moet ontspannen en ben ik minder snel overprikkeld. Ik kan met veel meer rust opvoeden. Zaken waar ik eerder 20 gefrustreerd en boos op reageerde kan ik nu met humor oplossen. de communicatie en mijn relatie met onze zoon zijn veel beter geworden. michel is I & W- contactpersoon ‘opvoeden met AdHd’. Hij is inmiddels Ad(H)d coach en hij geeft hardlooptrainingen. www.michelvedder.nl oproep onderzoek ‘Met dyslexie voor de klas’ M eer dan ooit wordt het studenten met dyslexie moeilijk gemaakt om een lerarenopleiding voor basis- en voortgezet onderwijs succesvol af te ronden. oproep Heb je dyslexie en ben je leraar of (ex-) student aan een lerarenopleiding? Wil je met jouw ervaringen medewerking verlenen aan ons onderzoek? mail dan naar nel Hofmeester Het idee is: ‘wie de taaltoets niet haalt, heeft niet het juiste niveau om les te geven.’ maar klopt deze aanname wel? Is iemand die goed is in het maken van taal-en rekentoetsen per definitie een goede leraar, die weet om te gaan met leerlingen die hier niet goed in zijn? Wat denken docenten met dyslexie en pabo – lero studenten met dyslexie daar eigenlijk zelf van? aanpak en doel Via enquêtes en interviews met leraren met dyslexie en dyslectische (ex-) studenten aan lerarenopleidingen primair en voortgezet onderwijs verzamelen we gegevens over hun schoolloopbaan en hun huidige situatie. doel is om op grond hiervan onderbouwde adviezen te formuleren voor studenten, opleidingen en beleidsmakers die in lijn zijn met de kenmerken van dyslexie en met passend en inclusief onderwijs en werk. looptijd start februari 2018 - boekpresentatie september 2019. van info@verborgenschatten.eu. Jouw medewerking bestaat uit het invullen van een enquête en mogelijk een diepte-interview. Indien je er prijs op stelt wordt anonimiteit uiteraard gegarandeerd. Als tegenprestatie kun je gratis deelnemen aan de boekpresentatie in september 2019 en krijg je een deelnemers-reductie op het boek ‘met dyslexie voor de klas’. namens alle kinderen die op school moeite hebben met taal alvast heel veel dank! Het onderzoek ‘met dyslexie voor de klas’ wordt ondersteund door: • fonds xl in samenwerking met de Vereniging onbeperkt lezen; • Jacques Vriens, theatermaker, auteur, oud-leerkracht en directeur van een basisschool; • marian de Groot, directeur expertisecentrum handicap + studie; • rob pereira, voorzitter Impuls & Woortblind; • sjan Verhoeven, directeur dynamika, Werk en dyslexie - Advies, training en coaching. 21
Page 22
pROjEcT cOM VRAAGT AANdAcHT VOOR dySLExIEHULpMIddELEN Heb je dyslexie? dan kunnen hulpmiddelen soms het verschil maken tussen hard werken onder je niveau en doen waar je goed in bent. Helaas verloopt het inzetten van dyslexiehulpmiddelen niet altijd goed. daar willen de initiatiefnemers van project com iets aan doen. Ze onderzochten waar het mis gaat en ontwikkelden op basis daarvan een werkwijze om hulpmiddelen meer en succesvol in te zetten. deze werkwijze staat op een gloednieuwe website, waar nog veel meer te vinden is over dyslexiehulpmiddelen. teKst: InGrId scHorscH I 22 n mijn eigen coaching-praktijk zie ik wat de voordelen zijn als mensen met dyslexie meer controle hebben over wat ze schrijven of lezen. Het inzetten van een hulpmiddel kan veel betekenen voor iemand met dyslexie. Ik zat in de klankbordgroep van project com en ben enthousiast. Heel goed dat er nu online handvatten beschikbaar zijn voor het beter inzetten van hulpmiddelen. maar de website ‘communiceer’ van project com biedt meer dan dat. Het is een platform dat aandacht vraagt voor en informatie biedt over hulpmiddelen bij dyslexie. een kijkje waard! filmpjes over dyslexie en hulpmiddelen om hulpmiddelen in te (willen) zetten is eerst bewustwording nodig! dit vraagt om kennis en overleg om het gebruik hiervan goed te laten verlopen op school en op het werk. Het optimaal samenwerken van alle betrokken partijen is dan ook een belangrijk doel van het project geweest. op de website vind je bewustwordingsfilmpjes waarin o.a. kinderen en (jong) volwassenen vertellen over dyslexie en hun ervaringen met hulpmiddelen op school, opleiding en werk. neem eens een kijkje via: www.dyslexiehulpmiddelen.com/klaar-voor-de-start hoe zet je hulpmiddelen succesvol in? de website is de thuisbasis van een werkwijze en handvatten om alle betrokken partijen te helpen bij de volgende drie fasen: • de levering en instructie van hulpmiddelen; • gebruik van hulpmiddelen; • evaluatie en nazorg van hulpmiddelen. over alle fasen vind je informatie op de website onder de button ‘aan de slag’. ook in de vorm van filmpjes. Hiermee willen de makers rt-ers, logopedisten, dyslexiecoaches en alle andere zorgprofessionals motiveren om meer te doen met het inzetten van hulpmiddelen voor mensen met dyslexie. overzicht van hulpmiddelen naast de werkwijze om hulpmiddelen meer en succesvol in te zetten en de inspirerende filmpjes biedt de website praktische informatie rond hulpmiddelen. Vooral het overzicht van hulpmiddelen is voor dyslecten vaak zeer prettig. Als je zelf dyslexie hebt, dan heb je vaak behoefte om INgRID SCHORSCH te weten ‘wat kan mij helpen?’ Het zoeken naar hulpmiddelen, informatie over welk hulpmiddel voor jou handig is en hoe je hieraan kunt komen, is vaak het eerste waar je dan aan denkt. Helaas ligt het niet zo eenvoudig. er is kennis en begrip nodig om het nut van samenwerking in te zien zodat je het gekozen hulpmiddel optimaal in kan zetten op school of op het werk. Voor technische ondersteuning zijn de leveranciers erg belangrijk. ook het kunnen uitproberen van een hulpmiddel met een demo-versie of het volgen van een instructie, helpt om een hulpmiddel goed te kunnen benutten. dit soort informatie vind je bij de Leveranciers. Wat het product doet zit onder de button Hulpmiddelen. dyslexiemaatje op de website staat ook informatie over het dyslexiemaatje. dit is een ‘tool’ om ondersteuning te bieden op school door middel van een ‘maatje’ dat helpt als het voor de leerling met dyslexie zelf even niet lukt. Je vindt hier o.a. een handleiding voor het dyslexiemaatje. kennisplatform tot slot vind je op de website een forum, een blog, kenniscentra, leveranciers en handige links. er ontbreken nu nog professionals op de website waar je terecht kunt voor hulp. de leveranciers staan wel vermeld. bij ‘handige links’ zijn diverse filmpjes te zien, maar ook hier is de informatie beperkt. de website moet als kennisplatform rond hulpmiddelen nog groeien. rol van impuls & woortblind de vereniging is samen met balans vanaf begin 2018 mede-eigenaar van de website ‘communiceer’. Het onderhouden van de website is hiermee een taak voor beide verenigingen. project com is mogelijk gemaakt met subsidie. met dank aan ruth dalemans, edith Hagedoren, uta roentgen, Katrien Horions van Hogeschool Zuyd. meer info: www.dyslexiehulpmiddelen.com 23
Page 24
Ad(H)d EN ScHAAMTE schaamte is een emotie die een grote rol speelt in het leven van mensen met Ad(H)d. schaamte over wie je bent en hoe je bent. schaamte omdat je dingen niet (goed) gedaan hebt. schaamtegevoelens kunnen negatieve gevolgen hebben, waaronder depressie en angst. laat het zover niet komen. oké, je hebt Ad(H)d-kenmerken en die zitten soms in de weg. dat is geen onwil, maar onvermogen. teKst: ArdA nIeboer 5 24 redenen waarom mensen met ADHD/ADD zich schamen: 1 schaamte over het hebben van adhd/add Veel mensen schamen zich voor het hebben van AdHd/Add. Hoe zit dat bij jou? Als je je schaamt voor AdHd/Add, schaam je je voor een deel van jezelf. ben je misschien bang voor oordelen of een andere bejegening? misschien houd je de schijn op, zodat mensen je struggles niet te weten komen? dit kan vermoeiend en eenzaam zijn. omdat je de ondersteuning die je nodig hebt niet krijgt en hierdoor minder close bent met de mensen die je in je leven hebt. Het zou geweldig zijn als het hebben van AdHd/Add net zo oké is als het hebben van je haarkleur. Als je gewoon open kunt zijn. dat is lastig omdat het bij jou anders werkt dan bij de meeste andere mensen. Veel mensen herkennen zich wel in de kenmerken, maar kunnen zich niet voorstellen dat ze bij jou structureel zijn en dat dit je gedrag sterk beïnvloedt. mensen die oordelen, kun je beter mijden. Wees open en ben jezelf, vooral bij mensen bij wie dat kan. 2 schaamte over het anders zijn en je anders voelen Herkenbaar? Kinderen en jongeren hebben hier vaak meer last van dan volwassenen. Ze willen er graag bij horen. Houden er niet van als ze opvallen of de aandacht op zichzelf vestigen. toch geldt dit voor volwassenen ook vaak. Afgezien van de bekende symptomen die samengaan met AdHd/ Add, zoals hyperactiviteit en impulsiviteit, zijn er ook andere verschillen doordat je AdHd/Add hebt. op tijd komen kan lastig zijn, je vergeet vaak dingen of je kunt chaotisch zijn. Jouw gebruiksaanwijzing is anders dan bij de meeste andere mensen. om goed te functioneren, moet jij dingen vaak anders aanpakken. 3 schaamte over je gedrag AdHd kan op allerlei manieren invloed hebben op je gedrag, zoals: impulsief handelen, dingen niet afkrijgen en niet in staat zijn een gesprek te volgen. Allemaal dingen waardoor je je dom kunt voelen. Wat te denken van je rommelige huis? of juist je ‘overdreven’ behoefte aan orde? AdHd/Add beïnvloedt het gedrag van iedereen anders. schaamte hierover komt vaak voor. 4 schaamte over je verleden Wellicht denk je vaak aan dingen die mislukt zijn in het verleden. dit kan ook schaamte tot gevolg hebben. Het moment waarop je pinpas niet werkte, dat je weer een andere baan moest zoeken, een opleiding niet afgemaakt hebt, wanneer je op de snelweg zonder benzine zat of je familie je weer eens uit de brand moest helpen. Als je in gedachten teruggaat naar dit soort ongemakkelijke momenten, beleef je elke keer opnieuw die schaamte. 5 schaamte voor waar je nu staat in het leven een gemeenschappelijk thema dat ik van volwassenen met AdHd/Add hoor, is dat ze het vervelend vinden dat ze minder bereiken dan anderen of onderpresteren. Ze bereiken niet de mijlpalen die voor leeftijdsgenoten en vrienden zo vanzelfsprekend lijken. Zoals in één keer afstuderen, een vaste baan hebben etc. dit zorgt voor schaamte en soms wrok omdat je weet dat je net zo slim en capabel bent als zij. 5 mAnieren om met Deze scHAAmte te DeAlen 1 erken dat adHd/add impact heeft op je leven Veel van de dingen waarover je je schaamt, zijn een direct gevolg zijn van het hebben van AdHd/Add. dit verklaart veel. Het werkt gewoon anders bij jou. Het is geen onwil, maar onvermogen. dat is een wezenlijk verschil! 2 leer zoveel mogelijk over adhd/add bijvoorbeeld via Impuls & Woortblind, boeken, podcasts en blogs. deze kennis en ondersteuning helpen je om meer grip en begrip te krijgen. Je bent niet alleen. Andere mensen met AdHd ervaren soortgelijke dingen. dit kan heel verhelderend zijn en de schaamte verminderen. Weet ook dat je juist 25
Page 26
door je AdHd/Add hele mooie eigenschappen hebt, zoals je enthousiasme, creativiteit, hyperfocus, out of the box kunnen denken en het grote geheel kunnen zien. 3 werk samen met een coach of therapeut Het liefst één die ervaring heeft op het gebied van schaamte en AdHd/Add. Ze kunnen je helpen de schaamte die je in je leven voelt te verwerken. Helpen met jezelf te accepteren zoals je bent. Je begeleiden om te dealen met de lastige kanten van je AdHd/Add. 4 Verander hoe je tegen jezelf praat compassie neutraliseert schaamte. Je zou het niet in je hoofd halen om tegen je vriend(in) te praten zoals je tegen jezelf doet. dat is dus niet eerlijk! praat tegen jezelf, zoals je 26 tegen een goede vriend(in) praat. dit heeft een positief effect op je geest en lichaam. Het levert tevens rust (in je hoofd) op. deze stap alleen al zal je leven veranderen. Wees je eigen beste vriend(in). 5 maak een lijst een lijst met praktische dingen die je kunt doen om de schaamte in je leven te verminderen. Als je je bijvoorbeeld schaamt omdat je te laat op het werk komt, ontwikkel dan een strategie zodat je op tijd komt of kijk of je andere afspraken kunt maken die wel werken voor jou. Arda Nieboer is contactpersoon bij I&W en heeft een coachingpraktijk in Arnhem Eerste bijeenkomst van Leerpunt ADD tekst: KArIn de JAGer de site ‘leerpunt Add’ bestaat een jaar. tijd voor een bijeenkomst op zaterdagmiddag in utrecht. een prettige middag, warme sfeer en leuke workshops. D aar staat ze dan, Alex steenbreker, de initiator van leerpunt Add. losjes en makkelijk spreekt ze ons toe. Wat opvalt in haar verhaal is dat we veel pauzes zullen krijgen, zodat mensen met een korte aandacht spanne of mensen die snel overprikkeld raken genoeg rust vinden. dit voelt meteen al fijn. Het zaaltje is bijna vol met 33 deelnemers. na de introductie volgt de presentatie van een film. de film: executieve functies, de schakel tussen willen en uitvoeren executieve functies van de hersenen (ef’s) zijn er om gedrag te reguleren en gedachten uit te voeren. Ze zijn de schakels tussen willen en doen (of laten) en werken bij mensen met Ad(H)d niet zo goed. Gevolg: je kunt lastiger plannen, ordenen, jezelf aanzetten tot actie, instructies opvolgen, impulsiviteit voorkomen, emoties reguleren etc. op de site is een heel artikel te lezen over EF’s. In de film wordt de tekst van dit artikel voorgelezen en tegelijk visueel gemaakt in een mindmap. binnenkort is hij op youtube te zien. workshop: ordenen met zelfklevende geeltjes Als je iets wilt organiseren kun je al gauw het overzicht kwijt raken. dan is het handig om te werken met zelfklevende geeltjes. We krijgen de opdracht een feestje te organiseren. Iedereen brainstormt voor zichzelf wat er allemaal moet gebeuren en schrijft elk punt op een apart geeltje. daarna maken we categorieën waarin we de geeltjes plakken. We merken meteen waarom dit handiger is dan het maken van een lijstje op papier of op de computer. Je kunt alles verschuiven tot je het juiste to-do overzicht hebt. doordat geeltjes plakken raken ze hierbij niet door elkaar. supermakkelijk! bordspel: een steekje los dit spel is gemaakt om spelenderwijs en laagdrempelig met elkaar in gesprek te gaan over taboerijke onderwerpen rond psychische gezondheid, herstel, kwaliteit van leven en over thema’s waar je het anders niet zo snel over hebt. leuk én effectief! Interesse? https://debagagedrager.nl/producten/ eigenwijs-spel/ 27 FOTO: SaNNE STEENbREKER
Page 28
Ad(H)d, WAT dOE jE dAARMEE?! In juni verschijnt haar boek voor jongeren met Ad(H)d: Ad(H)d, wat doe je daarmee?! Auteur corine lancel vertelt waarom dit boek er moest komen. “Het aantal jongeren met Ad(H)d dat begrip, kennis en inzicht nodig heeft, is zo groot; te veel om individueel helpen”. teKst: emmA AtKIns W 28 ie ben jij? Ik ben corine lancel en ben sinds 1982 docent in het voortgezet onderwijs. daarnaast begeleid ik leerlingen met onder andere Ad(H)d en dyslexie. mijn eigen middelbareschooltijd was geen succes; bij het halen van mijn diploma werd mij gezegd dat ik het niet verdiend had. sinds mijn 53e weet ik dat ik AdHd heb. met de diagnose vielen de puzzelstukjes op hun plek en ik begreep steeds meer van de leerproblemen waarmee ik mij - ook als leerlingbegeleider - al jaren bezighield. een jaar geleden ben ik een coachingspraktijk gestart waarin ik jongeren met AdHd begeleid. wij hebben elkaar leren kennen tijdens de dure dex campagne; hoe kwam jij bij die campagne? Ik gebruikte net dexamfetamine toen Amfexa geregistreerd werd. Ik was zo boos, vooral voor die mensen die dit echt niet kunnen betalen. Gelukkig las ik de oproep voor hulp bij de campagne! dat was heel spannend. Ik was ruimschoots de oudste van het team. de herkenning bij elkaar was gigantisch. Ik voelde me thuis; het voelde zoals familie zou moeten zijn. na een maand online ideeën en verhalen uitwisselen en samenwerken in slack [red. webapplicatie waarin je kunt samenwerken aan projecten], spraken we af in utrecht. Wat een belevenis; met tien AdHd'ers een uitgebreid plan uitwerken en elkaar bij de les houden! Het was heel bijzonder hoe snel en vanzelfsprekend dat ging, zeker omdat samenwerken voor veel AdHd’ers doorgaans niet zo gemakkelijk gaat. wat is de grootste verandering in je leven sinds je diagnose? Ik heb meer inzicht en zelfvertrouwen gekregen. dat ik met medicatie een gedachtenlijn achter elkaar kan uitwerken is een openbaring! Ik weet beter wat ik kan en kan hulp vragen bij dingen waar ik niet goed in ben. eerder vond ik wat ik deed geen prestatie; wat ik kon, was vanzelfsprekend. nu kan ik dat wel waarderen. hoe kwam je erbij om een boek te schrijven? Ik ben de impact van AdHd gaan onderzoeken en hoe je daarmee CORINE laNCEl kunt omgaan. tijdens de dex-campagne hebben we veel van elkaar geleerd over leven met AdHd. Ik kon dat goed gebruiken in mijn werk als docent en zorgcoördinator. met de leerlingen bij wie school door hun AdHd spaak loopt, zoek ik naar hoe ze gemakkelijker kunnen leren. dankbaar werk; ze weten vrijwel niets over wat ze nu eigenlijk hebben, laat staan wat daarvan de impact is op hun leren en leven; verbazingwekkend! Het is jammer dat veel mensen zo weinig over AdHd weten en in hun onschuld oordelen. Het aantal jongeren dat begrip, kennis en inzicht nodig heeft, is zo groot; te veel om individueel helpen. toen zei iemand: “Je moet een boek gaan schrijven!” Als docent ben ik ervaren in uitleggen. Ik heb ook een lesmethode geschreven. Genoeg ervaring dus, maar een boek is toch een ander verhaal. naarmate ik meer mensen over mijn plan vertelde, kreeg het steeds meer vorm. Van ouders, collega’s en leerlingen kreeg ik tips over wat erin moest staan. Ik kon er niet meer onderuit; het boek speciaal voor jongeren met AdHd moest er komen om diegenen die in het onderwijs vastlopen handvatten te bieden. In de eerste plaats is dit boek voor deze jongeren, maar natuurlijk ook voor leraren, begeleiders en ouders; AdHd heeft immers een erfelijke component. ik mocht al stukken meelezen en heb er veel nuttige tips uit kunnen halen! heb je zelf een lievelingsstukje? moeilijke vraag! Ik denk het hoofdstuk over lezen: “P heeft een hekel aan lezen: “Als ik een boek moet lezen, ben ik soms wel tien bladzijden verder en heb ik geen idee wat ik heb gelezen en moet ik al die bladzijden nog een keer lezen. Soms ben ik ineens kwijt waar ik ben in de tekst, alsof ik erin verdwaald ben.” ondanks dat dit door verschillende onderzoeken wordt bevestigd, is het amper bekend dat veel AdHd’ers een leesprobleem hebben. In mijn boek leg ik uit hoe dat komt. Ik heb een hulpmiddel bedacht dat helpt om je aandacht bij de tekst te houden. de leerlingen lezen zo sneller en maken minder fouten in toetsen 29
Page 30
omdat ze beter lezen wat er staat. extra tijd bij toetsen is dan vaak niet nodig. In mijn boek geef ik, naast praktische oplossingen voor zaken waar AdHd’ers tegenaan kunnen lopen, veel informatie, kennis en inzicht waarmee jongeren zich kunnen versterken. Wat ik wil bereiken met dit boek, is dat jonge AdHd’ers zich begrepen, gesteund en geholpen voelen; dan is mijn missie geslaagd! als adhd’ers moeite hebben met lezen, is een boek dan wel het juiste medium? Goede vraag. door de opmaak en een goed lettertype, maak je tekst beter leesbaar. dat is vakwerk en wordt dan ook gedaan door een vakvrouw met AdHd! er komen 30 tekeningen in als knipoog bij de teksten. Zo wordt lezen leuker. Ik overweeg nog om een luister-editie te maken. Wat | Ad(H)d, wat doe je daarmee?! Wanneer | eind Juni in de winkel op de hoogte blijven? www.corinelancel.nl VIjf VRAGEN AAN cAfé BREdA tekst: eGIdIA beVerWIJK 1 2 3 waarom ben je met het ad(h)d-café begonnen? Ad(H)d-café breda bestond al. In sept 2006 kwam ik er voor het eerst. elke maand was er een thema en gemiddeld 30 deelnemers was heel normaal. Ik kwam er graag. tot er onenigheid binnen het bestuur ontstond, waardoor de setting anders werd. In 2010 ben ik in het bestuur gekomen, omdat ik het café graag wilde behouden. op dit moment ben ik de enige organisator van het Ad(H)d café breda. met welke vragen komen mensen zoal naar het café? die gaan vooral over medicatie en coaching. Wat Was de mooiste aVond tot nu toe? oei, dat zijn er meerdere! toen ria van tillo (maatschappelijk werkster Amphia Ziekenhuis breda) een presentatie gaf. of de interactieve avond met elcke nijhuis. of nee, ik denk toch de avond ‘dat is uit het leven gegrepen’, ruim een jaar geleden. Het feest der herkenning stond die avond voorop. Hoe fijn is het om te delen met anderen wat je zoal meemaakt in het leven als je Ad(H)d hebt. Het ging zo: we deelden onszelf op in kleine groepjes en per groepje bedachten we één scene die we daarna speelden voor de overige bezoekers. We merkten dat het verrassende inzichten oplevert om de scenes te spelen en te aanschouwen. daarnaast werken humor en zelfrelativering bevrijdend, zodat we er weer een tijdje tegenaan konden! Het was echt een geslaagde manier om elkaar eens je eigen leven te laten zien. een superleuke avond met veel sfeer en herkenning. 4 5 wat was de meest rampzalige avond? Gelukkig hebben we die niet meegemaakt. er waren altijd bezoekers op onze avonden. hoe zie je de toekomst van ad(h)dcafé breda? niet zo rooskleurig eigenlijk omdat ik momenteel de enige organisator ben en ik heb nog vier andere vrijwilligersbaantjes, wat ook erg veel tijd en energie van mij vraagt. dus: wie neemt dit mooie en goed bezochte café van mij over? Groetjes van egidia beverwijk Iets voor jou? Mail ons. Vanaf september 2018 stopt egidia er echt mee. 31
Page 32
VOORLIcHTING AAN dE MEdEWERKERS VAN HET cBR In september en oktober van 2017 hebben ambassadeurs van european brains@Work (ebW) in samenwerking met I&W zeven interactieve workshops gegeven voor medewerkers en examinatoren van het cbr, het bureau dat rijexamens afneemt. In de workshops stond voorlichting over mensen met een speciaal brein centraal. teKst: ArdIne KoreVAAr V 32 raag om voorlichting Het cbr meldde begin 2017 bij rob pereira dat de leiding en medewerkers van het cbr graag aandacht wilden besteden aan de eigenschappen van mensen met een speciaal brein. Als je vanwege een speciaal brein of bijvoorbeeld door te grote faalangst of taalproblemen niet in staat bent om aan het reguliere theorie-examen mee te doen, kun je een individueel theorie-examen aanvragen. dan doe je het examen in je eentje onder begeleiding van een cbr-medewerker. met name in een stresssituatie, wat afname van een individueel theorie-examen rijvaardigheid voor de meeste mensen wel is, wil het cbr de begeleiding zo goed mogelijk afstemmen op de kandidaat. daarmee voorkom je dat iemand zakt doordat er misverstanden optreden en niet omdat hij/zij de stof niet beheerst. Het cbr motiveerde de vraag om voorlichting als volgt: “bij het aanvragen van een individueel theorieexamen vermelden kandidaten vaak niet waarom zij een individueel examen wensen. Het is dan voor de medewerkers van het cbr soms lastig in te schatten ‘wat er bij iemand speelt’ wanneer zij met zo’n kandidaat te maken hebben. ook als zij het wel weten, kan het behulpzaam zijn als ze wat beter op de hoogte zijn van bepaalde eigenschappen.” de workshops In de workshops troffen de ebW ambassadeurs over het algemeen heel ervaren en enthousiaste cbr medewerkers aan met wie een interessant gesprek ontstond. Veel medewerkers kenden in hun eigen omgeving ook wel mensen met eigenschappen van Ad(H)d, autisme, hoogbegaafdheid en dyslexie. sommige medewerkers vertelden dat zij zelf een speciaal brein hadden. deze openheid in de workshops zorgde mede voor een leerzame uitwisseling tussen medewerkers onderling over hoe zij mensen met een speciaal brein en soms wat bijzondere reacties op stresssituaties konden ondersteunen tijdens het examen. de powerpointpresentatie die ebW gemaakt had functioneerde als ruggengraat voor de kennis over de eigenschappen van mensen met een speciaal brein en ook de ervaringen van de ambassadeurs zelf vormden een waardevolle aanvulling in de gesprekken. resultaat na de eerste workshop moesten we een paar aanpassingen maken, maar de zeven workshops zijn zo goed bevallen dat er in januari 2018 nog twee voorlichtingsworkshops volgden voor de medewerkers van het cbr die niet aanwezig konden zijn. daarnaast wil het cbr voortaan elk jaar voor nieuwe medewerkers een voorlichtingsbijeenkomst organiseren. de ambassadeurs van ebW/I&W willen dat natuurlijk met alle plezier op zich nemen. de samenwerking gaat nog verder. Het cbr heeft ook voor het ontwikkelen van nieuwe theorievragen de medewerking van een ambassadeur van ebW gevraagd. Hij/zij kan vanuit het perspectief van een persoon met een speciaal brein meedenken over het ontwerp van nieuwe vragen. We ervaren dit als een mooie bevestiging voor de kennis die ebW-ambassadeurs uitdragen. onze ervaring en de reacties van de cbr-medewerkers hebben duidelijk gemaakt dat deze formule ook zinvol kan zijn voor andere organisaties. 33 Al met al kunnen we met trots concluderen dat de ambassadeurs van ebW in samenwerking met I&W de eerste grote voorlichtings-’klus’ sinds de oprichting van ebW tot een succesvol evenement hebben gemaakt. Ken jij een organisatie die voor een dergelijke voorlichting belangstelling heeft? neem dan vooral contact op met ebwsecretariaat@gmail.com. reacties van deelnemers: “Ik heb een duidelijker beeld van waar ik rekening mee kan houden” “Ik snap mijn neefje nu ook beter denk ik” “Het is goed om het weer eens op een rijtje te zetten” “Ik weet niet of ik er tijdens het examen zoveel mee kan maar het is goed om meer te weten”
Page 34
VERENIGINGSNIEUWS in memoriam - jacob klompstra Jacob Klompstra (1948-2018) is onlangs plotseling en onverwacht overleden. Wij zullen hem enorm missen. Zijn enorme energie, zijn initiatieven en zijn grote gevoel voor rechtvaardigheid zullen ons altijd bijblijven. Jacob heeft ook een tijd in ons pr groep dyslexie Wat hebben ze hard gewerkt, onze mensen van de nieuwe pr groep dyslexie. samen met trainster esther Gotink heeft de groep in vier sessies neergezet wat we als vereniging willen uitdragen rond dyslexie en welke (groepen) mensen we willen bereiken. ons doel Dat dyslexie wordt gezien als een vorm van neurodiversiteit en dat de samenleving de eigenschappen en capaciteiten herkent (2025), erkent (2030) en daarnaar handelt (2035) de getallen tussen haakjes zijn de jaartallen waarin elk subdoel behaald moet zijn. We hebben dus nog even. maar we gaan natuurlijk vol aan de slag om te laten zien en horen dat Impuls & Woortblind dé vereniging is van en voor mensen met dyslexie. bestuur gezeten en was een ambassadeur voor de vereniging en voor mensen met dyslexie en AdHd. Jacob hebben wij ervaren als rolmodel voor veel mensen met AdHd en dyslexie. Alhoewel hij, begrijpelijk, nauwelijks e-mails schreef, konden we altijd rekenen op zijn telefoontje als er iets aan de hand was. Jacob heeft onze vereniging geïntroduceerd bij de werkgeversorganisatie Vno/mKb; door zijn bemiddeling konden wij jarenlang informatie op de website van de werkgevers verzorgen. Zijn biografie “Wat is die jongen druk!” is een inspiratiebron voor velen van ons. Vanaf zijn vroegste jeugd heeft Jacob doelgroepen dat zijn er zes: kinderen (1), jongeren (2) en volwassenen (3) met dyslexie, algemeen publiek (4), werkgevers inclusief politiek (5) en het onderwijs inclusief politiek (6). dit is veel. maar elke subgroep heeft een eigen ‘gezicht’, met eigen vragen over dyslexie of juist een gebrek aan vragen over of echte belangstelling voor dyslexie. last gehad van zijn dyslexie en AdHd en vooral van het anders zijn en niet weten waarom. de diagnoses kreeg hij pas later in zijn leven. In zijn eigen woorden: “Het is onvoorstelbaar eenzaam om een buitenbeetje te zijn. mijn hele leven is een zoektocht naar acceptatie, naar een plek waar ik rust vind en rustig kan zijn.” 34 IMPULS & WOORTBLIND nu we dat goed in kaart hebben, kunnen we deze groepen gericht benaderen met wat wij te vertellen hebben. Veel in Huis tijdens de vierde bijeenkomst maakte esther een rondje met de vraag ‘wie wil wat doen’? We hebben veel in huis, dat is meteen duidelijk. de grootste werkgever van nederland, de politie, is al in de pocket bij een van de groepsleden. Zij werkt zelf bij de politie en kreeg onlangs voor elkaar dat spellingshulpprogramma Wody voor iedereen binnen de politie gratis toegankelijk is! Verder hebben we zeker drie dames die woordvoering kunnen doen, waarvan de jongste ook wil gaan vloggen over dyslexie. Geweldig dat we ook wat jongere mensen in deze groep hebben zitten. die weten toch net wat handiger hun weg op sociale media. daarnaast hebben we een grafisch ontwerper, een schrijfster, een gepassioneerde belangenbehartigster, een fondsenwerver, een campagne-uitdenkster en een creatieve doener die graag de plannen uitvoert. en niet te vergeten bestuurslid roy de Jong. Zonder zijn (financiële) ondersteuning was dit allemaal niet gelukt. Het mag duidelijk zijn: we gaan nog veel van deze groep horen! de arbeidsparticipatietool: online tips en info over werken met adhd, add, dyslexie en dyscalculie begrijpt je werkgever wel voldoende waar jouw kwaliteiten liggen? Weet hij wat je valkuilen zijn en hoe je die kunt omzeilen? Weet je werkgever überhaupt iets over hoe het werkt met jouw brein? of heb je zelf vragen over werken met Ad(H)d, dyslexie of dyscalculie? Website met uitgebreide en snelle info Ga naar de Arbeidsparticipatietool! daar vind je voor AdHd, Add, dyslexie en dyscalculie een unieke website met uitgebreide en 5-minuteninfo. doel is werkgever en collega’s, maar ook mensen met een bijzonder brein zelf, informatie te geven die relevant is voor het werken met deze specifieke eigenschap. Via het hoofdmenu van de Arbeidsparticipatietool kun je doorklikken naar Add, AdHd, dyslexie of dyscalculie. Wil je uitgebreide info in een overzichtelijk menu? Klik dan op het linker plaatje ‘dyslexIe en WerK’. Wil je korte en gesproken 5 minuten info? Informatief voor jezelf en je collega’s of werkgever. Klik dan op het rechter plaatje ‘een medeWerKer Heeft dyslexIe’. Impuls & Woortblind heeft meegewerkt aan de totstandkoming van de Arbeidsparticipatietool. 35
Page 36
IMpULS & WOORTBLINd HAAL MEEr UIT jE dYsLEXIE wat: 2-maandelijkse bijeenkomsten rond een thema wie: peter millenaar - peter.w.millenaar@gmail.com (voorzitter) dYsLEXIELIjn wat: de dyslexielijn is een hulpdienst voor vragen over dyslexie. wie: dyslexielijn@impulsenwoortblind.nl WErkgroEP ondErWIjs wat: belangenbehartiging voor po, Vo, mbo, Hbo en Wo wie: roel Huizen – roelhuizen@gmail.com (voorzitter) Actieve werkgroepen en vrijwilligers I & W Impuls & Woortblind is actief voor en met mensen met Ad(H)d, dyslexie en dyscalculie. Heb je vragen? Heb je een idee voor een actie of een activiteit? Wil je ergens aan meedoen? Hier zie je bij wie je terecht kunt met je vraag of idee! WErkgroEP VoLWAssEnEn wat: klankbordgroep voor initiatieven en projecten rond actuele thema’s mbt Ad(H)d, dyslexie en/of dyscalculie wie: sjan Verhoeven – sjan@dynamika.nl (voorzitter) WETEnscHAPscoMMIssIE wat: expertmeetings, begeleiding van studenten, eigen onderzoeken onder achterban, internationale contacten wie: rob pereira (bestuursvoorzitter & portefeuille wetenschap) 36 Is de contactpersoon een bestuurslid? mail dan naar info@impulsenwoortblind.nl IMPULS & WOORTBLIND Ad(H)d-cAFés wat: maandelijkse bijeenkomsten voor en door mensen met AdHd/Add (zie pag. 39) wie: elly van rijn (bestuurslid portefeuille vrijwilligers) l ondErsTEUnIngsgroEP dYsLEXIE wat: belangenbehartiging voor dyslectici wie: peter millenaar - peter.w.millenaar@gmail.com (voorzitter) AD(H)D café r FondsEnWErVIng rEdAcTIEcoMMIssIE wat: zorgen voor stabiele extra inkomsten voor I en W wie: roy de Jong (bestuurslid portefeuille fondsenwerving) wat: zorgt samen met hoofdredacteur voor inhoud van I & W magazine wie: Julie Houben – julie.houben@ impulsenwoortblind.nl (hoofdredacteur) conTAcTPErsonEn En cLIënTondErsTEUnErs wat: ervaringsdeskundige vrijwilligers per telefoon en/of mail bereikbaar wie: zie de lijst op http://www.impulsenwoortblind.nl/onze-vrijwillige-contactpersonen/ BEsTUUr wat: ook elk bestuurslid heeft een eigen aandachtsveld. Wil je één van hen benaderen met een vraag of idee? stuur dan een mail naar info@impulsenwoortblind.nl wie: rob pereira - bestuursvoorzitter, wetenschap, AdHd roy de Jong- penningmeester, fondsenwerving, dyscalculie, dyslexie monique bekkenutte – secretaris, werkgeverschap, ledenwerving dirk van schie – algemeen, pr, media elly van rijn – algemeen, Ad(H)d-cafés, vrijwilligersbeleid, Add 37 A D ( H k ) u D r = m e d e a n d
Page 38
zelf ledenvoordeel bieden Als zelfstandige kun je leden van Impuls & Woortblind ook korting bieden op jouw product. denk aan coaching, workshops, rijbewijskeuringen. Wij vermelden je op de Ledenvoordeelpagina van onze website. Interesse: mail of bel ons: info@impulsenwoortblind.nl / 033 247 34 84 ALGEMENE INfORMATIE behoefte aan onderling contact? doe een oproep! Heb jij behoefte aan contact met iemand uit jouw omgeving om ervaringen te delen? of misschien liever per mail? omdat iemand met eenzelfde brein als jij je gewoon beter aanvoelt? onder onze leden zijn vast mensen met eenzelfde behoefte! Vanaf nu kun je via onze digitale nieuwsbrieven een oproepje doen. lever je oproep aan via de mail, meld er je woonomgeving bij en mail dit naar: info@impulsenwoortblind.nl. dan sturen wij de reacties aan je door. Haal meer uit je dyslexie! elke 2 maanden ben je op zaterdagmiddag welkom op een bijeenkomst van ‘Haal meer uit je dyslexie’, in hartje utrecht. Je vindt er tips, steun, begrip en herkenning. Wedden dat je na één keer vaker komt? meer info over locatie en tijden: www.impulsenwoortblind.nl/over-ons/ervaringendelen/haal-meer-uit-je-dyslexie de dyslexielijn de dyslexielijn is een hulpdienst voor vragen over dyslexie. Je kunt bellen naar het landelijk bureau: 033 247 34 84 Wij zorgen dan dat je vraag door de juiste persoon behandeld kan worden. Je kunt je vraag ook mailen: dyslexielijn@impulsenwoortblind.nl Laat je “label” in je voordeel werken! Dynamika Wij bieden in onze training en coaching voor (jong) volwassenen met dyslexie / dyscalculie / AD(H)D / autisme en/of hoogbegaafdheid: praktische handvatten en inzicht in jouw andere manier van denken en leren; vermindering van faalangst, onzekerheid, uitstelgedrag, prestatiedrang en/of stress; verhoging concentratie, sneller leren lezen, gemakkelijker schrijven en communiceren. Luister naar onze Podcasts “Wat is jouw Verhaal?” op Soundcloud.com: Dynamika Podcasts www.geniaaloprechts.nl 38 www.werkendyslexie.nl T 020 – 639 10 99 Zie ook onze boeken: “Slimmer dan je baas” en “Dyslexie: stoornis of intelligentie” (Uitgeverij Garant B.V.) info@dynamika.nl advies, training & coaching Ad(H)d cAféS door het hele land organiseren wij ad(h)d-cafés. dé ontmoetingsplek voor iedereen uit onze doelgroep en direct betrokkenen. voor en door ervaringsdeskundigen. ook mensen met dyslexie en/of dyscalculie zijn meer dan welkom. hieronder vind je alle cafés bij jou in de buurt en de vaste dag van de maand waarop je er naar toe kunt. voor adres- en contactgegevens per café, kijk op onze site: http://www.impulsenwoortblind.nl/over-ons/ervaringen-delen/adhd-cafes/ noord holland ad(h)d-café amsterdam Iedere eerste woensdagavond van de maand vanaf 20.00 uur zuid Holland ad(h)d-café den haag Iedere laatste woensdagavond van de maand van 19.30 tot 22.30 ad(h)d-café barendrecht Iedere derde dinsdag van de maand van 20.00 tot 22.30 ad(h)d-café westland (’s gravenzande) Iedere tweede woensdag van de maand vanaf 19.30 tot 22.00 ad(h)d-café hoekschewaard Iedere eerste donderdag van de maand van 20.00 tot 23.00 zeeland ad(h)d-café vlissingen Iedere tweede woensdag van maand van 20.00 tot 22.30 brabant ad(h)d-café breda Iedere derde dinsdag van de maand van 19.30 tot 23.00 limburg ad(h)d-café maastricht Iedere eerste vrijdag van de maand van 19.00 tot 21.30 drenthe ad(h)d-café assen Iedere laatste vrijdag van de maand van 20.00 uur tot 23.00 overijssel ad(h)d-café hengelo Iedere tweede dinsdag van de maand van 20.00 tot 22.30 gelderland ad(h)d-café ermelo Iedere eerste vrijdag van de maand van 20.00 tot 00.00 uur ad(h)d-café arnhem en omstreken Iedere eerste maandag van de maand vanaf 19.30 uur utrecHt ad(h)d-café amersfoort Iedere tweede vrijdag van de maand van 19.30 tot 22.00 ad(H)d-café utrecHt Iedere eerste donderdag van de maand vanaf 21.00 adhd xtra www.adhd-Xtra.nl staat voor gratis onafhankelijk interactief lotgenotencontact voor mensen uit onze doelgroep. adhd tra X lotgenotencontact Het forum is er voor ervaringsdeskundigen en direct betrokkenen (partner, ouders, broers en zussen) maar ook voor professionals in zorg en onderwijs. zelf een ad(h)dcafé opzetten? wij helpen je! Is er geen Ad(H)d-café bij jou in de buurt? Zoek een partner en start er eentje. Impuls & Woortblind kan je helpen met een duidelijke handleiding over de aanpak. bel of mail ons voor meer informatie: 033 247 34 84 / info@impulsenwoortblind.nl 39
Page 40
IMPULS & WOORTBLIND over dyscalculie Wist je dat zo’n 3 procent van de bevolking dyscalculie heeft? over adhd/add de wereld zou een stuk saaier zijn zonder mensen met AdHd/Add over dyslexie mensen met dyslexie denken vaak in beelden. dat heeft al een hoop moois opgeleverd. “Impuls & Woortblind voelt als thuiskomen. Ik hoef niets uit te leggen en kan gewoon mezelf zijn.” mail ons jouw mailadres! Helaas hebben we nog steeds geen juist mailadres van sommigen van jullie. We hebben dit nodig omdat het blad voortaan digitaal verstuurd wordt én voor onze digitale nieuwsbrieven. mail je mailadres naar: info@impulsenwoortblind.nl, vermeld er je naam, postcode en woonplaats bij, dan komt het goed. verborgenschatten.eu Slimme tools Als lezen niet vanzelf gaat, maak dan slim gebruik van Alinea. Het maakt niet uit waar of wanneer, je hebt met Alinea altijd je leesmaatje bij je. Met de Alinea app op je iPhone of iPad kun je een foto van een tekst maken en die aan je laten voorlezen. Moeiteloos beluisteren dus, met je oordopjes in. Dat maakt het begrijpen van zo’n tekst een stuk makkelijker. En als je op je computer makkelijk wilt lezen en ook nog foutloos wilt schrijven, dan helpt de Alinea software. Dus heb je dyslexie of gewoon moeite met lezen of schrijven, dan is Alinea een uitkomst voor je. In elke situatie en in verschillende talen. Slim, handig en doeltreff end! www.lexima.nl/alinea info@lexima.nl | 033-4348000 die lezen en schrijven makkelijker maken, in elke situatie OPROEP!
