0

MADAMA BUTTERFLY Puccini #verlangen #gespleten WWW.OPERACOMPACT.NL

BEKIJK DE TRAILER 2 MADAMA BUTTERFLY PUCCINI

INHOUDSOPGAVE 5 Introductie Cast & crew Sybrand van der Werf over 'Madama Butterfly' Artistieke keuzes voor een kleine bezetting Een controversieel stuk over culturele diversiteit Ruimte voor jong talent Cast Achter de schermen De repetities in beeld Wat zou jij zelf doen voor een betere toekomst? De voorstelling in beeld Educatievoorstelling Vlindermeisje Graag tot een volgende keer 7 8 10 12 16 20 22 24 30 32 40 42 3

MADAMA BUTTERFLY PUCCINI

INTRODUCTIE MADAMA BUTTERFLY AKTE 1 Francis Blummy Pinkerton, officier bij de Amerikaanse marine, heeft naast een huis op een heuvel in Nagasaki een bruid gekocht bij (huwelijks)makelaar Goro. Vlak voor het huwelijk wordt hij in zijn nieuwe woning rondgeleid. De Amerikaanse consul Sharpless komt de heuvel op om het huwelijk te voltrekken. Pinkerton legt Sharpless zijn credo uit: grijp alle kansen zonder je vast te leggen. Sharpless vraagt zich af of de nieuwe bruid hier ook zo over denkt. Ze proosten op Amerika en op de dag dat Pinkerton echt zal trouwen; met een Amerikaanse vrouw. Cio Cio San, alias Butterfly, komt met haar gevolg de heuvel op. Ze maakt kennis met haar bruidegom. In de voorbereidingen van het huwelijk laat Butterfly enkele eigendommen aan Pinkerton zien, waaronder het zwaard waarmee haar vader zelfmoord gepleegd heeft. Ze bekent aan Pinkerton dat ze zich tot het Christendom heeft bekeerd: ze is nu echt een Amerikaanse vrouw. Het huwelijk wordt voltrokken, waarna de consul weer vertrekt. Direct na het huwelijk komt de oom van Butterfly, een Boeddhistische priester, ten tonele. Hij weet dat Butterfly zich heeft bekeerd en verstoot haar. Het gezelschap keert Butterfly de rug toe. Ze is nu alleen, met Pinkerton, die haar probeert te troosten. Butterfly legt haar lot in zijn handen, terwijl ze samen dromerig in de tuin verdwijnen. AKTE 2 Drie jaar is voorbij gegaan. Pinkerton is vertrokken naar Amerika en Butterfly wacht trouw op zijn terugkeer. Haar vriendin en bediende Suzuki vraagt zich af of dat moment ooit zal komen, maar Butterfly bezweert haar hoop te houden. Sharpless komt de heuvel op met een brief van Pinkerton, waarin hij schrijft met een andere vrouw getrouwd te zijn. Sharpless krijgt het niet over zijn hart de inhoud aan Butterfly mee te delen. Hij hoort van Butterfly dat zij intussen is bevallen van een zoon van Pinkerton. Het zoontje, dat Verdriet heet, zal op de dag van de terugkeer van zijn vader Vreugde genoemd worden. Bij zijn afscheid belooft Sharpless dat de vader over het kind zal horen. Kort daarop klinkt een kanonschot in de haven: het schip waarop Pinkerton gestationeerd is, gaat voor anker in de haven. Butterfly is buiten zichzelf van vreugde. Ondanks al het ongeloof is hij toch gekomen! Ze versiert met Suzuki het hele huis met bloemen en gaat vervolgens met haar zoontje en Suzuki zitten wachten op Pinkerton. De nacht valt en hij verschijnt maar niet… Bij het ochtendgloren weet Suzuki Butterfly toch naar bed te krijgen. Als ze alleen is, verschijnen Pinkerton, Sharpless en de nieuwe vrouw van Pinkerton; Kate. Ze hebben het plan opgevat het kind mee te nemen naar Amerika. In het land van onbegrensde mogelijkheden zal er toch zeker een betere toekomst zijn voor het kind? Pinkerton durft Butterfly niet zelf onder ogen te komen en verdwijnt. Butterfly verschijnt, ziet Kate en begrijpt tenslotte wie zij is. Kate vraagt haar de zorg van het kind aan haar over te geven. Butterfly overziet uiteindelijk de consequenties van haar keuze voor Pinkerton. Ze stemt toe, op voorwaarde dat Pinkerton over een half uur het kind zelf komt halen. Butterfly neemt afscheid van Suzuki en bereidt zich voor op haar zelfmoord. Op het laatste moment komt haar zoontje opnieuw ten tonele. Verscheurd neemt Butterfly afscheid van hem, blinddoekt hem en doorsteekt zichzelf met het zwaard van haar vader. 5

