0

SUCCESMETHODE VOOR TALENTONTWIKKELING € 22,95 excl. btw Dit boek is een praktisch handboek voor iedereen die kinderen en jongeren in de leeftijd van vier tot 23 jaar op hun eigen niveau beter wil leren bewegen en sporten, onder wie (toekomstige) trainers, coaches, vakdocenten lichamelijke opvoeding, sportmanagers, fysiotherapeuten, voedingsdeskundigen, ouders, leefstijldeskundigen en scouts. Met de didactische methode ZIPcoach werk je tijdens een training of les op een gestructureerde manier aan de zelfregulatieve vaardigheden doelen stellen, plannen, monitoren, evalueren en reflecteren. Op die manier breng je ‘Zelfregulatie In Praktijk’ en schep je een zelfregulatieklimaat waarin de sporter de ruimte krijgt om samen met jou zijn talent te ontdekken en verder te ontwikkelen. Je kunt ZIPcoach gebruiken bij de begeleiding van één sporter, een groep sporters, heel jonge sporters (mini’s) en tijdens videoanalyse. In elk hoofdstuk staan praktijkvoorbeelden van trainers, docenten en begeleiders die het gebruik van ZIPcoach illustreren. BESTEL OP SPORTSMEDIA.NL

3 VOORWOORD Innovatie zit in ons DNA msterdam is altijd een voorloper geweest in de sport. Zo is het de bakermat van het korfbal. Waarom ik uitgerekend met dat voorbeeld kom? Omdat vanaf 2016 in de Ziggo Dome de nationale korfbalfinale wordt gespeeld, de sport die is ontwikkeld door de Amsterdamse onderwijzer Nico Broekhuysen. Korfbal komt weer thuis! En het vuur dat tijdens de Olympische Spelen in het stadion brandt? Het beleefde zijn primeur in Amsterdam. Waar overigens voor het eerst vrouwen deelnamen aan atletiek en turnen – een geweldige doorbraak in de internationale sport. Zo zijn we door de decennia heen innovatief gebleven. Daarvan staan mooie voorbeelden in dit magazine Sportief Amsterdam 2016. Wist u dat Max Euwe de eerste sporter was die aan crowdfunding deed, dat de klapschaats werd ontwikkeld door de Vrije Universiteit (VU) en dat de sleeppush in het hockey min of meer toevallig tot wasdom kwam in het Wagenerstadion? Ik noem ook nog het eerste stadion in Europa met een schuifdak. En die ArenA is nu in een volgende fase beland als duurzaam stadion. Zo blijven we op zoek naar verbetering en vernieuwing. We hebben er in 2014 zelfs een instituut voor opgericht, waarin de VU, het VUmc, de UvA, het AMC en de HvA samenwerken: het Amsterdam Institute of Sport Science. Niet alleen gericht op topsport, maar ook op breedtesport, recreatie en de invloed die bewegen heeft op de gezondheid. Dat laatste is misschien wel het allerbelangrijkste van sport. Onze samenleving heeft te maken met een keten van welvaartsziekten en -aandoeningen, helaas ook onder kinderen. Bewegen is een noodzaak. Kinderen moeten kunnen spelen, rennen, fietsen. Volwassenen en ouderen trouwens ook. Daarom heeft Amsterdam zich voorgenomen om zich als eerste in de wereld te ontwikkelen als Bewegende Stad. Als elk jaar wens ik u veel leesplezier en hoop ik dat u inhoudelijk veel baat zult hebben bij Sportief Amsterdam. Lees het in alle rust. En trek er vervolgens op uit voor een frisse wandeling, een fraaie fietstocht of een free run door de straten en het park. Eric van der Burg Wethouder Sport

4 SPORTIEF AMSTERDAM INHOUD SPORTIEF AMSTERDAM 6 40 70 6 Terugblik 2015 Van de WK beachvolleybal tot de Homeless World Cup en het kickboksgala 20 De Bewegende Stad Wethouder Eric van der Burg over het plan om de hele Amsterdamse bevolking aan het rennen, fietsen, wandelen en spelen te krijgen 26 Sportief Amsterdam Hoe staat de stad er anno 2016 voor op het gebied van sport en bewegen? 32 Camiel Eurlings De Olympische Spelen mogen simpel en dat maakt Nederland kansrijk 40 De groene ArenA De Amsterdam ArenA wordt een toonbeeld van duurzaamheid en een verzamelplaats van slimme toepassingen voor een ideale stadionbeleving 46 Amsterdam Institute of Sport Science Samenwerking van de VU, het VU Medisch Centrum, de UvA, het AMC en de HvA 54 Safe-ID Sporters binnen enkele seconden identificeren kan levensreddend zijn 58 Vanuit de hoogte Een beeldreportage van evenementen in Amsterdam van bovenaf gefotografeerd 70 Ellen van Langen De ambassadrice van de EK atletiek over de veranderingen in haar sport

SPORTIEF AMSTERDAM INHOUD 5 84 106 MADE IN AMSTERDAM Noviteiten in de sport die gelanceerd werden in sportief en innovatief Amsterdam 30 De Olympiade van 1928 heeft de primeur van olympisch vuur en de P van parkeren 38 Max Euwe doet in 1935 als eerste individuele sporter aan crowdfunding 52 Honkballer Han Urbanus gaat in 1952 naar Amerika en leert Nederland pitchen 76 Anton Witkamp bedenkt in 1971 de Europese Supercup en Ajax wint ’m 82 Gerrit Jan van Ingen Schenau ontwikkelt in de jaren tachtig de klapschaats 94 Tijdens een hockeykamp ontdekt Taco van den Honert bij toeval de sleeppush 104 De ArenA die in 1992 in gebruik wordt genomen is voorzien van een schuifdak Sportief Amsterdam is een uitgave van Arko Sports Media. De Sportiefserie presenteert in verschillende regionale magazines de sportambities van échte sportprovincies en -gemeenten in Nederland. Arko Sports Media is tevens uitgever van de vakbladen Sport & Strategie, Sport & Gemeenten en SPORT Bestuur en Management en is mediapartner van NOC*NSF. Uitgever Michel van Troost michel.van.troost@sportsmedia.nl Hoofdredacteur Maarten Westermann Begeleiding Jacob Bergsma, Yuri van Eijden Eindredacteur Karlijn de Jonge Redactionele bijdragen Jan Balk, Jacob Bergsma, Mirjam Streefkerk, Maarten Westermann Research en Support Emilie Westermann Fotografie Amsterdam City Swim, ANP Photo, Martine Berendsen, Familiearchief 78 Apps en tweets en zo Gijsbregt Brouwer over de mogelijkheden van digitale media in de sport 84 De blades van de babe Prothesekoning Frank Jol is de man achter de successen van Marlou van Rhijn 90 TIG Sports De jongens die een nieuwe standaard ontwikkelden voor het sportevenement 96 Dafne Schippers Blond, aaibaar en snelle dijen: ze lijkt de heisa om haar heen wel grappig te vinden 106 Korfbalfinale in Amsterdam De Ziggo Dome ontwikkelt zich steeds meer tot een sporttheater: de finale van de Korfbal League wordt er voortaan afgewikkeld in een futuristisch decor 110 Sportevenementenkalender Wat staat er in Amsterdam te gebeuren in het sportjaar 2016? Urbanus, Fietslab (2014), Peter Elenbaas, Ruud Fokke, Fotoarchief Max Euwe Centrum, Gezinindestad. nl/onderzoek, GGD (2012)/PMB, infographics, Le Champion, Maurits van Hout, Jumping Amsterdam, Pim Ras (cover), Menno Ridderhof, Shutterstock, Merijn Soeters, Soeters van Eldonk architecten, Sportfotografie.nl, Hans Paul Stach, Koen Suyk, Cor Vos, Hélène Wiesenhaan Photography, zesxzes visuele communicatie/Gemeente Amsterdam Ontwerp Marco Reijken, Rotterdam www.studiorvg.nl Druk PreVision, Eindhoven Redactie-adres/Lezersservice Arko Sports Media Postbus 393 3430 AJ Nieuwegein Tel. 030 707 30 00 Fax. 030 605 26 18 E-mail: info@sportsmedia.nl Website: www.sportsmedia.nl © 2016 Arko Sports Media Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, in fotokopie of anderszins gereproduceerd door middel van boekdruk, foto-offset, fotokopie, microfilm of welke andere methode dan ook, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever.

6 TERUGBLIK BEELD ANP PHOTO, RUUD FOKKE, JUMPING AMSTERDAM, LE CHAMPION, MENNO RIDDERHOF TE RUG BLIK SPORTIEF AMSTERDAM IN 2015

TERUGBLIK SPORTIEF AMSTERDAM IN 2015 7  30 januari Eerste exemplaar voor André Bolhuis Het is inmiddels traditie dat een nieuwe editie van Sportief Amsterdam ten doop wordt gehouden op de vrijdagavond van Jumping Amsterdam, tijdens een ontvangst door de burgemeester van Amsterdam en de commissaris van de Koning van Noord-Holland. Sportief Amsterdam 2015 had als thema ‘evenementen’. André Bolhuis (rechts op de foto) mocht het eerste exemplaar in ontvangst nemen uit handen van wethouder Eric van der Burg (in het midden). Links Henk Markerink (directeur Amsterdam ArenA) "  29 januari-1 februari Jaarlijks hippisch festijn in de RAI Niet meer weg te denken van de Amsterdamse sportkalender: Jumping Amsterdam. In 1958 werd de eerste editie georganiseerd, met vanaf het eerste moment prins Bernhard als beschermheer. Ook tegenwoordig geven leden van de koninklijke familie vrijwel elk jaar acte de présence. Het instituut Jumping Amsterdam rust op drie pijlers: topsport, entertainment en de stad Amsterdam. De apotheose vond plaats op zondagmiddag 1 februari 2015, met de Grand Prix van Amsterdam. Winnaar was de Nederlandse ruiter Willem Greve op Carambole – goed voor een prijs van 25.000 euro. Ter promotie van het evenement wordt de laatste jaren een bijzondere foto gemaakt, met ruiters in de hoofdrol, in een Amsterdamse setting. In 2015 zagen we Jumping-ambassadeur Jeroen Dubbeldam aan het hoefijzer gooien om een parkeerpaaltje. Bijgaand het affiche van Jumping Amsterdam 2016 "

8 TERUGBLIK SPORTIEF AMSTERDAM IN 2015  20 mei Op hoge hakken en in grijze pakken Gij zult bewegen! Niemand ontkomt aan dit elfde gebod, dus ook niet de meisjes en de jongens van de Zuidas. De Hakken/Pakken Run werd alweer voor de zesde keer gehouden, over een traject van vijftig meter op het Gustav Mahlerplein, met zware aktetassen als ballast. Opgesplitst in diverse beroepsgroepen nemen de consultants, bankiers, advocaten en accountants van prominente kantoren het tegen elkaar op. Voor de dames geldt dat de hakken minimaal negen centimeter hoog zijn. Doorgaans is Het Pratende Pak Jort Kelder de gastheer, ditmaal moest hij zich laten vervangen door Beau van Erven Dorens. De Hakken/Pakken Run geldt als opwarmertje voor de Zuidas Run, een serieuze loop die op 21 juni werd gehouden "

TERUGBLIK SPORTIEF AMSTERDAM IN 2015 9  26 juni-5 juli WK beachvolleybal Wat een spektakel was dat! Zowel live als op de televisie. Beachvolleybal is de status van strandvermaak al lang ontstegen. Beachvolleybal is pure topsport en leent zich uitstekend om in een tijdelijk stadion te worden gespeeld. Gewoon midden in de stad. In vier steden tegelijk zelfs. In volleybalstad Apeldoorn en in de grote steden Amsterdam, Rotterdam en Den Haag voltrok zich een prachtig schouwspel, niet in de laatste plaats dankzij de positieve inbreng van de verschillende Nederlandse koppels. De finale bij de mannen tussen een Braziliaans duo en de Nederlanders Reinder Nummerdor/Christiaan Varenhorst haalde een kijkcijfer van 1,5 miljoen. Op datzelfde moment keken er in hun eigen land 20 miljoen Brazilianen naar de wedstrijd. Ook de wedstrijden op de Dam kregen wereldwijde exposure. In totaal werden de wedstrijden bezocht door 92.000 mensen. Op Twitter was het toernooi regelmatig trending topic. Het totale impressiebereik van de hashtag #WKBeach2015 kwam uit op 30.254.091. Ary Graça, president van wereldvolleybalbond FIVB, noemde de WK in Nederland zelfs “het beste beachvolleybaltoernooi dat ooit onder de vlag van de internationale volleybalfederatie is georganiseerd”"

10 TERUGBLIK SPORTIEF AMSTERDAM IN 2015  19-23 augustus Negende SAIL trekt 2,3 miljoen bezoekers De eerste SAIL werd in 1975 georganiseerd in het kader van het zevenhonderdjarig bestaan van Amsterdam. Schepen uit de hele wereld werden uitgenodigd in de Amsterdamse haven. Sindsdien vindt het nautische festijn elke vijf jaar plaats en is het uitgegroeid van een feest voor de Amsterdammers tot een geschenk van Amsterdam aan het hele land. Met 2,3 miljoen bezoekers in 2015 geldt Sail als het grootste evenement van Nederland. Het hart van Sail wordt nog altijd gevormd door de indrukwekkende vloot van tall ships, varend erfgoed, moderne schepen, marineschepen en replica’s. Daarnaast kon er ook ditmaal rondom de IJ-haven worden genoten van een dagelijks wisselend programma van culturele en sportieve activiteiten. Circa zeshonderd buitenlandse schepen, afkomstig uit vijftien landen en vier continenten, maakten deel uit van de vloot. Nog wat andere cijfers: 1.200 vrijwilligers, 616 toiletten, vierduizend dranghekken, zeshonderd banieren in de stad. Misschien wel het belangrijkste cijfer: de bezoekers gaven Sail dit jaar gemiddeld een waardering van 8,1 "

TERUGBLIK SPORTIEF AMSTERDAM IN 2015 11  12 juli Basketbalsters CTO Amsterdam derde van Europa CTO Amsterdam Vrouwenbasketball is een talentenprogramma van de Nederlandse Basketball Bond en het Centrum voor Topsport en Onderwijs Amsterdam. CTO Amsterdam biedt talentvolle jonge sporters de kans om fulltime trainen, studeren en wonen in de stad te combineren. Professionaliteit en individuele ontwikkeling staan centraal in de begeleiding. En er moet – als het even kan – gepresteerd worden. Dat hebben de CTO-dames beslist gedaan. Het is een zeldzaamheid in de geschiedenis van deze wereldsport dat een Nederlands team een medaille wint tijdens een internationaal kampioenschap. Op het Canarische eiland Lanzarote wonnen de Orange Angels bij het Europees kampioenschap Onder 20 jaar een bronzen medaille door in de wedstrijd om de derde plaats Rusland met 63-51 te verslaan. Tien van de twaalf selectiespelers zijn afkomstig van CTO Amsterdam "

12 TERUGBLIK SPORTIEF AMSTERDAM IN 2015  6 september Een koud bad De Amsterdam City Swim, die geld inzamelt voor de bestrijding van de ziekte ALS, is hard op weg om net zo’n fenomeen te worden als de Alpe d’HuZes. Je moet er minstens één keer in je leven aan hebben meegedaan. En dan moet je er overigens vroeg bij zijn, want er is een gelimiteerd aantal zwemmers van tweeduizend. Je moet bovendien tegen wat kou kunnen. Tijdens de editie van 2015 was de watertemperatuur als gevolg van regen slechts 16 graden en dat brak een aantal deelnemers op. Ondanks het gelimiteerde aantal zwemmers blijft de jaarlijkse opbrengst groeien, omdat veel mensen in de atmosfeer rond het evenement bereid blijken om de beurs te trekken. In 2015 was de opbrengst ruim 1,8 miljoen euro "

TERUGBLIK SPORTIEF AMSTERDAM IN 2015 13  5 september Dafne Schippers bij de Flame Games De combinatie van topsport, show, muziek en vuurwerk bij de Flame Games trok vijfduizend atletiekliefhebbers naar het Olympisch Stadion, waar nationale toppers tegen internationale topatleten streden. Topattractie was uiteraard de kersverse wereldkampioene sprint Dafne Schippers, die een week eerder Nederland in vuur en vlam zette met haar zilveren en gouden medaille in Peking. Het boegbeeld van de vaderlandse atletiek won in Amsterdam de 100 meter van de Flame Games met een, gezien de weersomstandigheden, mooie tijd van 11.12 seconden. De aanwezige Nederlandse WK-gangers viel als slotstuk van de avond een feestelijke huldiging ten deel "

14 TERUGBLIK SPORTIEF AMSTERDAM IN 2015  12-19 september Een warm bad Het was het grootste deel van de week kil en nat, maar toch hebben de deelnemers aan de Homeless World Cup 2015 de ontvangst in Amsterdam ervaren als een warm bad. Wat gemakshalve vaak daklozenvoetbal wordt genoemd is méér dan dat. Het gaat om mensen die om uiteenlopende redenen maatschappelijk diep gezonken zijn, maar met hulp van het Leger des Heils de weg naar boven weer gevonden hebben. Deelname aan de Homeless World Cup is een soort beloning. In 2003 was de eerste editie en inmiddels is het acht dagen durende evenement uitgegroeid tot een jaarlijks multicultureel voetbalfestijn. Het speelde zich allemaal af op het Museumplein, met teams uit 48 landen. De Mexicaanse vrouwen wonnen het toernooi door in de finale met 3-1 van Chili te winnen. Ook de Mexicaanse mannen werden wereldkampioen, door Oekraïne met 5-2 te verslaan "

TERUGBLIK SPORTIEF AMSTERDAM IN 2015 15  20 september Dam tot Damloop Het idee dateert van 1981: een hardloopwedstrijd tussen de ‘Dammen’ van Zaandam en Amsterdam. Aanvankelijk van Z naar A, maar om verkeerspraktische redenen werd het van A naar Z. Niet nadat toenmalig burgemeester Polak van Amsterdam een aantal jaren had dwarsgelegen, omdat hij het onverantwoord vond om een zo belangrijke verkeersader als de IJ-tunnel gedurende enkele uren af te sluiten en vanwege de werkdruk die het voor de politie met zich meebracht. Maar in 1985 ging hij om en was de Dam tot Damloop een feit. Voor één keer, bij hoge uitzondering. Enfin, het werd zo’n succes dat het evenement inmiddels met grote letters staat genoteerd in de agenda’s van vele duizenden atleten en recreanten. Allengs werden ook steeds meer wereldtoppers aangetrokken, waardoor de Dam tot Damloop ook kon uitgroeien tot een topsportevenement. De snelste tijd werd gerealiseerd in 2011 door de Keniaan Leonard Komon: 44.27 minuten. In 1991 waren er voor het eerst meer dan tienduizend deelnemers, anno 2015 staat de teller op 50.000 "

16 TERUGBLIK SPORTIEF AMSTERDAM IN 2015  24-25 september EK freestyle voetbal: bizar lastig Urban sports winnen in hoog tempo aan populariteit. Vooral onder jonge beoefenaren, maar als onderdeel van het straatbeeld is het beslist ook een verrijking. Freestyle voetbal zou zich wat dat betreft wel eens tot een ware attractie kunnen ontwikkelen. Het is meer dan een balletje hooghouden. Neem de specialiteit van Amsterdammer Toine Rombouts, een truc met als naam drie keer de wereld rond. “Je kickt de bal een stukje omhoog, draait je voet er 360 graden omheen, dat is één keer de wereld rond, en dat dan drie keer voor de bal je wreef weer raakt, waarna je in één adem met je andere been verdergaat, een soort jongleren met één bal en twee voeten, bizar lastig.” Ons land kent een vijftigtal beoefenaren die internationaal mee kunnen. Het Marie Heinekenplein in De Pijp was dit jaar het toneel van het EK freestyle voetbal. Amsterdammer Maarten van Luit was met de tweede plaats de beste Nederlander "

TERUGBLIK SPORTIEF AMSTERDAM IN 2015 17  18 oktober Veertigste TCS Amsterdam Marathon Het was alweer de veertigste editie van de TCS Amsterdam Marathon. Dit evenement wordt sinds 2000 georganiseerd door Le Champion, een stichting die onder meer ook het Dam tot Damweekend realiseert. Voor Amsterdam is de marathon niet alleen in sportief opzicht een jaarlijks terugkerend hoogtepunt. Beelden van de stad bereiken honderden miljoenen televisiekijkers in 130 landen. Titelsponsor is sinds enige jaren TCS, wat staat voor Tata Consultancy Services. Winnaar bij de mannen was net als in 2014 de Keniaan Bernard Kipyego in 2.06.19, drie seconden sneller dan het jaar daarvoor. Het parcoursrecord staat op naam van diens landgenoot en drievoudig winnaar Wilson Chebet met 2.05.36 en dateert van 2013. Winnares bij de vrouwen was de Keniaanse Joyce Chepkirui in 2.24.11. Het parcoursrecord bij de vrouwen staat op naam van haar landgenote Valentine Kipketer met 2.23.02 en werd eveneens gelopen in 2013. Snelste Nederlander was Michel Butter met een tijd van 2.11.08, acht tellen te veel om zich op deze dag al te plaatsen voor de Olympische Spelen in Rio de Janeiro "

18 TERUGBLIK SPORTIEF AMSTERDAM IN 2015  4 december Gemoedelijk vechten in de RAI Na vijf jaar vond er weer een kickboksgala plaats in de RAI: Glory 26. Met maar liefst zevenduizend toeschouwers en onder de bezoekers burgemeester Eberhard van der Laan, sportwethouder Eric van der Burg en sportminister Edith Schippers. Die konden zich vergewissen van de gemoedelijke sfeer gedurende een avond, die voor de liefhebbers van deze sport diverse hoogtepunten kende. In 2010 hadden burgemeester en politie besloten om kickboksen niet meer toe te staan binnen de gemeentegrenzen. Er hing een kwade reuk omheen. Om de goedwillenden en de liefhebbers van de sport tegemoet te komen, is besloten om het toch weer een keer te proberen. Niet nadat de organisatoren een zware integriteitstoets hadden doorstaan. Bovendien waren VIP-tafels bij de ring en alcohol verboden. “Goed georganiseerd”, was het oordeel van burgemeester Van der Laan. Hoofdpartij van het gala was de strijd om de Glory-wereldtitel, die door Amsterdammer Murthel Groenhart op jurybeslissing werd verloren van de Brabander Nieky Holzken "  Tot en met februari 2016 Zwieren op het Museumplein Ice*Amsterdam is de mooiste ijsbaan van Nederland. En anders wel de meest idyllische. Een prachtig plaatje om de terugblik op het sportieve jaar 2015 mee af te sluiten. Ouderwets zwieren over het Museumplein. Maar ook moderner ijsvermaak. Zoals human icebowling (iemand op een slee een zet geven richting tien kegels), rodelen on ice (met een prikslee) en jeu d’ice (een soort ijshockey, maar dan met verschillende pucks tegelijk). Het Amsterdamse krokettenhuis Van Dobben is een van de sponsors, dus qua koek en zopie zit het ook wel goed "

TERUGBLIK SPORTIEF AMSTERDAM IN 2015 19  14 december Helemaal in het midden staan de ouders van de wegens vakantie afwezige hockeykeeper Jaap Stockmann, de Amsterdamse Sportman van het Jaar. Rechts daarvan, in witte rok, Amsterdams Sportvrouw van het jaar Marlou van Rhijn. Helemaal rechts presentator van het Gala Peter Heerschop. Links van de moeder van Jaap Stockmann steekt hockeyer Billy Bakker een ‘Fanny’ naar voren. Bakker nam namens Alyson Annan de award voor Coach van het Jaar in ontvangst. Amsterdamse sporters van het jaar Het jaarlijkse Sportgala van Amsterdam vond ditmaal plaats in rijksmonument Het Sieraad aan de Postjesweg. Para-atlete Marlou van Rhijn werd uitgeroepen tot Sportvrouw van het Jaar, onder meer vanwege haar in oktober 2015 behaalde wereldtitels op de 100 en 200 meter. Hockeykeeper Jaap Stockmann, doelverdediger van het nationale herenteam dat in de zomer van 2015 beslag legde op de Europese titel, werd gekozen tot Sportman van het Jaar. Door de internationale hockeyfederatie was Stockmann al uitgeroepen tot beste keeper van de wereld. Coach van het Jaar werd Alyson Annan, tot voor kort aan het roer bij de mannen van hockeyclub Amsterdam en inmiddels bondscoach van het Nederlands vrouwenteam. De titel Amsterdams Talent van het Jaar ging naar de complete ploeg van de Junioren Holland Acht: Ralf Rienks, Bart Roobers, Michiel Mantel, Koen van de Herik, Maarten Hurkmans, Simon van Dorp, Jaap de Jong, Bram Schwarz en stuurman Just Ponsen. Een andere roeiploeg werd uitgeroepen tot Amsterdamse Sportploeg van 2015: de Vrouwen dubbelvier, bestaande uit Chantal Achterberg, Nicole Beukers, Inge Janssen en Carline Bouw. Tijdens het Sportgala werd ook een Pluim uitgereikt, de prijs voor sportorganisaties die zich onderscheiden met sportaanbod voor mensen met een beperking. Deze ging naar de stichting Dance for Health. Het Sportgala van Amsterdam werd georganiseerd door Topsport Amsterdam en 2Enjoy "

20 BELEID TEKST MAARTEN WESTERMANN BEELD MAURITS VAN HOUT, ZESXZES VISUELE COMMUNICATIE/ GEMEENTE AMSTERDAM DE BEWEGENDE STAD INTERVIEW MET SPORTWETHOUDER ERIC VAN DER BURG

BELEID SPORTWETHOUDER ERIC VAN DER BURG 21 Wethouder Eric van der Burg wil van Amsterdam een bewegende stad maken. Een innovatief plan om de bevolking van de stad te verleiden vaker te wandelen, te fietsen, te spelen of anderszins in beweging te zijn, zowel buiten als binnen. Daar wordt inmiddels serieus werk van gemaakt: planologen, architecten en wetenschappers zijn door Van der Burg aan het werk gezet. “De stad tot beweegmechanisme maken, dát is het idee.”

22 BELEID SPORTWETHOUDER ERIC VAN DER BURG “Centrumeiland wordt zodanig ingericht dat het aanzet tot bewegen” msterdam groeit met ruim tienduizend inwoners per jaar. Naar verwachting wordt in 2020 het aantal van 870.000 gepasseerd. Dat betekent dat er flink gebouwd zal moeten worden. Zo werd in augustus 2015 de aanleg van Centrumeiland aangekondigd, met een capaciteit van minimaal duizend woningen. Er zullen meer nieuwe eilanden volgen. Voor wethouder Eric van der Burg was de presentatie van de plannen voor Centrumeiland een mooie aanleiding om met een nieuwe visie te komen; die van De Bewegende Stad. Toekomstige woongebieden zullen zodanig worden ingericht dat ze bijna onbewust uitnodigen tot wandelen, fietsen, sporten, recreëren en buitenspelen. Waar dat maar enigszins mogelijk is, zullen bestaande woongebieden met datzelfde doel worden aangepast. Met het hem kenmerkende jongensachtige enthousiasme licht Van der Burg zijn ambitie toe. Waar ligt de kiem van De Bewegende Stad? “Ik heb altijd gezegd: ik wil alleen maar wethouder worden als ik zorg en sport kan combineren. Naast het feit dat ik gewoon een passie heb voor sport, ben ik ervan doordrongen hoe belangrijk sport is in de strijd tegen een aantal gezondheidsproblemen, of het nu gaat om overgewicht, hart- en vaatziekten, diabetes, depressie of dementie. Allemaal issues die je positief kunt beïnvloeden door meer te gaan bewegen. In mijn tweede periode als wethouder werd ik ook nog eens verantwoordelijk voor ruimtelijke ordening en grondzaken. Dat bracht me tot het inzicht dat je met ruimtelijke ordening niet alleen je stad inricht, maar ook invloed hebt op hoe mensen zich door de stad bewegen. Je kunt door aanpassingen in de inrichting van de stad mensen letterlijk in beweging krijgen. Dat is natuurlijk hartstikke interessant. Dat is de ene kiem. De andere komt voort uit de toenemende aantrekkingskracht van grote steden. Er zijn steeds meer mensen die in Amsterdam willen wonen. Daarvoor moeten we nieuwe woningen bouwen, complete nieuwe wijken zelfs. We moeten de stad als het ware opnieuw inrichten. Daarbij gaat het niet om wonen alleen, maar ook om de kwaliteit van het leven. Bijvoorbeeld door te zorgen voor veilige fietsroutes, zodat kinderen zelf naar school kunnen fietsen en niet met de auto hoeven te worden gebracht. Door te zorgen voor bredere stoepen, die uitnodigen tot buitenspelen. Door het aanleggen van goede loop- en wandelroutes. Verbind die met elkaar. Wij kennen in ons land tegenwoordig ecologische verbindingszones, die het mogelijk maken dat dieren zich ongestoord van de ene plek naar de andere kunnen verplaatsen. Dat moet je ook voor die andere belangrijke diersoort, de mens, doen. Dat je op een goede manier hardlopend van het Vondelpark naar het Amsterdamse Bos kunt. Dat mensen kunnen sporten in de openbare ruimte. Daag architec

BELEID SPORTWETHOUDER ERIC VAN DER BURG 23 roltrap nemen die er naast ligt, maar de pianotrap met zijn witte en zwarte treden is veel leuker. Bij elke stap produceer je een toon. Wat je ook steeds vaker tegenkomt zijn bordjes die aangeven hoeveel calorieën je verbruikt wanneer je er voor kiest om een bepaalde route te lopen in plaats van met het openbaar vervoer te gaan. Beweegtoestellen in de openbare ruimte. De gedachte om in een stedenbouwkundig plan de mensen in beweging te krijgen, is iets nieuws. De stad tot beweegmechanisme maken, dát is het idee.” Wat is de status van De Bewegende Stad? Is het nog slechts een visie of ten uit om mensen met de trap te laten gaan in plaats van met de lift. Uiteraard zijn er liften nodig voor mensen die minder valide zijn of als je twee tassen met boodschappen hebt. Nu is het in veel gebouwen zo dat je niet eens weet waar het trappenhuis is. Je wordt automatisch naar de liften geleid. Geef de trap een prominentere plek in de entree en je zult zien dat mensen die één of twee hoog moeten zijn naar boven gaan lopen. Dat kun je ook doortrekken naar de inrichting van een hele wijk of de complete stad.” Is er een stad elders op de wereld die een voorbeeld is van wat u voor ogen staat? “Nee, bij mijn weten niet. Je ziet in andere steden wel voorbeelden van elementen die we zouden kunnen overnemen. Bijvoorbeeld de pianotrap bij een treinstation in São Paulo, Brazilië. Je kunt de wordt er al werk van gemaakt? “Het is een visie die zich in concrete plannen aan het vertalen is. Er zit een compleet team op: er is een aantal mensen vrijgesteld die zich puur gaan bezighouden met De Bewegende Stad. Er is een projectmanager Bewegende Stad die op dit moment bij alle onderdelen van de gemeente Amsterdam langsgaat met de vraag wat zij kunnen bijdragen aan De Bewegende Stad. Dus wat betekent het voor de dienst Verkeer & Vervoer? Wat doet het Grondbedrijf ermee, als verantwoordelijke voor het uitgeven van grond? Nou, in IJburg komt er nu bijvoorbeeld een Urban Sports Zone, op een plek waar je vroeger een grasveldje zou hebben aangelegd. Ruimtelijke Ordening is bij het tekenen van stadswijken en buurten aan het kijken wat zij kunnen doen. Zo gaan we bij alle teams langs. Wonen: wat kunnen we doen om wooncomplexen zodanig in te richten, dat er meer bewogen wordt? Op die manier moet het overal gaan landen.” Zijn er al concrete resultaten? “Centrumeiland is nu nog niet meer dan een bak zand. Daar is de opdracht: richt het op een zodanige manier in dat het aanzet tot bewegen. Met looproutes, met hoogteverschillen, op een zodanige manier dat ook mensen met een rollator of een rolstoel overal kunnen komen. Creëer een bewegende omgeving. Hetzelfde gaan we doen op Sluiseiland. Zelf loop ik vaak in het Vondelpark en in het Amsterdamse Bos. Het bracht me op een idee. In bossen en op de hei heb je vaak wandelpaden die zijn gemarkeerd met gele, rode of blauwe paaltjes, die de route en de afstand aangeven. Dat kan natuurlijk ook in de stad. Met rode spijkers in de grond. Of met LED-verlichting. Of met stickers op de lantaarnpalen. Op die manier zet je mensen aan tot het lopen van bepaalde routes en afstanden. Het gaat ook over kinderen. Hoe maak je de omgeving voor kinderen meer gericht op beweging? Daarin werken we samen met de Krajicek Foundation en de Johan Cruyff Foundation. Hoe richt je de schoolpleinen zodanig in dat daar niet alleen de stoere jongens voetballen, maar ook andere kinderen toekomen aan sport en bewegen? Hoe zorg je ervoor dat speelpleinen niet uitdagen tot hangen en chillen, maar tot activiteit? Een van de dingen die we aan het bekijken zijn, zeker in de arme wijken, zijn apparaten De actiefste stad van de wereld Nu al geldt Amsterdam wereldwijd als de stad waar door de bevolking het meest wordt bewogen. Dat is althans de conclusie van Human, een app voor je smartphone die je stimuleert minimaal dertig minuten per dag te bewegen. De app signaleert niet alleen hoe lang je fietst, wandelt of sport, maar ook wáár en hoe je dat doet. Door alle gegevens van de gebruikers bij elkaar te vegen, is Human onder meer in staat om vast te stellen in welke stad de inwoners gemiddeld het meest actief zijn. Op die ranglijst staat Amsterdam dus nummer één: zeventig procent van de bevolking verplaatst zich te voet of op de fiets door de stad. Berlijn, Kopenhagen, Washington, Londen, Parijs en New York volgen. Amsterdam heeft die koppositie overigens vooral te danken aan het fietsgebruik. Op de uitgesplitste ranglijst van Cycling Cities is de voorsprong fors. Qua kuieren staat Amsterdam op plaats acht. Er is ook nog een lijst gemaakt van steden waarin mensen bij voorkeur de auto gebruiken om zich te verplaatsen. Wat dat betreft is Los Angeles de wereldkampioen. Amsterdam staat hier op de laatste plaats van de dertig in het onderzoek opgenomen steden.

