0

Nederland 2022 | 2023 LOCATIES

Design by Palazzo Looking for a solution? Challenge accepted! • Logistics & semi-industrial premises • Built-to-suit, custom-made solution • Units from ca. 9,500 m2 to 19,500 m2 for lease • Check also the future developments of VGP Park Nijmegen VGP Nederland Reitscheweg 1 5232 BX ’s-Hertogenbosch the Netherlands Geerd van Helden Commercial Director Benelux +32 (0) 486 74 13 04 geerd.van.helden@vgpparks.eu www.vgpparks.eu

Investeren in de versketen Voorwoord Groenten en fruit in de schappen van de groenteboer en de supermarkt lijken zo vanzelfsprekend. Een kilo appels, gesneden sla in zakjes of parten meloen voor het gemak, het ligt er allemaal. Netjes verpakt voor een langere houdbaarheid en steeds vaker met een recept en een overzicht van de voedingswaarden erbij. Om een constante stroom fruit, groenten en andere verse producten te garanderen, zijn veel bedrijven elke dag in de weer. Vaak op momenten dat u en ik ons nog een keer omdraaien in bed. In het verleden ontmoetten producenten en kopers elkaar op markten, daarna op steeds verder geavanceerde veilingen die door coöperaties werden georganiseerd. Meer recent hebben bedrijven zich geclusterd om te profiteren van elkaars nabijheid en werken ze samen om uw en mijn gezin van verse groenten en fruit te voorzien. Twee prachtige voorbeelden van dergelijke clusters zijn ABC Westland in Poeldijk en Fresh Park Venlo. Op beide parken samen werken zo’n 200 bedrijven dag en nacht om die vanzelfsprekende groenten en fruit bij u en in de schappen te krijgen. Hines, een wereldwijd opererende vastgoedonderneming, is eigenaar en beheerder van deze parken zodat de bedrijven zich niet ook nog zorgen hoeven te maken over hun huisvesting. Zowel in het Westland als in Noord-Limburg blijft Hines voor groeiende bedrijven nieuwe, moderne en duurzame werkruimten ontwikkelen en inrichten en beheren we ook de parken waar deze bedrijven gevestigd zijn. Verderop in dit magazine gaan Pieter Lok en Jan Vorstermans van Hines Fresh Park Venlo in op de kansen en uitdagingen voor nu en in de toekomst op geclusterde bedrijventerreinen. Wilt u meer weten? Kom gerust eens langs in Poeldijk, in Venlo of bezoek ons in Berlijn op de Fruit Logistica in februari 2023. Voor nu wens ik u veel leesplezier! Christian Heerings Manager Business Development Hines Nederland FOOD Locaties 2022/2023 - 3

Deelnemers in deze uitgave www.vgpparks.eu www.hines.com www.unibouw.nl www.vandijkgroep.nl www.has.nl www.heembouw.nl www.samentegenvoedselverspilling.nl www.oss.nl www.dijkhambouw.nl www.greenportwestholland.nl www.ruysvloeren.nl www.bom.nl www.bodec.nl www.beefygreen.nl www.vanberlo.com www.han.nl www.vicoma.nl LOCATIES Nederland 2022 | 2023 Magazine FOOD Locaties Nederland Jaargang 2022 / 2023 www.jagermedia.nl Magazine FOOD Locaties Nederland Communicatieplatform voor de foodindustrie, overheden en vastgoedprofessionals 4 - FOOD Locaties 2022/2023 Redactie en advertentie-exploitatie Jager Media D.A. Arthur Jager Postbus 2711 7301 EE Apeldoorn M 06 - 223 91 776 E arthur@jagermedia.nl Journalisten Pieter Pulleman, Marc van Rossum du Chattel, Dianne Huijskens, Ger Dreijer en Johan Koning Social Media Team - Blending Media - Monique Jager - Koos Luijk Vormgeving Studio Transparant Fotografie Jager Media Het magazine FOOD Locaties Nederland wordt duurzaam geproduceerd. Volg ons ook online via LinkedIn Zakelijk

Magazine FOOD Locaties Nederland 6 Coverpresentatie: Nederland 2022 | 2023 LOCATIES Fresh Park Venlo, dé food hub voor lokale, grenzeloos verse producten en de grootste Food & Fresh hub van Europa. Hines Global Investment is een Amerikaans familiebedrijf en eigenaar van het Fresh Park Venlo. Coverfoto Norbert van Onna 26 10 Van Dijk Groep levert in agrifood-industrie bedrijfshuisvesting op maatpak-niveau 14 HAS green academy richt zich met lectoraat op circulaire voedselproductie 16 Heembouw, een productielocatie om de machines heen ontwerpen 18 Circular Food Center volop in ontwikkeling 20 OSS: van een traditionele tot een moderne maakstad 14 24 Dijkham bouw realiseert prestigieuze projecten 26 Greenport West-Holland, koploper in de glastuinbouw 28 Ruys Groep, dé vloerspecialist voor de foodsector 30 Brabant internationale hotspot voor duurzame foodtechnologie 32 Van Berlo zet laatste puntjes-opde-i bij ontwikkeling duurzame en scheurvrije betonvloer 34 De Lerende Stad Oss 30 10 inhoud FOOD Locaties 2022/2023 - 5

Fresh Park Venlo, dé food hub voor lokale, grenzeloos verse producten Fresh Park Venlo is de grootste Food & Fresh hub van Europa. Ruim 100 bedrijven, op het 40 hectare tellende terrein, zijn dagelijks bezig met het produceren, verwerken, verpakken en versturen van vers voedsel naar miljoenen consumenten. De komende tien jaar wil Fresh Park Venlo volop inzetten op verdere verduurzaming, een eigen smart energy grid en op nóg meer ontzorging van alle bedrijven op het terrein. 6 - FOOD Locaties 2022/2023

Jan Vorstermans Pieter Lok “Grenzen bestaan voor ons niet” R Michiel Geraedts uim 70% van alle groente en fruit, dat via Fresh Park Venlo de weg vindt naar Europese consumenten, is lokaal geteeld in Oost-Brabant en Noord-Limburg. Zo’n 70% van die consumenten bevindt zich binnen een straal van 200 km vanaf Venlo: in het Duitse Roergebied. En hoewel de uitvoer, vanwege de landsgrenzen, in de statistieken geregistreerd staat als export, spreken ze bij Fresh Park Venlo toch veel liever over ‘local for local’ productie. “Grenzen bestaan voor ons niet”, vertelt Jan Vorstermans, business development manager van Fresh Park Venlo. “Wij hebben een belangrijke hub functie, om het nabij gelegen Noordrijn-Westfalen van voedsel te voorzien. In dat verzorgingsgebied, met een Bruto Nationaal Product groter dan Nederland, wonen 20 miljoen mensen. Aan die consumenten danken wij in feite ons bestaansrecht.” Multimodaal uitstekend ontsloten Naast de ‘local for local’ productie komt een kleiner gedeelte van de fresh producten uit andere delen van de wereld naar Venlo, zoals avocado’s, meloenen en blauwe bessen. Grotendeels per schip vanuit de havens in Rotterdam en Antwerpen. Fresh Park Venlo heeft vier gates en is uitstekend multimodaal ontsloten met twee barge- en vier treinterminals in de nabije omgeving. Ook via de snelweg is het Fresh Park gemakkelijk bereikbaar. “Een goede infrastructuur is essentieel voor een park als dit”, legt Vorstermans uit. “De grote stroom aan leveringen naar het Roergebied gaat vanaf hier vooral nog per truck. Trucktransport zal schoner worden door inzet van waterstof en elektrische motoren. Ook dit gaan we faciliteren. Maar voor sommige andere bestemmingen in Europa, die wij van hieruit beleveren, zie je dat er wel een modal shift op gang komt. Met name de Alpenlanden willen het aantal trucks over de weg terugdringen. Een goede oplossing daarvoor is de trailer op de trein, verder Europa in vervoeren. Met de komst van de nieuwe Cabooter treinterminal in Venlo, is dat van hieruit nog beter te verwezenlijken.” Geschiedenis in een notendop Fresh Park Venlo ontstond rond 1960, toen twee coöperaties gezamenlijk 40 ha grond aankochten, waar een veiling voor groente en fruit werd opgericht. Een strategische zet die bepalend zou worden voor de verdere ontwikkeling van het gebied als agrifood regio. Naast de veiling werden loodsen gebouwd, waar handelaren (als huurder) hun tomaten konden verpakken, voordat deze naar Duitsland werden vervoerd. Deze Handelsloods I was het eerste gebouw van wat nu Fresh Park Venlo heet. In de loop der jaren vestigden zich steeds meer AGF handelsbedrijven rondom de veiling. Door schaalvergroting en specialisatie in de jaren 90 vond er een professionaliseringsslag plaats, ook op het gebied van voedselveiligheid. Fresh Park Venlo groeide mee in dit alles. Er kwamen geconditioneerde halFOOD Locaties 2022/2023 - 7

len met docks en koelcellen. De oude gebouwen uit de beginfase werden gerenoveerd en begin van deze eeuw werd een tweede deel van het park ontwikkeld. Een klein dorp In 2018 werd Fresh Park Venlo gekocht door de Amerikaanse investeerder Hines Global Investment. Pieter Lok is sinds anderhalf jaar in dienst als Property Manager van het park. “Voor Hines is dit een bijzondere investering”, legt hij uit. “Ze hebben eigenlijk een soort dorp gekocht, waarbij ze, naast de gebouwen en de huurcontracten, ook de beheerorganisatie van het park overnamen. Wij vormen hier een community, met veel onderlinge samenwerkingsverbanden. Niet alleen met de bedrijven op het terrein, maar ook met gemeentelijke en provinciale overheden, met toeleveranciers en met de kennisinstituten in de regio. We zijn daardoor een goed voorbeeld voor partijen die dergelijke hubs elders in de wereld willen realiseren. Die komen dan ook graag kijken hoe wij dat hier bij Fresh Park Venlo allemaal doen.” Toekomstige uitdagingen Jan Vorstermans is blij met Hines als eigenaar van het Fresh Park Venlo. “We staan voor grote uitdagingen, zeker op het gebied van energie. Veel gebouwen op dit terrein moeten verduurzaamd worden en de echt oude gebouwen gesloopt. Hines is een zeer professionele organisatie, die de komende jaren een flinke verduurzamingsslag gaat maken. Maar ook de bedrijven op Fresh Park Venlo zullen op het gebied van automatisering, mechanisatie en robotisering in de nabije toekomst flinke stappen voorwaarts (moeten) zetten.” Smart Grid Fresh Park Venlo werkt aan het opzetten van een smart grid systeem, een slim elektriciteitssysteem binnen het eigen terrein, waarmee bijvoorbeeld teveel opgewekte stroom van de ene buurman naar de andere buurman gaat. Daarmee wordt ook de congestie op het energienetwerk verminderd. “We moeten nog veel meer inzetten op zonne- en windenergie”, licht Lok toe. “We brengen momenteel in kaart hoe het energie8 - FOOD Locaties 2022/2023

consumptiepatroon van ieder afzonderlijk bedrijf eruit ziet en hoe we kunnen spelen met het verdelen van piekmomenten. Ons ultieme doel is om als park zoveel mogelijk zelfvoorzienend te worden in de toekomst.” Ontzorging van parkbewoners Staay Food Group is, sinds 2000, een van de ‘bewoners’ van Fresh Park Venlo. Vestigingsmanager Michiel Geraedts is zeer te spreken over de toekomstige ontwikkelingen. “Dezelfde snelheid waarmee consumenten op dit moment verduurzamen, gaan we ook in onze sector meemaken. Denk aan hydroponic teelt, een techniek waarbij tot 80% minder water nodig is voor het telen. Of aan warmtekrachtkoppelingen die tuinders aanschaffen, waarbij gas wordt omgezet in warmte en elektriciteit, die weer is terug te leveren aan het net. Voor ondernemers zijn dit allemaal zeer specialistische zaken. Als je je daar allemaal mee moet bezighouden, dan heb je geen focus meer op je eigen business. Bij Fresh Park Venlo ontzorgen ze de parkbewoners door dit soort zaken centraal te regisseren en te faciliteren.” Technische Dienst Sinds 2020 heeft Fresh Park Venlo ook een eigen Technische Dienst, waar bedrijven hun technische problemen via een ticketsysteem kunnen melden. Voorheen werd meteen een leverancier gebeld, nu wordt eerst gekeken of het probleem door de Fresh Park technische mensen kan worden verholpen. Behoorlijk wat meldingen kunnen via dit eerstelijns systeem opgelost worden. Door de voortdurende aanwezigheid van technische mensen op het park (zowel eigen als onderaannemers), worden zaken eerder gesignaleerd en kan er vaker preventief, maar ook sneller, worden ingegrepen. ¢ Foto Norbert van Onna Staay Food Group is één van de grootste bedrijven op Fresh Park Venlo • Onafhankelijk familiebedrijf, internationale leverancier van groente en fruit • Vijf vestigingen in Nederland, twee in Spanje en één in Costa Rica en Polen • Hoofdkantoor in Papendrecht, sinds 2000 ook actief vanaf Fresh Park Venlo • Beleveren Duitsland, Zwitserland, Oostenrijk en deel Frankrijk vanuit Venlo • Staay Venlo heeft drie focusgebieden: o Retail o Food Service o Cash & Carry • Veel eigen productie (bronbedrijf) • Uitgebreid assortiment met hoge rotatie: 750 producten, verdeeld over 1500 artikelen • Vanochtend besteld = vanavond geleverd • Totaal meer dan 300 medewerkers, waarvan ruim 80 in Venlo • Participatie in diverse projecten van Brightland campus • Nauwe samenwerking met Universiteit Maastricht, HAS en Fontys Hogeschool • SBB erkend leerbedrijf • Trainee development programma om jongeren te behouden voor de regio • Jaarlijkse groepsomzet > 300 miljoen euro Hines Global Investment is een Amerikaans familiebedrijf en een van ’s werelds grootste ontwikkelaars van en beleggers in onroerend goed. Actief in 29 landen. Wereldwijd werken er 4.700 mensen, waarvan 37 in Nederland. Vanaf 2017 is Hines actief in Nederland, met een hoofdkantoor in Amsterdam. In 2018 werd Hines eigenaar van Fresh Park Venlo en in 2019 van food bedrijvenpark ABC Westland in Poeldijk. Daarnaast investeert Hines in Nederland in residentieel en industrieel vastgoed, met een totale marktwaarde van 857 miljoen US dollar. FOOD Locaties 2022/2023 - 9