MADAMA BUTTERFLY PUCCINI

CAST & CREW ARTISTIEK TEAM Sybrand van der Werf Enrico Delamboye Roger Niese Loek de Jongh Tjyying Liu CAST Fenna Ograjensek Linsey Coppens Claudia Veltman Denzil Delaere Sander de Jong Vincent Kusters Sef Thissen ORKEST Egle Kaunietyte Koen Maas Jos Dobbelstein Jean-Pierre Cnoops Richard Alberts Iker Molina Lennard Nijs Mathy Hoessels DANS Lotje van der Werf Sarai Erkens CREW Yvonne Duut Tom Janssen Johan Mooren Sem Jongen Bonnie Verhoeven Jasmijn Krijgh Robert Weirauch Rens Rompen Judith Eurlings Sanne Linssen Loes Balk Kap & Grime Hoofd techniek Assistentie techniek Assistentie techniek Kleding assistentie Kleding assistentie Co-repetitor Boventiteling & assistent regie (stage) Grafische vormgeving Fotografie Vertrouwenspersoon 7 Taal Gezongen in het Italiaans met Nederlandse boventiteling. Duur 110 minuten plus pauze Het is prima als je foto's maakt of filmpjes.... vergeet ons vooral niet te taggen in je post! @operacompact #verlangen #gespleten Schrijf je ook vooral in voor onze nieuwsbrief via de site www.operacompact.nl Regisseur Maestro al piano Arrangeur Scenografie Dramaturg Cio-Cio San Suzuki Kate Pinkerton Pinkerton Goro Sharpless Zio Bonzo Viool Sopraan saxofoon Alt saxofoon Tenor saxofoon Bariton saxofoon Contrabas Slagwerk Slagwerk TRAILER Aldine Reinink Nele Visscher CO-PRODUCTIE MET PLT Dannij Bol Stijn Waterval IN SAMENWERKING MET Stefano Giuliani Inge de Peinder OPERA COMPACT Sybrand van der Werf Fenna Ograjensek Alignment Dance Education & Company in Lanaken Zinder Dans in Tiel Artistiek leider Zakelijk leider MEDE MOGELIJK GEMAAKT DOOR Provincie Limburg, Gemeente Maastricht, Elisabeth Strouven Fonds, Stichting Kanunnik Salden Nieuwenhof, Stichting Rosas Donamus MET DANK AAN Maaspoort Venlo, Heidsjer Tref, Grandcafé Klumme, Robin Puijk, Marc van Leeuwen, Mieke Verhooren SPEELLIJST 2025 • 26 sept PLT Theater Kerkrade • 25 okt Schouwburg Agnietenhof Tiel • 23 nov Theater Het Speelhuis Helmond • 12 dec Theater De Oranjerie Roermond

MADAMA BUTTERFLY PUCCINI

SYBRAND VAN DER WERF OVER 'MADAMA BUTTERFLY' Sinds de première van ‘Madama Butterfly’ in 1904 is de wereld kleiner en kleiner geworden. Waar Puccini zijn (klank)beeld van Japan moest vormen op basis van op het platteland gemaakte wasrol-opnames van Japanse volkswijsjes, zijn we vandaag de dag een enkele muisklik verwijderd van oneindige informatie, beelden en klanken van over de hele wereld. Dankzij de techniek kunnen we contact maken met wat andere culturen denken en maken. Net als in de tijd van Puccini staan daarbij nieuwsgierigheid en respect helaas niet altijd centraal. De machtsverhouding tussen de 'westerse' en 'oosterse' wereld is al sinds mensenheugenis voer voor discussie en conflict, maar tegelijkertijd ook inspiratie voor kunst en filosofie. Zoals de opera ‘Madama Butterfly’, waar het verlangen naar een betere toekomst ten onder gaat tegenover zelfvoldaan opportunisme. En dat is de actualiteit. Het westers superioriteitsdenken werd enkele maanden bondig samengevat door Mark Rutte, die na het ingrijpen van Amerika in Iran president Trump “daddy” noemde… Daar, naast Trump, zit Butterfly, die nog geen idee heeft welke tragische consequenties haar zelfverklaarde liefde heeft. Puccini herwerkte zijn ‘Madama Butterfly’ maar liefst vier keer, ook vanwege de explosieve inhoud van het stuk. In de ‘oerversie’, die in 1904 in de Scala te Milaan in première ging, is het contrast tussen de Amerikaanse en Japanse cultuur messcherp, iets wat in de uiteindelijk bekend geworden versie uit 1907 plaats heeft gemaakt voor een veel sentimenteler karakter. Onder druk van uitgevers en recensenten ontdeed Puccini het werk van zijn politieke rafelranden: vooral de Amerikanen komen er in 1907 veel beter vanaf dan in 1904. Misschien omdat Puccini het werk graag ook in de Metropolitan Opera in New York gespeeld zag? Of omdat Italiaanse nationalisten het werk als on-Italiaans bestempelden en de première uitfloten? In ieder geval vonden wij de contrasten tussen de verschillende culturen in 1904 zoveel duidelijker uit de verf komen, dat het voor ons aanleiding was om onze bewerking (want in navolging van Puccini hebben wij ook wat veranderd) te baseren op deze ‘oer-Butterfly’. U zult de ‘clash of cultures’ die Puccini in zijn partituur centraal stelde in alle facetten van onze voorstelling terugvinden. In het orkest botsen westerse saxofoons met oosters slagwerk, in de vormgeving zijn cultuurclichés over en weer te zien en in de teksten hervinden we de scherpte van de première. Om ons daardoor bewust te laten worden dat iedereen slechts vanuit het eigen standpunt kan kijken. En dat nuance daarom alleen gebouwd kan worden op empathie: in mijn optiek de poging om mee te voelen met een ander. Alsof datgene wat met hem of haar of hen gebeurt, jou zou kunnen gebeuren. En precies dat raakt de kern waarom we vandaag theater moeten maken: omdat het publiek zich voor de duur van een voorstelling kan verplaatsen in iemand wiens cultuur misschien mijlenver van je af staat, maar voor deze korte avond dicht naast je staat; met vreugde en verdriet. En met begrip en respect tot gevolg. Het is u van harte gegund. Sybrand van der Werf “ Onze bewerking is gebaseerd op de 'oer-Butterfly' uit 1904 9

