IMPULS&WOORTBLIND MAGAZIN Impuls & WoortblInd, Voor mensen met AdHd, Add, dyslexIe en dyscAlculIe ginny rAmkisoen: ‘Adhd heeft plussen en minnen’ (pag. 6) WAt heb je AAn een dyslexieverklAring? (pag. 16) Anne: ‘ik ben open over mijn dyscAlculie’ (pag. 18) jaargang 8 • nummer 3 • nOVemBer 2021 over inclusie verschil Als nieuWe norm (pag. 22)
In dIt ARTiKelen 6 10 12 16 18 21 25 26 28 nUMMeR Interview – Ginny ziet overal kansen en met succes! peter: ‘mijn eigen dyslexieportfolio bleek een gouden greep’ Vrouwen met Ad(H)d: ontdek wat voor jóu werkt Wat heb je als volwassene aan een dyslexieverklaring? Anne met dyscalculie: ‘Ik was graag eerder getest’ Vijf vragen aan lianne met Add nieuw: het Ad(H)d Vrouwen café online tijd voor een andere kijk op Ad(H)d neurodiversiteit op de kaart bij een heel groot bedrijf 30 32 Heb jij last van schaamte? Je bent niet de enige Hebben Ad(H)d’ers vaker dyslexie? Zeker weten! VASTe RUBRieKen 3 4 15 22 34 Van het bestuur – voorwoord nieuws column susan sliep: logeren over inclusie: udl is dé weg naar inclusief onderwijs Verenigingsnieuws – spelend leren over je sterke kanten OVeRiG 3 36 38 40 colofon overzicht activiteiten & werkgroepen Algemene informatie & Ad(H)d / dyslexie cafés strip over schaamte – leontien Jansen 2 pAg 32 pAg 18 pAg 34 pAg 12
Online en Offline e coloFon nr 3 - 2021 beeld Impuls & WoortblInd magazIne Is een uItgave van verenIgIng Impuls & WoortblInd en verschIjnt drIe keer per jaar dIgItaal. redactIe/redactIecommIssIe julie houben (hoofdredacteur), rob pereira, anne-marie hartmann, karin jahromi, annemarie van essen. medeWerkers marjolein bax, peter millenaar, anne van hees, susan sliep, anne bakker, naomi kennedie, saskia elswijk, gertrudie boersen, anne verrips, nicholas cointepas, leontien jansen, michel nelwan, karin de jager, emmelien kim, nel hofmeester. barger & van rooij (cover), leontien jansen. vormgevIng In commun, harderwijk. redactIe-adres Impuls & Woortblind, postbus 1058, 3860 bb nijkerk, info@impulsenwoortblind.nl. Issn 2405 - 8211 lId Worden leden van Impuls & Woortblind ontvangen automatisch Impuls & Woortblind magazine. het lidmaatschap loopt per kalenderjaar en kost € 38,50 per jaar. voor een lidmaatschap van Impuls & Woortblind, ga naar www.impulsenwoortblind.nl, of bel: 033 247 34 84. opzeggen lIdmaatschap per mail of schriftelijk (zie redactieadres) en uiterlijk vóór 1 november. anders is nog een jaar lidmaatschap verschuldigd. opname van artikelen betekent niet dat de vereniging de meningen daarin altijd onderschrijft. ze blijven geheel voor rekening van de auteurs of andere genoemde bronnen. de redactie houdt het recht om artikelen niet te plaatsen of in te korten. voor de inhoud van de advertenties draagt de vereniging geen verantwoordelijkheid. © niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder uitdrukkelijke toestemming van de redactie. ven kennis maken. Ik ben Evert van Waegeningh, sinds kort penningmeester van deze mooie vereniging. Zelf ben ik dyslectisch. Ik stap in op het moment dat we weer langzaam teruggaan naar ‘normaal’, nadat we elkaar lange tijd alleen online konden ontmoeten. Ik verwacht dat we een combinatie zullen behouden van fysieke en digitale ontmoetingen. Want voor velen is het online contact ook een uitkomst. Geen reistijd en ander ‘gedoe’. daarom organiseren we voortaan maandelijks een webinar, gratis voor jullie als leden. maar ik kijk persoonlijk vooral uit naar onze fysieke ontmoetingen. Zodat we met elkaar ervaringen kunnen uitwisselen. Het is altijd erg inspirerend om te horen welke uitdagingen we zijn tegengekomen en hoe we dit hebben opgelost. Het mooie is dat wij, omdat we conceptuele denkers zijn, altijd tot originele en nieuwe ideeën komen. Wat onze online ontmoetingen en kennisuitwisseling betreft: we kijken terug op twee geweldige AdHdwebinars in de AdHd Awareness month en het event ‘Samen voor Empowerment’ tijdens de Week van dyslexie. een boeiende talkshow die we samen met onze collega’s van balans en de Hoi Foundation hebben georganiseerd. Ik kijk nu alweer uit naar oktober 2022! tot slot hadden we nog onze wedstrijd ‘Hoe ga jij om met je Ad(H)d, ook in het kader van de AdHd Awareness month. We kregen prachtige en krachtige inzendingen van jullie. op pagina 4 lees je wie er gewonnen heeft. evert van Waegeningh – bestuurslid adresWIjzIgIng doorgeven adreswijzigingen ontvangen wij bij voorkeur per e-mail,via info@impulsenwoortblind.nl. per post kan ook: postbus 1058, 3860 bb, nijkerk. 3 pAg 28 pAg 22
nieUWS dyslexIe soFtWAre Voor rIJKsAmbtenAren binnen de rijksoverheid kun je anoniem dyslexiesoftware aanvragen. Voorlopig kan dat alleen als ssc-Ict jouw systeembeheerder is. toch gaat het om 70.000 rijksambtenaren. Helaas weten maar weinig mensen dit en wordt er (te) weinig gebruik van gemaakt. Impuls & Woortblind bestuurslid evert Van Waegeningh is 1 van die 70.000 rijksambtenaren. Hij heeft dyslexie en maakt dankbaar gebruik van de gratis dyslexiesoftware. Hij kreeg de vraag om via onze kanalen een oproep te plaatsen, zodat die andere 69.999 rijksambtenaren ook de weg vinden maar deze ondersteuning bij hun schrijf- en leeswerk. misschien ben JIJ dat wel! LEES HIER DE OpROEp. 24 noVember: AlV, AdHd & WerK én VerHAlen VAn de prIJsWInnAArs eindelijk kunnen we elkaar weer ontmoeten! dat doen we op woensdagmiddag 24 november, van 16 tot 19 uur in de schakel in nijkerk. We beginnen met de Algemene ledenvergadering (AlV). tikje saai denk je? Valt reuze mee, bij zo’n leuke vereniging als de onze! na de AlV vertelt Hans van de Velde, AdHd/dyslexie-coach én ervaringsdeskundige (AdHd en dyslexie) over zijn wonderlijke carrièrepad en geeft Wedstrijd Adhd Wat kregen we mooi inzendingen van jullie, voor onze wedstrijd ‘Hoe ga jij om met je Ad(H)d’! ontroerende verhalen, grappige en treffende tekeningen. Helaas konden we maar drie prijzen uitreiken. die gaan naar drie leden, die allemaal een mooi inkijkje geven in hun leven met Ad(H)d. Jolanda wint de 3e prijs met haar rake gebruiksaanwijzing om te leven met haar AdHd. cindy wint de 2e prijs met haar openhartige verhaal over de kersverse diagnose Add. Hoe diep ze zat en hoe ze nu weer lichtpuntjes ziet. de 1e prijs gaat naar simone, met het verhaal ‘Alles tegelijk’: een hilarische en ongetwijfeld voor veel Ad(H)d’ers zeer herkenbare beschrijving van een momentopname uit haar leven. Het begint met de vaatwasser uitruimen, maar dan eist iets anders haar aandacht op. etc.… nieuwsgierig geworden? Via deze link lees je meer over de prijswinnaars en het bijbehorende juryrapport. en lees ook even door, hiernaast… 4 hij tips over AdHd & werk. ook zijn de winnaars van onze AdHd-prijsvraag aanwezig en wie weet lezen ze wel voor uit hun winnende verhalen! We sluiten af met een drankje, soep en broodjes. Aanmelden kan via: https://impulsenwoortblind.nl/event/ algemene-ledenvergadering-impulswoortblind/ Wil je het verhaal over AdHd en werk alvast horen? luister dan naar deze aflevering van de podcastreeks AdHd dingen.
