30e Jaargang • no. 8 • oktober 2022 08 Kindplein West in Ommen biedt sluitend dagarrangement Pagina 07 Verduurzaming Fazantstraat Enschede geslaagde pilot in meerdere opzichten Ontwerp Melkhal gebaseerd op coöperatieve gedachten uit verleden Palazzo Groep Holten viert twintigjarig bestaan

Inhouds opgave 08 43 07 28 55 05 Voorwoord: “Veel signalen op rood” 07 11 14 16 20 22 27 Nieuwbouw Kindplein West in Ommen Kindplein West biedt sluitend dagarrangement BureauNoordeloos legt ruimtelijke puzzel voor Kindplein West Kindplein West; een hightech onderkomen met gouden rand Column Danny van Hal: “Moeilijke tijden? Blijf nuchter, volg je koers en doe je ding.” Kuiper Holland: De Nederlandse fineermeesters uit Tubbergen Column KienhuisHoving: “De makelaar en de waarschuwingsplicht.” 28 Verduurzaming Fazantstraat Enschede Fazantstraat geslaagde pilot in meerdere opzichten De Woonplaats 33 37 41 43 50 53 55 59 63 66 Project Fazantstraat leidt tot succesvol leerproces Circulaire keukens voor Fazantstraat Keratop, de nieuwe norm in tegelwerk Transitie Coberco Melkhal Enschede Ruggengraat van de voormalige Coberco Melkhal krijgt weer vorm Ontwerp Melkhal gebaseerd op coöperatieve gedachte uit het verleden Column BIM4ALL: “Gemak en kwaliteit met Cintoo.” Palazzo staat als een huis! Stichting Pioneering: “Ruimte maken voor toekomstbestendig bouwen” Corporaties Twente bouwen tot 2028 ruim 6000 woningen Nepocon ingenieurs & adviseurs participeert in Akerveld Engineering Bouwen in het Oosten 03

4 Bouwen in het Oosten Voorwoord Voorwoord Door: Gerard van Leeuwen Veel signalen op rood Koning Johan heeft gesproken. Het hoge woord is eruit. Over de hele linie moeten high profiled uitstoters aanpassingen verrichten of, desnoods verplicht, stoppen. Dat laatste stuit de meer extreme boerenclubs tegen de borst en het angstige schrikbeeld van tractoren op de snelwegen slaat menigeen alweer om het hart. Op het moment dat dit magazine op de drukpers ligt, vergadert het kabinet over de uitvoering van de aanbevelingen van Remkes. Zo komt de spanning van medio augustus weer terug op de coalitietafel. Daar waar het hoort. Want het vooruit schuiven van moeilijke materie kan niet de standaard oplossing zijn. Dat hebben voorbeelden uit het (recente) verleden ons wel geleerd. Gezien de wankele constructie waarop het verstandshuwelijk is gebouwd kan dit nog wel eens spanningen teweeg brengen waarvan de uitkomst nog ongewis is. Feit is wel dat de sector die onduidelijkheid niet kan gebruiken, en dan druk ik mij nog eufemistisch uit. Het consumentenvertrouwen daalt dagelijks en ook de ontwikkeling van de rente baart zorgen. Niemand weet waartoe het conflict in Oekraïne zal leiden en over de gestegen energie- en inkoopkosten. Duidelijk is dat er vele signalen op rood staan en dat een slappe en afwachtende regering nou net niet is wat we nodig hebben. Als ik de geluiden vanuit de markt beluister dan is er voor de komende maanden nog niet veel aan de hand. Orderportefeuilles zijn nog immer goed gevuld en er zit veel in de pijplijn om 2023 toch met enig vertrouwen tegemoet te zien. Het aantal onzekere factoren stijgt wel onrustbarend. Veel daarvan worden ingegeven door mondiale trends en ontwikkelingen en daar heeft iedereen mee te kampen en zijn moeilijk beïnvloedbaar. De dingen die je wel kunt beïnvloeden moeten daarom met spoed ter hand worden genomen. En daar heb ik een hard hoofd in. Helaas. Gerard Op de cover Vlnr op de cover: Kornel Poelsma (De Groot Vroomshoop), Bert Geerligs (Huisman Installatietechniek), Remco ten Have (Huisman Installatietechniek), Einhard ten Hove (De Groot Vroomshoop) en Derk Flikkema (BureauNoordeloos). Colofon Bouwen in het Oosten ISSN: 1385-7185 Uitgever: Bouwen in de regio v.o.f. Postadres: Postbus 204, 8600 AE, Sneek Bezoekadres: Graaf Adolfstraat 35 i, Sneek Tel.: (0515) 429 429 Web: www.bouweninhetoosten.nl E-mail: redactie@bouweninhetoosten.nl Redactie: Gerard van Leeuwen en Jolanda Groothuis Eindredactie: Joeri van Leeuwen Fotografie: Wim van ‘t Hoff (Eyemagic) Accountmanagement: Digna Schoonen (06 - 442 099 10) Erik Kuipers (06 - 196 859 76) en Rob van Luit (06 - 184 483 55) Vormgeving & opmaak: Nanno van Leeuwen Druk: Scholma Druk, Bedum Verspreiding: Post.nl Bouwen in het Oosten 05

Kindplein West 06 Bouwen in het Oosten Kindplein West /////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Jolanda Groothuis / Beeld: Wim van ‘t Hoff (Eyemagic) De Groot Vroomshoop Bouwsystemen tevens ontwerper en adviseur Kindplein West biedt sluitend dagarrangement Het nieuwe Kindplein West in Ommen is een feit. Sinds het nieuwe schooljaar biedt het een energieneutraal en multifunctioneel onderkomen aan drie basisscholen en een kinderopvang. Daarmee is het doel om een breed aanbod van voorzieningen voor kinderen van 0 tot 12 jaar te realiseren succesvol geslaagd. De Groot Vroomshoop Bouwsystemen was na gunning van deze Design & Build opdracht eindverantwoordelijk voor zowel het ontwerp als de uitvoering. Hierbij werd vanaf de voorbereiding tot aan de oplevering intensief samengewerkt met onder andere haar partners BureauNoordeloos en Huisman Installatietechniek. Kornel Poelsma (hoofd projectmanagement) en Einhard ten Hove (projectleider) over duurzaam samenwerken aan een prestigieus project. Einhard ten Hove Kornel Poelsma Bouwen in het Oosten 07

Medio 2019 waren de verschillende schoolbesturen en de gemeente Ommen het erover eens dat vervangende nieuwbouw noodzaak bleek voor de drie bestaande basisscholen. Hiermee ontstond het idee om een kindplein te bouwen waar kinderen onder één dak een passende onderwijsomgeving zou worden aangeboden. Ouders konden daarbij kiezen uit drie verschillende denominaties; gereformeerd, openbaar en protestants-christelijk onderwijs. Naast de drie basisscholen was het tevens de wens om ook een peuterspeelzaal, kinderdagopvang en buitenschoolse opvang te realiseren. Hiermee zou een sluitend dagarrangement geboden worden met mogelijkheden om door te groeien naar integratie van opvang en onderwijs. Sterk kindgericht De Groot Vroomshoop Bouwsystemen, onder andere ervaringsdeskundige op het gebied van onderwijsprojecten, was al in een vroeg stadium op de hoogte van de op handen zijnde plannen. Kornel Poelsma: “Als gespecialiseerde aannemer in de scholenbouw volgen we alle ontwikkelingen op de voet wanneer het gaat over nieuwbouwprojecten in dit segment. Voor ons was het dan ook vanzelfsprekend om deel te nemen aan deze Europese niet-openbare procedure, waarbij van de in totaal negen gegadigden, vijf partijen werden geselecteerd voor de gunningsfase. Tijdens de procedure beoordeelden toekomstige gebruikers en de gemeente Ommen, onder leiding van adviesbureau Abcnova, de ingediende plannen van de diverse aannemers op basis van zorgvuldig vastgestelde criteria. Het ontwerp dat wij met BureauNoordeloos indienden kwam als beste uit de bus; het sloot nauwgezet aan bij de wensen en eisen van het (ruimte)programma. Onze gezamenlijke visie bleek sterk kindgericht en bovendien scoorden we in het meedenken over de bouwmassa in relatie tot de buurt en omgeving. Daarnaast sprak ons terreinontwerp aan. Dit kenmerkte zich door het speelse karakter en sloot met de functionele inrichting aan bij de uitvraag. Tevens werd het installatieconcept positief beoordeeld. In mei 2020 werd ons de opdracht gegund met een aanneemsom van circa zeven miljoen euro.” Ontwerper en adviseur Het nieuwe Kindplein West is gebouwd in de Ommer Wijk Dante, op de locatie waar eerder de basisscholen De Dennenkamp en Het Koloriet gevestigd waren. De (gefaseerde) sloop van deze scholen vormde tevens een onderdeel van de onderhavige opgave. Kornel Poelsma: “Beide scholen bleven gedurende Einhard ten Hove: “Als opdrachtnemer waren we zelf verantwoordelijk voor het ontwerp en bestek en daarmee ook voor de kwaliteit.” 08 Kindplein West de nieuwbouw in gebruik. De totale bruto vloeroppervlakte van het nieuwe Kindplein West bedraagt 3.490 m². We hebben dit project gerealiseerd binnen een door onszelf ontwikkeld en ge-engineerd circulair en remontabel bouwsysteem. Ondanks het stuk standaardisatie is er honderd procent maatwerk geleverd. Scholenbouw is een aparte discipline en vraagt om een heel andere aanpak dan bijvoorbeeld seriematige woningbouw. Daarom wordt er altijd gevraagd om technische bekwaamheid aan te tonen tijdens de voorselectie. Elke school is uniek en aangepast aan de ruimtelijke en functionele eisen van de opdrachtgever en de omgeving. Maar ook het Design & Build karakter vraagt om een integrale benadering en daarmee om een brede kennis op het gebied van bouwkunde, constructies, bouwfysica, brand, energieprestatie en installaties. Elke ontwerpkeuze kan op veel vlakken effect hebben en is daarmee iedere keer een mooie uitdaging om samen met de opdrachtgever de optimale oplossing te creëren. Want, naast de bouwer van de school, zijn we tevens ontwerper en adviseur.” Oplossingsgericht Einhard ten Hove leidde dit project van A tot Z en blikt terug op een plezierig verlopen bouwproces waarbij uiteindelijk twee maanden eerder dan gepland werd opgeleverd. Volgens hem heeft het mede te maken met de uitstekende samenwerking tussen de gemeente Ommen, de opdrachtgever, gebruikers, overige stakeholders en uiteraard de nevenpartners: “De onderlinge houding was pro-actief, open en transparant in de communicatie en informatieverstrekking. Hier droeg de contractvorm (het taakstellend budget in combinatie met de prestatie-eisen) beslist aan bij. Duidelijkheid speelde een grote rol; “Dit is wat we willen, dat mag het kosten en dan moet het gereed zijn”. Als opdrachtnemer waren we zelf verantwoordelijk voor het ontwerp en bestek en daarmee ook voor de kwaliteit. Dit bij elkaar opgeteld maakte dat iedere partij oplossingsgericht te werk ging, wat automatisch leidde tot een fijne samenwerking.” Grote betrokkenheid De inrichting van de bouwlocatie en het ontgraven van de bouwput vond plaats in december 2020. De start van de fundatie was in januari 2021 en de oplevering van de eerste schoollocatie Kindplein West was in december 2021 een feit. Het gehele gebouw werd in één keer opgeleverd op 23 december 2021, het terrein was afgelopen juli gereed. Gemiddeld waren er Kornel Poelsma: “Ondanks het stuk standaardisatie is er honderd procent maatwerk geleverd.” Bouwen in het Oosten 09

40-45 personen werkzaam op de bouw, inclusief onderaannemers. Einhard: “Dit waren veelal vaste partners van De Groot Vroomshoop, maar we hebben bewust ook aansluiting gezocht bij lokale bedrijven. De verantwoordelijkheid hiervoor lag geheel bij ons. Dit heeft zich achteraf vertaald in een succesvol verloop met als extra kanttekening dat het fijn was om te werken aan een project in de woonplaats waar een deel van onze eigen medewerkers woonachtig zijn. De betrokkenheid was hierdoor nog groter dan anders.” ///////////////////////////////////////////////////// Referenties In het verleden realiseerde De Groot Vroomshoop Bouwsystemen vele vergelijkbare projecten, waaronder: • Wellantcollege - Utrecht • Wellantcollege - Boskoop • Brede School Limes - Houten • Brede School - Scheemda • Oosterwoldschool – Almere (in aanbouw) • De Nieuwe Draai – Heerhugowaard (in voorbereiding) Kunst uit school Het Koloriet verwerkt in de nieuwbouw Technische bekwaamheid Hij vervolgt: “Dit project paste uitstekend binnen ons bouwsysteem, temeer omdat we gespecialiseerd zijn in scholenbouw op basis van Design & Build. Jaarlijks worden er circa 124 scholen voor primair onderwijs en voortgezet onderwijs gebouwd, waarvan indicatief tien procent op basis van Design & Build. Projecten zijn dus relatief schaars, zeker in deze regio. Bovendien is het een must om bij dergelijke projecten de technische bekwaamheid aan te tonen op basis van referenties. Om ook in de toekomst actief te kunnen blijven in deze markt is het noodzakelijk deze bekwaamheid op peil te houden. Daar werken we alle dagen hard aan.” Prefab elementen Het bouwsysteem van De Groot Vroomshoop is opgebouwd uit prefab elementen die op termijn, indien gewenst, gedemonteerd en hergebruikt kunnen worden. Er is alleen maar gecertificeerd hout toegepast. Voorts is het nieuwe kindcentrum energieneutraal ten aanzien van de gebouwgebonden installaties. 10 Bouwen in het Oosten Paviljoenachtige gebouwvorm met binnen- en buitenplekken. //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Jolanda Groothuis / Beeld: Wim van ’t Hoff (Eyemagic) / Artist Impressions: BureauNoordeloos BureauNoordeloos legt ruimtelijke puzzel voor Kindplein West BureauNoordeloos uit Delfzijl werd door De Groot Vroomshoop Bouwsystemen benaderd om de ruimtelijke puzzel met betrekking tot de nieuwbouw van Kindplein West te leggen. Dat was niet voor het eerst. Beide partijen werkten eerder samen aan de nieuwbouw van een vergelijkbare Brede School in Scheemda. Tevens bedachten zij een concept voor een aantal kleine dorpsscholen in het aardbevingsgebied in Groningen. De basisschool in ’t Zandt is daarvan een mooi voorbeeld. Bouwen in het Oosten 11

Tijdens dit Design & Build traject werkte Derk Flikkema, architect en directeur van BureauNoordeloos, wederom samen met De Groot Vroomshoop Bouwsystemen als opdrachtgever: “Van de negen inschrijvingen werden we in april 2019 als team uitgenodigd voor de gunningsfase samen met vier andere combinaties die bestonden uit aannemers, architecten en adviseurs. Tijdens het laatste kwartaal van 2019 werkten we intensief samen aan het schetsontwerp om het vervolgens in december te presenteren aan de aanbestedende dienst. In januari 2020 kregen we de voorlopige gunning op basis van onze visie met betrekking tot de nieuwbouw van de scholen, de omgeving, de planning en het algehele proces; alle aspecten sloten het beste aan bij de uitgangspunten van de opdrachtgever. In het voorjaar van 2020 heeft BureauNoordeloos het conceptplan uitgewerkt tot een goedgekeurd definitief ontwerp.” Veilige manier Binnen de samenwerking was het de taak van BureauNoordeloos om de ruimtelijke puzzel te leggen. Derk Flikkema: “Dit hield in dat wij het functionele programma en de ruimtelijke randvoorwaarden bij elkaar moesten brengen binnen het bouwsysteem van De Groot Vroomshoop. Tijdens dit traject werkten we samen met de constructeur, installatieadviseur en landschapsarchitect. Naast het constructief technische gedeelte was het tevens een uitdaging om de nieuwbouw op een goede en, -tijdens de bouw-, veilige manier tussen de bestaande schoolgebouwen Derk Flikkema: “Kinderen zijn constant op ontdekkingstocht en zoeken voortdurend uitdagingen om zichzelf te ontwikkelen. Wij hebben een schoolgebouw ontworpen die dat stimuleert.” 12 Bouwen in het Oosten Kindplein West te kunnen realiseren. Voor ons redenen om vanaf het begin tevens de afdeling uitvoering nauw te betrekken bij het ontwerpproces.” Snelkookpan-methode Een schoolgebouw ontwerpen blijkt een complexe taak te zijn; naast de wensen van schoolbesturen zijn er tevens een veelvoud aan eisen op het gebied van Bouwbesluit en Frisse Scholen. Derk Flikkema: “Tijdens de ontwerpfase hebben we ons laten inspireren door het gedrag van kinderen. Zij zijn constant op ontdekkingstocht en zoeken voortdurend uitdagingen om zichzelf te ontwikkelen. We hebben een schoolgebouw ontworpen die dat stimuleert. Hierdoor is een paviljoenachtige gebouwvorm ontstaan met diverse binnenen buitenplekken, allemaal verschillend van karakter en gebruik; van een gezamenlijk atrium tot concentratieplek en van speelplein tot pluktuin. Het gehele ontwerpproces verliep uitstekend. In ons multidisciplinair team hebben alle betrokkenen met respect naar elkaar een goede bijdrage geleverd in de totstandkoming van het integraal ontwerp, waar alle wensen en eisen samenkomen. Dit verliep volgens de zogenaamde ‘snelkookpanmethode’ door wekelijks fysiek of digitaal met elkaar rond de tafel te gaan. Op deze manier hebben we in een relatief korte periode een gedegen plan weten te realiseren.” Inspirerende manier Flikkema benadrukt dat het eigen karakter van ieder schooldomein werd behouden

Kindplein West Loodgieterswerk & Elektra Luchtbehandelingssystemen DUURZAAM IN DE INSTALLATIETECHNIEK Beveiliging Domotica Verwarming & Koeltechnieken Brugstraat 1 - 7687 BD Daarlerveen Postbus 22 - 7680 AA Vroomshoop Jivar Misakian 14 Bouwen in het Oosten T: 0546 - 64 30 00 E: info@huisman-groep.nl huisman-groep.nl Kindplein West //////////////////////////////////////////////////// Ontwerp en check De ontwerpwerkzaamheden van BureauNoordeloos werden verricht door projectarchitect Derk Flikkema en meewerkend architect Marwin van Duinen. De check op de bouwsystematiek en de technische uitwerking werden verzorgd door Patrick Nieboer van De Groot Vroomshoop Bouwsystemen. door onder andere de toepassing van een eigen kleur, passend bij het onderwijssysteem: “De entree bevindt zich In het hart van het gebouw, hier komt iedereen binnen. Een tribunetrap, -het centrale element-, koppelt de gebouwvleugels horizontaal, maar verbindt tevens de twee bouwlagen. Vanuit dit hart lopen de kinderen en leerkrachten naar hun eigen school; brede gangen en hun eigen leerplein brengen hen naar het klaslokaal. Op deze manier hebben we de route van groot- naar kleinschalig en van open naar geborgen op een inspirerende manier vormgegeven.” Optimale oplossing De school ligt in een woonwijk maar de omgeving is deels parkachtig, voorzien van groen en water. Derk Flikkema: “Hier hebben we tijdens de ontwerpfase op ingespeeld; de vier gebouwvleugels zorgen ervoor dat het groen tot diep doordringt in de scholen. De compacte vorm van iedere vleugel sluit aan bij het karakter van de woonwijk. Dit leek voor ons, zowel van buitenaf als van binnenuit, een optimale oplossing. Deze twee ontwerpuitgangspunten zijn duidelijk terug te zien in de architectuur van het gebouw. Een solide steenachtige onderbouw vormt de basis voor de samenwerking tussen de gebruikers en sluit in materiaal aan bij de naastliggende woonwijk. De lichte opbouw met het verticale lijnenspel geeft een dynamisch beeld, passend bij de gebruikers en is een verwijzing naar het naastgelegen park met de vele grote bomen.” Grote waardering Over de onderlinge samenwerking met alle betrokken partijen is Flikkema louter enthousiast: “De relatie met de gemeente Ommen, de drie schooldirecties en de kinderopvang was uitstekend. Zij omarmden het ontwerp. Tijdens een aantal exterieuren interieursessies werden gezamenlijk de nodige keuzes gemaakt ten aanzien van de parkeer- en pleininrichting, het vaste meubilair en de vloer- en wandafwerking inclusief kleuren. Uiteraard binnen de budgettaire mogelijkheden. Tevens hebben we grote waardering voor het team van De Groot Vroomshoop Bouwsystemen en de betrokken adviseurs voor hun inzet en enthousiasme. Dit kenmerkte zich door hun kritische, maar absoluut respectvolle houding tijdens alle projectfasen. Ik denk dat terechte trots op zijn plaats is, want met elkaar hebben we laten zien dat een goede samenwerking en een integraal ontwerp kunnen leiden tot een fantastisch eindresultaat.” Derk Flikkema: “De vier gebouwvleugels zorgen ervoor dat het groen tot diep doordringt in de scholen.” Bouwen in het Oosten 15

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Jolanda Groothuis / Beeld: Wim van ‘t Hoff (Eyemagic) Kindplein West; een hightech onderkomen met gouden rand Bert Geerligs: “Het installatieconcept dat we aanboden bleek overeenkomstig het wensen- en eisenpakket van de opdrachtgever.” 16 Bouwen in het Oosten Kindplein West Huisman Installatietechniek uit Daarlerveen is reeds zeventig jaar de huisinstallateur en daarmee vaste partner van De Groot Vroomshoop. Het was dan ook vanzelfsprekend dat deze twee partijen de koppen bij elkaar staken met het oog op de nieuwbouw van Kindplein West in Ommen. Volgens bedrijfsleider Bert Geerligs en projectleider Remco ten Have is dit hightech onderkomen er één met een gouden rand. Niet alleen vanwege de duurzaamheidsfactoren, maar ook ten aanzien van de ontspannen en juiste verstandhouding tussen de opdrachtgever en de overige uitvoerende partijen. Remco ten Have: “Er waren zeker factoren aan de orde die voor mij de nodige uitdagingen met zich meebrachten.” Bouwen in het Oosten 17

///////////////////////////////////////////////// Werkzaamheden Huisman Installatietechniek was verantwoordelijk voor de engineering, levering, montage en oplevering van: E-installaties: • Verlichtingsinstallatie • Gebouw beheersysteem • Data-installatie • Inbraakinstallatie • Brandalarminstallatie • Zonnepaneleninstallatie W-installaties: • Luchtbehandeling • Waterinstallatie • Vloerverwarminginstallatie • Warmtepompinstallatie door middel van luchtwarmtepomp in combinatie met een brongebonden warmtepomp Zowel Huisman Installatietechniek als De Groot Vroomshoop Bouwsystemen zijn ervaringsdeskundigen op het gebied van onderwijsprojecten en scholenbouw. Hierdoor werd hun gezamenlijke visie plus het ontwerp van architectenbureau Noordeloos positief ontvangen door de opdrachtgever tijdens de Europese niet-openbare procedure. Bedrijfsleider Bert 18 Geerligs: “De opdrachtgever had hoge duurzaamheidsambities en was genegen om extra te investeren in de realisatie van een nagenoeg energieneutraal gebouw. Daar konden wij met onze expertise aan voldoen. Het installatieconcept dat we aanboden bleek overeenkomstig het wensen- en eisenpakket en daardoor mochten we starten met de engineering en het ontwerp van deze niet-standaard onderwijslocatie. Hiermee zijn we rond april 2020 begonnen. Intern hebben we dit project opgepakt met onze projectleider/engineer Remco ten Have, de werkvoorbereider/engineer Hendry Veneberg en de BIM-modelleur/ tekenaar Harm Jan Otter. Fysiek zijn we op de bouwplaats in februari 2021 gestart met de werkzaamheden. Remco ten Have trad hierbij op als projectleider.” Geen dagelijkse kost Remco, sinds 2014 werkzaam bij Huisman Installatietechniek, richt zich de laatste drie jaar met name op de utiliteitsbouw waarbij hij zijn collega’s aanstuurt en zich Bouwen in het Oosten bezighoudt met het opzetten van de projectplanning, inkoop en het leiden van vergaderingen. Over de nieuwbouw van Kindplein West benadrukt hij dat hier, ondanks zijn jarenlange ervaring, zeker factoren aan de orde waren die voor hem de nodige uitdagingen met zich meebrachten. Dit had onder andere te maken met het niet mogen terug leveren van het overschot aan opwekking in de zonnepanelen en de toepassing van een gebouwbeheersysteem, die niet direct dagelijks kost zijn. Oude rot in het vak Remco: “Tijdens de bouw waren er van Huisman gemiddeld tien mensen actief. Onze werkzaamheden verliepen uitstekend volgens planning en stonden in direct verband met de bouwkundige voortgang van De Groot Vroomshoop. Daarin konden wij goed meebewegen. Dat wijd ik aan de jarenlange samenwerking met De Groot Vroomshoop, we weten met weinig woorden waar we wederzijds aan toe zijn en kunnen Kindplein West daarop anticiperen. Maar ook onze hoofduitvoerder Hendry Veneberg speelde een essentiële rol. Hij is met zijn 34 dienstjaren een oude rot in het vak die je niet meer wat wijsmaakt. Van zulke ervaringsdeskundigen kunnen veel mensen nog leren, daar moeten we zuinig op zijn.” Voortvarend te werk Samenvattend kan gesteld worden dat Huisman Installatietechniek voortvarend te werk ging tijdens de nieuwbouw van dit project. Vlak voor de bouwvak werd de vloerverwarming aangebracht met, -voor de beeldvorming-, een lengte van maar liefst 23 kilometer. Tegelijkertijd werden de luchtbehandelingskasten geplaatst en aangesloten op de luchtkanalen. Het gehele pand is bijna energieneutraal doordat er 340 stuks PV-panelen werden aangebracht. De opbouw van de verdeler van het klimaatsysteem werd aangesloten op een warmtepomp. Remco: “Dit bleek de beste oplossing; door middel van een luchtwarmtepomp in combinatie met een brongebonden warmtepompinstallatie de warmte en koeling uit de bodem te genereren.” Totaal-mensprincipe Snelheid en efficiënt werken zijn sleutelwoorden die bij dit project van toepassing zijn volgens Bert Geerligs: “Het heeft onder andere te maken met de mogelijkheden die Huisman heeft om veel elementen te prefabriceren. Daarin geven we, -naast onze eigen mensen-, ook jongeren met een achterstand op de arbeidsmarkt alle kansen om zich te ontwikkelen. Zij mogen binnen onze organisatie rekenen op de juiste begeleiding zodat ook voor hen een mooie carrière in de installatietechniek is weggelegd. Binnen ons bedrijf vinden we het totaal-mensprincipe erg belangrijk. Iedereen doet ertoe en verdient een eerlijke kans. Verder onderscheiden wij ons doordat we een open en transparante partner zijn voor zowel de grote als de particuliere opdrachtgevers, waarbij we ons unaniem sociaalmaatschappelijk betrokken voelen. Nu de oplevering van Kindplein West een feit is, is het volgens mij terecht hier met gepaste trots op terug te blikken. Dat heeft te maken met onder andere de perfecte saamhorigheid tussen de onderlinge partijen en de vakkennis; een combinatie die leidde tot een succesvol resultaat.” Negentigjarig bestaan Huisman Installatietechniek vierde in 2019 haar negentigjarig bestaan en daarmee zijn broer en zus Jan Peter Huisman en Marion Drenthen-Huisman de vierde generatie die de organisatie leiden. Volgens Bert Geerligs, inmiddels bijna 25 jaar werkzaam binnen het bedrijf, onderscheidt Huisman zich door de term ‘duurzaam in installatietechniek’: “Duurzaamheid met een sociale Huisman Installatietechniek realiseerde eerder de volgende vergelijkbare projecten: • Internationale School – Utrecht • Aurum College – Lelystad • Wellant College – Boskoop factor die het gehele tachtigkoppen-tellende team uitdraagt naar collega’s, klanten en leveranciers. Duurzaam op het gebied van materiaalgebruik en energiebewust bouwen is tevens een belangrijk aspect in een wereld waarin dit een steeds grotere rol speelt. We werken als team elke dag hard, met hart voor de zaak, in een familiebedrijf dat constant meebeweegt in de tijd. Van scholen tot woningen en van bedrijfspanden tot grote utiliteitsgebouwen. Opdrachtgevers kunnen bij ons terecht voor advies en prijsopgaves voor verduurzaming van verwarming en warmwaterinstallaties, loodgieterswerk, elektra, luchtbehandeling, airco’s en zonnepanelen. Huisman Installatietechniek is, samen met de volgende generatie, klaar voor de toekomst en vol vertrouwen in elkaars kwaliteit, samenwerkend met partners waar we op kunnen bouwen.” Duurzaam op het gebied van materiaalgebruik en energiebewust bouwen ...

Moeilijke tijden? Blijf nuchter, Laatst nam ik op Eindhoven Airport het vliegtuig naar het buitenland. Geheel tegen mijn verwachting in, belandde ik ook hier in Schipholachtige toestanden. Zoals ellenlange wachtrijen tot ver buiten de toegangsdeuren. De oorzaak? Personeelstekort. Door de coronapandemie zijn veel medewerkers die de koffers en de security verzorgen uitgeweken naar andere jobs voor een salaris dat boven het minimum zit. Die krijg je dus niet meer terug voor datzelfde salaris. Daar zal fors meer in geïnvesteerd moeten worden. Voor mij een teken dat we in Nederland aardig de weg kwijt zijn. Overigens, in de wachtrijen zag ik nogal wat Poolse arbeidskrachten staan. Dus binnenkort gaan de mensen van Haldu Groep daar flyeren, op zoek naar nieuwe vakmensen. Tja, in tijden van krapte moet je vindingrijk worden, toch? Je moet superzuinig zijn op je medewerkers Want als medewerkers hun heil elders zoeken, dan komen ze niet zomaar naar je sector terug. Weet u nog? Tijdens de vorige grote economische crisis? 75.000 bouwvakkers verlieten de sector en die zijn volledig opgegaan in andere sectoren. Daarom schonk Haldu Groep haar kantoormedewerkers eerder dit jaar een bonus om te helpen bijdragen aan de onwijs gestegen energiekosten. We leggen onze kantoortijgers die onze vakmensen netjes koppelen aan projecten maar al te graag in de watten. Want we willen de goede mensen die we intensief hebben geworven ook maar al te graag houden! Gasloos door wtw? Ja, maar dan komt de stroomrekening… Over die energiekosten gesproken: Nederland is toch een gek landje. We zijn bedolven onder duurzame druk om over te gaan op wtw-installaties. Ja, lekker gasloos. Dat scheelt op de rekening! Maar nu komen hele volksstammen erachter dat diezelfde wtwinstallaties gigántische hoeveelheden elektriciteit slurpen. Ik ken situaties waarbij de stroomrekening van een netjes duurzame burger van 250 naar 1100 euro schoot. Dan voel je je wel genomen, toch? Luisteren ze wel naar elkaar aan de ministerstafel? Ondertussen beschikte de regering dat gemeenten nóg meer huizen moeten toewijzen aan statushouders. Ik gun het die mensen van harte, echt waar. Maar zomaar nog eens 20.000 extra woningen toevoegen aan de niet ingevulde vraag die al héél lang uitstaat? Ik vind het gewoon niet realistisch. Ja, weet u wanneer ik het realistisch zou vinden? Als datzelfde kabinet alle regels rondom nieuwbouw eens grondig zou versoepelen. Maar op die gedachte komt men niet achter dezelfde ministerstafel waaraan wordt besloten dat er effe Column volg je koers en doe je ding nog 20.000 woningen extra nodig zijn. Luisteren ze wel naar elkaar aan de ministerstafel, denk ik dan. Oekraïne wordt als drogreden genoemd Overigens, soms moet je heel kritisch zijn op wat je hoort. Helaas ligt ook in het bouwwereldje het nodige fake news op de loer. Een voorbeeld? We horen al geruime tijd over een tekort aan bouwmaterialen. Het begint mij op te vallen dat dan te pas en te onpas als reden de oorlog in Oekraïne wordt opgegeven voor dit tekort. Hoe erg die oorlog ook is: in dat land wordt toch niet álles geproduceerd? Ik heb het gevoel dat meerdere leveranciers van bouwstoffen de oorlog als drogreden gebruiken. Doe gewoon en houd je vast aan je onderscheidend vermogen Ik zei het al: in Nederland zijn we aardig de weg kwijt. Alles wordt duurder en niemand weet waar het heen gaat? Nog nooit was de situatie in Nederland zó onzeker als nu. Mijn advies? Niet al te gekke dingen doen en goed om je heen blijven kijken. Haldu Groep heeft in de meest lastige tijden in het verleden altijd een stabiele koers gevaren, en dat blijven we nu ook doen. Kortom, kansen blijven zien, maar niet al te wild om je heen slaan. Daarom prijs ik ons gelukkig dat we, ondanks de barre tijden, mooie stromen nieuwe buitenlandse vakmensen mogen ontvangen. Blijkbaar doen we toch iets goed! Zoals netjes betalen, afspraken nakomen en buitenlandse vakmensen goed huisvesten. Met deze drie typische Haldu-kenmerken maken we al heel lang het verschil en daar zullen we nooit aan tornen, hoe guur het economisch en sociaal klimaat ook wordt in Nederland. Dat beloof ik! Danny van Hal

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Jolanda Groothuis / Beeld: Kuiper Holland Kuiper Holland; De Nederlandse fineer Kuiper Holland, gevestigd in Tubbergen bestaat volgend jaar zeven decennia. Het bedrijf dat in 1953 startte als triplexfabriek onderging door de jaren heen een drastische verandering in de bedrijfsstrategie. Tegenwoordig richt de organisatie zich hoofdzakelijk op het fineren van hoogwaardig plaatmateriaal voor de interieurbouw, houthandel, keukenindustrie en luxe jachtbouw. En dat doen de mensen binnen de onderneming goed! Kuiper Holland heeft een gevestigde naam weten te creëren in zowel Nederland als ver over de grens. Onderscheiden in de markt ten opzichte van de standaard. 22 Bouwen in het Oosten Kuiper Holland meesters uit Tubbergen Toen Hans Golbach, de huidige eigenaar van Kuiper Holland, in 1996 het bedrijf van zijn vader overnam volgde daarmee een nieuwe dimensie binnen de organisatie. Golbach zag, naast de toenmalige bedrijfsactiviteiten, volop uitbreidingsmogelijkheden en dan met name op het gebied van de productiefaciliteiten. Hierbij legde hij de focus, naast de standaard interieurbouw, op de luxe- en mega jachtbouw en daarmee werd een nieuwe markt aangeboord. Zijn ideeën omtrent deze sector bleken geen utopie. Nederland staat, naast Italië en Turkije, bekend om haar vooraanstaande naam qua bouwtechniek in dit hogere segment. Hans Golbach nam jacht- en interieurspecialisten in dienst die zich samen met hem bogen over de vraag hoe Kuiper Holland zich kon onderscheiden in de markt ten opzichte van de standaard. Inmiddels kan gesteld worden dat Golbach’s visie destijds een succesvolle missie is geweest. Pure finesse Thijs Haarhuis, Sales & Marketing Manager is sinds 2008 werkzaam voor Kuiper Holland. Tijdens het gesprek doet hij het woord, ook namens Hans Golbach. Laatstgenoemde vliegt op dat moment de wereld over voor de inkoop van diverse fineersoorten. Thijs Haarhuis: “Hans is een man die met zijn ogen wil zien en met zijn Bouwen in het Oosten 23

Kuiper Holland 24 Bouwen in het Oosten Kuiper Holland het middensegment. Missers kunnen en willen we ons niet veroorloven, daarvoor is ons eindproduct te exclusief.” Thijs Haarhuis: “Onze klanten mogen zelf kiezen omdat hun ontwerp een bedoeling heeft.” handen wil voelen wat hij inkoopt. Geen boom is immers hetzelfde, elke stam fineer is uniek. Daar ligt ook onze kracht; bij Kuiper Holland zijn de mogelijkheden eindeloos. Onze klanten mogen zelf kiezen omdat hun ontwerp een bedoeling heeft. Daarom selecteren wij liever persoonlijk met hen het fineer dat past bij de eigen ideeën en die aansluiten bij de uitstraling van het project. In onze optiek moeten alle aspecten naadloos voldoen aan de verwachtingen. Wij staan voor optimale kwaliteit en pure finesse en willen maximaal achter ons eindproduct staan. Alléén dan vertaalt het zich door en dat geldt zowel voor het hogere als Iedere stam uniek Fineer is een dunne laag gesneden hout. In tegenstelling tot massief hout wordt bij fineer het maximale uit een stam gehaald. Daardoor biedt dit natuurproduct een meerwaarde en is het volgens Thijs Haarhuis de meest verantwoorde manier om met een boom om te gaan: “Zoals reeds aangegeven is iedere stam uniek en daarmee ook iedere stam gesneden fineer. Hierdoor kunnen er per stam structuur- en kleurverschillen voorkomen. Wij selecteren alle fineerstammen zorgvuldig voordat zij door Hans Golbach worden ingekocht en we deze vervolgens gaan bewerken tot een gefineerde plaat. Voor een interieurproject kunnen wij stammen bij elkaar zoeken om een homogeen beeld te creëren. Fineer geeft ieder project een unieke uitstraling. Wij verwerken het fineer van 0,5 – 1,5 millimeter dik en hebben meer dan tachtig soorten op voorraad liggen. Wij stimuleren onze afnemers om het fineer voor projecten zelf te komen uitzoeken. Op aanvraag kunnen we tevens exclusieve fineersoorten leveren die wij niet op voorraad hebben. Wanneer de opdrachtgever zijn of haar keuze heeft gemaakt verwerken we het fineer tot gevoegde vellen om deze vervolgens op de gevraagde soorten en diktes plaatmaterialen te beplakken.” Ontwikkelen en investeren De afgelopen jaren heeft Kuiper Holland zich op zowel de bedrijfsactiviteiten als op de productiefaciliteiten spraakmakend ontwikkeld. Naast de nieuwbouw van een modern kantoorpand herrees een nieuw magazijn waardoor de totale oppervlakte nu ruim 12.000 m² bekleedt. Er werd een nieuwe Hotmelt persstraat voor sandwichpanelen aangeschaft, evenals een nieuwe schuurstraat en kalibreerstraat. Vervolgens werd geïnvesteerd in een geavanceerde voegmachine waardoor de capaciteit op de fineerafdeling nogmaals verhoogd werd. Recent werd de zaagstraat vernieuwd. Deze staat nu in één lijn met de schuurstraat voor een nog betere optimalisatie. Grote saamhorigheid Volgens Thijs Haarhuis kenmerkt Kuiper Holland zich Van 1 t/m 4 november is Kuiper Holland aanwezig op de Houtpro+ beurs in de Brabanthallen in ’s Hertogenbosch. Hans Golbach

Kuiper Holland door haar transparante en innovatieve karakter: “Mede daardoor is ons assortiment door de jaren heen enorm uitgebreid. Wij staan open voor alle vragen; het moet wel heel raar lopen willen we daar -binnen de kaders- niet aan kunnen voldoen. Onze opdrachtgevers zijn zeer divers en variëren van architecten, aannemers, houthandelaren, de keukenindustrie en luxe jachtbouwers. Juist dat maakt ons vak interessant. We werken veelal projectmatig, maar ook één exclusieve plaat verdient onze volledige aandacht. Het succes van ons bedrijf is te danken aan het 23-koppen tellend team dat zich alle dagen fanatiek inzet om aan de verwachtingen van de klanten te voldoen. We zijn een hechte club mensen, dat naast hard werken, ook graag openstaat voor een feestje met elkaar. Ons bedrijf is zeer laagdrempelig. Hans Golbach staat midden tussen zijn mensen en realiseert zich terdege dat we elkaar nodig hebben om onze goede positie in de markt blijvend te handhaven én uit te breiden. Die waardering is wederzijds. Dat noemen ze saamhorigheid.” ///////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Extra dimensie De keuze in houtsoorten is enorm. Elke houtsoort heeft een eigen karakter. Zélfs iedere strook fineer heeft zijn eigen tekening, ook wel het ‘gezicht’ genoemd. Door die unieke exemplaren op een eigentijdse en ultramoderne manier te verwerken wordt daar nog eens een extra dimensie aan toegevoegd. De Kuiper fineercollectie vormt daarvan het levende bewijs. 26 Bouwen in het Oosten KienhuisHoving informeert De makelaar en de waarschuwingsplicht De meeste commerciële huurovereenkomsten worden in Nederland opgesteld door bedrijfsmakelaars. Indien in een dergelijke overeenkomst een ongeldige bepaling is opgenomen, moet de makelaar daar dan voor waarschuwen? En hoe moet de makelaar waarschuwen? Het Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden heeft antwoord gegeven op deze vragen in een arrest van 27 september 2022. Verhuur van winkelruimte en borgstelling In deze zaak (ECLI:NL:GHARL:2022:8353) is verhuurder Landgraaf Beheer B.V. (‘Landgraaf’) voornemens een winkelruimte te verhuren aan huurder Jaasma. Landgraaf heeft makelaar Nienaber Bedrijfsmakelaars B.V. (‘Nienaber’) gevraagd een huurovereenkomst op te stellen. Landgraaf, Jaasma en de ouders van Jaasma hebben vervolgens gediscussieerd over zekerheden. Nadat over diverse opties geen overeenstemming wordt bereikt, neemt Nienaber op verzoek van Landgraaf in de overeenkomst op dat de ouders van Jaasma borg staan voor alle verplichtingen uit de huurovereenkomst. Nienaber vermeldt daarbij niet wat het maximumbedrag van de borgstelling is, terwijl dit op grond van artikel 7:858 lid 1 BW wel vereist is. Het gevolg hiervan is dat de borgstelling ongeldig is. Nadat een huurachterstand ontstaat an € 137.741,57 en Landgraaf een beroep doet op de borgstelling, blijkt dit vanwege de ongeldigheid niet mogelijk. Vervolgens stelt Landgraaf Nienaber aansprakelijk en verwijt hij Nienaber dat een beroepsfout is gemaakt door aan de particuliere borgtocht geen maximum te verbinden, dan wel onvoldoende te waarschuwen voor de gevolgen daarvan. Bewijs van waarschuwen Nienaber heeft bij de rechtbank in eerste aanleg diverse getuigenverklaringen laten afleggen, op grond waarvan de rechtbank tot de conclusie is gekomen dat Nienaber ervoor heeft gewaarschuwd dat de borgtochtbepaling risicovol is. Ook in hoger beroep oordeelt het Gerechtshof dat Nienaber het bewijs van de waarschuwing heeft geleverd. Landgraaf stelt vervolgens dat Nienaber niet mondeling maar schriftelijk had moeten waarschuwen, zeker nu de bestuurder van Landgraaf geen jurist of makelaar is. Het Gerechtshof gaat hierin niet mee en overweegt dat Landgraaf als professionele partij panden beheert, Deze column is geschreven door: Robert de Vries, advocaat vastgoed en bouwrecht. Zijn e-mailadres is robert.devries@kienhuishoving.nl, zijn telefoonnummer is 088 - 480 41 01. Bouwen in het Oosten Bouwen in het Oosten 21 27 zelf de huurder heeft geregeld en over de huurvoorwaarden heeft onderhandeld. Nienaber staat hier buiten en is alleen gevraagd een huurovereenkomst op te stellen. Hier komt bij dat het opstellen van een borgtochtbepaling geen typisch aan onroerend goed gerelateerd thema is waarvan een makelaar bijzondere kennis dient te hebben, aldus het Gerechtshof. Voor zover Landgraaf ter onderbouwing van zijn standpunt verwijst naar enkele tuchtuitspraken van de NVM, merkt het Gerechtshof op dat ook daaruit niet kan worden afgeleid dat Nienaber schriftelijk had moeten waarschuwen. Resultaat Het Gerechtshof komt tot de conclusie dat vast is komen te staan dat Nienaber mondeling heeft gewaarschuwd dat de borgtochtbepaling risicovol is. Omdat dit als voldoende wordt beoordeeld, worden de vorderingen van Landgraaf afgewezen. Het gevolg is dat Landgraaf met de schade blijft zitten voor zover de schade niet op Jaasma kan worden verhaald.

////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Gerard van Leeuwen / Beeld: Wim van ’t Hoff (Eyemagic) De Woonplaats positief over resultaat én proces Verduurzaming Fazantstraat geslaagde pilot in meerdere opzichten Het combineren van groot onderhoud en verduurzaming is in woningcorporatieland meer regel dan uitzondering. De Enschedese woningcorporatie De Woonplaats vloog het groot onderhoud en verduurzamingsproject aan 96 wooneenheden aan de Fazantstraat op een andere wijze aan dan de eigen protocollen voorschrijven en voegde eveneens het aspect circulariteit toe. Een geslaagde pilot is het resultaat kan nu reeds worden geconcludeerd. 28 Bouwen in het Oosten De Fazantstraat Enschede Stef Oude Sanderink: “We merken dat de aannemers voorsorteren op de veranderende marktsituatie.” Projectmanager Stef Oude Sanderink vertelt enthousiast over het toepassen van circulariteit in de praktijk. Oude Sanderink: “De Fazantsraat bood voldoende kansen om de circulariteitsgedachte, die in de wereld van de corporaties en zeker ook bij De Woonplaats wordt omarmd, te benutten. Mooie voorbeelden in dit project zijn onder andere de borstweringspanelen en dat de privacyschermen op de balkons een tweede leven krijgen. Dat geldt ook voor de wastafels, keramische planchetten en (wasmachine) kranen. Deze kunnen na reiniging en technische check weer gebruikt worden. Qua circulariteit mogen ook de keuken en de badkamer niet onbenoemd blijven. Voorts zal de vervanging van dakbedekking, dakgrind en dakisolatie op circulaire wijze geschieden." Pilot De aanvliegroute van het werk aan de Fazantstraat was anders dan voorheen. Stef Oude Sanderink: “In 2019 kwam de Fazantstraat al in beeld in het kader van groot onderhoud vanwege het vervangen van de cv-ketels. Er was destijds sprake van een aansluiting op het stadswarmtenet. Dat bleek toen niet haalbaar. In 2021 kwam het project weer in beeld en was de urgentie hoger. We hebben toen in overleg besloten om het niet in een, voor ons reguliere, aanbestedingsprocedure aan te besteden maar het direct te vergeven aan een van onze RGS (Resultaat Gericht Samenwerken, red.) partners, in casu Hemink Groep. Tegelijkertijd hebben we ook afgesproken dat het participatie en communicatie deel van de werkzaamheden, waaronder het verkrijgen van minimaal zeventig procent deelname van de bewoners, aan de aannemer over te laten. Een echte pilot voor ons. Intern leefde best wel wat twijfel over deze aanpak, maar nu we ruim een jaar verder zijn en de haven van dit project in zicht komt, kan ik niet anders vaststellen dat al het scepticisme is verdwenen. Omdat het nieuw is hebben we afgesproken zowel intern als met de aannemer tussentijdse evaluaties te organiseren. We zijn erg enthousiast en persoonlijk vind ik de ommezwaai die sommige betrokkenen echt hebben moeten maken een van de grootste winstpunten van dit project, maar uiteraard staat de tevredenheid van de bewoners bovenaan het lijstje. Om hen gaat het tenslotte.” ...en na de verbouwing De badkamer voor...

De Fazantstraat Enschede 30 Bouwen in het Oosten De Fazantstraat Enschede Groter plaatje De pilot aan de Fazantstraat is onderdeel van een te ontwikkelen blauwdruk voor De Woonplaats als het gaat over de complexmatige verduurzaming van alle gestapelde bouw, dat een substantieel deel vormt van het woningbezit van de corporatie. Die bestaat uit circa achttienduizend wooneenheden, die vooral in Enschede en omgeving en de Achterhoek gesitueerd zijn. Stef Oude Sanderink: “We hebben een behoorlijke opgave voor de komende jaren. Op het gebied van transitie, nieuwbouw en verduurzaming. In dit kader hebben we onder meer een CO2 routekaart in het leven geroepen met daarin verwoord onze ambities en doelstellingen tot 2030. Zo willen we per jaar bijvoorbeeld ruim zevenhonderd wooneenheden upgraden naar energetische basiskwaliteit, wat resulteert in label B en dat, net als in de Fazantstraat koppelen aan onderhoud. Daarnaast hebben we onze nieuwbouwopgave, want ook in ons verzorgingsgebied is de vraag naar woningen fors. Voor zowel de gestapelde woningen als de eengezinswoningen hebben we diverse onderdelen gestandaardiseerd en scenario’s geschreven met onder andere Prototypes en beslisbomen. We willen dit zoveel mogelijk standaardiseren, waardoor de voorbereidingstijd bekort kan worden. In dit kader is het welslagen van deze pilot een welkome ondersteuning omdat we intern ook tegen de grenzen van onze capaciteit oplopen. Dat merken we ook nu al, want alleen dit jaar verduurzamen we vijfhonderd eengezinswoningen. We merken dat de aannemers voorsorteren op de veranderende marktsituatie. Circulair werken is allang geen uitzondering meer en de gespecialiseerde aannemers hebben in hun organisatie al ruimte gecreëerd voor het zoveel mogelijk ontzorgen van woningcorporaties zoals de onze. Hemink Groep heeft bijvoorbeeld bewonersconsulenten en deze werkwijze functioneert dus uitstekend weten we nu uit ervaring. Het besef van grondstoffenreductie is goed ingedaald in de sector. De norm is vijftig procent reductie in 2030, maar wij leggen de lat nog iets hoger." Stef Oude Sanderink: “Het besef van grondstoffenreductie is goed ingedaald in de sector.” Bouwen in het Oosten 31

De Fazantstraat Enschede Dé circulaire leverancier van de zakelijke verhuurmarkt uken In een circulaire economie bestaat geen afval en worden grondstoff en steeds opnieuw gebruikt. Chainable levert de eerste échte modulaire en circulaire keuken voor de professionele verhuurmarkt. Een keuken waar nul bomen voor gekapt worden. Terwijl wij voor iedere geplaatste keuken 24 bomen planten. Dat is disruptief bijdragen aan een betere wereld. Ontdek hoe wij bijdragen aan een leefbare wereld Scan de Hercules 4 I 5126 RK Gilze (0) 85 485 0909 I hello@chainable.nl www.chainable.nl 32 Bouwen in het Oosten QR-code en kijk op onze website De Fazantstraat Enschede ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Gerard van Leeuwen / Beeld: Hemink Groep Project Fazantstraat leidt tot succesvol leerproces Het project, een gecombineerde verduurzaamheids- en groot onderhoudsopdracht van 96 wooneenheden aan de Fazantstraat, is voor opdrachtgever woningcorporatie De Woonplaats de eerste van een reeks projecten qua upgrading van de meergezinswoningen. Projectleider Rob Kruiskamp van Hemink Groep die verantwoordelijk is voor de realisatie toont zich enthousiast over de transparante en vooruitstrevende wijze van samenwerking, die wat hem betreft naar meer smaakt. Het project aan de Fazantstraat kwam ongeveer een jaar geleden op de radar bij Hemink Groep. Rob Kruiskamp: “De Woonplaats is een goede relatie van ons waar we regelmatig mee samenwerken. Ze vroegen ons mee te denken hoe we het project in goede banen konden leiden, zowel bouwkundig als qua planning en, in het verlengde hiervan, ook in communicatief opzicht. Het betreft in totaal 96 wooneenheden verdeeld over drie blokken van 32, stammend uit de jaren zestig. Het zijn woningen die in het kader van de HAT (Huisvesting Alleenstaanden en Bouwen in het Oosten 33

De Fazantstraat Enschede Alles is mogelijk Sneldrogende vloersystemen Scheuroverbruggende gietvloer systemen Optimaal meerjaren onderhoud Algemeen schilderwerk Slijtage-vrije vloeren www.onderhoudendgoed.nl Facetlaan 2, 2665 NR Bleiswijk Ronny Hulsman | +31 (0)15 310 83 32 rhulsman@onderhoudendgoed.nl 34 Bouwen in het Oosten Betonrenovatiepartner van De Woonplaats De Fazantstraat Enschede Rob Kruiskamp (links) en Stef Oude Sanderink Tweepersoonshuishoudens, red.) gerealiseerd zijn en toe waren aan grootschalig onderhoud en hoog op de prioriteitenlijst stonden om te verduurzamen. Toen de contouren en criteria duidelijk in beeld waren zijn we met onze partners om tafel gaan zitten en hebben we een plan van aanpak vastgesteld. Alles tegelijkertijd aanpakken zou te intensief zijn voor de bewoners en bovendien een tijdelijk uithuisplaatsing met zich meebrengen. Daaruit bleek dat een gefaseerde aanpak absoluut te preferen was. Fase 1 werd de interne verduurzaming. In drie maanden tijd hebben we onder andere al het glasen panelenwerk uitgevoerd inclusief asbestsanering en het vervangen van de cv-ketels door aansluiting op een WTW installatie. Fase 2 behelst het groot onderhoud en onder andere de renovatie van de keukens en badkamers Er wordt een frame aan de wand geplaatst waar de frontjes als het ware in een kliksysteem worden bevestigd. Als de maximale levensduur daarvan is bereikt, kan het frame hergebruikt worden en hoef je alleen de frontjes te vervangen. Alles is verder remontabel. Het is een kwestie van "plug and play". Nu is het een iets grotere investering voor De Woonplaats, maar dat verdient zich op den duur dus meer dan terug. En qua duurzaamheid is het natuurlijk direct een forse plus. Fase 3 omvat de renovatie van de daken. Alles verloopt tot nu toe in grote lijnen volgens planning en we gaan ervan uit dat we het project eind van het jaar hebben afgerond.” Blauwdruk Voor De Woonplaats is deze opdracht een blauwdruk voor een reeks aan projecten qua verduurzaming, gecombineerd met groot onderhoud, van haar woningbezit. Rob Kruiskamp: “Wat de eengezinswoningen betreft bestond dat plan al, maar voor de meergezinswoningen van de woningcorporatie moet de Fazantstraat de blauwdruk worden. We evalueren gezamenlijk stapsgewijs het hele project en betrekken de opdrachtgever daar nauw bij. Tot in detail bekijken we of er nog verbeterpunten zijn, bijvoorbeeld op het gebied van materiaalkeuze, maar ook qua planning en communicatie. Wij hebben veel vrijheid gekregen om dat in te vullen. We betrekken daar ook onze eigen energie prestatie adviseur en bewonersconsulente bij. Alles gaat in volledige transparantie en dat mag je best als vooruitstrevend kwalificeren. We maken deel uit van dit leerproces. We zijn deelgenoot van de ontwikkeling van de blauwdruk en betrokken bij alle facetten tot en met de brandveiligheid en keuzes ten faveure van flora en fauna. Leerzaam op alle fronten. Een prachtig project waar we erg trots op mogen zijn.” ///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Bewonerscommunicatie essentieel voor welslagen Dankzij een duidelijke informatie aan de bewoners bleek maar liefst 70% van de bewoners direct voorstander van deelname. De verwachting in de voorbereiding was dat hier een grote uitdaging lag. Rob Kruiskamp: “In de praktijk hebben we de 100% deelname behaald door persoonlijke aandacht en de inzet van onze bewonersconsulente. Een andere uitdaging was dat de standleidingen verticaal geplaatst worden. Bewoners moesten dus allemaal tegelijkertijd thuis zijn. Dit vergde ook een goede aanpak, planning en communicatie.” Bouwen in het Oosten 35 Een blauwdruk voor een reeks aan projecten qua verduurzaming ...

De Fazantstraat Enschede Roombekerveld 33 7523 JP Enschede 36 Bouwen in het Oosten Telefoon: 053-2301236 Mobiel: 06-28958986 info@no-tags.nl www.no-tags.nl Graffiti verwijderen Allround schoonmaak Gevelreiniging De Fazantstraat Enschede /////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Gerard van Leeuwen / Beeld: Chainable Circulaire keukens voor Fazantstraat Woningcorporaties vertolken steeds vaker voortrekkersrol transitie In het verduurzamingsproject aan de Fazantstraat worden circulaire keukens geïnstalleerd. Opdrachtgever De Woonplaats uit Enschede koos voor het bedrijf Chainable uit het Brabantse Gilze dat zich volledig heeft toegelegd op het leveren van circulaire modulaire keukens voor de zakelijke markt. Het bedrijf, dat ruim drie jaar geleden werd opgericht, heeft de wind in de zeilen en verwacht dat het omslagpunt van traditionele naar circulaire keukens niet lang meer zal duren. Co-founder Simon Rombouts denkt dat het in 2027 zover is. Bouwen in het Oosten 37

Cees van Nispen, geestesvader van het concept, was vijftig jaar werkzaam in de keukenwereld, en stelde bij zijn pensionering vast dat er in een halve eeuw weinig tot niets veranderd was in “zijn” bedrijfstak. Die conclusie zat hem niet lekker in een tijd van transitie en de roep om circulariteit in alle krochten van de bouwkolom. Het leidde tot de oprichting van Chainable, waar ook Simon Rombouts aan boord stapte. Rombouts: “Onze missie is dat het beter, mooier en eerlijker moet. Onze bedrijfstak wordt gedomineerd door twee sterke spelers met een heel sterke marktpositie, dus het kostte heel veel tijd en energie met je verhaal “binnen te komen” in de zakelijke markt, waaronder woningcorporaties, projectontwikkelaars, beleggers en aannemers. Wij bemerkten dan ook de nodige terughoudendheid in het begin, en het voelde in het begin als een soort van tussen wringen. Nu we twee jaar later zijn mogen we constateren dat steeds meer partijen onze visie delen. Er is veel interesse én vraag in onze aanpak. Er ligt dan ook een forse uitdaging. Vijftig procent verduurzaming in 2030 en honderd procent in 2050. Dat klinkt ver weg, maar als je uitgaat van een levensduur van een keuken van pakweg vijftien jaar komen dergelijke jaartallen ineens snel op je af. Een semioverheidsinstelling als een woningcorporatie is daar nu al druk mee bezig en dat zien wij duidelijke terug. Daar is het besef al behoorlijk ingedaald. De Woonplaats is daar een mooi voorbeeld van. De politiek, zowel in Den Haag als Brussel, heeft circulariteit terecht een prominente plaats gegeven op de agenda.” Assemblage Chainable is gespecialiseerd in het ontwerp en de assemblage van de keukens en werkt voor het overige met betrouwbare en gelijkgestemde partners. Simon Rombouts: “Een keuken is een samengesteld product. De apparatuur komt veelal uit Duitsland. Maar voor het overige werken we met Nederlandse suppliers om onze footprint zo gering mogelijk te houden. Panelen, kranen, achterwanden en de stalen frames, het komt allemaal uit ons eigen land. Het principe van Chainable gaat uit van een robuust stalen frame waaraan de kasten, aanrechtblad en achterwand als het ware wordt vastgeklikt. De keuken is daardoor volledig geschikt voor hergebruik. Er wordt bijvoorbeeld geen gebruik gemaakt van lijmen. 38 Bouwen in het Oosten Woonplaats keuken voor en na de renovatie ... De Fazantstraat Enschede dat een prachtig gegeven omdat je op deze wijze de huurders zo weinig mogelijk overlast bezorgd. We verfijnen de samenwerking steeds meer en naar verwachting kunnen we de plaatsingstijd van een keuken de komende tijd beperken tot een halve dag.” Het demontabele karakter geeft ook de mogelijkheid om bijvoorbeeld bij een lekkage slechts die onderdelen te vervangen die aangetast zijn en hoeft bijvoorbeeld niet een halve keuken gesloopt te worden. In Chainable keukens wordt gemiddeld 47 procent minder spaanplaat gebruikt. Het is vergelijkbaar met een “plug and playsysteem”. En datzelfde geldt voor het aansluiten op bestaande leidingen. De aanschaf is weliswaar duurder (gemiddeld twintig tot dertig procent meer, red.), maar in de exploitatie is dat dubbel en dwars terug te verdienen." Het plaatsen van de keukens wordt uitgevoerd door specialistische vakmensen. Zo ook In Enschede. Simon Rombouts: "In de Fazantstraat werken we intensief samen met de mensen van Hemink Groep. Zij hebben hier een cursus gehad om het systeem goed in de vingers te krijgen. Op dit moment plaatsen we een keuken binnen een dag. Ook onze opdrachtgevers vinden Sterke groei Een ander fenomeen speelt Chainable eveneens in de kaart, de prefabricering van de (woning) bouw. Simon Rombouts: “Je ziet nu overal woningfabrieken ontstaan. In het oosten bijvoorbeeld bij Van Wijnen en Plegt-Vos. Ons concept sluit daar uitstekend bij aan. Wij verwachten dat deze geïndustrialiseerde bouw de komende tijd een grote vlucht zal nemen, al is het alleen maar om de woningbehoefte nog enigszins bij te kunnen benen. Onze eigen prognose gaat uit van een sterke groei, tot 10.000 circulaire keukens per jaar over vijf jaar. Als je weet dat onze zakelijke markt 200.000 keukens per jaar omvat is dat een redelijk aantal voor een relatief klein bedrijf. Groei is echter geen doel op zich. Onze missie is leidend. Ook in sociaal opzicht zullen we geen concessies doen. Voor elke keuken blijven we 24 bomen planten en voor de assemblage doen we een beroep op mensen met een afstand tot de reguliere arbeidsmarkt.” Simon Rombouts: “De politiek, zowel in Den Haag als Brussel, heeft circulariteit terecht een prominente plaats gegeven op de agenda.” Bouwen in het Oosten 39

Bouwen in Gelderland voor alle professionals in de bouw Is Gelderland zakelijk interessant voor uw bedrijf? Wilt u Bouwen in Gelderland kosteloos ontvangen? Meldt u zich dan aan via onze website www.bouweningelderland.nl >> contact Of stuur een mail naar info@bouweningelderland.nl Bouwen in Gelderland is zeer recent als nieuwe titel geïntroduceerd. De verwachting is, dat het magazine een vergelijkbare toonaangevende positie in de Gelderse bouw- en installatiewereld gaat veroveren als Bouwen in het Oosten in deze regio. Het blad richt zich op de professionals in de bouw, zowel opdrachtgevers als uitvoerende, adviserende en controlerende bedrijven. www.bouweningelderland.nl redactie@bouweningelderland.nl De Fazantstraat Enschede Ook Hemink Groep en De Woonplaats maken kennis met Keratop, dé nieuwe norm in tegelwerk! De Keratop panelen zijn geschikt voor zowel wand- als vloerafwerking. Het is een samengesteld product met een XPS cementgebonden drager en een keramische topafwerking, passend bij de bestekken die woningcorporaties meestal voorschrijven bij badkamer, keuken en toilet renovaties. Het systeem is snel, eenvoudig, overlastbeperkend energiebesparend en circulair toe te passen. Binnen enkele dagen is een verouderde badkamer, keuken of toilet omgetoverd tot een mooie, eigentijdse ruimte. De producten zijn gecertificeerd met een CE-markering, onderhoudsarm, hittebestendig, krasvast en zuur-, vlek- en uv-bestendig. Voor de badkamer renovaties in het project “Fazantstraat Enschede” is door opdrachtgever De Woonplaats gekozen voor het unieke lichtgewicht Keratop tegelsyteem van producent Asselux. Verschillende overlastgevende disciplines, zoals sloopwerkzaamheden, stukadoren en zagen, zijn niet meer nodig. Het paneel is snijdbaar en kan toegepast worden op elke ondergrond, mits die voldoende vast zit. Spanningen scheuroverbruggend, ook als het verloop van een vloer of muur niet helemaal recht is. Het werken met Keratop draagt bij aan een vereenvoudig werkproces met een hoge klanttevredenheid. Om tot dit goede eindresultaat te kunnen komen, is een goede voorbereiding gewenst. Daarom is met alle betrokken partijen in het voortraject doormiddel van een LEAN-overleg het werkproces bepaalt. Daarnaast is er een proefstreng van vier woningen gerealiseerd om het werkproces te verbeteren en definitief vast te stellen. Dit alles heeft geleid tot een mooi eindresultaat! Bouwen in het Oosten 41

Melkhal Enschede 42 Bouwen in het Oosten Melkhal Enschede //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Jolanda Groothuis / Fotografie: Wim van ’t Hoff (Eyemagic) VincentSpikker en SOM= dachten in kansen Ruggengraat van de voormalige Coberco Melkhal krijgt weer vorm De voormalige Coberco Melkhal in Enschede heeft een herbestemming gekregen. Het binnenstedelijke, vijf hectare tellend gebied, is de afgelopen jaren flink op de schop gegaan. Hierbij werd het industriële, monumentale pand van 8000 m² getransformeerd tot onder andere horeca, een supermarkt, hotel en moderne kantoren. Op het buitenterrein werden meerdere woningen en stadsvilla’s gebouwd. Projectontwikkelaar Daniël Spikker (VincentSpikker -Deventer) en vastgoedadviseur Erik Richters (SOM= bedenkt, begeleidt en beheert Vastgoed - Oldenzaal) over de contouren van het gedachtengoed en de manier waarop deze werden gevormd door heldere basisbeginselen en daadkracht. Op een vernieuwende wijze invulling geven aan de ruimte.

Melkhal Enschede www.hak4t.com Wilt u ook zo’n mooi lichtdoorlatend dak? Wij helpen u graag! Hakvoort daglicht Galileïstraat 5 7701 SK DEDEMSVAART T: +31(0)523 61 69 65 E: hakvoortdaglicht@hak4t.com I: www.hakvoortdaglicht.nl Hakvoort daglicht is onderdeel van de Hak4t groep 44 Bouwen in het Oosten Melkhal Enschede Erik Richters: “We hebben een belangrijk onderdeel mogen uitmaken van het Melkhal-project.” Ruim 25 jaar stond de voormalige Coberco Melkhal ongebruikt in hartje Enschede en was het wat betreft de Rabobank (destijds eigenaar van het pand) en de gemeente rijp voor de sloop. Een doorn in het oog van Erik Workel van IAA Architecten. Hij zocht daarom contact met Daniël Spikker en Edwin Vincent, de grondleggers van VincentSpikker Vastgoedontwikkeling. In de optiek van VincentSpikker is de meest duurzame vorm van vastgoedontwikkeling het herbestemmen van monumentale, leegstaande panden, omdat zij de ruggengraat van Nederlandse plaatsen en steden vormen. Daniël Spikker: “Onze kracht zit hem in het op een vernieuwende wijze invulling geven aan de ruimte die ons allen omringt en daarmee mensen blij te maken; een fijn en bijzonder gevoel te geven. In de voormalige Melkhal zagen wij kansen, temeer omdat wij vinden dat de huidige moderne wereld méér verdient dan traditionele oplossingen. We zochten daarom in 2014, samen met IAA Architecten, contact met de gemeente Enschede. Hier ventileerden wij onze ideeën, waarbij we aangaven bereid te zijn om onconventionele oplossingen te zoeken voor conventionele problemen en deze te implementeren op een duurzame manier. Dat maakte enigszins indruk, maar het nam niet weg dat ons nog een weg van een lange adem te wachten stond.” Geen vergelijkbaar object Daniël Spikker, reeds 22 jaar ervaringsdeskundige in de vastgoedontwikkeling, benadrukt dat de voormalige Melkhal het meest bijzondere project is waar hij en Edwin Vincent zich op focusten om te herontwikkelen: “We hebben in het verleden niet eerder geïnvesteerd in vergelijkbare objecten, dit project is absoluut uniek. Aan de andere kant moeten we hier ook niet te veel nadruk op leggen, want uiteindelijk blijft het gewoon een gebouw. Echter, toen we voor de aankoop meededen aan een mini-tender, georganiseerd door de toenmalige eigenaar, zagen we in dat het een herontwikkelingsopgave was waarbij lef getoond moest worden om voor een afwijkende benadering te kiezen. We zagen mogelijkheden in het gebouw en met de nodige creativiteit zochten we naar functies, die zouden zorgen voor een nieuwe invulling. Met deze ideeën, ten aanzien van het gewijzigde en toekomstbestendige gebruik, wisten we de gemeente te enthousiasmeren. Dit leidde uiteindelijk tot een nieuw bestemmingsplan in 2018.” Pragmatisch denken Erik Richters, eigenaar van SOM=, werd in aanloop naar de plannen eind 2017 benaderd door VincentSpikker met de vraag mee te denken inzake de herbestemming van de voormalige Melkhal. Erik: “Naar aanleiding daarvan hebben wij ons als team gepresenteerd, in de wetenschap dat er ook een andere partij in beeld was. Onze kennis en kunde, maar ook de wederzijdse klik en het onderlinge vertrouwen maakten dat we het bouw- en procesmanagement op ons mochten nemen. Ik realiseer me dat dit heel algemene argumenten zijn, maar plat gezegd komt het er bij SOM= op neer dat ons team er ook staat als de zaken net even anders verlopen dan vooraf gepland. Daar krijg je dikwijls, Bouwen in het Oosten 45

Melkhal Enschede photoangel Tennesseedreef 19 • 3565 CK Utrecht Tel: 030 - 261 51 31 • www.baarsmetaal.nl Jarenlange ervaring in de montage en constructiewereld. Een enthousiast team, volledig uitgeruste bedrijfswagens, klaar om élke klus te klaren. Onze TST’er, compleet in staalbouw! JARENLANGE ERVARING IN DE MONTAGE EN CONSTRUCTIE WERELD STAALBOUW - PREFAB BETON GEVEL EN DAKBEPLATING 46 Bouwen in het Oosten Adres: Nobelstraat 1, 7651 DD Tubbergen Telefoon: +31 (0) 546 - 624 510 E-mail: info@tstmontage.nl Website: www.tstmontage.nl Automatische deuren Buiten- en binnenkozijnen Brandwerende deuren Vliesgevels Meer dan 30 jaar ervaring! Melkhal Enschede en zeker bij dergelijke, grote projecten toch mee te maken. Pragmatiek, daar draait het om, ook wanneer er ruis ontstaat of fouten optreden. Ons uitgangspunt is om in oplossingen te denken, zonder dat deze ten nadele zijn van de klant.” Langdurig traject Richters geeft toe dat hem er veel aan gelegen was om dit project van A tot Z te mogen regisseren: “Als lokale partij is het vanzelfsprekend dat je hier deel van wilt uitmaken. En, mede vanuit onze expertise, -wij weten wat er komt kijken bij historische panden-, waren we er ook van overtuigd toegevoegde waarde te kunnen bieden. Het zou een langdurig traject worden, daar waren we ons van bewust toen we ermee startten in 2018. Inmiddels is het gehele project nagenoeg gerealiseerd, maar daar ging een heel proces van haalbaarheid aan vooraf en tevens vergde het tussentijds de nodige aandacht. Toch kwamen er geen dikke rapporten bij kijken. Daar zijn we niet van. Wél van het smart communiceren. Onze opdrachtgever moet weten dat, wanneer hij ons belt, we er staan, ook in het weekend. Binnen onze organisatie hebben we met drie collega’s aan dit project gewerkt; de projectcoördinator, projectleider en projectmanager. Inmiddels zijn alle te verhuren ruimtes in de Melkhal nagenoeg gereed. In de totaalontwikkeling wordt er nog gebouwd aan het hotel en er volgt nog een serie appartementen.” Diep respect SOM= nam het gehele bouwen procesmanagement op zich en diende daarmee alle kikkers in de kruiwagen te houden. Erik: “Dat was een intensieve klus, niet alleen voor ons, ook voor de uitvoerende partijen. Dit had onder andere te maken met een gebrek aan werkbare handen. Hierdoor ontstond extra druk bij de vaklieden, maar ook bij de opdrachtgever en ons, om toch aan de gewenste kwaliteit te voldoen. Tevens kregen ook wij te maken met stagnerende materiaalleveringen en prijsstijgingen. Dan schuurt het hier en daar weleens tussen de diverse partijen, want uiteindelijk opereert eenieder, heel begrijpelijk, in zijn eigen belang. Niettemin is het dan toch taak om de Daniël Spikker: “Wij vinden dat de huidige moderne wereld méér verdient dan traditionele oplossingen.” Bouwen in het Oosten 47 In oplossingen denken is het uitgangspunt ...

Melkhal Enschede Bouwen in het Oosten voor alle professionals in de bouw Is Overijssel zakelijk interessant voor uw bedrijf? Bouwen in het Oosten werd in 1992 als titel Wilt u Bouwen in het Oosten kosteloos ontvangen? Meldt u zich dan aan via onze website www.bouweninhetoosten.nl >> contact Of stuur een mail naar info@bouweninhetoosten.nl geïntroduceerd en heeft inmiddels een toonaangevende positie in de Overijsselse bouwen installatiewereld veroverd. www.bouweninhetoosten.nl redactie@bouweninhetoosten.nl Melkhal Enschede gemeenschappelijke deler terug te vinden en gezamenlijk naar de juiste oplossingen te zoeken, rekening houdend met de tijd en het budget. Uiteindelijk mogen we stellen dat het gehele bouwtraject goed is verlopen en daar zijn we beslist content mee. We hebben een belangrijk onderdeel mogen uitmaken van een project waarbij VincentSpikker het lef had om een afwijkende benadering te kiezen. De onbevangenheid die zij voelden om elke mogelijkheid te overwegen en de eigenzinnigheid om onderscheidend te zijn, verdient absoluut respect.” Erik Richters: “Onze opdrachtgever moet weten dat, wanneer hij ons belt, we er staan, ook in het weekend.” ///////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Inhoudelijk In de 8000 m² tellende voormalige Coberco Melkhal hebben zich inmiddels de volgende bedrijven gevestigd: • IAA Architecten • Jumbo Supermarkt • De Singel Advocaten • Keijzer – Marketing Communicatie Management • Café Coberco – Droste Horeca • BDO Accountants & Adviseurs • ViMotion Personal Training Club Binnenkort vestigt zich een notariskantoor en één ruimte is nog beschikbaar voor verhuur. Op het buitenterrein van vijf hectare zijn 31 statenpanden, 14 overige woningen (2-onder1 kap en vrijstaand) en 40 loftementen/appartementen gebouwd. Het gehele gebied is gasloos. De Melkhal werd middels de BREEAM methodiek volledig energie-neutraal uitgevoerd. Bouwen in het Oosten 49

////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Jolanda Groothuis / Beeld: Wim van ‘t Hoff (Eyemagic) / Artist Impression: IAA Architecten Ontwerp Melkhal gebaseerd op coöperatieve gedachte uit het verleden Toen IAA Architecten gehoor kreeg van de op handen zijnde sloopplannen van de voormalige Coberco Melkhal rezen er ambitieuze ideeën. Want, door afbraak van dit industriële erfgoed zouden, in de ogen van het ontwerpbureau, tal van mogelijkheden verloren gaan. In VincentSpikker vond IAA een gemotiveerde ontwikkelaar om samen bij de Rabobank (destijds eigenaar van het pand) en de gemeente Enschede een pitch te houden voor een reëel herontwikkelingsplan. Deze werd inhoudelijk zo overtuigend gebracht dat hen een half jaar tijd gegund werd de haalbaarheid ervan verder te onderbouwen. “Uiteindelijk werd het een geslaagde missie”, aldus architect Erik Workel. Erik Workel: “We hebben in de herontwikkeling de tand des tijds van het complex niet weggepoetst, maar juist bewaard.” 50 Bouwen in het Oosten Melkhal Enschede Door op eigen initiatief contact te zoeken met projectontwikkelaar VincentSpikker creëerde IAA Architecten de opdracht om als ontwerpbureau op te treden min of meer zelf. Erik Workel: “Als architect hadden we de volledige verantwoording ten aanzien van het stedenbouwkundige plan rondom de Melkhal, de transformatie van de Melkhal zelf, alsmede de nieuwbouw van het hotel en het nog te realiseren appartementencomplex. Dit ging uiteraard in nauw overleg met VincentSpikker en de gemeente Enschede.” Een gebouw begrijpen Volgens Erik Workel heeft het ontwerpteam zich laten inspireren door de geschiedenis van de locatie; het gebouw en de organisatie van de voormalige ‘Coöperatieve Lonneker Melkinrichting’. “Dit hebben we inhoudelijk gedaan door ons plan te baseren op de coöperatieve gedachte, maar ook door in de herontwikkeling de tand des tijds van het complex niet weg te poetsen maar juist te bewaren. Het is een relatief lang, maar ook complex ontwerptraject geweest, temeer omdat het alle schaalniveaus, -van stad tot technisch detail-, omhelst. Echter, wanneer een project uiteindelijk blijkt te kloppen en je ziet dat het ‘zichzelf in beweging zet’ is het tijdsverloop minder voelbaar. Dit project had echt tijd nodig om zichzelf te vormen naar haar eigen eigenaardigheden. Het is een voortvloeisel van het gebouw dat een lange geschiedenis kent en zich gedurende het proces steeds meer prijsgaf. Het heeft tijd nodig om zo’n gebouw te ‘begrijpen’. Nog steeds doen we kleine ontdekkingen.” Passend hergebruik Naast de geschiedenis van de voormalige Melkhal speelden ook andere factoren een rol tijdens het ontwerpproces. Erik Workel: “Dat waren de gedeeltelijke ontstaansgeschiedenis van de Rabobank op deze locatie, de prachtige ingenieursarchitectuur waaronder de weergaloze kapconstructie, de indrukwekkende waterbassins in de kelder, de leegstand en het verval van het complex, alsmede de stad Enschede zelf. Deze inspiraties hebben geleid tot een benadering van het hergebruik die enerzijds passend is bij de stad en het gebouw en anderzijds een aanvulling biedt op het bestaande. We hebben weinig gekeken naar vergelijkbare projecten, maar ons vooral laten leiden door de kansen die het gebouw bood.” Stedenbouwkundig component In het verleden realiseerde IAA Architecten het ontwerp voor de herontwikkeling van vergelijkbaar industrieel erfgoed waaronder het ROC in Hengelo, het Twenthe Centrum in Almelo en Faralda Kraan in Amsterdam. Bouwen in het Oosten 51

Erik Workel: “Anders dan bij deze projecten had de Melkhal een stedenbouwkundige component. Naast de herontwikkeling van een imposant, industrieel gebouw moest het ook weer een aansluiting krijgen met de omliggende wijk. Waar het voorheen een vrij gesloten complex was, wil het juist nu een openbare plek in de stad zijn.” Potentie IAA Architecten was zelf de eerste partij die als huurder één van de ruimten op de eerste verdieping betrok. De andere huurders volgen tot eind dit jaar. Erik Workel: “We hebben in het begin dus een beetje moeten ‘kamperen’ in onze nieuwe werkomgeving. Dit heeft overigens voor weinig problemen gezorgd omdat de verstandhouding met de uitvoerende partijen (Haafkes Aannemingsbedrijf Goor en Winkels Techniek Enschede) meer dan goed was. Tevens was de samenwerking met VincentSpikker gebaseerd op gelijkwaardigheid en vertrouwen. Dat begon met de potentie die we beiden begrepen ten opzichte van het complex en vanaf het begin aanvoelden hoe fantastisch het zou zijn om dit terug te kunnen geven aan de stad.” Indrukwekkende plek Workel zegt zeer trots te zijn op het huidige resultaat: “Maar, als in de komende maanden alle andere huurders en gebruikers hun intrek hebben genomen en tevens het hotel, de binnentuin en het publieke gedeelte volledig zijn ingericht, zal die trots wellicht nog meer toenemen. De imposante hal is nu al dagelijks een unieke ontmoetingsruimte waar wij, de overige huurders en onze bezoekers met plezier samenkomen. Over een half jaar, wanneer ook het algemene gedeelte gereed en toegankelijk is, is Enschede een indrukwekkende, publieke plek rijker.” Het team IAA Architecten heeft op alle schaalniveaus aan het project mogen ontwerpen. Het team bestond uit: • Stedenbouwkundig: Moniek Otten en Chiel Lansink • Architectonisch: Erik Workel en Tom Slots • Technisch: Roland Rens, Frank van der Vegt en Jos Arendse Erik Workel: “Over een half jaar is Enschede een indrukwekkende, publieke plek rijker.” 52 Bouwen in het Oosten

Palazzo jubileum 54 Bouwen in het Oosten Palazzo jublieum //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Jolanda Groothuis / Beeld: Wim van ’t Hoff (Eyemagic) / Artist Impressions: Palazzo Martin Kemper maakt het verschil Palazzo staat als een huis! Martin Kemper, woonachtig in ‘zijn’ Holten vierde onlangs, samen met zijn veertigkoppen-tellend-team, het twintigjarig bestaan van Palazzo Groep. De weg die hij bewandelde naar de organisatie van nu én het verhaal erachter zijn indrukwekkend. Dat een nuchter boerenverstand, lef en vertrouwen kunnen leiden tot een succesformule blijkt uit zijn verhaal. Palazzo viert twintigjarig jubileum

Met frisse tegenzin Het succes van Palazzo kwam niet vanzelf. Terugdenkend aan zijn jeugd vertelt Martin Kemper dat, -volgens het hoofd van de lagere school-, de LTS het beste bij hem paste. Tot groot ongenoegen van hemzelf. De jonge Martin wilde naar de MAVO om daarna verder te studeren. Maar zo werkte dat niet in die tijd. Martin: “Mijn ouders hadden voor drie personen in ons dorp enorm ontzag; dat waren de pastoor, de huisarts en tja, ook voor het schoolhoofd. Er hielp geen moedertje-lief aan. Met frisse tegenzin stapte ik die eerste schooldag in 1978 op de fiets richting de LTS in Raalte. Niet wetende wat het me achteraf toch nog zou brengen.” Eigen kop volgen Tijdens deze schoolperiode koos Martin voor de bouwrichting, met metaal had hij al helemaal geen affiniteit. Dat bleek een juiste keuze. Nadat hij zijn diploma op zak had ging hij werken bij een bouwbedrijf waar hij alle sporten van de (carrière)ladder beklom. Uiteindelijk besloot Martin in 1999, op het moment dat hij twee jaar als projectleider werkzaam was geweest, om voor zichzelf te beginnen. Martin: “Ik startte een bouwmanagement adviesbureau in Duiven. Het was een bewuste keuze om aan de overkant van de IJssel te gaan opereren want in mijn optiek was daar meer behoefte aan bouwnijverheid dan in Twente. Hier heb ik tot op de dag van vandaag geen spijt van. In 2002 werd Palazzo geboren en daarmee volgde ik mijn eigen kop. Ik week af van sec het bouwmanagement omdat ik geloofde in spreiding in plaats van specialisatie. Het hield in dat ik de dienstverlening uitbreidde met architectuur en engineering om mijn opdrachtgevers een compleet concept aan te kunnen bieden.” Uiteenlopende sectoren Door de koppeling van architectuur, engineering en bouwmanagement ontstond er binnen het gehele spectrum van de bouw veel kennis binnen het bureau. Martin: “Door onze diensten te spreiden kregen we te maken met een grote Nieuwbouw Bleckmann in Almelo (XL park) Nieuwbouw Picnic in Zwolle 56 Bouwen in het Oosten Palazzo jublieum diversiteit aan opdrachtgevers in de meest uiteenlopende sectoren. Daar bleek onze kracht te liggen, want de ervaring heeft geleerd dat, wanneer de ene sector wat minder floreert, we ons eenvoudig kunnen richten op een ander segment. Er is geen branche die geen minder goede tijden doorklieft. Dat hebben wij, na een aantal uitgesproken goede jaren ook meegemaakt. De economische crisis (20092012) zijn we niet zonder slag of stoot doorgekomen. Ik heb destijds alles op alles gezet om niet in te krimpen. Dat is gelukt, maar het waren zware tijden. Het positieve in deze is dat wij de mensen en de kennis nog in huis hadden toen de economie weer aantrok en we weer gas konden geven.” Top 25 Property.nl De veertig Palazzo-medewerkers hebben ruimschoots ervaring opgedaan bij diverse architectenbureaus, bouwbedrijven en adviesbureaus. Deze ervaringen leidden tot de ideale mix voor de realisatie van plannen en bouwwerken. De laatste jaren is Palazzo zeer actief op logistiek gebied waar sprake is van een enorme schaalvergroting. Martin onderstreept het aantal vierkante meters: “In 2020 kwamen we op de vijfde plaats binnen in de top 25 van architectenbureaus in de logistiek van Property.nl. En in 2021 eindigden we zelfs op de tweede plek met 1 miljoen m² logistieke bedrijfsruimte; een prachtige klassering. We hopen in dit jubileumjaar door te stoten naar de eerste plek en ik denk dat we een goede kans maken. Want, wat vorig jaar in aanbouw was, is nu opgeleverd. Die vierkante meters zijn niet gering, ik schat dat we nu ruim over de 1 miljoen m² gaan. Dat betreffen kleine gebouwen van 2.000 m² tot distributiecentra van 200.000 m² (40 voetbalvelden!). Dus wie weet.” Verbindende schakel Zelf is Martin geen architect, hij zal zich dan ook niet bemoeien met details. Martin: “Ik beoordeel alles met mijn boerenverstand, geef richtingen aan en kijk vooral vanuit de vraag van de opdrachtgever. Mijn intentie is om de verbindende schakel te zijn tussen de partijen en dat blijkt al jaren te werken. Het levert prachtige ontwerpen op; gebouwen met een typisch Palazzo-jasje. Dat zijn gebouwen die zich onderscheiden, functioneel en realistisch zijn en toch bijzondere elementen bevatten. Dat krijgen we voor elkaar door dienstbaar te zijn aan de opdrachtgever en niet als de dominante architect te acteren, want die zijn er ook. Zo werkt dat niet bij ons.” Twentse nuchterheid Martin verklaart het succes van zijn bureau door de Twentse nuchterheid die goed klikt met opdrachtgevers en bouwers, ook elders in het land én over de grens: “We komen beloofde zaken na, punt. Bovendien zijn onze ontwerpen maakbaar. Bijkomend voordeel is tevens dat we binnen ons bureau mensen hebben die de stichtingskosten kunnen uitrekenen. Zo kunnen we opdrachtgevers een compleet plaatje leveren. De laatste jaren merken we dat er steeds Martin Kemper: “Ik week af van sec het bouwmanagement omdat ik geloofde in spreiding in plaats van specialisatie.” Bouwen in het Oosten 57 Impressies van nieuwbouw distributiecentra

Palazzo jubileum //////////////////////////////////////////////////////////////////////////// vaker distributiecentra worden gebouwd waarbij duurzaamheid een grote rol speelt. In veel gevallen wordt er gewerkt met een Breaam-certificaat of maken we circulaire distributiecentra waar de materialen bij sloop herbruikbaar zijn. Tevens zorgen we ervoor dat de constructies sterk genoeg zijn voor PV-panelen.” Nieuwe technieken Palazzo investeert daarnaast veel in nieuwe technieken. Martin: “Doordat we al vijftien jaar werken met Revit (BIM) kunnen we de protocollen van de verschillende bouwers toepassen, zodat alles keurig op elkaar aansluit. Dit wordt gewaardeerd, dusdanig dat we ook worden benaderd om de engineering te doen van ontwerpen die door andere architectenbureaus zijn gemaakt. We nemen dan 58 Bouwen in het Oosten Palazzo Groep Het in 2002 door Martin Kemper opgerichte Palazzo is een ervaren en dynamisch bureau op het gebied van architectuur, engineering en bouwmanagement. Een gedreven groep architecten, projectleiders, BIM-modelleurs en bouwmanagers ontwerpt en realiseert projecten in de meest uiteenlopende sectoren. Ervaring en kennis worden hierbij gekoppeld aan inspiratie en inzet. Verdeeld over drie vestigingen in Duiven, Holten en Driebergen werkt Palazzo voor veel verschillende opdrachtgevers in binnenen buitenland. de bouwsystematiek van de aannemer als uitgangspunt omdat we begrijpen hoe deze werkt tijdens de uitvoering. Zo bedenken we detailleringen die passen bij het ontwerp en die tegelijkertijd maakbaar zijn voor de bouwer.” Mooi bereikt! Het geeft Martin Kemper veel voldoening om partijen aan elkaar te kunnen koppelen: “De hoeveelheid aan opdrachten en opdrachtgevers maakt dat het me duidelijk wordt dat een bepaalde ontwikkelaar een gebruiker zoekt en een gebruiker een locatie. Dan is het mooi om die twee met elkaar in contact te brengen, waardoor zij beiden vinden wat ze nodig hebben. Samenvattend ben ik ervan overtuigd dat hetgeen ik nu verteld heb de ingrediënten zijn die geleid hebben tot het succes van Palazzo. En daar mogen we samen trots op zijn want het staat als een huis. De eerste periode moest ik achter iedere klus aan, nu worden we gebeld. Dat hebben we als team maar mooi bereikt!” De tweede plek in de top 25 van architectenbureaus ... Pioneering /////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Ninette de Vos Koelink en Jan Wienk / Beeld: Stichting Pioneering Een pleidooi voor rebellie in het Oosten Ruimte maken voor toekomstbestendig bouwen Nieuws is het al lang niet meer: de stikstofaanpak is geëscaleerd en de energie- en grasprijzen zijn naar recordhoogte gestegen. Er is een tekort aan bouwmaterialen en personeel. De economie stagneert en volgens Prognose Nieuwbouw dreigt ook stagnatie in de bouweconomie te volgen. Tegelijkertijd blijft de doelstelling uit de Woon- en bouwagenda van minister De Jonge om in acht jaar tijd 900.000 woningen te bouwen. En zijn aanpak van korte klappen onder veel druk suggereert dat hij dat wel even voortvarend gaat doen. Maar is het wel zo eenvoudig?

We zetten elkaar in het licht en maken ruimte om oplossingen te laten ontstaan, waarvan we het bestaan soms nu nog niet eens weten. Wie de Woon- en bouwagenda leest kan er niet omheen: de woningnood is té groot en nieuwbouw is een oplossing. Tegelijkertijd constateert diezelfde agenda ook dat woningbouw maar één van de grote opgaven is: "Nederland zal de komende jaren ingrijpend worden verbouwd en heringericht als gevolg van de urgente en omvangrijke 60 opgaven voor woningbouw, infrastructuur, klimaat, energie, natuur en stikstof. Meer ruimte voor de ene opgave betekent minder ruimte voor de andere. Meerdere overheden moeten er samen besluiten over nemen." Het is daarom des te opvallender dat zowel het kabinet als de provincie aparte trajecten voor de stikstoftransitie en de woon- en bouwagenda volgen. Trajecten die elkaar sterk beïnvloeden en in theorie wel op elkaar afgestemd zijn, maar heel verschillende tijdspaden volgen. Een voorbeeld. Minister De Jonge probeert om in oktober de woondeals met gemeenten in Oost Nederland rond te hebben. Tegelijkertijd loopt de gebiedsgerichte aanpak van de stikstof. Dat leidt tot het veel bredere gebiedsplan Overijssel, waar niet alleen de woningbouw deel van uitmaakt, maar ook de andere grote opgaven. Dit meer integrale kaderplan is pas half 2023 klaar. Maakt het rijk daarmee Bouwen in het Oosten Pioneering evenwicht hebben gevonden, zonder elkaar te schaden. Waarin Oost Nederland nog, of weer, zijn karakteristieke kwaliteiten heeft. Een rijk landschap, woonomgevingen die niet alleen ruimte bieden aan de mens, maar ook aan de natuur. Waar boeren werken met duurzame een eerlijke verdienmodellen in extensieve, of juist innovatieve landbouw. Waar het ‘noaberschap’ niet alleen een woord is, maar ook wordt geleefd. De aanpak die nu gevolgd wordt gaat dat niet brengen. Maar wat werkt dan wel? duidelijk dat de woningbouw voorwaardelijk is voor de rest? Of had de communicatie tussen de beide ministeries te leiden onder de enorme druk? Hoe dan ook: een kokeraanpak is een recept voor vertraging en ellende. En eigenlijk zouden alle betrokkenen ertegen moeten rebelleren en uit de waan van de dag moeten stappen. Ons doel moet niet zijn dat we 900.000 woningen gaan bouwen. Ons doel moet zijn dat we 900.000 woningen bouwen in een Nederland dat ook voor de kinderen van ons kinderen goed leefbaar is. Waar wonen, economie en natuur een nieuw In de aanpak van Ruimtemakers van Pioneering staan de eindgebruikers centraal. In de zoektocht naar oplossingen denken en werken ze mee. Zo ontstaan gedragen oplossingen, in plaats van ‘not in my backyard’. We werken samen met betrokkenen die allemaal een oplossing willen, in plaats van enkele belanghebbenden die hun macht doorduwen. We zetten elkaar in het licht en maken ruimte om oplossingen te laten ontstaan, waarvan we het bestaan soms nu nog niet eens weten. We geloven niet in stakeholders met verschillende belangen. Dit zijn schijnbare tegenstellingen. We willen op de lange termijn immers hetzelfde: een toekomstbestendige, duurzame leefomgeving. Polarisatie is niet constructief en daar doen we dus niet aan mee. Zo snel als het kan, koppelen we opdrachtgevers, opdrachtnemers, onderzoeksen opleidingsinstellingen aan elkaar. Iedereen deelt kennis en leert van elkaar. Geld alleen lost niets op in complexe vraagstukken. Anders denken wel. In ieder project kijken we met een frisse blik naar de transitieopgaven in de publieke ruimte. Maatschappelijke waarde boven winstmaximalisatie. Bouwen in het Oosten 61

Pioneering Maatschappelijke waarde staat daarbij boven winstmaximalisatie: betekenis leveren door een radicaal andere manier van kijken, denken en doen. We inventariseren de belangrijkste gebiedsopgaves van het betroffen gebied en van aanpalende gebieden. Samen met de eindgebruiker, onderwijsinstellingen (Saxion, HAN, UT) en professionals ‘zoomen we uit’ en bekijken problemen in een brede context, en vanuit verschillende disciplines. In onze dagelijkse praktijk merken we dat veel mensen hetzelfde willen als wat wij willen: dóór. De jongere zonder woning of de diersoort die zijn leefgebied weg ziet smelten heeft haast. Minister De Jonge heeft haast. En zijn collega Van der Wal. We hebben allemaal haast, maar mogen in die haast het brede plaatje niet uit het oog verliezen. En er is goed nieuws: er zijn veel innovatieve denkers die al volop bezig zijn om duurzame oplossingen in de woningbouw te ontwikkelen. Zij hebben een platform nodig om hun ideeën verder te brengen. Ruimtemakers van Pioneering biedt dat platform. We bieden nieuwe verbindingen, body aan vraagstukken en helpen bij opgavegericht werken. We helpen initiatiefnemers met proces-, product- en productieinnovaties en koppelen investeringen en investeerders aan elkaar. Daarmee is Ruimtemakers van Pioneering een ontwikkelingsprogramma voor innovatieve doeners die niet alleen buiten, maar ook in hun hoofd en hun werk ruimte zoeken om uit de waan van de dag te treden. Ze zoeken daarmee ruimte om samen met andere ruimtemakers nieuwe handelingsperspectieven te ontwikkelen voor de complexe opgaven van Nederland op het gebied van wonen, klimaat, water, energie en grondstoffen. Doel is om ecologische, technische en sociale transities in gang te zetten door met praktijkonderzoek gedragen en schaalbare oplossingen te creëren die de leefbaarheid van stad- en platteland significant verbeteren. Voor nu en voor de kinderen van onze kinderen. //////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Past dit bij jouw morele kompas? Ben je een beetje rebels en ondernemend? Nieuwsgierig en onderzoekend? Wil je de verkokering doorbreken en impact maken? Dan maken we graag kennis met je! Contact: www.ruimtemakersvanpioneering.nl/contact Over ons: www.ruimtemakersvanpioneering,nl/over-ons 62 Bouwen in het Oosten Ecologische, technische en sociale transities in gang zetten ... Algemeen //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Gerard van Leeuwen / Beeld: WoOn Twente Corporaties Twente bouwen tot 2028 ruim 6000 woningen De Nationale Prestatieafspraken, die de corporaties dit jaar sloten met Minister de Jonge, geven extra bewegingsruimte voor investeringen in nieuwbouw en duurzaamheid. De woningcorporaties in Twente willen tot 2028 elk jaar 1200 huizen bouwen. In totaal gaat het om 6000 woningen, waarvan ook 500 flexwoningen. Samen woon-, klimaat- en energiecrises bestrijden. Daarnaast verduurzamen de corporaties duizenden huizen: de ruim 1500 woningen met labels E, F, en G zijn voor 2028 ook aangepakt en bestaande woningen in buurten en wijken krijgen een extra impuls. Met dit aanbod is een investering van € 235 miljoen euro per jaar, totaal ruim € 1,1 miljard, gemoeid. De corporaties kunnen dat (weer) betalen, omdat vanaf 2023 de omstreden Verhuurderheffing wordt afgeschaft. Extra woningen voor verschillende doelgroepen in de regio Door de wooncrisis zijn veel mensen in Nederland op zoek naar een woning. Ook de Twentse corporaties merken dit door het aantal reacties op huurwoningen dat oploopt. En doordat het voor woningzoekenden steeds vaker moeilijk is een passend huurhuis te vinden. Een voorbeeld daarvan zijn studenten en jongeren, die niet jaren op een kamer of andere woonplek kunnen wachten. Corporaties willen zich inzetten om voor huidige én nieuwe bewoners goede en betaalbare woningen te blijven bieden. En bouwen daarom tot 2028 de broodnodige extra (flex) woningen. Verduurzamen tegen stijgende energielasten Naast de grote behoefte aan nieuwbouw is er ook sprake van een enorme Bouwen in het Oosten 63

Wees nieuwsgierig en open minded Samenmeester laat mensen in de bouw & infrasector anders kijken naar hun vraagstuk op het gebied van HR, kwaliteit, beleid en vitaliteit. Samenmeester benadert duurzaamheid vanuit een ander perspectief en heeft een bredere kijk en unieke aanpak door een vrouwelijke touch. Inge Meester I inge@samenmeester.nl I 06 5580 4721 www.samenmeester.nl Vestigingen in: Almelo - Apeldoorn - Denekamp - Fleringen - Hardenberg - Heeten - Hengelo - Raalte - Zwolle - Rheine (D) 64 Bouwen in het Oosten Algemeen verduurzamingsopgave in de bestaande woningen. In 2050 moeten alle huizen CO2 neutraal zijn. De corporaties in Twente investeren de komende jaren in het versneld aanbrengen van toekomstbestendige isolatie. In aanvulling daarop worden zo’n 3000 woningen voorzien van duurzame installaties en krijgen ruim 10.000 woningen zonnepanelen. Hier investeren de corporaties ook ruim 80 miljoen extra. Dat dringt niet alleen CO2-uitstoot terug, maar draagt bij aan besparing op de energielasten voor huurders en aan werkgelegenheid in de regio. Wilma van Ingen (voorzitter WoON Twente) en Harro Eppinga (vanuit WoON Twente betrokken bij het thema Regionale Woningmarkt) zijn enthousiast: "Als Twentse woningcorporaties willen we ons inzetten en investeren om woon-, klimaat- en energiecrises mede te bestrijden. Iedereen wil prettig en betaalbaar kunnen wonen. We zijn blij met de goede samenwerking met de gemeenten en Provincie. Die is cruciaal voor de uitvoering van ons aanbod. We geloven in de kansen en samenwerking in deze regio. We zetten ons graag in voor de mensen die in Twente (willen) wonen.” Intensieve regionale samenwerking De woningcorporaties werken al nauw samen met vele partners. Om met alle betrokken partijen de voorwaarden voor de uitvoering in te vullen. Belangrijk daarbij zijn reële grondprijzen, goede afspraken over locaties, voldoende capaciteit bij het doorlopen van vergunningprocedures en goede afspraken met marktpartijen. Ook is er voldoende netcapaciteit nodig in verband met een snelle groei van het aantal zonnepanelen. Als laatste vragen corporaties aandacht voor intensieve regionale samenwerking: elke woning moet immers raak zijn. Uitdagingen Natuurlijk zijn er soms beren op de weg. Stijgende bouwprijzen, stikstof en stagnerende beschikbaarheid van bouwmaterialen kunnen roet in het eten gooien. Evenals ingewikkelde bestemmingsplanprocedures of bezwaren. Door goede samenwerking met gemeenten, Provincie Overijssel, bewoners én bouwers met daarbij een realistische planning, zetten corporaties zich graag in voor het wonen in Twente. ///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Achtergrond WoON Twente is een platform van 16 woningcorporaties met in totaal ruim 80.000 huurwoningen. WoON zet zich in op kennismobilisatie, samenwerking, innovatie en ontwikkeling op het gebied van de woningmarkt, duurzaamheid, het sociaal domein, klantinvloed, arbeidsmarktcommunicatie en organisatieontwikkeling. Ze werkt samen met (Centrum)gemeenten, Provincie, huurdersorganisaties, zorg- en welzijnsinstellingen, bouwsector, brancheorganisaties en het onderwijs. Bouwen in het Oosten 65

Nepocon ingenieurs & adviseurs participeert in Akerveld Engineering Het Hengelose Nepocon ingenieurs & adviseurs breidt uit. Met de overname van Akerveld Engineering uit Akersloot heeft het bedrijf naast civieltechnische en waterbouwkundige professionals nu ook expertise rondom staalbouw en beweegbare bruggen in huis. Akerveld Engineering is een toonaangevend ingenieurs bureau in Noord-Holland gericht op staalbouw. Voor complexe beweegbare staalconstructies als bruggen, sluizen en industriële machines kunnen de experts van Akerveld Engineering zowel de staalconstructie als het bewegingswerk volledig engineeren en samenbrengen tot één model. Het ambitieuze team van Akerveld werkt aan totaalprojecten in de infra, industrie en utiliteitsbouw vanontwerp tot aan deproductietekeningen. Ambities waarmaken Frank Tijhuis, directeur-eigenaar van Nepocon: “Akerveld Engineering blinkt uit in hun vakgebied, werkt klantgericht en biedt creatieve oplossingen richting hunklant. Dit sluit goed aan op de werkwijze en de bedrijfscultuur van Nepocon. De diensten van Akerveld Engineeringvormen voor ons een mooie aanvulling op onze eigen dienstverlening. We kunnen onze klanten nu nog breder van dienst zijn. Daarnaast geven we met deze overname invullingaan onze ambities. Niet alleen kunnen we nu een nog completere partner zijn voor onze klanten in Hengelo en Amersfoort, het geeft ons ook de mogelijkheid om dichterbij onze klanten in WestNederland te zijn. Bij Nepocon zetten we sterk in op regionale aanwezigheid, zodat we in staat zijn om persoonlijke relaties op te bouwen en dichtbij toptalent te zijn. Ik heb er alle vertrouwen in dat we met ons gezamenlijke team verder kunnen bouwen aan onze ambities." Verankering richting de toekomst “Wij zien enorm uit om kennis te maken met de klanten en het werkveld van Nepocon. Deze participatie geeft ons verankering richting de toekomst, de mogelijkheid om een professionaliseringsslag te maken en onze kwaliteit naar een nog hoger niveau te tillen. Wij zetten onze expertise in staalbouw, werktuigbouw en beweegbare bruggen graag in voor de relaties van Nepocon. Deze samenwerking voelt goed", zeggen Jos van der Velden & Denis Kampstra, beide eigenaar van Akerveld Engineering. 66 Bouwen in het Oosten Bouwen in het Oosten 67

3e Jaargang • nr. 7 • september 2022 Bouwen in Werkomgeving als verlengstuk van thuisomgeving Feestelijke start bouw nieuwe wijk Het Spaanse Leger in Nijkerk Nu al meer zonnestroom dan in heel 2021 Gelderland 07 Pagina 06 Facelift voor Royal Kaak Terborg

In dit magazine Inhoudsopgave 13 07 06 24 05 Voorwoord: “Onzekere wereld” Facelift Royal Kaak Terborg 06 Royal Kaak biedt maatwerk voor opdrachtgevers én medewerkers 11 Comfortabele werkplekken en verduurzaming gaan hand in hand bij Royal Kaak 13 Chiel Freriks van Stigra: “Werkomgeving als verlengstuk van thuisomgeving” 19 Faber komt met elektrische betonpomp en kunstgrasveld dat energie opwekt 20 Snikheet, maar interesse in airco's blijft achter 22 Column Danny van Hal: “Bent u ook zo moe van al die Haagse proefballonnetjes die niet werken?“ 24 Vloerenfabrikant Interface presenteert twee collecties op Architect@Work 26 Nu al meer zonnestroom dan in heel 2021 27 Column KienhuisHoving: “Oorlog in Oekraïne levert onvoorziene omstandigheid op” 28 Column BIM4ALL: “Prefab tekeningen in de installatietechniek” 29 Wageningen Universiteit draagt De Aula over aan BOEi en Van Swaay Projectontwikkeling 30 Feestelijke start bouw nieuwe wijk Het Spaanse Leger in Nijkerk Bouwen in Gelderland 03

Algemeen 4 Bouwen in Gelderland Voorwoord Voorwoord Onzekere wereld Je kunt internet niet openen, de tv of de radio aanzetten of kranten en magazines openslaan: het is kommer en kwel. De ene crisis is nog niet opgelost of er komt al weer een nieuwe bij. Columnisten, wetenschappers, (zelfbenoemde) mediadeskundigen en politici geven hun, veelal gekleurde, meningen. Kunt u er nog een touw aan vastknopen? Ik niet, en ik heb besloten me bezig te houden met de zaken waarin ik zelf enige sturing kan brengen. In de hoop dat er binnenkort toch eens richtinggevende besluiten genomen worden. Want het uitbesteden van dat werk door Rutte IV aan Remkes I lijkt me niet wenselijk in een parlementaire democratie. De vraag is, kort door de bocht, “gaat het dan echt zo slecht in onze sector zoals sommige berichten doen vermoeden?” In de meest recent verschenen Conjunctuurmeter van het Economisch Instituut voor de Bouw (EIB) wordt een relatief gunstig beeld geschetst. Orderportefeuilles zitten over het algemeen in de burgerlijke en utiliteitsbouw tot ver in 2023 vol, al Door: Gerard van Leeuwen ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// houden bedrijven traditiegetrouw en vanuit relatie-oogpunt uiteraard altijd enige ruimte voor last minute en adhoc opdrachten. Een woningcorporatie waarmee je al decennia samenwerkt kun je immers geen “nee” verkopen. Ik maakte onlangs een “rondje langs de velden”, en de meeste ondernemers delen de mening dat het voor de korte termijn allemaal nog wel los zal lopen. Wel is de onzekerheid groot welke afslag de politiek, in landelijk en mondiaal opzicht, zal nemen. En onzekerheid is op de iets lange termijn leidend. Consumenten nemen een afwachtende houding aan, en dat is niet verwonderlijk als je van Essent of Vattenfall een mailtje krijgt dat je er goed aan doet je maandbedrag te verhogen van 200 naar 675 euro. De eerste signalen dat in de woningmarkt de vraag tanende is zijn manifest, maar anderzijds is het een feit dat de bouwagenda van minister Hugo de Jonge ook dit jaar weer bij lange na niet gehaald wordt. Nee, ik denk dat de grootste crux niet ligt bij het aanbod van werk, maar dat ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Op de cover Royal Kaak in Terborg ondergaat een facelift. Hoofdrollen voor KlaassenGroep en Stigra. Colofon Bouwen in Gelderland Uitgever: Bouwen in de Regio v.o.f. Postadres: Postbus 204, 8600 AE Sneek Bezoekadres: Graaf Adolfstraat 36d, Sneek Tel.: (0515) 429 429 Web: www.bouweningelderland.nl E-mail: redactie@bouweningelderland.nl Redactie: Gerard van Leeuwen en Jolanda Groothuis Eindredactie: Joeri van Leeuwen Fotografie: Wim van ‘t Hoff (Eyemagic), Gerard Burgers Fotografie Accountmanagement: Digna Schoonen (06 - 442 099 10), Erik Kuipers (06 - 196 859 76) en Rob van Luit (06 - 184 483 55) Vormgeving & opmaak: Hannique de Jong Druk: Scholma Druk, Bedum Verspreiding: Post.nl Bouwen in Gelderland 05 zaken als leveringsbetrouwbaarheid en de aanwezigheid van “handjes” cruciaal zullen zijn, waarbij duurzame oplossingen, een versnelde robotisering en industrieel bouwen de leidende factoren zullen zijn. Het worden spannende tijden, ook in de bouw- en installatiewereld. De focus op de eigen onderneming zal wellicht nog meer verlegd moeten worden naar samenwerken. Die flexibiliteit kon wel eens van doorslaggevend belang kunnen worden in het overleven in een “onzekere wereld” (vrij naar G.B.J. Hiltermann, voor de ouderen onder u).

Gevelrenovatie en nieuwe entree Royal Kaak / Terborg Tekst: Gerard van Leeuwen ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Royal Kaak biedt maatwerk voor opdrachtgevers én medewerkers De ingrijpende verbouwingen in de hoofdvestiging van Royal Kaak in Terborg vorderen gestaag. De werkzaamheden aan het exterieur, bestaande uit een geheel nieuwe gevel, luifel en aanpassingen op het gebied van duurzaamheid, zijn zo goed als afgerond. De verbouwing van het interieur is echter nog in volle gang en zullen nog duren tot in ieder geval eerste kwartaal 2023. Manager Communicatie Wendi Ros licht de achterliggende gedachten toe van het mondiaal opererende bedrijf dat zich heeft gespecialiseerd in het ontwerpen, fabriceren en installeren van productielijnen voor industriele bakkerijen. En dat in de breedste zin van het woord. “Nieuwe hedendaagse uitstraling.” 06 Bouwen in Gelderland “Ik werk inmiddels negen jaar bij Kaak, nu Royal Kaak”, vertelt Ros. “ Sinds ongeveer drie jaar ben ik manager Communicatie. De behoefte aan deze functie werd steeds groter. Het accent ligt duidelijk in de interne communicatie. Met drie Nederlandse productievestigingen, een in Italië en een in Frankrijk plus verkoopkantoren all over the world, is dat niet verwonderlijk. Daarnaast ben ik sinds 2017 Geluksmanager bij Kaak. Dat conflicteert voor een nuchtere, no nonsens onderneming uit de Achterhoek misschien op het eerste gezicht, maar niets is minder waar. Deze innovatieve gedachtegang past namelijk perfect in het DNA van het bedrijf. Er werken hier 450 mensen en over de hele wereld hebben we “Binnenkort start de bouw van een nieuwe opslaghal.” het over 850 mensen. Er is ons veel aan gelegen om deze mensen binnenboord te houden en daarnaast willen we aantrekkelijk zijn voor nieuwe arbeidskrachten. Zo simpel is het eigenlijk.” Beide aspecten komen samen Weliswaar liggen aan de verbouwing de nodige bouwkundige en duurzaamheidsredenen ten grondslag, maar daarnaast is het optimaliseren van de werkplekken minstens even essentieel. Ros: “De gevelaanpassing heeft vooral te maken met het feit dat we onze gebouwen willen aanpassen aan de hedendaagse uitstraling van Royal Kaak. De oude gevel ademde de jaren zeventig look uit en ook op het gebied van isolatie waren er verbeterpunten. Het paste gewoon niet langer bij onze organisatie. Met deze moderniseringsslag hebben we beide aspecten in een keer meegenomen en we zijn erg tevreden met het resultaat. Het voldoet volledig aan onze verwachtingen. Het is een mooi en strak ogend geheel geworden. Het exterieur valt bij ons overigens onder Kaak Vastgoed dat al onze panden en panden van derden beheert. Zij werken veel samen met KlaassenGroep die de realisatie voor haar rekening nam. Het interieur valt onder onze eigen vestiging. Vanaf het begin heeft de werkgroep, waar naast Kaak Vastgoed ook de groepsdirectie, vestigingsdirectie en eigenaar Jan kaak vertegenwoordigd waren, het voortraject ter hand genomen. Alle wensen, ook van de verschillende afdelingen, zijn in kaart gebracht en verwerkt tot een ontwerp. We hebben vervolgens met een aantal partijen gesproken, waarbij Stigra van Chiel Freriks als beste uit de bus kwam. Dit bedrijf had recent ook de signing in het kader van onze rebranding gerealiseerd. We werkten tot voor kort namelijk onder verschillende namen die nu allen onder Royal Kaak vallen. We hadden goede ervaringen opgedaan en dat heeft ook een rol gespeeld. De hele voorbereiding is best wel soepel en vlot verlopen. Er was een mooie interessante wisselwerking tussen Stigra en Kaak. Wij hebben met het plaatsen van onze lijnen bij opdrachtgevers ook te maken met zaken als voortschrijdend inzicht en soms bouwkundige of architectonische beperkingen, lees uitdagingen. We hebben elkaar tijdens het proces en eigenlijk tot op de dag van vandaag gestimuleerd om het beste resultaat te behalen. Als je naar onze medewerkers kijkt, dan heb je te maken met een grote diversiteit. Een administratieve kracht denkt anders dan iemand van sales. Bouwen in Gelderland 07

Gevelrenovatie en nieuwe entree Royal Kaak / Terborg From silo to truck Solutions for your bakery kaak.com Whether you need a single machine or turn-key line Best Lead Time 24/7 support Hygienic Design Line Integration Sustainable Development Goals 08 Bouwen in Gelderland Gevelrenovatie en nieuwe entree Royal Kaak / Terborg Ook zijn er hier ruim tachtig engineers werkzaam, die weer een andere perceptie hebben over een ideale werkplek. Ook hier geldt dat een behoorlijk aantal mensen op kantoor hybride werken. Deels hier, deels thuis. Toch is het duidelijk dat er een grote wens naar verbinding is. Met de gehanteerde werkwijze kunnen we per afdeling maatwerk bieden en dat is geen bijkomend effect, maar een waarde die misschien nog wel belangrijker is.” Nieuwe fase Royal Kaak beperkt zich qua bouwactiviteiten niet alleen tot dit project. “Zeker niet”, vertelt Ros. “Zeer binnenkort starten we met de bouw van een nieuwe opslaghal, pal naast de hal die we vijf jaar geleden hebben gebouwd. Deze krijgt identieke afmetingen. De vergunningen zijn inmiddels verleend. Eind van het jaar moet de hal er staan. Alweer een mooie uitdaging.” “Met de gehanteerde werkwijze kunnen we per afdeling maatwerk bieden en dat is geen bijkomend effect, maar een waarde die misschien nog wel belangrijker is.” Bouwen in Gelderland 09

Gevelrenovatie en nieuwe entree Royal Kaak / Terborg Kanters Installatietechniek: hét allround installatiebedrijf in Gelderland Voor al uw groot en klein installatiewerk bent u bij Kanters Installatietechniek op de juiste plek. De zekerheid Van veiligheid • Doorvoeringen en leidingwerk • Brandwerende staalconstructies • Wanden en plafonds • Brandwerende coating • Brandkleppen • Waterdicht afwerken Klimaat, water en installatie: dát zijn de kernwoorden die onze specialisaties omschrijven. Benieuwd naar wat wij voor u kunnen betekenen? Bekijk onze website en schakel ons direct in voor onderhoud en service! Akkermansbeekweg 2, 7061 ZA Terborg www.kantersinstallatietechniek.nl Wiha Brandpreventie B.V. T +31 (0)315 - 686428 E info@wiha-brandpreventie.nl I www.wiha-brandpreventie.nl Wiha Brandpreventie B.V. T +31 (0)315 - 686428 E info@wiha-brandpreventie.nl I www.wiha-brandpreventie.nl Of het nu gaat om een woonhuis, een utiliteitsgebouw, een bedrijfspand of gebiedsontwikkeling… bouwen is het waarmaken van een ambitie, het realiseren van een droom. Maar bouwen is ook een complex proces. Alle stappen daarin - ontwikkelen, ontwerpen, bouwen, exploiteren, onderhouden - bepalen uiteindelijk sámen het succes van een bouwproject. Bouwen is daarom méér, de KlaassenGroep biedt u die meerbouwwaarde. www.klaassen.com klaassencom 010 Bouwen in Gelderland Gevelrenovatie en nieuwe entree Royal Kaak / Terborg Tekst: Gerard van Leeuwen ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Comfortabele werkplekken en verduurzaming gaan hand in hand bij Royal Kaak Royal Kaak uit Terborg, mondiaal specialist in het ontwerpen, maken en neerzetten van compleet geïntegreerde bakkerijlijnen en KlaassenGroep uit Dinxperlo kennen elkaar al jaren. Het was dan ook niet verwonderlijk dat Kaak zich meldde toen een grote gevelrenovatie noodzakelijk werd geacht. Commercieel technisch manager Rudie Mombarg en projectcoördinator Michiel Heijnen blikken terug op een soepel verloop. “Kaak is een goede relatie van KlaassenGroep. Er is sprake van een groot wederzijds vertrouwen.” >> Rudie Mombarg Bouwen in Gelderland 11

Gevelrenovatie en nieuwe entree Royal Kaak / Terborg “Kaak is een goede relatie van KlaassenGroep”, vertelt Mombarg. “We voeren regelmatig onderhoud uit aan de gebouwen en kantoren van Kaak. Zoals in de vakantieperiodes wanneer de fabriek op een laag pitje draait. Wij vervangen dan periodiek de betonvloeren in de productiehallen. Daar hebben we dan drie weken voor. Je moet dan denken aan circa duizend vierkante meter per hal. Er is sprake van een groot wederzijds vertrouwen.” was om met toepassing van duurzame materialen een comfortabeler werkplek te creëren voor de medewerkers van Kaak. De bestaande gevel was écht aan vervanging toe. De aansluiting van het restaurant en het overige deel van het gebouw is visueel tot een eenheid gesmeed. Het heeft nu dezelfde look. Door de hoogwaardige isolatie levert het ook besparingen op. Qua klimaatbeheersing en geluidswering is de upgrade substantieel. dat zich helaas in onze sector vaker manifesteert.” Heijnen: “Die levertijden en de prijsstijgingen vormen de grootste uitdagingen op dit moment. We prijzen ons gelukkig dat we de inkoop al in een vroegtijdig stadium hadden afgerond.” Mombarg: “We kijken met tevredenheid terug op het project. Het is en blijft mooi om op een dergelijke vertrouwensbasis langdurig samen te werken.” “Ook de logistiek was een belangrijk aandachtspunt. De werkzaamheden bij Kaak gingen immers normaal door.” De opdracht betrof dit keer een ingrijpende upgrading van de buitengevel en de realisatie van een nieuwe entree. Mombarg: “Bouwkundig teken- en adviesbureau Milo had schetsontwerpen gemaakt, waarna wij de technische omschrijvingen erbij hebben gemaakt. Aansluitend hebben we samen met Kaak Vastgoed en Kanters Installatietechniek alle relevante invalshoeken nauwkeurig in kaart gebracht en nauwgezet en uitvoerig besproken. Na het tekenen van het contract zijn we begin mei van dit jaar gestart met het uitvoerend traject.” Michiel Heijnen, naast projectcoördinator ook werkvoorbereider, pakte de opdracht samen met meewerkend voorman en Edwin Oosterink voortvarend op. “De opdracht 12 Bouwen in Gelderland Alle kozijnen zijn vervangen en ook de zonwering is nu geoptimaliseerd. Bouwkundig gezien zaten de grootste uitdagingen in het bevestigen en aansluiten van de nieuwe gevel en een aantal andere bouwfysische aspecten.” Logistiek Mombarg: “Ook de logistiek was een belangrijk aandachtspunt. De werkzaamheden bij Kaak gingen immers normaal door. Vlak voor de bouwvak hebben we onze opdracht afgerond, uitgezonderd nog wat werkzaamheden aan de luifel en het plaatsen van reclame omdat deze niet zo snel leverbaar bleken. Een probleem >> Rudie Mombarg Gevelrenovatie en nieuwe entree Royal Kaak / Terborg Tekst: Gerard van Leeuwen ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Werkomgeving als verlengstuk van thuisomgeving Chiel Freriks van Stigra Chiel Freriks startte zo’n 25 jaar geleden zijn bedrijf Stigra. Wat begon met STIckers en GRAveren is inmiddels uitgegroeid tot een bedrijf wat zich, anno 2022, bezighoudt met het ontwerpen, fabriceren en monteren van interieurs en alle soorten reclame uitingen. Iets meer dan de helft van de omzet wordt gegenereerd uit het interieursegment. Horeca- en winkelinrichtingen, en het bedrijfsleven vormen daarbinnen de belangrijkste opdrachtgevers. Het interieurproject van Royal Kaak is een mooie uitdaging voor Stigra en haar team aan vakmensen, zowel qua aard van de werkzaamheden als de omvang. Bouwen in Gelderland 13

Gevelrenovatie en nieuwe entree Royal Kaak / Terborg Chiel Freriks hanteert een geheel eigen werkwijze wanneer hij wordt uitgenodigd door (potentiële) opdrachtgevers: “Ik ga meestal met een paar witte A3-vellen en wat viltstiften naar een bedrijf toe en laat ze vertellen wat ze willen. Ik vertaal dat naar mijn ideeën en daarbij is het me niet snel te gek. In een project als bij Royal Kaak in Terborg, waar het accent ligt op de werkplekken, heb ik altijd als basisprincipe dat iedere werkplek moet passen bij diegene die daar een groot deel van de dag spendeert; de werknemer. Bij Kaak gaat het om ruim tweehonderd werkplekken, waarbij je weliswaar overal dezelfde look and feel ervaart , maar waarbinnen wel essentiële nuanceverschillen worden aangebracht Een medewerker van Finance wil andere accenten dan iemand van Sales of Inkoop en dat hebben we verwerkt in onze ontwerpen. Het is een soort maatwerk per afdeling waarbij het eindresultaat moet zijn dat iedereen zich prettig voelt. We hebben goed geluisterd naar de input van de medewerkers van Kaak. Zo zal de ene afdeling gekenmerkt worden door veel staand vergaderen en een andere afdeling een meer lounge- of ontmoetingskarakter hebben. Waarbij de laatst genoemde bijvoorbeeld dingen als videobellen ook een belangrijk element zijn. En het is dan de kunst om de juiste vertaalslag per afdeling te maken waar iedereen optimaal kan werken en zich comfortabel voelt bij de sfeer die uitgedragen wordt. Veel groen 14 Bouwen in Gelderland “Het gaat me niet snel te gek.” Chiel Freriks

Gevelrenovatie en nieuwe entree Royal Kaak / Terborg “Royal Kaak wil bij de koplopers horen.” Sommige kenmerken zie je terug in alle bedrijfssegmenten. Het werken met groene wanden bijvoorbeeld en een uitgekiend verlichtingsplan. In alles proberen we de groene omgeving naar binnen te brengen. Onze ervaring leert dat dit positief bijdraagt aan de gemoedstoestand van de werknemers. Daarbij zijn zaken als de juiste akoestiek en een goed binnenklimaat ook erg belangrijk. Er is overal rekening mee gehouden en dat maakt het werken aan deze opdracht extra mooi. De wens van Royal Kaak om bij de koplopers te horen op het gebied van een prettige werkomgeving maakt deze opdracht nog specialer, net dat beetje extra en her en der wat gedurfder en unieker. De medewerkers die in dit pand werken zijn voornamelijk hoger opgeleid gaf Kaak bij me aan. En Kaak is juist op zoek naar meer hoogopgeleiden die hun teams zouden kunnen versterken. Daardoor moet je onderscheidend zijn, het aantrekkelijk maken voor potentiële werknemers om voor een bedrijf als Kaak te kiezen. Deze potentiële werknemers stellen, vooral sinds een aantal jaar, hoge eisen aan een werkomgeving. Hun werkomgeving willen ze ervaren als verlengstuk van hun thuisomgeving. En juist dat is wat wij met ons ontwerp nu proberen te bewerkstelligen.” 16 Bouwen in Gelderland Redelijk laat Stigra was afgelopen periode voor alle Nederlandse vestigingen alsmede de locaties in Frankrijk en Italië nog druk bezig om de gevelreclames aan te passen, dit jaar werd Kaak koninklijk en daarmee veranderde hun naam van Kaak naar Royal Kaak, toen de vraag kwam mee te denken over de invulling van het interieur voor de hoofdlocatie in Terborg. Chiel Freriks: “Wij zijn in april, mei van dit jaar“ ingeschoven”. Dat was relatief laat, maar daar laten we ons niet door afschrikken. We hebben een groot team aan vaste vakmensen om ons heen en daardoor zijn we erg flexibel. En dit merk je meteen in de uitvoering; van ontwerp tot realisatie en montage. Wij houden van korte lijnen. Het is een grote opdracht, het gaat om circa 2400 vierkante meter kantoorruimte die volledig in een nieuw jasje gestoken wordt. Het gaat daarbij om het complete plaatje; van PVC-vloeren, wandafwerking, raambekledingen tot systeemplafonds en bureaus met bijpassende stoelen. Maar ook de kleine details, afwerkingen en veel groen. Voor ons is het een complete opdracht. Wat inhoudt dat we het ontwerpen, fabriceren en monteren. Het is erg prettig dat we gefaseerd werken, waardoor er beurtelings circa vijftig mensen intern verhuizen en wij aan de slag kunnen. De volgorde is steeds identiek. Strippen, wanden, plafonds, vloeren en inrichting van de werkplekken. Het is mooi om te zien dat het een proces is waarin we elkaar echt meenemen en versterken en waar nodig, in goed overleg, bijsturen. Zelf ben ik ook geboren en getogen in de Achterhoek en weet als geen ander dat nieuwe dingen soms even moet indalen, en die ruimte is er. Zo blijven we elkaar ook inspireren en wordt het gewaardeerd wat we doen, zeker als het eindresultaat volledig naar wens is en vaak de verwachtingen overtreft. Een van de absolute eyecatchers wordt de nieuwe entree met een opvallende ronde balie en het mooie logo van Royal Kaak enorm groot op spectaculaire wijze aan het plafond bevestigd. Als briefing kreeg ik mee dat in het volledige ontwerp aandacht en respect moest zijn voor het verleden, met een familiebedrijf wat al ruim 175 jaar bestaat is er ruimte voor een mooi stukje historie. Een interessante puzzel, maar door een juiste balans tussen oud en nieuw gaat er geen waardevolle historie verloren. Zo is er een muur met een foto van elke werknemer die hier veertig jaar (of langer) gewerkt heeft. Deze muur hangt al behoorlijk vol, echt uniek! En ook past het antieke bureau in de directiekamer perfect binnen het nieuwe ontwerp.” Een absolute eyecatcher Bouwen in Gelderland 17

18 Bouwen in Gelderland Algemeen Vijftigjarige onderneming zet stappen naar vermindering van CO₂-uitstoot Faber komt met elektrische betonpomp en kunstgrasveld dat energie opwekt Als eerste bedrijf in West-Europa neemt Faber Betonpompen, landelijk opererend vanuit vier vestigingen, binnenkort twee elektrische betonpompen in gebruik. Daarmee is het mogelijk beton te storten met een lagere CO₂-uitstoot. Dat effect wordt nog eens versterkt als op de bouwplaats groene stroom gebruikt kan worden. De betonpomp was onlangs al te zien bij de viering van het vijftigjarig bestaan van het bedrijf. De eerste elektrische betonpomp is vanaf november van dit jaar inzetbaar. “Wij zijn ons er van bewust dat wij als marktleider stappen moeten gaan zetten om in 2030 de afgesproken CO2-reductie van 50 procent te halen”, zegt commercieel directeur Mark Schoorl. Het jubilerende bedrijf heeft 65 betonpompen die in heel Nederland worden gebruikt. “We vervangen er nu twee door elektrische en als het bevalt, dan zullen er meer volgen”, zegt Schoorl. De elektrische betonpompen verpompen en gieken elektrisch, maar rijden nog op diesel naar de bouwplaats. “We houden de ontwikkelingen op het gebied van liefst naar toe”, aldus de commercieel directeur. Hij verwacht dat de vraag naar ‘elektrisch’ groter wordt, omdat opdrachtgevers dat vaker zullen gaan voorschrijven. w et Energie uit kunstgras Ook op andere terreinen heeft het vijftigjarige bedrijf oog voor het milieu. Zo werkt het bedrijf in SuperSub Sportsystems B.V. aan het opwekken van energie onder kunstgrasvelden. “We velden ontwikkeld”, zegt Schoorl. “De warmte die een kunstgrasveld in de zomer opneemt, kun je zo gebruiken om bijvoorbeeld een zwembad of sportcampus te verwarmen.” Het idee: zonnestralen verwarmen water onder een kunstgrasveld, dat in slangen onder de mat zit. Schuimbeton van Faber zorgt voor de isolatie. Omdat de temperatuur op kunstgras kan oplopen tot 70 graden, wordt het water al dig warm. Waterpompen op zonne-energie de d o verwarmen het tot 80 graden, zodat het in herfst en winter te gebruiken is om een 8 g c e a omplex te verwarmen. “Je kunt dit onder elk kunstgrasveld “Zo wordt de warmte aanleggen”, zegt Schoorl. van het veld een v o v g onderdeel van de totale verwarming van een grotere accommodatie. Uit testen blijkt dat we zo in een jaar tijd 200.000 kuub aardgas kunnen besparen. In tien jaar tijd behaal je een CO2-reductie van 3500 ton.” w 2 t e 3 Bouwen in Gelderland 19

Algemeen Op Slimster.nl kunnen consumenten onder meer offertes voor airco-installaties vergelijken. Zodoende hebben wij een goed inzicht in de marktinteresse voor airco's. We hebben onze cijfers naast de Google Trends-index gelegd en die vertoont sterke gelijkenissen: de animo voor airco's blijft vooralsnog flink achter bij de afgelopen twee jaar, ondanks de hoge temperaturen. Snikheet, maar interesse in airco's blijft achter Heel Nederland zweette afgelopen maanden peentjes en dus ligt het voor de hand dat we massaal op zoek gaan naar verkoeling in huis. De praktijk is echter anders, zo laten cijfers van vergelijkingswebsite Slimster en Google Trends zien. De interesse in airco's is de afgelopen maanden weliswaar toegenomen, maar blijft achter bij voorgaande jaren. Angst voor grote uitgaven en hoge energiekosten lijken de voornaamste oorzaken. De laatste jaren volgt de interesse in airco’s duidelijk het weer. Het moet eerst écht warm worden alvorens Nederlanders willen investeren in verkoeling. Voorgaande jaren gebeurde dat al in juni, terwijl 2020 in augustus nog een tweede piek kende. Dit jaar lijkt de animo echter pas eind juli toe te nemen, nu we enkele hete dagen achter de rug hebben. Desalniettemin ligt de mate van interesse aanzienlijk lager dan de topmaanden van 2020 en 2021. 20 Bouwen in Gelderland Kosten te hoog op dit moment Marco Schuurman, eigenaar van Slimster, merkt dat de Nederlandse consument momenteel huiveriger is voor dergelijke grote uitgaven. “Bij de aanschaf van een airco praat je over meerdere duizenden euro’s. Daarbij komt nog dat zo’n airco veel stroom verbruikt, wat momenteel ook bepaald niet goedkoop is. Mensen houden in deze onzekere tijden liever de hand op de knip”, aldus Schuurman. Het beeld dat hij schetst wordt bevestigd door het CBS, dat vorige week berichtte dat het consumentenvertrouwen momenteel op een dieptepunt zit. Juni kouder, juli warmer Wie overigens het idee heeft dat het dit jaar gewoonweg niet zo warm is als voorgaande jaren, lijkt het mis te hebben. De maand juni was weliswaar een halve graad minder warm dan juni 2020 en een graad minder dan dezelfde maand vorig jaar, maar juli is daarentegen weer iets warmer. Deze relatief kleine verschillen kunnen de achterblijvende belangstelling voor airco’s dus niet verklaren. Weerplaza berekende dat de maand augustus op 18,6 graden kwam. Dat was iets meer dan het gemiddelde van 17,4, volgens Weerplaza, van de afgelopen jaren. Echter de kans op een explosieve toename in vraag naar airco’s volgens Slimster ligt niet in de lijn der verwachting. Warmtepompen juist aanhoudend populair Opvallend is volgens Slimstereigenaar Schuurman dat de belangstelling voor met name hybride warmtepompen en isolatie de laatste maanden juist onverminderd groot blijft. Ook dat zijn ingrepen waar de nodige kosten mee gemoeid zijn. “Maar die verdienen zich juist weer terug”, legt Schuurman uit. “Door nu beter te isoleren, heb je komende winter minder energiekosten. Hetzelfde geldt voor de warmtepomp.” Overigens zijn veel moderne airco’s eigenlijk te beschouwen als lucht-luchtwarmtepompen. Deze kunnen in de winter een hoop gas besparen door elektrisch te verwarmen. “Afhankelijk van factoren als de mate van isolatie, de aanwezigheid van zonnepanelen, het vermogen en de COP-waarde van de airco en de huidige energieprijzen kan een airco je juist in de winter dus óók geld besparen”, zegt Schuurman. “Daarom is het belangrijk om je bij de aanschaf van een airco goed over dit soort zaken te laten adviseren.” Bouwen in Gelderland 21

Bent u ook zo moe van al die die niet werken? De tweede helft van het zakelijke jaar 2022 is alweer goed op stoom. Haldu Groep kan positieve ontwikkelingen melden. Intern ontvingen we bijvoorbeeld meerdere nieuwe collega’s die ons kantoorteam komen versterken. Een knappe wervingsprestatie van onze afdeling HR in lastige tijden. Eveneens zien we een gezonde toename van het aantal buitenlandse vakmensen dat voor Haldu (én dus voor onze opdrachtgevers!) kiest. Bijvoorbeeld eind augustus konden we in één keer een groep van 20 vakmensen uit diverse landen aan de slag laten gaan op bouwprojecten. En dit aantal herhaalden we begin september. Dit zijn toch substantiële aantallen. Proactief werven Uiteraard wachten we niet af en werven we op alle mogelijke manieren, ook onconventioneel. Zo hebben we nu zelfs een tv-campagne lopen op de sportzenders in Hongarije. Aanvullend staan er vanuit Haldu Groep goede specialisten klaar die op korte termijn voor ons in het buitenland gaan recruiten. En wellicht openen we een eigen kantoor voor recruitment in Hongarije. Kortom, actie in plaats van afwachten. Maar ook onze vakmensen zelf komen in actie. Het gemiddeld aantal uren dat zij momenteel werken is gestegen van 36/37 uur naar 38/39 uur. Ook werken onze buitenlandse vakkrachten graag op zaterdag. Het werk ligt er nu eenmaal en de schaarste aan vakmensen is 22 Bouwen in Gelderland actueel. Gelukkig kunnen wij de projecten prima aan door hun bereidheid meer uren te maken. In de buitenwereld is het helaas minder zonnig… Helaas is het maatschappelijkeconomische veld momenteel minder zonnig. Ik noem u de voortslepende oorlog in Oekraïne, de energiecrisis, de haperende beurs en de mega-inflatie. Uiteraard kan en mag stikstof in dit rijtje van economische roadblocks niet ontbreken; iedereen viel over Wopke Hoekstra heen toen hij het waagde om het heiligverklaarde jaar 2030 voor onze milieudoelen op te willen rekken naar 2035. Toch geen gek idee; met die vijf jaar extra kunnen álle betrokken partijen veel beter hun verantwoordelijkheid nemen vanuit een rustiger tijdspad. Daarmee voorkomen we ook dat we onnodig veel geld verspillen om maar gehaast de gestelde doelen voor 2030 te kunnen realiseren. Ik heb moeite met die typische Haagse ballonnetjes Ook het asielzoekersdilemma helpt niet mee. Recent las ik een oproep om maar eventjes 20.000 extra woningen te bouwen, bóvenop de target die er al ligt van onze vriend Hugo van 120.000 woningen per jaar. Een target die we sowieso al niet halen, want je krijgt bijna geen vergunning meer vanwege de stikstof beperkingen. Wie verzint er nou om een al onhaalbaar target zomaar nog meer te verhogen? En dan hoor ik ook steeds dat er tijdelijke low Haagse proefballonnetjes budget flexwoningen moeten worden gebouwd? Wat zijn dat? Woningen die je weer afbreekt als je ze niet meer nodig hebt? En als je ze laat staan, heb je gewoon een slechte woning neergezet. Typisch een Haags ballonnetje dat vanuit het gerieflijke pluche wordt opgelaten zonder enige kennis van zaken. Tijd voor gezond boerenverstand De boeren hebben toch ergens wel een punt, vind ik. Mijn oproep? Laten we eerst eens onze Nederlandse producten meer in Nederland zelf houden en consumeren. Veel producten verkwanselen we in het buitenland en kopen diezelfde producten weer duurder terug, zoals met gas dat we heel voordelig aan België verkopen. Dat vind ik te gek voor woorden. Veel producten van Nederlandse boeren, zoals melk, kaas en vlees, gaan de grens over. Mijn pleidooi? Gun onze boeren zoveel mogelijk een profijtelijke markt in Nederland voor hun producten. Met die stap lossen we al veel problemen op. PFAS is wél afbreekbaar Gelukkig is er ook goed nieuws: de tien grootste bouwbedrijven in Nederland hebben hun winst verdubbeld ten opzichte van verleden jaar. Wist u trouwens dat een paar knappe koppen een voordelige en makkelijke methode hebben ontwikkeld om PFAS af te breken? Zelf vind ik dit baanbrekend nieuws waarbij ik mij erover verbaas dat de mainstream media dit niet oppakken en ook vind ik het onbegrijpelijk dat Den Haag hierin niet onmiddellijk grootschalig investeert. Graag wens ik u een zakelijk sterke tweede helft van 2022 toe! Danny van Hal Bouwen in Gelderland 23

Algemeen Vloerenfabrikant Interface presenteert twee collecties op Architect@Work Vloerenfabrikant Interface uit Scherpenzeel presenteert op Architect@Work in Rotterdam twee collecties: de nieuwe collectie tapijttegel Recreation en de rubberen vloerencollectie norament® 926 pado. Dit jaar staat het op (interieur) architecten gerichte evenement in het thema van ‘Healthy Materials’, waarbij de focus niet enkel ligt op het materiaal en de productie ervan, maar ook op alle processen die een product doorloopt. Recreation, geïnspireerd op tinten uit de natuur Interface introduceert de nieuwe collectie tapijttegels Recreation. De tapijttegel komt in zestien kleuren en is ontworpen met een organische, richtingloze structuur die warmte kan toevoegen aan grotere ruimtes, zoals grote kantoren en winkels. De kleuren zijn onderling heel goed met elkaar te combineren. Dit biedt de mogelijkheid om een unieke vloer te ontwerpen, waarbij ook 24 Bouwen in Gelderland Rubberen vloerencollectie norament® 926 pado, geïnspireerd op het klassieke terrazzo design looppaden en zones kunnen worden gecreëerd. Dankzij de Solution Dyed verf-methode blijven de kleuren van de tapijttegels langer mooi. Dit komt doordat de kleur is toegevoegd tijdens het productieproces en niet pas daarna. Verder zijn de tapijttegels gemaakt van 100% gerecyclede nylon (polyamide) garens en hebben een CQuest Bio backing. Deze tapijtrug biedt dezelfde prestaties als de Graphlex rug van Interface, en is daarbij milieuvriendelijker geproduceerd. Deze rug bevat geen vinyl, en is gemaakt van biopolymeren en “biobased’’ en gerecyclede vezels. Rubberen vloerencollectie norament® 926 pado, geïnspireerd op het klassieke terrazzo design Daarnaast toont nora® by Interface tijdens Architect@Work, de nieuwe collectie norament® 926 pado: een rubberen vloerencollectie geïnspireerd op het klassieke terrazzo design. De karakteristieke granulaatverstrooiing, het vaste materiaal in korrelvorm, vormt het hart van dit ontwerp. In enkele designs binnen deze collectie integreert Interface ook gerecyclede chips uit de nora®productie. Door restmateriaal te gebruiken vermindert de vloerenfabrikant de hoeveelheid afval in de gehele productie, en ondersteunt het tegelijkertijd haar duurzaamheidsdoelstellingen. Omdat deze collectie onderdeel is van het modulaire vloersysteem van Interface, kunnen architecten en ontwerpers norament® 926 pado eenvoudig combineren met de andere vloerproducten van Interface zoals tapijttegels en luxe vinyltegels (LVT). Langdurige duurzaamheid Beide collecties zijn net als alle vloeren van Interface, gedurende de volledige productlevenscyclus CO2-neutraal gecertificeerd via het door derden geverifieerde Carbon Neutral Floors™-programma. ///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Over Interface Interface Inc. is een internationale vloerenfabrikant, gespecialiseerd in CO2-neutrale tapijttegels en veerkrachtige vloeren, waaronder luxe vinyltegels (LVT) en nora® rubber vloeren. Al meer dan 25 jaar heeft het bedrijf de missie om de CO2-voetafdruk van haar vloerproducten te verlagen. Alle vloeren van Interface zijn CO2-neutraal over de gehele levenscyclus via het Carbon Neutral Flooring Programma. Het bedrijf heeft de ambitie om een CO2-negatieve onderneming te zijn in 2040. Interface helpt klanten om ruimtes te creëren die welzijn, productiviteit en creativiteit ondersteunen. De Climate Take Back™ missie van het bedrijf gaat over het leveren van een bijdrage aan het omkeren van de opwarming van de aarde en het herstellen van de planeet. In de podcastserie ‘Design met oog voor het klimaat’, gepresenteerd door duurzaamheidsmanager Janneke Leenaars, geeft Interface inspiratie en inzicht in hoe de gebouwde omgeving kan bijdragen aan het realiseren van het Parijsakkoord. Bouwen in Gelderland 25

Algemeen Nu al meer zonnestroom dan in heel 2021 Er werd in de eerste acht maanden van dit jaar al 12,6 terawattuur (TWh) zonnestroom opgewekt. Dat is 12,5 procent meer dan in heel 2021, zo blijkt uit cijfers van energiebedrijf Zonneplan, dat inzicht heeft in de zogeheten elektriciteitsmix. Het toegenomen aantal woningen met zonnepanelen en het grote aantal zonuren tot dusver ligt hieraan ten grondslag. Ook windenergie is op weg om de cijfers van vorig jaar te overstijgen. een sterke opmars. Hoewel de zon tot dusver dit jaar net iets meer stroom opwekte dan de wind, zal de balans de komende maanden nog omslaan. Wanneer zich hetzelfde patroon voltrekt als vorig jaar komt de opbrengst van windmolens dit jaar uit tussen de 19 en 20 TWh, waar vorig jaar de teller stokte bij 16,8. Hopelijk zit er dit jaar zelfs nog iets meer in, want een grote hoeveelheid windenergie kan bijdragen aan het enigszins in toom houden van de elektriciteitsprijzen. De laatste jaren neemt de jaaropbrengst van zonnepanelen steeds toe. Vorig jaar leverden zonnepanelen op daken en zonneparken op land en water gezamenlijk nog 11,2 TWh (11,2 miljard kilowattuur) op, maar dat record is dit jaar in augustus dus al verbroken. In 2021 werd bovendien 21 procent van alle zonnestroom opgewekt 26 Bouwen in Gelderland in de laatste vier maanden. De kans is dus groot dat de recordopbrengst dit jaar nog zal oplopen tot zo’n 16 TWh. Dat zou een verbetering van ruim 40 procent zijn ten opzichte van vorig jaar. De wind in de zeilen Naast stroom uit zonnepanelen is ook windenergie bezig aan Zon gaat wind inhalen Waar zonnepanelen in 2018 nog een aandeel hadden van een kleine 25 procent ten opzichte van windmolens, is dat vorig jaar al gegroeid tot 40 procent. Met de enorme interesse in zonnepanelen waarvan al sinds oktober vorig jaar sprake is lijkt het een kwestie van tijd dat zonnepanelen meer stroom zullen gaan opwekken dan windmolens. Als de huidige ontwikkeling zich doorzet is de kans groot dat dit al volgend jaar het geval is, zo vermoedt Zonneplan. KienhuisHoving informeert Oorlog in Oekraïne levert onvoorziene omstandigheid op De Raad van Arbitrage voor bouwgeschillen heeft op 25 augustus 2022 in een spoedbodemgeschil geoordeeld dat de oorlog in Oekraïne een onvoorziene omstandigheid oplevert. Dit biedt mogelijkheden voor aannemers om door de rechter de aannemingsovereenkomst te laten aanpassen, ook wanneer een beroep op kostenverhogende omstandigheden is uitgesloten! Overeenkomsten die zijn gesloten vóór oorlog in Oekraïne Sinds de oorlog in Oekraïne hebben zich extreme prijsstijgingen voorgedaan en zijn bepaalde bouwstoffen schaars. Partijen die nu een aannemingsovereenkomst sluiten moeten hier rekening mee houden en doen er verstandig aan om hierover afspraken te maken. Partijen die vóór de oorlog al een overeenkomst hadden gesloten, hoefden hier echter geen rekening mee te houden, waardoor de vraag is wie de prijsstijgingen moet betalen. Casus Opdrachtgever en aannemer hebben in 2020 een aannemingsovereenkomst gesloten. In de overeenkomst is bepaald dat de aanneemsom prijsvast is tot en met 31 december 2021 en dat daarna een indexering conform de BDB-index geldt. Paragraaf 47 UAV 2012 en artikel 7:753 BW, welke bepalingen zien op kostenverhogende omstandigheden, zijn uitgesloten. Nog voor de start van de bouw is er vertraging ontstaan. Opdrachtgever is op 24 februari 2022 een spoedbodemgeschil gestart en vordert onverkorte nakoming van de overeenkomst. De aannemer stelt onder meer dat door de oorlog in Oekraïne sprake is van onvoorziene omstandigheden, waardoor niet langer van haar verlangd kan worden dat zij tegen de oorspronkelijke aanneemsom het project bouwt. Oordeel arbiters Arbiters oordelen dat de oorlog in Oekraïne en de gevolgen daarvan voor (onder andere) de bouw, hebben te gelden als een van buiten komende extreme onvoorziene wijziging van omstandigheden welke naar objectieve maatstaven een verdere ongewijzigde uitvoering van de aannemingsovereenkomst voor de aannemer in redelijkheid niet langer verantwoord maakt. Dat artikel 7:753 BW en paragraaf 47 UAV 2012 zijn uitgesloten, doet hier niet aan af. Arbiters zijn van oordeel dat er sprake is van een situatie zoals bedoeld in artikel 6:258 BW. Deze bepaling houdt in dat de rechter op verlangen van één van partijen de gevolgen van een overeenkomst kan wijzigen op grond van onvoorziene omstandigheden die van dien aard zijn dat de wederpartij naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid ongewijzigde instandhouding Deze column is geschreven door: Marianne ten Feld, advocaat bouwrecht en aanbestedingsrecht. Haar e-mailadres is marianne.tenfeld@kienhuishoving.nl, haar telefoonnummer is 088 - 480 40 69. niet mag verwachten. Deze bepaling is van dwingend recht en kan dus niet worden uitgesloten in de overeenkomst. De vordering van opdrachtgever dat moet worden gebouwd tegen de oorspronkelijke (geïndexeerde) aanneemsom wordt afgewezen, hoewel de aannemer wel wordt veroordeeld om op korte termijn te starten met de bouw. Partijen moeten gaan overleggen over de vraag welke kostenverdeling redelijk en billijk is. Commentaar Deze uitspraak biedt aannemers een aanleiding om (opnieuw) het gesprek aan te gaan met hun opdrachtgever over de extreme prijsstijgingen, ook wanneer een beroep op kostenverhogende omstandigheden (art. 7:753 BW en par. 47 UAV 2012) is uitgesloten. De vraag is of deze uitspraak navolging krijgt in de rechtspraak en zo ja, welk deel van de prijsstijging in dat geval mag worden doorberekend aan de opdrachtgever. Voor vragen over prijsstijgingen in de bouw kunt u contact opnemen met Marianne ten Feld-Sprik, advocaat bouwrecht en aanbestedingsrecht.

Algemeen Wageningen Universiteit draagt De Aula over aan BOEi en Van Swaay Projectontwikkeling De Wageningen Universiteit heeft eind juli de monumentale Aula uit 1934 overgedragen aan BOEi en Van Swaay Projectontwikkeling. De restauratie en herbestemming van dit bijzondere gebouw tot cultureel centrum met ruimte voor film, muziek, literatuur en discussie kan daarmee van start gaan. De Aula werd in 1935 in gebruik genomen door de toenmalige Landbouwhogeschool, als geschenk van oud-studenten. De Wageningen Universiteit besloot in 2017 het gebouw te verkopen. Eind 2019 zijn BOEi en Van Swaay Projectontwikkeling met hun visie ‘het Nationale Vrijheidskwartier’ geselecteerd om De Aula en het omliggende gebied over te nemen. Daarbij werd een samenwerking gezocht met het Heerenstraat Theater. De universiteit organiseert haar plechtigheden sinds kort in een nieuw gebouw, Omnia, op de Wageningse campus. Blij met sleuteloverdracht Wim van Veldhuizen, directeur van Van Swaay Ontwikkelen & Bouwen, is blij met de sleuteloverdracht door Wageningen Universiteit. “De verhuizing van WUR naar de campus was aanleiding voor nieuwe toekomstplannen voor De Aula. Het Nationale Vrijheidskwartier wordt een nieuwe groene ontmoetingsplek in Wageningen: voor bewoners en bezoekers van Wageningen, om te herdenken en vrijheid te vieren, als plek waar verleden en toekomst samenkomen, en waar de verbinding tussen Wageningen en de WUR zichtbaar is. We zijn blij en trots dat Van Swaay -als Wagenings bedrijf- mee mag werken aan de realisatie van een nieuw stukje stad.” Een markant Wagenings gebouw mèt historie én waarde voor Wageningen Arno Boon, directeur van BOEi, vult aan: “De Aula heeft een unieke geschiedenis en betekenis voor Wageningen. Het is ons doel om de verhalen rondom monumenten levend te houden en door te vertellen aan volgende generaties. En verhalen zijn er genoeg te vertellen over deze plek. Sinds de opening in 1935 vonden er meer dan 8.000 promoties plaats en hebben er meer dan Foto: Jan van Dalen Bouwen in Gelderland 29 50.000 studenten hun diploma afgehaald. En buitengewoon bijzonder is ook de rol die De Aula speelde bij het einde van de Tweede Wereldoorlog: op 5 mei 1945 onderhandelden de Duitse generaal Blaskowitz en de Canadese luitenantgeneraal Foulkes in Hotel De Wereld in Wageningen de “Orders on the Surrender” waarmee een einde kwam aan de Tweede Wereldoorlog in Nederland. Op 6 mei volgde de technische uitwerking van de “Orders” in de Aula van de Landbouwhogeschool. We zijn trots dat wij met het Nationale Vrijheidskwartier een nieuw hoofdstuk aan het boek “Aula” mogen toevoegen. De sleuteloverdracht is de symbolische start hiervoor.” Toekomst als ‘culturele hub’ De restauratie en herbestemming gaat in fasen: eerst is het Groot Auditorium aan de beurt, waar in het voorjaar van 2023 al een cross-mediale cultuurzaal in gebruik genomen kan worden. Medio 2023 kan het Heerenstraat Theater in de Aula trekken met een filmtheater en horeca. De realisatie van de overige planonderdelen volgt daarna.

Feestelijke start bouw nieuwe wijk Het Spaanse Leger Op dinsdag 28 juni jl. is op feestelijke wijze het startsein gegeven voor de bouw van de nieuwe wijk Het Spaanse Leger in Nijkerk. Onder professionele begeleiding van Ter Steege Bouw Vastgoed Rijssen werd door toekomstige bewoners een vloerplaat van de begane grond van hun nieuwe woning op zijn plaats getild. Naast de toekomstige bewoners waren ook de projectontwikkelaars Spaanse Leger BV, een samenwerking van De Bunte Vastgoed Oost en Lithos bouw & ontwikkeling, bij dit feestelijke moment aanwezig. Evenals initiatiefnemer Van den Tweel Vastgoed, Woningstichting Nijkerk, het Architecten Team Nijkerk, een aantal vertegenwoordigers van de gemeente, waaronder de projectleider Hendrik Visser en overige betrokken partijen. 30 Bouwen in Gelderland Algemeen “Na een gedegen voorbereiding is het altijd een mooi moment als de bouw van nieuwe woningen kan starten. Als alles volgens planning verloopt dan kunnen de nieuwe bewoners nog voor het eind van het jaar hun nieuwe duurzame huis betrekken.”, aldus Arjan van ’t Hul, directeur van Ter Steege Bouw Vastgoed Rijssen. Vera Luijendijk, directeurbestuurder van Woningstichting Nijkerk benadrukt dat ze erg blij is met de nieuwe sociale huurwoningen en appartementen in het plan. Een prachtige, duurzame toevoeging aan het woningbezit van de corporatie. “We hopen snel te kunnen beginnen met het zoeken naar de nieuwe huurders”, aldus Vera. Nick Mulderij, de toekomstige bewoner die de feestelijke handeling mocht verrichten namens alle kopers: “We kijken echt enorm uit naar de bouw van ons nieuwe huis. Het is geweldig om betrokken te worden bij zo’n bijzonder moment als de start van de bouw. En het is natuurlijk leuk om alvast kennis te maken met de nieuwe buren, want de opzet van de wijk nodigt echt uit om er met elkaar een gezellige buurt van te maken.” Het memorabele moment markeert tevens de aftrap van de bouw van de hele nieuwe wijk, waar straks in verschillende fases zo’n 325 woningen worden gebouwd. Naast Ter Steege Bouw Vastgoed Rijssen die fase 1 en 2 voor haar rekening neemt, zal een groot deel van de woningen door Lithos Bouw B.V. worden gebouwd. Het Spaanse Leger wordt een unieke wijk met een grote diversiteit aan woningen. De wijk zal bestaan uit verschillende autoluwe buurtjes en er wordt veel aandacht besteed aan het groen. “Inmiddels zijn de eerste 62 huizen van fase 1 en 2 en 33 appartementen verkocht en vinden de verkoopgesprekken van de 25 woningen van fase 3 plaats. Aan het eind van het jaar verwachten we weer een fase klaar te hebben voor de verkoop. Daar werken we hard aan, want we hebben gemerkt dat de vraag naar dit soort woningen echt groot is.”, aldus Wouter van den Top van De Bunte. Op www.spaanseleger.nl kan de ontwikkeling van de wijk worden gevolgd. Bouwen in Gelderland 31

30e Jaargang • no. 7 • september 2022 07 Pagina 06 Bedrijfsleven en onderwijs in Rijssen slaan handen ineen Honderdjarig Broeze Nijverdal optimistisch gestemd voor de toekomst Ingrijpende revitalisatie Benchmark Electronics Almelo

Inhoudsopgave 07 06 59 69 05 Voorwoord: “Onzekere wereld” 06 10 14 19 23 26 29 32 35 38 41 45 48 52 Nieuwbouw en uitbreiding Kampus Experience Center Rijssen Imago bouw kentert ten positieve Gemeenschappelijk belang werkt als vliegwiel Kampus is vooral een experience center Kampus is geen verzameling huurders maar een experience Opgaande lijn voortzetten via Kampus Rijssen Kampus moet meer worden dan alleen een mooi gebouw Kampus is een echt gebouw voor talent We moeten groeien over de gehele breedte Realisatie mooi en bewerkelijk tegelijk nauw betrokken vanaf de schets tot en met de uitvoering Het eindresultaat mag gezien worden Arturo Gietvloeren voor Kampus Kampus thuiswedstrijd voor Van Heemskerk Kampus is op ons lijf geschreven 55 56 57 Digitale sleutels en toegangscontrole voor Kampus Soepel verloop van begin tot eind Column KienhuisHoving: “Oorlog in Oekraïne levert onvoorziene omstandigheid op” 59 66 69 76 77 78 Revitalisatie Benchmark Almelo BBD Bouwmanagement regisseert ingrijpende revitalisatie Benchmark Electronics Column Danny van Bal : “Bent u ook zo moe van al die Haagse proefballonnetjes die niet werken?” Honderdjarig Broeze Nijverdal optimistisch gestemd voor de toekomst Nu al meer zonnestroom dan in heel 2021 Column BIM4ALL: “Prefab tekeningen in de installatietechniek” BAM Bouw en Techniek tekent overeenkomst met Isala voor uitbreiding radiotherapiecentrum Bouwen in het Oosten 03

4 Bouwen in het Oosten Voorwoord Voorwoord Door: Gerard van Leeuwen Onzekere wereld Je kunt internet niet openen, de tv of de radio aanzetten of kranten en magazines openslaan: het is kommer en kwel. De ene crisis is nog niet opgelost of er komt al weer een nieuwe bij. Columnisten, wetenschappers, (zelfbenoemde) mediadeskundigen en politici geven hun, veelal gekleurde, meningen. Kunt u er nog een touw aan vastknopen? Ik niet, en ik heb besloten me bezig te houden met de zaken waarin ik zelf enige sturing kan brengen. In de hoop dat er binnenkort toch eens richtinggevende besluiten genomen worden. Want het uitbesteden van dat werk door Rutte IV aan Remkes I lijkt me niet wenselijk in een parlementaire democratie. De vraag is, kort door de bocht, “gaat het dan echt zo slecht in onze sector zoals sommige berichten doen vermoeden?” In de meest recent verschenen Conjunctuurmeter van het Economisch Instituut voor de Bouw (EIB) wordt een relatief gunstig beeld geschetst. Orderportefeuilles zitten over het algemeen in de burgerlijke en utiliteitsbouw tot ver in 2023 vol, al houden bedrijven traditiegetrouw en vanuit relatie-oogpunt uiteraard altijd enige ruimte voor last minute en adhoc opdrachten. Een woningcorporatie waarmee je al decennia samenwerkt kun je immers geen “nee” verkopen. Ik maakte onlangs een “rondje langs de velden”, en de meeste ondernemers delen de mening dat het voor de korte termijn allemaal nog wel los zal lopen. Wel is de onzekerheid groot welke afslag de politiek, in landelijk en mondiaal opzicht, zal nemen. En onzekerheid is op de iets lange termijn leidend. Consumenten nemen een afwachtende houding aan, en dat is niet verwonderlijk als je van Essent of Vattenfall een mailtje krijgt dat je er goed aan doet je maandbedrag te verhogen van 200 naar 675 euro. De eerste signalen dat in de woningmarkt de vraag tanende is zijn manifest, maar anderzijds is het een feit dat de bouwagenda van minister Hugo de Jonge ook dit jaar weer bij lange na niet gehaald wordt. Nee, ik denk dat de grootste crux niet ligt bij het aanbod van werk, maar dat zaken als leveringsbetrouwbaarheid en de aanwezigheid van “handjes” cruciaal zullen zijn, waarbij duurzame oplossingen, een versnelde robotisering en industrieel bouwen de leidende factoren zullen zijn. Het worden spannende tijden, ook in de bouw- en installatiewereld. De focus op de eigen onderneming zal wellicht nog meer verlegd moeten worden naar samenwerken. Die flexibiliteit kon wel eens van doorslaggevend belang kunnen worden in het overleven in een “onzekere wereld” (vrij naar G.B.J. Hiltermann, voor de ouderen onder u). Gerard Op de cover De hoofdrolspelers van Kampus Experience Center Rijssen: v.l.n.r. Hans ter Steege (Ter Steege Bouw Vastgoed), John van der Vegt (ROC van Twente), Gerrit Schalk (REMO), Eugenie Herms-Knaap (Kleissen), Gerrit Koster (Bouwmensen), Bert Tijhof (wethouder gemeente Rijssen-Holten) en Erik Workel (IAA Architecten) Colofon Bouwen in het Oosten ISSN: 1385-7185 Uitgever: Bouwen in de regio v.o.f. Postadres: Postbus 204, 8600 AE, Sneek Bezoekadres: Graaf Adolfstraat 36d, Sneek Tel.: (0515) 429 429 Web: www.bouweninhetoosten.nl E-mail: redactie@bouweninhetoosten.nl Redactie: Gerard van Leeuwen en Jolanda Groothuis Eindredactie: Joeri van Leeuwen Fotografie: Wim van ‘t Hoff (Eyemagic) Accountmanagement: Digna Schoonen (06 - 442 099 10) Erik Kuipers (06 - 196 859 76) en Rob van Luit (06 - 184 483 55) Vormgeving & opmaak: Nanno van Leeuwen Druk: Scholma Druk, Bedum Verspreiding: Post.nl Bouwen in het Oosten 05

////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Gerard van Leeuwen / Fotografie: Wim van ’t Hoff (Eyemagic) Kampus vervult wens werkgevers Imago bouw kentert ten positieve Met de ingebruikname van Kampus in Rijssen, gebouwd naast het huidige gebouw van het ROC van Twente, gaat een langgekoesterde wens in vervulling van zowel de ondernemers, overheid als het onderwijs in de regio. Een van de initiatiefnemers en mensen van het eerste uur is Hans ter Steege. Als directeur van de Ter Steege Bouw Vastgoed wordt hij dagelijks herinnerd aan het gebrek aan vakmensen. 06 Kampus Rijssen Het initiatief om tot een breder en groter onderwijsaanbod te komen op het gebied van middelbaar beroeps onderwijs (MBO) dateert van enkele jaren. Hans ter Steege: "Naast mijn reguliere werk bij Ter Steege ben ik ook voorzitter van de Kring Werkgevers Rijssen. Vanuit die hoedanigheid hebben we vijf jaar geleden een document geschreven getiteld “hoofd, handen, hart”, waarin werd ingezoomd op de uitdagingen om een goede instroom te bevorderen in het MBO en waarop werd ingestoken op de combinatie vakmanschap en passie. Het rapport besteedde aandacht aan zowel theoretisch als praktisch onderwijs en combinaties daarvan. Er bleek een breed gedragen draagvlak voor het intensiveren en verbreden van het bestaande opleidingsaanbod. Daar is de kiem gelegd voor de Kampus. Het betreft een verdubbeling van het huidige aanbod, waarmee een grote wens van met name de ondernemers wordt ingevuld.” Het is duidelijk dat vanuit diverse sectoren de vraag naar vakbekwame medewerkers niet een conjunctureel karakter heeft. Hans ter Steege: “Die vraag zal er ongetwijfeld blijven. Niet alleen vanwege demografische ontwikkelingen, maar zeker ook gezien de maatschappelijke opgaves waarvoor we gesteld worden. Honderdduizend woningen per jaar, de energietransitie, verduurzamingen... en dan heb ik het alleen nog maar over de bouw- en installatiesector. Ook de zorg, handel, de ICT, om eens wat voorbeelden te noemen, staan te springen om nieuwe, gemotiveerde mensen. Wij in de bouw hadden ook nog eens te maken met een slecht imago. Buiten werken, vieze handen, zwaar tilwerk. Ik bemerk gelukkig dat dit beeld stapje voor stapje verbetert. In mijn optiek is dat beeld ten positieve aan het kenteren. Vergeet niet dat er in de sector veel gebeurt. Innovaties, samenwerkingsvormen, transparantie. Maar ook de opkomst van het meer industrieel bouwen en het alsmaar stijgende percentage prefab onderdelen over de gehele breedte. In de installatiewereld zie je een identiek beeld. Warmtepompen, geavanceerde domotica. Er wordt volop geïnnoveerd. De bouw- en installatiebranche wordt steeds beter beoordeeld, ook vanuit het VMBO. Vandaar ook dat we zo blij zijn met de samenwerking met scholengemeenschap Reggesteyn. Daar moet een groot deel van de aanwas vandaan komen. Op deze wijze maak je de stap naar de Kampus logischer en voor de student gemakkelijker.” Hans ter Steege: “De bouw- en installatiebranche wordt steeds beter beoordeeld, ook vanuit het VMBO.” Bouwen in het Oosten 07

Kampus Rijssen 08 Bouwen in het Oosten Kampus Rijssen //////////////////////////////////////////////////////// De drie O’s Kampus is volgens Hans ter Steege een mooi voorbeeld hoe samenwerking er in praktische zin uit kan zien. “Je brengt de drie O’s samen. Ondernemingen, Onderwijs en Overheid. Drie pijlers met allemaal dezelfde focus en belangen. Als je gezamenlijk optrekt is er veel mogelijk. Zo hebben we als gezamenlijke initiatiefgroep bijvoorbeeld ons project aangebracht bij Regiodeal Twente, waardoor we een substantieel subsidiebedrag kregen toegewezen, wat op zijn beurt weer een versnelling bracht qua uitvoerbaarheid. Dat was ook wenselijk want je bent toch een soort pionier. Niet voor niets zijn ook andere regio’s geïnteresseerd in onze aanpak.” Hans ter Steege: “Er bleek een breed gedragen draagvlak voor het intensiveren en verbreden van het bestaande opleidingsaanbod. Daar is de kiem gelegd voor de Kampus.” Bouwen in het Oosten 09

////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Gerard van Leeuwen / Fotografie: gemeente Rijssen-Holten Gemeenschappelijk belang werkt als vliegwiel Wethouder Bert Tijhof van de gemeente Rijssen-Holten behoorde weliswaar niet tot een van de initiatiefnemers van Kampus, maar vervulde een belangrijke rol in de totstandkoming van het project. De ChristenUnie politicus, bezig aan zijn derde termijn met de portefeuille Economie en Werk, Onderwijs, Sport en Integratie, is verguld met het hetgeen in gezamenlijkheid is gerealiseerd. Enigszins gekscherend vertelt Bert Tijhof dat een van zijn voornaamste taken in het project het spelen van de rol van “oliemannetje” omvatte. Toch zit daar een grote kern van waarheid in verscholen. Bert Tijhof: “Tijdens een proces dat zich uitstrekt over meerdere jaren, is het een must dat je bewaakt dat de voortgang erin blijft. Soms moet je sommige partijen gewoon fysiek aan elkaar koppelen, soms gaat dit via de digitale route, zeker in een tijd van corona. Ook moeten er indien nodig financiële hobbeltjes gladgestreken worden. En ook dat kwam op ons pad. We hebben, met een brede steun vanuit de raad, een paar ton rechtstreeks geïnvesteerd en daarnaast hebben we een deel van de financiering voor onze rekening genomen. Bij de uitleg en de verantwoording naar de 10 raad bleek dat vrijwel iedereen enthousiast was over de manier waarop de gezamenlijkheid werd geconcretiseerd. Een van de mooiste aspecten in het proces is in mijn ogen dat alle betrokken partijen over een drempel zijn gestapt. Partijen zowel vanuit het onderwijs als uit het bedrijfsleven. Het individueel belang prevaleert niet langer boven het gemeenschappelijk belang. Dat gegeven werkt bij Kampus als een vliegwiel. De muren worden hier letterlijk afgebroken. Alle opleidingen waren eigenlijk onvoldoende zichtbaar en met deze nieuwe wijze van samenwerking wordt alles zichtbaar. Voor studenten, of het nu leerlingen vanuit het voorbereidend onderwijs betreft, zij-instromers of deelnemers vanuit het levenslang onderwijs traject, is er een ontmoetingsplaats, een gave omgeving. Zoals bij een andere vestiging van het ROC van Twente, De Gieterij in Hengelo, ook is gebleken. Voor veel studenten maakt dat feit juist het verschil. Die aantrekkingskracht beogen we ook in Rijssen bij Kampus.” Brede aanpak Bert Tijhof beseft dat “de strijd om de student” meer spelers kent dan de bouw- en installatiebranche. “Gezien de demografische ontwikkelingen in brede zin, moet je spreken van een verdringingsmarkt, al is het hier in deze regio niet vergelijkbaar met andere landsedelen waar de krimp zich nadrukkelijker manifesteert. Kampus is dus niet beslist niet te relateren aan de bouw- en installatiewereld sec, maar ook aan zorg en infra. Onze partners Bouwen in het Oosten Kampus Rijssen Bert Tijhof: “Het individueel belang prevaleert niet langer boven het gemeenschappelijk belang.” Bouwen in het Oosten 11

Kampus Rijssen 12 Bouwen in het Oosten Kampus Rijssen Het volgen van je hart en je passie. zijn Bouwmensen, REMO, OT&L, Zorggilde en InfraVak. Je hebt het over een breed palet. Ik heb het idee dat er onderwijsbreed sprake is van een kentering. In het primair onderwijs wordt niet alleen meer gestreefd naar zoveel mogelijk leerlingen aanbrengen bij de HAVO of het VWO, maar is er ook een soort herwaardering voor werk met de handen. Het volgen van je hart en je passie. Bovendien kun je via de HAVO en het HBO ook nog steeds terecht komen in bijvoorbeeld de zorg of de bouw. Via het MBO kun je het vakmanschap prima doorontwikkelen. Het is een vorm van omdenken. Ook bij ouders lijkt het besef te groeien dat je in voornoemde sectoren een vrijwel honderdprocents baangarantie kunt bewerkstelligen.” Nuance aanbrengen De wethouder kent ook de verhalen van het onbenut arbeidspotentieel en het activeren van mensen met afstand tot de arbeidsmarkt. “Ik wil daar wel wat nuances in aanbrengen”’, vertelt Bert Tijhof. “Natuurlijk is het een feit dat we het aanwezige potentieel niet optimaal benutten, maar er zitten nu eenmaal meer kanten aan het verhaal. Er is gewoon een categorie die bijvoorbeeld niet meer hersteld na een zwaar ongeluk of een ziekte. Die mensen zitten ook in de “kaartenbakken” en worden dus in de cijfers meegenomen. Het werkloosheidscijfer in RijssenHolten behoort tot de laagste drie van de provincie Overijssel. Ook veel mensen met een “klein contractje” willen soms de stap niet maken uit angst deze minimale arbeidsovereenkomst te verliezen. Anderzijds komen mensen tot 27 jaar die nog thuis zitten niet in beeld omdat men nog niet bijstandsgerechtigd is. Ik ben dus geneigd hier en daar wel een ballonnetje door te prikken. Maar goed, al zul je maar een procent winnen, dan is dat alweer een positieve bijdrage. Het meer naar elkaar toegroeien van MBO, HBO (Saxion) en Universiteit (UT) zou een volgende mooie stap kunnen zijn en daar wil ik me hard voor maken.” Bert Tijhof: “Het werkloosheidscijfer in Rijssen-Holten behoort tot de laagste drie van de provincie Overijssel.” Bouwen in het Oosten 13

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Gerard van Leeuwen / Fotografie: Wim van ’t Hoff (Eyemagic) Architect Erik Workel IAA Architecten: "Kampus is vooral een experience center" Het Enschedese architectenbureau IAA Architecten werd bij het Kampus project betrokken door Ter Steege Bouw, een goede relatie van het bureau. Daarnaast had ook het ROC van Twente goede ervaringen opgedaan met IAA Architecten in de Hengelose vestiging. Architect en partner Erik Workel licht het proces en zijn keuzes toe. Erik Workel 14 Bouwen in het Oosten Kampus Rijssen “Ter Steege weet dat we veel doen in de educatieve sector en vroeg ons om mee te denken en vervolgens een ontwerp te maken voor Kampus. Vast stond dat het vooral een ontmoetingsplaats zou moeten worden waar het bedrijfsleven het onderwijs en haar studenten elkaar inspireren en waar kennisuitwisseling zou plaatsvinden. In Hengelo hadden we in de Gieterij een enigszins vergelijkbare insteek. In Rijssen is het gebouw weliswaar kleiner, maar gaat het ontwerp eigenlijk nog een stapje verder. Het bedrijfsleven participeert namelijk letterlijk, waar in Hengelo sprake is van een veel zwaardere onderwijscomponent. De vertaling van de grondgedachte naar het ontwerp hebben we vooral intern gemaakt. Het exterieur is aangepast op de omgeving. De Kampus staat niet op de meest opvallende plaats, eigenlijk een beetje in tweede linie. Wil je daar echt iets markants neerzetten zou het haast iets schreeuwerigs moeten krijgen en dat vonden wij niet passend. We hebben het gezocht in het verlengen van het relatief eenvoudige, bestaande gebouw tot een indrukwekkende lengte en een markante kop aan de Morsweg als ook het interieur. Het proces daar naartoe was bewerkelijk. Het was met name Eugenie Herms-Knaap die daarin een uitstekende en bepalende rol heeft gespeeld. Als architect ben je ook een intermediair. Gedurende het proces naar het definitief ontwerp leren de partners elkaar pas echt kennen. Als die partijen zowel vanuit het bedrijfsleven afkomstig zijn als uit het onderwijsveld dan is er Erik Workel: “Het bedrijfsleven participeert letterlijk waar in Hengelo sprake is van een veel zwaardere onderwijscomponent.” Bouwen in het Oosten 15

Kampus Rijssen 16 Bouwen in het Oosten Kampus Rijssen gemeente Rijssen- Holten. “Er was een stedenbouwkundig plan met de nodige ambities voor deze plek langs de Reggesingel en Morsweg. Men wil graag kwaliteit en schaal toevoegen door grotere gebouwen met uitstraling. Toen we met de contouren naar de gemeente gingen was men enthousiast. Het ontwerp is nog één keer terug geweest naar de welstand en is daarna geaccordeerd. Een ontmoetingsruimte met een informele sfeer. behoefte aan een bepaalde procesgang die enerzijds recht doet aan de soms verschillende invalshoeken maar wel de rode draad én de voortgang bewaakt. Daar heeft Eugenie een sturende functie in gehad. Het valt niet mee om alle kikkers in de kruiwagen te houden die zo divers zijn. Er is wel eens een kikker uitgesprongen en een ander kwam er in. Sommige partijen onderschreven het idee maar waren toch wel sceptisch. Die zijn inmiddels 180 graden gedraaid. Dat vereist een duidelijke communicatie en een zakelijke, transparante opstelling. Daarin zijn we samen uitstekend geslaagd, want het eindresultaat is fantastisch. Nu de bouw achter de rug is, voel je de gewenste saamhorigheid. Dat is al de eerste winst. In de reis naar het complete plan weet ik nog dat de term “kantine” gemeden werd. We wilden immers volgens het Community College model een plaats ontwerpen waar zowel kennis gedeeld wordt als zaken gedaan kan worden. Dat ontstijgt een kantine. Het is een voorbode dat er iets leeft.” Toevoeging Volgens Erik Workel beantwoordt Kampus aan de ideeën van de Tijdens de realisatie is onze eigen inbreng minimaal geweest. Soms vind ik dat wel jammer. In het onderwijs en de zorg heb je regelmatig te maken met voortschrijdend inzicht en wordt er nog het een en ander gewijzigd waar wij als architect soms iets anders tegenaan kijken. In dit project betrof dat bijvoorbeeld het in het werk gestorte beton wat minder fraai uit de bekisting kwam. Dat hebben we aangepast. Nu is het mooi. Alle partijen kunnen content zijn.” //////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Behoorlijke puzzel De realisering was een behoorlijke puzzel. De doelstelling was dat het gebouw energie moet brengen. Tussen de onderwijsinstellingen onderling, maar ook met de ondernemers. Het gebouw heeft een opvallende lengte en kent een brug tussen oud en nieuw. De oude kopgevel is opgewaardeerd met een houten wand die als het ware doorschiet in het plafond, waardoor je min of meer vanzelf het Experience Center, het hart van het gebouw, in wordt getrokken. De Kampus is een prachtige ontmoetingsruimte waar er informatie kan worden opgedaan in een informele sfeer. Er is een café, maar er zijn ook informatiepanelen en het grote digitale scherm is een eyecatcher. Bouwen in het Oosten 17

Kampus Rijssen 18 Bouwen in het Oosten Kampus Rijssen ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Gerard van Leeuwen / Fotografie: Wim van ‘t Hoff (Eyemagic) Kampus is geen verzameling huurders maar een experience Vier jaar geleden werd Kleissen Bouwmanagement en Advies uit Hengelo door initiatiefnemer Hans ter Steege benaderd om een haalbaarheidsonderzoek uit te voeren om tot een kenniscentrum te komen in Rijssen. Deze eerste opdracht had een planning van circa drie maanden, maar werd al snel gevolgd door nieuwe onderzoeken en opdrachten, volgens Eugenie Herms-Knaap van het bureau. Het gehele proces nam, inclusief de realisatieperiode vier jaar in beslag.

Kampus Rijssen 20 Bouwen in het Oosten Kampus Rijssen Het resultaat mag echter gezien worden. “En dan heb ik het niet over het gebouw an sich, maar met name over het feit dat alle partners vanaf nu letterlijk en figuurlijk niet meer om elkaar heen kunnen en gezamenlijk kunnen werken aan de beoogde doelstelling: meer vakmensen opleiden in juist die sectoren waar ze het hardst nodig zijn. We hebben verbindingen gelegd waarmee we de toekomst in kunnen. Onze werkzaamheden startten met een rondje langs alle partijen die zich reeds bezig hielden met het opleiden van vakmensen. In die gesprekken passeerden ook de ruimtelijke en financiële aspecten de revue. Al vrij vlot kregen we het gevoel dat de ambities bij iedereen redelijk parallel aan elkaar liepen, maar dat de centrale vraag was: hoe dan? We hebben een stuurgroep in het leven geroepen met als participanten de gemeente Rijssen-Holten, het ROC van Twente, REMO, Bouwmensen en de ontwikkelingstak van Ter Steege. Even later schoof ook scholengemeenschap Reggesteyn aan. Ook was de conclusie getrokken dat InfraVak en OT&L niet fysiek zouden verhuizen maar wel degelijk als partner wilden aanhaken. Het project werd al snel geconfronteerd met de nodige uitdagingen op het gebied van het bestemmingsplan en de flora- en faunawetgeving. Het is natuurlijk een markante plaats in Rijssen. Daarnaast was er continu een discussie rond de financiële haalbaarheid van de verschillende opties. Het idee om een toren te bouwen viel af vanwege de te hoge investeringskosten en hetzelfde gold voor een complete nieuwe schil voor de uitgebreide variant. Op de achtergrond merk je ook de cultuurverschillen tussen een grote professionele organisatie zoals het ROC en verenigingen als REMO en Bouwmensen, die zelfstandig en vanaf de basis zijn opgestart. Toch hebben we deze diversiteit weten om te zetten in een kracht en zijn we er met alle partijen uitgekomen op een typisch Rijssense wijze. Wat dat inhoudt? Als we het er met zijn allen over eens zijn dat het er moet komen, dan komt het er ook. De wil om er in gezamenlijkheid uit te komen was groot. Toen het duidelijk werd dat er ook subsidiegelden beschikbaar kwamen vanuit het rijk, de provincie Overijssel en het regionale samenwerkingsverband TwenteBoard kon het project dan eindelijk echt gerealiseerd worden. Zo is het project met de nodige ups en downs geslaagd. En ja, er zijn weleens momenten geweest waar ik dacht ‘komt dit nog goed?’ Als je soms tussentijdse financiële rapportages zag, dan fronste je soms je wenkbrauwen. Er is het maximale gepresteerd binnen de mogelijkheden en ook de exploitatie is sluitend. De onrendabele top is mede door de subsidienten gefinancierd, zodat de drie hoofdhuurders een veilige en toekomstbestendige basis hebben met Kampus. Als Kleissen zijn we er best wel trots op hieraan een bijdrage te hebben mogen leveren. Eugenie Herms-Knaap: “Als we het er met zijn allen over eens zijn dat het er moet komen, dan komt het er ook.” Kleissen mocht naast de bouwmanagement rol hierin ook de rol als procesmanager voor Kampus te vervullen. Wij hebben samen met de uiteenlopende partners en betrokkenen, een plan uitgewerkt voor Kampus. Met het hoofddoel voor ogen, maar ook rekening houdend met ieders individuele belangen hebben we het weten te organiseren. Kampus is geen verzameling van huurders, maar een Experience, waar door een gezamenlijke invulling een belangrijke meerwaarde wordt gecreëerd. Een ontmoetingsplaats tussen onderwijsinstellingen en het bedrijfsleven, maar vooral ook een kenniscentrum voor de studenten en vakmensen voor om- en bijscholing.” Bouwen in het Oosten 21 Meer vakmensen opleiden in juist die sectoren waar ze het hardst nodig zijn...

Gerrit Koster: “Tegenwoordig wil men een “échte school waar écht wat te beleven valt.” Een nieuwe uitstraling en steeds meer digitale leermethodes. Kampus Rijssen //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Gerard van Leeuwen / Fotografie: Wim van ’t Hoff (Eyemagic) Bouwmensen enthousiast over nieuwe aanpak Opgaande lijn doorzetten via Kampus Rijssen Bouwmensen, dat al bijna veertig jaar opleidingen verzorgt in de bouwsector, is een van de initiatiefnemers van Kampus. Bedrijfsleider Gerrit Koster is erg enthousiast over Kampus. De opgaande lijn in het aantal nieuwe leerlingen zal volgens zijn verwachting kunnen worden doorgetrokken waardoor er meer vakmensen instromen bij de ruim tachtig bouwbedrijven uit de regio die lid zijn van Bouwmensen. Voor Gerrit Koster is het al langer duidelijk wat leerlingen willen en verwachten binnen het vakonderwijs. “In het verleden was het zo dat een school zo dicht mogelijk bij huis de voorkeur had, met die tijden hebben achter ons gelaten. Tegenwoordig wil men een “échte school waar écht wat te beleven valt.” Het grote voorbeeld is daarbij de vestiging in Hengelo van het ROC van Twente in De Gieterij. Overigens verwacht ik niet dat er leerlingen als het ware “terugkeren” naar Rijssen en dat is ook niet een doelstelling van ons , maar de nieuwe lichting zal gemakkelijker voor Kampus kiezen. Als ik zie naar de instromers dan starten we eind augustus naar verwachting met veertig nieuwe leerlingen. Ter vergelijking: in de jaren 2016, 2017 waren dat respectievelijk twaalf en vijftien. Naast het feit dat je met het nieuwe gebouw enorm veel wint aan uitstraling, is het eveneens een feit dat de bouw er qua imago een stuk beter voor staat dan pakweg ten jaar geleden. Als je toen het journaal keek was het meestal negatief en werd dat, ongewild, ook nog eens bevestigd door bouwvakkers die bijvoorbeeld klaagden dat de vakantiebonnen werden afgeschaft en andere vormen van kritiek uitten. Dat is sterk verbeterd. Bouwend Nederland heeft daarin een belangrijke positie rol in vervuld. Maar de ‘strijd” om de instromer blijft pittig. Er is zoveel om te kiezen en de ontwikkelingen in de bevolkingssamenstelling laat ook gewoon een daling zien in het totaal aantal VMBOleerlingen. Ik verwacht dat met de nieuwe uitstaling en de introductie van steeds meer digitale leermethodes we een goede stap voorwaarts kunnen maken.” Kunnen niet zonder elkaar Gerrit Koster vertelt dat Bouwmensen en het ROC van Twente niet zonder elkaar kunnen en willen. We hebben elkaar gewoon nodig. Onze leerlingen kunnen alleen een diploma halen via een ROC en het ROC heet bedrijven nodig om de BBL-leerweg aan te bieden. We versterken elkaar. Bouwmensen kent landelijk 34 vestigingen. In deze regio werken we nauw samen met de vestigingen Almelo, Hengelo, Vroomshoop en Rijssen omdat we te maken met één ROC. Bouwen in het Oosten 23

Kampus Rijssen 24 Bouwen in het Oosten Kampus Rijssen ///////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Specialistische kennis We richten ons niet alleen op instromers vanuit het VMBO. Die maken circa veertig procent uit van onze leerlingen. Zestig procent valt onder de categorie zij-instromers al dekt die term de lading niet volledig. We hebben hier veel mensen die eerst een andere keus gemaakt hebben en vervolgens zijn gaan werken en op een gegeven moment tot de conclusie komen toch liever voor de bouw te kiezen. Bijvoorbeeld mensen uit de horeca, zorg of de beveiliging. Ook zij horen de verhalen vanuit onze sector dat door tal van technische innovaties het werk minder zwaar, veiliger en minder vuilmakend geworden is. Het merendeel van deze nieuwe leerlingen komt op deze wijze binnen. Daarnaast verzorgen wij al sinds jaar en dag cursussen zoals BHV, EHBO en Steigerbouw. Dan heb je het over 3500 cursisten per jaar.” De leerlingen die via het BBL bij de bouwbedrijven in de praktijk ervaring opdoen, worden geplaatst bij een van de leden van Bouwmensen. Gerrit Koster: “Wij maken voor hen de match. De ene leerling gedijt beter in een kleine onderneming, terwijl een ander in ene groter bouwbedrijf beter tot zijn/haar recht komt. We kennen bovendien de bedrijfscultuur van de leden. We hebben dus specifieke kennis in huis om de leerling en het bedrijf zorgvuldig op elkaar af te stemmen. Van de veertig leerlingen zullen er hooguit twee of drie tussentijds overstappen naar een ander leerbedrijf is onze ervaring.” Nieuwe methodes Bouwmensen heeft het nieuwbouwproject ook aangegrepen om een soort tussensprint te plaatsen in een al langer traject van digitalisering en beleving. Gerrit Koster: “Onze werkplaats (1400 vierkante meter) krijgt een facelift en we werken niet meer met alleen leslokalen. We hebben een bioscoopzaal waar we, voor onze cursussen, ongelukken levensechte animaties kunnen laten zien. Ook het werken met Virtual Reality zit bij ons in het lespakket. Leerlingen die niet in het BWI-profiel (Bouwen, Wonen, Interieur, red.) zitten kunnen hiermee veel beter uit de voeten. We hebben hier geen boeken en papier meer maar alleen nog Chromebooks. Daarnaast zal de nieuwe omgeving inspirerend en een ontmoetingsplaats zijn voor de bedrijven als de onderwijsinstellingen en, vooral, de leerlingen. Kortom: we zijn enthousiast en trots en zien de toekomst met vertrouwen tegemoet, al weet je nooit wat de politiek doet en hoe de economie zich ontwikkeld.” Bouwen in het Oosten 25

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Gerard van Leeuwen / Fotografie: Wim van ’t Hoff (Eyemagic) Kampus moet meer worden dan alleen een mooi gebouw Een van de partners van het Kampus project is REMO West-Twente (Regionale Elektro en Metaal Opleidingen). In 2007 vanaf nul opgebouwd en nu, vijftien jaar later, werk biedend aan twaalf praktijkgerichte instructeurs aangevuld met enkele “hybride” instructeurs en docenten van het ROC van Twente. Momenteel telt de opleiding ruim 120 leerlingen die een BBL-opleiding volgen en zo’n honderd zij-instromers die eenzelfde (deel-)traject volgen. De jongste ‘tak” bestaat uit cursisten die via een traject “levenslang ontwikkelen” door installatie- en mechatronica bedrijven bij REMO worden aangemeld. Volgens directeur Gerrit Schalk moet en zal de trend van elk jaar iets minder studenten omgezet worden tot een groei. De Kampus biedt daarvoor de mogelijkheden. 26 Bouwen in het Oosten Kampus Rijssen REMO werd in 2018 door Bouwmanagement- en adviesbureau Kleissen uit Hengelo benaderd om een behoefte-inventarisatie te maken voor de toekomst, hetgeen leidde tot een participatie in het project. Gerrit Schalk: “We merkten dat door de groei van de laatste jaren er bij ons behoefte was aan meer vierkante meters. Ook de verbreding van onze activiteiten voedde dat idee. Ook spelen we in op de toenemende vraag naar extra scholing. Bedrijven zien steeds meer het nut daarvan in. Door de precaire situatie op de arbeidsmarkt neigt men steeds vaker om te zien hoeveel potentieel er zit in de reeds aanwezige mensen. Je kunt personeelsadvertenties blijven plaatsen, maar als de respons nul is, kijk je natuurlijk naar andere opties. Levenslang ontwikkelen zal een steeds prominentere rol innemen. Niet alleen kwantitatief maar ook in relatieve zin omdat er gewoon steeds minder leerlingen zijn als gevolg van krimp en vergrijzing in de regio. Levenslang ontwikkelen heeft een ander karakter dan de reguliere BBLleerweg die MBO-studenten en zij-instromers volgen. Ik vergelijk het wel eens met een ladekast. Als je een kast hebt met tien laden, zou je ook drie laden los kunnen aanbieden met een eigen route. En dat gebeurt nu dus ook steeds meer. Men stroomt in op MBO 3 of 4 niveau en kan dan de eigen kennis en vaardigheden opwaarderen.” Uitdagend Gerrit Schalk kwalificeert het ingezette traject van Kampus Gerrit Schalk Synergie tussen het onderwijs en het bedrijfsleven. als “uitdagend”. Schalk: “Anders dan het ROC van Twente is voor ons de klus nog niet geklaard. Wij gaan ons eigen gedeelte, 2500 nieuwe vierkante meters, opgeteld bij de huidige 3500, nog afbouwen en inrichten. We doen dat zelf in eigen beheer. In het nieuwe gedeelte zal er overigens zo’n 800 vierkante meter ingericht worden voor de PIE afdeling van het VMBO. Ik fungeer zelf als projectleider en heb ook het ontwerp ervoor gemaakt. Twee ZZP-ers gaan de uitvoering realiseren het komende jaar. Volgend jaar juli hopen we alles afgerond te hebben waarna we vanaf het schooljaar 2023-2024 de nieuwbouw in gebruik kunnen nemen. Tegelijkertijd vernieuwen we onze faciliteiten. We investeren in nieuwe machines en introduceren ook de allernieuwste geavanceerde technieken. De samenwerking tot nu toe verliep in grote lijnen prima, al merk je wel dat er een verschil is tussen de beleving vanuit sec het onderwijs en de partijen uit het bedrijfsleven. Dat is op zich geen grote verrassing, maar soms komt zoiets aan de oppervlakte, bijvoorbeeld in de snelheid waarmee beslissingen kunnen worden genomen. Dat Kampus een goed en zinvol initiatief is, staat buiten elke twijfel, maar ik hoop en verwacht dat het meer is dan alleen een mooi gebouw. Met alleen die extra vierkante meters ben je er nog niet. Ik verwacht veel van de synergie tussen het onderwijs en het bedrijfsleven. De omvang van het nieuwe onderkomen mag dat niet in de weg staan. Tot nu toe zijn we daar al vijftien jaar in geslaagd. Het moet gek lopen dat dit niet zal lukken.” Bouwen in het Oosten 27 Levenslang ontwikkelen zal kwantitatief en in relatieve zin een steeds prominentere rol innemen...

Kampus Rijssen 0546 - 56 45 70 Schildersbedrijf bv GLASBEWASSING GEVELREINIGING HOGEDRUKREINIGING OPLEVERINGSSCHOONMAAK VLOERONDERHOUD Dekker Schilders staat voor kwaliteit. KANTOORSCHOONMAAK Dekker Schildersbedrijf B.V. Westeinde 400 I 7671 CP Vriezenveen www.dekkerschilders.nl 28 Bouwen in het Oosten Kampus Rijssen John van der Vegt: “We beogen met de Kampus een aantal stappen vooruit te zetten op verschillende vlakken.” ///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Gerard van Leeuwen / Fotografie: Wim van ‘t Hoff (Eyemagic) Kampus is een écht gebouw voor talent

De onlangs in gebruik genomen Kampus in Rijssen kan een katalysator vormen voor zowel het onderwijs als het bedrijfsleven in West Twente. Als de verwachtingen van voorzitter van het College van Bestuur John van der Vegt van ROC van Twente bewaarheid worden, zal de lichte stijging van het aantal studenten worden omgezet in een stijging van vijf tot tien procent. En dat is gezien de vraag naar vakbekwame krachten vanuit het bedrijfsleven en (semi-)overheden bepaald geen overbodige luxe. Het ROC van Twente telt momenteel circa twintigduizend studenten, verdeeld over meerdere vestigingen in Twente. Een aantal dat het laatste jaar voor het eerst in decennia licht daalde. John van der Vegt: “Onze eigen voorspellingen gingen ervan uit dat we dit omslagpunt twee jaar geleden al zou plaatsvinden, maar we hebben dat weten uit te stellen. Nu was het dus zover en die, overigens geringe, daling lijkt zich ook voor het komende studiejaar voort te zetten. Het is bepaald niet de enige reden om te investeren in de Kampus, maar het speelt op de achtergrond uiteraard wel mee. Een daling staat ook in schril contrast met de behoefte aan geschoold personeel dat zich over de gehele breedte van de arbeidsmarkt manifesteert. Van de bouw tot de retail en van zorg tot en met de installatiebranche. Overigens beperken we onze focus niet tot de jeugd. Alleen al in deze regio wordt het onbenut arbeidspotentieel geschat op dertigduizend fte’s. Dat zijn substantiële aantallen.” Zichtbaar Het ROC van Twente onderzoekt regelmatig de keuzeargumentatie van studenten. John van der Vegt: “Elke twee jaar monitoren we dat. Voor de jeugd geldt dat men lang niet altijd doelbewust een vakrichting kiest. Het gaat ook om beleving, het innovatieve karakter van een opleiding en de aanwezigheid van een “experienceachtige” omgeving. Onze vestiging Kampus Rijssen De Gieterij Hengelo is zo’n inspirerende omgeving met zowel een onderwijs- als ontmoetingsfunctie. We wilden iets vergelijkbaars in Rijssen neerzetten. Je ziet dergelijke initiatieven ook in de universiteiten en sinds enige tijd ook in de MBOwereld. Tentoonstellingen, videopresentaties, een hapje en een drankje. Het is de nieuwe toekomst. Ik ben erg blij dat we dit met onderwijsinstellingen én het bedrijfsleven gezamenlijk hebben opgepakt en gerealiseerd hebben. John van der Vegt: “Kampus geeft ons meer armslag en zichtbaarheid en daar was het initiatief ook voor bedoeld.” Ondanks het feit dat we als partners en initiatiefnemers elkaar al jaren kennen was er een breed draagvlak om meer zichtbaarheid te creëren. De locatie, een uitbreiding naast ons huidige onderkomen op een steenworp van het NS-station aan de Morsweg en de aanwezigheid van parkeerruimte is uitermate geschikt om dit te bewerkstelligen. We beogen met de Kampus een aantal stappen vooruit te zetten op verschillende vlakken. Allereerst om de studenten dat experience gevoel te kunnen geven in een moderne omgeving en met geavanceerd equipment (machines, technologieën, red.) en innovatieve lesmethodes. We weten dat je in het onderwijs altijd iets achterloopt op innovaties in het bedrijfsleven, maar we willen die afstand zo minimaal mogelijk maken. Ten tweede willen we de banden met het bedrijfsleven verder aanhalen. Bijvoorbeeld door ondernemingen hier bijeenkomsten te laten organiseren. Daarnaast willen we het voortgezet onderwijs meer aan ons binden. En, zoals gezegd, ook het onbenut potentieel waar mogelijk te activeren. Het volwassenenonderwijs is niet meer weg te denken in het ROC van Twente. Certificaten, getuigschriften, verkorte opleidingen met kortlopende modules, we hebben het allemaal in onze portfolio. Natuurlijk zullen ook interne opleidingen bij bedrijven blijven bestaan, zoals bijvoorbeeld bij Vredestein. Daar verzorgen we opleidingen die direct na werktijd voor de ochtendploegen worden georganiseerd van 14.00 tot 16.00 uur. Maatwerk blijft noodzakelijk. De Kampus geeft ons echter meer armslag en zichtbaarheid en daar was het initiatief ook voor bedoeld.” Bouwen in het Oosten 31

////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Gerard van Leeuwen / Fotografie: Wim van ’t Hoff (Eyemagic) Sander Gerdes van InfraVak We moeten groeien over de gehele breedte InfraVak, het opleidingscentrum voor leerlingen die op niveau 2 en 3 instromen in de grond- weg- en waterbouw, is een van de initiatiefnemers om tot een kenniscentrum te komen. Omdat de onderwijsinstelling slechts een aantal jaren geleden haar eigen nieuwbouw in Holten in gebruik nam, was het volgens directeur Sander Gerdes niet opportuun om ook fysiek te verkassen naar Rijssen. Het enthousiasme voor de totstandkoming heeft daar echter niet onder geleden. Kampus Rijssen Samen met opleidingsinstituut OT&L (opleidingscentrum Transport en Logistiek, red.) is InfraVak nauw betrokken bij het Kampus initiatief, maar geen “bewoner” van het nieuwe, uitgebreide gebouw. Gerdes: ”In praktische zin klopt dat inderdaad. Voor ons was er geen aanleiding ons relatieve nieuwe huisvesting alweer te verlaten. We zullen echter wel met enige regelmaat ons gezicht laten zien in Kampus. We zullen gebruik maken van de audiovisuele middelen in de gemeenschappelijke ruimte met onder andere voorlichtingsfilms en procesinformatie. Dat je leerlingen als het ware “meeneemt” naar een bepaald project. Ook hebben we ideeën, al kennen we de beperkingen, voor doe-dingen. Maar een weg of riool aanleggen leent zich daar nou niet echt bepaald voor. Ook OT&L zit daarmee. We hebben natuurlijk allemaal wel degelijk affiniteit met het probleem van een te lage instroom in de technische sector. Winst zit echter niet in “kannibalisme”, het afsnoepen of verleiden van studenten naar de bouw en techniek en omgekeerd naar de infra. We moeten groeien over de gehele breedte en dat is een enorme uitdaging. De Kampus komt wat dat betreft geen dag te laat in het “gevecht om de leerling”. Wat InfraVak betreft ben ik best wel positief gestemd. De laatste jaren hebben we steeds een stijging gehad van vijf procent. We beginnen dit cursusjaar met 108 leerlingen. Dat we vakbekwame mensen nodig hebben begint steeds beter in te dalen. Infra staat goed in het nieuws. Dat er goede infra nodig is om de beoogde doelstellingen te halen op het gebied van transitie en woningbouw staat veel mensen nu helder voor de geest. Wij kunnen leerlingen een baangarantie aanbieden zoals in alle technische sectoren. Ik verwacht dat de instroom nog verder groeit.” Profiel Vakman GWW Gerdes: "Het profiel van een Vakman GWW, waartoe we opleiden, is iemand die graag buiten is én in groepsverband werkt. Daarnaast is hij/zijn trots op hun werk. Ik hoor regelmatig verhalen dat men aan vriendin, ouders of andere bekenden het werk laat zien. We blijven echter wel reëel. De demografische cijfers liegen niet en de bouwopgaves zijn structureel hoog. De sector zal het ook moeten zoeken in automatisering en robotisering. De eerste stappen worden daartoe reeds gezet in het bedrijfsleven. Het onderwijs loopt daar meestal iets achteraan, maar het leeft breed. Digitale metingen, het voorzichtig introduceren van prefab. Hetzij de ontwikkelingen die ons vakgebied interessant en uitdagend houden.” Sander Gerdes: “We moeten groeien over de gehele breedte en dat is een enorme uitdaging.” Bouwen in het Oosten 33 ////////////////////////////////////////// Noord en Oost Nederland Vanuit Holten bestrijkt InfraVak geheel Noord en Oost Nederland. Leerlingen uit de Noordelijke provincies komen niet naar Holten, maar maken gebruik van de faciliteiten van De Friese Poort en het Alfa College. De jongens en meiden (volgend jaar twee in getal) komen voor een belangrijk deel uit Twente waar de (wegen) bouw traditioneel goed scoort, maar ook uit Gelderland. Het zijn leerlingen die via het VMBO instromen en soms ook vanuit het Praktijkonderwijs. Zij volgen veelal een entreeopleiding voor de vakken Nederlands en Rekenen.

Kampus Rijssen 34 Bouwen in het Oosten Kampus Rijssen Rick Jansen Gert-Jan Kwintenberg /////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Gerard van Leeuwen / Fotografie: Wim van ‘t Hoff (Eyemagic) Realisatie Kampus mooi en bewerkelijk tegelijk Verrassend was het niet dat Ter Steege Bouw en Vastgoed Rijssen de realisatie van Kampus ter hand zou nemen. Als eigenaar van het bestaande Kamgarengebouw en de grond waarop nu gebouwd is, een logisch gevolg. Projectleider Gert-Jan Kwintenberg en werkvoorbereider Rick Jansen blikken terug op een bewerkelijk en uitdagend project dat een succesvolle afloop kende. Bouwen in het Oosten 35

Voor Rick Jansen kwam Kampus halverwege 2020 in beeld. “De ontwerpfase was in het begin van het jaar opgestart en wat later kwamen de eerste contouren in beeld. Het vergunningstraject werd aan het einde van 2020 opgestart. Het was een bewerkelijke opdracht. In het ontwerp zaten nogal wat open eindes, met name in de aansluiting van het nieuwe deel op de bestaande bebouwing. We hebben daar intern veel uren in gestoken om tot werkbare oplossingen te komen. Constructief gezien een behoorlijke uitdaging.” Gert-Jan Kwintenberg: “Het bestaande gebouw had uiteraard al een lagenstructuur, inclusief een kelder. We kregen te maken met hoogteverschillen en die hebben we kunnen ondervangen door een grote vide en zo waren er nog wel een aantal aspecten die extra aandacht verdienden. Daarentegen verliep de sloop van het voormalige pand van Worx en de woning vrijwel probleemloos. De geringe hoeveelheid asbest was goed in kaart gebracht en de firma Pongers had er niet al teveel problemen mee. Het pand van Worx was ook relatief jong.” Rick Jansen vervolgt: "Inmiddels was alles nauwgezet ingemeten en konden we starten met de realisatie. Op 23 augustus konden we starten met de graafwerkzaamheden. De boorpalen hadden we opzettelijk vroeg ingepland vanwege de marktsituatie, zodat we niet direct geconfronteerd zouden worden met een eventuele vertraging. Dat is allemaal geslaagd. Vroeg inkopen is overigens tegenwoordig sowieso een must vanwege de leveringsbetrouwbaarheid waar iedere bouwer mee te maken heeft. De ruwbouw verliep vrijwel geheel volgens planning. De grote onderdelen waren mooi op tijd. De staalconstructie van Voortman Steelconctruction bijvoorbeeld kon zonder vertraging geplaatst worden.” Niet gemakkelijk. De moeilijkheidsgraad qua bouw moet volgens Gert-Jan Kwintenberg niet onderschat worden. “Toen ik de eerste schetsen kreeg dacht ik dat het wel mee zou vallen. 36 Bouwen in het Oosten Kampus Rijssen Van buiten lijkt het een relatief simpel gebouw, een grijs gebouw met oranje accenten, maar de schijn bedriegt. Constructief was het behoorlijk complex. Ook kregen we met enige regelmaat te maken met tussentijdse aanpassingen. Je merkt dan dat een schoolomgeving een andere is dan de bouwsector. Alle beslissingen werden sectoraal genomen. Voor alle aspecten was er een specifieke werkgroep en dat was voor ons soms moeilijk. Beslissingsdata werden steeds ternauwernood gehaald en dat was voor ons best af en toe spannend. Bepaalde ruimtes worden verhuurd aan derden en dat had ook zijn gevolgen en ook het beslissen welke grootkeuken er moest komen had de nodige voeten in de aarde. Projectmanager Eugenie Herms-Knaap van Kleissen heeft de communicatie tussen het bouwteam en de vele werkgroepen verzorgd en heeft alles in goede banen geleid. Uiteindelijk is alles op tijd opgeleverd, namelijk voor 1 juli. Dat was een harde deadline in verband met het inrichten van de Kampus die in het nieuwe schooljaar operationeel moest zijn. Mooi verlengstuk Zowel Gert-Jan Kwintenberg als Rick Jansen zijn te spreken over het proces en het eindresultaat. Kwintenberg: “ Alles overziend hebben we een mooie bouw gekend waar in harmonie gewerkt is aan een mooie uitbreiding. Ik ben er trots op.” Rick Jansen: “Het pand is een geslaagd verlengstuk geworden van het bestaande gebouw. Persoonlijk vind ik het mooi dat we hier in Rijssen een schoolgebouw voor ander andere de bouwsector gebouwd hebben. Vlakbij ons hoofdkantoor kunnen dus eventueel toekomstige medewerkers opgeleid worden. Dat is toch super!” ///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Duurzaam Zoals gebruikelijk tegenwoordig is de Kampus gasloos gerealiseerd. De luchtbehandelingskast staat op dak en zorgt voor de warmtekoude regeling. Op het nieuwe dak zijn tachtig zonnepanelen geplaatst en op het dak van het bestaande gebouw liggen nog eens driehonderdveertig. De Kampus bezit een Frisse School B kwalificatie en voldoet dus aan alle CO2- normeringen. Er zijn aan een zijde screens gemonteerd en aan de Morswegzijde is er passieve zonwering aangebracht. Hiermee krijgt het ontwerp nog meer een ‘eigen smoel'. Bouwen in het Oosten 37

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Gerard van Leeuwen / Fotografie: Wim van ’t Hoff (Eyemagic) IBZ raadgevende ingenieurs tot en met de uitvoering IBZ raadgevende Ingenieurs uit Rijssen was, bij monde van directeur Sabine Selbach, gevraagd om al in een vroeg stadium in bouwteamverband mee te denken en te werken aan het Kampus project. Sabine Selbach: “We kregen een aanvraag binnen van Kleissen om deel te nemen aan het bouwteam. Daarop hebben we een aanbieding gedaan waaruit bleek dat we graag wilden participeren. Dat werd mede ingegeven door het feit dat we in dit project met veel lokale partijen konden samenwerken en dat Kampus op een prachtige locatie bij het station is gevestigd. Daaraan wilden we onze naam graag koppelen. Wij zien terug op een mooi, soepel verloop. Bijna wekelijks hadden we interessante besprekingen met onder andere de architect en adviserende partijen. Wij voelen ons als IBZ thuis in opdrachten vanaf schets tot en met de uitvoering, zodat we op basis van onze kennis en ervaring konden anticiperen op aanpassingen en adviserend konden werken. Dat was ook hier het geval. Tijdens de realisatie hebben we bijvoorbeeld nog de nodige controlewerkzaamheden uitgevoerd. Ik vind dat het eindresultaat gezien mag worden, een mooie, degelijke constructie. Alleen moet ik eerlijkheidshalve wel zeggen dat ik persoonlijk de oranje kleur minder geslaagd vind. En dat terwijl oranje in onze eigen huiskleur dominant is!” Sabine Selbach: “Wij onderscheiden ons door een oprechte interesse in onze opdrachtgevers.” 38 Bouwen in het Oosten Passie IBZ raadgevende ingenieurs bedenkt maakbare oplossingen voor bouwkundige en constructieve vraagstukken. Waarmee onderscheidt het bedrijf zich van andere partijen in de markt? Sabine Selbach: “De een noemt het betrokkenheid, de ander passie. Wij onderscheiden ons door een oprechte interesse in onze opdrachtgevers. Wij noemen het geen ‘klanten”, maar relaties. We maken hierin geen onderscheid tussen de particulier die soms zomaar binnen komt wandelen, een advies wil over zijn carport of een muur wil verwijderen, of een architect, staalbouwer of aannemer. Wij hebben een structuur waarbij een relatie te allen tijde één aanspreekpunt heeft en houdt. Onze eindgebruikers zijn industriële bedrijven, andere utiliteitswerken, woningen, appartementen en nog tal van andere sectoren. Veel van onze berekeningen zijn gelieerd aan constructies op hout- of staalbasis, waarbij onze verwachting is dat hout een grote vlucht zal nemen in de toekomst.” Niet onverdeeld positief Sabine Selbach is niet onverdeeld positief over de economische ontwikkelingen in ons land. “Natuurlijk is het ook voor mij koffiedik kijken, maar als ik naar de ontwikkelingen zie in de energie en de bouwstoffen dan zullen we langdurig geconfronteerd worden met Kampus Rijssen nauw betrokken vanaf schets stijgende kosten. De staalprijzen mogen nu dan enigszins stabiliseren, ze blijven fors hoger dan wat we pakweg een jaar geleden gewend waren. Met alle onzekerheden denk ik dat de markt onder druk zal blijven en dat het allemaal over de hele breedte wat minder wordt. Voor ons op bedrijfsniveau verandert er denk ik niet veel. We kunnen al geruime tijd selectief zijn in het aannemen van opdrachten omdat de vraag groter is dan we aankunnen. Eigenlijk doen we momenteel alleen projecten die we zelf mooi vinden. Dat, gecombineerd met onze passie, levert prachtige eindresultaten op, zo ook bij Kampus.” Sabine Selbach Bouwen in het Oosten 39 Een prachtige locatie bij het station...

Kampus Rijssen 40 Bouwen in het Oosten Kampus Rijssen ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Gerard van Leeuwen / Fotografie: Wim van ‘t Hoff (Eyemagic) Arthur Koenjer Voortman Steelconstruction: "Het eindresultaat mag gezien worden" “Olaf Bak heeft destijds het gehele verkooptraject verzorgd en daarvoor was de grondlegger van ons bedrijf, wijlen Gerrit Voortman, in REMOverband al betrokken bij de planvorming. De lijnen lagen er dus. Het is dan niet erg vreemd dat, bij een Rijssens initiatief waarbij staalin het spel is, men bij ons terecht komt." Arthur Koenjer: “Er was bij Kampus meer dynamiek op de bouwplaats dan normaal het geval is.”

Kampus Rijssen 42 Bouwen in het Oosten Kampus Rijssen Arthur Koenjer: "De opdracht omvatte het leveren en monteren van de staalconstructie, kanaalplaatvloeren, gevelbekleding en het verzorgen van de algehele stabiliteit tijdens het ruwbouwproces. Daarnaast waren er nog een aantal kleinere trajecten, zoals het, in nauwe samenwerking met Ter Steege Bouw, vullen/storten van de betongevulde kolommen. Meestal geldt voor ons dat we de totale staalconstructie leveren en monteren waarna we weer redelijk snel vertrekken vanaf de bouwplaats. Bij Kampus was dat niet het geval omdat er per verdieping een aantal vervolgstappen plaatsvonden welke door ter Steege uitgevoerd werden, zoals het afgieten van de vloeren en het plaatsen van de wanden. Onze uitvoerder heeft veel energie gestopt in de afstemming met Ter Steege Bouw en dat verliep goed. Voor ons betekende het meer dynamiek op de bouwplaats dan normaal het geval is. Doordat de gegevens van het bestaande pand zeer beperkt waren was het maken van de aansluiting tussen het nieuwbouwdeel en het reeds bestaande gebouw een uitdaging voor de mensen op de bouw. Voordeel was echter dat we in no time op de bouwplaats waren indien er advies gegeven moest worden of beslissingen moesten worden genomen. Normaal gesproken zitten onze mensen rond een uur of half zes ’s ochtends in de busjes richting de Randstad of het zuiden van Nederland. Dit was een echte thuiswedstrijd en dat is voor de jongens ook wel eens leuk. Al met al kende het project een goed verloop voor ons. Voor ons lag de piek van de werkzaamheden in de periode van oktober vorig jaar tot en met het vroege voorjaar toen de beplating werd gemonteerd. In deze periode werkten we met ploegen variërend van drie tot zes mensen aan Kampus. Het eindresultaat mag dan ook gezien worden al wordt er hier en daar wisselend gedacht over met name de kleurkeuze. Daar kan ik me persoonlijk iets bij voorstellen, maar er wordt in ieder geval over gepraat en volgens een oude leermeester van me is ook dat reclame.” Arthur Koenjer: “Het is en blijft een spel, dat is nooit anders geweest.” Voortman Steelconstruction, dat inclusief inleenkrachten, circa 150 medewerkers telt, opereert landelijk en heeft daardoor een genuanceerd beeld van de ontwikkelingen in de markt. Arthur Koenjer: “Een aantal factoren heb je als bedrijf domweg niet in de hand. De staalprijzen worden mondiaal bepaald en niemand weet wat er gebeurt met bijvoorbeeld de energieprijzen en de oorlog in Oekraïne. Enerzijds merken we dat er nog voldoende financiële potentie in de markt zit, maar de echte gekte is wel uit de markt. Op dit moment ziet onze orderportefeuille er gezond uit. Tot de kerst zitten we zo goed als vol en ook voor volgend jaar staan de eerste projecten al genoteerd. Qua continuïteit zit het goed. We moeten afwachten wat de prijzen van staal gaan doen, ze zijn nu licht dalend. Dat is op zich ook wenselijk om investeringen rendabel te houden, maar we zien ook potentiële opdrachtgevers en concurrent collega’s nu speculeren op verdere dalingen. Ook dat is begrijpelijk. Het is en blijft een spel, dat is nooit anders geweest.” Bouwen in het Oosten 43

Kampus Rijssen /////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Gerard van Leeuwen / Foto's: Wim van ‘t Hoff (Eyemagic) Arturo gietvloeren voor Kampus Algemeen directeur Frank Harbers van Facadec Totaal afbouw en Commercieel technisch Directeur Enrico Nieuwenhuis van de divisie Beton- en vloerafwerking zijn trots op het feit dat hun bedrijf een bijdrage heeft geleverd aan Kampus. Daaraan liggen een aantal redenen ten grondslag. Een redelijk omvangrijke opdracht van circa duizend vierkante meter. Het project van Kampus kwam op een enigszins onconventionele wijze in beeld bij Enrico Nieuwenhuis. “Ik kom dagelijks langs de bouwplaats op weg naar het bedrijf. Ik ken Tom Klokkenburg van Ter Steege Bouw Vastgoed en heb hem gebeld of er ook kunststof vloeren waren voorzien. Dat bleek zo te zijn. Tom heeft toen de informatie verstrekt en vervolgens hebben we een scherpe aanbieding gedaan, hetgeen geleid heeft tot de definitieve opdracht.” Kampus betekende voor Facadec een redelijk omvangrijke opdracht. Nieuwenhuis: “In totaal betrof het circa duizend vierkante meter. Dat is niet een van onze grootste projecten, maar anderzijds is het ook weer niet zo dat we dit elke maand meemaken. We zijn er zeer content mee. Dat geldt ook Bouwen in het Oosten 45

Frank Harbers: “Het opzetten van een kenniscentrum is een initiatief dat we van harte ondersteunen.” voor de samenwerking in het uitvoerend traject. Om planningstechnische redenen hebben we dit in nauw overleg met Ter Steege Bouw in drie fases opgedeeld van elk een week. We waren er werkzaam in het voorjaar met gemiddeld drie man. We hebben kunststof vloerafwerkingen gerealiseerd in de toiletgroepen, praktijkruimten, de keuken, het restaurant en in de centrale hal. Er is gekozen voor polyurethaan gietvloeren van Arturo Flooring. Deze zijn decoratief ingestrooid met flakes in een oranje, blauwe of witte kleur en voorzien van een polyurethaan seallaag, dat waar nodig een antislipwerking heeft. Al met al een mooie opdracht.” meerdere redenen Frank Harbers vertelt dat er meerdere redenen waren om juist aan dit project deel te nemen. “Alles valt en staat uiteraard met kwaliteit en prijs. Ter Steege is geen onbekende van ons en dat heeft uiteraard meegespeeld. Persoonlijk vind ik het mooi dat we met Rijssense bedrijven onder elkaar 46 Bouwen in het Oosten dit project tot een goed einde hebben gebracht. Het opzetten van een kenniscentrum is een initiatief dat we van harte ondersteunen. Ook wij vinden het belangrijk dat er goede vakmensen worden opgeleid zodat het arbeidspotentieel beter benut wordt. Dat is ook voor ons bedrijf van belang. Facadec kent een drietal divisies. Afbouw, tegelwerken, beton- en vloerafwerking en reiniging, waarbij afbouw het leeuwendeel vormt van de omzet. Binnen al deze segmenten kunnen we goede vakmensen gebruiken. Het initiatief zal hopelijk leiden tot een verhoogde instroom van studenten en zij-instromers.” Markt normaliseert enigszins Zowel Harbers als Nieuwenhuis ervaren de huidige markt als iets minder hectisch dan enige tijd geleden. Harbers: “Het werkaanbod is onverminderd goed. Wij kunnen behoorlijk ver vooruit kijken. Ons werkveld houdt in dat we soms ook op korte termijn moeten schakelen Kampus Rijssen ///////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Gietvloer uit “groenste fabriek van Nederland De vloer die in het opleidingscentrum Kampus te Rijssen ligt is de Arturo PU2060 Gietvloer. In totaal ligt er 980 m2 , wat is gelegd door Facadec Beton- en Vloerafwerking b.v. De Arturo PU2060 Gietvloer is afgelakt met de Arturo PU7310, welke slijt- en krasvast is! Van de 980 m2 ligt er ca. 110 m2 bij het als er een opdracht tussendoor komt. Dat fenomeen zal er altijd blijven. Gelukkig hebben we, inclusief ZZP-ers en inleners, de beschikking over tachtig tot honderdtwintig mensen. Dat aantal fluctueert regelmatig. Maar we kunnen dus redelijk snel opschalen indien nodig.” Nieuwenhuis: “Af en toe merk je wel eens dat bepaalde projecten worden doorgeschoven omdat er problemen zijn met materialen. Je zal als bedrijf dus flexibel moeten blijven. Maar als je de rode draad ziet, dan mogen we beslist niet ontevreden zijn. We zijn bijvoorbeeld betrokken bij de bouw van 220 appartementen in Harderwijk, tachtig in Enschede, 49 in Zoetermeer, voor Roosdom Tijhuis zijn we actief in Meppel en voor Dura Vermeer in Almere.” sanitair. Verder ligt de vloer in het restaurant, de entree, pantry, keuken, praktijk-winkel, gangen en het theorielokaal. De kleur Calm Grey komt uit de Color Collection 3.0 en is gebruikt in alle ruimten. Deze kleur zorgt voor een rustige maar warme uitstraling. Voor een decoratief effect is de vloer ingestrooid met een witte flake. Arturo is het gietvloermerk van UZIN UTZ. UZIN UTZ levert met de merken UZIN, WOLFF, PALLMANN, Arturo en Codex alles voor het leggen, onderhouden en renoveren van alle soorten vloeren. UZIN UTZ Nederland maakt deel uit van de internationaal opererende, beursgenoteerde organisatie, de UZIN UTZ Group uit Duitsland. Dit is een familiebedrijf, gekenmerkt door “Grundlichkeit” en een warme, persoonlijke bedrijfscultuur. Duurzaamheid staat als thema centraal. Dit is terug te vinden in het assortiment en de verpakkingen van Facadec. Daarnaast is bij de bouw van het bedrijfspand in Haaksbergen deze visie op duurzaamheid vertaald naar een praktische manier van bouwen. Hierdoor worden de producten van Arturo geproduceerd in de “groenste” fabriek van Nederland! Enrico Nieuwenhuis: “Als je de rode draad ziet, dan mogen we beslist niet ontevreden zijn.” Bouwen in het Oosten 47 “ Realisatie afbouw, tegelwerken, beton- en vloerafwerking en reiniging.

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Gerard van Leeuwen / Fotografie: Van Heemskerk Kampus thuiswedstrijd voor Van Heemskerk Anita Baan: “We hebben een positie verworven als marktleider binnen het schadeherstel.” Kampus Rijssen Gespecialiseerd schadeherstel aan metalen daken en gevels, evenals renovatie en restyling, vormen de kernactiviteiten van Van Heemskerk dat gevestigd is aan de Jutestraat in Rijssen. Anita Baan is sinds 1 januari eigenaar van de onderneming en werd door Voortman Steelconstruction betrokken bij het Kampus project. Voortman is een van de vele vaste relaties die Van Heemskerk inschakelt bij opdrachten zoals deze. Anita Baan: “Onze klanten bestaan uit aannemers, abrikanten, pandeigenaren, vastgoedbeheerders en verzekeraars. Tijdens de bouwwerkzaamheden waren er een aantal schades ontstaan die we vakkundig hebben weggewerkt. We vonden het een mooie opdracht en omdat onze werkzaamheden meestal verder van huis zijn, was dit voor ons een thuiswedstrijd!” Van Heemskerk, dat een werkkring biedt aan gemiddeld vijftien mensen en nog ruimte heeft voor meerdere medewerkers, werkt in Nederland, België en Duitsland en voert waar nodig ook werkzaamheden uit in andere Europese landen en daarbuiten. Zelfs in het Midden-Oosten wordt regelmatig een beroep gedaan op het specialisme van Van Heemskerk. “Er is net een groep medewerkers terug uit Valencia waar we betrokken waren bij een restyling van IKEA. Wij kunnen metalen daken, gevels, en/of onderdelen compleet overspuiten in elke gewenste kleur en passen daarbij de meest geavanceerde technieken toe, bijvoorbeeld op het gebied van verf- en laksystemen en apparatuur. Naast dat we onze technieken toepassen op daken en gevels, behandelen we ook overheaddeuren, boeidelen of zetwerk, kozijnen en deuren, etc. Met gepaste trots mogen we zeggen, dat we binnen de zeventien jaar van ons bestaan, een positie hebben verworven als marktleider binnen het schadeherstel”, aldus Baan. Zelf opleiden Anita Baan is optimistisch gestemd over de toekomst van haar bedrijf. “Echter, het blijft altijd een uitdaging om enthousiaste nieuwe medewerkers te vinden, helemaal in deze tijd. Als bedrijf vallen we onder de sector kleinmetaal, maar er bestaat geen specifieke opleiding voor ons type bedrijf, vandaar dat we bijvoorbeeld niet aangesloten zijn bij Bouwmensen. Binnen ons team hebben we een vakbekwame leermeester die de nieuwkomers alle kneepjes van het vak bijbrengt en bezitten we het certificaat erkend leerbedrijf. Bij ons stromen de mensen in via het LBO of MBO en we kunnen er sowieso twee, maar misschien wel drie bij gebruiken. Onze orderportefeuille is goed gevuld en gemiddeld kunnen we een half jaar vooruit kijken. Daarnaast reserveren we altijd wat capaciteit voor last minute service bij opleveringen.” “We hebben een team van gepassioneerde verkopers en adviseurs die de aanvragen goed weten te behandelen, zodat er, in combinatie met onze gevestigde naam in de markt, vrijwel geen koude acquisitie gevoerd hoeft te worden. Natuurlijk weet je nooit wat de toekomst brengt in deze roerige economische tijden. Anderzijds is het zo dat we als bedrijf weinig te lijden hebben gehad van vorige crises. Integendeel, wanneer bedrijven door de economische situatie afzien van grote investeringen zoals nieuwbouw, wordt er niet zelden gekozen voor renovatie of restyling. Een bedrijfspand blijft toch te allen tijde je visitekaartje en daarmee helpen wij graag! Nee, het mag duidelijk zijn dat we, samen met al onze medewerkers, de toekomst zonnig tegemoet zien bij Van Heemskerk.” Bouwen in het Oosten 49

Kampus Rijssen - Advertorial - Stiho, ook in het oosten thuis in de bouw De verf van het nieuwe Vakopleidingscentrum Kampus in Rijssen is nog maar nét droog, maar studenten kunnen al terecht in het spiksplinternieuwe pand voor hun opleidingen in de zorg, retail en bouw. Hoofdaannemer voor dit project was Ter Steege Bouwvastgoed. Het bedrijf werkt al sinds jaar en dag samen met Stiho. Voor hout, plaat & bouwmaterialen, logistieke diensten, zaagservices en persoonlijk advies. Altijd bij jou in de buurt Werk je in het oosten van het land in de bouw? Dan helpt Stiho-bouwplein Zwolle je graag verder. We bezorgen graag jouw hout, plaat- en bouwmaterialen, ijzerwaren en gereedschappen. En Stiho doet meer. We denken met je mee over je project en geven je goed advies over materialen, de verwerking en slimme oplossingen voor bijvoorbeeld logistieke leveringen op maat. We zijn bovendien gespecialiseerd in duurzame en circulaire materialen. Gemeentes, woningcorporaties en andere opdrachtgevers vragen hier steeds vaker naar. Met 23 vestigingen door heel Nederland zitten we altijd bij jou of je project in de buurt. Kop koffie? Kennismaken? Onze collega’s komen graag bij je langs. Ben je in de buurt? Dan zet het team op de vestiging graag een kop koffie voor je. Alvast even rondkijken kan op stiho.nl. Tot snel! Bouwen in het Oosten 51

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Gerard van Leeuwen / Fotografie: Wim van ’t Hoff (Eyemagic) De Kampus is ons op het lijf geschreven Commercieel adviseur en projectleider Johan Rosman van Hovek Projectinrichting is trots op hetgeen is gerealiseerd in het Kampus project in Rijssen. “De opdrachtgever is een goede relatie van ons en dat geldt eveneens voor de gebruiker. Ook is het zo dat wij ons prettig voelen in educatieve omgevingen. Alles viel perfect op zijn plaats. Het resultaat mag gezien worden. Wij zijn er trots op dat we hieraan mochten bijdragen." Johan Rosman: “Ruim driekwart van de eindgebruikers zijn gerelateerd aan de zorg en het onderwijs.” 52 Bouwen in het Oosten Hovek Projectinrichting was al in een vroeg stadium betrokken bij de plannen. Ter Steege Bouw en Ontwikkeling is één van de aannemers waar het Enterse bedrijf graag mee samenwerkt en betrekt Hovek bij projecten waarbij veel raakvlakken zijn, zoals in de zorg en onderwijssector. Johan Rosman: “Dick ten Brinke was namens ons al betrokken bij de planvorming zodat we onze specifieke kennis en expertise konden inbrengen. In Kampus is er lang gewikt en gewogen welke keuze er gemaakt zou worden. Lang, heel lang leek de voorkeur uit te gaan naar Marmoleum, een product van Forbo waarvan er diverse varianten de revue zijn gepasseerd, maar op het laatste moment sloeg de balans uit naar een heterogene pvc-vloer. Het ROC van Twente had in Hengelo goede ervaringen opgedaan met deze vloeren en dat gaf uiteindelijk de doorslag. Begin juli hebben we het project afgerond. We hebben vijf weken met gemiddeld drie mensen aan Kampus Rijssen gewerkt om de vloer er perfect in te leggen. En dat was geheel volgens de planning. In totaal ging het bij ons om 2100 vierkante meter.” Hovek Projectinrichting, dat eveneens vestigingen in Apeldoorn en Zwolle heeft, richt zich op de zakelijke, professionele markt. Johan Rosman: “Ruim driekwart van de eindgebruikers zijn gerelateerd aan de zorg en het onderwijs. Maar ook het reguliere bedrijfsleven, de Rijksoverheid, provinciale en gemeentelijke overheden behoren tot onze klantenkring. Veelal zijn de opdrachtgevers rechtstreeks afkomstig uit deze sectoren, maar ook werken we in opdracht van een vrij selecte groep aannemers waarbij we ons thuis voelen en die op vergelijkbare wijze staan in het met elkaar omgaan. De mens staat daarin centraal en quick wins zijn geen drijfveren. Ter Steege behoort daarbij, maar ook bedrijven als Salverda Bouw, Groothuis Bouw, Trebbe, Dura Vermeer en Goossen te Pas Bouw. We werken met 23 mensen op de loonlijst en daar omheen hebben we een flexibele schil van dertig mensen. Ons werkgebied is oost en midden Nederland met eendenkbeeldige cirkel van ruim vijftig kilometer rond Deventer en Raalte. De jongens moeten maximaal een half uur rijden is ons uitgangspunt. Incidenteel gaan we op verzoek van vaste relaties mee naar andere regio’s, maar dat beperken we waar mogelijk. Wij kiezen onze eigen opdrachten. De vraag van werk overtreft ons aanbod. We zijn geen onderaannemer maar partner. Kwaliteit is de voornaamste pijler, naast het één op één volgen van een planning. Meedenken in het voortraject om het mooiste resultaat te behalen is voor ons ook een uitgangspunt. We willen tot de top vijf van het land op ons specifieke terrein blijven behoren. Dan heb ik het niet over de omzet en omvang, maar dan redeneer ik puur vanuit de kwaliteit. Dat geldt ook voor onze leveranciers. Wij kiezen voor kwalitatief hoogstaande en innovatieve partijen, zodat we expertise kunnen uitwisselen en steeds betere materialen en nieuwe verwerkingstechnieken kunnen toepassen. Er gebeurt veel op dit vlak. De ontwikkelingen volgen elkaar in een snel tempo op.” Volgens Johan Rosman zijn de huidige marktontwikkelingen gunstig voor het bedrijf. “Onze orderportefeuille is beduidend groter dan in voorgaande jaren. Het feit dat wij zelf opdrachtgevers kiezen en niet afhankelijk zijn de grillen van de markt is een belangrijk voordeel. De agenda, ook van volgend jaar, begint zich alweer redelijk te vullen. De schoolvakanties zijn onze drukste periodes. In het komende halfjaar zijn we onder andere betrokken bij de realisatie van woonzorgcentra in Nunspeet en Losser, het nieuwbouwproject van Demcon in Enschede en bij opdrachten van de woningcorporaties Welbions en Woonzorg Nederland." Bouwen in het Oosten 53 Meedenken in het voortraject om het mooiste resultaat te behalen...

Kampus Rijssen 54 Bouwen in het Oosten Kampus Rijssen ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Gerard van Leeuwen / Fotografie: Van Buuren Digitale sleutels en toegangscontrole in Kampus Van Buuren vertaalt wensen in de praktijk Bouwbedrijf Ter Steege Bouw Vastgoed heeft Van Buuren gevraagd om mee te denken over een geschikt toegangscontrolesysteem voor het Kampus Experience Center in Rijssen. Dit Experience Center zal worden ingezet voor het ROC Twente, Bouwmensen Rijssen en Remo. Projectmanager Bert ter Haar licht toe. “In opdracht van Van Buuren heb ik verschillende gesprekken gevoerd om in kaart te brengen waaraan het toegangscontrolesysteem moest voldoen. Het belangrijkste was dat verschillende gebruikers met één tag toegang zouden krijgen tot zowel de gezamenlijke ruimtes als hun eigen lokalen en kantoren. Daarnaast gaf het ROC Twente aan dat zij graag een koppeling zouden willen tussen het toegangscontrolesysteem en hun administratiepakket. We hebben de verschillende wensen vertaald naar een programma van eisen en zijn uitgekomen op het Salto toegangscontrolesysteem. Dit toegangscontrolesysteem is in de cloud omgeving van Van Buuren gezet waardoor het beheer vanaf verschillende locaties kan worden geregeld. Daarnaast kan de beheerder digitale sleutels aanmaken op de hoofdlocatie, in dit geval het ROC Twente. Het toegangscontrolesysteem is te bedienen met een smartphone wat een fysieke tag overbodig maakt.” //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Toegangscontrolesysteem Ter Steege Bouw Vastgoed heeft Van Buuren de opdracht gegeven om het toegangscontrolesysteem zowel te installeren als te implementeren. Ze hebben ervoor gezorgd dat alle lokalen en kantoren zijn voorzien van de Salto RvS krukgarnituur en de algemene deuren van hang- en sluitwerk klasse 4. Het beslag van dit hang- en sluitwerk is speciaal ontwikkeld voor scholen. Hierbij is extra aandacht besteed aan de sterkte van de krukken op het schild. Bouwen in het Oosten 55

Kampus Rijssen //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Gerard van Leeuwen / Fotografie: Pongers Precisie Sloop Pongers Precisie Sloop: Soepel verloop van begin tot eind Pongers Precisie Sloop raakte sinds begin vorig jaar betrokken bij het project Kampus. Woordvoerder Jan Hendrik Pongers: “Wij kregen opdracht voor het slopen van de grote hal van verhuurbedrijf Loxam, de naastgelegen woning met bijgebouwen en het verrichten van sloopwerkzaamheden aan de kopgevel van REMO, ter plaatse van de aansluiting van het nieuwe gebouw. Een mooi project op een geweldige zichtlocatie in Rijssen pal voor het kantoor van Ter Steege. Van begin tot eind is het project vlekkeloos verlopen, de lijnen waren kort. De enige verrassing was de aanwezigheid van een betonnen trapopgang onder de grond tegen de gevel van REMO, waarvan het bestaan alleen nog op de oorspronkelijke bouwtekeningen zichtbaar was. De verwachting was eigenlijk dat die allang gesloopt zou zijn, maar dat bleek niet het geval. Doordat we in Rijssen op dat moment meerdere projecten onder handen hadden, konden we snel schakelen met mensen en materieel en bracht dit geen vertraging voor Ter Steege. Daarnaast hebben we In de periode van de nieuwbouw in opdracht van REMO inpandige sloopwerkzaamheden uitgevoerd. We zijn op dit moment ook voor Ter Steege aan het werk om de kelder van REMO, met een oppervlak van circa duizend vierkante meter BVO, volledig te ‘strippen’. We zijn blij dat we een bijdrage mochten leveren aan dit mooie project!” 56 Bouwen in het Oosten KienhuisHoving informeert Oorlog in Oekraïne levert onvoorziene omstandigheid op De Raad van Arbitrage voor bouwgeschillen heeft op 25 augustus 2022 in een spoedbodemgeschil geoordeeld dat de oorlog in Oekraïne een onvoorziene omstandigheid oplevert. Dit biedt mogelijkheden voor aannemers om door de rechter de aannemingsovereenkomst te laten aanpassen, ook wanneer een beroep op kostenverhogende omstandigheden is uitgesloten! Overeenkomsten die zijn gesloten vóór oorlog in Oekraïne Sinds de oorlog in Oekraïne hebben zich extreme prijsstijgingen voorgedaan en zijn bepaalde bouwstoffen schaars. Partijen die nu een aannemingsovereenkomst sluiten moeten hier rekening mee houden en doen er verstandig aan om hierover afspraken te maken. Partijen die vóór de oorlog al een overeenkomst hadden gesloten, hoefden hier echter geen rekening mee te houden, waardoor de vraag is wie de prijsstijgingen moet betalen. Casus Opdrachtgever en aannemer hebben in 2020 een aannemingsovereenkomst gesloten. In de overeenkomst is bepaald dat de aanneemsom prijsvast is tot en met 31 december 2021 en dat daarna een indexering conform de BDB-index geldt. Paragraaf 47 UAV 2012 en artikel 7:753 BW, welke bepalingen zien op kostenverhogende omstandigheden, zijn uitgesloten. Nog voor de start van de bouw is er vertraging ontstaan. Opdrachtgever is op 24 februari 2022 een spoedbodemgeschil gestart en vordert onverkorte nakoming van de overeenkomst. De aannemer stelt onder meer dat door de oorlog in Oekraïne sprake is van onvoorziene omstandigheden, waardoor niet langer van haar verlangd kan worden dat zij tegen de oorspronkelijke aanneemsom het project bouwt. Oordeel arbiters Arbiters oordelen dat de oorlog in Oekraïne en de gevolgen daarvan voor (onder andere) de bouw, hebben te gelden als een van buiten komende extreme onvoorziene wijziging van omstandigheden welke naar objectieve maatstaven een verdere ongewijzigde uitvoering van de aannemingsovereenkomst voor de aannemer in redelijkheid niet langer verantwoord maakt. Dat artikel 7:753 BW en paragraaf 47 UAV 2012 zijn uitgesloten, doet hier niet aan af. Arbiters zijn van oordeel dat er sprake is van een situatie zoals bedoeld in artikel 6:258 BW. Deze bepaling houdt in dat de rechter op verlangen van één van partijen de gevolgen van een overeenkomst kan wijzigen op grond van onvoorziene omstandigheden die van dien aard zijn dat de wederpartij naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid ongewijzigde instandhouding Deze column is geschreven door: Marianne ten Feld, advocaat bouwrecht en aanbestedingsrecht. Haar e-mailadres is marianne.tenfeld@kienhuishoving.nl, haar telefoonnummer is 088 - 480 40 69. Bouwen in het Oosten 21 57 niet mag verwachten. Deze bepaling is van dwingend recht en kan dus niet worden uitgesloten in de overeenkomst. De vordering van opdrachtgever dat moet worden gebouwd tegen de oorspronkelijke (geïndexeerde) aanneemsom wordt afgewezen, hoewel de aannemer wel wordt veroordeeld om op korte termijn te starten met de bouw. Partijen moeten gaan overleggen over de vraag welke kostenverdeling redelijk en billijk is. Commentaar Deze uitspraak biedt aannemers een aanleiding om (opnieuw) het gesprek aan te gaan met hun opdrachtgever over de extreme prijsstijgingen, ook wanneer een beroep op kostenverhogende omstandigheden (art. 7:753 BW en par. 47 UAV 2012) is uitgesloten. De vraag is of deze uitspraak navolging krijgt in de rechtspraak en zo ja, welk deel van de prijsstijging in dat geval mag worden doorberekend aan de opdrachtgever. Voor vragen over prijsstijgingen in de bouw kunt u contact opnemen met Marianne ten Feld-Sprik, advocaat bouwrecht en aanbestedingsrecht.

Benchmark Electronics 58 Bouwen in het Oosten Benchmark Electronics //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Jolanda Groothuis / Fotografie: Wim van ’t Hoff (Eyemagic) BBD Bouwmanagement regisseert ingrijpende revitalisatie Benchmark Electronics In opdracht van Benchmark Electronics Almelo en Mileway Logistics real estate verzorgt BBD Bouwmanagement het bouw- en procesmanagement ten behoeve van de revitalisering van het bedrijfspand in Almelo. In twee jaar tijd wordt het gebouw, bestaande uit 4.500 m² kantoren, 12.000 m² bedrijfs- en productiehallen met labruimten en cleanrooms, ingrijpend uitgebreid en gerenoveerd. Bouwen in het Oosten 59

Gerdo Waanders, eigenaar van BBD Bouwmanagement uit Oldenzaal, werd in 2018 benaderd door Herman Bartelink (algemeen directeur Benchmark Europe) met de vraag zijn visie te geven over een totale upgrading en de daarbij behorende kosten van het bedrijfspand in Almelo. Eveneens werd hij gevraagd mee te denken om een juiste overeenkomst te bewerkstelligen tussen huurder en verhuurder; het zoeken naar een goede verdeelsleutel, niet in de laatste plaats met de op handen zijnde investering. Gerdo Waanders: “Het bestaande pand voldeed al geruime tijd niet meer aan de huidige condities en richtlijnen. Met betrekking tot de machinerie en inventaris was de complexiteit spraakmakend, maar ook de medewerkers verdienden betere, meer verantwoorde werkplekken.” Vlekkenplan De bouw- en procesmanager stelde samen met zijn team een zogenaamd vlekkenplan op waarbij een ruwe en voorlopige indeling van het gebouw werd beschreven. Gerdo Waanders: “Dit plan hebben we bepaald aan de aan de hand van de nieuwe logistieke routing in het pand. Vragen waaronder; welke afdelingen zijn er, de grootte ervan, de manier van samenwerken en gestelde eisen ten aanzien van de verschillende afdelingen werden hierbij onder de loep genomen. Deze kenmerken en inventarisaties hebben we gebundeld in combinatie met verschillende begrotingen en de manier waarop zij het beste ingepast konden worden in het gebouw. Het vertrouwen dat we kregen van de opdrachtgever was vanaf het begin groot; “Denk met ons mee, breng jullie kennis en ervaring in op het bouwkundige-, logistieke- en het procesmatige vlak.” Met die boodschap zijn we de uitdaging aangegaan om ons juist te presenteren.” Gefaseerde uitvoering Volgens Waanders lieten de bedrijfspanden het toe om te revitaliseren: “De bestaande gebouwen hebben uitstekende constructieve eigenschappen en zijn te voorzien van hoge plafonds. Dat is een groot voordeel. Installatieaanpassingen zijn goed in te vullen en het is mogelijk fijne werkruimtes Duurzaamheid loopt als een rode draad door het hele renovatieproces. 60 Bouwen in het Oosten Benchmark Electronics te creëren. Dat was een juiste basis om verder op te borduren. We hebben alle elementen samengevoegd vanuit het Programma van Eisen naar een Plan van Aanpak en daarbij hebben we alles in het werk gesteld om de opdrachtgever het beste te bedienen voor de toekomst. Als je dat weloverwogen doet is de kans van slagen groot. Werken op basis van onze ervaring, kennis en onderling vertrouwen spelen daarbij een belangrijke rol. Dit bleek zijn uitwerking te hebben. Op 1 december 2020 kregen we groen licht van de opdrachtgever. Soortgelijke projecten zullen in de toekomst meer voor gaan komen aangezien de bouwgrond schaars begint te worden. Het loont zich om bestaande vastgoedobjecten te upgraden naar de huidige maatstaven met de juiste gebouwlabeling.” Complex project Hij vervolgt: “Dit project zit complex in elkaar. Bij Benchmark Electronics zijn op deze locatie circa 550 mensen werkzaam en Bouwen in het Oosten 61

Benchmark Electronics 62 Bouwen in het Oosten Benchmark Electronics bovendien mag de productie niet onderbroken worden. Dit geldt voor zowel de engineeringals de productieafdelingen. Hierdoor zal de revitalisatie in zeven fasen uitgevoerd worden. In maart 2021 werd er gestart, de laatste fase zal naar verwachting in het derde kwartaal van 2023 afgerond zijn.” 16.000 m² sprinklerinstallatie Duurzaamheid loopt als een rode draad door het hele renovatieproces. Het bedrijfsgebouw ondergaat een upgrading van energielabel G naar energielabel A en is daarmee gereed voor de toekomst. Toepassingen van hightech luchtbehandeling, koel- en verwarmingsinstallaties zullen door het gehele bedrijfspand worden doorgevoerd. Eén van de noemenswaardige onderdelen is bovendien het aanbrengen van 16.000 m² sprinklerinstallatie waarbij ook alle plafonds en verlichting in het gehele pand vervangen zullen worden. Mooie klus BBD Bouwmanagement regisseert het totale revitaliseringsproces; van initiatiefase tot nazorg en selecteerde daarbij onder meer de architect, aannemer, constructeur en installatieadviseur. Volgens Waanders is dat een combinatie van gevoel, kennis en ervaring: “We werken niet alleen op de blauwe ogen, blijven realistisch en daarom richten we ons -in de meeste gevallen- op meerdere partijen. Het team dat de basis voor dit project vormt is goed op elkaar ingespeeld. Wekelijks vindt er systematisch overleg plaats, zowel intern als extern. Tot op heden zijn we zeer tevreden over de voortgang van het proces. Financieel sturen we keurig binnen de kaders en conform de budgetteringen. Samenvattend zijn we content over de gang van zaken en ervan overtuigd dat we deze intensieve, maar bovenal mooie klus, succesvol met alle betrokkenen gaan klaren.” Gerdo Waanders: “De bestaande gebouwen hebben uitstekende constructieve eigenschappen om te revitaliseren.” Bouwen in het Oosten 63 Werken op basis van ervaring, kennis en onderling vertrouwen...