Impuls & Woortblind, voor mensen met ADHD, ADD, Dyslexie en Dyscalculie

IPWB 3 - 2017


Page 2
In dIt ARTIKELEN 6 10 14 18 21 24 27 30 NUMMER VASTE RUBRIEKEN Interview – “mijn zoon had gewoon recht op studieverlenging” léon biezeman over de impact van digitalisering op dyslexie Karin Windt met Add gaat ‘even’ bij de dokter langs… Wat hebben onze dyslectische kinderen aan passend onderwijs? drie generaties met AdHd: Gered door dexamfetamine Inclusief onderwijs is nog mijlen ver weg Je kind volwassenen kind met Ad(H)d loslaten – ouders aan het woord uWV-kopstuk Henny mulders kijkt verder dan stoornissen pag 34 3 4 33 34 Van het bestuur – voorwoord nieuws nIeuW! Vijf vragen aan een Ad(H)d-café. deze keer: Assen Verenigingsnieuws – de ondersteuningsgroep dyslexie zit vol ambitie! OVERIG 3 colofon 36 38 overzicht activiteiten & werkgroepen contactinformatie & Ad(H)dcafés 2 pag 10 pag 30pag 18 VAN HET BESTUUR d coloFon nr 3 - 2017 Impuls & WoortblInd magazIne Is een uItgave van verenIgIng Impuls & WoortblInd en verschIjnt drIe keer per jaar dIgItaal. redactIe/redactIecommIssIe julie houben (hoofdredacteur), rob pereira, ardine korevaar, elly van rijn, karin jahromi. medeWerkers karin jahromi, nel hofmeester, elly van rijn, léon biezeman, karin Windt, roderik van der plas, Wenda, eefje klinck. beeld jelle de boer, sjan verhoeven, ronald hissink. adresWIjzIgIng doorgeven adreswijzigingen ontvangen wij bij vormgevIng In commun, harderwijk. redactIe-adres Impuls & Woortblind, postbus 1058, 3860 bb nijkerk, info@impulsenwoortblind.nl. Issn 2405 - 8211 lId Worden leden van Impuls & Woortblind ontvangen automatisch Impuls & Woortblind magazine. het lidmaatschap loopt per kalenderjaar en kost € 37,50 per jaar. voor een lidmaatschap van Impuls & Woortblind, ga naar www.impulsenwoortblind.nl, of bel: 033 247 34 84. voorkeur per e-mail,via info@impulsenwoortblind.nl. per post kan ook: postbus 1058, 3860 bb, nijkerk. opzeggen lIdmaatschap per mail of schriftelijk (zie hierboven) en uiterlijk vóór 1 november. anders is nog een jaar lidmaatschap verschuldigd. opname van artikelen betekent niet dat de vereniging de meningen daarin altijd onderschrijft. ze blijven geheel voor rekening van de auteurs of andere genoemde bronnen. de redactie houdt het recht om artikelen niet te plaatsen of in te korten. voor de inhoud van de advertenties draagt de vereniging geen verantwoordelijkheid. © niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder uitdrukkelijke toestemming van de redactie. igitaal communiceren is hot. en wij moeten mee in onze moderne tijd. sommige mensen met AdHd houden juist van korte snelle quotes, mensen met dyslexie willen soms een apart lettertype. Wij proberen iedereen tegemoet te komen met korte nieuwsflitsen maar ook, dankzij een subsidie van Fonds xl, met een aparte gedrukte editie van het magazine met daarin alle dyslexieartikelen. In dit nummer veel aandacht voor onderwijs aan onze doelgroepen en hoe hard er nog geknokt moet worden om te krijgen waar je recht op hebt. ons 2e congres op 17 november heeft dan ook “neurodiversiteit en volwassenenonderwijs” als onderwerp met als veelzeggende ondertitel: uitsluiten of insluiten. Ik hoop dat leden van I&W ook op het congres komen (met grote korting). een belangrijk onderwerp voor verkeersdeelnemers is de nieuwe test die de politie kan doen met een speekselwatje om “drugs” aan te tonen. Wij hebben dit probleem met succes in het nieuws gebracht. rtl nieuws pikte het op en d’66 stelde Kamervragen in overleg met ons. Half oktober kwam eindelijk het antwoord en dat is positief: mensen die volgens voorschrift hun dexamfetamine nemen, kunnen zonder angst de weg op! een grote opluchting voor Wenda en haar vader en dochter. Hun verhaal lees je op pagina 21. 3 pag 14
Page 4
NIEUWS conGres en AlV: meld Je AAn! binnenkort zijn er twee I & Wevenementen waar je echt bij moet zijn! Op vrijdag 17 november - ons jaarcongres in Nijkerk. Alles over neurodiversiteit in het volwassenenonderwijs. Hoe zorg je dat mensen met bijzondere breinen het beste uit zichzelf kunnen halen als student? dat ze niet alleen maar afgerekend worden op datgene waar ze moeite mee hebben? Kijk op onze website voor het programma en meld je snel aan. Folder en film over dyscalculie Impuls & Woortblind wil bijdragen aan meer bekendheid over en (h)erkenning van dyscalculie bij volwassenen. binnenkort verschijnt onze folder ‘dyscalculie bij volwassenen’, waarmee we dit signaal duidelijk geven. ook wijzen we je nog eens op de geweldige film ‘proef op de som’: een Vlaamse film waarin een aantal jong volwassenen vertellen over hun dyscalculie en hoe ze daarmee omgaan. twee dyscalculie-experts, waaronder Wim tops, leggen uit wat dyscalculie inhoudt en welke impact dit heeft. mooie is dat de film behalve informatief ook positief is: de vertellers in de film hebben allemaal hun draai gevonden en doen waar ze goed in zijn. Op zaterdag 25 november – ALV + Infomiddag in Leiden Wil je weten wat we allemaal voor onze leden doen? Wil je ons spreken en voorstellen doen voor activiteiten? Kom naar de AlV in leiden! na deze vergadering is er ook een infomiddag met een presentatie over een nieuwe diagnostische test voor dyslexie. Kijk op de website voor meer info en meld je snel aan. bekijk de film proef op de som! dat kan online via de link in dit bericht op onze website. dyscAlculIe bIJ VolWAssenen In beeld dyscalculie bij kinderen krijgt steeds meer aandacht en bekendheid. leraren op de basisschool zijn er nu alert op, net als bij dyslexie. Volwassenen met dyscalculie hebben pech: toen zij op school zaten had nog niemand van dyscalculie gehoord. Je was dom, deed niet genoeg je best en hulp was er al helemaal niet. niet goed voor je zelfvertrouwen en ook niet voor je kansen om jezelf optimaal te ontwikkelen. 4 lAstIG, Al dIe prIKKels? lees Hoe Het WerKt op leerpunt Add Geluiden, aanrakingen, geuren, beelden: allemaal prikkels. bij sommige mensen komen zelfs de kleinste prikkels extra hard binnen. Hoe kan dat? en hoe kan het dat je soms juist extra prikkels opzoekt? mensen met Add herkennen zich vaak in beide dingen: overprikkeld zijn maar ook onderprikkeld zijn. Alex steenbreker heeft er op haar website LEERPUNT ADD een interessant artikel over geschreven. lees ooK het hilarische verhaal ‘ADD bij de dokter’ van Karin Windt op pag. 14. over- en onderprikkeling ten top! Drie nieuwe cliëntonDersteuners begin 2018 starten er weer drie nieuwe ervaringsdeskundige cliëntondersteuners namens Impuls & Woortblind. dit najaar volgen onze leden christine, emmy en monique een training bij het ccZW (centrum chronisch Ziek en Werk). Ze komen uit noord-Holland, noord-brabant en Zuid-Holland, waarmee we straks een mooie landelijke spreiding hebben van onze vier cliëntondersteuners. tim is al een jaartje bezig vanuit overijssel. Wat doet de cliëntondersteuner precies? Veel zorg en ondersteuning wordt tegenwoordig geregeld vanuit de gemeente en daarnaast een aantal regionale of landelijke instanties. de cliëntondersteuner heeft tijdens de training een goed beeld gekregen van de zogenaamde sociale Kaart (waar vind je welke hulp). Hij of zij kan je telefonisch en/of online ondersteunen bij vragen rondom participeren, voorzieningen, zorg en hulpverlening. doel van deze ondersteuning is dat je daarmee op het juiste spoor gezet wordt van hulp in je eigen (woon)omgeving. uiteraard kent hij/zij ook de wegen naar hulpbronnen op het gebied van de doelgroepen van Impuls & Woortblind. KIJK OP ONZE WEBSITE voor meer informatie en contactgegevens. succesvolle lobby i & w tegen Drugstest mooi nieuws: op 12 oktober heeft minister blok eindelijk antwoord gegeven op de Kamervragen van d’66 over de nieuwe drugstest in het verkeer. sinds de invoering op 1 juli gingen mensen met AdHd die dexamfetamine gebruiken met stress de weg op: ze konden als druggebruiker uit de test komen. Samen met D’66 Impuls & Woortblind heeft vanaf dag 1 het ministerie op de huid gezeten om dit onterechte effect van de drugstest te vermijden. ook op onze website publiceerden we er veel over. met succes! d’66-Kamerlid Vera bergkamp zag het onrecht en diende half augustus Kamervragen in, met onze input. een constructieve samenwerking, met een hoopvolle uitkomst. In zijn brief stelt de minister dat mensen met AdHd die geen vreemd rijgedrag vertonen zich geen zorgen hoeven te maken over de test. Aan een formele oplossing wordt gewerkt. We houden je op de hoogte. LEES HIER het laatste nieuws over dit onderwerp. 5
Page 8
S Mike krijgt als jongetje de diagnoses dyslexie en ADHD. Zijn schooltijd wordt een gevecht om erkenning. Dieptepunt daarin is het conflict met zijn aan huis met planning en structuur door iemand van begeleidingsinstituut prodeba vanuit het pGb, rolt hij soepel door de havo heen. hbo-decaan. Zij weigert zijn studievertraging in verband te zien met zijn ADHD en dyslexie. Gelukkig is Mikes moeder An een volhouder. “Dit gevecht had mijn zoon nooit zelf kunnen voeren”. teKst: JulIe Houben school is voor mike een kleine hel. op de basisschool bestaat de begeleiding voor zijn dyslexie uit stencils met vergrote letters, waarvan de halve tekst is weggevallen. Zijn juf in groep 7 heeft ook AdHd maar dat werkt alleen maar contraproductief. mike weigert proefwerken te maken omdat zij hem de schuld geeft van dingen die hij niet gedaan heeft. en hij wordt gepest omdat hij anders is. niet dom An besluit na groep 8 voor het speciaal onderwijs te gaan. daar krijgt mike eindelijk goede begeleiding voor zijn dyslexie en hij komt goed mee op het vmbo-tl. tot hij weer een docent treft die niks in hem ziet en die stelt dat hij terug moet naar vmbo-bbl. An is woest. Ze weet dat haar zoon niet dom is, maar hij moet wel gemotiveerd worden. Het loopt hoog op en de schooldirecteur stelt een IQ-test voor. de uitkomst verrast haar niet: vwo-niveau, behalve nederlands! mike mag vmbo-tl blijven doen. na zijn eindexamen gaat mike naar de reguliere havo. dankzij extra tijd bij toetsen en eindexamen (hij heeft een dyslexie- en een AdHd-verklaring) en dagelijkse ondersteuning 8 studievertraging mike krijgt nu echt de smaak te pakken en gaat bouwkunde aan het hbo doen. ook hier krijgt hij extra tijd bij examens en het lijkt goed te gaan, ook zonder de dagelijkse ondersteuning van begeleidingsinstituut prodeba want die is gestopt. toch loopt hij studievertraging op. door zijn dyslexie moet hij wel zes keer het examen nederlands overdoen voor zijn propedeuse. een groepsproject loopt niet lekker en komt niet af. mike heeft geen idee hoe hiermee om te gaan. Hij haalt daarnaast nog een paar vakken niet en raakt het overzicht in de planning kwijt om die vakken het jaar erna te herkansen. Zoveel tegenvallers bij elkaar werken negatief door in zijn motivatie en concentratie. Hij heeft zeker een jaar extra tijd nodig. Het loopt mis begin 2017 vraagt An bij de studentendecaan het benodigde duo (dienst uitvoering onderwijs)formulier voor studieverlenging aan. mike heeft door zijn dyslexie en AdHd recht op uitstel en daarmee op een extra jaar studiefinanciering. Hij heeft immers een dyslexieverklaring en van zijn AdHd is de decaan ook op de hoogte, meent An. maar dan loopt het mis. de decaan zegt van mikes AdHd niets af te weten en ze vindt alleen de dyslexie niet voldoende reden voor een extra studiejaar. dat de AdHd ook in de dyslexieverklaring staat maakt op haar geen indruk. een officieel AdHd-formulier heeft ze niet. of mike dit destijds niet heeft ingeHoeveel studenten lopen tegen deze muur aan? leverd of dat het ‘kwijt is geraakt’ is niet meer te achterhalen. Wat nu? de decaan geeft geen krimp en ondertekent het formulier niet. mike voelt zich schuldig en zegt dat hij het extra studiejaar wel terugbetaalt. maar zo zit An niet in elkaar. beter monitoren tot aan het bestuur van de hogeschool vecht An het besluit van de decaan aan en met succes. de zaak komt voor de Geschillenadviescommissie en die verwoordt letterlijk An’s frustratie en verbazing over de opstelling van de decaan: die had mike beter moeten monitoren en moeten doorvragen waarom hij vakken niet haalde en zijn planning niet rond kreeg. Juist zij moet als geen ander weten dat deze doelgroep dit zelfinzicht niet heeft, vaak te laat aan de bel trekt en niet goed weet hoe de problemen aan te pakken. Zeven slopende maanden later wordt het formulier van duo dan eindelijk afgegeven door een inmiddels andere decaan. mike krijgt een jaar verlenging. spannend An is blij, al blijft het spannend. mike moet zijn scriptie nog schrijven. eigenlijk een te groot project, waarbij hij zeker begeleiding kan gebruiken. maar dat vindt hij lastig om te vragen. Het blijft moeilijk voor hem om precies te zien wat hij nodig heeft aan ondersteuning. Gelukkig is er nu wel een andere decaan met meer begrip voor hem. uitputtingsslag Hoeveel studenten als haar zoon mike lopen ook tegen dit soort muren aan? dat vraagt An zich af. Hoeveel studenten met een beperking zijn ook afgewezen voor studieverlenging, terwijl ze daar gewoon recht op hebben? omdat ze hun zaakjes op papier niet helemaal op orde hebben. of omdat ze niet duidelijk genoeg zijn geweest over de ernst van hun beperking. terwijl dat juist voor deze doelgroep nu precies het probleem is! dit gevecht had mike zelf nooit kunnen voeren, weet An. en vele ouders ook niet. ook voor haar was het een uitputtingsslag. maar ze heeft er veel van geleerd. en ze wil anderen graag helpen. mail ons als je vragen hebt aan An: info@impulsenwoortblind.nl Na 1 september 2015 begonnen met je studie? dan val je onder de nieuwe regeling. Kijk hiervoor op: http://www.handicap-studie. nl/1_107_Studiefinanciering.aspx 9
Page 10
DySLExIE EN DE DIGITALE WERELD schrijven, lezen, afspraken bijhouden, bellen, bankieren: alles gaat tegenwoordig digitaal. Is dit een vloek of een zegen voor mensen met dyslexie? léon biezeman, zelf dyslectisch, maakt de balans op. teKst: léon bIeZemAn d 10 e huidige digitale wereld biedt mogelijkheden te over voor mensen met dyslexie. Zonder computers en de juiste software zouden we nog steeds een cassettebandje in de speler moeten stoppen om de luisterboeken van dedicon af te spelen. de computer helpt ons ook om foutlozer te schrijven. de spellingscontrole is een uitkomst en er zijn zelfs dicteerprogramma’s, zodat we zelf nog nauwelijks hoeven te schrijven als we dat niet willen. daarnaast biedt het internet een veelheid aan informatie zodat we heel veel weetjes gewoon op kunnen zoeken. De juiste informatie bij dat zoeken gaat het echter vaak mis, er is zoveel informatie te vinden op het internet dat je door de bomen het bos niet meer ziet. dit geldt overigens niet alleen voor mensen met dyslexie, bijna iedereen heeft hier problemen mee. Het vergt aardig wat vaardigheden om de juiste informatie te vinden en om valse informatie te herkennen. Wanneer we iets zoeken over bijvoorbeeld onze hobby zien we al snel welke informatie klopt en welke niet. We beschikken dan over voldoende kennis over het onderwerp om de informatie op juiste waarde te schatten. maar als we zoeken op een onbekend onderwerp wordt het lastiger. stel dat je net hebt gehoord dat je dyslexie hebt en dat je daar van alles over wilt weten…. misschien laat je je dan wel een dure bril aansmeren of laat je je wijsmaken dat dyslexie te genezen is. er gaan zelfs stemmen op dat dyslexie een gave zou zijn. tegenover al deze valse informatie is gelukkig ook voldoende juiste informatie te vinden. degene die dyslexie bij je heeft vastgesteld kan je naar zijn/haar website verwijzen, daar zijn dan weer links te vinden naar andere websites die over het algemeen wel betrouwbaar zijn. Zoek hierbij overigens niet te lang door, de informatiestroom is eindeloos. beperk je tot de vraag en het daarbij passende antwoord, heb je dat antwoord gevonden zoek dan niet verder. plaatjes door de veelheid aan informatie lopen we het risico dat we slordiger léon Biezeman worden en met we bedoel ik in dit geval de maatschappij in zijn geheel. We krijgen met name op de sociale media zoveel links en informatie voorgeschoteld dat we snel kijken, een paar woorden lezen en dan denken dat we weten hoe het zit. die halve woorden, regelmatig ook nog eens verkeerd gespeld, worden dan weer vrolijk doorgegeven en voor zoete koek geslikt. daardoor wordt het steeds lastiger om de juiste informatie uit te filteren. de sociale media maken ons ook gemakzuchtiger. neem bijvoorbeeld Facebook. teksten zonder plaatjes worden nauwelijks nog gelezen. Het zijn de plaatjes en foto’s die onze aandacht trekken en we proberen in één beeld alle informatie te vangen. dat kan ideaal zijn, we zien in één oogopslag waar het om gaat en de aanvullende tekst dient dan als ondersteuning in plaats van andersom. en hoe kleiner de schermen worden, hoe meer we afhankelijk worden van juist die plaatjes. Hele teksten lezen op een mobieltje is toch een stuk lastiger dan plaatjes kijken emoticons Wat betreft die mobieltjes: de afkortingen vliegen je daar om de oren en emoticons geven de bijbeho11 rende emoties weer van een knipoog ;-) tot verdriet :-(. dit is vaak herkenbaar en handig in het gebruik, maar wat we ons niet realiseren, is dat deze afkortingen en emoticons ook in het dagelijkse taalverkeer, zoals e-mail, sluipen. en dat geeft, samen met steeds slordiger wordende omgang met de taal, zoals halve woorden en verkeerde spelling, steeds meer problemen. Vooral mensen met dyslexie, die toch al moeite hebben met ‘gewone’ spelling, hebben daar last van. Ze worden via de social media, mail en app-jes opgezadeld met steeds weer een andere vorm van communiceren, met een slordiger taalgebruik en met foutieve spelling. FOTO: ROnald Hissink
Page 12
léon signeert zijn boek aPPZURT mail daarnaast worden we soms ook overvoerd met een veelheid aan mail en app-jes. Hoe bewaar je die? Wanneer je nog ‘ouderwets’ post op papier krijgt, maak je die meestal meteen even open, waarna het in de papierbak belandt of bijvoorbeeld op de stapel administratie. maar de e-mail in de inbox lijkt ons niet in de weg te zitten en blijft daar vaak in zitten, tot we een eerste aanmaning krijgen. dan blijkt dat we door de veelheid aan mail een rekening over het hoofd hebben gezien. of die mail waarin allerlei informatie staat over de afspraak voor morgen, hoe vind je díe snel weer terug? uiteindelijk lukt het meestal wel, maar vaak toch met de nodige stress. de mapjes die je naast je inbox hebt aangemaakt helpen wellicht, maar dan moet je dat mailtje daar wel naar toe hebben 12 verplaatst. en wat te denken van die mail van je favoriete vereniging die tegenwoordig haar magazine alleen digitaal verstuurt? Je bent zo gewend aan nieuwsbrieven zonder bijlagen dat je wel de mail leest, maar soms niet in de gaten hebt dat in de bijlage het complete magazine zit! online magazines magazines zijn voor veel mensen met dyslexie lastig te lezen vanaf een beeldscherm. de letters op het scherm lijken op één grote brij aan vlekjes die eerder aan plaatjes dan aan woorden doen denken. de leesinspanning wordt daardoor, maar ook door het feit dat een online magazine anders ‘leest’ dan een normale informatieve website, groter. Het verschil? een online magazine is gevuld met artikelen die achter elkaar doorgaan in eenzelfde document. Heel vermoeiend. Het nadeel ten opzichte van papier moge duidelijk zijn. een papieren versie leg je makkelijk even aan de kant als je genoeg gelezen hebt. Als je een digitale versie wegklikt open je daarna het bestand minder snel en waarschijnlijk ben je het bovendien ook kwijt. ook zijn er mensen met dyslexie die graag met de wijsvinger de woorden in de tekst volgen, omdat ze anders woorden door elkaar husselen en de zinnen niet goed kunnen volgen. voorleesfunctie Aan de andere kant vinden sommige mensen met dyslexie de online magazines juist wel prettig. Het geeft ze de mogelijkheid om de pagina te vergroten, waarbij automatisch ook de letters groter worden, wat voor hen de leesbaarder bevordert. daarnaast zijn sommige magazines ook voorzien van een voorleesfunctie, helemaal ideaal wanneer het lezen teveel moeite kost. die voorleesfunctie vraagt wel om de juiste software, en die moet geïnstalleerd worden. dat zorgt dan weer voor andere uitdagingen. Gelukkig staat op de meeste computers al voorgeprogrammeerde software en hoef je bij gebruik ‘alleen maar’ akkoord te gaan met de gebruikersvoorwaarden die toch niemand leest… updates en wat te denken van die updates die gevraagd en ongevraagd plaatsvinden. neem bijvoorbeeld het schrijfprogramma Word. ben je net gewend aan ‘Word’ 2010, komt microsoft met een upgrade office 365 aanzetten. Gebruiksvriendelijker noemen ze dat, maar ondertussen zijn een aantal functies en mogelijkheden uitgebreid, verplaatst of verdwenen. dat wordt weer een lastige puzzel. Hoe vind je alles terug? over léon biezeman onderzoek dyslexie en de digitale wereld, zo beschouwd brengt het veel problemen met zich mee, maar geeft het ook vele mogelijkheden. We moeten ons realiseren dat digitalisering ten dienste moet staan van de gebruiker. onderzoek naar dyslexie en de mogelijkheden voor dyslectici bij het gebruik van de digitalisering zou een goed inzicht kunnen verschaffen in waar, wanneer en voor wie bepaalde toepassingen het meest geschikt zouden zijn. Voor tips en informatie over digitale hulpmiddelen en ondersteuning, kijk op: http://www.impulsenwoortblind. nl/hulpmiddelen-bij-dyslexie/ léon biezeman heeft dyslexie. Hij studeerde creatief educatief Werk en orthopedagogiek en hij deed onderzoek naar hoe mensen met dyslexie leren. Hij zet zich in om dyslexie op de kaart te zetten, schreef er een aantal artikelen en boeken over, waaronder ‘schrijven met dyslexie en ‘Appzurt – dyslexie van a tot z’. daarnaast maakt léon deel uit van het expertteam balans/ nVA, is hij extern adviseur van de onderwijsgroep van Impuls & Woortblind en ‘charity Ambassador’ voor dyslexia International, een organisatie die nauw samenwerkt met unesco. Zie ook zijn website: www.verdraaid.nl. 13
Page 14
ADD BIj DE DOKTER - EEN ERVARING ApART pling! een lief berichtje van mijn moeder: of ik even een formulier voor haar wil ophalen bij de huisarts. natuurlijk doe ik zoiets onmiddellijk. maar het wordt een aparte ervaring, waarbij ik me weer ten volle realiseer dat mijn Add-brein anders werkt dan dat van de meeste mensen. na thuiskomst ben ik serieus doodmoe van mijn ‘avontuur bij de dokter’. teKst: KArIn WIndt o 14 nlangs hebben mijn moeder en ik ons ingeschreven bij een nieuwe huisartsenpraktijk. We waren beiden niet blij met onze huisarts, dus toen er een artikel in het stadsblad verscheen over de opening van een nieuwe praktijk hebben we ons onmiddellijk ingeschreven. Het interview met de arts in de krant wekte een bijzonder positieve indruk. enkele weken later ging ik voor het eerst langs om eens te kijken of die inschrijving nou eigenlijk wel gelukt was. Iets van een bevestiging was uitgebleven. de uiterst vriendelijk assistente bleek toen om te komen in de administratie van het enorme aantal inschrijvingen. een foldertje of visitekaartjes had ze nog niet, maar ik kreeg een post-it papiertje mee met hun telefoonnummer, zodat ik iets in mijn mobiel kon zetten. “Wat lekker”, dacht ik, “allemaal zo gewoontjes”. Ze waren duidelijk nog druk bezig met het opstarten. daardoor verloopt nog niet alles vlekkeloos. dacht ik. maar dat is niet helemaal het geval, weet ik nu..... Vandaag moet ik voor het eerst naar onze nieuwe dokter met een duidelijke opdracht: het labformulier voor mijn moeder. Ik was even vergeten dat de entree wat bijzonder is. de praktijk zit in een groot oud kantoorpand. Alle ramen zijn afgesloten met rolluiken; het oogt alles behalve open. daartussen is een portaal met een deur die je toch open kunt duwen. Je komt in een kleine ruimte terecht van zo’n 5 m2. een tafel met wat stoelen, een grote receptiebalie, een tV aan de muur met wat reclame en een wachtbankje. de aanwezige lampen geven een prettig warm geel-oranje licht. Alles bij elkaar genomen kom je dus niet karin Windt in zo’n koude, medisch geoliede machine terecht. dat vind ik wel prettig. Achter de receptiebalie zit een scheidingswand met getint glas en daarachter is een soort fitnessruimte. Hier zijn enkele ouderen onder begeleiding bewegingsoefeningen aan het doen. Zo wordt de receptiebalie duidelijk ook gedeeld door twee verschillende organisaties: onze huisarts en ‘Gezond en Fit’. Aan één kant van de balie staat een bordje: ‘Indien u een afspraak heeft met Gezond en Fit, neemt u plaats. Wij zijn met lunch en vanaf 13.00 uur weer beschikbaar’. de wachtruimte is volkomen leeg. de receptie is onbemand. Ik sta daar alleen. rechts staat een deur open en daarachter zitten in het volle zicht een paar dames gezellig kauwend met elkaar te kletsen. de ’huisartskant’ van de balie is duidelijk wel operationeel; er staat geen afwezigheidsbordje. maar een assistente is nergens te bekennen. Ik kijk naar de klok en zie dat het nog niet eens half 1 is. Zou de assistente toch ook aan het lunchen zijn? Ik blijf maar braaf voor de balie staan wachten. binnen enkele tellen komt één van de lunchende dames met een bruine boterham in haar hand naar me toe en vraagt me vriendelijk of ze mij kan helpen. Ik vertel dat ik geen afspraak heb en dat ik alleen maar een formulier voor het lab kom halen voor mijn moeder. “de assistente zit achter dat muurtje” zegt ze. Huh.. achter het muurtje? “Ja, achter dat muurtje is een deur, daar zit de assistente” zegt ze, wijzend op het bewuste muurtje. Ik ben te bescheiden om te vragen of het dan de bedoeling is dat ik daar zo naar binnen banjer. Het heeft er wel alle schijn van. “misschien zit ze daar ook wel gewoon te eten” denk ik, voor mezelf overwegend of ik dan ook tot 1 uur zou moeten wachten. dat gaat me dan weer wat te ver. Ik kom tenslotte alleen even een formulier halen. toch blijf ik nog maar even timide wachten. nu komt er een mijnheer in een blauw shirt naar me toe, ook weer met de vriendelijke vraag of hij kan helpen. Zou dit misschien de doktersassistent zijn? Wie zegt dat een assistent altijd een vrouw moet zijn? “Ik kom een labformulier ha15
Page 16
en tot een reactie komt wanneer dat nodig is. “Ja, ze reageerde wel wat onsympathiek zojuist”, zeg ik op kalme en nette toon, blij met zijn meedenkendheid. de man herhaalt dat hij haar heeft zien lopen (met een gezicht van ‘die heeft wel degelijk tijd’) en verdwijnt in een andere ruimte. de deur slaat achter hem dicht. Het is inmiddels ver na één uur. len”, herhaal ik hoopvol mijn missie. Helaas. Het is niet zijn afdeling. naar de klok kijkend besluit ik dat ik toch wat assertiever moet worden. Ik neem de horde en begeef me naar het muurtje. Ja, daar zit inderdaad een deur. de volgende overweging is: gewoon naar binnen gaan of even netjes kloppen. Ik geef toch maar een bescheiden klopje. de deur gaat vrij snel open en om het hoekje verschijnt het gezicht van de assistente die ik herken van mijn eerdere bezoekje. “Ik kom u zo halen” zegt ze. Ze kijkt een beetje verstoord. “Ik heb geen afspraak, maar ik kom alleen een formulier voor het lab halen” zeg ik. “mijn moeder heeft de huisarts daar gisteren telefonisch over gesproken”. de assistente herhaalt ronduit kattig “neemt u plaats, ik kom u zo halen!” net alsof ze niet heeft gehoord wat 16 ik zei. dat is dan toch het moment waarop je begint te denken “het is hier wel heel erg rommelig”… bedeesd loop ik weer terug naar de balie. nu toch wat boos aan het worden van binnen. maar wat te doen? mijn enige defensie is om te weigeren te gaan zitten. Ik ga dus maar weer stoïcijns voor de balie staan. en met succes. er komt een derde ultravriendelijke persoon op me af kwam met de vraag of hij kan helpen. “Ik wacht op de assistente” antwoord ik. “oh, ik zag haar net lopen” zegt de man. “Ik haal haar wel even”. Voor iemand als ik, die altijd maar alles over zich heen laat komen door mijn Add en het bijbehorende trage reactievermogen, is dit al een hele overwinning. dat je ook maar een klein beetje voor jezelf opkomt twee tellen later komt er een andere dame door diezelfde deur met de vraag of ze mij kan helpen. Ze lijkt kalm en bereidwillig, dus ik herhaal weer mijn mantra: “Ik kom een labformulier halen voor mijn moeder, de huisarts heeft haar gisteren hierover gesproken”. maar ineens gaat ze los: “Ik ben de huisarts. Waarom sta je daar zo’n enorme stampij voor te maken” briest ze. Ik staar haar aan. Alleen al van het feit dat iemand tegen mij zegt dat ik “stampij” sta te maken sla ik monddood. “Kun je dan niet heel even wachten”, vervolgt ze op felle toon. Ik, Karin met Add. Ik, die altijd op me laat kakken, ik die alles over me heen laat komen omdat ik nooit op tijd kan reageren wanneer iemand mij onjuist behandelt…. Ik zou stampij maken?! Zoiets heeft nog nooit eerder iemand tegen me gezegd. Ik voel dat ik me moet verdedigen. maar die actie gaat tegen mijn karakter in en moet uit het puntje van mijn tenen komen. Het lukt. Ik stamel dat ik al erg lang sta te wachten. “Vraag maar aan hen”, zeg ik stoer terwijl ik wijs naar het hok met kauwende dames. maar de huisarts vervolgt haar tirade: “de assistente was met een patiënt bezig, dat zie je toch. die patiënt gaat nu pas weg”. Ik zie inderdaad een oudere mevrouw weglopen. de huisarts geeft me vervolgens het formulier en sluit af met een cynisch: “bedankt voor je begrip”. daarna loopt ze op een drafje weg. 'waarom maak je zo'n stampij?', briest ze. tot zover mijn eerste kennismaking met mijn nieuwe huisarts. en gek genoeg mag ik haar wel. Ze komt kranig op voor haar assistente, die kennelijk erg geschrokken was van het klopje op de deur en er doorheen zat. maar veel was haar duidelijk ontgaan en daar ben ik blijkbaar de dupe van geworden. nadat ik het labformulier naar mijn moeder heb gebracht en daar mijn belevenis uit ongeloof meerdere malen heb herhaald, vragend wat zij zou hebben gedaan en hoe zij zou hebben gereageerd, ga ik naar huis. thuisgekomen komt de vermoeidheid onmiddellijk over me heen. dit soort situaties kan mijn brein moeilijk verwerken, ik word er letterlijk en figuurlijk doodmoe van. typisch aDD? Waarom put zo’n ervaring mij nu zo uit? Ik heb het voor mezelf eens geprobeerd te analyseren en kom tot een aantal oorzaken, die allemaal met mijn Add te maken hebben. ten eerste komen werkelijk alle details binnen. dat het me opvalt dat ze in zo’n gezondheidscentrum bruin brood eten en geen wit brood bijvoorbeeld. maar ook de kleur van de verlichting, de sfeer van het gebouw, wat mensen aan hebben, het tikken van de klok. die buitengewone aandacht voor details is bij mij zeker geen autisme. Ik zoek al die ‘prikkels’ zelfs -grotendeels onbewust- op omdat ze me dopamine (energie) geven. daarnaast voel ik veel empathie voor de assistente en heb ik begrip voor haar situatie. Het verwerken van al die indrukken verloopt wel een fractie trager dan bij de meeste mensen. er komt nu eenmaal meer binnen. Het lukt me daardoor niet om onmiddellijk boos te worden, het is altijd net iets te laat; wanneer het geen zin meer heeft om boos te worden. Veel slik ik weg of ‘ik laat het gebeuren’. Ik rol in een soort verbazing waar ik in blijf hangen en later gaat het bandje zich in mijn hoofd opnieuw afspelen en dan herhalen, herhalen en nog eens herhalen. daarbij komt dan ook weer een soort onzekerheid kijken: “lag het aan mij, had ik anders moeten handelen, hoe kwam ik over, hoe zou iemand anders hebben gehandeld? ”. tot slot nog iets 'typisch Add' in hoe ik omga met dingen: ik bekijk alles steeds vanuit verschillende invalshoeken. dat zorgt weer voor nog meer indrukken, gevoelens en gedachten. Ik ben het voorval nog steeds aan het herkauwen, terwijl de assistente en de dokter het hele incident waarschijnlijk alweer glad vergeten zijn. Ze kunnen zich mij waarschijnlijk niet eens meer herinneren. Andere mensen zijn in staat om dit soort dingen vrij onmiddellijk van zich af te laten glijden. Ik niet. na thuiskomst heb ik serieus een uurtje diep geslapen om het allemaal van me af te schudden. Gewoon serieus doodmoe van alle gedachteprocessen, ter plekke maar ook nadien. over karin winDt Karin Windt is ervaringsdeskundige met veel kennis van Add. Ze heeft meerdere boeken over Add geschreven. meer info via: www.levente.nl 17
Page 18