mAAk sAmen met ons indruk bij de gemeenterAAdsverkiezingen! deze zomer volgden wij, Karin Jahromi en naomi Kennedie, de training ‘lokaal beslissen, lokaal aanpakken’, georganiseerd door mInd, voor vrijwilligers van haar lid-organisaties. een boeiende training waarin we leerden hoe het zit met landelijke en lokale beslissingsbevoegdheden en hoe je op de verschillende niveaus je lobby het beste kunt inzetten. In die training werden we uitgedaagd na te denken over de kernboodschap van onze vereniging en hoe we die effectief onder de aandacht brengen. We kregen uitleg over hoe we dat kunnen aanpakken en bij wie we moeten zijn. In ons geval is de gemeente een belangrijke speler. die gaat over de Wmo en de jeugdzorg. Geen onbekende termen voor onze doelgroepen. daarom willen wij aan de slag met een lobby over onze missie voor de gemeenteraadsverkiezingen op 16 maart 2022. Doe je mee? We hopen dat een aantal enthousiaste leden met een hart voor lobby en belangenbehartiging samen met ons dit project willen oppakken! Interesse? meld je bij één van ons aan (klik op onze namen en stuur een mail): Naomi Kennedie en Karin Jahromi. naomi karin dyslexIe cAFé eIndHoVen Wordt dyslexIe cAFé onlIne sinds we met het dyslexie café eindhoven door corona alleen online bij elkaar konden komen, hebben zich steeds meer mensen uit heel nederland aangesloten. We zouden het jammer vinden om deze mensen niet meer te zien. en hoe makkelijk is het om lekker vanuit je luie stoel aan te sluiten, zonder reistijd?! dat heeft ons doen besluiten het dyslexie café alleen nog maar online te laten plaatsvinden. We zie elkaar elke derde zaterdagmiddag van de maand van 13:30-16:00 u. We praten steeds vanuit een thema, waarbij leontien Jansen de inleiding verzorgt aan de hand van haar leuke tekeningen. lekker visueel dus. tijdens de bijeenkomsten gaan we ook altijd in kleine groepjes uit elkaar in break-outrooms, zodat iedereen zijn of haar zegje kan doen. We delen daarna in de grote groep anoniem wat er is besproken in de kleine groepjes. Wil je en keertje komen kijken? Geef je dan op via dyslexiecafeonline@impulsenwoortblind.nl. dan Krijg je vanzelf de uitnodiging en zoomlink. meer info? Kijk op deze pagina van Dyslexie Café online. 5
persoonlijk Creatieve duizendpoot met ADHD 6
G inny Ramkisoen (36) kreeg op haar 30e de diagnose ADHD. Dat verklaart haar allesbehalve vlekkeloze schoolen studietijd. Inmiddels is ze bekend vanwege haar succesvolle vacaturewebsite, werkt ze als creative consultant en is ze bezig met haar tweede boek. Ze vertelt hoe ze iedere keer weer nieuwe kansen ziet en hoe ze omgaat met haar ADHD. tekst: marjolein bax “de mentor van 4 mavo schudde zijn hoofd toen hij hoorde dat ik was geslaagd. Alsof het voor hem ondenkbaar was dat iemand als ik een diploma kon halen.” Als tiener met een korte spanningsboog heeft Ginny het niet altijd makkelijk op school. “Ik wist wel dat ik huiswerk moest maken, maar werd snel afgeleid. er lag altijd wel een pen op tafel die riep om gebruikt te worden voor een tekening.” opgelucht Haar twijfels of ze misschien AdHd heeft, worden door haar moeder weggewuifd. “twintig jaar geleden was het beeld daarbij het drukke jongetje dat niet stil kan zitten.” daardoor krijgt Ginny, net als veel vrouwen, pas op late leeftijd de diagnose AdHd. op haar dertigste is ze zo vaak moe, zonder aanwijsbare lichamelijke oorzaak, dat ze zich uitgebreid laat onderzoeken bij een psychosomatisch centrum, waar ze kijken naar lichaam en geest. “daar kreeg ik de diagnose AdHd en wist ik eindelijk waarom ik mij niet goed voelde en sommige dingen voor mij lastig zijn. Ik was vooral opgelucht dat ik wist wat er aan de hand was.” Het verklaart ook waarom ze haar eerste baantjes in kledingwinkels al snel te eentonig vond en het 7
veel meer naar haar zin had bij het management van een muzieklabel. “dat was een prikkelende industrie, waar je veel meemaakte.” Werk voor iedereen Ginny bouwt in die tijd een groot netwerk op en helpt regelmatig vrienden met het vinden van werk. Als steeds meer mensen haar vragen of ze geen leuke vacature weet, kan ze niet het bijna niet meer bijhouden. Zoals veel AdHd’ers zullen herkennen, lost ze dat creatief en impulsief op. Ze verzamelt alle vacatures op een Facebookpagina. die pagina is zo succesvol, dat ze een bedrijf begint met de website VacatureViaGinny, een platform voor vacatures in de creatieve industrie. Ze schrijft het boek ‘Ginny werkt’, over het vinden van een droombaan en is binnen het bedrijf verantwoordelijk voor de creatieve branding. natuurlijk zijn er af en toe saaie meetings, maar het werk vraagt voldoende van haar creativiteit. toch stopt ze er na zes jaar mee en volgt het advies uit haar eigen boek op. ‘blijf niet te lang in je comfortzone hangen.’ Ze mist de uitdaging en er zijn nog duizend andere dingen die ze interessant vindt. Alles zelf doen Als je met Ginny praat, lijkt het alsof ze nergens voor terugdeinst. Al was school niet haar ding, nieuwe dingen leren des te meer. Ze weet inmiddels hoe dat voor haar het beste werkt: zelf doen. Zo leerde ze zichzelf illustreren en ontwierp ze de cover van haar nieuwe boek. daarnaast is ze, ook helemaal ‘self made’, creative consultant. Voor de non-fictie afdeling van uitgeverij AW bruna zoekt ze naar nieuwe auteurs en helpt vervolgens met de 8 creatieve kant van het schrijven. Ze denkt mee over de grote lijn van een boek en geeft feedback op het manuscript. de combinatie van creativiteit en de drang om nieuwe dingen uit te proberen, komt ook hier van pas. Als de boekpresentatie van Koen Kardashian vanwege corona niet door kan gaan, bedenkt Ginny een alternatief. In plaats van een fysieke bijeenkomst lanceren ze een korte documentaire over Koen. Ginny regisseert de film helemaal zelf. overprikkeling en onderprikkeling Haar creativiteit is een van de positieve kanten van AdHd, maar er zijn natuurlijk ook dingen die weleens in de weg zitten. Het werk voor de uitgeverij doet Ginny als freelancer en het leven als freelancer is niet altijd gestructureerd. Als AdHd’er kan het fijner zijn om een vaste baan te hebben, met vaste werktijden en duidelijke taken. Het nadeel daarvan is dat Ginny dan de uitdaging mist. “de grens tussen overprikkeling en onderprikkeling is bij mij erg dun.” lang niet iedereen begrijpt dat je als AdHd’er last kunt hebben van overprikkeling en onderprikkeling. Zo raadde een Arbo-arts haar aan om een baan te zoeken met minder prikkels, omdat hij dacht dat ze daardoor minder stress zou hebben. “Ik begrijp zijn reactie wel, maar het zou fijner zijn als artsen zich iets meer in je verdiepen. Ik heb ooit geprobeerd om als bijbaan data in te voeren bij bol.com. dat was werk zonder een enkele prikkel. Ik hield het nog geen maand vol.” overal lijstjes net zoals bij waarschijnlijk veel
Ben niet te streng voor jezelf andere AdHd’ers, zijn to-do-lijstjes een van de belangrijkste hulpmiddelen van Ginny. “de lijstjes variëren van taken die ik voor werk moet doen tot boodschappen en vragen die ik nog aan mijn vrienden wil stellen. met zo’n to-do-lijst maak ik mijn overvolle hoofd leeg.” een van projecten die daar regelmatig op verschijnt, is haar tweede boek met de titel ‘de dood - een troostboekje voor mensen zoals jij en ik’. Ginny’s vader overleed in 2005 en haar moeder in 2014. Het schrijven daarover gaat moeizaam en de publicatiedatum is uitgesteld. niet alleen omdat het een moeilijk onderwerp is, maar ook omdat het lastig is om langere tijd achter elkaar te schrijven. “sommige schrijvers gaan zitten en beginnen gewoon. dat kan ik niet. Ik weet wat ik moet doen, maar toch lukt het me vaak niet om me ertoe te zetten.” Het niet kunnen beginnen met een taak is een kenmerk van AdHd dat haar af en toe dwars zit. “Zo ben ik nu al twee dagen bezig met de gedachte dat ik mijn financiële administratie moet doen. Het lukt me niet om er mee te beginnen. dat geeft stress en zorgt ook voor angst. Ik denk er wel de hele tijd aan, maar lijk daardoor nog meer te bevriezen.” tips voor de werkdag een van de belangrijkste adviezen van Ginny over AdHd en werk, is om te accepteren dat je soms ook klaar kunt zijn met een dag. “Als het er niet uitkomt, komt het er die werkdag ook gewoon niet meer uit. dan kun je beter stoppen en een dag later verder gaan.” daarnaast heeft ze nog twee andere belangrijke tips: “Herken waar je eigen gedrag je in de weg zit. dan kun je het ook aanpakken. ben daarnaast niet te streng voor jezelf en vergelijk jezelf niet constant met anderen. Zij kunnen misschien dingen die jij niet kunt, maar vergeet niet dat jij dingen kunt die zij niet kunnen.” 9
VAn OnzeKeRheid nAAR KRAchT - je eiGen dySlexie pORTfOliO peter millenaar (65) is één van de schrijvers van “Haal meer uit je dyslexie. (H)erkenning en 20 tips door dyslecten zelf”. Zijn echte werk en passie is thuisbegeleider. tot er een reorganisatie komt. Iedereen wordt ‘buurtteam-medewerker’. Hij ook. Het is onduidelijk wat die nieuwe functie precies inhoudt. ‘Hoe zorg ik dat ik hierbinnen op mijn plek kom?’ vraagt peter zich af. Hij verzint een briljant plan. teKst: peter mIllenAAr A 10 l 28 jaar werk ik als thuisbegeleider. Ik help mensen thuis met alle problemen die tegenwoordig onder de Wmo vallen, zoals ondersteuning bij financiën en met instanties, het leren omgaan met de gevolgen van psychische problemen, etc. Hier ligt mijn hart en ik ben er goed in. Ik vroeg mij af: wat blijft er van dit werk over in mijn nieuwe functie als buurtteam-medewerker? meer kantoorwerk en vooral de indicatiestellingen voor de Wmo waren onderdelen van het nieuwe takenpakket waarover ik zorgen had. Gedoe met formulieren, veel lees- en schrijfwerk. daar zag ik tegenop. Vanwege mijn dyslexie zou mij dat veel tijd en energie kosten, met grote kans op fouten. daar had niemand wat aan. mijn probleem was duidelijk: hoe zorg ik dat ik op mijn plek kom in die nieuwe functie? Ik bedacht een oplossing die wonderwel goed uitpakte: ik schreef een portfolio (zie hiernaast). over mijzelf en mijn dyslexie. de impact die dit heeft op mijn manier van denken. de sterke en minder sterke kanten. Ik benoemde daarin ook de Wmo-indicatiestellingen als mogelijk probleem voor mij. en ja, er staan taalfouten in. dat hoort bij mijn dyslexie. Ik heb het gewoon laten staan. resultaat: ik doe waar ik goed in ben mijn leidinggevende was enthousiast. Het portfolio ging naar de afdeling personeelszaken en ook zij waren er heel blij mee. Waarom? omdat ze nu precies wisten wat ze aan mij hadden. resultaat: ik heb een prachtige nieuwe functie als buurtteam-medewerker. Ik doe grotendeels wat ik hiervoor ook boekje ‘haal meer’ is eye opener onderaan mijn porfolio noemde ik nog het boekje “Haal meer uit je dyslexie”. er was meteen grote interesse. Zo bleek de persoon die mij deed met iets meer uren op kantoor dan voorheen. maar ook daar doe ik dingen die bij mij passen. Wmoindicatiestellingen doe ik niet. een collega zag juist op tegen het ambulante deel van het werk. Zij neemt dit met liefde van mij over.