24 BELEID SPORTWETHOUDER ERIC VAN DER BURG “Voor mijn part gaan we trappenhuizen als speelplaats inrichten” waarop je kunt fietsen en crossen en met de door jouzelf opgewekte energie je mobiel kunt opladen.” U bent ervaringsdeskundige. U rent vaak door het park en in de stad. Loopt het een beetje lekker in Amsterdam? “Ik heb zowel Strava als Runkeeper op mijn telefoon zitten. Dat zijn apps die je ondersteunen bij het lopen en het fietsen. Die programma’s weten precies waar al die telefoons lopen, hoe hard ze lopen, waar ze omdraaien. Dat levert heel veel interessante en bruikbare informatie op. Over die informatie hebben wij als gemeente de beschikking gekregen. Daardoor weten we dat er het meest gelopen wordt in het Vondelpark. Dat is op zich niet opzienbarend, maar je ziet ook in welke gedeelten van het park er minder wordt gelopen en waar er klaarblijkelijk barrières zijn. Omdat er bijvoorbeeld een duistere onderdoorgang is. Als we daar nou eens wat aan doen en verbindingen maken met andere trajecten, dan verhogen we de veiligheid en het plezier en spreiden we ook nog eens de drukte. Je daagt mensen uit om eens een wat grotere slinger te maken en hun afstand te vergroten. Wat is er mooier om langs de Amstel een loopparcours in te richten, waarbij je kunt keren bij de eerste brug, de tweede brug, de vijfde brug, daarbij aangemoedigd door je smartphone? In het Oosterpark zijn we nu bezig met i-beacons, kleine zendertjes in het asfalt, die je herkennen als loper, je welkom heten aan het begin en onderweg informatie sturen over je prestaties.” Je kunt wel mooie en slimme looproutes aanleggen, maar hoe krijg je de kinderen van Amsterdam aan het hollen? Zit daar niet het grootste probleem? “Klopt, we beschikken ook over andere cijfers. We hebben alle gebieden van de stad een kleur gegeven. Rood is het slechtst, groen het best. Vergis je niet: in de groene gebieden heeft nog altijd tussen de 7 en 12 procent van de kinderen overgewicht. We hebben 210 scholen in Amsterdam. Daarvan hebben er 134 een overgewicht per kind dat boven het landelijk gemiddelde ligt. Onze GGD meet dat, ik weet van alle scholen het gemiddelde. Ik ken de top-10 van die 134. We hebben een aanpak voor de top-10, een aanpak voor de top-25, de top-75 en voor de groep 75 tot en met 134. Bij die eerste twee categorieën gaan we de schoolpleinen aanpassen. Ze hebben ook allemaal combinatiefunctionarissen gekregen. Ze zitten allemaal in het Jump-In-programma, dat aanzet tot meer bewegen en gezonder eten. Dat gaan we nu uitbreiden naar de top 75. Met als doel om dat aantal van 134 naar beneden te brengen. Natuurlijk weet je dat je in Amsterdam letterlijk een zwaardere populatie hebt dan in Wassenaar of Bloemendaal, maar het verschil is veel te groot en dat sturen we op basis van data. Het prettige is dat de cijfers laten zien dat het zin heeft. Bij de Jump-In-scholen zie je een significante daling van het aantal kinderen met overgewicht. Steek de vlag niet uit, want we hebben nog steeds in Amsterdam 25.000 kinderen met overgewicht. Nog steeds 2.300 kinderen die obese of zelfs morbide obese zijn. Dan ben je zo dik, dat je blijvende schade hebt opgelopen. Dat is veel, véél te veel.”

BELEID SPORTWETHOUDER ERIC VAN DER BURG 25 Hoe gaat het straatbeeld er over vijf of tien jaar uitzien, wanneer uw Bewegende Stad is gerealiseerd? Allemaal hollende mensen en lege trams? Of een tweedeling van Moves en Move Nots? “Je ziet het straatbeeld nu al veranderen. Je ziet steeds meer mensen die op een of andere manier bezig zijn met hun gezondheid. Hardlopen, flesjes water in hun tas, kiezen voor light. Wat je inderdaad ziet, is een scheiding tussen enerzijds hoogopgeleid, hoog inkomen, goede baan en veel bewegen, en anderzijds laag inkomen, lage opleiding, slechte gezondheid en weinig bewegen. Daarom is het plan van De Bewegende Stad zo belangrijk. Die bovenlaag bereik je wel, maar het gaat om de lagen daaronder. Die bereik je niet met Postbus 51-spotjes of een gemeentelijke variant daarop. Die moet je spelenderwijs stimuleren en verleiden. Met name door het anders inrichten van je stad. Je moet letterlijk de drempels wegnemen. In sommige wijken spelen de kinderen niet buiten omdat hun ouders het onveilig vinden. Ze kunnen vanuit huis niet zien waar de kinderen spelen. Dus moeten ze op de stoep kunnen spelen. Of voor mijn part gaan we de trappenhuizen als speelplaats inrichten.” Dat soort innovatieve suggesties zijn welkom, mogen we aannemen. Is een prijsvraag onder de Amsterdamse bevolking een mogelijkheid? “Goed idee! We willen de Amsterdammers er inderdaad graag bij betrekken. Voor de inrichting van Centrumeiland hebben de mensen nog onder mijn voorganger Maarten van Poelgeest de gelegenheid gekregen om een jaar lang plannen in te dienen. Dat heeft 155 ideeen opgeleverd. Dat proberen we vanuit Ruimtelijke Ordening vaker te doen. Vaak in de vorm van bijeenkomsten. Op 1 oktober van het vorige jaar hadden we de Amsterdamse Inspiratiedag Gezond Gewicht. Het was binnen een dag volgeboekt, we hebben een tweede zaal moeten inrichten met een groot scherm om het te kunnen volgen. Ook daar hebben we veel input opgehaald. We hebben een wetenschappelijk team van deskundigen van de VU, de UvA en de HvA, die met ons meedenken en onderzoek doen. Ik denk dat er ook mogelijkheden zijn voor het bedrijfsleven om betrokkenheid te tonen. Zoals bijvoorbeeld Brooks dat doet, de kleding- en schoenensponsor van de EK atletiek, met de aanleg van een parcours van tien kilometer door het Vondelpark en een deel van het centrum, langs het Concertgebouw, over de Albert Cuyp, door de Vijzelstraat. Wat je noemt De Bewegende Stad.” Eric van der Burg Geboren op 9 oktober 1965 in Amsterdam | Bracht zijn jongste jaren door in het Friese Oosterwolde, waar hij begon met judo | Verhuisde op zijn tiende terug naar Amsterdam | Werd lid van de VVD toen hij zeventien jaar was | Combineerde zijn dienstplicht als sergeant vuurregelaar met het lidmaatschap van de stadsdeelraad Amsterdam-Zuidoost | Van 1992 tot 1997 met een korte onderbreking stadsdeelwethouder Welzijn en Sport in Amsterdam-Zuidoost | Van 2004 tot 2010 fractievoorzitter van de VVD in de gemeenteraad van Amsterdam | In 2006, 2007 en 2008 door stadszender AT5 uitgeroepen tot beste Amsterdamse raadslid | Was initiatiefnemer voor de Canon van Amsterdam, vormgegeven in vijftig vensters | Was naast zijn politieke werk directeur van verschillende verzorgings- en verpleegtehuizen in Amsterdam | Tot hij in mei 2010 aantrad als wethouder in een college van VVD, PvdA en GroenLinks | In 2014 voor een tweede periode herkozen in een college met dit keer VVD, D66 en SP | Portefeuilles Zorg en Welzijn, Ouderen, Sport en Recreatie, Ruimtelijke Ordening, Grondzaken en Stadsdeel Zuid

26 ANALYSE TEKST MAARTEN WESTERMANN BEELD FIETSLAB (2014), GEZININDESTAD.NL/ONDERZOEK, GGD (2012)/PMB, INFOGRAPHICS DE STAAT VAN DE HOE GAAT HET MET SPORTIEF AMSTERDAM? STAD

ANALYSE DE STAAT VAN DE STAD 27 Een stad moet permanent innoveren. In al zijn voorzieningen. Afvalverwerking, openbaar vervoer, zorg, bouw, noem het hele rijtje maar op. Ook sport hoort in dat rijtje thuis. Neemt zelfs een steeds belangrijker plaats in. Want sport is niet alleen leuk om te doen en te bekijken, het bevordert de gezondheid, versterkt de sociale cohesie en draagt bij aan de kwaliteit van het dagelijks leven. Hoe staat Amsterdam er anno 2016 voor op het gebied van sport en bewegen? Of anders gezegd: Wat moet er nog gebeuren om van Amsterdam De Bewegende Stad te maken, zoals wethouder Eric van der Burg die voor zich ziet? Amsterdam is vast van plan zijn inwoners massaal aan het sporten te krijgen msterdam kent verschillende programma’s op het gebied van sport en bewegen. ‘Aanpak Gezond Gewicht’ richt zich op de jongste kinderen en heeft zich een drietal opdrachten gesteld. In 2018 moeten alle kinderen van nul tot vijf jaar een gezond gewicht hebben; in 2023 moet dat gelden voor alle kinderen van nul tot tien jaar; in 2033 voor de gehele Amsterdamse jeugd. De doelgroep bestaat dus eigenlijk uit de baby’s en peuters van nu en hun ouders! Voor de wat oudere kinderen, waar gedeeltelijk een inhaalslag moet worden gemaakt, is er het ‘Actieplan Bewegen’, met als missie alle kinderen tot en met achttien jaar minimaal één uur per dag aan het bewegen te krijgen. Een ander programma dat zich op een specifieke leeftijdsgroep richt is ‘Age Friendly City’, een netwerk van steden waarbij Amsterdam zich heeft aangesloten, met als doelstelling ouderen een prettige leefomgeving te bieden. Dan zijn er nog zes andere programma’s, die bijvoorbeeld gericht zijn op het creëren van ruimte om te sporten (‘Sportaccommodatieplan’), het inzetten van parken en grasvelden waar mensen actief kunnen zijn (‘Agenda Groen’) en het overkoepelende ‘Sportplan’, met als missie: alle Amsterdammers een leven lang actief. Dikke kinderen Gaat dat lukken? Niet als je niets doet. Niet wanneer je niet ambitieus bent. Niet wanneer het niet partijbreed wordt gedragen door de politiek. Wat dat betreft mogen we gerust

28 ANALYSE DE STAAT VAN DE STAD zijn. Amsterdam is vast van plan zijn inwoners massaal aan het sporten te krijgen. Wethouder Eric van der Burg laat daar in het voorgaande interview geen misverstand over bestaan. Maar wat een opdracht heeft Amsterdam zichzelf gegeven! Op deze pagina’s laten we zien hoe Amsterdam ervoor staat en wat er met andere woorden nog gebeuren Procentueel overgewicht Amsterdamse kinderen moet. Te beginnen met de grootste bron van zorgen: dikke kinderen. Geen specifiek Amsterdams, maar een Nederlands probleem. Wel liggen de percentages in Amsterdam fors hoger dan het landelijk gemiddelde. Gemiddeld is twaalf procent van de kinderen van twaalf tot zestien jaar te zwaar, in Amsterdam is dat bijna twee keer zo veel. Uitgesplitst naar stadsdelen blijkt het in het Centrum en in Zuid best mee te vallen. Dat zijn stadsdelen met een gemiddeld hoger inkomen en hogere opleiding. Het causale verband is algemeen bekend. Zoals het ook geen nieuws meer is dat overgewicht en obesitas niet alleen een grootstedelijk, maar ook een etnisch-cultureel probleem zijn. Obesitas naar etniciteit Overgewicht en obesitas in Amsterdam is niet alleen een grootstedelijk probleem. Het is tevens een etnisch-cultureel probleem. Sterke groei van fietsgebruik in de stad Aantal verplaatsingen (x 1.000) binnen Amsterdam per werkdag naar vervoermiddel, 1989-2012 628 53% 520 39% 443 33% 553 368 27% 280 24% 244 21% Fiets Auto OV Brom/snorfiets Lopen 17 1% 23 2% 6 km Jaartal Bron: Ovin, MON, OVG 1986-2012, DIVV, 2011 6 km 7 km 2011-2012 (geen trend bekend) Gem. lengte (2011-2012) 3 km Een tandje erbij Ruwweg zijn er drie structuren waarbinnen mensen aan sport doen. Als lid van een sportvereniging, als klant van een sportschool of zelfstandig. Daar zitten wel wat grijze gebieden tussen. Er zijn natuurlijk mensen die binnen twee of zelfs drie structuren vallen. Die zijn lid van een club waar ze op zondag hun wedstrijdje spelen, gaan door de week één of twee keer naar de gym en lopen ’s avonds nog even een rondje door het Vondelpark. Dan zit het met de conditie wel goed. De realiteit is echter dat de meeste Amsterdammers al tevreden zijn als ze de norm voor gezond bewegen halen: minstens een half uur per dag, vijf dagen per week. Dat geldt voor 69 procent van de mannen/jongens en voor bijna 65 procent van de vrouwen/meisjes. Echt een prestatie is het natuurlijk niet, want een half uurtje per dag wandel, fiets of shop je haast automatisch wel bij elkaar. Hebben we het over de fitnorm, die echt inspanning vereist, dan wordt die nog niet eens door één op de vier Amsterdammers gehaald. Er mag dus best een tandje bij! Individueel sporten is troef Fitness, hardlopen en zwemmen zijn de meest beoefende sporten in Amsterdam. Meer dan de helft van de kinderen van zes tot twaalf jaar is lid van een club (55%). Met het stijgen van de leeftijd daalt vervolgens de verenigingsparticipatie. Van de groep dertien tot zeventien jaar is 48 procent lid van een sportclub. Bij de overgang van junioren naar senioren dunt het drastisch uit, want in de groep achttien tot 44 jaar duikt het percentage naar 21. Bij de veteranen van 35 tot 54 jaar is het 11 procent en in de categorie 55+ is het 10 procent. Verplaatsingen (x 1.000)

ANALYSE DE STAAT VAN DE STAD 29 Voor veel verenigingen betekent het dat er op de zaterdag van de jeugd krapte is wat betreft veldcapaciteit, terwijl er op zondag juist overcapaciteit is. Het van gemeentewege stimuleren van sporten in clubverband voor senioren is dan ook het overwegen waard. Al lijkt de trend van het individuele sporten niet meer om te buigen. Fitness en hardlopen zijn bij volwassenen de favoriete sportieve vrijetijdsbestedingen. In Amsterdam is die vrijheidsdrang nog eens groter dan in de rest van het land. In Nederland is 24 procent van de bevolking lid van een sportvereniging, in de gemeente Amsterdam ligt het percentage op 16,3. De twee grootste teamsporten in Amsterdam zijn voetbal en hockey. Wat dat laatste betreft is het aardig om op te merken dat de hockeyvelden van de AH&BC, Pinoké en THC Hurley in het Amsterdamse Bos samen het grootste hockeycomplex ter wereld vormen. Wij fietsen het hardst Dankzij de smartphone en allerlei apps die hardlopers en wielrenners gebruiken, zoals Runkeeper, Strava en Human, is het mogelijk om tamelijk nauwkeurig in kaart te brengen waar in de verschillende stadskernen van Amsterdam de favoriete looproutes liggen. Maar ook wat de gemiddelde afstand is die men aflegt én de gemiddelde snelheid waarmee dat gebeurt. Wat blijkt: de Amsterdammers rennen verder dan wie dan ook, althans in een vergelijking van Strava tussen vier steden. De gemiddelde Amsterdamse run is 5,2 mijl. In San Francisco is dat 5, in Londen 4,8 en in Sydney 4,6 mijl. Kijken we naar de gemiddelde snelheid, dan zijn de inwoners van San Francisco het rapst (9,47 mijl), gevolgd door die van Sydney (9,33), Amsterdam (9,19) en Londen (9,00). Wat fietsen betreft steken we er met kop en schouders bovenuit. De gemiddelde tocht meet 27,3 mijl. In de andere drie steden halen ze de 20 mijl niet. Je zou zeggen dat we daar de tol voor moeten betalen qua snelheid. Maar nee hoor, de Amsterdamse fietser peddelt met een gemiddelde snelheid van 15,9 mijl per uur fier aan kop. Londen en Sydney zitten in de 14 mijl en San Francisco sluit de koers met 12,9. Klimmen en klauteren Te voet of op de fiets naar buiten toe – het is de kern van De Bewegende Stad en dat geldt niet in de laatste plaats voor kinderen. Maar dan heet het buitenspelen. Vier van de vijf kinderen worden blij en vrolijk van buitenspelen. Dat is niet zomaar een waarneming, het is door het NIPO serieus onderzocht. Uit dat onderzoek uit 2013 is ook een top-vijf tevoorschijn gekomen. Klimmen en klauteren staan op nummer één. Gevolgd door fietsen, zelfverzonnen spelletjes, tenten/hutten bouwen en verstoppertje spelen. Landelijk houdt 60 procent van de kinderen zich dagelijks met deze activiteiten bezig. Maar niet in Amsterdam: slechts 19 procent van de kinderen speelt dagelijks buiten. Dit wordt deels verklaard door een gebrek aan veilige plaatsen (parken, afgebakende speelplekken, brede stoepen) en deels door de aantrekkingskracht van andere bezigheden (tv kijken, gamen, chillen). Vandaar het voornemen om daar een slag te maken. Trottoirs verbreden, veilige plekken creëren, Cruyff Courts aanleggen, schoolpleinen anders inrichten. Het lijkt erop dat dáár de sleutel zit om mensen aan het bewegen te krijgen, namelijk dicht bij huis. Bijna de helft van de Amsterdammers sport bij voorkeur vanuit de voordeur (44 procent), terwijl 17 procent dat dicht bij huis in het stadsdeel doet, 23 procent elders in Amsterdam en de rest erbuiten. De stad moet een speelveld worden. Buiten spelen

30 INNOVATIE

MADE IN AMSTERDAM 1928: HET EERSTE OLYMPISCHE VUUR 31 Made in Amsterdam 1928: HET EERSTE OLYMPISCHE VUUR Bijna was het olympisch record krankzinnigheid ons land ten deel gevallen. “Un record de la sottise!”, in die termen sprak Pierre de Coubertin over de pogingen van christelijke politici in de Tweede Kamer om van de Olympische Spelen van 1928 af te zien als “bron van zedelijk kwaad en een heidens spektakel”. Maar het volk zei ja, trok massaal de portemonnee en bracht in anderhalve week het benodigde bedrag op. Daarmee was de eerste privaat gefinancierde Olympiade een feit. En daar werden nog veel meer innovatieve elementen aan toegevoegd. Zo was er de primeur van vrouwelijke deelname aan atletiek en turnen. En voor het eerst openden de Grieken tijdens de openingsceremonie het defilé van deelnemers. Maar Amsterdam 1928 ging vooral de geschiedenis in vanwege de introductie van het olympisch vuur. Niet zoals nu met een fakkel in estafette vanuit Olympia aangevoerd, maar gewoon ontstoken door een ambtenaar van de gemeente Amsterdam. Architect Jan Wils had daarvoor als onderdeel van het Olympisch Stadion de 46 meter hoge Marathontoren ontworpen, die van overal in de stad te zien was. Amsterdam 1928 was ook de eerste Olympiade met een sponsor: CocaCola. En van de merchandising: voor het eerst werden er allerlei beschilderde borden, glazen, bekers en ander keukengerei aan de man gebracht. Dan had je ook nog de P, als aanduiding waar men het automobiel kwijt kon, later wereldwijd toegepast als aanduiding waar te parkeren.

32 VISIE TEKST MAARTEN WESTERMANN BEELD ANP PHOTO “DE SPELEN MOGEN SIMPEL, DUS ZIJN WE KANSRIJK” CAMIEL EURLINGS, LID VAN HET INTERNATIONAAL OLYMPISCH COMITÉ Hardlopend door Central Park in New York.

VISIE CAMIEL EURLINGS 33 Camiel Eurlings (42) is het elfde Nederlandse lid van het Internationaal Olympisch Comité (IOC), een functie die hij normaal gesproken tot zijn zeventigste zal vervullen. Kort na zijn uitverkiezing werd hij benoemd tot voorzitter van de communicatiecommissie. Een sleutelfunctie in de vernieuwing die het IOC zich onder voorzitterschap van Thomas Bach ten doel heeft gesteld. Tussen twee wereldreizen door spreken we af in het Hilton in Amsterdam, waar hij gedreven vertelt over zijn idealen en openhartig praat over de kansen die er wel degelijk zijn voor Nederland om de Olympische Spelen te mogen organiseren.

34 VISIE CAMIEL EURLINGS H et was de media aanvankelijk ontgaan en dat vond hij wel best zo. Kort na zijn turbulente vertrek bij KLM werd hij benaderd door de grote baas van American Express Global Business Travel, de een-na-grootste zakelijke reisorganisatie ter wereld. Of hij beschikbaar was? Per 1 januari 2015 trad Camiel Eurlings toe tot de raad van bestuur. “Het hoofdkantoor is in New York. Daar ben ik niet voortdurend. Er gebeurt veel op afstand, ik heb er geen vaste werkplek ofzo. De structuur is anders dan wat wij in Nederland gewoon zijn. Het is veeleisender dan een commissariaat, maar legt minder beslag op je dan een executive. Het is geen voltijd baan. Voor mij ideaal, omdat ik zo in de gelegenheid ben om ook veel tijd te steken in het IOC. Een paar keer per maand ben ik in Lausanne of elders op de wereld waar het IOC mij nodig heeft.” Niettemin staat hij nog heel gewoon ingeschreven als inwoner van het bekende Limburgse plaatsje Valkenburg, waar hij opgroeide in een gezin met drie jongere broers. Zijn vader is er burgemeester. “De oudste van Nederland. Hij is 69 en is bezig aan zijn tweede termijn, die hij overigens niet zal afmaken, want als je zeventig bent is het voorbij. Dat zal hem moeilijk vallen. Een beer van een man, jong van lijf en geest. Tijdens vakanties duiken we samen. ’s Morgens voor het werk gaat hij meestal een eindje lopen, hij fietst minstens twee keer per week. Mede door zijn toedoen wordt Valkenburg weer helemaal opgeknapt. Het wordt weer chic. De stadspoorten worden gerestaureerd, het historische karakter wordt in ere hersteld. Ik ben ongelooflijk trots op mijn vader. Niet alleen vanwege de mooie functies die hij heeft bekleed, maar vooral om hoe hij in het leven staat. Natuurlijk, de politiek is mij met de paplepel ingegoten, maar dat kwam pas later. In eerste instantie wilde ik medicijnen studeren. Tot ik op televisie een oogoperatie zag en meteen wist: dat wordt het niet voor mij. Het grappige is dat mijn broers alle drie wél arts zijn geworden.” Wat voor rol speelde de sport thuis en in uw jeugd? Sport was altijd aanwezig, we zijn heel sportief opgevoed. Mijn vader wilde profvoetballer worden. Hij was keeper bij Walram, genoemd naar een oude ridder van Valkenburg. Op een dag kreeg hij een profcontract aangeboden bij MVV, maar daar hebben zijn ouders een stokje voor gestoken. Mijn grootvader werkte achttien uur per dag om zijn kinderen een goede opleiding te kunnen geven en dan komt er eentje aan met het verhaal dat hij profvoetballer wil worden. Mijn vader moest studeren en om dat kracht bij te zetten heeft mijn oma met een broodmes zijn voetbalschoenen doorgezaagd. Mijn vader is wel blijven keepen als amateur en als kind van drie, vier jaar heb ik nog bij hem achter het doel gestaan. Tot het moment waarop hij zich verstapte met een dubbele meniscusoperatie tot gevolg. Om die reden is hij gaan fietsen. Dan belast je de kruisbanden niet en je maakt het gewricht sterker. Zo is het dus begonnen. We deden allemaal aan sport. We hadden een heel gezellige tafeltennisclub; tegelijkertijd zat ik op tennis en hockey en ben ik gaan fietsen met mijn vader. Hij is er nog steeds heel goed in, als ik niet oppas rijdt hij mij er nog steeds af. In 2011 heb ik een operatie aan mijn rug moeten ondergaan. Ik mocht toen een tijd niet fietsen. Daarom ben ik gaan hardlopen. Ik heb vorig jaar de halve marathon van Amsterdam gedaan, in 1.43, voor mijn doen best snel. Ik vond de sfeer geweldig. Als je dan tot slot het Olympisch Stadion in rent…, hoe mythisch is dat? Op zo’n dag realiseer je je dat Amsterdam echt een supersportstad is. De combinatie van de sport, de beleving, de sfeer en de historie, plus een gemeentebestuur dat er ook helemaal voor gaat en zo nodig zijn nek durft uit te steken.” Camiel Eurlings samen met Eric van der Burg aan de start van de TCS Amsterdam Marathon. Wanneer kwamen de Olympische Spelen in uw leven? “Mijn eerste herinnering is Los Angeles. Ik was elf jaar en mateloos gefascineerd door de Rocketman die daar tijdens de openingsceremonie door het stadion vloog. Daarna ben ik het intensief blijven volgen. Niet alleen de sportmomenten zelf, maar vooral ook het werken er naar toe. Dan begrijp je de emotie die loskomt op het moment dat je in Sotsji bij Ireen Wüst de gouden medaille omhangt. Dat is zó puur! Wat ik ook fantastisch vind, is dat de hele wereld samenkomt. Het is één grote familie van wereldburgers, zonder enig onvertogen woord. Londen had 3,45 miljard unieke televisiekijkers. Dat is zowat de helft van de wereldbevolking. Er is geen enkel evenement dat daarmee vergelijkbaar is.” Hoe is het dan om op een dag in Buenos Aires, met een punt van de olympische vlag in de linkerhand, de eed af te leggen als pas gekozen bestuurslid van het IOC? “Dat was waanzinnig. Dat kan ik eigenlijk niet uitleggen. Het is zo’n grote eer om je te mogen inzetten voor de olympische idealen. Als Nederlander. Want het was beslist geen zekerheid dat we na het vertrek van koning Willem-Alexander een positie zouden behouden. Ik ervaar het als een opdracht voor het leven.