Benchmark Electronics 64 Bouwen in het Oosten Benchmark Electronics Benchmark Electronics Almelo Benchmark Electronics Almelo maakt onderdeel uit van de multinational Benchmark Electronics Inc, een Amerikaans beursgenoteerde organisatie op het gebied van het vervaardigen van hightech elektronica en het leveren van diensten richting Original Equipment Manufacturers. De organisatie is met name actief in sectoren als de halfgeleiderindustrie, de vliegtuigbouw, defensie-industrie en de medische wereld. Onder de opdrachtgevers bevinden zich internationale spelers waaronder Thales, ASML, Airbus en Siemens. In Almelo zijn circa 550 werknemers werkzaam. //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Gerdo Waanders: “Soortgelijke projecten zullen in de toekomst meer voor gaan komen aangezien de bouwgrond schaars begint te worden. Het loont zich om bestaande vastgoedobjecten te upgraden naar de huidige maatstaven met de juiste gebouwlabeling.” Bouwen in het Oosten 65

Bent u ook zo moe van al die die niet werken? De tweede helft van het zakelijke jaar 2022 is alweer goed op stoom. Haldu Groep kan positieve ontwikkelingen melden. Intern ontvingen we bijvoorbeeld meerdere nieuwe collega’s die ons kantoorteam komen versterken. Een knappe wervingsprestatie van onze afdeling HR in lastige tijden. Eveneens zien we een gezonde toename van het aantal buitenlandse vakmensen dat voor Haldu (én dus voor onze opdrachtgevers!) kiest. Bijvoorbeeld eind augustus konden we in één keer een groep van 20 vakmensen uit diverse landen aan de slag laten gaan op bouwprojecten. En dit aantal herhaalden we begin september. Dit zijn toch substantiële aantallen. Proactief werven Uiteraard wachten we niet af en werven we op alle mogelijke manieren, ook onconventioneel. Zo hebben we nu zelfs een tv-campagne lopen op de sportzenders in Hongarije. Aanvullend staan er vanuit Haldu Groep goede specialisten klaar die op korte termijn voor ons in het buitenland gaan recruiten. En wellicht openen we een eigen kantoor voor recruitment in Hongarije. Kortom, actie in plaats van afwachten. Maar ook onze vakmensen zelf komen in actie. Het gemiddeld aantal uren dat zij momenteel werken is gestegen van 36/37 uur naar 38/39 uur. Ook werken onze buitenlandse vakkrachten graag op zaterdag. Het werk ligt er nu eenmaal en de schaarste aan vakmensen is actueel. Gelukkig kunnen wij de projecten prima aan door hun bereidheid meer uren te maken. In de buitenwereld is het helaas minder zonnig… Helaas is het maatschappelijkeconomische veld momenteel minder zonnig. Ik noem u de voortslepende oorlog in Oekraïne, de energiecrisis, de haperende beurs en de mega-inflatie. Uiteraard kan en mag stikstof in dit rijtje van economische roadblocks niet ontbreken; iedereen viel over Wopke Hoekstra heen toen hij het waagde om het heiligverklaarde jaar 2030 voor onze milieudoelen op te willen rekken naar 2035. Toch geen gek idee; met die vijf jaar extra kunnen álle betrokken partijen veel beter hun verantwoordelijkheid nemen vanuit een rustiger tijdspad. Daarmee voorkomen we ook dat we onnodig veel geld verspillen om maar gehaast de gestelde doelen voor 2030 te kunnen realiseren. Ik heb moeite met die typische Haagse ballonnetjes Ook het asielzoekersdilemma helpt niet mee. Recent las ik een oproep om maar eventjes 20.000 extra woningen te bouwen, bóvenop de target die er al ligt van onze vriend Hugo van 120.000 woningen per jaar. Een target die we sowieso al niet halen, want je krijgt bijna geen vergunning Column Haagse proefballonnetjes meer vanwege de stikstof beperkingen. Wie verzint er nou om een al onhaalbaar target zomaar nog meer te verhogen? En dan hoor ik ook steeds dat er tijdelijke low budget flexwoningen moeten worden gebouwd? Wat zijn dat? Woningen die je weer afbreekt als je ze niet meer nodig hebt? En als je ze laat staan, heb je gewoon een slechte woning neergezet. Typisch een Haags ballonnetje dat vanuit het gerieflijke pluche wordt opgelaten zonder enige kennis van zaken. Tijd voor gezond boerenverstand De boeren hebben toch ergens wel een punt, vind ik. Mijn oproep? Laten we eerst eens onze Nederlandse producten meer in Nederland zelf houden en consumeren. Veel producten verkwanselen we in het buitenland en kopen diezelfde producten weer duurder terug, zoals met gas dat we heel voordelig aan België verkopen. Dat vind ik te gek voor woorden. Veel producten van Nederlandse boeren, zoals melk, kaas en vlees, gaan de grens over. Mijn pleidooi? Gun onze boeren zoveel mogelijk een profijtelijke markt in Nederland voor hun producten. Met die stap lossen we al veel problemen op. PFAS is wél afbreekbaar Gelukkig is er ook goed nieuws: de tien grootste bouwbedrijven in Nederland hebben hun winst verdubbeld ten opzichte van verleden jaar. Wist u trouwens dat een paar knappe koppen een voordelige en makkelijke methode hebben ontwikkeld om PFAS af te breken? Zelf vind ik dit baanbrekend nieuws waarbij ik mij erover verbaas dat de mainstream media dit niet oppakken en ook vind ik het onbegrijpelijk dat Den Haag hierin niet onmiddellijk grootschalig investeert. Graag wens ik u een zakelijk sterke tweede helft van 2022 toe! Danny van Hal

Wees nieuwsgierig en open minded Samenmeester laat mensen in de bouw & infrasector anders kijken naar hun vraagstuk op het gebied van HR, kwaliteit, beleid en vitaliteit. Samenmeester benadert duurzaamheid vanuit een ander perspectief en heeft een bredere kijk en unieke aanpak door een vrouwelijke touch. Inge Meester I inge@samenmeester.nl I 06 5580 4721 www.samenmeester.nl 68 Bouwen in het Oosten Broeze Nijverdal ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Gerard van Leeuwen / Fotografie: Broeze Nijverdal Honderdjarig Broeze Nijverdal optimistisch gestemd voor de toekomst Gestage groei en specialisatie leidt tot goede marktpositie Het eerste weekend van juli stond in het teken van het honderdjarig bestaan van Broeze Nijverdal. Op vrijdag 1 juli werd dit gevierd met genodigden en op zaterdag 2 juli stonden de deuren van het bedrijf open voor iedereen die een kijkje wilde komen nemen in het bedrijf. “Een geslaagd weekend”, vertellen algemeen directeur Arnold Hofmeijer van de MaatHof Groep waar Broeze sinds ruim drie jaar als zelfstandig opererend dochterbedrijf deel van uitmaakt, en operationeel directeur Jeroen Besten van Broeze. Bouwen in het Oosten 69

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Geschiedenis in vogelvlucht De geschiedenis van de honderdjarige zag er in vogelvlucht als volgt uit. In 1922 begon Gerrit Jan Broeze als hoefsmid een eenmansbedrijf. Daarna werd door zonen Bertus en Jan het stokje overgenomen in 1960. Er werd gestart met het vervaardigen van landbouwmachines en stalhekken. In 1991 werd het bedrijf overgedragen aan de derde generatie in de persoon van Gert-Jan Broeze. Een verhuizing van de Collenstaartweg in Hulsen naar de Industrieweg in Nijverdal volgde in 1994. Het bedrijf is dan inmiddels gegroeid naar twaalf medewerkers. In 2008 wordt het management versterkt door de toetreding van Jeroen Besten en Klaas Kuipers in de directie en als aandeelhouders. Zes jaar later mag Broeze Nijverdal zich gecertificeerd noemen volgens de NEN EN-1090 norm. Onder deze norm kan Broeze lassen tot en met executieklasse vier. 70 Bouwen in het Oosten Gerrit Jan Broeze was als hoefsmid met zijn eenmansbedrijf de grondlegger van het bedrijf Broeze Nijverdal, dat in de loop der jaren is uitgegroeid tot een dynamisch en marktgericht bedrijf met een sterke marktpositie in gespecialiseerde bouwen industriële toepassingen. Broeze Nijverdal Terugblik ”Als je terugblikt op deze Smederij Broeze in 1955. eeuw dan kun je concluderen dat het bedrijf elke keer stapsgewijs gegroeid is. Niet alleen qua omvang en omzet, maar vooral ook procesmatig gezien”, vertelt Besten. “Dat we zo’n twintig jaar geleden de bakens drastisch hebben verzet heeft een extra katalyserende rol gespeeld. Tot die tijd waren we voor het overgrote deel gericht op de traditionele, reguliere staalbouw waarbij we in vrijwel alle projecten als onderaannemer van de hoofdaannemer werkten. De afgelopen jaren hebben we ons voornamelijk toegelegd op een tweetal marktsegmenten. De infra en de industriële sector.” Hofmeijer: “In grote lijnen vormen beide onderdelen ongeveer de helft van onze omzet al zijn er natuurlijk jaarlijks wel wat fluctuaties. Met name in de industrie hebben we nu veelal te maken met de eindgebruiker, al zijn hoofdaannemers nog steeds in beeld in sommige projecten. Het betekent dat we veel projecten uitvoeren vanaf calculatie tot en met de realisatie. Het zijn langlopende projecten waarmee onze mensen zich als het ware vergroeid voelen. Het is ook iets van hun. De betrokkenheid bij de opdrachten is groot, net als de trots op het eindresultaat.” Bouwen in het Oosten 71 In het jaar 1960 werd de onderneming van Gerrit Jan Broeze overgenomen door zijn twee zoons, Bertus en Jan, die startten met het vervaardigen van landbouwmachines en stalhekken. In 1994 verhuist Broeze van het gebouw aan de Collenstaartweg in Hulsen naar het nieuwe onderkomen aan de Industrieweg in Nijverdal. Het bedrijf heeft dan 12 medewerkers.

Vestigingen in: Almelo - Apeldoorn - Denekamp - Fleringen - Hardenberg - Heeten - Hengelo - Raalte - Zwolle - Rheine (D) 72 Bouwen in het Oosten Broeze Nijverdal Station Assen Liftschacht Velperpoort Vier maanden vooruit Zowel Hofmeijer als Besten zijn positief gestemd over het aanbod van werk. “We kunnen nog geen vermindering van de vraag vanuit de markt waarnemen en daar zijn we blij mee. We merken nog niet een terughoudendheid bij opdrachtgevers. Onze orderportefeuille voor de komende vier maanden zit vol en voor volgend jaar zijn de eerste opdrachten afgesloten en zijn de verwachtingen ook gunstig. Momenteel zijn we betrokken bij een aantal spraakmakende, mooie projecten. Twee industriële opdrachten in Hengelo en Enschede en in de infra een grote tunnel in Delft. We verwachten vooralsnog geen grote terugslag op de wat langere termijn, maar ook wij hebben te maken met onzekerheid. Wat gebeurt er met de staalprijzen, gaat Duitsland echt de productie van staal beperken, hoe verloopt de oorlog in Oekraïne, hoe zit het met de beschikbaarheid van materialen? Het zijn mondiale ontwikkelingen die we niet zelf in de hand hebben. De situatie is gewoon zeer complex. “ Toekomst Een grotere omvang en snelle groei wordt door Hofmeijer niet nagestreefd. “Dat is inderdaad Plaza West Haarlem Arnold Hofmeijer: “De betrokkenheid bij de opdrachten is groot, net als de trots op het eindresultaat.” Bouwen in het Oosten 73

Bouwen in Gelderland voor alle professionals in de bouw Is Gelderland zakelijk interessant voor uw bedrijf? Wilt u Bouwen in Gelderland kosteloos ontvangen? Meldt u zich dan aan via onze website www.bouweningelderland.nl >> contact Of stuur een mail naar info@bouweningelderland.nl Bouwen in Gelderland is zeer recent als nieuwe titel geïntroduceerd. De verwachting is, dat het magazine een vergelijkbare toonaangevende positie in de Gelderse bouw- en installatiewereld gaat veroveren als Bouwen in het Oosten in deze regio. Het blad richt zich op de professionals in de bouw, zowel opdrachtgevers als uitvoerende, adviserende en controlerende bedrijven. www.bouweningelderland.nl redactie@bouweningelderland.nl Broeze Nijverdal geen doel op zich, al weet je nooit wat zich aandient aan mogelijkheden. We zoeken het meer in de optimalisatie van onze processen en organische groei. Daarin willen we stap voor stap vooruitgang boeken. Dat geldt ook voor de synergie binnen de MaatHof Groep, waartoe ook GS Metaal uit Vriezenveen en DMI uit Denekamp behoren. Deze beide bedrijven zijn meer productiebedrijven, maar we vullen elkaar goed aan en ook op dat vlak is er nog winst te boeken.” Besten: “Wij werken in de grotere opdrachten veelvuldig in teamverband. De complexere projecten waar veel gevergd wordt van organisatie, planning, communicatie en afstemming: dat zijn de werkomgevingen waarin we ons prettig voelen en een duidelijke meerwaarde Speciaal transport project Wila bieden. Dat vraagt onder andere veel van onze projectmanagers die een onmisbaar en essentieel deel vormen van onze groep medewerkers, in totaal 35 mensen. Op dit moment kunnen we vier, vijf vakbekwame mensen een interessante werkkring bieden. Tijdens de festiviteiten van juli bleek dat we goed in de markt liggen. Onze mensen zijn trots op hun werk. We zijn weliswaar geen familiebedrijf, maar die sfeer is wel gebleven. We zijn positief gestemd voor de komende periode.” Jeroen Besten: “We zijn weliswaar geen familiebedrijf, maar die sfeer is wel gebleven.” Bouwen in het Oosten 75

Algemeen Nu al meer zonnestroom dan in heel 2021 Er werd in de eerste acht maanden van dit jaar al 12,6 terawattuur (TWh) zonnestroom opgewekt. Dat is 12,5 procent meer dan in heel 2021, zo blijkt uit cijfers van energiebedrijf Zonneplan, dat inzicht heeft in de zogeheten elektriciteitsmix. Het toegenomen aantal woningen met zonnepanelen en het grote aantal zonuren tot dusver ligt hieraan ten grondslag. Ook windenergie is op weg om de cijfers van vorig jaar te overstijgen. een sterke opmars. Hoewel de zon tot dusver dit jaar net iets meer stroom opwekte dan de wind, zal de balans de komende maanden nog omslaan. Wanneer zich hetzelfde patroon voltrekt als vorig jaar komt de opbrengst van windmolens dit jaar uit tussen de 19 en 20 TWh, waar vorig jaar de teller stokte bij 16,8. Hopelijk zit er dit jaar zelfs nog iets meer in, want een grote hoeveelheid windenergie kan bijdragen aan het enigszins in toom houden van de elektriciteitsprijzen. De laatste jaren neemt de jaaropbrengst van zonnepanelen steeds toe. Vorig jaar leverden zonnepanelen op daken en zonneparken op land en water gezamenlijk nog 11,2 TWh (11,2 miljard kilowattuur) op, maar dat record is dit jaar in augustus dus al verbroken. In 2021 werd bovendien 21 procent van alle zonnestroom opgewekt 76 Bouwen in het Oosten in de laatste vier maanden. De kans is dus groot dat de recordopbrengst dit jaar nog zal oplopen tot zo’n 16 TWh. Dat zou een verbetering van ruim 40 procent zijn ten opzichte van vorig jaar. De wind in de zeilen Naast stroom uit zonnepanelen is ook windenergie bezig aan Zon gaat wind inhalen Waar zonnepanelen in 2018 nog een aandeel hadden van een kleine 25 procent ten opzichte van windmolens, is dat vorig jaar al gegroeid tot 40 procent. Met de enorme interesse in zonnepanelen waarvan al sinds oktober vorig jaar sprake is lijkt het een kwestie van tijd dat zonnepanelen meer stroom zullen gaan opwekken dan windmolens. Als de huidige ontwikkeling zich doorzet is de kans groot dat dit al volgend jaar het geval is, zo vermoedt Zonneplan.

Algemeen BAM Bouw en Techniek tekent overeenkomst met Isala voor uitbreiding radiotherapiecentrum BAM Bouw en Techniek – Gebouwservices Oost en ziekenhuis Isala hebben de overeenkomst getekend voor de verbouwing en uitbreiding van het radiotherapiecentrum in Zwolle. Het radiotherapiecentrum gaat beschikken over twee bestralingsbunkers die geschikt zijn voor zowel een bestralingsapparaat als een MR-Linac. nieuwbouw mogelijk te kunnen maken, is de sloop van een deel van het huidige gebouw nodig. Verder zal BAM de gevels van het bestaande gebouw van circa 400 m2 vervangen. Terreinaanpassingen inclusief aanleg van nieuwe e-voeding zijn eveneens onderdeel van de gevraagde werkzaamheden. Bijzonder aan het gebouw is dat zowel de betonwanden als het dak twee meter dik worden. Nieuwbouw Het nieuwe radiotherapiecentrum van circa 1000 m2 omvat naast de bunkers ook bedieningsruimtes en spreeken onderzoekskamers inclusief wachtgelegenheid. Om de Nieuwbouw onderdeel van langere samenwerking Isala en BAM Bouw en Techniek werken sinds 2009 intensief samen. Het technisch beheer en onderhoud van gebouwen, installaties en omliggende terreinen van Isala in Zwolle worden sinds 2013 uitgevoerd door BAM Bouw en Techniek - FM Services. Het partnership tussen Isala en BAM kent zijn oorsprong in de samenwerking tijdens de nieuwbouw van het Zwolse ziekenhuis dat werd gestart in 2009. //////////////////////////////////// Planning BAM is in de tweede helft van augustus gestart met de verbouwing en in de loop van september met de nieuwbouw van het radiotherapiecentrum. De verwachte oplevering is eind 2023. 78 Bouwen in het Oosten Projectmanagers Henk Souwman van Isala en Bert Mondria van BAM Bouw en Techniek Bouwen in het Oosten 79

30e Jaargang • no. 6 • juli 2022 06 Bistro de Kruidentuin Geesteren herrijst uit de as Pagina 06 HTB Constructiebedrijf kiest voor nieuwbouw op Vletgaarsmaten in Holten Taakstellend budget forse uitdaging bij nieuwbouw brandweerkazerne Almelo

Inhouds opgave 06 49 06 32 59 05 Voorwoord: “Ambivalente gevoelens” 06 13 16 19 24 28 31 Nieuwbouw de Kruidentuin Geesteren Bistro de Kruidentuin herrijst uit de as. En hoé! Alles in balans bij ontwerp en uitvoering van Bistro de Kruidentuin Veel specialistisch werk in de Kruidentuin voor Combi Glas Bistro de Kruidentuin; “opschalen en vedan” Complexiteit en snelheid kenmerkend voor de Kruidentuin De Kruidentuin wordt misschien wel het mooiste restaurant van Overijssel Column KienhuisHoving: "Veiligheidsglas vereist in de gehele woning?" 32 Nieuwbouw brandweerkazerne Almelo Taakstellend budget strakke leidraad bij nieuwbouw brandweerkazerne 37 43 46 Nieuwbouw brandweerkazerne hangt samen met nieuwe technieken Stevige stalen basis voor nieuwe brandweerkazerne Column Danny van Hal: "Nederland anno 2022? Van crisis naar crisis!" 49 57 59 65 68 69 70 Nieuwbouw HTB Constructiebedrijf Holten HTB Constructiebedrijf kiest voor nieuwbouw op Vletgaarsmaten in Holten Onopvallende effectieve zonwering voor HTB constructie De Bouwklup: "De ‘volhoudbare’ samenleving. Is cash nog steeds King?" Samenwerkingsovereenkomst spoorzone Hengelo, Hart van Zuid, getekend op Provada Warmtepomp minst populair in Overijssel Nobel nieuwbouw Natuurpark De Witte Bergen Vacatures Bouwen in het Oosten 03

4 Bouwen in het Oosten Voorwoord Voorwoord Door: Gerard van Leeuwen Ambivalente gevoelens Met het aanbreken van het reces in Den Haag zal hopelijk een periode aanbreken met wat meer rust. Het hypen is inmiddels tot kunst verheven en het lijkt alsof “de maatschappij” zich de laatste tijd alleen nog bezighoudt met het reageren op “de andere partij”. Als je als Twittergebruiker alle opmerkingen op een rijtje zet twijfel je soms aan je gezond verstand. Alles en iedereen is “aan de beurt”, zaken worden vrijwel altijd uit hun context gehaald en fake news ligt continu op de loer. Met het reces verdampen de problemen natuurlijk niet als sneeuw voor de zon, en ik moet me wel heel erg vergissen als de dames en heren politici niet voor september hun opwachting zullen maken in de Residentie. Of het nu de energiecrisis, stikstofcrisis, koopkrachtcrisis of de Oekraïnecrisis betreft, het zijn zonder uitzondering explosieve dossiers. Ook onze sector heeft te maken met deze materie. Gezien het onvoorspelbare karakter ervan is het haast onmogelijk om een zorgvuldige en zinvolle analyse te maken voor de nabije toekomst. Maar gelukkig is er altijd nog het Economisch Instituut voor de Bouw. Onlangs publiceerde het EIB de periodieke cijfers over de werkvoorraad en dat is altijd een redelijke graadmeter, al zegt het uiteraard niets over het rendement van al deze geplande activiteiten. Wel zegt het iets over het (consumenten) vertrouwen. In de burgerlijke en utiliteitsbouw nam de werkvoorraad toe met drie tiende maand tot 12,2 maanden. Meer dan een jaar dus. De grond- en waterbouw sector scoorde een daling van drie tiende naar 8,3 maanden en de wegenbouw kende eveneens een daling, namelijk 0,2 maanden waarmee een totaal bereikt werd van gemiddeld 6,2 maanden. Zestig procent van de bedrijven meldde een stagnatie te ondervinden. In de B&U sector was personeelsgebrek het belangrijkste argument; in de GWW-sector was dat een gebrek aan orders. Als je alles op een rijtje zet is de conclusie gerechtvaardigd dat de meeste ondernemers in de sector met ambivalente gevoelens de bouwvak in gaan. De onrust op de prijzenmarkt is nog steeds een hot item en zal dat ook nog wel enige tijd blijven. Een helder beleid zou een rustgevende factor kunnen zijn. De hoeveelheid proefballonnen en streefcijfers die af en toe in de publiciteit worden gelanceerd door het Ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening leveren en daar nu niet direct een bijdrage aan. Misschien is zo’n reces nog niet eens zo’n slecht idee…… Gerard Op de cover De “hoofdrolspelers” in het nieuwbouwproject van bistro de Kruidentuin Vlnr: Mark Lenferink (Loohuis Installatietechnieken), Dinant Oude Lenferink (Building Design), Jivar Misakian (eigenaar De Kruidentuin/opdrachtgever) en Tim Dijkstra (Bouwbedrijf Steggink) Colofon Bouwen in het Oosten ISSN: 1385-7185 Uitgever: Bouwen in de regio v.o.f. Postadres: Postbus 204, 8600 AE, Sneek Bezoekadres: Graaf Adolfstraat 36d, Sneek Tel.: (0515) 429 429 Web: www.bouweninhetoosten.nl E-mail: redactie@bouweninhetoosten.nl Redactie: Gerard van Leeuwen en Jolanda Groothuis Eindredactie: Joeri van Leeuwen Fotografie: Wim van ‘t Hoff (Eyemagic) Accountmanagement: Digna Schoonen (06 - 442 099 10) Erik Kuipers (06 - 196 859 76) en Rob van Luit (06 - 184 483 55) Vormgeving & opmaak: Nanno van Leeuwen Druk: Scholma Druk, Bedum Verspreiding: Post.nl Bouwen in het Oosten 05

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Jolanda Groothuis / Fotografie: Wim van ‘t Hoff (Eyemagic) Bistro de Kruidentuin herrijst uit de as. En hoé! Jivar Misakian 06 Bistro de Kruidentuin Jivar Misakian zag 16 februari 2021 zijn levenswerk in rook opgaan toen Bistro de Kruidentuin verwoest werd door een fatale brand. De horecagelegenheid in Geesteren is een begrip in Twente en omgeving en menig gast zal beamen dat Misakian’s passie voor het vak tastbaar is in de gerechten die hij serveert. Ondanks het verdriet zat hij niet bij de pakken neer. Hij opende vrijwel meteen een vervangende locatie en oriënteerde zich op de juiste partijen voor de bouw van een nieuwe Bistro de Kruidentuin. Bouwbedrijf Steggink uit Reutum kreeg de opdracht om als hoofdaannemer op te treden. Tim Dijkstra Bouwen in het Oosten 07

Bistro de Kruidentuin 08 Bouwen in het Oosten Bistro de Kruidentuin Tijdens het interview zitten de partijen bij elkaar; eigenaar Jivar Misakian, Dinant Oude Lenferink (eigenaar Building Design Architectuur), Tim Dijkstra (projectleider Bouwbedrijf Steggink) en Mark Lenferink (vestigingsdirecteur Loohuis Installatietechnieken). De setting is informeel, meer dan gemoedelijk zelfs. Het kenmerkt de onderlinge saamhorigheid waarin het gezamenlijke doel om met de nieuwe Bistro de Kruidentuin, een paradepaardje neer te zetten nadrukkelijk. Woord gehouden Jivar Misakian liet er na de brand geen gras over groeien. Het eerste contact met de gemeente Tubbergen werd reeds in de fatale nacht gelegd toen burgemeester Wilmien Haverkamp persoonlijk en op locatie haar medeleven toonde. Jivar: “Het zei heel veel over haar betrokkenheid, dat waardeerde ik enorm. Dat gold eveneens voor de medewerking en inzet van de gemeente Tubbergen tijdens het vergunningstraject ten behoeve van de wederopbouw. Dit is uitermate spoedig en correct verlopen. Tevens mocht ik rekenen op de nodige hulp en support van Bernhard Kreeft van Vloedgraven Expertise. Hij trad voor ons op als vertrouwenspersoon en contra expertise tijdens alle processen en keuzes die gemaakt dienden te worden.” Blijk van waardering Misakian werd binnen no-time benaderd door diverse partijen die hun diensten aanboden met het oog op de nieuwbouw, waaronder maar liefst twintig aannemers. Niettemin stond voor hem één ding buiten kijf: “De Kruidentuin is mede groot geworden dankzij de inwoners van de gemeente Tubbergen. Als blijk van waardering vond ik het wenselijk om voor lokale ondernemers te kiezen die staan voor kwaliteit.” Jivar Misakian: “Ik ben niet gaan pionieren maar vertrouwde volledig op mijn gevoel. Dat is tijdens het hele bouwtraject nooit beschaamd.” Bouwen in het Oosten 09

“Dit is een project dat ons nog lang zal heugen.” Selectieprocedure Jivar Misakian en Bernhard Kreeft startten de selectieprocedure op met drie lokale aannemers waarbij ze hun Plan van Aanpak en de financiële uitgangspunten toelichtten. Bouwbedrijf Steggink bleek het beste aan de selectiecriteria te voldoen. Bovendien was er direct sprake van een persoonlijke klik. Dit gold tevens voor Loohuis installatietechnieken, ook zij werden geselecteerd uit drie installatietechnische partijen. Recordtempo Jivar: “Al tijdens de eerste gesprekken die ik voerde met Building Design Architectuur, Bouwbedrijf Steggink en Loohuis Installatietechnieken voelde het goed. Gebaseerd op vertrouwen en uiteraard een eerlijke prijsvorming besloot ik om met hen in zee te gaan. Ik ben niet gaan pionieren maar vertrouwde volledig op mijn gevoel. Dat is tijdens het hele bouwtraject 10 Bouwen in het Oosten nooit beschaamd. Tevens was het contact met de gemeente Tubbergen lovenswaardig. Al op basis van het eerste ontwerp was de vergunning om op dezelfde locatie nieuw te bouwen in een recordtempo rond. Zij begrepen duidelijk hoe gedreven ik ben en zien de nieuwbouw zelf ook als een soort prestigeproject.” Voortschrijdend inzicht Het uitgangspunt van Jivar Misakian is om op 1 oktober Bistro de Kruidentuin officieel te openen. Dat gaat volgens projectleider van Bouwbedrijf Steggink, Tim Dijkstra lukken, ondanks dat deze nieuwbouw onderhevig is aan de nodige uitdagingen. Tim: “Het is een groot utiliteitswerk met een zeer hoog afwerkingsniveau, waarbij in de tijdlijn het nodige specialisme komt kijken. Niettemin is het een fantastisch werk waar werkelijk alle betrokken partijen zich voor tweehonderd procent inzetten. Bistro de Kruidentuin /////////////////////////////////////////// Officiële opening Er was Bouwbedrijf Steggink veel aan gelegen om dit werk te mogen uitvoeren. Op basis van onze expertise en capaciteit kunnen we het ook aan. Dit wil niet zeggen dat alle aspecten zonder het nodige denk- en schakelvermogen verliepen. Zeker met het oog op de strakke bouwplanning, huidige prijsverhogingen en stagnaties in de levering van materialen waren we genoodzaakt continue oplossingsgericht te denken. Dat verliep in samenspraak met Jivar erg goed. Om bepaalde risico’s uit te sluiten was het soms noodzakelijk af te wijken van hetgeen we voor ogen hadden. Hierin gingen we strategisch te werk, we beslisten per onderdeel. Met het oog op het korte tijdsbestek waren we ons er allemaal van bewust dat voortschrijdend inzicht een must was. Met Jivar is het fijn communiceren, we voelen elkaar volkomen aan. Tijdens het hele bouwtraject is er geen overtogen woord gesproken. Ik wijd dit aan het feit dat we over alle facetten geheel transparant naar elkaar zijn geweest. En nog, maar zeker met een vechtersmentaliteit.” Bepaalde dynamiek Deze mentaliteit zit volgens de projectleider in alle vaklieden die meewerken aan de nieuwbouw: “Het is een enorm voordeel dat de meeste betrokken partijen uit de gemeente Tubbergen komen. We merken heel sterk dat alle mensen er trots op zijn onderdeel te mogen uitmaken van dit project. De bereidwilligheid en het verantwoordelijkheidsgevoel zijn hierdoor heel groot. Dat creëert een bepaalde dynamiek; een kick waar je u tegen zegt. Eigenlijk zou ik willen dat alle projecten zo zouden verlopen. Dit is er in ieder geval één die ons nog lang zal heugen.” Straks, na oplevering, kunnen passanten niet om de nieuwe Kruidentuin heen dat gelegen is op de oude vertrouwde ‘Knoefbakker-rotonde’ aan de Hardenbergerweg/ Denekamperweg in Geesteren. De landelijke uitstraling in combinatie met strakke elementen wordt van veraf een blikvanger. Maar niet alleen van buiten. De nieuwe Kruidentuin krijgt 250 zitplaatsen, hetzelfde aantal als het oude pand, waarin sfeer en kwaliteit de boventoon zullen voeren. Op de bovenverdieping komt een zaal voor onder andere bedrijfsuitjes of kleine feestjes tot maximaal 120 personen. Een groot deel van het pand is onderkelderd, waarvan straks een gedeelte in gebruik wordt genomen als wijnkelder. Op 1 oktober vindt de officiële opening plaats waarna twee open dagen worden gehouden. 5 Oktober start Jivar Misakian weer waar hij precies tien jaar geleden begon.” Tim Dijkstra: “We speelden over alle facetten open kaart, en nog, maar wel met een vechtersmentaliteit.” Bouwen in het Oosten 11 Een groot utiliteitswerk met een zeer hoog afwerkingsniveau...

Bistro de Kruidentuin 12 Bouwen in het Oosten Bistro de Kruidentuin Van links naar rechts: Dinant Oude Lenferink, Dominique ter Braak en Martijn Wijnstra ///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Jolanda Groothuis / Fotografie: Wim van ‘t Hoff (Eyemagic) / Artist Impressions: Building Design Architectuur Alles in balans bij ontwerp en uitvoering van Bistro de Kruidentuin De ruime ervaring en expertise van Building Design Architectuur maakte dat de eigenaar van Bistro de Kruidentuin, Jivar Misakian, al een week na de brand contact opnam met het architectenbureau uit Borne. Tijdens de eerste afspraak bleek al gauw dat er sprake was van een wederzijdse klik. Misakian vertrouwde volledig op de werkwijze, disciplines en projectaanpak van Building Design Architectuur en gaf het bureau de opdracht om het ontwerp te realiseren. Bouwen in het Oosten 13

Dinant Oude Lenferink: “Bistro de Kruidentuin mag zich straks onder één van de mooiste horecapanden van Twente scharen.” Dinant Oude Lenferink, eigenaar van Building Design Architectuur: “Persoonlijk kende ik Jivar Misakian niet, maar bistro de Kruidentuin was me welbekend. Ik ben woonachtig in dezelfde gemeente en heb er regelmatig een hapje gegeten. De locatie en uitstekende kwaliteit waren voor ons een bron van inspiratie. Maar, alvorens we aan de slag gingen met het eerste ontwerp, hebben we Jivar, samen met zijn collega’s, uitgenodigd voor een intake om te bepalen wat zij precies met het nieuwe pand wilden uitstralen. Deze avond werd geleid door onze architect Martijn Wijnstra, interieurarchitect Dominique ter Braak en mijzelf. Met de input die we ontvingen zijn we aan het werk gegaan. Ruim twee weken later vond de eerste presentatie plaats.” Landelijke uitstraling Hij vervolgt: “Het ontwerp is aangepast op het landelijke gebied waarin Bistro de Kruidentuin gelokaliseerd is. We hebben goed nagedacht over de richting van de kappen. Naast de landelijke uitstraling was het de wens om de punt in het dak van het oude pand terug te laten komen. Verder vraagt de locatie om een lage goot. Daarnaast hebben we de exterieurelementen doorgevoerd in het interieurontwerp. We hebben onder andere de buitenplafonds door laten lopen naar binnen waardoor een fijne akoestiek ontstaat. Tevens komt de kolommenstructuur terug in zowel het exterieur als het interieur. Door deze integrale aanpak ontstond er een passend totaalplaatje. Jivar was vol lof en ook de afdeling Welstand van de gemeente Tubbergen ging akkoord. Het gehele ontwerptraject verliep hierdoor bijzonder snel.” Geen standaard projectverloop Ondanks dat Building Design Architectuur de nodige ervaring heeft met het ontwerpen van vergelijkbare objecten is Bistro de Kruidentuin volgens Dinant Oude Lenferink wel het meest uniek. “In het verleden betroffen het vaak een aan- of verbouw van een horecapand. Deze opdracht is voor ons allesomvattend, maar dat is mede te danken aan de geweldige samenwerking tussen alle meewerkende partijen; de gemeente Tubbergen, provincie Overijssel, aannemers, onderaannemers en uiteraard de opdrachtgever. Doordat het eerste ontwerp zo positief werd ontvangen was het voor ons mogelijk om snel te kunnen schakelen en concrete stappen te zetten. Voor ons is dit geen standaard projectverloop en er zal naderhand zeker hier en daar Bistro de Kruidentuin nog gefinetuned moeten worden, maar dat Bistro de Kruidentuin straks één van de mooiste horecapanden van Twente is, staat voor ons als een paal boven water.” Enorme motivatie Oude Lenferink benadrukt nogmaals de onderlinge betrokkenheid en bijzondere samenwerking tijdens dit project. Onze projectleider is geregeld op de bouwplaats te vinden en er is dagelijks mail- en telefonisch contact met de diverse partijen over het verloop van de bouw. Alle controlewerkzaamheden van aannemer en onderaannemers worden bij ons op kantoor beoordeeld. Eenieder staat op scherp om het gehele bouwtraject succesvol te laten verlopen. De motivatie is enorm en prijzenswaardig.” Warm welkom Op de vraag wat de gasten en medewerkers straks mogen verwachten van de nieuwe Kruidentuin spreekt Oude Lenferink de hoop uit dat het de kwaliteit is die er van af spat: “Evenals de gerechten die Jivar, samen met zijn team serveert. Alles is in balans. Ik heb er het volste vertrouwen in dat eenieder zich hier straks welkom voelt. Aan de warmte, gezelligheid, sfeer en gastvrijheid van Jivar en zijn medewerkers zal het niet liggen. Zij mogen terecht trots zijn op het eindresultaat en dat zijn wij ook; mee te mogen werken aan zo’n prestigieus en bijzonder project is een fantastische toevoeging aan ons referentiekader.” Het team: • Dinant Oude Lenferink (eigenaar) • Martijn Wijnstra (architect) • Dominique ter Braak (interieurarchitect) • Werner Schraa (projectleider) • Marco Beld (modelleur) • Lars Bijen (modelleur) • Wouter Mekenkamp (modelleur) • Berthil ten Voorde (Bouwbesluit toetsing)

"Wij vinden de Kruidentuin een mooie en uitdagende opdracht op een perfecte plek in Geesteren." //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Gerard van Leeuwen / Fotografie: Wim van ’t Hoff (Eyemagic) Veel specialistisch werk in de Kruidentuin voor Combi Glas Toen een brand Bistro de Kruidentuin in de as legde, duurde het niet lang voordat eigenaar Jivar Misakian alweer vooruit keek en plannen ontwikkelde om tot een tijdelijke vervangende locatie te komen en om nieuwbouw te plegen. In no-time waren de plannen geconcretiseerd en kwam ook Combi Glas, eveneens gevestigd in Geesteren, in beeld. 16 Bouwen in het Oosten Bistro de Kruidentuin Dave Kreuwel, mede eigenaar van het bedrijf, spreekt van een mooie en uitdagende opdracht dat tot nu toe, ondanks de leveringsperikelen in de bouwsector, een soepel verloop kent. “Wat dat betreft een pluim voor uitvoerder Tim Dijkstra van Bouwbedrijf Steggink die hieraan een forse bijdrage levert. Hij heeft, mede op we al wat opdrachten voor Jivar uitgevoerd, zoals het vervangen van ruiten en vergelijkbare klussen. In het nieuwe pand verzorgen we de volledige beglazing, zowel binnen als buiten. Ook het glas bij de trappen en balustrades wordt door ons verzorgd. Er zit veel specialistisch werk in voor Dave Kreuwel: “We willen met alle bedrijven er iets moois van maken op deze locatie aan de Knoefbakker-rotonde.” verzoek van de opdrachtgever vrijwel alleen maar lokale partijen ingeschakeld. De meeste kennen elkaar bijvoorbeeld via de BGT, de bedrijvencontactgroep gemeente Tubbergen. We spreken letterlijk en figuurlijk dezelfde taal. We willen met alle bedrijven er iets moois van maken op deze locatie aan de Knoefbakker-rotonde. Wij zijn formeel door Bouwbedrijf Steggink bij het project betrokken geraakt, maar ook op de oude locatie hadden ons waarbij we werken volgens de richtlijnen qua brandwerendheid en veiligheid. Kortom: wij vinden de Kruidentuin een mooie en uitdagende opdracht op een perfecte plek in Geesteren. Tot nu toe hebben we beslist niet te klagen over de marktomstandigheden. Natuurlijk hebben we ook te maken met de forse prijsstijgingen, daar ontkomt niemand aan. Maar als ik naar onze orderportefeuille kijk dan zitten we behoorlijk vol. We werken voor vast opdrachtgevers zoals aannemers, timmerfabrieken en schildersbedrijven én voor de particulier. De laatste groep overspoelt de markt momenteel met de vraag naar isolatieglas. Die vraag is zo groot, dat we daar domweg niet aan kunnen voldoen; zeker niet voor de wintermaanden. De mensen die begin dit jaar opdracht verleenden kunnen we garanderen dat dit nog lukt, maar nu is dat helaas anders. We willen onze vaste opdrachtgevers, zowel in de woningbouw- als utiliteitssector, van dienst blijven. We werken met 23 vaste mensen en kennen geen flexibele schil. We willen graag alles in eigen hand houden. Daarentegen vinden we het wel belangrijk dat er van onderop jeugdige mensen willen instromen. Vandaar ook dat we laatst hebben meegedaan aan het BGT Talent Event . Ook dat is weer een gezamenlijk initiatief. Wij geloven in samenwerking.” Bouwen in het Oosten 17

Bistro de Kruidentuin KROEZE INTERIEUR VULT UW RUIMTE MET VISIE EEN DUURZAME WERKWIJZE INTERIEURS VAN KWALITEIT EEN OPTIMALE UITWERKING Lübeckstraat 3 7575 EE Oldenzaal +31 541 570 480 info@kroeze-interieur.nl www.kroeze-interieur.nl 18 Bouwen in het Oosten Bistro de Kruidentuin ///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Jolanda Groothuis / Fotografie: Wim van ‘t Hoff (Eyemagic) Bistro de Kruidentuin; “opschalen en vedan” Loohuis Installatietechnieken uit Fleringen werd -nadat duidelijk bleek dat Jivar Misakian op dezelfde locatie een nieuw horecapand zou gaan bouwen- benaderd om zich te presenteren en haar zienswijze te ventileren. Loohuis bleek de partij te zijn waar Misakian het beste gevoel bij had. Dit had onder meer te maken met het feit dat de organisatie de expertise in huis heeft voor het oplossen van alle installatietechnische vraagstukken binnen dit project. Tevens speelde de capaciteit en slagkracht om snel over te gaan tot uitvoering een grote rol. Mark Lenferink: “Het hoge afwerkingsniveau kenmerkt zich door mooie oplossingen, met name voor de sanitaire- en verlichtingsinstallaties.” Bouwen in het Oosten 19

Bistro de Kruidentuin 20 Bouwen in het Oosten Bistro de Kruidentuin ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Loohuis Installatietechnieken is verantwoordelijk voor het engineeren, leveren, monteren en bedrijfsvaardig opleveren van de volgende installaties: W-installaties: - Binnenriolering - Drinkwaterinstallatie - Grootkeukeninstallatie - Luchtbehandelingsinstallatie - Klimaatinstallatie E-installaties: - Elektrotechnische installatie - Verlichtingsinstallatie (incl. DALI-besturing met bijna 800 deelnemers) - Gebouwautomatisering (de gehele installatie bedienbaar via iPads) - Data-installatie - Brandmeld- en ontruimingsinstallatie - Inbraakinstallatie Vestigingsdirecteur van de locatie in Fleringen, Mark Lenferink: “Vanzelfsprekend waren we blij dat we de opdracht toegekend kregen. Bistro de Kruidentuin is een project waar we graag onze naam aan wilden verbinden. Het afwerkingsniveau is hoog en de planning strak, daar lagen zeker de nodige uitdagingen aan te grondslag. Maar dat kunnen we handelen. Tel daarbij op dat veel van onze medewerkers uit de gemeente Tubbergen komen en daardoor bekend waren met de situatie. Ook zij waren enorm gemotiveerd om dit project tot een mooi eindresultaat te brengen.” Mark Lenferink: “Er hangt vanaf de beginfase een strakke planning aan dit project.” Kort tijdspad Na de gunning werd vrijwel meteen gestart met het engineer- en ontwerptraject. De eerste werkzaamheden op de bouwplaats vonden vorig jaar direct na de bouwvak plaats. Mark Lenferink: “Vanaf het eerste moment is ook projectleider Jeroen Nijmeijer aangehaakt doordat de ontwerp- en uitvoeringsfase een behoorlijke tijd met elkaar opliepen. Dat was gezien het tijdspad een must, maar niet onoverkomelijk. Het ontwerpen en aanbrengen van de installaties hebben veel raakvlakken met het bouwkundig ontwerp. Dat moet ook, immers de installaties moeten wel ‘in het gebouw passen’. Dat is in nauw overleg met de bouwpartners uitstekend gelukt. Er hangt vanaf de beginfase een strakke planning aan dit project. Maar, onze omvang en capaciteit maakten het Bouwen in het Oosten 21

Bistro de Kruidentuin 22 Bouwen in het Oosten Bistro de Kruidentuin mogelijk om op bepaalde momenten op te schalen. Zo waren er, ten tijde van de verdiepingsvloerfase, twintig vaklieden van ons werkzaam om de installaties in de vloer te kunnen aanbrengen. Dit maakte het voor Bouwbedrijf Steggink mogelijk om strak daarop aan te sluiten met de vervolgwerkzaamheden.” Niet aan getwijfeld Volgens Mark Lenferink zijn er voor Loohuis Installatietechnieken geen echte noviteiten aan de orde bij dit project, met dien verstande dat het hoge afwerkingsniveau zich kenmerkt door mooie oplossingen, met name voor de sanitaireen verlichtingsinstallaties. De organisatie heeft in het verleden dikwijls haar naam verbonden aan de nieuwbouw van horecagelegenheden. Toch is dit project volgens Lenferink behoorlijk uniek. Mark: “Dat heeft onder meer te maken met de manier waarop de samenwerking en onderlinge communicatie verloopt, zowel tussen de opdrachtgever als met de mensen van Bouwbedrijf Steggink. Bij elk project ontstaan er momenten dat er keuzes gemaakt moeten worden. Dat werkt hier letterlijk omdat alle neuzen dezelfde kant opstaan. De sfeer, zowel tijdens bouwvergaderingen als op de bouwplaats, is noemenswaardig goed; een prettige bijkomstigheid wanneer er in zo’n kort tijdsbestek een project van deze omvang gerealiseerd moet worden. Hier heb ik overigens geen moment aan getwijfeld. Met Bouwbedrijf Steggink werken we geregeld samen, zowel in de utiliteits- als in de woningbouw. We kennen elkaar en elkaars werkwijze. Dat vereenvoudigd veel zaken.” //////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Bedrijfsprofiel Mark Lenferink is reeds zestien jaar werkzaam voor Loohuis Installatietechnieken Sinds kort bekleedt hij de functie van vestigingsdirecteur op de locatie in Fleringen. De Loohuis Installatiegroep is een solide familiebedrijf met vestigingen in Fleringen, Heeten, Zwolle, Hengelo, Hardenberg, Raalte, Apeldoorn, Almelo, Denekamp en Rheine (Dld) en heeft daarnaast een advies-, service- en beveiligingsbedrijf. Mark: “Met meer dan vijfhonderd medewerkers bieden we onze opdrachtgevers een professionele en geïntegreerde aanpak voor ontwerp, realisatie, onderhoud en beheer van alle technische installaties in woningen, woongebouwen, de utiliteitsbouw, retail en industrie. Loohuis Installatiegroep is een familiebedrijf met een historie van ruim 65 jaar.” Mark Lenferink: “De sfeer, zowel tijdens bouwvergaderingen als op de bouwplaats, is noemenswaardig goed.” Bouwen in het Oosten 23

Complexiteit en snelheid kenmerkend voor de Kruidentuin Via Building Design Architectuur kwam het project de Kruidentuin in beeld bij directeureigenaar René Nijzink. “Bepaald geen standaard opdracht”, is de conclusie van Nijzink als we vragen hoe het project voor het Rijssense ingenieursbureau is verlopen. René Nijzink: “In hooguit twee maanden moest alles zorgvuldig en acceptabel worden afgerond.” 24 Bouwen in het Oosten Bistro de Kruidentuin “Twee aspecten springen er wat dat betreft uit”, vertelt René Nijzink, Directeureigenaar René Nijzink van Bouwhuis Bouwtechniek. “De complexiteit en de hoge snelheid waarin onze werkzaamheden gerealiseerd moesten worden. In hooguit twee maanden moest alles zorgvuldig en acceptabel worden afgerond, omdat de planning voorzag in het maken van de fundering dat nog voor de bouwvak van 2021 moest plaatsvinden. In eerste instantie dachten we dat het onbegonnen werk was, maar we hebben onze schouders eronder gezet en in samenwerking met de architect en aannemer de opdracht met vier mensen in plaats van de gebruikelijke twee in goede banen geleid. We zijn gestart met een geotechnisch onderzoek, waaruit onder andere bleek dat er verschillende leemlagen zijn en de vraag rees of de fundering op palen of staal moest worden uitgevoerd. Eigenlijk was er gezien de tijdsdruk maar één optie. Het is een plaatfundatie geworden gekoppeld aan- en samenwerkend met de in het werk gestorte kelder. Qua draagkracht en eventuele zetting een acceptabele en snelle oplossing. Ook besloten we de fundering en de bovenbouw parallel aan elkaar te laten lopen. De wijze waarop we het hebben aangevlogen verschilt van de meer gangbare methode van eerst het (schets) ontwerpen door de constructeur van de constructie waarna de modelleur aan het werk gaat. We hebben eerst de Modelleur aan het werk gezet, om inzicht te krijgen in deze bewerkelijke constructie. Elk stramien in beide richtingen had hier in deze opdracht zijn eigen doorsnede en Bouwen in het Oosten 25

Bistro de Kruidentuin 26 Bouwen in het Oosten Bistro de Kruidentuin draagstructuur. De 3D modellen hebben ons met de Kruidentuin veel gebracht. Elke week was er nauw overleg met de architect en we hebben de 3D modellen continu op elkaar afgestemd. Het is allemaal zeer geslaagd. Direct na de bouwvak kon de staalconstructie besteld worden en zo was de voortgang van het project gewaarborgd.” Dertig jaar vooruit Gevraagd naar zijn mening over het ontwerp, toont René Nijzink zich enthousiast. “Het is een erg fraai geheel. De bistro kan wel dertig jaar vooruit. Enerzijds heeft het pand iets karakteristieks, maar het heeft ook zijn moderne kanten. Persoonlijk vind ik het atrium heel goed geslaagd en ook de mooie, grote wijnkelder past perfect in het totaalplaatje. Wat ook opvallend is, en een prachtig effect geeft, is de zichtbaarheid van de gordingen. Het relatief weinig aantal kolommen geeft een grote mate aan vrije indeelbaarheid en maakt het helemaal af. Ik ben het project nauwgezet blijven volgen. Ook nu neem ik nog af en toe een kijkje. Als de Kruidentuin op 1 oktober opent zal er zonder meer een gevoel van trots bij ons overheersen.” Druk René Nijzink zegt nog weinig te merken van een eventueel negatiever sentiment in de bouw. “Het blijft onverminderd druk. De afgelopen jaren waren voor ons goed en ook dit jaar belooft een goed resultaat te geven. We kunnen zo’n drie manden vooruit kijken als ik de orderportefeuille analyseer. Veel appartementen, en woningen en industriële bouw, maar ook meerdere asfaltcentrale’s en een groot Wellness hotel worden op dit moment uitgewerkt. Van oudsher is de klantenkring van ons bedrijf divers en zijn de relaties langdurig. Wij houden ons bezig met projecten van klein tot middelgroot. Onze ambitie is om de verhouding wat meer te laten overhellen naar middelgroot. We zouden daarvoor best wat ondersteuning kunnen gebruiken van nieuwe mensen. Het is geen doel op zich, maar wenselijk is het wel." Bouwen in het Oosten 27 René Nijzink: “Als de Kruidentuin op 1 oktober opent zal er zonder meer een gevoel van trots bij ons overheersen.”

////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Gerard van Leeuwen / Fotografie: Wim van ‘t Hoff (Eyemagic) De Kruidentuin wordt misschien wel het mooiste restaurant van Overijssel Directeur Danny Beuving en projectleider Tom Wigger van Beuving Afbouwgroep zijn erg te spreken over het tot nu toe geboekte resultaat in de realisatie van Bistro de Kruidentuin in het centrum van Geesteren dat op 1 oktober de deuren opent. Het afbouwniveau is erg hoog aldus de afbouwspecialisten die vorig jaar verkasten van Tubbergen naar Geesteren. In alle aspecten van het restaurant druipt de kwaliteit ervan af. 28 Bouwen in het Oosten Bistro de Kruidentuin Het project kwam bij Beuving Afbouwgroep eigenlijk via twee kanalen in beeld. Danny Beuving: “Ik ken Jivar persoonlijk en wist dat hij snel na de brand weer iets nieuws ambieerde. Bouwkundig hoofdaannemer Bouwbedrijf Steggink is ook een bekende partij voor ons, waar we in het verleden ook wel mee samen hebben gewerkt. We waren er vrij snel uit. Voor ons is het een mooie entree in Geesteren want we zijn hier pas sinds oktober vorig jaar gevestigd. In Tubbergen hadden we ruimtegebrek omdat we met name de laatste vijf jaar snel gegroeid zijn. Toen er een pand aan de Lutkeberg vrijkwam hebben we besloten te verhuizen naar Geesteren." Tom Wigger vertelt dat het werk aan de Kruidentuin begin dit jaar startte. “Dat was in februari. We zijn gestart met het leveren en aanbrengen van de afwerkvloeren. Daarna konden we in een keer doorwerken met het stucwerk en het schilderwerk. Het accent lag zo in de maanden maart en april. We waren met gemiddeld vijf á zes mensen op de bouwplaats aanwezig. Het project kende voor ons een soepel verloop. De credits daarvoor zijn met name voor Bouwbedrijf Steggink. We hebben in gezamenlijk ons allemaal gecommitteerd aan de planning en dat heeft prima gewerkt. Van onze zijde was er geen enkel oponthoud, wat dat betreft zou ik zeggen “het zou altijd zo moeten lopen”. Zowel Beuving als Wigger zijn enthousiast over het resultaat. “Het is echt heel mooi geworden. Wij zijn nu klaar. Alleen moeten we voor Kroeze Interieurbouw nog enkele muren stucen in de kelder. Maar je kunt zien dat alles uit de kast is gehaald en er gekozen is voor de allerbeste uitstraling. Het is echt supermooi”, aldus Tom Wigger. Danny Beuving: “Het is echt mooi speciaal stucwerk geworden, maar ook in alle andere aspecten druipt de kwaliteit ervan af. Het wordt misschien wel het mooiste restaurant van Overijssel als je het mij vraagt. We zijn trots dat we ons steentje daaraan hebben mogen bijdragen. De samenwerking hebben we als “top" ervaren. Je spreekt letterlijk en figuurlijk dezelfde taal. De Kruidentuin is voor Beuving Afbouwgroep een Danny Beuving: “Je kunt zien dat alles uit de kast is gehaald en er gekozen is voor de allerbeste uitstraling.” klein uitstapje. Normaliter begeeft het bedrijf zich in de woningbouwsector en dan vooral in de luxe woningbouw. Danny Beuving: “We hebben ons toegelegd op de afbouw van luxe villa’s, appartementen en dergelijke. In het begin beperkten we ons tot het stucwerk, maar tegenwoordig bieden we een totaalpakket aan; direct aan particulieren en aan aannemers. Dan heb je het over afwerkvloeren, tegelwerk, stucwerk en sinds een paar jaar ook schilderwerk. Wij kunnen dus opdrachtgevers volledig ontzorgen. Het was ook onze visie om naar een totaalplaatje door te groeien en dat heeft ons geen windeieren gelegd. We zijn inmiddels gegroeid tot een bedrijf met 35 medewerkers. En we willen nog graag doorgroeien. We kunnen nog wel wat vakmensen gebruiken.” Bouwen in het Oosten 29

Bistro de Kruidentuin Bouwen in het Oosten voor alle professionals in de bouw Is Overijssel zakelijk interessant voor uw bedrijf? Bouwen in het Oosten werd in 1992 als titel Wilt u Bouwen in het Oosten kosteloos ontvangen? Meldt u zich dan aan via onze website www.bouweninhetoosten.nl >> contact Of stuur een mail naar info@bouweninhetoosten.nl geïntroduceerd en heeft inmiddels een toonaangevende positie in de Overijsselse bouwen installatiewereld veroverd. www.bouweninhetoosten.nl redactie@bouweninhetoosten.nl KienhuisHoving informeert Veiligheidsglas vereist in de gehele woning? Barstende ruiten, daar zit niemand op te wachten. Het leidt immers tot schade en mogelijk zelfs tot letselschade. Het plaatsen van veiligheidsglas is daarom zeker verstandig, maar is een aannemer hiertoe ook verplicht? Die vraag lag voor bij het hof Arnhem-Leeuwarden. Meer concreet ging het over de vraag of NEN-norm 2608:2011 in zijn geheel, dus inclusief het gedeelte dat ziet op het voorkomen van letselschade, van toepassing is op de aannemingsovereenkomst? Feiten Kopers hebben een koop- en aannemingsovereenkomst gesloten met Janssen voor de bouw van hun woning. Het Bouwbesluit 2012 is van toepassing. Op de overeenkomst zijn geen NENnormen van toepassing verklaard. Ongeveer een jaar na oplevering zijn enkele ruiten gebarsten. Kopers schakelen een deskundige in om de ruiten te laten onderzoeken. De deskundige is van oordeel dat de ruiten niet voldoen aan het Bouwbesluit 2012, omdat geen veiligheidsglas ter voorkoming van letselschade volgens NEN-norm 2608:2011 en NEN3569 is toegepast. Kopers spannen met succes een procedure aan bij de rechtbank. Janssen wordt veroordeeld om alle ruiten in de woning van kopers te laten beoordelen en om de ruit(en) die niet voldoet/voldoen aan de risicoanalyse conform NEN 2608:2011 kosteloos te vervangen. Janssen kan zich hierin niet vinden en gaat in hoger beroep. Oordeel Hof Het hof overweegt dat NEN-normen alleen van toepassing zijn als partijen dat zijn overeengekomen of als die -normen in dwingende erheidsregelgeving van toepassing zijn verklaard. In dit geval is de betreffende norm niet overeengekomen. Dan resteert de vraag of de NEN-norm van toepassing is op grond van het Bouwbesluit. De bepalingen uit het Bouwbesluit moeten objectief worden uitgelegd. Dit betekent dat bij de uitleg alleen omstandigheden mogen worden meegewogen die kenbaar zijn voor personen, die niet bij de totstandkoming betrokken waren. Vervolgens legt het hof de relevante bepalingen van het Bouwbesluit uit aan de hand van de tekst van de bepalingen en de (gepubliceerde) toelichting daarop. In het Bouwbesluit is bepaald dat de bouwconstructie niet bezwijkt bij de fundamentele en buitengewone belastingscombinatie als bedoeld in NEN-EN 1990, waarbij ook moet worden uitgegaan van NEN-EN 1991. Glas in de buitengevel, zoals aan de orde, is een bouwconstructie. De ruiten moeten dus aan deze norm voldoen. Tevens bepaalt het Bouwbesluit dat de NEN-norm 2608 wordt gebruikt bij de beoordeling van de fundamentele en buitengewone belastingscombinaties, zoals bedoeld in voorgaande norm. Dan komt het aan op de uitleg van de bepalingen ten aanzien van de fundamentele en buitengewone belastingscombinaties. Het hof overweegt dat het woord Deze column is geschreven door: Elske Veenstra, advocaat bouwrecht en aanbestedingsrecht. Haar e-mailadres is elske.veenstra@kienhuishoving.nl, haar telefoonnummer is 088 - 480 40 30. Bouwen in het Oosten 21 31 ‘letsel’ één keer is opgenomen in de tekst van en toelichting op NEN-EN 1990. De paragraaf waarin het woord ‘letsel’ voorkomt, houdt echter geen concrete norm in. Het woord ‘letsel’ komt in NEN-EN 1991 helemaal niet voor. NEN 1990 en 1991 geven normen ten aanzien van de constructie veiligheid. Zij zien niet op de gevolgen van het bezwijken van deze veiligheid, en dus niet op het voorkomen van letselschade. Daarnaast overweegt het hof dat deze uitleg wordt bevestigd door de Helpdesk Bouwregelgeving van de rijksoverheid. De helpdesk heeft drie keer duidelijk vermeld dat veiligheidsglas vanwege de letselveiligheid niet is vereist op grond van het Bouwbesluit. Conclusie Op basis van een objectieve uitleg is het hof van oordeel dat het Bouwbesluit 2012 de aannemer er niet toe verplicht om de letselveiligheid van de ruiten in de woning van kopers te bepalen, dan wel veiligheidsglas in de gehele woning van kopers toe te passen. Dit kan anders zijn, als partijen hierover afspraken hebben gemaakt in de overeenkomst. 1 Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden 7 september 2021, ECLI:NL:GHARL:2021:8511.

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Jolanda Groothuis / Foto's: Wim van ‘t Hoff (Eyemagic) Taakstellend budget strakke leidraad bij nieuwbouw brandweerkazerne Almelo krijgt een nieuwe brandweerkazerne. Deze komt op de plek van de huidige kazerne, aan de Brugstraat middenin het centrum. De oude kazerne werd in 1975 in gebruik genomen en was inmiddels zo verouderd dat het niet meer geschikt bleek voor de huidige gebruiksdoeleinden. Projectteam ‘Noabers’ dat bestaat uit Leferink Architecten, Niehof Aannemersbedrijf en Lammerink Installatiegroep besloot in te schrijven op de Europese, niet openbare aanbesteding die samenhing met een zeer uitdagend taakstellend budget. Toch waren deze partijen het erover eens hun naam aan dit project te willen verbinden. 32 Bouwen in het Oosten Brandweerkazerne Almelo De kazerne is centraal gelegen in Almelo, met goede uitvalswegen. Dat is ook de reden dat de nieuwe brandweerkazerne op dezelfde locatie wordt gebouwd. Het pand wordt 3000 m² groot, zo’n 800 m² groter dan nu. Rond de bouwvak vorig jaar werd de oude kazerne gesloopt door Dusseldorp Infra, Sloop en Milieutechniek en het terrein bouwrijp overgedragen aan Niehof Aannemersbedrijf. Taakstellend budget Hans Leferink, eigenaar van Leferink Architecten en Henry Bloemen, projectleider bij Niehof Aannemersbedrijf leggen uit hoe de gunning tot stand kwam: “Via Tendernet werden we op de hoogte gesteld van de op handen zijnde nieuwbouwplannen van de Veiligheidsregio Twente. Het schetsontwerp en het taakstellend budget waren hierin reeds vastgelegd. Naar aanleiding daarvan hebben wij als Noabers de koppen bij elkaar gestoken om ons te beramen of we dit project op ons wilden nemen. De grootste uitdaging lag hem in het taakstellend budget waarbij we ons afvroegen wat het ons waard was om onderdeel uit te maken van de selectieprocedure. Uiteindelijk waren we het erover eens; het is een herkenbaar overheidsproject, met een groot dienstverlenend karakter en bovendien voor ons alle drie gelegen in de regio. Deze factoren bij elkaar opgeteld maakten dat we de gevraagde competenties inclusief referentiekaders overlegden. Uiteindelijk voldeden we aan het Programma van Eisen en waren onze Plan van Aanpak en de prijs doorslaggevend voor de gunning. De kogel ging in het voorjaar van 2021 door de kerk.” In goed samenspraak Hans Leferink boog zich met zijn team over het bestaande schetsontwerp en vertaalde dat in een voorlopig ontwerp. Hans: “Dit deden we in goed samenspraak met de opdrachtgever en het bouwteam om uiteindelijk tot de juiste beslissingen te komen. En hoewel we niet spraakmakend aan het schetsontwerp hebben getornd kostte het ontwerptraject toch nog behoorlijk veel tijd en energie om een en ander goed passend te krijgen. Ook ten opzichte van de gemeente Almelo. Zij stond overigens van meet af aan welwillend tegenover de uiteindelijke plannen. Dat gold tevens voor het team dat hoofdzakelijk uit brandweerlieden bestond. Niet onbelangrijk, immers uiteindelijk zijn zij de gebruikers van het nieuwe pand.” Hans Leferink: “De brandweerkazerne wordt een gebouw met een stoere uitstraling, waarin functionaliteit de boventoon voert.” Bouwen in het Oosten 33

Van links naar rechts: Henry Bloemen, Mark Rikkink, Harry Bult en Hans Leferink Diverse gebruiksfuncties Het nieuwe onderkomen krijgt drie bouwlagen en wordt volgens Leferink een robuust stedelijk gebouw met een stoere uitstraling, waarin functionaliteit de boventoon voert. Hans: “In het nieuwe pand worden diverse gebruiksfuncties gevestigd. Het vroeg daarom vooral om een praktische indeling van waaruit snel en efficiënt te werk kan worden gegaan. Uiteraard verdiende de uitstraling ook de nodige aandacht. De blauw gekleurde glazen gevel refereert naar het onderdeel ‘duiken’ van de brandweer. Tegelijkertijd geven de blauwe glazen het (blus)water weer, maar ook de saamhorigheid tussen de verschillende onderdelen 34 waar de brandweer deel van uitmaakt. De bedrijfsdeuren zijn allemaal transparant en ‘onderbreken’ het sobere karakter op een passende manier. Van de oude slangentoren zijn we afgebleven. Deze toren werd altijd gebruikt voor het drogen van de brandslangen en blijft behouden zoals deze was.” Focus op inkoop Niehof Aannemersbedrijf startte in het najaar van 2021 met de bouw. Volgens de planning moet er op 1 november ‘uitgerukt’ kunnen worden vanuit het nieuwe pand. Projectleider Henry Bloemen: “Dit betekent dat vanaf dat moment alle essentiële ruimtes Bouwen in het Oosten operationeel moeten zijn. Tot op heden ben ik tevreden over het verloop van de werkzaamheden. We zitten momenteel in de overgang ruwbouwfase naar afbouwfase en daarmee op de piek van belasting. We werken hier nu met gemiddeld Een herkenbaar overheidsproject, met een groot dienstverlenend karakter... Brandweerkazerne Almelo dertig vaklieden, inclusief onderaannemers. Dit is te overzien, maar dat heeft zeker te maken met de focus die we tijdens de voorbereidingsfase legden op het tijdig inkopen van materialen. Hierdoor lopen de zaken voortvarend door. De onderaannemers zijn hoofdzakelijk partijen die door Lammerink en onszelf zijn geselecteerd. Dit hebben we overigens in goed samenspraak gedaan met de Veiligheidsregio Twente. Uiteindelijk waren zij degenen die hiervoor goedkeuring gaven.” Niet onderschatten Volgens Bloemen wordt de brandweerkazerne bepaald geen blokkendoos: “Door de diverse gebruiksfuncties krijgen we te maken met veel bouwaspecten, dat maakt dit werk niet echt standaard. Bovendien moet het logistieke verhaal niet onderschat worden. Het is een binnenstedelijk project, dat maakt het redelijk complex. Toch is dat niet het meest ingewikkelde. Voor ons, als Noabers, lag en ligt de grootste uitdaging in het zo Henry Bloemen: “Door de focus die we tijdens de voorbereidingsfase legden op tijdige inkoop lopen de zaken nu voortvarend door.” efficiënt mogelijk bouwen tegen een voor ons alle drie acceptabele prijs. We hebben het project aangenomen voor een kleine vijf miljoen euro. Dit budget loopt als een rode draad door de werkzaamheden en verdient constant de nodige aandacht. Niettemin zijn we heel content met het feit dat we deze opdracht gegund kregen. Hiermee leveren we een mooie bijdrage aan de wijde omgeving. Maar niet alleen vanwege het sociale karakter. Ook bouwkundig is het een werk waarvan we over twintig jaar nog steeds met goed fatsoen kunnen zeggen; “Dat hebben we als Noabers mooi gerealiseerd.” Bouwen in het Oosten 35

Brandweerkazerne Almelo BURO-TWIN.NL 36 Bouwen in het Oosten Brandweerkazerne Almelo Tekst: Jolanda Groothuis / Fotografie: Wim van ‘t Hoff (Eyemagic) ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Nieuwbouw brandweerkazerne hangt samen met nieuwe technieken Lammerink Installatiegroep uit Ootmarsum schreef samen met Niehof Aannemers-bedrijf en Leferink Architecten in op de niet openbare aanbestedingsprocedure ten behoeve van de nieuwe brandweerkazerne in Almelo. Deze drie Twentse familiebedrijven werken geregeld samen onder de naam ‘Noabers’ en waren het er al snel over eens dat zij een mooi project als deze, niet wilden laten schieten. Harry Bult: “De gezamenlijke kracht van Noabers heeft zich diverse keren bewezen.” Bouwen in het Oosten 37

Brandweerkazerne Almelo Tegels - Tegelzetbedrijf - Sanitair Kom kijen ar d zeer utgebed cleci in onz showroom. Wi neen d ij om en et  t kijen el tegels et et bi  pass en , dardoor wordt uw hus éht uw Thus! Twentepoort West 45 38 Bouwen in het Oosten Brandweerkazerne Almelo ////////////////////////////////////////// Doelmatig, efficiënt, functioneel en herkenbaar. De prijs en het Plan van Aanpak waren voor de Veiligheidsregio Twente doorslaggevend om Noabers de opdracht te gunnen. Harry Bult, operationeel manager binnen Lammerink Installatiegroep: “Daar waren we heel content mee, temeer omdat dit project in de buurt ligt. We werken landelijk, met als gevolg dat onze vakmensen dikwijls lange reisuren maken. Dat is best intensief. De korte afstand naar Almelo is een prettige bijkomstigheid voor hen.” Nieuwe technieken Medio oktober vorig jaar startte Lammerink Installatiegroep met de eerste werkzaamheden. En hoewel dit later was dan het eerste uitgangspunt verloopt de uitvoering van de bouw tot op heden voortvarend. Harry Bult: “Momenteel zitten we in de ruwbouwfase. Met de concrete installatiewerkzaamheden starten we na de bouwvak. De bouw van de brandweerkazerne hangt samen met nieuwe technieken. Dat heeft onder andere te maken met de diversiteit aan gebruikersfuncties in het gebouw; kantoren, een 24-uursverblijf, de stallingsruimte voor de brandweerwagens, kantine en jeugdruimte, de werkplaats voor ademlucht en een wasruimte. Deze ruimtes verdienen unaniem aparte wensen en eisen. Dat maakt het interessant en is hierdoor zeker geen kwestie van ‘meters maken’ voor onze vakmensen. Tijdens de voorbereidingsfase Lammerink installatiegroep Lammerink Installatiegroep is verantwoordelijk voor het ontwerp, de aanleg en de oplevering van de complete installatiewerkzaamheden: W-Installaties: • Hemelwaterafvoeren • Riolering • Waterinstallatie • Sanitair • Verwarming en koelinstallatie • Luchtbehandelingsinstallatie • Uitlaatgasafzuiging • Regeltechniek E-Installaties: • Licht- en krachtinstallaties • Verlichting • Brandmeldinstallatie • Toegangscontrole • Data-installatie Bouwen in het Oosten 39

Hoewel Lammerink Installatiegroep niet eerder de installatietechnische werkzaamheden voor een brandweerkazerne realiseerde is de organisatie actief in de dienstverlenende sector. Momenteel wordt er met man en macht gewerkt aan de afrondende fase van de nieuwe 112-meldcentrale in Apeldoorn. ///////////////////////////////////////////////////////////////////////// Harry Bult: “De gebruikersfuncties in het gebouw zijn zeer divers. Dat is niet ingewikkeld, maar wel uitdagend.” Brandweerkazerne Almelo hielden zich vier mensen bezig met het ontwerp en de engineering. Nu zijn hier gemiddeld twaalf mensen werkzaam op de bouw. Dat is inclusief onderaannemers.” BENG-richtlijnen Volgens Harry Bult is er bij dit project voor Lammerink Installatiegroep niet direct sprake van noviteiten: “Uiteraard voldoet het gebouw straks aan de BENG-richtlijnen, maar echt spannend is het door onze expertise en ervaring niet. Dit is overigens, ten tijde van de aanbesteding, ook uitgesproken door de brandweer. De eisen die zij aan het gebouw stelde waren dat het sober, maar niet somber moest worden. Daarnaast diende het doelmatig, efficiënt, functioneel en herkenbaar te zijn. Daar konden wij, maar ook Niehof Aannemersbedrijf en Leferink Architecten, zich goed in vinden.” Prettig communiceren Over de communicatie tussen de Noabers laat Harry Bult zich positief uit: “Dit verloopt eigenlijk als vanzelf. We zijn alle drie partijen die houden van duidelijkheid en korte lijnen. Onze gezamenlijke kracht hebben we diverse keren bewezen, onder andere bij de nieuwbouw van gemeentehuis Dinkelland in Denekamp en sportcomplex Dorper Esch, eveneens in Denekamp. Maar ook de fijne samenwerking met de brandweer is het benoemen waard. De mensen erachter zijn enorm praktisch ingesteld en hebben de kennis en kunde in huis om te begrijpen waar we precies mee bezig zijn. Dat is prettig communiceren en leidt daardoor eenvoudiger tot een succesvol resultaat.” Overzichtelijke structuur Harry Bult is reeds 28 jaar werkzaam voor Lammerink Installatiegroep en kent de bedrijfsstrategie als geen ander: “Aandacht voor de mens en passie voor de techniek zijn de leidraden binnen onze organisatie. We streven ernaar om altijd vooruit te lopen in de techniek en om de kennis en vaardigheden op het hoogste peil te houden. Dit lukt ons door een overzichtelijke structuur te handhaven, maar ook door er heldere communicatielijnen op na te houden. Daarnaast mogen opdrachtgevers rekenen op een vast aanspreekpunt en een praktische hands-on mentaliteit.” Niet terugdeinzen Met het oog op de toekomst liggen er volgens Harry Bult de nodige uitdagingen in het verschiet: “Dat is in eerste instantie het genereren van goed personeel. De aanwas van medewerkers gaat niet vanzelf. Jongeren kiezen steeds minder vaak voor de techniek, terwijl de vraag alleen maar groter wordt. Hier steken we veel energie in. Daarnaast kampen we, evenals onze collega’s, met stagnaties in de leveringen van materialen. Dat zal voorlopig wel aanhouden. Hier slaan we ons echter wel doorheen. We zitten er bovenop, houden constant de vinger aan de pols en deinzen niet terug voor wat uitdagingen. We staan met ons hele team dan ook positief tegenover de toekomst.” Bouwen in het Oosten Oosten

Een mooi werk, met een groot sociaal aspect. Brandweerkazerne Almelo Tekst: Jolanda Groothuis / Fotografie: Wim van ’t Hoff (Eyemagic) //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Stevige stalen basis voor nieuwe brandweerkazerne Tasche Staalbouw uit Albergen kwam al gauw in beeld bij Niehof Aannemersbedrijf nadat Noabers de opdracht werd gegund om de nieuwbouw van de brandweerkazerne in Almelo te realiseren. De staalexpert onderhoudt al jarenlang een duurzame relatie met de aannemer uit Lattrop en bleek ook nu qua prijs en gestelde planning op het juiste spoor te zitten. Volgens projectleider Tom oude Voshaar mag er niet vanzelfsprekend worden uitgegaan dat, -ondanks de goede verstandhouding-, een opdracht op de blauwe ogen wordt toegekend: “We zijn er ons zeker bewust van dat ook aan een goede relatie constant gewerkt moet worden. Met betrekking tot dit project stond voor ons buiten kijf dat wij deze wilden uitvoeren. Het is een mooi werk, met een groot sociaal aspect en bovendien op steenworp afstand gelegen. Daar wil je geen bord van een con-collega op de bouwplaats hebben staan.” Vergelijkbare projecten Tasche Staalbouw realiseerde de opdracht in twee fases die inmiddels zijn afgerond. Tom: “De eerste fase bestond uit de productie en montage van het kantoor aan de voorzijde van het pand. Hiermee zijn we afgelopen januari gestart. Met de montage zijn we medio maart begonnen. Fase twee bestond uit de levering en montage van twee stallingen en een NSA-ruimte. De start van deze productie vond eind maart plaats, de montage hiervan medio april. In totaal ging met deze opdracht negentig ton staal gemoeid. Dat komt redelijk overeen met vergelijkbare projecten. In het verleden hebben we de volledige stalen constructie voor de brandweerkazerne in Hengelo gerealiseerd en binnenkort starten we met de brandweerkazerne in Wolfheze.” Extra aandacht Het project in Almelo is volgens Tom niet geheel standaard: “Dat heeft onder meer te maken met de aanwezigheid van samengestelde liggers, de zogenaamde thq-liggers. Tevens komen er een aantal voor die gewalst zijn omdat zij aan de bestaande bouw (de toren voor het drogen van de brandslangen) gemonteerd moesten worden. Bovendien bestaat het gebouw uit twee verdiepingen en een dakvlak. Tijdens de montage moest er derhalve op hoogte gewerkt worden. Dat verdient, zeker met het oog op de veiligheid, een extra vorm van aandacht. We wisten de planning, zoals Niehof deze voor ogen hield, goed na te streven, hoewel daar eigenlijk ook geen twijfel over Bouwen in het Oosten 43

Brandweerkazerne Almelo 44 Bouwen in het Oosten Brandweerkazerne Almelo bestond. Met deze aannemer is goed overleg altijd mogelijk, ook bij eventuele onvoorziene omstandigheden. We stemmen de zaken continu op elkaar af waardoor ook bij dit project de werkzaamheden gestroomlijnd verliepen.” Efficiënte productie Hij vervolgt: “Aan de andere kant heeft het ook te maken met het feit dat we over de nieuwste generatie machines beschikken. Hierdoor zijn we in staat om snelle en nauwkeurige constructieleveringen te bereiken. De machines worden door Dstv / NC bestanden aangestuurd die door het 3D tekenpakket gegenereerd worden. Met deze machines worden de halffabricaten automatisch geproduceerd. Hierdoor is het mogelijk om zeer efficiënt te produceren en kan de doorlooptijd tot een minimum worden beperkt.” No-nonsense mentaliteit Tom oude Voshaar (31), zelf ook woonachtig in Albergen, is nu zes jaar werkzaam voor Tasche Staalbouw, maar was er vanaf zijn vijftiende al op de zaterdagen en in vakanties te vinden. Hij kent de organisatie door en door en voelt zich er nauw verbonden mee. Dit heeft volgens hem alles te maken met de no-nonsense mentaliteit die binnen het bedrijf heerst: “Tasche is een (h)echt familiebedrijf dat al negentig jaar gespecialiseerd is in de staalbouw, stalen trappen en stalinrichting. De jarenlange inzet en het klantgericht werken maken dat we met 65 vaste medewerkers landelijk opereren. Onze werkgevers, (Coen, Frank en Martin Tasche) staan tussen hun mensen en voelen zich absoluut niet boven hen verweven. We doen er allemaal toe, ieder in zijn of haar functie. De heren Tasche realiseren zich terdege dat een fijne, onderlinge samenwerking de basis is voor het succesvol afronden van mooie projecten. Deze waardering ventileren zij ook naar ons en dat motiveert.” Tom oude Voshaar: “We beschikken over de nieuwste generatie machines waardoor we in staat zijn om snelle en nauwkeurige constructieleveringen te bereiken.” Bouwen in het Oosten 45

Nederland anno 2022? In Nederland strompelen we van crisis naar crisis. Met corona nog maar net achter de rug (hoewel?) staan we nu met beide benen in de modder van de stikstofcrisis. Die boeren, ik begrijp ze wel. Okay, de acties zijn niet altijd fijnzinnig, maar het zal je maar gebeuren dat je straks jouw met blote handen opgebouwde bedrijf moet sluiten. Een afkoopsom lijkt altijd een hoop geld, maar als daar geen inkomen tegenover staat, smelt zo’n zak met geld weg als sneeuw voor de zon. We hebben een luchtbed-probleem Wat veel mensen zich niet realiseren, is dat je met de stikstofcrisis een soort luchtbed-probleem hebt. Je drukt hier, en verderop neemt de bubbel toe. Want met drastische maatregelen gaan we eerst hier de stikstof laten dalen. Maar mensen blijven vlees eten en melk drinken, dus die productie verschuift naar elders. We hebben maar één wereld, dus die extra stikstof in een ander land, tot en met in Afrika, gaat de totale optelsom van stikstof die Moeder Aarde belast echt niet verminderen. En neem de grensstreek met Duitsland, je zal er maar boeren. Als je naar je Duitse agrarische collega over de grens zwaait, weet je dat die collega nauwelijks met stikstofproblemen -en dus maatregelen- wordt geconfronteerd! Het ene probleem creëert het andere… Ik ken aannemers die uit eigen beweging projecten voor enkele maanden stilleggen om maar aan de verlaagde eis voor stikstofuitstoot te kunnen voldoen. Die stillegging helpt op haar beurt weer niet de immense woningnood lenigen. Zo strompelen we van crisis naar crisis en al die calamiteiten hebben ook nog eens onderling een versterkend effect op elkaar. En heeft u het ook gelezen? We hebben een dramatisch tekort aan stikstofexperts in Nederland. Dus wie gaan al die aanstormende maatregelen vanuit Den Haag eigenlijk specificeren, toepassen en handhaven? Als u het weet, mag u het zeggen… Overheid stelt 40 miljoen euro beschikbaar Uiteraard doet Den Haag het niet allemaal slecht, laat ik duidelijk zijn. Het Rijk stelt 40 miljoen euro beschikbaar voor de bouw van woningen voor statushouders. Zij hebben recht op een huis, maar door de woningnood zijn die huizen er niet. Daardoor blijven zij noodgedwongen zitten in asielzoekerscentra, waardoor die overvol zitten. Met dit bedrag is heel veel Column Van crisis naar crisis! te doen, maar als je daarmee die huizen wilt bouwen, loop je weer tegen de stikstofcrisis op die door dezelfde overheid moet worden opgelost! De digitale wereld trekt steeds meer jeugd… Helaas moet ik er uit mijn eigen werkveld nog een crisis aan toevoegen: het wordt steeds ingewikkelder om goede vakmensen te vinden, zelfs uit het buitenland. Een ingrijpende reden hiervoor is dat de huidige jeugd digitaal is opgegroeid: ze willen niks meer met hun handen maken. Een job in de digitale wereld lijkt nu het hoogst haalbare. Ook in de landen buiten Nederland waarin wij werven, zien wij die tendens. Ik hoop dat Den Haag dáár eens de handen voor uit de mouwen steekt. Ik voorspel namelijk dat we op termijn alle stikstofnormen moeiteloos halen omdat er steeds minder wordt gebouwd! Dat lijkt mij toch echt de omgekeerde wereld. De zomervakantie nadert. Tijd om lekker uit te rusten. En als u een vliegtuig heeft geboekt vanaf Schiphol gun ik u van harte dat die daadwerkelijk vliegt! Om nóg maar eens een crisis te noemen, onder andere veroorzaakt door personeelsgebrek. Laten we de overheid veel wijsheid toewensen en vooral: ondernemend vermogen! Danny van Hal

HTB Constructiebedrijf Ingenieurs en adviseurs voor de installatie- en energietechniek Onze dienstverlening: Advies Engineering Rekenservice Metingen en inspecties Ingenieursbureau 2 Steps Ahead B Goorsestraat 14, Hengelvelde Telefoon: +31 (0)88-2384374 Email: info@2stepsahead.nl www.2stepsahead.eu Ahead B lde 74 nl Wij zoeken nog collega’s kijk op onze website voor de vacatur k op ur Adres per 22-08-2022: Kemperweg 2 | 7475 SX Markelo/ Rijssen | 0547 - 36 12 45 info@htbconstructie.nl | www.htbconstructie.nl 48 Bouwen in het Oosten Constructieweg 6, 7451 PS Holten 0548 - 212 252 HTB Constructiebedrijf Wilco ten Brinke: “Onze medewerkers mogen straks rekenen op een uitdagende en moderne werkomgeving. Dat verdienen ze.” ///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Jolanda Groothuis / Fotografie: Wim van ‘t Hoff (Eyemagic) HTB Constructiebedrijf kiest voor nieuwbouw op Vletgaarsmaten in Holten

HTB Constructiebedrijf verhuist tijdens de bouwvak van Markelo naar het Holtense bedrijventerrein Vletgaarsmaten waar eigenaar Wilco ten Brinke een duurzaam en toekomstgericht pand heeft laten bouwen. Door de gestage groei van de organisatie bleek de huidige locatie in Markelo niet meer voldoende ruimte te bieden aan de toenemende bedrijfsactiviteiten. Ondanks dat er door de jaren heen diverse keren werd uitgebreid, bleek vorig jaar de tijd rijp om te kiezen voor nieuwbouw. Momenteel worden aan de Constructieweg in Holten de laatste werkzaamheden afgerond aan de nieuwbouw van het in het oog springende bedrijfspand. Wilco ten Brinke (de derde generatie HTB Constructiebedrijf) maakte een weloverwogen keuze om te kiezen voor industrieterrein Vletgaarsmaten: “Feitelijk was deze beslissing gauw gemaakt. Dit terrein biedt perspectief door de centrale ligging nabij uitvalswegen en creëert daarmee de mogelijkheden die wij nodig hebben. Mede dankzij de volledige medewerking van de gemeente RijssenHolten hebben we de kavel weten te bemachtigen die we op het oog hadden. Door ons hier te vestigen zijn wij in staat onze opdrachtgevers nog beter van dienst te kunnen zijn. Bovendien is deze plek ook voor onze medewerkers goed 50 Bouwen in het Oosten HTB Constructiebedrijf te bereiken. Dat vinden we erg belangrijk.” Netjes volgens planning Eind mei 2021 ging de eerste schop de grond in. Bouwbedrijf Lichtenberg uit Rijssen trad op als hoofdaannemer, met dien verstande dat HTB alle werkzaamheden, gericht op de eigen bedrijfsvoering, zelf op zich nam. Wilco ten Brinke besloot, met het oog op de duurzame relaties binnen zijn klantenkring, de opdracht uit handen te geven door middel van een loting. Op het anderhalf hectare grote perceel komt een duurzaam, gasloos en tijdloos pand te staan waarbij onder andere warmtepompen op het dak zorgdragen voor de basisverwarming en koeling. Ondanks corona en de huidige veelal stagnerende leveringen van materialen, verliep het bouwtraject netjes volgens planning. Naar verwachting zal er komende bouwvak verhuisd worden. Over de onderlinge samenwerking met de vaklieden van Bouwbedrijf Lichtenberg en Lesscher Installatietechniek laat Ten Brinke zich positief uit: “Deze heb ik als zeer prettig ervaren. Ik heb daar overigens ook geen moment aan getwijfeld. Het zijn partijen waar we goede contacten mee onderhouden. We weten wat we aan elkaar hebben.” Veiligheid, kwaliteit en milieu zijn zaken die bij HTB hoog in het vaandel staan. De VCA- en MVO-certificaten bevestigen dat evenals het NEN-EN 1090-certificaat volgens executieklasse 3 en het lascertificaat ISO 3834-2. Uitdagende werkomgeving Volgens Wilco ten Brinke is de nieuwe productiehal een stuk efficiënter in te richten met als gevolg dat opdrachten sneller gerealiseerd kunnen worden: “Hierdoor ontwikkelen we ons nog meer als duurzame partner en co-maker in onze lange-termijn samenwerkingen. Maar, en dat vinden we tenminste net zo belangrijk; onze medewerkers mogen straks rekenen op een uitdagende en moderne werkomgeving, zowel in de bedrijfshal als op kantoor. Dat verdienen ze. De onderlinge betrokkenheid bij ons bedrijf is groot en de mentaliteit komt geheel overeen met de bedrijfsvisie die we erop nahouden. Ik realiseer me heel goed dat we dat moeten koesteren.” Innovatieve oplossingen HTB Constructiebedrijf richt zich met haar bedrijfsvoering op de utiliteits- en machinebouw, industrie, infratechniek en de particuliere markt. Wilco ten Brinke: “De onderlinge betrokkenheid bij ons bedrijf is groot en de mentaliteit komt geheel overeen met de bedrijfsvisie.” Bouwen in het Oosten 51

HTB Constructiebedrijf VS Prefab zorgt dat het past! Bent u op zoek naar een betrouwbare partij voor prefab daken en HSB-elementen? Dan kunt u nergens beter terecht dan bij VS Prefab. Bezoekadres: Wetering 7, 7641 LG Wierden Telefoon: 0546 - 248 000 I Email: info@vsprefab.nl Website: www.vsprefab.nl 52 Bouwen in het Oosten HTB Constructiebedrijf werken veelal in BIM. Hier ondervinden we veel voordelen van. Het vereenvoudigt om doorsnedes en visualisaties te maken, bijvoorbeeld van een complex knooppunt in een staalconstructie. Bovendien zijn alle tekeningen consistent en worden eventuele faalkosten gereduceerd. BIM is voor ons een methode om lean samen te werken. Dit begint bij een goede werkvoorbereiding. Daarom worden onze machines CNC-aangestuurd vanuit ons geavanceerde 3D-pakket. Alle productie- en montagewerkzaamheden, van zowel staalconstructies als trappen en hekwerken, doen we in eigen beheer. Wij staan voor het leveren van maximale kwaliteit op een zo efficiënt mogelijke manier.” Wilco ten Brinke: “We opereren landelijk, waarbij we, door reeds in de ontwerpfase met de opdrachtgever in gesprek te gaan, de meest passende en innovatieve oplossingen ontwikkelen. We voeren veel totaalconcepten voor onze opdrachtgevers uit. Daar ligt onze kracht. Dus zowel de staalconstructies als de trappen en hekwerken.” In eigen beheer Hij vervolgt: “Tijdens de engineering-, productie-, en montagefase managen we op een professionele manier het project en nemen daarmee alle risico’s op ons. Tevens mogen onze klanten, indien gewenst, rekenen op innovatieve alternatieven op basis van de nieuwste rekenmodellen. We Persoonlijke groei Als vooruitstrevend technisch bedrijf heeft HTB de overtuigende intentie om bij te dragen aan de leefomgeving en maatschappij. Wilco ten Brinke: “Daarom kiezen wij ervoor om maatschappelijk verantwoord te ondernemen. Daarnaast hechten we veel waarde aan de persoonlijke groei van onze twintig medewerkers. Zij krijgen van ons alle ruimte om zich verder te ontwikkelen. Daarin staat een respectvolle omgang hoog in het vaandel binnen ons familiebedrijf. We denken met elkaar én met onze klanten mee. Met onze nieuwe, efficiënte en duurzame productiehal en werkomgeving zien we de toekomst vol vertrouwen tegemoet.” De trap, uiteraard door HTB gerealiseerd, is een ware eyecatcher in het nieuwe bedrijfspand en toont de hoogwaardige kwaliteit aan waar het bedrijf voor staat. Bouwen in het Oosten 53 Een uitdagende en moderne werkomgeving...

HTB Constructiebedrijf 54 Bouwen in het Oosten HTB Constructiebedrijf Wilco ten Brinke: “Deze locatie biedt perspectief door de centrale ligging en creëert daarmee de mogelijkheden die wij nodig hebben.” Bouwen in het Oosten 55

HTB Constructiebedrijf 56 Bouwen in het Oosten HTB Constructiebedrijf - ADVERTORIAL - Onopvallende effectieve zonwering voor HTB constructie Passende oplossingen voor ieder seizoen die de leef- en werkomgeving comfortabeler maken. Dat is in de kern waar Lugo voor staat. Met meer dan veertig jaar ervaring op het gebied van zonwering, overkappingen, raamdecoratie en garagedeuren is Lugo een partner met kennis van zaken. Met drie vestigingen in Oost-Nederland behoort Lugo tot één van de grotere aanbieders. Meer dan veertig jaar ervaring op het gebied van zonwering. Een hoge betrokkenheid bij ieder project is een kernwaarde van het familiebedrijf. Een prachtig nieuw bedrijfspand als dat van HTB Constructie voorzien van een onopvallende, effectieve zonwering is dan ook een project waar Lugo enthousiast van wordt. Voor dit project is gekozen voor windvaste screens, waarbij de constructie ingebouwd is achter het metselwerk. In opgetrokken toestand is de zonwering bijna onzichtbaar, terwijl deze in neergelaten toestand perfect afgestemd is op de architectuur van het pand. Het zonweringsdoek met een openheidsfactor van 3% zorgt voor een goede balans tussen daglichttoetreding en zonwering. Hierdoor blijft het binnenklimaat langer koel en is er een aangename werkomgeving. De zonwering wordt aangestuurd door motoren, waarbij er extra zon- en windsensoren zijn geplaatst om de zonwering volautomatisch en tijdig in en uit te sturen. Benieuwd wat Lugo voor uw project kan betekenen? Mail naar projecten@lugo.nl of bel ons voor een kennismakingsgesprek. Bouwen in het Oosten 57

Bouwen in Gelderland voor alle professionals in de bouw Is Gelderland zakelijk interessant voor uw bedrijf? Wilt u Bouwen in Gelderland kosteloos ontvangen? Meldt u zich dan aan via onze website www.bouweningelderland.nl >> contact Of stuur een mail naar info@bouweningelderland.nl Bouwen in Gelderland is zeer recent als nieuwe titel geïntroduceerd. De verwachting is, dat het magazine een vergelijkbare toonaangevende positie in de Gelderse bouw- en installatiewereld gaat veroveren als Bouwen in het Oosten in deze regio. Het blad richt zich op de professionals in de bouw, zowel opdrachtgevers als uitvoerende, adviserende en controlerende bedrijven. www.bouweningelderland.nl redactie@bouweningelderland.nl De Bouwklup Tekst: Ad Struik en Margreet Koster, Communicatieschakel / Beeld en fotografie: Ad Struik ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// De ‘volhoudbare’ samenleving Is cash nog steeds King? Onze economie is vooral gebaseerd op consumeren en ‘groei’. De vraag is: wanneer zijn we volgroeid? Hoeveel heeft iemand nodig om voldoende te kunnen groeien? Is groei essentieel voor een volwaardig en duurzaam leven? We consumeren wat af, en dat moet anders, ook in de bouw. Poster Cash is King? *Bewerking painting Marco Battaglini i.c.m. aardse globe cartograaf Vincenzo Coronelli. Bouwen in het Oosten 59

"Om volledig circulair te gaan is het nodig dat onze economie anders wordt ingericht. Welvaart zonder groei!" [Tim Jackson 1 ] Voor een volhoudbare samenleving zou de economie faciliterend moeten zijn aan milieu, maatschappij en de mens. Dit was het onderwerp tijdens de bijeenkomst van de BouwKlup ‘Cash is King? De kracht van waarde’. Meervoudige waardesystemen “Het is noodzakelijk anders te gaan denken over wat werkelijk van waarde is. Wat draagt bij aan een betere samenleving voor iedereen? Hiervoor dienen we buiten het klassieke financiële paradigma te kijken. Terug naar de kern van de economie, door het begrip waarde weer centraal te stellen”, openen Martin Huiskes (LKSVDD Architecten) en Wouter Huuskes (Trebbe) de bijeenkomst. Dit vraagt een fundamenteel andere manier van kijken naar waarde. Als we circulair willen slagen is naast financieel renderen ook ecologisch, sociaal en psychologisch renderen belangrijk. Niet alleen de dingen goed doen, maar vooral de goede dingen doen. Buiten het financieel economische perspectief om: efficiënter worden en meer vanuit het maatschappelijk nut redeneren. Hiervoor is inzicht nodig in de waarde die kan worden toegevoegd. En op de impact hiervan op verschillende schaalniveaus als het ecosysteem, de maatschappij, het individu en de faciliterende economie. 60 Bouwen in het Oosten De Bouwklup Het is noodzakelijk anders te gaan denken over wat werkelijk van waarde is. Op basis hiervan kunnen we de meest efficiënte en effectieve investeringen doen voor een volhoudbare samenleving. Door op de genoemde verschillende schaalniveaus de efficiency en effectiviteit - en de samenhang hiertussen - op te zoeken zetten we stappen vooruit. Dat doen we door met ons ‘nuchtere boerenverstand’ vragen te stellen als: • Hoe bouwen we zo slim mogelijk? • Hoe schalen we het biobased bouwen op? • Hoe gebruiken we materialen zo zuinig en effectief mogelijk • Hoe houden we water op het terrein? • Kunnen we installatieloos bouwen? Met de juiste keuzes kunnen we op meerdere schaalniveaus positieve impact hebben. Van businesscase naar value case “Met het opzetten van een meervoudig waardenmodel - in de universele taal van het geld - maken we de impact van investeringen inzichtelijk. Ook wordt daarbij duidelijk wie hier voordeel bij heeft. Met deze manier van denken maken we de beweging van de klassieke business case naar een value case”, Wouter Huuskes (Trebbe) Het valt op dat kasstromen die op de ene plek als kosten worden bestempeld op een ander plek in de keten juist wat opleveren. Als de huurder bijvoorbeeld netjes met de woning omgaat dan heeft de woningbouwcorporatie daar financieel voordeel van. Als de bewoner gezonder leeft dan daalt zijn verzuim, met voordelen voor de werkgever en de ziektekostenverzekeraar. “Waarde gaat niet altijd over geld. Geld is maar een waardesysteem en is pas van waarde als je er iets goeds mee doet.” Martin Huiskes, architect en partner LKSVDD Architecten. De kracht van waarde. Marktconsultatie en Tender Hoe pas je deze manier van kijken naar ‘waarde’ toe in de praktijk? Leonie Meuwszen, directeur klant en markt BINX Smartility, neemt hiervoor als casus de ontwikkeling van Smart Z, een custommade gebouw voor Thales in Hengelo. Belangrijk uitgangspunt hierbij voor Thales: de bedrijfszekerheid hoog in het vaandel houden. Van daaruit is gestart met een marktconsultatie met veel aandacht voor de contractvorm. Gekozen is voor een prestatiegericht denken contract (UAV -gc of hybride, visie op design, build en maintain).De ervaring van BINX Smartility is dat, wil je optimaal waarde realiseren, het vroegtijdig onderkennen en maken van keuzes essentieel is. De vraag achter de vraag van de opdrachtgever en eindgebruiker blijkt daarin een cruciale sleutel om te bepalen wat die waarde is. BINX Smartility beantwoordt deze 1 Tim Jackson is een Britse ecologische econoom en hoogleraar duurzame ontwikkeling 2 Cash is King? De kracht van waarde. Op 18-05 bij Thales Nederland Bouwen in het Oosten 61

Wees nieuwsgierig en open minded Samenmeester laat mensen in de bouw & infrasector anders kijken naar hun vraagstuk op het gebied van HR, kwaliteit, beleid en vitaliteit. Samenmeester benadert duurzaamheid vanuit een ander perspectief en heeft een bredere kijk en unieke aanpak door een vrouwelijke touch. Inge Meester I inge@samenmeester.nl I 06 5580 4721 www.samenmeester.nl 62 Bouwen in het Oosten De Bouwklup vragen vanuit data. Dit geldt voor de exploitatie, onderhoud, dienstverlening en beheer en overall voor de systeemwaarde van een of meerdere gebouwen, terreinen of gebieden. Het gaat uiteindelijk om het optimaal laten renderen hiervan. Met Cloud, IoT, Edge, AI en Digital Twins verbind je gebouwen, leer je van de data en het vermogen dat in die gebouwen zit. Op de lange termijn kun je de gebouwde omgeving zo in een ecosysteem samenbrengen. Goede ideeën worden onvoldoende benut Van wie is de data van het gebouw? Wiens gezondheid houden we in het oog? Welk ecosysteem passen we toe? Welke waarde voegen we toe? In de ideale situatie bepalen we die waarde met een groter collectief. Zover is het nog niet. Goede ideeën worden vaak onvoldoende benut. Meer partijen zouden al prestatiegericht samen moeten werken bij de start van een traject. Wat is haalbaar, bovenop de minimale eisen van het Bouwbesluit? “Maar liefst zeventig procent van de utiliteitsgebouwen is onvoldoende ‘gezond’, omdat de installatie-expert niet verantwoordelijk is bij de onderhoudsfase.” Leonie Meuwszen, BINX Smartilit verduurzaming van de Nederlandse economie”, aldus Han Mesters van de bank. “Daarvoor is samenwerking met overheid en bedrijfsleven essentieel.” “Bedrijven die alleen winst willen maken, vervreemden van stakeholders, verliezen het vertrouwen van klanten en jonge mensen willen zich niet meer aan hen binden.” Han Mesters, ABN AMRO zitten op het raakvlak van exploitation (procesoptimalisatie etc.) en exploration (innovatie etc.). Slechts twee procent van de bedrijven heeft deze competenties. De toegevoegde waarde van het management van nu is miniem. We houden nog zeker vijf jaar een structureel tekort aan mensen, ondanks de economische krimp. De werkloosheid blijft laag. Shrinking to greatness Veel bedrijven zitten in een fase van ‘shrinking to greatness’. De enige manier om aandeelhouders tevreden te houden is kostenbesparing. Om daarna nog waarde te kunnen realiseren moeten er overnames gedaan worden. De businessmodellen zijn op, de creatieve kracht is verdwenen. Vaste activa doen er niet meer toe. Het gaat om ‘intellectual capital’. De mens dus. Dat vinden we nergens terug in de financiële rapportages. Het businessmodel topt af in veel bedrijven. De zogenaamde S-curve vlakt af. Besparen op kosten is geen oplossing. Het is zaak na te gaan waar je zit in de S-curve. Ben je in staat jezelf opnieuw uit te vinden? Onhoudbaar groeimodel Het is belangrijk risicoscenario’s uit te werken en te bepalen wat de impact is. Over enkele jaren is alle financiering van de bank duurzaam en is maatschappelijke impact vereist. Het Angelsaksische model is daar niet geschikt voor, omdat het is gebaseerd op een onhoudbaar groeimodel. “Klassiek pace setting type management is de kalkoen voor kerstmis.” Han Mesters, ABN AMRO Financieren van waarde “De ABN AMRO transformeert van ‘geldscheppende instelling’ naar een instrument voor De belangrijkste competenties om dit te kunnen bereiken 3 Uniforme Administratieve Voorwaarden voor Geïntegreerde Contractvormen 4 Pace Setting= op mijn manier en voor de korte termijn managementstijl. Uitknijpen flexschil De huidige financieringsvormen zijn gebaseerd op de productiefactoren: arbeid, kapitaal en natuur. Dit is ‘oldskool’. Voor financiering keek de bank vooral naar kasstromen, het businessmodel, de kwaliteit van het management en het huidige en toekomstige verdienmodel. Bij lage-margebedrijven, zoals de bouw, wordt de winst voornamelijk bepaald door het ‘uitknijpen’ van de flexschil. Dit geldt ook voor kwetsbare groepen werknemers met een afstand tot de arbeidsmarkt in bijvoorbeeld de vleesverwerkende industrie. De vraag is of banken en andere financiers deze niet-duurzame manier van werken blijven financieren. De vraag stellen is ‘m beantwoorden… Bouwen in het Oosten 63 Van ‘geldscheppende instelling’ naar een instrument voor verduurzaming van de economie...

Vestigingen in: Almelo - Apeldoorn - Denekamp - Fleringen - Hardenberg - Heeten - Hengelo - Raalte - Zwolle - Rheine (D) 64 Bouwen in het Oosten Algemeen Van links naar rechts: André la Rivière (senior ontwikkelingsmanager BPD) , Gosse Dousma (directeur Projectontwikkeling Van Wijnen), Joost Mulder (regiodirecteur BPD Bouwfonds Gebiedsontwikkeling) en Marten ter Haar (projectontwikkelaar Van Wijnen Oost) Samenwerkingsovereenkomst spoorzone Hengelo, Hart van Zuid, getekend op Provada Dinsdag 14 juni tekenden Gosse Dousma, directeur projectontwikkeling bij Van Wijnen en Joost Mulder, regiodirecteur BPD Bouwfonds Gebiedsontwikkeling de samenwerkingsovereenkomst voor de herontwikkeling in de spoorzone van Hengelo, Hart van Zuid. Bouwen in het Oosten 65

66 Bouwen in het Oosten Algemeen In de komende jaren herontwikkelen zij een aantal van de voormalige industriegebieden nabij het station tot een nieuwe leefomgeving waar mensen kunnen wonen, werken, leren en ontmoeten. Er is volop aandacht voor de ruimtelijke kwaliteit en het industrieel erfgoed, openbare ruimte, klimaatadaptatie, duurzaamheid en nieuwe mobiliteit. Met BPD als ervaren gebiedsontwikkelaar in het herstructureren van spoorzones op diverse plekken in Nederland en Van Wijnen als innovatieve ontwikkelende bouwer ontstaat een enorme slagkracht, waarmee Hengelo in totaal zo’n 600 woningen rijker wordt. Innovatief bouwen en ontwikkelen voor middeldure huur en betaalbare koop Een deel van de nieuwe leefomgeving zal bestaan uit betaalbare woningen, zowel appartementen als grondgebonden woningen. Hart van Zuid biedt ruimte aan jongeren die starten op de woningmarkt, maar ook Hart van Zuid plattegrond aan doorstromers die houden van een dynamische [leef] omgeving. Met de nieuwe appartementenlijn van Fijn Wonen, het woonproduct van Van Wijnen, wordt dit goed ingevuld. Fijn Wonen realiseert betaalbare, duurzame woningen die, ondanks dat ze uit de fabriek komen, absoluut geen eenheidsworst zijn. Met minder mensen, minder afval en snelle realisatietijd is dit product passend bij de vraag. Met het BPD Woningfonds kan het aanbod van koopwoningen worden aangevuld met betaalbare middeldure huurappartementen in het gebied. Volgens projectontwikkelaar Marten ter Haar van Van Wijnen Oost omvat de samenwerking drie deelgebieden van Hart van Zuid. “De eerste hopen we in de loop van volgend jaar op te starten. Dat zijn 68 woningen in De Appendage. Vervolgens ontwikkelen we gezamenlijk De Hijschveste dat in totaal circa driehonderd woningen en appartementen behelst. We hopen daarvan in 20242025 de realisatie op te starten. Het derde segment, De oude Ketelmakerij, zal ongeveer 230 wooneenheden zal tellen. Ook daarvoor geldt een geplande start in 2024-2025. Op dit moment bouwen we in Hart van Zuid in het deelgebied De Smelterij zestig woningen. Dat is een zelfstandige ontwikkeling. De vrije sector woningen zullen nog voor de jaarwisseling worden opgeleverd. in de loop van 2023 volgen de overige woningen." Bouwen in het Oosten 67 Betaalbare, duurzame woningen in een dynamische (leef)omgeving...

Warmtepomp minst populair in Overijssel Overijsselse huishoudens zijn het slechtst voorbereid op het besluit van het kabinet om de (hybride) warmtepomp vanaf 2026 verplicht te stellen. Slechts een op de 31 huishoudens in Overijssel heeft er namelijk al een. Landelijk gezien verwarmt een op de dertien Nederlanders met behulp van een warmtepomp. Dat blijkt uit onderzoek van energiebedrijf Zonneplan, in samenwerking met onafhankelijk veldwerkbureau Panel Inzicht. Aan het onderzoek deed een representatief panel van 2000 Nederlanders mee. De cv-ketel vormt in heel Nederland nog ruimschoots de boventoon. Afgezien van Flevoland ligt het aandeel van de cv-ketels als voornaamste verwarmingsbron grofweg tussen de 70 en 80 procent. In Overijssel heeft 80 procent van de huishoudens er nog eentje. Alleen in Zeeland ligt dit percentage nog iets hoger. Andere warmtebronnen waarvan een enkeling gebruikmaakt zijn onder meer hout- en pelletkachels, infraroodpanelen en zonneboilers. Warmtepomp populairst onder twintigers Kijkend naar de diverse leeftijdscategorieën valt uit het onderzoek van Zonneplan op te maken dat vooral de jongere groep Nederlanders zich bezighoudt met duurzamer verwarmen. Van de ondervraagden tussen de 18 en 29 jaar geeft namelijk 14 procent aan een warmtepomp te hebben, terwijl de cv-ketel een aandeel heeft van ‘slechts’ 65 procent. In alle andere leeftijdscategorieën ligt dit laatste getal boven de 80 procent. Opvallend 68 Bouwen in het Oosten is dat de ‘ouderwetse’ en zeer vervuilende houtkachel daarentegen alleen onder twintigers en dertigers (respectievelijk 6,1 en 4,7 procent) nog enige populariteit geniet. Terugverdientijd warmtepomp Bij de keuze voor een warmtepomp speelt de terugverdientijd vaak een rol. Uit het onderzoek van Zonneplan blijkt dat 26 procent van de ondervraagden die een warmtepomp overwegen willen dat de terugverdientijd hooguit vijf jaar bedraagt. Nog eens 25 procent neemt ook genoegen met een terugverdientijd van zes tot tien jaar. De grootste groep, ruim 40 procent, geeft echter aan nog niet te weten bij welke terugverdientijd zij een warmtepomp interessant acht. Nieuwbouw Natuurpark De Witte Bergen / Lochem Prominente rol Bouwcenter Nobel nieuwbouw Natuurpark De Witte Bergen Voor BVL Bouw Verhuur Lochem leverde Bouwcenter Nobel al het bouwmateriaal. Van houten constructies tot de tegels. Een mooi project om een keer uit te lichten. Unieke woningen op een unieke plek In het mooie natuurpark De Witte Bergen in Lochem zijn twaalf prachtige nieuwe woningen gebouwd. Naast dat de plek waar deze woningen staan al uniek is zijn de woningen dat ook. De woningen zijn een combinatie van moderne bouw met traditionele materialen die echt sfeer brengen. “Wij mochten alle bouwmaterialen leveren voor dit mooie project. De woningen pakken heel mooi uit in deze omgeving, het zijn luxe bungalows met een traditionele uitstraling. Dat creëer je met het hout”, aldus aannemer Henk Kok. “Naast de eiken constructies leverden wij de fijn bezaagde eiken gevels. Deze gevels hebben een unieke uitstraling. Deze bekleding is onbehandeld, waardoor ze mooi vergrijzen en passen ze perfect in de natuurlijke omgeving van De Witte Bergen. Maar we zeiden het al, we leverden al het bouwmateriaal. Het is gaaf om te zien dat zoveel van onze producten hier toegepast worden, de pannen, dakplaten, tegels en ga zo maar door”, aldus accountmanager Wigbert te Brake. “Een mooi project waar we als Bouwcenter Nobel trots op zijn!” Bouwen in het Oosten 69

Vraag en aanbod VACATURE Ben je bijna of onlangs afgestudeerd in het Nederlands Recht en wil je je verder verdiepen in de praktijk? Wij hebben bij KienhuisHoving advocaten en notarissen een mooie startersfunctie als juridisch medewerker in het bouw- en aanbestedingsrecht. Wanneer het van beide kanten goed voldoet, kun je je verder ontwikkelen als advocaat-stagiair. Dat vraagt om hard werken, maar we vinden een goede balans tussen werk en ontspanning ook heel belangrijk. Dus misschien zien we jou binnenkort wel in onze eigen bruine kroeg ‘Bouke’s Corner’, tijdens één van onze borrels (als het weer kan en mag). Meer informatie vind je op onze website of je neemt contact op met mijn collega Marianne ten Feld-Sprik, advocaat bouw- en aanbestedingsrecht (marianne.tenfeld@kienhuishoving.nl). 70 Bouwen in het Oosten Aveco de Bondt Vraag en aanbod VACATURE: Mechanisch Onderhoudsmonteur Werk jij graag buiten, aan en met zwaar materieel? Bij de Betoncentrale Twenthe zijn we op zoek naar een mechanisch onderhoudsmonteur om onze technische dienst te versterken. In deze functie ben je verantwoordelijk voor het oplossingen van voorkomende storingen bij verschillende productielocaties in het Noorden en Oosten van het land, met als standplaats Hengelo. Wat ga je doen? Onderhoud aan de mechanische onderdelen van centrales en overslagkranen. Zelfstandig technische storingen oplossen aan onze productiemiddelen. Uitvoeren van groot onderhoud en aanpassingen. Werkzaamheden in de werkplaats en op de productie locaties. Voorraad beheer en werkvoorbereiding. Werken met Onderhoud Management Software. Verantwoordelijk voor orde en netheid in magazijn en werkplaats. Wij vragen Je hebt een basisopleiding Metaal (MBO) met ervaring. Je hebt kennis van metaal bewerkingen en constructie bankwerken. Je kunt technische tekeningen lezen, beoordelen en uitvoeren. Je weet hoe je veilig moet werken, je bent serieus. Spreekt deze functie je aan en wil je meer weten? Neem contact op met Erik-Jan Vos, hoofd technische dienst Mobiel: 06 237 562 30 of e-mail: e.j.vos@betoncentrale.nl Bekijk de complete vacature op: www.betoncentrale.nl/twenthe/vacatures. Informatie over het plaatsen van een vacature: Neem contact op met Digna Schoonen: Telefoon: 06-442 099 10 Mail: digna@bouweninhetoosten.nl Bouwen in het Oosten 71

30e Jaargang • no. 5 • juni 2022 05 Nieuwbouw Stichting Pioneering bevordert kennisdeling ondernemers, overheden en onderwijs Transitie Gebouw Langezijds UT nadert voltooiing OWM Achterhoek vordert gestaag Imposante nieuwbouw De Waard Tenten in Hattem Pagina 07

Inhouds opgave 05 47 07 20 32 05 Voorwoord: “Bedient Hugo de bühne?” 07 14 17 19 Nieuwbouw De Waard Tenten Hattem Imposante nieuwbouw De Waard Tenten geopend Transparantie en wederzijds vertrouwen leiden tot succes De Waard Tenten geen standaard hal en showroom Column KienhuisHoving: “Mogen gemeenten bedingen dat eigen inwoners voorrang hebben bij koop van een woning?” 20 26 Nieuwbouw OWM Achterhoek Aalten Bouw OWM Achterhoek in Aalten echte thuiswedstrijd voor Rots Bouw OWM is uitdagende ontwerpopgave Bouwen in het Oosten 03 30 Column Danny van Hal: “Onze klanten en vaklieden staan samen op 1” 32 45 47 51 54 Transitie Gebouw Langezijds UT Enschede “Niets staat een succesvolle oplevering gebouw Langezijds op UT in de weg” Column BIM4ALL: “Trends en ontwikkelingen in de bouw” Stichting Pioneering: “Samen aan de slag” Domijn kiest voor De Groot Vroomshoop bij wooncommunity Vacatures

4 Bouwen in het Oosten Voorwoord Voorwoord Door: Gerard van Leeuwen Bedient Hugo de bühne? Jaarcongressen verzanden maar al te vaak in nietszeggende statements die na een aantal uren oeverloos heen-en-weer gekonkel uitmonden in een compromismoeras, waarna eenieder zich spoedt naar de bar om met drank en bitterballen nog even gezellig te netwerken. De vitamine r is niet zelden de voornaamste reden een dergelijk congres te bezoeken. Niets mis mee overigens. Maar voor interessante nieuwsfeiten is het veelal zoeken naar een speld in een hooiberg. Maar soms wordt zo’n bijeenkomst aangegrepen om de markt voor te bereiden op nieuwe trends en ontwikkelingen. Het jaarcongres van ULI Nederland, de vaderlandse tak van het mondiale Urban Land Institute, een non-profit organisatie op vestgoedgebied. Spreker was namelijk Marja Appelman, directeur Woningbouw op het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK). Zij blikte terug op het reilen en zeilen van de eerdere kabinetten Rutte en constateerde dat ”het geven van een aanwijzing of het nemen van een inpassingsbesluit niet de mores was van vorige kabinetten. Ook omdat je er bij gebrek aan heldere doelstellingen nat mee kon gaan bij de rechter.” Direct daarna merkte ze op dat het huidige kabinet Rutte IV wél heldere doelstelling hanteert, zoals het bouwen van honderdduizend woningen per jaar”. Ze vervolgde: “En we hebben een minister die zegt: ik geef een aanwijzing waar dat nodig is”, zegt Appelman. “De voorkeur is wel altijd dat lokale partijen er zelf uitkomen, want een beslissing van bovenaf geeft altijd veel getouwtrek.” Die laatste frase is zonder meer waar, maar de getoonde daadkracht is nieuw. Minister Hugo de Jonge voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening bevestigde die nieuwe houding met diverse interviews in landelijke media. Voorlopig duurt het nog een jaar voor de Nota Ruimtelijke Ordening zal verschijnen. Dezelfde De Jonge lanceerde ook het idee dat de vrije huursector aan banden zal worden gelegd. De vastgoedsector reageerde direct met de stelling dat voor beleggers, zoals pensioenfondsen, winst maken niet zomaar een verdienmodelletje is maar een voorwaarde om bijvoorbeeld te investeren in woningbouw. De pensionado’s willen immers geïndexeerd worden. Hoe het zal uitpakken weten we hoogstwaarschijnlijk omstreeks Prinsjesdag, maar het zal niet de eerste keer zijn dat de spierballentaal van Hugo de Jonge meer voor de bühne is dan dat het inhoudelijk en politiek gedekt wordt. Wordt ongetwijfeld vervolgd. Gerard Op de cover Voor de nieuwbouw van de Waard tenten in Hattem: v.l.n.r. Ruud Waanders en Lars Bekhuis van BKS Bouw uit Hengelo en opdrachtgever Gert-Jan Voortman van Sunshine Group, waartoe De Waard Tenten behoort. Colofon Bouwen in het Oosten ISSN: 1385-7185 Uitgever: Bouwen in de regio v.o.f. Postadres: Postbus 204, 8600 AE, Sneek Bezoekadres: Graaf Adolfstraat 36d, Sneek Tel.: (0515) 429 429 Web: www.bouweninhetoosten.nl E-mail: redactie@bouweninhetoosten.nl Redactie: Gerard van Leeuwen en Jolanda Groothuis Eindredactie: Joeri van Leeuwen Fotografie: Wim van ‘t Hoff (Eyemagic) Accountmanagement: Digna Schoonen (06 - 442 099 10) Erik Kuipers (06 - 196 859 76) en Rob van Luit (06 - 184 483 55) Vormgeving & opmaak: Nanno van Leeuwen Druk: Scholma Druk, Bedum Verspreiding: Post.nl Bouwen in het Oosten 05

Wij leveren en monteren o.a. • bouwkundige staalconstructies • bordes-roosterconstructies • galerij-balkonhekken • stalen trappen Kemperweg 2 | 7475 SX Markelo/ Rijssen | 0547 - 36 12 45 | www.htbconstructie.nl info@htbconstructie.nl Bouwen in het Oosten De Waard Tenten Tekst: Gerard van leeuwen / Foto’s: Wim van ‘t Hoff (Eyemagic) ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Imposante nieuwbouw De Waard Tenten geopend Het is een begrip in Nederland en inmiddels ver daarbuiten: De Waard Tenten, in 2018 als onderdeel uit het faillissement van De Vrijbuiter gekocht door The Sunshine Group, waartoe ook Alpenkreuzer vouwwagens en Doréma voortenten behoren, is verhuisd naar het eveneens nieuwe bedrijventerrein H2O Hattem. Zeer recent werd het prachtige bedrijfspand in gebruik genomen. Bouwen in het Oosten sprak met aandeelhouder Gert-Jan Voortman van Sunshine Group en Lars Bekhuis en Ruud Waanders van hoofdaannemer BWS Bouw uit Hengelo. Bouwen in het Oosten 07

Het nut en de noodzaak om tot nieuwbouw te besluiten werd volgens Gertjan Voortman gevoed door verschillende redenen. “Allereerst maken we een stormachtige groei door met De Waard Tenten en kregen we daardoor te maken met krapte. Daarnaast werken we nu op twee locaties. Het business to business deel van ons bedrijf is gevestigd in Roden en we hebben een winkel in Heerde die ietwat gedateerd is en dat is wel een understatement. In Hattem voegen we beide segmenten bij elkaar en opereren we met een grote nieuwe showroom en een nieuw magazijngedeelte. Als Sunshine Group werken we vanuit Doetinchem waar Alpenkreuzer en Doréma hun hoofdkantoor hebben, maar ik denk dat we met enige regelmaat ook in Hattem te vinden zijn, want is het een prachtig gebouw op een fantastische locatie in de onmiddellijke nabijheid van knooppunt Hattemerbroek, het verkeersplein dat de A50 en de A28 verbindt. Ik ben ervan overtuigd dat de bestaande maar zeker ook nieuwe consumenten ons hier goed weten te vinden. Dat wordt alleen maar gemakkelijker wanneer we op H2O een directe aansluiting krijgen op de snelweg. Dat gebeurt wanneer de bouw start van de geplande Van der Valk vestiging hier.” Wie zijn dan die klanten? Voortman: “Dat is zeer divers. We bedienen zowel de bovenste segmenten van de markt als de grote groep daaronder. Voor het goedkoopste merk hoef je niet naar ons te komen. De Waard is een supermerk dat niet alleen “reguliere” consumenten kent, maar ook een grote groep adepten heeft die het merk generatie op generatie trouw zijn. Toen De Waard in 2018 verloren dreigde te gaan in het faillissement van De Vrijbuiter maar toch behouden bleek, was Gert-Jan Voortman: “We bedienen zowel de bovenste segmenten van de markt als de grote groep daaronder.” 08 Bouwen in het Oosten Bouwen in het Oosten De Waard Tenten het een prominent item in het Acht uur Journaal. Dat zegt wel iets over de impact van het merk. Met de opening in juli steken we in op een vergelijkbare aandacht. Dat zou mooi zijn! Wat het business to business deel betreft werken we met agenten en andere professionele afnemers, variërend van campings, resorts tot evenementenbranche. We exporteren ook steeds meer. Zo hebben we een agent in de Verenigde Staten die alleen al dit jaar een enorme hoeveelheid grote luxueuse tenten afneemt. Maar ook in andere (Europese) landen worden De Waard tenten meer en meer verkocht.” “Per toeval” Lars Bekhuis: “We kenden Gertjan Voortman vooraf niet. Het contact kwam via een gemeenschappelijke kennis voort vanuit het vastgoednetwerk JOO, wat staat voor Jong Onroerend goed Overijssel, waar jonge professionals uit de vastgoed sector tot veertig jaar gezamenlijke bijeenkomsten Gert-Jan Voortman Bouwen in het Oosten 09

10 Bouwen in het Oosten Bouwen in het Oosten De Waard Tenten Lars Bekhuis: “Voor ons moet dit de springplank worden voor de uitrol van onze bedrijfsstrategie.” ///////////////////////////////////////////////// BWS Bouw BWS Bouw is een relatieve nieuwkomer in de oostelijke bouwwereld, al geldt dat niet voor de initiatiefnemers en eigenaren Lars Bekhuis en Ruud Waanders. Bekhuis: “We kennen elkaar al geruime tijd. We werkten namelijk bij Voortman Steelgroup in Rijssen. Die hebben ook een bouwkundige poot die zelfstandig opereert maar uiteraard wel haar producten afneemt van het moederbedrijf. We kennen veel mensen uit de bouwwereld en dat maakte de stap toch iets gemakkelijker. We zijn nu iets meer dan een jaar actief en De Waard is onze eerste grote opdracht. Voor ons moet dit de springplank worden voor de uitrol van onze bedrijfsstrategie.” organiseren. De kennismaking was dus op basis van puur toeval. We zijn in september in gesprek geraakt en voelden al snel een klik. We zijn op basis van het ontwerp van Pr8 Architecten gaan rekenen en engineeren.” Voortman: “We hebben als opdrachtgever uiteraard wel gecheckt of een en ander marktconform was qua prijsstelling. Dat bleek al snel en toen kon de voorbereiding ter hand genomen worden. Met BWS en Pr8 hebben we alles doorgenomen en op een klein detail na is eigenlijk alles van het originele plan intact gebleven.” Ruud Waanders: “Alleen in de luifel hebben we een kleine aanpassing gepleegd wat een mooi financieel voordeel opleverde voor zowel de opdrachtgever als ons en vrijwel geen esthetisch gevolg had. Een quick win dus.” Lars Bekhuis Soepel verloop Volgens Ruud Waanders, die het project namens BWS coördineert, kende de realisatie een soepel verloop. “Zeker als je het tegen het licht houdt van de huidige situatie in de sector qua leveringsbetrouwbaarheid en dergelijke. Natuurlijk hadden ook wij te maken met kleine kinkjes in de kabel, maar dat heeft niet geleid tot echte vertragingen. Het is echter wel zo dat je er veel energie in moet steken om te bewaken dat alles goed verloopt. Meer dan in het verleden. Een groot voordeel is dat we in het voortraject Ruud Waanders Bouwen in het Oosten 11

Ruud Waanders: “Ook wanneer iets niet lukte, bleek een heldere communicatie de helft van de oplossing.” erg selectief zijn in de keuze voor onderaannemers en leveranciers. Betrouwbaarheid gaat dan soms voor prijs. Daar zijn we helder en transparant over, ook naar de opdrachtgever. Voor het merendeel zijn de betrokken partijen bekenden van ons en hier en daar hebben we gekozen voor nieuwe partijen. Nu de oplevering in zicht is kunnen we de conclusie trekken dat iedereen zich aan hun woord heeft gehouden. Ook wanneer iets niet lukte, bleek een heldere communicatie de helft van de oplossing. We werken bij BWS volgens een vast stramien. We starten met uit-engineeren (in Revit, red.), vervolgens sluiten we alles kort in de vorm van een opdracht en daarna besteden we alles direct uit.” Bekhuis: “We zijn in 2021 gestart met z’n tweeën en op dit moment met vier mensen. De vijfde is inmiddels op komst. We willen doorgroeien naar een team van tien medewerkers. We vormen in ieder geval een team dat complementair is 12 Bouwen in het Oosten De Waard Tenten aan elkaar. Vastberaden om ieder project professioneel en vakkundig te lijf te gaan. We kennen hier wel bepaalde bepaalde verantwoordelijkheidswaarborgen maar geen hiërarchie. Ons team kent geen timmerlieden of metselaars, maar projectleiders en uitvoerders met een gedelegeerde bevoegdheden. We zien de bouwplaats steeds duidelijker als assemblageplaats. We kiezen voor geprefabriceerde elementen en onderdelen waar mogelijk.” Ambitieus Voortman verwacht dat in het nieuwe pand bij aanvang twaalf medewerkers zullen werken, wellicht aangevuld met een aantal flexwerkers in het magazijn. Een aantal dat nog wel zal groeien. “De productie van De Waard vindt plaats in Tsjechië en dat zal ook zo blijven. De vraag is op dit moment echter fors groter dan we aankunnen. We hebben plannen om dat echt aan te passen. We hebben voor de korte termijn de ambitie om de omzet te verdriedubbelen. Het is een forse uitdaging want, zoals eerder gemeld, kunnen we de enorme vraag op dit moment nauwelijks aan. Naast de vraag naar De Waard Tenten hebben we de afgelopen tijd ook een nieuwe markt aangeboord. We leveren kappen die bijvoorbeeld op bakfietsen geplaatst kunnen worden. We zijn als Sunshine Group erg positief gestemd voor de toekomst.” Eenzelfde optimistisch geluid vernemen we uit de mond van Bekhuis en Waanders: “We hebben ons volledig toegelegd op de bouw van bedrijfspanden. Dat kan bijvoorbeeld de nieuwbouw zijn van een showroom of bedrijfsverzamelgebouw, maar ook een magazijn annex kantoor. Zolang een klant bewust kiest voor kwaliteit, transparantie en heldere communicatie, dan kunnen wij de bouwer zijn. Ondertussen hebben we ook een mooi aantal opdrachten mogen bijschrijven. Daarbij trekken we een denkbeeldige cirkel van honderd kilometer rond Hengelo, maar we zullen incidenteel voor vaste relaties desgewenst ook buiten de regio actief zijn. We zin dit project als een echte springplank voor ons bedrijf. Een prachtige referentie op een geweldige locatie.” Voortman: “Dat komt dan mooi uit, want ik heb ook plannen in Limburg al kan ik daar nog niet over uitweiden!” Bouwen in het Oosten 13 Een prachtig gebouw op een fantastische locatie...

///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Gerard van Leeuwen / Fotografie: Installatiebedrijf Wesselink Buunk Transparantie en wederzijds vertrouwen leiden tot succes Een stormachtige groei doormaken is niet voor elk bedrijf weggelegd, maar dat geldt wel voor installatiebedrijf Wesselink Buunk uit Enschede. Opgericht in 2013 door twee collegae die elkaar in loondienst hadden leren kennen, is het bedrijf, gevestigd aan de Marssteden, in negen jaar uitgegroeid tot een middelgrote installateur met honderd medewerkers. In het project van De Waard Tenten in Hattem was een prominente rol weggelegd voor de onderneming. Gerard Wesselink en Danny Lammers vertellen opgetogen over de opdracht, maar zijn eveneens met de nodige uitdagingen geconfronteerd. De Waard Tenten Het project in Hattem kwam in beeld door een contact met Lars Bekhuis van BWS Bouw, de hoofdaannemer van de opdracht van Sunshine Company, waaronder De Waard Tenten valt. Gerard Wesselink: “We kennen elkaar al geruime tijd vanuit zijn Voortmanperiode, maar ooit waren we buurjongens. We hebben altijd contact gehouden. Die contacten hebben nu dus geleid tot een eerste echte samenwerking en als het aan ons ligt zal het daar niet bij blijven. We hebben partnerschappen met veel aannemers hier uit de Twentse regio. Ook in samenwerkingsverbanden zijn we actief. Ook met BWS willen we een partnership opbouwen. De zienswijze waarmee Lars Bekhuis en Ruud Waanders hun bedrijf hebben ingericht spreekt ons zeer aan. Er zijn veel paralellen. Transparantie en wederzijds vertrouwen zijn ook speerpunten in onze bedrijfsfilosofie. In dit project kwam die transparantie met enige regelmaat aan de orde, onder andere door leveringsproblemen van onderdelen voor de warmtepompen. We konden steeds snel schakelen en dat heeft de samenwerking nog eens extra versterkt.” Niet moeilijk, wel veel Het Hattemse bouwproject heeft voor Wesselink Buunk geen enorm complexe aspecten, maar kent wel degelijk de nodige aandachtspunten. Danny Lammers: “Het moeilijkste aspect in technisch opzicht is de klimaatbeheersing. We maken gebruik van warmtepompen en de combinatie met vloerverwarming en houten vloeren is een uitdaging. Bijkomend probleem is dat de levering van onderdelen voor de warmtepompen een grote onzekerheid met zich meebrengt. Het zou kunnen dat we zullen opereren met twee opleverdata. Een softe, waarbij alles reeds functioneert en in het zicht alles klaar is, en een officiële als alles volledig operationeel en afgerond is. Het is een voordeel dat de oplevering in de zomer gepland is wat dat betreft. Het wel of niet leveren van onderdelen is helaas een dagelijks gegeven momenteel in onze sector. Vrijwel iedereen heeft ermee te maken en écht invloed heb je er niet op. Eerlijk en open communiceren is alles wat je kunt doen. Voor het overige is het gewoon een kwestie van veel meters maken, met name in de elektrotechnische sfeer. We werken in de piekperiodes, zoals nu (begin juni, red.) met gemiddeld tien medewerkers op de bouwplaats.” Tussentijdse aanpassingen Uitgezonderd de leveringsproblemen met de warmtepompen kent het proces een soepel verloop volgens Gerard Wesselink. “Het project loopt voor de rest prima. Tussentijdse aanpassingen heb je op ons terrein altijd wel en De Waard Tenten is daarop geen uitzondering. Er zijn altijd een aantal zaken die nog ingevuld moeten worden. Het verlichtingsplan is bijvoorbeeld pas gaandeweg definitief vastgesteld en gewijzigd uitgevoerd. Maar voor het overige waren er geen noemenswaardige obstakels.” Danny Lammers: “Als we straks terugblikken bij de oplevering zal, naast een kleine opluchting sowieso een gevoel van trots overheersen; iets in de trant van “dat hebben we toch maar met zijn allen gerealiseerd.” Lastig Ondanks een goed gevulde orderportefeuille ventileert Gerard Wesselink een genuanceerde toekomstvisie. “Er zijn nogal wat onzekere factoren waar wij mee te maken hebben. Wat gaat het prijspeil doen? Hoe zit het met de marktontwikkelingen in de grondstoffen? Wat gebeurt er met de energieprijzen op de iets langere termijn? Dat is moeilijk in te schatten. Onze ambitie is niet om nog verder door te groeien. Wij stoppen de komende tijd onze energie in het perfectioneren van de interne organisatie. Die zit voor ons idee nu op negentig procent en moet naar de honderd. Wat het aanbod van werk zitten we prima. We kunnen zelfs tot Q2 kijken in het volgend jaar.” Danny Lammers: “Zo’n vijftig procent van de omzet genereren we uit onderhoudswerk voor woningcorporaties in Twente en de Achterhoek. Dat zijn langlopende projecten, met name in de verduurzaming van het bestaande woningbezit. Hierin we werken we voor een belangrijk deel samen in coöperaties met andere bedrijven in de onderhoudssector zoals schildersbedrijven. Wij verzorgen dan het onderhoud of vervanging van onder andere badkamers, keukens en toiletten.” Gerard Wesselink: “Ook willen we ons wat meer presenteren en werken aan onze uitstraling. Dat zijn onze voornaamste ambities.” Bouwen in het Oosten 15 Een kwestie van veel meters maken in de elektrotechnische sfeer...

16 Bouwen in het Oosten De Waard Tenten De Waard Tenten geen standaard hal en showroom Voor Edwin van Rooden van Acoma Dak en Wandbeplating is het project in Hattem een geslaagde kennismaking geweest met een nieuwe opdrachtgever. Edwin van Rooden: “Ons bedrijf heeft het nieuwe bedrijfspand van De Waard Tenten in Hattem gerealiseerd in opdracht van BWS Bouw. Deze jonge ondernemers hebben voor De Waard Tenten een bijzonder ontwerp gemaakt met sprekende details. Dus geen standaard hal / showroom zoals er al zoveel gebouwd worden. Acoma heeft op dit project de dak- en gevelbeplating geleverd en gemonteerd in goed overleg met Ruud Waanders en Lars Bekhuis van BWS Bouw . Alles in een spannende tijd met al die prijsstijgingen en levertijden die wij zelf niet meer in de hand hebben. Op dit project echter, is het naar tevredenheid van zowel BWS en de opdrachtgever verlopen. Wij zijn inmiddels alweer 60 jaar actief in de bouw en hebben ons de laatste tijd ook gespecialiseerd in de woningbouw.” Van Rooden van Acoma kan dan ook met met tevredenheid vooruitblikken. “Acoma heeft een goede orderportefeuille en is ook zeer actief in de renovatie van NOM woningen, een bijzonder ontwerp met sprekende details. waar wij de daken vervangen door sandwichdaken. Wij renoveren met vaste partners daken van bestaande huurwoningen met prefab goten. Ook hierbij staat overleg en samenwerking met de aannemer voorop. Tevens leveren en monteren wij diverse dak- en gevelsystemen en composite beplating. Men kan ons ook bellen indien er een bedrijfspand gerenoveerd of gebouwd moet worden. Daarnaast kunnen wij diverse dakbedekkingssystemen en groen daken verzorgen.” Bouwen in het Oosten 17

Bouwen in Is Gelderland zakelijk interessant voor uw bedrijf? Wilt u Bouwen in Gelderland kosteloos ontvangen? Meldt u zich dan aan via onze website www.bouweningelderland.nl >> contact Of stuur een mail naar info@bouweningelderland.nl www.bouweningelderland.nl redactie@bouweningelderland.nl Gelderland voor alle professionals in de bouw Bouwen in Gelderland is zeer recent als nieuwe titel geïntroduceerd. De verwachting is, dat het magazine een vergelijkbare toonaangevende positie in de Gelderse bouw- en installatiewereld gaat veroveren als Bouwen in het Oosten in deze regio. Het blad richt zich op de professionals in de bouw, zowel opdrachtgevers als uitvoerende, adviserende en controlerende bedrijven. KienhuisHoving informeert Mogen gemeenten bedingen dat eigen inwoners voorrang hebben bij koop van een woning? Door schaarste op de woningmarkt bestaat bij veel gemeenten de behoefte om koopwoningen toe te wijzen aan gegadigden met een regionale binding. Aangezien gemeenten in hun huisvestingsverordening (nog) geen regels voor toewijzing van koopwoningen mogen opnemen, is de vraag of een gemeente dit mag regelen via een anterieure overeenkomst. Het Hof Arnhem-Leeuwarden (10 mei 2022, ECLI:NL:GHARL:2022:3698) heeft zich onlangs uitgelaten over deze vraag. Casus De gemeente Lansingerland heeft met een ontwikkelaar een anterieure overeenkomst gesloten, waarin onder meer is vastgelegd dat tenminste veertien starterswoningen moeten worden gerealiseerd. In een bijlage bij de overeenkomst zijn criteria opgenomen voor toedeling van deze woningen, namelijk bij voorkeur aan kandidaten met een binding met de gemeente. Na oplevering van de woningen ontstond tussen partijen een geschil over de uitvoering van deze regeling. Beoordeling Het Hof Arnhem-Leeuwarden oordeelt in een kort geding dat de gemeente de criteria voor toedeling van de woningen bij voorkeur aan kandidaten met een binding met de gemeente, niet kan opleggen via een anterieure overeenkomst. De wetgever heeft namelijk met de Huisvestingswet 2014 zen voor een uitputtende publiekrechtelijke regeling. De consequentie is dat de gemeente voor koopwoningen geen contractuele afspraak omtrent toedeling mag maken en een dergelijke afspraak dus evenmin kan afdwingen. Toelichting Op grond van de Huisvestingswet 2014 mag een gemeenteraad uitsluitend bij verordening regels geven met betrekking tot het in gebruik nemen of geven van woonruimte en wijzigingen in de bestaande woonruimtevoorraad. Deze regels mogen geen betrekking hebben op koopwoningen (met uitzondering van de Waddeneilanden). Verder staat in de Huisvestingswet 2014 dat de gemeenteraad in de huisvestingsverordening in bepaalde gevallen kan bepalen dat bij verlening van huisvestingsvergunningen voorrang wordt gegeven aan woningzoekenden die economisch of maatschappelijk gebonden zijn aan de woningmarktregio of de gemeente. Het is niet toegestaan dat een gemeente via een (anterieure) overeenkomst Deze column is geschreven door: Marianne ten Feld, advocaat bouwrecht en aanbestedingsrecht. Haar e-mailadres is marianne.tenfeld@kienhuishoving.nl, haar telefoonnummer is 088 - 480 40 69. Bouwen in het Oosten 21 19 afspraken maakt die de werking van de Huisvestingswet 2014 doorkruisen, zoals afspraken over de verdeling van koopwoningen. Daarnaast kan een dergelijke regeling ook een schending opleveren van het vrij verkeer van personen op basis van het VWEU, van de grondrechten uit het EVRM en het vrij verkeer van vestiging uit het IVBPR. Wijziging Huisvestingswet 2014 Momenteel ligt er een wetsvoorstel voor advies bij de Raad van State voor wijziging van de Huisvestingswet 2014. Gemeenten krijgen met dit wetsvoorstel meer ruimte om huurwoningen én sociale koopwoningen toe te wijzen aan eigen inwoners of aan mensen die een vitaal beroep hebben. Dit moet worden geregeld in de huisvestingsverordening. Het is ook na deze wijziging niet toegestaan om op andere wijze, zoals in een anterieure overeenkomst, aanvullende of afwijkende afspraken te maken over toewijzing van koopwoningen.

////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Gerard van Leeuwen / Foto's: Rinke ter Haar Architectuur Bouw OWM Achterhoek thuiswedstrijd voor Rots OWM Achterhoek Aalten in Aalten echte Bouw Egbert-Jan Rots: “De realisatie gaat door de gedetailleerde voorbereiding snel en efficiënt.”

AL 82 JAAR EEN GOEDE REPUTATIE OP HET GEBIED VAN: TRANSPORT GRONDWERK GROENRECYCLING CONTAINERS WWW.AALBERSBV.NL 22 Bouwen in het Oosten OWM Achterhoek Aalten “Bouwen in eigen dorp is een van de leukste aspecten van ons vak. Jongens die op de fiets naar de bouwplaats kunnen is een soort ideaalbeeld. Als zich een project aandient in Aalten of directe omgeving, zeker in de utiliteitssfeer, zijn we erop gefocust.” Aan het woord is directeur Egbert-Jan Rots van Rots Bouw dat de realisatie van het nieuwe kantoorpand van de Onderlinge Waarborg Maatschappij Achterhoek in het centrum van Aalten uitvoert. Eind mei werd het hoogste punt bereikt. De oplevering staat gepland aan november dit jaar, waarna de verhuizing wellicht nog kan plaatsvinden voor de feestdagen en in gebruik kan worden genomen. De oorspronkelijke ideeën gingen uit van een start van de bouw in 2021 maar het werd dus begin dit jaar. Een mooi kantoorpand met een passende uitstraling in eigen dorp. Het project kent volgens Egbert-Jan Rots een lange voorgeschiedenis. “OWM huurde al twintig jaar een pand van de woningcorporatie en keek al geruime tijd om naar een nieuw bedrijfspand. Jaren geleden hadden we al eens een plan voorgelegd, maar dat bleek destijds geen optie voor de opdrachtgever. Nu heeft men een pand tegenover het station gekocht en laten slopen. Het pand is op een steenworp gelegen van ons eigen bedrijfspand. Je mag spreken van een echte thuiswedstrijd. De mannen kunnen er op de fiets naartoe.” Egbert-Jan Rots. “Dat had met een aantal zaken te maken, waarvan de budgettaire grenzen de belangrijkste vormden. Daarvoor waren we als laagste inschrijver uit de bus gekomen. We hebben toen in bouwteamverband de zaken opgepakt. In dat kader hebben we onder meer een andere bouwmethodiek ingebracht. In plaats van de traditionele bouwwijze met dragende binnenmuren afgewisseld met vloeren is er na het maken van de nodige afwegingen gekozen voor een staalconstructie met losse gevelelementen. Daarmee was de grootste budgettaire hobbel genomen. De opdrachtgever heeft zich ook laten inspireren door onze eigen uitbreiding die we onlangs hebben afgerond. Voor het overige zijn er in nauw overleg met OWM, bouwmanager en architect nog een aantal detailaanpassingen toegepast, overigens zonder de originele esthetische uitgangspunten van architect Rinke ter Haar te Bouwen in het Oosten 23

info@jtst.nl 0543 - 47 66 58 www.jtst.nl SPECIAAL TRANSPORT & KRAANWERKZAAMHEDEN Wij denken graag mee bij de ontwerpfase van een product of dienst. Vervolgens vanaf het laden bij u op de zaak, tot het afl everen en monteren bij de klant, of het nu een fabriekshal, bouwplaats of woning betreft. Wij bieden: Regulier transport & kooiaaptransport Speciaal transport & transportbegeleiding Transport- of hijswerkzaamheden Machine / fabrieksverhuizingen Transportbegeleiding “We go the Extra Mile!” 24 Bouwen in het Oosten OWM Achterhoek Aalten veranderen. We zijn in februari gestart met de fundering van het pand. Het pand is sinds mei op hoogte en was tegelijkertijd wind- en waterdicht, door de gekozen bouwmethode. De realisatie gaat door de gedetailleerde voorbereiding snel en efficiënt. Voor de komende periode verwacht ik geen grote hobbels meer. Alleen de inpassing van de trap vergt nog het nodige denkwerk. De architect studeert daar nog op, maar ik verwacht geen vertraging hierdoor. Op zich is het geen gebouw met een grote complexiteit. Het past wel mooi in onze portefeuille. Weliswaar doen we vaker projecten met een grotere omvang, maar het feit dat we in ons eigen dorp kunnen bouwen vergoedt alles. We bestrijken de provincie Gelderland en delen van Overijssel en Noord-Brabant en incidenteel werken we buiten de regio. Momenteel zijn we bijvoorbeeld actief in Muiden waar we een sportgebouw hebben ontworpen en door de opdrachtgever nadrukkelijk gevraagd zijn om ook de bouw ter hand te nemen. Maar dat zal nooit een structureel karakter krijgen. Binnenkort starten we met een mooi project in Ede waar we een MBO College van vijftienduizend vierkante meter gaan bouwen. Nu zijn we de tijdelijke huisvesting aan het maken waarna we het oude gebouw strippen tot het casco en opnieuw zullen opbouwen inclusief dak, gevels, installaties en ook nog een uitbreiding realiseren. We zullen daar anderhalf jaar werk aan hebben. Onze werkvoorraad is überhaupt nog nooit zo goed gevuld geweest als nu. Het valt echter niet mee om een goede prognose voor de middellange termijn te geven. De markt is daarvoor te wispelturig. Je ziet nu pas enige stabilisatie in de prijzen van bouwmaterialen, maar het valt moeilijk te voorspellen wanneer er sprake is van een substantiële daling. Dat heeft uiteraard ook te maken met het feit dat de energiekosten niet snel zullen dalen in de huidige politieke constellatie. Maar om nog even terug te komen op het OWM-project: in december zullen we ongetwijfeld een trots gevoel krijgen als we opleveren. Een mooi kantoorpand met een passende uitstraling en dat in eigen dorp op een steenworp afstand van onze eigen vestiging. Dat is toch prachtig?” Egbert-Jan Rots: “Onze werkvoorraad is überhaupt nog nooit zo goed gevuld geweest als nu.” Bouwen in het Oosten 25

////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Gerard van Leeuwen / Foto’s: Rinke ter Haar Architectuur OWM is uitdagende ontwerpopgave Een kantoor met een vriendelijke, gastvrije, harmonieuze en degelijke uitstraling. 26 Bouwen in het Oosten OWM Achterhoek Aalten Het ontwerp van het nieuwe bedrijfspand van de Onderlinge Waarborg Maatschappij Achterhoek in het centrum van Aalten is van de hand van architect Rinke ter Haar. Hij ontwierp dit in nauwe samenwerking met collega Gerrit Jan ter Horst. Het reken- en tekenwerk is verzorgd door Buro IBOC (Buro voor Integraal Ontwerp en Constructie), een collectief initiatief van beide architecten en twee constructeurs, waaraan een zestal constructeurs/tekenaars verbonden zijn. De rolverdeling in dit project was dat Ter Haar tekende voor het ontwerp en dat Ter Horst een en ander in 3D visualiseerde. We gaan terug naar de prilste planvorming. “Die was al in 2008”, vertelt Rinke ter Haar. “Na een aantal omzwervingen in den lande bij verschillende bureaus, ben ik in Aalten als zelfstandig architect aan het werk gegaan. Ik werd door ouddirecteur van woningcorporatie De Woonplaats Jan Klooster attent gemaakt op het feit dat OWM op zoek was naar een nieuwe huisvesting. Ik heb toen gesproken met OWM, enkele suggesties gedaan en zelfs een voorontwerp gemaakt. Het kwam er echter niet van en vervolgens kregen we te maken met de financiële crisis. Daarna zijn er nog met enige regelmaat contacten geweest en heb ik ook proactief mogelijkheden aangegeven, zoals het oude Aldipand. Ook het voormalige politiebureau hebben we als optie bekeken. Een daarvan sneuvelde bij de gemeente, de andere locatie werd net voor de neus van OWM weggekocht. Vorig jaar werd het duidelijk dat er groen licht kwam voor de huidige bouwlocatie aan de Industrieweg. De oude villa van de familie Te Paske naast de oude houthandel werd gekocht en die is vervolgens gesloopt. We zijn toen benaderd door OWM en zijn in gesprek gegaan met de gemeente Aalten om te zien wat er mogelijk was in het kader van de nieuwbouw. Toen die criteria duidelijk werden zijn we na een grondige voorstudie tot een ontwerp gekomen dat goed in de smaak viel bij de opdrachtgever. De wens was om een degelijk, Rinke ter Haar: “Vorig jaar werd het duidelijk dat er groen licht kwam voor de huidige bouwlocatie aan de Industrieweg.” robuust en gastvrij kantoor te bouwen. Een traditioneel gemetseld gebouw. Dit bleek financieel niet haalbaar en noopte tot een andere bouwmethodiek die echter het karakter en de uitstraling niet mocht aantasten. Het bouwteam kwam uit op een lichtere bouwvorm met de toepassing van een staalconstructie en losse hsb gevelelementen. Bouwen in het Oosten 27

28 Bouwen in het Oosten OWM Achterhoek Aalten Voor OWM was de uitstraling van het nieuwe kantoorpand erg belangrijk. De kernwaarden waren vriendelijk, gastvrij, harmonieus en degelijk. Rechts van de locatie staan de gebouwen van Beele, gekenmerkt door een sterke horizontale geleding. Ook hadden we te maken met een kruising, waar het ontwerp op “reageren” moet. In het ontwerp wordt de horizontaliteit van Beele als het ware overgenomen en wordt beëindigd door een soort van “rond stootblok” dat georiënteerd is op de kruising. De ronde gevel is ook direct het meest complexe deel van het ontwerp. Ik vond het belangrijk om het kantoor af te ronden om zo het pand een vriendelijke en toegankelijke uitstraling te geven. Een andere complicerende factor bleek het creëren van voldoende parkeerplekken. Het gevolg van deze parkeereis is, dat we over de parkeerplekken heen moeten bouwen. En zo was het een uitdagende ontwerpopgave: een ruim kantoor, op een krap en tapstoelopend perceel, op een zichtlocatie. En dat in een tijd dat bouwkosten hard stijgen. In het bouwteam is er gezocht naar een goede balans tussen esthetiek, functionaliteit, stevigheid en betaalbaarheid. Mijns inziens is het gelukt om in samenspraak tot een goede consensus te komen.” Afwachtend Rinke ter Haar heeft ambivalente gevoelens over de ontwikkelingen in de markt. “Vooropgesteld, we hebben het erg druk. Er worden nog steeds veel plannen gemaakt, onder andere omdat er bepaalde ontwikkelingen niet meer gehinderd worden door Den Haag. Het splitsen van boerderijen is bijvoorbeeld een actueel item. Ook is afstand gedaan van de krimpgedachte in de rurale gebieden en is er weer iets meer mogelijk. Anderzijds merken we ook dat de particulier iets afwachtender is als gevolg van de oorlog in Oekraïne en de energieproblematiek waarvan niemand weet hoe de ontwikkelingen zullen zijn. We zijn echter positief gestemd.” Rinke ter Haar: “Een ruim kantoor, op een krap en tapstoelopend perceel, op een zichtlocatie.” Bouwen in het Oosten 29 Pand met een vriendelijke en toegankelijke uitstraling...

Onze klanten en vaklieden Bij Haldu Groep staat de klant op één. Uiteraard! Maar misschien nóg wel meer aandacht geven we aan onze trouwe vaklieden. Ongeacht of deze nu uit Nederland komen of uit het buitenland. Die aandacht voor onze vakmensen komt niet alleen henzelf ten goede, maar al snel ook onze klanten. Dus, in feite staan onze klanten en vaklieden sámen op 1! Ik leg het u graag uit. Het fundament onder onze bouwambities? Arbeidsmigranten. Onze recruiters kiezen voor hen de allerbeste vaklieden uit, zorgen dat zij 100% voorbereid op het project komen én houden voortdurend de vinger aan de pols. Onze accountmanagers en onze buitendienst zijn nauw betrokken bij onze vakkrachten. Door hun regelmatige bezoeken weten zij precies wat onze vaklieden wel en niet kunnen. Zij gaan persoonlijk langs op uw projecten en checken frequent of alles op rolletjes loopt. Hebben we een vakman niet helemaal passend naar uw zin geplaatst? Dan organiseren we snel een succesvolle vervanging. Ook gaan we regelmatig met directies van klanten rond de tafel. Vanuit bijvoorbeeld raamovereenkomsten evalueren we meestal jaarlijks de samenwerking op strategisch niveau. Snel schakelen? Of strategisch opereren? Haldu Groep kan het beide. We merken dat de krapte op de arbeidsmarkt in die gesprekken steeds hoger op de agenda staat. Bent u een bestaande klant van Haldu Groep? Of een gloednieuwe klant (we krijgen met hoge regelmaat nieuwe klanten binnen), dan is mijn advies om uw projectaanvragen voor vaklieden zo vroeg mogelijk bij ons neer te leggen. Des te beter voorbereid start u met de juiste aantallen vakmensen mét de juiste kwaliteiten op uw project. Natuurlijk, ook ad hoc staat Haldu Groep bekend om haar flexibiliteit, maar ook in strategische samenwerkingen met meer lange termijn visie komen we beter tot ons recht. Elke vakman kennen we van haver tot gort Soms denken mensen dat ons grote arsenaal vakmensen één grote massa is van handjes. Ik vertel u graag het andere verhaal. We kennen elke vakman van haver tot gort. We weten zijn specialisme, gevoel voor vakwerk en ook de teamspirit vanuit de persoon. Bijvoorbeeld timmeren lijkt aan de buitenkant misschien één vakgebied, maar Haldu Groep weet als geen ander na tientallen jaren dat je allerlei soorten timmermannen hebt. De één werkt van nature wat ruwer en maakt graag meters. Terwijl zijn collega meer de man is van de details en minder productie maakt. Beide vakmannen zijn in onze ogen even goed en evenveel waard. Wel kijken we heel goed wie perfect op welk werk past. Qua vakmanschap, maar ook als persoon. De ene vakman leeft op in teams terwijl de andere vakman liever als solist aan het werk gaat. Ook die karaktereigenschappen Column staan sámen op 1! nemen we mee in onze toewijzing op uw projecten. De winst van weinig wissels De winst van die specifieke aanpak van Haldu? Weinig wissels van vakmensen tijdens uw project. Neem onze grootschalige inzet op het megaproject voor de nieuwe sluis in Terneuzen. Juist door die stevige selectie van de juiste vaklieden aan de voorkant hebben we in dit langlopende project, met heel veel vaklieden van Haldu Groep daarop, in het prille begin slechts twee vakmensen hoeven wisselen. Niet omdat ze slecht waren, maar omdat zij op een ander project nóg beter uit de verf kwamen. De winst van weinig wissels tijdens een project is voor onze klanten: minder gedoe, minder verlies van tijd en geld en dus een betere continuïteit van het project zelf. Toename van cowboys Tot slot: door de krapte op de arbeidsmarkt, ook in de bouw en techniek, zie ik weer een aloud mechanisme dat om de zoveel jaren in de uitzendmarkt opduikt: de lonen stijgen en dit trekt, zoals mijn voorganger Caspar Jansen het zo treffend zei, cowboys aan. We zien momenteel het gehalte gelukszoekers stijgen. Ze doen zich voor als vakman met een in elkaar geknutseld cv, maar onze door de wol geverfde recruiters, accountmanagers en jobcoaches leiden zij niet om de tuin. Ook al is de druk om nieuwe vakmensen te leveren nog zó groot: we verlagen onze kwaliteitseisen nooit en te nimmer. Met Haldu Groep gaat het momenteel omzet-technisch heel goed. We plukken de vruchten van nooit water bij de wijn doen en altijd een stap meer zetten dan verwacht. Daarom noem ik ook graag onze kantoormedewerkers, jobcoaches, recruiters en accountmanagers. Ook zij staan naast onze klanten en vakmensen op…1! Danny van Hal

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Gerard van Leeuwen / Foto's: Thijs Bongers Bouw Project manager Rob Nengerman van UT: “Niets staat een oplevering gebouw in de weg” Rob Nengerman: “Langezijds wordt het visitekaartje van de UT.” UT Langezijds Enschede succesvolle Langezijds op UT 33

34 Bouwen in het Oosten UT Langezijds Enschede Vorig jaar september besteedde Bouwen in het Oosten ruime aandacht aan de revitalisatie van gebouw Langezijds op de campus van de UT in Enschede. Destijds was het sloopwerk grotendeels achter de rug en bevond men zich in de laatste fase van het betonwerk. Sinds deze tijd is er veel gebeurd. In de bouwsector in zijn algemeenheid, maar ook op de bouwplaats. Bouw Project Manager Rob Nengerman van de UT stelde bijna een jaar geleden dat de studenten en medewerkers van de faculteit geo-informatiewetenschappen en aardobservatie, naar schatting zevenhonderd in getal, een prima leer- en werkklimaat mogen verwachten van het nieuwe onderkomen. En die stelling staat nog immer fier overeind. Prima leer- en werkklimaat van het nieuwe onderkomen. Bouwen in het Oosten 35

UT Langezijds Enschede Het laatste jaar is er veel gebeurd in de bouw. Prijsstijgingen, personeelskrapte, leveringsproblemen en een explosie van de energiekosten hebben geleid tot de nodige spanningen. Ook het project Langezijds ontkwam niet aan enkele van deze ontwikkelingen. Rob Nengerman: “De eerste hobbel die we tegenkwamen betrof het dak. Toen alles gestript was zagen we toch enkele mindere plekken en was er hier en daar betonrot zichtbaar. We hebben toen met het bouwteam de nodige tests uitgevoerd en ik kan niet anders zeggen dat de platen deze glansrijk hebben doorstaan...” Rob Nengerman: “Ik kan niet anders zeggen dat de dakplaten deze tests glansrijk hebben doorstaan.”

38 Bouwen in het Oosten UT Langezijds Enschede Rob Nengerman: “Ook waren er gedurende het project nog wat issues met de vloeren. Dit leverde een vertraging op. Qua leveringsbetrouwbaarheid ontstonden ook de eerste haarscheurtjes en die hebben er onder meer toe geleid dat het bouwteam slim met de planning moet omgaan. Planningstechnisch werken we met zogenaamde “treintjes”. Als er dan in het begin een vertraging ontstaat dan werkt dat door verderop in de keten. Echt spannend was het moment vanaf we winden waterdicht waren. Daar hing namelijk veel mee samen. Zeker voor de vloeren en de installatietechniek.” Rob Nengerman: “Qua leveringsbetrouwbaarheid ontstonden de eerste haarscheurtjes waardoor het bouwteam slim met de planning moet omgaan.” Bouwen in het Oosten 39

40 Bouwen in het Oosten UT Langezijds Enschede Rob Nengerman: “In februari was het een feit en konden we de planning goed oppakken. De vliesgevel zat er net op tijd voor en zodoende konden de andere betrokken bedrijven ook door. Maar hier en daar merk je wel dat niet alles op tijd geleverd wordt. Het blijft een continu punt van aandacht. De ene keer is het een onderdeel van een verdeelkast, de andere keer wordt je geconfronteerd met transportschade aan een trafo. Op dit moment van schrijven verloopt de afbouw voorspoedig. Onder andere de binnenkozijnen en binnenwanden worden nu geplaatst en ook de aanleg van de computervloeren is nu in volle gang. Het plan is om in oktober bouwkundig op te leveren en voor de kerst installatietechnisch af te ronden waarna de inhuizing begin 2023 kan plaatsvinden.” Rob Nengerman: “Hier en daar merk je wel dat niet alles op tijd geleverd wordt. Het blijft een continu punt van aandacht.” Bouwen in het Oosten 41

Vakpioniers op het gebied van beton en mortels Met 9 betoncentrales in Noord en Oost Nederland lopen wij als vakpioniers voortdurend voorop bij ontwikkelingen, of het nu gaat om producten, toepassingen of maatschappelijke thema’s. Al onze locaties zijn CSC goud gecertificeerd! Kanaalstraat 20, 7550 AM Hengelo (O) Tel.: 074 - 249 33 33 e-mail: info@betoncentrale.nl www.betoncentrale.nl 42 Bouwen in het Oosten UT Langezijds Enschede Sinds het laatste gesprek in september 2021 zijn de prijzen als gevolg van mondiale ontwikkelingen explosief gestegen. De betrokken uitvoerende partijen zijn uiteraard ook geconfronteerd met de gevolgen. Rob Nengerman beaamt dit: “De grondstoffen en de energiekosten zijn bijvoorbeeld extreem gestegen. Leveranciers en onderaannemers hebben hierover aan de bel getrokken. Gebouw Langezijds herbergt een grote diversiteit aan bouwmaterialen. Staal, hout, aluminium, glas, isolatiemateriaal, noem maar op. Als UT zijn we druk bezig goede afspraken te maken met de bedrijven. Intern hebben we eveneens veel overleg gehad over de vraag hoe hiermee om te gaan. Dat we mee moeten denken met de uitvoerende partners staat wel vast. Daar ontkomen we niet aan. De mate erin zal maatwerk moeten zijn. We lopen beslist niet voor onze verantwoordelijkheid weg. Het zijn extreme situaties waarin we beland zijn. Maar, zonder op de details in te willen gaan, we komen eruit. Wat ons als opdrachtgever betreft staat niets een succesvolle oplevering in het vierde kwartaal in de weg. Langezijds wordt het visitekaartje van de UT. Die doelstelling blijft ongewijzigd.” Rob Nengerman: “Langezijds wordt het visitekaartje van de UT. Die doelstelling blijft ongewijzigd.” Bouwen in het Oosten 43

Wees nieuwsgierig en open minded Samenmeester laat mensen in de bouw & infrasector anders kijken naar hun vraagstuk op het gebied van HR, kwaliteit, beleid en vitaliteit. Samenmeester benadert duurzaamheid vanuit een ander perspectief en heeft een bredere kijk en unieke aanpak door een vrouwelijke touch. Inge Meester I inge@samenmeester.nl I 06 5580 4721 www.samenmeester.nl Vestigingen in: Almelo - Apeldoorn - Denekamp - Fleringen - Hardenberg - Heeten - Hengelo - Raalte - Zwolle - Rheine (D) 44 Bouwen in het Oosten

46 Bouwen in het Oosten Pioneering ///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Stichting Pioneering / Fotografie: Stichting Pioneering Samen aan de slag In Pioneering initiatieven en werkplaatsen Al bijna 15 jaar is Pioneering het platform voor innovatie in de bouw en infra. Ondernemers, overheden, onderzoekers en het onderwijs vinden elkaar in werkplaatsen om kennis te delen, te experimenteren en samen te innoveren. Kennissessie Vele technische innovaties en procesinnovaties De bouwcrisis van 2008 was de aanleiding voor de oprichting van de stichting. De overheid nam het initiatief uit zorg voor de bouw- en infrabranche in Twente, die een belangrijke economische motor is. Men ging samen aan de slag om door deze moeilijke tijd heen te komen en te proberen van de nood een deugd maken. Dat lukte. Er werd veel tijd gestopt in de verschillende werkplaatsen. Vele technische innovaties en procesinnovaties vonden een weg naar dagelijks gebruik. Werkplaatsen Vandaag de dag ziet de wereld er heel anders uit. Veel van onze deelnemende Pioniers moeten in de overvolle agenda’s tijd vrijmaken om even aan de waan van de dag te ontsnappen en aan de slag te gaan met de Bouwen in het Oosten 47

Men ging samen aan de slag om door deze moeilijke tijd heen te komen. En dat lukte. uitdagingen van morgen. De werkplaatsen zijn gebleven, maar hebben anders dan 15 jaar geleden, titels als ‘Circulaire Infra’, ‘Circulaire bouw’, ‘Water & Klimaat’ en ‘Talent in de bouw’. Onze werkplaatscoördinatoren zijn stuk voor stuk experts binnen hun vakgebied en kennen de vragen en behoeften van het werkveld. Zij zorgen ervoor dat we met grote regelmaat kennissessies organiseren (op de website van Pioneering vindt u de actuele agenda). Hierin wordt ingegaan op een specifiek vraagstuk, een bijdrage geleverd aan een project of een verkregen subsidie en last but not least worden nieuwe onderwerpen, vraagstukken en oplossingen verkent. Samen aan de slag Een groot voordeel van Pioneering is haar onafhankelijke positie. Deze biedt ruimte aan partijen uit het werkveld om samen te experimenteren, zonder dat aanbesteden of concurrentie daarbij een rol speelt. Echt uit de waan van de dag. Niet alleen onze experts dragen onderwerpen aan, we bieden ruimschoots de mogelijkheid aan de deelnemers van Pioneering om zelf het initiatief te nemen voor een bijeenkomst of project. Samen met onze experts en het programmabureau kijken we naar de best passende vorm voor de invulling van het idee of vraagstuk om vervolgens samen aan de slag te gaan. Een belangrijk uitgangspunt is dat er altijd minimaal twee van de vier O’s (Ondernemers, Werkbezoek Hodes Huisvesting Overheden, Onderzoekers en Onderwijs) vertegenwoordigd zijn en de opgedane kennis of ervaring (grotendeels) gedeeld kan worden. Jaarevent 2022 Netwerk Het onderling vertrouwen dat nodig is om samen aan de slag te gaan ontstaat niet vanzelf. Onze geschiedenis leert dat als partijen elkaar eenmaal gevonden hebben en gezamenlijk resultaat hebben geboekt, dit vaak leidt tot nieuwe samenwerkingen. Om die eerste stappen te zetten organiseren we de Pioneering Cafés waarin kennis gemaakt kan worden met wat er in de werkplaatsen speelt en waar tijd is om te netwerken. In dat kader is ons Jaarevent het ultieme 48 Bouwen in het Oosten Pioneering Community of Practice (CoP) Bijeenkomst Onze geschiedenis leert dat als partijen elkaar eenmaal gevonden hebben en gezamenlijk resultaat hebben geboekt, dit vaak leidt tot nieuwe samenwerkingen. hoogtepunt met uitdagende sprekers en veel tijd om te netwerken. Afgelopen donderdag 19 mei kwamen ruim 150 Pioniers bij elkaar. Een sfeerimpressie van het Jaarevent en de presentaties vindt u op de website van Pioneering. Scan de QR-code of ga naar Pioneering.nl. Blijf up to date Op de Pioneering website informeren we onze deelnemers en andere geïnteresseerden zo actueel mogelijk. Daarnaast maakt Pioneering volop gebruik van Twitter (@stpioneering) en LinkedIn (Stichting Pioneering) om u te attenderen op nieuws uit de sector en komende bijeenkomsten. In de nieuwsbrief geven we maandelijks een samenvatting van wat er in de werkplaatsen speelt en kijken we vooruit naar komende activiteiten. Naast de algemene nieuwsbrief verschijnen er ook themanummers voor specifieke projecten. //////////////////////////////////////////////////////// Pionier worden Bent u geïnteresseerd om zelf aan de slag te gaan als Pionier? Neem dan contact met ons op of meldt u direct aan als deelnemer. Dan word er samen met u kijken hoe u een actieve Pionier kunt worden. Stichting Pioneering Lonnekerspoorlaan 114a I 7523 AN Enschede info@pioneering.nl I 088 - 112 50 00 www.pioneering.nl Bouwen in het Oosten 49

50 Bouwen in het Oosten Algemeen Domijn kiest voor De Groot Vroomshoop bij bouw wooncommunity Ervaren en innovatieve bouwpartner voor de bouw van het sluitstuk van de Performance Factory Op 7 juni ondertekenden Domijn en De Groot Vroomshoop het contract voor de bouw van 185 appartementen en 17 woon-werkstudio’s op de Performance Factory in het centrum van Enschede. De bouw start aan het einde van het jaar. Een bijzonder project omdat het gebouw vooroploopt op het gebied van duurzaamheid. En het een unieke plek en woonomgeving in Enschede biedt voor starters op de woningmarkt. Twee vliegen in één klap. (Artist impression: pr8 architecten)

Bouwen in het Oosten voor alle professionals in de bouw Is Overijssel zakelijk interessant voor uw bedrijf? Wilt u Bouwen in het Oosten kosteloos ontvangen? Meldt u zich dan aan via onze website www.bouweninhetoosten.nl >> contact Of stuur een mail naar info@bouweninhetoosten.nl Bouwen in het Oosten werd in 1992 als titel geïntroduceerd en heeft inmiddels een toonaangevende positie in de Overijsselse bouwen installatiewereld veroverd. www.bouweninhetoosten.nl redactie@bouweninhetoosten.nl Algemeen Duurzaamheid is voor Domijn een belangrijke pijler in het project De Groot Vroomshoop bouwt sinds 1927 al met hout en introduceerde prefab bouw in serie. In dit project werkt De Groot Vroomshoop daarnaast samen met Goossen Te Pas. “We hebben elkaar gevonden in onze gezamenlijke visie op dit duurzame bouwproject”, aldus Sophie Oosterbroek, ontwikkelmanager bij Domijn. “Bij het uitwerken van de plannen wilde Domijn zoveel mogelijk duurzame en herbruikbare materialen gebruiken. Zo bouwen we de appartementen straks op uit massief houten modules die in de productielocatie in Enschede worden gemaakt. Dit zorgt niet alleen voor een relatief snelle bouw. Maar het is ook een veel minder vervuilende grondstof. Ook op het vlak van logistiek is modulebouw veel duurzamer. Er hoeven bijvoorbeeld veel minder busjes en vrachtwagens naar de bouwplaats te rijden. En omdat de productielocatie op nog geen 6 kilometer van de bouwplaats staat, is de rit van de vrachtwagen die de prefab delen en houten modules vervoert maar heel kort. En ook dat draagt bij aan duurzaam bouwen.” Tot slot worden er duurzame gevelpanelen gebruikt, die heel efficiënt geproduceerd worden en ook geschikt zijn voor hergebruik. Verbinding tussen het voormalige fabrieksterrein en het stadscentrum Het appartementengebouw is het sluitstuk van de Performance Factory op een markante locatie in hartje Enschede. De appartementen en woon-werkstudio’s zijn voor afstudeerders en starters op de woningmarkt. Waarbij in het gebouw nadrukkelijk de koppeling wordt gelegd tussen wonen, werken, ontmoeten en talentontwikkeling. De begane grond is bestemd voor commerciële en maatschappelijke partijen, die een aanvulling zijn voor de Performance Factory en de wooncommunity. Dat maakt de doorloop vanuit de stad naar de Performance Factory nog aantrekkelijker voor publiek. Ontwikkeling past perfect in woonvisie gemeente In de woonvisie van gemeente Enschede staat dat het aantrekken en vooral behouden van getalenteerde studenten en starters op de arbeidsmarkt de grootste opgave van Enschede en de regio is. Op dit moment zijn er niet voldoende appartementen voor deze doelgroepen in de stad. Met de ontwikkeling van de wooncommunity speelt Domijn hier op in. Gemeente Enschede juicht het plan toe en is een belangrijke partner. //////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Start van de bouw aan het einde van het jaar Op de voormalige parkeerplaats zijn in de afgelopen periode diverse (bodem)onderzoeken gedaan. En op dit moment zijn de voorbereidende grondwerkzaamheden nog in volle gang. Naar verwachting start aan het eind van dit jaar de bouw. En wordt de wooncommunity begin 2024 opgeleverd. Bouwen in het Oosten 53

Vraag en aanbod VACATURE Ben je bijna of onlangs afgestudeerd in het Nederlands Recht en wil je je verder verdiepen in de praktijk? Wij hebben bij KienhuisHoving advocaten en notarissen een mooie startersfunctie als juridisch medewerker in het bouw- en aanbestedingsrecht. Wanneer het van beide kanten goed voldoet, kun je je verder ontwikkelen als advocaat-stagiair. Dat vraagt om hard werken, maar we vinden een goede balans tussen werk en ontspanning ook heel belangrijk. Dus misschien zien we jou binnenkort wel in onze eigen bruine kroeg ‘Bouke’s Corner’, tijdens één van onze borrels (als het weer kan en mag). Meer informatie vind je op onze website of je neemt contact op met mijn collega Marianne ten Feld-Sprik, advocaat bouw- en aanbestedingsrecht (marianne.tenfeld@kienhuishoving.nl). 54 Bouwen in het Oosten Aveco de Bondt Vraag en aanbod VACATURE: Mechanisch Onderhoudsmonteur Werk jij graag buiten, aan en met zwaar materieel? Bij de Betoncentrale Twenthe zijn we op zoek naar een mechanisch onderhoudsmonteur om onze technische dienst te versterken. In deze functie ben je verantwoordelijk voor het oplossingen van voorkomende storingen bij verschillende productielocaties in het Noorden en Oosten van het land, met als standplaats Hengelo. Wat ga je doen? Onderhoud aan de mechanische onderdelen van centrales en overslagkranen. Zelfstandig technische storingen oplossen aan onze productiemiddelen. Uitvoeren van groot onderhoud en aanpassingen. Werkzaamheden in de werkplaats en op de productie locaties. Voorraad beheer en werkvoorbereiding. Werken met Onderhoud Management Software. Verantwoordelijk voor orde en netheid in magazijn en werkplaats. Wij vragen Je hebt een basisopleiding Metaal (MBO) met ervaring. Je hebt kennis van metaal bewerkingen en constructie bankwerken. Je kunt technische tekeningen lezen, beoordelen en uitvoeren. Je weet hoe je veilig moet werken, je bent serieus. Spreekt deze functie je aan en wil je meer weten? Neem contact op met Erik-Jan Vos, hoofd technische dienst Mobiel: 06 237 562 30 of e-mail: e.j.vos@betoncentrale.nl Bekijk de complete vacature op: www.betoncentrale.nl/twenthe/vacatures. Informatie over het plaatsen van een vacature: Neem contact op met Digna Schoonen: Telefoon: 06-442 099 10 Mail: digna@bouweninhetoosten.nl Bouwen in het Oosten 55

30e Jaargang • no. 4 • mei 2022 04 ’t Leemer Oldenzaal in de steigers volgens de nieuwe Wet Kwaliteitsborging KOB opleiding Bouwmanagement stoomt vakmensen klaar voor alle bouwfacetten Prominente rol Hemink Groep in verduurzamingsproject Vaassen Pagina 06 Levensloopbestendige woningen Het Hoikinck op historische grond in Weerselo

Inhouds opgave 04 22 06 15 30 05 Voorwoord: “Techniek Nederland trekt wederom aan de bel” 06 13 Nieuwbouwproject Het Hoikinck in Weerselo Duurzaam en levensloopbestendig wonen op historische grond Column KienhuisHoving: “Leegstandbeheer bij herontwikkeling” 15 22 Woningbouwproject ’t Leemer in Oldenzaal ’t Leemer Oldenzaal in de steigers volgens de nieuwe Wet Kwaliteitsborging KOB opleiding Bouwmanagement stoomt vakmensen klaar voor alle bouwfacetten 28 Column Danny van Hal: “Arbeidsinspectie is heel nuttig” 30 34 39 43 45 Verduurzamingsproject Triada in Vaassen Zeven labelstappen in een keer in Vaassen Uitgekiende planning basis van succesvol verloop renovatieproject Vaassen Triada omarmt toegangscontrole en servicegerichtheid OTD DeWALT afbouwgereedschappen nu voor het eerst verkrijgbaar op Nederlandse markt Spraakmakende vernieuwingen in opleidingen Bouwmensen Bouwen in het Oosten 03

4 Bouwen in het Oosten Voorwoord Voorwoord Door: Gerard van Leeuwen Techniek Nederland trekt wederom aan de bel Techniek Nederland heeft voor de zoveelste keer aan de bel getrokken over de dalende instroom in het techniekonderwijs. Op 4 mei, een datum die voor altijd verbonden is aan rampspoed en hopelijk niet symbolisch is voor het plan, lanceerde de belangenvereniging van Doekle Terpstra een heus 10-punten plan om nieuwe afspraken te maken om aan deze structurele problematiek het hoofd te bieden. TN meldt onder andere dat er in het jaar 2016-2017 53.743 leerlingen kozen voor een natuurprofiel en dat dit aantal dit jaar is gedaald tot 47.342. Een daling van pakweg 6500 studenten. Terpstra merkte daarbij fijntjes op dat het “nu écht tijd is voor daden.” Een geluid dat ik al jaren hoor vanaf de Korenmolenlaan in Woerden. Je kunt je afvragen of men in Den Haag nog schrikt van dergelijke stellingnames. Dat neemt niet weg dat het 10-stappen plan enkele nuttige aanknopingspunten biedt. Daarnaast getuigt het plan van realiteitszin. Het spreekt namelijk niet eenzijdig de overheid aan maar ook de eigen leden worden opgeroepen meer actie te ondernemen. Sommige aspecten worden druppelsgewijs al toegepast, zoals het bij elkaar brengen van leren en innoveren en het meer scheppen van mogelijkheden om werknemers in de techniek in te zetten als hybride docent. Ik ben ervan overtuigd dat het samen werken en samen leren met iemand van de werkvloer een tot nu toe onderschat motiverende werking zal blijken te hebben. Het invoeren van extra financiële prikkels, zoals een bonus bij het behalen van een diploma of het geven van financiële ondersteuning aan de zogenaamde zij-instromers kan ook zijn nut hebben, maar zal zonder meer stuiten op politiek gekonkel en dus niet op korte termijn realiseerbaar zijn, terwijl de nood acuut en hoog is. Het introduceren van techniek op de basisschool is eveneens in theorie een goed idee, maar het klimaat lijkt er niet rijp voor. Het primair onderwijs wordt overspoeld met dergelijke thema’s Zelf ben ik onlangs met mijn kleindochter naar een boerderij geweest en raakten diverse leerlingen in de ban van de melkrobot, al valt het natuurlijk niet te voorspellen of dit leidt tot een technische of agrarische opleiding. Wat ik ermee wil zeggen dat leerlingen al vroeg overprikkeld worden met allerlei thema’s. Op haar beurt heeft dat weer geleid tot een uitspraak dat de leerlingen eerst maar weer eens moeten leren rekenen, schrijven en lezen. Toch kan de noodkreet niet genegeerd worden, want anders loopt niet alleen de sector vast maar zullen ook tal van goede voornemens niet geconcretiseerd worden. Kortom: een goed plan met hier en daar wat theoretische onhaalbaarheden. Gerard Op de cover Darinka Dieperink (BijOnt) en Rob ten Heggeler (Bouwbedrijf Gebr. Ten Heggeler BV) voor Het Hoikinck In Weersleo. Colofon Bouwen in het Oosten ISSN: 1385-7185 Uitgever: Bouwen in de regio v.o.f. Postadres: Postbus 204, 8600 AE, Sneek Bezoekadres: Graaf Adolfstraat 36d, Sneek Tel.: (0515) 429 429 Web: www.bouweninhetoosten.nl E-mail: redactie@bouweninhetoosten.nl Redactie: Gerard van Leeuwen en Jolanda Groothuis Eindredactie: Joeri van Leeuwen Fotografie: Wim van ‘t Hoff (Eyemagic) Accountmanagement: Digna Schoonen (06 - 442 099 10) Erik Kuipers (06 - 196 859 76) en Rob van Luit (06 - 184 483 55) Vormgeving & opmaak: Nanno van Leeuwen Druk: Scholma Druk, Bedum Verspreiding: Post.nl Bouwen in het Oosten 05

////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Jolanda Groothuis / Fotografie: Wim van ‘t Hoff (Eyemagic) Nieuwbouwplan Het Hoikinck in Weerselo; Duurzaam en levensloopbestendig wonen op historische grond Een landelijke uitstraling en op traditionele manier gebouwd. 06 Het Hoikinck Weerselo In de kern van Weerselo waar voorheen de voormalige huishoudschool Het Hoikinck was gevestigd, realiseert Bouwbedrijf Gebr. ten Heggeler B.V. uit Hengevelde momenteel tien levensloopbestendige woningen. Vastgoedontwikkelaar BijOnt uit Enschede zag fiducie in de locatie en ging goed onderbouwd te werk. Een aantrekkelijk inrichtingsplan, geheel passend bij de hoogwaardige uitstraling van de woningen, voerden daarbij de boventoon. Zij werd door de gemeente Dinkelland als beste beoordeeld uit de zeven inschrijvingen. Momenteel wordt er met man en macht gewerkt aan de afbouwfase. Bouwen in het Oosten 07

Woning- & utiliteitsbouw Renovatie & restauratie Interieur & verbouw Bouwbegeleiding Alexander Gathier Architectuurstudio Rigtersbleek-Zandvoort 10 7521 BE Enschede Telefoon 085 – 489 4805 Website www.agathier.nl Al jaren een begrip in Oost-Nederland Dreijerink Dakbedekkingen V.O.F. Oude Deldensestraat 3 7478 PL Diepenheim Telefoon: 0545 - 29 53 90 Fax: 0545 - 29 56 05 Mobiel: 06 - 508 837 95 E-mail: ronald@dreijerink.nl www.dreijerink.nl 08 Bouwen in het Oosten Bouwen in het Oosten Bezoek de website Het Hoikinck Weerselo Darinka Dieperink van BijOnt – Bijzonder Ontwikkelen en Marcel en Rob ten Heggeler van het gelijknamige bouwbedrijf vonden elkaar al gauw toen de plannen in Weerselo concrete vormen gingen aannemen. Sinds 2003 onderhouden beide partijen een duurzame relatie. Zij weten nauwgezet van elkaar of een op handen zijnde project dusdanig goed past om deze samen aan te gaan. Darinka: “Dat was bij Het Hoikinck zeker het geval. Bouwbedrijf Gebr. ten Heggeler B.V. is een degelijke, traditionele bouwer waar, in onze optiek, dit project uitstekend bij zou aansluiten. Bovendien hebben we door de jaren heen een vertrouwensband opgebouwd. Dit wil niet zeggen dat we direct op de blauwe ogen deze opdracht uit handen gaven, maar we hebben het niet aanbesteed. Op basis van een open begroting, een strenge studie van het plan en eerlijke prijzen kwamen we er samen uit. Bovendien is Ten Heggeler een BouwGarant-aannemer, dat is voor mij en mijn compagnon Ard Pierik een vereiste.” Goed doordacht plan Het pand van de voormalige huishoudschool stond sinds 2017 leeg. Aangezien het niet meer geschikt was voor een vervolgfunctie kwam de locatie vrij voor herontwikkeling. Het object werd met de grond gelijk gemaakt, het gebroken puin werd hergebruikt voor de verharding. Vervolgens nam het goed doordachte inrichtingsplan, mede mogelijk gemaakt door B4O landschapsarchitectuur en Noordink Tuinontwerp, vorm aan. Rob ten Heggeler zegt zich goed te kunnen vinden in deze ontwikkeling: “Zeker voor de bewoners van Weerselo is het een prachtige kans om in hun vertrouwde omgeving een levensloopbestendige woning te betrekken. Bovendien worden deze woningen gebouwd volgens Bouwen in het Oosten 09 Een uitermate duurzaam en toekomstgericht project....

B&Z-BOUWTECHNIEK MEER DAN CONSTRUCTIES ALLEEN B&Z BOUWTECHNIEK KERVELPLEIN 33, 7676 DA WESTERHAAR I TEL: 0546 - 566701 PAXTONSTRAAT 3M, 8013 RP ZWOLLE I TEL: 038 - 4239295 WWW.BZ-BOUWTECHNIEK.NL 10 Bouwen in het Oosten Bouwen in het Oosten Het Hoikinck Weerselo de huidige norm; gasloos, dus all-electric met als gevolg dat ze volledig toekomstgericht zijn. Noemenswaardig in deze is dat de luchtwarmtepompen binnenshuis worden geïnstalleerd, zonder buitenunit, waardoor geen geluidshinder ontstaat. De woningen zijn zo ingedeeld dat de toekomstige bewoners op de begane grond kunnen wonen, met een ruime slaap- en badkamer. Het gehele plan past prima in de bedrijfsfilosofie van Ten Heggeler. De huizen krijgen een landelijke uitstraling en worden op een traditionele manier gebouwd. Tegelijkertijd zijn deze modern en voldoen ze aan alle eisen van duurzaamheid, isolatie en ventilatie. De degelijke kwaliteit valt af te zien aan de toegepaste materialen; de steenkeuze, zinken goten en hemelwaterafvoeren, kozijndetails en dakoverstekken. Tijdens de bouwwerkzaamheden scheiden wij, in het kader van duurzaamheid, het afval met de nodige precisie.” Klimaatadaptief plan Naast de hoogwaardige uitstraling van de woningen, speelt volgens Darinka Dieperink tevens de natuur en het omliggende groen een bepalende rol: “Wij streefden naar een groen, klimaatadaptief plan op Het Hoikinck. Dat hebben we goed ingepast en was voor de gemeente Dinkelland één van de doorslaggevende factoren. Voor de terreininrichting zal de ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// BijOnt; een middelgrote vastgoedontwikkelaar in Enschede BijOnt staat erom bekend dat zij haar projecten met zorg selecteert en zich inzet voor elke stap in het dikwijls intensieve proces. Daarbij wordt gebruik gemaakt van de jarenlange ervaring met bouwbedrijven, gemeentes en technische specialisten. Darinka Dieperink: “Projectontwikkeling strekt zich uit van kleinschalige woningbouwplannen tot en met duurzame gebiedsontwikkeling of omvangrijke herstructurering. In veel gevallen gaat het dan om nieuwbouw, maar we houden ons ook bezig met transformaties. Wat de aanleiding ook is; het gaat ons altijd om het bedenken én ontwikkelen van inspirerende en duurzame leefomgevingen. Onze gebouwen zijn beeldbepalend voor een wijk, een dorp of een stad. Nu, morgen en de komende decennia. Zo kleuren we de omgeving in en dragen we bij aan het leefplezier van de mensen die in onze huizen en gebouwen wonen en werken.” Darinka Dieperink: “Wij streefden naar een groen, klimaatadaptief plan op Het Hoikinck.” Bouwen in het Oosten 11

/////////////////////////////////////////////////////// Bouwbedrijf Gebr. ten Heggeler B.V.; bedrijfsbeleid gericht op vakmanschap Bouwbedrijf Gebr. ten Heggeler B.V. werd in 1985 opgericht als tweemansbedrijf en is uitgegroeid naar een moderne, dynamische onderneming met circa 25 vaste medewerkers. De organisatie beschikt over een goed op elkaar afgestemd bouwteam van vakbekwame mensen, dat door haar jarenlange ervaring de opdrachtgever vertrouwen geeft in de onderneming, de kwaliteit en duurzaamheid van het eindproduct. Scholing en opleiding staan hoog in het vaandel bij deze bouwer. Rob ten Heggeler: “Een leven lang leren is een bewuste keuze in ons bedrijfsbeleid, waarmee we onze medewerkers willen boeien en binden voor hun dagelijkse bouwwerkzaamheden. Zeker in de huidige tijd vragen de dagelijkse werkzaamheden steeds meer het nodige organisatietalent, inzicht en kennis. Daar spelen we fanatiek op in, dusdanig dat veel van onze medewerkers in eigen huis zijn opgeleid en getraind. Allemaal beheersen ze de fijne kneepjes van het bouwvak in alle disciplines; de traditionele woningbouw, renovatie, restauratie, utiliteitsbouw en de agrarische sector.” hoeveelheid verharding beperkt worden, zodat het regenwater in de grond kan zakken. Het teveel aan regenwater gaat niet naar het riool, maar wordt opgevangen in wadi’s waar het wordt gebufferd en langzaam infiltreert in de bodem. Doordat de bestratingsvlakken en de hoeveelheid verharding worden beperkt, blijft er veel ruimte over voor (oude) bomen en planten en ontstaat er een groen straatprofiel. Een prettige bijkomstigheid, zeker voor ouderen, met de tegenwoordig warme zomers.” Op elkaar ingespeeld Van de tien woningen worden er vier vrijstaand gebouwd en zes geschakeld. De afmeting van de kavels varieert voor de vrijstaande woningen van 314 m² - 509 m², de geschakelde woningen komen op kavels van 275 m² - 297 m². De start van de bouw vond medio februari 2021 plaats en de oplevering staat na de bouwvak gepland. Volgens Rob ten Heggeler heeft de planning tot dusver geen stagnatie opgeleverd ondanks de nodige coronabeperkingen en vertraagde leveranties: “Dit project realiseren we met eigen mensen voor wie een bouw als deze op het lijf geschreven is. De onderaannemers hebben we in goed overleg met BijOnt geselecteerd. Onze voorkeur gaat uit naar vaste partijen waar we reeds jaren goede ervaring mee hebben. Dat is ook nu het geval. Iedereen is hierdoor goed op elkaar ingespeeld, verstaan elkaar met een half woord en bewegen daardoor uitstekend mee in elkaars werkzaamheden. Dat is een prettige manier van werken. Wij zijn er trots op dit werk voor BijOnt en voor de toekomstige bewoners te mogen uitvoeren. Het is een degelijk, uitermate duurzaam en toekomstgericht project waarvan wij over twintig jaar nog steeds met voldoening kunnen zeggen: “Dit hebben wij gerealiseerd!” Rob ten Heggeler: “De huizen krijgen een landelijke uitstraling en worden op een traditionele manier gebouwd. Dat is Ten Heggeler-eigen.” 12 Bouwen in het Oosten KienhuisHoving informeert Leegstandbeheer bij herontwikkeling Het nijpende woningtekort, de verduurzamingsopgave, er is veel aandacht voor de herontwikkeling en transformatie van bestaand vastgoed. Een herontwikkeling gaat over het algemeen gepaard met het doorlopen van diverse (bestuursrechtelijke) trajecten. Daarmee is veel tijd gemoeid. Denk bijvoorbeeld aan een bestemmingsplanwijziging. Vaak staat het betreffende gebouw daardoor langdurig leeg. De keuze is dan snel gemaakt om gedurende de looptijd van die diverse trajecten en in afwachting van de uitkomsten daarvan het gebouw tijdelijk te laten bewonen. Hoe zorg je ervoor dat ‘tijdelijk’ niet uitmondt in ‘langdurig’? De rechtspraak kent namelijk veel voorbeelden waar zonder succes is geprocedeerd tegen gebruikers, die onverwacht met een beroep op huurbescherming, weigerden vrijwillig de woning te verlaten. Gebruik versus huur Bij huur van woonruimte komt de gebruiker in beginsel een beroep op huurbescherming toe. Bruikleen kent een dergelijke bescherming niet. Het gaat er dus om dat de tussen partijen gesloten overeenkomst kwalificeert als een bruikleenovereenkomst. Het kenmerkende verschil tussen een huurovereenkomst en een bruikleenovereenkomst is dat bij huur de gebruiker zich verbindt tot een tegenprestatie voor het gebruik en in het geval van bruikleen niet. De cruciale vraag is dan ook wanneer er sprake is van een tegenprestatie. Vaak zie je dat partijen het betalen van een kostenvergoeding in de overeenkomst opnemen. Is dit dan een tegenprestatie? Nee, zo lang de vergoeding maar uitsluitend een symbolisch karakter heeft. komt er op neer dat de overeengekomen kostenvergoeding geen enkele reële betekenis mag hebben. Ook indien een vergoeding is bedongen die alleen ziet op gebruikskosten of kosten van bemiddeling of beheer hoeft de overeenkomst niet noodzakelijkerwijs als huur te worden aangemerkt. Indien de te betalen vergoeding daarentegen in rechtstreeks verband staat met het ter beschikking stellen van de woonruimte en geen symbolisch karakter heeft, dan is sprake van een huurovereenkomst in de zin van de wet. De bedoeling van partijen om een andersoortige overeenkomst aan te gaan, doet er dan niet toe. Evenmin is van belang dat de vergoeding niet dekkend is voor de kosten van instandhouding en exploitatie of niet marktconform is. De overeengekomen vergoeding kan zelfs betrekkelijk laag zijn. In een recente uitspraak van Deze column is geschreven door: Bram van de Kam, advocaat bouwrecht en huurrecht. Zijn e-mailadres is bram.vandekam@kienhuishoving.nl, zijn telefoonnummer is 088 - 480 40 93. Bouwen in het Oosten Bouwen in het Oosten 21 13 de voorzieningenrechter werd naast een bedrag van € 132 voor nutsvoorzieningen maandelijks € 185 in rekening gebracht en in een hoger beroep uitspraak werd maandelijks een bedrag ad € 120 in rekening gebracht. In beide gevallen was volgens de rechter onvoldoende aannemelijk gemaakt dat de door de bewoner betaalde bijdrage niet kon worden aangemerkt als huur. Het aangaan van een bruikleenovereenkomst vraagt derhalve de nodige aandacht en is niet zonder risico. Tijdelijke verhuur als alternatief? Sinds enige jaren kent de wet de mogelijkheid van tijdelijke verhuur zonder huurbescherming van zelfstandige woonruimte voor bepaalde duur van twee jaar of minder. Mogelijk een aantrekkelijk alternatief!

14 Bouwen in het Oosten Leemstaete Oldenzaal Tekst: Jolanda Groothuis / Foto’s: Wim van ‘t Hoff (Eyemagic) ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Janssen de Jong Projectontwikkeling pakt door ’t Leemer Oldenzaal in de steigers volgens de nieuwe Wet Kwaliteitsborging Aan de rand van het centrum in Oldenzaal realiseert Janssen de Jong Bouw Oost in opdracht van Janssen de Jong Projectontwikkeling ‘Leemstaete’, een vijf bouwlagen tellend gebouw met twintig hoogwaardige en luxe appartementen. Naast dit wooncomplex staat de nieuwbouw van 18 geschakelde hoek- en rijwoningen en twee-onder-een-kapwoningen gepland, waarvan de eerste negen eind vorig jaar werden opgeleverd. De oplevering van de laatste negen woningen zal, evenals het appartementencomplex, naar verwachting begin volgend jaar plaatsvinden. “Juist de diversiteit maakt dat zowel starters als de meer bemiddelden hier prettig kunnen wonen.”

Appartementengebouw Leemstaete maakt onderdeel uit van project ’t Leemer in woongebied Stakenbeek in Oldenzaal. Het terrein was eigendom van de gemeente Oldenzaal en lag al geruime tijd braak. Eerder kwam door Janssen de Jong Projectontwikkeling de realisatie van 39 appartementen en tien woningen tot stand in de nabije omgeving. De weg vrij Rob Gerritsjans en Rick Lohuis, respectievelijk regiomanager en projectmanager Projectontwikkeling: “Deze locatie was daardoor voor ons geen onbekend terrein. We zagen, -vanuit onze ervaring met dit gewilde gebied-, fiducie in de bouw van appartementen en grondgebonden woningen. De mogelijkheden lagen er. Want grenzend aan het stuk braakliggend terrein werd in 2018 bekend dat een naastgelegen sportcentrum zou stoppen met haar activiteiten. Dit bood voor ons kansen om een aantrekkelijk woonplan te realiseren. We namen contact op met de gemeente Oldenzaal, waar we al jaren een goede relatie mee onderhouden, en al gauw bleek dat zij welwillend tegenover onze plannen stond om het braakstuk liggend terrein aan te kopen in relatie tot de ontwikkeling van Sportschool Marian. Tevens leverde de bestemmingsplanwijziging van de sportschool geen problemen op. De totaalprocedure heeft niet veel voeten in de aarde gehad en daarmee gaan alle credits naar de gemeente Oldenzaal. De hoor en wederhoor met betrekking tot het Plan van Eisen en het beeld/kwaliteitsplan werden door ons ingewilligd en feitelijk was daarmee de weg vrij om te gaan bouwen. Circulariteit en duurzaamheid speelden voor ons daarbij een grote rol.” Circulariteit Dit bleek al bij de totaalsloop en asbestsanering van het sportcentrum. Het uitgangspunt Rob Gerritsjans: “Ruim negentig procent van het gesloopte sportcentrum is direct en indirect hergebruikt.” 16 Bouwen in het Oosten van Scheffer Groep om zoveel mogelijk bestaande materialen te hergebruiken komt nauw overeen met de circulariteitsambities die Janssen de Jong er op nahoudt. Rick Lohuis: “Voorafgaand aan de sloop werden alle herbruikbare materialen gedemonteerd, waaronder de complete klimhal (staalconstructie inclusief gevelbeplating) en alle sanitaire voorzieningen. Deze zijn hergebruikt bij andere projecten. Leemstaete Oldenzaal Daarnaast is circa 750 strekkende meter aan balkhout gedemonteerd wat op dit project weer gebruikt kon worden. Aanvullend vond een bodem- en tanksanering plaats. Het terrein werd opgeschoond en met de mobiele puinbreker is het puin dusdanig gebroken dat het als nieuwe bouwstof ingezet kon worden. Het steengranulaat werd hergebruikt als fundatie onder de parkeerplaatsen. Samenvattend komt het erop neer dat ruim negentig procent van het bestaande pand direct en indirect wordt hergebruikt; dat komt overeen met de mens en het milieu die voor ons hoog in het vaandel staan.” Grote diversiteit Momenteel is de bouw van het appartementencomplex in volle gang. Uitvoerder Jan Engbers leidt dagelijks de werkzaamheden in goede banen. Hij is reeds 23 jaar werkzaam voor Janssen de Jong Bouw Oost en heeft ruimschoots ervaring met projecten van deze omvang. Volgens hem is dit een bouw met een hoog moreel gehalte en biedt daarmee nét een stukje extra: “Dit project is niet gericht op één bepaalde doelgroep, juist de diversiteit maakt dat zowel starters als de meer bemiddelden hier prettig kunnen wonen. De twintig appartementen variëren in grootte. De kleinste woning is 58 m² (€ 209.000), de grootste, een penthouse, heeft een oppervlakte van 148 m² en een dakterras van maar liefst 78 m² (€ 595,000). De bouw is traditioneel en het ontwerp met haar industriële uitstraling springt absoluut in het oog. De appartementen worden voorzien van grote raampartijen, een ruim balkon, een berging op de begane grond en, afhankelijk van het appartement, één of twee parkeerplaatsen op het achtergelegen terrein. Bovendien wordt in de centrale entree van het gebouw een BringMe Box geplaatst. Dit is een slimme pakketbrievenbus waardoor de bewoner niet thuis hoeft te zijn wanneer een pakketje wordt bezorgd.” Binnenstedelijke ontwikkelingsopgaven Janssen de Jong Projectontwikkeling is gespecialiseerd in de ontwikkeling van binnenstedelijke ontwikkelingsopgaven; zowel grondgebonden woningen als appartementen. De afgelopen twee jaar ontwikkelde en realiseerde de organisatie in de regio Twente onder andere de volgende vergelijkbare woningbouwprojecten: - 10 woningen + 39 appartementen Stakenbeek - Oldenzaal - 11 woningen Ootmarsumsestraat - Oldenzaal - 16 appartementen Boswinkel - Enschede - 42 appartementen Oost Esch - Borne Daarnaast ontwikkelt Janssen de Jong Projectontwikkeling momenteel in Oost- Nederland diverse grote woningbouwprojecten in onder andere Deventer, Apeldoorn, Zwolle, Twente en de regio Arnhem. Bouwen in het Oosten 17

18 Bouwen in het Oosten Leemstaete Oldenzaal //////////////////////////////////////////////////////// Wet Kwaliteitsborging Ook al is de Wet Kwaliteitsborging (Wkb) voor de bouw nog niet officieel in werking getreden, de Janssen de Jong-bedrijven omarmen de Wkb volledig en passen deze al sinds 2019 toe. Rick Lohuis: “’t Leemer is één van de projecten in Twente waarmee we volgens de richtlijnen van de nieuwe wet opereren. Binnen onze organisatie zijn we hierin zeer actief en daarom hebben we het initiatief genomen om samen met de gemeente Oldenzaal dit project volgens de Wkb op te starten. Het biedt mooie leerkansen voor alle betrokken partijen. We hebben een officieel landelijk proefproject gedraaid met de bouw van de eerste negen woningen. Hiermee komen we tegemoet aan de overheid; zij wil meer toezicht en controle in de bouw, zodat de bouwers zich aan de geldende kwaliteitseisen houden. De Wkb draagt hier zorg voor en regelt dat een zogeheten private kwaliteitsborger de bouw voortaan toetst aan de bouwtechnische regels. Als een vergunning voor het bouwen wordt aangevraagd, is het dus niet meer de gemeente die toetst aan het Bouwbesluit maar de private kwaliteitsborger. Dit doet hij zowel tijdens het ontwerp als op de bouwplaats. De bouwer zal deze zelf moeten inschakelen. Tegelijkertijd doet de gemeente als bevoegd gezag een stapje terug, maar blijft wel verantwoordelijk voor de handhaving.” Jan Engbers: “We inspireren en motiveren onze leerlingen graag, want uiteindelijk vormen zij de toekomst voor onze organisatie.” Enorm gemotiveerd Hij vervolgt: “Tot dusver verlopen de werkzaamheden volgens planning en hebben we niet te maken gekregen met onvoorziene omstandigheden. De samenwerking met de onderaannemers verloopt uitstekend, maar het is ook fijn om te zien dat onze leerlingen enorm gemotiveerd zijn om van elk project een succes te maken. Deze jongens, waar Gunn Meijer (19) er één van is, lopen en werken vier dagen per week met ons mee, één dag per week gaan zij naar school. We zijn erg blij met het feit dat jonge aanwas graag tot onze organisatie toetreedt. Ze mogen rekenen op de juiste begeleiding van ervaren leermeesters zodat ze klaargestoomd worden voor het vak; hetzij aan de voorkant, hetzij in de uitvoering. We inspireren en motiveren hen graag, want uiteindelijk vormen zij de toekomst van onze organisatie. Dat moeten we koesteren.” Rick Lohuis: “We namen het initiatief om samen met de gemeente Oldenzaal dit project volgens de Wet Kwaliteitsborging op te starten aan de hand van een landelijk proefproject.” Bouwen in het Oosten 19 Jan Engbers Gunn Meijer

Bouwen in Is Gelderland zakelijk interessant voor uw bedrijf? Wilt u Bouwen in Gelderland kosteloos ontvangen? Meldt u zich dan aan via onze website www.bouweningelderland.nl >> contact Of stuur een mail naar info@bouweningelderland.nl www.bouweningelderland.nl redactie@bouweningelderland.nl Gelderland voor alle professionals in de bouw Bouwen in Gelderland is zeer recent als nieuwe titel geïntroduceerd. De verwachting is, dat het magazine een vergelijkbare toonaangevende positie in de Gelderse bouw- en installatiewereld gaat veroveren als Bouwen in het Oosten in deze regio. Het blad richt zich op de professionals in de bouw, zowel opdrachtgevers als uitvoerende, adviserende en controlerende bedrijven. Leemstaete Oldenzaal //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// ModuFair; een eerlijk woningbouwconcept Janssen de Jong houdt er een woningbouwconcept op na dat acht zekerheden garandeert waarmee zij elke corporatie, belegger en projectontwikkelaar blij wil maken; ModuFair. In project ’t Leemer worden negen rij- en hoekwoningen gebouwd volgens dit concept. Volledig inzichtelijk Rob Gerritsjans: “Wij zijn van mening dat het juiste gevoel, onderbouwd door zekerheden, kennis en inzicht gecreëerd kan worden door het real time uitrekenen van de bouwkosten met onze ModuFair Calculator. Hiermee garanderen wij dat zowel de kosten als de planning volledig onder controle zijn. Het gevolg ervan is dat de toekomstige bewoners verzekerd worden van nul opleverpunten, geen meerwerk mogen verwachten en zij binnen negentig dagen na de start van de bouw de sleutel in handen krijgen. Tevens zien opdrachtgevers met onze ModuFair Calculator direct wat de aanneemsom van een project is. Maar ook voor de koper of huurder is het proces gedigitaliseerd. Zij krijgen de mogelijkheid om hun keuzes aan te geven in de ModuFair Woningconfigurator waar deze tegelijkertijd real time worden verwerkt in BIM-modellen en zichtbaar zijn in de totaalprijs. Onderhoudsvrij en onderhoudsblij Wanneer de keuzes definitief zijn gemaakt is de woning direct vergunningsgereed. Zo voorkomt ModuFair kostbaar tijdsverlies. Dit concept is duurzaam met meetbare circulariteit en wordt bovendien ingezet op social return. Tot slot is er de zekerheid van tevredenheid na oplevering; met de garantie dat de woning tien jaar onderhoudsvrij is en de klant onderhoudsblij. Kortom: ModuFair bouwen is bouwen op een manier die aansluit bij de wensen van investeerder tot bewoner.” Bouwen in het Oosten 21

KOB (Kader- en Ondernemingsopleiding Bouwbedrijf) in beeld ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Jolanda Groothuis / Foto’s: Wim van ‘t Hoff (Eyemagic) KOB opleiding Bouwmanagement stoomt vakmensen klaar voor alle bouwfacetten 22 Bouwen in het Oosten Werkgevers in de bouw krijgen steeds meer belang bij goed opgeleid personeel; breed ontwikkelde mensen die zelfstandig en met succes projecten kunnen uitvoeren en leiden. Met name in de aannemerij ondervindt men al geruime tijd dat de bouwopgave een steeds belangrijker rol gaat aannemen en dat deze ontwikkeling zich gestaag zal voortzetten. Robert Herman en Robbert van Dam van opleidingsinstituut KOB vertellen over de manier waarop zij een brede basis bieden voor mensen die een succesvolle loopbaan ambiëren in de bouw. Het is van groot belang dat krachten kunnen worden gebundeld, met als gevolg dat er efficiënter gewerkt kan worden. Bouwen in het Oosten 23

KOB (Kader- en Ondernemingsopleiding Bouwbedrijf) in beeld r e de bouw, gaan razendsnel. Het gevolg ervan is dat de lat van de medewerker, ieder in zijn of haar discipline, steeds hoger wordt gelegd. De rollen zijn wezenlijk aan het veranderen. Robbert van Dam: Binnen de KOB (Kader- en Ondernemingsopleiding Bouwbedrijf) is het mogelijk alle disciplines van een bouw- of infrabedrijf te managen. Van opdrachtverwerving tot calculatie, werkvoorbereiding, uitvoering en tot slot de financiële afwikkeling van een project. Kortom; alle bedrijfseconomische en bedrijfskundige aspecten op ondernemersniveau. Opleidingsmanager Robbert van Dam: “Feitelijk zijn al onze opleidingen het fundament waarop de toekomstige generatie, maar ook zij-instromers kunnen doorbouwen, zowel binnen hun eigen vakgebied als richting een managementpositie. Het is geen overbodige luxe want de ontwikkelingen, met name in “De lat van de medewerker, ieder in zijn discipline, wordt steeds hoger wordt gelegd. De rollen zijn wezenlijk aan het veranderen.” Tegenwoordig is het van belang dat de uitvoerende vakman in een zo vroeg mogelijk stadium bij een project betrokken wordt. Voorheen was het zo dat deze pas in beeld kwam wanneer intern -aan de voorkanthet werk was afgerond. Deze traditionele manier van werken is duidelijk niet meer toereikend om professionele invulling te geven aan de huidige bouwopgaves. Het is daarom van groot belang dat krachten kunnen worden gebundeld met als gevolg dat er efficiënter gewerkt kan worden. De keerzijde is dat het steeds meer kennis en kunde vereist van alle vaklieden. KOB anticipeert daarop. Ontstaan als een opleiding voor het Vakdiploma Aannemer, zijn we uitgegroeid tot wellicht de breedste opleiding voor kader functionarissen in de bouw.” e Lokale netwerken De KOB is van en voor de bouw. Zij werkt samen met vijftien regionale opleidingslocaties (waaronder Bouwmensen Almelo) en bijna zestig docenten. Robert Herman, directeur KOB Twente: “Onze regionale opleidingslocaties maken het mogelijk dat deelnemers 24 Bouwen in het Oosten n m O D a p i a l r m D e e r i c e n d t H a i e t v n u r g r t e s K e b m O b o a B b R n o a T g t n w R e r Tom Knoef Jasper Luft “Deze studie hun (vervolg)opleidingen altijd dichtbij huis kunnen volgen. Dat is niet alleen praktisch, het creëert daarnaast tevens een basis van duurzame, lokale netwerken. Doordat de deelnemers samen optrekken en leren van elkaars ervaringen, ontstaat vaak oprechte teambuilding; zij supporten en motiveren elkander. Deze drive is gaaf om te zien want uiteindelijk doen we het daar voor. Dikwijls zijn de deelnemers nog jong en weten zij nog niet exact in welke richting zij zich willen ontwikkelen. Met onze opleiding Bouwmanagement worden zij Robert Herman: “Deelnemers worden bij ons in twee jaar tijd opgeleid tot een volwaardig bouwprofessional, ofwel algemeen kaderfunctionaris.” in twee jaar tijd opgeleid tot een volwaardig bouwprofessional, ofwel algemeen kaderfunctionaris. Deelnemers van deze Bouwmanagementopleiding hebben vaak een technische vooropleiding afgerond aan een ROC of een opleidingscentrum op BBL of BOL 4 niveau. Voor deelnemers die dat niveau nog niet hebben, bieden we de opleiding Techniek, waar hun bouwtechnische kennis in één jaar tijd op peil wordt gebracht. Onze docenten zijn allemaal praktijkdeskundigen die de nieuwste ontwikkelingen en inzichten behandelen. Daarnaast is onze lesmethodiek modern en interactief. De theoretische leerstof, wordt tijdens praktijkprojecten direct toegepast.” Inzicht en vermogen De belangrijkste meerwaarde van de opleiding Bouwis absoluut niet voor niets. Het geeft inzicht en het vermogen om in de praktijk anders naar bepaalde zaken te kijken.” management is dat deelnemers in twee jaar tijd het gehele bouwproces leren doorgronden. Tom Knoef (27), werkzaam als timmerman bij Plegt Bouw in Ootmarsum en timmerman Jasper Luft (26), werkzaam bij Bouwbedrijf Haarhuis in Albergen komen net uit de les en vertellen hun motivatie die nauw overeenkomt: “Deze studie doen we in de eerste plaats voor onszelf, maar we mochten zeker rekenen op de support van onze werkgevers. Zij zeggen veel belang te hechten aan breed ontwikkelde mensen die zelfstandig en succesvol een project kunnen uitvoeren en bieden ons daarin ook het nodige toekomstperspectief. Bouwen in het Oosten 25

26 Bouwen in het Oosten KOB (Kader- en Ondernemingsopleiding Bouwbedrijf) in beeld “We leren alle aspecten van het proces kennen.” Deze studie is absoluut niet voor niets. Het geeft inzicht en het vermogen om in de praktijk anders naar bepaalde zaken te kijken. Het is van groot belang om je eerst alle aspecten van het vak buiten eigen te maken, wil je aan de voorkant goed kunnen functioneren en daar draagt deze opleiding voor een groot deel aan bij. We leren alle aspecten van het proces kennen; van verwerving en calculatie tot werkvoorbereiding en uitvoering. Het is een goed verlengstuk op onze bestaande loopbaan. KOB vult dat op een prettige manier in. Daarnaast is het fijn om les te krijgen van mensen die dezelfde taal spreken met mede-deelnemers uit de buurt. Het is een prima opleiding die ons mooie mogelijkheden biedt om ambities op termijn waar te maken. Maar, en dat moet tevens gezegd worden; ook intern mogen we als medewerkers bij Plegt Bouw en Bouwbedrijf Haarhuis rekenen op veel ondersteuning en begeleiding. Niet onbelangrijk!” Win-win situatie “Zo hoort het ook te zijn”, aldus Robbert van Dam. “De huidige ondernemer is zich er terdege van bewust dat hij de juiste mensen om zich heen nodig heeft wil hij een succesvol bedrijf runnen. Dat kan in de vorm van advies, maar ook door de overname van een deel van het takenpakket. Een moderne werkgever staat daar ook graag voor open, heeft geen moeite meer om zaken te delegeren. Integendeel, over het algemeen zijn zij enthousiast over de ontwikkelingen die hun mensen bij ons doormaken. Het creëert voor beide partijen een win-win situatie en daar is het ons om te doen.” ///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// BOB-KOB; één loket Het komt voor dat deelnemers tijdens de opleiding Bouwmanagement zich juist in één vakgebied verder willen specialiseren. Robert Herman: “Voor deze vakinhoudelijke opleidingen bieden wij hen mogelijkheden bij BOB, waarmee de KOB eerder fuseerde. Bouwprofessionals kunnen bij BOB-KOB terecht voor al hun wensen; in de breedte bij de KOB, in de diepte bij de BOB binnen hun eigen vakgebied. Wij bieden de sector één loket voor alle opleidingswensen.” Extra noot: In september starten op vijftien locaties de KOB-opleiding en de opleiding Bouwmanagement weer. Meer informatie: www.kob.nl of neem contact op voor een passend advies: 079 - 325 24 69 Bouwen in het Oosten 27

De Arbeidsinspectie Maar wat ze nu schrijven over arbeidsmigranten? De Arbeidsinspectie doet goed werk. Ik heb deze instantie hoog zitten. Samen met hen strijden we schouder-aan-schouder voor veiligere arbeidsomstandigheden op de bouw. Goed nieuws is dat recente cijfers aantonen dat die inzet op veiligheid terug te vinden is in een daling van het aantal incidenten. Wel verbaasde het mij dat de Arbeidsinspectie onlangs een opvallend signaal gaf in haar jaarverslag. De strekking? Nederland zou er goed aan doen minder arbeidsmigranten aan te trekken. U begrijpt: dit bericht bracht mij direct op het puntje van mijn stoel! Het fundament onder onze bouwambities? Arbeidsmigranten Het was een opvallende boodschap van de Arbeidsinspectie in een tijd waarin het vele werk in de bouw überhaupt onder een enorme druk staat door de overspannen arbeidsmarkt. Ik verzeker u met klem: met minder arbeidsmigranten lukt het nóg minder om al onze ambities te realiseren. Niet alleen in de bouw, maarook op het vlak van de energietransitie en de verduurzaming van de bouw. Deze super vaklieden minder laten overkomen voor werk in Nederland? De instroom van Nederlandse vakmensen op bouw- en techniekopleidingen gaat dit nooit compenseren. Het recente rapport van het Techniekpact over de almaar afkalvende instroom van Nederlands techniektalent geeft weinig hoop voor de toekomst. Grotere ambities, minder resultaat. Hoe kan dat Tweede Kamer? Een grote spaak in het wiel bij de realisatie van de bouw van veel meer woningen is nog steeds stikstof. Tot nu toe is de snelheidsverlaging de enige maatregel die stikstofruimte aan de stikstofbank had toegevoegd. De rechter in Haarlem oordeelde begin mei dat de verlaging van de maximumsnelheid op de snelweg van 130 naar 100 kilometer per uur niet meer ingezet kan worden om elders meer stikstof te kunnen uitstoten, het maken van zogeheten stikstofruimte. Die conclusies brengen de hoge woningbouwambities van het kabinet nu in de problemen. Daardoor konden overheden groen licht geven voor slechts zo'n 33.000 woningen. Wow, 33.000 woningen! Daarmee is de toekomst van de vergunningen voor tienduizenden woningen onzeker geworden. Ik denk dat minister Hugo de Jonge met zijn ambitieuze bouwplannen dit bericht met gemengde gevoelens ontving. De minister zet dus hoger in dan ooit en we gaan lager uitkomen dan ooit? Als ik een zetel had in de Tweede Kamer zou ik hier dus Kamervragen over stellen. Wie in Politiek Den Haag pakt die handschoen voor mij op? De nog niet bestaande Partij van de Arbeidsmigranten? Ai, PvdA, een ongelukkig toeval, die afkorting. Wij betalen de kosten, niet de samenleving Daarnaast schrijft de Arbeidsinspectie in haar jaarverslag dat werkgevers en uitzendbureaus over het algemeen profiteren van de arbeidsmigranten, maar dat de samenleving voor de kosten opdraait. Dit vind ik een vreemde opmerking. En eigenlijk steekt mij die. Over elk gewerkt uur door Column is heel nuttig. een arbeidsmigrant dragen wij netjes alle vereiste premies af, net als voor een Nederlandse vakman. En al die premies gaan linea recta de Nederlandse schatkist in. Dus ik begrijp niet goed waarom de Nederlandse samenleving voor de kosten opdraait. Vooralsnog, en dat kan ik u verzekeren, zijn het vooral de uitzendbureaus zoals Haldu Groep die eerst zelf heel veel kosten moeten maken om überhaupt een arbeidsmigrant te werven, hierheen te halen en netjes te huisvesten. Die kosten gaan pittig voor de baat uit, en de enige die daarvoor opdraait is Haldu Groep. En nog even over de veiligheid waarmee ik deze column begon: arbeidsmigranten zijn niet meer dan gemiddeld vertegenwoordigd in de statistieken als het gaat om veroorzakers van onveilige situaties en incidenten op bouwplaatsen. Kortom, het bericht van de Arbeidsinspectie wekt bij mij heel veel verbazing. Tijd om door te pakken Zie ik ook lichtpuntjes? Zeker! Corona is geen issue meer en alle bouwbeperkende maatregelen zijn nu van de baan. Ik kan niets zeggen over een nieuwe herfstgolf, maar ook in dat geval is ons beloofd: nooit meer een lockdown. Dat betekent dat we nu lekker met z’n allen in de bouw kunnen doorpakken tot de bouwvak. Daarna zien we wel weer verder. “Wij draaien niet voor hen op, zij houden óns draaiende!” Ik nodig Hugo de Jonge en de Arbeidsinspectie uit voor een dagje meelopen op de bouw. Dan zien ze met eigen ogen onze maximale inzet op veiligheid, een goede behandeling van onze arbeidsmigranten én dat in onze financiële verantwoording elke euro afdracht netjes is geregeld. Kortom, de maatschappij draait niet op voor de nadelen van onze arbeidsmigranten zoals de Arbeidsinspectie zegt. Het is bijna een belediging voor deze toppers die huis en haard verlaten om hier te komen werken. Wij draaien niet voor hen op, zij houden óns draaiende! Danny van Hal

Renovatieproject 31 appartementen / Vaassen Tekst: Gerard van Leeuwen / Foto’s: Triada ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Zeven labelstappen in een keer in Vaassen Triada op weg naar CO2 neutraal en aardgasvrij 30 Bouwen in het Oosten Op woensdag 1 juni rondt Triada de renovatie van 31 appartementen aan de Stein- en Smutsstraat in Vaassen feestelijk af. Woonstichting Triada blikt in de persoon van manager vastgoed Johan Wastenecker terug op een succesvol project dat onderdeel vormt van een grootschalige verduurzamingsslag. Deze verduurzaming moet ertoe leiden dat het woningbezit (circa 6.500 woningen) in 2050 volledig CO2 neutraal en aardgasvrij is. overleg. We hebben zelf al een planning gemaakt voor de komende decennia. Dat is een dynamisch proces omdat we ook moeten inspelen op actuele ontwikkelingen. de leefbaarheid, bewoners ervaren daardoor meer woongenot en comfort. En terwijl we aan de woningen werken, besteden we ook aandacht aan de sociale structuur.” “In dit project hebben we eerst een modelwoning gemaakt om bewoners goed te kunnen informeren. We verduurzamen de appartementen, bevorderen de leefbaarheid, bewoners ervaren daardoor meer woongenot en comfort.” Een voorbeeld daarvan zijn de prestatieafspraken die recent zijn gemaakt naar aanleiding van de verlaging van de verhuurderheffing.” Johan Wastenecker “Dat doel voor 2050 realiseren we in stappen”, vertelt Wastenecker. “In dit project hebben we dit echter direct al kunnen realiseren; in andere gevallen zal dat gefaseerd gaan, met een tussenstap. Dat is onder andere afhankelijk van de plannen van de gemeentes waarmee we samenwerken. Zij hebben de regie bij het aardgasvrij maken van de wijken. Daarover voeren we intensief Speerpunten Triada heeft een aantal speerpunten van beleid die naadloos passen bij het project in Vaassen. Wastenecker: “Denk aan het verduurzamen van bestaand vastgoed en betaalbare woonlasten voor onze huurders. In dit project hebben we eerst een modelwoning gemaakt om bewoners goed te kunnen informeren. Waar mogelijk combineren we zaken, zo ook hier. We verduurzamen de appartementen, bevorderen Aandacht voor sociale structuur In dit project is Triada op creatieve wijze met die sociale kant aan de slag gegaan: de bewoners en de corporatie, samen met social artist Erik Vink. Hij heeft de bewoners uitgenodigd om hun wensen duidelijk te maken, maar ook hun ergernissen te benoemen, zoals roken in de openbare ruimten en het laten liggen van oud papier in de centrale hal. In plaats van huisregels aan de muur die niemand leest, heeft hij samen met de bewoners een vertaling gemaakt naar een kunstwerk. Dat heeft een prominente plaats gekregen bij de entree.” Bouwen in het Oosten 31

Zeven labelstappen Het klimaatakkoord heeft druk op de verduurzaming gezet. In dit project zien we een aanzienlijke energetische en dus klimaatwinst. Wastenecker: “De appartementen hebben nu allen een A+++ label, we nemen hier zeven labelstappen in een keer. Ze zijn ook al aardgasvrij, en dat doorgaans tegen lagere netto maandlasten voor de huurder. De huren zijn weliswaar gestegen, maar daar tegenover staat een veel lagere energienota. Ook hebben we een vergoeding gegeven voor een inductiekookplaat en een pannenset vanwege de overstap naar elektrisch koken. Nadat de Hemink Groep en zijn co-makers direct na de zomer waren gestart met de werkzaamheden konden de bewoners nog voor de kerst van hun vernieuwde woning genieten. Gestapelde energiemodules Bijzonder is de toepassing van gestapelde energiemodules van klimaattechniek-specialist Nathan. We zijn het tweede project waar deze techniek is toegepast. De modules zijn gesitueerd aan de buitenzijde van de galerijen in een kolom. Ieder woning heeft een eigen kast waarin zowel de WTW-unit als de warmtepomp zijn geplaatst. Voor de bewoners betekent dit ruimtewinst in hun woning en het houdt in dat onderhoud of reparatiewerkzaamheden plaatsvinden zonder dat installateurs naar binnen “Bijzonder is de toepassing van gestapelde energiemodules van klimaattechniekspecialist Nathan. De modules zijn gesitueerd aan de buitenzijde van de galerijen in een kolom.” moeten. Ook is er geen geluidsoverlast. De collectieve CV-ruimte die overbodig is geworden, is nu een overdekte stalling voor scootmobielen.” 32 Bouwen in het Oosten Renovatieproject 31 appartementen / Vaassen Meest compleet Het project aan de Stein- en Smutsstraat kende een EMVIaanbesteding. Wastenecker: “We hadden vier partijen uitgenodigd om hun visie te geven en een gedetailleerd Plan van Aanpak te formuleren. De Hemink Groep was daarin het meest compleet en stak er echt bovenuit. Naast prijstechnische en kwalitatieve aspecten hebben we het toekomstig onderhoudsplaatje mee laten wegen. Het project past qua aanvliegroute prima in ons beleid om meer regisserend op te treden, waarbij het leefbaarheidstraject en het renovatietraject parallel aan elkaar lopen. Die integrale mindset zorgt ervoor dat we bij Triada zo trots zijn op dit verduurzamingsproject.” ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Naast verduurzamingsprojecten is nieuwbouw een van de andere speerpunten van beleid van Triada. De komende periode staan er een aantal geprogrammeerd, waaronder: Epe: Triada wil 9 woningen aan de Klimopstraat en het Drossenkampplein vervangen door nieuwbouw. Het plan is hier een woongebouw met 24 appartementen terug te bouwen, 8 per verdieping. De vraag naar woningen is namelijk enorm. Wij zien op deze locatie een kans om 15 huishoudens extra aan een woning te helpen. De plannen verkeren nog in een vroege fase. Epe: Triada realiseert 24 twee- en driekamerappartementen aan De Tippe en de Hoge Weerd. Beltman Architecten werkte de plannen in opdracht van Triada uit. Aannemer Knol Bouw voert straks de bouw uit. Als het traject voor de vergunning goed verloopt, verwachten we in juli 2022 te starten met de bouw. De oplevering is dan waarschijnlijk in juni 2023. Vaassen: Op de hoek van de Meester Tiemanstraat en de Suikerbrink in Vaassen realiseert Triada 23 driekamerappartementen. De nieuwe appartementen zijn voor de sociale verhuur. Beltman Architecten werkte de plannen in opdracht van Triada uit. Als de procedures vlot verlopen, hopen we eind 2022 te starten met de bouw. Bouwen in het Oosten 33

Renovatieproject 31 appartementen / Vaassen Tekst: Gerard van Leeuwen / Foto’s: Triada ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Uitgekiende planning basis van succesvol verloop renovatieproject Vaassen Hemink Groep trots op hoge score bewonerstevredenheid 34 Bouwen in het Oosten De renovatie van 31 appartementen aan de Smutsstraat en Steinstraat in Vaassen was een uitdagende, maar zeker ook succesvolle opdracht voor de Hemink Groep die zowel de bouwkundige als installatietechnische werkzaamheden coördineerde en uitvoerde, samen met een aantal vaste partners en leveranciers. Het uitvoerende team met als uitvoerder Koen Elzinga, werkvoorbereider Mark ten Brinke en bewonersconsulent Eva Sietsma pakte de opdracht voortvarend op en tekende op dat de uitdagingen weliswaar behoorlijk waren, maar dat het project succesvol is afgerond. Daarnaast bood het enkele leermomenten die het bedrijf meeneemt naar nieuwe renovatieprojecten. Koen Elzinga Het lijstje van uit te voeren werkzaamheden had een behoorlijke omvang. “Zowel het buiten- als binnenwerk kan je gerust ingrijpend noemen”, vertelt Koen Elzinga. “Het varieerde van een nieuwe schil met dak- en gevelisolatie tot het vervangen van de blokverwarming naar een gasloze omgeving met een innovatief systeem, de Energiemodule. Daarnaast hebben we de uitstraling fors verbeterd. De galerij- balkonhekwerken zijn vervangen, er heeft asbestsanering plaatsgevonden en zijn onder andere zonnepanelen geplaatst. Het binnenwerk omvatte onder andere het aanbrengen van geïntegreerde zonwering, het plaatsen van kunststof kozijnen, brandveiligheidsmaatregelen en het vervangen van de warmteafgiftsystemen door lagetemperatuurradiatoren. Je mag spreken van een breed pakket.” Plannen en monitoren Al in de voorbereiding zijn, volgens de basis principes van Hemink, alle betrokken partners bij elkaar geroepen Bouwen in het Oosten 35

36 Bouwen in het Oosten Renovatieproject 31 appartementen / Vaassen om in gezamenlijkheid de succesfactoren voor het project te bepalen. “We hebben alles de revue laten passeren. Van het inplannen van “de handjes”, logistieke en technische uitdagingen en ook de leveringsbetrouwbaarheid was een belangrijk aandachtspunt. Zeker in de huidige constellatie luistert dat erg nauw. We zijn direct na de bouwvak gestart en hadden drie-en-een-halve maand ter beschikking. Voor de kerst moest alles klaar. Je wilt niet met een koude kalkoen staan op eerste kerstdag… Vervolgens hadden we periodiek overleg over de voortgang en hebben daarop geanticipeerd. In de piekperiode liepen we gemiddeld met twaalf tot veertien eigen mensen, maar in totaal waren er verdeeld over de twee gebouwen soms een kleine zeventig vakmensen op de bouwplaats. Die mensen liepen zowel in horizontale als verticale richting, dan weet je dat een uitgekiende planning een absolute noodzaak is. In dit kader is de intensieve nauwe samenwerking met Kramer vermeldenswaard. Die verliep, zeker in het licht van de complexiteit, soepel. Maar ook richting de bewoners die, voor het grootste deel, tijdens de bouw in de woning verbleven is een goede communicatie vereist. We hebben hiervoor een speciale bewonersconsulente beschikbaar die alles in goede banen heeft geleid. Duidelijkheid geeft in verreweg de meeste gevallen acceptatie dat er hier en daar eens overlast is.” De juiste begeleiding heeft geresulteerd in een hoge score op de Bouwen in het Oosten 37 “Voor de kerst moest alles klaar. Je wilt niet met een koude kalkoen staan op eerste kerstdag…” “Duidelijkheid geeft in verreweg de meeste gevallen acceptatie dat er hier en daar eens overlast is.”