moest inwerken ook dyslectisch te zijn. Het boekje was voor haar een eye opener: “nooit gedacht dat er ook positieve kanten aan dyslexie zaten!”. peter millenaar Ik ben ongelofelijk blij dat ik deze stap gezet heb. Vanuit onzekerheid over mijn toekomst kwam ik in mijn kracht, puur door mezelf te omschrijven. Grote voordeel is dat ik nu niet op mijn tenen hoef te lopen. mensen weten precies wat ze aan me hebben. en ze accepteren mij zoals ik ben. Wie weet inspireert mijn verhaal jou als je in een vergelijkbare werksituatie belandt. meer weten over het boekje? https://www.impulsenwoortblind.nl/dyslexie/ nieuws-dyslexie/hoe-werkt-dyslexie-bij-volwassenen-lees-dit-boekje-en-snap-jezelf/ portfolio peter millenAAr – zo Werkt mijn dyslexie ik ben dyslexie. liever spreek ik van neuro diversiteit de meesten mensen gebruiken hoofdzakelijk hun linker hersenhelft. dat is onder andere de talige kan en een lijn denker.( beginnen bij stap 1 dan krijg je stap 2 en zo voor, zo kom je uit eindelijk bij de oplossing. Ik gebruik hoofdzakelijk mijn rechter hersenhelft. dat is meer de creatieve kant en het conceptueel denken. dat houd in dat ik in de vorm van maind mappen denk. bij 1 probleem heb ik in een paar seconden in mijn hoofd wat daar allemaal mee samen hangt. Verder weet ik vaak al meteen de oplossing. Alleen de stappen er heen weet ik dan nog niet. Ik begin dus meestal bij de oplossing en bedenk dan welke stap daar voor is en welke daar voor. dus van stap 10 naar 9 dan 8 end. de volgende positieve kanten van dyslexie zijn bij mij van toe passing: empathisch door het conceptuele denken goed verbanden kunnen leggen. Helikopterview Geduld doorzettingsvermogen echt betrokken zijn oprecht nieuwsgierigheid Hooggevoelig. Goed aanvoelen, fingerspitzengefühl Groot aanpassingsvermogen, positieve kameleon minder oordeel hebben oplossingsgericht creatieve oplossingen denken buiten de gebaande wegen denken strategische denken snel denken Goed tussen de regels door kunnen kijken brede interesse praktisch vervelende kant van dyslexie niet snel kunnen lezen. moeite met het eigen maken van computerprogramma’s moeite met namen onthouden door het conceptuele denken te veel in het hoofd hebben. Wat heb ik nodig: Ik zal vermoedelijk ondersteuning nodig hebben en misschien blijvend nodig hebben bij de indicatie aanvragen van de Wmo bij de gemeente van wegen mijn dyslexie. stukken heb ik geruime tijd van te voren nodig om het te kunnen lezen. 11
Vrouwen met AD(H)D de meeste vrouwen met Ad(H)d proberen al hun leven lang op tijd te komen, zich aan planningen te houden, minder uit te stellen. tot ze vastlopen. stop met dat gevecht, betoogt AdHd-coach Anne van Hees. ontdek wat werkt voor joú. tekst: Anne vAn hees 12 V rouwen krijgen in ons land nog steeds aanzien lijk minder vaak de diagnose AdHd dan mannen. Is AdHd werkelijk zo’n mannending of speelt er iets anders? een mogelijke verklaring van dit grote verschil is dat vrouwen beter zijn in communicatie en sociale interactie dan mannen, zoals bijvoorbeeld psyQ op haar website vermeldt. daarmee zijn ze beter in staat hun AdHd-kenmerken (voor zichzelf) te verbloemen. Add is geen Adhd Vrouwen met AdHd en Add verschillen op hun beurt ook weer duidelijk van elkaar. bijvoorbeeld alleen al in de ‘ruimte’ die zij innemen in gesprekken (en het aantal decibellen dat zij produceren). ook geven zij heel verschillend uiting aan de onrust die ze ervaren. Vrouwen met AdHd zijn veelal fysiek actief en zoeken gezelschap op. Vrouwen met Add zijn vaak liever alleen en ogenschijnlijk rustig. tegelijkertijd draait hun hoofd op volle toeren en de vele gedachten leiden vaak tot een gevoel van overspoeling, wat soms zorgt voor apathie. Add is geen AdHd, zoveel is duidelijk. maar in het leer- of ontwikkelingsproces dat vrouwen doorlopen, zie ik in mijn coaching praktijk nauwelijks verschil. een leerproces dat leidt
durf jezelf te zijn anne van hees naar een leven dat past bij wie zij zijn mét hun AdHd of Add. over dat leerproces wil ik het hier hebben. Ik gebruik daarbij vanaf nu alleen nog de parapluterm AdHd. vastlopen in je leven Klinisch psycholoog dr. nicole lepera schrijft in haar boek How to do the work dat al haar cliënten bij aanvang van de therapie één overeenkomst hebben: ze zitten vast. dit gebeurt op verschillende vlakken in hun leven: werk, relatie, vriendschappen en financiën, om er maar een paar te noemen. Vaak ook lopen ze vast op meerdere vlakken tegelijk. ook de vrouwen die ik coach, zijn vastgelopen in hun leven. Vorige week voerde ik een kennismakingsgesprek met miranda. Zij is 32 jaar en heeft de diagnose AdHd. Haar verhaal over hoe en waarmee ze vastliep leek een never ending story. lichamelijke problemen, geen werk, een onlangs verbroken liefdesrelatie. toch leek haar verhaal na zo’n drie kwartier voor dat moment verteld, waarop ik zei: ‘Keer op keer zag ik bij de vrouwen die ik in de afgelopen 10 jaar coachte, dat de oplossing voor hun problemen in een hele andere hoek lag dan waar hun problemen waren ontstaan. bijna altijd namen de problemen af, of verdwenen zelfs volledig, naarmate ze meer het leven gingen leven dat bij hen past.’ Het bleef stil. 10 seconden… 20 seconden…daarna: vochtige ogen, gevolgd door tranen. na een tijdje vroeg ik haar: ‘Wat raakt jou?’ miranda antwoordde: ‘Ik heb nog nooit nagedacht over welk leven ik eigenlijk wil leven. Ik heb mijn leven altijd geleefd zoals ik dacht dat het hoorde. Ik deed wat ik dacht dat er van me werd verwacht. en natuurlijk loop ik vast, want de maatschappij en ik, dat is op een aantal gebieden een niet al te beste match.’ de verkeerde focus de focus op het ‘bestrijden’ van de kenmerken die we AdHd noemen, is iets waar vrouwen als miranda al hun hele leven intensief mee bezig zijn geweest, ook voordat zij de diagnose kregen. Vaak zijn ze super goed in planningen maken (eraan houden lukt minder), hebben ze een heel arsenaal aan trucjes en manieren om zichzelf ‘bij de les’ te houden en bezitten ze tenminste drie wekkers waarmee ze telkens weer proberen om wél op tijd op een afspraak komen. en toch, 13
op het moment dat ik ze leer kennen en vraag wat hen naar mij heeft gebracht, krijg ik een antwoord als: ‘Ik wil minder vaak te laat komen, minder uitstellen, meer waarmaken wat ik beloof aan anderen of afspreek met mezelf.’ en ja, dit zijn typische problemen waar vrouwen met AdHd mee worstelen. maar nee, het opnieuw of nog op een andere manier proberen te veranderen van dit gedrag, is vanuit ontwikkelingsperspectief geen goed idee. je eigen leerproces sturen ook met miranda ga ik op zoek naar wie zij is met haar AdHd en het leven dat daarbij past. dat vraagt zelfonderzoek. Achterhalen welke verhalen je tot dan toe over jezelf vertelde. Wat daarvan waar is en wat niet. Voelen wat nog niet is verwerkt, waardoor er nog geen ruimte was om nieuwe mogelijkheden te zien of uit te proberen. denk bijvoorbeeld aan een gesprek met je leidinggevende over mogelijkheden om in een aantal ‘focusblokken’ te werken. Je durven openen voor een ander leven dan de meeste mensen (lijken te) leven. Kortom: nieuwe manieren van aanpak uitproberen die ertoe leiden dat je meer en meer het leven 14 creëert dat bij jou past. Gedurende dit hele proces ontdek je steeds meer hoe jouw persoonlijke leer- en ontwikkelingsproces werkt, zodat je op den duur zelf je eigen leerproces kunt sturen. Keer op keer vertellen vrouwen met AdHd mij dat hun diagnose hen voornamelijk het volgende bracht: erkenning. Ze voelen zich door de diagnose gezien. Ze begrijpen eindelijk waarom ze zich altijd anders voelden, waarom ‘gewone’ dingen hen zoveel moeite kosten. Het is meer vrouwen gegund dat zij al eerder een leven kunnen creëren dat past bij wie ze zijn. Want wat deze vrouwen vooral nodig hebben, is dat ze zichzelf mogen zijn, mét hun AdHd. anne van Hees is oprichter van De aDHDacademie. Zij is ook mede-organisator van aDHD Café Eindhoven. bronnen: www.psyq.nl/adhd lepera, n. (2021). How to do the work: recognize your patterns, heal from your past + create your self.
Logeren tekst: susAn slIep I k sta op het punt om het derde digitale overleg in te gaan wanneer mijn zoon opeens naast mij staat. Hij heeft net twee bananen, een kiwi en een glas melk op en nu heeft hij buikpijn. Ik weet inmiddels dat ik niet moet zeggen dat het wel over gaat. om de vijf minuten brengt hij verslag uit van al zijn lichamelijke sensaties waar ik aandachtig naar luister, net zo lang totdat het over is. Volgende week gaat hij met zijn vriend een paar dagen uit logeren en ik betrap mezelf erop dat ik er naar uitkijk. Hij is de zoon waarop ik altijd heb gehoopt. Zorgzaam, lief en bruisend van de levensenergie. maar hij kan ook heel druk zijn, is altijd alles kwijt en zijn beweeglijkheid zorgt soms voor ongelukken. Zondagochtend breng ik hem naar het station. Hij draagt zijn eigen tas en begroet zijn vriend zoals jongens van 14 dat doen. Ik krijg een vluchtige kus en voor ik het weet zijn ze de poortjes door. Ik roep hem nog na ‘stuur je een appje als je daar aankomt?’, maar ik krijg geen reactie meer. Voor ik het weet zijn ze uit beeld. In de dagen die volgen moeten we allemaal wennen aan de rust in huis. Ik stuur hem iedere avond een appje maar krijg meestal geen reactie terug. soms opeens toch een bericht. ‘Vandaag gingen we kanoën, mijn schoenen zijn zeiknat’. daarna weer niets. de stilte in huis wordt langzaam oorverdovend. Vijf dagen later sta ik op dezelfde plek. In de verte komen twee jongens aanlopen. Het duurt even voordat ik doorheb dat hij het is. lange jongen, capuchon over zijn hoofd, de weekendtas nonchalant over zijn schouder. en ineens zie ik waar ik al die tijd met mijn neus bovenop zat; hij wordt volwassen, ik kan hem loslaten en dan komt het goed. Ik slik een brok in mijn keel weg. dan ziet hij mij staan, lacht breeduit naar me en roept vrolijk ‘Hé mam, heb je me gemist? Je gaat toch niet janken hè?!’ 15