VISIE CAMIEL EURLINGS 35 Het is zo anders dan alle andere dingen. Dit is idealisme. Ik heb er bewust voor gekozen om – wat ik ook verder ga doen in mijn leven – de tijd te reserveren die nodig is om dit goed te doen. Het is veruit het mooiste wat ik in mijn carrière heb mogen ervaren. Zo’n verkiezing is best spannend. Het komt niet of nauwelijks voor dat iemand níet wordt gekozen, maar het moet toch nog even gebeuren. Je staat daar ergens achteraf met de andere kandidaten. We waren met acht, het waren er veel toen. Eén voor één word je geroepen. Daar ontstond een enorme verbroedering, als een sportploeg, met de armen om elkaar. Lawrence Probst, een groot zakenman in Amerika, Alexander Zjoekov, voormalig vice-premier van Rusland, mensen van verschillende herkomst en achtergrond, maar ze komen samen met maar één doel. Oud-topsporters, internationale sportbestuurders, royals, politici, captains of industry. Het is heel hecht.” U hebt zich niet zelf kandidaat gesteld, u bent geselecteerd. De koning zou daar een rol in hebben gespeeld. “De koning was, met velen, bezorgd over de vertegenwoordiging van ons land binnen het IOC-bestuur. We hebben vrijwel altijd een positie gehad, door omstandigheden op een gegeven moment zelfs vier, maar het is geen zetel waar we recht op hebben. Er zijn heel wat belangrijke landen die geen positie hebben in het IOC. Als je het over het koninkrijk als geheel hebt, hebben we er met Nicole Hoevertsz uit Aruba zelfs twee. Vanuit Nederland geredeneerd: we moeten gewoon een IOC-lid hebben, we zijn een belangrijk sportland, klaar uit! Je zit aan tafel waar de beslissingen worden genomen. Je kunt veel doen voor de Nederlandse sport. Je kunt meehelpen om meer Nederlanders op belangrijke internationale posities te krijgen. Welaan, daar bestond dus zorg over. Het IOC heeft een profiel opgesteld en men is bij mij uitgekomen. Ze zochten ervaring in het bedrijfsleven en in de politiek. Het IOC is op zoek naar jonge kandidaten. Ik was bovendien voorzitter geweest van Olympisch Vuur 2028. Daarmee ben ik in de picture gekomen en ben ik uiteindelijk benaderd via een headhunter. Ik heb in eerste instantie aangegeven dat ze beter een andere kandidaat konden benaderen. Ik zat in de directie van de KLM en wat de buitenwereld niet wist, maar ik wel: ik zou president-directeur van de KLM worden. Daar heb je heus wel je handen vol aan. Een tijd later kwam men bij mij terug. Wat ik niet wist, was dat de KLM inmiddels ook al benaderd was en dat er geen andere geschikte kandidaten waren. De KLM redeneerde: normaal gesproken kun je er als president ook nog wel een commissariaat bij hebben, dus dan moet dit ook kunnen. Het straalt natuurlijk ook af op de KLM. De volgende fase was een persoonlijk onderhoud met Jacques Rogge, toenmalig voorzitter van het IOC. Ik heb hem op de man af gevraagd: ‘Als ik niet beschikbaar ben, dreigt Nederland dan zijn positie te verliezen?’ Rogge zei: ‘Het gaat om dit profiel en als u het niet doet, moeten we het ergens anders zoeken, maar ik heb het grootste vertrouwen in u.’ Mijn conclusie was toen dat het zot was om nee te zeggen. Voor het IOC was er niemand anders uit Nederland in beeld.” “Het IOC is een uiterst bescheiden, bijna simpele organisatie, zonder pracht en praal” Hoe ziet uw leven eruit? Waar bent u wanneer en waarheen onderweg? “Als ik in Nederland ben woon ik in Valkenburg en daarnaast verblijf ik regelmatig in de stad die vlak bij Schiphol ligt en Amsterdam heet. Wat Amsterdam gemeen heeft met Zuid-Limburg, is dat de mensen geneigd zijn elkaar voortdurend op te zoeken. Dat maakt het leven gezellig en ongedwongen. Verder ben ik vaak op reis. Ik heb geen personal assistant ofzo, die mij op afstand bestuurt, ik dop mijn eigen boontjes. Ik heb wel intensief contact met het team van professionals dat zich in het IOChoofdkantoor in Lausanne bezighoudt met communicatie en media. Verder heb ik veel contact met de directeurgeneraal van het IOC. Ik ben zo’n één of twee keer per maand in Lausanne, soms ook vaker. Het is maar een uurtje vliegen. Wat ik mooi vind, is dat het IOC in wezen een uiterst bescheiden, bijna simpele organisatie is, zonder pracht en praal. Daar stond ik van te kijken. Zo’n belangrijk instituut, waarin zo veel experts zijn verenigd en dat alle landen van de wereld omvat, is in wezen heel erg klein en draait voor een belangrijk gedeelte op vrijwilligers. Als IOC-lid heb ik een onkostenvergoeding en dat is het. Prima, ik doe het niet voor het geld. De voorzitter heeft wel een salaris, iets van twee ton. Dan hebben we het over een man die bij Ban Ki-moon op bezoek gaat,

36 VISIE CAMIEL EURLINGS Camiel Eurlings, hier samen met koning Willem-Alexander, koningin Máxima en premier Mark Rutte, moedigt Sven Kramer aan tijdens zijn rit op de 5000 meter in de Adler Arena tijdens de Olympische Winterspelen in Sotsji in 2014. met Obama aan tafel zit en alle wereldleiders ontmoet. Die reist zich echt helemaal scheel voor de goede zaak. Het IOC heeft ook zijn schandalen gehad, maar is in staat gebleken om schoon schip te maken. Geen geschenken, geen flauwekul, geen reisjes.” Toch staat de sport in diskrediet, met name door toedoen van de FIFA onder leiding van Sepp Blatter en de zijnen en door de jongste onthullingen over het stelselmatig gebruik van doping in de atletiek. “Wat gebeurd is bij de FIFA is schandalig en schadelijk. Die organisatie moet volledig op de schop, eigenlijk moet iedereen verdwijnen. IOC-president Thomas Bach heeft zich daar heel krachtig over uitgesproken. Hij heeft inmiddels ook hardop gezegd dat hij nog onvoldoende verbetering bespeurt. De FIFA lijkt vooral bezig met de vraag welk poppetje er komt te zitten. Als het ene poppetje wordt opgepakt, gaan ze voor het volgende poppetje zolang hij niet van zijn bed is gelicht. Zonder bezig te zijn met de vraag wat er allemaal mis is met de organisatie als geheel. Dat is wel dringend nodig, want we hebben het over een prominente sport. Wat bij de FIFA gebeurt, schaadt de sport als geheel voor de ogen van de wereld. Héél slecht! Wat atletiek betreft: persoonlijk heb ik vertrouwen in IAAF-president Sebastian Coe, een overtuigende man. Op de dag dat hij als president werd gekozen, heeft hij verkondigd dat er zero tolerance zal zijn ten aanzien van bedrog met doping. Ik heb er vertrouwen in dat hij dat zal waarmaken. Intussen is het wel heftig wat er is gebeurd met dat dopingschandaal in de atletiek. Ook hier geldt: niet de atletiek alleen is in het geding, maar de sport als geheel. We gaan er als IOC niet over, maar we worden er begrijpelijk wel op aangesproken en doen daarom mee aan de discussie. Thomas Bach oefent vanuit de positie die hij heeft maximale druk uit. Hij gaat er echt stevig in.” Een ander issue is dat alleen landen die met geld smijten nog in aanmerking lijken te komen voor het organiseren van de Olympische Spelen en de grote kampioenschappen. “Dat is inderdaad een groot probleem. We hebben het gezien in Sotsji. Voor de atleten was het overigens allemaal tiptop geregeld, chapeau! Maar we hadden het over 40 miljard. Nu gaan die niet alleen in de operatie zitten, maar ook in de infrastructuur, zoals de aanleg van wegen en een spoorbaan, plus een compleet ski-resort dat Poetin daar toch al graag wilde hebben. Het is natuurlijk wel heel veel geld. Het IOC is een wereldorganisatie. Voor het draagvlak en om te voorkomen dat je maar op één soort landen bent aangewezen, is het essentieel dat er veel landen zijn die in staat en bereid zijn om de Spelen te organiseren. We hebben ervaren dat dat in de knel is gekomen. Thomas Bach voelt dat perfect aan en is met de Agenda 2020 gekomen, waarin stevige hervormingen zijn opgenomen die de volledige steun hebben van alle leden van het IOC. Dat is eigenlijk precies bedoeld voor de landen die nu tussen tafellaken en servet in zitten, zoals Nederland. Groot land te midden van de kleine; klein land te midden van de grote. Kan Nederland de Olympische Spelen organiseren? Daar hikken we tegenaan. Als sportland verdienen we het, maar we laten de kosten zwaar wegen en dat is terecht. Je moet naar elke euro gemeenschapsgeld kritisch kijken. Dat is ook de mening van het IOC. Daarom is besloten dat het IOC in de toekomst een belangrijk deel van de kosten van de biedingsfase zal vergoeden. Dat betekent dat het doen van een bieding op zichzelf al een heel interessante exercitie kan zijn. Vervolgens wordt de flexibiliteit bij het organiseren van de Spelen groter. We hebben het niet meer per definitie over één stad; het mag over een regio gaan of over meer steden. Voor Nederland, met een aantal grote steden waarvan er geen enkele qua omvang dominant is, is dat geknipt. Wat Amsterdam betreft: die stad zoekt altijd en in alles eerst naar mogelijkheden om samen te werken. Over het hele land genomen hebben we alle accommodaties in zekere zin al in huis. Je kunt het over de hele randstad uitspreiden en voor sommige sporten of disciplines de andere delen van het land bij betrekken. Je mag straks zelfs atletendorpen splitsen. Dat maakt het ook weer makkelijker om van bestaande accommodaties gebruik te maken. Ook de grootte van de accommodaties wordt flexibel. Nu

VISIE CAMIEL EURLINGS 37 moet je 80.000 stoeltjes hebben staan voor de openingsceremonie. Wie gaat er na twee weken Olympische Spelen dat stadion vullen? Terwijl het geen enkele invloed heeft op het televisieplaatje als er 55.000 mensen in het stadion zitten. Voortaan mág dat. Straks word je beoordeeld op het verhaal, op je onderbouwing, niet meer op de getallen. Ik hoop en verwacht dat dat in de nabije toekomst tot nieuwe biedingen zal leiden van landen die zich tot nu toe bij voorbaat kansloos achtten.” Dus we moeten er toch maar weer voor gaan, voor 2028, met Amsterdam en Rotterdam samen of zelfs met Den Haag, Utrecht en Eindhoven erbij? “Op dit moment is de officiële lijn van Nederland dat we er niet voor gaan. Met denken moet je nooit stoppen. Als we dadelijk echt uit de crisis zijn en het enthousiasme is er nog steeds, in de samenleving, in de politiek, in het bedrijfsleven, in de sport… Het IOC is erop gebrand kandidaten de ruimte te geven die willen laten zien dat je de Spelen ook tegen aanmerkelijk lagere kosten kunt organiseren. Als de situatie in Nederland er rijp voor is, ben ik de eerste om het vuur weer aan te wakkeren. Goedkoper, duurzaam, educatief, dat zijn de elementen van een kansrijk bid. Dat zijn juist de eigenschappen die we in Nederland koesteren en die ons kansrijk maken. Het mág simpel, dat is het mooie van de tijd die nu aanbreekt.” Een andere opdracht waar het IOC voor staat is om de jeugd van de wereld betrokken te houden bij de olympische beweging. Dat vereist innovatie. “Absoluut. Er heeft altijd vernieuwing plaatsgevonden in het olympisch programma, maar wat je nu ziet is dat het in een hoger tempo gaat. Het IOC staat open om nieuwe sporten en nieuwe varianten van sporten toe te laten, om daarmee jongeren aan te spreken. Het tweede is het gebruik van de media. Dan kom ik op het terrein van de communicatie en de commissie waarvan ik voorzitter ben. We gaan een enorme slag voorwaarts maken. Dat is nodig ook, want onder de 35 jaar kijken de mensen nauwelijks meer lineaire televisie. Die groep is 6,5 uur per dag – ik schrok toen ik de cijfers zag – in de weer met z’n smartphone of tablet. We zijn nu bezig met het lanceren van een Olympic Channel. Eigenlijk is dat niet de goede naam. Want ja, er komt een wereldwijd lineair televisiekanaal met 24 uur per dag olympische sport, maar de basis is een digitaal platform. Je bepaalt zelf welke sporten je interesseren en welke sporthelden. Daarmee maak je een openingsscherm, dat je voor jou zelf aan het werk zet om bepaalde sporten te volgen en nieuws te bieden van en over de sporters in wie je geïnteresseerd bent. Je kunt je eigen trainingsschema’s afstemmen op die van jouw favorieten en je zelfs door hun ervaringen laten stimuleren en coachen. Het is gemaakt om niet alleen individueel naar sport te kijken, maar om mensen bij de sport te betrekken en “Goedkoper, duurzaam en educatief, dat zijn eigenschappen die we in Nederland koesteren” hen zo nodig van de luie bank af te krijgen. Er zijn topmensen uit de mediawereld bij betrokken, van de Facebooks en de Googles van onze samenleving. Er wordt ruim 500 miljoen dollar in gestoken. Het wordt groots. Een belangrijk element is de interactie met topsporters, waardoor de Olympische Spelen niet alleen leven in de periodes dat ze daadwerkelijk plaatsvinden, maar ook daar tussendoor. Hoe houden we de Olympische Spelen levend als er geen Spelen zijn – dat is de inzet. Olympism all year long, is de opdracht die we ons gesteld hebben.” Camiel Eurlings Geboren op 16 september 1973 in het Limburgse Valkenburg | Zijn vader Martin Eurlings was namens het CDA gedeputeerde in Limburg en werd in 2007 op latere leeftijd burgemeester van Valkenburg | Camiel groeide op in een gezin met drie broers | Combineerde zijn studie met het lidmaatschap van de gemeenteraad van Valkenburg | Studeerde in 1998 cum laude af als ingenieur technische bedrijfskunde aan de Technische Universiteit van Eindhoven | Afstudeerspecialisaties: bedrijfseconomie en marketing | Kwam in datzelfde jaar op de kieslijst van het CDA voor de Tweede Kamer te staan | Werd na een intensieve campagne gekozen met voorkeursstemmen | In 2004 op dertigjarige leeftijd als lijsttrekker voor het CDA gekozen in het Europees Parlement | In 2007 minister van Verkeer en Waterstaat in het kabinet Balkenende IV | In de aanloop naar de verkiezingen voor de Tweede Kamer in 2010 gold hij als kroonprins van het CDA om Jan Peter Balkenende op te volgen als minister-president | In maart 2010 trok hij zich onverwacht terug uit de politiek, om meer aandacht te kunnen geven aan zijn privéleven | Trad in april 2011 toe tot de directie van KLM | Per juli werd hij president-directeur van KLM | In oktober 2014 kwam er een onvrijwillig einde aan zijn verbintenis met KLM | Sinds begin 2015 is hij lid van de raad van bestuur van creditcardmaatschappij American Express | Van september 2011 tot december 2012 was hij voorzitter van de Alliantie Olympisch Vuur 2028 | Eind 2012 moest de poging om de Olympische Spelen van 2028 naar Nederland te halen worden gestaakt in het licht van de door het kabinet Rutte II afgekondigde bezuinigingen | Op 10 september 2013 werd Camiel Eurlings op persoonlijke titel in Buenos Aires gekozen als lid van het Internationaal Olympisch Comité | Hij is daarmee de elfde Nederlander die deze eer ten beurt viel | Qualitate qua is hij tevens lid van het bestuur van NOC*NSF

38 INNOVATIE BEELD FOTOARCHIEF MAX EUWE CENTRUM

MADE IN AMSTERDAM 1935: MAX EUWE DOET AAN CROWDFUNDING 39 Made in Amsterdam 1935: MAX EUWE DOET AAN CROWDFUNDING Max Euwe (rechts) was, om het in hedendaagse terminologie te zeggen, trending topic. In de laatste maanden van 1935 speelde hij om de wereldtitel schaken tegen de onverslaanbaar geachte Rus Aleksandr Aljechin. In heel het land werden hun verrichtingen gevolgd. Op wedstrijddagen dromden de mensen samen rond de kantoren van de kranten, om het nieuws vers van de pers te vernemen. Om de match mogelijk te maken, moest Euwe aan Aljechin tienduizend gulden betalen. Daartoe werden allerlei acties op touw gezet, die tegenwoordig zouden worden omschreven als individuele crowdfunding. Om de organisatie te kunnen bekostigen, werden gemeenten elders in het land in de gelegenheid gesteld om een ronde te adopteren. Uiteindelijk werden er vijftien partijen in Amsterdam zelf afgewerkt en de overige in Rotterdam, Utrecht, Gouda, Groningen, Baarn, Den Bosch, Eindhoven, Zeist, Ermelo, Zandvoort, Delft (2) en Den Haag (3). De match als geheel nam tachtig dagen in beslag. Op de laatste speeldag mocht Euwe zich met de kleinst mogelijke voorsprong van 15,5-14,5 wereldkampioen noemen. Max Euwe, cum laude afgestudeerd en cum laude gepromoveerd in de wiskunde en leraar aan het Gemeentelijk Meisjeslyceum in Amsterdam, kreeg als beloning van zijn werkgever één extra dag vrij.

40 DUURZAAMHEID TEKST MIRJAM STREEFKERK BEELD MARTINE BERENDSEN, SOETERS VAN ELDONK ARCHITECTEN TREND SET TER DE AMSTERDAM ARENA ALS INNOVATIEVE SHOWROOM

DUURZAAMHEID AMSTERDAM ARENA 41 Binnen en buiten de wanden van de Amsterdam ArenA voltrekt zich de komende jaren een technologisch wereldwonder. Energie uitwisselen met de buren, het gras bemesten met de ontlasting van supporters, regenwater zuiveren tot drinkwater en een superefficiënte trip naar het stadion. In 2020 moet niet alleen de verbouwing zijn voltooid, de Amsterdam ArenA zal dan ook een toonbeeld zijn van duurzaamheid en een verzamelplaats van slimme toepassingen voor een ideale stadionbeleving. “Wij vragen de hele wereld om met ons mee te denken.”

42 DUURZAAMHEID AMSTERDAM ARENA De ArenA kan ongeveer 1 miljoen liter regenwater per jaar opvangen het stadion en het gebied er omheen op dit moment goed, maar als we naar de toekomst kijken, zullen we met slimme en duurzame toepassingen voor mobiliteit moeten komen om opstoppingen te voorkomen.” Onderdeel van de overeenkomst met de gemeente is de oprichting van het Amsterdam ArenA Innovation Center. Hierin krijgen bedrijven de ruimte om hun innovatieve systemen en producten te testen in het stadion. De mooiste innovaties en vondsten zijn in 2020 – tegelijk met de voltooiing van de verbouwing van de ArenA – gereed en geïmplementeerd, zo is het plan. In dat jaar worden er in het kader van het EK voetbal drie groepswedstrijden en een achtste finale gespeeld in Amsterdam. ie in gesprek is met Henk van Raan hoort zeer regelmatig de woorden cool en gaaf. Of met Engelse woorden doorspekte zinnen als: “We willen een playground zijn voor innovators die met hun hele journey aan de gang gaan.” Je zou het innovatietaal kunnen noemen, waarin met veel elan en enthousiasme wordt gesproken over start-ups en hightech. Het zij hem vergeven. Van Raan is al twintig jaar in dienst van de Amsterdam ArenA, een bedrijf dat nu eenmaal internationaal opereert en de taal van de wereld spreekt. Hij is zowel directeur Facility Management, als ook directeur New Business Development. In die laatste hoedanigheid sloot Van Raan in het voorjaar van 2014 een Innovatiedeal met de gemeente Amsterdam, die zich onder andere richt op mobiliteit, afval, energie en connectiviteit. “Zo is de toegankelijkheid van Trendsetter Trendsetter zijn, dat is de Amsterdam ArenA met zijn schuifdak en comfort niet vreemd. Toen het stadion in 1996 werd geopend in Amsterdam-Zuidoost was er in de omgeving nog vrij weinig te beleven. “Samen met de gemeente Amsterdam hebben we de eerste stap gezet naar verdere gebiedsontwikkeling”, vertelt Van Raan. En die werd een succes. In Amsterdam-Zuidoost hebben veel grote winkelketens inmiddels een vestiging en zijn er heel wat kantoren gebouwd. Publiekstrekkers als de Heineken Music Hall en de Ziggo Dome zijn directe buren. Van een kale vlakte werd het een place to be. In 2010 benaderde de gemeente de Amsterdam ArenA met het verzoek het stadion en het gebied naar een duurzamer niveau te brengen. Van Raan: “Wij zouden op dat gebied een voorloper moeten worden, een soort showroom, om zo ook andere bedrijven en organisaties in de omgeving mee te trekken.” Het gestelde doel werd bereikt: de ArenA slaagde er in om binnen vijf jaar energieneutraal te zijn. De zevenduizend vierkante meter aan zonnepanelen die op het vaste deel van het dak van de ArenA liggen, zijn bijvoorbeeld goed voor ongeveer tien procent van de totale elektriciteitsconsumptie. De overige energie wordt opgewekt door een windmolen die in Oudendijk – even onder Hoorn – staat. Ook maakt het stadion voor verwarming gebruik van stadswarmte, waarbij de restwarmte van onder meer industriële processen via een warmteoverdrachtsstation naar de ArenA wordt gepompt. Voor koeling maakt de ArenA gebruik van duurzame kou uit de Ouderkerkerplas. Maar dat is nog slechts het begin. Collaboration room Voor de nieuwste innovatieronde heeft de ArenA al verschillende partners aan zich gebonden. De Chinese netwerkprovider Huawei is verantwoordelijk voor onder andere de connectiviteit in het stadion, TNO schreef het innovatieprogramma en ook KPN, KPMG en Microsoft zijn betrokken. “Al deze partijen hebben een visie op innovatie”, zegt Van Raan. “Wat je vaak ziet in de zucht

DUURZAAMHEID AMSTERDAM ARENA 43 Iedereen met een idee is welkom: join the biggest innovation playground in the world naar innovatie, is dat er heel veel slimme oplossingen worden bedacht, maar dat je nog nergens een grote transitie ziet. Al deze partijen bundelen nu hun krachten om straks hun visie op innovatie te kunnen laten landen in Zuidoost.” Om die samenwerking een verdere impuls te geven, is er een collaboration room ingericht, waar dagelijks zo’n vijftien werknemers van de betrokken partijen samenkomen om te praten over innovaties en na te denken over hoe ze nieuwe toepassingen kunnen implementeren. In de demoruimte, die vol staat met allerlei schermen in verschillende formaten, kunnen zij een en ander uitproberen. Maar niet alleen vanuit de partners komen ideeën, ook andere bedrijven en individuen kunnen met hun plannen bij de ArenA terecht. “Elke eerste maandag van de maand hebben we Amazing Monday, dan krijgen start-ups gelegenheid om hun idee bij ons te pitchen”, vertelt Van Raan. “Het kan zelfs zo zijn dat ze dezelfde dag nog een contract ondertekenen: zo’n partij krijgt dan drie maanden de tijd om zijn oplossing verder te ontwikkelen. Als het idee dan werkelijk van waarde blijkt, kan het echt geïmplementeerd worden in het stadion.” Er zijn al verschillende contracten getekend op basis van deze pitches, vertelt Van Raan. Een van die partijen is Fanpay, een bedrijf dat loyaltypakketten aanbiedt. “Het idee is dat Ajax-fans bij de ArenA en bij andere stakeholders punten kunnen sparen, die dan later kunnen worden gebruikt om te betalen in de ArenA. Dat gaat deze partij dus nu verder ontwikkelen.” Ideeën uit de hele wereld Ook de BV Nederland, waarin alle grote bedrijven van ons land zijn vertegenwoordigd, werd om input gevraagd. Van Raan haalt een vuistdikke map tevoorschijn. “Dit zijn alle inzendingen”, zegt hij. “Die zijn we nu aan het reviewen.” Hij heeft er al een heel aantal bekeken. Met glimmende ogen: “Er zit er eentje bij, die vind ik echt waanzinnig. Dat plan houdt in dat we helemaal van het waternet af kunnen, dus dat we water volledig circulair gebruiken.” De ArenA kan ongeveer 1 miljoen liter regenwater per jaar opvangen, zo luidt de redenering. Een deel daarvan kan gezuiverd worden tot drink- en douchewater, de rest kan worden gebruikt voor de toiletten en voor de besproeiing van het veld. “Als dit zou kunnen…”, Van Raan kijkt even dromerig voor zich uit. “Ja, dat zou echt gaaf zijn.” Maar tot de input van de grote ondernemingen zal de ArenA zich niet beperken. “Twitter en Facebook werden ook niet bedacht door mensen bij grote bedrijven. Die zijn bedacht door slimme jongens in garages. We zijn daarom bezig met het ontwikkelen van een wereldwijde oproep, waarin we dat soort creatieve mensen proberen te triggeren om met hun coole ideeën naar ons toe te komen.” Van Raan laat een zeer gelikt filmpje zien, dat als kernboodschap heeft: join the biggest innovation playground in the world. “Als alleen al de werknemers wereldwijd van onze stakeholders dit zien, bereiken we hiermee 700.000 mensen.” Fosfaat uit fecaliën Van Raan benadrukt nog maar eens: “Er gebeurt zó veel. Laatst was er een watermanagementcongres in de RAI. Met het fosfaat dat ze daar uit de fecaliën van de bezoekers hebben verzameld, kun je een voetbalveld twintig jaar bemesten. Prachtig toch?. Daarnaast kun je denken aan ontwikkelingen op het gebied van voedsel. Jij en ik hebben geen idee wat we in 2020 eten. De biologische producten schieten nu als paddenstoelen uit de grond. Op alle festivals zie je allerlei food trucks. In het voetbal gaat deze ontwikkeling misschien niet zo snel, maar er zijn ook veel concerten in de ArenA. Wat betekent deze ontwikke

Meer informatie over de sportopleidingen van het ROC van Amsterdam? Podium voor (sport)talent Het mbo onderwijs verandert en de sportopleidingen van het ROC van Amsterdam benutten de kansen die dat biedt. De sportopleiding op niveau 2 wordt verbreed tot de opleiding Sport & Recreatie. Deze nieuwe opleiding richt zich op sport- en spelactiviteiten bij verenigingen, sportaccommodaties en fitnesscentra maar ook bij bungalowparken, campings en attractieparken. Kortom; een aantrekkelijke nieuwe opleiding die de studenten meer kans biedt op een gevarieerde baan. Naast deze nieuwe opleiding op niveau 2 biedt het ROC van Amsterdam de opleiding Sport & Bewegen aan op mbo niveau 3 (Sport- en bewegingsleider) en 4 (Sport- en bewegingscoördinator). Ook heeft het ROC van Amsterdam de opleiding Sport & Gezondheid (MBO College Amstelland) en het Johan Cruyff College, een opleiding voor talenten en topsporters, in huis. In alle opleidingen sluiten we aan op de passie van de studenten. Dit wordt versterkt door de invoering van keuzevakken waardoor de studenten meer invloed krijgen op de inhoud van hun opleiding. Kijk op www.rocva.nl

DUURZAAMHEID AMSTERDAM ARENA 45 ling voor het voedsel dat we in 2020 in het stadion verkopen?” Misschien komt er in de nieuwe ArenA wel een ruimte voor pop-upstores waar verschillende winkels healthy bites kunnen verkopen.” Hij durft het gerust nog een stukje futuristischer te maken. “Iedereen draagt straks wearables, accessoires met elektronica die allerlei persoonlijke data verzamelen. Misschien kunnen die straks wel je hele vitaminehuishouding bijhouden. Als je dan een broodje bestelt en je wearable tegen een schermpje houdt, weet degene achter de counter precies wat hij op je broodje moet doen. Ik heb natuurlijk geen idee of het in 2020 al zover gaat, maar we moeten wel onze faciliteiten zó inrichten dat we future proof zijn.” En zo gaan de Innovatiedeal en de verbouwing van het stadion hand in hand. De ArenA is bijvoorbeeld ook bezig met storage, het opslaan van elektriciteit. “Dit doen we met een heel grote batterij, waarmee we het teveel dat we aan energie hebben kunnen opsparen en zelfs kunnen uitwisselen met de buren. Hiermee stabiliseren we het elektriciteitsnetwerk en zorgen we ervoor dat we op drukke momenten ook voldoende energie hebben.” Het sturen van de crowd Het managen van de bezoekersstromen is een belangrijk onderdeel van de Innovatiedeal. “Een van de projecten waar we mee bezig zijn, is de mobility portal, waarmee we onze dienstverlening willen verbeteren”, vertelt Van Raan. Hierop kunnen bezoekers hun reis ontwerpen op het moment dat ze een kaartje voor een wedstrijd of ander evenement in de ArenA kopen. “We proberen hiermee de hele customer journey van onze klanten zo goed mogelijk te begeleiden. We herinneren hen eraan dat ze hun kaartje moeten meenemen en adviseren hen over hoe ze het best en meest duurzaam kunnen reizen. Als je toestemming geeft, kun je via je social mediakanalen zien welke vrienden er ook gaan. We hopen hiermee de crowd wat beter te kunnen sturen. We gaan deze portal realtime voeden door gebruik te maken van sensoren in de stad die vertellen waar het vaststaat en waar niet.” Ook hier fantaseert Van Raan graag nog wat verder. “Stel, je komt uit München en wilt naar een EK-wedstrijd. Je vindt het leuk om met je vrouw naar Amsterdam te gaan, maar zij gaat liever naar het Rijksmuseum dan naar het voetbal. Hoe tof zou het zijn als je dan vanuit deze portal meteen je kaartje voor het Rijksmuseum kunt boeken? Op deze manier kan de portal voor de hele stad economisch iets opleveren.” Speeltuin met exposure Nee, enorme bedragen zijn er niet beschikbaar voor de partijen die zich met een fantastisch plan melden bij de ArenA. Niet voor niets wordt er in het In de toekomst worden bezoekers op weg naar de ArenA al vanaf huis begeleid filmpje dat innovatieven uit de hele wereld moet aantrekken, gesproken over een speeltuin. “Maar het voordeel is: als het hier goed gaat, dan gaan straks al die andere steden die het EK hosten er ook iets van vinden. Je hebt veel exposure en daarna kun je dus opschalen.” Zijn er eigenlijk stadions waar Van Raan met jaloezie naar kijkt? Onlangs nog was hij in de Verenigde Staten, maar daar werd hij eigenlijk alleen maar bevestigd in wat hij al dacht: de ArenA is een van de voorlopers op het gebied van innovatie. “Microsoft is nu bezig met een miljoenenproject in het stadion van Real Madrid. Real Madrid vroeg Microsoft hen mee te nemen naar het meest innovatieve stadion van de Verenigde Staten. ‘Je kunt beter dichter bij huis blijven’, zei Microsoft toen. ‘We gaan wel naar Amsterdam’”, vertelt Van Raan niet zonder trots. Henk van Raan Geboren op 10 juni 1956 in Amsterdam | Sporten: hardlopen en fietsen | Trad in januari 1996 in dienst van de Amsterdam ArenA | directeur Facility Management en directeur New Business Development | Daarvoor was hij acht jaar lang facility manager bij de Stopera en werkte hij als projectmanager | Van Raan deed in de afgelopen jaren ook consultancywerkzaamheden voor onder meer het Estádio José Alvalade in Lissabon en het Olympisch Stadion in Berlijn | De Amsterdam ArenA is sinds het seizoen 1996/1997 de thuishaven van Ajax | Het stadion heeft ruim 53.000 zitplaatsen | Dat aantal wordt met de verbouwing niet uitgebreid | De omlopen op de tweede ring worden verbreed, waardoor het stadion een ander uiterlijk krijgt | Van Raan: “We gaan met de verbouwing voor meer kwaliteit, duurzaamheid en innovatie” | De kosten van de verbouwing bedragen zo’n 50 miljoen euro