ARTISTIEKE KEUZES VOOR EEN KLEINE BEZETTING Arrangeur Roger Niese kreeg de vraag de originele orkestklank van Puccini’s Madama Butterfly neer te zetten in een kleine bezetting. Een grote uitdaging die vroeg om op een andere manier naar zijn eigen vak te kijken, westerse en oosterse invloeden te laten horen en de klanken van de instrumenten uit te dagen. WAT IS JE WERKGEBIED? “Ik speel al een eeuwigheid klarinet bij Philzuid, het voormalige Limburgs Symfonie Orkest (LSO). Daarnaast heb ik dertig jaar lang gedirigeerd bij amateurverenigingen en ben ik ooit begonnen met een beetje ‘prutsen’ met muziekprogramma’s. Dat was toen allemaal nog heel summier en meestal kwam het doordat ik materiaal dat ik zocht niet kon vinden en het daarom maar zelf maakte. Via het LSO kwam in 2005 de vraag of ik ook de muziek wilde arrangeren voor een van hun concerten. Daarnaast arrangeerde ik veel voor Baton Music, een uitgeverij van symfonische blaasmuziek in Eindhoven. In de coronaperiode liep het arrangeren echter helemaal uit de hand. Niemand had wat te doen qua spelen en vervolgens mochten we letterlijk klein opstarten. Via Enrico Delamboye kwam de ene na de andere vraag binnen of ik stukken kon omschrijven voor een kleinere bezetting. Sinds 2020 dirigeer ik dus nog maar weinig en heb ik de focus op arrangeren en in het symfonieorkest spelen. Maar ik vind het heel leuk, zeker als je kijkt naar wat we nu weer samendoen. Ik heb al heel veel materiaal omgewerkt, maar dit was echt een extra uitdaging.” EEN GROTE PUCCINI OPERA OMSCHRIJVEN, HOE PAK JE DAT AAN? “Enrico is er meester in om van tevoren te bepalen wat je eigenlijk nodig hebt qua instrumentarium. Dat zie ik elke keer weer als ik begin, dan snap ik waarom hij bepaalde instrumenten erbij wil hebben. Onze samenwerking gaat al heel wat jaren terug en is heel intensief. En elke keer weet ik; als wij iets samen maken, dan wordt het een uitstekende productie. We kijken over elkaars schouders mee en betrekken elkaar bij de opdrachten die we hebben. Net zoals dat ook voor deze opera aan de orde was. Daarbij kwam dat ik al eerder met Fenna samengewerkt had voor een Opera 2.0 productie, die ook vroeg om een piepkleine bezetting. De originele vraag voor deze Puccini-bewerking was geënt op een saxofoon-kwartet met een contrabas. Uiteindelijk aangevuld met een viool, twee slagwerkers en een piano. Ik ben aan de slag gegaan en het werkte. Het stuk heeft een aantal mega passages met ongrijpbare thema’s die je naar strot grijpen. Puccini is meester in het maken van het moment en dat gevoel moest ik vast zien te houden. Zonder dat de klankkleur in twee keer vijftig minuten gaat vervelen, zonder dat de luisteraar denkt: ik mis iets. We gebruiken de instrumenten uiteindelijk in hun totale range en met name dat was de grote uitdaging.” DE ROLLEN VAN DE INSTRUMENTEN GAAN VERDER DAN ALLEEN HUN KLANK, WIL JE DAT UITLEGGEN? “Toen ik begon was het nog niet duidelijk of naast de saxofoon en de contrabas een fluit of viool toegevoegd zou worden. Ik sprak hierin mijn voorkeur uit voor een viool, omdat je meer expressiviteit kunt ontlenen aan dit instrument en in tonen zoveel lager kunt gaan. 10 MADAMA BUTTERFLY PUCCINI