Renovatieproject 31 appartementen / Vaassen bewonerstevredenheid, deze score was een 8,4 volgens kwh, boven gemiddeld. Daar zijn we heel erg trots op. Leerzame momenten De samenwerking met Nathan, de leverancier van de Energiemodules, was nieuw voor de Hemink Groep. Koen Elzinga: “Dit systeem was nog maar een keer eerder toegepast in Nederland. Voor ons betekende dit dus ook een primeur. Ik denk dat we dit vaker gaan tegenkomen. De voordelen zijn legio. Denk alleen maar aan het feit dat bij onderhoud en storingen mensen geen overlast meer ervaren omdat er monteurs of installateurs langs kunnen komen. Men hoeft er niet meer voor thuis te blijven. Bouwkundig en installatietechnisch had het uiteraard wel de nodige voeten in de aarde, maar de samenwerking verliep goed. Dit project bood voor ons een aantal leerzame momenten waar we in de toekomst ons voordeel mee kunnen doen. Momenteel wordt de laatste hand gelegd aan de terreinafwerking. Inmiddels is dat ook bijna afgerond zodat we op 1 juni, wanneer de feestelijke ingebruikname officieel gevierd wordt, terug kunnen blikken met alle betrokken partijen. Zelf ben ik nu betrokken bij een renovatieproject van grondgebonden woningen in Neede. We hebben daar in ieder geval meer vierkante meters per persoon op de bouwplaats. Ook wel weer eens prettig, haha!” 38 Bouwen in het Oosten Renovatieproject 31 appartementen / Vaassen Tekst: Gerard van Leeuwen / Foto: Triada ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Triada omarmt toegangscontrole en servicegerichtheid OTD Het bedrijf OTD uit Leerdam heeft zich gespecialiseerd in de import, levering en montage van automatische deuren met of zonder toegangscontrole. Iedereen kent het systeem wel wanneer je een hotel, bungalowpark of zorginstelling bezoekt en geen cilindersleutels meer gebruikt maar toegang krijgt door middel van een digitaal product in de vorm van een contactloze kaart, pas, polsbandje of een toegangstag. De laatste tijd worden deze systemen ook steeds vaker toegepast in reguliere woonomgevingen. Met name appartementengebouwen lenen zich uitstekend voor deze toegang. Woordvoerder Wilbert Rijksen, tevens belast met verkoopactiviteiten van OTD, licht de participatie in het project in Vaassen toe. Bouwen in het Oosten 39

40 Bouwen in het Oosten Renovatieproject 31 appartementen / Vaassen “Woningcorporaties willen in steeds sterkere mate ontzorgd worden en schalen hun eigen technische dienst steeds meer af. Zowel qua planmatig, bouwkundig, technisch onderhoud als ook meer service gerelateerde werkzaamheden.” Woningstichting Triada was reeds een bestaande relatie van OTD. Wilbert Rijksen: “Dat klopt. Woningcorporaties zijn een belangrijke doelgroep voor ons. In de woningwereld werken we ook veelvuldig voor VvE’s, waar je ook veel te maken hebt met centrale toegangen van gebouwen. De leisure- en horecawereld zijn de andere marktsegmenten waarbinnen wij ons begeven. Toen Triada plannen ontwikkelde op het gebied van de verduurzaming van hun bestaande woningbezit heeft men ons geïntroduceerd bij de betrokken aannemers met de aantekening dat men ons moest benaderen voor ons specifieke gebied: toegangsbeheer. Zo ook in Vaassen. Het was onze eerste kennismaking met de Hemink Groep en de samenwerking verliep prima. Wij bieden die op ons specifieke terrein. In de Smuts- en Steinstraat hebben we samen met onze partner Daanen installatietechniek de toegangscontrole gemoderniseerd en zijn we ook verantwoordelijk voor de aansluiting van de intercoms. OTD kan een opdrachtgever volledig ontzorgen, dus ook zorgdragen voor de bekabeling en dergelijke, maar soms werken we ook “achter de installateur aan” en beperken we ons tot het aan elkaar knopen” van onze systemen aan de aangelegde infrastructuur. Ons bedrijf levert ook automatische draai- en schuifdeuren aan andere installateurs in Nederland. Wij importeren de producten van Gilgen Door Systems vanuit Zwitserland. “De markt is OTD gunstig gezind. Mensen willen steeds langer zelfstandig blijven wonen, maar zijn op hun tachtigste niet altijd in staat zware deuren te openen. Onze systemen zijn daarop berekend.” Voor Triada verzorgen we ook de komende periode het complete beheer op ons terrein. Je praat dan over een langjarig contract, waarin zaken als de storingsdienst zijn inbegrepen maar waar ook vervangingsen andere service-activiteiten deel van uitmaken. Om ook elektrotechnische storingen snel op te kunnen lossen werken we nauw samen met het lokale bedrijf Daanen installatietechniek uit Heerde.” De markt is OTD gunstig gezind. “Dat klopt”, zegt Wilbert Rijksen. “Mensen willen steeds langer zelfstandig blijven wonen, maar zijn op hun tachtigste niet altijd in staat zware deuren te openen. Onze systemen zijn daarop berekend. We merken nu ook dat opdrachtgevers naast de centrale toegang in dit kader ook de deuren op de galerijen willen automatiseren. Dat vormt voor ons een groeimarkt. Ook de leisure sector ontwikkelt zich positief in Nederland.” OTD is een bedrijf waar medewerkers allround zijn en niet alleen de automatische deur monteren. Wilbert Rijksen: “We hebben een platte organisatie waarbij alle medewerkers van A tot Z bij projecten betrokken zijn. Dat wordt enorm gewaardeerd door opdrachtgevers zoals woningcorporaties en VvE’s. Je hebt altijd te maken met hetzelfde aanspreekpunt die ook van alles afweet. Van planning tot en met facturatie. We gaan te allen tijde voor kwaliteit en durven ook “nee” te zeggen wanneer we geen verantwoordelijk kunnen dragen voor het goed kunnen slagen van een opdracht. Zoals bijna ieder technisch bedrijf kunnen we ook nog extra vakmensen gebruiken, maar die moeten dan wel in ons “plaatje” passen. Ze moeten liefde en passie voor techniek hebben en de wil hebben om allround te worden. Dat betekent de ene keer het installeren van software via de laptop, maar de andere keer het freeswerk aan een deur of een kabeltje trekken. Dat is onze wereld. Specialistisch én aantrekkelijk.” Bouwen in het Oosten 41 OTD

Wees nieuwsgierig en open minded Samenmeester laat mensen in de bouw & infrasector anders kijken naar hun vraagstuk op het gebied van HR, kwaliteit, beleid en vitaliteit. Samenmeester benadert duurzaamheid vanuit een ander perspectief en heeft een bredere kijk en unieke aanpak door een vrouwelijke touch. Inge Meester I inge@samenmeester.nl I 06 5580 4721 www.samenmeester.nl Vestigingen in: Almelo - Apeldoorn - Denekamp - Fleringen - Hardenberg - Heeten - Hengelo - Raalte - Zwolle - Rheine (D) 42 Bouwen in het Oosten Algemeen DeWALT afbouwgereedschappen nu voor het eerst verkrijgbaar op Nederlandse markt Elite Tools verkrijgt exclusieve verkooprechten Sinds vele jaren is DeWALT bekend van zijn assortiment portable elektrisch gereedschap en accessoires voor professionals in de huizenbouw, renovatie en houtbewerking. Vanaf deze week zijn de gereedschappen voor de (droge) afbouw voor het eerst verkrijgbaar in Nederland. Elite Tools B.V. uit Klarenbeek heeft de exclusieve verkooprechten voor DeWALT afbouwgereedschappen verkregen voor de Nederlandse markt. De gereedschappen zullen vanaf juni verkrijgbaar zijn bij de professionele vakhandel. Het assortiment omvat onder andere pleister-, gips- en spackmessen en spanen voor professionals in de droge afbouw. Frits van Dijk, directeur van Elite Tools, is blij dat DeWALT afbouwgereedschappen nu ook in Nederland verkrijgbaar is voor professionals: “Wij weten van vakmensen in de afbouwbranche dat DeWALT een gerespecteerd merk is waar ze graag mee werken. Voor ons is het verkrijgen van de verkooprechten dus een belangrijke aanvulling op ons aanbod.” Met meer dan dertig jaar ervaring binnen de Nederlandse afbouwbranche is Elite Tools dé partner voor afbouwend Nederland. “We zijn niet alleen de leverancier van kwalitatief hoogwaardige afbouwgereedschappen. We geven ook graag onze kennis en ervaring door. Daarnaast blijven we continu ons assortiment vernieuwen met innovatieve, handige tools die jouw werk makkelijker én beter maken”, aldus van Dijk. Frits van Dijk: “Voor ons is het verkrijgen van de verkooprechten een belangrijke aanvulling op ons aanbod.” Bouwen in het Oosten 43

44 Bouwen in het Oosten Algemeen Spraakmakende vernieuwingen in opleidingen Bouwmensen Het bouwonderwijs verandert in hoog tempo. Potlood en papier zijn ingewisseld voor tablets en laptops en zelfs de VR (Virtual Reality) bril deed zijn intrede. Bouwmensen Almelo nam, en neemt, het voortouw en krijgt inmiddels navolging. Bouwmensen Almelo is het opleidingsbedrijf van zo’n zeventig bouwbedrijven in noordoost Twente en geniet een uitstekende reputatie. Niet alleen leidde het veel kampioenen op, het onderscheidt zich ook door spraakmakende vernieuwingen in het opleiden van vakmensen. Meest in het oog springend is wel dat Bouwmensen Almelo als eerste de populaire ‘game’ bril Oculus Quest inzette voor serieus bouwonderwijs. Sterker nog: Bouwmensen Almelo ontwikkelde zelf, samen met Connec2 en de Universiteit van Utrecht, lesprogramma’s voor de VR bril. Dat deed het opleidingsbedrijf omdat het steeds meer leerlingen in dienst heeft/krijgt die geen vmboopleiding met een bouwprofiel hebben gevolgd. “Dat gebrek aan basiskennis is onveilig op de bouwplaats en het vergt veel extra aandacht”, constateerde Bouwmensen Almelo. Om deze vakvreemde leerlingen snel en goed wegwijs te maken op de bouwplaats, maakte Bouwmensen Almelo vijf belangrijke VR lessen: stellen, dakwerk, uitzetten, bekisting en plafonds plaatsen. Met de bril op de neus staan leerlingen op een virtuele bouwplaats waarin het ene na het andere onderdeel oplicht, zodat ze zien wat ze moeten doen en in welke volgorde. De ervaringen zijn buitengewoon positief: leerlingen vinden het heel erg leuk, pikken de kennis snel op en zijn sneller klaar voor het veilig werken op de ‘echte’ bouwplaats. Ook het tekening lezen in deze opdrachten is essentieel en wordt direct geoefend. //////////////////////////////////// Lesboxen Bouwmensen Almelo houdt alle kennis niet voor zichzelf, maar heeft prachtige lesboxen ontwikkeld met daarin de VR bril, reinigingsapparatuur en complete lespakketten. Vijftien bouwopleidingen in Nederland hebben de boxen intussen afgenomen of besteld en gaan ook leerlingen opleiden op de virtuele bouwplaats. Ook internationaal is serieuze interesse getoond voor het opleiden met de VR bril. Bouwen in het Oosten 45

Vraag en aanbod VACATURE Ben je bijna of onlangs afgestudeerd in het Nederlands Recht en wil je je verder verdiepen in de praktijk? Wij hebben bij KienhuisHoving advocaten en notarissen een mooie startersfunctie als juridisch medewerker in het bouw- en aanbestedingsrecht. Wanneer het van beide kanten goed voldoet, kun je je verder ontwikkelen als advocaat-stagiair. Dat vraagt om hard werken, maar we vinden een goede balans tussen werk en ontspanning ook heel belangrijk. Dus misschien zien we jou binnenkort wel in onze eigen bruine kroeg ‘Bouke’s Corner’, tijdens één van onze borrels (als het weer kan en mag). Meer informatie vind je op onze website of je neemt contact op met mijn collega Marianne ten Feld-Sprik, advocaat bouw- en aanbestedingsrecht (marianne.tenfeld@kienhuishoving.nl). 46 Bouwen in het Oosten Aveco de Bondt Vraag en aanbod VACATURE: Mechanisch Onderhoudsmonteur Werk jij graag buiten, aan en met zwaar materieel? Bij de Betoncentrale Twenthe zijn we op zoek naar een mechanisch onderhoudsmonteur om onze technische dienst te versterken. In deze functie ben je verantwoordelijk voor het oplossingen van voorkomende storingen bij verschillende productielocaties in het Noorden en Oosten van het land, met als standplaats Hengelo. Wat ga je doen? Onderhoud aan de mechanische onderdelen van centrales en overslagkranen. Zelfstandig technische storingen oplossen aan onze productiemiddelen. Uitvoeren van groot onderhoud en aanpassingen. Werkzaamheden in de werkplaats en op de productie locaties. Voorraad beheer en werkvoorbereiding. Werken met Onderhoud Management Software. Verantwoordelijk voor orde en netheid in magazijn en werkplaats. Wij vragen Je hebt een basisopleiding Metaal (MBO) met ervaring. Je hebt kennis van metaal bewerkingen en constructie bankwerken. Je kunt technische tekeningen lezen, beoordelen en uitvoeren. Je weet hoe je veilig moet werken, je bent serieus. Spreekt deze functie je aan en wil je meer weten? Neem contact op met Erik-Jan Vos, hoofd technische dienst Mobiel: 06 237 562 30 of e-mail: e.j.vos@betoncentrale.nl Bekijk de complete vacature op: www.betoncentrale.nl/twenthe/vacatures. Informatie over het plaatsen van een vacature: Neem contact op met Digna Schoonen: Telefoon: 06-442 099 10 Mail: digna@bouweninhetoosten.nl Bouwen in het Oosten 47

30e Jaargang • no. 3 • april 2022 03 Nieuw pand met oude ziel voor Oegema Transport Dedemsvaart Pagina 12 De Nije Hoeve noaberschap in optima forma Kottink Groep verhuist van Geesteren naar Vriezenveen Circulair bouwen van willen naar moeten

Inhouds opgave 03 38 12 06 22 05 06 12 19 20 21 Voorwoord: “Verlamming” De Nije Hoeve noaberschap in optima forma Nieuwbouw Oegema Transport Dedemsvaart Een nieuw pand met oude ziel voor Oegema Transport Oegema, een gevestigde naam Duvast vastgoed en energieadvies: “Een van de eerste GPR Gebouw 4.4 in Nederland” Column KienhuisHoving: “Wie krijgt er nog een aansluiting op het elektriciteitsnet binnen 18 weken?” 22 29 31 33 Nieuwbouw Kottink Groep Vriezenveen Kottink Groep groeit verder en vestigt zich aan centraal gelegen N36 in Vriezenveen DomotiFactory: “De installateur voor een slimme leefomgeving” Column BIM4ALL: “Duurzaamheid in de bouw” Janssen de Jong Bouw: “Circulair bouwen van willen naar moeten” Bouwen in het Oosten 03 36 Column Danny van Hal: “Alles zit tegen. Daarom gaat Haldu Groep door… samen met u!” 38 43 47 50 53 Nieuwbouw Attendiz school Hengelo Attendiz school Hengelo voorbeeld van goede samenwerking Geavanceerde installaties voor Attendiz Moderna kiest voor slimme prefab (ver)lichtstraat van de Hak4t groep GEVEL 2022 van 31 mei tot en met 2 juni in de Jaarbeurs Installatiebranche gaat veel minder verpakkingsmateriaal gebruiken

4 Bouwen in het Oosten Voorwoord Voorwoord Door: Gerard van Leeuwen Verlamming In een week waar de contouren van een oplossing voor de stikstofproblematiek enigszins zichtbaar hadden moeten worden, domineerden niemand minder dan Hugo de Jonge, Sywert van Lienden en zijn mondkapjes het politieke discours in Den Haag. Een grote aanfluiting. Het Hoofdlijnenrapport van de nieuwbakken minister voor Natuur en Stikstof Christianne van der Wal-Zeggelink (VVD, Ruttiaans blijmoedig en 25 miljard in the pocket) deed dan wel een poging de commissie te overtuigen dat er stappen gezet waren, maar het enige wat echt duidelijk werd, is dat ze volgens de bekende Haagse uitstelroute, tijd kocht voor nader onderzoek en, eveneens een beproefd recept, de provincies te betrekken in de besluitvorming omdat “er nu eenmaal grote regionale verschillen zijn in de agrarische en industriële sector en dat ook de bodemsamenstelling nogal divers is”. Of het nu uit de koker kwam van een achterkamergezelschap, de rijkgevulde communicatieafdelingen van de betrokken ministeries of het een resultaat is van een aantal spindoctors van de coalitiepartijen, het gevolg is dat er op korte termijn weer eens geen contouren, laat staan beslissingen, te verwachten zijn. Het zoeken van draagvlak en het vluchten in onderzoek gaat ten koste van de bouw van tienduizenden woningen. Dat “eerlijke verhaal” wordt echter door niemand gecommuniceerd. Dit land wordt platgelegd door een onderling wantrouwen in zowel de regering alsook de Tweede Kamer. Ook daarvanuit komt geen enkel initiatief maar is het betrekken van de schuttersputjes en het opdreunen van het eigen verkiezingsprogramma blijkt belangrijker dan het vinden van compromissen. Radicaal rechts komt nog steeds niet verder dan het ontkennen van het stikstofprobleem en levert op geen enkele wijze een zinvolle bijdrage aan het debat. Voor radicaal links gaat niets ver genoeg en bewandelt men liever de juridische weg na het succes van de Urgenda-uitspraak. Ook vanuit die hoek hoef je niets te verwachten. Waar de SP de vakbond weggekaapt heeft van de PvdA, zijn de boerenbelangen inmiddels verhuisd van het CDA naar Caroline van der Plas. Ook daar zijn de hakken al diep in het zand verdwenen. Elk statistisch feit wordt fel bekritiseerd en is er geen glimp van realisme te bespeuren. Er wordt in dit land vaak schamperend gesproken over de totale scheuring in de Verenigde Staten tussen democraten en republikeinen. Goed, wij hebben inmiddels dan wel twintig Kamerfracties, maar hoe ver zitten wij zelf af van een totale stagnering. Bouwend Nederland, Techniek Nederland en diverse organisaties schreeuwen moord en brand, maar de eerste LTO regio’s hebben al gezegd niet meer verder te willen praten omdat ze dan “misbruikt” worden als mede-veroorzaker van het terugbrengen van landbouwareaal of de veestapel. Moet het dan eerst helemaal vastlopen? Politici zouden, zoals gememoreerd, eerlijk moeten zijn dat gezien de onwrikbaarheid van de bewoners van de Haagse kaasstolp we de honderdduizend woningen per jaar wel kunnen vergeten en dat we met de helft de handen mogen dichtknijpen. Ik vertrouw daar echter niet op….. Gerard Op de cover Het nieuwe bedrijfspand van Oegema Transport in Dedemsvaart. v.l.n.r.: Robert-Jan Mellema (Janssen de Jong), Sibbele Oegema, Gina Wielink en Robert Wegdam (Janssen de Jong) Colofon Bouwen in het Oosten ISSN: 1385-7185 Uitgever: Bouwen in de regio v.o.f. Postadres: Postbus 204, 8600 AE, Sneek Bezoekadres: Graaf Adolfstraat 36d, Sneek Tel.: (0515) 429 429 Web: www.bouweninhetoosten.nl E-mail: redactie@bouweninhetoosten.nl Redactie: Gerard van Leeuwen en Jolanda Groothuis Eindredactie: Joeri van Leeuwen Fotografie: Wim van ‘t Hoff (Eyemagic) Accountmanagement: Digna Schoonen (06 - 442 099 10) Erik Kuipers (06 - 196 859 76) en Rob van Luit (06 - 184 483 55) Vormgeving & opmaak: Nanno van Leeuwen Druk: Scholma Druk, Bedum Verspreiding: Post.nl Bouwen in het Oosten 05

////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Gerard van Leeuwen / Fotografie: JLF Foto & Filmstudio De Nije Hoeve noaberschap in optima forma Eind februari was het zover. Na een lange voorbereiding en een intensief verbouwtraject kon De Nije Hoeve in Hengelo haar deuren openen. Het inloopcentrum voor leven met en na kanker kan nu op een wijze ondersteuning en begeleiding bieden aan (ex-)patiënten en hun naasten die passend is. Directeur Debby Nijenhuis, bouwbegeleider Gerrit Tempert en verbinder en teamlid van de werkgroep “lullen voor spullen” Martin Gerritzen blikken terug op een veel energie vergende periode met een prachtig resultaat. Het gevoel van noaberschap, dankbaarheid en voldoening overheersen. En terecht! 06 Foto: Felix Hendrikx De Nije Hoeve Hengelo “De plannen om ooit een boerderij te verbouwen tot een warm en multifunctioneel inloophuis zijn nog ouder dan het plan om dit in een stichtingsvorm te gieten”, lacht Debby Nijenhuis wanneer ze van wal steekt. “We hebben het dan over vijftien jaar geleden. Na een lange zoektocht langs vele locaties kwam in 2018 De Nije Hoeve (de oude boerderij ’t Laerhuys, red.) in beeld. Ik reed er als het ware tegenaan. Uit navraag bleek dat de boerderij antikraak werd bewoond. Ik ben toen met de gemeente Hengelo als eigenaar van de boerderij in gesprek gegaan en uiteindelijk heeft dat geresulteerd in de koop. We hebben als stichting vijftig mille betaald en de rest is in erfpacht, tot we het openstaande bedrag van 350.000 euro betaald hebben. De staat van de boerderij was slecht, of zeg maar een soort bouwval. Ik heb wat mensen benaderd die ik goed kende en ben zelf gaan ontwerpen en tekenen met potlood en liniaal en een geweldige architect heeft het nagekeken en gedigitaliseerd” Dat was het begin van het -van sloop tot inloop- project.” “Wat hier gebeurd is met gesloten beurs is uniek!” Een van de allereersten die betrokken werd bij de plannen was Martin Gerritzen, gepokt en gemazeld in de bouwbranche en dan met name in de afbouw. “Ik ken Debby al sinds 2010 van de vele activiteiten die de Nije stichting organiseerde om geld op te halen. Ik ben ook een van de vaste bezoekers van de Bouwbox bij FC Twente. Ik ken gewoon heel veel Bouwen in het Oosten 07

Bedankt!! De Nije Hoeve was niet mogelijk geweest zonder jullie steun! Acmaa Group, Agar Holding, Agfra Holding, Airview, Akzo Nobel, Albo Deuren, Alferink Installatietechniek, Anticimex, Artinato, Boekengilde, Boerderijenfonds, Bouw- en woningtoezicht Hengelo, Bouwsubsidie Nederland, Brander afbouwproducten, Buva Hang- en sluitwerk, Cerriva tegels, Combi glas, Dawo EPS, Djopzz, DOC17 Duurzaam Bouwmanagement, Donec Afbouw, Droste Bouwgroep, Dura Vermeer Bouw, Eektimmerman stukadoorswerk, Eissink Plafond- en Wandsystemen, Exterio Vastgoedpartners, FONS. Architecten, Gebr. Meijer Luchttechniek, Goossen te Pas Bouw, van de Graaf isolatietechniek, Groothuis Kitwerk, Groothuis Timmerfabriek, Hakron, Harmeling Interieurs, Hemink Groep, Hilberink Timmerfabriek Hofsteenge en Wesseling netwerk notarissen, Holscher Notarissen, Interieur Oost, JadiKimmels bedrijfsvloeren, JLF Foto & Filmstudio, Kamphuis Sloopwerken, Kitcentrum, Kon. Oosterberg Groep, Kroese Wevers accountants, Kuiphuis Kraanverhuur, Langeberg Historisch Bouwadvies, Linko straalbedrijf, Loohuis Installatiegroep, Lucassen Bouwconstructies, Lught, Markslag Bouwbedrijf, Meijerink deurmontage, Mercom, Nemaco verhuur, Netgemak internetbureau, Niehof Aannemersbedrijf, Nijkamp Steigers, Nollen brood en banket, Pilkington, Plegt-Vos Bouwgroep, Voskamp Groep , Propex Timber, PS Nederland, Raab Karcher / Saint Gobain, Raad van Advies Nije Stichting, Raad van Toezicht Nije Stichting, Regul-air meet- en regeltechniek, Reinaerdt Deuren, RIBO, Rikkert Afbouw, Roelofs Metaalbewerking, Rouwmaat Groep, Rudde Dakbedekking, RVC industriële verpakkingen, Scholten Tegelwerken, Silk-ka, Stichting Roparun, Stichting Vrienden van de Nije Hoeve, Suur & Companie, Tasche Staalbouw, Ter Steege Bouwbedrijf, Thema beveiliging, Thuisgenoten, Timmerfabriek de Mors, Timberland, Trebbe Bouwbedrijf, TU Technische Unie, Twentsche Heeren, Twickel Houtzagerij, Ultimair luchtkanalen, Uzin Utz, Van Dam Technisch Beheer, Van der Molen beveiliging, Vanille Design,Vrienden van t Hookhoes, Weekamp deuren, Wessels Bouwbedrijf, Wessels Materieeldienst, Westendorp Scholten, Winkels Installatietechniek, Witzand Bouwmaterialen, WTH vloerverwarming, Gerrit Tempert, Debby Nijenhuis, Het Nije Team o.l.v. Nicole van der Woning, Martin Gerritzen, Peter Nederveen, Jan Workel, Tessa Boomkamp en Renée Smit, Marcel Eitink, Frido Roetgering, Gerd Klunder, Bertus Haarman, Eddy van Heel, Anja Viscaal, Frank Hendriks, Roel Schumacher en François, Familie ten Hag, Familie Knol, Familie Bonnes-Nijhuis, Familie Derkink, Familie van der Endt, bel-team Nije Belmarathon, Nije Noabers, Nije Vrienden, donateurs en iedereen die op welke wijze dan ook een bijdrage heeft gedaan! Gezocht! Op 12 mei houden we onze tweede belmarathon en in de middag is er een bedank moment voor iedereen die, op welke wijze dan ook, een bijdrage heeft gedaan voor de bouw van de Nije Hoeve. We zoeken nog kanjers voor onze belmarathon die hun netwerk willen bellen om zo Noabers te vinden die voor 2 jaren de Nije Hoeve willen ondersteunen zodat de Nije stichting iedereen die geraakt is door kanker kan blijven ondersteunen. Wil je zelf graag Noaber worden of de stichting op andere wijze helpen? Neem contact op via sponsoring@denijestichting.nl voor meer informatie. Ook mensen die willen helpen in belmarathon of in de bouwprojecten die nog volgen voor de Nije Hoeve kunnen zich melden via dit mailadres of via 074-2772772 en vragen naar Debby Nijenhuis. 08 Bouwen in het Oosten Bouwen in het Oosten De Nije Hoeve Hengelo ///////////////////////////////////////////////// Arturo gietvloer Toen er een gietvloer aan de orde kwam werd Martin ingeschakeld als bemiddelaar, hij regelde een meeting met zijn toenmalige werkgever Uzin Utz, en bracht de verbinding met Theo Westendorp van Westendorp Scholten voor het leggen van de vloer. Debby mocht samen met de designer van Uzin Utz, Thea Kruders, aan tafel om haar wensen te bespreken en er werden proefmonsters gemaakt. Na de voorbereiding van de vloer door Tim van Linko kon begonnen worden met het maken van de gietvloer. Het team van Westendorp Scholten heeft ervoor gezorgd dat de Arturo gietvloer precies volgens wens gegoten is en het resultaat is er dan ook naar. Tempert mocht zijn, voormalig hoofduitvoerder en inmiddels zeven jaar met pensioen. Hij was bereid zijn ervaring, kennis en kunde in te zetten en eveneens zijn netwerk aan te spreken. Zo werd de basis gelegd voor een vruchtbare samenwerking. Later was toch wel een heel mooi moment dat ik vanuit mijn vorige werkgever de voorzet kon geven om iedereen aan elkaar te verbinden en zo samen de prachtige gietvloer te realiseren (zie kader, red.). Ik wil wel benadrukken dat er velen waren die verbindingen hebben gelegd en ik het fijn vond om daar een klein onderdeel van te mogen zijn, ik wil daarin niemand te kort doen, we deden het samen.” afbouwbedrijven, aannemers, leveranciers en zzp-ers. We zijn aan de slag gegaan en, om in voetbaltermen te blijven, hebben steeds een-tweetjes gemaakt. Ik sprak de bedrijven aan om deel te nemen aan het project, en Debby kopte dan vervolgens de ballen in het net. Ik ben bijzonder dankbaar dat m’n eerste voorzet Gerrit Debby Nijenhuis: “We hebben het project stap voor stap aangevlogen. Samen met Gerrit en Eric Groothuis werd alles doorgesproken en op papier gezet en de begroting was al heel hoog in aanvang maar in de twee jaren dat er onderhandeld werd over de aankoop van de hoeve is deze bijna verdubbeld. De begroting bleek uiteindelijk ongeveer 1,3 miljoen en we hadden alleen een boerderijenfonds en een paar obligatie kopers wat maakte dat we zo’n drie ton hadden om alles mee te realiseren. Er is in totaal bijna een miljoen euro “opgehaald” in de vorm van manuren, prijsreducties op materialen en advisering. Een geweldige gezamenlijk inspanning waarvoor maar één woord de lading dekt: “dankbaarheid”.” Niets was teveel Het revitaliseren van een vervallen boerderij is niet een alledaagse klus. Gerrit Tempert beaamt dat. “Er komt inderdaad veel op je weg. Elke hobbel moet je technisch tackelen en als ik de realisatieperiode zo overzie achteraf, mag je stellen dat we daar goed in geslaagd zijn. Bouwend en afbouwend Oost Nederland heeft haar van haar beste kant laten zien.” Debby Nijenhuis: “Bij alle denkbare problemen was er altijd wel iemand die met een oplossing aankwam. En als diegene het zelf niet wist, kwam er regelmatig weer een nieuwe partij aanschuiven. Ik kan niet anders zeggen dat de eensgezindheid groot was, concurrentie was hier niet, Bouwen in het Oosten 09

10 Bouwen in het Oosten Bouwen in het Oosten De Nije Hoeve Hengelo doelgroepen, maar ook mensen die nieuwsgierig waren wat er tot stand is gebracht. We werken samen met het ZGT en het MST en zijn aangesloten bij IPSO. iedereen werkte samen voor het goede doel. Wat hier gebeurd is met gesloten beurs is uniek!” Uitdagingen waren er voldoende. Debby Nijenhuis: ”Ons Programma van Eisen werd gekarakteriseerd door een aantal steekwoorden. Warmte, droog en niet vochtig, goed geventileerd, bereikbaar, huiselijk, drempelloos en duurzaam, dus gasloos. De boerderij kent een oppervlakte van 380 vierkante meter. Zoiets creëer je niet op een achternamiddag. De startpositie was zoals ik al zei verre van ideaal, het was constant bijsturen en kijken in mogelijkheden en later werden we zoals iedereen in de bouwsector geconfronteerd met leveringsvertragingen en buitensporige prijsverhogingen. Uiteindelijk werd één bouwjaar daardoor twee bouwjaren en gingen bedrijven zelfs andere bedrijven inhuren om ons dan weer gratis te helpen, ongekend wat hier met alle bedrijven neergezet is. Ik ga de uren op de bouw niet missen maar al die mensen wel, vooral Gerrit want hij was niet alleen mijn steun en toeverlaat in de bouw hij was er altijd voor me en we hadden aan een half woord genoeg.” Multifunctioneel gebruik De Nije Hoeve opende dus op 22-2-2022 in besloten kring vanwege de COVID-regels. De openingshandeling werd verricht door Gerrit Tempert en oud-burgemeester Wolter Lemstra, erevoorzitter van De Nije stichting. ’s Ochtends zullen we benutten voor onze vaste activiteiten zoals mindfulness, yoga, creativiteitscursussen, lotgenotencontacten, sport, massage en dergelijke. Alles op basis van positieve gezondheid. De middagen zijn gereserveerd voor de inloop van (ex-) kankerpatiënten, mensen in hun directe omgeving en andere belangstellenden. We hebben inmiddels open dagen gehouden en de belangstelling was overweldigend. Mensen uit onze Of er nog wensen zijn? Die zijn er altijd. We hebben hier ook nog twee schuren waar we plannen voor ontwikkelen. Een daarvan moet gericht zijn op jonge patiënten in de leeftijdscategorie van pakweg zestien tot veertig jaar en op een gezonde leefstijl en meer bewegen. De ander zou een soort “Ronald McDonald-achtig iets” kunnen worden, we willen eerst goed onderzoek doen waar de behoefte ligt. Voor de korte termijn focussen we ons op het buitenterrein waar nog wat grondwerk, bestratingen en de aanleg van een biologische tuin op het programma staan. Daar is nog veel hulp voor nodig.” Alle bedrijven die geholpen hebben met mensen en materialen zullen nog een uitnodiging ontvangen voor een extra opening en een bedankmoment. ///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Noabers Stichting De Nije is nog op zoek naar sponsors, genaamd “noabers”. Deze kunnen zich op basis van een minimaal tweejarige afspraak voor 500 euro per jaar aanmelden. Debby Nijenhuis: “Uiteraard staan daar vermeldingen tegenover in het inloopcentrum, en een tweejaarlijks event. De basis is gelegd maar onderhoud en organiseren van de activiteiten kost ook veel geld. We zijn een officieel goed doel met ANBI status waardoor Noaberschap belasting vriendelijk is.” Bouwen in het Oosten 11 Eensgezindheid en samenwerken voor het goede doel....

////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Jolanda Groothuis / Fotografie: Wim van ‘t Hoff Eervolle opdracht voor Janssen de Jong Bouw Noord Een nieuw pand met oude ziel voor Oegema Transport Oegema Transport uit Dedemsvaart opende begin dit jaar de deuren van één van de eerste GPR Gebouwen 4.4 in Nederland. Het nieuwe Fleet Trainingscentre met Oldtimer showroom kenmerkt zich door beperking van materiaalgebruik, een houten draagconstructie, het gebruik van uitsluitend duurzaam hout en energiezuinige installaties. Janssen de Jong Bouw Noord werd door de opdrachtgever aangewezen als bouwkundig en vaste aannemer. In het verleden realiseerde zij nagenoeg alle projecten voor Oegema Vastgoed. Robert-Jan Mellema: “In dit project zit de ziel van Oegema Transport.” 12 Bouwen in het Oosten Oegema Transport Dedemsvaart “Een niet onverdienstelijke opdracht”, aldus Robert-Jan Mellema (vestigingsmanager) en Robert Wegdam (werkvoorbereider/projectleider) van Janssen de Jong Bouw Noord. “Dit pand onderscheidt zich qua duurzaamheid op veel fronten, maar springt ook visueel in het oog. Op basis van door ons eerder gerealiseerde projecten, waaronder Tenax in Ommen, hadden we reeds ervaring opgedaan met GPR 4.3. Niettemin vergde deze prestigieuze opdracht de nodige flexibiliteit van onze medewerkers. De relatief korte bouwtijd, de coronacrisis en stagnerende levertijden maakten dat we alle zeilen moesten bijzetten.” De nodige aandacht De nieuwbouw van het pand aan de Pascalstraat in Dedemsvaart stond al enige tijd op de planning van Sibbele Oegema en Gina Wielink. In eerste instantie was het hun intentie om een showroom te laten bouwen voor de oldtimers die in het verleden hun diensten rijkelijk hadden bewezen: Sibbele: “Jarenlang stonden ze geparkeerd in een bestaand gebouw waar ze niet tot hun recht kwamen. Het Oegema-gevoel ontbrak daar. Ik wilde het stuk historie van ons familiebedrijf meer tot zijn recht laten komen. Dat is gaaf. Het gebouw zou tevens een bestemming krijgen voor chauffeursinformatiedagen en klant- en groepsbezoeken. De oldtimers zijn naar de nieuwe showroom verhuisd waar ze op hun oude dag mogen rekenen op de nodige aandacht. Gina was enorm betrokken bij de nieuwbouw. Zij wist de zaak zo te finetunen dat de hele entourage het Oegema-gevoel nog eens benadrukt.” Ruimtegebrek Bij alleen deze plannen bleef het niet. De ideeën van Sibbele en Gina breidden zich uit toen zij zich bogen over hun eigen, eerste schetsontwerp. Gina: “We hebben circa vijfhonderd

14 Bouwen in het Oosten Oegema Transport Dedemsvaart chauffeurs op de weg die structureel en volgens de regelen wetgeving bijgeschoold moeten worden. Deze opleidingen vinden altijd bij ons op locatie plaats, maar vanwege ruimtegebrek vergde dat steeds meer improvisatievermogen. Zo ontstond het idee om, naast de showroom, tevens een opleidings- en trainingscentre, plus garage te bouwen. Ons bedrijfsterrein bood hiervoor de ruimte. Uiteindelijk heeft Bouwbureau Jansman uit Ommen de definitieve tekening, inclusief de volledige bouwaanvraag verzorgd. We mochten rekenen op alle medewerking van de gemeente Hardenberg met als gevolg dat er geen sprake was van een lange procedure.” Vaste partijen Oegema besloot om de nieuwbouw niet te laten aanbesteden. In het verleden bouwde Janssen de Jong Bouw Noord nagenoeg alle projecten voor de transporteur waardoor een goede verstandhouding Robert Wegdam ontstond. Sibbele Oegema: “Wij houden ervan om met vaste partijen te werken. Janssen de Jong Bouw maakt daar onderdeel van uit. Zij werken op basis van een open begroting waardoor alle zaken inzichtelijk zijn en niets aan het toeval wordt overgelaten. Je kunt er lang of kort over doen, maar veel meer is er niet van.” Eervol project Vestigingsmanager Janssen de Jong Bouw Noord, RobertJan Mellema: “Naast de reeds gerealiseerde projecten en het onlangs opgeleverde warehouse met crossdock in Geleen voor Oegema, is deze nieuwbouw voor ons toch wel een eervolle. Het is er één waar het echte gevoel van de onderneming tastbaar is, mede door het zichtbare stuk historie. Het is bepaald geen standaard broodje van de bakker. Dat heeft mede te maken met de hoge duurzaamheidsfactoren; de GPR-systematiek Gebouwen 4.4 waar het aan voldoet waardoor een optimaal toekomstwaardig gebouw is ontstaan. Het mes snijdt bij dit project aan twee kanten; Het is niet alleen maximaal duurzaam, -de draagconstructie is deels uit hout opgetrokken met sandwichpanelen-, maar tevens een blikvanger door de houten gevelbekleding die is aangebracht door onze vaklieden. Dit te mogen realiseren is voor Robert-Jan Mellema Robert Wegdam: “Natuurlijk lopen de zaken weleens anders dan gepland, maar zonder wrijving, geen glans.”

Linde Kroon elektrotechniek richt zich op de elektrotechnische dienstverlening in de woningbouw en utiliteit. Linde Kroon staat voor betrouwbaarheid, kwaliteit, fl exibiliteit en verantwoordelijkheid. Linde Kroon Elektrotechniek B.V. Marconistraat 13 I 7701 SJ Dedemsvaart I Tel.: 0523 - 616 989 www.lindekroon.nl 16 Bouwen in het Oosten Oegema Transport Dedemsvaart Janssen de Jong Bouw een prachtige toevoeging aan het referentiekader.” Kort tijdsbestek Robert Wegdam was als werkvoorbereider/projectleider nauw betrokken bij dit werk. De start vond vorig jaar mei plaats, in december werd het pand opgeleverd. Robert: “Voor een project als deze, waar we te maken kregen met corona, oplopende levertijden en een tekort aan vaklieden, was dat een relatief kort tijdsbestek. Tijdens de piek waren we hier, inclusief onderaannemers, met dertig vaklieden aan het werk. Deze onderaannemers werden in goed overleg met de opdrachtgever uitgekozen en zijn vrijwel allemaal bekende partijen voor ons. De mensen kennen elkaar door en door, wat maakt dat, -ook wanneer de planning lijkt af te gaan wijken-, de zaken bespreekbaar blijven en er oplossingsgericht wordt gehandeld. We hebben met de levering van enkele onderdelen stagnatie ondervonden. Dat was overmacht, ook van de leveranciers. Op zo’n moment is het een kwestie van improviseren. Onze uitvoerder Peter Tamminga, is een uitgesproken organisatietalent. In overleg wist hij de werkzaamheden zodanig te verschuiven dat de bouw geen moment heeft stil gelegen. Dat verdient respect. Maar respect verdienen zeker ook alle andere mensen die aan dit project hebben meegewerkt. Zij hebben zelfs een aantal zaterdagen doorgewerkt om dit werk tijdig en succesvol af te ronden. Dat is gelukt en daar zijn we heel content mee.” Bouwen in het Oosten 17 Een duurzaam en optimaal toekomstwaardig gebouw....

18 Bouwen in het Oosten Oegema Transport Dedemsvaart Gevestigde naam Sibbele Oegema en zijn echtgenote Gina Wielink zijn de vierde generatie die Oegema Transport beheren. Naast de logistieke dienstverlening heeft de organisatie een gevestigde naam op het gebied van warehousing, forwarding, lucht- en zeevracht vanuit drie vestigingen in Nederland (Dedemsvaart, Culemborg en Geleen) en één in Brno Tsjechië. Gina Wielink: “We mochten rekenen op alle medewerking van de gemeente Hardenberg, er was geen sprake van een lange procedure.” Sibbele Oegema: “Ik wilde een stuk historie van ons familiebedrijf meer tot zijn recht laten komen.” Bouwen in het Oosten 19

////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Gerard van Leeuwen / Fotografie: Wim van ‘t Hoff Een van de eerste GPR Gebouw 4.4 in Nederland Belangrijke rol Duvast vastgoed & energieadvies Om de duurzaamheid van gebouwen te kunnen meten en vergelijken is het instrument GPR Gebouw beschikbaar. De GPR systematiek kijkt naast energie, naar andere thema’s zoals milieu, gezondheid, gebruikskwaliteit en toekomstwaarde. Hiermee vormt GPR voor gebouweigenaren, die vanuit een breed perspectief hun gebouw willen verduurzamen, een gestructureerde aanpak die helpt om een beter gebouw te realiseren. Duvast vastgoed & energieadvies uit Hardenberg adviseerde de opdrachtgever. In de nieuwste versie van GPR Gebouw zijn actuele subthema’s toegevoegd zoals circulariteit, losmaakbaarheid, natuur inclusief bouwen en hittestress. Met een score van minimaal een 8,0 op alle thema’s geeft GPR Gebouw de mogelijkheid om fiscale voordelen te verkrijgen. Bij een GPR score van 8,0 bedraagt het fiscale voordeel gemiddeld tussen de € 13 – € 20 per m2 BVO. Bij een GPR score van een 8,5 neemt 20 dit toe tot een bedrag tussen de € 26 – € 40 per m2 BVO. Oegema Vastgoed beschikt met dit gebouw in Dedemsvaart over één van de eerste GPR Gebouw 4.4 projecten in Nederland. Het gerealiseerde gebouw bestaat uit gedeeltelijk uit hout en staal opgetrokken draagconstructie met sandwichpanelen en houten gevelbekleding. Het gebouw heeft een kantoor/bijeenkomstfunctie en geeft bezoekers een beeld van de geschiedenis van Oegema Transport. Door beperking van het materiaalgebruik, een staal en houten draagconstructie, het gebruik van uitsluitend duurzaam hout en energiezuinige installaties scoort het project op alle GPR Gebouw thema’s minimaal een 8,0. GPR Gebouw is een praktisch instrument voor alle partijen die hun gebouwen op gestructureerde wijze willen verduurzamen. Bouwen in het Oosten KienhuisHoving informeert Wie krijgt er nog een aansluiting op het elektriciteitsnet binnen 18 weken? De combinatie van een hoge vraag naar aansluitingen op het elektriciteitsnet en te weinig vakmensen om aansluitingen te realiseren leidt al langere tijd tot vertragingen bij bouwprojecten. Uit de Elektriciteitswet volgt dat een aansluiting op het net binnen een redelijke termijn van maximaal 18 weken gerealiseerd moet zijn. Veel partijen houden daarom rekening met deze termijn van 18 weken. Te weinig bekend is echter dat sinds eind vorig jaar aan deze termijn vrijwel geen rechten meer ontleend kunnen worden. Hoe zit dit? Duidelijke termijn van 18 weken Wanneer een netbeheerder tot halverwege 2021 een aansluiting op het elektriciteitsnet niet binnen 18 weken gerealiseerd kreeg, kon door de Autoriteit Consument & Markt (ACM) een boete worden opgelegd. Steevast verkondigde de ACM dat de termijn van 18 weken een harde termijn was, waaraan netbeheerders zich dienden te houden. Hiernaast zijn er meerdere kort gedingen gevoerd waarbij is gevorderd dat netbeheerders op straffe van een dwangsom verplicht werden om tot tijdige realisatie van een aansluiting over te gaan. Europese Richtlijnen Regels met betrekking tot netaansluitingen en tariefstellingen zijn vastgelegd in Europese Richtlijnen. Nationale overheden dienen deze richtlijnen om te zetten in tionale wetgeving. Het Hof an Justitie van de Europese Unie heeft op 2 september 2021 geoordeeld dat Duitsland de derde Elektriciteitsrichtlijn (2009/72/EG) op onjuiste wijze heeft omgezet in nationale wetgeving. Termijn onverbindend Omdat de Nederlandse wetgever op vergelijkbare wijze als de Duitse wetgever de derde Elektriciteitsrichtlijn heeft omgezet in nationale wetgeving (i.c. artikel 23 lid 4 Elektriciteitswet waarin de termijn van 18 weken is opgenomen), heeft de ACM op 2 december 2021 een besluit waarmee aan Liander een boete was opgelegd vanwege het overschrijden van de 18-wekentermijn ingetrokken. De ACM heeft deze intrekking gemotiveerd door aan te geven dat uit de uitspraak van het Hof van Justitie volgt dat de in de Elektriciteitswet opgenomen termijn van 18 weken onverbindend is en dat Deze column is geschreven door: Robert de Vries, advocaat Bouwrecht en Commercieel Vastgoed. Zijn e-mailadres is robert.devries@kienhuishoving.nl, zijn telefoonnummer is 088 – 480 41 01. Bouwen in het Oosten Bouwen in het Oosten 21 21 om die reden aan deze termijn geen rechten ontleend kunnen worden. De ACM heeft daarbij aangegeven dat deze termijn niet langer zal worden gehandhaafd. Gevolgen voor de praktijk en tips Het gevolg van het voorgaande is dat er dit moment geen harde termijn geldt voor netbeheerders om een aansluiting op het elektriciteitsnet gerealiseerd te hebben. De ACM heeft aangegeven dat zij voorlopig blijft uitgaan van “een redelijke termijn” als bedoeld in de Elektriciteitswet. Of sprake is van een redelijke termijn zal echter per geval beoordeeld moeten worden. Dit leidt tot onzekerheid voor aannemers en opdrachtgevers. Zij doen er daarom verstandig aan tijdig over dit onderwerp met elkaar te spreken, de overeenkomst hierop af te stemmen en de aansluiting zo snel mogelijk aan te vragen.

////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Jolanda Groothuis / Fotografie: eigen beeld Kottink Groep groeit verder en vestigt zich aan centraal gelegen N36 in Vriezenveen Kottink Groep, nu nog gevestigd in Geesteren, gaat zich komende zomer huisvesten in een ultramodern bedrijfspand op industrieterrein Oosterweilanden in Vriezenveen. Dylan Kottink (28), eigenaar van de organisatie en ondernemer in hart en nieren, hakte de knoop een jaar geleden door om meer ruimte en comfort te creëren voor zowel zijn medewerkers als opdrachtgevers. Vanaf de start maakte Kottink Groep een gezonde groei door met als gevolg dat de huidige locatie uit haar jas groeide. Bouwbedrijf Homan uit Enter neemt de bouwkundige uitvoering op zich. 22 Bouwen in het Oosten Kottink Groep Vriezenveen Dylan Kottink startte in juni 2015 op eigen initiatief, maar met zijn vader Johan als mede aandeelhouder en motivator, Kottink Personeelsdiensten. Vijf jaar later werd de bedrijfsnaam gewijzigd in Kottink Groep vanwege de veranderende dienstverlening. Dylan: “Kottink Groep werkt tegenwoordig met een vaste groep collega’s en ZZP’ers aan uiteenlopende projecten in de bouw. Opdrachtgevers kunnen bij ons rekenen op degelijke en ervaren vakmannen, waaronder timmermannen, metselaars, voegers, oppermannen en monteurs. Daarnaast hebben we enkele vakmannen die gespecialiseerd zijn in de afbouw; tegelzetters, stukadoors en schilders. Zij leggen de laatste, professionele hand aan bouwprojecten. We anticiperen zeker niet alleen op grootschalige werken; iedereen kan bij ons terecht en mag rekenen op onze volledige aandacht.” Bemiddeling is maatwerk De kern van Kottink’s dienstverlening is gericht op het aanbieden van vaste koppels en ploegen die alle zeilen bijzetten voor een succesvol resultaat. Dylan Kottink: ‘’Uiteraard staan wij flexibel voor onze opdrachtgevers klaar, maar onze vaste mensen zijn de kern van ons bedrijf en het visitekaartje op de diverse projecten. Denk hierbij aan onze vaste koppels timmermannen die al sinds jaar en dag voor dezelfde opdrachtgevers woningen realiseren. Of aan onze metselploegen, variërend van een tweetal naar soms wel een ploeg van acht vakmannen. Zij beschikken over de nodige kennis en kunde. De bedrijfsbussen zijn uitgerust met de juiste materialen en gereedschappen. Vaak moet er ook maatwerk toegepast worden. Op een mooi project van Bouwbedrijf Homan zijn twee timmermannen zelfstandig aan het werk. Dit gaat uiteraard in goed overleg met het kantoorpersoneel van Bouwbedrijf Homan waardoor het project vlekkeloos verloopt.” Geschikte bouwkavel De afgelopen zeven jaar heeft Dylan Kottink zich als ondernemer in de dienstverlening duidelijk bewezen. Het geheim achter het succes van zijn organisatie wijdt hij aan de eerlijke en duidelijke communicatie tussen hem en zijn opdrachtgevers, maar niet in de laatste plaats ook naar zijn werknemers: “Wellicht heb ik daar de uitbreiding en stabiliteit aan te danken, maar uiteraard heeft de markt de laatste jaren ook een positieve rol gespeeld. Beide factoren maakten dat ik me -al voor de coronacrisis- oriënteerde op een andere locatie. Deze vond ik op industrieterrein Bouwen in het Oosten 23 Een goede band op basis van wederzijds vertrouwen....

24 Bouwen in het Oosten Kottink Groep Vriezenveen Oosterweilanden in Vriezenveen waar een bouwkavel vrij kwam van 3.200 m². Het is gelegen aan praktische uitvalswegen waardoor we straks een stuk centraler gepositioneerd zijn en zodoende beter bereikbaar.” Volgende stap Een hele investering voor deze jonge, maar vastberaden ondernemer. Dylan: “Uiteraard ben ik niet over één nacht ijs gegaan. De mensen die het dichtst bij me staan speelden een belangrijke rol in mijn besluitvorming. Maar eigenlijk was het wel duidelijk; het werd tijd voor de volgende stap.” Dylan Kottink: “We zijn van detacheerder gegroeid naar een allround partner in de bouw.” Flexibele houding Bouwbedrijf Homan uit Enter kwam al snel in beeld tijdens de voorbereidingsfase. Daar lagen volgens Dylan Kottink een aantal redenen aan Luc Velten Dylan Kottink ten grondslag: “De huidige directeur van Bouwbedrijf Homan, Luc Velten, kende ik al voordat hij in 2017 het bedrijf overnam. De samenwerking met Bouwbedrijf Homan werd geïntensiveerd toen Luc de leiding kreeg. Er ontstond een goede band op basis van wederzijds vertrouwen waardoor we op zakelijk vlak echt wat voor elkaar betekenen en elkaar voorthelpen bij vraagstukken. Bouwbedrijf Homan is ervaren op het gebied van luxe woning- en utiliteitsbouw en heeft een aantal fantastische bedrijfspanden op haar naam staan. Bovendien is Bouwbedrijf Homan in staat om ons volledig te ontzorgen; van ontwerp (architectuur) tot de complete bouwkundige uitvoering. Zo verzorgden ze bijvoorbeeld ook de vergunningsaanvraag voor ons. Ze denken goed met ons mee en stellen zich flexibel op. Dit houdt in dat we, -als Kottink Groep-, volledig vrij zijn om ook onze eigen onderdelen op te pakken. Het metselwerk en de afbouw voeren we zelf uit en, wanneer nodig, springen we bij tijdens het ruwbouwtraject. Deze vorm van samenwerken verloopt uitstekend en is voor beide partijen een schot in de roos.” Twee A4-tjes Luc Velten is het er over eens dat Kottink Groep en Bouwbedrijf Homan duurzame partners zijn: “Naast het feit dat we de casco bouw op ons nemen, hebben we ons ook ontfermd over het ontwerp. Het resultaat is een in het oog springend Bouwen in het Oosten 25

Onze basis is voor u het begin. Postbus 25 7460 AA Rijssen Spinnerstraat 12 Tel.: 0548 - 545 836 www.jadivloeren.nl info@jadivloeren.nl 26 Bouwen in het Oosten Kottink Groep Vriezenveen en chique pand geworden. Hoewel de gemeente bepaalde voorwaarden stelde, verliep het traject voorspoedig. Van de 3.200 m² wordt 1.400 m² bebouwd en 1.800 m² zal worden bestraat en deels ingericht als parkeerterrein. Ons bedrijf kenmerkt zich doordat we bouwen aan langdurige relaties die verder reiken dan het moment van oplevering. Kottink Groep maakt daar zeker onderdeel van uit. Het feit dat we de kennis van opdrachtgever, ontwerper, voorbereider en uitvoerend team bundelen, dragen qua sfeer, techniek en financiën bij aan het meest optimale resultaat. Bovendien zorgen de korte lijnen en het nakomen van heldere afspraken voor wederzijds vertrouwen. Dat geldt ook voor dit project. Voor Dylan Kottink was van begin af aan duidelijk dat het nieuwe bedrijfspand door ons zou worden gebouwd. Dat vertrouwen waarderen we enorm. Het feit dat de bouwovereenkomst bestaat uit twee A4-tjes zegt denk ik voldoende.” Luc Velten: “We bouwen samen met de klant aan een mooi eindresultaat.” Allround bouwpartner Het is de intentie van Dylan Kottink om in de toekomst zijn onderneming verder te stabiliseren en te professionaliseren: “We zijn gestart met alleen uitzendkrachten, maar hebben momenteel zeventig mensen in vaste dienst met een totaal personeelsbestand van honderdveertig medewerkers. Feitelijk zijn we van detacheerder gegroeid naar een allround partner in de bouw. Onze vaste medewerkers zijn het fundament van Kottink Groep. Hoewel we nog steeds op regiebasis meewerken aan projecten, is onze dienstverlening uitgebreid met de tak (onder) aanneming. Hiermee lopen we onze opdrachtgevers niet in de weg. Integendeel; we bieden hen een extra vorm van service. Tevreden opdrachtgevers en medewerkers staan bij ons hoog op de prioriteitenlijst en uiteraard blijven we actief in het zoeken naar buitenkansen om onze dienstverlening uit te breiden.” /////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Familiair bedrijfspand Het grootste deel van de nieuwbouw zal na oplevering (verwachting augustus) worden betrokken door Kottink Groep. Een gedeelte van de kantoorruimte en hal zal worden gehuurd door Dylan’s broer Brian die als personal trainer zijn onderneming start in allround Training & Levensstijl. Dylan: “Wat dat betreft wordt het een familiair pand; mijn vader Johan is mede-eigenaar en mijn goede kameraad Koen werkt bij ons op kantoor. Bovendien is mijn oom ZZP-metselaar die zijn projecten in opdracht van ons uitvoert. Deze onderlinge band wordt niet ontgaan door de rest van de collega’s. Die maken net zozeer en op exact dezelfde manier onderdeel uit van het succes. De sfeer is goed, samen vormen we een gedreven en gezellige ploeg, wat uiteraard ook tot uiting komt tijdens de vrijdagmiddagborrel. Niet onbelangrijk.” Bouwen in het Oosten 27

Toon Kolenbrander grondwerken, voor het uitgraven van bedrijfshallen en woningen. Daarnaast zijn wij er ook voor sloopwerk, containerverhuur en puinrecycling in Twente. Pepershaar 2A I 7627 NH Bornerbroek 074 - 384 16 55 I info@toonkolenbrander.nl www.toonkolenbrander.nl 28 Bouwen in het Oosten Kottink Groep Vriezenveen Tekst: Gerard van leeuwen / Fotografie: Domoti Group B.V. ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// De installateur voor een slimme leefomgeving Slimme techniek gebaseerd op traditionele installaties Het is alweer enige tijd geleden dat domotica geïntoneerd werd in de wereld van de installatietechniek. Sinds het begin van de eeuw werd er zowel de opdrachtgevers als installateurs hard gewerkt aan maatwerkoplossingen. Een onderneming die 180 graden anders denkt is het Enterse DomotiFactory. Die denkwijze wordt ook toegepast in het nieuwbouwproject van Kottink Groep dat voor de zomer zal worden opgeleverd. Oscar Otten is grondlegger en eigenaar van DomotiFactory dat nu ruim een jaar bestaat en voortkomt uit de tien jaar geleden opgerichte webshop. “Ik ben in de basis een echte ict-er met belangstelling voor de techniek. Toen ik in 2010 mijn woning liet verbouwen kon ik nog geen wandcontactdoos aanleggen, maar had al wel veel interesse in domotica. Toen ik de installateur naar bepaalde keuzes vroeg en geen echte uitleg kon krijgen, ben ik me gaan verdiepen in de vraagstelling hoe domotica en installatietechniek tot elkaar gebracht kon worden. Ik heb toen samen met mijn vrouw een webshop opgezet in domotica producten en kon ik mijn ideeën fijn slijpen. Aan de hand van de vele verschillende vragen kon ik door de jaren heen goede analyses maken waar de problemen lagen en daar oplossingen voor aandragen. Daarnaast was ik voor installatiebedrijven een trainings- en adviesbureau op het gebied van domotica. Toen er steeds vaker vragen van aannemers zelf kwamen of zij niet rechtstreeks projecten samen met ons konden doen was het duidelijk: om opdrachtgevers écht te kunnen ontzorgen is het belangrijk om vanaf de bouwtekening aan tafel te zitten en alles vanuit een totaal concept aan te bieden. Dit voorkomt veel gedoe tijdens de bouw en voorkomt dat diverse partijen zich geen eigenaar maken van de problemen waar zij binnen een bouwproject tegen aanlopen. Veel installateurs bieden ook domotica aan, alleen niet als basis, maar vaak als veel duurdere optie. In negen van de tien gevallen gaat dat echter om leveranciers gebonden software gekoppeld aan eindproducten van dezelfde leverancier. Dit houdt Oscar Otten: “Domotica is niet meer weg te denken in deze tijd.”

in dat de oplossing meteen duur is en men meteen vast zit aan de totale oplossing van die ene producent. Daardoor is men niet flexibel meer voor de toekomst, doordat componenten van andere fabrikanten niet op een dergelijke oplossing aansluiten. Soms zijn er bepaalde onderdelen op maat te integreren, maar dat risico wil je zoveel mogelijk voorkomen. Met ons installatieconcept voorkom je dergelijke risico’s. We merken nu dat het besef groeiende is bij potentiële opdrachtgevers, maar er is nog heel veel uit te leggen. Domotica is niet meer weg te denken in deze tijd. Met een aantal aannemers hebben we inmiddels een strategische samenwerking. Ook via deze kanalen rollen we onze visie uit om bouwprojecten en installaties veel efficiënter te laten verlopen. Veelal in Twente en in de Achterhoek, maar incidenteel ook daarbuiten als we met aannemers gezamenlijk optrekken in ene project.” Breed spectrum DomotiFactory bestrijkt het volle spectrum op het gebied van gecombineerde domotica en installatietechniek. Oscar Otten: “Van domotica, E- en W-installaties tot beveiliging en van koeling, airconditioning tot verwarming, ventilatie en niet te vergeten ICT. ///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Geavanceerd beveiligingssysteem Een van de laatste innovaties van DomotiFactory betreft een geavanceerd beveiligingssysteem. Oscar Otten: “Op dit gebied volgen de innovaties zich in een snel tempo op. In verreweg de meeste gevallen bestaat de beveiliging tot nu toe uit sensoren aan de binnenkant van een woning of bedrijf met daaraan gekoppeld een alarmopvolging. Wij plaatsen nu slimme camera’s aan de buitenkant die een mens kunnen onderscheiden van andere bewegende elementen. De opvolging bestaat uit een zeer onprettige omgeving voor eventuele indringers aan de buitenzijde van het pand. We hebben onze oplossing ontwikkeld met onder andere specialisten van het landelijk korps politie. De eerste resultaten zijn veelbelovend, onder meer door een drastische afname van de vals-positieve meldingen.” 30 Bouwen in het Oosten Het behoort allemaal tot ons pakket. Het accent ligt daarbij op de luxere woningbouw, zowel in de nieuwbouw- als verbouwsfeer. Ik schat dat zestig tot zeventig procent van onze omzet daaruit wordt gegenereerd. De utiliteit zal circa dertig, veertig procent vormen. Maar eigenlijk valt er nog weinig peil op te trekken. We bestaan immers nog maar een jaar.” Kottink Het nieuwbouwproject van de Kottink Groep verloopt soepel volgens Otten. “Mede door de open en transparante communicatie. Het is een mooi concept. De samenwerking met aannemer Homan is zelfs dusdanig prettig dat we een aantal opvolgende projecten ook al gezamenlijk gaan oppakken. Het onderlinge vertrouwen is groot. We staan allemaal open voor innovatief denken en zijn te allen tijde eerlijk tegenover elkaar. Dat bindt. Voor de zomer wordt het bedrijfspand opgeleverd en we liggen exact op schema. Gemiddeld zijn er drie, vier mensen van ons op de bouwplaats. Kottink Groep kijkt ernaar uit om hun nieuwe kantoor inclusief ons Easy Living installatieconcept in gebruik te nemen.”

Bouwen in Is Gelderland zakelijk interessant voor uw bedrijf? Wilt u Bouwen in Gelderland kosteloos ontvangen? Meldt u zich dan aan via onze website www.bouweningelderland.nl >> contact Of stuur een mail naar info@bouweningelderland.nl www.bouweningelderland.nl redactie@bouweningelderland.nl Gelderland voor alle professionals in de bouw Bouwen in Gelderland is zeer recent als nieuwe titel geïntroduceerd. De verwachting is, dat het magazine een vergelijkbare toonaangevende positie in de Gelderse bouw- en installatiewereld gaat veroveren als Bouwen in het Oosten in deze regio. Het blad richt zich op de professionals in de bouw, zowel opdrachtgevers als uitvoerende, adviserende en controlerende bedrijven. Circulair Bouwen ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Gerard van Leeuwen Janssen de Jong Bouw heeft duidelijke focus Circulair bouwen van willen naar moeten Veel is gezegd en geschreven over circulair bouwen. Symposia, workshops, digitale en fysieke conferenties, rapport na rapport en niet in de laatste plaats het uitspreken van intenties door zowel politiek, belangenclubs alsook, niet in de laatste plaats, door het bedrijfsleven zelf. Tijd voor daadwerkelijke actie, vindt Janssen de Jong Bouw. Drie aspecten staan daarin centraal: ambitie, een kwetsbare opstelling en samen. En nee, dit is geen tekst uit een verkiezingsfolder. “Ons doel is dat onze projecten in 2025 voor minimaal 50% circulair zijn.” Bouwen in het Oosten 33

///////////////////////////////////////////////////// Van slopen naar oogsten Bouwen in het Oosten sprak met drie voortrekkers binnen het bedrijf, manager ModuFair Ron Schamp, commercieel teamleider Alexander van Kleef en directeur Janssen de Jong Bouw Oost Alkin Kemperman. Zowel de ‘bouwpoot’ als de ‘ontwikkelpoot’ van Janssen de Jong zien circulair bouwen als een kans om de uitdagingen, met name in de woningbouw, met veel passie en creativiteit handen en voeten te geven, te concretiseren. Schamp: “Met de kennis van nu mag je stellen dat alles wat er na de Tweede Wereldoorlog gebouwd is niet neer voldoet aan de moderne eisen des tijds. Alles wat er nu al een tijdje staat, zou je kunnen zien als negatieve erfenis. Wij willen met een geheel nieuwe blik de woningbouw aanvliegen. Slopen moet oogsten worden. Wij willen oude betonproducten afbreken en een nieuw leven bieden in de vorm van zand, grind en cement. Daarvoor zoeken we onder andere de samenwerking met ons zusterbedrijf New Horizon, die hierin gespecialiseerd is. We benaderen het als een gezamenlijke inspanning én uitdaging. We zijn ambitieus en durven erin te investeren want ook wij hebben kinderen en kleinkinderen. We hebben maar één aardbol. Dat mag clichématig klinken, maar het is de realiteit. Er is geen andere keus.” Nederland volop voorhanden zijn. Deze bouwmethode heeft geresulteerd in een gezamenlijk gedachtengoed: ‘Een huis van steen is goed, comfortabel en veilig, punt.’ Wat wij ons minder gerealiseerd hebben, is dat wij hiermee eigenlijk een ongewenste erfenis voor toekomstige generaties hebben neergezet. Het huidige vastgoed is heel moeilijk weer uit elkaar te halen. De les die we hieruit moeten leren, is dat we moeten investeren in toekomstgericht vastgoed. Je moet losmaakbaar gaan bouwen, oftewel remontabel. In feit bouwen zoals met Lego. Dat is de allerbeste vergelijking die er is.” Alexander van Kleef: “Het is duidelijk dat dit een principe is die weliswaar nog eens versterkt wordt door de huidige prijsniveaus van bijvoorbeeld, staal, aluminium, isolatiemateriaal en hout maar ook los daarvan een must is in de duurzaamheidsslag die we moeten maken. Dat begint met het her- en erkennen van de restwaarde van materialen.” Breder perspectief Alkin Kemperman plaatst circulair bouwen in een nog iets breder perspectief. “De bouwwijze moet veranderen zodat materialen gemakkelijk hergebruikt kunnen worden. Het huidige vastgoed bestaat vooral uit steenachtige materialen die met chemische verbindingen vervaardigd zijn. Totaal logisch, omdat dit stevige materialen zijn die in 34 Bouwen in het Oosten Binnenstedelijke focus Volgens Van Kleef ligt de prioritering in het circulair bouwen met name in het binnenstedelijke segment. “Daar ligt inderdaad onze focus. We zijn nu druk bezig circulair beton en remontabele elementen in ons concept te verwerken. Zo hebben we vanuit ons modulaire woningbouwconcept ModuFair een circulair appartementengebouw ontwikkeld. Hiervoor hebben we begin dit jaar uit handen van staatssecretaris Vivianne Heijnen een Circular Award in de categorie Business Large ontvangen. Het eerste ModuFair circulair appartementengebouw gaan we, zoals het nu lijkt, dit najaar bouwen. Het betreft een vier bouwlagen tellend complex in Kampen met in totaal 63 appartementen. We werken hier nauw samen met woningcorporatie deltaWonen. Een partij die net als wij een hoog ambitieniveau heeft en ook het lef heeft haar nek uit te steken. Ook in financiële zin, want in dit stadium liggen de prijzen van het concept nog iets hoger dan te doen gebruikelijk. Zij zien ook de noodzaak in van de nieuwe realiteit en zijn zelf Circulair Bouwen actief op zoek gegaan naar een vooruitstrevende bouwer. We gaan van willen naar moeten. De wet- en regelgeving wordt steeds strenger, aangezwengeld door de verplichtingen in het Akkoord van Parijs. In 2030 zal honderd procent van de woningen op basis van circulair beton gebouwd worden (hetgeen eind maart formeel bekrachtigd werd in het Betonakkoord, red.). Ons doel is dat onze projecten in 2025 voor minimaal 50% circulair zijn.” Kennis delen Dat het Janssen de Jong Bouw menens is en bepaald niet op eendimensionale basis, vertelt Ron Schamp: “We zijn nu actief Het her- en erkennen van de restwaarde van materialen. in het verzamelen van data. Wat kom je tegen in de productie van circulair beton, bijvoorbeeld. We delen die kennis niet alleen intern maar ook met gelijkgestemde, progressief denkende collega’s. Op deze basis versnel je het kennisproces en kun je veel sneller praktijkervaring opdoen. Dat gaat steeds beter. Intern hebben we een vergelijkbaar proces gehad waarbij de eerste stappen schoorvoetend gezet zijn. Toen de achterliggende drijfveer echt indaalde, verliep dat veel soepeler. Dat verwacht ik ook met derden.” Hele breedte Janssen de Jong Bouw omarmt het gehele spectrum van circulair bouwen. Alexander van Kleef: “We hebben het nu gehad over losmaakbaar bouwen en het hergebruik van beton, steen en staal, maar uiteraard willen we een slag maken over de gehele breedte. In de toekomst zal het gebruik van biobased materialen als hout toenemen. Hout is een hernieuwbare bron en neemt bovendien CO2 op. Winst op korte termijn is bij ons ondergeschikt aan het maken van een betere wereld. Dat streven gaan we handen en voeten geven.” Bouwen in het Oosten 35

Alles zit tegen. Daarom door…samen met u! Soms lees je dat ‘verandering de enige constante is’. Daar ben ik het hartgrondig mee eens. Zelden was het zó onrustig in onze marktsector als nu. Ik noem u in vogelvlucht de factoren die deze onzekere cocktail veroorzaken. De oorlog in Oekraïne is uiteraard vooral heel erg door het peilloze leed dat het veroorzaakt, laat ik duidelijk zijn. Maar een economisch effect in het kielzog daarvan is het opdrijvende effect op de prijzen voor bouwmaterialen. Immers, veel staal komt uit Oekraïne, maar vooral ook Rusland. Door de handelsmaatregelen stokt dus de aanvoer van staal voor onze bouwprojecten. Als je dan leest dat Rusland dit staal nu doorverkoopt aan China en dat de Chinezen dit staal vervolgens met een megamarge doodleuk doorverkopen aan Europa, dan word ik wel even heel naar. Onzekerheid buitenlandse vaklieden Ook maakt de oorlog de positie van veel Poolse vakmensen onzeker. Voor Pasen keren zij massaal terug naar huis, maar met de oorlog letterlijk aan hun landsgrenzen, zijn we blij hen allemaal weer na Pasen te mogen begroeten voor op uw bouwprojecten. Als zij thuisblijven om hun gezin te beschermen kan ik hen dat niet kwalijk nemen. Overigens lees je in de media allerlei oproepen om de overspannen Nederlandse arbeidsmarkt te lenigen door vluchtelingen uit Oekraïne hier aan het werk te zetten. Realiseren de voorstanders hiervan zich wel dat dit hoofdzakelijk getraumatiseerde moeders met kinderen zijn? Hun mannen en vaders hebben het timmergereedschap moeten verruilen voor oorlogsgereedschap. Krapte tijdelijke huisvesting almaar krapper Een ander effect van de oorlog is de meer dan terechte opvang en huisvesting in Nederland van vluchtelingen uit Oekraïne. Gemeentes krijgen hiervoor mooie budgetten en nemen daarmee een concurrerende positie in op de markt voor tijdelijke huisvesting. Dit maakt dat de markt voor huisvesting voor onze buitenlandse vakkrachten nog krapper wordt dan deze al was. Ik verzeker u: die opvang van vluchtelingen is cruciaal, ik schets u alleen maar het domino-effect. Nieuwbouwplannen kabinet? Onhaalbaar Ondertussen brengt onze minister Hugo de Jonge een zeer ambitieus huizenbouwplan de wereld in. Zijn geplande aantallen te bouwen woningen per jaar? Sorry, maar die ga ik hier niet meer noemen. In het verleden zijn al zo vaak ambitieuze aantallen genoemd en vervolgens niet gehaald, dat ik er geen geloof meer in heb. Toen ik zijn aantallen las, moest ik er eigenlijk smalend om lachen. Nieuwbouw? Onbetaalbaar voor de gemiddelde werknemer En daar komt bij: nieuwbouwwoningen zijn voor grote groepen mensen niet Column gaat Haldu Groep meer te betalen, zegt ook de Vereniging Eigen Huis (VEH). Dus áls we erin slagen om te bouwen, dan is het eindresultaat eenvoudigweg te duur. De organisatie voor huiseigenaren wijst erop dat in de woningbouwplannen van het kabinet de NHGgrens van 355.000 euro als betaalbaar wordt beschouwd. Maar dat is volgens de VEH voor veel huishoudens niet te bereiken, van politieagent en zorgmedewerker tot leerkracht. Kortom, voor de massa van Nederland. Volgens de VEH wordt het bouwen van betaalbare huizen nog een hele uitdaging. Ik citeer: “Als de bouwproductie niet past bij de financiële mogelijkheden en woonwensen van de doelgroepen, dan wordt het woningtekort maar deels opgelost”, zo klinkt het. Daarbij zou het kabinet ook de NHGgrens moeten loslaten. Ondertussen lijkt het stikstofprobleem onoplosbaar geworden en zie ik de nieuwe minister wel veel door weilanden lopen, maar het probleem nog niet de wereld uit helpen! Wederzijds geven en nemen Kortom, er zit heel veel tegen. Zo hebben wij recent een kleine verhoging van onze tarieven moeten doorvoeren vanwege de enorm stijgende kostprijzen. De meeste klanten toonden begrip en dat zegt veel over de lange relaties die wij met hen hebben opgebouwd. Het is nu wederzijds geven en nemen. En alsnog dekt deze relatief geringe stijging niet al onze kosten. Over geven en nemen gesproken. Tijd voor goed nieuws Is er ook goed nieuws? Yes! Na al het coronagezeur met die drammende wappies zie ik in de maatschappij nu heel veel solidariteit. Ik bedoel: 26.000 spontane aanmeldingen van gastgezinnen voor vluchtelingen uit Oekraïne. Daar neem ik mijn petje voor af! Samen zetten we Nederland weer in de steigers! Corona, de oorlog, het gebrek aan vaklieden en woningen: je zou er moedeloos van worden. Maar dat doen we niet bij Haldu Groep. Als alles tegenzit, dan gaat Haldu Groep juist dóór. Sluit u daarom bij ons aan: als opdrachtgever, als recruiter, als vakman of als aanbieder van tijdelijke huisvesting. Samen zetten we Nederland weer in de steigers! Danny van Hal

////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Gerard van Leeuwen / Fotografie: Wim van ‘t Hoff Bouwkundige oplevering eerste week mei Attendiz school Hengelo voorbeeld van goede samenwerking De nieuwbouw van de Attendiz school in Hengelo is nagenoeg afgerond. Op 2 mei zal Rots Bouw uit Aalten de onderwijsinstelling opleveren aan het schoolbestuur van de middelbare school voor speciaal onderwijs (VSO). Bedrijfsleider André de Gelder blikt terug op een soepel verlopen realisatieperiode. In september besteedde Bouwen in het Oosten reeds aandacht aan de bouw die destijds nog vol in de ruwbouwfase zat. Attendiz school Hengelo Op dit moment worden de laatste afrondende werkzaamheden uitgevoerd. “Terugkijkend naar de laatste fase kan ik stellen dat het, zeker gezien de perikelen die de sector momenteel bezighoudt, soepel verlopen is. Ook wij hebben onze probleempjes gehad qua toelevering maar alles is redelijk binnen de perken gebleven. De datum 2 mei wordt gehaald. Op dit moment zijn er nog een aantal zaken die geconcretiseerd moeten worden. De gevelbeplating moet nog aangebracht worden en de binnendeuren hebben een kleine vertraging opgelopen vanwege productieproblemen. Ook de terreininrichting is nog niet klaar maar dat is normaal gesproken altijd een van de afsluitende werkzaamheden. De opdrachtgever is inmiddels gestart met de inrichting van de school. Zo wordt er vloerbedekking gelegd, is de keuken geplaatst en is er begonnen met de inrichting van de gymzaal. We hebben een prima samenwerking met het schoolbestuur. We kunnen in deze fase direct schakelen indien nodig. Recent hebben we een rondleiding door de Attendiz school gemaakt met het schoolbestuur en de directie. Die waren blij met wat ze zagen. Er zijn het laatste half jaar toch nog wel wat aanpassingen gepleegd aan het oorspronkelijk ontwerp. Reden daarvoor is voortschrijdend inzicht en de soms wat onduidelijk geformuleerde wensen vanuit de school waar niet alle geledingen het tempo konden volgen qua besluitvorming. We zijn er altijd in goede harmonie uitgekomen. Op een gegeven moment kun je gewoon die rijdende trein niet meer een andere kant opsturen. Die duidelijkheid hebben we gegeven en er is afgesproken dat we de laatste weken geen wijzigingen meer zouden doorvoeren. Daar houden beide partijen zich aan, zodat de opleveringsdatum niet meer ter sprake komt. Het zou zo kunnen zijn dat de school na de oplevering alsnog wat aanpassingen wil plegen, maar die staan buiten onze afspraak.” André de Gelder: “We zijn er altijd in goede harmonie uitgekomen.”

40 Bouwen in het Oosten Attendiz school Hengelo Prijsgekte Ook de leerlingen hebben inmiddels kennisgemaakt met hun nieuwe leeromgeving. Het zijn leerlingen met een “rugzakje” die cognitieve en/ of lichamelijke beperkingen kennen. Ze zijn hier in groepjes op vrijdagen op de bouwplaats geweest en regelmatig komen er leerlingen, vergezeld door een conciërge, die hand- en spandiensten verzorgen. De jongens op de bouwplaatsen vinden dat ook mooi. Het is praktijkonderwijs dus ze kunnen in de praktijk zien hoe het toegaat op een bouwplaats. Maar om terug te komen op de bouwkundige uitdagingen, die zijn allemaal goed ingevuld. In september vertelde ik al dat met name het gevelmetselwerk esthetisch bepalend zou worden voor de school en dat blijkt ook in de praktijk. Het ziet er prachtig uit. Tijdens het metselwerk waren we erg alert op het tempo van de uitvoering. Als je te snel “omhoog” gaat zou instabiliteit kunnen optreden. Dat is gelukkig niet gebeurd. Het is een fraai geheel geworden waar alle betrokken partijen trots op kunnen zijn.” De huidige situatie qua inkoop van bouw-materialen wordt door André de Gelder omschreven als “gekte”. De Gelder: “Je maakt de gekste dingen mee. Zo heb ik half februari een offerte aangevraagd bij een staalbouwer. Nu, zes weken later is dezelfde offerte qua prijs geëxplodeerd. Ik zou nu 166.000 euro meer moeten betalen. Twintig procent meer ten opzichte van de toen reeds hoge inkoopkosten! Het is werkelijk ongeëvenaard. Ook langlopende projecten hebben er nu last van. Het is echt een problematische zaak. Werkaanbod is er voldoende. We hopen na de zomervakantie te starten met een aantal grote projecten. Ook het jaar 2023 loopt dan alweer redelijk snel vol. Momenteel zijn we onder andere in Aalten betrokken bij de bouw van vier bedrijfshallen, een sporthal in Muiden en een school in Amersfoort. Ik ben overigens wel van mening dat we de bovenkant van de prijsconjunctuur nu wel hebben aangeraakt. Het moet nu toch gaan naar een vorm van normalisatie.” Een school met esthetisch bepalend gevelmetselwerk.

Heetpasweg 13 7482 CD Haaksbergen Tel: 074 - 357 55 01 Fax: 074 - 357 54 22 Mob: 06 - 539 618 32 E-mail: info@metselbedrijfhollink.nl 42 Bouwen in het Oosten Attendiz school Hengelo ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Gerard van Leeuwen / Fotografie: Wim van ‘t Hoff Prominente rol Alferink installatietechniek Geavanceerde installaties voor Attendiz Binnen zeer afzienbare tijd vindt de oplevering plaats van de nieuwe Attendiz school in Hengelo plaats. Deze school voor speciaal onderwijs aan twaalf- tot achttienjarigen vervangt de sterk verouderde oude locatie. De bouw startte in maart 2021. Een prominente rol in de realisatie is weggelegd voor het Groenlose Alferink Installatietechniek die verantwoordelijk is voor het complete W en E deel van de bouw. Wij spraken met directeur Laurens Grashof en projectleider Jan Lentink. Het project kwam via een reguliere Europese UAV aanbesteding vertelt Laurens Grashof. “Attendiz is een nieuwe relatie voor ons. De bouwdirectie is van SOM= en dat is wel een bekende van ons en hetzelfde geldt voor de adviseur Dijkoraad. Met bouwkundig hoofdaannemer Rots Bouw werken we frequent samen. Met name in het kader van maatschappelijk vastgoed trekken we samen op. Leuke anekdote is dat toen we uit het zaaltje kwamen waar we de prijsopgave hadden overhandigd, Rots Bouw op de gang al stond te wachten voor hun presentatie. Even later waren we bouwpartners in het project. Het aanvliegen van de route had een vertrouwd karakter. Naast de prijsopgave hadden we een Plan van Aanpak geschreven. Na de presentatie volgde de gebruikelijke optimalisatie en uiteindelijk wordt het totaalplan beoordeeld. In grote lijnen is het plan ongewijzigd doorgegaan, uitgezonderd het verleggen van een paar kleine accenten. Laurens Grashof: “Het is een soort ongeschreven wet dat je altijd wat punten ten faveure van de opdrachtgever verwerkt.”

Jan Lentink: “Als je het woord “standaard” gebruikt klinkt dat bij sommige mensen soms ouderwets, maar dat is het natuurlijk niet.” Attendiz school Hengelo Je moet het zien als een soort ongeschreven wet dat je altijd wat punten ten faveure van de opdrachtgever verwerkt.” All electric Anno 2022 is het een standaardaspect geworden maar de nieuwe Attendiz school wordt gasloos. Jan Lentink: “Inderdaad, de school wordt all electric. De luchtwarmtepomp staat op het dak, we maken gebruik van een WTW installatie, er worden PV-panelen toegepast en er is gekozen voor vloerverwarming. Het zijn tegenwoordige reguliere zaken. Er is in Hengelo niet een soort Ei van Columbus geïntroduceerd. Als je het woord “standaard” gebruikt klinkt dat bij sommige mensen soms ouderwets, maar dat is het natuurlijk niet. We installeren hier geavanceerde installaties. Een mooi voorbeeld is bijvoorbeeld de Cooker. Het is nu een jaar of twee in the picture, maar het systeem bestaat al tien jaar. Over een jaar of vijf is het standaard.“ De samenwerking wordt door Lentink als plezierig ervaren. “Ik kan niet anders zeggen dat de onderlinge verstandhoudingen ima zijn. In het bouweamoverleg is er altijd een gezellige, maar professionele sfeer. Er zijn altijd uitdagingen tijdens een proces als deze, maar is altijd constructief samengewerkt. Qua planning wordt gekoerst op een oplevering eind april en dat gaan we halen. We zitten volop in de afwerkingsfase. Gemiddeld zijn er vijf of zes mensen van ons op de bouwplaats. Er is gekozen voor een iets robuustere uitvoering.” Knoop in de continuïteit Laurens Grashof uit zich genuanceerd over de huidige ontwikkelingen in de markt. “Vooropgesteld, het is ontegenzeggelijk waar dat er meer dan voldoende vraag is. Er is voldoende werkaanbod. Er ligt een behoorlijke inspanningsverplichting qua nieuwbouw van woningen, maar ook in de energietransitie. Er liggen ook behoorlijke obstakels die de positieve trends bedreigen en dat besef is er nog niet overal. Als je naar de kosten van de inkoop kijkt dan stabiliseren die op sommige terreinen enigszins, maar wel op een erg hoog niveau. Het is allemaal nogal fluctuerend. De kosten zijn soms niet of nauwelijks op te brengen. Ook opdrachtgevers hebben daarmee te maken. Den Haag doet ook een duit in het zakje. Steeds complexere regelgeving is de praktijk, terwijl men naar mondeling buiten toe juist het tegenovergestelde zegt na te streven. Maar als we de orderportefeuille analyseren, dan kunnen we rustig stellen dat we ons dit jaar wel zullen redden. Er werken tachtig mensen op vaste basis bij ons bedrijf en gemiddeld veertig flexwerkers. We hoeven ons sowieso niet te vervelen hier. Op kantoor niet en ook niet op de bouwplaats. Er komen ongetwijfeld weer periodes door met piekdrukte. Maar dat kunnen we hier goed handelen.” Bouwen in het Oosten

Wees nieuwsgierig en open minded Samenmeester laat mensen in de bouw & infrasector anders kijken naar hun vraagstuk op het gebied van HR, kwaliteit, beleid en vitaliteit. Samenmeester benadert duurzaamheid vanuit een ander perspectief en heeft een bredere kijk en unieke aanpak door een vrouwelijke touch. Inge Meester I inge@samenmeester.nl I 06 5580 4721 www.samenmeester.nl Vestigingen in: Almelo - Apeldoorn - Denekamp - Fleringen - Hardenberg - Heeten - Hengelo - Raalte - Zwolle - Rheine (D) 46 Bouwen in het Oosten Algemeen Moderna kiest voor slimme prefab (ver)lichtstraat van de Hak4t groep Een prefab lichtstraat waarin kunstlicht, daglicht, zonwering duurzame energie en ventilatie in één keer integraal worden geregeld. Dat is het product waar de Hak4t Groep uit Dedemsvaart aan werkt. Een eerste versie is aangebracht bij Moderna in Hardenberg, waar de 14 prefab elementen in slechts 50 minuten op het dak werden geïnstalleerd. Marc Hakvoort van de Hak4t Groep uit Dedemsvaart wil de lichtstraat optillen naar een hoger niveau en werkt aan een ‘slimme prefab (ver)lichtstraat’, die meerdere functies verenigt. Dat slimme product wordt modulair geprefabriceerd in de fabriek en vervolgens in één handeling op het dak gezet. Prefabricage van lichtstraten van deze grootte is niet bepaald gebruikelijk, maar levert enorme voordelen op, zo heeft Marc Hakvoort ervaren. Snel bouwproces “We hebben veertien prefab slimme lichtstraten van circa 5 x 2,20 meter geleverd aan Moderna Textielservice in Hardenberg. We maken deze prefab elementen op de werkbreedte van de dakplaten. Je kunt het dak dus gewoon dichtleggen en op de plek van één of meerdere dakplaten een prefab lichtstraat plaatsen. Die schiet of bout je eenvoudig vast. De totale hijs- en installatietijd kwamen samen uit op slechts circa 50 minuten.” “Maar de winst voor het bouwproces is nog veel groter. Het dak is namelijk gelijk helemaal dicht, waardoor er minder regenwater naar binnen komt én het gelijk doorvalveilig is. Normaliter moet na het aanbrengen van de dakplaten eerst de dakdekker komen en worden pas als laatste de lichtstraten aangebracht. Tot die tijd moeten de netten er onder blijven hangen. Die netten kosten geld, maar belemmeren ook het verdere bouwproces binnen. Nu kunnen ze heel snel weg, zodat bijvoorbeeld de sprinklerinstallateur gelijk aan het werk kan.” Integraal product Prefabricage is daarmee volgens Hakvoort eigenlijk lonend voor elke lichtstraat en helpt ook nog eens om het tekort aan handjes in de bouw op te lossen. Maar prefabricage is niet het enige waar Hakvoort naar streeft bij de verbetering van het product lichtstraat. “We willen toe naar een integrale lichtoplossing, waarbij we daglicht, kunstlicht, zonwering, ventilatie en zelfs energie combineren in één modulair product. Daarbij kiezen we voor een goed geïsoleerde vrijdragende opstand, zodat eronder geen stalen draagprofielen nodig zijn voor extra verstijving. De Bouwen in het Oosten 47

Bouwen in het Oosten voor alle professionals in de bouw Is Overijssel zakelijk interessant voor uw bedrijf? Bouwen in het Oosten werd in 1992 als titel Wilt u Bouwen in het Oosten kosteloos ontvangen? Meldt u zich dan aan via onze website www.bouweninhetoosten.nl >> contact Of stuur een mail naar info@bouweninhetoosten.nl geïntroduceerd en heeft inmiddels een toonaangevende positie in de Overijsselse bouwen installatiewereld veroverd. www.bouweninhetoosten.nl redactie@bouweninhetoosten.nl Algemeen opstand maken we uit twee delen, zodat je de kunststof lichtstraat zelf aan het eind van zijn levensduur gemakkelijk kunt vervangen, terwijl de basisdakopstand op zijn plek blijft. Naar de stand van de techniek kun je de oude dan refurbishen of vernieuwen, zodat je circulair bezig bent.” Intelligente lichtaansturing De prefab lichtstraten bij Moderna zijn de eerste voorbeelden van een dergelijke aanpak. “Alleen hebben we daar het kunstlicht nog niet in de lichtstraat geïntegreerd. Op verzoek van Moderna hebben we het kunstlicht in een losse carré rondom de lichtstraten gemonteerd, zoals we eerder ook gedaan hadden. Dit betrof namelijk een uitbreiding en Moderna wilde hetzelfde beeld als in de hal uit 2014. Wel is het kunstlicht optimaal geïntegreerd met het daglicht. Elke armatuur heeft daarvoor zijn eigen intelligente aansturing, zodat die altijd maximaal afgestemd is op de hoeveelheid daglicht. Dat geeft niet alleen een heel egale lichtbeleving, maar bespaart ook nog eens energie ten opzichte van een centraal geregeld systeem.” Ventilatiesysteem De prefab elementen bij Moderna zijn voorzien van een doordacht ventilatiesysteem en hebben een hoge isolatiewaarde. “Lichtstraten zijn toch thermische gaten in het dak. Ze worden dan ook steeds vaker weggelaten in grote industriële gebouwen. Maar je hebt toch daglicht nodig. Wij hebben gekeken hoe we een goede isolatiewaarde kunnen combineren met ventilatie. De prefab slimme lichtstraat bestaat daarvoor uit een dubbele constructie, met een onderschaal en een bovenschaal. Die twee zijn met elkaar in evenwicht en zijn daardoor met geringe kracht gelijktijdig te openen. De onderste schaal gaat daarbij naar onderen, de bovenste naar boven. Het ventilatiedebiet is veel groter dan bij een normaal ventilatieluik. In gesloten toestand zorgt de dubbele schaal voor een hoge isolatiewaarde. We kunnen één van de schalen ook iets zwaarder maken, afhankelijk van de eisen. Bij Moderna moeten de luiken dicht gaan bij brand. Als je de bovenste iets zwaarder maakt dan de onderste, gaat die vanzelf dicht bij stroomuitval. Als je ze wilt gebruiken voor rookwarmteafvoer, maak je juist de onderste schaal zwaarder.” De prefab slimme (ver) lichtstraat is desgewenst ook nog te combineren met zonwering, in de vorm van vaste lamellen op de buitenzijde. De stand daarvan wordt vooraf afgestemd op de zoninval. Reflecterende coating Voor de integratie van verlichting in de prefab slimme (ver)lichtstraat brengt Hakvoort kunstlicht aan onderdelen van de onderste schaal. Deze armaturen zijn uiteraard voorzien van daglichtsensoren, zodat de hoeveelheid licht op de werkvloer altijd gelijk blijft. Daarbij maakt Hakvoort in de lichtstraat op deze plek gebruik van transparante kunststof elementen met een reflecterende coating. “Die reflecterende coating is bedoeld als zonwering. Maar wij draaien de plaat om en gebruiken die voor het reflecteren van het kunstlicht dat we er onder hangen. Daardoor krijg je niet alleen direct licht, maar ook indirect licht. Dat is belangrijk voor de lichtbeleving.” Liefst wil Hakvoort dan ook nog het thema energie uitwerken in de lichtstraten. “We kunnen transparante PV-panelen aanbrengen op de ventilerende bovenschaal, maar we werken ook aan PV op de zonweringslamellen.” Daarmee kan de ‘prefab (ver)lichtstraat’ dus zo slim worden als de klant dat wil, maar kan deze ook worden gereduceerd tot een bijna standaard lichtstraat met vooral de voordelen van prefab in het bouwproces. “We bieden de slimme (ver)lichtstraat aan zowel als modulair product als maatwerk.” Bouwen in het Oosten 49 Streven naar verbetering van het product lichtstraat.... /////////////////////////////////////////////////////////////

GEVEL 2022 van 31 mei tot en met 2 juni in de Jaarbeurs Op dinsdag 31 mei openen de deuren van GEVEL 2022, het tweejaarlijkse evenement voor de gevelbranche. Voor het eerst vindt GEVEL plaats in de Jaarbeurs in Utrecht. Architecten, bouwkundigen en opdrachtgevers in de bouw komen van 31 mei tot en met 2 juni in hal 3 en 4 bij elkaar voor beleving, inspiratie, innovaties en praktische kennis over het ontwerp en de engineering van de gebouwschil. Bijdragen aan de toekomst van de gevelbranche. 50 50 Bouwen in het Oosten Bouwen in het Oosten Algemeen Met nog bijna twee maanden te gaan voor de opening van het evenement, zijn de voorbereidingen voor GEVEL22 in volle gang. Drie ambassadeurs van GEVEL 2022 hebben een speciaal theaterprogramma gecomponeerd. UNStudio (ambassadeur op dinsdag 31 mei), Toko Fuze (woensdag 1 juni) en Vakwerk Architecten (donderdag 2 juni) hebben het overkoepelende thema ‘Inception’ vertaald naar vier sessies in de GEVEL Arena en naar bijzondere activiteiten op de beursvloer. Met persoonlijke bijdragen en (internationale) gasten brengen de ambassadeurs de praktijk van gevelontwerp en hun visie op de toekomst van de stad tot leven. De gevelbranche staat, net als de rest van de bouwsector, voor een aantal grote transities, waaronder de energietransitie, de omslag naar een circulaire economie en de overgang naar verantwoord grondstoffengebruik. Alle betrokken exposanten brengen innovaties die een bijdrage kunnen leveren aan die ontwikkelingen. Dat doen ze op hun eigen stand, maar ook met bijdragen aan de Projecten Expo, de Innovation Wall, de Inception Cinema en door lezingen in het Innovatietheater. Transities en innovaties Marisa Richter van GEVEL: “GEVEL2022 is een compacte beurs met een enthousiaste groep exposanten, een mooie doorsnede van de gevelbranche. De hallen zijn ingetekend naar een ontwerp van architect Marco Romano en daarin zijn de tekens GEVEL en 2022 leesbaar. We bieden ook ruimte en spreektijd aan brancheverenigingen, onderwijsinstellingen en collectieven. We zijn blij dat we elkaar nu weer vrij kunnen ontmoeten, met ruimte en respect natuurlijk voor elkaars veiligheid.” Matchmaking Alle (potentiële) bezoekers van GEVEL 2022 krijgen in de aanloop naar het evenement een uitnodiging om zich te profileren in het matchmakingsysteem dat is gekoppeld aan het programma en de plattegrond: zo kunnen bezoekers hun programma van tevoren samenstellen en al op voorhand connecties maken met exposanten en sprekers. Richter: “Daar begint Inception, dat is de eerste kleine stap naar nieuwe ideeën en connecties die een bijdrage kunnen leveren aan de toekomst van de gevelbranche.” Bouwen in het Oosten 51 ///////////////////////////////////////////////////////

Vraag en aanbod VACATURE Ben je bijna of onlangs afgestudeerd in het Nederlands Recht en wil je je verder verdiepen in de praktijk? Wij hebben bij KienhuisHoving advocaten en notarissen een mooie startersfunctie als juridisch medewerker in het bouw- en aanbestedingsrecht. Wanneer het van beide kanten goed voldoet, kun je je verder ontwikkelen als advocaat-stagiair. Dat vraagt om hard werken, maar we vinden een goede balans tussen werk en ontspanning ook heel belangrijk. Dus misschien zien we jou binnenkort wel in onze eigen bruine kroeg ‘Bouke’s Corner’, tijdens één van onze borrels (als het weer kan en mag). Meer informatie vind je op onze website of je neemt contact op met mijn collega Marianne ten Feld-Sprik, advocaat bouw- en aanbestedingsrecht (marianne.tenfeld@kienhuishoving.nl). 52 Bouwen in het Oosten Aveco de Bondt Vraag en aanbod VACATURE: Mechanisch Onderhoudsmonteur Werk jij graag buiten, aan en met zwaar materieel? Bij de Betoncentrale Twenthe zijn we op zoek naar een mechanisch onderhoudsmonteur om onze technische dienst te versterken. In deze functie ben je verantwoordelijk voor het oplossingen van voorkomende storingen bij verschillende productielocaties in het Noorden en Oosten van het land, met als standplaats Hengelo. Wat ga je doen? Onderhoud aan de mechanische onderdelen van centrales en overslagkranen. Zelfstandig technische storingen oplossen aan onze productiemiddelen. Uitvoeren van groot onderhoud en aanpassingen. Werkzaamheden in de werkplaats en op de productie locaties. Voorraad beheer en werkvoorbereiding. Werken met Onderhoud Management Software. Verantwoordelijk voor orde en netheid in magazijn en werkplaats. Wij vragen Je hebt een basisopleiding Metaal (MBO) met ervaring. Je hebt kennis van metaal bewerkingen en constructie bankwerken. Je kunt technische tekeningen lezen, beoordelen en uitvoeren. Je weet hoe je veilig moet werken, je bent serieus. Spreekt deze functie je aan en wil je meer weten? Neem contact op met Erik-Jan Vos, hoofd technische dienst Mobiel: 06 237 562 30 of e-mail: e.j.vos@betoncentrale.nl Bekijk de complete vacature op: www.betoncentrale.nl/twenthe/vacatures. Informatie over het plaatsen van een vacature: Neem contact op met Digna Schoonen: Telefoon: 06-442 099 10 Mail: digna@bouweninhetoosten.nl Bouwen in het Oosten 53

Installatiebranche gaat veel minder verpakkingsmateriaal gebruiken In 2025 wil de installatiebranche 20% minder plastic en kartonnen verpakkingen gebruiken. Bovendien zullen de verpakkingen die de branche over drie jaar nog gebruikt volledig recyclebaar zijn. Die doelen staan in het Brancheplan Verpakkingen. Doekle Terpstra, voorzitter van Techniek Nederland, overhandigde het plan op woensdag 23 maart aan staatssecretaris Vivianne Heijnen van Infrastructuur en Waterstaat. Circulaire ambities De installatiebranche gebruikt veel verpakkingen voor apparatuur, installatiecomponenten en materialen. Het Brancheplan Verpakkingen moet die hoeveelheid verkleinen, verduurzamen en hergebruiken. Doekle Terpstra: ‘De sector wil de milieu-impact verlagen en levert tegelijkertijd een bijdrage aan de circulaire ambities van de Rijksoverheid. Dit baanbrekende initiatief nemen we niet alleen, maar met de hele keten.’ Grondstoffen besparen Staatssecretaris Vivianne Heijnen van Infrastructuur en Waterstaat is verheugd over het initiatief: ‘Van badkuip tot bliksemafleider, het zijn allemaal producten die in plastic en karton verpakt zitten. Dit initiatief laat zien dat we door samen te werken, van fabrikant en groothandel tot installatiebedrijf, een boel vervuiling kunnen voorkomen en grondstoffen kunnen besparen. Tien deelnemende bedrijven Bij het Brancheplan Verpakkingen hebben zich al tien bedrijven aangesloten: Aalberts, Croonwolter&dros, EQUANS, Kuijpers, Rensa, Schneider Electric, SPIE, Technische Unie, Unica en Wasco. Deze bedrijven nemen de doelstellingen voor 2025 op in hun strategisch plan. Daarnaast gaan ze een inspanningsverplichting aan en zullen ze jaarlijks deelnemen aan een enquête om de resultaten in kaart te brengen. Techniek Nederland en het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat vervullen een coördinerende en faciliterende rol. Nieuwe deelnemers van harte welkom Om het Brancheplan te laten slagen is het belangrijk dat zoveel mogelijk bedrijven zich aansluiten. Bedrijven die achter de doelstellingen van het plan staan én willen helpen om het gebruik van verpakkingen terug te dringen, kunnen het plan ondertekenen op technieknederland.nl/ verpakkingen. Hier is ook alle informatie over het Brancheplan te vinden. 54 Bouwen in het Oosten Bouwen in het Oosten 55

30e Jaargang • no. 2 • maart 2022 02 Bessels architecten ontwerpt grote productiehal in Friesland Krönnenzommer Hellendoorn warme jas voor bewoners Pagina 06 Nieuwbouw EMA Techniek verrijking voor bedrijventerrein Varsseveld Pola Installatietechniek levert installaties nieuw Globe College in Utrecht

Inhouds opgave 02 38 06 24 48 05 Voorwoord: Kamp Van Hoek 06 15 18 19 21 22 24 28 33 37 Nieuwbouw Krönnenzommer Hellendoorn “Een mooie nieuwe passende warme jas voor onze bewoners” Nieuwe Krönnenzommer vormt eenheid met oude bebouwing Buiten genieten dankzij Madozon Zonwering & Veranda’s Individuele klimaatregeling per zorgkamer door 4-pijps decentrale change-over ClimaRad Mooi werk met een tevreden opdrachtgever Column Danny van Hal: “We zijn kwetsbaar, dat blijkt maar weer.” Nieuwbouw productiehal Tyson Foods Een grote productiehal, maar beslist geen blokkendoos Een gebouw dat een eenheid vormt met haar omgeving Bolidtop 700 vloer voor Tyson Foods Column KienhuisHoving: “Maximering huurprijzen vrije sectorwoningen” Bouwen in het Oosten 03 38 43 47 48 54 57 58 Nieuwbouw EMA Techniek Varsseveld EMA Techniek klaar voor de toekomst Nieuwbouw EMA Techniek verrijking voor bedrijventerrein Varsseveld Nieuw bedrijfspand EMA Techniek wordt all electric Nieuw- en verbouw Globe College Utrecht Pola Installatietechniek “Twee totaal verschillende processen die parallel aan elkaar liepen.” ‘Kiek duirdan’, een nieuw icoon in het Coehoorngebied in Arnhem In Overijssel nog 156.640 woningen geschikt voor zonnepanelen Mobilane introduceert MobiPanel, een innovatief systeem voor groene gevel

4 Bouwen in het Oosten Voorwoord Voorwoord Door: Gerard van Leeuwen Kamp Van Hoek Als ik ‘s ochtends zo rond zes uur wakker wordt, duurt het meestal niet al te lang voordat ik mijn, jawel, DAB plus radio aanzet om naar BNR Nieuwsradio te luisteren. Ik denk dat er veel ondernemers zijn die dat doen. In ieder geval zij die de permanente woke wind op Radio 1 ontvlucht zijn. Ze horen dan de zoetgevooisde stem van Bas van Werven die zijn fysieke overcapaciteit na een maagverkleining heeft verminderd maar nog steeds een fors ego met zich meetorst. Een vakman die weet wat interviewen is. Onze sector komt vrijwel dagelijks aan bod in de ochtendshow of in themaprogramma’s. Bas was woensdag 9 maart door Covid afwezig, maar ook de redacteur van dienst stond zijn mannetje. Aan het woord kwam onder andere Taco van Hoek van het Economisch Instituut voor de Bouw het pas verschenen rapport over het niet behalen van de streefcijfers van het realiseren van nieuwbouwwoningen in ons land. Streefcijfers die vermeld stonden in de bouwambities van diverse Nederlandse gemeenten in de coalitieakkoorden van 2018 en die nu tegen het licht waren gehouden. De uitkomsten waren, conform de verwachting, nou niet direct een basis voor een jubelstemming. Na een semantische discussie over wat een ambitie nu eigenlijk is, een politieke belofte of een scherp aangezette prognose, kwam Van Hoek al snel terecht bij een van zijn, terechte, stokpaardjes: het praktisch moratorium dat geldt voor bouwen in de groene ruimte. Een van de redenen van het achterblijven van het woningbouwvolume is namelijk de wel heel sterke focus op het binnenstedelijke bouwen, of het nu nieuwbouw betreft of transitie. Hij pleitte voor een nieuwe frisse kijk op de problematiek. Daarnaast had Van Hoek de nodige kritiek op de ellenlange procedures en het ontbreken van een consistent beleid. Zowel de gemeenten, maar ook de provincies konden wat hem betreft wel een stapje harder zetten. Criticasters en zuurpruimen zullen ongetwijfeld een “daar heb je Taco weer” gevoel krijgen, maar ik vind dat je met een realistische blik naar de huidige materie moet kijken. Dit land bestaat uit zestig procent landbouwgrond. In en rond het regeerakkoord wordt er getornd aan de veestapel en worden er hoge aantallen (een miljoen voor 2030) nieuwe woningen geprognotiseerd. En ja, dat gaat ten koste van groen. Zo eerlijk moet je zijn, omdat een miljoen woningen nu eenmaal niet allemaal binnenstedelijke gerealiseerd kunnen worden. Je daar politiek aan onttrekken daar zaken in de taboesfeer te blijven duwen werkt daar niet aan mee. Dat gold tot voor een paar jaar terug ook voor het terugdringen van de veestapel. Een feit dat nu door een meerderheid van de Tweede Kamer wordt onderschreven. Ik zit in het “kamp Van Hoek”. Gerard Op de cover Reinnier Wender van brw-bouwregisseur en projectleider Niels Slotman van Goossen te Pas Bouw voor de nieuwbouw van Krönnenzommer Colofon Bouwen in het Oosten ISSN: 1385-7185 Uitgever: Bouwen in de regio v.o.f. Postadres: Postbus 204, 8600 AE, Sneek Bezoekadres: Graaf Adolfstraat 36d, Sneek Tel.: (0515) 429 429 Web: www.bouweninhetoosten.nl E-mail: redactie@bouweninhetoosten.nl Redactie: Gerard van Leeuwen en Jolanda Groothuis Eindredactie: Joeri van Leeuwen Fotografie: Wim van ‘t Hoff (Eyemagic) Accountmanagement: Digna Schoonen (06 - 442 099 10) Erik Kuipers (06 - 196 859 76) en Rob van Luit (06 - 184 483 55) Vormgeving & opmaak: Nanno van Leeuwen Druk: Scholma Druk, Bedum Verspreiding: Post.nl Bouwen in het Oosten 05

////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Gerard van Leeuwen / Foto's: Fotografie: Wim van ‘t Hoff Een mooie nieuwe passende warme jas voor onze bewoners Projectleider Niels Slotman 06 Zorglocatie Krönnenzommer ///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// In Hellendoorn zijn zeer recent op zorglocatie Krönnenzommer nieuwe woon- en dagbestedingsgebouwen opgeleverd. Het betreft het Vospaviljoen en de dagbestedingsgebouwen De Homoet en Het Palet. De gebouwen vervangen de oude woon- en werkgebouwen waarvoor op dit moment nog geen concrete plannen voor herbestemming ontwikkeld zijn. Het nieuwe Vospaviljoen zal een plaats bieden aan 38 mensen die lijden aan het syndroom van Korsakov. Dat zijn er 25 procent meer dan het huidige onderkomen, zodat er ook nog een bijdrage aan de wachtlijstenproblematiek wordt geleverd. Bouwen in het Oosten sprak met Reinnier Wender van bouwmanagementbureau BRW bouwregisseur, dat door opdrachtgever ZorgAccent in de arm werd genomen, en projectleider Niels Slotman van bouwkundig hoofdaannemer Goossen Te Pas uit Enschede. Bouwregisseur Reinnier Wender “Bouwen in de zorg betekent te allen tijde de belangen van de bewoners/cliënten en de zorgmedewerkers bewaken en vormgeven.” Bouwen in het Oosten 07

Aannemen van werk, recycling en verhuur www.hoogeboom.nl I Tel: 0572 - 35 22 50 08 Bouwen in het Oosten Bouwen in het Oosten Zorglocatie Krönnenzommer met Goossen Te Pas Bouw, constructeur en installateurs is de haalbaarheid verder onderzocht en uitgewerkt. Vervolgens hebben we ‘VABArchitecten & Adviseurs’ uit Rijssen in de arm genomen om met name de esthetische aspecten in te kleuren. Een iets beperktere rol voor de architect dan wellicht gangbaar is in de sector, maar we zijn erg te spreken over de samenwerking. “De eerste ideeën voor nieuwbouw ontstonden al een jaar of vijftien geleden”, vertelt Reinnier Wender. “Het kwam pas echt opnieuw op de tekentafel met het aantreden van de nieuwe directeur Bedrijfsvoering van ZorgAccent. In een eerder stadium waren de ontwerpen van een architect naar de prullenbak verwezen. ZorgAccent weet zich te onderscheiden door zeer ervaren zelfsturende zorgteams. Door dit uiterst serieus te nemen zijn we een kleine drie jaar geleden eerst met een aantal zorgmedewerkers gaan brainstormen en zijn zelf een substantieel deel van het ontwerp gaan intekenen. Ook heb ik een aantal dagen mogen meelopen met zorgmedewerkers én cliënten wat een schat aan informatie opleverde, informatie waarmee ik de zorg van het juiste advies kon voorzien. In bouwteam De architect heeft onze gedachten fraai vormgegeven door goed te luisteren naar de eisen én wensen die vanuit een zorgomgeving nu eenmaal anders zijn dan pakweg een opdracht uit de logistiek of retail. De cliënten op de eerste plaats is altijd het uitgangspunt, immers zij wonen, werken en ontspannen hier. Zij en hun familie zijn leidend en dat is op de juiste wijze vertaald richting het bouwteam.” Reinnier Wender: “ZorgAccent weet zich te onderscheiden door zeer ervaren zelfsturende zorgteams.” Bouwen in het Oosten 09

Niels Slotman: “De cliënten op de eerste plaats is altijd het uitgangspunt, immers zij wonen, werken en ontspannen hier.” Niels Slotman: “Als Goossen Te Pas voelen wij ons thuis in het bouwen in de zorgsector. We hebben een goede, degelijk reputatie opgebouwd in deze “tak van sport”. Recent hebben we nog ziekenhuis het Saxenburgh Medisch Centrum gebouwd, een ziekenhuis in Hardenberg en momenteel zijn wij bijvoorbeeld actief in een aanzienlijk bouwproject in opdracht van Ziekenhuis St. Jansdal in Harderwijk. De zorgsector kent een aantal specifieke aspecten waarin we een grote knowhow en ervaring met ons meebrengen. Elke aannemer heeft zijn eigen focus: zo is Goossen Te Pas Bouw meer gericht op het realiseren van zorggebouwen, utiliteitsgebouwen en grotere woningbouwprojecten en richten wij ons minder op een enkele vrijstaande woning. Door vroegtijdig in bouwteamverband op te 10 trekken kun je veel mogelijke hobbels wegnemen. Dat is ook hier in Hellendoorn gebeurd, waardoor de realisatie een soepel verloop kende, en dat in een toch niet al te rustige markt die last had van de pandemie en sterk fluctuerende prijzen.” Reinnier Wender is lovend over de synergie tussen de partners van het bouwteam, waardoor hij zich voor een belangrijk deel kon toeleggen op het verwoorden van de eisen én wensen vanuit de zorgkant van het verhaal. “Bouwen in de zorg betekent te allen tijde de belangen van de bewoners/cliënten en de zorgmedewerkers bewaken en vormgeven. Ook heb je te maken met voortschrijdende Bouwen in het Oosten Zorglocatie Krönnenzommer inzichten zowel tijdens de voorbereiding als de realisatie. Als er één sector “in beweging” is, is het de zorg wel. Soms komt dat uit de wetenschappelijke hoek, waardoor je zaken alsnog wil aanpassen naar de laatste inzichten, maar ook kunnen er zaken vanuit een onverwachte hoek komen. Vorig jaar, toen we de ruwbouw vrijwel achter de rug hadden, werden we geconfronteerd met gewijzigde regelgeving vanuit Den Haag waardoor de geplande rookruimtes in de nieuwe woonen dagbestedingsgebouwen ineens verboden werden. We zijn toen razendsnel met alle betrokkenen in gesprek gegaan om nog te wijzigen wat nog te wijzigen viel. Nu is er een alternatieve overkapping gemaakt op het buitenterrein. Geen luxe, maar pure noodzaak omdat het merendeel van de cliënten rookt en hun ziekte het nagenoeg onmogelijk maakt dat af te leren.” Niels Slotman: “Wij werken met een erg platte organisatie en kunnen snel schakelen. Dat geldt ook voor de partijen die we betrekken bij projecten als deze. Dat zijn vrijwel allemaal vaste partners van ons. Flexibiliteit en oplossingsgericht denken zijn enkele belangrijke basisprincipes op dit gebied. Wij zijn echt de aannemer van om de hoek die gemakkelijk benaderbaar is, maar wel de backing heeft van het VolkerWessels concern waar we deel van uitmaken. Dat heeft zo zijn voordelen, zeker als het aankomt op technische knowhow en eventueel snel opschalen.” Geen kortdurende opnames Mensen die het syndroom van Korsakov hebben ontwikkeld komen daar niet meer vanaf. Reinnier Wender: “Je hebt het hier over langdurige zorg. De cliënten hebben als gevolg van overmatig alcoholgebruik en, hier opvolgend, door lichamelijke verwaarlozing en vitaminegebrek onherstelbare Bouwen in het Oosten 11 Mensen een gewoon bestaan en comfort bieden....

12 Bouwen in het Oosten Zorglocatie Krönnenzommer //////////////////////////////////////////////// Terugblik De bouw van de woon- en de dagbestedingsfaciliteiten startten vorig jaar januari na een voorbereiding van ruim anderhalf jaar. Hoog tijd om het proces te evalueren en te kwalificeren. Niels Slotman: “December hebben we het woongedeelte opgeleverd en iets later de overige faciliteiten. Ik kan niet anders zeggen dat er een gevoel van trots is. Het is mooi dat we dit met z’n allen gecreëerd hebben. Ik ben erg tevreden over de samenwerking met onze vaste partners. Ook vind ik dat de nieuwbouw geweldig harmonieert met de al even fraaie monumentale gebouwen op Krönnenzommer die op een steenworp afstand gesitueerd zijn.” Reinnier Wender is het met hem eens. “Voor ZorgAccent, mijn opdrachtgever, geldt de mening van de bewoners en hun naasten het zwaarst. We hebben al veel positieve reacties mogen ontvangen en hoe je het ook wendt of keert: dat is hetgeen wat telt. We kunnen de bewoners een mooie passende warme jas aanbieden op een unieke locatie.” hersenbeschadiging opgelopen waardoor zelfstandig wonen geen optie meer is. Uiteraard zijn er gradaties aan te geven. Zo zijn de leeftijdscategorieën van onze bewoners zeer divers. De jongste bewoner is circa 35 jaar en de oudste zit hier al tientallen jaren. Gemeenschappelijke deler is dat de gezondheidsproblemen structureel zijn. We willen de mensen, binnen de kaders van hun mogelijkheden, zinvol laten werken in de dagbesteding en hun zoveel mogelijk een gewoon bestaan en comfort bieden. Dat betekent onder andere zo weinig mogelijk prikkels te laten opdoen en zo voorspelbaar mogelijk te laten leven zonder veel onverwachte situaties. Zo’n verhuizing naar onze nieuwe locatie wordt zeer zorgvuldig geregisseerd. Bewoners en familieleden hebben we op de hoogte gehouden en betrokken bij de voortgang. Leuk te vermelden is dat we voor alle vier vleugels een eerste steenlegging hebben georganiseerd voor de bewoners. Maar ook rondleidingen op de bouw en tekeningen bestuderen samen met bewoners. Bij het bepalen van de inrichting van de bewonerskamers waren en zijn bewoners nauw betrokken. Ook qua ontwerp hebben we, zoals ik al eerder memoreerde, de cliënt centraal gesteld. De kleurkeuze per paviljoen geeft onze bewoners houvast. Ook het op doordachte wijze scheiden van toilet en badkamer geeft de bewoners rust. Zo worden ze niet in twijfel gebracht in hun dagelijkse doen.” Ronde vormen Technisch was volgens Niels Slotman de centrale hal de grootste uitdaging. “Die hebben we in 3D aangevlogen. Vrijwel alles is rond. De staalconstructie, de HSB-elementen, de beplating en dan heb je ook nog te maken met de integratie van de technische installaties en leidingen. Het heeft de nodige tijd en energie gekost maar is uitstekend geslaagd. De intensieve samenwerking binnen het bouwteam heeft daar in belangrijke mate aan bijgedragen.” Bouwen in het Oosten 13

14 Bouwen in het Oosten Zorglocatie Krönnenzommer ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Gerard van Leeuwen / Foto's: Fotografie: Wim van ‘t Hoff Nieuwe Krönnenzommer vormt eenheid met oude bebouwing Een industriële uitstraling, zowel in uiterlijk als verschijningsvorm. “Een gebouw dat ondanks haar schaal volledig in harmonie is met haar fraaie omgeving en beslist geen clash vormt met de natuur.” Dat is de conclusie van directeur-eigenaar Bert Berkhof en architect Patrick Kalma van architectenbureau VAB uit Rijssen dat het ontwerp van de nieuwbouw van Krönnenzommer voor haar rekening nam. Bouwen in het Oosten 15

Voor architectenbureau VAB kwam het nieuwbouwproject Krönnenzommer voor het eerst in beeld via bouwkundig hoofdaannemer Goossen te Pas Bouw. “Een aannemer waar we regelmatig mee samenwerken”, vertelt Bert Berkhof. “We begonnen niet met een schone lei. In een eerder stadium was het ontwerp van een collega als “ niet haalbaar” beoordeeld, waarna ZorgAccent en Goossen te Pas gezamenlijk met een voorlopig grofmazig ontwerp plus een aantal criteria aan tafel kwamen. Het gebouw moest mooi, functioneel en financieel haalbaar zijn en bovendien een goede uitstraling, passend bij de omgeving, krijgen. Maar het belangrijkste was dat de bewoners centraal moesten staan. Zij moesten geborgenheid voelen in hun nieuwe onderkomen. Met die gegevens zijn we aan de slag gegaan en we kunnen stellen dat ons eerste ontwerp vrijwel in zijn geheel overeind is gebleven.” Patrick Kalma: “We hebben het imago “praktisch architect” en dat kwam ook hier goed van pas. We hebben een slim ontwerp gepresenteerd, met onder andere een passende manier om de installaties te positioneren. Dat is een van de grootste voordelen van het werken in teamverband. De installateurs waren al in een vroeg stadium betrokken in de voorbereiding zodat je veel in overleg al op elkaar kunt afstemmen. Vanaf de start hebben we in het bouwteam open gecommuniceerd met de zowel de constructeur, bouwkundig aannemer, de installateurs en niet in de laatste plaats de opdrachtgever. Er waren korte lijnen en dat heeft geleid tot dat wat ZorgAccent zo belangrijk vindt: afgestemd op de cliënten en geënt op de locatie.” Aandacht Er is veel aandacht geschonken aan details die je normaal niet altijd tegenkomt maar in een zorgomgeving juist heel belangrijk zijn. Bert Berkhof: “Bij cliënten die lijden aan het syndroom van Korsakov is het verstandig om deze mensen waar mogelijk te ontprikkelen. Dat hebben we onder andere vertaald in de materialisatie waarbij het accent ligt op het gebruik van natuurlijke materialen. Ook hebben we de kleur per vleugel (vier in totaal, red.) zowel intern als ook extern subtiel te laten terugkeren. Cliënten 16 Bouwen in het Oosten Aandacht voor details die in een zorgomgeving heel belangrijk zijn... Zorglocatie Krönnenzommer biedt dat een herkenning. Zij kunnen bijvoorbeeld straks aan bezoekers vertellen en aanwijzen waar ze wonen. Het lijken kleine punten, maar zijn zo belangrijk. Door de geleding van de gevels krijgt de schaalgrootte van de lange gevels een meer huiselijke schaal. Ook heb je overal “contact met het groen” als je bijvoorbeeld door de gangen loopt.” Patrick Kalma: “Voorts hebben we extra aandacht geschonken aan de inpassing in de omgeving. Op het terrein van Krönnenzommer heb je te maken met diverse gebouwen met verschillende bouwstijlen uit verschillende periodes die door architecten door de jaren heen gehanteerd zijn. Met de architectuur van de nieuwbouw hebben is getracht aansluiting te zoeken bij de architectuur van de oorspronkelijke bebouwing bij de entree van het terrein (welke door de gebruikers zeer gewaardeerd wordt). Zo ‘landt’ het gebouw op het terrein en vormt het een eenheid met de overige bebouwing. Het nieuwe gebouw voor de dagbesteding wijkt bewust erg af van de woondelen. Het heeft een industriële uitstraling, zowel in uiterlijk als verschijningsvorm. Cliënten ervaren werken en wonen als afwijkend en dat is ook de bedoeling. Een stabiel dagritme is belangrijk voor Korsakov-patiënten.” Duurzaam karakter Krönnenzommer krijgt een duurzaam karakter, maar is niet geheel all electric. Bert Berkhof: “De duurzaamheid zie je onder meer terug in de materiaalkeuze, de wijze van detaillering en de mogelijkheden tot hergebruik. Ook de terreininrichting is duurzaam door middel van een zorgvuldige grondbalans. Dat Krönnenzommer niet volledig gasloos is, heeft te maken met de aanwezige infrastructuur die nog niet berekend is op het gevraagde capaciteit. De installaties en het gebouw zijn echter wel zodanig ontworpen dat de stap naar gasloos op termijn zeer eenvoudig is.” Door korte lijnenafgestemd op de cliënten en geënt op de locatie. Bouwen in het Oosten 17

Buiten genieten dankzij Madozon Zonwering & Veranda’s De bewoners en bezoekers van Krönnenzommer kunnen heerlijk buiten zitten onder de veranda’s van Madozon Zonwering & Veranda’s uit Rijssen. In opdracht van ZorgAccent plaatste Madozon zes volledig op maat gemaakte veranda’s. “Krönnenzommer is een prachtig project op een unieke locatie. Wij mochten daar mooie Verasol Profiline veranda’s aan toevoegen. Uitzonderlijk is de veranda van maar liefst 12 meter breed en 4,5 meter diep. Dit is de grootste veranda die wij ooit hebben geplaatst”, vertelt Henk Egberts van Madozon. Ook plaatste Madozon vier veranda’s van acht bij vier meter met glazen zijwandenen een veranda van zes bij viernenhalf meter. Ze zijn allen uitgevoerd in aluminium en met een polycarbonaat dak. Dankzij deze veranda’s kunnen de bewoners, bezoekers en medewerkers van Krönnenzommer met ieder weertype even naar buiten om een frisse neus te halen. Henk Egberts: “Uitzonderlijk is de veranda van maar liefst 12 meter breed en 4,5 meter diep.” 18 Bouwen in het Oosten Madozon is gespecialiseerd in zonwering en buitenlevenproducten. De uitgebreide collectie buitenzonwering bestaat uit merken zoals Weinor, Roma, Heroal en Verano. Madozon heeft raamdecoratie van Zonnelux en een grote selectie horren van Unilux. Daarnaast heeft Madozon veranda’s, tuinkamers en glazen schuifwanden van Verasol en Weinor evenals carports, glazen windschermen. Alle door Madozon geleverde producten worden door eigen specialistisch geschoold personeel ingemeten en gemonteerd. Zorglocatie Krönnenzommer ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: ClimaRad BV / Foto's: 5d Architectuur & Fotografie Individuele klimaatregeling: ventileren, verwarmen en koelen per zorgkamer met decentraal systeem ClimaRad Per ruimte ventileren, verwarmen en koelen, dat is gerealiseerd met de decentrale Ventura V1C toestellen die geplaatst zijn in het nieuwe Dr. Vospaviljoen in Hellendoorn. In combinatie met de afzuigfans in de ‘natte ruimtes’ is de ventilatie in balans en wordt een veilig en gezond binnenklimaat gecreëerd voor de bewoners en medewerkers. Engberink Technische Installaties heeft het decentrale klimaatsysteem geïnstalleerd en gekoppeld aan een GBS-systeem om het hele gebouw inzichtelijk te maken. Op het terrein van Krönnenzommer biedt zorginstelling ZorgAccent huisvesting aan cliënten met het syndroom van Korsakov door middel van 38 zorgkamers en 2 gemeenschappelijke woonkamers. Ralph Liedenbaum, Commercieel Directeur van ClimaRad en betrokkene bij dit zorgproject, geeft aan dat veiligheid en gezondheid twee belangrijke thema’s zijn in de zorg: “Kwetsbare doelgroepen een gezonde leefomgeving bieden is natuurlijk een must. Onze decentrale units hebben een automatische regeling waardoor vraaggestuurd wordt geventileerd op basis van CO2, luchtvochtigheid en temperatuur. Om het juiste comfort te bieden kan onze Ventura V1C unit daarnaast per ruimte koelen of verwarmen. Via het GBS-systeem dat door Engberink Technische Installaties is geplaatst kan de gewenste kamertemperatuur worden aangepast en kunnen eventuele bijzonderheden worden uitgelezen. Op deze manier kan op een eenvoudige manier worden voldaan aan de individuele behoeftes van de bewoners en medewerkers.” Daarnaast biedt een decentraal klimaatsysteem veiligheid. De gezonde buitenlucht wordt per ruimte voorverwarmd en via de gevel toegevoerd, en ook vervuilde lucht wordt via dezelfde gevel weer afgevoerd. De lucht wordt dus niet verspreid over verschillende ruimtes, omdat centraal kanaalwerk niet benodigd is. “In deze tijd van corona een actueel onderwerp, waar wij als ClimaRad al jaren mee bezig zijn. Ook draagt het systeem bij aan de toekomstbestendigheid van het zorgcomplex. Wanneer de functie van het pand of de woningen verandert, blijft het systeem flexibel indeelbaar.” Impressie van de ClimaRad Ventura V1C unit in de praktijk Kijk voor meer informatie over onze ventilatie-oplossingen i.c.m. verwarming en koeling op onze website: climarad.nl of volg ClimaRad op LinkedIn. Bouwen in he Oosten 19 Inspelen op de individuele behoefte....

Last van Alle voorkomende staalconstructies worden in eigen beheer ontworpen, geproduceerd en gemonteerd. In principe kunnen wij voor alle staalproducten iets voor u betekenen! hinderlijke zonnestralen? Henny Hendriks biedt u de oplossing op maat, in alle opzichten! Elk gewenst zonweringssysteem, voor binnen en buiten, in de passende uitvoering, precies in de favoriete tinten en natuurlijk met exact de juiste maatvoering. Snel en vakkundig gemonteerd. Zonwering die werkt! Laat nu de zon maar komen ... WIJ BOUWEN MET STAAL Haaksbergerstraat 331 I 7545 GK Enschede I 053 431 34 55 info@hennyhendriks.nl I www.hennyhendriks.nl 20 Bouwen in het Oosten Zorglocatie Krönnenzommer Mooi werk met een tevreden opdrachtgever Voor woonzorglocatie en dagbesteding Krönnenzommer in Hellendoorn zijn twee nieuwe gebouwen gerealiseerd. Hoogeboom heeft in een goede samenwerking met Goossen Te Pas Bouw de sloop, sanering, riolering en het straatwerk uitgevoerd. Er is gestart met het uitgraven van de bouwput voor het hoofdgebouw. Ondertussen zijn meteen de bouwwegen aangelegd. En het puin van de bouwwegen is uiteindelijk weer gebruikt voor het straatwerk. Het grondverzet- en sloopbedrijf uit Raalte werkt graag circulair. Sanering Niet alleen het grond- en sloopwerk is door Hoogeboom uitgevoerd. Men is eveneens sterk in saneringswerk. In december 2020 is gestart met het verwijderen van asbest en het slopen van de oude gebouwen. Waarna met een rupskraan de bouwput van het eerste gebouw ontgraven kon worden. En verder is er geëgaliseerd voor de betonvloer. Vervolgens is de grond voor het tweede gebouw ontgraven. Dit is ter plaatse gezeefd en zo is er grondverbetering toegepast. De bouwputten zijn buitenom aangevuld met de uitgekomen grond. Pompput Ook voor de riolering worden de handen uit de mouwen gestoken. Voor de vuilwaterafvoer vanuit de twee gebouwen zijn de leidingen aangesloten op een grote pomp/ pompput. Via een persleiding gaat het dan naar het riool van de gemeente. Daarnaast is er meer dan duizend meter buis gelegd voor de hemelwaterafvoer. Als laatste is de blusvoorziening via de vijver aangepast. Team Een goed team van stratenmakers en de mobiele kraanmachinist zorgden voor het efficiënt aanbrengen van het straatwerk. Het ging om een heleboel paadjes en terrasjes, wat na aanbrengen van zand en het egaliseren meteen gestraat werd. Zo werd voorkomen dat machines over het nieuwe straatwerk zouden rijden. Een nieuw aangelegd betonpad, stelconplaten voor een doorsteek over de grindweg en een hekwerk maakten het straatwerk compleet. Hoogeboom kijkt terug op een mooi werk met een tevreden klant. Het grondverzet- en sloopbedrijf uit Raalte werkt graag circulair.

We zijn kwetsbaar, dat blijkt maar weer Laten we de handen ineenslaan Begin dit jaar stonden voor Haldu Groep alle seinen op groen. Het werk was er volop en nog steeds, onze vakmensen uit Oost-Europa stroomden toe en ook het weer in ons grijze landje werkte mee. Opgeteld een perfecte bouwsituatie na lange tijd alle problemen met corona. Maar was het Beatle John Lennon niet die ooit zei: “Life is what happens while you are making plans.” Niets is minder waar! Na twee jaar corona-ellende stonden we met elkaar in de startblokken voor een fris, nieuw begin zonder belemmeringen en beperkingen. Precies rond het moment van het (nagenoeg) afschaffen van alle coronamaatregelen besloot ene Poetin uit Rusland een soeverein land binnen te vallen: het inmiddels geteisterde Oekraïne. We hielden het niet voor mogelijk, maar werkelijkheid werd het helaas wel: oorlog in Europa. Van de pandemie rolden we naadloos een oorlog in. Elke dag laten zich nieuwe ontwikkelingen zien en deze column schrijf ik zo dicht mogelijk tegen de deadline van Bouwen in het Oosten aan, maar het algehele beeld is slecht en voorspelt weinig goeds. Mondialisering heeft ook een keerzijde We leven in een wereld waarin mondialisering lange tijd de toon heeft gezet. Heel veel mondiale grenzen zijn onder andere door digitalisering weggevallen. Dat betekent dat we goed zaken kunnen doen met partijen die vroeger veel lastiger te bereiken waren. Dit geldt ook voor Haldu Groep. Sterker nog: we hebben er het speerpunt van ons onderscheidend vermogen van gemaakt! Al jarenlang nodigen we de beste vakmensen uit Oost-Europa uit om op uw projecten in Nederland te komen werken, en met succes! Maar het gebied Oost-Europa heeft nu te maken met sterk oplopende spanningen en het is nog maar de vraag hoe dit het aanbod van vakmensen uit die regio gaat beïnvloeden. We hebben bijvoorbeeld veel vakmensen uit Polen en dat grenst aan Oekraïne. U begrijpt dat we voor onze opdrachtgevers boven op de ontwikkelingen zitten en maximaal meedenken met onze buitenlandse vakmensen. Ook ICT-technisch kwetsbaar Maar de mondialisering waar we allemaal zo van Column profiteren, heeft door alle onzekerheid in Oekraïne nog een ander onverwacht aspect met zich meegebracht. Haldu Groep is een enthousiast gebruiker van het ICT-syteem HelloFlex voor ons workforce management. Achter dit bewezen systeem zit vanuit een dochtermaatschappij van HelloFlex een groep zeer vakkundige en slimme programmeurs in…Oekraïne! Zij verhelpen bijvoorbeeld eventuele bugs razendsnel. Zomaar een voorbeeld van de kwetsbaarheid die wij in het westen misschien gaan voelen door de onzekere situatie in het oosten. Mijn oproep: een tijdelijke stop van lange vergunningsprocedures Ondertussen spelen ook in Nederland issues die kunnen raken met Oekraïne. We hebben met elkaar toegezegd om vluchtelingen uit Oekraïne ruimhartig op te nemen, maar waar gaan we hen huisvesten? We hebben op dit moment geeneens woningen voor 12.000 statushouders uit andere landen, laat staan voor onze eigen inwoners. Deze humanitaire ramp is opnieuw een signaal om veel sneller nog veel meer woningen te bouwen. Ik pleit ervoor dat we voor woningbouw een landelijke noodsituatie creëren. Een noodtoestand waardoor we zonder de bureaucratische stroperigheid die Nederland vaak kenmerkt in één keer een grote bouwsprong voorwaarts kunnen maken. Nood gaat nu voor eindeloze vergunningsprocedures, ben ik van mening. Ik hoop dat Den Haag dit signaal oppakt. Wij bij Haldu Groep staan met onze vakmensen klaar om die klus te helpen klaren! Danny van Hal

////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Gerard van Leeuwen / Foto's: Bessels Architecten Grote productiehal, maar beslist geen blokkendoos DIJKHAM bouw realiseert nieuwbouw Tyson Foods Tyson Foods Oosterwolde ///////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Een internationaal voedingsconcern investeert in de uitbreiding van haar productiecapaciteit. Voor de werkgelegenheid is dit een mooie impuls, omdat er maar liefst 160 nieuwe banen worden gecreëerd. Een belangrijke rol is weggelegd voor bouwkundig hoofdaannemer DIJKHAM bouw uit Nijkerk. Projectleider Dick Berghuis spreekt van een opdracht om trots op te zijn. De gefaseerde oplevering is inmiddels achter de rug. De reacties van de opdrachtgever stemmen tot tevredenheid. “We hebben hier echt iets neergezet met zijn allen.” Dick Berghuis: “De uitbreiding moet leiden tot een verdrievoudiging van de productie.”

26 Bouwen in het Oosten Tyson Foods Oosterwolde We spreken de projectleider vlak na de voorlaatste gefaseerde oplevering. “We zijn nog bezig met de finishing touch. We zijn met de laatste bouwkundige zaken bezig in de nieuwe fabriek. De installateurs en machinebouwers zijn druk bezig met de inrichting van het gebouw. Over een paar weken wil de opdrachtgever met de machines proefdraaien en nog voor de zomer operationeel zijn. Het voedsel komt hier binnen ter verwerking en verpakking. Van hieruit zal de West-Europese markt worden bevoorraad. Dit is de enige vestiging in Europa. Dit internationale voedingsconcern is een mondiaal opererend bedrijf. De uitbreiding betreft een derde hal waar twee nieuwe productielijnen moeten leiden tot een verdrievoudiging van de productie. De hal heeft een omvang van tienduizend vierkante meter. Samen met de uitvoerder en de werkvoorbereiding op kantoor werken we nauw samen met twee projectmanagers uit Brazilië.” De start van de bouw, nadat het bouwrijp maken van het terrein was afgerond, startte vlak voor de winter van 2021. We zijn verantwoordelijk voor het hele bouwkundige proces. Vloeren, gevels, daken, tussenwanden en plafonds vielen onder onze verantwoordelijkheid. We werkten samen met onder andere neven aannemers Lammerink Installaties die verantwoordelijk is voor de werktuigbouwkundige werkzaamheden en Engie die de elektrotechniek onder haar hoede heeft. De grootste uitdaging van het werk was de fasering en de snelheid waarmee een en ander gepaard ging. We hadden het voor elkaar dat het gebouw voor de vakantie al wind- en waterdicht was. Dit was ook de nadrukkelijke wens van de opdrachtgever. De leveringsbetrouwbaarheid staat branchebreed onder druk, maar in grote lijnen hebben we daar geen noemenswaardige problemen gehad. Beslist geen blokkendoos Dick Berghuis is zeer te spreken over het ontwerp van deze opdrachtgever. “Wat je veel ziet bij grotere productiehallen is dat het een karakter heeft van een grote blokkendoos. Dat is hier zeer zeker niet aan de orde. Ook hier geldt natuurlijk dat het vooral gaat om een betrouwbaar kwaliteitsproduct dat hier uitgeleverd moet worden. Dat staat centraal in alles wat het bedrijf doet. Maar het is geen grote doos met sandwichpanelen. De gevel is verrassend opvallend met verticale vinnen die uitsteken. De opzet was dat deze lichtblauw zouden worden, maar de leverbaarheid was een te groot struikelblok. Het is nu grijs geworden, maar het effect is prachtig en geeft het gebouw een extra uitstraling. Het was niet altijd gemakkelijk. Dat is inherent aan een gebouw van deze omvang. We hebben echter panden gebouwd die twee of drie keer zo groot waren en die ervaring en kennis neem je mee in een dergelijk proces. Samenvattend kunnen we stellen dat we, in nauwe samenwerking met veel partijen, iets moois hebben neergezet waar we met zijn allen trots op kunnen zijn. Het eindresultaat mag er zeker zijn. Als dit bedrijf straks operationeel is zal ik zeker nog eens gaan kijken. Ik wil dat wel eens zien wanneer een dergelijk bedrijf volautomatisch produceert.” Bouwen in het Oosten 27 Het is geen grote doos met sandwichpanelen....

////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Gerard van Leeuwen / Foto's: Bessels Architecten Bessels Architecten ontwerpt grote productielocatie Een gebouw dat een eenheid vormt met haar omgeving Nabij de provinciegrens tussen Friesland en Drenthe, wordt momenteel de laatste hand gelegd aan een forse uitbreiding van een mondiaal opererend foodbedrijf dat zich met name heeft toegelegd in het produceren en verpakken van producten voor de West-Europese markt. Met de ingebruikname verdriedubbelt het concern haar productie. De bouw van de fabriekshal van zo’n tienduizend vierkante meter bedrijfsoppervlakte is naar een ontwerp van het in Twello gevestigde Bessels architecten & ingenieurs. Een gesprek met architect Robert-Jan Pel en partners projectleider Elko Bootsma en 3D-modelleur en projectcoördinator Matthijs Dijkstra. Gedrieën verantwoordelijk voor het welslagen van de opdracht waarvan de totale investering maar liefst vijftig miljoen euro bedraagt. In het gehele ontwerp staat de mens centraal. 28 Tyson Foods Oosterwolde De vraag hoe een Amerikaans concern in Twello belandt voor een ontwerp is redelijk snel beantwoord. Robert-Jan Pel: “Het bedrijf is, onder een andere naam, reeds in de jaren tachtig actief. In 2008 waren we als bureau betrokken bij een belangrijke uitbreiding en mede door de ervaringen van destijds kregen we de kans onze ideeën te presenteren, hetgeen uiteindelijk resulteerde in de opdracht. We zijn eind 2019 benaderd en we zijn in twee jaar geleden in januari om tafel gaan zitten. Nadat het ontwerp een definitief karakter kreeg hebben we gezamenlijk het traject doorlopen om tot een weloverwogen aannemer keuze te komen. Naast de prijs was er een lijst met competenties waaraan de aannemer moest voldoen. Onderwerpen waren onder andere expertise in enigszins vergelijkbare projecten en een deugdelijk Plan van Aanpak. De keus viel op DIJKHAM bouw en dat is een goede keus gebleken.” “Het eerste wat we hebben gedaan is de vraag vanuit de opdrachtgever zo goed mogelijk “Foodsafety is heilig in een omgeving als deze.” vertalen”, vertelt Elko Bootsma. “Alle wensen hebben we goed geanalyseerd en we hebben een idee ontwikkeld hoe het nieuwe gebouw op een natuurlijke wijze aan te laten sluiten bij de andere gebouwen in een soort bladerdeegstructuur. In alles wat we hebben ontworpen staat de mens centraal. Die moet zich prettig voelen in de omgeving van een productiehal. Dat hebben we vertaald in een externe constructie en de toepassing van relatief veel daglicht. Ook is alles ruim opgezet zodat iedereen overal goed bij kon. Of het nu de schoonmakers zijn of monteurs die aan een installatie moeten werken. Alles moet schoon ogen en zijn. Ook voor audits geldt dit gegeven. Foodsafety is heilig in een omgeving als deze.” Matthijs Dijkstra: “Door de gekozen constructie en het ontbreken van bijvoorbeeld voorzetwanden hebben we ook een substantiële bijdrage geleverd aan duurzaamheid, al is dat natuurlijk een containerbegrip. Want wat is dat en niet alles is in cijfers uit te drukken. Het welbevinden van de medewerkers is een bijdrage aan duurzaamheid. Het feit dat de fabriek all-electric is ook. Maar als je alle plussen en minnen afweegt kun je gerust stellen dat de uitbreiding een duurzaam karakter heeft.” Het gebouw heeft een lengte van maar liefst 218 meter. Voor Bessels was het een uitdaging om dit ontwerptechnisch tot een esthetisch verantwoord geheel te maken. Robert-Jan Pel: “Wij hebben gekozen om de schaal te fragmenteren. Het is een samenspel geworden tussen de constructie, het aanbrengen van verticale vinnen en een doorlopende band zodat je langs de wand een beweging ontwikkelt Goede samenwerking De samenwerking verliep volgens de gesprekspartners van Bessels goed. Elko Bootsma: “De opdrachtgever werkte met een internationaal projectmanagement. De Bouwen in het Oosten 29

30 Bouwen in het Oosten het Oosten Tyson Foods Oosterwolde grootste uitdaging zat hem in de taalbarrière waar je onwillekeurig tegenaan loopt. Van bijvoorbeeld cultuurverschillen hebben we weinig gemerkt. Van DIJKHAM bouw wisten we al wat ze konden. We hebben eerder projecten in Haarlem (Zandbergen) en Volendam (Klaas Puul) qua omvang grotere projecten in de foodsector succesvol afgerond. Eigenlijk is alles wonderbaarlijk soepel verlopen als je de pandemie en de toelevering in de bouwsector in ogenschouw neemt. De bouwkundige oplevering stond ruim van tevoren vast ( 21 maart, red.) en die hebben we gehaald. Echte tegenvallers hebben niet gehad. Achteraf gezien was het een groot voordeel dat de inkoop net op tijd plaatsvond. Matthijs Dijkstra: “De grote gekte qua prijzen, onder andere in de staalmarkt, brak uit vlak na we de contracten hadden getekend. En voor de overige materialen kunnen we stellen dat de aannemer weliswaar soms werd geconfronteerd met tussentijdse prijsverhogingen en hier en daar wat leveringsprobleempjes alles wonderwel soepel is verlopen.” Robert-Jan Pel, gevraagd naar een eindconclusie, vertelt dat alle betrokken partijen met tevredenheid terug kunnen blikken op een mooi project. “Het is een mooi complex. All electric bovendien, wat je niet snel verwacht in een gebouw van deze omvang en met een industriele benutting. We zijn blij met het eindresultaat. Een productiebedrijf, gebouwd in de huidige tijdgeest en een mooie eenheid vormend met haar omgeving.” ////////////////////////////////////////// Booming markt Bessels architekten & ingenieurs ervaart de huidige markt als ‘booming”. Elko Bootsma: “We hebben een behoorlijke werkvoorraad. We hebben relatief veel langjarige projecten die continu de nodige tijd en aandacht eisen. Ook zijn we betrokken bij de ontwikkeling en het ontwerpen van nieuwe winkelcentraformules, al dan niet in combinatie met appartementenbouw. Er gebeurt momenteel veel binnenstedelijk. Wat dat betreft hebben we onze portfolio behoorlijk verbreed de laatste jaren. Retail, woningen, bedrijfsgebouwen, we bestrijken een groot deel van de markt. De komende tijd zijn we onder andere druk met projecten in onder andere Deventer, Utrecht, Waalwijk en Winterswijk. Met vijftien medewerkers en twee stagiairs kunnen we wel heel wat aan, maar we zouden a la minute bijvoorbeeld twee modelleurs kunnen plaatsen. De personeelskrapte is echter ook in onze bedrijfstak volop aanwezig.” “Het welbevinden van de medewerkers is een bijdrage aan duurzaamheid.” Bouwen in het Oosten 31

OP ONZE (ADVIES) WERKZAAMHEDEN KUNT U BOUWEN! HUTTON GEOTECHNIEK IS HET JUISTE ADRES VOOR KWALITATIEF HOOGWAARDIG GEOTECHNISCH ONDERZOEK EN ADVIESWERKZAAMHEDEN! WIJ ONDERSCHEIDEN ONS IN KWALITEIT, FLEXIBILITEIT EN SNELHEID. INFO@HUTTONGEO.COM • +31(0)85 82 222 30 WWW.HUTTONGEO.COM 32 Bouwen in het Oosten Tyson Foods Oosterwolde Bolidtop 700 vloer voor Tyson Foods Circa drie jaar geleden wendde Tyson Foods, een van ’s werelds grootste voedselproducenten, zich tot het in Hendrik-Ido-Ambacht gevestigde Bolidt om mee te denken over hun nieuwbouwplannen in het Friese Oosterwolde. Nu, drie jaar verder, ligt er een prachtige ruim zevenduizend vierkante meter tellende Bolidtop 700 systeem; een duurzame kunststofvloer vloer die aan alle eisen voldoet. Een vloer die de gewilde verdrievoudiging van de productie van met name kipnuggets en plantaardige snacks daadwerkelijk mogelijk maakt. Een gesprek met export- en salesmanager Dennis van Grevenbroek die zich met name heeft gespecialiseerd in de foodsegment van Bolidt, dat mondiaal opereert en zich heeft toegelegd op de productie, ontwikkeling en applicatie van industriele kunststofsystemen, scheepsdekken en slijtlagen. Bouwen 33

Grondwerk Tyson Foods in handen van Van Werven infra en recycling En belangrijke rol in het project in Oosterwolde is weggelegd voor Van Werven infra en recycling uit Oldebroek. Manager Projecten Wilco van Duinen van het Gelderse bedrijf: “We voeren in opdracht van DIJKHAM bouw het grondwerk uit voor de uitbreiding van Tyson Foods. Dit betreft het ontgraven van het vloerveld inclusief de funderingen en het laad- en losdock. Daarnaast voeren we het aanbrengen van de rioleringen voor zowel het vuilwater als het hemelwater uit. Het aanbrengen van de nieuwe terreinverhardingen en het herstraten van de bestaande terreinverhardingen vormt eveneens een redelijk omvangrijk onderdeel van deze opdracht, die uitstekend past in ons straatje. We doen echt veel van dergelijke projecten. We bestrijken het hele spectrum in de intra-en recyclingbranche. Van het verhuren van afvalcontainers tot machines en van asbestsanering tot recycling in de breedste zin van het woord. Vanuit Oldebroek en Ouderkerk aan de Amstel plus diverse steunpunten werken we vrijwel landelijk en Europees zijn we op het gebied van kunststofrecycling een grote speler. Altijd volgens planning. Precies naar uw wens. MIDO Metselbedrijf levert vakwerk en is actief in een straal van 100 kilometer rond Barneveld. MIDO Metselbedrijf werkt met volle tevredenheid van haar opdrachtgevers. Voor alle soorten metselwerk kunt u bij ons terecht. Als Kwaliteit zichtbaar word Postbus 1045 I 8260 BA Kampen Hoge Valkseweg 42 Lunteren Tel. (0318) 461571 / 06 - 53210646 info@midometsel.nl 34 Bouwen in het Oosten T. 038-3331211 I M. 06-15908172 E. info@veenschilders.nl www.vantveenschildersbedrijf.nl Tyson Foods Oosterwolde Eigenlijk was het niet vreemd dat het Amerikaanse concern neerstreek voor een vloeradvies in Hendrik-Ido-Ambacht. Dennis van Grevenbroek: ”We komen in Oosterwolde al dertig jaar over de vloer; ook bij de voorgangers. Tyson Foods Oersterk, vloeistofdicht en niet kapot te krijgen. wenste de ingezette lijn door te trekken, simpelweg omdat de vloer die 30 jaar geleden was geïnstalleerd zijn waarde had bewezen: oersterk, vloeistofdicht en niet kapot te krijgen. De projectleider gaf duidelijk aan dat men tevreden was met de huidige ervaringen en dat de voorkeur uitging naar iets gelijkwaardigs. In dit project is gekozen voor een vierlaagse getroffelde epoxyvloer. Een onwijs sterke slijtvaste en chemisch belastbare vloer die uitstekend past in een dergelijke omgeving. We hebben de afgelopen 30 jaar de Bolidtop 700 serie doorontwikkeld met behulp van onze R&D afdeling zodat deze vloer voldoet aan alle vereisten van deze tijd. Van chemische- en mechanische bestendigheid, tot tot stroefheid en reinigbaarheid. Zo blijft de Bolidt vloer altijd voldoen aan alle moderne eisen. Voor ons is het project, ondanks de Covidperikelen en de af en toe stagnerende aanvoer van bijvoorbeeld de sandwichpanelen, redelijk soepel verlopen. We moesten wel een beroep doen op onze flexibiliteit en soms opschalen om de gestelde tijdslimieten te halen, die initieel super strak waren. We hebben bij Bolidt een groot voordeel dat we alles onder één dak hebben. Productie, R&D, werkvoorbereiding, en eigen applicatieteams. Daardoor kunnen we snel schakelen en met projecten van deze omvang en een gefaseerde uitvoering is dat een belangrijk gegeven. Tyson Foods was voor ons een uitdagende opdracht. Het is natuurlijk niet zomaar een vloertje voor de garage hier in het dorp. In zo’n hoogwaardige productieomgeving als bij Tyson Foods, mag de hoogste kwaliteit worden verwacht. Persoonlijk vind ik het mooi dat we met een opdrachtgever alle stappen die hier intern gemaakt worden gezamenlijk nemen. Van advies tot research en development, van prijsvorming tot applicatie. Dat maakt het extra interessant. De samenwerking met DIJKHAM bouw verliep prima, We werken regelmatig samen en kennen elkaars bedrijfscultuur. Recent waren we onder andere gezamenlijk betrokken bij de nieuwbouw van diverse projecten in de foodindustrie maar ook bij parkeergarages zoals de Bonte Koe in Nijkerk.” Onvoorspelbaar De recente geopolitieke ontwikkelingen geven de markt volgens Van Grevenbroek een enigszins onvoorspelbaar karakter. “Daarvoor is er nog teveel onzekerheid, maar er zullen natuurlijk consequenties zijn voor de wereldeconomie. Met de uitbraak van de Covidpandemie was dat iets anders. Bij de uitbraak gingen veel projecten “on hold”. Dat was een soort shockreactie. Australië viel eigenlijk direct op slot, maar daarna was er een zeer behoorlijk herstel. Dat was terug te zien in zowel de voedingssector als in de maritieme wereld waar we ook sterk vertegenwoordigd zijn. Hoopgevend is ook dat bijvoorbeeld de vakbeurzen in de voedingswereld weer georganiseerd worden. Vorig jaar was er maar één, maar voor dit jaar staan er alweer zeven op het programma. Voor ons zijn die van belang om onze innovaties te presenteren. Maar om terug te komen op de huidige situatie. Veel zal afhangen van de ontwikkelingen van de prijsniveaus. Hoe die zal verlopen is ook voor ons nog koffiedik kijken.”

36 Bouwen in het Oosten KienhuisHoving informeert Maximering huurprijzen vrije sector woningen Per 1 mei 2021 geldt de Wet maximering huurprijsverhogingen geliberaliseerde huurovereenkomsten (hierna: de Wet). Tot aan de inwerkingtreding van deze Wet stond het verhuurders (en huurders) van geliberaliseerde huurovereenkomsten (ook wel ‘vrije sector huur’ genoemd) vrij om een jaarlijks huurverhogingsbeding op te nemen. Uitgangspunt was voorheen dat nauwelijks huurprijsbescherming gold. Met deze Wet is hierin verandering gekomen. Het belangrijkste doel van de Wet is huurders van vrije sector woonruimte te beschermen tegen hoge huurprijsstijgingen. Op grond van de Wet geldt dat voor drie jaar na inwerkingtreding de hoogte van de jaarlijkse huurverhoging wordt gemaximeerd op de inflatie plus 1 procentpunt. Inmiddels is met betrekking tot deze Wet een - voor zover mij bekend - eerste gerechtelijke uitspraak gepubliceerd.1 Huurders van geliberaliseerde woonruimte hebben niet ingestemd met de huurverhoging die gebaseerd is op ontwikkelingen in de markt, die verhuurder wil doorvoeren. De verhuurder heeft daarna de huurovereenkomst opgezegd. Huurders verzetten zich tegen de opzegging. Verhuurder vordert in de procedure beëindiging van de huurovereenkomst op grond van het doen van een redelijk aanbod tot het aangaan van een nieuwe huurovereenkomst met de verhoogde huurprijs. De verhoogde huurprijs is lager dan de geldende markthuurprijs en de huurverhoging gebeurt niet direct in één keer, maar in drie stappen. Verhuurder erkent weliswaar dat op grond van de t per 1 mei 2021 geldt dat het ‘redelijk aanbod’ i.d.z.v. art. 7:274 lid 1 sub d BW niet een wijziging van de huurprijs mag inhouden. De verhuurder stelt daarnaast echter dat zijn opzegging van de huurovereenkomst ‘ex tunc’, dus aan de hand van het op moment van opzegging geldende recht beoordeeld moet worden. Vóór de Wet van 1 mei 2021 kon verhuurder nog wel de huurprijs met behulp van een redelijk aanbod verhogen. Volgens verhuurder verzetten het legaliteitsbeginsel en de rechtszekerheid zich ertegen dat gedurende de procedure het nieuwe recht wordt toegepast. De kantonrechter gaat niet mee in deze redenering en wijst de vordering van verhuurder af. Uit deze uitspraak volgt o.a. dat: - geen sprake is van een overgangsperiode; deze wet geldt onmiddellijk (d.w.z. vanaf inwerkingtreden van de wet)2 en geldt (dus) ook voor (op Deze column is geschreven door: Marlies Knook, advocaat huurrecht en bouwrecht. Haar e-mailadres is marlies.knook@kienhuishoving.nl, haar telefoonnummer is 088 - 480 40 76. Bouwen in het Oosten Bouwen in het Oosten 21 37 dat moment al) lopende huurovereenkomsten; - het redelijk aanbod van verhuurder in de zin van art. 7:274 lid 1 sub d BW tot het aangaan van een nieuwe huurovereenkomst met betrekking tot dezelfde woonruimte niet uitsluitend een wijziging van de huurprijs mag inhouden - onverkort geldt. Wij adviseren vastgoedeigenaren/ verhuurders in de vrije sector die een huurprijsverhoging willen doorvoeren dan ook dat zij de door hen gewenste verhoging beter eerst toetsen aan de Wet maximering huurprijsverhogingen geliberaliseerde huurovereenkomsten. 1 Rechtbank Amsterdam, 15 -06-2021, ECLI:NL:RBAMS:2021:3100. 2 Behoudens gevallen die geregeld zijn in artt. 208ea en 208eb Overgangswet nieuw Burgerlijk Wetboek.

////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Gerard van Leeuwen EMA Techniek klaar De bouw van het nieuwe bedrijfspand van EMA Techniek in Varsseveld is in volle gang. Met de realisatie wordt een langgekoesterde wens van directeur eigenaar Erik Berendsen vervult. Zijn bedrijf, opgericht zo’n achtenhalf jaar geleden, is door de jaren heen uit haar jasje gegroeid. Na vier verhuizingen en het op meerdere locaties werken, lonkt de ingebruikname. Medio dit voorjaar de bedrijfshal en iets later het kantoor. Met de bouw denkt Berendsen de verwachte groei voor de komende jaren aan te kunnen. De eerste planvorming dateert van 2017. Erik Berendsen: “Ik ben al geruime tijd werkzaam in de speciaalmachinebouw. Aanvankelijk maakte ik deel uit van een ander bedrijf, tot ik in 2013 besloot mijn eigen pad te trekken. In 2017 kwam ik FIXX Totaalbouw tegen. Toen ze het huidige pand kochten werd ik huurder en besloten we 38 qua bedrijfsruimte te wisselen. Zij onder en wij boven. Ik ben toen na gaan denken wat ik op termijn wilde qua huisvesting, ook omdat het werk behoorlijk toenam. Ik heb, als echte techneut zijnde en als zoon van een eigenaar van een timmerbedrijf, voor het eerst mijn ideeën op papier gezet en ben vervolgens naar FIXX gelopen voor een eerste grove calculatie. Met dat idee heb ik de accountant en de bank geconsulteerd en ben tot een maximaal hypotheekbedrag gekomen. Met een bevriende Bouwen in het Oosten Nieuw bedrijfspand EMA Techniek in Varsseveld voor de toekomst Erik Berendsen: “Toen kwam Covid-19 in het land en viel werkelijk alles stil. Alle opdrachten verdwenen als sneeuw voor de zon.” bouwkundig ingenieur hebben we een meer gedetailleerde opzet gemaakt en zijn we gaan praten met een installateur en een drietal bouwbedrijven, waaronder FIXX Totaalbouw, en toen kwam Covid-19 in het land en viel werkelijk alles stil. Alle opdrachten verdwenen als sneeuw voor de zon en voor onze destijds zeven mensen brak een onzekere tijd aan. We hebben gebruik gemaakt van de steunmaatregelen en daarmee niet overwogen afscheid te nemen van mensen. Tevens hebben we daardoor een half jaar eigen ontwikkelingen kunnen doen. Bouwen in het Oosten 39

40 Bouwen in het Oosten Nieuw bedrijfspand EMA Techniek in Varsseveld We hebben een half jaar wel aan onze eigen ontwikkelingen kunnen sleutelen. Na verloop van een aantal maanden vormde de pandemie geen rem meer en kwamen ook de opdrachten weer terug. Het nieuwbouwplan kwam weer op tafel en we nodigden drie aannemers uit in te schrijven. Twee haakten af omdat ze geen garanties konden geven dat de bouw voor de bouwvak van dit jaar kon worden afgerond. FIXX Totaalbouw en installateur Wassink bleven over. Eerlijkheidshalve moet ik zeggen dat ik bij FIXX direct al een goed gevoel had. Je weet welke verhalen er rond gaan over bouwers, maar met FIXX had ik dat niet. Het heeft geleid tot een mooie samenwerking zonder noemenswaardige hobbels. Alleen hadden we een kleine, vertragende tegenvaller bij de staalconstructie. Oorspronkelijk was het de bedoeling voor de kerst dicht te zijn en de vloer te storten. Dat is nu medio februari gebeurd. Maar we zijn tevreden over het verloop van de bouw, al zijn er altijd van die kleine dingetjes. Daar komen we altijd in no time uit, we zitten immers op elkaars lip. Als de aannemer iets opstart, zoals het metselwerk, dan komen ze uit zichzelf even vragen om een beoordeling. Het is niet zo van “kom over een week maar terug, dan is het klaar”. Het is echt een wisselwerking die mij goed bevalt.” Corona De Coronapandemie heeft wel zijn gevolgen gehad, en niet alleen vanwege het tijdelijk wegvallen van opdrachten. Erik Berendsen: “De begroting van de bouw moest ook worden bijgesteld als gevolg van onder andere de gestegen kosten van bouwmaterialen. De kosten in de periode met circa drie tot vier ton gestegen.” Grote diversiteit Zoals gememoreerd fabriceert EMA Techniek maatwerkoplossingen op het gebied van Een mooie samenwerking zonder noemenswaardige hobbels automatisering van productieprocessen. Erik Berendsen: “Dat impliceert automatisch dat we een grote diversiteit aan opdrachtgevers hebben Variërend van toeleveranciers van bouwgerelateerde producten ( schroeven, steenstrips, deuren, red.) tot producenten van elektro componenten, lasersnijwerk en fietscomponenten. Daarnaast vele andere opdrachtgevers uit het gehele land en zelfs incidenteel in België en Duitsland. We zitten qua werk vrijwel vol voor dit jaar, al reserveren we altijd wat ruimte om flexibel te blijven. Momenteel zijn we met een grote opdrachtgever in gesprek. Als dat doorgaat zitten we direct tot eind 2023 goed gevuld en dat werk loopt dan nog door tot en met het eerste kwartaal van 2024. De bedrijfsvisie gaat uit van een groei voor de komende vijf jaar naar twintig medewerkers. Dat is een verdubbeling van het huidige aantal. We zijn optimistisch gestemd.” Bouwen in het Oosten 41

42 Bouwen in het Oosten Nieuw bedrijfspand EMA Techniek in Varsseveld ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Gerard van leeuwen Nieuwbouw EMA Techniek verrijking voor bedrijventerrein Varsseveld “Bedrijfsgebouw met een chique uitstraling” Als de voortekenen niet bedriegen, en niemand die daaraan twijfelt, zal EMA Techniek uit Varsseveld nog voor de bouwvak haar nieuwe bedrijfsgebouw in gebruik kunnen nemen. “De bedrijfshal wellicht al wat eerder”, vertelt projectleider Maikel Heister van bouwkundig hoofdaannemer FIXX Totaalbouw dat een echte thuiswedstrijd speelt. EMA Techniek huurt op dit moment namelijk een gedeelte van het bedrijfspand van FIXX dat op steenworp afstand ligt van de nieuwbouw. Deze korte afstand met de bouwplaats en opdrachtgever is een uitzonderlijke situatie dat een positieve uitwerking heeft op het project. Maikel Heister: “De combinatie van constructieve oplossingen gaan gepaard met esthetiek. Dat pakt prachtig uit.” Bouwen in het Oosten 43

44 Bouwen in het Oosten Nieuw bedrijfspand EMA Techniek in Varsseveld Het project kwam voor Maikel Heister in de vroege zomer vorig jaar in beeld. “De opdracht kwam letterlijk een paar dagen voor de bouwvakvakantie definitief binnen. We zijn, gezien de krapte bij onderaannemers en de toen al snel stijgende prijzen van materialen direct aan de slag gegaan met de inkoop en daar ben ik achteraf erg blij mee. Voor dit project hebben we kunnen putten uit onze vaste groep onderaannemers en leveranciers. Verreweg de meeste komen hier uit de directe omgeving. Dat heeft onze voorkeur. We kennen de bedrijven goed en weten wat we aan ze hebben. De bedrijfscultuur is hier vergelijkbaar. Bij een project als deze met een behoorlijke tijdsdruk moet je op elkaar kunnen rekenen. Dat is ook nu weer gelukt. Ondanks de spanningen in de markt en problematiek qua levertijden liggen we perfect op schema.” Chique Maikel Heister spreekt van een “mooi ontwerp met een chique uitstraling. Dat komt met name door de opvallende gevel van het kantoor. Die mag je gerust markant noemen door de combinatie van gevelstenen, gevellamellen en stucwerk. De combinatie van constructieve oplossingen gaan gepaard met esthetiek. Dat pakt prachtig uit. De bedrijfshal is traditioneel opgebouwd bestaande uit een staalconstructie, gevelpanelen en een in het werk gestorte betonvloer. Verder zal de hal uitgerust worden met een drietal overheaddeuren en twee kraanbanen. Het bedrijfspand van EMA Techniek krijgt een oppervlakte van totaal 1550 vierkante meter, waarvan 800, verdeel over 2 bouwlagen, worden benut voor het kantoor.” Grootste uitdaging Naast de relatief krappe bouwtijd vormt met name de gevel de grootste uitdaging voor FIXX Totaalbouw. Maikel Heister: “Dan heb ik het vooral over de detaillering welke tijdens het bouwproces afgestemd moest worden op de wensen van de opdrachtgever. Voorbeeld hiervan is de wijziging van de zonwering. De opdrachtgever heeft aangegeven een lamellen zonwering geïntegreerd in de gevel te willen met als kanttekening dat deze niet voorbij de gevellijn komt. De afmetingen van dit type zonwering is vele malen groter dan in eerste instantie uitgewerkt. Samen met de uitvoerder van het werk, Marco Waalderbos, hebben we de engineering opgestart en is het detail afgestemd op de wens van de opdrachtgever. De opdrachtgever wil graag voor de bouwvak al deels operationeel zijn en daar gaan wij ook van uit. EMA Techniek heeft overigens vanaf de prille start ook zelf veel energie in het project gestopt. Daarbij is het een groot voordeel dat het letterlijk “direct op het werk” zit. De lijntjes zijn letterlijk kort. Beslissingen kunnen snel worden gemaakt door de toezichthouder / opzichter die hij in de hand heeft genomen voor dit project.” Trots gevoel Als er medio juli formeel wordt opgeleverd zal bij Heister een gevoel van trots zich meester maken, verwacht hij. “Het is een project waar we met zijn allen trots op mogen zijn om in zo’n kort tijdsbestek dit neer te zetten. Hetzelfde geldt ook voor onze onderaannemers, daar ben ik van overtuigd. Het is best een intensief traject dat je aflegt tijdens de bouwfase en uiteindelijk zal dit worden beloond met een mooi eindresultaat. Dat staat voor mij wel vast.” //////////////////////////////////////////////////////////////////////////// FIXX Totaalbouw FIXX Totaalbouw, dat een relatief hoge jaaromzet kent voor een kleine compacte organisatie, zit qua orderportefeuille tot de bouwvak behoorlijk vol. Maikel Heister: “Naast EMA Techniek zijn er nog een aantal verbouwingen gaande, onder andere bij Van Raam, ook hier in Varsseveld, dat aangepaste fietsen produceert. Binnenkort hopen we een aantal veelbelovende opdrachten definitief binnen te halen. Ik heb het volste vertrouwen in een goede afloop daarvan, maar het is nog net iets te vroeg om een en ander wereldkundig te maken.” Bouwen in het Oosten 45 Een mooi ontwerp met een chique uitstraling....

Wees nieuwsgierig en open minded Samenmeester laat mensen in de bouw & infrasector anders kijken naar hun vraagstuk op het gebied van HR, kwaliteit, beleid en vitaliteit. Samenmeester benadert duurzaamheid vanuit een ander perspectief en heeft een bredere kijk en unieke aanpak door een vrouwelijke touch. Inge Meester I inge@samenmeester.nl I 06 5580 4721 www.samenmeester.nl 46 Bouwen in het Oosten - ADVERTORIAL - Intercombi Kozijnmanagement is ruim twintig jaar adviseur en leverancier van vele soorten aluminium en kunststof kozijnen. Bouwen is meer dan het leggen van funderingen, meer dan enkel het kunnen lezen van een tekening en meer dan het leveren van maatwerk. Bouwen is vooral een vak van plannen, organiseren en coördineren. Wij zijn de gesprekspartner van de aannemer. Er is een tijd geweest dat kozijnen een soort sluitpost waren in de begroting. Dat is allang niet meer zo. Er is een enorm aanbod aan producten, elk met zijn eigen kenmerken en elk merk met zijn eigen mogelijkheden. Redelijk specialistisch dus en daar zijn wij de aannemer bij van dienst. De aannemer kan zich volledig richten op het bouwen en wij zorgen voor de kozijnen. Nieuw bedrijfspand EMA Techniek wordt all electric Wassink Installatie voert de installatietechniek in het nieuwbouwproject van EMA Techniek in Varsseveld uit. Hoofd Bedrijfsbureau van de vestiging in Doetinchem, Tim Zweers, vertelt dat toen dit project actueel werd, men reeds werkte aan een ander project samen met bouwkundig ingenieur Floris Groen. Een vergelijkbare installatie wordt geplaatst bij EMA Techniek “Op basis van deze prettige samenwerking heeft Floris ons voorgesteld aan de opdrachtgever EMA Techniek en geïntroduceerd in het bouwteam. Vervolgens is het pakket eisen en wensen van EMA door ons omgezet in een voorlopig ontwerp. Het betreft een all-electric-installatie waarbij de kantoren alsmede de bedrijfshallen verwarmd worden door warmtepompen.” Zweers vervolgt: “Het is een gasloos gebouw, voorzien van PV-panelen, bovengenoemde warmtepompen, laagtemperatuur vloerverwarming in de bedrijfshallen en een Mitsubishi VRF systeem in de kantoren. Daarnaast wordt het pand volledig uitgerust met een gebouwbeheersysteem waardoor alle aangesloten installaties optimaal gemonitord kunnen worden. Wij werken alle installaties in het voortraject in 3D uit met Revit, hierdoor zijn er nauwelijks verrassingen in de bouw en vallen de tegenvallers mee. Ook zijn we gewend om met vaste, zoveel mogelijk regionale leveranciers en onderaannemers te werken. De realisatie van het project verloopt dan ook voorspoedig.” Bouwen in het Oosten 47 De kozijnspecialist in uw team! Wij zijn uniek, werken met korte lijnen en zijn merkonafhankelijk; dat is onze kracht!

////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Jolanda Groothuis / Foto’s: Wim van ‘t Hoff (Eyemagic) Pola Installatietechniek over de nieuw- en verbouw van het Globe College “Twee totaal verschillende processen die parallel aan elkaar liepen” Onlangs opende het nieuwe Globe College in Utrecht haar deuren voor circa achthonderd VMBO leerlingen. Het project bestond uit de grondige aanpak van de bestaande Herman Brood Academie en een uitbreiding met volledige nieuwbouw. Komend najaar zal bovendien gestart worden met de realisatie van een multifunctionele sporthal. De school werd, in opdracht van PCOU Willibrord, gebouwd met een duurzame missie waarbij circulaire doelstellingen centraal stonden. Pola Installatietechniek was verantwoordelijk voor alle installatietechnische werkzaamheden. “Bij dit werk liepen twee totaal verschillende processen gelijk met elkaar op, dat was best complex”, aldus projectleider Jan Berendsen. 48 Bouwen in het Oosten Nieuw- en verbouw van het Globe College / Utrecht De afgelopen jaren werd door het Globe College intensief gezocht naar een nieuwe locatie. De leerlingen en leerkrachten verdienden volgens de opdrachtgever een beter gebouw dat voldeed aan de huidige (duurzaamheids)eisen en wensen. In overleg met de gemeente Utrecht werd gekozen voor de Bontekoelaan waar de Herman Brood Academie en de Rafaëlschool waren gevestigd. Deze twee scholen zijn verhuisd naar een andere plek. Na rijp beraad werd besloten dat de Rafaëlschool onder de sloophamer ging, de Herman Brood Academie zou grondig op de schop gaan en volledig worden verduurzaamd door Pola Installatietechniek. KlaassenGroep Arnhem was verantwoordelijk voor de bouwkundige uitvoering, LIAG Architecten uit Den Haag voor het ontwerp. Onderlinge bereidheid Jan Berendsen vertelt dat de opdrachtgever, PCOU Willibrord, ervoor koos om het project aan te besteden: “Dat speelde medio 2020. Vanuit onze duurzame relatie met KlaassenGroep besloten we “Komend najaar wordt gestart met de nieuwbouw van een multifunctionele sporthal naast het Globe College.” hier, in goed samenspraak, gezamenlijk op in te schrijven. In het verleden hebben we meerdere, vergelijkbare projecten gerealiseerd, waaronder het Lorentz Lyceum in Arnhem en sporthal De Ommezwaai, eveneens in Arnhem. Uiteindelijk wierpen onze prijs, het Plan van Aanpak, Bouwen in het Oosten 49 gebouwd met een duurzame missie met circulaire doelstellingen

Nieuw- en verbouw van het Globe College / Utrecht werden eveneens door aparte montageploegen uitgevoerd. Onze vaklieden zijn op vrijwel alle projecten breed inzetbaar, toch heeft eenieder zo zijn eigen voorkeur en specialisme. Daar houden we rekening mee en daarom selecteren we de mensen waar ze het beste in zijn, maar ook waar zij zich het meest goed bij voelen. Niet onbelangrijk.” Gebouwbeheerssysteem De bestaande Herman Brood Academie werd volledig verduurzaamd. De oude CV-ketels zijn verwijderd en maakten plaats voor een warmtepomp met nieuwe HR-ketel ter aanvulling van de capaciteit. Jan Berendsen maar zéker ook de onderlinge bereidheid en motivatie om samen te werken z’n vruchten af. Eind 2020 kregen we de opdracht in handen en zijn we ook vrijwel direct gestart met de engineering en voorbereiding van dit project.” Oplossingsgericht denken De volledige upgrading van een bestaande school in combinatie met gelijktijdige nieuwbouw is volgens Jan Berendsen een traject dat men niet moet onderschatten: “De aansturing van twee processen -renovatie en nieuwbouw- die nagenoeg parallel lopen is behoorlijk uitdagend. Zeker bij renovatie. Je kunt aan de voorkant de werkzaamheden tot in detail uitwerken, in de praktijk komen er dikwijls verassingen bij kijken; onvoorziene omstandigheden als niet geregistreerde stalen balken of riolering waren ook hier aan de orde. Dat vraagt om vermogen tot schakelen. Nu zijn we als organisatie gezegend met een team van vakmensen dat niet voor één gat te vangen is en mede door hun jarenlange ervaring uitstekend in staat om oplossingsgericht te denken. Voor zowel de W- als de E-installaties hebben we aparte leidinggevenden ingezet. De renovatie en nieuwbouw “Ik gun alle mensen die een mooie loopbaan in de installatietechniek ambiëren een werkgever als Pola.” Bouwen in het Oosten 51

Alle werkzaamheden van Pola Installatietechniek op rij: W-installaties: • Warmtepomptechniek • Centrale verwarming/ koeling door middel van change-over • Luchtbehandeling met hoog rendement warmteterugwinning, ventilatie op basis van CO2 Tevens mogen de leerlingen en leerkrachten rekenen op een optimale klimaatbeheersing. Jan Berendsen: “Dat gebeurt op basis van CO2 wat inhoudt dat, -naarmate er meer personen in een ruimte aanwezig zijn-, er automatisch meer wordt geventileerd. Het gevolg is een zuiniger verbruik. Bovendien is er een modern gebouwbeheerssysteem geïnstalleerd waardoor wij, binnen Pola, de gehele setting op afstand kunnen 52 Bouwen in het Oosten monitoren. Dit betekent dat het CO2 gehalte en de temperatuur per klaslokaal apart uitgelezen kunnen worden en we daar, indien nodig, op kunnen anticiperen. De nieuwbouw draait installatietechnisch eveneens volledig op warmtepomptechniek met een lage aanvoertemperatuur. Het gehele project is maximaal duurzaam en gerealiseerd volgens de meest energiezuinige richtlijnen.” • Luchtverdeelslangen specifiek per lokaal ontworpen • Regeltechniek met uitgebreid gebouwbeheersysteem • Loodgieterswerk E-installaties: • Elektrische installatie • PV panelen • Brandmeldinstallatie • Inbraakinstallatie • Noodverlichtingsinstallatie • Data-installatie Nieuw- en verbouw van het Globe College / Utrecht Terecht trots Nu het Globe College haar deuren heeft geopend en daarmee de werkzaamheden van Pola Installatietechniek zijn afgerond, blikt Jan Berendsen tevreden terug op het verloop: “Ondanks dat we bij de renovatie van de oude Herman Brood Academie tegen onvoorziene omstandigheden aanliepen is het ons gelukt de planning na te streven. De vaklieden van KlaassenGroep en de onze zijn dusdanig op elkaar ingespeeld dat ze uitstekend in de verschillende processen kunnen meebewegen. Dit werk was zeker niet standaard, dat gold voor beide partijen. De manier waarop is echter bepalend. We zijn er de mensen niet naar om op een eiland te gaan zitten. Ons doel is om samen de klus te klaren en te denken in mogelijkheden. Dat is gelukt en daar mogen we, denk ik, terecht trots op zijn!” Tot slot: Voor Jan Berendsen (30) was dit in zijn vijfjarige loopbaan als projectleider de laatste grote klus binnen Pola Installatietechniek. Door zijn recente verhuizing naar het westen van het land besloot hij -met gemengde gevoelens- afscheid te nemen van de directie en zijn collega’s om elders zijn carrière als projectleider voort te zetten. Jan: “Ik heb deze keuze weloverwogen gemaakt omdat ik me terdege realiseer wat ik achterlaat. Dat is een prachtige tijd binnen een gezonde organisatie met een hoog ambitieniveau. De ontwikkelingsvrijheid, collegialiteit, de uitdagingen en prestigieuze projecten maakten dat ik hier op de juiste plek zat. Dat gun ik alle mensen die een mooie loopbaan in de installatietechniek ambiëren. Bovendien; ondanks de continue groei van deze organisatie blijft het de charme behouden van een familiebedrijf, laagdrempelig en transparant. Mooier kon het niet en daar ben ik dankbaar voor.” //////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Circulaire doelstellingen nagekomen Omdat de opdrachtgever een duurzame missie had en mee wilde gaan in de circulaire doelstellingen van de gemeente Utrecht is hiermee door LIAG Architecten rekening gehouden in het ontwerp. De gevel van de sporthal werd voor een deel gemaakt van het puin van de gesloopte Rafaëlschool. Zo werd toch nog een beetje geschiedenis zichtbaar in de nieuwbouw van het Globe College. Tevens is de afspraak om het groen te herplanten, zodat er een fraaie inrichting van het buitenterrein zou plaatsvinden, nagekomen. “Het gehele projectteam bestond uit vakmensen die niet voor één gat te vangen zijn. ”

‘Kiek duirdan’, een nieuw icoon in het Coehoorngebied in Arnhem Sinds vandaag is Schipper Bosch de trotse eigenaar van een van de ontwikkellocaties in de creatieve wijk Coehoorn in Arnhem. Met ‘Kiek duirdan’ heeft de ontwikkelaar en belegger de tender gewonnen die door gemeente Arnhem in de zomer van 2021 is uitgeschreven. ‘Kiek duirdan’ een stedelijke uitstraling aan de stadskant en een natuurlijke uitstraling aan het Coehoorn park en binnenhof. Grenzend aan de bruisende binnenstad van Arnhem, het Roermonds plein en de Rijn ligt de wijk Coehoorn. Voor het (her)ontwikkelen van deze unieke locatie zocht gemeente Arnhem een marktpartij. Nadat de plannen aan omwonenden zijn gepresenteerd is Schipper Bosch uiteindelijk gekozen om deze locatie te ontwikkelen tot een aantrekkelijke én groene woon-/werk- en verblijfplek. Andere genomineerden waren Kondor Wessels Projecten, Janssen de Jong 54 Bouwen in het Oosten Projectontwikkeling en ABC Planontwikkeling. Het plan ‘Kiek duirdan’ is de Ernemse naam van het ontwerpvoorstel voor de toekomstige woonwijk in het Coehoorngebied, gemaakt door het team van Schipper Bosch Projecten. Het voorstel sluit aan bij de omgeving: een stedelijke uitstraling aan de stadskant en een natuurlijke uitstraling aan het Coehoorn park en binnenhof. Het ontwerp omvat een bijzondere rij stadswoningen aan het Coehoorn Park, met houten gevelbekleding en grote dakterrassen en balkons. Aan het Nieuwe Plein verrijst een woongebouw met een diversiteit aan appartementen. Op de begane grond is plek voor creatieve gebruikers zoals een muziekschool of leescafé, passend bij het karakter van de wijk. Door de royale toegangspoort met lichtkunstwerk vang je een glimp op van de begroeide Algemeen gevels aan het binnenterrein. ‘Kiek duirdan!’. Groene leefomgeving Een prettige woonomgeving voor alle bewoners is leidend in het ontwerp, dus ook bij de inrichting van de doorgang en de daktuin. De toegangspoort aan het Nieuwe Plein nodigt voorbijgangers uit om Coehoorn Creatieve Wijk te ontdekken. De doorgang verbindt het Nieuwe Plein met het Coehoorn Park en creëert een aantrekkelijke wandelroute van Station Arnhem, via het Coehoorn Park, richting de binnenstad. De daktuin biedt omwonenden een prachtig groen uitzicht, draagt bij aan de biodiversiteit en dient als waterbuffering en ter voorkoming van hittestress. Het Team Voor de ontwikkeling van Coehoorn Creatieve Wijk is een team gevormd met partners die niet alleen duurzaam ontwerpen en ontwikkelen, maar die ook de potentie van de locatie benutten om de wijk stevig te verankeren. Schipper Bosch, Team V Architectuur, DGMR, Karbouw, landschapsarchitect Chris Pluymackers en VIC Landscapes hebben allen een sterke band met Arnhem en dragen graag bij aan het verrijken van dit stuk stad. Partners > Opdrachtgever: Schipper Bosch > Architect: Team V Architectuur > Adviseur duurzaamheid: DGMR > Aannemer: Karbouw > Landschapsontwerp: Chris Pluymackers > Landschapsaanleg: VIC landscapes “Een prettige woonomgeving voor alle bewoners is leidend in het ontwerp.”

Vestigingen in: Almelo - Apeldoorn - Denekamp - Fleringen - Hardenberg - Heeten - Hengelo - Raalte - Zwolle - Rheine (D) 56 Bouwen in het Oosten Algemeen In Overijssel nog 156.640 woningen geschikt voor zonnepanelen In de provincie Overijssel staan nog 156.640 koopwoningen waarvan het dak geschikt is voor zonnepanelen. Dat blijkt uit onderzoek van Zonneplan. In totaal wekken er al 57.223 Overijsselse koopwoningen eigen stroom op. Met een zonnepanelendichtheid van 26,8 procent scoort Overijssel onder het landelijk gemiddelde van 27,4 procent. 57.223 Overijsselse koopwoningen wekken er al in totaal eigen stroom op Binnen de provincie zijn er grote verschillen tussen de gemeenten. Zo behoren Olst-Wijhe, Dalfsen en Raalte tot de top-30 Nederlandse gemeenten met de hoogste zonnepanelendichtheid. Met uitzondering van Borne en Losser scoren alle Twentse gemeenten echter ruim onder het landelijk gemiddelde. Het gemiddelde percentage voor Twente komt uit op 23,6 procent, terwijl de rest van Overijssel bijna 32 procent scoort. Met 16,9 procent zijn zonnepanelen in de gemeente Twenterand het minst in trek. In provinciehoofdstad Zwolle heeft ruim één op de drie koopwoningen met een geschikt dak zonnepanelen. Geschikte daken Om een eerlijke vergelijking mogelijk te maken, nam Zonneplan in het onderzoek enkel koopwoningen met een dak dat geschikt is voor zonnepanelen mee. Verplichte panelen op huurwoningen zeggen immers niets over de bereidwilligheid tot verduurzaming van de bewoners. Daarnaast hebben niet alle koopwoningen een dak dat geschikt is voor zonnepanelen. Denk daarbij aan appartementen, huizen met enkel een dak op het noorden of huizen met een hoge boom voor de deur. Bouwen in het Oosten 57

Mobilane introduceert MobiPanel Nieuw: innovatief systeem voor groene gevel Groenspecialist Mobilane uit Bemmel introduceert MobiPanel. Het is een innovatief, duurzaam en lichtgewicht systeem voor groene gevels en geschikt voor zowel klimaatbestendige (nieuw) bouw als bestaande bouw. Het modulaire systeem met plantencassettes is uniek doordat het meteen voor een dichtbegroeide groene gevel zorgt en bevestigd kan worden op zowel vlakke als ronde wanden. Bij eventueel inboeten kan een plantencassette heel eenvoudig gewisseld worden. Geschikt voor elke gevel De lichtgewicht draagconstructie van MobiPanel maakt montage mogelijk op de meeste typen bestaande en nieuwe gevels en wanden, zoals achterwanden van beton, steen, carrier sandwichpanelen en houtskeletbouw. Het modulaire vergroeningssysteem wordt aan een muur bevestigd met corrosiebestendige omega profielen van Magnelis staal. Ze vormen de draagconstructie voor plantcassettes. De profielen zijn zowel horizontaal als verticaal te monteren, afhankelijk van het formaat en de indeling van de groene wand. Daardoor is MobiPanel, in tegenstelling tot veel andere systemen, ook geschikt voor ronde gevels. Een goede ventilatie van de gevel is gewaarborgd doordat tussen gevel en plantencassette een afstand van ca. 4 cm aangehouden wordt. De omega profielen worden afgedekt met kappen. Bij demontage is MobiPanel volledig recyclebaar. Behalve voor buitengevels is MobiPanel ook geschikt voor binnenwanden. Het systeem is zeer brandveilig (brandklasse B-S2-D0). Wisselbare plantcassettes De MobiPanel-plantcassettes van hoogwaardig kunststof zijn gemaakt van hergebruikte materialen (EPP). Er zijn twee maten: een standaardgrootte van 40 x 40 cm en een deelcassette van 20 x 20 cm. Ze zijn eenvoudig te monteren op de profielen. Aan de voorzijde van de cassettes zitten ruime sleuven voor de beplanting. Het beplanten van de cassettes gebeurt in de eigen werkplaats in Bemmel door medewerkers met een afstand tot de arbeidsmarkt. De cassettes kunnen desgewenst ook op locatie van planten worden voorzien. De wortels nemen vocht en voeding op uit de interne waterbuffering die werkt via capillair microvezeldoek. Een volautomatisch, geïntegreerd irrigatie- en drainagesysteem, dat op de waterleiding is aangesloten, zorgt voor evenwichtige watervoorziening en efficiënt waterverbruik. Bij eventueel inboeten kan een plantencassette eenvoudig gewisseld worden. Kijk voor meer informatie en een animatie van MobiPanel op www.mobilane.com. Bouwen in het Oosten 59

30e Jaargang • no. 1 • februari 2022 30 01 jaar Nieuwe dynamiek voor centrum Enschede door komst bioscoop Vue Zorgorganisatie Thuisgenoten blij met De Löchte Pagina 06 Bouwen in het Oosten Nieuwbouw Saba Dinxperlo leidt tot “wow-gevoel” Succesvolle pilot woningcorporatie Domijn en Dura Vermeer Hengelo 1

Inhouds opgave 01 42 22 06 58 05 Voorwoord: “Het voordeel van de twijfel” 06 13 16 21 22 29 32 34 Nieuwbouwproject De Löchte Almelo Woonzorgcentrum De Löchte een warm thuiskomen voor mensen met dementie Paauwe en Woolderink Installaties twee-eenheid bij nieuwbouw De Löchte Timmerhuis Groep: “Combinatie verschillende werkzaamheden succesvol verlopen” Column KienhuisHoving: “Huurprijsvermindering voor 290-bedrijfsruimte wegens de coronapandemie” Transitie en nieuwbouw bioscoop Vue Enschede Bas Goossens van Explorius: “We voegen nieuwe dynamiek toe aan Enschedees centrum” Hans Derksen Nijhuis Bouw: “VUE bioscoop wordt verrijking voor het centrum van Enschede” Column Danny van Hal: “Goed nieuws: kickstart voor 2022” Elektrotechnisch Installatiebedrijf Leerkes Haarle: Van optimale elektrotechnische totaalpakketten tot lichtconcepten die het welzijn bevorderen Bouwen in het Oosten 03 58 62 65 41 42 47 50 Column BIM4ALL: “Maak uw plannen visueel” Nieuwbouw Saba Dinxperlo Koen van Hal, De KlaassenGroep: ”Bouwkundige uitdagingen leiden tot “wow-gevoel” CEO Wybren de Zwart Saba: “Nieuwbouw Saba wordt echte landmark” SamenMeester helpt bij ontwikkeling soft skills in de bouw: “Forse subsidie op ontwikkeling duurzame medewerker.” Succesvolle pilot in Losser Domijn en Dura Vermeer Hengelo Voor woningcorporatie Domijn is traditionele nieuwbouw verleden tijd DN Solar wil geleidelijke groei in forse groeimarkt Soepel verloop Blokje Omhoog voor Bouwkomeet

4 Bouwen in het Oosten Voorwoord Voorwoord Door: Gerard van Leeuwen Het voordeel van de twijfel Hugo de Jonge is begonnen met de volgende fase in zijn politieke carrière. Minister voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening in plaats van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. De kwalificaties die hem vanuit de social media ten deel vielen zijn niet echt vleiend. Minister Bloemschoen, Clowntje Clusterfuck, Bejaarden Killer, het zijn slechts voorbeelden van de bagger die hij over zich heen kreeg. Desalniettemin startte hij goedgemutst aan zijn nieuwe job en was hij al snel op een bouwplaats te vinden, in dit geval bij het project De Schoone Ley in Den Haag, waar hij vergezeld van Koninklijke Bouwend Nederland voorzitter Maxime Verhagen, Marcel Simons van Heijmans Bouw, Wouter Riedijk van ontwikkelingsplatform VIKTOR en de Haagse wethouder Martijn Balster enigszins wegwijs werd gemaakt in onze sector. Leuke plaatjes voor de bühne met onder andere gestileerde bouwlaarzen. Natuurlijk waren er diverse scherpslijpers bereid om de snoeimessen ter hand te nemen en werden er direct conclusies getrokken over de nakende rampspoed die ons te wachten zou staan. Haagse analisten, maar ook politici, legden een link tussen het leiden van VWS en VRO en dan begeef je je al snel op glad ijs, zelfs in een zachte winter. Je kunt ervoor kiezen om puur op de man te spelen, maar dat, meestal opportunistische en polariserende, spel wordt al teveel gehanteerd. Voor een pas beëdigde minister is afserveren binnen een week niet terecht, ongeacht zijn eventuele falen in een vorig politiek leven. Een minister mag dan wel het boegbeeld zijn van zijn ministerie, het beleid wordt in grote mate bepaald door andere interne en exogene factoren. Alleen al over het stikstofdebat zijn er nog vier andere bewindslieden die het beleid mede vorm moeten gaan geven. Ik weet dat in de huidige politieke constellatie andere wetten gelden, maar nog niet eens zo lang geleden werd mensen het voordeel van de twijfel gegeven als men iets nieuws ging doen. En, toegegeven, twijfels zijn er meer dan genoeg. Tegenwoordig moet er echter gescoord worden en bij voorkeur elke dag. Daarvoor is de praktijk in de bouw te weerbarstig. Zullen we 1 juli eens aanhouden voor een voorlopig rapportcijfer? Gerard Op de cover Ontwikkelaar Technische Zaken Harry Weghorst van zorgorganisatie Thuisgenoten (l) en Senior Projectleider Koen Wierts van Aannemersbedrijf Bramer voor De Löchte Colofon Bouwen in het Oosten ISSN: 1385-7185 Uitgever: Bouwen in de regio v.o.f. Postadres: Postbus 204, 8600 AE, Sneek Bezoekadres: Graaf Adolfstraat 36d, Sneek Tel.: (0515) 429 429 Web: www.bouweninhetoosten.nl E-mail: redactie@bouweninhetoosten.nl Redactie: Gerard van Leeuwen en Jolanda Groothuis Eindredactie: Joeri van Leeuwen Fotografie: Wim van ‘t Hoff (Eyemagic) Accountmanagement: Digna Schoonen (06 - 442 099 10) Erik Kuipers (06 - 196 859 76) en Rob van Luit (06 - 184 483 55) Vormgeving & opmaak: Nanno van Leeuwen Druk: Scholma Druk, Bedum Verspreiding: Post.nl Bouwen in het Oosten 05

Tekst: Jolanda Groothuis I Fotografie: Wim van ‘t Hoff Woonzorgcentrum De Löchte een warm thuiskomen voor mensen met dementie In opdracht van maatschap De Löchte waar zorgorganisatie Thuisgenoten deel van uitmaakt bouwde Aannemersbedrijf Bramer 28 appartementen voor mensen met een zorgindicatie. Volgens Harry Weghorst, ontwikkelaar Bouwtechnische Zaken binnen Thuisgenoten, was de behoefte in Almelo groot aan woonvoorzieningen, met name voor dementerenden. Hij zegt dan ook zeer content te zijn met het ruim opgezette woonoord waarin de toekomstige bewoners mogen rekenen op optimaal comfort en 24-uurs zorg. Acht jaar geleden brandde antiekzaak De Löchte, aan de rand van Almelo tot de grond toe af. Al die tijd had het 2.400 m² grote terrein geen functie. Harry Weghorst had er echter wel een beeld bij. Als nauw betrokkene binnen zorgorganisatie Thuisgenoten maakte hij zich enkele jaren geleden al hard om er een onderkomen te realiseren voor mensen met dementie. Harry: “In Almelo was slechts één particulier zorgcomplex met veertien appartementen voor dezelfde doelgroep. Dat is voor een gemeente met bijna 73.000 inwoners veel te weinig. Voldoende redenen voor Thuisgenoten om ons in te zetten voor een tweede zorglocatie; maatschap De Löchte werd opgericht waarin investeerders met dezelfde visie werden verenigd. Niettemin konden we niet voorkomen dat onze goede intentie de nodige juridische en bestuurlijke hobbels met zich meebracht. Dit had hoofdzakelijk te maken met bezwaren van omwonenden. Zij vreesden voor overlast van bezoekers; de wijkcommissie eiste op een bepaald moment zelfs dat er een parkeergarage onder het complex gerealiseerd zou worden. De argumenten waren totaal ongegrond, maar vertraagden het voortraject ingrijpend. Al met al nam het nog een hele tijd in beslag voordat we groen licht kregen van de gemeente Almelo. Ik moet overigens vermelden dat we de gemeente zéker op onze hand hadden. Daardoor ging eind 2020 toch de kogel door de kerk en konden we concreet met onze inmiddels vergaande plannen aan de slag.” Strak aanbesteed Het project werd in 2020 door maatschap De Löchte aanbesteed. Deze werd uitgezet door Arnoud Weghorst, 06 Woonzorgcentrum De Löchte “Voor zorgorganisatie Thuisgenoten is niet de portemonnee leidend maar het ziektebeeld.” Bouwen in het Oosten 07

(Weghorst Ideaal Wonen en Weghorst Architectuur Wierden), de zoon en opvolger van Harry Weghorst, en als architect tevens verantwoordelijk voor het ontwerp. Aannemersbedrijf Bramer was één van de vier aangewezen partijen. In het verleden realiseerde zij al twee zorgcentra voor Thuisgenoten; Koen Wierts woonzorgcentrum ‘Oranjeplein’ in Vroomshoop en woonzorgcentrum ‘Slangenbeek’ in Hengelo. Senior projectleider binnen Aannemersbedrijf Bramer Koen Wierts: “De gezondheidszorg is één van onze disciplines, dat maakt de gesprekken met opdrachtgevers en ontwikkelaars in deze sector eenvoudiger. Niettemin was het voor maatschap De Löchte geen vanzelfsprekendheid dat we dit project gingen uitvoeren. Hier ging een eerlijke procedure aan vooraf waarin ons Plan van Aanpak maar zeker ook de prijs doorslaggevend waren. Er was ons best veel aan gelegen om dit werk binnen te halen en daar droeg onze ervaring met Thuisgenoten zeker aan bij. Het is een fijne partij om voor te werken. Bouwen moet een feestje zijn, dat doe je met elkaar. Hierover ontstond bij ons geen enkele twijfel, hoewel de gestelde bouwtijd van tien Welzijn bewoners Begin vorig jaar ging de eerste schop de grond in. Daags voor dit interview (8 december 2021) werd er een open dag gehouden voor belangstellenden. Het woonzorgcomplex is spic en span; de sfeer ademt warmte en geborgenheid uit, maar tevens valt de ruime indeling op. De appartementen zijn maar liefst 50 m² en unaniem voorzien van een woonkamer, open keuken, eigen slaapkamer en badkamer met alle voorkomende hulpvoorzieningen. In de grote gemeenschappelijke ruimte kunnen de bewoners gezamenlijk eten en is er ruimte voor activiteiten. De woningen kijken uit op Harry Weghorst maanden achteraf niet zonder uitdagingen was.” 08 Bouwen in het Oosten Bouwen in het Oosten Woonzorgcentrum De Löchte Betaalbare woongelegenheden Thuisgenoten biedt de toekomstige bewoners in het nieuwe wooncomplex 24-uurs zorg. Een team van circa 28 medewerkers zal in wisselende diensten worden ingezet om de mensen zoveel mogelijk hun eigen leven te laten leiden in hun nieuwe leefomgeving. Harry Weghorst: “Ons hele concept is gericht op betaalbare woongelegenheden, eventueel met huursubsidie. Bij ons is niet de portemonnee leidend maar het ziektebeeld. De juiste zorg bieden op een humane en prettige manier is onze drijfveer. Daar zet Thuisgenoten zich sinds jaar en dag voor in en daar blijven we ook in de toekomst aan vasthouden.” het kabbelende beekje De Markgraven, waaraan tevens een gezellig terras grenst. Dat architect Arnoud Weghorst duidelijk rekening heeft gehouden met het welzijn van de bewoners blijkt; als de situatie er dan toch om vraagt is dit een fantastisch onderkomen voor mensen die niet meer op een verantwoorde manier thuis kunnen wonen! Geen discussie Voorafgaand aan de bouw diende de bodem gesaneerd te worden. Dit werd vakkundig uitgevoerd door Timmerhuis Groep uit Vriezenveen. Terugkijkend op het bouwproces zelf stelt Koen Wierts dat het plezierig was om hier onderdeel van uit te mogen maken: “Op dit werk werden we gekoppeld aan voor ons bekende partijen, waaronder Woolderink Technische Installaties (W) en Paauwe Installaties (E), beiden gevestigd in Wierden. Het fijne aan onze samenwerking is dat we elkaars aandachtspunten kennen. Het is geen kwestie van ‘jouw of mijn taak’, maar onze gezamenlijke doelen. Dat zien we terug in de onderlinge betrokkenheid en de open communicatie. De jongens hebben veel voor elkaar over, dat beïnvloedt de voortgang positief. Dit was een bouw zonder enige noemenswaardige discussies; een prettige bijkomstigheid, want met betrekking tot de leveringen van het materiaal verliep niet alles van een leien dak.” Overmacht De gevelbekleding op de tweede verdieping liet meer dan vijftien weken op zich wachten en ook de rails voor de schuifdeuren werden niet volgens gemaakte afspraken geleverd. Koen Wierts: “Dan rijst de vraag hoe je hierop moet anticiperen, maar feitelijk heb je er totaal geen grip op. Ondanks dat we ruimschoots op tijd inkochten en tussendoor frequent contact onderhielden Koen Wierts: “De gezondheidszorg is één van onze disciplines, dat maakt de gesprekken met opdrachtgevers en ontwikkelaars in deze sector eenvoudiger.” Bouwen in het Oosten 09

Weghorst Architectuur Ook uw partner voor zorgappartementen Dakdekkersbedrijf Sluyer voor al uw daken Voor meer informati e: Dakdekkersbedrijf Sluyer Kanaalweg Noord 60 7671 EB Vriezenveen T 0546 561 740 F 0546 657 074 M info@DakdekkersbedrijfSluyer.nl www.weghorstarchitectuur.nl www.DakdekkersbedrijfSluyer.nl 10 Bouwen in het Oosten Woonzorgcentrum De Löchte met de leveranciers hadden we eigenlijk niets in te brengen. Deze overmacht was overigens niemand aan te rekenen, maar het zorgde wel voor spannende momenten, zeker met de opleverdatum die ras naderde. Bovendien gaat alle ruis die ontstaat ten koste van het rendement, daar calculeer je niet voor. Toch kijk ik beslist terug op een voorspoedig bouwproces. De bouwmethodiek was geleend om snel te kunnen stapelen en daarnaast is de engineering van de installaties uiterst slim aangepakt. Maar de basis is natuurlijk gelegd door maatschap De Löchte met Harry Weghorst als leidende factor. En wat betreft het ontwerp van de hand van Arnoud Weghorst; hij wist middels de weloverwogen en doordachte architectuur een groot gebouw toch kleinschalig te houden. Dan praat je in mijn optiek over pure vakmanschap.” Harry Weghorst: “Maatschap De Löchte werd opgericht waarin investeerders met dezelfde visie werden verenigd.” Bouwen in het Oosten 11

12 Bouwen in het Oosten Woonzorgcentrum De Löchte Tekst: Jolanda Groothuis I Fotografie: Wim van ‘t Hoff Paauwe en Woolderink Installaties twee-eenheid bij nieuwbouw De Löchte Paauwe Installaties en Woolderink Technische Installaties, beiden gevestigd in Wierden waren respectievelijk verantwoordelijk voor de E- en W-installaties bij de nieuwbouw van Woonzorgcentrum De Löchte. Beiden bedrijven werden rechtstreeks benaderd door de projectontwikkelaar waarvoor zij in het verleden eerder installatiewerk realiseerden. De opdracht werd hen gegund op basis van vertrouwen en een eerlijke prijs. Henk Olthof, directeur Paauwe Installaties en Fons Woolderink, directeur Woolderink Technische Installaties over dit morele project. Bouwen in het Oosten 13

Het doel dat Harry Weghorst voor ogen had om met de nieuwbouw een warm thuisoord te creëren voor mensen met dementie is volgens Henk Olthof en Fons Woolderink geslaagd. Zelf blikken ze eveneens met een goed gevoel terug op de realisatie van hun werkzaamheden en de onderlinge samenwerking, zowel met hoofdaannemer Bramer als met de opdrachtgever: “Met beide partijen hebben we geregeld in het verleden samengewerkt, wat resulteerde in een nauw op elkaar afgestemd samenspel die de bouwkundige voortgang positief beïnvloedde.” Proactief meedenken De zorgsector is één van de disciplines waar Paauwe en Woolderink als verwante partijen geregeld samen voor worden geselecteerd. De installatiebedrijven zijn naast elkaar gevestigd op industrieterrein de Violenhoek in Wierden en werken al ruim 25 jaar intensief samen. De ontwikkelingen binnen de Een W-installatietechniek liepen door de jaren heen gelijk op met dien verstande dat deze volgens de heren de laatste jaren in ras Henk Olthof: “We zijn verplicht constant mee te bewegen in het bouwproces. Daar liggen de nodige uitdagingen aan ten grondslag.” 14 Bouwen in het Oosten Woonzorgcentrum De Löchte tempo zijn toegenomen. Fons Woolderink: “Duurzaamheid en energiebeheersing zullen een steeds grotere rol gaan spelen. Dat vraagt van de installateur een hoge mate in het proactief meedenken over het gebouw, de technische ontwerpen en materiaalkeuzes in relatie tot de inpassing van de klimaatbeheersing en overige installaties. Het is noodzakelijk hierin voortdurend te faciliteren en is daarom een element waar we, binnen onze organisatie, constant aandacht aan besteden.” Vooruit lopen Henk Olthof onderstreept de ervaring van Woolderink: “De bouwopgave, en daarmee de rol van de installateur, zal in het gehele proces steeds belangrijker gaan worden ten opzichte van de aannemer. Ook ik ben ervan overtuigd dat deze kentering nog meer doorzet vanwege de strenger wordende eisen met betrekking tot mens en milieu. Het is onze ambitie om als installateur niet bij te blijven, maar vooruit te lopen op de zaken. Dit doen we door continu de vinger aan de pols te houden met betrekking tot de veranderende expansie.” Technische knowhow Zowel van Paauwe als van Woolderink waren er gemiddeld vijf vaklieden betrokken bij de nieuwbouw van het woonzorgcentrum. Fons Woolderink: “In tegenstelling tot voorheen, waar elke zorgwoning nog apart werd voorzien van een gasketel, is dit gebouw volledig gasloos. Het houdt in dat de installaties complexer zijn en wel degelijk meer nauwkeurigheid vereisen ten aanzien van de capaciteit. Met name de warmtapwateropwekking door middel van HT warmtepompen was en is een uitdaging, evenals de dimensionering van de voorraad en kracht van de warmtepompen. Bij projecten als deze zijn wij als organisatie in staat onderscheid te maken door onze technische knowhow en ontwerpervaring. Voor dit werk realiseerden we de sanitaire installaties, de verwarmings-installaties, airconditioning en de regeltechnische installaties.” Geavanceerd systeem Volgens Henk Olthof was dit project standaard maar zeer compleet met een groot gevoel voor het welzijn van zowel de bewoners als het zorgpersoneel: “Als E-installateur waren we verantwoordelijk voor alle elektravoorzieningen, verlichting, data, brandmeldinstallatie en zorgmeldingssystemen. Dit laatste houdt in dat bij een hulpvraag van de cliënt, maar ook van collega’s, alle meldingen binnenkomen op de smartphone van de medewerker. Het is een uiterst geavanceerd systeem dat de voorheen gebruikelijke piepers, alarmbellen en telefoons vervangt, waardoor snel en adequaat kan worden opgetreden. Dit is slechts één kleine ontwikkeling in het hele verhaal met betrekking tot de toekomst en benadrukt dat we als installateur verplicht zijn constant mee te bewegen in het proces. Daar liggen de nodige uitdagingen aan ten grondslag, maar dat maakt ons vak juist interessant.” Fons Woolderink Henk Olthof Fons Woolderink: “Bij projecten als deze zijn wij als organisatie in staat onderscheid te maken door onze technische knowhow en ontwerpervaring.” Portfolio In het verleden realiseerden Paauwe en Woolderink samen de volgende zorgverwante projecten: • Woon- en zorgcentrum De Aa– Wierden • Woonzorgcomplex Zozijn – Wilp • Uitbreiding Imminkhoeve – Lemele • 32 Zorgappartementen Aveleijn – Borne (opgestart) Bouwen in het Oosten 15

Woonzorgcentrum De Löchte ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Gerard van Leeuwen Combinatie verschillende werkzaamheden succesvol verlopen Remco Wissink: “Met een dergelijke gecombineerde uitvoering onderscheiden wij ons als Timmerhuis Groep.” De Löchte is het eerste project dat Timmerhuis Groep voor opdrachtgever Maatschap de Löchte uitvoerde. Daarentegen is bouwkundig hoofdaannemer Bramer bepaald geen onbekende voor de Timmerhuis Groep. Bedrijfsleider Remco Wissink van de infraspecialisten uit Vriezenveen ziet met tevredenheid terug op de eerste kennismaking met de opdrachtgever, de heer Weghorst. Het is inderdaad een primeur voor ons. De opdrachtgever en onze directeur kennen elkaar persoonlijk maar dit was het eerste project dat we samen hebben opgepakt. Op basis van het aanwezige bodemonderzoek/saneringsplan is door ons een offerte gemaakt voor de uitvoering van de bodemsanering, tevens is op basis van de inrichtingsschets een offerte gemaakt voor het grondwerk ten behoeve van de nieuwbouw, de buitenriolering en de terreinverharding. Op zich waren het niet heel ingewikkelde werkzaamheden maar er liepen wel verschillende aspecten door elkaar. Doordat wij zowel de bodemsanering als de overige werkzaamheden in opdracht kregen konden wij zaken combineren. Ook onze contacten met het bevoegd gezag en de gemeente Almelo hebben ervoor gezorgd dat het project soepel verliep.Met een dergelijke gecombineerde uitvoering onderscheiden wij ons als Timmerhuis Groep. Doordat wij met verschillende bedrijfsonderdelen ondereen-dak zitten, zijn wij in staat om multidisciplinaire projecten met (asbest) sloop, bodemsanering, engineering en grond-/weg-/waterbouw werkzaamheden doelmatig en voortvarend op te pakken. Niet voor niets gecertificeerd Uiteraard denken wij binnen de projecten altijd na over duurzaamheid, wij zijn niet voor niets gecertificeerd conform de ISO14001 en CO2-prestatieladder trede 5. Binnen dit project uit zich dat onder andere doordat het hemelwater via water passerende half verharding in de bodem verdwijnt.

18 Bouwen in het Oosten Woonzorgcentrum De Löchte Remco Wissink: “Uiteraard denken wij binnen de projecten altijd na over duurzaamheid.” Binnen het project is met name bij de terreininrichting samengewerkt met lokale, min of meer vaste partners zoals Van den Bosch Beton en Marquette Groen uit Almelo. ////////////////////////////////////////////// Opknapbeurt Persoonlijk vindt Remco Wissink dat de entree van Almelo (vanaf Harbrinkhoek) een hele opknapbeurt heeft gehad. “Op deze locatie heeft jaren een oud leegstaand pand gestaan dat vervolgens is afgebrand. Na de sloop heeft de locatie nog jarenlang braak gelegen wat het beeld niet fraaier maakte. Als je nu het pand en het terrein er om heen ziet is het beeld honderd procent beter.” Tijdens de uitvoering van de bodemsanering bleek dat er ook buiten de te verwachten contouren nog bodemverontreiniging aanwezig was. Er werd zelfs een oude buiten gebruik zijnde AC-leiding aangetroffen. De opdrachtgever heeft ons opdracht gegeven om het terrein geheel ‘schoon’ te maken en dus ook de extra verontreinigingen op te ruimen. Wij hebben deze werkzaamheden uitgevoerd inclusief het overleg met het bevoegd gezag en geprobeerd de kosten zoveel mogelijk te beperken. Naast de werkzaamheden voor onze opdrachtgever bleek er nog een oude en enorm grote overstortput van de gemeente Almelo op de locatie aanwezig te zijn, deze hebben wij in opdracht van de gemeente aangepast zodat deze binnen het huidige plan ingepast kon worden. Zoals aangegeven is de scope van de bodemsanering gewijzigd, daarnaast is tijdens de aanleg van de terreinverharding in overleg met de opdrachtgever maatwerk geleverd en is op detailniveau een en ander gewijzigd. Onvoorspelbare markt De huidige markt blijft onvoorspelbaar, enerzijds is onze portefeuille redelijk gevuld en zitten er ook nog diverse projecten in de pipeline maar anderzijds is de concurrentie moordend en het prijsniveau slecht. Zoals aangegeven kunnen wij redelijk vooruit kijken. We zijn inmiddels al weer in samenwerking net Bramer werkzaam aan het nieuwe zwembad hier in Vriezenveen, De Stamper. Samen de schouders eronder en dan gaan we van 2022 een succesjaar maken.” Bouwen in het Oosten 19

KienhuisHoving informeert Huurprijsvermindering voor 290-bedrijfsruimte wegens de coronapandemie Op 24 december 2021 heeft de Hoge Raad een belangrijk arrest gewezen over de mogelijkheid van huurprijsvermindering in verband met de coronapandemie. Veel ondernemers hebben het afgelopen jaar grotendeels hun bedrijfsvoering moeten staken als gevolg van de overheidsmaatregelen. Daardoor hebben zij hun gehuurde bedrijfsruimte niet of beperkt kunnen exploiteren met als gevolg een keldering van hun omzet. Met beantwoording van de prejudiciële vragen die aan de Hoge Raad zijn gesteld, heeft de Hoge Raad een duidelijk kader gegeven wanneer aanspraak bestaat op huurprijsvermindering. Onvoorziene omstandigheid Naar het oordeel van de Hoge Raad kwalificeert de omstandigheid dat een huurder die voor zijn omzet afhankelijk is van de komst van publiek en die ten gevolge van de overheidsmaatregelen in verband met de coronapandemie de gehuurde bedrijfsruimte niet of beperkt kan exploiteren als onvoorziene omstandigheid. Althans voor huurovereenkomsten die zijn gesloten vóór 15 maart 2020, de datum dat het gros van de ondernemers haar deuren moest sluiten. Voor die overeenkomsten moet, behoudens concrete aanwijzingen van het tegendeel, worden aangenomen dat deze omstandigheid niet is verdisconteerd in de overeenkomst. Op voorgaande grond kan de rechter de overeenkomst aanpassen aan de gewijzigde omstandigheden. Bijvoorbeeld door een huurprijsvermindering toe te passen. Berekening huurprijsvermindering Het gaat hier om een omstandigheid die de waardeverhouding van de wederzijdse prestaties tussen de verhuurder en de huurder ernstig verstoord. Het geleden nadeel valt noch in de risicosfeer van de huurder, nog in die van de verhuurder. Dit leidt ertoe dat het redelijk is om het nadeel – voor zover dat niet wordt gecompenseerd door financiële steun van de overheid (TVL) – in evenredigheid te verdelen over de huurder en de verhuurder. Gelet op het grote aantal gevallen dat te maken heeft met de bedoelde omstandigheid geeft de Hoge Raad een model die een handvat kan bieden voor partijen. De verdeling kan worden berekend volgens de vastelastenmethode. De toepassing daarvan leidt tot een percentage waarmee de contractueel verschuldigde huurprijs wordt verminderd. Dit percentage wordt als volgt berekend: (overeengekomen huurprijs – gedeelte van de TVL dat Deze column is geschreven door: Elske Veenstra, advocaat bouwrecht en aanbestedingsrecht. Haar e-mailadres is elske.veenstra@kienhuishoving.nl, haar telefoonnummer is 088 - 480 40 30. Bouwen in het Oosten 21 21 aan de huur wordt toegerekend) x percentage omzetvermindering x 50%. De redelijkheid en billijkheid kunnen meebrengen dat wordt afgeweken van deze gelijke verdeling. Bijvoorbeeld wanneer de financiële positie of de hoedanigheid van de huurder of verhuurder daartoe aanleiding geeft. Huurovereenkomsten gesloten na 15 maart 2020 en nieuwe huurovereenkomsten Voor huurovereenkomsten die zijn gesloten na 15 maart 2020 dient per geval te worden beoordeeld of de overheidsmaatregelen wegens de coronapandemie kwalificeren als een onvoorziene omstandigheid. In dat verband is van belang of partijen de mogelijke gevolgen van de coronapandemie hebben laten meewegen bij de huurovereenkomst. Voor nieuwe huurovereenkomsten kan het raadzaam zijn om afspraken te maken over de gevolgen van de coronapandemie.

VUE Bioscoop Enschede ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Gerard van Leeuwen / Foto's: Fotografie: Wim van ‘t Hoff Directeur Bas Goossens van Explorius: “We voegen nieuwe dynamiek toe aan Enschedees centrum” Het concept is voor het overgrote gedeelte intact gebleven. 22 Bouwen in het Oosten Bas Goossens: “Over een paar maanden zie je hier allemaal spijkerbroeken en sneakers in het kantoorgedeelte!” Momenteel wordt de laatste hand gelegd aan het spraakmakende transitie en nieuwbouwproject in het hartje van Enschede dat bekend staat als “Het oude postkantoor” aan de Boulevard 1945. Ontwikkelaar Explorius Vastgoedontwikkeling en zusterbedrijf Nijhuis Bouw uit Rijssen voegen dynamiek toe aan de verbinding tussen de twee bepalende stadspleinen, het van Heekplein en het Koningsplein. Directeur Bas Goossens is opgetogen over het resultaat en de animo voor deze verrijking van de binnenstad. “We realiseren daadwerkelijk wat in 2014 op de tekentafel ontstond zonder noemenswaardige veranderingen van het oorspronkelijke concept.” Bouwen in het Oosten 23

www.gerko.nl EEN PODIUM VOOR KWALITEIT Gerko staat voor innovatie en specialisatie op het gebied van modulaire tribunebouw en afbouw. Verbluffende toepassingen van hout, metalstud en gipsplaten zijn in de afgelopen jaren ons handelsmerk geworden. Wij hebben oog voor detail en bieden ongekend vakmanschap. DE MOGELIJKHEDEN ZIJN ONBEGRENSD DUURZAME GRONDSTOF: HOUT EFFICIËNTE PRODUCTIE & MONTAGE Fahrenheitstraat 4 8861 NH Harlingen Telefoon: 085 - 064 00 20 Mail: info@gerko.nl 24 Bouwen in het Oosten VUE Bioscoop Enschede Het oude postkantoor is getransformeerd in een multifunctioneel gebouw, bestaande uit een forse bioscoop die geëxploiteerd zal worden door bioscoopketen VUE, een horecavoorziening van De Beren en een nieuw, gerestyled kantoorgedeelte. Bas Goossens: “In 2014 werd duidelijk dat de corporatie die destijds het pand in eigendom had zou verhuizen en dat opnieuw verhuren in de toen bestaande situatie niet zou slagen. Ook voor ons was het duidelijk dat een relatief eenvoudige transitie tot bijvoorbeeld een kantorencomplex of bedrijvencentrum niet het juiste antwoord zou zijn om een invulling te worden van deze markante locatie, precies tussen de twee beeldbepalende pleinen in de stad. Als inwoner van Enschede vond ik het altijd al vreemd dat een stad met 160.000 inwoners geen bioscoopvoorziening had in het centrum, maar alleen bij de Grolsch Veste aan de rand van de stad. Met die gedachte ben ik om tafel gegaan met VUE, een relatie die er al lag en in een iets later stadium met De Beren en de architect. Het concept wat uit deze gesprekken voortvloeide is eigenlijk voor het overgrote intact gebleven. Dat is best wel uitzonderlijk want je hebt het over een periode van een jaar of zeven. We hebben een goed inschatting gemaakt destijds. Dat is een mooi resultaat om dat als initiatiefnemer te mogen constateren.” Dynamiek als aanjager Het nieuwe multifunctionele gebouw zal beduidend meer dynamiek met zich meebrengen Bas Goossens: “Als inwoner van Enschede vond ik het altijd al vreemd dat een stad met 160.000 inwoners geen bioscoopvoorziening had in het centrum.” Bouwen in het Oosten 25

Het adres voor montage, demontage, verhuur, inkoop/verkoop en advies voor al uw steigerwerk. Ambachtstraat 17/20a Almelo | 0546 - 62 71 11 | www.winselaarsteigers.nl 26 Bouwen in het Oosten Uw trotse steigerbouwer uit Almelo VUE Bioscoop Enschede voor de directe omgeving. Bas Goossens: “Dat is ook het beoogde effect. VUE verwacht rond de zeshonderdduizend bezoekers te mogen begroeten op jaarbasis. Dat zal zijn weerslag krijgen op de directe omgeving. Dat is ook de reden waarom de leden van Horeca Nederland positief reageerden, ondanks het feit dat met De Beren een nieuwe concullega de markt betreedt. Landelijke cijfers laten zien dat circa zeventig procent voor of na het bezoek aan de bioscoop een hapje en een drankje nuttigt in de directe omgeving. Vanaf de inspraak was de horeca in Enschede positief en dat geldt ook voor de gemeentelijke overheid die meer dynamiek in het stadscentrum toejuicht. Het is ook een passende invulling van juist dit stukje Enschede. De kantoorruimten mogen zich verheugen op een goede belangstelling. Ook hiervoor geldt dat de ontwikkelingen fraai in de pas lopen van wat we voor ogen hadden. Met name ICTbedrijven en de meer creatieve bureaus zoals architecten en vormgevers hebben interesse. Ik sprak laatst met de eerste huurder en die vertelde me dat dat vooral de moderne uitstraling en de aanwezigheid van, daar is de term wederom, dynamiek voor nieuwe medewerkers net dat zetje blijkt te geven om in dienst te treden. Een hot item omdat de krapte op de arbeidsmarkt alom voelbaar is. Over een paar maanden zie je hier allemaal spijkerbroeken en sneakers in het kantoorgedeelte!” Turbulent Gevraagd naar een rake typering van de huidige markt in de vastgoedontwikkeling volgt een genuanceerd antwoord. Bas Goossens: “Er wordt snel en gemakkelijk gedacht dat er goud geld verdiend wordt in onze markt gezien de enorme vraag naar woonruimte en de forse economische groei. Ik zou de markt liever als turbulent en uitdagend willen schetsen. Ontegenzeggelijk is het aan de vraagzijde van de markt druk. Maar het is ook onrustig. De behoorlijke bouwkostenstijgingen versterkt die onrust. Ook de betaalbaarheid van bepaalde projecten staat onder druk. Daarnaast zorgt de krapte op de arbeidsmarkt tal van problemen en die beperken zich niet tot de bouw- en installatiewereld, oftewel de handjes op de bouwplaats. Ook de overheden, waar wij als ontwikkelaars veel raakvlakken mee hebben, zitten met een identieke situatie. Vergunningverleningen lopen vaak ernstige vertragingen op, inspraakprocedures verlopen stroperig en zo zijn er meer voorbeelden te noemen. Ik zeg wel eens dat ik enerzijds het meest frustrerende beroep heb, maar tegelijk de leukste. Als een project daadwerkelijk gerealiseerd wordt is dat elke keer weer genieten. Dit project is daar een prachtig voorbeeld van. Een gemixt project dat past in onze visie. Op diverse locaties zijn we in voorbereidende fases. In Zwolle hebben we een tender gewonnen om vijfhonderd woningen te realiseren in de Weezenlanden Noord en zijn we betrokken bij diverse transformatie-projecten zoals een belastingkantoor in Apeldoorn waar honderd zorg gerelateerde woningen worden ontwikkeld en ook in Deventer werken we aan twee grote binnenstedelijke projecten. In Zwolle en bij het belastingkantoor in Apeldoorn hopen we nog voor het eind van het jaar te kunnen starten. Voor de andere projecten geldt een iets langere doorlooptijd. We hoeven ons beslist niet te vervelen.” Bouwen in het Oosten 27 Een passende invulling van juist dit stukje Enschede...

28 Bouwen in het Oosten VUE Bioscoop Enschede ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Gerard van Leeuwen / Foto's: Fotografie: Wim van ‘t Hoff VUE bioscoop wordt verrijking voor het centrum van Enschede Het monumentale postkantoor aan de Boulevard 1945 in Enschede ondergaat momenteel een volledige metamorfose. Daarnaast wordt er nieuwbouw gerealiseerd. Als eind maart de bouwkundige oplevering plaatsvindt is Enschede negen bioscoopzalen, een horecazaak en een kantorencomplex rijker. Projectleider Hans Derksen die namens de Enschedese vestiging van Nijhuis Bouw begeleid, spreekt van een mooie uitdaging en een soepel verloop van de bouw. En dat in een tijd van onzekerheden in de levering van bouwmaterialen en de krapte op de arbeidsmarkt. Een lange voorbereiding, maar soepele realisatie 29

Hans Derksen kwam redelijk ruim voor de aanvang aan boord tijdens de voorbereidende fase. “Gaandeweg het bouwproces is dat een voordeel gebleken. Dat geldt ook voor de vroegtijdige samenstelling van het bouwteam. We hebben alle mogelijke conflicterende aspecten onderkend, besproken en vervolgens gezamenlijk in een gedetailleerde 3D setting vertaald. Dat heeft veel mogelijke hobbels voorkomen. Alle belangrijke spelers hebben hun kennis en ervaring ingebracht. Dat verlengde de voorbereiding misschien enigszins, maar daartegenover staat een soepele realisatie. Natuurlijk kom je altijd een aantal kleine hobbeltjes tegen, maar die waren niet noemenswaardig en hebben nergens tot stagnatie geleid. De enige vertragende factor waar we mee te maken hadden was de korte winterperiode in februari vorig jaar, maar daar heb je geen invloed op.” De grootste uitdaging zat hem zonder twijfel in de combinatie transitie en nieuwbouw. Derksen: “De koppeling tussen oud en nieuw is bij vergelijkbare transitieprojecten altijd een van de belangrijkste aandachtspunten en daarop vormt dit project geen uitzondering. We hebben het inmeten en de maatvoering minutieus ter hand genomen en inzichtelijk gemaakt in 3D. Dat heeft prima uitgewerkt. Een andere complicatie is de logistiek. Er is een krappe toegangsweg door een soort steegje. Die hebben we verlaagd zodat de doorvoer van grote transporten mogelijk werd die dan weer uitkwamen bij de parkeergarage van het van Heekplein en daar de draai konden maken.” Maar zoals gezegd kende de realisatieperiode, die eind maart haar beslag krijgt, een vlot verloop. Derksen: “Dat heeft te maken met de gedegen voorbereiding zoals ik al aangaf, maar ook het feit dat we de inkoop vrijwel afgerond hadden voordat de prijsstijgingen zich eind vorig jaar aandienden was een belangrijke pré. De staalconstructie was bijvoorbeeld al vroeg gereserveerd bij Voortman Steel en dat geldt ook voor de meeste andere belangrijke leveranciers. Toen we oktober 2020 startten met de sloopHans Derksen: “Vue/De Beren wordt gewoon een mooi pand waar we als Nijhuis Bouw trots op mogen zijn. Een voorbeeldproject.” 30 Bouwen in het Oosten het Oosten Qua materialisatie en verlichting een weldoordacht concept... VUE Bioscoop Enschede activiteiten waren de meeste contracten getekend. Ook de sloop verliep probleemloos. Meestal vind je op de gekste plaatsen asbest, maar de rapportage was ditmaal vrijwel compleet. Ook de Covidmaatregelen hebben ons niet echt parten gespeeld. We hebben hier de ruimte en we konden de anderhalve meter afstand goed naleven. Sommige vergaderingen hebben we via Teams moeten organiseren, meer gelukkig konden veel zaken face tot face worden afgehandeld.” Het multidisciplinaire karakter van het gebouw, waarin de bioscoop dominant is, maar ook een kantoordeel en een restaurant huisvest, zorgde evenmin voor grote problemen. Derksen: “De echt specifieke aspecten zoals de horecainrichting en een deel van de technische installaties voor de bioscoop worden door de huurders zelf ter hand genomen. En ook de huurders van de kantoren bepalen hun eigen indeling en inrichting. Ook het ontwerp herbergde niet grote uitdagingen. Het is niet echt uitbundig, maar mag wel degelijk gezien worden. Zeker de glazen gevel van het bestaande gebouw die het gebouw nu een heel open karakter geeft. Als je kijkt naar de materialisatie en de verlichting dan mag je spreken van een weldoordacht concept. Vue/ De Beren wordt gewoon een mooi pand waar we als Nijhuis Bouw trots op mogen zijn. Dan heb ik het zowel over de uitvoering als het proces vooraf en tijdens de realisatie. Een voorbeeldproject.” Bouwen in het Oosten 31

Goed nieuws: kickstart voor 2022 Nu nog éénduidigheid vanuit het kabinet Elke ondernemer kent dat gave gevoel als het nieuwe boekjaar start met een stevige portefeuille aan werk. Echter, door corona en allerlei andere belemmerende factoren in de bouw, maakte Haldu Groep de laatste jaren mee wat ook bij veel collega-bedrijven in de bouw gebeurde: een voorzichtige start van het nieuwe werkjaar. Maar dit keer treft u mij in een prima stemming! Januari 2022 gaat voor Haldu de boeken in als de beste eerste maand van het jaar sinds 2018. Loyale buitenlandse vakkrachten Er is volop werk vanuit onze opdrachtgevers maar vooral: onze buitenlandse vakkrachten bleven loyaal aan ons. U moet zich voorstellen: voor de kerst en oud en nieuw reizen zij naar hun thuisland, sinds lange tijd herenigd met hun familie. En na al die huiselijkheid met de feestdagen wacht hen begin januari weer de reis naar het grijze Nederland, ver van huis en haard. Ik heb er mateloos veel respect voor dat al die buitenlandse vakmensen toch maar weer die reis maken om er op uw bouwprojecten vol tegenaan te gaan. Hun trouw en loyaliteit zegt waarschijnlijk ook iets over hoe Haldu Groep deze gewaardeerde groep buitenlandse vakmensen al jarenlang behandelt: met respect én een prima plek om te verblijven tijdens hun Nederlandse werk. Achter de schermen steekt Haldu Groep daar heel veel energie in, zodat er op úw bouwwerk goed uitgeruste en goedgemutste vakmensen verschijnen. Uitdaging voor nieuw kabinet: knopen doorhakken Ook ben ik verheugd over het nieuwe kabinet. Christianne van der Wal is sinds 10 januari 2022 minister voor Natuur en Stikstof in het kabinetRutte IV. Uit de interviews die ik met haar zag, maak ik op dat zij uit het goede (bouw)hout is gesneden. Wat ik verwacht, is dat zij een eerlijke afweging maakt met haar beleid tussen maatschappelijke, milieutechnische én economische belangen in kwesties als COVID19 en PFAS. Als ik zie uit welke partij Christianne afkomst is, heb ik er goede hoop op dat in haar beleid op deze gevoelige portefeuilles de economie veel aandacht krijgt en er in al die nijpende kwesties eenduidigheid komt. Bouwbeleid vergt doortastendheid Eenduidigheid voor de langere termijn, en niet allerlei noodverbanden, kán ook bijna niet anders als je ziet welke bouwambitie het kabinet heeft. De bedoeling is dat tenminste twee derde van de voorgenomen 100.000 nieuw te bouwen woningen per jaar een betaalbare huur- of koopwoning wordt. De afgelopen jaren was het streefcijfer 75.000. Deze woonplannen moeten in goede banen geleid worden door onze nieuwe minister voor Volkshuisvesting & Ruimtelijke ordening. De vraag is of dit allemaal gaat lukken. Het tekort aan personeel staat het snel Column bouwen van extra woningen in de weg, waarschuwde informateur Wouter Koolmees bij het aanbieden van het akkoord. Ik kan niet anders dan het met hem eens zijn. Mijn urgente aanbeveling aan het nieuwe kabinet is om de trajecten voor af te geven bouwvergunningen te evalueren en te kijken waar het sneller kan. De stroperigheid van die procedures helpt ons niet echt om de gezamenlijke bouwambities te realiseren, ook binnen de infra. Werving en selectie steeds meer in eigen beheer nemen In 2020 kregen we er door de bedrijfsovername van DeGraaf ook het uitzendspecialisme in de techniek bij. Naast bouwprofielen staat Haldu Groep sindsdien ook bekend als specialist in de technische profielen. Graag levert Haldu Groep haar bijdrage aan de eerdergenoemde hoge bouwambitie door maximaal vakmensen in het buitenland te werven, zowel in de bouw als techniek. Niet op afstand met een appje, maar door er daadwerkelijk heen te gaan, kantoren te openen en collega’s aan het werven en selecteren te laten slaan. Kortom, in 2022 investeert Haldu Groep nog meer in buitenlandse aanwezigheid op het terrein van werving en selectie. Vanaf januari 2022 hebben we voor werving en selectie een dependance in Roemenië en bouwen we het team op het bestaande kantoor in Polen, samen met onze moeder IMPACT, verder uit. Doel van deze bewuste bewegingen? Werving en selectie steeds meer in eigen beheer nemen. Per 1 februari 2022 hebben we een International Business Developer aangenomen. Deze gaat per land uitspitten waar de mogelijkheden en contacten liggen en eventueel openen we ook in die landen een eigen kantoor voor werving en selectie om ook hier steeds minder afhankelijk te zijn van derden. Het resultaat van die geïntensiveerde inzet op onze buitenlandse werving? Wekelijks mogen we nu tussen de 20 en 25 nieuwe vakmensen op ons kantoor in Groesbeek ontvangen, ook nog eens eersteklas professionals. Dus, beste kabinet, aan Haldu Groep zal het niet liggen! De kop is eraf, 2022 is van start en hoé! Laten we na al die jaren van tegenwind met elkaar van 2022 een fantastisch succes maken! Danny van Hal Bouwen 33

Uitgelicht: Elektrotechnisch Installatiebedrijf Leerkes Tekst: Jolanda Groothuis / Foto's: Wim van ‘t Hoff (Eyemagic) / Elektrotechnisch Installatiebedrijf Leerkes ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Leerkes Elektro, Onderhoud en Lichtconcepten uit Haarle; Van optimale elektrotechnische totaalpakketten tot lichtconcepten die het welzijn bevorderen Franc Koelman “De innovatieve lichtconcepten en service waar we ons mee in de ‘spotlights’ hebben weten te zetten zijn elementen waarin we ons als bedrijf nog meer willen onderscheiden.” 34 Bouwen in het Oosten Elektrotechnisch Installatiebedrijf Leerkes uit Haarle (gemeente Hellendoorn) richt zich op totaaloplossingen voor een optimale infrastructuur in met name de utiliteitsbouw door heel Nederland. Hierbij focust het bedrijf zich niet alleen op haar elektrotechnische totaalpakket. Naast deze discipline heeft Leerkes zich door de jaren heen optimaal gespecialiseerd in op maat gemaakte lichtconcepten die het welzijn en daarmee de gezondheid van de mens bevorderen. De combinatie van deze diensten maakt dat landelijk een beroep wordt gedaan op de expertise van Leerkes. Leerkes werd in 1985 opgericht door Willy Leerkes die vier jaar geleden het bedrijf overdeed aan Franc Koelman. Het waren zijn moed, eigenzinnigheid en duidelijke visie die het bedrijf deden opvallen in de branche. Zijn motto; “Kijken wat een ander doet en vooral niet hetzelfde doen”, wilde hij graag doorgeven aan zijn opvolger. Passie en deskundigheid Franc Koelman, toont respect voor het onderscheidende en professionele karakter waarmee Leerkes de organisatie op de kaart heeft gezet: “Vanzelfsprekend heb ik mijn eigen manier van werken, maar in de basis blijft de koers van Leerkes gelijk. Een goede elektrotechnische installatie vraagt een oprechte en professionele oplossing voor onze klanten. Wij spelen in op hun specifieke behoeften voor een eerlijke prijs, uitgevoerd door goed opgeleide en ervaren elektromonteurs. Wij werken hoofdzakelijk in de utiliteitsbouw, waar met name kantoren, zorginstellingen, scholen en parkeergarages onder vallen. Voor deze opdrachtgevers zijn wij continu op zoek naar de meest duurzame en comfortabele oplossingen. Ook voor de lange termijn, door middel van heldere onderhoudsLicht moet natuurlijk aanvoelen Bouwen in het Oosten 35

36 Bouwen in het Oosten Uitgelicht: Elektrotechnisch Installatiebedrijf Leerkes en servicecontracten. Naast de gebruikelijke elektrotechnische werkzaamheden richten wij ons tevens op de juiste slimme (LED)verlichting, brandbeveiliging, databekabeling, domotica, zorgoproep en ICT-systemen.” Alles onder één dak Franc Koelman benadrukt: “Met name de innovatieve lichtconcepten en service waar we ons mee in de ‘spotlights’ hebben weten te zetten zijn elementen waarin we ons als bedrijf nog meer willen onderscheiden. Wij ontwerpen, produceren, installeren en garanderen. Goed afgestemd licht is essentieel voor een prettige werk- en leefomgeving. Het bepaalt in hoge mate de productiviteit en het welzijn van medewerkers en bewoners, maar het is tevens bepalend voor de sfeer in de verschillende ruimten. Het betekent dat zowel de zichtbare als niet zichtbare lichtfrequenties een enorme invloed hebben op de stemming en daarmee op het welzijn van de mens. Dit moet niet onderschat worden; uit de praktijk is gebleken dat deze twee factoren onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn.” Maatwerk is standaard Bij het maken van een goed lichtplan is het van belang dat er rekening wordt gehouden met de functionele, lichttechnische, esthetische, infrastructurele en budgettaire aspecten. Om ervoor te zorgen dat deze elementen geschikt zijn voor de specifieke situatie van de opdrachtgever, hanteert Leerkes Lichtconcepten een op maat gemaakt Plan van Aanpak. Het monteren vindt plaats door eigen opgeleide lichtmonteurs die van uitermate groot belang zijn voor het realiseren van het lichtplan. Tien jaar brandgarantie Franc Koelman: “Wij geloven in duurzame oplossingen. De huidige, snelle en technologische ontwikkelingen maken het mogelijk dat we tegenwoordig volledig met slimme LED verlichting werken. Binnen Leerkes Lichtconcepten hebben we onze eigen armaturen ontworpen die al door veel opdrachtgevers succesvol zijn ontvangen. Het is onze insteek en aanpak om met iedere klant opnieuw de juiste balans te vinden en de mogelijkheden die er zijn optimaal te benutten. Om een goed functionerend en mooi lichtplan te realiseren vindt eerst een persoonlijke en vrijblijvende kennismaking plaats met één van onze specialisten. We inventariseren de situatie, eisen en smaakvoorkeuren van de klant, waarna een adviesgesprek volgt met een toelichting over licht en waarneming. Nadat alle wensen van de opdrachtgever in kaart zijn gebracht, buigen we ons over het lichtplan met een lichtberekening van de bestaande en toekomstige situatie. Onze ervaring heeft geleerd dat er ruim vijftig procent energie bespaard kan worden met LED verlichting. Door het toepassen van onze hoogwaardige duurzame lichtoplossingen, -tien jaar brandgarantie-, dalen ook de onderhouds- en beheerskosten sterk!” Dynamische verlichting in zorginstellingen De ervaring van veel bedrijven, maar zeker ook in de zorg, heeft geleerd dat dynamische verlichting de kwaliteit van de werk- en leefomgeving aanzienlijk verbetert. Franc Koelman: “Bewoners in zorginstellingen brengen het grootste gedeelte van de dag binnen door, waardoor onvoldoende lichtstimulering ontstaat. Het gevolg hiervan kan Bouwen in het Oosten 37 Installeren van dynamische verlichting in de zorg...

Uitgelicht: Elektrotechnisch Installatiebedrijf Leerkes leiden tot allerlei lichamelijke en mentale klachten. De verschillende lichtkleuren en lichtintensiteit van de dag (biodynamisch licht) geven de juiste prikkels, energie en verbetert onder andere het orientatievermogen. Tevens kan door middel van gesimuleerd daglicht een verstoord dag- en nachtritme worden hersteld. Onze lichtconcepten in zorginstellingen dragen zorg voor passende kleuren lichtniveaus op het juiste moment, waardoor de bewoners zich in een prettige en behaaglijke omgeving wanen. Ditzelfde passen we ook toe op scholen, kantoren en productieruimtes.” Verzorging totale elektrotechnische installatie, binnen en buitenverlichting nieuwbouw en renovatie Musis Sacrum te Arnhem • Leerkes lichtconcepten • Elektrotechnisch totaalpakket • Circulaire oplossingen • Brandgarantie “Het zijn de betrokkenheid, passie en deskundigheid die het bedrijf doen onderscheiden.” - Franc Koelman - 38 Bouwen in het Oosten Vervangen van de wandarmaturen en grondspots. Dit alles onder 10 jaar brandgarantie. //////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Leerkes Elektro specialist in: Zonnepanelen Naast zuinige LED verlichting, voorziet Leerkes Elektro haar opdrachtgevers tevens van zonnepanelen. Franc Koelman; “Wij werken samen met specialistische partijen die professionals tijdens het realisatietraject ondersteunen op het gebied van financiering, subsidie, beheer en onderhoud. Zonnedaken van meer dan 2500 panelen zijn geen uitzondering voor ons.” Veiligheid Als het gaat om veiligheid, denkt Leerkes Elektro graag mee in oplossingen die 24/7 observeren, controleren of signaleren. Gebruiksvriendelijke en beheersbare systemen voor scholen, kantoren, zorg- of overheidsinstellingen maken dat de gebruiker zich veilig en comfortabel voelt. • Oog voor vakmanschap • Afspraak is afspraak • Service en onderhoud Grootschalig renovatie en nieuwbouw zorginstelling De State Hillgersberg te Rotterdam Brandpreventie Een veilige werk- en leefomgeving zijn van essentieel belang. Leerkes Elektro is tevens specialist in het verhogen van de brandveiligheid middels de installatie van goedwerkende branddetectie, alarmapparatuur, blusapparaten of sprinklers. Ook mag de klant rekenen op gedegen advies met betrekking tot vluchtroutes, blokkades en de sturing van branddeuren. Slimme gebouwen Het automatisch in- en uitschakelen van verwarming, verlichting en elektrische apparaten of systemen voor alarmering, vergroten de zelfstandigheid van cliënten in de zorgsector. Deze hoogtechnologische aanpassingen zijn voorbeelden van domotica die vallen onder één van Leerkes Elektro disciplines. Het komt het behoud van een veilig gevoel ten goede, zonder dat er sprake is van controle. Daarnaast krijgt de opdrachtgever een goede inzage in het functioneren van het ‘slimme’ duurzame gebouw. ICT Een betrouwbaar netwerk is essentieel voor de communicatie in iedere organisatie. Leerkes Elektro heeft ruime ervaring in het aanleggen van data- en ICT-netwerken. Als erkend Panduit partner mag de klant rekenen op een breed aanbod aan diensten en producten. Bouwen in het Oosten 39

Uitgelicht: Elektrotechnisch Installatiebedrijf Leerkes ///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Leerkes Service en Onderhoud Franc Koelman: “Onze afdeling Service en Onderhoud is sterk en een toegevoegde waarde voor ons bedrijf. We zijn in alle opzichten in staat om onze klanten te ontzorgen en te adviseren.” Preventief onderhoud Het is sterk aan te raden om regelmatig onderhoud te laten plegen aan installaties. Dit werkt rendement verhogend, draagt zorg voor de bedrijfszekerheid en voor een langere levensduur. Leerkes heeft een gespecialiseerde groep medewerkers in dienst die zich richt op service en onderhoud. Totale elektrotechnische installatie nieuwbouw Olijslager te Hoogeveen in samenwerking met bouwbedrijf Hunebouw BV uit Hoogeveen Leerkes gaat verder dan alleen het verzorgen van installaties. Advies met betrekking tot de te verwachten servicekosten, energiemanagement en mogelijk andere kosten op basis van ervaringscijfers behoren zeker tot de expertise van het bedrijf. Veel technische problemen komen tot uitdrukking tijdens periodiek onderhoud, waardoor tijdige reparaties uitgevoerd kunnen worden en echte problemen worden voorkomen. Hiervoor biedt Leerkes onderhoudscontracten op maat. Inspecties Bedrijven en instellingen zijn zelf verantwoordelijk voor de staat van onderhoud van de elektrotechnische installaties. Dit betekent dat zij -in geval van schade of ongelukken- zelf direct aansprakelijk zijn. Regelmatige inspecties zijn daarom niet alleen verplicht, maar ook van levensbelang. Leerkes is officieel bevoegd en gecertificeerd om inspecties en keuringen uit te voeren conform NEN3140 en NEN1010. Storingen Met een onderhoudscontract mag de klant 24/7 rekenen op hulp bij storingen en noodgevallen. Leerkes lost de meest uiteenlopende problemen snel en efficiënt op zodat nauwelijks hinder wordt ondervonden van de op dat moment voorkomende problematiek. 40 Bouwen in het Oosten

Nieuwbouw productielocatie Saba ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Gerard van Leeuwen Bouwkundige uitdagingen leiden tot “wow-gevoel” “Een echte thuiswedstrijd. Zo mag je het wel noemen. Vanuit ons kantoor kan ik zo op de bouwplaats kijken.” Aan het woord is projectleider Koen van Hal van De KlaassenGroep. De Dinxperlose bouwer, die ook een Arnhemse vestiging kent, is verantwoordelijk voor het bouwkundige deel en de coördinatie van de nieuwbouw voor een moderne en duurzame productielocatie van lijm- en kitfabrikant SABA Dinxperlo BV. De relatie tussen opdrachtgever en aannemer bestaat reeds decennia lang. De samenwerking verloopt goed en Van Hal verwacht dat bij de oplevering, medio april, een gevoel van trots de boventoon zal voeren. De KlaassenGroep kwam, volgens Koen van Hal, mede in beeld vanwege de grondpositie die zijn bedrijf had. “We zijn buren en toen Saba besloot om op de huidige locatie nieuwbouw te realiseren, kwamen we eigenlijk automatisch in beeld. De aanbesteding is regulier verlopen volgens de U.A.V. In een vroeg stadium hebben we een bouwteam samengesteld. We hebben in de voorbereiding onze input ingebracht en hetzelfde geldt ook voor de installateurs. Er moesten de nodige aanpassingen worden doorgevoerd om binnen het budget te blijven. Het was een hele uitdaging, maar we zijn er met z’n allen in geslaagd, zonder dat het geweld deed aan het ontwerp van Te Kiefte Architecten uit Borne. De uitstraling bleef in grote lijnen ongewijzigd. Het is uiteindelijk een markant, prachtig gebouw dat een upgrading vormt voor het bedrijventerrein hier. Een echte landmark.” Uitdaging Bouwkundig gezien is het project uitdagend. “En dat is nog zachtjes uitgedrukt”, lacht Van Hal. “Er is ruim baan gegeven aan het duurzaamheidsaspect dat zich naast een moderne installatie voornamelijk vertaalt in de toepassing van heel veel hout. Daarnaast is werkelijk alles rond, schuin of bol. Of je het nu hebt over de totale aanblik of je pikt er onderdelen uit zoals vloeren, liggers of andere elementen. Wat dat betreft is een compliment aan De Groot Vroomshoop wel op zijn plaats. Zij hebben het houten casco geleverd en gemonteerd. De fabriekshal is gebaseerd op een staalconstructie. Onder het magazijn hebben we een betonnen kelder gerealiseerd ten behoeve van de sprinklerinstallatie. In de kelder is inmiddels ruim één miljoen liter water gepompt en is reeds in bedrijf ter vervanging van de oorspronkelijke reinwater silo. Het bassin dient tegelijkertijd als warmte- en koudeopslag voor de energie voorziening, een mooi voorbeeld van duurzaamheid dat is toegepast. Koen van Hal: “Het is uiteindelijk een markant, prachtig gebouw dat een upgrading vormt voor het bedrijventerrein hier.”

44 Bouwen in het Oosten Nieuwbouw productielocatie Saba Naast de bouwkundige uitdagingen is er ook een beroep gedaan op de flexibiliteit van onze organisatie en die van onze onderaannemers. Tot op de dag van vandaag zijn er de nodige tussentijdse aanpassingen of wijzigingen, een gevolg van voortschrijdend inzicht en/of verandering in de markt. Als maar oplopende levertijden, beschikbaarheid van materialen vraagt dat het soms passen en meten is als het op goed plannen aankomt.” Covid Het bouw startte rond de kerst van 2020. Koen van Hal: “We hadden de aanneemovereenkomst kort daarvoor vastgelegd met de opdrachtgever. Achteraf gezien was dat niet de meest geschikte datum. Kort daarna explodeerden de inkoopprijzen en dat heeft ons tot op de dag van vandaag achtervolgd. Dat geldt voor vrijwel alle segmenten. Of het nu hout, staal, beton of isolatiemateriaal is, deze ontwikkeling hebben we nog nooit gezien. Kostte een panlat eerst twintig cent, nu betaal je bijna een euro. Echt niet normaal. Daarnaast is ook de leveringszekerheid zwaar onder druk gekomen. En als klap op de vuurpijl hadden we bij de aanvang te maken met een echte winter inclusief veel sneeuwval. Al met al hebben we met vereende krachten de uitloop kunnen beperken tot enkele weken. En dat met Covid-19 en een krapte op de arbeidsmarkt waar ook onze onderaannemers mee worden geconfronteerd. Desondanks overheerst bij ons het “wow-gevoel” wel degelijk. Saba zal een mooie prominente plaats krijgen op onze referentielijst.” ////////////////////////////////////////// Goed in het werk Koen van Hal toont zich content met de orderportefeuille van De KlaassenGroep. “Dat stemt inderdaad tot tevredenheid. We hebben zelfs doorlopende projecten tot in 2023 en 2024. In de regio zijn we onder andere werkzaam aan De Bettekamp in Varsseveld, een nieuwbouwlocatie van Azora. In Doetinchem en Duiven zijn we in eigen ontwikkeling woningbouw projecten aan het voorbereiden. Ook vanuit onze vestiging in Arnhem zijn volop werken in uitvoering en voorbereiding. Zo zijn we met een aantal scholen te vinden in bijvoorbeeld Utrecht. De perspectieven zijn goed. We hopen echter op een stabilisatie van de bouwstoffen. Maar dat geldt voor de hele sector. Daarin staan we niet alleen.” Saba wordt een echt landmark.

