0

ExPress Magazine voor gepensioneerden van VVG-PGB 4e jaar . 1 mei 2019 Dit is een uitgave van Impressie Ledenvergadering VVG-PGB 2019

In dit nummer 2-3 Beter gteen akkoord dan een slecht akkoord 4-5 We zijn wel heel erg prudent als het om indexatie gaat 6-7 Lid zijn van het Europese parlement is verslavend 8-9 Knipscheer bloeit op van scheikunde en schaken 10-11 Korten van miljoen pensioen een tikkende tijdbom 12-13 Wim van Dijk, van eierzoeker tot ijverig natuurbeschermer 14-15 Wmo helpt oudere om langer zelfstandig te blijven wonen 16 Soms kan thuishulp nodig zijn 17 PGB maakt grote sprongen 18-19 Waarom gaan wel de lonen, maar niet het pensioen omhoog 20-21 Wie zijn levensboek zelf schrijft krijgt wellicht een hoofdstuk extra 22-23 Geef gehandicapte kinderen kansen 24-25 Trein van de pensioenkortingen dendert onverminderd door 26 27 Van A naar Bloemendaal Ouderenbonden starten meldpunt energielasten Als je in de bevoorrechte positie bent om in een campertje wat rond te toeren in omringende landen, dan raakt het moederland snel naar de achtergrond. Natuurlijk zijn de communicatiemiddelen tegenwoordig oneindig veel beter dan in onze jonge(re) jaren, maar op de een of andere manier is de behoefte aan permanente aansluiting minder. Onze jaarlijkse ledenvergadering is succesvol verlopen, dus tijd om even te ontstressen. Tot je ziet dat er een e-mail is binnengekomen van de koepelorganisaties. Ze zijn een petitie gestart om een plek te bemachtigen aan de onderhandelingstafel voor het nieuwe pensioenstelsel. Het vertrouwen dat de vakorganisaties ook de belangen van de gepensioneerden behartigen is verdwenen. Alle aandacht gaat uit naar de werkenden. cOlOFON ExPress is een uitgave van VVGPGB en verschijnt twee maal per jaar. 4e jaargang nummer 1 Redactie: Theo Leoné, Ruud Peys, Tonnie Klein Hemmink en Jos van Rijsingen Eindredactie: Geer Meershoek Vormgeving en DTP: Hans Brand Druk: Drukkerij Tuijtel Oplage: 13.000 stuks Reacties kunt u sturen naar: redactie@vvgpgb.nl 2 Cruciale maand Nu was al langer zichtbaar dat de harmonie tussen vakbonden en ouderorganisaties ernstig is bekoeld, dus echt verrassend is deze stap niet. Ondertussen zet deze actie me, nog steeds vrolijk rondzwervend, wel aan het denken. Mei kan een cruciale maand worden voor de toekomst van onze pensioenen. Als deze ExPress verschijnt, is mijn bijdrage al enkele weken oud. Ik moet dus voorzichtig zijn met het formuleren van mijn gedachten omdat deze op het moment dat u dit leest al anders belicht kunnen worden door de ontwikkelingen. De druk om nog deze maand een akkoord te bereiken is enorm. Als dat niet lukt, moet een van de grootste (metaal)fondsen volgend jaar korten en dat terwijl er dan waarschijnlijk nog steeds meer geld in kas zit dan nodig is om álle pensioenen tot in lengte van jaren uit te keren. Om de druk van de ketel te halen, moeten de buffereisen en/of de rekenrente worden versoepeld. De resultaten van Beter geen akkoord dan een slecht akkoord Jos van Rijsingen in gesprek met lid VVG Ton van Gent de commissie Jeroen Dijsselbloem over de rekenrente die in mei zouden worden gepresenteerd, beloven volgens insiders op zijn best een zeer beperkte wijziging ten goede. Waslijst Maar de vakbonden willen ook dat de ingangsdatum voor de AOW teruggaat naar 66 jaar. Bovendien moet er een regeling komen voor zware beroepen. Als het kabinet al aan deze waslijst van

kostbare eisen tegemoetkomt, heeft de politiek - lees minister Koolmees - zelf ook nog een absolute voorwaarde: afschaffing van de doorsneepremie. Jonge werkenden krijgen dan meer waar voor hun ingelegde premie, ouderen (vanaf circa 45 jaar) minder. Die laatsten moeten daar dan wel voor gecompenseerd worden. Dat grapje kost volgens berekeningen tussen de circa 60 en 90 miljard (!) euro. Het kabinet heeft dat geld niet (meer). Aanpassen/ vertragen van de ingangsdatum AOW en andere wensen kosten al genoeg, zal de argumentatie zijn. Plotsklaps zullen de overreserves van de pensioenfondsen wel groot genoeg worden geacht om deze compensatie op te hoesten. Als tegemoetkoming mogen de fondsen daar dan ruim de tijd voor nemen. Andere oplossing Het gevaar is echter levensgroot dat indexatie dan verder weg is dan ooit. Wie ook naar de belangen van gepensioneerden kijkt, moet dus een andere oplossing vinden om de afschaffing van de doorsneepremie te financieren. Als dat er niet in zit, is geen akkoord beter dan zo’n slecht akkoord. Nog beter zou zijn, ik zei het al tijdens de ledenvergadering, dat het stelsel niet helemaal op de schop wordt gegooid. Met enkele aanpassingen binnen het bestaande stelsel kunnen al veel problemen worden opgelost en kan vertrouwen worden teruggewonnen. Voor àlle generaties. Jos van Rijsingen voorzitter VVG-PGB Minister Wouter Koolmees (Sociale Zaken en Werkgelegenheid) en premier Mark Rutte in de Tweede Kamer voor het plenaire debat over de misgelopen onderhandelingen rond een nieuw pensioenakkoord. Foto: ANP Fotograaf Koen van Weel Koepels voerden actie om aan tafel te komen De koepels van gepensioneerden KNVG – waarbij ook onze VVG-PGB bij is aangesloten – en NVOG hebben de afgelopen weken actie gevoerd om een plaats te veroveren aan de onderhandelingstafel over een nieuw pensioenstelsel. Beide organisaties eisten daarbij dat de dreigende kortingen niet doorgaan en dat er juist een begin wordt gemaakt met de indexatie van de pensioenen. De actie is ondersteund met een reeks spotjes op de radio. KNVG en NVOG hebben een al massaal ondertekende petitie opgesteld voor de Tweede Kamer. Daarin stellen ze dat de Nederlandse gepensioneerden geen vertrouwen meer hebben in de pensioenonderhandelaars. ‘’De onderhandelingen over een nieuw pensioenstelsel worden gevoerd alsof het enkel gaat om arbeidsvoorwaarden, maar ze zijn ook direct van invloed op de pensioenuitkeringen van de 3,3 miljoen gepensioneerden. Omdat de vakbeweging vooral de belangen van de werkenden behartigt, zijn de belangen van gepensioneerden onvoldoende vertegenwoordigd.’’ Voor veel gepensioneerden is indexatie van het pensioen, dat naast de AOW wordt ontvangen, al jaren geheel of gedeeltelijk achterwege gebleven. Dat heeft geleid tot achteruitgang in koopkracht van het aanvullend pensioen naast de AOW tot wel 18%. ‘’Het vertrouwen in het pensioenstelsel onder gepensioneerden is daardoor op een dieptepunt en het maatschappelijk draagvlak voor de veranderingen is uiterst gering.’’ ‘’In de Nederlandse pensioenpotten zit ruim 1.300 miljard euro. Een groot deel daarvan is van de gepensioneerden’’, stellen de organisaties in de petitie. ‘’Gezien deze immense financiële belangen is het maatschappelijk, democratisch en moreel niet verdedigbaar dat de gepensioneerden verstoken blijven van elke invloed op het geld dat gereserveerd is voor hun pensioenaanspraken.’’ KNVG en NVOG vragen daarbij om rechtstreeks betrokken te worden bij zowel de onderhandelingen over het nieuwe pensioenstelsel als bij de verdere uitwerking en de implementatie daarvan. Op de website pensioenpetitie.nl staat een uitgebreide uitleg over de achtergronden van de actie. Ruud Peys 3

‘’We zijn wel heel erg prudent als het om indexatie gaat’’ ‘’We stapelen veiligheid op veiligheid op veiligheid. Misschien zijn we in Nederland wel wat ál te voorzichtig als het gaat over de financiële positie van de pensioenfondsen en daarmee over de mogelijkheden om de pensioenen te indexeren. Natuurlijk moeten we een buffer hebben, we moeten economische tegenvallers kunnen opvangen, maar de opeenstapeling van eisen die nu geldt is wel heel erg streng.’’ Freek Busweiler, namens de VVG-PGB bestuurder van het Pensioenfonds PGB, stond tijdens de algemene vergadering van onze vereniging uitgebreid stil bij de – nog altijd uitblijvende – indexatie van de pensioenen. ‘’Ik heb me in het jaar dat ik nu in het bestuur zit een beeld proberen te vormen van wat er onder onze deelnemers leeft. De alles overheersende vraag daarbij is: wanneer wordt er nu eens geïndexeerd? Dat houdt jullie gepensioneerden erg bezig maar het is evenzeer van belang voor de actieve deelnemers. De vraag is simpel, het antwoord gecompliceerd. Helaas heb ik geen visionaire gaven om te voorspellen wanneer die indexatie inderdaad eens staat te gebeuren. Het goede nieuws is daarbij wel dat we in ons bestaan nog nooit hebben hoeven korten en dat de kans daarop voorlopig ook nagenoeg is uitgesloten. Er zijn veel fondsen die ons dat niet kunnen nazeggen’’ PGB zelf zou de pensioenen graag willen indexeren maar voldoet vooralsnog niet aan de wettelijke eisen ‘’We hebben nu elf jaar niet geïndexeerd, dat is een lange periode. Wie een klein aanvullend pensioen heeft merkt daar misschien minder van omdat de AOW wel elk jaar omhoog gaat. Maar als je bijvoorbeeld 20.000 euro aan pensioen ontvangt dan is je koopkracht in die periode wel met een procent of twaalf gedaald.’’ Maar door de extreem lage rente ligt de dekkingsgraad, die de verhouding tussen de toekomstige verplichtingen en het vermogen aangeeft, nog altijd onder de 110 procent, de grens die de overheid stelt om met indexeren te beginnen. ‘’Dat betekent dan dat we naast het geld dat we in kas moeten hebben om de pensioenen uit te betalen, we daar bovenop nog een buffer van 10 procent moeten aanhouden voor tegenvallers.’’ Grote teleurstelling ‘’We zaten er in september van vorig jaar vlakbij, dus indexatie is niet helemaal een illusie,’’ hield Busweiler zijn gehoor voor. Vooral door een gunstig beursklimaat klom de beleidsdekkingsgraad (de gemiddelde dekkingsgraad over 12 maanden) van PGB in september zelfs tot ruim boven de 109 procent. ‘’We begonnen in het bestuur dan ook voorzichtig na te denken over een mogelijke indexatie. Maar een dag daarna klapte de beurs in elkaar. Dat was een grote teleurstelling.’’ Uiteindelijk eindigde PGB in 2018 daardoor op een beleidsdekkings-graad van 108,7 procent. Nu draait het PGB wat beleggingen betreft best goed, met over het eerste kwartaal van dit jaar zelfs een rendement van 8,2 procent. De grote boosdoener is zoals gezegd de rente, en dan specifiek de rekenrente die de vaderlandse pensioenfondsen moeten hanteren om de verplichtingen te berekenen. Hoe lager die rente, hoe hoger de verplichtingen en dus hoe kleiner de kans dat onze pensioenen omhoog kunnen. ‘’De rente schommelt nu rond de één procent, dat is extreem laag. Eén procent hoger zou al betekenen dat onze dekkingsgraad voldoende stijgt om wel te mogen indexeren. Bij PGB gaan we er op basis van ons herstelplan nu voorzichtig van uit dat er in 2022 weer geïndexeerd kan worden. Dan moeten de omstandigheden natuurlijk geen roet in het eten gooien. Maar dat indexeren is dan nog wel mondjesmaat, in 2025 kunnen we de pensioenen als alles goed gaat met 2 procent verhogen en pas in 2030 hebben we zicht op 3 procent. Dat is dus nog ver weg,’’ aldus Busweiler tot hoorbare teleurstelling van de leden van de VVG-PGB. Ruud Peijs ‘’Gepensioneerden zitten al meer dan 15 ‘’Op dit moment zitten gepensioneerden al meer dan 15 jaar op de blaren. En dat is ronduit frustrerend. Dat de AOW jaarlijks een beetje stijgt biedt onvoldoende soelaas. Uit recente harde berekeningen van het Nibud blijkt dat een steeds groter deel van het 4 inkomen op gaat aan vaste lasten. Het is een wonder dat zoveel Nederlanders, 90 procent volgens het CBS, tevreden zijn met hun leven.’’ Die uitroep deed voorzitter Jos van Rijsingen in zijn openingsspeech van de Algemene Vergadering van onze vereniging in Amersfoort. ‘’Het zijn verwarrende en frustrerende tijden. Verwarrend omdat er nauwelijks consensus bestaat over de grote onderwerpen zoals klimaat, maar zeker ook pensioenen. Ik vind ons stelsel zo goed dat ik denk dat het niet nodig is het