Bij elk instrument keken we naast naar wat ze kunnen, ook naar wat ze uitstralen. Zo is een saxofoon een specifiek westers instrument en kun je slagwerk als Japans instrument inzetten. Maar we gingen nog veel verder dan dat. Zonder er een te technisch verhaal van te maken, wordt er in Azië geen gebruik gemaakt van leidtonen en dat zorgt voor een hele specifieke klank. Een oosterse klank. Puccini maakte daar al geniaal gebruik van. Ook hij liet de westerse en oosterse invloeden in elkaar over gaan. Alleen ik moest het vervolgens ook nog met een klein ensemble - met veel minder instrumenten - voor elkaar zien te krijgen. Samen met Enrico zocht ik de oplossingen in tonen, kleuren, klanken en contrasten. Een ingrijpende bewerking. En alsof dat nog niet genoeg was keken we ook naar het visuele aspect. Zo spelen er in het stuk grote Japanse trommels een rol, die je niet alleen hoort, maar ook op het podium te zien krijgt. Het mooie was dat Enrico deze opera op zijn duimpje kende en het voor mij relatief nieuw werk was. Ik startte met de grote partituur en bekeek hoe ik kon reduceren. Uiteraard haalde Enrico foutjes uit mijn eerste concepten, maar kon me ook aangeven wat hij precies waar wilde horen. Klanken die schrijnend klinken, verrassende effecten en nieuwe kleuren. Het zit er allemaal in.” HOE GAAT HET VERDER ALS HET ARRANGEMENT KLAAR IS? “Bij de repetities loop ik hoogstens één keer binnen, want ik heb in al die jaren geleerd dat als ik mijn werk aflever, het aan de dirigent en de musici is om het te spelen. Ik schrijf de noten, maar zij moeten het briljant maken. Bij grote projecten met Enrico houden we na afloop altijd een soort ‘afterparty’ met ons tweetjes. Dan kijken en luisteren we samen naar de uiteindelijke uitvoering en geeft hij me aan waar hij aanpassingen heeft gedaan en waarom dat juist beter werkte. Die pas ik dan vervolgens weer aan in de partituur. Het is namelijk altijd mijn bedoeling dat mijn arrangementen achteraf op mijn website komen te staan. Al loop ik daar regelmatig hopeloos mee achter. Maar er is nu eenmaal behoefte aan repertoire dat met kleinere bezettingen ten gehore gebracht kan worden. De samenwerking met Sybrand is me in dit hele proces heel goed bevallen, hij heeft eenzelfde soort out of the box mentaliteit als ik. En eerlijk is eerlijk, als het een dertien in een dozijn vraag was geweest had ik nee gezegd. Ik nam de opdracht aan omdat het mijn vakmanschap uitdaagde. De inhoud van Madama Butterfly is intact gebleven, ook met een kleine bezetting. Uiteraard hebben we het stuk grondig bewerkt, maar met keuzes die niet over één nacht ijs gingen. Puccini zelf herschreef het stuk immers ook vijf keer, alleen dat al toont aan dat je met het originele materiaal heel veel kunt doen, zonder afbreuk te doen aan wat er op het podium gebeurt.” “ We zochten oplossingen in tonen, kleuren, klanken en contrasten 11

EEN CONTROVERSIEEL STUK OVER CULTURELE DIVERSITEIT Tjyying Liu is theatermaker, scenarioschrijver en performer. Voor de Opera Compact Madama Butterfly kruipt hij in de rol van dramaturg en kijkt met Sybrand mee naar het spanningsveld van de verschillende culturen. Hij houdt bepaalde keuzes tegen het licht, steeds de vraag stellend: ‘Waarom doe je dit en waarom kies je daarvoor?’ WAT IS JE WERKGEBIED? “Ik ben hoofd van de acteursopleiding aan de HKU (Hogeschool voor de Kunsten) in Utrecht. Hoe ik daar ben gekomen, is best een interessante weg. Ik werd gevraagd om voor deze baan te solliciteren en werkte eerder freelance in de theater- en museumwereld. In 2006 ben ik freelance theatermaker geworden en daarvoor was ik sinoloog. Ik heb sinologie (de studie van China, met een focus op de Chinese taal, literatuur, geschiedenis en cultuur) gestudeerd aan de Universiteit Leiden en kreeg een beurs om naar China te verhuizen. Ik ben daar acht jaar gebleven als correspondent voor de Telegraaf. Uiteindelijk vond ik het interessanter om actuele thema’s om te zetten naar theater dan in de waan van de dag te blijven hangen en eenmaal aangenomen op de Toneelacademie in Maastricht kwam ik terug naar Nederland. Sybrand en ik zaten samen op de academie, onze vriendschap en onze manier van samenwerken ontstond in die tijd. Naast dat ik nu hoofd ben van de acteursopleiding, geef ik les, maak zelf producties en schrijf ik.” WAT IS DE REDEN VAN JOUW BETROKKENHEID BIJ DEZE PRODUCTIE? “Toen Sybrand me vroeg voor deze productie vond ik het best spannend. Ik had net samen met Sun Li Happy in Holland geschreven, een stuk over de Chinese gemeenschap in Nederland. Deze productie werd – ook buiten mijn eigen verwachting – een ongekend groot succes. Ik denk voornamelijk omdat het een nieuw soort verhaal was wat we vertelden. Een verhaal dat het publiek nog niet kende. Ik ben half Chinees en half Nederlander en voor ons was het heel belangrijk om een keer het andere perspectief te vertellen. Want er is zoveel stereotypering over Aziaten. Wanneer laten we de Aziaten zelf aan het woord en luisteren we naar hun verhaal? Happy in Holland gaat deels over een stuk cultureel Nederlands erfgoed: het Chinese restaurant - en wat daarbij komt kijken aan geschiedenis en wat het voor Nederland heeft betekend. Maar dan vanaf de andere van kant van de toog verteld, om op die manier een ander perspectief op China en Chinezen te geven. Omdat Madama Butterfly ook gaat over culturele diversiteit en ingewikkelde thematieken, vond ik het een mooie opvolging om ook aan de Opera Compact vertaling van Madama Butterfly mee te werken. Dus toen Sybrand me vroeg, zijn we meteen het gesprek aangegaan. De rol als dramaturg vervul ik eigenlijk nooit, maar omdat Sybrand en ik al eerder verschillende stukken die we in het verleden maakten samen bespraken, beantwoordde ik zijn vraag graag met ‘ja’. 12 MADAMA BUTTERFLY PUCCINI