WAT heB iK nOU AAn die dySlexieVeRKlARinG? bij de dyslexielijn krijgen we regelmatig vragen over de dyslexieverklaring bij een examen. Het gaat dan meestal over een examen voor een werk gerelateerde bij- of nascholing. of een beroepsopleiding. Wat heb je in deze situaties eigenlijk aan een dyslexieverklaring, is de vraag. Wij zoomen er in dit artikel op in. teKst: KArIn JAHromI en JulIe Houben m 16 iddelbare scholen, hogescholen en universiteiten hebben hun dyslexiebeleid meestal aardig op orde. bij veel beroepsopleidingen en bij- of nascholingscursussen is dit helaas niet zo. of het is er wel maar de naleving laat te wensen over. de examenkandidaat weet ook niet wat hij/zij kan vragen of eisen en ziet de kansen op het halen van het examen verdampen. Wat heb je dan aan je dyslexieverklaring? geen aangepast examen precies met dit probleem worstelt Alex (30), die een opleiding tot rij-instructeur doet. Hij mailt onze dyslexielijn omdat het mis dreigt te lopen met zijn theorie-examens. Het praktische gedeelte ging prima. Autorijles geven gaat hem al goed af. maarja, de theorie gaat een stuk lastiger met dyslexie. Hij heeft inmiddels al twee theorie-examens achter de rug. die gingen niet zo best. Hij had van tevoren keurig zijn dyslexieverklaring opgestuurd en dacht dat hij dus ook aangepaste examens had gedaan. niet dus. pas als hij een herexamen moet doen, komt hij erachter dat het exameninstituut IbKI niets met zijn dyslexieverklaring heeft gedaan. daarom had hij zulke slechte resultaten! Wanneer Alex aan de bel trekt bij het IbKI blijkt er van alles te zijn mis gegaan. Het IKbI had zijn dyslexieverklaring niet goedgekeurd omdat het psychodiagnostisch rapport met de voor hem specifiek opgestelde aanbevelingen ontbrak. maar daarover hadden ze Alex nooit een bericht gestuurd. Alex stuurt het IbKI alsnog het psychodiagnostisch rapport, waarna zijn dyslexieverklaring wordt geaccepteerd. ‘mondelingen doen wij niet’ Vol vertrouwen doet hij een herexamen, waar nu inderdaad het ‘d’tje’ van dyslexie op staat. maar tot zijn grote schrik maakt hij dit herexamen nog slechter. Hij ziet ook geen verschil in het taalgebruik met de vorige examens en de extra tijd redt hem niet. Waarom is er niets gedaan met de aanbevelingen in zijn dyslexieverklaring? Zoals een mondeling, of eenvoudiger taalgebruik? de dyslexieregeling van IBKI wekt namelijk de indruk dat het exameninstituut wel degelijk rekening houdt met wat een specifieke student nodig heeft. daarom willen
ze ook het rapport erbij ontvangen. Gefrustreerd schrijft Alex een klachtenbrief naar het IbKI en zijn opleider. Het antwoord van het IbKI is heel formeel: mondelingen doen ze niet bij theorie. taalaanpassingen ook niet. eigenlijk dus niets wat hem helpt bij een examen. Wat heeft hij dan aan zijn dyslexieverklaring, is zijn wanhopige en terechte vraag aan ons. je moet er zelf werk van maken Vaak is het ontbreken van heldere communicatie tussen een opleider, student en exameninstituut de reden dat het misgaat bij examens. een opleider heeft geen idee hoe dyslexieondersteuning er in de praktijk uit kan zien. daarbij heb je als student met dyslexie zelf, zoals Alex in dit geval, vaak ook geen enkel idee hoe je het beste ondersteund kan worden. passen alle aanbevelingen uit de (soms al best oude) dyslexieverklaring nog steeds bij jou? Ik (Karin) bespreek met Alex deze miscommunicatie en welke rol hij zelf heeft in de oplossing. Zo kun je aan de manier waarop je je studie hebt aangepakt, waar je belemmeringen bent tegengekomen en hoe je je sterke kanten hebt aangesproken, voor een groot gedeelte ook aflezen hoe een ideaal examen er voor jou uit kan zien. tijdens dit gesprek komt Alex erachter dat hij zich tot nu toe te passief heeft opgesteld. Hij was ervan uitgegaan dat het simpelweg opsturen van de dyslexieverklaring voldoende was om een dyslexievriendelijk examen te krijgen. de praktijk is vaak weerbarstiger: je moet er echt zelf werk van maken. We gaan samen in gesprek Vol goede moed mailt Alexander opnieuw zijn opleider en de contactpersoon van het IbKI. dat hij in gesprek wil over welke aanpassingen haalbaar en uitvoerbaar zijn, zodat hij wel een theorie-examen kan doen dat rekening houdt met zijn dyslexie. Zijn opleider stuurt het IbKI ook nog een mail waarin zij vooral pleit voor een mondeling. Het is haar ook een raadsel waarom dit kennelijk totaal onbespreekbaar is terwijl dit dé oplossing is voor mensen met dyslexie. Gelukkig krijgt Alexander na 3 weken radiostilte een uitnodiging voor een gesprek bij het IbKI. Hij is inmiddels lid van Impuls & Woortblind geworden en ik (Karin) ga hem hierbij helpen. mooie testcase als we het hebben over de weerbarstige praktijk van het nut van een dyslexieverklaring! vanwege de deadline van dit magazine eindigt het verhaal hier. Wordt vervolgd! 17
Ik maak geen geheim actueel Anne (24) heeft dyscalculie. Ze was graag eerder getest. dan was haar middelbareschooltijd een stuk fijner geweest. Ze gunt jongeren met dyscalculie dat ze op tijd erkenning én de juiste hulp krijgen. Haar tips: ‘laat je testen en schaam je niet om hulp te vragen’. tekst: Anne bAkker 18 I k werk als onderwijsassistent op het Vso. bij wiskunde of rekenen kan ik vaak niet helpen omdat ik de sommen zelf niet snap of omdat ik geen voorbeelden kan geven. dit is soms even slikken. maar ik maak er dan geen geheim van en probeer mij er niet onzeker over te voelen. Ik heb nou eenmaal dyscalculie. daar kan ik niks aan doen. bij alle andere vakken kan ik de leerlingen prima begeleiden. Gelukkig doen mijn collega’s er ook niet moeilijk over. Ze accepteren mij gewoon zoals ik ben. Achteraf ben ik blij dat ik mijn dyscalculie niet heb genoemd bij mijn sollicitatie. mensen hebben dan toch vaak vooroordelen. maar waarom zou je met dyscalculie geen goede onderwijsassistent zijn? Ik wilde bewijzen dat ik dat wel kon en dat is goed uitgepakt. daarna heb ik het aan mijn directe collega’s verteld. op de basisschool werd ik pas in groep 8 getest op dyscalculie, omdat mijn lerares zei dat ik het echt niet had. Gelukkig hebben m'n ouders doorgedrukt en geëist dat er een test werd afgenomen. Zij hadden het vanaf groep 3 al in de gaten. toen bleek dat ik inderdaad dyscalculie had, kreeg ik 2x per week 20 minuten 1 op 1 begeleiding, maar dit was veel te weinig en veel te laat. Ik had al zo’n enorme achterstand opgelopen.
van mijn dyscalculie erg ongelukkig doordat de diagnose dyscalculie zo laat kwam, moest ik ook naar een middelbare school die onder mijn niveau lag. mijn citoscore was heel laag, alleen door de slechte rekenprestaties. Vmbo kader-basis was daarom de enige optie. op de middelbare school kreeg ik wel ondersteuning in een rekenwerkgroepje. Helaas stopte dit al na een half jaar, omdat de werkgroep te klein werd nadat wat leerlingen eruit gingen. Het enige wat ik vanaf toen moest doen, was op reken- en wiskunde toetsen bovenaan 'dyscalculie' schrijven. de docenten zouden hier dan rekening mee houden, maar aan de berekening van het cijfer veranderde eigenlijk niks. ook mocht ik een rekenmachine en een tafelkaart gebruiken en kreeg ik extra tijd. maar dat helpt allemaal niet als je iets gewoon niet snapt. Ik werd er erg ongelukkig van. Gelukkig haalde ik voor alle andere vakken (naast rekenen en wiskunde) zulke hoge cijfers dat ik na 2 jaar kader-basis mocht overstappen naar vmbo-tl. nu kon ik toch de vervolgopleidingen doen waar ik mijn zinnen op had gezet! Ik heb eerst 3,5 jaar sport en bewegen gedaan en bezit certificaten voor fitness instructrice, personal trainer en dans instructrice. daarna heb ik nog 2,5 jaar onderwijsassistentie gestudeerd. en nu heb ik een superleuke baan als onderwijsassistent. bijbaantje als kassière Ik ben blij en trots met waar ik gekomen ben. maar ik was liever eerder getest. dan had ik op tijd hulp gekregen en was ik meteen naar vmbo-tl gegaan. dan zou ik nu misschien ook beter de berekening van +, -,: en x sommen begrijpen. maar de beste hulp zou erkenning en herkenning zijn geweest. dat de juffen en meesters wisten dat ik extra moeite had en niet dom was. 19
Want dat gevoel had ik toch heel sterk op de basisschool. op dit moment heb ik eigenlijk nauwelijks nog last van mijn dyscalculie. Ik heb mijzelf aangeleerd om terug te rekenen omdat ik graag in een winkel wilde werken. door mijn bijbaantjes als kassière bij de HemA en lidl leerde ik dit steeds beter. en omdat we ook onze werk- en pauzetijden zelf moesten bijhouden, kon ik hierna makkelijker klokkijken. treintijden en werktijden blijven wel een puntje van aandacht. Ik ben altijd te vroeg en reken op de seconde m'n reistijd uit, anders raak ik gestrest. beelddenken of het samenhangt met mijn dyscalculie weet ik niet maar ik ben een echte beelddenker. dit is heel handig omdat ik veel bezig ben met naaien, tekenen en andere knutsels. Ik kan van tevoren in m'n hoofd al zien hoe ik m'n knutsels, naaipatronen en tekeningen moet maken, zodat het er leuk uit komt te zien. dit vermogen tot beelddenken werkt ook door in cijferreeksen. Ik kan bijvoorbeeld de cijfers van een fiets- of wandelroute (dat zijn er meestal een stuk of 20) één keer zien en tegen mijzelf zeggen en dan onthoud ik die reeks voor een aantal weken. die zit dan als een soort foto in mijn hoofd. Heel handig want ik houd veel van fietsen en wandelen. heb je (mogelijk) dyscalculie? mijn tips voor jou laat je testen! Hoe eerder hoe beter. met de juiste hulp én de erkenning dat je niet dom bent, wordt je schooltijd een stuk fijner dan dat je maar voortploetert. met een diagnose heb je ook recht op extra tijd, gebruik van hulpmiddelen etc. bij toetsen op school en bij latere nascholing. Vertel aan de mensen met wie je nauw samenwerkt of je docenten op jouw opleiding dat je dyscalculie hebt. Ik weet zelf dat dit lastig is. Je wil niet afgerekend worden op je dyscalculie want het is maar een klein deeltje van wie jij bent. en mensen maken het al snel groter dan het is, uit onwetendheid. maar het is wel fijn dat in ieder geval een paar mensen ervan weten. dan kun je op die mensen terugvallen en hulp vragen als je het nodig hebt. natuurlijk wil je jezelf extra bewijzen (en dat is prima), maar zeg geen nee tegen hulp van anderen. Het is echt niet erg om hulp te vragen. Iedereen doet het, dus waarom jij niet? 20