VERGOEDE DySLExIEzORG EN pASSEND ONDERWIjS een leerling heeft een dyslexieverklaring, maar betekent dit ook dat hij of zij passend onderwijs krijgt? en wat heeft de leerling die net onder de norm voor een diagnose dyslexie zit aan de wet passend onderwijs? Karin Jahromi van de Werkgroep onderwijs I&W probeert helderheid te scheppen. daaraan is behoefte, weet zij uit eigen ervaring. teKst: KArIn JAHromI p 18 assend onderwijs scholen hebben met de invoering van passend onderwijs een zorgplicht gekregen. dat betekent dat ze ervoor verantwoordelijk zijn om alle leerlingen die extra ondersteuning nodig hebben een passende plek te bieden. Het gaat daarbij om leerlingen die worden aangemeld en leerlingen die op school zitten. de school zoekt in overleg met de ouders een passende plek. op de eigen school of, als de school niet de juiste begeleiding kan bieden, op een andere reguliere of speciale school (bron: https://passendonderwijs.nl/over-passendonderwijs/zorgplicht). Dyslexie de wet passend onderwijs richt zich met name op extra ondersteuning; ondersteuning boven op de zogenaamde basisondersteuning. Het signaleren en begeleiden van leerlingen met dyslexie valt onder de basisondersteuning. strikt genomen verandert er voor kinderen met dyslexie dus niets door het invoeren van passend onderwijs. bij een vermoeden van dyslexie stuurt de school het leerlingdossier naar de gemeente en die verwijst naar een specialist voor het afgeven van de dyslexieverklaring (diagnostiek). de behandeling van de specialist valt onder de Jeugdwet. grote verschillen overigens verloopt een verwijzing door een school voor diagnostiek en behandeling niet altijd hetzelfde. er is hiervoor geen eenduidige aanpak. ouders zijn daarbij erg afhankelijk van het dyslexiebeleid van de school en de deskundigheid van de leerkracht. Zo blijkt bijvoorbeeld dat kinderen met een allochtone achtergrond soms over het hoofd gezien worden bij het vermoeden van dyslexie. sommige scholen verwijzen weer te vaak door. dit maakt het voor ouders lastig om de regie helemaal over te laten aan de school van hun kind. Dyslexieverklaring om op school passende hulp te krijgen voor problemen met lezen en/of spellen is de dyslexieverklaring nog steeds leidend, ondanks de invoering van passend onderwijs. Waarom? Wellicht omdat scholen uitgaan van de visie dat dyslexie voor een niet-deskundige niet te onderscheiden is van een gewone leerproblematiek. Kinderen zonder een dyslexieverklaring hebben karin Jahromi volgens die redenering geen dyslexie maar andere leerproblemen en daarmee ook geen recht op de gangbare dyslexie-ondersteuning. Jammer voor leerlingen zonder een diagnose, die vaak wel degelijk dezelfde hulpvraag hebben, al scoren ze net niet voldoende ‘probleemgehalte’ voor de diagnose dyslexie. willekeur in ondersteuning scholen moeten wel iets bieden aan leerlingen zonder officiële dyslexieverklaring, maar hebben ook de vrijheid om dit beleid zelf te bepalen, binnen hun eigen mogelijkheden. In de praktijk heeft de ene school een paar sterke Intern begeleiders die deze leerlingen extra ondersteuning op maat bieden. de andere school biedt dit niet. ouders sturen hun kind dan naar betaalde bijles of ondersteuning. soms wordt dit zelfs binnen school aangeboden. maar dat is dus alleen voor de meer bemiddelde kinderen weggelegd. tot zover de handreiking binnen passend onderwijs aan kinderen die geen verklaring van dyslexie kunnen overleggen. mogelijke oplossing misschien zou het een goede oplossing zijn om de dyslexieverklaring te laten zijn voor wat het is: een persoonlijk medisch document maar niet de enige weg naar effectieve dyslexie-ondersteuning. dan kunnen leerlingen die tegen de dyslectische norm aanschuren zonder diagnose óók baat hebben bij diezelfde ondersteuning. Want een zorgplicht hebben de scholen wel voor deze kinderen. Wat is er dan logischer dan datgene wat werkt bij leerlingen met dyslexie ook aan te bieden aan leerlingen die - om welke reden dan ook- overduidelijk vergelijkbare problemen hebben maar net onder de drempel van een diagnose vallen? subsidie Dedicon op de tocht momenteel zijn er ook problemen rondom de subsidie voor het digitaliseren van nieuwe schoolmethoden door dedicon. Zorgelijk dat een dergelijke subsidie, die de rechten van het kind op het krijgen van het juiste onderwijs moet borgen, zomaar op de tocht kan staan. en waarom zou dit recht ook hier eigenlijk alleen aan dyslectische kinderen zijn voorbehouden? 19
Page 20
kinderen bij iB juf Ieder kind met een leesprobleem zou toegang tot deze faciliteit moeten hebben. uit eigen ervaring weet ik dat het – ook voor ouders! – een heel gedoe is om dit allemaal voor je kind en samen met school te organiseren. daar ga je ook alleen maar voor als je kind daar overduidelijk baat bij heeft. een run op deze voorziening zal het echt niet geven. dus, waarom zo voorzichtig met deze ondersteuning? venijn Voor de leerling met de diagnose dyslexie geeft de combinatie signalering/begeleiding van de school en het dyslexiebehandeltraject vanuit Jeugdzorg nog de beste kansen op een goed resultaat. Het venijn zit vooral bij de leerling die net onder de dyslexienorm scoort of andere problematiek laat 20 zien. dan blijkt ineens het trio dyslexiezorg, passend onderwijs en jeugdzorg voor veel onduidelijkheid en ongelijke kansen te zorgen. Hoe verder? ouders laten het er in ieder geval niet bij zitten. Waar ze uiteindelijk voor kiezen, is wel heel divers. Huiswerkbegeleiding en bijles scoren in ieder geval hoog, zowel binnen als buiten de school. of er wordt voor een specifiek coachingstraject gekozen, al dan niet in samenspraak met de leerkracht of school. laten we hierbij trouwens niet vergeten, dat in veel gevallen ouders vaak financieel de kosten dragen, tenzij de gemeente een ondersteuningstraject vanuit het cJG betaalt. brengen al deze opties en gesprekken binnen de school en het samenwerkingsverband geen soelaas en heeft verder praten geen zin: dan kun je als ouders het college voor de rechten van de mens inschakelen voor een bindende uitspraak. vragen of reacties? Karin.Jahromi@ impulsenwoortblind.nl lees ook het artikel op p. 24 'Inclusief onderwijs als mensenrecht'. Eindelijk duidelijkheid tekst: WendA Wenda worstelt al haar leven lang met moeheid, somberheid en grenzeloosheid. Haar vader kampt met depressies na zijn pensioen en haar dochter moet stoppen met haar mbo-opleiding vanwege dyscalculie. Alle drie proberen ze zichzelf staande te houden met behulp van antidepressiva. met matig succes. dan komt Wenda op het spoor komt van Ad(H)d. Ze probeert dexamfetamine. Haar vader en dochter ook. drie levens komen weer tot bloei. tot het bericht van de speekseltest… H et verhaal van mijn vader mijn vader heeft altijd een goede baan gehad als directeur en deed er veel dingen naast. Hij is nog steeds druk bezig met muziek maken, lezen, wandelen. Hij houdt niet van stil zitten. sinds zijn pensioen liep hij wel steeds meer tegen dingen aan. Zijn hele leven had hij elke nacht last van nachtmerries. Hij zocht beslist geen drukte op. Hield niet van feestjes. Voelde zich altijd erg moe en bleef maar malen. Als hij op visite ging wilde hij altijd weer snel weg. ook kreeg hij steeds meer last van depressies, wilde graag met rust gelaten willen worden, geen kabaal om zich heen en hij was altijd zo moe. Hij was al vaak bij de huisarts en psycholoog geweest voor zijn klachten en kreeg net als ik fluoxetine (antidepressiva). een alternatieve arts schreef ook wat middeltjes voor. Het energieniveau kwam er ook daar als zeer laag uit. maar wat hij ook slikte, niets hielp. Hij heeft de afgelopen jaren ook zeer diep gezeten en ik heb veel met hem gepraat omdat wij zo op een lijn zitten en hetzelfde voelen. mijn verhaal Ik heb twee kinderen gekregen: een zoon, nu 24, met autisme en AdHd. Hij woont begeleid. mijn dochter is inmiddels 21jaar. 21
Page 22
mijn ex-man is ook autistisch. toen de kinderen 4 en 7 waren ben ik gescheiden. mijn leven liep beslist niet vlekkeloos en ik kreeg veel voor mijn kiezen. Ik ben zwaar depressief geweest. rond mijn 34e kreeg ik een burn-out. Van de psycholoog die ik bezocht kreeg ik therapie. Ik kreeg te veel op mijn bord, vond zij. Als kind kon ik niet stil zitten, ik was altijd vroeg wakker en zag alles voorbijkomen. op mijn rapport stond elk jaar ‘slechte concentratie’. later werd ik me er bewust van dat ik maar bleef malen en mijn hoofd nooit rustig was. Alles moest vaak schoon worden gemaakt, niet te veel prulletjes, dan voelde ik mij pas beter. Ik ging nooit naar feestjes of grote evenementen. Het lawaai kon ik niet verdragen. lange gesprekken maakten me doodmoe. eigenlijk was ik sowieso altijd maar moe. maar ik ging maar door. Ging over alle grenzen heen en was gewoon niet te stoppen. begin vorig jaar werd ik afgevoerd met een ambulance. op mijn 43e kreeg ik weer een burn-out. Weer naar een psycholoog en weer gesprekken hebben. 22 Weer kwam het erop neer dat ik in mijn leven erg veel meemaakte en ik was het daar ook wel mee eens. na vier maanden begon ik weer met werken en met medicatie fluoxetine. maar ook nu had ik nog niks geleerd. Ik ging maar door. Weer over alle grenzen heen. daarbij ergerde ik me mateloos aan mijn collega’s die het overduidelijk rustig aan deden, over elkaar zaten te praten en ik werd gek van alle prikkels die dat opleverde. begin vorig jaar werd ik afgevoerd met de ambulance. met een halfzijdige verlamming en veel meer klachten. eerst dachten ze aan een cVA. toen ms. dat was het gelukkig niet. de Arboarts verwees mij wederom naar een psycholoog en toen naar maatschappelijk werk. dat leverde weinig op. daarna ben ik zelf naar een psycholoog gegaan en kreeg ik emdr-therapie. ook nu wist niemand echt wat er was. mijn pittige leven zou de oorzaak wel zijn. opknappen deed ik niet. Het verhaal van mijn dochter Als kind was ze erg traag op school. Ze had veel rekenproblemen. mijn verzoek om een test werd afgewezen. Ze vonden mij overbezorgd. ook in het voortgezet onderwijs bleef met name het rekenen een groot probleem. maar wederom vonden ze een test niet nodig. uiteindelijk heb ik mijn dochter laten testen op dyscalculie bij een bekende instelling én om te kijken of er ook een andere stoornis aanwezig zou zijn. Ze bleek overduidelijk dyscalculie te hebben! een andere stoornis was er niet. ze had aDD, geen twijfel mogelijk. Ze moest stoppen met het mbo waar ze de opleiding tot dierenartsassistente deed op niveau 4. Ze wilden haar niet helpen met rekenen terwijl ze alles boven een 8 had, behalve dan rekenen. toen raakte ze aan de drugs verslaafd en is een jaar weggelopen. en jaar waarin er geen contact was. uiteindelijk kwam ze hier weer thuis wonen. Ze voelde zich nog depressief en kreeg ook fluoxetine. Ik besloot haar nog eens te laten testen vanwege haar psychische problemen, bij GGZ-instelling lentis. de conclusie: ze had Add. Geen twijfel mogelijk. eindelijk duidelijkheid voor ons alle drie na een voorlichtingsavond bij lentis over AdHd/ Add was het voor mij ook wel duidelijk dat ik hier iets van had. dat was voor mij voldoende reden om naar een andere psycholoog te gaan. deze vroeg mij hoe mijn gedachtegang was. toen ik dat vertelde wist hij al snel genoeg: ook Add. Ik ging naar de psychiater en die was er ook van overtuigd dat het Add was. eindelijk was ik terecht gekomen bij een instantie waar ze wisten waar ik last van had. Ik kreeg dexamfetamine en begon het effect al snel te voelen. ook wisten ze te vertellen dat ik in een conversiestoornis was beland door de Add. door altijd maar doorgaan, geen grenzen aanvoelen, etc. dat verklaarde de heftige uitvalsverschijnselen van vorig jaar. Wat was mijn opluchting groot om eindelijk gehoord te worden. de conclusie dat mijn vaders klachten eenzelfde oorzaak hadden was snel te trekken. Hij kreeg daarom ook dexamfetamine voorgeschreven en wist niet wat hem overkwam. de moeheid verdween, hij kon zich veel beter concentreren op zijn hobby’s. Zijn nachtmerries, die hij zijn leven lang elke nacht had, verdwenen. Hij voelt zich nu, op zijn 77e, eindelijk goed. mijn dochter was na de diagnose met ritalin begonnen, met weinig effect. In overleg met lentis is zij ook overgestapt naar dexamfetamine. met eveneens een positief effect. stress vanwege drugstest Zo zijn we dus met drie generaties enorm opgeknapt, dankzij het middel dexamfetamine. Ik kan na lange tijd eindelijk weer wat werken. maar daar moet ik wel voor autorijden. Ik rij zelfs veel beter met deze medicatie. Ik rij stukken rustiger en heb meer concentratie. Ik was een bumperklever maar dat ben ik niet meer. dat geldt ook voor mijn vader en dochter. Het was dus een paar maanden grote stress voor ons om in de auto te stappen. We overwogen alle drie om dan maar te stoppen met de medicatie. maar gelukkig heeft d’66 werk gemaakt van alle noodkreten die Impuls & Woortblind namens mensen met AdHd heeft gegeven. en onlangs heeft de minister toegezegd dat mensen die veilig rijgedrag vertonen geen angst hoeven te hebben om met hun medicatie de auto in te stappen. een pak van ons hart! 23
Page 24
INcLUSIEf ONDERWIjS ALS MENSENREcHT op 27 maart organiseerde In1school de expertmeeting ‘Inclusief onderwijs als mensenrecht’. Aanleiding was het rapport ‘mijn, jouw of onze school’ van caroline Forder en Jeannette Krusemann. dit rapport toetst de wetgeving over recht op inclusief onderwijs aan de praktijk. de uitkomst is niet positief. roderik plas van de Werkgroep onderwijs van Impuls & Woortblind doet verslag. teKst: roderIK plAs V 24 erdragen versus de praktijk In verschillende internationale verdragen staat dat iedereen recht heeft op onderwijs. daarnaast moet het onderwijs zich aanpassen aan de behoefte van de leerling. toch is de praktijk in nederland heel anders. Zo stelt dagvoorzitter prof. dr. Fons coomans van de universiteit maastricht (unesco chair). Het recht op onderwijs (Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, art. 26, 1948) geldt niet als vanzelfsprekend in nederland. onderwijs wordt nog steeds als een sociale verworvenheid gezien in plaats van een recht waarbij de staat zich moet inspannen om te zorgen dat het recht wordt gerealiseerd. inclusief onderwijs recent is hier de nadruk op inclusief onderwijs bij gekomen. dit betekent dat iedereen recht heeft op goed onderwijs binnen eenzelfde onderwijssysteem. In verschillende verklaringen en (europese) verdragen staat de doelstelling om systemen van speciaal onderwijs om te vormen naar systemen van inclusief onderwijs. de belangrijkste daarvan is het ‘Verdrag voor de Rechten van Personen met een Handicap’ (VrpH), dat in juni 2016 door de nederlandse overheid werd geratificeerd en daarmee bindend is geworden. wat zegt het vrpH Volgens het VrpH hebben mensen met een handicap dezelfde (mensen)rechten als ieder ander. nu nederland het VrpH ondertekend heeft, moet de staat haar wetten zo aanpassen dat structurele gelijkheid van mensen met een handicap gegarandeerd is. Het VrpH introduceert daarbij een nieuw criterium voor het beoordelen van discriminatie: een aanpassing voor een individu moet niet meer alleen doeltreffend zijn maar moet ook bijdragen aan het tegengaan van discriminatie en een inclusief systeem bevorderen. en, heel wezenlijk: uitsluiting van reguliere structuren is in strijd met het gelijkheidsbeginsel van het VrpH. (Artikel 24) nederlandse wetten voldoen niet de nederlandse wetgeving voldoet niet aan artikel 24 van het VrpH. Zo blijkt uit het rapport van Forder en Krusemann. dat geldt zowel voor de ‘Wet passend onderwijs’ (Wpo) als de ‘Wet Gelijke Behandeling op grond van Handicap of Chronische Ziekte’ (WGbH/cZ). Het rapport is een juridische analyse van het VrpH en de nederlandse wetgeving. Het gelijkheidsbeginsel dat in de nederlandse wet wordt gebruikt, strookt niet met de mensenrechtenstandaard van het VrpH. waar gaat het mis? Het medische model van handicap (een handicap is een afwijking van de norm) vormt nog steeds de basis van het nederlandse onderwijssysteem in plaats van het sociaal model van handicap (een handicap wordt een probleem omdat de samenleving drempels opwerpt). leerlingen stromen nog steeds in op het reguliere of speciaal onderwijs op basis van hun medische labels. ook in de Wpo is het uitgangspunt dat niet alle kinderen met een handicap toegang hebben tot regulier onderwijs. slechts een beperkte groep leerlingen met een handicap krijgt wel toegang tot het reguliere onderwijs; degenen waarvoor de school aanpassingen kan treffen. In nederland speelt het begrip ‘redelijke aanpassing’ een belangrijke rol bij het toelaten van leerlingen met een beperking. een leerling kan worden toegelaten als de aanpassing de school niet teveel belast. Individuele aanpassingen zorgen echter niet voor inclusie. Happy few Gelijke kansen voor mensen met een handicap geldt dus in de praktijk van het nederlandse onderwijs slechts voor de happy few. discriminatie op grond van handicap vormt nog steeds de basis van ons onderwijssysteem. dit is allemaal in strijd met het VrpH, aldus het rapport van Forder en Krusemann. een tegengeluid niet alle aanwezigen zijn het eens met de opstellers van het rapport. prof. dr. paul Zoontjens, hoogleraar onderwijsrecht van de tilburg university, vindt de bestaande situatie in nederland niet in strijd met het VrpH. Volgens hem stellen het VrpH en andere internationale verdragen de norm van inclusief onderwijs. maar, zo stelt hij, veranderingen kunnen niet in één keer gerealiseerd worden. staten krijgen hier de tijd voor. Verdere kritiekpunten van Zoontjes op het rapport zijn: speciaal onderwijs hoeft niet verplicht te wor25
Page 26
den opgeheven, scholen zouden enorme veranderingen moeten aanbrengen aan gebouwen, de verwijderingsbevoegdheid kan niet ter discussie worden gesteld, geschiktheidseisen moeten een rol blijven spelen bij de toelatingen en onvoorwaardelijke toegang tot het regulier onderwijs kan niet verplicht worden. Als een leerling een diploma niet haalt dan moet er geselecteerd worden en dan is het onvermijdelijk dat er leerlingen met een beperking buiten de boot vallen. Het laatste woord is hier -ook onder experts- duidelijk nog niet over gezegd. Wij blijven de ontwikkelingen vanuit de Werkgroep onderwijs volgen. mijn dank gaat uit naar José smits, projectmedewerker bij in1school 26 voor het ter beschikking stellen van het verslag van de expertmeeting. overige bronnen: • Prof. Mr. Forder, C. & Mr. drs. Krusemann, J. (verzenddatum: 2017, 4 april) deF presentation 27 maart 2017.pptx. [powerpoint-presentatie]. • Het rapport van prof. mr. Forder, c. & mr. drs. Krusemann, J.: 'mijn, jouw of onze school, het recht op inclusief onderwijs in nederland getoetst aan het Verdrag inzake de rechten van personen met een Handicap'. • Kijk op de In1school website: https://www.in1school.nl/images/ kennis-opinie/onderzoekenextern/Rapport-mijn-jouw-onzeschool-versie-06072016.pdf AD(H)D heb je niet alleen tekst: elly VAn rIJn Als je kind Ad(H)d heeft wordt opvoeden een ware uitdaging. naarmate je kind ouder wordt dringt zich steeds meer de vraag op: wanneer laat je je kind los? een worsteling die veel ouders zullen herkennen. elly van rijn sprak met twee openhartige ouders die hier nog middenin zitten. R ob (54) en mark (32) Vijf jaar geleden is Rob gescheiden en ingetrokken bij zijn nieuwe vriendin. Sindsdien woont zijn zoon Mark alleen in het ouderlijk huis. Het ging een tijd goed, maar nu niet meer. Mark betaalt al anderhalf jaar geen huur meer en Rob overweegt om Mark het huis uit te zetten. “Ik ben bang dat hij zich dood drinkt”. Al op jonge leeftijd is duidelijk dat mark Ad(H)d heeft. Hij wordt gediagnosticeerd, slikt trouw zijn medicijnen en komt relatief zonder problemen de lagere en de middelbare school door. Hij is een leuk druktemakertje en omdat hij enig kind is krijgt hij alle aandacht. na de middelbare school kiest hij voor een technische opleiding, maar die maakt hij niet af. Gelukkig kan mark aan de slag als assistent van een belichtingsman bij een toneelgezelschap. uiteindelijk wordt hij zelf belichtingsman en hij heeft zijn leven behoorlijk op de rails. zelfmedicatie In die tijd gaat rob bij zijn nieuwe vrouw wonen en ook marks moeder trekt in bij een nieuwe vriend. mark blijft alleen achter in het ouderlijk huis en betaalt zijn vader maandelijks huur. Het gaat eigenlijk redelijk probleemloos. tot mark bij een ongeluk zijn knieën ernstig beschadigt. Hij kan zijn werk niet meer uitvoeren en komt thuis te zitten. dan gaat het mis. 27
Page 28
mark stopt met de Ad(H)d-medicatie en, zoals rob het formuleert, ‘hij begint met zelfmedicatie’. Hij gaat experimenteren met cocaïne en alcohol en de hoeveelheden worden steeds groter. Zijn huur betaalt hij niet meer en zijn moeder betaalt zijn eten. Het zit rob helemaal niet lekker. Als dit zo doorgaat voorziet hij dat mark zich dood drinkt. Hij heeft zijn natje en zijn droogje en er is voor hem geen enkele prikkel om iets aan de situatie te veranderen. zwerven de oplossing moet dus van buiten komen. Van zijn ex verwacht rob geen steun voor een hardere aanpak. Het is dus aan hem. rob denkt dat hij mark, na anderhalf jaar geen huur te hebben ontvangen, daadwerkelijk uit huis moet zetten. bovendien wordt het betalen van de dubbele woonlasten te bezwaarlijk voor hem. maar zo'n beslissing is niet niks. rob is bang dat mark door Amsterdam gaat zwerven en wat komt er dan als verslaafde van hem terecht? Hij kan er nauwelijks meer van slapen. de situatie is des te wranger omdat rob bij een daklozenproject werkt en als geen ander weet wat het leven op straat inhoudt. Verschillende keren al heeft hij met instemming van mark een afspraak gemaakt bij een maatschappelijk werker. maar hij kwam steeds al28 leen. mark kwam nooit opdagen. rob is ten einde raad en ziet op dit moment op geen enkele manier licht aan het einde van de tunnel. Hij heeft besloten eerst zelf maar met een hulpverlener te gaan praten in de hoop dat dit hem enige steun en richting zal geven. Wat rob op de been houdt is zijn werk en zijn sport Aikido. eric (56), inge (53) Paco (24) en Stijn (18) Ze waren een gewoon gelukkig gezin met twee drukke jongens. Maar gaandeweg loopt alles vast. Inge wordt depressief en haar beide zoons blijken AD(H)D te hebben. Nadat Inge ook de diagnose ADHD krijgt, gaat het met haar beter. De zoektocht tussen bemoeien en loslaten met haar zoons duurt nog voort. “Op enig moment moet alles toch goedkomen”. Inge heeft al twee zoontjes van 8 en 2 jaar als zij eric ontmoet. eric is ondernemer en runt twee bedrijven. een druk bezet man. Inge is metrobestuurder. samen voeden ze de twee kinderen op. paco en stijn zijn druktemakertjes die de nodige aandacht vragen. die krijgen ze ook en met elkaar leiden ze een leuk leven. paco gaat studeren en het huis uit, maar op de universiteit heeft hij het niet naar zijn zin en kan hij zijn draai niet vinden. eric neemt hem op in een van zijn bedrijven in de hoop dat hij daar wel wordt gegrepen door werk en sfeer. schuldgevoel Inge is in de tussentijd afgekeurd voor haar werk. Zij slikt antidepressiva en het leven lacht haar steeds minder toe. uiteindelijk belandt ze op de bank waar ze vrijwel niet meer vanaf komt. ook paco lijkt steeds ongelukkiger te worden. Hij slaapt niet meer, wil niet meer naar zijn werk en komt bij een psycholoog terecht. Via omzwervingen langs verschillende behandelaars wordt hij gediagnosticeerd met Ad(H)d. Hoewel ze ziet dat het niet goed gaat met paco is Inge niet bij machte iets voor haar zoon te betekenen. daarover voelt ze zich schuldig. Inmiddels lijkt ook stijn haar steeds meer te ontglippen. Hij gaat nauwelijks nog naar school en zit voornamelijk op zijn kamer spelletjes op zijn computer te spelen. eric stort zich steeds meer op zijn werk. de situatie voelt voor Inge uitzichtloos. Ze weet zich geen raad en is niet meer in staat haar kinderen iets mee te geven, zoals ze van zichzelf gewend was. ook aDHD Wel begint ze te lezen over wat Ad(H)d nu eigenlijk precies is en al lezend valt bij haar het kwartje. Zij herkent zo veel dat ze er niet omheen kan: ook zij heeft Ad(H)d. Inge laat zich diagnosticeren en inderdaad: bingo. ook voor haar begint een tocht langs behandelaars, waar ze in meerdere of mindere mate tevreden over is. Ze begint met concerta en na vier maanden voelt ze zich een ander mens. dit betekent niet dat haar problemen zijn opgelost. paco zit veel alleen thuis in zijn appartement in Amsterdam, slikt geen medicijnen, weigert iedere behandeling en slaapt niet of nauwelijks. met enige regelmaat wordt Inge gebeld door de politie vanwege telefoontjes van een verwarde man die bijvoorbeeld mannen in kippepakken door het huis ziet lopen of bloed uit de bank ziet komen. dat is paco. bemoeien en loslaten Inge probeert haar weg te vinden in de manier waarop zij het contact met haar zoon moet onderhouden. belt ze te vaak dan trekt paco zich terug. Heeft ze naar haar zin te weinig contact met hem dan slaapt ze niet of nauwelijks omdat ze zich mateloos zorgen om hem maakt. paco zal zelf niet bellen. Alsof het allemaal niet op kan is stijn gediagnosticeerd met Add en heeft hij daarnaast epileptische aanvallen gekregen. de medicatie voor epilepsie zit de medicatie voor Add in de weg. Het is nog een zoektocht om de juiste combinatie en doseringen te vinden. Hoewel het tegelijkertijd ook zwaar is, is Inge blij dat stijn nog wel thuis woont en zij hem dicht bij zich heeft. Wel voelt ze dat ze stijn de ruimte moet geven die hij verdient en is het balanceren tussen bemoeien en loslaten. Inge heeft als overlevingsstrategie: leef van moment naar moment, probeer per keer je positie ten opzichte van je kinderen te bepalen en blijf positief denken. sinds kort volgt zij mindfulness. op enig moment moet alles toch goed komen, op welke manier dan ook. 29
Page 30
NIET DENKEN VANUIT DIAGNOSES, STOORNISSEN Of BEpERKINGEN Henny mulders is een gedreven man. Hij stond aan de wieg van het 'bedrijfsadvies inclusieve arbeidsorganisatie' van uWV. Vanuit de overtuiging dat er voor iedereen een passende werkplek is. en laat Impuls & Woortblind hier nu ook zo over denken. reden genoeg om Henny te spreken over zijn ‘zendingswerk’. teKst: elly VAn rIJn W 30 at is een 'inclusieve arbeidsorganisatie'? Volgens Henny is een arbeidsorganisatie inclusief als deze: • duurzaam wil zijn, met oog voor sociale aspecten; • diversiteit als kans voor succes ziet; • elke medewerker in staat stelt naar vermogen bij te dragen aan het bedrijfsresultaat; • in staat is mensen met een arbeidsbeperking aan te nemen en in dienst te houden. Hoe kan een bedrijf een 'arbeidsinclusieve organisatie' worden? Vraag het (mede) door Henny ontwikkelde ‘bedrijfsadvies inclusieve organisatie’ aan. dat gaat als volgt: je begint bij 1 van de 32 Werkgeversservicepunten (Wsp) die hiervoor door het hele land zijn opgericht. een Wsp is een samenwerking van gemeenten, uWV en vaak ook sW-bedrijven (voorheen sociale Werkplaatsen). bij een Wsp kan een werkgever informatie en ondersteuning krijgen als hij iemand wil aannemen die moeilijk aan het werk komt. bij deze servicepunten werken analisten die bedrijven kunnen doorlichten. Zij observeren de werkzaamheden in een bedrijf en brengen via interviews de werkprocessen en taken in beeld. ook kijken zij hoe de sfeer binnen een bedrijf is. uit de interviews en observaties kan de analist vaststellen of er geschikt werk is om functies te creëren voor mensen met een arbeidsbeperking. een adviseur van het Wsp brengt vervolgens het bedrijf in contact met kandidaten die passen bij de werkzaamheden die uit de analyse zijn gekomen. ook adviseert hij over regelingen en subsidies waar de werkgever gebruik van kan maken. en het mooie: dit hele traject is kosteloos. De theorie klinkt mooi maar werkt het ook? Hoewel het soms een beetje roeien tegen de stroom in is, gelooft Henny heilig in deze door uWV en de universiteit maastricht ontwikkelde methode. Het slotervaartziekenhuis is wat hem betreft het voorbeeld van hoe het moet gaan. In de tijd dat de gesprekken met slotervaart over de arbeidsinclusieve organisatie startten had de toenmalige directeur Aysel Arbudak het aantal managementlagen gereduceerd. Henny Mulders dit hielp erg bij het maken van afspraken en het snel kunnen schakelen. de diverse managementlagen bij bedrijven willen het proces en het uitvoeren van de gemaakte afspraken nog weleens vertragen. en ook als de directie van een bedrijf instemt met de arbeidsanalyse, moet er verderop in het bedrijf nog wel het een en ander gebeuren om de gemaakte afspraken ook daadwerkelijk uit te voeren. Het slotervaartziekenhuis is het eerste grote geslaagde project. er werken nog steeds mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt die destijds als gevolg van bovengenoemde analyse zijn geplaatst. sterker nog: het ziekenhuis verzorgt sindsdien standaard leer-werktrajecten voor jongeren met een arbeidsbeperking. op de vraag wie op deze manier aan het werk worden geholpen antwoordt Henny dat de diversiteit groot is. dat zijn mensen met een verstandelijke beperking, een depressie, mensen die aan psychoses leiden, mensen met Ad(H)d, of een combinatie van psychische stoornissen of andere psychische kwetsbaarheden. weg van de stereotype denkbeelden Hier komt Henny's stokpaardje om de hoek: hij wil niet denken vanuit diagnoses, stoornissen of beperkingen. breng in beeld wat iemand kan en kan betekenen. en probeer deze persoon zo in te zetten dat hij of zij goed tot zijn recht komt. diagnoses scheppen negatieve verwachtingen van iemand die vaak niet terecht zijn. daarmee stigmatiseer je mensen. mensen, en ook bedrijven, doen zichzelf te kort door te denken vanuit diagnoses en dus stereotype denkbeelden. Het is niet zo dat bijvoorbeeld iedere persoon met Ad(H)d, autisme of dyslexie dezelfde talenten of dezelfde beperkingen heeft. zendingswerk Henny vertelt dat het natuurlijk niet altijd eenvoudig is om bedrijven te overtuigen en mensen succesvol in te zetten. Als het bedrijf het traject eenmaal is ingegaan is men vaak van goede wil, maar de daadwerkelijke uitvoering wil nog weleens weerbarstig zijn. bijvoorbeeld omdat mensen vaak al lang uit het arbeidsproces zijn of nog weinig werkervaring hebben. 31
Page 32
Henny laat zich er niet door uit het veld slaan. uWV heeft nu zo’n 400 adviseurs, die steeds beter kunnen inspelen op vragen van werkgevers. Henny ziet het werk voor een groot ook deel als 'zendingswerk': werkgevers interesseren, informeren, en tenslotte enthousiasmeren. pas dan kunnen de analisten aan de slag. Inmiddels hebben zo’n 150 -totaal verschillende- bedrijven en organisaties meegewerkt. Van fabrieken tot supermarkten en ziekenhuizen. ook gemeenten hebben steeds meer interesse. expertisecentrum universiteit van maastricht Henny is van oorsprong arbeids- en organisatiepsycholoog. Gedurende zijn werkzame leven heeft hij zich altijd beziggehouden met psychische en fysieke belasting van werknemers. momenteel werkt hij deels 32 bij de universiteit van maastricht. de universiteit van maastricht heeft samen met uWV (lees Henny) het centrum Inclusieve Arbeidsorganisatie (cIAo) opgericht. Het cIAo biedt een platform aan alle partijen die zich professioneel inzetten voor de bevordering van de duurzame arbeidsparticipatie van mensen en in het bijzonder voor met een afstand tot de arbeidsmarkt. Henny heeft voorlopig nog niet genoeg van dit werk en hij ziet nog vele mogelijkheden. meer info • Meer weten over het bedrijfsadvies inclusieve organisatie? Kijk op de website van het UWV. • Kijk ook op: https://www.inclusievearbeidsorganisatie.org/ • Over het project bij Slotervaart heeft de nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen een filmpje laten maken: http://www.vpromotions. nl/banen-voor-mensen-metafstand-tot-de-arbeidsmarkt-bijmc-slotervaart/ VIjf VRAGEN AAN cAfé ASSEN Vanaf nu kun je elk nummer kennis maken met de organisatoren van een Ad(H)d-café. Zij zijn de ambassadeurs van wat wij als vereniging te bieden hebben: kennis en ervaringsdeskundigheid. marcel en mario van Ad(H)d-café Assen bijten de spits af. tekst: JulIe Houben 1 2 3 waarom zijn jullie met Het aD(H)D café begonnen? na het afronden van twee Ad(H)d cursussen was het ‘einde GGZ’ voor ons. maar alleen door het volgen van dit soort GGZ-cursussen is de Ad(Hd) niet meteen onder controle of verdwenen, merkten wij. daarom besloten we samen een Ad(H)d-café te openen. We ervaren dat het delen van ervaringen herstelondersteunend is. Waarmee we het nut van het café onderstrepen. met welke vragen komen mensen zoal naar jullie toe? Vragen over medicatie, over problemen die mensen ondervinden in hun relatie en werk, over hoe anderen met hun specifieke Ad(H)d-problemen omgaan. (H)erkenning is heel belangrijk. Het delen van je verhaal en daarin als volwaardig worden beschouwd. bezoekers vinden het fijn dat er een open, veilige sfeer in het café heerst waarin ze zich gewaardeerd, gehoord en gezien voelen. ook thema-avonden worden goed bezocht en we krijgen hier zeer positieve reacties op. mensen halen hoop, inspiratie en motivatie uit verhalen van anderen. wat was De mooiste avonD tot nu toe? dat zijn er meer: wanneer we zien dat deelname effect heeft bij onze bezoekers. Je ziet soms een bezoeker groeien in zijn doen en laten. dat komt door de gelijkwaardigheid en de bereidheid om elkaar te helpen, er werkelijk te zijn voor elkaar. soms zien we ook dat mensen zich verbinden, zelfs buiten het café. 4 5 wat was De meest rampzalige avonD? dat was toen een bezoeker andere bezoekers bespeelde om zijn gelijk te krijgen. deze bezoeker wilde zijn visie doordrukken, terwijl hij al overleg over hetzelfde onderwerp had gehad met een van de andere I & W-vrijwilligers. Hoe zien jullie De toekomst van jullie café? Wij zien een goede toekomst tegemoet nu we nog voldoende toestroom hebben. samenwerking met Impuls & Woortblind en GGZ drenthe speelt hierbij een belangrijke rol. We maken ons wel zorgen over de impact van de dalende ledeninkomsten en mogelijk ook de dalende subsidie vanuit de overheid. los daarvan denken we na over de toegevoegde waarde en de rol die I & W kan hebben door actieve samenwerking met ons. 33
Page 34