5 k Druk bezochte ALV biedt weer een gevarieerd programma Meer dan driehonderd leden trokken woensdag 17 april, ondanks de nodige problemen met het treinverkeer, naar de Eenhoorn in Amersfoort voor de jaarvergadering van onze Vereniging van Gepensioneerden PGB. Die bood ook dit jaar weer een gevarieerd programma, van de gezellige ontvangst met veel ‘reünies’ van gepensioneerden, de afhandeling van bestuurszaken, uitgebreide uitleg over de situatie aan het pensioen- en rentefront en tenslotte een onverwacht optreden van ‘Elvis Presley’. Bestuur VVG-PGB houdt ‘oorlogskas’ graag in stand De ledenvergadering van de VVG-PGB is akkoord gegaan met het voorstel van het bestuur om de contributie niet te verlagen. De vereniging heeft door de hoge contributieontvangsten van de afgelopen jaren weliswaar bijna 150.000 euro op de bank staan maar het bestuur ziet dat graag als ‘oorlogskas’. ‘’Terecht zijn daar vragen over gesteld. We willen daar echter niet aan tornen omdat we dat geld straks misschien nodig hebben om procedures te voeren om aanvallen op onze pensioenen te pareren. Dat doen we dan via onze koepel KNVG. Als het nodig is, gaan we desnoods tot Straatsburg aan toe’’ legde penningsmeester Piet Rietkerk uit. Ook om praktische redenen ziet het bestuur liever af van een contributieverlaging: ‘’Op een eenmalige verlaging 5 jaar op de blaren’’ k helemáál op de schop te gooien. Ik vind dat zelfs onverstandig. Als je dit hardop zegt – zeker als gepensioneerde – krijg je direct het verwijt dat je geen oog hebt voor de belangen van de jongere generaties. Dat is pertinent niet waar. Ik ben ervan overtuigd dat met een paar aanpassingen de meeste mensen erop vooruitgaan.’’ Van Rijsingen pleit er in dat verband voor om bij het bepalen van de verplichtingen van de pensioenfondsen precies hetzelfde rekenrendement te gebruiken als bij het bepalen van de premiehoogte. ‘’Hoeveel eerlijker kan het zijn? De balans is dan in evenwicht! Ja, dan kan er eerder geïndexeerd worden, voor álle generaties, zowel voor de werkende jonge deelnemers, de slapers als de gepensioneerden. Dat betekent dat er wellicht een keer gekort zal moeten worden. Dat is all in the game. Als het economisch slecht gaat moet iedereen op de blaren zitten. Als we dan ook maar allemáál profiteren als het weer beter gaat.’’ met een paar euro zit niemand te wachten. De contributie structureel verlagen zou betekenen dat we aan de reserves gaan knagen. Daarbij komt dat de contributie opbrengsten niet meer zo sterk groeien maar lijken te stabiliseren. Door de groei van het aantal leden hebben we de laatste jaren een forse toename gezien maar daar komt nu zo langzamerhand een eind aan. Aan de ene kant verliezen we natuurlijk voortdurend leden, dat komt door onze leeftijdsopbouw, en aan de andere kant komen er niet meer zo veel bij om dat volledig te compenseren. Daarom streven we graag naar een break even situatie.’’ Het bestuur zal na opmerkingen uit de zaal nog wel gaan kijken of er meer activiteiten voor en met de leden te organiseren zijn, zegde voorzitter Jos van Rijsingen toe: ‘’We hebben daar al vaker naar gekeken maar het is niet makkelijk. Onze leden zitten over het hele land verspreid en hebben bovendien allerlei andere interesses.’’ Wel is het zo dat het bestaande aanbod van een zorgverzekering met ledenkorting bij VGZ waarschijnlijk wordt uitgebreid met een schadeverzekering. 5

In verband met de verkiezingen voor het Europees Parlement op 23 mei toog ExPress naar het omvangrijke EP-complex in het hart van Brussel om van parlementslid Wim van de camp (65) te horen wat dat EP heeft bereikt, waarom de Europese Unie belangrijk is voor de Nederlandse gepensioneerden en andere burgers en waarom we naar de stembus moesten gaan om een nieuw EP te kiezen. ‘’Lid zijn van het Europees Parlement kan ik maar met één woord omschrijven, het is verslavend. Je werkt in een internationale omgeving met mensen uit 28 verschillende landen en culturen. Je hebt met de meest uiteenlopende onderwerpen te maken, het ene moment praat je met de topdirectie van Volkswagen of Unilever, het volgende uur zit je om de tafel met Jezuïeten uit Zuid-Spanje die vluchtelingen opvangen of met Turks-Cyprioten die hun zaak komen bepleiten. Het is hard werken, ik begin elke dag om negen uur en ik heb geluk als ik het tien uur journaal kan zien. In het weekend zit je toch wel een uur of vier per dag stukken te lezen. Maar het is tegelijk fascinerend en uitdagend. Het wordt ook goed betaald hoor, dat geef ik eerlijk toe. Ik zal het zeker missen als ik er na de verkiezingen mee stop. Het is een groot voorrecht geweest om hier te mogen werken.’’ Wim van de Camp is nu tien jaar, dat zijn twee zittingsperiodes, lid van het Europees Parlement voor het CDA. Een hectisch bestaan, zoals blijkt uit zijn agenda die van uur tot uur vol gepland is. Het EP heeft zijn vaste zetel in Straatsburg waar nog altijd één volle week per maand wordt vergaderd. De rest van de tijd werken de leden in Brussel. Bovendien zitten de meeste leden ook in delegaties voor de relaties met het buitenland, zoals Van de Camp die met China. ‘’Ja, er zit veel reizen aan vast. Wij Nederlanders wonen nog redelijk dichtbij, ik heb wel een flat in Brussel maar kan toch in het weekend meestal 6 Europees Parlement telt veel actieve leden van boven de 65. Lid zijn v is versla wel terug naar Den Haag. Leden uit Malta of Griekenland blijven hier vaak over.’’ Veel ouderen Ondanks dat drukke leven zijn er relatief veel ouderen onder de 751 leden: ‘’We hebben opvallend veel heel actieve leden van tussen de 70 en 80 jaar. Die doen echt niet onder voor de jongeren. Het oudste lid is 93, een Cyprioot, maar die is dan ook echt wel oud. Onze voorzitter, de Italiaan Antonio Tajani, is 66. Voor ons politici bestaat geen pensioenleeftijd, wie dat kan en wil kan rustig doorgaan, als je gekozen wordt natuurlijk. Het is overigens wel zo dat een flink deel van die ouderen na deze verkiezingen opstappen. Dus er komt een verjongingsslag aan. Ik heb er zelf 23 jaar als lid van de Tweede Kamer en tien jaar in het EP opzitten; ik vind het ook tijd om te stoppen. Dat betekent niet dat ik stil ga zitten, ik ga onder meer bijdragen aan opleidingen bij het CDA en blijf ook adviseur transportzaken voor de Europese Commissie. Ik ben ook motorgek, ik heb een hele collectie motoren en kan daar straks meer tijd aan besteden.’’ Doet dat Europees Parlement dan ook veel voor ouderen, is de volgende “Ik ben ook motorgek“ vraag. ‘’Europa heeft heel veel bereikt en is van groot belang voor de burgers in het algemeen en zeker voor ouderen. Het Parlement heeft sinds 2009 medebeslissingsrecht over veel belangrijke onderwerpen waardoor we een grote invloed hebben. Ik geef een paar voorbeelden. Wij hebben er als EP voor gezorgd dat roaming is afgeschaft zodat je niet meer een kapitaal kwijt bent als je je telefoon in het buitenland gebruikt. Dat er één stekkertje is voor die telefoons komt ook uit onze koker. Recent hebben we er voor gezorgd dat de emissie-eisen voor nieuwe auto’s strenger worden, een debat waar ik zelf als lid van de transportcommissie een flinke bijdrage aan heb mogen leveren. Misschien zijn er best gepensioneerden met een oude diesel die dat niet leuk vinden maar dan zeg ik: denk ook aan je kleinkinderen. Dat je kinderen een jaartje in zég Barcelona kunnen studeren komt ook van de EU. Het is daarbij wel opmerkelijk dat grootouders dat meer lijken te waarderen dan ouders, misschien komt dat doordat die laatsten de kosten moeten ophoesten. Het is verder ook aan de EU te danken dat je zonder ook IN TERVIEW

v a Nederlandse handel is met andere Europese landen.’’ Nederlanders klagen ‘t meest Toch ziet de burger, inclusief de gepensioneerde, dat niet, erkent Van de Camp volmondig. ‘’Van alle landen die klagen over dát Europa zijn wij Nederlanders echt het ergste. Terwijl wij het eigenlijk het beste hebben van allemaal. Dat geldt ook voor gepensioneerden, je leest steeds weer dat ons pensioenstelsel het beste is ter wereld. Er zit meer dan 1.400 miljard euro in de kas van die pensioenfondsen, Italianen hebben dat echt zo op hoor. En voor degenen die het minder goed hebben, zijn er van het Euro pees Parlement avend maar ergens je paspoort te laten zien met je camper naar bijvoorbeeld Zuid-Spanje of zelfs Griekenland kunt rijden. Daar kun je ook overal met één munt, de euro, betalen. In het algemeen is de EU van groot belang voor onze welvaart, 75 procent van de huursubsidie, zorgtoeslag en dergelijke regelingen. Natuurlijk hebben we momenteel problemen als dreigende kortingen en geen indexatie, daar hebben wij als EP helaas geen invloed op. Maar alles wat de EU heeft bereikt en betekent, wordt de laatste tijd overschaduwd door het populisme. Begrijp me goed, ik beschuldig het populisme niet, als zij het beter doen dan wij dan ligt dat aan ons. Wij als Ruud Peys leden van het Europees Parlement en vooral de politieke partijen slagen er niet in om de Europese boodschap goed over te brengen. Bij GroenLinks en D66 gaat het nog, maar VVD, PvdA en mijn eigen CDA laten het liggen. We kunnen het niet of we willen het gewoon niet. Waarom? Ik denk uit angst, anders kan ik het niet verklaren.’’ Op de vraag waarom we op de 23e mei dan toch weer naar de stembus moesten gaan om een nieuw Europees Parlement te kiezen, heeft Van der Camp één duidelijk antwoord: ‘’Vrede!’’. Hij benadrukt dat zelfs met een flinke klap op tafel. ‘’We hebben het aan de Europese Unie en haar voorlopers zoals de EEG te danken dat we al 75 jaar vrede hebben in Europa. Dat maakt het zo belangrijk om die EU en ons Parlement te steunen door te gaan stemmen. Het is een burgerrecht waar je gebruik van móet maken. Ga je niet naar de stembus, dan heb je eigenlijk ook geen recht om te klagen. Maar ja, als Nederlanders doen we dat toch wel.’’ ‘’Er zit veel reizen aan vast, maar ik kan in het weekend meestal nog wel naar huis’’ 7