46 Bouwen in het Oosten Nieuwbouw productielocatie Saba ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Gerard van Leeuwen Keuze tussen Verenigde Staten en Dinxperlo valt positief uit voor de regio Nieuwbouw Saba wordt echte landmark De mondiaal opererende lijm- en kitproducent Saba, dat zich richt op specifieke business to business markten, zal in de loop van april haar nieuwbouw officieel in gebruik nemen. Er komt dan een succesvol einde aan een proces dat in totaal ongeveer zeven jaar in beslag nam. CEO Wybren de Zwart is trots op hetgeen bereikt is. De noodzaak om tot nieuwbouw te komen ligt in de stormachtige groei die Saba de laatste jaren heeft doorgemaakt. “In een decennium zijn we qua omzet verdrievoudigd. Meer volume, meer mensen, meer vervoersbewegingen…. Het was duidelijk dat we een slag moesten maken. Zo’n 95 procent van onze lijmen en kitten worden geëxporteerd all over the world. Naast onze hoofdvestiging hier in Dinxperlo hebben we vestigingen in Duitsland, de Verenigde Staten, Polen, Roemenië, Australië en China. Met name in NoordAmerika zijn we hard gegroeid de laatste jaren en we hebben er serieus over nagedacht om daar de nieuwbouw te laten plaatsvinden, maar de keus is toch op Dinxperlo gevallen. We weten hier wat we aan elkaar hebben. De loyaliteit van onze medewerkers is groot en ook konden we ons niet permitteren dat er kennis zou “weglekken” door een internationale verhuizing. Ook hadden we een langgekoesterde wens om iets verder van het centrum te zitten. Door de nieuwbouw back-to-back te situeren naast onze bestaande vestiging konden we twee vliegen in een klap slaan en zitten we nu op één locatie. Bouwen in het Oosten 47

OOG VOOR DETAIL EN DUURZAAMHEID UW LANDELIJKE EXPERT OP HET GEBIED VAN BETON Als landelijk opererende organisatie in burgerlijke- en utiliteitsbouw ontzorgen wij onze klanten door een totaaloplossing van A to Z te bieden. De vele mogelijkheden en hoge capaciteit combineren wij met een persoonlijke benadering. Timmerbedrijf Roes levert houten kozijnen, ramen, deuren, hef- en schuifpuien, serres, erkers, luiken etc. voor nieuwbouw, renovatie modern en renovatie volledig in stijl. Timmerbedrijf Roes Luimesweg 6 7084 BG - Breedenbroek tel: +31 315617520 I info@tifaroes.nl www.tifaroes.nl BONEGRAAFSEWEG 4B, 4051 CH OCHTEN I T 0344-647080 F 0344-647085 I E INFO@AUGUSTINUSBV.NL WWW.AUGUSTINUSBV.NL Meer weten over onze producten en diensten? Neem dan vrijblijvend contact met ons op. 48 Bouwen in het Oosten Nieuwbouw productielocatie Saba De nieuw gebouwde hal zal ook volledig met nieuwe productieapparatuur worden ingericht. We kunnen nu duidelijk vooruit en onze 160 medewerkers, fifty-fifty verdeeld over productie en ondersteunende diensten, in- en verkoop en magazijn, hebben een werkplek die voldoet aan de meest geavanceerde normen. Dat is ons veel waard. We zijn een “kleine familie multinational” die aantrekkelijk wil blijven voor zowel de reeds aanwezige als potentiële nieuwe medewerkers, want ook wij hebben te maken met de krapte op de arbeidsmarkt. Sterker nog, we zijn daar dagelijks mee bezig. Gelukkig merken we wel dat er een tendens is bij mensen om te werken in een familiebedrijf waar de lijnen korter zijn en er nog persoonlijke aandacht is.” Speciaal De Zwart vertelt enthousiast over de intentie om er echts is moois en opvallends van Wybren de Zwart: “We zijn een kleine familie multinational.” te maken. “En daarin is Te Kiefte uitstekend geslaagd. Overigens verdienen alle leden van het bouwteam een pluim. De KlaassenGroep levert een puik stuk werk af en ook over installateur Klein Poelhuis ben ik zeer te spreken. Overigens is het altijd het beleid bij ons geweest om, waar mogelijk, lokale partijen in te schakelen bij onze werkzaamheden. Of het nu een aannemer is of de leveranciers van de bedrijfskantine maakt dan niets uit. Qua verkoop zijn we een echte multinational, maar we willen graag dat ook de regio meeprofiteert. Qua ontwerp wilden we een landmark realiseren. Een markante plek. Duurzaam ook; representatief, maar ook weer niet te protserig. Ik denk dat we daar met z’n allen in slagen. Duurzaam is onze nieuwe vestiging zeker. Energetisch, maar ook qua materiaalkeuze. Het pand is uit hout opgetrokken, wat de duurzaamheid sterk ten positieve beïnvloedt. Als we met Pasen openen dan zullen we echt een soort “wow gevoel” hebben. Daar ben ik van overtuigd.” Bouwen in het Oosten 49

SamenMeester voor duurzame medewerkers Inge Meester: “De sector moet verduurzamen en aantrekkelijker worden voor zowel de huidige werknemers als instromers.” SamenMeester voor duurzame medewerkers ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Gerard van Leeuwen / Foto's: APHartphotography Forse subsidie op ontwikkeling duurzame medewerker Samenmeester helpt bij ontwikkeling soft skills in de bouw Het bedrijf SamenMeester uit Enschede houdt zich bezig met duurzaamheid. Een begrip dat haast standaard genoemd mag worden in onze bedrijfstak. Duurzaam bouwen is inmiddels branche breed gemeengoed geworden. Het begrip “duurzame medewerkers” is niet onbekend, maar er wordt weinig naar gehandeld. Inge Meester vindt dat vreemd en doet er daadwerkelijk iets aan. Sinds drie jaar probeert ze om, veelal bouwgerelateerde, bedrijven de noodzaak te laten inzien om dit onderwerp ter hand te nemen. Vanaf de start van haar onderneming werd ze geconfronteerd met de nodige scepsis en terughoudendheid, maar na de eerste successen en positieve resultaten is de kentering gaande. “Ik denk dat 2022 het jaar van de omslag wordt. Dat is niet alleen een gevoel maar wordt bevestigd door de positieve geluiden vanuit de branche en de maatschappij”, aldus de 42-jarige uit de bouwsector afkomstige Meester. Al op jeugdige leeftijd werd Inge Meester “getriggerd” door het bouwvirus. “Ik was acht jaar toen mijn ouders een huis lieten bouwen in Enschede. Ik liep regelmatig op de bouwplaats en nog steeds vind ik de geur van nat beton heerlijk. Ik fantaseerde al vroeg over ontwerp en design en tekende fantasiehuizen. Als we door de natuur liepen zag ik droomhuizen voor me. Toen ik naar de HAVO ging stond voor mij al vast dat ik aan de HTS Bouwkunde wilde studeren en zo is het ook gelopen. Na diverse banen in de sector zoals projectleider en kopersbegeleider kreeg ik een kleine tien jaar geleden lichamelijke klachten, mede als gevolg van werkstress en onvoldoende aandacht voor een gezonde levensstijl. Het kwartje viel en ik heb het roer omgegooid. Anders eten, sporten, ademen… Ben gezond gaan leven en heb nooit meer klachten gehad. Ik werd een betere 2.0 versie van mezelf. Een en ander mondde uit in een levensopvatting die je nu als “ duurzaam” kan omschrijven. Niet meer streven na kortstondige successen maar een lange termijn visie. En zie daar de raakvlakken met de bouwsector waar de waan van de dag en een hoge werkdruk heersen. Dat houdt niemand jarenlang vol en de bouw- en installatiewereld vormt daarop bepaald geen uitzondering. Er moet iets veranderen. De sector moet verduurzamen en aantrekkelijker worden voor zowel de huidige werknemers als instromers. Daar hou ik me met veel enthousiasme mee bezig.” Scepsis Zoals wellicht te verwachten was, in een, als “traditioneel denkend” bekend staande branche, liep Inge Meester met enige regelmaat tegen zaken aan als scepsis, de “macho” bouwcultuur en enige terughoudendheid, maar bleek al snel dat er duidelijk behoefte bestaat aan het verduurzamen van medewerkers. Vrijwel ieder Bouwen in het Oosten 51

Wees nieuwsgierig en open minded Samenmeester laat mensen in de bouw & infrasector anders kijken naar hun vraagstuk op het gebied van HR, kwaliteit, beleid en vitaliteit. Samenmeester benadert duurzaamheid vanuit een ander perspectief en heeft een bredere kijk en unieke aanpak door een vrouwelijke touch. Inge Meester I inge@samenmeester.nl I 06 5580 4721 www.samenmeester.nl Vestigingen in: Almelo - Apeldoorn - Denekamp - Fleringen - Hardenberg - Heeten - Hengelo - Raalte - Zwolle - Rheine (D) 52 Bouwen in het Oosten SamenMeester voor duurzame medewerkers bouwbedrijf kent immers zo zijn uitdagingen op het gebied van het aantrekken en vasthouden van vakmensen. Inge Meester: “Veel directies herkennen de uitdagingen en staan best wel open voor goede suggesties.” Menige ondernemer ervaart de huidige krapte op de arbeidsmarkt als “dweilen met de kraan open” en weet dat het merendeel van haar medewerkers op de tenen lopen. Instroom vanaf de schoolbanken is een probleem, maar het behoud van de medewerkers heeft een topprioriteit. En dat is mijn vakgebied. Constant in een overlevingsmodus zitten maakt niemand gelukkig en kan leiden tot burn-out en andere vervelende gevolgen. Mijn bedrijf laat mensen uit de sector anders kijken naar HR, beleid, kwaliteit en vitaliteit. Deze werkwijze levert geld, (werk)geluk een vitaal leven en een betere wereld op. Het is dus én én. Ik zet in op vier deelgebieden: verbetering van de werkomgeving, voeding als brandstof, lichaam als motor en een juiste mindset. Je kunt zoiets bedrijfsbreed, maar ook per afdeling aanvliegen. Het is relevant voor alle geledingen binnen een bedrijf. Van directie tot sales en inkoop, en van mensen op de werkvloer topt werkvoorbereiding. De kennis is in verreweg de meeste gevallen aanwezig. Nee, met de hard skills zit het wel goed is mijn ervaring. Maar de soft skills, daar is letterlijk en figuurlijk winst te boeken. Figuurlijk is het voor iedereen beter om goed “in je vel te zitten” en letterlijk heb je het over meer efficiency en arbeidsproductiviteit. Dan heb ik het overigens niet alleen over het gevoel, maar ik kan het ook aan de hand van rapporten cijfermatig onderbouwen alsmede aan de hand van concrete voorbeelden vanaf de werkvloer. En wat te denken aan het voorkomen van uitval als gevolg van sluimerende conflicten en ergernissen. Daarop kan SamenMeester Inge Meester: “Instroom vanaf de schoolbanken is een probleem, maar het behoud van de medewerkers heeft een topprioriteit.” Bouwen in het Oosten 53

54 Bouwen in het Oosten SamenMeester voor duurzame medewerkers een duidelijk antwoord geven. Langdurig verzuim, bijvoorbeeld als gevolg van een burn-out, daar zit echt niemand op te wachten in een bedrijfstak waar de orderportefeuilles meer dan goed gevuld zijn.” Tijd en geld In gesprekken met directies zijn er volgens Inge meester altijd twee vaste gespreksonderwerpen: tijd en geld. “Dat is niet verwonderlijk. Het zijn juist deze aspecten die een directie dagelijks in goede banen moet leiden. Wat tijd betreft: onze aanpak vergt een gering aantal uren per medewerker. Je hebt een soort enquête en intake wat een uur duurt en daaropvolgend zijn er een aantal sessies. Dat kan een een-op-een gesprek zijn, maar ook bijvoorbeeld een korte bijeenkomst in samenwerking met het Rusttheater van Jan Steggink, inderdaad ook afkomstig uit de bouw. De vier eerder genoemde pijlers komen daarbij in verschillende vormen aan bod. We doen dat op een manier dat alle deelnemers zich gehoord voelen. En daarmee pak je direct een van de belangrijkste problemen aan.De factor geld is uiteraard ook niet onbelangrijk. De werkwijze van SamenMeester wordt ook door Den Haag erkend. Tachtig procent van de kosten zijn subsidiabel via speciale regelingen voor het MKB en dus terug te krijgen. Wij ontzorgen de opdrachtgever in dit kader volledig, inclusief de subsisieaanvraag en dergelijke. De kosten zijn dus ook geen obstakel. Het is aan leidinggevenden in de bedrijfstak om de stap te zetten. Verduurzamen van je medewerkers verdient een markante, hoge positie van de prioriteitenlijst. Al was het alleen maar om er ook zelf beter van te worden! In maart opent weer een aanvraagperiode om in aanmerking te komen voor de subsidie.” //////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Stichting Pioneering Sinds kort werkt SamenMeester met Stichting Pioneering, een platform van vernieuwers in de gebouwde omgeving. Inge Meester: “Ik heb met directeur Jeroen Hatenboer inderdaad een samenwerkingsvorm in de steigers gezet. Onze samenwerking behelst de ontwikkeling een virtuele escaperoom. Deelnemers spelen op een laagdrempelige manier het online spel om bv. bij de opstart van een nieuw projectteam elkaar beter te leren kennen. Bij samenwerking met andere partijen en in tijden van thuiswerken wordt het spel ook wel ingezet om de onderlinge binding in teams of afdelingen te versterken danwel behouden. De eerste try-outs waren een groot succes. We gaan deze tool het komende jaar ‘uitrollen”. Deelnemers spelen op speelse wijze een spel waarbij ik op de achtergrond als een soort scheidsrechter/ spelleider aanwezig ben en bepaalde wendingen aan het spel geef. Ook hierbij komen de soft skills aan de oppervlakte. Erg leuk om te doen. De eerste try-outs gaven een indicatie dat het een zeer bruikbare tool is.” Bouwen in het Oosten 55 Anders kijken naar HR, beleid, kwaliteit en vitaliteit...

“De Lange School” in losser ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Gerard van Leeuwen / Foto's: Wooncorporatie Domijn Succesvolle pilot in Losser in samenwerking met Dura Vermeer Hengelo Voor Domijn is traditionele nieuwbouw verleden tijd De tweede week van januari ontvingen de nieuwe bewoners van appartementengebouw “De Lange School” in Losser uit handen van woningcorporatie Domijn de sleutel van hun nieuwe appartement in het centrum van het dorp. Er zijn in totaal zestien appartementen opgeleverd. Acht daarvan vallen in de categorie sociale huur. En de andere acht vallen in de, qua huurprijs, gematigde vrije huursector voor middeninkomens. Voor zowel Domijn als ontwikkelende bouwer Dura Vermeer Bouw Hengelo is het project een pilot. Reden voldoende om Ontwikkelmanager Sophie Oosterbroek van Domijn en Tine-Loes Hemmes, verantwoordelijk voor innovatie en productontwikkeling bij Dura Vermeer, aan het woord te laten. 58 Bouwen in het Oosten de toepassing van duurzame materialen zoals hout en een snelle bouwtijd.” Duurzaamheid staat ook bij Dura Vermeer hoog op de prioriteitenlijst. Tine-Loes Hemmes vult aan: “Wij merken dat woningcorporaties tegen hun beperkingen aanlopen qua financiële armslag. Het bedrijf heeft hier proactief op ingestoken door actief mee te denken aan oplossingen en hebben in dit kader ook ‘Blokje Omhoog’ ontwikkeld. Ieder appartement heeft als basis een kant-en-klare ‘Smart Box’ waar alle technische installaties al in zitten. Aan deze slimme kern worden verschillende kamers gekoppeld met ook weer kanten-klare elementen. De contacten tussen Oosterbroek en Hemmes dateren al van een tijdje geleden toen beide partijen op zoek waren naar een oplossing voor de ontwikkelproblemen die zowel woningcorporaties als aannemers raken. Sophie Oosterbroek: “Als corporatie willen we onze huurders goede, betaalbare woningen bieden in een prettige wijk. Niet alleen nu, maar ook in de toekomst. En naast die betaalbaarheid is ook duurzaamheid een belangrijk onderwerp waarvoor we op zoek zijn naar oplossingen. Want vanuit de overheid zijn we verplicht om al onze woningen voor 2050 CO2 neutraal te maken. Doordat de bouwkosten maar blijven stijgen komt de duurzaamheidsopgave van onze sociale huurwoningen onder druk te staan. En daarmee ook de betaalbaarheid van onze woningen. En dus werken we er hard aan op oplossingen te vinden op die beide thema’s: hoe kunnen we het anders doen? Met een andere, frisse blik op de toekomst. Die knop is bij Domijn inmiddels om. Wat ons betreft is traditionele nieuwbouw niet langer de oplossing. Wij focussen ons op woonproducten zoals nu in Losser is gerealiseerd. Met De bouwplaats lijkt daarbij steeds meer op een legosysteem. We werken immers met modules en elementen die rechtstreeks uit de fabriek komen. Het is fundamenteel anders dan de traditionele bouwwijze. Industrieel bouwen zie je over de gehele breedte van de sector een steeds grotere vlucht nemen. Al was het alleen al omdat het aanbod van bouwpersoneel schaarser wordt.” Sneller De tijdwinst is aanzienlijk, naar schatting dertig tot veertig procent. Tine-Loes Hemmes: “Bij innovatietrajecten werken we altijd met een Sophie Oosterbroek: “Die knop is bij Domijn inmiddels om. Wat ons betreft is traditionele nieuwbouw niet langer de oplossing.” Bouwen in het Oosten 59

VOOR AL UW PREFABHOUT ELEMENTEN Onze kracht: Hoge kwaliteit Compleet eindproduct waarbij alles in 1 hand is Nakomen van afspraken Meedenken in de voor u meest passende oplossing Handelsstraat 20 I 7482 GW Haaksbergen I T 053-5728942 I W www.bouwkomeet.nl DROEG BIJ AAN DE REALISATIE VAN LANDHUIS ‘KLEIN RUURLO’ 60 Bouwen in het Oosten “De Lange School” in Losser pilotproject, voor en met de klant. Daarbij gaan we op zoek naar aspecten die we bij opschaling in de toekomst kunnen perfectioneren, zowel in het proces ernaartoe als in de productie. Door schaalvergroting en dergelijke optimaliseringen kunnen we grote stappen zetten richting een betaalbaar en duurzaam woonproduct. We zijn erg dankbaar dat we samen met Domijn deze pilot hebben kunnen uitvoeren.” Sophie Oosterbroek: ”Samen hebben we de traditionele vorm van bouwen losgelaten. En vervolgens in sessies ieder stap in het proces nauwkeurig bekeken: hoe kan het slimmer en meer betaalbaar? Dat is al een grote stap voorwaarts. Ook de duurzaamheidswinst vinden we heel belangrijk. Het gebouw is grotendeels gemaakt van hout, wat veel duurzamer is ten opzichte van beton of cement. Wij zien toekomst in woonproducten zoals deze. En in dit soort samenwerking. Daarin zijn we als Domijn wel heel actief. Ik vind het moeilijk om een vergelijking te maken met collega corporaties, maar ik denk wel dat we een van de voorlopers zijn op dit gebied. De komende maanden tot een jaar zullen we intensief monitoren wat de gebruikerservaringen zijn. Dat zal ongetwijfeld een aantal aandachtspunten opleveren voor de verdere uitrol van het woonproduct. Saillant en leuk detail is dat ook Dura Vermeer een half jaar een appartement huurt om aan den lijve te ondervinden wat wonen in een dergelijk appartement oplevert. De pilot stopt immers niet na oplevering. De eerste reacties van de bewoners zijn zeer enthousiast.” ///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Het verleden komt tot leven in De Lange School Het appartementencomplex dankt zijn naam aan een oud schoolgebouw uit Losser. Van 1893 tot en met 1994 stond de school Dorp I, beter bekend als de Lange School, op exact dezelfde locatie. De school werd in 1893 geopend met de ruimte voor vier klassen en groeide uit tot een volwaardige school met zelfs een extra locatie aan de Enschedesestraat. Uiteindelijk kwam het schoolgebouw leeg te staan en in 1994 is de Lange School afgebroken. Doordat het appartementencomplex dezelfde naam draagt, blijft de herinnering uit het verleden doorverteld in het heden en houdt de gemeente Losser een stukje geschiedenis in leven. Bouwen in het Oosten 61 Een andere, frisse blik op de toekomst...

“De Lange School” in losser ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Gerard van Leeuwen DN Solar wil geleidelijke groei in forse groeimarkt Zonnepanelen zijn hot deze dagen. De energietransitie leidt tot veel vraag en eveneens een sterk stijgend aantal aanbieders. DN Solar B.V. uit Enschede is inmiddels bijna acht jaar actief in deze bedrijfstak. De broers Drosten beperkten zich in eerste instantie tot het monteren van panelen, maar hebben hun takenpakket vijf jaar geleden uitgebreid met het importeren en leveren van zonnepanelen. Dylan Drosten rolde zo vanuit de schoolbanken het bedrijfsleven in. En met succes. Geleidelijke groei is en blijft de ambitie. DN Solar mag zich inmiddels strategisch partner noemen van Dura Vermeer Bouw. Dylan Drosten: “We zijn dat sinds drie jaar. We worden regelmatig ingeschakeld bij woningprojecten. Het project in Losser is daar een mooi voorbeeld van. We kregen de aanvraag via Dura Vermeer Bouw binnen langs de gebruikelijke kanalen. Zoals altijd bespraken we de condities en de planning en er wordt zelden van afgeweken. Heel soms gooit het weer roet in het eten, maar dat is hoogstzelden. De Lange School was daarop geen uitzondering. De opdracht kende ook voor ons een soepel verloop. Dylan Drosten: “We worden regelmatig ingeschakeld bij woningprojecten.” Het werken volgens dit nieuwe bouwconcept “Blokje Omhoog” kende voor ons geen specifieke consequenties. We hebben de panelen geïnstalleerd op het platte dak. Dat de woningen uit hout zijn opgetrokken maakt voor ons niets uit.” Particulier en projecten DN Solar, dat als gevolg van de gestage groei volgende maand verhuisd naar een groter pand in Enschede, bedient zowel de particuliere als de projectmatige markt. Dylan Drosten: “Beide segmenten zijn voor ons belangrijk. Eigenlijk heb je het over twee takken van sport. De projectmatige levering en montage verloopt veelal via aannemers en installateurs, maar incidenteel ook rechtstreeks via de eindgebruiker. Qua snelheid zijn de projecten aantrekkelijk. Je hebt de ruimte en je kunt gebruik maken van de steigers die er staan. Dat is in de particuliere markt uiteraard niet het geval en plaatsen we de steigers zelf.” Ontploft De markt bevindt zich volgens Drosten qua vraag in een opwaartse spiraal. “Je zou bijna de term “ontploft” kunnen gebruiken. De transitie is in volle gang en daar profiteren wij ook van. Anderzijds loert het gevaar van kwaliteitsverlies. Wij zijn blij dat onze branchevereniging zich hier ook nadrukkelijk mee bezighoudt. Aan de onderkant van de markt zie je helaas ook bedrijfjes opkomen die de kwaliteit minder prominent in het vaandel voeren. Daar zijn we erg waakzaam op. Als partner van bedrijven zoals bijvoorbeeld Dura Vermeer Bouw kunnen wij garanties op onze kwaliteit geven. Momenteel loopt er branche breed een certificeringsslag, Scope 12, een soort NEN 1010 voor zonnepanelen. Dat zal meer duidelijkheid scheppen. Dylan Drosten: “Als partner van bedrijven zoals bijvoorbeeld Dura Vermeer Bouw kunnen wij garanties op onze kwaliteit geven.” Wij hebben gelukkig niet te maken met leveringsproblemen. Onze panelen komen weliswaar ook met containers vanuit China, maar we hebben een grote voorraad zodat we minder gevoelig zijn voor stagnaties in de zeecontainervervoer. De seinen staan op groen voor een verdere groei van het bedrijf. We willen dat geleidelijk doen. We werken nu met zeven mensen in de montage en één collega op kantoor die zich bezighoudt met de uitrol van onze activiteiten op het gebied van laadpalen. We zijn nu met de website bezig en binnenkort hopen we ook actief te worden in deze tak van sport. Maar, zoals gezegd, alles op basis van geleidelijkheid.’ Bouwen in het Oosten 63 Geleidelijke groei is en blijft de ambitie...

Zandbreeweg 4 7577 BZ Oldenzaal www.fransengroep.nl Altijd het zonnetje in huis Vakkundige installatie door gediplomeerde monteurs Gespecialiseerd in elk type zonne-systeem Leverancier van uitsluitend A-merken 64 DN Solar B.V. Het Lenfert 46 I 7547SR Enschede 053-4314246 I info@dnsolar.nl www.dnsolar.nl Bouwen in het Oosten DN Solar uw specialist op het gebied van kwalitatieve zonne-energie • Advies en begeleiding op het gebied van subsidies en btw-compensaties. • Levering met garantie. • Gecertificeerd en registered SOLAR topfitter Schilderwerk Onderhoud Innovatie “De Lange School” in Losser ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// Tekst: Gerard van Leeuwen Soepel verloop pilot Blokje Omhoog voor Bouwkomeet Producent en montagebedrijf van prefab elementen Bouwkomeet uit Haaksbergen was een van de bedrijven van het eerste uur die samen met Dura Vermeer Hengelo de conceptontwikkeling van Blokje Om, en in een later stadium, Blokje Omhoog mede vorm heeft gegeven. Projectcoördinator Roy ten Voorde is tevreden over het proces rond de pilot van Blokje Omhoog, die kortgeleden werd opgeleverd in Losser. Aan de realisatie van de zestien woningen in Losser ging een behoorlijk traject vooraf. Roy ten Voorde: “In totaal hebben we met een aantal partijen een kleine vier jaar gewerkt aan het concept. Eerst in het kader van het eerste concept, Blokje Om, en nu dus ook met Blokje Omhoog. Die periode van vier jaar hebben we benut om tot in het kleinste detail alles fijn te slijpen. Het werd een soort optelsom van een aantal grotere en kleine verbeterpunten op het gebied van constructieve zaken, opleggingen, luchtdichtingen en andere onderdelen. Je kunt Roy ten Voorde: “Ik verwacht geen grote aanpassingen meer aan het concept.” nu gerust spreken van een goed doorontwikkeld concept. Ook de installateur heeft daaraan bijgedragen. De inbouw van de installaties, situering van de leidingen, wel of niet stekkeren, alles heeft de revue gepasseerd. De komende tijd verwacht ik, bij de evaluatiemomenten, wel enkele verbeterpunten vanuit de prakrijkervaringen van de nieuwe bewoners, maar geen ingrijpende aanpassingen. Wij hebben goede verwachtingen van de concepten van Dura Vermeer. Het accent zal steeds meer komen te liggen richting prefab. De industriële bouw wint snel terrein en dat merken we bij Bouwkomeet ook. We kunnen qua orderportefeuille vooruitkijken tot in Q3. We zouden blij zijn met wat meer stabiliteit in de sector. Wij produceren én monteren. We zouden alleen in de montage nog wel mensen erbij willen hebben, maar vind ze maar eens. Ook de prijsontwikkelingen in hout zijn aan een rustiger Bouwen in het Oosten 65

“De Lange School” in losser periode toe. Gelukkig hebben we meerdere leveranciers en hebben we relatief veel op voorraad. Wij zijn van mening dat de markt zich steeds meer in de richting van unitachtige woningen zal ontwikkelen. Al dan niet voorzien van het stempel “tijdelijk”. Snelheid van bouwen is een must gezien de vraag naar woningen en ook het tekort aan ‘handjes’ noopt tot een andere aanpak. Zelf zijn we daar ook continu mee bezig. Voor ons zijn veel buitenlandse krachten ook geen optie. Als je met drie man elementen moet monteren is een goede onderlinge communicatie een must. Daar kun je geen concessies in doen. Ook denken we dat het concept nog doorontwikkeld zal worden. Je hebt natuurlijk constructief gezien grenzen Vermeer gevraagd wordt naar een hogere productie. Het project in Losser was in ieder geval een mooi voorbeeld van een soepel verloop. We startten de productie twee, Een mooi voorbeeld van een soepel verloop aan de mogelijkheden, maar drie, vier of misschien wel vijf bouwlagen zijn een optie voor de toekomst. Intern besteden we ook aandacht aan het snel kunnen opschakelen indien er bijvoorbeeld vanuit Dura drie weken voor de montage op zodat alles gestroomlijnd, zonder grote hobbels, vervoerd en gemonteerd kon worden. Blokje Omhoog kan uitgroeien tot een succesvol concept. Onze verwachtingen zijn positief.” 66 Bouwen in het Oosten

29e Jaargang • no. 10 • december 2021 10 Nieuwbouw gasloos Isala ziekenhuis en Noorderboog Meppel opgeleverd Pagina 07 Elektramat Enschede breidt bedrijfspand al na twee jaar fors uit door stormachtige groei AKOR Nijverdal renoveert in het hele land Renovatie poliklinieken Saxenburgh ziekenhuis Hardenberg afgerond

Inhouds opgave 10 29 46 07 39 05 Voorwoord: “Een lovenswaardig streven” 07 19 15 21 Nieuwbouw Isala ziekenhuis en Zorggroep Noorderboog Meppel Een mooi eindresultaat: uitgebreide fotoreportage Column KienhuisHoving: “De wet kwaliteitsborging en het overgangsrecht.” Bouwkomeet; een essentieel onderdeel binnen Bouwbedrijf Wijlens 29 37 Nieuwbouw Elektramat Enschede Een hectare groot bedrijfspand om aan de explosieve vraag te kunnen voldoen Column BIM4ALL: “Verkrijg grip op uw proces, met slim data (her)gebruik” 39 44 46 53 54 Renovatie poliklinieken Saxenburgh ziekenhuis Hardenberg Renovatie poliklinieken Saxenburgh ziekenhuis Hardenberg gereed Column Danny van Hal: “Haldu betaalt de hoofdprijs voor alle recente ontwikkelingen” AKOR rondt spraakmakende projecten af “Vraag naar circulaire grondstoffen wordt alleen maar meer” Vraag en aanbod Bouwen in het Oosten 03

Voorwoord Voorwoord Door: Gerard van Leeuwen Een lovenswaardig streven Half november werd een plan gelanceerd om het structurele probleem van te weinig instroom bij de technische opleidingen aan te pakken. Zeker niet het eerste plan en het zal ook niet de laatste zijn. Het werd echter, om onze minister-president eens te citeren, met veel élan naar buiten gebracht door onder andere de FME en Techniek Nederland. Kern van het plan: meer bedrijfsscholen die gerichter kunnen opleiden naar functies waar het bedrijfsleven echt behoefte aan heeft. Natuurlijk werd in Nederland Polderland niet overal de vlag uitgehangen. Het onderwijsveld reageerde, zoals te verwachten viel, niet direct super enthousiast. Want ja, het economisch belang telt uiteraard ook mee. Ik vind het een lovenswaardig streven. Niets en niemand weet zo goed wat er vereist wordt van instromers dan een toekomstig werkgever. Daarnaast is het zo dat er veelal met baangaranties wordt “gestrooid” en daarmee is de werkende en lerende student verzekerd van een, naar verwachting, vaste baan. Dat geeft zekerheid voor de toekomst. Eveneens niet onbelangrijk is de constatering dat het onderwijs nu niet bepaald een hoopgevend en succesvol trackrecord kan overleggen. Op de een of andere wijze is de sector niet aantrekkelijk genoeg gebleken en hebben door de overheid geïnitieerde campagnes niet voldoende gewerkt. Er is dus alle reden om het accent eens ergens anders te leggen. De wal keert het schip al enige tijd qua instroom. Aan een move die Gerard Op de cover Het nieuwe gasloze Isala ziekenhuis en de nieuwe vestiging van Zorggroep Noorderboog in Meppel zijn zeer recent bouwkundig opgeleverd door de v.o.f. bestaande uit Dura Vermeer, Trebbe Bouw en Engie. Colofon Bouwen in het Oosten ISSN: 1385-7185 Uitgever: Bouwen in de regio v.o.f. Postadres: Postbus 204, 8600 AE, Sneek Bezoekadres: Graaf Adolfstraat 36d, Sneek Tel.: (0515) 429 429 Web: www.bouweninhetoosten.nl E-mail: redactie@bouweninhetoosten.nl Redactie: Gerard van Leeuwen en Jolanda Groothuis Eindredactie: Joeri van Leeuwen Fotografie: Wim van ‘t Hoff (Eyemagic) Accountmanagement: Digna Schoonen (06 - 442 099 10) Erik Kuipers (06 - 196 859 76) en Rob van Luit (06 - 184 483 55) Vormgeving & opmaak: Nanno van Leeuwen Druk: Scholma Druk, Bedum Verspreiding: Post.nl Bouwen in het Oosten 05 echt iets oplevert zit de sector al geruime tijd te wachten. Vrijwel ieder zichzelf respecterende onderneming kan haar vacatures niet invullen. En dat fenomeen is ook niet iets van de laatste maanden maar speelt al jaren. Gezien de demografische ontwikkelingen valt een autonome cijfermatige ommekeer op korte termijn ook niet te verwachten. Veel keuze is er dus eigenlijk niet. Ik zou zeggen: volle kracht vooruit. 2022 wordt het jaar van de ommekeer!

Terugblik Tekst: Gerard van Leeuwen I Fotografie: Wim van ‘t Hoff Isala ziekenhuis en gebouw Noorderboog in Meppel gereed Een mooi eindresultaat Gevraagd naar zijn eindconclusie over het nieuwbouwproject van ziekenhuis Isala en de stichting Noorderboog in Meppel hoeft projectleider Adri van Veggel van Dura Vermeer niet lang na te denken. “Het is een mooi eindresultaat dat op tijd en in een prettige samenwerking tot stand is gekomen.” Adri van Veggel: “Een week nadat we de eerste paal sloegen brak in Nederland de pandemie uit.” Bouwen in het Oosten 07

Terugblik Ongeveer een jaar geleden interviewde Bouwen in het Oosten Adri van Veggel over hetzelfde project. Het casco stond er en niet veel later was het pand wind- en waterdicht. Adri van Veggel: “Terugblikkend kan in zeggen dat we het met alle bouwpartners van een soepele bouw mogen spreken. Projecten van deze omvang komen altijd wat hobbeltjes tegen, maar ik kan me eerlijk gezegd geen tegenvallers van enige importantie herinneren. We hebben binnen de v.o.f. (met Trebbe Bouw en Engie, red.) alles conform plan aangevlogen en ook de leveranciers en onderaannemers hebben een puike prestatie geleverd. En dat in een periode dat gedomineerd werd door de corona pandemie. Een week nadat we de eerste paal sloegen brak in Nederland de pandemie uit en die heeft ons vrijwel de gehele tijd achtervolgd. Het gevolg was veel overleg op afstand via het beeldscherm. Dat heeft niet bepaald mijn voorkeur, maar er zat gewoon niet veel anders op. Als je het in die context plaatst kun je niet anders vaststellen dat we het met z’n allen prima gedaan hebben.” Bouwen in het Oosten 09

DAADKRACHT, DOORPAKKEN EN AFSPRAKEN NAKOMEN Dat zijn de steekwoorden wanneer wij de uitvoering van de werkzaamheden van het begin tot het eind voor u verzorgen. BKS Infra is als aannemer actief op de infrastructurele markt op het gebied van grondwerk, verhardings- en rioleringswerkzaamheden. Oogstveld 9 8307 DV ENS T 038 333 53 36 E info@bksinfra.nl W www.bksinfra.nl Een frisse blik op schone ruimten Ropa systems BV is een jong en dynamisch bedrijf, dat zich specialiseert in het fabriceren, leveren en plaatsen van haar eigen wandsysteem. Daarnaast kunnen wij u groot scala aan eigen draai- en schuifdeuren aan bieden, afgestemd op de zorgmarkt. Ropa systems staat voor topkwaliteit tegen een acceptabele prijs en een gegarandeerde levertijd. Belleweg 9 5711DH, Someren (NL) T: +31(0)493-473637 E: info@ropasystems.nl www.ropasystems.nl Terugblik “Architectonisch gezien vind ik de looplijnen in het ziekenhuis, allemaal naar het licht toe, een van de geslaagdste vondsten. Je ziet dat ook terug in de route van de entree naar de Noorderboog. Het past geweldig in de “healing environment” gedachte die momenteel breed gedragen wordt in de zorgsector. Het lijnenspel werkt in de praktijk geweldig mooi uit. Alles loopt door tot een gevel. Dat mag dan de nodige effectieve meters gekost hebben, maar de opbrengst is een passende sfeer. Ook ben ik van mening dat de, toch behoorlijk pittige, bezuinigingsronde voorafgaand aan de realisatie geen inbreuk gemaakt heeft op het eindresultaat. De aluminium gevel past goed in het totaalplaatje en ook qua materiaalkeuze valt niets uit de toon.” Adri van Veggel: “Terugblikkend kan in zeggen dat we het met alle bouwpartners van een soepele bouw mogen spreken.” Bouwen in het Oosten 11

Vestiging Etten-Leur Vestiging Groningen Ecustraat 9, 4879 NP ETTEN-LEUR +31(0)76-5035265 Osloweg 110, 9723 BX Groningen +31(0)596-627690 www.bbcbouwmanagement.nl www.bbcbouwmanagement.nl Terugblik “We hebben het gebouw van Noorderboog op 1 december opgeleverd en het ziekenhuis twee weken later. Het Isala ziekenhuis is inmiddels voorzichtig aan het inrichten. Dat zal ongeveer tot het einde van het eerste kwartaal duren. In die tijd hebben wij nog de mogelijkheid eventuele kleine puntjes op de i te zetten.” “We hebben binnen de v.o.f alles conform plan aangevlogen en dat in een periode dat gedomineerd werd door de corona pandemie.” Bouwen in het Oosten 13

LANDMETEN EN UITZETTEN KENNIS DOOR ERVARING FLEXIBELE INZET NIEUWSTE TECHNIEKEN Meer weten? Vraag een vrijblijvende offerte aan via: www.landmeetdienst.nl of bel 074 - 225 48 48 Scholtensoven 2 762I HA Borne E info@landmeetdienst.nl I www.landmeetdienst.nl Terugblik Adri van Veggel: “Het lijnenspel werkt in de praktijk geweldig mooi uit. Alles loopt door tot een gevel.” “Architectonisch gezien vind ik de looplijnen in het ziekenhuis, allemaal naar het licht toe, een van de geslaagdste vondsten.” Bouwen in het Oosten 15

Bouwen in het Oosten voor alle professionals in de bouw Is Overijssel zakelijk interessant voor uw bedrijf? Bouwen in het Oosten werd in 1992 als titel Wilt u Bouwen in het Oosten kosteloos ontvangen? Meldt u zich dan aan via onze website www.bouweninhetoosten.nl >> contact Of stuur een mail naar info@bouweninhetoosten.nl geïntroduceerd en heeft inmiddels een toonaangevende positie in de Overijsselse bouwen installatiewereld veroverd. www.bouweninhetoosten.nl redactie@bouweninhetoosten.nl Terugblik “Al met al is het een mooi streekziekenhuis geworden dat in goede samenwerking is gerealiseerd. Dat geldt voor de samenwerking op de werkvloer alsook met de opdrachtgever.” Adri van Veggel: “Ik ben van mening dat de, toch behoorlijk pittige, bezuinigingsronde voorafgaand aan de realisatie geen inbreuk gemaakt heeft op het eindresultaat.” Bouwen in het Oosten 17

Isala ziekenhuis referentieproject voor MSP dak en Wand Combinatie techniek en esthetiek leidt tot innovatieve gevel Het in Heerenveen gevestigde MSP Dak en Wand tekende voor de gevel van het nieuwe Isala ziekenhuis in Meppel. In dit geval bijna letterlijk en figuurlijk. Projectleider Jesmer Kuiper licht toe. “In dit project werden we benaderd door de bouwkundig hoofdaannemer toen het ontwerp nog geen definitieve status had. De architect en de aannemer hadden specifieke kennis nodig om een esthetische en technische oplossing te vinden om onder andere de rc-waardes en brandtechnische criteria binnen het ontwerp te bewerkstelligen. In de markt staan wij bekend vanwege de instelling dat we niet snel afhaken als de complexiteit van een opdracht hoog is of soms nog toeneemt tijdens het proces. Dat zal ook nu meegespeeld hebben. In Meppel hebben we het “esthetische jasje” identiek gehouden. De slimme oplossingen zitten erachter. Kern van het verhaal is dat we qua brandwerendheid een oplossing hebben gevonden die naadloos verwerkt is. Op het gebied van isolatie en bevestigingswijze zijn we eveneens de uitdaging aangegaan, en met succes. Elk detail had een behoorlijke complexiteit en is custom made. Er zat helemaal niets standaards aan. Hierbij is het cruciaal dat alle vijftien (!) stapjes in de juiste volgorde gezet moesten worden. Het vergt veel van onze montageploegen, maar het resultaat mag er zijn. Isala wordt voor ons een fantastisch referentieproject, dat staat vast. Het staat in mijn persoonlijke lijstje in architectonische zin in de absolute top. Is het normaal gesproken een kwestie van het volgen van hetgeen is voorgeschreven door de architect; Isala vormt hierop een duidelijke uitzondering. Kuiper: ”Natuurlijk trachten we in elke opdracht meerwaarde te bieden aan onze opdrachtgever en de eindgebruiker, maar in dit project konden we echt vanaf de tekentafel meedenken en probleemoplossend werken. In deze setting voelen we ons als een vis in het water. Naast het engineeren en monteren hebben we ook onze kennis en ervaring kunnen aanwenden voor een deel van de productie (o.a. de puntprofielen, red.) om onze technische oplossing mogelijk te maken. Op het moment dat de complimenten hiervoor binnen komen krijgje een trots en voldaan gevoel. Isala Meppel is voor ons belangrijk geweest, En de ervaringen die we opgedaan hebben zullen we zonder meer toepassen in de toekomst.” Businesspark Friesland-West 31 8447 SL Heerenveen Tel. 0513 – 63 10 63 msp-dakenwand.nl KienhuisHoving informeert De wet kwaliteitsborging en het overgangsrecht Met de inwerkingtreding van de Wet Kwaliteitsborging voor het bouwen, naar verwachting op 1 juli 2022, wordt de huidige regeling voor aanneming van werk aangepast. Op de aannemer komen nieuwe en zwaardere verplichtingen te rusten. Maar gelden deze verplichtingen ook bij aannemingsovereenkomsten die zijn gesloten vóór 1 juli 2022? In de afgelopen jaren schreven wij diverse columns over de Wet Kwaliteitsborging. Na vele jaren wachten, lijkt de wet eindelijk op korte termijn in werking te treden (1 juli 2022). Indien de wet dan direct van toepassing is op reeds gesloten overeenkomsten, kan dit leiden tot vervelende situaties. Bijvoorbeeld tot meerkosten voor het opstellen van een opleverdossier, terwijl de aannemer hier bij het aangaan van de aannemingsovereenkomst nog geen rekening mee hoefde te houden. Om dergelijke situaties te voorkomen heeft de wetgever overgangsrecht opgesteld. Het overgangsrecht bepaalt op welke gevallen de nieuwe bepalingen van toepassing zijn. Als voor een bepaling geen overgangsrecht geldt, betekent dit dat de bepaling directe werking heeft. Overgangsrecht Het overgangsrecht zoals opgenomen in de Wet Kwaliteitsborging regelt dat bepaalde verplichtingen alleen gelden voor overeenkomsten die op of na 1 juli 2022 worden gesloten. Dit betreft: - De verzwaring van de aansprakelijkheid van de aannemer na oplevering; - Informatieplicht van de aannemer over op welke wijze de nakoming van zijn verplichtingen tot uitvoering van het werk en zijn aansprakelijkheid voor gebreken door een verzekering dan wel een andere financiële zekerheid is of zal worden gedekt (bij consumentopdrachtgevers); - De wijziging in de regeling voor consument-opdrachtgevers ten aanzien van het in depot storten van maximaal 5 % van de aanneemsom. Voor de verzwaring van de waarschuwingsplicht geldt vooralsnog geen overgangsrecht. Dit betekent dat de waarschuwing van een aannemer vanaf 1 juli 2022 schriftelijk en ondubbelzinnig moet zijn en de mogelijke gevolgen voor de deugdelijke nakoming van de overeenkomst moet vermelden, ongeacht of de onderliggende overeenkomst voor 1 juli 2022 is gesloten. Consumentendossier Het overgangsrecht kent nog geen regeling voor de verplichting van de aannemer om een opleverdossier te verstrekken aan de opdrachtgever, ook wel het zogenoemde Deze column is geschreven door: Elske Veenstra, jurist bouwrecht en aanbestedingsrecht. Haar e-mailadres is elske.veenstra@kienhuishoving.nl, haar telefoonnummer is 088 - 480 40 30. 21 19 ‘consumentendossier’. Demissionair minister Ollongren heeft in haar kamerbrief van 22 november 2021 aangegeven nog met overgangsrecht voor het consumentendossier te komen. De verplichting tot het overleggen van het consumentendossier zal volgens de minister tegelijkertijd met het overgangsrecht ingaan, waarschijnlijk per 1 januari 2023. Hierdoor wordt voorkomen dat een ‘gat’ zit tussen de inwerkingtreding van de verplichting en het overgangsrecht. Dit voorstel ligt er echter nog niet. Het is afwachten wanneer en met welk voorstel de minister daadwerkelijk gaat komen. Door het overgangsrecht en de gefaseerde invoering van de wet treden de nieuwe bepalingen en daarmee verplichtingen van de aannemer op diverse momenten in werking. Goed opletten dus! Heeft u vragen of wilt u meer informatie over de Wet Kwaliteitsborging, het overgangsrecht, de gevolgen en mogelijke voorzieningen, neemt u gerust contact op met één van onze specialisten Bouwrecht.

20 Bouwen in het Oosten Bouwbedrijf Wijlens Tekst: Jolanda Groothuis I Fotografie: Wim van ‘t Hoff Bouwkomeet; een essentieel onderdeel binnen Bouwbedrijf Wijlens Bouwbedrijf Wijlens uit Haaksbergen is sinds jaar en dag een belangrijke speler in de bouwwereld. De organisatie die acht decennia op haar naam heeft staan, werkt met haar ruim tweehonderd koppen-tellend team voortdurend aan ontwikkeling en innovatie in de markt. De productie en montage van prefab elementen maken daar belangrijke onderdelen van uit. Deze worden gefabriceerd onder de naam Bouwkomeet, een aparte organisatie binnen Bouwbedrijf Wijlens. Nicky Wijlens: “Als vooruitstrevende bouworganisatie vinden we het van belang om ons innovatief en proactief te manifesteren.” Bouwen in het Oosten 21

Huren bij Van der Linde Steigerverhuur www.steigerverhuurvdl.nl 40 jaar ervaring met Artilan Ruim 40 jaar ervaring met het eigen gebruik van Artilan steigers. Grote voorraad We hebben ruim 500 meter Artilan steigers op voorraad. Vertrouwd Bedrijven als Boels en Loxam gingen je al voor met het huren van Artilan steigers. Vermeerstraat 13 7731 SM Ommen 06 2187 5820 info@steigerverhuurvdl.nl Bouwbedrijf Wijlens Celeste en Nicky Wijlens zijn de eigenaren van Bouwbedrijf Wijlens uit Haaksbergen. Samen vormen broer en zus de tweekoppige directie. Met een totale bedrijfsoppervlakte van 35.000 m² heeft zowel Bouwbedrijf Wijlens als Bouwkomeet alle verschillende disciplines in eigen beheer. Nicky Wijlens en projectleider Roy ten Voorde over de bedrijfsstrategie en duurzaamheidsambities: Voortschrijdend inzicht “Als vooruitstrevende bouworganisatie vinden we het van belang om ons innovatief en proactief te manifesteren. Dat bloed heeft altijd door onze aderen gestroomd en maakt dat we ook nu, in de huidige overspannen markt, aan de explosieve vraag kunnen voldoen. De oprichting van Bouwkomeet binnen Bouwbedrijf Wijlens, zo’n dertig jaar geleden, was destijds een juiste zet en is achteraf een kwestie van voortschrijdend inzicht geweest. Wij kunnen de voortdurende ontwikkelingen in de bouw en de acceleratie van informatietechnologie, digitalisering en automatisering van de werkprocessen aan. Dat vertaalt zich in een brede klantenkring die nog alle dagen groeit.” Nauwkeurige afstemming Bouwkomeet produceert in zeven hallen met een vloeroppervlakte van 27.000 m² een groot scala aan prefab elementen. Dit zijn hoofdzakelijk dakelementen, HSB wandelementen (eventueel direct voorzien van keramische steenstrips en voegwerk), knieschotten, goten en dakkapellen. Nicky Wijlens: “We beschikken over een uiterst modern machinepark, aangestuurd door een geavanceerd 3D-CAD systeem waardoor kwaliteit en maatvastheid gewaarborgd zijn. Daarnaast werken we met CNC Weinmann zaagmachines om onze opdrachtgevers zoveel mogelijk in de dikwijls gevraagde, korte levertijd tegemoet te komen. De montage van de prefab elementen verzorgen we met eigen ploegen, maar ook middels drie Weinmannproductiestraten, waarvan medio volgend jaar een vierde bijgeleverd wordt. Deze nieuwe Weinmann machine word voorzien van een inblaasplaat om cellulose volautomatisch in te blazen, nu gebeurt dit nog handmatig. Hierdoor kunnen we garanderen dat alle bijkomende elementen nauwkeurig op elkaar afgestemd worden. Roy ten Voorde: “Wij kunnen de voortdurende ontwikkelingen in de bouw aan.” Bouwen in het Oosten 23

Bouwbedrijf Wijlens Onze kracht zit hem in het kwalitatief zeer hoogwaardige eindproduct waarbij we alles in één hand houden. Bovendien staan we garant voor een passende oplossing, in elke situatie.” De voordelen Bouwkomeet heeft zich in de fabricage van prefab bouwelementen ruimschoots bewezen. Roy ten Voorde: “Steeds meer opdrachtgevers constateren dat onze expertise het bouwproces gunstig beïnvloedt en dat heeft onder andere te maken met de substantieel kortere bouwtijd op locatie. Maar tevens is er sprake van lagere kosten; er zijn minder mensen nodig op de bouwplaats, dat resulteert in een snellere bouwtijd met als gevolg een lager kostenniveau. Daarnaast spelen de hogere kwaliteit en duurzaamheid een essentiële rol. Tijdens de prefabricage in onze fabriek worden de elementen onder betere omstandigheden geproduceerd. Er is geen sprake van negatieve weersomstandigheden en door geconditioneerd en gestandaardiseerd te bouwen nemen de kwaliteit van de woning en de duurzaamheidsfactor -een beperkte afvalstroom en minder transportbewegingen- toe. Tevens is er een betere controle mogelijk op de onderdelen en zijn de kosten overzichtelijk en beheersbaar; veelal wordt niet afgeweken van hetgeen er vooraf gecalculeerd is, dat voorkomt negatieve verassingen.” Betrouwbare partner Houtskelet heeft in de prefab bouw een steeds groter aandeel verworven. Bouwkomeet produceert HSB-wanden voornamelijk in combinatie met de dakelementen. Nicky Wijlens: “De te gebruiken materialen, de wandopbouw en de gewenste RC-waarde worden in overleg met de opdrachtgever bepaald. De dakelementen produceren we onder het KOMO® keurmerk. Tevens staan we volledig achter de toenemende eisen met betrekking tot de isolatiewaardes van kapconstructies. We realiseren alle tekeningen projectmatig en komen doelgericht tegemoet aan extra voorzieningen waaronder dakkapellen, dakramen, schoorsteensparingen en overige voorzieningen. Na goedkeuring van de opdrachtgever zagen we de constructie computergestuurd waarna de Nicky Wijlens: “De oprichting van Bouwkomeet binnen Bouwbedrijf Wijlens was een juiste zet.” Bouwen in het Oosten 25

elementen samengesteld worden door onze geautomatiseerde productielijnen. De montage van de prefab elementen verzorgen we met eigen montageploegen. We beschikken zelf over de nodige transportmiddelen, maar werken ook samen met vaste transport- en kraanbedrijven. Hierdoor garanderen we dat de levering en montage goed op elkaar afgestemd zijn.” Isofloc inblaasmachine Sinds begin dit jaar wordt er binnen Bouwkomeet -als één van de eerste in Nederland- gewerkt met een Isofloc inblaasmachine waarmee de duurzaamheidsambitie van het bedrijf naar een nog hoger niveau wordt getrokken. Het inblazen en de verwerking van losse cellulosevlokken in de diverse constructies dragen zorg voor optimale isolatie van warmte en geluid. Roy ten Voorde: “Isofloc cellulose is gemaakt van gerecycled krantenpapier met een isolatiewaarde van 0,038 W/mK. De vlokken worden met behulp van de speciaal ontwikkelde blaasmachine aangebracht. Dit gebeurt volgens de meest geavanceerde techniek; de elektronisch gestuurde dynamische drukregeling staat garant, ongeacht de constructie, voor een blijvend goede vulling. Cellulose is een uitstekend alternatief voor de verwerking van glas- en steenwol en daarmee levert het een positieve bijdrage aan het milieu.” Landelijk begrip Samenvattend mag gesteld worden dat Bouwkomeet landelijk een begrip is op het gebied van prefab bouwelementen en dat zij binnen de uitgebreide kantenkring een positie heeft gecreëerd als betrouwbare en duurzame partner, waarbij geen enkele vraag uit de weg wordt gegaan. Nicky Wijlens 26 Bouwen in het Oosten Bouwbedrijf Wijlens Het Bouwbedrijf Bouwbedrijf Wijlens is een ervaren speler op het gebied van zowel de traditionele als de seriematige bouw. Opdrachtgevers krijgen de mogelijkheid om te kiezen tussen de standaard Wijlens-woningen (vrijstaand, twee-onderéén kap en starterswoning) of voor een geheel eigen ontwerp. Nicky Wijlens: “De klant heeft bij ons ruime inspraak en daarmee het laatste woord. Naast de reguliere variatiemogelijkheden waaronder een erker, balkon, dakkapel, seniorenindeling of tuingericht wonen kan de opdrachtgever zelf ook allerlei variaties aanbrengen op de standaard Wijlens-woningen. Als extra dienstverlening onderhouden onze medewerkers van de tekenkamer, na verstrekking van de opdracht, het contact met de gemeente over de welstandseisen en de vergunningaanvraag.” Roy ten Voorde Utiliteitsbouw Ook binnen de utiliteitsbouw heeft Bouwbedrijf Wijlens een vaste klantenkring weten op te bouwen. Zij werkt samen met veelal vaste onderaannemers over onder andere de staalconstructies, het installatiewerk en bijkomende factoren. De realisatie van multifunctionele bedrijfsgebouwen, de volledige modernisatie van zakelijke objecten of de transformatie van zakelijke panden naar woningen maakt derhalve een belangrijk onderdeel uit van de organisatie. Roy ten Voorde: “Steeds meer opdrachtgevers constateren dat onze expertise het bouwproces gunstig beïnvloedt.” Verbouw en renovatie Een derde, niet onbelangrijke discipline, binnen Bouwbedrijf Wijlens is de verbouw- en renovatietak. Roy ten Voorde: Hierbij mag de klant rekenen op een snelle en vakkundige uitvoering. Tevens staan wij garant voor secuur tekenwerk en, indien noodzakelijk, de bouwvergunning. Om de opdrachtgever van goed advies te voorzien inventariseren onze professionals uiteraard de verbouw- of renovatiewensen vooraf ter plekke.” Bouwen in het Oosten 27

Nieuwbouw Elektramat Tekst: Jolanda Groothuis I Fotografie: Wim van ‘t Hoff Groothuis Bouwgroep van A tot Z verantwoordelijk voor nieuwbouw Elektramat Een hectare groot bedrijfspand om aan de explosieve vraag te kunnen voldoen Elektramat, de online partner voor elektro materialen en elektrotechniek, verhuisde in 2019 naar een splinternieuw pand op industrieterrein Het Poolman in Enschede. Met een verdubbeling van de vloeroppervlakte naar een totaal van 6.500 m² ging men ervan uit voorlopig toekomstbestendig te hebben gebouwd. Het tegendeel bewees zich echter al na een jaar. Bedrijfsleider Xander Berendsen: “Door de lockdowns maakte onze afzet een explosieve groei door, dusdanig dat we met onze voorraden al gauw naar een andere locatie uitweken. Zodoende moesten we, veel eerder dan verwacht, overgaan tot uitbreiding. Een luxe probleem.” Bouwen in het Oosten 29

Afgelopen juni startte Groothuis Bouwgroep uit Genemuiden met de uitbreiding van het bedrijfspand waaraan zij in december 2019 de laatste hand legde. Projectleider Johan van Spijkeren: “Dat er op termijn een tweede fase zou komen was bekend, maar dat deze zich binnen anderhalf jaar zou aandienen hadden zowel Elektramat als wij niet voorzien. We hebben alle zeilen bijgezet om de extra 3.500 m² snel en voortvarend te bouwen. Het grootste belang was dat onze opdrachtgever vooruit kon op deze locatie.” Explosieve groei Xander Berendsen: “De situatie met betrekking tot onze groei (zestig procent per jaar) was en is nog steeds allesomvattend. Afgelopen jaar hebben we 150 extra mensen aangenomen om aan onze dienstverlening te kunnen voldoen. Het nieuwe bedrijfspand bleek al snel uit zijn jas gegroeid. Momenteel hebben we 1.100 pallets met voorraad elders ondergebracht, we hadden dus feitelijk geen keuze; de uitbreiding moest zo snel mogelijk plaatsvinden wilden we niet achter de feiten aanlopen.” Strenge eisen Het terrein waar het nieuwe bedrijfspand van Elektramat gevestigd is, lag voorheen braak en bood de organisatie perspectief. Xander Berendsen: “Het is een ideale, strategische plek op een A-locatie nabij uitvalswegen. De gemeente Enschede stond positief tegenover onze plannen, maar zette er wel de nodige kanttekeningen bij. Het ontwerp diende te voldoen aan strenge eisen, passend binnen het straatbeeld. Tevens moesten de logistieke ontsluitingen worden uitgewerkt met gescheiden verkeersstromen zodat deze zouden bijdragen aan de verkeersveiligheid. In onze optiek was Groothuis Bouwgroep de aangewezen 30 Bouwen in het Oosten Nieuwbouw Elektramat partij om dit project, zowel in de voorbereidende als de uitvoerende fase, op te pakken. Samen met BGA Bouwkundig Advies & Ontwerp realiseerde zij vanuit onze wensen een maximaal functioneel bedrijfspand dat niet alleen aan de esthetische eisen voldoet, maar tevens aan het hoogste energielabel.” Operationeel blijven Johan van Spijkeren: “Bij Groothuis Bouwgroep zit de turnkey bedrijfshuisvesting in het DNA. Voor onze vaklieden is dit project redelijk standaard, maar niet zonder uitdagingen. Deze zaten in de snelheid van het bouwtraject waardoor tijdige levering van materialen en corona de crux vormden. Deze vereisten een enorm secure afstemming en improvisatievermogen. Daarentegen; zowel onze mensen als de toeleveranciers wisten -terugkijkend op de eerste fase- wat er van hen verlangd werd. Dat vereenvoudigde het proces zeker. Maar het was tevens van belang dat Elektramat operationeel kon blijven tijdens de bouw. Het vergde een nauwkeurige voorbereiding om de tweede fase naadloos te laten aansluiten op het bestaande pand zonder stagnatie in het bedrijfsproces. Dat is, door de zaken juist te coördineren, gelukt.” Recyclebaar Op alle vlakken voldoet het bedrijfspand aan de laatste eisen met betrekking tot de GPR (Gemeentelijke Praktijk Richtlijn) duurzaamheidscertificering, geheel in lijn met de ambitie van Elektramat. Xander Berendsen: Dit was ook één van de redenen dat we voor Groothuis Bouwgroep kozen. Deze organisatie staat bekend om haar kwalitatief hoogstaande bedrijfsgebouwen. Bovendien waarderen wij hun fanatisme en meedenkend vermogen omdat we alléén voor een optimaal duurzaam en toekomstbestendig bedrijfspand wilden gaan. Groothuis Bouwgroep nam, naast de uitvoering, de verantwoording op zich voor het ontwerp, de engineering en de vergunningsaanvraag. Daarnaast werden we, vanuit onze behoefte, geadviseerd over de duurzaamheidselementen. Dat het gebouw voor een groot deel recyclebaar is, is één van de aspecten.” Korte looplijnen Het nieuwe bedrijfspand is voorzien van warmtepompen voor vloerverwarming en airconditioning. Bovendien is het luchtdicht gebouwd. Johan van Spijkeren: “In combinatie met een duurzaam installatiesysteem draagt dit zorg voor een aangenaam binnenklimaat. Johan van Spijkeren: “Naast de uitvoering namen we de verantwoording op ons voor het ontwerp, de engineering en de vergunningsaanvraag.” Bouwen in het Oosten 31

Kwaliteit, fl exibiliteit en een goede prijs. Hoe groot of klein uw klus ook is. Hofstede Genemuiden Betonboringen V.O.F. Achterweg 62 • 8281 AT Genemuiden Telefoon: 06 - 212 231 47 E-mail: info@hofstedebetonboringen.nl Website: www.hofstedebetonboringen.nl Nieuwbouw Elektramat Daarnaast streefden we een functioneel zonnepark op het dak na; er zijn ruim twaalfhonderd panelen geplaatst en de daarvoor benodigde nutsaansluitingen gerealiseerd. We hebben de hele bouw zo multifunctioneel mogelijk voorbereid en aangepakt. Dat vertaalt zich in een hoge mate van efficiëntie voor de mensen op de werkvloer en de doorloopsnelheid. Maar daar was Elektramat het niet alleen om te doen. Zij wilde ook haar medewerkers een aangename werkplek bieden. Dat is gelukt; de inrichting van het kantoor is comfortabel en gericht op groepsdynamiek. Daarnaast hebben we tussen de twee gebouwen een binnentuin gerealiseerd waar rustig gepauzeerd kan worden. Bovendien is nagedacht over korte looplijnen door middel van een bordes waardoor de andere delen van het pand eenvoudig bereikbaar zijn. Samenvattend hebben we in goed overleg met onze opdrachtgever gezocht naar oplossingen en het volgende gerealiseerd: Eerste fase: • Magazijn: 5.000 m² • Showroom: 500 m² • Kantoor: 500 m² • Kantine: 500 m² Tweede fase: • Magazijn: 2.500 m² • Kantoor: 500 m² • Werkplaats: 500 m² De inzet van Groothuis Bouwgroep gaat verder Johan van Spijkeren is reeds tien jaar werkzaam voor Groothuis Bouwgroep. Met veel plezier en dat heeft volgens hem alles te maken met de bedrijfsfilosofie: “Onze inzet gaat veel verder dan het stapelen van stenen. Met onze toekomstbestendige vastgoedprojecten dragen we bij aan de realisatie van de hoge ambities van onze opdrachtgevers en de eindgebruikers. Vastgoed gaat in onze optiek niet alleen over bouw en grond, het gaat over mens en toekomst. Daarom kijken wij niet alleen naar de vraag, maar ook naar de markt van het vastgoed én de wereld daaromheen. Ondernemerschap is Rentmeesterschap.” Groothuis Bouwgroep werd in 1959 opgericht en wordt momenteel geleid door de derde generatie. Het familiebedrijf maakte door de jaren heen een gestage groei door en kenmerkt zich door haar betrokkenheid, nieuwsgierigheid en de drive om het elke dag beter te doen. Groothuis Bouwgroep is specialist in turnkey bedrijfshuisvesting. Binnen de organisatie zijn ruim honderd mensen werkzaam. Johan van Spijkeren Bouwen in het Oosten 33

MEETBAAR BETER Bouwmaatvoering 3D scan Geodesie LBA Groep Barkenkamp 5, 7141 EL Groenlo telefoon: (0544) 377 880 www.lbagroep.nl Civiel Ontwerp Nieuwbouw Elektramat Dé online partner voor elektro materialen en elektrotechniek Uitvoerder Jacob Bakker Elektramat is actief als groothandel op het gebied van elektrotechniek voor de professional en particulier. Elektramat opereert als webshop in online elektromaterialen met meer dan 400.000 producten en levert alle bestellingen af op locatie naar keuze. Xander Berendsen: “In onze webwinkel is alles op het gebied van groepenkast(componenten), (grond) kabels en bedrading, schakelmateriaal, installatiemateriaal en aanverwante producten vindbaar. Ook voor overige elektromaterialen waaronder bevestigingsmaterialen, pv-verdelers en verlichting zijn wij de aangewezen partij. We onderscheiden ons door de zeer scherpe prijzen en ruime voorraad en handhaven een levertijd van één tot twee werkdagen.” Xander Berendsen: “Afgelopen jaar hebben we 150 extra mensen aangenomen om aan onze dienstverlening te kunnen voldoen.” Xander Berendsen Bouwen in het Oosten 35

Elektramat bouwt met GPR Gebouw Om de duurzaamheid van gebouwen te kunnen meten en vergelijken is sinds 2006 het instrument GPR Gebouw beschikbaar. In 2021 is er voor GPR Gebouw een nieuwe versie 4.4 beschikbaar gekomen. De GPR systematiek kijkt naast energie, tevens naar andere thema’s zoals milieu, gezondheid, gebruikskwaliteit en toekomstwaarde. actuele subthema’s toegevoegd zoals circulariteit, losmaakbaarheid, natuurinclusief bouwen en hittestress. In de nieuwste versie van GPR Gebouw 4.4, is een nieuwe inijking van de MPG (MilieuPrestatie Gebouwen) opgenomen en zijn daarnaast Met een score van minimaal een 8,0 op alle thema’s geeft GPR Gebouw de mogelijkheid om fiscale voordelen te verkrijgen die tussen de € 13 en € 40 per m2 BVO liggen. Naast fiscale voordelen is er vaak ook een rentekorting op de financiering mogelijk met een GPR Gebouw certificaat. Elektramat beschikt met de uitbreiding in Enschede over een van de eerste GPR 4.4 projecten in Nederland. Het door bouwkundig aannemer Groothuis Bouwgroep en installatiebedrijf Emondt is het materiaalgebruik beperkt, uitsluitend duurzaam hout toegepast en zijn specifieke materialen gekozen met een lagere milieubelasting. Door de toepassing van energiezuinige installaties scoort het project op alle GPR Gebouw thema’s minimaal een 8,0. Duvast B.V. heeft dit GPR Gebouw traject voor Elektramat begeleid en draagt er ook zorg voor dat de scores bij oplevering worden geborgd. LaL Lastsasa van hinderlijke zonnestralen? Henny Hendriks biedt u de oplossing op maat, in alle opzichten! Elk gewenst zonweringssysteem, voor binnen en buiten, in de passende uitvoering, precies in de favoriete ti nten en natuurlijk met exact de juiste maatvoering. Snel en vakkundig gemonteerd. Zonwering die werkt! Laat nu de zon maar komen ... Haaksbergerstraat 331 I 7545 GK Enschede I 053 431 34 55 info@hennyhendriks.nl I www.hennyhendriks.nl 36 Bouwen in het Oosten

Inregelen = optimaliseren Een slecht ingeregelde installatie zorgt voor een onaangenaam binnenklimaat en brengt een onnodig hoog energieverbruik met zich mee. Regulair BV is een onafh ankelijk opererend bedrijf met als specialisatie het inregelen en beproeven van klimaatinstallaties. Het doel van lucht- en waterzijdig inregelen is het realiseren van de berekende ontwerpvolumestromen. De werkzaamheden worden uitgevoerd door goed opgeleide en vakbekwame medewerkers die allen zijn voorzien van volledig ingerichte meetwagens en de modernste meetapparatuur. Wij richten ons voornamelijk op het inregelen van installaties in de utiliteitssector en de industriële markt in Nederland. Wij zijn als onderaannemer nauw betrokken geweest bij zowel de nieuwbouw van het Isala Ziekenhuis in Meppel en bij de verbouw van de polikliniek van het Ziekenhuis in Hardenberg. Onze technische competentie en professionele aanpak maakt van Regulair een betrouwbare partner. Regulair Meet- en Inregeltechniek BV Celsiusstraat 4A I 7461 JR Rijssen Tel. 0548-725315 I Info@regulair.nl www.regulair.nl BINX Smartility In een ziekenhuis werken betekent bouwen vooral rekening met elkaar houden. Zeker met de patiënt. Renovatie poliklinieken Saxenburgh ziekenhuis Hardenberg gereed In Hardenberg heeft integraal bouw- en installatiebedrijf BINX Smartility de eerste fase van de renovatie van de poliklinieken in ziekenhuis Saxenburgh opgeleverd. De afrondende fase, welke in begin januari zal worden opgestart, omvat de renovatie van de buitengevel die een kleine dertig meter lengte heeft. Naar alle waarschijnlijkheid zal dit eind eerste kwartaal 2022 zijn beslag vinden. Daarnaast worden er door de firma Dusseldorp nog sloopwerkzaamheden aan het oude ziekenhuis uitgevoerd, dit ten behoeve van een nieuwe parkeergelegenheid voor alle medewerkers van het ziekenhuis dat vorig jaar haar deuren opende. Projectleider Nicolien Brouwer en uitvoerder Heinz Goertz blikken terug én vooruit. Bouwen in het Oosten 39 35

Samen maken we het af! Metalstudwanden Systeemplafonds Gipsplafonds Timmerwerk Systeemwanden Estrichvloeren Donec Afbouw B.V. Koningsbergenstraat 2 7418 ER Deventer info@donecafbouw.nl www.donecafbouw.nl 0570 - 502 390 BINX Smartility “Voor het renovatieproject namen we deel aan een tender met nog twee andere bedrijven. De tender werd op diverse terreinen beoordeeld, niet alleen de prijs was van belang maar ook ons plan van aanpak. We wonnen de tender en zodoende konden we begin dit jaar starten met onze werkzaamheden”, aldus Brouwer. Heinz Goertz was vanaf dat moment betrokken bij het Hardenbergse project. Een essentieel aspect van de renovatie was dat één van de vijf vleugels ‘going concern’ diende plaats te vinden. “Het werken in de context van een reeds functionerende directe omgeving vergt de nodige flexibiliteit. Niet alleen van de eigen medewerkers, maar ook van onze bouwpartners, de onderaannemers en leveranciers. Met de bouwdirectie die namens het ziekenhuis de regie voert hebben we goede afspraken kunnen maken. Van beide zijden hanteren we een coulante opstelling waarin begrip voor elkaars standpunten de basis vormen van een goede samenwerking. In een ziekenhuis werken betekent bouwen vooral rekening met elkaar houden. Zeker met de patiënt. We hebben de geluidsoverlast tot een minimum weten te beperken. Alle echt storende geluidsoverlast veroorzakende zaken, de zogenaamde “harde sloop” hadden een tijdslot tot acht uur ’s ochtends. Bij veel overlast tijdens de openingstijden van de poli kon het gebeuren dat onderaannemers extra pauzes inlasten of op een andere te renoveren poli aan het werk konden. Wat dat betreft is een pluim voor alle betrokken partijen op zijn plaats.” Voor projectleider Nicolien Brouwer betekent de opdracht haar vuurdoop bij BINX Smartility. “Ik heb in de afgelopen tien jaar wel veel ervaring opgedaan als projectleider, maar dit was enkel vanuit de opdrachtgeverskant. Bij de uitvoerende zijde komt toch heel wat meer kijken. Neem alleen al het plannen van mensen en materialen. Deze ervaring heb ik mij in dit project in een snel tempo eigen gemaakt. Nicolien Brouwer: “Ik ben april gestart en stapte, door omstandigheden, op een reeds rijdende trein. Het was geen gespreid bedje.” Bouwen in het Oosten 41

Bouwen in Gelderland voor alle professionals in de bouw Is Gelderland zakelijk interessant voor uw bedrijf? Wilt u Bouwen in Gelderland kosteloos ontvangen? Meldt u zich dan aan via onze website www.bouweningelderland.nl >> contact Of stuur een mail naar info@bouweningelderland.nl Bouwen in 2e Jaargang • nr. 9 • november 2021 Gelderland 09 Nieuwbouw De Luwte Ermelo in absolute afbouwfase //////////////////////////////// Brandweerkazerne Didam gebaseerd op blauwdruk Bouwen in Gelderland is zeer recent als nieuwe titel geïntroduceerd. De verwachting is, dat het magazine een vergelijkbare toonaangevende positie in de Gelderse bouw- en installatiewereld gaat veroveren als Bouwen in het Oosten in deze regio. Het blad richt Pagina 06 Nieuw Prisma College Arnhem wordt transparant, circulair en duurzaam zich op de professionals in de bouw, zowel opdrachtgevers als uitvoerende, adviserende en controlerende bedrijven. www.bouweningelderland.nl redactie@bouweningelderland.nl BINX Smartility Heinz Goertz: “We zijn nu bezig met de inkoop van de materialen en dat gaat in deze tijden niet zonder slag of stoot.” Ik ben april gestart en stapte, door omstandigheden, op een reeds rijdende trein. Het was geen gespreid bedje. We werkten vanaf platte tekeningen en dat is goed te doen. Soms correspondeerden die niet met de situatie welke wij in de realiteit aantroffen. Gelukkig had Heinz alles onder controle en was door een gedetailleerde werkvoorbereiding alles inzichtelijk al voor ik begon. De huidige situatie, met krapte qua bezetting en een lang niet altijd optimale leveringsbetrouwbaarheid hebben we grotendeels kunnen tackelen. Deels omdat we ook een beroep konden doen op ons zusterbedrijf WAM&VanDuren die ons echt uit de brand heeft geholpen met de spoedlevering van de staalkozijnen zodat we snel konden opschalen, maar vooral omdat iedereen “gewoon” een stapje of een metertje meer of stoot. We behouden nu bestaande geïsoleerde metalstud wanden en breiden deze uit waar nodig om te dienen als stofschot tussen het te slopen deel van het ziekenhuis en de poliklinieken. De nieuwe gevel bestaat uit zowel metselwerk alsook HSB elementen met gevelbeplating en bestaat uit twee onderdelen. Eén geheel nieuwe gevel, daar waar het ziekenhuis wordt gesloopt en vier gevels die gerenoveerd worden grenzend aan de gerenoveerde poliklinieken. zette voor elkaar. Ook is het niet vreemd dat je in een ziekenhuis tijdens een dergelijk proces te maken krijgt met voortschrijdende inzichten. Dat kan het implementeren van een nieuwe techniek zijn of een veranderende wens van een arts. De ene keer zit zo’n ad hoc wens in het weghalen of juist plaatsen van een wandje, maar het kan ook het verplaatsen van een leiding zijn. Al met al wordt je gaandeweg geconfronteerd met een behoorlijke waslijst aan onderwerpen. Zoals Heinz al zei, dat kun je alleen adequaat oplossen met een coulante grondhouding.” Buitengevel Zoals gememoreerd zal de buitengevel in de volgende fase ter hand genomen worden. Heinz Goertz: “Dat zal januari worden opgestart en zal circa drie maanden in beslag nemen. We zijn nu bezig met de inkoop van de materialen en dat gaat in deze tijden niet zonder slag De renovatieopdracht kent niet veel duurzaamheidsaspecten. Wel wordt er waar mogelijk circulair gedacht. Nicolien Brouwer: “De stalen kozijnen en ook een fors aantal deuren worden weer hergebruikt. Ook krijgen enkele andere nog goede onderdelen, waaronder een tourniquet deur een tweede leven. Daarvoor hebben we Stadsmijn Achterhoek ingeschakeld.” Evaluatie Gevraagd naar welk gevoel het eerste opkomt na het voltooien van deze eerste fase hoeven Brouwer en Goertz niet lang na te denken. Heinz Goertz: “Bij mij is dat een trots gevoel. Het is een mooi werk geworden.” Nicolien Brouwer: “We hebben hier topkwaliteit neergezet. En voor mij persoonlijk geldt dat vooral Heinz en Anne te Luke een topprestatie hebben geleverd, waardoor ik mede een weliswaar bewerkelijk maar fijn verlopen eerste project ga opleveren bij BINX Smartility.” Bouwen in het Oosten 43

Haldu betaalt de hoofdprijs voor (en uw bijdrage geeft ons meer ruimte voor kwaliteitsborging….) Op school hebben we het allemaal geleerd tijdens de les economie: als je kosten stijgen en je verkoopprijs blijft gelijk, dan slinkt je marge. Ik zie de grafiek van de docent economie op het krijtbord nog voor mij. Echter, deze ontwikkeling uit de lesboeken ervaart Haldu Groep helaas nu al drie opeenvolgende jaren in de harde praktijk van alledag. Wat zich daarbij voordoet, is wat de Engelsen een ‘perfect storm’ noemen. Namelijk dat alle soorten kostenstijgingen zich ook nog eens allemaal tegelijkertijd manifesteren en elkaar versterken. Ik noem u de meest in het oog springende prijsstijgingen. Daarbij heb ik het gevoel dat u de meeste zult herkennen omdat deze ook invloed hebben in en op uw eigen organisatie. Allereerst is daar de wettelijk verplichte cao Bouw & Infra die per 1 januari 2022 maar liefst 3% loonstijging voorschrijft. Ook het wettelijk toegenomen aantal pappadagen voor onze vaklieden tikt door in onze marge. Want als verantwoord werkgever voorzien we hierin voor onze jonge vaders met een financiële aanvulling. Zonder dat daar inkomsten tegenover staan. Eveneens de Wet arbeidsmarkt in balans (WAB) drukt kostentechnisch stevig door daar waar het pijn doet: bij Haldu Groep. 44 Bouwen in het Oosten Inflatie, huurkosten en corona Tegelijkertijd waart het inflatiespook weer sinds lange tijd door Europa. En over Europa gesproken: Haldu prijst zich gelukkig met haar vele buitenlandse werklieden, maar ook deze buitenlandse vakkrachten hebben geroken aan een hogere levensstandaard en verlangen inmiddels meer salaris. Haldu Groep is trots op de kwaliteitsvolle huisvesting van onze buitenlandse vaklieden. Maar u weet dat de Nederlandse vastgoedsituatie momenteel explodeert. Particulieren vinden nauwelijks een woning. Die krapte betekent dat verhuurders Haldu Groep regelmatig confronteren met huurstijgingen. Ook die hebben we lange tijd niet in onze prijzen aan de opdrachtgevers doorberekend. Last but not least: ook corona drukte de resultaten en de metershoge ziekteverzuimpercentages die dit virus met zich meebrengen, raken onze marge aanzienlijk. Neem de materialentekorten die zich voordeden en nog steeds voordoen. Waardoor dan ook niet altijd elk gepland uur ook daadwerkelijk gewerkt wordt, en hierdoor te vaak kostenverhogende projectwissels zijn. Geen verband tussen vraag en aanbod Eveneens leerden we tijdens de les economie op school dat als een product of dienst schaars wordt, de aanbieder onbelemmerd hogere prijzen kan vragen. Column alle recente ontwikkelingen Ik verzeker u dat dit deel van het lesboek echt herschreven moet worden voor de uitzendbranche. Al sinds langere tijd is het werkaanbod hoog en het aanbod van goede vakmensen daarmee niet in balans. Toch vraagt de uitzendbranche geen torenhoge bedragen aan bouwers voor de schaarse vaklieden. Onze laatste prijsverhoging dateert alweer van enige tijd geleden en die was enkel te wijten aan cao-wijzigingen. Deze kwamen in geen geval ten goede van onze marge. De opbrengst van onze prijsstijging? De beste vakmensen vinden en behouden Al met al leiden deze ontwikkelingen tot een onontkoombare conclusie: Haldu Groep moet op enig moment de prijzen verhogen. Niet bedoeld om zelf meer rendement te maken, niets van dat alles. De prijsstijgingen die wij gaan doorvoeren, zijn louter en alleen bedoeld om ons werk aan u op het allerhoogste niveau te kunnen blijven uitvoeren. Dus met de beste vakmensen, met de beste begeleiding en beste materialen en gereedschappen. Want u weet dat dát het laatste is wat Haldu Groep doet: beknibbelen op kwaliteit om de kosten te drukken. Ook hebben we de marge hard nodig voor onze kostenintensieve investeringen in vooral werving & selectie van de steeds schaarser wordende vakmensen voor uw projecten. Ik vertrouw erop u hiermee goed, eerlijk en open te informeren. Mocht u hier toch moeite mee hebben? Laat het mij weten en ik stap direct in de auto om de rekensom bij u aan tafel tot in detail te verklaren. Graag wens ik u alvast een coronaveilige kerst en oud en nieuw en de allerbeste wensen voor het nieuwe jaar! Danny van Hal Bouwen in het Oosten 45

Bart van Losser: “De opdrachtgever was bij de oplevering, december vorig jaar vlak voor de kerst, zo tevreden dat we een speciale attentie van hem kregen.” AKOR Nijverdal rondt spraakmakende projecten af Ruim drie jaar geleden nam AKOR BV W.A. van den Berg Aannemersbedrijf BV uit Nijverdal over. Een bedrijf dat zeker in Hellendoorn en omgeving een goede naam had. Onder de nieuwe naam, AKOR Nijverdal, maar nog steeds opererend vanuit het pand aan de Fuutweg, richt AKOR Nijverdal zich op woningbouw in de breedste zin van het woord, maar ook op projecten in de verbouw, renovatie en restauratie. 46 Bouwen in het Oosten AKOR Nijverdal Bart van Losser Volgens Bart van Losser kwam de opdracht via-via binnen bij Akor. “We wisten dat de familie Harbers verbouwplannen had en geen geschikte aannemer kon vinden. Ik heb toen contact met ze gezocht en wij zijn met elkaar om tafel gaan zitten. Op basis van enkele schetsontwerpen en aanzichten van een architect hebben we met de installateur en de opdrachtgever een bouwteam geformeerd en zijn we naar een definitief ontwerp gegaan. Restauratie is een “tak van sport” waarmee zij minder vaak naar buiten komen, maar vormt zeker een belangrijk deel van de werkzaamheden. Het afgelopen jaar werden een aantal spraakmakende projecten afgerond. Een woonboerderij in Nijverdal, een winkelpand in hartje Groningen en een zogenaamde Vlaamse Schuur in Tilburg. Tezamen geven de opdrachten een passend beeld van hetgeen het bedrijf zich ook op richt, restauratie. Volgens de vestigingsleiders Arjan Ligtenberg en Bart van Losser en werkvoorbereider Gerald Voortman voelt AKOR Nijverdal zich het meest thuis in uitdagende omgevingen. Of het nu de nieuwbouw van luxe villa’s betreft of de restauratie van negentiende-eeuwse panden. De boerderij, bestaand uit een voor- en achterhuis moest met name achter een metamorfose ondergaan. Door een eerdere brand was de kap van het dak min of meer provisorisch vervangen. Ook de achtergevel en de vloer hebben we verwijderd en volledig gerenoveerd. Alle oude betonvloeren van de stal waar ooit de koeien stonden zijn dus ook verwijderd. We hebben hem constructief weer helemaal opgebouwd en monolithisch afgewerkt. Dat was ook een van de grootste uitdagingen van dit werk. Het is allemaal goed geslaagd. De familie woonde tijdens de realisatie in een caravan naast de boerderij. Dat was overigens wel een voordeel, want de lijntjes waren letterlijk en figuurlijk kort. In opdrachten zoals deze heb je vrijwel altijd kleine zaken die je niet verwacht en tijdens de bouw ineens opdoemen. Door snel beslissingen te nemen voorkom je stagnatie. Vermeldenswaard is ook dat we waar mogelijk gekozen hebben voor circulariteit, het hergebruik van bestaande bouwstoffen. De opdrachtgever was bij de oplevering, december vorig jaar vlak voor de kerst, zo tevreden dat we een speciale attentie van hem kregen. Overigens is het project inmiddels een mooi voorbeeld geworden van een referentieproject. Er zijn al twee vervolgopdrachten uit voortgekomen, ” Bart van Losser: “In opdrachten zoals deze heb je vrijwel altijd kleine zaken die je niet verwacht en tijdens de bouw ineens opdoemen.” Bouwen in het Oosten 47

AKOR Nijverdal Vismarkt, bouwen op “anderhalve vierkante meter” Het project in Groningen was een opdracht van Elizen Vastgoed. Arjan Ligtenberg: “Een relatie waar we vaker mee hebben samengewerkt. Aan de Vismarkt hebben we een pand gerenoveerd en gerestaureerd. De begane grond is nu een vestiging van winkelketen The New Yorker en de daarboven gelegen monumentale verdiepingen worden gebruikt voor kantoren en opslag. Bouwen in het Oosten 49

Archeologisch onderzoek heeft uitgewezen dat het pand oorspronkelijk stamt uit de veertiende of begin vijftiende eeuw. Wij hebben ons echter gebaseerd op de tekeningen die dateren van het eind van de negentiende eeuw. Er heeft toen een reconstructie plaatsgevonden tussen 1895 en 1900. Het voornaamste issue aan de Vismarkt was het in oude glorie herstellen van de voorgevel. De kleinzoon van de vroegere eigenaar, de heer van der Werf, woont nog steeds in de buurt en was ons zeer behulpzaam tijdens de verbouw. De heer Van der Werf wist ons nog veel te vertellen over zijn opa. De zolder, die voor het laatst aangepast is in de zeventiende eeuw, hebben we vrijwel ongemoeid gelaten. Er hangt bijvoorbeeld nog steeds jutebehang aan de muren. In de voorbereidende fase hadden we wel de nodige uitdagingen in het overleg met de gemeente. Die had vergunningen verleend op basis van de door de architect ingeleverde tekeningen en toonde weinig begrip voor enige aanvullende aanpassingen. Het project verliep in fases tussen april 2019 toen we de sloopactiviteiten opstartten tot december vorig jaar. Binnenstedelijk bouwen brengt altijd zijn beperkingen met zich mee, maar in Groningen was het af en toe écht passen en meten. We hadden buiten een manoeuvreerruimte van anderhalve meter vanaf de gevel. Er mocht twee keer per week een kraan staan, maar die moest dan uiterlijk elf uur weer vertrokken zijn. Naast de bouwkundige uitdagingen was de planning zo mogelijk nog gecompliceerder. Bouwkundig gezien konden wij en onze onderaannemers vakmatig onze kennis en ervaring fantastisch toepassen. We hebben bijvoorbeeld zinken mallen gemaakt en kwamen aspecten tegen als kroonlijsten, kantelen en veel blokwerk. In onze eigen werkplaats hebben we de kozijnen en ramen op basis van de oude profielen gefabriceerd. De pui is erg mooi geworden. We hebben überhaupt veel waardering mogen ontvangen.” Vlaamse Schuur Arjan Ligtenberg: “Wij hebben ons echter gebaseerd op de tekeningen die dateren van het eind van de negentiende eeuw.” 50 “Voor een particuliere opdrachtgever hebben we kortgeleden een interessant restauratiewerk opgeleverd in Tilburg”, vertelt Gerald Voortman. “Het betrof een zogenaamde Vlaamse Schuur die gebouwd is in het begin van de negentiende eeuw. De gegevens dateerden van de periode 1811 tot 1832. Twee jaar geleden hadden we de bijbehorende boerderij al naar volle tevredenheid gerenoveerd en de schuur was een vervolgopdracht. Bouwtechnisch gezien verkeerde de schuur in een zeer slechte staat. Eigenlijk stond de gevel op instorten en we hebben de nodige noodmaatregelen moeten treffen om de klus op te pakken. We hebben de schuur tot op het bot gestript. De bouwkundige muren en de spantconstructies spanden daarbij de kroon. De schuur kent een oppervlakte van 20,5 bij 11 meter en de nok zit op een meter of negen. Er moest dus het nodige gebeuren. Het nieuwe iepenhout hebben we bijvoorbeeld schorsvrij Bouwen in het Oosten AKOR Nijverdal Gerald Voortman: “Bouwtechnisch gezien verkeerde de schuur in een zeer slechte staat. Eigenlijk stond de gevel op instorten.” Nagenoeg vol gemaakt en geplaatst. Dat maken we ook niet altijd mee. We hebben in de periode januari tot eind september met drie, vier mensen heen en weer gereisd naar Tilburg en hetzelfde geldt voor onze onderaannemers. Al met al een zeer uitdagende opdracht. De Vlaamse Schuur is nu opgedeeld in twee functies. Beneden is er een multifunctionele ruimte gecreëerd voor vergaderingen en bijeenkomsten. De bovenste verdieping heeft nu een bed en breakfast functie.” Ondanks het feit dat de markt door Arjan Ligtenberg als “spannend” wordt gekenschetst, is de orderportefeuille van AKOR Nijverdal meer dan goed gevuld. “We zitten voor 2022 nagenoeg vol. We lopen echter wel op onze tenen om alles in goede banen te leiden. Omdat je zo vol zit mis je de flexibiliteit wel een beetje. Je wilt je vaste opdrachtgevers nu eenmaal te allen tijde bedienen. Er is momenteel veel onzekerheid in de markt qua bouwmaterialen. Dat geldt deels voor de leveringsbetrouwbaarheid maar zeker ook voor het prijsniveau. De houtprijs begint zich een beetje te stabiliseren, maar zodra er een bewerking moet plaatsvinden zoals een bepaalde verlijming, dan komen er alweer de nodige restricties. Kunststof producten, glas en aluminium blijven, als gevolg van de olie- en energie gerelateerde afhankelijkheid, op een hoog peil. We moeten afwachten of dat weer normaliseert volgend jaar. Aan de andere kant zijn we super Gerald Voortman tevreden over de resultaten die we sinds 2018 boeken vanuit Nijverdal. Zowel qua omzet als bedrijfsvoering zijn de cijfers meer dan goed. Voor ons begint nu een periode van stabilisatie. We zijn daarover optimistisch gestemd.” Bouwen in het Oosten 51

UNIEK VERDIEPEND VAKMANSCHAP Synwood Trappen B.V. Kryptonstraat 26, 7463PA Rijssen info@synwoodtrappen.nl VOOR AL UW E- & W- INSTALLATIES Wij zijn K.T.I. Rijssen. Al 13 jaar werken wij als E- en W-installateurs voor zowel particuliere als zakelijke klanten. Met een gedreven team spannen wij ons altijd in om onze klanten het beste resultaat te bieden. Veldegge 17 7468 DJ Enter 06-12041570 info@ktirijssen.nl www.ktirijssen.nl 52 Bouwen in het Oosten Historisch Hout “Vraag naar circulaire grondstoffen wordt alleen maar meer Historisch Hout houdt zich bezig met de inkoop en verkoop van reclaimed houten materialen. Woordvoeder Rick de Witte: “Hierbij hebben wij ons gespecialiseerd in oud eiken en oud grenen hout, ook circulair hardhout behoort tot ons assortiment. Door goed contact met onze inkoop kanalen in geheel Europa en daar buiten kunnen wij partijen leveren in constante kwaliteit en tevens grotere volumes. Onze materialen worden voornamelijk toegepast in de afbouwfase dit omdat het vaak ook een esthetisch doel heeft. Doordat het verzagen van circulair hout net even wat anders gaat dan stammen hout uit productie bossen hebben wij dit proces compleet in eigen beheer. Op deze manier kunnen wij voor elk project het juiste hout inzetten met de bijbehorende / gevraagde maatvoering. Wij zien steeds meer vraag naar circulaire bouwmaterialen vanuit de aannemerij. Hiervoor worden wij dan ook steeds beter gevonden, denk hierbij aan wandbekleding, eiken parketvloeren die circulair zijn opgebouwd, constructiehout maar ook gevelbekledingen en vlonders. In vergelijking tot andere bouwmaterialen is hout een zeer circulaire grondstof. De komende jaren blijven wij ons daarom innoveren in toepassingen met circulair hout. De vraag wordt alleen maar meer” Bouwen in het Oosten 53

Vraag en aanbod VACATURE Ben je bijna of onlangs afgestudeerd in het Nederlands Recht en wil je je verder verdiepen in de praktijk? Wij hebben bij KienhuisHoving advocaten en notarissen een mooie startersfunctie als juridisch medewerker in het bouw- en aanbestedingsrecht. Wanneer het van beide kanten goed voldoet, kun je je verder ontwikkelen als advocaat-stagiair. Dat vraagt om hard werken, maar we vinden een goede balans tussen werk en ontspanning ook heel belangrijk. Dus misschien zien we jou binnenkort wel in onze eigen bruine kroeg ‘Bouke’s Corner’, tijdens één van onze borrels (als het weer kan en mag). Meer informatie vind je op onze website of je neemt contact op met mijn collega Marianne ten Feld-Sprik, advocaat bouw- en aanbestedingsrecht (marianne.tenfeld@kienhuishoving.nl). Aveco de Bondt Vraag en aanbod VACATURE: Mechanisch Onderhoudsmonteur Werk jij graag buiten, aan en met zwaar materieel? Bij de Betoncentrale Twenthe zijn we op zoek naar een mechanisch onderhoudsmonteur om onze technische dienst te versterken. In deze functie ben je verantwoordelijk voor het oplossingen van voorkomende storingen bij verschillende productielocaties in het Noorden en Oosten van het land, met als standplaats Hengelo. Wat ga je doen? Onderhoud aan de mechanische onderdelen van centrales en overslagkranen. Zelfstandig technische storingen oplossen aan onze productiemiddelen. Uitvoeren van groot onderhoud en aanpassingen. Werkzaamheden in de werkplaats en op de productie locaties. Voorraad beheer en werkvoorbereiding. Werken met Onderhoud Management Software. Verantwoordelijk voor orde en netheid in magazijn en werkplaats. Wij vragen Je hebt een basisopleiding Metaal (MBO) met ervaring. Je hebt kennis van metaal bewerkingen en constructie bankwerken. Je kunt technische tekeningen lezen, beoordelen en uitvoeren. Je weet hoe je veilig moet werken, je bent serieus. Spreekt deze functie je aan en wil je meer weten? Neem contact op met Erik-Jan Vos, hoofd technische dienst Mobiel: 06 237 562 30 of e-mail: e.j.vos@betoncentrale.nl Bekijk de complete vacature op: www.betoncentrale.nl/twenthe/vacatures. Informatie over het plaatsen van een vacature: Neem contact op met Digna Schoonen: Telefoon: 06-442 099 10 Mail: digna@bouweninhetoosten.nl Bouwen in het Oosten 55

29e Jaargang • no. 9 • november 2021 09 Uitbreiding Noabershof Rijssen bijna gereed Commanderieplein Ootmarsum Pagina 07 Nieuwbouw Seahorse Hengelo absolute duurzaamheidsvoorloper on Twente

Inhouds opgave 09 26 41 07 55 05 Voorwoord: “Vertrouwenscijfers zijn de peilstok van de economie” 07 11 15 20 22 23 26 33 38 Uitbreiding Commanderieplein Ootmarsum Uitbreiding Commanderieplein; Bier op z’n best! “Het idee speelde al jaren in ons achterhoofd” “Een ambachtelijk mooi, kasteelachtig project” “Othmar profileert zich in de breedte op een maximaal duurzame manier” “Hightech op klompen” AGAR bedrijven in actie bij Othmar Nieuwbouw Noabershof Rijssen Samen zelfstandig wonen in Noabershof op ’n Esch Noabershof principe komt uitstekend tot zijn recht in groene long Rijssen Column Danny van Hal: “Oproep aan nieuwe regering, zet de grenzen verder open!” 41 48 51 53 55 61 Nieuwbouw Seahorse Hengelo Nieuwbouwwijk Seahorse absolute duurzaamheidsvoorloper in Twente “Seahorse brengt een prettige vorm van bouwcontinuïteit met zich mee” Duurzaamste wijk verdient duurzaamste mortel Column BIM4ALL: “De toegevoegde waarde van NEN-EN-ISO 91650 en BIM” Wareco, Primum, Compositie 5 stedenbouw en Aveco de Bondt gaan verder onder één sterk merk Column KienhuisHoving: “Overlast van contactgeluid/geluidstrillingen een gebrek?” Bouwen in het Oosten 03

Voorwoord Voorwoord Door: Gerard van Leeuwen Vertrouwenscijfers zijn de peilstok van de economie Als student, eind jaren zeventig van de vorige eeuw, werden de economielessen gegeven door een verstokte CDA-leraar. Het steevast dragen van een groene stropdas gaf zijn overtuiging nog eens een extra accent. De economische wetten en theorieën van de Klassieken en John Meynard Keynes, vervat in fraaie macroeconomische formules, zijn mij beslist niet onbekend. Waar het destijds veel minder over ging was de menselijke factor. En vooral als katalysator of afremmer van de economische ontwikkelingen. Tegenwoordig tellen dergelijke aspecten veel zwaarder. Vertrouwen, want daar hebben we het met name over, is in mijn ogen een majeure en bepalende factor. Dat geldt voor consumenten maar zeker ook voor ondernemers. Ook bouwgerelateerde ondernemers ondervinden de positiviteit die zich manifesteert in een zwaar overspannen huizenmarkt die allang geen specifiek Randstedelijk karakter meer heeft. De door de Haagse politiek verordonneerde inspanningsverplichting om een miljoen woningen te realiseren in tien jaar, levert zo mogelijk nog meer druk op. Tel daarbij een structureel tekort aan “handjes” en je verzeilt in een hele foute mix. Het is te hopen dat de exorbitante prijsstijgingen enigszins normaliseren. Niemand die zijn hand ervoor in het vuur steekt wanneer dat zal gebeuren, maar als we de aloude economische wetmatigheid van vraag en aanbod van stal halen, zal het stijgende aanbod na de Covid-stagnatie de prijzen wel moeten laten dalen. De marktverstorende handelsoorlogen die door Donald Trump en Xi Yingping geïnitieerd zijn, zijn inmiddels in een rustiger vaarwater gekomen. Aan de vraagzijde zal het in ieder geval niet liggen, of het nu nieuwbouw, verbouw, renovatie of transitie betreft. Nu de aanbodzijde nog. Gerard Op de cover Enkele “uitbreiders” van het Commanderieplein in Ootmarsum. Staand v.l.n.r. Stefan Lansink, Gerdo Waanders, Patrick Heerink, Erik Lammerink en Erwin Weusthof. Zittend v.l.n.r. Mark Rikkink, Wouter ten Hove en Dirk Heupink. Colofon Bouwen in het Oosten ISSN: 1385-7185 Uitgever: Bouwen in de regio v.o.f. Postadres: Postbus 204, 8600 AE, Sneek Bezoekadres: Graaf Adolfstraat 36d, Sneek Tel.: (0515) 429 429 Web: www.bouweninhetoosten.nl E-mail: redactie@bouweninhetoosten.nl Redactie: Gerard van Leeuwen en Jolanda Groothuis Eindredactie: Joeri van Leeuwen Fotografie: Wim van ‘t Hoff (Eyemagic) Accountmanagement: Digna Schoonen (06 - 442 099 10) Erik Kuipers (06 - 196 859 76) en Rob van Luit (06 - 184 483 55) Vormgeving & opmaak: Nanno van Leeuwen Druk: Scholma Druk, Bedum Verspreiding: Post.nl Bouwen in het Oosten 05

Commanderieplein Ootmarsum Tekst: Jolanda Groothuis I Fotografie: Wim van ‘t Hoff BBD Bouwmanagement neemt de regie op zich Uitbreiding Commanderieplein; Bier op z’n best! Het Commanderieplein in Ootmarsum dat bestaat uit Gasterij Oatmössche en de ambachtelijke brouwerij Othmar Bier wordt momenteel uitgebreid met een derde gebouw. Deze zal een multifunctioneel karakter krijgen met onder andere een twaalf kamers tellende herberg en een klein tabaksmuseum. Maar het meest opvallende onderdeel van de nieuwbouw wordt de bierspa; een wellnessresort waarbij de gasten mogen rekenen op mentale en fysieke ontspanning door al het goede dat bier brengt. “Een fantastisch project waarin onze deskundigheid voor de projectbegeleiding met de daartoe behorende kostenbewaking tot zijn recht komen.” Bouwen in het Oosten 07

“Een toonaangevend project waarmee Ootmarsum straks een toeristische trekpleister rijker is”, daar zijn Gerdo Waanders, eigenaar BBD Bouwmanagement en projectleider Wouter ten Hove het duidelijk over eens. “Het wordt een indrukwekkende uitbreiding, want laten we eerlijk zijn; baden in de geur van bier waarbij gezonde ingrediënten als hop en gerst bijdragen aan het welzijn van de mens is niet echt standaard. Als bouwregisseur dragen we graag onze steen bij om hier een succes van te maken.” Eerder betrokken BBD Bouwmanagement werd door de opdrachtgevers Dirk Heupink en Bart Nijhuis medio 2019 benaderd met de vraag of het bureau de leiding op zich wilde nemen van deze uitbreiding. Reeds eerder waren zij betrokken bij de nieuwbouw van gebouw I; Gasterij Oatmössche en gebouw II; brouwerij Othmar Bier. Gerdo Waanders: “Dat was in 2016. Het Commanderieplein bood echter nog ruimte voor een derde gebouw. De unieke bierbeleving, de twaalf B&B’s, de bierspa’s en het tabaksmuseum die er nu worden gerealiseerd, dragen bij aan een mooie afronding van deze prachtig gelegen locatie.” Transparante wijze De ervaring en kennis van zaken vormden de basis waarop BBD Bouwmanagement ook nu weer in beeld is. Wouter ten Hove: “Onze begeleidingsexpertise is dikwijls wenselijk in het vaak intensieve traject dat doorlopen moet worden, voorafgaand aan de uitvoering van de plannen. Het was onze taak om, in overleg met Dirk en Bart, op transparante wijze de juiste partijen te contracteren voor dit project. Het traject van marktbenadering is een proces waarbij onze kennis op het vakgebied en de (aanbestedings)regelgeving samenkomen.” Nauw betrokken Aannemersbedrijf Niehof uit Lattrop en Lammerink Installatiegroep Ootmarsum kregen de opdracht om de Gerdo Waanders: “Iedereen werkt hier hard om in hun stad wat moois neer te zetten. Daarbij doet de één niet onder voor de ander.” 08 Bouwen in het Oosten Commanderieplein Ootmarsum bouwkundige en installatietechnische werkzaamheden uit te voeren. Gerdo Waanders: “De ingediende prijzen, overeenkomstig de vergunningsstukken, vielen binnen onze uitgangspunten. Bovendien kregen we de garantie dat zij de oplevertermijn -mei 2022- na konden komen. Beide partijen voelen zich nauw betrokken bij Ootmarsum; een niet onbelangrijk aspect. De meeste werknemers komen uit de buurt, kennen elkaar waardoor de juiste teambuilding ontstaat. Ze werken er allemaal hard aan om in hun stad wat moois neer te zetten en hierbij doet de één niet onder voor de ander. Dit verbindt en maakt dat er op een prettige manier wordt samengewerkt.” Volledig onderkelderen Volgens de projectleider verloopt de voortgang van de bouw naar verwachting hoewel, voorafgaand aan de kick-off, een half jaar vertraging ontstond. Wouter ten Hove: “Dit had onder andere te maken met enige bezwaren tijdens de bestemmingsplanprocedure. En hoewel deze niet onoverkomelijk waren leverde het toch enigszins stagnatie op. Daarnaast ontstond tijdens het voortraject het idee om het gehele nieuwbouwplan te onderkelderen. We praten hier over maar liefst 760 vierkante meter. Er diende derhalve een doorberekening gemaakt te worden wat eveneens de nodige tijd in beslag nam. Uiteindelijk hebben we 18 december vorig jaar het volledige plan ingediend. Precies drie maand erna werd de bouwvergunning definitief verklaard.” Positief-kritisch De focus van BBD Bouwmanagement ligt op het door de opdrachtgever gewenste eindresultaat. Gerdo Waanders: “De integrale aanpak die we hanteren heeft betrekking op budget, tijd en kwaliteit. Dat is onze kracht en daar hebben we ook ruimschoots ervaring mee. Voor ons is deze nieuwbouw een fantastisch project waarin onze deskundigheid voor de projectbegeleiding met de daartoe behorende kostenbewaking tot zijn recht komen. We hanteren een positiefkritische houding waarbij de opdrachtgever op onafhankelijk advies mag rekenen. Dat is in onze optiek de leidraad tot een succesvolle afronding.” Wouter ten Hove: “Tijdens het voortraject ontstond het idee om het gehele nieuwbouwplan te onderkelderen. We praten hier over maar liefst 760 vierkante meter.” Bouwen in het Oosten 09

Commanderieplein Ootmarsum Tekst: Jolanda Groothuis I Fotografie: Wim van ‘t Hoff Opdrachtgevers Dirk Heupink en Bart Nijhuis: “Het idee speelde al jaren in ons achterhoofd” Dirk Heupink en Bart Nijhuis zijn samen de eigenaren van Othmar Bier. Volgens hen zorgt de realisatie van gebouw III voor een mooie afsluiting van het Commanderieplein. Dirk Heupink: “We zijn blij dat de nieuwbouw nu volop in ontwikkeling is en dat we ons vanaf mei volgend jaar ook kunnen richten op deze toch wel onderscheidende bierbeleving.” Het idee voor de bierspa, dat plek biedt aan 2 tot 36 personen, is volgens Dirk Heupink uniek in Nederland: “Ik heb zelf weleens een vergelijkbare spa bezocht in Tsjechië. Dat maakte indruk op mij, dusdanig dat het idee altijd is blijven hangen. Bovendien sluit dit concept naadloos aan op de visie van Othmar; de bierbeleving tot de max optimaliseren. Overigens is het niet zo dat de gasten straks gaan badderen in bier. Dat zou zonde zijn. Er komen baden waarin de grondstoffen van bier; water, hop, gist en mout verwerkt worden. Deze ingrediënten werken ontspannend voor de spieren en dragen bij aan het ontgiften van het lichaam. Daarnaast komen er dompelbaden, barrelsauna’s, massagestoelen en uiteraard een tap voor een goed glas bier in de sparuimten. De baden worden in de vorm van biervaten gegoten en er komen typische bierluchtjes in de ruimten. Kortom; een ervaring voor de echte liefhebber.” Totaalconcept Met de wellness erbij is het voor de bezoeker van Othmar Bier straks mogelijk een complete dag bierbeleving te ervaren. Bart Nijhuis: “We bieden een rondleiding door de bierbrouwerij, een bezoekje aan de bierspa en afsluitend een etentje bij de gasterij. En, om de dag helemaal goed af te sluiten, kan er overnacht worden in de herberg. Want ook daar is in Ootmarsum behoefte aan.” Dirk Heupink Bart Nijhuis Dirk Heupink: “We gaan maximaal voor de Green Key. Dat is het hoogst haalbare naar een duurzamere wereld.” Bouwen in het Oosten 11

Commanderieplein Ootmarsum Green Key Op basis van hun ervaring met BBD Bouwmanagement kozen Dirk Heupink en Bart Nijhuis ervoor om de regie ook deze keer uit handen te geven aan het bureau: “Een bouw als deze is voor ons te hoog gegrepen om zelf te regisseren. Dit moet je aan ervaringsdeskundigen overlaten. Bovendien ontbreekt het ons ook aan tijd. In goed overleg kozen we ervoor om Niehof Aannemersbedrijf en Lammerink Installatiegroep, de bouwkundige en installatietechnische werkzaamheden te laten uitvoeren. Voor ons stond buiten kijf dat het lokale partijen zouden zijn. Met Duria Installatieadvies hebben we op alle vlakken de duurzaamheidsBart Nijhuis: “We hopen hier op jaarbasis elementen doorgenomen. We gaan maximaal voor de Green Key. Dat is het grootste duurzaamheidskeurmerk voor de toeristische en recreatieve branche in Nederland en daarmee het hoogst haalbare naar een duurzamere wereld. Kortom; met onze plannen hebben we een biermekka voor ogen dat op een verantwoorde tienduizend bezoekers te mogen verwelkomen. Daar moet het in ieder geval op aan.” manier wordt gerealiseerd. Na de opening, volgend jaar mei, hopen we hier op jaarbasis tienduizend bezoekers te mogen verwelkomen. Daar moet het in ieder geval op aan.” Bouwen in het Oosten 13

Commanderieplein Ootmarsum Erwin Weusthof: “Het Commanderieplein straalt straks exact uit wat de familie Heupink met het bedrijfsconcept voor ogen heeft. Hier is heel goed over nagedacht.” Tekst: Jolanda Groothuis I Fotografie: Wim van ‘t Hoff Niehof Aannemersbedrijf over de uitbreiding van het Commanderieplein: “Een ambachtelijk mooi, kasteelachtig project” Niehof Aannemersbedrijf uit Lattrop werkt momenteel op volle kracht aan de uitbreiding van het Commanderieplein. In 2016 realiseerde zij eveneens de nieuwbouw van de ambachtelijke bierbrouwerij Othmar en Gasterij Oatmössche. Een open begroting waarbij alle kaarten op tafel werden gelegd was doorslaggevend voor BBD Bouwmanagement om Niehof ook dit keer de opdracht toe te kennen. Projectleider Erwin Weusthof en uitvoerder Mark Rikkink over de ontwikkeling van dit kasteelachtige project dat allesbehalve standaard is. Bouwen in het Oosten 15

“Het hele Commanderieplein kenmerkt de grondlegger Hans Heupink en de huidige opdrachtgevers Dirk Heupink en Bart Nijhuis. Het is gaaf, interessant en is een aanwinst voor Ootmarsum en omgeving”, 16 aldus Erwin Weusthof. “Het onderscheidt zich in alle opzichten; niet alleen bedrijfsmatig, ook op bouwkundig vlak. Niets is standaard en dat maakt het mooi, maar vergt zeker het nodige specialisme van onze vaklieden. Het ontwerp, gerealiseerd door Architom architecten uit Denekamp, maakt het geheel kasteelachtig waardoor veel elementen extra aandacht verdienen. Op zich is dat geen probleem met de juiste vakmensen. Die hebben wij in huis, maar tevens kunnen we altijd terugvallen op vaste relaties die hun hand niet omdraaien voor nog ‘ouderwets’ (schoon)metselwerk. Dat is bij deze bouw veel aan de orde en maakt het ambachtelijk mooi. Het straalt straks exact uit wat de opdrachtgevers met het bedrijfsconcept voor ogen hebben. Hier is heel goed over nagedacht.” Korte bouwperiode Afgelopen april werd gestart met de graafwerkzaamheden. Bouwen in het Oosten Commanderieplein Ootmarsum Mark Rikkink: “Toen we het project aannamen, werd ons meteen duidelijk gemaakt dat we rekening moesten houden met een korte bouwperiode.” Op 4 november werd de verdiepingsvloer gelegd, deze zal eind november gestort worden. Kortom, er wordt full pull gewerkt aan de nieuwbouw van gebouw III die de cirkel van het Commanderieplein rond maakt. Uitvoerder Mark Rikkink is dagelijks te vinden op de bouwplaats: “Toen we het project aannamen, werd ons meteen duidelijk gemaakt dat we rekening moesten houden met een korte bouwperiode. Eén van de voorwaarden was dat de oplevering in mei 2022 zou moeten plaatsvinden. Dat is redelijk snel voor een project als deze. Niettemin is het geen reden om in de stress te springen. Ik ben ervan overtuigd dat ons dit gaat lukken, mede dankzij het zorgvuldige (voor) werk van Erwin Weusthof en onze werkvoorbereider Guus Egberink. Veel staat of valt met de juiste ketenpartners. De Commanderie is voor ons allemaal een uitdaging. Tijdens het bouwtraject komt er best veel op onze vaklieden af en zijn er afwegingen die om een oplossing vragen. Het is prettig om hier in goed overleg mee om te kunnen gaan. Velen kennen elkaar, hebben eerder samengewerkt. Dat is van essentieel belang voor de voortgang van deze bouw.” Goede intentie Erwin Weusthof benadrukt: “Onze organisatie staat bekend om haar degelijke inslag en betrouwbare mentaliteit. Zo gaan we om met onze opdrachtgevers, maar ook met de onderaannemers en leveranciers. We zijn absoluut geen shoppers die voor een dubbeltje op de eerste rang willen zitten. Liever betalen we wat meer wanneer ons kwaliteit gegarandeerd wordt. Dit wil niet zeggen dat we altijd op één paard wedden. Zeker in deze overspannen markt is het noodzakelijk tevens naar alternatieven op zoek te gaan. Wanneer je dat niet doet, dan word je kwetsbaar. Dat kunnen we er niet bij gebruiken en Erwin Weusthof Mark Rikkink Bouwen in het Oosten 17

ADRES Bosuilstraat 31-2, 7523BJ Enschede POSTBUS Postbus 687, 7500 AR Enschede TELEFOON 053 4355883 M 06 29057255 E-MAIL info@polpannendekkers.nl INTERNET www.polpannendekkers.nl Commanderieplein Ootmarsum daarom spelen we op safe. Hiermee doel ik voornamelijk op de tijdige levering van materialen. Dat is momenteel een moeizame kwestie en vraagt om er bovenop te zitten. Het neemt veel tijd in beslag, maar mag ook weer niet ten koste gaan van andere werkzaamheden. We hebben er mee te dealen, echter vanuit mijn ervaring blijf ik altijd uitgaan van wederzijdse goede intenties. Uiteindelijk wordt het zelden beschaamd. Als je wantrouwend wordt of vraagtekens zet, ben je volgens mij zelf ook niet te vertrouwen. Dat past niet bij onze manier van werken.” De uitbreiding In gebouw III op het Commanderieplein worden een wellnessresort, een twaalf kamers tellende herberg en een klein tabaksmuseum gerealiseerd. Waar de spa de hele benedenverdieping domineert, komen op de bovenverdieping de B&B’s. Direct naast de wellnessruimte komt een apart gebouw waar het tabaksmuseum van Hans Heupink wordt ingericht. Als oud-eigenaar van de tabaksfabriek in het kunststadje bewaarde hij veel spullen die de echte liefhebber zeker zullen aanspreken. Een allround aannemer Aannemersbedrijf Niehof is in het werk steeds op zoek naar efficiëntie en hoge kwaliteit. De onderneming gelooft in goed en degelijk bouwen dat tevens kenmerkend is voor de circa honderd vaste medewerkers. Erwin Weusthof is reeds 26 jaar werkzaam voor Niehof en heeft de organisatie door de jaren heen gestaag zien groeien: “Niettemin is de mentaliteit binnen ons bedrijf onveranderd gebleven. Onze bedrijfsstructuur is plat, van hiërarchie is geen sprake en dat maakt dat het hier prettig werken is. We besteden als Erkend Leerbedrijf met een aantal gediplomeerde leermeesters, veel aandacht aan jonge aanwas. De gemiddeld vijf tot tien leerlingen gaan één dag per week naar school en Niehof Aannemersbedrijf De oorsprong van Niehof Aannemersbedrijf ligt bij een inventieve oom van Jan Niehof, de vader van huidig directeur Martin Niehof. Omstreeks 1932 startte deze ondernemer op de plek aan de Disseroltweg in Lattrop waar het bedrijf nog steeds is gevestigd. Jan Niehof die in 1961 als timmerman bij zijn oom in dienst kwam, nam het bedrijf in 1969 over om vervolgens in 2012 het stokje over te dragen aan Martin Niehof. Het bedrijf heeft in de loop der jaren een grote bekendheid opgebouwd in de woning-, utiliteits- en agrarische bouw en is bovendien specialist in het maken van betonconstructies. Daarnaast is Niehof Aannemersbedrijf tevens actief als projectontwikkelaar in de woning- en utiliteitsbouw. Deze projectontwikkelingen, van aankoop grond tot oplevering van het project, worden volledig door de organisatie in handen genomen. leren de kneepjes bij ons in de praktijk. We mogen ons rijk prijzen dat we geen gebrek aan animo ondervinden. Maar daar zijn we, door er veel energie in te steken, ook zelf bij.” Bouwen in het Oosten 19

Tekst: Jolanda Groothuis I Fotografie: Wim van ‘t Hoff “Het is niet onze drive om bij te blijven in ons vakgebied, maar om vooruit te lopen en daarmee de kennis en vaardigheden op het hoogste peil te houden.” Lammerink Installatiegroep: “Othmar profileert zich in de breedte op een maximaal duurzame manier” Lammerink Installatiegroep is verantwoordelijk voor de installatietechnische werkzaamheden bij de uitbreiding van het Commanderieplein in Ootmarsum. Erik Lammerink, zelf Ootmarsummer in hart en nieren kan alleen maar concluderen dat de familie Heupink hiermee het kunststadje een verrassend vernieuwende impuls geeft: “Het idee achter deze ontwikkeling is allesomvattend. Uiteraard wilden we hier als totaalinstallateur graag onderdeel van uitmaken.” 20 Bouwen in het Oosten Commanderieplein Ootmarsum “De familie Heupink is onlosmakelijk verbonden met Ootmarsum. In 2016 besloot zij de reeds bestaande brouwerij Othmar Bier naar deze locatie te verhuizen en werd tevens Gasterij Oatmössche gebouwd. Een goed doordachte investering waarmee Ootmarsum een parel op de kaart rijker is. Hetgeen er nu wordt ontwikkeld; de bierbeleving in de vorm van een welnnessresort, inclusief overnachtingsmogelijkheden is hierop een unieke aanvulling. Dit project, letterlijk spraak- en smaakmakend, is niet alleen bijzonder voor de omgeving, maar gaat zeker ook landelijke bekendheid genieten. Alles klopt, niet alleen de organisatie, ook de mensen erachter. De familie Heupink staat met beide benen in de maatschappij, maar heeft daarnaast een groot gevoel voor beleving, finesse. Dat verklaart hun succesformules,” aldus Erik Lammerink, eigenaar Lammerink Installatiegroep, waarbij Ootmarsum ook diep in zijn DNA zit.” Verbinding Lammerink Installatiegroep kreeg via BBD Bouwmanagement en Duria Installatieadvies de opdracht voor de W- en Einstallaties in handen. Beide partijen hebben door de jaren een duurzame relatie opgebouwd en reeds vele projecten gerealiseerd. Dat geldt tevens voor Niehof Aannemersbedrijf die de bouwkundige werkzaamheden op zich neemt en eveneens een bekende partij is voor Lammerink Installatiegroep. Er was sprake van een aanbesteding, maar vanaf de op handen zijnde plannen was voor Erik Lammerink duidelijk dat hij zijn naam wilde verbinden aan dit project op de thuisbasis: “Het fundament van zowel de familie Heupink als van ons ligt in Ootmarsum. Eén plus één is twee, hoewel dat natuurlijk niet vanzelfsprekend tot de opdracht leidde. Daar lagen een nauwkeurige calculatie en een goed uiteengezet Plan van Aanpak aan ten grondslag. Op basis daarvan werd ons het werk gegund en dat brengt een aantal mooie uitdagingen met zich mee voor onze vaklieden.” Mens en milieu De nieuwbouw van gebouw III wordt de ultieme bierbeleving waarmee Othmar zich in de breedte profileert op een zeer duurzame manier. Niet alleen door continu te werken aan de ingrediënten en processen, ook bij de nieuwbouw spelen de mens en het milieu een grote rol. Projectleider Stefan Lansink: “De familie Heupink denkt altijd verder. Toekomstgericht. Als installatiegroep gaan we daar graag in mee. Dat hebben we gedaan in samenwerking met technisch adviseur Patrick Heerink, van Duria Installatieadvies, specialist in gebouwtechniek en eveneens gevestigd in Ootmarsum. Het hergebruik van het warme spawater is hier slechts één voorbeeld van. Duurzaamheid loopt als een rode draad door het Commanderieplein. Het wordt een bijzonder geheel, waar straks op een verantwoorde manier optimaal kan worden genoten.” Lammerink Installatiegroep is verantwoordelijk voor het engineeren, leveren, monteren en bedrijfsvaardig opleveren van: E-installaties • Brandmeld-, ontruimings- en inbraakinstallatie • Verlichting LED • Kracht/WCD aansluitingen en voedingen • Geheel nieuwe infra vanaf Trafo tot en met nieuwe verdelers • Data-installatie • PV panelen • Toegangscontrole • Intercomsysteem • Zonweringinstallatie W-installaties • Vloerverwarming. • CV installatie • Koeling VRF in het kantoorgedeelte • Proceskoeling • Luchtbehandeling • Rioolaanleg • HWA • Zinken goten • Sanitair • Ventilatiesysteem Stefan Lansink: “Duurzaamheid loopt als een rode draad door het Commanderieplein.” Bouwen in het Oosten 21

‘Hightech op klompen’ Lammerink Installatiegroep bestaat bijna zes decennia en heeft zich in de loop der jaren ontwikkeld van regionaal bedrijf tot een landelijke speler. Binnen de onderneming zijn tweehonderd medewerkers werkzaam. Volgens directeur Erik Lammerink zit het geheim achter zijn succesvolle organisatie in de combinatie van aandacht voor de mens en passie voor de techniek: “Alleen als je de goede mensen om je heen hebt, -medewerkers, opdrachtgevers en andere partners- lukt het om mooie dingen te bereiken en de lat steeds hoger te leggen. We beschrijven onze bedrijfsfilosofie ook wel als ‘hightech op klompen’. Intern is het niet onze drive om bij te blijven in ons vakgebied, maar om vooruit te lopen en daarmee de kennis en vaardigheden op het hoogste peil te houden. Ook extern leggen we onze kwaliteit voortdurend onder de meetlat. Zo beschikken we over diverse certificeringen op het gebied van kwaliteitszorg en veiligheid. Ook werken we bij complexe projecten volgens de BIM-methodiek en werken we al jaren met geïntegreerde contracten volgens UAVgc. Juist de combinatie van een professionele bedrijfsvoering met de cultuur van een familiebedrijf maakt ons sterk. Opdrachtgevers mogen bij ons rekenen op een overzichtelijke structuur, heldere communicatielijnen, een vast aanspreekpunt en hands-on mentaliteit. We zijn altijd bereid om hard te werken en een stap extra te zetten. Én we zijn ambitieus. Alleen dan lukt het om te blijven groeien, in elk opzicht.” Erik Lammerink: “Juist de combinatie van een professionele bedrijfsvoering met de cultuur van een familiebedrijf maakt ons sterk.” 22 Bouwen in het Oosten Commanderieplein Ootmarsum “Remix Droge Mortel BV heeft hier duurzame metselmortel met Dubokeur geleverd in een, speciaal voor het 40 jarig bestaan van Remix, door een kunstenaar beschilderde “jubileumsilo”.” AGAR bedrijven in actie bij Othmar Verschillende werkmaatschappijen van AGAR Holding BV uit Hengelo hebben, in opdracht van aannemersbedrijf Niehof BV, bijgedragen aan dit bijzonder mooie project. Samen hebben zij een uitgebreid pakket cement gerelateerde producten en diensten voor dit project geleverd. Bouwen in het Oosten 23

giekpomp om het beton van Betoncentrale Twenthe naar de juiste plaats te verpompen. Orion Beton BV heeft de breedplaatvloeren geleverd voor de begane grond- en de verdiepingsvloeren. Deze breedplaatvloeren zijn uitgevoerd in een breedte van 3000 mm. Tevens heeft Orion Beton de complete engineering van de breedplaatvloeren en het transport/logistiek naar de bouwplaats voor haar rekening genomen Ter voorbereiding heeft Betoncentrale Twenthe BV met aannemer Niehof meegedacht over de bouwplaatsinrichting om de werkzaamheden zo efficiënt mogelijk te kunnen uitvoeren. Hiervoor is een routeplan gemaakt en is een stortadvies gegeven. Het beton voor de vloeren en wanden is geleverd vanuit de betoncentrale te Almelo. Betonpompbedrijf Nijwa BV stuurde een 39 meter hoge Remix Droge Mortel BV heeft hier duurzame metselmortel met Dubokeur geleverd in een, speciaal voor het 40 jarig bestaan van Remix, door een kunstenaar beschilderde “jubileumsilo”. Deze metselmortel is voor een optimaal stapeltempo, volgens het Remix Mortel-Op-Maat systeem, afgestemd op de normaal tot sterk zuigende Vandersanden Oud Maasland stenen. Deze stenen hebben een bijzondere authentieke uitstraling, waardoor het metselwerk heel goed past bij de naastgelegen ambachtelijke brouwerij Othmar en Gasterij Oatmössche. Deze zijn in het recente verleden ook met Remix metselmortel gemetseld. Voor dit unieke project hebben de AGAR werkmaatschappijen zoveel mogelijk gebruik gemaakt van materieel dat voldoet aan de hoogste emissiestandaarden. Daardoor is de CO2- en stikstof uitstoot zoveel mogelijk geminimaliseerd. AGAR onderzoekt momenteel in hoeverre haar materieel verder verduurzaamd kan worden voor inzet op toekomstige projecten. Hierbij valt te denken aan elektrificatie en inzet van waterstof. Bedrijfsfilm Onderstaand de websites van AGAR en de werkmaatschappijen, waarop ook de bedrijfsfilm van AGAR en die van de werkmaatschappijen kan worden bekeken. www.agar.nl www.betoncentrale.nl www.nijwapompen.nl www.orionbeton.com www.remix.nl 24 Bouwen in het Oosten - Advertorial - Commanderieplein Ootmarsum Belang klant voorop bij Ter Harmsel We zijn hét adres voor al uw installatiewerk. We zetten het belang van onze klanten voorop, we denken mee, bieden verrassende oplossingen en helpen onze klanten zo snel en goed mogelijk. Onze kracht is dat we op een toegankelijke manier en met veel expertise iedereen persoonlijk en volledig adviseren. Om vervolgens altijd snelle en betrouwbare service te leveren. We willen iedereen voorzien van de beste installatieoplossing. Of het nu gaat om het ontwerpen van een badkamer, het repareren van een CV-ketel of het aanbrengen van elektra. De klant is altijd het middelpunt. Door te luisteren naar de behoefte, zoeken we de beste oplossing Als installatiebedrijf helpen en ondersteunen we onze klanten Bouwen in het Oosten 25 zo snel mogelijk. Gas, water en elektra zijn essentieel in het dagelijks leven van onze klanten. Wat voor ons ‘dagelijks’ werk is, is voor onze klanten onbekend terrein. Dit weten we, daarom schakelen we snel, zijn we begripvol en zoeken we altijd naar een oplossing. Als expert in installatiewerk staan we onze klanten bij als partner. We adviseren en ondersteunen onze klanten, zodat we samen het beste resultaat partner waar onze klanten áltijd op kunnen rekenen. Wij zijn Ter Harmsel, uw partner in installatiewerk.

Pieter Veldman: “De opzet is dat zowel jong als oud het nodige voor elkaar kunnen betekenen, zonder zorgplicht en met behoud van privacy.” 26 Bouwen in het Oosten Noabershof Rijssen Tekst: Jolanda Groothuis I Fotografie: Wim van ‘t Hoff Haase Bouw draagt met trots bij aan de maatschappelijke meerwaarde Samen zelfstandig wonen in Noabershof op ’n Esch Elkaar helpen, privacy en toch samen, jong en oud; het zijn begrippen die van toepassing zijn op de Noabershof in Rijssen die het langer zelfstandig wonen mogelijk moet maken. De woonvorm voor zowel senioren als jonge gezinnen werd door de Stichting Noabershof Riessen in leven geroepen en heeft zich tot een geheel eigen, uniek plan gevormd. Haase Bouw is de uitvoerende partij voor deze CPO (Collectief Particulier Opdrachtgeverschap) en rondt momenteel de laatste werkzaamheden af aan de twaalf woningen en het Noabershoes. Bouwen in het Oosten 27

Directeur Haase Bouw, Cor van Dijke stelt om te beginnen dat hij veel waardering heeft voor de manier waarop de Stichting Noabershof Riessen het langer zelfstandig wonen in Rijssen op de kaart heeft gezet: “Deze vorm van wonen, waarbij het naar elkaar omzien een belangrijk uitgangspunt is, heeft echt maatschappelijke meerwaarde. Uiteraard wilden we daar graag aan meewerken en zijn er zeker trots op dat we dit project mochten uitvoeren.” Aanbestedingsprocedure Ruim twee jaar geleden kwamen de plannen over de bouw van een gemeenschappelijke woonvorm aan de Wilhelminastraat in Rijssen, Cor van Dijke ten gehore: “Mijn interesse was van meet af aan gewekt. Vooropgesteld, vanwege het unieke karakter, maar ook omdat we al veel ervaring hebben met het bouwen van CPO-projecten. Dit wilden we uiteraard ook graag in onze eigen stad in de praktijk brengen. Via via kwam ik in contact met Pieter Veldman, voorzitter van de Vereniging Noabershof op ’n Esch. Uit onze gesprekken bleek dat er een zorgvuldige aanbestedingsprocedure zou plaatsvinden waarvoor lokale aannemers werden uitgenodigd. Vorig jaar oktober presenteerden we onze prijs en Plan van Aanpak. Hier hebben we echt werk van gemaakt; onder andere door ook af te wijken van het standaard gevraagde in de vorm van alternatieve, meer voordelige aanbiedingen, zonder dat dit afbreuk zou doen aan de kwaliteit. Dit heeft wellicht de doorslag gegeven, uiteindelijk werd unaniem voor Haase Bouw gekozen.” Risicospreiding De bouwvoorbereiding was kort, evenals het tijdsbestek waarin het project gerealiseerd diende te worden: Cor van Dijke: “Begin maart zijn we van start gegaan, met de afspraak dat we rond deze tijd zouden opleveren. Dat is gelukt, zonder stagnatie, maar méde dankzij ons flexibele team Voorzitters Pieter Veldman (l) en Jan Nijland Jan Nijland: “We gaan verder in onze zoektocht naar geschikte locaties en hopen binnenkort de volgende te kunnen presenteren.” 28 Bouwen in het Oosten Noabershof Rijssen waarvan een deel in de bouwvak heeft doorgewerkt. Op uitdrukkelijke wens van het bestuur kozen we zoveel mogelijk voor onderaannemers uit Rijssen en omgeving. Daar gaat overigens, in de meeste gevallen, ook onze eigen voorkeur naar uit. In uitzonderlijke situaties, wanneer het door omstandigheden even niet anders kon, hebben we wel eens voor derden gekozen waar we geen ervaring mee hadden. Ik ben daar weleens op gewezen door de uitvoerders. Hun voorkeur gaat duidelijk uit naar bekende partijen. Begrijpelijk. Wel hebben we bij dit project, -met betrekking tot bepaalde onderdelen-, meerdere relaties benaderd om risico’s zoveel mogelijk te spreiden. In de huidige, hectische tijd is deze vorm van zelfbescherming een must.” Volgende locaties Zowel de initiatiefnemers van Noabershof op ’n Esch als Cor van Dijke zijn blij met de keuze voor elkaar. Voorzitters Jan Nijland (stichting) en Pieter Veldman (vereniging): “Het voelt alsof we samen een (h)echt team vormen. De Noabershof wordt prachtig. Het hele complex bestaat uit totaal twaalf woningen, waaronder levensloopbestendigeen gezinswoningen en een gemeenschappelijke ruimte; het Noabershoes. De opzet is dat zowel jong als oud het nodige voor elkaar kunnen betekenen, zonder zorgplicht en met behoud van privacy. Er blijkt in toenemende mate behoefte aan deze bijzondere vorm van wonen. De Stichting Noabershof Riessen heeft hierover in de achterliggende periode veel overleg gevoerd met de gemeente. Onder andere over de steeds groter wordende groep ouderen, waarvan de gemiddelde leeftijd omhoog gaat. In beleidstermen wordt dit ook wel ‘dubbele vergrijzing’ genoemd. Hier kan het wonen in een hofjesvorm, waarbij men zo lang mogelijk zelfstandig blijft, een positieve bijdrage aan leveren. En hoewel het hele traject meer tijd en energie heeft gekost dan vooraf werd ingecalculeerd, heeft onze motivatie en inbreng daadwerkelijk resultaat gehad. De gemeente Rijssen-Holten verklaarde de bestemmingsplanwijziging in 2020 definitief, de omgevingsvergunning werd in 2021 verleend. Onze eerste missie is gelukt, daar zijn we erg blij mee. Maar daar blijft het niet bij. We gaan verder in onze zoektocht naar geschikte locaties en hopen binnenkort de volgende te kunnen presenteren.” Cor van Dijke Evert-Jan Lemson Vergelijkbare projecten De Noabershof werd opgezet via het Collectief Particulier Opdrachtgeverschap, waarbij de bewoners gezamenlijk opdrachtgever zijn van het project. Voor Haase Bouw is deze vorm van bouwen geen onbekend fenomeen. Cor van Dijke: “In een recent verleden realiseerden we vergelijkbare projecten waaronder; • EcoFruithof – Almere Oosterwold • EcoTuinlaan – Almere Oosterwold • My Loft Houthavens – Amsterdam • My Loft WFC – Amsterdam Temeer vanuit de ervaring met deze gemeenschappelijke vorm Architect Evert-Jan Lemson: “Het voelt alsof we samen een (h)echt team vormen. De Noabershof wordt prachtig.” van wonen juicht Van Dijke het toe dat ook de gemeente Rijssen-Holten het idee omarmde: “Met het oog op de toekomst hoop ik van harte dat dergelijke initiatieven, ook hier in de omgeving, vaker in de praktijk ten uitvoer worden gebracht. Uiteindelijk ontkomt niemand aan een bepaalde manier van zorg. Het is goed dat de tendens, om dit op zo’n prettig en sociaal mogelijke manier te laten verlopen, -letterlijk- wordt uitgebouwd.” Bouwen in het Oosten 29

Noabershof Rijssen Haase Bouw Cor van Dijke: “Werken op de vierkante centimeter met mooie, duurzame materialen en vakmensen, daar worden we blij van.” Cor van Dijke begon negentien jaar geleden zijn loopbaan binnen Haase Bouw. Hij betrad alle sporten van de carrièreladder om uiteindelijk in 2017 de functie van directeur over te nemen. Zijn persoonlijkheid kenmerkt de organisatie; nuchter en eerlijk met een diepgewortelde passie voor het vak. Cor van Dijke: “Dat ben ik niet alleen, bij al onze dertig vaste medewerkers zit de bouw in het DNA. Omkijken naar elkaar en nauwkeurig gehoor geven aan de wensen van onze opdrachtgevers zijn de pijlers tot succes. Ik ben oprecht trots op ons team en op hun flexibiliteit. Wanneer het even beter uitkomt dat er in vakanties doorgewerkt wordt, is dat in goed overleg altijd mogelijk. Tevens houden we ervan om uitgedaagd te worden. De nieuwbouw van een scholencomplex, luxe villa’s, de transformatie van een kerk of renovatie van een monumentaal gebouw, zijn daar een aantal voorbeelden van. Werken op de vierkante centimeter met mooie, duurzame materialen en vakmensen, daar worden we blij van. Voor ons is elk project een teamprestatie waar we trots op willen zijn.” Bouwen in het Oosten 31

Noabershof Rijssen Tekst: Jolanda Groothuis I Fotografie: Wim van ‘t Hoff Noabershof principe komt uitstekend tot zijn recht in groene long Rijssen BDC Architecten werd eind 2018 benaderd door de Stichting Noabershof Riessen met de vraag of zij wilde gaan nadenken over haar beleving bij een dergelijke woonvorm. En hoewel destijds de exacte locatie nog niet bekend was, bleek tijdens de eerste infoavond al dat er veel belangstelling voor was. Evert-Jan Lemson: “Tijdens deze bijeenkomst werden de schetsen gepresenteerd die we, naar aanleiding van onze ideeën, vrijblijvend hadden gerealiseerd. Begin 2019 kregen we op basis van ons Plan van Aanpak de opdracht voor het maken van een definitief schetsontwerp.” Evert-Jan Lemson: “BENG- en energieconcepten maken steeds meer een belangrijk onderdeel uit van de ontwerpfase. Die kennis hebben we in huis.” Bouwen in het Oosten 33

Als Rijssens architecten- en ingenieursbureau zegt EvertJan Lemson het fijn te vinden betrokken te zijn bij dit type lokale initiatieven: “Temeer omdat het hierbij niet alleen draait om het ontwerp en de bouwkundige zaken, zeker ook vanwege de maatschappelijk meerwaarde. Deze spreekt ons erg aan.” Eén aanspreekpunt Volgens Evert-Jan speelt de architect bij een CPO-project een centrale rol: “De communicatie vanaf het eerste initiatief tot en met de aannemersopdracht verloopt eigenlijk allemaal via ons. Aangezien we bij dit project te maken hadden met twaalf opdrachtgevers c.q. kopers was het beter om één aanspreekpunt te handhaven. Dit gold voor alle partijen, zowel intern als extern, waaronder de gemeente waarmee we nauw contact onderhielden, onder andere over de bestemmingsplanwijziging.” Orthogonale structuur Op de locatie die de gemeente Rijssen-Holten voorstelde stond vroeger een kleuterschool en ligt midden in een jaren zeventig wijk. Evert-Jan Lemson: “Door de duidelijk orthogonale structuur zou de geplande Noabershof middenin de groene long komen te liggen; een prettige bijkomstigheid vanwege het grote aandeel openbaar en gezamenlijk groen. Het contact met de wijk realiseerden we door beide openingen dwars door de hof aan te laten sluiten op de straten rondom. De uitdaging hierbij was het grote hoogteverschil van circa twee meter tussen de beide zijden van de Noabershof.” Groene afscherming Lemson vervolgt: “Het voordeel van deze locatie is dat de hof naar binnen gericht kon worden, zodat alle woningentrees op de gezamenlijke binnentuin uitkomen. De vraag rees echter wel; hoe gaan we om met de privacy van de bewoners? Wat is gezamenlijk en wat is privé? Dit hebben we opgelost door aan de buitenring van de hof eigen terrassen in te tekenen. Hier komt in een grote gebogen vorm een gezamenlijke groene afscherming in de vorm van een haag. Aan de hofzijde komt een zogenaamde Delftse stoep waar de bewoners naar wens een bankje neer kunnen zetten op het stukje privéstrook voor hun eigen raam. Geen geslotenheid Dwars door de hof wordt een openbare voetgangers34 Bouwen in het Oosten Noabershof Rijssen verbinding gerealiseerd waar wijkbewoners gebruik van mogen maken. Dit was een punt waar alle noabers het over eens waren omdat zij ook een toegevoegde waarde voor de wijk willen zijn. De algemene ruimte in de hof kan straks worden gebruikt voor een inloop of andere activiteiten. Vooropgesteld stond dat de Noabershof geen geslotenheid moet uitstralen. Naast deze algemene ruimte met vide zijn gezamenlijke bergingen gerealiseerd inclusief bergzolder. Bovendien komt er een grote hobbyruimte, waar eveneens weer gezamenlijk gebruik van kan worden gemaakt en gereedschap of tuinmaterieel onderling kan worden gedeeld.” Energieconcept Met betrekking tot het energieconcept werd gekozen voor een warmtepomp waarvan de buitenunit en de Hydrotop in het dak verwerkt zijn. Evert-Jan Lemson: “Dit heeft twee voordelen; er is geen sprake van hinderlijke schaduw op de PV panelen en tevens voorkomt het geluidsoverlast omdat de buitenunit niet in de tuin wordt geplaatst. Er blijft nu veel ruimte over voor de PV panelen met een grote capaciteit. Deze worden op de meest gunstige daken Evert-Jan Lemson: “De vraag rees; hoe gaan we om met de privacy van de bewoners? Wat is gezamenlijk en wat is privé?” Bouwen in het Oosten 35

Altijd garant voor service en kwaliteit Kreijkes&Sprakel Metselwerken VOF Kattenhaarsweg 96 7462ES Rijssen Tel: 06-28991290 / 06-28455442 Mail: info@kreijkes-sprakel.nl www.kreijkes-sprakel.nl Noabershof Rijssen geïnstalleerd, wat leidt tot nagenoeg energieneutrale woningen.” Range van spelregels Volgens Evert-Jan Lemson is het in deze een plus dat BDC Architecten veel ervaring heeft in het één-op-één gesprekken voeren met kopers in een collectieve ontwikkeling: “We hebben reeds een groot aantal woningen -met name in het westen van het land- samen met de toekomstige bewoners ontworpen volgens het zogenaamde ‘Wonen à la Carte’ principe. Daarbij is het van belang dat de vrijheid in keuze groot is, maar wel binnen een range van spelregels die samen met de aannemer en ontwikkelaar worden bepaald. De kopers zijn blij met hun keuzevrijheid over bijvoorbeeld de indeling, keukenposities en kozijnopties. Ik moet zeggen dat het ook een leuk onderdeel is in het proces om de individuele wensen te vertalen in een ontwerp. Daarnaast houden we als architect en adviseur rekening met het totaalbeeld en nemen de communicatie met de gemeente op ons. Tevens maken de BENG- en energieconcepten tegenwoordig steeds meer een belangrijk onderdeel uit van de ontwerpfase. Die kennis hebben we in huis waardoor we snel kunnen schakelen en in staat zijn om de meest optimale vorm te adviseren.” Noabersschap Tot slot blikt Evert-Jan Lemson met voldoening terug op de bijdrage die BDC Architecten mocht leveren aan dit project: “Het mooie aan ons vak is dat we door de ogen van zowel de bewoners als van de uitvoerende partij kijken. Hetgeen we samen met de eindgebruikers bedenken wordt uiteindelijk door de aannemer gerealiseerd. Als ontwerper hebben we de taak om ons dusdanig dienstbaar op te stellen dat alle partijen content zijn met het geheel; dat past prima binnen het Noabersschap.” Evert-Jan Lemson: “Het mooie aan ons vak is dat we door de ogen van zowel de bewoners als van de uitvoerende partij kijken.” Bouwen in het Oosten 37

Oproep aan nieuwe regering: Goed nieuws is dat Haldu het aantal vakmensen dat de sprong naar Nederland durft te wagen ziet stijgen. Het lijkt er voorzichtig op dat de arbeidsmigratie uit landen als Polen, Bulgarije en Roemenië weer op gang komt. De oorzaak? Het blijft gissen. Wellicht draagt de gestegen vaccinatiegraad hieraan bij. Ook kunnen er voor onze buitenlandse vakmensen economische redenen aan ten grondslag liggen om toch weer naar Nederland te komen. In ieder geval lijkt het erop dat de voor ons zo belangrijke buitenlandse vakmensen zich veilig genoeg voelen om weer ‘onze kant’ op te komen, én dus naar uw bouwwerk. Een compliment waard aan onze recruiters die ver van huis alles-op-alles zetten om de beste buitenlandse vakmensen naar Nederland te halen. Uiteraard maak ik mij momenteel wel wat zorgen over de Europese coronakaart die weer gevaarlijk begint te verkleuren. Het kwartje kan zo weer de andere kant op vallen. Nieuwe markten verkennen U weet dat Haldu op grote en mooie projecten mag werken zoals de bouw van de immens grote Nieuwe Sluis in Terneuzen. Minder bekend zijn onze soms wat afwijkende projecten. Neem het Peppa Pig World project in Westfield Mall 38 Bouwen in het Oosten of the Netherlands in Leidschendam, een mega winkelcentrum. Peppa Pig is een onder kinderen razend populaire cartoonfiguur. Hier monteren onze mensen op een Ikeaachtige manier allerlei speeltoestellen zoals glijbanen. Een prima job voor wie een beetje handig is. Dit doen zij ’s avonds en ’s nachts omdat uiteraard overdag de winkels open moeten blijven voor de consumenten. Ook op dit soort projecten wordt Haldu langzamerhand een specialistische partner. Waarbij wij dus in een consumentenomgeving werken en goed omgaan met alle regels die daarbij horen, zoals minimaal overlast veroorzaken. Ook actief op schoonmaakmarkt Of neem onze recente inzet op een voor Haldu Groep nieuwe markt: schoonmakers. Dit gaan we nu bijvoorbeeld doen voor een hotel. Hiermee toont Haldu Groep aan dat we ook buiten de ons geëigende paden kijken naar uitbreiding. Het mes snijdt hier aan twee kanten. Want als onze nieuwe inzet op vakmensen voor schoonmaak doorzet, nodigen we de partners van onze buitenlandse vakmensen uit om voor dit werk ook naar Nederland te komen. Dit draagt naar verwachting bij aan het sociaal goed settelen van onze buitenlandse vakmensen in Nederland. Zij zijn hier dan niet meer alleen, maar samen met hun partner. Deze diversificatie is een duidelijke lange termijnvisie van Haldu Groep. Oproep aan regering: zet grenzen verder open Iets anders: met verbazing kijk ik naar het taaie Column zet grenzen verder open formatieproces in Den Haag. Als ik zo zou ondernemen zoals zij formatteren, dan zou onze af te dragen winstbelasting al rap dalen naar 0 euro. U weet dat de politici zich hebben voorgenomen om het nieuwe regeerakkoord niet meer dicht te timmeren met heel veel papier, maar dit te beperken tot enkele overzichtelijk geschreven A4’tjes. Op zich een prima idee en daar heb ik al direct een urgent actiepunt voor dat met stip een plek bovenaan verdient. De weg om vakmensen van búiten de EU naar Nederland te halen, is met hindernissen geplaveid. We weten dat er bijvoorbeeld in Oekraïne een stuwmeer aan goede vakmensen is, en ook op de Balkan zouden we graag werven en selecteren. Maar de taaie regels in Nederland verhinderen ons om dit arsenaal te benutten. De procedures duren simpelweg veel te lang en hebben een lage kans van slagen. Hoezo slagvaardig Nederland? Duitsland durft wel Kijk ik naar Duitsland, dan gaan ze daar compleet anders mee om. Daar krijg je moeiteloos een tewerkstellingsvergunning voor mensen uit bijvoorbeeld Bouwen in het Oosten 39 35 Azië, dus van buiten de EU. Daardoor hebben zij veel minder krapte op de arbeidsmarkt, ook in de bouw. Daar kijk ik een beetje jaloers naar. Ik pleit ervoor dat onze nieuwe regering dit Duitse model overneemt. Kan iemand in Den Haag deze column even aan de formateur laten zien? Nieuwe kansen blijven benutten is ons devies! De gure herfst is ingetreden en met de hoge energieprijzen wens ik iedereen een niet al te koude winter. Ondertussen werkt Haldu Groep door. Op steigers, in autogarages en nu dus ook in de schoonmaak en snelle montage in bijvoorbeeld een retailomgeving. Rond blijven kijken en nieuwe kansen blijven benutten is ons devies! Ik hoop voor u ook. Danny van Hal

Seahorse Hengelo Tekst: Jolanda Groothuis I Fotografie: Wim van ‘t Hoff VanWonen vertrouwt Droste Bouwgroep de opdracht toe Nieuwbouwwijk Seahorse absolute duurzaamheidsvoorloper in Twente Het oude fabrieksterrein van de voormalige Koninklijke Weefgoederen Fabriek in Hengelo wordt momenteel getransformeerd naar een karakteristieke, groene en hoogwaardige woonwijk met 110 duurzame woningen. Hiervan worden negen woningen als vrije kavel gerealiseerd. De overige 101 woningen bouwt Droste Bouwgroep, eveneens uit Hengelo. VanWonen is de ontwikkelaar van dit ambitieuze project. Bouwen in het Oosten 41

Tom Munter, ontwikkelingsmanager bij VanWonen, Maarten Droste, directeur Droste Bouwgroep en projectleider Vincent Brefeld zijn het er unaniem over eens dat dit project met de naam ‘Seahorse’ een fantastische ontwikkeling is voor de gemeente Hengelo: “De transformatie van deze, vijf hectare tellende locatie, naar een duurzame woonwijk is het toonbeeld van stedelijke ontwikkeling. Bovendien is het ideaal gelegen, nabij de binnenstad en uitvalswegen. De wijk wordt ruim opgezet en de toekomstige bewoners mogen daarnaast rekenen op een groene omgeving. Het zal niemand verbazen dat de animo om hier te wonen enorm groot was. Temeer omdat rekening met alle doelgroepen is gehouden; van starters tot senioren, zelfs met vrije kavels.” De weg vrij Tom Munter is sinds eind 2017 betrokken bij de ontwikkeling van het voormalige fabrieksterrein. Hij legt uit dat reeds in 2008 het oude complex gesloopt werd, op een aantal kenmerkende sheddaken na: “VanWonen is lange tijd bezig geweest met de herontwikkeling van deze locatie, al ruim voor de sloop van de fabriek. In 2016 nam het concrete vormen aan en richtten we ons vol op de nieuwbouw van een gedifferentieerde wijk. In samenwerking met Imoss werd vervolgens het stedenbouwkundig plan uitgewerkt. Hierop volgde in 2018 een bestemmingsplanwijziging en was de weg echt vrij om de plannen daadwerkelijk ten uitvoer te brengen. Seahorse sluit naadloos aan bij onze ambitie om gebieden te ontwikkelen met een eigen karakter, waarbij duurzaamheid de boventoon voert.” Tom Munter: “Recycling to the max. Dat past perfect in het duurzame karakter van Seahorse en de ambities die VanWonen heeft.” 42 Bouwen in het Oosten Seahorse Hengelo Niet aanbesteed Droste Bouwgroep werd door VanWonen aangewezen als uitvoerende partij. Sprake van een aanbesteding was er niet. Desondanks was het niet vanzelfsprekend dat Droste ‘op de blauwe ogen’ de opdracht in handen kreeg. Maarten Droste: “In het verleden onderhielden Tom Munter en ik het nodige contact, ook over dit op handen zijnde project. Er was ons veel aan gelegen om het te mogen uitvoeren, want laten we wel zijn; het terrein grenst nagenoeg aan ons bedrijf wat betekent dat het een thuiswedstrijd voor onze vaklieden zou zijn. Bovendien is de diversiteit en de combinatie van technieken en materialen een uitdaging op zich. Maar dit hield ook in dat het een hele puzzel was om prijstechnisch goed beslagen ten ijs te komen, want vanzelfsprekend werd ons voorstel gespiegeld op basis van billijkheid en realiteit. Uiteindelijk kregen we medio 2019 de opdracht in handen. We hebben het project aangenomen voor circa twintig miljoen euro.” Recycling Het ontwerp van de oude fabriek typeerde de architectuur van vlak na de Tweede WereldDrie fasen*: Fase één: 30 koop- en 12 huurwoningen – oplevering eind november 2021 Fase twee: 34 koop- (inclusief 4 shedwoningen) en 10 huurwoningen – oplevering eind 2022 Fase drie: 15 koopappartementen – oplevering eind 2022 oorlog. In deze periode werden veel zogenaamde sheddaken toegepast; halfronde constructies waarmee een grote hal overspannen werd. Tijdens de sloop van de fabriekshal bleven de Maarten Droste: “Over tien jaar kunnen we nog steeds trots en met goed fatsoen zeggen; “Dit hebben wij gebouwd.” Bouwen in het Oosten 43

Seahorse Hengelo vier kenmerkende sheddaken overeind. Tom Munter: “Deze worden nu hergebruikt in vier bijzondere loftwoningen. Dat is overigens niet het enige; ook een deel van het puin afkomstig uit de sloop is gebruikt als verharding onder de straten. Kortom, recycling to the max! Dat past perfect in het duurzame karakter van Seahorse. Bovendien sluit dit aan bij de ambities die VanWonen heeft als duurzame gebiedsontwikkelaar. Alle 110 woningen worden energieneutraal en de wijk mag rekenen op veel groen. Bovendien zorgen wadi’s voor de waterhuishouding in de wijk.” Industrieel verleden Munter vervolgt: “Het ontwerp van de woningen hebben we voorgelegd tijdens een informatiebijeenkomst voor geïnteresseerden. We organiseerden een look & feel avond om hierover van gedachten te wisselen. De reacties waren duidelijk; het moest refereren aan het industriële verleden. Daarom zien we nu veel baksteen, stalen gebinten, stoere betonnen platen en bijzondere dakvormen terug. Vanuit hun ervaring, kozen we ervoor om met KAW architecten in zee te gaan. De architectuur sluit nauw aan op de openbare ruimte, waardoor een zorgvuldig vormgegeven wijk ontstaat. In de openbare ruimte, gerealiseerd door onze partner BAM Infra, zullen laadpalen worden geplaatst en is ruimte voor passende bestrating en kwaliteitsverlichting.” Maximale diversiteit Het project zal in drie fasen* worden gebouwd. Projectleider Vincent Brefeld: “Momenteel leggen we de laatste hand aan fase één; deze bestaat uit 30 koop- en 12 huurwoningen. De definitieve oplevering van de overige fasen staat eind volgend jaar gepland. Gemiddeld zijn we hier met dertig vaklieden werkzaam, inclusief onderaannemers. De voortgang van de bouw verloopt volgens schema, maar de eerlijkheid gebiedt ook te zeggen dat er strak gemanaged moet worden. Hiermee doel ik met name op de tijdige levering van materiaal. De tijd dat we nog op ons gevoel konden afgaan is momenteel niet aan de orde. Historie Seahorse Van 1951 tot 2008 stond op het terrein tussen de Deldenerstraat en Geerdinksweg de Koninklijke Weefgoederenfabriek, beter bekend als Seahorse Hengelo. Talloze Nederlandse huishoudens gebruikten het bad- en huishoudtextiel van het merk ‘Zeepaardje’, dat hier tot 1972 geproduceerd werd. Daarna sloot de fabriek haar deuren en huisvestten andere bedrijven zich er. Seahorse bleef echter één van de bekende merknamen waar het gebied nog steeds haar naam aan ontleent. Het rijke, industriële verleden ligt aan de basis van de nieuwe, karakteristieke en groene woonomgeving. Vincent Brefeld: “De voortgang van de bouw verloopt volgens schema, maar er moet strak gemanaged worden.” Bouwen in het Oosten 45

Seahorse Hengelo Vroegtijdig vastleggen is een must en in onze optiek is dat het beste mogelijk met vaste partners. Ook zijn de onderaannemers veelal relaties waar we ruimschoots ervaring met hebben. Dat is tevens een bewuste keuze. De mensen op de bouwplaats kennen elkaar en zijn in staat om mee te bewegen in elkaars werkzaamheden. Een niet onbelangrijk aspect, kijkende naar de diversiteit van de bouw, in combinatie met de installatietechnische werkzaamheden.” Nul-op-de-meter Maarten Droste benadrukt: “De diversiteit onder de 86 woningen en 15 appartementen is maximaal. We bouwen elf verschillende typen, allemaal gasloos en standaard energieneutraal. 82 Woningen krijgen het predicaat nul-op-de-meter, wat op jaarbasis een energieverbruik van nul oplevert. We passen een bodemwarmtepomp toe en zonnepanelen. Daarnaast wordt er gebruik gemaakt van een stevig isolatiepakket en een geavanceerd WTW-ventilatiesysteem, waardoor een optimaal binnenklimaat wordt gerealiseerd. Samenvattend wordt de wijk Seahorse een voorloper in Twente op het gebied van duurzaamheid waarvan we over tien jaar nog steeds met trots en goed fatsoen kunnen zeggen; “Dit hebben wij gebouwd.” De reacties waren duidelijk; het moest refereren aan het industriële verleden. Bouwen in het Oosten 47

Arjan Loohuis: “We hebben qua omvang veel vergelijkbare projecten gerealiseerd, maar qua duurzaamheid spant Seahorse de kroon.” Tekst: Jolanda Groothuis I Fotografie: Wim van ‘t Hoff “Seahorse brengt een prettige vorm van bouwcontinuïteit met zich mee” In november 2018 werd Arjan Loohuis, door Maarten Droste benaderd om zich te verdiepen in de duurzaamheidsambitie die VanWonen er op nahield met betrekking tot de nieuwbouw van Seahorse. Volgens de eigenaar van Installatiebedrijf FH Loohuis lag de lat hoog ten aanzien van de EPC-waarde en het gebruik van hoogwaardige materialen: “We hebben echt onze nek uitgestoken om binnen budget, de gestelde doelen na te streven. Dat was een uitdaging op zich, maar de moeite waard. We zijn zeer content met deze opdracht. Verspreid over drie jaar brengt het een prettige vorm van bouwcontinuïteit met zich mee.” 48 Bouwen in het Oosten Seahorse Hengelo Droste Bouwgroep behoort al jaren tot de vaste relaties van Installatiebedrijf FH Loohuis. Arjan Loohuis: “Onze samenwerking is ontstaan toen wij in 2009 Lammerink-Vroonk Installatie in Albergen overnamen. Jan Droste, destijds directeur van de Bouwgroep, was een vaste klant en week niet uit toen onze naam aan het bedrijf werd verbonden. Deze relatie heeft zich voortgezet, ook toen Maarten Droste de zaak overnam. We werken veel samen. Uiteraard betekent dit niet dat elk project vanzelfsprekend opdracht wordt. Droste Bouwgroep bepaalt over het algemeen de plannen, wij trachten daar vervolgens zoveel mogelijk in mee te gaan. Dit houdt serieus voorwerk in, waarbij geld, kwaliteit en leveringsvoorwaarden een grote rol spelen. De nieuwbouw van Seahorse is daar een toonaangevend voorbeeld van. We hebben in de voorbereidende fase diverse berekeningen gemaakt waarin we ook uitweken naar alternatieven. Uiteindelijk kwam daar een passend voorstel uit waarin alle partijen zich konden vinden.” Optimaal binnenklimaat Volgens VanWonen en Droste Bouwgroep is dit project een absolute duurzaamheidsvoorloper in Twente. Arjan Loohuis: “Dat kunnen wij als totaalinstallateur alleen maar beamen. We hebben qua omvang veel vergelijkbare projecten gerealiseerd, maar qua duurzaamheid spant Seahorse de kroon. Alle woningen worden gasloos en standaard energieneutraal. 82 Woningen krijgen bovendien het predicaat nul-op-de-meter. We passen een bodemwarmtepomp toe en zonnepanelen. Daarnaast wordt er gebruik gemaakt van een stevig isolatiepakket en een geavanceerd warmte-terug-win ventilatiesysteem waardoor een optimaal binnenklimaat wordt gerealiseerd.” Grote variatie Dagelijks zijn er acht tot twaalf installateurs van Loohuis werkzaam op dit project. Volgens Arjan bewegen zijn specialisten uitstekend mee in de bouwkundige voortgang: “Niettemin is het wel van belang dat er goed wordt gecommuniceerd. Dat heeft voornamelijk te maken met de grote variatie aan woningen en de verschillende overgangsfases. De afronding van een serie woningen en de opstart van de volgende lopen soms parallel. Op zich hoeft dat geen stagnatie op te leveren, mits de urgentie in goed overleg wordt bepaald. Tot nu toe lopen de zaken prima volgens planning. En ook wat betreft de verdere ontwikkeling van dit project voorzie ik, zeker met dit bouwteam, eigenlijk geen problemen.” Toekomst en energie Met het oog op de toekomst en de discussie omtrent de energietransitie valt er volgens Arjan Loohuis de komende dertig jaar veel te halen: “Het hele klimaatakkoord loopt ver voor op de praktijk. Er wordt veel geroepen, maar de gestelde doelen moeten wel aan de achterkant gefaciliteerd worden en uitvoerbaar blijven. Daar wordt in mijn optiek teveel aan voorbij gelopen. Eén ding is wel duidelijk; voor de moderne installateur liggen er veel uitdagingen aan ten grondslag. Uiteraard volgen we de ontwikkelingen op de voet en doen onze uiterste best om er in mee te bewegen.” Over Installatiebedrijfbedrijf FH Loohuis Installatiebedrijf FH Loohuis werd opgericht in 1959 door de vader van Arjan Loohuis. Door overnames en uitbreidingen telt de organisatie nu zes vestigingen; Saasveld, Ootmarsum, Daarle, Hengelo, Vroomshoop en Slochteren. Er zijn circa tweehonderd vakkundige en enthousiaste specialisten werkzaam in vast dienstverband. Arjan Loohuis: “Onze opdrachtgevers mogen rekenen op alle installatiedisciplines. We zijn een betrouwbare partner in het ontwerpen, installeren, het verlenen van onderhoud en een 24-uurs servicedienst. Daarnaast staan we bekend om onze persoonlijke benadering waarbij wederzijds overleg en proactief denken centraal staan waardoor optimale technische totaaloplossingen worden geboden. Korte lijnen en heldere communicatie zijn ons credo. Bovendien is het een voordeel dat onze klanten alle technische installaties in één hand kunnen leggen; van start tot oplevering. We zijn thuis in nieuwbouw, renovatie en onderhoud in de particuliere-, zakelijke en agrarische sector. Tot onze klantenkring behoren particulieren, bedrijven, aannemers, woningbouwcorporaties, gemeentelijke instellingen, architecten, scholen, projectontwikkelaar en verenigingen.” Arjan Loohuis Bouwen in het Oosten 49

Seahorse Hengelo Duurzaamste wijk verdient duurzaamste mortel Voor het metselwerk van de duurzaamste wijk van Hengelo heeft Remix Droge Mortel BV doorstrijkmortels geleverd voorzien van DUBOkeur voor DUurzaam BOuwen. Remix is de enige mortelfabrikant die het prestigieuze DUBOkeur voor doorstrijkmortels heeft weten te behalen. Het DUBOkeur bewijst dat een product (voor de bouw, GWW of interieur sector), grondstof, installatie of woning tot de meest milieuvriendelijke keuze behoort. Dit wordt aangetoond aan de hand van een milieukundige levenscyclusanalyse (LCA) gemaakt door het Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie (NIBE). Het resultaat is hoogwaardig sterk metselwerk met een kortere bouwtijd en een veel langere levensduur. Bouwen in het Oosten 51

Doorstrijktechniek Voor deze wijk is gekozen voor de doorstrijktechniek. De metselaar metselt vol en zat en strijkt de mortel met een voegroller door, zodra deze is aangetrokken. Daarna nog even licht navegen en klaar is de voeg, in één arbeidsgang. De steiger kan dan gelijk weg, wat weer scheelt in de bouwtijd en kosten. Bij deze methode is er minder mortelverlies en het metsel/voegwerk vormt één monolithisch geheel waardoor schade aan voegwerk nauwelijks voorkomt. Het resultaat is hoogwaardig sterk metselwerk met een kortere bouwtijd en een veel langere levensduur. Mortel-Op-Maat® Remix Doorstrijkmortels worden volgens het Remix Mortel Op Maat® systeem afgestemd op de metselsteen, de bouwplaats en de weersomstandigheden. Dit garandeert een optimaal stapeltempo en een goede hechting van de specie. Ook bij moeilijker te vermetselen steensoorten zoals de gehydrofobeerde stenen in dit project. Bij hydrofoberen wordt het hydrofobeermiddel enkel op de zichtzijden van de metselstenen aangebracht, waardoor er als het ware een voor water ondoordringbare laag (hydrofobeerlaag) in de metselsteen ontstaat. Hierdoor houdt de gevel veel langer de originele en frisse uitstraling en wordt voorkomen dat er vervuiling en uitslag op de metselstenen stenen gaat ontstaan. Remix levert op dit project volgens het Remix Mortel Op Maat® systeem voor de gehydrofobeerde Deppe stenen een aantal specifieke antracietkleurige doorstrijkmortels. Deze hebben een zeer goede hechting op de gehydrofobeerde Deppe stenen en zijn vlot te verwerken, waardoor ook de metselaars tevreden zijn. Uitbloeiingsarm Vooral bij antracietkleurige mortel is het belangrijk dat er geen witte kalkuitbloei optreedt na het metselen. De Remix doorstrijkmortels zijn daarom Uitbloeiingsarm (UA) ter minimalisering van die hinderlijke witte kalkuitslag. Een uitgekiend pakket uitbloeiblokkers heft de capillaire vochtstroming in de mortel op en voorkomt daardoor kalkafzetting op het oppervlak van het metselwerk. Het resultaat is een wijk met mooie schone gevels. De Remix doorstrijkmortels zijn Uitbloeiingsarm (UA) ter minimalisering van die hinderlijke witte kalkuitslag. 52 Bouwen in het Oosten

Aveco de Bondt Tekst: Jolanda Groothuis I Fotografie: Wim van ‘t Hoff “Een bureau van alleen sommetjes zijn we niet. We gaan daadkrachtig te werk.” Wareco, Primum, Compositie 5 stedenbouw en Aveco de Bondt gaan verder onder één sterk merk; Aveco de Bondt Aveco de Bondt is een onafhankelijk bureau dat ontwerpt, onderzoekt en adviseert. Het is haar missie een leefomgeving te creëren met respect voor het ecosysteem; water, land, lucht en de mens. Bovendien werkt de organisatie aan slimme, innovatieve en toekomstbestendige oplossingen voor landelijke opgaves en specifieke omgevings- of organisatievraagstukken. Ruim vijfhonderd gedreven specialisten zetten zich dagelijks in op het gebied van mobiliteit en infrastructuur, stedelijke gebiedsontwikkeling, energie- en warmtetransitie en een circulair gebouwde omgeving. Bouwen in het Oosten 55

“Onze professionals adviseren en ontwerpen op een pragmatische manier aan oplossingen. Hierin volharden is in onze ogen de weg naar succes.” Groeiende opgaven Volgens Sierk de Groot, Business Unit Manager Constructies vormen deze partijen samen nu het ‘nieuwe’ Aveco de Bondt: “Dit is een bewuste keuze geweest. Door het bundelen van onze krachten en complementaire diensten zijn we ervan overtuigd onze opdrachtgevers nog beter van dienst te kunnen zijn in hun zoektocht naar haalbare oplossingen voor de groeiende, ecologische en maatschappelijke opgaven. Hiermee bouwen we aan integraliteit en stimuleren daardoor eenheid binnen ons bedrijf. We staan bekend als ondernemende ingenieurs die zich bewust zijn van hun verantwoordelijkheid en geloven dat we dit beter, effectiever en eenduidiger kunnen realiseren vanuit één sterk merk.” 56 Bouwen in het Oosten Expertises Met haar specialistische kennis maakt Aveco de Bondt zich hard voor ontwikkelende, bouwende bedrijven en organisaties, waaronder Rijkswaterstaat, waterschappen, overheden, aannemers en investeerders. Sierk de Groot: “In onze expertises; water, duurzaamheid, infrastructuur en bouw bieden wij oplossingen die zowel realistisch zijn als verrassend, maar waarbij een verantwoorde toekomst en innovatie voorop staan. We durven te dromen, maar weten deze ook waar te maken.” Aveco de Bondt werkt zowel landelijk als over de grens vanuit vijf vestigingen: Holten, Amstelveen, Eindhoven, Breda en Nieuwegein. Enorme behoefte Volgens Sierk de Groot staat Nederland voor grote opgaven: “De bouw van één miljoen woningen, het gebruik van duurzame materialen, de overgang naar een circulaire economie in 2050 en de klimaatadaptatie zijn hier een aantal voorbeelden van. De behoefte aan kennis en kunde met betrekking tot herinrichting is enorm. Ik prijs me rijk met onze vijfhonderd collega’s die de capaciteit bezitten om uitdagingen, ieder in zijn of haar vakgebied, uiteen te kunnen rafelen. Zij beseffen zich terdege dat een ontwerp altijd een compromis is van meerdere partijen en dat er samen moet worden voldaan aan de behoefte van de klant. Dit is niet eenvoudig en moet Aveco de Bondt Eén sterk merk, Aveco de Bondt De bedrijven die sinds kort verder opereren onder de naam Aveco de Bondt zijn; • Wareco: het expertisecentrum voor water, bodem en ondergrond. • Primum; voor tempoversnelling van verduurzaming en vergroting van de positieve impact. • Compositie 5 stedenbouw; advisering op het gebied van stedenbouw, ruimtelijke ordening en landschap. derhalve niet onderschat worden. Het is dan ook beslist een uitdaging om voor Aveco de Bondt te werken.” Team uitbreiden Hiermee maakt De Groot een brug naar de behoefte van Aveco de Bondt om nog meer kennis en kunde te genereren binnen de organisatie: “Wij zijn constant op zoek naar nieuwe collega’s die uitdaging zien in een betekenisvol vak. Iets wordt pas mooi, wanneer het moeite kost. En daarmee doel ik op het bijdragen aan oplossingen waar de ander behoefte aan heeft, zonder dat hierbij voor de gemakkelijkste weg wordt gekozen. Er moet zeker niet van uit worden gegaan dat een plan in één keer goed is. Onze professionals adviseren en ontwerpen op een pragmatische manier aan oplossingen. Daarin volharden is in onze ogen de weg naar succes.” Sierk de Groot: “Nederland staat voor grote opgaven. De bouw van één miljoen woningen en de klimaatadaptatie zijn hier slechts twee voorbeelden van.” Bouwen in het Oosten 57

Huren bij Van der Linde Steigerverhuur www.steigerverhuurvdl.nl 40 jaar ervaring met Artilan Ruim 40 jaar ervaring met het eigen gebruik van Artilan steigers. Grote voorraad We hebben ruim 500 meter Artilan steigers op voorraad. Vertrouwd Bedrijven als Boels en Loxam gingen je al voor met het huren van Artilan steigers. Vermeerstraat 13 7731 SM Ommen 06 2187 5820 info@steigerverhuurvdl.nl Aveco de Bondt Onderling verbonden Nieuwe collega’s mogen binnen Aveco de Bondt rekenen op alle begeleiding om zich te ontplooien tot professional, ieder met zijn of haar eigen expertise. Sierk de Groot: “Dit hoeven niet perse schoolverlaters te zijn, ook zijinstromers zijn meer dan welkom. We hebben onze eigen wijze van opleiden, waarin we duidelijk maken hoe theoretische kennis maakbaar wordt in de praktijk. Dit is mogelijk middels een cursus of opleiding, maar ook door bijvoorbeeld mee te lopen met een collega of een project te draaien dat buiten de comfortzone ligt. Nieuwe mensen krijgen bij ons alle ruimte om te ondernemen en door te groeien. Een bureau van alleen sommetjes maken zijn we trouwens niet. We brengen regelmatig een bezoek aan de bouwplaats, zodat ook fysiek wordt ervaren hoe het in de praktijk werkt. Bovendien, en dat is eveneens niet onbelangrijk; ondanks dat onze organisatie steeds groter wordt, behouden we de charme van een kleiner bedrijf.” “Wij zijn constant op zoek naar nieuwe collega’s die uitdaging zien in een betekenisvol vak.” Bouwen in het Oosten 59

KienhuisHoving informeert Overlast van contactgeluid/geluidstrillingen een gebrek? De Raad van Arbitrage in Bouwgeschillen (voorheen Raad van Arbitrage voor de bouw), heeft in een recent geschil (nr. 81.691) beslist over de vraag of contactgeluid/geluidstrillingen afkomstig van een buurwoning een gebrek oplevert aan een nieuwbouwwoning. De casus is als volgt. Feiten De eigenaren hebben in 2017 een koop-/aannemingsovereenkomst gesloten met de aannemer voor de bouw van een nieuwbouwwoning. Op de overeenkomst is de Woningborg Garantie- en waarborgregeling van toepassing verklaard. Na oplevering klagen de eigenaren over geluid/ geluidstrillingen afkomstig van de buren. De eigenaren geven aan dat ze de buren duidelijk kunnen horen lopen en dat de glazen en borden trillen in de servieskast. Door Woningborg worden vervolgens geluidsmetingen verricht. Woningborg sluit voor dit onderzoek aan bij de publicatie “SBR B Hinder voor personen in gebouwen Meeten beoordelingsrichtlijnen” van de Stichting BouwResearch (hierna: ‘SBR’). SBR heeft in deze publicatie een tabel met streefwaarden voor de voelbaarheid van trillingen opgesteld. Deze tabel bevat vijf treden, waarbij de hoogste trede zeer sterk voelbare trillingen betreft en de laagste trede niet voelbare trillingen. Aan de hand van dit toetsingskader wordt geconcludeerd dat de gemeten contactgeluidniveaus niet hoger zijn dan de laagste trede. De aannemer stelt zich vervolgens op het standpunt dat de woning aan alle normen voldoet. De eigenaren leggen zich daar niet bij neer en zijn van mening dat sprake is van een gebrek waar de aannemer voor aansprakelijk is. Beoordeling De arbiter staat eerst stil bij hetgeen partijen zijn overeengekomen. Op grond van de toepasselijke Woningborgregeling garandeert de aannemer dat de woning voldoet aan het Bouwbesluit en aan de eisen van goed en deugdelijk werk. Vervolgens concludeert de arbiter dat in het Bouwbesluit geen eisen zijn gesteld met betrekking tot het voelen van trillingen van contactgeluid uit een buurwoning. Dan resteert de vraag of de aanwezigheid van trillingen van contactgeluid een schending oplevert van de eisen van goed en deugdelijk werk. Om die vraag te beantwoorden, sluit de arbiter aan bij de hiervoor genoemde richtlijnen van de SBR. Arbiter neemt het door Deze column is geschreven door: Laurens Vermeulen, advocaat bouw- en aanbestedingsrecht zijn e-mailadres is laurens.vermeulen@kienhuishoving.nl, zijn telefoonnummer is 088 - 480 40 61. 21 SBR opgestelde toetsingskader dus over en oordeelt dat de laagste trede (V(eff)max (mm/s) < 0,1) de norm is om in dit kader te voldoen aan de eisen van goed en deugdelijk werk. Omdat uit de metingen is gebleken dat deze trede niet wordt overschreden, voldoet de woning aan de eisen van goed en deugdelijk werk en is er geen sprake van een gebrek. Conclusie Uit deze uitspraak volgt dat wanneer sprake is van contactgeluid/trillingen en partijen daarvoor geen norm zijn overeengekomen, dit een gebrek kan opleveren wanneer deze trillingen sterker zijn dan de laagste trede in de beoordelingsrichtlijnen van SBR. Deze uitspraak onderstreept dat ook wanneer partijen geen afspraken hebben gemaakt over een bepaald onderwerp, in dit geval geluidstrillingen, dit niet betekent dat de aannemer aan geen enkele norm hoeft te voldoen/vrijuit gaat. In dat geval geldt namelijk de minimumnorm van goed en deugdelijk werk waaraan moet worden voldaan.

Vraag en aanbod VACATURE Ben je bijna of onlangs afgestudeerd in het Nederlands Recht en wil je je verder verdiepen in de praktijk? Wij hebben bij KienhuisHoving advocaten en notarissen een mooie startersfunctie als juridisch medewerker in het bouw- en aanbestedingsrecht. Wanneer het van beide kanten goed voldoet, kun je je verder ontwikkelen als advocaat-stagiair. Dat vraagt om hard werken, maar we vinden een goede balans tussen werk en ontspanning ook heel belangrijk. Dus misschien zien we jou binnenkort wel in onze eigen bruine kroeg ‘Bouke’s Corner’, tijdens één van onze borrels (als het weer kan en mag). Meer informatie vind je op onze website of je neemt contact op met mijn collega Marianne ten Feld-Sprik, advocaat bouw- en aanbestedingsrecht (marianne.tenfeld@kienhuishoving.nl). 58 Bouwen in het Oosten Vraag en aanbod VACATURE: Mechanisch Onderhoudsmonteur Werk jij graag buiten, aan en met zwaar materieel? Bij de Betoncentrale Twenthe zijn we op zoek naar een mechanisch onderhoudsmonteur om onze technische dienst te versterken. In deze functie ben je verantwoordelijk voor het oplossingen van voorkomende storingen bij verschillende productielocaties in het Noorden en Oosten van het land, met als standplaats Hengelo. Wat ga je doen? Onderhoud aan de mechanische onderdelen van centrales en overslagkranen. Zelfstandig technische storingen oplossen aan onze productiemiddelen. Uitvoeren van groot onderhoud en aanpassingen. Werkzaamheden in de werkplaats en op de productie locaties. Voorraad beheer en werkvoorbereiding. Werken met Onderhoud Management Software. Verantwoordelijk voor orde en netheid in magazijn en werkplaats. Wij vragen Je hebt een basisopleiding Metaal (MBO) met ervaring. Je hebt kennis van metaal bewerkingen en constructie bankwerken. Je kunt technische tekeningen lezen, beoordelen en uitvoeren. Je weet hoe je veilig moet werken, je bent serieus. Spreekt deze functie je aan en wil je meer weten? Neem contact op met Erik-Jan Vos, hoofd technische dienst Mobiel: 06 237 562 30 of e-mail: e.j.vos@betoncentrale.nl Bekijk de complete vacature op: www.betoncentrale.nl/twenthe/vacatures. Informatie over het plaatsen van een vacature: Neem contact op met Digna Schoonen: Telefoon: 06-442 099 10 Mail: digna@bouweninhetoosten.nl

29e Jaargang • no. 8 • oktober 2021 08 Spoortheater Nijverdal: drie complexen, drie doelgroepen Pagina 07 Terugblik uitbreiding Zuivelhoeve Twekkelo: een succes Nieuwbouw Attendiz Hengelo in volle gang Installatie Vakbeurs Hardenberg was reünie installatieprofessionals

Inhouds opgave 08 27 40 07 49 05 Voorwoord: “De realiteit onder ogen zien” 07 13 18 19 22 26 Nieuwbouw appartementencomplexen Spoortheater in Nijverdal Drie appartementencomplexen, drie doelgroepen Een puzzel om binnen de gestelde kaders te werken Een mooi complex met een heldere structuur Sallandse Milieu en Advies saneert verontreinigde grond voormalige Spoortheater Innovatief MEAP levert bijdrage aan Spoortheater Column KienhuisHoving: “Herziening UAV-GC, een gewijzigde regeling voor informatieverstrekking” 27 33 Uitbreiding Zuivelhoeve in Twekkelo Lassche Bouwregisseurs blikt terug op succesvolle uitbreiding Zuivelhoeve Imposante, transkritische CO2 koel- en vriesinstallatie voor de Zuivelhoeve 39 Column BIM4ALL: “De positie van BIM in de bouwkolom” 40 45 49 52 54 59 Nieuwbouw Attendiz, school voor speciaal voortgezet onderwijs in Hengelo Doelmatige constructie voor Attendiz school Leerlingen Attendiz gaan straks fluitend naar school Installatie Vakbeurs 2021: de reünie van installatieprofessionals Column Danny van Hal: “De WAB lijkt nu toch écht een GRAP (en helaas een slechte!)” De Bouwklup: “Brandwerende materialen van schimmels, vloerisolatie van hennep Zwolle op weg naar “Groenste station van Nederland” Bouwen in het Oosten 03

Voorwoord Voorwoord Door: Gerard van Leeuwen De realiteit onder ogen zien De cijferaars onder ons volgen de statistische gegevens waarmee het Economisch Instituut voor de Bouw ons periodiek informeert nauwlettend. Soms geeft dat uitleg of zelfs enig houvast, soms versterkt het de onzekere factoren. Want interpreteren op bedrijfsniveau is nu eenmaal iets anders dan de gemiddelde landelijke of regionale cijfers die veelal door heel andere factoren worden beïnvloed. Neem nu het tekort aan vakmensen. Een fenomeen waar verreweg de meeste bouwers, installateurs, adviseurs of andere bouwspecialisten mee te maken hebben. Er zijn regionaal en lokaal grote verschillen meetbaar. Verschillen die je in geen enkele statistiek terugziet. Wat ook moeilijk in tabellen is samen te vatten, is hoe bedrijven daarmee omgaan. Veel bedrijven kiezen ervoor om de ambities enigszins bij te stellen. Ongebreidelde omzetgroei wordt ingewisseld om een kwaliteitsslag te maken. Ook qua productie en werkwijze. Industriële bouw wint zienderogen aan populariteit. Diverse grote woningbouwers willen de stap maken naar het bouwen onder eigen dak. Meer automatisering, meer robotisering en minder handjes op de bouwplaats. Natuurlijk zijn er bouwers en installateurs die dit met lede ogen aanzien. Wat decennialang goed beviel, komt nu onder druk te staan. Ook zij moeten echter de realiteit onder ogen zien. Steeds minder jongens en meiden kiezen voor een vakopleiding in onze sector. Dat is niet van de laatste jaren of een gevolg van de coronapandemie, maar doet zich al voor sinds de start van dit millennium. Er is veel geïnvesteerd in communicatie richting de doelgroepen. Gastlessen, reclamecampagnes, overheidsbemoeienis, niets zette echt zoden aan de dijk. Met de op ons afkomende pensioengolf zal de krapte op de arbeidsmarkt alleen nog maar vergroten. En was oost Europa lang het doekje voor het bloeden, ook daar is er reeds krapte aan het ontstaan. We moeten out of the box gaan denken. Te denken valt aan nieuwe productieprocessen, innovaties qua materiaal en andere verbeteringen op het gebied van kwaliteit en rendement. Over twee maanden is het kerst. Een mooie periode om hier eens structureel over na te denken. Het roer moet om. Gerard Op de cover v.l.n.r. Evert-Jan Lemson (BDC Architecten), Wouter Ribberink (Reggewoon) en Rutger Visser (Ter Steege Bouw Vastgoed) Colofon Bouwen in het Oosten ISSN: 1385-7185 Uitgever: Bouwen in de regio v.o.f. Postadres: Postbus 204, 8600 AE, Sneek Bezoekadres: Graaf Adolfstraat 36d, Sneek Tel.: (0515) 429 429 Web: www.bouweninhetoosten.nl E-mail: redactie@bouweninhetoosten.nl Redactie: Gerard van Leeuwen en Jolanda Groothuis Eindredactie: Joeri van Leeuwen Fotografie: Wim van ‘t Hoff (Eyemagic) Accountmanagement: Digna Schoonen (06 - 442 099 10) Erik Kuipers (06 - 196 859 76) en Rob van Luit (06 - 184 483 55) Vormgeving & opmaak: Nanno van Leeuwen Druk: Scholma Druk, Bedum Verspreiding: Post.nl Bouwen in het Oosten 05

Spoortheater Nijverdal Tekst: Jolanda Groothuis I Fotografie: Wim van ‘t Hof Ter Steege Bouw Vastgoed Rijssen legt laatste hand aan ambitieus project voor Reggewoon Drie appartementencomplexen, drie doelgroepen Het is één van de meest grote en ambitieuze nieuwbouwprojecten van de afgelopen jaren in Nijverdal; de bouw van drie appartementencomplexen bestemd voor verschillende gebruikers. Reggewoon (voorheen woningstichting Hellendoorn) zag mogelijkheden in de locatie van het voormalige Spoortheater en startte in 2017, samen met zorgaanbieders RIWB Groep Overijssel en de JP van den Bent stichting, een haalbaarheidsonderzoek. Dit resulteerde in een plan van 53 appartementen waar Ter Steege Bouw Vastgoed Rijssen momenteel de laatste hand aan legt. Bouwen in het Oosten 07

Wouter Ribberink: “Ons uitgangspunt was dat de appartementencomplexen CO2 neutraal zouden worden. Bij alle gebouwen zitten we op een gemiddelde GPR-score van 8.” De doelgroepen Het gaat om drie gebouwen die in twee en drie woonlagen zijn gebouwd. Voor het ontwerp kreeg BDC Architecten uit Rijssen de opdracht in handen. RIWB Het grootste gebouw is bestemd voor RIBW en bestaat uit 26 wooneenheden. RIBW begeleidt mensen met psychiatrische of psychisch-sociale problemen. In Nijverdal maakt deze instelling momenteel nog gebruik van enkele appartementen in het complex Spoorstede en een woonvorm elders aan de Parallelweg. Eén van de 26 appartementen is bestemd voor gemeenschappelijke voorzieningen als een huiskamer, kantoor en ruimte voor de slaapwachten. JP van den Bent stichting Het tweede gebouw, voorzien van zestien appartementen, is bestemd voor de JP van den Bent stichting, die mensen met een verstandelijke beperking helpt om zelfstandig te kunnen wonen. Ook deze stichting heeft reeds een voorziening in Nijverdal; Erve Konijnenbelt aan de Molenweg. Huurders Reggewoon Het kleinste complex bestaat uit elf levensloopbestendige appartementen, die bestemd zijn voor huurders van Reggewoon. In het ontwerp is de karakteristieke gevel van het voormalige Spoortheater te herkennen. Hiermee komt Reggewoon tegemoet aan de uitdrukkelijke wens van de Historische Kring HellendoornNijverdal, die op deze wijze het historisch belang van het Gebouw voor Christelijke Belangen (later Ons Gebouw en Spoortheater) tot uitdrukking wil brengen. Wouter Ribberink is werkzaam als projectleider Vastgoed binnen Reggewoon. Hij vertelt dat voor de uitwerking van de nieuwbouwplannen Ter Steege Bouw Vastgoed en Installatiebedrijf G. van Dam, beiden uit Rijssen, werden geselecteerd op basis van Plan van Aanpak, prijs, ervaring en kwaliteit: “Ons uitgangspunt was dat de appartementencomplexen CO2 neutraal (gebouwen gebruiksgebonden energieneutraal) zouden worden. Dat is onder andere gerealiseerd middels een optimale isolatie, een collectieve bron voor warmtekoude opwekking, individuele warmtepompen, vloerverwarming en ventilatie met warmteterugwinning. Bovendien zijn er ruim 630 zonnepanelen geïnstalleerd. Bij een gemiddeld gebruik staat de energiemeter na een vol jaar op nul. Indien er volgens een normaal patroon wordt geleefd, gebruiken de woningen gemiddeld evenveel energie als de aangebrachte zonnepanelen opwekken. 08 Bouwen in het Oosten Spoortheater Nijverdal “Samen zijn we goed voor meer dan 75 jaar werkervaring binnen het bedrijf.” Behalve voor zuinige energie kozen we tevens voor duurzaamheid in het materiaalgebruik. Bij alle gebouwen zitten we op een gemiddelde GPR-score van 8.” Traditioneel en degelijk Ter Steege Bouw Vastgoed nam voor ruim vijf miljoen euro (exclusief installaties), de opdracht aan. Werkvoorbereider Rutger Visser: “Er was ons best veel aan gelegen dit werk te mogen uitvoeren. We hebben de afgelopen jaren doorlopend nieuwbouw- en groot onderhoudsprojecten voor Reggewoon uitgevoerd, waardoor een optimale samenwerking is ontstaan. Bovendien vinden we het -met het oog op overzichtelijke reistijden voor onze vaklieden- prettig om in de regio werkzaam te zijn. Daarnaast is het ontwerp traditioneel en degelijk; een bouwmethode die nauw bij onze werkwijze aansluit.” Een half woord Precies een jaar nadat de bouw van start ging, wordt nu de laatste hand gelegd aan de drie appartementengebouwen. Het vroegere Spoortheater en de gymzaal waren in 2015 reeds gesloopt, waardoor, voorafgaand aan de kick-off, er slechts een kleine bodemsanering uitgevoerd moest worden. Rutger Visser: “De werkzaamheden van de complexen liepen grotendeels gelijk op, ook zal de oplevering Bouwen in het Oosten 09

Spoortheater Nijverdal Projectontwikkeling gelijktijdig plaatsvinden. De praktische routing (gebouw C, A en B) was voor de volgorde maatgevend. Tijdens de afbouwfase waren we hier met circa 35 vaklieden (inclusief nevenaannemers) werkzaam. De meeste partijen, waaronder ook de leveranciers, zijn bekende relaties van Ter Steege Bouw Vastgoed. Daar kiezen we bewust voor, evenals dat onze voorkeur uitgaat om zoveel mogelijk samen te werken met regionale en plaatselijke bedrijven. Een goed voortschrijdend inzicht en duidelijke afspraken omtrent de planning maken dat er doorgaans weinig stagnatie optreedt tijdens de uitvoering van onze projecten. Wederzijds commitment en de wetenschap dat je meestal aan een half woord voldoende hebt om elkaar te verstaan, werkt. Letterlijk.” Ruim 75 jaar Op enkele verletdagen na zijn er volgens de werkvoorbereider geen belemmeringen geweest die de voortgang van de bouw hebben beïnvloed: “We planden de inkoop van de materialen bewust in een vroeg stadium, waardoor we mochten rekenen op tijdige leveringen en er geen problemen ontstonden met betrekking tot de verkrijgbaarheid. De organisatie van dit werk doen we in een projectteam, waarbij Hans Pluimers (uitvoerder), Gert-Jan Kwintenberg (projectleider) en ondergetekende de zaken zo goed mogelijk in goede banen leiden. Samen zijn we goed voor meer dan 75 jaar werkervaring binnen het bedrijf. Dit zegt voldoende over de manier waarop we op elkaar ingespeeld zijn.” Corona-richtlijnen Visser vervolgt: “Ook heeft Corona geen negatieve invloed gehad op de voortgang van de werkzaamheden. Uiteraard vereisten de strakke richtlijnen extra organisatie, maar over de linie genomen mogen we niet klagen. Dat heeft zeker ook te maken met de onderlinge verstandhouding tussen de mensen van Reggewoon (projectleider Wouter Ribberink en opzichter Niek Egberts) en Installatiebedrijf G. van Dam. Een dergelijk groot project dwingt een nauwkeurige afstemming af. Met deze partijen is het goed communiceren, ook als het even ergens wringt. Dat is van groot belang, want uiteindelijk wordt een mooi eindresultaat bepaald door de mensen achter de organisaties die er samen aan werken.” Door de bouw en ingebruikname van het Huis voor Cultuur en Bestuur kwam in 2010 de locatie van het Spoortheater in Nijverdal vrij. De gemeente Hellendoorn besloot destijds om het perceel te verkopen aan een ontwikkelende partij. Wouter Ribberink: “Er werd een aanbesteding gehouden voor de selectie van een projectontwikkelaar. Op dat moment waren de gebouwen, met uitzondering van de gymzaal, al niet meer in gebruik. Reggewoon sloot zich toen aan als opdrachtgever bij projectontwikkelaar Trebbe met als doel om een zorgcomplex voor Zorgaccent te realiseren. Daaropvolgend werd er een plan uitgewerkt en het bestemmingsplan gewijzigd. Dit plan stagneerde in 2012; Zorgaccent zag er van af, onder meer vanwege de financiële risico’s die een langdurig huurcontract met zich mee zouden brengen. Op dat moment waren de gronden reeds door Reggewoon van de gemeente gekocht. Vervolgens hebben we ons georiënteerd op andere zorgaanbieders en onderzoek gedaan naar nieuwe mogelijkheden. Deze vonden we in RIWB, de JP van den Bent stichting en eigen huurders.” Rutger Visser: “De werkzaamheden van de complexen liepen grotendeels gelijk op, waarbij de praktische routing van de gebouwen maatgevend was voor de volgorde.” Bouwen in het Oosten 11

BDC Architecten uit Rijssen kreeg de opdracht van Reggewoon om het ontwerp te realiseren voor de drie appartementencomplexen in Nijverdal. Ten behoeve van het haalbaarheidsonderzoek werd Evert-Jan Lemson, architect binnen het bureau, voorafgaand reeds benaderd om een ‘verzorgdwonen’ plan te overleggen, op basis van het Programma van Eisen. BDC Architecten staat bekend als conceptontwikkelaar, dit betekent dat zij zich ook projectonafhankelijk ontfermt over oplossingen voor bepaalde doelgroepen. Evert-Jan Lemson: “We bedachten een nieuwe aanpak; drie losse volumes op één perceel waardoor licht en lucht ontstaan.” 12 Bouwen in het Oosten Spoortheater Nijverdal Tekst: Jolanda Groothuis I Fotografie: Wim van ‘t Hof I Artist impressions: BDC Architecten BDC Architecten verantwoordelijk voor ontwerp 53 appartementen Nijverdal “Een puzzel om binnen de gestelde kaders te werken” Bouwen in het Oosten 13

Steigertechniek Noord B.V. is een gerenommeerd ISO en VCA gecertifi ceerd bedrijf dat gespecialiseerd is in het monteren, demonteren van gevelsteigers en tijdelijke ondersteuningsconstructies. Wij zijn met name actief in Noord, Oost en Midden Nederland. Onze werkzaamheden voeren wij uit in de Civiele, Utiliteit en Woningbouw. Met ruim 20 jaar ervaring weten wij de meest uitdagende projecten tot een succesvol einde te brengen. Steigertechniek Noord B.V. werkt met diverse steigersystemen en gaat geen uitdaging uit de weg. Steigertechniek Noord B.V. is een betrouwbare partner in de steigerbouw. Waar nodig zullen wij u begeleiden en adviseren om de juiste beslissingen te nemen op het gebied van ontwerp tot (de)montage gevelsteigers en ondersteuningsconstructies. 1e energieweg 14g 9301 LK Roden Spoortheater Nijverdal Evert-Jan Lemson: “Tijdens de grote startbijeenkomst waarbij naast de opdrachtgever, tevens de JP van den Bent stichting, RIWB en de gemeente Hellendoorn aanwezig waren, hebben we onze concept-ideeën overlegd ten behoeve van de mensen die begeleid wonen, maar tevens voor de reguliere huurders van Reggewoon. Deze locatie heeft een lange voorgeschiedenis. Het had al een aantal jaren geen functie meer omdat eerdere plannen geen doorgang vonden. Toen duidelijk werd dat Reggewoon in overeenstemming kwam met de JP van den Bent stichting en RIWB werd BDC Architecten als enige partij benaderd om haar visie te ventileren. Deze bleek succesvol, temeer omdat we dachten in een nieuwe aanpak: drie losse volumes op één perceel waardoor licht en lucht zouden ontstaan. Daarentegen vormen de complexen wel een drie-eenheid. Er werd door de betreffende partijen dusdanig positief op ons voorstel gereageerd dat we het volledige ontwerp op ons mochten nemen. Deze opdracht sluit nauw aan bij onze manier van werken; eerst de conceptuele aanpak van de locatie en de haalbaarheid ervan inventariseren, om vervolgens de definitieve stap te zetten naar de uiteindelijke architectuur.” een puzzel om binnen de Behoorlijke puzzel “Het bleek een opdracht met de nodige uitdagingen”, aldus Evert-Jan. “Deze lagen hoofdzakelijk in het huidige bestemmingsplan, met zijn bijzondere vorm, waarbinnen de gebouwen gerealiseerd dienden te worden. Hiervan afwijken, zowel in lay-out, als hoogte was geen optie vanwege eventuele gemeentelijke bezwaren waardoor vertraging zou kunnen ontstaan. Tevens was het van belang om de buurtbewoners te enthousiasmeren over de positieve bijdrage van de nieuwbouw. Zij waren jarenlang gewend aan een leeg grasveld en kregen nu te maken met een op handen zijnde nieuwbouw. Het was best gestelde kaders te werken. Voor ons reden om alle betrokkenen op de hoogte te houden van de vorm die we eraan wilden geven. Dit werd gewaardeerd, uiteindelijk werden er nauwelijks bezwaren ingediend.” Beschermde sfeer Het grote, groene perceel werd de basis waarop de drie appartementencomplexen voor de drie doelgroepen gerealiseerd zouden worden. Evert-Jan Lemson: “We kozen bewust niet voor één groot gebouw, maar voor functionele, compacte complexen om zo voldoende binnen- en buitenlicht te creëren. Bovendien past de schaal van deze hofjesvorm Bouwen in het Oosten 15

Spoortheater Nijverdal beter op de kaart in Nijverdal. De wens om het architectuurbeeld van het voormalige Spoortheater te handhaven hebben we uiteraard ingewilligd. Uiteindelijk zijn het drie efficiënte, levensloopbestendige gebouwen geworden, waarbij de oriëntatie ligt op de straat en op het groen ertussen. Bovendien is het noemenswaardig dat zowel RIBW als de JP van den Bent stichting een eigen binnentuin krijgen waardoor zij, -met de juiste inrichting-, een mooie, beschermde sfeer kunnen creëren. Voor de andere bewoners is het tevens mogelijk om door het groen te kunnen wandelen.” Eenduidige oplossingen De architect geeft aan nauw betrokken te zijn geweest bij de uitvoering van het project: “BDC Architecten staat erom bekend dat zij niet alleen het ontwerp realiseert, maar tevens de Bouwbesluit- en BENG berekeningen. We zijn het gewend om mee te denken met de werkvoorbereiders en komen regelmatig op de bouwplaats voor overleg en evaluatie. Met betrekking tot dit project kan ik me over de onderlinge communicatie alleen maar positief uitlaten. De verstandhouding tussen de opdrachtgever, aannemer en andere partijen was goed. Ik heb het tevens als heel bijzonder ervaren dat, ondanks de vele betrokkenen tijdens de beginfase, we samen tot eenduidige oplossingen zijn gekomen. Feitelijk gaat eenieder erop vooruit, daar gaat het om. We zijn oprecht trots dat dit project, met de achterliggende stedenbouwkundige opzet, zo succesvol verlopen is. Ik hoop van harte dat de toekomstige bewoners veel woongenot mogen beleven, want daar doen we het uiteindelijk voor.” BDC Architecten staat bekend als conceptontwikkelaar. Dit betekent dat zij zich ook projectonafhankelijk ontfermt over oplossingen voor bepaalde doelgroepen. Bouwen in het Oosten 17

Een mooi complex met een heldere structuur Bouwkundig constructeur Hervé Kremer van ingenieurs- en adviesbureau Aveco de Bondt vertelt dat het bureau de volledige constructieve advisering voor haar rekening nam in het project van de drie appartementengebouwen in Nijverdal. Hervé: “Als hoofdconstructeur waren we verantwoordelijk voor het gehele ontwerp, zoals het tekenwerk in een 3d-omgeving en de vertaling naar de ‘platte tekeningen’. Een analyse van de aanwezigheid van mogelijke knelpunten en het streven naar een optimale foutenreductie maken standaard deel uit van mijn werkzaamheden. Hetzelfde geldt voor de controle van tekeningen en berekeningen van leveranciers. Alles wordt minutieus beoordeeld of het nu de staalconstructie, prefabonderdelen zoals balkons, trappen en galerijen of de vloerdelen betreft. Deze opdracht van Reggewoon was daarop geen uitzondering. Voor zaken als de beoordeling van de praktische uitvoerbaarheid, het bewaken van het kostenaspect en de focus op duurzaamheid en milieubelasting geldt hetzelfde. Voor ons is dat dagelijkse kost. Ondanks het feit dat het project uiteenvalt in drie separate gebouwen, waarbij elk gebouw nu eenmaal zijn eigen constructie en vorm kent, hebben we het als één project ‘aangevlogen’. De draagconstructie is gebaseerd op kalkzandsteen en de vloeren zijn van beton in de vorm van massief breedplaat. Alles is gefundeerd op palen. Omdat er aardwarmte wordt toegepast, moest er bij het fundatieplan rekening gehouden worden met deze keuze. Hiervoor hebben we intensief overleg gevoerd met de geotechnisch adviseur en de installateur omdat ook constructief in goede banen te leiden. Overigens een goede keus als je het afsteekt tegen de huidige onrust op de gasmarkt.” Hervé Kremer, inmiddels achttien jaar in het vak waarvan de laatste vier jaar bij Aveco de Bondt, is tevreden met het behaalde resultaat. “Het is een eenvoudig, maar wel degelijk mooi complex geworden. En met een heldere structuur. Het was fijn om eraan te werken. We wisten dat we met Reggewoon, BDC, Ter Steege en Van Dam deskundige en ervaren partners hadden. Ook dat geeft rust en zekerheid. Je spreekt dezelfde taal.” Hervé Kremer: “Alles wordt minutieus beoordeeld of het nu de staalconstructie, prefabonderdelen zoals balkons, trappen en galerijen of de vloerdelen betreft.” 18 Bouwen in het Oosten Spoortheater Nijverdal Herald Kottink: “De verontreiniging in Nijverdal is in het verleden veroorzaakt door een oude ‘verhardingslaag’ van zware metalen.” Tekst: Jolanda Groothuis I Fotografie: Sallandse Milieu en Advies Sallandse Milieu en Advies saneert verontreinigde grond voormalige Spoortheater Het vroegere Spoortheater en de gymzaal waren reeds in 2018 gesloopt, waardoor, voorafgaand aan de kick-off, er alleen een bodemsanering uitgevoerd diende te worden. Hiervoor werd Herald Kottink, divisieleider bij Sallandse Milieu en Advies, tijdens de aanbestedingsfase benaderd door Ten Brinke Transport uit Rijssen; een partij waar de milieuorganisatie al ruim twintig jaar duurzaam mee samenwerkt. Bouwen in het Oosten 19

Herald Kottink: “Wij denken niet in diploma’s, maar kijken naar de capaciteiten van de mensen.” Herald Kottink legt uit dat er destijds op het terrein al diverse bodemonderzoeken waren uitgevoerd: “Op basis van deze informatie en onze eigen inventarisatie bleek dat er circa duizend vierkante meter grond verontreinigd was. Deze verontreiniging is in het verleden veroorzaakt door een oude ‘verhardingslaag’ met zware metalen. Vroeger liep hier een spoorlijn langs en was er een transportbedrijf gevestigd. Als verharding werden op het terrein destijds kolengruis en slakken gebruikt. Dat verklaarde waarom sanering noodzakelijk was.” Herald Kottink Kennis en kunde Normaliter is het gebruikelijk dat, tijdens de uitvoering van bodemsaneringen, de 20 Bouwen in het Oosten hoeveelheden worden verrekend met de opdrachtgever. Herald Kottink: “Dit houdt in dat deze verantwoordelijk is voor zowel de lusten als de lasten van de eventueel afgeweken hoeveelheid verontreinigd materiaal. Bij dit project echter namen wij dit risico van de opdrachtgever over. Daarnaast hebben we tevens de voorbereiding van de sanering verzorgd; van aanvullend onderzoek tot en met de instemming op ons saneringsplan door het bevoegd gezag van de gemeente. Ten Brinke Transport heeft als hoofdaannemer het volledige civiele werk geoffreerd, waarbij ons deel zeer bepalend was voor de gunning. Omdat de nodige kennis en kunde werd gevraagd zagen we absoluut kansen om ons te onderscheiden.” Spoortheater Nijverdal Nazorg De vakmensen van Sallandse Milieu en Advies werkten twee weken lang aan de uitvoering van dit project. Volgens Kottink neemt over het algemeen het voortraject en de afhandeling de meeste tijd in beslag. Zelf is hij tijdens de calculatiefase verantwoordelijk voor het nauwgezet uitbrengen van de offerte en houdt hij, samen met de projectleider, de vinger aan de pols tijdens de uitvoering en nazorg.” Kansrijke ontwikkelingen Sallandse Milieu en Advies heeft alles in huis om milieuproblematiek tot op de bodem op te lossen; bodemonderzoeken, grondig advies over bodemverontreiniging, milieuvergunningen, milieuzorgsystemen en over afzet en hergebruik van grond-, bouw en afvalstoffen. Herald Kottink: “Wij maken saneringsplannen voor vervuilde grond en verontreinigd grondwater en voeren deze ook daadwerkelijk uit. We creëren een gezonde bodem met het oog op kansrijke ontwikkelingen die financieel haalbaar en waarde vermeerderend zijn. Het is onze intentie om bij elk project de klant zoveel mogelijk te ontzorgen. We verzorgen het gehele traject van een bodemsanering en we adviseren de opdrachtgever op maat tegen een concurrerende prijs. Tevens ontfermen wij ons over de benodigde bodemonderzoeken, voeren overleg met bevoegd gezag en verzorgen de aanvragen van vergunningen en eventuele subsidies. Onze opdrachtgevers zijn de overheid (voornamelijk gemeenten), projectontwikkelaars, bedrijven en in een specifiek geval particulieren.” Omgevingswet “In tegenstelling tot het verleden worden de werkzaamheden tegenwoordig uitsluitend door gecertificeerde bedrijven uitgevoerd”, aldus Kottink. “Ons vak is een dynamische materie. Dit heeft onder andere te maken met de nieuwe omgevingswet die de huidige regels voor het beheer van bodemkwaliteit vervangt. Wij spelen hierop in door doorlopend binnen ons bedrijf trainingen en opleidingen te volgen. Maar, ook vanuit de brancheorganisaties en ons netwerk van milieu-adviesbureau’s en overheden, worden wij constant geïnformeerd over de ontwikkelingen in de markt.” “Ons vak is een dynamische materie. Dit heeft onder andere te maken met de nieuwe omgevingswet die de huidige regels voor het beheer van bodemkwaliteit vervangt.” Leerwerkbedrijf Het vak vergt veel specialisme en kennis. Is daar nog animo voor? Kan de Sallandse Milieu en Advies nog aan gemotiveerde mensen komen? Herald Kottink: “Dat is en blijft inderdaad een uitdaging waar we dagelijks aan werken en daarom investeren we constant in stagiaires en schoolverlaters. Wij denken niet in diploma’s, maar kijken naar de capaciteiten van de mensen en geven hen op basis daarvan de mogelijkheid om binnen onze organisatie te groeien. Dit doen we middels ons leerwerkbedrijf ‘Dynamisch op weg’. Maar ook onze visie ‘Sallandse Inclusief’, waarbij we gaan voor de waarde in plaats van de euro’s, spreekt veel mensen aan. Op die manier proberen we ons te onderscheiden in de markt. Met onze nuchtere, pragmatische aanpak, specialistische kennis en brede netwerk van samenwerkende bedrijven, ben ik ervan overtuigd dat we ook in de toekomst de markt uitstekend kunnen bedienen.” Bouwen in het Oosten 21

Max van den Anker: “Kwaliteit en service blijft de leidraad in onze bedrijfsgroei.” Innovatief MEAP levert bijdrage aan Spoortheater 22 Bouwen in het Oosten Spoortheater Nijverdal “Het persoonlijke contact en het nakomen van afspraken met onze klanten is onze grote kracht. Bij de start van MEAP in 2014 ben ik deze kernwaardes trouw gebleven, onze klanten zullen dit beamen”, vertelt directeur Max van den Anker van MEAP. “Mede hierdoor mochten wij in opdracht van installatiebedrijf G. van Dam uit Rijssen het project Spoortheater in Nijverdal realiseren, waarbij MEAP de geïsoleerde af- en toevoerkanalen in de betreffende schachten en luchttoevoerkanalen over het dak heeft gemonteerd met de daarbij behorende prefab schoorstenen. Installatiebedrijf G. van Dam heeft de technische installatie in de woning aangebracht. Belangrijk bij dit soort projecten is het uitwisselen van de juiste informatie van MEAP naar de projectleiders en de verantwoordelijke mensen op de bouwplaats om zo tot het gewenste resultaat te komen. Beide partijen kunnen met voldoening terugkijken op de mooie samenwerking. MEAP levert en monteert Geïsoleerde Afvoer-Toevoerkanalen voor ventilatie van Warmteterugwinning systemen (WTW-systemen). MEAP heeft een nieuw WTW-systeem ontwikkeld dat eenvoudig en veilig is te monteren en voldoet aan alle benodigde eisen (LUKAnorm D). Een slim ontwerp waar wij trots op zijn. Wij zijn dagelijks bezig met het ontwikkelen van nieuwe producten en het optimaliseren van de bestaande systemen en service voor onze klanten. Recent hebben wij een universele dakbeugel ontwikkeld die wij aan onze klanten leveren. Een nieuwe ontwikkeling is een doorvoer in de plakplaat (Prefab schoorsteen) voor koelleidingen ten behoeve van warmtepompen die op het dak zijn gesitueerd. Leidingen kunnen hierdoor eenvoudig en snel gemonteerd worden wat kwaliteitsverbetering en tijdwinst geeft. Gezien alle genoemde ontwikkelingen gaan wij in 2022 een bedrijfsgroei doormaken waarbij kwaliteit en service de leidraad blijft.” Bouwen in het Oosten 23

KienhuisHoving informeert Herziening UAV-GC, een gewijzigde regeling voor informatieverstrekking De UAV-GC 2005 zijn algemene voorwaarden die toegepast kunnen worden, indien de aannemer naast de realisatie ook in meer of mindere mate verantwoordelijk is voor het ontwerp. Al sinds 2016 wordt gewerkt aan herziening van de UAV-GC 2005. Pas dit jaar (2021) is de concepttekst voor de herziening van de UAV-GC (‘UAV-GC 2020’) ter visie gelegd. In deze column bespreek ik enkele voorgestelde wijzigingen ten aanzien van samenwerking en informatieverstrekking. Samenwerking Voor partijen is de verplichting opgenomen om zich voorafgaand en tijdens de uitvoering van de werkzaamheden pro-actief op te stellen en te communiceren met elkaar. Hoewel iedereen het belang van pro-activiteit en goede communicatie zal inzien, is de vraag of deze bepaling in de praktijk effect zal hebben. Niet duidelijk is hoe concreet invulling wordt gegeven aan deze bepaling en wat de consequenties zijn, indien een partij zich hier niet aan houdt. Informatieverstrekking In de praktijk houden veel discussies onder de UAV-GC 2005 verband met (gebrekkige) informatieverstrekking. De UAV-GC 2005 bepalen dat de opdrachtgever verantwoordelijk is voor de inhoud van alle informatie die hij ter beschikking heeft gesteld. In de herziene versie is dit gewijzigd in verantwoordelijkheid voor de juistheid van alle ter beschikking gestelde informatie. Deze wijziging verduidelijkt dat de opdrachtgever verantwoordelijk is voor de juistheid van alle documenten, ongeacht ‘status’ (bijv. niet-bindend/ indicatief) die hieraan door de opdrachtgever wordt gegeven. Verder ontstaan ook vaak discussies wanneer de opdrachtgever geen informatie of onvolledige informatie heeft verstrekt. In de herziene versie is opgenomen dat de opdrachtgever verantwoordelijk is, indien hij geen/onvolledige informatie aan de opdrachtnemer ter beschikking heeft gesteld. Voorwaarde daarbij is dat de opdrachtnemer aantoont dat de tijdens de realisatie blijkende toestand afwijkt van die welke een zorgvuldig opdrachtnemer redelijkerwijs had mogen verwachten. In dat geval zal de opdrachtgever een wijziging moeten opdragen en/of kan de opdrachtnemer aanspraak maken op kostenvergoeding en/of termijnverlenging. De opdrachtnemer kan alleen een beroep doen op onjuistheid van informatie of het ontbreken van informatie, indien de afwijkingen van zodanige aard zijn, dat de gevolgen daarvan redelijkerwijs niet voor rekening van de opdrachtnemer dienen te komen. Vervallen regeling bodemgesteldheid De huidige bepaling ten aanzien van de bodemgesteldheid (par. 13 Deze column is geschreven door: Marianne ten Feld-Sprik, advocaat bouw- en aanbestedingsrecht. haar e-mailadres is marianne.tenfeld@kienhuishoving.nl, haar telefoonnummer is 088 480 40 69. 21 van de UAV-GC 2005) komt te vervallen. Op basis van par. 13 UAV-GC 2005 is de opdrachtnemer verantwoordelijk voor de afstemming van de werkzaamheden op de bodemgesteldheid, tenzij hij aantoont dat hij alle voorzorgsmaatregelen heeft genomen die van een zorgvuldig opdrachtnemer verwacht mogen worden. Deze situatie wordt nu geacht te zijn gedekt door de algemene regeling inzake geen/onvolledige informatieverstrekking, waardoor de specifieke regeling voor de bodemgesteldheid is komen te vervallen. Verwachting De voorgestelde teksten voor de herziening van de UAV-GC hebben tot 1 mei 2021 ter visie gelegen. De pre-adviescommissie, bestaande uit vertegenwoordigers van alle betrokken partijen, zal de reactie op de tervisielegging bespreken. Naar aanleiding daarvan zal de definitieve tekst van de nieuwe UAV-GC worden vastgesteld. Het streven van de pre-adviescommissie is om deze tekst eind 2021 te publiceren.

Zuivelhoeve Twekkelo Tekst: Jolanda Groothuis Lassche Bouwregisseurs blikt terug op succesvolle uitbreiding Zuivelhoeve In de decemberuitgave van Bouwen in het Oosten werd de op handen zijnde grootschalige uitbreiding van de Zuivelhoeve in Twekkelo uitgebreid belicht. Bouwregisseur Gerard Lassche vertelde destijds over zijn rol tijdens de voorbereidingen op het bouwproces en de bezwarenprocedures die eraan ten grondslag lagen. Uiteindelijk wierp dit intensieve traject zijn vruchten af en kon na het onherroepelijk akkoord door de Raad van State, vorig jaar maart gestart worden met de bouw. Inmiddels, anderhalf jaar later, zegt Lassche content te zijn over het verloop van dit immense project. Bouwen in het Oosten 27

Ten tijde van het interview (eind september) is negentig procent van de nieuwbouw gereed. Naar verwachting zal aan het einde van dit jaar de volledige uitbreiding, waarmee tientallen miljoen euro’s gemoeid gingen, opgeleverd worden. Gerard Lassche, eigenaar van Lassche Bouwregisseurs uit Tilligte, werd reeds in 2012 door opdrachtgever Gerjhan Roerink benaderd om de regie op zich te nemen van deze onderneming: “In de hele voorbereidingsprocedure heb ik hen bijgestaan en meegedacht. Ruim drie jaar geleden hebben wij, als medeontwerpende partij en bouwregisseur, de omgevingsvergunning aangevraagd, die uiteindelijk vergund werd.” Gerard Lassche: “In de rol van bouwregisseur is het niet professioneel om vrienden te hebben.” Budgetteringen In maart vorig jaar vond de start van de bouw plaats. Het gehele project werd gerealiseerd volgens BREEAM-NL; de certificeringscode voor een duurzaam gebouwde omgeving dat inmiddels niet meer weg te denken is bij opdrachtgevers die Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen hoog in het vaandel hebben staan. Gerard Lassche: “Als bouwregisseur waren wij de aangewezen partij om dit project van wens tot oplevering in goede banen te leiden, waarbij de budgetteringen een grote rol speelden. Onze taak was om alle onderdelen namens de familie Roerink uit te besteden. We zagen erop toe dat de uitgaven, binnen de door de opdrachtgever vooraf vastgestelde budgetten bleven. Dat was, gezien de omvang van dit project, een intensieve klus, waarvan we achteraf kunnen stellen dat deze succesvol is geklaard.” Corona-impact Ten tijde van de bouw stagneerde veel in het (bedrijfs)leven door corona. Volgens Lassche heeft de pandemie zeker impact gehad: “De Zuivelhoeve is producent van voedselwaar en daardoor erg kwetsbaar. Het was van groot belang om corona buiten de deur te houden. 28 Bouwen in het Oosten Zuivelhoeve Twekkelo De uitbreiding van de Zuivelhoeve omvatte de volgende onderdelen: * Nieuwbouw koelhuis, opslag, expeditie en kantoor * Nieuwbouw grondstoffenmagazijn * Nieuwbouw tanklokaal * Aanleg membraanbioreactor * Verplaatsing monumentale kapschuur * Inrichting infrastructuur conform landschapsplan * Interne verbouwing bestaande Zuivelhoeve De Zuivelhoeve is na oplevering goed voor 8.200 vierkante meter en heeft als uitgangspunt op termijn volledig zelfvoorzienend te worden. Om dit in goede banen te leiden werden de werknemers wekelijks getest evenals alle derden die van buitenaf het erf betraden. Om de zaken beheersbaar te houden werd er gewerkt in kleine groepen en geschaft in shifts. Dit hield in dat er geluncht werd van half twaalf tot half twee; niet bepaald ideaal, maar door de strakke maatregelen konden de werkzaamheden, zonder al teveel stagnatie, wel door blijven gaan. Ook met betrekking tot de levering van de materialen hebben we nauwelijks problemen ondervonden. Voordat de bouw van start ging hebben we veel zaken contractueel vastgelegd, daar hielden de meeste leveranciers zich strikt aan.” Onafhankelijk Circa veertig onderaannemers werkten mee aan de uitbreiding van de Zuivelhoeve. Gerard Lassche: “Deze partijen maken allen onderdeel uit van mijn netwerk. Voor elke discipline vraag ik standaard meerdere offertes aan, ook op uitdrukkelijke wens van de opdrachtgever. Ondanks dat ik veel vaste relaties heb, is onafhankelijkheid geboden. In de rol van bouwregisseur is het niet professioneel om vrienden te hebben, anders loop je het risico dat bedrijven niet de moeite nemen om voor ons te gaan rekenen. Dan wordt er al gauw van uitgegaan dat ‘die andere partij’ de opdracht toch toegekend krijgt. Zo hoort het niet te gaan.” Gerard Lassche: “Voor een opdrachtgever is het dikwijls lastig om, zonder deskundige inbreng een bouwwerk van enig belang, verantwoord van de grond te krijgen.” Bouwen in het Oosten 29

Zuivelhoeve Twekkelo Meerdere projecten Lassche is een bouwregisseur die, vanwege zijn jarenlange ervaring, als geen ander weet dat goed en verantwoord bouwen moeilijk is: “Het bouwvak, in al zijn facetten, is teveel omvattend geworden en moet zich snel aanpassen aan de nodige technische en economische ontwikkelingen. Voor een opdrachtgever is het dikwijls lastig om zonder deskundige inbreng een bouwwerk van enig belang, verantwoord van de grond te krijgen. De familie Roerink realiseert zich dat terdege, zeker met het oog op dit project. In het verleden hebben wij vaker uitbreidingen van de Zuivelhoeve begeleid, maar tevens ontwierpen en regisseerden we de fabriek van de ‘Dessert Meesters’ in Oldenzaal; deze onderneming is eveneens in handen van de familie Roerink.” Succesvol resultaat Over de samenwerking met Gerjhan Roerink is Lassche duidelijk: “Deze is warm, strak, maar af en toe zeker niet zonder strijd. Ons partnership is intensief, waarbij we over en weer duidelijk onze meningen ventileren. We gaan niets uit de weg en beseffen dat in dialoog blijven van belang is voor een succesvol resultaat. Samenvattend kijk ik terug op een prettige samenwerking, waarbij we de functionele, technische, financiële en ruimtelijke mogelijkheden samen bepaalden. Uiteindelijk heeft dit geresulteerd in een succesvolle verwezenlijking van dit project.” Gerard Lassche: “Het bouwvak, in al zijn facetten, is teveel omvattend geworden en moet zich snel aanpassen aan de nodige technische en economische ontwikkelingen.” Bouwen in het Oosten 31

Tekst: Jolanda Groothuis Omvangrijke opdracht voor Emondt Koeltechniek Imposante, transkritische CO2 koel- en vriesinstallatie voor de Zuivelhoeve Emondt Koeltechniek, gevestigd in Enschede en Apeldoorn, ontwikkelde een passende oplossing voor de specifieke koelbehoefte bij de uitbreiding van de Zuivelhoeve. De organisatie, die bekend staat als duurzame vernieuwer op het gebied van koeling en klimaat, verrichtte in het verleden vaker werkzaamheden voor de zuivelonderneming in Twekkelo. Niettemin moest er goed onderbouwd te werk worden gegaan, voordat het op maat gemaakte ontwerp, definitief opdracht werd. 32 Bouwen in het Oosten Zuivelhoeve Twekkelo Frank Ulrich: “Het resultaat is dat hetgeen we voor ogen hadden tijdens dit project, exact zo werd uitgevoerd. Dan doe je het in mijn optiek met elkaar goed.” Bouwen in het Oosten 33

Zuivelhoeve Twekkelo Frank Ulrich is technisch directeur binnen Emondt Koeltechniek en vanuit het verleden zowel bekend met de Zuivelhoeve als bouwregisseur Gerard Lassche: “Twee partijen waarmee het goed samenwerken is. Er was ons dan ook best veel aan gelegen deelgenoot te mogen uitmaken van deze grootschalige uitbreiding”, aldus Ulrich. “In april vorig jaar kregen we de plannen voorgelegd waaruit bleek dat de koelbehoefte niet gering was. Het betroffen meerdere ruimtes, waaronder de grote koelhal, het logistieke gedeelte, de inkoeltoren en de vriescel. Het doel was om de koelers in deze afdelingen op een centrale, transkritische CO2 koel- en vriesinstallatie aan te sluiten. CO2 is een natuurlijk koudemiddel en draagt niet bij aan de opwarming van de aarde, in tegenstelling tot de eerder gebruikte synthetische koudemiddelen. Wanneer gekozen wordt voor CO2 dan betekent dit dat het koudemiddel, ook gezien de wetgeving, voor langere termijn houdbaar is.” Tot in detail Het engineersteam, waarin Wietse Smit als ‘engineer duurzame installaties’, deel van uitmaakt, boog zich over het Plan van Aanpak en de prijs. Vertrouwen dat Emondt Koeltechniek capabel genoeg zou zijn om deze klus te klaren was er wel. Desondanks volgden diverse gesprekken met de opdrachtgever en aanverwante partijen om de zaken te verfijnen en tot in detail uit te werken. Frank Ulrich: “Dit traject nam zo’n drie maanden in beslag alvorens we de definitieve prijsopgave overlegden. Technisch gezien is dit project niet onoverkomelijk, het is met name de omvang en de daarbij behorende afstemming die extra aandacht verdienden. Uiteindelijk maakte de combinatie van de door ons ingebrachte opzet en vanzelfsprekend het budgettaire gedeelte, dat we de opdracht in handen kregen.” Inhoudelijk De opdracht omvatte het leveren en monteren van een in de machinekamer op te stellen centrale, transkritische CO2 koel- en vriesinstallatie. Deze installatie werd uitgevoerd met warmteterugwinning voor vloerverarming in de kantoren. Het geheel voldoet aan de energie-investeringsaftrek E.I.A. • Koelcapaciteit Koelsectie centrale installatie: 360kW • Koelcapaciteit Vriessectie centrale installatie: 35kW Frank Ulrich: “De transkritische koel- en vriesinstallatie werkt Wietse Smit: “CO2 is een natuurlijk koudemiddel en draagt niet bij aan de opwarming van de aarde, in tegenstelling tot de eerder gebruikte synthetische koudemiddelen.” Bouwen in het Oosten 35

Uw partner voor betonbouw! Deeterink BETONWERKEN BV Machinefundatie Kelderbouw Betonfunderingen Vloeren Wanden Beton op Maat Deeterink Betonwerken BV Alsteedseweg 43 7481 RT Haaksbergen T: 053 569 57 15 www.deeterinkbetonwerken.nl Zuivelhoeve Twekkelo met CO2 als koudemiddel en inspuiting van het koudemiddel op basis van elektronische expansieventielen. Op het dak, globaal boven de machinekamer, werd een luchtgekoelde gaskoeler met energiezuinige ventilatoren geplaatst. In het persgascircuit van de centrale installatie zijn twee persgasonthitters opgenomen. Met deze warmte wordt één, tweeduizendliterbuffervat opgewarmd. Dit warme water wordt ingezet voor de vloerverwarming van het kantoor.” Expansieventielen Wietse Smit vult zijn collega aan: “Qua besturing zijn alle verdampers uitgevoerd met Carel elektronische expansieventielen en Danfoss regeling. De ventielen werden uitgevoerd met een power-cap systeem die deze bij een spanningsuitval automatisch dichtsturen. Systemmanager Het geheel leverden we met een Danfoss Systemmanager SM850 besturings- en monitoringssysteem voor het regelen en bewaken van de koel- en vriessystemen. Ook is de wettelijk verplichte HACCPtemperatuurregistratie in de Systemmanager geïntegreerd. Separate schakelkast Tevens is er een separate schakelkast met daarin de besturing voor het CO2-lekdetectiesysteem, de machinekamerventilatie en de alarmafhandeling in geval van koudemiddellekkage. Deze kast hebben we net buiten de machinekamer in het halletje gemonteerd. Functioneel geheel Het geheel werd conform de wet- en regelgeving, waaronder de EN378, de PED 2014-68/ EU Cat IV en de NPR7601 uitgevoerd. Het totaalpakket is eveneens conform de huidige wet- en regelgeving bekabeld, zodat er een functioneel geheel is ontstaan.” Goed verlopen Terugblikkend op het bouwen installatietraject zegt Frank Ulrich content te zijn met het verloop ervan: “Hoewel dit project -met betrekking tot de toepassing van het koudemiddel CO2- technisch gezien voor ons redelijk standaard was, vereiste de omvang een strakke communicatie. Hierbij gaan alle credits naar Gerard Lassche. Hij zat er bovenop en wist dit bouwproces organisatorisch dusdanig te leiden dat er nagenoeg geen stagnatie optrad. Deze bouwregisseur weet heel goed wat er te koop is en maakt waar wat hij belooft. Die instelling kenmerkt ook onze organisatie. Het resultaat is dat hetgeen we voor ogen hadden tijdens dit project, exact zo werd uitgevoerd. Dan doe je het in mijn optiek met elkaar goed.” Frank Ulrich: “Technisch gezien is dit project niet onoverkomelijk, het is met name de omvang en de daarbij behorende afstemming die extra aandacht verdienden.” Bouwen in het Oosten 37

TIMMER- EN BOUWWERKZAAMHEDEN ONDERHOUD EN RENOVATIE WWW.SANDERWIGGERBOUW.NL Gespecaliseerd in het bouwen van koelcellen Groenestraat 294 • 6531 JC Nijmegen info@otmkoelcellen.nl • www.otmkoelcellen.nl

Directeur Henri Hakkert van Schreuders bouwtechniek Doelmatige constructie Schreuders bouwtechniek is opgericht in 1986 en is gevestigd in Hengelo (Ov) en, sinds 2002, eveneens in Szczecin (Polen). Er werken dertig zeer betrokken medewerkers aan de meest uiteenlopende projecten in de woning- en utiliteitssfeer. Het bedrijf werkt landelijk. De Attendiz school is dus een echte thuiswedstrijd voor directeur Henri Hakkert en zijn team. De stijl van het bureau kenmerkt zich door een juiste mix van nuchterheid en creativiteit. En dat zijn ook de aspecten die je terugziet in het ontwerp van de school voor speciaal voortgezet onderwijs die in het voorjaar wordt opgeleverd. “Voor iedereen was de uitdaging natuurlijk identiek: het maximale resultaat behalen binnen het beschikbare budget.” 40 Bouwen in het Oosten Attendiz School Hengelo Henri Hakkert: “We zijn al in een vroeg stadium betrokken geraakt bij de Attendiz school op verzoek van Wieteke Nijkrake van NOHNIK en Marc Wools van VDNDP. Dat was nog tijdens het maken van het schetsontwerp, waarvoor een vlekkenplan als basis diende. Daar gaat onze voorkeur ook naar uit want dan kun je nog wat sturend meedenken. Dan moet je bijvoorbeeld denken aan overspanningen en indelingen. Puur constructieve ontwerpzaken. Wij profileren ons ook als ontwerpend constructeur, en dat zijn we ook in de meeste gevallen. Daarnaast worden we ook veelvuldig als deelconstructeur ingeschakeld. Interactief sparren In de voorbereiding hebben we nog intensief met elkaar gespard over de gymzaal. Gymzaal op de verdieping, begane grond of kelder. Uiteindelijk is de gymzaal halfverdiept aangelegd. Ook de vloer van de fitnessruimte was een discussiepunt. Daar zijn we met de betrokken partijen, waaronder ook Dijkoraad die als installatieadviseur is aangetrokken, goed uitgekomen. Een “robbertje vechten” om alles passend te krijgen op basis van de modellen is een vast onderdeel van onze werkzaamheden. Voor iedereen was de uitdaging natuurlijk identiek: het maximale resultaat behalen binnen het beschikbare budget. En daar zijn we in mijn optiek goed in geslaagd. Alles is netjes op zijn plaats gevallen. Het casco staat inmiddels en daar hebben wij als constructeur uiteraard het meeste mee van doen. De afbouwfase heeft minder raakvlakken met onze bijdrage. Uiteraard verdiepen we ons altijd wel in de eindgebruiker, maar de discussies die gaandeweg een project wel eens oppoppen betreffen vaak Henri Hakkert: “Een “robbertje vechten” om alles passend te krijgen op basis van de modellen is een vast onderdeel van onze werkzaamheden.” Bouwen in het Oosten 41

Attendiz School Hengelo bouwkundige zaken en gaan grotendeels langs ons heen.” Sterk wisselend Henri Hakkert ervaart de huidige markt als “sterk wisselend”. “In onze sector heb je altijd te maken met pieken en dalen, hollen of stilstaan. Er zijn zoveel factoren die een project kunnen laten stagneren of juist versnellen; daar is geen pijl op te trekken. De ene keer heeft de initiatiefnemer de zaakjes niet helemaal op orde, de andere keer is het de overheid die vertragend werkt, zijn er stikstofdiscussies of stedenbouwkundige hobbels of wil de welstandcommissie aanpassingen. Als er dan lichten op groen springen heb je het ineens erg druk. In het algemeen kun je zeggen dat we goed in het werk zitten. Een van de spraakmakendste projecten wordt de geplande woontoren in Hengelo die Ter Steege Bouw gaat realiseren. Daarvan is de verkoop gestart. Dat wordt een echte eyecatcher. Ook zijn we betrokken bij nieuwbouwactiviteiten van hotelketen Van der Valk. We doen best wel veel in Twente maar werken landelijk. Venlo, de polder, maar zelfs in Zeeland zijn we terug te vinden. We hoeven ons beslist niet te vervelen.” Henri Hakkert: “Er zijn zoveel factoren die een project kunnen laten stagneren of juist versnellen; daar is geen pijl op te trekken.” Bouwen in het Oosten 43

LANDMETER / MAATVOERDER (M/V) (24 - 40 uur p/w) Ben jij de collega die we zoeken? • MBO opleiding (landmeetkunde, geodesie of civiele techniek) • Bij voorkeur met werkervaring in vergelijkbare functies • Kennis van relevante programma’s, zoals AutoCAD, Microsoft 365 • Bij voorkeur in het bezit van een certificaat ‘VCA’ • In het bezit van rijbewijs B. GeelinkBosch B.V. Spoorstraat 56, 7261 AG Ruurlo Tel. 0573 - 21 50 70 info@geelinkbosch.nl WWW.GEELINKBOSCH.NL Collega’s GEZOCHT Attendiz School Hengelo André de Gelder van bouwkundig hoofdaannemer Rots Bouw Leerlingen Attendiz gaan straks fluitend naar school De school voor voortgezet special onderwijs (VSO) Attendiz bouwt letterlijk en figuurlijk aan de toekomst. In Hengelo verrijst een splinternieuwe school voor praktijkonderwijs van twaalf- tot achttienjarigen. “Het is prachtig om juist voor deze kwetsbare doelgroep te mogen bouwen”, vertelt André de Gelder bedrijfsleider en in dit geval ook projectleider namens bouwkundig hoofdaannemer Rots Bouw uit Aalten. Bouwen in het Oosten 45

Heetpasweg 13 7482 CD Haaksbergen Tel: 074 - 357 55 01 Fax: 074 - 357 54 22 Mob: 06 - 539 618 32 E-mail: info@metselbedrijfhollink.nl Attendiz School Hengelo Het team achter het ontwerp bestaat uit: Ontwerp: NOHNIK architecture and landscapes i.s.m. VDNDP I.s.m. SOM=, Schreuders Bouwtechniek, Alcedo en Dijkoraad De Gelder, die ook voorzitter is van Bouwmensen in Doetinchem dat via praktijkgerichte werk-leertrajecten jongeren opleidt tot vakmensen in de bouw- en infrasector, voelt affiniteit met de educatieve sector. “Daarom heb ik ook de klassen bezocht in hun huidige locatie en heb hen een gastles bouwkunde gegeven waarin ik ook de bouw van hun nieuwe school presenteerde. Ja, dat geeft voor mij best wel een bijzondere extra motivatie aan deze opdracht.” De opdracht werd verkregen via een reguliere UAV-aanbesteding. De Gelder: “vanuit de voorselectie waren er drie kandidaten geselecteerd, waarvan wij er één waren. Volgens enkele criteria, zoals prijs, kwaliteit en een presentatie zijn we beoordeeld en als beste uit de bus gekomen. De prijs was hierin vooral leidend. Bij de voorselectie konden we heel wat referentieprojecten opvoeren en dat heeft ook mede een rol gespeeld. Samenspel van factoren De bouw startte in maart van dit jaar en in de originele opzet was de oplevering gepland voor maart volgend jaar. Door diverse, ook externe, oorzaken zullen we dat niet halen. Een samenspel van factoren. In nauw overleg met onze opdrachtgever is in de huidige planning een oplevering eind april, begin mei voorzien. De school wil het nieuwe gebouw operationeel hebben bij het begin van het nieuwe schooljaar, in augustus 2022. Het ontwerp an sich is niet bovenmatig gecompliceerd. Ik praat dan vooral over het bouwkundige deel, want de installaties vallen buiten onze verantwoordelijkheid. Die ligt bij Alferink Installatietechniek, een goede en betrouwbare partner waar we regelmatig mee samenwerken. Op ons gebied heeft alleen het metselwerk de nodige voeten in de aarde. De architect heeft stenen ingetekend van zestig centimeter lengte en vier centimeter hoogte. Bovendien moeten ze in- en uitspringen in de gevel. Een minutieuze klus, met een afwijkende maatvoering. In dit project werken we voor het eerst samen met metselbedrijf Hollink, een specialist in dit werk. Dat bevalt tot nu toe uitstekend.” Levertijden onder druk Een van de redenen van de vertraging is de leveringsbetrouwbaarheid van diverse producten. Een fenomeen waar de gehele bouwsector mee te maken heeft. André de Gelder: “Daar hebben wij ook mee te maken en dat vergt het nodige improvisatievermogen. Vloeren die te laat arriveren, hout dat slechts beperkt leverbaar is, producten die niet in één keer worden aangeleverd, maar in drie delen. En wat te denken van de enorme prijsstijgingen. Gelukkig hadden we voor dit project al in een vroegtijdig stadium ingekocht, maar je wordt geconfronteerd met zaken die we lang niet meer hadden meegemaakt. Ik heb meegemaakt dat ik op vrijdag een bestelling deed op basis Bouwen in het Oosten 47

van de prijs van die dag, maar dat er toch geleverd werd in de week daaropvolgend met een additionele stijging van drie procent. De kanaalplaatvloeren zouden hier voor de bouwvakvakantie worden geleverd, het werd twee weken na de bouwvak. In een reguliere situatie komen dergelijke zaken slechts sporadisch voor, nu lijkt het aan de orde van de dag. Momenteel (eerste week oktober, red.) zetten we alles op alles om zo snel mogelijk wind- en waterdicht te zijn. Deze week is de druklaag van het dak gerealiseerd en nu volgt de eerste laag dakbedekking. Dan schiet het al goed op. Dat moet ook, want de montage van de metalstud wanden staat ook hoog op de prioriteitenlijst. Dan moet de vochtgevoeligheid getackeld zijn.” André de Gelder: “Wij hebben ook te maken met de vertraging in de leveringsbetrouwbaarheid van diverse producten en dat vergt het nodige improvisatievermogen.” Robuust De doelgroep van de eindgebruiker bestaat voor het overgrote deel uit leerlingen met een zogenaamd “rugzakje”. Dat heeft ook zijn gevolgen voor de keuzes qua bouw. André de Gelder: “Het hele schoolgebouw straalt een bepaalde robuustheid uit. We hebben de school zo “hufterproof”, vergeef me de term, die hier nu eenmaal is hieraan is gegeven, ingericht. Ook de interne routing gaat uit van de doelgroep. Veel lessen worden op kleinschalige basis gegeven met een relatief gering aantal leerlingen per klas. De status van de school is vaak onderdeel van de gesprekken met de opdrachtgever en architect. Je zit met enige regelmaat op het snijvlak van de esthetiek versus de praktijk van elke dag. Er worden weloverwogen keuzes gemaakt, al kost dat weleens extra tijd.” Gevraagd naar zijn idee wat het eerste in hem op zal komen bij de oplevering in het voorjaar, hoeft de bedrijfsleider/ projectleider niet lang na te denken. “Zelf hanteren wij de slogan Rotsbouwers gaan fluitend naar het werk”, en dat is ook het doel waarom we deze school bouwen. Leerlingen moeten fluitend naar de Attendiz school gaan. Ik ben erg blij dat ons bedrijf hier een steentje aan bij kan dragen. Wat mensen die een vak leren, zijn zeer welkom op de huidige arbeidsmarkt waar een schreeuwend tekort is aan “handjes”.” 48 Bouwen in het Oosten Algemeen Fotografie: Seijbel Photography Installatie Vakbeurs 2021: de reünie van installatieprofessionals Op 14, 15 en 16 september kon de installatiewereld elkaar eindelijk weer fysiek ontmoeten, want Installatie Vakbeurs opende haar deuren in Evenementenhal Hardenberg. “Het voelde voor iedereen weer als thuiskomen. Een mooie reünie na een moeilijke tijd, waarbij iedereen uitgelaten was om elkaar eindelijk weer eens te kunnen ontmoeten”, aldus Irma de Hoon, Business Unit Director bij organisator Easyfairs. Eindelijk weer bijgepraat Een ‘corona-editie’ of niet, het waren hele speciale en noemenswaardige dagen. “Je ziet hoeveel het contact met elkaar is gemist. De kwaliteit van het bezoek was dit jaar erg hoog. Van meerdere exposanten hebben we teruggekregen dat ze erg goede gesprekken hebben gevoerd met niet alleen installatiebedrijven, maar ook aannemers en gebouweigenaren.” In drie dagen bezochten 5.688 professionals uit de Bouwen in het Oosten 49

Algemeen installatiebranche de beurs. “Het was een aangename drukte, zonder dat mensen zich onprettig voelden. We zijn erg blij dat we zo’n vliegende en positieve start hebben gehad. ” Verbindingsplek van het noordoosten Dit was de 22e editie van Installatie Vakbeurs in Evenementenhal Hardenberg. Al jaren komt de installatiebranche hier in september samen. “De beurs is in ontwikkeling, we zoeken steeds meer de connectie met de regio. We voelen echt dat ons event de verbindingsplek is van de installatietechniek in Noordoost-Nederland. Onze exposanten komen hier om hun relaties te ontmoeten uit bijvoorbeeld Overijssel, Gelderland en Drenthe. Bovendien zien we dat hier nieuwe samenwerkingen ontstaan, omdat de regio elkaar kan versterken door de korte lijntjes en connecties.” Installatie Vakbeurs 2022 Volgend jaar zal de Installatie Vakbeurs plaatsvinden op Bouwen in het Oosten 51 13, 14 & 15 september 2022 in Evenementenhal Hardenberg. “We zijn nu alweer druk bezig met de volgende editie. We doen onderzoek onder bezoekers en spreken exposanten uitvoerig over thema’s die volgend jaar belangrijk worden voor de installatiebranche. Afgelopen editie waren ventilatie, sanitair en legionellapreventie thema’s die we hebben geïntroduceerd. Daar zullen we bij de komende editie verdieping in aanbrengen. Alle input die we verzamelen uit de branche gieten we in een vat wat de 23e editie gaat worden van Installatie Vakbeurs.” Facts & figures 2021 Aantal exposanten: 138 Aantal bezoekers: 5.688 Cijfer bezoekers: Bezoekers van Installatie Vakbeurs Hardenberg 2021 gaven de beurs een 7. Sectoren bezoekers: Bezoekers zijn voornamelijk werkzaam in de sector Woningbouw & Utiliteitsbouw Bedrijfsgrootte: Bezoekers zijn voornamelijk werkzaam in een bedrijf van 1-10 werknemers.