VERENIGINGSNIEUWS De onDersteuningsgroep Dyslexie Op 30 september was er weer een mooie bijeenkomst van de Ondersteuningswerkgroep Dyslexie. Lees hier wat er allemaal besproken is tekst: nel Hofmeester en eefje klinck de ondersteuningsgroep dyslexie adviseert en ondersteunt het bestuur van de vereniging. ons bestuurslid voor dyslexie en dys-calculie roy de Jong is hierbij dan ook aanwezig. de agenda van de bijeenkomst van 30 september jl.: • Speerpunten 2018 voor het bestuur • Mediatraining • Nieuwe website dyslexiehulpmiddelen (project com) • Dyslexie-nieuwtjes • Impuls & Woortblind Congres 17 november 2017 Speerpunten 2018 voor het bestuur • 6 oktober is het Internationale Dyslexiedag. dit keert jaarlijks terug. sjan Verhoeven stelt voor dat I&W leden regionaal oproept om lezingen door het land te geven en daarvan een overzicht bij te houden op de website. Tom, karin en nel Zo brengen we dyslexie breed onder de aandacht. • Opzet Nieuwsbrief Dyslexie met actueel nieuws en een persoonlijk verhaal. dit kan worden verzorgd door leden van de ondersteuningsgroep dyslexie. de vraag is aan het secretariaat om eens per kwartaal een oproep om input te doen. • Het bestuur heeft voor 2 jaar subsidie gekregen van het Fonds xl om een jaarlijkse papieren versie van Impuls&Woortblind Magazine te verzorgen voor dyslectische leden. Hierin komen alleen de artikelen over dyslexie. • Er zijn nu vier verschillende oude Woortblind-flyers voor dyslexie. Het advies is die terug te brengen tot één actuele flyer die verwijst naar de website. Andries van den berg en Ingrid schorsch willen graag als klankbord fungeren bij de totstandkoming van de flyer. • Aandacht wordt gevraagd voor het lettertype. Hoewel de meningen verschillen, vinden de meeste volwassenen met dyslexie een schreefloze letter die ruimte geeft (calibri, Arial, Verdana) prettig lezen. Het dyslexiefont is bij sommige volwassenen favoriet, anderen vinden het irritant. (dyslectische kinderen vinden het vaak fijn lezen. er zijn dan ook kinderboeken in deze letter. particulieren kunnen het 34 dyslexiefont gratis downloaden). roy de Jong stelt voor om bij de website een plug-in te laten inbouwen voor het dyslexiefont en een voorlees-plug-in. de dyslexiefont plug-in is inmiddels al bijna rond. mediatraining thomas Verspaandonk legt uit dat de dyslexiepoot van de vereniging zich uitdrukkelijker moet manifesteren in de publiciteit en richting de politiek. We moeten contact leggen met actualiteitenprogramma’s als pauw, Jinek, dWdd en met bekende nederlanders met dyslexie zoals Astrid Joosten, Henk schiffmacher en Victor reinier. thomas heeft deze zomer twee partijen bereid gevonden om cursussen pr en lobbyen te geven voor ongeveer zes personen die affiniteit met het onderwerp hebben. doelen van de mediatraining: • Dyslexie positief onder de aandacht brengen van politiek en media. • Dyslexie niet langer labelen als een stoornis. • De sterke kanten van dyslexie onder de aandacht brengen, successen delen. • Wat betekent dit voor het onderwijs. • De vereniging zichtbaar maken. nieuwe website dyslexiehulpmiddelen (project com) Ingrid schorsch is contactpersoon voor dit project. Het is opgezet door Hogeschool Zuyd, studenten van Hogeschool Arnhem en nijmegen werken eraan mee en het wordt gesubsidieerd vanuit het mKb. doel is een overzicht te geven van beschikbare dyslexie-hulpmiddelen, te vergelijken met de consumentengids. de website wordt aan het einde van het jaar opgeleverd en moet doorlopend up-todate worden gehouden. I&W en balans faciliteren daarin. Hoe het vervolgtraject er uit gaat zien is nog niet bekend. Dyslexie-nieuwtjes • Nel Hofmeester vertelt dat er een artikel van haar en marzenka rolak verschijnt in het onderwijsblad van oktober: ‘Ontkenning dyslexie is schadelijk’. Inmiddels is dit artikel ook te vinden op de site van I&W. • De gemeente Amsterdam laat een commercieel bureau onderzoek doen naar het doorverwijzingsbeleid dyslexie van basisscholen. Hierin blijken grote verschillen te zijn. • Balt van Raamsdonk heeft de methode Alfabedding ontwikkeld, die kinderen leert lezen vanuit het visuele aspect. deze methode wordt nu wetenschappelijk onderzocht en wordt door meerdere organisaties ondersteund. thomas vraagt zich af hoe we deze bijzondere prestatie van dit oude Woortblind-lid in het zonnetje kunnen zetten. • Onderzoek “Met dyslexie voor de klas”. Het wordt steeds moeilijker voor pAbo-studenten met dyslexie om de lerarenopleiding goed af te ronden. nel Hofmeester wil graag in contact komen met dyslectische studenten en leerkrachten om te onderzoeken hoe de opleiding verliep en hoe het nu in de praktijk gaat. op grond hiervan kunnen adviezen worden geformuleerd voor opleidingen en studenten. Zij vraagt contacten aan haar door te spelen: leerkrachten met dyslexie, pAbo-studenten of ingangen bij pAbo’s. impuls & woortblind congres 17 november 2017 sjan Verhoeven zit in de organisatie van dit congres met als thema: Uitsluiten of Insluiten - Neurodiversiteit in het volwassenenonderwijs. sprekers komen uit verschillende vormen van onderwijs, waaronder ook iemand met dyslexie die een beroepsopleiding heeft opgezet. Zij vraagt om de uitnodiging voor het congres breed te verspreiden. 35
Page 36
IMpULS & WOORTBLIND NETWERK VOLWASSENEN mET DySLExIE wat: 2-maandelijkse bijeenkomsten rond een thema wie: peter millenaar - peter.w.millenaar@gmail.com (voorzitter) cONTAcTPERSONEN ADHD, ADD, DySLExIE EN DyScALcULIE wat: ervaringsdeskundige vrijwilligers per telefoon en/of mail bereikbaar wie: zie de lijst op http://www.impulsenwo blind.nl/onze-vrijwillige-contactpersonen/ WERKgROEP ONDERWIJS Actieve werkgroepen en vrijwilligers I & W wat: belangenbehartiging voor po, Vo, mbo, Hbo en Wo wie: roel Huizen – roelhuizen@gmail.com (voorzitter) Impuls & Woortblind is actief voor en met mensen met Ad(H)d, dyslexie en dyscalculie. Heb je vragen? Heb je een idee voor een actie of een activiteit? Wil je ergens aan meedoen? Hier zie je bij wie je terecht kunt met je vraag of idee! WERKgROEP VOLWASSENEN wat: klankbordgroep voor initiatieven en projecten rond actuele thema’s mbt Ad(H)d, dyslexie en/of dyscalculie wie: sjan Verhoeven – sjan@dynamika.nl (voorzitter) WETENScHAPScOmmISSIE wat: expertmeetings, begeleiding van studenten, eigen onderzoeken onder achterban, internationale contacten wie: rob pereira (bestuursvoorzitter & portefeuille wetenschap) 36 Is de contactpersoon een bestuurslid? mail dan naar info@impulsenwoortblind.nl AD(H)D-cAFéS wat: maandelijkse bijeenkomsten voor en door mensen met AdHd/Add (zie pag. 39) wie: elly van rijn (bestuurslid portefeuille vrijwilligers) oortONDERSTEUNINgSgROEP DySLExIE wat: belangenbehartiging voor dyslectici wie: peter millenaar - peter.w.millenaar@gmail.com (voorzitter) AD(H)D café r FONDSENWERVINg wat: zorgen voor stabiele extra inkomsten voor I en W wie: roy de Jong (bestuurslid portefeuille fondsenwerving) REDAcTIEcOmmISSIE wat: zorgt samen met hoofdredacteur voor inhoud van I & W magazine wie: Julie Houben – julie.houben@ impulsenwoortblind.nl (hoofdredacteur) BESTUUR wat: ook elk bestuurslid heeft een eigen aandachtsveld. Wil je één van hen benaderen met een vraag of idee? stuur dan een mail naar info@impulsenwoortblind.nl wie: rob pereira - bestuursvoorzitter, wetenschap, AdHd roy de Jong- penningmeester, fondsenwerving, dyscalculie, dyslexie monique bekkenutte – secretaris, werkgeverschap, ledenwerving dirk van schie – algemeen, pr, media elly van rijn – algemeen, Ad(H)d-cafés, vrijwilligersbeleid, Add 37 A D ( H k ) u D r = m e d e a n d
Page 38
ALGEMENE INfORMATIE zelf leDenvoorDeel bieDen Als zelfstandige kun je leden van Impuls & Woortblind ook korting bieden op jouw product. denk aan coaching, workshops, rijbewijskeuringen. Wij vermelden je op de ledenvoordeelpagina van onze website. Interesse: mail of bel ons: info@impulsenwoortblind.nl / 033 247 34 84 beHoefte aan onDerling contact? Doe een oproep! Heb jij behoefte aan contact met iemand uit jouw omgeving om ervaringen te delen? of misschien liever per mail? De Dyslexielijn de dyslexielijn is een hulpdienst voor vragen over dyslexie. Je kunt bellen naar het landelijk bureau: 033 247 34 84 Wij zorgen dan dat je vraag door de juiste persoon behandeld kan worden. Je kunt je vraag ook mailen: dyslexielijn@ impulsenwoortblind.nl omdat iemand met eenzelfde brein als jij je gewoon beter aanvoelt? onder onze leden zijn vast mensen met eenzelfde behoefte! Vanaf nu kun je via onze digitale nieuwsbrieven een oproepje doen. lever je oproep aan via de mail, meld er je woonomgeving bij en mail dit naar: info@impulsenwoortblind.nl. dan sturen wij de reacties aan je door. Dynamika advies, training & coaching www.werkendyslexie.nl Laat dyslexie in je voordeel werken! Dat kan met de juiste begeleiding of training - door dyslectici Wij bieden jongeren / studenten / volwassenen met dyslexie: handvatten om beter met dyslexie om te gaan en inzicht in het conceptuele denken; reductie van faalangst, onzekerheid, uitstelgedrag, prestatiedrang en/of stress; sneller leren lezen, beter schrijven en communiceren - zonder veel te oefenen! Meer informatie? 38 www.werkendyslexie.nl www.werkendyslexie.nl T 020 – 639 10 99 Zie ook onze boeken: “Slimmer dan je baas” en “Dyslexie: stoornis of intelligentie” (Uitgeverij Garant B.V.) info@dynamika.nl AD(H)D cAféS Door het hele land organiseren wij aD(H)D-cafés. Dé ontmoetingsplek voor iedereen uit onze doelgroep en direct betrokkenen. voor en door ervaringsdeskundigen. ook mensen met dyslexie en/of dyscalculie zijn meer dan welkom. Hieronder vind je alle cafés bij jou in de buurt en de vaste dag van de maand waarop je er naar toe kunt. voor adres- en contactgegevens per café, kijk op onze site: http://www.impulsenwoortblind.nl/over-ons/ervaringen-delen/adhd-cafes/ noorD HollanD aD(H)D-café amsterDam Iedere eerste woensdagavond van de maand vanaf 20.00 uur zuiD HollanD aD(H)D-café Den Haag Iedere laatste woensdag van de maand van 19.30 tot 22.00 aD(H)D-café barenDrecHt Iedere derde dinsdag van de maand van 20.00 tot 22.30 aD(H)D-café DorDrecHt Iedere tweede woensdag van de maand vanaf 19.30 aD(H)D-café HoekscHewaarD Iedere eerste donderdag van de maand van 20.00 tot 23.00 DrentHe aD(H)D-café assen Iedere laatste vrijdag van de maand van 20.00 uur tot 23.00 overijssel aD(H)D-café Hengelo Iedere tweede dinsdag van de maand van 20.00 tot 22.30 gelDerlanD aD(H)D-café ermelo Iedere eerste vrijdag van de maand van 20.00 tot 00.00 uur aD(H)D-café arnHem en omstreken Iedere eerste maandag van de maand vanaf 19.30 uur utrecHt zeelanD aD(H)D-café vlissingen Iedere tweede woensdag van maand van 20.00 tot 22.30 brabant aD(H)D-café breDa Iedere derde dinsdag van de maand van 19.30 tot 23.00 limburg aD(H)D-café maastricHt Iedere eerste vrijdag van de maand van 19.00 tot 21.30 aD(H)D-café amersfoort Iedere tweede vrijdag van de maand van 19.30 tot 22.00 aD(H)D-café utrecHt Iedere eerste donderdag van de maand vanaf 21.00 aDHD xtra www.adhd-xtra.nl staat voor gratis onafhankelijk interactief lotgenotencontact voor mensen uit onze doelgroep. adhd tra X lotgenotencontact Het forum is er voor ervaringsdeskundigen en direct betrokkenen (partner, ouders, broers en zussen) maar ook voor professionals in zorg en onderwijs. zelf een aD(H)Dcafé opzetten? wij Helpen je! Is er geen Ad(H)d-café bij jou in de buurt? Zoek een partner en start er eentje. Impuls & Woortblind kan je helpen met een duidelijke handleiding over de aanpak. bel of mail ons voor meer informatie: 033 247 34 84 / info@impulsenwoortblind.nl 39
Page 40
over dyscalculie Wist je dat zo’n 3 procent van de bevolking dyscalculie heeft? over aDHD/aDD de wereld zou een stuk saaier zijn zonder mensen met AdHd/Add over dyslexie mensen met dyslexie denken vaak in beelden. dat heeft al een hoop moois opgeleverd. “Impuls & Woortblind voelt als thuiskomen. Ik hoef niets uit te leggen en kan gewoon mezelf zijn.” mail ons jouw mailadres! Helaas hebben we nog steeds geen juist mailadres van sommigen van jullie. We hebben dit nodig omdat het blad voortaan digitaal verstuurd wordt én voor onze digitale nieuwsbrieven. mail je mailadres naar: info@impulsenwoortblind.nl, vermeld er je naam, postcode en woonplaats bij, dan komt het goed. verborgenschatten.eu www.mannaz-adhd.nl www.mannaz-adhd.nl Slimme tools Als lezen niet vanzelf gaat, maak dan slim gebruik van Alinea. Het maakt niet uit waar of wanneer, je hebt met Alinea altijd je leesmaatje bij je. Met de Alinea app op je iPhone of iPad kun je een foto van een tekst maken en die aan je laten voorlezen. Moeiteloos beluisteren dus, met je oordopjes in. Dat maakt het begrijpen van zo’n tekst een stuk makkelijker. En als je op je computer makkelijk wilt lezen en ook nog foutloos wilt schrijven, dan helpt de Alinea software. Dus heb je dyslexie of gewoon moeite met lezen of schrijven, dan is Alinea een uitkomst voor je. In elke situatie en in verschillende talen. Slim, handig en doeltreff end! www.lexima.nl/alinea info@lexima.nl | 033-4348000 die lezen en schrijven makkelijker maken, in elke situatie OPROEP! Nieuw!
Impuls & Woortblind, voor mensen met ADHD, ADD, dyslexie en dyscalculie

IPWB 2 - 2017


Page 2
In dIt ARTIKELEN 6 10 14 18 20 22 23 28 30 NUMMER VASTE RUBRIEKEN Interview sjan Verhoeven – “Ik kom vanaf de Huishoudschool” Actueel – AdHd en verzekeringen: werkt de nieuwe wet? dyscalculie: over rekenangst en te veel taal in sommen Add is onzichtbaar – óók op het werk een dyslexieconferentie - zonder ervaringsdeskundigen leerpunt Add: daar heb je wat aan de kracht van een hulphond voor jongeren met AdHd Annemiek durft haar volwassen zoon met AdHd niet los te laten Jan Anne met Add maakt het verschil op zijn werk pAg 23 3 4 26 34 Van het bestuur – voorwoord nieuws de Kwestie – Je kind met AdHd loslaten of begeleiden? Verenigingsnieuws – een indrukwekkende ledenmiddag OVERIG 3 36 38 colofon overzicht activiteiten & werkgroepen contactinformatie & Ad(H)d-cafés 2 pAg 30 pAg 20 pAg 6 VAN HET BESTUUR e coloFon nr 2 - 2017 Impuls & WoortblInd magazIne Is een uItgave van verenIgIng Impuls & WoortblInd en verschIjnt drIe keer per jaar. dIgItaal. redactIe/redactIecommIssIe julie houben (hoofdredacteur), rob pereira, nel hofmeester, ardine korevaar, elly van rijn. medeWerkers karin jahromi, nel hofmeester, roel huizen, elly van rijn, johan koning, arda nieboer, alex steenbreker. beeld cover: hulphond nederland, christiaan peelen, mario de heus, karin jahromi. vormgevIng In commun, harderwijk. redactIe-adres Impuls & Woortblind, postbus 1058, 3860 bb nijkerk, info@impulsenwoortblind.nl. Issn 2405 - 8211 lId Worden leden van Impuls & Woortblind ontvangen automatisch Impuls & Woortblind magazine. het lidmaatschap loopt per kalenderjaar en kost € 37,50 per jaar. voor een lidmaatschap van Impuls & Woortblind, ga naar www.impulsenwoortblind.nl, of bel: 033 247 34 84. adresWIjzIgIng doorgeven adreswijzigingen ontvangen wij bij voorkeur per e-mail,via info@impulsenwoortblind.nl. per post kan ook: postbus 1058, 3860 bb, nijkerk. opzeggen lIdmaatschap per mail of schriftelijk (zie hierboven) en uiterlijk vóór 1 november. anders is nog een jaar lidmaatschap verschuldigd. opname van artikelen betekent niet dat de vereniging de meningen daarin altijd onderschrijft. ze blijven geheel voor rekening van de auteurs of andere genoemde bronnen. de redactie houdt het recht om artikelen niet te plaatsen of in te korten. voor de inhoud van de advertenties draagt de vereniging geen verantwoordelijkheid. © niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder uitdrukkelijke toestemming van de redactie. en algemene ledenvergadering voelt vaak als een ‘verplicht nummer’: het bestuur moet verantwoording afleggen over alles wat de vereniging doet, de leden kunnen hun zegje doen en het bestuur moet hierna weer aan de slag. maar bij ons was het ook deze keer vooral een leuke vergadering door het aansluitende programma: een geweldige lezing over dyscalculie en een aangrijpende demonstratie over hoe hulphonden kinderen met psychische aandoeningen kunnen helpen (zie ook het artikel op pag. 23). er komen steeds meer leden op deze vergadering, dit format bevalt kennelijk. Andere hoogtepunten: we hebben een gloednieuwe en mooie website en we zijn benieuwd naar jullie mening. de verdere digitalisering leidt ook tot meer digi-nieuwsupdates. de organisatoren van AdHd-café Assen verzorgden op 20 mei een goed bezochte ‘Add en werk’themamiddag. een mooi voorbeeld van een zinvolle combinatie van lotgenotencontact en informatie (een verslag op pag. 18). en op 17 juni was de inspiratiemiddag voor Ad(H)d-cafés met een mooi en verrassend programma. Wij hopen dat de café organisatoren veel goede initiatieven van elkaar overnemen. dit is de eerste digitale I & Wmagazine. of het bladloze tijdperk zal bevallen, moeten wij nog afwachten. Wij horen graag jullie commentaar. en in november is alweer het 2e congres van I & W over neurodiversiteit en hoger onderwijs. Kortom: onze vereniging leeft! 3 pAg 18
Page 4
NIEUWS ondersteunIngsgroep dyslexIe VAn Impuls & WoortblInd Afgelopen februari hebben we met een aantal betrokken leden van de vereniging de ondersteuningsgroep dyslexie opgericht. doel van deze werkgroep is de ondersteuning van het bestuurslid dyslexie en dyscalculie, roy de Jong. tijdens de oprichtingsbijeenkomst inventariseerden we wat er in onze ogen beter kan en zijn we aan de slag gegaan met de volgende onderwerpen: sneller en feller reageren als er tendentieuze berichten in de media zijn en daar een ‘taskforce’ voor opzetten; het magazine en de website meer herkenbaar maken voor mensen met dyslexie; via Facebook ook jongeren bij de vereniging betrekken en meer zichtbaarheid van de verenigingsstandpunten in de politiek. Helpt de nIeuWe gelIJKe beHAndelIngsWet mensen met Ad(H)d? Verzekeraars mogen mensen met Ad(H)d geen aangepaste polis meer geven voor een arbeidsongeschiktheidsverzekering (AoV). doen ze dat wel, dan moeten ze dat goed onderbouwen. dat staat in de nieuwe Wet gelijke behandeling voor chronisch Zieken en gehandicapten. Hoe de wet precies gaat uitpakken voor mensen met Ad(H)d is nog niet duidelijk. Want wat is een goede onderbouwing? en is dat niet persoon verschillend? Het is van groot belang dat jullie klachten indienen bij een verzekeraar! dat is de enige manier om erachter te komen of de wet waarmaakt waar hij voor bedoeld is: minder discriminatie op grond van een ziekte of handicap. Volgende bijeenkomst: Zaterdag 30 september 2017 tijd en plaats: 13.30 uur in de Kargadoor, utrecht Agenda: Verslag voortgang van de projecten die nu zijn gestart. Andere onderwerpen die van belang zijn voor Impuls & Woortblind. gratis hulp bij een klacht goed om te weten: als je een klacht indient kun je gratis hulp krijgen van een Antidiscriminatiebureau bij jou in de buurt. dan hoef je die moeilijke brief niet zelf op te stellen. Kom je er met de verzekeraar niet uit? dan kun je de zaak samen met de jurist van het Antidiscriminatiebureau voorleggen aan het college van de rechten van de mens. ben je actief rond dyslexie en/of dyscalculie en wil je ook aan deze bijeenkomst deelnemen, meld je dan aan bij peter: 06-17842909 of peter.w.millenaar@gmail.com 4 de eerste klacht is inmiddels in behandeling. Op pag. 10 lees je hoe het met deze klacht gaat en waarom er zoveel onduidelijkheid is over de uitwerking van de wet. onderZoeK onder dyslectIcI nAAr HulpmIddelen Voor dyslexIe Heb jij dyslexie en heb je ervaring met één van deze hulpmiddelen: Wrts, coaching, sprint, teach 2000, taaltraining en daisy speler? doe dan mee aan een gebruikersonderzoek van I &W samen met de HAn-Hogeschool! mail naar dyslexiehulpmiddelen@hotmail.com en je krijgt een vragenlijst toegestuurd. eigen bijDrAge AmfexA fors omlAAg mooi nieuws voor mensen die Amfexa gebruiken! Vanaf 17 mei kun je een fors deel van je eigen bijdrage terugkrijgen. per doosje van 30 stuks betaal je nog € 9,98. Alles daarboven (rond de € 15,- per doosje) kun je via een formulier declareren bij Hevo consult. Via deze link kom je terecht op een aanvraagformulier waarmee je de kosten kunt declareren en je leest de uitleg over hoe dit werkt. let op: voor de eerste aanvraag moet je arts eerst een uitgebreider aanvraagformulier ondertekenen. dit vind je als download op de website van HeVo. Het ziet er allemaal heel werkbaar uit. lintje voor i & w-liD voor hAAr inzet voor voLwassenen met dysLexIe ‘onze’ sjan Verhoeven heeft op 26 april een lintje gekregen! Ze is benoemd tot ridder in de orde van oranje-nassau voor haar werk met en voor volwassenen met dyslexie. de begeleiding van volwassen dyslectici is een nagenoeg onontgonnen gebied. sjan Verhoeven heeft zich ontwikkeld tot een vernieuwer op dit vlak. Zij was de eerste in nederland die publiceerde over dyslectische volwassenen in werksituaties. Zij beschrijft dyslexie als conceptueel denken en stelt niet de beperkingen van dyslexie centraal, maar de talenten. Veel dyslectici herkennen zich in deze andere manier van denken en informatie verwerken. dit geeft hen veel rust en acceptatie, minder stress, meer zelfvertrouwen, maar bovenal handvatten om hun werk en/of studie effectiever en op een eigen manier uit te voeren. Alle reden voor een interview met sjan over haar visie en haar werk. Je leest het op pag. 6. 5
Page 8
S jan Verhoeven is sinds 1999 actief binnen onze vereniging. Ze heeft van haar dyslexie een kracht gemaakt en ontwikkelde een geheel eigen aanpak voor volwassenen met dyslexie. Een gesprek over haar visie en waarom haar methode zo aanslaat. teKst: JulIe Houben je ben onlangs geridderd vanwege je werk voor volwassenen met dyslexie. hoe voelde dat? Als een droom die uitkomt. Ik weet dat mijn werk gewaardeerd wordt. maar ik kom vanaf de Huishoudschool. Het was een lange weg. dat lintje symboliseert voor mij dat ik gezien ben, zelfs door de autoriteiten waar ik vroeger zo tegenop keek. Het ultieme bewijs dat ik goed ben in wat ik doe. geen reden meer voor zelfkritiek. ontspanning. ontspanning komt ook veel terug in je werk. je stelt dat faalangst en spanning de dyslexie bij mensen nog erger maken. waarom is ontspanning een voorwaarde om met je dyslexie aan de slag te gaan? Faalangst is bij dyslectici onvermijdelijk. Vanaf de basisschool merken ze al dat ze anders zijn. Ze hebben moeite met alles rondom taal terwijl anderen zich fluitend alle regels eigen maken. maar wat gebeurt er met je brein als je teveel spanning of stress ervaart door die faalangst? Het schakelt over op een soort spaarstand en bij dyslectici valt dan juist de taal uit! Ze kunnen niet meer goed verwoorden wat ze aan 8 kennis hebben. Als je brein gespannen is, komt er letterlijk geen woord meer uit. Ik heb dat zelf ook nog regelmatig. bijvoorbeeld bij een klant die vanuit een hoge opleiding en bijbehorende positie heel zelfverzekerd is. dan voel ik meteen mijn eigen onzekerheid en faalangst weer. Ik ben weer even dat kleine Huishoudschoolmeisje. maar ik weet nu dat het zo werkt. dus ik kan me snel herpakken. volgens jou is de linker hersenhelft de talige, de rechterhelft de conceptuele. Daar zitten de beelden, ideeën: alles wat niet talig is. bij dyslectici is de rechter hersenhelft dominant. veel wetenschappers moeten weinig van deze visie hebben. Klopt, zeker in nederland. In de Vs is hiervoor meer support vanuit de experts. maar ik krijg vanuit mijn praktijk zoveel bevestiging dat het zo werkt. ‘Hoe weet jij dat ik zo denk?’ roepen mensen dan verbaasd. Allemaal mensen die hier komen vanwege problemen met taal. Ze denken in concepten, in visies en soms letterlijk in beelden. en kunnen het vervolgens niet goed omzetten in taal. daarmee gaan we samen aan de slag. wat doe jij dan wezenlijk anders dan de reguliere begeleiding voor dyslexie? de reguliere aanpak probeert dyslectici op dezelfde manier te leren lezen en schrijven als niet-dyslectici. gewoon nog meer oefenen en automatiseren. maar dat werkt dus niet! dan duw je alleen maar op die faalangst waardoor er nog minder uitkomt. Ik leg mensen eerst uit dat Faalangst is bij dyslectici onvermijdelijk ze geen stoornis hebben maar een anders werkend brein. en dat daar vaak ook veel positieve dingen mee samen gaan, zoals snel en associatief denken. dat geeft zoveel herkenning en zelfwaardering. ‘Ik ben dus niet dom’. dan volgt vanzelf de ontspanning die nodig is om een dyslecticus te helpen met zijn taal- en communicatie problemen. Ik leer mensen strategieën die passen bij hun eigen manier van denken. Ze hoeven zich niet aan te passen, ze mogen het op hun eigen manier doen. jij krijgt mensen dus wel aan het lezen en schrijven? een concreet voorbeeld: een conceptueel denker werkt in gedachten razendsnel naar een conclusie en begint ook in een mail bijvoorbeeld vaak met die conclusie. Hij schrijft zoals hij denkt. Ik leg dan uit dat andere mensen deze aanpak vaak niet kunnen volgen. Ik geef een dyslecticus handvaten om zich gemakkelijker te uiten en vanuit zijn eigen beelden op de lijn te komen. dat betekent in dit geval: eerst de conclusie schrijven en dan pas de inleiding en de weg naar de conclusie toe. Zo’n aanpak gaat uit van mogelijkheden, niet van tekortkomingen. zelf werk je ook samen met een ‘linkerbrein denker’ in jouw praktijk Dynamika. gertrudie is mijn rechterhand en is inderdaad een echte linkerbrein denker. dat maakt het leven van een dyslecticus in een talige maatschappij gemakkelijker. Ik borrel over van ideeën en zij schrijft ze op. die samenwerking is geweldig. Ik ben er van overtuigd dat de wereld dyslectici en andere rechterbrein denkers heel erg nodig heeft. Ze zien en verzinnen zaken die het verschil maken in de maatschappij. maar ze hebben wel een brug nodig naar de talige meerderheid om hun ideeën vorm te geven. overigens zijn mensen met AdHd, dyscalculie, hoogbegaafdheid en autisme ook conceptuele denkers die dominant zijn in hun rechterbrein en op een niet-standaard manier omgaan met taal. Ze schrijven vaak enorme lappen tekst, of gaan te kort door de bocht. Ze hebben vaak moeite met structuur aanbrengen. maar kijk je daardoor heen, dan zie je een visie waar de gemiddelde linkerbrein denker weer niet op gekomen zou zijn. niet dat het een beter is dan het andere, we hebben elkaar gewoon nodig om voort te bestaan! 9
Page 10
actueel julie houben N 10 ick is een jonge ondernemer met AdHd. Hij is gezond en weet van aanpakken. ondanks of misschien wel dankzij zijn AdHd, runt hij zijn bedrijf. toch geeft zijn verzekeraar hem geen normale verzekering. In de polis van nick staat een clausule die er bij mensen zonder AdHd niet in staat: "Arbeidsuitval als gevolg van psychische- en gedragsproblemen valt buiten de dekking." niet eerlijk nick wil een arbeidsongeschiktheidsverzekering zonder clausule: “Als mijn vrouw overlijdt en ik raak daardoor in een depressie dan heeft dat toch niks met mijn AdHd te maken? Iemand zonder diagnose AdHd krijgt in zo’n geval gewoon geld en ik niet vanwege die uitsluiting. dat is toch niet eerlijk?” de verzekeraar vindt de clausule terecht. Hij heeft onderzoeksgegevens waaruit blijkt dat AdHd een verhoogd risico op arbeidsuitval geeft. tot voor kort stond de wetgever dat toe: een risico actueel ben jij een ondernemer met AdHd? en zoek je een arbeidsongeschiktheidsverzekering? dan had je tot voor kort een probleem. nu is er een nieuwe versie van de gelijke behandelingswet voor mensen met een aandoening. maar helpt de wet je ook aan een verzekering? tekst: koppelen aan een aandoening en dat verwerken in een verzekeringspolis. Zonder onderbouwing. nieuwe wet maar begin 2017 heeft de wetgever de Wet gelijke behandeling voor chronisch Zieken en gehandicapten (Wgbh/cz) aangepast. de nieuwe Wgbh/cz verplicht verzekeraars om mensen met en mensen zonder een chronische ziekte of handicap gelijk te behandelen. maken verzekeraars toch onderscheid, dan moeten ze dat onderbouwen. mensen zoals nick hebben nu recht op uitleg. "mensen die discriminatie ervaren, kunnen nu eindelijk uitleg eisen bij een verzekeraar", vertelt thijs Hardick van belangenorganisatie Ieder(in) .“Ik hoop dat sommige mensen daardoor een lagere premie krijgen. dan heeft de wet voor hen zijn werk gedaan. maar mensen die door hun aandoening echt een hoog risico lopen op arbeidsongeschiktheid hebben niets aan deze wet. Als een verzekeraar dit hoge risico kan aantonen betalen ze gewoon die hogere premie.” soliDAriteit bij verzekeringen mensen worden onverzekerbaar ook marit rijken van het Verbond van Verzekeraars ziet een potentieel gevaar voor mensen met een aandoening. Ze legt uit waarom: "een mogelijk gevolg van de wet kan zijn dat verzekeraars de premie en voorwaarden heel specifiek moeten afstemmen op het individu. door individuele premies en voorwaarden daalt de solidariteit binnen de verzekering (zie kader hiernaast). Als we echt per persoon een premie moeten berekenen dan vrees ik dat sommige mensen met een aandoening die nu nog wel een verzekering krijgen buiten de boot vallen. Ze zijn dan onverzekerbaar. We moeten alert zijn op dit onbedoelde bijeffect van de wet." de basis van een arbeidsongeschiktheidsverzekering (AoV) is solidariteit tussen mensen met een vergelijkbaar risico. de deelnemers in de groep brengen samen de premies op om de kosten van de claims te dekken. Iemand met een verhoogd risico betaalt soms wel wat meer premie dan de rest, of krijgt een uitsluiting. Zo betaalt binnen zo'n groep iedereen een premie die past bij zijn of haar risico. de solidariteit binnen de groep is gebaseerd op het toeval. omdat de risico's in de groep vergelijkbaar zijn heeft iedereen evenveel kans om een beroep te doen op de verzekering. daarnaast is er ook solidariteit tússen de verschillende groepen. de groepen met een lager risico betalen mee aan de kosten van de groepen met een hoger risico. Zo blijft het verzekeringsstelsel ‘gezond’ en betaalbaar, ook voor diegenen met een verhoogd risico. bij een AoV is het dus belangrijk dat er ook veel mensen met een kleiner risico deelnemen. Zij leggen namelijk wel premie in maar ze maken - als het goed is - weinig kosten. gezonde mensen betalen wel minder premie dan diegenen met een verhoogd risico, anders haken ze af. Het is belangrijk dat ze blijven deelnemen, want hun premie-inleg wordt ook voor een deel gebruikt voor claims van mensen uit hoge risicogroepen. Als mensen met een laag risico niet meedoen, wordt de premie voor mensen uit de hogere risicogroepen helemaal onbetaalbaar. 11
Page 12
actueel klachten geven inzicht Krijgt nick door de nieuwe Wgbh/cz een verzekering zonder clausule? Hoe de wet in de praktijk werkt, is nog onduidelijk. dick Houtzager, lid van het college van de rechten van de mens, hoopt op klachten: “Als mensen klachten over verzekeraars laten onderzoeken, bijvoorbeeld door het college voor de rechten van de mens, krijgen we echt inzicht in hoe verzekeraars hun risico’s bepalen. misschien gaat een verzekeraar wel extreem aan de veilige kant zitten met zijn risicoberekening en sluit zo mensen uit. dat mag volgens de nieuwe wet niet meer.” nick test de wet nick test als eerste ondernemer met AdHd de wet. begin actueel onDerscheiD in vergelijkbAre gevAllen de nieuwe Wgbh/cz verbiedt onderscheid op basis van een aandoening in vergelijkbare gevallen. In artikel 1b staat het er zo: “indien een persoon op grond van handicap of chronische ziekte op een andere wijze wordt behandeld dan een ander in een vergelijkbare situatie wordt, is of zou worden behandeld”. mei dient hij een klacht in bij zijn verzekeraar. david, jurist van het Antidiscriminatiebureau bij hem in de buurt, biedt gratis hulp. samen schrijven ze een brief waarin ze 12 FOTO: PIXABY onderbouwing eisen voor de uitsluitingen op nicks polis. binnen vier weken ontvangt nick twee brieven van de verzekeraar. In de ene brief staat dat de verzekeraar de polis niet aanpast. 'omdat', zo schrijft de verzekeringsarts, ‘psychische klachten, evenals AdHd doorgaans een grillig verloop kennen’. een klachtenvrije periode van jaren is geen garantie voor de toekomst, is zijn boodschap. tot zover de uitleg over het verhoogde risico van nick. een juridisch adviseur legt in de tweede brief uit waarom de verzekeraar nick anders behandelt dan iemand zonder een beperking. en dat de wet dit toestaat. Zij schrijft dat de Wgbh/cz onderscheid verbiedt in ‘gelijke gevallen’. Ze doelt hierbij op artikel 1b van de wet (zie kader pagina 12). de ‘situatie van de heer… is niet gelijk aan de situatie van een persoon die geen beperkingen heeft’, stelt ze. Volgens de adviseur mag de verzekeraar nick daarom anders behandelen. “ik heb levenslang” “Het voelt alsof ik levenslang heb”, zegt nick. “Ik denk dat ik via een second opinion van die diagnose af moet. Ik zie geen andere weg.” david vervolgt: “de verzekeringsarts van de eerste brief 13 zegt niets nieuws. Hebben ze überhaupt naar nicks persoonlijke situatie gekeken of passen ze alleen de statistieken over AdHd op hem toe? op die vraag geeft deze arts geen antwoord terwijl wij daar expliciet om vroegen in onze brief. In de tweede brief schrijft de verzekeraar eigenlijk dat hij nick anders behandelt juist dóór zijn AdHd. en hij stelt dat dit mag volgens de nieuwe wet.” het college voor De rechten van de mens betere antwoorden Heeft de verzekeraar gelijk? Is ‘de situatie’ van iemand mét een beperking die een verzekering wil anders dan ‘de situatie’ van iemand zónder beperking die een verzekering wil? en mag hij nick daarom een aangepaste polis geven, ook volgens de nieuwe wet? Volgens david interpreteert de verzekeraar het wetsartikel over de vergelijkbare situaties niet goed. “We sturen nog een tweede brief naar de verzekeraar om betere antwoorden te krijgen op onze vragen. Afhankelijk van de reactie hierop beslissen we of we naar het college voor de rechten van de mens stappen voor een discriminatie-onderzoek.” Het college voor de rechten van de mens houdt toezicht op de naleving van de wetten voor gelijke behandeling. dat gaat als een soort rechtszaak: degene die meent dat hij gediscrimineerd is en de instantie die mogelijk discrimineert sturen dossiers op en houden beide ‘live’ hun verhaal tijdens een zitting. Het college toetst de zaak aan de wet en doet een uitspraak. de uitspraken zijn niet bindend maar hebben wel een sterke impact. bij een vergelijkbare situatie handelt een organisatie meestal in lijn met de uitspraak van het college.