Het gevoel van ‘kijk even mee’ en het delen van elkaars zienswijzen bij het communiceren met het publiek. Noem het conceptueel sparren.” WAT IS JOUW MENING OVER DE THEMATIEKEN DIE DIT STUK MET ZICH MEEBRENGT? “Het stuk is geschreven in een bepaalde tijd en geeft een bepaalde mening. De tegenwoordige tijd is anders en er worden dingen in het stuk gezegd waar ons huidige publiek zich anders toe verhoudt dan het publiek toen. We dachten na over hoe we dat konden oplossen; moesten we het stuk aanpassen of moesten we het op een andere manier vormgeven? Madama Butterfly is controversieel, op zijn minst. Er zitten een aantal hele lastige hoeken aan, waar de culturele toe-eigening er maar één van is. Het is een stuk dat op zekere hoogte de Japanse cultuur in een soort museaal jasje steekt. Er zijn zat operahuizen die voor Cio-Cio San de gele schminkdoos pakken en er een echte yellow face van maken, dat wilden we in ieder geval niet. Je moet het stuk juist spelen om die culturele toe-eigening een gezicht te geven en daar commentaar op te geven. En dat kan heel goed in deze tijd. Het is een historisch stuk dat in de laat negentiende eeuw plaatsvond, waarbij Amerika de hele wereld verovert en dus ook Japan wil binnendringen. Dat is ook nu aan de hand." “ Er zitten een aantal hele lastige hoeken aan, waar de culturele toe-eigening er maar één van is 13

"Madama Butterfly werd geschreven door een Italiaan die nooit in Japan was geweest en zich er wel een beeld van vormde. Om dit anders te doen had Sybrand behoefte aan iemand die dit moeras van culturele toe-eigening net iets beter kende dan hij zelf. Op deze manier konden we samen nadenken over ‘klopt dit wel’. Mijn rol als dramaturg is eigenlijk niets meer of minder dan Sybrand te bevragen. Vooraf in de conceptontwikkeling, maar ook tijdens de repetities als dat nodig is. Dit is wat ik zie, wat betekent dat, wil je dat? Is dit wat je over wil dragen aan het publiek, het westerse publiek wel te verstaan. Doordat we van dezelfde opleiding komen, hebben we hetzelfde vocabulaire. We kennen elkaars taal en dat scheelt zoveel bij het artistieke proces. En eerlijk is eerlijk, in deze tijd, wordt ook van je verwacht – onder andere door je subsidiënten – dat je een team om je heen verzamelt dat zorgt voor balans en voor verschillende zienswijzen, verder dan alleen je eigen spectrum.” WAT MAAKT HET DE OPERA COMPACT MADAMA BUTTERFLY? “De Opera Compact versie geeft commentaar op de hele situatie van de hoofdpersonages. Wat is daar interessant aan en wat is daar pijnlijk aan. Dat kun je heel goed juist nu vormgeven. De keuzes van Sybrand daarin zijn heel sterk en ik ben benieuwd hoe dat er straks uitziet. Hoe dat in het repetitieproces concreet gaat worden. Ik was heel kritisch in het begin. Zeker omdat er maar zo weinig representatie is van Aziaten in Nederland. De cruciale vraag die ik stelde was, waarom speelt Fenna de hoofdrol? Hoe cast je dit stuk. Het antwoord op die vraag gaf aan waar het stuk heen moest gaan. Niet specifiek wat Fenna betreft, maar wel de keuzes eromheen. Welke versie wilde Sybrand vertellen. In dit stuk is het relevant om je af te vragen waarom er wel of geen Aziaten gecast worden. Je moet er een antwoord op hebben. Met andere woorden: het artistieke proces werd beïnvloed door de positie om ervoor te kiezen dat Fenna in die Japanse rol zou treden, is zij iemand die haar karakter af kan leggen? De acteur Fenna die zich verhoudt tot het personage Cio-Cio San. Hoe wil je dat inzetten? Onder andere het poppenspel was een idee daarvoor. Ik was meteen enthousiast erover, juist omdat je dan kunt spelen met het ‘afleggen’ van een rol en ergens tegenaan kijken als buitenstaander. Gedeeltelijk is dat idee ook in het concept gebleven. Een paar van de andere gedachtegangen die we met elkaar deelden waren de volgende. Het culturele toe-eigenschap, is dat iets waar we het eigenlijk wel over moeten hebben in onze vertaling van het stuk? Hoe maken we dit stuk actueel en waarom is het nu relevant? Een concreet voorbeeld: er zit een moment in het stuk waar Butterfly wordt vervloekt en dat is qua tekst in de Puccini versie geen goed Japans. Wij hebben ervoor gekozen om daar wel correct hedendaags Japans van te maken. Dat merkt niemand, behalve die ene luisteraar die Japans spreekt, maar we kregen het niet over ons hart om dat zo te laten. Dat klopte gewoon niet. Een ander voorbeeld is dat we een jonge onderdanige vrouw zien ten opzichte van een actieve Amerikaanse man. Een clichébeeld van de Japanners en dat cliché komt natuurlijk ergens vandaan. Maar we hebben geprobeerd dat beter te doseren. Op een gegeven moment zegt Pinkerton in het stuk dat iedereen om hem heen voor hem moet knielen. Een ingewikkeld beeld om vorm te geven. Een witte man in mariniersuniform met allerlei dames in kimono om hem heen op de grond. Wat vinden we daarvan? Historisch gezien zou ze dat helemaal niet doen, een Japanse bruid onderwerpt zich niet aan een man, dus dat beeld is gewoon bedacht. Het clichébeeld laat Puccini er wel mee zien, maar het klopt niet. Wij hebben er daarmee voor gekozen dat ze blijven staan en niet knielen. Beide hele kleine dingetjes in het totaal, maar wel een fijngevoeligheid die je in dit stuk moet hebben. Onderling bespraken we dit soort dingen, hielden ze tegen het licht en bedachten onze eigen zienswijze en uitvoering. Ook gezien door de bril van deze tijd. Ik zeg dan niet zozeer tegen Sybrand dit moet je wel of niet doen, maar als je het op deze manier doet klopt dat dan met hoe de Japanners het zelf zouden doen? 14 MADAMA BUTTERFLY PUCCINI