Vijf VRAGen AAn liAnne OVeR hAAR Add ‘Ja dat schrijf ik wel even’, had ik tegen de hoofdredacteur van I&W magazine gezegd. ‘Haal je dat wel?’ natuurlijk, het is toch pas 27 september? Geen probleem voor iemand met AdHd en uitstelgedrag at the max. Kwestie van even een paar vragen stellen aan lianne (41), vaste bezoekster van het online Ad(H)d Vragenuurtje op donderdagavond. tien minuten voor de deadline druk ik op ‘send’. resultaat: een kort inkijkje in lianne’s leven. Zij heeft Add en combineert haar werk als ontwerper met een gezin. tekst: nAomI KennedIe 1 2 3 WAt vind je het fijnst AAn jouW Add? oneindige creativiteit, veel ideeën hebben, humor, fijngevoeligheid, opgaan in het moment, hyperfocus, aandacht voor details. oog voor ogenschijnlijk kleine dingen, dat kan de wereld nu goed gebruiken. WAt vind je minder fijn AAn je Add? Het altijd open staan, geen filter hebben, geen rem op mijn denken en associëren, een druk hoofd en daardoor vaak moe. WAt helpt jou om verder te komen Als je vAstzit in je Add? Aansturing van buitenaf, van man of vrienden. ook praktisch, in de vorm van wekkers, een vast ritme en structuur. mijzelf aansturen vind ik moeilijk. Het voelt heel tegennatuurlijk en zorgt (daardoor) voor veel zelfafwijzing. Ik haat het, al die grenzen, maar heb ze wel nodig, anders put ik mijzelf uit. 4 5 Als je in een pAAr zinnen jouW Add moet omschrijven, WAt zeg je dAn? door mijn Add-brein blijf ik teveel in mijn hoofd zitten en vind ik het moeilijk om prioriteiten te stellen. Heel vermoeiend. tegelijkertijd zie ik overal mogelijkheden. Wel opvallend dat ik als eerste de negatieve kanten benoem. Welke inzichten hebben jou het meest geholpen? begrijpen hoe ik in elkaar zit, hoe mijn brein werkt. daardoor weet ik nu beter wat wel en niet werkt voor mij als het gaat om werk, gezin, contact met andere mensen en met name de combinatie daarvan. te lang heb ik dingen gedaan die tegen mijn natuur in gingen zoals bijvoorbeeld het inschatten van tijd. dat doe ik nu niet meer. Ik vraag gewoon om hulp! 21
OVER INCLUSIE . OVER INCLUSIE . OVER INCLUSIE . tekst: kArin jAhromi Met UDL naar inclusief onderwijs op 27 mei organiseerde ecIo (expertisecentrum Inclusief onderwijs) een online studiemiddag over ‘ontwerpen van exclusieve(re) leerroutes met udl’. Vanuit I&W kon er helaas niemand bij aanwezig zijn. Gelukkig wilden martine Hoefeijzers en ditte Ilbrink - die deze middag leidden – ons wel bijpraten over wat udl is en hoe dit zorgt voor echt inclusief onderwijs. M 22 artine Hoefeijzers en ditte Ilbrink werken bij cInop als onderwijsadviseur binnen het team flexibilisering. stichting cInop is een onderwijskundig advies- en onderzoeksbureau voor ‘een leven lang ontwikkelen’, waarvan ecIo een expertisecentrum is. martine houdt zich met name bezig met beroepsonderwijs en good-practice voorbeelden binnen hbo en universiteit. ditte is onderwijsadviseur. diversiteit als uitgangspunt udl staat voor universal design for learning. letterlijk vertaald: universeel ontwerp voor ‘het leren’. Het staat voor een manier van onderwijs geven waarbij diversiteit van studenten het uitgangspunt is. Kort gezegd bereik je dit door de inzet van flexibele doelen, methoden, materialen en evaluatienormen. daarmee kom je tegemoet aan de verschillende behoeften van studenten en kun je effectief inclusief onderwijs bieden. Het uitgangspunt bij udl is feitelijk: gepersonaliseerd onderwijs voor elke student. en dus ook de student met een fysieke beperking, de zwangere, mantelzorgende of neurodivergente student. om het principe van udl wat concreter te maken komt het voorbeeld voorbij van de speciale lift of de ijzeren ‘oprijplaat’ voor de student in een rolstoel. dat leek mij een goed voorbeeld van 'universeel ontwerp'. Het tegendeel is het geval. dit zijn namelijk aanpassingen nadat een gebouw al klaar is. bij het ontwerp is dus niet voldoende aan mensen in een rolstoel gedacht. met udl voorkom je dit soort te late aanpassingen. Want je houdt in het onderwijsontwerp al rekening met diversiteit. maatwerk en persoonlijke leerroutes Flexibilisering van het onderwijs is een voorwaarde voor het toepassen
OVER INCLUSIE . OVER INCLUSIE . OVER INCLUSIE rolstoelopgang ditte ilbrink martine hoefeijzers van udl. onderwijsteams op veel onderwijsinstellingen zijn al aan de slag richting flexibel onderwijs. de corona-periode gaf deze ontwikkeling een boost, omdat hierdoor de verschillen tussen studenten meer zichtbaar werden. maatwerk en differentiatie in de vorm van verschillende leerroutes voor studenten zijn het nieuwe streven, waarbij er daarnaast nadrukkelijk oog is voor de ondersteuningsbehoefte van elke student. Wil je als opleiding de principes van udl toepassen in je onderwijs, dan moet je ze wel goed kennen en je ermee verbinden. de udl-studiemiddag was bedoeld voor docenten en onderwijskundigen uit het mbo, hbo en universiteiten. Het gedachtegoed van udl werd uitgelegd en de koppeling tussen udl en het flexibiliseren van onderwijs werd gemaakt. om praktisch aan de slag te gaan met udl hebben de aanwezigen casussen uitgewerkt. Want hoe los je bijvoorbeeld de situatie van een mantelzorgende student op? Hoe kan je ervoor zorgen dat collegetijden aansluiten op de zorgtaken van zo’n student. Welke specifieke andere oplossingen zijn er nodig? meer vrijheid voor de student ook interessant bij de overgang naar onderwijs vanuit het udlprincipe is de rol van de student zelf binnen dit proces. dit kan voor sommigen een lastige overgang zijn. studenten met een ondersteuningsvraag moeten op dit moment vooral assertief zijn om aan te geven dat ze aangepast onderwijs nodig hebben. Als onderwijs flexibel en meer inclusief ingericht wordt (met udl) krijgt elke student (zowel ‘reguliere’ als studenten met een beperking) meer regie over zijn/ haar leerroute en leerproces. dat is een spannend proces omdat er dan niet meer precies gezegd wordt hoe je iets moet leren. datgene wat je moet doen is wel duidelijk, maar de weg ernaartoe (het ‘hoe’) bepaal je zelf. dat is best een overgang, voor álle studenten. maar dit is wel waar udl om draait. Want als iedereen een eigen leerroute heeft, vormt de student met een (functie)beperking geen uitzondering meer. uitdagingen voor de opleiding udl betekent in de praktijk dat de student de vorm mag kiezen bij het tonen van zijn/haar kennis over een 23
bepaald onderwerp: wordt het een essay, een presentatie of een documentaire? Voor de docenten is dit nog wel een uitdaging, want hoe beoordeel je de getoonde kennis inhoudelijk goed als die in verschillende vormen aangeleverd wordt(appels en peren)? Het implementeren van udl en flexibel onderwijs heeft dus zeker gevolgen voor opleidingen. denk aan het toets- en examensysteem, studiemateriaal en veranderingen ten aanzien van colleges en samenkomsten. dat vraagt de nodige organisatorische en logistieke aanpassingen. naast deze ‘hobbels’ zijn er -hopelijk- ook voordelen voor de opleiding. Flexibilisering en een gepersonaliseerde manier van studeren zorgen als het goed is ook voor minder uitval én minder extra aanpassingen en ondersteuning voor individuele studenten. en wie weet bij veel studenten ook tot een hoger studietempo, omdat ze dankzij udl met meer plezier studeren. eén oplossing helpt meer studenten terugkomend op het voorbeeld van de mantelzorgende student. Hoe help je die student vanuit het udlprincipe? martine benadrukt dat bij het oplossen van een specifieke persoonlijke ondersteuningsbehoefte er altijd naar een gemene deler gezocht wordt waar mee je meteen een grote groep studenten helpt. Zoals bijvoorbeeld het zowel digitaal als fysiek aanbieden van de lesstof. de digitale vorm neem je dan op. Zo kan niet alleen de mantelzorgende student op een zelfgekozen moment (digitaal) studeren, maar ook de student met een (stofwisselings)ziekte die snel moe is en geen hele dagen naar school kan komen. Ik vraag ter afsluiting wat er maatschappelijk nodig 24 is om inclusief onderwijs te ondersteunen en dat extra duwtje in de rug te geven. Volgens martine is het onderwijs juist een heel geschikte plek om dit proces te starten en te blijven pushen. Het onderwijs raakt uiteindelijk niet alleen de student, maar ook het bijbehorende gezin, de docenten en de maatschappij als geheel. UNIvERSaL DESIgN fOR LEaRNINg: vERSCHIL IS DE NORm toegankelijk inclusief onderwijs is mogelijk met udl, waarbij je de diversiteit als uitgangspunt neemt. een onderwijsontwerp dat rekening houdt met de verschillende leerstijlen, talenten en mogelijke belemmeringen. minder ad-hoc aanpassingen, minder kosten en meer studiesucces. 1. Het aanbieden van informatie op verschillende manieren. 2. Het controleren van voortgang op flexibele wijze. 3. Het vergroten van betrokkenheid via verschillende leerstrategieën. meer over de uitkomsten van de udlstudiemiddag en udl zelf vind je hier: https://ecio.nl/ nieuws/terugblik-studiemiddag-ontwerpen-inclusievere-leerroutes-met-udl/ Hier vind je udl best practices uit o.a. Vlaanderen, waar ze al een stapje verder zijn: https:// ecio.nl/nieuws/implementatie-van-udl-internationale-best-practices/