46 WETENSCHAP TEKST MAARTEN WESTERMANN KNAPPE KOPPEN BIJ ELKAAR! HET AMSTERDAM INSTITUTE OF SPORT SCIENCE In juli 2014 werd het Amsterdam Institute of Sport Science opgericht, met als taak het onderzoeken van praktische vraagstukken rond sport, bewegen en gezondheid. Binnen het AISS werken de Vrije Universiteit, het VU medisch centrum, de Universiteit van Amsterdam, het AMC en de Hogeschool van Amsterdam samen, een en ander in nauwe relatie met het Centrum voor Topsport en Onderwijs Amsterdam en met tal van sportorganisaties. Lid van de stuurgroep Cees Vervoorn vertelt over de functie en de betekenis van het AISS. Stuurgroep AISS Het Amsterdam Institute of Sport Science wordt bestuurd door de volgende personen | prof. mr. Huib de Jong: rector Hogeschool van Amsterdam en lid College van Bestuur Universiteit van Amsterdam (voorzitter) | prof. dr. Peter Beek: decaan faculteit der Bewegingswetenschappen en van de faculteit der Psychologie en Pedagogiek VU | dr. Jacomine Ravensbergen: decaan faculteit Bewegen, Sport en Voeding Hogeschool van Amsterdam | prof. dr. Gino Kerkhoffs: hoogleraar Orthopedie, in het bijzonder Sporttraumatologie AMC | prof. dr. Willem van Mechelen: hoogleraar Sport- en Arbeidsgeneeskunde, hoofd Sociale Geneeskunde en codirecteur EMGO+ Instituut VUMC | dr. Cees Vervoorn: lector Topsport en Onderwijs HvA/UvA/Inholland De oprichting van het Amsterdam Institute of Sport Science (AISS) was de bezegeling van een traject dat al veel langer loopt, legt Cees Vervoorn uit. “De faculteit Bewegingswetenschappen van de Vrije Universiteit geldt al sinds de oprichting in de jaren zeventig als een toonaangevend onderzoeks- en opleidingsinstituut, niet alleen binnen Nederland, maar ook mondiaal. Denk aan de ontwikkeling van de klapschaats en het revolutionaire onderzoek in de zwemsport. Dat heeft heel veel kennis opgeleverd. Daar komt de ambitie vandaan om het naar een hoger plan te brengen. Verder hebben we in Amsterdam een hogeschool, waar een Academie voor Lichamelijke Opvoeding onder valt, een sportmanagementstudie en nog een aantal andere sportgerelateerde opleidingen. Als directeur van de ALO was ik altijd op zoek naar zichtbaarheid en wilde ik het praktisch onderzoek in het curriculum inweven. Toen ik daar stopte en werd benoemd tot Lector Topsport en Onderwijs, kreeg ik samen met mijn opvolgster Jacomine Ravensbergen de opdracht om daar mee verder te gaan. Het heeft geleid tot een steeds nauwere samenwerking tussen de VU en de HvA; tot de gezamenlijke ambitie om de sportwetenschap verder te brengen in Amsterdam. Daar kwam nog een component bij. Vanuit de sport werd het Centrum voor Topsport en Onderwijs (CTO) opgericht, en in Amsterdam kwam een van de vier vestigingen. Het CTO Amsterdam heeft vanaf het begin gezegd: ‘Wij regelen alles voor onze sporters, wat onze taak is, maar we gaan ook sportwetenschappelijke ondersteuning verlenen. Omdat wij van mening zijn dat het toevoegen van de wetenschap in de sportieve resul

WETENSCHAP HET AMSTERDAM INSTITUTE OF SPORT SCIENCE 47 ‘High performance, vital people’, luidt de slogan van het AISS Olympisch zwemtrainer Martin Truijens integreert wetenschap in zijn trainingen. Case 1: Over en door het water Roeien en zwemmen zijn twee totaal verschillende sporten. Zou je zeggen. De enige overeenkomst is dat je er water voor nodig hebt. Professor Peter Beek van de Vrije Universiteit ziet dat anders. Er zijn juist heel veel overeenkomsten in roeien over het water en zwemmen door het water. Het heeft geleid tot zijn onderzoeksproject ‘Optimalisatie van voortstuwing taten wel eens het verschil zou kunnen maken.’ Daarnaast was er de gemeente Amsterdam die graag met ons wilde meewerken. Vervolgens zijn het VU medisch centrum, het Academisch Medisch Centrum (AMC) en de Universiteit van Amsterdam, die allen structureel bezig zijn met onderzoek naar de relatie tussen bewegen en gezondheid, erbij gekomen. Omdat inmiddels duidelijk was dat het oprichten van een nationaal instituut voor sportwetenschap in de praktijk te ambitieus was, is besloten om met deze vijf kennispartners het Amsterdam Institute of Sport Science op te richten, waarin alle partijen over de eigen schuttingen heen de koppen bij elkaar steken.” De baten van sport Voor de meeste onderzoeken wordt subsidie verkregen om ze te kunnen realiseren. Soms financiert NOC*NSF mee. Gemeente Amsterdam draagt in belangrijke mate financieel bij, via het CTO Amsterdam, maar ook direct. Interessant is dan de vraag wat Amsterdam er als stad aan heeft om een instelling als het AISS binnen de poorten te hebben. Cees Vervoorn is stellig in zijn antwoord: “Amsterdam heeft een grote sportieve ambitie, niet in de laatste plaats dankzij het enthousiasme en de inzet van de wethouder van sport. Wij hebben als HvA met de stad Amsterdam een convenant afgesloten, waarin wij als kennisinstelling op allerlei vlakken onderzoek kunnen doen, onder meer naar de impact van sportevenementen voor de stad. Wat blijkt? De TCS Amsterdam Marathon levert maar liefst 15,8 miljoen euro op, de Dam tot Dam Loop 9,6 miljoen. Wij geloven dat een stad niet alleen baat heeft bij het in huis halen van evenementen, maar in het verlengde daarvan ook bij het herbergen van instellingen die de sport verder kunnen helpen in zijn ontwikkeling. Het samenwerken op het snijvlak van sportambitie en kennisambitie is voor een stad bijzonder interessant. Alle grote steden met sportambitie zie je verbindingen ontwikkelen met door en over water’. “Bij zwemmen en roeien komt de voortbeweging tot stand door af te zetten tegen water. Hierdoor komt niet alleen de zwemmer of boot, maar ook het water in beweging. Bij een efficiënte afzet worden de wrijvingsverliezen aan het water zo klein mogelijk gehouden, zodat een zo groot mogelijk deel van het geleverde vermogen ten goede komt aan de voortbeweging van zwemmer of boot. Dit is echter makkelijker gezegd dan gedaan omdat zowel de ideale bewegingsuitvoering als de vermogensverliezen aan het water onbekend zijn. Dat is jammer, want op het hoogste niveau van presteren wordt het verschil tussen winnen en verliezen vooral bepaald door de kwaliteit van de bewegingsuitvoering. Het onderzoeksproject stelt zich ten doel zwemmers en roeiers te helpen hun bewegingstechniek te optimaliseren door nieuwe meetsystemen en vormen van feedback te ontwikkelen voor de verbetering en verfijning van de zwem- en roeibeweging. Met deze systemen kan worden nagegaan hoe de bewegingsuitvoering moet worden aangepast om zo efficiënt mogelijk door of over het water te bewegen en welke feedback hierbij kan helpen. De feedback heeft zowel betrekking op aspecten van de bewegingsuitvoering zelf als op de door de beweging veroorzaakte waterstromen. Nagegaan wordt of de nieuwe vormen van feedback en de bijbehorende systemen inderdaad meerwaarde hebben ten opzichte van standaard trainingen.”

48 WETENSCHAP HET AMSTERDAM INSTITUTE OF SPORT SCIENCE Het Sloterparkbad is het Nationaal Trainingscentrum van de KNZB. Uiteenlopende onderwerpen ‘High performance, vital people’, luidt de slogan van het AISS. Dat wordt waargemaakt in een breed spectrum van onderzoeksprojecten, waarin niet alleen de topsport, maar ook de volksgezondheid bediend wordt. Dat komt goed tot uitdrukking in de volgende voorbeelden: Smart moves Regelmatig bewegen heeft niet alleen een gunstig effect op de lichamelijke en mentale gezondheid van jongeren, het kan mogelijk ook de schoolprestaties verbeteren. Real-time feedback voor een betere schaatsprestatie Wereldtoppers op de lange baan vliegen met snelheden van 60 kilometer per uur over het ijs. Winnen of verliezen op topniveau is soms een kwestie van een duizendste van een seconde. Elke slag moet dus raak zijn! Meedoen met een motorische beperking Hoe kunnen kinderen met motorische ontwikkelingsstoornissen motorische vaardigheden worden aangeleerd? En hoe kan dit in de praktijk via training en coaching op maat worden toegepast? De gezonde middelbare school Een praktijkonderzoek in Almere, met sport- en spelactiviteiten en een fitheidstest voor leerlingen, een kantine met gezonde voeding, de aanleg van watertappunten, het verbannen van frisdrank, met participatie van de ouders. De betekenis van sport voor het leven van chronisch zieken Over het algemeen wordt aangenomen dat sport/bewegen goed is tijdens herstel, maar niet voor alle patiënten heeft sport een positieve betekenis en ook voor sportliefhebbers kunnen mogelijkheden en betekenis veranderen na ziekte. Statusmonitoring bij topsporters Hoewel er in de loop der jaren vele boeken en artikelen over training en de effectiviteit van verschillende trainingsmethoden zijn geschreven, is er tot op heden vanuit wetenschappelijk oogpunt slechts weinig bekend over de precieze wijze waarop training tot prestatieverbeteringen leidt. Voetbalsters van het CTO Amsterdam worden gemonitord voor het MATCH-project. kennisinstellingen. Met als achterliggende gedachte dat je hierdoor je aanbod voortdurend kunt verbeteren. Als AISS zitten we met planologen om de tafel, om na te denken over een sportief en bewegend Amsterdam. Een stad waarin je, als je naar buiten gaat, de ruimte en de gelegenheid hebt om te bewegen. In dat streven heb je aan kennisinstellingen enorm sterke partners. Die kunnen vraagstukken ophelderen en kunnen zonder partijdig of belanghebbend te zijn met je meedenken.” Structuur AISS Het AISS richt zich vooral op praktijkrelevant onderzoek naar prestatieverbetering, bewegen en gezondheid. Het onderzoek vindt grotendeels plaats in zogenaamde field labs. Dat zijn fysieke locaties als sportvelden en sporthallen, voorzien van allerlei test- en meetfaciliteiten. Het betreft overigens niet alleen de topsport, maar ook de breedtesport, waarbij we kunnen denken aan blessurepreventie en de invloed van bewegen bij verschillende aandoeningen en ziektes. Field labs vinden we onder meer bij het Sportpark Ookmeer (voetbal, atletiek, honkbal, turnen), de Sporthallen Zuid (basketbal), Sportpark De Eendracht (rugby), de ALO (judo), het Sloterparkbad (zwemmen) en Sportcentrum Reade (aangepaste sport). Dan is er nog een reeks ondersteunende en educatieve locaties. Een belangrijke schakel in de keten is de Amsterdamse Sportpoli, die hoogwaardige klinische zorg biedt bij blessures en sporters ondersteunt bij de preventie, behandeling en revalidatie van blessures. Ook nietprestatiesporters kunnen daar terecht voor leefstijl- en bewegingsadvies. Het management van AISS is gehuisvest in de ruimte van Topsport Amsterdam in het Olympisch Stadion, waar ook de leiding van het CTO Amsterdam zijn domicilie heeft. “Al met al beschikt het AISS over een heel krachtige onderzoeksomgeving”, stelt Vervoorn vast, “met uiterst capabele onderzoekers en financiering vanuit onder andere de stad. Daardoor kunnen we nu echt doorzetten, zowel nationaal als internationaal. Daarin willen we overigens beslist geen eiland vormen. We werken

WETENSCHAP HET AMSTERDAM INSTITUTE OF SPORT SCIENCE 49 “Vaak halen wetenschappers de ideeën letterlijk bij de badrand vandaan” bijvoorbeeld regelmatig samen met de TU Delft en met die van Eindhoven, waar ook allerlei andere innovatieve ontwikkelingen plaatsvinden.” Internationale erkenning Intussen timmert het AISS ook internationaal nadrukkelijk aan de weg. Zo werd het instituut begin 2015 benaderd door het organisatiecomité van de Olympische Spelen van 2020 in Tokio, om te helpen met het opstuwen van de sportwetenschappelijke kennis in Japan. Tijdens de handelsmissie naar Japan onder leiding van burgemeester Van der Laan in november vorig jaar, maakten daarom tal van Nederlandse sportwetenschappers deel uit van de delegatie. Ook daar merkte Cees Vervoorn het weer: “Waar we in Nederland in uitblinken, en dat ervaren we voortdurend in onze internationale contacten, is dat we er in slagen om de wetenschap naar de praktijk van de sport te brengen. Dat is lang niet overal een vanzelfsprekendheid. Dankzij het systeem van de field labs staan de wetenschappers vaak letterlijk naast de coaches.” Voortschrijdend inzicht Uitvindingen als de klapschaats zijn daarvan overigens maar spaarzaam het resultaat. “Er zijn geen eurekamomenten”, lacht Vervoorn. “Wat vaak gebeurt, is dat onderzoekers die werkzaam zijn bij de coaches, in die omgeving ideeën oppikken die min of meer terloops aan de orde komen. Ze halen het letterlijk bij de badrand vandaan. Zou het niet eens interessant zijn om…, dat werk. We willen met ons allen gewoon steeds meer weten. Bij het zwemmen is het ultieme doel dat elk startblok een screen heeft waarop een zwemmer precies kan zien wat hij heeft gedaan. Op weg daar naartoe moet je wel eerst weten wat je voor informatie wilt verzamelen, hoe je dat doet en wat je met die informatie kunt doen. Het is voortschrijdend inzicht; een proces. Als er dan een gedachte is opgekomen, moeten we bekijken of het realistisch is, of er partners zijn die mogelijk interesse hebben, Zo ja, kunnen we er financiering voor krijgen of kunnen we het onderbrengen in een lopend onderzoeksprogramma? Wat er daarnaast gebeurt is dat we via Topsport Topics – een initiatief van de VU en de Rijksuniversiteit Groningen – opvragen wat er op het betreffende onderwerp al aan onderzoek is gedaan en welke literatuur er al over bestaat. Want voorkomen moet worden dat kennis op allerlei verschillende plaatsen wordt vergaard en overgedragen. Wat ik in dat verband erg leuk vind, is dat we alle door ons vergaarde kennis in zogenaamde expertmeetings delen met geïnteresseerde coaches en andere belangstellenden. We proberen niet de wetenschappelijke bovenkant te dekken, maar we vertalen het terug naar het onderwijs en naar de praktijk van de sport. We proberen alles wat we leren terug te geven. Geloof me: dankzij de wetenschap wordt sport steeds leuker en effectiever.” Case 2: Fastball Het Nederlandse honkbal staat internationaal zeer goed aangeschreven, maar kan naar een nog hoger niveau. Omdat de kwaliteit van de pitcher van cruciaal belang is voor de performance van het hele team, is het doel van dit project om jonge pitchers fysiek en technisch zodanig te begeleiden dat zij vergelijkbare werpsnelheden als die van Amerikaanse leeftijdsgenoten gaan halen. Daartoe moeten ze sterk genoeg worden en blessurevrij blijven, wat weer de juiste techniek vereist. Het verwerven van deze techniek is een proces van jaren dat in de trainingspraktijk ondersteund wordt door kracht- en mobiliteitstrainingen. Al deze trainingen worden vooral uitgevoerd op basis van ervaring en intuïtie: veel achtergrondkennis ontbreekt. Door te werken aan drie factoren moet het pitchingniveau in Nederland omhoog: - De screening van jeugdselectiespelers: het meten van de fysieke ontwikkeling en de veranderingen in kracht en techniek, in combinatie met de ontwikkeling van de werptechniek. Hierbij wordt vooral gekeken naar de ontwikkeling van de werpschouder en de kans op schouderblessures. - Het bouwen van een trainingssysteem waarbij near real-time uitgerekend kan worden welke spieren een werper gebruikt, hoeveel die belast worden en wat het resultaat van de worp was. Hiermee kan getraind worden op het vermijden van schadelijke technieken en het bereiken van de maximale werpsnelheid. - Het vergelijken van het effect van nieuwe manieren van leren met de nu gebruikelijke trainingsmethoden. Verwacht wordt dat de resultaten ook gebruikt kunnen worden bij andere bovenhandse sporten. Cees Vervoorn Geboren op 11 april 1960 in Den Haag | Nam als zwemmer deel aan de Olympische Spelen van 1976, 1980 en 1984 | En als coach aan de Spelen van 1988 en 1992 | Was chef de mission van het Nederlands Paralympisch Team in 1996 en 2000 | Cees Vervoorn studeerde bewegingswetenschappen aan de VU in Amsterdam | Promoveerde in sportgeneeskunde aan de Universiteit van Utrecht | Werkte enige jaren op de afdeling Topsport van NOC*NSF | Sinds 1999 werkzaam bij de Universiteit en de Hogeschool van Amsterdam | Werd in 2010 benoemd als Lector Topsport en Onderwijs | Is lid van de bestuursraad van Ajax

50 07 WETENSCHAP HET AMSTERDAM INSTITUTE OF SPORT SCIENCE 04 02 09 13 05 15 08 12 01 A 03 PLATTE GROND AISS 06

51 WETENSCHAP A Amsterdam Institute of Sport Science Olympisch Stadion 14 1076 DE Amsterdam 10 Field labs 01 Aangepaste sporten CASA Reade Doctor Jan van Breemenstraat 2 1056 AB Amsterdam 14 02 Atletiek en turnen Ookmeerhal Dr. Meurerlaan 4 1067 SM Amsterdam 03 Basketbal Sporthallen Zuid Burgerweeshuispad 54 1076 EP Amsterdam 04 Honkbal en voetbal Sportpark Ookmeer Willem Dreesplantsoen 67 1067 VE Amsterdam 05 Judo Dojo ALO Dr. Meurerlaan 8 1067 SM Amsterdam 06 Roeien Bosbaan Bosbaan 6 1182 AG Amstelveen 07 Rugby 7’s Sportpark de Eendracht Bok de Korverweg 6 1067 HR Amsterdam 11 08 Zwemmen Sloterparkbad President Allendelaan 3 1064 GW Amsterdam Sport science support 09 Amsterdam Nutritional Assessment Centre Dr. Meurerlaan 8 (HvA) Sportcampus 1067 SM Amsterdam 10 Fashion & Technology Lab AMFI Mauritskade 11 1091 GC Amsterdam 11 Topsportpoli AMC Meibergdreef 9 1105 AZ Amsterdam 12 Topsportpoli OLVG-West Jan Tooropstraat 164 1061 AE Amsterdam 13 Topsportpoli ALO Dr. Meurerlaan 8 1067 SM Amsterdam Educational field labs 14 Athletic Skills Model Centre i.o. Sportcentrum VU Uilenstede Anfieldroad 71 1098 WB Amsterdam 15 Educational Field Lab ALO Dr. Meurerlaan 8 (HvA) Sportcampus 1067 SM Amsterdam

52 MADE IN AMSTERDAM 1952: HAN URBANUS LEERT NEDERLAND PITCHEN Made in Amsterdam 1952: HAN URBANUS LEERT NEDERLAND PITCHEN “Je doet het verkeerd”, is het eerste wat Han Urbanus hoort als hij in 1952 zijn opwachting heeft gemaakt in het Amerikaanse honkbal. Hij heeft als eerste Europeaan een uitnodiging gekregen om te trainen in de Verenigde Staten, bij de New York Giants nog wel. In Nederland was honkbal aanvankelijk een aardig tijdverdrijf tussen de voetbalseizoenen door. Het wordt allemaal wat serieuzer nadat de Amerikanen in het kader van de wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog ons land een complete honkbaluitrusting voor twintig clubs schonken. Op 14 februari arriveert de 24-jarige speler van het Amsterdamse OVVO in New York, om de volgende dag door te reizen naar Phoenix in Arizona voor de lentetraining van de Giants, alwaar hij na het werpen van de eerste bal dus al op de vingers wordt getikt. Wat blijkt? In het Nederlandse spelreglement staat een fout in de omschrijving van de techniek van het pitchen. Het komt er op neer dat de pitcher in Amerika zijn achterste voet eerder van de werpersplaat mag loslaten dan in Nederland is toegestaan, met enorme consequenties voor de techniek en de snelheid. Dat geloven ze thuis nooit, vreest Urbanus. Van de Giants krijgt hij daarom een film met instructiemateriaal mee naar huis, om in Nederland bij de clubs te vertonen. En zo leert Han Urbanus Nederland het echte pitchen.

53 INNOVATIE BEELD FAMILIEARCHIEF URBANUS

54 TECHNOLOGIE TEKST JAN BALK EEN GOED IDEE SAFE-ID GEEFT SPORTERS EEN VEILIG GEVOEL De 43.500 deelnemers aan de TCS Amsterdam Marathon 2015 waren allen voorzien van een zogenoemde Safe-ID Running Tag met een Quick Response Code. Hiermee konden ze, indien noodzakelijk, binnen enkele seconden en in één oogopslag worden geïdentificeerd. Dat kan levensreddend zijn.

TECHNOLOGIE SAFE-ID 55 “Je kunt je naam en adres vermelden, maar bijvoorbeeld ook medische informatie” ren van auto-onderdelen, maar wordt tegenwoordig ook voor allerlei andere doeleinden gebruikt. Het is een manier waarmee je snel kunt doorschakelen naar informatie. T ijdens de veertigste editie van de TCS Amsterdam Marathon 2015 werd er iets nieuws geïntroduceerd. Alle deelnemers hadden een Safe-ID Running Tag gekregen. Deze tags zijn voorzien van een tweedimensionale streepjescode zoals je die bijvoorbeeld ook kunt vinden in tijdschriften, op reclameborden of op winkelproducten. Scan de code met je smartphone en je krijgt de webpagina erachter te zien. Deze Quick Response Code werd oorspronkelijk bedacht voor het identificeMedische informatie Patrick van Rumt heeft een nieuwe toepassing ontwikkeld. Met zijn Safe-ID gebruikt hij de Quick Response Code (QR-code) voor het identificeren van mensen in noodsituaties. “Het idee is mede uit voorzorg en angst geboren”, vertelt de 45-jarige ondernemer. “Tijdens het hardlopen kan er natuurlijk altijd iets gebeuren. Zo kan een loper bijvoorbeeld buiten bewustzijn raken. Hardlopers hebben het liefst zo weinig mogelijk bij zich. Dus ook geen paspoort of ander identiteitsbewijs. Hoe weet de hulpverlener dan wie er buiten bewustzijn is geraakt? De Safe-ID met QR-code geeft direct antwoord op deze vraag.” Van Rumt heeft het product in juli 2014 op de markt gebracht. Elke Safe-ID heeft een unieke uit cijfers en letters bestaande code. Hiermee kan de eigenaar op de website www.safe-id.nl zijn of haar gegevens invullen en een eigen profiel aanmaken. Met een e-mailadres en een wachtwoord kan deze informatie beveiligd worden. Daardoor is alleen de eigenaar van de Safe-ID in staat om zijn of haar gegevens te veranderen. De hulpverlener kan met zijn smartphone razendsnel de QR-code scannen om relevante informatie over het slachtoffer te achterhalen. “Mensen kunnen hun naam en adres vermelden”, vertelt Van Rumt. “En bijvoorbeeld de naam van een contactpersoon, die in geval van nood gebeld moet worden. Daarnaast kun je nog veel meer gegevens invullen. Met name medische gegevens. Beschik je over een donorcodicil? Ben je ergens allergisch voor? Wil je wel of niet gereanimeerd worden? Wat is je bloedgroep? Welke medicijnen gebruik je? Dankzij dit soort informatie kunnen de hulpverleners in een noodsituatie snel en adequaat handelen. Je bepaalt helemaal zelf welke gegevens je wilt delen.” De Safe-ID beschikt over twee gaatjes waardoor je hem makkelijk vast kunt maken aan de veters van je schoen. “Maar we hebben ze ook als sleutelhangers, armbandjes, stickers of in de vorm van een creditcard”, zegt Van Rumt. Vanzelfsprekend zijn niet alleen hardlopers er bij gebaat. Ook voor andere sporters en voor iedereen in het dagelijks verkeer kan het handig zijn. “Daarnaast is het ideaal voor kleine kinderen”, voegt Van Rumt daar aan toe. Op de fiets Ook wielrenners vormen inmiddels een belangrijke doelgroep voor de Safe-ID Tags. Van Rumt heeft zijn product, dat voor 2,50 euro per jaar verkrijgbaar is, ook in de wielerwereld geïntroduceerd. Niet

TOP 1 DE SPORTSPONSORS TOP 100 ALLER TIJDEN AUTEUR: BOB VAN OOSTERHOUT 100 De Sportsponsors Top 100 Aller Tijden is niet zomaar een ranglijst van de meest geslaagde of leukste sponsordeals uit de Nederlandse sporthistorie. Het is een feest der herkenning voor iedere rechtgeaarde sportliefhebber om de geschiedenis in te duiken. Daarnaast leert De Sportsponsors Top 100 Aller Tijden ons hoe vele prachtige sponsordeals tot stand zijn gekomen, tot een succes zijn gemaakt, wie de architecten waren en welke investeringen ermee gepaard gingen. R ABOB EKENN · AB M T O SS · O PDM RANDSTAD ASR JUPIL SPORTSPONSORVOORBEELDEN Marco van Basten in het roodwitte Ajax-tenue met TDK op de borst, de gele baan op het Feyenoordshirt met daarop Gouden Gids en later Opel . Peter Post met zijn TI-Raleigh en later Panasonic equipe. De PTT Telecompetitie of ons aller Nederlands elftal met Nationale-Nederlanden. Wat te denken van de blauwwitte schaatspakken met het onvermijdelijke Aegon-logo? Het ABN AMRO World Tennis Tournament of de Rabobank Wielerploeg, die vanaf de jaren negentig de Oranjegekte in de Tour losmaakte. En wie kan zich de Olympische Spelen nog voorstellen zonder Holland Heineken House? PASSIE VOOR DE SPORT Sportsponsoring is in enkele decennia uitgegroeid van de ‘hobby van de directeur’ tot een professionele miljardenbusiness die nog altijd groeit. Maar ondanks het grote geld speelt pure passie voor de sport nog altijd een voorname rol. De samensteller van dit boek, sportmarketeer Bob van Oosterhout (door SponsorTribune uitgeroepen tot meest invloedrijke persoon in de Nederlandse sponsorindustrie in 2013) legt bij elk van de honderd sponsorcases in dit boek op verfrissende wijze uit waar een goede mix van creatieve, slimme marketing en oprechte liefde voor de sport toe kan leiden. www.sportsponsorstop100.nl BESTEL DIRECT VOOR €39.95 (INCL. BTW)

TECHNOLOGIE SAFE-ID 57 zonder succes. Tijdens de Bike MOTION Benelux 2014, de belangrijkste fietsbeurs van België, Nederland en Luxemburg, werd de Safe-ID gekozen tot het beste nieuwe fietsaccessoire van het jaar. “Voor gewone fietsers is het natuurlijk ook handig”, zegt Van Rumt. “Zij gaan tenslotte ook vaak alleen op pad. Datzelfde geldt voor wandelaars. Je kunt ze over de hele wereld gebruiken. Ook in het buitenland zijn de QR-codes eenvoudig te scannen met de mobiele telefoon.” Voor wat betreft de promotie van zijn product was Van Rumt dolblij dat hij in zee kon gaan met de organisatoren van de TCS Amsterdam Marathon, Le Champion en de gemeente Amsterdam. De 43.500 deelnemers aan de afgelopen jubileumeditie waren namelijk afkomstig uit een recordaantal van 105 landen. Hoe belangrijk is het dan niet om snel te weten waar iemand vandaan komt? Overigens kregen ook alle 1.750 vrijwilligers van de TCS Amsterdam Marathon een Safe-ID Daily Bracelet. Tijdens de TCS Amsterdam Marathon 2015 heeft gelukkig niemand gebruik hoeven te maken van de Safe-ID. Het toeval wilde wel dat op dezelfde dag van de marathon een hardloper, die niet deelnam aan het evenement, tijdens het lopen op de Amsteldijk onwel raakte en in kritieke toestand in het ziekenhuis belandde. Deze hardloper had geen identiteitspapieren bij zich en het duurde twee dagen voordat duidelijk werd wie de man was. “Een Safe-ID was in dit geval ideaal geweest”, zegt Van Rumt. “Dan waren ze er meteen achter geweest wie het was zodat ze onmiddellijk contact hadden kunnen zoeken met de familie van de hardloper.” Dementie Ook in de gezondheidszorg kan het uitstekend van pas komen. Zo heeft Van Rumt inmiddels een overeenkomst gesloten met dementie-winkel.nl. “Voor dementerende mensen is het een uitkomst als in bepaalde situaties hun identiteit kan worden vastgesteld”, zegt de ondernemer uit De tag heeft twee gaatjes waardoor je hem vast kunt maken aan de veters van je schoen Weesp. “Verpleegkundigen bij de spoedeisende hulp hebben ook al heel positief gereageerd op het idee van de Safe-ID. Dankzij de QR-code kan de identiteit heel snel bekend worden waardoor er geen kostbare tijd verloren gaat.” Patrick van Rumt Geboren op 25 september 1970 in Bussum | Woont met Ingrid en twaalfjarige zoon Daan en elfjarige dochter Laura in Weesp | Oprichter en eigenaar van Safe-ID | Safe-ID is een digitaal platform waarin de gebruiker persoonlijke gegevens invoert die beschikbaar gesteld worden voor hulpverlening | Opleiding: hbo Algemeen International Management en post-hbo E-commerce | Sport en online media lopen als een rode draad door zijn werkende leven heen | Houdt van fietsen, hardlopen en zwemmen en dan vooral de combinatie ervan | De triatlon is dan ook al een kwart eeuw zijn grote passie | Favoriete sporters: wielrenners Steven Rooks en Joop Zoetemelk en atleet Gerard Nijboer | Mooiste plekjes in Amsterdam: de Bosbaan en het Olympisch Stadion | “Het is heel mooi om in de Bosbaan te zwemmen” | “Het Olympisch Stadion heeft iets magisch, zeker als je bedenkt dat daar in 1928 de Olympische Spelen hebben plaatsgevonden”

58 REPORTAGE BEELD AMSTERDAM CITY SWIM, ANP PHOTO, PETER ELENBAAS, MERIJN SOETERS, COR VOS AMSTERDAM CITY SWIM  Eerste zondag in september  De eerste brug, onder de Prins Hendrikkade

REPORTAGE EVENEMENTEN VANUIT DE LUCHT BEKEKEN 59 DE STAD ALS STADION EVENEMENTEN VANUIT DE LUCHT BEKEKEN Decennialang zijn we in de grote steden bezig geweest om de sport te verbannen naar de periferie en zodoende ruimte te scheppen voor woningbouw. Niet dat de betreffende sportclubs daar al te zwaar onder geleden hebben. Ze boorden in hun nieuwe omgeving andere doelgroepen aan en hielden er veelal een mooie accommodatie aan over. Het betekende wel dat er in de stadscentra wat sport betreft niet veel meer te beleven viel. Tot voor kort. In Amsterdam is een onmiskenbare trend waarneembaar om in of nabij het stadscentrum sportevenementen te organiseren. Als het even kan gebruikmakend van bestaande situaties. De stad als stadion, zeg maar. Vooral het Museumplein blijkt door zijn omvang, vorm en ligging een ideale locatie. In 2015 vond er bijvoorbeeld de Homeless World Cup plaats en in juli 2016 worden er tijdens de EK atletiek twee disciplines afgewerkt. Zelfs op de Dam werd een beachvolleybalstadion uit de grond gestampt. En er werd in het Westerpark al eens getennist om de Daviscup. Bovendien is de stad uitstekend geschikt om er massaal in wedstrijdverband doorheen te rennen. Sportevenementen in de stad verhogen niet alleen de levendigheid, ze leveren ook direct en indirect geld op. Een impressie van de stad als stadion op deze en volgende pagina’s. Steeds vanuit de lucht. En daarmee hebben we nog een andere trend te pakken. Luchtfotografie op zichzelf is niet nieuw, is in wezen zo oud als de luchtvaart zelf. Tijdens de Olympiade van 1928 werd bijvoorbeeld het Olympisch Stadion tijdens de openingsceremonie al prachtig vanuit een vliegtuig gefotografeerd. Later werden voor dit doel vooral helikopters ingezet, omdat die desgewenst een poosje stil kunnen hangen. Ook zeppelins boven stadions leveren mooie beelden op. Tegenwoordig hebben we natuurlijk drones, en een camera die in een netwerk van dunne kabels als een spin kan meebewegen met de acties op het veld. Let wat dat betreft op de EK atletiek in juli! Steeds vaker worden sportevenementen van bovenaf geregistreerd. Een plaatje vanuit de lucht betekent een extra dimensie in de beleving van een sportwedstrijd.