Page 14
DyScALcULIE IN HET ONDERWIjS In het vorige artikel over dyscalculie (I & W magazine nr. 1-2017) ging het over volwassenen. deze keer kijken we naar dyscalculie bij kinderen en jongeren en de rol van het onderwijs. We zoomen in op twee dingen die ook voor volwassenen met dyscalculie herkenbaar zijn: rekenangst en de rol van taal bij het rekenen. maak tenslotte kennis met een methode uit singapore, waar niemand wiskunde uit zijn lespakket gooit! teKst: nel HoFmeester H 14 et is tien over acht ’s morgens. Het moment waarop in Amsterdam volgens auteur martin bril alle deuren openzwaaien en ouders hun kinderen naar school brengen. Ik sta in de deuropening om mijn jongste zoon uit te zwaaien, die naar de brugklas gaat. Hij prutst nog met zijn slot als ik vanuit mijn ooghoek een buurman met zijn dochtertje zie lopen. net als iedere ochtend brengt hij haar naar school. Als ze voorbijloopt met haar roze jas, rode rugtas en het pittige paardenstaartje, hoor ik haar snikken. ‘Ik weet niets meer’, huilt ze hardop. ‘Ach, natuurlijk wel’, sust haar vader haar zo opgewekt mogelijk. ‘We hebben gisteren de hele avond geoefend en toen wist je het. Wat is zes keer acht?’ ‘Ik wéét het niet!’ hoor ik haar met een vertwijfelde uithaal roepen voor ze de hoek omgaan. Als ik opkijk is mijn zoon al vertrokken. Zuchtend doe ik de voordeur weer dicht. Ik heb zo met het meisje te doen. Automatiseren lukt niet Hoeveel kinderen gaan huilend, misselijk en met buikpijn naar school, omdat het ze niet lukt de rekentafels te automatiseren? Het is één van de kenmerken van dyscalculie, waar je ook last van kunt hebben als je dyslexie hebt. dat zijn toch al snel gemiddeld 2 à 3 kinderen per klas die dagelijks geconfronteerd worden met taken die hen niet lukken en andere kinderen wel: zonder te tellen weten dat 3 + 5 acht is; 5 + 7 twaalf en 6 x 8 achtenveertig. werkgeheugen In groep 3 en 4 werken leerkrachten aan de opbouw van dit soort basale ‘rekenfeiten’: in je hersenen worden de uitkomsten van deze sommetjes als een ‘feit’ opgeslagen. Wanneer je grotere berekeningen moet uitvoeren, is het handig als je de uitkomst van deze sommetjes weet en niet meer apart hoeft uit te rekenen. Je kunt dan de volledige capaciteit van je werkgeheugen inzetten voor de complexere kanten van de opdracht en het overzicht behouden. Angst werkt contra-productief Kinderen met dyscalculie lukt dit automatiseren niet of nauwelijks. Wanneer je als gevolg hiervan stress opbouwt, wordt rekenen en alles wat daarmee samenhangt in het geheugen vastgelegd in breincircuits die bij volwassenen betrokken zijn bij fobieën en angststoornissen. neurologisch onderzoek heeft uitgewezen dat dit al op jonge leeftijd gebeurt en dat alleen al het zien van een rekenschrift of de gedachte eraan werkt als een trigger die angst kan oproepen. en angst werkt contraproductief bij het leren: het werkgeheugen stopt ermee – nieuwe informatie komt niet binnen en je kunt geen informatie uit je geheugen ophalen. All systems down Je kunt het zien aan een kind als de angst is toegeslagen: het denkt niet meer na en gaat wild gokken naar een goed antwoord. Het helpt niet om te zeggen dat het beter moet nadenken en dat het niet zo moeilijk is. een kind met ‘all systems down’ beschikt niet meer over haar of zijn denkend vermogen. Als daar niets mee wordt gedaan zullen we nooit weten wat het kind zou kunnen zonder die angst. Zo simpel en zo dramatisch is het. Aanpak bij rekenangst een algemene faalangstreductietraining helpt niet. de angst is specifiek verbonden met het rekenen. Heel veel rekenen helpt evenmin. een aanpak waarbij rekening wordt gehouden met de rekenangst is het enige wat werkelijk lijkt te helpen. In engeland en de Vs is redelijk veel onderzoek gedaan naar rekenangst. Ik weet zeker dat er ook zoiets bestaat als lees- en of schrijfangst bij dyslexie, maar daar is vreemd genoeg (nog) geen onderzoek naar gedaan. De rol van taal bij rekenen een ander struikelblok is dat lesgeven meestal bestaat uit een uitleg van gesproken taal, ook als het gaat om rekenen. Hierdoor kunnen zelfs voor goede rekenaars problemen ontstaan als ze moeite hebben met taal. Wiskundeles of rekenles blijkt daardoor erg leerkracht-afhankelijk: bij de ene leerkracht begrijpen leerlingen de stof wel en bij de ander totaal niet. 15
Page 16
verhaalsommen daarbij zijn reken- en wiskunde opgaven in alle vormen van onderwijs door het realistisch rekenen (met concrete situaties in verhaalvorm) alleen maar taliger geworden. je moet tegenwoordig goed zijn in taal om te leren rekenen, zo lijkt het wel. Je moet eerst de tekst begrijpen om te weten wat de vraag is en dan 16 moet je zelf kiezen welke rekenprocedure je moet toepassen. Iemand die moeite heeft met rekenprocedures, niet talig is, of een beeldende denker is – of een combinatie daarvan – gaat al snel de mist in. Je moet tegenwoordig goed zijn in taal om te leren rekenen, zo lijkt het wel. zo kan het ook! singapore staat al jarenlang bovenaan de ranglijst bij vergelijkende internationale studies naar rekenprestaties bij basisschoolkinderen. deel van dit succes is waarschijnlijk dat in de singaporese methode de nadruk ligt op het visuele rekenen, tekenen en doen en veel minder op taal. op de nederlandse onderwijsmarkt wordt de singaporese methode aangeboden onder de naam Rekenwonders en het lijkt erop dat de uitgangspunten aansluiten bij de karakteristieken van dyscalculie. meesterschap Het meest kenmerkend aan het singaporese rekenen is dat er steeds één wiskundig thema wordt behandeld gedurende een langere periode. een mathematisch onderwerp, bijvoorbeeld breuken, wordt volledig uitgediept. de nadruk ligt op ‘meesterschap’; het bereiken van volledig inzicht in een probleem. Hierdoor beklijven deze onderwerpen beter. Afbeeldingen de leerlingen krijgen rekenopgaven in de vorm van afbeeldingen en leren om deze zelf schematisch tekenend weer te geven. de afbeeldingen in Rekenwonders zijn geen illustratie bij de opgave, maar ze visualiseren het rekenprobleem waar een leerling vat op moet krijgen. geen triggers voor rekenangst de nadruk ligt in deze aanpak niet op uit het hoofd leren, maar op het ontwikkelen van denkvaardigheden en op het effectief reflecteren op de eigen denkprocessen. precies wat iemand met dyscalculie nodig heeft. daarnaast zou het best eens kunnen dat alleen al de totaal andere aanpak de triggers van rekenangst omzeilt. wat kan een leerkracht doen? naast een passende rekenaanpak is bij rekenangst nog iets anders nodig: de houding van de reken/ wiskunde docent. de eerste stap is altijd: erkennen dat er angst is en erkennen dat rekenen/wiskunde moeilijk is. Het is een enorme opluchting om te weten: • dat er rekening met je probleem wordt gehouden; gerAADpleegDe literAtuur en website • hoe het brein werkt bij rekenangst; • dat je mag aangeven dat je het niet meer volgt; • dat je samen op zoek gaat naar manieren hoe het wel kan. Zo kan het ook!! • Ronald D. Davis met Eldon M. braun, de gave van leren. nieuwe methoden om leerstoornissen te overwinnen. ADD, rekenproblemen, ADhD, schrijfproblemen. rijswijk, 2004 • Annemie Desoete, Valérie Van Hees, Wim tops, marc brysbaert, proef op de som – studeren met dyscalculie. gent 2012. • Ianthe Sahadat, volkskrant 15 september 2015. ‘Singaporese methode maakt rekenen leuk’. • website rekenwonders - http://wij-leren.nl/singaporerekenen.php 17
Page 18
ADD IS ONzIcHTBAAR Als Karin Windt over Add komt vertellen weet je dat je wijzer naar huis gaat. Het is dus druk in Assen, op de themamiddag Add en werk. Het gaat vooral over de kenmerken van Add. en over de onzichtbaarheid. “Als iemand vastloopt ligt de focus op de zichtbare gevolgen, niet op de oorzaak: concentratieproblemen.” teKst: ArdA nIeboer A 18 dd is volgens Karin echt iets anders dan AdHd. Add voelt vaak als een constant gevecht tussen het gezonde verstand (je weet het wel) en het onoplettende brein. Vaak maakt een gebrek aan concentratie het lastig om tot actie te komen. dit komt door dopaminetekort, aldus de spreekster. bij andere mensen wordt dopamine automatisch aangemaakt als ze aan een taak beginnen. Iemand met Add grijpt vaak naar ‘dopamineboosters’ als koffie suiker, chocola, alcohol om tot actie te komen. grote verschillen mensen met AdHd en Add hebben volgens Karin een dopaminetekort in een ander deel van het brein. bij AdHd is dit in de prefrontale cortex, het deel dat planning en impulsbeheersing regelt. dat geeft problemen met plannen en impulscontrole, maar ook soms met sociaal gedrag, besluitvorming en werkgeheugen. bij Add gaat om het striatum, dat motivatie en beweging regelt. dit veroorzaakt problemen in de motoriek, met leren, het geheugen, motivatie, verwerken van emoties, plezierbeleving en angst. opvallend is, volgens Karin, dat AdHd vaak samen gaat met dyslexie en Add vaak met een rekenstoornis. dit geldt ook voor andere comorbiditeiten. AdHd gaat vaker samen met dwangstoornissen, odd, autisme en bipolaire stoornissen. Add met depressie, slaapstoornis en angst. mensen met AdHd hebben meer temperament, vergeten en vergeven snel, hebben een snellere reactiesnelheid, leven meer in het nu en hebben vaker behoefte aan menselijk contact. Iemand met Add heeft veel meer informatieherhaling nodig, is vaak gereserveerd en zachtaardig, heeft een traag reactievermogen, denkt meer vooruit, is snel overbelast en heeft meer moeite met de energieverdeling. Ze hebben meer tijd nodig voor het verwerken van emoties, conflicten en gevoelens. Verslaving kan bij beiden voorkomen, maar bij Add zijn Karin Windt het vaak hoog functionerende verslaafden die niet in een kliniek terecht komen. focus op zichtbare gevolgen de consequenties van Add kunnen groot zijn. Van financiële problemen door onbetaalde rekeningen, stoppen met een opleiding, verslaving, afspraken vergeten, snel wisselen van baan, relatie of hobby tot zelfs een huisuitzetting. Als iemand vastloopt, ligt de focus vaak op deze -meer zichtbare- gevolgen en oplossingen daarvoor. niet op de oorzaak, namelijk: concentratieproblemen. Hierdoor geeft de hulpverlening vaak verkeerde adviezen of behandeling. Juist door de onzichtbaarheid zijn de uitdagingen van iemand met Add groot. dat wordt vaak onderschat, zowel door de omgeving als degene zelf. Het gebeurt iemand met Add beduidend vaker dat hij wat vergeet, iets stoms doet, dingen niet afmaakt, te laat komt of vergeetachtig is. dit kost veel energie en het kan de eigenwaarde aantasten. Zeker als je intelligent bent en je beseft dat dit er niet uit komt door je gedrag. Je voelt je steeds tekort schieten en overbelasting ligt op de loer. wat werkt wel? om goed te functioneren met Add op het werk, is het soms beter om minder uren te werken en je ambitie ondergeschikt te maken aan een goede gezondheid. Wat ook goed werkt is meer thuiswerken, voor je zelf werken, zelfstandigheid (niet te veel in teamverband), werk met voldoende uitdaging en uitzoekwerk. simpeler werk werkt vaak averechts omdat je juist slecht tegen verveling en herhalende taken kan. dan zoek je juist naar afleidingsmanoeuvres. Karin Windt is ervaringsdeskundige schreef meerdere boeken over Add, waaronder “Add gIds Voor gemeenten, uWV en rijksoverheid”. Als ZZp’er verzorgt zij presentaties, bijscholing en trainingen over Add in de (geestelijke) gezondheidszorg, het onderwijs en bedrijfsleven. Haar presentatie in Assen werd georganiseerd door de organisatoren van Ad(H)d-café Assen samen met ggZ drenthe. Zie ook haar site: www.levente.nl en Facebook: http://www.facebook.com/ADDpi 19
Page 20
WAAR zIjN DE DySLEcTEN? op 5 april bezocht ik voor het eerst de nationale dyslexie conferentie. Ik had dus geen idee wat ik kon verwachten. In ieder geval niet zoveel bezoekers. soms kwamen ze letterlijk met bussen tegelijk. dyslexie leeft duidelijk onder de professionals. en ze willen graag goede (na)zorg voor dyslecten. maar ik miste wel de beleving van de dyslect zelf. teKst: roel HuIZen o 20 p deze dag kun je tientallen workshops volgen, waarvan ik er drie heb gekozen. Hieronder een kort verslag van wat ik heb opgestoken van die workshops. Dyslexie een hoogbegaafdheid de eerste ging over dyslexie en hoogbegaafdheid. een lastige combinatie volgens de spreekster, Anouk mulder. die twee heffen elkaar als het ware een beetje op. Hoogbegaafdheid is niet zichtbaar omdat de dyslexie dit maskeert en andersom, zodat er gespecialiseerd onderzoek nodig is om vast stellen dat iemand dyslectisch én hoogbegaafd is. meestal gebeurt dit pas na langere tijd. Veel hoogbegaafde dyslecten blijven daardoor hangen bij een mbo opleiding. Roel Huizen terwijl er meer in zit. Kenmerken van hoogbegaafde dyslecten zijn volgens Anouk mulder: het zijn creatieve denkers, ze leggen de lat vaak hoog en reageren soms heftig. Ze hebben overduidelijk een bijzonder brein dat, indien op een goede manier gestimuleerd, tot grote prestaties in staat is. Het is erg jammer om te moeten constateren dat dyslecten, zelfs de hoogbegaafde, moeite hebben om hun kwaliteiten te kunnen profileren. Ik herkende veel in wat ze vertelde. of ik hoogbegaafd ben weet ik niet, maar de workshop was in ieder geval zeer boeiend. een ‘levend’ dyslexiebeleidsplan op school de tweede workshop werd gegeven door marzenka rolak. geen onbekende voor mij: zij heeft mij onderzocht en dyslexie vastgesteld. Haar workshop ging over het dyslexiebeleid bij een hogeschool in Ze leggen de lat vaak hoog rotterdam. de school telt ca. 500 leerlingen, niet een van de kleinste dus. marzenka rolak heeft meegewerkt aan het dyslexiebeleidsplan van de school. de bedoeling hiervan is dat alle leerlingen met een diploma de opleiding verlaten. Zo is er een inloopspreekuur voor dyslecten ingesteld waarvan veel gebruik wordt gemaakt. Het dyslexiebeleidsplan is een ‘levend’ stuk zodat er regelmatig een aanpassing wordt doorgevoerd als de praktijk dit vraagt. Hierdoor gaat het stukken beter met de leerlingen die dyslexie of leesproblemen hebben. Het zou erg mooi zijn als meerdere scholen dit voorbeeld volgen. Het is mijn wens hierover een keer met marzenka van gedachten te wisselen en deze methode via de Werkgroep onderwijs aan andere scholen kenbaar te maken. meten is weten de derde workshop van marijke van grafhorst ging over wat abstractere zaken rond dyslexie. Voornamelijk cijfers over aantallen leerlingen met dyslexie en andere beleidsmatige gegevens. Vast interessant voor een statisticus, maar wat minder voor ons dyslecten denk ik. Wel goed dat het wordt gedaan, meten is weten tenslotte. mijn workshop: hoe voelt het om dyslectisch te zijn? na afloop was er een enquête waarin organisator lexima mij ruimte bood voor extra opmerkingen. daarin heb ik aangegeven dat ik graag een workshop wil geven volgend jaar. die krijgt de titel ‘Hoe voelt het om dyslectisch te zijn’. Waarom? omdat deze invalshoek volledig ontbrak op deze dag. er werd in de diverse workshops veel over dyslecten gesproken, maar niet met. dat vind ik een gemiste kans. Wie kan er nu beter uitleggen hoe het is en vooral hoe het voelt om dyslectisch te zijn dan een dyslect zelf? de belevingswereld van een dyslect is naar mijn overtuiging wezenlijk anders dan die van mensen zonder dyslexie. Het beelddenken, maar ook de hooggevoeligheid die ik vaak herken bij mijn mededyslecten maakt dat de dyslect dingen anders beleeft. Het is belangrijk dat mensen die dyslecten begeleiden dit begrijpen en erkennen. dit zou ik graag aan de bezoekers van deze conferentie overbrengen. Ik ben benieuwd of ze op mijn aanbod ingaan. 21
Page 22
Leerpunt ADD E 22 en basiscursus ‘wat is Add’ levert voor veel mensen geen nieuws meer op. maar hoe dan verder? Vaak al kort na een diagnose wordt het moeilijk om de verdieping in te gaan. bestaat er zoiets als een ‘psycho-educatie 2.0’ waarin duidelijk wordt wat Add voor je betekent? Welke problemen heb je en hoe kun je daarmee omgaan? Welke talenten heb je en hoe kun je die inzetten? raakt het overwegend onoplettende type vaak ondergesneeuwd. dat is bij leerpunt Add nadrukkelijk niet de bedoeling. AdHd'ers zijn zeker uitgenodigd op het feestje, maar mogen het niet overnemen. We gooien verschillende types en mensen niet op een hoop, maar willen iedereen juist uitnodigen naar zichzelf op zoek te gaan. een database voor succes work in progress leerpunt Add is een platform voor precies die vragen. op de website leggen wij een verzameling bronnen aan en presenteren die op een zo toegankelijk mogelijke manier. Zo staat er een lijst met boekbeschrijvingen en we hebben een aantal eigen artikelen. er zijn bruikbare links en apps en we hebben een aantal interessante filmpjes gevonden. de website is een work in progress: het platform is nooit ‘af’. Het is de bedoeling dat onze database je kan helpen bij jouw zoektocht naar hoe succes behalen makkelijker wordt. succes is daarbij een breed begrip: het kan om gezondheid gaan, maar ook om allerlei andere wensen of doelen die je wilt behalen. en de ADhD’ers? In veel situaties ligt de nadruk op AdHd en daarbij we hebben ook jouw input nodig dat betekent dat we op zoek zijn naar geluiden uit alle richtingen: waar heb jij behoefte aan? maar ook: wat heb jij geleerd? bezoekers kunnen polls invullen en items beoordelen met sterren. ook actievere bijdragen zijn zeer welkom: misschien wil je een persoonlijk inzicht delen in een gastblog of denk je graag mee over de langere termijn. of je nu een actieve of een stille bezoeker bent: je bijdrage is welkom! leerpunt Add is opgezet door Alex steenbreker, lid van I &W. webadres: www.leerpuntadd.nl twitter: @leerpuntadd facebook: /leerpuntadd contact: info@leerpuntadd.nl ADHD en de kracht van een hulphond tekst: JoHAn KonIng “Job was altijd heel impulsief. op de fiets naar school kreeg hij veel prikkels, maar nu kan hij zich veel beter concentreren. Hij denkt na over of hij iets wel moet doen of juist niet.” Jazeker, de therapie bij Hulphond nederland heeft effect op Job, weet zijn moeder sylvia. J ob (bijna 15) kreeg in 2009 officieel te horen dat hij AdHd heeft, maar eigenlijk wist moeder sylvia dat al veel langer. “Ik herkende het uit mijn werk als thuisbegeleider in de zorg”, vertelt ze. evenveel aandacht Jobs vader Henk is luchtverkeersleider bij defensie. “door de situatie thuis heeft hij zijn loopbaan een tijd op een laag pitje gezet, door bijvoorbeeld niet verder te studeren.” Het is maar een van de voorbeelden van het feit dat Jobs AdHd een wissel trekt op het gezin. Henk en sylvia hebben drie zoons, van wie Job de middelste is. “Al vroeg had ik in de gaten dat Job anders was. thuis konden we daar prima mee omgaan, doordat we al vroeg zijn begonnen met structuur aanbieden. dat we ons leven op Job aanpasten, ging eigenlijk onbewust. Wel zorgden we er altijd voor dat we de jongens evenveel aandacht gaven. meestal splitsten we. de ene keer nam mijn man Job mee en ik de twee anderen, een andere keer net andersom.” problemen op school op de basisschool werd het wél een probleem, in groep 3. “Job had zichzelf aangeleerd om situaties met volwassenen in te schatten en daarop in te spelen, maar met kinderen is dat anders. die reageren veel impulsiever en onverwachter. daar had hij last van en hij reageerde anders in de klas. dat hij bijvoorbeeld zijn 23
Page 24
potlood mocht slijpen, maar dat hij dat tien keer ging doen. of er met een radslag naartoe ging.” school trok aan de bel en Job werd getest. “de uitslag was AdHd in een ernstige vorm.” Vanaf dat moment kwam het gezin in een zorgmallemolen terecht. “Van school mocht hij alleen blijven als hij medicijnen zou krijgen. maar dat wilden wij alleen als het ook goed voor hem was, niet louter om de juffen te ontlasten.” gevolg was dat hij van school wisselde. “De uitslag was ADhD in een ernstige vorm.” vanaf dat moment kwam het gezin in een zorgmallemolen terecht. “We gingen met hem naar de kinderpsycholoog, die ons heel erg heeft geholpen. ook in de com24 municatie met school. uiteindelijk heeft hij trouwens wel medicijnen gekregen.” outdoor care en hulphond Het gaat nu goed met Job. “dat komt door de hulp van de psycholoog en de therapie met een hulphond, maar ook door outdoor care, waar hij naartoe gaat. daar leert hij ’s zaterdags veel: de begeleiders organiseren allerlei activiteiten voor jongens en meisjes met een beperking, zoals AdHd of autisme. Ideaal.” “de therapie van Hulphond nederland is effectief. Hoewel de gemeente er argwanend naar keek en ook maar een deel van de therapie wilde vergoeden. Ik had er al veel over gehoord tijdens mijn werk en ook een kennis van ons had er goede ervaringen mee. dus: we wilden het gewoon. dan betalen we het desnoods zelf wel.” “Ik weet zeker dat het werkt”, zegt sylvia overtuigd. “Hulphondtherapeut marlies is meteen met hem aan de slag gegaan met de honden en hij heeft een enorme ontwikkeling doorgemaakt die hij breed kan gebruiken. We hebben hem echt zien veranderen. Hij leert er bijvoorbeeld plannen. dat heeft hij geleerd, doordat hij met de moeilijkste honden leerde een parcours af te leggen. Je ziet gewoon dat hij leert hoe dat goed aan te pakken. en ook hulp vragen aan volwassenen. dat vond hij eerder echt moeilijk, maar hij vraagt marlies geregeld om hulp tijdens sessies. en dat vertaalt hij nu ook naar de dagelijkse praktijk. mooi om te zien!” nOte: dit artikel is eerder verschenen in Hulphond magazine. meer informatie over een therapiehulphond vind je op de website van Hulphond nederland: https://hulphond.nl/ glimmen van trots “Voor Job is het wel belangrijk dat het onderhouden blijft. Veel kinderen hebben aan bijvoorbeeld tien therapiesessies genoeg en dan zit het ingesleten. Job moet af en toe gewoon terugkomen. daarom is hij nu al zo’n anderhalf jaar geregeld bij Hulphond nederland te vinden voor een opfrissessie. en dat blijft ons nog steeds iets brengen, dus we gaan zeker door.” sylvia, die er altijd bij is als Job naar de Hulphondlocatie in oldenzaal gaat, kan zich nog goed herinneren hoe Job de laatste keer een moeilijk parcours met een wip én de ‘moeilijkste’ therapie-hulphond goed doorstond. “normaal hebben kinderen wel tien pogingen nodig om de hond over de wip te krijgen, maar Job lukte het vrijwel ineens. Ja, dan sta je te glimmen van trots, hoor. “ 25 hulphond/therapie-hulphond/ © CHRIsTIAAn Peelen
Page 26
DE KWESTIE ouders worstelen allemaal bij hun opgroeiende kinderen met de mate waarin ze moeten beschermen of loslaten. sommige adolescenten trekken zelf een sprintje en lijken zich zo onafhankelijk te gedragen, dat de ouders dit met de schrik in de benen gadeslaan. Het idee dat na de middelbare school je taak als ouder erop zit, is vaak niet waar. de jongvolwassen leeftijd is een belangrijke periode waarin heel veel gebeurt. Het bieden van structuur en dienen als vangnet kan juist in deze periode weer hard nodig zijn. blijven communiceren is belangrijk. Als ouder van een jongvolwassene met Ad(H)d ben je dus nog wel een tijdje ‘ouder van’. daarbij kun je je kind stimuleren hulp te zoeProf. Dr. Jan Derksen klinisch psycholoog, Radboud Universiteit In de Kwestie wordt een vraag gesteld waarin veel lezers zich herkennen en waar geen eenduid antwoord op is. professionals gev hun visie. deze keer: hoe ga je om met een jong Anderen lijken thuis te schuilen en geen aanstalten te maken het ouderlijke nest te verlaten, soms tot irritatie van de ouders die langer dan verwacht een soort hotel voor hun kind zijn. ten grondslag aan het thema ‘loslaten’ ligt de cirkel van veiligheid uit de kinderjaren. Voldoende ondersteuning bij exploratiegedrag en veilige opvang bij het ‘bijtanken’ leggen de basis voor het vermogen van een opgroeiende puber om zijn/haar autonomie te versterken en zich in psychologisch opzicht losser te maken van de ouders. dit proces wordt bemoeilijkt wanneer het kind een pittig temperament heeft (tegenwoordig vaker aangeduid als AdHd), kenmerken heeft van autisme (ook modieus veel gediagnosticeerd) of op een andere manier niet past in het gemiddelde van de ontwikkelingsboekjes. volwassen kind met AD(H)D. Blijven begeleiden of toch loslaten? de klus voor ouders met adolescenten in huis (tussen 10 en 20 jaar) is ouder en wijzer te blijven en zelf het goede voorbeeld te geven op het terrein van autonomie en afhankelijkheid. daarnaast is het belangrijk dat je als ouder beschikbaar bent als dat nodig is (zeker bij echte problemen). Hanteer ook gezinsregels! niet teveel, maar wel duidelijk. over basale dingen als: aan tafel zitten, uitgaan, naar bed gaan, gebruik van alcohol, drugs en sociale media. Help als ouder tenslotte je kind bij het structuur aanbrengen in zijn/haar taken en ondersteun het in de (pogingen tot) autonomie. Hiske Reinders klinisch psycholoog, Dokter Bosman 26 VISI 1 E VISIE 2 ken als dat nodig is. liefst begeleiding waarbij je als ouder ook wordt betrokken. mijn ervaring is dat dit beter werkt en ook gewoon nodig is. problemen overnemen en er bovenop blijven zitten, werkt vaak averechts. Als ouder krijg je naarmate je kind ouder wordt een steeds meer adviserende rol. Vaak reageren we hierbij iets te veel met ons gevoel. We ergeren ons of maken ons zorgen om de toekomst. een wat zakelijkere reactie is moeilijker, maar werkt vaak wel beter. maar wat als al je adviezen in de wind worden geslagen en het niet goed gaat? dat is ongelooflijk moeilijk. soms moet een jongere eerst dieper vallen, wil er een omslag komen. en dat doet heel veel pijn, je gunt hem of haar zoveel beter! Je laat het dan gaan, omdat er geen andere keus is en hoopt en vertrouwt dat er uiteindelijk iets beters uit voortkomt. uiteindelijk is het de bedoeling dat je kind zichzelf goed leert kennen, goed met zichzelf en zijn omgeving leert leven. daar is ruimte voor nodig. met vallen en opstaan wordt een eigen leven opgebouwd. g h dig ven . , Het zoeken naar de balans tussen loslaten en begeleiden op de weg naar volwassenheid is een terugkerend thema in mijn gesprekken met ouders en kinderen. Jongvolwassenen met AdHd willen net als hun leeftijdgenoten zelfstandige keuzes maken, van hun fouten mogen leren en verantwoordelijk zijn voor hun eigen leven. Het kost hen alleen vaak meer moeite en het lukt niet altijd om op het rechte pad te blijven, vanwege hun impulsiviteit, verminderde motivatie en sterke drang naar thrill seekende activiteiten. ook voelen ze zich vaak minder competent of op waarde geschat door de omgeving. ouders gunnen hun kind de onafhankelijkheid, maar zien dat het niet altijd lukt. Het is heel belangrijk dat de jongvolwassene met AdHd zichzelf goed leert kennen en een realistisch beeld vormt van zijn kwaliteiten en de uitdagingen die er liggen. Het vinden van een passie, het ontdekken van talenten, het stellen van haalbare doelen, weten wat wel en niet bij je past en hulp durven vragen en accepteren, is een proces dat niet vanzelf gaat. ouders dienen steeds meer vanaf de zijlijn het kind in het oog te houden en te blijven vertrouwen op diens mogelijkheden en niet op te geven. door belangstelling te tonen, stimuleren wat er goed gaat en eerlijk durven zijn in wat niet goed gaat en de benodigde structuur, grenzen en hulp te bieden, ontstaat groei en een positief zelfbeeld. Hoe hobbelig de weg ook is, uiteindelijk bereiken jullie vroeg of laat je doel door reflectie en een goede samenwerking, ook met vrienden, partner, collega’s en waar nodig een professional. Wil je meer achtergrondinformatie? Kijk dan op www.impulsenwoortblind.nl/overons/magazine/dekwestie VISIE 3 Cora Vos AD(H)D psycholoog-coach voor jongvolwassenen en ouders 27
Page 28
AD(H)D HEB jE NIET ALLEEN Als je kind Ad(H)d heeft wordt opvoeden een ware uitdaging. naarmate je kind ouder wordt dringt zich steeds meer de vraag op: wanneer laat je je kind los? een worsteling die veel ouders zullen herkennen. Annemiek zit er nog middenin met haar volwassen zoon paul. teKst: elly VAn rIJn A Dwars op de basisschool ging nog alles prima met paul. Zijn gevoel voor humor zorgde dat leraren hem graag mochten. op de middelbare school veranderde dat. paul had het daar overduidelijk niet naar zijn zin en zijn gevoel voor humor liet hem in de steek. leerlingen moesten veel zelf uitzoeken en paul miste structuur. Hij werd dwars en soms echt onaangenaam, vaak ook richting marion. Hij ging blowen en thuis besteedde hij uren 28 nnemiek en tjeerd waren erg blij met de komst van zoon en dochter. Hun geluk was compleet. paul (nu 26) was een druk baasje dat alle aandacht opeiste en marion (nu 24) was altijd de rust zelve. Zij leed er niet zichtbaar onder dat veel aandacht naar paul ging. aan het spelen van oorlogsspelletjes op de computer. Annemiek en tjeerd probeerden ondanks alles de lieve vrede te bewaren in het gezin. na de middelbare school koos paul voor een technische opleiding op het roc. techniek vond hij leuk en hij was er ook goed in. maar het tempo lag te hoog voor hem. Hij begon te spijbelen en op een gegeven moment had de school geen begrip meer voor zijn grote afwezigheid. paul moest weer gewoon naar school komen of anders maar helemaal thuis blijven. meer had paul niet nodig en dus bleef hij thuis. Drie jaar in bed gelukkig had hij wel het gevoel dat er iets met hem was. Hij ging naar een psycholoog en die stelde uiteindelijk de diagnose Add. Annemiek en tjeerd dachten dat dit het begin was van de weg naar boven en dat paul onder begeleiding en met medicatie langzamerhand weer naar school zou kunnen. niets was minder waar. paul weigerde zijn medicijnen te nemen, ging niet naar school en er kwam niets meer uit zijn handen. Hij was alleen maar moe en belandde uiteindelijk in bed. daar zou hij ongeveer drie jaar blijven. zoektocht Vele onderzoeken volgden en Annemiek stopte met werken om paul met alles te begeleiden. dat viel haar zwaar want zij hield van haar werk. Vele onderzoeken, waaronder naar lyme, en behandelingen verder belandden ze na drie jaar bij een chinese acupuncturist die paul behandelde met acupunctuur, theetjes en kruiden. op de een of andere manier kwam paul weer enigszins op orde. In diezelfde periode werd duidelijk dat hij allergisch was voor vele voedingsstoffen en naast Add ook een autismespectrum stoornis had. toen volgde een zoektocht door de wondere wereld van de voedingsmiddelen en keerde het leven zich, onder begeleiding van hulpverleners, eindelijk weer een beetje ten goede. marion was ondertussen al een tijd het huis uit. Zij kon de sfeer en de problemen rond paul niet aan en wilde weg. Haar nieuwe stek werd bangkok. Ver weg van de problemen thuis. chatgesprekjes na een jaar lukte het paul om werk te vinden in een telefoonwinkel waar hij nu nog met veel plezier werkt. na al die jaren van intensieve bemoeienis doet hij nog steeds een groot beroep op zijn moeder. bij het minste of geringste weet hij haar te vinden, maar ook bij complexere dingen waar hij mee worstelt. Annemiek vindt het dan ook nog steeds lastig om paul los te laten ook al is hij inmiddels volwassen. Ze zal om die reden nooit zonder haar telefoon de deur uit gaan en past haar agenda aan die van paul aan. Ze kan terug naar haar oude baan, maar schuift een beslissing voor zich uit. Hoewel Annemiek dolgraag marion wil bezoeken in bangkok durft zij paul nog niet alleen thuis te laten. Ze stelt het bezoek alsmaar uit. dit wordt haar door marion niet in dank afgenomen. Annemiek voelt ook wel dat ze paul meer los zal moeten laten maar zo ver is ze nog niet. Wat haar op de been houdt is het vertrouwen dat het uiteindelijk allemaal goed zal komen. en daarnaast haar bijna dagelijkse chatgesprekjes met marion. 29
Page 30