ADHD Vrouwencafe online - een feestje van (h)erkenning tekst: sAsKIA elsWIJK sinds afgelopen juni organiseert saskia elswijk het online AdHdvrouwencafé. Vanaf het begin is de animo groot en zijn er maandelijks gemiddeld 10 tot 12 bezoekers. doe ook een keer mee! H et online Vrouwencafé is iedere eerste vrijdag van de maand vanaf 20.00 uur. Wie er komt verschilt per maand en dat is het fijne van dit online café. Als het je uitkomt, doe je gezellig mee en niets moet. sinds september is moon van der togt mede-host en organiseren we het Vrouwencafé samen. enkele reacties van bezoekers: “Het is heel gezellig, en er zijn ook serieuzere gesprekken mogelijk. Ik krijg het gevoel van ruimte en acceptatie. Als ik pas later kan instappen of eerder stop is dat oké. Iedereen krijgt aandacht, het is een overzichtelijke groep.” “Wat er fijn aan is? de openheid, de concreetheid, de waarheid, de humor, de tips, het inleven van saskia, het wederzijdse begrip.” “Het is erg fijn om de verhalen van anderen te horen en ervaringen uit te wisselen.” Vanuit het café bleek er behoefte om ook met thema’s te werken. In september hebben we al drie online burn-out Vrouwencafés georganiseerd. moon vertelde over haar ervaring met burn-out en gaf veel informatie. We werden er allemaal blij van. naast het café ben ik ook betrokken bij het AdHd Women project vanuit AdHd europe. Hun missie is meer bewustzijn creëren voor AdHd bij meisjes en vrouwen. dit doen zij o.a. met de supportgroup “Knowing me, knowing you” voor vrouwen uit de 25 We zijn hard aan het werk om ook een nederlandstalige sectie op de site te krijgen met informatie die is toegespitst op nederland en belgië, dus houd de site goed in de gaten. We hopen jou binnenkort ook te zien en spreken in het online Vrouwencafé! Kijk hier voor meer info en om je aan te melden, dan ontvang je de zoomlink: https://impulsenwoortblind.nl/adhd/adhd-cafe/eemnes/ hele wereld. Het is superinteressant te horen hoe ze in andere landen en culturen met AdHd bij vrouwen omgaan. deze groep is in het engels. Aanmelden kan via de site: https://adhd-women.eu/ support-guidelines/support-groups/ door heel europa zijn er online initiatieven zoals ons AdHd-vrouwencafé. een overzicht per land vind je hier: https://adhd-women.eu/supportguidelines/country-support-assistance/
AndeRS denKen OVeR Ad(h)d Als je zegt dat je AdHd of Add hebt, dan wordt dat vaak als iets negatiefs gezien. dan is er iets mis met je hoofd, heb je een stoornis en wordt er voortaan extra op je gelet. of je nu volwassene of kind bent. Aldus Gertrudie boersen. Zij wil af van deze visie. ‘Het is tijd voor een positievere kijk op Ad(H)d.’ teKst: GertrudIe boersen H 26 et is natuurlijk niet nieuw om Ad(H)d anders te willen labelen en dit is gelukkig een proces dat ook binnen Impuls & Woortblind al een tijdje aan de gang is. maar we zijn er nog lang niet. Want hoewel binnen de GGZ wel een tendens bestaat om in elk geval medicatie niet meer als de heilige graal te zien in de behandeling, ligt de focus nog wel sterk op medicatie en het "stoornisdenken". Ik heb daar steeds meer moeite mee als conceptueel denker die het een en ander herkent in het label Ad(H)d. Adhd en (zelf)medicatie Het huidige beeld van Ad(H)d is vooral ontstaan vanuit het medische model.1 In dat model is Ad(H)d een combinatie van bepaalde gedragskenmerken zoals aandachtstekort, snel afgeleid zijn, rusteloosheid, impulsiviteit en eventueel hyperactiviteit. dat zijn ook de belangrijkste kenmerken volgens de dsm-5, waarin zowel AdHd als Add als psychiatrische stoornissen zijn bestempeld. Het beeld overheerst nog steeds dat Ad(H)d een neurobiologische oorzaak heeft en dat medicijnen daartegen helpen. Hier is al jaren veel over te doen. mede daardoor is de snelle stijging van het medicijngebruik sinds kort omgebogen naar een duidelijke daling.2 Ik wil niet ontkennen dat medicatie bij mensen met Ad(H)d kan helpen. Het verbaast mij ook niet dat veel mensen met Ad(H)d overgaan op het gebruik van zelfmedicatie. Het gebruik van drugs, psychedelische middelen en alcohol ligt onder mensen met Ad(H)d hoger dan gemiddeld.3 daar is natuurlijk een reden voor: mensen met Ad(H)H hebben namelijk een grote behoefte is aan meer rust in het brein. dat biedt (zelf) medicatie vaak. Joel vertelt daar heel mooi over in podcast 39 van onze serie ‘Wat is jouw verhaal’.4 dat brein staat niet stil en niemand heeft ons ooit geleerd hoe we daarmee om moeten gaan. conceptuele denkers Het medische model gaat mijns inziens totaal voorbij aan iets dat voor mij en inmiddels velen met ons een gegeven is: mensen met Ad(H)d zijn conceptuele denkers of beelddenkers en hebben waarschijnlijk een anders bedraad en georganiseerd brein dan gemiddeld. dat brein heeft ook veel voordelen: een sterk beeldend vermogen, snel verbanden leggen en het grotere geheel zien, creatief kunnen denken,
gertrudie boersen snel oplossingen zien. en dat past weer binnen het denken vanuit het neurodiversiteitsmodel, namelijk: zoals wij mensen qua uiterlijk, lichaamsbouw of qua talenten divers zijn, zo zijn onze breinen ook divers. Het Ad(H)d-brein is één van de varianten en niet gestoord! Het neurodiversiteitsmodel geeft daarmee de mogelijkheid iedereen erbij te laten horen. Het medisch model sluit mensen met Ad(H)d uit. dat zie je nu al op sommige basisscholen: als kinderen met de diagnose Ad(H)d geen medicatie nemen, mogen ze soms de klas niet meer in!5 pogingen om de oorzaak voor Ad(H)d te achterhalen gaan nog steeds in de richting van ‘er is iets mis met de hersenen’, zoals minder dopamine in de hersenen of iets kleinere hersenen of hersendelen. sinds AdHd als "stoornis" in de dsm-III werd beschreven, is hier veel onderzoek naar gedaan. maar ondanks kleine verschillen met mensen zonder Ad(H)d, zijn die afwijkingen in de hersenen nog steeds niet aangetoond en hard gemaakt. mensen met Ad(h)d zijn nodig! Het is dus hoog tijd om het beeld van Ad(H)d als stoornis los te laten! daarmee wil ik de last die mensen hebben van een zo’n onrustig brein niet bagatelliseren, want er is wel degelijk een verschil met veel andere mensen en hun brein. en dan kom ik weer uit bij het neurodiversiteitsmodel. natuurlijk zijn er ook in de hersenen verschillen tussen mensen. maar zo zijn we niet gewend te denken. We weten wel dat mensen een andere mening of andere politieke voorkeur kunnen hebben, maar dat denkprocessen ook echt anders kunnen zijn, daarnaar wordt in de wetenschap nog nauwelijks onderzoek gedaan. toch is dat een heel logisch idee: zonder andersdenkenden is er geen evolutie van de mens, is er geen vooruitgang. dus mensen met Ad(H)d zijn hard nodig in onze maatschappij, anders waren ze er niet! Wordt vervolgd. gertrudie Boersen is trainer en coach bij Dynamika en auteur van het boek “Dyslexie: stoornis of intelligentie?” meer info op: www.geniaaloprechts.nl --------------------------------------------------1 Hofmeester. n., maart 2017, I&W magazine: Van medisch model naar neurodiversiteit. 2 sFK. (2019) https://www.sfk.nl/publicaties/pW/2019/ sterkere-daling-aantal-jonge-gebruikers-methylfenidaat 3 https://expertisecentrumalcohol.trimbos.nl/items/ details/alcohol-en-adhd 4 https://soundcloud.com/dynamika-podcasts/39joel-3132020-chaos-in-hoofd-drugs-verslavingschool-houding-camera-assistent 5 bloemink, s., 2018. diagnosedrift: https://www.groene.nl/artikel/diagnosedrift 27
Neurodiversiteit M Anne en nicolas hebben beiden Add. Ze zijn collega’s bij ‘consultancy-reus’ deloitte en hebben daar samen neurodiversiteit op de kaart gezet. daarmee voorzien ze duidelijk in een grote behoefte. ‘We gaan van deloitte een echte inclusieve werkgever maken.’ tekst: Anne verrips en Nicholas coiNtepas 28 et meer dan 6.500 mensen in 15 kantoren in heel nederland is deloitte nederland een van de grootste professionele dienstverleners op het gebied van accountancy, belastingen juridisch advies, consultancy, risk management en financiële advisering. mijn naam is Anne Verrips (26), sinds 2019 werkzaam bij deloitte op het gebied van inclusiviteit en diversiteit. Zelf ben ik als tiener gediagnostiseerd met Add, wat een van de aanleidingen was om het gesprek over neurodiversiteit te starten bij deloitte. En ik ben Nicholas Cointepas (29), ook sinds 2019 werkzaam bij Deloitte binnen onze Consulting afdeling. Ik heb ADD en kreeg onlangs het stempel hoogbegaafd. Ik werk samen met Anne om neurodiversiteit - de verschillen tussen de breinen van mensen en dus verschillende manieren van denken en leren - binnen Deloitte onder de aandacht te brengen. echt inclusief bij deloitte is er al langer aandacht voor inclusiviteit en diversiteit, maar hierbij ligt de focus vooral op de meer ‘bekende uitdagingen’ zoals gender-, lGbtIQ+-, en culturele diversiteit. omdat ik (Anne) zelf uit een gezin kom waar autisme, dyslexie en AdHd bekende termen zijn, vond ik dat wij bij deloitte hier ook meer aandacht aan konden besteden. In een echt inclusieve organisatie moeten ook neurodiverse collega’s zichzelf kunnen zijn. daarbij hoort dat je open kunt zijn over je uitdagingen en wensen, dat je van elkaar kunt leren en dat er binnen de organisatie meer kennis is over de sterke kanten van jouw neurodiverse brein. Ikzelf (Nicholas) merkte dat mijn ADD/Hoogbegaafd ‘profiel’ ervoor zorgde dat mijn collega’s soms zoekende waren hoe met mijn specifieke uitdagingen om te gaan. Door daar open en eerlijk over te praten ben ik via leidinggevenden met Anne in contact gebracht en is ons gevraagd om ons hier over
op de kaart te buigen. Door gesprekken met meerdere neurodiverse collega’s en dankzij een paar sessies met externe experts over verschillende typen neurodiversiteit, wisten wij zeker dat dit onderwerp van enorme waarde is voor Deloitte, onszelf en onze collega’s. Daarmee was het nieuwe Deloitte Neurodiversity Network een feit. podcast en webinars op 18 juni 2021, neurodiversity pride day, lanceerden wij het netwerk. We hadden voor alle 6.500 collega’s een aantal engelstalige ‘Deloitte Neurodiversity podcasts’ opgenomen over o.a. dyslexie, AdHd en Ass, en tijdens de lunch was er een webinar speciaal voor neurodiverse collega’s. Hier waren tot onze blijdschap meer deelnemers bij aanwezig dan wij hadden gehoopt. We waren verrast dat er naast mensen met Ass, AdHd, dyslexie en hoogbegaafdheid ook mensen in de sessie zaten die bijvoorbeeld stotteren, hoogsensitief zijn, hersenletsel hebben of ouders zijn van neurodiverse kinderen. ons initiatief voorziet duidelijk in een behoefte. We sloten onze eerste neurodiversity pride day af met een groots opgezette tweede webinar over de complexe werking van het brein, waarmee we veel collega’s anne verrips nicholas cointepas hopelijk nieuwe inzichten hebben gegeven over wat neurodiversiteit is. Na de lancering kregen wij veel enthousiaste e-mails van Deloittecollega’s uit het hele land. Zo mailde iemand dat hij twee keer uit de kast was gekomen: één keer als homo en één keer met ADHD, en dat het uitkomen als ADHD’er soms enger voelde dan het uitkomen als homo. Ook Elmer Gorseling, sinds april manager bij de Consulting praktijk van Deloitte, was enthousiast: “Het Neurodiversity initiatief binnen Deloitte is mijn eerste kennismaking met een bedrijf dat openstaat voor de meerwaarde van het niet hebben van een “neurotypisch” brein. (Zelf heeft hij ASS). Voor die tijd heb ik eigenlijk altijd de “beperkingen” gehoord en ervaren. Het zorgt voor een gevoel van erbij horen, ertoe doen. Het verlaagt de drempel om het bespreekbaar te maken, elkaar te ondersteunen en onze (meer)waarde als neurodiverse mensen tastbaar te maken in je organisatie, persoonlijk en zakelijk.” Inmiddels zijn wij een team van zo’n twaalf mensen. We zijn bezig met “informatie toolkits” over hoe om te gaan met verschillende vormen van neurodiversiteit, zijn we een buddy systeem aan het opzetten, en wijzen we speciale neurodiversiteits-vertrouwenspersonen aan waar mensen terecht kunnen met vragen. Zo zorgen we met ons neurodiversity network dat deloitte binnenkort ook voor neurodiverse mensen een aantrekkelijke en inclusieve werkgever is. deloitte kan natuurlijk niet de hele arbeidsmarkt veranderen, dus werk jij bij een organisatie en inspireert dit verhaal jou ook tot actie? neem gerust contact op via averrips@deloitte.nl of ncointepas@deloitte.nl. 29