60 REPORTAGE EVENEMENTEN VANUIT DE LUCHT BEKEKEN BEN BRIL MEMORIAL  In de maand oktober  Theater Carré

REPORTAGE EVENEMENTEN VANUIT DE LUCHT BEKEKEN 61

62 REPORTAGE EVENEMENTEN VANUIT DE LUCHT BEKEKEN DAVISCUP TEGEN ZWITSERLAND  14-16 september 2012  Bij de Westergasfabriek

REPORTAGE EVENEMENTEN VANUIT DE LUCHT BEKEKEN 63

64 REPORTAGE EVENEMENTEN VANUIT DE LUCHT BEKEKEN KEIZERSRACE  11 februari 2012  Op de Keizersgracht

REPORTAGE EVENEMENTEN VANUIT DE LUCHT BEKEKEN 65 START GIRO D’ITALIA  16 juli 2010  Vanaf het Museumplein

66 REPORTAGE EVENEMENTEN VANUIT DE LUCHT BEKEKEN WK BEACHVOLLEYBAL  Juni-juli 2015  Op de Dam

REPORTAGE EVENEMENTEN VANUIT DE LUCHT BEKEKEN 67

68 REPORTAGE EVENEMENTEN VANUIT DE LUCHT BEKEKEN COOLSTE BAAN VAN NEDERLAND  Februari 2014  Olympisch Stadion

REPORTAGE EVENEMENTEN VANUIT DE LUCHT BEKEKEN 69

70 EK ATLETIEK TEKST MIRJAM STREEFKERK BEELD ANP PHOTO, SPORTFOTOGRAFIE.NL EK-AMBASSADEUR ELLEN VAN LANGEN OVER TOEN EN NU HARDLOPEN ANNO IS EEN KWESTIE VAN REKENEN Dit jaar zijn de Europese kampioenschappen atletiek in Amsterdam, met als slogan ‘Athletics like never before’. Olympisch kampioene Ellen van Langen is toernooiambassadeur. Ze vertelt hoe de sport is veranderd sinds haar historische goud in 1992. “Wanneer je tegenwoordig een atleet vraagt hoe het gaat, krijg je een golf aan cijfers en percentages om je oren.” e beelden behoren tot onze nationale sportgeschiedenis: Ellen van Langen die vlak na haar overwinning in de finale van de 800 meter de catacomben van het Olympisch Stadion in Barcelona in komt rennen, richting een telefoon – formaat koelkast – van de NOS. Ze hijgt nog na van de net gelopen race. Aan de lijn: haar vriend, die thuis in Amsterdam is. “Hai lieffie, heb je het gezien?”, vraagt Van Langen. Ze moet nog steeds hard lachen als ze weer eens met die scène wordt geconfronteerd. “Ik had nog nooit een mobiele telefoon gezien, maar dat drong ook helemaal niet tot me door. Pas later dacht ik: ‘Hé, hoe kon dat eigenlijk?’ Het lijkt wel een eeuw geleden, constateert Van Langen. “Je kunt het je nu niet meer voorstellen, maar als wij in het olympisch dorp met het thuisfront wilden bellen, moesten we in de rij gaan staan. Namen ze niet op, dan had je pech en sloot je een poosje later weer achter in de rij aan.” Gezicht van de EK Van Langen (50) heeft als eventmanager bij sportmanagementbureau Global Sports Communications nog dagelijks met de atletiekwereld te maken. Het bureau doet onder meer het atletenmanagement van Stephen Kiprotich, regerend olympisch en wereldkampioen op de marathon, en het Nederlandse talent Sifan Hassan, die onlangs op de WK in Peking nog een bronzen medaille op de 1.500 meter won. Zelf houdt Van Langen zich vooral bezig met evenementen: ze is verantwoordelijk voor het deelnemersveld van de FBK Games en zit in de organisatie van de Shanghai Diamond League. We ontmoeten haar voor het interview voor Sportief Amsterdam in haar kantoor in Nijmegen vanwege een ander belangrijk evenement: de Europese kampioenschappen atletiek, die

EK ATLETIEK ELLEN VAN LANGEN 71 “ Bij ons bid heb ik gezegd: ‘Ik vind dat Amsterdam en atletiek elkaar verdienen’” Afgelopen mei won Sifan Hassan bij de FBK Games de 1.000 meter. Met haar tijd verbrak ze het record van Ellen van Langen uit 1993.

72 EK ATLETIEK ELLEN VAN LANGEN “ Ik zie al voor me hoe de speren voor het Rijksmuseum worden geworpen” deze zomer plaatsvinden in Amsterdam. Van Langen zit in het bestuur én is als toernooiambassadeur het gezicht naar buiten. Ze speelde bovendien een cruciale rol in het binnenhalen van de EK. Digitalisering Hét grote verschil met de tijd dat zij zelf als topsporter op de baan stond, is de digitalisering, zegt Van Langen. “Voor atleten nu is de cultuur echt heel anders. Wij hadden alle rust in het olympisch dorp; geen sms’jes, geen mailtjes die binnenkwamen. Tegenwoordig moet je je heel bewust afsluiten van de social media. Het is nu veel lastiger om je te concentreren op een topprestatie.” De mobiele telefoons zijn echter niet alleen afleiders, ze dienen anno 2016 ook als informatieverstrekkers voor de atleten. “Ik kreeg al mijn trainingsschema’s op papier en ik hield alles wat ik deed en de tijden die ik liep zelf handmatig bij”, vertelt Van Langen, die thuis nog mappen vol heeft met al deze data. “Nu stopt iedereen alles in z’n smartphone of computer.” Dat maakt het bijvoorbeeld mogelijk om automatisch trendlijnen van prestaties te zien. “Wat er nu allemaal wordt gemeten wisselt een beetje per atleet en per trainer. In mijn tijd had je hartslagmeting en kon je een lactaatmeting doen, om de verzuring te meten, maar mijn trainer was daar niet kapot van. Hij was ervan overtuigd dat hij het beter zag en dat ik het beter voelde. Ik trainde dus weinig op hartslag, maar veel meer op gevoel. Het enige instrument dat ik altijd bij me had was een stopwatch.” Misschien gaan alle meetmogelijkheden nu ook wel wat ver, zegt Van Langen. “Soms vraag je aan een atleet hoe het gaat en dan krijg je een golf aan cijfers en percentages om je oren. Dat was mijn vraag niet, denk ik dan. Je moet er als atleet bovendien maar mee om kunnen gaan, met al die informatie. Als je al tijdens je training ziet dat je een te hoge hartslag hebt voor het tempo dat je loopt, moet je daar mentaal mee kunnen omgaan. Anders gaat dat zich in je hoofd nestelen.” EK atletiek De Europese kampioenschappen atletiek hebben als slogan meegekregen: ‘Athletics like never before’ | Een claim die onder meer zal worden waargemaakt door de spectaculaire wijze waarop de verschillende disciplines door de NOS in beeld zullen worden gebracht en door de verbinding die zal worden gemaakt tussen stadion en stad | Zo zal er direct na de halve marathon een city run plaatsvinden | De huldiging van de medaillewinnaars vindt buiten het stadion plaats | Mede daardoor wordt in het atletiekprogramma zelf de vaart erin gehouden | Waar vooral naar wordt uitgekeken, zijn de kwalificaties bij het speerwerpen en het discuswerpen, momenten die doorgaans weinig bekijks krijgen | Het wereldrecord speerwerpen staat op 98.48 meter | Bij het discuswerpen is dat 74.08 meter | Blikvanger van het evenement is bij voorbaat sprintwereldkampioene Dafne Schippers | De EK atletiek zijn van woensdag 6 juli tot en met zondag 10 juli 2016 | Voor veel atleten is hun deelname de generale repetitie voor de Olympische Spelen in Rio de Janeiro later in de zomer | Voor toegangskaarten: amsterdam2016.org Professioneler Al met al is de sport vooral professioneler geworden. Denk daarbij bijvoorbeeld aan meer aandacht voor voeding – “Ik at nog gewoon m’n boterhammen met hagelslag” –, maar ook aan het management dat anno 2016 behoorlijk anders is dan in 1992. “Ik had een manager die mijn wedstrijden managede, maar voor al het gedoe eromheen gold: Ellen redt zich wel.” Ze reed bijvoorbeeld in haar eentje naar een arts in Zuid-Duitsland, die haar hielp met haar achillespeesblessure. Lachend: “Acht uur autorijden met zo’n blessure; dat zou nu ondenkbaar zijn.” Maar, benadrukt ze: niet dat ze een slecht management had. Haar manager was Jos Hermens, eigenaar en oprichter van haar huidige werkgever. Bij andere managers was het niet veel anders, weet de voormalig atlete. “Dat ging toen gewoon zo. Terwijl we nu veel meer voor een atleet doen, waarschijnlijk ook doordat de onderlinge concurrentie is toegenomen. We proberen hem of haar alles uit handen te nemen, zodat de atleet zich alleen maar hoeft te focussen op wedstrijden.” Ook de materialen zijn veranderd, maar volgens Van Langen niet echt revolutionair. “Er wordt misschien wat beter over nagedacht. In 1992 kreeg ik op trainingskamp in Portugal het pakje waarin ik een week later mijn wedstrijden op de Spelen zou moeten lopen. Dat zat voor geen meter: de neksluiting was te hoog, de armsgaten waren te klein. Ik heb toen de Atletiekunie gebeld en best wat stennis geschopt. Geen haar op m’n hoofd die overwoog om in dat pakje op de Spelen te gaan lopen. Uiteindelijk hebben ze toen het pakje van het jaar ervoor opgestuurd.” Niet naar de bakker Ook de media zijn in veel grotere mate aanwezig dan destijds. Tijdens Van Langens hoogtijdagen was er geen management dat dat regelde. “Toen ik won kreeg ik veel media over me heen,

EK ATLETIEK ELLEN VAN LANGEN 73 Ellen van Langen geeft na afloop van de gewonnen finale van de 800 meter interviews. maar er waren nog geen social media. Dat is een groot verschil. Er waren krantenartikelen en als je die vervelend vond, had je daar een dag later al geen last meer van. Nu kun je alles wat er geschreven is overal terugvinden en kan iedereen vervolgens anoniem zijn mening geven.” Zelf kon ze in die tijd prima met de media omgaan, al was de hoeveelheid aandacht die haar overwinning kreeg veel groter dan gedacht. “Na mijn medaille bleef ik nog een week in Barcelona, ik zou gewoon met de rest van de olympische ploeg weer naar huis reizen. De hele dag door kwamen er toen mediaverzoeken, maar ik dacht: als ik straks thuis ben kan ik m’n gewone leven weer oppakken.” Toen begon de drukte echter pas echt. Van Langen kwam ’s avonds laat terug in Amsterdam en had niets te eten in huis. Toen ze de volgende ochtend naar de bakker wilde gaan om wat brood te halen, stond haar hele straat vol met fans. Ze kon haar huis niet uit. “Ik wist niet wat me overkwam. Als een atleet nu olympisch kampioen wordt, gaan we dat tiptop organiseren. Bovendien krijgt zo’n atleet natuurlijk zelf al heel veel mee van wat er in het thuisland gebeurt.” De atleten staan via sociale media constant in contact met de fans thuis, zoals de twitter-timeline van Dafne Schippers illustreert. “Even testen of Twitter het gewoon doet in Beijing :)”, twitterde Dafne Schippers daags voor de WK atletiek in augustus, gevolgd door een foto vanuit het stadion. En na haar gouden race op de 200 meter: “WORLD CHAMPION!! European Record, third time ever in the World!!! I can’t believe it!” Voor eigen publiek De EK atletiek is het eerste grote atletiekevenement in Nederland. Van Langen had het wel wat geleken, op zo’n toernooi lopen voor eigen publiek. “Amsterdam was natuurlijk ook een van de kandidaat-steden voor de Spelen van 1992, achteraf is het natuurlijk extra jammer dat dat niet doorging. In eigen land een toernooi lopen is een extra stimulans om het goed te doen. Je ziet ook vaak dat het thuisland meer successen heeft.” De voormalige atlete was nauw betrokken bij het bid voor dit toernooi. Ex-partner Hans Koeleman zei hier in een speciaal magazine over de EK het volgende over: “In 2011 verzorgde Ellen een presentatie voor de councilleden van de Europese atletiekfederatie, waarbij ze promotie maakte voor Amsterdam als host city voor de EK atletiek. Ze deed dat zo overtuigend dat Amsterdam na de verschillende stemronden als winnaar uit de bus kwam.” NOS pakt uit “Een monsteroperatie die zelfs de troonswisseling naar de kroon steekt”, stelt de NOS ons in het vooruitzicht bij wat we mogen verwachten van de EK atletiek op televisie. Een team van driehonderd mensen, zeven regiewagens, meer dan 75 camera’s voorzien van de modernste snufjes, veertig uur televisie – dat zijn een paar cijfers die die stelling moeten ondersteunen. “Dit is technisch gezien de grootste en meest complexe tv-operatie die we als NOS ooit deden”, luidde het in juli vorig jaar tijdens een perspresentatie. De NOS maakt de beelden overigens voor heel Europa. Een van de technische hoogstandjes is een vliegende camera, die de kijkers van ver buiten het stadion meevoert naar het strijdtoneel. Ook nieuw: bij het polsstokhoogspringen vliegt de camera als het ware met de atleten mee. De bedoeling is ook om atleten letterlijk zo dicht op de huid te zitten, dat de spierkracht van het lichaam vrijwel tastbaar wordt. De beste plek om het te bekijken, is natuurlijk in het Olympisch Stadion zelf. Voor toegangskaarten: amsterdam2016.org.

74 EK ATLETIEK ELLEN VAN LANGEN

EK ATLETIEK ELLEN VAN LANGEN 75 Van Langen wuift het compliment weg. “Ik deed slechts een onderdeel van die presentatie en vertelde daarbij dat de stad Amsterdam en atletiek elkaar verdienen, gebaseerd op mijn ervaringen uit 1992. Ik kreeg toen zo’n warm onthaal in de stad; op het gemeentehuis, maar ook in de Pijp, waar ik toen woonde, werd ik uitgebreid gehuldigd. Wat mij betreft is het binnenhalen van de EK echt een teamprestatie en we hadden ook een heel goed bidbook.” Nalatenschap De kern van het Amsterdamse bid was dat het EK een nalatenschap moest opleveren. “We wilden Nederland en de stad Amsterdam meer met atletiek in aanraking brengen”, vertelt Van Langen. Daartoe is onder meer de sportstimuleringscampagne ‘Je kan het’ in het leven geroepen, een samenwerking tussen de toernooiorganisatie, de gemeente en vijf Amsterdamse atletiekverenigingen, die als doel heeft zo’n 25.000 kinderen in aanraking te brengen met atletiek. Er worden diverse runs georganiseerd voor amateurs en de voorrondes voor het speerwerpen en het discuswerpen vinden buiten het stadion plaats. “Prachtig”, zegt Van Langen, “twee traditionele disci“ Door de sociale media is het nu veel lastiger om je te concentreren op een topprestatie” plines die op het historische Museumplein worden afgewerkt. Ik zie de beelden al voor me van de speren die voor het Rijksmuseum worden geworpen.” Er is ook een evenement voor gehandicapte sporters en er wordt nagedacht over hoe de fans in het stadion beter bij de sport betrokken kunnen worden. “In zo’n stadion gebeurt heel veel tegelijkertijd, we zijn een app aan het ontwikkelen die de bezoeker door alle disciplines kan gidsen, met live-uitslagen en eerdere resultaten.” Nederlandse records Hoeveel er ook is veranderd in de atletiekwereld tussen 1992 en 2016: “Je moet nog steeds gewoon je trainingen doen om goede prestaties neer te zetten. Mijn schema’s van toen zou je nu nog steeds kunnen gebruiken. De basis is hetzelfde.” En alle ontwikkelingen en veranderingen ten spijt; nog steeds heeft Ellen van Langen twee Nederlandse records op haar naam staan: op de 800 meter outdoor en op de 1.000 meter indoor. “Dat laatste nummer is niet courant. Ik heb deze afstand zelf ook maar één keer gelopen en toen liep ik het record. Eigenlijk 1992. Ellen van Langen na het winnen van de gouden medaille op de Olympische Spelen in Barcelona. Ellen van Langen Geboren op 9 februari 1966 in Oldenzaal | Begon in 1986 met atletiek, tijdens haar studie aan de HEAO in Enschede | Haar eerste vereniging was Fortis | In 1989 werd ze voor het eerst Nederlands kampioen op de 800 meter | Op 3 augustus 1992 won ze de gouden olympische medaille tijdens de Spelen in Barcelona | Haar tijd van 1.55.54 geldt nog steeds als Nederlands record | Deze prestatie leverde haar de titel Sportvrouw van het Jaar 1992 op | Als gevolg van een inbraak raakte ze vrijwel al haar prijzen kwijt | Na Barcelona kampte Van Langen lang met blessureleed | In 1998 beëindigde ze haar sportieve carrière | Ze bleef echter betrokken bij de atletiek als evenementenmanager | En ze is ambassadeur van de EK atletiek in Amsterdam | Deze worden gehouden van 6 tot en met 10 juli | Meer dan 1.300 deelnemers uit vijftig landen strijden om de medailles | De meeste toernooionderdelen vinden plaats in het Olympisch Stadion | De voorrondes van het speerwerpen en discuswerpen vinden plaats op het Museumplein | Op amsterdam2016.org kunnen kaarten worden besteld voor het evenement schaam ik me een beetje voor die tijd, er zijn heel veel atleten die deze lachend zouden kunnen verbeteren.” Tot de recente WK had ze ook nog het record voor de 1.000 meter outdoor op haar naam staan, maar dat werd deze zomer overgenomen door het Nederlandse talent Sifan Hassan. “Ook dit nummer wordt niet zo vaak gedaan; ik had die race zelf geregeld voor bij FBK Games, dus ik vond het alleen maar leuk dat Sifan mijn record overnam. Records zijn er immers om gebroken te worden.” Of ze ook zo laconiek reageert als haar 800-meterrecord misschien wordt overgenomen in de toekomst? “Daar zal ik denk ik wel wat melancholieker over zijn.”

76 INNOVATIE BEELD ANP PHOTO

MADE IN AMSTERDAM 1971: ANTON WITKAMP BEDENKT DE EUROPESE SUPERCUP 77 Made in Amsterdam 1971: ANTON WITKAMP BEDENKT DE EUROPESE SUPERCUP Tegenwoordig kennen heel wat sporten een Supercup, een wedstrijd tussen de kampioen en de bekerwinnaar van het voorgaande seizoen. Meestal bedoeld als opwarmertje voor het nieuwe seizoen. Zo kennen we in het Nederlandse voetbal de wedstrijd om de Johan Cruijff Schaal in de ArenA. De Europese Supercup werd in 1971 bedacht door Anton Witkamp, sportjournalist bij De Telegraaf. Dat sportevenementen uit de koker van een krant komen, was niet ongewoon. De Tour de France en de Europacup zijn daar voorbeelden van. Het plan van Witkamp betrof een wedstrijd tussen de winnaar van de Europacup voor landskampioenen (anno 1955) en de winnaar van de UEFA Cup voor bekerwinnaars (anno 1960). Dat Ajax in 1971 als eerste Nederlandse club de Europacup had gewonnen en op prolongatie afstevende, lag aan het idee ten grondslag. En inderdaad was het Ajax dat in 1972 nogmaals de Europacup won, waarna in 1973 in een uit- en een thuiswedstrijd voor het eerst werd gestreden om deze nieuwe prijs tegen de Glasgow Rangers. Ajax won met 3-2 en met 3-1 en zou ook het jaar daarna de Supercup winnen tegen AC Milan. In 2016 beleeft de Supercup de 45ste editie, inmiddels tussen de kampioenen van de Champions League en de Euro League. Ajax won ’m drie keer en staat daarmee op een derde plaats, na Barcelona en AC Milan met elk vijf Supercups.

78 DIGITALE MEDIA TEKST MAARTEN WESTERMANN BEELD SHUTTERSTOCK “IK BEN EEN TECHNOOPTIMIST” SPORTTRENDWATCHER GIJSBREGT BROUWER VAN TÝRSDAY Digitale media in de sport, waar hebben we het dan over? Ruwweg kan er onderscheid worden gemaakt tussen vijf functies. Praktische toepassingen, zoals apps als Strava, Runkeeper en Human, die ons tijdens het sporten van dienst zijn. Administratieve toepassingen, zoals digitale wedstrijdformulieren en het automatisch verwerken van uitslagen. Sociale toepassingen, zoals teamapps voor het uitwisselen van informatie en flauwekul in kleine kring. Informatieve toepassingen, zoals websites waarop verslag wordt gedaan van een competitie, evenement of kampioenschap. En als vijfde de sporter als zender, met zijn blogs, zijn tweets en zijn nieuwtjes op Facebook. We praten over die ontwikkeling met sporttrendwatcher Gijsbregt Brouwer.

DIGITALE MEDIA GIJSBREGT BROUWER 79 “ In de sport is elke dag sprake van innovatie, het is een voortdurend proces” Amstel, ter hoogte van de Hermitage. Binnen vooral veel beeldschermen, buiten dobbert een zwanengezin vreedzaam voorbij. Brouwer geldt als een soort goeroe op het gebied van social media in de sport. Een markt die volop in beweging is en waarover altijd wel iets te vertellen valt, hetgeen hij dan ook gevraagd en ongevraagd met grote gretigheid doet. Met petten op als digital publisher, blogger, social media-consultant, sport and media fanatic, sports visionary, speaker en nog zo het een en ander. ie indeling in vijf functionaliteiten klopt vrij aardig”, zegt Gijsbregt Brouwer. “Hoewel er natuurlijk vaak een overlap is. Daarom geef ik zelf de voorkeur aan een tweedeling. Er zijn functionele apps en websites met nieuws, uitslagen, programma’s. Zeg maar de harde informatie, die zorgt dat je sport kunt beoefenen en sport kunt volgen. Die gooi ik vaak in één bakje. In het andere bakje zitten de toepassingen die het mogelijk maken om een atleet of een team te volgen en met hen mee te leven. Mijn ervaring is dat de functionele toevoegingen die de digitale wereld ons heeft gebracht steeds vaker te vinden zijn. Sport is nu eenmaal gericht op tijden, uitslagen, records, regels en andere data. Storytelling komt echter nog veel minder voor.” Het is een bijzondere plek waar Gijsbregt Brouwer met zijn bedrijf Týrsday kantoor houdt. In een woonboot, dus eigenlijk een kantoorboot, in de Je bent nogal een digitale duizendpoot. Wat is nou eigenlijk jouw beroep. Wat staat er op je visitekaartje? “Ik doe best veel verschillende dingen en vervolgens verandert dat ook nog eens rap door de tijden heen. Wat dat visitekaartje betreft: ik geloof dat ik dat zeven jaar geleden al heb afgeschaft. Dat is geen courant medium, maar daar zou op hebben gestaan dat ik werk voor Týrsday, waar ik medeoprichter van ben. Als me naar mijn beroep wordt gevraagd, dan zeg ik soms storyteller of trendwatcher in de sport. Ik werk zeg maar op het snijvlak van de sport en de moderne media.” Je bedrijf heet Týrsday. Waar komt die naam vandaan? “Ik heb het opgericht met Mathys van Abbe. We werkten al een tijdje samen zonder dat sprake was van een bedrijfsstructuur. Op een gegeven moment was de tijd rijp om dat wel te doen. Ik ben van jongs af aan een langlaufer en heb in Noorwegen gewoond en gestudeerd. Ik wilde die Scandinavische achtergrond verwerken in de naam. Týr is de god van de overwinning bij de Vikingen. Waarop Mathys zei: ‘We zijn bezig met het heden en de toekomst en dan kom je met zo’n naam uit het verleden aan. Met de

80 DIGITALE MEDIA GIJSBREGT BROUWER toevoeging day laten we daarom zien dat we van vandaag zijn en dat we ons elke dag voor je inzetten. Toen we vervolgens met ons logo aan de slag gingen viel het ons op dat de ý met een accent lijkt op een sporter die juichend zijn overwinning viert. We zijn op dit moment met ons zessen op kantoor en we werken met een nauwe kring van zo’n dertig freelancers, die allemaal gespecialiseerd zijn in een bepaalde sport of een bepaalde vaardigheid hebben.” We zitten als samenleving in een fase waarin alles wat een mens kan fantaseren ook echt kan worden gerealiseerd, lijkt het. “Ja, bijna wel. Er zijn nauwelijks grenzen. Vind je het leuk om een camera in een bal te hebben? Om Een stad vol beacons Er zijn verschillende apps voor hardlopers en wielrenners in omloop, maar die zijn allemaal vrij beperkt. Dat zijn althans de bevindingen van studenten van de Hogeschool van Amsterdam (HvA), die jaarlijks onderzoek doen onder de deelnemers aan de Dam tot Damloop en de TCS Amsterdam Marathon. De apps vertellen hoe lang iemand heeft gelopen en hoe hard, maar ze scheren iedereen over één kam, terwijl iedere individuele loper toch zijn eigen kwaliteiten en doelstellingen heeft. Het onderzoekslab Digital Life werkt nu samen met de HvA en enige andere universiteiten aan een app, die veel verder gaat. De naam Sensei, leermeester in het Japans, maakt duidelijk welke richting het uitgaat. Hij neemt de individuele loper bij de hand. Hij kan aan je stem horen hoe moe je bent en hij kan je stappenfrequentie en hartslag meten. Op basis van deze en andere informatie komt hij met adviezen op maat. Om te communiceren, maakt de app gebruik van beacons. Een beacon is een zendertje van vier bij acht centimeter, en wie weet in de toekomst niet veel groter dan een speldenknop. In het voorjaar van 2016 gaat er een proef van start in het Oosterpark. De makers zijn optimistisch en zien in de toekomst zelfs een stad vol beacons voor zich. een voetbalwedstrijd te beleven als bal? Dan doen we dat. Blijkt dat je er kotsmisselijk van wordt, maar het kán. Je ziet dat het met innovaties in de sport nu een duidelijke richting uitgaat. Verbinding is daarbij het sleutelbegrip. Allerlei toepassingen worden aan elkaar gekoppeld, om tot nieuwe inzichten en informatie te komen. Er zijn nu bijvoorbeeld schoenzooltjes die nauwkeurig meten hoe je technisch gezien loopt. Op de eerste kilometer of in de eerste tien minuten van de wedstrijd loop je nog heel goed, maar door vermoeidheid en concentratieverlies wordt dat steeds minder. Als je dat weet, kun je er wat aan doen. Ook stadions raken connected, waardoor je als toeschouwer steeds dichter bij de gebeurtenissen betrokken raakt. Alles wordt meetbaar, terugplaatsbaar, verklaarbaar. Het heeft enerzijds een fun-element – en daar is niks mis mee, want sport is fun –, maar het zorgt er ook voor dat je beter kunt sporten doordat je minder blessures krijgt, deskundiger bezig bent, meer progressie maakt. In feite is het helemaal niet zo’n opmerkelijke ontwikkeling. In de sport is elke dag sprake van innovatie, het is een voortdurend proces.” In Amsterdam komen slimme looproutes, waar een verbinding wordt gemaakt tussen de omgeving en de loper zelf. “Precies. Accommodaties en materialen worden slim. Die looproute weet wie jij bent, heet je hartelijk welkom, moedigt je aan om er een schepje op te gooien, adviseert je om eens een ander traject te nemen. Je schoenen worden slim, je kleding wordt slim. Op elk niveau wordt sport daardoor interes