New Warehousing Environment dankzij 4G-aanpak van VDG Real Estate, Bouwgrondvinden, Unibouw en VDG Solar sleutel tot succesvol maatwerk Van Dijk Groep levert in agrifood-industrie bedrijfshuisvesting op maatpak-niveau Met VDG Real Estate, Bouwgrondvinden, Unibouw en VDG Solar biedt de Gemertse Van Dijk Groep in de agrifoodindustrie een unieke totaalaanpak als het gaat over bedrijfshuisvesting in het algemeen en warehouses in het bijzonder. Elk project wordt met het concept New Warehousing Environment ontwikkeld en gerealiseerd vanuit een integraal perspectief, waarbij de 4G’s centraal staan: de gebruiker, het gebouw, het gebied en de gemeente (overheid). Het resultaat: een maatpak dat iedere gebruiker van het pand als gegoten zit. D e wereld om ons heen verandert snel. De impact van technologische veranderingen neemt toe, klanten eisen meer snelheid en gemak en de inpassing van bedrijfshuisvesting in de omgeving krijgt meer eisen. Bovendien wordt de cruciale rol van de foodsector als onderdeel in de samenleving steeds zichtbaarder. Om efficiënt en effectief op deze veranderingen in te spelen, geloven wij bij Van Dijk Groep in een totaalaanpak waarbij we met New Warehousing Environment VDG Warehouse Schiphol I (23.600 m2 ) verder gaan dan alleen de bedrijfshuisvesting. Daarvoor staat garant de integrale aanpak vanuit de behoeften en belangen van de 4G’s: gebruiker, gebouw, gebied en gemeente (overheid). Erik van Dijk, eigenaar Van Dijk Groep: “Optimale bedrijfshuisvesting maakt écht het verschil. Denk hierbij aan facetten als meer snelheid, betere communicatie en afstemming, hogere veiligheid, toegang tot de arbeidsmarkt en gezonde en goed presterende collega´s. Maar ook aan duurzame bedrijfsvoering, klantenbinding en niet te vergeten een representatieve uitstraling. Maar wat is dan de voor jouw bedrijf optimale bedrijfshuisvesting? Dát nu bepalen we op basis van wat wordt geëist, verlangd en/of gewenst door alle betrokken partijen, oftewel de 4G’s.” De G van Gebruiker We zoomen in op de G’s, te beginnen met die van de gebruiker. VDG Real Estate en Unibouw 10 - FOOD Locaties 2022/2023

“Om tot innovatie te komen zijn vaak zeer specifieke condities vereist. De agrifood is bovendien een hele dynamische branche, daarom moet het bedrijfspand flexibel zijn en kunnen meebewegen naar de toekomst.” hebben als doel om gebruikers een ‘maatpak’ aan te meten als het gaat om bedrijfshuisvesting. De 4G-benadering binnen het New Warehousing Environment-concept is de leidraad in het futureproof maken van de bedrijfshuisvesting. Juist binnen de agrifood-industrie is dit ontzettend waardevol. Om tot innovatie te komen zijn vaak zeer specifieke condities vereist. Het ene bedrijf heeft hele andere specificaties, wensen en eisen dan het andere. De agrifood is bovendien een hele dynamische branche. De ontwikkelingen gaan razendsnel. Er moet kunnen worden op- en afgeschaald want een start-up kan in een mum van tijd uitgroeien tot een scale-up. Daarom moeten gebouwen flexibel zijn en kunnen meebewegen met de gebruiker. Nederland heeft bovendien een reputatie hoog te houden. Experts van over de hele wereld bezoeken ons land en onze agrifood-bedrijven. Een bedrijfspand is dus niet alleen functioneel, maar dient ook als visitekaartje. Het is belangrijk om innovaties goed te presenteren en relaties vol trots te kunnen verwelkomen. De G van Gebied Het gebied waarin je gevestigd bent vormt voor een groot gedeelte het succes van je organisatie. Het begint bij de juiste locatie. Zit jij precies op de plek waar je wilt zitten? Nabij multimodale transportopties? Heb je verschillende vestigingen, en zou het niet ideaal zijn om deze op één locatie te centraliseren? Kun je flexibel op- of juist afschalen als jouw groeiprognose en de marktcondities daarom vragen? Zou het goed zijn je te omringen met bedrijven uit dezelfde sector, of zelfs uit je eigen keten? Hoeveel zou je kunnen besparen? Bouwgrondvinden helpt ondernemers bij het beantwoorden van deze vragen én brengt vraag en aanbod van commerciële bouwgrond vervolgens samen. Het te ontwikkelen maatpak moet ook waarde toevoegen aan het reeds bestaande gebied. Denk hierbij aan het vergroten van de ecologische voetprint middels bebouwing. Iets dat voorheen ondenkbaar leek. Door goed te kijken naar de (ecologische) functie van een gebeid zoeken we altijd naar verrijking. De G van Gebouw Met Van Dijk Groep benaderen we het proces van bedrijfshuisvesting als het ware binnenstebuiten. VDG Real Estate en Unibouw brengen eerst de wensen, eisen en bedrijfsprocessen van jou als opdrachtgever zorgvuldig in kaart. We stellen belangrijke vragen. Hoe verloopt de productie? Welke innovaties komen er aan en welke behoeftes kunnen er in de toekomst ontstaan? Wat zijn de logistieke lijnen? En het belangrijkste: zijn hier optimalisaties in aan te brengen? Het ontwerp stemmen we daar vervolgens op af en als laatste toetsen we dat bij de opdrachtgever en in sommige gevallen werknemers. Alleen door deze inside out-benadering creëer je bedrijfshuisvesting die echt waarde toevoegt. De G van Gemeente Voor gemeenten (en overheden) is een integrale aanpak zoals wij met New Warehousing Environment bieden anno nu van essentieel belang. Met de verdozingsdiscussie en de problemen met verouderde bedrijventerreinen wordt het richting de (nabije) toekomst steeds belangrijker dat logistieke ontwikkelingen zo goed mogelijk worden ingepast in het landschap. Een “Onze veelzijdigheid en totaalaanpak is wat ons onderscheidt: we kunnen jou in alle processtappen tegemoet komen en van dienst zijn.” ontwerp én aanpak die bijdragen aan de architectonische, ecologische en maatschappelijke waarde van een gebouw en gebied voor de gebruiker en omgeving, is belangrijker dan ooit. Voor ons als Van Dijk Groep geen punt. Op de hoge ambities van een gemeente spelen we met New Warehouding Environment ‘op maat’ in, waarbij we elke opdrachtgever gedurende het hele traject ontzorgen. Duurzaamheid als vanzelfsprekendheid Wij hanteren de hoogste standaarden op het gebied van duurzaamheid. Vanzelfsprekend zijn ontwikkelingen gecertificeerd met BREEAM-NL ‘Very Good’ of ‘Excellent’. Met VDG Solar wordt de mogelijkheid geboden om het dak te voorzien van zonnepanelen. Maar we gaan nog verder dan dat. Bijvoorbeeld met de ontwikkeling van twee state-of-the-art, natuurinclusieve warehouses op Schiphol Trade Park laten we zien dat logistieke panden de ecologie in de omgeving verrijken in plaats van afbreuk doen. Dit realiseren we onder meer door al in de ontwerpfase intensief samen te werken met een ecoloog en speciale aandacht te geven aan de materiaalkeuze, de integratie van groen en mee te denken aan andere oplossingen voor energie neutrale gebouwen. Unibouw, Bouwgrondvinden en VDG Solar werken ook buiten totaalaanpak De totaalaanpak van Van Dijk Groep is onderscheidend. Daarnaast werken Unibouw, Bouwgrondvinden en VDG Solar met hun specialistische kennis direct voor eindgebruikers en andere ontwikkelaars. Door deze manier van werken houden we onszelf scherp en delen we kennis en ervaring met eindgebruikers en andere ontwikkelaars. Uiteindelijk profiteert iedereen hiervan. FOOD Locaties 2022/2023 - 11

State of the art hoofdkantoor HatchTech Een schoolvoorbeeld van een ontwikkeling die gebouwd is volgens het 4G-principe van New Warehousing Environment is het nieuwe hoofdkantoor van HatchTech, dat VDG Real Estate en Unibouw creëerden. HatchTech gaat in Ede van vier plekken naar één locatie. En wat voor een locatie! Het pand is op elk gebied geheel op maat ontwikkeld, zonder mogelijke functiewijzigingen, uitbreidingen en aanpassingen in de toekomst uit het oog te verliezen. Nieuwe pand van 13.000 vierkantemeter in Ede prachtig voorbeeld van succesaanpak volgens 4G New Warehousing Environment H atchTech ontwikkelt high-performance technologieën zoals broedsystemen en transportinnovaties voor wereldwijde voedselproducenten en andere klanten. Een vooruitstrevend en ambitieus bedrijf als dit verdient een toekomstbestendig hoofdkantoor dat aan de laatste eisen op het gebied van kwaliteit en duurzaamheid voldoet. Maar dat daarnaast óók volledig is afgestemd op de bedrijfsprocessen van de gebruiker. Goed en grondig aanpakken Paul Hoppe, de architect van het gebouw en in dienst bij HatchTech, vertelt over de planvorming, de keuzes, het proces, het ontwerp en de samenwerking. “Doordat de diverse afdelingen van elkaar gescheiden zaten op vier verschillende locaties, gingen medewerkers steeds meer vanaf het eigen ‘eilandje’ werken. Niet wenselijk natuurlijk. Bovendien paste HatchTech niet meer in z’n jasje. De organisatie groeit hard en is sterk geprofessionaliseerd. Zodoende ontstond er behoefte aan een nieuw bedrijfspand. Een inspirerende werkomgeving waar volop ruimte is 12 - FOOD Locaties 2022/2023 om gasten vanuit de hele wereld vol trots te ontvangen en onder te dompelen in de wereld van HatchTech. En HatchTech zou HatchTech niet zijn als we het niet meteen goed en grondig zouden aanpakken. Met centraal de 4G’s van het New Warehousing Environment-concept is dat ongelooflijk goed gelukt.” Het te kleine jasje is een prachtig nieuw maatpak geworden, speciaal voor het ultieme werkgeluk van de gebruiker. Een gebouw dat HatchTech faciliteert in alle bedrijfsprocessen. Een gebouw bovendien waarin HatchTech vol trots contacten kan verwelkomen en dat als de ultieme werkplek dient. Een pand ook met de signatuur van HatchTech, dat desalniettemin over adaptieve kwaliteiten beschikt en dus in de toekomst ook een nieuwe functie kan bekleden of een andere organisatie kan dienen. Dat is tenslotte een belangrijke, maar vaak vergeten dimensie van duurzaamheid. Uitgangspunten Paul Hoppe vertelt verder: “We begonnen met het stellen van een aantal belangrijke vragen. Door wie en hoe zal het gebouw gebruikt gaan worden? Wat zijn de uitgangspunten? Welke ruimtes zijn er concreet nodig? Het moest in ieder geval een plek worden die samenwerking optimaal faciliteert, die uitnodigt tot ontmoeting en waar het werkcomfort ongekend hoog is. Om antwoord te kunnen geven op deze vragen, en om iedereen te betrekken bij de ontwikkeling, is een enquête uitgezet onder de collega’s van HatchTech. Hoe werkt men samen en wat zijn de structuren? In andere woorden, hoe is de dynamiek binnen de organisatie? De data die hieruit voortvloeiden zijn zorgvuldig geanalyseerd en de conclusies zijn meegenomen in het ontwerp.” Inspirerende setting Het uitgangspunt voor de kantoorruimtes was dat de beste ideeën ontstaan op kantoor. Paul Hoppe: “Ons nieuwe hoofdkantoor is ontworpen vanuit de wensen en behoeftes van onze medewerkers en de omgeving. Eén van de eerste stappen was het betrekken van onze collega’s. Hoe zien zij de toekomst voor HatchTech, en hoe zou de werkplek daaraan bij kunnen dragen? Dit heeft geleid tot een licht, speels en transparant ontwerp dat aan alle kanten verbinding, innovatie en interactie ademt. Daarnaast staat er een natuurinclusief gebouw dat past in de omgeving en waarin veel oog is voor groen en duurzaamheid. Een combinatie waar we erg trots op zijn. We kunnen niet wachten om hier met alle collega’s onder hetzelfde dak samen te werken. Een broedplaats voor nieuwe ideeën” – COO HatchTech Group Ellen Poodt