De WAB lijkt nu toch écht een Jarenlang zijn we om de oren geslagen met het sprookje dat de arbeidsmarkt in Nederland vooral moet draaien om vaste banen. Met name de FNV toeterde onophoudelijk rond dat tijdelijke banen geen échte banen zijn. Die mantra is helaas tot diep in Den Haag doorgedrongen. De politiek liet hier haar oren naar hangen en ziedaar: de Wet Arbeidsmarkt in Balans (WAB) trad op 1 januari 2020 in werking. De bedoeling was dat mensen met tijdelijk werk meer bij hun werkgevers in dienst zouden treden. Echter, recent onderzoek toont aan dat de WAB inmiddels tot massaal verlies van tijdelijk werk heeft geleid en níet tot meer vast werk. Verlies van maar liefst 77.000 tijdelijke banen Om precies te zijn: de WAB heeft geleid tot het verlies van 77.000 tijdelijke banen die niet aantoonbaar zijn vervangen door vaste contracten. Het bedoelde effect op de zogenaamd verstoorde arbeidsmarkt is dus uitgebleven. Dat blijkt uit gezaghebbend onderzoek van ABN AMRO. Uit dit rapport ‘Wet Arbeidsmarkt in Balans leidt tot omslag flexwerkers’ zijn drie opvallende conclusies te trekken: Sinds de invoering van de WAB ontslaan werkgevers flexwerkers en stappen zij over op zzp’ers. Ook pakt de WAB zeer nadelig uit voor vrouwen, jongeren en lager opgeleiden. En als klap op de vuurpijl: de WAB heeft niet geleid 52 Bouwen in het Oosten tot meer werk- en inkomenszekerheid. Nou wil ik niet betweterig overkomen, maar ik durf te stellen dat ik u deze uitslag had kunnen voorspellen. Minder uitzendbanen, en nog eens veel duurder Kortom, we zien nu minder uitzendbanen én de banen die er nog zijn, zijn in korte tijd veel duurder geworden voor de opdrachtgevers. Het zogenaamde gelijktrekken van de arbeidsmarkt dat de WAB voor ogen had, is compleet de andere kant doorgeschoten. Hoe dit Haldu Groep en onze opdrachtgevers raakt? Onze uurtarieven zijn flink gestegen in een tijd waarin we deze stijging niet altijd konden doorberekenen. Dit komt nog eens boven op de reguliere loonstijgingen vanuit de CAO’s die voor onze vakmensen gelden. Plus de enorme prijsstijging die we dit jaar zien op het vlak van materiaalkosten. Deze optelsom van financiële factoren, waar Haldu Groep niets aan kan doen, gaat ten koste van onze marge. Geen marge voor eigen gewin, maar een marge die we heel hard nodig hebben om nieuwe mensen te werven voor het groeiend aantal projecten van onze opdrachtgevers. Nederland een flexland in hart en nieren Mijn visie? Nederland is in hart en nieren een flexland. Dit is zo en zal altijd zo blijven. Kijk alleen maar naar hoe lang uitzendorganisatie Randstad al bestaat. Flexwerk is nauw verweven met de structuur van onze typisch Nederlandse arbeidsmarkt. Niet alleen veel bedrijven kiezen voor flexwerk, maar ook hun werknemers willen zich graag flexibel bewegen op de arbeidsmarkt. De tijd is voorbij dat mensen 20, 30 jaar voor hetzelfde bedrijf willen blijven werken. Haldu telt veel van dit soort werknemers. Zij houden van de afwisseling die wij hen bieden: drie maanden bij BAM, drie maanden bij Dura Vermeer en dan weer naar een volgende opdrachtgever. Die afwisseling in hun werk en het verfrissende Column GRAP (en helaas een slechte!) effect daarvan zit in hun genen verankerd. Daar verandert geen wet iets aan. Voor dit nieuwe type vakmensen zijn wij dé uitkomst want Haldu Groep heeft prima overeenkomsten met deze A-merk bouwers in Nederland. En mocht het hen op een klus of bij een opdrachtgever niet naar de zin zijn? Dan hoeven deze schaarse vakmensen niet eerst ontslag te nemen bij hun werkgever, met alle inkomensrisico’s van dien. Wij zoeken dan gewoon voor hen een mooie nieuwe uitdaging uit onze rijkgeschakeerde orderportefeuille. Meebewegen met marktontwikkelingen Sinds de crisis van 2008 en de jaren daarna is het concept voor onze opdrachtgevers met een kleine kern eigen vakmensen met daaromheen een flexibele schil heel goed werkbaar voor hen gebleken. Bij een nieuwe crisis kunnen zij daarmee snel af- en ook weer opschalen. Daarmee hebben zij hun risico’s op een gezonde manier beperkt en Haldu Groep beweegt voor hen mee, samen met alle ups and downs. En we weten allemaal uit de macro-economie dat we gemiddeld elke zeven jaar zo’n dip kunnen verwachten. Flex: een betere uitkomst voor onze toekomst Uiteraard nemen bouwbedrijven nog steeds wel vakmensen in Bouwen in het Oosten 53 dienst. Maar dat zijn dan veelal timmerlieden met de potentie om door te groeien naar de positie van voorman of uitvoerder en dus UTApersoneel. Maar de zeer gewaardeerde vakmensen die daar net onder zitten, kiezen nog steeds voor flex, en in de toekomst ook verwacht ik. En terecht! Bijvoorbeeld door stikstof zien we dat projecten soms best wel lang uitgesteld of helemaal afgeblazen worden. Voor alle vakkrachten die je dan in dienst hebt, moet je dan wel meteen weer een volgend project klaar hebben staan. Iedereen in onze sector weet dat projecten zich zelden mooi aan elkaar laten rijgen, daar zitten tijdsgaten tussen. Dan is flex financieel nu eenmaal een veel betere uitkomst voor onze toekomst. Kortom, zowel de klant als de vakman kan met ons alle kanten op. Dus hoe flex wilt u het hebben? Danny van Hal

Fotografie: Anne Harbers, Ad Struik I Organisatie: Ad Struik (Frontman De BouwKlup) I Moderator: Arjan te Lintelo (Accent op ontwikkeling) I Tekst: Margreet Koster (Text & Event) Brandwerende materialen van schimmels, vloerisolatie van hennep “Dit is de innovatie waar de bouw op zit te wachten” Dat de mens niet zonder de natuur kan, maar de natuur wel zonder de mens is voor iedereen wel duidelijk. Hoe helpt de natuur ons om onszelf te redden? Dat klinkt hoogdravend, maar dat is het thema van de tentoonstelling die de BouwKlup bezocht. In de Fundatie in Zwolle toonde kunstenaar Lucas de Man zijn biobased creations (experimenten met verschillende materialen voor kunst en duurzame bouwmaterialen) en inspireerde de leden met bijzondere mogelijkheden voor nieuwe, circulaire en biobased economie. Dat gaat verder dan het toepassen van meer hout. Paddenstoelen Een stoel van takken, een vaas gemaakt door bijen (met enige hulp van een mal, uiteraard). Het zet je aan het denken. Maar de bouwers werden pas echt ‘gegrepen’ bij het onderdeel over mycelium (de schimmeldraden van paddenstoelen). Dit materiaal heeft van nature een hoge mate van brandwerendheid, is schimmel- en rotvrij (mits goed gedroogd) en leent zich daarmee uitstekend voor tal van toepassingen in de bouw. Mycelium is daarnaast vederlicht, waterwerend, geluiddempend, zelfhelend en volledig composteerbaar. Dus een perfecte grondstof voor een circulaire en duurzame bouw-, interieur- en kunstwereld. “Dit is de innovatie waar we in de bouw op zitten te wachten”, aldus een van de deelnemers. “Ik wil dit graag op de voet volgen.” De ontwikkeling bestaat al vijf jaar en wordt nu verder uitgerold. Certificering wordt met TNO berekend, in samenwerking met MOGU, een topstudio die mycelium panelen en meubels maakt. 400 jaar eigenaar Een alternatief voor EPS is (end of life niet sustainable) PLA. Dit ziet er goed uit de 54 Bouwen in het Oosten Gecreëerd door Civic Architects / VDNDP Algemeen eerste vijf jaar, maar moet wel vierhonderd jaar meegaan. Dus als het na tien jaar bezwijkt is er een probleem. Volgens Lucas de Man beperkt deze gedachte de vooruitgang. Waarom zou je niet elke twintig jaar je gevel hoogwaardig hergebruiken? Waarom moeten we vier eeuwen jaar eigenaar zijn? Zodra we die gedachte loslaten kunnen we pas echt innoveren in de bouw. “Laat de gedachte los dat je 400 jaar eigenaar van een pand moet zijn!” Regelgeving Onroerend goed wordt in twintig/dertig jaar afgeschreven. De Man pleit voor andere prioriteiten: het eigenaarschap moet niet langer het uitgangspunt zijn. Een nieuwe aanpak zou kunnen zijn om de gevels elke twintig jaar te updaten en het materiaal opnieuw te gebruiken. We gaan niet alles veranderen, maar we herschikken wat belangrijk is in de bouwwereld. Onze denkwijze is niet per se traditioneel, maar in de bouw houdt men zich aan het huidige lucratieve businessmodel. De overheid speelt hierin een belangrijke rol. Zij moet aangeven wat belangrijk is en de regels aanpassen aan waarden. Veel ontwikkelingen lopen nu vast door verouderde regelgeving, zoals over de toepassing van materialen. De BouwKlupleden missen de toetsing hierop. De overheid zou meer regulerend en sturend moeten zijn op duidelijke langetermijndoelstellingen. Grote marktpartijen zijn in aanbestedingen niet geïnteresseerd in duurzame alternatieven. “Het is frustrerend dat grote partijen en zelfs de overheid bij aanbestedingen kiezen voor de laagste prijs en de natuurinspanningen niet meetelt.” Dit zal binnen nu en tien jaar veranderen. Lobby is hierin een belangrijke factor. Zolang natuurprojecten stranden als linkse hobby verandert er niets. Ook de aanpak van de stikstofproblematiek is gebaseerd op financiële uitgangspunten. “Zolang de regels niet veranderen kunnen we op de traditionele manier blijven veranderen. En daar zit de crux. Want de regels gaan daadwerkelijk veranderen. En dan moeten we het anders doen.” De hoogwaardige toepassing van dergelijke materialen begint bij grote overheidsprojecten. Denk daarbij aan ‘groene’ geluidsschermen die ProRail kan plaatsen. 1 EPS Geëxpandeerd polystyreen ofwel piepschuim 2 “De overheid moet meer haar regulerende en sturende rol pakken en helder maken wat er op de langere termijn moet gebeuren” Waardencrisis “Wat zou de impact van Europa’s visie op duurzaamheid zijn?”, vraagt een van de leden zich af. We zijn het beste in de wereld voor privacy en zetten hoog in op dit basisprincipe. Dat gaat niet zonder slag of stoot. Landelijke grenzen verdwijnen in deze aanpak. Een duidelijker Europees beleid op duurzaamheid, technologische ontwikkelingen en ethische grondslag is essentieel. Dit zijn zowel kansen als bedreigingen. Lucas de Man voorspelt een waardencrisis. Losmaakbaarheid De Man pleit voor bewustwording vanaf het eerste ontwerp: “Stop met het vastlijmen en dichtspuiten van materialen, maar kies voor Polymelkzuur of polylactide is de naam voor thermoplastische polymeren van melkzuur. Ze worden vaak aangeduid met de afkorting PLA. Bouwen in het Oosten 55

Huren bij Van der Linde Steigerverhuur www.steigerverhuurvdl.nl 40 jaar ervaring met Artilan Ruim 40 jaar ervaring met het eigen gebruik van Artilan steigers. Grote voorraad We hebben ruim 500 meter Artilan steigers op voorraad. Vertrouwd Bedrijven als Boels en Loxam gingen je al voor met het huren van Artilan steigers. Vermeerstraat 13 7731 SM Ommen 06 2187 5820 info@steigerverhuurvdl.nl Algemeen flexibel en demontabel bouwen met de juiste materialen. Dat noemen we losmaakbaarheid.” Twaalf nieuwe toepassingen voor de bouw Op de tentoonstelling is The Exploded View te zien: een huis, dat schaal 1:4 gebouwd is, met maar liefst veertig verschillende natuurlijke materialen. Lampen en kleding van mycelium, isolatiemateriaal van oud papier, een tegenwand van rioolwater en blauwalg, interieurpanelen van oude jeans, een marmoleumvloer van lijnolie en een akoestisch kamerscherm van reststromen uit de textielindustrie. Andere voorbeelden van nieuwe toepassingen Bacteriën vormen 60% van de totale massa van het leven op aarde. Elke bacterie heeft een eigen, specifieke functie. En die bacteriën kunnen goede diensten bewijzen voor het bouwen van huizen. Beton groeit, als het gescheurd is door vocht, dankzij bacteriën vanzelf weer aan elkaar. In de badkamer van The Exploded View is het onderzocht. Zo blijkt zeewier zeer veel CO2 op te kunnen slaan. Het is snelgroeiend, brandwerend en kan na gebruik dienen als natuurlijke meststof. Ook hennep is een goed voorbeeld. De plant groeit makkelijk en overal, heeft weinig water nodig en biedt tal van mogelijkheden voor vloerisolatie, wandpanelen en of zelfs hele bouwblokken. Mest Het idee is even wennen, maar ook afval uit het riool kan worden hergebruikt. Zo is er een techniek ontwikkeld om dit afval om te vormen naar een pasta waarmee je kunt 3D-printen. En voor de industrialisatie werd mest gebruikt als bindmiddel voor leemstenen. Deze traditie zetten we nu voort, maar dan door mest te gebruiken om bouwblokken van te maken. En zo lossen we en passant het probleem van het mestoverschot op. De volgende stap is de bouw van een huis schaal 1:1 met honderd materialen uit de natuur, ontwikkeld i.s.m. TNO. Dit werd tentoongesteld op de Dutch Design Week Eindhoven (oktober 2021) en is te zien op de Floriade (4 april t/m 9 oktober 2022) in Almere. DIT IS OVERIJSSEL Aan de tentoonstelling was een serie bijeenkomsten verbonden onder de titel ‘Dit is Overijssel’. Onderwerpen zijn landbouw, steden en wijken, circulariteit en waardensystemen. De tentoonstelling is samengesteld door Lucas de Man en Pascal Leboucq. LUCAS DE MAN Creator, presentator, tv-host, public speaker, director company New Heroes en Biobased Creations. www.biobasedcreations.com en www.companynewheroes.com “We stevenen af op een waardencrisis” Bouwen in het Oosten 57

Algemeen Station Zwolle omgetoverd tot unieke, groene entree Zwolle op weg naar ‘Groenste station van Nederland’ Zwolle bouwt aan de groenste poort van en naar Nederland en heeft daarin wederom een belangrijke mijlpaal bereikt. De groene en gastvrije stadsentree StationspleinStationsweg met klimaatrobuuste ondergrondse fietsenstalling is nu klaar, en het stationsgebouw is omgebouwd tot ‘een prettige plek’. Een belangrijke mijlpaal voor alle Zwollenaren, bezoekers, reizigers uit heel Nederland; in Zwolle is vanaf nu iedere dag voor iedereen de groene loper uitgerold. Groenste stationsomgeving van Nederland Eerder werd al ingezet op ultieme duurzame bereikbaarheid, deelmobiliteit en snellere ov-verbindingen. Zo werd er geïnvesteerd in extra spoorcapaciteit, de reizigerstunnel, het nieuwe busstation met laadstations en de Schuttebusbrug aan de zuidzijde van het station. Nu is ook de noordzijde van het station vernieuwd. Hiermee zet station Zwolle een belangrijke stap in zijn ambitie naar het ‘groenste station van Nederland’. Superspons voor de stad Het Stationsplein is omgetoverd tot een sprankelend verblijfsplein met een grote vijver en mooi groen, met zicht op de nieuwe groene loper naar de binnenstad van Zwolle. Samen met de klimaatrobuuste ondergrondse fietsenstalling zijn het Stationsplein en de Stationsweg veranderd in een groene stadsentree. Deze entree is tegelijkertijd ook een ‘superspons’. Want door alle toegepaste slimme klimaatoplossingen kan de noordentree veel water opvangen. En dat is belangrijk, want in de toekomst vallen er vaker hevige regenbuien en kan de temperatuur in de zomer flink oplopen. Bij een toekomstbestendig station past dan ook een groene entree die slim met het toekomstige klimaat omgaat. Het station als ontmoetingsplek Het station is veel meer dan alleen een plek waar je op de trein stapt. De stationshal is omgevormd tot een plek waar bezoekers op een prettige Bouwen in het Oosten 59

Bouwen in Gelderland voor alle professionals in de bouw Is Gelderland zakelijk interessant voor uw bedrijf? Wilt u Bouwen in Gelderland kosteloos ontvangen? Meldt u zich dan aan via onze website www.bouweningelderland.nl >> contact Of stuur een mail naar info@bouweningelderland.nl Bouwen in Gelderland is zeer recent als nieuwe titel geïntroduceerd. De verwachting is, dat het magazine een vergelijkbare toonaangevende positie in de Gelderse bouw- en installatiewereld gaat veroveren als Bouwen in het Oosten in deze regio. Het blad richt zich op de professionals in de bouw, zowel opdrachtgevers als uitvoerende, adviserende en controlerende bedrijven. www.bouweningelderland.nl redactie@bouweningelderland.nl Algemeen manier kunnen wachten op de trein, werken of anderen ontmoeten. De gevel aan het Stationsplein en het perron is nu open van karakter en daardoor ontstaat een mooie doorkijk naar het Stationsplein en blijft het monumentale karakter van het gebouw bewaard. Hierdoor wordt het station onderdeel van Zwolle en maakt het reizen met het openbaar vervoer van en naar Zwolle nog fijner en comfortabeler. Een entree om trots op te zijn Een aantal jaren geleden was de noordzijde van Station Zwolle nog een van de drukste plekken in de stad. Iedere dag reden er honderden bussen en waren er verkeersregelaars nodig om de stroom van reizigers, bezoekers, fietsers en ander verkeer in goede banen te leiden. Deze plek is nu omgetoverd naar een entree om trots op te zijn; een groene loper van het station naar de binnenstad en andersom. Spoorzone Zwolle ontwikkelt verder Met de opening van de nieuwe entree zet het grootste station van Regio Zwolle weer een stap naar een duurzame toekomst. De verwachting is namelijk dat het aantal reizigers van en naar Zwolle en de regio de komende jaren flink groeit. Iedere uur vertrekken en arriveren er treinen in maar liefst acht richtingen. Het station van Zwolle is dan ook het tweede spoorknooppunt van Nederland en sterk verbonden met het stedelijk netwerk. Deze plek verbindt de vier landsdelen die Nederland telt en is de aanjager van de grootste ontwikkellocatie van Regio Zwolle. Zwolle investeert daarom samen met partners in het station én het gebied eromheen. De Spoorzone is in de afgelopen jaren al door steeds meer mensen ontdekt, het is een geliefde plek om te wonen, te werken en te leren. De komende jaren verandert het gebied stap voor stap naar een groen, levendig en aantrekkelijk nieuw stuk stad. Het nieuwe innovatieve en creatieve hart van Regio Zwolle. Met volop ruimte voor (nieuwe) bedrijven, organisaties en onderwijs. En met duizenden nieuwe duurzame woningen voor iedereen die graag in het centrum van Zwolle woont, in verbinding met de regio én Nederland. Kortom, Regio Zwolle pakt hier de kans naar een nog sterkere economie en meer betaalbare duurzame (flex)woningen. Met meer groen enruimte voor water in het centrum van NoordoostNederland. Vier mee! Ontdek de groene entree vanuit de lucht Bijzondere momenten zijn er om samen te vieren. Iedereen is dan ook van harte welkom om de nieuwe entree te bewonderen. In het weekend van zaterdag 9 en zondag 10 oktober konden geinteresseerden het resultaat vanuit de lucht te bewonderen. Zwollenaren, reizigers en bezoekers stapten die dagen gratis het reuzenrad in om de nieuwe entree vanuit een ander perspectief te bekijken. Daarnaast zijn er op het Stationsplein verschillende tentoonstellingen te zien. Met unieke historische beelden, bijzondere foto’s van de grote verbouwingen en indrukwekkende plannen voor onder andere Oosterlaan-Westerlaan en de passerelle, de toekomstige loopbrug over het spoor. Bouwen in het Oosten 61

Vraag en aanbod VACATURE Ben je bijna of onlangs afgestudeerd in het Nederlands Recht en wil je je verder verdiepen in de praktijk? Wij hebben bij KienhuisHoving advocaten en notarissen een mooie startersfunctie als juridisch medewerker in het bouw- en aanbestedingsrecht. Wanneer het van beide kanten goed voldoet, kun je je verder ontwikkelen als advocaat-stagiair. Dat vraagt om hard werken, maar we vinden een goede balans tussen werk en ontspanning ook heel belangrijk. Dus misschien zien we jou binnenkort wel in onze eigen bruine kroeg ‘Bouke’s Corner’, tijdens één van onze borrels (als het weer kan en mag). Meer informatie vind je op onze website of je neemt contact op met mijn collega Marianne ten Feld-Sprik, advocaat bouw- en aanbestedingsrecht (marianne.tenfeld@kienhuishoving.nl). 58 Bouwen in het Oosten Vraag en aanbod VACATURE: Mechanisch Onderhoudsmonteur Werk jij graag buiten, aan en met zwaar materieel? Bij de Betoncentrale Twenthe zijn we op zoek naar een mechanisch onderhoudsmonteur om onze technische dienst te versterken. In deze functie ben je verantwoordelijk voor het oplossingen van voorkomende storingen bij verschillende productielocaties in het Noorden en Oosten van het land, met als standplaats Hengelo. Wat ga je doen? Onderhoud aan de mechanische onderdelen van centrales en overslagkranen. Zelfstandig technische storingen oplossen aan onze productiemiddelen. Uitvoeren van groot onderhoud en aanpassingen. Werkzaamheden in de werkplaats en op de productie locaties. Voorraad beheer en werkvoorbereiding. Werken met Onderhoud Management Software. Verantwoordelijk voor orde en netheid in magazijn en werkplaats. Wij vragen Je hebt een basisopleiding Metaal (MBO) met ervaring. Je hebt kennis van metaal bewerkingen en constructie bankwerken. Je kunt technische tekeningen lezen, beoordelen en uitvoeren. Je weet hoe je veilig moet werken, je bent serieus. Spreekt deze functie je aan en wil je meer weten? Neem contact op met Erik-Jan Vos, hoofd technische dienst Mobiel: 06 237 562 30 of e-mail: e.j.vos@betoncentrale.nl Bekijk de complete vacature op: www.betoncentrale.nl/twenthe/vacatures. Informatie over het plaatsen van een vacature: Neem contact op met Digna Schoonen: Telefoon: 06-442 099 10 Mail: digna@bouweninhetoosten.nl

29e Jaargang • no. 7 • september 2021 07 Gezond klimaat en volledige privacy voor bewoners TMZ Almelo Pagina 07 Gebouw Langezijds wordt hét visitekaartje van Universiteit Twente Hout geeft nieuwe Nutsschool Oldenzaal robuust en warm karakter Uzin Utz investeert in “lijmen van de toekomst”

Inhouds opgave 07 35 19 07 53 05 Voorwoord: “Ambivalente gevoelens” 07 13 14 17 Nieuwbouw woonlocatie TMZ Almelo Een gezond klimaat en volledige privacy voor bewoners TMZ Almelo Meedenken met een realistische mindset “Samen schakelen met openheid van zaken” Column KienhuisHoving: “Procedures over bestemmingsplannen langer onzeker” 19 27 32 Transitieproject gebouw Langezijds UT Twente “Dit wordt hét visitekaartje van de UT” Integrale aanpak als basis voor ontwerp ITC Column Danny van Hal: “Harder lopen bij tegenwind? Haldu zoekt de kopgroep op.” 35 38 40 44 51 53 57 Opening Nutsschool Oldenzaal Hout geeft Nutsschool robuuste en warme uitstraling Prominente plaats van hout maakt opdracht extra uitdagend Veel ruimte voor eigen inbreng in ontwerp Nutsschool Rots Bouw levert Nutsschool Oldenzaal op Column BIM4ALL: “De meerwaarde tussen Revit en Dyname.” Uzin Utz investeert in “de lijmen van de toekomst” Ook betonindustrie wordt geraakt door sterk stijgende prijzen Bouwen in het Oosten 03

Voorwoord Voorwoord Door: Gerard van Leeuwen Ambivalente gevoelens Ik schrijf deze column een dag voor Prinsjesdag. In een normaal functionerende democratie betekent dat automatisch dat er een groot afbreukrisico dreigt wanneer je aannames in je tekst verwerkt die 24 uur later volledig gelogenstraft kunnen worden. Zo niet in Nederland. Daar is het gebruikelijk, althans ik weet niet beter, dat de inhoud ‘keurig” uitlekt. Daardoor is de troonrede van onze vorst elk jaar inhoudelijk weer een heuse poppenkast. Dat Willem IV zich daar nog steeds voor leent is een wonder. Ik denk persoonlijk dat ie liever een middag in de greppel had gelegen op zijn kroondomein om everzwijnen te schieten. Maar dat terzijde. Bij mij heersen ambivalente gevoelens over onze sector. Enerzijds hoor ik in mijn gesprekken dat de werkvoorraad hier en daar buitenproportionele vormen aanneemt, maar anderzijds zijn er ook zeer sterke geluiden die minder positief van aard zijn. Bouwmaterialen zijn nog steeds moeilijk verkrijgbaar en het prijspeil schiet door elk denkbaar plafond. Of het nu hout, staal, pvc of isolatiemateriaal betreft, over de hele linie staan de codes van de factor inkoop in het donkerrood geschreven. En dat levert spanningen op. Ergens moet het prijskaartje neerdalen. Aannemers en opdrachtgevers zitten daar beide niet op te wachten en dat kan leiden tot patstellingen waarop niemand zit te wachten. Daarnaast bestaat het structurele probleem van de instroom van (nieuwe) vakmensen. Een al langer sluimerend fenomeen, maar waar nog steeds geen oplossing voor gevonden is. Als je dan leest dat er nog een miljoen mensen qua arbeidspotentieel “onbenut” blijft zou daar, simpele gezegd, toch eens iets mee moeten gebeuren. De oproep van de FNV en CNV om het aantal arbeidsuren naar dertig terug te schroeven in het kader van het ontstressen krijgt daarbij haast een ridicuul karakter. De troonrede spreekt van een investering van honderd miljoen per jaar tot 2030 om de woningbouw te stimuleren. Klein bier voor de problemen waar we voor staan. En een doekje voor het bloeden. De echte problematiek, zoals stikstof en het versnipperde vergunningentraject in ons gave landje, wordt voorlopig doorgeschoven door de dames en heren politici. Die honderd miljoen voor 2022 is daarom niet meer dan een demissionair papieren zakdoekje. Gerard Op de cover v.l.n.r. Harm Stevens (Hoppenbrouwers Techniek Almelo), Gerrie Rondaan (TMZ), Robert Wilbrink (Dura Vermeer Hengelo) en Mark Kranenborg (TMZ) Colofon Bouwen in het Oosten ISSN: 1385-7185 Uitgever: Bouwen in de regio v.o.f. Postadres: Postbus 204, 8600 AE, Sneek Bezoekadres: Graaf Adolfstraat 36d, Sneek Tel.: (0515) 429 429 Web: www.bouweninhetoosten.nl E-mail: redactie@bouweninhetoosten.nl Redactie: Gerard van Leeuwen en Jolanda Groothuis Eindredactie: Joeri van Leeuwen Fotografie: Wim van ‘t Hoff (Eyemagic) Accountmanagement: Digna Schoonen (06 - 442 099 10) Erik Kuipers (06 - 196 859 76) en Rob van Luit (06 - 184 483 55) Vormgeving & opmaak: Nanno van Leeuwen Druk: Scholma Druk, Bedum Verspreiding: Post.nl Bouwen in het Oosten 05

TriviumMeulenbeltZorg Door: Jolanda Groothuis TMZ, Dura Vermeer Bouw Hengelo en Hoppenbrouwers Techniek Almelo gaan samenwerkingsverband aan Een gezond klimaat en volledige privacy voor bewoners TMZ Almelo De woonzorglocatie van TriviumMeulenbeltZorg (TMZ) in Almelo wordt de komende vijf jaar volledig gesloopt en op dezelfde plek herbouwd. Afgelopen februari werd het bouwcontract ondertekend door TMZ, Dura Vermeer Bouw Hengelo en Hoppenbrouwers Techniek Almelo. Het woonzorgcomplex werd ontworpen door architect Hans Groenewegen die de nieuwbouw in een hypermoderne en duurzame jas stak. De vernieuwing van TMZ wordt gefaseerd uitgevoerd en zal vijf jaar in beslag gaan nemen. Er gaat een investering van tientallen miljoen euro’s mee gemoeid. Mark Kranenbarg: “Ondanks diverse renovaties bleven er zaken aan de orde, waaronder de hoge energiekosten en meer privacy, waar we onze ogen niet meer voor konden sluiten.” Bouwen in het Oosten 07

MR METSELWERKEN, staat als een huis! Als vakbekwaam bedrijf weet MR Metselwerken hoe belangrijk de onderlinge samenwerking is om de kwaliteit af te leveren. Wij zijn er trots op dat wij door onze professionaliteit en gedrevenheid vele projecten hebben kunnen realiseren. Vakmanschap en betrouwbaarheid is bij ons zeer belangrijk om tot een goed eindresultaat te komen. Wilgenlaan 41 I 7642EV Wierden I Nederland 06-13307554 I info@mrmetselwerken.nl WWW.MRMETSELWERKEN.NL METSELAARS GEZOCHT ! TriviumMeulenbeltZorg Gerrie Rohaan Harm Stevens Robert Wilbrink Mark Gerrie Rohaan: “In teamverband vonden de nodige brainstormsessies plaats, waarbij de architect open stond voor onze uitgangspunten, maar ook zijn eigen ideeën ventileerde.” Kranenbarg Mark Kranenbarg, Hoofd Vastgoed TMZ en Gerrie Rohaan, leidinggevende Zorg/lid van de Stuurgroep Bouw sluiten samen met Robert Wilbrink en Harm Stevens, respectievelijk bedrijfsleider bij Dura Vermeer Bouw Hengelo en projectleider bij Hoppenbrouwers Techniek Almelo, aan tafel om deze grootschalige missie te belichten. De nieuwbouw van de eerste vleugel, tussen twee bestaande afdelingen, is in volle gang. Dat deze drie partijen zich enorm betrokken voelen bij het project, maar ook bij elkaar, blijkt uit de ‘hoor en wederhoor’ tijdens het gesprek. Financiële ijking Mark Kranenbarg bijt het spits af: “Feitelijk bleek tien jaar geleden al duidelijk dat deze locatie verouderd was, ondanks dat we door de jaren heen het nodige hebben geïnvesteerd om het gebouw up tot date te houden. Niettemin bleven er zaken aan de orde, -waaronder de hoge energiekosten en meer privacy voor de bewoners-, waar we onze ogen niet meer voor konden sluiten. Voor ons redenen om Dura Vermeer Bouw Hengelo in 2019 te betrekken bij ons vraagstuk; óf grondig renoveren, óf volledig nieuw bouwen. Destijds kwam onder andere Robert Wilbrink in beeld waarmee we samen de haalbaarheid hebben getoetst met betrekking tot de diverse uitgangspunten die we voor ogen hadden. Door de omvang en complexiteit van het project zijn we uiteindelijk bij Dura Vermeer Bouw Hengelo terecht gekomen. Deze bouwonderneming heeft in het verleden drie woonzorglocaties voor ons gerealiseerd. De basis voor wederzijds vertrouwen en een goede onderlinge verstandhouding was er daardoor al. Dit geldt eveneens voor Hoppenbrouwers Techniek Almelo. Met deze organisatie onderhouden we, naar volle tevredenheid, meerjarige onderhoudscontracten voor diverse andere locaties. Tevens was Hoppenbrouwers Techniek betrokken bij de nieuwbouw van Het Weggeler in Almelo en Erve Mensman in Geesteren. Uiteindelijk bleek de keuze tussen het renovatiemodel en de stap om volledig nieuw te bouwen niet zo moeilijk, wilden we TMZ-waardig blijven. In september 2020 gaf de Raad van Toezicht toestemming voor het totaalbudget. In december daaropvolgend vond de laatste financiële ijking van fase één Bouwen in het Oosten 09

TriviumMeulenbeltZorg TriviumMeulenbeltZorg Binnen TMZ zetten ruim 2400 medewerkers en 1600 vrijwilligers zich dagelijks in om ouderen en chronisch zieken goede en persoonlijke zorg te bieden. In haar moderne en duurzame woonzorgcomplexen en bij de mensen thuis biedt TMZ onder andere verpleging, verzorging, begeleiding en personenalarmering. TMZ is actief in de gemeenten Almelo, Borne, Enschede, Hengelo, Tubbergen en Twenterand. De relatie tussen bewoners, cliënten, medewerkers en andere betrokkenen staat centraal. Samen maken zij de zorg persoonlijk. plaats, waarna de Raad van Bestuur vorig jaar de opdracht gaf.” Niet verhuizen Volgens Gerrie Rohaan was één van de eisen waaraan de zorgorganisatie zich al die tijd heeft vastgehouden dat de bewoners niet tijdelijk zouden moeten verhuizen: “Dit bleek mogelijk door het traject gefaseerd aan te gaan. Er wordt eerst nieuw gebouwd, pas daarna beginnen de sloopwerkzaamheden van de bestaande vleugels. Op de begane grond komen de psychogeriatrische afdelingen, waar ouderen gaan wonen die kampen met geestelijke problemen. Op de eerste verdieping worden de somatische afdelingen gerealiseerd voor onder andere mensen met een chronische ziekte. Hier komt tevens een afdeling voor geriatrische revalidatie en ruimte voor beademing. De bovenste laag van de nieuwbouw krijgt een afdeling voor overbruggingszorg en een hospice.” Brainstormsessies Ze vervolgt: “We vonden het belangrijk dat de bewoners meer ruimte en privacy zouden krijgen in de vorm van een eigen studio en persoonlijk sanitair. Daarom zetten we in op een toekomstbestendig gebouw met veel ruimte, licht en comfort. Hierbij hebben we veel te danken aan architect Hans Groenewegen uit Schalkhaar. In teamverband vonden de nodige brainstormsessies plaats, waarbij hij open stond voor onze uitgangspunten, maar ook zijn eigen ideeën ventileerde. Samen kwamen we tot een fantastisch resultaat. Het wordt echt bijzonder waarbij de bestaande, groene omgeving behouden blijft. Over vijf jaar is er op deze locatie plek voor 184 bewoners. Nu zijn dat er 160.” Bouwen in het Oosten 11

Robert Wilbrink: “Samen succes boeken is een cultuur geworden. Deze is ontstaan en fijn geslepen binnen de, door Dura Vermeer, eerder gerealiseerde projecten voor TMZ.” 12 Bouwen in het Oosten TriviumMeulenbeltZorg Dura Vermeer Bouw Hengelo: Meedenken met een realistische mindset “Het TMZ-Programma van Eisen was dynamisch, maar met volledige openheid en transparantie omtrent het budget”, aldus bedrijfsleider Dura Vermeer Bouw Hengelo, Robert Wilbrink. “We stonden er, samen met Hoppenbrouwers Techniek, graag voor open om mee te denken in het totaalplaatje met begrip voor de combinatie techniek en bouw. Dat vertaalde zich in een hecht team op alle fronten, waarbij een realistische mindset voorop stond. Je kunt immers wel van alles willen, maar het moet ook haalbaar blijven. Samen succes boeken is een cultuur geworden. Deze is ontstaan en fijn geslepen binnen de, door Dura Vermeer Bouw Hengelo, eerder gerealiseerde projecten voor TMZ en wordt telkens weer doorgezet en verbeterd naar nieuw te realiseren projecten. Ontwikkelen en bouwen voor de zorg is één van de disciplines van Dura Vermeer waarbij we onze expertise extra kracht bijzetten door in BIM samen te werken met onze partners en ook de situatie 3D visueel aantoonbaar te maken. Dit, zodat niet alleen de opdrachtgever een realistisch beeld krijgt, maar tevens de gebruikers over hetgeen ze uiteindelijk mogen verwachten.” Zoals het hoort Op vrijdag 23 april werd met het onthullen van het bouwbord symbolisch het startsein gegeven voor de vernieuwing van de woonzorglocatie. Inmiddels zijn de contouren van de eerste nieuwe vleugel duidelijk zichtbaar. Momenteel zijn er gemiddeld, zowel van Hoppenbrouwers Techniek als Dura Vermeer, tien vaklieden werkzaam op de bouw. Over de onderlinge communicatie en samenwerking zijn alle betrokkenen het eens; “Professioneel en persoonlijk, met openheid van zaken, waarbij geen aspect onbesproken blijft.” Dura Vermeer Bouw Hengelo Dura Vermeer Bouw Hengelo is een ontwikkelende bouwer in Noord, Oost en Midden Nederland. De hechte club met 350 bouwers en ontwikkelaars is onderdeel van Dura Vermeer; een onafhankelijk familiebedrijf met activiteiten op het gebied van woningbouw, utiliteitsbouw en infrastructuur. Met € 1,5 miljard aan omzet en ruim 2.800 medewerkers staat Dura Vermeer in de top tien van bedrijven in de Nederlandse bouwbranche. Bouwen in het Oosten 13

Hoppenbrouwers Techniek: “Samen schakelen met openheid van zaken” “Dit geldt ook voor de vaklieden op de bouwplaats”, aldus projectleider Hoppenbrouwers Techniek Harm Stevens: “Er kan niet voorkomen worden dat technici en bouwers elkaar af en toe voor de voeten lopen. Alleen door de lijnen kort te houden is het mogelijk te kunnen schakelen bij uitdagingen. Hierdoor worden verbeterpunten sneller geconstateerd waardoor ze tijdig verholpen of bijgesteld kunnen worden. Het komt de geleverde kwaliteit alleen maar ten goede en maakt dat in het traject constant kan worden meebewogen. Samen optrekken in de planning is cruciaal om het bouwproces zoveel mogelijk vlekkeloos te laten verlopen. Zo moeilijk hoeft het niet te zijn.” Volgens Bouwbesluit Het nieuwe TMZ voldoet straks aan alle eisen en voorzieningen die nodig zijn omtrent de bouwkundige en installatietechnische voorschriften van het Bouwbesluit. Harm Stevens: “Door te kiezen voor nieuwbouw, bouwt TMZ volgens de nieuwste inzichten Hoppenbrouwers Techniek Hoppenbrouwers Techniek Almelo is een zelfstandig opererend bedrijf dat nauw samenwerkt met de zeventien andere Hoppenbrouwersvestigingen (totaal meer dan 1.500 medewerkers). In ruim honderd jaar groeide Hoppenbrouwers Techniek uit tot sterspeler in de techniek. De vestiging Almelo heeft in ruim een halve eeuw een stevige positie in de technische branche opgebouwd als totaalinstallateur. Met ruim 125 medewerkers focust Hoppenbrouwers Techniek Almelo zich op het ontwerp, uitvoering, nazorg en exploitatie van totaalconcepten. De organisatie is gespecialiseerd in de disciplines; elektrotechniek, werktuigbouwkunde, beveiliging, sprinklers, koeltechniek, service en onderhoud. Er wordt gewerkt in hechte teams waarbij gefocust wordt op duurzame relaties met klanten en partners. 14 Bouwen in het Oosten TriviumMeulenbeltZorg en maatstaven op het gebied van ouderenzorg en duurzaamheid. Het nieuwe complex is straks volledig gasloos dankzij gebruik van bodemwarmte. Met het toepassen van bodemwarmte hebben we eerder goede ervaringen opgedaan bij Het Weggeler en Erve Mensman. Verder wordt het gebouw voorzien van een goede thermische schil met triple glas en automatische zonwering. Bovendien komt er een collectieve luchtbehandelingsinstallatie met koeling en naverwarming door middel van een luchtwarmtepomp, warmtepompen ten behoeve van de opwekking van warmtapwater en vloerverwarming, LED-verlichting met aanwezigheidsdetectie en circa tweehonderd PV-panelen.” Werkzaamheden Hoppenbrouwers Techniek is verder verantwoordelijk voor het engineeren, leveren, monteren en bedrijfsvaardig opleveren van: E-installaties: • Data • BMI/PZI • Zonnepanelen • Aardingsinstallatie • Verlichtingsinstallatie W-installaties: • Warmtepompen • Regeltechniek • Inductieplafonds • Luchtbehandelingskasten • Hemelwaterafvoeren • GKW-CV installatie Toekomstbestendig Het hoogste punt van de eerste nieuwe vleugel werd rond de bouwvak bereikt. De oplevering ervan staat april volgend jaar gepland. De eerste sloopwerkzaamheden worden uitgevoerd wanneer de bewoners van de oude vleugel zich gesetteld hebben in hun nieuwe onderkomen, waardoor zij niet tijdelijk hoeven te verhuizen. Naar verwachting zal TMZ medio 2026 volledig vervangen zijn door toekomstbestendige nieuwbouw. Harm Stevens: “Samen optrekken in de planning is cruciaal om het bouwproces zo vlekkeloos mogelijk te laten verlopen. Zo moeilijk hoeft het niet te zijn.” Bouwen in het Oosten 15

KienhuisHoving informeert Procedures over bestemmingsplannen langer onzeker Als bouwer heb je regelmatig te maken met procedures tegen bestemmingsplannen of afwijkingen daarvan. Als voorbeeld noem ik hier een groep omwonenden die tegen de nieuwbouw van een woontoren zijn. Tot voor kort konden die omwonenden alleen tegen een vastgesteld bestemmingsplan of een afwijking daarvan opkomen als zij vooraf over het ontwerpbesluit hun mening hebben gegeven. Daarnaast moesten ze ook nog eens belanghebbende zijn. Anders kwam je bij de rechter niet binnen. Aan deze wettelijke voorwaarden is tijdelijk een einde gekomen. Daardoor kan de uitkomst van planprocedures langer onzeker zijn. Eerder dit jaar heeft de Europese rechter beslist dat deze voorwaarden in sommige gevallen in strijd zijn met een Europees Verdrag. Dat verdrag geldt alleen voor besluiten met grote milieugevolgen. De Europese rechter is van mening dat milieuorganisaties altijd belanghebbende zijn. Zij hebben dus altijd toegang tot de bestuursrechter, ook als ze niet eerst hun mening over een ontwerpplan hebben gegeven. Kort na deze Europese uitspraak dienden twee zaken met grote milieugevolgen voor de rechtbank Gelderland. In die zaken verwees de bestuursrechter naar de uitspraak van de Europese rechter. De rechtbank nam het oordeel van de Europese rechter over, maar ging en stukje verder. Hij bepaalde dat ook andere belanghebbenden dan milieuorganisaties toegang tot de bestuursrechter hebben, ook als ze niet eerst hun mening over het ontwerpbesluit hebben gegeven. Inmiddels heeft de hoogste bestuursrechter zich ook over de materie gebogen en hij gaat nog verder. In twee uitspraken oordeelt hij dat als een belanghebbende zijn mening over het ontwerpbesluit niet heeft gegeven hij toch toegang tot de bestuursrechter heeft, ook bij bestemmingsplannen of afwijkingen ervan. Hij komt tot dit oordeel omdat hij het te ingewikkeld vindt om per geval te moeten onderzoeken of een besluit wel of geen grote milieugevolgen heeft. Nog geen maand later oordeelt hij dat wanneer je wel een mening over het ontwerpbesluit hebt gegeven, maar geen belanghebbende bent, ook dan naar de bestuursrechter kunt. Deze column is geschreven door: Erik Averdijk, advocaat Bestuursrecht en Omgevingsrecht. Zijn e-mailadres is erik.averdijk@kienhuishoving.nl, zijn telefoonnummer is 088 - 480 40 28. 21 17 Het gevolg van de uitspraken is nu dat bijna iedereen in beroep kan bij de bestuursrechter. Een ander gevolg is dat een belanghebbende zijn kruit droog kan houden totdat hij tegen een bestemmingsplan in beroep kan. In de fase van het ontwerpplan kom je als bouwer daarom niet alle bezwaren te weten. Ook weet je niet wie er uiteindelijk in beroep gaat. Dat wordt pas duidelijk aan het einde van de beroepstermijn. Vervolgens duurt het tot de uitspraak van de rechter voordat zeker is of het bestemmingsplan of de afwijking daarvan in stand blijft. Tot die tijd bestaat er dus onzekerheid. Niettemin zijn er mogelijkheden om de onzekerheid enigszins weg te nemen. Wij staan u daarbij graag terzijde!

UT Langezijds Twente Tekst Gerard van Leeuwen I Fotografie Wim van ’t Hoff I Artist impressions Civic Architects Public Architecture Dit wordt hét visitekaartje van de UT Naar verwachting zal in de tweede helft van 2022 het gerenoveerde en gerevitaliseerde gebouw Langezijds op de campus van de Universiteit Twente in gebruik worden genomen. De nieuwe “bewoners” zijn de studenten en medewerkers van de faculteit ITC, voor geo-informatiewetenschappen en aardobservatie, naar schatting circa zevenhonderd in getal. Redenen voldoende om twee hoofdrolspelers van dit project aan het woord te laten: Rob Nengerman, Bouw Project Manager namens opdrachtgever Universiteit Twente en Ruud Damhuis, Tender Manager namens de bouwcombinatie Dura Vermeer/ Trebbe, bouwkundig hoofdaannemer. Rob Nengerman: “Langezijds wordt duurzaam, groen en transparant. Speerpunten in het huisvestingsbeleid van onze organisatie.” Bouwen in het Oosten 19

UT Langezijds Twente Het ontwerpteam bestaat uit: Civic Architects, VDNDP, Arup, Studio Groen+Schild en Valstar Simonis. “De keus om een bestaand pand te hergebruiken om de faculteit te huisvesten was niet de eerste optie”, vertelt Rob Nengerman. “De eerste planvorming ging uit van volledige nieuwbouw, maar dat bleek budgettair een stap te ver. We kwamen uit bij de mogelijkheid om gebouw Langezijds, dat dateert uit de begin jaren zestig en al een jaar of zes leegstond, een nieuw leven in te blazen. Het past prima in onze duurzaamheids- en circulariteitsvisie. Het ontwerpteam heeft een aansprekend ontwerp gemaakt en vorig jaar is de kogel door de kerk gegaan. Het wordt het visitekaartje van de UT en bepaald niet alleen vanwege de situering. Langezijds wordt duurzaam, groen en transparant. Speerpunten in het huisvestingsbeleid van onze organisatie.” Ruud Damhuis: “We voelen ons beide thuis in projecten met een grote complexiteit. Daarop vormt Langezijds geen uitzondering.” Voor Ruud Damhuis, Tender-/ projectmanager bij Dura Vermeer Bouw Hengelo, kwam het project in de huidige vorm vorig jaar op de radar. “We zijn al decennia actief op het universiteitsterrein. Zo waren we betrokken bij het Nanolab en het TechMed Centre. Hetzelfde geldt overigens voor onze partner in de bouwcombinatie, Trebbe Bouw. Wij trekken regelmatig met elkaar op in de omvangrijkere projecten in bijvoorbeeld de zorg en onderwijs. De bedrijfsculturen passen bij elkaar. We voelen Bouwen in het Oosten 21

UT Langezijds Twente diepe (37 meter) gebouw wordt min of meer gesegmenteerd door de inpassing van drie atria van 12 bij 24 meter waardoor er veel daglicht en een toevoer van frisse lucht aanwezig is en groene ruimtes worden gecreëerd. Die krijgen een eigen thema en een multifunctioneel karakter, waarbij ontmoeting centraal staat. Er kan gezamenlijk koffie gedronken en gegeten worden.” Uitdagingen ons beide thuis in projecten met een grote complexiteit. Daarop vormt Langezijds geen uitzondering. “Strippen en transformeren” is nu eenmaal een andere tak van sport dan nieuwbouwen.” Gebouw Langezijds maakt deel uit van het strategisch huisvestingsplan van de UT. Nengerman: “In dat plan worden al onze bouwactiviteiten getoetst op duurzaamheidscriteria zoals circulariteit en energieneutraliteit. Langezijds wordt onder andere gekenmerkt door de integrale aanpak van de buitenschil, de toepassing van robuuste materialen en wordt, uiteraard, gasloos opgeleverd. Het gebouw wordt transparant van aard. Een echte ontmoetingsplek voor een optimale studie en onderzoekomgeving.” Het zijn ook aspecten waarmee Dura Vermeer dagelijks wordt geconfronteerd. Damhuis: “Wij doen veel in de zorgsector (zoals ziekenhuizen, red.) en het onderwijs. De vraag naar steeds meer transparantie en het welbevinden van de gebruikers staan centraal. Ook hier is die wens manifest. Het lange (meer dan 220 meter) en De sloop is inmiddels afgerond. “Daar waren we al vroegtijdig mee begonnen”, vertelt Nengerman. “De uitvraag voor de bouw moest nog de deur uit, toen waren we reeds gestart. Het gebouw is volledig gestript. Ook is er asbest verwijderd. Het gebouw is ruim vijftig jaar oud, dus kom je het een ander tegen. Het betonwerk is momenteel in volle gang.” Damhuis: “De planning voorziet in wind- en waterdichtheid voor de kerst. Er moet veel gebeuren maar we hebben er alle vertrouwen in dat dit zal slagen. Rob Nengerman: “We zijn vroegtijdig begonnen met de sloop. De uitvraag voor de bouw moest nog de deur uit, toen waren we reeds gestart.” Bouwen in het Oosten 23

UT Langezijds Twente We werken met vijf werkvoorbereiders aan dit project. In een transformatie-opdracht als deze zit uiteraard veel engineering en dat vergt de nodige tijd en energie. Naast de omvang zijn er nog een aantal complicerende factoren zoals verhoogde vloeren. Deze zijn nodig voor de installaties. Normaal lopen die boven de plafonds, maar hier is het net anders bedacht. Daardoor verandert de werkvolgorde. De afstemming met bijvoorbeeld PBS die de speciale vloeren plaatst zal nauwgezet en zorgvuldig gepland worden. Hetzelfde geldt voor de afstemming met installateur CroonWolter & Dros. Een partij waar we in het (recente) verleden goed ervaringen mee opgedaan hebben. De stalen vliesgevel op de eerste verdieping en de eiken kozijnen op de begane grond kennen een grote transparantie. Veel glas moet interactie garanderen met de natuurlijke, groene directe omgeving. Ook de luchtbehandeling en klimaatbeheersing moet dat dat extra accentueren.” Nengerman: “En dan zijn we weer bij de uitgangspunten die ook vermeld staan in het PvE. Transparantie, duurzaam en groen. Tel daarbij het “thuisgevoel” dat de studenten zullen ervaren en je bent precies waar we willen zijn. Het moet hét visitekaartje worden van de UT. We zijn met iets heel bijzonders bezig.” Ruud Damhuis: Bouwen in het Oosten zal in juni 2022 nogmaals aandacht besteden aan gebouw Langezijds. “De vraag naar steeds meer transparantie en het welbevinden van de gebruikers staan centraal. Ook hier is die wens manifest.” Bouwen in het Oosten 25

Integrale aanpak als basis voor ontwerp ITC Marc Wools: “Campus ‘Drienerlo’ is krachtig door het contrast tussen gebouwen en groen. Met ITC gaan we een stap verder: we verweven architectuur en landschap met elkaar.” 26 Bouwen in het Oosten UT Langezijds Twente Het International Institute for Geo-Information Sciences (ITC) is een bijzondere faculteit aan de Universiteit Twente. Van over de hele wereld komen (PhD)studenten naar Enschede om te onderzoeken hoe ze hun land kunnen verduurzamen. ITC is dus niet alleen een plek om te werken en te studeren, maar ook een plek van thuis, een ontmoetingsplek en een duurzaam icoon. Het nieuwe ITC zal het bestaande labgebouw ‘Langezijds’ gaan bewonen. Met zijn afmetingen (220x38m), lage betonnen begane grond en hoge stalen tweede verdieping heeft Langezijds een uitgesproken karakter. Het bestaande casco van het voormalig laboratoriumgebouw biedt de basis voor het ontwerp van Civic Architects, VDNDP en Studio Groen+Schild. Bouwen in het Oosten 27 Gecreëerd door Civic Architects / VDNDP

Vakpioniers op het gebied van beton en mortels Met 9 betoncentrales in Noord en Oost Nederland lopen wij als vakpioniers voortdurend voorop bij ontwikkelingen, of het nu gaat om producten, toepassingen of maatschappelijke thema’s. Al onze locaties zijn CSC goud gecertificeerd! Kanaalstraat 20, 7550 AM Hengelo (O) Tel.: 074 - 249 33 33 e-mail: info@betoncentrale.nl www.betoncentrale.nl UT Langezijds Twente Directeur/ontwerpmanager Marc Wools van VDNDP licht toe: “De opdracht hebben we via een openbare aanbesteding en een presentatie gekregen. Dat was een gezamenlijk initiatief van de bureaus. Met Civic hadden we recent succesvol samengewerkt in de LocHal in Tilburg (prijswinnaar World Building Of The Year Award For 2019, red.), eveneens een omvangrijk transformatieproject. Onze disciplines vullen elkaar goed aan. Civic is sterk in het ontwikkelen van visies voor publieke gebouwen en de vertaling naar hoogstaande architectuur. Wij als VDNDP zijn sterk in ontwerpmanagement en de uitwerking richting bouwpartners. Beide bureaus hebben een identieke visie en de ambitie om gecombineerd vakmanschap aan te bieden aan opdrachtgevers. Het ITC wordt voor ons vooral gekenmerkt door een integrale aanpak. Enerzijds de maakbaarheid en haalbaarheid, anderzijds het creëren van een duurzaam, prettig en goed klimaat. Dat laatste zowel in de zin van binnenklimaat als een werk- en onderzoeksklimaat. Dat totaalbeeld, daar gaat het ons om. Het ITC heeft ook qua gebruik een unieke factor. De doelgroep bestaat uit, met name, buitenlandse studenten die de hier opgedane kennis moeten aanwenden om de duurzaamheid in hun thuislanden te verbeteren. Dit gebouw wordt hun community. Gezamenlijk eten, koffie drinken. Kruisbestuiving onderling en met de docenten. De centrale hal zal daardoor een multifunctioneel karakter krijgen.” Verweven architectuur en landschap “We behouden de volledige structuur en stellen één cruciale ingreep voor; we creëren vier groene atria die zorgen voor daglicht en natuurlijke frisse lucht. Als bijvoorbeeld de temperatuur het toelaat, gaan de luchtbehandelingskasten uit en gaan de ramen open. Sensoren geven dit aan. Marc Wools: “ITC laat zien hoe duurzame transformatie kan resulteren in radicale architectuur.” Met een verhoogd ‘plenum’ bovenop de tweede verdieping dat frisse lucht transporteert en al het leidingwerk integreert, houden we het opmerkelijke ‘bims’-plafond vrij van installaties en voorkomen we verdere vermindering van de beperkte vloerhoogte op de begane grond. Campus ‘Drienerlo’ is krachtig door het contrast tussen gebouwen en groen. Met ITC gaan we een stap verder: we verweven architectuur en landschap met elkaar. Door een van de atria naar de gevel te verplaatsen, creëren we een herkenbaar adres voor ITC. We vouwen het landschap naar binnen; bomen blijven groeien in het binnenland. De vier atria van 12 bij 24 meter stimuleren de natuurlijke ventilatie en vormen een biotoop voor flora en fauna. Het landschap groot en bolvormig; de atria zijn ruim genoeg om een klein ecosysteem in stand te houden. De wetenschappelijke afdelingen zijn georganiseerd rond de atria. Onderwijs, onderzoek, kantoren, laboratoria en studieplekken zijn gemengd. Beneden bevinden zich de kleinere (concentratie) ruimtes, boven zijn de ruimtes groter en dynamischer. Via open studielandschappen sluiten de atria aan op de gevel zodat frisse lucht kan circuleren. Rond de Bouwen in het Oosten 29 Gecreëerd door Civic Architects / VDNDP

Bouwen in Gelderland voor alle professionals in de bouw Is Gelderland zakelijk interessant voor uw bedrijf? Wilt u Bouwen in Gelderland kosteloos ontvangen? Meldt u zich dan aan via onze website www.bouweningelderland.nl >> contact Of stuur een mail naar info@bouweningelderland.nl Bouwen in Gelderland is zeer recent als nieuwe titel geïntroduceerd. De verwachting is, dat het magazine een vergelijkbare toonaangevende positie in de Gelderse bouw- en installatiewereld gaat veroveren als Bouwen in het Oosten in deze regio. Het blad richt zich op de professionals in de bouw, zowel opdrachtgevers als uitvoerende, adviserende en controlerende bedrijven. www.bouweningelderland.nl redactie@bouweningelderland.nl UT Langezijds Twente wering te monteren. ITC laat zien hoe duurzame transformatie kan resulteren in radicale architectuur. entreezone zijn de meer publieke functies geplaatst; een grote trap/presentatieruimte, het restaurant en de bibliotheek. De architectuur staat op de schouders van het bestaande. De ruwe beton- en staalconstructie blijven zichtbaar. Balken en kolommen steken door de gevel en verbinden binnen en buiten of blijven in de nieuwe atria staan als modernistische ruïnes. We gebruiken ze om nieuwe trappen aan te sluiten waar planten overheen groeien. Nieuwe elementen sluiten aan bij de architectonische logica van ‘stokken en balken’. De materialen zijn ruw, de details verfijnd en scherp. Met hout in het interieur en de plint van de gevel voegen we een warme toon toe aan het materiaalpallet. Het ontwerp van de nieuwe stalen gevel is gebaseerd op een subtiel ritme van uitstekende stijlen met verborgen te openen gevelelementen. Aan de zuidgevel gebruiken we deze dragers om de bestaande betonnen zonInmiddels is de realisatie opgestart en als alles volgend de planning verloopt zal het ITC in de zomer van 2022 haar intrek in het getransformeerde gebouw nemen. De grootste uitdaging is dat de engineering van het integrale ontwerp als het ware omarmd wordt door de uitvoerende partijen. We hebben het volste vertrouwen in zowel de bouwcombinatie als de installateur waarmee we in eerdere projecten geode ervaringen hebben opgedaan. Veel zaken in bouwkundige zin zijn repeterende werkzaamheden. Als dat één keer loopt, kun je echt meters maken.” Marc Wools: “Veel zaken in bouwkundige zin zijn repeterende werkzaamheden. Als dat één keer loopt, kun je echt meters maken.” Bouwen in het Oosten 31

Harder lopen bij tegenwind? Wilt u mijn definitie weten van ondernemen? Doorzetten als het tegenzit. En ik kan u verzekeren: het zít tegen, al een tijdje. Eerst sloeg corona gigantische gaten in onze economie en opnieuw liep de bouw voorop om de klappen op te vangen. En nu? We komen nog niet pril uit de coronaperikelen of daar kopt de Cobouw dat het aantal vacatures in de bouw zich op een historisch hoog niveau bevindt. Sterker nog: als je naar het totále arbeidsmarktplaatje kijkt telt Nederland sinds 50 jaar meer vacatures dan werkelozen. Alsof de gesel van corona al niet genoeg was… Voorzichtigheid troef op de arbeidsmarkt En de mensen díe momenteel werken, vertonen uniek gedrag. Je zou zeggen dat de arbeidsonzekerheid door corona inmiddels is geluwd en de arbeidsmobiliteit weer op gang zou komen. Maar niets is minder waar. Waarschijnlijk is werknemers door corona zoveel angst aangejaagd om hun baan te verliezen dat zij voorlopig nog bij hun huidige baas blijven. Want je weet maar nooit! Ook zie ik een verschuiving van heel veel horeca- en ander laagbetaald personeel dat nu ruimer betaald werk heeft gevonden bij GGD’s om de vaccinaties in goede banen te leiden. Zie hen maar eens terug te krijgen. 32 Kortom, niets is meer wat het leek… Harder lopen bij tegenwind En tja, dan krijgen wij als Haldu Groep uiteraard ook tegenwind. Als koploper voelen we die wind als eerste. We zitten in de bizarre situatie dat de bouwprojecten tegen de plinten op klotsen. Kijk maar eens, als u door Nederland rijdt, naar het aantal bouwkranen. Die vind ik altijd een prima visuele graadmeter van bouwactiviteiten. Maar… we kunnen niet voldoende gekwalificeerde vaklieden vinden. Dat ligt niet aan Haldu Groep, want de totale bouwwereld zit in hetzelfde schuitje. We zien overal dezelfde situatie. Niets menselijks is ons vreemd, want als je allemaal hetzelfde probleem hebt, lijkt de urgentie lager en ligt niets doen voor de hand. Ik zeg: lijkt. Want Haldu Groep rust niet. Ik zei u al: ondernemen is doorzetten als het tegenzit. Uiteraard zijn onze instrumenten beperkt; we kunnen nieuwe vaklieden niet als grassprietjes uit de grond trekken. Maar we blijven actief en voorkomen dat we als een door de koplampen van een auto verblind konijn op de weg blijven staan. Zelf aan zet blijven Onze sterkste troef is al jarenlang het vinden en binden van buitenlandse vakkrachten. Hierop zetten we nog intensiever in. Neem een land als Bulgarije, voor Bouwen in het Oosten Column Haldu zoekt de kopgroep op! Haldu Groep nog onbekend wervingsterrein, maar we gáán erheen. En veel andere uitzendorganisaties komen misschien geeneens op het idee om hier te gaan researchen, maar Haldu denkt: waarom niet? We zoeken en selecteren de allerbeste vaklieden en dit neusje van de zalm kan straks al op uw projecten aan de slag. Ook scherpen we onze recruitmentwerkzaamheden in de andere landen waarin we al langere tijd werven nog eens extra aan. Niet door deze cruciale werkzaamheden uit handen te geven, maar door er zelf, met alle lusten en lasten, gedurfd in te stappen. Alleen door zelf in deze landen in de absolute voorhoede en vanuit eigen bedrijfsentiteiten te zoeken naar vaklieden voor uw projecten blijven we aan zet. Niet afwachtend, maar handelend. Sterker nog: we oriënteren ons zelfs op wervingsmogelijkheden buiten de EU, verder in Europa. Dit is in de horeca en ICT al langer geaccepteerd en ook de bouw en techniek ontdekken dit als bron om voldoende gekwalificeerde mensen te kunnen blijven vinden. Zoek afleiding, dat helpt Tot slot heb ik een advies voor u als u als ondernemer ook al lange tijd al die druk en stress ervaart: zoek iets naast uw werk waarin u afleiding vindt. Zelf vind ik dit in meer sporten en goed op mijn voeding letten. Hiervan krijg ik extra energie die ik direct weer in Haldu Groep stop. Extra hard nodig in deze veeleisende tijden. Ik wens u alle energie en inspiratie toe in deze uitdagende tijden. Danny van Hal Bouwen in het Oosten 33

Nutsschool Oldenzaal Pieter Greven: “Voor ons was het een feest om het te mogen maken.” Hout geeft Nutsschool robuuste en warme uitstraling Gelijmde houtconstructies bestaan uit een samengesteld houtproduct. Voor de houtbouw van logistieke, agrarische, residentiële en retailgebouwen biedt Laminated Timber Solutions (LTS) drie verschillende gelijmde houtoplossingen aan: gelijmd gelamelleerd hout (BLC) en kruislaaghout (CLT). Daarnaast is het bedrijf ook licentiehouder van Kielsteg. Het Belgische bedrijf heeft inmiddels zeventig jaar ervaring in de houtsector en volgens sales manager Pieter Greven mag “zowel de bedrijfstak in het algemeen en het bedrijf in het bijzonder zich verheugen in een stijgende populariteit. De Nutsschool in Oldenzaal is een prachtig voorbeeld wat hout constructief en esthetisch heeft te bieden.” Bouwen in het Oosten 35

Nutsschool Oldenzaal Laminated Timber Solutions timmert hard aan de weg in Nederland. “We zijn inderdaad onze naamsbekendheid aan het Pieter Greven: “Hout is duurzaam, licht en past ook fantastisch in het circulariteit denken. De sector zit duidelijk in de lift.” vergroten”, vertelt Greven. “Hout zit in deze tijd van verduurzaming in de lift. Wij kunnen het merken aan het aantal aanvragen dat ons bereikt. Er is een duidelijke trend naar de toepassing van steeds meer hout. Dat zie je bij architecten, aannemers of andere bouworganisaties en dan doel ik vooral op bouwteams, waarin diverse bouwdisciplines op een moderne wijze samenwerken. In het geval van de Nutsschool was er overigens sprake van een traditionele aanbesteding. Rots Bouw wilde het project erg graag uitvoeren omdat het bijzonder is. We zijn door hen gevraagd mee te denken en zijn er in goede samenwerking, ook met architect Te Kiefte, uitgekomen. Het resultaat mag gezien worden. Voor ons was het de eerste opdracht van Rots Bouw. Een zorgvuldige voorbereiding is cruciaal, zeker in ontwerpen als deze. Onze ervaring is dat er na de aanbesteding nog veel moet gebeuren. Met name de constructieve berekeningen en het aspect van de verbindingen tellen in dat kader zwaar mee. Toen we september vorig jaar de opdracht ontvingen hebben we daarna twee maanden intensief overleg gevoerd op detailniveau, met name met de constructeur en de architect. Alles moet uiteraard technisch en constructief uitvoerbaar zijn. Direct na de jaarwisseling zijn we gestart met de montage. Die heeft een paar weken geduurd. Door Rots Bouw waren de voorzieningen in de fundatie al aangebracht dus een en ander kende een voorspoedig verloop.” In de lift “Voor ons was het een feest om het te mogen maken”, vervolgt Pieter Greven. “Duurzaam bouwen zit ons als het ware in de genen. Als je een duurzaam gebouw mede mogelijk maakt en daarmee schoolkinderen de warme uitstraling kunt bieden die een optimale leeromgeving bevorderen, dan sla je twee vliegen in een klap. Ik ben zes jaar geleden met gelijmde houtconstructies in aanraking gekomen en ik voel me in de sector enorm thuis. Het bieden van duurzame oplossingen is helemaal van deze tijd en die trend wordt door de internationale klimaatafspraken alleen nog maar versterkt. Veel architecten onderkennen dit ook. Hout is duurzaam, licht en past ook fantastisch in het circulariteit denken. De sector zit duidelijk in de lift. Als de marktsituatie in de loop van volgend jaar weer genormaliseerd is en de leveringsmoeilijkheden wellicht weer tot het verleden behoren zullen de ontwikkelingen in positieve zin doorzetten, is onze verwachting.” Bouwen in het Oosten 37

Prominente plaats van hout maakt opdracht extra uitdagend Voor Brons Constructeurs & Ingenieurs uit Oldenzaal kwam de Nutsschool in beeld via Te Kiefte Architecten. Constructeur Matthijs Leferink fungeerde als aanspreekpunt en contactpersoon naar de architect, installatie-adviseur Dijkoraad en bouwkundig hoofdaannemer Rots Bouw. Matthijs Leferink: “Bij elke stap merk je dat je weer een hoger niveau krijgt in de richting van de definitieve tekeningen.” 38 Bouwen in het Oosten Nutsschool Oldenzaal “Wij zitten als constructeur altijd helemaal voorin het proces. Zo ook nu in Oldenzaal. Te Kiefte had een schetsontwerp gereed, waarin de bouwwijze en de stramienmaten waren aangegeven. Ook de toepassing van hout stond prominent op het ontwerp. We wisten derhalve dat we onder andere rekening moesten houden met houten spanten, een sedumdak en zonnepanelen. De prominente plaats van hout in het ontwerp heeft uiteraard gevolgen voor de constructie. Dat maakt ons werk niet echt anders, maar het is toch redelijk bijzonder. We hebben in deze regio veel staalbedrijven en in veel gevallen zie je dat ook terug in de ontwerpen. Qua detailleringen komt het gewoon minder vaak voor. Dat is uitdagend, maar Matthijs Leferink: “Wij zitten als zoals gezegd verandert er qua aanvliegen van het project niet zoveel. We hebben wel extra aandacht geschonken aan de windverbanden en ook de gewenste industriële look vereiste de nodige flexibiliteit. Als bedrijf hebben we vaker constructies gedaan met houten gelamineerde spanten. Dat was in deze opdracht een belangrijke pré. Al met al was de voorbereiding intensief, niet in de laatste plaats omdat er veel raakvlakken waren tussen ontwerp en constructie. Je hebt in deze opzet bijvoorbeeld te maken met een grotere profilering en ook was er hier en daar minder ruimte voor de leidingen, waardoor deze door de constructie heen moesten. Desondanks kende het project voor ons een soepel verloop. In het ontwerpteam hebben we goed samengewerkt. Bij elke stap merk je dat je weer een hoger niveau krijgt in de richting van de definitieve tekeningen.” Brons Constructeurs en Ingenieurs merkt de opwaartse conjunctuur in de bouw vrijwel constructeur altijd helemaal voorin het proces.” dagelijks. Leferink: “Er gebeurt veel momenteel. Architecten en aannemers willen altijd een zo kort mogelijke doorlooptijd. Dat is nooit anders geweest. Maar er zijn gewoon veel aanvragen. Op ons gebied moet je altijd je tijd en energie verdelen over projecten in de voorbereiding en in uitvoering. De laatste heeft altijd de prioriteit omdat er anders vertragingen tijdens het bouwproces kunnen optreden. Het is duidelijk dat we ons de komende tijd niet druk hoeven te maken over werkaanbod. We werken hier met vier constructeurs en vier tekenaars en we vervelen ons bepaald niet.” Bouwen in het Oosten 39

Veel ruimte voor eigen inbreng in ontwerp Nutsschool “Hier staat een directeur-bestuurder die erg blij is dat naar een inspannend proces van acht jaar de deuren mag openen voor de leerlingen en medewerkers. De Nutsschool kan een toekomstbestendige leer- en werkomgeving beiden en daar was het ons allemaal om begonnen.” Aan het woord is Gé Koedijk die namens de Nutsschool aan de wieg stond van het proces dat heeft uitgemond in een modern, fris en transparant schoolgebouw. 40 Bouwen in het Oosten Nutsschool Oldenzaal Gé Koedijk: “Je moet er veel tijd en energie in stoppen om het ambtelijk apparaat en de politiek mee te krijgen als éénpitter.” Bouwen in het Oosten 41

Nutsschool Oldenzaal Operationeel De aanloop naar de realisatie was lang en zo nu en dan stroperig. Koedijk: “Je moet er veel tijd en energie in stoppen om het ambtelijk apparaat en de politiek mee te krijgen als éénpitter. Scholenkoepels hebben nu eenmaal meer slagkracht richting de gemeente. Uiteindelijk hebben de gemeenteraadsverkiezingen in 2018 als een soort katalysator gewerkt toen twee grote politieke partijen de Nutsschool op hun agenda hebben geplaats als zijnde speerpunt. Dat heeft het College een push gegeven en konden we daadwerkelijk aan de slag. We hebben een werkgroep van een aantal docenten gevormd die een wensenlijst heeft samengesteld. Met die werkgroep hebben we een bezoek gebracht aan een drietal scholen in Deventer die recent nieuwbouw hadden gepleegd en hebben we BouwMeester Huisvestingsadviseurs uit Borne benaderd om een en ander te verzamelen en vertalen en budgettair passend te maken. Een aantal voorbeelden van deze eigen inbreng is dat er in het ontwerp veel aandacht en invulling geschonken is aan meer bewegend leren dat ook een prominente plaats heeft in onze onderwijsvisie. Ook een natuurlijk schoolplein is daarvan een exponent. Alle leslokalen hebben een eigen deur waardoor men rechtstreeks naar buiten kan. Er worden zitbankjes en picknicktafels geplaatst zodat er ook buiten geleerd kan worden. Al met al een groot contrast met de huidige situatie. Een school die dateert uit 1960 met problemen in de kelders en de riolering en met een donkere, sombere smalle gangen, geen centrale gemeenschappelijke ruimte en een losstaande gymzaal die weliswaar voldoet aan de eisen maar stamt uit 1928.” Vanaf oktober zullen de leerlingen in een geweldige leeromgeving hun lessen kunnen volgen. Koedijk: “Binnenkort zal de inrichting starten en het meubilair stapsgewijs binnenkomen. De verhuizing staat gepland voor de herfstvakantie. De maandag en dinsdag daarna benutten we voor het zetten van de puntjes op de i en vanaf woensdag de 27e zijn we dan operationeel. We zien er echt naar uit.” Gé Koedijk: “We hebben een werkgroep van een Gé Koedijk aantal docenten gevormd die een wensenlijst heeft samengesteld.” Bouwen in het Oosten 43

Fotografie Wim van ’t Hoff van Eyemagic Nutsschool Oldenzaal opgeleverd 44 Bouwen in het Oosten Nutsschool Oldenzaal Februari dit jaar berichtte Bouwen in het Oosten over de nieuwbouw van de Nutsschool in Oldenzaal. Destijds zat de school nog middenin de ruwbouwfase, maar begin september vond de oplevering plaats. De school heeft nu enkele weken om de inrichting te verzorgen, waarna de verhuizing medio oktober in de herfstvakantie kan plaatsvinden. Projectleider Gerben Jan van Harten van bouwkundig hoofdaannemer Rots Bouw uit Aalten blikt tevreden terug op het project. Fotograaf Wim van ’t Hoff maakte de volgende fotoreportage. Bouwen in het Oosten 45

Bouwen in het Oosten voor alle professionals in de bouw Is Overijssel zakelijk interessant voor uw bedrijf? Bouwen in het Oosten werd in 1992 als titel Wilt u Bouwen in het Oosten kosteloos ontvangen? Meldt u zich dan aan via onze website www.bouweninhetoosten.nl >> contact Of stuur een mail naar info@bouweninhetoosten.nl geïntroduceerd en heeft inmiddels een toonaangevende positie in de Overijsselse bouwen installatiewereld veroverd. www.bouweninhetoosten.nl redactie@bouweninhetoosten.nl Nutsschool Oldenzaal Gerben Jan van Harten: “Het is een mooie school geworden. Een topschool van een hoge kwaliteit en strak uitgevoerd. Iets om trots op te zijn.” Bouwen in het Oosten 47

“We hebben gelukkig niet te maken gekregen met tegenvallers op het gebied van planning. Geen coronaperikelen en in bouwkundige zin is alles ongeveer verlopen volgens de originele planning. De installateur kende helaas wel enige uitdagingen, temeer ook dat de installaties in het zicht geplaatst zijn. Daar moest men veel aandacht aan besteden. We hebben de opdrachtgever gesproken en die toonde zich zeer content met het resultaat. Het is een mooie school geworden. Een topschool van een hoge kwaliteit en strak uitgevoerd. Iets om trots op te zijn.” 48 Bouwen in het Oosten Nutsschool Oldenzaal Bouwen in het Oosten 49

De nieuwe betrouwbare partner voor al uw projecten met klimaatvloeren. Uw project is onze zorg. Voor vakmanschap en ervaring Klimaatvloeren Nederland bv De Corridor 16 F • 3621 ZB Breukelen 0346 - 725 994 • info@klimaatvloerennederland.nl www.klimaatvloerennederland.nl Algemeen Laboratorium Uzin Utz Nederland klaar voor ‘de lijmen van de toekomst‘ Uzin Utz Nederland bv uit Haaksbergen gaat vanaf eind 2021 ook STP-lijmen produceren. De uitbreiding van de productie met de gezonde ‘lijmen van de toekomst’ voor de Nederlandse en Noord-Europese markt vraagt om een grondige voorbereiding. Terwijl de interne verbouwing van de fabriek nog in volle gang is, is het laboratorium inmiddels klaar voor de nieuwe uitdaging. Het nieuwe team is opgeleid, het bestaande laboratorium is verbouwd en uitgebreid. Hiermee is het laboratorium klaar voor de kwaliteitscontrole en productontwikkeling die horen bij ‘de lijmen van de toekomst’. Bouwen in het Oosten 53

Huren bij Van der Linde Steigerverhuur www.steigerverhuurvdl.nl 40 jaar ervaring met Artilan Ruim 40 jaar ervaring met het eigen gebruik van Artilan steigers. Grote voorraad We hebben ruim 500 meter Artilan steigers op voorraad. Vertrouwd Bedrijven als Boels en Loxam gingen je al voor met het huren van Artilan steigers. V vrijblijv een o aan Be systeem-ondersteuningen voor breedplaat, i.h.w.g. vloeren, balken en stroken, al dan niet in combinatie met gevelsteiger. Wij werken nauw samen met Ma het benodigde materiaal en verzorgen de engineering, wij regelen de arbeid. Be advies kan worden inzake de ondersteuning en bekisting voor uw project. Vermeerstraat 13 7731 SM Ommen 06 2187 5820 info@steigerverhuurvdl.nl Voorweg 105 2431 AN Noorden 06-51 52 81 89 www.betonstut.nl Snel, v oplossingsgericht Algemeen Alhoewel STP-lijmen niet geheel nieuw zijn in de markt, is de productie van deze 1-component lijmen voor de merken Pallmann en UZIN nieuw voor Uzin Utz in Haaksbergen. Teamleider Kleefstoffen Ilse Pierik vertelt: “De implementatie van deze lijmen waarmee onze afnemers nóg gezonder en duurzamer kunnen werken heeft voor ons laboratorium flinke impact. We hebben niet alleen ons team uitgebreid van 10 naar 15 personen, we hebben ook een grote verbouwing gerealiseerd. De nieuwe laboratoriumruimte van bijna 60 m2 grenzend aan het bestaande laboratorium is volledig geconditioneerd. Dat betekent dat er in het nieuwe laboratorium nóg sneller en nauwkeuriger gewerkt kan worden, dit is voor het nieuwe productieproces essentieel.” Gedegen opleiding hoofdvestiging Uzin Utz Group Samen met Pascal Grob wordt Ilse verantwoordelijk voor de ontwikkeling van ‘de lijmen van de toekomst”. René ten Asbroek en zijn team (Quality Control) zijn verantwoordelijk voor de kwaliteit. Tijdens een gedegen opleiding bij de collega’s in het Duitse Ulm, waar de hoofdvestiging van de Uzin Utz Group gevestigd is, is het team technisch opgeleid om de productie van de nieuwe lijmen in Haaksbergen te begeleiden. Ilse: “We kunnen te allen tijde optimaal gebruik maken van de expertise en ervaring van onze Duitse collega’s. Dat is écht een groot voordeel van de Uzin Utz Group. De STP-lijmen zonder oplosmiddelen en weekmakers voor de merken UZIN en Pallmann worden namelijk al geruime tijd geproduceerd in Duitsland voor onder andere Nederland. Zo kunnen wij straks met een goed gevoel deze lijmen ook in Haaksbergen gaan produceren. Voordat het zover is moeten we bijvoorbeeld ook zorgen dat de recepturen in de systemen staan en dat alle collega’s in het productieproces opgeleid worden. Maar, ons nieuwe lab is klaar, ons team is compleet, dus dat kunnen we nu in ieder geval afvinken.” Het nieuwe laboratorium Aan de inrichting van het nieuwe laboratorium is veel aandacht besteed. Ilse: “Wij zien onszelf écht als een groene fabriek. Dat betekent dat er bij het nieuwe laboratorium ook veel aandacht is geweest voor arbeidsomstandigheden, zoals daglicht, het ‘schoon’ kunnen werken, de hoogte van de werkbladen en de afvoer van vervuild water. Zo is er bijvoorbeeld een sedimentatiebak, die ervoor zorgt dat het afvalwater gefilterd wordt. Daarnaast kunnen we, doordat de nieuwe ruimtevolledig geconditioneerd is, sneller en nauwkeuriger werken. En de kranen met sensor in combinatie met de contactloze bediening van de afvalbakken zorgen ervoor dat we ‘schoon’’ kunnen werken aan onze nieuwe laboratoriumtafels.” Uzin Utz Nederland Uzin Utz Nederland levert met de merken Uzin, Wolff, Pallmann, Arturo en Codex alles voor het leggen, onderhouden en renoveren van alle soorten vloeren. Ruim zestig jaar geleden begon de Haakbergse organisatie onder de naam Unipro met de productie van lijmen en groeide snel uit tot een internationale organisatie. Innovatieve productiemethoden, een vakkundig technisch advies en meer dan honderd enthousiaste medewerkers leggen de basis voor perfecte vloeren. Uzin Utz Nederland maakt deel uit van het internationale beursgenoteerde familiebedrijf, de Uzin Utz Group uit Duitsland. Productie dichter bij de klant Met de uitbreiding van de productie met de veel gezondere STP-lijmen voor de merken UZIN en Pallmann zet Uzin Utz in Haaksbergen een belangrijke eerste stap om dichter bij haar klanten te produceren. Dit is niet alleen duurzamer, want de ecologische footprint van Uzin Utz wordt enorm verbeterd, maar de productie vanuit Haaksbergen biedt de afnemers in Nederland, Noord- en Oost-Duitsland, België en Scandinavië ook meer zekerheid. De uitbreiding stelt Uzin Utz Nederland in staat om alle soorten vloeibare lijmen in Haaksbergen te produceren. In de volgende fase waarin o.a. een poederfabriek wordt gebouwd (voor de productie van egalisatie en tegellijm) wordt Uzin Utz Nederland een volwaardige back-up locatie voor de Uzin Utz Group. Bouwen in het Oosten 55

Algemeen Betonindustrie wordt ook geraakt door sterk stijgende prijzen De Nederlandse betonindustrie wordt net als andere industrieën in Europa, geconfronteerd met een tekort aan grondstoffen, stijgende kosten voor Europese emissierechten en daardoor met prijsstijgingen. De Covid-19 pandemie heeft geleid tot leveringsbeperkingen van belangrijke grondstoffen voor het maken van beton. Door het snelle herstel van bepaalde markten in de wereld en de toenemende vraag, zijn prijzen van o.a. olie-, staal- en hout-gerelateerde producten exponentieel gestegen. Daarnaast wordt voor zand en grind verwacht dat de verkrijgbaarheid moelijker wordt. Dit komt door het ontbreken van vergunningen voor toekomstige winning. Ook de verminderde beschikbaarheid van circulaire producten zoals hoogovenslak en poederkoolvliegas speelt de industrie parten. “Door deze situatie komen de prijzen voor beton onder druk te staan en ontkomen ondernemingen er ook niet aan de prijzen aan te passen.” verwacht Ron Peters, directeur van de branchevereniging. CO2-emissierechten Betonhuis constateert ook dat de prijs voor CO₂-emissierechten in het European Trading System (ETS) maar blijft stijgen. Inmiddels liggen die prijzen op een dusdanig niveau dat dit een groot effect zal hebben op de kosten van beton. Daarnaast heeft de industrie nog steeds te maken met laagwaterproblematiek en verhoogde brandstofprijzen. Dat al deze effecten van invloed zullen zijn op prijzen laat zicht raden, aldus Peters. Te constateren valt ook bij leveranciers van bouwmaterialen dat zij hierdoor offertes afgeven met een steeds kortere geldigheidsduur, hetgeen het er niet gemakkelijker op maakt. Over Betonhuis Betonhuis is de aanjager van een beter verbonden Nederlandse cement- en betonindustrie. De inzet van Betonhuis is om het bouwkundige, maatschappelijke en financiële potentieel van beton als bouwmateriaal optimaal te benutten. Dit doet Betonhuis door het behartigen van de belangen van haar leden in de bouwsector en bij beleidsmakers. Naast belangenbehartiger is het Betonhuis ook een kennisplatform, waar kennis over het materiaal beton met al haar facetten verzameld en gedeeld wordt. Niet alleen tussen leden onderling, maar ook met opdrachtgevers en beleidsmakers. Betonhuis is actief op het gebied van arbeidsvoorwaarden, arbeidsomstandighedenbeleid, promotie, grondstoffen- en milieubeleid, lobby en verkoopvoorwaarden. Bouwen in het Oosten 57

Vraag en aanbod VACATURE Ben je bijna of onlangs afgestudeerd in het Nederlands Recht en wil je je verder verdiepen in de praktijk? Wij hebben bij KienhuisHoving advocaten en notarissen een mooie startersfunctie als juridisch medewerker in het bouw- en aanbestedingsrecht. Wanneer het van beide kanten goed voldoet, kun je je verder ontwikkelen als advocaat-stagiair. Dat vraagt om hard werken, maar we vinden een goede balans tussen werk en ontspanning ook heel belangrijk. Dus misschien zien we jou binnenkort wel in onze eigen bruine kroeg ‘Bouke’s Corner’, tijdens één van onze borrels (als het weer kan en mag). Meer informatie vind je op onze website of je neemt contact op met mijn collega Marianne ten Feld-Sprik, advocaat bouw- en aanbestedingsrecht (marianne.tenfeld@kienhuishoving.nl). 58 Bouwen in het Oosten Vraag en aanbod VACATURE: Mechanisch Onderhoudsmonteur Werk jij graag buiten, aan en met zwaar materieel? Bij de Betoncentrale Twenthe zijn we op zoek naar een mechanisch onderhoudsmonteur om onze technische dienst te versterken. In deze functie ben je verantwoordelijk voor het oplossingen van voorkomende storingen bij verschillende productielocaties in het Noorden en Oosten van het land, met als standplaats Hengelo. Wat ga je doen? Onderhoud aan de mechanische onderdelen van centrales en overslagkranen. Zelfstandig technische storingen oplossen aan onze productiemiddelen. Uitvoeren van groot onderhoud en aanpassingen. Werkzaamheden in de werkplaats en op de productie locaties. Voorraad beheer en werkvoorbereiding. Werken met Onderhoud Management Software. Verantwoordelijk voor orde en netheid in magazijn en werkplaats. Wij vragen Je hebt een basisopleiding Metaal (MBO) met ervaring. Je hebt kennis van metaal bewerkingen en constructie bankwerken. Je kunt technische tekeningen lezen, beoordelen en uitvoeren. Je weet hoe je veilig moet werken, je bent serieus. Spreekt deze functie je aan en wil je meer weten? Neem contact op met Erik-Jan Vos, hoofd technische dienst Mobiel: 06 237 562 30 of e-mail: e.j.vos@betoncentrale.nl Bekijk de complete vacature op: www.betoncentrale.nl/twenthe/vacatures. Informatie over het plaatsen van een vacature: Neem contact op met Digna Schoonen: Telefoon: 06-442 099 10 Mail: digna@bouweninhetoosten.nl

29e Jaargang • no. 6 • juli/augustus 2021 06 Nieuwbouw Heutink in volle gang Ambitieus Porsche Centrum Twente verhuist naar Deventer Pagina 06 AK Schoonmaak kan weer vooruit vanuit Almelo Veldwijk Hengelo mix van moderne, duurzame woningen Hotel Van der Valk Deventer geopend na Covid-vertraging

Inhouds opgave 06 22 35 06 55 05 Voorwoord: “We zijn toe aan vakantie” 06 10 13 17 19 20 21 22 28 30 32 Nieuwbouw Porschecentrum Twente, Deventer Eigenaar Michel Arfman: “Een jongensdroom die in vervulling gaat” René Pot, Aan de Stegge: “Dit is een aparte tak van sport” Strikte voorschriften Porsche stonden eigen inbreng ABRO niet in de weg Roy Peters, Som=: “Nieuwe uitstraling Porsche Centrum Twente” Edmond Geers, Sallandse Wegenbouw: “Niet moeilijk, wel kwalitatief hoogstaand referentieproject” JVZ bekend op bedrijventerrein A1 Column KienhuisHoving: “Het bouwteam, nieuwe modelovereenkomsten” Nieuwbouw AK Schoonmaak, Almelo Eigenaar Sjaak Kolthof: “Nieuwbouw past bij onze ambities” Jurian van der Veen, Bouwbedrijf Van der Veen: “Bouw AK Schoonmaak volgens planning verlopen” Franc Koelman, E.T.I. Leerkes: “Gedetailleerde voorbereiding is de basis van succesvol project” Column Danny van Hal: “Niet wachten op wonderen, maar werken aan de werkelijkheid” Bouwen in het Oosten 03 35 40 47 53 57 60 67 69 73 75 77 77 Nieuwbouw Heutink Primair Onderwijs, Nijverdal Reitsema & Partners: “Een fijne werkplek voor iedereen was het centrale uitgangspunt” Aannemingsmaatschappij Hegeman realiseert iconisch en inspirerend bedrijfspand Wouter ten Hove BBD Bouwmanagement: ”Een onderscheidend bedrijfspand waarover tot in detail is nagedacht” IAA Engineering belangrijke schakel bij nieuwbouw bedrijfspand Heutink Swendley Plantijn, Hoppenbrouwers Techniek: “Nieuwbouw Heutink slaat alles” Nieuwbouw Van der Valk Hotel Deventer Paul van der Valk: “Corona maakte het knap lastig” Duurzame mortels voor duurzame Van der Valk hotels Bouwonderneming Oude Wolbers legt stevige basis voor verouderd stuk Hengelo Column BIM4ALL: “De implementatie van BIM binnen organisaties” Extra productiecapaciteit en 1500 palletplaatsen voor Uzin Utz Rutger Vrielink nieuwe manager Vastgoed bij Domijn Wonbingcorporatie De BRL maakt beton transparant

Voorwoord Voorwoord Door: Gerard van Leeuwen We zijn toe aan vakantie De bouwvak staat voor de deur. Voorafgaand daaraan is er de jaarlijkse stress om alles nog op te leveren voor de inactieve periode. Die stress geldt in individuele gevallen, maar valt echter in het niet bij al die andere problemen waarmee we sector breed geconfronteerd worden. Donderdag 1 juli jongstleden trad de Stikstofwet in werking en daarmee ook de vrijstelling voor de aanlegfase van woningen, utiliteitsbouw en infraprojecten. Deze vrijstelling was gekoppeld aan een verplichting om emissiebeperkende maatregelen te treffen. Deze verplichting gaat gelden vanaf het moment dat de Omgevingswet op 1 juli 2022 in werking zal treden. Nu geldt deze wettelijke verplichting dus nog niet. Diverse brancheverenigingen, waaronder Koninklijke Bouwend Nederland bestudeert de Algemene Maatregel van Bestuur, waarin de regels uit de wet zijn uitgewerkt. Wat de praktische gevolgen zullen zijn voor de bouwsector en opdrachtgevers moet nog worden uitgevogeld. Benieuwd wat daar uitrolt. Diezelfde brancheverenigingen lobbyen intensief voor en achter de schermen om de (woning)bouw hoog op de prioriteitenlijst van Rutte IV te manoeuvreren. Omdat vrijwel elke beroepsgroep inmiddels wel een hoofdstuk heeft aangeleverd bij de formateur om in ieder geval een plekje te bemachtigen in het toekomstige regeerakkoord is het nog maar afwachten wat uiteindelijk het effect zal zijn. Een ding staat wel vast, het zal nog wel even duren voordat een nieuwe ploeg op het bordes van Noordeinde opgesteld zal staan. Na de periodes van aftasten, herstel van vertrouwen en een aantal weekjes rondtollen met zes partijen, als ware het een draaimolen op de kermis, is er nog geen begin van een zicht op concrete plannen. In demissionaire staat is de daadkracht sowieso minimaal. In de tussentijd dendert de polder door en mag de rechterlijke macht de kolen uit het vuur halen. En dat kan zo zijn gevolgen hebben zoals het Urgenda arrest overduidelijk aantoonde. Ik hoop dat onze beleidsbepalers de accu weer opladen om het primaat van het beleid weer daar te krijgen wat het hoort, in de Tweede Kamer. Inderdaad, we zijn allemaal wel even toe aan vakantie. Gerard Op de cover De hoofdrolspelers bij het nieuwbouwproject van Porsche Centrum Twente in Deventer. v.l.n.r. Roy Peters (SOM=), René Pot (Aan de Stegge Twello), René van de Weegh (ABRO), Michel Arfman (eigenaar en opdrachtgever) , Sjoerd Jansen (TGO), Erik Engbers (TGO). Colofon Bouwen in het Oosten ISSN: 1385-7185 Uitgever: Bouwen in de regio v.o.f. Postadres: Postbus 204, 8600 AE, Sneek Bezoekadres: Graaf Adolfstraat 36d, Sneek Tel.: (0515) 429 429 Web: www.bouweninhetoosten.nl E-mail: redactie@bouweninhetoosten.nl Redactie: Gerard van Leeuwen en Jolanda Groothuis Eindredactie: Joeri van Leeuwen Fotografie: Wim van ‘t Hoff (Eyemagic) Accountmanagement: Digna Schoonen (06 - 442 099 10) Erik Kuipers (06 - 196 859 76) en Rob van Luit (06 - 184 483 55) Vormgeving & opmaak: Nanno van Leeuwen Druk: Scholma Druk, Bedum Verspreiding: Post.nl Bouwen in het Oosten 05

Michel Arfman van Porsche Centrum Twente: Een jongensdroom die in vervulling gaat 06 Bouwen in het Oosten Porsche Centrum Twente Toen Michel Arfman twaalf jaar was schreef hij in groep acht een opstel over zijn grote droom: het runnen van een Porsche autobedrijf. Sinds zes jaar is hij eigenaar van het Porsche Centrum Twente dat in augustus verhuist van Enter naar een zichtlocatie in Deventer. “Een jongensdroom die uitkomt.” Michel Arfman: “Die laagdrempeligheid is een van onze criteria. Ook hoeft men niet voor kaviaar te komen. We staan hier met de voeten op de grond.” Bouwen in het Oosten 07

Porsche Centrum Twente Op 1 september aanstaande neemt Porsche Centrum Twente haar nieuwe bedrijfspand aan de Birnieweg op het A1 Bedrijvenpark in Deventer in gebruik. De officiële openingshandeling is op 9 november. 9/11. Inderdaad, refererend aan de Porsche 911, de legendarische en meest bekende sportwagen van de Duitse autofabrikant. Directeur-eigenaar Michel Arfman koestert hoge verwachtingen en typeert de verhuizing als “hoogstnoodzakelijk”. Arfman: ”In Enter zijn we behoorlijk uit ons jasje gegroeid. We zijn in 2006 in Enter neergestreken. We waren destijds een servicepost. In 2011 kwam daar sales bij. Vier jaar later zijn we officieel dealer geworden met ook aftersales in het pakket. Het personeelsbestand groeide uit van elf naar 35. Het pand in Enter is duidelijk veel te krap geworden vandaar de verhuizing. Ik heb vastgoedmakelaar Snelder Zijlstra in de arm genomen en al heel snel kwam Deventer als ideale vestigingsplaats in beeld. Ik woonde jarenlang in Epse en als ik dan daar langs reed had ik altijd al het idee dat een automotive bedrijf daar heel mooi zou passen. Omdat ons bedrijf kennisintensief is was me er veel aan gelegen de huidige medewerkers mee te nemen naar Deventer. Vanaf Enter is dat goed te doen. Daarnaast is het zo dat we in principe heel Overijssel als werkgebied hebben. Deventer ligt mooi centraal. “ De groei van de afgelopen jaren kent volgens Michel Arfman een aantal oorzaken. “In 2014 werd de Macan geïntroduceerd en vorig jaar het elektrische model Taycan. Beide succesnummers waar veel vraag naar is. Dat koppelen we aan een kwalitatief hoogwaardige aftersales en een no nonsens nuchtere oostelijke mentaliteit dat samen te vatten is onder de noemer “niet lullen, maar poetsen”. Persoonlijke aandacht is hier de regel. En we hebben een Twentse achterdeur. Die staat namelijk altijd open, of je nu een onderdeel moet vervangen of een schoonBeleving In het nieuwe pand ligt het accent op beleving. Zowel voor de klant, maar ook voor de medewerkers. Leuk voor de klant én een leuke werkplek. De vestiging wordt de tweede in Europa, en de eerste in Nederland, dat de nieuwste variant van de corporate identity van Porsche zal uitdragen qua uitstraling, vormgeving en beleving. Het bedrijf is open en transparant door de toepassing van glazen wanden. Alles is “in het zicht”. De werkplaats, de wasstraat, de showroom, alles is te zien. Om de beleving extra inhoud te geven is er straks ook de beschikking over een simulator. Klanten of potentiële klanten kunnen dan een rondje op een circuit maken. maakbeurt wenst. Die laagdrempeligheid is een van onze criteria. Ook hoeft men niet voor kaviaar te komen. We staan hier met de voeten op de grond.” Terugblikkend op de bouw komt Michel Arfman superlatieven tekort. “Ik kan niet anders zeggen dat alles naar volle tevredenheid verloopt. Dat geldt voor de directievoering, maar ook voor bouwkundig hoofdaannemer van de ruwbouw Aan de Stegge. Een prima partij om mee te bouwen. Proactief in de communicatie, korte lijnen. Als ik morgen een bouwproject zou starten, dan is het met ADST.” Bouwen in het Oosten 09

Projectleider René Pot van Aan de Stegge Twello: “Dit is een aparte tak van sport” Projectleider René Pot van Aan de Stegge Twello (ADST) kijkt met voldoening terug op het nieuwbouwproject van Porschecentrum Twente in Deventer. ADST is bouwkundig hoofdaannemer van de ruwbouw en droeg dit in week 21 over. Hij blikt terug op een uitdagende opdracht die ondanks de redelijke tijdsdruk in de voorbereidende fase, tot een voor alle partijen acceptabel resultaat weder afgerond. 10 Bouwen in het Oosten Porsche Centrum Twente René Pot: “Het is beslist niet een bedrijfshal met kantoor. Porsche werkt volgens een strikte corporate identity en deze wordt bewaakt en vervolgens vertaald door de architect.” Bouwen in het Oosten 11

“Doorgaans verwerven wij onze opdrachten op één op één basis, turnkey of in bouwteamverband, maar het Porsche Centrum Twente was hierop een uitzondering”, vertelt René Pot. “Het project kwam via Som= binnen en na een aanbesteding werd de opdracht aan ons gegund. De basis hiervoor was onze prijsvorming. Wij zijn gewend in het voortraject mee te denken en slimmere en veelal goedkopere opties en alternatieven aan te bieden. Ook dat zal een rol gespeeld hebben. Voor mij is dit het eerste autobedrijf, maar ADST heeft wel eerder ervaring opgedaan met nieuwbouw in deze branche. Het is een aparte tak van sport. Het is beslist niet een bedrijfshal met kantoor. Porsche werkt volgens een strikte corporate identity en deze wordt bewaakt en vervolgens vertaald door de architect, in dit geval door VBJ Architecten. Dat heeft onder andere zijn uitwerking op de vormgeving en kleur- en materiaalkeuzes in de showroom. De werkplaats moet uiteraard voldoen aan diverse milieueisen. Putjes voor de opvang van olie en andere vloeistoffen, het aanbrengen van de hydrauliek voor de bruggen, speciale gaten in de vloer en zo zijn er nog wel wat aandachtspunten.” Niet meer spannend Deadlines zijn onlosmakelijk verbonden aan de bouw, zeker in de richting van de oplevering. René Pot: ”Omdat we sec verantwoordelijk zijn voor de ruwbouw, hebben wij de overdracht al achter de rug. Die was in week 21. ABRO is verantwoordelijk voor de hele afbouw. Tot de vakantie zetten we hier en daar nog wel de puntjes op de i. Met name de gevel verdient nog enige aandacht. Dat is overigens niet verwonderlijk want daar zat voor een belangrijk deel de complexiteit van dit project. De vliesgevel kent een ronding en dat is wat anders dan wat je in een simpele bedrijfshal tegenkomt. Er is gekozen voor aluminium composiet cassettepanelen die de hele gevel volgen. Ook de onderzijde is glooiend. Ook de lichtstraat die door het midden van de showroom loopt verdiende extra aandacht. Omdat we bij het grondwerk erachter kwamen dat er constructief een aanpassing moest komen in de vorm van een paar honderd extra palen, kwamen we qua tijdspad enigszins onder druk te staan. Ook de winter in februari leverde daar een bijdrage aan. Al met al gaf dat best wel wat druk, maar we mogen tevreden zijn met onze bijdrage. Dat is ook bevestigd door Som=, die de directievoering heeft, en opdrachtgever Michel Arfman. Ons bedrijf richt zich op de utiliteitsbouw en voelt zich thuis in de wat complexere projecten waar eigen inbreng en het verzinnen van slimme oplossingen gevraagd worden. Aan dat profiel beantwoord het Porsche Centrum Twente volledig.” Vooruitzien Gevraagd naar zijn mening over de huidige markt in de bouwsector vertelt René Pot dat het werkaanbod zeer behoorlijk is. “Wij kunnen tot het eind van het jaar vooruitzien en zelfs voor 2022 lopen er al afspraken. We zijn bijvoorbeeld in Zwolle betrokken bij een aantal projecten en persoonlijk wordt mijn volgende project de T.U. in Alkmaar. We hoeven ons beslist niet te vervelen de komende periode. Punt van zorg is wel de situatie rond de bouwmaterialen. De prijzen zijn erg hoog en ik hoop dat een en ander snel zal normaliseren. Anders zou het nog wel eens remmend kunnen werken voor de sector en daar zit niemand op te wachten.” 12 Bouwen in het Oosten Porsche Centrum Twente Strikte voorschriften Porsche stonden eigen inbreng ABRO Projectafbouw niet in de weg Aan de Stegge Twello leverde in het voorjaar de ruwbouw van het nieuwe Porsche Centrum Twente op. Vanaf dat moment nam ABRO Projectafbouw het stokje over om het gebouw van binnen af te bouwen. Voor directeur Jeroen Pronk van de Enschede afbouwspecialisten was het een zeer bijzonder project. “Als Porscheliefhebber kan ik niet anders zeggen dat het een droom is die uitkomt.” Directeur Jeroen Pronk Projectmanager Rene van de Weegh Bouwen in het Oosten 13

Jeroen Pronk: “Het afwerkingsniveau bij Porsche is echt van topniveau klasse A. We moesten ons ook strikt aan de voorschriften van de Porsche corporate identity houden.” “Een geweldige boost voor mijn bedrijf om een Porschedealer te mogen inrichten!” Zo karakteriseert Jeroen Pronk de opdracht op een zichtlocatie aan de A1 in Deventer die hij van Michel Arfman, directeur van Porsche Centrum Twente, kreeg. “We hebben natuurlijk meerdere toonaangevende andere projecten gerealiseerd in den lande, maar een Porsche Centrum nog nooit. “Daar heb ik wel een glaasje wijn op gedronken”, zegt Jeroen Pronk. “Ook het werk zelf is beslist niet alledaags, vertelt Pronk. “Het afwerkingsniveau bij Porsche is echt van topniveau klasse A . We moesten ons ook strikt aan de voorschriften van de Porsche corporate identity houden. Daarin staan vrijwel alle materialen en kleurkeuzes voorgeschreven. En alles is millimeterwerk. De klanten die daar straks een auto kopen verwachten het allerbeste. Het is overigens de eerste Porsche vestiging in Nederland waarbij de nieuwe variant van de corporate identity wordt geëtaleerd, en de tweede in Europa.” Het mag dan niet niet de grootste opdracht zijn voor ABRO Projectafbouw, maar qua naamsbekendheid en referentieproject misschien wel de mooiste tot nu toe. Jeroen Pronk:”En het is natuurlijk prachtig dat ik minstens dertigduizend keer per jaar langs het pand rijd.” Bovendien ben ik een echte Porsche liefhebber. “Ik rijd een Cayenne en in mijn vrije tijd een GT 3 RS. Dat maakt deze opdracht extra mooi om te doen.” Wij leggen de pvc-vloeren en de tapijttegels, monteren de glaswanden en metalstudwanden, hpl-wanden, plafonds en strekmetaal. Ook het schilderwerk en het bewaken van de juiste akoestiek behoren tot ons takenpakket.” Jeroen Pronk is enthousiast over het feit dat eigen inbreng in de voorbereidende fase , ondanks de strikte voorschriften, gehoor vond. “Voor een aantal materialen hebben we alternatieven aangedragen. “Zaken die volgens ons een stuk goedkoper konden en geen nadelige gevolgen 14 Bouwen in het Oosten Porsche Centrum Twente hadden voor de look and feel. Dat hebben we aangedragen en daar is naar geluisterd.” Jeroen Pronk: “Ik rijd een Cayenne en in mijn vrije tijd een GT 3 RS. Dat maakt deze opdracht extra mooi om te doen.” Vanaf de dag dat Aan de Stegge Twello het gebouw wind- en waterdicht had opgeleverd, nam ABRO het stokje over. “We hebben voortborduurd op de tekeningen van Aan de Stegge en het Porsche ruimteboek en hebben daar onze eigen aanzichttekeningen en 3D modellen van gemaakt. De samenwerking met de andere bouwpartijen verloopt prima. Ook dat is bijzonder aan dit project. Iedereen is erg behulpzaam naar elkaar toe. Er heerst een saamhorigheidsgevoel. We doen het echt samen.” Bouwen in het Oosten 15

Porsche Centrum Twente Nieuwe uitstraling voor Porsche Centrum Twente Het Oldenzaalse Som= was niet vanaf de allerprilste planvorming betrokken bij de nieuwbouwplannen van Michel Arfman, directeur eigenaar van Porsche Centrum Twente, maar desondanks zat het bureau, dat zich heeft gespecialiseerd in het bedenken, begeleiden en beheren van huisvesting, in een zeer vroegtijdig stadium aan tafel. Projectverantwoordelijke Roy Peters geeft een toelichting. Roy Peters: “De keus voor de gekozen bedrijven is een mix van een goede prijs, een degelijk Plan van Aanpak maar ook een kwestie van gevoel.” Bouwen in het Oosten 17

alternatieven aangegeven. Na geplust en gemind te hebben is het definitief ontwerp tot stand gekomen en kon de bouw starten. Die start leverde helaas enige vertraging op in constructieve zin omdat we op slechte grond bleken te bouwen. We moesten tweehonderd extra palen heien. Voor het overige verloopt de realisatie voorspoedig. Dat heeft ook te maken met de scherpe demarcatie die we in de bouw hebben aangegeven. Iedereen weet waar hij aan toe is. Het Duitse moederbedrijf bewaakt uiteraard haar C.I. en is in Deventer extra gefocust op een en ander omdat dit pas de tweede Europese vestiging is met de nieuwe LED- lijn qua verlichting en de ronde, in 3D geplaatste panelen in de gevel. De kleur- en glansgraad zijn inmiddels getest en goedgekeurd. Een heuse primeur voor ons land dus! Roy Peters: “Wij zijn betrokken geraakt bij het project door een verzoek van de makelaar (Snelder Zijlstra bedrijfsmakelaars, red.) van Michel Arfman die gevraagd had naar iemand die de bouw zou kunnen begeleiden. De locatiekeuze voor Deventer was toen gemaakt en er waren wat eerste schetsen gemaakt, maar voor de rest moest alles nog in de steigers gezet worden. Na ons te hebben ingewerkt in de C.I. (corporate identity, red.) van Porsche hebben we in overleg de keuzes gemaakt voor de adviseurs, aannemer en installateur. Daarbij hebben we de ruwbouw en afbouw gescheiden. Wij doen dat met 18 enige regelmaat. De redenen hiervoor zijn dat dit meestal gepaard gaat met enige kostenreductie, maar ook het gegeven dat de opdrachtgever meer regie behoudt is een zwaarwegend argument. In dit geval hebben we de keus gemaakt voor Aan de Stegge Twello en de afbouw is in handen van ABRO in Enschede. De keus voor deze bedrijven is een mix van een goede prijs, een degelijk Plan van Aanpak maar ook een kwestie van gevoel. Dat speelde zowel bij de opdrachtgever als bij ons. ADST heeft in de voorbereidende fase prima meegedacht en hier en daar slimme aanpassingen en Qua tijdsdruk hebben we voor mijn gevoel het ergste achter de rug. Het zal in de afbouw de komende weken best nog wel een beetje spannend worden, maar de beoogde verhuizing vanuit Enter, de laatste week van augustus, zullen we halen. Als het Porsche Centrum Twente op 1 september operationeel is kunnen we met alle betrokken partijen met tevredenheid terugkijken. Het mag dan wel een showroom annex werkplaats en kantoor zijn, qua detaillering is dit niet vergelijkbaar met een ‘normaal” autobedrijf. We hebben hier met z’n allen topsport bedreven.” Bouwen in het Oosten Porsche Centrum Twente Sallandse Wegenbouw trots op betrokkenheid nieuw Porschecentrum Niet moeilijk, wel kwalitatief hoogstaand referentieproject Bouwmanagementbureau SOM= Uit Oldenzaal vroeg Sallandse Wegenbouw al in een vroeg stadium in de voorbereiding een offerte af te geven voor de infrastructuurwerken bij het nieuwe Porsche Centrum Twente in Deventer. Dat leidde, bij monde van Technisch Directeur Edmond Geers tot een mooie samenwerking. “Als specialist in wegenbouw, milieu en advies en de aanleg van sportaccommodaties is dit project ons op het lijf geschreven. In Deventer waren we betrokken bij het bouwrijp maken van het terrein en leggen we momenteel de laatste hand aan het grondwerk rondom de nieuwbouw. We hopen nog te asfalteren voor de bouwvak, zodat de verhuizing van de auto’s over het nieuwe asfalt kan plaatsvinden. Zeer extreme weersomstandigheden daargelaten, moet dat slagen. Persoonlijk vind ik het een mooi project. Niet complex, maar wel kwalitatief hoogstaand. Met Porsche heb je natuurlijk wel met een echte “naam” te maken. Het is fascinerend om te zien hoe ze de transitie naar elektrisch rijden aan het maken zijn. Volgens projectleider Gerard Tijdhof startten de daadwerkelijke werkzaamheden eind vorig jaar: “In opdracht van Nyveld Vastgoed maakten we het braakliggende terrein bouwrijp. We brachten de riolering op het terrein aan en adviseerden de opdrachtgever om een WADI aan te leggen, waardoor het regenwater van daken en straten voor hergebruik opgevangen kan worden. Dat verliep zonder noemenswaardige hobbels. De elementen kregen zodoende voldoende tijd om zich goed in de grond te hechten. Tussen februari en april hebben we de bouwput voor de nieuwbouw ontgraven en van riolering voorzien zodat Aan de Stegge Twello zo snel mogelijk kon beginnen met de ruwbouw. Tot aan de bouwvak zijn we, zoals Edmond Geers al zei, nog bezig met het aanleggen van de parkeerplaatsen en de asfalteringswerken op de locatie. Onmiddellijk na de vakantie kunnen we dan de puntjes op de i zetten zodat de verhuizing volgens het tijdpad kan plaatsvinden.” Grillig Edmond Geers vertelt dat zijn bedrijf in deze periode met een grillige markt van doen heeft. “Van het Covid virus hebben we relatief weinig hinder ondervonden, maar de discussies rond PFAS en stikstof zijn natuurlijk nog niet achter de rug. Dat zijn echter zaken waar we zelf weinig invloed op hebben. Hetzelfde geldt voor de forse prijsstijging van enkele grondstoffen. We hebben nogal wat last van de schaarste in de pvc-wereld waardoor we sommige producten niet geleverd kunnen krijgen. Er zijn zelfs enkele projecten hierom tijdelijk stilgelegd. Van huis uit ben ik optimistisch gestemd en gecombineerd met de nuchterheid van deze streek maak ik me alleen druk om zaken waarop ik zelf enige invloed heb. Daarom is ons bedrijf ook volop in ontwikkeling om toekomstbestendig te blijven, van de aankoop van elektrisch materieel tot hergebruik van materialen. Voorlopig zitten we goed qua orderportefeuille, maar we hebben ruimte voor nieuwe opdrachten.” Bouwen in het Oosten 19

JVZ Ingenieurs bekend op bedrijvenpark A1 Projectleider Marco Moerman van JVZ Ingenieurs vertelt dat zijn bureau bij de nieuwe Porsche vestiging onder andere de constructieve uitwerking verzorgde van de gehele draagconstructie van het project. “We werken veel samen met Aan de Stegge. Samen met Aan de Stegge is bij de aanbesteding van het project een risico inventarisatie gedaan en gekeken naar kansen voor optimalisaties van het ontworpen project. Nadat Aan de Stegge het project gegungd gekregen heeft, hebben wij de constructieve uitwerking van het complete project op ons genomen en zijn de optimalisaties en aanpassingen doorgevoerd. Zo is het staal geoptimaliseerd, is er gekozen voor een ander paalsysteem en is uiteindelijk ook de begane grondvloer van de showroom en werkplaats op funderingspalen uitgevoerd.” Saillant detail is dat JVZ bepaald geen nieuw gezicht was op het bedrijvenpark. Moerman: We werken landelijk aan een grote diversiteit van projecten, zowel nieuwbouw, als herbestemming en renovaties. Op A1 bedrijvenpark waar de nieuwbouw van Porsche gesitueerd is hebben we meerdere bedrijfspanden constructief uitgewerkt. Naast bedrijfspanden werken we ook veel aan appartementencomplexen, scholen, kantoren, herbestemmingen en advisering omtrent bestaande constructies. JVZ Ingenieurs werkt vanuit twee vestigingen )Deventer en Nijmegen, red.’ en levert constructieve adviezen voor gebouwconstructies. Het bedrijf bestaat ruim 35 jaar. 20 Bouwen in het Oosten KienhuisHoving informeert Het bouwteam: nieuwe modelovereenkomsten Bouwen in een bouwteamverband is nog altijd populair. Door als opdrachtgever, ontwerpers en aannemer al vroegtijdig intensief samen te werken worden in de regel voor alle betrokken partijen voordelen behaald. Voor het vastleggen van de afspraken wordt al bijna 30 jaar veruit het meest gebruik gemaakt van de modelovereenkomst van VGBouw uit 1992. Opvallend genoeg zijn er recentelijk in korte tijd twee nieuwe modellen verschenen: één van Bouwend Nederland en één van Duurzaam Gebouwd. Deze modellen verschillen behoorlijk van elkaar. Wat kenmerkt deze modellen en welk model heeft de voorkeur? Bouwend Nederland Model Bouwteamovereenkomst 2021 Het model van Bouwend Nederland heeft het model van VGbouw uit 1992 als uitgangspunt genomen en dit aangepast aan de huidige tijd. Hierdoor is sprake van een herkenbaar en goed toepasbaar model. Eén van de meest opvallende wijzigingen is dat het nieuwe model partijen de mogelijkheid biedt om de aannemer in iedere fase van de ontwerpwerkzaamheden tot het bouwteam te laten toetreden. Dit kan in de VO, DO of UO-fase zijn. Afhankelijk van de keuze die partijen hierin maken, zijn op de uiteindelijke aannemingsovereenkomst de UAV 2012 (bij een uitgewerkt ontwerp) of de UAV-GC 2005 (bij een niet of niet volledig uitgewerkt ontwerp) van toepassing. Hiernaast biedt het nieuwe model van Bouwend Nederland partijen er mogelijkheden om zelf de werkzaamheden te verdelen en te bepalen voor wiens rekening en risico bepaalde werkzaamheden komen. Ook introduceert het nieuwe model een taakstellend budget van de opdrachtgever voor het aan de aannemer op te dragen werk. Al deze vernieuwingen zijn zeer welkom. Modelovereenkomst Bouwteam DC 2020 (Duurzaam Gebouwd) Duurzaam Gebouwd is een kennisplatform op het gebied van duurzaamheid in de bouw. Vanuit dit platform is gewerkt aan een volledig nieuwe bouwteamovereenkomst. Doordat sprake is van een geheel nieuwe bouwteamovereenkomst is deze minder herkenbaar dan het model van Bouwend Nederland. Bovendien is dit model minder evenwichtig, doordat het ten aanzien van ontwerpverantwoordelijkheid, aansprakelijkheden en de overdracht van intellectuele eigendomsrechten meer in het voordeel is van de Deze column is geschreven door: Robert de Vries, advocaat bouwrecht en vastgoed. E-mailadres: robert.devries@kienhuishoving.nl I Telefoonnummer: 088 - 480 41 01 21 opdrachtgever. Dit is jammer, omdat juist bij een bouwteamovereenkomst partijen belang hebben bij een evenwichtige verdeling van rechten en plichten. In artikel 12 van de modelovereenkomst is uitgebreid, maar daardoor ook niet eenvoudig, omschreven hoe de aannemingsovereenkomst uiteindelijk tot stand dient te komen. Al met al heeft het model van Duurzaam Gebouwd nog (te) veel haken en ogen. Conclusie Inmiddels heb ik beide nieuwe modellen in de praktijk voorbij zien komen en is mijn eerste ervaring in lijn met het hiervoor geschetste beeld: het nieuwe model van Bouwend Nederland wordt beter en eenvoudiger toegepast dan het model van Duurzaam Gebouwd. Mocht u een keuze moeten maken voor één van beide modellen, dan adviseer ik het model van Bouwend Nederland. 21

Sjaak Kolthof van AK Schoonmaak: Nieuwbouw past bij onze ambities Jurian Van der Veen Sjaak Kolthof 22 Bouwen in het Oosten AK schoonmaak Almelo Toen Sjaak Kolthof vijf jaar geleden AK schoonmaak overnam was het voor hem reeds duidelijk dat hij op den duur een eigen bedrijfspand zou willen kopen of bouwen. Een sterke autonome groei versterkte die wens. “We zijn uit ons jasje gegroeid en zijn toe aan deze belangrijke stap. Een stap die past in onze ambities voor de komende periode.” Franc Koelman AK Schoonmaak houdt zich bezig met een aantal “takken van sport”. Sjaak Kolthof: “In grote lijnen houden we ons bezig met bouwgerelateerde schoonmaak, reguliere schoonmaak en gevelonderhoud. Het zijn werkzaamheden die elkaar completeren en aanvullen. Door ons te richten op drie marktsegmenten kunnen we onze medewerkers gedurende het hele jaar een diversiteit qua werk aanbieden. Dat is in deze tijd, waar het ook voor ons moeilijk is om aan goede vakmensen te komen, van essentieel belang voor de continuïteit van ons bedrijf. Gevelonderhoud is redelijk seizoensgebonden. Door de andere werkzaamheden te plannen in de rustigere periode kun je het aanbod van werk een beetje egaliseren. Dat lukt vaak, maar niet altijd. Zeker in de bouw heb je nu eenmaal te maken met het fenomeen hollen of stilstaan.” Zichtlocatie Kolthof werd door mensen uit zijn relatiekring opmerkzaam gemaakt op de nieuwe locatie De keuze van de aannemer en installateur is separaat genomen. Kolthof: “De verantwoordelijk is inderdaad gedeeld al komt de coördinatie op het bord van bouwkundig hoofdaannemer Van der Veen uit Beerzerveld. Laatstgenoemde kwam als beste uit de bus na een voorselectie waaraan drie bouwop bedrijvenpark Twente Noord aan de N36 in Almelo. “Ik was echt op zoek naar een zichtlocatie. Dit past precies in ons plaatje. Vanuit mijn netwerk heb ik Pr8 Architecten gevraagd een ontwerp te maken waarin functionaliteit en duurzaamheid hand in hand gaan. Daar zijn ze uitstekend in geslaagd. Ons nieuwe bedrijfspand is energieneutraal, gasloos en onder andere voorzien van zonnepanelen. Kortom, het voldoet aan alle moderne en actuele eisen van deze tijd. We zullen vanuit Almelo gaan werken, maar houden de vestigingen in Hardenberg en Enschede gewoon aan. Zij dienen daarbij als uitvalsbasis; Almelo wordt het hoofdkantoor in het midden van ons werkgebied.” Bouwen in het Oosten 23

AK schoonmaak Almelo bedrijven deelnamen. We zijn in september vorig jaar gestart met de bouw en inmiddels heeft de oplevering plaatsgevonden. Al met al is de realisatie vlot verlopen. Geheel in de lijn van eerdere ervaringen met Van der Veen en hetzelfde geldt voor installatiebedrijf Leerkes, die het gehele elektrotechnische en werktuigbouwkundige deel voor haar rekening heeft genomen. We mogen trots zijn op wat we hebben bereikt. We hebben het met z’n allen maar weer mooi geflikt.” Beetje spannend De start van de bouw vond plaats tussen de eerste en tweede golf van de coronapandemie. “Het is begrijpelijk dat veel mensen dat als “beetje spannend” ervaren. En natuurlijk gaat dat ook op voor mijn persoon. We zijn er echter van overtuigd dat er een aantal factoren zijn die in ons voordeel spreken. Ten eerste zal schoonmaak altijd blijven. Of het nu regulier schoonmaakwerk is of bouwgerelateerd, maakt geen verschil uit en dit geldt ook voor gevelonderhoud. De bouw zal qua volume alleen nog maar toenemen gezien het grote aantal woningen dat voor 2030 gebouwd zal gaan worden. Diverse vaste opdrachtgevers van ons zullen hier hun steentje aan bijdragen. Als ik naar de ontwikkelingen van ons bedrijf in de laatste jaren kijk, dan mogen we ons gelukkig prijzen met een grote groep vaste relaties. Daar horen grote bouwondernemingen bij maar ook de “aannemer op de hoek”. Die langdurige relaties vormen een gezonde basis voor een gezonde toekomst. In deze coronaperiode waren er een aantal opdrachtgevers die afgeschaald hebben maar daar staan ook opschalingen van anderen tegenover. Per saldo kunnen we dat tegen elkaar wegstrepen. Wij staan daar erg flexibel in. Sjaak Kolthof: “Ons nieuwe bedrijfspand is energieneutraal, gasloos en onder andere voorzien van zonnepanelen. Kortom, het voldoet aan alle moderne en actuele eisen van deze tijd.” Bouwen in het Oosten 25

AK schoonmaak Almelo Je leert je relaties pas echt kennen in mindere tijden. Dan moet je er ook voor elkaar zijn. Daar doen wij niet moeilijk over.” Groeiambities Sjaak Kolthof draait niet om zijn ambities heen. “De markt wordt op dit moment gekenmerkt door een beperkt aantal landelijke spelers, een groot middenveld van middelgrote bedrijven en een fors aantal kleintjes, éénpitters of zzp’ers. Wij willen een grote speler in het middenveld worden met de nodige power in deze regio. Zeg maar een stevige middenveldpositie. Veel zal daarbij afhangen ven het vinden van goede mensen. We stoppen veel tijd en energie in het zelf opleiden. We hebben naast dertig fte’s die zich richten op de bouw en gevelonderhoud en zo rond de negentig dames voor de reguliere schoonmaakopdrachten. Die werken op parttime basis. Wat mooi is, is de herwaardering van het Sjaak Kolthof: “Je leert je relaties pas echt kennen schoonmaakwerk in deze coronatijd. Opdrachtgevers zijn niet meer tevreden met een ‘zesje”, maar kiezen voor kwaliteit en zijn daar ook bereid voor te betalen. Het is te lang een onderschoven kindje geweest, maar dat zie je nu duidelijk kantelen. Een mooie trend. Met ons nieuwe hoofdkantoor zijn we klaar voor een doorgroei. De drie “poten” van het bedrijf staan vooreerst wel vast, maar een geografische uitbreiding in mindere tijden. Dan moet je er ook voor elkaar zijn. Daar doen wij niet moeilijk over.” sluit ik beslist niet uit. We werken in midden, Noord en Oost Nederland met het accent op de ‘lijn’ Hardenberg, Enschede, Almelo (Twente en Salland). Dat zou zomaar een vierkant kunnen worden. Wij zijn van het type gas erop en hard werken. En dat is ook wat we gaan doen!” Bouwen in het Oosten 27

Bouw AK Schoonmaak volgens planning verlopen Bouwbedrijf Van der Veen zit volop in het werk Bouwbedrijf Van der Veen uit Beerzerveld tekende voor de realisatie van de nieuwbouw van AK Schoonmaak op bedrijvenpark Twente Noord in Almelo. Het bedrijf had in een eerder stadium al eens een verbouwing uitgevoerd voor de onderneming van Sjaak Kolthof. De goede ervaringen zullen volgens calculator en werkvoorbereider Jurian Van der Veen ongetwijfeld een rol gespeeld hebben bij de gunning van deze opdracht. Jurian Van der Veen: “We kunnen een kantoor met een bedrijfshal bouwen waarbij we de ruwbouw, staalconstructie en beplating tot en met de afbouw realiseren.” 28 Bouwen in het Oosten AK schoonmaak Almelo “We hebben een aantal gesprekken gevoerd en waren er vrij snel uit met elkaar”, vertelt Jurian Van der Veen. ”We hebben op basis van de tekeningen van Pr8 Architecten gecalculeerd en in een iets later stadium nog wat dingen bedacht waardoor de prijs nog iets kon zakken. De zoldervloer de techniek, want we komen dit wel vaker tegen, maar wel de omvang. Voor ons was dit de eerste keer op deze schaal. Jurian Van der Veen: “Het is mooi om te zien dat wat jij op je scherm hebt voorbereid er in de werkelijkheid uit ziet.” is bijvoorbeeld een entresolvloer geworden. Dat scheelt niet tienduizend euro, maar toch een redelijk bedrag. Sjaak Kolthof vond het prachtig dat we meedachten. We zijn iets na de bouwvak vorig jaar gestart met de bouw en half mei heeft de oplevering plaatsgevonden. In principe is het volgens planning verlopen, maar we hadden wel te maken met een winterperiode waardoor het storten van de betonvloer wat vertraging opliep. Ook de installateur had hierdoor enkele onwerkbare dagen. De complexiteit zat hem in het feit dat het pand als het ware schuin “wegloopt”. Het metselwerk van de ene gevel komt aan de andere kant weer bij elkaar. Dat was wel een aandachtspunt voor de metselaars. De schuinte verdiende wel de nodige aandacht en zorgvuldigheid. Dat gold tevens voor de h.s.b. wand met Trespa beplating. Dat was best wel een uitdaging. Niet Ik ben zelf regelmatig op de bouw geweest. Het is mooi om te zien dat wat jij op je scherm hebt voorbereid er in de werkelijkheid uit ziet. Dat proces is heel interessant want je komt altijd kleine dingetjes tegen die je ter plekke moet oplossen. Je bent dan calculator, werkvoorbereider en een beetje uitvoerder tegelijk. Wat dat betreft verdient Sjaak ook een pluim want de communicatie was open en de lijntjes waren kort. We konden steeds snel schakelen als dat aan de orde was.” Nog nooit zo druk gehad Bouwbedrijf Van der Veen, dat veel en graag in bouwteamverband werkt, kan behoorlijk ver in de tijd zien qua orderportefeuille. “We erken met 25 vaste medewerkers”, aldus Jurian Van der Veen. “Een we hoeven ons de komende tijd beslist niet te vervelen. Ons accent ligt duidelijk op de luxe woningbouw. In dat kader werken we veel samen met architectenbureau Bekhuis-KleinJan uit Wierden en Friso Woudstra Architecten uit Vorden. We hebben sowieso veel werk in portefeuille tot pakweg medio 2022. Een daarvan is best wel opvallend: de bouw van negentien luxe woningen in Apeldoorn in opdracht van een boer die een deel van zijn land op deze wijze ontwikkelt. We zijn daar nu in de laatste fase van deze cluster. Volgend jaar lijkt er hierop een vervolg te komen, waarschijnlijk een project met zeventien woningen. Eigenlijk hebben we het nog nooit zo druk gehad en dat in Coronatijd!” Hele pakket Jurian Van der Veen vertelt dat het bedrijf het hele pakket aanbiedt voor ondernemers die een bedrijfshal willen bouwen. “We kunnen een kantoor met een bedrijfshal bouwen waarbij we de ruwbouw, staalconstructie en beplating tot en met de afbouw realiseren. Dit kan door het inzetten van onze eigen vakmensen die we aanvullen met vaste, betrouwbare onderaannemers waardoor we een goede kwaliteit kunnen garanderen. We kunnen mensen volledig ontzorgen. We zijn flexibel en denken altijd mee met opdrachtgevers.” Franc Koelman Bouwen in het Oosten 29

Gedetailleerde voorbereiding is de basis van succesvol project Het elektrotechnische deel van de nieuwbouw van AK Schoonmaak kwam voor rekening van Elektro Technisch Installatiebedrijf Leerkes uit Haarle. De opdrachtgever is geen onbekende van directeur-eigenaar Franc Koelman. Dat was niet van doorslaggevende aard, maar het feit dat ze allebei eigenaar zijn van een echt familiebedrijf schept wel een extra band. Ze herkennen en voelen de bedrijfscultuur van een middelgroot familiebedrijf. Dat feit en de prijs vormden de basis van een plezierige samenwerking. 30 Bouwen in het Oosten AK schoonmaak Almelo Franc Koelman: “We richten ons op utiliteitsprojecten door het hele land. Op dit moment werken we in projecten van Rotterdam tot Leeuwarden. We zijn vooral gespecialiseerd in het plaatsen van (dynamische) ledverlichting, en dan de geavanceerde fijnmazige en verfijnde lichttechnieken die worden toegepast in de zorg, het onderwijs en in de kantorenwereld. Ondanks het feit dat AK Schoonmaak niet volledig in ons profiel past vonden we het een mooi project om aan deel te nemen. We hebben de opdracht benaderd zoals we dat met alle projecten doen. Actief meedenken en aandragen van alternatieven in de voorbereidende fase behoren daar standaard bij. Het binnen een vaststaand budget opereren is een ander belangrijk aspect. Ook met Sjaak Kolthof hebben we in een aantal gesprekken een en ander doorgenomen en aangepast met als uitgangspunt een optimale prijskwaliteitsverhouding. Er was meer dan voldoende ruimte voor onze eigen inbreng. Dat is ons goed bevallen.” De moeilijkheidsgraad van het nieuwe bedrijfspand van AK Schoonmaak was niet erg hoog. “In technische zin niet”, zegt Franc Koelman. “Voor ons was het eigenlijk gesneden koek. Echter is en blijft het wel onze verantwoordelijkheid de opdrachtgever goed uit te leggen wat hij krijgt voor zijn geld. Voor de opdrachtgever is dit namelijk niet dagelijkse kost maar wel een forse investering. De tijdsplanning was wel uitdagend. Je ziet over de hele linie dat de realisatietijd steeds krapper wordt en daarop was deze opdracht geen uitzondering. Een goede, gedetailleerde voorbereiding is dan ook een must en dat zat hier goed in elkaar. De samenwerking met bouwbedrijf Van der Veen was ook goed. We kenden elkaar niet omdat wij ons puur in de utiliteitssfeer begeven en zij met name in de luxere woningbouw. We hebben er een heel goed gevoel aan overgehouden. Er waren korte lijnen met zowel de opdrachtgever, de aannemer en de W-installateur Hoppenbrouwers. Allen hadden het gehele bouwproces één aanspreekpunt en dat werkt oplossingsgericht, ook qua snelheid van beslissingen nemen. Ik sprak al over de bedrijfsculturen in de familiebedrijven. Dat zag je ook terug als er bijvoorbeeld op zaterdag doorgewerkt moest worden om de planning te kunnen handhaven. Al met al mag je concluderen dat we er met z’n allen een mooi en geslaagd project van hebben gemaakt.” Franc Koelman: “De tijdsplanning was wel uitdagend. Je ziet over de hele linie dat de realisatietijd steeds krapper wordt en daarop was deze opdracht geen uitzondering.” Bouwen in het Oosten 31

Niet wachten op wonderen, maar Dit is mijn laatste blog voor de zomervakantie. Of om in bouwtermen te blijven: de Bouwvak. Ik weet niet hoe het u verging, maar ook in de eerste helft van 2021 werd mijn agenda nog steeds zwaar gedomineerd door corona. Hierin zie ik inmiddels verlichting komen. De vaccinatietrein raast sinds kort als een hogesnelheidstrein. Niet alleen onze Nederlandse vaklieden worden in hoog tempo gevaccineerd, maar dit beeld zie ik ook bij onze buitenlandse vakmensen. Het is duidelijk dat ook zij hun verantwoordelijkheid hierin zien én nemen. Ik ben daar trots op, want wij staan pal voor hen richting de markt. Gewoon aan de slag gaan… Over buitenlandse vaklieden gesproken: wekelijks hebben we inmiddels weer gemiddeld 15 sollicitatiegesprekken met vakmannen van over de grens. Eersteklas professionals die huis en haard verlaten om hun expertise te schenken aan de vele Nederlandse projecten die wij in onze Haldu portefeuille hebben. Een goed teken, op weg naar herstel. Maar om al het door corona achteropgeraakte werk in één klap te kunnen inhalen, kan ik u verklappen dat we er maar liefst 100 vakmensen erbij zouden moeten hebben. Dat wonder gaat niet gebeuren, maar ondertussen beitelt Haldu onverstoorbaar verder om uw bouwdoelen te helpen realiseren. We wachten dus niet op wonderen, maar werken aan de werkelijkheid, úw werkelijkheid. Fan van SER-advies voor hervorming arbeidsmarkt Onlangs kwam het langverwachte SERadvies met voorstellen voor hervorming van de arbeidsmarkt. Kort gezegd: flexwerk, inclusief uitzenden, moet worden teruggedrongen. Desondanks reageren de brancheorganisaties ABU en NBBU positief. Zelf ben ik ook positief. Veel mensen denken dat dit advies betrekking heeft op de vaklieden die Haldu Groep aan het werk heeft. Maar met deze professionals hebben wij een ander soort werkverband, met veel meer vastigheid. Dat misverstand zet ik graag recht. 75% van onze werknemers heeft inmiddels een contract voor bepaalde of onbepaalde tijd. Voor onbepaalde tijd betreft dit 50% van het totaal. Dat is niet echt flexibel als uitzender, maar daarbij binden wij onze vakkrachten wel aan ons en spreken we onze waardering naar hen uit. Zij zijn tevens onze gewaardeerde visitekaartjes bij onze opdrachtgevers. Er zijn helaas nog steeds concullega’s die hun vakkrachten de deur wijzen 32 Bouwen in het Oosten Column werken aan de werkelijkheid op het moment dat er een contract voor onbepaalde tijd op tafel moet komen. Een goed rendement op uw vastgoed Tot slot: onze buitenlandse vakmensen verdienen niet alleen eersteklas huisvesting: die kríjgen ze ook. We hebben over heel Nederland een netwerk van huiseigenaren die ons hun eigendom verhuren voor onze hardwerkende buitenlandse vakkrachten. Doordat we nu uit corona komen en het werkaanbod verder stijgt, zoeken we permanent naar nieuwe huurlocaties voor onze buitenlandse vakkrachten. Heeft u een woning of appartement in bezit en is dit vrij? U krijgt een goede huurprijs en op onze beurt ziet een speciale medewerker erop toe dat uw eigendom in de staat blijft zoals bij de start van de verhuurperiode. Heeft u interesse? Belt u mij dan persoonlijk via 024 397 7536. Rest mij u een heerlijke zomervakantie te wensen. Met na de Bouwvak de kans om weer ouderwets gas te geven zonder de beperkingen van corona. Ik gun het iedereen! Danny van Hal Bouwen in het Oosten 33

34 Bouwen in het Oosten Heutink Primair Onderwijs Tekst: Jolanda Groothuis Reitsema & Partners verantwoordelijk voor ontwerp bedrijfspand Heutink “Een fijne werkplek voor iedereen was het centrale uitgangspunt” Het familiebedrijf Heutink gaf Reitsema & Partners architecten de opdracht voor het ontwerp van zowel het kantoor met experience center als bijbehorend distributiecentrum. Hierbij werd een belangrijk uitgangspunt gesteld; het creëren van een iconisch gebouw aan de N35, aantrekkelijk voor de medewerkers en een inspirerende plek voor klanten. Bouwen in het Oosten 35

Reitsema en Partners architecten uit Rijssen geniet landelijke bekendheid door haar routine in het ontwerpen van niet-standaard gebouwen en objecten. Daarbij mag onderstreept worden dat de gestelde planning en het beschikbare budget van de opdrachtgevers honderd procent serieus worden meegenomen. Volgens eigenaar Theo Reitsema en architect Dennis Weerink zullen zij zichzelf nooit verliezen in een ontwerp en mag de opdrachtgever rekenen op een uniek, op zichzelf staand gebouw. Interactief sparren Wat is slim en haalbaar? Verbouwen of een nieuw bedrijfspand? Dat waren de eerste vragen die onderzocht werden toen de opdrachtgever Reitsema & Partners benaderde. Tevens werd de wens uitgesproken om de verschillende vestigingen samen te voegen op één locatie. Theo Reitsema: “Deze aspecten hebben we gezamenlijk uitgebreid geanalyseerd. Hierbij speelde onderzoek naar de klantbeleving, uitstraling en uitbreidingsmogelijkheden van het bedrijf een grote rol. Uit de conclusie bleek dat nieuwbouw de beste optie zou zijn. Door interactief te sparren met de opdrachtgever ontstond een helder beeld waaraan het nieuwe onderkomen moest voldoen. Als uitgangspunt voor het ontwerp stond centraal dat voor de alle medewerkers een fijne werkplek werd gecreëerd, zowel distributiecentrum als het magazijn. Er diende een gezonde balans gevonden te worden tussen uitstraling, functionaliteit, comfort en veiligheid. Hierop bedachten we verschillende varianten waarbij de omgeving, het uitzicht en de landschappelijke waarden niet vergeten werden. Uiteindelijk resulteerde dit in een hoogwaardig gebouw op bedrijventerrein ’t Lochter in Nijverdal, waar ook de gemeente Hellendoorn enorm content mee is; een organisatie met zo’n grote ambitie te mogen verwelkomen maakt hen trots.” voor het kantoor, het 36 Bouwen in het Oosten Heutink Primair Onderwijs Volledig maatwerk Volgens Dennis Weerink is het ontwerp volledig maatwerk en bovendien tijdloos mooi en duurzaam: “Wij geloven in objecten die over veertig jaar nog in het oog springen. Dat heet in onze optiek ‘esthetische duurzaamheid’. Belangrijk hierbij is dat deze gebouwen ook adaptief zijn en aangepast op gebied van installatie zonder grote bouw kundige wijzigingen. Dat is duurzaamheid ten top.” Het ontwerp De voorgevel oriënteert zich op de N35 tussen Nijverdal en Wierden, waardoor passanten een deel van de ‘Heutink beleving’ meekrijgen. De gevel van het kantoorgedeelte bestaat uit drie delen; een betonnen deel, een houten deel en een aluminium deel. De horecagelegenheid zal gevestigd worden in het betonnen deel, gemaakt uit architectonische prefab betonpanelen. Het houten deel vormt niet alleen het hart van Heutink als gebouw, maar ook het hart van Heutink als onderneming, namelijk; het beste uit ieder kind halen. In dit hart is een experience center gevestigd dat bestaat uit grote houten blokken. Deze blokken vertegenwoordigen de groei van het kind; de groei waar Heutink met liefde aan bijdraagt. Het experience center zal dienen als een inspirerende ontmoetingsplek voor klanten, leerlingen en overige geïnteresseerden. Een plek om de nieuwste innovaties op het gebied van onderwijs, brainstorm- en schetssessies te presenteren én als plek om unieke objecten in de expositieruimtes aan de gevel tentoon te stellen. Centraal trappenhuis Naast het experience center neemt ook de foyer met het centrale trappenhuis plaats in het houten hart. Het trappenhuis is speels en open ontworpen en geeft samen met de vide zicht op maar liefst alle vijf verdiepingen. Zo voelen niet alleen alle medewerkers, verspreid over de verdiepingen, zich met elkaar verbonden, maar biedt Theo Reitsema: “Het creëren van een fijne werkplek voor alle medewerkers stond in het ontwerp centraal, zowel voor het kantoor, als het distributiecentrum en het magazijn.” Bouwen in het Oosten 37

het ook de mogelijkheid voor de bezoekers vanuit het experience center om letterlijk de werkwijze van het familiebedrijf te ervaren. Rondom het trappenhuis zijn zowel formele als informele ontmoetingsplekken gecreëerd. Door de rumoerige functies te situeren rondom het trappenhuis, ontstaat er rust op de werkplekken. Dennis Weerink Theo Reitsema Fijne werkplekken Boven het houten deel is het aluminium deel gevestigd. Dit vertegenwoordigt de kantoorruimtes en is daarom vormgegeven met grote overstekken om zo privacy te bieden op de werkplekken. Het distributiecentrum staat bescheiden achter het hoofdkantoor. Hier is gekozen voor een aluminium beplating, uitgevoerd in een zachte champagnekleur. Op de platen zitten verticale vinnen die zorgen voor een speelse schaduwwerking op de gevel om het grote vlak te breken. Kloppend hart Volgens Theo Reitsema en Dennis Weerink is het 38 Bouwen in het Oosten Heutink Primair Onderwijs Prijswinnend bureau Reitsema & Partners architecten is een ervaren en prijswinnend bureau dat werkt aan een grote verscheidenheid van projecten. De opdrachten variëren van verbouwingen, villa’s en interieurs tot projecten in de utiliteitssector, openbare gebouwen, vliegvelden en stedenbouw. In de ontwikkeling van het ontwerp staat het zoeken naar de essentie van de opgave centraal. uiteindelijke ontwerp overeenkomstig de wensen van de opdrachtgever geworden: “Voor ons was het een inspirerende uitdaging om alle uitgangspunten te integreren. Dat is op basis van wederzijds vertrouwen en in goed samenspraak gelukt. Eind dit jaar staat hier een gebouw met een kloppend hart en daar zijn we trots op.” Kritisch en consistent Theo Reitsema: “Hieruit ontstaan heldere en krachtige concepten die op een kritische en consistente wijze worden uitgewerkt. De dialoog met de opdrachtgever, een zorgvuldige inpassing in de omgeving, duurzaamheid en vakmanschap spelen bij ons een belangrijke rol. Wij streven naar gebouwen met een duidelijk eigen karakter, een bijzondere ruimtelijkheid en een zorgvuldige en duurzame afwerking. Bovendien geloven wij in objecten die lang meegaan; gebouwen met een laag energieverbruik, een efficiënte installatie en beperkt onderhoud. Onze visie op duurzaamheid leidt niet alleen tot efficiënte gebouwen, maar draagt tevens bij aan het comfort van de gebruikers. Mede dankzij deze integrale benadering behaalden wij als één van de eerste bureaus in Nederland de maximale vijf-sterren BREEAM excellent score voor het ontwerp van een kantoorgebouw in Almelo.” Dennis Weerink: “Er diende een gezonde balans gevonden te worden tussen esthetiek, functionaliteit, comfort en veiligheid. Dat is gelukt.” Bouwen in het Oosten 39

Tekst: Jolanda Groothuis Grootschalige nieuwbouw voor Heutink Primair Onderwijs Aannemingsmaatschappij Hegeman BV realiseert iconisch en inspirerend nieuw bedrijfspand 40 Bouwen in het Oosten Heutink Primair Onderwijs Heutink, de internationale onderneming in lesmaterialen en meubilair voor Primair Onderwijs, zal naar verwachting begin volgend jaar verhuizen van Rijssen naar Nijverdal. In het nieuw te bouwen bedrijfspand zullen kantoor, hoogbouw magazijn en het distributiecentrum worden geclusterd op een kavel van 3,5 hectare. Aannemingsmaatschappij Hegeman uit Nijverdal kreeg op basis van prijs en Plan van Aanpak de opdracht in handen en staat, met het oog op de oplevertermijn, voor een uitdaging van formaat. Projectleider Johan Löwik: “Door de huidige marktomstandigheden komen uitgestelde leveranties door materiaalgebrek regelmatig voor. Dat vereist voortschrijdend inzicht en een uitermate strakke planning.” “Met het oog op het nieuwe (school)seizoen moet Heutink gegarandeerd op de gestelde oplevertermijn kunnen rekenen.” Bouwen in het Oosten 41

Heutink Primair Onderwijs Om in de toekomst efficiënter te kunnen werken op het gebied van distributie en logistiek zullen de vier huidige bedrijfslocaties van Heutink samengevoegd worden op de zichtlocatie aan de N35 op bedrijventerrein ’t Lochter in Nijverdal. Het familiebedrijf gaf Reitsema & Partners de opdracht voor het ontwerp van zowel het kantoor met experience center als bijbehorend distributiecentrum. Hierbij werd een belangrijk uitgangspunt gesteld; het creëren van een iconisch gebouw, aantrekkelijk voor de circa tweehonderd medewerkers en een inspirerende plek voor klanten. Omvang en ontwerp Op basis van deze criteria werd het project door de opdrachtgever, in samenspraak met BBD Bouwmanagement uit Oldenzaal, aanbesteed. Volgens projectleider Johan Löwik was de belangstelling groot: “Uit het aantal gegadigden werd een selectie gemaakt van vijf aannemers. We hebben onze uiterste best gedaan want er was ons best veel aan gelegen dit werk te mogen uitvoeren. Mede vanwege de omvang en het ontwerp, is het een project waaraan we graag onze naam willen verbinden. Maar ook met betrekking tot de locatie; voor Hegeman is het een thuiswedstrijd. Doordat we landelijk werken maken onze vaklieden dikwijls veel reisuren. Dat is nu niet aan de orde en tevens een prettige bijkomstigheid. Onze prijs en presentatie gaven de doorslag. September vorig jaar kregen we de opdracht in handen met een aanneemsom van 17.250 miljoen euro. Afgelopen december startten we met de grondwerkzaamheden, de oplevering staat volgend jaar februari gepland.” Extra aandacht Het kantoor (5.500 vierkante meter), hoogbouw magazijn (4.000 vierkante meter) en distributiecentrum (19.000 vierkante meter) zullen geclusterd worden. “De bouw van een dergelijk kantoor, in combinatie met het logistieke centrum, maakt dat het zeker geen doorsnee project is”, volgens Johan Löwik. “Beide onderdelen vragen om haar eigen, specifieke kennis en mede daardoor selecteerden we onderaannemers die ruime ervaring hebben met dit soort projecten. Dit zijn overigens niet per definitie Johan Löwik: “We ondervinden momenteel behoorlijk hinder ten aanzien van het tijdig leveren van materiaal. Er is grote schaarste bij diverse producten, dit vergt voortschrijdend inzicht.” Bouwen in het Oosten 43

Blikvanger bekende relaties van ons. Met name voor de bouw van het expeditiecentrum hebben we veelal partijen gecontracteerd die, qua omvang en planning, bekend zijn met vergelijkbare projecten.” Coördinatie en afstemming Naast het bouwkundige aspect moeten volgens Johan Löwik de installatietechnische werkzaamheden (Hoppenbrouwers Techniek Almelo) niet onderschat worden: “Het project wordt voorzien van complexe en duurzame installaties. “Ik verwacht dat er straks, tijdens de piek, zeventig à tachtig vaklieden werkzaam zijn op de bouwplaats. Het is daardoor zaak dat alle partijen goed met elkaar kunnen meebewegen. Dat vergt de nodige coördinatie en afstemming en is bij dit project behoorlijk intensief. De lijnen met onze opdrachtgever -vertegenwoordigd 44 door BBD Bouwmanagementzijn kort en goed. Dat maakt dat we, indien nodig, snel kunnen schakelen. Om elkaar juist te blijven informeren houden we tweewekelijks een werkvergadering en vierwekelijks bouwoverleg. Tussendoor worden de zaken separaat doorgenomen en houden we actielijsten en gegevensbehoefteschema’s bij. Zowel voor mijn collega’s op kantoor, als op de bouw en voor mezelf, is dit een behoorlijk intensieve klus. Dit heeft met name te maken met de strakke planning, het feit dat we het besteksontwerp moeten omzetten naar een uitvoeringsgereed ontwerp en de inpassing van de werkzaamheden van zogenaamde derden, die onder onze coördinatieplicht vallen.” Grote schaarste Met het oog op de geplande oplevering voorziet de projectleider niet direct problemen, Het kantoor zal straks een echte blikvanger worden. De voorgevel oriënteert zich op de N35 tussen Nijverdal en Wierden, waardoor passanten een deel van de ‘Heutinkbeleving’ meekrijgen. De gevel bestaat uit verschillende materialen. Zo wordt er gewerkt met aluminium beplating en kozijnen, eikenhouten kaders en prefab betonnen gevelplinten. De grote glasafmetingen en overkragende luifel met mossedum bedekking springen hierbij in het oog. • Het houten deel vormt het hart van Heutink als gebouw. Hier komt het experience center dat gaat dienen als een inspirerende ontmoetingsplek voor klanten en leerlingen, alsmede een presentatie- en expositieruimte. • Het aluminium gedeelte dat bovenop het houten hart wordt gebouwd, vertegenwoordigt de kantoorruimtes en is langs de voorgevel vormgegeven met grote overstekken om zo beschutting te bieden tegen de zon. • Het horeca-gedeelte wordt gevestigd in het betonnen gedeelte, gemaakt uit architectonische prefab betonpanelen. Bouwen in het Oosten Heutink Primair Onderwijs hoewel hij een aantal aspecten wel degelijk in ogenschouw neemt: “We ondervinden momenteel behoorlijk hinder ten aanzien van het tijdig leveren van materiaal. Er is grote schaarste bij diverse producten, waaronder hout en isolatiemateriaal. Daarnaast hebben veel partijen te maken met drukte en komt men handen tekort. Dit vergt voortschrijdend inzicht door tijdig in te kopen en leveranties vast te leggen. Bovendien stijgen de hout-, staal en isolatieprijzen momenteel uitzonderlijk. De aansturing en het bewaken van de kosten spelen derhalve een essentiële rol. Daarnaast zullen de afrondingswerkzaamheden en de inrichting van het kantoor en het magazijn elkaar straks overlappen. Met het oog op het nieuwe (school)seizoen moet Heutink gegarandeerd op de gestelde oplevertermijn kunnen rekenen. De vingers zullen daarom strak aan de pols moeten worden gehouden.” Platte organisatie Johan Löwik is ruim twaalf jaar werkzaam als projectleider bij Aannemingsmaatschappij Hegeman. En hoewel er ruim tweehonderd mensen werkzaam zijn binnen de organisatie, verdeeld over meerdere vestigingen, kenmerkt het bedrijf zich nog steeds door haar platte structuur en korte communicatielijnen. Johan Löwik: “Dit zorgt er mede voor dat we flexibel zijn en snel kunnen anticiperen. Wij zijn landelijk werkzaam in de burgerlijkeen utiliteitsbouw waaronder verzorgings- en verpleegtehuizen, scholen, kantoren, woon- en bedrijfscomplexen, parkeergarages, bedrijfshallen en transformatorstations. Tevens voeren wij in de genoemde sectoren onderhoudswerkzaamheden en renovaties uit.” Toekomstperspectief Om de volgende generatie te motiveren voor het vak onderhoudt Hegeman diverse samenwerkingsverbanden met onderwijsinstellingen en werkt zij mee aan Techniekdagen voor basisschoolleerlingen. Johan Löwik: “Jongeren die nog kiezen voor het metsel- of timmervak worden steeds schaarser. De bouwsector spreekt op zichzelf wel aan, maar dan het liefst vanuit de schoolbank, achter het bureau. Dat is jammer, want binnen onze organisatie krijgt elke medewerker de ruimte om zich te ontplooien middels opleiding en scholing. Gemotiveerde mensen mogen bij ons absoluut rekenen op goed toekomstperspectief. Zij zijn dan ook van harte welkom.” Johan Löwik: “De bouwsector spreekt op zichzelf wel aan, maar dan het liefst vanuit de schoolbank, achter het bureau. Dat is jammer.” Bouwen in het Oosten 45

Heutink Primair Onderwijs Tekst: Jolanda Groothuis BBD Bouwmanagement regisseert nieuwbouw Heutink “Een onderscheidend bedrijfspand waarover tot in detail is nagedacht” Na anderhalf jaar van voorbereiding is de nieuwbouw van Heutink’s bedrijfspand in Nijverdal volop gaande. BBD Bouwmanagement uit Oldenzaal kreeg de opdracht om het project, van voortraject tot oplevering, te regisseren. Volgens Wouter ten Hove, projectmanager binnen BBD Bouwmanagement, onderscheidt het nieuwe bedrijfspand zich door de onderliggende, inspirerende (werk)elementen: “Het is bepaald geen blokkendoos waar slechts gedacht wordt aan het realiseren van rendement. Hier is heel goed over nagedacht.” Bouwen in het Oosten 47

Heutink, de internationale onderneming in lesmaterialen en meubilair voor onderwijs, kinderopvang en welzijnsinstanties is al sinds 1975 gevestigd in Rijssen. Vanwege bedrijfsuitbreiding werden door de jaren verschillende locaties betrokken waardoor de organisatie over vier panden verdeeld was. Met het oog op de nieuwbouw stond voorop dat alle afdelingen geïntegreerd zouden worden. Een prettige werkomgeving, efficiëntie, distributie en transport vormden daarbij de kernwaarden. Wederzijds vertrouwen BBD Bouwmanagementeigenaar Gerdo Waanders en projectmanager Wouter ten Hove werden al in een vroeg stadium betrokken bij de plannen van de opdrachtgever. Gerdo Waanders: “Heutink is een organisatie waar het Primair Onderwijs niet meer omheen kan. Tevens spelen de medewerkers een belangrijke rol binnen het bedrijf. Het was één van de redenen om alle afdelingen bij elkaar te brengen in de vorm van een nieuw pand. Toen bleek dat binnen Rijssen geen ruimte beschikbaar was voor het wenselijk aantal vierkante meters moest er een keuze gemaakt worden; of investeren in een grote verbouwing van het huidige (basis)onderkomen, of nieuwbouwen op een geheel andere locatie. Bedrijventerrein ’t Lochter in Nijverdal bood kansen.” Natura 2000 gebied Met de gemeente Hellendoorn werd een overeenstemming bereikt over de aankoop van ruim 3,5 hectare grond op een zichtlocatie aan de N35. Wouter ten Hove: “Dit ging echter niet zonder slag of stoot. Ondanks dat het gehele project binnen alle kaders viel en voldeed aan de normering, leek de regelgeving met betrekking tot de stikstofreductie een tijdlang roet in het eten te gooien. We zaten volop in het ontwerpproces toen -naar men dacht- de nieuwbouw teveel stikstofuitstoot met zich mee zou brengen. Dit had voornamelijk te maken met het aangrenzende ‘Natura 2000’ gebied en de daarbij behorende milieuwetgeving. Het heeft behoorlijk veel inspanning gekost om feitelijk hard te maken dat deze bouw geen schade zou berokkenen. Uiteindelijk is dit het waard geweest, medio vorig jaar was de vergunning onherroepelijk.” Gerdo Waanders: “Ondanks dat het gehele project binnen alle kaders viel, leek de regelgeving omtrent de stikstofreductie een tijdlang roet in het eten te gooien.” 48 Bouwen in het Oosten Geclusterd In het nieuwe bedrijfspand, naar een ontwerp van Reitsema & Partners, worden kantoor Heutink Primair Onderwijs De presentatie van Hegeman met betrekking tot het gehele bouwproces klopte als een bus. (5.500 vierkante meter), hoogbouw magazijn (4.000 vierkante meter) en distributiecentrum (19.000 vierkante meter) geclusterd, zodat de continue groei gewaarborgd blijft. Financiële haalbaarheid Wouter ten Hove is als projectmanager het eerste aanspreekpunt van de opdrachtgever en aanstuurder van de hele bouw. In het aanlooptraject realiseerde hij samen met Gerdo Waanders een presentatieplan waarbij de financiële haalbaarheid, technische uitwerking en vooropgestelde planning de belangrijkste uitgangspunten vormden: “Feitelijk zijn wij verantwoordelijk voor het gehele uitvoeringstraject binnen de gestelde termijn, de kwaliteit en de budgetten.” Continue sturen Vijf aannemers werden geselecteerd voor de aanbestedingsprocedure waarbij de installatietechnische werkzaamheden inclusief zouden zijn. Wouter ten Hove: “Het is bepaald geen blokkendoos waar slechts gedacht wordt aan het realiseren van rendement.” Bouwen in het Oosten 49

Lage brink 98, 7317 BD Apeldoorn M: info@vdhulstaalbouw.nl M. van den Hul T: 06 34 001 853 T. van den Hul T: 06 34 001855 Heutink Primair Onderwijs Aannemingsmaatschappij Hegeman kwam hierbij op alle fronten als beste naar voren. Wouter ten Hove: “De presentatie van Hegeman met betrekking tot het gehele bouwproces klopte als een bus. Daarnaast was de prijs ernaar. We hadden nog niet eerder samengewerkt met deze aannemer, maar ik kan stellen dat we in Hegeman een goede partner hebben gevonden. Het fanatisme, maar ook de maatschappelijke betrokkenheid is groot. Bovendien is het met de mensen van Hegeman prima communiceren; een niet onbelangrijk aspect. Dat heeft te maken met diverse factoren, waaronder de huidige schaarste van diverse materialen. Met het oog op de haalbaarheid van de oplevertermijn -begin volgend jaar- verdient de planning extra aandacht. Samenwerken met een (hoofd)aannemer die de zaken helder in het vizier heeft, is een toegevoegde waarde. Als bouwregisseur heb ik het volste vertrouwen in de voortgang en niet te onderschatten afronding van dit project. Volgend jaar, rond deze tijd, wanneer Heutink volop in bedrijf is, is Nijverdal een indrukwekkend pand rijker.” Johan Löwik Swendley Plantijn Gerdo Waanders Bouwen in het Oosten 51

Aannemen van werk, recycling en verhuur www.hoogeboom.nl I Tel: 0572 - 35 22 50 Sterk in uitvoering Heutink Primair Onderwijs Tekst: Jolanda Groothuis IAA Engineering belangrijke schakel bij nieuwbouw bedrijfspand Heutink Tijdens de aanbestedingsfase werd IAA Engineering door Aannemingsmaatschappij Hegeman benaderd voor advies met het oog op het engineeren van het uitvoeringsgereed ontwerp voor de nieuwbouw van Heutink’s bedrijfspand. Sinds een aantal jaren heeft IAA Architecten, naast de ontwerptak, zich tevens in de markt gezet om projecten op een kwalitatief hoogwaardige manier uit te werken. Ook als zij niet verantwoordelijk is voor het ontwerp. Volgens projectmanager/partner binnen IAA, Jeroen Nijmeijer, gaat dit verder dan modelleren en procesbegeleiding. Jeroen Nijmeijer: “Een bestaand ontwerp in alle nauwkeurigheid verder uitwerken is nogal een klus, het vergt veel tijd en een enorm goede afstemming met de betrokken partijen.” Bouwen in het Oosten 53

IAA draait met haar engineerstak op volle sterkte. Volgens Jeroen Nijmeijer is de vraag naar het door-engineeren van stukken de laatste jaren enorm toegenomen. Hier liggen volgens hem een aantal redenen aan ten grondslag: “Een bestaand ontwerp in alle nauwkeurigheid verder uitwerken is nogal een klus, het vergt veel tijd en een enorm goede afstemming met de betrokken partijen. Niet elke aannemer heeft ruimte om dit zelf te beheren. Uitvoeringstraject In het verleden werkten Aannemingsmaatschappij Hegeman en IAA vaker samen aan diverse mooie en ook grote projecten. De nieuwbouw van vier woontorens in Hilversum is daar een voorbeeld van. Jeroen Nijmeijer: “Dit wil niet zeggen dat het vanzelfsprekend was dat Hegeman zich met het project Heutink tot ons richtte, maar ik begrijp wel dat ze het engineeren van het uitvoeringsontwerp uit handen gaven. De nieuwbouw van het bedrijfspand in Nijverdal is er zeker geen van dertien in een dozijn en bovendien van behoorlijke omvang. Het vergt veel van de werkvoorbereiders en projectleiding om dit project in goede banen te leiden.” Geen hokjesgeest Volgens Jeroen Nijmeijer is het, zeker in de huidige bouwhectiek, én met het oog op de strakke oplevertermijn een prettige gedachte dat er teruggekoppeld kan worden naar een partij die grip heeft op de zaak: “Vragen als; “Waar lopen we tegenaan?, Wat is noodzakelijk om de inkoop op te kunnen starten?, Hoe gaan we om met tussentijdse wijzigingen?, zijn slechts een paar punten van aandacht. Dat vereist teamwork. Er zijn veel mensen betrokken bij deze bouw. Door één op één contact met projectleider, werkvoorbereiders en onze mensen, waarin eenieder begrip heeft voor elkaars rol, bereik je het meest. Vroeger werd veel meer vanuit hokjes gewerkt, die tijd is voorbij. Nu bouwen we samen een afgestemd gebouwmodel, dat is een belangrijk onderdeel om Jeroen Nijmeijer: “Vroeger werd veel meer vanuit hokjes gewerkt, die tijd is voorbij. Nu bouwen we, samen met werkvoorbereiding en projectleiders, een afgestemd gebouwmodel.” 54 Bouwen in het Oosten Heutink Primair Onderwijs tot een mooi eindresultaat te komen.” Respect voor het ontwerp Om een project inhoudelijk te kunnen bewaken zijn controles van het gebouwmodel, aspectmodellen en de werktekeningen noodzakelijk. Jeroen Nijmeijer: “Wij doen dit met de modellen en tekeningen van onderaannemers en leveranciers. Daarnaast kijkt de architect, Reitsema & Partners, vanuit haar ontwerpidee weer naar onze stukken. Steeds met respect voor het ontwerp, maar ook om grip op de technische en esthetische kwaliteit te houden. Het team van Hegeman Nijverdal hield steeds de vinger aan de pols om in elke bouwfase de kosten onder controle te houden en de haalbaarheid van het geheel te waarborgen. Wij werken vanuit de projectinhoud en houden de vinger aan de pols op basis van tijd, geld en kwaliteit. Maar ook is het onze taak om adequaat op te treden bij mogelijke uitvoeringswijzigingen- en problemen. Dan is het zaak om in samenspraak met de werkvoorbereiding en projectleider, tijdig bij te sturen. Bij het project Heutink zijn wij vooraf met Hegeman aan tafel gegaan om afspraken te maken over de aanpak van bepaalde onderdelen en wat het te realiseren eindresultaat diende te zijn. Ons uiteindelijke doel is om de opdrachtgever zoveel mogelijk te ontzorgen, waarbij vertrouwen het trefwoord vormt. Zonder enige vorm van twijfel!” Jeroen Nijmeijer: “Ons uiteindelijke doel is om de opdrachtgever zoveel mogelijk te ontzorgen, waarbij vertrouwen het trefwoord vormt. Zonder enige vorm van twijfel!” Bouwen in het Oosten 55

Hoogeboom: Een goede basis om op te bouwen Het Sallandse familiebedrijf Hoogeboom, opgericht in 1935, is niet alleen actiefin de driehoek Raalte-ZwolleApeldoorn. Ze voeren hun werkzaamheden ook graag uit aan de andere kant van de Sallandse Heuvelrug. Voor hun opdrachtgever Aannemingsmaatschappij Hegeman nemen ze al hun disciplines mee naar Nijverdal. Grond-, weg- en waterbouwwerkzaamheden, recycling, verhuur van machines en containers. van Heutink Lesmateriaal. Dit wordt gebouwd op een stevige bodem. In november 2020 zijn ze na het inrichten van de bouwplaats gaan frezen. 9.000 m2 graszoden zijn verwijderd. Verontreinigde grond, zo’n 700 m3 , is gesaneerd, gezeefd Aan de Anders Celsiusstraat in Nijverdal komt de nieuwbouw en weer toegepast. Verder is de bouwput ontgraven. De zwarte grond is afgevoerd. In plaats daarvan is zand en granulaat geleverd en aangebracht. Totaal is er een kleine 15.000 ton vulzand en 10.000 ton menggranulaat verwerkt. Dit alles is een goede basis om op te bouwen. Voor de bouwvak 2021 starten ze met het leveren en aanbrengen van de riolering HWA en VWA. En in dit najaar ronden ze de werkzaamheden af met de terreinverharding en groenvoorziening. Een mooi project, waar hun vakmensen hun kennis en kunde laten zien. Sterk in Uitvoering. 56 Bouwen in het Oosten Heutink Primair Onderwijs Tekst: Jolanda Groothuis Hoppenbrouwers Techniek realiseert alle technische disciplines “Nieuwbouw Heutink slaat alles” De werkzaamheden van Hoppenbrouwers Techniek uit Almelo werden door Aannemingsmaatschappij Hegeman meegenomen tijdens de aanbestedingsprocedure. Hier gingen volgens projectleider Swendley Plantijn de nodige afstemmings- en verificatiesessies aan vooraf: “Bij de nieuwbouw van een dergelijk, hoogwaardig bedrijfspand is het een must dat alle disciplines op inhoud en in het ontwerp- en bouwproces naadloos op elkaar aansluiten. Alleen dan is het mogelijk om maximale kwaliteit te leveren.” Swendley Plantijn: “Wanneer je er dezelfde ambitie op nahoudt is het allemaal niet zo moeilijk, ook niet bij complexe werken.” Bouwen in het Oosten 57

Eerder realiseerde Hoppenbrouwers, in samenwerking met Aannemingsmaatschappij Hegeman, de volgende duurzame projecten: • Stadhuis – Amsterdam • Renovatie Hogeschool Windesheim – Zwolle • Penitentiaire Inrichting – Nieuwegein • Nieuwbouw Zorggroep Zuiderheide – Hilversum “De nieuwbouw van Heutink’s bedrijfspand in Nijverdal zet deze regio toonaangevend op de kaart”, aldus Swendley Plantijn. “Alles klopt, niet alleen fysiek, maar ook de mensen achter de organisatie. Wij voelen ons enorm betrokken bij deze bouw en dat heeft mede te maken met de onderlinge connectie. Zowel onze opdrachtgever, als Hegeman en Hoppenbrouwers zijn familiebedrijven. Dat communiceert nét even anders, heel prettig, want er komt veel bij deze bouw kijken.” Geïntegreerd samenwerken Dergelijke, ambitieuze projecten worden volgens Swendley Plantijn integraal aangevlogen: “Het is van belang dat de specialismen -en dat zijn er veel- aan de voorkant goed worden afgestemd op alle disciplines; van ontwerp, uitvoering, oplevering tot beheer. Gedurende de bouw is het een kwestie van mijlpalen plannen en commissioning toe te passen om te waarborgen dat er gebouwd wordt zoals het bedoeld is. Om de hoge en gewenste kwaliteit te realiseren stemmen wij elke fase af met BBD Bouwmanagement, de aannemer en de eindgebruiker. We zijn specialisten in ons vakgebied, maar werken wel degelijk geïntegreerd samen.” Multidisciplinair Tijdens de piekperiode verwacht de projectleider met twintig vaklieden werkzaam te zijn op deze bouw: “Als totaalinstallateur is dit werk een kolfje naar onze hand. Het is heel specialistisch, met een enorm luxe en hoog afwerkingsniveau, maar dit kunnen we handelen. Gedetailleerd werken in BIM en prefabricage maken hier onderdelen van uit. Door het duurzame karakter van dit bedrijfsgebouw komen er zeker noviteiten aan de orde. Het integreren van verlichtingscomponenten in bouwkundige elementen, maar ook de regeltechnieksystemen, beveiliging en domotica zijn daar een aantal voorbeelden van. Het gehele project is multidisciplinair, niettemin kunnen wij in alles voorzien. Bovendien zijn alle processen goed ingericht, waarbij de persoonlijke inbreng van de medewerkers cruciaal is om de gewenste kwaliteit te leveren en goed samen te kunnen werken.” Toegankelijke mensen “De nieuwbouw van dit bedrijfspand, waarbij over alles tot in detail werd nagedacht, is van een bovengemiddeld niveau”, aldus de projectleider. “Wat ik daarnaast als heel prettig ervaar is het één-opéén contact met de opdrachtgevers. Ondanks dat zij precies weten wat ze willen, nemen ze onze adviezen ook ter harte. We hebben diverse (interieur) sessies met hen gevoerd, waaruit duidelijk blijkt dat het no-nonsense mensen zijn, erg praktisch ingesteld, maar met een enorm gevoel voor smaak en finesse. Niet in de laatste 58 Bouwen in het Oosten Heutink Primair Onderwijs Hoppenbrouwers Techniek is bij Heutink verantwoordelijk voor het engineeren, leveren, monteren en bedrijfsvaardig opleveren van: plaats wanneer het gaat om hun medewerkers. Zij staan bij hen heel hoog in het vaandel en mogen straks rekenen op een fantastische werkomgeving. Feitelijk kan ik me daar als medewerker van Hoppenbrouwers Techniek wel aan spiegelen. Ook binnen onze organisatie heeft de directie veel over voor het personeel. Ondanks dat we een groot bedrijf zijn, zijn de mogelijkheden onbeperkt en de drempels laag. Wanneer je het als medewerker binnen Hoppenbrouwers niet kunt vinden, dan ligt het echt aan jezelf. Ik denk dat het team achter Heutink zich daar zeker bij aansluit.” Succesvol afronden Naast het feit dat dit nieuwbouwproject een uitdaging op zichzelf is, ervaart Swendley Plantijn de samenwerking met BBD Bouwmanagement en Aannemingsmaatschappij Hegeman als bijzonder positief: “We werkten niet eerder samen met BBD, maar hebben in het verleden diverse grote projecten met Hegeman gerealiseerd. Met beide partijen is het goed schakelen. Wanneer je er dezelfde ambitie op nahoudt is het allemaal niet zo moeilijk, ook niet bij complexe werken. We hebben dezelfde E-installaties: • Data installatie • Beveiligingsinstallatie • Brandmeldinstallatie • Sprinkler installatie • Zonnepanelen installatie • Aansluiting noodstroomaggregaat • Aardingsinstallatie • Geluidsinstallatie • Verlichtingsinstallatie W-installaties: • Warmtepompinstallatie • Regeltechnische installatie • Klimaatplafonds • Luchtbehandelingskasten • Hemelwaterafvoerinstallatie • Gkw en CV-installatie • Drainage installatie mentaliteit, zijn gedreven en komen afspraken na. Dan ben je in mijn optiek al een heel eind op weg om een project van deze omvang succesvol af te ronden.” Over Hoppenbrouwers Techniek Hoppenbrouwers Techniek Almelo (voorheen Löwik Installatiegroep) is een zelfstandig opererend bedrijf dat nauw samenwerkt met de veertien andere Hoppenbrouwers vestigingen (totaal 1.500 medewerkers). In ruim een halve eeuw werd een stevige positie in de technische branche opgebouwd als totaalinstallateur. Met ruim 125 medewerkers focust Hoppenbrouwers Techniek Almelo zich op het ontwerp, uitvoering, nazorg en exploitatie van totaalconcepten. De organisatie is gespecialiseerd in de disciplines; elektrotechniek, werktuigbouwkunde, beveiliging, sprinklers, koeltechniek, service en onderhoud. Er wordt gewerkt in hechte teams waarbij gefocust wordt op duurzame relaties met klanten en partners. Bouwen in het Oosten 59

Tekst: Jolanda Groothuis Hotel Deventer - Van der Valk een half jaar later open dan gepland “Corona maakte het knap lastig” In de septemberuitgave 2019 van Bouwen in het Oosten werd onder andere aandacht besteed aan de nieuwbouw van Hotel Deventer - Van der Valk. Destijds waren de werkzaamheden in volle gang en zouden -naar verwachtingde deuren medio vorig jaar open gaan. Met de intrede van corona werd het uiteindelijk een half jaar later. Inmiddels is de vestiging, gelegen aan de A1, nabij de skyline van Deventer, in bedrijf. Paul van der Valk over de bouwperiode: “Normaal weet ik op ons vakgebied alles, nu voor het eerst niet.” 60 Bouwen in het Oosten Van der Valk Hotel Deventer Paul van der Valk: “Feitelijk kon er maar zes uur echt doorgewerkt worden, hierdoor ontstond behoorlijk kortsluiting in de planning.” Bouwen in het Oosten 61

Van der Valk Hotel Deventer Hedwig van der Valk: “Het was een beste klus. Zeker in de omstandigheden waar we met deze nieuwbouw mee te maken kregen, bleek het dikwijls niet eenvoudig.” Het familiebedrijf Van der Valk bestaat 159 jaar en kenmerkt zich volgens Paul van der Valk door haar nuchterheid, flexibiliteit en het feit dat er goed op de knip wordt gelet: “In al die jaren hebben we veel meegemaakt waaronder twee wereldoorlogen, de bankencrisis, autoloze zondagen en de ontvoering. Bang dat we de coronacrisis niet zouden overleven ben ik nooit geweest, niettemin ontstond er wel kortsluiting omdat we totaal niet wisten wat ons te wachten stond. Horecamensen zijn werkbeesten, die staan nooit stil. Corona vertraagde de tred, we wisten het even niet meer.” Op los zand De eerste lockdown, medio maart 2020, viel middenin de afbouwfase. Dat bracht de nodige consequenties met zich mee, ook voor de vaklieden. Paul van der Valk: “Door de richtlijnen stonden er in plaats van tien werkbussen ineens vijftig op ons terrein. Bovendien; kreeg één van de mensen corona, dan werden ze allemaal gedwongen thuis te blijven. Een ander voorbeeld: er mochten slechts twee personen gebruik maken van de lift met als gevolg dat om 14.00 uur de eersten alweer hun werkzaamheden moesten neerleggen. Feitelijk kon er maar zes uur echt doorgewerkt worden, hierdoor liep de planning aardig in het honderd. Maar ook met betrekking tot de levering van de inrichting, leefden we op los zand. Behang uit Frankrijk of zwembadmaterieel uit Italië? We konden nergens concreet op bouwen. Veel werd onder de noemer corona geschoven, wellicht was het echt zo, misschien kwam het ook wel beter uit. Je kunt je daar druk over maken, maar het ook laten, veel zin had het toch niet. “Normaal blijven en je best doen” is onder andere een motto dat de Van der Valk’s er op nahouden. Daar zijn we ook niet van afgeweken.” Achterkant sigarendoos Dura Vermeer Hengelo kreeg de verantwoording voor de Bouwen in het Oosten 63

Toeleveringsbedrijf van houten kozijnen voor Van der Valk in Deventer. Snel, v oplossingsgericht V vrijblijv een o aan Be is gespecialiseerd in het monteren en demonteren van ondersteuningsconstructies voor breedplaat of i.h.w.g. vloeren. Daarnaast houden wij ons ook bezig met gevelsteiger. Wij werken nauw samen met Ma benodigde materiaal en verzorgen de enginering. Voor Dur Bouw De Voorweg 105 2431 AN Noorden 06-51 52 81 89 www.betonstut.nl Van der Valk Hotel Deventer Alle facetten Paul van der Valk: “Je kunt het zo gek niet bedenken of er is werk binnen ons concern. Op één onderdeel na, dat is niets doen.” bouwkundige uitvoering van het hotel. Lammerink Installatiegroep en Linthorst Techniek voerden respectievelijk de E- en W- installaties uit. Paul van der Valk: “Met deze drie partijen heb ik goede ervaringen en ook nu blik ik terug op een prima samenwerking. Dura Vermeer realiseerde tevens de hotels in Hengelo, Enschede en Zwolle. Met betrekking tot de aanneemsom weten de partijen precies wat ze aan me hebben. Ik kan op de achterkant van een sigarendoos het kostenplaatje uitrekenen. Komt dit redelijk overeen met hetgeen er aangeboden wordt, dan geef ik er een klap op. Eindeloze gesprekken voer ik niet. Daarnaast staat het me aan dat deze drie partijen, net als wij, familie-bedrijven zijn. Ik werk met mensen, niet met organisaties en creëer graag een team om me heen. De onderlinge mentaliteit moet overeenkomen, dat werkt.” Volledig energieneutraal Hotel Deventer telt tien verdiepingen en biedt ruimte aan honderdveertig kamers, een restaurant en live cooking. Daarnaast is er een congrescentrum met zeven vergaderen twee congreszalen. Op de negende verdieping zijn een fitnesscentrum met wellness en zwembad gerealiseerd. Het gebouw is volledig energieneutraal. Paul werd 59 jaar geleden geboren in een gezin van tien kinderen. Zelf heeft hij vijf nazaten. Allen draaien ze mee in de organisatie. “Een familiebedrijf is beheren, uitbreiden en doorgeven”, aldus Van der Valk. “Niemand wordt binnen onze familie iets verplicht. Maar we geven de volgende generatie wel mee, dat wanneer zij slim zijn, ze de horeca ingaan. Ons vak beheerst alle facetten. Hou je niet van de horeca, dan kan er op de meest uiteenlopende manieren een andere invulling aan een mooie loopbaan gegeven worden. Administratie, planning, vervoer, onderhoud, techniek, verzorging, styling; je kunt het zo gek niet bedenken of er is werk binnen ons concern. Op één onderdeel na, dat is niets doen.” Echtgenote Hedwig sluit zich daar volledig bij aan en is door haar werkzaamheden een verlengstuk van Paul. Voor de reeds gebouwde hotels en de nog te bouwen vestigingen nam en neemt zij de volledige inrichting op zich. Perfectionisme en gedetailleerde afstemming op de omgeving voeren daarbij de boventoon. Direct bij binnenkomst van Hotel Deventer proeft men de sfeer van Charles Dickens die jaarlijks volop herleeft in de Hanzestad. Hedwig: “Evenals alle medewerkers binnen het bedrijf ga ik voor de volle honderd procent. Het moet af zijn, kloppen. Dat is een beste klus. Zeker in de omstandigheden waar we met deze nieuwbouw mee te maken kregen was het dikwijls, op allerlei gebied, niet eenvoudig. Maar, inmiddels zijn we aan het afronden en ben ik me ondertussen aan het oriënteren op de nieuw te bouwen vestigingen in Hattem en Heerenveen waar waarschijnlijk volgend jaar mee gestart wordt.” Paul en Hedwig van der Valk Bouwen in het Oosten 65 61

Te lang geduurd Dochter Roos neemt de leiding op zich van Hotel Deventer en richt zich nu volledig op de bedrijfsvoering van de nieuwe vestiging. Ook zij kenmerkt zich door haar realistische aard en kwam met hard werken waar ze nu staat. Ze zegt oprecht opgelucht te zijn dat de zaak inmiddels mag draaien en geniet omdat ook de gasten weer mogen genieten. Een officiële opening vond niet plaats: “We hebben gewoon de deuren open gedaan en maken ons nu hard voor onze gasten. Het heeft al veel te lang geduurd.” Roos van der Valk: “Voor ons is het nu een kwestie van hard maken voor de gasten. Het heeft te lang geduurd.” 66 Bouwen in het Oosten Duurzame mortels voor duurzame Van der Valk hotels Van der Valk Hotel Deventer Voor de duurzaamste hotels van Van der Valk (Deventer, en daarna ook Schiedam) heeft Remix Droge Mortel BV duurzame doorstrijkmortels geleverd. Deze hebben het Dubokeur voor DUurzaam BOuwen. Remix is hiermee uniek in Nederland. Voor de duurzaamste hotels van Van der Valk (Deventer, en daarna ook Schiedam) heeft Remix Droge Mortel BV duurzame doorstrijkmortels geleverd. Deze hebben het Dubokeur voor DUurzaam BOuwen. Remix is hiermee uniek in Nederland. De doorstrijkmortels zijn volgens het Remix Mortel-Op-Maat systeem® geheel afgestemd op de metselstenen en de projectomstandigheden voor een optimaal metseltempo. Men heeft gekozen voor de, zeker bij de zwarte kleur sterk aan te bevelen, uitbloeiingarme (UA®) variant, om het risico op witte kalkuitslag zoveel mogelijk te minimaliseren. Dit heeft geresulteerd in mooie schone en duurzaam gemetselde gevels. Voegmortel De ter plaatse op prefab panelen gelijmde steenstrips zijn gevoegd met Remix Uitbloeiingsarme (UA®) voegmortel. Aan het aanmaakwater van de voegmortel is Remix Voegfix FX® toegevoegd voor een optimale hechting aan de steenstrips en het achterliggende betonnen paneel. Remix Voegfix FX® versterkt de eigenschappen van de hierop voorbereide Remix UA voegmortels op het gebied van hechting, druksterkte, elasticiteit, duurzaamheid en het watervasthoudend vermogen. Dit twee componenten systeem is hierdoor zeer geschikt voor het voegen van de steenstrips. Bouwen in het Oosten 67

Goudenregenstraat Hengelo Tekst: Jolanda Groothuis Bouwonderneming Oude Wolbers legt stevige basis voor verouderd stuk Hengelo Aan de Goudenregenstraat in de omgeving Veldwijk worden door Bouwonderneming Oude Wolbers uit Borne momenteel dertig zeer duurzame woningen gerealiseerd. Het plan onderscheidt zich doordat het ontwerp, de schil en de installaties zo op elkaar aansluiten dat het geheel een bijzondere eenheid gaat vormen. Volgens de opdrachtgever, woningcorporatie Welbions, maakt dit laatste stukje in de omgeving de puzzel compleet; anno 2021 is Veldwijk een gevarieerde mix geworden van moderne, duurzame woningen. Bouwen in het Oosten 69

Bart oude Wolbers: “Het is een mooie prestatie die we, op basis van Design en Build, samen met LKSVDD Architecten en BouwNext Bouwinnovatiebureau, hebben geleverd.” onderneming bij diverse projecten wordt toegepast: “Het samenspel van diverse aspecten vormt hierbij de kracht wat inhoudt dat het werk energetisch moet kloppen, het ontwerp architectonisch verantwoord is en de bouwkundige toepasbaarheid haalbaar. Welbions gunde ons de opdracht op basis van prijs en presentatie, maar ook vanwege het vertrouwen in onze onderneming. Het is een mooie prestatie die we, op basis van Design en Build, samen met LKSVDD Architecten en BouwNext Bouwinnovatiebureau, hebben geleverd.” Volgens de tweekoppige directie van de bijna negentigjarige bouwonderneming, Bart oude Wolbers en Thijs Kamers, is dit onderscheidende plan de organisatie op het lijf geschreven. Hiermee doelen ze onder andere op het WOONopmaat concept dat binnen de bouwHuidige regelgeving De dertig huurwoningen worden onderverdeeld in twee keer negen (sociale huurwoningen) en twee keer zes (vrije sector) rijwoningen. Unaniem worden de woningen zeer duurzaam gebouwd volgens BENG+ waarmee de bewoners straks mogen rekenen op een toekomstbestendig onderkomen. Bart oude Wolbers: “De schil van de woningen wordt op een dusdanige manier gefabriceerd dat warmteverlies tot een minimum wordt beperkt. De isolatiewaardes en luchtdichting liggen ruim boven de huidige regelgeving, maar ook rondom de woningen is het plan duurzaam. Zo zorgen wadi’s voor een natuurlijke regenwaterhuishouding en worden de kopwoningen voorzien van nestfaciliteiten.” Gebruiksgemak Thijs Kamers licht verder toe: “In dit WOONopmaat concept passen we een ingenieus luchtverwarmingssysteem toe dat adequaat reageert op de vraag en het aanbod van warmte. Het systeem verwarmt of koelt veel sneller dan bijvoorbeeld vloerverwarming. Dit gebeurt op de restwarmte van AKZO, daarmee wordt het warmtenet gevoed.” Kansen creëren Uitvoerder Koen ten Hove is dagelijks aanwezig op de bouw en heeft daarmee de aansturing van het project in handen. “Deze locatie wordt met de realisatie van de woningen weer volop in haar kracht gezet”, aldus 70 Bouwen in het Oosten Goudenregenstraat Hengelo Koen. “De bouw op zich is niet perse ingewikkeld, maar, door het energetische gedeelte, wel uniek. Afgelopen februari zijn we gestart met het betoncasco, de oplevering staat in juli gepland. Ik voorzie met het oog op de deadline niet veel problemen; we zijn hier dagelijks met gemiddeld 25 vaklieden werkzaam. Onze bouwpartners zijn bekende, en daarmee duurzame relaties van Oude Wolbers. Over de onderlinge samenwerking hoor je mij niet klagen en -tot nu toe- eveneens niet over de tijdige levering van materiaal. Uiteraard dienen ook wij de huidige schaarste en prijsstijgingen in ogenschouw te nemen. Maar, door deze goed in acht te houden -en dat begint al bij de werkvoorbereiding waar ik intensief mee communiceer-, handelen we dit. Je kunt deze factoren als een belemmering zien, maar ook als een uitdaging. Dit laatste is eigenlijk wel kenmerkend voor Oude Wolbers waar ik nu drie jaar als uitvoerder werkzaam ben. Binnen onze organisatie wordt op allerlei gebied gedacht in mogelijkheden, kansen creëren. Dat staat me aan. Blijkbaar geldt dit ook voor instromers, want feitelijk mogen we ook daar niet over klagen. Bart oude Wolbers en Thijs Kamers zijn heel openminded en denken niet in hokjes, waardoor jonge aanwas volop de kans krijgt om door te groeien. Dat is een fijne gedachte wanneer je deze laagdrempelige bouwonderneming binnenstapt.” Stoere woningen Het ontwerp van de woningen past bij de directe omgeving en tegelijkertijd vormt het straks een eigen karakter. De zandkleurige gevelstenen sluiten met een zachte toon goed aan op de bestaande woningen in de buurt. De houten rabatdelen op de eerste verdieping geven het ontwerp een natuurlijke uitstraling en daarmee een stoer karakter. Door de wisseling van kleuren en materialen in de gevel komen de vakkundige details goed tot zijn recht. Koen ten Hove: “Deze locatie wordt met de realisatie van de woningen weer volop in haar kracht gezet.” Bouwen in het Oosten 71

De woningen krijgen een tuin op het zuiden en daarmee uitzicht op de achterliggende groenstrook aan de Berflobeek. Deze groenstrook en de beek vormen straks samen een fijne speelplek voor kinderen of ontmoetingsruimte voor de buurt. Vergaande ontwikkelingen Woningcorporatie Welbions is reeds jarenlang een opdrachtgever voor Bouwonderneming Oude Wolbers. Verduurzaming van woningen vormt hierbij dikwijls een belangrijk onderdeel. “Hier willen we ook echt goed in zijn”, aldus Bart oude Wolbers. “De ontwikkelingen met betrekking tot verduurzaming gaan steeds verder en wij gaan daarin mee. Dit varieert van het upgraden naar een A-label tot het verrichten van service en vast onderhoud. Onze medewerkers die de verduurzamingsprojecten uitvoeren doen dat netjes, dat is een must. Tijdens werkzaamheden kan niet voorkomen worden dat de eigenaren of omgeving hinder ondervinden. Hiervoor worden onze mensen getraind door een communicatiedeskundige die uitlegt wat houding en gedrag doen, ten opzichte van de verwachtingen. Daarnaast houden we onze vinger aan de pols door bij elk project de bewonerstevredenheid te toetsen. Projecten zoveel mogelijk geruisloos uitvoeren is een onderdeel waarin we ons onderscheiden. We staan daarom altijd open voor mensen die het een uitdaging vinden om een woning naar een hoger niveau te trekken en daar ook verstand van hebben. Daartegenover hebben wij hen ook wat te bieden; uitdagend werk met veel vrijheid en verantwoording. We werken met kleine, zelfsturende teams, een aanpak die volgens ons letterlijk werkt.” Nieuwe directie Bart oude Wolbers is de vierde generatie die de directie voert van de bouwonderneming. Sinds december vorig jaar doet hij dit samen met Thijs Kamers. Hij was tien jaar werkzaam binnen de organisatie en betrad door de jaren alle sporten van de carrièretrap. Thijs Kamers: “Bij de wisseling van één van de voormalige directieleden (Wim oude Wolbers), werd ik door Bart benaderd met de vraag of ik ervoor openstond samen met hem de leiding over het bedrijf te nemen. De missie en visie van Oude Wolbers klopt, evenals de mentaliteit van de inmiddels vijftig werkzame mensen. Binnen onze bedrijfscultuur gaat eenieder voor het beste resultaat.” Thijs Kamers: “In dit WOONopmaat concept passen we een ingenieus luchtverwarmingssysteem toe dat adequaat reageert op de vraag en het aanbod van warmte.” 72 Bouwen in het Oosten

Algemeen Extra productiecapaciteit en 1.500 palletplaatsen voor Uzin Utz Uzin Utz bereidt zich voor op een forse uitbreiding van de productie- en opslagcapaciteit op het Haaksbergse industrieterrein ‘Stepelerveld’. De ambitieuze toekomstplannen van de leverancier van o.a. lijmen en gietvloeren beginnen langzaam concrete vormen te krijgen. De uitbreiding van de interne productiecapaciteit om ‘de innovatieve lijmen van de toekomst’ te kunnen produceren is eind 2021 afgerond. Na de zomer wordt begonnen met de bouw van een extra magazijn en expeditieruimte. In totaal krijgt Uzin Utz hiermee 1.500 extra palletplaatsen en een hypermodern magazijn. In een volgende fase zal er naast de huidige fabriek een nieuwe poederfabriek en logistiek centrum voor NoordEuropa worden gebouwd, deze zullen eind 2024 in gebruik worden genomen. Productie dicht bij de klant: verbetering ecologische footprint Gerben Bouwmeester van Uzin Utz Nederland vertelt: “Met de uitbreiding van de productie met innovatieve en veel gezondere STP-lijmen voor de merken UZIN en Pallmann en de daarbij behorende extra opslag- en expeditieruimte, zetten wij in Haaksbergen een belangrijke eerste stap om dichter bij onze klanten te produceren. Dit is niet alleen duurzamer, maar biedt onze afnemers in Nederland, Noord- en Oost-Duitsland, België en Scandinavië ook meer zekerheid.” De uitbreiding stelt Uzin Utz Nederland in staat om alle soorten vloeibare lijmen in Haaksbergen te produceren. In de volgende fase waarin o.a. een poederfabriek wordt gebouwd (voor de productie van egalisatie en tegellijm) wordt Uzin Utz Nederland een volwaardige back-up locatie voor de Uzin Utz Group. Bouwmeester: “Deze uitbreiding zal een forse groei betekenen in de volumes die wij produceren, dus is er volop werkgelegenheid op korte en lange termijn.” Nieuw magazijn met voor efficiënte opslag 1.500 palletplaatsen Bouwmeester vervolgt: “Het nieuwe magazijn met 1.500 palletplaatsen zullen wij in het voorjaar van 2022 in gebruik kunnen nemen. Voor de uitgebreide expeditieruimte en het nieuwe 12 meter hoge magazijn zullen wij zoveel mogelijk gebruik maken van duurzame materialen. Daarnaast vinden we het belangrijk dat het nieuwe magazijn en expeditieruimte naadloos aansluiten op de uitstraling van onze ‘groene’ fabriek. Zo wordt het sedumdak deels doorgetrokken en de kenmerkende houten spanten zullen het aanzicht van de nieuwe expeditieruimte bepalen. Het nieuwe magazijn wordt gekenmerkt door het gebruik van Cortenstaal, dit is onbehandeld staal. Bouwen in het Oosten 75

Algemeen Kort nieuws Rutger Vrielink nieuwe manager Vastgoed bij Domijn Woningcorporatie Domijn Woningcorporatie uit Enschede heeft Rutger Vrielink aangesteld als manager Vastgoed. Met zijn kennis, kunde én enthousiasme heeft Rutger alles in huis om de uitdagingen en opgaven waar Domijn voor staat in goede banen te leiden. Natuurlijk samen met zijn team. Rutger werkt sinds 2008 bij Domijn en kent de organisatie door en door. Hij was de afgelopen jaren directeur bij Pioneering en aansluitend manager Strategie & Beleid. Sinds het vertrek van Dennis Strikker in december 2020 vervulde Rutger deze functie al tijdelijk. De BRL maakt beton transparant Betonhuis Bestrating heeft een whitepaper over de duurzame eigenschappen en de voordelen van betonnen bestrating gepubliceerd. De whitepaper geeft uitleg over de beoordelingsrichtlijn Duurzame bestrating (BRL K11002, voluit ‘Milieuprofielen voor betonnen infraproducten’), die staat voor betrouwbare en transparante informatie over de duurzaamheid van betonnen bestrating. Het geeft de opdrachtgever inzicht in bijvoorbeeld de Milieu Kosten Indicator (MKI) en circulariteit. Duurzaam aanbesteden De whitepaper heeft tot doel om gemeentes en andere stakeholders te informeren over duurzaam aanbesteden. Veel gemeentes willen dit, maar wat houdt het in? En hoe controleert de opdrachtgever of toe te passen producten daadwerkelijk duurzaam zijn? In dit dynamische document komen aspecten met betrekking tot duurzame bestrating aan bod. Innovatie en transparantie De branche van betonnen bestrating is bij uitstek een sector waarin innovaties op het gebied van duurzaam beton worden geïntroduceerd. Zo biedt de industrie diverse oplossingen voor de gevolgen van klimaatverandering, zoals hittestress en wateroverlast door extremere buien. Transparantie speelt daarbij een grote rol: in een speelveld waarin nog niet helemaal duidelijk is hoe overheden de omslag naar een duurzame en circulaire economie kunnen maken, doen producenten die zijn aangesloten bij de brancheorganisatie Betonhuis Bestrating wat ze beloven. Dat wordt onderstreept met deze BRL, een tool die onder meer gemeenten helpt bij het maken van groene, verantwoorde keuzes. Bouwen in het Oosten 77

Vraag en aanbod VACATURE Ben je bijna of onlangs afgestudeerd in het Nederlands Recht en wil je je verder verdiepen in de praktijk? Wij hebben bij KienhuisHoving advocaten en notarissen een mooie startersfunctie als juridisch medewerker in het bouw- en aanbestedingsrecht. Wanneer het van beide kanten goed voldoet, kun je je verder ontwikkelen als advocaat-stagiair. Dat vraagt om hard werken, maar we vinden een goede balans tussen werk en ontspanning ook heel belangrijk. Dus misschien zien we jou binnenkort wel in onze eigen bruine kroeg ‘Bouke’s Corner’, tijdens één van onze borrels (als het weer kan en mag). Meer informatie vind je op onze website of je neemt contact op met mijn collega Marianne ten Feld-Sprik, advocaat bouw- en aanbestedingsrecht (marianne.tenfeld@kienhuishoving.nl). 78 Bouwen in het Oosten Vraag en aanbod VACATURE: Mechanisch Onderhoudsmonteur Werk jij graag buiten, aan en met zwaar materieel? Bij de Betoncentrale Twenthe zijn we op zoek naar een mechanisch onderhoudsmonteur om onze technische dienst te versterken. In deze functie ben je verantwoordelijk voor het oplossingen van voorkomende storingen bij verschillende productielocaties in het Noorden en Oosten van het land, met als standplaats Hengelo. Wat ga je doen? Onderhoud aan de mechanische onderdelen van centrales en overslagkranen. Zelfstandig technische storingen oplossen aan onze productiemiddelen. Uitvoeren van groot onderhoud en aanpassingen. Werkzaamheden in de werkplaats en op de productie locaties. Voorraad beheer en werkvoorbereiding. Werken met Onderhoud Management Software. Verantwoordelijk voor orde en netheid in magazijn en werkplaats. Wij vragen Je hebt een basisopleiding Metaal (MBO) met ervaring. Je hebt kennis van metaal bewerkingen en constructie bankwerken. Je kunt technische tekeningen lezen, beoordelen en uitvoeren. Je weet hoe je veilig moet werken, je bent serieus. Spreekt deze functie je aan en wil je meer weten? Neem contact op met Erik-Jan Vos, hoofd technische dienst Mobiel: 06 237 562 30 of e-mail: e.j.vos@betoncentrale.nl Bekijk de complete vacature op: www.betoncentrale.nl/twenthe/vacatures. Informatie over het plaatsen van een vacature: Neem contact op met Digna Schoonen: Telefoon: 06-442 099 10 Mail: digna@bouweninhetoosten.nl

29e Jaargang • no. 5 • juni 2021 05 Overijsselse bouwers druk in de polder Aeres Hogeschool Almere markeringspunt voor de Floriade Altijd Thuis gevoel in woon-zorgcomplex Flora Pagina 06 ’t Groene Wold; een gebied met agrarisch en dorps karakter Nieuw bedrijfspand voor Rouwenhorst Installatietechniek Menselijk handelen overbodig door data uitwisseling

Inhouds opgave 05 52 20 06 56 05 Voorwoord: “De polder als smeermiddel” 06 13 16 19 20 22 27 30 32 Floriadespecial Altijd Thuis gevoel in woon-zorgcomplex Flora Architecte Leonie Borgerink: “Fantastisch om een bijdrage te leveren aan zo’n mooi project” Thiemo Ikink, Dura Vermeer: “Ontwikkeling Floriadeterrein is Champions League” Keuze Highline systeem past in duurzaam karakter Flora Nieuwbouw Aeres Hogeschool Almere komt geen dag te vroeg Reinold Jansen, Hegeman Bouw: “Aeres is een prachtig uitdagend werk” BDG Architecten: “Aeres Hogeschool markeringspunt voor de Floriade” Koninklijke Ginkel Groep steekt haar nek uit in Almere Sven Jakobsen HOMIJ: “Een vooruitstrevend ontwerp met veel uitdagingen” 34 39 39 41 43 44 52 56 64 67 Harry Peters BRControls: “Aeres Hogeschool als Smart Building” Quadro levert bijdrage aan Aeres Hogeschool ACN bouwt mee aan de groenste Hogeschool van Nederland Column KienhuisHoving: (On)eerlijke (boete-) bedingen Column BIM4ALL: “De toepassing van BIM in de werkvoorbereiding” Vastbouw ontwikkelt ‘t Groene Wold; een gebied met agrarisch en dorps karakter MK Houtbouw timmert stevig aan de weg Bouwbedrijf Wijlens realiseert nieuwbouw Rouwenhorst Installatietechniek Column Danny van Hal: “Bouwachterstand door corona: “De race is nog lang niet gelopen” Menselijk handelen overbodig door datauitwisseling Bouwen in het Oosten 03

Voorwoord Voorwoord Door: Gerard van Leeuwen De polder als meermiddel Het komt niet vaak voor dat een rapport van het Economisch Instituut voor de Bouw de voorpagina haalt van NOS Teletekst, maar maandag 7 juni was het wel degelijk aan de orde. De centrale vraag: “Waar kunnen één miljoen woningen gebouwd worden?” werd redelijk gedetailleerd beantwoord. Niet alleen binnenstedelijk was de eindconclusie. Dat hadden vele ontwikkelaars al eerder vastgesteld, maar deze keer werd het haarfijn cijfermatig onderbouwd door de club van Taco van der Hoek. We zullen er domweg niet aan ontkomen om suburbane groene ruimtes te vullen met woningbouw. De reacties vanuit de politiek waren, hoe kan het ook anders, geheel volgens de geijkte patronen. De “grote steden partijen” D66 en GroenLinks zetten direct de hakken in het zand, de andere coalitiepartners van het demissionaire kabinet waren voor. De enige partij die een ommezwaai maakte was de Partij voor de Dieren die eerst mordicus tegen was maar nu, kenmerkend opportunistisch, een nieuwe mogelijkheid zag om wat boerenland te herbestemmen. Elke boer die stopt is er weer een, nietwaar? Een ander item de laatste weken was de zoveelste wederopstanding van de polder. De polder, die al meerdere malen ten dode was opgeschreven, gedijt blijkbaar het beste zonder regie vanuit Den Haag. Natuurbeschermers, Bouwend Nederland en de LMV zijn druk bezig om een convenant op te stellen waardoor de stikstofcrisis in goede banen geleid wordt. Maar dat ligt toch op het bordje van het nieuw te vormen kabinet zult u denken en daar heeft u gelijk in. Zolang men daar echter wordt worstelt met een gebrek aan vertrouwen, het gezelschapsspel “Wie doet het met wie en wie niet?” valt vanuit het Binnenhof niets te verwachten. Voor mensen die zich afvragen of het allemaal wel goed komt, kan ik geruststellend melden dat onze zuiderburen, de Belgen, meer dan een jaar zonder kabinet hebben geleefd en dat daar geen negatieve gevolgen uit zijn voortgevloeid. Integendeel, zou ik bijna willen zeggen. Al eerder heb ik gepleit voor een zakenkabinet, samengesteld uit professionals uit het bedrijfsleven. De Tweede kamer kan dan zijn democratische rechten uiteraard behouden. Je bent dan af van het zogenaamde “partijkartel” en omhooggevallen politici die “aan de beurt waren om “ministeriabel” genoemd te mogen worden. Feike Sybesma, Marcel Levi, Edith Schippers…, kandidaten genoeg. De polder kan daarbij als het ideale smeermiddel dienen. Gerard Op de cover V.l.n.r. Hermine van Schaik (Zorggroep Almere, architecte Leonie Borgerink en Thiemo Ikink ( Dura Vermeer Bouw Hengelo) voor het nieuwe woon-zorgcomplex Flora op het Floriadeterrein in Almere. Colofon Bouwen in het Oosten ISSN: 1385-7185 Uitgever: Bouwen in de regio v.o.f. Postadres: Postbus 204, 8600 AE, Sneek Bezoekadres: Graaf Adolfstraat 36d, Sneek Tel.: (0515) 429 429 Web: www.bouweninhetoosten.nl E-mail: redactie@bouweninhetoosten.nl Redactie: Gerard van Leeuwen en Jolanda Groothuis Eindredactie: Joeri van Leeuwen Coverfoto: Wim van ‘t Hoff (Eyemagic) Fotografie: Wim van ‘t Hoff (Eyemagic) Accountmanagement: Digna Schoonen (06 - 442 099 10) Erik Kuipers (06 - 196 859 76) en Rob van Luit (06 - 184 483 55) Vormgeving & opmaak: Nanno van Leeuwen Druk: Scholma Druk, Bedum Verspreiding: Post.nl Bouwen in het Oosten 05

Altijd Thuis gevoel in woonzorgcomplex Flora Op het Floriadeterrein in Almere wordt momenteel stug doorgebouwd aan woonzorgcentrum Flora. Een zeslaags complex dat appelleert aan de Altijd Thuis visie van opdrachtgever Zorggroep Almere. Verschillende woningen, 130 studio’s, ontmoetingsplaatsen en facilitaire ruimten vormen een fraai geheel als aan het eind van dit jaar het project zal worden opgeleverd door aannemer Dura Vermeer. Namens Zorggroep Almere bereidt Hermine van Schaik de organisatie voor op de ingebruikname. 06 Bouwen in het Oosten Woon-zorgcentrum Flora / Floriadeterrein Almere Hermine van Schaik: “Slechts 25% van de behoefte wordt gedekt, afgaande van de huidige situatie. Dat is niet alleen confronterend maar ook alarmerend.” Bouwen in het Oosten 07

Woon-zorgcentrum Flora / Floriadeterrein Almere De openingsvraag van de redactie om de nut en noodzaak van de nieuwbouw toe te lichten beantwoordt Hermine van Schaik met een aantal kerncijfers. “Recent is berekend wat de behoefte voor dit type huisvesting is over pakweg tien jaar op basis van de huidige demografische gegevens. Daarnaast heeft men een optelsom gemaakt van alle bouwinitiatieven voor de komende tijd. De conclusie was nogal confronterend. Slechts 25% van de behoefte wordt gedekt, afgaande van de huidige situatie. Dat is niet alleen confronterend maar ook alarmerend. Ik zit er geen moment over in dat er voor Flora onvoldoende belangstelling zou kunnen zijn. Er is een forse wachtlijst. Dat zegt wel iets over hoe de situatie is. Onze verwachting is dat een slechts een gering percentage van de nieuwe bewoners doorstromers zijn vanuit andere locaties van ons. Voor we begin volgend jaar gaan inhuizen zal er nog het nodige moeten gebeuren op het gebied van personeelswerving. Er moeten hier zo’n 140 medici, fysiotherapeuten, verpleegkundigen en verzorgenden gaan werken. Die zijn er nog niet. We hebben kort geleden een klein persberichtje Hermine van Schaik: “Flora wordt in veel opzichten een innovatief woonzorgcentrum waar we de laatste inzichten op het gebied van de dementiezorg in de praktijk gaan toepassen.” geplaatst in de lokale media en daarop kwamen al 104 serieus geïnteresseerde mensen op af. Ook vanaf deze plaats nodig ik geïnteresseerde mensen op nu al contact met ons te zoeken. Flora wordt in veel opzichten een innovatief woonzorgcentrum waar we de laatste inzichten op het gebied van de dementiezorg in de praktijk gaan toepassen. Er is bovengemiddeld veel aandacht voor domotica en ICT. Dit ondersteunt het personeel en zorgt voor een optimale bewegingsvrijheid voor de bewoners. Onze visie, dat voor de mensen, waar mogelijk, het thuisgevoel gecreëerd moet worden, willen we in optima forma terug laten komen. Het levert rust en comfort op en dat is voor deze doelgroep van bijzonder groot belang. Een mooi voorbeeld is de introductie van biodynamische verlichting, waar we het dag en nachtlicht en de diverse typen daglicht zoveel mogelijk nabootsen met een zo natuurlijk lijkend licht. Ook de groene Bouwen in het Oosten 09

Bouwen in Is Gelderland zakelijk interessant voor uw bedrijf? Wilt u Bouwen in Gelderland kosteloos ontvangen? Meldt u zich dan aan via onze website www.bouweningelderland.nl >> contact Of stuur een mail naar info@bouweningelderland.nl www.bouweningelderland.nl redactie@bouweningelderland.nl Gelderland voor alle professionals in de bouw Bouwen in Gelderland is zeer recent als nieuwe titel geïntroduceerd. De verwachting is, dat het magazine een vergelijkbare toonaangevende positie in de Gelderse bouw- en installatiewereld gaat veroveren als Bouwen in het Oosten in deze regio. Het blad richt zich op de professionals in de bouw, zowel opdrachtgevers als uitvoerende, adviserende en controlerende bedrijven. Woon-zorgcentrum Flora / Floriadeterrein Almere setting op dit terrein van de Floriade zal ongetwijfeld bijdragen aan het welzijn van de bewoners. Ook innovatief is dat we de bewoners een leefomgeving, zogeheten leefmilieus, gaan bieden die het beste bij hun past. Daarvoor categoriseren we de bewoners onder de termen “structurerend”, “stimulerend” en “koesterend”. Daarbij is de laatstgenoemde verder in het proces van dementie. Ook creëren we eigen ruimte voor groepen met een Arabische achtergrond en jong dementerenden. Als volledige bewegingsvrijheid niet meer verantwoord is voor een bewoner ontvangt hij/zij een tag die middels sensoren is gekoppeld aan drie leefcirkels: o Gebouw en tuin o Gebouw o Afdeling Zo behoudt de bewoner een optimale bewegingsvrijheid en dwalen wordt voorkomen. Bijvoorbeeld de lift brengt de bewoner altijd weer naar de juiste verdieping of de deuren sluiten wanneer de bewoner naar buiten wil lopen. ICT is op deze manier ook ondersteunend aan het zorgproces. Hermine van Schaik: “Ook innovatief is dat we de bewoners een leefomgeving, zogeheten leefmilieus, gaan bieden die het beste bij hun past.” We streven naar echt maatwerk. De bewoner moet zich thuis voelen, waarbij wij een faciliterende rol vervullen. Wil er iemand blijven eten of slapen. Wij zorgen ervoor dat zoiets geregeld wordt. Het is onvergelijkbaar met de meer klinische omgevingen die in onze branche de boventoon voeren. Persoonlijk vind ik het geweldig dat ik dit “min of meer vanaf de tekentafel” een nieuwe organisatie mogen realiseren waarin we onze wensen kunnen realiseren. Iets vanaf de grond helpen op te bouwen en onze Altijd Thuis visie in de praktijk te mogen begeleiden. Het geeft me een gevoel van trots om dit huis helemaal opnieuw neer te zetten waarbij de bewoners centraal staan en hen een zo goed mogelijke tijd te geven. Ja, daar kan ik echt van genieten.” Bouwen in het Oosten 11

Woon-zorgcentrum Flora / Floriadeterrein Almere Tekst: Gerard van Leeuwen I 3D animatie: Anne-Carien Klein-Jan Architecte Leonie Borgerink: “Fantastisch om een bijdrage te leveren aan zo’n mooi project” Voor architecte Leonie Borgerink kwam de bouw van Flora oktober 2019 in beeld. “Dura Vermeer nam contact met me op om een korte studie te doen naar de mogelijkheden op deze locatie. In eerste instantie ging het over een appartementencomplex, maar het zijn uiteindelijk studio’s geworden. 130 in getal. In november gingen we wat meer de “diepte” in, in de vorm van “pressure cooker sessies”. Leonie Borgerink: “Onderdelen van het arboretum komen terug in de belevingstuin. Voor mij is dit een kers op de taart.” Bouwen in het Oosten 13 Foto: lizetbeek.nl

“Daar waren ook direct medewerkers van Zorggroep Almere betrokken. December lag er een V.O en iets later een D.O. waarmee we het vergunningentraject zijn ingegaan. Er was geen keus om het langzamer te doen in verband met de opening van de Floriade. Ook Floriade BV moest haar goedkeuring geven aan de “look and feel” van het gebouw en uiteraard moest het voldoen aan enkele vaststaande criteria. Flora is geënt op de thema’s Healthy Living en Innovatieve Zorg. Tijdens de Wereldexpo, die van april tot oktober volgend jaar plaatsvindt, zal in de expositieruimte van het gebouw beide thema’s worden vormgegeven. Hoe exact is op dit moment nog een punt van discussie. De hoofdentree zal na de Floriade niet meer gedeeld worden maar wordt het de entree van het zorggebouw. Na binnenkomst is de eerste buurtkamer opgezet in een open setting volgens het principe “stoeltje bij”, geheel passend in de visie van Zorggroep Almere die een, waar mogelijk, transparante en open gemeenschap wil uitstralen én, nog belangrijker, in de praktijk toepassen.” Bewegingsruimte De ontwerpvisie van Leonie Borgerink is gebaseerd op twee pijlers. “Ten eerste de locatie op het Floriadeterrein en de daaraan gekoppelde Wereldexpo die volgend jaar van april tot en met oktober plaatsvindt en in de tweede plaats de doelgroep: mensen met dementie, die specifieke eisen met zich meebrengt omdat men relatief beperkt is in het maken van eigen keuzes. Daarom is keuzevrijheid, waar mogelijk, voor deze doelgroep essentieel. Hoe meer bewegingsruimte, buiten hun eigen woning, hoe beter het is. De keuze voor studio’s in plaats van appartementen heeft de bewegingsruimte ten positieve beïnvloed. Voor nu zijn er 24 studio’s per woonlaag gerealiseerd. Deze kunnen gesplitst worden in twee groepen van twaalf. Leonie Borgerink: “De bewoners wonen aan een ‘woonstraat”, die uit komen op pleinen waar de gezamenlijke huiskamers gesitueerd zijn. Op de pleinen en op verschillende andere plekken in de woonstraat worden verschillende soorten zitplekken gecreëerd. Ook kunnen bewoners kiezen voor een plekje in de tuinkamers of winterbalkons (semi-buiten). Deze laatste ruimte draagt eraan bij om de tactiliteit van het leven te blijven beleven. Bewoners kunnen zo toch het hele jaar door een verschil in temperatuur, geur en beleving ervaren tussen binnen en (semi) buiten. Daarnaast is het 14 Bouwen in het Oosten Woon-zorgcentrum Flora / Floriadeterrein Almere mogelijk om zich met de lift naar de begane grond te verplaatsen waar nog een aantal buurtkamers gelegen zijn aan de buitenruimte. Vandaar uit is toegang naar een groot terras mogelijk. Via het terras kan de belevingstuin worden bezocht.” Floriadewaardige architectuur Leonie Borgerink vervolgt: ”Het hoofdgebouw bestaat uit een houten gevel waarbij de lariks planken verticaal worden verwerkt en deze worden horizontaal per etage trapsgewijs naar buiten geplaatst, de negge van de bovenliggende raampartijen worden hierdoor iedere laag dieper. Hierdoor wordt een dynamiek toegevoegd die de horizontale verspringing extra kracht bij zet. De wintertuin is als een herkenbaar element, uitgevoerd in geanodiseerd goudkleurig aluminium, boven de entree ontworpen en beweegt mee met de bomen in het Arboretum, zowel in letterlijke als figuurlijke zin. Vanaf de wintertuin is er een fantastisch uitzicht over de Floriade en andersom. Zorggroep Almere koos bewust voor een gebouw op de Floriade vanwege de hoogwaardige en stimulerende landschappelijke omgeving. Het leek ons dan ook interessant om deze door te trekken richting de wintertuin en de belevingstuin. Het gebouw ligt op een dynamische as. De Aeres Hogeschool aan de westkant en het centrale plein op de oostzijde en op de hoger gelegen lagen is het gehele Floriadeterrein fraai te overzien. De belevingstuin wordt omkaderd door het Arboretum. De opzet borduurt voort op het verkavelingsplan van de Floriade. Een deel van de beplanting uit het arboretum komt terug op het winterbalkon en in de belevingstuin. Dit deel is voor mij de kers op de taart.” Loopbaan Na geruime tijd als architect gewerkt te hebben bij een middelgroot architectenbureau in Rijssen, verkoos Leonie Borgerink in 2013 voor het zelfstandig ondernemerschap. In loondienst kwam Borgerink al veelvuldig in aanraking met projecten in de woon-zorg sfeer en dat is dan ook een van de specialisaties van haar bureau. De Enterse architecte is een zogeheten éénpitter, maar weet zich omringd door diverse vaste relaties waarmee ze regelmatig samenwerkt. Ze werkt in opdracht van verschillende opdrachtgevers aan opdrachten welke veelal in het maatschappelijk domein zijn gelegen, waaronder Dura Vermeer. Bouwen in het Oosten 15

Ontwikkeling Floriadeterrein is de Champions League Drie jaar geleden nam ontwikkelaar en bouwer Dura Vermeer Bouw Hengelo in samenwerking met ontwikkelaar en belegger Amvest de gebiedsontwikkeling van het Floriadeterrein ter hand. In de aanloop naar de Floriade, die 14 april 2022 geopend zal worden door koning Willem Alexander, is een ware transformatie van naar liefst 58 hectare gaande. Er verrijzen momenteel onder andere een groot woon-zorgcomplex en een appartemententoren. Maar ook na het grote mondiale evenement is de Hengelose bouwer nog lang niet klaar. Thiemo Ikink, ontwikkelaar namens Dura Vermeer Bouw Hengelo, heeft het er druk mee, maar gaat de uitdagingen graag aan. “We hebben het hier over ingewikkelde materie qua ontwikkeling en bouw, alles draait hier om de factor tijd.” Er zitten namelijk geen spelingen in de planning waardoor snel schakelen en zoeken naar creatieve oplossingen een vereiste is. Floriadeterrein Voor Thiemo Ikink kwamen de activiteiten op het Floriade terrein, prominent onderdeel van de groene wijk Hortus (waarover straks meer, red.), eind 2018 voor het eerst in beeld. “Ons bedrijf en Amvest hadden het terrein in 2018 verworven. Het was een soort onbewoond eiland zonder noemenswaardige infrastructuur met een paar bedrijven en een camping. De eerste planvorming kwam pas op gang in het najaar van 2019 toen Zorggroep Almere met de vraag kwam om een gebouw op deze locatie te bouwen. We zijn toen direct aan het rekenen en 16 Bouwen in het Oosten Woonzorgcentrum Flora / Floriadeterrein Almere tekenen geslagen omdat de data van de Floriade uiteraard onwrikbaar vast lagen en dat elke bebouwing op het terrein moest voldoen aan vrij strikte criteria qua beeldkwaliteit en dat er een wezenlijke bijdrage aan het Floriade project moest worden geconcretiseerd. Ruim drie maanden na de eerste schetsen lag er een D.O. waarmee we het vergunningentraject zijn ingegaan. Dat werd soepel doorlopen, niet in de laatste plaats omdat de gemeente Almere een speciale taskforce in het leven had geroepen om zoveel mogelijk ambtelijke hobbels weg te nemen. Wat zeker ook een positieve bijdrage heeft geleverd is dat Zorggroep Almere bij hen intern alles had opgelijnd inzake besluitvorming, want er was namelijk niet veel tijd! Een en ander resulteerde erin dat de eerste paal in augustus 2020 de grond in ging. Je hoeft geen expert te zijn om te kunnen constateren dat vanaf moment één de tijdsdruk behoorlijk is. Je hebt het wel over 130 studio’s plus gezamenlijke en facilitaire ruimtes.” Criteria Omdat het in eerste instantie redelijk standaard ontwerp niet zou voldoen aan de scherpe criteria van Floriade B.V. hebben er in de voorbereiding nog de nodige aanpassingen plaatsgevonden. Thiemo Ikink: “Enkele voorbeelden hiervan zijn de houten gevel, een fors aantal zonnepanelen en de goudkleurige gevel van gerecycled materiaal, zodat het Thiemo Ikink Bouwen in het Oosten 17

geheel aan de look and feel van de Floriade voldoet. Ik begrijp dat ook. Er worden circa twee miljoen bezoekers verwacht. Met zo’n dergelijk evenement moet er ook echt wat staan. In bredere zin is dat ook de grootste uitdaging voor ons als ontwikkelaars. Je moet een groot terrein in eerste aanleg bouwrijp maken voor een mega evenement, vervolgens de goede dingen bewaren en koesteren zodat deze ook te gebruiken zijn voor de volgende fase: de implementatie in een groende wijk (Hortus) met 42.000m² commercieel en 660 wooneenheden in alle prijsklassen en uitvoeringsvormen. Van waterwoningen tot hoge appartementen torens en van vrije sector tot sociale huur. Bewerkelijk, maar tegelijkertijd een prachtige uitdaging waar we met zijn allen hard aan werken. En met “we” heb ik het al snel over meer dan honderd Dura Vermeermedewerkers uit alle geledingen van het bedrijf. Daarbij komen Thiemo Ikink: “Als alles verloopt volgens de planning zal hier een prachtige groene wijk verrijzen. Ik vind het prachtig om dat van A tot Z mee te maken.” nog eens de medewerkers van de onderaannemers en leveranciers bij. Ik schat in dat er in de piek, inclusief de infra activiteiten, straks vier- tot vijfhonderd mensen aan het werk zijn.” Op 1 juli 2021 draagt Dura Vermeer de sleutel van het terrein over aan de organisatie van de Floriade. In de periode van 1 juli 2021 t/m 14 april 2022 zullen er vele internationale paviljoens opgebouwd worden en stromen de bezoekers binnen. Uiteindelijk wordt de sleutel weer teruggegeven na afloop van het evenement en wordt er gestart met de bouw van de woonwijk. Duurzaamheid en circulariteit “We hebben voor deze wijk veel accenten gelegd op duurzaamheid, circulariteit, watergebruik en klimaatregulering. Geheel in stijl met de achterliggende motieven van de Floriade expo. Tegelijk vormt het een startpunt van de ontwikkeling van Hortus. Passend in de visie van de gemeente Almere die een ‘Growing Green City’ als motto hanteert. Als alles verloopt volgens de planning zal hier een prachtige groene wijk verrijzen. Ik vind het prachtig om dat van A tot Z mee te maken. De wijk moet 2025 afgerond zijn. De eerste paal zal januari 2023 de grond ingaan.” 18 Bouwen in het Oosten Woon-zorgcentrum Flora / Floriadeterrein Almere Keuze Highline systeem past in duurzaam karakter Flora “Brede deuren en het toepassen van reinigingsbeslag die het schoonmaken van de buitenzijde van binnenuit mogelijk maakt. Kleur profielen in RAL 8022 met bijbehorende donkere scharnieren in E6/C34. Verder de normale eigenschappen van een goede wind-waterdichtheid van de Solarlux systemen alsmede het soepel en eenvoudig bedienen door het inventieve hang- en sluitwerk, alsmede het zeer licht lopen in verband met speciaal rvs Solarlux loopwerk, wat een zeer lichte bediening garandeert.” Zie daar de criteria die, volgens Accountmanager Projecten, André Jansen in de aanbestedingsfase voorgelegd werden aan Solarlux Nederland uit Nijverdal. “Voor ons was dit eigenlijk een routineklus. In het vooroverleg is het van belang de details goed met de aannemer door te spreken, opdat deze details van voldoende sterkte, vlak en haaks worden uitgevoerd. Met Dura Vermeer Hengelo liep dat uitstekend. Aangaande duurzaamheid en materiaalkeuze is er bewust gekozen voor ons Highline systeem. Een systeem bestaande uit recyclebare materialen en die zorg dragen voor een hoge isolatiewaarde en uitgevoerd met fragile profielaanzichten voor een maximale daglichttoetreding. Soralux heeft de puien, met een eigen montageploeg, gereed gemaakt. Door de kleurstelling, de keuze voor de vouwwanden in verband met de mogelijk om de gevel bijna voor 100 % te openen, smalle profilering en hoge isolatiewaarde, is het een mooi geheel geworden met de rest van het ontwerp”, vertelt Jansen. De huidige markt Gevraagd naar zijn mening over de huidige marktsituatie antwoordt André Jansen: “In de huidige markt die op dit moment , ondanks corona, erg gespannen is aangaande werkaanbod, zien we ook in de komende jaren nog de nodige mooie opdrachten op ons af komen. Dit ook gezien de grote achterstand die we nog steeds hebben in de woningbouw. Dit blijkt ook uit het feit dat we reeds de nodige opdrachten voor 2022 en 2023 al op naam hebben staan. Hoe de verdere ontwikkelingen zullen zijn met een paar jaar hangt dus ook sterk af van ons overheidsbeleid aangaande stikstof, CO2 uitstoot et cetera. Als grondstoffen en materialen normaal verkrijgbaar blijven, en gelukkig hebben wij nog de nodige voorraden, dan zien wij de komende jaren het positief in.” Bouwen in het Oosten 1919

Nieuwbouw Aeres Hogeschool Almere komt geen dag te vroeg Projectmanager Huisvesting van Aeres Bjorn Brink is zeer goed te spreken over de locatie van de nieuwe Hogeschool en de voortgang van de bouw. De huidige vestiging in het centrum van Almere was ooit in het leven geroepen als een start-up, maar is die status met ruim, zevenhonderd studenten allang ontgroeid. Toen de locatie op het Floriadeterrein in beeld kwam werd er door de Stichting Aeres niet lang getreuzeld om contact te zoeken met de gemeente en Floriade BV. “Het matchte heel goed en dat is ook niet verwonderlijk”, vertelt Bjorn Brink. “De thema’s van de Floriade zijn de onze. Zaken als duurzaamheid, circulariteit, voedelveiligheid, vergroenen van steden, stedelijke voedsel-productie en -kwaliteit en klimaatvraagstukken spelen ook voor de Hogeschool een belangrijke rol. Toen de plannen voor de 20 Flevo Campus ontstonden waren we er snel bij. Het gebouw is gemaakt voor maximaal 900 studenten. Dat zijn er een kleine tweehonderd meer dan we nu hebben, maar de eerste cijfers geven nu al aan dat we volgend schooljaar groeien. In dit tempo zitten we met twee, hooguit drie jaar qua aantal studenten op het maximale aantal. Voor ons kwam het plan begin 2019 voor het eerst op tafel en vervolgens zijn we in gesprek gegaan met onder andere architecten en een aantal adviserende partijen. De aanbestedingsfase was in de eerste helft van vorig jaar, na een zorgvuldige Europese aanbesteding. Naast de prijs waren ook twee andere criteria aan de orde. Het plan Bouwen in het Oosten Aeres Hogeschool Almere van Aanpak en de uitdaging om optimalisaties aan te brengen op het gebied van duurzaamheid en circulariteit. De coronapandemie viel samen met de aanbesteding. Uiteraard schrik je in eerste instantie omdat je niet kan inschatten welke impact dat kan hebben voor de plannen, maar we kunnen nu gelukkig constateren dat we de corona buiten de bouwplaats hebben weten te houden. We hebben ook geen noemenswaardige last gehad van vertragingen als gevolg van stagnaties van leveringen. Wel hebben we de inkoop van met name risicovolle materialen versneld ter hand genomen. Hetzelfde geldt voor de grotere elementen. Wel hebben we uiteraard te maken gehad met een winter en een relatief fors aantal onwerkbare dagen. De oplevering staat gepland voor week 30 en dat is, in goed overleg, vier weken later dan de originele planning. Ik heb er vertrouwen in dat we hierin slagen. We liggen goed op schema.” Interactie Tijdens de expo zal er een duidelijke interactie plaatsvinden tussen de Hogeschool en de bezoekers en deelnemers/exposanten. Bjorn Brink: “Er zullen veel onderzoeken plaatsvinden in het kader van de Floriade en de wijkontwikkeling daarna. Ook betrekken we de VMBO en MBO leerlingen van andere Aeres locaties bij het project. Verder dient het gebouw als ontvangstruimte voor hoogBouwen in het Oosten 21 waardigheidsbekleders en andere VIP’s. We willen als een spil functioneren voor andere exposanten en startups die hun opwachting op Flevo campus zullen maken. De thema’s van onze school en het evenement komen vrijwel overeen zoals ik reeds memoreerde.” Ambities De ambities van Aeres, geroemd door de bouwpartners en adviseurs, houden na week 32 bepaald niet op. “Nee, we hoeven ons beslist niet te vervelen”, vertelt Bjorn Brink. “We zijn met planvorming bezig voor onze Barneveldse vestiging waar onder andere diergerelateerde opleidingen zijn gehuisvest en we bereiden een routekaart voort op het gebied van de verduurzaming van onze gebouwen. Het Parijse Klimaatakkoord is daarbij onze leidraad. Ook hiervoor geldt dat de items parallel lopen aan onze studiegebieden. Vergroening, circulariteit, verduurzaming, klimaatbestendigheid. Ook in dit kader is deze nieuwbouw een echt voorbeeldproject voor andere educatieve spelers. Ja, het is een gaaf project.”

“Aeres is een prachtig uitdagend werk” Projectleider Reinold Jansen van Aannemingsmaatschappij Hegeman B.V. uit Nijverdal raakt niet snel uitgepraat over het nieuwbouwproject van de Hogeschool Aeres op het Floriadeterrein in Almere. De combinatie van een drietal factoren maakt het project nog eens extra spannend. De hoge tijdsdruk vanaf de prille start, een prachtig, maar zeker niet alledaags, experimenteel ontwerp en de perikelen rond corona vormen een stress bevorderend trio. Desalniettemin ben ik ervan overtuigd dat we bij de oplevering, die gepland staat voor eind week 30, trots kunnen terugblikken. Ik denk dat ik niet snel weer een project met deze complexiteit zal tegenkomen. Aannemingsmaatschappij Hegeman verkreeg de opdracht via een “normale” aanbesteding. Reinold Jansen: “Er was geen prijsvraag of voorselectie aan vooraf. We zijn bij de opdracht betrokken geraakt door een uitnodiging van bouwmanagementbureau Hevo, een goede relatie van ons waar we wel meer voor gewerkt hebben. De aanneemsom bedroeg circa 5,6 miljoen euro. Exemplarisch voor de opdracht is dat de voorbereidingsperiode erg kort was, omdat de bouw al startte in week 24 vorig jaar. Althans we hebben toen de bouwplaats ingericht en het grondwerk opgestart. De opdracht kent naast ons nog twee 22 Bouwen in het Oosten Aeres Hogeschool Almere De hoge tijdsdruk, een prachtig, maar zeker niet alledaags, experimenteel ontwerp en de perikelen rond corona maken dit project extra spannend. Bouwen in het Oosten 23

Aeres Hogeschool Almere Reinold Jansen: “Als je naar het dak kijkt, dan zal daar een soort parkachtig schoolplein verrijzen met daarop een staalconstructie met doorzichtige pv-panelen.” hoofdaannemers. Homij voor de technische installaties en de Koninklijke van Ginkel voor de “groene aspecten”. De samenwerking loopt voorspoedig. Hetzelfde geldt voor het contact met de opdrachtgever (Stichting Aeres Groep, red.) en architect (BDG Architecten Ingenieurs red.). Dat is vrij intensief in deze opdracht, niet in de laatste plaats door de relatief hoge moeilijkheidsgraad. Het is momenteel een drukte van belang op de bouwplaats. Alleen van Hegeman zelf zijn hier gemiddeld twaalf man en aangevuld met onze onderaannemers zit je zomaar boven de veertig man. Omdat de oplevering in week 30 gepland staat werken we in de reguliere weekenden regelmatig op zaterdag door en doordeweeks gaan we ook langer door. Medio maart hebben we het hoogste punt gevierd in aangepaste vorm en we waren halverwege mei wind- en waterdicht. Het zal een race tegen de klok worden, zoveel is wel duidelijk.” Groene initiatieven Reinold Jansen, die gemiddeld een dag peer week op de bouwplaats vertoeft, vertelt dat zowel in de ontwerp- als realisatiefase gekenmerkt wordt door onverwachte, onvoorziene wendingen. “Dat zit als het ware opgesloten in de gedurfde en innovatieve aspecten van het ontwerp. Veel onderdelen moeten remontabel zijn, geen meter is hetzelfde en er zijn tal van leuke vondsten, zowel constructief als esthetisch. Voortschrijdend inzicht tijdens het hele proces levert soms andere denkbeelden op die aanpassingen vergen. Al met al eist het een vergaande flexibiliteit van alle betrokken partijen. We worden door corona de laatste tijd steeds meer geplaagd met vertraagde leveranties. Dat manifesteert zich onder andere in houtproducten. Als leveranciers soms standaardproducten al niet meer op voorraad hebben en desgevraagd ook niet kunnen aangeven wanneer iets wel geleverd kan worden dan mag je spreken van ongewone marktcondities. Gelukkig is de opdrachtgever begripvol, maar ik begrijp ook dat hij tijd nodig heeft om de school in te richten.” Gevraagd naar een aantal voorbeelden van niet alledaagse keuzes antwoordt Jansen dat hij zich beperkt tot een aantal opvallende keuzes omdat de lijst behoorlijk lang is. “Als je Bouwen in het Oosten 25 bijvoorbeeld naar het dak kijkt, dan zal daar een soort parkachtig schoolplein verrijzen met daarop een staalconstructie met doorzichtige pv-panelen. Een soort West-Europees tropendak. Eén gevel zal volledig voorzien worden van zonnepanelen een ook voor de ramen langs verschijnen panelen met zonnecellen. Een ander opvallend detail is de toepassing van tribune trappen, ook in de collegezalen. Die tribune worden bekleed met gerecycled hout. Een heel ander aspect is het werken met luchtzuiverende saus op de binnenwanden. Al net al is het een prachtig uitdagend werk. Als we in de zomer het gebouw opleveren zal het gevoel een mengeling van trots en blijdschap zijn. Trots omdat we het met z’n allen succesvol hebben afgerond en blijdschap dat er een ende komt aan meer dan een jaar topsport bedrijven. Want dat is hier wel degelijk aan de orde.”

Aeres Hogeschool Almere Tekst: Gerard van Leeuwen I Artist impression: BDG Architecten Aeres Hogeschool markeringspunt voor de Floriade BDG Architecten uit Zwolle tekende voor het ontwerp van de nieuwe Aeres Hogeschool op het Floriadeterrein. Een “niet alledaags” ontwerp is zeer eufemistisch uitgedrukt. Aeres wordt een van de grootse eyecatchers van de grote Expo volgend jaar april. Vooral het groen in en om het gebouw neemt een prominente plaats in en, nog belangrijker, speelt een centrale rol in de visie voor een duurzame, inspirerende en gezonde leer- en ontwikkelomgeving die het bureau uitrolde voor de opdrachtgever. “Wij zijn er altijd op uit om een ontwerp te maken dat verder gaat dan de vraag van de opdrachtgever. Wij willen verrassen en waarde toevoegen”, vertellen architecten/ partners Wilco Scheffer en Gert Jan Samsom. Bouwen in het Oosten 27

BDG werd via een Europese aanbesteding en na voorselectie verkozen uit vijf bureaus. GertJan Samsom: “Het was een intensief proces. Bij een project van dit niveau weet je dat je collegae ook van goeden huize komen. Het feit dat we voor deze opdrachtgever al eerder twee gebouwen hebben ontworpen speelt dan geen grote en zeker geen doorslaggevende rol. Hooguit kun je stellen dat men weet wat je kunt en wat de bedrijfscultuur is, maar daar kom je er absoluut niet mee.” Wilco Scheffer: “Wat wel belangrijk is dat we ons in het onderwijs thuis voelen en ook ’groen’ en ‘circulariteit’, waar mogelijk, een rol toebedelen in onze ontwerpen. De Hogeschool bevindt zich als het ware op het snijvlak van deze thema’s. Ook het feit dat we een redelijk omvangrijke referentielijst konden overleggen zal meegespeeld hebben. In het Visieplan wat we hebben geschreven en de daaropvolgende dialoog met de opdrachtgever zijn de eerste contouren gemaakt.” Gert Jan Samsom: “Ik teken daarbij wel direct aan dat deze aspecten een kant van de zaak vertegenwoordigen. We zijn ook een bureau met het principe ‘benen op de grond’. Wij verliezen de realiteit niet uit het oog. Het realiteitsgehalte en praktisch gebruik zie je ook terug bij Aeres. Het gaat om het vinden van de juiste balans en dat komt in Almere prachtig tot uitdrukking.” Spannende dingen Gevraagd naar de spannendste aspecten vertellen Wilco Scheffer 28 en Gert Jan Samsom dat elke bouw zijn spanning kent. “Daarop vormt Aeres bepaald geen uitzondering. We werken weliswaar met beproefde technieken, maar hebben die wel op vernieuwende wijze ingezet. Het tropendak is uniek. Een energiedak inclusief een waterretentiefunctie en daarop een constructie met transparante zonnepanelen is innovatief. De energieopwekkende en tegelijkertijd zonwerende pv-panelen aan de gevel zijn opvallend, maar de groene gevels zijn uiteraard de eyecatcher. Het doel: biodiversiteit, nestvoorziening, natuurlijke koeling van het gebouw, waterretentie en aansluiting op de omgeving. Niet voor niets zat Van Ginkel in het ontwerpteam. Ze mochten ook meedenken op detailniveau en vanwege het specifieke karakter van de groene gevels was hun inbreng qua kennis en ervaring zeer welkom.” Wilco Scheffer: ”De Floriade Expo wil onder andere tonen wat Nederland op het gebied van duurzaamheid en circulariteit te bieden heeft op diverse gebieden. Daarnaast wordt het gebied na de Expo ontwikkeld als een duurzame, groene wijk. Het arboretum is daarvan een exponent. De Hogeschool appelleert hieraan. We willen de stad en haar bewoners iets teruggeven. Die les is wel degelijk geleerd na de afloop van de Floriade in Venlo. De grootste uitdaging was om de onderlinge innovatieve keuzes Gert-Jan Samsom: “Hooguit kun je stellen dat men weet wat je kunt en wat de bedrijfscultuur is, maar daar kom je er absoluut niet mee.” Bouwen in het Oosten Aeres Hogeschool Almere op elkaar te laten aansluiten zodat er in samenhang een innovatief resultaat zou ontstaan en we kunnen nu, negen weken voor de oplevering, constateren dat we met alle betrokken partijen in geslaagd zijn. Wij zien als professionals altijd wel één of twee dingen waarvan je achteraf zegt ‘dat had wellicht nog beter gekund of gemoeten’, maar daar zal de gebruiker geen last van hebben. Aan de andere kant: het is nu ook weer geen rocket science. In de basis is het een remontabel skelet met een gerecyclede betonnen vloer in een kubistische opzet.” Markeringspunt Volgens Wilco Scheffer is Aeres een mooi markeringspunt voor BDG Architecten, dat werk biedt aan 35 medewerkers, drie vestigingen kent en landelijk opereert. “Net als de vorige twee gebouwen van Aeres zie ik het inderdaad als een mooi markeringspunt. Voor ons is het ook echt een sleutelproject. We hadden hier te maken met een opdrachtgever met een duidelijke visie en hoge ambitie. Een fraai voorbeeld van die ambitie is bijvoorbeeld dat er ruimten zijn gereserveerd voor lessen in een witte transparantie omgeving, een geheel groene setting en tussenvormen daarvan. Groen moet je daarbij letterlijk nemen. Het kan een groene wand zijn, maar ook groen qua beplanting. De studenten gaan straks onderzoek doen wat voor invloed dat heeft op leerprestaties. Wat is stimulerend, wat is rustgevend. Je ziet het ook terug in de zorg. Op school heb je het over een gezond leer- en werkklimaat, in een ziekenhuis heb je het over healing environment. Wilco Scheffer: “Voor ons is het ook echt een sleutelproject. We hadden hier te maken met een opdrachtgever met een duidelijke visie en hoge ambitie.” Wij voelen ons als architecten in deze materie thuis.” Wilco Scheffer: ”Wat mij ook zal bijblijven is de constructieve, proactieve wijze van samenwerking gedurende het hele proces, vanaf de prilste planvorming tot en met nu, de realisatie. Een van de belangrijkste punten in onze missie is dat we met elk gebouw de wereld een beetje mooier willen maken. Dat is hier zeker gelukt.” Bouwen in het Oosten 29

Een circulair en innovatief gebouw met hoge ambities Tekst: Gerard van Leeuwen I Artist impression: BDG Architecten Koninklijke Ginkel Groep steekt haar nek uit in Almere Op het terrein waar in 2022 de Floriade plaatsvindt, wordt hard gebouwd aan de energieneutrale nieuwbouw van Aeres Hogeschool Almere. Het gebouw wordt toonaangevend op het gebied van klimaatadaptie (groen), duurzaamheid (warmte, energie, materialen), biodiversiteit, circulariteit en gezondheid. Een belangrijke rol is weggelegd voor de Ginkel Groep. Projectadviseur Marc de Jager spreekt van een “prachtig, uitdagend en spannend project”. 30 Bouwen in het Oosten Aeres Hogeschool Almere De Veenendaalse vestiging werd reeds in een vroegtijdig stadium betrokken bij de planvorming. Geen overbodige luxe gezien de complexiteit van de opdracht. Marc de Jager: “Binnen de Koninklijke Ginkel Groep is er veel kennis opgebouwd over onder andere de mogelijkheden met groene gebouwen en groene steden. Wij zijn dan ook enorm trots dat wij zijn gevraagd om onze kennis op dit gebied te delen en als groenadviseur deel te mogen nemen aan het ontwerpteam. Dat was in mei 2019, toen BDG Architecten met het voorlopig ontwerp bezig was. We hebben deelgenomen aan een voorselectie met in totaal drie partijen. Wij zijn verkozen vanwege ons Plan van Aanpak en de praktijkervaring en kennis die we hadden opgedaan in vergelijkbare projecten. Het was duidelijk dat er een hoog ambitieniveau bestond qua groen en watermanagement, waarbij onze specifieke kennis welkom was. We hebben het nodige advieswerk verricht tijdens de totstandkoming van het ontwerp. In het ontwerpproces heeft de Ginkel Groep de plannen financieel en technisch uitgewerkt zodat het voldoet aan alle eisen en ambities en past binnen het taakstellend bedrag dat met de opdrachtgever afgesproken was. We hebben het werk als het ware opgedeeld in drie onderdelen, te weten dak-, gevel- en interieurbeplanting. Het dak is opgedeeld in een tweetal “verblijfsdaken” op niveau vier en vijf. Een daarvan is een biodiversiteitsdak waar de lokale flora en fauna wordt gereflecteerd. De groene oosten zuidgevel worden de echte eyecatchers. Er zijn hoge eisen gesteld aan de uitstraling door zowel de gemeente als de opdrachtgever. De interieurbeplanting wordt zeker ook spectaculair. Zowel qua kwantiteit als kwaliteit en bevestigingswijze. Er is bijvoorbeeld veel ruimte gecreëerd voor hangende planten. De gezonde lucht in de school is een belangrijk thema. Door het ontwerpteam werd niet voor niets gesproken van “de groene long”. De komende weken zal voor ons de piekbelasting zijn. Op het dak zijn we reeds een aantal weken werkzaam en medio juni is het werk aan de gevel gestart. Het is goed mogelijk dat beide onderdelen deels parallel aan elkaar lopen. De grootste uitdaging zit hem in de waterberging. Binnenkort plaatsen we een waterberging voor ruim 27.000 liter water. Optigrün Benelux, red.) voorziet de modulaire groengevel van regenwater, dit is een primeur! De groene WallFlore gevel sluit straks prachtig aan op de plantzones van ‘Het Arboretum’ wat op het Floriade Expo 2022 terrein verrijst. Er wordt ook regenwater opgeslagen op twee grote waterretentiedaken. Hiervoor maken we gebruik van het Smart Flow Control systeem van Optigrün Benelux. De waterberging op het dak biedt ruimte voor 56.000 liter. Dit water wordt gebruikt voor de beplanting die op het dak wordt aangebracht. Zo realiseren we samen een prachtig, toekomstgericht gebouw dat zo duurzaam mogelijk omgaat met water. Als ontwerp- en bouwteam hebben we echt onze nek uitgestoken, door dit circulaire en innovatieve gebouw met hoge ambities te realiseren. Daardoor kwamen er veel uitdagingen op ons pad. Toch ben ik ervan overtuigd dat we in het najaar met voldoening terug kunnen blikken op een interessante en leerzame periode. Een project dat bovengemiddelde aandacht vroeg en kreeg waardoor de opdrachtgever datgene heeft gerealiseerd wat men voor ogen had.” Bouwen in het Oosten 31

Projectleider Sven Jakobsen van HOMIJ: “Een vooruitstrevend ontwerp met veel uitdagingen” De vestiging Vianen van HOMIJ Technische Installaties is sinds juli vorig jaar te vinden op de bouwplaats van de nieuwe Aeres Hogeschool op het Floriadeterrein in Almere. De thema’s die centraal staan in zowel de Floriade als het ontwerp van de Aeres Hogeschool Almere zijn volgens projectleider Sven Jakobsen identiek aan de zaken waar HOMIJ dagelijks werkzaam mee is: duurzaamheid en circulariteit. Dat zoiets uitdagingen en leermomenten met zich meebrengt is evident en ook dat past bij deze technisch specialist. 32 Bouwen in het Oosten Aeres Hogeschool Almere HOMIJ tekent in Almere voor zowel de elektrotechnische als werktuigbouwkundige werkzaamheden. Jakobsen: “Dat was ook onze vertrekpositie bij de aanbesteding. We zijn verantwoordelijk voor alle gebouw gebonden installaties. Vanaf de start was de tijdsdruk in de realisatieperiode behoorlijk en dat is tot op de dag van vandaag zo. Ik schat dat er naast twee werkvoorbereiders op kantoor gemiddeld nu twintig medewerkers van ons in Almere aan het werk zijn plus een aantal onderaannemers. Naast de tijdsdruk hebben we bij Aeres Hogeschool Almere ook te maken met een zeer vooruitstrevend ontwerp dat veel uitdagingen en de nodige complexiteit in zich herbergt. In de engineeringsfase kwamen we een en ander al tegen en ik moet eerlijk zeggen dat we, samen met de adviseur, de ruimte hebben gekregen van de architect om onze eigen visie en inbreng op bepaalde zaken bespreekbaar te maken. De architect en adviseur stelden zich zeer oplossingsgericht op en hetzelfde geldt voor de samenwerking met aannemingsmaatschappij Hegeman. We kenden hen uiteraard wel van naam, maar ik had er nog niet eerder mee samengewerkt. Onze ervaring is dat ze de zaken goed voor elkaar hebben. Onze uitdagingen zitten met name in het split level karakter en de vele open ruimten. Het is dan puzzelen waar de leidingen en kanalen gesitueerd kunnen worden. En wat te denken van de zonnepanelen. Vierhonderd op het dak en nog eens driehonderd op de gevel. Het is echt een “School van de Toekomst”, echt kicken!” Sven Jakobsen: “Onze uitdagingen zitten met name in het split level karakter en de vele open ruimten.” Duurzaamheid Duurzaamheid is, zoals gezegd, een belangrijk thema. Ook binnen de technologie in het pand. Sven Jakobsen: “Je ziet dat duurzame karakter onder meer terug in de klimatisering, want elke kamer krijgt zijn eigen klimaatregeling. Om overdimensionering te voorkomen, sturen we straks via de meet- en regeltechniek de vav-kleppen in het gebouw aan. Deze lopen verder open als het nodig is, zodat er een niet te grote luchtbehandelingskast nodig is. De energie in het pand wordt straks duurzaam opgewekt met zonnepanelen en een wkoinstallatie. En uiteraard, gezien het groene karakter, is voor de verlichting gekozen voor enkel led. Verder komt er een bassin om regenwater op te vangen. Dat wordt gebruikt om de bomen en planten bovenop, en de planten aan de zijkant van het gebouw, van water te voorzien. Het binnenklimaat is vooral gericht op het persoonlijk welbevinden. Het gaat dus bepaald niet sec om energiebesparing alleen. Het gebouw krijgt straks een WELl certificaat. De WELL Building Standard is waarborg voor een gezond gebouw met als doel de gezondheid en de productiviteit van gebruikers te bevorderen. Aeres gaat deze ook meten en onderzoeken.” Onderaannemers Opvallend mag de keuze voor de onderaannemers misschien niet genoemd worden, maar Sven Jakobsen heeft een uitgesproken mening over het aantrekken van de juiste partners. “Natuurlijk vraag je voor bepaalde aspecten de bedrijven die je veelvuldig inschakelt, gewoon omdat je weet wat je aan ze hebt en hoe de bedrijfscultuur in elkaar zit. Ik heb de gewoonte om bij elk project toch een nieuwe partij in te schakelen. In Almere is dat installatiebedrijf Kersbergen uit Zeist die het sanitair verzorgt. We werken dus voor het eerst samen en dat bevalt uitstekend. Je behoudt op deze wijze echt feeling met de markt.” Bouwen in het Oosten 33

Tekst: Gerard van Leeuwen I Artist impression: BDG Architecten Slimme sensoren voor een gezond en comfortabel gebouw Aeres Hogeschool als smart building De Aeres Hogeschool in Almere wordt duurzaam, circulair, gezond en flexibel. Dit wordt deels mogelijk gemaakt door de slimme toepassingen van BRControls. Dit bedrijf werd door Homij Technische Installaties gevraagd om de complete meeten regelinstallatie te leveren met slimme plafondsensoren door het hele gebouw. Deze zorgen ervoor dat het binnenklimaat, de verlichting, de zonwering, energieprestaties en prestatieborging in één blik zichtbaar en aan te passen zijn. 34 Bouwen in het Oosten Aeres Hogeschool Almere Bij de Aeres Hogeschool staan duurzaamheid en het welzijn van de gebruikers voorop. Het doel is om een WELL-certificaat te behalen en daarom moet het gebouw voorzien worden van een smart gebouwbeheersysteem. De ruim tachtig BRControls plafondsensoren van het type BRT35 aangesloten op de IP/BRN20 naregellijn meten de ruimtetemperatuur, relatieve luchtvochtigheid, vluchtige organische stoffen (VOC) en CO2, de lichtsterkte, bezettingsgraad en de geluidsdruk per ruimte. Per verdieping wordt ook fijnstof gemeten. Al deze variabelen kunnen gemonitord worden via een app en via het eenvoudig te bedienen Webbased gebouwbeheersysteem. Een besparing op de energie- en beheerkosten wordt bereikt, doordat enkel de ruimtes worden gekoeld en verwarmd die in gebruik zijn en er behoefteafhankelijk geventileerd wordt. “Zitten er veel studenten in een ruimte, dan meten de sensoren dat en wordt er meer geventileerd, ook de verlichting met daglichtregeling en de zonwering loopt hier in mee. Het webbased gebouwbeheersysteem geeft een totaalinzicht in de werking van alle installatiedelen en zorgt voor een optimaal werkend gebouw”, vertelt Harry Peters, senior accountmanager bij BRControls. Periodiek inzicht “Een goede nazorg is van groot belang”, gaat Peters verder. “Het prestatieborgingsysteem ‘My Building’ slaat gebouwdata op en vergelijkt ze met ingestelde waarden, KPI’s. Rapportages van meetgegevens geven periodiek inzicht en er kan direct bijgestuurd worden.” Ook de energiestromen van het gebouw worden gemonitord en zichtbaar gemaakt op een energiespiegel; een groot tv-scherm waarop de levering van de PV-panelen, de CO2reductie en andere waarden zichtbaar zijn. De installatie wordt gedaan door Homij. Dit is een vaste relatie van BRControls. Peters: “We kennen hen al jaar en dag en hebben er al vaker grote projecten mee gedaan. De onderlinge samenwerking verloopt goed. De Aeres Hogeschool is qua oppervlakte niet extreem groot, maar het is wel een bijzonder project, Harry Peters: “De energiestromen van het gebouw worden gemonitord en zichtbaar gemaakt op een energiespiegel.” Bouwen in het Oosten 35

Aeres Hogeschool Almere Harry Peters: “We halen alles uit de kast om een gezond gebouw neer te zetten” Over BRControls omdat er volop ingezet wordt op het complete productenpallet dat wij als BRControls hebben. De slimme sensoren, metingen, energiespiegel en My Building prestatieborging inclusief My Energy energiemanagement: we halen alles uit de kast om een gezond gebouw neer te zetten.” Technologie van vandaag en morgen De bouw van de Aeres Hogeschool werd gestart in het derde kwartaal van 2020. Het hoogste punt werd half maart bereikt en naar verwachting wordt het pand vanaf het studiejaar 2021/2022 in gebruik genomen. De regeltechniek van BRControls wordt geïnstalleerd samen met de E- en W-installatie. De totale inbedrijfstelling volgt als alle componenten zijn aangesloten op het systeem. Het is altijd spannend of dit lukt binnen de gestelde tijd, vindt Peters. “Aan het einde van de rit willen we allemaal tegelijkertijd klaar zijn en een goed product opleveren. De technologie die men in dit gebouw stopt, is van vandaag en morgen. Het is met recht een Smart Building te noemen.” Wanneer je een gebouw smart uitvoert, kunnen energieverbruik, duurzaamheid, gebouwbeheer en de exploitatie naar een hoger niveau getild worden. Gebruikers merken dit doordat de omgeving comfortabeler aanvoelt, gezonder is en doordat ze veiliger kunnen wonen en werken. BRControls voorziet gebouwen van gebouwgebonden hard- en software, waaronder multifunctionele sensoren, intelligente communicatiesystemen en data-analyses. Het bedrijf ontwikkelt, produceert en installeert deze innovatieve automatiseringsoplossingen zelf, samen met partnerbedrijven. Bouwen in het Oosten 37

Aeres Hogeschool Almere Quadro levert bijdrage aan Aeres Hogeschool Aeres Hogeschool Almere gaat haar activiteiten verplaatsen naar een nieuwe locatie. Deze nieuwe locatie zal in 2022 de Floriade huisvesten, voor dit evenement zal het als ontvangstgebouw fungeren. Er is een prachtig pand ontworpen waarin veel planten zijn verwerkt zowel aan de buitenzijde als de binnenzijde. Hierdoor heeft het inmiddels de naam ‘Groene Long’. In opdracht van Aannemingsmaatschappij Hegeman B.V. mag Quadro interieurbouw zich ontfermen over de diverse eye-catchers in het gebouw die ontworpen zijn door BDG Architecten. In de entree komt een ontvangstbalie die werkplek biedt aan twee medewerkers. De ombouw van het object is afgewerkt met gerecycled Iepenhout en het dak is voorzien van beplanting. De grote zwevende ring biedt een uitdaging, de ruimte voor een constructie is minimaal maar de belasting van de beplanting en de later geïntegreerde hangende glasschuifruiten is aanzienlijk groot. Een ander object zijn de boombanken, centraal hierin staat een grote roterende boom, de plantenbak wordt omsloten door een bank die is afgewerkt met gerecycled Iepenhout. Op het moment van schrijven liggen de werktekeningen ter beoordeling bij de opdrachtgever en is de productie aanstaande. De meubels zullen in delen worden geconstrueerd zodat het door de toegangsopeningen kan worden ingehuisd. De oplevering staat gepland voor de bouwvak. ACN bouwt mee aan de groenste Hogeschool van Nederland ACN Totale afbouw, gevestigd te Renswoude (U), is vereerd met haar deelname aan de bouw van de groenste Hogeschool van Nederland. Op het terrein waar de volgende Floriade editie in 2022 wordt gehouden, bevindt zich de nieuwe standplaats van de Aeres Hogeschool Almere. Het gebouw zal dan ook in 2022 voor een deel gebruikt worden als ontvangst van de bezoekers van het evenement. De sleutelwoorden voor dit project zijn groen en energieneutraal, waarin de techniek, innovatie en de natuur samensmelten tot een inspirerend en een gezond studeer- en werkomgeving. Het project Aeres Hogeschool past geheel in de toekomstvisie van ACN. Het afbouwbedrijf richt zich steeds meer op circulair bouwen en het gebruik van duurzaam en sociaal verantwoord materiaal. Sinds 2020 behoort ACN tot een select groepje met een FSC®-keurmerk (Forest Stewardship Council). ACN is, met dank aan Aannemingsmaatschappij Hegeman, gestart met de levering en montage van ca. 3.000 m² Armstrong systeemplafonds, 2.665 m² Siniat gipswanden en koven afgewerkt in klasse A. Het geleverd materiaal sluit in lijn aan met de eisen van ‘the Cradle to Cradle certificat’. Onder ander wordt het restafval van de gipsplaten weer gerecycled in de fabriek van Siniat. Werken aan een betere wereld, doen wij samen. Bouwen in het Oosten 39

KienhuisHoving informeert (On)eerlijke (boete-)bedingen Professionele verhuurders van woonruimte, zoals woningcorporaties, hanteren veelal algemene voorwaarden die deel uitmaken van de huurovereenkomst. Algemene voorwaarden zien op de randvoorwaarden die standaard gelden, zoals geen drugsgerelateerde activiteiten door huurder in of om de woning en dat onderhuur niet is toegestaan. Dergelijke bepalingen worden vaak gecombineerd met een boetebeding, waarin is bepaald dat als een huurder een bepaalde verplichting niet nakomt, hij een boete kan verwachten. Rechters zijn verplicht om dergelijke boetebedingen te toetsen aan de Europese Richtlijn over oneerlijke bedingen (richtlijn 93/13/EG). Deze richtlijn, die overigens niet beperkt is tot het huurrecht, dient ter bescherming van particulieren. Getoetst wordt of het betreffende beding wel of niet een oneerlijk beding is. Een beding wordt als oneerlijk beschouwd als het de rechten en verplichtingen uit de overeenkomst aanzienlijk verstoort ten nadele van de consument. Op grond van (Europese) jurisprudentie1 moet bij de beoordeling van een mogelijk oneerlijk karakter van een boetebepaling worden nagegaan wat het cumulatieve effect is van alle bedingen van de overeenkomst. Daarbij moeten alle omstandigheden rond de sluiting van de overeenkomst alsmede alle andere bedingen van de overeenkomst of van een daarmee samenhangende overeenkomst in aanmerking worden genomen. Dit klinkt tamelijk vaag en lagere chters worstel(d)en hier ook nogal mee in hun uitspraken. Naar aanleiding van een verzoek om een prejudiciële beslissing van de voorzieningenrechter van de rechtbank Amsterdam2 over de uitleg van de richtlijn heeft het Hof van Justitie van de EU op 10-09-20203 geoordeeld: de rechter moet onderzoeken of de verhuurder ook andere boetebedingen in heeft geroepen of in kan roepen. Als dat het geval is, dan zal de rechtbank daar in de beslissing rekening mee moeten of kunnen houden. Dat geldt ook als de bedingen op zichzelf niet oneerlijk (zouden) zijn. Het gaat er dus om of het beding oneerlijk is bezien in combinatie met andere bedingen in de huurovereenkomst. In de vervolguitspraak4 oordeelt de voorzieningenrechter dat het boetebeding ter hoogte van € 5.000,- op illegale onderhuur en de bepaling tot afdracht van de winst die de huurder met de illegale onderhuur heeft verdiend, eerlijk zijn. De huurder werd veroordeeld tot betaling van de boete én tot afdracht van de winst. Deze column is geschreven door: Marlies Knook, advocaat bouw- en huurrecht. E-mailadres: marlies.knook@kienhuishoving.nl I Telefoonnummer: 088 – 480 40 76 21 1 Radlinger-arrest, HvJ EU 21-04-2016, ECLI:EU:C:2016:283 en arrest Lewis/Stam, HR 08-09-2017, ECLI:NL:HR:2017:2275 2 d.d. 19-09-2019, ECLI:NL:RBAMS:2019:7062 4 HvJ EU 20-09-2020, ECLI:EU:C:2020:687 5 Voorzieningenrechter van de Rechtbank Amsterdam 28-01-2021, ECLI:NL:RBAMS:2021:388 Met deze uitspraak is duidelijker geworden dat er soms helemaal geen boete wordt opgelegd, ook al staan er meerdere boetes in de huurovereenkomst of de algemene voorwaarden, omdat de cumulatie van die boetes als oneerlijk wordt geoordeeld. Máár het blijft maatwerk. Per geval moet worden nagegaan of sprake is van een oneerlijk beding. Voor professionele verhuurders van woonruimte is het daarom wellicht te overwegen hun huurovereenkomsten en algemene voorwaarden nog eens goed tegen het licht te houden. Wij helpen daarbij graag.