DIGITALE MEDIA GIJSBREGT BROUWER 81 santer. We moeten ons daarbij wel realiseren dat er een beweging achter zit die al deze ontwikkelingen over ons uitstort. Want er worden ook verbindingen gemaakt met bedrijven, instellingen, overheden, merken, diensten. Ik ben in de kern een technooptimist. Anderzijds realiseer ik me dat bijvoorbeeld mijn ziektekostenverzekeraar kan controleren of ik wel genoeg heb hardgelopen het afgelopen jaar en of mijn polis niet moet worden aangepast en Nike weet dat het tijd is voor nieuwe schoenen. Dit is een effect dat we beslist niet moeten onderschatten.” Het andere bakje. De topsporter van vandaag heeft er een taak bij, om zijn fans op de hoogte te houden van zijn wel en wee. “Dat klopt wel, ja. Van oorsprong was de topsporter een amateur en moest hij er wel een taak bij hebben om zijn brood te verdienen. Toen werd hij een profsporter die zich met niets anders mocht bezighouden dan met zijn sport. Alle taken werden uitbesteed. Hij haalde er een coach bij en vervolgens een manager en een zaakwaarnemer en een fiscalist en een fysiotherapeut. Nu maakt hij een volgende stap. Hij haalt een partij zoals wij erbij, die zijn persoonlijke communicatie naar zijn fans organiseren en zijn imago bouwen. We doen heel veel voor onze sporters. We kunnen bijvoorbeeld uit hun naam blogs schrijven op basis van een e-mail of een kort telefonisch contact. Samen met de manager bepalen we op welk moment bepaalde berichten via hun website en Twitter- en Facebook-account worden verzonden. We geloven heel erg in het avontuur van de sporter dat hij aan de hand van foto’s en video’s met zijn volgers deelt. Dat kunnen sporters zelf als besten doen. De Oranje-hockeyers zaten onlangs bijvoorbeeld in India. Wij zijn daar niet bij. Dus wat zie je dan? Dat Robert van der Horst en Sander de Wijn zelf hun fotootjes maken en delen. Daar gebruiken zij wel onze strategie en technologie voor.” Welke sporters staan jullie nog meer terzijde? “Onder meer de atleten Wilson Kipsang en Churandy Martina, de hockeysters Maartje Paumen en Ellen Hoog, wielrenster Marianne Vos en de Rugby Ladies Sevens. We adviseren ook sportbonden, zoals de hockeybond, de paardensportbond en de roeibond.” Wat heeft een sporter eraan om zijn ervaringen tijdens een toernooi met anderen te delen? “Daar zijn misschien wel tien redenen voor. Omdat hij het zelf leuk vindt, omdat hij contact heeft met “ Alles kan: wil je een voetbalwedstrijd beleven als bal, dan doen we dat” z’n fans, het stelt je in staat om het goede doel waar je voor gekozen hebt onder de aandacht te brengen, je brengt de naam of de spullen van je sponsors in beeld, je kunt een issue in je sport op de agenda zien te krijgen...” Leidt dat niet tot strubbelingen wanneer je deel uitmaakt van een team? Je kunt een foute opmerking maken, je kunt je teamgenoten irriteren, je kunt misschien ook wel iets te blij met jezelf zijn... “Allemaal dingen die ook daadwerkelijk gebeurd zijn. Des te belangrijker is het dus om het goed en professioneel te organiseren en je erbij te laten assisteren. Dan maar niet, is geen optie meer in deze tijd. Sportbonden en clubs doen er verstandig aan om hun sporters op dit vlak goed op te leiden, er professionals bij te halen en goede afspraken te maken. Bonden, clubs en coaches hebben nog wel eens de neiging om het als een last te ervaren. Zo van: al dat getwitter. Ze moeten zich realiseren dat hun sport staat of valt met de verhalen van hun toppers. We leven in een tijd waarin de verhalen van een sporter bepalend zijn voor zijn populariteit en marktwaarde. Nog net niet zo belangrijk als de prestaties op het veld, maar het ontloopt elkaar niet veel.” Gijsbregt Brouwer Geboren op 2 september 1974 in Rotterdam | Kreeg als kind langlaufen met de paplepel ingegoten door zijn vader die de eerste Nederlandse bondscoach in deze discipline was | Als hij dertien jaar is, wordt hij opgenomen in de Nederlandse jeugdselectie | Doet mee aan het WK voor junioren en aan wereldbekerwedstrijden | Echt succes heeft hij op de rolski: langlaufen zonder sneeuw | In 1992 behaalt hij in eigen land drie Europese titels | Gymnasium en bedrijfseconomie in Nederland | Psychologie en sociologie in Trondheim, Noorwegen | Schrijft voor verschillende media over sport | Was gedurende een tiental jaren commentator bij langlaufen op Eurosport | Ontwikkelt zich als specialist op het snijvlak van sport en media | Mede-oprichter van Týrsday in Amsterdam, dat zich bezighoudt met digitale sportcommunicatie

82 INNOVATIE BEELD SPORTFOTOGRAFIE.NL

MADE IN AMSTERDAM 1980: DE KLAPSCHAATS VAN GERRIT JAN VAN INGEN SCHENAU 83 Made in Amsterdam 1980: DE KLAPSCHAATS VAN GERRIT JAN VAN INGEN SCHENAU Bewegingswetenschapper Gerrit Jan van Ingen Schenau geldt als uitvinder van de klapschaats. Dat is hij in strikte zin niet. Als hij in 1980 na twee jaren onderzoek patent aanvraagt op een door hem gefabriceerd prototype, wordt dat afgewezen. Dat patent blijkt al in 1894 verleend. Weliswaar op basis van een tekening, maar het principe van de losse hak op de schaats is dus niet nieuw. Deze is echter voor zover bekend nooit toegepast en al helemaal niet op de zogenoemde stalen Noren. In het grootste geheim wordt er in de eerste helft van de jaren tachtig bij de Vrije Universiteit gewerkt aan de vervolmaking van de klapschaats. Ongelukkigerwijze lekt het project uit. Het communistische blad De Waarheid heeft in 1985 de primeur van ‘een revolutionaire vinding’. Doordat die krant spaarzaam wordt gelezen, blijft het bericht aanvankelijk onopgemerkt. Ook wanneer er serieuze tests worden uitgevoerd op de Jaap Edenbaan, leidt dat niet of nauwelijks tot publiciteit. De schaatswereld zelf reageert bovendien conservatief. En zo duurt het nog ruim tien jaar voordat het grote publiek mag kennismaken met de klapschaats. Tonny de Jong wordt er in 1997 verrassend Europees kampioen mee. Als Van Ingen Schenau in april 1998 overlijdt, heeft hij met zijn klapschaats 46 keer een wereldrecord verbeterd zien worden.

84 MATERIAAL TEKST MIRJAM STREEFKERK BEELD ANP PHOTO, HÉLÈNE WIESENHAAN PHOTOGRAPHY DE MAN ACHTER DE SUCCESSEN VAN BLADE BABE MARLOU VAN RHIJN PRO THE SE Frank Jol en atleet Jeroen Teeuwen. KON ING

MATERIAAL FRANK JOL 85 Tijdens de EK atletiek in Amsterdam zullen in een apart programma ook enkele Europese paralympische atleten de strijd met elkaar aangaan. Velen van hen hebben een carbonvoet, die hen helpt in steeds snellere tijden de finish te bereiken. Maar welke voet met welke afstellingen past het best? Prothesekoning Frank Jol legt uit hoe hij te werk gaat. In de wereld van de paralympiërs gaat het over vering sche atleten die hij begeleidt – waaronder Marlou van Rhijn – terecht kunnen, maar ook ieder ander met een hoog-activiteitsvraag. et was de perfecte generale repetitie voor de Paralympische Spelen in Rio de Janeiro: de twee gouden medailles die Blade Babe Marlou van Rhijn in oktober 2015 in Doha (Qatar) in de wacht sleepte tijdens de WK Para-atletiek, inclusief een wereldrecord. Niet alleen voor de atlete zelf. Van Rhijn was op dat moment in de vorm van haar leven en dus was de afstelling van haar blades anders dan toen ze eerder na een welverdiende vakantie het trainen weer oppakte. Met welke blades een paralympisch atleet loopt en hoe deze staan afgesteld, is een kwestie van trial-and-error, legt Frank Jol uit. Zelf noemt hij zich bescheiden de materiaalman van Oranje, maar anderen geven hem de titel ‘prothesekoning’. Zijn officiële beroep is orthopedisch instrumentenmaker. Jol weet als geen ander hoe hij de blades zó moet afstellen dat de atleten maximaal profijt van dit hulpmiddel hebben. Hij begon met een eigen praktijk in Hoorn en werkt inmiddels samen met OIM Orthopedie aan de oprichting van een hoog-activiteitmobiliteitscentrum, waar de vele paralympiEen sportief leven Sinds gymnast George Eyser – in het bezit van een houten been – in 1904 op de Olympische Spelen van St. Louis op één dag zes medailles won, is er veel veranderd in de wereld van de sportprothesen. Na het hout werd geëxperimenteerd met aluminium, maar het is vooral de introductie van de carbonvoet eind jaren negentig die de paralympische sport op zijn kop zette. Vijftien orthopedische instrumentenmakerijen waren in 1998 uitgenodigd door een handelsmaatschappij die een ‘koolstofvoet ten behoeve van een sportief leven’ wilde introduceren. Slechts eentje zag er wel wat in en dat was het bedrijfje van Frank Jol. “De eerste voet had geen handleiding of inbouwinstructie, maar ik ben ermee aan de slag gegaan. Het was een grote ontdekkingsreis.” Sindsdien is er behoorlijk wat veranderd. Er zijn verschillende fabrikanten en nog veel meer verschillende soorten blades: voor elke sport en voor elke gewichtsklasse een ander type. De vorm van de blade staat vast: een soort gebogen L. Het onderste deel heeft een bolling die de functie van de voorvoet van een atleet met benen moet nabootsen. De blade heeft geen hak en onder de blades zitten zooltjes en spikes, waarmee ook gevarieerd kan worden zodat elk looptype voorzien kan worden. Stijfheid en vering Om uit te leggen wat zijn werk inhoudt, gebruikt Jol de motorwereld als analogie. “Daar staan twintig jongens aan de start met allemaal verschillende banden, verschillende veringen

86 MATERIAAL FRANK JOL

MATERIAAL FRANK JOL 87 Out of the box-orthopedie met passie en compassie. Dat is waar Frank Jol en zijn mensen voor staan. Het zijn niet alleen blades voor atleten die in het atelier in Hoorn worden vervaardigd, maar ook andere ledematen, voor iedereen. Telkens weer een werk van passen en meten, zoals op deze fotostrip goed te zien is.

88 MATERIAAL FRANK JOL In 1904 won George Eyser met een houten been zes olympische medailles op één dag voor en achter en verschillende motoren. Aan de finish is het verschil 0,02 seconden. Waar zit ’m dan het verschil in? Dat weet je eigenlijk nooit.” In de wereld van de paralympiërs gaat het ook over vering. Hoe stijver een blade, hoe beter deze gedurende een race terugveert. Maar daaraan zit een grens: een helemaal stijve blade veert niet terug en dan gaat er dus veel energie verloren. En daarnaast: een stijvere blade maakt het ook moeilijker om bij de start weg te komen. Atleten gebruiken dus over het algemeen voor de 100 meter een iets minder stijve blade dan voor de 400 meter, immers: hoe korter de afstand, des te belangrijker een explosieve start is. Meer power in de prothese Maar, zo benadrukt Jol, niet alle atleten delen deze voorkeur. Eigenlijk is de blade zelf maar een klein deel van de prothese, legt hij uit. Het lichaamsgebonden gedeelte, de fitting aan het lichaam, is minstens zo belangrijk, zo niet het belangrijkst. Deze maakt Jol in een werkplaats. “We doen dat nu vooral nog met gipsafdrukken, maar er worden ook al regelmatig 3D-scans gemaakt om de exacte vorm te bepalen.” Jol gebruikt voor de fitting thermoplastisch materiaal, een kunststof die bij verhitting vervormd kan worden. Tussen fitting en blade zit daarnaast nog een verbindingsadapter waarmee de blade in verschillende hoeken ten opzichte van het lichaam kan worden geplaatst. “De afstelling moet in verhouding zijn met hoe fit de atleet is en zijn of haar niveau. Als je heel krachtig bent bijvoorbeeld, kun je meer power in de prothese stoppen en beter gebruikmaken van de vering. De feitelijke prothese is dus alles bij elkaar; de volledige configuratie. Hoe je dat uitlijnt bepaalt mede hoe de atleet presteert.” Marlou van Rhijn De beroemdste en meest succesvolle pupil van orthopedisch instrumentenmaker Frank Jol is Marlou van Rhijn | Zij werd op 21 oktober 1991 geboren in Monnickendam | Zij heeft een dubbele onderbeenamputatie en komt daarmee uit in de klasse T43 op de 100, 200 en 400 meter | Bij de Paralympische Spelen van 2012 in Londen won zij zilver op de 100 meter en goud op de 200 meter | Tijdens de EK atletiek in Amsterdam zullen in een apart programma ook enkele Europese paralympische atleten de strijd met elkaar aangaan | Deze International Paralympic Committee Events vinden plaats op donderdag 7 en op zaterdag 9 juli | Op donderdag 7 juli is er discuswerpen voor mannen en vrouwen op het Museumplein | Op zaterdag 9 juli wordt er in verschillende klassen en over verschillende afstanden hardgelopen | Marlou van Rhijn loopt dan om 15.40 uur de 100 meter | Vanwege haar twee wereldtitels in Doha werd Marlou in 2015 uitgeroepen tot Sportvrouw van Amsterdam Niets aan het toeval overlaten In de aanloop naar een groot toernooi is het vooral een kwestie van zoeken bij welke afstellingen een atleet zich prettig voelt, legt Jol uit. In de voorbereiding op Doha ging Jol bijvoorbeeld mee op trainingskamp naar Portugal. “Daar hebben we nog twee andere, stijvere blades getest, om te onderzoeken hoe Marlou nog sneller zou kunnen starten. Op basis van videobeelden zijn we toen gaan spelen met de afstelling. Maar dan moet je dus weer uitkijken dat ze door de nieuwe afstellingen verderop in de race niet verliest wat ze met de start gewonnen heeft. Uiteindelijk is het aan Marlou zelf om te kiezen voor de blade en de set-up waar ze zich op dat moment het prettigst bij voelt.” En dat is, getuige de mooie prestaties van Van Rhijn in Doha, goed gelukt. Ook op weg naar Rio zal Jol de Blade Babe en de rest van het Dutch Parathletics Team van de Atletiekunie blijven bijstaan. “Het is mijn taak om niets aan het toeval over te laten.” Met medewerking van Daniel van Leeuwen, bewegingswetenschapper bij de Atletiekunie.

MATERIAAL FRANK JOL 89 Marlou van Rhijn was afgelopen oktober tijdens de WK Para-atletiek in Doha de snelste op de 200 meter.

90 EVENEMENTEN TEKST MAARTEN WESTERMANN BEELD KOEN SUYK NAAR NIELS MARKENSTEIJN VAN TIG SPORTS NIEUWE STANDAARDS Een drumband in de rust van een voetbalwedstrijd, de stadionspeaker die monotoon de deelnemers aan de zoveelste serie voorstelt, schakers in truien in een rokerig zaaltje, het is allemaal niet meer van deze tijd. Nieuwe dimensies toevoegen aan sport is de ambitie van de marketeers van TIG Sports, het Amsterdamse bureau dat Nederland vorige zomer trakteerde op de zinderende WK beachvolleybal.

EVENEMENTEN TIG SPORTS 91 “ Je moet bij de waarden van de sport zien te blijven, het mag geen circus worden” De WK beachvolleybal in 2015. N iet ver verwijderd van de SportAs van Amsterdam is TIG Sports gevestigd in een oude fabrieksruimte die heel transparant is ingericht, zodat je her en der de overwegend jonge medewerkers in de weer ziet of verenigd rond een vergadertafel met flesjes water binnen handbereik hun plannen voor de toekomst hoort smeden. Op het eerste gezicht waan je je in een reclamebureau. In werkelijkheid eet en ademt het bedrijf sport en niets anders dan sport. Het is een laboratorium waar nieuwe formules voor sportevenementen worden ontwikkeld. Dat heeft in korte tijd een indrukwekkende reeks successen opgeleverd. Wie herinnert zich niet de televisiegenieke wereldkampioenschappen beachvolleybal, waarvan een gedeelte werd afgewerkt op de Dam, met het Koninklijk Paleis als decor. Minstens even belangrijk als de entourage – in Den Haag werd gespeeld op een ponton in de Hofvijver en in Rotterdam in de schaduw van een cruiseschip – was het enthousiasme op de tribunes en de ruime mate waarin wedstrijden op televisie werden uitgezonden. Eén groot feest, zonder dat het ten koste ging van de sport zelf. Integendeel, nog nooit waren de faciliteiten, omstandigheden en aandacht zo goed geregeld voor de deelnemers als tijdens dit toernooi. “En dat is ook precies zoals we het willen”, zegt Niels Markensteijn, lid van de driekoppige directie van TIG Sports. This Is Golf TIG werd in 2003 opgericht door Martijn van der Meulen en Norbert Chevalier. Twee jongens op een zolder, die iets met golf wilden doen, de sport waar ze van kinds af aan vertrouwd mee waren geraakt en die ze graag uit de elitaire hoek wilden halen. Zoals in de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk, waar golf meer een volkssport is. This Is Golf, luidde hun missie, kortweg TIG. Ze ontwikkelden een concept voor een televisieprogramma, dat uiteindelijk door RTL zou worden uitgezonden, met bekende Nederlanders als Freek de Jonge, Ruud Gullit en Marco van Basten op golfbanen in het buitenland. Door hun connecties in de Nederlandse golfwereld wisten ze dat het Dutch Open, het een-na-oudste internationale golftoernooi ter wereld, in zwaar weer verkeerde door een gebrek aan sponsorinkomsten. Het duo trok de stoute schoenen aan en vroeg belet bij de KLM, die in de jaren tachtig als naamgever aan het toernooi verbonden was geweest. Gezamenlijk werd besloten het Dutch Open nieuw leven in te blazen, met KLM als hoofdsponsor en TIG als promotor. Voor een breder publiek en in een modern jasje. Ze kregen de opdracht en zijn het toernooi tot op de dag van vandaag blijven organiseren. Ondertussen was het duo een trio geworden. Niels Markensteijn, een oude bekende uit de Leidse studietijd en afkomstig van sportmarketingbureau Trefpunt, stapte over naar TIG. Tegen het plafond Niels Markensteijn: “We hebben het KLM Open inmiddels twaalf keer georganiseerd. We zijn ook het Ladies Open gaan doen en een aantal Senior Opens.

92 De WK hockey in 2014. EVENEMENTEN TIG SPORTS “Wij hebben de shorttrackers als helden behandeld; ze wisten niet wat ze meemaakten” De EK shorttrack in 2015. Dat lijken kleine toernooien, maar ook dat zijn evenementen met substantiële begrotingen. We zijn verder gegaan met golfmedia, hebben televisieprogramma’s gemaakt en hebben een golfkrant in de markt gezet. We hebben nog een golfreisbureau overgenomen, maar dat bleek geen succes. Toen werden we ons ervan bewust dat we onze ambities ook buiten de golfwereld kwijt konden. Het is een grondig denkproces geweest en uiteindeEuropean Games 2019 “Een gemiste kans voor Nederland”, meent Niels Markensteijn van TIG Sports. Het bureau was vrijwel zeker bij de organisatie van de tweede Europese Spelen betrokken geweest, ware het niet dat minister Schippers van VWS in juni 2015 de stekker uit het project trok door de gewenste financiële overheidsbijdrage niet toe te kennen. De totale kosten werden geraamd op 125 miljoen euro. Aanzienlijk soberder dus dan de eerste editie van de European Games in Bakoe, de hoofdstad van Azerbeidzjan. Er zou in ons land te weinig draagvlak zijn voor het evenement, dat door het Europees Olympisch Comité bij voorbaat aan Nederland als enige kandidaat was toegewezen. Markensteijn: “Wat we daar niet uit de kast hadden kunnen trekken om ons land internationaal te presenteren! Het idee was om alle hotspots van Nederland als decor te gebruiken. Kennelijk is het niet gelukt om de sleutelfiguren binnen de politiek te overtuigen.” lijk hebben we besloten om ons ook met andere sporten bezig te gaan houden. Niet met alle sporten, maar met sporten waar we iets aan kunnen toevoegen.” Zo werd This Is Golf per 2009 omgedoopt in TIG Sports. Met de ambitie om de grootste organisator van sportevenementen in Nederland te worden. Wat binnen enkele jaren in elk geval op papier al gelukt was, want toen waren er contracten getekend voor de WK hockey van 2014 in Den Haag, de WK roeien van 2014 op de Bosbaan, de EK shorttrack van 2015 in Dordrecht, de WK beachvolleybal van 2015 en de EK atletiek van 2016 in het Olympisch Stadion in Amsterdam. In het verschiet ligt inmiddels ook nog de WK shorttrack in 2017. Tijdens de Olympische Spelen in Rio de Janeiro runt TIG het Holland Heineken House. Als ware helden “We zijn echt een sportevenementenbureau”, vertelt Markensteijn. “Dat is de niche waarin we ons thuisvoelen. Met als doelstelling de lat steeds weer hoger te leggen. Zodanig, dat we na afloop bij de evaluatie te horen krijgen dat we een nieuwe standaard hebben neergezet. Dat is ons bij de WK hockey, de WK roeien, de WK beachvolleybal en de EK shorttrack ook letterlijk gezegd. Ook de hockeybond heeft dat compliment gekregen voor het WK waar wij in een ondersteunende rol bij betrokken waren. De WK roeien vindt jaarlijks plaats. Na Amsterdam in 2014 was Frankrijk in 2015 gastheer. De organisatie daarvan was natuurlijk al veel eerder begonnen. Wat ik begrepen heb, is dat het met name voor de deelnemers een stap terug was. Bij ons reden de shuttles tussen hotel en baan elk kwartier, bij andere WK’s en nu dus ook Frankrijk, om het half uur. Misschien omdat we vertrouwd zijn met de wensen en eisen van golfers. Dat zijn miljonairs die je geen boterham met worst voorzet. Hoe groot was de schrik toen we voor het eerst in contact kwamen met shorttrack. Die sporters werden opgesloten in een keet met plastic stoelen en belabberd voer. Dat kan toch niet? Dus hebben wij hen in Dordrecht als ware helden behandeld; ze wisten niet wat ze meemaakten.” Conservatisme in de sport Er lijkt sprake te zijn van een duidelijke signatuur: de stad in, het organiseren van side-events, bijzondere locaties. Zoals tijdens de EK atletiek, waar TIG een van de partijen is, met de kwalificaties van het speerwerpen en discuswerpen op het Museumplein en de medailleuitreiking buiten op het plein voor het

EVENEMENTEN TIG SPORTS 93 “Het beachvolleybal hadden we aanvankelijk op volle zee willen organiseren” De WK beachvolleybal in 2015. Olympisch Stadion. “We willen het verschil maken”, zegt Markensteijn. “Als je doet wat je deed, krijg je wat je had. We willen ons telkens weer onderscheiden. Voor de sponsors, voor het publiek, voor de media en niet in de laatste plaats voor de sporters. Het begint met ambitie, daarna laat je je creativiteit erop los en vervolgens ga je het waarmaken. Dan loop je onvermijdelijk weleens tegen wat conservatisme op, dat is nu eenmaal een kenmerk van de sport. Het is ook soms best uitdagend waar we mee aankomen. Het beachvolleybal in Den Haag hadden we aanvankelijk op volle zee willen organiseren. Toen we uiteindelijk voor het wat rustiger water van de Hofvijver hadden gekozen, bleken er maar liefst veertig instanties te zijn die wat te zeggen hebben over dat gebied. Ook op de Dam trek je natuurlijk niet zomaar de keien uit de vloer. Het vergt dus weleens tijd en overredingskracht, maar als de kogel eenmaal door de kerk is en iedereen er de schouders onder zet, mag het resultaat er zijn.” Verrassende elementen “Het is geen vaste formule waarmee we werken”, vervolgt Markensteijn. “Wat altijd voorop staat is de kwaliteit voor de sporters. Die moeten kunnen presteren onder optimale omstandigheden en in een meeslepende entourage. Het tweede kenmerk van onze aanpak, is dat wij zelf plezier uitstralen. We hebben er gewoon lol in. We beschouwen alles wat we doen als een kans. Het derde kenmerk is dat alles wat we doen transparant is, inclusief de financiële kant van het verhaal. Vervolgens hangt het af van de betreffende sport wat er mogelijk is qua concept. Er moeten verrassende elementen in het programma zitten. We zetten cheerleaders in bij sporten waar dat tot dan toe niet gebruikelijk was. We laten de beste schakers van de wereld een ronde van het Tata Steel Chess Tournament afwerken in het Rijksmuseum. We werken met stadion speakers die weten hoe je het publiek moet bezighouden. Dat leidt dan weer tot het idee om het Museumplein te benutten voor atletiek. Een plek waar in een ver verleden ook al sport werd georganiseerd. Je moet namelijk wel bij de waarden van de sport zien te blijven, het mag geen circus worden, maar je hebt wél te maken met een hooggeëerd publiek, dat je een dagje uit wilt bezorgen. Tijd is tegenwoordig een schaars goed van mensen. We concurreren met de bioscoop, met een dagje naar het strand, met een festival. Het is echt hard werken om de mensen naar jouw evenement te krijgen.” TIG Sports In 2003 opgericht door Martijn van der Meulen en Norbert Chevalier | Samen met de later aangesloten Niels Markensteijn vormen zij de directie | Aantal medewerkers in vaste dienst: dertig | Oorspronkelijke naam: This Is Golf | In 2009 gewijzigd in TIG Sports | Ambitie: de grootste organisator van sportevenementen in Nederland zijn | Kantoor aan de Valschermkade in Amsterdam | Voorgaande evenementen waar TIG Sports bij betrokken was: WK hockey 2014, WK roeien 2014, EK shorttrack 2015, WK beachvolleybal 2015 | Toekomstige projecten: EK atletiek juli 2016, Holland Heineken House in Rio de Janeiro augustus 2016, WK shorttrack 2017 | Jaarlijkse golfevenementen: Dutch Open, Ladies Open, Senior Open | Nieuw: een jaarlijks Urban Sports Event in Amsterdam | TIG Sports richt zich op sporten met groeipotentie qua deelnemers, media-aandacht, publieke belangstelling en commercie

94 MADE IN AMSTERDAM 1992: TACO VAN DEN HONERT GOOCHELT DE SLEEPPUSH Made in Amsterdam 1992: TACO VAN DEN HONERT GOOCHELT DE SLEEPPUSH Als er één sport is die zich qua regelgeving innovatief mag noemen, is het hockey. Denk aan het afschaffen van buitenspel , het invoeren van de selfpass en het aanstellen van de video-umpire. Veelal bedoeld om de sport sneller en aantrekkelijker te maken, maar ook omwille van de veiligheid worden de regels soms aangepast. En dan vooral wat betreft de strafcorner. Mocht het kanon Paul Litjens een corner in zijn tijd nog van halverwege de cirkel hoog binnen snijden, allengs werden er regels gesteld om het wat kalmer aan te doen. De bal moest eerst met de hand worden gestopt, de bal moest eerst stil hebben gelegen, de bal moest eerst buiten de cirkel worden gestopt en uiteindelijk mocht de bal niet meer hoog worden geslagen. En zo geschiedde dat Taco van den Honert, ook wel de Stradivarius van het hockey genoemd, tijdens een jeugdhockeykamp in het Wagener-stadion als een van de leiders tussen de bedrijven door met wat maatjes aan het goochelen was met de bal en achteloos de sleeppush ontdekte. De bal wordt conform de regels buiten de cirkel gestopt, vervolgens de cirkel binnen gesleept en ten slotte in een vloeiende beweging met een snelheid van 120 kilometer hoog in het dak van het goal gepusht. Een techniek die het Nederlandse hockey nadien heel wat wereldtitels en olympische medailles heeft opgeleverd.

95 INNOVATIE BEELD ANP PHOTO

96 PROFIEL TEKST MAARTEN WESTERMANN BEELD ANP PHOTO, SPORTFOTOGRAFIE.NL De huldiging afgelopen september na afloop van de Flame Games in het Olympisch Stadion.

PROFIEL DAFNE SCHIPPERS 97 BLOND, AAIBAAR EN SNELLE DIJEN DE PROGRESSIE VAN DAFNE SCHIPPERS Ze werd gekozen als Sportvrouw van het Jaar 2015, het weekblad Elsevier riep haar uit tot Nederlander van het jaar en voor Amsterdam geldt Dafne Schippers bij voorbaat als de koningin van de EK atletiek. En dan moeten de Olympische Spelen in Rio de Janeiro nog komen. Ze lijkt het allemaal wel grappig te vinden, de heisa om haar heen. Intussen slaagt ze er haast achteloos in zich in elke titelrace te verbeteren.