“Voor HatchTech had een verpletterend eindresultaat uiteraard de hoogste prioriteit – daarbij kwam de specifieke wens om de ontwikkeling zo snel mogelijk te realiseren. Dat liet Unibouw zich geen twee keer zeggen. Vol enthousiasme om dit uitzonderlijke ontwerp tot leven te wekken stelden we al in een relatief vroege fase een projectteam samen. We werkten met BIM-modellering: daarbij leveren de verschillende partijen tijdens het proces digitaal informatie aan om zo tot een compleet 3D-model te komen. Een driedimensionaal, digitaal model van de constructie, opgebouwd uit objecten waaraan informatie is gekoppeld. Op deze manier worden faalkosten gereduceerd, werken we efficiënt samen, gaan de kosten omlaag en komen we samen tot hogere kwaliteit.” “Natuurlijk kwamen we ook uitdagingen tegen maar met onze jarenlange ervaring weten we deze altijd op te lossen. Uiteindelijk kijken we terug op een zeer geslaagde samenwerking. Wij wensen HatchTech ontzettend veel werkplezier vanaf deze indrukwekkende nieuwbouwlocatie.” Fred Eggenhuizen, Sales Manager Unibouw “Gekscherend werd ‘thuiswerken is een straf’ het credo bij de totstandkoming van het ontwerp. Het kantoor moet een plek zijn waar je graag naartoe gaat, waar je collega’s kunt ontmoeten in een inspirerende setting, maar waar je ook in diepe concentratie en in alle rust kunt werken. De ruimte dient het werk dat er in wordt gedaan optimaal te faciliteren, en niet andersom. Er is dan ook besloten om ver weg te blijven van de moderne ‘kantoortuin.” De verschillende afdelingen kregen zo allemaal een traditionele, af hal, zijn daarom flexibele laboratoriumruimtes ingericht waarin wordt gewerkt aan innovatie en nieuwe prototypes. “De Labruimtes zijn samengesteld uit producten die we ook in de broederijen zelf gebruiken. Dit dient als extra showcase. De ruimtes bezoeken we ook met relaties. R&D ligt ten grondslag aan het succes van onze organisatie en daar zijn we trots op. We willen het graag aan de buitenwereld laten zien.” te sluiten kantoorruimte. Zowel formele als informele ontmoeting vindt daarentegen plaats in de centraal gelegen ruimte. Functionaliteit, comfort en werkplezier stonden voorop bij het realiseren van onder meer de vergaderruimtes, overlegplekken, koffiebars, het centraal gelegen auditorium, de auditoriumtrap waar je op kunt zitten en belcabines. Zorgvuldig werden met het oog op die aspecten de materialen geselecteerd en vond er een hoogwaardige afwerking plaats. Ook werd gezorgd voor overvloedig daglicht dankzij grote raampartijen, de integratie van groen in het interieur en geavanceerde systemen en domotica voor bijvoorbeeld het binnenklimaat. Experience center Relaties van over de hele wereld komen naar Ede om de machines van HatchTech te bekijken. Het nieuwe gebouw maakt het mogelijk om deze te etaleren in een indrukwekkend experience center: de kern van het HatchTech-pand én zodoende van het ontwerp. “De naam doet het al vermoeden, het centrum is dusdanig ontworpen dat het bezoekers een ervaring brengt. In de ruimte tonen we hoe wij de toekomst zien. Wat dit van het ontwerp vraagt is dat het indruk moet maken zonder de show te stelen, want de hoofdrol is weggelegd voor het verhaal van HatchTech en diens innovaties”, aldus Paul Hoppe. R&D-afdeling Voor een bedrijf actief in de kennisintensieve agrifoodsector is de R&D-afdeling van cruciaal belang. Aan de buitenschil van het ontwerp, gelegen naast het experience-center in de logistieke Het colbert van het maatpak HatchTech is een dynamisch, innovatief bedrijf met een groen oogmerk. De buitenkant van het gebouw, zeg maar ‘het colbert van het maatpak’, moet dit uitstralen. De gevels zijn gemaakt van hout, er is veel gebruik gemaakt van glas om de transparantie te benadrukken en volumes zijn dynamisch opgesteld. Een spannende compositie: het gebouw is continu in beweging, zoals HatchTech zelf ook gewoon is. Dezelfde groene visie Duurzaam en natuurinclusief bouwen: al snel werd duidelijk dat HatchTech, VDG Real Estate en Unibouw dezelfde visie hebben wat dat betreft. “De eisen vanuit de gemeente zijn hoog, maar voor onze gedeelde ambities geldt hetzelfde”, verzekert Paul Hoppe. “We hebben alles uit de kast getrokken om hier een duurzaam gebouw neer te zetten, op basis van de 4G’s en met duurzaamheid als kernwoord. In onze optiek is het resultaat een win-win-winsituatie en de nieuwe standaard. Naast de installatie van zonnepanelen door VDG Solar zijn er nog talloze duurzaamheidsmaatregelen getroffen waardoor er een BREEAMNL ‘Excellent’ certificering is uitgegeven. Eén van de groene uitgangspunten van de ontwikkeling was om waarde toe te voegen aan de ecologie in de omgeving in plaats van hier afbreuk aan te doen. Daarom is de samenwerking gezocht met een ecoloog en een landschapsarchitect. Zo is er speciale aandacht besteed aan het waterbeheer en de biodiversiteit met bijvoorbeeld vleermuiskasten.” Toekomst Omdat we nooit weten wat de toekomst brengt, zijn de verschillende ruimtes aan te passen en uit te breiden. Zo kan het experience-center bijvoorbeeld worden omgetoverd tot warehouse en zijn de kantoorruimtes gemakkelijk uit te breiden indien HatchTech de groeiprognose waarmaakt. Samenwerking Ontwikkelaar VDG Real Estate en Unibouw haalden de opdracht voor de nieuwbouw van het HatchTech-hoofdkantoor via een tender binnen. Al vroeg in het proces stelde Unibouw een projectteam op. “Een jong en dynamisch team met ervaren projectleiders en uitvoerders. Er is gekozen voor 3D-modellering en dat werkte uitstekend. Wij kijken zeer positief terug op de samenwerking en het proces. Uiteraard is het bij een project van dergelijke omvang altijd een kwestie van monitoren, bijsturen, schakelen en anticiperen. Maar zelfs de coronacrisis kon wat dat betreft geen roet in het eten gooien”, aldus Fred Eggenhuizen, Sales Manager Unibouw. Benieuwd naar de mogelijkheden voor jouw bedrijf om – net als HatchTech – het ultieme bedrijfspand te creëren? Wij maken graag vrijblijvend kennis. ¢ Erik van Dijk Directeur Van Dijk Groep Joeri Bazelmans Commercieel Vastgoedmanager +31 (6) 307 413 41 Joeri@vandijkgroep.nl Fred Eggenhuizen Sales Manager Unibouw +31 (6) 462 124 44 fred@unibouw.eu Mark de Graaf Business Unit Manager Bouwgrondvinden +31 (6) 417 658 37 mark@bouwgrondvinden.nl FOOD Locaties 2022/2023 - 13

HAS green academy richt zich met lectoraat op circulaire voedselproductie Voor HAS green academy wordt de circulaire economie een steeds belangrijker thema en daarom startte de onderwijsinstelling in 2021 met het lectoraat ‘Voedselproductie in een Circulaire Economie’. Gekleed in een circulair pak en op circulaire schoenen sprak lector Dr. Ir. Rob Bakker op 11 oktober 2022 zijn inaugurele rede uit, waarin hij zijn visie op het onderwerp, het doel van het lectoraat en de plannen voor de toekomst presenteerde. D e opgave van de Nederlandse agrofoodsector om te verduurzamen is enorm. Alhoewel productie en verkoop van duurzaam geproduceerd voedsel in Nederland omhoogschiet, lijkt het behalen van een volledig circulaire en klimaatneutrale voedselproductie ver weg. Voor veel ondernemers in zowel de primaire als de verwerkende sector zijn er nog te weinig handelingsperspectieven om meetbaar te verduurzamen. De wens om naar een volledig circulaire economie te gaan, betekent voor de sector het zoveel mogelijk sluiten van minerale kringlopen en het zo efficiënt mogelijk gebruiken van grondstoffen. Club van Rome In zijn rede stelde Rob Bakker dat Nederland streeft naar een volledig circulaire economie in het jaar 2050 en legde hij uit hoe we bij dat doel gekomen zijn. “De uitputting van grondstoffen en grote afhankelijkheid van fossiele grondstoffen leidde in 1972 tot het veel besproken rapport van de club van Rome. Vele jaren en meerdere conferenties later zijn we uitgekomen bij de 17 duurzame ontwikkelingsdoelen van de Verenigde Naties die een kompas vormen over hoe we onze wereld verder willen ontwikkelen.” 14 - FOOD Locaties 2022/2023 Duurzame ontwikkelingsdoelen (SDG’s) van de Verenigde Naties (bron: sdgnederland.nl) Lineaire economie “Ook in Nederland hebben we in die 50 jaar niet stil gezeten: we gaan inmiddels veel slimmer met afval om, zowel in de reguliere afvalsector als in de voedingssector. Toch leven we nog steeds in een grotendeels lineaire economie: we gebruiken natuurlijke en uitputbare grondstoffen, maken daar producten van die na gebruik tot afval leiden. En daarbij hebben we te maken met ontbossing, daling van de biodiversiteit en snelle klimaatverandering. Specifiek voor de landbouw en voedingsmiddelen hebben we te maken met het op grote schaal ‘weglekken’ van mineralen zoals fosfaat. Ook het gebruik van stikstof in de vorm van kunstmest is in onbalans: recente studies geven aan dat slechts een kwart van de gebruikte stikstof in het Europese landbouw- en voedselsysteem in nuttige producten terechtkomt.” Principes toepassen “Circulaire economie beperkt zich niet tot textiel, de bouw, of gebruiksartikelen uit de maakindustrie. Ook in de landbouw- en voedingssector kunnen de principes van circulaire economie toegepast worden: optimale inzet van natuurlijke grondstoffen met behoud van natuurlijke eco systemen, en met toepassing van grondstoffen met de hoogste waarde. Daarbij willen we Fosfaatstromen in het Nederlandse voedsel- en landbouwsysteem (bron: Voedsel voor de Circulaire Economie, PBL, 2016).

de afhankelijkheid van grondstoffen voor voedselproductie uit het (verre) buitenland zo klein mogelijk houden.” Minimale belasting “Het doel van het lectoraat is bedrijven in de agrofoodsector in staat stellen voedsel te produceren met een minimale belasting van het milieu en een zo efficiënt mogelijk gebruik van natuurlijke hulpbronnen. Daarbij sluit het lectoraat aan bij het Rijksbrede Programma Circulaire Economie (2016) en past het de doelen toe uit een studie van het PBL (2016): voedselconsumptie en -productie verduurzamen, voedselverspilling reduceren, en nuttig gebruik van reststromen. Bij dat laatste gaat het niet alleen om voedselproductie: ook productie van biomassa voor de biobased economy (denk bijvoorbeeld aan productie van bio-plastics of hernieuwbare groen gas) komt daarbij kijken.” Beantwoorden kennisvragen “Het lectoraat richt zich op het beantwoorden van kennisvragen van ondernemers uit de hele keten - primaire sector, verwerkende industrie, retail en foodservice. Hierbij wordt kennis ingezet en ontwikkeld rond thema’s zoals het sluiten van kringlopen, nuttig gebruik van reststromen, voorkomen van voedselverspilling en productie van alternatieve eiwitten. Het lectoraat heeft een multidisciplinair karakter met een breed team van docentonderzoekers van de opleidingen Milieukunde, Voedingsmiddelentechnologie, Food Innovation en International Food & Agribusiness die zich samen met partners focussen op praktijkgericht, toegepast onderzoek.” Het lectoraat wil bedrijven in de agrofoodsector in staat te stellen te produceren met een minimale belasting van het milieu en een zo efficiënt mogelijk gebruik van natuurlijke hulpbronnen. (bron: HAS green academy, 2022) Kringlooplandbouw “De verdere ontwikkeling van kringlooplandbouw als integraal onderdeel van de circulaire economie heeft een centrale rol binnen het lectoraat. Kringlooplandbouw betekent: stoffen die je in landbouw gebruikt zoveel als mogelijk hergebruiken en de uitstoot van mineralen minimaal houden. Het principe wordt eigenlijk al eeuwen toegepast, maar sinds 2018 staat het ook op de Nederlandse politieke agenda. Kringlooplandbouw heeft geen vaste definitie: het is een verzamelnaam voor allerlei maatregelen die je kunt nemen. Kringlopen sluiten kan op een bedrijf, in een gebied, of in een wijdere regio zoals bijvoorbeeld Europa.” Vertrekpunt “Kringlopen worden echter niet alleen in de landbouw gesloten, maar ook verderop in de voedselketen. Het sluiten van kringlopen moet daarom in de hele keten gewaarborgd worden. Deze denkrichting blijkt ook uit de recent ontwikkelde Farm to Fork-strategie van de EU: het gaat niet alleen om de landbouw zelf, maar ook de Gekleed in een circulair pak en op circulaire schoenen sprak lector Dr. Ir. Rob Bakker op 11 oktober 2022 zijn inaugurele rede uit. Fotocredit: HAS green academy Farm to Fork strategie (bron: food.ec.europa.eu) erwerking en distributie van voedsel. En zelfs de onsument heeft hier een belangrijke rol: welke keuze in voedsel nemen we en hoe ga je om met voedsel.” Samenwerken Rob sloot zijn rede af met een kort overzicht van enkele lopende onderzoeksprojecten in het lectoraat, zoals Brabant Bemest Beter, Voorkomen van Voedselverspilling in de keten en het ontwikkelen van nieuwe duurzame voedselverwerkende processen. Samenwerkingspartners zijn onder meer ZLTO, Delta Agrifood Business center, Foodtech Brainport en Agroproeftuin de Peel, een diverse groep bedrijven en andere hogescholen en universiteiten. Het lectoraat kwam tot stand met financiële ondersteuning van het ministerie van LNV, ZLTO en de coöperatieve Rabobank. ¢ Meer weten? https://www.has.nl/onderzoek/lectoraten/ lectoraat-voedselproductie-in-een-circulaireeconomie/ FOOD Locaties 2022/2023 - 15