Knipscheer blo Gunvor Petroleum in de Botlek. Hoekenees is Joop Knipscheer. Trouwde met zijn buurmeisje An uit Vlissingen. Het werk als laborant in de Botlek bracht hem aan de andere kant van de Nieuwe Waterweg. Woont daarom in vestingstad Brielle – wel zo handig als je dagelijks naar de olieraffinaderij moet. Joop Knipscheer (1947) krijgt bij de naam Hoek van Holland een lach om zijn mond. Beelden vliegen voorbij van vijftig, zestig jaren geleden. Een dorp was Hoek. Je zag nog paard en wagen. “Als kind had je zo veel vrijheid. Je liep van school naar huis en ging dan buiten spelen. De hele dag was je buiten. Nu worden de kinderen allemaal per auto gehaald en gebracht. Ze zijn vrijwel geen moment zonder de volwassenen. Ruzies? Die loste je zelf wel op.” Al weer jaren geleden ging Joop met zijn moeder – ze leeft nog steeds, is 95 – terug naar de kleine woningen waarin hij opgroeide. Een gezellige buurt met lage afscheidingen tussen de tuinen. 8 “Buurvrouw, ik ruik pannenkoeken. Heb je er ook een voor mij?” Iedereen kende elkaar, trok met elkaar op. Tot schrik van Joop en zijn moeder waren de lage heggen tussen de tuinen hoge schotten geworden. Allemaal hokken, ieder voor zich. Hier hoefden ze niet meer terug te komen. Pensioenfonds Archimedes van olieconcern Gunvor Petroleum heeft onderdak gevonden bij PGB. Archimedes telde ongeveer 1700 deelnemers en 800 gepensioneerden. Hengel in haven “Zwemmen leerde je aan de hengel in de haven. Voor je diploma moest je een sleepboot aantikken en dan weer terugkomen. De bemanningen bakten wel eens wat voor ons kinderen. Moet je daar nu om komen. Kan niet meer. Er zal maar wat gebeuren.” Na de lagere school volgde de Mulo, drie kilometer verderop in ’s-Gravenzande. Lastige talen, dat Knipscheer: “Van de overname merk je niets. Nu is PGB mijn pensioenfonds.” Frans en Duits. “Vroeger mocht je geen vakken laten vallen waarin je niet goed was. Jammer. Dan kun je die vakken omzeilen en toch verder komen. Ik heb de Mulo niet afgemaakt.” Niet studeren? Dan aan het werk. Binnen een handomdraai was de zestienjarige Knipscheer aan de slag bij Synres, wat later een onderdeel zou worden van chemiereus DSM. Het bedrijf maakte bindmiddelen voor verf. De chemie had Knipscheer altijd getrokken. Indruk maakte de onderdompeling van auto’s in een verfbad. Natlakken, elektroforese, speciale coatings. Test na test ging door de handen van de jonge Hoekenees. Joop Knipscheer: “Kinderen zijn vrijwel geen moment zonder volwassenen.”

o oeit op van scheikunde en schaken Kleine raffinaderij Na zes jaar Synres volgde Gulf Europoort – wat later Kuwait Petroleum en Gunvor zou worden. Bij de kleinste van de vijf olieraffinaderijen in Nederland werkte Knipscheer 38 jaar als analist. Het langste op de afdeling spectrometrie. Daar wordt tot op de atoom nauwkeurig uitgezocht wat zich in mengsels bevindt. Veel werk was standaard, routineklussen die met grote nauwkeurigheid moeten worden uitgevoerd. Een enkele keer ging je met de engineers mee op pad om een probleem te begrijpen. Soms regelrecht spektakel, opwinding. Weet je nog van die binnenvaarttanker die in het oosten geen gasolie maar louter water afleverde? “In voorraadtanks ontstaat condens. Dus heb je altijd wat water. Een binnenvaartschip had bij ons gasolie ingenomen. Bij het leegpompen ergens in het oosten van het land kwam slechts water uit de boot. Wij zouden geen gasolie maar water hebben geleverd. Het schip had geloof ik vier compartimenten.” Wat te doen? Stuur maar monsters van het water. Uit alle compartimenten aparte monsters. “Het water uit de compartimenten had verschillende samenstellingen. Hoe kon dat nou? Vier soorten water aan boord. Daarop zijn we de route van het schip nagegaan. We konden precies vaststellen waar de olie geloosd was.” Het verhaal van de olieroof deed snel de ronde. “Dat was nog het meest grappige. Op mijn schaakvereniging waren drie havenloodsen met elkaar aan het praten. Wat was het onderwerp? De door ons ontdekte olieroof.” De afdeling spectrometrie van Knipscheer was klein, in al die jaren hooguit drie personen sterk. Het aantal medewerkers op het gehele complex daalde door reorganisaties van honderd tot een stuk of vijftig. De korte lijnen zorgden voor een prettige werkomgeving. “Olieroof op binnenvaart“ Scheikunde en schaken In zijn werkzame jaren waren de dagen van Knipscheer gevuld met scheikunde en schaken. Tegenwoordig is hij beperkt in energie en vooral mantelzorger. Knipscheers faam als schaaktrainer op scholen snelde hem destijds vooruit. Op naar Oostvoorne, terug naar Brielle. Jarenlang telde de groep die les kreeg meer dan honderd kinderen. En jawel, onder zijn leiding werd een viertal Nederlands jeugdkampioen. “Door de weeks ging ik naar de scholen. Iedere zaterdag een toernooi. Op zondag werkte ik alle uitslagen uit. ‘s Maandags begon de cyclus opnieuw. Van september tot mei was ik van de vloer.” In 2007, zestig jaar oud, ging Knipscheer met pensioen. Liefst wilde hij nog doorwerken. Na een dag fotograferen in de duinen was hij om. Hoe prachtig om weer vrij te zijn. “Zonder fototoestel ben je binnen anderhalf uur weer thuis. Met een camera ga je op zoek, blijf je bezig”. Theo leoné Vestingstad Brielle. Foto’s Theo Leoné 9

Eerst het goede nieuws. De pensioenen van PGB hoeven niet gekort te worden, de dekkingsgraad is bij ‘ons’ pensioenfonds niet buitensporig goed maar wel hoog genoeg om kortingen te voorkomen. Het minder goede nieuws: er is ook aanspraken op een toekomstig pensioen zien dalen. Vooral de metaalfondsen verzetten zich met hand en tand tegen kortingen. ‘’Nu korten op de pensioenen van miljoenen Nederlanders is idioot en onverantwoord. We zitten gewoon pensioenen tot in lengte van jaren te kunnen betalen. Ook de behaalde rendementen zijn over het algemeen voldoende, hoewel daar wel een ruime variatie in zit. PMT-bestuurder Brocken: ‘’Het probleem zit hem niet zo zeer in de vermogenspositie en het rendement, maar dat we in dit stelsel op een soort Korten van miljoen pensioenen een geen ruimte om de PGB-pensioenen te indexeren, zoals ook elders in deze ExPress wordt uitgelegd. En dan het écht slechte nieuws: voor honderdduizenden andere gepensioneerden dreigt wel korting en dat al op 1 januari volgend jaar. ‘’Een tikkende tijdbom,’’ zeggen velen in en om Den Haag. Het korten van pensioenen, waarover de laatste tijd veel is geschreven en gezegd, dreigt met name voor PMT en PME, de twee pensioenfondsen voor de metaal, techniek en elektroindustrie. Beide pensioenfondsen met samen rond een half miljoen gepensioneerden melden al enige tijd 'dat de kans toeneemt dat er in 2020 gekort moet worden’. Daarnaast hangt de kortingsdreiging ook nog altijd boven het grootste pensioenfonds van ons land, het ABP dat ruim 620.000 gepensioneerden telt, en bij een flink aantal kleinere fondsen. Korten heeft, voor de duidelijkheid, ook gevolgen voor alle andere deelnemers van die fondsen die hun “We gaan ten onder als we niet verlagen” rond de 100 procent dekkingsgraad. We hebben het geld dus in kas. Het is toch niet uit te leggen dat we dan nu moeten korten,’’ zegt bestuursvoorzitter Eric Uijen van het Pensioenfonds Metaal & Elektro PME in een interview met De Telegraaf. Zijn collega Jos Brocken van Pensioenfonds Metaal & Techniek PMT: ‘’Je krijgt het wel uitgelegd maar het wordt niet geaccepteerd. Mensen, we hebben 75 miljard in kas, we krijgen een miljard meer premie binnen per jaar dan we uitkeren maar we gaan ten onder als we niet verlagen. Terwijl dat verlagen voor veel mensen een dramatisch effect heeft.’’ 1.400 miljard in kas De metaalfondsen hebben, net als vrijwel alle andere fondsen waaronder zeker het PGB, voldoende geld in kas. Overal valt te lezen dat de Nederlandse pensioenwereld op 1.400 miljard aan reserves zit, ruim voldoende om de surplace blijven qua dekkingsgraden omdat we hele lage rentes hebben. We kunnen wel schokken in rendementen opvangen maar rentes op dit lage niveau, dat gaat niet.’’ Het werkelijke probleem zit ‘m, zoals ook door VVG-PGB en het PGB zelf al tijden wordt betoogd, in de rekenrente. Dat is het rentepercentage dat de pensioenfondsen van toezichthouder de Nederlandsche Bank moeten hanteren om de toekomstige verplichtingen te berekenen. Bij een lage of zelfs buitengewoon lage rente, zoals nu al enkele jaren het geval is, zijn de verplichtingen omgekeerd relatief hoog en komt er per saldo een lage dekkingsgraad uit de bus. Die dekkingsgraad lag bij de al genoemde metaalfondsen begin dit jaar rond de 100 procent terwijl dat van DNB minimaal 104,3 procent moet zijn om kortingen te voorkomen. De Nederlandsche Bank én in het voetspoor daarvan minister Koolmees van SZW willen, zoals bekend, niet aan die dekkingsgraad tornen zolang het huidige pensioenstelsel met z’n harde toezeggingen blijft zoals het is. Wel heeft een commissie onder leiding van oudminister Dijsselbloem een advies over die rekenrente opgesteld. Dat was bij het schrijven van dit artikel nog niet bekend, actuele informatie staat op onze website www.vvgpgb.nl. Koolmees wil, net als een reeks voorgangers, het pensioenstelsel graag 10

herzien maar pogingen van polderend Nederland om daar een akkoord over te bereiken zijn dit najaar definitief gestrand. Eén van de belangrijkste struikelblokken is de voortdurende verhoging van de AOW-leeftijd maar ook de verplichte deelname van omstandigheden en voorkeuren van deelnemers. Met de status quo lijken in ieder geval maar weinigen gelukkig te zijn.’’ Koolmees wijst er daarbij op dat de sociale partners bij het - stuk gelopen - overleg vooral hebben tikkende tijdbom de inmiddels meer dan 1,2 miljoen ZZP-ers aan pensioenfondsen vormt een belangrijk discussiepunt. De vakbonden, de FNV voorop, hebben al een nationale actiedag voor een lagere AOW-leeftijd gehouden terwijl er nog één op het programma staat. Die bonden noemen daarbij terloops ook verbetering van de pensioenen voor iedereen die al gepensioneerd is maar uit het verdere verloop van de acties is duidelijk dat dat toch vooral een lippendienst is. Een teken aan de wand is in dat verband dat de koepels van verenigingen van gepensioneerden KNVG-NVOG, waar ook onze VVG bij is aangesloten, zich daags voor de actiedag van 18 maart opeens terugtrokken omdat de bonden zich niet aan de afspraken hielden en de vertegenwoordigers van de gepensioneerden geen eerlijke kans boden om op de podia hun zegje te doen. Heft in handen Hoe het nu verder gaat met de herziening van het pensioenstelsel is nog altijd niet duidelijk. Minister Koolmees heeft 1 februari in een brief aan de Tweede Kamer gemeld dat hij nu zelf het mes in handen neemt. De noodzaak om het bestaande stelsel op de schop te nemen blijft volgens hem immers onverminderd groot. ‘’Het huidige stelsel leidt tot een discussie tussen generaties over de verdeling van het beschikbare pensioenvermogen en is onvoldoende toegerust op de veranderende arbeidsmarkt en op toegenomen verschillen in persoonlijke ingezet op ‘meer perspectief op indexatie’. ‘’De prijs die in de huidige uitkeringsovereenkomst wordt betaald voor nominale zekerheid wordt door velen te hoog gevonden; door de bijbehorende buffereisen raakt voor menig fonds indexatie langdurig uit beeld. Sociale partners spraken daarom een voorkeur uit voor een contract waarin niet langer nominaal zekere toezeggingen worden gedaan. Daarmee kunnen fondsen bij financiële meevallers eerder indexeren. Anderzijds zal bij tegenvallers eerder gekort moeten worden.’’ De minister werkt nu aan een ‘robuuster en persoonlijker pensioenstelsel’. In de eerste plaats is dat wetgeving om de doorsneesystematiek op te heffen met een ‘transitieplan’ voor mensen die door zo’n overgang ernstig getroffen zouden worden. Het idee is geopperd om de miljarden die dat vergt door de pensioenfondsen op te laten hoesten wat zeer nadelig uit kan pakken voor de indexatie van de gepensioneerden. Verder moet de in 2016 ingevoerde verbeterde premieregeling aantrekkelijker worden, moeten pensioenfondsen meer maatwerk kunnen toepassen bij hun beleggingen en wil het kabinet ook het opnemen van een bedrag ineens op het moment van pensionering mogelijk maken. Die plannen en ideeën zitten nu allemaal in de Haagse koker. Wanneer ze er uit komen is nog onduidelijk, laat staan dat duidelijk is hoe het vernieuwde pensioenstelsel er uiteindelijk uit gaat zien. Maar ondertussen tikt de tijdbom van de dreigende kortingen wel door en krijgen ‘onze’ gepensioneerden nog steeds geen indexatie. Ruud Peys 11