98 PROFIEL DAFNE SCHIPPERS Eenmaal over de finish krijgt toch weer het meisje in haar de overhand cijfers van de Formule 1 in Nederland spectaculair omhoog schroefde. Neem het Epke-effect. Daarom dient iedere zichzelf respecterende sportliefhebber zich te verzekeren van kaartjes voor de EK atletiek in Amsterdam. Al was het alleen maar om later te kunnen pochen: “Ik was erbij.” ordt zij de koningin van de EK atletiek in Amsterdam? Of is ze dat bij voorbaat al? Want het lijdt geen twijfel dat het Olympisch Stadion zal volstromen als Dafne Schippers in de eerste week van juli in actie komt. Als opmaat naar de Olympische Spelen in Rio de Janeiro, waar ze haar krachten mag meten met de absolute wereldtop. Ditmaal niet als een van de outsiders, zoals afgelopen zomer tijdens de wereldkampioenschappen in Peking, als het enige blanke meisje in een discipline die wordt gedomineerd door explosieve donkere loopsters uit het Caribisch gebied en de Verenigde Staten, maar als favoriet. Eens kijken of haar tegenstandsters straks in Rio nog steeds van die plastic bloemenkransjes als overtollige ballast in hun kapsel dragen. Hoe dan ook: Nederland heeft er een olympische medaillekandidaat bij, en wat misschien nog veel belangrijker is: Nederland is dankzij Dafne Schippers ineens van de atletiek. De moeder aller sporten zat bij gebrek aan aansprekende prestaties decennialang in het verdomhoekje. Elke sport heeft helden nodig om de fans aan zich te binden. Zoals Max Verstappen de kijkSterk van nature Ze komt uit Utrecht, waar men een fietsbrug over het Amsterdam-Rijnkanaal naar haar heeft genoemd, dus dan moet je wel wat in je mars hebben. Voor het grote publiek dateert de doorbraak van Dafne Schippers van twee jaar geleden, toen zij in Zürich Europees kampioene werd op de 100 en de 200 meter, titels die ze straks dus moet zien te prolongeren. In Zürich was ze nog parttime sprintster, haar originele discipline is de meerkamp. Ieder kind dat op atletiek gaat begint met de meerkamp. Of anders gezegd: je doet gewoon alles; lopen, werpen, springen. Dan merk je vanzelf wel wat je het leukst vindt. Of waar je volgens je trainers het meeste aanleg voor hebt. Of je ontwikkelt je tot een allrounder, zoals Dafne, nadat zij op haar negende lid was geworden van atletiekvereniging Hellas in Utrecht. Ze viel onmiddellijk op door haar bouw – ze is sterk van nature, is zogezegd gezegend met snelle dijen en viel op door haar gedrevenheid; niet louter de wil om te winnen, maar vooral de drang om zich telkens weer te verbeteren. In de Nederlandse atletiekwereld kenden ze Dafne dan ook al veel langer. Ze was zestien toen ze al het hoogste puntenaantal scoorde dat ooit in Nederland door een junior was behaald. Op haar zeventiende werd ze in Novi Sad vierde op de zevenkamp tijdens de Europese Jeugdkampioenschappen, in een veld van meisjes die twee jaar ouder waren. In die periode behaalde ze ook verschillende nationale titels op individuele onderdelen, met name op de 100 meter, de

PROFIEL DAFNE SCHIPPERS Dafne is tijdens het Sportgala van NOC*NSF 2015 uitgeroepen tot Sportvrouw van het Jaar. Haar coach Bart Bennema is verkozen tot Coach van het Jaar. 99 110 meter horden, het verspringen en de 60 meter indoor. Ze hoefde bij wijze van spreken alleen nog maar fysiek te groeien, om de lijn naar de absolute internationale top te kunnen doortrekken. Ze viel op door haar gedrevenheid en vooral door de drang zich telkens weer te verbeteren Inhaalrace Wat dat laatste betreft is het een interessante vraag hoe de carrière van Schippers zich zou ontwikkelen als ze haar grote liefde, de zevenkamp, trouw was gebleven. Misschien komen we daar nog wel eens achter, want ze heeft die totaaldiscipline niet definitief vaarwel gezegd. De keuze die ze een jaar na Zürich maakte om zich toe te leggen op de 100 en 200 meter, is vooral ingegeven door de reële kans om straks in Rio één of misschien wel twee medailles te winnen. Misschien hebben NOC*NSF en de Atletiekunie dat enigermate gestimuleerd, met in het achterhoofd dat Nederland op dit moment met Nadine Broersen, Anouk Vetter en Nadine Visser over een sterke zevenkampgeneratie beschikt en er op deze manier op meer borden kan worden geschaakt. Hoe dan ook, de beslissing om zich toe te leggen op de sprint betaalde zich meteen uit. In augustus werd Schippers in het van de Olympische Spelen van 2008 bekende Vogelneststadion eerst tweede op de 100 meter en later eerste op de 200 meter. Op de 100 meter heeft ze een licht nadeel vanwege haar relatief zware bouw, waardoor ze wat trager – nou ja, minder snel – op gang komt. Een race van Schippers is daardoor meestal een inhaalrace, wat de spanning en het kijkplezier overigens alleen maar ten goede komt. Liever thuis Ze beschouwt het als ‘een truc’, heeft ze wel eens verteld. Er zijn vast vrouwen die net zo hard kunnen lopen als zij, maar de truc is om het fysiek te kunnen volhouden en mentaal aan te kunnen. Het is een mindset. Die denkt ze te hebben verworven doordat ze de jongste is van het nest en altijd tegen

BESTELLEN? GA NAAR WWW.GOUDOPJEBORD.NL GOUD OP JE BORD VOOR IEDEREEN DIE VAN SPORT EN LEKKER ETEN HOUDT Hoe kun je lekker en toch gezond koken? Is het mogelijk verantwoord te eten zonder daarvoor uren in de keuken te staan? Kun je iets speciaals bereiden als je voor de ingrediënten niet eerst de hele stad af wilt reizen? En kan de voeding bijdragen aan een topprestatie? Jazeker! Dat bewijst het nieuwe sportieve kookboek Goud op je bord. Goud op je bord bevat tientallen recepten van verantwoorde, lekkere en eenvoudig te bereiden gerechten. De gerechten zijn onderverdeeld in ontbijtgerechten, lunchgerechten, tussendoortjes, maaltijdsoepen en hoofdmaaltijden voor alle seizoenen. TONGSTRELENDE GERECHTEN DIE NIET ALLEEN DE SMAAK BEDIENEN, MAAR BOVENDIEN PRESTATIES BEVORDEREN! Naast de recepten vind je in het boek interviews met topsporters als Esther Vergeer, Siem de Jong, Marianne Vos en Bram Som en met toptalenten buiten de sport als Arko van Brakel, Philip de Roo en Marco Hoogerland. Zij delen hun visie op de betekenis van voeding voor topprestaties en presenteren hun favoriete gerechten. Natuurlijk ontbreken ook de recepten en prachtige foto’s van deze gerechten niet. Goud op je bord is een prachtig boek om cadeau te geven, of te krijgen. € 24,95 (incl. btw)

PROFIEL DAFNE SCHIPPERS 101 haar broer en zus heeft moeten opboksen. Als er al sprake is van druk, komt die niet van buitenaf, maar van binnenuit en komt ze erdoor tot bloei. Het bewijs van die stelling is te zien aan de reeks persoonlijke records die ze de afgelopen anderhalf jaar brak, steeds in een toernooifinale, vier keer in de vijf die ze liep. Daarnaast gelooft Schippers dat ze geboren is voor de atletiek. In balsporten bleek ze niet handig, al kon ze met voetballen wel heel hard schieten. Was ze nóg beter geworden als ze haar heil had gezocht in het buitenland, met name in de Verenigde Staten waar atletiek een soort wetenschap is? Ze heeft het overwogen, is wel eens gaan kijken, kon zelfs op Harvard terecht, maar vond dat het niets voor haar was. Zo hoog was het sportieve niveau daar nou ook weer niet. Het academische niveau was te streng. Ze sprak toen nog nauwelijks Engels. Ze bleef liever thuis. Niet dat ze aan haar ouders zat vastgeplakt. Integendeel, ze is in vrijheid opgevoed. Atletiek was nooit een must. “Als ik morgen besluit te stoppen, zeggen ze: ‘Als jij maar gelukkig bent.’” Hollands welvaren De atlete Schippers is al lang geen meisje meer. Het is een volgroeide vrouw van 25, met een prachtig atletisch lichaam, die mentaal weerbaar genoeg is om zich staande te houden op een podium van glitter en glamour, waar roem, prijzengeld en marktwaarde de inzet zijn en waar onvermijdelijk haat en nijd op de loer liggen. In dat wereldje heeft ze tamelijk snel respect afgedwongen. Geen wonder, ze laat gewoon haar voeten spreken en die zijn meestal sneller bij de eindstreep dan die van haar concurrenten. Of om het in de woorden van voormalig IAAF-president Ad Paulen te zeggen: “Niet lullen, maar lopen.” Eenmaal over de finish echter krijgt toch weer het meisje in haar de overhand. Stralend, ongecompliceerd, hartelijk, Hollands welvaren. Onbevangen de media te woord staand. Met het succes op de atletiekbaan, in volle stadions en voor miljoenen televisiekijkers, kwamen ook de verantwoordelijkheden die bij het sterrendom horen. Held en voorbeeld zijn voor de jeugd. Niemand heeft Dafne Schippers hoeven uitleggen dat zij ambassadeur is van haar sport in eigen land. Zeker, er zijn meer Nederlandse atleten die op dit moment aan de weg timmeren, maar Dafne Schippers is de primus inter pares. Dat weet zij, ze doet er niet bescheiden over, ze heeft die rol geaccepteerd en handelt De EK atletiek in Zürich in 2014, waar Dafne Europees kampioen werd op de 100 en 200 meter. ernaar. Zonder irritatie op te wekken, zoals het een koningin betaamt. Heerlijke flapuit Om nog even in die royaltytermen te blijven: na haar wereldtitel op de 200 meter werd ze op Twitter gefeliciteerd door de koning, de echte, Willem-Alexander en door de koning van de sprint: Insiders in de media over Dafne • Journalist Willem Vissers van de Volkskrant: “Sterk, fris, razendsnel, 1.79 meter lang, open van geest, vrolijk, soepel lopend, met rechte rug, trots uitstralend.” • Olympisch kampioene Ellen van Langen: “Ze is gewoon knettergoed en ze heeft bewezen dat ze koelbloedig is. Ze blijft zichzelf en laat zich door niemand iets aanpraten. Het zijn geen afstanden die je met een mazzeltje wint tussen al die donkere dames.” • Atletiekmakelaar Jos Hermens: “Dafne heeft genoeg mannelijke hormonen meegekregen, maar ook weer niet te veel, want ik zie nog steeds een prachtige vrouw, maar wel één die verschrikkelijk hard kan lopen.” • Sprinter Troy Douglas: “Ik zie haar nog binnen komen lopen op Papendal. Toen wist ik al: dit is een bijzonder meisje met extreem veel potentie. De kwaliteit spatte er vanaf.” • VRT-sportanchor Maarten van Gramberen: “Een wereldtopper in wording en die staat daar na zo’n race gewoon een beetje normaal te zijn. Veel nuchterder mensen dan Dafne vind je niet, laat staan onder atleten.” • Atletiektrainer Henk Kraaijenhof: “Dafne is slim, komt goed uit haar woorden en is een positief rolmodel. Je zult zien dat heel veel meisjes willen worden zoals zij.” • Michael Johnson, viermaal olympisch goud en acht wereldtitels: “Als je je als Europeaanse zo staande weet te houden in het mondiale sprintgeweld, dan ben je wel iemand. Ze sprint bijna BOLTesk. Ze heeft een geweldige toekomst voor zich.” • Maurits Hendriks, technisch directeur NOC*NSF: “Ik had kippenvel op de tribune en dat overkomt me zelden bij een sportprestatie. Met de wereldtop meedoen in de allergrootste olympische sporten als zwemmen en atletiek is iets prachtigs.” • Tot slot Dafne zelf, bij terugkeer uit China als wereldkampioen, omgeven door camera’s en microfoons: “Nu lust Dafne wel een patatje.”

102 PROFIEL DAFNE SCHIPPERS Een historisch moment tijdens de WK atletiek in Peking vorig jaar: Dafne wordt wereldkampioen op de 200 meter sprint. Een race van Schippers is meestal een inhaalrace, wat de spanning ten goede komt Usain Bolt. Schippers vertelde dat ze ook ministerpresident Mark Rutte aan de telefoon had gehad. “Maar die moest ik wegdrukken, want ik zat bij de dopingcontrole. Niet dat ik aan het plassen was, maar ik was het wel net aan het overgieten in een potje.” Wat dat betreft lijkt Schippers een heerlijke flapuit te zijn, waar media en publiek nog veel plezier aan kunnen beleven. Toen haar na haar wereldtitel werd gevraagd of ze nu de status van Sven Kramer had bereikt, zei ze opgewekt. “Dat dacht ik niet. Die is van een veel kleinere sport.” Ze blijkt ook ongevraagd uit de hoek te kunnen komen. Toen oud-marathonloper Luc Krotwaar een poosje geleden naar aanleiding van schrikbarende verhalen over dopinggebruik in de internationale atletiek in de krant liet zetten dat zijn kinderen niet op atletiek mochten, reageerde Dafne Schippers furieus. Op haar blog Dafne Likes, waar het vooral over voeding en gezond leven gaat, schreef ze aan de jeugd van Nederland: “Laat je niet door je vader vertellen niet op atletiek te gaan! Het lijkt mij niet de oplossing om massaal te stoppen met atletiek en maar te accepteren dat de allermooiste sport de vernieling in wordt geholpen door valsspelers.” Was getekend: Dafne Schippers, inmiddels terzijde gestaan en geadviseerd door professionals in marketing en communicatie, want ook dat hoort erbij. Sponsors en prijzengeld In reclametermen geldt Schippers als “blond en aaibaar”, kwaliteiten die klaarblijkelijk stimulerend zijn voor de verkoop. Toch is het de vraag of zij in de toekomst, zelfs met olympisch eremetaal om de nek, zal toetreden tot de eregalerij der grootverdienende sporters. Er zijn geen voorbeelden van Nederlandse atleten met ronkende reclamecontracten. Ellen van Langen sleepte er een chocomelcontractje met de PTT uit. Nelli Cooman ging een in de tijdgeest van nu ietwat bedenkelijke verbintenis aan met Turbana Bananen. Churandy Martina werd pleitbezorger van Remia-saus. Wat dat betreft doet Schippers het niet slecht, met sponsors als VW, Ziggo, NS, Nike, AA Drink en Vattenfall, maar dan wel naar Hollandse maatstaven.

PROFIEL DAFNE SCHIPPERS 103 Schippers een van de snelste atletes ter wereld op 200 meter Dafne Schippers is bij de WK atletiek in Peking op de 200 meter voor het eerst onder de 22 seconden gedoken: 21.63 (goed voor goud). Met deze tijd is ze de derde atlete op de wereldranglijst allertijden. ATLETES 1. Dafne Schippers 2. 3. Florence Griffith-Joyner (VSt), 1988 Marion Jones (VSt), 1998 Dafne Schippers (Ned), 2015 4. 5. 6. 6. 8. 8. Merlene Ottey (Jam), 1991 Allyson Felix (VSt), 2012 Marita Koch (DDR), 1979 Heike Drechsler (DDR), 1986 Grace Jackson (Jam), 1988 Gwen Torrence (VSt), 1992 10. Marlies Göhr (DDR), 1984 nb: alleen snelste tijden atletes weergegeven 4m = achterstand in cm op snelste tijd 259cm 268cm 277cm 323cm 341cm 341cm 350cm 350cm 368cm 3m 2m 1m 0m TIJD 21.34 21.62 21.63 21.64 21.69 21.71 21.71 21.72 21.72 21.74 startgelden op een kleine 50.000 euro per jaar, terwijl haar prijzengeld zich in een klimmende schaal beweegt. Op de WK in Peking verdiende ze bijvoorbeeld bijna 80.000 euro (30.000 dollar voor het zilver op de 100 meter en 60.000 dollar voor het goud op de 200 meter). Laten we het zo zeggen: Dafne Schippers is met een polsstok over de balkenendenorm gesprongen. Bovendien is het haar naar eigen zeggen niet om het geld te doen – er is vooralsnog geen reden om dat niet te geloven. Het moet bij haar passen, het mag niet ten koste gaan van haar prestaties en het dient als het even kan positief af te stralen op atletiek in het algemeen en de Nederlandse atletiek in het bijzonder. Het blijft natuurlijk gissen hoe Dafne Schippers reageert als zich een airline aandient die haar gegarandeerd wereldwijd in de businessclass rondvliegt en een matrassenfabrikant die er voor zorgt dat in elke buitenlandse hotelkamer haar eigen bed op haar wacht. Geen willekeurig voorbeeld, het maakt deel uit van het sponsorpakket van zwemster Ranomi Kromowidjojo. Vooralsnog wordt Schippers door haar management gepositioneerd als the girl next door. Een status als die van Usain Bolt is niet realistisch. Wat overigens niet betekent dat we ons zorgen over Dafne moeten maken. Insiders schatten haar inkomsten van Nike (tot en met Rio) op 250.000 euro per jaar, overige sponsorcontracten op een verdubbeling daarvan, haar Dafne Schippers Geboren op 15 juni 1992 in Utrecht | Woont sinds kort in Arnhem, in de buurt van sportcentrum Papendal | Werd op haar negende lid van atletiekvereniging Hellas | Deed de havo en studeerde een paar jaar aan de pabo | In 2010 wereldkampioene bij de junioren op de zevenkamp | Dat was de eerste wereldtitel voor Nederland op de meerkamp | In 2012 twaalfde op de zevenkamp bij de Olympische Spelen in Londen | Een jaar later derde op de WK | Sterkste onderdelen: de sprint en het verspringen | Ze behaalde ook diverse nationale titels en ereplaatsen in die disciplines, alsmede als lid van de 4 x 100 meter estafette | In 2014 Europees kampioene op de 100 en de 200 meter in Zürich | In juni 2015 maakte zij bekend zich in elk geval tot en met de Olympische Spelen in Rio de Janeiro te richten op die twee sprintafstanden | Direct daarna liep ze tijdens de FBK Games in Hengelo als eerste Nederlandse op de 100 meter een tijd van onder de 11 seconden | De specialisatie leidde onmiddellijk tot dubbel succes bij de WK in Peking | Tweede op de 100 meter met een Nederlands record van 10.81 op de 100 meter | Wereldkampioene op de 200 meter met een tijd van 21.63, een Europees record | Coach van Dafne Schippers is Bart Bennema | Dafne Schippers werd in 2015 terloops ook nog Europees kampioene op de 60 meter indoor | Op 15 december 2015 werd zij uitgeroepen tot NOC*NSF Sportvrouw van het Jaar | Nominaties voor IAAF Atlete van het jaar 2015 en de prestigieuze Laureus Award | Door de Europese sportpers uitgeroepen tot Beste Sportvrouw van Europa | Foodblog samen met zus Sanne: www.dafnelikes.com

104 MADE IN AMSTERDAM 1996: EEN STADION MET EEN SCHUIFDAK Made in Amsterdam 1996: EEN STADION MET EEN SCHUIFDAK Het is de plek waar het nieuwe Olympisch Stadion voor de Spelen van 1992 had moeten verrijzen. Niet waarschijnlijk dat dat er net zo had uitgezien als de Amsterdam ArenA. Wie was er bijvoorbeeld op het onzalige idee gekomen om voor dat zomerse evenement van twee weken het stadion van een schuifdak te voorzien? En zo heb elk nadeel zijn voordeel, zou je kunnen zeggen. Want die Spelen gingen naar het Barcelona van IOC-president Samaranch, maar een modern multifunctioneel stadion kwam er in Amsterdam-Zuidoost alsnog, naar een ontwerp van architect Rob Schuurman. Op 14 augustus 1996 werd het officieel geopend door koningin Beatrix, met vanzelfsprekend Johan Cruijff als één der hoofdgasten. Grote blikvanger van de ArenA was het beweegbare glazen dak met twee gigantische panelen, waarmee Amsterdam de primeur had in Europa. Tegenwoordig hebben meer stadions een dak dat, indien noodzakelijk, toeschouwers, grasmat en spelers beschermt tegen de regen, waardoor de wedstrijd niet hoeft te worden afgelast of onderbroken. Het nieuwe Wembley is ervan voorzien, alsmede elders in Londen het centercourt van Wimbledon. Inmiddels is het schuifdak van de ArenA rondom voorzien van zonnepanelen. Elders in dit magazine een uitgebreid verhaal over de nieuwe fase van duurzaamheid die de ArenA tegemoet gaat.

105 INNOVATIE BEELD ANP PHOTO

106 EVENEMENTEN TEKST JAN BALK KORFBAL LEAGUEFINALE ‘NIEUWE STIJL’ VERHUIST NAAR ZIGGO DOME ER ZIT MUZIEK IN SPORT De finale om het landskampioenschap korfbal leek voor eeuwig verbonden met Ahoy in Rotterdam. Al dertig keer werd de drukst bezochte indoorsportwedstrijd van ons land er gespeeld. De komende edities zullen worden gespeeld in de Ziggo Dome in Amsterdam. Het complex dat snel naam maakte als muziektempel, gaat zich nu ook manifesteren als een waar sportpaleis. e Ziggo Dome zet vol in op het organiseren van grote sportevenementen. Met het binnenhalen van de komende drie edities van de Korfbal Leaguefinale heeft de muziektempel in dat streven een belangrijke stap gezet. Bovendien zal het grootste indoorsportevenement van Nederland na de verhuizing van Rotterdam naar Amsterdam een nieuwe impuls krijgen. Drijvende kracht achter deze ontwikkeling is Danny Damman, commercieel directeur van de Ziggo Dome, met een enorme passie voor sport. Damman (51) groeide op in een roodwitte familie zoals hij het zelf noemt. Zijn opa en oma waren diehardfans van Ajax. Ze gingen begin jaren zeventig van de vorige eeuw, in de gouden tijd van de Amsterdamse voetbalclub, zelfs samen op de scooter naar Europese uitwedstrijden toe. “Daar zaten mijn oma en opa dan met hun helmpjes op”, weet Damman zich nog te herinneren. “Mijn vader sprong achterop en ik zwaaide ze uit. Wij keken alle Europese wedstrijden van Ajax natuurlijk ook op televisie. Met het geluid van de tv uit, omdat we liever via de radio het razendenthousiaste commentaar van Theo Koomen wilden horen. Ajax was een belangrijk onderdeel van mijn jeugd. Zondagavond zaten we ook altijd met gehaald Chinees eten op schoot naar Studio Sport te kijken.” Voetballer en trainer Damman was niet alleen supporter van Ajax, hij voetbalde er zelf ook in de jeugd. “Ik speelde samen met jongens als Gerald Vanenburg, Wim Kieft en John van ’t Schip. Ik was een ouderwetse verdediger. Zo van dik hout zaagt men planken. Misschien dat ik het daarom

EVENEMENTEN ZIGGO DOME 107 kansloos tegen FC Türkiyemspor en verloren we geloof ik met 3-0. Desondanks waren het mooie tijden.” uiteindelijk niet gered heb als profvoetballer. Bij Ajax houden ze nou eenmaal meer van technisch begaafde spelers. Ik kon uitstekend verdedigen en leverde de ballen braaf in bij de grote jongens. Ik had echter simpelweg te weinig talent om het echt te maken.” Damman mag dan niet geslaagd zijn als profvoetballer, hij speelde wel jarenlang als amateur in de eerste teams van Zeeburgia en OVVO. Na zijn carrière als speler was hij in Almere ook als trainer van de Zaterdag 1 van AS’80 actief. Damman slaagde er zelfs in om kampioen te worden van de hoofdklasse van de inmiddels opgeheven Amsterdamse Voetbal Bond (AVB). “Ik weet nog dat we tegen de kampioen van de AVB-Zondag voor het Gouden Kruis moesten spelen, een soort kampioenschap van Amsterdam en omstreken. Helaas waren we destijds Evenementenmanager Vanwege zijn liefde voor sport in het algemeen en Ajax in het bijzonder was het extra leuk voor Damman dat hij in 1995 als manager marketing & sales aan de slag kon bij de destijds nog in aanbouw zijnde Amsterdam ArenA. De sportgek werkte er dertien jaar. “Ik was onder meer eventmanager en moest ervoor zorgen dat alle grote Europese wedstrijden van Ajax en bijvoorbeeld de wedstrijd van de eeuw met Johan Cruijff goed verliepen. Ik regelde alles behalve de opstelling, zei ik altijd... Het was voor mij allemaal geweldig om mee te maken.” Damman was niet alleen verantwoordelijk voor de grote voetbalwedstrijden, maar ook voor popconcerten en andere evenementen die plaatsvonden in de ArenA. Na dertien jaar volgde in 2008 de overstap naar de Ziggo Dome, die op dat moment nog gebouwd moest worden. Vier jaar later werd deze Amsterdamse muziektempel, die plaats kan bieden aan 17.000 bezoekers, geopend en werd Marco Borsato de eerste optredende artiest. Opnieuw was Damman als commerciWij zijn er trots op dat wij de “ We kunnen evenementen iets extra’s geven” eel directeur verantwoordelijk voor alle evenementen. Het ging hierbij vooral om concerten van grote nationale en internationale artiesten zoals Beyoncé, Lady Gaga, Prince, Pearl Jam en Armin van Buuren. mogen huisvesten Ervaring in entertainment Tegenwoordig richt de Ziggo Dome zich ook nadrukkelijk op sport. In 2012 werd de concerthal al gebruikt voor de ERU Prestige Amsterdam Ice Hockey Cup, met naast twee Duitse topteams ook het Nederlands ijshockeyteam in actie. Van 12 tot en met 14 september 2014 speelden de Nederlandse tennissers voor de Daviscup tegen Kroatië. Nu heeft de Ziggo Dome voor de komende drie jaar de Korfbal Leaguefinale binnengehaald. “We hebben een unieke locatie, die zich ook uitstekend leent voor sport”, legt Damman uit. “Daarnaast denk ik dat onze ervaring in entertainment goed van pas komt. We kunnen sportevenementen iets extra’s geven. De sport combineren met entertainment en show. Al moet ik er meteen bij zeggen dat alles in de eerste plaats draait om de sport. We kunnen wel kijken of we er vervolgens iets aan kunnen toevoegen.” Partners van de Ziggo Dome: Wel honderd ideeën Het is de bedoeling dat de Korfbal Leaguefinale een nieuwe impuls gaat krijgen. “We zijn aan het overleggen met Topsport Amsterdam en de korfbalbond”, zegt Damman. “We hebben wel honderd ideeën. Het is nu nog te vroeg om daar meer over te vertellen. Je zou je kunnen voorstellen dat we bijvoorbeeld

108 EVENEMENTEN ZIGGO DOME “ We gaan er alles aan doen om meer grote sportfinales binnen te halen” Danny Damman Geboren op 23 december 1963 in de Indische buurt van Amsterdam | HEAO commerciële economie | Woont met Monique Kesseler in Almere | Loopbaan: ArenA en Ziggo Dome | Werkte ook even als stadiondirecteur bij ADO Den Haag | Kijkt even graag naar sport als dat hij luistert naar muziek | Is bij hockeyclub Almere coach van het team van zijn achttienjarige zoon David | Favoriete sporters: “Dat varieert, maar ik heb veel bewondering voor Dafne Schippers, Epke Zonderland en Pieter van den Hoogenband. Zo knap dat ze in hun eentje zo veel bereikt hebben” | Mooiste plek van Amsterdam: De Jordaan. “Op de Elandsgracht gaat mijn hart open, ik woon in Almere, maar ik leef in Amsterdam” bij de opkomst van de spelers iets spectaculairs gaan doen, met veel licht en geluid.” De Ziggo Dome heeft er bewust voor gekozen om pas drie jaar na de opening sport te gaan presenteren en niet meteen vanaf het begin. “We hebben het gevoel dat we er nu klaar voor zijn. Dat was in het begin niet zo. Dat heb ik wel geleerd uit mijn periode bij de ArenA. Toen hadden we in de eerste maand geloof ik 22 evenementen. Concerten, voetbalwedstrijden, noem maar op, alles door elkaar. Dat was een beetje te veel van het goede. Denk bijvoorbeeld aan het gedoe rond de grasmatten van de ArenA en de problemen met de akoestiek in het begin van het bestaan van het stadion. Daarom zijn we in de Ziggo Dome rustig begonnen. Nu zijn we er echt aan toe om sportevenementen te huisvesten.” Volgens Damman is het heel anders om een sportevenement te organiseren dan een popconcert. “Je hebt bij de korfbalfinale bijvoorbeeld te maken met zesduizend fans van de ene club en zesduizend fans van de andere partij. Dat heeft allerlei consequenties. Bij sport moeten er accreditaties geregeld worden in verband met alle media-aandacht. Ook is er een liveregistratie voor de televisie en “ Ik regelde alles in de ArenA, behalve de opstelling” moeten de sponsors ontvangen worden. Dan heb je nog de opbouw van het veld, de strijd om de derde en vierde plaats, de finale van de A-junioren. Er komt wel het een en ander bij kijken. Wij zijn nu bezig alles zo goed mogelijk voor te bereiden zodat we er een bijzonder sportspektakel van kunnen maken.” Finales Naast de Korfbal Leaguefinale is het de bedoeling dat er in de toekomst veel meer sportevenementen plaats zullen vinden in de Ziggo Dome. Vooral evenemen

EVENEMENTEN ZIGGO DOME 109 Voorzitter Rob Meijer wil korfbal meer en beter in beeld Rob Meijer is voorzitter van het Koninklijk Nederlands Korfbalverbond (KNKV) en is verantwoordelijk voor het verrassende besluit om de Korfbal Leaguefinale van de Rotterdamse Ahoy naar de Amsterdamse Ziggo Dome te verplaatsen. “Als je niets doet, gebeurt er nooit wat.” Het is nogal wat om na dertig jaar Ahoy opeens te kiezen voor een nieuwe locatie. Niettemin vindt Rob Meijer het een mooi moment om het eens anders te gaan doen. “Ik houd van tradities, maar ook van vernieuwing. Het is mooi om op het hoogtepunt te kunnen stoppen in Ahoy, dat absoluut zijn magie heeft en een echt sportstadion is. Als je niets doet en achter je bureau blijft zitten, verandert er nooit iets. We zijn toe aan een nieuw avontuur.” Sportkanaal Nadat het nieuws van de verhuizing bekend was gemaakt, kwam direct het gerucht op gang dat de verplaatsing met geld te maken zou hebben, maar daar is volgens Meijer geen sprake van. “Nee hoor, het kostenplaatje is precies hetzelfde. We waren gewoon toe aan iets nieuws. Het publiek zit in de Ziggo Dome dichter op het veld. Dat kan een voordeel zijn qua sfeer. Belangrijk is ook dat we aan het praten zijn met het nieuwe sportkanaal van Ziggo. Dit kanaal staat los van de Ziggo Dome, maar er is natuurlijk wel een link. Er is nog niks definitief, maar wij hopen het korfbal meer en beter in beeld te kunnen brengen en een rechtstreeks verslag van de Korfbal Leaguefinale op het sportkanaal van Ziggo zou daarbij kunnen helpen.” ten die maar één dag of een weekend in beslag nemen. “Het wordt lastig om langdurige evenementen te organiseren”, legt Damman uit. “De concerten blijven heel belangrijk voor de Ziggo Dome en EK’s en WK’s blokkeren de agenda te lang. We kunnen dan ook niet weken achter elkaar bezet zijn vanwege een sportevenement. De Ziggo Dome leent zich uitstekend voor korte sport evenementen. Daar zetten we dan ook op in, we gaan er alles aan doen om meer grote finales binnen te halen.” Eerst dus op zaterdag 16 april de Korfbal Leaguefinale 2016. Daar moet blijken wat de Ziggo Dome aan waarde en plezier kan toevoegen aan een groot sportevenement, met een hyperenthousiast publiek op de tribunes en een grote schare televisiekijkers. Aan de passie voor sport en entertainment bij commercieel directeur Danny Damman zal het beslist niet liggen. “Als je niets doet, gebeurt er nooit wat” Over in beeld brengen gesproken: Meijer is zeer te spreken over de LED-verlichting aan de buitenkant van de Ziggo Dome. Via deze verlichting worden de evenementen op fraaie wijze aangekondigd. “Ook de Korfbal Leaguefinale kan zo mooi in de spotlights komen. Het KNKV heeft 100.000 leden. Onze doelstelling is om daar buiten meer volgers te krijgen. Het korfbalpubliek moet groter worden. De LED-verlichting aan de buitenkant van de Ziggo Dome zou daar zeker een bijdrage aan kunnen leveren.” Bakermat En nog even over die opvallende verhuizing. Je zou natuurlijk ook kunnen zeggen dat korfbal weer thuis komt. Amsterdam is immers de bakermat van het korfbal. De Nederlandse onderwijzer Nico Broekhuysen staat bekend als de uitvinder van de korfbalsport, die hij in het begin van de twintigste eeuw in de hoofdstad lanceerde. Rob Meijer: “Dat is een mooie bijkomstigheid, maar geen extra argument waarom we hebben gekozen voor Amsterdam. Wel zijn we heel blij met de steun van Topsport Amsterdam en de provincie Noord-Holland. De verplaatsing kan ook heel goed zijn voor de breedtesport in de regio van Amsterdam. Intussen hebben we tegenwoordig ook nog de Korfbal Challenge, die tussen kerst en nieuwjaar in het Topsportcentrum Rotterdam plaatsvindt en topsport en breedtesport bij elkaar brengt. Daarom denk ik dat het ook voor de spreiding goed is dat de Korfbal Leaguefinale nu in Amsterdam gaat plaatsvinden.”