Een productielocatie om de machines heen ontwerpen Heeft u met uw bedrijf in de maak- of foodindustrie behoefte aan een nieuw pand? Bijvoorbeeld omdat uw huurcontract afloopt of omdat uw huidige pand te klein wordt? Dan is dit dé kans om uw productie- en logistieke processen zo efficiënt mogelijk Het gaat hierbij niet alleen om interne processen binnen de muren van uw pand, maar ook om externe, denk daarbij aan de verkeersstromen van leveranciers van en naar uw locatie, maar ook de impact van uw bedrijf op de omgeving. De inpandige in te richten en een optimale routing te creëren, die uw business vooruit helpt. Het uitdenken van die optimale routing is de allereerste en vaak de allerbelangrijkste stap in het ontwerp- en bouwproces, die wij samen met u oppakken. routing en de externe bewegingen goed in kaart brengen, verdient zich altijd terug, niet alleen in gebruikerswaarde maar ook in het verdere verloop van het ontwerpen bouwproces. Jas om het productieproces Het productieproces is de leidraad. Hoe we dat aanpakken, kunnen we het beste aan de hand van een aantal praktijkvoorbeelden vertellen. Bijvoorbeeld de nieuwe locatie voor Mueller in Groenlo. Mueller is onderdeel van een internationale onderneming die zich specialiseert in het ontwerp, de productie, de installatie en het onderhoud van melkkoelsystemen, kelderbiertanks en procestanks. Door Heembouw Architecten is hier een pand ontworpen én gebouwd dat naadloos voegt in de omgeving en, misschien wel het belangrijkste, als een jas om de klantvraag past. De belangrijkste puzzel was het scheiden van de ‘schone’ en de ‘vuile’ stroom van het kantoor en respectievelijk de fabriek, terwijl het gebouw toch de Mueller, Groenlo

Bosman Van Zaal, Aalsmeer spontane ontmoeting stimuleert. Dit is bereikt door het bedrijfsrestaurant een centrale plek op de begane grond te geven. Hier vinden de medewerkers van de hal en het kantoor elkaar, bij mooi weer op het aangrenzende royale terras tussen de fruitbomen. Efficiënte routing Het begint met het nauwkeurig in beeld brengen van de productieprocessen en de samenhang tussen de afzonderlijke afdelingen. Heembouw en Heembouw Architecten deden dit bijvoorbeeld voor het nieuwe bedrijfspand van Hordijk in Zaandam. Een bedrijfshal van totaal 22.500 m2 , met een kantoor van circa 1.300 m2. Hierin werd ook het recycleproces van het restmateriaal meegenomen: al het restmateriaal wordt namelijk volledig hergebruikt. Samen met Hordijk ontwierpen we een optimale indeling voor het productieproces, én het recycleproces, met korte looplijnen en een efficiënte routing. Ideale werkproces als uitgangspunt Bij Bosman van Zaal was het ideale werkproces het uitgangspunt voor het ontwerp. Bosman van Zaal levert al meer dan een eeuw innovatieve systemen aan ontmoeten en met elkaar samen kunnen werken. Deze wensen komen samen in het ontwerp van Heembouw Architecten, met de eerste verdieping als het hart van het pand. Hier komen de kantoorwerkplekken en kantine samen. Vanuit de kantine en de kantoren is er zicht op het werkproces in de productiehal. Ontwerp- en bouwproces maximaal ondersteunen In alle genoemde voorbeelden zaten wij als bouwer én als architect aan tafel. We volgen Hordijk, Zaandam vernieuwers in de tuinbouw. Zij wilden een toekomstbestendig ontwerp voor een moderne productiefaciliteit met kantoor. Een gebouw waar ruim tweehonderd medewerkers die eerder op aparte locaties gehuisvest waren elkaar kunnen U heeft één aanspreekpunt en we hebben continu grip op de planning en het budget. elkaar dus niet op in het proces, maar we werken van begin tot eind samen. Daardoor weten de architecten dat wat zij ontwerpen ook daadwerkelijk gemaakt kan worden en weet de uitvoering precies hoe de architect iets bedacht heeft. Er spelen bovendien geen verschillende bedrijfsbelangen, zodat we efficiënt werken en het proces heel leuk is. U heeft één aanspreekpunt en we hebben continu grip op de planning en het budget. Of u nu al nadenkt over nieuwbouw of dat dit nog toekomstmuziek is. Uw bedrijfsproces moet bij nieuwbouw hoe dan ook centraal staan. Van productieproces tot de meeste efficiënte routing. Hier hameren we niet alleen op omdat we uit ervaring weten dat hoe beter de processen vooraf uitgedacht zijn, hoe kleiner de kans dat er onnodig extra kosten gemaakt moeten worden. Maar nog belangrijker voor onze klanten is dat nieuwbouw een uitgelezen kans om efficiëntere bedrijfsvoering te implementeren en uiteindelijk een groei in omzet te realiseren. (071) 332 00 50 www.heembouw.nl www.gronddatabank.nl

Circular Food Center volop in ontwikkeling Een derde van de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen komt voort uit voedselsystemen, terwijl een derde van het geproduceerde voedsel uiteindelijk niet op ons bord belandt. Alleen samen met de hele keten kunnen we hier iets aan doen. In Nederland zet de stichting Samen Tegen Voedselverspilling zich in om Sustainable Development Goal 12.3 van de Verenigde Naties te halen: voedselverspilling met 50% verminderen vóór 2030. In het Circular Food Center, gevestigd bij Cultuur Haven Veghel aan de Noordkade in de gemeente Meierijstad, deelt de stichting samen met veel stakeholders kennis en netwerken en wordt er volop samengewerkt. Sleutelproject in Regio Deal Noordoost Brabant In 2020 sloten het Ministerie van LNV, Provincie Noord-Brabant en Gemeente Meierijstad de Regio Deal Noordoost Brabant om te investeren in leefbaarheid en welvaart in de regio. De ontwikkeling van het Circular Food Center in Veghel (gemeente Meierijstad), met stichting Samen Tegen Voedselverspilling als trekker, is één van de sleutelprojecten binnen de Regio Deal. Kennis- en ontmoetingscentrum voor bedrijven, onderwijs, onderzoek en consument Het Circular Food Center biedt onderdak aan belangrijke initiatieven en expertise rondom circulaire en innovatieve voedselketens. Hierin bundelen bedrijven uit de hele keten, overheid, maatschappelijke organisaties en kennisinstellingen krachten, netwerk en kennis, met als concrete doelstelling om jaarlijks 1 miljard kilo binnen de voedselketen te behouden. De activiteiten in het Circular Food Center zijn gericht op de vier actielijnen van Samen Tegen Voedselverspilling: 1. Het meten van voortgang en impact. 2. Samen met bedrijven in de keten voedselverspilling voorkomen en reststromen optimaal verwaarden. 3. Consumentengedrag beïnvloeden met een positieve sociale norm. 4. Spelregels veranderen voor een circulair, verspillingsvrij voedselsysteem. Clusters voor innovatie Het Circular Food Center brengt clusters van bedrijven en kennisinstellingen bij elkaar rondom verspillingsvrije thema’s. Vanuit die clusters worden verspillingsvrije innovaties, die het niveau van een individueel bedrijf overstijgen, in de praktijk gebracht. Circulaire dierlijke eiwitketen Een eerste cluster startte in 2021 met samenwerken rondom ‘de circulaire dierlijke eiwitketen’, 18 - FOOD Locaties 2022/2023 waarin reststromen op grote schaal hoogwaardig worden verwerkt tot diervoer. Varkens en kippen kunnen deze voedselresten weer “upcyclen” tot een dierlijk eiwitproduct voor humane consumptie, zoals vlees of eieren. Alleen wanneer reststromen op grotere schaal worden omgezet in diervoer, wordt de ambitie om voedselverspilling in Nederland jaarlijks met 1 miljard kilo te halveren haalbaar. Bedrijven werken binnen het cluster aan verschillende cases, zoals een ‘kringloopkarbonade’ of ‘verspillingsvrij ei’. Verspillingsvrije broodketen Oogsten, bakken, verpakken en vervoeren: er zit veel energie in ons brood. Toch worden er in Nederland dagelijks nog 700.000 broden per dag teveel gebakken. Ongeveer de helft daarvan wordt verspild door consumenten thuis, maar ook in de keten valt nog winst te halen. Bijvoorbeeld bij supermarkten, waar 8% van het brood retour gaat en wordt verwerkt tot veevoer. Onder de vlag van het Circular Food Center werd in 2022 een tweede cluster opgericht dat werk wil maken van een verspillingsvrije broodketen, van graankorrel tot broodtrommel.

Samenwerking met The Chocolate Factory Ontwikkel je eigen chocoladereep, helemaal verspillingsvrij, en ontdek de wereld van techniek. Leerlingen gaan hier straks mee aan de slag in The Chocolate Factory, een leer-werk ‘experience’ op de Noordkade in de gemeente Meierijstad. Het talent van jongeren benutten, food-bedrijven en onderwijs samenbrengen en innoveren voor meer circulaire voedselketens: het komt samen rondom de levensechte chocoladeproductielijn. Stichting WerkEnLeren is initiatiefnemer van dit ambitieuze project. Daarnaast investeren Bouwbedrijf Van De Ven, Gemeente Meierijstad en Provincie NoordBrabant in de unieke leerwerkomgeving. Het wordt tevens de thuisbasis van het Circular Food Center. Jongeren, techniek en food In The Chocolate Factory kunnen leerlingen experimenteren en ervaringsgericht leren door zelf achter de knoppen van de productielijn te zitten, een verpakking te ontwerpen of de logistiek te regelen. Alle zintuigen worden geprikkeld: met wonderlijke machines en in attracties beleven jongeren het productieproces rondom chocolade. Techniekonderwijs speelt een hoofdrol en ook het bedrijfsleven is betrokken: jonge (technisch) geschoolde mensen zijn immers hard nodig in de foodsector. Initiatiefnemer Henk Maas van de stichting WerkEnLeren: “Het meest bijzonder is nog dat deze toren straks door leerlingen van Praktijkonderwijs, VMBO, MBO en HBO/WO gerund zal worden.” Thuisbasis Circular Food Center in The Chocolate Factory Scholieren leren in The Chocolate Factory alles over produceren, logistiek, techniek, verpakkingen, design, marketing en sales én over verspillingsvrije voedselproductie. Want ook het Circular Food Center krijgt er een plek. Dat past perfect bij de ambitie in het in 2022 gepresenteerde coalitieakkoord van de gemeente Meierijstad: “circulariteit is het nieuwe normaal in het denken FOOD Locaties 2022/2023 - 19 en handelen bij bedrijven, inwoners en verenigingsleven”. Niet alleen lokaal, maar ook landelijk moet het Circular Food Center een trekpleister worden. Historisch erfgoed The Chocolate Factory en het Circular Food Center worden gevestigd in de NPF-toren. Die toren is misschien wel het meest bijzondere historisch erfgoed op het industriële terrein van Cultuur Haven Veghel. Nu is dat een culturele hotspot, vroePartners van het Circular Food Center: ger was hier Europa’s grootste mengvoerfabriek gevestigd. De indrukwekkende staalconstructies, trappen, buizen en trechters in de toren sluiten naadloos aan bij de beoogde sfeer en inrichting. Verleden en toekomst komen er samen en de bruisende locatie ademt de sfeer van ‘food’. ¢ Meer informatie Kijk voor meer informatie op www.samentegenvoedselverspilling.nl en www.circularfoodcenter.com.