VIER DE VERScHILLEN, OOK Op HET WERK Jan Anne Kalkhoven heeft Add en is samen met een collega de drijvende kracht achter een bijzonder initiatief met de mooie naam ‘Vier de verschillen: naast elkaar’. op 6 april vond bij de werkgever* van Jan Anne de eerste themadag plaats. Karin Jahromi van Impuls & Woortblind was aanwezig en sprak hem na afloop. “Het breidt zich langzaam binnen de organisatie uit. Wie had dat ooit gedacht?” teKst: KArIn JAHromI H 30 et begon drie jaar geleden als bottomup beweging, ontstaan vanuit een droom: een organisatie creëren waar begrip is voor mensen met een psychische kwetsbaarheid, met een werkomgeving waar je jezelf kunt zijn. Waar acceptatie is van de verschillen. en stapje voor stapje komt het doel dichterbij. Jan Anne geniet nog zichtbaar na van de dag. ‘vier de verschillen: naast elkaar’. een mooie slogan, wat hield de dag precies in? ons doel was een themadag te organiseren over openheid over psychische kwetsbaarheid van de medewerkers, onze collega’s dus. collega’s met dyslexie, AdHd autisme, mensen met een burn-out maar ook ex-alcoholisten. er was een Inspiration boost waar collega’s hun persoonlijke verhaal deden en een meet & greet de verschillen; een ontmoeting met een collega met een verschil. maar ook een autisme belevingscircuit en een informatiemarkt. Wij willen dat het mogelijk wordt om open en eerlijk met elkaar in gesprek te gaan. die openheid, en dat is wel belangrijk, moet van beide kanten komen. Zowel van de kant van de ontvanger als van de verteller. daarvoor is een veilige omgeving noodzakelijk. is die er ook? dat is best nog wel lastig, want managers vinden output vaak belangrijker dan goed people management. Je moet je wel realiseren dat ‘Vier de verschillen’ echt een beweging is. We hebben geen leiding, rapporteren ook aan niemand. We bewegen ons dus letterlijk door de organisatie. en de organisatie beweegt ook wel mee hoor. waar blijkt dat uit? We hebben de training ‘Vier de verschillen’ voor managers op intranet gezet. daar wordt wel voorzichtig op gereageerd. Als zo’n manager interesse heeft om een medewerker ‘met een verschil’ Jan-Anne Kalkhoven gemerkt. Human resources bijvoorbeeld heeft het signaal opgepakt door trainingen als ‘kwaliteit van leidinggeven’ op de agenda te zetten. wat betekende deze dag voor jou persoonlijk? een heerlijk gevoel de hele dag door! Ieder gesprek dat ik hierover heb, maakt dat ik nog weer meer een stukje heal. lotgenotencontact zorgt dat je je geaccepteerd voelt. lotgenoten staan ook letterlijk náást je. maar juist de mix van alle verschillen bij elkaar, met of zonder sterretje zeg maar, maakt dat het zo’n bijzonder resultaat geeft. die samenwerking, waarbij je van elkaars kennis en kunde gebruik maakt – de één is hier goed in en de ander in weer iets anders - die moet er kunnen zijn. Zonder oordeel naar elkaar, binnen iedere werkrelatie en binnen elke afdeling. te ondersteunen, dan geeft die training handvaten. Hoe ga je zo’n gesprek aan met een medewerker? tijdens de training werken we dan met ervaringsdeskundigen om de managers zo te kunnen laten zien wat er van hen verwacht wordt en waar ze op moeten letten. binnen de organisatie wordt deze ontwikkeling gelukkig ook opjij bent samen met renate stamsnieder de initiatiefnemer van deze themadagen. want er komen er nog meer. hoe is dit zo ontstaan? dat heeft met mijn eigen geschiedenis te maken. 31
Page 32
Jan-Anne en Renate stamsnieder Acht jaar geleden kreeg ik de diagnose Add. Ik was zelf blij met die erkenning. er viel voor mij veel op zijn plaats. Ik vond daarom dat het bedrijf dat ook moest weten. dus maakte ik een afspraak met mijn leidinggevende. dat werd een grote teleurstelling. Ik werd een bedrijfsrisico genoemd en mocht geen cursussen meer doen. een reactie, denk ik, vanuit het ontbreken van kennis over de materie. maar mijn collega’s ben ik het ook meteen gaan vertellen. en dat pakte juist heel goed uit. We gingen door dat gesprek het werk en de taken onderling anders verdelen. Het gezamenlijk product waar we met elkaar aan werkten werd hierdoor alleen maar beter. deze aanpak werd langzaam maar zeker bekend binnen het bedrijf. Ik liet mij ook interviewen tijdens presentaties en kon zo vertellen over mijn werksituatie en hoe ik ermee omging. uiteindelijk leidde dit weer tot mijn rol 32 als ervaringsdeskundige bij samen sterk Zonder stigma en zo is het balletje gaan rollen. Het wordt nu langzamerhand een olievlek die zich binnen de organisatie verder uitbreidt. tot aan het management toe. Ja, wie had dat ooit gedacht hè? wat voor rol speelt ADD in jouw eigen leven? Ik was met de diagnose dus heel erg blij, want ik heb mij meer dan veertig jaar als een soort don Quichot gevoeld en gedacht dat ik er helemaal alleen mee zat. Ik heb me mijn leven lang moeten aanpassen aan voor mij wezensvreemde normen en waarden. Ik loop nu met een heel ander gevoel rond (lachend!). nu als een Koning Arthur. maar als ik ’s avonds na een werkdag thuis kom, ben ik meestal wel doodop. dan ga ik even op bed liggen. de gordijnen dicht en proberen tot rust te komen. dan is de emmer gewoon vol. mijn Add heeft niet alleen impact op mijzelf, ik merk dat dit ook voor mijn omgeving zo is. Ik grijp niet gemakkelijk naar een telefoon en stuur ook geen kaartjes. of dan begrijp ik soms de afspraak verkeerd en sta ik op het verkeerde adres. ook ben ik niet altijd even tactisch. Ik ben een beetje een einzelgänger. een partner moet ook wel veel begrip op kunnen brengen voor je situatie en je eigenaardigheden. dat heb ik ook aan den lijve ondervonden. in veel gevallen is dit binnen de familie of het gezin ook terug te vinden. hoe zit dat bij jou? oh, binnen mijn familie speelt van alles: autisme, noem maar op en ook best heftige vormen. ook mijn dochter heeft dyslexie en Add. doordat ik met mijn Add op mijn werk zo naar buiten ben getreden, is dit bij mijn familie ook veel meer een onderwerp geworden Ik werd een bedrijfsrisico genoemd waarover men is gaan nadenken. er is nu meer herkenning. Hoewel we er niet echt veel mee doen hoor. maar ik denk wel dat we als familieleden dichter tot elkaar zijn gekomen nu we dit van elkaar weten. er is meer openheid, je kan erover praten als je daar behoefte aan hebt. meer dan dat is het niet, het blijft beperkt tot een gesprekje bij de koffie of een biertje. Voor mij is dat nu wel voldoende. Als anderen geïnspireerd worden door dit verhaal, wat zou jij ze dan adviseren? mogen zij contact met je opnemen? mijn advies is: blijf in jezelf geloven en ga het op je eigen manier aanpakken. praat met gelijkgestemden. steun zoeken bij elkaar geeft je het inzicht dat je niet zo vreemd in elkaar zit als je aanvankelijk dacht. niet denken dus, maar doén! 33 Wie iets soortgelijks als ‘Vier de verschillen’ op de eigen werkplek zou willen opzetten, mag een mail sturen naar de redactie van Impuls & Woortblind: info@impulsenwoortblind.nl. Wij zorgen ervoor dat je mailtje bij Jan Anne terecht komt. *In verband met de privacy wordt de werkgever van Jan Anne in het artikel niet bij naam genoemd.
Page 34
VERENIGINGSNIEUWS methyLfenIdaat gevAArlijk voor volwAssenen? eind april was er opeens een rel. bijwerkingeninstituut lareb en het college ter beoordeling van geneesmiddelen (cbg) trokken aan de bel omdat er te veel bijwerkingen zijn van methylfenidaat bij volwassenen. bovendien waren er mogelijk ook drie doden als gevolg van het gebruik van methylfenidaat. lareb en het cbg hebben ons direct uitgenodigd voor overleg. daarin hebben we benadrukt dat we hopen samen met hen en de behandelaren te komen tot gedisciplineerd en verantwoord gebruik van deze (en andere) medicatie. volgenD jAAr aLLemaaL komen! Op 13 mei was er een bijzondere ledenmiddag van Impuls & Woortblind. Met een mooie mix van informatie vo bijzondere breinen binnen de vereniging. Hieronder een kort verslag, voor dieg het gemist hebben. Volgend jaar zeker komen hoor! tekst: neL hofmeester deze middag werd gehouden in nijkerk, wel wat verder dan utrecht, maar oo fijne locatie om elkaar te ontmoeten. drie onderdelen stonden op het programma: 1. de Algemene leden Vergadering; 2. lezing over dyscalculie en de samenhang met dyslexie en Ad(H)d door dr. Wim tops; 3. presentatie van de stichting Hulphond over een therapiehulphond voor jongeren met Ad(H)d. de aLgemene LedenvergaderIn Als betrokken lid vond ik de volgende informatie heel fijn om te krijgen: • Een overzicht van de activiteiten van het afgelopen jaar en de plannen voor het komende jaar; • Een uitleg van de projecten waarbij de vereniging betrokken is; • Een toelichting op de financiële situatie, waaruit bleek dat de vereniging uit het dal aan het komen is. onnodige angst Wij hebben wel onze bedenkingen bij deze zin uit het cbg-bericht: ‘Het cbg raadt patiënten, die nooit eerder methylfenidaat hebben gehad, af om op volwassen leeftijd te beginnen met methylfenidaat’. Veel mensen met AdHd gebruiken vrijwel probleemloos methylfenidaat. de tekst van het cbg wekt bij deze mensen onnodig angst op. bovendien is er weinig tot geen betaalbaar alternatief voor mensen die baat hebben bij medicatie. Wij blijven dit punt op de agenda zetten bij het cbg en andere partijen die hierover beslissen. Voor wie het gemist heeft of het nog eens wil nalezen: http://www.impulsenwoortblind.nl/ adhd-medicatie-laten-we-extraalert-onnodig-angstig/ 34 Veel leden konden hier hun kritiek kwijt op één van de bezuinigingen: de ove van Impuls & Woortblind magazine van de papieren versie naar een digitale u Het bestuur zegde toe hier verder naar te kijken. dyscaLcuLIe en de samenhang met dysLexIe en ad(h)d door dr. wIm tops Wim tops woont in belgië, heeft daar een eigen praktijk voor kinderen met leerproblemen en werkt aan de rijksuniversiteit groningen. Voor ons was hij naar nijkerk gekomen, deze enthousiaste wetenschapper die zichzelf een ‘robin Hood’ noemt. Want hoewel we keurig alle bekende feiten over dyscalculie te horen kregen, maakte hij ook duidelijk er allemaal nog niet bekend is. hokjesdenken de dsm 5 noemde hij een ‘gruw boek’ en hij voorspelde dat het huidige hokjesdenken over Ad( presentAtie vAn De stichting hulphonD oor alle egenen die ok een Wat een mooie honden stonden daar geduldig te wachten tot ze de zaal in mochten! en wat een geweldig verhaal kregen we te horen! Hulphonden worden opgeleid om bijvoorbeeld oud-militairen met een posttraumatische stress-stoornis te ondersteunen en om te kunnen waarschuwen dat iemand een epileptische aanval krijgt. getrainde honden weten dit een half uur vooraf, niemand weet hoe…! zelfvertrouwen meer heeft of depressief is. daar kunnen deze kinderen samen met een therapiehulphond werken aan het herwinnen van zelfvertrouwen. Veel kinderen met autisme of Ad(H)d maken er gebruik van. Via deze honden leren kinderen wat het is om ontspannen te zijn of duidelijkheid te geven. met de hulp van Hbo-opgeleide therapeuten kunnen deze kinderen experimenteren met nieuw gedrag. ng Ik was onder de indruk van deze kind- (en dier)vriendelijke en deskundige aanpak en zou het veel kinderen gunnen! ergang uitgave. nieuw gedrag tegenwoordig zijn er door het hele land ook centra waar je met je kind heen kunt dat gepest wordt, geen g jk, wat . welijk t (H)d, dyslexie en dyscalculie gaat verdwijnen. Hij pleit ervoor per persoon te inventariseren wat er niet goed gaat. dan kom je tot een gedragsprofiel dat kan bestaan uit stukjes dyslexie, dyscalculie en Ad(H)d. Je hebt dan niet drie stoornissen, maar een profiel waarmee je aan de slag kunt. Ik ben erg blij met deze visie. Het hokjesdenken is meer in het belang van de wetenschap, de visie van Wim tops is meer gericht op de mensen met bijzondere breinen zelf. Wat ik wel miste, was de aandacht voor de sterke kanten van bijzondere breinen. die zijn in mijn ogen toch de handvaten waarmee je de problemen kunt aanpakken. maar ja, dat komt misschien nog! 35
Page 36
IMpULS & WOORTBLIND netwerk vOlwAssenen met Dyslexie wAt: 2-maandelijkse bijeenkomsten rond een thema wie: peter millenaar - peter.w.millenaar@gmail.com (voorzitter) cOntActpersOnen ADHD, ADD, Dyslexie en DyscAlcUlie wAt: ervaringsdeskundige vrijwilligers per telefoon en/of mail bereikbaar wie: zie de lijst op http://www.impulsenwo blind.nl/onze-vrijwillige-contactpersonen/ werkgrOep OnDerwijs Actieve werkgroepen en vrijwilligers i & w wAt: belangenbehartiging voor po, Vo, mbo, Hbo en Wo wie: roel Huizen – roelhuizen@gmail.com (voorzitter) Impuls & Woortblind is actief voor en met mensen met Ad(H)d, dyslexie en dyscalculie. Heb je vragen? Heb je een idee voor een actie of een activiteit? Wil je ergens aan meedoen? Hier zie je bij wie je terecht kunt met je vraag of idee! werkgrOep vOlwAssenen wAt: klankbordgroep voor initiatieven en projecten rond actuele thema’s mbt Ad(H)d, dyslexie en/of dyscalculie wie: sjan Verhoeven – sjan@dynamika.nl (voorzitter) wetenscHApscOmmissie wAt: expertmeetings, begeleiding van studenten, eigen onderzoeken onder achterban, internationale contacten wie: rob pereira (bestuursvoorzitter & portefeuille wetenschap) 36 Is de contactpersoon een bestuurslid? mail dan naar info@impulsenwoortblind.nl AD(H)D-cAfés wAt: maandelijkse bijeenkomsten voor en door mensen met AdHd/Add (zie pag. 39) wie: elly van rijn (bestuurslid portefeuille vrijwilligers) oortOnDersteUningsgrOep Dyslexie wAt: belangenbehartiging voor dyslectici wie: peter millenaar - peter.w.millenaar@gmail.com (voorzitter) AD(H)D café r fOnDsenwerving wAt: zorgen voor stabiele extra inkomsten voor I en W wie: roy de Jong (bestuurslid portefeuille fondsenwerving) reDActiecOmmissie wAt: zorgt samen met hoofdredacteur voor inhoud van I & W magazine wie: Julie Houben – julie.houben@ impulsenwoortblind.nl (hoofdredacteur) BestUUr wAt: ook elk bestuurslid heeft een eigen aandachtsveld. Wil je één van hen benaderen met een vraag of idee? stuur dan een mail naar info@impulsenwoortblind.nl wie: rob pereira - bestuursvoorzitter, wetenschap, AdHd roy de Jong- penningmeester, fondsenwerving, dyscalculie, dyslexie monique bekkenutte – secretaris, werkgeverschap, ledenwerving dirk van schie – algemeen, pr, media elly van rijn – algemeen, Ad(H)d-cafés, vrijwilligersbeleid, Add 37 A D ( H k ) u D r = m e d e a n d
Page 38
ALGEMENE INfORMATIE zelf leDenvoorDeel bieDen Als zelfstandige kun je leden van Impuls & Woortblind ook korting bieden op jouw product. denk aan coaching, workshops, rijbewijskeuringen. Wij vermelden je op de ledenvoordeelpagina van onze website. Interesse: mail of bel ons: info@impulsenwoortblind.nl / 033 247 34 84 behoefte AAn onDerling contAct? Doe een oproep! Heb jij behoefte aan contact met iemand uit jouw omgeving om ervaringen te delen? of misschien liever per mail? De Dyslexielijn de dyslexielijn is een hulpdienst voor vragen over dyslexie. Je kunt bellen naar het landelijk bureau: 033 247 34 84 Wij zorgen dan dat je vraag door de juiste persoon behandeld kan worden. Je kunt je vraag ook mailen: dyslexielijn@ impulsenwoortblind.nl omdat iemand met eenzelfde brein als jij je gewoon beter aanvoelt? onder onze leden zijn vast mensen met eenzelfde behoefte! Vanaf nu kun je via onze digitale nieuwsbrieven een oproepje doen. lever je oproep aan via de mail, meld er je woonomgeving bij en mail dit naar: info@impulsenwoortblind.nl. dan sturen wij de reacties aan je door. Dynamika advies, training & coaching www.werkendyslexie.nl Laat dyslexie in je voordeel werken! Dat kan met de juiste begeleiding of training - door dyslectici Wij bieden jongeren / studenten / volwassenen met dyslexie: handvatten om beter met dyslexie om te gaan en inzicht in het conceptuele denken; reductie van faalangst, onzekerheid, uitstelgedrag, prestatiedrang en/of stress; sneller leren lezen, beter schrijven en communiceren - zonder veel te oefenen! Meer informatie? 38 www.werkendyslexie.nl www.werkendyslexie.nl T 020 – 639 10 99 Zie ook onze boeken: “Slimmer dan je baas” en “Dyslexie: stoornis of intelligentie” (Uitgeverij Garant B.V.) info@dynamika.nl info@dynamika.nl AD(H)D cAféS Door het hele land organiseren wij AD(h)D-cafés. Dé ontmoetingsplek voor iedereen uit onze doelgroep en direct betrokkenen. voor en door ervaringsdeskundigen. ook mensen met dyslexie en/of dyscalculie zijn meer dan welkom. hieronder vind je alle cafés bij jou in de buurt en de vaste dag van de maand waarop je er naar toe kunt. voor adres- en contactgegevens per café, kijk op onze site: http://www.impulsenwoortblind.nl/over-ons/ervaringen-delen/adhd-cafes/ noorD hollAnD ad(h)d-café amsterdam Iedere eerste woensdagavond van de maand vanaf 20.00 uur zuiD hollAnD AD(h)D-cAfé DelflAnDen Iedere tweede woensdag van de maand van 19.30 tot 22.00 AD(h)D-cAfé bArenDrecht Iedere derde dinsdag van de maand van 20.00 tot 22.30 AD(h)D-cAfé DorDrecht Iedere tweede woensdag van de maand vanaf 19.30 AD(h)D-cAfé hoekschewAArD Iedere eerste donderdag van de maand van 20.00 tot 23.00 Drenthe AD(h)D-cAfé Assen Iedere laatste vrijdag van de maand van 20.00 uur tot 23.00 overijssel AD(h)D-cAfé hengelo Iedere tweede dinsdag van de maand van 20.00 tot 22.30 gelDerlAnD ad(h)d-café ermeLo Iedere eerste vrijdag van de maand van 20.00 tot 00.00 uur AD(h)D-cAfé arnhem en omstreken Iedere eerste maandag van de maand vanaf 19.30 uur utrecht zeelAnD AD(h)D-cAfé vlissingen Iedere tweede woensdag van maand van 20.00 tot 22.30 brAbAnt AD(h)D-cAfé breDA Iedere derde dinsdag van de maand van 19.30 tot 23.00 LImBurg ad(h)d-café maastrIcht Iedere eerste vrijdag van de maand van 19.00 tot 21.30 ad(h)d-café amersfoort Iedere tweede vrijdag van de maand van 19.30 tot 22.00 AD(h)D-cAfé utrecht Iedere eerste donderdag van de maand vanaf 21.00 ADhD xtrA www.adhd-xtra.nl staat voor gratis onafhankelijk interactief lotgenotencontact voor mensen uit onze doelgroep. adhd tra X lotgenotencontact Het forum is er voor ervaringsdeskundigen en direct betrokkenen (partner, ouders, broers en zussen) maar ook voor professionals in zorg en onderwijs. zelf een AD(h)DcAfé opzetten? wij helpen je! Is er geen Ad(H)d-café bij jou in de buurt? Zoek een partner en start er eentje. Impuls & Woortblind kan je helpen met een duidelijke handleiding over de aanpak. bel of mail ons voor meer informatie: 033 247 34 84 / info@impulsenwoortblind.nl 39
Impuls&Woortblind, voor mensen met ADHD, ADD, dyslexie en dyscalculie

IPWB 1 - 2017


Page 2
In dIt ARTIKELEN 6 10 14 17 24 27 30 NUMMER 28 Interview – Hoezo verhoogd risico? Ik ken mijn valkuilen! Wetenschap – van medisch model naar neurodiversiteit AdHd of autisme? met skype je uitstelgedrag te lijf! udl - onderwijs waarbij diversiteit de norm is dyscalculie bij volwassenen onze man in den Haag… Aandacht voor bijzondere breinen op het werk VASTE RUBRIEKEN 3 4 20 Van het bestuur – voorwoord nieuws de Kwestie – Zwangerschap en AdHd-medicatie 33 34 Jouw café mijn café – Ad(H)d-café maastricht boeken en zo Verenigingsnieuws – GrAtIs Voor leden: onlIne tool voor re-integratie COLUMN OVERIG 23 Karin – Jezelf belonen 3 colofon 36 38 nIeuW! overzicht activiteiten & werkgroepen contactinformatie & Ad(H)d-cafés pag 20 2 pag 14 pag 30 pag 24 VAN HET BESTUUR d colofon nr 1 - 2017 Impuls & WoortblInd magazIne Is een uItgave van verenIgIng Impuls & WoortblInd en verschIjnt drIe keer per jaar. vanaf junI 2017 dIgItaal. redactIe/redactIecommIssIe julie houben (hoofdredacteur), rob pereira, nel hofmeester, ardine korevaar, elly van rijn. medeWerkers karin de jager, karin jahromi, Ine lamers, romy heutz, Wim de lau beeld joost duppen (cover), c lima Fotografie, Julie Houben. vormgevIng In commun, harderwijk. redactIe-adres Impuls & Woortblind, postbus 1058, 3860 bb nijkerk, info@impulsenwoortblind.nl. druk zalsman, zwolle. Issn 2405 - 8211 lId Worden voor een lidmaatschap van Impuls & Woortblind, ga naar www.impulsenwoortblind.nl, of bel: 033 247 34 84. adresWIjzIgIng doorgeven adreswijzigingen ontvangen wij bij voorkeur per e-mail,via info@impulsenwoortblind.nl. per post kan ook: postbus 1058, 3860 bb, nijkerk. opzeggen lIdmaatschap per mail of schriftelijk (zie hierboven) en uiterlijk vóór 1 november. anders is nog een jaar lidmaatschap verschuldigd. opname van artikelen betekent niet dat de vereniging de meningen daarin altijd onderschrijft. ze blijven geheel voor rekening van de auteurs of andere genoemde bronnen. de redactie houdt het recht om artikelen niet te plaatsen of in te korten. voor de inhoud van de advertenties draagt de vereniging geen verantwoordelijkheid. © niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder uitdrukkelijke toestemming van de redactie. e afgelopen maanden stonden in het teken van verbeteringen op het gebied van de nieuwe website: hier zijn nu duidelijker en gemakkelijker onze drie pijlers te vinden: belangenbehartiging, informatievoorziening en “lotgenoten”contact. de vier bloedgroepen hebben daarnaast ook hun eigen pagina’s. Ik hoop dat jullie hierop kijken. laat ons weten wat je er van vindt. samen moeten wij een actief platform maken waar je ook echt iets aan hebt. mooi nieuws is verder dat de dyscalculie poot extra aandacht krijgt, mede door een gift van € 1000,- van mr van randwijck, een van onze leden. Hij geeft hiermee een heel goed voorbeeld! Wat belangenbehartiging betreft hebben we in de lobby naar het cbr een aantal nieuwe actiepunten benoemd die hopelijk zullen leiden tot verbetering op het gebied van rijbewijs en AdHd/Ass. ook ons werk rond onderling contact gaat een boost krijgen, met een mooie subsidie die wij onlangs hebben gekregen om de AdHd cafés te professionaliseren vanuit het programma regie in de regio van het lpGGz. Hierover binnenkort meer. tot slot: Jullie zullen het in deze moderne tijd moeten doen met een digitaal magazine, nieuwsbrieven en korte updates van actuele zaken. Het blad dat voor je ligt is voorlopig de laatste papieren versie. GEEF ONS DUS JE MAILADRES DOOR! Anders wordt het heel stil vanuit I &W. Veel leesplezier en voor in je agenda: 13 mei is de volgende AlV én een ledenmiddag. Hopelijk tot dan! 3 pag 27
Page 4
NIEUWS WAt Is JouW erVArInG met Het mbo? Het Vn-verdrag inzake de rechten van personen met een Handicap dwingt onderwijsinstellingen om werk te maken van inclusief onderwijs. Het mbo lijkt echter de dans te ontspringen en doet haar eigen ding. Inclusie lijkt hier nog ver weg. Wat is jouw ervaring als mbo-student? lees meer op onze Verenigingspagina’s (34 en 35) en mail ons! oVerleG I & W met cbr oVer AdHd, Ass en rIJbeWIJs Voor mensen met een aantoonbaar stabiele vorm van AdHd en bijbehorend stabiel medicatiegebruik én voor mensen die eigenlijk geen last meer hebben van hun AdHd zijn er zeker mogelijkheden voor een ‘rijbewijskeuring light’ of zelfs helemaal geen keuring. Zo blijkt uit het overleg dat I & Wvoorzitter rob pereira en Julie Houben in januari hadden met het cbr. er rolden een aantal duidelijke actieen aandachtspunten uit voor ons. daar zijn we inmiddels druk mee aan de slag. lees meer over het gesprek en deze actiepunten op onze Verenigingspagina’s: pag. 34 en 35. meer informatie en nieuws over dit onderwerp vind je op onze website. actief voor en samen met jou! Wat doet I & W precies voor onze vier doelgroepen? Waar kun je terecht met vragen of ideeën voor iets dat aandacht verdient? Aan welke activiteiten kun je bijdragen? Achter in ons magazine (pag. 36 t/m 39) vind je een gloednieuw overzicht in de vorm van een soort mindmap, waarin alle actieve werkgroepen en bijbehorende contactpersonen overzichtelijk bij elkaar staan. daar tref je ook het overzicht van onze Ad(H)d-cafés én er is ruimte voor oproepen van leden die in contact willen komen met gelijkgestemden. de moeite waard dus! IMPULS & WOORTBLIND NETWERK VOLWASSENEN MET DYSLEXIE WAT: 2-maandelijkse bijeenkomsten rond een thema WIE: Millenaar - peter.w.millenaar@gmail.com (voorzitter) CONTACTPERSONEN ADHD, ADD, DYSLEXIE EN DYSCALCULIE WAT: ervaringsdeskundige vrijwilligers per telefoon en/of mail bereikbaar WIE: zie de lijst op www.impulsenwoortblind/nl_contact_contactpersonen & AD(H)D-CAFÉS WAT: maandelijkse bijeenkomsten voor en door mensen met ADHD/ADD (zie pag. 39) WIE: Elly van Rijn – (bestuurslid portefeuille vrijwilligers) AD(H)D café r WERKGROEP ONDERWIJS WAT: belangenbehartiging voor PO, VO, MBO, HBO en WO WIE: Roel Huizen – roelhuizen@gmail.com (voorzitter) Actieve werkgroepen en vrijwilligers I en W Impuls & Woortblind is actief voor en met mensen met AD(H)D, dyslexie en dyscalculie. Heb je vragen? Heb je een idee voor een actie of een activiteit? Wil je ergens aan meedoen? Hier zie je bij wie je terecht kunt met je vraag of idee! WERKGROEP VOLWASSENEN WAT: klankbordgroep voor initiatieven en projecten rond actuele thema’s mbt AD(H)D, dyslexie en/of dyscalculie WIE: Sjan Verhoeven – sjan@dynamika.nl (voorzitter) WETENSCHAPSCOMMISSIE WAT: expertmeetings, begeleiding van studenten, eigen onderzoeken onder achterban, internationale contacten WIE: Rob Pereira – (bestuursvoorzitter & portefeuille wetenschap) 36 BESTUUR WAT: Ook elk bestuurslid heeft een eigen aandachtsveld. Wil je één van hen benaderen met een vraag of idee? Stuur dan een mail naar info@impulsenwoortblind.nl WIE: Rob Pereira - bestuursvoorzitter, wetenschap, ADHD Roy de Jong- penningmeester, fondsenwerving, dyscalculie, dyslexie Monique Bekkenutte – secretaris, werkgeverschap, ledenwerving Dirk van Schie – algemeen, PR, media Elly van Rijn – algemeen, AD(H)D-cafés, vrijwilligersbeleid, ADD REDACTIECOMMISSIE WAT: zorgt samen met hoofdredacteur voor inhoud van I & W Magazine WIE: Julie Houben – julie.houben@ impulsenwoortblind.nl (hoofdredacteur) FONDSENWERVING WAT: zorgen voor stabiele extra inkomsten voor I en W WIE: Roy de Jong – (bestuurslid portefeuille fondsenwerving) 13 meI sAVe tHe dAte: ledenmIddAG met mooI proGrAmmA en AlV Wil je alles weten over dyscalculie bij (jong) volwassenen? en wist je dat een Hulphond een wereld van verschil kan maken voor iemand met AdHd en/of autisme? Kom naar onze ledenmiddag op zaterdag 13 mei en je gaat een ervaring rijker weer naar huis! Helemaal bijgepraat door dyscalculieexpert Wim tops en onder de indruk van de kracht van een Hulphond, ook voor mensen met bijzondere breinen. We sluiten af met een drankje om elkaar te ontmoeten en ervaringen uit te wisselen. Voorafgaand aan de ledenmiddag is de Algemene ledenvergadering. daar ben je uiteraard ook van harte welkom. Houd de agenda op onze website in de gaten voor meer informatie en aanmelding. 37 4 A D ( H k ) u D r = m e d e a n d mAIl ons JouW mAIlAdres! WAnt.... I & W mAGAZIne GAAt dIGItAAl ook wij gaan met onze tijd mee. Voor je ligt de laatste papieren uitgave van I &W magazine. Voor sommigen geen fijn nieuws, maar we moeten deze stap zetten om teruglopende inkomsten te compenseren. Goed nieuws is dat we jullie met regelmaat zullen bijpraten via onze digitale nieuwsbrieven en nieuwsflitsen over alle belangrijke en leuke dingen die we doen. Het magazine versturen we vanaf nu per email. Mail ons dus jouw mailadres als we dat nog niet van je hebben: info@impulsenwoortblind.nl GA JIJ sAmen met ons AAn de slAG? We starten dit jaar weer met de training voor cliëntondersteuners! een praktische training, waarin je als vrijwilliger leert hoe je leden van de patiëntenvereniging (online) kunt ondersteunen in de wereld van zorg, werk en welzijn. Vorig jaar was tim Huinink een van de deelnemers namens Impuls & Woortblind. tim roept andere leden graag op! ‘Het onafhankelijk ondersteunen van mensen kan heel dankbaar werk zijn. Ik hoop dan ook dat meer mensen dit werk met mij gaan doen voor onze vereniging en mensen die hulp nodig hebben. Zo kunnen we onze leden zo goed mogelijk ondersteunen bij alle vragen die ze mij en andere ondersteuners stellen!’ Meer informatie? http://www.centrumchronischziekenwerk.nl/trainingervaringsdeskundig-clientondersteuner/ Belangstelling? mail ons: info@impulsenwoortblind.nl of bel: 033 247 34 84 Digitale (les)boeken en ict hulpmiDDelen bij Dyslexie; met leDenvoorDeel! Injona is de bedrijfsnaam van een ervaringsdeskundige, die zelf behoefte had aan hulpmiddelen voor zijn dyslectische kinderen. Het aanbod en de expertise van Injona op het gebied van technische ondersteuning bij dyslexie is inmiddels zeer groot. Zo verzorgt het bedrijf alle digitale (school)boeken voor alle dyslexiesoftware en is daarnaast ook expert op het gebied van de voorleesfunctie van mac book en ipad/iphone. Voor het gebruik van voorleessoftware van Apple geeft Injona ook speciale workshops. omdat het aanbod ook door de mensen achter Injona zelf gebruikt wordt, weten ze waar ze het over hebben. dat scheelt! Injona levert aan scholen en instellingen, maar zeker ook aan individuele gebruikers. Injona is lid van Impuls & Woortblind en geeft leden 10% korting op alle producten. meer weten? Kijk op onze ledenvoordeelpagina bij het hiernaast afgebeelde logo van Injona. 5
Page 8
D rie jaar geleden was marcel ruwers (39) even een soort bn’er. In een aangrijpende reportage bij tros radar vertelde hij dat hij als succesvolle ZZp’er vanwege zijn AdHd nergens een arbeidsongeschiktheidsverzekering kon afsluiten. Zo gaf hij het onrecht dat goed functionerende AdHd’ers wordt aangedaan een gezicht. teKst: JulIe Houben ook tijdens de expert meeting ‘Verzekeringen en GGZ’ vlak daarna, georganiseerd door Impuls & Woortblind, maakte hij indruk. Hoe is het nu met hem? We zochten marcel op tussen twee werkafspraken door. “Ik ben nog steeds onverzekerd” luidt zijn simpele antwoord op deze vraag. Gelukkig loopt zijn wervingen selectiebureau erg goed. “Ik ben geen dag ziek, werk altijd door, ook als het even zwaar is. Ik doe nu echt wat ik leuk vind en ik ben er succesvol in. daarom vind ik het ook zó onrechtvaardig dat er niet eens gekeken is naar mijn persoonlijke situatie bij de aanvraag van de verzekering. mede door mijn diagnose ken ik mijn zwakke punten, en houd ik daar juist extra rekening mee.” ups en downs Als kind kwam marcel vaak te laat op school en hij vond er weinig aan. “Ik werd gepest en het was voor mij geen leuke tijd. school was gewoon niet mijn ding. niet dat ik geen behoefte had aan kennis; ik las jarenlang voor het slapen gaan uit de encyclopedie. na wat moeilijkheden nam mijn vader het toch voor me op; die maakte zich al langer zorgen, omdat 8 er bij mij niet uit kwam wat erin zat. dat resulteerde in een uitgebreid onderzoek naar mijn functioneren. Ik was toen 15 jaar oud en bleek met rekenen op basisschoolniveau te zitten, maar met taal en algemene ontwikkeling op vwoniveau. Ik kreeg studiebegeleiding en een coach toegewezen en heb uiteindelijk dat jaar toch nog mijn mavo diploma behaald.” daarna startte marcel met de mbo lange opleiding detailhandel. met dit diploma op zak kon hij aan de slag als accountmanager bij een computergroothandel en tussentijds behaalde hij ook nog zijn propedeuse hbo, management, economie & recht. na dat jaar stapte hij over naar een assurantiekantoor, waar hij minder goed uit de verf kwam. “Verzekeringen waren te stoffig en ik had er geen gevoel bij. In 2000 begon ik als intercedent bij uitzendorganisatie manpower, dat matchte beter.” ook hier heeft hij ‘ups en downs’ gehad. Zo heeft hij een heftig arbeidsconflict meegemaakt, maar is later met zijn kantoor toch nog ‘beste vestiging van nederland’ geworden. een schok na een paar jaar besloot marcel een lang gekoesterde wens te realiseren: een eigen bedrijf opzetten. “Ik ben wijnen gaan importeren uit Hongarije. Ik nam ontslag bij manpower en in diezelfde periode maakte ook mijn toenmalige vriendin het uit. bijna alle kaders die ik had, vielen dus ineens weg.” om dat gat op te vangen, heeft hij zelf hulp gezocht bij een psycholoog die voor het eerst opperde: ‘Zou jij misschien AdHd hebben?' toen viel alles op zijn plek. “Ik was inmiddels 29 en had mezelf altijd een normale gezonde jongen gevoeld, dus dit was wel een schok In een keer spoor je niet voor me. In één keer 'spoor je niet’ en daar werd ik wel onzeker van. met de toen aanbevolen concerta ben ik direct gestopt. dat viel helemaal verkeerd. Wel heb ik coaching gekregen, waardoor het al snel gewoon goed ging.” Doen waar ik goed in ben na drie jaar ondernemen is hij weer teruggegaan naar manpower. Het was erg lastig om met wijnhandel goed je brood te verdienen. “Ik ben toen nog één keer van baan gewisseld en heb nog een tijd dexamfetamine geprobeerd, maar de rebounds waren erg vervelend en na een paar weken ben ik ook daar mee gestopt. Gedurende de jaren kreeg ik ook steeds meer het inzicht ‘dat ik echt vleugels krijg’ als ik gewoon doe wat ik leuk vind. daarom ben ik vijf jaar geleden begonnen met mijn bedrijf Impulse executive search & consultancy waarin ik kan doen waar ik echt goed in ben: mensen helpen en ze bij elkaar brengen.” nu die verzekering nog “Ik weet wat mijn valkuilen zijn. Zo zorg ik bijvoorbeeld dat ik met mensen samenwerk die mij aanvullen en mijn tekortkomingen min of meer opvangen. Ik slik geen medicatie en het gaat al jaren heel goed. Zelfstandig ondernemerschap past echt bij mij. maar dat geldt denk ik voor veel AdHd’ers.” nu die verzekering nog. marcel is er stellig over: “Ik wed dat er bij ondernemers mét AdHd net zoveel risico is op uitval is als bij ondernemers zónder AdHd. Het is gewoon fout dat je wordt ‘gestraft’ als je een diagnose hebt. Want heb je die niet, dan kun je je gewoon verzekeren, ook al heb je AdHd, alleen (nog) zonder het etiketje! er is toch bekend hoeveel procent van de bevolking AdHd heeft? Het risico zou dan dus gewoon verdisconteerd moeten worden in de basispremie die iedereen betaalt. ‘Gelijke monniken, gelijke kappen’ is mijn motto.” 9