110 SPORTAGENDA 2016 BEELD ANP PHOTO SPORTAGENDA AMSTERDAM De openbare ruimte in Amsterdam met zijn iconische decors en de Amsterdamse sportlocaties vormen jaarlijks het toneel voor een scala aan sportevenementen. Het college van burgemeester en wethouders wil elk jaar minimaal één groot toonaangevend internationaal topsportevenement in de stad huisvesten. In 2016 zijn dat van 6 tot en met 10 juli de Europese kampioenschappen atletiek, een van de grootste evenementen die ooit in Nederland hebben plaatsgevonden. Aan het eind van de agenda is informatie te vinden over alle locaties die in de Sportagenda Amsterdam 2016 worden genoemd. 2016 JANUARI 1 januari t/m 28 februari Ice Amsterdam Schaatsen Museumplein iceamsterdam.nl 2 en 3 januari NK shorttrack Schaatsen Jaap Eden IJsbaan www.schaatsen.nl 3 januari NK marathon Schaatsen Jaap Eden IJsbaan www.schaatsen.nl 4 en 5 januari Nieuwjaarstoernooi Volleybal Sporthallen Zuid www.amsterdam.nl/sport 16 januari Stayokay Vondelparkloop ‘Light the Night’ Atletiek Vondelpark www.vondelparkloop.nl 17 januari Vondelparkloop Atletiek Vondelpark www.vondelparkloop.nl 21 januari Speelronde Tata Steel Chess Tournament Schaken Science Center NEMO www.tatasteelchess.com 23 januari Ajax-Vitesse Voetbal Amsterdam ArenA www.ajax.nl 24 januari Amsterdam World Ergohead Indoorroeien Universitair Sportcentrum Universum www.ergohead.nl 26 januari Ajax-Heracles Voetbal Amsterdam ArenA www.ajax.nl 28 t/m 31 januari Jumping Amsterdam Paardensport Amsterdam RAI www.jumpingamsterdam.nl 28 januari Scholenprogramma Jumping Amsterdam Paardensport Amsterdam RAI www.jumpingamsterdam.nl Alle data op de Sportagenda Amsterdam 2016 zijn onder uitdrukkelijk voorbehoud van wijzigingen. Aan deze sportagenda kunnen geen rechten worden ontleend. 30 en 31 januari SISTA US Schermen Universitair Sportcentrum www.nahouw.net/tournament/0xb817b5b7/ Sista_US_2016.html 30 en 31 januari Slotermeer Open Jeugd Badminton Laan van Spartaan slotermeeramsterdam.nl FEBRUARI 7 februari Ajax-Feyenoord Voetbal Amsterdam ArenA www.ajax.nl

SPORTAGENDA 2016 111 10 februari Amsterdamse Cross Challenge Atletiek AAC-terrein atletiek.amsterdam/evenementen 11 t/m 14 februari NK Squash Frans Otten Stadion www.squash.nl 12 t/m 21 februari Jeugd Olympische Winterspelen Lillehammer (NOR) www.olympic.org/lillehammer-2016-youth-olympics 14 februari Valentijnsloop Atletiek Vondelpark valentijnsloop.nl/ 15 t/m 26 februari Topscore Show Case Dansen Diverse locaties www.amsterdam.nl/topscore 18 t/m 28 februari Batavia Toernooi Schaken Café Batavia 1920 batavia1920.nl/chess 21 februari Ajax-Excelsior Voetbal Amsterdam ArenA www.ajax.nl 21 februari DiemerCross Atletiek Terrein Progress diemercross.av23.nl 26 februari t/m 7 maart Will Haggenburgtoernooi Schaken Sporthal IJburg www.sgaschaken.nl/toernooien/ wil-haggenburgtoernooi 27 februari t/m 6 maart Gymfestijn Gymnastiek Stadsdeel West www.turnstadamsterdam.nl 28 februari Ajax-AZ Voetbal Amsterdam ArenA www.ajax.nl 28 februari Phanos Boscross Atletiek Amsterdamse Bos phanosboscross.wordpress.com 28 februari Phanos Bosloop Atletiek Amsterdamse Bos phanosboscross.wordpress.com 28 februari Amsterdam Dance Battle Dansen Locatie nog niet bekend www.amsterdam.nl/sport MAART 1 maart t/m 1 juli Je kan het! Atletiek Diverse locaties www.amsterdam.nl/sport 1 t/m 4 maart Zwemvierdaagse Zwemmen Bijlmer Sportcentrum www.konaz1870.nl 1 t/m 4 maart Sport en Funtoer Sporthal Oostenburg www.amsterdam.nl/sport 6 maart Mokumse vrouwenloop Atletiek AAC-terrein www.mokumsevrouwenloop.nl 7 maart t/m 18 april Tennis op school Tennis Diverse locaties www.amsterdam.nl/sport 7 t/m 29 maart Streetball Masters clinics Basketbal www.amsterdam.nl/sport 9 maart t/m 20 april SGA Open Veteranen kampioenschap Schaken Sporthal IJburg www.sgaschaken.nl/toernooien/ open-veteranenkampioenschap 12 en 13 maart Heineken Roeivierkamp Roeien Amstel www.roeivierkamp.nl/ 13 maart Ajax-NEC Voetbal Amsterdam ArenA www.ajax.nl 13 maart Louis Vinkloop Atletiek Sportpark Elzenhagen www.louisvinkloop.nl Gedurende het voetbalseizoen elke twee weken Ajax in de ArenA.

112 SPORTAGENDA 2016 16 t/m 20 maart HISWA Amsterdam Boat Show Watersport Amsterdam RAI www.hiswarai.nl/ 9 en 10 april NK B, C, D Bowling Knijn Bowling www.bowlingnbf.nl 19 en 20 maart Head of the River Roeien Amstel www.headoftheriver.nl 20 maart Brettenloop Atletiek Westerpark brettenloop.wix.com/brettenloop 25 maart Nederland-Frankrijk (oefenduel) Voetbal Amsterdam ArenA www.knvb.nl 26 maart Electric Run Atletiek Olympisch Stadion electricrun.nl/amsterdam/ 26 maart Poelster Bosloop Atletiek Amsterdamse Bos www.poelster.nl 27 en 28 maart Euro Hockey League KO16 Hockey Wagener-stadion www.ehlhockey.tv APRIL 3 april Ajax-PEC Zwolle Voetbal Amsterdam ArenA www.ajax.nl 3 april Skiffhead Roeien Amstel www.skiffhead.nl 3 april Rokjesdagloop Atletiek Science Park rokjesdagloop.nl 9 en 10 april Hoofdstadtoernooi Badminton Laan van Spartaan slotermeeramsterdam.nl 10 april Nescioloop Atletiek AV ’23 www.nescioloop.nl 14 t/m 17 april Amsterdam Diving Cup Schoonspringen Sloterparkbad www.amsterdamdivingcup.nl 15 april Amsterdams Kampioenschap Topscore Diverse takken van sport Diverse locaties www.amsterdam.nl/sport 15 april WWE Live WrestleMania Revenge WrestleMania Ziggo Dome www.wwe.com 15 april Drakenboot evenement Drakenboot Bosbaan www.dragonevents.nl 16 april Finale Ereklasse Mannen en Vrouwen Rugby Nationaal Rugby Centrum www.rugby.nl 16 april Finale zaalkorfbal Korfbal Ziggo Dome www.knkv.nl 16 april Korfbal Experience Korfbal ArenA Boulevard www.amsterdam.nl/sport 16 april Amsterdam Waterland Marathon Kano KV Viking amsterdamcanoemarathon.com/ 16 april NK C-jeugd Handbal Sporthallen Zuid www.handbal.nl " 28 april t/m 2 mei Urban Sports Week 17 april Ajax-FC Utrecht Voetbal Amsterdam ArenA www.ajax.nl 22 april Koningsspelen Diverse takken van sport en spel Diverse locaties www.koningsspelen.nl 23 april NK B-jeugd Handbal Sporthallen Zuid www.handbal.nl 24 april Amsterdam Masters Roeien Bosbaan www.amsterdam-masters.nl 24 april Amsterdamse triatlon Triatlon De Mirandabad www.amsterdamsetriathlons.nl 24 april Amsterdamse Run Bike Run Run Bike Run De Mirandabad www.amsterdamsetriathlons.nl 28 april t/m 2 mei Urban Sports Week Amsterdam Diverse locaties www.tigsports.nl 30 april t/m 8 mei Sport en Funtoer Sportcentrum Caland www.amsterdam.nl/sport 30 april t/m 8 mei Gymfestijn Stadsdeel Zuidoost www.turnstadamsterdam.nl

SPORTAGENDA 2016 113 30 april t/m 8 mei Gymfestijn Stadsdeel Nieuw-West www.turnstadamsterdam.nl 30 april en 1 mei AmsterdamMasters Ritmische gymnastiek Sporthal Ookmeer www.amsterdammasters.com 30 april NK boulder Sportklimmen Westergasfabriek www.nkbv.nl 30 april Nederland-Polen (XV, mannen) Rugby Nationaal Rugby Centrum www.rugby.nl MEI 1 mei Ajax-FC Twente Voetbal Amsterdam ArenA www.ajax.nl 4 en 5 mei Bevrijdingsvuurestafette Atletiek Westergasfabriek www.amsterdam.nl/sport 5 mei Nationale straatvoetbaldag Voetbal www.svbn.nl/nationalestraatvoetbaldag 6 t/m 8 mei Giro d’Italia Wielrennen Apeldoorn/Arnhem/Nijmegen www.apeldoorn.nl/giro 7 mei Nederland-Oekraïne (XV, mannen) Rugby Nationaal Rugby Centrum www.rugby.nl 7 mei NK A-jeugd Handbal Sporthallen Zuid www.handbal.nl 9 t/m 12 mei Avondvierdaagse Amsterdamse Bos Wandelsport Boswinkel www.awv-aalsmeer.nl 13 mei Atletiekfestijn Atletiek voorplein Olympisch Stadion www.amsterdam.nl/sport 13 mei Amsterdams Straattennisfestival Tennis voorplein Olympisch Stadion www.amsterdam.nl/sport 13 mei Open Amsterdamse Straattennis Cup Tennis voorplein Olympisch Stadion www.amsterdam.nl/sport 13 mei Martial Arts Festival Martial Arts voorplein Olympisch Stadion www.amsterdam.nl/sport 14 t/m 16 mei Aegon COPA Amsterdam Voetbal Olympisch Stadion www.copa-amsterdam.nl 14 t/m 16 mei Streetball Masters Basketbal voorplein Olympisch Stadion www.streetballmasters.nl 14 t/m 16 mei Basketball s’cool Basketbal voorplein Olympisch Stadion www.amsterdam.nl/sport 14 t/m 16 mei Judo clinics Judo voorplein Olympisch Stadion www.amsterdam.nl/sport 14 mei Vondel Games Handbike Vondelpark www.vondelgames.nl 14 mei Halve finales Cruyff Courts 6x6 Voetbal voorplein Olympisch Stadion www.amsterdam.nl/sport 14 mei Amsterdam City Streetball Festival Basketbal voorplein Olympisch Stadion www.amsterdam.nl/sport 14 mei Amsterdamse triatlon Triatlon Bosbaan www.amsterdamsetriathlons.nl 15 mei NK schoolroeien Roeien Bosbaan www.knrb.nl 17 t/m 20 mei Avondvierdaagse Amsterdam Zuidoost Wandelsport Bijlmersportcentrum www.avondvierdaagseamsterdamzuidoost.nl 20 mei Get into Rugby Rugby Sportpark De Eendracht www.amsterdam.nl/sport 20 mei Open Amsterdams Kampioenschap Rugby Rugby Sportpark De Eendracht www.amsterdam.nl/sport 21 t/m 22 mei Hollandia Roeiwedstrijden Roeien Bosbaan www.knrb.nl 21 mei Color Run Atletiek Sloterparkbad thecolorrun.co.nl 23 t/m 26 mei Hardloopavondvierdaagse Atletiek Diemerpark www.hardloopavond4daagse.nl 27 t/m 29 mei Amsterdam Sevens Rugby Nationaal Rugby Centrum www.amsterdamsevens.com 28 en 29 mei Amsterdam Cup Voetbal Sportpark Ookmeer www.amsterdamcup.nl 28 mei Dunlop Squash Circuit Squash Frans Otten Stadion www.squash.nl 29 mei NK doorgeefschaak Schaken Gebouw De Poort www.svderaadsheer.nl 30 mei t/m 3 juni Topscore Stadsdeel Toernooien Diverse takken van sport Diverse locaties www.amsterdam.nl/topscore 30 mei t/m 2 juni Avondvierdaagse Amsterdam Buitenveldert Wandelsport SV Triaz www.wscdeverbinding.nl 30 mei t/m 2 juni Avondvierdaagse Amsterdam Buiksloot Wandelsport Cultuurcentrum Buiksloot www.wandelcomitebuiksloot.nl 30 mei t/m 2 juni Avondvierdaagse Amsterdam Oost Wandelsport Sporthal Zeeburg www.avondvierdaagse.nl 30 mei t/m 2 juni Avondvierdaagse Amsterdam Westerpark Wandelsport Marktplein Westergasfabriek www.a4dw.nl 30 mei Amsterdams Kampioenschap Tafeltennis Locatie nog niet bekend www.amsterdam.nl/sport 31 mei t/m 3 juni Avondvierdaagse Amsterdam IJburg Wandelsport Joris Ivensplein www.avond4daagseijburg.nl JUNI 1 juni Topscore Free Running Event Atletiek www.amsterdam.nl/topscore 1 juni Finale EK Meidenvoetbal Voetbal Sportpark De Toekomst www.amsterdam.nl/sport

114 SPORTAGENDA 2016 " 8 juni Buitenspeeldag 2 t/m 7 juni Beach Festival Beachsporten Buikslotermeerplein www.amsterdam.nl/sport 4 en 5 juni Aegon Koninklijke Holland Beker Roeien Bosbaan www.hollandbeker.nl 5 juni TMG Finales Squash Frans Otten Stadion www.tmgsquash.nl 6 t/m 9 juni Avondvierdaagse Amsterdam Buiksloot Wandelsport Cultuurcentrum Buiksloot www.wandelcomitebuiksloot.nl 8 juni Nationale Buitenspeeldag Diverse takken van sport Diverse locaties www.buitenspeeldag.nl 9 t/m 19 juni Beach Festival Beachsporten Mercatorplein www.amsterdam.nl/sport 10 juni t/m 10 juli EK Voetbal Frankrijk www.uefa.com/uefaeuro/finals 10 juni Olympic Moves The Final Olympisch Stadion www.kvlo.nl/olympicmoves.html 11 en 12 juni WK Nederland Voetbal Sportpark Middenmeer www.wknederland.nl 12 juni Gaasperplasrun Atletiek Nelson Mandelapark www.gaasperplasrun.nl 12 juni Cycle Tour Amsterdam Fietsen Restaurant Haddock www.cycletouramsterdam.nl 12 juni Ladies on tour Fietsen Restaurant Haddock www.cycletouramsterdam.nl 12 juni Westsite jeugdtoernooi Handbal Westsite Riekerhaven www.westsite-amsterdam.nl 16 t/m 19 juni ASICS NK Atletiek Olympisch Stadion www.nkatletiek.nl 16 t/m 17 juni Amsterdamse Olympische Dagen Diverse takken van sport Sportpark Ookmeer www.amsterdam.nl/sport 17 t/m 19 juni Open NK Masters Schoonspringen Sloterparkbad www.knzb.nl

SPORTAGENDA 2016 115 17 juni Thetis Sprint Roeien Bosbaan www.thetissprint.nl 18 en 19 juni ARB Bosbaanwedstrijden Roeien Bosbaan www.arbbosbaan.nl 19 juni ZuidAs Run Atletiek Gustav Mahlerplein www.zuidasrun.nl 19 juni Amsterdam Dance Battle Dansen www.amsterdam.nl/sport 24 t/m 26 juni iCAN Triathlon Thiatlon Martin Luther Kingpark icantriathlon.com/ 24 juni Midzomernachtcross Atletiek Amsterdamse Bos www.midzomernachtcross.nl 25 juni Amsterdamse triatlon Triatlon IJburg www.amsterdamsetriathlons.nl 25 juni Amsterdamse Run Bike Run Run Bike Run IJburg www.amsterdamsetriathlons.nl n.n.b. Finales NK Streetball Masters 3x3 Basketbal Hoekenrodeplein www.streetballmasters.nl n.n.b. EK-kwalificatie 3x3 Basketbal Hoekenrodeplein www.streetballmasters.nl JULI 2 t/m 24 juli Tour de France Wielrennen Frankrijk www.letour.com 6 t/m 10 juli EK Atletiek Olympisch Stadion Museumplein www.amsterdam2016.org 9 t/m 17 juli Amsterdam Science Park Toernooi Schaken Universitair Sportcentrum Universum amsterdamchess.com 10 juli EK Halve Marathon Atletiek Museumplein www.amsterdam2016.org 10 juli Brooks 10K Champions Run Atletiek Museumplein www.amsterdam2016.org 17 juli Gaasperplas Openwaterzwemmen Gaasperplas www.het-y.nl/oww 23 juli OWW Zwemmen Openwaterzwemmen Bosbaan www.noww.nl AUGUSTUS n.n.b. Johan Cruijffschaal Voetbal Amsterdam ArenA www.knvb.nl 4 en 5 augustus Euro Handball Championship LGBTQ Amsterdam Handbal www.handbal.nl 5 t/m 21 augustus Olympische Zomerspelen Rio de Janeiro (BRA) www.rio2016.com/ 5 augustus Pride Run Atletiek Flevopark www.dgla.nl 23 augustus Welcome Home Rio 2016 voorplein Amsterdam RAI www.nocnsf.nl 27 augustus Bosbaan Swim Openwaterzwemmen Bosbaan www.bosbaanswim.nl 27 augustus Amsterdamse triatlon Triatlon Ouderkerkerplas www.amsterdamsetriathlons.nl 27 augustus Amsterdamse Run Bike Run Run Bike Run Ouderkerkerplas www.amsterdamsetriathlons.nl 28 augustus Rondje Pampus Openwaterzwemmen www.noww.nl SEPTEMBER 4 september Amsterdam City Swim Zwemmen Marine Etablissement www.amsterdamcityswim.nl 4 september NK FBBB Golf Amsterdamse Golfclub www.golf.nl 7 t/m 18 september Paralympics Rio de Janeiro (BRA) www.rio2016.com/en/paralympics 9 t/m 18 september EK Honkbal Hoofddorp www.knbsb.nl 10 september EHDC Bosbaan Regatta Drakenboot Bosbaan www.ehdc.nl 11 september Gerrie Knetemann Classic Wielrennen Olympisch Stadion www.gerrieknetemannclassic.nl 17 t/m 24 september Nationale Sportweek Diverse sporten Diverse locaties www.nationalesportweek.nl 17 september Dam tot Dam Wandeltocht Wandelsport De Dam www.damtotdamwandeltocht.nl 18 september Dam tot Damloop Atletiek Prins Hendrikkade www.damloop.nl 18 september Dam tot Dam Fietsclassic De Dam www.damtotdamfietsclassic.nl 24 september Amsterdamse triatlon Triatlon Bosbaan www.amsterdamsetriathlons.nl OKTOBER 1 oktober NK Drakenboot Bosbaan www.ndbf.nl 9 oktober Sloterplasloop Atletiek AAC-terrein www.sloterplasloop.nl 15 oktober Amsterdam City Walk Wandelsport Olympisch Stadion www.amsterdamcitywalk.nl 16 oktober TCS Amsterdam Marathon Atletiek Olympisch Stadion www.tcsamsterdammarathon.nl 16 oktober NK marathon senioren + masters Atletiek Olympisch Stadion www.knau.nl 17 oktober Ben Bril Memorial Boksen Koninklijk Theater Carré www.ben-bril.nl 23 en 24 oktober Asopos Najaarswedstrijden + NK groot verenigingsboten Roeien Bosbaan www.asopos.nl

116 SPORTAGENDA 2016 " Dam tot Damloop 18 september 30 oktober Middenmeerloop Atletiek Terrein AV ’23 www.middenmeerloop.nl NOVEMBER 6 november Novembervieren Roeien Amstel www.novembervieren.nl 13 november Phanos Olympisch Stadionloop voor UNICEF Atletiek Olympisch Stadion www.olympischstadionloop.nl 23 november EK-kwalificatie: Nederland-Estland (vrouwen) Basketbal Sporthallen Zuid www.basketball.nl 27 november Movemberrun Atletiek Stayokay Vondelpark www.movemberrun.nl DECEMBER n.n.b. Amsterdam Swim Cup Zwemmen Sloterparkbad www.amsterdamswimcup.nl 18 december Gaasperplasrun Atletiek Nelson Mandelapark www.gaasperplasrun.nl OM NAAR UIT TE KIJKEN! 17 april 2017 Finale zaalkorfbal Korfbal Ziggo Dome www.knkv.nl 19 t/m 27 augustus 2017 EK Hockey Wagener-stadion www.knhb.nl 15 oktober 2017 TCS Amsterdam Marathon Atletiek Olympisch Stadion www.tcsamsterdammarathon.nl 14 april 2018 Finale zaalkorfbal Korfbal Ziggo Dome www.knkv.nl 21 oktober 2018 TCS Amsterdam Marathon Atletiek Olympisch Stadion www.tcsamsterdammarathon.nl zomer 2020 UEFA Euro2020 Voetbal Amsterdam ArenA www.uefa.com LOCATIES AAC-terrein Willinklaan 7 1067 SL Amsterdam 020-6115040 www.aacamsterdam.nl Amsterdam ArenA ArenA Boulevard 1 1101 AX Amsterdam 020-3111333 www.amsterdamarena.nl Amsterdam RAI Europaplein 22 1078 GZ Amsterdam 020-5491212 www.rai.nl Amsterdamse Bos/Boswinkel Bosbaan 5 1182 DA Amsterdam 020-5456100 www.amsterdamsebos.nl Amsterdamse Golfclub Bauduinlaan 35 1047 HK Amsterdam 020-4977866 www.amsterdamsegolfclub.nl

SPORTAGENDA 2016 117 Bijlmer Sportcentrum Anton de Komplein 157 1102 DR Amsterdam-Zuidoost 020-6973220 www.optisport.nl/bijlmersportcentrum Bosbaan Bosbaan 6 1182 AG Amstelveen 020-5456100 www.amsterdamsebos.nl Café Batavia 1920 Prins Hendrikkade 85 1012 AE Amsterdam 020-6234086 batavia1920.nl Cultuurcentrum Buiksloot Buiksloterkerkpad 10 10134 VZ Amsterdam 020-6317309 Diemerpark Dick Hilleniuspad 2 1087 BZ Amsterdam 020-6241111 www.amsterdam.nl/toerisme-vrije-tijd/ groen-amsterdam/parken/diemerpark/ De Mirandabad De Mirandalaan 9 1079 PA Amsterdam 020 252 4444 www.amsterdam.nl/sport/waar-sporten/ zwembaden/de-mirandabad Frans Otten Stadion IJsbaanpad 43 1076 CV Amsterdam 020-6628767 www.fransottenstadion.nl Gaasperplas 1108 Amsterdam Zuidoost Gebouw De Poort Kattenburgerstraat 150 1018 JH Amsterdam 020-6267844 www.svderaadsheer.nl Jaap Eden IJsbaan Radioweg 64 1098 NJ Amsterdam 0900-7242287 www.jaapeden.nl Joris Ivensplein 1087 BP Amsterdam 06-46109879 Knijn Bowling Scheldeplein 3 1078 GR Amsterdam 020-6642211 www.knijnbowling.nl KV Viking Vikingpad 40 1034 VG Amsterdam 020-6334536 www.kvviking.nl Koninklijk Theater Carré Amstel 115-125 1018 EM Amsterdam 0900-2525255 carre.nl/ Laan van Spartaan Rinus Michelslaan 26 1061 MB Amsterdam 020-6939423 www.laanvanspartaan.nl Marine Etablissement Kattenburgerstraat 7 1018 JA Amsterdam 020-5202203 Marktplein Westergasfabriek Haarlemmerweg 8 1014 BE Amsterdam 020-6826490 Nationaal Rugby Centrum Bok de Korverweg 6 1067 HR Amsterdam 020-4808100 www.rugby.nl Olympisch Stadion Olympisch Stadion 2 1076 DE Amsterdam 020-3054400 www.olympischstadion.nl Restaurant Haddock IJdijk 8 1095 KM Amsterdam 020-6633315 haddockamsterdam.nl Science Center NEMO Oosterdok 2 1011 VX Amsterdam 020-5313233 www.e-nemo.nl Sloterparkbad President Allendelaan 3 1064 GW Amsterdam 020-5063506 www.optisport.nl/sloterparkbad Sportcentrum Caland Eliza van Calcarstraat 2 1068 RR Amsterdam 020-6677333 www.sportcentrumcaland.nl Sportcentrum Ookmeer Dr. Meurerlaan 7 1067 SM Amsterdam 020-5061200 www.sportcentrumookmeer.nl Sporthal IJburg Pampuslaan 1 1087 HP Amsterdam 020-4160000 www.amsterdam.nl/sport/waar-sporten/ sporthallen/sporthal-ijburg Sporthal Zeeburg Insulindeweg 1001 1095 DH Amsterdam 020-6327014 www.sporthal.nl/sporthal-amsterdam/sporthal-zeeburg Sporthal Oostenburg Oostenburgergracht 151 1018 ND Amsterdam 020-5246000 www.amsterdam.nl/sport/waar-sporten/ sporthallen/sporthal-oostenburg Sporthallen Zuid Burgerweeshuispad 54 1076 EP Amsterdam 020-2517700 www.amsterdam.nl/sport/waar-sporten/ sporthallen/sporthallen-zuid Sportpark De Eendrecht Bok de Korverweg 4 1067 HR Amsterdam www.sportparkdeeendrecht.nl Sportpark De Toekomst Borchlandweg 18 1114 BD Amsterdam-Duivendrecht 020-3111463 www.ajax.nl/de-toekomst.htm Sportpark Elzenhagen J.H. Hisgenpad 1 1025 WK Amsterdam 020-6371351 www.amsterdam.nl/sport/waar-sporten/ sportparken/sportpark-elzenhagen Sportpark Middenmeer Radioweg 76 1098 NJ Amsterdam 020-6656770 sportparkenamsterdamoost.nl/middenmeer Stayokay Vondelpark Vondelpark 5 1054 GA Amsterdam 020-5898996 www.stayokay.com/nl/hostel/ amsterdam-vondelpark Alle data op de Sportagenda Amsterdam 2016 zijn onder uitdrukkelijk voorbehoud van wijzigingen. Aan deze sportagenda kunnen geen rechten worden ontleend. Kijk voor een online overzicht van topsportevenementen op http://topsport.amsterdam. Raadpleeg voor een overzicht van alle (breedtesport)evenementen https://evenementen.amsterdam.nl. Alles over sport in Amsterdam is te vinden op www.amsterdam.nl/sport. Terrein AV ’23 Radioweg 89 1098 NG Amsterdam 020-6630900 www.av23.nl Terrein Progress Muiderstraatweg 60 1111 PV Diemen 020-6630900 Universitair Sportcentrum Universum Science Park 306 1098 XH Amsterdam 020-5258955 usc.uva.nl Wagener-stadion Nieuwe Kalfjeslaan 19 1182 AA Amstelveen 020-4266152 www.ahbc.nl Westergasfabriek Haarlemmerweg 8E 1014 BE Amsterdam 020-5860710 www.westergasfabriek.nl Westsite Riekerhaven Overschiestraat 198 1062 XK Amsterdam 020-6174455 www.westsite-amsterdam.nl Ziggo Dome De Passage 100 1101 AX Amsterdam 0900-2353663 www.ziggodome.nl

118 SLOTWOORD BEELD HANS PAUL STACH Sport en innovatie ls er zoiets heeft bestaan als een oerknal van de sport, dan heeft deze plaatsgehad op Britse bodem en heeft het ongeveer de tweede helft van de negentiende eeuw geduurd voordat de rook enigszins was opgetrokken, waarna de Pim Muliers van deze wereld als ware ontdekkingsreizigers er de vruchten van kwamen plukken. Die Britten hadden allerlei spelletjes met ballen, palen, netten, poortjes en slaghouten bedacht en droegen bij het beoefenen ervan een snor en een blazer. Ze dronken er thee bij, maar wat ze vooral deden was ruziemaken over de regels. Die verschilden van dorp tot dorp en werden zo nodig tijdens het spel aangepast. Dat wilde nog wel eens tot onvrede leiden en daarom werd de functie van captain bedacht. Die aanvoerders stelden onderling de regels vast, wat overigens niet betekende dat men zich er ook aan hield. De typisch Britse term fair play kon alleen maar ontstaan bij het gebrek eraan – eerlijke kostschooljongens bestaan niet. Dus werd er een referee, umpire of judge aangesteld. Om hen het functioneren mogelijk te maken, werden de regels op papier gezet. Wat ik ermee zeggen wil is: sport is van nature innovatief. Olympisch aartsvader Pierre de Coubertin achtte oefenen uit den boze. Atleten die trainden versterkten hun positie ten opzichte van de sporters die meededen uit liefde voor het spel en dat was niet eerlijk. Een opvatting die niet lang stand heeft weten te houden. Op het gebied van training, schoeisel, kleding, materiaal, ondergrond, voeding en medische begeleiding werden en worden permanent nieuwe stappen gezet. Niet alleen om tot betere prestaties te komen, maar ook om als afgeleide daarvan recreanten en consumenten te laten meeprofiteren. Opdat de investeringen kunnen worden terugverdiend. Dat heeft tot compleet nieuwe industrieën geleid, met bedrijven die tot de grootste multinationals van de wereld zijn gaan behoren. We zijn aan de regels blijven sleutelen, om de verschillende sporten aantrekkelijk te maken voor het publiek. We kregen kunstgras, kunstijs, kunstsneeuw, bedachten een stadion met een schuifdak en legden midden in de stad stukjes strand aan om volleybal op te kunnen spelen. Het is een van de belangrijkste redenen waarom ik besloten heb nooit dood te willen gaan. Ik wil weten hoe het verder gaat met de sport. Er komt nooit een einde aan het sleutelen, aan de gekkigheid en aan het bekvechten over de regels. Heerlijk toch? Maarten Westermann Hoofdredacteur Sportief Amsterdam

1 Online Touch

Index

1. 1
2. 2
3. 3
4. 4
5. 5
6. 6
7. 7
8. 8
9. 9
10. 10
11. 11
12. 12
13. 13
14. 14
15. 15
16. 16
17. 17
18. 18
19. 19
20. 20
21. 21
22. 22
23. 23
24. 24
25. 25
26. 26
27. 27
28. 28
29. 29
30. 30
31. 31
32. 32
33. 33
34. 34
35. 35
36. 36
37. 37
38. 38
39. 39
40. 40
41. 41
42. 42
43. 43
44. 44
45. 45
46. 46
47. 47
48. 48
49. 49
50. 50
51. 51
52. 52
53. 53
54. 54
55. 55
56. 56
57. 57
58. 58
59. 59
60. 60
61. 61
62. 62
63. 63
64. 64
65. 65
66. 66
67. 67
68. 68
69. 69
70. 70
71. 71
72. 72
73. 73
74. 74
75. 75
76. 76
77. 77
78. 78
79. 79
80. 80
81. 81
82. 82
83. 83
84. 84
85. 85
86. 86
87. 87
88. 88
89. 89
90. 90
91. 91
92. 92
93. 93
94. 94
95. 95
96. 96
97. 97
98. 98
99. 99
100. 100
101. 101
102. 102
103. 103
104. 104
105. 105
106. 106
107. 107
108. 108
109. 109
110. 110
111. 111
112. 112
113. 113
114. 114
115. 115
116. 116
117. 117
118. 118
119. 119
120. 120

Home