“In winkels zie je hele maatschappij” Wim van Dijk van eierzoeker tot ijv De ijzers onder, schaatsen. Meer dan Wim van Dijk wil toegeven waren zijn Elfstedentochten in februari 1985 en 1986 mijlpalen. Vergeet ook de strenge winter van 1963 niet. Stiekem reed hij bij Dokkum een stuk mee. “De mens verandert niet zo veel. De patronen zijn redelijk stabiel. Wat mij het meest interesseert, boeide me als jongetje in Friesland ook al. Het buiten zijn, eieren rapen, schaatsen. Het geluk dat je haalt uit lezen en schrijven. Als je ouder bent en terugkijkt herken je de iconen van je leven. De leraar Nederlands die me geestdrift voor taal bijbracht, industrieel ontwerper Friso Kramer, de Zweed Frits Ahlquist – hij liet zien hoe je leiding kunt geven met charme. Ook Albert Heijn hoort in mijn rijtje.” Wim van Dijk (1948, Metslawier) kende wilde jaren als student sociologie in Groningen. De jaren zestig roerden zich. “Vijf jaar was ik werkstudent in een psychiatrische inrichting. Daar heb ik meer geleerd dan op de universiteit. Als student leefde je er op los. In de kliniek betekende je iets voor de mensen. Ik zag iemand in mijn armen sterven. Heel indrukwekkend. De liefde van de verplegers voor hun patiënten. Heel mooi. Je merkt dat patiënten zich aan je gaan hechten, aan zo’n hippe vogel.” Voor niks en niemand bang vond Van Dijk werk in Amsterdam bij Ahrend Kantoormeubelen. Werd bij het lastige bedrijf hoofd personeelszaken. Ahrend: 600 medewerkers en een wilde academicus. “Ik kwam van de universiteit en wist van niets. Was creatief en kritisch. Moest nog veel leren. Wat heb ik een grote mond gehad. Friso Kramer, bekend van zijn kegelvormige straatlantaarn, liet aan de directie een stoel zien. Wat ze daar van vonden. Mijn reactie: “Weet je wat je doet, laat de stoel zien aan de doelgroep”. Hij: 12 “Ben je gek? Ik ben een ontwerper”. De raad van bestuur vond mijn onbevangen opmerkingen wel leuk.” Op Ahrend volgde Albert Heijn. Zes jaar was Van Dijk personeelschef van zo’n 400 kleine winkels waar uiteindelijk 15.000 mensen zouden werken. “Bij Albert Heijn heb ik het vak geleerd. Ik moest naar alle branden. Vrolijke branden zoals jubilea tot mensen die hun baan niet aankonden en fraude toe. Vreselijk soms.” “Eerst plannen, dan rennen heb ik altijd onthouden“ In 1985 wisselde Van Dijk naar de post Hoofd Beleidsontwikkeling. Hoe de klantvriendelijkheid te bevorderen, hoe krijg je met massacommunicatie alle neuzen dezelfde richting op? Als hoofd van een vijfkoppig team werkte de in het westen neergestreken Fries een formule uit voor een nieuwe generatie klanten en medewerkers. “Een mooiere klus kun je niet krijgen. In heel wat landen heb ik formules bekeken. Wat werkt en waarom. De formule werd voor het eerst in Tilburg en later landelijk toegepast. Meneer Heijn had de slagzin: eerst plannen, dan rennen. Heb ik altijd onthouden. Ik zeg de slagzin elke dag wel een keer.” Een vergissing was de overstap naar het Sociaal Fonds Bouwnijverheid. Wat een ambtenarij. Wel hard gewerkt maar Van Dijk was duidelijk niet op zijn plek. Na zes jaar bouw keerde Van Dijk kort voor de eeuwwisseling terug naar de detailhandel. De keuze viel op A&P, voorheen Jac Hermans. Spannende tijden. Van Dijk wist bij binnenkomst al dat de Duitse eigenaren A&P wilden verkopen. In 2002 volgde de overname door Schuitema en verschenen op de winkels de borden C1000. “Ik was blij weer bij de detailhandel te zijn. Zet mij maar in een kantine of winkel. Daar komt de hele maatschappij over de vloer. Geweldig. Veel mensen bij A&P waren bang. Wat gaat met mijn baan gebeuren, wat met de winkels? Daar was ik volop mee bezig. Hoe haal je de angst bij de mensen weg. De overname verliep goed, een interessant proces.” Nooit nog had Van Dijk met Weide, koeien, vogels. Heerlijk het buitengebied in, zoals in de jonge jaren Foto’s Theo Leoné

jv jverig natuurbeschermer ondernemers gewerkt, zelfstandige winkeliers. Wat blij waren ze met de helpdesk en cursussen tot beter ondernemerschap. Binnen C1000 werden de bakens opnieuw verzet. Sinds 2009 komt in huize Van Dijk maandelijks het pensioen binnen. “Is ie weer. Waanzinnig. Wat een zorg minder.” Tijd kwam vrij om oude interesses nieuw leven in te blazen. Fietsen, Wim van Dijk: “Als werkstudent in een psychiatrische inrichting heb ik meer geleerd dan op de universiteit.” schrijven, eieren zoeken. “We wonen sinds 2013 in Heiloo. Bij het 450 jaar bestaan van de polders hier hebben we een schrijfwedstrijd georganiseerd. Ik kreeg honderd gedichten en verhalen. Een jury wees de prijswinnaars aan. In een kapel vond met zang de presentatie van het boek plaats. Een leuk proces en je leert direct veel mensen kennen.” Van eierzoeker is Van Dijk vogelbeschermer geworden. Ieder voorjaar trekt hij wekelijks met een groepje naar de weiden van boer Willem om stokken te plaatsen bij de nesten van tureluur, grutto en scholekster. Dan gaan bij het maaien geen nesten verloren. “We experimenteren met een drone om de nesten te vinden. We volgen de nesten om te zien of de eieren uitkomen en de jongen vliegvlug worden.” Theo leoné 13

De Wmo is neergelegd bij de gemeenten omdat die dicht bij hun inwoners staan Maatwerk, dat is het uitgangspunt bij de Wet maatschappelijke ondersteuning, beter bekend als de Wmo 2015. De één heeft een traplift nodig, de ander huishoudelijke hulp, een derde moet begeleiding of aangepast vervoer hebben en dan zijn er ook nog mensen voor wie een combinatie van dat soort voorzieningen de beste oplossing is. “Iedereen wil natuurlijk het liefst zo lang mogelijk zelfstandig blijven wonen in de eigen buurt met het eigen sociale netwerk. De uitvoering van de Wmo is in 2015 overgegaan van het rijk naar de gemeenten,” zegt Kim van der Weijden, beleidsadviseur Wmo bij de gemeente Diemen. De Wmo is neergelegd bij de gemeenten omdat zij dicht bij hun inwoners staan en op die manier goed kunnen inspelen op wat die inwoners nodig hebben. Binnen de Wmo vallen een aantal voorzieningen om langer thuis te blijven wonen bijvoorbeeld 14 Wmo helpt oudere om la zelfstandig te blijven wo hulp bij het huishouden, hulpmiddelen (zoals een rolstoel of en scootmobiel), begeleiding en woningaanpassingen. Wie dus op een bepaald moment een voorziening nodig heeft om in eigen huis te kunnen blijven – of soms naar een andere aangepaste woning te verhuizen - dient zich in eerste instantie te richten tot de gemeente. Hoewel de gemeenten in ons land die taak naar eigen inzicht in kunnen vullen en vaak ook verschillend uitvoeren, zijn de grote lijnen wel hetzelfde. De aanvraagprocedure voor een Wmo-voorziening verschilt per gemeente maar de procedure daarna verloopt vrijwel overal hetzelfde. In bijna alle gevallen gaat er iemand namens de gemeente op huisbezoek om de situatie ter plaatse te bekijken en met de aanvrager te bespreken. Daarbij kan een familielid of andere bekende aanwezig zijn maar ook kan desgewenst een onafhankelijke cliëntondersteuner ingeschakeld worden. Zo’n bezoek is vooral bedoeld om te kijken of de aanvraag wel alles dekt wat er nodig is. Zo kan iemand bijvoorbeeld om een traplift vragen, maar kan hij of zij zich dan ook boven zelf redden of zijn er bijvoorbeeld ook beugels in de douche nodig? Als iemand huishoudelijke hulp verzoekt, hoe groot is het huis dan en wat wil men precies gedaan

a o hebben, dat maakt uit hoeveel uur nodig is. ‘’Tijdens zo’n bezoek ontvang je misschien ook signalen dat iemand eenzaam is. Dan wordt samen met die persoon gekeken hoe er nieuwe contacten gezocht kunnen worden of verwezen naar activiteiten in de buurt’’. anger onen Wmo-indicatie De gemeente geeft een Wmobeschikking af waarin staat wat de problemen zijn, wat de mogelijke oplossingen zijn, wat de aanvrager zelf kan oplossen en waar de gemeente in ondersteunt. Het pakket voorzieningen en diensten dat onder de Wmo valt is daarbij redelijk uitgebreid. Al genoemd zijn huishoudelijke hulp en ‘technische’ voorzieningen maar ook kan het gaan om dagbesteding- of andere begeleiding of aanvullend openbaar vervoer waarmee mensen die niet (meer) in staat zijn om met het openbaar vervoer te reizen een busje of auto kunnen aanvragen om hen te brengen en te halen. De regeling voor aanvullend openbaar vervoer verschilt wel per gemeente. In Diemen kan iedereen van 75 jaar of ouder gebruik maken van het aanvullend openbaar vervoer, voor anderen is een Wmoindicatie nodig. Daarbij geldt een grens van 30 kilometer, wat daarbuiten valt wordt op landelijke schaal georganiseerd onder de naam Valys. ‘’Dus als iemand die hier woont met de Kerst naar z’n zoon of dochter in Groningen wil, dan kan hij of zij gebruik maken van de diensten van Valys,’’ geeft Van der Weijden als voorbeeld. Een ander aspect dat onder de Wmo valt is mantelzorg-ondersteuning, bijvoorbeeld door degene die de zorg nodig heeft een paar dagdelen per week passende dagbesteding aan te bieden. Is de beschikking eenmaal rond, dan worden de zaken verder ingevuld door gespecialiseerde zorgaanbieders die door de gemeenten zijn gecontracteerd. Daarbij kan het bijvoorbeeld gaan om leveranciers van scootmobielen of trapliften, bedrijven die huishoudelijke hulp regelen of gespecialiseerde vervoerders. Vaak gaat het daarbij om bedrijven die op plaatselijke of regionale schaal werken 15 hoewel er voor specifieke diensten of producten ook landelijke aanbieders worden ingeschakeld. De leveranciers en zorgaanbieders hebben rechtstreeks contact met de aanvrager. ‘’Dat is veel praktischer, als de huishoudelijke hulp een keer niet kan komen omdat je naar het ziekenhuis moet dan kun je dat zelf even doorgeven, daar hoeven we als gemeente niet steeds tussen te zitten.’’ Persoonsgebonden Budget Behalve deze zogenaamde ‘hulp in natura’ bestaat ook het Persoonsgebonden Budget, dat net als ‘ons’ pensioenfonds wordt afgekort als PGB. In dat geval wordt de aanvrager een bedrag of budget beschikbaar gesteld waaruit hij of zij zelf de noodzakelijke voorzieningen of diensten kan betalen. Zo’n PGB wordt in de praktijk door de gemeente ‘overgemaakt’ aan de SVB waar de betrokkene de rekeningen dan in moet dienen. Voor zo’n PGB gelden wel strikte voorwaarden. In de eerste plaats moet vast staan dat de aanvrager of bijvoorbeeld een familielid het zelf allemaal goed kan regelen. Daarnaast worden er eisen gesteld aan de in te schakelen leverancier of dienstverlener. “De uitvoering van de Wmo is in 2015 overgegaan van het rijk naar de gemeenten“ Dat bedrijf of de persoon moet aantoonbaar voldoende kwaliteit van zorg kunnen bieden en moet met de aanvrager een zorg-overeenkomst afsluiten die door de gemeente goedgekeurd dient te worden. In de praktijk komen PGB’s dan ook veel minder voor dan zorg in natura waarbij men alles via de gemeente kan regelen. Tenslotte is het goed te wijzen op een recente ingrijpende wijziging in de eigen bijdragen die voor de Wmo gelden. Per 1 januari dit jaar zijn die bijdragen niet meer afhankelijk van inkomen of vermogen maar geldt altijd en voor iedereen een bedrag van 17,50 euro per vier weken. Dat zou tot gevolg kunnen hebben dat met name ouderen met meer financiële slagkracht vaker een beroep op de wet gaan doen. De eigen bijdrage kon voor hen voorheen oplopen tot enkele honderden euro’s per maand, wat een reden kon zijn om geen gebruik te maken van de Wmo maar bijvoorbeeld huishoudelijke hulp zelf te regelen. Met een veel lagere eigen bijdrage ligt een aanvraag voor Wmo-steun eerder voor de hand. Ruud Peys De zorg wordt ingevuld door gespecialiseerde dienstverleners