“ De Opera Compact versie geeft commentaar op de hele situatie van de hoofdpersonages, wat is daar interessant aan en wat is daar pijnlijk aan Voorbeelden van onze gesprekken over de thematiek van het stuk die tot de daadwerkelijke keuzes van Sybrand leidden. Al gaat het natuurlijk veel verder dan die concrete voorbeelden, ik probeer Sybrand ook te laten weten wat ik lees vanuit mijn netwerk. Ik ben aangesloten bij de Pan Asian Collective, zij maken en delen verhalen vanuit Aziatisch-Nederlandse perspectieven en tonen ook uitingen die ‘per ongeluk’ heel racistisch zijn. Verdekt racisme dat echt niet meer kan. Blinde vlekken waar we het samen wel over moeten hebben. Gesprekken over hoe wij dit stuk zien. Het maakt uiteindelijk niet uit welke keuzes Sybrand maakt, als hij ze wel maar heel bewust maakt. En naast dit alles vind ik de actualisering heel interessant, ook met mijn achtergrond als journalist. Actualiseren verpersoonlijkt, een meisje dat slachtoffer wordt van een groter iets. Het gaat om mensen, altijd. Ik denk daarom dat je het stuk juist nu moet spelen, omdat het iets oproept. Al is het negatief, laat dat dan maar gebeuren. Het is ook tekenend dat het niet de enige versie van Madama Butterfly is die nu speelt. Blijkbaar delen meerdere makers deze mening. Dat zegt ook wat.” 15

RUIMTE VOOR JONG TALENT Voor de nieuwste Opera Compact-voorstelling werd voor de scenografie wederom gekozen voor jong talent. Madama Butterfly, de ontroerende opera waar hoop op een betere toekomst ten prooi valt aan kil opportunisme. Een opera die qua beeld de nodige clichés als valkuil heeft. Het inventieve decor en de prachtige kostuums, ontworpen door Loek de Jongh, verbeelden op indringende wijze de contrasten tussen de westerse en oosterse cultuur. HOE VERLIEP JE LOOPBAAN TOT NU TOE? “Ik ben begonnen in Rotterdam aan de MBO Theaterschool-opleiding tot Vormgever. Ontwerpen en uitvoeren gingen hier hand in hand. Afgelopen zomer ben ik afgestudeerd aan de Toneelacademie Maastricht met als richting Scenografie en Kostuumontwerp. Bij het behalen van mijn diploma was het driedubbel feest. Als eerste natuurlijk mijn afstuderen überhaupt, als tweede kreeg ik te horen dat ik als eindexamenuitslag ‘excellent’ voor mijn hele studietraject toegekend kreeg. En als derde ben ik, vanuit mijn opleiding voorgedragen als een van de vier genomineerden voor het Harry Wich Stipendium. Met het stipendium krijgt één talentvolle, nieuwsgierige, avontuurlijke student met gevoel voor theater de kans om diens studie aanvullend te verrijken. In september wordt de winnaar bekend gemaakt, maar ik ben nu al enorm trots op de nominatie. Madama Butterfly is mijn eerste professionele opdracht. Ik leerde Sybrand kennen door de samenwerking met zijn vrouw Ananda Puijk toen ik als regisseur fungeerde voor twee poppen voorstellingen voor ‘t Magisch Theatertje in Maastricht. Een van mijn afstudeerwerken. De vrijheid die Sybrand me later gaf tijdens het ontwerpproces van Madama Butterfly werkte heel inspirerend. Afgewisseld met samen brainstormen over wat de voorstelling nodig had. Plus heel veel plezier. Een warm welkom bij Opera Compact!” MADAMA BUTTERFLY IN DEZE TIJD PROGRAMMEREN, KAN DAT NOG? “Binnen mijn opleiding ontwierp ik al eerder voor opera, maar toen was de voorstelling fictief. Qua ontwerpproces verschilt opera niet van andere theaterstijlen, alleen heb ik nu het grote voordeel dat ik muziek heb om mee te beginnen. En in muziek zit al zoveel gevoel. Daarnaast zijn het vaak moeilijke en grote thematieken; het is mijn taak om het klein en menselijk te laten zijn. Madama Butterfly heeft daarbij de nodige clichés, die we juist willen raken of ver weg van willen blijven. Ik ben begonnen met het kijken naar het bestaande materiaal en het verhaal. Natuurlijk gaat het over mensen, maar als je blijft steken in racistische karikaturen doe je het verhaal naar mijn mening tekort. Het gaat over een clash tussen culturen en dat maakt het nog steeds relevant. De westerse Amerikaanse cultuur die zich superieur acht aan de Japanse. Grootse thema’s die ook vandaag de dag aan de orde zijn. De spanning daarvan zit ook in de voorstelling. Ik begon om die reden niet zozeer met de Japanse cultuur qua beeld, maar juist met de Amerikaanse.” WIL JE ENKELE KOSTUUMS TOELICHTEN? “Eigenlijk gaat het stuk over hunkering naar het westen. Ik heb ervoor gekozen om juist niet de Japanse cultuur na te maken, maar om het silhouet en het kleurenpalet van het Amerikaanse op te blazen. De kostuums voor de Japanse karakters zijn daarnaast veel aardser en rustiger. Daarbinnen zoek ik de mix op." 16 MADAMA BUTTERFLY PUCCINI