Tekst: Jolanda Groothuis Uitvoerder Stef ter Weele Projectleider Henk Bregman Vastbouw ontwikkelt en realiseert 372 woningen in Almere ’t Groene Wold; een gebied met agrarisch en dorps karakter 44 Bouwen in het Oosten ’t Groene Wold Almere Hoofduitvoerder Dirk-Jan Knol In Oosterwold, een gebied ten Oosten van Almere, ontwikkelt en bouwt Vastbouw een nieuwe woonwijk; ’t Groene Wold. Deze woonwijk kenmerkt zich door de groene omgeving, het dorpse karakter en diverse commerciële voorzieningen. De wijk bestaat straks uit verschillende woonhoven, wat het project uniek maakt. Ieder hof zal een eigen bestemming krijgen, waardoor ’t Groene Wold een ideale ontmoetingsplek wordt voor jong en oud. In totaal zullen er 372 woningen worden gerealiseerd op 38 hectare grond. De woningen worden gebouwd in rijen van zes en acht met een vloeroppervlakte tussen de 80 en 104 vierkante meter. De verhouding koop : huur is 118: 254. De start van de bouw vond vorig jaar december plaats na een betrekkelijk korte voorbereidingsperiode; de grond werd precies een jaar eerder verworven. Woon- en werkmilieus ‘t Groene Wold valt binnen een grotere ontwikkellocatie, bekend als Oosterwold; een gebied van circa 4.300 hectare aan de oostkant van Almere en aan de westkant van Zeewolde. Er is ruimte voor totaal 15.000 nieuwe woningen. Het gebied heeft een groen en agrarisch karakter. Er wordt gestreefd naar een rijke variatie aan woonen werkmilieus en voorzieningen in lage dichtheden. In tegenstelling tot veel andere ontwikkelingen in Oosterwold, -over het algemeen zelfstandige kavels of kleine clusters, waarbij de grond wordt uitgegeven aan eindgebruikers-, betreft de ontwikkeling van Vastbouw een (woon)wijk met 372 grondgebonden woningen en circa 5.590 vierkante meter aan commerciële voorzieningen, waaronder twee supermarkten. Leon Kunst: “De invulling van het plan heeft de nodige hoofdbrekens gekost. De regels die opgenomen zijn in het bestemmingsplan maakten het een ingewikkelde puzzel om te komen tot een goed, haalbaar plan.” Bouwen in het Oosten 45

’t Groene Wold Almere Set van regels Daan Huiskes en Leon Kunst, beiden projectontwikkelaars binnen Vastbouw Vastgoedontwikkeling, over de totstandkoming van het project: “Vastbouw kreeg de mogelijkheid om deze locatie te ontwikkelen doordat de grond niet in eigendom was van een Rijksvastgoedbedrijf. Het gebied wordt ontwikkeld aan de hand van een eenvoudig raamwerk en een set van regels in plaats van een traditioneel gedetailleerd uitbreidingsplan. De gemeente Almere wilde hierbij meer initiatief laten aan particulieren in de woningbouw. De gebiedsontwikkeling kan dan ook omschreven worden als organisch en is bottomup. Wij hebben het gebied aangekocht van een andere projectontwikkelaar/belegger. De invulling ervan heeft de nodige hoofdbrekens gekost, zo dient bijvoorbeeld 50 procent van het plangebied ingericht te worden als stadslandbouw en kan slechts 12,5 procent aan vierkante meters bebouwing gerealiseerd worden. En hoewel het een behoorlijke puzzel bleek, werd vorig jaar mei de basis vastgelegd zoals het nu uitgevoerd wordt. Achteraf gezien toch nog binnen een redelijk snelle termijn.” Nauwkeurig toetsen Henk Bregman en Dirk-Jan Knol zijn respectievelijk als projectleider en hoofduitvoerder nauw betrokken bij dit werk. En hoewel het een seriematige bouw betreft, vereist het totaalconcept een secure coördinatie. Henk Bregman: “Er komt bij Daan Huiskes: “Het gebied wordt ontwikkeld aan de hand van een eenvoudig raamwerk en een set van regels, in plaats van een traditioneel gedetailleerd uitbreidingsplan.” dit project meer kijken dan het bouwen van de woningen. Met de ontwikkeling van ’t Groene Wold wordt straks een volledig nieuw gebied in gereisd. Het betekent dat we ons, aan de voorkant, op alle fronten in een relatief snel tempo moesten concentreren op de verschillende, bijkomende disciplines. De aanleg van Nutsvoorzieningen en infra zijn daar, naast de bouw, onder andere onderdelen van. Vanaf het ontwerp verdiende de bouwmethodiek, waarbij de technische aspecten zeer divers en breed zijn, onze volledige aandacht. In deze tijd maken technische installaties een belangrijk deel uit van nieuwe woningen. Een nauwkeurige toetsing vooraf, in samenwerking met de onderaannemers en leveranciers, was derhalve een must om de zaken, tijdens de Bouwen in het Oosten 47

Alles komt samen met dak en gevel Wij ontwerpen en realiseren de toekomstige buitenschil van gebouwen, oftewel: the future building envelope. We streven naar duurzame oplossingen op het gebied van dak en gevel, professioneel dak en gevelbeheer en dakveiligheid. Betuwehaven 19, 3433 PV Nieuwegein I info@zndnedicom.nl Tel. +31 (0)30 202 84 00 I www.zndnedicom.nl SPECIALISATIES Schilderwerk Beglazing Wandafwerking Vloercoating WWW.MULTIPROTECT-SCHILDERWERKEN.NL ’t Groene Wold Almere stroom stil komen te liggen en moeilijk in te halen zijn. Het is zaak dat elke onderaannemer blijvend kan meebewegen in de bouwcyclus. Tot op heden hebben we, met uitzondering van de week sneeuwval in week zes, geen directe problemen ondervonden.” uitvoering, in goede banen te kunnen leiden.” Huidige markt “Met betrekking tot de onderaannemers gaat onze voorkeur uit naar vaste relaties”, aldus de projectleider. “De huidige markt laat het echter niet toe om op één paard te wedden. We kunnen het ons niet veroorloven afhankelijk te worden. Op dit project zijn een aantal bouwpartners aangewezen waar we nog niet eerder mee samen hebben gewerkt. Van Losser Installatiegroep Rijssen en Vaanster Energie Bilthoven (alle woningen krijgen een EPC-waarde van 0 en worden voorzien van zonnepanelen en een warmtepomp), zijn daar voorbeelden van. Het is overigens niet per definitie verkeerd om ook eens een ander pad te bewandelen. De onderlinge communicatie en daarmee de voortgang van de werkzaamheden verlopen naar tevredenheid.” Productiecapaciteit Gemiddeld zijn er dagelijks, inclusief onderaannemers, zestig vaklieden werkzaam op de bouwplaats. Dirk-Jan Knol werd als hoofduitvoerder aangewezen en staat hiermee, samen met Henk Bregman voor de nodige uitdagingen: “Alle elementen worden prefab aangeleverd met als gevolg dat de routing van de leveranties minimaal 25 weken van tevoren vastgelegd moet worden. De fabrikanten stemmen hun productiecapaciteit af op de aannemer, wat maakt dat stagnatie -om welke redenen dan ook- nauwelijks geoorloofd is. Hiermee zou de prefab Snel en efficiënt De bouwplaats in Almere staat in het teken van snel en efficiënt werken. Binnen acht dagen wordt het betoncasco van twee bouwblokken neergezet. DirkJan Knol: “Per week metselen we één bouwblok (zes of acht woningen) en wekelijks wordt van één blok de daken dichtgemaakt. Vervolgens start de wandenbouwer met de binnenwanden, waarna, aansluitend de afwerkvloer wordt gesmeerd. De keukens, badkamers en het sanitair volgen wanneer de Nutsvoorzieningen gereed zijn.” Henk Bregman: “We moesten ons aan de voorkant, op alle fronten, in een relatief snel tempo concentreren op alle disciplines.” Bouwen in het Oosten 49

We have got what it makes Met 80 ondernemende engineers en een totaalpakket aan dienstverlening helpen we onze opdrachtgevers met constructieve én bouwkundige vraagstukken. Door al onze expertises te verbinden, leggen we naast engineering van nieuwbouw ook een stevige basis onder assetbeheer. Met kennis, betrokkenheid én een grote groep professionals. Havenstraat 85 1948 NP Beverwijk Tel. 088 - 01 16 500 everspartners.nl Het totaalpakket voor terreininrichting. FramePlus Bouwelementen prefabriceert houten bergingen in elke gewenste maat en past de materialen toe die u wenst! Altijd voor de beste kwaliteit en de laagste prijs! 085 - 060 1175 | info@frameplus.nl www.frameplus.nl ’t Groene Wold Almere Het ontwerp Mulderblauw Architecten uit Leidschendam besteedde aan het ontwerp en de opzet van ’t Groene Wold veel aandacht. Rust, ritmiek en eenheid met speelse details waren daarbij de uitgangspunten: • Alle woningen in ’t Groene Wold zijn in dezelfde stijl ontworpen, hoewel ieder blok uit twee typen bakstenen bestaat; de plint en het opgaande metselwerk. Bij de keuze van het metselwerk werd door de architect rekening gehouden met de uitstraling van de woning, het woonblok, het hof en de wijk als geheel. • De plint is hoger bij de entree. Doordat de woningen gespiegeld zijn, ontstaat een herkenbaar en rustig beeld, behorend bij de schaal van de woonblokken. Het accent wordt versterkt door de betonnen band die de volledige plintlijn volgt en tevens terugkomt bij de raamdorpels- en kaders. • Het metselwerk is uitgevoerd in een halfsteens verband, waarbij ter hoogte van de vloeren een rasterverband wordt toegepast. Deze banden ‘springen’ als het ware uit de gevel wat de woningen een speelse uitstraling geeft, maar tevens de eenheid van de blokken versterkt. De aangezette raamkaders, uitgevoerd in prefab beton, zijn in hetzelfde profiel toegepast als de plint en raamdorpels. • Elke achtertuin krijgt een externe berging. Deze wordt uitgevoerd in hout en heeft een wederkerend kleurenpatroon, conform de stijl van de woningen. Dirk-Jan Knol: “Alle fabrikanten stemmen hun productiecapaciteit af op de aannemer, waardoor stagnatie nauwelijks geoorloofd is.” Bouwen in het Oosten 51

Tekst: Jolanda Groothuis Investeren in duurzaamheid, mensen, machines en huisvesting MK Houtbouw timmert stevig aan de weg MK Houtbouw, gevestigd in Oldenzaal, is gespecialiseerd in het nauwkeurig op maat produceren van houten constructies en prefab onderdelen voor de traditionele bouw en de professional. De organisatie maakte de afgelopen jaren een explosieve groei door. Eigenaar Martijn Kuipers investeerde doelgericht in een nieuw bedrijfspand, geavanceerd houtbewerkingsmaterieel en vakbekwame mensen. Naar verwachting zal eind dit jaar begonnen worden met de nieuwbouw van een tweede, 2.100 vierkante meter grote hal, voor de opslag van hout. 52 Bouwen in het Oosten MK Houtbouw MK Houtbouw staat bekend om haar specialistisch, vijftienkoppig team van vaklieden dat zich nauw betrokken voelt bij de klant en zich hier voor honderd procent inzet. De basis voor de snel groeiende organisatie legde Martijn Kuipers (35) vijftien jaar geleden in zijn werkplaats aan huis, hoewel al na enkele jaren de ruimte te beperkt bleek om hier voldoende efficiënt te kunnen werken. Door zijn ervaring en het vertrouwen in de markt wist Martijn Kuipers de onderneming te laten uitgroeien tot een veelzijdig opererend bedrijf in de houtbewerking. In 2019 werd een nieuw kantoor en bedrijfshal van 2.500 vierkante meter gebouwd op industrieterrein de Jufferbeek-Zuid in Oldenzaal en werd bovendien een uiterst geavanceerde Hundegger CNC-houtbewerkingsmachine aangeschaft. Om de bedrijfscapaciteit blijvend te kunnen waarborgen en de diensten uit te breiden werd afgelopen mei nog eens geïnvesteerd in een nieuwe SCM CNCportaalfrees voor het meer verfijnde werk. Inmiddels draait ook deze honderd procent om aan de stijgende vraag naar houten constructies te kunnen voldoen. Specialistisch team De combinatie van Martijn Kuipers’ ondernemersgenen, zijn expertise en; niet in de laatste plaats, de drive van zijn echtgenoot Mieke zijn de grondstenen voor het succes van MK Houtbouw. Daarnaast spreekt hij uiterst positief over zijn specialistisch team van vaklieden. Martijn Kuipers: “Een goede, onderlinge samenwerking en heldere communicatie met de opdrachtgever en onze leveranciers vormen de basis voor de diensten die wij samen verrichten. Daar staat of valt veel mee. Niet al onze bedrijfsactiviteiten vallen binnen het kader van een standaard scholingsproces. Dat vergt kennis, inzicht en gedrevenheid. Jonge instromers mogen bij ons rekenen op een interne opleiding om zich het vak eigen te maken en zich te ontwikkelen tot specialisten. Sinds 2020 zijn wij een Erkend Leerbedrijf. Gemotiveerde mensen zijn meer dan welkom, daarin steken wij graag energie (* ‘Werken bij MK Houtbouw’). Zij mogen rekenen op goed toekomstperspectief binnen onze platte organisatie waar niemand zich meer of minder voelt dan de ander.” MK Houtbouw bouwde door de jaren, zowel regionaal als landelijk, duurzame relaties op met: • Aannemersbedrijven en ZZP-ers • Hout- en houtskeletbouwers • Architecten en projectontwikkelaars • Hoveniers en tuincentra Hiervoor levert en monteert MK Houtbouw onder andere: • Gebintwerk • Overkappingen • Veranda’s • Kapschuren • Buitenverblijven • Kapconstructies Van aanvraag tot (op)levering • De MK-specialisten verdiepen zich in het aangeboden ontwerp of schetstekening. Indien deze niet direct voorhanden is, gaan zij met de opdrachtgever in gesprek om het idee gestalte te geven. • Op basis van de gegevens wordt een offerte uitgebracht, indien gewenst met 3D tekening. • Na goedkeurig van de prijsopgave wordt de definitieve werktekening ter controle aan de opdrachtgever voorgelegd. • Pas wanneer deze tot in detail vol doet aan de eisen wordt de opdracht ingepland en het benodigde hout bewerkt. De gemiddelde levertijd is vier weken na goedkeuring. • De constructie ligt gereed om afgehaald of aangeleverd te worden door de expediteur. De bijgeleverde 2D en 3D tekeningen maken dat het bouwpakket tot op de millimeter nauwkeurig past. Tevens beschikt MK Houtbouw over montageploegen die de constructie voor haar opdrachtgevers op locatie realiseert. Bouwen in het Oosten 53

Naast deze disciplines wordt er met de aanschaf van de SCM CNC-portaalfrees tevens een markt aangeboord voor de productie van eiken kozijnen, deuren, getoogde constructies, gootklossen en hekken, met de intentie een duurzame aanvulling te bieden op de bestaande producten. Onderscheidende uitstraling Martijn Kuipers: “Robuust houten constructies worden steeds meer toegepast in nieuwbouwwoningen en bij restauraties of renovaties. De degelijkheid van een houten constructie biedt jarenlange garantie op duurzaamheid. Bovendien geeft het de woning of bijgebouw een authentieke, onderscheidende uitstraling. In traditionele houtbouwconstructies worden dikwijls geschaafde of fijn bezaagde eiken of douglas/lariks gebinten toegepast. De producten worden volgens wens van de klant op traditionele, maar zeer moderne wijze vervaardigd. Ons uitgebreide en geavanceerde machinepark maakt het mogelijk dat het hout tot op de millimeter nauwkeurig bewerkt wordt, waardoor de opdrachtgever mag rekenen op een snelle, efficiënte productie van de gevraagde onderdelen.” PEFC en FSCgecertificeerd Bij MK Houtbouw staat duurzaamheid en aandacht voor het milieu en de natuur hoog in het vaandel. CO2 neutraal bouwen is daar een 54 Bouwen in het Oosten MK Houtbouw Algemeen *Werken bij MK Houtbouw Ter uitbreiding van ons team zijn wij per direct op zoek naar: Timmerman werkplaats In deze functie werk je aan verschillende projecten. De werkzaamheden variëren van het schaven en handmatig bewerken tot het CNCfrezen van massief houten onderdelen. Dit doe je zelfstandig of samen met collega’s. Enige ervaring met CNC-houtbewerking is een pré, maar niet direct noodzakelijk. Intern leiden we je op om met onze moderne machines te werken. onderdeel van. Het bedrijf is PEFC en FSC gecertificeerd. Hiermee mag de opdrachtgever rekenen op hout dat gegarandeerd afkomstig is uit een duurzaam beheerd bos, waarbij hij ervan wordt verzekerd dat deze ook in stand blijft. Martijn Kuipers: “Wij vinden het belangrijk (mede) te werken aan een verantwoorde wereld en gezonde economie. Dat verdient zeker onze aandacht. Bovendien is het van belang dat de aanvoer van hout -zeker in de huidige, hectische markt- gehandhaafd blijft. Een snelle levering, waarbij wij ons voornamelijk focussen op eiken, douglas, billinga en gelamineerd vuren is momenteel niet vanzelfsprekend. We betrekken ons hout voornamelijk van vaste leveranciers uit Nederland, Duitsland, België en Frankrijk; unaniem zijn het relaties die er met hun koers dezelfde missie als wij op nahouden. Deze continuïteit willen we graag waarborgen om zodoende ons werkgebied en diensten verder te kunnen uitbreiden op termijn.” Zaterdag- en vakantiekrachten Je bent tussen de vijftien en twintig jaar en steekt graag de handen uit de mouwen. Jouw werkzaamheden bestaan uit het sorteren van orders, het schaven, zagen en frezen van hout en het opruimen van de werkplaats. We groeien hard en vinden het fijn wanneer je met ons mee wilt groeien! Interesse? Geloof jij dat alles opgelost kan worden als je nergens voor wegloopt? Ben jij het type dat verantwoordelijkheid neemt in je werk en woord houdt? Dan zien wij al veel overeenkomsten met de MK Houtbouw mentaliteit. We nodigen je graag uit voor een oriënterend gesprek indien jij de ambitie hebt om een pijler binnen ons bedrijf te worden. De degelijkheid van een houten constructie biedt jarenlange garantie op duurzaamheid. Martijn Kuipers Bouwen in het Oosten 55 Meer info en contactgegevens: www.mkhoutbouw.nl.

Rouwenhorst Haaksbergen Tekst: Jolanda Groothuis Bouwbedrijf Wijlens realiseert modern bedrijfspand Rouwenhorst Installatietechniek Innovatie en ontwikkelingen symboliseren de toekomst Rouwenhorst Installatietechniek heeft recent haar nieuwe onderkomen betrokken aan De Greune 30 in Haaksbergen. Met het moderne bedrijfspand, gerealiseerd door Bouwbedrijf Wijlens, werd een belangrijke stap in de geschiedenis van het familiebedrijf gezet. Het nieuwe InstalCenter zal hier een indrukwekkend onderdeel van gaan uitmaken en daarmee laten de broers Frank en Jorg Rouwenhorst zien dat hun ambities voor de toekomst groot zijn. Bouwen in het Oosten 57

Rouwenhorst Haaksbergen Algemeen Ten tijde van het interview -begin juni- wordt met man en macht de laatste hand gelegd aan de verhuizing van de Blankenburgerstraat naar industrieterrein De Greune in Haaksbergen. Niet alleen zetten de 22 medewerkers alle zeilen bij, ook de ouders, Johan en Renie Rouwenhorst, verhuizen volop mee. Het kenmerkt de drive van eenieder die zich nauw betrokken voelt bij de 85-jarige onderneming. Gestage groei Frank Rouwenhorst en Roy ten Voorde, projectleider bij Bouwbedrijf Wijlens, nemen ondanks hun volle agenda’s, de tijd om over de nieuwbouw, hun visie op de huidige markt en onderlinge samenwerking te vertellen. Frank Rouwenhorst: “Deze locatie was reeds in ons bezit en gebruikten we als magazijn. Onze winkel, werkplaats en kantoor waren 45 jaar lang gehuisvest in het centrum van Haaksbergen. Door de gestage uitbreiding van de werkzaamheden, groeiden we uit onze jas. De huidige locatie bood mogelijkheden, waardoor we, naast de bestaande opslag, nu zevenhonderd vierkante meter vooruit kunnen.” Verstandhouding Er werd bij de bouwplannen niet lang nagedacht over de uitvoerende partij. Bouwbedrijf Wijlens en Rouwenhorst Installatietechniek onderhouden reeds jaren een duurzame relatie. Frank Rouwenhorst: “Aanbesteden was voor ons geen optie. De onderlinge verstandhouding met Bouwbedrijf Wijlens is uitstekend en de wederzijdse ervaring heeft geleerd dat vertrouwen niet wordt beschaamd. Bovendien is het prettig een bouwpartner te hebben die aan een half woord genoeg heeft. De uitbreiding verliep naar wens en tegen een eerlijke prijs. Meer is er eigenlijk niet van.” Frank Rouwenhorst: “Wij zijn betrokken bij een nieuwe methode om een combinatie van duurzame warmte-installaties in schoorstenen te verwerken, waardoor binnenshuis ruimte en geluid bespaard blijven.” Razendsnelle ontwikkelingen Zowel Frank Rouwenhorst als Roy ten Voorde onderkennen dat de ontwikkelingen in de bouwwereld razendsnel gaan en bewegen daar volop in mee. Frank Rouwenhorst: “Het nieuwe bedrijfspand creëert mogelijkheden om onze ambities voor de toekomst echt gestalte te kunnen geven. We kunnen hier alles laten zien op het gebied van duurzaamheid, verwarmen, binnenklimaat, ventilatie en sanitair. Bovendien is het mogelijk om klanten meerdere, werkende warmtepompen te laten horen. We vinden dat belangrijk omdat er dikwijls misverstanden ontstaan over het geluidsniveau van zo’n installatie. Daarnaast is in ons magazijn Bouwen in het Oosten 59

Rouwenhorst Haaksbergen nu alles overzichtelijk voorradig, inclusief een opvallende leidingenwand. Tevens beschikken we over een nachtkluis die ’s nachts door de groothandel bevoorraad wordt zodat onze monteurs en klanten altijd tijdig mogen rekenen op de gewenste materialen. Dit konden we aan de Blankenburgerstraat niet organiseren in verband met de beperkte ruimte. Samenvattend kunnen we nu een stuk efficiënter werken.” Warmte-installaties in schoorstenen Rouwenhorst Installatietechniek is als ontwikkelaar mede betrokken bij een nieuwe methode om een combinatie van duurzame warmteinstallaties in schoorstenen te verwerken, waardoor binnenshuis ruimte en geluid bespaard blijven. Frank Rouwenhorst: “De eerste proefmodellen zijn reeds op daken geplaatst. Visueel is het een schoorsteen, in werkelijkheid is het een installatie die het klimaat binnenshuis beheerst op een uiterst duurzame wijze. Zo zijn we bij meer innovatieve projecten betrokken die we op locatie uitwerken. Er zijn nog tal van slagen te maken, maar we zien het als een uitdaging om daar, samen met onze vaklieden en de kennis die we hiervoor in huis hebben, een bijdrage aan te leveren.” Bouwbedrijf Wijlens Bouwbedrijf Wijlens, dat eveneens acht decennia op haar naam heeft staan, werkt met het ruim tweehonderd koppen tellend team alle dagen aan ontwikkeling en innovatie. Roy ten Voorde: “Dat is een vereiste, zeker in de huidige tijd waarin de bouw een explosieve groei doormaakt. Om aan de stijgende vraag, van zowel traditioneel gebouwde woningen als de seriematige bouw, te kunnen voldoen, moeten we in alle facetten tegemoet kunnen komen. Hier werken we dagelijks hard aan. Op ons bedrijfsterrein zijn wij in staat om alle aspecten van de opbouw in eigen beheer te houden. Met een eigen smederij, timmerwerkplaats en een afdeling scharnierkappen spelen we adequaat in op de wensen van de opdrachtgever. Maar ook het transport en het kraanwerk op de bouw verzorgen wij met eigen materieel. Daarnaast werken wij met vaste onderaannemers, waaronder Rouwenhorst, voor Roy ten Voorde: “Bouwkomeet is een aparte organisatie binnen Bouwbedrijf Wijlens waar we in zeven productiehallen, onder ideale omstandigheden, prefab elementen produceren.” Bouwen in het Oosten 61

Rouwenhorst Haaksbergen de installatie van elektra, CV en voor het loodgieterswerk.” Bouwkomeet De productie en montage van prefab elementen voor de bouw vormen reeds jaren belangrijke onderdelen binnen de organisatie. Roy ten Voorde: “Bouwkomeet is een aparte organisatie binnen Bouwbedrijf Wijlens waar we in zeven productiehallen, onder ideale omstandigheden, prefab elementen produceren. In hoofdzaak moet daarbij gedacht worden aan dakelementen, HSB wandelementen, knieschotten, goten en dakkapellen. We beschikken over een modern machinepark, aangestuurd door een geavanceerd 3D-CAD systeem waardoor kwaliteit en maatvastheid gewaarborgd zijn. De montage van de prefab elementen verzorgen wij met eigen ploegen. Daarbij kunnen we garanderen dat alle bijkomende aspecten goed op elkaar afgestemd zijn. Onze kracht zit hem in een hoge kwaliteit van het eindproduct waarbij alles in één hand wordt gehouden. Bovendien staan wij garant voor een passende oplossing, voor elke situatie.” Nieuwbouw appartementen Nu de voormalige vestiging van Rouwenhorst Installatietechniek volledig geïntegreerd is in het nieuwe bedrijfspand biedt de locatie aan de Blankenburgerstraat volgens Frank en Jorg Rouwenhorst perspectief voor ontwikkeling: “Deze plek, nabij het centrum van Haaksbergen, is uitermate geschikt voor de nieuwbouw van appartementen. De plannen zijn nog niet concreet, daar gaan we binnenkort mee aan de slag. Eén ding bleek na onderzoek al wel duidelijk; de vraag is ernaar. Nu is het eerst zaak om ons volledig te richten op het werken vanuit ons nieuwe bedrijfspand. Daarna kijken we verder.” Bouwen in het Oosten 63

Bouwachterstand door corona: de race is nog lang niet gelopen Ook al zou ik het graag anders zien (en u vast en zeker ook!): corona blijft mijn agenda behoorlijk dicteren. Positief nieuws zijn de versoepelingen waardoor we ons ook zakelijk en economisch wat ruimer kunnen bewegen. Bijvoorbeeld het vaccinatietempo krijgt een goeie slinger. We vragen iedereen om zich zo snel mogelijk te laten vaccineren, zodat we allemaal weer veiliger kunnen doorbouwen in en aan Nederland. Onvermoeibare inzet op buitenlandse werving Ook het grensverkeer verloopt inmiddels gemakkelijker. Door die laatste verruiming mocht Haldu Groep in één week 15 sollicitatiegesprekken met nieuwe buitenlandse vakkrachten voeren. In een tijd waarin elke vakkracht op uw bouwproject er één is, zijn dit positieve signalen. De onvermoeibare inzet van Haldu Groep op werving & selectie van de beste vakmensen van over de grens blijft zijn vruchten afwerpen. Hierbij blijven we alert en vindingrijk. Want hoewel heel veel recruitment succesvol via social media verloopt, zoeken we ook naar andere creatieve manieren van werving. Ik geef u graag een voorbeeld. Een collega bezoekt momenteel familie in Polen. Hij gaat rond in zijn omgeving zoals op markten en in gemeentehuizen, met een doos met flyers van Haldu Groep. 64 Bouwen in het Oosten Verwacht: serieuze zomerdip In relatie tot de Bouwvak ontvang ik signalen dat ook in de zomer van 2021 diverse bouwbedrijven voornemens zijn om opnieuw langere tijd te sluiten, evenals in de zomer van 2020. Ik begrijp deze bedrijven goed. Immers, het stuwmeer van opgebouwde vrije dagen moet echt leeg. Want als we later in 2021 weer volop aan de bak kunnen in de bouw, dan is geen enkele aannemer gebaat bij eigen medewerkers die in misschien wel de drukste tijd van het jaar ineens een paar weken vrij nemen. In het licht van deze ontwikkeling voorzie ik een serieuze dip in de zomer. Maar daarna kan het los. Echter, de door corona opgelopen bouwachterstand krijgen we met elkaar niet zomaar ingelopen, maar dit geldt voor alle partijen in de sector. Om u een idee te geven: om het verlies van de afgelopen vier tot vijf maanden in te halen, hebben we zelfs een verdubbeling nodig van het aantal vakmensen dat we regulier elke week inzetten. In die zin is de race nog lang niet gelopen. Ondanks werkdruk streng op kwaliteit Te midden van alle huidige uitdagingen houd ik hier graag een pleidooi voor het handhaven van de hoogste kwaliteit als het gaat om vakmensen. Onder economische druk en alle stress die corona veroorzaakt, is het een risico dat er beknibbeld gaat worden op de kwaliteit van de vakmensen. Maar ik zei het eerder in deze column al: elke vakman op uw project is er één, maar Haldu wijkt geen duimbreed als het gaat om de kwaliteit van onze vakmensen. Ook niet door de stevige druk om nu in versneld tempo alle bouwachterstand Column door corona in te halen. Ons motto? Liever één topvakman bij u op het project dan twee minder goede. Aan kwaliteit, vakmanschap maar dus ook aan veiligheid doen we 0,0 concessie. Altijd collegiaal standby Uitzendwerk is een branche waarin je soms wint, maar ook kunt verliezen. Doe je dit laatste? Dan is het de eer van Haldu Groep te na om collegiaal te gaan mokken. We feliciteren de andere uitzender met de klus, en blijven tegelijkertijd het project en proces nauw volgen. Zo ook bij het vier kilometer lange viaduct van het Rotterdamse Theemswegtracé-project van SaVe eind verleden jaar. Alsnog werden we gebeld omdat de andere partij te weinig vakmensen kon leveren en de productie vertraging opliep. Of wij tot eind 2020 alsnog 20 mensen konden leveren. In twee weken hadden we het rond en kon de planning tot eind 2020 worden gehaald. Een staaltje van snel en flexibel handelen vanuit Haldu Groep waarbij ik in alle eerlijkheid aanteken dat de rollen ook weleens omgekeerd kunnen liggen. Ik wil hiermee maar aantonen dat de uitzendbranche door buitenstaanders vaak wordt gekenschetst als een vechtbranche, terwijl we elkaar in werkelijkheid respecteren en steunen, waar nodig. De handen ineenslaan Tot slot: terwijl ik dit schrijf, is er een akkoord voor de nieuwe bouwcao bereikt. De lonen gaan met 4,5 procent omhoog. Opgeteld met de economische achterstand die we opliepen door corona ligt er hier een dubbele uitdaging voor de bouw en uitzendbureaus. Laten we meer dan ooit de handen ineenslaan! Danny van Hal Bouwen in het Oosten 65

De Bouwklup Tekst: Margreet Koster – Text&Event I Fotografie: Erik van der Leij – Elan Foto & Video en Paul Bessems – Weconomics I Mede mogelijk gemaakt door: Ad Struik – De BouwKlup. Menselijk handelen overbodig door datauitwisseling Blockchains: veilige interactie, betrouwbare data Waarom je data goed moet organiseren en waarom er geen sprake is van een tekort aan ICT’ers is. Hoe data van een gebouw altijd actueel blijven en hoe je met een app covid-proof in een gebouw kan werken. Daarover, en meer, spraken de leden van de BouwKlup tijdens de ‘digitale dinsdag’ op 20 april. Paul Bessems (CEO van Weconomics. Pionier, auteur, internationaal spreker, blockchain consultant, trainer en (co-)auteur van meer dan tien managementboeken) legt uit dat we steeds minder afhankelijk worden van menselijk handen in steeds meer transacties. Dagelijks worden er bijvoorbeeld honderdduizenden bitcointransacties gedaan zonder menselijke tussenkomst, zelfs zonder een bedrijf. Wilfred van der Pas (Digital development manager bij DWA) deelt zijn visie als het gaat om het verslimmen van de gebouwde omgeving: “Maak het je makkelijker, zodat je meer tijd hebt voor de dingen die er echt toe doen!” Smart Contracts Data helpen ons ons leven aangenamer te maken, mits we deze goed organiseren. Een smart contract is daar een goed voorbeeld van. Je automatiseert als het ware alle processtappen. De financiële sector maakt veelvuldig gebruik van smart contracts. Ook in de gebouwde omgeving bieden deze digitale overeenkomsten nieuwe Blockchaintechnologie en smart contracts vormen de oplossing voor het afstemmen van vraag en aanbod van kantoorruimtes, het gebruik en het onderhoud hiervan. Zo kunnen we gezond, veilig en effectief samenwerken. Het gaat over de technische en financiële kant en de prestatie van het kantoorgebouw. Inclusief de spelregels voor het registreren, vastleggen, interpreteren, beoordelen, verwerken en het eigendom van de hiermee gemoeide data. Bouwen in het Oosten 67

Een smart contract is een in codetaal geschreven overeenkomst, die automatisch van kracht wordt wanneer aan bepaalde omstandigheden wordt voldaan. Denk hierbij aan ‘de auto van Bob wordt automatisch over-geschreven naar Johan, wanneer Johan € 10.000,- overmaakt aan Bob.’ Bron: cryptouniversity.nl van elkaar over en verspreiden dit. Zeker 30% van onze tijd vragen we data op bij andere partijen (digital waste). kansen. Bijvoorbeeld op het gebied van ‘Beheer en onderhoud aan het gebouw’. Systemen Het belang van data in ons leven en in ons werk staat in schril contrast tot onze aandacht daarvoor. We werken ddagelijke, in onze kantooromgeving, met talloze systemen. Zoveel verschillende systemen zorgen voor een overschot aan ICT’ers. Daarom moeten we applicaties gebruiken die allemaal op dezelfde datainfrastructuur werken, vergelijkbaar met apparaten aansluiten op het elektriciteitsnet. Gebouwen en mensen genereren data. Het is de kunst om vraag en aanbod te organiseren. We tikken voortdurend informatie Kijk voorbij het toetsenbord Organiseer je data in een database zoals je kleren in je kledingkast. Kijk van grondstof naar eindproduct: welke data hebben we nodig en hoe organiseren we dit in de keten en per bedrijf? Aanbod Voorheen ging het vooral om het organiseren van fysieke processen, zintuigen bepaalden de feiten. Nu zijn data – en de interpretatie daarvan – het belangrijkst. Gebruik sensoren om gegevens vast te stellen. Leg deze ‘feiten’ vast in een blockchain en maak ze gericht toegankelijk. Zo bouw je aan een betrouwbare database waarover consensus is. Een blockchain is een systeem om gegevens op een specifieke manier vast te leggen. Het bijzondere aan de blockchain is dat dit mogelijk is zonder centrale autoriteit. Feiten waar consensus over is kunnen later niet eenzijdig aangepast worden. De bekendste implementatie van de blockchain is de Bitcoin, een vorm van cryptogeld. Digitale lopende band Sensoren stellen betrouwbare data vast van een gebouw. Deze data worden op een specifieke manier vastgelegd en toegankelijk gemaakt. Iot, blockchain en AI samen vormen de digitale lopende band. Zo kun je een vergunning aanvragen of een hypotheek berekenen. Data en blockchains zijn industrie agnostisch. Dat betekent heel wat: boekhouding per bedrijf wordt boekhouding per asset. Deze data staan slechts op één, goed beveiligde plek (blockchain). Anders organiseren Blockchain werkt al elf jaar foutloos. Bessems: “Het gaat niet om technologie, maar om een andere manier van organiseren. Wil je dit goed kunnen toepassen, dan moet je je bestaande eenheid van analyse en ontwerp loslaten. Het is belangrijk meer in ketens en ecosystemen te denken. Dat leidt tot het gebruik van decentrale autonome organisaties, waar geen mensen werkzaam zijn om transacties af te wikkelen. Een soort Tesla-kantoor. Technisch is het al mogelijk.” Verkenningsopdracht Bessems adviseert te starten met een verkenningsopdracht. Hiervoor ontwikkelde hij een leerwerkprogramma: “De beste manier om met data om te gaan: de digitale lopende band heeft nauwelijks weerstand in het vaststellen, vastleggen en toegankelijk maken van data.” De techniek om productiever te worden in kantoren is er al. En er is een toenemende druk op de mens om minder redundant en meer relevant werk te gaan doen. Bessems geeft tips voor het slagen van het proces: • Ga voor kwalitatieve groei op de lange termijn. • Neem mensen mee in de verandering en vraag om hun input. • Breng processen van begin tot eind in kaart. • Hanteer de eindklant als uitgangspunt. 68 Bouwen in het Oosten De Bouwklup • Bij alles wat je toevoegt vraag je je af wat je eindklant daaraan heeft. • Durf een stukje autonomie los te laten, je krijgt er veel meer voor terug! • Oefen, bijvoorbeeld met een leerwerkprogramma. Hoe ziet de wereld er na corona uit? Van de Plas: “We optimaliseren in bezetting en het automatiseren van processen. Mensen blijven samenwerken, elkaar ontmoeten en inspireren. Daarvoor hebben we een gebouw nodig dat bijdraagt aan gezond fysiek samenwerken, ook al werken we in de toekomst meer hybride.’ Smart contracts helpen daarbij, met slimme technologie haal je meer uit een gebouw. Corona heeft het hybride werken versneld. Dat betekent dat we dynamischer, intelligenter en softwarematig naar gebouwbeheer kijken. Nu wordt vaak elke dag geprogrammeerd naar 100% bezetting, ondanks het vele thuiswerken. Het instellen van verse lucht, verwarming en koeling op basis van bezetting is een stuk efficiënter.” Terug naar kantoor DWA gebruikte het eigen kantoor in Gouda als pilot. Naast alle fysieke covid-maatregelen maakt men gebruik van data. DWA ontwikkelde een Safe2office app in het kader return to office (RTO). Deze app beoordeelt live het risico op besmetting (op basis van CO2ontwikkeling en aanwezigen), is makkelijk toepasbaar in elk gebouw en de sensordata zijn 100% verifieerbaar. Alle data worden weggeschreven op de blockchain. De app draagt bij aan een toename van de productiviteit, een gezond binnenklimaat en een Weerstand is van alle tijden. Men verklaarde Henry Ford ook voor gek, tot hij met zijn lopende band in vijftien jaar de kosten met 70% reduceerde. slimme werkomgeving. Deze gegevens zijn makkelijk te meten met sensoren die ook achteraf aan het gebouw kunnen worden toegevoegd. Realtime taxatie van het binnenmilieu Een risicotaxatiemodel is ook een belangrijk onderdeel van de app. Het door DWA ontwikkelde risicotaxatiemodel zet in op besmettingskansen op overdracht van covid heeft zich in de praktijk écht bewezen. Het levert onafhankelijke, betrouwbare informatie over het binnenklimaat. De realtime taxatie vindt plaats zonder menselijk handen. Smart onderhoudscontract De volgende stap is een smart onderhoudscontract. Met een centrale database, waaraan je alle waardevolle data – voor zowel beheerders als gebruikers – koppelt kan elk gebouw een Paul Bessems: “Hoezo tekort aan ICT’ers? Er is juist een overschot, omdat we ons kunnen veroorloven met zoveel verschillende systemen te werken.” Bouwen in het Oosten 69

‘smart building’ worden. Dankzij smart contracts in onderhoudscontracten kunnen we steeds meer informatie uitwisselen. En dat is noodzaak. Uitvragende partijen eisen immers steeds meer verantwoording. Die gegevens zijn zonder smart contract lastig boven tafel te krijgen. Werk in stappen naar een digitaal smart onderhoudscontract: • KPI’s: formuleer ‘smart’ waar het onderhoudscontract over gaat. • Leg dit exact vast in software. • Op basis van het digitale contract koppel je betalingen en die leg je vast op de blockchain. • Deze kun je opschalen met een zogeheten ‘digitaal paspoort’ van sensoren. Eigenaar data Deze gegevens wisselen niet langer van eigenaar bij een nieuwe onderhoudspartij, maar blijven bij het gebouw. Zo behoudt het gebouw zijn actuele informatie. Partijen die de data kunnen verrijken, hebben toegevoegde waarde. De BouwKlup produceerde over dit onderwerp een podcast. Deze is onder ‘De Bouw Belofte’ te beluisteren op Spotify, Apple Podcasts, Google Podcasts en YouTube. Techniek: Jordi Jekel, Fotografie: Erik van der Leij, Moderator: Arjan te Lintelo, Producent: Ad Struik - vanuit Brasserie GUUZS in Zwolle Smart main contracting Een volledig op data gestuurd onderhoudsproces dat leidt tot een overall besparing van 80%. Een smart contract biedt de mogelijkheid om realtime in control te blijven over de technische performance van een gebouw, de beheerskosten te verlagen en de huurderstevredenheid te verhogen. Processen waar normaliter veel tijd in gaat zitten, zoals werkbonnen aanmaken, heen en weer e-mailen over de status enz. worden hiermee geautomatiseerd. Wilfred van der Pas: “Mensen blijven samenwerken, elkaar ontmoeten en inspireren. Daarvoor hebben we een gebouw nodig dat bijdraagt aan gezond fysiek samenwerken.” 70 Bouwen in het Oosten

29e Jaargang • no. 4 • mei 2021 04 Nieuwbouw Kees Smit Tuinmeubelen past bij ambities Pagina 06 Kondor Hair Nederland en Confident Haarzorg operationeel tijdens ingrijpende verbouw Roelofs & Haase honderd jaar én hofleverancier Circulaire bouw op bedrijvenpark Twentepark Noord Markt 23 upgrading voor marktplein Haaksbergen

Inhouds opgave 04 26 32 06 55 05 Voorwoord: “Daadkrachtsvaccin” 06 13 17 20 24 25 Nieuwbouw Kees Smit Tuinmeubelen Almelo Nieuwbouw past bij ambities Jan Schuldink: Lowik is trots om dit te mogen bouwen Architect Norbert Lienesch speelt een thuiswedstrijd Een grote doos op een zichtlocatie, vertaling geslaagd Boels ontzorgt ook bij Kees Smit Column KienhuisHoving: “Aansprakelijkheid voor gebrekkig sedumdak” 26 30 Nieuwbouw Keolis Zwolle Aan de Stegge Twello bouwt “natuurinclusief” voor vervoersmaatschappij Keolis Ervaren in onderscheidende huisvesting 32 39 Verbouw Kondor Hair Nederland en Confident Haarzorg Enschede BBD Bouwmanagement regisseert revitalisering Een complex binnenstedelijk project in een klein werkgebied 45 48 49 50 55 59 65 68 Kondor Hair bekend terrein voor Lammerink Installatiegroep Interieur op maat voor iedereen Column BIM4ALL: “De kracht van installatietechniek.” Roelofs& Haase honderd jaar én hofleverancier Nieuwbouw Colpro Almelo Nieuwbouw klaar voor de bouwvak Wim Sturris De Groot Vroomshoop: “De bouw is verslaafd aan grondstoffen.” Circulair bouwen in optima forma Column Danny van Hal: “De nieuwe cao Bouw&Infra? Laten we met z’n allen redelijk zijn.” 71 77 78 Transitie Markt 23 Haaksbergen Een fraaie upgrading van het marktplein Markt 23 is een echte aanwinst voor Haaksbergen Vacaturepagina Bouwen in het Oosten 03

Voorwoord Voorwoord Door: Gerard van Leeuwen Daadkrachtvaccin In het mediageweld van de laatste weken over het gebrek van vertrouwen in de politiek in het algemeen en de grote roerganger in het bijzonder, worden er helaas weinig woorden gewijd aan de actuele, om oplossing vragende vraagstukken. Een opmerkelijk rapport verscheen bijvoorbeeld vanaf de burelen van het Economisch Instituut voor de Bouw, het EIB. De meest saillante conclusie: de aanschaf van een eigen woning is financieel vaak zeer aantrekkelijk voor starters. De woonkosten voor koopstarters zijn sinds ruim twaalf jaar systematisch gedaald. En nu komt het: dit geldt ook voor de periode 2015-2020 met een zeer sterke stijging van de huizenprijzen. Dan mag je zonder enige terughoudend spreken van een forse disbalans van de markt. In vergelijking met de huur in de vrije sector valt het kwartje al snel richting koop. De vermogensopbouw met een eigen huis, met een grote aflossingscomponent, gaat tegenwoordig razendsnel. De problemen zitten meestal niet in de betaalbaarheid maar in de financiering die door de zeer strenge inkomensnormen opgelegd zijn door het Rijk. Het is eveneens Den Haag die dit hiaat in de woningmarkt kan wegnemen door marktspecifieke, lees fiscale, maatregelen te nemen. En dan kom je al snel op glad terrein. De dames en heren hebben zichzelf de ruimte gegund om rustig vertrouwen op te bouwen. Er zal nog heel wat water door de sloot moeten voor er een werkend kabinet gevormd zal zijn. Sterker nog, de begroting zal door het huidige demissionaire team in elkaar geknutseld worden en verwacht op Prinsjesdag, en dat is sneller dan je denkt, dus geen gericht, weldoordacht beleid voor de komende jaren. Rutte c.s. passen op de winkel en meer mogen en kunnen ze niet. Inmiddels stapelen de problemen zich op en gaat alle energie naar de Coronaperikelen en wordt er hapsnap beleid gevoerd op basis van de dagkoersen van Jaap van Dissel, Ernst Kuipers en de inner circle daaromheen. Een gigantisch woningtekort, een woningmarkt zwaar in disbalans waarbij het ‘normaal” is dat vraagprijzen met tientallen procenten worden overboden…, het schreeuwt om regie. Inderdaad, daar word je niet vrolijk van. Was er maar een daadkrachtvaccin. De eerste doelgroep daarvoor bestaat uit 150 mensen. Gerard Colofon Bouwen in het Oosten ISSN: 1385-7185 Uitgever: Bouwen in de regio v.o.f. Postadres: Postbus 204, 8600 AE, Sneek Bezoekadres: Graaf Adolfstraat 36d, Sneek Tel.: (0515) 429 429 Web: www.bouweninhetoosten.nl E-mail: redactie@bouweninhetoosten.nl Redactie: Gerard van Leeuwen en Jolanda Groothuis Eindredactie: Joeri van Leeuwen Fotografie: Wim van ‘t Hoff (Eyemagic) Accountmanagement: Digna Schoonen (06 - 442 099 10) Erik Kuipers (06 -196 859 76) en Rob van Luit (06 - 184 483 55) Vormgeving & opmaak: Nanno van Leeuwen Druk: Scholma Druk, Bedum Verspreiding: Post.nl Bouwen in het Oosten 05

Oplevering komt geen dag te vroeg Nieuwbouw Kees Smit Tuinmeubelen past bij ambities Als alles volgens planning verloopt, en er is niemand die daaraan twijfelt, zal het nieuwe distributiecentrum van Kees Smit Tuinmeubelen op Businesspark XL in Almelo in de loop van september operationeel zijn. “Dat is dan exact op tijd om de nieuwe collectie voor 2022 te ontvangen”, vertelt algemeen directeur Henk Smit, die een langgekoesterde wens in vervulling ziet gaan. 06 Bouwen in het Oosten Kees Smit Tuinmeubelen De eerste gedachtenvorming over nieuwbouw dateert al van enige tijd geleden. Henk Smit: ”Dat was zo’n acht jaar geleden. Ik had net twee jaar daarvoor het bedrijf overgenomen van mijn vader. De groei manifesteerde zich destijds duidelijk. We hebben een behoorlijke periode in de fase gezeten van de locatiekeuze. Omdat je het hebt over een Experience Store XXL en een distributiecentrum heb je te maken met de combinatie logistiek en retail. Daar voorzag het bestemmingsplan in de meeste gemeenten niet in. Hierbij moet overigens worden opgemerkt dat de nieuwbouw inmiddels is opgesplitst in twee fases waarbij de bouw van een Experience Store XXL onderdeel uitmaakt van de tweede fase. Eén en ander kwam pas in een stroomversnelling toen onze ideeën ook een provinciaal vraagstuk werden en men vanuit Zwolle ook deelnam aan de gesprekken en Businesspark XL in Almelo toch een mogelijkheid bleek. We hebben toen direct een optie genomen op de locatie. Nadat ook de stikstofdiscussie gevoerd was en er instemming met de plannen was hebben we het vergunningentraject en het ontwerp parallel laten verlopen om geen tijdverlies te lijden. De groei van het bedrijf liet dat ook niet toe. Zowel de architect als de bouwkundig hoofdaannemer waren toen ook al in beeld. Voor het overige hebben we veel uitbesteed aan het bouwmanagementbureau. De keuze voor zowel de bouwer als architect had een prijstechnische achtergrond, maar zaken als snelheid hebben zeker ook een rol gespeeld. Wat de architect betreft was het duidelijk dat de tekening ons erg aansprak. Onze oorspronkelijke plannen waren iets ruimer qua omvang dan hetgeen nu direct al Bouwen in het Oosten 07

Kees Smit Tuinmeubelen gerealiseerd wordt. Dat is enerzijds jammer, maar aan de andere kant ervaren we het niet als een nederlaag. We zijn een ondernemende, ambitieuze onderneming en we leggen de lat voor onszelf hoog. Dat je niet altijd krijgt wat je wilt, daar schamen we ons niet voor. Dan maar gefaseerd.” Nut en noodzaak Dat nut en noodzaak voor de nieuwbouw niet ter discussie stond is eenvoudig te verklaren. Henk Smit: “Sinds 2011 zijn we qua aantal medewerkers gegroeid van 35 mensen tot nu 450 in de piekperiode. We zijn in die tijd uitgegroeid van een regionale speler tot een landelijk opererende marktpartij en zijn daarnaast online actief met webwinkels in Nederland, België en Duitsland. Op dit moment hebben we maar liefst zeven locaties voor de opslag nodig omdat we vanuit voorraad willen leveren. Dat was op den duur een onhoudbare situatie. We openen, na de Experience Stores XXL in Almelo en Amersfoort, volgend voorjaar een derde Experience Store XXL in Venlo. Dat zal ongetwijfeld leiden tot een nieuwe boost. De nieuwbouw komt echt geen dag te vroeg.” Gunstige markt Naast de derde vestiging en het uitstekend lopende online verkoopkanaal staan er nog meer seinen op groen voor Kees Smit Tuinmeubelen. Henk Smit: “We omarmen inderdaad de Omnichannel gedachte. De combinatie offline-online is voor ons al tien jaar een vaststaande policy. Daar zullen we nooit van afwijken. Het is niet fijn Henk Smit: “We openen, na de Experience Stores XXL in Almelo en Amersfoort, volgend voorjaar een derde Experience Store XXL in Venlo. Dat zal ongetwijfeld leiden tot een nieuwe boost.” Bouwen in het Oosten 09

Als onafhankelijk bouwkundig ingenieursbureau behoort het gehele advies- en coördinatietraject omtrent een bouwproces tot ons takenpakket. In het totale bouwproces wilt u één aanspreekpunt. Iemand die uw zorg uit handen neemt, meedenkt èn het voor u regelt: de bouwmanager van Kienhuis Bouwmanagement. Twentepoort Oost 29 7609 RG Almelo T 0546 - 455 100 E info@kienhuis-bm.nl W www.kienhuis-bm.nl Kees Smit Tuinmeubelen Kees Smit Tuinmeubelen om te spreken van een extra autonome groei als gevolg van de Covid pandemie. Zeker niet in het licht gezien van de desastreuze menselijke en economische gevolgen van het virus. Daarom wil ik me beslist niet eufemistisch uiten. Maar het is duidelijk dat het voor ons zakelijk gezien een katalysator van de omzet met zich mee heeft gebracht. Mensen konden niet of nauwelijks op vakantie en de horeca was grotendeels gesloten. Dat heeft zich geuit in een substantiële omzetstijging. Met de ingebruikname, eind augustus gaat voor mij een droom in vervulling. Indien mogelijk zullen we de opening groots vieren. We gaan sowieso alle medewerkers ruimhartig bedanken. Er wordt hier veel werk verzet. Ja, daar kijk ik echt naar uit!” Kees Smit Tuinmeubelen richt zich met het bedrijf op een groot deel van de markt, met een focus op het midden segment en met af en toe een knipoog naar het lagere en hogere prijssegment. Het voelt zich comfortabel bij kwaliteit, zowel qua producten als service en dienstverlening. Kees Smit doet veel aan naamsbekendheid, is te allen tijde netjes naar de klant en ziet haar klanten als ambassadeurs. Klanten besteden gemiddeld zo’n 750 tot tweeduizend euro voor een tuinset met uitschieters naar boven. De goedkoopste sets zitten op circa vierhonderd euro. Ook dit jaar zijn de verwachtingen goed. De consument is nog steeds bereid te investeren in zaken in en rond het huis. Bouwen in het Oosten 11

Directeur Jan Schuldink van Lowik Bouw: “Trots dat we dit mogen bouwen” Er heerst piekdrukte op de bouwplaats van de nieuwbouw van Kees Smit Tuinmeubelen op Businesspark XL in Almelo. De ruwbouwfase is inmiddels afgerond en medewerkers van Lowik Bouw, installateurs en onderaannemers zijn druk bezig om de gewenste ingebruikname, vlak na de bouwvak mogelijk te maken. Directeur Jan Schuldink is ervan overtuigd dat het allemaal zal slagen. Mede door de winter, waar twee weken werk in de klimatologische rook opgingen, hebben ervoor gezorgd dat er geen millimeter ruimte meer zit in de planning, die al scherp was. Kees Smit Tuinmeubelen Bouwen in het Oosten 13

Kees Smit Tuinmeubelen De plannen om tot nieuwbouw te komen dateren bij monde van directeur Henk Smit al van een jaar of acht terug. “Zover gaat onze betrokkenheid niet terug al heb ik het er in wandelgangen eens over gehad met de “echte” Kees Smit. Die liet wel eens wat doorschemeren”, vertelt Jan Schuldink. “Toen het echt concreet werd hebben we een offerte gemaakt en een planpresentatie gegeven, evenals een aantal collegae van ons. Het bleek dat wij het beste totaalplaatje aan konden bieden. Qua prijs maar ook het aspect van een planning garantie telde zwaar mee. We zijn een middelgroot bouwbedrijf met vijfenzeventig mensen en een omzet van 45 miljoen. Groot genoeg om een project van deze omvang te realiseren, flexibel genoeg om, indien noodzakelijk, snel op te schalen, maar klein genoeg om korte lijnen te hanteren. Zelf ben ik ook erg betrokken bij deze opdracht. Het is een pré dat we ervaring hebben opgedaan in een eerder, enigszins vergelijkbaar project, namelijk de bouw van een BAUHAUS vestiging in Den Hoorn bij Delft. Diverse onderaannemers en leveranciers waarmee we in dat project hebben samengewerkt zijn ook in Almelo van de partij zoals Polybouw en Hardeman van Harten. We weten wat we aan elkaar hebben. De samenwerking met de E-installateur Wijco verloopt prima. Het is een jong, snelgroeiend installatiebedrijf. Onze ervaringen zijn tot nu toe positief en dat geldt eveneens voor Egberink Technische Installaties die de werktuigbouwkundige installaties realiseert. Egberink kennen we al wat langer. We hebben de nodige projecten gezamenlijk gerealiseerd. Kees Smit is in bouwtechnische zin niet extra gecompliceerd. De grootste uitdaging zit hem dus echt in de planning die nauwgezet gevolgd wordt. En je hebt het over veel vierkante meters. Er zitten alleen al 8400 palen in de grond. Daar ging overigens wel een discussie aan vooraf omdat de optie een fundering op staal te kiezen ook reëel was. Maar alles is dus op palen gefundeerd, de constructie én de vloeren. Echte grote tussentijdse aanpassingen voor het warehouse zijn er niet geweest. Voor het kantoordeel ligt dat iets anders. Daar zijn tijdens de rit nog een aantal veranderingen doorgevoerd.” Al bezig voor 2022 Jan Schuldink is tevreden over de orderportefeuille van zijn bedrijf, maar aarzelt niet enige huivering uit te spreken over factoren waar hij geen grip op heeft. “Hoe het zich verder ontwikkelt met de pandemie, de vaccinaties en het weer op gang brengen van de economie in bepaalde sectoren zijn de Jan Schuldink: “Ik trek zelf wel eens een vergelijking met de bubble in 2009, 2010 toen de financiële crisis uitbrak.” Bouwen in het Oosten 15

specialisten het onderling niet eens, dus wie ben ik om daar een verwachting over uit te spreken. Ik trek zelf wel eens een vergelijking met de bubble in 2009, 2010 toen de financiële crisis uitbrak. Ook toen zag je de prijzen de pan uit rijzen en dat zie je ook nu weer. Aan de andere kant is de rente extreem laag en is er, met name in de nieuwbouw van woningen, een gigantisch vraagoverschot. En dat geldt voor heel Nederland, ook voor deze omgeving. Heel lang was Almelo een beetje een onderschoven kindje, zeker ten opzichte van Hengelo en Enschede. Maar met alle ontwikkelingen, zoals op het Businesspark XL, staat Almelo echt in de picture. Eigenlijk zou de gemeente het oude plan Waterrijk weer uit de la moeten halen. Dat was een onderdeel van het plan om naar de honderdduizend inwoners door te groeien. Aan de noordkant zou een nieuwe wijk moeten verrijzen in het duurzame, luxere segment. Ik denk dat de markt hier rijp voor is. Jan Schuldink: “Aan de noordkant zou een nieuwe wijk moeten verrijzen in het duurzame, luxere segment. Ik denk dat de markt hier rijp voor is.” Onze orderportefeuille is goed gevuld, zeker tot het einde van dit jaar. We zijn inmiddels ook bezig om 2022 te vullen. We zijn onder ander werkzaam in Heerenveen bij de verbouw van een distributiecentrum van Lidl en een appartementencomplex aan de Deurningerstraat in Enschede. Op het programma staat eveneens een opdracht voor 8700 m2 warehouse op het bedrijvenpark in Almelo, een appartementencomplex plus commerciële ruime in Kampen en een Plus supermarkt in Ermelo.” Trots Het gesprek keert terug naar Kees Smit. Welke gedachte overheerst bij Jan Schuldink. “Ik ben er vooral trots op dat we dit met zijn allen bereikt hebben binnen het tijdspad, want daar heb ik, zoals gezegd, geen twijfel over. Als de coronasituatie het toelaat gaan we er echt iets feestelijks van maken hebben we al afgesproken met Henk Smit. Echt iets om naar uit te zien, na een toch wel spannend jaar.” 16 Bouwen in het Oosten Kees Smit Tuinmeubelen Architect Norbert Lienesch: “Kees Smit is voor ons een thuiswedstrijd” Norbert Lienesch is samen met Joost Perik architect-directeur bij PR8 Architecten en verantwoordelijk voor het ontwerp van de nieuwbouw van Kees Smit Tuinmeubelen op het Businesspark XL in Almelo. Wij vroegen hem te reflecteren op het markante logistieke centrum annex kantoor. “De opdracht is tot stand gekomen op basis van een architectenselectie, waarbij de opdracht uiteindelijk aan ons gegund is. Een voordeel is natuurlijk dat ons bedrijf in Almelo zit, net als de andere betrokken partijen. Het fijne contact en de plannen die we gepresenteerd hebben pasten prima bij elkaar. In eerste instantie ging het om een ontwerp voor een Experience Store XXL en een distributiecentrum ineen. Dit is uiteindelijk gesplitst in twee delen waarvan we nu eerst het distributiecentrum uitgewerkt hebben. Daarna volgt het tweede deel. Voor de bouw van dit distributiecentrum was er al wel een soort van basisidee maar niet echt hoe het eruit zou moeten komen te zien. Het ontwerp moest in ieder geval aansluiten bij de Experience Stores XXL in Almelo en Amersfoort, verder waren de wensen niet heel uitgesproken. Daarnaast heb Bouwen in het Oosten 17

je te maken met allerlei regels en eisen uit het bestemmingsplan en het beeldkwaliteitsplan. Een saillant voorbeeld is bijvoorbeeld dat de reclamevoering ook proportioneel (dus groot, red.) moet zijn en onderdeel moet vormen van de gevel. Doordat het pand op het XL Businesspark is gevestigd, moet alles XL zijn. Het is dus zeker niet alleen de inspiratie en wat je mooi vindt wat bepalend is, maar er hangt ook veel aan vast qua voorschriften, wensen et cetera.” Grootste uitdaging “Het meest bijzonder is de afmeting van het distributiecentrum en de prominente plek aan de snelweg. Daarnaast is Kees Smit als opdrachtgever een aansprekende naam. Ons bedrijf is ook in Almelo gevestigd dus het is voor ons een thuiswedstrijd. Daarnaast is het voor ons een fantastische referentie. Er zijn alleen maar leuke dingen, wat mij betreft. De grootste uitdaging is hoe je van het basisidee van een opslaghal iets moois maakt. Zakelijk gezien moet er zoveel mogelijk effectieve opslagcapaciteit beschikbaar zijn en moet je er in dit geval dus zoveel mogelijk tuinmeubilair in op kunnen slaan. Een glazen gevel, met dan maar een rij stellingen minder, gaat het dus niet worden. De hal zelf is uitgedacht om zo flexibel mogelijk te zijn. Betonnen verdiepingsvloeren en deels hoogstellingen. Ook met het oog op de toekomst hebben we de gehele vloer qua belasting voorbereid op eventuele aanpassingen. Een betonnen parasolvloer vereist meer dan een stapeltje stoelkussens.” Exterieur Terug naar het exterieur. “We hebben ervoor gekozen om in dit ontwerp, aan de kant van de snelweg, twee grote etalages te maken die een impressie van het bedrijf geven en wat daarbinnen gebeurt. Een soort kijkje achter de schermen. Norbert Lienesch: “Wat ik mooi aan Kees Smit vind is dat alles in het teken staat van klantbeleving en hoe je met je klant omgaat.” “De samenwerking met en tussen de verschillende partijen en de samenwerking met Kees Smit in het bijzonder. Dat klinkt misschien heel slijmerig maar die is oprecht erg prettig. Ik merk dat het gewaardeerd wordt wat wij doen. De lijntjes zijn kort, zaken worden vlot en snel geregeld en er wordt snel besloten. De bouw verloopt prettig, er zijn geen ontzettend ingewikkelde bouwvergaderingen. Niets geen dikdoenerij en geen poeha. Ook de samenwerking met de bouwpartners verloopt goed. Zowel Lowik als Kienhuis Bouwmanagement kennen we goed. Het zijn partijen waarmee we prima samenwerken. Ze zitten beide in de buurt, schakelen snel en de omgang verloopt gemakkelijk en prettig. Er is over en weer waardering en begrip voor wat iedereen doet. De wisselwerking is prima. Wat ik trouwens mooi aan Kees Smit vind is dat alles in het teken staat van klantbeleving en hoe je met je klant omgaat. Ik vind het dan ook erg gaaf om te zien dat het de klant zo mooi en gemakkelijk mogelijk moet worden gemaakt wanneer ze de tuinmeubelen komen afhalen. Daar is ontzettend veel aandacht aan besteed en dat heeft best wat ruimte gekost. Denk hierbij aan de afhaalpunten, die eigenlijk een soort van McDrive zijn, om 18 Bouwen in het Oosten Kees Smit Tuinmeubelen de afhaalklanten zo snel mogelijk te bedienen. Je rijdt erin en wordt naar één van de afhaalpunten gestuurd. Afhankelijk van de omvang van je bestelling moet je elkaar in kunnen halen en zelfs uit de rij kunnen als je terug wil”, aldus Perik. Passie Norbert Lienesch is eveneens betrokken bij het interieurontwerp van het kantoorgedeelte dat zo’n 1800 vierkante meter vloeroppervlakte kent. “Dat is inderdaad iets wat ik zelf ontzettend gaaf vind om te doen. Ik heb passie voor interieuropdrachten. In dit geval kijken we ook mee met de inrichting. Als het goed is wordt het 1 + 1 =3, waarbij binnen en buiten op elkaar aansluiten en elkaar versterken. Als opdracht is meegegeven dat de medewerkers die in het pand werken, binding moeten hebben met hetgeen er verkocht wordt. Zeker nu de Experience Store XXL er nog niet direct naast gebouwd wordt, is het belangrijk om dat gevoel te behouden. De wens is dan ook om zichtbaar te hebben dat je met het buitenleven bezig bent. In het idee dat er nu ligt zit heel veel groen, ook komt er hout in terug. En natuurlijk wordt het ingericht met tuinmeubilair van Kees Smit zelf. Geheel in stijl met de laatste trends hebben we informele overleg settings gecreëerd waar je desgewenst één op één met elkaar van gedachten kunt wisselen. Ook hebben we Zoom-ruimtes in het ontwerp opgenomen omdat we denken dat digitaal overleg een blijvertje zal zijn. We zijn nog aan het zoeken hoe we daar het buitengevoel kunnen creëren zonder dat er ingeboet wordt op comfort. Verlichting, akoestiek en dat soort zaken moeten ook supergoed voor elkaar zijn. Juist in de aankleding en de accenten zijn we op zoek naar het buitenleven, het groene gevoel. Het is mooi dat je daar als architect een rol in krijgt, dat maakt het natuurlijk wel helemaal af.” Bouwen in het Oosten 19

Een grote doos op een zichtlocatie, vertaling geslaagd Het was in juni 2018 toen Kees mij vroeg mee te denken over de aankoop van grond op het XL Businesspark”, vertelt Kienhuis. “Als je een pand bouwt met een logistieke functie en met deze omvang heb je het niet sec over het gebouw, maar zeker ook over ruimte voor parkeren voor medewerkers en leveranciers, het aantal laad- en losdocks en een logische routing. Met die planvorming zijn we begonnen en daarna kwamen onder andere aspecten aan bod zoals een grove PvE, het ontwerp en, in een later stadium, de aanbesteding en de inhoudelijke zaken van het logistiek centrum. Dat was in dit geval redelijk bewerkelijk omdat we genoodzaakt waren de oorspronkelijke plannen van een logistiek centrum én een Experience Store moesten inruilen voor een gefaseerde opzet, waarbij de logistieke component veruit het zwaarste woog. Qua keuze voor de architect maakten we gebruik van een beoordelingsformulier waarop inschrijvers op diverse onderdelen punten konden behalen. Dan moet je niet alleen denken aan prijzen, maar ook over zaken als een plan van aanpak, het omgaan met een strakke tijdsplanning en ook hoe doordacht hun ideeën waren. De bouwkundige aannemer is geselecteerd op prijs op basis van het schetsontwerp. Belangrijke uitgangspunten voor het selecteren van architecten waren: type architect moet passen bij het type bedrijf als Kees Smit, hoe vertaal je esthetisch gezien het zijn van “een grote doos” en de situering op een zichtlocatie. Kortom wat wordt de uitstraling. Eveneens kwam het plan voor de indeling op tafel. Daar zat ook een van de grootste uitdagingen in. Kies je 20 Bouwen in het Oosten Kees Smit Tuinmeubelen Voor Kienhuis Bouwmanagement uit Almelo kwam het nieuwbouwproject van Kees Smit Tuinmeubelen voor het eerst in beeld toen voormalig eigenaar Kees Smit voor het eerst sprak over een mogelijk locatiekeuze op het XL Businesspark aan de A35. Al in een eerder stadium werkten de bedrijven samen bij de totstandkoming van het afhaalcentrum op Twentepoort Oost, zo’n vijftien jaar geleden, en ook was Kienhuis zijdelings betrokken bij de Amersfoortse vestiging al was dat destijds een turnkey project van Dura Vermeer. “We wisten dus al wat we aan elkaar hadden en dat geldt ook voor Lowik. Ik ben blij dat we Kees Smit voor een belangrijk deel hebben kunnen ontzorgen en kunnen bijdragen bij de doorontwikkeling van een prachtige Almelose onderneming”, vertelt directeur Coen Kienhuis. voor betonnen verdiepingsvloeren of pas je ook deels hoogbouwstellingen toe en hoe pakt dat uit qua brandveiligheid. Hoe compartimenteer je een en ander. Dat vraagstuk is, overigens keurig, opgelost. We werken nu deels met hoogbouwstellingen in combinatie met een sprinklerinstallatie. Dan heb je het niet alleen over aspecten die in het Bouwbesluit zijn voorgeschreven, maar over nog hogere standaarden. Ook de verzekeringsmaatschappij komt in een project als deze kijken of een en ander volgens hun normen kan worden verzekerd.” Gaat goed Nu we richting de oplevering aan het eind van de zomer gaan is het een mooi moment om een balans op te maken aangaande het verloop van de realisatie. Coen Kienhuis: “Het gaat goed. We liggen mooi op schema. Lowik is voor ons geen onbekende. Zoals ik al eerder zei, we weten wat we aan elkaar hebben. Dat het logistiek centrum september conform afspraak operationeel zal zijn staat voor mij wel vast. Voor Kees Smit is september operationeel een must. De nood is daar hoog, met de huidige groei enerzijds en het aanleveren van de nieuwe collectie anderzijds.” Gunstige markt Op 1 januari 2000 startte Coen Kienhuis zijn bureau als eenpitter. Anno 2021 kent het bedrijf 28 medewerkers. Een aantal dat binnenkort weer Coen Kienhuis: “Dat het logistiek centrum september conform afspraak operationeel zal zijn staat voor mij wel vast. Voor Kees Smit is september operationeel een must.” Bouwen in het Oosten 21

Kees Smit Tuinmeubelen zal worden uitgebreid. “We zijn niet voor niets ook zelf bezig met bouwen. Kijken of we het nog kunnen”, grapt Kienhuis. “Het valt niet mee om aan goede mensen te komen, maar we hebben ze gewoon hard nodig. Gelukkig hebben we nu een aantal goede kandidaten. Als ik naar onze orderportefeuille kijk, kan ik niet anders dan erg tevreden zijn. Zeer recent hebben we groen licht gekregen voor de bouw van een grote zuivelfabriek voor gespecialiseerde babyvoeding voor Nestlé in Nunspeet; een investering van tientallen miljoenen. Toen we veertien jaar geleden de eerste opdracht voor Nestlé uitvoerden werd ons al duidelijk dat dit soort opdrachtgevers blijven investeren in de toekomst. Door de enorme vraag op dit moment moeten wij soms “nee” verkopen en dat doet mij als ondernemer pijn. Ik heb in die ruim twintig jaar nog nooit zo’n groeimarkt gezien. Het gaat erg goed met de bouwsector. Zelf merken we ook een duidelijke verbreding. Toen ik begon was ik voor het overgrote deel afhankelijk van één grote opdrachtgever, de ALDI. Tegenwoordig zitten we dus in de retail in de breedste zin van het woord, de industrie en logistiek en tal van andere sectoren. Ik ben niet voor niets optimistisch gestemd voor de toekomst.” Coen Kienhuis: “Het was in juni 2018 toen Kees mij vroeg mee te denken over de aankoop van grond op het XL Businesspark.” “We zijn niet voor niets ook zelf bezig met bouwen. Kijken of we het nog kunnen.” Bouwen in het Oosten 23

Boels ontzorgt ook bij Kees Smit Doordat Boels in een vroeg stadium bij de aanleg van het XL-park betrokken was, konden alle specialismen binnen Boels optimaal worden ingezet. Zo ook bij het project Kees Smit,. Vooraf werd de bouwplaats ingetekend en werd er een ketenpark samengesteld, daarnaast zijn er hoogwerkers, verreikers geplaatst en levert Boels nog dagelijks gereedschappen en materieel aan de aannemer op de bouwplaats. Boels ontzorgt Lowik Bouw en de onderaannemers daarmee volledig. Boels accountmanager Martijn Lohuis speelt in het project een belangrijke rol. Hij onderhoudt nauw contact met de opdrachtgever en communiceert met alle betrokken afdelingen van Boels waardoor interne samenwerking efficiënt verloopt en er snel geschakeld kan worden. Ook- of misschien zelfs juist- als zich problemen voordoen, denkt Boels mee met de opdrachtgever en zorgt voor de juiste oplossing. 24 Bouwen in het Oosten KienhuisHoving informeert Aansprakelijkheid voor gebrekkig sedumdak Vanwege klimaat en duurzaamheid wordt bij de bouw van nieuwbouwwoningen steeds vaker gekozen voor een sedumdak. Een sedumdak is een voorbeeld van een groen dak. Het is een dak dat is begroeid met sedum. Maar wat als het dak enkele jaren na oplevering gebreken gaat vertonen? Is de aannemer daar dan nog voor aansprakelijk? Deze vraag stond centraal in een uitspraak van de Raad voor Arbitrage voor de Bouw. 1 Achtergrond De woningeigenaren hebben een (Woningborg) koop-/aannemingsovereenkomst gesloten ten behoeve van de realisatie van een “walwoning”, waarbij de sedumdaken van de (in totaal negentien woningen) één geheel vormen. Het geschil In 2013 worden de woningen door de aannemer opgeleverd. In 2019 constateren de eigenaren dat de sedumdaken gebreken vertonen. De eigenaren maken bij de aannemer melding van hun klachten. Deze komen erop neer dat er nog maar weinig sedumplanten over zijn, het onderliggende houten raster is gaan rotten, het complete dak afschuift richting dakgoot en dat de goten zijn volgelopen met grind en substraat. De eigenaren verzoeken (en sommeren) aannemer tot vervanging van het sedumdak. De aannemer stelt dat het sedumdak deugdelijk is opgeleverd en dat de toestand waarin het dak zich bevindt t gevolg is van het feit dat de eigenaren geen onderhoud hebben verricht. Ook stelt de aannemer dat het geheel of gedeeltelijk vergaan van het rasterwerk geen gebrek oplevert. De eigenaren betogen dat het sedumdak niet aan de eisen van goed en deugdelijk werk voldoet, hetgeen wordt ondersteund door het expertiserapport van de door hen ingeschakelde deskundige. Daarnaast stellen de eigenaren dat de aannemer hen nooit heeft geïnformeerd over het onderhoud van het sedumdak. De beoordeling De arbiter is het niet eens met het standpunt van de aannemer dat de schade het gevolg is van onjuist onderhoud. Volgens arbiter is het in principe niet nodig om sedum dakvegetatie te besproeien, zoals de aannemer had gesteld. En wanneer toch extra aandacht noodzakelijk was geweest, dan had de aannemer de eigenaren daarover moeten informeren. Ten aanzien van het rasterwerk Deze column is geschreven door: Laura Huijsman, advocaat ondernemingsrecht, bouw- en huurrecht. E-mailadres: laura.huijsman@kienhuishoving.nl I Telefoonnummer: 088 – 480 40 59. 21 stemt arbiter in met het standpunt van de aannemer dat dit niet gebrekkig is te noemen. De arbiter overweegt dat rasterwerk na verloop van tijd zijn functie verliest en vergaat. De sedumplanten zouden op dat moment echter moeten hechten, maar dit is niet gebeurd. Om deze reden veroordeelt de arbiter de aannemer tot herstel van het sedumdak. Conclusie De les die uit deze uitspraak geleerd kan worden is dat indien een aannemer zonder toelichting of (onderhouds) instructies een sedumdak oplevert, de opdrachtgever ervan uit mag gaan dat dit dak jarenlang zonder bijzonder onderhoud kan functioneren. Aangezien bij sedumdaken specifiek onderhoud in de regel juist wel gewenst is, dient de aannemer de opdrachtgever hierover vooraf goed te informeren en van onderhoudsinstructies te voorzien, om zo het risico op aansprakelijkheid voor gebreken te beperken. 1 RvA 10 februari 2021, GIW/AIG 81884. 25

Door: Jolanda Groothuis Aan de Stegge Twello bouwt ‘natuurinclusief’ voor vervoersmaatschappij Keolis Vervoersmaatschappij Keolis besloot op bedrijventerrein Hessenpoort in Zwolle een nieuw bedrijfsgebouw te ontwikkelen dat naadloos aansluit bij de ambitie van de gemeente om meer ‘natuurinclusief’ te bouwen. De beslissing om te verhuizen naar een andere locatie had een aantal praktische redenen. Martin Kruis, implementatiemanager en André de Jong, manager facility vertellen waarom. 26 Bouwen in het Oosten Keolis Zwolle Sinds 13 december 2020 rijdt Keolis met de grootste elektrische busvloot van Europa in Overijssel en Gelderland. De transitie naar deze duurzame busvloot was voor Keolis onder meer de aanleiding om te kijken naar een andere locatie voor een nieuw bedrijfsgebouw. Diverse redenen Feit dat er gekozen werd voor een nieuw bedrijfspand op bedrijventerrein Hessenpoort was volgens Martin Kruis en André de Jong geen overbodige luxe. Hierbij refereren zij aan de voormalige locatie die, vanwege diverse factoren, niet meer voldeed om in de huidige tijd economisch, efficiënt en milieubewust te werken. Lange materieelritten André de Jong onderbouwt: “De oude locatie ligt op vrij grote afstand van het busstation en de verschillende buslijnen. Het gevolg was dat er lange materieelritten ontstonden tussen stalling en eindpunt om de chauffeurs te kunnen aflossen. Aangezien er een buslijn over bedrijventerrein Hessenpoort loopt en daarmee tevens langs de nieuwe locatie, bood ons dit de mogelijkheid om chauffeurs nabij de vestiging af te lossen. De bussen hoeven daardoor niet meer leeg naaren van de vestiging te rijden. Bovendien voldeed het gebouw op de oude locatie niet meer aan de duurzaamheidswensenen eisen van deze tijd. Tevens ontbrak daar elektrische infrastructuur, alsmede een werkplaats afgestemd op onze 259 nieuwe elektrische bussen. Daarnaast waren er geen concessiekantoorfaciliteiten aanwezig.” Combigebouw In de tenderfase werden de mogelijkheden onderzocht om een combigebouw te creëren waarbij het concessiekantoor en werkplaats onder één dak zouden komen. Martin Kruis: “De locatie op Hessenpoort bood ons in alle facetten hiertoe de mogelijkheden. Het perceel is ruim veertienduizend vierkante meter groot. Dat paste perfect in het plaatje dat wij voor ogen hadden. Voor de beeldvorming; ons nieuwe pand bestaat straks uit negenhonderd vierkante meter werkplaats en achthonderd vierkante meter kantoor, verdeeld over twee lagen. Het biedt werkplekken aan 35 kantoormedewerkers, 13 monteurs, 170 chauffeurs en 3 productieondersteunende mensen.” Vergunningstraject Investeerder Martijn Nijhof besloot de opdracht voor de nieuwbouw te gunnen aan Aan de Stegge Twello. Het project werd niet aanbesteed. Volgens Martin Kruis en André de Jong had dit voornamelijk te maken met de vergunningstrajecten die het bouwbedrijf al eerder had doorlopen binnen de gemeente Zwolle: “Aan de Stegge kende derhalve de regels en voorwaarden die gelden voor dit bedrijventerrein en mede, omwille van de tijd, was het voor ons wenselijk om zo snel mogelijk de juiste stappen in dit traject te kunnen nemen. Belangrijke argumenten die hierbij speelden waren stikstofreductie en PFAS. Deze sluiten naadloos aan bij de visie die Keolis er op na houdt. Binnen onze organisatie staat Bouwen in het Oosten 27

Martin Kruis: “Het gebouw op de oude locatie voldeed niet meer aan de duurzaamheidswensen van deze tijd. Tevens ontbraken daar elektrische infrastructuur en concessiekantoorfaciliteiten.” 28 Bouwen in het Oosten Keolis Zwolle volledig aan onze verwachtingen; het werd een combigebouw waar straks het concessiekantoor, de werkplaats en het vestigingsteam samen ondergebracht zijn. Bovendien is het, geheel naar onze wens een licht gebouw geworden, met open kantoren, geschikt voor meerdere, samengestelde werkplekken. Ook bedacht de architect uitstekende faciliteiten voor onze chauffeurs. Zij mogen rekenen op een ruime kantine en een grote cursus- en vergaderruimte. Naast de nieuwbouw komt een terrein, bestemd voor het stallen en opladen van de elektrische bussen. het milieu hoog in het vaandel. Met de inzet van elektrische bussen hebben we een belangrijke stap gezet in milieuvriendelijk openbaar vervoer. We vonden het daarom belangrijk dat onze uitgangspunten tevens in de andere elementen zouden terugkomen. Het nieuwe bedrijfspand moest in onze optiek dan ook beslist representatief zijn, spiegelend aan onze dienstverlening.” Verticale tuin Architect Martin van den Nouweland, in dienst bij Aan de Stegge Twello, ontwierp het nieuwe bedrijfspand in goed overleg met Keolis en passend binnen de gestelde eisen van de gemeente Zwolle. Over de samenwerking met de architect zijn Martin Kruis en André de Jong louter positief: “Het definitieve ontwerp voldoet Gemeenschappelijke functie Noemenswaardig is de verticale tuin aan het gebouw die zorgt voor een groen aanzicht en die tevens dienst doet als natuurlijke zonwering. Hiermee gaf Martin van den Nouweland gehoor aan de ambitie van de gemeente om meer ‘natuurinclusief’ te bouwen. Deze groengevel is daarvan een uitwerking. Samenvattend mogen we stellen dat het resultaat een compact, mooi, eigentijds en licht gebouw is geworden met een gemeenschappelijke functie.” André de Jong: “Aan de Stegge kent de regels en voorwaarden die gelden voor dit bedrijventerrein en mede, omwille van de tijd, was het voor ons wenselijk om snel de juiste stappen in dit traject te nemen.” Bouwen in het Oosten 29

Door: Jolanda Groothuis Aan de Stegge Twello; ervaren in onderscheidende huisvesting Aan de Stegge Twello werd vanaf de allereerste besprekingen door Keolis betrokken bij de plannen van het nieuwe bedrijfsgebouw. Martin van den Nouweland, architect binnen de bouworganisatie, is ervaren op het gebied van onderscheidende huisvesting en speelde een prominente rol bij de totstandkoming van het ontwerp. Maar, hij ontkent niet dat dit project een zekere uitdaging met zich mee bracht: Prestigieuze missie “Vorig jaar januari werden wij benaderd om ons op basis van Design & Build te ontfermen over de prestigieuze missie die Keolis er met de nieuwbouw op nahield. Binnen deze methodiek is één partij verantwoordelijk voor zowel het ontwerp als de bouw van het object. Op het moment dat Keolis zich tot ons richtte was nog niets concreet ten aanzien van de indeling, functies en infrastructuur. In feite moesten alle aspecten geanalyseerd worden; van bedrijfskunde tot bouwkunde. Hier hebben we ons, samen met het projectteam, over gebogen, waarbij een aantal factoren duidelijk werden; met het oog op de vierkante meters moest het een compact gebouw worden met daarin alle faciliteiten onder één dak. Daarnaast verdiende de infrastructuur, waarin een ideale routing en korte looproutes wenselijk waren, de nodige aandacht. Bovendien was het zaak om ons aan de gestelde eisen van de gemeente Zwolle te houden. Dit had vooral te maken met beperkte stikstofuitstoot, acceptabele verkeersbewegingen en de wens om meer natuurinclusief te bouwen. Martin van den Nouweland: “Tussen de eerste schets en de bouwvergunning zaten vier maanden. Dat is een super korte termijn wanneer je je realiseert dat we begonnen met eenblanco A4.” 30 Kritische blik Deze factoren komen geheel overeen met de mentaliteit van Keolis. De onderneming staat voor duurzaamheid en wil dat ook uitstralen. Mede hierdoor ontstond het idee om een verticale tuin te realiseren; een bijzonder beeldbepalend element dat straks een hoogte van zeven meter gaat vormen. Tussen de eerste schets en de bouwvergunning zaten vier maanden. Dat is een super korte termijn wanneer je je realiseert dat we begonnen met een blanco A4 en aan zowel de wensen van Keolis moesten voldoen als aan de kritische blik van de gemeente Zwolle.” Bouwen in het Oosten Keolis Zwolle Innovatie en optimalisatie Eind vorig jaar, in week 46, werd het project opgestart, op 8 april vond de oplevering plaats. “Ondanks de relatief korte bouwperiode, is het voor ons geen onoverkomelijke termijn”, aldus commercieel projectmanager Rombout Welbergen. “Mede, omwille van de tijd werd ons de opdracht gegund, maar ook het feit dat we vaker de weg naar de gemeente Zwolle bewandelden. Bovendien is Aan de Stegge Twello geen aannemer, maar bouwer voor wie innovatie, duurzaam- en toekomstgerichtheid een tweede natuur is. Onze klanten, en daarmee ook Keolis, krijgen meer dan verwacht omdat we ervaren zijn met de branche. Of het nu gaat om food, chemie, de maakindustrie of logistiek, met onze expertise zijn we in staat een nog beter pand, afgestemd op het specifieke bedrijfsproces, te realiseren. Wij zijn ervaren in het realiseren van onderscheidende bedrijfshuisvesting die ruimte biedt aan innovatie en optimalisatie van het proces.” Toekomstperspectief Binnen Aan de Stegge Twello zijn honderddertig mensen in dienst. Volgens Rombout Welbergen, zelf achttien jaar werkzaam bij de organisatie, is het bedrijf een ontwikkelende bouwer in de breedste zin van het woord: “Ons kennisniveau is hoog. Wij zijn in staat processen te vertalen naar praktische gebouwen waar opdrachtgevers hun business kunnen doen. Hier werken we dagelijks hard aan, anders is het niet mogelijk om in deze markt te acteren. Zo gaan we ook om met instromers. Wanneer de motivatie er is, gaan we graag met ieders persoonlijke (opleidings) plan aan de slag en proberen daarin als bedrijf te faciliteren. Daarmee garanderen we dat hun ambitie wordt vertaald in mooi toekomstperspectief.” Rombout Welbergen: “Wij vertalen processen naar praktische gebouwen waar opdrachtgevers hun business kunnen doen. Hier werken we dagelijks hard aan, anders is het niet mogelijk om in deze markt te acteren.” Bouwen in het Oosten 31

Door: Jolanda Groothuis Duurzaamheid door herbestemming BBD Bouwmanagement regisseert revitalisering Kondor Hair Nederland B.V. en Confident Haarzorg 32 Bouwen in het Oosten Kondor Hair In opdracht van Kondor Hair Nederland B.V. en Confident Haarzorg verzorgt BBD Bouwmanagement uit Oldenzaal de regie ten behoeve van de verbouw van kantoren en de realisatie van vier appartementen. De bouwopdracht werd gegund aan Bouwbedrijf Wilmink-Oosterveld uit Borne, de installatiewerkzaamheden worden uitgevoerd door Lammerink Installatiegroep Ootmarsum. Ten tijde van de ver- en nieuwbouw blijven Kondor Hair Nederland B.V. en Confident Haarzorg volledig operationeel. Dit vergt voor alle betrokken partijen een behoorlijke mate van flexibiliteit en een strak afgestemde communicatie. Bouwen in het Oosten 33

Gerdo Waanders: “Slim transformeren en herbestemmen heeft een positief effect op de waarde van vastgoed, maar het waardeert ook de openbare ruimte op.” Het pand aan de Brinkstraat 66 in het centrum van Enschede ondergaat sinds de kick-off in december vorig jaar een totale revitalisering en krijgt daarmee een upgrading waarmee het jaren vooruit kan. De uitstraling van het prominent en centraal gelegen gebouw, naar een ontwerp van Studio Kees Marcelis uit Oosterbeek, wordt van stedelijke allure. Duidelijk signaal Bouwregisseur Gerdo Waanders, eigenaar van BBD Bouwmanagement, juicht herbestemming toe in het kader van de duurzaamheid. Zuinig zijn op onze aarde is een aspect waar hij volledig achterstaat: “Feitelijk zou deze strategie veel vaker losgelaten moeten worden op bestaande situaties die bouwkundig (deels) niet meer voldoen. Herbestemmen biedt echt kansen voor onze bestaande, gebouwde omgeving en levert in mijn optiek meervoudige winst op. In Nederland staan miljoenen vierkante meters aan kantoor- en industrieruimten leeg; een duidelijker signaal dat we onze leefomgeving anders moeten inrichten is er volgens mij niet. Slim transformeren en herbestemmen heeft een positief effect op de waarde van vastgoed. Bovendien waardeert het de openbare ruimte op. Het is gunstig voor ons milieu, onze leef- en werkomgeving en ook op economisch vlak levert het de nodige voordelen op. Men kan mooie resultaten boeken door grondstoffen in materialen te hergebruiken, gebouwen multifunctioneel in te richten en nieuwe energieconcepten toe te passen. Bouwregisseur Gerdo Waanders 34 Bouwen in het Oosten Kondor Hair De kracht van BBD BBD Bouwmanagement is een onafhankelijk adviesbureau gespecialiseerd in projectmanagement en advisering bij: • Overheids- en bedrijfshuisvesting • De gezondheidszorg • Culturele- en vrijetijdshuisvesting • Gebiedsontwikkeling • Waardebepalingen • Marktanalyse en haalbaarheidsonderzoek De revitalisering van dit project in Enschede is daar een prachtig voorbeeld van. Hier gaan we van energielabel G naar energielabel A en daarmee is zowel onze opdrachtgever, als de leefomgeving gediend. Het is een mooi onderdeel van interessante overheidssubsidiemogelijkheden, voor de upgrading van bestaand vastgoed.” In navolging van Kondor Hair Nederland B.V. en Confident Haarzorg, gevestigd in Enschede, zijn beide gespecialiseerd in kwalitatief hoogwaardige haarwerken. Het contact met BBD Bouwmanagement werd reeds zeven jaar geleden gelegd toen de winkel, behandelkamers en magazijnen toe waren aan een upgrading. In navolging daarvan worden nu de kantoren en het trainingscentrum onder handen genomen. Het magazijn wordt vergroot door een interne aanpassing. Gerdo Waanders: “Daarnaast is het een missie met perspectief om op deze gewilde locatie vier mooie appartementen te realiseren. Daar bleek ook de gemeente Enschede het over eens te zijn. Zij stond welwillend tegenover de plannen om deze markante plek nieuw leven in te blazen.” Kenmerkend Volgens Gerdo Waanders kenmerkt BBD Bouwmanagement zich door haar informele en hechte samenwerking; het uitwisselen van kennis en ervaring en een positief kritische houding, zowel intern als extern: “Wij geven opdrachtgevers onafhankelijk advies waarin hun belang volledig centraal staat en houden er geen banden of allianties met derden op na. Onze adviseurs en projectmanagers zijn breed georiënteerd met kennis van zowel de vastgoedmarkt als van het bouwproces. We zijn thuis in het bepalen van waarde en het beoordelen van vastgoedtransacties- en beleggingen. Naast tevreden opdrachtgevers is onze eigen professionele behoefte om tevreden te zijn over verstrekte adviezen en geleverde diensten een belangrijke drijfveer.” Bouwen in het Oosten 35

Kondor Hair Totaalplan BBD Bouwmanagement werd benaderd om, in samenwerking met de opdrachtgever en op basis van het ontwerp van Studio Kees Marcelis, de ontwikkeling, financiële onderbouwing en de regie op zich te nemen. Gerdo Waanders: “We zijn daarop gestart met het inventariseren van de eisen en wensen en hebben dit vertaald naar een totaalplan. Vervolgens hebben we het project aanbesteed waarbij Bouwbedrijf WilminkOosterveld op basis van prijs en presentatie de opdracht werd gegund. Dit gold ook voor Lammerink Installatiegroep. Zij zijn verantwoordelijk voor alle installatietechnische werkzaamheden. Ondanks de complexiteit van dit project zullen de winkel en groothandel blijvend toegankelijk en geopend blijven.” Duurzame aanpak De opdrachtgever mag van BBD Bouwmanagement verwachten dat zij tijdens het hele ver- en nieuwbouwtraject de regie voert en participeert. Gerdo Waanders: “Een juiste inventarisatie van de bestaande status, mogelijkheden en engineering, -met het oog op een verantwoorde investeringwas ons vertrekpunt. Nu, ten Gerdo Waanders: “Ondanks de complexiteit van dit project zullen de winkel en groothandel blijvend toegankelijk en geopend blijven.” tijde van de uitvoering, bieden we projectondersteuning, initiëren en onderhouden we nauwe contacten met alle betrokken partijen. De duurzame aanpak van dit project en het herbestemmen van het achtergelegen bestaande pand past geheel in onze visie. We dragen er als BBD Bouwmanagement graag aan bij om onderdeel uit te maken van een verantwoorde en duurzame toekomst van vastgoed en onze omgeving.” Bouwen in het Oosten 37

Onze kwaliteit staat buiten kijf, kies daarom Nijvo pannendekkersbedrijf! Kuipersdijk 173 7512 CE Enschede 06 - 516 070 15 Kondor Hair Door: Jolanda Groothuis “Een complex binnenstedelijk project in een klein werkgebied” Bert Damink: “De bestaande en nieuwe constructie lopen als een rode draad door het gebouw en vergen een hoge mate van aandacht.” Bouwbedrijf Wilmink-Oosterveld uit Borne is als bouwkundig aannemer verantwoordelijk voor de revitalisering van Kondor Hair Nederland B.V. en Confident Haarzorg en zal tevens de vier hoogwaardige appartementen realiseren. Het project werd ontworpen door Studio Kees Marcelis uit Oosterbeek. In aanloop naar de aanbesteding bleek volgens projectleider Bert Damink al gauw dat het geen opdracht betrof waarbij het een kwestie van stenen stapelen zou zijn: “Dit binnenstedelijk project heeft een behoorlijke moeilijkheidsgraad en verdient zowel van onze werkvoorbereiders als van de uitvoerenden alle aandacht.” Bouwen in het Oosten 39

Voor de beeldvorming: • Behandelkamers, winkelpand en groothandel bevinden zich op de begane grond. Deze hebben in 2015 een volledige upgrading ondergaan waarbij BBD Bouwmanagement eveneens de regie voerde en Bouwbedrijf Wilmink-Oosterveld de uitvoerende partij was. • Op de eerste verdieping wordt kantoor gehouden, daarnaast bevindt zich een woning welke door opzegging van de huurder vrij kwam. De bestaande kantoor ruimtes blijven gehandhaafd, maar onder gaan momenteel een volledige transitie. Op de plek van de woning zullen twee appartementen worden gerealiseerd; één op de eerste verdieping, één op de tweede verdieping. • De kantine bevindt zich eveneens op de begane grond. Er bleken mogelijkheden om daarbovenop nog twee appartementen te realiseren, die er als het ware overheen gebouwd worden. De werkzaamheden zullen in drie fases uitgevoerd worden: • Eerste fase: upgrading kantoren en trainingsruimte • Tweede fase: realisatie twee appartementen boven de kantine • Derde fase: transformatie huurwoning naar twee appartementen Naast Bouwbedrijf WilminkOosterveld schreven nog twee partijen in op de uitvraag van BBD Bouwmanagement. “De prijs speelde hierbij een belangrijke rol, maar onze presentatie gaf mede de doorslag”, aldus Bert Damink. “We hadden ons zorgvuldig ingelezen, temeer omdat de onderneming tijdens de bouwwerkzaamheden operationeel zou blijven en derhalve gefaseerd uitgevoerd diende te worden. Om goed beslagen ten ijs te komen stelden we een Plan van Aanpak op waarin we in 45 stappen het hele project tot in detail hebben belicht. Daarnaast realiseerden we, voor de visuele beeldvorming, een virtuele, digitale tour waardoor het hele traject tastbaar werd. Deze zorgvuldige voorbereiding werd door de opdrachtgever gewaardeerd.” Constructief ingewikkeld Volgens de projectleider komt er constructief gezien veel bij dit project kijken: “We bouwen feitelijk een nieuw pand over en op het bestaande pand. Dit bestaande pand wordt (deels) verdiept wat inhoudt dat nieuwe constructies -ten 40 Bouwen in het Oosten Kondor Hair behoeve van de appartementenop de bestaande constructies komen. We zijn daardoor gebonden aan de constructieve contouren van de bestaande constructie op de begane grond. Hierdoor kan slechts op een aantal gefundeerde punten afgesteund worden. Dit loopt als een rode draad door het hele gebouw en vergt een hoge mate van aandacht, met name voor onze werkvoorbereiders. Bovendien moet vermeden worden dat er tijdens de bouwwerkzaamheden lekkages ontstaan. Om dit te voorkomen zullen er nooddakbedekkingen worden aangebracht. Bij een ver- en nieuwbouw van deze omvang is het van belang dat het hele werk zo snel mogelijk wind- en waterdicht is.” Voordelen IFC-model De kick-off van het project vond in december vorig jaar plaats. De oplevering staat in november gepland. Volgens Bert Damink verlopen de werkzaamheden tot nu toe volledig op schema. Dit heeft volgens hem mede te maken met de 3D totaalscan van het project die Wilmink Oosterveld liet maken door BIM4ALL uit Rijssen: “Deze 3D-laserscan maakt dat het volledige werk tot in de puntjes nauwkeurig inzichtelijk wordt. BIM4ALL genereert hiermee een IFCBert Damink: “Omdat bij dit werk feitelijk niets haaks en recht is, is de totaalscan en het IFC-model van BIM4ALL een absolute uitkomst.” Bouwen in het Oosten 41

Tegels - Tegelzetbedrijf - Sanitair Kom kijen ar d zeer utgebed cleci in onz showroom. Wi neen d ij om en et  t kijen el tegels et et bi  pass en , dardoor wordt uw hus éht uw Thus! Twentepoort West 45 Kondor Hair model (Industry Foundation Classes); een specificatie die bedoeld is om bouwkundige en constructieve data digitaal op te kunnen slaan in een uitwisselbaar formaat. De scans (pointclouds) worden vervolgens uitgewerkt tot bruikbare 3D BIM-modellen en zijn uitermate geschikt voor projecten als deze. Omdat bij dit werk feitelijk niets haaks en recht is, is deze methode een absolute uitkomst. Het vormde de basis voor onze werkvoorbereiders, maar het is tevens een handleiding voor de uitvoerende vaklieden. Door te starten op basis van de juiste en nauwkeurige uitgangspunten worden eventuele risico’s duidelijker inzichtelijk en faalkosten vermeden. Het ontbreken van deze scan zou het werk een stuk arbeidsintensiever maken. Deze manier van werken maakt dat het niet meer noodzakelijk is om op de bouwplaats alle elementen in te meten. Dit scheelt enorm veel tijd. De benodigde bouwmaterialen kunnen nu reeds vooraf geproduceerd worden. Voor ons was het in beginsel een investering, maar het is beslist de moeite waard; werkbaar en bruikbaar.” Wilmink-Oosterveld bouwt wat wordt beloofd Blijvend interessant Het project in hartje Enschede is er volgens Bert Damink één met een uitdaging van formaat: “Niet vanwege de omvang, meer vanwege de complexiteit. Het houdt je scherp. Dat moet natuurlijk te allen tijde, maar, om een voorbeeld te noemen; we zijn momenteel tevens werkzaam op een bouw in Nijverdal waar we elf appartementen realiseren voor EBD Vastgoed. Qua grootte is het niet vergelijkbaar met dit project, andersom brengt het op bouwkundig vlak een stuk minder maatwerk met zich mee. Deze diversiteit maakt ons werk blijvend interessant. Alle dagen!” In 1978 legden Gerrit Wilmink en Henk Oosterveld de eerste bouwstenen van Bouwbedrijf Wilmink-Oosterveld. Door de jaren maakte het bedrijf een gestage groei door. In 2007 droeg Gerrit Wilmink het stokje over aan zoon Jarno. Binnen de organisatie zijn ruim dertig mensen werkzaam. Volgens Bert Damink heeft Wilmink-Oosterveld alles in huis wat een grote bouwer biedt, maar met de voordelen van een kleine, platte organisatie: “Ons team is jong en dynamisch wat ons een vooruitstrevende bouwer maakt. We realiseren veel werken voor vaste opdrachtgevers die erop mogen rekenen dat alle aspecten (advies, vergunning, bouw en onderhoud) van A tot Z worden verzorgd. Daarnaast houden we er een sterke serviceen onderhoudstak op na voor diverse gerenommeerde bedrijven in de omgeving. Onze bedrijfsvoering is open, eerlijk en transparant. Er wordt duidelijk overlegd waar we daadwerkelijk voor gaan. Sprookjes verkopen doen we niet, ‘gewoon bouwen’, dat is ons motto.” Bouwen in het Oosten 43

Bouwen in het Oosten voor alle professionals in de bouw Is Overijssel zakelijk interessant voor uw bedrijf? Bouwen in het Oosten werd in 1992 als titel Wilt u Bouwen in het Oosten kosteloos ontvangen? Meldt u zich dan aan via onze website www.bouweninhetoosten.nl >> contact Of stuur een mail naar info@bouweninhetoosten.nl geïntroduceerd en heeft inmiddels een toonaangevende positie in de Overijsselse bouwen installatiewereld veroverd. www.bouweninhetoosten.nl redactie@bouweninhetoosten.nl Kondor Hair Door: Jolanda Groothuis Kondor Hair Nederland B.V. bekend terrein voor Lammerink Installatiegroep BBD Bouwmanagement en Lammerink Installatiegroep onderhouden reeds jaren een goede, zakelijke relatie. Uit de samenwerking vloeiden diverse toonaangevende projecten voort, die geheel in lijn liggen met beider (duurzame) bedrijfsvisie. De huidige revitalisering van Kondor Hair Nederland B.V., in combinatie met de nieuwbouw van vier appartementen, is er daar één van. Dit neemt niet weg dat Lammerink Installatiegroep vanzelfsprekend de opdracht in handen kreeg. Volgens projectleider Stefan Lansink ging het er tijdens de aanbesteding scherp langs: “Het was voor ons geen optie om dit werk niet uit te voeren. Sinds de grootschalige verbouwing in 2015 hebben we een onderhoudscontract met de opdrachtgever. Deze relatie wilden we graag consolideren.” Bouwen in het Oosten 45

Met betrekking tot het duurzaamheidslabel voor gebouwen wordt de prestatie geleverd van label G naar label A en daarmee is het object klaar voor de toekomst. De binnenstedelijke locatie van Kondor Hair Nederland B.V. en Confident Haarzorg is voor Stefan Lansink, projectleider bij Lammerink Installatiegroep, niet onbekend. Zes jaar geleden was hij eveneens nauw betrokken bij de upgrading van het winkelpand, de groothandel en behandelkamers. Nu, ten tijde van de transitie van de kantoorruimtes op de eerste verdieping en nieuwbouw van de vier appartementen, werd hij eveneens als verantwoordelijke aangewezen om de installatietechnische werkzaamheden in goede banen te leiden. In direct verband Net als Bert Damink, projectleider bij Bouwbedrijf WilminkOosterveld, is Stefan Lansink het erover eens dat de plannen van de opdrachtgever vooruitstrevend zijn en perspectief bieden, 46 Bouwen in het Oosten maar dat het (bouw)technisch gezien redelijk complex in elkaar zit: “Nieuwbouw is dikwijls eenvoudiger te realiseren dan de transitie van dergelijke, bestaande objecten. Zeker wanneer, zoals in deze situatie, de bedrijfsvoering doorgaat en het werkgebied relatief klein is. Dit vergt een goede afstemming met de aannemer. Onze werkzaamheden staan in direct verband met de bouwkundige voortgang. Dan is het zaak hier goed in mee te kunnen bewegen.” Duurzaamheidslabel A Door middel van fraaie en duurzame materiaalkeuzes krijgt het pand van Kondor Hair Nederland B.V. een upgrading van formaat. Met betrekking tot het duurzaamheidslabel voor gebouwen wordt de prestatie geleverd van label G naar label A en is daarmee klaar voor de toekomst. Voorzieningen, waaronder warmtepompen, gevel- en dakisolaties en PVpanelen maken hiervan deel uit. Tijdelijke voorzieningen Hoewel in theorie alle aspecten goed haalbaar zijn, komt er in de praktijk het nodige maatwerk bij kijken volgens de projectleider: “Toen we in januari startten met de werkzaamheden was het prioriteit dat er tijdelijke voorzieningen aangebracht werden op de begane grond, waar, tijdens de verbouw, kantoor zou worden gehouden. Het betekende onder andere dat de bestaande VRF-systemen, die vijf jaar geleden waren aangebracht op het dakterras, verplaatst moesten worden naar beneden. Dat is slechts een enkel aspect. Daarnaast brengen de lage plafonds een behoorlijke moeilijkheidsKondor Hair Lammerink Installatiegroep Lammerink Installatiegroep is bij dit project verantwoordelijk voor het engineeren, leveren, monteren en bedrijfsvaardig opleveren van: E-installaties: • Brandmeld- en ontruimingsinstallatie • Inbraakinstallatie kantoor • LED-verlichting op dali regeling • Kracht/WCD aansluitingen- en voedingen • Nieuwe infra vanaf Nutsbedrijf tot in de meterkasten van de appartementen • Data-installatie kantoor • 39 PV panelen ten behoeve van kantoor • Intercomsysteem appartementen • Zonweringinstallatie kantoor en appartementen graad met zich mee vanwege de beperkte ruimte voor het installatiewerk. Dit vergt de nodige ervaring. Bob Droste en Niek Davina, bij dit project respectievelijk verantwoordelijk voor de W- en E-installaties, zijn mensen die hun vak verstaan en hier absoluut goed inzetbaar zijn. Prettige bijkomstigheid is dat er met de mensen van Bouwbedrijf Wilmink-Oosterveld goed gecommuniceerd kan worden. Zes jaar geleden, tijdens de eerste verbouwing, werkten we voor het eerst met hen samen en daarover kunnen we louter positief zijn. De mensen van WilminkOosterveld hebben, net als wij, een gezond nuchter verstand en staan niet van ver te kijken. Daar bereik je het meeste mee. Ik voorzie, met het oog op de oplevertermijn, dan ook geen directe problemen.” W-installaties: • Koeling VRF in het kantoor op de eerste en tweede verdieping • Verplaatsten bestaande VRF op de begane grond achter tijdelijk kantoor • Vloerverwarming • CV-installatie • Koeling vier appartementen • Luchtbehandeling • Rioolaanleg • Hemelwaterafvoer • Zinken goten • Sanitair In opdracht van BBD Bouwmanagement realiseerde Lammerink Installatiegroep tevens de volgende projecten: • Museum Ton Schulten – Ootmarsum (2010-2011) • Volvo Arendsen – Hengelo (2016) • Medisch Centrum – Denekamp (2017-2018) • Bühler Group - Enschede (2017-2018) • Hoffmann Group – Hengelo (2019-2020) • Woning Eekers – Oldenzaal (2020) • Autoschade Nijland – Hengelo (anno nu 2021) Stefan Lansink: “De plannen van de opdrachtgever zijn vooruitstrevend en bieden zeker perspectief, maar bouwtechnisch zit het redelijk complex in elkaar.” Bouwen in het Oosten 47

Interieur op maat voor iedereen Intrema Interieurbouw is enthousiast samen te mogen werken met BBD Bouwmanagement en voor Kondor Hair de realisatie van de nieuwe kantoor inrichting en appartementen aan de Brinkstraat voor rekening mogen nemen. Als partner van de opdrachtgever heeft Intrema Interieurbouw het maatwerk interieur ontwerp van Kees Marcelis voor de kantoor inrichting en appartementen aan de Brinkstraat mogen realiseren. Hierbij moet worden gedacht aan alle vaste maatwerk inrichting voor de kantoren, appartementen, trainingsruimtes en winkel. De combinatie van kantoor, trainingsruimtes en appartementen maakt dit een bijzonder project omdat werken en wonen op deze bijzondere wijze samen komt. Tijdens dit proces werken zij nauw samen met de opdrachtgever. Dit zorgt ervoor dat de uitwerking en realisatie van het ontwerp volgens planning verloopt en de kantoren en appartementen geheel naar wens worden gerealiseerd. De ontworpen kantoor, winkel inrichting, keukens, badkamermeubels, kastenwanden, tafels en maatwerkbanken worden in hun eigen werkplaats vervaardigd door de meest ervaren vakmensen. Dit zal uiteindelijk resulteren in een schitterend resultaat van een interieur op maat voor alle betrokken partijen, Kondor Hair en de bewoners van de appartementen. 48 Bouwen in het Oosten

Roelofs & Haase 100 jaar én hofleverancier Op vrijdag 23 april ontving directeur Nico Haase, uit handen van de commissaris van de Koning in Overijssel, Andries Heidema en loco-burgemeester van Rijssen-Holten, Bert Tijhof, het Predicaat Hofleverancier. De bouwer en projectontwikkelaar viel deze eer te beurt tijdens de viering van het 100-jarig bestaan van de onderneming. 50 Bouwen in het Oosten Algemeen Overhandiging Predicaat Hofleverancier. v.l.n.r. Bert Tijhof, Nico Haase, Andries Heidema Nico Haase: “In 1921 begonnen mijn overgrootvader en zijn zwager een bescheiden bouwbedrijf. Innovatie, inspelen op nieuwe ontwikkelingen, denken in kansen en waardering voor de medewerkers stonden in de afgelopen 100 jaar centraal. Het uitgangspunt was en is eigen kracht én gezond verstand. Roelofs & Haase hield stand, ook in economisch moeilijke tijden en bleef een familiebedrijf. Daar zijn we trots op.” De moderne onderneming van nu lijkt in vrijwel niets meer op het oorspronkelijke bouwbedrijf. Roelofs & Haase is met 60 medewerkers een begrip in de branche. Bekende projecten in Rijssen zijn de Zuiderkerk, Maranatha en de Hoge Wal. Naast woning- en utiliteitsbouw heeft Roelofs & Haase gronden en monumentale panden in bezit die het bedrijf ontwikkelt. In Twente ontwikkelde Roelofs & Haase o.a. het Rechthuyscomplex in Almelo, de Cortenaerschool en woningbouwlocatie Beekwoude in Enschede. Eind vorig jaar kocht Roelofs & Haase het monumentale Hazemeijercomplex in Hengelo voor verdere ontwikkeling. Rond de jaarwisseling werd het Karmelietenklooster in Almelo aangekocht. Daar gaan we een transitie tot appartementen realiseren. Het project zit momenteel in het vergunningentraject. Wij voelen ons thuis in dergelijke omgevingen. Monumentale panden, binnenstedelijke transities en dergelijke. Daar hebben we ook de juiste vakmensen voor. Dat is overigens ook een belangrijk aandachtspunt voor de toekomst: goede vaklieden. We zetten ze nu in op die projecten waar ze onmisbaar zijn. Lang niet alle opdrachten verhouden zich tot standaardoplossingen. Onder de vlag van Roelofs & Haase opereren meerdere bedrijven: Bouwmaatschappij Kroon in Nijkerk, Bouwbedrijf Bossenbroek in Elspeet, Hako Wonen in Nieuwegein “Het Predicaat Hofleverancier wordt niet standaard uitgereikt bij een eeuwfeest,” benadrukt de commissaris. “Een onderneming moet een vooraanstaande plaats in de regio innemen en het bedrijf en de bestuurders dienen van onbesproken gedrag zijn. Ook moet de ontstaansgeschiedenis duidelijk zijn.” en Karsten Bouwbedrijf in Vroomshoop. Hierdoor hebben we de laatste jaren onze werkzaamheden sterk kunnen verbreden. Zowel geografisch als qua opdrachtgevers en netwerken. In het noorden wordt ons werkgebied tot nu toe begrensd tot de denkbeeldige lijn ZwolleEmmen en in het zuiden werken we aan de transitie van twee kloosters. We maken steeds meer kilometers. Ook onze opdrachtgevers hebben een steeds diverser karakter gekregen door de jaren heen. We bouwen nu ook fabrieken en werken meer voor verschillende overheden en maatschappelijke of kerkelijke instellingen. De overnames die we doen zijn allemaal min of meer op ons pad gekomen. Het is beslist niet zo dat we dagelijks actief achter overnames ‘aanzitten’, maar we zijn natuurlijk wel alert op de marktontwikkelingen.” Nico Haase: “Goede vaklieden. We zetten ze nu in op die projecten waar ze onmisbaar zijn. Lang niet alle opdrachten verhouden zich tot standaardoplossingen.” Bouwen in het Oosten 51

Algemeen Duurzame betrokkenheid Een van de onderscheidende aspecten van de bedrijfsfilosofie van Roelofs en Haase is het nastreven van langdurige relaties. Nico Haase: ”Wij hechten aan een structureel goede relatie met opdrachtgevers en andere stakeholders, zoals overheden. Dat zie je ook terug in onze specialismes, zoals het onderhoud en ontwikkelen van monumentale panden. We zijn er trots op dat we al tien jaar inhoudelijk mogen meedenken en bouwen aan een gedeeltelijke herbestemming van de gebouwen van de Zusters van Denekamp behorend tot de Orde van de Franciscanessen. Omdat het aantal zusters gestaag terugloopt mogen we meedenken in passende oplossingen zoals het scheiden van de woon- en zorgfunctie. Processen waar we onze know how in de praktijk kunnen aanwenden. Inmiddels hebben we meerdere panden voor hen mogen verbouwen. In Nijmegen zijn we op enigszins vergelijkbare wijze betrokken bij het Schippersinternaat. We zijn nog steeds eigenaar van het gebouw en we zijn bereid om mee te denken met de huurder die nog acht extra appartementen wil exploiteren en die wij voor hen ontwikkelen. Ook in Brabant hebben we lange-termijn-afspraken met de provincie Noord-Brabant en de gemeente Grave voor het behoud van drie monumentale panden, waarvan twee panden ons eigendom zijn. In dergelijke omgevingen voelen we ons echt thuis.” Bouwen in het Oosten 52

Nieuwbouw Colpro klaar voor de bouwvak Circulaire bouw op bedrijvenpark Twente Noord Na ruim vijftig jaar actief te zijn geweest vanuit Vroomshoop is de verhuizing van Colpro Bouwelementen BV aanstaande. Eind mei zullen de machines worden verhuisd en nog ruim voor de bouwvak zal ook het nieuwe kantoor in gebruik worden genomen en is de onderneming gehuisvest op bedrijvenpark Twente Noord in Almelo. Directeur eigenaar Raymond Hudepohl blikt terug én vooruit. Nieuwbouw Colpro Raymond Hudepohl: “We hebben een mooie locatie op Twente Noord, letterlijk vier meter over de gemeentegrens.” Bouwen in het Oosten 55

Raymond Hudepohl: “Ik zie het als een groot bedrijfseconomisch voordeel dat we zo’n veelzijdige eindgebruikersgroep hebben.” De geschiedenis van Colpro gaar terug naar de jaren zeventig van de vorige eeuw. Raymond Hudepohl: “In de eerste twintig jaar van het bestaan richtte men zich op het maken van koelvitrines en koelcellen en waren de afnemers vooral te vinden in de horecasector. In de jaren negentig is men geswitcht naar de panelenbouw. Met name geïsoleerde sandwichpanelen op maat. Specials voor onder andere ronde gevels, zowel eenlaags als breder. Het zijn producten voor bijvoorbeeld operatiekamers, cleanrooms, hotrooms en droogkamers. Eindgebruikers zijn onder andere de zorg, de agribusiness en de automotivebranche. Naast deze tak van sport richten we ons ook op aannemers, waar we gevelproducten voor de utiliteitsbouw realiseren. Zo zijn we betrokken bij de laadstations van Fastned en hebben we bijvoorbeeld gevelelementen geleverd en gemonteerd voor Jaguar Nederland en Volkswagen tevens hebben we de uitbereiding van hal 5 van de RAI in Amsterdam gerealiseerd. Ik zie het als een groot bedrijfseconomisch voordeel dat we zo’n veelzijdige eindgebruikersgroep hebben. Als het ene marktsegment met een stagnatie te maken heeft, zit een andere sector juist weer in een opgaande lijn. Die diversiteit speelt in ons voordeel.” Alle bedrijfsonderdelen doorlopen Raymond Hudepohl en Colpro zijn op verschillende manieren inmiddels 24 jaar aan elkaar verbonden. “Ik ben hier ooit in 1997 als uitzendkracht gestart, waarna ik later in vaste dienst werd aangenomen. In 2003 koos ik ervoor om als ZZP-er te gaan werken, waarbij de band met Colpro nooit helemaal verbroken werd. Voordat ik in 2015 samen met een andere investeerder eigenaar werd van Colpro, heb ik vrijwel alle 56 Bouwen in het Oosten Nieuwbouw Colpro bedrijfsonderdelen op de bedrijfsvloer in de praktijk doorlopen. Van productie tot het bedenken en ontwerpen van machines en van kantoor tot het opzetten van een verkoop buitendienst. Sinds 2018 ben ik alleen eigenaar. Omdat het werk steeds meer toenam en mijn huidige huurcontract juni aanstaande afloopt, heb ik twee jaar geleden een afweging gemaakt. In eerste instantie wilden we graag in Vroomshoop blijven maar de verhuurder van ons huidige pand wilde niet verkopen maar het pand opnieuw verhuren. Ik heb toen het principebesluit genomen te verhuizen en tot nieuwbouw over te gaan. Mijn oog viel al snel op Almelo, waar ook veel opdrachtgevers gevestigd zijn. Voor het overige heb ik een niet alledaagse weg behandeld. Het begon namelijk met de koop van een aantal houten spanten. Een tip van Wim Sturris van de Groot Vroomshoop waarmee ik in een werkgroepje zit. De spanten komen van het voormalige pand van Kartplaza uit Harderwijk. We zijn daar gaan kijken en de afmetingen (52 meter breedte en 84 meter lengte) pasten perfect in mijn plannen. Het gaat om in totaal tachtig ton hout. Op 5 maart vorig jaar heb ik ze gekocht. Vlak voor de pandemie uitbrak. In eigen beheer hebben we de spanten vervolgens helemaal gecheckt en gerefurbished, zeg maar toekomstbestendig gemaakt. Vervolgens zijn we op basis daarvan aan het tekenen gegaan en zijn uiteindelijk tot een definitief ontwerp en een locatiekeuze gekomen. We hebben een mooie locatie op Twente Noord, letterlijk vier meter over de gemeentegrens. Dat laatste was niet onbelangrijk want in de gemeente Almelo was het mogelijk om te kiezen voor een grote hoeveelheid zonnepanelen waardoor we terug kunnen leveren aan het netwerk en garanties kregen voor een gasloze bouw. Ook de plafonds, vloeren en zelfs de fietsenstalling komen tot stand op basis van circulariteit. Dit wordt het grootste circulaire pand van Nederland. Raymond Hudepohl: “We zijn zelf de hoofdaannemer geweest en hebben er bekende bedrijven bij gezocht voor de specialistische werkzaamheden.” Bouwen in het Oosten 57

Over Colpro De vergunningverlening verliep vrij vlot. Er waren enkele aanvullende eisen die het circulaire pand bouwkundig en constructief aan de huidige eisen aanpasten. Zo hebben we wat extra staal en betonvoorzieningen moeten treffen. We zijn zelf de hoofdaannemer geweest en hebben er bekende bedrijven bij gezocht voor de specialistische werkzaamheden.” Voldoende vraag Raymond Hudepohl is positief gestemd voor de toekomst. “Er is vraag voldoende uit de markt. Er zijn echter wel een aantal aandachtspunten die te hoge verwachtingen temperen. Allereerst zijn er de gestegen prijzen voor vrijwel alle bouwmaterialen. Of het nu over aluminium, staal, hout of 58 Bouwen in het Oosten isolatiemateriaal hebt, ze zijn allemaal bovengemiddeld in prijs gestegen. Het is een speculatieve markt geworden. Ook het aanbod van geschoold technisch personeel is een punt van zorg. Dat geldt overigens over de volle breedte van de sector. Niet voor niets zijn er grote aannemers die overgaan tot industriële bouw. Plegt Vos is daar één van. Voorlopig zitten we goed vol. Zowel in Nederland als het buitenland, onder andere in Duitsland en Nigeria. Onlangs hebben we een aantal mooie referentieprojecten opgeleverd zoals de Triodosbank in Zeist, hal 5 van de RAI in Amsterdam en de loopbrug van de luchtverkeersleiding op Schiphol. Zoiets is snel bekend in onze wereld.” Colpro ontwikkelt, fabriceert en monteert sandwichpanelen, plaatwerken van zowel RVS, gelakt staal, aluminium of aluminiumcomposiet voor verschillende gebruiksdoeleinden zoals gevelbekleding, cleanrooms, koel- & vriesruimten. Ook is Colpro actief als toeleverancier en kunnen we Alucobond of Reynobond frezen. Colpro timmert inmiddels al 25 jaar aan de weg en geniet een sterke reputatie als betrouwbare en deskundige partner. Flexibel en voordelig De kracht van Colpro schuilt onder meer in het feit dat het vier disciplines onder één dak heeft: engineering, productie, montage én toelevering. De vakmensen van Colpro beheersen het hele traject van idee en ontwikkeling tot en met realisatie en montage. Dat komt de kwaliteit en efficiency natuurlijk ten goede. Bovendien beschikt Colpro over een uitgebreid en geavanceerd machinepark. Elke order wordt met de meest geschikte machine(s) uitgevoerd, wat ook weer van belang is voor de afwerking en montage. Daardoor kan Colpro flexibel en concurrerend produceren. Nieuwbouw Colpro De bouw is verslaafd aan grondstoffen Spilfunctie voor De Groot Vroomshoop bij nieuw circulair pand Colpro Puur toeval was het. Directeur Wim Sturris van De groot Vroomshoop en Colpro directeur Raymond Hudepohl raakten bij een vergadering op 4 maart 2020 van de IndustrieKring Vroomshoop en Omstreken (IKVO), waar beide mannen een bestuursfunctie bekleden, aan de praat over de nieuwbouwplannen van de laatstgenoemde. Wim Sturris tipte Raymond dat De Groot Vroomshoop recent een aantal veertig jaar oude houten spanten uit een uitgaanscentrum in Harderwijk zijn aangeboden en vroeg Hudepohl of het iets voor hem zou kunnen zijn. Nu juni 2021 opent Colpro haar nieuwe vestiging op bedrijvenpark Twente Noord, met een gerefurbished aantal houten spanten die een tweede leven tegemoet gaan. Bouwen in het Oosten 59

Wim Sturris: “Het was hoog tijd dat er een mooi referentiepand gebouwd werd van enige schaal en dat is gelukt. Wij gaan ervan uit dat dit wel eens het begin kan zijn van een heel andere mindset.” “Circulair Bouwen. Iedereen heeft de mond er vol van. Het was hoog tijd dat er een mooi referentiepand gebouwd werd van enige schaal en dat is gelukt. Wij gaan ervan uit dat dit wel eens het begin kan zijn van een heel andere mindset. Een noodzakelijke mindset. De bouw is verslaafd aan grondstoffen. Dat moet anders. Met zeven miljard bewoners en een groeiende trend richting tien miljard is er domweg geen andere keus.” Aan het woord is Wim Sturris die samen met Gerard Beltman de directie vormt van De Groot Vroomshoop, met circa driehonderd medewerkers een grote speler in houtverwerkend Nederland. Pleijsier Bouw wilde het oude recreatiecentrum annex kartbaan in Harderwijk slopen en vroegen Wilco Lubbers om een deel van de spanten terug te halen, om er kolommen van te maken voor gebruik in de aanstaande nieuwbouw ter plaatse van Kart Plaza. Samen met Wilco Lubbers heb ik me erin verdiept en we vonden het eigenlijk zonde dat de spanten naar de vuilverbrander zouden gaan. Wilco zei dat ik even door de wat smoezelige aanblik “heen moest kijken”, maar dat het constructief in orde was. De dag na de vergadering in maart zijn Raymond en ik naar Harderwijk getogen, en hebben de constructie bekeken. Raymond heeft direct doorgepakt en afspraken gemaakt met sloper en bouwer over de demontage en met ons over de nieuwe hal en kantoren. Hij heeft direct geregeld dat ze terug kwamen naar Vroomshoop en heeft ze weer als nieuw gemaakt in zijn werkplaats. Duidelijke afspraken Raymond toonde interesse al waren de afmetingen iets te groot voor zijn originele plannen. We zijn om tafel gaan zItten en hebben duidelijke afspraken gemaakt. Wij wilden geen garanties afgeven, maar wel alles gereed maken voor hergebruik. Ook gaf ik aan dat niemand er echt aan moet willen verdienen, omdat het anders financieel niet zou lukken. Daarom heeft Raymond de spanten zelf gekocht en hebben wij de gemaakte directe en indirecte kosten vergoed gehad als Twenten onder elkaar hebben we elkaar de hand gegeven en de deal gesloten. Ja is ja en we staan schouder aan schouder. En zo is het ook gegaan. Omdat de vergunning niet helemaal dekkend was voor de omvang hebben we zowel de gemeente als de provincie Overijssel gekend in onze 60 Bouwen in het Oosten Nieuwbouw Colpro circulariteitsgedachte. Ik kan niet anders zeggen dan dat beide overheidsinstanties zich soepel en meewerkend hebben opgesteld. Ook zij zagen in dat dit een prachtig referentieproject is wat navolging verdient.” Dat laatste is inmiddels gebeurd. Wim Sturris: “We hebben vrij recent contact gehad met een sloopbedrijf die werkzaam was voor duurzaam belegger The Edge op de Zuidas. Daar kwamen bij een ingrijpende verbouwing een aantal ronde kolommen van vijftien meter vrij met daarop liggers van mogelijk wel dertig meter twintig jaar geleden door ons geproduceerd en geleverd met daarover een glasdak. Toen we er kwamen was het dak niet meer te redden, maar de kolommen, liggers en windverbanden daarentegen wel. Die worden nu gerefurbished hergebruikt in het paardencentrum van Arthur Asveld in Wierden. Geweldig gevoel We zijn en blijven natuurlijk een bouwbedrijf en toeleverancier, maar het ontslaat ons niet van de morele verplichting een leefbare planeet achter te laten voor de komende generaties en op deze wijze leveren we daar een concrete en meetbare bijdrage aan. Het geeft een geweldig gevoel dat je producten zoals deze van twintig en veertig jaar “weer in de benen” krijgt. Natuurlijk moet je te allen tijde kritisch blijven over de toepasbaarheid. Je hebt nu eenmaal omgevingsvergunningsaspecten en ook zijn de technische voorschriften vaak gewijzigd in de tijd en ook moet je reëel zijn dat het lang niet overal zal slagen. Maar noem ons als De Groot Vroomshoop maar pionier of early adopter, want zo voelen we ons daadwerkelijk.” Niet voor niets stellen we al meer dan 90 jaar dat ons bedrijf er is voor nieuwe generaties. Wim Sturris: “Samen met Wilco Lubbers heb ik me erin verdiept en we vonden het eigenlijk zonde dat de spanten naar de vuilverbrander zouden gaan.” Bouwen in het Oosten 61

Hijsmiddelen kopen of hijsmiddelen keuren? Wij zijn dé specialist in hijsmiddelen van Overijssel, Drenthe en Gelderland! De lijnen zijn kort bij ons. U kunt indien nodig of gewenst direct een monteur van ons spreken voor de keuring, verkoop, reparatie of installatie van alle soorten hijsmiddelen! Tel: 0546 – 45 80 40 I Info@joostenhijsen.nl www.joostenhijsen.nl ColPro BV totaaloplossingen voor u! Na 50 jaar gevestigd te zijn geweest in Vroomshoop, kondigen wij onze verhuizing naar Almelo aan. Per 7 juni 2021 zullen wij u van dienst zijn vanuit ons nieuwe circulair gebouwde, geheel energie neutrale pand. U bent van harte welkom aan de Bedrijvenp Twente Noord 61 in Almelo. Het ontwikkelen en produceren van sandwichpanelen voor diverse toepassingen te weten klimaatkamer cleanrooms, koel- en vriesruimten, ovens en geveltoepassingen is voor ons gesneden koek. Door onze jarenlange ervaring en een enorme schat aan materiaal kennis vinden wij samen met u de juiste oplossing. Bedrijvenpark Twente Noord 61 I 7602 KS Almelo Tel: 0546 - 64 24 28 I info@colpro.nl I www.colpro.nl Nieuwbouw Colpro Biobased bouwen Wim Sturris: “Het geeft een geweldig gevoel dat je producten zoals deze van twintig en veertig jaar “weer in de benen” krijgt.” Het aspect duurzaamheid heeft De Groot Vroomshoop doen besluiten ook qua productie te verbreden. Wim Sturris: “We hebben in Enschede een productiehal waar we biobased modulaire houtbouw hebben ondergebracht. Er werken daar inmiddels 24 mensen, waarvan twintig nieuwe werknemers. De vraag ernaar is groot. Diverse grote spelers maar ook de politiek heeft hout hoog op de agenda gezet sinds een paar jaar. De Metropoolregio Amsterdam eist dat twintig procent van de nieuwbouw in hout plaatsvindt en in Brabant hebben acht woningcorporaties zich op vergelijkbare wijze verenigd. In Noord-Holland geldt het eveneens voor corporaties. Het is echt in beweging.” Helaas is er ook een minder fraai ontwikkeling gaande: de houtprijs. Wim Sturris: “Het is een mondiaal verhaal. Trump heeft er met zijn protectionistische handelspolitiek voor gezorgd dat een aantal belangrijke Canadese zagerijen en hun toelevering in de spaarstand zijn gegaan. Een andere grote producent, Rusland, heeft vorig jaar de export van stammen richting Europese zagerijen aan banden gelegd, bevoordeelt haar eigen zagerijen en exporteert stammen slechts naar China. Met zo’n terugloop qua aanbod kun je wel raden wat er met de prijs gebeurt. We hopen dat de zaken zich zo snel mogelijk normaliseren.” Bouwen in het Oosten 63

Nieuwbouw Colpro Colpro is circulair bouwen in optima forma “Circulair bouwen neemt hand over hand toe en zal een hot item blijven in de bouwsector. Het nieuwbouwproject van Colpro in Almelo laat prachtig zien waar circulariteit toe kan leiden. We zijn er als Aveco de Bondt trots op hieraan onze bijdrage te hebben geleverd. We zien dit als een echt referentieproject. Een mooi innovatief project dat haalbaar is geworden door het enthousiasme van de opdrachtgever.” Aan het woord is Jan Weernink, senior specialist Bouwkundige Constructies, van het Holtense ingenieursbedrijf Aveco de Bondt. Samen met een constructeur en modelleur vormde hij het team dat het bouwteam van Colpro van constructieadvies voorzag in de rol van hoofdconstructeur. In samenwerking met de Groot Vroomshoop is het rekenen tekenwerk verzorgd. “We hebben het ervaren als een heel mooie klus. Niet alleen vanwege het circulaire karakter maar zeker ook qua interactie met de andere betrokken adviseurs en uitvoerenden. Je ziet waartoe Jan Weernink: “In een project als deze de financiële component niet alles overheersend te laten zijn is een moedige instelling.” een geoliede samenwerking kan leiden. Het enthousiasme van Raymond Hudepohl was aanstekelijk en ook de rol die De Groot Vroomshoop vervulde verdient een compliment. In een project als deze de financiële component niet alles overheersend te laten zijn is een moedige instelling. De toepassing van de spanten op deze schaal is bepaald niet alledaags, waar productiehallen gekenmerkt worden door de uitstraling van een rechte doos met wandbeplating. Wij zien dit als voorbeeld hoe het zal moeten in de toekomst als je circulariteit als uitgangspunt neemt. Een tweede leven voor houten spanten die als elementen dienen voor een productiehal na decennia vergelijkbaar te hebben gefunctioneerd op een kartcentrum. Het is een mooi verhaal en maakt zichtbaar wat er zoal mogelijk is. Het opvallende is dat het hier ook esthetisch als meerwaarde gezien moet worden. Ik denk dat je als werknemer in een metaalbedrijf de toegevoegde waarde dagelijks zal ervaren. Als je kostenneutraal zo’n meerwaarde kunt creëren dan heb je het gewoon goed gedaan.” Complexiteit Jan Weernink en zijn team kwamen in de voorbereidingsfase tijdens de engineering de nodige hobbels tegen, maar overwonnen deze glansrijk. “Met dit systeem heb je bijvoorbeeld drie scharnierspanten. Een in de nok en twee in de voet. Dat levert het nodige aan denk- en rekenwerk op omdat de spanten op een andere wijze worden gebruikt dan oorspronkelijke het geval was. Hetzelfde geldt voor het bepalen van de kolommaat. Het positioneren van de kraanbaan en het in goede banen leiden van de spantBouwen in het Oosten 65

krachten. Ook het samenstellen van de kopgevels en het bewerkstelligen van voldoende stijfheid vormde een belangrijk aandachtspunt waar we de nodige sessies aan gewijd hebben. Ook noem ik nog de brandveiligheid met een kantoor in de hal. Daar hebben we met relatief beperkte middelen een oplossing gevonden die aan alle normeringen van deze tijd voldoet. We zien met tevredenheid terug op deze interessante, mooie opdracht.” Integrale aanpak “Circulariteit is wat ons betreft het denken in kringlopen: het in stand houden van ons gesloten systeem ‘aarde’. In onze adviestrajecten brengen wij onze expertise op alle deelgebieden van duurzaamheid en circulariteit bij elkaar. Materialen en constructies zijn belangrijk, maar beslist niet de enige thema’s binnen circulariteit. Thema’s als water, afval, mobiliteit en transport, sociale duurzaamheid, groen en energie zijn ook belangrijk bij circulair ontwerpen en bouwen. Al deze thema’s nemen we mee in ons advies.” Jan Weernink: “Een tweede leven voor houten spanten die als elementen dienen voor een productiehal na decennia vergelijkbaar te hebben gefunctioneerd op een kartcentrum. Het is een mooi verhaal en maakt zichtbaar wat er zoal mogelijk is.” 66 Bouwen in het Oosten Nieuwbouw Colpro Duurzaamheid Duurzaamheid is een aspect dat onderdeel is van onze constructieve advisering. In Primum hebben we ook een groep adviseurs die duurzaamheid als specialisme heeft. Primum is een onderdeel van Aveco de Bondt dat zich specifiek richt op advisering met betrekking tot duurzaamheid. Nederland heeft de ambitie om in 2050 een circulaire economie te zijn. Om de gebouwde omgeving toekomstbestendig en duurzaam te maken, moet deze geheel worden aangepast en ingericht. Wij adviseren opdrachtgevers bij deze transformatie op het gebied van duurzaamheid en circulariteit. Concreet betekent dit dat in 2050 grondstoffen efficiënt worden ingezet en hergebruikt, zonder schadelijke emissies naar het milieu. Onze gebouwde omgeving moeten we daarop inrichten. Dit geldt voor zowel woningbouw, utiliteitsbouw als voor de grond-, weg- en waterbouw sector. Ons team adviseert opdrachtgevers over circulariteit. Zo adviseren we op zowel beleids- en projectniveau over circulaire en duurzame keuzes in de bouw. Denk hierin aan materiaalgebruik, circulair ontwerpen, het opstellen van materialenpaspoorten, het onafhankelijk worden van fossiele grondstoffen en het ontwikkelen van routekaarten en dashboards voor het meten van circulariteit. Daarnaast helpen we hen stappen zetten richting circulair bouwen, door kennis van onderwerpen als biobased materiaalgebruik, bouwbiologie, dampopen en losmaakbaar bouwen in te zetten en trainingen te geven. De impact van bouwprojecten op het milieu is groot. Door het volume van grondstoffen die gebruikt worden, de aanzienlijke CO2-uitstoot en het afval dat ontstaat. Voor de materialen in een bouwwerk stellen wij aantoonbaar duurzame alternatieven en bouwmethodes voor. Voor die aantoonbaarheid voeren wij berekeningen uit. • Voor gebouwen: Building Circularity Tool (van One Click LCA) en Losmaakbaarheidsscores. • Voor bouw en GWW-werken: Ellen MacAthur Circularity Index en diverse indicatoren van Platform CB’23. Naast circulariteit kijken wij ook naar de brede milieuimpact aan de hand van DuboCalc berekeningen, milieukostenindicator (MKI of MPG voor gebouwen) en Levenscyclusanalyse (LCA). Zo zijn wij met concreet circulair materiaaladvies onder andere al betrokken geweest bij verschillende gezonde en biobased woonconcepten, ontwerp van (water)wegen en kunstwerken, de ontwikkeling van Schiphol Trade Park, de IJboulevard, Kabeldistrict Delft, de Spoorzone en Plan T in Tilburg, de Growing Pavilion en de ontwikkeling van een platform voor het materialenpaspoort en een materialendasboard voor circulaire renovaties.” Engineering Architectuur en Bouwkunde: De Groot Vroomshoop Hoofdconstructeur: Aveco de Bondt Deelconstructeur hout: De Groot Vroomshoop Deelconstructeur prefab: De Groot Vroomshoop Advies Brand, Bouwfysica en Akoestiek: Nieman Bouwen in het Oosten 67

De nieuwe cao Bouw & Infra? Laten we met z’n allen redelijk zijn De onderhandelingen voor de nieuwe cao Bouw & Infra zijn in maart begonnen. Op twee punten verbaas ik mij daar over. Ten eerste: waarom beginnen de partners daar niet eerder mee? Want in feite werken we nu in ‘blessuretijd’ met een cao die op 31 december 2020 afliep. Het is geen wereldramp, maar waarom niet eerder begonnen? Ik bedoel maar: als eerzaam burger mag je je belastingaangifte ook niet na 1 april inleveren, toch? Ten tweede verbaas ik mij erover dat de uitzendbranche niet als sociale partner wordt uitgenodigd voor dit belangrijke overleg. Toch vreemd als je constateert dat de uitzendbranche meer mensen in de bouw werk geeft dan aannemers in vaste dienst hebben! We zouden op basis van die getalsmatige verhouding toch wel iets in de melk te brokkelen mogen hebben, zou je denken. En dan de eisen van de FNV zelf, dat is opnieuw een complete waslijst in een tijd waarin iedereen moet matigen. Is een looneis van 5% wel reëel? Als ik alleen al kijk naar hun eisen op het terrein van loon, salaris en vergoedingen, dan lees ik dat de vakbond voor 2021 een looneis van 5% voorstelt. En vergoedingen wil de FNV op basis van de nieuwe cao met eenzelfde percentage verhoogd zien. 5% is nogal wat, vooral als je ziet dat in de afgelopen jaren de 68 Bouwen in het Oosten percentages loonstijgingen die bedongen werden er ook niet om logen. De caolonen zijn in twaalf jaar niet zo hard gestegen als in 2020. Het gaat om een loonstijging van gemiddeld 3%, becijferde het Centraal Bureau voor de Statistiek. Werknemers in de industrie, bouw en horeca kregen er het meeste bij, ruim 3,5%. En nu dus een eis van 5%. Mijn argumentatie om hiervan af te zien? Corona zorgt voor een behoorlijke extra kostenpost. Denk aan werknemers die getest moeten worden en in quarantaine moeten. Feitelijk extra ziektedagen waardoor de ziekteverzuimcijfers ongekend hoog zijn sinds afgelopen jaar. Naast meer ziekte is de verzuimduur door corona ook veel langer dan voorheen. Hierin worden werkgevers niet gecompenseerd. Dit is dus een enorme last voor ons allen. Daarom is het in mijn ogen nu ook niet het moment om een verhoging door te voeren, ondanks dat het werk in de bouw aardig blijft doorlopen. Koers op een redelijke cao voor alle betrokkenen Uiteraard houdt Haldu Groep zich voor de volle 100% aan de geldende cao’s. Maar uiteindelijk zijn het de opdrachtgevers van Haldu Groep die deze verhogingen doorberekend krijgen. Het kan niet anders of dit heeft effect op hun financiële slagkracht, al helemaal nu in pittige coronatijden. Mijn oproep is om die eis van 5% loonstijging te matigen tot een voor alle partijen acceptabel gemiddelde. Het blijft toch altijd geven en nemen. Ook legt de FNV eisen op tafel als het gaat om uitzendkrachten. Hun eis? Uitzendkrachten die structureel werk uitvoeren krijgen na 1 jaar een arbeidsovereenkomst aangeboden door de werkgever (verplichting). Daarnaast stelt de FNV voor dat uitzendkrachten recht krijgen op het Duurzame Inzetbaarheidsbudget. Op papier allemaal heel Column begrijpelijk, maar de praktijk van alledag is vaak weerbarstiger. Zoals ik al zei: ik hoop op een redelijke cao voor alle betrokkenen waarin de voordelen van de flexmarkt voor de Nederlandse economie worden erkend. Kinderlijk gekrakeel in de Tweede Kamer Verder keek ik met verbazing naar het kinderlijke gekrakeel in de Tweede Kamer over dat akkefietje met Rutte en Omtzigt. Was gewoon eerlijk geweest en had direct gezegd hoe die opmerking over ‘functie elders’ daar was gekomen. Dan hadden we ons een forse vertraging in de kabinetsformatie bespaard. Waarom ik dat zo betreur? Het demissionaire kabinet pakt nu alleen nog de echte acute brandjes aan en laat de zware dossiers zoals over stikstof lekker op de plank liggen voor het volgende kabinet. Er is nu weliswaar een beetje versoepeling rondom stikstof, maar een echte, langdurige oplossing lijkt nog ver weg. Die vertraging kan alleen maar slecht uitpakken voor de bouwbranche, want vertraging = onzekerheid = uitstel van projecten. Infra staat gevaarlijk op de tocht Tot slot: specifiek de infraprojecten drogen op. De trage verlening van vergunning van overheidswege is hier beslist debet aan. In het buitenland liggen grote infraondernemingen op de loer om op ons grondgebied toe te slaan met minder kosten dan de al zo geteisterde Nederlandse infraondernemingen. Vooral onwenselijk omdat zij uit het buitenland hun eigen mensen meenemen naar de projecten in Nederland. Dus overheid: kom los met vergunningen en geef onze oranje infrabedrijven een kans! Misschien vindt u mij dit keer te kritisch of mopper ik te veel? Dat doe ik omdat ik van de bouw en zijn betrokken vakmensen houd. Een ‘functie elders’ is aan mij niet besteed! Danny van Hal Bouwen in het Oosten 69

Markt 23 Haaksbergen Een fraaie Niek Leussink upgrading voor Marktplein Haaksbergen Mexicaans restaurant El Charro heeft inmiddels haar deuren geopend op een fraaie locatie aan de Markt in Haaksbergen. Het pand, waar de HEMA enkele decennia het beeld bepaalde, is getransformeerd naar een ontwerp van architect Walter Olde Engberink van L&O Architecten. Bouwbedrijf Wilmink Oosterveld tekende voor de bouwkundige realisatie. Jan Schutte Jan Schutte: “Ooit stond hier het beroemde Hotel Centraal. Veel oudere Haaksbergenaren weten dat nog goed is ons gebleken.” Bouwen in het Oosten 71

“Het was een prachtig project”, start Jan Schutte, die in november doorschoof van de functie werkvoorbereider/ calculator naar projectmanager bij Wilmink-Oosterveld. Ik vond het direct een eer én een uitdaging om betrokken te zijn bij zo’n transitieproject op een mooie, beeldbepalende locatie, in het centrum van Haaksbergen. Ooit stond hier het beroemde Hotel Centraal. Veel oudere Haaksbergenaren weten dat nog goed is ons gebleken. De opdrachtgever, de familie Leussink, kenden we al vanwege eerdere projecten, waaronder de onlangs geopende Jumbo in Goor. Alle contacten zijn laagdrempelig en dat geldt ook voor de architect en constructeur. In het bouwteam hebben we goed samengewerkt met respect voor elkaars ervaring en expertise. We zijn ingestapt in een vroegtijdig stadium bij het voorlopig ontwerp. We konden meedenken in uitvoeringstechnische zin en qua detaillering. Kortom, de samenwerking met de familie Leussink verliep ook in dit project goed. Wederzijds is de tevredenheid naar elkaar uitgesproken. Het project is opgedeeld in twee fases. De transitie van de begane grond is daarvan de eerste. We hebben de fundatie inmiddels al aangepast voor de tweede fase. Daar worden nu plannen voor ontwikkeld voor de vergunningsfase. We hebben v.l.n.r. Architect Walter Olde Engberink, opdrachtgever Niek Leussink en projectleider Wilmink Oosterveld Jan Schutte. 72 Bouwen in het Oosten Markt 23 Haaksbergen Bouwen in het Oosten 73

Markt 23 Haaksbergen ook hier over de detailleringen meegedacht. Ook de betonnen verdiepingsvloer is inmiddels geplaatst zodat het restaurant geen onnodige overlast krijgt tijdens de tweede fase. We hebben zoveel mogelijk bekende, lokale spelers, als onderaannemer en leverancier betrokken bij Markt 23. We schakelen vaste partijen in. Bedrijven weten wat we aan elkaar hebben. Zeker in een transitieproject moet je wel eens snel schakelen en als je elkaars taal spreekt gaat dat allemaal wat vlotter. Duurzaamheid staat ook in dit project centraal. Qua materiaalkeuze is gekozen voor hoogwaardige materialen met een lange levensduur. De hele voorgevel is bijvoorbeeld gestript en volledig geïsoleerd. Zonnepanelen waren begrijpelijkerwijs nu nog niet aan de orde omdat eerst de tweede verdieping gerealiseerd moet worden. Ook esthetisch wordt het pand een ‘plaatje’. Vooral het gevelmetselwerk is een echte eyecatcher, met veel soorten metselverbanden met bijzondere details. Het ambachtelijke vakmanschap druipt ervan af. Toen we steigers weghaalden kregen we veel positieve reacties van voorbijgangers. Dat is door de mannen van Gebroeders Olde Breuil als erg prettige ervaren. Het doet veel terugdenken aan de oude stijl van Hotel Centraal. Een schot in de roos van de architect. Dat is wel duidelijk. Al met al is het een mooie upgrading voor de Markt.” Jan Schutte: “Het doet veel terugdenken aan de oude stijl van Hotel Centraal. Een schot in de roos van de architect. Dat is wel duidelijk.” Bouwen in het Oosten 75

Markt 23 Haaksbergen Markt 23 aanwinst voor Haaksbergen Voor architect Walter Olde Engberink van L&O Architecten was het project aan de Markt in Haaksbergen een soort ‘thuiswedstrijd’. “Dat heeft wel het grote voordeel dat je tijdens de realisatie af en toe even op de fiets stapt om naar de vorderingen te kijken en even een babbeltje te maken met de mannen op de bouwplaats. Ook hoor je dan zo af en toe de mening van de iets oudere Haaksbergenaar die bepaalde Walter Olde Engberink: “De invulling met verschillende horecabedrijven past prima in het plaatje van het totale horecaplein.” herkenningen ziet in de gevel van wat ooit Hotel Centraal was. De reacties zijn zonder uitzondering positief. Naast een goed stuk werk leveren en een fraai ontwerp doe je het daar onder andere ook voor. En dat was ook de bedoeling van de familie Leussink; het pand waar mogelijk in de oude luister terugbrengen. We hebben het pand als een opdracht getekend en ook qua vergunningen op deze wijze aangevlogen. De uitvoering is opgedeeld in twee fasen, waarvan nu de eerste deel is afgerond. Het is een aanwinst voor Haaksbergen geworden. De bouw is zonder tegenslagen verlopen. De samenwerking met aannemer Wilmink Oosterveld verliep soepel en probleemloos. De invulling met verschillende horecabedrijven past prima in het plaatje van het totale horecaplein. Het gedetailleerde metselwerk is zonder meer het meest markante onderdeel geworden. We zijn er trots op een mooie bijdrage te hebben geleverd aan de opwaardering van het plein. Nu maar hopen dat de horeca op korte termijn weer op volle toeren kan draaien.” Bouwen in het Oosten 77

Vraag en aanbod VACATURE Ben je bijna of onlangs afgestudeerd in het Nederlands Recht en wil je je verder verdiepen in de praktijk? Wij hebben bij KienhuisHoving advocaten en notarissen een mooie startersfunctie als juridisch medewerker in het bouw- en aanbestedingsrecht. Wanneer het van beide kanten goed voldoet, kun je je verder ontwikkelen als advocaat-stagiair. Dat vraagt om hard werken, maar we vinden een goede balans tussen werk en ontspanning ook heel belangrijk. Dus misschien zien we jou binnenkort wel in onze eigen bruine kroeg ‘Bouke’s Corner’, tijdens één van onze borrels (als het weer kan en mag). Meer informatie vind je op onze website of je neemt contact op met mijn collega Marianne ten Feld-Sprik, advocaat bouw- en aanbestedingsrecht (marianne.tenfeld@kienhuishoving.nl).

29e Jaargang • no. 3 • april 2021 03 Transformatie in Delden: Rabobank wordt Theldenhof Pagina 07 DC ALDI Deventer krijgt luxe uitstraling Aannemersbedrijf Bramer verbouwde “Huis van de gemeente Dronten” Keolis opent nieuwe pauzelocatie in Zwolle

Inhouds opgave 03 30 53 07 39 05 Voorwoord: “Zakenkabinet is de oplossing” 07 13 19 24 Project transformatie in Delden Theldenhof draagt bij aan ingrijpend stuk stadsvernieuwing L&O Architecten ontwerpt veelbelovende herbestemming voormalig Rabopand Theldenhof vergt een mate van flexibiliteit voor Lammerink Installatiegroep Obimex Almelo; marktbepalende groothandel in de “droge afbouw” 30 35 39 42 44 Nieuwbouw DC ALDI Deventer Luxe uitstraling voor nieuw distributiecentrum ALDI in Deventer Fantastische uitstraling op zichtlocatie voor DC ALDI Deventer Keolis opent nieuwe circulaire pauzelocatie op busstation Zwolle Column Danny van Hal: “De politiek praat en belooft, de uitzendbranche werkt en levert” Boerkamp Bouw en Kijk. Interieur gaan duurzaam samenwerken 49 51 Bouw Hornbach Enschede gestart Column KienhuisHoving: “Blokchaintechnologie in opmars in de vastgoedsector” 53 64 67 69 71 Nieuwbouw Huis van de gemeente Dronten 24,5 miljoen euro voor “Het huis van de gemeente Dronten” Nieuwe appartementen aan de Zwartewaterallee in Zwolle Kindcentrum Markelo in gebruik genomen Eerste houtbouw appartement M’DAM geplaatst Column BIM4ALL: “Integreer BIM in uw gehele bouwproces” Rectificatie In de vorige editie van Bouwen in het Oosten is een foutje geslopen. In het artikel “Samen de hoogte in” op pagina 52 staat “Wie de hoogte in wil bouwen dient goed na te denken over de manier waarop het materieel en de mensen veilig naar boven komen. Wat voor steiger is er nodig, maken we gebruik van een bouwlift of is een hefsteiger een betere oplossing? De mogelijkheden zijn divers en er is altijd een passende oplossing, vertelt uitvoerder Erik Baas van Nemaco Bouwmachines.” Dit moet zijn: “uitvoerder Erik Baan van Janssen de Jong Bouw.” Bouwen in het Oosten 03

Voorwoord Voorwoord Door: Gerard van Leeuwen Zakenkabinet is de oplossing Sommige zaken zullen nooit veranderen. Neem bijvoorbeeld de cao-onderhandelingen. Die verlopen sinds jaar en dag stroef tot zeer stroef. Ook nu weer. Volgens Bouwend Nederland verliezen de bonden zich teveel in details, maar als er gediscussieerd wordt over veel details, dan mag je uiteraard spreken van een breed wederzijds ongenoegen. Enerzijds vindt Bouwen Nederland dat de bonden problemen oplossen die er niet zijn en dat deze “oplossingen” de loonruimte beperken. Loonruimte die de bonden juist benadrukken, onder andere door stug vast te houden aan de gewraakte zwaar werk toelage. Toch zal er, zoals altijd, een oplossing worden opgehoest in de polder. Dit alles vindt plaats onder een instabiel politiek gesternte. Op dit moment van schrijven, vlak na Pasen, trilt de grond onder het Binnenhof nog van de parlementaire clash van de donderdag ervoor. Als we alle perikelen moeten duiden, dan staat er veel ter discussie, behalve een conclusie: de vorming van een nieuw kabinet zal maanden, zo niet een half jaar duren en zitten we dus met een redelijk vleugellam demissionair kabinet waar de onderlinge verhoudingen nu niet bepaald warm meer te noemen zijn. Je zou er bijna moedeloos van worden. Maar de praktijk leert ons dat dit gevoel niet terecht is. Vele doemscenario’s, geschetst door (semi) overheden als het CBS, RIVM en het CPB blijken in verreweg de meeste gevallen enorm mee te vallen. Voor ondernemers is het op z’n minst wrang te noemen dat de “modellen” er soms tientallen procenten naast zitten. Dat geldt voor uiteenlopende aspecten, zoals de vermeende stijging van de werkeloosheid, de impact van de derde golf, het consumentenvertrouwen en zo zijn er nog legio voorbeelden. Nu is de politiek vooral beeldbepalend. Wie het schouwspel van 1 april op het netvlies heeft, zou haast denken dat we er met zijn allen onderdoor gaan. Zo verziekt en gepolariseerd is de Haagse bubble. Met al die incompetentie in het achterhoofd zou ik vanaf deze plaats willen pleiten voor een zakenkabinet die ervoor zorgt dat we zo geruisloos mogelijk weer uit de lockdown kunnen komen. Goede kandidaten te over, bijvoorbeeld op de huidige ministeries, het bedrijfsleven en NGO’s. Desnoods voor een periode tot 1 januari. Dan kunnen de dames en heren in Den Haag werken aan het oplossen van het geschonden vertrouwen en het wegwerken van de kilo’s boter op ieders hoofd. Op de cover Colofon Bouwen in het Oosten ISSN: 1385-7185 Theldenhof Delden Van links naar rechts: Ewald Steggink (Bouwbedrijf Steggink), Walter Olde Engberink (L&O Architecten) en Eric Nijkamp (NyStaete Group) Uitgever: Bouwen in de regio v.o.f. Postadres: Postbus 204, 8600 AE, Sneek Bezoekadres: Graaf Adolfstraat 36d, Sneek Tel.: (0515) 429 429 Web: www.bouweninhetoosten.nl E-mail: redactie@bouweninhetoosten.nl Redactie: Gerard van Leeuwen en Jolanda Groothuis Eindredactie: Joeri van Leeuwen Fotografie: Wim van ‘t Hoff (Eyemagic) Accountmanagement: Digna Schoonen (06 - 442 099 10) Erik Kuipers (06 -196 859 76) en Rob van Luit (06 - 184 483 55) Vormgeving & opmaak: Nanno van Leeuwen Druk: Scholma Druk, Bedum Verspreiding: Post.nl Bouwen in het Oosten 05

Theldenhof Delden Door: Jolanda Groothuis NyStaete Group, Bouwbedrijf Steggink, Lammerink Installatie en L&O steken de koppen bij elkaar Theldenhof draagt bij aan ingrijpend stuk stadsvernieuwing Het voormalige pand van de Rabobank in Delden wordt door Bouwbedrijf Steggink uit Reutum momenteel getransformeerd tot een wooncomplex met zes hoogwaardige appartementen, drie penthouses en een commerciële plint op de begane grond, geschikt voor kantoor of retailactiviteiten. Ewald Steggink kreeg de opdracht in handen van projectontwikkelaar Eric Nijkamp, eigenaar van de Nystaete Group. Deze twee partijen onderhouden reeds jarenlang een gezonde, zakelijke relatie. Dit neemt echter niet weg dat elk project van NyStaete vanzelfsprekend door de Reutumse bouwer wordt uitgevoerd. De twee zijn behoorlijk aan elkaar gewaagd. Bouwen in het Oosten 07

Het voormalige Rabopand in Delden is niet het eerste bankgebouw waar Eric Nijkamp fiducie in zag. Ook in Lochem en Ootmarsum liet hij de voormalige Rabobankkantoren ombouwen tot luxe appartementencomplexen. “De prominente locatie waar dergelijke panden meestal gehuisvest zijn, spelen daarbij een belangrijke rol. De ervaring leert dat mensen graag binnenstedelijk willen wonen, met voldoende parkeergelegenheid om de deur”, aldus de projectontwikkelaar. “Bovendien zijn voormalige bankkantoren nagenoeg altijd degelijke bouwwerken. In Delden ontstond veel belangstelling toen men gehoor kreeg van de op handen zijnde plannen om een nieuwe en passende invulling te geven aan het Rabopand. In eerste instantie was ons idee om hier vijftien jongeren-stadsappartementen te realiseren voor woningstichting ‘Wonen Delden’. Dit was echter, in verband met de hoogte van de kap, bouwkundig niet haalbaar. Vervolgens besloten we, na een verkennend marktonderzoek, om er zes hoogwaardige appartementen en drie penthouses te bouwen. Op de begane grond zal woningstichting ‘Wonen Delden’ gehuisvest blijven. De overige beschikbare commerciële ruimtes dienen nog ingevuld te worden. Het traject met betrekking tot de omgevingsvergunning met de gemeente Hof van Twente verliep, mede vanwege de zogeheten ‘kruimelvergunning’, (*zie kader) relatief snel.” Geen-gezeur-generatie NyStaete richtte zich met zijn plannen tot L&O Architecten, Bouwbedrijf Steggink en Lammerink Installatiegroep. De beweegredenen: “Bij deze partijen weet ik op welke knoppen ik moet drukken. Hoewel zij Eric Nijkamp: “In Delden ontstond veel belangstelling toen men gehoor kreeg van de op handen zijnde plannen om een nieuwe en passende invulling te geven aan het Rabopand.” 08 Bouwen in het Oosten Theldenhof Delden niet altijd het meest voordelig zijn, kan ik ervan op aan dat gemaakte afspraken worden nagekomen. Bovendien staan deze bedrijven garant voor kwaliteit en zijn ze nog van een ‘geen-gezeur-generatie’. Dat past ons. Tijdens het voortraject zijn de installatieadviseurs van Duria Ootmarsum en Doc17 als bouwmanagementbureau eveneens betrokken geweest bij de ontwikkelingen van dit project.” Stadsvernieuwing Ewald Steggink, directeur van het gelijknamige bouwbedrijf uit Reutum werd in het voorjaar van 2020 door Eric Nijkamp benaderd over het ingrijpende stuk stadsvernieuwing in Delden. De beide heren, die samen met Erik Lammerink (Lammerink Installatiegroep), vaker een drie-eenheid vormden, bogen zich over de plannen en kwamen er op basis van EMVI (Economisch meest voordelige inschrijving) uit. Het project werd aangenomen voor 2,6 miljoen euro. Uitermate geschikt Ewald Steggink: “De voormalige Rabobank dateert uit 1998, wat betekende dat er zowel constructief als bouw- en installatietechnisch veel voorbereidende werkzaamheden mee gemoeid gingen. Dergelijke projecten zijn maatwerk, maar ze zijn de bouwkundige ingreep beslist waard. Ondanks dat de gehele kap gesloopt moest worden (door Kamphuis Sloopwerken Reutum), zijn bestaande gebouwen als deze uitermate geschikt voor transformatie. Feitelijk zou bij meerdere nieuwbouwprojecten vooraf al moeten worden nagedacht over een eventuele andere functie op termijn. Aan deze ingreep doen we goed. De animo voor de woningen bleek groot. Ewald Steggink: “Feitelijk zou bij meerdere nieuwbouwprojecten vooraf al moeten worden nagedacht over een eventuele andere functie op termijn.” Bouwen in het Oosten 09

Theldenhof Delden Al bij aanvang van de plannen was er veel interesse vanuit de Deldense gemeenschap. Inmiddels zijn alle appartementen, op twee na verkocht. Met de zes appartementen op de eerste verdieping richten we ons op het middensegment, met de drie penthouses op de hogere inkomensklasse. Deze komen op de tweede verdieping. Alle woningen worden hoogwaardig en duurzaam afgewerkt en voldoen aan de geldende bouwvoorschriften.” Eigen, unieke stek Rob Scholten (Bouwbedrijf Steggink) en Marcel Teders (NyStaete Group) zijn respectievelijk projectleider en projectmanager en direct betrokken bij het werk in Delden. Volgens Scholten is het qua uitvoering niet direct een bouw die afwijkt van de standaard: “Qua indeling en inrichting echter, wordt geen woning hetzelfde, waarmee de toekomstige bewoners, met ruime inspraak, mogen rekenen op een eigen, unieke stek. Vorig jaar september zijn we, nadat de sloopwerkzaamheden gereed waren, gestart met de aanvang van dit project. De oplevering staat in november gepland. Gemiddeld zijn we, inclusief onderaannemers, met twintig vaklieden werkzaam op deze bouw. Afgelopen februari bereikten we het hoogste punt. Binnen ons bedrijf is het dan traditie om samen met de toekomstige bewoners een ‘richtmoal’ te houden. Helaas waren we genoodzaakt dit, vanwege de corona-maatregelen, uit te stellen totdat het weer toegestaan is. We betrekken de bewoners sowieso nauw bij de voortgang van de bouw en steken veel energie in de kopersbegeleiding. Dat wordt gewaardeerd.” Rob Scholten: “We betrekken de bewoners nauw bij de voortgang van de bouw en steken veel energie in de kopersbegeleiding. Dat wordt gewaardeerd.” Ewald Steggink Marcel Teders Eric Nijkamp Rob Scholten Bouwen in het Oosten 11

Marcel Teders: “We voeren driewekelijks werkoverleg en eens in de zes weken houden we een bouwvergadering waarbij alle partijen betrokken zijn.” Restauratiediscipline Specifieke woonwensen Marcel Teders vult Rob Scholten, met wie hij nauw contact onderhoudt, aan: “Walter Olde Engberink van L&O Architecten realiseerde voor elke woning een apart ontwerp dat zich onder meer kenmerkt door de verrassend vele lichtinval. De wooneenheden ogen bovendien royaler door de aangrenzende, opvallend grote buitenterrassen. Enkele woningen krijgen een eigen dakterras, anderen beschikken over een loggia of balkon. Daarnaast heeft iedere woning een eigen parkeerplaats in de royale parkeerkelder onder het gebouw en een berging. De bewoners zijn overigens vrij om met hun eigen woonwensen af te wijken van het ontwerp. Niet iedere aannemer zit hierop te wachten. Het kost immers extra tijd en energie.” 12 Bouwen in het Oosten In verhouding Bovendien is het volgens Marcel Teders belangrijk om, bij de keuze van een aannemer, te kijken of de organisatie het qua omvang, kennis en materieel aankan: “Maar tevens moet de aanneemsom in verhouding staan tot de jaaromzet. Tegenover de werkwijze van Bouwbedrijf Steggink sta ik absoluut positief. We voeren driewekelijks werkoverleg en eens in de zes weken houden we een bouwvergadering waarbij alle partijen betrokken zijn. De werkzaamheden verlopen tot op heden, geheel volgens de gestelde planning. Onze onderlinge communicatie is strak, de lijnen kort. Gaat het niet linksom, dan wel rechtsom. Het is een goede manier om tot het gewenste eindresultaat te komen. Daar zijn we het eigenlijk allemaal wel over eens.” Naast het project in Delden werkt Bouwbedrijf Steggink momenteel aan twee andere werken van NyStaete Group. Ewald Steggink: “Met het oog op onze restauratiediscipline zijn deze de moeite van het benoemen zeker waard. Het betreffen Havezate ‘Huize de Kamp’ in Neede en de voormalige burgemeesterswoning ‘Villa Smits’ in Eibergen. Deze monumentale objecten worden door ons volledig gerestaureerd, waarbij veel historische elementen in ere worden hersteld.” (In de zomereditie van Bouwen in Gelderland zal hier meer aandacht aan worden besteed, red.) Theldenhof Delden Door: Jolanda Groothuis L&O Architecten ontwerpt veelbelovende herbestemming voormalig Rabopand Walter Olde Engberink, eigenaar van L&O Architecten uit Haaksbergen werd reeds in 2017 door projectontwikkelaar Eric Nijkamp benaderd met de vraag zijn visie te geven over het bestaande Rabopand in Delden. Destijds waren er alleen plannen, niets was nog concreet. Niettemin waren beide heren het er snel over eens dat het uit 1998 daterende gebouw zeker geschikt was voor een veelbelovende herontwikkeling. Dat had een aantal redenen. Walter Olde Engberink: “De uitdaging zat hem met name in het opdelen van het pand met haar prominente aanwezigheid in het centrum van Delden. Ogenschijnlijk hebben we het omgeturnd tot drie massa’s, waardoor het beter opgaat in de omliggende gebouwen.” Bouwen in het Oosten 13

Walter Olde Engberink: “Onze expertise, gecombineerd met verfrissend nieuwe ideeën zorgen voor creatieve, gedurfde en goed doordachte ontwerpen.” Constructief gezien was het pand er maar deels geschikt voor in verband met de beperkte hoogte van de kap.” Walter Olde Engberink onderhoudt al jaren een goede, zakelijke relatie met Eric Nijkamp van NyStaete Group. Hij realiseerde diverse ontwerpen voor de projectontwikkelaar, waaronder de transformatie van de Rabobank panden in Lochem en Ootmarsum. In het verlengde daarvan lag het redelijk voor de hand dat Eric Nijkamp zich, ook met het oog op het project in Delden, tot Walter richtte. Niet haalbaar Diverse brainstormsessies volgden, ideeën werden geboren en contacten gelegd met de gemeente Hof van Twente, woningstichting ‘Wonen Delden’ en de Rabobank HengeloDelden. Walter Olde Engberink: “Al met al nam het ontwerp- en vergunningstraject een behoorlijke tijd in beslag, waarbij in eerste instantie gedacht werd aan stadsappartementen in het bestaande gebouw. Maar, tijdens het proces bleek dit geen haalbare optie. Huidige huizenmarkt Met het oog op de A-locatie in Delden en de potentie van het (nog steeds) courante gebouw, ontstond gaandeweg het idee om negen fraaie appartementen te bouwen waarvan drie luxe penthouses op de bovenverdieping. Walter Olde Engberink: “Bovendien bleek uit onderzoek dat hier onder de bewoners van Delden behoefte aan was. Velen stonden er wel voor open om afscheid te nemen van hun bestaande woning, in ruil voor een comfortabel appartement op een centrale plek in Delden. Niet in de laatste plaats speelde de huidige huizenmarkt hierbij een positieve rol.” Compromissen In samenspraak met Eric Nijkamp, de gemeente Hof van Twente en zijn eigen team, boog de architect zich over het project dat later onder de naam Theldenhof zou doorgaan. Walter Olde Engberink: “De uitdaging zat hem met name in het opdelen van het pand met zijn imposante aanwezigheid in het centrum van Delden. Ogenschijnlijk hebben we het opgedeeld in drie massa’s, waardoor het zich minder onderscheidt van de schaal van de omliggende gebouwen. In overleg met alle betrokken partijen waaronder Eric Nijkamp, vanuit commercieel oogpunt, de afdeling Welstand met haar esthetische blik en de eisen van het bestemmingsplan en het bouwbesluit, kwamen we tot een definitief ontwerp. Dit bleek prima te passen in het centrum van Delden en sluit aan bij de wensen van 14 Bouwen in het Oosten Theldenhof Delden de opdrachtgever en de nieuwe bewoners.” Continue inzichtelijk Omdat geen appartement en penthouse met elkaar overeen komt maakt L&O Architecten veelvuldig gebruik van haar eigen 3D projectbeheermethode. Walter Olde Engberink: “Deze methode maakt het mogelijk om alle projectgegevens te verzamelen in één centraal Bouw Informatie Model (BIM). Het model vormt een platform waarbinnen alle betrokken partijen met elkaar communiceren. Hierdoor is het bouwproject continue inzichtelijk en het voorbereiding- en uitvoeringsproces beheersbaar. Het leidt over het algemeen sowieso tot betere gebouwen, minder bouwfouten en structureel lagere bouwkosten. Bovendien is het voor de bewoners prettig om middels onze ontwerpen visualisatietechniek inzage te krijgen in hun toekomstige woning. Dit wordt erg gewaardeerd, evenals de intensieve kopersbegeleiding tijdens het hele bouwproces. Daar doet Bouwbedrijf Steggink goed aan.” Doordachte ontwerpen L&O Architecten is een allround, modern architectenbureau waar een gemotiveerd en creatief team achter zit. Walter Olde Engberink: “Constructief gezien was het pand er maar deels geschikt voor in verband met de beperkte hoogte van de kap.” Bouwen in het Oosten 15

Theldenhof Delden Ruim tachtig jaar ervaring werd opgebouwd in nieuwbouw, verbouw, renovatie, restauratie, monumentenzorg en herbestemming. Walter Olde Engberink: “Onze expertise, gecombineerd met verfrissend nieuwe ideeën zorgen voor creatieve, gedurfde en goed doordachte ontwerpen. Woningbouw, bedrijfsgebouwen, kantoren, winkels, scholen en zorg behoren tot de gebieden waarin we werkzaam zijn. Onze opdrachtgevers variëren van particulieren, bedrijven, ontwikkelaars, beleggers, overheden en besturen van geloofsgemeenschappen.” Over L&O Architecten De geschiedenis van L&O Architecten gaat terug tot midden jaren dertig van de vorige eeuw toen Anton Leferink zijn eigen zaak begon in het centrum van Haaksbergen. Hij hield zich bezig met alle facetten uit de bouw; van architect tot aannemerij en van makerlaardij tot financieel advies. In 1964 treden zijn zoon Bennie en echtgenote Maria, respectievelijk architect en interieurarchitect, toe tot het bedrijf en turnen het om tot een allround architectenbureau. Vanaf 1999 maakt Walter Olde Engberink deel uit van het team en wordt de naam gewijzigd in L&O Architecten. Inmiddels is L&O Architecten een veel gevraagd bureau dat nauw betrokken is bij talrijke projecten. Met haar ontwerpen richt zij zich voornamelijk op bouwprojecten in het hele oosten van het land. Bouwen in het Oosten 17

Bouwen in het Oosten voor alle professionals in de bouw Is Overijssel zakelijk interessant voor uw bedrijf? Bouwen in het Oosten werd in 1992 als titel Wilt u Bouwen in het Oosten kosteloos ontvangen? Meldt u zich dan aan via onze website www.bouweninhetoosten.nl >> contact Of stuur een mail naar info@bouweninhetoosten.nl geïntroduceerd en heeft inmiddels een toonaangevende positie in de Overijsselse bouwen installatiewereld veroverd. www.bouweninhetoosten.nl redactie@bouweninhetoosten.nl Theldenhof Delden Door: Jolanda Groothuis Theldenhof vergt een mate van flexibiliteit voor Lammerink Installatiegroep Lammerink Installatiegroep werd door projectontwikkelaar Eric Nijkamp aangewezen als verantwoordelijke partij voor alle installatietechnische werkzaamheden bij project Theldenhof in Delden. De opdracht werd vergund na een strakke aanbestedingsprocedure, Lammerink nam het project aan voor 430.000 euro. De uitdaging zit hem volgens projectleider Stefan Lansink niet zozeer in de complexiteit, maar in de flexibiliteit van het werk: “Elke woning wordt anders uitgevoerd, dat zijn aspecten die extra aandacht verdienen.” De ingrijpende verbouwing van het voormalige Rabopand is momenteel in volle gang. Doordat Nystaete Group nieuw perspectief zag in het ruim twintig jaar oude gebouw, is het pittoreske Delden eind dit jaar een markant gebouw rijker. Van de oorspronkelijke indeling is momenteel weinig meer over. Passend binnen de gestelde uitgangspunten draagt Lammerink Installatiegroep een flinke steen bij aan de transformatie van het object. “Deze uitgangspunten droegen ertoe bij dat niet alleen nu, maar tevens in het voortraject veel energie gestoken werd”, aldus projectleider Stefan Lansink. “De persoonlijke wensen van de toekomstige bewoners stonden hierbij hoog op de prioriteitenlijst. Dat vergde wat extra werkvoorbereiding en ook nu, tijdens de werkzaamheden op de bouw, wordt een mate van flexibiliteit gevraagd. Tussendoor wil er nog weleens afgeweken worden van de oorspronkelijk ideeën. Dit ervaren onze vakStefan Lansink Bouwen in het Oosten 19

Stefan Lansink: “Erik Lammerink en Ewald Steggink is een zakelijk duo dat elkaar verstaat. Dit vertaalt zich in de werkwijze van hun medewerkers.” mensen overigens niet als een onoverkomenlijkheid, het maakt het project afwisselend en uitdagend. Dat geen appartement of penthouse met elkaar overeenkomt, geeft dit gebouw een extra dimensie, zowel voor de bewoners als voor de uitvoerende medewerkers.” Hergebruik materieel Boven de commerciële plint, op de eerste etage, gaat er veel veranderen. Stefan Lansink: “De riante vergaderruimte, waar voorheen veelvuldig door de Rabobankmedewerkers gebruik van werd gemaakt, is in zijn geheel verdwenen. Hier worden de zes appartementen gerealiseerd. Op de tweede etage, ofwel de voormalige zolder komen de drie penthouses. Voor meer wooneenheden bleek deze verdieping niet geschikt. Het plafond was te laag, zeker met het oog op de aan te brengen isolatie. De begane grond behoudt haar commerciële functie, maar wordt anders ingedeeld. De intentie was vooraf al dat hier, vanuit duurzaamheidsoogpunt, zo weinig mogelijk materialen zouden worden verspild. Niet alleen deuren en kozijnen zijn verplaatst, ook de radiatoren zijn daar een onderdeel van. Deze worden niet vervangen, maar krijgen een nieuwe plek. De luchtbehandeling van de begane grond zal tevens worden hergebruikt evenals dat de gehele installatie van woningstichting ‘Wonen Delden’ wordt hergebruikt of aangepast.” Vooruit lopen Volgens de projectleider, die wekelijks op de bouw te vinden is, verlopen de werkzaamheden volgens planning. Lammerink is verantwoordelijk voor alle W- en E-installaties. Stefan Lansink: “Over het algemeen is dit voor ons een redelijk standaard project. Maar, met het oog op de toekomst, worden wel mogelijkheden gecreëerd om 20 Bouwen in het Oosten Theldenhof Delden Werkzaamheden op termijn over te gaan op gasloos verwarmen. Dit uitgangspunt sluit naadloos aan op onze bedrijfsfilosofie; we willen niet bijblijven in ons vakgebied, maar vooruit lopen.” Passende aanwinst Meewerken aan de transformatie van bankgebouwen is voor Lammerink Installatiegroep geen onbekend terrein. Ook bij de Rabo’s in Denekamp, Tubbergen en Ootmarsum namen zij de installatietechnische werkzaamheden op zich. Stefan Lansink: De vestiging in Ootmarsum was in 2017 een project waar dezelfde partijen als nu in Delden bij betrokken zijn. Eric Nijkamp van NyStaete Group, Ewald Steggink, directeur Bouwbedrijf Steggink en Erik Lammerink, directeur Installatiegroep Lammerink vormden hier, onder de naam E3 Real Estate, een drie-eenheid. Het pand dat destijds al vijf jaar leeg stond was een doorn in het oog voor Ootmarsum. Na de transformatie werd het een passende aanwinst voor de binnenstad. Dat is nu, door de grootscheepse verbouwing in Delden, eveneens het geval. Zij draagt bij aan een ingrijpend stuk stadsvernieuwing.” Zakelijk duo Over de onderlinge samenwerking met de vaklieden van Bouwbedrijf Steggink houdt Stefan Lansink het kort: “Zelf ben ik reeds twintig jaar in dienst bij Lammerink, en heb door de jaren heen aan heel wat werken van Steggink mogen meewerken. Erik Lammerink en Ewald Steggink is een zakelijk duo dat elkaar verstaat, dat vertaalt zich in de werkwijze van hun medewerkers. Zij kennen elkaar en hebben dezelfde Twentse mentaliteit. Dat werkt. Letterlijk. Meer is er eigenlijk niet van.” Lammerink Installatiegroep is bij dit project verantwoordelijk voor het engineeren, leveren, monteren en bedrijfswaardig opleveren van: E-installaties • Brandmeld- en ontruimingsinstallatie • Verlichting LED • Kracht/WCD aansluitingen en voedingen • Geheel nieuwe infra vanaf Trafo tot en met nieuwe verdelers • Data-installatie • 56 PV panelen • Toegangscontrole • Intercomsysteem • Zonweringinstallatie W-installaties • Vloerverwarming. • CV installatie • Koeling VRF in het kantoorgedeelte • Koeling drie penthouses • Luchtbehandeling • Rioolaanleg • HWA • Zinken goten • Sanitair • Ventilatiesysteem en gasdetectiesysteem parkeergarage Bouwen in het Oosten 21

Bouwen in Gelderland voor alle professionals in de bouw Is Gelderland zakelijk interessant voor uw bedrijf? Wilt u Bouwen in Gelderland kosteloos ontvangen? Meldt u zich dan aan via onze website www.bouweningelderland.nl >> contact Of stuur een mail naar info@bouweningelderland.nl Bouwen in Gelderland is zeer recent als nieuwe titel geïntroduceerd. De verwachting is, dat het magazine een vergelijkbare toonaangevende positie in de Gelderse bouw- en installatiewereld gaat veroveren als Bouwen in het Oosten in deze regio. Het blad richt zich op de professionals in de bouw, zowel opdrachtgevers als uitvoerende, adviserende en controlerende bedrijven. www.bouweningelderland.nl redactie@bouweningelderland.nl Theldenhof Delden Lammerink Installatiegroep: ‘Hightech op klompen’ Erik Lammerink: “We beschrijven onze bedrijfsfilosofie ook wel als ‘hightech op klompen’. Het is niet onze drive om bij te blijven, maar om vooruit te lopen.” Lammerink Installatiegroep bestaat bijna zes decennia en heeft zich in de loop der jaren ontwikkeld van regionaal bedrijf tot een landelijke speler. Binnen de onderneming zijn tweehonderd medewerkers werkzaam. Volgens directeur Erik Lammerink zit het geheim achter zijn succesvolle organisatie in de combinatie van aandacht voor de mens en passie voor de techniek: “Alleen als je de goede mensen om je heen hebt -medewerkers, opdrachtgevers en andere partners- lukt het om mooie dingen te bereiken en de lat steeds hoger te leggen. We beschrijven onze bedrijfsfilosofie ook wel als ‘hightech op klompen’. Intern is het niet onze drive om bij te blijven in ons vakgebied, maar om vooruit te lopen en daarmee de kennis en vaardigheden op het hoogste peil te houden. Ook extern leggen we onze kwaliteit voortdurend onder de meetlat. Zo beschikken we over diverse certificeringen op het gebied van kwaliteitszorg en veiligheid. Ook werken we bij complexe projecten volgens de BIM-methodiek en werken we al jaren met geïntegreerde contracten volgens UAVgc. Juist de combinatie van een professionele bedrijfsvoering met de cultuur van een familiebedrijf maakt ons sterk. Opdrachtgevers mogen bij ons rekenen op een overzichtelijke structuur, heldere communicatielijnen, een vast aanspreekpunt en hands-on mentaliteit. We zijn altijd bereid om hard te werken en een stap extra te zetten. Én we zijn ambitieus. Alleen dan lukt het om te blijven groeien, in elk opzicht.” Bouwen in het Oosten 23

Maikel Eshuis: “Obimex is bewust bezig om zo duurzaam mogelijk te opereren binnen de Nederlandse afbouw.” 24 Bouwen in het Oosten Algemeen Door: Jolanda Groothuis Obimex Almelo; marktbepalende groothandel in de ‘droge afbouw’ Obimex ontwikkelde zich tot een landelijk bekende groothandel in plafonds, wanden en verlichting. De afbouwbranche is een breed begrip in de bouwwereld. Immers; wat houdt afbouw nu exact in? Schilders, stukadoors, vloerenleggers, allen vallen ze onder deze noemer. Bij Obimex in Almelo wordt daarom voor de duidelijkheid gesproken over ‘droge afbouw’, omdat er bij hetgeen dit bedrijf levert, geen water komt kijken. Gipswanden, glazen scheidingswanden, systeemplafonds en aanverwante materialen zijn slechts een kleine greep uit het assortiment. Uit een kijkje achter de schermen van deze marktbepalende groothandel blijkt dat Obimex zich heeft geprofileerd tot een landelijk bekende speler, waarbij duurzaamheid een steeds grotere rol gaat spelen. Circulaire afbouwproducten en refurbishment zullen daar in de toekomst zeker een deel van gaan uitmaken. De eerste indruk is de beste indruk; aan dit gezegde kan Obimex aan de Twentepoort West 39 in Almelo zich zeker spiegelen. Degene die bekend is met de organisatie én; niet in de laatste plaats met de medewerkers zal dit beamen. What you see is what you get; met eigen systeemwanden, innovatieve producten en het complementaire assortiment werd Obimex een belangrijke pijler in de afbouwbranche. En dat is niet voor niets. Aan het woord zijn algemeen directeur Michel Verweg en Maikel Eshuis, verkoop buitendienst en marketingmanager. Het ontstaan van Obimex Michel Verweg legt uit dat Obimex onderdeel uitmaakt van de Verweg-groep: “Deze werd in 1975 opgericht door de familie Verweg. Wat begon met zelfstandig monteren, werd door de jaren heen uitgebouwd tot een volwaardig opererend montagebedrijf. Daarnaast werd Bouwen in het Oosten 25

de handel een steeds belangrijker onderdeel. Om hier een juiste scheiding in aan te brengen, besloot mijn vader en toenmalig directeur, Tinus Verweg, in 1997 de handel en de montage te scheiden. Dit was het begin van Obimex. We hebben ons ontwikkeld tot een landelijke groothandel in plafonds, wanden en verlichting. Voor onze circa dertig vaste toeleveranciers vertegenwoordigen en leveren we de producten aan afbouwers van wanden en plafonds. Dit vindt plaats vanuit ons magazijn in Almelo; van Groningen tot Maastricht, van Den Helder tot Middelburg en het gebied daartussen in. Klanten die vandaag voor twee uur hun bestelling plaatsen, mogen morgen rekenen op levering. Duidelijkheid, snelheid en betrouwbaarheid zijn onze kernwaarden.” Veilig en integer “Obimex levert beduidend meer dan pakketten”, aldus Maikel Eshuis die reeds twaalf jaar werkzaam is binnen het bedrijf. “Wij streven ernaar om een marktbepalende, betrouwbare voorkeurspartner te zijn voor de Nederlandse droge afbouwbranche. Binnen onze bedrijfsvoering ligt de nadruk op maximale samenwerking, het toevoegen van waarde en partnerships met onze relaties, leveranciers en medewerkers. Hiermee binden we onze producten en kennis samen. Duurzame relaties die gebaseerd zijn op aandacht en vertrouwen staan bij ons hoog in het vaandel, evenals duurzaamheid in het algemeen, waar we ons steeds meer op gaan focussen. Onze strategie is erop gericht om de huidige onderneming verder te versterken en in balans te brengen met de omgeving en het milieu; veilig, integer en duurzaam.” Michel Verweg: “Onze strategie is erop gericht om de huidige onderneming verder te versterken en in balans te brengen met de omgeving en het milieu; veilig, integer en duurzaam.” Tweede leven “Obimex is bewust bezig om zo duurzaam mogelijk te opereren binnen de Nederlandse afbouw. Dit zullen we in de toekomst dan ook steeds verder gaan doorvoeren. We zetten ons voortdurend in om de invloed van onze activiteiten beter te beheren vanuit milieukundig oogpunt en zodoende een gedegen, durabele bedrijfsvoering te bevorderen. Met vragen als: Hoe voorkom je dat bouwmaterialen in de verbrandingsoven terechtkomen en, welk tweede leven is er mogelijk?, zijn wij actief aan de slag gegaan. Al in 2030 moet 26 Bouwen in het Oosten Algemeen de helft van alle bouwmaterialen circulair zijn. Als handelaar voelen we ons verplicht hierin mee te denken en derhalve een compleet nieuwe rol te gaan vervullen. Refurbishment gaat daar onder meer een onderdeel van uitmaken”, aldus Michel Verweg. Milieulijst 2020 “Maikel Eshuis vervolgt: “Het hergebruik van materialen belooft een slim alternatief te worden voor nieuw, ook in de (af)bouwwereld. Refurbished producten zijn reeds eerder verkocht en in gebruik geweest. Door deze retour te nemen en ze een opknapbeurt te geven door onze specialisten is het heel goed mogelijk om ze te hergebruiken en zo een tweede leven in te blazen. Bij een aantal producten heeft Obimex reeds mooie stappen gezet. Zo hebben we, naast de circulaire plafondplaten, ook aan een hernieuwd plafondvlies gewerkt. Dat is nu al leverbaar. Het houdt in dat een bestaande, verouderde plafondplaat alleen voorzien wordt van een nieuw vlies. Op deze manier wordt het plafond volledig opgefrist, met als bijkomend voordeel dat de akoestiek- en brandveiligheidswaarden overeind blijven. Bovendien hoeft de plafondplaat niet afgevoerd te worden. Met de door Obimex zelf ontwikkelde systeemwand, -de Obiwand- zijn we eveneens een eind op weg. Het is een eenvoudig demonteerbaar bouwpakket dat reeds op de Milieulijst 2020 staat. Indien een ondernemer investeert in een product op deze lijst, biedt hem dat belastingvoordeel in de vorm van investeringsaftrek.” Nieuwste eisen In lijn met deze strategie besloot Obimex om ook op beleidsniveau invulling te geven aan nog meer duurzaamheid door onder andere het certificeren op basis van de FSC ® en PEFC ™ standaarden. Michel Verweg: “Zo voldoen onze vrachtwagens bijvoorbeeld aan de nieuwste eisen voor milieuzones en rijden we zo veel mogelijk met elektrische auto’s. Bovendien zijn onze logistieke lijnen efficiënt, zowel horizontaal als verticaal. Daarnaast onderzoeken we de mogelijkheden met betrekking tot zonne-energie en trachten wij ons gedrukte papierwerk tot het minimum te reduceren door orders, offertes, facturen en andere communicatieve uitingen digitaal te versturen.” Platte organisatie Bij Obimex werken 45 mensen in vast dienstverband. Met de Twentse nuchterheid, simpele Bouwen in het Oosten 27

Algemeen duidelijkheid en warme kenmerken van een familiebedrijf is het er volgens Maikel Eshuis prettig werken: “De sfeer binnen ons bedrijf is informeel en collegiaal. Ondanks dat we meerdere takken van sport beoefenen werken we niet op eilandjes. Onze mensen zijn vakbekwaam, kunnen daardoor snel schakelen en zijn hierdoor voor veel facetten inzetbaar. De organisatie is plat. De directie staat midden tussen de mensen en voelt zich absoluut niet verheven boven de werknemers.” Obimex College Over de aanwas binnen de (afbouw)branche erkennen Michel Verweg en Maikel Eshuis dat deze tegenwoordig relatief beperkt is: “Er is inderdaad een tekort aan vakmensen en met de vergrijzing zal dat niet verbeteren. Bovendien ging veel kennis verloren tijdens de vorige economische crisis, toen afbouwers die hun baan verloren, besloten een andere koers te gaan varen. Daar komt bij dat ons beroep niet zichtbaar is in de hedendaagse bouwopleidingen. Jongeren worden timmerman, metselaar of stukadoor, maar zelden plafondof wandmonteur. Vanuit dat oogpunt ontstond ‘Obimex College’ waarin we investeren in de afbouwbranche door cursussen te geven aan bestaande vakmensen die hun kennis willen verbreden. Ook vertellen we jonge scholieren graag over de kneepjes van ons mooie vak. De montage van systeemen glaswanden of lastig te monteren plafondoplossingen, waaronder verdekte plafonds of plafondeilanden, zijn daar onderdelen van. Deze kennisuitwisseling doen we soms alleen, maar ook in samenwerking met onze partners en toeleveranciers. Hoewel we nu, vanwege COVID19 redelijk beperkt zijn, hopen we van harte deze lessen zo spoedig mogelijk weer op te mogen pakken.” Optimaal bouwproces Binnen Obimex wordt voortdurend gezocht naar innovatieve en nieuwe producten of verwerkingsmethoden voor een zo optimaal mogelijk, duurzaam bouwproces. Michel Verweg: “Onze bedrijfsvoering richt zich op toekomstige ontwikkelingen waaronder het werken in BIM en de 3Duitwerking van projecten. Daarnaast stond de ontwikkeling van honderd millimeter systeemwanden met H-profielen centraal, waardoor deze sneller en beter te (de)monteren zijn. Ook hebben we, met het oog op montagegemak, onlangs onze glaswanden verbeterd en trachten we tevens ons transport en de logistiek verder te optimaliseren. Uiteraard houden we ook andere trends in de gaten, waaronder 3D-printen en prefab bouwen. Onze missie om voorop te lopen in het leveren en beter bouwen van afbouwprojecten, zijn daar allemaal verlengstukken van.” De disciplines van Obimex: Plafond Systeemplafonds Gipsplafonds Akoestische plafonds Plafondeilanden Plafondspecials Wand Metal stud wanden Systeemwanden Glazen wanden Wand akoestiek Bouwkundige brandpreventie Licht Duurzame verlichting Afvoegen Afwerking van gipswanden en plafonds Bouwen in het Oosten 29

Luxe uitstraling voor nieuw distributiecentrum ALDI in Deventer In Deventer wordt momenteel hard gewerkt aan de realisatie van het nieuwe distributiecentrum van Aldi Vastgoed BV. Een redelijk gecompliceerde bouw met een vrieshuis en een koelcel, beide van ongeveer 5000 m2 . Tel daarbij een hal van 29.000 m2 die volledig geconditioneerd is op en het is duidelijk dat er naast bouwkundige uitdagingen voor hoofdaannemer Vrolijk B.V, uit Breda, de focus eveneens ligt op de installatietechniek. Projectleider Steffen Jansma van de snelgroeiende Bredase aannemer licht op verzoek van Bouwen in het Oosten het werk toe. 30 Bouwen in het Oosten Aldi Deventer Bouwbedrijf Vrolijk is niet een vertrouwde verschijning in het verzorgingsgebied van ons magazine. Als het aan Steffen Jansma ligt zal daar een eind aan komen. “Voor ons is het project in Deventer een echt referentieproject. Wij zijn gespecialiseerd in dit soort projecten en hebben diverse projecten met koel vries combinatie van deze omvang op onze naam staan. We werken landelijk, dus het is eigenlijk toeval dat we nog niet echt gesetteld zijn. Met dit distributiecentrum op een fraaie zichtlocatie op Bedrijvenpark A1 laten we ook in deze regio zien wat we goed kunnen. Een belangrijke pijler in onze bedrijfsfilosofie is dat we veel samenwerken met onderaannemers uit de regio zelf. Ook bij dit project zijn verschillende oostelijke bedrijven betrokken. We werken landelijk en we doen ook projecten in Limburg en het noorden. Oost Nederland is ook voor ons een interessant landsdeel.” Constructieve aanpassing Het project in Deventer kwam voor Steffen Jansma via een aanbesteding in beeld. “Den Hollander Bouwadvies en Ontwerp uit Klundert was daarbij ons aanspreekpunt. De prijs was bepalend, maar ook ons verhaal vond men belangrijk. Op ons advies is er een constructieve aanpassing geweest op het ontwerp. Daarmee werden we ook ontwerpverantwoordelijk wat Bouwen in het Oosten 31

Aldi Deventer uiteraard voor de opdrachtgever weer een risicobeperkende uitwerking heeft. We zijn vorig jaar vlak voor de bouwvak gestart. We begonnen met het grondwerk in week 35, daarna volgden de vloer- en funderingspalen. In totaal zo’n elfduizend stuks. Half februari startte het werk aan de betonstructuur. Het is de planning dat rond de start van de vakantie het pand wind- en waterdicht is. De betonmontage gaat als een speer. De engineering is voor 99 procent gereed. Ik verwacht geen grote hobbels tijdens de resterende realisatieperiode. Alles is gemodelleerd in 3D tot en met de stopcontacten aan toe. We hebben vrijwel geen last gehad van te late leveranties door bijvoorbeeld covid-gerelateerde problemen in de logistiek. Wat natuurlijk wel hand over hand toeneemt zijn de prijsstijgingen bij de inkoop. Denk alleen maar aan de sterk gestegen prijzen in de staalwereld en in de isolatiematerialen.” Installaties Zoals gememoreerd zit de complexiteit van de realisatie van het nieuwe distributiecentrum met name in de installaties. Steffen Jansma: “En daarnaast zijn er nog enkele specifieke aspecten. Er zijn in totaal 92 docking stations voor de vrachtwagens. Omdat ALDI veel in eigen beheer doet komen er ook een wasstraat, een werkplaats en een tankstation. Ook is er ruimte gecreëerd voor vrachtwagens van leveranciers. Wij zijn verantwoordelijk voor het constructief ontwerp, waarbij ALDI zelf zorg draagt voor de inrichting. Qua installaties is het een bijzonder distributiecentrum omdat ook de grote hal van 29.000 vierkante Steffen Jansma: “Al met al schat ik in dat de installaties ongeveer veertig procent vormt van de aanneemsom. Nee, dit is bepaald geen blokkendoos waarvan er dertien in een dozijn gaan.” meter volledig geconditioneerd is. Dat maken we lang niet altijd mee in vergelijkbare projecten. Om toch door te kunnen draaien bij een stroomstoring is er een noodaggregaat voorzien dat een continuïteit garandeert van tien uren. Al met al schat ik in dat de installaties ongeveer veertig procent vormt van de aanneemsom. Nee, dit is bepaald geen blokkendoos waarvan er dertien in een dozijn gaan.” Modern Steffen Jansma is van mening dat het distributiecentrum een bovengemiddelde uitstraling krijgt. “Het gebouw wordt Bouwen in het Oosten 33

Bouwbedrijf Vrolijk gekenmerkt door transparantie. Echt van deze tijd. Door de toepassing van relatief veel glas is er sprake van veel lichtinval. Dat zie je veel terug in de architectuur van deze jaren. De zonnepanelen die gesitueerd zijn op 13.000 vierkante meter van het dak zorgen voor voldoende energie om gasloos te kunnen functioneren. Ik zou de uitstraling zeker ook het predicaat “sjiek” mee willen geven. Vooral het gekozen gevelpaneel zorgt daarvoor. Het geeft een prachtig effect. Maar ook op de puien is niet bezuinigd. Het wordt echt een eyecatcher van de bovenste orde.” Bouwbedrijf Vrolijk maakt de laatste jaren een stormachtige ontwikkeling door. Steffen Jansma: “Elf jaar geleden kwam ik binnen bij het bedrijf. De omzet bedroeg destijds zo’ n tien miljoen euro en was het bedrijf voornamelijk actief in de agrarische bouw. Je moet dan denken aan de bouw van aardappel- en uienschuren. In 2015 bedroeg de omzet al veertig miljoen euro en vorig jaar was dat 180 miljoen. Voor dit jaar is de doelstelling rond de 200 miljoen. Dan mag je spreken van een substantiële groei. Anno 2021 bestrijken we de gehele breedte van het spectrum. Van woningbouw tot logistieke centra en van bioscopen tot een multicultureel centrum. We engineeren zelf en hebben modelleurs, constructeurs en bouwkundig tekenaars in eigen gelederen en ontwikkelen ook veel zelf. We mijden echter de architectuur. Esthetisch ontwerpen laten we over aan de specialisten op dit gebied: architecten.” Om de groei in goede banen te leiden, betrok Vrolijk onlangs het oude kantoor van Bouwbedrijf Sprangers in Breda dat enige tijd geleden teloorging. De orderportefeuille is meer dan goed gevuld. “We kunnen hooguit nog één project opstarten, maar dat is dan in de loop van het najaar”, aldus Jansma. “We hebben veel verschillende soorten projecten op de agenda staan voor komende periode.” 34 Bouwen in het Oosten Aldi Deventer Fantastische uitstraling op zichtlocatie voor DC ALDI Deventer In de vijfentwintig jaar van haar bestaan is Den Hollander Bouwadvies en Ontwerp uitgegroeid van een regionale partij tot een landelijke speler. Sprekende voorbeelden daarvan zijn de realisatie van twee grote distributiecentra in Groningen en Deventer. In laatstgenoemde plaats vordert de bouw al gestaag. “We lopen mooi op schema”, vertelt woordvoerder Edwin van der Heide. “Voor ons is het project in Deventer een echte “van A tot Z” opdracht”, vertelt Edwin van der Heide. “Al onze disciplines komen aan bod. We waren betrokken bij het locatieonderzoek, het ontwerp, de bouwkundige en constructieve engineering, het schrijven van de bestekken, de aanbesteding, het aanvragen van de vergunningen en nu het bouwmanagement. Zelf ben ik aangehaakt vanaf de aanbesteding. Onze opdrachtgever ALDI Vastgoed B.V. was geen onbekende van ons. We hebben in het recente verleden veel opdrachten voor hen mogen uitvoeren. Projecten die varieerden van nieuwe winkels tot de verbouw van bestaande distributiecentra, het inpassen van koel- en vriescapaciteit en dergelijke. De eerste contacten stammen uit eind vorige eeuw. Dan mag je spreken van een langdurige relatie. Bouwen in het Oosten 35

In Deventer is de importantie van de installaties bovengemiddeld. Er is veel koelen vriescapaciteit en het DC krijgt een interne wasstraat voor de vrachtauto’s. Uiteraard is ook de omvang behoorlijk al hebben we wel eerder gebouwen gerealiseerd van een vergelijkbare grootte. In onze tak van sport maakt het overigens niet uit of het nu een project van 20.000 of 50.000 vierkante meter betreft. Het spelletje blijft gelijk. In de voorbereiding van het project hebben we een aantal marktpartijen benaderd en hun interesse gepeild. De aanbesteding kende in de laatste fase een aantal inschrijvers die beoordeeld zijn op basis van de prijs en een plan van aanpak. Ook het aspect van de snelheid in de realisatie was een belangrijk ijkpunt. Overall gezien kwam bouwbedrijf Vrolijk als beste uit de bus, ook qua prijs. Vrolijk is al jarenlang een goede, betrouwbare partner. Voor hun verhuizing zaten we op een steenworp afstand van ze. Hennie Hoendervangers tekende voor het ontwerp. Op basis van een referentietekening vanuit ALDI Duitsland is hij aan de slag gegaan. Het resultaat mag gezien worden. Het is een samenspel tussen ons origineel plan en de voorschriften van de welstandscommissie en de ruimtelijke inpassing geweest, wat ten grondslag heeft gelegen aan het definitief ontwerp. De eerste aanzet was iets soberder dan wat nu daadwerkelijk gerealiseerd wordt. 36 Bouwen in het Oosten Aldi Deventer De uitstraling wordt fantastisch op deze zichtlocatie. Daar is iedereen het mee eens. Het gebouw wordt gasloos gebouwd en alle, inmiddels standaard, duurzame aspecten worden ingevuld. Zonnepanelen, warmtepomp, en hergebruik van restwarmte uit de koel- en vriesinstallatie, aan alle eisen wordt voldaan. Nu we in de uitvoeringsfase zitten, is het goed te constateren dat we mooi op schema lopen. Voor de zomer zijn we wind- en waterdicht. Het tempo zit er goed in en eerlijk gezegd verwacht ik niet al te grote hobbels.” Goed gevulde orderportefeuille De markt in de bouwsector is volop in beweging. De woning markt is overspannen en ook spelen er discussies rond stikstof, PFAS en andere kwesties. Hoe ervaart Edwin van der Heide de actuele situatie? “De politieke discussie gaan deels aan mij voorbij. Wat ik wel kan zeggen is dat de coronapandemie ervoor zorgde dat velen vorig jaar een tijdje de adem heeft ingehouden omdat er veel onzekerheid was. Dat is inmiddels redelijk weggeëbd. Projecten die in 2020 in de koelkast belandden komen nu op gang. We hebben een goed gevulde orderportefeuille. Het loopt nu gestaag door. Parallel aan het DC in Deventer gaan we binnenkort starten met een vergelijkbaar distributiecentrum in Groningen in opdracht van ALDI Vastgoed B.V.. Wel maak ik me zorgen over de ontwikkelingen qua prijsniveau. De beschikbaarheid van bouwmaterialen, de levertijden en de daarmee gepaard gaande prijsverhogingen heeft onze aandacht. Hetzelfde geldt voor het vinden van goede mensen. Ook voor ons bedrijf. We hebben hier drie vacatures, maar het blijkt een hele toer om daar een geschikte, gekwalificeerde invulling aan te geven.” Edwin van der Heide: “Het is een samenspel tussen ons origineel plan en de voorschriften van de welstandscommissie en de ruimtelijke inpassing geweest.” Bouwen in het Oosten 37

Busstation Zwolle Door: Jolanda Groothuis Fotografie: Ewout Huibers Keolis opent nieuwe circulaire pauzelocatie op busstation Zwolle Begin april opende een buschauffeur van Keolis, samen met CEO Alex Rentier en Floris van der Kleij en Piet van der Werf van Hubbel BV de nieuwe pauzelocatie van Keolis op het busstation in Zwolle. Op de groenstrook tussen het busstation en de fietsenstalling aan de Hanzelaan, drinken chauffeurs voortaan hun kop koffie, terwijl ze zicht hebben op de bussen en de reizigers. De nieuwe locatie is duurzaam en volledig circulair, waarvan de onderdelen in de toekomst herbruikbaar zijn. Bovendien is het gebouw voorzien van een groendak en ook de zij- en achterkant van de gevels zijn begroeid met planten. De nieuwe pauzelocatie was aan de buitenkant al even te bewonderen. Op 2 maart werden de twee aparte delen geplaatst en aan elkaar bevestigd. De afgelopen periode is de locatie verder gemonteerd en ingericht. Tevens werd het gebouw aangesloten op elektra en water. Bijzondere afmeting De locatie is drie meter breed en eenentwintig meter lang; een bijzondere afmeting. André de Jong, manager facility en Martin Kruis, implementatiemanager binnen Keolis: “Aangezien de groenstrook slechts zes meter breed is en het gebouw aan de achtergevel van planten moest worden voorzien, paste de standaard modulemaat van de Hubbel als een handschoen. Dit vroeg wel om speciale aandacht bij de indeling van het interieur. Naast voldoende zitplaatsen -45 stuks in totaal- voor de buschauffeurs, moesten er tevens ruimtes worden gecreëerd voor een keuken en de toiletten. Bovendien wilden wij dat het gebouw een duurzaam karakter zou krijgen, passend bij het elektrische busvervoer dat wij bieden. Naast de functionaliteit en de duurzame aspecten was er ook oog voor detail. In het gebouw Bouwen in het Oosten 39

Busstation Zwolle André de Jong en Martin Kruis: “Naast de functionaliteit en de duurzame aspecten was er ook oog voor detail.” is een gerecyclede rode bank geplaatst, afkomstig uit een DAF MB200 bus die in de jaren zeventig dienst deed. Ook zijn er, door een geschenk van Hubbel BV, aan Keolis en de buschauffeurs, nostalgische foto’s te bewonderen van bussen uit het verleden.” Circulair bouwsysteem Hubbel BV uit Amsterdam, de leverancier van de pauzelocatie, staat bekend om haar unieke, circulaire bouwsysteem ‘Hubbel’. Het duurzame bouwsysteem is in grootte, functie en esthetiek keer op keer aanpasbaar en herbruikbaar. CO2 -uitstoot “Circulair bouwen betekent dat alle grondstoffen eenmalig worden benut en in de toekomst keer op keer te gebruiken zijn. Dat geldt ook voor deze nieuwe pauzelocatie”, aldus Floris van der Kleij, mede-eigenaar van de firma Hubbel. “Als de locatie in Zwolle in de toekomst niet meer nodig blijkt, verplaatsen we het systeem of kopen wij het terug. Alle onderdelen gaan dan retour naar onze loods en worden refurbished om er een nieuwe Hubbel van te maken op een andere locatie of voor een ander bedrijf. Het gebouw wordt telkens opnieuw gebruikt en herbouwd. Deze manier van bouwen voorkomt bovendien uitputting van grondstoffen, omdat er geen nieuwe onderdelen worden gemaakt. Dat scheelt veel CO2 -uitstoot. Het is een milieuvriendelijke oplossing die bijdraagt aan de vermindering van het broeikaseffect.” Tijdelijke voorziening Martin Kruis en André de Jong kozen voor de firma Hubbel vanwege haar visie op circulair bouwen: “Dit past binnen het karakter van onze organisatie en bij de busvloot die sinds december vorig jaar dienst doet. Een belangrijke factor was de locatie waar de nieuwe pauzelocatie gerealiseerd zou worden. Voorheen was deze gevestigd in de tunnel van het treinstation, maar voldeed qua ruimte niet meer. Er werd derhalve gekozen voor een grotere pauzelocatie, dichter bij het busstation. Dit is echter voor de gemeente Zwolle en de NS een ontwikkelingsgebied dat nog niet geheel overzienbaar is. Met die wetenschap besloten we op de betreffende locatie een tijdelijke pauzevoorziening te realiseren. Op termijn zal er een nieuwe, definitieve pauzevoorziening worden gebouwd. Juist door het tijdelijke karakter én het feit dat dit tijdelijke onderkomen moest passen in het beeldkwaliteitsplan van de gemeente Zwolle, kozen we voor een circulaire oplossing. Dat is met het plaatsen van dit unieke bouwsysteem goed gelukt.” Meer informatie: www.hubbels.eu. Bouwen in het Oosten 41

De politiek praat en belooft, de uitzendbranche werkt en levert De opgaande lijn met projecten in de bouw en infra zet zich door. Goed nieuws na al die negatieve coronaberichten. Een gunstig teken voor alle partijen in de bouw, van gedreven buitenlandse vakman tot en met projectontwikkelaars en financiers. Neem de bouw van de Nieuwe Sluis in Terneuzen waar Haldu Groep voor mag werken: het aantal vakmensen dat wij hiervoor leveren stijgt week na week. Nu zelfs meer dan was begroot. Op kantoor nodigen we inmiddels weer substantiële aantallen buitenlandse vakmensen uit om wederzijds kennis te maken. En velen van onze oudgediende buitenlandse vakkrachten durven inmiddels weer opnieuw naar Nederland te komen om namens Haldu Groep bij al onze A-merk opdrachtgevers te werken. Onze ontvangstruimtes voor nieuwe werknemers hebben we uiteraard coronaproof ingericht. En iedereen komt alleen na het verstrekken van een negatieve PCR-testuitslag. Voor 2021 had ik drie scenario’s bedacht; van bad case, mid case tot best case. We begonnen het jaar goed met het mid case scenario en toen raakten ineens 42 compleet onverwacht, na al die jaren slap winterweer, onze targets letterlijk en figuurlijk ondergesneeuwd. Een fikse domper die we nu weer met man en macht aan het inhalen zijn. Les uit corona Als ik één les heb getrokken uit corona, is dat je weliswaar snel moet acteren, maar dat je moet zien weg te blijven bij paniekvoetbal. Oké, veiligheid staat altijd voorop, maar ik denk eerlijk gezegd ook dat we onnodig geld hebben verloren door soms té snel projecten on hold te zetten. Mocht er zich dus weer een soortgelijke situatie voordoen, dan helpt het, denk ik, als we samen eerst even tot tien tellen. Dan nóg kun je veilig acteren, maar tegelijkertijd ook onnodig inkomensverlies helpen voorkomen. Hallo Den Haag…flexwerk is sterk werk! Terwijl ik dit schrijf, zitten we momenteel midden in de verkiezingscampagne. Met alle beloften van politici over werk. Maar uiteindelijk zijn het uitzendbureaus zoals Haldu Groep en onze gewaardeerde opdrachtgevers die ondertussen gewoon voor écht werk zorgen. Weer of geen weer. Ik hoop dan ook dat de WAB, de wet die compleet niet opleverde wat de bedoeling was, een gunstiger vervolg krijgt. Met weer meer waardering voor de bijdrage die flexwerk levert aan onze economie. Hallo Den Haag…. flexwerk is sterk werk! Bouwen in het Oosten Column Overheid, kunnen we helpen? Ik noemde u al de politiek. Na vier jaar misstanden, zoals de toeslagenaffaire, dingen zij weer naar uw hand. Zelf heb ik wat moeite met de trage start van de vaccinatiecampagne. In Italië schakelde de regering het leger in om de vaccinatiecampagne een fikse push te geven. In Lent zie ik een grote testlocatie die gewoon dicht is, je vraagt je toch af waarom? In Nederland kan de overheid misschien nog wat leren van de logistieke kennis van de bouwsector. Dagelijks, in weer en wind, krijgen wij op talloze bouwplaatsen precies op tijd alle materialen geleverd én staan precies op tijd professionele vakmensen klaar om die materialen direct te verwerken. Wellicht komt die logistieke know-how van pas in de vaccinatiecampagne? Je weet maar nooit. Of nog beter: benoem een manager uit de eventsector, die weten helemaal van organiseren! Vooral als straks de beloofde hoge aantallen vaccins arriveren, dan moet die logistieke operatie knallen. We staan vlak voor de start van hét seizoen voor de bouw. In maart, april wordt het weer beter en gaan traditioneel de trossen los. Iedereen is nu zijn team aan het klaarstomen, met nog alle kans om er een heel mooi jaar van te maken. Aan Haldu Groep zal het niet liggen! Danny van Hal Bouwen in het Oosten 43

De samenwerking tussen Luc Boerkamp en Anouk Snellink resulteert in uniek maatwerk, waarbij de klant mag rekenen op dit team als één partner zodat een optimale, onderlinge communicatie wordt gegarandeerd. Opdrachtgevers kunnen bij Boerkamp Bouw en Kijk. Interieur terecht voor: • Uit- en kleinbouw • Een omvangrijke of kleine verbouwing • Renovatie • Restylen interieur • Bouwbegeleiding • Zakelijke projecten • Nieuwbouwprojecten 44 Bouwen in het Oosten Algemeen Door: Jolanda Groothuis Boerkamp Bouw en Kijk. Interieur gaan duurzaam samenwerken Boerkamp Bouw en Kijk. Interieur hebben onlangs, met het oog op een duurzame samenwerking, de handen ineen geslagen. Hoewel beide bedrijven onder hun eigen naam blijven opereren, mogen klanten rekenen op de gezamenlijke expertise, waarbij persoonlijk advies en korte lijnen voorop staan. Het team dat gevormd wordt door Luc Boerkamp en Anouk Snellink werkt vanaf 1 maart samen voor opdrachtgevers uit heel Twente. Bouwen in het Oosten 45

Algemeen Boerkamp Bouw Hengelo (OV) is specialist in kleinbouw voor zowel particuliere als zakelijke opdrachtgevers. Door de kleinschaligheid staat het bouwbedrijf niet alleen garant voor de uitvoering van projecten, maar ook voor het ontwerp, advies en begeleiding. Het is tevens de bedrijfsfilosofie die Boerkamp Bouw erop nahoudt; het van A tot Z betrokken willen zijn bij het gehele bouwtraject. Juiste achtergrond Mede door de sterke toename van het aantal opdrachten bleek Anouk Snellink, eigenaar van Kijk. Interieur, een uitstekende aanvulling te zijn op het gebied van ontwerp en interieur. De samenwerking betekent voor klanten dat zij alle aspecten met betrekking tot hun (nieuwbouw)plannen in één hand kunnen leggen. Hierdoor is de gang naar diverse andere partijen, waaronder bijvoorbeeld een tekenbureau, niet meer nodig. Bijkomend voordeel is bovendien dat Luc Boerkamp en Anouk Snellink vanaf dag één de bouwkundige details met de interieurwensen kunnen combineren, waardoor de nodige efficiëntie ontstaat. Door samen te werken vertalen zij de wensen van de klant in één ontwerp, waarbij de tekeningen honderd procent aansluiten op het gewenste eindresultaat. Bouwkundige aspecten Evenals Boerkamp Bouw richt Kijk. Interieur zich op de particuliere en de zakelijke klant. Anouk Snellink werkt daarbij nauw samen met diverse partijen om een sfeervol interieur te creëren, zonder daarbij het oog voor de bouwkundige aspecten te verliezen. Opdrachtgevers mogen bij haar rekenen op advies op maat, waarbij een persoonlijk ontwerp, de sfeer en stijl worden vertaald in een uitwerkingsplan. Hierbij kan gedacht worden aan sfeerbeelden, indelingsplannen, interieurmaatwerk, lichtplannen en 3D visualisaties. Haalbare oplossingen In de optiek van dit jonge, dynamische team is elke verbouwing uniek. Of het nu een woning, appartement, bedrijfspand of historisch object betreft; ieder project verdient een frisse blik en haalbare oplossingen. Deze gezamenlijke visie maakte dat Boerkamp Bouw en Kijk. Interieur begin dit jaar de koppen bij elkaar staken en besloten om tot een duurzame samenwerking over te gaan. Participeren Het tweekoppige team ontwerpt, adviseert, realiseert de tekeningen, calculeert, offreert, coördineert en staat garant voor een vakkundige uitvoering van het bouwproject. Een belangrijk aspect hierin is dat de klant, daar waar wenselijk, blijft participeren. Het nieuwe bouwen Door veel te werken met dampopen en luchtdichte houtskeletelementen bouwt Boerkamp Bouw zoveel mogelijk duurzaam. Door de elementen prefab in eigen werkplaats te realiseren kan er nauwkeurig worden gewerkt en wordt de bouwtijd op locatie aanzienlijk verkort. Meer informatie: www.boerkampbouw.nl en www.kijkinterieur.nl. Bouwen in het Oosten 47

Algemeen Bouw HORNBACH Enschede gestart Zeventiende Nederlandse vestiging opent deuren eerste helft 2022 HORNBACH is gestart met de bouw van haar zeventiende Nederlandse vestiging in Enschede. Het is de tweede projectbouwmarkt van het Duitse familiebedrijf op Overijsselse bodem. Na de opening van HORNBACH Duiven in januari 2019 zet de groei van de bouwmarktketen door. HORNBACH is ondertussen ook aan het bouwen in Apeldoorn en treft voorbereidingen voor verdere expansie. In Enschede zal HORNBACH haar deuren openen in de eerste helft van 2022. Bouwen in het Oosten 49

“Wij zijn trots te kunnen melden dat HORNBACH in de eerste helft van 2022 ook in Enschede gevestigd is”, zegt Evert de Goede, algemeen directeur HORNBACH Bouwmarkt Nederland. “Onlangs is de bouw gestart en we kunnen klussend Enschede en omstreken volgend jaar dan ook eindelijk onze toegevoegde waarde tonen.” HORNBACH Enschede verrijst op het voormalige DCW-terrein aan de Zuiderval en is straks uitstekend bereikbaar via afslag 25 van de A35. Duurzaam project, nieuwe uitstraling Inmiddels is aannemer Ten Brink Bouw begonnen met diverse voorbereidende grondwerkzaamheden. De Goede vervolgt: “Dit keer slaan we geen eerste paal. De kantoren en algemene ruimtes worden vervaardigd uit een prefab betonconstructie. De bouwmarkt zelf bestaat uit een staalconstructie. Natuurlijk voert oranje de boventoon in het ontwerp, maar daarbij krijgt deze vestiging een nieuwe look & feel, zowel buiten als binnen. Zo worden de zuid- en westgevel voorzien van sandwich gevelplaten en profilit-beglazing, geplaatst in een prefab betonnen kaderconstructie. Dat geeft niet alleen een architectonisch hoogwaardige uitstraling, maar is ook sterk isolerend. Het dak wordt bedekt met PVC, wat een lange levensduur heeft en volledig recyclebaar is.” Evert de Goede: “Natuurlijk voert oranje de boventoon in het ontwerp, maar daarbij krijgt deze vestiging een nieuwe look & feel, zowel buiten als binnen.” Op het dak van de bouwmarkt worden bovendien 3.000 zonnepanelen geïnstalleerd. Daarmee wordt zo’n 1.000 megawattuur elektriciteit per jaar opgewekt. Genoeg om zelfvoorzienend te zijn én stroom terug te leveren aan het netwerk. Ook wordt HORNBACH Enschede aangesloten op het duurzame stadswarmtenet van de stad. Projectbouwmarkt met tuincentrum en drive-in Met een oppervlakte van 17.000 m2 belooft de bouwmarkt een waar klusparadijs te worden. De Goede vervolgt: “Met een assortiment van 120.000 artikelen vind je bij ons voor elk project de juiste materialen. Maar we bieden in Enschede straks ook volop inspiratie. Bijvoorbeeld in ons badkamer- en keukencentrum. HORNBACH Enschede zal bovendien beschikken over een volwaardig tuincentrum, ruime dierenafdeling en een Drive In.” Expansie HORNBACH Enschede wordt de zeventiende vestiging van de Duitse bouwmarktketen in Nederland. In Apeldoorn wordt momenteel gebouwd aan de zestiende vestiging, die dit najaar al zijn deuren opent. De Goede besluit: “Maar ik verwacht niet dat de teller op 17 blijft steken. We zien nog volop groeimogelijkheden in ons land. Op de planning staan onder andere vestigingen in Almelo, Nijmegen en Rotterdam.” 50 Bouwen in het Oosten KienhuisHoving informeert Blockchaintechnologie in opmars in de vastgoedsector Wanneer gesproken wordt over blockchain wordt vaak gedacht aan de cryptovaluta Bitcoin. Blockchain en Bitcoin zijn echter niet hetzelfde. Blockchain is de techniek achter Bitcoin en kan veel breder worden toegepast om bijvoorbeeld problemen op te lossen en/of processen efficiënter te maken. Ook in de vastgoedwereld worden steeds meer ideeën bedacht en uitgevoerd met toepassing van blockchaintechnologie. Twee voorbeelden zullen we in deze column kort bespreken. Wat is blockchain? Drie essentiële kenmerken maken blockchain uniek en veelbelovend, namelijk: decentraal, onveranderbaar en transparant. Blockchain wordt vaak vergeleken met een digitaal grootboek. Elk blok bevat informatie over transacties en een verwijzing naar het vorige blok (de zogenaamde hash), waardoor er een ketting van data ontstaat. De data wordt decentraal opgeslagen in een netwerk van computers. Iedereen beschikt daardoor over een identieke kopie van de blockchain. Hierdoor is het nagenoeg onmogelijk de data eenzijdig te veranderen. Toepassingen Eén van de ideeën om blockchaintechnologie toe te passen is bij de eigendomsoverdracht van vastgoed. Naar huidig recht is daarvoor tussenkomst van de notaris vereist. In wezen valideert de notaris de vastgoedtransactie. De gedachte is om de validatie van de transactie te laten plaatsvinden door inzet van kchaintechnologie, waardoor de traditionele rol van de notaris zal veranderen. Voordelen zijn lagere transactiekosten en een snellere overdracht van vastgoed. Het is echter nog de vraag hoe dit proces precies moet worden vormgegeven. Om eigendomsoverdracht via een blockchain mogelijk te maken, zal namelijk eerst het eigendom van de onroerende zaak op één of andere manier in een blockchain gezet moeten worden. Pas daarna kan de eigendomsoverdracht via de blockchain plaatsvinden. Daarnaast spelen er nog andere (juridische) vragen, zoals hoe om te gaan met meer complexe vastgoedtransacties. Denk bijvoorbeeld aan het splitsen van een gebouw in appartementsrechten. En wat nu als één van de partijen de koopovereenkomst vernietigt waardoor er achteraf nooit een geldige eigendomsoverdracht heeft plaatsgevonden? Op deze en andere vragen zal eerst een antwoord moeten komen wileigendomsoverdracht via blockchain mogelijk worden. Een al bestaande toepassing van blockchain in het vastgoed zijn smart Deze column is geschreven door: Nelleke Jans, advocaat ondernemingsrech. E-mailadres: nelleke.jans@kienhuishoving.nl Laurens Vermeulen, advocaat Bouw- en Aanbestedingsrecht. E-mailadres: laurens.vermeulen@kienhuishoving.nl contracts. Bij een smart contract worden de gemaakte contractuele afspraken omgezet in computertaal en opgeslagen in een blockchain. De gemaakte afspraken bestaan simpel gezegd uit de volgende regel: ‘if this, than that’. Als aan een bepaalde voorwaarde is voldaan, voert het smart contract automatisch een bepaalde handeling uit. Hierdoor wordt het uitvoeren van de overeenkomst geautomatiseerd. Smart contracts kunnen bij tal van processen worden gebruikt. Zo worden smart contracts al ingezet bij het onderhoud aan gebouwen. Gebouwen worden eerst ‘smart’ gemaakt door ze vol te hangen met sensoren. De data van de sensoren wordt opgeslagen in een blockchain waar vervolgens een smart contract aan gekoppeld kan worden. Het smart contract kan bijvoorbeeld bepalen dat als de temperatuur in het gebouw lager is dan 17 graden, de beheerder automatisch opdracht krijgt de installaties te controleren. Op deze manier wordt gebouwbeheer een stuk efficiënter en goedkoper is de gedachte.