Soms kan thuishulp nodig zijn; hoe gaat dat in z’n werk? Soms kan er een moment komen dat hulp thuis noodzakelijk is. Omdat je ouder bent en minder gemakkelijk jezelf aankleedt en doucht. Of omdat je net uit het ziekenhuis komt en nog herstellend bent. Het uitgangspunt bij VGZ is dat de klant de regie voert over de eigen gezondheid en zorg. Als iemand hulpbehoevend is, doet hij of zij in eerste instantie een beroep op het sociale netwerk zoals familie of andere naasten. Als toch aanvullende zorg nodig is, zijn het professionals – bijvoorbeeld huisartsen, zorggroepen of wijkverpleegkundigen – die deze zorg leveren. VGZ ziet wijkverpleegkundigen daarbij als de spin in het web van de keten. Zij moeten de ruimte krijgen om hun professionele rol te pakken, naast de huisarts. Het is dan ook essentieel dat de wijkverpleegkundige en de huisarts goed samenwerken. Maar hoe gaat dat in z’n werk, thuiszorg aanvragen? Stel u heeft zorg nodig. 1. U kunt dat kenbaar maken aan bijvoorbeeld de huisarts maar u kunt ook zelf naar een organisatie bellen die in uw gemeente of regio wijkverpleging/thuiszorg verzorgt. Indien u via VGZ verzekerd bent, dan is het belangrijk te vragen of deze instantie een contract heeft met VGZ. 2. In alle gevallen beoordeelt een deskundige wijkverpleegkundige of u aangewezen bent op zorg die door de zorgverzekeringswet vergoed wordt. 3. Deze wijkverpleegkundige stelt op basis van de bevindingen bij u thuis een zorgplan op. Stel dat er zorg nodig is die niet onder de 16 Zorgverzekeraar VGZ, waarmee de VVG-PGB een overeenkomst heeft voor ledenkorting, zet op verzoek van ExPress uiteen hoe het aanvragen en verder regelen van thuiszorg in zijn werk gaat. zorgverzekeringswet valt, dan verwijst de wijkverpleegkundige u door naar de gemeente (zij zijn verantwoordelijk voor zorg op basis van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning, oftewel Wmo, zie ander artikel in deze ExPress) of naar het Centrum Indicatiestelling Zorg (CIZ) dat u moet beoordelen als er langdurige zorg nodig is (valt onder de Wet Langdurige Zorg). 4. Heeft de wijkverpleging een contract met VGZ dan mag de zorg direct geleverd worden. Is dit niet het geval, dan moet de zorgaanbieder een aanvraagformulier indienen bij VGZ. Het zorgplan moet meegestuurd worden als er zorg wordt aangevraagd voor een periode langer dan drie maanden en meer dan zeven uren per week. Is er sprake van een minder intensieve periode, dan kiest VGZ ervoor om direct, zonder inhoudelijke beoordeling, toestemming te verlenen. Dit doen we om papieren rompslomp te voorkomen. 5. Het bij VGZ ingediende zorgplan wordt door deskundigen beoordeeld. Zij bekijken of de inzet van de zorg klopt met wat er met u aan de hand is. Het kan voorkomen dat VGZ vindt dat het zorgplan aangepast moet worden, dit gebeurt na overleg met de betreffende wijkverpleegkundige 6. De toegekende toestemming (machtiging) wordt vervolgens schriftelijk naar de wijkverpleegkundige en de klant verstuurd. Hierop staan de uren persoonlijke verzorging en / of verpleging vermeld per bepaalde periode / termijn. 7. Wanneer de machtiging is verlopen dient er tijdig een nieuwe machtiging aangevraagd te worden. Misschien lijkt dit ingewikkeld, maar VGZ kan u verder helpen als u er niet uit komt. Het is daarbij handig om twee dingen te weten: welke polis heeft u (een natura of restitutie) en heeft de wijkverpleging die u misschien al uitgezocht heeft een contract met VGZ? Dit laatste kunt u via deze link eenvoudig opzoeken. https://www.vgz.nl/zorg-regelen/ zorgadvies Heeft u hulp nodig? Via deze link ziet u de antwoorden op veel gestelde vragen en kunt u via chat of telefoon contact leggen met de klantenservice van VGZ. https://www.vgz.nl/klantenservice? icmp=mi-5-0 Ruud Peys

PGB maakt grote sprongen Omdat ik als lid van een campagne team betrokken was bij de Provinciale Statenverkiezingen Noord-Holland heb ik nogal wat mensen gesproken de afgelopen maanden. Zwoegend in de gietregen met druipende boodschappentassen (nee, het weer was niet bereid de democratie in een zonnig daglicht te stellen) wilden velen toch graag hun zegje doen. Al gauw kwam de pensioenfrustratie aan de orde. Vaak in lange, aangrijpende verhalen. Maar soms ook met weinig omhaal van woorden: boos. De conclusie was – anders dan het complexe onderwerp zelf – volkomen helder. Men begrijpt er, kort gezegd, niets van! De jarenlange, vruchteloze pensioenonderhandelingen en de jaar op jaar dalende koopkracht (soms 18%) blijven niet zonder gevolg: het vertrouwen in ons wereldwijd geprezen pensioensysteem is, in ieder geval in eigen land, soms ver te zoeken. Het ondoorgrondelijke jargon, waarmee de pensioendiscussie is doorspekt, helpt niet om het vertrouwen te herstellen. In Schagen liep ik tussen het winkelend publiek een gepensioneerd PGB-echtpaar tegen het lijf. Na de aanvankelijke verrassing over onze PGB-verbondenheid, vertrouwde de man mij toe dat hij zijn interesse in het fonds had verloren. Waar hij vroeger nog actief, via de vakbond, aan ondersteuning van ons sociale systeem had bijgedragen, had hij zich nu in wantrouwen afgekeerd. Logisch. Zoals ook voorzitter Jos van Rijsingen bij de laatste ALV memoreerde: ‘Het is aan niemand uit te leggen dat het pensioengeld tegen de plinten klotst, terwijl gepensioneerden al 15 jaar op de blaren zitten.’ Animatiefilms Gelukkig kon ik mijn gesprekspartner met een gerust hart aanraden juist wel betrokken te blijven en goed de PGB website in de gaten te houden, omdat PGB kosten nog moeite spaart om af te rekenen met jargon en verdwaaltaal en zich enorm inzet voor begrijpelijke communicatie. Sterker nog: communicatie is een van de speerpunten van de professionaliseringsslag die PGB de afgelopen jaren in gang heeft gezet en die langzamerhand vruchten begint af te werpen. Een stijgend Ook voor ons, als VO, is professionalisering en doelgerichtheid van de organisatie een belangrijke ontwikkeling. Het gehanteerde pariteitsbeginsel, de evenredige vertegenwoordiging van belanghebbenden (werkgevers, werknemers en gepensioneerden), dat bij sommige organisaties tot blokvorming leidt, veroorzaakt bij PGB juist een constructieve samenwerking waar iedereen op basis van vermogen, capaciteit en interessesfeer bijdraagt aan het uiteindelijke doel van het fonds: optimaal beheer van het pensioenvermogen. Ook in het bestuur zijn de scheidslijnen tussen de verschillende belangengroepen niet merkbaar. Een situatie die vertrouwen bij alle partijen oproept. Op de drukbezochte ALV in Amersfoort is ook plaats voor een VO onderonsje: links op de voorgrond het zeer gewaardeerd VO-lid Henk Janssen, die na ruim 12 jaar inzet afscheid van het VO heeft genomen. aantal pensioenvraagstukken wordt op de website in korte animatiefilms uiteengezet. Vragen en suggesties kunnen, behalve telefonisch, ook buiten kantooruren via de chatservice worden gemeld. Op de site is ook sinds kort een canon te zien van de geschiedenis van PGB (Nederlands oudste pensioenfonds, opgericht door de eerste vakbond in ons land). Sinds ik verleden jaar namens de gepensioneerden ben toegetreden tot het Verantwoordingsorgaan, (VO) heb ik gezien hoe PGB grote sprongen maakt. En niet alleen op het gebied van communicatie. De verdere professionalisering spitst zich toe op vrijwel alle aandachtsgebieden. Zo werd PGB voor zijn vernieuwend dynamisch beleggingsbeleid (dat beter bestand is tegen de volatiele financiële markten) zowel in 2017 als in 2018 bekroond met een prestigieuze IPE (Investments & Pensions Europe) Award. Ook is er de laatste jaren hard gewerkt om een breed scala van verschillende pensioenregelingen technisch uit te kunnen voeren en zo verschillende bedrijfstakken en ondernemingen onderdak te kunnen bieden terwijl de sociale basis van het bedrijfstakpensioenfonds behouden blijft. Lariekoek De open sfeer zorgt ervoor, zo heb ik het afgelopen jaar mogen meemaken, dat het VO zich op alle terreinen ‘proactief’ kan opstellen in plaats van de wettelijk verplichte handtekening als mosterd na de maaltijd bij het kruisje te mogen zetten. Dit jaar zal het VO zijn vergaderrooster afstemmen op de vergaderagenda van het Bestuur, wat ons de gelegenheid geeft om tijdig vragen en opmerkingen in het besluitvormingsproces in te kunnen brengen. Het open beleid brengt natuurlijk ook verantwoordelijkheden met zich mee: tijdens een tweedaagse ‘heisessie’ in april hebben we ook onze eigen rol kritisch onder de loep genomen. Kunnen we binnen het VO de effectiviteit nog vergroten? Moet de commissie-structuur aangescherpt, zodat ieder lid op bepaalde onderwerpen expertise kan opbouwen en bijhouden? Zeker is dat de steeds hogere eisen aan (bij) scholing door PGB zullen worden gefaciliteerd. Want serieus genomen worden is één, maar dan moet je ook ‘serieus’ aan het besluitvormingsproces kunnen bijdragen. Elkaar lastig vallen met lariekoek is in een professionele organisatie, met de verantwoordelijkheid voor een enorme berg spaargeld van mensen, niet aan de orde. Nicoline Maarschalk Meijer 17

Welhaast iedere drie dagen roept iemand dat de lonen omhoog moeten. En de pensioenen dan? Is het vermogen van 1400 miljard euro op de plank soms niet genoeg? De Limburger Walter Roukens vraagt actie. Vanuit Voerendaal bestookt hij politici en pensioenbestuurders met gepeperde brieven. “Ik ben te oud om naar het Malieveld te gaan”, zegt Walter Roukens, geboren in 1932 te Heerlen. “Maar ik begrijp niet hoe de Tweede weer aangetrokken. Overal zijn potjes open gegaan om te investeren. Cijfers van het Planbureau en het Bureau voor de Statistiek laten zien dat de welvaart sprongsgewijs toeneemt. Gemiddeld gesproken. Want wat valt op? De ouderen raken achterop door stilstand en dreigende korting van de pensioenen. En dat tegen een decor van de stijgende ziektekosten. “Kamerlid Pieter Omtzigt geeft de Europese Bank de schuld dat onze pensioenen niet geïndexeerd worden. Ik dacht: het moet niet gekker worden. Heb daarom Omtzigt een brief Waarom gaan lonen wel maar de pensioenen niet omhoog? Kamer het klaar krijgt om zo veel mensen in de steek te laten. Mensen die van de AOW en een klein pensioentje leven, moeten verrekt zuinig zijn. De lonen gaan jaarlijks 1,5 tot 2 procent omhoog. Mijn pensioen is in 22 jaar één keer geïndexeerd. Waar hebben we het over? Als er nu geen geld in kas was. Dan heb je pech gehad. Het totale vermogen van de gezamenlijke pensioenfondsen bedraagt echter 1400 miljard!” Roukens verwoordt de onvrede die bij grote groepen gepensioneerden leeft. Na een lange recessie is de economie geschreven. Met mijn 87 jaren ben ik te oud om naar het Malieveld te gaan. De gepensioneerden laten veel te veel over zich lopen. Er wordt geen stelling genomen. Waarom toch?” Roukens houdt de ontwikkelingen aan het pensioenfront nauwlettend in de gaten. Pluist de kranten uit, verzamelt informatie en confronteert. “Op 22 januari kwam de Kamer voor de eerste keer bijeen om over de rekenrente te praten. Een initiatief van Martin van Rooijen van 50Plus. Twintig man kwam opdagen in de Kamer, zo groot was de Walter Roukens: “Mij krijg je niet in een geel hesje. Niet mijn categorie. De regerings-partijen maar ook de pensioenfondsen laten het liggen.” Walter Roukens: “De pensioenfondsen hebben een vermogen van 1400 miljard euro. Geld genoeg voor indexeringen.” Familiewapen van Roukens: strijdbaar. 18 belangstelling. Het voorstel om wat aan de rekenrente te doen werd gewoon weggevaagd.” De kwieke Limburger is een mannetjesputter. Schetst zichzelf als iemand die altijd als eerste op de zaak was en als laatste vertrok. Gepokt en gemazeld in het grafische vak. Werkte van 1948 tot 1975 – onderbroken door zijn militaire dienst – bij het Limburgs Dagblad in Heerlen. Hij bezocht de grafische scholen in Amsterdam en Utrecht om zich te bekwamen in techniek, calculatie en bedrijfsbeheer. Wilde hogerop komen. “Bij de krant leerde ik de journalisten kennen. Zelfstandig en een beetje eigenwijs. Had de directie wel eens moeite mee. Ik mocht dat wel.” In 1975 pakte Roukens de rol van directeur bij een reclamebureau op. Om “Politiek laat me IN TERVIEW