"Het kostuum van Cio-Cio San is volledig van natuurlijke stoffen gemaakt; katoen en linnen. Het silhouet is door de hoge kragen wat meer westers. Voor Pinkerton ontwierp ik een grote blauwe leren lakjas. Synthetische stof, bijna plastic fantastic met een soort ‘van een andere wereld’ gevoel. Die jas zit misschien maar 2 minuten in de voorstelling, maar zegt heel veel. Juist door de verschillende materiaalkeuzes voor diverse kostuums, zie je een groot contrast. De Japanse Goro waait met alle winden mee en voelt dat er bij die Amerikanen wel wat te halen valt. Hij draagt veelal aardse kleuren, maar die worden in lagen eronder gemixt met blauwe kleuren. Ik heb veel gewerkt met kobaltblauw voor de Amerikaanse uitstraling en voor Goro zelfs een blauw shirt met een Elvis Presley print. Weer weg te werken of dicht te ritsen als de ‘wind’ de andere kant op waait. In zijn kostuum verwerkte ik dus heel duidelijk de beide culturen. Als laatste tipje van de sluier is in het kostuum van Zio Bonzo maar liefst twintig meter aan stof verwerkt. Een flink gewaad, voor een grote man die als een soort donderwolk ten tonele verschijnt. Een wapperende vloeiende dreiging, van vele lagen linnen. Waarnaast Pinkerton met zijn lakleren jas veel stijver en harder oogt. Kostuums die dicht bij de personages komen en hun karakter accentueren. Ten opzichte van elkaar knallend en versterkend. Een deel van de kostuums maak ik zelf en een deel besteed ik uit aan een kostuumatelier, waar een set extra handjes van Bonnie Verhoeven en Jasmijn Krijgh mijn ontwerpen tot daadwerkelijke kostuums omtoveren.” WAT GAAN WE ZIEN AAN DECOR? “Voor het decor heb ik twee invalshoeken gekozen. Het beeld speelt zich af in de haven van Nagasaki, op een berg. Een heel geïsoleerde omgeving. De opera gaat voor een groot deel over wachten, Cio-Cio San die wacht op de terugkeer van Pinkerton. Een geïsoleerd beeld met een soort oneindig niets. Ik ontwierp een verhoogd huis met een vloer en een plafond, met daarachter een horizon met een silhouet van bergen. Daarin verwerkte ik de ‘blob’ - zo zijn we het als werktitel gaan noemen - een gespannen plafond dat steeds wat verder naar beneden komt en elk moment kan ontploffen. Symbool voor de constante dreiging, het gevoel waar de opera om draait. De inspiratie hiervoor was een gespannen zeilplafond uit mijn voormalige studentenhuis, die door een lekkage steeds op springen stond. Precies dat gevoel paste bij deze emotie. In de voorstelling doen we dit met een soort kogel die met steeds meer gewicht indrukt. Je voelt als kijker: ga daar weg voor het misgaat. De Amerikaanse dreiging…. De andere invalshoek is het Amerikaanse blauw dat ik ook al voor de kostuums gebruikte. Veel staalblauw voor het huis, aangevuld met kobaltblauwe accenten. Een blauwe bank, een blauw tijgervel naast de matte linnen gordijnen. Pinkerton die het huis vult met zijn Amerikaanse ‘zooi’. Het beeld van eenvoud en het eeuwige niks gemengd met vele lagen contrast. Gekaderd met een dreiging. Een overzichtelijk tafereel waarin enorm veel gebeurt. Soms veranderen de wanden in waaiende gordijnen, maar het beeld blijft gelijk. Bijna voyeuristisch doordat je steeds kijkt naar wat er zich allemaal afspeelt in die ene kamer." www.loekdejongh.nl “ Een geïsoleerd beeld met een soort oneindig niets, aangevuld met een constante dreiging 19

MADAMA BUTTERFLY CAST FENNA OGRAJENSEK CIO-CIO SAN LINSEY COPPENS SUZUKI DENZIL DELAERE PINKERTON 20 MADAMA BUTTERFLY PUCCINI