Gemeentehuis Dronten Door: Jolanda Groothuis 24,5 miljoen euro voor “Het huis van de gemeente Dronten” Het geheel verbouwde gemeentehuis in Dronten is een feit. Op tijd opgeleverd en binnen het budget. “Het Huis van de Gemeente Dronten”, zoals nu op de voorgevel prijkt is niet alleen de trots van alle inwoners, medewerkers en raadsleden geworden, maar tevens voor Aannemersbedrijf Bramer en gedelegeerd opdrachtgever Pieter van Kruistum. Zij namen respectievelijk de bouwkundige uitvoering en de volledige regie op zich. Met dit prestigieuze project ging ruim 24 miljoen euro gemoeid. Bouwen in het Oosten 53

Gemeentehuis Dronten Een ‘verhokt’, bruut gebouw, zonder klimaatinstallaties werd in een tijdsbestek van ruim een jaar getransformeerd naar een open, licht, duurzaam en circulair gemeentehuis. Pieter van Kruistum, eigenaar van Van Kruistum Bouwmanagement BV uit Leersum, leidde als projectmanager de gehele verbouwing, van voorbereiding tot oplevering, in goede banen. Hij legt uit: “De sloop van de binnenkant van het gebouw startte in november 2019, de voorbereidingen begonnen ruim een jaar eerder. Medio 2018 spraken we onder andere met medewerkers over de inrichting van hun nieuwe werkplek. We voerden werkplekanalyses uit en brachten de behoeftes in kaart. Klimaatbeheersing en transparantie speelden daarbij een grote rol. Het veertig jaar oude gebouw en tevens gemeentelijk monument, bestond voornamelijk uit erg veel kleine, gemetselde ruimtes, bereikbaar via kruip-doorsluip-door routes; kantoortjes waar zomers de temperaturen konden oplopen tot veertig graden. Van prettige werkomstandigheden was al lang geen sprake meer. Feitelijk was het hele gebouw op. Het was gedateerd, zonder mechanische ventilatie en koeling en de elektrotechnische installaties waren afgeschreven. Het gemeentehuis droeg totaal niet meer bij aan de hedendaagse maatschappij. Ook niet voor de inwoners van Dronten.” Complete metamorfose Na het Europese aanbestedingstraject werd Aannemersbedrijf Bramer de opdracht gegund voor de bouwkundige werkzaamheden. Het Plan van Aanpak en hun ervaring gaven de doorslag. De installatietechniek werd ondergebracht bij Lomans uit Amersfoort. Senior projecteider Koen Wierts Koen Wierts: “Aan ons de taak om de papieren wijsheid om te zetten in de praktijk. Daaraan voorafgaand rees de vraag of het gewenste ook maakbaar was.” Pieter van Kruistum: “Het voormalige gemeentehuis was een ‘verhokt’, bruut gebouw, zonder klimaatinstallaties Feitelijk was het inbouwpakket helemaal op.” Bouwen in het Oosten 55

Gemeentehuis Dronten van Aannemersbedrijf Bramer was vanaf het begin nauw betrokken bij de verbouw en heeft daarmee het gemeentehuis een complete metamorfose zien ondergaan. In zijn visie is het een project met een hoge ambitie: Sterk team “Een gebouw met zo’n omvang helemaal opnieuw opbouwen, is geen standaard opdracht. Slechts de trappenhuizen en de liftschacht bleven gehandhaafd, voor de rest ging, binnen de buitenschillen, alles tegen de vlakte. Aan ons de taak om de papieren wijsheid om te zetten in de praktijk. Daarbij waren maakbaarheid, functionaliteit, duurzaamheid en kosten, constante factoren welke werden afgewogen. Zo stond het voortraject hoofdzakelijk in het teken van belangen afwegen, kritische vragen stellen en met elkaar daarin de juiste balans zien te vinden. Hoe gaan we samen, met respect voor het gebouw, aan de slag? Ondanks dat wij niet eerder met Pieter van Kruistum, Inbo Architecten en Lomans Totaalinstallateur hadden samengewerkt, vormden we een hecht team. Het wederzijdse vertrouwen was groot en dat werd gedurende het proces alleen maar sterker.” Koen Wierts: “Door de corona-uitbraak wisten we niet waar we rekening mee moesten houden en wat we konden verwachten.” Bouwen in het Oosten 57

GEHEID GOED EN EEN TIKKIE MEER HEIWERKEN SPEERSTRA DRONTEN HEEFT U HEIWERK NODIG? VRAAG DAN VRIJBLIJVEND EEN OFFERTE AAN, OOK VOOR PARTICULIEREN. WWW.SPEERSTRAHEIBEDRIJF.NL Gemeentehuis Dronten Anticiperen Bij de aftrap van de grootschalige verbouwing, eind 2019, was van COVID19 nog geen sprake. Nog geen drie maanden erna beheerste het virus de wereld. Zo ook de voortgang op de bouw in Dronten. Koen Wierts: “We wisten niet waar we rekening mee moesten houden en wat we konden verwachten, maar we hebben wel direct actie ondernomen door in kleine, vaste teams te werken, meer schaftruimte te regelen, de schafttijden te spreiden en de toiletruimten twee keer daags grondig te reinigen. Ook is kritisch gekeken naar de beschikbaarheid van materialen en daar waar we problemen verwachtten werd onze strategie aangepast. Maar natuurlijk, we hebben ‘m weleens geknepen. Bovendien waren er periodes dat er zo’n tachtig vaklieden op de bouwplaats werkzaam waren. Ondanks de scherpe richtlijnen heeft dit de voortgang van de verbouw niet belemmerd. Het gebouw was groot genoeg om voldoende afstand van elkaar te kunnen houden, zonder dat het afbreuk deed aan de onderlinge sfeer. Iedereen had respect voor elkaar, de betrokkenheid en het meedenkend vermogen was groot. Samen hadden we als doel om ervoor te zorgen dat het gemeentehuis aanvoelt als een warme jas. Volgens ons is dit gelukt. Het is een duurzaam en mooi afgewerkt gebouw geworden, met als kers op de taart het PowerParking-project (*kader). Aannemersbedrijf Bramer heeft door de jaren heen binnen de gemeente Dronten verschillende projecten gerealiseerd. We zijn er trots op dat we als bouwbedrijf zowel letterlijk als figuurlijk mee mogen bouwen aan deze gemeente.” Grote betrokkenheid Bouwregisseur Pieter van Kruistum sluit zich bij deze Honderd jaar Bramer BV is een familiebedrijf dat in 2022 honderd jaar bestaat. Naast Vriezenveen, heeft het bedrijf vestigingen in Dronten, De Wijk en Geesteren. Bouwen in het Oosten 59

Gemeentehuis Dronten woorden aan: “Bouwen moet leuk zijn. En dat was het in Dronten. De goede onderlinge samenwerking is zeker ook de verdienste van Aannemersbedrijf Bramer en installateur Lomans, beide familiebedrijven met veel eigen mensen in dienst. Dat past bij elkaar. Daarnaast hebben we ons best gedaan om zoveel mogelijk lokale ondernemers te betrekken bij de renovatie. Dat waren er rond de achttien, die kijkende naar prijs en kwaliteit, uitstekend konden meebewegen in het bouwproces. Het is fijn dat een substantieel deel van het totaalbedrag in de buurt bleef.” Circulair overheidsgebouw Nu het gemeentehuis is opgeleverd blikt Pieter van Kruistum terug op een mooi project: “En een succésvol project. We leverden binnen het tijdsbestek en taakstellend budget op, en behaalden zelfs de top zeven van de meest circulaire overheidsgebouwen van Nederland. Maar het meest belangrijk; er staat een mooi, sfeervol, circulair, duurzaam en toekomstproof gemeentehuis waar het voor eenieder prettig werken en bezoeken is.” Pieter van Kruistum: “Er staat een mooi, sfeervol, circulair, duurzaam en toekomstproof gemeentehuis waar het voor eenieder prettig werken en bezoeken is.” Bouwen in het Oosten 61

0546 - 56 45 70 Schildersbedrijf bv Dekker Schildersbedrijf B.V. Westeinde 400 I 7671 CP Vriezenveen www.dekkerschilders.nl Dekker Schilders staat voor kwaliteit. Gemeentehuis Dronten *PowerParkingproject Het plan was om het gemeentehuis aardgasvrij te maken, maar Dronten ging een stap verder. Het project PowerParking is een toonbeeld voor grootschalige verduurzaming en daarmee werden de zonnepanelen op het dak en de solar carport op de parkeerplaatsen onderdeel van de renovatie van het gemeentehuis. Door het project PowerParking werden bovendien ook een batterij (voor opslag/buffering) en openbare laadpalen -geschikt voor bidirectioneel laden en ontladengerealiseerd. Met name de koppeling van opslag en het laden aan de zonnepanelen is zeer innovatief. De combinatie van opwek (zonnepanelen), opslag (batterij) en gebruik (gemeentehuis en oplaadpunten) werd nog niet eerder toegepast. Hierdoor wordt er tevens terug geleverd aan het openbare net, wanneer het gemeentehuis voldoende duurzaam opgewekte zonne-energie heeft, de laadbehoefte is vervuld en de opslagcapaciteit vol is. De batterij kan eveneens worden ingezet voor de balancering van het elektriciteitsnet. Het Europese PowerParking-project zou aanvankelijk op Lelystad Airport worden gerealiseerd. Door het uitstellen van de opening van de luchthaven voor vakantievluchten, zocht de provincie Flevoland naar een nieuwe locatie. Deze werd gevonden in Dronten. Bouwen in het Oosten 63

Nieuwe appartementen Een van de nieuwe woonlocaties aan de Zwartewaterallee in Zwolle is het Zwartewaterkwartier. Van Wijnen kocht dinsdag 30 maart 2021 deze grond van een particuliere grondeigenaar en gaat hier ongeveer driehonderd appartementen verspreid over verschillende woongebouwen ontwikkelen en bouwen. Hiermee wordt een belangrijke stap gezet in de gebiedsvisie van de Zwartewaterallee die is opgesteld door verschillende marktpartijen uit Zwolle. Het Zwartewaterkwartier is namelijk het eerste project van deze gebiedsontwikkeling dat wordt gerealiseerd. Ter hoogte van de Zwartewaterallee 44 staan nu twee kantoorgebouwen van EY en MyOffice. Naast deze gebouwen ontwikkelt en realiseert Van Wijnen ongeveer driehonderd koopen huurappartementen verspreid over verschillende woongebouwen. “Ons doel is om hier zoveel mogelijk kanten-klare appartementen te realiseren van ons innovatieve woonproduct Fijn Wonen. Het zijn appartementen die betaalbaar, comfortabel en toekomstbestendig zijn, op locatie worden samengesteld en hierdoor een korte bouwtijd hebben. Dit sluit aan bij onze ambitie om hier circulair en energieneutraal te bouwen”, vertelt Arjen Oosting, directeur Van Wijnen Projectontwikkeling Noord en Oost. Zwartewaterkwartier in de toekomst Het nieuwbouwproject Zwartewaterkwartier wordt 64 Bouwen in het Oosten Algemeen aan de Zwartewaterallee zorgvuldig ontwikkeld met oog voor mobiliteit en biodiversiteit. Zo is het streven dat bewoners hier gebruik gaan maken van deelauto’s en elektrische fietsen. Daarnaast komen er onder enkele appartementengebouwen parkeergarages. De openbare ruimtes rondom de gebouwen krijgen een groen karakter. Het naastgelegen parkeerterrein wordt heringericht met een zogeheten groene loper met wandelroutes en er komen nieuwe bomen en planten. Dit alles draagt bij aan de biodiversiteit en een prettige leefomgeving voor mens en dier. Diverse appartementen De appartementen van De Zwartewaterkwartier komen in verschillende groottes en prijsklassen. Met een divers aanbod aan huur- en koopappartementen wordt het voor veel doelgroepen mogelijk om op deze ideale locatie te wonen. Hier woon je namelijk dicht bij voorzieningen en uitvalswegen en op vijf fietsminuten van het centrum van Zwolle. Eerste stap in de totale gebiedsvisie Met de contractondertekening voor de Zwartewaterkwartier zet Van Wijnen de eerste stap in de totale gebiedsvisie van de Zwartewaterallee. In deze visie slaan marktpartijen uit Zwolle de handen ineen om dit gebied te herontwikkelen. Deze unieke samenwerking staat ook wel bekend als ‘De Zwolse aanpak’ en zorgt nu al voor een versnelling in het ontwikkelingstraject. Op die manier wordt er een bijdrage geleverd aan de woningbouwopgave in Zwolle. Arjen Oosting: “Ons doel is om hier zoveel mogelijk kant-en-klare appartementen te realiseren van ons innovatieve woonproduct Fijn Wonen.” Bouwen in het Oosten 65

Vraag en aanbod VACATURE Ben je bijna of onlangs afgestudeerd in het Nederlands Recht en wil je je verder verdiepen in de praktijk? Wij hebben bij KienhuisHoving advocaten en notarissen een mooie startersfunctie als juridisch medewerker in het bouw- en aanbestedingsrecht. Wanneer het van beide kanten goed voldoet, kun je je verder ontwikkelen als advocaat-stagiair. Dat vraagt om hard werken, maar we vinden een goede balans tussen werk en ontspanning ook heel belangrijk. Dus misschien zien we jou binnenkort wel in onze eigen bruine kroeg ‘Bouke’s Corner’, tijdens één van onze borrels (als het weer kan en mag). Meer informatie vind je op onze website of je neemt contact op met mijn collega Marianne ten Feld-Sprik, advocaat bouw- en aanbestedingsrecht (marianne.tenfeld@kienhuishoving.nl). Algemeen Innovatief partnerschap Kindcentrum Markelo in gebruik genomen Kindcentrum Markelo, de opvolger van IKC Magenta Delden, is in gebruik genomen. De opgedane kennis uit het IKC Magenta is direct toegepast en opgeschaald. Het resultaat is een toekomstbestendig en energieneutraal gebouw. Fotografie: Lucas van der Wee De gemeente Hof van Twente heeft bij de aanbesteding van de bouw van de twee integrale kindcentra gekozen voor het zogenoemde ‘innovatief partnerschap’. Het is de eerste tender in Europa die op deze wijze is uitgezet. De partners binnen het winnende consortium, Klaassen Groep, Rouweler Installaties en RoosRos Architecten, hebben daarin de afgelopen jaren samen met de betrokken schoolbesturen en gemeente, invulling gegeven aan de ‘Groene Droom’ voor beide kindcentra. Die droom omvat onder andere de verbinding tussen binnen én buiten spelen en leren èn een hoge duurzaamheidsambitie. Daarnaast is groen bouwen een thema, waarbij de partners binnen het consortium hebben gezocht naar innovatieve manieren om aantoonbaar duurzaam en energiezuinig te bouwen. De opgedane kennis van IKC Magenta kon goed gebruikt worden. Het Integraal Kindcentrum Magenta werd namelijk vorig jaar bekroond met de publieksprijs van de Duurzaam Bouwen Awards 2020. Projectleider Frans van Heemst: “Er wordt gebruik gemaakt van duurzame en zoveel mogelijk ecologische materialen. Voorbeeld daarvan is de houten gevel en de Bouwen in het Oosten 67

Frans van Heemst: “Er wordt gebruik gemaakt van duurzame en zoveel mogelijk ecologische materialen.” een compact tweelaags gebouw. De ruimten op de begane grond en de verdieping worden ruimtelijk en visueel met elkaar verbonden door het centrale hart. Een grote vide zorgt voor licht toegepaste houtvezelisolatie dat door een bewerking geschikt is gemaakt als isolatie materiaal. Het gebouw is onderhoudsarm en NOM (Nul-op-de-Meter) gebouwd met lage jaarlijkse huisvestings- en geen energielasten. Meer dan 400 zonnepanelen zorgen voor de benodigde energiebehoefte. Het onderwijsgebouw voldoet aan Frisse scholen klasse A en heeft een EPC van -0,002, een GPR van 9,1 gemiddeld en een energielabel A++++.” Licht en lucht Vanuit het oogpunt van duurzaamheid is gekozen voor en lucht in deze ontmoetingsruimte waar zowel ouders en kinderen als leerkrachten gebruik van kunnen maken. Via het centrale hart kan iedereen de school binnenkomen en doorlopen naar de kinderopvang of basisscholen De Zwaluw of De Welp. De lokalen krijgen door de grote raampartijen in de gevels veel daglicht binnen, wat zorgt voor een goede leeromgeving. Op de begane grond loopt binnen en buiten mooi in elkaar over door de kozijnen die doorlopen tot aan het maaiveld. 68 Bouwen in het Oosten Algemeen Eerste houtbouw appartement M’dam geplaatst Bijzonder transport voor grootste houten woongebouw van Nederland Dinsdag 6 april zijn de eerste vier houtbouw appartementen in project M’DAM in Monnickendam aangekomen. Met een bijzonder transport werden de geprefabriceerde woningen vanuit de fabriek in Enschede naar de bouwlocatie aan de Pierebaan gebracht, waar de appartementen met een bouwkraan op de juiste plek zijn gezet. De komende weken worden alle in totaal 62 appartementen naar de locatie getransporteerd en samengesteld tot het grootste massief houten woongebouw van Nederland. Project M’DAM wordt nu echt fysiek zichtbaar. Op dit moment draait de fabriek in Enschede op volle toeren. Voor alle 62 appartementen wordt een compleet bouwproces in de twee grote productiehallen van de fabriek van De Groot Vroomshoop doorlopen. In de eerste fase van de productielijn worden de woningen samengesteld met als resultaat een nagenoeg complete woning inclusief badkamer. In de vervolgstappen worden de voorzieningen zoals elektra, installaties, vloerlagen en binnendeuren ingebouwd en worden de woningen voorzien van dakbedekking. De laatste fase van de prefabricage bestaat uit het monteren van de galerijen en balkons. Een compleet duurzaam en snel bouwproces dat op één locatie plaatsvindt. Hout slaat CO2 op Houten gebouwen vormen een belangrijke oplossing in de strijd tegen klimaatverandering. Hout is het enige bouwmateriaal dat Bouwen in het Oosten 69

Complete woningen op transport van fabriek naar de bouwlocatie M’DAM. De woningen worden met een bouwkraan direct op de juiste plek gezet. CO2 opslaat. Alle appartementen bestaan grotendeels uit massief hout (Cross Laminated Timber). Een appartement van bijvoorbeeld 78 m2 slaat evenveel CO2 op als er met 45.000 kilometer autorijden wordt uitgestoten. M’DAM loopt voorop in het modulair en innovatief bouwen met de laagst mogelijke footprint. Dit houtbouwconcept reduceert de CO2 -uitstoot en is daardoor veel duurzamer en milieuvriendelijker dan traditionele bouwprojecten. Oplevering na de zomer Op de bouwlocatie vindt de eindmontage plaats, waarna alle woningen gekoppeld worden tot een U-vormig gebouw. Naast de houten constructiemethode bestaat 70 ook de gevel van M’DAM grotendeels uit hout, aangevuld met traditioneel metselwerk en aluminium gevelelementen. Door de prefabricage in de fabriek en de snelle bouwtijd op de locatie is de bouwoverlast ter plaatse beperkt. Na de zomer van 2021 wordt M’DAM opgeleverd. Uitbreiding woningaanbod Waterland De gemeente Waterland is straks de eerste gemeente in Nederland met een compleet circulair houten woongebouw. Het totale plan bestaat uit 21 sociale koopappartementen en 21 vrije sector koopappartementen die zijn verkocht aan inwoners van de gemeente Waterland. Tevens komen er 20 sociale huurappartementen in het plan, die vanaf deze zomer door woningcorporatie Wooncompagnie worden aangeboden. Duurzame samenwerking M’DAM is ontwikkeld door BMB ontwikkeling B.V. uit Limmen (onderdeel van VolkerWessels). Het gebouw is een ontwerp van productontwikkelaar en architect Finch Buildings uit Amsterdam. De prefabricage en bouw van het houtbouwconcept wordt uitgevoerd door De Groot Vroomshoop (tevens onderdeel van VolkerWessels). In de nieuwe fabriek in Enschede is een productielijn ingericht voor de prefabricage van CLT (houten) gebouwen. M’DAM is het eerste project dat op deze lijn wordt geproduceerd. Bouwen in het Oosten

DSTRCT/74 wordt één van de gaafste kantoorpanden van Twente Momenteel ondergaat het markante kantoor, waar ooit Energiebedrijf IJsselmij zetelde, een metamorfose. De revitalisering geldt niet alleen op bouwkundig gebied maar ook qua gebruiksfilosofie. Bouwen in het Oosten sprak met eigenaar Edwin Asveld, CEO van logistiek dienstverlener TransHeroes en Nick Bloeme en Gijs Ensink van het project- en bouwmanagementbureau SOM=. Een verhaal over het aangaan van uitdagingen, het leveren van meerwaarde en het belang van de “wow-factor” voor DSTRCT/74, zoals het project heet. “We waren ons met TransHeroes al een tijdje aan het oriënteren in Hengelo en omgeving, maar we konden in eerste instantie niet iets geschikts vinden”, start Edwin Asveld zijn toelichting. “Met de makelaar hebben we veel bekeken maar soms was de locatie niet ideaal of waren er te weinig parkeermogelijkheden. Elke keer was er wel wat. Tot 48 we hier aan de Wegtersweg kwamen. Weliswaar hadden we als zoekopdracht een kleiner pand in gedachten, maar al snel zagen we hier mogelijkheden. In juni vorig jaar hebben we de koop gesloten. Het oorspronkelijke idee om zelf de helft van een pand te betrekken en de andere helft te verhuren hebben we qua percentage eigen gebruik overboord gezet. We gebruiken straks één van de vijf etages, de bovenste. Momenteel zitten we op een andere verdieping op tijdelijke basis. Op 1 mei verhuizen we naar onze nieuwe stek. Via Boers en Lem Vastgoedconsultants kwamen we in contact met SOM= en zijn we de plannen op deze locatie gaan uitwerken en finetunen. Voor de uitvoering van Bouwen in het Oosten

DSTRCT/74 Nick Bloeme en Gijs Ensink benadrukken een aantal unieke aspecten die aan dit project kleven. “Gezien de regionale overcapaciteit op het gebied van kantoren is het essentieel dat we hoge kwaliteit bieden en onderscheidend zijn. Er is derhalve niet gekozen voor een basic upgrade van het pand, maar juist voor een volledige revitalisering op gebied van beleving, uitstraling, werkconcept, techniek en klimaat. Een unieke look and feel, zoals dat tegenwoordig zo mooi wordt omschreven. Edwin Asveld: “Duidelijk is dat dit een van de gaafste kantoorpanden van Twente wordt, met een eigentijds werkconcept.” onze plannen hebben we niet gekozen voor een bouwkundig hoofdaannemer maar voor een gefaseerde en opgeknipte aanpak waarbij we verschillende regionale bedrijven hebben uitgenodigd, zeg maar local heroes. Per activiteit een andere partij. Ik schat in dat er zo’n vijftien partijen betrokken zijn bij de revitalisering.” Het was ons inziens ook nodig om het pand gereed te maken voor de wensen en behoeften van de jongste groep kantoorgebruikers, doelende op de groep twintigers en dertigers welke op dit moment hun intrede doen op de arbeidsmarkt. Deze leeftijdsgroep stelt andere eisen op het gebied van de werkplek dan de generaties voor hen. Niet alleen de kenmerken van de werkplek zelf zijn van belang, maar de nadruk is juist meer komen te liggen op de kenmerken van de werkomgeving. De technische kwaliteiten en het comfort op de werkplek moeten gewoon van een goed niveau zijn. Dat staat buiten kijf. Dit is ook niet zo gek, deze generatie is klaargestoomd voor de arbeidsmarkt in mooie schoolgebouwen met hoogwaardige meubilair en moderne technologie in elke ruimte. Het is daarom goed te verklaren dat ze van de toekomstige werkomgeving niets minder verwachten. Een belangrijke succesfactor voor de werkomgeving is de variatie van inrichting zodat iedereen goed zijn of haar plek kan vinden. Keuzevrijheid speelt daarbij een belangrijke rol. We willen binnen DSTRCT/74 derhalve een breed aanbod in de werkomgeving bieden, zodat niet de omgeving de werkmethode bepaalt, maar deze juist de gewenste werkmethodiek faciliteert. Het gebouw had een cellenstructuur, waarbij in iedere vleugel er gelijk uit zag, een centrale gang met aan beide zijden kantoren. Passende bij die bouwtijd, maar niet meer van deze tijd. Toen we begin van dit jaar op één verdieping alle tussenwanden hadden verwijderd kwam de ronde vorm in het gebouw goed naar voren. Echt een gaaf effect.” Voor Edwin Asveld geeft dit project zichtbaar energie. “Gaandeweg werd ik steeds enthousiaster. We hadden wel ervaringen opgedaan in onroerend goed, maar dit is onvergelijkbaar. Ook qua investeringen is dit een substantieel verhaal. Duidelijk is dat dit een van de gaafste kantoorpanden van Twente Bouwen in het Oosten 49 DSTRCT/74 wordt, met een eigentijds werkconcept. De collectieve voorzieningen gaan naar een topniveau. Door het gehele pand worden er vergader- en werkruimten gecreëerd in verschillende vormen, formeel en informeel, waar mensen kunnen overleggen, zich kunnen concentreren, kunnen bellen, het zogenaamde Activity Based Working. We bouwen nu een supergaaf dakterras van 250 vierkante meter en er komt een gezellige bar voor de vrijmibo, een Electric laadpark voor de auto’s completeert het plaatje. Huurders krijgen ruimte voor een eigen inbreng in het ontwerp en flexibele termijnen en huurvormen, zowel gemeubileerd als casco+. SOM= heeft kennis en expertise om in vroeg stadium met geïnteresseerde bedrijven mee te denken in de mogelijkheden.” Over twee jaar vol De verwachtingen over het welslagen van het project zijn hooggespannen. Edwin Asveld. “We hebben dan ook veel te bieden. We hebben nog ruim drieduizend vierkante meter tot de beschikking en kunnen dus echt maatwerk leveren, zowel qua omvang, vanaf 100 vierkante meter, als indeling en inrichting. Op dit moment gebruikt Enexis 1650 vierkante meter en zelf benutten we 850. Er zijn maar liefst 190 parkeerplaatsen. We mikken op bedrijven die belang hechten aan een hoogwaardig, optimaal werkklimaat met alles erop en eraan. Bedrijven die enige reuring met zich meebrengen zijn van harte welkom. Dat zouden bijvoorbeeld softwareontwikkelaars zijn of Ik hoop en verwacht binnen twee jaar.” Duurzaam en Nick Bloeme en Gijs Ensink: “Er is derhalve gekozen voor een volledige revitalisering op gebied van beleving, uitstraling, werkconcept, techniek en klimaat.” bedrijven uit de communicatiebranche. Er lopen al enkele veelbelovende contacten, onder andere met juridische dienstverleners. Er is enthousiasme in de markt. Voor mij geen verrassing. Ik had hier direct al de “wow-factor” te pakken en die bleek doorslaggevend. Ik merk dat ook bij geïnteresseerden die hier al een kijkje kwamen nemen. Wanneer we vol zitten? toekomstbestendig Nick Bloeme vertelt dat DSTRCT/74 een duurzaam en toekomstbestendig karakter heeft. “We gaan voor de BREEAM Excellent certificering. Qua installatietechniek verduurzamen we onder meer door de toepassing van LED verlichting en PV Panelen. Waterbesparend sanitair en het gebruik van warmtepompen behoren ook tot de revitalisering. Groen zal in en aan het pand zichtbaar worden middels de groenwand en het groendak.” Gijs Ensink vult aan: “We faciliteren in het verduurzamen van het woon-werkverkeer door een ruime hoeveelheid laadpalen en een afgesloten en overdekte fietsenstalling met oplaadpunten. Daarnaast maken we gebruik van bestaande elementen en materialen. We hanteren een pragmatische aanpak door de kwaliteiten van het pand optimaal te benutten. Ja, er wordt behoorlijk geïnvesteerd in DSTRCT/74, maar zorgen er wel voor dat iedere euro zo efficiënt mogelijk wordt ingezet.” Bouwen in het Oosten 51

DSTRCT/74 SOM= Het inmiddels tien jaar jonge project- en bouwmanagementureau SOM= is een uitzonderlijke specialist in herbestemming, kantoorconcepten, duurzaamheid en onderhoud als het gaat om vastgoed. Het bedrijf bedenkt, begeleidt en beheert projecten door heel Nederland en is trots op z’n lokale roots. Onafhankelijke vastgoedadviseur opgericht door Paul Scholten en Erik Richters. De hoofdvestiging is in Oldenzaal en er zijn nevenvestigingen in Amsterdam, Rotterdam en Zwolle. SOM= is gegroeid naar 25 medewerkers en er staan nog enkele leuke vacatures open. Saillant detail: In eerste instantie zou het bureau voor het pand aan de Wegtersweg 1 alleen de bouwkundige keuring voor de aankoop doen, maar dat is wel een beetje uit de hand gelopen… Gijs Ensink Nick Bloeme TransHeroes® | Smart Logistics Group TransHeroes verzorgt slimme logistieke oplossingen. Edwin Asveld: ”We kennen onze klanten bij naam en onze vaste groep medewerkers zetten zich elke dag weer met hart en ziel in voor onze sport: internationaal transport! TransHeroes onderscheidt zich doordat het bedrijf is opgedeeld in business units waar elk onderdeel haar eigen specialisme kent. Persoonlijk en betrokken, maar toch de overkoepelende kracht van een allround logistiek dienstverlener. Men kan terecht bij ons voor wegtransport, luchtvracht, zeevracht of een douane document. Edwin Asveld Bouwen in het Oosten 53

29e Jaargang • no. 2 • maart 2021 02 Een nieuw gasloos ziekenhuis op basis van healing environment in Meppel Pagina 07 Woonfunctie voor Het Klooster in Vasse Collectief Particulier Opdrachtgeverschap (CPO) leidt tot succes in Hardenberg Roosdom Tijhuis werkt aan pilot Wet Kwaliteitsborging in Holten

Inhouds opgave 02 21 43 07 60 05 Voorwoord: “Toenemende druk” 07 10 15 17 19 21 28 32 37 40 Nieuwbouw Isala ziekenhuis en Noorderboog Meppel Een ziekenhuis op basis van healing environment De complexiteit zit met name in de installaties Belangrijke rol Eissink bij nieuwbouw Combinatie techniek en esthetiek leidt tot innovatieve gevel Lokaal ventileren Transitie Maria klooster Vasse Bouwbedrijf Scholte op Reimer maakt wonen in voormalig klooster mogelijk Combi Glas gefaseerd te werk bij “Het Klooster” in Vasse Een eerlijke prijs en wederzijds vertrouwen vormden de basis Een eigentijdse buitensfeer met de nostalgie van weleer Column Danny van Hal: “Koning Winter kreeg ons van de steiger” 43 49 52 53 55 56 59 Nieuwbouw appartementencomplex De Marsch Hardenberg De Marsch beantwoordt aan ideeën architect Een modern complex dat reageert op haar omgeving “Samen de hoogte in” Stabiliteit was grootste uitdaging Moderne eco-efficiënte liften voor De Marsch Simon de Haas levert alleen via de installateur Column KienhuisHoving: “Waarschuwingsplicht bij prijsverhoging” 60 69 71 73 74 75 76 78 Nieuwbouwplan De Liesen Holten Roosdom Tijhuis werkt aan pilot Wet Kwaliteitsborging De Leeuw Installaties: “Samenwerking leidt tot verbetering efficiency” Ter Harmsel Sanitair en Installatietechniek: “Stekkerbaar installeren heeft de toekomst” Column BIM4ALL: “De bouw en datavisualisaties” Energieneutraal bouwen zonder warmtepomp is mogelijk Remix viert veertigjarig bestaan Meerderheidsbelang Volution Group plc in CimaRad Omgekeerd Bouwen brengt circulair slopen en bouwen samen in Utrecht Bouwen in het Oosten 03

Voorwoord Voorwoord Door: Gerard van Leeuwen Toenemende druk Eind februari publiceerde het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) cijfers over het aantal verhuizingen binnen Nederland. Een van de belangrijkste conclusies was dat de trek vanuit de Randstad de laatste jaren steeds meer toeneemt. En dan met name stellen (nog) zonder kinderen en mensen ouder dan dertig ontvluchten de drukte. Onderzoek toont aan dat mensen steeds meer behoefte krijgen aan ruimte in en om de woning. De gevolgen van de corona pandemie zijn maar voor een klein deel verdisconteerd in de cijfers, maar de eerste geluiden omtrent het thuiswerken zouden deze trend zomaar eens kunnen versterken. Ook in onze regio zal dit fenomeen zich sterker manifesteren. De saldi tussen vertrek en vestiging zijn voor Gelderland, Overijssel en West Brabant het hoogst. En dat op een woningmarkt die al onder druk staat. De 65.000 woningen die vorig jaar zijn opgeleverd staan in een schril contrast met de grote vraag naar woningen. Honderdduizend per jaar, gedurende een decennium, zou weleens te weinig kunnen zijn. En dat onder een politiek gesternte dat niet altijd meewerkt. Stikstofproblematiek, gemeentelijke en provinciale politici die hun stempel willen drukken, het zijn vertragende factoren waar je als ondernemer aan bent overgeleverd. Op het moment dat u dit voorwoord leest, hebben we de verkiezingen achter de rug. Een onzekere periode van coalitievorming breekt aan en gezien het versnipperde beeld zal dat ongetwijfeld een schaakspel worden waarbij vier, vijf partijen zullen moeten aanhaken om het land weer regeerbaar te maken. Bij verreweg de meeste partijen leeft het idee om de woningnood centraler aan te pakken met een machtsverschuiving van lokaal en provinciaal naar nationaal niveau. Den Haag zou dan weer een Ministerie van Wonen moeten krijgen. Een beleid dat haaks zou staan op de visie van de laatste drie kabinetten, allen onder leiding van Mark Rutte. Het feit dat een rigoureuze ommezwaai misschien wel de oplossing zou kunnen zijn, brengt het sowieso een vertraging met zich mee. Voor een kabinet en een nieuw ministerie in de steigers staat ben je al in het najaar. Het is te hopen dat in dat vacuüm kan worden doorgepakt. Een jaar weer onder de zeventigduizend woningen zou desastreus zijn. Zeker voor onze regio! Op de cover Colofon Bouwen in het Oosten ISSN: 1385-7185 Links: Adri van Veggel (Dura Vermeer) en rechts Sebastiaan Endeman (Isala ziekenhuis) werken gezamenlijk aan het eerste gasloze ziekenhuis op basis van healing environment. Uitgever: Bouwen in de regio v.o.f. Postadres: Postbus 204, 8600 AE, Sneek Bezoekadres: Graaf Adolfstraat 36d, Sneek Tel.: (0515) 429 429 Web: www.bouweninhetoosten.nl E-mail: redactie@bouweninhetoosten.nl Redactie: Gerard van Leeuwen, Jolanda Groothuis en Ingrid de Roode Eindredactie: Joeri van Leeuwen Fotografie: Wim van ‘t Hoff (Eyemagic) Accountmanagement: Digna Schoonen (06 - 442 099 10) Erik Kuipers (06 -196 859 76) en Rob van Luit (06 - 184 483 55) Vormgeving & opmaak: Nanno van Leeuwen Druk: Scholma Druk, Bedum Verspreiding: Post.nl Bouwen in het Oosten 05

Vestiging Etten-Leur Vestiging Groningen Ecustraat 9, 4879 NP ETTEN-LEUR +31(0)76-5035265 Osloweg 110, 9723 BX Groningen +31(0)596-627690 www.bbcbouwmanagement.nl www.bbcbouwmanagement.nl Isala Meppel Een ziekenhuis op basis van healing environment Wens projectleider Sebastiaan Endeman gaat in vervulling Het was een wens voor Sebastiaan Endeman uit Raalte om een groot project vanaf het prille begin tot het einde als verantwoordelijk projectmanager te begeleiden. Hij gaf er zelfs een vast dienstverband, elf jaar bij Royal HaskoningDHV, voor op om deze droom te verwezenlijken. Inmiddels zijn we drie en een half jaar verder en zit de nieuwbouw van ziekenhuis Isala en revalidatiecentrum Noorderboog in de afbouwfase. Begin december zal het project worden opgeleverd en Endeman heeft er alle vertrouwen in dat deze datum ook gehaald zal worden. Als alles volgens planning verloopt zal, na een periode van drie à vier maanden, in maart 2022 de eerste patiënt begroet worden. Sebastiaan Endeman: “Het ontwerp op basis van “healing environment” en de verbinding met de directe omgeving, het Reestdal, sprak ons erg aan.” Bouwen in het Oosten 07

Medio 2017, een half jaar na vaststelling van het Zorgondernemingsplan, startte Sebastiaan Endeman zijn werkzaamheden. “Er was inmiddels een ruimtelijk Programma van Eisen. De contouren, zoals het aantal behandelingen, kamers, bedden en de voornaamste algemene voorzieningen stonden vast. Ook het aantal vierkante meters, kosten en functionaliteiten stonden vermeld. Een van mijn eerste taken was het selecteren van de architect. We hebben een voorselectie gemaakt waarna drie bureaus overbleven. De keuze viel uiteindelijk op Vakwerk Architecten uit Delft waar Ellen van der Wal tekende voor het ontwerp. Zowel qua architectuur als qua uitvoering zien we de bouw van het ziekenhuis als het geriatrisch revalidatiecentrum als één project. De keuze viel in het voordeel van Vakwerk uit vanwege hun esthetische vertaling van een aantal belangrijke criteria die door ons waren aangegeven. Het ontwerp op basis van “healing environment” en de verbinding met de directe omgeving, het Reestdal, sprak ons erg aan. Daarnaast is het passend bij Meppel. De juiste maat en schaal en alles zo lean mogelijk met zo weinig mogelijk verspilling. Om alles zo goed mogelijk in te kaderen, en de verfijning van de zes waardestromen die we hanteren, hebben we in de voorbereidende fase de afdelingen en hun ruimtelijke indeling één op één in karton opgebouwd in een grote hal hier in Meppel. Daar hebben we echt de puntjes op de i gezet. Ook qua logistiek. Zaken als draaicirkels van bedden en apparatuur, looproutes en dergelijke. Dat bleek een goede zet.” Sebastiaan Endeman: “Zowel qua architectuur als qua uitvoering zien we de bouw van het ziekenhuis als het geriatrisch revalidatiecentrum als één project.” Aanpassingen De bouw kende voorafgaand een aantal bezuinigingsrondes. Sebastiaan Endeman: “Zowel in het voorontwerp als in een later stadium hebben er nog aanpassingen plaatsgevonden. In eerste instantie was de begane grond groter en omdat deze teruggebracht moest worden is er gekozen voor een extra verdieping. Ook het dak en de gevel zijn nog gewijzigd. 08 Bouwen in het Oosten Isala Meppel Het heeft natuurlijk esthetische gevolgen gehad, maar zonder dat we onder de bodem van het kwaliteitsniveau gezakt zijn. Dat zeker niet! De gevel is bijvoorbeeld een gecoate aluminium gevelbekleding geworden, waarbij de kleurschakeringen speciaal in Duitsland zijn samengesteld. Door de gezette profielen ontstaat er een prachtig beeld met dynamiek. Bezoekers krijgen een mooie kleurervaring, met het Reestdal als achtergrond.” Gasloos Isala Meppel is het eerste gasloze ziekenhuis van Nederland. Sebastiaan Endeman: “Dat maakt deze opdracht nog eens extra speciaal. Duurzaamheid was een van de pijlers van de planvorming. Niet alleen in energetische zin maar zeker ook maatschappelijk. Rond de hele discussie van het aardgas uit Groningen en de daarmee gepaard gaande aardbevingen en de nasleep ervan met de bewoners, werd al in 2017, dus ruim voor de aanpassingen van het Bouwbesluit, gekozen om all electric te gaan. We gaan werken met de twee koude en warmtebronnen en er worden bijvoorbeeld drycoolers gebruikt. Bij de wastafels wordt gebruik gemaakt van doorstroomtoestellen en niet van boilers. Bijkomend voordeel is dat je hierdoor stromend water gebruikt en dus geen legionellabesmettingen kunt oplopen. Voor het overige zijn alle tegenwoordig gangbare duurzaamheidsaspecten ingevuld.” Trots Gevraagd naar welke term het eerst in hem opkomt wanneer straks de sleutel wordt overhandigd aan de directie antwoordt Endeman “trots”. “Trots op het team dat we zoiets met z’n allen tot stand hebben gebracht en trots dat het er zo uitziet als dat het bedacht is. Normaal gesproken is, straks in december, 98 procent van alles goed gegaan en twee procent had misschien anders of nog beter gekund. Maar ik kan nu al zeggen dat TDE (Trebbe Dura Vermeer Engie) én de opdrachtgevers, Isala en Noorderboog, het beste eruit hebben gehaald. En voor mezelf is een wens uitgekomen en hoop ik mijn kennis en ervaring vanaf volgend jaar te kunnen benutten in een andere setting, voor een ander project. Hoe mooi zou het zijn als dat weer een ziekenhuis is.” Sebastiaan Endeman: “Door de gezette profielen ontstaat er een prachtig beeld met dynamiek. Bezoekers krijgen een mooie kleurervaring, met het Reestdal als achtergrond.” Bouwen in het Oosten 09

De complexiteit in de installaties Adri van Veggel: “Het is gewoon veel, maar in grote lijnen wijkt het niet af van bijvoorbeeld een normaal kantoorgebouw.” 10 Bouwen in het Oosten Isala Meppel zit met name In Meppel wordt hard gewerkt aan de nieuwbouw van ziekenhuis Isala Meppel en revalidatiecentrum De Noorderboog. Bouwconsortium Dura Vermeer, Trebbe en Engie bouwen dit eerste elektrische ziekenhuis van Nederland in een goede samenwerking. De realisatie loopt volgens Adri van Veggel van Dura Vermeer volgens planning en zal moeten uitmonden in een oplevering aan het eind van dit jaar. Voor Adri van Veggel kwam de opdracht rond juni 2019 voor het eerst in beeld. “Ik heb dus niet de volledige voorbereiding meegemaakt. Wel het staartje van de ontwikkeling, waarbij nog enkele bezuinigingsrondes werden doorgevoerd om binnen budget te kunnen bouwen. Deze financiële aanpassingen hebben geen invloed gehad op het ontwerp. Dat is overeind gebleven. In de materialisatie zijn wel wijzigingen doorgevoerd. Het sedumdak van de technische ruimten is vervangen door een reguliere dakbedekking en in de gevel zijn er aanpassingen geweest in de opbouw van de gevel. Ook op afwerkingsgebied zijn er diverse bezuinigingen doorgevoerd. Voor het overige was de aanvliegroute een gezamenlijk optrekken van ons met Trebbe en Engie. We hebben meerdere ziekenhuizen gebouwd, enkele samen met Trebbe. Onder andere recent nog in Hardenberg ( Saxenburgh, red.) en Scheemda (Ommelander ziekenhuis, red.) en iets verder in het verleden Zutphen (Gelre Ziekenhuizen, red.). We kennen elkaars bedrijfscultuur en dat heeft natuurlijk voordelen tijdens de realisatie. Je spreekt elkaars taal en zijn gewend de ervaringen met elkaar te delen. We realiseren hier in Meppel ongeveer 17.000 vierkante meter bij het ziekenhuis en 5.000 bij Noorderboog. Het is gewoon veel, maar in grote lijnen wijkt het niet af van bijvoorbeeld een normaal kantoorgebouw. Natuurlijk heb je enkele specifieke aandachtspunten zoals de OK’s , intensive care units en ‘gesluisde’ kamers, maar de echt gecompliceerde aspecten zitten met name in de installaties. Grofweg een derde van de investeringskosten zit in dat spectrum. Bouwen in het Oosten 11

Isala Meppel Dat Isala Meppel het eerste gasloze ziekenhuis wordt is natuurlijk wel heel speciaal. Duurzaamheid speelt sowieso een belangrijke rol in dit project. De energie wordt opgeslagen door middel van een warmtekoude opslag.” Coronavirus De eerste paal werd geslagen op 2 maart 2020. Adri van Veggel: “Inderdaad, net voor Corona ons land in kwam. We hebben er destijds nog een feestelijk moment van kunnen maken. Toen we begin december het hoogste punt hadden kon dat slechts op zeer summiere wijze. Qua bouw hebben we tot nu toe geen vertraging opgelopen. Vlak voor de kerst hadden we een gering aantal besmettingen bij de installateur, maar omdat we daarna twee weken vakantie hadden, heeft dat geen overlast bezorgd. Na de kerstvakantie hebben we geen enkele coronageval meer gehad. Alles verloopt volgens planning. De typering ‘soepel’ is hier van toepassing. Dat heeft overigens ook te maken met de goede samenwerking tussen de opdrachtgevers enerzijds en onze partners anderzijds. We hebben in de bouwkundige sfeer voornamelijk bekenden ingeschakeld. Bedrijven waarvoor een ziekenhuisomgeving niet vreemd is. We zijn inmiddels wind- en waterdicht en momenteel (medio februari, red.) ligt het accent op het dak en de gevels en is de afbouw in volle gang. De strenge regelgeving die gepaard gaat met de corona-pandemie mag dan geen roet in het eten gooien qua planning, er kleven toch de nodige nadelen aan vast.” Adri van Veggel: “Vanwege de omvang en de complexiteit van de opdracht hebben we er bewust voor gekozen om een grote keet in te richten waardoor we snel met elkaar om tafel konden. Door corona is dat nu helaas niet mogelijk. Even een probleempje aanpakken met vijf man om een tekening is er niet bij. Alles gaat nu digitaal. Ik vind dat persoonlijk weleens lastig Ik mag graag mensen om me heen hebben. Het geeft nog geen nadelige gevolgen voor de planning of zo. Die zal dan conform afspraak december plaatsvinden. Maar het echte menselijke contact mis ik best wel.” Adri van Veggel: “Even een probleempje aanpakken met vijf man om een tekening is er niet bij. Alles gaat nu digitaal. Ik vind dat persoonlijk weleens lastig Ik mag graag mensen om me heen hebben.” Bouwen in het Oosten 13

Een frisse blik op schone ruimten Ropa systems BV is een jong en dynamisch bedrijf, dat zich specialiseert in het fabriceren, leveren en plaatsen van haar eigen wandsysteem. Daarnaast kunnen wij u groot scala aan eigen draai- en schuifdeuren aan bieden, afgestemd op de zorgmarkt. Ropa systems staat voor topkwaliteit tegen een acceptabele prijs en een gegarandeerde levertijd. Belleweg 9 5711DH, Someren (NL) T: +31(0)493-473637 E: info@ropasystems.nl www.ropasystems.nl Isala Meppel Belangrijke rol Eissink bij nieuwbouw Isala en Noorderboog Voor het Hengelose Eissink Plafond- en Wandsystemen is een belangrijke rol weggelegd om het gecombineerde nieuwbouwproject van het Isala ziekenhuis en geriatrisch revalidatiecentrum Noorderboog in Meppel. Het past ook in de nog steeds groeiende rol die de zorgsector vormt voor het bedrijf. Directeur Robin Workel is er content mee. “Voor ons is het een ideaal project”, vertelt Workel. “Vanaf de voorbereiding verloopt alles volgens de planning. Soms heb je een project waarbij, om wat voor reden dan ook, de start niet helemaal verloopt en dat achtervolgt je dan gedurende zo’n project. In dit geval is dat zeer zeker niet het geval. Ik heb nog geen wanklank gehoord van de jongens op de bouw en dat zegt alles. We hebben het in Meppel over circa 40.000 m2 aan wanden (KNAUF) en 20.000 m2 aan plafonds (grotendeels Ecophon). Het is een project waarbij we onze kennis en ervaring uit eerdere opdrachten Robin Workel: “Het zijn vooral veel vierkante meters, waarbij alles valt en staat met het nauwgezet volgens planning leveren en monteren.” goed kunnen gebruiken. Zeer recent waren we betrokken bij het Saxenburg Medisch Centrum in Hardenberg en Het Ommelander ziekenhuis in Scheemda, beide projecten waarbij Dura Vermeer ook betrokken was. Ook de ziekenhuizen in Hengelo, Almelo en Enschede zijn bekend terrein voor ons. Als ik naar de orderportefeuille voor de rest van dit jaar kijk, dan zie ik naast zorg ook veel opdrachten in de utiliteitssfeer en het onderwijs. We kunnen zo’n vijf, zes maanden vooruitkijken en dat is vrij gemiddeld. We houden altijd ruimte voor vaste opdrachtgevers want die willen we te allen tijde kunnen bedienen. We werken landelijk met het accent op geheel midden Nederland. We komen tot pakweg Almere en incidenteel ook in Amsterdam. Voor het overige veel in het oosten en noorden van het land.” Plannen Volgens Robin Workel is het werk in Meppel niet extreem gecompliceerd. “Nee, dat valt genoeg mee. Het zijn vooral veel vierkante meters, waarbij alles valt en staat met het nauwgezet volgens planning leveren en monteren. Planning voert de boventoon ten opzichte van de techniek. De samenwerking met de bouwcombinatie verloopt soepel. Er is een open communicatie met de werkvoorbereiders en uitvoerder. We zijn nu met een tientallen medewerkers bezig. We gaan binnen een aantal weken wat afschalen. Voor ENGIE, de installateur, geven we alles duidelijk aan zodat ook zij gestroomlijnd verder kunnen. We markeren alles op basis van bijvoorbeeld brandwerendheid. Al met al is een mooi project waar we met tevredenheid op terug zullen blikken.” Bouwen in het Oosten 15

DAADKRACHT, DOORPAKKEN EN AFSPRAKEN NAKOMEN Dat zijn de steekwoorden wanneer wij de uitvoering van de werkzaamheden van het begin tot het eind voor u verzorgen. BKS Infra is als aannemer actief op de infrastructurele markt op het gebied van grondwerk, verhardings- en rioleringswerkzaamheden. Oogstveld 9 8307 DV ENS T 038 333 53 36 E info@bksinfra.nl W www.bksinfra.nl Isala ziekenhuis referentieproject voor MSP dak en Wand Combinatie techniek en esthetiek leidt tot innovatieve gevel Het in Heerenveen gevestigde MSP Dak en Wand tekende voor de gevel van het nieuwe Isala ziekenhuis in Meppel. In dit geval bijna letterlijk en figuurlijk. Projectleider Jesmer Kuiper licht toe. “In dit project werden we benaderd door de bouwkundig hoofdaannemer toen het ontwerp nog geen definitieve status had. De architect en de aannemer hadden specifieke kennis nodig om een esthetische en technische oplossing te vinden om onder andere de rc-waardes en brandtechnische criteria binnen het ontwerp te bewerkstelligen. In de markt staan wij bekend vanwege de instelling dat we niet snel afhaken als de complexiteit van een opdracht hoog is of soms nog toeneemt tijdens het proces. Dat zal ook nu meegespeeld hebben. In Meppel hebben we het “esthetische jasje” identiek gehouden. De slimme oplossingen zitten erachter. Kern van het verhaal is dat we qua brandwerendheid een oplossing hebben gevonden die naadloos verwerkt is. Op het gebied van isolatie en bevestigingswijze zijn we eveneens de uitdaging aangegaan, en met succes. Elk detail had een behoorlijke complexiteit en is custom made. Er zat helemaal niets standaards aan. Hierbij is het cruciaal dat alle vijftien (!) stapjes in de juiste volgorde gezet moesten worden. Het vergt veel van onze montageploegen, maar het resultaat mag er zijn. Isala wordt voor ons een fantastisch referentieproject, dat staat vast. Het staat in mijn persoonlijke lijstje in architectonische zin in de absolute top. Is het normaal gesproken een kwestie van het volgen van hetgeen is voorgeschreven door de architect; Isala vormt hierop een duidelijke uitzondering. Kuiper: ”Natuurlijk trachten we in elke opdracht meerwaarde te bieden aan onze opdrachtgever en de eindgebruiker, maar in dit project konden we echt vanaf de tekentafel meedenken en probleemoplossend werken. In deze setting voelen we ons als een vis in het water. Naast het engineeren en monteren hebben we ook onze kennis en ervaring kunnen aanwenden voor een deel van de productie (o.a. de puntprofielen, red.) om onze technische oplossing mogelijk te maken. Op het moment dat de complimenten hiervoor binnen komen krijgje een trots en voldaan gevoel. Isala Meppel is voor ons belangrijk geweest, En de ervaringen die we opgedaan hebben zullen we zonder meer toepassen in de toekomst.” Businesspark Friesland-West 31 8447 SL Heerenveen Tel. 0513 – 63 10 63 msp-dakenwand.nl

LANDMETEN EN UITZETTEN KENNIS DOOR ERVARING FLEXIBELE INZET NIEUWSTE TECHNIEKEN Meer weten? Vraag een vrijblijvende offerte aan via: www.landmeetdienst.nl of bel 074 - 225 48 48 Scholtensoven 2 762I HA Borne E info@landmeetdienst.nl I www.landmeetdienst.nl Het Klooster Vasse “Lokaal” ventileren We leven in een bizarre tijd waarin luchtbehandeling een zeer prominente rol speelt in het bestrijden van de verspreiding van virussen. AL-KO doet voortdurend onderzoek naar nieuwe technologieën om aan te sluiten bij de huidige behoefte om de beste binnenluchtkwaliteit en een optimaal binnenklimaat te kunnen realiseren. De uitdaging ligt in het beheersen van virusverspreiding Professionele en tochtvrije ventilatie van gesloten ruimten om CO₂ en dus ook virussen te verminderen, staat vandaag de dag meer in de belangstelling dan ooit tevoren. We verlangen allemaal weer terug naar “het oude normaal” waarbij de beheersing van virusverspreiding een cruciale rol speelt. Hierbij staan niet alleen universiteiten, scholen, vergaderaccommodaties en kinderdagverblijven voor enorme uitdagingen. Betrouwbare, stille, lokale én tochtvrije ventilatie is geen utopie Met het compacte ventilatiesysteem AL-KO AIRCABINET biedt AL-KO een uiterst efficiënte oplossing met de beste hygiënenormen. De volledige uitwisseling van de gebruikte en mogelijk met virussen besmette lucht in de ruimte, wordt vervangen door verse buitenlucht en vermindert zo het infectierisico voor alle aanwezigen. Dit nieuwe compacte ventilatiesysteem is hierdoor uitermate geschikt voor toepassing in klaslokalen. De belangrijkste voordelen op een rijtje: • Efficiënte CO₂-reductie en constante toevoer van verse buitenlucht voor het beste concentratie vermogen • Eenvoudige installatie dankzij een “plug & play” concept in een modulair systeem • Laagste geluidswaarden maken het mogelijk om de unit in de ruimte op te stellen Bouwen in het Oosten 19

VOORTSWEG 23, 7661 PD VASSE T: 0541 680797 E: INFO@SCHOLTEOPREIMER.COM WWW.SCHOLTEOPREIMER.COM Het Klooster Vasse Door: Jolanda Groothuis Bouwbedrijf Scholte op Reimer maakt wonen in voormalig klooster mogelijk Waar in een ver verleden achttien nonnen een leven vol rust, reinheid en regelmaat leidden, was het tot voor kort een komen en gaan van vaklieden die keihard werkten aan de transformatie van het voormalige Sancta Maria klooster in Vasse. Bouwbedrijf Scholte op Reimer kocht het historische object met de intentie hier elf wooneenheden te realiseren. Het was een flinke investering, maar bleek een juiste zet te zijn. De animo om aan de rand van Vasse, in een gebouw met een rijke geschiedenis te wonen, was groot. Funda kwam er nauwelijks aan te pas. Bouwen in het Oosten 21

Benno Scholte op Reimer Lex Lansink Tom Droste Merle Scholte op Reimer In Vasse werd in 1931 nabij de dorpskern een klooster gebouwd met aangrenzend een school. Er woonden achttien zusters van de Zuster Dochters van Onze Lieve Vrouw uit Nijmegen. Zij waren voornamelijk werkzaam in het onderwijs. De nonnen woonden hier ruim veertig jaar, tot 1974. Andere bestemmingen Nadien deed het klooster dienst als hotel-restaurant (De Mosbeek) met 26 kamers. In 2001 werd het pand wederom verkocht en ingezet als conferentie- en opleidingscentrum. De naam “De Mosbeek” werd toen veranderd in “Het Balkon” om het anno 2021 met eerbied terug te herleiden naar het verleden onder de naam “Het Klooster”. Vastgelopen woningmarkt Toen Benno Scholte op Reimer, eigenaar van het gelijknamige bouwbedrijf uit Vasse, gehoor kreeg van de op handen zijnde verkoop zag hij vrijwel meteen mogelijkheden. Als aannemer was hem de bouwkundige staat van het object niet onbekend en wist hij dat het perspectief bood voor een totaal andere invulling. Hierbij speelde het idee, om de vastgelopen woningmarkt in Vasse vlot te trekken, zeker een rol. Pure winst Benno Scholte op Reimer: “De beschikbaarheid van betaalbare woningen wordt in veel dorpen in de gemeente Tubbergen genoemd als voorwaarde om de leefbaarheid op niveau te houden. De transformatie naar een appartementencomplex zou voor Vasse pure winst betekenen. Ons dorp zat al enige tijd, met betrekking tot nieuwbouw, op 22 Bouwen in het Oosten Het Klooster Vasse Roy Kreuwel Toon Raanhuis Dave Kreuwel Ontbrekend op de foto: Michel Mars (Mars Architectuur) Regionale bouwpartners slot doordat het omgeven is door Natura 2000-gebieden. Door de aankoop van het oude klooster zou er weer beweging komen in de woningmarkt. Maar, hoewel we er absoluut fiducie in zagen, bleek de investering niet gering.” Geen bezwaren De dochter van Benno, Merle Scholte op Reimer en haar partner Lex Lansink, zijn sinds enkele jaren mede-eigenaren van het bouwbedrijf. Ook zij wisten als geen ander dat er een doelgroep bestond van jongeren tussen de 25 en 30 jaar voor nieuwbouw in Vasse. Merle: “Maar, ondanks ons idee om op deze prachtige locatie appartementen te bouwen, ging dat nog niet vanzelf. De investering bleek dusdanig groot dat het aanvankelijk niet uit kon. Het Stimuleringsfonds Kleine Kernen van de gemeente Tubbergen bood uiteindelijk uitkomst. We mochten op een bijdrage rekenen die de koop wel mogelijk maakte. En, hoewel deze gemeentelijke subsidie gekoppeld werd aan strenge Ontwerp: Mars Architectuur Borne Beglazing: Combi Glas Geesteren Installaties: TDI Techniek Reutum Meijer Installatietechniek Vasse Schilderwerk: Schildersbedrijf Oude Alink Vasse Trappen: Timmerfabriek Lenferink Tubbergen Buitenbergingen en balkon: MK Houtbouw Oldenzaal Tuinaanleg: Hoveniersbedrijf Raanhuis Vasse Bouwen in het Oosten 23

Een vertrouwd adres voor al uw installatietechnische diensten Het Klooster Vasse voorwaarden, waren we er heel content mee. Niet in de laatste plaats ook de inwoners van Vasse, zij waren verheugd dat dit karakteristieke pand zou blijven bestaan. Het feit dat er geen bezwaar werd ingediend tegen het verbouwplan was daar mede een bewijs van. In 2019 werden we eigenaar van het object.” Benno Scholte op Reimer Merle Scholte op Reimer Lex Lansink Intact houden Ten tijde van het interview (medio februari) met Benno en Merle Scholte op Reimer is het einde van de grondige verbouwing in zicht en is “Het Klooster” nagenoeg getransformeerd tot elf wooneenheden. Deze bestaan uit; één eindwoning, drie tussenwoningen en zeven appartementen. De appartementen op de eerste verdieping zijn bereikbaar door zowel een trap als lift. Omdat het een karakteristiek gebouw betreft, besloten de Scholte op Reimer’s in samenspraak met architect Michel Mars van het gelijknamige architectenbureau uit Borne, het gebouw zoveel mogelijk intact te houden, op enkele kleine aanpassingen na. Huidige trend Voor Scholte op Reimer stond van meet af aan buiten kijf dat Michel Mars het ontwerp van “Het Klooster” in handen zou krijgen. Benno: “Mars Architectuur is een erkende speler waar we in het verleden vaker mee samenwerkten. Ons gebied, van eigentijds landelijk wonen tot fraaie jaren dertig ontwerpen, komt overeen met het segment waar Michel zich op richt. Bovendien is de onderlinge communicatie een wisselwerking met als gevolg dat we samen oplossingen vonden om smaakvolle en gedegen ontwerpen te realiseren. Het unieke aan de kloosterwoningen is dat geen enkele eenheid hetzelfde wordt. Benno Scholte op Reimer: “De animo om aan de rand van Vasse, in een prachtig gebouw met een rijke geschiedenis te wonen, was groot.” Bouwen in het Oosten 25

Het Klooster Vasse De vierkante meters variëren van negentig tot honderdnegentig. Tevens onderscheiden zij zich qua indeling en inrichting. De toekomstige bewoners mogen dus rekenen op een geheel eigen en unieke stek. Dit is ook kenmerkend voor, en de kracht, van ons bouwbedrijf. We zien het als een uitdaging om telkens een unieke sfeer en eigen karakter te creëren voor onze opdrachtgevers. Daarnaast hebben we heel bewust gekeken naar duurzaamheid, geheel conform de huidige trend. Hierbij vormden het hergebruik van oude materialen speerpunten voor levensloopbestendige woningen.” Volledige privacy Naast de grondige, interne verbouwing krijgt het voormalige klooster een volledig nieuw ontworpen tuin aan de achterzijde. Deze zal gedeeltelijk voor gezamenlijk gebruik beschikbaar worden. Daarnaast heeft elke wooneenheid op de begane grond een eigen tuin. De onderlinge scheidingen tussen deze tuinen worden gevormd door houten schuttingen en beuken hagen. Tevens krijgt elke wooneenheid een eigen terras. Aan de achterzijde zullen tien buitenbergingen gebouwd worden en bovendien mogen de toekomstige bewoners rekenen op een privé parkeerplaats. Bekende relaties Bij de keuze van onderaannemers richtte Scholte op Reimer zich bewust op partijen uit de buurt. “Dat wérkt, letterlijk”, aldus Benno en Merle. “Met deze bedrijven hebben we door de jaren goede ervaringen opgedaan, waarbij wederzijds vertrouwen de basis vormt voor een succesvolle samenwerking. Bovendien; waarom zou je verder kijken als men dichtbij gegarandeerd kwaliteit kan leveren? Maar, niet in de laatste plaats vinden we het belangrijk dat de onderlinge communicatie tussen partijen goed verloopt. Dat komt de voortgang, zeker bij een project van deze omvang, alleen maar ten goede. Wij blikken absoluut terug op een fijne verstandhouding en zijn er trots op dat we met elkaar de transformatie van “Het Klooster” tot een goed einde hebben weten te brengen. Hiermee hebben we een mooi begin voor de toekomstige bewoners gerealiseerd.” Merle Scholte op Reimer: “De onderlinge communicatie met de architect was een wisselwerking. Samen vonden we oplossingen om smaakvolle ontwerpen te realiseren.” Achtergrondinformatie De verkoop van de appartementen lag in handen van Weusthuis Makelaardij uit Tubbergen. De prijzen varieerden van 195.000,00 tot 350.000,00 (eindwoning) vrij op naam. Na de oplevering trekt Bouwbedrijf Scholte op Reimer zich terug. Iedere koper wordt straks lid van een Vereniging Van Eigenaren, die zorg draagt voor het gezamenlijk onderhoud van het complex. Bouwen in het Oosten 27

Door: Jolanda Groothuis Combi Glas gefaseerd te werk bij “Het Klooster” in Vasse Dave Kreuwel Roy Kreuwel Roy Kreuwel: “We zijn er heel content mee dat we onze naam aan de wederopbouw van dit prachtige object hebben mogen verbinden.” 28 Bouwen in het Oosten Het Klooster Vasse In het verlengde van de werkzaamheden die Combi Glas de afgelopen jaren voor Bouwbedrijf Scholte op Reimer uitvoerde, werd zij tevens geraadpleegd met betrekking tot de transformatie van Het Klooster in Vasse. Volgens de gebroeders Dave en Roy Kreuwel, die samen met hun ouders mede-eigenaren zijn van Combi Glas, was dat geen kwestie van scherp inschrijven: “Onze relatie met Scholte op Reimer is gebaseerd op wederzijds vertrouwen. We voeren onze bedrijven in dezelfde gemeente en verstaan elkaars taal. Zie het als een vorm van goed noaberschap, daarin hou je elkaar ook niet voor de gek.” Dat Bouwbedrijf Scholte op Reimer het voormalige klooster in Vasse aankocht en hiermee elf huishoudens onderscheidend wooncomfort biedt in de Parel van Twente, getuigt volgens Dave en Roy Kreuwel van puur ondernemerschap en passie voor het vak: “Een pand van dergelijke omvang transformeren met behoud van de karakteristieke en authentieke elementen is een uitdaging van formaat. Vorig jaar zomer nam Benno Scholte op Reimer contact met ons op om de werkzaamheden met betrekking tot beglazing te inventariseren. Je praat over een verbouwing van behoorlijke omvang wat voor ons leidde tot een gefaseerde uitvoering. Isolerende maatregelen De van origine houten deuren en ramen hadden voornamelijk nog enkele beglazing. Er werd voor gekozen om deze allemaal te vervangen en te voorzien van HR++ beglazing in combinatie met wienersprossen en opplakroeden. Wienersprossen is isolerend dubbel glas, waarbij in de ruimte tussen de twee glasbladen, metalen afstandshouders zijn aangebracht, met aan de buiten- en binnenzijde houten of kunststof roeden/glaslatten. Op deze manier werden er duurzame en isolerende maatregelen uitgevoerd, zonder dat het afbreuk deed aan de karakteristieke details van het gebouw. Voor ons viel deze opdracht redelijk onder de standaardnoemer, maar we zijn er heel content mee dat we onze naam aan de wederopbouw van dit prachtige object hebben mogen verbinden.” Opgericht in 1992 Combi Glas werd op 1 mei 1992 door Gerrit Kreuwel in samenwerking met Gerrit Oude Wesselink van Oude Wesselink Kunststoffen opgericht. De twee ondernemers startten hun bedrijf in een huurpand aan de Langeveenseweg in Geesteren. Daar begonnen zij op kleinschalige basis met de levering en plaatsing van isolatieglas voor zowel de particuliere sector als de aannemerij. Enorme groei In 1996 besloot Gerrit Oude Wesselink, met wederzijds respect en de juiste verstandhouding uit de onderneming te stappen om zich volledig te richten op zijn eigen bedrijf. Na deze verandering trad de echtgenote van Gerrit Kreuwel, Josefien, toe tot de vennootDisciplines Combi Glas • Isolerend glas • Structurele geïsoleerde beglazing • Enkel glas • Dakbeglazing • Hardglazen deuren en wanden • Balustrades • Schuifwanden • Structureel gehard en gelaagd glas • Glas in lood • Spiegels Bouwen in het Oosten 29

Het Klooster Vasse Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen Informatiepaviljoen “IJs en Es” van Landschap Overijssel is één van de projecten die Combi Glas eveneens voor Bouwbedrijf Scholte op Reimer heeft uitgevoerd. schap. De zaken verliepen voorspoedig en al gauw bleek de beginlocatie te klein waarop grond werd aangekocht op het industrieterrein in Geesteren. In januari 1999 werd het nieuwe bedrijfspand betrokken en vanaf dat moment maakte de organisatie een enorme groei door. De klantenkring werd groter, de disciplines werden uitgebreid en daarmee tevens het personeelsbestand. Toekomstgericht denken Ook de zoons van het echtpaar Kreuwel, Dave en Roy, voelden zich nauw betrokken bij het bedrijf van hun ouders en besloten in 2006 eveneens toe te treden tot de vennootschap, waarmee serieus over de strategie en toekomst van het bedrijf werd nagedacht. Wederom uit haar Dave Kreuwel: “De duurzame en isolerende maatregelen doen geen afbreuk aan de karakteristieke details van het oude klooster.” jas gegroeid verhuisde de onderneming naar de huidige locatie aan ’n Mös in Geesteren waar tegenwoordig een toonbeeld wordt gevormd van alle aspecten die verwant zijn met het bedrijf. In de overzichtelijke showroom kan men terecht voor de meest uiteenlopende facetten van glas (*kader Disciplines). Regionaal begrip Inmiddels zijn er 21 vaklieden werkzaam binnen Combi Glas en breiden de werkzaamheden zich gestaag uit. Het bedrijf werkt voornamelijk regionaal en is mede door haar kwaliteit, betrouwbaarheid, vakmanschap en service een begrip geworden in Twente. De deskundige medewerkers, waarvan velen er reeds hun jubileum vierden, verzorgen van A tot Z de levering en plaatsing van glasproducten in alle soorten toepassingen voor zowel nieuwbouw als renovatie. De opdrachtgevers van Combi Glas zijn particulieren, overheid- en semi-overheidsinstellingen, de aannemerij, interieurbouwers en schilder- en timmerbedrijven. Combi Glas heeft de intentie om op een maatschappelijk verantwoorde manier te ondernemen door met name de mens (People) en de leefomgeving (Planet) centraal te stellen en niet alleen te streven naar winst (Profit). Binnen de organisatie wordt daarom: • Duurzaam gewerkt • Duurzaam gebouwd • Goed werkgeverschap geboden • Transparantie en flexibiliteit gewaarborgd • Maatschappelijke betrokkenheid getoond Bovendien dragen het gebruik van een eigen warmtepomp en LED-verlichting bij aan de verlaging van het energieverbruik binnen de onderneming. Bouwen in het Oosten 31

Door: Jolanda Groothuis TDI realiseert installatietechniek bij “Het Klooster” “Een eerlijke prijs en wederzijds vertrouwen vormden de basis” Toen TDI Techniek door Bouwbedrijf Scholte op Reimer werd benaderd voor de installatietechnische werkzaamheden bij “Het Klooster” in Vasse was er allesbehalve sprake van een strakke aanbestedingsprocedure. De voorkeur van de aannemer ging uit naar regionale partners. Daar was Tom Droste, eigenaar van TDI Techniek uit Reutum, er één van. De zaken werden gezamenlijk geïnventariseerd, de planning doorgenomen en een eerlijke prijs overlegd. “Meer was er eigenlijk niet van”, aldus Tom Droste. “De wetenschap dat je van elkaar op aankunt is een aspect waar in deze regio nog veel mooie projecten uit voortvloeien.” De aankoop van het oude klooster met de intentie het te transformeren tot een modern wooncomplex, is volgens Tom Droste een fantastische zet geweest van Bouwbedrijf Scholte op Reimer: “Er zijn maar weinig mensen uit de gemeente Tubbergen die niet bekend zijn met dit historische object. Dat er veel animo ontstond om op deze coulisselocatie te mogen wonen, was dan ook niet zo verwonderlijk. Er staat straks 32 Bouwen in het Oosten een indrukwekkend mooi wooncomplex. Dat wij als onderaannemer daar onderdeel van mochten uitmaken is een prachtige toevoeging aan ons referentiekader.” Afspraken nakomen TDI Techniek is verantwoordelijk voor alle elektrotechnische werkzaamheden in de zeven appartementen. Tom Droste Het Klooster Vasse Werkzaamheden “Het Klooster” Wim Vernooij TDI Techniek voerde tijdens deze bouw de volgende disciplines uit: • Binnen riolering • Water- en gasleiding • Sanitair • Verwarming/vloerverwarming • Ventilatievoorzieningen • Elektra • Communicatie-, beeld- en dataverkeer • Brandmeldinstallatie • Meettechniek van energie De drie eindwoningen worden verzorgd door Meijer Installatietechniek uit Vasse. “Bouwbedrijf Scholte op Reimer houdt er een hoge gunfactor op na”, is Tom Droste van mening. “Deze aannemer richt zich voornamelijk op vaste partners, waarvan zij weet dat het wederzijdse vertrouwen niet wordt beschaamd. Dat is deze omgeving-eigen. Ondernemers willen niet voor het woord hebben dat gemaakte afspraken niet worden nagekomen. Je komt elkaar immers, hoe dan ook, weer tegen. Meedenkend vermogen Voor ons is dit een vrij langetermijn-opdracht waar vanaf het begin drie vaste medewerkers bij betrokken waren. Onze vaklieden hebben zo hun eigen voorkeur met betrekking tot aangenomen projecten. In een werk van deze omvang en duur -er zat ruim driekwart jaar arbeid in- moet je uitdaging zien. Voor de mensen die we op “Het Klooster” hebben ingezet was dit een kolfje naar hun hand. Niet alleen vanwege de werkzaamheden, maar tevens waren de gemoedelijkheid en het meedenkend vermogen van de andere partijen positieve factoren.” Meebewegen Tom vervolgt: “Het nastreven van de planning en het meebewegen in de bouwkundige Tom Droste: “De wetenschap dat je van elkaar op aankunt is een aspect waar in deze regio nog veel mooie projecten uit voortvloeien.” voortgang was geen strak politiek proces. Hierover werd dagelijks overleg gevoerd en soms moet je dan wat water bij de wijn doen. Om het hele traject goed te laten verlopen hebben onze jongens weleens op zaterdagen doorgewerkt. Daar wordt niet moeilijk over gedaan en dat is eigenlijk ook wel kenmerkend voor de mentaliteit binnen ons bedrijf: “Als je er bent, dan moet je er ook wezen”. Deze bouw bracht voor ons over het algemeen geen innovatieve duurzaamheidsaspecten met zich mee. Dat kwam doordat verwarming middels een warmtepomp en de installatie van zonnepanelen niet haalbaar waren. Dit had te maken met het waarborgen van de kenmerkende esthetische en authentieke uitstraling van het pand.” Vijftienkoppig team Toen Tom Droste begin dertig was besloot hij na achttien jaar Bouwen in het Oosten 33

Bouwen in Gelderland voor alle professionals in de bouw Is Gelderland zakelijk interessant voor uw bedrijf? Wilt u Bouwen in Gelderland kosteloos ontvangen? Meldt u zich dan aan via onze website www.bouweningelderland.nl >> contact Of stuur een mail naar info@bouweningelderland.nl Bouwen in Gelderland is zeer recent als nieuwe titel geïntroduceerd. De verwachting is, dat het magazine een vergelijkbare toonaangevende positie in de Gelderse bouw- en installatiewereld gaat veroveren als Bouwen in het Oosten in deze regio. Het blad richt zich op de professionals in de bouw, zowel opdrachtgevers als uitvoerende, adviserende en controlerende bedrijven. www.bouweningelderland.nl redactie@bouweningelderland.nl Het Klooster Vasse ervaring in de installatietechniek om zelfstandig te gaan opereren: “Op zich was dat best een stap, maar aan de andere kant had ik er het volste vertrouwen in. Destijds floreerde de markt en had ik van meet af aan eigenlijk geen gebrek aan werk. Ik ben thuis, vanuit de garage gestart, maar al gauw groeide ik uit mijn jasje. Na een tussenstop in het magazijn van een levensmiddelenwinkel kwam het bedrijfspand van voormalig aannemer Ikink, ook hier in Reutum, te koop. Daar zijn we nu alweer tien jaar gehuisvest. Maar de eerlijkheid gebiedt me ook te zeggen dat het niet altijd gloriejaren waren. Net na de aankoop van dit pand vloog Nederland de recessie in en trof ook ons bedrijf. We hebben zeker een aantal penibele jaren gekend maar hebben het desondanks toch met elkaar gered. Destijds was voor mij de hoofdzaak om mijn medewerkers te kunnen aanhouden. Vertrouwen in het herstel van de economie heb ik altijd gehad, zaak was om daarna ook door te kunnen. Ik prijs me rijk met het feit dat we er zonder gedwongen ontslagen uit zijn gekomen en ben trots op ons vijftienkoppige team.” Bedrijfsprofiel TDI Techniek onderscheidt zich als specialist in de installatiewereld door de persoonlijke klantbenadering en flexibiliteit. Tom Droste garandeert zijn opdrachtgevers om, in overleg, altijd tot de beste oplossingen te komen: “Onze persoonlijke service staat hierbij voorop en maakt dat wij een betrouwbare partner zijn. Onze bedrijfsvoering richt zich met name op de woningbouw in het hogere segment. We leveren vakkundig werk bij alle installaties voor gas en water, het plaatsen van centrale verwarming, lokale verwarming, vloerverwarming, warmtepompen en airconditioning. Ook het plaatsen van sanitair, ventilatie- systemen en overige elektra is bekend terrein voor ons. Tevens zijn onze opdrachtgevers voor dakbedekking, zink, koperen goten en diverse afleiders bij ons aan het juiste adres.” Vergelijkbare projecten die TDI Techniek eerder realiseerde: • Plan Huuskesboer (voormalig pand INC) Reutum; van kantoor naar zeven appartementen • Het Kolkje Almelo; van bibliotheek naar acht appartementen en drie winkeleenheden • Kerk Borne; transformatie naar veertien appartementen • Pastorie Berghuizen Oldenzaal; één grote woning verduurzaamd door middel van PV panelen en voorbereiding op een warmtepomp • Horecapand Borne; naar café en één appartement Tom Droste: : “Niet moeilijk doen is kenmerkend voor de mentaliteit die binnen ons bedrijf heerst.” Remy Stoolhuis Bouwen in het Oosten 35

Het Klooster Vasse Door: Jolanda Groothuis Toon Raanhuis Tuinen verantwoordelijk voor buitenplan van “Het Klooster” Een eigentijdse buitensfeer met de nostalgie van weleer Toen de aankoop van het voormalige klooster door Bouwbedrijf Scholte op Reimer concreet werd, kwam Toon Raanhuis van het gelijknamige hoveniersbedrijf al gauw in beeld. Benno Scholte op Reimer en de hovenier zijn beide Vassenaren en werken al ruim vijftien jaar samen. Het lag dan ook vrij voor de hand dat Toon Raanhuis de verantwoording kreeg voor de aanleg van het buitengebeuren. Bouwen in het Oosten 37

Een eigentijdse buitensfeer creëren, zonder dat het afbreuk doet aan de nostalgie van weleer; dat was het idee achter de nieuw aan te leggen tuinen en verharding rondom “Het Klooster”. Prominent aanwezig Volgens Toon Raanhuis was het een uitdaging op zich: “Niet in de laatste plaats omdat het ontwerp zodanig ingericht moest worden dat elke toekomstige bewoner een kwalitatief hoogwaardige buitenruimte zou krijgen. Hier viel zowel de tuin als de entree onder. Een voordeel was dat Bouwbedrijf Scholte op Reimer en architect Michel Mars de Toon Raanhuis: “Het ontwerp is zodanig ingericht dat elke bewoner mag rekenen op een kwalitatief hoogwaardige buitenruimte.” plattegronden voor 75 procent in kaart hadden gebracht. Er bestond derhalve geen onduidelijkheid over de plek waar de entrees zich bevonden. Maar, we hadden natuurlijk ook te maken met de bestaande inrichting waar een aantal markante bomen een prominente plek innamen. Om de sfeer van vroeger te handhaven was het geen discussie om deze te laten staan. Bovendien; voordat nieuwe aanwas een beetje indruk maakt, zijn we ettelijke jaren verder. Daarnaast hebben oude bomen, zeker in de huidige tijd, waarin hete zomers eerder regelmaat dan uitzondering zijn, ook een verkoelende functie. We hebben dus bij het ontwerp voornamelijk gekeken naar het behoud van zoveel mogelijk oude elementen. Vervolgens zijn we in samenspraak met de aannemer en architect begonnen met schetsen om tot een ideale inrichting van het plangebied te komen.” Volledige privacy Naast de inrichting van de tuinen diende er een oplossing te komen voor de parkeervoorzieningen van de toekomstige bewoners. Toon Raanhuis: “Voorop stond dat elke woning een eigen parkeerplek zou krijgen. Op zich was dat geen probleem, maar het vergde toch nog enig puzzelwerk om dit binnen een acceptabele afstand te realiseren. Uiteindelijk is dat met het nodige denk- en tekenwerk goed gelukt. We mogen stellen dat ieder huishouden mag rekenen op volledige privacy doordat alle kavels gescheiden zijn door een natuurlijke beukenhaag. Daarnaast zijn alle entrees voorzien van gebakken klinkers en sfeervolle bordessen.” Gezamenlijke binnentuin Naast de aanleg van de privétuinen is het volgens Raanhuis voor alle bewoners straks extra genieten in de gezamenlijke binnentuin: “Deze tuin wordt aangelegd in het verlengde 38 Bouwen in het Oosten Het Klooster Vasse Over Toon Raanhuis Tuinen van de elf functionele en sfeervolle bergingen die door MK Houtbouw uit Oldenzaal zijn gerealiseerd. Hier komt tevens een overkapping. Mochten de bewoners in hun eigen tuin, vanwege bezoek of het houden van een feestje, ruimtegebrek krijgen, dan hebben ze de mogelijkheid om uit te wijken naar de gemeenschappelijke binnentuin. Ook hier hebben we op basis van de bestaande structuur de nostalgie van vroeger weten de bewaren, waardoor het echt een mooie toegevoegde waarde biedt.” Eenheid en kwaliteit Voordat Toon Raanhuis met de daadwerkelijke aanleg van de tuinen en bestrating kon starten was het eerst zaak dat de bestaande riolering verwijderd werd. De drie oude afvoerkanalen werden in september vervangen door elf nieuwe. Ten tijde van het interview (eind februari) werkt hij samen met zes vaklieden aan de tuinen en de bestrating. Toon: “De weergoden zijn ons, afgezien van de week sneeuw en vorst, goed gezind. We lopen prima op schema, ik voorzie dan ook geen problemen om eind maart tegelijk te kunnen opleveren met Bouwbedrijf Scholte op Reimer. Samenvattend mogen we stellen dat wij middels goed overleg met de aannemer en architect een efficiënt en functioneel ontwerp hebben weten te creëren waarbij eenheid, sfeer en kwaliteit voorop staan.” Toon Raanhuis (38) besloot zich vijftien jaar geleden -destijds student- als zelfstandig hoveniersbedrijf in te schrijven bij de Kamer van Koophandel. Ook naast zijn vaste baan als uitvoerder in de wegenbouw bij Strukton, is hij hierin altijd gedreven gebleven. Het maken van lange dagen als werknemer in combinatie met het eigen ondernemerschap zijn hem niet onbekend. Toon: “Zolang je hier plezier aan beleeft, levert dat geen problemen op. Echter, in de loop der tijd nam het werk in het hoveniersgebeuren enorm toe, dusdanig dat ik er onlangs voor gekozen heb om me volledig op mijn eigen onderneming te richten. Per 1 april neem ik dan ook afscheid van Strukton, waar ik overigens dertien jaar met veel plezier heb gewerkt. De vraag naar sfeervolle tuinen en mooie buitenverblijven neemt steeds meer toe. Ik verwacht dat deze trend zich voortzet en zie dan ook zeker fiducie in de toekomst. Ik werk voornamelijk in Twente, maar realiseer ook projecten daarbuiten. Op dit moment heb ik een aantal vaste medewerkers in dienst. Met dit mooie en gedreven team richt ik me voornamelijk op de particuliere markt. Binnenkort is onze nieuwe website online, waar alle informatie over ons bedrijf te vinden is; www.toonraanhuistuinen.nl. Toon Raanhuis: “We hebben op basis van de bestaande structuur de nostalgie van vroeger weten de bewaren.” Bouwen in het Oosten 39

Koning Winter kreeg ons Elk jaar houden wij in onze begroting standaard rekening met één week slecht weer. Jarenlang bleek dit een soort formaliteit en uitgerekend voor 2021 skipten we die week uit onze begroting. Immers, we worden al jarenlang verwend met zacht weer. Totdat Koning Winter onlangs onverbiddelijk toesloeg... Maar liefst zeven werkdagen gingen er bij Haldu Groep door vorstverlet verloren. Veel projecten lagen acuut stil en we hadden in deze periode gemiddeld 200 medewerkers in vorstverlet. Terwijl corona ons ook al ruim een jaar in haar greep houdt, met voor 2021 sowieso een uitdagende planning. Een dubbele uitdaging dus. Keuze voor veiligheid Hoewel er veel tijdsdruk op projecten ligt, zoals het Nieuwe Sluis project in Terneuzen, hebben we toch besloten de meest verantwoorde keuze te maken: die voor de veiligheid van onze vakmensen. In deze periode stonden we continu in overleg met onze opdrachtgevers en nu beoordelen we samen 40 Bouwen in het Oosten met hen hoe we de opgelopen achterstand kunnen inhalen. En dát is weer gecompliceerd omdat je bij het opschalen met mensen uiteraard de 1,5 meter afstand op een project moet waarborgen. Zo zie je maar: we leven in een strak georganiseerd land, maar een stevige winter plus een pandemie gooit uiteindelijk toch ons hele systeem plat. Weer eens iets anders dan de blaadjes op de rails! In ieder geval bewaarde Haldu Groep haar rust, hebben we intensief geschakeld voor oplossingen en kijken we samen met onze opdrachtgevers weer vooruit. Compliment voor onze werkcoaches Een belangrijke rol in deze onverwachte wintercrisis was weggelegd voor onze werkcoaches. Onze vaklieden kunnen altijd bij hen terecht met al hun vragen. En terwijl de accountmanagers en directie van Haldu Groep overlegden met de opdrachtgevers, hielden onze onmisbare werkcoaches de lijnen open naar onze gewaardeerde vaklieden met antwoord op al hun vragen. Ook werkten zij voor onze vakmensen de hele papierwinkel weg die er komt kijken als je je medewerkers voor vorstverlet aanmeldt. Een compliment voor hun inzet. Goede lessen geleerd Ik weet niet hoe het u vergaat, maar al sinds de uitbraak van corona heb ik geen normale agendavoering meer. Elke dag brengt iets Column van de steiger… nieuws en het is nu vooral improviseren geblazen, ook in de contacten, want nagenoeg alle relaties werken thuis. Het is je bijna niet meer voor te stellen hoe het zal zijn, mocht de normaalsituatie van vóór corona ooit weer terugkeren. In ieder geval heb ik er nu al een paar goede lessen uit geleerd. Namelijk hoe belangrijk het onderhouden van contacten is met zowel onze opdrachtgevers als vakmensen. Door deze menselijke communicatie houd je niet alleen het werk op de been, maar ook elkaar! Blijf oog houden voor veiligheid Vanuit de grond van mijn hart hoop ik op een mooi en zacht voorjaar. We verdienen het allemaal, en goed weer geeft altijd een boost aan de moraal op de steiger. Tot die tijd roep ik iedereen op het werk coronaproof te blijven doen. Ook ik word er weleens moedeloos van, maar veilig werken is de enige manier om hieruit te komen. Daarnaast wens ik u een snelle vaccinatie toe. Danny van Hal Bouwen in het Oosten 41

De Marsch aan de Vecht Eurol projectleider Jeroen ter Waarbeek Janssen de Jong Bouw: “De Marsch beantwoordt aan ideeën architect” Voor projectleider Jeroen ter Waarbeek van Janssen de Jong Bouw is de eindconclusie na het bouwen van appartementencomplex De Marsch aan de Vecht in Hardenberg duidelijk. “Supermooi en ik denk dat dit hetgeen is wat architect Henk Hamhuis ook bedoeld heeft. De balans is zonder meer positief.” Bouwen in het Oosten 43

Jeroen ter Waarbeek stapte in het voorjaar van 2019 in bij het project. Het ontwerp was grotendeels klaar maar diende hier en daar nog te worden doorontwikkeld en uitgewerkt. “En daar hebben wij als bouwer een belangrijke rol gespeeld. Het gaat immers niet alleen om de technische vertaling, maar zeker ook om een solide financiële onderbouwing daarbij te leveren. Groot voordeel was daarbij dat Janssen de Jong en Henk Hamhuis elkaar al goed kenden vanuit het verleden. We hebben diverse malen samengewerkt. Dat zal ongetwijfeld hebben meegespeeld bij de definitieve toekenning van de opdracht aan ons bedrijf.” Na de voorbereidingsfase, die in totaal toch een paar jaar duurde, gerekend van de eerste planvorming, werd de bouw gestart rond de bouwvak van 2019. “Het idee was om het gebouw te realiseren in een tijdsbestek van ongeveer anderhalf jaar en daar zijn we ook in geslaagd. Het werken op basis van Collectief Particulier Opdrachtgeverschap was voor mij nieuw maar is mij beslist niet slecht bevallen. We hadden een goede organisatiestructuur waarbij ik niet met negentien opdrachtgevers direct aan tafel zat. Men had een VVE met drie mensen samengesteld en die waren ook vertegenwoordigd bij de bouwvergaderingen die we eens per twee weken hadden. Piet ter Burg, een van de drie, verzorgde te terugkoppeling naar de eigenaren en weer terug naar ons. Het is weliswaar iets omslachtiger dan normaal het geval is, maar het heeft nooit tot stagnatie geleid. Bewerkelijker is het wel, maar de samenwerking was goed en in een goede sfeer. Dan heb je minimaal de helft al gewonnen. Qua onderaannemers hebben we vrijwel alleen maar bekenden ingeschakeld. Bedrijven waarvan je weet wat je aan ze hebt. Verreweg het meest gecompliceerde onderdeel van de hele bouw was het gevelstucwerk. Zeg maar het witte gedeelte van de gevel. Dat nam meer tijd en energie in beslag dan we hadden voorzien. Jeroen ter Waarbeek: “Het gebouw is weliswaar niet gasloos, maar qua thermische schil hebben we een hoogwaardige isolatie in De Marsch.” 44 Bouwen in het Oosten De Marsch aan de Vecht Eurol Met name de detaillering aan de noordzijde was niet eenvoudig. Je hebt met diverse aspecten te maken. Het beeld uiteraard, maar ook het onderhoud en de daarbij behorende garanties. Het is ander materiaal dan gevelstenen. Wat te denken van de afwerking en de waterslagprofielen? Aan de noordzijde hadden we te maken met aluminium puien, glazen balkons en stucwerk waar zo’n vijf, zes onderaannemers bij betrokken waren. Dat was best wel een aandachtspunt, zowel technisch als qua planning.” Mes snijdt aan drie kanten Mooi aan het gebouw vindt Jeroen ter Waarbeek de toepassing van groendaken, in dit geval sedum. “Het past mooi in het duurzame karakter. Het gebouw is weliswaar niet gasloos, maar qua thermische schil hebben we een hoogwaardige isolatie in De Marsch. De aluminiumkozijnen en waterslagen garanderen weinig onderhoud en ook hebben we extra gelet op een juiste ontkoppeling van de vloeren om geen contactgeluid te bewerkstelligen. Bouwen in het Oosten 45

De Marsch aan de Vecht Eurol geen storende factor. Uiteraard heeft iedereen zich gehouden aan de gestelde regels van het RIVM en de Coronamaatregelen die de Janssen de Jong Groep heeft ingesteld. Jeroen ter Waarbeek: “Het was af en toe een kwestie van passen en meten, maar daar zijn we toch elke keer in geslaagd. In deze tijd hou je het als projectleider altijd in je achterhoofd. In het voorjaar van 2020 hebben Projectleider Gerben Hakkers van Janssen de Jong Bouw Het sedumdak op het dak van de lage toren en als dak voor de garage is goed geslaagd. Je vangt drie vliegen in een klap. Zomers zorgt het voor meer koeling, het is gunstig voor de waterafvoer bij hoosbuien en esthetisch is het ook nog eens veel mooier dan een groot bitumen dak. Het mes snijdt aan drie kanten.” Corona De coronapandemie is ook niet voorbijgegaan aan de bouw van de Marsch. Maar door snel schakelen was de uitval van mensen die getest moesten worden of tijdelijk in quarantaine moesten verblijven we wel met z’n allen gedacht “waar gaat dit naartoe”, maar nu we een jaar later zijn kan ik gerust stellen dat al met al de toekomst er rooskleurig uitziet. Momenteel zit ik op een paar mooie woningbouwproject (13 en 14 appartementen en negen en elf woningen, red.) en binnenkort start er ook een project in Delfzijl van 24 appartementen. Kortom, we zijn optimistisch voor het komende jaar.” Jeroen ter Waarbeek: “Met name de detaillering aan de noordzijde was niet eenvoudig. Je hebt met diverse aspecten te maken.” Bouwen in het Oosten 47

De Marsch aan de Vecht Eurol De Marsch, een geslaagd c.p.o. project Een modern complex dat reageert op haar omgeving Zeer recent werd appartementencomplex De Marsch aan de oevers van de Vecht in het centrum van Hardenberg bouwkundig opgeleverd door aannemer Janssen de Jong Bouw. De in totaal negentien appartementen zijn gerealiseerd op een niet alledaagse wijze. Deze keer fungeerde niet een ontwikkelaar als opdrachtgever maar een groep particulieren die elkaar gevonden hadden op basis van CPO, Collectief Particulier Opdrachtgeverschap. Bouwen in het Oosten sprak met initiatiefnemer, architect en bewoner Henk Hamhuis. De allereerste ideeën over de invulling van het terrein waar ooit het oude zwembad van Hardenberg was gesitueerd, dateren al van voor de financiële crisis, zo rond 2010. Van corona had nog nooit iemand gehoord. Henk Hamhuis: “Destijds was er een ontwikkelaar die in gesprek was met de gemeente en de plannen waren best wel concreet. Toen de financiële crisis zich aandiende werden die plannen afgeblazen. Toen ik een jaar of vijf, zes geleden op de Boshoek was bij een thuiswedstrijd van HHC raakte ik aan de praat met een aantal mensen over de locatie aan de Vecht en het eventueel bouwen van een gezamenlijk appartementencomplex. Al snel was er een groep geïnteresseerden en besloot ik eens in gesprek te gaan met de wethouder. Toeval bestaat niet want het onderwerp was net een punt van overleg geweest met een aantal betrokken ambtenaren. Er kwam een lijst op tafel van mensen die zo rond 2010 hun interesse hadden getoond en toen ging het balletje rollen. Allereerst heb ik een informatieavond belegd waar ik de interesse heb gepeild. Dat leidde niet direct tot super enthousiaste reacties. Ik heb toen besloten een “gewoon” maar een “gewoon” ontwerp te maken en dat te presenteren. Een tweede informatieronde leverde wel de nodige respons op. Het begon te “leven” bij de mensen en waren we weer een belangrijke stap verder. Er kwamen meer potentiële kopers c.q. mede-opdrachtgevers bij en er vielen ook een paar af. Toen er voldoende draagvlak gecreëerd was om tot definitieve stappen te komen zijn we het vergunningentraject ingegaan. De stedenbouwkundige randvoorwaarden, zoals de hoogte die aansluit bij de voetgangers- en fietsersbrug en het mee verspringen, pasten Henk Hamhuis: “Ik mag dan wel geen bureau meer hebben, architect blijf je tot aan de dood.” Bouwen in het Oosten 49

Wij staan Simon de Haas is méér dan een gewone groothandel. Onze moderne sanitair showrooms in Zwolle en Groningen zijn een bron van inspiratie voor installateurs én consumenten. Als loodgieter, installateur, sanitair specialist of bouwondernemer kunt u bij ons terecht voor een breed assortiment installatiematerialen, voor u! riolering, gereedschappen, non-ferro materialen, dakbedekking en natuurlijk sanitair. Als u onze showroom bezoekt of materialen komt ophalen, maakt u direct kennis met onze persoonlijke benadering. Showroom Zwolle I Industrieterrein Voorst C I Hoekerweg I 78042 PH ZWOLLE I 038- 422 11 55 showroom@simondehaas.nl I www.simondehaas.nl klaar Graag tot ziens! De Marsch aan de Vecht Eurol Henk Hamhuis: “Het begon te “leven” bij de mensen en waren we weer een belangrijke stap verder.” prima in het beeld. Hetzelfde geldt voor de zes verdiepingen enerzijds en de vier etages naar het oosten. De inpandige parkeergarage sluit ook mooi aan. Het sedumdak als “vijfde gevel”, biedt de bewoners op de hoogste etages een fraai uitzicht. Vermeldenswaardig is dat alle appartementen twee terrassen hebben. De bouwstructuur is voor alle appartementen identiek, maar voor het overige zijn het negentien verschillende plattegronden. Dat vergde de nodige inspanningen voor de aannemer. Aan de entree op de zuidkant zit een terras van 2.5 x vijf meter en aan de noordkant een van drie bij vijf meter.” Duurzaamheid Zoals tegenwoordig vrijwel standaard het geval is, spreekt de factor “duurzaamheid” ook een belangrijke rol in De Marsch. Henk Hamhuis: “De elektriciteit voor alle gezamenlijke voorzieningen, waaronder de lift en verlichting, wordt geleverd door de pv- panelen op het hoogste dak. Vanwege de kosten hebben we moeten afzien van een warmtepomp. Het gebouw is niet gasloos, maar wel zijn alle voorzieningen zijn getroffen om ons moeiteloos aan te sluiten op het warmtenet dat de gemeente uitrolt de komende jaren. Voor het overige is louter gekozen voor duurzame materialen en is er sprake van een hoogwaardige isolatie door de toepassing van onder andere driedubbele beglazing.” Trots Henk Hamhuis , die zijn bureau overdeed aan collega Skill Architectuur uit Ommen, is trots op De Marsch. “Ik mag dan wel geen bureau meer hebben, architect blijf je tot aan de dood. Ik ontwerp nog nog steeds en als ik daarbij hulp nodig heb, schakel ik derden in. De Marsch was een mooi project om te doen. Het is een hedendaags, modern gebouw dat reageert op haar omgeving. Nu het is opgeleverd kunnen we constateren dat het beantwoordt aan hetgeen door ons werd nagestreefd. Trots is inderdaad een passende term.” Bouwen in het Oosten 51

Samen de hoogte in Wie de hoogte in wil bouwen dient goed na te denken over de manier waarop het materieel en de mensen veilig naar boven komen. Wat voor steiger is er nodig, maken we gebruik van een bouwlift of is een hefsteiger een betere oplossing? De mogelijkheden zijn divers en er is altijd een passende oplossing, vertelt uitvoerder Erik Baas van Nemaco Bouwmachines. “Bijdragen aan die oplossing is wat wij bij Nemaco Bouwmachines doen. Zo ook op het project ‘’De Marsch’’ in Hardenberg, waar wij voor Janssen de Jong Bouw een drietal liften mochten plaatsen. Twee De Jong AT50 goederenliften en één De Jong personen/ goederenlift PT500. Vanwege de hoogte is er gekozen om gebruik te maken van een personen/goederenlift. Door de toevoeging van twee goederenliften kon er een optimale bouwsnelheid worden gerealiseerd. Op deze manier is er geen stilstand door het wachten op een bouwlift die vrij is. De Service afdeling van Nemaco heeft het project van begin tot eind begeleid en Janssen de Jong hierdoor volledig ontzorgd op het gebied van verticaal transport. Het opbouwen, keuren, onderhouden en afbouwen gebeurt allemaal door Nemaco, hierdoor heeft Janssen de Jong er verder geen omkijken naar. Janssen de Jong kan zich hierdoor volledig focussen op het bouwen en Nemaco zorgt voor het verticale transport. Zo gaan we samen veilig de hoogte in!” Bouwen in het Oosten voor alle professionals in de bouw Is Overijssel zakelijk interessant voor uw bedrijf? Bouwen in het Oosten werd in 1992 als titel Wilt u Bouwen in het Oosten kosteloos ontvangen? Meldt u zich dan aan via onze website www.bouweninhetoosten.nl >> contact Of stuur een mail naar info@bouweninhetoosten.nl geïntroduceerd en heeft inmiddels een toonaangevende positie in de Overijsselse bouwen installatiewereld veroverd. www.bouweninhetoosten.nl redactie@bouweninhetoosten.nl De Marsch aan de Vecht Eurol Stabiliteit was grootste uitdaging Voor constructief adviesbureau B&Z, dat gevestigd is in Westerhaar en Zwolle, kwam De Marsch al redelijk vroeg in beeld Meindert Zomer: “Het project “CPO de Marsch” is in beeld gekomen door de architect Henk Hamhuis, deze architect is al jaren een goeie relatie van ons. Wij hebben voor dit werk de gehele hoofddraagconstructie mogen verzorgen, in zowel besteksfase als uitvoeringsfase. Daarbij mag gemeld worden dat we de samenwerking met de bouwkundige aannemer als zeer plezierig hebben ervaren. Tijdens het in uitvoering gaan lag er een hoge druk, maar door samen met de aannemer adequaat te reageren, hebben we dit samen tot een goed einde weten te brengen. Het was mooi dat we de ruimte kregen voor eigen inbreng. We hebben de vrijheid gehad om het constructief zo te ontwerpen dat het binnen het architectonische plaatje valt van de architect, dit is naar onze mening dan ook goed gelukt. Het is een bijzonder ontwerp, waarbij er goed gespeeld is met zowel de omgeving als het ontwerp. De hoogte van het linker- en rechterdeel variëren, daarbij zijn er verschillende groottes van appartementen ontworpen. De moeilijkheid zat hem vooral in de stabiliteit van het gebouw, deze wordt nu in grote lijnen verzorgd door de stabiliteitskernen in zowel het hoge als het lage deel. Tevens was het een uitdaging om de appartementen die aan de achterzijde, waarvan een deel boven de parkeergarage staat, op te vangen.” B&Z Bouwtechniek B&Z Bouwtechniek is een constructief adviesbureau, dat is opgericht door de heren J. Brakert en M. Zomer. Constructeur en DGA Meindert Zomer: “In 2000 zijn wij B&Z Bouwtechniek begonnen op een zolderkamertje. De groei zat er al snel in, waarop we in augustus 2001 zijn verhuisd naar het adres waar we nu zitten, maar ook daar zette de groei zich gestaag door. Hierop hebben we in 2003 besloten om ook een vestiging te starten in Zwolle. In 2009 heeft ook B&Z Bouwtecniek last gehad van de recessie, echter door in 2012 te wijzigen van strategie en koers hebben we vanaf 2014 weer een mooie stijgende lijn in gezet. B&Z Bouwtechniek bestaat inmiddels uit 26 medewerkers, verdeeld over twee vestigingen. Gezien de omvang van onze huidige opdrachtenportefeuille, zijn wij zelfs nu nog opzoek naar versterking. Op dit moment zijn wij opzoek naar een (hoofd) constructeur, constructeur en een ervaren constructief tekenaar, dit alles om de vraag van onze trouwe opdrachtgevers te kunnen beantwoorden.” Bouwen in het Oosten 53

Dit project is mede mogelijk gemaakt door Koningsspil 43 I Hardenberg I 0523 - 270045 www.odinkzonwering.nl De Marsch aan de Vecht Eurol Moderne Eco-efficiënte liften in het complex CPO De Marsch Tot het bouwen van de CPO de Marsch in Hardenberg behoort ook het leveren en monteren van een tweetal liftinstallaties. In opdracht van aannemer Janssen de Jong nam MP Liften dit gehele traject uit handen. “We ontzorgen de aannemer van A tot Z“, zegt salesengineer Geurt-Jan Heimensen van MP Liften. “We voeren de nieuwbouw van de liften uit vanaf de calculatie tot aan de installatie en keuring. De nieuwe, machinekamerloze liften zijn innovatief, veelzijdig en zeer eco-efficiënt. MP Liften bracht de lift aan in de schacht van het gebouwontwerp. Heimensen: “Dit kon zonder al te veel aanpassingen, aangezien onze liften zeer flexibel zijn qua interne maatvoering. Verder is de lift geschikt voor brancardvervoer en hij voldoet aan de hoogste eisen qua energieverbruik. Wat gegarandeerd is door zijn VDI-energieclassificatie label A. Met deze eigentijdse lift kunnen de bewoners vele jaren vooruit. Dankzij de hoge kwaliteitsstandaarden die wij hanteren bieden wij als enige in de markt zeven jaar garantie aan! Daarnaast is degelijk onderhoud ook belangrijk, wij bieden dit aan tegen een zeer aantrekkelijk en concurrerend tarief waardoor de TCO (Total Cost of Ownership) voor de eigenaar gunstig uitpakt en hij tevens ontzorgd wordt. Zo kunnen wij samen werken aan een langdurige en zorgeloze samenwerking.” Bouwen in het Oosten 55

Simon de Haas levert alleen via installateur De negentien appartementen van De Marsch hebben allemaal kwalitatief hoogstaand sanitair. Een samenwerkingsverband tussen Janssen en de Jong bouw, installateur Morrenhof Jansen uit Dalfsen en sanitair leverancier / technische groothandel Simon de Haas uit Zwolle zorgde voor een probleemloze uitrol. Algemeen directeur Steven de Haas, de inmiddels vierde generatie van het familiebedrijf dat ook een vestiging heeft in Groningen, vertelt over zijn plannen voor de toekomst. “Er staat “algemeen directeur” op mijn visitekaartje, maar eigenlijk ben ik binnen het bedrijf daar waar ik nodig ben. Ik start ’s morgens in het magazijn, vervolgens kijk ik naar de boekhouding en daarna vul ik de dag zo effectief mogelijk in. Momenteel stop ik veel tijd en energie in de digitalisering van onze showrooms. Voor ons is het duidelijk dat de markt erom vraagt. Ook los gezien van de coronapandemie, al speelt 56 Bouwen in het Oosten die wel een katalyserende rol. We werken met 27 mensen over de twee vestigingen. Acht daarvan zijn werkzaam als verkoper/adviseur in de showrooms. Zij zijn constant bezig met particulieren en hun installateur. Dat zijn gesprekken van gemiddeld drie uur. Je hebt het over productkeuzes op het gebied van bijvoorbeeld een douche, bad, verwarming en wellness maar bijvoorbeeld ook over het ontwerp van de badkamer. Door mensen zich vooraf beter te laten oriënteren bij hun installateur over de mogelijkheden hopen we een belangrijke stap voorwaarts te maken. Het past eveneens in de trend dat mensen zich informeren ook buiten de geijkte openingstijden.” Mooi voorbeeldproject De Marsch is voor Steven de Haas een goed voorbeeld hoe een project soepel is verlopen. De Marsch aan de Vecht Eurol “Voor ons maakt het in principe niet uit of het een project is van vijfhonderd sanitair opstellingen voor een woningcorporatie of een luxe badkamer voor een villa. We benaderen het op dezelfde wijze met dezelfde aandacht en enthousiasme. In het CPO project in Hardenberg hebben de negentien eigenaren allemaal relatief veel ruimte gekregen van de aannemer dat Janssen de Jong Bouw een goed georganiseerd bedrijf is en dat geldt ook voor Morrenhof Jansen waar we al vanaf dag één mee samen werken. Als jongen kwam ik met mijn vader daar al over de vloer.” Steven de Haas: “Als jongen kwam ik met mijn vader al vaak bij Morrenhof Jansen over de vloer.” Via de installateur Simon de Haas levert uitsluitend via de installateur. “Een bewuste keuze”, vertelt Steven de Haas. “Mijn grootvader heeft dat destijds als principe geïntroduceerd en daar zijn we tot op de dag van vandaag blij mee. Verreweg de voornaamste reden hiervoor is dat we op deze wijze verzekerd zijn van een professionele en installateur om hun eigen ideeën te verwezenlijken. Daarin zijn we met z’n allen goed in geslaagd. Voor ons was het niet extra bewerkelijk. We hadden de beschikking over de zogenaamde nultekeningen van de aannemer en met een toelichting van de projectleiders van de aannemer en installateur was een goede basis gelegd, gaandeweg het proces loopt dan eigenlijk alles vanzelf. Daarbij komt nog eens montage. De trends van de laatste jaren versterken dat idee nog eens extra. De moderne badkamers kennen innovaties als warmte- en infraroodpanelen, regendouches, hottubs en Sunschowers. Ook de watervoorziening is op een andere leest geschoeid qua behoefte . Een badkamer annex welnessruimte mag tegenwoordig iets kosten.” Samenwerkingsverbanden Naast het digitaliseren van de showrooms is er nog een andere belangrijke ontwikkeling waar Steven de Haas zich sterk voor maakt. “We werken sinds kort ook samen met een elektrotechnische groothandel waarbij we naast onze eigen producten ook die van hen naar de bouwplaats vervoeren. Naast het leveren van sanitair leveren we op steeds meer projecten op deze manier ook al het installatiemateriaal. We hebben voldoende magazijnruimte om te kunnen fungeren als een soort hub. Hiermee beperken we het aantal vervoersbewegingen naar de bouwplaats en omdat we de meeste projectleiders van installateurs persoonlijk kennen en zij onze eigen chauffeurs en binnendienstmedewerkers, kun je een stukje bouwplaats management voor hen voeren. Het is weer een extra serviceverlening waarmee we ons onderscheiden van anderen.” Bouwen in het Oosten 57

KienhuisHoving informeert Waarschuwingsplicht bij prijsverhoging In de praktijk zien wij regelmatig dat een aannemer meerwerk uitvoert of wordt geconfronteerd met kostenverhogende omstandigheden, zonder de opdrachtgever tijdig te waarschuwen voor de extra kosten als gevolg hiervan. Uit een recente uitspraak van de rechtbank Rotterdam blijkt maar weer dat dit niet zonder risico is.1 Feiten In deze kwestie bestond het werk onder meer uit het opnemen en transporteren van oude bestrating en het ontgraven en afvoeren van schoon zand. Tijdens de uitvoering bleek dat geen zand, maar grond moest worden ontgraven en afgevoerd. De aannemer heeft de werkzaamheden tussen 9 en 14 juni 2019 uitgevoerd en op 13 en 14 juni 2019 bij de opdrachtgever melding gemaakt van de extra kosten als gevolg van het afgraven en afvoeren van grond in plaats van zand. De opdrachtgever weigert te betalen en stelt dat de afwijking van de aanneemsom niet is gerechtvaardigd, omdat de aannemer niet tijdig heeft gewaarschuwd voor een (verdere) overschrijding van de aanneemsom. De aannemer vordert in rechte betaling van de meerkosten. Oordeel De rechtbank overweegt dat de aannemer bij kostenverhogende omstandigheden de opdrachtgever op grond van artikel 7:753 BW o spoedig mogelijk dient te aarschuwen voor de noodzaak an een prijsverhoging. Indien sprake is van meerwerk dient de aannemer de opdrachtgever op grond van artikel 7:755 BW tijdig te wijzen op de noodzaak van een daaruit voortvloeiende prijsverhoging, tenzij de opdrachtgever die noodzaak uit zichzelf had moeten begrijpen. Naar het oordeel van de rechtbank vormen de berichten van 13 en 14 juni 2019 geen spoedige of tijdige waarschuwing, omdat deze pas na het verrichten van de werkzaamheden zijn verstuurd. De aannemer heeft daardoor niet voldaan aan zijn waarschuwingsplicht voor wat betreft de prijsverhoging. Daarbij neemt de rechtbank aan dat de opdrachtgever de noodzaak van de prijsverhoging niet uit zichzelf had moeten begrijpen. Dit wordt in de uitspraak echter verder niet toegelicht. Ook gaat de rechtbank niet in op de vraag of de extra kosten vallen onder de categorie meerwerk of onder de categorie kostenverhogende omstandigheden. De aannemer stelt nog dat het beroep op het niet tijdig waarschuwen naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is, omdat de opdrachtgever zich tijdens de procedure pas voor het eerst op het standpunt stelde niet akkoord Deze column is geschreven door: Marianne ten Feld-Sprik, advocaat bouw- en aanbestedingsrecht. e-mailadres: marianne.tenfeld@kienhuishoving.nl I Telefoonnummer: 06 - 469 817 29. Bouwen in het Oosten 21 te zijn met de prijsverhoging. De rechtbank gaat hier niet in mee en wijst erop dat bij toepassing van de zogenaamde ‘beperkende werking van de redelijkheid en billijkheid’ de nodige terughoudendheid moet worden betracht. Volgens de rechtbank geldt dat hier te meer omdat anders de wettelijke eisen voor prijsaanpassing in de zin van artikel 7:753 of 7:755 BW worden uitgehold. De conclusie is dat de kosten in verband met het afgraven en afvoeren van grond in plaats van zand worden afgewezen. Commentaar Uit deze uitspraak blijkt opnieuw dat het zowel bij meerwerk als bij kostenverhogende omstandigheden essentieel is om de opdrachtgever zo spoedig mogelijk te waarschuwen voor de prijsverhoging. De aannemer mag niet te snel aannemen dat een beroep op deze waarschuwingsplicht naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is. 1Rb. Rotterdam 7 januari 2021, ECLI:NL:RBROT:2021:116. 59

Door: Jolanda Groothuis Impressies: The Virtual Dutch Men Roosdom Tijhuis werkt aan pilot Wet Kwaliteitsborging bij nieuwbouwplan De Liesen 60 Bouwen in het Oosten De Liesen Roosdom Tijhuis is in december gestart met de nieuwbouw van 36 hoogwaardige woningen in Holten. Het bouwproject dat valt onder plan De Liesen is de eerste in de gemeente Rijssen-Holten dat volgens de nieuwe Wet Kwaliteitsborging wordt uitgevoerd. Dit houdt in dat de aanvraag niet wordt getoetst op de normale wijze, maar volgens het systeem van de nieuwe wet. Het doel van de pilot is om ervaring op te doen met het nieuwe wettelijke systeem om straks goed voorbereid te zijn. Vanaf 1 januari 2022 geldt deze voor alle bouwprojecten. Harmen van de Maat: “Door de nieuwe wet doet de gemeente geen inhoudelijk technische toets meer voor het Bouwbesluit. Dat gebeurt door de kwaliteitsborger.” Bouwen in het Oosten 61

Advies, calculatie en uitvoering door professionals Ons team van medewerkers voorziet in gedegen advies, calculatie en uitvoering in de nog steeds aanwezige vraag van (vaste) opdrachtgevers (zowel uit de aannemerij als particulieren) naar de uitvoering van nieuwbouw, verbouw of uitbreiding van (bestaande) woningen en gebouwen. Noordermorssingel 13 I 7461 JP Rijssen I 0548 540 400 I info@deleeuwinstallaties.nl I www deleeuwinstallaties.nl De Liesen Het project bekleedt twintig twee-onder-een-kapwoningen en zestien eengezinswoningen. Dit zijn de laatste 36 woningen van de in totaal 170 woningen die Roosdom Tijhuis in samenwerking met de gemeente Rijssen-Holten heeft ontwikkeld. De gemeente keek bij de aanvraag van de twintig twee-onder-een-kapwoningen, voor de beoordeling van de bouwtechnische aspecten, alleen naar de bijvoeging van een rapport door een gecertificeerde plantoetser. Door de nieuwe wet doet de gemeente geen inhoudelijk technische toets meer voor het Bouwbesluit. Dat gebeurt door de kwaliteitsborger die door de opdrachtgever verplicht zelf wordt ingeschakeld. Samenwerkingsverband Planontwikkelaar binnen Roosdom Tijhuis, Harmen van de Maat, legt uit hoe dit project tot stand kwam en welke rol de gemeente en de bouwer hierin speelden: “Als ontwikkelende bouwer kopen wij grond aan met als doel om er in eigen beheer woningen te ontwikkelen. Dat was ook bij plan De Liesen aan de orde. Zowel Roosdom Tijhuis als de gemeente Rijssen-Holten bezat grond voor het gehele plan. Roosdom Tijhuis bracht haar eigen gronden in bij de gemeente waarop vervolgens een samenwerkingsverband werd aangegaan. In deze samenwerking voor de grondexploitatie werd het terrein bouwrijp gemaakt en vervolgens geleverd aan ons bouwbedrijf. Harmen van de Maat: “Zowel Roosdom Tijhuis als de gemeente Rijssen-Holten bezat grond voor het gehele plan.” Hier vloeide tevens de pilot inzake de Wet Kwaliteitsborging uit voort.” EPC-waarde nul Remco Mestebeld is als projectleider verantwoordelijk voor de nieuwbouw in Holten: “Het is een mooi, vooruitstrevend project, temeer omdat de woningen, vanwege de duurzaamheidsfactor, volledig voorbereid zijn op de toekomst. Alle woningen zullen opgeleverd worden met een Energie Prestatie Coëfficiënt (EPC-waarde) van nul. Zonnepanelen, een bodemwarmtepomp, triple HR+++ glas in de complete woning en Bouwen in het Oosten 63

De Liesen vloerverwarming is daarbij de standaard.” Hevige sneeuwval Eind december werd gestart met het boren van de bronnen voor de warmte- en koude opslag (WKO). Ten tijde van het interview (medio februari) was het plan om aan te vangen met het grondwerk en aansluitend het boren van de palen. Remco Mestebeld: “De zaken stagneren nu enigszins door de hevige sneeuwval, maar vooralsnog voorzie ik geen obstakels met betrekking tot de planning. Het ligt in de lijn der verwachting dat we de eerste woningen in oktober gaan opleveren, de laatsten komen in december gereed.” Continue verbeteren Tijdens de piekperiode zullen dagelijks circa dertig vaklieden werkzaam zijn, waarbij Roosdom Tijhuis veelal samenwerkt met vaste bouwpartners. Remco Mestebeld: “Deze onderaannemers zijn bekend met onze manier van werken en staan open voor onze ambitie om het bouwproces continue te verbeteren. Voor elke discipline hebben we een aantal relaties die op basis van onze cascoplanning het werk realiseren. Onze woningen worden in zoveel mogelijk prefab componenten gemonteerd. De werkzaamheden, waaronder het leggen van de fundering en de begane grondvloer, voeren Remco Mestebeld: “Met Identis werken wij aan oplossingen op maat die passen bij de omgeving, aansluiten bij de buurt en vooral bij de woonwensen van de doelgroep.” we zelf uit. Het complete casco tot en met de kap wordt door onze partner Schuitemaker Bouw uit Enter gemonteerd. Onze timmerlieden verzorgen vervolgens het stelwerk en de afmontage van de woningen.” Bouwen in het Oosten 65

De Liesen VGM-aspecten Binnen Roosdom Tijhuis wordt intern gewerkt met projectteams die aangestuurd worden door de projectleider. Remco Mestebeld: “Het projectteam bestaat uit een planontwikkelaar, BIM engineer, werkvoorbereider, calculator, verkoopadviseur en de uitvoerder. In mijn rol als projectleider begeleid ik in eerste instantie, samen met de planontwikkelaar, het verkooptraject tot start verkoop. Daarna ben ik verantwoordelijk voor het aansturen van de bouwvoorbereiding en uitvoering tot en met de oplevering en overdracht naar de service. Tijdens de bouw voer ik frequent overleg met de uitvoerder over de planning, de vaklieden en de onderaannemers. Tevens zijn zaken als VGM (veiligheid, gezondheid- en milieu) belangrijke onderdelen van ons takenpakket. Dit resulteert in het houden van werkplekinspecties, steigercontroles en het houden van toolboxen.” Eigen woonconcept De woningen worden gebouwd volgens Roosdom Tijhuis’ woonconcept Identis; een tot in detail doorontwikkelde bouwmethode, gebaseerd op gestandaardiseerde processen en prefab bouwtechnieken, maar met allesbehalve standaard resultaten. Remco Mestebeld: “Met Identis werken wij aan oplossingen op maat die passen bij de omgeving, aansluiten bij de buurt en vooral bij de woonwensen van de doelgroep.” Veelzijdige organisatie Vorig jaar november vierde Remco Mestebeld zijn eerste lustrum als projectleider bij Roosdom Tijhuis. Daarvoor was hij werkzaam als werkvoorbereider in de industrie en woningbouw bij diverse werkgevers: “Roosdom Tijhuis is een familiebedrijf, dat ondanks de 230 werknemers toegankelijk en laagdrempelig is gebleven. Dat spreekt me enorm aan. Onze organisatie kenmerkt zich door haar innovaties die op basis van eigen grondposities woningen ontwikkelt en realiseert. Bovendien zijn de lijnen die we handhaven kort en krachting. Naast de (seriematige) woningbouw realiseren we tevens huisvesting voor zorginstellingen, bedrijven en de recreatiesector. Deze diversiteit maakt het interessant om voor Roosdom Tijhuis de handen uit de mouwen te steken.” En hiermee maakt de projectleider een brug naar de huidige aanwas in de sector: “We mogen ons gelukkig prijzen met de vaste kern vakbekwame mensen die reeds jarenlang bij ons werkzaam is. Daarnaast huren wij personeel in, de zogenoemde flexibele schil, en maakt onze organisatie deel uit van een samenwerkingsverband voor het opleiden van leerlingen. Dat laatste is van essentieel belang, immers de leeftijd van de huidige generatie vaklieden klimt ook met de jaren. We verwelkomen jongeren met ambitie voor het (timmer)vak graag. Ook met het oog op de toekomst, waarin woningen steeds meer uit prefab onderdelen bestaan die op de bouwplaats of in de fabriek geassembleerd worden. Daar zal het zeker op aan gaan. Niettemin is er voor de volgende generatie altijd plek binnen ons bedrijf. Zij mogen rekenen op een gezonde (financiële) toekomst waarin hen veel perspectief geboden wordt.” Remco Mestebeld: “Voor elke discipline hebben we een aantal onderaannemers die op basis van onze cascoplanning het werk realiseren.” Bouwen in het Oosten 67

Artist impression: The Virtual Dutch Men De Liesen Samenwerking leidt tot verbetering efficiency De samenwerking tussen Roosdom Tijhuis en De Leeuw Installaties BV wordt met enige regelmaat verdiept. Het leidt ook tot een snellere realisatie van de seriematige woningbouw. Een sector waarbinnen De Leeuw zich volgens projectleider Peter Dommerholt zich uitstekend thuis voelt. Zo ook bij het project van 36 woningen in Plan de Liesen in Holten. De Leeuw Installaties uit Rijssen is één van de vaste samenwerkingspartners van ontwikkelaar en bouwer Roosdom Tijhuis. Peter Dommerholt: “Dat klopt. Roosdom Tijhuis werkt met een aantal vaste partners waarvan wij er één zijn. In Plan de Liesen verzorgen wij het werktuigbouwkundige deel en onze collega Ter Harmsel doet de elektrotechnische werkzaamheden. Die samenwerking verloopt overigens prima. De vakmensen op de werkvloer kennen elkaar inmiddels ook goed. Wij starten circa medio maart met de funderingen en verwachten die piekperiode tussen mei en de bouwvak wanneer we de leidingen aanleggen en het afmonteren plaatsvindt. We schalen dan ook op. Onze vaste ploeg zit er dan al en een ploegje vaste inleners komt hen dan meestal versterken. We verwachten geen grote hobbels tijdens de uitvoering en dat komt door de intensieve wijze van samenwerken?” Hoe ziet die er dan uit? Peter Dommerholt: ”Het beperkt zich beslist niet tot hier en daar een gesprekje op de bouwplaats. Roosdom Tijhuis, die naast nog andere gerenommeerde en gewaardeerde bouwbedrijven tot onze belangrijkste opdrachtgevers behoort, werkt veel op conceptuele basis, waarbij veel vaststaat en de grootste variaties in de gevel zitten. Daar past men bijvoorbeeld verschillende materialen toe. Voor ons als installateur kunnen we binnen het concept meedenken. Bouwen in het Oosten 69

Eigenlijk is dat een continu proces. Roosdom Tijhuis werkt bij de rijwoningen bijvoorbeeld met prefab traptorens waarin wij in hun prefab hal de leidingen al aanleggen. Dat geldt ook voor andere onderdelen bijvoorbeeld in de vloeren. Je merkt dat dat in de realisatie op de bouwplaats daadwerkelijk voordelen oplevert. De medewerkers moesten in het begin even wennen aan deze innovatieve manier van bouwen maar zijn nu enthousiast. Zo zie je dat een nauwe samenwerking win-win situaties oplevert en wanneer je kennis en ervaringen met elkaar deelt, je elkaar versterkt. Een ander aspect is dat Roosdom Tijhuis ver vooruit denkt, ook qua planning. Zo weten ze geruime tijd vooraf wanneer er piekdrukte ontstaat en mede daarom plant men ons in. In De Liesen waren we ook betrokken bij een eerder deeltraject en de ervaringen die men daar met ons heeft opgedaan gebruikt met dan weer in dit deeltraject. Op onze beurt kunnen wij al vroegtijdig bij het detacheringsbureau aangeven wanner we een ploegje inleners nodig hebben. We zijn erg content met deze manier van samenwerken. We werken op basis van jaarafspraken. De Leeuw Installaties mag zich verheugen op een volle orderportefeuille. Peter Dommerholt: ”We kunnen dit jaar niet zoveel meer aannemen. Het komt nu al voor dat we projecten niet kunnen accepteren omdat we te vol zitten. Werken afzeggen is nooit leuk. Best wel bizar in deze economisch moeilijke tijden. Wij richten ons op zowel de seriematig woningbouw als de bouw van luxere woningen. De vraag in beide marktsegmenten zal groot blijven. Zeker gemeten aan de doelstellingen om honderdduizend woningen per jaar te bouwen bij een huidig tekort van 330.000 woningen.” Peter Dommerholt: “Het beperkt zich beslist niet tot hier en daar een gesprekje op de bouwplaats.” 70 Bouwen in het Oosten De Liesen Stekkerbaar installeren heeft de toekomst Ter Harmsel verzorgt elektrische installaties De Liesen Alle elektrotechnische werkzaamheden in het kader van de woningen van De Liesen in Holten worden uitgevoerd door Ter Harmsel Sanitair en Installatietechniek uit Rijssen. Voor projectleider Gerben Lubbers is het project dus een soort “thuiswedstrijd”. Monteurs van ter Ter Harmsel zijn inmiddels alweer een tijdje actief op de bouwplaats. Lubbers verwacht geen grote hobbels tot de oplevering in het laatste kwartaal van dit jaar. Die overtuiging is geen inschatting op basis van nattevingerwerk, maar heeft alles te maken met de sterke en weldoordachte afstemming met ontwikkelaar aannemer Roosdom Tijhuis. Een samenwerkingsvorm die sinds jaar en dag persoonlijk is waar dagelijks gestreefd wordt naar verbetering. Ter Harmsel heeft haar activiteiten gesplitst in twee bedrijfssegmenten die elkaar op hun beurt weer versterken. Gerben Lubbers: “We hebben een installatiebedrijf, inclusief winkel, showroom en storingsdienst, die veel in de particuliere markt opereert en een “projecten bv” die zich, zoals de naam al zegt, richt op het uitvoeren van projecten in opdracht van bijvoorbeeld aannemers en rechtstreeks voor bedrijven. De Liesen behoort dus tot de laatste. Onze werkzaamheden omvatten geheel Noord en Oost Nederland en incidenteel ook in de Randstad wanneer we “met de aannemer meegaan”. We zijn bij het project in Holten betrokken door Roosdom Tijhuis omdat we continu projecten met elkaar uitvoeren. Ze kennen onze vaardigheden en weten Bouwen in het Oosten Artist impression: The Virtual Dutch Men 71

ook veel van onze planning. We denken met elkaar mee. We starten binnenkort met de werkzaamheden in de funderingen zoals het leggen van de grondkabels en aardelektrodes. Wij zijn in De Liesen verantwoordelijk voor alle elektrotechnische onderdelen variërend van het aanbrengen van de aansluitpunten voor de zonnepanelen en de wtw en van rookmelders tot de thermostaat en Co2 registratie. Evenals bij andere bouwprojecten met Roosdom Tijhuis werken we in Holten met twee bouwstromen. De ene ploeg richt zich op de werkzaamheden in de ruwbouw en daar achteraan komt de afbouwploeg. In het geval van piekdrukte kunnen we relatief eenvoudig opschalen. We werken vrijwel continu met zes ploegen voor Roosdom Tijhuis. Ook de aanvliegroute van dit project gaat volgens een vast stramien. Roosdom Tijhuis verzorgt alle klantcontacten en werkt op basis van tekeningen alles uit waarna wij het controleren op technische uitvoerbaarheid en koppelen daaraan een offerte. Dat geldt eveneens voor de individuele wensen van toekomstige bewoners. Roosdom Tijhuis maakt dan een ander definitief. Het is conceptueel werken maar op Gerben Lubbers: “De wijze waarop we over vijf jaar samenwerken met aannemers zal fundamenteel anders zijn.” basis van individuele wensen heb je het in de praktijk toch over een soort maatwerk. Deze manier van samenwerken zal naar mijn mening worden geïntensiveerd. De wijze waarop we over pakweg vijf jaar, maar misschien wel eerder, samenwerken met aannemers zal fundamenteel anders zijn. Dat is mijn vaste overtuiging. We zijn zeer recent met Roosdom Tijhuis gestart met een woningbouwproject in Wijhe waarbij we al in de prefab fase een deel van ons werk kunnen uitvoeren door bijvoorbeeld al in vloeren en wanden leidingen aan te leggen. Stekkerbaar installeren heet dat. Dat gebeurt dus in een ideale geconditioneerde omgeving en versnelt de werkzaamheden op de bouwplaats. Ook Spaansen (wanden) en VBI (vloeren) doen mee aan deze pilot. We zullen dat steeds meer gaan zien. Wij willen in deze ontwikkeling een actieve rol spelen.” Gerben Lubbers vertelt dat de orderportefeuille goed 72 gevuld is bij Ter Harmsel. “We kunnen het hele jaar wel vooruit. We willen eigenlijk nooit “nee” verkopen, maar dat zal een hele toer worden. Als je hoort wat de kabinetsplannen zijn qua woningbouw zal de druk op de markt nog wel even aanhouden. Naast seriematige woning bouw houden we ons ook bezig met luxe woningbouw. Ook in dat segment blijft de vraag groot. We hoeven ons niet te vervelen.” Terugkomend op De Liesen vertelt Gerben Lubbers in het najaar bij de oplevering ongetwijfeld een gevoel van trots te zullen krijgen. “ Dat heb ik met alle projecten van Roosdom Tijhuis. De manier van samenwerken op de bouwplaats is altijd geweldig. Als er iets is, dan regelen onze monteurs is het vrijwel altijd met de uitvoerder. Slechts sporadisch komt er iets terug wat naar onze werkvoorbereiding moet. Ook de rust op de bouwplaats en het verantwoordelijkheid nemen vind ik typisch des Roosdom Tijhuis’. Ja een gevoel van trots zal er zeker weer zijn!” Bouwen in het Oosten Artist impression: The Virtual Dutch Men

NOORSE TRUIEN EN VESTEN VAN 100% MERINOWOL HEERLIJK WARM IN DE WINTER Wilt u er ook lekker warm bijzitten deze winter? Kom dan naar onze showroom in Heerenveen. Onze showroom is Coronaproof. Bel eerst even voor een afspraak met 0513 - 682 051 of 06 - 100 659 39. Kijk voor onze collectie op www.norwegianpullovers.com Norwegian Pullovers • Kattebos 91 • 8446 CR, Heerenveen • 0513 - 682 051 of 06 - 100 659 39 • www.norwegianpullovers.com Algemeen Remix viert 40 jarig bestaan Remix Droge Mortel BV bestaat 40 jaar. Wat ooit begon als 2-mans mortelfabriek op het platteland, is in de loop der jaren door innovatie en productontwikkeling uitgegroeid tot een internationaal toonaangevende mortelfabrikant. Vandaag de dag heeft Remix meerdere productielocaties en afnemers in vele landen. Op 6 maart 2021 was het 40 jaar geleden. Als dochteronderneming van het naastgelegen zandzuigbedrijf Vos, is Remix in 1981 in het Drentse gehucht Ellertshaar een mortelfabriek begonnen met twee werknemers. Remix was daarmee de eerste mortelfabriek in Noord Nederland, met toen al een geheel automatisch productieproces. In 1989 werd de meerderheid van de aandelen verkocht aan het Finse Lohja, die ze twee jaar later weer doorverkocht aan AGAR Holding B.V. AGAR Holding Tot de AGAR Holding B.V. behoren • Betoncentrale Twenthe BV, • Betoncentrale Diamant BV • Betoncentrale Eemsmond BV • Betoncentrale Drenthe BV • Betoncentrale Nederrijn BV, • Betonpompbedrijf Nijwa BV, • Remix Droge Mortel BV • Zandmaatschappij Twenthe BV • Orion Beton BV • Diamant Beton BV. Stuk voor stuk bedrijven met een eigen specialisme. Samen leveren zij een compleet pakket cement gerelateerde producten en diensten. Sakrete In 2000 werd de Sakrete fabriek in Hardenberg door AGAR Holding B.V. overgenomen en toegevoegd aan Remix. Remix werd daarmee producent en licentiehouder van Sakrete voor Nederland en aandeelhouder van Sakrete Europa. Onder de vlag van AGAR Holding heeft Remix een enorme groei doorgemaakt. In de loop der jaren heeft Remix zich ontwikkeld van een regionale speler in de markt tot een toonaangevende mortelfabrikant met export naar vele Europese landen. Innovatie en productontwikkeling hebben bij Remix altijd hoog in het vaandel gestaan en hebben geleid tot vele nieuwe producten en awards. Vanaf 15 maart is de kunstsilo te bewonderen op de bouwplaats van Rots Bouw voor de bouw van de Nutsschool aan de Hengelosestraat 31 te Oldenzaal. Kunstsilo op tournee Kunstenaar Geert Oldenbeuving heeft speciaal voor deze gelegenheid een Remix bouwplaats silo als kunstobject beschilderd. Als thema van deze zeer opvallende silo koos Geert voor vogels voor de vrijheid en cirkels voor het leven, gesteund door de golven van het water. De ‘Kunstsilo’ gaat vanaf 6 maart op tournee naar diverse bouwplaatsen in Nederland. Voor meer info of video, zie www.remix.nl Bouwen in het Oosten 75

Meerderheidsbelang Volution Group plc in CimaRad Volution Group plc, een toonaangevende internationale leverancier van energieefficiënte oplossingen voor binnenluchtkwaliteit, heeft per 18 december 2020 75% van de aandelen van ClimaRad BV overgenomen. De overige aandelen blijven tot 2025 nog in eigen handen. De overname verandert niks aan ClimaRad zelf en is vooral gericht op gezamenlijke groei, nauwere samenwerking en meer innovatie. Kansen nog beter benutten De overname biedt volgens algemeen directeur Rutger Vasters van ClimaRad veel mogelijkheden voor de toekomst: “We zijn op dit moment marktleider en uniek in Nederland als producent van decentrale ventilatiesystemen. Met Volution als nieuwe eigenaar kunnen we kansen in de markt nóg beter en sneller benutten. Denk bijvoorbeeld aan het verder 76 Bouwen in het Oosten Algemeen Win-win voor team én klanten De overname verandert zoals gezegd niks aan ClimaRad zelf. Vasters licht toe: “We blijven het ClimaRad zoals onze eigen mensen, klanten en leveranciers dat gewend zijn.”Sterker nog, vervolgt Vasters: “De kernwaarden van Volution en ClimaRad sluiten heel goed op elkaar aan. Samen hechten we namelijk veel waarde aan de groei van mensen in het bedrijf, willen we een sterke innovatiecultuur en ligt de focus op milieu en duurzaamheid.” ontwikkelen en lanceren van duurzame, innovatieve producten. Op die manier helpen we elkaar aan de groei die we gezamenlijk ambiëren.” CEO Ronnie George van Volution kijkt uit naar de nauwere samenwerking: “We zijn enthousiast over de koers die ze willen varen. Samen met ClimaRad zien we veel groeimogelijkheden in de nieuwbouw en de renovatie van woningbouw, zorg en kantoren. Dit zijn de belangrijkste markten waar Volution zich ook op richt.” Eigen productie belangrijk argument De producten van ClimaRad worden vervaardigd in een eigen productiefaciliteit in Sarajevo, Bosnië-Herzegovina. Voor Volution bleek dit ook een belangrijk argument voor de overname. Vasters: “Niet alleen onze producten zijn een mooie aanvulling op het portfolio van Volution. Ook het feit dat we de volledige controle hebben over ons eigen productieproces biedt veel kansen voor verdere innovatie op veel vlakken.” Duurzaamheid Mede door corona winnen sustainability en gezond binnenklimaat de laatste Rutger Vasters: “We blijven het ClimaRad zoals onze eigen mensen, klanten en leveranciers dat gewend zijn.” maanden aan steeds meer zichtbaarheid en populariteit. Volgens Vasters biedt de overname op dit vlak ook veel nieuwe mogelijkheden voor beide bedrijven: “Duurzaamheid zal wereldwijd nog hoger op de agenda komen te staan. Het belang van innovatieve ventilatiesystemen dus ook. Met onze producten als aanvulling op hun portfolio en de slagkracht van Volution kunnen we nog meer impact realiseren in de markt.” Over ClimaRad ClimaRad, gevestigd aan de Lübeckstraat 25 in Oldenzaal, is in 2005 opgericht door Peter Schabos. Het bedrijf is uitgegroeid tot dé marktleider voor decentrale warmteterugwinning in Nederland. Ze ontwerpen en produceren innovatieve ventilatiesystemen met warmteterugwinning - vaak met filtering, verwarming en comfortkoeling - en richten zich voornamelijk op de woning- en zorgsector. Over Volution Group Volution Group plc is een toonaangevende leverancier van ventilatieproducten met primaire markten in het Verenigd Koninkrijk, Europa en Oceanië. Volution bezit en beheert meerdere bedrijven in heel Europa. Alle bedrijven binnen de groep handelen als individueel opererende merken. Volution is al eigenaar van twee merknamen in Nederland: Vent-Axia en Ventilair. Bouwen in het Oosten 77

Omgekeerd Bouwen brengt circulair slopen en bouwen samen in Utrecht Het dochterbedrijf van Kamphuis Sloopwerken, Omgekeerd Bouwen, deelt de visie van een nieuwe toekomst in circulaire sloop. Waar Kamphuis al sinds 1953 circulair sloopt, zet Omgekeerd Bouwen de extra stap met een eigen werkwijze. Door de drie vrijstaande kantoorgebouwen van het Herman Gorter complex in Utrecht vooraf op waarde te inventariseren en vakkundig te demonteren, kan zoveel mogelijk worden hergebruikt. Daarmee is het complex een grootschalig voorbeeld van een circulaire sloop dat dienst biedt aan de waarde bouw van een groot energiezuinig rijkskantoor. Met een unieke werkwijze doet Omgekeerd Bouwen wat slopen in de jaren vijftig al was. Waar toendertijd materialen schaarser en kostbaarder waren dan manuren, wordt er tegenwoordig in een consumptiemaatschappij geleefd, waar ook op de bouw de gevolgen te zien zijn. Destijds werden zoveel mogelijk materialen gedemonteerd en hergebruikt; één van de belangrijkste basisprincipes van wat nu circulair wordt genoemd. Anno 2021, heeft de werkwijze vorm gekregen in drie fases en is een grootschalig voorbeeld te vinden in de sloop van het Herman Gorter complex in Utrecht. Duurzame transformatie Het Rijk had de ambitieuze wens een energiezuinig project te realiseren in het logistieke centrum van Nederland. Om bij te dragen aan deze duurzame transformatie worden drie vrijstaande kantoorgebouwen getransformeerd tot één energiezuinig rijkskantoor dat plaats biedt aan tweeduizend effectieve werkplekken. De transitie naar een circulaire bouweconomie vraagt om een structurele gedragsverandering, beginnend in de sloop. Gebaseerd op het idee van een circulaire economie kan worden gesteld dat slimmer ontwerp en hergebruik van bouwgrondstoffen leidt tot een lager verbruik van primaire grondstoffen. Waardescan Om deze duurzame transitite mogelijk te maken, ziet Omgekeerd Bouwen potentie in het bestaande materieel. Voorafgaand aan de demontage en verwijdering, wordt een waardescan uitgevoerd om het Meer informatie Voor vragen met betrekking tot het project Herman Gorter of meer informatie omtrent Omgekeerd Bouwen kan contact opgenomen worden met Jeroen Assink (06 82 09 29 39) of Marcel Kamphuis (06 53 37 08 72). Zij gaan graag in gesprek over de diverse mogelijkheden! 78 bezit te kunnen inventariseren. In het specifieke geval van Herman Gorter is 37.000 vierkante meter aan bruikbare producten, materialen en grondstoffen gerangschikt in verkoop, hergebruik of recycling. Door het grondig uitvoeren van deze scan, kan een werkbare demontageplanning worden gecreëerd met als hoofddoel het behoud van materieel. Tweede leven Door actuele kennis van zaken en directe communicatie kan zowel bewustwording worden gecreëerd als actief worden gestuurd in het doorvoeren, verkopen en afnemen van materieel. Op deze manier wordt de grote hoeveelheid materieel op dit moment een tweede leven geboden, door verkoop vanaf de locatie of via de fysieke of online marktplaats. Met behulp van deze werkwijze kunnen productiekosten en uitstoot tot een minimum worden beperkt. Vrijgekomen materialen zijn daarmee niet langer een berg met puin, maar een bron van grondstoffen voor het nieuwe complex. Bouwen in het Oosten Vraag en aanbod VACATURE: Mechanisch Onderhoudsmonteur Werk jij graag buiten, aan en met zwaar materieel? Bij de Betoncentrale Twenthe zijn we op zoek naar een mechanisch onderhoudsmonteur om onze technische dienst te versterken. In deze functie ben je verantwoordelijk voor het oplossingen van voorkomende storingen bij verschillende productielocaties in het Noorden en Oosten van het land, met als standplaats Hengelo. Wat ga je doen? Onderhoud aan de mechanische onderdelen van centrales en overslagkranen. Zelfstandig technische storingen oplossen aan onze productiemiddelen. Uitvoeren van groot onderhoud en aanpassingen. Werkzaamheden in de werkplaats en op de productie locaties. Voorraad beheer en werkvoorbereiding. Werken met Onderhoud Management Software. Verantwoordelijk voor orde en netheid in magazijn en werkplaats. Wij vragen Je hebt een basisopleiding Metaal (MBO) met ervaring. Je hebt kennis van metaal bewerkingen en constructie bankwerken. Je kunt technische tekeningen lezen, beoordelen en uitvoeren. Je weet hoe je veilig moet werken, je bent serieus. Spreekt deze functie je aan en wil je meer weten? Neem contact op met Erik-Jan Vos, hoofd technische dienst Mobiel: 06 237 562 30 of e-mail: e.j.vos@betoncentrale.nl Bekijk de complete vacature op: www.betoncentrale.nl/twenthe/vacatures. Informatie over het plaatsen van een vacature: Neem contact op met Digna Schoonen: Telefoon: 06-442 099 10 Mail: digna@bouweninhetoosten.nl Bouwen in het Oosten 79

29e Jaargang • no. 1 • februari 2021 01 Een zwevende woontoren in hartje Hengelo Transformatie van het oude Badhuis en Dr. Ariënsschool Pagina 06 Nieuwbouw Nutsschool Oldenzaal Kunst, muziek en techniek onder één dak in voormalig Hazemeijercomplex

Inhouds opgave 01 31 06 44 63 05 Voorwoord: “2035” 06 15 23 28 Transformatieproject voormalig badhuis en Dr. Ariënsschool in Hengelo Een zwevende woontoren in hartje Hengelo Dr. Ariënsschool van bouwval tot inspirerende woonomgeving voor starters Architect Rob Mees ten Oever: “Fantastisch om een papieren plan werkelijk te zien worden.” Westendorp Scholten volop in transitie 31 38 42 Nieuwbouw 43 appartementen Bruningmeyer Enschede Bouw met behoorlijke moeilijkheidsgraad Parcellering en hoogte sluiten naadloos aan op de omliggende bebouwing Column Danny van Hal: “2021: een jaar voor sterke schouders!” 44 51 Nieuwbouw Nutsschool Oldenzaal Vlijmscherp ingezet op nieuwbouw Nutsschool Oldenzaal “Geen overbodige luxe, de school was gewoon op.” 56 58 61 Installaties in het zicht vereisen goede communicatie en afstemming Nutsschool aanwinst binnenstad Oldenzaal Column KienhuisHoving: “Op zoek naar een nieuwe balans in de woningmarkt.” 63 68 70 71 72 75 76 78 Transformatie Hazemeijercomplex Hengelo Kunst, muziek en techniek onder één dak in het voormalig Hazemeijercomplex Maatwerk past bij Staalbouw Twente Specialismen Pongers Precisie Sloop komen van pas Column BIM4ALL: “De kracht van visuele vastgoedcommunicatie” DGS kan ambities waarmaken in deze toekomstbestendige nieuwbouw Sociale onderneming koopt plaats delict bekende bankroof Verkenning strategische samenwerking van De Woonplaats en Domijn Remeha verstevigt strategische positie in Klimaat@home Bouwen in het Oosten 03

Voorwoord Voorwoord Door: Gerard van Leeuwen Het jaar 2035 Het jaar 2020 was er een om nooit te vergeten. Ook decennia later zullen we nog terugblikken op de crisis die leidde tot een heuse avondklok. Een fenomeen dat we alleen kenden van verhalen uit de Tweede Wereldoorlog. Tweewekelijkse persconferenties van de Minister President en de Minister van VWS trokken meer kijkers dan een finale van de Champions League. Daar zal best met ongeloof op gereageerd worden in pakweg het jaar 2035 en later. De sector heeft het vorig jaar redelijk tot goed doorstaan. Volgens het Economisch Instituut voor de Bouw “is de bouw grotendeels buiten schot gebleven”. De totale productie is slechts gekrompen met een zeer bescheiden percentage. Verreweg de meeste indicatoren wijzen erop dat ook dit jaar beslist geen grote klappen te verwachten zijn. Maar niet alle seinen staan op groen. Wat gebeurt er met budgetten bij de lagere overheden met het oog op investeringen in de infrawereld? Hetzelfde geldt voor de uitwerking die het stikstofdossier met zich meebrengt? Hoe vergaat het met de bouwers en installateurs in een periode van transitie met vele financiële. Organisatorische en politieke hobbels? En, zeker niet in de laatste plaats, hoe stemt Nederland op 17 maart? En dan vergeet ik nog even de “oplossing van het Covid-19 probleem”, waar de dagkoersen en trends nog sneller wisselen dan de dracht van de schoenen van Hugo de Jonge? Een aspect zal, welke uitslag er in maart ook uit de stembus rolt, ongewijzigd blijven; de grote vraag naar woningen. De tekorten zijn dusdanig megagroot dat we de komende decennia nog nodig zullen hebben om aan de behoefte te kunnen voldoen. In 2035 terugblikken op de coronaperiode zal plaatsvinden. De vraag is alleen waar en hoe? Bij vaders en moeders op de bank in een levensloopbestendige woning of toch zelfstandig in een energie neutrale, gasloze woning? Op de cover Colofon Bouwen in het Oosten ISSN: 1385-7185 Hengelo krijgt een zwevende woontoren. V.l.n.r.: Bart Oude Rikmanspoel, Rob Mees ten Oever en Clemens Bokkers Uitgever: Bouwen in de regio v.o.f. Postadres: Postbus 204, 8600 AE, Sneek Bezoekadres: Graaf Adolfstraat 36d, Sneek Tel.: (0515) 429 429 Web: www.bouweninhetoosten.nl E-mail: redactie@bouweninhetoosten.nl Redactie: Gerard van Leeuwen, Jolanda Groothuis en Reinout Burgers Eindredactie: Joeri van Leeuwen Fotografie: Wim van ‘t Hoff (Eyemagic) Accountmanagement: Digna Schoonen (06 - 442 099 10) Erik Kuipers (06 -196 859 76) en Rob van Luit (06 - 184 483 55) Vormgeving & opmaak: Nanno van Leeuwen Druk: Scholma Druk, Bedum Verspreiding: Post.nl Bouwen in het Oosten 05

Door: Jolanda Groothuis Aannemersbedrijf Kormelink blaast nieuw leven in voormalig Badhuis Een zwevende woontoren 06 Bouwen in het Oosten Badhuis Hengelo in hartje Hengelo De kans is klein dat geen Hengeloër op leeftijd zich de destijds ‘luxe’ faciliteiten van het Badhuis in het centrum van de stad herinnert. Het monumentale pand was decennialang dé sportieve uitlaatklep voor menig bezoeker, maar ondergaat nu een spraakmakende transformatie. Aannemersbedrijf Kormelink realiseert er momenteel 29 luxe koopappartementen, waarbij veel kenmerken van de Nieuwe Haagse School, een bouwstijl uit die periode, blijven bestaan. Bouwen in het Oosten 07

Badhuis Hengelo De transformatie van het Badhuis is onderdeel van bouwproject Wemenpark dat tevens bestaat uit de voormalige Dr. Ariënsschool en een nieuw, kleinschalig parkappartementencomplex. Domain Vastgoed is de ontwikkelaar van Wemenpark, architectenbureau Archimees de verantwoordelijke partij voor het ontwerp en Aannemersbedrijf Kormelink werd aangewezen als hoofdaannemer van het oude Badhuis. Flink verouderd Operationeel manager Clemens Bokkers en projectleider Bart Oude Rikmanspoel zijn nauw betrokken bij de wederopbouw van het oude Badhuis. Clemens Bokkers legt uit dat de projectontwikkelaar de intentie had om het monumentale pand, daterend uit 1932, te behouden: “In de basis is het een strak en sierlijk gebouw, het heeft echter ruim dertig jaar in verval gestaan en had al die tijd geen functie meer. Eigenlijk durfde niemand zijn vingers te branden aan herontwikkeling van de locatie. Dat had onder meer te maken met de relatief kleine bouwoppervlakte. Toch zag Domain Vastgoed er heil in, zodoende kwam het balletje in 2015 aan het rollen. De ontwikkelaar kwam met een plan waar de gemeente Hengelo positief tegenover stond. En hoewel enkele omwonenden bezwaar aantekenden, werden deze verworpen. Het plan werd goedgekeurd en uiteindelijk werd ons de opdracht toegezegd om er een nieuwe betekenis aan te geven. Daar zijn we uiteraard trots op. Dit neemt echter niet weg dat we hiermee voor een flinke uitdaging staan omdat de historische waarde niet verloren mag gaan. Het Badhuis zal in zijn huidige vorm blijven bestaan. Daarbovenop realiseren wij 3 loftwoningen, 24 appartementen en 2 penthouses. Hiermee is Hengelo straks een eyecatcher rijker want het is beslist een toonaangevend binnenstedelijk project waarmee alle betrokken partijen een mooie opdracht in handen hebben gekregen.” Regionale bouwpartners Ten tijde van het interview (medio december), werd Nederland wederom geconfronteerd met een lockdown. Ondanks het stijgend aantal coronagevallen zegt projectleider Bart Oude Rikmanspoel tevreden te zijn over de planning: “Het sloopwerk van het bestaande Badhuis is gereed, evenals de paalfundering, de fundatie en de begane grond vloer. Eind januari hebben we de eerste verdiepingsvloer gestort. Door de ruime opzet van het ketenpark en de hygiënemaatregelen die we strikt volgens het RIVM navolgen, heeft COVID19 tot nu toe nog geen stagnatie opgeleverd. Momenteel zijn we dagelijks met gemiddeld 10 vaklieden werkzaam op de bouw. Dit aantal zal de komende (piek)periode opgeschaald worden naar 25 man, inclusief onderaannemers. De oplevering staat begin volgend jaar gepland. We vliegen deze klus aan met een aantal vaste regionale bouwpartners en leveranciers om het project tot een succes te maken. Het samenwerken met partijen uit de buurt geniet sterk onze voorkeur. De nuchtere Twentse en Achterhoekse mentaliteit maakt dat er geen overbodige woorden nodig zijn om elkaar te verstaan. Dat is praktisch en werkt wel zo efficiënt.” Moderne interpretatie Aan de huidige vorm van het historische pand zal niet Clemens Bokkers: “Hoewel wij met regelmaat appartementen en wooncomplexen bouwen, is de omvang van dit project -mede door de hoogbouw- vrij uniek.” Bouwen in het Oosten 09

Badhuis Hengelo getornd worden. Door de transparante tussenlaag van het bestaande Badhuis en de nieuw te bouwen negen bouwlagen zullen de oorspronkelijke contouren goed zichtbaar blijven. Boven het gebouw komt een zwevende woontoren. De transparante, in glas uitgevoerde tussenverdieping, zal een duidelijke weerspiegeling aangeven tussen oud en nieuw. De architectuur erboven verwijst in materiaalgebruik en gevelritme naar het Badhuis, terwijl de uitvoering van het metselwerk, de raampartijen en de transparante hoeken en balkons een duidelijk moderne interpretatie krijgen. Clemens Bokkers: “Hoewel Kormelink met regelmaat appartementen- en wooncomplexen bouwt, is de omvang van dit project -mede door de hoogbouw- vrij uniek.” Verschillende groottes De transparante tussenlaag zal met 3 appartementen uitgevoerd worden in groottes variërend van 65 tot 100 vierkante meter. Deze etage kenmerkt zich door de grote glasoppervlakken, fraaie buitenruimtes en eigenzinnige indelingen. De daarop boven gelegen etages worden ingedeeld met 4 appartementen per bouwlaag. De kleinste woning krijgt een oppervlakte van 80 vierkante meter plus een geheel afsluitbare loggia van 7 vierkante meter. De overige appartementen op deze etages worden, exclusief balkon, circa 100 vierkante meter groot. De hoogstgelegen etages zijn met 3 appartementen per laag ingedeeld. Hier variëren de groottes van 100 tot 150 vierkante meter. Bovendien worden alle appartementen uitgevoerd met een zeer royaal en deels overdekt terras van circa 18 vierkante meter. Aan de indeling van alle woningen is veel aandacht besteed bij het ontwerp. Ze worden voorzien van een praktische en fraaie indeling met mooie raampartijen waardoor de toekomstige bewoners zich mogen verheugen op veel daglicht en een fraai uitzicht over hun stad. Intact houden Om blijvend herinnerd te worden aan de geschiedenis van het monumentale pand zullen bepaalde elementen intact gehouden worden. Bart Oude Rikmanspoel: “De bestaande entree van het Badhuis met zijn gescheiden mannen- en vrouweningang zal straks dienst doen als Bart Oude Rikmanspoel: “We vliegen deze klus aan met een aantal vaste regionale bouwpartners en leveranciers om het project tot een succes te maken.” prominente entree voor de bovengelegen appartementen. Achter deze voordeuren gaan we een stijlvolle hal realiseren met lift en trappenhuizen naar de verdiepingen. De oude, nog in authentieke staat verkerende wachtruimtes, zullen tevens worden hergebruikt. De achterzijde van het Badhuis kent een eenvoudiger entree. Deze krijgt dubbele deuren naar de voormalige gescheiden jongens- en meisjesdouchegelegenheden. Deze entree zal straks worden gebruikt als doorgang naar de bergingen.” Bouwen in het Oosten 11

Badhuis Hengelo Rustig binnenklimaat Alle 29 appartementen hebben na oplevering een energielabel A++. Op het dak zullen zonnepanelen worden geplaatst. Clemens Bokkers: “Het is een combinatie van zware isolatie, HR ketels met het hoogste rendement, vloerverwarming en meer energiebesparende maatregelen. Tevens wordt voldaan aan de laatste geluidsnormen waardoor zelfs bij de appartementen, gelegen aan de drukke Oldenzaalsestraat, een prettig en rustig binnenklimaat heerst. Alle facetten van dit omvangrijke project bij elkaar opgeteld, maken dat de toekomstige bewoners mogen rekenen op fantastisch en warm woongenot. We zijn er trots op dit project aan ons referentiekader te mogen toevoegen.” Beleef bouwen bij Kormelink Bouwen is volgens de visie van Aannemersbedrijf Kormelink meer dan stenen stapelen. Binnen deze onderneming draait bouwen vooral om mensen. Het familiebedrijf bestaat al ruim een eeuw en telt intussen meer dan 75 vakspecialisten. Bart Oude Rikmanspoel: “We dragen iedere dag bij aan het succes van de onderneming, door invulling te geven aan de waarden die we belangrijk vinden; inspiratie, ambitie, partnerschap en duurzaamheid. Vanuit die waarden delen we onze kennis en ervaring graag met alle andere partijen binnen het bouwproces. Samen willen we de dromen en ambities van mensen verwezenlijken. Op die manier maken we van bouwen een belevenis. Onze timmerlieden en bouwvakkers beheersen het ambachtelijke vakwerk van huis uit. Maar als bouwers staan wij ook bekend om vooruitstrevendheid in bouwtechnische oplossingen en moderne technieken. Ons streven is om volledig volgens de wens van onze klanten een kwalitatief hoogwaardig eindproduct te realiseren; vanaf de initiatiefase tot en met de beheeren onderhoudsfase. Deze ambitie is terug te vinden in onze manier van werken, in het gedrag van onze medewerkers en in de weloverwogen keuzes die we telkens maken tijdens het realiseren van onze projecten. Dit bewerkstelligen we met minimalisering van kosten, optimalisering van kwaliteit, duurzaamheid, planning en een kritische blik op het creëren van waarde.” Blijven focussen Clemens Bokkers vult zijn collega aan: “Ook in de toekomst willen we ons blijvend profileren als familiebedrijf in diverse marktsegmenten. Dit houdt in dat we, naast de grotere projecten voor woningcorporaties, marktpartijen, investeerders en eigen ontwikkeling, ons tevens blijven focussen op de particuliere markt. Klanttevredenheid, kwaliteit, veiligheid en een strakke planning zijn speerpunten die bij ons hoog in het vaandel staan. Evenals onze collega’s worden ook wij geconfronteerd met het feit dat de uitstroom in de bouw groter is dan de aanwas. We mogen ons rijk prijzen met een hardwerkend en vakkundig team. Daarnaast beschikken we over een eigen metselploeg. Om de jeugd te motiveren zijn wij als Erkend leerbedrijf actief in het opleiden van leerlingen en stagiaires. De jeugd heeft immers de toekomst, daar voelen we ons nauw betrokken bij.” Bouwen in het Oosten 13

Bouwen in het Oosten voor alle professionals in de bouw Is Overijssel zakelijk interessant voor uw bedrijf? Bouwen in het Oosten werd in 1992 als titel Wilt u Bouwen in het Oosten kosteloos ontvangen? Meldt u zich dan aan via onze website www.bouweninhetoosten.nl >> contact Of stuur een mail naar info@bouweninhetoosten.nl geïntroduceerd en heeft inmiddels een toonaangevende positie in de Overijsselse bouwen installatiewereld veroverd. www.bouweninhetoosten.nl redactie@bouweninhetoosten.nl Dr. Ariënsschool Door: Jolanda Groothuis Prestigieuze boost voor Kip Bouw Deurningen Dr. Ariënsschool; van bouwval tot inspirerende woonomgeving voor starters Projectontwikkelaar Aard van Alsté van Domain Vastgoed zag, naast de transformatie van het oude Badhuis, tevens fiducie in een herbestemming van de voormalige Dr. Ariënsschool. Hiermee creëerde hij voor Maikel Kip, eigenaar van Kip Bouw uit Deurningen, een mooie kans om zijn jonge onderneming met een boost op de kaart te zetten. Op basis van prijs en wederzijds vertrouwen kreeg Kip de opdracht in handen. Momenteel zet hij alle zeilen bij om het historische gebouw om te turnen naar een waardevolle plek voor starters. Bouwen in het Oosten 15

STUKERS VOOR AL UW STUKWERK IN ENSCHEDE EN OMGEVING SPACHTELPUTZ STUKWERK SCHOUW ONZE SPECIALITEITEN: METSELEN, STEIGERBOUW, VERHUUR, VERREIKERMACHINIST, MUREN EN PLAFONDS STUKWERK SCHOUW SPECIALITEITEN het stuken van plafonds gipsspuiten traditioneel stukwerk aanbrengen van sierpleisters & spackspuiten Jarenlange ervaring I Kwaliteit en klantgerichtheid Maatwerk en expertise BOUWGERELATEERDE WERKZAAMHEDEN. TER BESCHIKKING STELLEN VAN ARBEIDSKRACHTEN. ADRES: DE MARKE 11, 7678 CD GEESTEREN TELEFOON: TEL: 0546 - 60 10 29 Patrick Fransen I +31 (0)6 53 81 45 54 I patrick@stukers.nl Snelliusstraat 28 I 7533 XW Enschede I info@stukers.nl I www.stukers.nl Dr. Ariënsschool Reeds van jongs af aan was het voor Maikel Kip (26) duidelijk dat zijn toekomst de bouwwereld zou beslaan. Geïnspireerd door zijn vader, een ervaren timmerman, volgde hij verschillende bouwkundige opleidingen en startte hij zijn loopbaan bij diverse aannemers. Eerst als timmerman, later als werkvoorbereider en calculator. Door de ervaring die hij op deed, in alle facetten van het vak, en het vertrouwen in de bouw besloot Maikel drie jaar geleden om zelfstandig te gaan opereren. Het erf van zijn ouderlijke woning in Deurningen bood voldoende ruimte om een Maikel Kip: “Het erf van mijn ouderlijke woning bood voldoende ruimte om een opslag, werkplaats en kantoor te realiseren.” opslag, werkplaats en kantoor te realiseren. Vandaaruit legde Maikel begin 2017 de basis voor menig mooi project. Het eerste personeelslid die hij in dienst nam was zijn vader, later volgden twee leerlingen. Met het oog op de toekomst was Kip er al gauw van overtuigd het predicaat ‘Erkend leerbedrijf’ aan zijn onderneming te willen koppelen. Oorspronkelijke waarde Niet zonder trots vertelt Maikel Kip over de restauratie en herbestemming van de Dr. Ariënsschool waar hij dagelijks met tien vaklieden, inclusief onderaannemers, werkzaam is. Zelf schroomt hij niet om eveneens volop de handen uit de mouwen te steken. Want, hoewel hij zeker Bouwen in het Oosten 17

PAUL KROEZE SCHILDER- EN AFWERKINGSBEDRIJF, AL 20 JAAR EEN BEGRIP IN TWENTE OP HET GEBIED VAN SCHILDERWERK We schilderen de mooiste huizen in de mooiste kleuren en geven kleuradvies op maat. Daarnaast zijn we gespecialiseerd in wandafwerking, alle soorten behangwerk, effectlak, laminaat, decorlijsten en plinten. Je kunt bij ons terecht voor een totale afwerking van jouw huis binnen en buiten. GOED VAKWERK VOOR EEN GOEDE PRIJS Voor vragen of een vrijblijvend kleuradvies: Montferlandstraat 9 7559 LR Hengelo Tel. 074 - 277 13 51 06 - 270 52 598 n n www. paulkroeze.nl Olde Kalter B.V. Transport- en Grondwerken n info@paulkroeze.nl CALAMITEITEN SERVICE GRONDWERKEN TRANSPORT VERKEER & MOBILITEIT U kunt bij ons ook terecht voor Container Verhuur Beitelstraat 28 7556 NC Hengelo OV Tel. 074 - 2435548 info@oldekalter-hgl.nl www.oldekalter-hgl.nl Dr. Ariënsschool de intentie heeft op termijn zijn bedrijf uit te bouwen, heeft het volgens hem vooralsnog zeker voordelen om eigenhandig bovenop een project van deze omvang te zitten. Maikel: “De Dr. Ariënsschool heeft een rijke geschiedenis en is daarmee een gemeentelijk monument geworden. Het pand blijft voor het grootste gedeelte behouden en dient te worden gerestaureerd waarbij de oorspronkelijke waarde deels intact blijft. Dat vergt specialisme en vakmanschap. Deze specialisten huur ik in. Door de jaren heb ik een duurzame relatie opgebouwd met vaste ZZP-ers waar ik te allen tijde van op aan kan. Ook als er een tandje extra bijgezet moet worden. De nevenaannemers, waaronder Vennegoor installatie uit Weerselo, Westendorp Scholten uit Nijverdal, MAKO Staal Hengelo en Kamphuis Sloopwerken en Asbestsanering uit Reutum, zijn eveneens bekende partijen waarmee het prettig samenwerken is.” Maikel Kip: “Hoewel ik zeker de intentie heb op termijn te groeien, heeft het vooralsnog zeker voordelen om eigenhandig bovenop een project van deze omvang te zitten.” Sloophamer De Dr. Ariënsschool was al jaren niet meer in gebruik en daardoor in verval geraakt. Het pand dateert uit 1880 en werd destijds gebouwd in Neorenaissancestijl waarmee het onderdeel uitmaakte van het Sint-Anthoniusklooster dat enige tijd geleden werd gesloopt. In de Tweede Wereldoorlog is de school zwaar gebombardeerd, waarna het provisorisch werd opgelapt. Het gedeelte dat gebombardeerd werd, alsmede de aanbouw Bouwen in het Oosten 19

Bouwen in Gelderland voor alle professionals in de bouw Is Gelderland zakelijk interessant voor uw bedrijf? Wilt u Bouwen in Gelderland kosteloos ontvangen? Meldt u zich dan aan via onze website www.bouweningelderland.nl >> contact Of stuur een mail naar info@bouweningelderland.nl Bouwen in Gelderland is zeer recent als nieuwe titel geïntroduceerd. De verwachting is, dat het magazine een vergelijkbare toonaangevende positie in de Gelderse bouw- en installatiewereld gaat veroveren als Bouwen in het Oosten in deze regio. Het blad richt zich op de professionals in de bouw, zowel opdrachtgevers als uitvoerende, adviserende en controlerende bedrijven. www.bouweningelderland.nl redactie@bouweningelderland.nl Dr. Ariënsschool aan de oostgevel verkeerden in dusdanig slechte conditie dat de sloophamer er aan te pas moest komen. Dit maakte ruimte vrij voor een royale entree vanuit de binnenstad naar het Wemenpark, waarbij vanaf deze zijde het oude Badhuis, voor het eerst in de geschiedenis, tevens zichtbaar werd. Studio’s en penthouses Maikel Kip: “In de voormalige Dr. Ariënsschool worden tien studio’s c.q. loftachtige appartementen gerealiseerd die de grootte krijgen van de oorspronkelijke klaslokalen. In deze studio’s komen een woonkamer, open keuken, badkamer en berging. Enkele daarvan krijgen een aparte slaapkamer en een aantal een entresol; dat is een vloer tussen twee verdiepingen. Op de zolder komen twee penthouses. De woonstudio’s zullen worden verhuurd en zijn, vanwege de vloeroppervlakte (tussen de 61 en 77 vierkante meter), geschikt voor bewoning door één- of tweepersoons huishoudens. De twee penthouses zullen worden verkocht.” Fraaie betimmeringen De nieuwe kopse gevel van de Dr. Ariënsschool is een moderne gevel die laat zien dat de school als het ware doormidden is gezaagd. De aanwezige glazen pui, die de brede gang in de oude school laat baden in het licht, wordt eveneens eigentijds uitgevoerd. De bestaande structuur met monumentale trappartij, gangen en klaslokalen blijft intact. Ook de fraaie betimmeringen rond de deuren en ramen blijven zoveel mogelijk origineel. Door de hoge ruimtes, met hun eveneens hoge ramen zal straks een inspirerende woonomgeving ontstaan. Op het terrein is er voor de toekomstige bewoners ruimte voor het parkeren van één auto. Daarnaast zal er een fietsenberging gerealiseerd worden op de begane grond van het naastgelegen Badhuis. Maikel Kip: “Ik ben Aard van Alsté zeer erkentelijk dat hij me dit prachtige project heeft gegund.” Oplevering Maikel Kip verwacht vanaf april te kunnen starten met de afrondende werkzaamheden en voor de bouwvak het project op te leveren: “Het is natuurlijk de vraag wat de winter ons nog brengt, en uiteraard is COVID19 een onzekere factor. Maar, tot nu toe mogen we, op een enkele stagnatie in de levering van het staal na, tevreden zijn over de voortgang van de bouw. Ik ben Aard van Alsté zeer erkentelijk dat hij me dit prachtige project heeft gegund en hoop van harte op termijn nog meer mooie ontwikkelingen voor hem te mogen realiseren.” Maikel Kip Over Kip Bouw Begin 2017 besloot Maikel Kip, na enige jaren ervaring te hebben opgedaan in de bouw, om als zelfstandig aannemer te gaan opereren en daar zijn eigen invulling aan te geven: “Ik werk voornamelijk regionaal en sta open voor de meest uiteenlopende aanvragen. Dat kan variëren van een eenvoudig kozijn tot de nieuwbouw van een woning of bedrijfspand. Maar ook voor grondige renovatieklussen of gedetailleerd restauratiewerk kunnen klanten op Kip Bouw rekenen. Ik sta absoluut garant voor het nauwkeurig nakomen van gemaakte afspraken, hoogwaardige kwaliteit en een eerlijke prijs. Bovendien mogen mijn opdrachtgevers rekenen op korte (contact)lijnen. Is er sprake van problemen dan draag ik er zorg voor dat deze snel en efficiënt worden opgelost. Daarnaast denk ik actief mee in duurzame oplossingen en is het Kip Bouw eigen om klanten stap-voor-stap te begeleiden in het bouwproces. Op termijn hoop ik mijn bedrijf uit te breiden met tien tot vijftien medewerkers, zonder daarbij het persoonlijke contact met de opdrachtgevers uit het oog te verliezen. Want dat is de kracht van Kip Bouw; in goed overleg alles mogelijk maken! Meer is er eigenlijk niet van.” Bouwen in het Oosten 21

Door: Jolanda Groothuis Rob Mees ten Oever ontwierp herbestemming Badhuis en Dr. Ariënsschool “Fantastisch om een papieren plan werkelijkheid te zien worden.” 22 Bouwen in het Oosten Artist impression: Archi Vision Badhuis en Dr. Ariënsschool Architect Rob Mees ten Oever sloot zich in 2013 aan bij de “Vrienden van het Badhuis”; een groep burgers en enkele professionals die het oude Badhuis en de Dr. Ariënsschool wilde behoeden voor sloop. Hiermee trokken zij de aandacht van de media, onder meer door de ontwikkeling van eigen plannen, bij wijze van proefballonnetjes. Aard van Alsté, directeur van Domain Vastgoed, was het enthousiasme van de groep niet onopgemerkt gebleven. Toen hij twee jaar later zelf het idee had om beide panden te gaan herbestemmen, richtte hij zich tot Rob Mees ten Oever, eigenaar van architectenbureau Archimees. Rob Mees ten Oever: “Aard van Alsté en ik sloegen weldra de handen ineen om zijn eerste ideeën vorm te geven en voor te leggen aan de gemeente Hengelo en Woningbouwcorporatie Welbions, destijds de eigenaar. Na de nodige schetsen en brainstormsessies kregen we een principeakkoord van de gemeente, met dien verstande dat beide panden gered moesten worden. Dat maakte het ingewikkeld en uitdagend, maar weerhield Aard van Alsté er niet van om tot koop over te gaan. Dat ik een echte bijdrage kon leveren aan het behoud van beide monumentale panden betekende veel voor mij. Het was een grote en verantwoordelijke opdracht om deze fantastische zichtlocaties weer vorm te geven.” Hele zoektocht Volgens Rob Mees ten Oever zijn er diverse projecten in Nederland en in het buitenland waarbij de combinatie van een oud gebouw met een nieuwe optopping bijzonder geslaagd uitgepakt heeft. Niettemin bleek het voor hem nog een hele zoektocht om de juiste uitstraling van het appartementengebouw boven het oude Badhuis te vinden. Rob: “Uiteindelijk bood het pand zelf de juiste inspiratie met zijn belijning en materiaalgebruik; baksteen. In contrast met het gesloten monument hebben we veel glas toegepast in de nieuwbouw. Daarnaast heb ik tevens een variant met een volledig glazen toren onderzocht. Dit was echter niet haalbaar in combinatie met een prettig leefklimaat binnen, de toepassing van balkons en de gewenste, transparante uitstraling.” De ontwerpen De architect kreeg van Domain Vastgoed de vrije hand om diverse voorstellen te maken. Uiteindelijk, na een traject van enkele jaren, mede vanwege de benodigde bestemmingsplanwijzigingen, resulteerde het in de volgende ontwerpen: Het oude Badhuis Rob Mees ten Oever: “Dit ontwerp is gericht op een zwevende woontoren boven het oude Badhuis, waarbij het Badhuis zelf in oude glorie hersteld wordt. Tussen het monument en het appartementengebouw komt een glazen laag. De toren krijgt een belijning die voortkomt uit de raamverdeling in het oude Badhuis waardoor het exact de plattegrond volgt. Rob Mees ten Oever Bouwen in het Oosten 23

Badhuis en Dr. Ariënsschool Van veraf horen de beide delen, -oud en nieuw- zichtbaar bij elkaar. Van dichtbij echter zijn de verschillen in uitwerking goed te zien. Het torentje met schoorsteen in het Badhuis komt uitstekend tot zijn recht door de hoge glazen gevel van de nieuwbouw erachter. Deze toren is voor Hengelose begrippen vrij hoog. Het betekent dat het een landmark wordt naast de entree naar de binnenstad. Bovendien komt het Badhuis in een parkachtige omgeving te staan. Het wordt straks veel beter zichtbaar dan voorheen. De bewoners krijgen, dankzij de hoogte, een spectaculair uitzicht vanuit alle kamers, mede vanwege de vele verdiepingshoge ramen.” Dr. Ariënsschool Rob Mees ten Oever: “De Dr. Ariënsschool had al een eigen unieke uitstraling, daar wilde ik zo weinig mogelijk aan veranderen. Het gedeelte dat in de Tweede Wereldoorlog werd gebombardeerd is gesloopt, het gedeelte dat bespaard bleef wordt nu gerestaureerd. Door de sloop ontstond een zuidgevel die opnieuw ontworpen diende te worden omdat daar de binnenwanden van de klaslokalen tevoorschijn kwamen. Hier wordt nu een moderne gevel gerealiseerd met cortenstalen lamellen, waaruit blijkt dat de school als het ware doormidden is gehakt. Dit is tevens het gedeelte waar passanten langskomen om vanuit de binnenstad naar het park en het Badhuis te gaan. Het gesloopte gedeelte van de Dr. Ariënsschool was verzakt omdat het pal naast de Drienerbeek stond. Nu de beek zichtbaar is, wordt deze ook onder handen genomen en zal het een onderdeel worden van het nieuwe, aan te leggen park. De bewoners krijgen de beschikking over een hoog klaslokaal met eveneens hoge ramen aan de gevel. Aan de gangzijde worden entresols gerealiseerd om te slapen. Onder de entresols komen de entree, het toilet, de berging en keuken. Buiten de entresol is er één grote, open en hoge Rob Mees ten Oever: “Ik heb gelukkig nauwelijks concessies hoeven doen in de uitstraling die ik voor ogen had.” Bouwen in het Oosten 25 Artist impression: Archi Vision

Rob Mees ten Oever: “Aard van Alsté is, net als ik, een betrokken inwoner van Hengelo. We waren beiden honderd procent gemotiveerd om de stad weer iets moois te bieden.” woonkamer. Onder het schuine dak worden twee dakappartementen gerealiseerd inclusief dakterras. Evenals bij het Badhuis mogen ook hier de toekomstige bewoners rekenen op een fantastisch uitzicht over de binnenstad.” Wederzijds vertrouwen Op de vraag hoe de onderlinge samenwerking tijdens het ontwerptraject met Aard van Alsté verliep is de architect heel billijk: “We hebben in het begin veel fijne, inhoudelijke discussies gevoerd over met name de uitstraling van de nieuwbouw boven het Badhuis. Aard van Alsté is, net als ik, een betrokken inwoner van Hengelo. 26 Bouwen in het Oosten We waren beiden honderd procent gemotiveerd om de stad weer iets moois te bieden. En hoewel we het niet altijd met elkaar eens waren, maakt dat mijn vak juist interessant. Het vertrouwen groeide wederzijds en uiteindelijk zijn we beiden meer dan tevreden over de resultaten. Het ontwerp voor het Badhuis viel enigszins duurder uit dan verwacht, desondanks heb ik gelukkig nauwelijks concessies hoeven te doen in de uitstraling die ik voor ogen had.” Andere oplossingen Nadat de sloopwerkzaamheden aan de Dr. Ariënsschool afgerond waren en gestart werd met de Voormalig Hotel De Kroon Op loopafstand van het oude Badhuis en de Dr. Ariënsschool staat voormalig Hotel De Kroon. De staat van dit pand, daterend uit eind negentiende eeuw, was eveneens jarenlang erbarmelijk. Ook hier gaf Rob Mees ten Oever een nieuwe invulling aan: “Ik realiseerde een ontwerp voor veertien appartementen, met een gedeelte dat gerestaureerd is en een volledig nieuwe achterkant. Het is gaaf om te zien dat na zo’n lange tijd ook dit pand weer bewoond wordt. Het onderscheidt zich door comfort en optimale isolatie met zélfs driebladige beglazing. Ik kom er dagelijks langs en geniet van mijn bijdrage aan het woongenot van de stad.” Badhuis en Dr. Ariënsschool wederopbouw was Rob Mees ten Oever geregeld op locatie aanwezig: “Dat had een reden. Het pand bleek namelijk niet zo nauwkeurig gebouwd als verwacht. Ook maakten alle ingebouwde extra kamers en voorzetwanden het lastig om goede tekeningen van de bestaande situatie te realiseren. Het kwam voor dat ik op zoek moest gaan naar andere oplossingen. Bovendien moesten de tekeningen van onderaannemers en leveranciers van Kip Bouw gecontroleerd worden. Maar, los daarvan, kwam ik graag uit interesse naar de bouw om de vorderingen te zien, er is immers niets leuker dan een papieren plan werkelijkheid te zien worden.” Meerdere partijen Over het Badhuis: “De bouw hiervan is juist begonnen. Wanneer de ruwbouw straks boven de bomen uitkomt, kan ik het volgen vanuit mijn kantoor, eveneens een monumentaal pand, op slechts enkele honderden meters afstand. Hoe gaaf is dat! Momenteel kom ik om de paar weken op de bouw, nu om de stenen en voegen te bepalen. Dat gaat in samenwerking met meerdere partijen, waaronder de stadsbouwmeester en de erfgoedcommissie. Zij wensen daarover mee te praten, dat kan ik alleen maar waarderen.” Geen slapeloze nachten Samenvattend heeft het ruim vijf jaar geduurd voordat de bouwwerkzaamheden, vanaf de eerste schetsen, daadwerkelijk konden aanvangen. Rob Mees ten Oever: “Dat lijkt lang, maar voor een dergelijk, uniek project is dat nog vrij snel. Voor zowel Aard van Alsté als mij is het Badhuis een groot, ingewikkeld gebeuren, hoewel ik er -afgezien van de nachten die ik doorwerkte- goed om geslapen heb. Ik hield het motto van Pippi Langkous er maar op na: “Ik heb het nog nooit gedaan, dus ik denk dat ik het wel kan.” Deze projecten betekenen veel voor mij. Eerst maakte ik deel uit van de groep verontruste burgers, -De Vrienden van het Badhuisen vervolgens mocht ik er als architect concreet aan gaan werken. Dat voelt fantastisch!” Rob Mees ten Oever: “Ik hield het motto van Pippi Langkous er maar op na: “Ik heb het nog nooit gedaan, dus ik denk dat ik het wel kan.”” Bouwen in het Oosten 27

Westendorp Scholten volop in transitie Ruim twee jaar na de overname van Westendorp Voegwerken door Westendorp Scholten tekenen de nieuwe contouren van het Nijverdalse bedrijf zich steeds duidelijker af. Voegwerken blijft nadrukkelijk een onderdeel van het bedrijf, maar stapsgewijs wordt het belang langzaam maar zeker afgeschaald. Theo Westendorp, Emiel Westendorp en Jasper Imhof lichten een en ander toe. “Bij de overname van Westendorp Voegwerken bleek al heel snel dat we vrijwel een identieke bedrijfscultuur hadden”, vertellen Emiel en Jasper. “Dat heeft enorm geholpen bij het samensmelten van beide bedrijven. Mede daardoor konden we al vrij snel medewerkers van voegwerken intern overhevelen en inzetten bij onder andere het aanbrengen van de kunststof vloeren. Voor de jongens was het overigens ook een vooruitgang.Het werk is beduidend lichter.” Theo Westendorp: “We kunnen nu veel beter anticiperen op de veranderende marktvraag. Voegwerk zal er altijd blijven. Theo Westendorp: “De overname betekende meer dan één plus één is twee. We hebben zelfs een topjaar gedraaid vorig jaar, ondanks de corona crisis.” 28 Bouwen in het Oosten Badhuis Hengelo Denk alleen maar aan restauratie, traditionele renovatie of bijvoorbeeld het onderhoud voor waterschappen. Ons probleem zat hem vooral in het vinden van geschikte vakmensen voor onze vloerentak. Die hebben we nu tot onze beschikking. We konden het ook goed terugzien in de omzetcijfers”, zegt Jasper. “De overname betekende meer dan één plus één is twee. We hebben zelfs een topjaar gedraaid vorig jaar, ondanks de coronacrisis. Je moet uiteraard te allen tijde alert zijn in deze onvoorspelbare tijden. Toen de crisis uitbrak in maart vorig jaar waren we onder meer druk bezig in het ZGT in Almelo. Dat grote werk kwam logischerwijs onmiddellijk stil te liggen. Wij hebben de stilliggende werken goed kunnen opvangen door klanten te benaderen voor opdrachten waarbij het een voordeel is dat de locatie gesloten was. Je moet hierbij denken aan zwembaden en scholen.” Emiel Westendorp, overigens een neef van Theo, vertelt dat de orderportefeuille meer dan goed gevuld is. “Eigenlijk zitten we tot de bouwvak wel vol. We houden altijd een kleine marge aan om onze vaste opdrachtgevers van dienst te kunnen zijn. We zijn bij enkele uitdagende en mooie projecten betrokken. Zowel rechtstreeks via de eindgebruikers als deels via aannemers. We verwachten de komende maanden het nodige werk via woningcorporaties en in Enschede loopt het Melkhal project.” Theo Westendorp: “In het Amsterdam UMC werken we aan een nieuwe cleanroom via Interflow, een dochteronderneming van de BAM. Met hen hadden we ook een cleanroom voor Norma Hengelo naar volle tevredenheid uitgevoerd. blijven houden bij de verdere voortgang van de bouw.” Het Oude Badhuis Westendorp Scholten rondde onlangs het werk af aan het Emiel Westendorp: “We zijn bij enkele uitdagende en mooie projecten betrokken. Zowel rechtstreeks via de eindgebruikers als deels via aannemers.” Oude Badhuis in Hengelo. Emiel Westendorp: “We hebben hier het zichtwerk gedaan in de gevel (die stijlkenmerken heeft van de Haagse school, red.). Opdrachtgever Domain Vastgoed had in eerste instantie de bovenste en de middelste rand aan ons uitbesteed, maar gaandeweg zijn er nog extra opdrachten bijgekomen. Het project kende voor ons een soepel verloop en dat is grotendeels te danken aan onze medewerker René, die echt gespecialiseerd is in dit soort werk. Een op en top vakman.” Bouwen in het Oosten 29

Bruningmeyer Enschede Door: Jolanda Groothuis Eerste samenwerking tussen Lowik Bouw en Carbo Property 43 appartementen Bruningmeyer; bouw met behoorlijke moeilijkheidsgraad Machinefabriek B. Bruningmeyer in Enschede was tientallen jaren leverancier van bakkerijmachines en koelinstallaties. De voormalige machinefabriek lag in het gebied van de huidige Spoorzone dat enkele jaren geleden voor herontwikkeling in aanmerking kwam. Vastgoedontwikkelaar Carbo Property uit Harderwijk zag mogelijkheden en bood Lowik Bouw de kans om een voorstel te maken voor een modern appartementencomplex met zeven woonverdiepingen. Bouwen in het Oosten 31

Bruningmeyer Enschede De vervallen panden van machinefabriek Bruningmeyer stonden al jaren leeg, met als gevolg dat omwonenden veel (drugs)overlast ondervonden. Bovendien moest de zaak tot twee keer toe dichtgetimmerd worden voor ongenode slapers. Bewoners van het nabijgelegen ’t Hardick waren er klaar mee en reageerden verheugd toen Carbo Property, in overleg met de gemeente Enschede tot een grondexploitatieovereenkomst kwam. Gedachtegang en visie Begin vorig jaar werd Lowik Bouw, op advies van Kienhuis Bouwmanagement, door de projectontwikkelaar benaderd voor prijs en Plan van Aanpak. Hiertoe was de bouwer uit Almelo graag bereid en dat had volgens projectleider Peter Wesselink een aantal redenen: “Carbo Property was tot dan toe een onbekende partij voor ons, niettemin bleek al snel dat we qua gedachtegang en visie op één lijn zaten. Bovendien staan wij altijd open voor nieuwe samenwerkingsverbanden om hiermee een duurzame relatie voor de toekomst te creëren. Tevens sprak ons de locatie in Enschede aan, voor onze vaklieden betekent dat een thuisArjan Harink: “We bouwen feitelijk op een stempel, dat vereist de nodige veiligheidsmaatregelen en een zorgvuldige bouwcoördinatie.” wedstrijd. Wij werken landelijk en ook geregeld over de grens van België en Duitsland. Het betekent dat er dikwijls lange dagen worden gemaakt. Onze berekeningen en Plan van Aanpak werden goedgekeurd en daarmee stonden we aan de vooravond van een project met een behoorlijke moeilijkheidsgraad.” Bijzondere plek Het project Bruningmeyer wordt een modern woongebouw van zeven verdiepingen met lichte, comfortabele appartementen, één stadswoning en twee penthouses die allen beschikken over royale buitenruimtes. Het complex bevindt zich op een bijzondere plek, op loopafstand van het centrum en wordt strak tussen de gevels van twee bestaande panden gebouwd. BLCV-overleg Volgens uitvoerder Arjan Harink brengt de locatie het nodige denk- en voorbereidingswerk met zich mee: “We bouwen feitelijk op een stempel, dat vereist de nodige veiligheidsmaatregelen en een zorgvuldige bouwcoördinatie. Om één en ander in goede banen te leiden voeren we tweewekelijks een zogenoemd BLCV-overleg (Bereikbaarheid, Leefbaarheid, Veiligheid en Communicatie). Dit overleg wordt vanuit de gemeente Enschede georganiseerd. Wij worden geacht daar als aannemer bij aanwezig te zijn, evenals een afgevaardigde van de politie, Bouwen in het Oosten 33

Vakpioniers op het gebied van beton en mortels Met 9 betoncentrales in Noord en Oost Nederland lopen wij als vakpioniers voortdurend voorop bij ontwikkelingen, of het nu gaat om producten, toepassingen of maatschappelijke thema’s. Al onze locaties zijn CSC goud gecertificeerd! Kanaalstraat 20, 7550 AM Hengelo (O) Tel.: 074 - 249 33 33 e-mail: info@betoncentrale.nl www.betoncentrale.nl Bruningmeyer Enschede brandweer, openbare werken en vergunningen. Aan de hand van de BLVC-systematiek worden door genoemde partijen duidelijke afspraken gemaakt, zodat gevaar wordt vermeden en hinder zoveel mogelijk beperkt blijft, met als doel het project zo soepel mogelijk af te ronden. Door aandacht te schenken aan deze speerpunten zetten we specifieke maatregelen in. Deze maatregelen kunnen preventief of correctief zijn. Bij preventieve maatregelen kan bijvoorbeeld gedacht worden aan het schroeven van funderingspalen in plaats van heien. Een voorbeeld van een correctieve maatregel is het plaatsen van geluidsschermen om overlast te verminderen. Met het oog op transport is het voor ons een kwestie van strak en gestructureerd inplannen. We hebben de bouwplaats zodanig ingericht dat het terrein altijd vooruit op- en afgereden kan worden. Hierdoor houden de chauffeurs zicht op de openbare weg en blijft de veiligheid zoveel mogelijk gewaarborgd.” Gestelde termijnen Nu, tijdens de ruwbouw, zijn er gemiddeld tien vaklieden van Lowik Bouw werkzaam op het project. Naar verwachting zal dit aantal tijdens de afbouwfase opgeschaald worden naar ruim veertig mensen. De oplevering staat in november van dit jaar gepland. Arjan Harink heeft als uitvoerder de dagelijkse leiding in handen en draagt er zorg voor dat de gestelde termijnen zo strak mogelijk worden nageleefd. Projectleider Peter Wesselink en werkvoorbereider Marcel Bruggink houden zich voornamelijk aan de voorkant bezig met de cijfers. Het project werd aangenomen voor circa zes miljoen euro, exclusief Vergelijkbare referentieprojecten door Lowik Bouw gerealiseerd: • 38 appartementen Berkelstraat Almelo - Woningstichting Beter Wonen (2014/2015) • 19 appartementen met daaronder winkelruimtes De Laren Almere (2014). • 3 flats upgrading Rembrandtlaan Almelo – Woningstichting Beter Wonen (2007) • 7 appartementen Wageningen - particulier (2006) • 7 appartementen verbouw Keizersgracht Amsterdam – Veenstra (2008) Bouwen in het Oosten 35

0572 35 22 50 info@hoogeboom.nl www.hoogeboom.nl Sterk in uitvoering Bruningmeyer Enschede ontwerp en daarom beschikt elk appartement over een ruim balkon of loggia. Door de dakrand laagsgewijs te laten verspringen krijgen de penthouses bijzondere buitenruimtes van ruim twintig vierkante meter. de installatie- en grondwerkzaamheden. De ligging Bruningmeyer is gevestigd in het binnensingelgebied van Enschede en valt daarmee onder de Spoorzone in het bruisende stadscentrum op loopafstand van alle voorzieningen. Er zullen 12 koopappartementen en 31 huurappartementen gerealiseerd worden. De plattegronden variëren in grootte waarbij de kleinere appartementen gesitueerd zijn aan de parkzijde, terwijl de grotere appartementen zich hieromheen bevinden. De buitenruimtes stonden centraal bij het “Ons Twentenaren” Hoewel Lowik een ervaren bouwer is op het gebied van wooncomplexen, valt dit project volgens Peter Wesselink en Arjan Harink niet onder de standaardnoemer: “De moeilijkheidsgraad zit hem vooral in de afwerkingen; deze zijn speciaal en daardoor ingewikkeld. De architect, Paul Wolters van DAD Architectuur, koos voor vier soorten gevelstenen en een gedeelte stucwerk aan de buitenzijde. Bovendien verdienen de balkons en zinkafwerking speciale aandacht. Bij een ‘standaard’ woontoren werken we veelal met dezelfde materialen. Bij dit project zijn ze zeer divers. Bovendien werken we, zoals eerder aangegeven, op een eiland. Hierdoor komt er redelijk wat meer bij kijken dan alleen stenen stapelen. Maar, dit kunnen we aan. De timmerlieden hebben we zelf in huis. Het metselwerk en de afbouwfase besteden we uit, voornamelijk aan vaste relaties. We werken over het algemeen met regionale partners, ook als we in de Randstad of in het zuiden bouwen. Voor ons staat buiten kijf dat opdrachtgevers mogen rekenen op gegarandeerde kwaliteit en afgesproken levertijden. Daar zit de kracht van ‘ons Twentenaren’ in. Dat laten we niet zomaar lopen.” Lowik Bouw Lowik Bouw is een middelgroot bouwbedrijf dat vanuit Almelo bouwprojecten realiseert in heel Nederland, België en Duitsland. De organisatie heeft 75 vaklieden in dienst en is sterk in de utiliteitsbouw, retail en betonbouw. Maar ook tankstations, woningbouw, onderhoud, renovatie, winkelombouw en restauratie behoren tot de specialiteiten. Volgens Peter Wesselink zit de kracht van Lowik Bouw in de typische mentaliteit van het bedrijf: “Onze filosofie zit hem in hard werken, kwaliteit leveren en doen wat je belooft. Dat is alles!” Peter Wesselink: “Door de dakrand laagsgewijs te laten verspringen krijgen de penthouses bijzondere buitenruimtes van ruim twintig vierkante meter.” Arjan Harink Peter Wesselink Bouwen in het Oosten 37

Door: Jolanda Groothuis DAD Architectuur ontwierp project Bruningmeyer Enschede Parcellering en hoogte sluiten naadloos aan op de omliggende bebouwing Paul Wolters, eigenaar van DAD Architectuur uit Geesteren (Gld) werd ruim vier jaar geleden benaderd door projectontwikkelaar Carbo Property voor het ontwerp van project Bruningmeyer in Enschede. Hij kreeg volledig de vrije hand, waarbij hij zich liet inspireren door de zogenaamde ‘Townhouses’ in steden als Londen en New York. Naast DAD Architectuur werd nog een architect geselecteerd. Paul Wolters mocht zich echter, op basis van zijn schetsontwerp, verder buigen over deze mooie, maar intensieve klus. 38 Bouwen in het Oosten Bruningmeyer Enschede In het verleden ontwierp Paul Wolters meerdere projecten voor de bruisende stad, waaronder de voormalige Ambachtsschool en het gebouw waar voorheen de ABNAMRO bank was gevestigd. Voor deze markante gebouwen ontwierp hij respectievelijk in 2017 en 2018 eveneens luxe appartementencomplexen. Door de vele voetstappen die hij achterliet in Enschede kent hij de omgeving blindelings. Ook met de locatie waar voorheen machinefabriek B. Bruningmeyer gevestigd was, bleek hij niet onbekend: “Ik wist dat deze locatie al jarenlang braak lag. De vorige eigenaar had de intentie om er twee hoge woontorens met 104 appartementen te bouwen. Dit kreeg hij niet voor elkaar, mede door de weerstand van buurtbewoners. Het plan van de huidige projectontwikkelaar werd wel omarmd en mede daardoor goedgekeurd.” Nauw betrokken Wolters kreeg de opdracht in handen door een plan te realiseren dat qua Parcellering en hoogte naadloos aansloot op de omliggende bebouwing en daarmee ook gelijk de weerstand weg nam bij de buurtbewoners. En, hoewel hij volledig de vrije hand kreeg, werkte hij nauw samen met de stedenbouwkundige en stadsbouwmeester van de gemeente Enschede. Paul Wolters: “Bovendien hebben we de Bouwen in het Oosten 39

Bruningmeyer Enschede buurtbewoners vanaf het begin nauw betrokken bij het ontwerpproces, temeer omdat de ideeën van de vorige eigenaar hen flink tegen de borst stuitten. Dat werd enorm gewaardeerd. Het was een intensief traject, mede omdat deze locatie een belangrijk onderdeel is van de stad en ik hierdoor met veel factoren rekening diende te houden.” Grote variëteit De opdrachtgever, Carbo Property, had net als de architect, sterk de wil om een opvallend en bijzonder gebouw te realiseren van een hoog architectonisch niveau waarbij woonkwaliteit een belangrijke rol speelde. Paul Wolters: “De gevels hebben een hoge diversiteit dat qua beeld een aaneenschakeling van herenhuizen vormt. Dit beeld wordt nog eens versterkt door de verschillen in hoogte. Op de bovenste verdieping bevinden zich unieke penthouses die voorzien worden van ruime dakterrassen. Ook de plattegronden onderscheiden zich door een grote variëteit en hoog afwerkingsniveau. Wij zijn ervan overtuigd dat deze factoren binnen één appartementencomplex een ware aanvulling zullen vormen op het stedelijk wonen in de kern van Enschede. Het project is een landmark langs de Molenstraat en vormt hiermee de inleiding naar de achterliggende woningen in de Niermansgang.” Paul Wolters Esthetische controle Over de onderlinge samenwerking met zowel de opdrachtgever, als de gemeente Enschede en de omgeving is Paul Wolters louter positief: “Deze was uitermate plezierig en inspirerend, Paul Wolters: “We hebben de buurtbewoners vanaf het begin nauw betrokken bij het ontwerpproces, temeer omdat de ideeën van de vorige eigenaar hen flink tegen de borst stuitten.” temeer omdat we qua ideeën en uitgangspunten op één lijn zaten. Het was voor mij een intrigerende opdracht en telkens wanneer ik voor afspraken Enschede bezoek, kan ik het niet nalaten om even een kijkje te nemen op de bouw. Ik vind het prachtig om het proces, dat begon met enkele schetsen, uiteindelijk uit te zien groeien naar een volwaardig, luxe appartementengebouw. Maar alleen bij het ontwerp laten we het niet. Uiteraard verzorgt DAD Architectuur tevens de esthetische controle en zullen we hoe dan ook een vinger aan de pols blijven houden bij de verdere voortgang van de bouw.” Bouwen in het Oosten 41

2021: een jaar voor sterke schouders! 2020 is voorbij. Maar corona is dat nog niet. Sterker nog: in mijn ogen krijgen we er in 2021 meer mee te maken dan ooit. De verlengde lockdown in januari/februari is hiervoor als kick-off van het nieuwe jaar een behoorlijk veeg teken. De Britse variant ligt nu op ieders lippen. Ondanks corona hebben veel van onze opdrachtgevers redelijk tot goed gevulde orderportefeuilles. Om dit werk te kunnen realiseren schakelen zij de vakkrachten van Haldu Groep in voor hun flexibele schil. Eén van onze opdrachtgevers verwacht zelfs een verdubbeling van het aantal vakmensen van Haldu. Het effect hiervan? Eind januari waren we weer terug op het niveau van het aantal vaklieden in december. Vooral in maart, april en mei hebben we veel werk gepland. Als deze trend doorzet gaat Haldu Groep een erg goed jaar beleven. Ik hoop van harte dat deze vooruitzichten ook voor u gelden. Hoge mate van trouw buitenlandse vakmensen Wat enorm in ons voordeel speelt, is dat nagenoeg al onze buitenlandse vaklieden weer veilig naar Nederland en dus Haldu Groep zijn teruggekeerd. Op die ‘beweging terug’ ben ik trots! Een positieve blijk van het vertrouwen dat wij bij deze mensen jaar na jaar hebben opgebouwd. Hoe? Door hen jarenlang mooi en veilig werk te bieden, stipt te betalen en te huisvesten in volwaardige woningen en appartementen. Lange termijn investeringen die zich nu terugbetalen in hun trouw aan Haldu en feitelijk ook aan úw projecten. Streng op testen Maar we blijven alert! We testen nagenoeg al onze uit het buitenland terugkerende vakmensen op corona. Onze medewerkers van Haldu begeleiden dit proces als vrijwilliger in hun vrije tijd, waarvoor mijn complimenten. Met sneltesten en, als opdrachtgevers dit verlangen, met een PCR test. We zien slechts zeer sporadisch een buitenlandse werknemer die besmet blijkt. Als dit het geval is, doen we deze persoon netjes in quarantaine in aparte huisvesting. Die woningen hebben we hiervoor speciaal geregeld. En ook zorgen we voor hun boodschappen. U ziet het: onze betrokkenheid bij onze buitenlandse vakmensen gaat ver, en zo hoort dat ook in de lange traditie van Haldu Groep. Negatief effect thuiswerken Overigens, thuiswerken hoort bij de RIVM-maatregelen en die onderschrijf ik. Helaas zie ik hiervan wel een lastig bijeffect. Veel beslissers bij diverse overheden werken nu vanuit huis. Denk aan gemeentelijke ambtenaren en gebiedsmanagers. Dit heeft een extra vertragend effect op de 42 Bouwen in het Oosten Column vergunningverlening voor bouwwerken en andere projecten. Een cruciale stap in het beslissingsproces waar onze opdrachtgevers en ook Haldu Groep zo op gebrand zijn. Door al dat thuiswerken binnen overheden merk ik helaas nóg meer vertraging in deze beslistrajecten. Het zou fijn zijn als deze beroepsgroep hiervan notie neemt en een manier vindt om in deze trajecten, ondanks het thuiswerken, pakweg tien tandjes bij te zetten. Kijk, wij als ondernemers moeten er nu maximaal de schouders onder zetten, dus mogen wij van de overheid minimaal verwachten dat zij dit ook doet. Contacten continueren Ik hoop van harte dat 2021 u gezondheid en voorspoed brengt. Ondanks het feit dat ikzelf momenteel nagenoeg geen opdrachtgevers persoonlijk bezoek, probeer ik via Zoom en Teams de contacten te continueren en te verdiepen. Het is niet ideaal, maar het volstaat voor dit moment. Graag gun ik iedereen een snelle vaccinatie zodat we ons mooie vak weer veilig kunnen uitoefenen. Danny van Hal Bouwen in het Oosten 43

Door: Jolanda Groothuis Dankzij openbare aanbesteding werd Rots Bouw de opdracht gegund Vlijmscherp ingezet op nieuwbouw Nutsschool Oldenzaal De voormalige Nutsschool in Oldenzaal is geschiedenis. Zonder er een traan om te laten zagen directie en medewerkers medio 2020, het gebouw dat zijn beste tijd had gehad, tegen de vlakte gaan. Na zeven jaar overleg met de gemeente dat bestond uit de nodige ‘mitsen en maren’, is er nu eindelijk licht aan het einde van de tunnel. Na de zomervakantie mogen leerlingen en leerkrachten zich verheugen op een duurzaam en eigentijds onderkomen. Een project waar de vaklieden van Rots Bouw uit Aalten zich graag in vastbijten. Temeer omdat het bouwkundig gezien afwijkt van de standaard en het daarmee een uitdaging op zich is. 44 Bouwen in het Oosten Nutsschool Oldenzaal Eurol Eén van de discussiepunten tussen de gemeente Oldenzaal en de opdrachtgever was de manier van aanbesteden. De voorkeur van laatstgenoemde ging uit naar een onderhandse vorm, met aannemers uit de regio. De gemeente vond, vanuit budgetoogpunt, dat de aanbesteding openbaar moest plaatsvinden. Hiermee creëerde zij een kans voor Rots Bouw uit Aalten. De Achterhoekse aannemer haalde het onderste uit de kan en schreef vlijmscherp in. Projectleider Gerben Jan van Harten: “Het ontwerp en materiaalkeuze van de architect is dusdanig uniek dat we onze naam hoe dan ook aan dit project wilden verbinden. Dat is gelukt.” Gelijmde houtconstructie Ten tijde van het interview (medio januari) viel er nog niet veel te zien op de bouwplaats aan de Hengelosestraat in Oldenzaal. De fundering was gestort en de begane grondvloer gelegd. “Maar dat gaat gauw veranderen”, aldus Gerben Jan van Harten. “Eind januari verwachten we het houtskelet dat geheel geprefabriceerd door Laminated Timber Solutions uit België geleverd wordt. Deze fabrikant is een ervaren partner voor dragende structuren, opgetrokken in gelijmde houtconstructies. Zij zullen het skelet gaan plaatsen, onze vaklieden realiseren de schil eromheen. We kozen er expliciet voor om deze werkzaamheden zelf uit te voeren. Het ontwerp van de school bestaat uit veel gecompliceerde hoeken en details, dat vereist super strak timmerwerk. Onze mensen hebben dat in hun mars. Ik sta er honderd procent voor in dat men hier geen omkijken meer naar heeft. Bovendien; elke timmerman krijgt van zo’n project een bak energie.” Gemeenschappelijke functie De grootste verandering ten opzichte van de oude school zijn de twee bouwlagen. De lessen zullen beneden gegeven worden. Boven komen de technische ruimtes en enkele kantoren. Door de twee bouwlagen wordt de school straks een stuk compacter en dat brengt voordelen met zich mee. Het voormalige gebouw was lang en smal met weinig plekken waar kinderen zelfstandig konden werken. Deze plekken lagen ver buiten het zicht van de leerkrachten. Dat probleem is straks opgelost. Een tweede belangrijke verandering is de realisering van een gemeenschappelijke ruimte waar een groot speellokaal aan vast gekoppeld wordt. De nieuwe Nutsschool krijgt daarmee tevens een buurtfunctie. Het speellokaal en de aula zullen verbonden worden met een schuifwand, Gerben Jan van Harten: “Werken in de bouw moet weer sexy gemaakt worden, dat vraagt onder andere om een stukje beloning en waardering uit de hele markt.” Bouwen in het Oosten 45

Nutsschool Oldenzaal Eurol zodat er een mooie plek ontstaat waar volop avondactiviteiten kunnen plaatsvinden. Geen seriematige bouw Rots Bouw kreeg de opdracht in handen voor een aanneemsom van circa twee miljoen euro. Het schoolgebouw is volledig houtskelet en wordt opgetrokken met vuren gelamineerde liggers. “Een prachtig project dat straks bijdraagt aan de uitstraling van de omgeving”, aldus Gerben Jan van Harten (26). Hij is sinds acht maanden werkzaam als projectleider bij Rots Bouw en dat bevalt hem goed. Eerder was hij in dienst van een grote bouwonderneming waar het voornamelijk om seriematige bouw draaide. Optimalisatie Gerben Jan van Harten: “Daar is niets mis mee, maar ik miste uitdagingen in mijn werk. Ik wil graag het onderste uit de kan halen op zowel bouwkundig gebied als op basis van ondernemerschap. Een mooi voorbeeld waarbij dat kan is de nieuwbouw van deze school. En hoewel ik mij als projectleider in feite alleen bezig hoef te houden met het bouwproces en de cijfermatige voorkant van een werk, doe ik dat in de praktijk niet. Het komt daarom zeker voor dat ik mijn agenda leeg maak en zelf mijn handen uit de mouwen steek om de mannen op de bouw te helpen. Ik ben rechtstreeks vanuit de schoolbanken op de bureaustoel terecht gekomen, zonder praktijkervaring. Terwijl ik dat laatste juist ook gaaf vind. En, hoewel ik met mijn kantoorlichaam, natuurlijk nooit tegen onze vakmensen op kan boksen, wordt het door mijn collega’s wel gewaardeerd. Ik hou van de afwisseling en vrijheid die Rots Bouw me biedt. Ook de platte organisatiestructuur spreekt me aan. Ons team bestaat uit circa vijftig nauw betrokken medewerkers die altijd kijken of het misschien nog nét iets beter kan. Optimalisatie, en Gerben Jan van Harten: “Ons team bestaat uit circa vijftig nauw betrokken medewerkers die altijd kijken of het misschien nog nét iets beter kan. Optimalisatie, en dan in alle facetten van het vak, is een groot goed binnen ons bedrijf.” Bouwen in het Oosten 47

Nutsschool Oldenzaal Eurol dan in alle facetten van het vak, is een groot goed binnen ons bedrijf.” Een echt pluspunt Rots Bouw realiseert voornamelijk projecten in een cirkel van een uur reistijd om haar vestiging in Aalten. Als het aan Gerben Jan van Harten ligt, maar ook aan het uitvoerend personeel, zouden ze graag meer in Twente werkzaam zijn: “De betrokkenheid en mentaliteit van de Twentse opdrachtgevers en onderaannemers is het prijzen waard. Overleg is altijd mogelijk en mijn ervaring heeft geleerd dat je de mensen op de bouw bijna nooit achter de broek aan hoeft te zitten. Bovendien dragen ze hun verantwoordelijkheid wanneer het gaat om gestelde termijnen en het leveren van kwaliteit. Dat is echt een pluspunt. Wanneer wij de gelegenheid krijgen in te schrijven op een project in deze regio, laten we dat zeker niet na. Onlangs hebben we de opdracht in handen gekregen voor de bouw van een nieuwe school Attendiz. Deze komt op de oude locatie van het Gilde College aan de Bandoengstraat in Hengelo. De school gaat leerlingen opleiden tot vakmanschap in een specifieke branche binnen de Arbeidsmarkt Gerichte Leerweg (AGL).” Meer waardering Hiermee maakt Gerben Jan graag een bruggetje naar de beperkte aanwas van vaklieden in de bouw. “Deze ontwikkeling is echt niet goed. Als het zo doorgaat hebben we op termijn honderdduizend communicatiewetenschappers en moeten we goede timmerlieden met een lichtje gaan zoeken. In mijn optiek moet er veel meer waardering voor het vak komen. Werken in de bouw moet weer sexy gemaakt worden, dat vraagt onder andere om een stukje beloning en waardering uit BENG-richtlijnen Omdat nieuwe scholen pas vanaf 2050 aan de ENG-eisen (energieneutraal) moeten voldoen is ervoor gekozen nu te bouwen volgens de BENG-richtlijnen, die vanaf januari dit jaar van kracht zijn. De installatie van een eigen warmtepomp en het plaatsen van 350 zonnepanelen zijn daar onderdelen van. Gerben Jan van Harten zegt zin te hebben in de verdere voortgang van de bouw. “We hebben in het verleden vergelijkbare projecten gerealiseerd, dat zijn echt kersen op de taart.” de hele markt. We moeten voorkomen dat echt vakmanschap verloren gaat om de kwaliteit in de bouw te waarborgen.” Corona-perikelen De oplevering van de Nutsschool staat vooralsnog op 23 augustus gepland, direct na de grote vakantie. Gerben Jan houdt, met het oog op deze datum, nog even een slag om de arm. “Door de corona-perikelen ontstond er stagnatie in de leverring van het houtskelet uit België. Hierdoor ligt de bouw nu enkele weken stil. Dit neemt niet weg dat we onze uiterste best doen om de gewenste oplevertijd na te streven.” Gerben Jan van Harten: “Wanneer wij de gelegenheid krijgen in te schrijven op een project in Twente, laten we dat, mede vanwege de juiste mentaliteit, zeker niet na.” Bouwen in het Oosten 49

Snelle en professionele evering en verwerken van wapeningstaal Verwerking: vlechten, buigen en meer. Vraag naar de mogelijkheden. Wij Wij kunnen voor u het gehele traject verzorgen. Van ontwerp tot en met transport. Van het implementeren tot het opleveren. informeren u graag! Hekkehorst 20 • 7207 BN Zutphen • I M 0031 (06) 51 27 46 59 www.vanhilstenzoon.nl Nutsschool Oldenzaal Eurol Te Kiefte Architecten Borne verantwoordelijk voor ontwerp Nutsschool Door: Jolanda Groothuis “Geen overbodige luxe, de school was gewoon op” In 2018 werd Henk te Kiefte door BouwMeester Huisvestigingsadviseurs benaderd voor advies over het Programma van Eisen voor de nieuwbouw van de Nutsschool: “Uit de schetsen die voorbijkwamen concludeerde ik dat Bouwmeester zoekende was naar een goed startpunt. Ik stelde voor om alternatieve schetsen aan te reiken die Bouwmeester verder bracht in de massastudies die destijds stokten. Dit creëerde vertrouwen waardoor me werd gevraagd om het plan meer handen en voeten te geven. Wij zijn als enige partij benaderd.” Henk te Kiefte: “Naast het bouwkundig ontwerp spendeerden we veel tijd aan de integratie van de constructies en de technische installaties.” Bouwen in het Oosten 51

De plannen voor nieuwbouw van de Nutsschool waren voor Henk te Kiefte geen verrassing: “Ondanks de redelijk goede staat van onderhoud verkeerde het bestaande gebouw wel in de herfst van haar carrière. Het pand was slecht geïsoleerd, had een onhandelbaar binnenklimaat, hoge CO2-gehaltes en sterk verouderde installaties. Het was gewoon op.” Circulair bouwen Aan de hand van de onderwijsvisie van de school werd voor Henk te Kiefte al vrij snel duidelijk hoe het gebouw ontworpen diende te worden. Te Kiefte Architecten is een ervaren partij in het ontwerpen van onderwijshuisvesting. Daarnaast heeft het bureau zich de afgelopen jaren flink ontwikkeld op het gebied van duurzaamheid, energiezuinigheid, circulair bouwen en hergebruik van materialen. Henk te Kiefte: “Bovendien beschikken wij, naast de architectuur, over een afdeling Tuin- & Landschap, Interieur en Bouwbegeleiding. Dat was voor het schoolbestuur, in aanloop naar het uitzetten van de opdracht, tevens een belangrijk aspect. Men wilde de ontwerpdisciplines het liefst over zo min mogelijk schijven laten lopen.” Wintersport-chalet-gevoel Na de oriënterende massastudies begon Henk te Kiefte aan het uiteindelijke ontwerp van de Nutsschool. “Hierbij heb ik me laten inspireren op het ontwerp dat wij eerder realiseerden voor de Goede Herderschool in Ermelo. Ik heb de opdrachtgever een aantal referenties laten zien waarbij deze school aansprak; eenvoudige en doelmatige plattegronden met veel ruimte voor buitenactiviteiten en een aangename sfeer door het gebruik van hout, het ‘wintersport-chalet-gevoel’. Het gebruik van vriendelijke materialen en kleuren, het groendak, veilige maatvoeringen, transparantie en overzicht; het viel allemaal op zijn plek.” 3D BIM modellering Om een ontwerp te realiseren voor een school van deze omvang, met de daarbij behorende overige disciplines, waren er volgens Te Kiefte zeven gekwalificeerde mensen nodig om het uitvoeringsgereed te maken: “Het is onmogelijk om dit alleen tot stand te brengen. Binnen ons bureau werken we altijd in teams. De één slijpt het ontwerp bij, de ander zorgt voor mooie 3D plaatjes. Een derde draagt zorg voor de verwerking van gemaakte afspraken en weer een ander beheert de kosten en het budget. Dit laatste is een belangrijk aspect, immers het budget is bepalend en taakstellend. Op fantastische luchtkastelen zit niemand te wachten. We hebben de school, samen met de nevenadviseurs, geheel in een 3D BIM modellering uitgewerkt. Daarnaast waren we verantwoordelijk voor de uitwerking van een groen speelplein in combinatie met een buurtspeelplek en het interieur.” Henk te Kiefte: “Het budget is bepalend en taakstellend. Op fantastische luchtkastelen zit niemand te wachten.” 52 Bouwen in het Oosten Nutsschool Oldenzaal Eurol Prettige partner Naast het PvE had ook de gemeente Oldenzaal, als financier, haar voorschriften en eisen met duidelijke uitgangspunten; energieneutraal, duurzaam, onderhoudsvrij en een binnenklimaat conform ‘Frisse Scholen Klasse B’. Henk te Kiefte: “De gemeente wilde een kwalitatief hoogwaardige school bouwen en heeft haar nek daar ook duidelijk voor uitgestoken. Men dacht mee en corrigeerde waar het moest. Maar ook werd er op de rem getrapt wanneer de ambities uit de bocht dreigden te vliegen. Persoonlijk kan ik niet anders stellen dan dat wij aan deze gemeente een uitermate prettige en constructieve partner hadden. Dat komen we helaas ook weleens anders tegen.” Standvastig Hoewel het ontwerptraject redelijk soepel verliep, waren er volgens Te Kiefte toch twee punten waar de school bijzonder veel moeite mee had: “De afdeling Stedenbouw en de stadsbouwmeester wilden beslist dat de voorgevel van de school in de rooilijn van de Hengelosestraat werd geplaatst én dat dit gedeelte twee verdiepingen zou krijgen. Dit stuitte het schoolbestuur tegen de borst. Zij prefereerde een schoolgebouw met een enkele bouwlaag, bij voorkeur achter op het terrein. Het genoot hun voorkeur om een aansluiting te maken met de destijds nog bestaande gymzaal. De stadsbouwmeester hield zich echter vast aan het stedenbouwkundige uitgangspunt; de school moest zich presenteren aan de Hengelosestraat. Dit was eigenlijk het enige struikelblok waar ik al mijn overredingskracht bij het schoolbestuur moest inzetten. Uiteindelijk hebben we een klein deel van de school in twee bouwlagen ontworpen, maar wel zodanig dat er geen leslokalen op de verdieping zouden komen. Hier hebben we ruimtes gesitueerd voor andere doeleinden. Door de plaatsing van de school in de rooilijn ontstaat er wel prachtige speelplek achter de school, grenzend aan de buurtspeelplek; een mooie kans om de buitenruimte op te waarderen.” Geavanceerde technieken Naast het bouwkundig ontwerp spendeerde Te Kiefte veel tijd aan de integratie van de constructies en de technische installaties: “We hebben goede adviseurs (Brons Ingenieurs voor het constructieadvies en Dijkoraad als E- en W adviseur) bij het plan kunnen betrekken. Bouwen in het Oosten 53

Nutsschool Oldenzaal Eurol Hiermee ontstond een goed constructief plan met uitermate geavanceerde technieken voor een fris schoolgebouw met duurzame opwekking voor warmte en koude door het gebruik van aardwarmte.” Win-win situatie De nieuwe Nutsschool is opgebouwd vanuit een houten hoofddraagconstructie. Alle constructieve elementen, met uitzondering van de fundering en de begane grondvloer, zijn van hout. Dit zal overal in het gebouw zichtbaar blijven, waarmee meteen de sfeer wordt bepaald; aangenaam en warm. Bovendien is de inrichting overzichtelijk en ook voor de jongste leerlingen goed te ‘lezen’. Henk te Kiefte: “Al bij binnenkomst blijkt duidelijk waar men moet zijn. De inrichting is niet gebaseerd op kruip-door-sluipdoor maar helder, compact, vriendelijk en vrolijk. De gangen zijn niet alleen transportwegen maar ook verblijfsruimten voor leren, spelen en ontmoeten. We hebben er een win-win situatie van weten te maken.” Straatbeeld De school wordt gesitueerd in een omgeving waar nagenoeg alleen woningen staan en zal zich onderscheiden in het straatbeeld. De vormgeving is dermate afwijkend dat willekeurige voorbijgangers direct kunnen zien dat het een schoolgebouw betreft. Het opvallende, gekromde dak met de mos-sedum dakbedekking doet daar nog een extra schepje bovenop. Via de webcam Henk te Kiefte spreekt uitermate positief over de onderlinge samenwerking met de opdrachtgever: “De sfeer was en is erg goed. We hebben het plan ook breeduit besproken met de overige teamleden, de omwonenden en alle andere betrokken partijen. De school heeft, naast de bouwcommissie, tevens teams in het leven geroepen voor de inrichting van het terrein en het interieur. Nu de bouwwerkzaamheden in volle gang zijn voeren we dagelijks overleg met de uitvoerende partijen en maandelijks is er een bouwvergadering, nu uiteraard op afstand, via Teams. Ik bezoek elke week het bouwterrein omdat we ook de bouwbegeleiding voeren en het toezicht houden. Tevens zijn we in staat om via de webcam, op elk moment de werkzaamheden te kunnen aanschouwen.” Recuperatieperiode Te Kiefte zegt dat deze opdracht veel voor hem betekent. “We waren juist aan het opkrabbelen na de bankencrisis van 20152016 dat ook ons bureau stevig heeft geraakt. Dit was een zeer vervelende periode waarin we afscheid hebben moeten nemen van vijftien uitermate bekwame en loyale medewerkers. Ik denk er niet graag aan terug, het is een zwarte bladzijde in onze geschiedenis. Wanneer je dan in zo’n recuperatieperiode de opdracht krijgt voor het ontwerp van een nieuwe school, is dat natuurlijk geweldig. Zeker omdat het ook nog een opdracht werd voor al onze ontwerpdisciplines.” Vergelijkbare projecten In het verleden ontwierp Te Kiefte Architecten vergelijkbare projecten waaronder scholen in Enschede, Rijssen, Steenwijk, Harlingen, Borne en Ermelo. Henk te Kiefte: “Dit waren allemaal gebouwen die met een duurzaam en herbruikbaar houtconcept zijn gebouwd. Tevens ontwierpen wij bedrijfspanden vanuit dit principe. Een aantal voorbeelden daarvan zijn het nieuwe hoofdkantoor van Renolit Enkhuizen, Ténax Ommen en de bedrijfshuisvesting van SABA Dinxperlo. Maar het meest opvallend is en blijft het icoon van Uzin Utz (voorheen Unipro) in Haaksbergen.” Bouwen in het Oosten 55

Installaties in het zicht vereisen goede communicatie en afstemming Brons Constructeurs & ingenieurs BV is opgericht in 2006 en gevestigd aan de Willem Vleertmanstraat 27 te Oldenzaal. De werkzaamheden aan de Nutsschool betroffen dus een echte “thuiswedstrijd”. Bouwen in het Oosten vroeg constructeur ing. Matthijs Leferink zijn licht te laten schijnen over dit project dat als een echte aanwinst voor het beeld van oldenzaal mag worden gezien. Het project is gestart als ontwerpteam met de architect en installatieadviseur. Matthijs Leferink: “Nadat de bouwaanvraag is verleend is het project middels een aanbesteding vergund aan Rotsbouw uit Aalten Onze werkzaamheden omvatten het ontwerp van de constructie. Dit betekent het berekenen en tekenen van de constructie. Hierbij zijn in meerdere fasen van het project de bouwkundige en constructieve modellen uitgewisseld om een en ander goed op elkaar af te stemmen. De installaties zijn ook in 3D uitgetekend en zijn vervolgens ook vervlochten in het ontwerp. Doordat grote delen van de constructie alsmede de installaties in het zicht zitten was een goede afstemming van belang. 56 Bouwen in het Oosten Nutsschool Oldenzaal Eurol Gebogen gelamineerde houten spanten De constructie bestaat uit gebogen gelamineerde houten spanten. De spanten zijn stabiel door wind-verbanden in de vorm van stalen ronde windverbanden. Groot deel van de verdiepingvloeren bestaat uit een houten balklaag. De begane grond bestaat uit een kanaalplaatvloer. De constructie is gefundeerd op staal middels een strokenfundering. Er zijn stiepen aangebracht waarop de houten spanten zijn gemonteerd. De piekbelasting van onze werkzaamheden was in het ontwerp voordat deze aanbesteed is. In dit traject zijn veelvuldig sessies geweest om het ontwerp optimaal te ontwerpen. Door deze intensieve voorbereiding is in de werkfase minder afstemming benodigd. De constructieve elementen bestaan voornamelijk uit hout. Dit is uit zichzelf al een duurzaam materiaal. Tevens is altijd het doel om zo optimaal te ontwerpen. Hierdoor wordt altijd getracht het materiaalgebruik te beperken een daarmee een zo duurzaam mogelijk gebouw te creëeren. De dakconstructie is geschikt voor het plaatsen van zonnepanelen en een mossedum dakbedekking. Het is door de gebogen houten liggers een mooi ontwerp met een duurzame uitstraling. Het is hierdoor ook mooi dat de constructieve onderdelen voor een deel in het eindproduct zichtbaar zijn. De complexiteit van het project zit vooral in de afstemming tussen de verschillende disciplines. Eigen inbreng Doordat wij als constructeur vanaf het begin betrokken zijn bij het ontwerpproces hebben we zeker eigen inbreng qua advies. Het materiaalgebruik wordt samen vastgesteld maar de afmetingen van de kolommen en liggers hebben direct invloed op het ontwerp aangezien deze grotendeels in het zicht zitten. Doordat de houten spanten geprefabriceerd worden is vooraf goede communicatie benodigd tussen de installatie, bouwkundige details en de constructie. Vooraf moeten namelijk sparingen in de spanten worden opgenomen worden voor installaties. Dit gaat om sparingen van Ø400 voor een luchtbehandelingsbuis tot aan kleine sparingen voor schakelmateriaal. Dit om bijvoorbeeld opbouwmateriaal te voorkomen. Brons Constructeurs & Ingenieurs Brons Constructeurs & Ingenieurs biedt adviesdiensten aan op het gebied van bouwconstructies in de meest algemene zin van het woord. De werkgebieden bestaan uit utiliteitsbouw, woningbouw, gebouwrenovaties, industriegebouwen alsmede RWZI’s en waterbouwkundige werken. Het bedrijf werkt voor aannemers, projectontwikkelaars, architecten, woningbouwverenigingen en bedrijven. Er zijn momenteel zes mensen werkzaam binnen het bureau. Bouwen in het Oosten 57

Nutsschool aanwinst binnenstad Oldenzaal Naar aanleiding van de uitvraag in concurrentie heeft Dijkoraad in 2019 de opdracht voor het installatieadvies gescoord. In het tweede kwartaal van 2020 was het bouwkundig en installatietechnisch ontwerp gereed voor aanbesteding. Middels aanbestedingen van diverse percelen hebben Rotsbouw, Vehof installatietechniek Dicht Bij Duurzaam de opdrachten voor de uitvoering van de nieuwbouw weten te scoren. Jurgen Wissink, DGA van het achttien medewerkers tellende bedrijf, licht toe. “Voor Dijkoraad was Rotsbouw een onbekende speler. De samenwerking met Rotsbouw en de installatie partners verloopt bijzonder professioneel en voorspoedig. De nieuwe Nutsschool heeft een omvang van 1.552m2. Het gebouw krijgt geen aansluiting op het aardgasnet en is energieneutraal. De school wordt middels een bodem-gebonden warmtepomp voorzien van verwarming en koeling. De lokalen worden behoefteafhankelijk geventileerd en de verlichting wordt energiearm middels LED armaturen uitgevoerd. Het ontwerp is, voor aanbesteding volledig 3D Bim uitgewerkt waardoor de faalkosten tijdens de uitvoering tot een minimum beperkt zijn. Medio februari zal de hoofddraagconstructie gerealiseerd worden. Vervolgens zal de bouw gestaag vorderen. De verwachting is dat vanaf mei tot aan de oplevering de productie op de bouwplaats zijn piek bereikt. Het ontwerp en de uitstraling van het gebouw is een aanwinst voor de binnenstad van Oldenzaal. Op het dak zijn, op de PVpanelen na, geen installaties zichtbaar. De techniek is volledig geïntegreerd in de ontwerpfase. Tijdens de ontwerpfase is het gebouw en haar installaties optimaal op elkaar afgestemd en uitgewerkt. Er zijn uitgebreide sessies georganiseerd om de constructies, de bouwkundige aspecten en de installaties optimaal op elkaar af te stemmen. Dijkoraad heeft alle benodigde berekeningen op 58 Bouwen in het Oosten Nutsschool Oldenzaal Eurol het gebied van energie, ventilatie, koude en warmtebehoefte in het voortraject gemaakt. Op basis van de rekenkundige waarden is het installatie ontwerp bestek gereed uitgewerkt. Het project is binnen budget aanbesteed. Tot nu toe vordert de uitvoering gestaag. Door op een nuchtere en praktische wijze invulling te geven aan de techniek en de bouwkundige aspecten is er een toekomst bestendig gebouw ontworpen. Er is tijdens de ontwerpfase veel aandacht besteed aan energiebeperkende maatregelen. Het ontwerp van de hemelwater buffer heeft veel aandacht opgeëist.” Duurzaamheid Er zijn meerdere duurzaamheidsaspecten voor het project van toepassing. Jurgen Wissink: “Het is inderdaad een breed palet. Circa een derde van het dakvlak wordt voorzien van PV panelen; de ventilatie wordt behoefte afhankelijk gestuurd en er wordt optimaal gebruik gemaakt van bodemopslag, door toepassing van een bodem-gebonden warmtepomp; Opvallend is eveneens dat het gebouw een mos/ sedum dak heeft en het hoge isolatiewaarden kent. De zonbelaste gevels worden voorzien van zonwering en de verlichting wordt aangestuurd op basis van aanwezigheid sensoren. Buiten het zicht In het terrein wordt een ondergrondse opslag voor buffering en infiltratie van hemelwater opgenomen. Al met al voldoet de school aan criteria zoals gesteld in Frisse Scholen klasse A & B. Bijzondere periode “We leven in een bijzondere periode” , vervolgt Jurgen Wissink desgevraagd. “Door omstandigheden wordt er bij veel bedrijven zand in de raderen gestrooid. Dit is merkbaar door het feit dat er regelmatig vertraging ontstaat door gebrek aan arbeidskracht en of doordat de levering van bouwmaterialen vertraging oploopt. Toch ben ik van mening dat de bebouwde omgeving fors in beweging is en dit nog steeds voldoende kansen biedt. Vooralsnog heeft Dijkoraad een goed gevulde orderportefeuille en wij zien de toekomst vol vertrouwen tegemoet.” Dijkoraad Dijkoraad bedient de markt vanuit twee vestigingen: Oldenzaal en Zwolle. Jurgen Wissink: “We blijven in beweging, verdiepen onze kennis en houden opdrachtgevers scherp. Met een idee of een nieuwe invalshoek. En zo beginnen we elk project met een goed ontwerp. Wat een architect doet voor het uiterlijk van een pand, doen wij voor de benodigde installaties. Ingenieursbureau Dijkoraad neemt de wensen en de randvoorwaarden als uitgangspunt. En ontwerpen vervolgens een optimaal presterend gebouw. Dat wil zeggen: een gebouw met een gezond klimaat en een comfortabele temperatuur. Toekomstbestendig, energiezuinig en gebruiksvriendelijk. Een bijzondere specialisatie van Dijkoraad is onze bouwkundige kennis als het gaat om monumenten. De combinatie van installatietechniek en bouwkundig inzicht is uniek op de Nederlandse markt. Wij houden van praktisch. Dus paaien wij opdrachtgevers niet met mooie plannen, maar bieden we oplossingen die realistisch zijn. Dat begint met goed persoonlijk contact. Weten waar uw uitdaging ligt, maakt de weg vrij naar de juiste oplossing. Wij denken met u mee en stellen uw belang altijd voorop. Het is tenslotte úw vastgoed. Daarom zijn wij flexibel in onze rol en draaien wij moeiteloos mee in allerlei soorten teams. Ons werkveld is breed. Overheid, zorg en welzijn, onderwijs, cultureel erfgoed, utiliteit, industrie en grootschalige woningbouw Bouwen in het Oosten 59

KienhuisHoving informeert Op zoek naar een nieuwe balans in de woningmarkt In de column van december werd de werking van de gedifferentieerde tarifering van de overdrachtsbelasting helder uiteengezet. Ondanks bezwaren uit de praktijk en van de Raad van State werd de regeling per 1 januari van kracht. En dat hebben we geweten! Er zijn nog nooit zoveel vastgoedakten ter inschrijving aan het kadaster aangeboden als in de dagen rond kerst. Anderzijds werden overdrachten van woningen (voor eigen gebruik) veelal uitgesteld tot januari, omdat het tarief van 2 naar 0% zou gaan zakken. In de tussentijd is het verlaagde tarief van 0% vanaf 1 april beperkt tot woningen met een waarde tot E 400.000. Dit heeft tot gevolg dat er in maart een nieuwe golf van overdrachten valt te verwachten, namelijk van woningen met een waarde van boven de E 400.000. Wellicht kan daarna een nieuwe balans worden gevonden. Onderdeel van de notariële advisering zou kunnen zijn om als de omstandigheden juist zijn, in geval van aankoop door gehuwden of geregistreerd partners, de woning op één naam te zetten, als (i) een van de verkrijgers niet kwalificeert voor de startersvrijstelling; of (ii) het gewenst is om de mogelijkheid te behouden om de andere partner bij de volgende aankoop gebruik te laten maken van de startersvrijstelling. De parlementaire geschiedenis van de regeling biedt hier ruimte voor. In de praktijk zal die ruimte vaak worden beperkt door de eisen die worden gesteld bij de financiering. Het is de vraag of gedifferentieerde tarifering van de overdrachtsbelasting de juiste balans kan terugbrengen. De verwachting is dat bij huur de verhuurders de hogere overdrachtsbelasting zullen verdisconteren in hogere huurprijzen. Bij koop zal het leiden tot hogere koopprijzen: een starter is er helaas niet mee geholpen. Het echte probleem is een laag aanbod van woningen in combinatie met lage rente. De enige echte oplossing: bouwen! Deze column is geschreven door: Richard Schaefers, notaris commercieel vastgoed in Utrecht, e-mail r.schaefers@holtmannotarissen.nl 21 61 De Nederlandse Bank (DNB) heeft ook geconstateerd dat de balans kwijt is. De woonlasten van huurders in de vrije sector worden steeds hoger dan die van woningeigenaren, met name door de lage rente. De DNB stelt dat macro-economisch gezien verkleining van het kostenverschil tussen koop en huur welvaart verhogend werkt. Hun voorstel is daarom een verhoging van de belastingen voor huiseigenaren (cq. verminderen van belastingvoordelen) om zo de balans op die huurmarkt terug te brengen. Dat lijkt een erg zware maatregel, terwijl de vrije sector huur slechts een klein gedeelte van de woningen in Nederland betreft. Het is ook de vraag of dat die huurmarkt daadwerkelijk zou helpen. Ook hier geldt: er moet gebouwd worden om de balans te herstellen. Met de verkiezingen in maart voor de deur zullen de meeste politieke partijen voormeld standpunt van de DNB waarschijnlijk ook niet in hun politieke agenda opnemen.

Hazemeijercomplex Hengelo Kunst, muziek en techniek onder één dak in het voormalig Hazemeijercomplex De gerenoveerde gebouwen C03 + C04 alsmede een gedeelte van B05 krijgen een hele nieuwe invulling: zij herbergen straks alle onderdelen van Oyfo het grootste kunsten techniekinstituut van Hengelo. Voormalig Kunsteducatie Crea, de Muziekschool en techniekmuseum ’t Heim zijn gefuseerd en gaan verder onder de naam Oyfo en krijgen hier onderdak. Dura Vermeer Bouw Hengelo zet voor dit soort verbouwingen de afdeling Kleinbouw in. De afdeling Kleinbouw biedt de snelheid en het gemak van een klein bedrijf, met de kennis en de kunde van een landelijk opererend familiebedrijf. Bouwen in het Oosten 63

Hazemeijercomplex Hengelo Projectleider Thijs Lansink van de afdeling Kleinbouw, coördinerend bouwkundig hoofdaannemer van de transitie van de Hazemeijer fabrieken, was vanaf de tenderfase nauw betrokken bij het project. Op verzoek van Bouwen in het Oosten blikt hij terug op een “interessant en uitdagend werk.” Voor Thijs Lansink kwam “Hazemeijer” medio juni 2019 in beeld. “Toen het wensenpakket duidelijk was zijn we met alle direct betrokkenen aan het werk gegaan met als centrale vraagstelling “hoe kunnen we alle wensen in een haalbaar plan samenvatten”. In de voorbereidingsfase hebben we de opgave, samen met het ontwerpteam, verder uitgewerkt en geoptimaliseerd, waarbij we maximaal gebruik gemaakt hebben van ieders kennis en kunde. Dat leverde een intensieve en prettige samenwerking op. Thijs Lansink: “Met name de machines die verhuisd worden vanuit het huidige Techniekmuseum en de inrichting van de nieuwe museale verhaallijn heeft nogal wat voeten in aarde.” De samenwerking was gedurende de gehele ontwerpen realisatieperiode goed. Er was ruimte voor iedereen om specifieke kennis in te brengen zodat we verbeterpunten en optimalisaties snel konden realiseren. Zowel met de opdrachtgever Hazemeijer Hengelo B.V. (Stichting Oyfo, BOEi, Stichting Vrienden van BOEi en de gemeente Hengelo) die vertegenwoordigd werden door Hardick Bouwmanagement & Vastgoedontwikkeling alsook de overige partners. Door het relatief grote aantal tussentijdse aanpassingen zou een vertraging tijdens het bouwproces voor de hand liggen, maar juist door deze goede afstemming binnen het bouwteam hebben we dat gezamenlijk kunnen voorkomen. We hebben Bouwen in het Oosten 65

Hazemeijercomplex Hengelo Hazemeijer net voor Kerst 2020 zowel bouwkundig als ook instalaltie technisch opgeleverd en dat is exact conform de planning. Begin februari zijn ook de laatste aanvullende werkzaamheden afgerond en kan de focus worden gelegd op de museale inrichting. Met name de machines die verhuisd worden vanuit het huidige Techniekmuseum en de inrichting van de nieuwe museale verhaallijn heeft nogal wat voeten in aarde. Als alle machines geplaatst zijn kunnen we pas de laatste pui sluiten. De soft opening staat gepland voor juni en de officiële opening zal 1 september plaatsvinden. Wellicht kunnen we deze opening met z’n allen een feestelijk tintje geven tegen die tijd, als de coronamaatregelen dit toelaten. Dat verdient deze opdracht, want we zijn er reuze trots op!” Thijs Lansink: “Je begrijpt dat een fabriekspand stammend uit de eerste helft van de negentiende eeuw de nodige uitdagingen met zich meebrengt.” Duurzaamheid Een van de belangrijke aspecten in de transitie was het verbeteren van de duurzaamheid. Thijs Lansink: “Je begrijpt dat een fabriekspand stammend uit de eerste helft van de negentiende eeuw de nodige uitdagingen met zich meebrengt. Denk alleen maar aan het feit dat er in het bestaande pand op geen enkele wijze iets aan isolerende maatregelen is gedaan. Bovendien stond het pand al geruime tijd leeg. Een ander aspect is dat Hazemeijer op de lijst van industrieel erfgoed staat. Dat impliceert in onze optiek automatisch dat je de keuzes uit het verleden met respect tegemoet treedt, met oog voor details. Ik vind dat we daar gezamenlijk uitstekend in geslaagd zijn. Qua isolatie is onder andere gekozen voor een kwalitatief hoogwaardige dakisolatie waarbij we een nieuw dakpakket bovenop de bestaande dakbedekking hebben aangebracht. Daarop zijn PV panelen geplaatst met een aparte constructie om de extra dakbelasting te kunnen afdragen. In de gevel hebben we nieuwe aluminium puien en isolatieglas aangebracht. Al met al een forse duurzaamheidsslag. We mogen terugzien op een zeer geslaagde transitie. Persoonlijk vind ik de nieuwe invulling, met een cultureel en museaal karakter, erg passend op deze historische locatie in het centrum van Hengelo.” Bouwen in het Oosten 67

Maatwerk past bij Staalbouw Twente De transformatie van de monumentale Hazemeijer fabrieken in het centrum van Hengelo tot een multifunctioneel museaal centrum voor kunst en techniek is inmiddels in de afrondende fase beland. Als alles volgens planning verloopt zal, na de inrichting, de officiële opening in juni plaatsvinden. Voor Staalbouw Twente lag de piekbelasting eind vorig jaar, maar er lopen nog steeds monteurs van het Deldense bedrijf rond op de bouwplaats voor de finishing touch. Directeur- eigenaar Mathijs Ottenschot spreekt van een interessante opdracht. 68 Bouwen in het Oosten Staalbouw Twente Hazemeijercomplex Hengelo Staalbouw Twente leverde onder andere de constructie tussen de twee fabrieken. Mathijs Ottenschot: “Dat was inderdaad het omvangrijkste deel. Daarnaast hebben we de spiltrap, de inpandige trappen en de stalen frames voor de luchtbehandelingskasten en de zonnepanelen op het dak geleverd. Op dit moment (begin januari, red.) resteert alleen nog de levering en montage van een trap. Het is echt een project van “gaandeweg nog wat kleine aanpassingen en verbeteringen”. Voor ons is dat geen probleem. Als relatief kleine speler (met vijftien medewerkers, red.) kunnen we die flexibiliteit ook bieden. En dat mag ook gezegd worden van Dura Vermeer Kleinbouw. Er zijn korte lijnen, waardoor beslissingen snel genomen kunnen worden. Een grote opdrachtgever die zo snel kan schakelen komt niet vaak voor.” De complexiteit van het Hazemeijer project zat hem vooral in het maatwerk. Mathijs Ottenschot: “Het inmeten van de uitbreiding, tussen de beide bestaande panden, was een nauwkeurige klus. Beide panden staan niet evenwijdig, maar onder een hoek ten opzichte van elkaar. Dat dit goed gelukt was bleek uit de nagenoeg vlekkeloze montage.” Mathijs Ottenschot is voorzichtig positief gestemd voor het komende jaar. “Tot de bouwvak kunnen we aardig goed vooruit en als we “het virus” onder controle krijgen verwacht ik dat de investeringen weer zullen Bouwen in het Oosten 69 toenemen. De kleine en middelgrote opdrachten lopen nog steeds goed door. We merken nu wel dat de grotere projecten hier en daar wat stagneren, wat ook beaamt wordt door onze vaste opdrachtgevers. Veel investeerders maken een pas op de plaats, maar ook het proces van vergunningaanvragen wordt steeds stroperiger en kostbaarder. Gelukkig is de orderportefeuille nog redelijk goed gevuld. We zijn al jaren actief op Bonaire en die opdrachten lopen nog steeds door. Daarnaast zijn we recent gestart met de staalconstructie voor een nieuw bedrijfspand voor bouwbedrijf Lammersen hier in Delden en werken we ook met Lammersen samen aan het renovatieproject “De Melkhal” in Enschede. Voorlopig dus voldoende perspectief met betrekking tot het komende jaar.” Mathijs Ottenschot: “Beide panden staan niet evenwijdig, maar onder een hoek ten opzichte van elkaar. Dat dit goed gelukt was bleek uit de nagenoeg vlekkeloze montage.”