? e ? twee jaar later verkoopleider en later commercieeldirecteur te worden van Alberts Drukkerijen in Sittard. Op de vraag van collega Marius Groeneveld om samen een eigen boekdrukkerij te beginnen zei Roukens in 1982 volmondig ja. Op het hoogtepunt werkten bij het bedrijf 34 mensen. In 1993 ging de Limburger met pensioen. Vanuit zijn brede interesse pakte Roukens tal van bestuurlijke taken op. Zo zat hij een jaar of twaalf in een cliëntenraad van een bejaardenhuis en was hij acht jaar schoolbestuurder. Momenteel is hij nog voorzitter van Tafeltje Dekje – misschien nog een jaar of twee. ensen in de steek“ Helder op zijn netvlies ligt 12 april 2006. Op die dag voer fregat Tromp naar open zee om door het te water laten van een krans 13.000 slachtoffers van de luchtoorlog in WO II te herdenken. In formatie vlogen vijf Lynx helikopters over. Emotioneel het saluut van de missing man, waarin een toestel de formatie verlaat. Aan boord Walter Roukens, een van de gangmakers achter monnikenwerk Failed to Return, Last Post 1940 - 1945, het namenregister van vliegtuigbemanningen met een bekende laatste rustplaats. Geen verrassing dat Roukens ridder is in de orde van Oranje Nassau. “Wat betreft de pensioenen, laten de regeringspartijen het liggen. Tuurlijk, ieder zijn ding. Van de vakbeweging moet de pensioenleeftijd omlaag, van de fondsen de rekenrente omhoog. Het belangrijkste is dat de pensioenen weer geïndexeerd worden.” Roukens snapt het negativisme van de pensioenbestuurders niet. Wil het niet snappen. Waarom telkens dat enerzijds-anderzijds? “De pensioenfondsen zijn niet in beweging te krijgen. Mij krijg je niet op het Malieveld. Ook niet in een geel hesje. Dat is niet mijn categorie. Ik lees veel, oriënteer me goed. De fondsen hebben te veel geld. Klaar!” Theo leoné Oudere moet lang wachten op verklaring CBR Veel ouderen moeten lang wachten op een gezondheidsverklaring om hun rijbewijs te kunnen verlengen. Ook voor anderen die zo’n verklaring nodig hebben lopen de wachttijden en daarmee de problemen op. De één kan zijn vrouw in het ziekenhuis niet meer bezoeken hoewel er een auto voor de deur staat, de ander kan nauwelijks meer zijn kinderen of kleinkinderen bezoeken. Voor honderden burgers die bij het CBR terecht moeten voor hun rijbewijs is de situatie schrijnend, schreef de Nationale Ombudsman al eerder. Die Ombudsman ontving alleen in de eerste maand van dit jaar 345 klachten, ‘een absoluut dieptepunt’. Burgers die belden met vragen of klachten stonden soms langer dan een uur in de wacht en werden niet teruggebeld. Ook is gebleken dat door een menselijke fout’ een vijfde van de mensen die hun rijbewijs konden ophalen tussen 24 januari en 14 maart daar geen brief over hadden gekregen. Minister Cora van Nieuwenhuizen van infrastructuur en waterstaat schaamt zich diep: ‘’Ik kan niet op een verjaardag verschijnen, ik kan nergens meer komen, of iemand begint erover’’, zei ze onlangs in de Tweede Kamer. ‘’Ik snap wel dat het CBR staat voor: Cora’s Bureau Rijvaardigheidsbewijzen. Dat had ik natuurlijk eigenlijk helemaal niet moeten zeggen, want ik kom er nu nooit meer vanaf!’’ Het ministerie legt onder meer uit dat er door de vergrijzing veel meer 75-plussers zijn die willen blijven rijden en een gezondheidsverklaring van het CBR nodig hebben. Nu al vragen velen van hen dat zo vroeg mogelijk aan om te voorkomen dat ze zonder rijbewijs komen te zitten. Het CBR zelf stelt in een verklaring: ‘’Juist om onze klanten sneller en beter te kunnen helpen, gaat het CBR bij de gezondheidsverklaring voor het rijbewijs over op een nieuwe - geautomatiseerde - manier van werken. Daarmee zorgt het CBR ervoor dat nu én in de toekomst, waar nog meer ouderen auto willen blijven rijden, de dienstverlening goed en betaalbaar gehouden kan worden. Helaas heeft het CBR bij dit specifieke bedrijfsonderdeel vertraging opgelopen, en moet een deel van de klanten té lang wachten op een besluit. Het CBR doet er alles aan om te voorkomen dat mensen in de problemen komen met het rijbewijs.’’ Voor een volgend nummer van ExPress komen we graag in contact met leden die met de problemen bij het CBR geconfronteerd zijn. Mail ons op redactie@vvgpgb.nl en mogelijk nemen we contact met u op voor een kort interview. Ruud Peys 19

Marcel Olde Rikkert is hoogleraar geriatrie. Hij leidt in Nijmegen de afdeling geriatrie van het Radboud UMc en het Radboud Alzheimer centrum. Ruim 300 wetenschappelijke publicaties staan op zijn naam, Old Rikkert begeleidde 30 promovendi. Schreef het boek Jong Blijven & Oud Worden. Blijf in beweging. Niet alleen lichamelijk. Zeker ook sociaal. Spieren en hersenen vragen om training. Beweging is het beste medicijn voor een gezonde oude dag. Beweeg in alle opzichten. “Lang is de veroudering buiten beeld gebleven. Informatie over hoe we met kinderen omgaan, hoe ze het beste hun stappen kunnen zetten, bestaat al lang. Over veroudering werd nooit wat verteld. Niet op de lagere school, niet in het voortgezet onderwijs. Veel mensen wachten af. Veroudering overkomt ze. Ze zien wel wat gebeurt, welke ziektes ze krijgen, hoe oud ze worden.” Hoogleraar Marcel Olde Rikkert (Hengelo, 1962) roept op om zelf de regie te houden. Sleutelwoord van het ouder worden is aanpassen. Kun je dat nog, wil je dat nog? “Iedereen heeft zijn eigen verhaal, Marcel Olde Rikkert: Wie zijn levensboek ze krijgt wellicht een hoof schrijft zijn eigen boek. Sommige mensen lijken te zeggen: schrijf jij het laatste hoofdstuk maar, dan hoef ik dat zelf niet te doen. Ik denk dat het mooiste boek het beste helemaal door jezelf geschreven kan worden. Dat vraagt dan wel om na te denken hoe dat laatste hoofdstuk eruit zou kunnen zien. Misschien kom je wel tot een hoofdstuk extra.” Olde Rikkert groeide op in Hengelo. Vader was brouwer bij Hengelo’s Bier, destijds groter en succesvoller dan Grolsch. Op scholengemeenschap De Grundel volgde Marcel het gymnasium. Leuk, die verhalen over Grieken en Romeinen. De interesse voor de medische sector ontstond pas later. “Mijn broer Henk was leerkracht, onderwijzer. Een emotionele man. Studeerde Nederlands en theologie. Hij bestookte me met van alles. Dit moet je lezen, dat ook! Ik wilde iets Beweeg, beweeg, beweeg. Niet alleen met de spieren maar ook met de hersenen. Het eerste Nederlandse kampioenschap dammen voor de wat mindere goden (categorie B en C) was februari 2019 te Westerhaar in trek bij 65-plussers. Foto Theo Leoné 20 met mensen gaan doen. In de vijfde klas drong zich de geneeskunde op. Maar dan wel breed. Niet alleen lichamelijk. Ook wat maken de mensen mee, de psychische en psychiatrische kant. En ik vond het leuk om met oudere mensen om te gaan. Daar is de belangstelling voor de geriatrie begonnen.” De poging om in Nijmegen te studeren mislukte. Leek allemaal zo leuk. Slapen kon hij onder een biljart van de familie Bongers. Uitgeloot! Waarop de blik naar Groningen ging. Na een jaar biologie – ook een heel aardige studie – dook Olde Rikkert enthousiast de geneeskunde in. Als coassistent keerde Marcel terug naar Twente, begon aan een markante periode in het Enschedese ziekenhuis Stadsmaten. “Een vormende tijd, het eerste echte meedoen. Stadsmaten had zeer markante specialisten. Goed en ook minder goed als rolmodel.” Leverspecialist professor Chris Gips had in Groningen de ouderengeneeskunst in portefeuille. Als bijopdracht weliswaar– groot was de belangstelling voor de geriatrie nog niet. Gips wees op een stageplaats in het Amsterdamse ziekenhuis Slotervaart. Daar zou Marcel Olde Rikkert: “O verschillen steeds meer. eeneiige tweelingen. M te maken met de leefsti

e f O r. Me tij elf schrijft fdstuk extra Olde Rikkert zijn eerste wetenschappelijk onderzoek doen. “In het begin was de geriatrie heel klein. Je moest echt pionieren. Het specialisme had geen status. Mijn ouders hoopten stilletjes dat ik huisarts zou worden. Dat stelde tenminste iets voor.” Oudere mensen r. Dat zie je zelfs bij Meer dan de helft heeft tijl.” Foto Remco Homan Voor de jonge medicus brak een nomadenbestaan aan. Een half jaar hier, hooguit anderhalf jaar daar. Voordat hij uiteindelijk in Nijmegen neerstreek, passeerden de haltes Almelo – “een erg goede opleidingskliniek”- , Arnhem, Venray en Leeds. Plus natuurlijk Brugge, waar hij zijn Vlaamse vrouw Sonja ontmoette. “Wel wat veel adressen in die jaren. Het werd aantrekkelijk om eindelijk ergens te wortelen. In Nijmegen kon ik promotieonderzoek doen. In 1998 werd ik staflid Geriatrie bij het Radboud Universitair Medisch Centrum.” Marcel Olde Rikkert beseft als weinig anderen hoe leefstijl en gebeurtenissen mensen vormen. “Oudere mensen verschillen steeds meer. Dat zie je zelfs bij eeneiige tweelingen. Meer dan de helft heeft te maken met de leefstijl. De resultaten vind je terug in bijvoorbeeld geheugen en hartfunctie. Zo’n 15 tot 20 procent hangt samen met erfelijkheid. De overige 30 procent wordt bepaald door ziektes en toeval. Je kunt pech en geluk hebben. Dat is ook het mooie: je hebt het niet helemaal in de hand.” Die dag in 2001. Nauwelijks te bevatten, niet direct te verklaren. Olde Rikkert kwam net terug van een congres in de Franse stad Toulouse. Het vliegtuig was al geland. Een telefoontje van Sonja. “Het gaat niet goed met je broer, hij ligt in het ziekenhuis”. De gebeurtenissen volgden elkaar snel op. Henk (48) schrok van zijn broze schoenmoeder in het Borsthuis te Hengelo. Kreeg een zware hartaanval en overleed in het Julianaziekenhuis. In een heftige kettingreactie stierf twee uur later schoonmoeder en drie uur later schoonvader. “Drie op één dag. De uitvaart was in de Lambertuskerk. Dat kleurde die jaren wel heel erg. Hoe is zoiets mogelijk? Je moet opnieuw zoeken naar evenwicht.” In zijn Groninger periode was Olde Rikkert op stage in het verpleegtehuis in Veenwouden. De ouderengeneeskunde stond nog in de kinderschoenen. Paternalistisch liepen daar de witgejaste doktoren. Eens in de week kwam de professor langs. “Rare medische zorg. Totaal geen contact met de mensen. Het onderzoek dat werd verricht ging volstrekt over hun hoofden heen. Had geen betrekking op ze. Dat kon toch niet waar zijn? Vanuit dat negatieve rolmodel kwam de vraag naar voren wat dan wel een goede gezondheidszorg is voor deze kwetsbare groep.” Op de afdeling Geriatrie van het RadboudUMC gaan zorg, onderzoek en onderwijs hand in hand. Jaarlijks komen enkele duizenden nieuwe patiënten voor een behandeling op maat. Een groep van negen geriaters, artsen in opleiding, en verpleegkundigen vangt ze op. Relatief nieuw is de aandacht voor de veerkracht. Wie kan goed herstellen van een ingreep? Is het plaatsen van een nieuwe hartklep wel zinvol? Specialisten van verschillende disciplines (soms meer dan tien) komen bij elkaar om de risico’s af te wegen. Tien jaar geleden gebeurde dat “Je moet ergens je bed voor uitkomen“ niet. “De beslissing wordt gezamenlijk genomen. Niemand wil graag een enorme ingreep om de volgende dag te merken: dit gaat niet werken. De drains blijven niet zitten, de patiënt is knal verward, complicatie op complicatie. We hebben hier in het verleden natuurlijk leergeld voor betaald.” Bewegen, bewegen, bewegen. Zorg dat je zin houdt in het leven. “Daar hoort natuurlijk de voeding bij. Je hoeft niet alles iedere dag op een weegschaaltje te leggen. Maar er is een verschil tussen gezonde en overvoeding. We hebben nu te veel last van alcohol op hoge leeftijd. Alle remmen gaan los. Het Zwitserlevengevoel, ik moet vandaag weer profiteren. Dat kan, dat is een keuze. Maar geen verstandige keuze. Als je goed kiest, kun je met veel minder geneesmiddelen toe.” Marcel Olde Rikkert constateert dat het sociale kapitaal van mensen snel belangrijker wordt. “De mensen zijn steeds individualistischer ingesteld. Ja, de gezinnen zijn kleiner dan vroeger, het aantal scheidingen een stuk meer. Het is helemaal niet zo vanzelfsprekend dat relaties in stand blijven of – als mensen wegvallen – nieuwe bindingen worden aangegaan. Vergeet niet, de mens is een sociaal dier. Je moet ergens je bed voor uitkomen. Samen iets doen en de wederkerigheid tussen mensen, vormen een geweldige prikkel om plezier te beleven. Dat wordt vaak onderschat. We hebben er ook nooit op voorgesorteerd.” Bij mannen is te zien dat als hun werk wegvalt, de sociale activiteiten doorgaans eenzijdiger zijn dan bij vrouwen. Dat heeft effecten in de jaren van 75 tot 85, voor zingeving en het in actie houden van het brein. Grote gevolgen ook voor de zorgafhankelijke 85-plusser, die meer en meer op zijn relaties steunt. “Naar mate je kwetsbaarder wordt, wil je een steviger verbinding met de omgeving. Als je alleen bent, is het heel lastig om je aan het einde van de route wat op te vrolijken. Waanzinnig moeilijk zelfs. De kansen liggen veel meer aan het begin van de route.” Theo leoné 21