Oss: van een traditionele tot een moderne maakstad Van oudsher is agrifood een van de grootste sectoren van Oss. Veel vleesverwerkers komen hier vandaan, waaronder Unox. Ook Unilever vindt hier haar oorsprong dankzij de boterfamilies Van den Bergh en Jurgens. En wat te denken van de vele landbouwers? Inmiddels zijn ook de farmaceutische industrie en de logistiek belangrijk in de gemeente, maar dat is mede dankzij… Juist, de agrifoodsector. “In de jaren twintig van de vorige eeuw wilde vleesverwerker Zwanenberg het slachtafval nuttig gebruiken”, vertelt wethouder Frank den Brok. “Eigenaar Saal van Zwanenberg, die zijn tijd dus ver vooruit was, richtte daarvoor Organon op. Samen met chemici Ernst Laquer en Jacques van Oss vond hij een manier om op grote schaal insuline uit de alvleesklieren van varkens te halen voor diabetesmedicijnen. De rest van de farmaceutische grootmacht is geschiedenis.” Van grond tot mond De boter- en vleesindustrie: daar is in Oss veel meer mee begonnen. Niet alleen de plaatselijke farmacie ontstond hieruit, maar ook de verpakkingsindustrie en de logistieke sector zijn hierdoor groot geworden – Noordoost-Brabant is zelfs de tweede logistieke hotspot van Nederland. “Al die producten moeten natuurlijk ook vervoerd worden”, zegt Frank. “En in Oss hebben we een goederenspoor, een haven én gunstige knooppunten.” “Maar dat is het niet alleen. We hebben de complete keten in onze gemeente: van grond tot mond”, vertelt hij verder. “Je vindt in Oss boeren, telers en producenten die voor voedingsmiddelen zorgen. En ook bedrijven die deze verwerken, die er machines voor bedenken en die ze verpakken. De vijftien voorbeelden die we je hierna laten zien, vertellen ons hele verhaal. Nou ja, in grote lijnen dan. Want ik kan nog veel meer mooie bedrijven opnoemen die een belangrijke rol spelen.” Volop innovaties De wethouder roemt onder meer Dalco Food, dat alleen nog maar vegetarisch en veganistisch produceert. Vetipak, dat als verpakker vooroploopt qua robotisering. En Vos Logistics, dat ongekend veel studenten inzet om alsmaar te kunnen verduurzamen. “We zijn inmiddels een moderne maakstad, waar volop innovaties plaatsvinden”, aldus Frank. “Jong talent is niet alleen aanjager van vernieuwingen, ze zijn ook onze toekomstige medewerkers. Op universitair, hbo en vooral mbo-niveau. Als gemeente zorgen we daarom actief voor verbindingen met het onderwijs.” Living lab Als studenten voor het eerst in Oss zijn, roept de stad nog weinig gevoel bij ze op. Maar daar komt volgens Frank sowieso verandering in. “Ik hoef alleen maar te vertellen welke producten en verpakkingen hier vandaan komen, van de anticonceptiepil tot het Coca Cola-blikje, en ik heb hun aandacht. En als ze de gemeente echt ontdekken, komen ze erachter dat ze zich in een living lab terecht zijn gekomen. Dankzij het bedrijfsleven én vanwege Talentencampus Oss, die onder meer volop inzetten op open badges. Zij maken leren aantrekkelijk en zorgen ervoor dat je dit altijd en overal kan.” Kom stage lopen, werken en samenwerken “Ben je benieuwd wat Oss als moderne maakstad te bieden heeft?”, besluit Frank met een vraag én een oproep. “Kom dan stage lopen, werk mee aan talloze innovaties of werk samen met onze vooruitstrevende bedrijven. Geloof me: je zult versteld staan!” Frank den Brok, wethouder Economie gemeente Oss 20 - FOOD Locaties 2022/2023

Niet de mens, maar het dier is leidend “Van 1 april tot 1 november lopen de varkens in de wei” Jop van Toor, Bioboer Jop Bioboer Jop, zoals de boerderij van Jop van Toor (pas 24 jaar) heet, wil alleen het beste voor dieren. Dat betekent: een varken moet leven zoals een varken van nature leeft. Mét het genot van vrijheid en de verkoelende werking van een modderbad bijvoorbeeld. En Jop gaat zelfs nog verder dan dat: hij wil zo klimaatneutraal mogelijk werken. Onder meer met zelfopgewekte energie, regionale samenwerkingen en een korte keten. Hup Jop! Onvergetelijk lekker koken én samen dingen voor elkaar krijgen “Alles waar we mee koken, is ook te proeven en te koop” Donato Cassaro, Donato’s Gewoon Bijzonder In het voormalige Raadhuis van Ravenstein bestiert Donato Cassaro een restaurant, lunchroom, winkel én cateringbedrijf onder de naam Donato’s Gewoon Bijzonder. Ondernemersgeluk zit voor hem in twee dingen: onvergetelijk lekker Italiaans-Nederlands koken én samen dingen voor elkaar krijgen. Dat doet hij met gemeenten en omwonenden: zo is de mooie serre ontstaan, als alternatief voor een buitenterras. En ook met zijn gezin: vrouw Sasha en kinderen werken volop mee. “Ik ga voor de beste smaak en koop alleen duurzaam geteelde cacao rechtstreeks van de boeren” Christian van Kempen, Christian Chocolaterie Van de garage naar een succesvolle chocolaterie Ook al wist Christian van Kempen als kind al dat hij ‘iets met voeding’ wilde, duurde het even voordat zijn ondernemersdroom werkelijkheid werd. Pogingen om een zaak over te nemen strandden en in de beginjaren produceerde hij nog vanuit zijn garage. Maar nu staat er wat hij jaren voor ogen had: een chocolaterie van 120 m², twintig personeelsleden en omzet van een miljoen euro. Daar is-ie trots op. Net als op ‘zijn’ stad. Niet voor niets bedacht hij de Osse Trotse: een bonbon met een pauw erop. “Ik wil gaan werken met ‘statiegeldbakjes’ van hard plastic” Imro Buth, Doggy Bag Exotisch, hip en duurzaam tafelen bij Doggy Bag Where South America meets Asia. Het zinnetje op de website van restaurant Doggy Bag dekt de lading prima. Eigenaar Imro Buth combineert namelijk de Surinaamse keuken – zijn roots liggen in het Zuid-Amerikaanse land – met de Aziatische kaart tot exotische, hippe gerechten. En die serveert hij op geheel eigen wijze: in duurzame bakjes, of gasten nu plaatsnemen, afhalen of laten bezorgen. En de leftovers? Die worden niet weggegooid, maar gaan in een doggybag mee naar huis. “Er zijn nog genoeg kansen qua automatisering en robotisering” Leon The, Padifood Aziatische thuismaaltijden van restaurantkwaliteit Ooit begon de vader van Leon The met het bereiden van Aziatische thuismaaltijden. Gewoon met een paar koks en wat woks, vanuit restaurant De Padihoeve, maar wel van restaurantkwaliteit. Dit werd de basis voor Padifood: een groot en innovatief familiebedrijf met een paar honderd medewerkers dat levert aan marktleiders in het supermarktwezen. Leon gaat mee met zijn tijd, zeker op het gebied van duurzame productie en gezonde voeding, maar bewaakt altijd de familiewaarden. FOOD Locaties 2022/2023 - 21

Vlees als voedingsbron: bijna passé Verbinding via een biologische tuin “Onze vegan producten zijn van een vergelijkbaar niveau als vlees - of beter” Joop Wolters, the LIVEKINDLY Collective The LIVEKINDLY Collective is een internationale organisatie die plantaardig eten tot de standaard wil maken. Waarom? Omdat ze geloven dat de vleesindustrie niet in staat is om te blijven voldoen aan de wereldwijde voedingsbehoefte. The LIVEKINDLY Collective is opgericht in 2020, maar heeft nu al zes vleesvervangende merken. In Oss worden met name plant-based chicken-producten voor het label Likemeat geproduceerd. Met succes en grootse plannen: de productie wordt verzevenvoudigd! Duurzaamheid zit ‘m ook in de details “We hebben de hoogste haalbare BREEAMscore behaald: Outstanding” Rowell Versleijen, Plus Retail Eén volledig gemechaniseerd Plusdistributiecentrum dat vier DC’s vervangt: binnenkort opent-ie op bedrijventerrein Vorstengrafdonk. Volgens supply chain directeur Rowell Versleijen gaat er straks 70 procent van het landelijke volume kruidenierswaren doorheen. En naast groot is het DC ook zo duurzaam als het kan zijn: het terrein telt 11.000 infiltratiekratten, 11.000 zonnepanelen en er is geïnvesteerd in groen. Mét een bijenhotel en vleermuizenkast, want volgens Rowell zit duurzaamheid ‘m ook in de details. “We rollen momenteel onder meer een innovatief, duurzaam en verspillingsvrij concept uit voor handreinigingssystemen” Laurens Metternich, Spectro 22 - FOOD Locaties 2022/2023 Food hygiene: altijd maatwerk Spectro maakt reinigingsproducten voor professional cleaning, vehicle care én food hygiene. Volgens CEO Laurens Metternich is vooral bij de laatste divisie een grote vraag naar duurzame en innovatieve concepten. Zijn grootste uitdaging daarbij? Ervoor zorgen dat het reinigingsconcept perfect aansluit bij het productieproces. Of dat nu open of gesloten is, geautomatiseerd of manueel. Voor Laurens trouwens geen probleem, want bij Spectro smullen ze van maatwerk. “Bijen, hommels, vele soorten vlinders… de aantrekkingskracht is groot” Luc Willems, Oogstgenoten Tientallen soorten groenten, verschillende kruiden en een pracht aan wilde bloemen. Het is zomaar een greep uit de biologische tuin van Oogstgenoten in Demen, een initiatief van Onder d’n Plag. Luc Willems, bedenker en één van de zeven vrijwilligers, is trots op wat er in een paar jaar is verbouwd en vooral opgebouwd. Want er zijn maar liefst vijftig gezinnen actief die het hele jaar kunnen oogsten. Ze ontmoeten, werken samen en inspireren: ze zijn verbonden via de natuur! “Ik laat graag zien hoe leuk, gemakkelijk en lekker een plantaardig voedingspatroon is” Suzanne Beekenkamp, Puur Suzanne Inspiratie uit de plantaardige keuken Suzanne Beekenkamp van Puur Suzanne prikkelt mensen om meer vegan te eten. Ze deelt recepten via Instagram, blogt over restaurants in de buurt en heeft zelfs een boek uitgebracht: Vaker Plantaardig. Niet om anderen de les te lezen, maar om te inspireren. Suzanne zelf gooide zo’n negen jaar geleden het roer om. Door misstanden in de veehouderij en vanwege lichamelijke klachten. En dat hielp: sindsdien voelt ze zich fitter, energieker en gezonder. Ze hoopt dat velen haar volgen. “Het is inmiddels precisielandbouw: we kunnen heel gericht bijvoeden” Edwin en Yvette Uijen, Uijen Tuinbouw Modern groente telen, maar wel zoals vroeger Telen zoals vroeger, maar wel met moderne technieken: dat is waar Edwin en Yvette Uijen voor staan met hun Osse tuinbouwbedrijf in prei, spinazie en rucola. Het gaat niet om snel en veel, maar om beter en gezond. Insecten en vogels? Die bestrijden ze niet, maar zetten ze in. De bodem? Die pompen ze niet kunstmatig op, maar voeden ze zo natuurlijk mogelijk. Wél met behulp van gps-besturing en bodemscanners. Edwin en Yvette noemen hun werkwijze ‘het moderne vroeger’.

“Soms lukt het ons om een natuurgeheim te ontrafelen” Marja en René van de Vorle, Van de Vorle Paddenstoelenkwekerij Eryngii, Nameko en Maitake kweken én hierover vertellen In de biologische Bergse paddenstoelenkwekerij van Marja en René van de Vorle worden geen witte champignons gekweekt, maar alleen die soorten die geliefd zijn bij de betere chefkoks. Eryngii, Nameko en Maitake bijvoorbeeld. En de Van de Vorle’s kweken de natuurwondertjes niet alleen, ze vertellen er ook graag over. Ze geven rondleidingen en zijn aangesloten bij het project Klasseboeren. Zo ontvangen ze basisschoolleerlingen, vierdejaars scholieren van Het Hooghuis en HANstudenten. Oss: dé thuishaven van familie Van den Boogaard “De levensgrote muurschildering op één van de vrieshuizen is een eerbetoon aan Oss” Mireille Manders-van den Boogaard, Vice Versa Of Vice Versa wel eens overweegt Oss te verlaten? Die optie veegt Mireille Manders-van den Boogaard resoluut van tafel. Mireille, die samen met haar broers Koen en Guus de leiding overnam van hun vader, ziet Oss als dé thuishaven. Het bedrijf verzorgt koel- en vriestransport, warehousing en beschikt het over een eigen krattenwasserij. Vooral voor foodproducten, maar ook een beetje voor de pharma (Oss hè). Zeker, alles gebeurt zo klimaatvriendelijk mogelijk: een big issue voor ze. “Onze techniek is gunstig qua houdbaarheid, verspilling en transport” Martine van Weverwijk, Verhoeven Een brood afkoelen: van twee uur naar drie minuten! Verhoeven ontwikkelt en produceert systemen voor intern transport, op- en overslag en maatwerk materieel. Ook zijn ze gespecialiseerd in turn-key producten voor de bakkerij-industrie. Het typisch Osse bedrijf levert over de hele wereld. En ondanks haar omvang doet het dat zo groen mogelijk. Martine van Weverwijk noemt vacuum cooling and baking als paradepaardje. Normaal gesproken moet een brood uit de oven twee uur afkoelen, maar dankzij deze techniek kan dat in drie minuten! De Voedselbank laat niemand vallen “Je ziet elke week voor wie je het doet en dat is heel mooi om te ervaren” Henk Snijders, bestuurslid Voedselbank Oss en Omgeving Mensen die het financieel lastig hebben van een gezond voedselpakket voorzien: dat is het doel van Voedselbank Oss en Omgeving. Dankzij de gulle lokale foodsector, sponsors en inzamelacties lukt dat tot zover goed, maar bestuurslid Henk Snijders, één van de 61 vrijwilligers, maakt zich zorgen. Steeds meer mensen raken in de problemen – begin oktober waren het al 235 huishoudens – en het voedselaanbod krimpt. Toch zijn Henk en collega’s strijdbaar: ze laten niemand vallen! FOOD Locaties 2022/2023 - 23