OVeR SchAAMTe en de KRAchT VAn KWeTSBAARheid of ik me schaam voor mijn dyslexie? nee nAtuurlIJK nIet! maar ik ontdekte dat dit voor mij niet helemaal klopt. Ik moest wel eerst in een crisis zitten voor ik dat kwartje kon laten vallen. mijn schaamte ging niet over mijn dyslexie zelf. Hij zat een laagje dieper. ‘Ik wilde zo zijn als iedereen.’ teKst: leontIen JAnsen A 30 ls ik zeg dat het tijdens het afstuderen gebeurde, begrijp je het woord crisis direct. Voor niet dyslecten is afstuderen al een crisis op zichzelf. Voor een student met dyslexie is dit een marathon rennen zonder benen! Zo ook voor mij. het kwartje viel een van de diepste crisismomenten was op een zaterdagochtend die ik speciaal had geblokt in mijn agenda om aan mijn scriptie te werken. terwijl ik een marathon probeerde te rennen achter mijn computer voelde ik me machteloos, dom en meer. machteloos is wel de boventoon. Ik wist met mezelf geen raad. Zo bijzonder als soms het universum kan zijn, ging de deurbel. Het bleek een goede oude vriend te zijn die spontaan langskwam. Hij zag meteen dat het niet goed met me ging. Ik kon mijn verhaal bij hem kwijt. Vol van verdriet en paniek vertelde ik dat ik het niet zag zitten met mijn scriptie. na het hele verhaal over dyslexie, afstuderen en mijn angsten keek hij mij vol medeleven aan en zei: dan zal jij jezelf wel veel schamen. mijn eerste reactie was verwondering en onbegrip, want ik schaam mezelf niet voor het feit dat ik dyslexie heb. maar het kwartje moest nog vallen! toen het viel besefte ik: nee, ik schaam me niet voor mijn dyslexie. maar wél voor de gevolgen. Voor het feit dat ik hulp nodig heb voor bepaalde dingen, die bij anderen vanzelf gaan. iedereen kan het toch alleen? Accepteren dat je dyslexie hebt is stap één, hulp vragen is stap twee. Want hulp heb je nodig. Ik besefte dat ik me enorm schaamde dat ik soms hulp nodig had vanwege mijn dyslexie. Ik wrong me in elke bocht om te verbergen dat ik het niet alleen kon. Iedereen kan het toch alleen? Ik wilde ook zijn zoals iedereen. In die laatste zin zit het gekwetste kind dat niet anders wil zijn dan haar leeftijdgenootjes en ergens heeft besloten om nooit te laten zien dat het soms hulp nodig heeft. dit is niet gelukt, gelukkig. hulp vragen mag naast de vriend die mij hielp het kwartje te laten vallen, ben ik enorm geholpen door het boek van brené brown: De kracht van kwetsbaarheid. Haar belangrijkste boodschap voor mij is dat je mag laten zien wat je niet kunt. en dat hulp vragen prima is. Het was niet gemakkelijk. door schaamte schiet je automatisch in een vecht- of vluchtstand. Ik was van het vluchten. maar met de jaren gaat het beter. mensen helpen meestal ook graag. Zo heb ik met hulp van verschillende personen mijn scriptie kunnen afronden. met hulp van Julie Houben is dit stuk voor jullie nu leesbaar. Als ik het half rood met aanpassingen terugkrijg, voel ik geen enkele schaamte meer. Alleen nog dankbaarheid en besef
dat iedereen kwaliteiten heeft en we elkaar aanvullen. maar dat kan alleen als we ons uitspreken over waar we hulp nodig hebben en als we onszelf vertrouwen op onze kwaliteiten. in 7 stappen van schaamte naar kracht In haar boek schrijft brené brown over jezelf weerbaar maken voor schaamte. Hieronder haar 7 stappen: 1. ontdek hoe en waar jij in je lichaam schaamte voelt. 2. probeer te achterhalen waar bij jou de schaamte vandaan komt. 3. Welke boodschap hoorde jij in de communicatie met de persoon tegenover wie jij schaamte voelt? 4. beoordeel of die boodschap klopt, of dat die in jouw eigen hoofd zit. 5. Waar denk je aan te moeten voldoen (verwachtingen)? 6. Zoek contact met anderen die misschien in hetzelfde schuitje zitten (Dyslexie Café online bijvoorbeeld) 7. praat over je angst en/of schaamte. 31 Ik heb ontdekt: hoe meer je over je schaamte praat, hoe minder het wordt. doordat je deelt, voel je dat je niet alleen bent en krijgt de schaamte minder grip op jou. meer info over het boek: brené brown: de kracht van kwetsbaarheid. heb de moed om niet perfect te willen zijn. 240 pag, verkrijgbaar o.a. via bol.com (€ 20,99) bekijk ook de herkenbare strip over schaamte van leontien!
Wetenschap T Heb je AdHd, dan gaat lezen en/of schrijven vaak ook lastiger. Heb je dyslexie, dan is concentratie niet altijd jouw beste vriend. niks nieuws voor mensen met AdHd en/of dyslexie. tijd voor meer wetenschappelijk bewijs voor deze samenhang. Want meten is weten. tekst: michel nelWAn - klinisch neuropsycholoog & kArin de jAger 32 ijdens een uitstapje was ik (michel) in Vaals, op het drielandenpunt. Het ene moment was ik in nederland, het andere in belgië, en tenslotte even in duitsland. dat was grappig en gaf een fijn gevoel. ons brein heeft blijkbaar de behoefte om de buitenwereld keurig te kaderen. Grenzen geven duidelijkheid, overzicht en rust. In de gedragswetenschappen werkt het eigenlijk net zo: een onderzoeker die zich verdiept in AdHd, komt op congressen doorgaans geen collega’s tegen die zich bezighouden met dyslexie, en omgekeerd. ook hier geven de grenzen tussen onderzoeksgebieden ogenschijnlijk duidelijkheid en rust. maar de werkelijkheid is een stuk ingewikkelder. dat heeft alles te maken met de ontwikkeling en werking van het brein zelf. brein doet niet aan grenzen In tegenstelling tot onze neiging om te kaderen en te versimpelen, is het brein zelf geen simpele verzameling afzonderlijke gebiedjes met duidelijke grenzen, zeker niet als het nog in ontwikkeling is. de ontwikkeling van de ene regio in de hersenen is sterk afhankelijk van die van andere regio’s. Zo is ook de kwaliteit van onze denkvaardigheden, waaronder concentratie en leesvaardigheid, afhankelijk van de wederzijdse beïnvloeding tussen deze twee onderling. Iemand die moeite heeft met zich concentreren, ontwikkelt vaker ook lees- en/of schrijfproblemen. Het tegenovergestelde zien we ook: een kind met lees/ schrijfproblemen lijkt vaker afgeleid. deze wederzijdse afhankelijkheid van denkprocessen is een reden dat de kans op lees/schrijfproblemen en/of dyslexie sterk toeneemt wanneer iemand ook AdHd heeft en andersom. daarom is het opvallend, dat er weinig onderzoek is naar het samengaan van deze twee vormen van neurodiversiteit. Zeker onder volwassenen is het onderzoek zeer schaars. Alsof AdHd en dyslexie verdwijnen wanneer je 18 jaar wordt. niet dus.
ADHD gaat ECHT vaak samen met dyslexie onderzoek naar dyslexie bij Adhd met deze gedachten in het achterhoofd, hebben we op verzoek van vereniging Impuls & Woortblind (I&W) en met hulp van ervaringsdeskundige Karin de Jager een onderzoek gedaan onder de cliënten van de AdHd-afdelingen van psyQ -een grote landelijke ggz-instellingen onder de leden van I&W met AdHd (nelwan & Kooij, ingediend voor publicatie). met dit onderzoek hadden we drie doelen. Allereerst wilden we graag weten of het klopt dat een hoog percentage van de psyQ-cliënten met AdHd lees/ schrijfproblemen of dyslexie heeft. tweede doel was: duidelijkheid krijgen of een vragenlijst geschikt is om mensen met hardkarin de jager michel newan mensen die zich aanmelden bij de AdHd-afdeling van psyQ is bekend met dyslexie. dat is twee keer zo veel als in de algemene bevolking, waarin het percentage ongeveer 5% is. er is ook nog een grote groep waarbij er mogelijk dyslexie speelt en in ieder geval forse lees/schrijfproblemen zijn. In totaal kwam het aandeel mensen met lees/spellingsproblemen op ruim een kwart. dat is vergelijkbaar met wat in de jeugd wordt gevonden in onderzoek naar het samengaan van AdHd en dyslexie. nekkige lees/schrijfproblemen snel op te sporen. Het laatste doel was om uit te vinden of dyslexie ook onder de leden van I&W met AdHd een vergeten aandachtsgebied is. uit het onderzoek bleek inderdaad dat een hoog percentage van de psyQ-cliënten forse lees/schrijfproblemen heeft. ongeveer 11% van de de vragenlijst die we gebruikten (de ArHQ) bleek voldoende geschikt om mensen met lees/schrijfproblemen op te sporen binnen de groep cliënten van de AdHd-afdelingen. daarmee is ook ons tweede doel bereikt. We hebben dus met dit onderzoek een bruikbaar instrument ontwikkeld waarmee we mensen met lees/ schrijfproblemen kunnen opsporen voorafgaand aan of tijdens een behandeling in de ggz. tenslotte bleek dat ook bij de I&W-leden met AdHd vaak dyslexie speelt. ggz: heb oog voor deze samenhang! Vanwege de sterke grenzen binnen de gedragswetenschappen en daaruit voortkomende behandelprotocollen, is er tot nu toe nauwelijks gelet op lees/schrijfproblemen bij mensen met AdHd. dat is, gezien de resultaten van het onderzoek, onterecht. Andersom zullen mensen met lees/schrijfproblemen of dyslexie dit niet altijd melden bij de behandelaar. dat is zonde, zeker als je bedenkt dat er in het brein wel degelijk een samenhang bestaat tussen concentratieproblemen en lees/schrijfproblemen. nu ook onderzoek aantoont dat het brein geen duidelijke grenzen heeft zeggen wij: maak het samengaan van AdHd en lees/schrijfproblematiek bespreekbaar binnen de ggz. Want als je weet in welke mate deze samenhang speelt bij een cliënt met AdHd, komt dit in elk geval het zelfinzicht en hopelijk ook de behandeling ten goede. 33