Geef gehandicapte kinderen kansen Vrijwilliger voor Liliane Fonds Frits Mutsaers Armoede is dodelijk. Ook als je niet bezwijkt. Armoede verstikt kansen, vernietigt hoop. ‘Geen collectebus, geen acceptgiro. Heel belangrijk is dat de naam van het Liliane Fonds goed wordt weggezet. Als de naam goed staat, is het veel dat land van de mooie verhalen geweest – mijn afscheidsgeschenk van Coers & Roest Grafische Producties in Arnhem.’ Frits Mutsaers is in Geer-truidenberg geboren, achter de drukpers. De oudste stad van Holland (1213) ligt Frits Mutsaers: besmet met het grafische virus aantrekkelijker om donateur te worden. Dan ontstaan ook gemakkelijker scholenacties, kleedjesmarkten en sponsorlopen.’ Frits Mutsaers (1948) is in de ban van het Liliane Fonds. Open de wereld voor een kind met een handicap. Prachtig doel toch? Vervroegd trad hij uit in 2012. Nog lang niet uitgeblust. ‘Twintig jaar was ik betrokken bij de bootreizen van de Zonnebloem. Ik wilde iets maatschappelijks blijven doen. Niet weer de Zonnebloem. Ik zocht een nieuwe uitdaging.’ Iets met kinderen? Mutsaers keek om zich heen. Voerde gesprekken. Zijn ouders waren jarenlang donateur van het Liliane Fonds geweest. ‘Liliane sprong eruit. Ten opzichte van bijvoorbeeld Unicef niet al te groot, de financiën uitstekend op orde. Daar kwam bij wat ik gezien had in Indonesië. Een maand ben ik naar 22 al weer twee eeuwen in Noord-Brabant. Of Frits de zaak van zijn vader wilde overnemen? De afspraak werd gemaakt om eerst maar eens vijf jaar mee te draaien. Besmet met het grafische virus was Frits duidelijk, had zelfs de patroonsopleiding voltooid. “Bij het Liliane Fonds werd ik aangenomen als netwerkvrijwilliger“ ‘Na vijf jaar besloot ik de drukkerij niet over te nemen. Een kwestie van gevoel. Nooit spijt van gehad. Later heb ik mijn vader gevraagd wat hij daar eigenlijk van vond. Hij vond het jammer – maar wel mijn keuze. Goed dus.’ De sollicitatiebrieven van Mutsaers vielen in goede aarde. Hij mocht komen bij de Staatsdrukkerij in Den Haag, bij Rhoon Rotterdam en Veenman in Wageningen. Wie van de drie? De keuze viel op Veenman. ‘Een degelijk bedrijf en goede leerschool. Ik ging direct weer opleidingen doen. Sales en marketing bijvoorbeeld. Wonen deed ik op kamers in Arnhem. Zo leerde ik mijn vrouw kennen.’ Na zeven jaar volgde de overstap naar Habo DaCosta in Utrecht. Was daar niet op zijn gemak. Dan toch liever aan de slag bij drukkerij Linders-Adremo in Oosterbeek, waar hij directeur werd. Dat was voor mij net de grens, directeur-eigenaar een stap te ver. Bijna 25 jaar heb ik bij Linders-Adremo gewerkt. De firma werd in 2002 overgenomen. Nieuwe eigenaren waarbij alles ineens mogelijk was, maar niets werd verdiend. Binnen twee jaar ging het bedrijf, op z’n Brabants gezegd, naar de kloten. Daar stonden we dan, met twintig man op straat. Voor mij heeft dat slechts een dag geduurd. Coers & Roest had belangstelling voor onze klanten – maar daar hoorden ook mensen bij. Drie van de twintig konden aan het werk.’ Nevenfuncties zijn Mutsaers allesbehalve vreemd. Hij zat in het schoolbestuur, in de ledenraad van het Koninklijk Verbond Grafische Ondernemingen, was medeoprichter van een jongerenkoor, verzamelde met een enthousiaste club mensen een miljoen gulden in voor een nieuw dak van de Johannes de Doperkerk in Wageningen en organiseerde mede Wageningen 750 jaar stadsrechten. Om een greep te doen uit de vele vrijwillige activiteiten. ‘Bij het Liliane Fonds werd ik aangenomen als netwerkvrijwilliger. De hoofdzaak is het geven van gastlessen op basisscholen. Je maakt kinderen bewust van het feit dat kinderen in ontwikkelingslanden niet naar school gaan. Door een handicap, de school is te ver weg of de ouders hebben geen geld. Gehandicapte kinderen worden vaak verstopt, ouders schamen zich. De omgeving denkt dat ze behekst zijn. Kennelijk zijn anderen nodig om te laten zien dat gehandicapte kinderen geholpen kunnen worden. Op Bali zag ik dat een Nederlandse fysiotherapeut een centrum opgezet had om gehandicapte kinderen te helpen met fysiotherapie en scholing. Dat gaf mij het gevoel: hier wil ik mij voor inzetten.’ Inmiddels geeft Mutsaers zelf geen

Geertruidenberg, de oudste stad van Holland. gastlessen meer. Hij heeft de rol op zich genomen van coördinator voorlichting in de provincies Gelderland en Utrecht. De organisatie telt in Nederland zo’n 29 vrijwilligers voorlichting; helaas te weinig. ‘We hebben een regio-organisatie opgezet. In ieder van de zes regio’s zou je graag zo’n tien vrijwilligers hebben. Als je voor een gastles op een school eerst 150 kilometer moet rijden, is dat niet leuk meer. We helpen jaarlijks 90.000 kinderen, van peuter tot een jaar of 25. Er zijn mooie voorbeelden van gehandicapten kinderen die het zelfs tot de universiteit schoppen.” Theo leoné Frits Mutsaers: “Ik ben geboren achter de drukpers.” Foto’s: Theo Leoné Mudith (8) uit Sri Lanka ziet slecht en beweegt moeilijk. Met de rollator doet ze volop mee. Foto: Johannes Odé 23

‘Trein van de pensioenkortingen de Moties, initiatiefvoorstellen, schriftelijke vragen. Kamerlid Martin van Rooijen van Plus50 heeft de laatste tijd alles geprobeerd om de rekenrente te verhogen zodat de dreigende kortingen op het pensioen van meer dan een miljoen mensen van tafel kunnen of die kortingen in ieder geval twee jaar uit te stellen. ‘’Maar alles strandt op het motorblok van de regeringspartijen, die stemmen steeds alles weg. Dat betekent dat de trein van de kortingen onverminderd doordendert en straks, vermoedelijk op 1 januari, tegen een betonnen muur botst. Maar ik blijf het proberen, ook als ik straks in de Eerste Kamer zit. Daar liggen de verhoudingen na de Statenverkiezingen anders en hebben we waarschijnlijk meer kans.’’ waarschuwt gepensioneerden als die van de VVG-PGB verder voor de gevolgen van het afschaffen van de zogenaamde doorsneesystematiek bij de opbouw van pensioenen: ‘’Invoering daarvan kost 60 miljard om mensen die de Van Rooijen blijft in ieder geval strijdbaar, zo bleek ook weer uit zijn gedreven betoog tijdens de ALV van de VVG-PGB. Hij houdt duidelijk ook van metaforen met treinen: ‘’Na tien jaar discussie over een nieuw pensioenstelsel, heel veel gepraat en heel veel rapporten, is die trein nooit echt in beweging gekomen. Nu staat ze op een zijspoor. En tenzij er binnen een paar weken alsnog een nieuw pensioenakkoord komt, betekent dat onvermijdelijk pensioenkortingen om van indexatie maar niet te spr Dat alles is het gevolg, benadruk Van Rooijen, van het stuklopen van het overleg afgelopen najaar over een nieuw pensioenstelsel. Hij wijt dat mede aan het feit ‘dat de bonden de AOW-leeftijd er bij hebben gehaald’. ‘’Daar is het op vastgelopen. Zelfs premier Rutte heeft zich er persoonlijk mee bemoeid. Hij beloofde dat de kortingen van tafel zouden gaan als hij zijn zin kreeg. Maar hij kreeg z’n zin niet.’’ Het 50Plus Kamerlid, 24 lijsttrekker van zijn partij voor de Eerste Kamer, die in mei gekozen wordt door de leden van Provinciale Staten, vindt het onzin als Rutte of minister Koolmees suggereren dat de sociale partners weer terug aan tafel moeten om een oplossing te vinden: ‘’De minister kan met een simpele Algemene Maatregel van Bestuur bepalen dat er een andere rekenrente wordt gehanteerd zodat er niet gekort hoeft te worden. De regering maakt de regels, de regering kan die ook dupe zouden worden te compenseren. In Den Haag speelt de gedachte om dat te laten betalen door de pensioenfondsen. Die hebben toch genoeg geld in kas, roepen ze dan. Als dat door zou gaan, kan dat ernstige gevolgen hebben voor de dekkingsgraden waardoor nog meer fondsen moeten korten en indexatie helemaal uit beeld raakt.’’ Ruud Peys