Page 10
weten Van medisch model naar neurodiversiteit Wanneer het gaat over dyslexie, dyscalculie, Ad(H)d, autisme en andere persoonlijkheidsstructuren word je nogal eens geconfronteerd met verschillende opvattingen, meningen en inzichten die met grote stelligheid worden gepresenteerd als feiten. dit gebeurt niet alleen aan de borreltafel, maar ook in de wetenschap, in het onderwijs en vanuit professionele behandelaars. Hoe kan het dat er zoveel verschillende meningen bestaan, – naast elkaar en tegenover elkaar – niet alleen in de praktijk, maar ook in de wetenschap? tekst: nel hofmeester 10 Drie kennisbronnen Kennis over mensen met bijzondere breinen komt voort uit de volgende bronnen. 1: Ervaringsdeskundigheid – degenen die aan den lijve ervaren wat Ad(H)d, autisme, dyslexie en dyscalculie betekent. coping model neurodiversiteitsmodel I moreel model n dit artikel ontwarren we deze kluwen en brengen hem terug tot vijf modellen. Ieder model vertegenwoordigt een denkwijze die vaak een reactie is op de vorige. Het gaat om de volgende modellen – de brillen waarmee wordt gekeken naar dyslexie, dyscalculie, Ad(H)d en autisme. medisch model onderwijs- en opvoedmodel schap ‘Zij zijn de eigenaren’, zoals Hans van de Velde, oud- voorzitter van Woortblind dat zo mooi verwoordt. 2: Professionele kennis – deze (praktijk)kennis komt van behandelaren en belangenverenigingen die te maken hebben met grotere groepen mensen met Ad(H)d, autisme, dyslexie en dyscalculie. Zij zien daardoor de grotere verbanden, verschillen en overeenkomsten tussen individuen. Het is hun werk om uit te vinden wat wel of niet werkt. 3: Wetenschappelijke kennis – Wetenschappers hebben hun eigen vragen over Ad(H)d, autisme, dyslexie en dyscalculie en die komen niet noodzakelijk overeen met de vragen van de andere twee groepen. Veel wetenschappelijk onderzoek bereikt de ervaringsdeskundigen niet en andersom wordt in de wetenschap maar mondjesmaat gebruik gemaakt van ervaringsdeskundigheid en professionele kennis. moreel model mensen die redeneren vanuit het morele model hebben meestal weinig tot geen kennis over verschillen in persoonlijkheidsstructuren. Ze gaan onbewust uit van de opvatting dat breinen ongeveer hetzelfde zijn en dat als je maar gewoon doet en je best doet, het allemaal wel goed komt. lukt dat niet, dan faalt zowel het kind als de opvoeder. Ik denk dat iedereen met Ad(H)d, autisme, dyslexie en dyscalculie dit soort opvattingen maar al te goed kent uit de media en van goedbedoelende, maar ondeskundige mensen uit de omgeving. dit model negeert feitelijk alle drie de genoemde kennisbronnen. medisch model Het medische model is te beschouwen als een reactie op het morele model. de persoon met dyslexie, dyscalculie, Ad(H)d en autisme valt niets te verwijten, 11
Page 12
weten schap Van moreel model naar neurodiversiteit Oordelen over dyslexie, dyscalculie, AD(H)D en autisme nader bekeken Moreel model (Onbewust) Wetenschappelijke kennis Breinen zijn ongeveer hetzelfde. Professionele kennis Doe gewoon, beter je best. Als de Ervaringsdeskundigheid aanpassing niet lukt, faalt het kind en de opvoeder. Focus op het probleem. Medisch model Stoornis in het brein. Onderwijs+ opvoedmodel Geen stoornis, andere aanpak: -onderwijs Behandeling, uitzondering, patiënt . -opvoeding -omgeving -voeding Zwakke kanten versterken Copingmodel Wat doet diagnose met iemand? Strategie die je kiest als kind om te overleven – tot ver in de volwassenheid 50% vermijdingsstrategie! Neurodiversiteits model Breinen verschillen. Evolutionaire noodzaak. Balans in kwaliteiten. Kwaliteiten ontwikkelen. Leren omgaan zwakke kanten. Leren omgaan met oordelen. Deze modellen haken in elkaar, zijn een reactie op elkaar en zijn emancipatoir. Medisch model: voorzieningen voor uitzonderingen Sociaal model: wat heb je nodig om te functioneren? © Nel Hofmeester, 4 november 2016 www. verborgenschatten.eu want er is sprake van een stoornis in het brein. dat maakt deze persoon tot een uitzondering waar voorzieningen en behandeling voor nodig zijn. deze opvatting erkent de problemen waar mensen met bijzondere breinen tegenaan lopen. daarop ligt dan ook de volledige focus, niet op de mogelijkheden. Het medische model is op dit moment het dominante model onder de wetenschappers. omdat voorzieningen en vergoedingen afhangen van een medische verklaring, belemmert dit model de ontwikkeling in het denken over Ad(H)d, autisme, dyslexie en dyscalculie. dit model vormt ook een belemmering voor mensen met bijzondere 12 breinen die een eigen keuze willen maken voor aanpak en coaching. onderwijs- en opvoedmodel opvattingen uit dit model zien we op alle gebieden terug: wetenschappers die autisme en Ad(H)d wijten aan een verkeerde opvoeding en dyslexie en dyscalculie aan een ontoereikende aanpak binnen het onderwijs. Zij stellen, dat er geen sprake is van een stoornis, maar dat voor deze kinderen een gedegen aanpak nodig is, waarbij de zwakke kanten worden versterkt. ook aan dit model zitten positieve kanten. meer kennis bij scholen en ouders zou zeker helpen, maar dat voorkomt niet de verschillen tussen mensen met ‘standaardbreinen’ en mensen met bijzondere breinen. daarnaast is in dit model ook geen oog voor de kwaliteiten van mensen met bijzondere breinen. copingmodel dit model focust vooral op wat een diagnose met iemand doet. uit de geschiedenis weten we maar al te goed wat er op school kan gebeuren met kinderen met bijzondere breinen als op hen wordt gereageerd vanuit het morele model. opgelopen schade is voelbaar tot in de volwassenheid. en hoe vergaat het kinderen die worden benaderd vanuit het medische model? de resultaten van onderzoeken naar dit soort vragen zijn niet bemoedigend. Kinderen met een diagnose ontwikkelen noodgedwongen een copingstrategie om te overleven als ‘uitzondering’. de bekendste zijn de taakgerichte, de emotiegerichte en de vermijdingsstrategie. Volwassenen zetten de strategie die ze als kind ontwikkelden automatisch en onbewust in als ze te maken krijgen met situaties die hen aan vroeger herinneren. dit is belangrijke informatie voor iedereen die aanloopt tegen problemen als gevolg van het hebben van een bijzonder brein. Hoewel deze copingstrategieën noodzakelijk waren op school, kunnen ze bij ‘volwassen problemen’ contraproductief werken. neurodiversiteitsmodel dit model komt vooral voort uit de groep met ervaringsdeskundige en/of professionele kennis. Voorbeelden zijn voor dyslexie: sjan Verhoeven*, voor Ad(H)d edward Hallowell* en thom Hartmann*, voor autisme de journalist steve silberman*. dit model gaat ervan uit dat breinen weliswaar diepgaand kunnen verschillen, maar dat er sprake is van verschillen en niet van stoornissen. thomas Armstrong* zegt hierover: ‘Zoals we biodiversiteit en culturele en raciale diversiteit hebben, zo is er ook sprake van neurodiversiteit. We moeten toegeven, dat het standaardbrein niet bestaat. diversiteit in breinen is net zo verrijkend als biodiversiteit en diversiteit tussen culturen en rassen.’ Waarschijnlijk hebben deze verschillen een evolutionaire noodzaak die noodzakelijk is voor de ontwikkeling van de mensheid. bij mensen met een bijzonder – neurodivergent - brein zie je vaak een eigen balans in hun kwaliteiten: tegenover de zwakke kanten staan sterke kanten. belangrijk is wel, dat die sterke kanten gezien, erkend en ontwikkeld kunnen worden. en natuurlijk moeten zij, evenals mensen met een ‘normaal’ – neurotypisch - brein – leren omgaan met hun zwakke kanten. De waarde van het neurodiversiteitsmodel met het neurodiversiteitsmodel hebben ervaringsdeskundigen hun eigen ruimte weer teruggepakt. Het gaat niet langer over patiënten met stoornissen, maar over mensen met een bepaalde persoonlijkheidsstructuur, een neurodivergent brein of een bijzonder brein. Hiermee zie je meteen wat de kracht is van een bepaalde terminologie. met een patiënt heb je medelijden en die moet behandeld worden; naar iemand met een bijzonder brein ben je nieuwsgierig en vraag je wat nodig is. naar iemand met een bijzonder brein ben je nieuwsgierig met andere woorden: het neurodiversiteitsmodel zet mensen met bijzondere breinen in een gelijkwaardige positie, gaat uit van hun kwaliteiten en het geeft de regie over hun leven aan henzelf. dat kun je aan iedereen met een stellige andere mening vertellen. genoemDe literatuur • Thomas Armstrong, PhD neurodiversity – Discovering the extraordinary gifts of autism, aDhD, Dyslexia and other brain Differences. da capo press 2010. • Edward Hallowell en John Ratey - hulpgids aDhD – De meest actuele en complete gids voor een succesvol leven met aDhD. uitgeverij nieuwezijds, 2005 • Thom Hartmann ADHD - De complete gids voor kinderen en volwassenen. uitgeverij epo, 2002. • Steve Silberman Neurotribes – the legacy of autism and how to think smarter about people who think differently. Allen & unwin 2015. • Sjan Verhoeven en Gertrudie Boersen Dyslexie: stoornis of intelligentie! faalangst en prestatiedrang omzetten in succes. Garant uitgevers, 2012. 13
Page 14
MET SKypE jE UITSTELGEdRAG TE LIjf Je moet een moeilijk telefoontje doen of een saaie administratieklus en je denkt: het kan ook morgen nog... uitstelgedrag. Herkenbaar? ben je snel afgeleid en heb je een brein waarin tientallen ideeën tegelijk om aandacht schreeuwen, dan ben je extra kwetsbaar voor uitstelgedrag. op zoek naar een effectieve aanpak voor volwassen uitstellers met Ad(H)d en Ass ontstond bij Ine lamers het idee van een skypegroep waar mensen elkaar stimuleren tot actie. en dat bleek een gouden greep! teKst: Ine lAmers H 14 oe het werkt Iedere week belt de coach (dat was ik)* op een vast tijdstip via skype met de deelnemers van de skypegroep. In een korte voorbespreking vertelt iedere deelnemer aan welke uitgestelde klus hij wil gaan werken tijdens de sessie. de coach helpt waar nodig het plan concreter te maken. dan gaat ieder aan de slag. de lijn blijft open. na 45 minuten komt de groep weer bij elkaar en vertelt iedere deelnemer wat hij heeft gedaan. successen en tegenvallers worden gedeeld en er worden over en weer tips gegeven. en zo is dit voor iedereen een effectief uurtje, dat een positieve flow geeft. samen aan de slag neem bijvoorbeeld mascha. na een intensieve periode lagen overal in haar kamer stapels post en tijdschriften. Het kwam er maar niet van om ze uit te zoeken. nu neemt ze iedere week tijdens de skypegroep een stapeltje papieren onder handen en langzaam wordt haar kamer opgeruimder. op dat zelfde moment doet een andere deelnemer moeilijke telefoontjes en weer een ander maakt zijn wekelijkse rondje poetsen. Het werkt stimulerend om samen aan de slag te zijn. Aan het eind van de sessie heeft ieder op zijn eigen plek iets tot stand gebracht. Duwtje in de rug ‘de skypegroep is mijn startkabel’ zegt ellen. ‘Het ontbreekt mij niet aan vaardigheden of motivatie om een klus te klaren maar beginnen is gewoon zo lastig. Ik heb even dat duwtje in de rug nodig van een Ine Lamers ander.’ en er gebeurt meer. Want door ‘met publiek’ drie kwartier aan een klus te werken, word je geconfronteerd met je valkuilen. bas verzuchtte na de eerste sessie: ‘dit is heel confronterend. Ik zie nu hoe ik afgeleid word door facebook. Wat is het moeilijk om aan de slag te blijven met één klus’. Resultaat momenten sneller over de drempel komt om iets te gaan doen: ‘kom op, het kost maar een half uur.’ wmo-product de gemeenten in de regio centraal Gelderland zijn op zoek naar innovatie in de Wmo zorg. Zij steunden dit project met een subsidie. dit maakte het mogelijk om twee deskundigen mee te laten denken over deze nieuwe interventie: berrie Arnold van radboudumc, polikliniek psychiatrie en theo van den Heuvel van Kenniscentrum Ad(H)d en Ass. Het doel van de skypegroepen is drieledig: 1) de deelnemers besteden iedere week 45 minuten aan een klus die ze anders zouden uitstellen; 2) de deelnemers stellen in de rest van de week minder taken uit; In de nabespreking helpen de deelnemers elkaar om hier oplossingen voor te vinden. bas sluit voortaan eerst zijn tabbladen voor hij een intensieve klus gaat doen. Jolanda ontwikkelt haar tijdsbesef: ze kan nu veel beter inschatten hoe lang ze over een klus doet. en Hans vertelt dat hij ook op andere 3) de skypegroep functioneert na 10 maanden als een zelfhulpgroep; de professionele begeleiding is afgebouwd. positieve resultaten de pilot is inmiddels afgesloten. de resultaten zijn positief. de eerste doelstelling wordt 98 van de 15 cOPyrIghT c LIma FOTOgraFIE
Page 16
www.structuurpraktijk.nl Ine Lamers 2016 100 keer gehaald. Het tweede doel is moeilijk meetbaar. In evaluatie interviews geven deelnemers signalen die wijzen op verbetering van uitstelgedrag, zoals ook de eerder genoemde voorbeelden. Het lijkt echter niet verstandig de professionele begeleiding helemaal af te bouwen. de deelnemers gaven aan dat zij het belangrijk vinden dat er op de achtergrond een professional aanwezig blijft voor supervisie. de resultaten van de pilot zijn gerapporteerd aan de gemeenten. structuurpraktijk zou graag zien dat de skypegroep een product wordt, dat binnen de Wmo van de betrokken gemeenten aangeboden kan worden. Hierover is nog geen uitsluitsel. zelf doen Je kunt natuurlijk ook zelf een skypegroep opzetten. er zijn stu16 denten die met elkaar skypen om tegelijkertijd aan hun scriptie te werken. en een deelnemer vertelde dat ze met haar vriendin in de Vs een uurtje aan de administratie had gewerkt via skype. samen doen is leuk en effectief! ervaringen van de deelnemers ellen: door het lotgenotencontact merk ik dat ook andere mensen last hebben van uitstelgedrag. We kunnen er nu samen om lachen en dat haalt de zwaarte eraf. Annet: de skype sessie is het enige moment in de week dat ik zeker weet dat ik doe wat ik me voorgenomen heb. mascha: Als ik niet mee heb kunnen doen met skype, lukt het me soms mijn eigen opruimmomentje te houden later op die dag. Het zit blijkbaar al zo in mijn ritme. De namen van de deelnemers zijn gefingeerd. * Ine Lamers is ergotherapeut en professional organizer en begeleidt volwassenen met ADHD en ASS bij praktische vragen thuis en op het werk. Voor meer informatie over de Skype Prompting Groepen: info@structuurpraktijk.nl. UDL Nederland tekst: ArdIne KoreVAAr udl (universal design for learning) kwam in het maartnummer 2016 van I & W magazine al kort ter sprake. omdat het voor onze leden een belangwekkend concept is leek het zinvol daar eens dieper op in te gaan. dan kom je vanzelf uit bij udl nederland. In gesprek met oprichters Irma van slooten en linda nieuwenhuijsen. “diversiteit is de norm, want iedereen is anders” Z o kan het ook Irma is van huis uit bestuurskundige en heeft veel onderzoek gedaan naar inclusie van mensen met een beperking. Ze werkte bij Handicap + studie. doordat H+s, vanwege wegvallende subsidies, zich vooral op de onderwijsinstellingen ging richten en het directe contact met studenten moest afstoten, vond Irma het tijd om voor zichzelf te beginnen. Inmiddels had zij, samen met collega linda nieuwenhuijsen op een congres in denver (V.s.) kennis gemaakt met udl. linda is pedagoog en hield zich aanvankelijk bezig met Ict hulpmiddelen voor mensen met een visushandicap. Voor linda was de kennismaking met de principes van udl een aha-erlebnis: zo kon onderwijs dus óók georganiseerd worden. samen met Irma richtte zij udl nederland op om deze manier van onderwijs te promoten. uDl: wat betekent dat dan? Het doel van deze manier van onderwijs organiseren is om het onderwijs voor iedereen toegankelijk te maken, rekening houdend met de diversiteit in leerstijlen, achtergronden, interesses en uitdagingen. er is geen sprake van handicaps en stoornissen, want diversiteit is de norm, iedereen is namelijk anders. udl lijkt dus een hele stap in de goede richting naar inclusief onderwijs waar uiteindelijk geen 17
Page 18
extra voorzieningen meer nodig zijn en de ‘zorgleerling’ niet meer bestaat. optimaal leerklimaat sommige mensen worden gemotiveerd door spontane nieuwe dingen, terwijl anderen liever routinematig leren. sommige leerlingen werken graag alleen, anderen het liefst in een groep. Allochtone mensen, topsporters, ouderen, mensen met een functiebeperking (om eens een paar hokjes te noemen) hebben overeenkomstige én verschillende uitdagingen waar in het reguliere onderwijs vaak onvoldoende erkenning voor is. uDl draait het om; het onderwijsaanbod moet aansluiten bij de leerling de oplossing die meestal geboden wordt: mensen die afwijken van de standaard leerling/student (die niet bestaat) moeten – met extra inspanningen voor student én opleiding- aangepast worden aan het standaard onderwijsaanbod. udl draait het om: het onderwijsaanbod moet aangepast worden aan de leerling/student met zijn/haar specifieke interesses en mogelijkhe18 den, zodat een optimaal leerklimaat ontstaat. hoe doe je dat? dat leerklimaat wordt volgens udl vooral bepaald door waarom, wat en hoe we leren. Het waarom gaat over betrokkenheid: wanneer je weet waarom je iets wilt (en soms moet) leren ben je meer gemotiveerd. Het wat gaat over leren met ál je zintuigen: bied informatie op meer manieren aan, maak studiestof op meer manieren begrijpelijk. Het hoe tenslotte gaat over doelgericht en strategisch leren: bied structuur en ondersteuning bij planning en uitvoering en toets op meerdere manieren. Kort samengevat: door een helder leerdoel te formuleren en daarvoor meerdere leermiddelen en toetsingsmogelijkheden aan te bieden. koppel leerdoel los van het middel Als voorbeeld noemt linda de opdracht: “schrijf een essay over tropische landbouw”. Wat is dan het doel? Het essay schrijven? dan is het onderwerp minder belangrijk en zou een leerling dus een onderwerp kunnen kiezen wat hem/ haar meer interesseert. of over tropische landbouw leren? dan kan de leerling ook een powerpoint maken of een presentatie houden over bijvoorbeeld een landbouwtentoonstelling in het tropenmuseum. Is het doel spelling en opbouw van een verhaal te oefenen of te toetsen? dan is zowel de vorm van het essay als het onderwerp niet echt belangrijk en zou de leerling een andere vorm- (een fantasieverhaal, een gedicht, een filmscript) en een ander onderwerp kunnen kiezen, dat veel meer aansluit bij zijn/haar interesses en talenten. op die manier kom je ook tot het doel van goede spelling en opbouw van een verhaal. bij voorlichting over udl aan docenten in het reguliere onderwijs, vertelt Irma, blijkt vaak dat het leerdoel niet losgekoppeld is van de middelen: we gebruiken op deze school altijd boek x voor dit vak en dus moet de geschreven kennis uit boek x schriftelijk worden getoetst. op deze manier zijn leerdoelen, leermiddelen en toetsing vaak sterk met elkaar verweven en is er weinig flexibiliteit. en het resultaat? Irma en linda geven met udl nederland coaching en training aan onderwijsinstellingen. Knelpunten die zij tegenkomen zijn o.a. de werkdruk en routines van docenten, voorschriften van de instelling en ook de fysieke ruimte die kan ontbreken om in meerdere groepen te werken, bijvoorbeeld wanneer er alleen een klassieke collegezaal beschikbaar is. maar wanneer docenten met de principes van udl aan het werk gaan, zien Irma en linda vaak dat hun motivatie en betrokkenheid groeit, dat zij creatiever omgaan met leermiddelen en flexibeler inspelen op de behoeften van de leerlingen. Wanneer docenten werken vanuit de udl-gedachte dat diversiteit de norm is, verandert er dus vaak al veel ten goede voor leerlingen. ook wanneer de onderwijsinstelling als geheel nog niet toe is aan een flexibeler programma. VIDEO Zie ook de video van Facta over een docente die mooi uitlegt dat je op hele simpele manier al kan differentiëren (zie rechts onder op de site): http://www.facta-organiseert. nl/studiemiddag-op-uw-school/ differentieren-in-de-klas Het bereik van udl nederland groeit gestaag maar voor zo’n mooi initiatief natuurlijk altijd langzamer dan je zou wensen. op de website (www.udlnederland.nl) vind je meer informatie over de concrete en praktische invulling van het werk van beide dames en wanneer je denkt: “dit wil ik bekend maken, dit moet mijn school of de school van mijn kinderen weten!” schroom dan niet om te vertellen over en te verwijzen naar dit mooie initiatief. 19
Page 20
dE KWESTIE E 1 Prof. Dr. Dick. F. Swaab arts, Emer. hoogleraar Neurobiologie, amc, Uva sommige geneesmiddelen kunnen in de vroege zwangerschap schadelijk zijn voor het embryo. Ze kunnen leiden tot aangeboren (hersen)afwijkingen en later bij de pasgeborene mogelijk gedragsstoornissen veroorzaken. Zo laat onderzoek met ratten zien dat abnormaal hoge doseringen methylfenidaat in de vroege zwangerschap kunnen leiden tot schade aan de vrucht. maar dit is dus niet 1 op 1 te vertalen naar ‘normaal gebruik bij mensen’. daarnaast kunnen stimulantia zoals methylfenidaat en bepaalde antidepressiva ook via de borstvoeding terechtkomen in het kind. er is echter te weinig onderzoek gedaan naar de mogelijke lange termijneffecten van deze geneesmiddelen op het kind om alle risico’s goed te kunnen inschatten. deze medicijnen kunnen dus, tot er meer onderzoeksresultaten bij de mens beschikbaar komen, voorzichtigheidshalve beter niet gebruikt worden tijdens de zwangerschap, en als de moeder na de geboorte de medicatie weer wil hervatten, kan ze beter kiezen voor flesvoeding. met de behandelend arts moet, als een zwangerschap gepland wordt, gekeken worden wat het stoppen van de medicatie zal betekenen voor de moeder in spé. In deens onderzoek bij 180 zwangerschappen met methylfenidaatgebruik in de eerste 3 maanden waren er niet meer aangeboren afwijkingen bij de kinderen dan normaal. In een ander deens onderzoek onder zwangere vrouwen werden 186 vrouwen die methylfenidaat of atomoxetine gebruikten vergeleken met 275 vrouwen met AdHd zónder medicatie en een controlegroep zonder AdHd. bij medicatiegebruik in de zwangerschap In de Kwestie wordt een vraag gesteld waarin veel lezers zich herkennen en waar geen eenduidig antwoord op is. professionals geven hun visie. deze keer: Wat doe je met ADHDmedicatie als je zwanger wilt worden: stoppen, minderen of is er een alternatief? POP expertise centrum OLVG west Amsterdam, met v.l.n.r.: Prof Dr A. Honig, psychiater Dr JMB Wennink, kinderarts Prof Dr F Scheele, gynaecoloog 20 VISI V I S I E 2 kwam vaker spontane abortus voor, maar dit gebeurde even vaak bij vrouwen met AdHd zonder medicatie! er is meer onderzoek nodig voordat we zeker weten dat medicatiegebruik veilig is voor het kind wat betreft afwijkingen. borstvoeding methylfenidaat, dexamfetamine en bupropion gaan over in de moedermelk. Van atomoxetine is dit onbekend. Het gebruik van medicatie voor AdHd wordt ontraden gedurende de periode van borstvoeding. conclusies Vrouwen met een kinderwens wordt voorlopig geadviseerd AdHd-medicatie in overleg met de behandelaar te staken in de zwangerschap en tijdens borstvoeding, totdat meer gegevens over de veiligheid voor het (ongeboren) kind beschikbaar zijn. (richtlijn AdHd bij volwassenen, ned. Vereniging voor psychiatrie 2015). Sandra Kooij psychiater, PsyQ Den haag, associate professor psychiatrie, VU amsterdam Wil je meer achtergrondinformatie? Kijk dan op www.impulsenwoortblind.nl/overons/magazine/dekwestie VISIE 3 Prof Dr A. Honig: Zwangerschap is een life-event en vereist een gedisciplineerde en gezonde levensstijl om de baby een goede start te geven. bij gebruik van medicatie tijdens de zwangerschap moet dus rekening gehouden worden met zowel de belangen van de (aanstaande) moeder als die van het (ongeboren) kind. een consult bij een multidisciplinair team van artsen, een zogenaamde pop poli (psychiatrie-obstetriepediatrie) is dan op zijn plaats om een advies op maat te krijgen over zaken als medicatie en/of psychotherapeutische begeleiding. dit advies kan met name inhouden om over te gaan op een ander medicijn dan methylfenidaat. er zijn alternatieven beschikbaar, zoals bepaalde antidepressiva. Dr JMB Wennink: er is ook onderzoek gedaan naar de gevolgen van antidepressiva voor de baby kort na de geboorte. een ziekenhuisbevalling wordt aangeraden om niet goed door ademen direct na de geboorte op te kunnen vangen en waar nodig te ondersteunen. daarnaast vertoont ongeveer 30% van alle blootgestelde baby’s (milde) ontwenningsverschijnselen zoals meer huilen, onrust, spugen en soms trillerigheid in de eerste 48-72 uur. dit gaat vanzelf over binnen een paar dagen, maar moet goed herkend en begeleid worden door getrainde kraamverpleegkundigen. In het eerste levensjaar is een goede moeder-kind binding van essentieel belang voor een veilige hechting. cruciaal daarbij is dat de moeder zich in evenwicht voelt met zichzelf, haar relatie, haar taken en haar kind. medicatie voor de moeder kan daarbij een belangrijke ondersteunende rol spelen. met borstvoeding onder methylfenidaat is geen ervaring opgedaan en dus tot op heden af te raden. bij een sterke borstvoedingswens kan gekozen worden voor een andere veilig bevonden medicatie. bij veruit de meeste antidepressiva kan borstvoeding gegeven worden. Prof Dr F Scheele: met het gebruik van methylfenidaat in de zwangerschap is nog zeer beperkte ervaring. dit wordt daarom vooralsnog afgeraden. Aan de andere kant helpt de medicatie wel om een gezonde leefstijl vast te houden en “zelfmedicatie” in de zin van roken, cannabis e.d. te vermijden. dit kan reden zijn om toch voor een vorm van medicatie te kiezen tijdens de zwangerschap, temeer omdat een zwangerschap waarbij de moeder veel stress heeft ook gevolgen heeft voor de uitkomst (te kleine of te vroeg geboren baby). Verschillende vormen van veelgebruikte antidepressiva zijn ruim onderzocht. de laatste en zeer grote studie uit 2014 laat zien dat er geen toename in aangeboren afwijkingen is waargenomen. 21
Page 22
Wilt u ook adverteren in Impuls & Woortblind Magazine? IMPULS&WOORTBLIND MAGAZIN ACHTERGRO APPS DIE HET L OVERZICHTEL MAKEN & Neem dan contact op!          Dynamika advies, training & coaching Laat dyslexie in je voordeel werken! Dat kan met de juiste begeleiding of training - door dyslectici Wij bieden jongeren / studenten / volwassenen met dyslexie: handvatten om beter met dyslexie om te gaan en inzicht in het conceptuele denken; reductie van faalangst, onzekerheid, uitstelgedrag, prestatiedrang en/of stress; sneller leren lezen, beter schrijven en communiceren - zonder veel te oefenen! Meer informatie? www.werkendyslexie.nl T 020 – 639 10 99 Zie ook onze boeken: “Slimmer dan je baas” en “Dyslexie: stoornis of intelligentie” (Uitgeverij Garant B.V.) info@dynamika.nl leerhulpmiddelen.nl Verkoop van hulpmiddelen, advies en begeleiding voor lezen, schrijven, rekenen en nog veel meer! www.leerhulpmiddelen.nl 22 IMPULS&WOORTBLIND MAGAZIN  WERKDAG ADHD IS  RONDUIT PRETTIG IMPULS&WOORTBLIND MAGAZIN INTERVIEW VICTOR REINIER: CREATIEF MET DYSLEXIE IMPULS&WOORTBLIND MAGAZIN INTERVIEW TOMAS   OM NIET TE VOELEN IMPULS&WOORTBLIND MAGAZIN MAGAZIN DIT ZIJN ZE: DE BREINEN ACHTER DURE D€X ADD VOELT ECHT ANDERS IMPULS&WOORTBLIND column karin J ezelf belonen myrthe heeft dyslexie. Als basisschooldocent moet ze dagelijks over elke leerling een stukje in een schriftje schrijven voor de ouders. dit kost haar veel moeite. en nadat er behoorlijke kritiek van ouders was gekomen op hoe ze het geschreven had, is dat er zeker niet gemakkelijker op geworden. Wat kunnen we hieraan doen? We onderzoeken waar ze dan precies last van heeft, op welk moment van de dag ze de stukjes schrijft, hoe dat gaat en of er ook mensen zijn waar ze steun van krijgt. Ze blijkt van haar collega’s meer steun te krijgen dan ze in eerste instantie had gedacht en herinnert zich weer dat verschillende collega’s verontwaardigd waren dat de ouders zo kritisch hadden gereageerd. ook van haar vriend kan ze steun verwachten. Ik vraag of ze wil nadenken hoe ze zichzelf kan belonen als ze een klein stapje heeft gezet. ‘mezelf belonen?’ vraagt ze. ‘dat klinkt raar. dat doe ik eigenlijk nooit.’ toch wordt het in de loop van de sessies steeds makkelijker en leuker hier dingen voor te verzinnen en ervan te genieten. We hebben het over een pen die je kunt uitgummen. Hierdoor is het voor haar veel makkelijker te beginnen met schrijven. Het wordt nu niet zo’n kliederbende als ze iets verbetert en dit geeft haar veel rust. een lekker kopje koffie is de beloning omdat ze de pen heeft aangeschaft. Gedurende de dag schrijft ze voortaan steekwoorden op, waardoor ze daarna beter weet wat ze moet schrijven. Ze blijkt ook steeds afgeleid te worden tijdens het schrijven. de week erna kan ze een kamertje regelen waar ze een kwartiertje ongestoord mag zitten. een leuke film kijken is haar beloning. toch blijkt de volgende sessie dat ze regelmatig vergeet om apart te gaan zitten. Ze verzint een touwtje om haar pols wat haar eraan herinnert. ook dit blijkt na een tijdje te werken. Als beloning hiervoor gaat ze met haar vriend uit eten. Het gaat al met al nu een stuk gemakkelijker. Karin de Jager is dyslexiecoach en ervaringsdeskundige. Ze geeft I & W-leden 10% ledenvoordeel. 23
Page 24