Verdiepingsvloer waar de kaasverwerking gaat plaatsvinden DIJKHAM bouw realiseert prestigieuze projecten H Een gekoeld distributiecentrum voor Bieze Food Group, een bedrijfshal voor vleesspecialist Diviande, twee locaties voor toonaangevende leveranciers van verse garnalen Klaas Puul en het oogstrelende visverwerkende bedrijf van Schmidt Zeevis in de vorm van een heus schip. Het zijn slechts enkele van de prestigieuze projecten die DIJKHAM bouw in de foodsector realiseerde. Jongste onderhanden werk: volledige verbouw van een kaasverwerkingsfabriek. Tobi (l) en Jan (r) bij het vlekkenplan et in 1969 in Nijkerk opgerichte familiebedrijf legt zich al vanaf het begin toe op bedrijfshuisvesting en bouwde de afgelopen decennia een bijzondere specialisatie op in de foodsector. “Zo’n 80% van mijn projecten is in de foodsector”, vertelt projectleider Jan Lozeman die inmiddels alweer 24 jaar bij het bouwbedrijf werkt. “Nog elke dag is het gevoel van een familiebedrijf hier merkbaar. We zijn gewend om snel te schakelen en via korte lijnen met ruim zestig collega’s goed samen te werken.” Vooral in een sector als de food waarbij veel disciplines samenkomen, is dat een pre. “Bouwen in de foodsector is even wat uitdagender dan in bijvoorbeeld de logistiek. Neem alleen al het uitgebreide installatiewerk in deze sector, daar komt heel wat bij kijken.” Meedenken in de foodsector Zo bouwde DIJKHAM bouw door de jaren heen veel kennis en ervaring op in de foodsector. “Hygiëne en voedselveiligheid zijn vanzelfsprekend uiterst belangrijk in deze industrie”, vervolgt Jan Lozeman. “Zo werken we uiteraard volgens VCA** en HACCP-normen. En zijn we extra alert op verholen hoekjes, opdat schimmelvorming geen kans krijgt, realiseren we schuine afwerkingen die makkelijk schoon te maken zijn, zorgen we dat vloeren goed schoon te maken en voldoende stroef zijn en dat reinigingsmiddelen niet invreten in de door ons toegepaste materialen en afwerkingen. Daarin denken we graag al aan de voorkant mee. Bijvoorbeeld bij de toepassing van isopanelen. Die zijn doorgaans van blik, maar we weten uit ervaring dat dit materiaal ongeschikt is in combinatie met bepaalde voedingsmiddelen. Dan adviseren we op die plekken kunststofdelen toe te passen.” 24 - FOOD Locaties 2022/2023

Totale coördinatie In veel gevallen is DIJKHAM bouw niet alleen verantwoordelijk voor het bouwkundige deel, maar ook voor de coördinatie van bijvoorbeeld het leidingwerk voor de installateurs die als nevenaannemers werken. Zo ook bij de volledige renovatie van een kaasverwerkingsfabriek van Royal A-ware in Lopik die nagenoeg verdubbeld wordt in oppervlakte. Zoals te verwachten bij een bestaande fabriek, is er geen ruimte meer op de begane grond. En dus realiseert DIJKHAM bouw een verdiepingsvloer van maar liefst 4.000 m2 in het bestaande gebouw. Op zich al een hele klus, maar vooral technisch een uitdaging vanwege de vele leidingen die hun plek moeten krijgen in de krappe plafondruimte die resteert. Hoe realiseer je dat? Bouwen met BIM “Ook hier was het belangrijk dat we al in een vroeg stadium betrokken waren. Er komt een wereld aan techniek boven de plafonds met een wirwar aan leidingen en buizen voor koud en warm water, elektra, sprinklers, hogedruk, perslucht, CO2; het spoornet is er niks bij. Vanwege de beperkte hoogte hebben we veel tijd besteed aan zogenoemde BIM clashsessies. Daarbij leggen we 3D-tekeningen van de leidingen over elkaar en zien we waar ze elkaar raken, om dat al bij voorbaat op tekening aan te passen. Daarmee voorkomen we dat, zoals vroeger nogal eens gebeurde, leidingen in het werk niet over of langs elkaar passen.” Dit gebruik van BIM (Building Information Modeling) bespaart niet alleen tijd, maar ook kosten. Alle benodigde bouwinformatie, van tekeningen, plattegronden tot de kleinste details komen altijd overeen, omdat ze worden gemaakt en aangepast vanuit één visueel model. DIJKHAM bouw heeft inmiddels veel kennis en ervaring opgedaan met Bouwen met BIM. Just in time Een ander specialisme van DIJKHAM bouw betreft het logistieke bouwproces. Vooral bij renovatie en uitbreiding van bestaande objecten is dat van wezenlijk belang. Zo ook bij de kaasverwerkingsfabriek. “Er is hier weinig ruimte beschikbaar”, vervolgt Jan Lozeman. “Rondom het gebouw hebben we net plek voor onze keten, dus al het materiaal moet op voorhand naar binnen, “Just in time” leveringen van onder andere kanaalplaatvloeren op de krappe bouwplaats Bestaand pand van Royal A-ware waaronder 50 vrachtwagens kanaalplaten en 24 trailers isopanelen, om maar wat te noemen. Dit betekent dat we just in time moeten bouwen: materialen kunnen pas naar binnen vlak voordat we ze nodig hebben. En disciplines moeten naadloos op elkaar aansluiten. Gelukkig hebben we daar onze uitvoerder voor.” Vlekkenplan Tobi van der Ree Doolaard is uitvoerder op het project in de kaasverwerkingsfabriek. Hij voert er de dagelijkse leiding en zorgt dat bijvoorbeeld de routing van de installateurs klopt. Daartoe deelde hij het hele plan op in delen (vlekken) die achtereenvolgens gerealiseerd worden. “Kijk”, zegt Jan Lozeman, terwijl hij naar het plan wijst, “hier staat dat de sprinklerinstallatie getest wordt. Dan moeten de leidingen er wel allemaal liggen. Maar het plafond mag nog niet dicht zijn, anders is eventueel herstelwerk niet meer mogelijk. Dit is maar een voorbeeld van hoe alles in elkaar grijpt. Als het ergens even uitloopt, krijg je een sneeuwbaleffect, dat wil je niet. Dus de wekelijkse afstemming is essentieel. En zo zie je dat we van hier, naar hier, naar hier gaan”, terwijl Jan Lozeman zijn hand over het vlekkenplan beweegt. “Ja, heel simpel eigenlijk”, vult Tobi van der Ree Doolaard aan. Ja, als je het zo snel achter elkaar zegt, lijkt het simpel. Maar het vergt heel wat gepuzzel om zo’n project zonder oponthoud voor elkaar te boksen. Tobi van der Ree Doolaard, Jan Lozeman en alle overige collega’s bij DIJKHAM bouw weten er wel raad mee. Want ook in snelheid en efficiency heeft het bouwbedrijf een naam opgebouwd. ¢ www.dijkhambouw.nl FOOD Locaties 2022/2023 - 25

© 2019 PATS Indoor Drone Solutions Greenport West-Holland, koploper in de glastuinbouw Zo’n 60% van de activiteiten van de Nederlandse glastuinbouw vinden plaats in Greenport West-Holland. Dat is dan ook de plek waar veel innovatie plaatsvindt op het gebied van productie en handel van groenten, bloemen en planten. Daarbij heeft de regio gekozen voor de strategie ‘Feeding and Greening the Mega-Cities’. D e voedingsmiddelenindustrie is belangrijk voor de Nederlandse economie. De glastuinbouw speelt daarin een belangrijke rol. Verspreid over Nederland liggen duizenden hectares kassen: daar worden heerlijke groenten en mooie bloemen en planten geteeld voor de binnen- en buitenlandse markt. Nederland is dan ook een van de grootste producenten en exporteurs van groenten wereldwijd. Maar de sector is meer dan alleen wat in de kassen wordt geteeld: het cluster bestaat uit een grote keten met bedrijven die onderling samenwerken. Voorbeelden daarvan zijn bedrijven op het gebied van veredeling, vermeerdering, teelt, handel, verslogistiek, retail, kassenbouw, techniek en digitalisering. Al die bedrijven samen vormen samen een enorm sterk cluster (het Greenport-cluster) dat 2,7% 26 - FOOD Locaties 2022/2023 van het Nederlandse Bruto Binnenlands Product (bbp) vertegenwoordigt. De regio Greenport West-Holland is daarbij de koploper: zo’n 60% van de activiteiten van de glastuinbouw vinden plaats in dit gebied rondom de steden Rotterdam en Den Haag. Greenport West-Holland – de naam van de regio – is dan ook de plek waar innovatie op het gebied van productie en handel van groenten, bloemen en planten start, onder meer op het gebied van circulariteit en energie. Gezondheid & geluk ‘Feeding and Greening the Mega-Cities’, zo heet de strategie van Greenport West-Holland. Idee daarachter is dat de bedrijven in de regio de wereld kunnen voeden en vergroenen. Niet door per se verse producten naar alle landen ter wereld te verschepen: dat is praktisch niet haalbaar en efficiënt. Maar wél door de inwoners van West-Europa te voorzien van Gezondheid & Geluk (dus groenen, bloemen en planten) en andere delen ter wereld te helpen datzelfde te doen voor hun regio met duurzame kennis, en daarvoor moderne verdienmodellen te ontwikkelen. Daarvoor is het belangrijk dat nieuwe kennis wordt ontwikkeld en de bedrijven werken aan baanbrekende innovaties. Dat is dan ook een voorname taak van de samenwerkende bedrijven, overheden, onderwijsinstellingen en onderzoeksinstanties in Greenport West-Holland. Ze werken daarvoor intensief samen binnen het regionale samenwerkingsverband. Onderwerpen waarop ze samenwerken zijn bijvoorbeeld Human Capital (dus de ontwikkeling van talent), de energietransitie, digitalisering (zo werd onlangs het Cyberweerbaarheidscentrum Greenport gelanceerd) en duurzaamheid. Circulair ondernemen Duurzaamheid is een breed begrip. Voor de glastuinbouw gaat het onder meer om minder gebruik van water, meststoffen, gewasbeschermingsmiddelen en intensiveren van de biodiversiteit. Voor de handel gaat het om verantwoorde verpak

kingen en emmisieloos vervoer. Op verschillende manieren werken partijen in Greenport West-Holland samen op deze onderwerpen. Bovendien startte het samenwerkingsverband enkele jaren geleden met een project Biobased: idee daarvan is dat producten gemaakt worden van planten of reststromen. Zo bestaat er inmiddels papier en zelfs leer van de vezels van tomatenplanten, en tijdens de coronacrisis werd in de Greenport West-Holland een handreiniger op basis van reststromen van siergewassen ontwikkelen. Biobased is dus te zien als een vorm van circulair ondernemen: niets verspillen. Ook op de andere duurzame onderwerpen richt Greenport West-Holland zich steeds meer op een circulaire economie. Vraag daarbij is: hoe een (bijna) gesloten kringloop georganiseerd worden voor materialen? Dat klinkt eenvoudig. Maar neem plastic. Kunststof emmers bijvoorbeeld zijn eenvoudig binnen een sector te behouden. Maar plastic wordt ook gebruikt om producten te verpakken, om te voorkomen dat ze bederven en er sprake is van voedselverspilling. Maar hoe kiest een bedrijf een verpakking – plastic of een ander materiaal – dat een zo laag mogelijke milieubelasting betekent? Aan dat soort vragen werken de samenwerkende Greenport-partijen binnen verschillende projecten, zoals de Beslisboom Duurzaam Verpakken. Van gas los Energie is vanzelfsprekend een zeer actueel thema binnen het Greenport-cluster. Wat niet veel mensen weten is dat tuinbouwbedrijven steeds meer energieproducent worden. Per saldo produceren die bedrijven dus meer energie dan ze gebruiken: het ‘restant’ kan worden gebruikt in de bebouwde omgeving. Een mooi voorbeeld daarvan is te vinden in Pijnacker. Plantenkweker Ammerlaan TGI investeerde enkele jaren geleden in geothermie. In dat geval wordt warmte uit de diepe ondergrond ‘geoogst’. Met die warmte worden niet alleen de kassen van Ammerlaan TGI verwarmd, maar ook die van andere tuinbouwbedrijven, een school, een zwembad, een sportcentrum en woningen. Dat is dus dé manier om van gas af te gaan. De glastuinbouw levert dus een grote bijdrage aan de energietransitie. Dat doet de sector overigens al door de vele WKK’s: die installaties produceren zeer efficiënt warmte, stroom en CO2. De warmte en CO2 gebruikt een teler voor de teelt, de stroom voor verlichting óf voor levering aan het net. Al meer dan 10% van alle stroom in Nederland komt van de glastuinbouw. Bovendien kunnen telers de de WKK’s flexibel aan- en uitzetten. Ze kunnen zo dus dalen in de landelijke stroomproductie door bijvoorbeeld windmolens en zonnepanelen opvullen. Warmte uit de kas Terug naar de warmte. Om warmte uit bijvoorbeeld een geothermie-bron bij woningen te krijgen moet het getransporteerd worden. In het geval van Ammerlaan TGI gaat het om een afstand van enkele honderden meters. Maar voor de toekomst zijn grotere oplossingen nodig. In dat geval worden meer tuinbouwbedrijven gekoppeld aan meer afnemers, en wordt er restwarmte van de Rotterdamse haven gebruikt. Ook vindt er verkenning plaats naar de inzet van waterstof. Daarom wordt in de regio Greenport West-Holland veel energie gestoken in het ontwikkelen van warmtenetten. Er zijn al zo’n elf samenwerkingsverbanden van tuinbouwbedrijven die op een regionaal net aangesloten worden komende periode. De duurzaam geteelde producten van die bedrijven liggen dus al bij de inwoners van de Zuid-Hollandse steden. En wie weet dat in de toekomst ook de woningen in die steden verwarmd worden door de kassen. ¢ Meer weten over hoe bedrijven, kennisinstellingen en overheden in Greenport West-Holland samenwerken? Bezoek www.greenportwestholland.nl FOOD Locaties 2022/2023 - 27