VeReniGinGSnieUWS spelend leren over je sterke kAnten Een spel om je eigen en elkaars kwaliteiten te ontdekken. Bedoeld voor studenten met AD(H)D, dyslexie of een andere vorm van neurodiversiteit. Studente Emmelien Kim (24) ontwikkelde er een concept voor, met Impuls & Woortblind als opdrachtgever. op 30 augustus presenteerde emmelien online haar spelconcept ‘together we know you’ aan o.a. haar begeleider vanuit I & W, Hans van de Velde. daarmee rondde ze haar studie trend research & concept creation in lifestyle aan de Fontys Hogeschool tilbug af. over het spel Het spel ‘together we know you’ geeft studenten met een neurodivers brein inzichten in hun kwaliteiten. door middel van ‘wist-je-datjes’ op de achterkant van de spelkaarten zijn leuke weetjes over neurodiverse breinen subtiel verwerkt in het spel. niet alleen studenten met een neurodivers brein leren meer over hun kwaliteiten, maar ook neurotypische studenten kunnen hieraan meedoen. dit voorkomt hokjesdenken en creëert wederzijds begrip. op deze manier leren studenten zichzelf en elkaar beter kennen en kunnen ze in de toekomst goed voorbereid hun kwaliteiten inzetten. zelf dyslectisch emmelien kwam op het idee voor dit spel, omdat zij zich steeds meer realiseerde dat er te veel focus ligt op de negatieve kanten van het neurodiverse Welke kwaliteit past het beste bij welk persoon? Vrolijk Betrouwbaar Enthousiast Serieus Optimistisch Bescheiden emmelien brein en dat jongeren zoals zijzelf daar last van hebben in hun ontplooiing. Zelf kreeg emmelien op de middelbare school de diagnose dyslexie. daarnaast heeft ze een broertje met AdHd. In verhalen van medestudenten met o.a. Ad(H)d en dyslexie hoorde ze over de struggles waar zij mee worstelen tijdens hun stages en bij sollicitaties. Verder las ze het boek Dyslexie als Kans. dit boek opende haar ogen en maakte haar bewust van de krachten die óók samengaan met een eigenschap als dyslexie. ‘daar wil ik iets mee doen voor mijn afstudeeropdracht’ besloot ze. Het werd een inspirerend spel. Hieronder 2 voorbeelden van spelkaarten We moeten het voorlopig doen met een digitale versie. een spel op de markt brengen is een tak van sport die wij noch Kim beheersen, helaas. Als jij tips hebt, mail ons. “Wist je dat ADHD twee- tot driemaal vaker voorkomt bij jongens dan bij meisjes?” Welke kwaliteit past het beste bij welk persoon? Innovatief Zelfverzekerd Georganiseerd Behulpzaam Geduldig Leergierig “Wist je dat mensen met dyscalculie vaak innovatieve denkers zijn?” 34
VeReniGinGSnieUWS dyslexie Als tAlentdiversiteit Op 4 oktober zaten vertegenwoordigers van belangenvereniging Impuls & Woortblind (Sjan Verhoeven), oudervereniging Balans (Marijse Pel) en HOI-Foundation (Tamara Vreeken) aan tafel voor een online talkshow in de Week van Dyslexie: Samen voor Empowerment. teKst: nel Hofmeester doel was het brede beeld van dyslexie verder in te vullen voor leerkrachten, ouders en dyslectici zelf: dyslexie als talentdiversiteit met zwakke én sterke kanten. Het werd een spannende en veelzijdige avond. de mythe van de normaliteit Hoe lastig de switch is van het stoornisbeeld naar het brede beeld bleek wel uit een verspreking van voorzitter Wout plevier (vader van een dyslectische dochter), toen hij het zelfvertrouwen van ‘mensen met dyslexie en normale mensen’ met elkaar vergeleek. Gelukkig maakte Jonathan mooney daarna snel gehakt van de term ‘normaal’. Hij schreef niet voor niets het boek ‘Normal Sucks’*. Volgens Jonathan is het onderwijs gebaseerd op de ‘normale’ leerling. pas je niet binnen dat plaatje, dan heb je een probleem. Het werkelijke probleem is echter niet de dyslexie, maar de mythe dat we allemaal op dezelfde manier leren. ‘van jou komt niks terecht’ Jonathan mooney kreeg een aantal labels, waaronder dyslexie en AdHd en hij leerde pas op zijn 12e schrijven. Hij verliet school met zelfmoordplannen, omdat iedereen zei: ‘Van jou komt niks terecht.’ Jonathan studeerde uiteindelijk af in de engelse letterkunde en heeft nu drie boeken op zijn naam staan. Zijn pleidooi is om kinderen niet te willen ‘repareren’. Kinderen moeten de gelegenheid krijgen om uit te zoeken hoe zij het beste kunnen leren. die kant moeten we op met het onderwijs, vond ook het panel in de studio. en sommige scholen zijn daar al best ver in. de instelling van de school maakt het verschil. dyslexie is nog steeds een gevecht op Facebook waren twee stellingen uitgezet, waarop gereageerd was: 1. dyslexie is een leven lang vechten: 82 keer ja – 22 keer nee. Het panel beaamde dat dyslexie op dit moment veel vechten inhoudt – voor zowel de kinderen als de ouders. ook als je gaat studeren en werken moet je vaak het gevecht aan. 2. schaamte is een groter probleem dan niet kunnen lezen en schrijven: 52 ja – 21 nee. ook dit herkende het panel. de schaamte kan je op onverwachte momenten overvallen en het is er de oorzaak van dat kinderen en (jong-) volwassenen niet om hulp vragen. tranen met tuiten daarna bij ‘Jessie’s Fight song’ waarin Jessie duidelijk maakte dat ze kinderarts ging worden en dat begrip voor dyslexie het voor haar gemakkelijker zou maken. Kortom: een zeer geslaagde en Empowering avond! * Jonathan mooney- normal sucks: How to live, learn, and thrive, outside the lines. (2019) 35
iMpUlS & WOORTBlind WERKgROEp ONDERWIJS WAt: belangenbehartiging voor alle vormen van onderwijs Wie: Anne-marie Hartmann – (bestuurslid portefeuille onderwijs) DYSLEXIELIJN WAt: de dyslexielijn hulpdienst voo over dyslexie. ONDERStEUNINgSgROEp DYSLEXIE WAt: belangenbehartiging voor dyslectici Wie: peter millenaar - peter.w.millenaar@gmail.com (voorzitter) Wie: dyslexielijn@ impulsenwoortb actieve werkgroepen en vrijwilligers I & W WERKgROEp vOLWaSSENEN WAt: klankbordgroep voor initiatieven en projecten rond actuele thema’s mbt Ad(H)d, dyslexie en/of dyscalculie Wie: we zoeken nieuwe leden en een voorzitter! Iets voor jou? mail ons. Impuls & Woortblind is actief voor en met mensen met Ad(H)d, dyslexie en dyscalculie. Heb je vragen? Heb je een idee voor een actie of een activiteit? Wil je ergens aan meedoen? Hier zie je bij wie je terecht kunt met je vraag of idee! DYSLEUK: pR EN LOBBYgROEp DYSLEXIE WAt: dyslexie zichtbaar maken vanuit I en W Wie: nel Hofmeester & monique blom – dysleuk@impulsenwoortblind.nl 36 EXpERtISEgROEp WAt: expertmeetings, begeleiding van studenten, eigen onderzoeken onder achterban, internationale contacten Wie: rob pereira – (bestuursvoorzitter & portefeuille wetenschap)
APELDOORN N n is een or vragen tblind.nl aD(H)D-CaféS EN DYSLEXIE CaféS WAt: maandelijkse bijeenkomsten voor en door mensen met AdHd en/of dyslexie (zie pag. 39) Wie: Aad bouwmeester – (bestuurslid portefeuille AdHd cafés), roy de Jong (bestuurslid dyslexie cafés) AMERSFOORT REDaCtIECOmmISSIE fONDSENWERvINg WAt: zorgen voor stabiele extra inkomsten voor I en W Wie: VAcAnt WAt: zorgt samen met hoofdredacteur voor inhoud van I & W magazine Wie: Julie Houben – julie.houben@ impulsenwoortblind.nl (hoofdredacteur) CONtaCtpERSONEN EN CLIëNtONDERStEUNERS WAt: ervaringsdeskundige vrijwilligers per telefoon en/of mail bereikbaar Wie: zie de lijst op http://www.impulsenwoortblind.nl/onze-vrijwillige-contactpersonen/ BEStUUR WAt: ook elk bestuurslid heeft een eigen aandachtsveld. Wil je één van hen benaderen met een vraag of idee? stuur dan een mail naar info@impulsenwoortblind.nl Wie: rob pereira - bestuursvoorzitter, wetenschap, AdHd evert van Waegeningh - penningmeester Aad bouwmeester – algemeen, Ad(H)d-cafés, AdHd Anne-marie Hartmann – algemeen, onderwijs Annemarie van essen – algemeen, ledenwerving, media en communicatie 37
AdVeRTenTieS Als spelling een probleem is SpellingProf: hèt hulpmiddel voor iedereen die thuis of met professionele begeleiding zijn spelling wil verbeteren. Meer informatie of aanmelden via spellingprof.nl zelf een Ad(h)d cAfé of dyslexie cAfé opzetten? Wij helpen je! Is er geen Ad(H)d-café of dyslexie-café bij jou in de buurt? Zoek een partner en start er eentje. Impuls & Woortblind kan je helpen met een duidelijke handleiding over de aanpak. bel of mail ons voor meer informatie: 033 247 34 84 / info@impulsenwoortblind.nl de dyslexielijn de dyslexielijn is een hulpdienst voor vragen over dyslexie. Je kunt bellen naar het landelijk bureau: 033 247 34 84 Wij zorgen dan dat je vraag door de juiste persoon behandeld kan worden. Je kunt je vraag ook mailen: dyslexielijn@impulsenwoortblind.nl 38
& dySlexie cAféS Ad(h)d cAféS door het hele land organiseren wij aD(H)D-CaféS EN DYSLEXIE CaféS. dé ontmoetingsplek voor iedereen uit onze doelgroep en direct betrokkenen. voor en door ervaringsdeskundigen. hieronder vind je al onze cafés bij jou in de buurt en onze online cAfés. voor adres- en contactgegevens per Ad(h)d-café, kijk op onze site. dyslexie cafés vind je op pratenoverdyslexie.nl. KIJK IN ONZE agENDa vOOR DE aCtUELE SItUatIE pER Café. noord hollAnd Ad(h)d-cAfé AmsterdAm Iedere tweede maandagavond van de maand vanaf 20.00 zuid hollAnd Ad(h)d-cAfé den hAAg Iedere vierde woensdagavond van de maand onlIne van 19.00 tot 21.30 Ad(h)d-cAfé bArendrecht Iedere derde dinsdag van de maand van 20.00 tot 22.30 zeelAnd Ad(h)d-cAfé vlissingen Iedere tweede woensdag van maand van 20.00 tot 22.30 drenthe Ad(h)d-cAfé Assen Iedere laatste vrijdag van de maand van 19.00 uur tot 22.30 overijssel Ad(h)d-cAfé hengelo Iedere tweede woensdag van de maand van 20.00 tot 22.30 gelderlAnd Ad(h)d-cAfé Arnhem en omstreken Iedere eerste maandag van de maand vanaf 19.30 noord-brAbAnt Ad(h)d-cAfé bredA let op: tijdelijk geen vaste avond! Wel gewoon vanaf 19.30 uur Ad(h)d en DYSLEXIE cAfé heusden-vesting Iedere laatste dinsdag van de maand onlIne van 19.30 tot 21.30 dyslexie cAfé online Iedere derde zaterdag van de maand onlIne van 13.30 tot 16.00 limburg Ad(h)d-cAfé mAAstricht Iedere eerste vrijdag van de maand van 19.00 tot 21.30 39 utrecht het Ad(h)d vrouWen cAfé online Iedere eerste vrijdag van de maand van onlIne 20:00 tot 22:00 Ad(h)d-cAfé Amersfoort Iedere tweede vrijdagavond van de maand op locatie, iedere 4e vrijdagavond van de maand online. Ad(h)d-cAfé utrecht Iedere eerste donderdag van de maand vanaf 21.00
1 Online Touch