VINCENT KUSTERS SHARPLESS SEF THISSEN ZIO BONZO SANDER DE JONG GORO CLAUDIA VELTMAN KATE PINKERTON 21

SYBRAND VAN DER WERF & FENNA OGRAJENSEK Artistiek en zakelijk leider Opera Compact SYBRAND VAN DER WERF Regisseur ENRICO DELAMBOYE Maestro FENNA OGRAJENSEK Cio-Cio San 22 MADAMA BUTTERFLY PUCCINI

CLAUDIA VELTMAN Kate Pinkerton TOM JANSSEN Hoofd Techniek SAXOFONISTEN Jean-Pierre Cnoops, Jos Dobbelstein, Richard Alberts LOTJE VAN DER WERF Dans 23

24 MADAMA BUTTERFLY PUCCINI

26 MADAMA BUTTERFLY PUCCINI

28 MADAMA BUTTERFLY PUCCINI

WAT ZOU JIJ DOEN VOOR EEN BETERE TOEKOMST? Ook in de theaters en op social media stelden we deze vraag. Wat is jouw antwoord? Madama Butterfly, de ontroerende opera waar hoop op een betere toekomst ten prooi valt aan kil opportunisme; als een vlinder aan een speld.

32 MADAMA BUTTERFLY PUCCINI

34 MADAMA BUTTERFLY PUCCINI

36 MADAMA BUTTERFLY PUCCINI

38 MADAMA BUTTERFLY PUCCINI

4+ EDUCATIEVOORSTELLING VLINDERMEISJE Hoe smaakt een andere cultuur? Wat voor kleur kleren dragen de mensen? Welke klank en muziek hoort bij een andere omgeving? In ‘Vlindermeisje’ ontmoeten we Beth; een meisje dat ergens anders vandaan komt. En Beth ontmoet ons, maar dat niet alleen. Voor haar is alles aan het nieuwe thuis raar en soms zelfs beangstigend. Xena bijvoorbeeld, die ook heel andere muziek maakt. Hoe komt dat ooit samen? Geïnspireerd op de opera 'Madama Butterfly' van Puccini maakt Opera Compact een tot de verbeelding sprekende mini-opera voor 4+ over opgroeien in een vreemde cultuur. #vreemd #thuis Beth / zang Despina Louka Xena / zang & slagwerk Lio de Bock Concept & regie Met muziek van onder meer Puccini, Poulenc, Schubert en Schwitters. SPEELLIJST www.operacompact.nl/ educatie/vlindermeisje BOEKINGEN info@operacompact.nl Sybrand van der Werf MAD

GRAAG TOT EEN ANDERE KEER Opera Compact is een Limburgs operagezelschap dat in, met en vanuit de regio toegankelijke en verrassende producties maakt van hoge artistieke kwaliteit. Opera Compact wil verwonderen, vermaken én bevragen door middel van operavoorstellingen in direct contact met een breed publiek. We schromen niet bestaand materiaal te bewerken om ons tot een hedendaags publiek te verhouden. We richten ons op bijzondere (buiten)locaties waar weinig opera wordt gespeeld: middenzalen, maar ook op locatie, van weilanden tot fabriekshallen. Mede door een kleinere schaal komen voorstellingen letterlijk dichtbij. Talentontwikkeling, educatie en cultuurparticipatie horen als vanzelf bij onze doelstellingen. EUVER DE GRENS Onze grenzen; ze staan in de belangstelling. We moeten ze sluiten, beveiligen en versterken, zo klinkt het vanuit Den Haag. Maar wat als jij als Limburger ineens zelf degene bent die bij een grenspost moet aankloppen? Alles kwijt, alleen nog een koffer. Mag je dan binnen? En wat is ‘binnen’ eigenlijk? Een muzikale voorstelling in het dialect over de kracht van een sterke gemeenschap - en het gevaar daarvan. Want als grenzen je niet meer beschermen, maar buitensluiten, wie staat er dan nog voor je klaar? • 20 september 2025 Openluchttheater Valkenburg • 22 februari 2026 PLT Theater Kerkrade NACHTLIED In ‘Nachtlied’ komt de romantische wereld van de opera tot leven met een aansprekende vertelling over (en van) Kunstmatige Intelligentie. Gebaseerd op het beroemde sprookje ‘De Chinese Nachtegaal’ van meesterverteller Hans Christian Andersen passeren de mooiste aria’s en duetten uit het repertoire de revue: Puccini, Verdi, Offenbach – een feest van muzikale herkenning. Maar net als in het sprookje, waar een mechanische nachtegaal de plaats inneemt van een echte, stuurt de verteller de muziek langzaam maar zeker een digitale kant op. De mogelijkheden lijken grenzeloos! Maar is aan het einde een nachtegaal van vlees en bloed misschien toch mooier dan een mechanische? Beleef in ‘Nachtlied’ de mooiste opera-highlights bij een meeslepende vertelling: een bijzondere combinatie die nog lang na zal klinken. Vanaf 14 september. Houd onze social media en website in de gaten voor aankondigingen van nieuwe voorstellingen.

COLOFON Concept Interviews / Vormgeving Eindredactie Fotografie Opera Compact Judith Eurlings Query Design Sybrand van der Werf Sanne Linssen / Opera Compact www.operacompact.com 43

Een co-productie met PLT Theaters 44 AMA BUTTERFLY PUCCINI WWW.OPERACOMPACT.NL

1 Online Touch

Index

Home