e endert onverminderd door’ 25

Van A naar Bloemendaal Iets wat goed is moet je niet veranderen wordt vaak gezegd. Wij moeten onze AlV dus medio april blijven houden. Want bijna een jaar na de editie van 2018 was er weer sprake van een goede opkomst. Vorig jaar zorgde Mark van de Veerdonk voor een weergaloze uitsmijter met de aftredende vicevoorzitter Hans Brader in de hoofdrol. En nu met Hans Brader als een van de toehoorders vormde een uitspraak van liesbeth Rijpma voor de Brabantse cabaretier aanleiding voor het muzikale slot van zijn ludieke afsluiting. Bloemendaal, Bloemendaal echode dan ook lang na in de hoofden van onze leden doordat van de Veerdonk de forse stijging van de gemeentelijke lasten in die gemeente aangreep tot de uitsmijter van de dag. Zelfs zo dat de uitdrukking van A naar B door menigeen werd gepromoveerd tot van A naar Bloemendaal. En dat terwijl al direct het inleidende filmpje met beelden van onze leden voor een goede sfeer had gezorgd in het Congrescentrum De Eenhoorn in Amersfoort. Natuurlijk was het niet louter een ludiek festijn. De serieuze zaken vormden voor een gehoor van ruim 250 leden uiteraard de hoofdmoot. Zo maakte voorzitter Jos van Rijsingen in zijn openingsspeech duidelijk dat het onverstandig zou zijn als het huidige pensioenstelsel helemaal op de schop gaat. En dat het pertinent onwaar is dat het huidige stelsel slecht is voor 26 “VVG heeft gezorgd voor een flinke opfrisbeurt“ de jongeren en de dreigende korting bij een aantal pensioeninstanties een slecht teken is. Iedereen moet volgens onze voorzitter kunnen profiteren als het economisch beter gaat. Van Rijsingen is voorstander van een wat hoger, maar nog steeds prudent rekenrendement. Hij pleitte ervoor dat bij het bepalen van de verplichtingen precies hetzelfde rekenrendement moet worden gebruikt als bij het bepalen van de premiehoogte. De balans is dan in evenwicht met als resultaat dat er eerder kan worden geïndexeerd. Verder maakte hij duidelijk dat de VVG heeft gezorgd voor een flinke opfrisbeurt van de communicatie via nieuwsbrieven, de vernieuwde website en het magazine ExPress. Hij hoopt dat de bestuursleden Geer Meershoek en Tonnie Klein Hemmink het huidige proces nog verder kunnen uitbouwen. Ook een pluim op de hoed deelde hij uit aan bestuurslid Henk van der Rijst voor zijn aandeel in de voorbereidende fase van de komende fusie van onze koepelorganisatie KNVG met NVOG. De koepel die verantwoordelijk is voor onze externe belangenbehartiging. Uiteraard stond de praeses ook stil bij onze ambitie. Die is erop gericht het huidige ledenaantal van 12.700 te stabiliseren. Verder wordt onderzocht of de ledenservices kan worden uitgebreid met een schadeverzekering en zal in de nieuwsbrieven consequenter worden bericht over de VO waarin drie leden van ons een rol vertolken. De vaste zaken zoals notulen en verslag over de financiën kwamen natuurlijk ook aan de orde. Een punt van discussie vormde de groei van de bestuurskosten en de groei van het eigen vermogen. De toelichting van penningmeester Piet Rietkerk maakte dat vervolgens overtuigend duidelijk. De kascommissie bestaande uit Jan Rabelink en Tom Hommel adviseerde het bestuur decharge te verlenen hetgeen door de vergadering met applaus werd ondersteund. Marco van de Berg volgt Tom Hommel op als lid van de kascommissie. Het bestuur kreeg van de vergadering nog een opdracht mee. Er dient te worden onderzocht of het ondanks de veranderde richtlijnen van de NS niet mogelijk wordt om voor een redelijke prijs een treinkaartje aan te bieden voor het bezoek aan de ALV. Voormalig voorzitter Jan Rabelink stelde het jammer te vinden dat er geen aandacht is geschonken aan het 12 ½ -jarige jubileum en wees evenals vorig jaar op het derde lustrum in 2021. Na de pauze zorgden Freek Busweiler, bestuurslid PGB, en Martin van Rooijen, kamerlid 50Plus, voor een geslaagde presentatie alvorens Mark van de Veerdonk de bijeenkomst ludiek afsloot. Hans van de Berghe Secretaris VVG-PGB

Ouderenbonden starten meldpunt energielasten KBO-PcOB, de grootste seniorenorganisatie van ons land, heeft een Meldpunt Energielasten Senioren ingesteld. Ouderen kunnen daar hun ervaringen delen en zorgen melden over de snel stijgende energierekening. Veel senioren maken zich zorgen over de vraag wie de kosten voor duurzame energie gaat betalen. De prijzen voor energie stegen al in 2018 en stijgen dit jaar verder. Productie van ExPress klimaatneutraal Onze drukkerij Tuijtel, Hardinxveld – Giessendam biedt als eerste drukkerij in Nederland, de mogelijkheid om gecertificeerd, 100% klimaatneutraal te produceren. Tuijtel is hiervoor gecertificeerd door natureOffice®. Het werkt als volgt. Het percentage CO2 dat vrijkomt in het proces van papierproductie tot en met de logistiek, wordt gecompenseerd door het reduceren van dezelfde hoeveelheid CO2 elders. Gezien het effect van broeikasgassen op het wereldwijde klimaat, maakt het niet uit waar emissiereductie plaatsvindt. Bij de berekening van de CO2 -compensatie voor de De energierekening valt volgens het CBS gemiddeld 334 euro hoger uit. De onrust daarover nam verder toe toen bleek dat het kabinet verouderde gegevens gebruikte bij het voorspellen van de energierekening in 2019. ‘’Dit is een klap voor mensen met een kleine beurs waaronder ouderen met alleen AOW of een klein aanvullend pensioen. Hun koopkracht loopt al jaren terug,’’ zegt directeur Manon Vanderkaa. Wie ouder wordt, geeft vaak meer uit aan stookkosten. Een stijging van de energielasten hakt er bij senioren dus harder in, denkt KBO-PCOB. Twee oorzaken zijn hiervoor aan te wijzen: ouderen wonen vaker in verouderde en slecht geïsoleerde huizen en senioren hebben het door medische oorzaken, denk aan een hoge bloeddruk of langzamere bloedcirculatie, vaker kouder. Ze verblijven bovendien gemiddeld langer in hun huis dan jongere groepen. Vanderkaa: “Klimaat en energie staan volop in de belangstelling. De betaalbaarheid van de energietransitie is daarbij een belangrijk thema. KBO-PCOB vindt duurzaamheid belangrijk, vanuit de zorg voor de leefomgeving en de volgende generaties. Daarbij vragen we nadrukkelijk aandacht voor de betaalbaarheid van maatregelen. Het leeuwendeel daarvan zou niet bij de huishoudens moeten liggen. Senioren mogen niet opnieuw kind van de rekening worden.” Het Meldpunt is geopend op www.energielastensenioren. nl. Wie niet digitaal vaardig is, kan bellen met de KBO-PCOB Servicetelefoon. Van maandag tot en met donderdag van 10.00 tot 13.00 uur, via telefoonnummer 030 – 340 06 55. opdracht wordt dus rekening gehouden met het gehele proces, van grondstof tot en met distributie naar de doelgroep. Zo is de klant ervan verzekerd dat het volledige proces wordt compenseert en niet slechts een klein deel daarvan; 100% klimaatneutraal dus. NatureOffice® initieert en ondersteunt projecten waarbij CO2 -emissies worden vermeden, beperkt of gecompenseerd. Dit zijn Gold Standard projecten op het gebied van natuurbeheer of duurzame energie uit zon, wind, water of biomassa, veelal in derdewereldlanden. De CO2 -uitstoot van de druk- of printopdracht wordt bij natureOffice® aan de hand van de opdrachtspecificaties berekend, geregistreerd en gekoppeld aan het door de klant gekozen project. Deze ontvangt hiervan een officieel certificaat en mag het natureOffice®-logo gebruiken. Het certificaat en het logo zijn voorzien van een via internet traceerbare unieke code die refereert aan het gekozen project. Jaarlijks compenseren de opdrachtgevers circa 675 ton CO2 -uitstoot door klimaatneutraal te produceren. Op deze wijze is al ruim 1 miljoen kilo CO2 gecompenseerd! Dankzij de samenwerking tussen Tuijtel, natureOffice® en Nationaal Park De Biesbosch geven we als opdrachtgever een extra financiële impuls aan een nieuw natuur- en recreatiegebied van circa 530 hectare nabij Dordrecht. Daar wordt de Nieuwe Dordtse Biesbosch gerealiseerd. Naast het gebruik van het Bio based materiaal dragen we middels een kleine toeslag op het drukwerk (plm. € 150,00) bij aan het klimaatneutraal drukken. 27

Word nu voordelig lid van SeniorWeb! accessoires vinden. U kiest de vorm van computerhulp die bij u past: via internet, telefonisch of aan huis. Speciaal aanbod voor VVG-PGB Voor de leden van VVG - PGB hebben we nu een speciaal aanbod: word nu lid van SeniorWeb en u betaalt voor de rest van 2019 maar € 16,-. Tevens ontvangt u het praktische computerboek Overal internet ter waarde van € 8,- plus een SeniorWeb Pasbeschermer ter waarde van € 4,25 cadeau. Het lidmaatschap geldt tot wederopzegging. De voordelen van het SeniorWeb lidmaatschap Wilt u WhatsAppen of Facetimen met uw kleinkind? Foto’s en video’s maken, Facebooken, muziek streamen of op vakantie met een e-reader? Of wilt u gewoon uw computer veilig updaten? Het leven wordt een stuk leuker als u Digitaal Fit bent. Wat u ook met uw tablet, computer of smartphone wilt doen. SeniorWeb helpt u daarbij met praktische uitleg, online cursussen en persoonlijke hulp. Word nu lid voor € 16,- en ontvang een praktisch computerboek én pasbeschermer cadeau. Persoonlijke computerhulp Komt u er even niet uit met uw computer, tablet of smartphone? Ook dan kunt u bij SeniorWeb terecht. Als lid kunt u uw vraag voorleggen aan onze geduldige PCHulp-vrijwilligers. Zij staan voor u klaar om samen met u een oplossing te Tijdschrift Enter 4 keer per jaar ontvangen SeniorWeb-leden tijdschrift Enter. Dit praktische tijdschrift staat vol handige tips en praktische instructies. Bijvoorbeeld hoe u op vakantie veilig kunt internetten, of u nu moet overstappen naar Windows 10 en hoe u uw bestanden veiligstelt. Maar u leest in Enter ook leuke interviews met leden en vrijwilligers. Online cursussen SeniorWeb-leden kunnen via onze website verschillende Online Cursussen volgen. Elke cursus bestaat uit een aantal lessen. U beslist zelf of u met de eerste les begint, of verderop in de cursus start. Het voordeel is dat u bepaalt wanneer u met een les begint en hoe lang u over elke les doet. De stap voor stap uitleg wordt gecombineerd met duidelijke instructievideo’s. Aan de hand van tussentijdse toetsen kunt u zien of u de lesstof beheerst. Loopt u ergens tegenaan, dan kunt u altijd vragen stellen. Als SeniorWeb-lid profiteert u van: • Ongelimiteerde online helpdesk • Telefonische computerhulp én zelfs bij u thuis • 4 x per jaar computertijdschrift Enter • Wekelijks informatieve nieuwsbrieven • Online Cursussen over populaire onderwerpen • Voordelige computerboeken en • Deskundige controle van verdachte mails Wat doet SeniorWeb? Al sinds 1996 maakt SeniorWeb senioren wegwijs in de digitale wereld. We leggen u alles stap voor stap uit in begrijpelijke taal en houden u op de hoogte van nieuwe digitale ontwikkelingen. Bij computerproblemen kunt u een beroep doen op onze computerhulp, die zelfs bij u thuis komt. Bovendien kunt u voor een workshop of cursus over tablets, computer en internet terecht bij 415 Leslocaties in het hele land. Al 150.000 mensen zijn lid en waarderen ons lidmaatschap al jaren met een 8! Interesse? Meld u direct aan via www.seniorweb.nl/vvgpgb of bel ons op 030 - 276 99 65. VVG-PGB Bestuur Voorzitter: Jos van Rijsingen, tel. 073-6214378 josvanrijsingen@hotmail.com Tweede voorzitter: Henk van der Rijst, tel 030 – 6352441 Henk.van.der.rijst@planet.nl Secretaris: Hans van den Berghe, tel. 053-5728313 hansvandenberghe@kpnmail.nl Postadres secretariaat: Roomweg 78, 7523 BS Enschede Penningmeester: Piet Rietkerk, tel 06- 23340815, p.rietkerk@kpnmail.nl Bestuurslid/ledenadministratie Tonnie Klein Hemmink, tel 06 – 51605411 kleinhemmnink@home.nl 28 ledenadministratie: Mailadres: ledenadministratie@vvgpgb.nl Postadres: Hunzestraat 18, 7555 WB Hengelo Telefoon: 06 51605411 Website: vvgpgb.nl Algemeen mailadres: info@vvgpgb.nl Mailadres redactie: redactie@vvgpgb.nl Mailadres secretariaat: secretariaat@vvgpgb.nl Bestuurslid/communicatie: Geer Meershoek, tel. 06 - 13199587 gmeershoek@planet.nl Bestuurslid/ledenservices: Thijs Reuder, tel. 06 - 52616833 reuder@upcmail.nl

1 Online Touch

Index

1. 1
2. 2
3. 3
4. 4
5. 5
6. 6
7. 7
8. 8
9. 9
10. 10
11. 11
12. 12
13. 13
14. 14
15. 15
16. 16
17. 17
18. 18
19. 19
20. 20
21. 21
22. 22
23. 23
24. 24
25. 25
26. 26
27. 27
28. 28

Home