dySCALCULIE BIj VOLWASSENEN calculare is het latijnse woord voor rekenen. dys is Grieks voor ‘slecht’. dyscalculie betekent dus letterlijk ‘slecht rekenen’. Het aantal mensen met dyscalculie is even groot als het aantal mensen met dyslexie, maar van dyscalculie we weten veel minder. daar gaan wij verandering in brengen met een reeks artikelen. deze keer deel 1: wat is dyscalculie? teKst: nel HoFmeester H 24 et meeste weten we over dyscalculie bij kinderen. over dyscalculie bij volwassenen is welgeteld één boek verschenen(1) . In dit artikel beschrijf ik hoe dyscalculie wordt gedefinieerd, wat de kenmerken zijn en hoe dyscalculie er in de praktijk uit kan zien. In een volgend nummer staat de schijnwerper op dyscalculie en onderwijs. Definitie Het protocol ‘ernstige rekenproblemen en dyscalculie’ beschrijft rekenproblemen en dyscalculie in samenhang met elkaar: "ernstige rekenproblemen kunnen ontstaan als er onvoldoende afstemming wordt gerealiseerd tussen het (reken)onderwijs en de onderwijsbehoeften van de student. de kenmerken van het onderwijs sluiten dan niet of onvoldoende aan bij de (aangeboren en verworven) kenmerken van de student. Van dyscalculie is sprake als ernstige rekenproblemen, ondanks langdurige deskundige begeleiding en zorgvuldige afstemming, hardnekkig blijken en onveranderd blijven bestaan." evenals bij dyslexie worden bij het vaststellen van dyscalculie de volgende 3 criteria gehanteerd: • significante achterstand – er is sprake van een ernstige achterstand op één of meer rekendomeinen (bijvoorbeeld temporekenen of hoofdrekenen). dit wordt vastgesteld met gevalideerde rekentoetsen. • Didactische resistentie – ook na gerichte remediëring blijft de achterstand bestaan. (1) a. Desoete, V. van hees, W. Tops, m. Brysbaert. Proef op de som – Studeren met dyscalculie (Boek en DVD) arteveldehogeschool, gent 2012. Nel hofmeester • niet uit andere factoren te verklaren – de rekenproblemen zijn niet te verklaren uit voorafgaand onderwijs, intelligentie of een zintuigelijk probleem. dyscalculie wordt gesignaleerd door de ouders en/of leerkrachten, maar kan alleen worden vastgesteld na onderzoek door een GZ-psycholoog of een orthopedagoog met een bIG registratie. kenmerken Koppelen van hoeveelheden aan teken (Inzicht in de waarde van cijfers) 1. bij schrijven: cijfers spiegelen of omdraaien (37/73). 2. bij een getal als 4251 niet overzien dat de 4 staat voor 4000, de 2 voor 200, enzovoort. 3. moeten nadenken over de hoeveelheid nullen die horen bij ‘een ton’ of ‘een miljard’. Geheugen: onthouden en ophalen en van rekeninformatie (Automatiseren) 4. bij de tafels vaak niet meteen de uitkomst weten, maar via een omweg: 4x8= 5x8 – 8. 5. moeite hebben met het onthouden van prijzen, jaartallen en andere getallen. 6. snel hoofdrekenen is lastig. Procedures – inzicht en toepassing 7. staartdelen en vermenigvuldigen is lastig om te leren. 8. bij het rekenen halverwege de draad kwijtraken en opnieuw moeten beginnen. 9. bij procenten en breuken toepassen wat is geleerd, maar het eigenlijk niet begrijpen. Ruimtelijke oriëntatie en inzicht 10. bij een nieuwe situatie niet kunnen bedenken welke rekenprocedure van toepassing is. 11. niet met een plattegrond overweg kunnen. 12. een tent meerdere keren moeten opzetten voor hij goed staat. 13. moeite hebben met opgaven met driehoeken en andere meetkundige figuren. comorbiditeit en andere combinaties niet iedereen met dyscalculie loopt tegen hezelfde aan. problemen in de jeugd kunnen op latere leeftijd opgelost zijn. en er zijn grote verschillen te signaleren. • Heb je dyslexie, AD(H)D of autisme, dan is het goed mogelijk, dat je een aantal kenmerken min of meer herkent, vanwege de overlap van deze 25
Page 26
breinvarianten. • Heb je alle kenmerken van dyscalculie naast bijv. AdHd, dan spreek je van comorbiditeit. • En misschien herken je weliswaar kenmerken op het gebied van automatiseren, maar ben je toch een exacte denker. • Zoals er schrijvers met dyslexie bestaan, zo zijn er ook wiskundigen met dyscalculie. In zijn boek ‘Getallen ontraadseld’ (2) schrijft Alex bellos over wiskundigen die weliswaar moeite hebben met getalherkenning en bepaalde rekenvaardigheden, maar die uitblinken in andere takken van wiskunde zoals formele logica en meetkunde. hoe pakt dyscalculie uit in de praktijk? Volwassenen met dyscalculie zijn in hun schooltijd tegen vergelijkbare 26 problemen opgelopen als kinderen met dyslexie, maar dan op het gebied van rekenen. Waarschijnlijk kiezen veel leerlingen met dyscalculie voor een schooltype onder hun denkniveau en een vervolgopleiding waarin je zo weinig mogelijk met cijfers hoeft te doen. cijfers helemaal uit je leven bannen lukt echter niet. snel een paginanummer opzoeken, vertrektijden van de trein bekijken, bedenken wat je terugkrijgt aan de kassa bij het boodschappen doen en het invullen van een bankrekeningnummer – het zijn ‘reken-handelingen’ waar je normaal niet bij nadenkt, maar die iedere keer moeite kosten en stressvol kunnen zijn als je dyscalculie hebt. en dan heb ik het nog niet over salaris, boekhouding en belasting! (2) alex Bellos Getallen ontraadseld – Alles wat je moet weten over wiskunde. Kosmos Uitgevers Utrecht/antwerpen, 2010 volgende keer lees in het volgende nummer meer over dyscalculie en onderwijs – over rekenangst, over hoe taal wiskundig inzicht in de weg kan staan en over de rekenmethode in singapore, waar niemand wiskunde uit zijn lespakket gooit! impuls & woortblind wil meer aandacht voor het onderwerp dyscalculie. Wil je reageren op het bovenstaande, heb je suggesties voor activiteiten of ben je geïnteresseerd in initiatieven op dit gebied, mail dan naar: info@impulsenwoortblind.nl. meer weten? Kijk op onze website onder het tabblad dyscalculie nieuw elan jacob D ruk voor i & w tijdens de AlV in november hebben sommige leden al kennis gemaakt met onze nieuwe ambassadeur in politiek den Haag. Hij gaat deuren voor ons openen en ons helpen met onze lobby voor betaalbare medicatie en andere zaken. Welkom bij I & W, Jacob Klompstra! teKst: JulIe Houben “Watisdiejongendruk”, zo luidt de titel van het boek, waarin hij zijn bewogen leven beschrijft: een drukke jongen die op school niet wilde deugen maar wel reteslim was. Hij bleek AdHd en dyslexie te hebben, zo ontdekte hij op 58-jarige leeftijd. op dat moment had hij een mooie baan als ambulanceverpleegkundige. Werk met voldoende adrenalinekicks. en omdat hij nog steeds energie genoeg had naast zijn werk én gedreven was om zaken beter te krijgen in ons land, was hij in zijn vrije tijd ook nog actief bij de VVd. Vanuit de gemeentepolitiek klom hij op tot lid van de landelijke partijcommissie met portefeuille Volksgezondheid. Hij zat aan tafel met alle grote namen en noemde marc rutte en edith schippers gewoon bij hun voornaam. nog steeds trouwens! klompstra dat hij AdHd had vonden ze bij de VVd prachtig. Hij zat al vijf jaar in de partijcommissie en had zijn sporen ruimschoots verdiend. dus nee, hij is er nooit op aangekeken. na zijn diagnose is hij binnen zijn portefeuille Volksgezondheid aan de slag gegaan om AdHd beter op de kaart te zetten. Vooral de dure medicatie is hem een doorn in het oog. er is geen patiëntengroep die zoveel geld opbrengt voor zijn eigen aandoening als die van de AdHd’ers. edith schippers had beloofd dat met meer concurrentie de prijzen omlaag zouden gaan, maar de farmaceuten laten zich niet zo gemakkelijk tegen elkaar uitspelen. Hij is een man van de lange adem. Anders werkt het tegen je. Zo wordt hij nog altijd gevraagd om zes keer per jaar aan te schuiven bij het grote overleg tussen de zorgverzekeraars. Vanwege zijn zinnige inbreng. Hij heeft behalve zijn eigen AdHd-ervaring óók een medische achtergrond, dus hij weet waar hij het over heeft. Vanaf nu zal hij onze voorzitter rob pereira meenemen. en hem ook in contact brengen met waardevolle stakeholders in den Haag. Hij weet hoe de hazen lopen. meer over Jacob Klompstra en zijn boek: http://wp.watisdiejongendruk.nl 27
Page 28
MIRIAM (54 jAAR) MET AdHd Miriam Wauters is Verpleegkundig Specialist GGZ bij PsyQ en bestuurslid van het ADHD Netwerk. Ook is zij initiator van het ADHDcafé Maastricht. maar liefst vier jaar heb ik lopen broeden op het organiseren van een AdHd-café. Ik dacht dat ik het niet zou kunnen, dat ik het overzicht niet zou kunnen houden. tot iemand zei: “doe het gewoon, volgend jaar als we elkaar weer iemand zei: "Doe het gewoon" zien is het er!” Het werd mijn doelstelling van 2016. Achteraf valt het enorm mee en vind ik het heel leuk om samen met pièrre panneye, Jet sonnemans en romy Heutz het café te organiseren. Het is mooi om te zien dat wij elkaar als team goed aanvullen: pièrre is ons manusje van alles, Jet maakt geweldige posters, romy kan goed schrijven en ik zorg voor de sprekers. dat is mijn kracht: vanuit mijn professionele netwerk kan ik eenvoudig mensen benaderen. 28 Zelf vind ik de bijeenkomsten leuk en leerzaam. Wat ik vooral heel fijn vind, is het lotgenotencontact; andere mensen met Ad(H)d tegen komen. mensen die snappen waarom je iets vergeet, je drukker bent dan anderen en dat je bewust met grenzen om moet gaan. mensen met Ad(H)d kunnen elkaar vaak bijna woordeloos begrijpen en dat is mooi om te ervaren! ook van bezoekers hoor ik veel positieve verhalen. Zo zei iemand: “Goh, wat fijn om mensen met Ad(H)d te ontmoeten die werk hebben en een normaal leven leiden.” ook patiënten hebben er baat bij, merk ik. dankzij de bijeenkomst over Ad(H)d en de invloed van (zon)licht, begrijpen patiënten beter hoe ze melatonine en lichttherapie kunnen gebruiken. Het aankaarten van het thema ‘Zorgverzekeringen en de vergoeding van Ad(H)d-medicatie’, vond ik heel belangrijk. Veel zorgverzekeraars vermelden expliciet dat Ad(H)d-medicatie is uitgesloten van aanvullende vergoedingen, terwijl je juist enorme stappen vooruit kunt gaan als je eenmaal de juiste medicatie hebt gevonden. dit doet gewoon pijn. AD(H ca cafe mijn A D ( H ) D = m e jouw H)D afé r tekst: romy heutz 29 HEIdI (47 jAAR) MET Add Heidi Sour is een vaste bezoeker van het ADHD-café Maastricht. Momenteel is ze afgekeurd. Ze woont met twee zoons, twee honden en een kat in Maastricht. mijn eerste bezoek aan het AdHdcafé maastricht was een beetje ‘verplicht vrijwillig’. miriam vertelde dat het haar was gelukt om een AdHd-café in maastricht op te richten en dat ik gewoon moest komen. “Je laat me toch niet in de steek? Je moet komen!”, zei ze. daar kon ik natuurlijk niet onderuit! daarom ben ik toch maar gegaan. tot nu toe ben ik alle keren gekomen. en als het meezit, kom ik elke maand. Zelf ben ik niet op zoek naar lotgenotencontact. Ik bezoek het café vooral omdat ik Add heb en het leuk vind om meer kennis op te doen hierover. de diagnose werd tien jaar geleden gesteld. op dat moment had ik psychische klachten en werd ik doorverwezen naar een psycholoog. de diagnose was een verademing, een bron van herkenning en voelde een beetje als een vrijspraak; als kind werd ik namelijk lui en dom genoemd en hoorde ik vaak dat ik niets kon. nu gebruik ik medicatie en kan ik echt mezelf zijn. Zonder medicatie loop ik rond als een opgefokte stresskip en krijg ik niks gedaan, mét medicatie is er eindelijk rust in de tent. met het onderwerp ‘solliciteren met Ad(H)d’ door loopbaancoach martine Vlendré tijdens de eerste bijeenkomst had ik niet zoveel. "in het café doe ik kennis op" Het onderwerp was voor mij niet zo relevant. Het thema ‘Ad(H)d en de invloed van (zon)licht’ door psychiater bart liesveld vond ik wel heel interessant. ook het thema ‘Zorgverzekeringen en de vergoeding van Ad(H)dmedicatie’ door Jet sonnemans, sprak me aan. doordat ik medicatie gebruik, maak ik jaarlijks hoge kosten. dat heb ik ervoor over, maar het is erg dat zorgverzekeraars dit niet vergoeden. nederland is wat dat betreft een fijn land, zolang je maar niks mankeert. cafe m e d e a n d r u k
Page 30
EUROpEAN BRAINS @ WORK mensen met bijzondere breinen hebben bijzondere kwaliteiten. Al komen die regelmatig in werksituaties niet uit de verf. onbekend maakt onbemind. daarom moeten werkgevers meer kennis krijgen over ‘special brains’. en dat is waar european brains@Work voor is opgericht. teKst: ArdIne KoreVAAr V 30 erkenners medio 2016 kwamen de ambassadeurs die samen een aantal cursussen in europa hadden gevolgd rond special brains en werk bij elkaar om te brainstormen over de voortzetting van dit initiatief van Hans van der Velde. In deze bijeenkomst werd een verkennersgroep benoemd die zou gaan onderzoeken in welke vorm de ambassadeurs het best ondersteund kunnen worden. Hoe organiseren we het samen zo dat de ambassadeurs het voorlichtingswerk, over de kwaliteiten van mensen met een speciaal brein, bij de bedrijven goed over het voetlicht kunnen brengen? Hoe bereiken we zoveel mogelijk belanghebbenden in het werk- en onderwijsveld? In de weken die volgden hebben de verkenners (Geo van dam, pauline coret, Kelly van Gaal en Ardine Korevaar) contact gezocht met alle ambassadeurs en hen geïnterviewd. In die gesprekken kwamen de behoeften, wensen en ideeën duidelijk naar voren. uit de informatie is een voorstel voortgekomen dat op 15 oktober 2016 is voorgelegd aan alle aanwezige ambassadeurs. european brains@work! met algemene goedkeuring werd besloten om een stichting op te richten met de naam: european brains@Work Foundation (ebW). en dat is op 09-01-2017 ook daadwerkelijk gebeurd! de kakelverse stichting heeft als doel: het geven van voorlichting over en het faciliteren van mensen met een speciaal brein in het arbeidsveld en het onderwijsveld, zodat zij hun talenten optimaal in kunnen zetten. de speerpunten van de stichting zijn: a. Voorlichting te geven en aanspreekpunt te zijn: Het geven van voorlichting aan alle stakeholders. b. Het ontwikkelen en verzorgen van permanente educatie aan de ambassadeurs van de stichting. c. Het bewaken van de kwaliteit in uitvoering van de voorlichting. d. Het (laten) doen van onderzoek en bundelen van onderzoeksresultaten ten behoeve van de doelgroepen. e. Fondsenwerving ten behoeve van de uitvoering van de werkzaamheden van de stichting. f. Het onderhouden van contacten met belangengroeperingen en partnerverenigingen. en nu verder Het eerste jaar bestaat het bestuur uit Geo van dam, voorzitter; Ardine Korevaar, secretaris; Aad bouwmeester, penningmeester en pauline coret, algemeen bestuurslid. Zij willen met alle bijdragen van de ambassadeurs zorgen dat er een werkbaar ondersteunend netwerk ontstaat. leuk plan, maar daar komt best nogal wat bij kijken! Zo zijn voor de oprichting van de stichting statuten en een huishoudelijk reglement gemaakt, is er een beleidsplan geschreven wat nodig is om een AnbI status te krijgen. met een AnbI status zijn giften en sponsoring fiscaal aftrekbaar. er is een begin gemaakt met een website en er is een logo gekozen. ook wordt er hard gewerkt aan het ontwerpen van promotie- en presentatiemateriaal. Waaronder een ‘toolkit’ voor bedrijven met voorlichtingsmateriaal. daarmee willen we onder andere mensen in het bedrijfsleven op de hoogte brengen van het bestaan van belangengroepen zoals I&W. commissies er zijn commissies van ambassadeurs aan het werk die zich buigen over inhoudelijke onderwerpen. de commissie kwaliteit, werkt aan het opstellen van een profiel voor de ambassadeur, een scholingsplan, vaktechnische bijeenkomsten en kwaliteitsbewaking voor de bedrijfsbezoeken. de commissie marketing en pr richt zich op onderwerpen als de website en social media en natuurlijk de contacten met belanghebbenden in het werkveld. de commissies kennis en onderzoek en fondsenwerving vormen het derde en vierde aandachtsveld, waarbij fondsenwerving nu achteraan in het rijtje staat maar eigenlijk als eerste genoemd zou moeten worden want 31
Page 32
zonder financiële middelen leidt de inzet van alle vrijwilligers niet tot het gewenste resultaat. volle kracht vooruit de eerste bijeenkomst in januari werd door de weergoden een beetje gedwarsboomd, maar daar laat ebW zich niet door afschrikken! We gaan met volle kracht vooruit. de komende maanden staan in het teken van het scheppen van verdere voorwaarden voor een soepele en kwalitatief goede samenwerking. We beginnen 2017 met het “kwartaal van het huiswerk”, waarin de commissies de verschillende onderwerpen verder uitwerken, het bestuur aan het fondsen werven slaat, de website verder ontwikkeld kan worden, enzovoort, want de lijst met werkzaamheden is hiermee natuurlijk nog lang niet volledig. er moet veel gebeuren en we 32 kunnen best wat hulp gebruiken, financieel maar ook de inzet van mensen met ervaring is welkom. Wil je vrijwilliger worden of ambassadeur? Kan het bedrijf waar je werkt voorlichting gebruiken? Wil het bedrijf waar je werkt ons financieel steunen? neem gerust contact op! Via ebwsecretariaat@gmail.com. wat doet ebw voor i&w ebW gaat voorlichting geven aan bedrijven en instanties. daarbij wijzen we op het bestaan van belangengroepen als I&W. de ambassadeurs zijn allemaal lid van I & W en bereiken mensen die nu geen lid zijn maar dat misschien wel willen worden. ook zijn de ambassadeurs aanspreekpunt voor leden van I&W als het gaat over voorlichting op het werk. uiteraard houden we de leden van I&W op de hoogte van de ontwikkelingen. We hopen op een vruchtbare samenwerking! Zie ook: www.europeanbrains@work.nl boek BOEK autisme en aDhD in één persoon Nog maar betrekkelijk kort geleden repten de instanties niet over het naast elkaar bestaan van de twee diagnoses aSS en aD(h)D, laat staan dat deze officieel in combinatie in de DSm te vinden waren. De laatste paar jaar wordt steeds duidelijker dat dit wel degelijk (veel) voorkomt, maar vaak over het hoofd wordt gezien. In dit boek beschrijft Josine Bouwmans, een vrouw met aSS en aDhD, haar persoonlijke zoektocht naar hoe ze de werelden van aSS en aD(h)D bij elkaar kan krijgen. ritssluiting noemt ze dat. haar beschrijvingen worden door deskundigen Ina van Berckelaer - Onnes en Sander Begeer toegelicht. Belangrijk is wel te vermelden dat Josine een universitaire opleiding heeft genoten en in staat is goed te verwoorden wat deze bijzondere combinatie voor haar betekent. Bij een persoon die minder bagage heeft is een scherp deskundig oog nog nadrukkelijker van belang. De genoemde mede-auteurs tonen dat wel aan. Een waardevol boek dat een lans breekt voor gedegen diagnostiek en niet in de laatste plaats voor personen die zelf met deze complexe combinatie te maken hebben. (Wim de Lau) Auteurs: Josine Bouwmans, Ina van Berckelaer-Onnes, Sander Begeer Lannoocampus (2016), € 19,99 zijwinD. hanDboek voor geluk Bijzonder boek, van twee auteurs die allebei op volwassenen leeftijd een aD(h)D-diagnose hebben gekregen. hoofdpersoon is de Volendammer Jan Koning. Een echte brokkenpiloot die van kinds af aan voortdurend op de Eerste hulp belandt. Soms vette pech, vaker roekeloos gedrag. alle ongelukjes worden met de nodige humor beschreven, waarna –vindingrijk - het getroffen lichaamsdeel zijn zegje doet. Deze anekdotes vormen de rode draad. Zo leren we Jan kennen als een overduidelijke aDhD’er: slim, creatief, altijd haantje de voorste. maar ook snel verveeld, doelloos en gevoelig voor verslavingen. Door deze verhaallijn heen lopen gesprekken met bekende en onbekende Nederlanders (veel sporters) over geluk: wat betekent dat voor jou en hoe word je gelukkig? het levert mooie en rake bespiegelingen op, waar elke lezer wel wat voor zichzelf uit kan halen. Jan vindt uiteindelijk zijn draai als journalist, maar hoe herkenbaar is zijn zoektocht en levensloop. Ik had wat moeite om alle lagen in het boek meteen te snappen, maar ik ben dan ook een lijndenker ;-). het boek pakte me wel en leest heerlijk weg. (Julie houben) Auteurs: Pieter Visscher Jan Koning (2016) Bestellen via bol.com, € 14,95 33
Page 34
VERENIGINGSNIEUWS werkgroep onDerwijs: inclusie worDt De norm. nu het mbo nog. Eind januari kwam de Werkgroep Onderwijs weer bij elkaar. Er was goed nieuws over studeren met een bijzonder brein: het nieuwe VN-verdrag zet de boel ‘op scherp’. Helaas geldt dat niet voor het mbo. Daar ligt dus een taak voor de Werkgroep Onderwijsgroep. Maar we hebben jullie input nodig! tekst: karin jahromi implicaties vn-verdrag ondergetekende doet enthousiast verslag over het jubileumcongres van Handicap & studie in december. Kernboodschap: studenten met een beperking willen geen aparte behandeling maar inspraak en inclusie. de ratificatie van het Vn-verdrag voor Gehandicapten en chronisch Zieken ondersteunt dit met het uitgangspunt dat hen geen gunst verleend wordt maar een recht om te studeren. mbo-student heeft pech tim Huinink meldt terecht dat het mbo hierin een totaal andere positie inneemt. Zo is bijvoorbeeld de klachten- en examenregeling niet geborgd en blijft de directie van de onderwijsinstelling verantwoordelijk voor de uiteindelijke beslissing. ook de uitval op het mbo is zorgelijk, zowel bij studenten als docenten (overload, cultuur, manco van het ontbreken van passend onderwijs etc.) 34 problemen rond digitale schoolboeken Karin Jahromi heeft een verkennend onderzoek gedaan naar de beschikbaarheid van digitale school- en studieboeken. Gebruikers van dyslexiesoftware en programma’s binnen de digitale schoolomgeving geven aan dat er te weinig beschikbare digitale schoolboeken zijn die kunnen worden voorgelezen. dedIcon (met subsidie vanuit oc&W) doet zijn best, maar kan hieraan niet tegemoet komen. ook proberen we in contact te komen met stichting toegankelijke Informatie en commerciële bedrijven die voor digitalisering zorgen. Karin stelt voor contacten binnen de tweede Kamer in te schakelen om dit punt (samen met de mboproblematiek) op de agenda te krijgen voor de komende Kamerverkiezingen. OPROEP: mail je ervaring over het mbo Vanuit de Werkgroep onderwijs komen wij graag in contact met mbo-studenten die zijn vastgelopen of dreigen vast te lopen. Wat is jouw ervaring op het mbo? de werkgroep zal deze verzamelen voor verdere te nemen stappen. mail naar: info@impulsenwoortblind.nl meer over de Werkgroep onderwijs en bovenstaande: Kijk op de website onder belangenbehartiging/ Werkgroep onderwijs gratis voor leDen: online tool voor re-integratie Zit jij ziek thuis en is het de bedoeling dat je weer aan de slag gaat via een re-integratietraject? Dan hebben we goed nieuws voor je! er is sinds kort een online leerprogramma om je te helpen bij alle obstakels en vragen die je tegenkomt in dit proces: www.mijnreintegratieplan.nl. Impuls & Woortblind is partner in dit programma en kan daarom aan 60 leden een gratis licentie voor dit programma bieden! Wat biedt mijn re-integratieplan je precies? • Je leert wat er van je verwacht wordt in een re-integratietraject. • Je krijgt zicht op mogelijke aanpassingen om het werk beter vol te houden. • Je kunt moeilijke gesprekken oefenen. • Je krijgt inzicht in waar het mis is gegaan. • Je vindt een schat aan informatie over alle stappen in het proces. & nieuw perspectief voor rijbewijskeuring bij aDhD en ass Begin januari was er een overleg tussen het CBR en Impuls & Woortblind over de rijbewijskeuringen. Dit was een vruchtbaar overleg waarin bleek dat er zeker mogelijkheden voor verbetering zijn, vooral voor de groep die aantoonbaar verstandig met z'n ADHD omgaat. tekst: julie houben Hieronder een samenvatting van de belangrijkste uitkomsten van dit gesprek: formulier voor stabiele aDhD I & W gaat proberen samen met behandelaren een formulier te ontwerpen waarop zij zelf kunnen aangeven of hun ‘patiënt’ een stabiele vorm van AdHd heeft en hiervoor stabiel medicatie gebruikt óf overtuigend zonder medicatie functioneert. Zo’n formulier bestaat al voor andere aandoeningen maar ligt wat lastiger voor dsm-aandoeningen. geen aDhD meer sommige mensen groeien over hun AdHd heen. Kreeg je als kind de diagnose, maar ben je zo goed als symptoomvrij en gebruik je ook geen medicatie meer wanneer je je rijbewijs gaat halen? laat dit dan door je huisarts of kinderarts aantekenen op je eigen Verklaring! Je hoeft dan niet meer gekeurd te worden namelijk. meldplicht na rijbewijs? Hoe zit het nu met het wel of niet vermelden van je AdHd als je de diagnose pas krijgt nA het behalen van je rijbewijs? Volgens de expert van het cbr is er echt geen meldplicht. bespreek met je arts of je nog goed in staat bent te rijden (meestal zelfs beter mbv medicatie) en laat dit evt optekenen. dan sta je ook stevig als je onverhoopt ooit bij een ongeluk betrokken raakt. speekseltest voor drugs op komst er komt deze zomer een speekseltest voor druggebruik, die bij verkeerscontroles ingezet wordt. Waarschijnlijk zal deze ook positief op stimulantia en dexamfetamine reageren, waarna een bloedtest zou volgen om uitsluitsel te krijgen. Zeer onwenselijk voor ‘brave AdHd’ers’! Wij gaan aan de slag om te zorgen dat dit nare scenario geen praktijk gaat worden. ass en stimulantia = geen rijbewijs ook voor mensen met alleen een Ass-diagnose die goed reageren op stimulantia willen we aan de slag. Zonder AdHd-diagnose mogen zij namelijk geen rijbewijs halen. terwijl inmiddels 20 procent van de mensen met een Ass-diagnose stimulantia gebruikt. dit zijn dus mensen die naast Ass ook AdHdsymptomen hebben. Wij benaderen experts om te kijken wat we voor deze groep kunnen doen. Dyslexie en theorie-examen Verlengd theorie examen voor dyslexie: dit wordt nu overal aangeboden, met geluid voor wie dat wil. een dyslexieverklaring geeft recht op retour van de kosten van € 11,-. Volgens het cbr verloopt dit prima. Kortom: het geeft je kennis, (zelf) inzicht en vaardigheden om jouw re-integratie alle kans op succes te geven. interesse? mail ons: info@impulsenwoortblind.nl Kijk voor een eerste indruk op www.mijnreintegratieplan.nl vragen/opmerkingen? Vragen of opmerkingen over bovenstaande punten? mail ons: info@impulsenwoortblind.nl of bel: 033 – 247 34 84 35
Page 36
IMpULS & WOORTBLINd NEtWERk VOLWASSENEN MEt DySLExIE wat: 2-maandelijkse bijeenkomsten rond een thema wie: peter millenaar - peter.w.millenaar@gmail.com (voorzitter) CONtACtPERSONEN ADHD, ADD, DySLExIE EN DySCALCULIE wat: ervaringsdeskundige vrijwilligers per telefoon en/of mail bereikbaar wie: zie het overzicht op de website www.impulsenwoortblind.nl/contactpersonen WERkGROEP ONDERWIJS Actieve werkgroepen en vrijwilligers I & W wat: belangenbehartiging voor po, Vo, mbo, Hbo en Wo wie: roel Huizen – roelhuizen@gmail.com (voorzitter) Impuls & Woortblind is actief voor en met mensen met Ad(H)d, dyslexie en dyscalculie. Heb je vragen? Heb je een idee voor een actie of een activiteit? Wil je ergens aan meedoen? Hier zie je bij wie je terecht kunt met je vraag of idee! WERkGROEP VOLWASSENEN wat: klankbordgroep voor initiatieven en projecten rond actuele thema’s mbt Ad(H)d, dyslexie en/of dyscalculie wie: sjan Verhoeven – sjan@dynamika.nl (voorzitter) Is de contactpersoon een bestuurslid? mail dan naar info@impulsenwoortblind.nl WEtENSCHAPSCOMMISSIE wat: expertmeetings, begeleiding van studenten, eigen onderzoeken onder achterban, internationale contacten wie: rob pereira (bestuursvoorzitter & portefeuille wetenschap) 36 & AD(H)D-CAFéS wat: maandelijkse bijeenkomsten voor en door mensen met AdHd/Add (zie pag. 39) wie: elly van rijn (bestuurslid portefeuille vrijwilligers) AD(H)D café r FONDSENWERVING wat: zorgen voor stabiele extra inkomsten voor I en W wie: roy de Jong (bestuurslid portefeuille fondsenwerving) REDACtIECOMMISSIE wat: zorgt samen met hoofdredacteur voor inhoud van I & W magazine wie: Julie Houben – julie.houben@ impulsenwoortblind.nl (hoofdredacteur) BEStUUR wat: ook elk bestuurslid heeft een eigen aandachtsveld. Wil je één van hen benaderen met een vraag of idee? stuur dan een mail naar info@impulsenwoortblind.nl wie: rob pereira - bestuursvoorzitter, wetenschap, AdHd roy de Jong- penningmeester, fondsenwerving, dyscalculie, dyslexie monique bekkenutte – secretaris, werkgeverschap, ledenwerving dirk van schie – algemeen, pr, media elly van rijn – algemeen, Ad(H)d-cafés, vrijwilligersbeleid, Add 37 A D ( H k ) u D r = m e d e a n d
Page 38
ALGEMENE INfORMATIE zelf leDenvoorDeel bieDen Als zelfstandige kun je leden van Impuls & Woortblind ook korting bieden op jouw product. denk aan coaching, workshops, rijbewijskeuringen. Wij vermelden je op de ledenvoordeelpagina van onze website. Interesse: mail of bel ons: info@impulsenwoortblind.nl / 033 247 34 84 behoefte aan onDerling contact? Doe een oproep! Heb jij behoefte aan contact met iemand uit jouw omgeving om ervaringen te delen? of misschien liever per mail? De Dyslexielijn de dyslexielijn is een hulpdienst voor vragen over dyslexie. Je kunt bellen naar het landelijk bureau: 033 247 34 84 Wij zorgen dan dat je vraag door de juiste persoon behandeld kan worden. Je kunt je vraag ook mailen: dyslexielijn@impulsenwoortblind.nl omdat iemand met eenzelfde brein als jij je gewoon beter aanvoelt? onder onze leden zijn vast mensen met eenzelfde behoefte! Vanaf nu kun je via onze digitale nieuwsbrieven een oproepje doen. lever je oproep aan via de mail, meld er je woonomgeving bij en mail dit naar: info@impulsenwoortblind.nl. dan sturen wij de reacties aan je door. liDmaatschap bieDt meer! leDen van i&w: • ontvangen 3 keer per jaar Impuls & Woortblind magazine per mail • belangrijke tussentijdse informatie via digitale nieuwsbrieven • 2 keer per jaar een ALV met informatie over de vereniging en interessante lezingen • Korting op de diensten van een aantal coaches met verstand van onze doelgroep • Jaarlijks een ledendag en een congres met fikse ledenkortingen • Korting op themabijeenkomsten 38 oproep Heb jij ervaring met dyscalculie en wil je jouw kennis delen met anderen? dat kan, als I & W-contactpersoon dyscalculie. Interesse? bel of mail ons: 033 247 34 84 / info@impulsenawoortblind.nl Ad(H)d CAféS Door het hele land organiseren wij aD(h)D-cafés. Dé ontmoetingsplek voor iedereen uit onze doelgroep en direct betrokkenen. voor en door ervaringsdeskundigen. ook mensen met dyslexie en/of dyscalculie zijn meer dan welkom. hieronder vind je alle cafés bij jou in de buurt en de vaste dag van de maand waarop je er naar toe kunt. voor adres- en contactgegevens per café, kijk op onze site: www.impulsenwoortblind.nl/aD(h)D-cafés noorD hollanD aD(h)D-café amsterDam Iedere eerste woensdagavond van de maand vanaf 20.00 uur zuiD hollanD aD(h)D-café DelflanDen Iedere tweede woensdag van de maand van 19.30 tot 22.00 aD(h)D-café barenDrecht Iedere derde dinsdag van de maand van 20.00 tot 22.30 aD(h)D-café DorDrecht Iedere tweede woensdag van de maand vanaf 19.30 aD(h)D-café strijen Iedere eerste donderdag van de maand van 20.00 tot 23.00 Drenthe aD(h)D-café assen Iedere laatste vrijdag van de maand van 20.00 uur tot 23.00 overijssel aD(h)D-café zwolle Iedere tweede dinsdag van de maand van 20.00 tot 22.00 aD(h)D-café hengelo Iedere tweede dinsdag van de maand van 20.00 tot 22.30 gelDerlanD aD(h)D-café ermelo Iedere eerste vrijdag van de maand van 20.00 tot 00.00 uur aD(h)D-café arnhem en omstreken Iedere eerste maandag van de maand vanaf 19.30 uur utrecht zeelanD aD(h)D-café vlissingen Iedere tweede woensdag van maand van 20.00 tot 22.30 brabant aD(h)D-café breDa Iedere derde dinsdag van de maand van 19.30 tot 23.00 limburg aD(h)D-café maastricht Iedere eerste vrijdag van de maand van 19.00 tot 21.30 aD(h)D-café amersfoort Iedere tweede vrijdag van de maand van 19.30 tot 22.00 aD(h)D-café utrecht Iedere eerste donderdag van de maand vanaf 21.00 aDhD xtra www.adhd-xtra.nl staat voor gratis onafhankelijk interactief lotgenotencontact voor mensen uit onze doelgroep. adhd tra X lotgenotencontact Het forum is er voor ervaringsdeskundigen en direct betrokkenen (partner, ouders, broers en zussen) maar ook voor professionals in zorg en onderwijs. zelf een aD(h)Dcafé opzetten? wij helpen je! Is er geen Ad(H)d-café bij jou in de buurt? Zoek een partner en start er eentje. Impuls & Woortblind kan je helpen met een duidelijke handleiding over de aanpak. bel of mail ons voor meer informatie: 033 247 34 84 / info@impulsenwoortblind.nl 39