Ruys Groep, dé vloerspecialist voor de foodsector Aanleg en renovatie van bedrijfsvloeren in de foodsector is specialistenwerk. Met hoge hygiëne- en kwaliteitseisen aan zowel de toegepaste materialen als de uitvoering van het werk. En vanzelfsprekend een minimum aan downtime bij renovatie. In een vloeiend bouwproces, waarbij alle disciplines letterlijk en figuurlijk naadloos op elkaar aansluiten. Met bijna 50 jaar ervaring in de foodsector hebben de gespecialiseerde bedrijven van de Ruys Groep al die disciplines in huis. H et is een veelgehoorde klacht in de markt: bij vloerproblemen wijzen de leverende partijen naar elkaar. De betonspecialist zegt volgens klasse 5 te werken, de partij die de toplaag aanbracht, werkte ondergrondvolgend. En toch staan er plassen op de vloer. Niemand weet ergens van. En wie lost het probleem op? One-stop-shop “Precies daarom”, zegt Hendrik Ruys, algemeen directeur Ruys Groep, “nemen wij graag de volledige verantwoordelijkheid voor het complete vloerwerk. Of het nu gaat om renovatie of nieuwbouw, we leveren turn key. Van wapening tot en met plinten, goten, putten, paaltjes en alles wat eronder zit. Laten we zeggen alles tot kniehoogte.” Om dat goed te kunnen doen, heeft de groep de afgelopen jaren alle benodigde disciplines in huis gehaald. “Een recente aanwas is DR Flexjoint dat een procedé ontwikkelde voor vloeiende vloerovergangen, waarmee we elke dilatatievoeg zonder hobbels overbruggen. Zo zijn we met recht een one-stop-shop in bedrijfsvloeren met jarenlange ervaring in de foodindustrie.” 28 - FOOD Locaties 2022/2023 SR Vloeren voor service & renovatie Een vloerenbedrijf dat al wat langer tot de Ruys Groep behoort, is SR Vloeren in Nieuwendijk. SR staat voor service en renovatie, in met name de foodsector. De werkwijze van het bedrijf is helemaal afgestemd op de strenge eisen die de sector stelt. Naast kwaliteit en hygiëne, is dat snelheid met zo min mogelijk downtime. SR Vloeren speelt er volledig op in. “We stellen niet hoeveel tijd we nodig hebben, maar vragen hoeveel tijd we krijgen”, zegt Edwin Slingerland, directeur SR Vloeren. “Daar stemmen we onze planningen op af, om vervolgens in ploegendiensten de klus te klaren. Dat kan alleen maar als je alle disciplines zelf in huis hebt. Bovendien ontwikkelden we steeds meer snel verwerkbare materialen met een minimum aan uithardingstijd. Ook zijn we gewend om renovaties in delen uit te voeren, zodat een fabriek nooit compleet stilvalt. Zo renoveren we momenteel 10.000 m2 teverwerkers, in delen van 300 m2 gewoon door.” vloeroppervlak bij één van Nederlands grootste groen. Eromheen draait de fabriek

Nieuwbouw de lucht in De Ruys Groep is samen met Ruys Vloeren en De Bedrijfsvloer ook actief in nieuwbouw. Dat is de kracht van Ruys: alle disciplines werken nauw samen en nemen waar nodig taken van elkaar over. Zo ontstond in de loop der jaren een landelijk dekkend netwerk van industriële vloerenbedrijven dat zich inmiddels uitstrekt van Drachten tot Antwerpen. Een trend in de foodsector is productiefaciliteiten bouwen op verdiepingen. “Er is steeds minder ruimte beschikbaar voor uitbreiding, waardoor de productie ook letterlijk de lucht in gaat. Dat is nieuw in de sector en zorgt voor extra uitdagingen. Je moet immers voor afwatering naar beneden zorgen. Ook constructief vraagt dat heel wat, waarover wij inmiddels goed kunnen adviseren.” Water, water en nog eens water Bestand tegen temperatuurschommelingen (overdag koel vanwege bederf, ’s avonds heet vanwege schoonmaak), chemische bestendigheid, inertie voor optimale hygiëne, maar zeker ook waterbestendigheid zijn specifieke eisen aan vloeren in de voedingsindustrie. “Vooral dat water is, zeker bij aanleg op verdiepingen, een belangrijk aandachtspunt”, vervolgt Hendrik Ruys. “Want natuurlijk maken wij onze vloeren waterdicht. Maar de vloer houdt ook ergens op. Bij een goot, put, paaltje, tegen de wand... bij de aansluitingen kan het misgaan. Alweer een reden om alles in één hand te houden.” Slimme vloertechniek Dat vraagt bovendien om innovaties. Zoals bij Kingfish dat binnen in de fabriek vissen kweekt om ze vervolgens te verwerken tot super verse producten. Ook die productie breidt uit naar een verdieping. Naast de grote hoeveelheden pekel, chemicaliën, schubben en andere visresten, is het watergehalte enorm. Ruys bedacht een slimmigheidje om calamiteiten bij eventuele lekkage te voorkomen. “We brengen daar eerst een watermembraan aan, eigenlijk een grote badkuip, die een waterdichte onderlaag vormt waarop we vervolgens de vloer opbouwen. Mocht er dan toch lekkage komen, dan wordt het water opgevangen en naar een centraal punt geleid.” Zo levert de Ruys Groep voor elke toepassing een vloeroplossing. De Ruys Groep bedrijven zijn complementair aan elkaar en bestaan uit: Ruys Vloeren Specialist in industriële vloeren, voor met name de voedselindustrie, de zware- en logistieke industrie SR Vloeren Specialist in complete vloerrenovaties in korte downtime voor met name de voedselverwerkende en zware industrie. De Bedrijfsvloer Specialist in functionele en esthetische kunststofgebonden bedrijfsvloeren, zoals giet-, troffel- en coatingvloeren. Van links naar rechts: Hein Steeman (De Bedrijfsvloer), Jean-Claude de Maaijer (MR Vloeren), Edwin Slingerland (SR Vloeren), Frank Bekooij (Ruys Groep), Gert Siekmans (RS Maatwerk), Arno Dohmen (DR Flexjoint), Hendrik Ruys (Ruys Groep), Arie Selbach (AS Vloerwerken) Onderhanden projecten in de foodsector • Koninklijke Vezet (groente) • Friesland Campina (zuivel) • Johma (salades) • Bakkerij Goedhart • Hillco (kip) • Proliver (proteïnes) • Hessing Supervers (groente) • Group of Butchers (vlees) • Heks’n Kaas (spreads) • Huuskes (complete maaltijdverzorging) • Plukon (kip) • Van Hessen (vleesproducten) MR Vloeren Biedt in België het complete pakket van de Ruys Groep voor met name de food en chemie. RS Maatwerk Specialist in RVS-materialen zoals goten, putten, paaltjes, wandbescherming en hekwerk. DR Flexjoint Realiseert duurzame, blijvend elastische vloerovergangen voor een volledig vlak en slijtvast oppervlak waar voegen of beschadigde dilataties zijn ontstaan. AS Vloerwerken Ontzorgt bij de realisatie of renovatie van perrons, vloeren in stations gebouwen en fietsenstallingen. ¢ www.ruysgroep.nl FOOD Locaties 2022/2023 - 29

Noord-Brabant internationale hotspot voor duurzame foodtechnologie Dankzij uitstekende faciliteiten en kennisconcentratie ideaal voor start-ups en scale-ups Ontwikkelingen als vegan, de eiwittransitie en reststroomverwaarding zijn terecht hip, hot & happening. Voor een betere wereld zijn ze hard nodig. Ook de markt groeit als kool. Veel vindt zijn oorsprong in Brabant. Dankzij de uitstekende faciliteiten, de concentratie van kennis en bedrijvigheid die de provincie hiervoor biedt. “H avermelk is geen melk”, roept cabaretier Theo Maassen in zijn show. Hoe hard hij dat ook roept, de rest van Nederland denkt er kennelijk anders over. Volgens ProVeg Nederland is de inkoop van plantaardige producten sinds 2016 ruim verdubbeld (+162% 2016-2021). Veel van die producten komen uit Brabant. “De provincie Brabant blijkt een unieke vestigingsplaats voor bedrijven in de food en foodtech, met name voor de sectoren vegan, eiwittransitie en reststroomverwaarding”, vertelt Thijs Taminiau, team lead foreign investment bij de Brabantse Ontwikkelings Maatschappij (BOM). “Dat komt doordat wij hier in Brabant de faciliteiten, kennisinstituten en veel ondernemingen hebben voor opschaling en productie die zich op deze tak toeleggen. Ook steeds meer buitenlandse foodtech bedrijven kiezen daarom voor Brabant. Sinds jaar en dag hebben we een koploperspositie op dit gebied.” Van Vegetarische Slager tot Peel Pioneers De bekendste Brabantse naam in de consumentenmarkt voor vleesvervangers is wel De Vegetarische Slager in Breda. Minstens zo innovatief is Redefine Meat uit Best dat plantaardige biefstukken uit de 3D-printer laat rollen. The Protein Brewery is een innovatieve ontwikkelaar van eiwitrijke voedingsingrediënten. Het bedrijf opende onlangs de eerste grootschalige fabriek in Breda voor hun product Fermotein® dat dierlijk eiwit kan vervangen. Peel Pioneers is een 30 - FOOD Locaties 2022/2023

Thijs Taminiau Frank de Boeff Dries Habraken voorbeeld van reststroomverwaarding. Dit bedrijf uit ’s-Hertogenbosch maakt sinaasappelschillen geschikt als ingrediënt voor schoonmaakmiddelen en chemische producten. Al deze innovatieve bedrijven benutten de voordelen en faciliteiten voor opschaling die Brabant de industrie te bieden heeft. Zoals daar zijn? Foodtech Brainport Foodtech Brainport bijvoorbeeld. Dat is een concentratie van kennisinstituten, ondernemingen, facilitators en technologieproviders in de foodtech, gevestigd in Helmond. Eén van die facilitators daar is Bodec dat bedrijven, van start-up tot multinational, helpt bij het op de markt krijgen van innovatieve producten. “Dat is namelijk helemaal niet zo makkelijk”, vertelt Frank de Boeff, oprichter en mede-eigenaar van Bodec. “Een idee hebben, is één, maar dan... Wij ondersteunen bij productontwikkeling, conceptontwikkeling, procesinrichting, een pilotfabriek tot en met productie en opschaling. Voor de eerste productie heb je een fabriek nodig. Dat kost je gauw 5 tot 10 miljoen euro. Zodra die er staat, kan je hem alweer bijna afbreken. Want, ofwel is je pilot mislukt, ofwel je moet opschalen voor massaproductie. Daarom hebben wij hier in Helmond een pilotfabriek neergezet, waarmee start-ups een laagdrempelige proeftuin hebben.” Beefy Green “Voor ons is Foodtech Brainport heel belangrijk”, meent foodmarkten productstrateeg Dries Habraken. Dries werkt momenteel bij Beefy Green dat reststromen paddenstoelen verwerkt tot ingrediënten voor vleesvervangers. “Wij kopen reststromen uit de paddenstoelenindustrie, vooral de voetjes van oesterzwammen, en maken daar voedselveilige ingrediënten van voor vegan producten. Daarnaast brengen we zelf een aantal producten op de markt, zoals vegan hamburgers en nuggets.” Dergelijke recepturen en verwerkingslijnen realiseer je niet van de ene op de andere dag. Daarbij is samenwerking het sleutelbegrip. “Als start-up sta je voor grote investeringen. Je moet een product ontwikkelen, een merk bouwen, machines ontwikkelen. Dat kost een vermogen. Verwerkingstechnieken voor paddenstoelen zijn nauwelijks bekend. Dus moeten we veel testen. Daarvoor zijn bedrijven als Bodec en alle andere kennis- en samenwerkingspartners van Foodtech Brainport een uitkomst om kennis en ervaring mee uit te wisselen.” In heel Brabant Behalve met Foodtech Brainport heeft Brabant de industrie door heel de provincie uitstekende faciliteiten en vestigingslocaties te bieden. Zo vind je in de regio West-Brabant het Green Protein Excellence Center, hét kennisinstituut voor plantaardige eiwitten in een samenwerkingsverband van bedrijven als Cosun, The Protein Brewery, BioscienZ, Rabobank en het lectoraat eiwittransitie van de HAS. “Ook de traditionele voedingsbedrijven, die van ouds al sterk vertegenwoordigd zijn in Brabant, maken die transitie door. De aanwezigheid van zoveel voedingsmiddelenbedrijven, traditionele én start-ups, maakt Brabant aantrekkelijk voor voedselinnovatie. Een aantrekkelijke markt voor opschaling”, meent Thijs Taminiau. “Zeker”, vult Frank de Boeff aan, “en daarnaast meen ik dat Brabant met initiatieven als Foodtech Brainport de industrie echt flinke stappen verder kan brengen, wereldwijd. Maar het is wel de industrie die het aanjaagt. Voor ondernemers, door ondernemers is niet voor niets ons motto. Er zijn genoeg initiatieven en instituten, maar als het niet gedreven wordt door ondernemers is het vaak minder pragmatisch en daarmee minder succesvol.” Aanjager van ondernemerschap Zoals ondernemerschap de aanjager is van innovatie, is de Brabantse Ontwikkelings Maatschappij, beter bekend als de BOM, aanjager van ondernemerschap. De uitvoeringsinstantie van de Provincie NoordBrabant en het Ministerie van Economische Zaken & Klimaat zorgt dat start-ups die bijdragen aan duurzaamheid met de juiste ondersteuning en financiering een vliegende start kunnen maken en snel doorgroeien tot scale-up. Dan rest de vraag: is er nog plek in Brabant voor dergelijke innovatieve ondernemers? “Hier in Foodtech Brainport hebben we nog wel wat ruimte”, zegt Frank de Boeff. “Daar ligt ook een taak voor de BOM”, vult Thijs Taminiau aan, “om samen met gemeenten en provincie te onderzoeken welke gebieden we voor deze duurzame industrie kunnen ontwikkelen.” ¢ FOOD Locaties 2022/2023 - 31

Van Berlo zet laatste puntjes-opde-i bij ontwikkeling duurzame en scheurvrije betonvloer Betontechnologen bij Van Berlo Bedrijfsvloeren werken al geruime tijd aan een ultieme droom: het ontwikkelen van een scheurvrije betonvloer. De resultaten zijn veelbelovend. Het bedrijf hoopt de komende jaren de markt te veroveren met deze krimpvrije en bovendien duurzame betonvloer. “E en scheurvrije betonvloer heeft veel voordelen”, aldus Nick Vervoort, Hoofd R&D. “Er is geen hinder voor heftrucks en er is minder onderhoud en reparatie nodig aan de vloer, waardoor de hygiëne beter is gewaarborgd. Dat is vooral van belang voor locaties waar met voedsel, medicijnen of hoogwaardige apparatuur wordt gewerkt. Daarnaast zijn scheurvrije vloeren beter te reinigen en dragen ze, na verloop van jaren, bij aan een hogere restwaarde van het pand. En tot slot, maar zeker niet onbelangrijk, is het beton dat wij gebruiken voor deze vloeren duurzamer dan het standaard beton.” 32 - FOOD Locaties 2022/2023 Low impact beton De Research & Development afdeling bij Van Berlo stuurt bij het ontwikkelen van dit nieuwe scheurvrije beton heel gericht op dat duurzaamheidsaspect. “We gebruiken voor dit beton minder cement, wat resulteert in minder CO2 uitstoot, dus minder impact op het milieu. We krijgen het werken met gerecycled beton steeds beter in de vingers. Daarmee leveren wij een belangrijke bijdrage aan het circulair bouwen. Om een concreet voorbeeld te geven; In de tweede helft van 2021 is succesvol 25.000 m2 bedrijfsvloer gerealiseerd waarbij er 225 ton minder CO2 uitgestoten is. Dat komt overeen met de jaarlijkse CO2-uitstoot van 113 benzine auto’s!” Veelbelovende resultaten Over het algemeen wordt gezegd dat beton drie jaar werkt. Maar volgens Vervoort ontstaan scheuren in een betonvloer meestal in de eerste drie tot zes maanden na het storten van de vloer. Bij de proefobjecten waar wij de afgelopen jaren deze nieuwe techniek gebruikten, zijn tot nu toe nog steeds geen scheuren ontstaan”, vervolgt hij met trots. “En dat is voor ons heel veelbelovend.”

Complete onderbouw Naast het storten van betonnen vloeren staat Van Berlo ook goed bekend vanwege hun prefab systeemfunderingen en hun uiterst geavanceerde Mini Vibropaal techniek. Hiermee kunnen zij in korte tijd een complete onderbouwconstructie voor een groot distributiecentrum opleveren. Inclusief laadkuilconstructies, vloerputten en vloergoten. De prefab systemen zijn uitermate geschikt voor grote, recht-toe-recht-aan projecten. De productie van deze funderingen vindt plaats in de werkplaats, geheel weersonafhankelijk. Op de bouwplaats hoeven deze elementen alleen maar geplaatst en afgestort te worden. Met het uitvoeren van zo’n complete onderbouw, wordt de aannemer totaal ontzorgd. Hij heeft praktisch geen omkijken meer naar het begintraject van de bouw. Vanaf het kale weiland tot aan het punt waarop de staalbouwer de eerste kolommen voor zijn constructie neerzet op onze ankerbouten, neemt Van Berlo de volledige verantwoordelijkheid.” Verzamelen, analyseren en leren van data Bij Van Berlo streven ze ernaar om elke dag nóg beter te zijn. Dit doen ze door continu data over hun werkzaamheden te vergaren en te analyseren. Tot op de kleinste details verzamelen zij op alle vlakken voortdurend data. Van verkoopgegevens tot registratie van Record aantal palen Van Berlo Funderingstechnieken is gespecialiseerd in het ontwerp en de productie van de Mini Vibropaal. Hierbij wordt op de bouwplaats een deksel op de grond gelegd op de plek waar een paal moet komen. Op het deksel wordt een holle buis gezet die met enorme kracht de grond in wordt getrild, soms tot wel 25 meter diep. Vervolgens wordt de buis voorzichtig verwijderd en de schacht volgestort met beton. Het maken van zo’n Mini Vibropaal gaat razendsnel en duurt gemiddeld slechts 45 seconden. Daarmee laat Van Berlo de concurrentie ver achter zich. In 2021 produceerde Van Berlo Funderingstechnieken maar liefst 214.000 Mini Vibropalen. offerte-aanvragen, van tocht op de bouwplaats tot de vochtigheid van de bedding waar we beton op storten. Ze hebben zelfs een volledig geautomatiseerd systeem dat de weersomstandigheden bij een stort registreert. Als er een melding van een vloerscheur binnenkomt, worden meteen alle gegevens van de dag waarop het beton gestort is, teruggehaald. Door diepgaande analyses kunnen er soms patronen ontdekt worden, die naar een bepaalde betoncentrale of een specifiek mengsel terug te leiden zijn. En zo slagen zij erin om de missie echt in praktijk te brengen: het streven om de hoge verwachtingen van hun klanten te overtreffen!” ¢ www.vanberlo.com FOOD Locaties 2022/2023 - 33

De Lerende Stad Oss Hoe versterk je een leer en ontwikkelcultuur binnen je gemeente Stel je voor een stad waar leren en ontwikkelen van je inwoners de basis vormt voor vooruitgang. Een stad, een Lerende Stad, waarin leren en ontwikkelen vanzelfsprekend is en waar iedereen toegang heeft tot leren en ontwikkelen. Een Lerende Stad versterkt op hoofdlijnen: individuele ontwikkeling en sociale inclusie, economische ontwikkeling, culturele welvaart en duurzame (stads)ontwikkeling. eenheden, Open badges zijn modulair en stapelbaar. Voor verschillende onderdelen en niveaus in een leerroute kunnen dus badges verdiend worden. Medewerkers krijgen daardoor relevante opleidingsmogelijkheden aangeboden, passend bij de uitdagingen van de organisatie én het persoonlijk profiel. Dat maakt het laagdrempelig, motiverend en veel fijnmaziger dan het reguliere aanbod. Een aantal bedrijven en onderwijsinstellingen werken inmiddels met deze nieuwe manier van het erkennen van ontwikkeling bij hun medewerkers, leerlingen of studenten. Osse bedrijven zoals CyBe, en Vitaplaza zagen om verschillende redenen de meerwaarde in van deze badges. Vooral omdat hierin precies staat omschreven wat een medewerker kan én weet. L earning Cities promoten een Leven Lang Leren voor iedereen. Unesco definieert een Learning City als een stad die aandacht heeft voor leren binnen familiebanden en andere gemeenschappen, waar moderne opleidingsmethoden worden gebruikt en die de kwaliteit van leren en werken bevordert. De Talentencampus Oss is aanjager, intermediair en facilitator voor overheid, onderwijs, maatschappelijke organisaties en bedrijfsleven. Instellingen en bedrijven hebben leren en ontwikkelen hoog op de agenda staan en zoeken soms nog naar de wijze waarop een leer- en ontwikkelcultuur duurzaam vormgegeven kan worden. De Talentencampus Oss ondersteunen de organisaties hierbij. Zo geven we daadwerkelijk vorm en inhoud aan een Leven Lang Ontwikkelen, passend bij Oss als inclusieve stad, waarbij we de talentontwikkeling zichtbaar maken. Dit geeft Oss een unieke profilering en voortrekkersrol in de regio en provincie. In de afgelopen twee jaar hebben we in Oss veel ervaring opgedaan door projecten op gebied van leren en ontwikkelen. Ook de toepassing van de Open Badges, de internationale open standaard, is daarbij veelvuldig getoetst. Open badges zijn erkenningen voor opgedane leerervaringen, dat kan zijn voor kennis, vaardigheden, maar ook voor kleinere leer34 - FOOD Locaties 2022/2023 Unieke skills “CyBe ‘herdefinieert’ het bouwen: het bedrijf print huizen met een betonprinter, die verder nergens ter wereld te vinden is. De bediening van deze printer vereist zeer specifieke operatorvaardigheden die alleen bij CyBe of op hun eigen Academy te verwerven zijn. Door met eigen badges te werken, bewaakt eigenaar Berry Hendriks de vaardigheden en kwaliteiten die nodig zijn in de eigen unieke CyBe-werkomgeving.” Verhoogde mobiliteit “De voordelen voor Vitaplaza uit Oss liggen juist weer bij een verhoogde mobiliteit. Banen in de sport en vitaliteit ontwikkelen zich razendsnel. Zodra een medewerker bij Vitaplaza is uitgeleerd, kijken eigenaars Milton en Corina van Haren naar de verworven badges om te bepalen waar een nieuwe uitdaging zou kunnen liggen buiten het bedrijf. Zo maakt Vitaplaza werk van zijn medewerkers en blijft Oss een lerende stad in ontwikkeling.” Open badges zijn een online verrijking van het cv, waardoor de ‘eigenaar’ daarvan betere kaarten op de arbeidsmarkt heeft en continu blijft werken aan zijn eigen ontwikkeling. Samen met haar partners wil de Talentencampus Oss ervoor zorgen dat Oss een open leergemeenschap is waar alle Ossenaren met en van elkaar leren en ontwikkelen. ¢

FOOD & BUSINESS OPLEIDEN DOEN WE SAMEN De opleiding Food & Business daagt studenten uit om samen met organisaties een verantwoordelijke en gezonde bijdrage te leveren aan een toekomstbestendige Food Business. Onze studenten zijn lerende professionals die veel weten over innovatieve en duurzame voeding. Ze zijn gespecialiseerd in de foodbranche en zijn multidisciplinair inzetbaar! Heb jij een uitdagende opdracht of wil je samenwerken met ons? Scan de qr-code, bekijk de samenwerkingsmogelijkheden en neem contact met ons op! instagram.com/foodbusinesshan linkedin.com/in/foodbusinesshan han.nl/foodandbusiness

Food for thought Vicoma brengt product en techniek bij elkaar Productielijnen & Machinebouw Architectuur & Bouwkunde Mechanical & Structural Steel Elektrotechniek Instrumentatie Civiele techniek Procurement Piping Process www.vicoma.nl

1 Online Touch

Index

1. 1
2. 2
3. 3
4. 4
5. 5
6. 6
7. 7
8. 8
9. 9
10. 10
11. 11
12. 12
13. 13
14. 14
15. 15
16. 16
17. 17
18. 18
19. 19
20. 20
21. 21
22. 22
23. 23
24. 24
25. 25
26. 26
27. 27
28. 28
29. 29
30. 30
31. 31
32. 32
33. 33
34. 34
35. 35
36. 36

Home