Specialismen Pongers Precisie Sloop komen van pas bij Hazemeijer Pongers Precisie Sloop is al vanaf 2017 betrokken bij de werkzaamheden aan het Hazemeijer complex in Hengelo, met name gebouw C03. Directeur Jan Hendrik Pongers: “Destijds was er onder andere een fitness studio op de eerste verdieping gevestigd waar een asbestbesmetting werd geconstateerd. Samen met Greenhouse Advies hebben wij een plan gemaakt voor opdrachtgever Hazemeijer Hengelo bv (BOEi), om te zorgen dat de fitnessonderdelen veilig uit het besmette gebied konden worden gehaald en worden gereinigd en zo de kosten beperkt te houden. Vervolgens bracht aanvullend onderzoek aan het licht dat de hele bovenverdieping verontreinigd was met asbest, waaronder een skateruimte. Van groot belang voor die huurder was dat een handgemaakte ramp (skate-onderdeel) veilig werd gesteld en asbestvrij kon worden gemaakt, omdat die ingezet werd bij internationale wedstrijden. Onze medewerkers hebben dit met groot geduld en precisie gedaan, waarna er door het laboratorium ACMAA een onderzoek werd gepleegd en vervolgens een vrijgave werd afgegeven. De hele bovenverdieping van gebouw C03 is door Pongers Precisie Sloop gereinigd, waarbij de aanwezige asbestbronnen zijn verwijderd en door laboratorium ACMAA is vrijgegeven.” In 2018 is gebouw B05 op hetzelfde terrein ook door Pongers Precisie Sloop gereinigd (1.500m2 ) en asbestvrij gemaakt. Jan Hendrik Pongers: “Uitdaging hier was dat het gebouw binnen zes weken opgeleverd moest worden, met een hoge boeteclausule bij een te late oplevering. Je kunt je voorstellen dat het reinigen van een oud gebouw met asbestbesmettingen op spanten, een vette en afbladderende loopkraan, ruwe stalen vakwerkspanten een behoorlijke uitdaging is die snel kan leiden tot uitloop in de planning. We hebben het gebouw opgedeeld in vakken en daarbij nauwlettend de voortgang gevolgd, wat resulteerde in een tijdige oplevering. In 2020 hebben wij, in samenwerking met Dura Vermeer, in gebouw C03 verschillende sloopwerkzaamheden uitgevoerd in opdracht van Hazemeijer Hengelo en Oyfo. Hardickx Bouwmanagement & Vastgoedontwikkeling was directievoerder namens Hazemeijer Hengelo en OYFO. Ook de grote stalen industriële kozijnen bleken asbesthoudend te zijn, die zijn eveneens door ons verwijderd. Afgelopen december hebben wij het project afgerond. Voor ons was het al met al een project waar we onze specialismen konden inbrengen met een prachtig eindresultaat. Trouwens het antieke houten trapje dat toegang verschafte naar de lift staat bij ons thuis als decoratie, een mooi aandenken aan dit project!” 70 Bouwen in het Oosten

Foto’s door: Young Motion I Impressie door: Bessels architekten & ingenieurs Bessels: “DGS kan ambities waarmaken in deze toekomstbestendige nieuwbouw.” Bessels architekten en ingenieurs uit Twello ontwierp de nieuwbouw voor het snelgroeiende DGS in Haaksbergen, dat binnen vijf jaar uit haar vorige pand groeide. Mandy Doeve, architect en partner bij Bessels: “We hebben de wensen van de opdrachtgever en de eisen van de gemeente voor deze zichtlocatie samengebracht in een toekomstbestendig ontwerp.” 72 Bouwen in het Oosten Algemeen Planontwikkelfase Voor DGS in Haaksbergen is Bessels vanaf de planontwikkeling betrokken geweest. Een optimaal vertrekpunt, aldus Doeve. “Wij kijken in de planontwikkelingsfase goed naar de wensen en eisen van de opdrachtgever. Hoe zit het proces in elkaar, hoe houden we processen logisch en looplijnen kort, waar komen er producten bij en waar komt er afval vrij? Samen met de opdrachtgever komen we zo tot de meest ideale lay-out voor het bedrijf.” Op de duim “DGS had al een kavel in optie, aan de overkant van de – nu - oude locatie. Wij hebben onderzocht wat er maximaal gebouwd kon worden. Daarbij hielden we rekening met een minimaal gewenst bedrijfs- en kantooroppervlak, bijbehorende parkeerbehoefte en de verkeersbewegingen van de vrachtwagens. Deze maximale bebouwing hebben we schematisch berekend. Vanuit deze stap is er gekeken wat de werkelijk behoefte was, het werkelijk benodigde oppervlak, en hebben we de daarbij behorende investeringskosten berekend.” Passion for efficiency DGS in Haaksbergen ontwikkelt en levert concepten voor het optimaal beheersen van processen in de vlees- en voedingsmiddelenindustrie. Hun slogan: Passion for efficiency. En precies dáár vinden de architecten van Bessels en DGS elkaar. Maar ook de enorme ervaring in de industriebouw van de architecten uit Twello maakt de samenwerking vruchtbaar. Doeve: “Wij zijn op de hoogte van de eisen op het gebied van bijvoorbeeld hygiëne, wat in deze sector extreem belangrijk is. Vanuit die kennis en ervaring kunnen we snel schakelen met onze opdrachtgevers.” Gemeente Bij het ontwikkelproces moesten de eisen vanuit de gemeente en de wensen van de opdrachtgever bij elkaar gebracht worden. Dat is altijd een grote uitdaging. “De gemeente had een aantal eisen voor deze kavel omdat het een zichtlocatie in Haaksbergen is. Ook directeur Dennis Grolleman had een duidelijk beeld voor ogen van de gebouwen die hij qua uitstraling mooi vond.” Vanuit deze twee invalshoeken hebben we een ontwerp gemaakt dat zowel door de opdrachtgever als de gemeente goed ontvangen is,” zegt Doeve. “Tijdens het proces is het kantooroppervlak nog eens opgeschaald, omdat er toch meer groei werd verwacht dan eerder verondersteld. Die flexibiliteit is voor ons vanzelfsprekend: in deze fase kan het ook nog. Het geeft onze opdrachtgevers het vertrouwen dat we meedenken en ook meebewegen in het proces.” “Bessels architekten ontwikkelt gebouwen vanuit de mensen, het gebruik en de identiteit van de onderneming.” Bouwen in het Oosten 73

Interieurontwerp Van begin tot eind, van buiten en van binnen: Bessels is allround. Doeve: “Voor het kantoor hebben we ook het interieurontwerp mogen maken. Een mooie toevoeging op de opdracht. Dennis Grolleman was ook hier heel duidelijk in wat hij wel en niet mooi vond. Zijn wensen en ideeën hebben we vertaald naar een prachtig en passend ontwerp.” Naast het kantoor voorziet het nieuwe gebouw in een centrale ontvangstruimte, separate ruimtes voor de zagerij, lasserij en elektro. De sub-assemblees komen samen in de centrale assemblageruimte. Het geheel kent een goede flow en is daardoor uiterst efficiënt. Uiteindelijk is hiermee 4.200 m² productieruimte en 1.000 m² kantoorruimte beschikbaar gekomen. Toekomstbestendig Bessels architecten en ingenieurs is een bureau dat vanaf de initiatieffase meedenkt met de opdrachtgever. “Een bedrijf heeft niet altijd duidelijk wat er nu werkelijk gebouwd moet gaan worden. We zien in de praktijk dat processen meegroeien op de bestaande locatie. Daardoor zijn ze vaak niet meer efficiënt”, aldus Doeve. “Grolleman wist echter heel goed wat hij wilde en wat hij nodig had om zijn bedrijf toekomstbestendig te laten zijn.” Dennis Grolleman heeft dan ook proefondervindelijk vastgesteld hoe snel de ontwikkelingen kunnen gaan: DGS groeide binnen vijf jaar uit haar gebouw. Het nu uitgevoerde ontwerp voldoet aan de wensen en eisen van DGS én er is nog mogelijkheid om in de toekomst uit te breiden. Groei is geen doel op zich, aldus Grolleman: “We willen de beste worden, niet per se de grootste. Dit gebouw zal ons faciliteren: op deze locatie kunnen we onze ambitie waarmaken!” In augustus 2020 is het gebouw in gebruik genomen. Het gebouw voldoet aan alle verwachtingen en de reacties op het ontwerp op deze zichtlocatie in Haaksbergen zijn lovend. “Een gebouw moet haalbaar zijn en toekomstbestendig.” 74 Bouwen in het Oosten Algemeen Sociale onderneming koopt plaats delict bekende bankroof Een vastgoedontwikkelaar uit Voorburg die de sociale cohesie in lokale gemeenschappen probeert te bevorderen heeft een pand aangeschaft waar in 1971 één van de meest professionele bankroven uit de Nederlandse geschiedenis heeft plaatsgevonden. Het gaat om het oude postkantoor in het centrum van Apeldoorn. Morgen Woensdag 20 januari 2021 verwisselt het pand na ruim een eeuw officieel van eigenaar. Anton B. wist in de nacht van 30 op 31 januari 1971 samen met zijn maten Rein R. en Mattie A. binnen te komen in het PTT-postkantoor aan de Deventerstraat in het centrum van Apeldoorn. Anton, afkomstig uit Sneek, wist waar hij mee bezig was. Al vaker was hij ’s nachts bankgebouwen binnengedrongen en had hij kluizen gekraakt. Maar deze inbraak was opvallend. “Alle inkomensgroepen komen met opzet kriskras door elkaar te wonen.” En wel omdat ze slechts een schroevendraaier en een klein mokertje achterlieten. Verder niets, zelfs geen vingerafdrukken op de openstaande brandkastdeur. Gedurfd was het ook; honderd meter verderop zat het politiebureau. Er werd ruim 900.000 gulden geroofd. Uiteindelijk liep het niet goed af voor Anton en zijn vrienden. Zijn uitgavenpatroon werd ineens zo exorbitant dat hij tegen de lamp liep. De projectontwikkelaar Steenvlinder uit Voorburg koopt het van de gemeente Apeldoorn. De firma, opgericht door een oud-wethouder uit Den Haag, stelt zich tot doel via vastgoedprojecten meer betrokkenheid van woningeigenaren te creëren met elkaar en met de lokale gemeenschap. Concreet door woningen voor starters en middenmoters aan te leveren, naast woningen voor mensen met een hoog inkomen. Die eerste twee groepen komen momenteel in de overspannen woningmarkt nauwelijks meer aan een eigen huis. Het gaat om zogenoemde ‘kluswoningen’, die door de kopers zelf worden afgebouwd. Alle inkomensgroepen komen met opzet kriskras door elkaar te wonen, wat het contact bevordert. In de door Steenvlinder aangeschafte bovenverdieping van het postkantoor komen circa zeventien van deze kluswoningen. “We zijn blij dat we dit pand hebben kunnen kopen van de gemeente”, aldus Norder. “Pas later hoorden het verhaal van die kraak. Wat een contrast: eerst wordt onder dat dak geld van de Apeldoornse gemeenschap gestolen. Nu gaan we proberen een bijdrage te leveren aan de sociale cohesie van datzelfde Apeldoorn. Concreet door mensen uit verschillende inkomensgroepen naast elkaar te laten wonen en zo met elkaar kennis te laten maken.” Norder, lachend. “Kortom: de zaak is weer in balans!” Bouwen in het Oosten 75

Verkenning strategische samenwerking van De Woonplaats en Domijn Woningcorporaties De Woonplaats en Domijn werken in hetzelfde gebied. Ze vervullen een belangrijke maatschappelijke taak en willen allebei het beste voor huurders, hun organisaties en medewerkers. Ze staan voor een aantal grote uitdagingen in de toekomst. Zoals het betaalbaar en beschikbaar houden van woningen voor huurders in wijken waar het fijn wonen is en het CO2-neutraal maken van alle woningen in 2050. De corporaties denken dat er meer uit te halen is als ze samenwerken. Daarom gaan ze een aantal projecten gezamenlijk oppakken om te kijken of dat inderdaad meerwaarde oplevert. Afgelopen dinsdag tekenden de bestuurders van beide corporaties een overeenkomst waarmee de verkenning van de samenwerking èn de projecten officieel van start gaan. 76 Bouwen in het Oosten Algemeen Wat levert dit de huurders op? Door de krachten via samenwerking te bundelen denken de corporaties huurders en woningzoekenden nog beter van dienst te kunnen zijn. Marion Wolters, directeurbestuurder van De Woonplaats vertelt: “Samen kunnen we nog slimmer investeren in een fijn wonen voor onze huurders. Om een paar voorbeelden te noemen: • Woningen bouwen wordt steeds duurder. Door samen op trekken, ook richting de markt, kunnen we de kosten omlaag brengen en wonen betaalbaar laten blijven. • Samen zijn we een grote club en kunnen we meer invloed uitoefenen op bijvoorbeeld beleid, niet alleen landelijk maar ook regionaal in OostNederland. links: Wilma van Ingen, directeur-bestuurder Domijn, rechts: Marion Wolters, directeur-bestuurder De Woonplaats • Er is nu versnippering in onze wijken. Door samen op te trekken, kunnen we grotere slagen maken in onze wijken, wat de kwaliteit van de wijk en het woonplezier van onze huurders ten goede komt. Woningcorporaties De Woonplaats en Domijn zijn beiden actief in Oost-Nederland en komen elkaar in het werkveld vaak tegen. Ze weten elkaar goed te vinden en werken al veel samen. Voor de lange(re) termijn staan de corporaties voor vergelijkbare opgaven. Dat maakt dat ze kansen zien voor een strategische samenwerking. • Er ligt een grote uitdaging om onze woningen van het gas af te krijgen. Samen kunnen we kosten delen en sneller innoveren om zo de doelstellingen te halen. We willen dus inzetten op verduurzaming, innovatie en samen optrekken in wijken. Dit vanuit de gedachte dat één plus één drie kan zijn.” Marion Wolters: “Samen kunnen we nog slimmer investeren in een fijn wonen voor onze huurders.” Samenwerkingsprojecten Om te verkennen of samenwerking écht meerwaarde biedt, selecteerden de corporaties zes projecten. Zo wordt er bijvoorbeeld gekeken naar een gezamenlijk woonvindsysteem, worden krachten gebundeld op het gebied van inkoop én liggen er plannen voor de robotisering van werkprocessen, zodat er meer tijd over blijft voor maatwerk aan de klant. Aan de slag De corporaties gaan vanaf nu samen met de projecten aan de slag. Wilma van Ingen, directeur-bestuurder van Domijn licht toe: “We weten nog niet waar we uit gaan komen. De toekomst ligt open en dat is het leuke aan deze aanpak. We gaan met elkaar het avontuur aan en kijken of het samenwerken in projecten meerwaarde oplevert, voor onze huurders, onze organisaties en medewerkers. Als de meerwaarde er is, dan is dat geweldig, want daar doen we het voor. En dan gaan we ook kijken hoe we in de toekomst verder gaan samenwerken met elkaar.” Bouwen in het Oosten 77

Remeha verstevigt strategische positie in Klimaat@home Remeha uit Apeldoorn heeft op 1 januari het personeel en een deel van de werkzaamheden van ENTRAS overgenomen. ENTRAS initieert, begeleidt en realiseert verduurzamingstrajecten in de vastgoedsector. In die rol was het bedrijf partner van Remeha binnen het verduurzaminginitiatief Klimaat@home. Door de overname van de werkzaamheden van ENTRAS binnen Klimaat@home kan Remeha de werkzaamheden en inspanningen binnen het samenwerkingslabel beter coördineren en waarborgen. De samenvoeging met ENTRAS zorgt voor een intensievere klantondersteuning aan de opdrachtgevers die voor het verduurzamingsconcept Klimaat@home kiezen. Binnen dat concept focussen de partijen zich vooral op het aanbieden en integreren van klimaatsystemen die voor verduurzaming van woningen en utiliteitsgebouwen zorgen. Samenvoeging sterktes ENTRAS-eigenaar Jos Bakker vervult na de samenvoeging de functie van commercieel directeur binnen het samenwerkingslabel Klimaat@home. Arthur van Schayk, algemeen directeur van Remeha, blijft actief als algemeen directeur van Klimaat@home. “We zochten naar kansen om onze positie te verstevigen in de markt”, vertelt Van Schayk. “Vanwege de strategische positie van ENTRAS en de kennis die zij hebben over verduurzaming kozen we voor een overname van deze specifieke activiteiten.” Bakker 78 De betrokken medewerkers tijdens het tekenmoment: van links naar rechts Niels Bonhof, Jos Bakker, Arthur van Schayk en Eloi Burdorf. vult aan: “Zelf liepen we tegen ons plafond aan. Met de overdracht naar Remeha hebben wij weer alle mogelijkheden om onze strategische positie uit te bouwen en duurzame groei te realiseren. Samen met het team van Klimaat@home kijk ik met de kennis die we in huis hebben uit naar het realiseren van uiteenlopende projecten.” Klimaat@home Klimaat@home is een samenwerkingslabel voor de nieuwbouw- en renovatiemarkt waarbij de participanten complete, duurzame installatieconcepten adviseren, ontwerpen, realiseren, financieren en beheren. Behalve Remeha (klimaatinstallaties) en ENTRAS (projectontwikkeling en financiering) zijn ook Brink (ventilatie) en Geotherm (zonnepanelen) actief binnen dit verduurzamingsconcept. De doelstelling van Klimaat@home is om via de gerealiseerde klimaatsystemen een actieve bijdrage te leveren aan de beste duurzame m2 -prijs van gebouwen met maximale duurzame comfort voor de bewoners. Bouwen in het Oosten Vraag en aanbod Informatie over het plaatsen van een vacature: Neem contact op met Digna Schoonen: Telefoon: 06-442 099 10 Mail: digna@bouweninhetoosten.nl Bouwen in het Oosten 79

28e Jaargang • no. 10 • december 2020 10 Aannemersbedrijf Bramer bouwt appartementencomplex JP van den Belt Stichting in Vriezenveen Pagina 06 Zuivelhoeve investeert miljoenen in toekomstperspectief Nieuwbouw EUROL op Businesspark XL Almelo Circulair bouwen in Stroinkslanden Enschede

Inhouds opgave 10 29 06 49 41 05 Voorwoord: “December lijstjesmaand” 06 17 21 Nieuwbouwproject Zuivelhoeve in Twekkelo Lassche Bouwregisseurs leidende factor in bouwproces Zuivelhoeve op naar 2030 Tasche Staalbouw en Stalen Trappen ijzersterke pijlers bij uitbreiding Zuivelhoeve 27 Column BIM4ALL: “Maatvoeren en BIM” 29 32 34 37 39 Nieuwbouw Eurol op Businesspark XL Almelo Eurol met volle kracht vooruit Eurol mooie opdracht voor Wilmink Oosterveld Humanagement staat aan kern projectmanagement DE BRAND1HEID adviseert Eurol Prominente rol NTP in Eurolproject 41 46 49 55 58 50 61 62 Circulair bouwen in Stroinkslanden: “geen eilandjes” Bedrijfsprofiel Olbecon Betonconstructies, Lochem Nieuwbouw appartementencomplex Vriezenveen Nieuwbouw draagt bij aan woongenot voor mensen met een beperking Calduran Kalkzandsteen draagt duurzaam bij aan ambitie JP van den Bent Stichting Column Danny van Hal: “Onze buitenlandse vaklieden? Een vitaal beroep!” Plegt-Vos bouwt gerobotiseerde fabriek voor slimme productieduizenden kant-en-klare woningen Column KienhuisHoving: “Wetsvoorstel differentiatie overdrachtsbelasting per 1 januari 2021” Vacatures Bouwen in het Oosten 03

Voorwoord Voorwoord Door: Gerard van Leeuwen December lijstjesmaand Deze maand valt er niet aan te ontkomen. Weliswaar overschaduwd door alle nieuwsgaring over de coronacrisis, maar toch: het is weer lijstjesmaand. Top tien hier, man of vrouw van het jaar daar, stijgers en dalers en natuurlijk de onvermijdelijke Top 2000 waar mooie en normale muziek wordt afgewisseld door Marco Borsato en Kinderen voor Kinderen… het zijn van die vaste ijkpunten aan het eind van het jaar. Menige professional in de bouw zal van de vrije weken enige zelfreflectie aan de dag leggen, want er is nogal wat gebeurd dit jaar. Tot medio maart scheen er geen vuiltje aan de lucht, maar na de gedenkwaardige persconferentie van onze MinPres sloeg menigeen de angst om het hart. De crisis van een aantal jaren geleden nog vers in het geheugen werd hier en daar behoorlijk aan de handrem getrokken, maar al snel normaliseerde de situatie zich in onze bedrijfstak. Het derde kwartaal kende een behoorlijk revival en de meeste ondernemers mogen zich nog steeds verheugen in een meer dan behoorlijke werkvoorraad. Het NOW-vangnet, waarvan aanvankelijk een snelle afbouw werd verwacht, lijkt nu, als we de laatste berichten mogen geloven, toch op een aanvaardbare wijze te worden gecontinueerd. Ik weet het, het zijn en blijven dagkoersen, maar met verkiezingen in zicht zullen niet veel politieke partijen zich willen branden aan impopulaire maatregelen. Als ondernemers zijn we gewend om niet teveel naar Den Haag en, in toenemende mate, naar Brussel te kijken, maar alertheid is te allen tijde geboden. Zeker op de laatste dag voor een reces wil er nog wel eens een konijn uit een hoge hoed worden getoverd. Toch, met alle relativiteit in het achterhoofd, staan de meeste seinen voor onze bedrijfstak in ieder geval nog op lichtgroen. De allergrootste hectiek is dan wel verdwenen, waakzaamheid is nog steeds een must. Lang niet alle problemen zijn de bouwwereld immers uit. Het stikstofdossier is er nog steeds en het chronisch tekort aan vaklieden manifesteert zich nog dagelijks. Diverse initiatieven vanuit de overheid om de woningbouw te promoten zorgen voor een positieve balans enerzijds, maar wat gebeurt er met de utiliteitssector? Blijven we (deels) thuiswerken of wordt na de start van de vaccinering van Nederland alles weer “normaal”? Blijft de investeringsbereidheid, in het kader van Wopke’s diepe zakken en de lage rente, onaangetast of wordt er vooruitgeblikt om het begrotingstekort weer binnen de kaders te krijgen? Voldoende onderwerpen om eens goed over na te denken. Maar dan wel met een goed glas wijn, een heerlijke kerstmaaltijd en lekkere oliebollen. Fijne feestdagen gewenst. Op de cover Colofon Bouwen in het Oosten ISSN: 1385-7185 De Zuivelhoeve in Twekkelo investeert in haar toekomst. Gerard Lassche (midden) en de broers Frank Tasche (links) en Coen Tasche (rechts) Uitgever: Bouwen in de regio v.o.f. Postadres: Postbus 204, 8600 AE, Sneek Bezoekadres: Graaf Adolfstraat 36d, Sneek Tel.: (0515) 429 429 Web: www.bouweninhetoosten.nl E-mail: redactie@bouweninhetoosten.nl Redactie: Gerard van Leeuwen, Jolanda Groothuis en Reinout Burgers Eindredactie: Joeri van Leeuwen Fotografie: Wim van ‘t Hoff (Eyemagic) Accountmanagement: Digna Schoonen (06 - 442 099 10) Erik Kuipers (06 -196 859 76) en Rob van Luit (06 - 184 483 55) Vormgeving & opmaak: Nanno van Leeuwen Druk: Scholma Druk, Bedum Verspreiding: Post.nl Bouwen in het Oosten 05

Door: Jolanda Groothuis Zuivelhoeve investeert vele miljoenen in toekomstperspectief Lassche Bouwregisseurs leidende factor in bouwproces Gerard Lassche: “Persoonlijk vind ik dit een uniek project door de fantastische landschappelijke inpassing. Zowel het gebouw, als de infrastructuur zit boordevol mooie technologie.” 06 Bouwen in het Oosten Zuivelhoeve Jarenlang heeft de ‘Roerink Food Family’ moeten knokken voor toestemming om hun toetjesfabriek, oftewel de internationaal bekende Zuivelhoeve, fors te mogen uitbreiden. Vanaf de presentatieplannen in 2012 kregen de megaondernemers te maken met felle weerstand vanuit het buurtschap Twekkelo, nabij het Overijsselse Hengelo. Niettemin hielden de Roerinks voet bij stuk en kregen zij uiteindelijk het onherroepelijke akkoord van de Raad van State. Lassche Bouwregisseurs uit Tilligte speelde een rol tijdens de voorbereidingen en werpt zich nu op als leidende factor en regisseur in het hele bouwproces. Bouwen in het Oosten 07

Zuivelhoeve Gerard Lassche, directeur van Lassche Bouwregisseurs vertelt dat verhuizen naar een industrieterrein nooit een optie was voor de familie Roerink die al vele jaren verbonden is met het pittoreske Twekkelo. Hij kreeg van dichtbij mee dat de ene bezwarenprocedure de andere opvolgde: “Hun plek aldaar vormde de rode draad bij de uitbreidingsplannen. De familie bleef vasthouden aan de gedachte dat de Zuivelhoeve op deze locatie hoort, voor hen was het van cruciaal belang om van hieruit te blijven opereren. In de hele procedure heb ik hen bijgestaan en meegedacht. Ruim twee jaar geleden hebben wij als mede-ontwerpende partij en bouwregisseur de omgevingsvergunning aangevraagd, die uiteindelijk ook vergund werd.” Vastgestelde budgetten Voorafgaand aan de daadwerkelijke start van de nieuwbouw werden in 2019 de Nutsleidingen onder de wegen verlegd. De Bruninksweg diende verbreed te worden in verband met het zware vrachtverkeer. Begin dit jaar kon Lassche daadwerkelijk beginnen met de voorbereidingen op de nieuwbouw. In maart vond eindelijk de start ervan plaats. Het hele project wordt gerealiseerd volgens BREEAM-NL; de certificeringsmethode voor een duurzaam gebouwde omgeving, dat inmiddels niet meer weg te denken is bij opdrachtgevers die Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen hoog in het vaandel hebben staan. Gerard Lassche: “Als Bouwregisseurs zijn wij de aangewezen partij Gerard Lassche: “Het is aan ons de taak om alle onderdelen namens de familie Roerink uit te besteden, waarbij erop wordt vertrouwd dat er netjes met hun portemonnee wordt omgegaan.” om dit project van A tot Z in goede banen te leiden, kortom; van wens tot oplevering, waarbij de budgetteringen en financiën een grote rol spelen. Wij bouwen vanuit de opdrachtgever, zonder dat er sprake is van rangen en standen in het bouwproces. Het is aan ons de taak om alle onderdelen namens de familie Roerink uit te besteden, waarbij erop wordt vertrouwd dat er netjes met hun portemonnee wordt omgegaan. Wij zien er op toe dat alle uitgaven, binnen de door de opdrachtgever vooraf vastgestelde budgetten, blijven.” Haalbaarheidssituatie “We zijn een bouwregisseur met jarenlange ervaring en weten als geen ander dat goed en Bouwen in het Oosten 09

Uw partner voor betonbouw! Deeterink BETONWERKEN BV Gespecaliseerd in het bouwen van koelcellen Groenestraat 294 • 6531 JC Nijmegen info@otmkoelcellen.nl • www.otmkoelcellen.nl Machinefundatie Kelderbouw Betonfunderingen Vloeren Wanden Beton op Maat Deeterink Betonwerken BV Alsteedseweg 43 7481 RT Haaksbergen T: 053 569 57 15 www.deeterinkbetonwerken.nl Zuivelhoeve verantwoord bouwen moeilijk is. Juist in deze tijd is het ingewikkelder dan ooit. Het bouwvak, in al zijn facetten, is teveel omvattend geworden en moet zich snel aanpassen aan allerlei technische en economische ontwikkelingen. Dusdanig dat het eigenlijk voor de opdrachtgever onmogelijk is geworden om zonder deskundige inbreng een bouwwerk van enig belang, verantwoord van de grond te krijgen. De familie Roerink realiseerde zich dat de inzet van een Bouwregisseur noodzakelijk was. Deze taak namen we graag op ons door eerst te kijken naar de haalbaarheidssituatie, waarbij, naar aanleiding van een analyse, de functionele, technische, financiële en ruimtelijke mogelijkheden werden bepaald voor een succesvolle verwezenlijking van dit project.” Gerard Lassche: “Opgeteld met de bestaande bebouwing is de Zuivelhoeve goed voor een totaal van 8200 vierkante meter.” Omgevingsvergunning Na inventarisatie van de haalbaarheid was het volgens Gerard Lassche een kwestie van het formuleren van de uitgangspunten waaraan de nieuwbouw moest voldoen, uitgaande van het gebruiksdoel. Lassche: “Op basis daarvan konden wij aan het werk om tot een basisfilosofie te komen in al zijn facetten. Het ontwerp in wording, waarbij de structuur Bouwen in het Oosten 11

Zuivelhoeve gestalte kreeg werd vastgelegd in het structuurplan. Plaatsbepaling van de verschillende functieclusters, met inachtneming van de onderlinge relaties speelde daarbij onder andere een rol. Uiteindelijk resulteerde dit in een definitief ontwerp dat volledig in overeenstemming kwam met de wensen van de familie Roerink. Dit omvatte onder meer de tekeningen van alle volledig ingedeelde plattegronden, gevels en doorsneden alsmede de toe te passen materialen, constructie, installaties en een oppervlakteen inhoudsanalyse. Het definitieve ontwerp met overige bescheiden vertaalde zich uiteindelijk in het aanvragen van een omgevingsvergunning. Deze ontvingen wij enkele weken na controle door de gemeente Hengelo.” Conform landschapsplan Als alles volgens planning verloopt zullen de bouwwerkzaamheden volgend jaar september afgerond worden. Dan zullen de (koel)hal, kantoren, het grondstoffenmagazijn, de MBR en kapschuur, gezamenlijk goed voor een vloeroppervlakte van 6300 vierkante meter, een feit zijn. Tevens zal dan ook de infrastructuur conform het landschapsplan ingericht zijn. Opgeteld met de bestaande bebouwing is de Zuivelhoeve dan goed voor een totaal van 8200 vierkante meter. De nostalgie bewaren Gerard Lassche: “We zijn in maart begonnen met de bouw van de opslaghal, de kantoren en kleedkamers. Afgelopen oktober werd gestart met de installatie van een biologische waterzuivering in de vorm van een membraanbioreactor (MBR). Hierbij wordt gebruik gemaakt van microfiltratie- of ultrafiltratiemembranen om het gezuiverde water en de slibvlokken te scheiden. Het proceswater wordt teruggegeven aan de natuur door de eigen biologische retentievijver, waardoor het weer terecht komt in het lokale bekennetwerk. In januari zal er gestart worden met de bouw van het grondstoffenmagazijn. Door middel van drieduizend PV panelen gaat de organisatie richting volledig energieneutraal. Bovendien krijgen de gevels van dit omvangrijke pand, bekleding van inheems eikenhout in drie verschillende breedtes. Het is een flinke uitbreiding, zeker voor Twekkelo, maar wel een investering die zoveel mogelijk opgaat in het landschap en waar goed over nagedacht is. Zo wordt een oude, bestaande kapschuur bijvoorbeeld niet gesloopt, maar iets verder weer origineel opgebouwd. Om de nostalgie te bewaren. De hele organisatie ligt verscholen achter en omgeven door bomen, waarvan nog eens twee hectare bos extra is aangeplant. Persoonlijk vind ik dit een uniek project door de fantastische landschappelijke inpassing. Zowel het gebouw, als de infrastructuur zit boordevol mooie technologie.” Bouwen in het Oosten 13

Zuivelhoeve Gewenste bouwbegeleiding In 2012 werd Lassche Bouwregisseurs benaderd door Gerjhan Roerink voor de projecten die de afgelopen jaren zijn afgerond. Naar aanleiding van hun jarenlange samenwerking volgde als vanzelf de uitvraag om de regie op zich te nemen voor de bouw van dit immense project. Gerard Lassche: “De manier van managen hangt af van de aard van de bouwplannen en de situatie waar onze klant zich in bevindt. We bespraken de gewenste begeleiding en de belangrijkste speerpunten voor de uitvoering van dit project. Dat begon met de bouwopzet, die bestond uit: • Het Programma van Eisen met de afmetingen en indeling van de ruimten; • De keuze van de constructieopzet en de mogelijkheid voor het toepassen van een bouwsysteem, waarbij uitdrukkelijk de wens werd uitgesproken om met zo weinig mogelijk kolommen te werken; • Materialen keuzes; • Brandveiligheid; • Installatie-ontwerp voor gebouw en proces; • De terreinindeling; • De economisch verantwoorde opzet inclusief budget- en tijdplan. Bouwen in het Oosten 15

Zuivelhoeve Euroma Zwolle Zuivelhoeve op naar 2030 Een prachtig project waar met grote zorgvuldigheid, onder leiding van architectenbureau Bessels, in nauwe samenwerking met Eelerwoude aan is gewerkt. Aan het woord zijn Herman Bessels en Mandy Doeve beide architect bij bureau Bessels. Tien jaar geleden stelde Gerjhan Roerink (Directeur Zuivelhoeve) de volgende vraag aan Herman: “Hoe houd ik het bedrijfscomplex in dit prachtige landschap, gemaakt door mijn ouders, grootouders en overgrootouders, levensvatbaar voor de volgende generatie?” Duurzaamheid speelt in dit alles een belangrijke rol. Langjarig gebruik kunnen blijven maken van een gebouw en zijn installaties is de beste vorm van duurzaamheid. Het hergebruiken van gebouwen met de installaties die nog prima functioneren en die Langjarig gebruik kunnen blijven maken van een gebouw en zijn installaties is de beste vorm van duurzaamheid. Bouwen in het Oosten 17

Zuivelhoeve toekomst bestendig maken op deze plek was het uitgangspunt van de ontwerpopgave. In de ruimtelijk structuur hebben Mandy Doeve en Herman Bessels vooral gekeken naar hoe heeft Twekkelo en de Zuivelhoeve zich de laatste 100 jaar ontwikkeld. Dan zie je dat iedere tijdsperiode zijn eigen handschrift heeft maar Het gebouw en het landschap veranderen maar blijven wel familie. Het ziet eruit als een gezin van kleindochter tot overgrootvader waarbij iedere generatie zijn eigen uitstraling heeft. ook zijn eigen schaal, maat en materiaal. Het gebouw en het landschap veranderen maar blijven wel familie. Het ziet eruit als een gezin van kleindochter tot overgrootvader waarbij iedere generatie zijn eigen uitstraling heeft. Bij de architectonische uitwerking hebben Mandy en Herman gekeken naar hoe ze ervoor kunnen zorgen dat nieuwe gevels en materialen een onderdeel worden van de geschiedenis. De uitbreiding, inwendig een technisch hoogstaand foodgebouw, is bekleed met vergrijzend eikenhout. Hierbij hebben ze het perspectief omgedraaid, het eikenhout ver weg is groot en breed en dichtbij klein en smal. Dit verkleint het gebouw enorm in de beleving. Technische installaties zijn ingepakt met hout maar blijven nog wel zichtbaar. Food Court Emmeloord Zandbergen Bouwen in het Oosten 19

OVERHEID BOUW EN INFRA ONTWERP EN BEHEER VASTGOED Voor maatvoering van alle bouwwerken TONNENDIJK 17 7681 BJ VROOMSHOOP INFO@RICKHUZINK.NL 06 53 65 30 42 TIMMER- EN BOUWWERKZAAMHEDEN ONDERHOUD EN RENOVATIE WWW.SANDERWIGGERBOUW.NL Zuivelhoeve Door: Jolanda Groothuis Tasche Staalbouw en Stalen Trappen ijzersterke pijlers bij uitbreiding Zuivelhoeve Coen Tasche: “Ons bedrijf beschikt over de nieuwste generatie machines. Hierdoor zijn wij in staat om snelle en nauwkeurige constructieleveringen te realiseren.” Bouwen in het Oosten 21

Toen de Zuivelhoeve na jarenlang getouwtrek fiat kreeg om fors uit te breiden op de bestaande locatie in Twekkelo, kwam Tasche Staalbouw en Stalen Trappen al gauw in beeld bij Bouwregisseur Gerard Lassche. De staalexpert uit Albergen is reeds jarenlang een duurzame relatie van Lassche. Dit betekende echter niet dat er geen sprake was van concurrentie. Tasche schreef naar alle redelijkheid in en bleek hiermee ijzersterk uit de bus te komen. Niettemin waren ook wederzijds vertrouwen en het daadkrachtig kunnen nakomen van de gestelde planning belangrijke factoren. Nadat de klap erop werd gegeven was het voor de vaklieden van Tasche een kwestie van snel schakelen. Het gesprek vindt plaats bij Tasche aan de spreekkamertafel in Albergen waar de gebroeders Coen en Frank Tasche aanschuiven, alsmede Robert Zegger, bedrijfsleider van de Stalen Trappen-vestiging. Frank Tasche: “De moeilijkheidsgraad zat hem in het omgekeerde perspectief van de architect. Hierdoor werden zogenaamde schijngevels gecreëerd. Deze verdienden extra aandacht.” Zij vertellen dat voor Bessels architecten & ingenieurs uit Twello het uitgangspunt was dat de nieuwbouw van de Zuivelhoeve zou opgaan in het landschap: “Er werd ontworpen vanuit omgekeerd perspectief; van lang, breed en groot aan de bovenzijde van het gebouw naar korter en smaller aan de onderzijde. Door het gebouw in te pakken in vergrijzend eikenhout ontstaat nu het beeld van een historisch gebouw dat op termijn volledig opgaat in het Twentse landschap. De moeilijkheidsgraad van deze opdracht lag voor ons niet in de tijdsdruk en het aantal tonnages, dat kunnen we met ons machinepark aan. Het zat hem meer in het omgekeerde perspectief dat de architect voor ogen hield. Hierdoor werden zogenaamde schijngevels gecreëerd, dat is bepaald niet standaard en verdiende daarom extra aandacht.” Complexe gevelconstructie Hoewel in deze gevelconstructie de nodige uren gingen zitten speelde Tasche het klaar om de opslaghal, goed voor 260 ton staal, strak voor de bouwvak van dit jaar op te leveren. Begin volgend jaar staat de bouw van het grondstoffenmagazijn (100 ton staal) op de planning en medio november kreeg Robert Zegger Coen Tasche 22 Bouwen in het Oosten Frank Tasche Zuivelhoeve Tasche de opdracht om ook de op handen zijnde waterzuivering (18 ton staal) te realiseren. Geavanceerd machinepark Volgens Coen en Frank Tasche beschikt hun bedrijf over de nieuwste generatie machines: “Hierdoor zijn wij in staat om snelle en nauwkeurige constructieleveringen te bereiken. De machines worden door Dstv / NC bestanden aangestuurd die door het 3D tekenpakket gegenereerd worden. Met deze machines worden de halffabricaten automatisch geproduceerd. Hierdoor is het mogelijk om zeer efficiënt te produceren en kan de doorlooptijd tot een minimum beperkt worden.” (H)echt familiebedrijf Robert Zegger, bedrijfsleider binnen de Stalen Trappenvestiging is reeds twintig jaar werkzaam voor Tasche. Voor de Zuivelhoeve coördineerde hij het tekenwerk en de engineering van de trappen aan de hand van schetsen en de bouwkundige tekeningen. Daarnaast was hij de bindende factor met betrekking tot de productie, conservering en montage. De reden dat hij zich nauw verbonden voelt met de organisatie heeft volgens Zegger alles te maken met de no-nonsense mentaliteit die binnen het bedrijf heerst: “Tasche is een (h)echt familiebedrijf dat reeds negentig jaar gespecialiseerd is in de staalbouw, stalen trappen en stalleninrichting. Door de jarenlange inzet en het klantgericht Robert Zegger: “De gebroeders Tasche staan tussen hun mensen. We doen er allemaal toe, ieder in zijn of haar functie. Zij realiseren zich terdege dat een fijne samenwerking de basis is voor het succesvol afronden van mooie projecten.” werken zijn we uitgegroeid tot een landelijk opererend bedrijf met 65 werknemers. Dit zegt veel over de gebroeders Tasche waartoe ook Martin behoort. Zij staan tussen hun mensen en voelen zich absoluut niet boven hen verweven. We doen er allemaal toe, ieder in zijn of haar functie. De heren Tasche realiseren zich terdege dat een fijne onderlinge samenwerking de basis is voor het succesvol afronden van mooie projecten. Deze waardering ventileren zij ook naar ons en dat motiveert. Het feit dat er binnen het bedrijf nagenoeg geen verloop is binnen het personeelsbestand en het ziekteverzuim minimaal is zegt bovendien voldoende.” Bouwen in het Oosten 23

Bouwen in het Oosten voor alle professionals in de bouw Is Overijssel zakelijk interessant voor uw bedrijf? Bouwen in het Oosten werd in 1992 als titel Wilt u Bouwen in het Oosten kosteloos ontvangen? Meldt u zich dan aan via onze website www.bouweninhetoosten.nl >> contact Of stuur een mail naar info@bouweninhetoosten.nl geïntroduceerd en heeft inmiddels een toonaangevende positie in de Overijsselse bouwen installatiewereld veroverd. www.bouweninhetoosten.nl redactie@bouweninhetoosten.nl Zuivelhoeve Certificering Tasche Staalbouw, Stalen Trappen en Stalleninrichting is gecertificeerd voor en aangesloten bij: Daarnaast maken de gebroeders Tasche zich momenteel hard om het ISO 9001 en het ISO 14001 predicaat te verkrijgen: Coen en Frank Tasche: “ISO 14001 sluit aan bij onderwerpen als Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen en circulaire economie. Hiermee speelt het ook in op ons belang om het milieubeleid te baseren op een goed inzicht. Dit geldt zowel voor de interne als externe ontwikkelingen, maar ook op de eisen en verwachtingen van onze klanten. Momenteel zijn we druk doende om de ‘groene’ positie binnen onze organisatie te verbeteren en het milieubeleid meer te verankeren in de bedrijfsstrategie. Het certificaat is bedoeld voor bedrijven die op een systematische manier haar milieuverantwoordelijkheden wil managen en die bijdraagt aan de milieupijler van duurzaamheid. Daar willen wij graag onderdeel van uitmaken.” Eurol Almelo Ook bij de nieuwbouw van het logistieke centrum van Eurol Lubricants op het XL Businesspark in Almelo speelt Tasche Staalbouw en Stalen Trappen een rol. Het bedrijfspand is goed voor een totaalvloeroppervlak van maar liefst 12.500 m2 , dat plaats biedt aan 15.000 pallets. De bouw omvat een geautomatiseerd hoogbouwmagazijn inclusief orderpicking en expeditie magazijn. In het hoogbouwmagazijn worden door middel van computergestuurde robots, pallets automatisch in de stellingen geplaatst. Tasche Staalbouw verzorgt voor dit project de levering en montage van de staalconstructie met een gewicht van circa 600 ton staal. Bouwen in het Oosten 25

Eurol Eurol met volle kracht vooruit Het Nijverdalse Eurol, actief op het gebied van oliën en smeermiddelen in de breedste zin van het woord en mondiaal opererend in 88 landen, is gestart met een omvangrijk nieuwbouwproject. Op 14 maart, een dag na de persconferentie van Mark Rutte, werd de eerste paal geslagen voor de eerste fase van deze nieuwbouw. Een hoogbouw magazijn en expeditie centrum op Businesspark XL in Almelo. Algemeen directeur Martijn Pfeiffer licht een en ander toe. “Verreweg de voornaamste reden voor de nieuwbouw is het maken van een efficiencyslag. In Nijverdal hebben we diverse locaties die we nu in Almelo zullen samenvoegen. We hebben in Almelo vier hectare grond aangekocht en we hebben een zorgvuldige afweging gemaakt of we alles in één keer wilden verhuizen of meer gefaseerd. We hebben gekozen voor het laatste. Onze productie is in Nijverdal al goed geoutilleerd en maakt gebruik van de meest geavanceerde productiemethodes. We maken gebruik van de modernste meng, roer- en verwarmingsinstallaties. De noodzaak om dit te veranderen is er eigenlijk nu niet, maar dat geldt dus niet voor het magazijn en de expeditie. Qua logistiek willen we echt een substantiële stap vooruit zetten. Fase 1 is inmiddels ruim acht maanden gaande. Met onze bouwpartners hebben we een gedetailleerde voorbereiding doorlopen waarbij er tijdens de realisatie geen grote hobbels meer verwacht worden. Tot nu toe is dat ook het geval, ondanks de coronaperikelen. Het hoogbouwmagazijn wordt echt Martijn Pfeiffer: “Qua logistiek willen we echt een substantiële stap vooruit zetten.” Bouwen in het Oosten 29

Eurol Martijn Pfeiffer: “Het verheugt ons dat we in Nederland geen teruggang hebben gezien. Dat is een positief teken.” ultramodern. We maken straks gebruik van robotkranen en andere technische innovaties. De ontwikkelingen volgen zich elkaar in deze tak van sport in een snel tempo op. De keus voor WilminkOosterveld als bouwkundig hoofdaannemer is voor een belangrijk deel een gevoelsbeslissing geweest, naast uiteraard het financiële plaatje. We hadden meerdere partijen uitgenodigd, maar zij kwamen er over de hele linie als beste uit. De samenwerking verloopt goed. Ik word bijgepraat door de projectleider en soms neem ik een kijkje bij de uitvoerders. De laatste weken is er ook echt wat te zien, nu de staalconstructie is verrezen. Volgens de planning wordt de eerste fase qua gebouw opgeleverd rond mei volgend jaar. Daarna volgen nog de logistieke installaties die geplaatst moeten worden. Ik heb er alle vertrouwen in dat dit slaagt.” Breed georiënteerd Zoals gememoreerd bestrijkt Eurol een breed spectrum aan klanten en branches met zijn producten. “Dat is een van onze sterke punten”, aldus Martijn Pfeiffer. “Onze producten worden toegepast van de agrarische sector tot de automotive en transport, de industrie in de volle breedte en van de reinigingsindustrie tot de scheepvaart. Dat maakt je minder gevoelig voor economische schommelingen al dien je te allen tijde de vinger aan de pols te houden. Wij leveren aan groothandels en grossiers. Voor de export gebruiken we importeurs die de markt bewerken in de betreffende landen. Het verheugt ons dat we in Nederland geen teruggang hebben gezien. Dat is een positief teken.” Top productgroepen • Motorolie • Smeervetten • Additieven • Koelvloeistoffen • Transmissievloeistoffen • Remvloeistoffen • Hydrauliek olie • Ruitensproeiervloeistof Branches • Auto/autobus olie • Truck/vrachtwagen olie • Agri/Agrarische olie • Motoren/motorfiets olie • Fiets/mountainbike olie • Machine/industrie olie • Nautica/scheepvaart olie • Reiniging/cleaning middelen Bouwen in het Oosten 31

Eurol mooie opdracht voor Wilmink-Oosterveld Bouwkundig verantwoordelijk voor de nieuwbouw van Eurol Lubricants in Almelo is het uit Borne afkomstige Wilmink-Oosterveld. Ook de coördinatie tussen de nevenaannemers maakt onderdeel uit van de opdracht. Adjunct directeur Hans Ebbekink, die in Almelo ook de functie van projectmanager bekleedt, spreekt van een mooie opdracht met een behoorlijk aanlooptraject en een soepele realisatie. Een realisatie dat zal leiden tot een oplevering in de zomer van volgend jaar. “We hebben rechtstreeks contact gezocht met onze opdrachtgever, zo zijn we betrokken geraakt bij de nieuwbouwplannen van Eurol”, vertelt Ebbekink. “ Het voortraject heeft de nodige tijd en energie gekost van alle partijen. Het resulteerde in een gefaseerde verhuizing van Nijverdal naar Almelo waarvan de bouw van het hoogstellingsmagazijn en de laagbouw expeditie de eerste is. Wij hebben het voortraject en de uiteindelijke gunning als plezierig ervaren. Natuurlijk is de prijsstelling altijd essentieel maar een goed gevoel heeft zeker een belangrijke rol gespeeld. We zijn een compact en flexibel georganiseerd bedrijf, en al jaren een goede partner in het bouwen en onderhouden van gebouwen in alle formaten. Door onze ervaring zijn wij ook een goede bouwteampartner en ondersteunen wij onze opdrachtgevers van initiatieffase tot en met de onderhoudsfase. Opdrachtgevers hebben altijd te maken met dezelfde contactpersonen. Dat mag relatief onbelangrijk lijken, maar in de praktijk blijkt dat opdrachtgevers dat enorm waarderen. En dat geldt eveneens voor de nevenaannemers. Ook in deze opdracht betaalt zich dat uit want de voortgang verloopt volgens planning. De enige hobbel die we hadden was kort voor de bouwvak toen de vergunningverlening niet geheel parallel aan de bouw verliep, maar ook dat hebben we in gezamenlijkheid keurig opgelost.” Hans Ebbekink: “Wij hebben het voortraject en de uiteindelijke gunning als plezierig ervaren.” 32 Bouwen in het Oosten Eurol Hans Ebbekink: “Bij ons ligt de focus, naast ons eigen werk, op de coördinerende rol die we als aannemer vervullen.” Projecten Doorlopende werken 2020/2021: - Nieuwbouw Eurol Almelo - Nieuwbouw Jumbo Leussink Goor Niet superspannend De bouw, die in maart startte, ligt mooi op schema. Op het moment van schrijven, medio november, staat de staalconstructie van het hoge magazijn (achttien meter, redactie). Hans Ebbekink: “De brandwanden staan inmiddels grotendeels en we zijn de komende weken druk met de wand- en dakplaten. Tasche Staalbouw heeft de staalconstructie geplaatst van de laagbouw (distributiecentrum) en voor de kerst wordt de betonvloer gestort van het magazijn. Bouwkundig gezien is het voor ons, los van de omvang, niet superspannend. Bij ons ligt de focus, naast ons eigen werk, op de coördinerende rol die we als aannemer vervullen. De vierwekelijkse bouwvergaderingen zorgen ervoor dat we mogelijke knelpunten voor zijn. Omdat ervoor gekozen is dat de opdrachtgever de andere nevenaannemers ook direct aanstuurt, is een nauwgezette afstemming een absolute must. Op installatiegebied bijvoorbeeld zal het magazijn volledig geautomatiseerd opereren en worden er zeer strenge normen gehanteerd op het gebied van Co2 en blusinstallatie. Planning en de daaruit voortvloeiende uitvoering zijn voor ons de grootste uitdagingen. Dat is wel duidelijk. Dat verloopt prima, overigens. Ook qua duurzaamheid is het een mooi project. We passen materialen toe die een hoge Rc waarde impliceren bijvoorbeeld voor de wanden en daken. Eveneens passen we we warmtepompen toe voor de verwarming.” Optimistisch Hans Ebbekink toont zich optimistisch voor het komende jaar. “De orderportefeuille is goed gevuld. We maken ons geen zorgen over het aanbod van werk. 2021 loopt goed door, mede doordat er enkele langlopende projecten nog doorlopen, waaronder Eurol. WilminkOosterveld kent naast de bouw ook een poot vastgoedbeheer. In dat kader zijn onder andere de Universiteit Twente, Nouryon Industrial Chemicals Hengelo, FC Twente, Apollo Vredestein B.V. en de brandweerkazernes van de Veiligheidsregio vaste Nieuwe projecten 2021: - Transformatie Markt 23 Haaksbergen - Verbouw/transformatie Kondor Hair Enschede - Nieuwbouw 11 appartementen Nijverdal - Nieuwbouw Bedrijfspand te Amersfoort - Verbouw diverse woningen - Nieuwbouw diverse woningen - Vastgoedbeheer is doorlopend waarden. We hebben een mooie groep trouwe en kundige medewerkers waar we trots op zijn en waarmee we opdrachtgevers een prettige en voorspelbaar bouwproces kunnen beloven. Naast Eurol staan er nog een aantal interessante projecten op de rol. Begin volgend jaar leveren we de nieuwbouw op van de “Groenste Jumbo van Nederland” op in Goor met het predicaat BREEAM Outstanding en verderop in het jaar staan de grote verbouwing va Kondair Hair in Enschede waar we een complete verdieping vernieuwen met een transitie tot appartementen, Transformatie pand aan de markt 23 te Haaksbergen en Nieuwbouw 11 appartementen in Nijverdal Meer dan genoeg om trots op te zijn en dat geldt zeer zeker voor Eurol!” Bouwen in het Oosten 33

Humanagement staat aan kern projectmanagement Ongeveer een jaar geleden raakte Kleissen Bouwmanagement en Advies betrokken bij het nieuwbouwproject van Eurol in Almelo. Projectmanager Koen Schage: “Martijn Pfeiffer belde en gaf aan dat hij op zoek was naar een geschikt bouwmanagementbureau. Een afspraak was vervolgens snel gemaakt en we zijn oriënterend met elkaar in gesprek gegaan. Meedenken, meepraten, en al snel bleek dat er een klik was. Enkele belangrijke stappen waren al in werking gezet en we zijn dus min of meer op een reeds rijdende trein gestapt.” Koen Schage: “Er was al een intentie uitgesproken om met Wilmink- Oosterveld als bouwkundig hoofdaannemer in zee te gaan. Er moest nog het nodige aan bouwkundig tekenwerk afgerond worden, beslissingen genomen worden over het terrein en een installatieplan op papier gezet worden. Het afronden van het Programma van Eisen een risicoinventarisatie en het starten van de prijsvorming stonden eveneens bovenaan de prioriteitenlijst, evenals de vorming van het bouwteam en enkele 34 Bouwen in het Oosten Eurol financiële toetsingen. Kortom, er was op dat moment behoefte aan een partij, die alle eindjes aan elkaar knoopt en er een goed team van maakt, zodat we samen voor onze gezamenlijke opdrachtgever een mooi product konden gaan neerzetten. En dat is iets wat aansluit op onze expertise en competenties. Onze aanpak verschilde verder niet zoveel van andere projecten. Het vinden van de juiste partijen met de gewenste competenties, de juiste mensen met de juiste expertise bij elkaar brengen, het zijn de kernzaken waarmee we ons trachten te onderscheiden in de markt. Onze grote bekendheid en ervaring met de markt is voor opdrachtgevers een garantie dat men bij ons aan het juiste adres is. Daarnaast staan we altijd open voor nieuwe contacten. Als ik naar het bouwteam kijk dan waren Aveco de Bondt, Madmax Diesajn en Two Steps Ahead (2SA) al bekenden van ons, maar we hadden nog nooit samengewerkt met WilminkOosterveld. Tot nu toe bevalt het ons goed. Als bureau zijn we honderd procent onafhankelijk en zijn niet gebonden aan welke partij dan ook. Bij Eurol geldt dat zorgvuldigheid hand in hand gaat met een goed gevoel en samenwerking. Omdat er vooral op installatietechnisch gebied op basis van zeer geavanceerde en ver doorgevoerde automatisering en robotisering gewerkt worden hebben we met veel adviseurs en installateurs gesproken. Ik denk wel zes. We gaan zo’n Koen Schage: “Adhoc beslissingen kunnen soms bouwkundig verstrekkende consequenties met zich meebrengen. We zijn er tot nu toe altijd in gezamenlijkheid uitgekomen.” gesprek niet alleen aan op basis van techniek, prijzen en dergelijke, maar ook de vraag “wie ben je?” En “waar sta je voor als bedrijf?” Humanagement staat aan de kern van ons projectmanagement. Op basis van “soft skills” zorgen we dat de betrokken partijen bij elkaar passen en creëren we een gezamenlijke flow. In onze ogen een absolute voorwaarde voor een goede samenwerking en een soepel verloop van het bouwproces. In Almelo is er met enige regelmaat nog een aanpassing nodig als gevolg van voortschrijdend inzicht en mede door die gezamenlijke flow kunnen we dat optimale rendement er ook uithalen. Adhoc beslissingen kunnen soms bouwkundig verstrekkende consequenties met zich meebrengen. We zijn er tot nu toe (eind november, red.) altijd in gezamenlijkheid uitgekomen.” Betonvloer belangrijk moment Het storten van de betonvloer, die gepland staat vlak voor de kerst, zal een belangrijke mijlpaal vormen van het project volgens Koen Schage: “Dit is een belangrijk onderdeel waar de kwaliteit, waaronder vloervlakheid, 100% moet kloppen, maar ook direct het spanningsveld van de planning raakt. Ik ervaar Eurol als een mooie uitdaging waarin we als bouwmanagementbureau een cruciale rol vervullen. Een fragmentarische aanpak ombuigen tot een gezamenlijke flow, zoals ik al zei. Ik denk dat we bij de oplevering met gepaste trots terug kunnen blikken en wellicht vervolgstappen kunnen zetten voor de tweede fase.” Bouwen in het Oosten 35

Eurol Adviesbureau DE BRAND1HEID adviseert opdrachtgever Eurol Een belangrijke rol in het Eurolproject in Almelo is weggelegd voor adviesbureau DE BRAND1HEID van August Habers. Het in Luttenberg gevestigde bureau adviseert opdrachtgever Eurol op het gebied van brandveiligheid in de breedste zin van het woord. August Habers: “Een bedrijf als Eurol dat met gevaarlijke en brandbare stoffen werkt is uiteraard wettelijk verplicht te voldoen aan de zwaarste eisen op dit gebied. Aan mij is het om de opdrachtgever een samenhangend totaalplaatje te geven dat aan alle aspecten van het Bouwbesluit, maar tevens aan de voorschriften voor wat betreft opslag gevaarlijke stoffen (PGS15) voldoet. Wat ik onder ander doe is het maken van diverse berekeningen en toetsingen, waaruit een integraal brandadvies volgt. We hebben het bij Eurol, naast alle bouwkundige maatregelen, onder ander over een sprinklerinstallatie met schuimbijmenging en een CO2 brandblussysteem. Voor deze installaties heb ik tevens de uitgangspuntendocumenten opgesteld. Op basis hiervan zal een installateur de installaties ontwerpen en installeren.” DE BRAND1HEID DE BRAND1HEID heeft over opdrachten niet te klagen. August Habers: “Ik ben ongeveer vijf jaar geleden in het diepe gesprongen, nadat ik veel ervaring had opgedaan in deze sector. Vanaf de start heb ik het eigenlijk al druk gehad. Op een gegeven moment loopt het uit zichzelf, tenminste als je goed werk aflevert. Ik werk landelijk en met name in de utiliteitssector. Warehouses, industriegebouwen en ADRopslagvoorzieningen zijn mijn specialisme. Ik ben onder andere betrokken bij centra van grote spelers, zoals Heylen, Bleckmann, UPS, Lidl etc. August Habers: “Aan mij is het om de opdrachtgever een samenhangend totaalplaatje te geven dat aan alle aspecten voldoet.” Ook Eurol past in dat rijtje. Overal in het land verrijzen grote centra en ik denk dat dit zich nog wel even zal voortzetten. De trend om steeds meer online te kopen is een blijvertje. Ook wanneer het virus onder de knie is. Het leuke van mijn werk is dat ik de opdrachtgever in verreweg de meeste gevallen een kostenreductie kan bieden. In de opslag is elke kubieke meter er een. Door het werken met doordachte systemen en goede kennis van het bouwbesluit en PGS15 kun je bijvoorbeeld soms zomaar brandwerende voorzieningen weglaten. Nee, of er voldoende opdrachten blijven zit ik niet zo over in. Het is meestal gebeld worden, offerte maken en het liefst morgen al starten. Ik heb het er zo druk mee dat ik in die vijf jaar nog niet eens aan het ontwikkelen van een website ben toegekomen. Wat dat betreft spreekt LinkedIn mij meer aan, het gaat tenslotte om de persoon, waar je mee samen werkt.” August Habers Bouwen in het Oosten 37

Eurol Prominente rol NTP in Eurolproject Het Eurolproject kwam voor NTP niet uit de lucht vallen. De contacten dateren volgens projectleider André Sprukkelhorst al van een aantal jaren geleden. “Vanuit een opdracht van het XL Businesspark zijn wij in beeld gekomen bij opdrachtgever EUROL, dit was in 2015. Vanaf dit moment hebben we Eurol voorzien van adviezen op het gebied van infrastructurele werkzaamheden voor het bouwrijp maken van het huidige terrein. Wij zijn geen onderaannemer van Wilmink-Oosterveld, maar hebben rechtstreeks opdracht ontvangen van Eurol. De bouwkundig aannemer kennen wij vanuit eerdere projecten, ook op het XL Businesspark. Onze werkzaamheden bestaan uit onder andere het op hoogte brengen van de kavels, het aanbrengen van riolering, het grondwerk ten behoeve van de nieuwbouw (o.a. funderingsstroken, egaliseren funderingen, ontgraven laaddock, etc.) en het aanbrengen van verhardingen in de vorm van asfalt en bestragingen. De piekbelasting van dit project ligt op twee tijdstippen. Met name voor en na de werkzaamheden van Wilmink Oosterveld. Eerst bouwrijp maken en vervolgens woonrijp maken. Vermeldingswaardig tenslotte is dat het ontwerp van de terreinverharding is gemaakt door onze eigen ontwerpafdeling (Orbis Engineering).” André Sprukkelhorst: “De piekbelasting van dit project ligt op twee tijdstippen: met name voor en na de werkzaamheden van Wilmink-Oosterveld.” Bedrijfsprofiel NTP is een regionale aannemer en actief op het gebied van wegen, bodem, water, energie en advies. In samenwerking met overheid, bedrijfsleven en instellingen richt NTP de leefomgeving op infrastructureel en milieukundig vlak op een veilige en gezonde wijze functioneler en duurzamer in. Naast uitvoeringswerkzaamheden richt NTP zich op het ontwikkelen van duurzame innovaties en nieuwe samenwerkingsvormen in de keten. NTP is in 1997 ontstaan uit de volgende bedrijven Te Pas Weg- en Waterbouw uit Enschede, Niemeijer Wegenbouw uit Hattem en Tholen Wegenbouw uit Ommen. NTP B.V. heeft drie vestigingen, te weten in Hattem (hoofdvestiging), Enschede en Zevenaar. Op dit moment heeft het circa 220 medewerkers. Bouwen in het Oosten 39

LANDMETEN EN UITZETTEN KENNIS DOOR ERVARING FLEXIBELE INZET NIEUWSTE TECHNIEKEN Meer weten? Vraag een vrijblijvende offerte aan via: www.landmeetdienst.nl of bel 074 - 225 48 48 Scholtensoven 2 762I HA Borne E info@landmeetdienst.nl I www.landmeetdienst.nl Algemeen Tekst: Margreet Koster - Text & Event Fotografie: Erik van der Leij - Elan Foto & Video Fotografie ‘achterzijde woningen’: Stef Oude Sanderink – Woningcorporatie De Woonplaats Mede mogelijk gemaakt door: Ad Struik – De BouwKlup Circulair bouwen in Stroinkslanden: geen ‘eilandjes’! In de wijk Stroinkslanden Enschede is zojuist een bijzonder project afgerond: zeven woningen die zoveel mogelijk circulair gebouwd zijn. We spraken met de initiatiefnemers. De aanleiding In september 2017 werd in de masterclass ‘Circulair Bouwen’ van stichting Pioneering de case Stroinkslanden behandeld. Woningcorporatie De Woonplaats gaf daarna Bouwonderneming Oude Wolbers, Ter Steege Advies & Innovatie, Gebr. Van der Geest, LKSVDD Architecten, Prefab NL, Lucassen Bouwconstructies en Loohuis Installatiegroep opdracht om samen de circulaire woningen verder uit te werken en te bouwen. Het consortium ging voortvarend aan de slag met circulaire oplossingen én een uniek contract. De woningen In de energiezuinige woningen worden biologische materialen toegepast. Het casco is geheel van prefab houtelementen. De bestaande dakisolatie wordt hergebruikt voor de vloerisolatie op de begane grondvloer van de oude woning. De oude fundering blijft behouden en ook de stenen bergingen krijgen een tweede leven. De woningen zijn ‘losmaakbaar’ gebouwd: het casco is gescheiden van schil, installaties en inbouw. Zo kan het na verloop van tijd eenvoudig gemuteerd en uiteindelijk volledig gedemonteerd worden. Leidingplaatvloeren ontbreken. Er worden ‘afgekeurde’ kozijnen gebruikt. De gevelafwerking is van hout en van op kleine Bouwen in het Oosten 41

v.l.n.r: Stef Oude Sanderink (Woningcorporatie De Woonplaats), Robert de Vries (Kienhuis Hoving), Rick Brouwer (Kleissen Bouwmanagement), Martin Huiskes (LKSVDD), Joke Bults (stichting Pioneering), Bas van der Geest (Gebr. Van der Geest), Berto Boeve (Loohuis Groep), Johan Riezebos (Ter Steege Advies & Innovatie), Bart Oude Wolbers (Bouwonderneming Oude Wolders), esthetische foutjes afgekeurde plaatmaterialen die anders zouden worden gerecycled. Zo besparen de woningen bijna de helft van de CO2 uitstoot ten opzichte van vergelijkbare, traditioneel gebouwde woningen met eenzelfde energieconcept. “Pioneering was in de beginfase betrokken en zal de kennis die uit dit project komt, verder uitrollen met onder andere werksessies”, aldus Joke Bults. ‘Winnende’ huurder Stroinkslanden: “Al jaren kijk ik uit naar een woning die uitgaat van de gedachte dat we onderdeel zijn van de natuur en daarom de natuur niet onnodig hoeven te belasten.” De bewoners Binnenkort worden de woningen opgeleverd. De huurders kwamen overigens niet zomaar in aanmerking. Naast de gebruikelijke inkomenseis, moesten ze ‘pitchen’ om uit te leggen waarom zij de ideale bewoners zijn. De nieuwe huurders hebben elkaar inmiddels ontmoet en zetten samen de puntjes op de i. Zo vullen ze met De Woonplaats en een landschapsarchitect van de gemeente Enschede het basisontwerp van de ‘shared space’ in. Het onderhoud pakt men gezamenlijk op en gereedschappen worden gedeeld. Ideeën uit de pitches waren onder andere gezamenlijke (moes)tuin, gft-inzameling, opvang regenwater en insectenhotel en moesten samen worden gerealiseerd. Het contract Verschillende partijen haakten aan bij dit traject op initiatief van de BouwKlup. Zo ook Kienhuis Hoving. Advocaat Robert de Vries (bouwrecht en commercieel vastgoed) stelde een uniek contract op met als basis: • samenwerken; • gezamenlijke optimalisatie van het bouwproces; • transparante communicatie en innovatie; • vroege waarschuwingen; • coöperatieve geschilbeslechting (stapsgewijs). 42 Bouwen in het Oosten Algemeen Bart Oude Wolbers, Bouwonderneming Oude Wolbers: “We hebben de ‘lessons learned’ direct toe kunnen passen in andere projecten. Het smaakt dus naar meer!” Johan Riezebos, Ter Steege Advies & Innovatie bv: “Als we dit traject traditioneel waren aangevlogen, was het nooit gelukt.” Robert: “Door voor andere uitgangspunten te kiezen en op basis daarvan afspraken te maken in het contract, kunnen risico’s tijdig worden gesignaleerd en beperkt.” Bart Oude Wolbers: “Voor ons was dit een belangrijk circulair project. Het verbaasde me hoe lineair de bouw eigenlijk georganiseerd is. Het scheiden van casco en schil is zeer effectief.” Samen eruit komen Johan Riezebos kijkt met plezier terug op het traject: ”Alle betrokkenen hadden steeds de wil om er samen uit te komen, ook als het lastig werd. Zo ontstond ruimte voor creativiteit. Op alle vlakken werkten we anders dan gewend. We leerden veel van het toepassen van materialen maar vooral in de samenwerking.” Stef Oude Sanderink van De Woonplaats: “De financiën waren een zoektocht in deze pilot. Een subsidie van de Provincie Overijssel gaf ruimte voor een impuls.” Eilandjes Architect Martin Huiskes van LKSVDD: “Een gedragen plan maakte het succesvol. Er is een enorme slag gemaakt in circulariteit, met een forse leercurve bij iedereen. De discussies over details waren boeiend. Deze integrale benadering kostte veel energie, ook in het ontwerpproces. De coöperatieve opstelling van Bouwen in het Oosten 43

Algemeen zowel de opdrachtgever als de andere partijen was plezierig. Niemand kon ‘op zijn eilandje blijven’.” “Vertrouwen is de basis”, vult Rick Brouwer van Kleissen Bouwmanagement en Advies aan: “Dat geldt natuurlijk voor elk project, maar in dit geval legden we het ook echt vast. Het register van vroege waarschuwingen kwam elke bouwvergadering terug. Soms moet je risicovolle punten benoemen die bij een andere partij liggen. Je bent geneigd zaken in het werk op te lossen. Details maken het verschil. Moeten we bijvoorbeeld dezelfde kranen in elke woning hebben? Als je de waardes in elke fase telt wordt het haalbaar en goedkoper op de lange termijn. Die denkwijze is nieuw.” Ervaren sanitair Hoe waren de reacties op ‘tweedehands’ materialen? “Positief. Hoewel het soms even schakelen was om ‘sanitair met ervaring’ toe te passen,” aldus Stef. Johan vult aan: “Belasting toegevoegde waarde is een belangrijk financieel belemmerend punt. Btw hef je op zaken waaraan je waarde toevoegt. Bij hergebruik van materiaal voeg je veel minder waarde toe. Maar dat is niet wettelijk zo geregeld.” Joke vertelt: “Dit betekent een systeemverandering. Bij Pioneering brengen we in kaart wat ons belemmert om naar een circulair systeem te komen. Dat gaat over btw, WOZ-waarde, restwaardeberekeningen, et cetera. Wat is de échte waarde van een gebouw? Pioneering organiseert over deze ‘systeemgrenzen’ werksessies.” Een interessante followup van deze pilot: De BouwKlup organiseert in 2021, in samenwerking met o.a. Kienhuis Hoving een event over nieuwe vormen aanbesteden en contracten voor de bouw. Vacuümglas Gebr. van der Geest Schilder- en afbouwonderhoud schilderde de woningen met biobased verven, op basis van plantaardige oliën: “Beter voor het milieu, want er worden geen oplosmiddelen gebruikt,” legt Bas van der Geest uit: “De verf droogt door opname van zuurstof. Wij passen dit al tien jaar toe.” Over het project: “Er was alle ruimte om de nieuwste innovaties toe te passen. We kozen bijvoorbeeld bij één woning voor vacuüm glas: 100% hergebruik, hoge uwaarde, lichtgewicht, makkelijker toepasbaar, veel comfort en lage energiekosten.” Vliegwiel Zowel binnen Oude Wolbers als Ter Steege zijn verschillende Martin Huiskes, LKSVDD Architecten: “Torenhoge prijzen ontstaan door krapte, niet omdat een gebouw meer waard is. Makelaars en banken moeten hier anders naar kijken.” afdelingen bezig met circulariteit. Johan: “Stroinkslanden maakt het tastbaar en enthousiasmeert. Die gedachte is in onze organisaties breed uitgerold.” Ook binnen De Woonplaats spelen meerdere circulaire projecten. Een uitgebreide evaluatie vindt binnenkort plaats. Stef: “We lopen nu voorop in duurzaamheid en willen met deze pilot lessen leren voor de toekomst. Het is belangrijk bouwpartners te prikkelen en uit te dagen om met innovatieve ideeën te komen.” Martin: “Je ziet ook in reguliere projecten opschaalbaarheid terrein winnen. Corporaties vragen mee te denken over circulariteit. Ervaring en het juiste netwerk zijn essentieel. Een vliegwiel, dat we met elkaar in gang moeten houden.” Op naar een circulair 2050. In Enschede zijn de eerste hobbels al genomen. Bouwen in het Oosten 45

Bedrijfsprofiel Wij willen naast de aannemer staan Onlangs nam leverancier van prefab betonproducten Olbecon haar nieuwe bedrijfspand in gebruik. Door de corona helaas niet met toeters en bellen maar algemeen directeur Johan Oltvoort is maar wat trots op zijn nieuwe domicilie aan de Stijgoord 8 in Lochem. Ik wil elke dag met plezier naar mijn werkplek en dat geldt ook voor al mijn collegae. In ons nieuwe pand kunnen we onder prima klimatologische omstandigheden werken, optimaal gebruik makend van de mooie eigenschappen van beton. Want ook dat willen we laten zien aan onze (potentiële) opdrachtgevers. Ruim twee jaar geleden kwam de nieuwbouw in beeld bij Johan Oltvoort: ”We zijn dagelijks bezig met het uitdragen van de positieve eigenschappen van betonproducten, maar ons toenmalig kantoor beantwoordde daar in het geheel niet aan. We zijn toen met een aantal mensen om tafel gegaan en dat heeft geresulteerd in een prachtig bedrijfspand waar verreweg de meeste van onze producten verwerkt zijn. Een mooie en geslaagde afspiegeling. Klanten ervaren dan bij ons in de praktijk waar wij voor staan. Naast plezier in het werk, is het vooral het belang van de klant dat centraal staat in de bedrijfsvoering van Olbecon en haar zusteronderneming Olcas. Wij geloven in prefabbeton en merken dat de aannemers er nog (te) vaak traditioneel tegenover staan. De ontwikkelingen op diverse terreinen gaat zo snel dat wij het als onze missie zien om toegevoegde waarde te leveren en als het ware naast de aannemer willen staan. Er wordt wel eens geopperd dat het moeilijk is om te werken 46 Bouwen in het Oosten Productenoverzicht met prefabbeton, of het nu bijvoorbeeld wanden, vloeren of voorgespannen t-liggers betreft. Wij denken dat dit niet zo is. Het is vooral een kwestie van de juiste mindset. Je haalt de werkvoorbereiding iets naar voren maar dat biedt ook grote voordelen. Op de bouwplaats hoef je veel minder te improviseren of noodgrepen toe te passen en wat te denken van de faalkosten. Die gaan significant naar beneden. Daarnaast is het een feit dat prefab in zijn algemeenheid terrein wint. Het streven naar meer efficiency tijdens het proces is daar de belangrijkste van maar ook het toenemende probleem van het tekort van het aantal handjes op de bouwplaats speelt een rol. Als je ziet wat de opgave is voor de komende jaren op woningbouwgebied lijkt prefab een van de aangewezen instrumenten om dit überhaupt te kunnen bewerkstelligen.” Meerwaarde De term viel reeds, toegevoegde waarde. Hoe ziet dat eruit in de praktijk? Johan Oltvoort: “Dat bestaat uit een eerlijk goed afgewogen advies, korte lijnen, één aanspreekpunt, het aanbieden van teken- en rekenwerk door onze specialisten en eigen logistiek en engineering. Plus, niet onbelangrijk, een reële en transparante prijsstelling Kortom, wij kunnen een opdrachtgever volledig ontzorgen. Naast de kleinere en middelgrote aannemers weten ook staalbouwbedrijven ons te vinden. Het aantal opdrachtgevers groeit gestaag en, eerlijk gezegd, ligt onze ambitie ook niet in een snelle maar in een organische groei. Een goede prijs-kwaliteitverhouding daar gaat het ons om. Laatst sprak ik een jonge aannemer die het bedrijf van zijn vader had overgenomen. Die had hem verteld “voor vloeren moet je altijd Johan bellen”. Daar gaat het om.” Het gesprek komt op de meerwaarde van beton ten opzichte van, onder andere, houtskeletbouw. Johan Oltvoort: “De nieuwe Beng-norm brengt nogal wat met zich mee qua isolatie. Hoe de warmte vast te houden is echter Vloeren • Kanaalplaatvloeren ongeïsoleerd • Kanaalplaatvloeren geïsoleerd • Ribbenvloeren • Combinatievloeren • Breedplaatvloeren Wanden • Sandwich panelen • Massieve panelen • Holle wanden • Casco wanden • Prefab kolommen één aspect. Wat te denken van koeling? Beton is daarvoor het ideale product. Nu heb je allerlei omwegen nodig om in het nieuwe klimaat een leefbaar binnenklimaat te creëren. Door de toepassing van beton kun je je veel investeringen besparen. Verwarmen en koelen vanuit het plafond is in onze visie nog sterk onderbelicht. Het is niet verkeerd om te redeneren vanuit efficiency in plaats van altijd uit esthetiek. Onze “boodschap” is dat bouwen eenvoudiger en beter kan. Vanuit ons nieuwe bedrijfspand willen we daar de komende tijd handen en voeten aan geven.” Postbus 28 - 7240 AA LOCHEM | Stijgoord 8 - 7241 XA LOCHEM T: 0573 – 222 300 | I: www.olbecon.nl | E: info@olbecon.nl Bouwen in het Oosten 47

Het woon- en werkklimaat in gebouwen wordt voor een groot deel bepaald door het klimaatsysteem. Woolderink (specialist in W-installaties) en Paauwe (specialist in E-installaties) staan samen garant voor het ontwerpen, installeren, inregelen en onderhouden van optimale klimaatsystemen. Wij gaan uit van uw wensen en zorgen voor een duurzame, energiezuinige installatie waar u elke dag plezier van hebt. waar je elke dag plezier van hebt Vriezenveen Door: Jolanda Groothuis Aannemersbedrijf Bramer voert opdracht uit voor JP van den Bent Stichting Nieuwbouw appartementencomplex draagt bij aan woongenot voor mensen met een beperking In Vriezenveen is aan de Oostzijde van de Prinsenweg door Aannemersbedrijf Bramer een duurzaam appartementencomplex gebouwd voor de JP van den Bent Stichting. Het plan bestaat uit zestien appartementen inclusief kantoor en slaapwacht, verdeeld over drie bouwlagen. Het duurzame complex is bedoeld voor mensen met een beperking die op ondersteuning mogen rekenen in hun leven. Locatiecoördinator van de stichting, Karin van der Maas en projectleider Aannemersbedrijf Bramer, Martin van der Aa over de missie en realisatie van dit bijzonder mooie project. Bouwen in het Oosten 49

Karin van der Maas Karin van der Maas is reeds tien jaar werkzaam voor de JP van de Bent Stichting die volgens haar een waarde-georiënteerde organisatie vormt. “Cultuur en waarden behoren tot onze kern. Wij ondersteunen bijna vierduizend mensen bij hun leven en realiseren ons dat iedereen anders is. Met elkaar doen we ons best om ieder mens met oprechte aandacht en interesse te benaderen en gepaste ondersteuning te bieden. Hierbij doen we wat nodig is en gebruiken we ons gezonde verstand. De JP van den Bent Stichting hanteert geen woud van regels en protocollen. Wat we vandaag nog niet in huis hebben, kan morgen heel gewoon zijn.” “De JP van den Bent Stichting hanteert geen woud van regels en protocollen. Wat we vandaag nog niet in huis hebben, kan morgen heel gewoon zijn.” Karin van der Maas bijt het spits af en legt uit dat de JP van den Bent Stichting al ettelijke jaren op zoek was naar een geschikte nieuwbouwlocatie in Vriezenveen voor haar cliënten: “Wat dit project zo bijzonder maakt is dat het niet alleen zestien appartementen voor individuele bewoning betreffen, maar dat het voor vier cliënten met een intensieve ondersteuningsvraag nu ook mogelijk is om (begeleid) te kunnen wonen. Tussen hun eigen appartementen is een algemene ruimte in de vorm van een huiskamer gerealiseerd waar altijd begeleiding aanwezig is. Dat is een veilige gedachte voor zowel de ouders, als voor de cliënten. Voorheen gingen zij naar een locatie voor groepswonen, met de daarbij behorende (over)prikkeling, wat zich kan uiten in gedragsproblematiek. Dat is nu veel minder aan de orde.” Hoog in het vaandel De locatiecoördinator legt vervolgens uit dat de JP van den Bent Stichting voornamelijk vanuit de woonvraag werkt: “Een nieuwe locatie komt tot stand doordat deze woonvraag met begeleiding bij ons wordt neergelegd. In Vriezenveen zijn reeds vier woonlocaties 50 Bouwen in het Oosten Vriezenveen waarbij veelvuldig gebruik wordt gemaakt van alle voorzieningen die het dorp biedt. Tevens zijn er diverse inwoners van Vriezenveen die zich vrijwillig inzetten voor onze bewoners en hierdoor deel uitmaken van hun leven. Onze plannen werden mede daardoor positief ontvangen door de gemeente Twenterand. In het proces naar de nieuwbouw toe mochten we rekenen op een fijn contact en goed meedenkend vermogen. Feit dat mensen met een beperking in de gemeente Twenterand kunnen blijven wonen stond bij hen, evenals bij ons, hoog in het vaandel. Met betrekking tot een geschikte locatie kwam Bramer Projectontwikkeling al gauw in beeld.” Projectontwikkelingstak Projectleider Martin van der Aa: “De locatie aan de Prinsenweg in Vriezenveen was in het bezit van onze projectontwikkelingstak en bood mogelijkheden. Het lag hiermee voor de hand dat we tevens de bouwkundige werkzaamheden zouden uitvoeren. Dat hebben we gedaan in bouwteamverband waarbij tijdens de ontwerpfase en realisatie één vast aanspreekpunt van Bramer was voor alle bouwteampartners. Deze taak mocht ik op mijn nemen. In februari van dit jaar vond de kick-off plaats, momenteel zitten we in de afrondende fase. Ondanks dat, vlak na de start van de bouw ook Nederland werd geconfronteerd met COVID-19, verliepen de werkzaamheden netjes volgens de geprognotiseerde planning. Martin van der Aa Martin van der Aa is inmiddels vijf jaar met veel plezier werkzaam voor Aannemersbedrijf Bramer dat bijna een eeuw geleden werd opgericht. Hij omschrijft de organisatie als een solide en financieel gezond familiebedrijf, waarbij de bedrijfscultuur zich kenschetst als een platte organisatie met korte beslislijnen en open communicatie. Op de vraag hoe hij tegenover het gebrek aan werkbare handen staat in de bouw stelt hij dat dit inderdaad steeds meer een uitdaging wordt voor de toekomst. “Er is nu al een tekort aan onder andere stukadoors en tegelzetters. Maar, we werken veel samen met duurzame relaties die, als het aan de orde is, zeker genegen zijn om een stapje extra voor ons te zetten. Dat koesteren we. We prijzen ons rijk met ruim 85 vaste medewerkers. Bovendien is ons bedrijf al vele jaren een opleidingsbedrijf voor leerlingen en studenten die we graag werkplekken aanbieden. Als erkend leerbedrijf hebben we continu acht tot twaalf leerling-bouwvakkers in dienst, die absoluut gemotiveerd zijn om mooie werken te realiseren. Het appartementencomplex van de JP van den Bent Stichting maakt daar zeker onderdeel van uit. Ik wil hen, alle medewerkers en deelnemende partijen dan ook graag bedanken dat wij hebben mogen bijdragen om dit mooie project te realiseren.” Bouwen in het Oosten 51

0546 - 56 45 70 Schildersbedrijf bv Dekker Schilders staat voor kwaliteit. Dekker Schildersbedrijf B.V. Westeinde 400 I 7671 CP Vriezenveen www.dekkerschilders.nl Vriezenveen We hebben gelukkig geen noemenswaardige problemen ondervonden met betrekking tot de levering van materialen of inzet van personeel.” Eigentijdse uitstraling Het plan bestaat uit zestien appartementen, inclusief kantoor en slaapwacht, verdeeld over drie bouwlagen en is voorzien van een centraal trappenhuis met personenlift en een algemene woonkamer. Martin van der Aa: “Er wordt gebruik gemaakt van duurzame materialen en de buitengevel kent een warme eigentijdse uitstraling door de toepassing van vier verschillende kleursorteringen gevelstenen. De verwarming geschiedt door middel van een Duco Ecobox ventilatie warmtepomp, individueel per appartement, in combinatie met vloerverwarming. Dit gebeurt in combinatie met een All Electric boiler buffervat voor het warme water. De platte daken zijn voorzien van zonnepanelen. Ondanks dat we relatief veel bouwkundige werkzaamheden met ons eigen personeel uitvoeren, maken we al jarenlang gebruik van vaste onderaannemers en leveranciers. Op het hoogtepunt waren we op deze bouw met twintig man werkzaam.” Echte thuiswedstrijd Aannemersbedrijf Bramer heeft al veel ervaring opgedaan in de nieuw- en verbouw van appartementen, waaronder tevens voor deze doelgroep. Martin van der Aa: “Het geeft ons altijd veel voldoening om bij te mogen dragen aan de zorg en het welzijn van de bewoners zodat zij zo goed en prettig mogelijk toch zelfstandig kunnen wonen. Een fijne bijkomstigheid was dat dit project voor ons een echte thuiswedstrijd was.” Praktisch ingesteld Over de onderlinge communicatie en samenwerking zijn zowel Karin van der Maas als Martin van der Aa uitermate positief. Karin: “Aannemersbedrijf Bramer is een praktisch ingesteld bedrijf dat snel en effectief te werk gaat. Onze stichting hanteert eveneens korte lijnen. De bouwvergaderingen, maar ook het telefonische overleg en mailverkeer tussendoor verliepen vlot. Op de onderlinge afstemming blik ik zeker tevreden terug. Ik hoop van harte dat onze bewoners en hun begeleiders straks na de oplevering veel woon- en werkplezier mogen beleven en dat het een echt thuis wordt. Dan is ons doel bereikt.” Martin van der Aa: “Ik hoop van harte dat de bewoners en hun begeleiders straks na de oplevering van dit mooie project veel woon- en werkplezier mogen beleven en dat het een echt thuis wordt.” Bouwen in het Oosten 53

Dakdekkersbedrijf Sluyer voor al uw daken Dakdekkersbedrijf Sluyer Kanaalweg Noord 60 7671 EB Vriezenveen T 0546 561 740 F 0546 657 074 M info@DakdekkersbedrijfSluyer.nl www.DakdekkersbedrijfSluyer.nl Bramer & Vebo al jarenlang een sterke combinatie! Industrieterrein ‘De Kronkels’ Röntgenweg 3 I 3752 LJ Bunschoten Tel. (033) 299 26 00 I www.vebo.nl Kanaalstraat 20, 7550 AM Hengelo (O) Tel.: 074 - 249 33 33 e-mail: info@betoncentrale.nl www.betoncentrale.nl Vakpioniers op het gebied van beton en mortels Met 9 betoncentrales in Noord en Oost Nederland lopen wij als vakpioniers voortdurend voorop bij ontwikkelingen, of het nu gaat om producten, toepassingen of maatschappelijke thema’s. Al onze locaties zijn CSC goud gecertificeerd! Vriezenveen Door: Jolanda Groothuis Calduran Kalkzandsteen draagt duurzaam bij aan ambitie JP van den Bent Stichting Feitelijk lag het vrij voor de hand dat Aannemersbedrijf Bramer zijn pijlen richtte op Calduran Kalkzandsteen in aanloop naar de nieuwbouw van het appartementencomplex voor de JP van den Bent Stichting. De organisatie uit Harderwijk heeft al decennialang een contract lopen met Aannemersbedrijf Bramer. Duurzaamheid, juiste prijsafspraken en wederzijds vertrouwen vormen hierbij de schakel voor een fijne samenwerking. Bouwen in het Oosten 55

Vriezenveen Als marktleider in kalkzandsteenoplossingen is Calduran de aangewezen partij om haar klanten te helpen bij de verwezenlijking van hun dikwijls ‘torenhoge’ ambities. Erwin Nijeboer, is reeds zeventien jaar werkzaam als accountmanager voor het bedrijf en kent als geen ander de ins en outs van de organisatie, evenals de werken denkwijze van zijn klanten. Hij legt uit dat de kracht van Calduran zit in het combineren van A-kwaliteit producten met de volledige support van een vakkundig team. “Eind januari werden wij benaderd om voor de nieuwbouw van de zestien appartementen in Vriezenveen de wanduitslagen te tekenen en de kalkzandsteen wanden op maat te zagen in de fabriek. Het gros van de appartementen in deze stijl wordt op deze manier gebouwd. De hedendaagse tendens is dat steeds meer bouwprojecten door de aannemer worden uitgevoerd in BIM (Bouw Informatie Model). Het dient als een betrouwbare basis voor het nemen van besluiten tijdens de gehele levenscyclus van het gebouw. Een belangrijk onderdeel hiervan zijn de 3D-tekeningen die wij ontvangen van de aannemer. De uitwisseling van het tekenwerk voor controle gaat via een open IFC-bestand (Industry Foundation Classes). Vervolgens importeren wij dit model, waardoor veel controlewerk vervalt. Het is een effectieve manier van werken.” Efficiënt hergebruik Calduran kalkzandsteen is het meest duurzame wandsysteem dat wordt gemaakt van een mengsel van zand (95%), kalk (5%) en water en wordt met hydraulische persen tot rechthoekige blokken geperst. Vervolgens worden deze met stoom verhard in grote autoclaven. Deze autoclaven staan door middel van een ingenieus systeem met elkaar in verbinding waardoor het stoom efficiënt kan worden hergebruikt. Door de relatief lage temperaturen (circa tweehonderd graden) is er maar een beperkte energie nodig om de producten te verharden. Circulair bouwen Erwin Nijeboer: “Doordat de zandwinning naast onze productielocaties ligt zijn de transportafstanden voor het grootste deel van de grondstoffen kort. De productuitval- en afval worden in de fabriek hergebruikt. Bovendien is het noemenswaardig te melden dat vanuit TNO een werkgroep is opgestart. Het doel is om de circulariteit van grondstoffen die vrijkomen bij sloop te bevorderen, en specifiek die van kalkzandsteen. Calduran stond er uiteraard voor open om onderdeel uit te maken van deze werkgroep. Alle betrokken partijen zijn vertegenwoordigd waaronder sloopbedrijven, afvalverwerkers, kalkzandsteenbewerkers en Erwin Nijeboer: “Calduran heeft al decennialang een contract lopen met Aannemersbedrijf Bramer. Duurzaamheid, juiste prijsafspraken en wederzijds vertrouwen vormen hierbij de schakel voor een fijne samenwerking.” een bouwbedrijf. De praktijk leert dat processen of gewoontes dikwijls nieuwe ontwikkelingen belemmeren, ook bij circulariteit. Deze werkgroep heeft daarom het bouwproces en de grondstofstromen in beeld gebracht. Samen met Aannemersbedrijf Bramer hopen we een project met circulaire kalkzandsteen op te starten.” Erwin Nijeboer Bouwen in het Oosten 57

Onze buitenlandse vaklieden? Een vitaal beroep! 2020 loopt op z’n einde en we kunnen feitelijke conclusies trekken. Het was voor de bouwsector een minder jaar, deels door corona en deels door de stikstofproblematiek. Tegelijkertijd sijpelen er bemoedigende geluiden door. U las het in oktober vast ook in de media: de economie veert deels terug van corona met een groei van 7,7% in het derde kwartaal van 2020. Nederlandse bouwbedrijven waren in september voor het eerst sinds het uitbreken van de coronacrisis per saldo weer optimistisch gestemd. Positieve signalen Ook vanuit Haldu Groep kan ik u positieve signalen melden. Neem de start van het prestigieuze project de Nieuwe Sluis in Terneuzen. Voor dit beeldbepalende civieltechnische werk mogen wij hooggespecialiseerde timmerlieden leveren. En ook de orderportefeuilles van onze andere opdrachtgevers voor 2021 lopen nu al stevig vol. Sterker nog: we hebben een opdrachtgever die voor 2021 een dubbele personeelsbezetting verwacht ten opzichte van het coronajaar 2020. Genoeg werk, maar minder vakmensen Deze gezonde orderportefeuille presenteert ons als Haldu Groep wel 58 een uitdaging van formaat. In een jarenlang proces van nauwgezet werven en selecteren hebben we het neusje van de zalm van de buitenlandse vakkrachten aan Haldu weten te binden. Inmiddels alom erkend op talloze bouwlocaties in Nederland als onmisbare collega’s. Zij leveren met hun expertise niet alleen een bouwtechnische vakprestatie, maar ook een wezenlijke bijdrage aan onze economie. Echter, veel van hen zijn naar huis gereisd door corona. Zij kiezen ervoor tijdelijk in eigen land te werken voor een lager loon, bij hun gezin te zijn en zo min mogelijk te reizen. En ik kan deze gewaardeerde collega’s geen ongelijk geven. Uitdaging met buitenlandse vakmensen Maar waar de Nederlandse vakkrachten straks op 4 januari 2021 weer probleemloos aan het werk kunnen op uw bouwproject, staat onze buitenlandse vakkrachten een heel ander traject te wachten. Als zij terugkeren naar Nederland, na een stevige lockdown in hun eigen land, dan staat Nederland wellicht op oranje of misschien zelfs rood. Voordat zij ook maar één steen metselen of plank zagen moeten zij eerst door een administratieve procedure heen van testen en afwachten. Dit kost tijd en geld. En bij rood komen zij er geeneens in! Terwijl hun Nederlandse collega’s op 4 januari probleemloos weer aan de slag kunnen. Bouwen in het Oosten Column Het enige verschil is dat onze buitenlandse vakkrachten 1.000 km verderop hun kerst hebben doorgebracht. Bouwvakkers? Een vitaal beroep! Ik maak mij oprecht zorgen over deze verwachte situatie en wil ervoor pleiten dat de Nederlandse overheid dit economische en personele belang ziet, anders kan het ineens in het nieuwe jaar beangstigend stil worden op bouwprojecten. Terwijl we weten dat er nu geen projectlocaties meer dicht gaan zoals in de eerste lockdown. Laat ik het zo zeggen: deze buitenlandse vakkrachten komen hier niet om te skiën, maar om keiharde euro’s bij te dragen aan de Nederlandse economie. In mijn én in hun beleving een vitaal beroep! Vitaal voor onze economie, vitaal voor hen omdat zij er hun gezinnen mee onderhouden. De overheid is aan zet Voor 2021 heb ik twee begrotingsscenario’s gemaakt: één waarbij de gevolgen van corona nog een halfjaar duren en één waarbij corona heel 2021 domineert. Ik hoop van harte dat de overheid een verstandige keuze weet te maken voor ook onze economie in deze pandemie. Zodat ik het tweede scenario kan versnipperen. Ik wens u alvast een fijne kerst toe, onder welke omstandigheden dan ook. Graag ontmoet ik u in 2021 onder andere omstandigheden dan in 2020. We kunnen daar samen aan bijdragen in een goede balans tussen veiligheid en economisch belang. Ik weet zeker dat we die samen kunnen vinden, ik hoop de overheid ook! Danny van Hal Bouwen in het Oosten 59

Plegt-Vos bouwt gerobotiseerde fabriek voor slimme productie duizenden kant-en-klare woningen Plegt-Vos bouwt als eerste een gerobotiseerde fabriek voor de massaproductie van kanten-klare woningen en woningcomponenten waarbij de totale bouwketen volledig nieuw wordt ingericht. Bouwonderneming Plegt-Vos start als eerste in Nederland met de bouw van een gerobotiseerde fabriek voor de jaarlijkse productie van duizenden kant-en-klare, duurzame woningen en woningcomponenten. De fabriek wordt gebouwd op een kavel van circa tien hectare op het Bedrijvenpark Twente in Almelo. In februari 2021 start de bouw van de eerste hal. Deze zal in januari 2022 operationeel zijn en starten met een productiecapaciteit van 30 woningen per week. De komende jaren worden vier andere hallen in fases toegevoegd waardoor deze capaciteit steeds verder uitbreidt. In totaal worden vijf productiehallen en een experience center gebouwd. Nieuwbouw zit fors in de problemen Nederland heeft te maken met drie grote problemen in de nieuwbouw: • Bouwprojecten worden steeds onbetaalbaarder, met name door de toegenomen complexiteit 60 van het ketenmanagement en de duurzaamheidseisen. • Een toenemend gebrek aan gespecialiseerde arbeidskrachten met als gevolg een lagere kwaliteit en langere oplevertijden. • Een fors oplopend woningtekort. Volgens Theo Opdam, algemeen directeur bij Plegt-Vos, is het daarom tijd om radicaal anders te kijken naar de manier waarop de bouw georganiseerd wordt en hier hypermoderne technologie voor in te zetten. Door componenten vooraf te produceren en op de bouwplaats razendsnel in elkaar te zetten, wordt het mogelijk om betaalbaar, beter, duurzamer en gevarieerder te bouwen. Plegt-Vos heeft al ervaring met het bouwen van woningcomponenten in hun fabriek in Langeveen. Het antwoord: Een gerobotiseerde fabriek die kant-en-klaar woningen en componenten levert Met de slimme oplossing van een hypermoderne gerobotiseerde fabriek heeft Plegt-Vos een antwoord op de groeiende behoefte aan betaalbaar wonen in Nederland. Theo Opdam: “Met onze fabriek geven we de keten op een volledig nieuwe manier vorm. Door slimmer te produceren en met data om te gaan, beperken we verspilling tot een minimum. De robots zorgen voor snelheid en kwaliteit. Zo zijn we in staat om het bouwproces sneller, betaalbaarder én duurzamer te maken. Wij zijn de eerste in Nederland die deze nieuwe manier van werken met gebruikmaking van robots en het opnieuw inrichten van de keten aandurven.” De fabriek produceert naast kant-en-klare woningen en woningcomponenten voor grondgebonden woningen en appartementsgebouwen, ook standaard renovatie- en verduurzamingsoplossingen voor bestaande bouw. Dit betreft volledige woningen tot woningdelen zoals gevels, daken, binnenwanden en complete badkamers. Alles wordt compleet en kant-enklaar geleverd vanuit de fabriek. Doordat het gehele bouwproces in de fabriek wordt geïntegreerd, kan op de bouwlocatie de woning in slechts enkele dagen tijd afgemonteerd worden. Bouwen in het Oosten KienhuisHoving informeert Wetsvoorstel differentiatie overdrachtsbelasting per 1 januari 2021 Het kabinet wil de overdrachtsbelasting op 1 januari 2021 wijzigen om de positie van starters op de woningmarkt te verbeteren. Er is nog discussie over de uitvoering, hoogte en leeftijdsgrens van de vrijstelling. Er ligt nu een voorstel met kortgezegd de navolgende inhoud. Deze wet maakt voor het tarief van de overdrachtsbelasting een onderscheid tussen het tarief voor (jonge (18-35 jaar)) starters (0%); doorstromers (2%) en overige verkrijgers (8%). Dit laatste tarief geldt dan ook voor de verkrijging van niet-woningen. Denk daarbij aan recreatiewoningen die niet als hoofdverblijf dienen of kantoor- en winkelvastgoed. Ook een leegstaand kantoor met de bedoeling om het pand te verbouwen tot woning behoort tot deze categorie. Per 1 april 2021 geldt de startersvrijstelling alleen als de woning niet meer waard is dan € 400.000,00. Het gaat om een drempelvrijstelling, zodat deze vervalt als de woning meer waard is. Bovendien is er een antimisbruikbepaling om te voorkomen dat kopers de woning kunstmatig splitsen. Voor dat deel van de woning dat wordt verhuurd of anders wordt gebruikt dan bewoning, zoals bijvoorbeeld bedrijfsdoeleinden, geldt de startersvrijstelling en het 2% tarief ook niet. Is geen sprake van splitsbare delen en wordt de woning voor minder dan 10% voor andere doeleinden gebruikt door de verkrijger, dan gelden de faciliteiten voor het gehele pand. Als bouwgrond wordt verkregen van een btw-ondernemer is er omzetbelasting verschuldigd. Wordt het bouwterrein verkregen van een niet btw-ondernemer dan is pas sprake van een woning voor de overdrachtsbelasting als de fundering is gelegd. De notaris zal voorafgaand aan de overdracht van een woning moeten vragen of de verkrijger deze woning (anders dan tijdelijk) als hoofdverblijf gaat gebruiken. Oftewel, voldoet de verkrijger aan de voorwaarden van de startersvrijstelling en geldt het 2% tarief of niet? De door de verkrijger in te vullen verklaring kan gedownload worden van de site van de belastingdienst en de notaris hecht deze achter de akte van levering. Het toetsingsmoment van de leeftijdseis die geldt voor de startersvrijstelling is de datum van de leveringsakte. Bij partners kan de tenaamstelling van de woning van belang zijn voor de startersvrijstelling. Als slechts één partner hiervoor in aanmerking komt kan de woning op naam van Deze column is geschreven door: Madeleine van der Wal, notaris op ons kantoor in Utrecht. e-mailadres: m.vanderwal@holtmannotarissen.nl I Telefoonnummer: 030 – 215 05 15. die starter worden gezet, ook al gaan de partners kort daarna trouwen of samenwonen met een samenlevingsovereenkomst met een meerwaardeclausule. De eenmalige startersvrijstelling geldt per individuele verkrijger en niet per koppel. Gegeven de doelstelling van de startersvrijstelling en het verlaagde tarief wordt voor de verkrijging van de economische eigendom van een woning of de verkrijging van aandelen in een onroerende zaakrechtspersoon (fictieve onroerende zaken) het 8%-tarief toegepast. De vrijstelling en het verlaagde tarief is alleen van toepassing op de verkrijging van de economische eigendom als ook de juridische eigendom wordt verkregen van een woning. Verkrijgingen van woningen door niet-natuurlijke personen, zoals rechtspersonen vallen onder het 8% tarief. Sinds de aankondiging van deze wet ziet het notariaat dat leveringen van woningen aan starters worden uitgesteld naar de periode van januari tot april of worden versneld in alle andere gevallen. 21 61

Vraag en aanbod VACATURE: Mechanisch Onderhoudsmonteur Werk jij graag buiten, aan en met zwaar materieel? Bij de Betoncentrale Twenthe zijn we op zoek naar een mechanisch onderhoudsmonteur om onze technische dienst te versterken. In deze functie ben je verantwoordelijk voor het oplossingen van voorkomende storingen bij verschillende productielocaties in het Noorden en Oosten van het land, met als standplaats Hengelo. Wat ga je doen? Onderhoud aan de mechanische onderdelen van centrales en overslagkranen. Zelfstandig technische storingen oplossen aan onze productiemiddelen. Uitvoeren van groot onderhoud en aanpassingen. Werkzaamheden in de werkplaats en op de productie locaties. Voorraad beheer en werkvoorbereiding. Werken met Onderhoud Management Software. Verantwoordelijk voor orde en netheid in magazijn en werkplaats. Wij vragen Je hebt een basisopleiding Metaal (MBO) met ervaring. Je hebt kennis van metaal bewerkingen en constructie bankwerken. Je kunt technische tekeningen lezen, beoordelen en uitvoeren. Je weet hoe je veilig moet werken, je bent serieus. Spreekt deze functie je aan en wil je meer weten? Neem contact op met Erik-Jan Vos, hoofd technische dienst Mobiel: 06 237 562 30 of e-mail: e.j.vos@betoncentrale.nl Bekijk de complete vacature op: www.betoncentrale.nl/twenthe/vacatures. Informatie over het plaatsen van een vacature: Neem contact op met Digna Schoonen: Telefoon: 06-442 099 10 Mail: digna@bouweninhetoosten.nl

28e Jaargang • no. 8 • november 2020 09 Reggewoon en Hemink Groep verduurzamen Het Helmerink in Nijverdal WILA Lochem neemt tweede productielocatie in gebruik Pagina 07 Nieuwbouw appartementen Oost Esch Borne ondanks COVID-19 toch binnen termijn gereed Nieuwbouw P&K in Enter

Inhouds opgave 09 35 07 61 31 05 Voorwoord: “De goede afslag” 07 12 16 18 23 28 Nieuwbouw WILA Lochem WILA Lochem vaart koers met gewaardeerde bouwpartners Kreunen Bouw zet extra tand bij om tweede productielocatie WILA te realiseren Maas Architecten leidende factor in totale huisvestingsplan WILA Omvang en detailafstemming belangrijke factoren voor Alferink Installatietechniek Technisch dienstverlener schaart zich achter “De Groene Koers” Nieuwbouw P&K Kraanbedrijf en 31 41 42 Transportservice Enter “Jonge leu terug op oale groond” Een interessant project voor Timmerhuis Groep Column Danny van Hal: “De tweede coronagolf? De strijd om de vakmensen verhevigt” 67 68 70 73 75 76 78 44 49 54 55 56 61 Verduurzaming Het Helmerink Nijverdal Ambitieus Reggewoon verduurzaamt Het Helmerink “Een prachtig complex op een markante locatie” “Treintjes werken” met Te Wierik Specialistische Reiniging & Dienstverlening Respect voor het verleden en de omgeving gecombineerd met een eigentijdse twist Verduurzaming van gebouwen begint met gedrag Nieuwbouw Oost-Esch Borne “Oost-Esch Borne is een bouw die altijd geassocieerd zal worden met COVID-19” Column BIM4ALL: “De basis voor een geslaagd BIM-proces” Maak kennis met het Bouwrechtteam KienhuisHoving Museum Arnhem wordt visitekaartje voor de stad Alsecco ProAttika biedt strakke gevels zonder dakrand Column KienhuisHoving: “Werkbare dagen” Vacatures BAM verwerft opdracht voor onderhoud aan gebouwinstallaties Rijksgebouwen Bouwen in het Oosten 03

Voorwoord Voorwoord Door: Gerard van Leeuwen De goede afslag Ga er maar aan staan als ondernemer. Een continue stroom van al dan niet gekleurde berichten, rapporten of, nog erger, desinformatie en nepnieuws dat werkelijk van alle kanten op je afkomt. Wat moet je geloven, wat juist niet en wat neem je ‘voor kennisgeving aan’? Door die enorme informatiestroom dreigt het gevaar dat je essentiële berichtgeving ook mist. Hier in Nederland kunnen we merken dat de verkiezingen van maart 2021 zich aandienen. Proefballonnen hier, gelekte onderdelen van verkiezingsprogramma’s daar. Opzetjes in praatprogramma’s…, het zijn allemaal voortekenen dat de strijd om het pluche is begonnen. Lodewijk Asscher kreeg in Buitenhof alle ruimte om zijn veertien miljard tellende investeringsplan voor de woningbouw te ventileren, Maxime Verhagen van Bouwend Nederland en Doekle Terpstra van Techniek Nederland sorteerden eveneens voor. Secundair op de formatie van een nieuw kabinet, maar ook voor de korte termijn op het grote stikstofdebat dat nog steeds woedt en tijdens de behandeling van de begroting van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit ongetwijfeld weer voor nieuwe hoogte- of, naargelang uw mening, dieptepunten zal zorgen. Fundamentele keuzes maken is niet het sterkste punt van dit kabinet en überhaupt van alle vaderlandse naoorlogse regeringen. Polderen is al tientallen malen dood verklaard maar in de praktijk is deze aanpak nog immer springlevend. In verreweg de meeste gevallen werkt dit ook, maar sinds we als land het Klimaatakkoord hebben omarmd met concrete doelstellingen als criteria is er de nodige druk ontstaan. Zoals in deze coronacrisis ons door Mark Rutte en Hugo de Jonge steeds wordt aangepraat dat de keuze tussen zorg en economie een vals dilemma is, terwijl de man en vrouw in de straat dat heel anders ervaart, geldt dat eveneens voor het stikstofdebat. Landbouw, industrie, verkeer en bouw: allen hebben procentueel hun aandeel in de uitstoot. Inmiddels heeft het land de lobbykracht van de agrarische sector leren kennen. Buiten kijf staat dat de agrarische sector het leeuwendeel vormt van het probleem. Maar niemand is de chaos vergeten met trekkers op de weg en ingeramde deuren. De lobby van deze sector is al sinds Sikko Mansholt een van de allersterkste in het land der belangenbehartigers. Dat er een clash komt in de belangenafweging is evident. Als het geen item wordt in deze verkiezingsstrijd, dan wel in april als de coalitiebesprekingen starten. Tot die tijd is het voor insiders wellicht leuk of interessant die krachtmetingen in Den Haag en Brussel te volgen, maar voor een ondernemer is het drie keer niets. Onzekerheid voor de te kiezen route werkt verlammend. En dat kunnen we nu net niet gebruiken. Te hopen is dat de krachtenbundeling van de Limburgse sluwheid van Verhagen en het Friese stugheid, gelardeerd met de ervaring en Amsterdamse bluf van Bernard Wientjes mag leiden tot de juiste afslag. Op de cover Colofon Bouwen in het Oosten ISSN: 1385-7185 Tweede productielocatie voor WILA Lochem Uitgever: Bouwen in de regio v.o.f. Postadres: Postbus 204, 8600 AE, Sneek Bezoekadres: Graaf Adolfstraat 36d, Sneek Tel.: (0515) 429 429 Web: www.bouweninhetoosten.nl E-mail: redactie@bouweninhetoosten.nl Redactie: Gerard van Leeuwen, Jolanda Groothuis en Reinout Burgers Eindredactie: Joeri van Leeuwen Fotografie: Wim van ‘t Hoff (Eyemagic) Accountmanagement: Digna Schoonen (06 - 442 099 10) Erik Kuipers (06 -196 859 76) en Rob van Luit (06 - 184 483 55) Vormgeving & opmaak: Nanno van Leeuwen Druk: Scholma Druk, Bedum Verspreiding: Post.nl Bouwen in het Oosten 05

Wila Lochum Door: Jolanda Groothuis WILA Lochem vaart koers met gewaardeerde bouwpartners WILA staat voor Willemsen Laren en werd in 1932 opgericht door de grootvader van de huidig directeur Hans Willemsen. In 1948 verhuisde het bedrijf van Laren naar de Goorseweg in Lochem alwaar het door de jaren heen een enorme groei doormaakte. Binnen de organisatie, die tevens vestigingen in China en de Verenigde Staten heeft, zijn 320 mensen werkzaam. De uitbreiding van de tweede productievestiging aan De Kwinkweerd in Lochem zal op termijn zeker perspectief bieden voor de werkgelegenheid in de omgeving. Bouwen in het Oosten 07

Wila Lochum Frank Rouweler WILA Director of Manufacturing and R & D Winand Jansen WILA projectmanager R & D Jaap Westhuis projectleider Alferink Jan Laarhuis projectleider Alferink Jorrit Hulshof architect Maas Architecten Frank Rouweler maakt onderdeel uit van de vierkoppige directie van WILA en is verantwoordelijk voor de productie en ontwikkeling binnen het bedrijf. Hij legt uit dat binnen de tweede productie-vestiging alle kantpersgereedschappen geproduceerd zullen gaan worden. Op de bestaande locatie blijft het hoofdkantoor gevestigd en zal de fabriek op den duur opnieuw ingedeeld worden, zodat daar een optimale productie ontstaat. Dubbele cijfers Na de crisis in 2009 onderging WILA een enorme groei in de afname van producten. Volgens Frank Rouweler werden deze jaren dubbele cijfers gedraaid met als gevolg dat op de hoofdlocatie ruimtegebrek ontstond. Frank Rouweler: “Om de groei verder te kunnen accommoderen zijn we in 2016 serieus gaan nadenken over uitbreiding. Tot op heden huurden we twee locaties in Lochem, dit was echter niet zaligmakend; de mensen en processen werden van elkaar gescheiden, dat bracht op allerlei gebied beperkingen met zich mee.” Goede partnership Het vrijkomen van gemeentegrond aan De Kwinkweerd bood in 2018 mogelijkheden. De locatie ligt hemelsbreed vijfhonderd meter van de hoofdvestiging wat logistiek gezien een positieve factor is. Frank Rouweler: “Deze plek geeft ons de kans om twee productiestromen te scheiden waardoor we nog meer kunnen optimaliseren. Bovendien is het, zeker voor onze ondersteunende diensten waaronder engineering en onderhoud, fijn om eenvoudig op zowel de ene als de andere locatie hun werk te verrichten. Feitelijk vielen alle puzzelstukjes op zijn plek, temeer omdat we van de gemeente Lochem alle credits kregen om op deze locatie te gaan bouwen. Er was sprake van een goede partnership, het hele aanlooptraject heeft dan ook niet veel voeten in aarde gehad.” Constructieve oplossingen Het bestek werd geschreven door Maas Architecten en Trias Advies en Energiemanagement. Frank Rouweler: “Er was sprake van een goede partnership, het hele aanlooptraject heeft dan ook niet veel voeten in aarde gehad.” Bouwen in het Oosten 09

Wila Lochum Hierbij rees de vraag voor WILA wat hen de beste prijskwaliteit verhouding zou opleveren. Frank Rouweler: “Kreunen Bouw is reeds jarenlang een gewaardeerde partner van ons. We waren verheugd dat zij als beste aangeschreven partij naar voren werden gedragen. Met Alferink Installatietechniek hadden we geen ervaring, maar ook de samenwerking met deze organisatie is goed. Het geschreven bestek was een goede basis, dit neemt echter niet weg dat er tijdens de bouw soms naar andere constructieve oplossingen gezocht moest worden. Dan is het zaak om daar samen goed uit te komen. Een omvangrijke bouw als deze betekent dikwijls een kwestie van geven en nemen, de samenspraak met deze partijen is prima.” Volop draaien Wat betreft de toekomst van WILA verwacht Frank Rouweler een stijging in de vraag naar producten, mede door de verdere digitalisering en automatisering. “Deze investering maakt het voor ons mogelijk om spelers in de markt wereldwijd te beleveren en direct mee te kunnen schakelen wanneer de groei doorzet. Ondanks dat we nu nog in de afbouwfase zitten, zijn we al machines aan het plaatsen, zodat we straks, na de oplevering direct volop kunnen gaan draaien.” Frank Rouweler: “Deze plek geeft ons de kans om twee productiestromen te scheiden waardoor we nog meer kunnen optimaliseren.” Bouwen in het Oosten 11

Door: Jolanda Groothuis Kreunen Bouw zet extra tand bij om tweede productielocatie WILA Lochem te realiseren WILA Lochem ontwikkelt en produceert wereldwijd high-end klemsystemen en gereedschappen voor kantpersbouwers- en gebruikers. Het doel is het voortdurend ontwikkelen en produceren van gereedschappen die de productiviteit en kwaliteit van het buigproces naar een steeds hoger niveau brengt. Door de forse groei die de organisatie de afgelopen jaren doormaakte én om klaar te zijn voor de toekomst werd de bouw van een tweede productielocatie met een oppervlakte van 14.500 m2 noodzakelijk. 12 Bouwen in het Oosten Wila Lochum Via een meervoudige onderhandse aanbesteding, begeleid door Maas Architecten, werd het plaatselijke bedrijf Kreunen Bouw Lochem geselecteerd, samen met Alferink Installatietechniek uit Groenlo als onderaannemer, om dit omvangrijke bedrijfspand te realiseren. Beide partijen hebben ruime ervaring in de industriesector. Serieuze plannen Peter Steijsiger is projectleider bij Kreunen Bouw en geregeld op de bouwplaats aan De Kwinkweerd in Lochem aanwezig om de voortgang van het werk in goede banen te leiden. Hij legt uit dat WILA ruim twee jaar geleden serieus plannen maakte om een tweede productievestiging te laten bouwen. Steijsiger zegt de organisatie goed te kennen. Door de jaren heeft Kreunen Bouw diverse uitbreidingen binnen de hoofdlocatie uitgevoerd. Niettemin was dit geen vrijbrief voor de uitvoering van de tweede productievestiging. Scherp gecalculeerd Peter Steijsiger: “Er was wel degelijk sprake van concurrentie tijdens de aanbesteding. We hebben dan ook scherp gecalculeerd om dit project binnen te halen. Er was ons als Lochemse aannemer veel aan gelegen om de nieuwbouw te mogen uitvoeren. De locatie ligt aan de andere zijde van het kanaal; vanuit ons kantoor hebben we hier het volledige zicht op. Je begrijpt dat, wanneer hier een bouwbord van de concurrent zou staan, dit volledig tegen onze borst zou stuiten. Bovendien is het een prachtig, omvangrijk project waaraan de opdrachtgever een hoog kwaliteitsniveau stelde (zie kader).” Geen onvertogen woord Op 13 november 2019 werd de aannemingsovereenkomst getekend voor de nieuwbouw van de productieruimtes en kantoren. De aftrap van de bouw vond vervolgens afgelopen januari plaats. Vanaf dat moment zetten gemiddeld zestig vaklieden alle zeilen bij om de oplevering in december te realiseren. “De lat ligt hoog qua planning en kwaliteit”, aldus Peter Steijsiger. “Maar zoals het er nu voor staat, gaan we de deadline halen. Dit was echter niet vanzelfsprekend. Zo hebben we bijvoorbeeld in de bouwvak doorgewerkt. Het was om een aantal redenen noodzakelijk om een extra tandje bij te zetten. Door de lockdown in Italië lieten leveringen langer op zich wachten en we kregen te maken met wat uitval van het personeel door corona. Bovendien moest er, na Peter Steijsiger: “Ook toen er in de bouwvak doorgewerkt moest worden, heb ik geen onvertogen woord van de vaklieden gehoord. Dat zegt veel over de onderlinge verstandhouding.” Bouwen in het Oosten 13

Wila Lochum overleg met de opdrachtgever en architect, weleens geschakeld worden vanwege bouwkundige wijzigingen. Ik prijs me rijk met het hele team dat zich in alle opzichten flexibel heeft opgesteld. Ook toen er in de vakantie doorgewerkt moest worden, heb ik geen onvertogen woord gehoord. Dat zegt veel over de onderlinge verstandhouding.” Unieke opdrachtgever Tijdens de hele bouw was er een nauwe samenwerking tussen Maas Architecten, de opdrachtgever, de aannemer en de installateur. Peter Steijsiger: “Gedurende het uitvoeringsproces is er gestructureerd gewerkt, waarbij vaste overlegmomenten niet ontbraken. Naast de reguliere bouwvergaderingen werden geregeld meetings georganiseerd om gedetailleerder in te gaan op de materie, maar ook om elkaars verwachtingspatroon uit te spreken. Openheid, helderheid en begrip hebben voor elkaars situatie, zorgden ervoor dat we op een constructieve manier met elkaar in gesprek bleven. Het resultaat van deze goede samenwerking is dat straks in december een gebouw is gerealiseerd voor een unieke opdrachtgever en daar mogen alle bouwpartners trots op zijn. Een bedankje naar WILA voor het in ons gestelde vertrouwen is zeker op zijn plaats. Maar ook spreek ik graag mijn lof uit naar alle medewerkers die, ondanks dat de werkdruk hoog was, dit bijzondere project succesvol hebben afgerond. Dat de oplevering een feestje gaat worden, staat buiten kijf!” De ambities van WILA zoals omschreven in het plan van eisen: Buitenkant: • Modern • Onderscheidend • Industrieel • Hoge afwerkingskwaliteit Binnenkant productiehal: • Overzichtelijk en ruim • Flexibel • Onderhoudsvriendelijk • Goed en gezond binnenklimaat • Juiste lichtinval • Logische verkeersstroom Binnenkant facilitaire functie: • Overzichtelijke en ruim • Juiste lichtinval • Rust en ordelijk • Goede zichtlijnen • Logische verkeersstroom • Goed en gezond binnenklimaat • Goede akoestiek • Rustig kleurgebruik • Industrieel karakter • Onderhoudsvriendelijk • Hoge afwerkingskwaliteit Bouwen in het Oosten 15

Wila Lochum Over Kreunen Bouw Peter Steijsiger, sinds zeven jaar werkzaam bij Kreunen Bouw, omschrijft de organisatie als een allround bouwbedrijf. “Wij voeren onderhoudswerkzaamheden uit van vijftig euro tot werken van vijftien miljoen euro. Onze kracht zit vooral in unieke projecten, een conceptbouwer zijn we niet. De werken die we uitvoeren variëren van renovatie en verduurzaming tot (luxe) woningbouw en utiliteitswerken. We werken het liefst regionaal, men zal niet snel een bouwbord van Kreunen in Almere tegenkomen. De laatste jaren zijn we behoorlijk gegroeid, dit willen we graag vasthouden. Persoonlijk verwacht ik met name verbreding in het onderhoudswerk en verduurzaming. Deze werkzaamheden hebben we anderhalf jaar geleden ondergebracht in een aparte onderhoudstak met een eigen KCC (Klant Contact Centrum). Hier kunnen bewoners van onder andere corporaties reparatieverzoeken melden. Deze worden dan rechtstreeks gepland in de agenda van onze vaklieden. In de toekomst verwacht ik zeker dat er nog meer corporaties en bedrijven van deze diensten gebruik zullen gaan maken, in combinatie met het uitvoeren van onderhoudswerkzaamheden.” Peter Steijsiger: “We werken het liefst regionaal, men zal niet snel een bouwbord van Kreunen in Almere tegenkomen.” Bouwen in het Oosten 17

Door: Jolanda Groothuis Maas Architecten leidende factor in totale huisvestingsplan WILA Maas Architecten Lochem-Zeist is reeds jarenlang een vaste relatie van WILA. Al in 1996 ontwierp het bureau het huidige hoofdkantoor aan de Goorseweg in Lochem om vervolgens in de loop der jaren als partner op te treden bij interne verbouwingen. Jorrit Hulshof is architect bij Maas. Hij legt uit dat er vanaf 2016 serieus werd gesproken over het vergroten van de huidige hoofdlocatie, die onderdeel uitmaakt van het totale huisvestingsplan. “In de daaropvolgende jaren hebben we voor WILA een nieuwe hightech parkeergarage ontworpen die tegenover de huidige hoofdvestiging ligt. Deze parkeergarage was noodzakelijk, zodat de oorspronkelijke parkeerplaats, gelegen bij de hoofdvestiging tevens bij de productiehal gevoegd kon worden. Tijdens diezelfde periode is er onderzoek geweest om de fabriek verder oostwaarts uit te breiden. Deze grond was helaas niet te koop. Daarom zijn we vanaf 2018 gestart met de eerste studies om te inventariseren of er een nieuwe productielocatie elders in Lochem gerealiseerd kon worden. Vanaf de initiatieffase zijn we betrokken geweest bij deze nieuwbouw. Dit hield in dat we samen met WILA een technisch en functioneel programma van eisen hebben opgesteld. Op basis daarvan zijn we begonnen met het ontwerp, dat gedurende het proces groeide. Artist impression: Maas Architecten LochemZeist 18 Bouwen in het Oosten Wila Lochum Dit was een intensief proces tussen de opdrachtgever en mij als architect.” Zuiverheid en precisie Op de vraag of het ontwerpen van de tweede productiehal een complexe klus was knikt Jorrit Hulshof bevestigend: “Dat was het zeker! Er waren veel factoren die een belangrijke rol speelden in het ontwerp. De meeste productielocaties bestaan uit een los kantoor met daarachter een vastgeplakte functionele hal. WILA had de intentie zich te willen onderscheiden. We hebben een modern gebouw ontworpen met twee voorkanten; de kanaalzijde en de (spoor)wegzijde. Het gebouw kan als één volume gelezen worden, waarin alle functies zijn opgenomen. Het straalt zuiverheid en precisie uit. Om tot deze eenvoud te komen moest over alle details nagedacht worden, zowel esthetisch als technisch. Maas Architecten is een full service architectenbureau. WILA heeft ons derhalve overal bij betrokken, van projectmanagement tot en met de terreininrichting en het interieurontwerp.” Basement van beton Leidend voor het ontwerp was het vigerende bestemmingsplan en het programma van eisen van WILA. De opdrachtgever wilde een productielocatie die overeenkomsten heeft met de hoofdvestiging. Jorrit Hulshof: “Bij de hoofdvestiging hebben we een aantal jaren geleden nieuwe materialen aangebracht die aansluiten bij de huidige identiteit van WILA. Er werd gekozen voor horizontaal zwart plaatmateriaal om de lengte van het gebouw te benadrukken en het bouwvolume te abstraheren. Vanwege de kwetsbaarheid en industriële uitstraling werd ervoor gekozen om het gebouw op een basement van beton te zetten, waarbij zelfs de overdekte, opgetilde entreevloer even los komt van het aanwezige maaiveld. RVS panelen komen bij de bestaande hoofdvestiging terug bij de entree. Deze panelen worden gemaakt met het product wat WILA zelf produceert, namelijk kantenpersgereedschap. Jorrit Hulshof: “Ik denk dat er maar weinig productielocaties in Nederland zijn met zo’n unieke en hoeveelheid (context)beleving.” Bouwen in het Oosten 19

Wila Lochum Welzijn medewerkers De grote hoeveelheid glas is toegepast om de buitenwereld te laten zien wat WILA produceert. Bovendien zorgt het voor contextbeleving; je beleeft de bosranden van Lochem-Ampsen met het treinverkeer aan de noordkant en aan de zuidkant het Twentekanaal met de vrachtschepen. Ik denk dat er maar weinig productielocaties in Nederland zijn met zo’n unieke en hoeveelheid (context)beleving. Dit is overigens niet alleen waarneembaar bij de kantoren, maar tevens in de fabriek. Om het zonlicht aan de zuidzijde te filteren werd gekozen voor een materiaal met een industriële look en feel in de vorm van aluminium lamellen. Op de verdieping kijkt men vanuit de kantine en het dakterras hier horizontaal doorheen, waardoor het zicht op het Twente-kanaal maximaal blijft. Op de begane grond werkt het als natuurlijke zonwering. Daarnaast zijn er veel panoramaramen toegepast in de fabriek. Daglicht heeft namelijk een positieve invloed op het welzijn van de medewerkers. Naast de panoramaramen in de zijgevels zijn in het dak van de fabriek sheddaken gemaakt voorzien van lichtstraten op de noordkant. Op deze manier is ook midden in de fabriek voldoende daglicht aanwezig.” Veel licht en zicht Volgens Jorrit Hulshof is het gebouw zodanig geïntegreerd ontworpen dat zowel aan de noordzijde als aan de zuidzijde ondersteunende functies zijn Jorrit Hulshof: “Het gebouw kan als één volume gelezen worden, waarin alle functies zijn opgenomen.” neergelegd in één bouwvolume. “Tussen de kantoren en de fabriekshal is aan de noordzijde een glazen atrium gemaakt. Deze zorgt voor veel licht en zicht, maar ook voor groenbeleving. Twee enorme bomen bevestigen de hoge ruimte. Dit atrium is tevens het entreegebied. Van daaruit kan gekozen worden om óf naar de productiehal te lopen óf middels een prachtige industriële trap omhoog te gaan naar het kantoorlandschap. Aan de zuidzijde bevindt zich onder andere de gezamenlijke kantine die via een groot bordes te bereiken is. Vanaf dit bordes is het gehele productieproces (15.000 m2 ) te overzien. Aangrenzend aan de kantine ligt een inpandig dakterras, voorzien van een glazen schuifdeursysteem, zodat ook in het voor- en najaar kan worden genoten van de frisse buitenlucht. Tevens is dit terras voorzien van een vertical garden. Tot slot is het noemenswaardig dat het hele gebouw all-eletric wordt uitgevoerd.” Toekomstbestendig Namens Maas Architecten zegt Jorrit Hulshof zich vereerd te voelen dat inmiddels gestart is met de laatste bouwfase van het totale huisvestingsplan van WILA. “Op de hoofdlocatie gaan we ons nu bezig houden met de planvorming van de laatste interne verbouwing, zodat ook deze locatie weer helemaal toekomstbestendig is.” Bouwen in het Oosten 21 19

Wila Lochum Door: Jolanda Groothuis Omvang en detailafstemming belangrijke factoren voor Alferink Installatietechniek Op het moment dat WILA haar nieuwbouwplannen voorlegde aan Maas Architecten en Trias Advies was Alferink Installatietechniek werkzaam bij een vergelijkbaar project; Technowand in Varsseveld. Dit eveneens omvangrijke werk werd tevens door Trias begeleid, waardoor Alferink al gauw in de picture kwam. Hierbij speelde de drive van projectleiders Jan Laarhuis en Jaap Westhuis, die in het verleden vaker hebben samengewerkt met Kreunen Bouw, zeker een rol: “We hebben ons er beslist hard voor gemaakt om dit project in handen te krijgen.” Bouwen in het Oosten 23

Niettemin was het, evenals dat bij Kreunen Bouw het geval was, nog niet vanzelfsprekend dat Alferink de installatiewerkzaamheden voor WILA in handen kreeg. Projectleider Jan Laarhuis, verantwoordelijk voor de W-installaties: “Er waren meerdere partijen in het spel, dat vergde scherp en intensief rekenwerk. Voor ons stond buiten kijf dat we dit project graag aan ons referentiekader wilden toevoegen. Ten eerste vanuit praktisch oogpunt omdat het op steenworp afstand van ons bedrijf ligt, maar tevens vanwege de duurzame ambitie die WILA erop nahield. Voor industriële omvang is dit een pracht project. Het zit hem nog niet eens zozeer in de het aantal uren, de omzet of het materiaal, maar meer vanwege diverse bijkomende aspecten.” In oplossingen denken Projectleider Jaap Westhuis, verantwoordelijk voor de E-installaties, vult zijn collega aan: “Uit ervaring weten we dat het prettig samenwerken is Jan Laarhuis Jaap Westhuis met Kreunen Bouw. Daarnaast waarderen onze vaklieden het om dichtbij huis te werken. Dat heeft voornamelijk te maken met de open manier van communiceren. In het westen is men geneigd, in geval van problemen of stagnatie, te dimdammen, te praten, dikwijls moet er gekneed worden. Hier in de Achterhoek worden de zaken direct praktisch aangepakt en in oplossingen gedacht. Dat bleek ook tijdens Jaap Westhuis: “Soms kan niet voorkomen worden dat zaken wringen. Maar, de karakters van zowel WILA, als Kreunen en Alferink komen goed overeen, dat vereenvoudigt veel.” deze bouw weer duidelijk. Samen heb je een bepaald commitment. Je bent afhankelijk van elkaar. De ene keer vormt de bouwkundige uitvoering de rode draad, de keer erop zijn dat de installatietechnische werkzaamheden. Het is zaak om deze in goed overleg op elkaar af te stemmen, maar soms kan niet voorkomen worden dat het wringt. De karakters van zowel WILA, als Kreunen en Alferink komen goed overeen, dat vereenvoudigt veel.” Verschillende stromen Het unieke aan deze bouw zit hem volgens de projectleiders vooral in de omvang en de detailafstemming. De disciplines heeft Alferink in huis, maar het feit dat zij dit project zien als 24 Bouwen in het Oosten Wila Lochum Over Alferink Installatietechniek meerdere werken ineen, maakt het niet standaard. Bovendien vergt het hele bouwproces een nauwkeurige afstemming met de opdrachtgever. Jan Laarhuis: “Hoewel we nu nog volop in de afbouwfase zitten, zijn de mensen van WILA al bezig met de machineopbouw. Dat vereist extra overleg en coördinatie omdat er verschillende stromen door elkaar heen lopen; het Jan Laarhuis: “Het zit hem nog niet eens zozeer in de het aantal uren, de omzet of het materiaal, maar meer vanwege diverse bijkomende aspecten.” productieproces van WILA en onze werkzaamheden. Die twee werelden komen nu samen waardoor het van belang is om elkaar niet in de weg te lopen. Ondanks de complexiteit ervan, verloopt dit prima en dat wijt ik mede aan het feit dat onze jongens veel plezier beleven aan dit werk. Wat hierin meespeelt is de zichtbaarheid van de productie in de hal die zij realiseren. Dikwijls worden onze installaties weggewerkt, nu is dat geen noodzaak. De aandacht om de zaken op een strakke en nette manier aan te sluiten is er echter des te meer. Het aantoonbaar maken dat de functionaliteit eruit springt geeft dit werk nét dat stukje extra.” Alferink Installatietechniek uit Groenlo is een echt familiebedrijf dat in 1975 werd opgericht en vanaf 2003 door de tweede generatie wordt geleid. Het bedrijf heeft door de jaren heen met eigen mensen en middelen een gestage groei doorgemaakt. Jaap Westhuis: “De installatietechniek kent voor ons geen geheimen, feitelijk zijn we thuis in alle disciplines. Ons meedenkend vermogen richting de klant, van ontwerp tot realisatie, wordt bijzonder gewaardeerd. Bovendien zijn wij specialisten met betrekking tot beheer en onderhoud, exact afgestemd naar ieders wensen en behoeften. We zijn met ons gemotiveerde team, dat bestaat uit tachtig medewerkers altijd op zoek naar nieuwe uitdagingen. Onze dienstverlening baseren wij op duidelijke afspraken, vakkennis, kwaliteit en een uitstekende serviceverlening.” Bouwen in het Oosten 25

Wila Lochum Alferink Installatietechniek is werkzaam in vier marktsegmenten, namelijk: • Zorg en wonen • Bedrijfshuisvesting • Sport, cultuur & recreatie • Onderwijs Hieronder een kleine greep uit de referenties: Het Nationaal Park De Hoge Veluwe Opdrachtgever: Stichting Het Nationaal Park De Hoge Veluwe Plaats: Otterlo Omvang: 3.500 m2 Werkzaamheden: Elektrotechnische en Werktuigbouwkundige installaties Brandweerkazerne en 24-uurs uitrukpost Opdrachtgever: Gemeente Arnhem Plaats: Arnhem Omvang: 5.800 m2 Werkzaamheden: Elektrotechnische en Werktuigbouwkundige installaties Eerste passief woonzorg complex van Nederland Opdrachtgever: Mijande Wonen Plaats: Vroomshoop Omvang: 2.500 m2 Werkzaamheden: Elektrotechnische en Werktuigbouwkundige installaties VMBO Hengelo Opdrachtgever: Stichting Carmel College Plaats: Hengelo Omvang: 13.800 m2 Werkzaamheden: Elektrotechnische en Werktuigbouwkundige installaties Alferink Installatietechniek is bij de nieuwbouw van WILA verantwoordelijk voor de volgende disciplines: Elektrotechnische installatie: Aarding en bliksembeveiliging Schakel- en verdeelinrichtingen Armaturen Kabel- wandgoten Licht- en krachtinstallaties PV installatie Zonweringsvoorzieningen Laadpalen Geluidinstallatie Data installatie Inbraaksignalering Brandmeldinstallatie Toegangscontrole CCTV voorzieningen Werktuigbouwkundige installaties: Hemelwater Vuilwater Water Sanitair Brandbestrijding Persluchtinstallatie Verwarmingsinstallaties Ventilatie Koeling Warmtepompen Regeltechnische installatie GebouwBeheerSysteem Bouwen in het Oosten 27

Technisch dienstverlener schaart zich achter ‘De Groene Koers’ De Gilde Groep werkt CO2-neutraal op zijn projecten. De Rijksoverheid heeft zich ten doel gesteld dat de Nederlandse economie in 2050 volledig circulair is. Voor de bouw heeft die ambitie grote gevolgen: op dit moment is de sector wereldwijd nog verantwoordelijk voor maar liefst 30 procent van al het afval en 45 procent van het grondstoffengebruik. De Gilde Groep werkt hard om zijn footprint fors te verkleinen. Daarom werken hun vakkrachten nu al CO2-neutraal. De Gilde Groep schaart zich volledig achter ‘De Groene Koers voor Bouw en Infra’. Een initiatief van Bouwend Nederland, BMWT, Cumela en MKB Infra om uiterlijk in 2030 te voldoen aan de doelstelling in het Klimaatakkoord: een CO2-reductie van 0,4 Mton ten opzichte van 1990 voor mobiele werktuigen en (bouw)materieel. Met het initiatief ‘De Groene Koers’ zetten de ketenpartners in de bouw en infra zich samen in voor zero-emissie werktuigen op de bouwplaats. De Gilde Groep gaat nog een stap verder en laat zijn mensen op de projecten waar zij aan het werk zijn nu al CO2-neutraal werken. Volgens Alfred Nanninga, directeur van De Gilde Groep, is de tijd van beloftes voorbij en moet er nu boter bij de vis: “De bouw is nog steeds een grootgebruiker van fossiele grondstoffen. We zijn het aan toekomstige generaties, én aan onze planeet, verplicht om het tij te keren en beter na te denken over hergebruik van materialen, circulair bouwen en CO2-neutraal werken. Met dat laatste pakken we nu zelf de handschoen op.” Circulair En dat betekent dat De Gilde Groep zijn medewerkers zo dicht mogelijk bij de (bouw)projecten huisvest om zo de 28 Bouwen in het Oosten Algemeen reisafstand tot een minimum te beperken. Die huisvesting is op haar beurt zelf ook CO2-neutraal. Zo gaat het om volledig circulaire woningen die gemakkelijk te demonteren zijn om op een andere plek weer opgebouwd te kunnen worden. De huisvesting is door het gebruik van warmtepompen en lage temperatuurverwarming, zonnepanelen, een luchtwarmteinstallatie en een uiterst lage epc nul-op-de-meter. Ofwel, volledig energieneutraal. Elektrisch De medewerkers van De Gilde Groep reizen met elektrisch vervoer van en naar de projecten. De Gilde Groep compenseert bovendien de CO2-uitstoot van de reizen die medewerkers van hun thuisland naar Nederland en andersom maken. Eenmaal op het werk voeren De Gilde Groep professionals hun werkzaamheden uit met state-of-the-art elektrisch gereedschap dat op locatie door middel van zonnepanelen kan worden opgeladen. Keten Nanninga: “De missie van De Gilde Groep is dat wij projecten van onze opdrachtgevers succesvol Over De Gilde Groep De Gilde Groep levert vakmensen voor het realiseren van projecten in de betonbouw en elektrotechniek. Dat doen ze door de werkzaamheden binnen een project uitgebreid te inventariseren om zo de juiste vakmensen in te kunnen zetten. Door continue monitoring en begeleiding van het project en het welzijn van de vakmensen zorgt De Gilde Groep voor een voorspelbare uitvoering. Alfred Nanninga: “De missie van De Gilde Groep is dat wij projecten van onze opdrachtgevers succesvol en voorspelbaar uitvoeren. En dat doen we dus ook CO2-neutraal.” en voorspelbaar uitvoeren. En dat doen we dus ook CO2neutraal. Overigens kunnen we dat niet in ons eentje, maar alleen samen met onze partners en opdrachtgevers. Vandaar ook dat we ons achter ‘De Groene Koers in Bouw en Infra’ hebben geschaard. Alleen met de hele keten krijgen we het voor elkaar om emissieloos te werken. Wij dragen daar graag ons steentje aan bij.” Alfred Nanninga Bouwen in het Oosten 29

Nieuwbouw P&K Door: Jolanda Groothuis P&K Kraanbedrijf & Transportservice verhuist van Rijssen naar Enter: “Jonge leu terug op oale groond” Op industrieterrein “De Elsmoat” in Enter werd door RoosdomTijhuis Rijssen afgelopen zomer gestart met de bouw van het nieuwe bedrijfspand van P&K Kraanbedrijf & Transportservice uit Rijssen. P&K werd in 1989 opgericht door de huidige eigenaar Gerrit Plas. Dat er vanwege de groei geïnvesteerd moest worden in uitbreiding was al lange tijd duidelijk. Toch had Gerrit Plas nooit voorzien dat hij hierdoor Rijssen zou verlaten in ruil voor een bedrijfslocatie in Enter. Een voorstel van transporteur en overbuurman Freddy Nijhof, van Nijwa Trucks uit Rijssen haalde hem over de streep. En hoewel Gerrit Plas in eerste instantie zijn twijfels had over de grond in Enter, is hij achteraf blij de stap te hebben gezet. Niet alleen vanwege de sterlocatie, nabij de A1, maar ook vanuit emotioneel oogpunt; daar waar hij vroeger vanuit zijn ouderlijk huis naar school liep, voert hij straks zijn bedrijf. En zo komen ‘jonge leu, weer op oale groond’ terecht. Bouwen in het Oosten 31

Gerrit Plas: “Half werk is geen werk, we doen het goed of we doen het niet.’’ Erik Pluimers: “Zowel vanuit praktisch als vanuit milieukundig oogpunt, wordt het een pand dat op de toekomst gericht is. Hier komt veel maatwerk bij kijken.” Gerard Beldman: “Met de gemiddeld twaalf vaklieden die hier dagelijks werkzaam zijn, zetten we alle zeilen bij om dit prestigieuze pand binnen de gestelde termijn op te leveren.” Chiel oude Hergelink: “De betrokkenheid van de familie Plas uit zich niet alleen positief binnen de organisatie, maar wordt ook richting onze klanten geventileerd.” 32 Bouwen in het Oosten Nieuwbouw P&K Bouwen in het Oosten 33

Alferink Nieuwbouw P&K Gerrit Plas: “Onze mankrachten pakken alles aan en zijn mede verantwoordelijk voor het succes van P&K.” Jarenlang was Gerrit Plas werkzaam als kraanmachinist in loondienst. Tot het moment dat hij in 1989 besloot zelfstandig te gaan opereren in samenwerking met een compagnon. Hij schafte zijn eerste kraan aan waar hij zestigduizend gulden voor neertelde. Een flink bedrag indertijd, maar met zijn boeren nuchtere ondernemersgeest was hij ervan overtuigd dat hij het wel ‘gangs’ kreeg. Gerrit Plas: “Bovendien stond mijn vrouw Erna volledig achter mijn besluit. En dat is niet onbelangrijk, want ik geloof in de stelling dat een succesvol bedrijf staat of valt met de vrouw.” Logistieke vraagstukken Zijn intuïtie liet hem niet in de steek. Al snel werd de vraag groter dan het aanbod, en om hieraan te kunnen voldoen werd er flink geïnvesteerd, wat resulteerde in een bedrijf dat momenteel bestaat uit een ruim assortiment telescoop- en torenkranen, waarbij hefvermogens en hijshoogtes geen problemen opleveren. Daarnaast is P&K Transportservice de aangewezen partner voor de meest uiteenlopende logistieke vraagstukken; van het leveren van rijplaten en aanverwante artikelen tot speciaal transport van materieel. “Half werk is geen werk”, aldus Plas “en dat weten onze relaties. We hebben door de jaren een duurzame klantenkring mogen opbouwen.” Geen nee verkopen Inmiddels zijn er 45 mensen werkzaam voor Plas en daar is hij trots op. “Het zijn bij wijze van spreken allemaal boer’n jongs met een melkdiploma”, zo typeert hij zijn mankrachten. “Die pakken alles aan en zijn mede verantwoordelijk voor het succes van de organisatie. Nee verkopen staat niet in ons woordenboek en, is het vanuit praktisch oogpunt beter dat zij een aantal dagen in de kost gaan, dan levert dat nooit problemen op. Ik kan alle dagen op mijn mankrachten vertrouwen.” De zaak beslecht De laatste 26 jaar opereerde P&K op het industrieterrein in Rijssen. Gezien het goede ondernemersklimaat aldaar was Bouwen in het Oosten 35

Onze basis is voor u het begin. Postbus 25 7460 AA Rijssen Spinnerstraat 12 Tel.: 0548 - 545 836 www.jadivloeren.nl info@jadivloeren.nl Nieuwbouw P&K er feitelijk geen aanleiding om er te vertrekken. Destijds kocht Gerrit Plas de grond van Nijhof Wassink, maar het tij keerde toen er uitbreidingsplannen op stapel stonden. Gerrit Plas: “Freddy Nijhof, directeur van Nijhof Wassink is reeds jarenlang een goede bekende. Hij gaf aan -ook vanwege uitbreidingsplannen- te willen herinvesteren in onze locatie. Hoewel ik in eerste instantie sceptisch tegenover zijn idee stond om te gaan bouwen op het nieuwe industrieterrein in Enter, was de zaak toch binnen afzienbare tijd beslecht. Nadat we onze criteria in kaart brachten, bleek dat er door middel van een billijke overeenkomst, voor ons beiden een win-win situatie zou ontstaan. Binnen enkele weken zaten we bij de notaris aan tafel.” Wederzijds vertrouwen Met het oog op de nieuwbouw kwam RoosdomTijhuis al gauw in beeld. Sprake van een keiharde aanbesteding was er niet. Gerrit Plas: “RoosdomTijhuis bouwt in samenwerking met aannemersbedrijf Schuitemaker uit Enter het nieuwe bedrijfspand. Zij behoren ruimschoots tot onze grootste klanten. De wetenschap dat zij ons vertrouwen nooit zullen beschamen, en andersom, plus het feit dat er ons veel aan gelegen was samen te werken met vaste relaties, maakten dat zij de opdracht kregen. En hoewel mijn budget niet direct overeenkwam met de begroting, zijn we er met de nodige aanpassingen uitstekend uitgekomen.” Behoorlijke uitdaging Erik Pluimers en Gerard Beldman zijn respectievelijk projectleider en uitvoerder bij de nieuwbouw in Enter. Afgelopen zomer vond de kick-off plaats, de oplevering staat voor de bouwvak van 2021 gepland. Omdat Gerrit Plas met de nieuwbouw een bedrijfspand voor ogen had dat zowel vanuit praktisch, als vanuit milieukundig oogpunt, toekomstgericht moet zijn komt er veel maatwerk bij kijken. Erik Pluimers: “Duurzaamheid en Arbo verantwoorde eisen (zie kader) zijn aspecten die hoog op de lijst staan en maken dat er behoorlijke uitdagingen bij deze bouw komen kijken. Bovendien komen ook wij niet onder de gevolgen van corona uit. Het is moeilijk in te schatten - onder andere vanwege stagnerende leveringen- of we binnen het geplande tijdsbestek van een jaar blijven. Dit neemt niet weg dat we, samen met de gemiddeld twaalf vaklieden die Gerrit Plas: “P&K is een echt familiebedrijf waarbij ons hele gezin zich nauw betrokken voelt.” v.l.n.r.: Mark, Susan, Erna, Gerrit en Frank Plas. Bouwen in het Oosten 37

AL MEER DAN 75 JAAR EEN BEGRIP DOOR HEEL NEDERLAND Schuitemaker Bouw Fleuweweg 2b, 7468 AG Enter T| +31 (0) 547-381577 info@schuitemakerbouw.nl www.schuitemakerbouw.nl Nieuwbouw P&K hier dagelijks werkzaam zijn, alle zeilen bijzetten om dit prestigieuze pand binnen de gestelde termijn op te leveren.” Echt familiebedrijf Chiel oude Hergelink is sinds een jaar werkzaam als operationeel directeur bij P&K. Over de mentaliteit en bedrijfsvoering spreekt hij louter enthousiast. “P&K is een echt familiebedrijf waarbij het hele gezin Plas zich nauw betrokken voelt. De één voelt zich beslist niet meer dan de ander. Ideeën van zowel Erna als de volgende generatie Mark, Frank en Susan worden altijd serieus in overweging genomen. Deze betrokkenheid uit zich niet alleen positief binnen de organisatie, maar wordt ook richting onze klanten geventileerd. Ik ben ervan overtuigd dat dit de basis is van deze succesvolle organisatie, waarvan ik hoop hier nog jarenlang deel van te mogen uitmaken.” 4D Architecten uit Enter realiseerde het nieuwe ontwerp van het nieuwe bedrijfspand. Bijzondere aandachtspunten Bijzondere aandachtspunten waar rekening mee werd gehouden bij de nieuwbouw van het bedrijfspand: Duurzaamheid • Op het industrieterrein wordt gasloos gebouwd waarbij gebruik wordt gemaakt van een aardwarmptepomp. • Het dak wordt voorzien van zonnepanelen. • Alle verlichting bestaat uit LED verlichting. • De buitenbeglazing is triple glas en extra zonwerend ten behoeve van een optimale isolatie. Arbo • De kantoorwerkplekken worden voorzien van sta/zit bureaus. • Alle werkruimtes inclusief werkplaats, washal en de smeerput zijn voorzien van vloerverwarming dat zorg draagt voor een goed werkklimaat en zo min mogelijk vocht. • Het ventilatiesysteem in het gehele gebouw is uitgerust met een boven gemiddelde capaciteit met het oog op onder andere het coronavirus. De afmetingen van het nieuwe bedrijfspand: Grootte bedrijfspand: 30x200 m2 Totale kaveloppervlakte: 17.000 m2 Bruto vloeroppervlakte kantoor: 1.400 m2 Bruto vloeroppervlakte werkplaats: 1.550 m2 Bouwen in het Oosten 39

Polybouw heeft voor AKOR de circulaire gevels voor hun nieuwe pand geleverd Vakpioniers op het gebied van beton en mortels Met 9 betoncentrales in Noord en Oost Nederland lopen wij als vakpioniers voortdurend voorop bij ontwikkelingen, of het nu gaat om producten, toepassingen of maatschappelijke thema’s. Al onze locaties zijn CSC goud gecertificeerd! Kanaalstraat 20, 7550 AM Hengelo (O) Tel.: 074 - 249 33 33 e-mail: info@betoncentrale.nl www.betoncentrale.nl 40 Bouwen in het Oosten Nieuwbouw P&K Een interessant project voor Timmerhuis Groep De particuliere ontwikkelaars van het bedrijventerrein Elsmoat fase 2 te Enter hebben op enig moment contact gezocht met directeur Edo Evers van de Timmerhuis Groep. Vanuit dit contact zijn stap voor stap de verschillende bedrijfsonderdelen ingeschakeld om eerst het ontwerp en later de aanleg van het genoemde bedrijventerrein te realiseren. Bedrijfsleider Remco Wissink licht toe: “ Toen uiteindelijk de eerste kavel werd verkocht aan P&K Kraanverhuur en Transportservice was ook hier snel het contact gelegd. De heer Plas weet heel goed hoe hij zijn nieuwe bedrijfsterrein ingericht wil hebben en aan welke kwaliteitseisen het terrein moet voldoen. Na het eerste gesprek had de heer Plas binnen 24 uur de gevraagde offerte en binnen een week was er een overeenkomst getekend. Timmerhuis Groep verzorgt bij de nieuwbouw van P&K Kraanverhuur en Transportservice het grondwerk, de buitenriolering, de terreininrichting en de terreinverharding. Al met al een project met een looptijd van ruim een half jaar. Het feit dat opdrachtgever P&K Kraanverhuur en Transportservice en bouwkundig aannemer Roosdom Tijhuis al decennia lang tot de vaste relaties van de Timmerhuis Groep behoren maakt het project extra interessant. Timmerhuis Groep wil graag met haar partners mooie en duurzame projecten realiseren! De Timmerhuis Groep De Timmerhuis Groep bestaat uit de volgende bedrijfsonderdelen: - Timmerhuis Weg- en Waterbouw, aannemingsbedrijf in de grond-, weg- en waterbouw; - Timmerhuis Projecten, zelfstandig ontwikkelaar van bedrijfsterreinen en woongebieden; - Devri Infra, ingenieursbureau in de civiele techniek; - Timmerhuis Sloop en Milieu BV, aannemingsbedrijf op gebied van bodemsaneringen; - Maathuis & Braakhuis, aannemer van asbestsaneringswerken en sloopprojecten Het bedrijf bestaat sinds 1976, heeft circa 50 personeelsleden in vaste dienst en is werkzaam in een gebied dat globaal de provincies Overijssel, Gelderland, Drenthe, Groningen en Friesland beslaat. Bouwen in het Oosten 41

De tweede coronagolf? De strijd om de vakmensen verhevigt Inmiddels zijn we in de twééde coronadip beland. De gedeeltelijke lockdown grijpt hard in. Het vreemde is dat wij bij Haldu Groep volop in het werk zitten. Vooral in de woningbouw is er nu opvallend veel werk. Maar in de sector moeten we er hard aan trekken om de juiste aantallen vakmensen te vinden. Vooral veel buitenlandse vakkrachten kiezen er nu voor om vanwege de veiligheid in hun eigen land te werken, ook al verdienen ze dan minder. Wat ook meespeelt, is dat opdrachtgevers wat minder makkelijk vreemd bloed toelaten in hun vaste bouwploeg om het risico van besmetting te voorkomen. Kortom, het zijn nog steeds vreemde tijden… Tijdelijke keuze voor inzet ZZP’ers Uiteraard speelt Haldu actief op deze ontwikkelingen in, want we verkopen niet graag nee aan onze gewaardeerde opdrachtgevers. Dus werken we sinds medio oktober met ZZP’ers, iets wat we jarenlang niet hebben gedaan. Uiteraard zijn ook zij eersteklas vakmensen die hun vergoeding dubbel en dwars waard zijn. Positieve keuze in stikstofdossier Waar ik positief over ben is het recente besluit van de overheid in het hoofdpijndossier over stikstof. Het kabinet trekt tot 2030 een miljard extra uit om de stikstofuitstoot te beperken. Dat geld is bedoeld om ervoor te zorgen dat bouwwerkzaamheden zonder vergunning door kunnen gaan. Het wetsvoorstel bevat een gedeeltelijke vrijstelling van de natuurvergunningsplicht voor de bouwsector. De vrijstelling geldt voor bouwactiviteiten in de bouw- en sloopfase, waarin emissies tijdelijk en beperkt 42 Bouwen in het Oosten zijn. Deze vrijstelling maakt vergunningverlening voor de aanleg/bouw van onder andere woningen, utiliteit, energieprojecten en activiteiten in de grond-, weg- en waterbouw makkelijker. Dit zie ik als een fantastische impuls voor onze sector! Je zou bijna denken dat de minister het pleidooi uit mijn vorige column gelezen heeft. Ook trekt de overheid een miljard euro extra uit voor het stimuleren van de infra. Echter, voordat deze impuls zijn effect laat zien, zijn we één tot twee jaar verder, maar toch. Column Rekenen met twéé scenario’s Tot dusver draait Haldu nog steeds zwarte cijfers. Maar de tweede coronagolf blijft ons uitdagen. Zelf denk ik dat corona nog langere tijd bij ons blijft. Momenteel ben ik aan het begroten voor 2021, en u kent mijn optimistische aard, maar ik reken met twee scenario’s: of we zijn na een halfjaar van corona af omdat er een vaccin komt óf we zitten er op z’n minst nog heel 2021 mee. Wie het weet mag het zeggen. Vertrouwen op zorginnovaties Ik hoorde dat er mogelijk volgende maand een blaasapparaat op de markt komt waarmee je direct kunt testen of je corona hebt. Dát zou een enorme impuls geven. Hiermee scheid je de besmette vakmensen van de gezonde vakmensen, direct aan de poort van het bouwproject. Met dit soort zorginnovaties kan het in één keer heel snel gaan om uit de dip van corona te komen. Niet alleen op de bouw, maar ook in de horeca, theaters en bij events. Hoezeer we allemaal ook willen dat we economisch weer met volle kracht vooruit kunnen stomen: de veiligheid en gezondheid van iedereen staat voorop. Hoe beter we ons aan de regels houden, hoe eerder we weer zonder beperkingen door kunnen. Een uitdagende gedachte! Haldu Groep is de eerste om hieraan mee te werken. Danny van Hal Bouwen in het Oosten 43

Ambitieus Reggewoon verduurzaamt Het Helmerink Nijverdals project primeur voor woningcorporatie “En dan denk ik met name aan onze huurders die er zowel qua comfort als financieel op vooruit gaan’, vertelt Wagenmans. “Voor ons als opdrachtgever is Het Helmerink het eerste hoogbouwproject dat we gasloos maken. Een echte primeur. En ik denk dat ook de betrokken uitvoerende bedrijven kunnen terugblikken op een mooie samenwerking.” Het Helmerink werd in 1973 gebouwd en in 2003 aangekocht door een van de twee fusiepartners die leidden tot Reggewoon. “We kwamen in 2017, na de fusie die onder andere leidde tot nieuwe mensen op nieuwe plaatsen, voor de vraag of we moesten slopen en nieuw bouwen, wat in eerste instantie het plan was, of doorexploiteren. Nieuwe inzichten zorgden ervoor dat we dus voor doorexploiteren kozen. De grote vraag vanuit de markt naar kleinere en relatief goedkope, huurappartementen gaf daarbij de doorslag. We hebben toen, met een forse inbreng van de bewoners, een plan opgesteld dat antwoord gaf op de vraag wat er nodig was. Op energetisch gebied was er veel te winnen en ook qua inrichting waren er de nodige wensen. Omdat we 44 Bouwen in het Oosten Het Helmerink Binnenkort wordt de ingrijpende verduurzaming van 91 appartementen van Het Helmerink in Nijverdal afgerond. Projectleider vastgoed Roel Wagenmans van Reggewoon is tevreden over de realisatie, ook al gooide in dit project het coronavirus de planning enigszins in de war. Hij is ervan overtuigd dat er straks alleen maar winnaars zijn. als Reggewoon de ambitie hebben uitgesproken om het Klimaatakkoord, dat uitgaat van een energieneutraliteit in 2050, te versnellen met tien jaar heeft zich dat vertaald in een rigoureuze aanpak. Het Helmerink wordt gasloos door de toepassing van warmtepompen. Op het dak komen ruim 900 zonnepanelen, die jaarlijks maar liefst 213.000 kwh per jaar opwekken. Iedere bewoner krijgt de beschikking over zeven zonnepanelen voor eigen gebruik. De overige panelen zijn bedoeld voor algemeen gebruik. Hierdoor vallen ook de collectieve servicekosten voor energie in de toekomst lager uit. Qua isolatie hebben we ingestoken op spouwmuur, dak, vloer en glas. Al met al leidt dit tot een zeer duurzaam gebouw. Nieuwe uitstraling Door de vernieuwing van gevels, entrees en algemene ruimtes krijgt het appartementencomplex een compleet nieuwe uitstraling. Ook worden de technische installaties vervangen en vindt er onderhoud in de appartementen plaats. Bewoners krijgen een nieuwe keuken, badkamer en een eigen berging. Naast de onderhoudswerkzaamheden Bouwen in het Oosten 45

Het Helmerink in en aan de gebouwen wordt ook de tuin aangepakt. Zo is er in het tuinplan aandacht voor het groen en de terrassen met bijbehorende erfafscheidingen op de begane grond. Een andere wens dat in het overleg met de bewoners geuit werd in de voorbereiding, een individuele berging, hebben we ook kunnen invullen. Voor deze flinke ingreep berekenen we geen huurverhoging. Bewoners gaan zelfs besparen op de woonlasten. Op deze manier zijn we als Reggewoon in staat om de woonlasten voor onze bewoners laag te houden.” Projecten Reggewoon is op meerdere locaties actief in de verduurzaming van haar woningbezit en is eveneens actief in nieuwbouwprojecten. Roel Wagenmans: “Voor de komende tijd staan er verduurzamingsprojecten gepland bij verschillende complexen in de in de gemeente Hellendoorn en Wierden. In de nieuwbouw gaan we met Dura Vermeer 56 energieneutrale woningen bouwen in Wierden. Voor al Roel Wagenmans: “Omdat we als Reggewoon de ambitie hebben uitgesproken om het Klimaatakkoord te versnellen met tien jaar heeft zich dat vertaald in een rigoureuze aanpak.” onze nieuwbouwactiviteiten geldt dat we diversiteit als uitgangspunt hebben. We bouwen elk project dus voor diverse doelgroepen en ook regelmatig gekoppeld aan zorginstellingen. In Nijverdal zitten de palen net in de grond voor 53 appartementen, waar we met ter Steege Bouw zo’n mixvorm realiseren, in dit geval met de RIBW en JP van den Bent Stichting.” Bouwen in het Oosten 47

Het Helmerink Het Helmerink in Nijverdal Een prachtig complex op een markante locatie Woningcorporatie Reggewoon kiest bewust niet te slopen maar juist voor een rigoureuze verduurzaming op het appartementencomplex Het Helmerink. De Hemink Groep was een van de bedrijven die gevraagd werd mee te denken in het ontwerp. Het leidde tot een mooie en succesvolle samenwerking. Debora Citgez en Bert Voortman zijn vanaf het eerste uur betrokken bij het project waarvan de werkzaamheden onder supervisie van Jeroen van den Berg en Mark ten Brinke zijn uitgevoerd. Zij blikken dan ook met tevredenheid en trots terug op een mooi project. Bouwen in het Oosten 49

Adres: Kamerlingswijk WZ 30 7894 AL Zwartemeer Telefoon: 06-51347539 (Herman jr.) Email: doekherman1960@kpnmail.nl Bouwen in het Oosten voor alle professionals in de bouw Is Overijssel zakelijk interessant voor uw bedrijf? Bouwen in het Oosten werd in 1992 als titel Wilt u Bouwen in het Oosten kosteloos ontvangen? Meldt u zich dan aan via onze website www.bouweninhetoosten.nl >> contact Of stuur een mail naar info@bouweninhetoosten.nl geïntroduceerd en heeft inmiddels een toonaangevende positie in de Overijsselse bouwen installatiewereld veroverd. www.bouweninhetoosten.nl redactie@bouweninhetoosten.nl Het Helmerink “Toen de vraag op tafel kwam zijn we direct gestart met de planvorming waarbij alle aspecten aan bod kwamen”, vertelt Debora Citgez. “Keuzes op het gebied van duurzaamheid, esthetiek, zoals kleurstelling, en materiaalkeuze passeerden de revue, maar ook leefbaarheid en leefomgeving en biodiversiteit maakten deel uit van het pakket.” Bert Voortman: “Ik weet het nog heel goed. We waren met al onze partners, waar wij al jaren mee werken, aan het brainstormen waar we het verschil gingen maken met elkaar. De een bracht ideeën over zonnepanelen in, een ander een speciale gevelvulling weer en een ander oplossingen voor de entree en de gevel. Energiereductie was een van de speerpunten van dit project, maar hier kreeg ik juist méér energie van!” De kracht van deze langdurige samenwerking is een schot in de roos. Die middag werd een blauwdruk voor het succes wat het nu geworden is. Debora Citgez Jasper van Zanten Uitdagingen Het uit 1973 daterende complex kende qua ontwerp en uitvoering uiteraard de nodige uitdagingen. Mark ten Brinke: “Je ontdekt gaandeweg zo’n voorbereidingsproces altijd de nodige verrassingen. Omdat we in onze bedrijfscultuur altijd samen optrekken met onze partners kun je veel zo niet alles in een vroegtijdig stadium tackelen. Vanaf dag één was de samenwerking intensief en transparant. De transitie naar gasloos en de installatie van warmtepompen, zonnepanelen op het dak, het zijn allemaal Jeroen van den Berg Bert Voortman Mark ten Brinke Bert Voortman: “We hebben een mooi en duurzaam project tot stand gebracht. Niet slopen is ook een vorm van circulair bouwen.” Bouwen in het Oosten 51

Bouwen in Gelderland voor alle professionals in de bouw Is Gelderland zakelijk interessant voor uw bedrijf? Wilt u Bouwen in Gelderland kosteloos ontvangen? Meldt u zich dan aan via onze website www.bouweningelderland.nl >> contact Of stuur een mail naar info@bouweningelderland.nl Bouwen in Gelderland is zeer recent als nieuwe titel geïntroduceerd. De verwachting is, dat het magazine een vergelijkbare toonaangevende positie in de Gelderse bouw- en installatiewereld gaat veroveren als Bouwen in het Oosten in deze regio. Het blad richt zich op de professionals in de bouw, zowel opdrachtgevers als uitvoerende, adviserende en controlerende bedrijven. www.bouweningelderland.nl redactie@bouweningelderland.nl Het Helmerink redelijk bewerkelijke zaken. We hebben veel gehad aan de inbreng van Miranda Koopmans van Studio44. Dat gold ook voor de individuele bergingen die hoog op het lijstje stonden van de bewonerscommissie. We hadden te maken met een beperkte ruimte, vergunningen en eisen. Werkzaamheden in een appartementencomplex geven altijd meer overlast dan grondgebonden woningen. Daarom hebben wij stevig ingezet op de communicatie naar de bewoners.” Jeroen van den Berg vult aan: “We kregen tijdens de uitvoering te maken met een extra uitdaging: het coronavirus. Toen dat zich aandiende was het logisch gevolg dat de nodige onrust ontstond bij zowel de bewoners als onze eigen medewerkers. Het was onbekend en niemand het er een handleiding voor hoe je ermee om moest gaan. Dat duurde circa twee weken, toen werd er wat meer duidelijk over de nieuwe richtlijnen en werd de vraag beantwoord of we wel of niet naar binnen mochten. Als bedrijf hebben we hier rustig en zorgvuldig op geanticipeerd. We ontvingen wekelijks een update over de directe gevolgen voor ons als er weer een persconferentie werd gegeven. We hebben direct gewerkt op basis van protocollen die af en toe werden geüpdate. Dat bracht de rust terug. De uitvoering heeft het fantastisch opgepakt en ook onze partners werden nauwgezet geinformeerd. Dat geldt eveneens voor de bewoners.” Trots De oplevering van Het Helmerink geeft Bert Voortman een gevoel van tevredenheid. “We hebben een mooi en duurzaam project tot stand gebracht. Niet slopen is ook een vorm van circulair bouwen. We hebben Het Helmerink behouden en wel op een manier dat men daar jaren en jaren vooruit kan.” Ook Debora Citgez laat zich uit in vergelijkbare bewoordingen. “Als je vanaf de rotonde Het Helmerink bekijkt en je ziet de mooie kleurschakeringen dan zie je één op één wat de architecte voor ogen had. Het lijkt dat het complex slechts een paar jaar oud is. Het is een prachtig complex geworden op een markante locatie. We hadden graag ook het onderhoud aan het Helmerink voor de komende periode in onze portefeuille gekregen. We kennen inmiddels immers alle vierkante meters van het complex. Wellicht dat we in de toekomst nog een passend plaatje kunnen maken hiervoor. Wie weet?!” Bouwen in het Oosten 53

‘Treintjes werken’ met Te Wierik Specialistische Reiniging & Dienstverlening uit Raalte Een kleine 25 jaar geleden is Marcel te Wierik gestart als zelfstandig glazenwasser. Door hard te werken onder het mom ‘afspraak is afspraak’ is hij uitgegroeid tot een middelgroot bedrijf. Daarbij is de focus gelegd op specialistische reiniging, sloopwerkzaamheden en dienstverlening. Inmiddels is hij met regelmaat bij de particuliere klant aan het werk en fungeert hij als partner in vastgoedonderhoud. Zo is er afgelopen periode ook meegewerkt aan het project ‘Het Helmerink Nijverdal’. Gedurende de gehele bouw heeft Te Wierik Specialistische Reiniging & Dienstverlening ondersteuning verleend tijdens allerlei werkzaamheden. De kracht zit ‘m in het werken in ‘treintjes’ bij renovatietrajecten. Op de eerste dag stellen wij ons netjes voor en wordt alles afgedekt. Vervolgens doen wij het sloopwerk volgens afspraak en frezen eventueel de sleuven. Zodra de nieuwe keuken, badkamer en toilet helemaal klaar is, komen wij op de laatste dag weer terug en maken het geheel schoon. Te Wierik denkt graag mee in de planning en uitvoering van projecten. Hij is transparant, eerlijk en stelt als doel dat elk project, voor elke deelnemende partij een succes moet zijn. Deze waarden dragen allen bij aan klanttevredenheid, die bij Te Wierik vooropstaat. 54 Bouwen in het Oosten Het Helmerink Respect voor het verleden en de omgeving gecombineerd met een eigentijdse twist Studio44 architectuur & ontwikkeling is een architectenbureau opgericht door Miranda Koopmans, eigenaar en architect sinds 2004. Studio44 werkt voor uiteenlopende opdrachtgevers: in zowel de rol van architect voor particulieren met nieuw- en verbouwplannen als in de rol van architect-ontwikkelaar bij grote ontwikkelplannen. Dankzij haar opleiding en werkervaring is Miranda in staat vanuit de techniek te denken, maar in het belang van opdrachtgevers te spreken en ontwikkelen. Na afronding van haar opleiding aan de TU/e heeft zij ervaring opgedaan bij verschillende architectenbureaus. Ook heeft ze meerdere jaren gewerkt bij een woningcorporatie, waarin ze vanuit haar rol als projectontwikkelaar onder meer keuzes moest maken op gebieden als betaalbaarheid en langetermijnstrategie. In deze complexe processen stond voor haar het woonplezier van bewoners altijd centraal. Samen met de Hemink Groep B.V. heeft Studio44 het ontwerp gemaakt voor de 91 appartementen van Het Helmerink in Nijverdal. Het complex, dat veelal is opgebouwd uit geel metselwerk, was door de jaren heen vervuild geraakt. Verder was door gebrek aan andere materialen de algemene indruk sober en eentonig. De locatie van het complex is echter zeer aantrekkelijk: centraal gelegen en goed bereikbaar. Bovendien bevindt de locatie zich vlak bij Nationaal Park de Sallandse Heuvelrug met stille heidevelden, mooie bossen, flinke heuvels en prachtige flora en fauna. In haar ontwerp heeft Studio44 respect voor het verleden en de omgeving gecombineerd met een eigentijdse twist. Zo sluit het exterieurontwerp aan bij zowel de huidige kleurnuances van het metselwerk als de groenkwaliteit van de omgeving. Verder geeft het gebruik van wit keimwerk het complex een eigentijdse en moderne uitstraling. Voor het interieurontwerp heeft Studio44 zich laten inspireren door de Sallandse Heuvelrug. De kleur van de heide werd als uitgangspunt genomen voor de warme paarse tinten. De zachte groene tinten zijn in lijn met de prachtige bossen en heuvels van het Nationaal Park. Studio44 is trots op het eindresultaat en kijkt terug op een geslaagde samenwerking met de Hemink Groep B.V. en Reggewoon. “Het was een intensief en mooi traject waarbij de bewoners inspraak hebben gehad en gewerkt is op basis van vertrouwen, respect en openheid”, aldus Miranda Koopmans. Bouwen in het Oosten 55

Door: Saskia Verheggen, adviseur duurzaam bouwen, S.Verheggen@NIBE.org Verduurzaming van gebouwen begint bij gedrag Verreweg de meeste gebouwen werden en worden neergezet om menselijke activiteiten te herbergen; om wonen, werken en verzorgen (geestelijk danwel lichamelijk) te beschutten tegen weer en wind. We kunnen niet zonder. Dat lijkt een open deur, maar hoe vaak staan we daar bij stil? Door onze activiteiten in en om gebouwen ontwikkelen we een soort emotionele band met die toch levenloze objecten, als individuele mensen maar ook als maatschappij; haat, liefde, of haat-liefde. En precies die band, die verhouding, is erg bepalend voor hoe we ons jegens een gebouw gedragen. Nieuwbouw Bij nieuwbouw koestert men per definitie hooggespannen verwachtingen, wat tot onnodige teleurstellingen kan leiden. Door de vaak complexere systemen en technieken is het daarom van groot belang dat een nieuwbouwgebouw werkt zoals de gebruiker verwacht dat het zal werken, en dat bediening en gebruik ervan intuïtief en positief verlopen. Eventuele storingen of per ongeluk ingebouwde fouten, of zelfs simpelweg contra-intuïtieve aspecten zal de gebruiker amper of niet zelf kunnen oplossen. Die is daarvoor dan afhankelijk van externen en ervaart daarmee verlies van letterlijke en/of figuurlijke controle over ‘zijn’ gebouw(deel). Dingen die we begrijpen en waar we controle over hebben ervaren we als dichtbij ons, onze grip erop verstevigt de band. Omgekeerd, kunnen we voor dat wat we niet begrijpen en waar we geen controle over hebben, doorgaans ook maar weinig begrip en empathie opbrengen. Het ontglipt ons en dat verzwakt de band, veroorzaakt direct een bepaalde emotionele onthechting: 56 Bouwen in het Oosten Algemeen Wanneer het gaat over de verduurzaming van gebouwen dan is de eerste gedachte meestal welke materialen en technieken er toegepast kunnen worden om dit te bewerkstelligen. En inderdaad is er een continu uitdijende keur aan producten en ‘snufjes’ beschikbaar die ingezet kunnen worden om gebouwen steeds gemakkelijker een steeds betere energiebalans te laten bereiken. Waar doorgaans minder aandacht voor lijkt te zijn is dat gebouwgebruikers door hun gebruiksgedrag bepalen of al die (on)bewuste potentie daadwerkelijk wordt ingelost, ook in financiëel opzicht. In het geval van oude gebouwen kan die inherente potentie zelfs worden overtroffen zónder grote investeringen en ingrepen vooraf. We geven het op. Wanneer dergelijke negatieve ervaringen en associaties zich opstapelen kunnen mensen weerstand gaan voelen tegen het gebouw, zelfs geneigd zijn tegendraads gedrag te gaan vertonen en zich te onttrekken aan die aspecten waar ze juist een actieve positieve bijdrage aan zouden kunnen leveren. Dit ondergraaft dan het volledig benutten van het potentieel dat met dat gebouw ontwikkeld was. Oudbouw Bij oudbouw zijn de verwachtingen in elk geval qua klimatologisch comfort zelden hooggespannen en gaat men er al op voorhand vanuit dat daarbij - soms stevige - compromissen gesloten moeten worden. De bereidheid hiertoe is een toenadering tot het gebouw, en dus een bevestiging en bestendiging van de emotionele band van de gebruiker met het gebouw. Die is bereid wat water bij de wijn te doen omwille van het kunnen verblijven in dat specifieke gebouw. De redenen om er te willen verblijven zijn vaak persoonlijk van aard, evenals de redenen om bepaalde ongemakken en gedragsaanpassingen wel of niet acceptabel te vinden; deze verschillen per geval, evenals de onderhouds- en duurzaamheidsnoden van het gebouw zelf. In de praktijk blijkt echter dat men bereid is met sub-optimalisatie genoegen te nemen zelfs wanneer nagenoeg alle financiële en technische mogelijkheden voorhanden zijn, indien optimalisatie-ingrepen zouden leiden tot teveel aantasting van het specifieke ‘karakter’ van het gebouw. Blijkbaar hechten mensen erg aan bepaalde eigenaardigheden van hun gebouw die ze dan ook niet zomaar nadelen zouden willen Bouwen in het Oosten 57

noemen of koste wat kost willen verhelpen. In geval van officiële monumenten worden erfgoedwaarden overigens expliciet benoemd en strikt bewaakt door gespecialiseerde instanties, en dienen ingrepen altijd daaraan ondergeschikt te zijn, ongeacht wat de gebruiker zelf wel of niet karakteristiek vindt. Omgekeerd blijkt, wanneer oude gebouwen aan een energielabelaudit worden onderworpen, dat zij in werkelijkheid veel minder energie verbruiken dan ze in theorie volgens de audit zouden moeten doen. Dit kan verklaard worden door het feit dat gebruikers zich vaak al zeer bewust zijn van de energetische mankementen van hun gebouw en daarop hun stookgedrag warmtevraag)? Kan er toevallig geslapen worden aan de natuurlijke koude kant van het gebouw en gewoond aan de warme kant? Hoeven alle ruimtes wel actief verwarmd te kunnen worden, of is alleen comfort-verhoging door isolatie afdoende? Hoeft het dak wel geïsoleerd worden als de zolder eronder verder geen kwaliteitsruimte wordt, is het isoleren van zoldervloer en -luik dan niet al voldoende? Is complex isoleren van de constructie noodzakelijk of vormt het gebouw de juiste context voor luiken, zware gordijnen, tapijten en dergelijke oplossingen van vroeger? “Een initiatief aan mensen opdringen is vaak de beste manier om het vrijwel direct te laten falen.” aanpassen - hetzij vanuit duurzaamheidsprincipes, ofwel vanuit kostenoverwegingen, of allebei. Aangezien oude gebouwen tegenwoordig vaak voor een andere functie worden ingezet dan waarvoor ze oorspronkelijk waren neergezet, of omdat we aan eenzelfde hoofdfunctie wel een andere invulling geven dan voorheen, is ook hierop de gebruikskwestie van toepassing. Verblijven mensen langere tijd in de ruimte (hogere warmtevraag) of bewegen ze erdoorheen (lagere Gebruikers kunnen niet altijd kiezen Beide hiervoor geschetste situaties gaan uit van gebruikers die min of meer bewust voor nieuwbouw of oudbouw hebben gekozen, veelal eigenaargebruikers. In vele gevallen hebben gebruikers echter weinig te kiezen, bijvoorbeeld als medewerker van een bedrijf of, in extremis, als bewoner van sociale woningbouw. Deze gebruikers zijn in aanzienlijke mate afhankelijk van wat de gebouw-eigenaar en/of - beheerder faciliteert en dicteert, en verlangen ‘ter compensatie’ voor dit gebrek aan controle over het algemeen een hogere comfort-standaard van het gebouw - en dus van de eigenaar. Door hun gebruiksgedrag hebben zij echter alsnog flinke invloed op hoe het betreffende gebouw(deel) presteert, alsook op hun eigen en onderlinge welbevinden en prestaties. En ook hier kan een positieve persoonlijke band met het gebouw het verschil maken; eigenaren zijn er dan ook bij gebaat om het opbouwen daarvan door gebruikers met hun gebouw te stimuleren. Hierbij is het essentieel te onthouden dat wat voor de ene gebruiker goed werkt niet hetzelfde hoeft te zijn voor een andere gebruiker, en dat oprechte en geduldige interesse in hun persoonlijke wensen en ervaringen de beste inzichten en kansen biedt. Want ieder mens heeft graag het gevoel de controle over zijn leven, doen en laten te hebben, de vrije wil om daarover te beslissen - hoe klein ook. Een initiatief aan mensen opdringen is vaak de beste manier om het vrijwel direct te laten falen, terwijl proberen het verband te vinden tussen ieders belangen juist tot een natuurlijke voortgang en zelfs versnelling kan leiden. Daarbij zijn wij mensen van nature ook conservatief: vaak verkiezen we de zekerheid van wat we nu hebben en kennen, boven de onzekerheid van wat we later krijgen, zelfs als we alle reden hebben om te denken dat de toekomst een verbetering gaat zijn ten opzichte van het heden. Maak zaken daarom tastbaar, behapbaar, makkelijk en relevant voor de gebruikers. Leg ook de ogenschijnlijk kleine praktische problemen van tijdelijke aard niet zomaar bij hen neer en laat zien hoe hun dagelijkse leven vooral niet moeilijker wordt door de te plegen ingreep. Dit kan een erg belangrijke rol spelen bij het creëren van draagvlak voor 58 Bouwen in het Oosten Algemeen bijvoorbeeld een verplaatsing/ verhuizing of verbouwing. Bovendien tonen we graag waar wij voor staan door middel van datgene waarmee we ons omringen: werk en werkplek, huis en inrichting, zijn idealiter alle in meer of mindere mate een afspiegeling van onszelf en onze persoonlijke waarden binnen onze sociale kringen. Aan iets zichtbaars (in geval van verduurzaming bijvoorbeeld zonnepanelen) ontlenen we dan ook een positiever gevoel, dan aan iets onzichtbaars (zoals isolatie), ondanks dat de concrete milieu-effecten bij het laatste beter zijn. Dit komt doordat iets zichtbaars onze sociale status bevestigt of zelfs verhoogt en dat al aan onze kring ‘communiceert’ zonder dat wij zelf de toelichting nog hoeven te geven. Initiatieven zullen dus eerder omarmd worden wanneer in elk geval zo’n voor die gebruiker persoonlijk belangrijke en zichtbare maatregel is inbegrepen; al het andere is dan mooi meegenomen. Het begint bij gedrag Dat zichtbaarheids-aspect zou kunnen verklaren waarom puur energie-duurzaam gedrag (niet de gewilligheid tot het investeren in duurzame producten) geen hoogvlieger is in de media, en waarom alleen bepaalde organisaties dergelijke onderwerpen al zo lang en zo vasthoudend onder de aandacht proberen te brengen. Zonnepanelen zijn meestal algemeen zichtbaar voor andere mensen, slimme thermostaten hebben een bepaalde gadget-waarde die gedeeld kan worden, en bedrijven in de bouw kunnen binnen hun eigen (nogal grote) branche goede sier maken met innovatieve producten en projecten in legio vakbladen en op flitsend gelikte websites. Maar wie ziet dat Jan-in-destraat alleen in zijn woonkamer overdag de verwarming opstookt, van de nachtelijke 15°C tot een brave 19°C, zonodig een trui aantrekt, en verder alle tussendeuren consequent dichthoudt? Wie geeft hem daarvoor een complimentje? Grote kans dat hem vooral meewarigheid over zoveel schijnbare krenterigheid ten deel zou vallen, áls er al iets van gezegd werd. Of hij krijgt de tip om toch vooral te gaan isoleren. Terwijl dit soort bewust gedrag is waar het mee zou moeten beginnen. Dit levert namelijk al iets op zonder dat het een cent heeft gekost - en is daardoor voor iedereen overal toepasbaar, ook de minima. Zelfs als het in eerste instantie moeite kost, dan heeft dat als voordeel dat het daarna waarschijnlijk de drempel heeft verlaagd voor (grotere) vervolg-inspanningen voor verduurzaming: ‘dit is me gelukt, dan lukt dat me vast ook’. De echte uitdaging van de verduurzaming van gebouwen zit hem immers in de bestaande voorraad, en daarvoor zullen we toch de gebruikers mee moeten krijgen. Bij het NIBE wordt met diverse partijen in de bouw samengewerkt om duurzaamheid en toekomstbestendigheid in de bouw te bestendigen. Dit doen wij voor nieuwbouw, bestaande bouw, oudbouw en erkende monumenten. Bouwen in het Oosten 59

Tekst: Margreet Koster - Text & Event Fotografie: Marlie Koggel - Koggel Fotografie Oost-Esch Borne Door: Jolanda Groothuis Projectleider Sylvia Martens van Janssen de Jong Bouw Oost: “OOst-Esch BOrnE is EEn BOuw diE altijd gEassOciEErd zal BlijvEn mEt cOvid-19” Bouwen in het Oosten 61

Oost-Esch Borne Het is vrijdagochtend vroeg 9 oktober, een uur voor de oplevering van de 42 luxe appartementen Oost-Esch in Borne. Ik spreek projectleider van Janssen de Jong Bouw Oost, Sylvia Martens, die dit omvangrijke werk vijftien maanden lang in goede banen wist te leiden. En, niet onbelangrijk, binnen de gestelde termijn. Ze is terecht trots, maar zegt deze bouw altijd te blijven associëren met COVID-19: “Dat had uiteraard de nodige voeten in aarde, maar niettemin hebben we, op één week vertraging na, het hele project volgens planning uit kunnen voeren. En dan heb ik het slechts over de levering van vloertegels, kortom, waar praten we over?” Het initiatief voor dit project, dat onderdeel uitmaakt van nieuwbouwwijk de Bornsche Maten, werd genomen door Janssen de Jong Projectontwikkeling. Tot de start van de bouw, vorig jaar augustus, lag het terrein braak. De gemeente Borne juichte de plannen van Janssen de Jong Projectontwikkeling toe om er twee appartementencomplexen te gaan bouwen. De woonoppervlaktes variëren tussen de 80 m2 en 107 m2 , de prijzen variëren eveneens; van 260.000 tot 360.000 euro. Alle woningen zijn voorzien van een tuin of ruim balkon. Er bleek veel animo voor te zijn, binnen notime waren alle appartementen verkocht of verhuurd. Prachtig moment Beide wooncomplexen werden tegelijkertijd gebouwd. Sylvia Martens werkte hierbij nauw samen met uitvoerder Tim Braakhuis en spreekt duidelijk haar respect uit voor hem: “We zijn goed op elkaar ingespeeld. Hier heb ik een mooi voorbeeld van: het was vorig jaar, een dag voor de bouwvak. We stonden voor de keuze om het casco uit te besteden of om het zelf in handen te houden. Het antwoord was er weldra, voor ons beiden bestond er duidelijk geen twijfel. We keken elkaar aan, vertrouwden op ieders verantwoordelijkheidsgevoel en wisten: dit doen we met elkaar! Dat was een prachtig moment.” Extra mankrachten Met de intrede van corona en de aankondiging van de maatregelen werd er door Janssen de Jong Bouw een ‘Corona Task Force’ opgericht waardoor vanuit meerdere disciplines, gestelde maatregelen in kaart werden gebracht en oplossingen gecreëerd. Sylvia: “Maar tevens werd het aantal manschappen op deze bouw van veertig naar zestig uitgebreid. Door de lockdown konden onze onderhoudsmensen geen werkzaamheden meer verrichten voor de woningcorporaties. Zodoende kregen wij er extra mankrachten bij. Om zo goed mogelijk door te kunnen werken, werden er op de bouwplaats diverse maatregelen genomen. Sylvia Martens: “Soms vergelijk ik me weleens met een zigeuner; na de oplevering trek ik graag zo snel mogelijk door naar een volgend project. Het liefst start ik de voorbereiding al op tijdens de afbouwfase. Dan wordt het tijd om een nieuwe uitdaging aan te gaan op een andere plek.” Bouwen in het Oosten 63

De specialist op het gebied van geveldragermontage en staalconstructies Wij verzorgen geveldragermontage, montage van borstweringssteunen en betonbanden, en het aanbrengen van prefab gevelelementen en betonverankeringen. Oscar van Oijen I Kleefseweg 85 I 6599 AB Ven-Zelderheide Telefoon 06-37376813 I E-mail oscar@geveldragermonteur.nl www.geveldragermonteur.nl Oost-Esch Borne Het werken op anderhalve meter afstand streefden we zoveel mogelijk na, al was dit voor sommige beroepsgroepen best lastig, denk hierbij bijvoorbeeld aan het tillen van zware materialen of het metselen van een muur van drie meter breed. Ook bracht het parkeren wat improvisatie met zich mee. Onze medewerkers reden zo min mogelijk samen, met als gevolg dat er veel auto’s op de bouw werden geparkeerd. Met de benodigde draaicirkels voor vrachtwagens en grote machines vroeg dit toch om de nodige creativiteit. Gelukkig was de buurt flexibel en waren de medewerkers bereid wat verder te lopen waardoor de bouwplaats veilig en bereikbaar bleef.” Gasloos en energiezuinig De luxe koopappartementen van Oost-Esch zijn verdeeld over vier verdiepingen, het huurcomplex telt vijf verdiepingen. Nieuwe bewoners mogen rekenen op lage energielasten, de twee gebouwen zijn volgens de huidige maatstaven gasloos en energiezuinig gebouwd. Bovendien is elk appartement voorzien van een individuele warmtepomp en zes eigen PV panelen voor het opwekken van energie. Sylvia Martens: “Qua duurzaamheid voldoet het complex aan alle eisen. Hetzelfde kan gezegd worden over de wensen van de bewoners. Ook hier is op alle vlakken aan voldaan; de balkons zijn minimaal vijftien vierkante meter en nagenoeg alle auto’s kunnen een overdekte parkeerplaats vinden onder de van een sedumdak voorziene carport.” Vastbijten Sylvia Martens is duidelijk een vrouw die haar mannetje staat in de bouwwereld en geniet zichtbaar van haar werk. Ze vergelijkt zichzelf weleens met een zigeuner; “Als de afbouw begint, trekken ook nieuwe uitdagingen op andere locaties. Momenteel zijn mijn pijlen gericht op een markante plek in de binnenstad van Zevenaar. Waar ooit de burgemeester en wethouders bestuurden, zal straks royaal en luxe gewoond worden. Het oude gemeentehuis krijgt een nieuwe bestemming met achttien riante koopappartementen en twee fraaie penthouses. Daar ga ik me het komende jaar in vastbijten.” Bouwen in het Oosten 65

Door: Jolanda Groothuis Maak kennis met het Bouwrechtteam KienhuisHoving KienhuisHoving verzorgt al jarenlang een vaste column in Bouwen in het Oosten. De hoogste tijd om het Bouwrechtteam aan u voor te stellen. Het écht willen helpen van cliënten zit in hun DNA. Robert, Marianne, Marlies, Laurens en Laura brengen hun cliënten verder en zoeken daarbij de grenzen op. Zij doen dat op een frisse en creatieve manier, waarbij niet wordt nagelaten om ‘out of the box’ te denken. Robert de Vries: “Het worden onzekere tijden” Voor Robert de Vries is het unieke aan bouwrecht dat er maandenlang onderhandeld kan worden over contracten en dat daar een periode later een prachtig fysiek resultaat uit voortvloeit. In de praktijk heeft hij dagelijks te maken met partijen die betrokken zijn bij alle facetten van de bouw: “Geschillen over fouten en meerwerk komen nog altijd veel voor. Maar een belangrijk deel van ons werk gaat buiten conflictsituaties om. Voor een ontwikkelaar heb ik bijvoorbeeld intensief onderhandeld met een buitenlandse partij over de transformatie van een bestaand pand naar een modern bioscoopcomplex. Als dan uiteindelijk de handtekeningen onder de overeenkomst worden geplaatst geeft dat voldoening. Wat betreft de toekomst; er is in Nederland nog altijd een groot tekort aan woningen. Dit zal de komende jaren een mooie stroom werk opleveren. Tegelijkertijd krijgt het coronavirus steeds meer zijn weerslag op de bouw. Wat dat aangaat verwacht ik onzekere tijden.” Marianne ten Feld-Sprik: “Andere manier van denken” Marianne ten Feld-Sprik heeft als advocaat bouwrecht veel te maken met discussies tussen professionele opdrachtgevers en aannemers: “Voor mij is het veelal een kwestie om snel tot de juridische kern te komen en vervolgens een praktische strategie te bedenken. Momenteel adviseer ik bijvoorbeeld een opdrachtgever die is geconfronteerd met een gebrek in een complex werk dat zeer lastig te herstellen is. Het is dan zaak om de juiste juridische stappen te zetten, zonder dat dit de zoektocht naar technische oplossingen in de weg staat. Voor de toekomst van de bouwsector zie ik uitdagingen ten aanzien van verduurzaming van bestaand vastgoed en vergroting van de bouwproductie. Om dit te bewerkstelligen moet men beter samenwerken en aalkosten verminderen. Dit is mogelijk door in de overeenkomst gezamenlijke gen te creëren, maar dit vraagt een andere manier van denken. Of dat gaat lukken in de toekomst? We gaan het zien.” 68 Bouwen in het Oosten Algemeen Marlies Knook: “Soms is het een kwestie van duwen en trekken” Marlies Knook ervaart de bouw als een mooie, maar gecompliceerde branche waar vaak veel partijen bij betrokken zijn: “Een goede samenwerking in de keten is, evenals duidelijke communicatie, van essentieel belang om een project zonder strubbelingen te laten slagen. Ik vind het een plezierige sector. De mensen hebben veelal een nuchtere grondhouding en directe aanpak. Dit neemt niet weg dat het soms ‘duwen en trekken’ is om een project tot een goed einde te brengen. Momenteel hou ik me met een zaak bezig waarbij de opdrachtgever zijn contractuele verplichtingen onvoldoende nakomt, terwijl mijn cliënte dit wel doet. Met het oog op de eindoplevering levert dat spannende kwesties op. Wat betreft de toekomst verwacht ik dat de bouw het lastig gaat krijgen vanwege de stikstofproblematiek, PFAS en de impact van de coronacrisis. Als juristen zullen wij ons daarop moeten oorbereiden door proactief mee te bewegen in deze veranderende wereld.” Laura Huijsman: “Verdere ontwikkeling binnen mijn vakgebied” Laura Huijsman is sinds januari werkzaam bij KienhuisHoving en werd in augustus beëdigd tot advocaat. Ze begon op de sectie ondernemingsrecht maar sinds kort verricht ze tevens werkzaamheden voor de sectie bouwrecht. Dat heeft een reden: Laura: “In het kader van de ‘Beroepsopleiding Advocaten’ is het leerzaam om met meerdere advocaten samen te werken en je niet te focussen op één rechtsgebied. Tijdens mijn opleiding heb ik voornamelijk theoretische kennis opgedaan. De praktijk houdt uiteraard meer in. De komende drie jaar staan in het teken van mijn verdere ontwikkeling. Hierin word ik ondersteund door mijn patroon, oftewel een mentor. Hoewel ik afgestudeerd ben in ondernemings- en privaatrecht ervaar ik bouwrecht als een interessante aanvulling.” Laurens Vermeulen: “De Wkb zal grote veranderingen brengen in het bouwproces” Laurens Vermeulen houdt zich bezig met bouwrecht omdat het volgens hem een uitdagend rechtsgebied is waar niet alleen het recht, maar ook de techniek én de praktijk een rol spelen. Laurens staat zowel opdrachtgevers als aannemers bij en kent dus de belangen van beide partijen. Op de vraag wat momenteel veelvuldig aan de orde komt antwoordt Laurens: “Als gevolg van COVID-19 krijgen we momenteel veel vragen over onderwerpen als vertraging, korting wegens te late oplevering en kostenverhogende omstandigheden. Een ander onderwerp dat speelt is de Wet kwaliteitsborging voor het bouwen (Wkb). Deze wet gaat mijns inziens grote veranderingen brengen in het bouwproces, waaronder de wijze van oplevering. Door de uitbreiding van de aansprakelijkheid van de aannemer na oplevering, sluit ik niet uit dat dit zal leiden tot meer geschillen tussen opdrachtgevers en aannemers.” Bouwen in het Oosten 69

Museum Arnhem wordt visitekaartje voor de stad Artist impression: Benthem Crouwel Architects 70 Bouwen in het Oosten Algemeen “Als bezoeker van het museum vond ik de routing altijd wat aan de lastige kant. Je moest wel gauw eens heen en terug lopen. Met deze vernieuwbouw behoort dit tot het verleden. Ervoor in de plaats komt een prachtig museum op een unieke locatie tussen het rivierenland en de Veluwe. Een museum waarmee we weer vooruit kunnen en trots op kunnen zijn.” Wethouder Hans de Vroome (D66) van de gemeente Arnhem, met onder andere de portefeuille Cultuur en Erfgoed, steekt zijn enthousiasme bepaald niet onder stoelen of banken. “Uit ervaring weet ik dat de voorbereiding van een omvangrijk project en de realisatietijd zich soms tot elkaar verhouden met een factor tien. Ik denk dat het Museum Arnhem daar dicht bij in de buurt komt”, vertelt De Vroome. “Naast de nodige financiële perikelen is de discussie over de locatie ook al lang gaande. Pas tijdens de coalitiebesprekingen in 2018 zijn er keuzes gemaakt en zijn er voldoende financiën vrijgemaakt en kwam de daadwerkelijke realisatie een forse stap dichterbij. En nu, anno 2020, zijn we echt gestart en verwacht ik dat we begin 2022 tot openstelling voor het publiek kunnen overgaan.” Bouwen in het Oosten 71

Het originele budget bleek bij lange na niet genoeg om de plannen te verwezenlijken. De Vroome: “Er was vijftien miljoen euro gereserveerd en dat bleek, naderhand verklaarbaar, fors te weinig, De eerste aanbesteding liep op een no go uit, waardoor de ontwikkeling stil kwam te liggen. In de coalitiebesprekingen hebben we vervolgens een bedrag van 7.5 miljoen euro extra vrijgemaakt en dat dat bleek voldoende. De aandacht verschoof toen nogmaals naar de locatiekeus. In de Raad heeft hierover nog wel een behoorlijke discussie plaatsgevonden, net als in het verleden. Uiteindelijk bleek er een voldoende consensus. We hebben toen een creatieve aanbestedingsronde gehad met onder andere een gunstiger risicoverdeling en konden we het voorbereidende traject gelukkig afronden. De beslissing om op de huidige locatie vernieuwbouw te plegen in plaats van te verhuizen heeft mijn volledige instemming. Een museum in een stuwwal op de scheidslijn tussen het rivierenlandschap en de Veluwe…, je mag zonder meer van een unieke plaats spreken. Het museum wordt semiopenbaar door de aanleg van een beeldentuin wat mooi past in deze setting. Het zou zomaar een stimulans kunnen betekenen om ook het museum te bezoeken. en eisen op bijvoorbeeld klimaatbeheersingsgebied maar wel op een geweldige manier verwerkt en gecombineerd met behoud van het goede en mooie. Je hebt het over een oude Heerensocieteit uit 1880 dat getransformeerd wordt in een toekomstbestendig en duurzaam museum.” “Locatiekeuze heeft mijn volledige instemming.” Dat zou een gewenst neveneffect zijn. De vernieuwde vleugel zal straks een aantal fraaie uitzichten bieden. Alle lof voor Joost Vos van Benthem Crouwel Architects. Een fundamenteel ander museum maar met respect voor de monumentale elementen. Enerzijds voldoen aan de meest actuele normen Rotsvast vertrouwen De keus om Rots Bouw en Alferink Installatietechniek het project aan te gaan kent meerdere verklaringen. “We kennen Rots Bouw als een degelijke, betrouwbare partner met een goed track record. Het Plan van Aanpak en de afgegeven garanties, onder ander qua timetable, geconcretiseerd in de realisatieovereenkomst, zorgt ervoor dat we, ik kan het niet laten, een rotsvast vertrouwen hebben in een succesvolle realisatie. Namens de gemeente is Guus de Rijk nauw betrokken bij de concretisering. Als gemeente Arnhem zien we het niet als een initiële investering. Integendeel, Museum Arnhem wordt een echt visitekaartje van onze mooie stad.” Wethouder Hans de Vroome (D66): “Wij hebben een rotsvast vertrouwen in Rots Bouw.” 72 Bouwen in het Oosten Algemeen Alsecco ProAttika® biedt strakke gevels zonder dakrand Innovatief verzonken dakrandsysteem voor minimalistische architectuur Een gevelisolatiesysteem met sierpleister als decoratieve afwerking leent zich uitstekend voor een strakke architectuur. De dakrand kon voorheen nog wel een storend element zijn, of lokale vervuiling in de vorm van afloopstrepen. Dit alles is verleden tijd met het innovatieve ProAttika® Alsecco uit Nijkerk. dakrandsysteem van Het systeem ProAttika® Bij het ProAttika® systeem wordt de gevel afgewerkt tot aan de bovenrand van het gevelvlak zonder zichtbaar dakrandprofiel. Dit concept garandeert een perfect naadloze en waterdichte overgang van gevel naar dak. Het systeem is toepasbaar op de buitengevelisolatie systemen en gevelafwerkingen van Alsecco zoals sierpleister, minerale steenstrips of betonlook. Een innovatieve oplossing voor als het nog iets strakker mag zijn! De kern van het systeem is een speciaal gevormd isolatieblok van EPS en het ProAttika® profiel. Het ProAttika® profiel bestaat uit een basisprofiel waar een afsluitprofiel overheen geschoven wordt. Het profiel maakt een perfecte uitlijning en een 100% waterdicht geheel mogelijk. Met ProAttika® sluit de dakisolatie van het plat dak perfect aan op de buitengevelisolatie. Hierdoor zijn er geen ongeoorloofde warmteverliezen meer en wordt uw gevel thermisch optimaal ingepakt. Ontwikkelaar ProAttika® ProAttika® is ontwikkeld door DAW collega Stefaan Bonny. Hij was 25 jaar lang actief bij het moederbedrijf DAW als ETICS consultant en stond dagelijks in contact met architecten, studiebureaus en opdrachtgevers. Hij pikte signalen uit de markt op dat er behoefte was aan een verzonken dakrandsysteem. Na enkele uitgevoerde testprojecten ontwikkelde hij ProAttika® waarmee kan worden ingespeeld op de vraag naar nog strakkere en minimalistische architectuur. Het Europees gepatenteerd ProAttika® systeem was een feit en past perfect in het gamma van Alsecco. Bouwen in het Oosten 73

Specialist in kadastrale metingen en werkzaamheden OVERHEID BOUW EN INFRA Metrica is al sinds lange tijd actief op het gebied van maatvoering en landmeetkunde. Sinds het begin staat het onderhouden van een duurzame relatie met de opdrachtgevers bij ons hoog in het vaandel. Zo is er een breed klantenbestand ontstaan bij onder andere overheidsinstellingen, civiele aannemers en bouwaannemers, ontwerpbureaus, projectontwikkelaars en particulieren. ONTWERP EN BEHEER VASTGOED KienhuisHoving informeert Werkbare werkdagen In plaats van een vaste opleverdatum spreken partijen vaak af dat een bouwproject binnen een vooraf vastgesteld aantal werkbare werkdagen moet worden opgeleverd. Wordt dit aantal dagen overschreden, dan gaat veelal een korting- of boeteregeling lopen. Maar wanneer is een werkdag werkbaar en vooral: wanneer niet? De in de bouw meest gebruikte algemene voorwaarden (UAV 2012, AVA 2013, Algemene voorwaarden van Woningborg) bevatten nagenoeg dezelfde definitie van een onwerkbare werkdag: een werkdag wordt als onwerkbaar beschouwd, wanneer door omstandigheden buiten de aansprakelijkheid van de aannemer gedurende ten minste vijf uur door het grootste deel van de werknemers of machines niet kan worden gewerkt. In een uitspraak van de Raad van Arbitrage voor de Bouw van 1 juli 2020 (nummer 81.669) verschillen partijen van mening over het aantal beschikbare werkdagen en aantal onwerkbare werkdagen. Arbiter geeft in de uitspraak een heldere opsomming van zijn oordeel over verschillende categorieën dagen. Arbiter wijs er eerst op dat zowel vakantie- als bij cao aangewezen ATV-dagen niet als werkdagen worden beschouwd. Hiertoe behoren ook vakantie- en ATVdagen die een aannemer op grond van de cao zelf jaarlijks mag aanwijzen. De aannemer stelt vervolgens dat het aantal onwerkbare werkdagen als gevolg van sneeuw en vorst hoger is dan waarvan op basis van de gegevens van het KNMI is uitgegaan. Hij motiveert dit door te stellen dat ook indien het niet sneeuwt, er nog steeds een sneeuwdek kan liggen of de grond nog bevroren kan zijn. Arbiter gaat niet mee in dit verhaal, omdat de stellingen van de aannemer te algemeen zijn. Zo heeft de aannemer niet duidelijk gemaakt op welke concrete momenten de na-ijleffecten van invloed zijn geweest op het kritieke pad. Had de aannemer dit beter gemotiveerd, dan was de uitkomst mogelijk anders geweest. De aannemer rekent verder met tien niet werkbare werkdagen, vanwege een bevel van de gemeente om de bouwplaats te ontruimen. De opdrachtgever brengt hier tegenin dat geen sprake is van een formele bouwstop. De arbiter volgt de aannemer en overweegt dat uit correspondentie van de gemeente voldoende blijkt dat aannemer de betreffende tien dagen buiten zijn schuld om niet heeft kunnen werken. Partijen verschillen verder van mening over de vraag of Goede Vrijdag als werkbare werkdag moet worden aangemerkt. Arbiter stelt vast dat Goede Vrijdag geen algemeen erkende feestdag is, zodat dit een reguliere werkbare werkdag betreft. Uiteindelijk oordeelt de arbiter dat de aannemer 12 dagen ten onrechte als onwerkbaar heeft aangemerkt, zodat hij nog 12 x het korting-/boetebedrag verschuldigd is. Mijn tip aan aannemers: verdiep je in de regels die gelden voor het bepalen van het aantal (on)werkbare werkdagen en bouw tijdens de uitvoering een dossier op, zodat je kunt aantonen dat op bepaalde dagen buiten jouw schuld om niet gewerkt kon worden. Deze column is geschreven door: Robert de Vries, advocaat Vastgoed en Bouwrecht. e-mailadres: robert.devries@kienhuishoving.nl I Telefoonnummer: 053 – 480 42 81. 21 75

Vraag en aanbod Vraag en aanbod VACATURE: Mechanisch Onderhoudsmonteur Werk jij graag buiten, aan en met zwaar materieel? Bij de Betoncentrale Twenthe zijn we op zoek naar een mechanisch onderhoudsmonteur om onze technische dienst te versterken. In deze functie ben je verantwoordelijk voor het oplossingen van voorkomende storingen bij verschillende productielocaties in het Noorden en Oosten van het land, met als standplaats Hengelo. Wat ga je doen? Onderhoud aan de mechanische onderdelen van centrales en overslagkranen. Zelfstandig technische storingen oplossen aan onze productiemiddelen. Uitvoeren van groot onderhoud en aanpassingen. Werkzaamheden in de werkplaats en op de productie locaties. Voorraad beheer en werkvoorbereiding. Werken met Onderhoud Management Software. Verantwoordelijk voor orde en netheid in magazijn en werkplaats. Wij vragen Je hebt een basisopleiding Metaal (MBO) met ervaring. Je hebt kennis van metaal bewerkingen en constructie bankwerken. Je kunt technische tekeningen lezen, beoordelen en uitvoeren. Je weet hoe je veilig moet werken, je bent serieus. Spreekt deze functie je aan en wil je meer weten? Neem contact op met Erik-Jan Vos, hoofd technische dienst Mobiel: 06 237 562 30 of e-mail: e.j.vos@betoncentrale.nl Bekijk de complete vacature op: www.betoncentrale.nl/twenthe/vacatures. Informatie over het plaatsen van een vacature: Neem contact op met Digna Schoonen: Telefoon: 06 - 442 099 10 Mail: digna@bouweninhetoosten.nl

BAM verwerft opdracht voor onderhoud aan gebouwinstallaties in Rijksgebouwen BAM Bouw en Techniek, met onder andere een vestiging in Apeldoorn, heeft opdracht van het Rijksvastgoedbedrijf gekregen voor het onderhoud aan elektrotechnische en klimaattechnische gebouwinstallaties in Rijksgebouwen. Onderdeel van de opdracht zijn onder meer gerechtsgebouwen, TBS- en penitentiaire inrichtingen. In de EMVI-aanbesteding die aan de opdracht voorafging, zijn negentien percelen verdeeld over zeven bedrijven. BAM heeft voor vijf percelen de opdracht gekregen. Het contract heeft een looptijd van vijf jaar en kent de mogelijkheid tot verlenging met vier jaar. De aanneemsom – exclusief bijkomend werk – bedraagt circa € 5 miljoen per jaar. Professioneel assetmanagement Het contract tussen BAM en het Rijksvastgoedbedrijf wordt zodanig uitgevoerd dat de installaties duurzaam kunnen functioneren en aantoonbaar voldoen aan alle wettelijke kaders. Veiligheid en gezondheid zijn gewaarborgd en de continuïteit van het proces van de gebruikers wordt niet verstoord. BAM richt haar professioneel assetmanagement in met betrouwbare assetdata uit haar eigen ERP-systeem. Daarmee is BAM in staat om de gehele levenscyclus van de installaties optimaal te managen en om de gestelde eisen in het kader van verduurzaming en circulariteit te realiseren. De tientallen Rijksgebouwen waarvoor BAM het preventief en correctief onderhoud aan installaties verricht, kennen een totaal bruto-vloeroppervlakte van ruim 121.000 m2 . De gebouwen staan in de provincies Groningen, Limburg, Noord-Brabant, Noord-Holland, Overijssel en Utrecht. Het gaat bijvoorbeeld om gerechtsgebouw De Appelaar in Haarlem, Penitentiaire Inrichting Vught en Centrum voor Transculturele Psychiatrie Veldzicht in Balkbrug. Integrale dienstverlening Rolf Abbringh, directeur BAM Bouw en Techniek Regio’s en FM: ‘Het Rijksvastgoedbedrijf kan rekenen op onze integrale en datagedreven dienstverlening waarbij we ons richten op het voorkomen van verstoringen. Voor zowel het installatie-onderhoud als het bijkomend werk benutten we onze kennis en ervaring in Rijksgebouwen.’ De Penitentiaire Inrichting Vught is een van de Rijksgebouwen die deel uitmaken van de onderhoudsopdracht voor BAM Bouw en Techniek (foto: Bas Kijzers) BAM Bouw en Techniek is gestart met de transitiefase. De beheer- en onderhoudsafdelingen van drie regiobedrijven – Regio Noordwest, Regio Oost en Regio Zuid – bereiden zich in deze periode voor op de dienstverleningsfase die 1 januari 2021 ingaat. 78 Bouwen in het Oosten

De Fakkel Afstemming diverse disciplines cruciaal voor ons werk Brons Constructeurs en ingenieurs betrokken bij De Fakkel Brons Constructeurs & ingenieurs BV is opgericht in 2006 en gevestigd te Oldenzaal.Er zijn momenteel zeven mensen werkzaam binnen het bureau. Directeur ing. Evert Brons vertelt dat zijn bedrijf adviesdiensten aanbiedt op het gebied van bouwconstructies in de meest algemene zin van het woord. “Onze werkgebieden bestaan uit utiliteitsbouw, woningbouw, gebouwrenovaties, industriegebouwen alsmede RWZI’s en waterbouwkundige werken. We werken voor aannemers, projectontwikkelaars, architecten, woningbouwverenigingen en bedrijven. Lowik Bouw is lange tijd al een goede relatie van ons. Intensieve sessies We hebben reeds eind 2018 constructie en -calculatiegegevens aangeleverd in het toenmalige ontwerpteam. Na opdracht is met diverse intensieve sessies het ontwerp van het complex verder uitgewerkt. Onze werkzaamheden omvatten het volledige constructief ontwerp van het gebouw inclusief de afstemming met alle overige bouwkundige eisen. Met name op gebied van brandveiligheid is door inventieve keuzes een uitstekend eindresultaat bereikt. Alle constructies zijn uitgetekend met het Revit tekenprogramma. In diverse “clash-sessies” met de andere bouwteamleden hebben we gezorgd voor een goede afstemming tussen bouwkundige en constructieve detaillering alsmede de inpassing van installaties. Deze goede voorbereiding geldt als basis voor een vlekkeloze uitvoering. De constructie van de sporthal bestaat uit stalen raatliggers met circa 34 meter overspanning. Bouwen in het Oosten 41

De Fakkel De kleedruimtes zijn traditioneel gebouwd met een casco van betonstenen en breedplaatvloeren. De tribune is op een slimme manier geïntegreerd in de verdiepingsvloer boven de kleedruimtes. Het gehele gebouw is gefundeerd op staal. De stabiliteit van de sporthal volgt uit stalen verbanden en stalen portalen. Aangezien er “vrij zicht” moest zijn vanuit de kantine naar de sporthal, hebben we diverse verbanden moeten “omleiden” naar posities buiten dit gebied. Veelvuldig contact Het zwaartepunt van de werkzaamheden voor ons lag in de periode voor de bouwaanvraag tot en met de start van het betonwerk voor de fundering. Tijdens de uitvoering van de ruwbouw is er veelvuldig contact geweest met Lowik Bouw voor de afstemmingen van geprefabriceerde beton- en staalonderdelen alsmede de inpassing van sporttoestellen. Hoewel het project constructief gezien niet als extreem moeilijk kan worden beschouwd, zit de complexiteit voor dit soort projecten doorgaans in de afstemming tussen de verschillende disciplines. Als constructeur hebben we met name op gebied van deze afstemming een meerwaarde. Op het gebied van stabiliteit en voor het gevelontwerp hebben we veel energie moeten steken in constructieve detailleringen om het beoogde beeld van de architect mogelijk te maken. Optimaal constructief ontwerp leidt tot duurzame oplossingen Onze inbreng bestaat uit het maken van een optimaal constructief ontwerp. Een directe inbreng heeft de constructeur altijd op het gebied van materiaalgebruik en materiaalhoeveelheden. Voor dit project is dat echter niet voor onze werkzaamheden leidend geweest. De constructie van dit gebouw is namelijk overwegend dienend aan het programma van eisen. Op het gebied van stabiliteit en voor het gevelontwerp hebben we veel energie moeten steken in constructieve detailleringen om het beoogde beeld van de architect mogelijk te maken. Wij zorgen voor de perfecte inpassing zodat alle duurzame onderdelen in het gebouw kunnen functioneren. Open instelling Door de intensieve samenwerking van het bouwteam in de voorbereidingsfase is er voor ons als constructeur een ruime mogelijkheid voor eigen inbreng. Alle ontwerpkeuzes worden gemaakt na afweging van aspecten als uitvoering, architectuur, installatie techniek en constructies. Daarbij kan het zijn dat de meest voor de hand liggende constructieve oplossing niet de beste keuze voor de realisering van het project is. Als constructeur proberen we telkens met onze open instelling oplossingen te creëren. Voor dit project is het ontwerp ook op deze manier tot stand gekomen.” Bouwen in het Oosten 43

28e Jaargang • no. 8 • oktober 2020 08 Akor Bouw en Indrukwekkend bedrijfspand voor Magic Circle Trampolines in Weerselo Pagina 06 Aannemingsbedrijf Draisma transformeren monumentaal pakhuis in hartje Amsterdam Zuid Nieuwbouw IKC Het Saffier lost langgekoesterde wens in Veel animo voor terpwoningen Zwolle

Lorem ipsum Bouwmeesterschap Vakmannen in de bouw Service als garantie voor blijvende tevredenheid! Bouwcenter Nobel is met vier vestigingen (Haaksbergen, Lochem, Rijssen en Eerbeek) onderdeel van de grootste landelijke bouwmaterialengroothandel van Nederland. Met onze showrooms (Haaksbergen, Lochem & Eerbeek) onderscheiden wij ons in kennis en bouwmeesterschap. Een goed project begint bij een goede start, dat is essentieel! Cyril Schierboom meer info op: www.bouwcenternobel.nl Bouwmeester Bouwcenter Nobel Uitwisseling van relevante gegevens voor een optimale start. Klant in één dagdeel voorzien van een offerte met 3D-tekening. Offerte is altijd inclusief al het meer- en minderwerk. HAAKSBERGEN A Rietmolenweg 10 T 088 - 522 2555 LOCHEM A Aalsvoort 16 T 088 - 522 2333 EERBEEK A Voorstondensestraat 34 T 088 - 522 2345 RIJSSEN A Rijssensestraat 160 T 088 - 522 2444 Inhouds opgave 08 35 06 57 19 05 Voorwoord: “Rustig achterover leunen is er niet bij.” 06 12 16 17 Nieuwbouw Magic Circle Trampolines, Weerselo Van drie schuren in Saasveld naar indrukwekkend bedrijfspand in Weerselo Thuiswedstrijd voor Installatiebedrijf FH Loohuis De Reus Montage; harde werkers van de Veluwe Column KienhuisHoving: “Ontwerpaansprakelijkheid overnemen? Pas op!” 19 27 28 Transformatie Dépôt Zuid Amsterdam Oud Zuid Modern wooncomfort in een monumentaal pakhuis BPZ: Vroegtijdig meedenken leidt tot succes IJzerhandel Knoef en Neele Bouw & Techniek overgenomen door de Van Buuren Groep 35 39 40 Nieuwbouw terpwoningen Zwolle Veel animo voor terpwoningen Zwolle Column BIM4ALL: “Digitale regie zorgt voor een hoger rendement” De wereld aan werk. Push the reset button 45 54 Uitbreiding eigen bedrijfspand Akor Rijssen Uitbreiding met circulaire kantine Column Danny van Hal: “Corona: van dip naar doordouwen” 57 61 63 63 65 68 70 72 75 77 78 Nieuwbouw IKC Het saffier, Zwolle Het Saffier wordt opgeleverd volgens planning Het Saffier lost langgekoesterde wens in Perfecte harmonie gebouw en haar interieur Samen werken aan de toekomst Meer wooncomfort voor Het Veldhof en Het Lindenhof in Enschede Twentse bedrijven verduurzamen samen de regio Wij Techniek lanceert project “Duurzaamheid en vitaliteit” Duurzame uitbreiding voor Uzin UTZ op Stepelerveld in Haaksbergen Nieuwbouw Kees Smit op XL Businesspark Almelo KienhuisHoving en Holtman Notarissen gaan samen in Utrecht Vacaturepagina Bouwen in het Oosten 03

Voorwoord Voorwoord De Miljoenennota is weer gepresenteerd. En de Algemene Politieke beschouwingen daarna ontaardden zoals verwacht in het ouderwets “elkaar vliegen afvangen” en het positioneren en voorsorteren voor de verkiezingen in maart. Voor diegenen die denken dat er voor die tijd nog echt inhoudelijke knopen worden doorgehakt heb ik een kleine teleurstelling: dat gaat niet gebeuren in dit sterk gepolariseerde polderland. De bouw heeft een breed pakket aan maatregelen gekregen: starters hoeven geen overdrachtsbelasting meer te betalen en een nationaal garantiefonds zal ervoor zorgen dat bouwplannen sneller worden uitgevoerd. De grote vraag is echter of deze impuls voldoende voor de sector is om door te kunnen bouwen tijdens de coronacrisis? Dat valt nog te bezien. Dat is ook de mening van het Economisch Instituut voor de Bouw dat de uitwerking van het schrappen van de overdrachtsbelasting voor starters weliswaar toejuicht, maar twijfelt of dit echt zoden aan de dijk zet. Ook zijn er geluiden vanuit de financiele sector dat deze beslissing vooral een prijsopdrijvende werking zal hebben. Daarnaast voorziet ABN AMRO een daling van het bouwvolume met drie procent en problemen bij middelgrote bouwbedrijven. Berichten waar je niet vrolijk van wordt. Ook het feit dat de nationale overheid zich weer dwingender gaat bemoeien met de woningmarkt en in dit kader onder andere budgettaire mogelijkheden treft om vastgelopen of uitgestelde woningbouwprojecten, waaronder in Deventer, Zwolle en Enschede, zal zijn impact hebben. Ook worden er investeringen naar voren gehaald. Al met al hoop ik dat het stroperige karakter dat kleeft aan de provinciale overheden die de regie tot nu toe voeren, zal verdwijnen. Maar er is, gezien het verleden, reden tot enige scepsis. Door: redacteur Gerard van Leeuwen Rustig achterover leunen is er niet bij Het zullen weer spannende maanden worden. Hoe zal het coronavirus zich gedragen en wat zal dit doen met het consumentenvertrouwen. Wat zullen de regeringspartijen doen onder druk van de publieke opinie en het electoraat? Rustig achterover leunen zit er voorlopig beslist niet in. Maar dat was u als ondernemer sowieso al niet van plan! Op de cover Colofon Bouwen in het Oosten ISSN: 1385-7185 Nieuwbouw Magic Circle Trampolines in Weerselo Uitgever: Bouwen in het Oosten v.o.f. Postadres: Postbus 204, 8600 AE Sneek Bezoekadres: Graaf Adolfstraat 36d Tel.: (0515) 429 429 Web: www.bouweninhetoosten.nl E-mail: redactie@bouweninhetoosten.nl Redactie: Gerard van Leeuwen, Jolanda Groothuis en Reinout Burgers Eindredactie: Joeri van Leeuwen Fotografie: Wim van ‘t Hoff (Eyemagic) Accountmanagement: Digna Schoonen (06 - 442 099 10) Erik Kuipers (06 -196 859 76) en Rob van Luit (06 - 184 483 55) Vormgeving & opmaak: Nanno van Leeuwen Druk: Scholma Druk, Bedum Verspreiding: Post.nl Bouwen in het Oosten 05

Door: Jolanda Groothuis Magic Circle Trampolines gaf er een klap op Van drie schuren in Saasveld naar indrukwekkend bedrijfspand in Weerselo Wat voor Bennie Keupink in 1993 begon als liefhebberij naast zijn loopbaan als administrateur en planner, resulteerde al gauw in een uit de hand gelopen hobby. Destijds bedacht hij dat handel in skelters misschien lucratief zou zijn en daarmee liet z’n gevoel hem niet in de steek. Bennie startte zijn onderneming in Saasveld op het erf van zijn schoonouders en stak elk vrij uur dat hem werd gegund in de zaak. Al gauw groeide de vraag naar het populaire buitenspeelgoed. Zelf wijt hij het aan de degelijke kwaliteit en het vertrouwen dat hij opbouwde binnen zijn klantenkring. Hiermee legde hij de basis voor een onderneming die inmiddels landelijk en ver over de grenzen naam geniet. 06 Bouwen in het Oosten Magic Circle Trampolines Bennie Keupink: “Ze zeggen weleens; ‘een goed bedrijf staat of valt met de vrouw’, maar dat is echt zo!” Lars Keupink: “Naast het visuele aspect van ons nieuwe bedrijfspand dachten wij met ons nuchtere boerenverstand vooral praktisch.” Bart Keupink: “Het was geen kwestie van keiharde prijsafspraken, hier gaat dat gewoon nog op de blauwe ogen.” Marcel ter Haar: “Ie hebt’ pas gangs a’j de eerste schöp in de groond hebt.” Bouwen in het Oosten 07

Magic Circle Trampolines Door de jaren groeide het bedrijf en huurde Keupink op de top drie opstallen in Saasveld om de inmiddels uitgebreide voorraad trampolines en buitenspeelgoed te huisvesten. Maar hij deed het niet alleen. Bennie: “Mijn vrouw Bendien heeft me altijd gestimuleerd en nooit een onvertogen woord gesproken wanneer ik in onze vrije tijd weer op pad was. Ook stond ze volledig achter mijn besluit in 2004 om me geheel te richten op de handel. Ze zeggen weleens; “een goed bedrijf staat of valt met de vrouw”, maar dat is echt zo. Zonder haar, en inmiddels ook onze zoons Bart en Lars was ik nooit gekomen, waar we nu samen staan.” Nuchter boerenverstand Gepaste trots is zeker op zijn plaats wanneer Bennie en zijn zoons ons rondleiden door het nieuwe bedrijfspand waaraan vaklieden de laatste hand leggen. Het gebouw onderscheidt zich qua exterieur door de strakke vormgeving, zonder dat het doet denken aan een blokkendoos. Modern zwart design in combinatie met de nodige houten elementen maken dat het pand al vanaf de provinciale weg in het oog springt. “Het was één van de vereisten van de gemeente dat de nieuwbouw esthetisch gezien geen kubus zou worden”, aldus Bart en Lars Keupink. “Na het aanleveren van onze eigen schets hebben we het uiteindelijke ontwerp overgelaten aan Bouwkundig Buro Erwin Meinders. Dit werd feitelijk zonder problemen goedgekeurd. We zijn met name Leroy Ottenhof van de afdeling Bouw en Wonen dankbaar voor zijn meedenkend vermogen en snelle afwikkeling. Maar, naast het visuele aspect van ons nieuwe bedrijfspand dachten wij met ons nuchtere boerenverstand vooral praktisch; hoe kunnen we zoveel mogelijk ruimte benutten en wat zijn de eventuele uitbreidingsmogelijkheden op termijn? De huidige afmeting is 30 x 65 meter en tien meter hoog, maar in de toekomst kunnen we met vijf spantvakken vooruit. Verder was voor ons een praktische, logistieke routing van belang. Over de uitvoerende partijen waren we het gauw eens.” Degelijke vaklieden Wanneer Bendien Keupink vanuit het op handen zijnde kantoor een seintje geeft dat de koffie klaar is, schuiven ook de aannemer Marcel ter Haar, William de Reus, Jonathan van den Brink (De Reus Montage) en Marcel Bijen van FH Loohuis Installatiebedrijf aan. Unaniem zijn het degelijke vaklieden die zelf keihard meewerken op de bouw. Voor de Keupink’s was het van meet af aan duidelijk dat Marcel ter Haar de opdracht in handen zou krijgen. Bennie Keupink: “Zo werkt dat nog bij ons in de omgeving. Marcel is woonachtig in ons dorp en kennen we reeds jaar en dag. De projecten die hij realiseert zijn degelijk en goed, bovendien is het een man waar uitstekend mee te overleggen valt. Dat moeten we hebben. Voor ons was het dan ook geen issue om andere partijen te benaderen. Dat geldt eveneens voor de installateurs. FH Loohuis Installatiebedrijf en Lesscher Installatietechniek, beiden ook gevestigd in Saasveld, hebben respectievelijk de W- en E installaties in handen gekregen. Dat was geen kwestie van keiharde prijsafspraken, hier gaat dat gewoon nog op de blauwe ogen. Je gunt elkaar het beste en ieder zijn deel. Vertrouwen beschamen, dat kennen we niet.” Bendien Keupink Bouwen in het Oosten 09

Magic Circle Trampolines Vooruit denken En hoewel Marcel ter Haar er veel aan gelegen was om de nieuwbouw van het bedrijfspand in handen te krijgen, nam hij het niet als vanzelfsprekend aan. Als nuchtere Twentenaar verwoordt hij het juist: “Ie hebt’ pas gangs a’j de eerste schöp in de groond hebt.” Verbaal is hij niet lang van stof, maar in zijn hoofd denkt hij meters vooruit. Zo ook over de bouwmaatvoering van dit project. Daar kwam volgens Ter Haar het nodige bij kijken: “Echter in samenwerking met Metrica Geodesie & Maatvoering uit Oldenzaal verliep dit onderdeel van de bouw letterlijk waterpas. Daarnaast werk ik voornamelijk met ZZP-ers. Het betekent dat ik constant vooruit moet denken in mensen, tijd en capaciteit. Ik kan ze immers niet verplichten om voor mij te komen werken. Lange termijnvisie is voor mij essentieel. Qua planning wil ik precies voor ogen hebben waar ik over vier weken sta. Daarmee creëer ik overzicht, niet alleen voor mijzelf, ook de opdrachtgever weet waar hij aan toe is. Wat betreft deze bouw mag ik stellen dat de zaken goed zijn verlopen en sluit ik mij aan bij de woorden van Keupink; samenwerken met mensen uit de buurt verloopt nagenoeg altijd goed. Die willen niet voor het woord hebben dat de zaken tegenvallen. Hoewel ik hiermee beslist niet partijen van buiten Twente over één kam wil scheren. De jongens van De Reus Montage uit Elspeet hebben hier bijvoorbeeld perfect werk geleverd bij de montage van de dak- en gevelbeplating. Eerder heb ik met hen samengewerkt bij de uitbreiding van zorgboerderij De Korenschoof in Haarle (gemeente Tubbergen). En daarmee hebben we een basis gelegd voor een duurzame relatie. Zelf noemen ze zich “Harde werkers van de Veluwe”. Dat kan ik alleen maar onderstrepen.” Over Marcel ter Haar Nieuw en Verbouw Marcel ter Haar Nieuw en Verbouw is een aannemer in Saasveld, gevestigd aan de Postweg 5. Jarenlang werkte hij bij een bouwbedrijf, eerst als timmerman, vervolgens als uitvoerder. Nadat dit bedrijf failliet ging tijdens de economische crisis in 2013, besloot Marcel zelfstandig als aannemer te gaan opereren. Hij startte zijn onderneming in de schuur op zijn eigen erf, maar maakte in 2016 gebruik van de zogenoemde roodvoor-rood regeling waardoor hij de kans kreeg een nieuwe werkplaats te bouwen van tweehonderd vierkante meter. Vandaaruit bedient hij zijn opdrachtgevers die hem via mond-tot-mond reclame weten te vinden. Marcel begeleidt de projecten van start bouw tot oplevering en draagt zorg voor de coördinatie en communicatie tussen zijn klanten, de onderaannemers en vakmannen. Hij richt zich met name op woningbouw in de vrije sector, luxe buitenlocaties waaronder veranda’s en overkappingen en een stukje utiliteitsbouw. Marcel werkt hoofdzakelijk met vaste ZZP-ers en overweegt om tevens een erkend leerbedrijf te worden. Bouwen in het Oosten 11

Door: Jolanda Groothuis Magic Circle Trampolines mooie thuiswedstrijd voor Installatiebedrijf FH Loohuis Sprake van een keiharde aanbesteding was er niet. Installatiebedrijf FH Loohuis uit Saasveld kreeg de opdracht van Bennie Keupink feitelijk op basis van vertrouwen in handen voor de W-installaties van het nieuwe bedrijfspand. Marcel Bijen, verkoper bij FH Loohuis: “Noem het een vorm van goed noaberschap; Je vertrouwt en kent elkaar, dan is het al gauw een kwestie van gunnen. Uiteraard wel op basis van een eerlijke prijs.” 12 Bouwen in het Oosten Magic Circle Trampolines Marcel Bijen was onder andere betrokken bij de nieuwbouw van Keupink’s bedrijfspand op industrieterrein De Echelpoel in Weerselo. Ten tijde van het interview (medio september) werd de laatste hand aan de werkzaamheden gelegd. “Precies volgens planning, maar daar heb ik ook nog geen minuut op geprakkiseerd”, aldus Bijen. “De aannemer, Marcel ter Haar, was tijdens deze bouw de leidende factor. We hebben door de jaren heen genoeg met elkaar samengewerkt om te weten dat je niet hoeft te twijfelen aan het denk- en werkvermogen van de ander. Bovendien hebben de mensen van Ter Haar en onze jongens vakmanschap hoog in het vaandel staan, én, ook niet onbelangrijk; ze komen allemaal uit de buurt waardoor ze aan een half woord genoeg hebben om elkaar te verstaan. In die zin was deze bouw niet zo spannend. De zaken verliepen vanaf de kick-off, afgelopen voorjaar, tot op heden voorspoedig, zonder gedoe.” Decennialang vooruit Installatiebedrijf FH Loohuis kreeg de opdracht in handen voor de W-installaties wat inhoudt dat ze volledig verantwoordelijk was voor het loodgieterswerk, het warmtebeheer, de ventilatiesystemen met volledige warmteterugwinning en de luchtwarmtepomp. Het pand dat volledig energieneutraal werd opgeleverd kan hiermee decennialang vooruit. Voor FH Loohuis is dit project er één dat qua omvang en complexiteit uitstekend past in het uitgebreide aantal disciplines die de organisatie handhaaft (zie kader bedrijfsprofiel). Nieuwe aanwas Marcel Bijen voelt zich nauw verbonden bij de organisatie waar hij inmiddels 34 jaar werkzaam voor is. “Ik ben hier na mijn schooltijd onder aan de ladder begonnen en heb diverse functies bekleed. Maar daarnaast zag ik het bedrijf ook groeien en maakte ik de overnames van andere organisaties mee. Niettemin kan ik (gelukkig!) concluderen dat de mentaliteit binnen het bedrijf niet is veranderd. Niet lullen maar poetsen, is ons credo. Ik denk dat dat de kracht is die we uitstralen, niet alleen naar onze opdrachtgevers, maar tevens naar de volgende generatie medewerkers. We mogen niet klagen over nieuwe aanwas. Bovendien zijn we zijn een erkend leerbedrijf en motiveren we de jeugd graag om te werken aan een carrière binnen onze organisatie. Afhankelijk vanwaar de interesse ligt, is het bij ons mogelijk om competentiegericht te leren en te werken, waarna er doorgestroomd kan worden in diverse richtingen. Zeker met het oog op de toekomst is ons vak er één met legio uitdagingen. Dat dragen we uit en blijkbaar ziet de volgende generatie daar fiducie in.” Marcel Bijen: “Ze komen allemaal uit de buurt waardoor ze aan een half woord genoeg hebben om elkaar te verstaan. ” Bouwen in het Oosten 13

Magic Circle Trampolines Over Installatiebedrijf FH Loohuis Installatiebedrijf FH Loohuis werd in 1959 door Frans Loohuis opgericht in Saasveld. Door overnames en uitbreidingen kwamen daar door de jaren heen vier vestigingen bij in Ootmarsum, Daarle, Hengelo en Vroomshoop. Inmiddels zijn er ruim tweehonderd vaklieden werkzaam binnen de organisatie waarbij alle installatiedisciplines onder één dak vallen. Huidig directeur Arjan Loohuis: “Inmiddels zijn we uitgegroeid tot een betrouwbare partner in het ontwerpen, installeren, het verlenen van onderhoud en een 24-uurs servicedienst op installatietechnisch gebied voor zowel de particuliere, zakelijke alsmede de agrarische sector. Wij beschikken over een vakkundig en enthousiast team. Door onze persoonlijke benadering tijdens overleg en het meedenkend vermogen in het installatieontwerp, zijn wij in staat onze opdrachtgevers een optimaal technisch product aan te bieden. De korte lijnen en heldere communicatie binnen ons bedrijf zorgen voor een goede afstemming met elke opdrachtgever. Het voordeel van ons bedrijf is dat de klant alle technische installaties in één hand kan laten uitvoeren; vanaf de start van de opdracht tot aan de oplevering. Onze ervaren medewerkers verrichten werkzaamheden voor nieuwbouw, renovatie en onderhoud in zowel de particuliere, zakelijke als agrarische sector. Tot onze klantenkring behoren particulieren, bedrijven, aannemers, woningbouwcorporaties, gemeentelijke instellingen, architecten, scholen, verenigingen, gemeentes en projectontwikkelaars.” Marcel Bijen: “Ik kan gelukkig concluderen dat de mentaliteit binnen ons bedrijf, ondanks de groei, niet is veranderd. Niet lullen maar poetsen, is ons credo!” Bouwen in het Oosten 15

Door: Jolanda Groothuis De Reus Montage; harde werkers van de Veluwe William de Reus en Jonathan van den Brink zijn de bouwstenen van De Reus Montage uit Elspeet. Met hun core business, de montage van panelen, dak- en gevelbeplating kwamen ze bij de nieuwbouw van Magic Circle Trampolines op alle vlakken best uit de verf. Voor William en Jonathan was deze opdracht één van de grotere klussen en daarmee een uitdaging van formaat. Begin mei startte het tweespan met de montage van de dak- en gevelbeplating bij het nieuwe bedrijfspand van Keupink in Weerselo. Ten tijde van het interview (medio september) zijn ze de klus aan het afronden en spreken ze bijzonder positief over het verloop ervan: “Met de aannemer Marcel ter Haar hebben we eerder samengewerkt, wat dat betreft hadden we alle vertrouwen in dit project. We realiseerden ons echter wel dat we de omvang niet moesten onderschatten. De maatvoering was best complex en verdiende vooraf alle aandacht. Echter, Marcel ter Haar kennende voorzagen we geen problemen en dat bleek ook zo te zijn. Er was niets wat niet paste. Tijdens de hele bouw kwam er geen moker bij kijken, alles was waterpas.” Twee kanten op William en Jonathan werken landelijk en daarmee ook voor grote aannemers. Toch spreken ze hun genoegen uit over een bouw als deze die gerealiseerd wordt door het eenmansbedrijf van Marcel ter Haar. “Het voordeel van samenwerken met kleine bedrijven is dat het twee kanten opgaat. Het feit dat Marcel dagelijks op de bouw aanwezig was werkte positief. Het éénop-één contact ervaarden wij als bijzonder prettig. Tel daar de Twentse no-nonsense mentaliteit van de opdrachtgever en de nevenaannemers bij op en je begrijpt dat wij deze opdracht met veel plezier hebben uitgevoerd. De Keupink’s mogen trots zijn op het prachtige pand dat zij binnenkort betrekken en wij zijn dat, om hier een gedeelte aan bij te hebben mogen dragen, eveneens.” Jonathan van den Brink: “Tijdens de hele bouw kwam er geen moker bij kijken, alles was waterpas.” William de Reus: “Deze opdracht was voor ons één van de grotere klussen en daarmee een uitdaging van formaat.” 16 Bouwen in het Oosten KienhuisHoving informeert Ontwerpaansprakelijkheid overnemen? Pas op! Opdrachtgevers willen risico’s bij bouwprojecten vermijden en leggen daarom regelmatig het ontwerprisico bij de aannemer, ook wanneer de ontwerpdocumenten afkomstig zijn van de opdrachtgever. Uit een uitspraak van het Gerechtshof Amsterdam van 23 juni 2020 blijkt dat dit vergaande consequenties kan hebben.1 Feiten Opdrachtgever heeft in een private aanbesteding drie partijen uitgenodigd om in te schrijven op een opdracht voor het aanpassen van de kelder onder een hotel. In de uitnodigingsbrief staat dat de aannemer de volledige ontwerpverantwoordelijkheid draagt en het ontwerprisico ten aanzien van alle (ontwerp)documenten afkomstig van de opdrachtgever. Ook draagt de aannemer het realisatie- en uitvoeringsplanningsrisico. Inschrijvers moeten uitvoerig onderzoek doen naar alle documenten uit de vraagspecificatie en alle overige (bouwtechnische) eigenschappen van het bestaande gebouw en de omgeving. Verder moeten inschrijvers een vaste, niet voor verhoging vatbare realisatievergoeding aanbieden. Er is geen ruimte om nadere kosten bij de opdrachtgever in rekening te brengen. Aannemer X krijgt de opdracht. In haar inschrijving staat dat kostenconsequenties in tijd en geld voor het aantreffen van verontreinigde grond niet zijn meegenomen in haar aanbieding. Verder staat in de overeenkomst dat de aannemer recht heeft op termijnverlenging, indien door overmacht of door voor rekening van de opdrachtgever komende omstandigheden, niet van de emer kan worden gevergd dat het werk binnen de overeengekomen tijd wordt opgeleverd. Tijdens de uitvoering stuit X op een aantal omstandigheden waarmee zij in de aanneemsom geen rekening heeft gehouden, zoals puin en obstakels in de grond, problemen rondom de fundering en bodemverontreiniging. Hierdoor is de oplevering van het werk uitgesteld. Partijen discussiëren over de vraag of X recht heeft op een kostenvergoeding en bouwtijdverlenging. Zij leggen de kwestie rechtstreeks voor aan het Gerechtshof Amsterdam (hierna: ‘het Hof’). Beoordeling X beroept zich op artikel 7:753 BW. Kort gezegd bepaalt dit artikel dat de rechter bij kostenverhogende omstandigheden de prijs kan aanpassen, mits deze omstandigheden niet aan de aannemer zijn toe te rekenen en de aannemer geen rekening heeft hoeven houden met de kans op zulke omstandigheden. Volgens het Hof zijn partijen in deze casus afgeweken van dit artikel. Opdrachtgever heeft het risico van eventuele onvoorziene omstandigheden in beginsel bij X gelegd. Dit geldt ook voor de aanspraak op bouwtijdverlenging, tenzij sprake is van overmacht of omstandigheden die voor rekening van opdrachtgever komen. X stelt dat Deze column is geschreven door: Marianne ten Feld-Sprik, advocaat bouw- en aanbestedingsrecht. e-mailadres: marianne.tenfeld@kienhuishoving.nl I Telefoonnummer: 053 - 480 42 05. zij geen onderzoek kon verrichten naar de bodemgesteldheid en de problemen rond de fundering pas later aan het licht kwamen. Het Hof gaat hier niet in mee en oordeelt dat X ervoor had kunnen kiezen op andere wijze haar risico in te schatten of af te dekken. X had bijvoorbeeld kunnen vragen om een (al dan niet) destructief onderzoek te mogen verrichten naar de ondergrond van het gebouw. De kosten- en tijdconsequenties van voornoemde omstandigheden komen dus voor rekening van X. Aangezien X voor de bodemverontreiniging expliciet een voorbehoud heeft gemaakt in haar inschrijving, komen de kosten- en tijdconsequenties hiervan wel voor rekening van opdrachtgever. Conclusie Denk niet te lichtvaardig over het overnemen van het ontwerprisico en een vaste realisatievergoeding. Het kan zinvol zijn om bij inschrijving een voorbehoud voor bepaalde kosten of omstandigheden te maken. Dit is echter niet zonder risico. Indien de aanbestedingsstukken bepalen dat inschrijvers onvoorwaardelijk akkoord moeten gaan met alle voorwaarden, kan het stellen van een voorwaarde leiden tot uitsluiting van de inschrijving. Hof Amsterdam 23 juni 2020, ECLI:NL:GHAMS:2020:1803. 1 21

Dépôt Zuid Door: Jolanda Groothuis Akor en Draisma nemen complexe klus over van failliete Moonen Bouwgroep Dépôt Zuid; modern wooncomfort in een monumentaal pakhuis Bouwen in het Oosten 19

Dépôt Zuid Dépôt Zuid in het hart van Amsterdam Oud-Zuid is een gebouw met een rijke geschiedenis en een tijdloze klasse. Ooit werd het ontworpen als kantoor en magazijn, waarna het in gebruik werd genomen als kunstopslag tijdens de verbouwing van het Rijksmuseum. Inmiddels behoren deze functies tot het verleden en wordt het pand getransformeerd tot achttien bijzonder luxe woningen. De bouwopgave lag in eerste instantie in handen van Bouwgroep Moonen, maar werd na het faillissement in 2018 overgenomen door de bouwcombinatie Akor Rijssen en Draisma Apeldoorn. Commercieel directeur van Akor Martin van Gent en projectleider Wilbert Hilverda spreken met recht over een zeer hoogwaardig project waarbij de gemiddelde huizenbezitter zich wellicht geen beeld kan vormen. De opdrachtgever Masterpiece Development Amsterdam bedacht een samenhangende mix van authentieke en moderne elementen die Dépôt Zuid een geheel eigen identiteit met een optimaal wooncomfort zou gaan geven. Bouwgroep Moonen stond in eerste instantie voor de uitdaging om het monumentale pakhuis met beschermd stadsgezicht, te transformeren tot luxe woningen, maar reeds in de beginfase van de bouw stagneerde de zaak doordat de aannemer faillissement aanvroeg. Complexe klus Akor Rijssen nam na rijp beraad met Draisma Apeldoorn de complexe klus aan en hiermee sloeg de bouwcombinatie bepaald niet de weg van de minste weerstand in. Martin van Gent: “Het was voor ons nog geen vanzelfsprekendheid om dit project te aanvaarden. Aan de andere kant was er eigenlijk ook geen twijfel. Tegelijkertijd hebben Draisma en Akor samengewerkt aan project ‘De Twaalf van Ruysdaels’, eveneens in het Museumkwartier in Amsterdam Oud-Zuid. Het is deels vergelijkbaar met het Dépôt; een klus met een bijzonder hoog afwerkingsniveau waarbij de architectuur zich eveneens kenmerkte door rijke detaillering en het bijzondere materiaalgebruik. Door beide opdrachten te aanvaarden, werd de basis gelegd voor een duurzame samenwerking, waar we nu van profiteren. Bij Dépôt Zuid zullen achttien woningen gerealiseerd worden, verdeeld over zes woonlagen. Het gaat hierbij om vier townhouses, twaalf loft appartementen en twee penthouses, met oppervlaktes van tweehonderd tot vijfhonderd vierkante meter. De prijsklassen variëren van twee tot vijf miljoen euro.” Wilbert Hilverda: “De manier waarop onze mensen onderling samenwerken en communiceren met de buitenwacht, kleurt het team.” Bouwen in het Oosten 21

Dépôt Zuid Oorspronkelijke architectuur Wilbert Hilverda werd na het sluiten van de bouwovereenkomst met Woningborg, ingezet als projectleider en hiermee staat hij bepaald niet voor een eenvoudige opdracht. “Het vereist nogal wat om een transformatie als deze in hartje Amsterdam succesvol en veilig te realiseren. Het is een herontwikkeling met verfijnde aanpassingen en respect voor de oorspronkelijke architectuur. Dat dwingt een hoge mate van vakmanschap af die niet elke aannemer in huis heeft. Bovendien krijgt het pakhuis, dat dateert uit 1905, zijn originele, vrijstaande vorm terug. Door de later bijgebouwde delen te verwijderen, ontstaat ruimte voor tuinen en terrassen op het zuidwesten over de volle breedte van de appartementen. De buitenzijde van Dépôt Zuid bleef in zijn geheel behouden. Tijdens de bouw stabiliseerden we de wanden, waarna de gehele binnen-constructie werd verwijderd om het vandaaruit weder op te bouwen. Bovendien werken we op een postzegellocatie, dat vereist de nodige veiligheidsmaatregelen en precisie van onze mensen. Er moet duidelijk gecommuniceerd worden over de aan- en afvoer van materialen en beperking van overlast. Een juiste verstandhouding met de gemeente en de omgeving is hierin een must.” Empathisch vermogen Na de gedeeltelijke sloop van de bijgebouwen -het pand werd weer vrijstaand gemaakt waardoor zo’n acht meter aan buitenruimte ontstondwerd in het najaar van 2019 begonnen met de bouw van de vier townhouses, twaalf loft appartementen en twee penthouses. En hoewel Wilbert Hilverda een project als deze typeert als de krenten uit de pap wordt er van zijn mensen veel gevraagd. “Naast het feit dat ieder zijn eigen specialisme heeft en daardoor een grote bijdrage levert aan het team, vraagt een bouw als deze ook een hoog empathisch vermogen in de beleving van de toekomstige bewoners. Deze mensen investeren een kapitaal en stellen daar, terecht, hoge eisen aan. De afnemers van de woningen zijn unaniem uniek, bijzonder vermogend, maar allemaal fijne mensen. De manier waarop onze mensen onderling samenwerken en Martin van Gent: “De opdrachtgever bedacht een samenhangende mix van authentieke en moderne elementen die Dépôt Zuid een geheel eigen identiteit zouden gaan geven.” communiceren met de buitenwacht, kleurt het team. Zij begrijpen het dagelijkse spel en dat maakt dit project, ondanks de complexiteit, transparant en toegankelijk.” Kolommenstructuur Het gehele ontwerp is geïnspireerd op het wereldberoemde Barcelona Paviljoen van architect Mies van der Rohe en geeft het pand een bijna museale uitstraling. Dépôt Zuid onderscheidt zich van de omgeving door zijn formaat en opvallende, lichte baksteen. De klassieke opbouw met een verticale driedeling van de gevels en de symmetrie in de horizontale verdeling, geeft het robuuste gebouw allure. De huidige architect Prast&Hooft bedacht nog meer opvallende kenmerken; donkere lijnen in het metselwerk, boogvormige ramen en een verspringende Wilbert Hilverda Martin van Gent Bouwen in het Oosten 23

Dépôt Zuid daklijn. Door daar diverse materialen, waaronder Belgisch hardsteen, cortenstaal, geglazuurde baksteen, brons en veel glas aan toe te voegen krijgt het pand een compleet nieuw uiterlijk. Binnen blijven de sfeerbepalende elementen zoveel mogelijk bewaard. Om een optimaal open ruimte te creëren, krijgt het pand kolommenwanden als draagconstructie. Wilbert Hilverda: “Het vereist nogal wat om een transformatie als deze in hartje Amsterdam succesvol en veilig te realiseren.” Waardige kroonlijst Het ontwerp van Dépôt Zuid zorgt ervoor dat in de woningen maximaal daglicht binnenkomt. Zo wordt vrijwel de gehele plint opengewerkt met grote raampartijen. De townhouses krijgen een glazen achtergevel, de hoekappartementen en penthouses aan drie zijden glas. Voor extra daglicht in de middenwoningen zorgt een lichthof dat de living met de overige ruimten verbindt. De huidige boogramen in de gevels worden nagenoeg allemaal vergroot, hierdoor valt er veel meer licht naar binnen en wordt de ruimte visueel gezien hoger. Bovendien ontstaat er zo meer contact met de straat. De dakopbouw van de penthouses is met zijn extra grote glasvlakken in de gevel een moderne en onderscheidende toevoeging aan het pand. Zij verbinden de oorspronkelijke hoektorens met elkaar en vormen een waardige kroonlijst van het gebouw. Eigen autoliften Onder het gebouw van Dépôt Zuid wordt een eigen parkeergarage gerealiseerd, te bereiken met een autolift. Er zijn 32 parkeerplaatsen beschikbaar. Liften geven vanuit de garage en de hoofdentrees direct toegang tot de woning. De garage krijgt bovendien elektrische oplaadpunten en biedt tevens ruimte aan de bergingen voor alle woningen en een gemeenschappelijke fietsenstalling. Bouwen in het Oosten 25

Dépôt Zuid Vroegtijdig meedenken leidt tot succes Reeds vele jaren is BPZ partner van AKOR als het gaat om complete binnendeurconcepten met hang- en sluitwerk. Door in een vroeg stadium gezamenlijk het proces in beeld te brengen en optimalisaties te zoeken in een ontwerp, wordt uiteindelijk het beste resultaat gezocht Matthijs Zomer van BPZ vertelt: “Bij AKOR staat samenwerken hoog in het vaandel. Wij zijn ervan overtuigd dat vroegtijdig met elkaar meedenken uiteindelijk resulteert in de economisch en praktisch beste oplossing voor zowel aannemer, eindgebruiker maar ook leverancier. Het vroegtijdig meedenken in details levert veel meer op dan die paar procent korting die achteraf tijdens een inkoopgesprek wordt gegeven. Denk bijvoorbeeld aan het gezamenlijk meedenken met kozijndetails, waardoor evt. standaard deurdiktes en afmetingen kunnen worden toegepast. Maar ook zaken als slimme keuzes in hang- en sluitwerk kunnen qua kwaliteit en integrale prijs voordelen bieden. Wij zijn content met de weg die een aannemer als AKOR durft te in te slaan op dergelijke projecten!” Op het project Dépôt Zuid mocht BPZ ook vroegtijdig meedenken. Zomer vult aan: “De opdrachtgever op dit project wist heel goed wat hij wilde, een exclusieve uitstraling voor appartementen uit het absolute topsegment. Wij hebben daarin meegedacht en in beginsel een proefelement geleverd. Dat is uiteindelijk door de opdrachtgever goedgekeurd, waarna we het verdere proces met elkaar konden inkleden. Op deze manier haal je eventuele kinderziektes in een vroeg stadium al uit een ontwerp en weet de eindklant precies wat hij mag verwachten”. BPZ is werkzaam voor de middelgrote en grote aannemers in heel Nederland. Met ruim 50 vaste medewerkers en in partnership met deurenfabrikant Van Vuuren worden aansprekende projecten gerealiseerd van Delfzijl tot Cadzand. Altijd met een flexibele inslag en vooruitstrevend als het gaat om nieuwe concepten. Het bedrijf, gevestigd in Assen, zet in 2020 ruim 30 miljoen euro om. Bouwen in het Oosten 27

Door: Jolanda Groothuis IJzerhandel Knoef en Neele Bouw & Techniek overgenomen door de Van Buuren Groep IJzerhandel Knoef uit Hengelo en Neele Bouw & Techniek uit Hardenberg zijn onlangs onderdeel geworden van de Van Buuren Groep. Aan de overnames lagen diverse redenen ten grondslag, maar zowel de eigenaar van Knoef, Hein Knoef als woordvoerder namens Neele, Theo Salomons, zeggen volledig achter de overdracht van hun zaken te staan. Het feit dat beide organisaties familiebedrijven zijn, maakt dat ze uitstekend passen binnen de structuur van de Van Buuren Groep. 28 Bouwen in het Oosten Algemeen Hein knoef: “Deze periode heeft me wel tot nadenken aangezet, in die zin dat het leven meer inhoudt dan alleen werken.” De Van Buuren Groep kenmerkt zich door de platte en transparante structuur met korte lijnen en een heldere communicatie waarbij absolute leveringsbetrouwbaarheid en een vergaande klantgerichtheid na al die jaren nog steeds de ijzeren pijlers vormen. Meer dan alleen werken Algemeen directeur Hans Groeneveld, Hein Knoef en Theo Salomons schuiven aan tafel om te vertellen hoe de overnames tot stand zijn gekomen. Hein Knoef bijt het spits af: “Voor mezelf had ik al een langere periode duidelijk voor ogen dat ik de zaak op termijn van de hand zou doen. Dat had tweeërlei redenen; tien jaar geleden werd bij mij keelkanker geconstateerd. Ik was toen 45 jaar en volop in de running. De ziekte echter heeft een behoorlijke impact gehad op het leven van mij en mijn gezin. Op dat moment was nog maar één ding belangrijk; beter worden. Er volgden twee intensieve jaren waarbij het genezingsproces centraal stond en waarbij ik noodgedwongen de zakelijke touwtjes uit handen moest geven. Dat laatste was gemakkelijker gezegd dan gedaan. Ik vind het lastig om zaken te delegeren, maar had geen keuze. Het werd me echter wel duidelijk dat niemand onmisbaar is. Maar ook; hoé nadrukkelijk mijn medewerkers betrokken zijn bij het bedrijf. De zaken liepen prima door en waar ik tevens erg dankbaar voor ben; na vijf jaar werd ik genezen verklaard, ik kon mijn taken weer hervatten. Niettemin heeft deze periode me wel tot nadenken aangezet, in die zin dat het leven meer inhoudt dan alleen werken. Een andere reden om niet tot mijn 65e de zaak aan te houden had te maken met onze kinderen. Zij hebben niet de ambitie om het bedrijf over te nemen. Daarin ben ik beslist niet teleurgesteld. Het is belangrijk dat zij hun hart volgen en doen waarin ze plezier beleven. Daarvoor is het leven te mooi en te kort. Toen ik via via in contact kwam met Hans Groeneveld, algemeen directeur van de Van Buuren Groep, kwam een eventuele overname ter sprake. Ik stond er niet negatief tegenover.” Overname personeel Ook Theo Salomons vertelt namens Neele Bouw en Techniek dat hij niet negatief tegenover een brainstorm stond met Hans Groeneveld over een eventuele overname: “Jaap Neele was eerder al voornemens om een flinke stap terug te doen binnen het bedrijf. Ook hij had hiervoor diverse redenen. Feitelijk komt het erop neer dat tijdens de gesprekken die we voerden alle puzzelstukjes pasten. Van Buuren is evenals Neele een (h)echt familiebedrijf. De organisatie hecht veel waarde aan persoonlijke en langdurige relaties met haar klanten, leveranciers én medewerkers. Daarin kunnen wij ons spiegelen, het was dé basis om tot een overeenkomst te komen. Bovendien zou de overname geen gevolgen hebben voor de werkgelegenheid. Dat speelde een grote rol in onze beslissing. Van Buuren neemt, evenals bij Knoef, ons voltallige personeel over. Zij zullen derhalve geen negatieve gevolgen ondervinden van de overname. Toen Hans Groeneveld zich medio dit jaar persoonlijk voorstelde aan onze medewerkers en we samen vertelden over de Hans Groeneveld: “We zijn alle drie familiebedrijven met dezelfde cultuur. Daarom passen we uitstekend bij elkaar.” Hein Knoef Hans Groeneveld Theo Salomons Bouwen in het Oosten 29

Vakpioniers op het gebied van beton en mortels Met 9 betoncentrales in Noord en Oost Nederland lopen wij als vakpioniers voortdurend voorop bij ontwikkelingen, of het nu gaat om producten, toepassingen of maatschappelijke thema’s. Al onze locaties zijn CSC goud gecertificeerd! Kanaalstraat 20, 7550 AM Hengelo (O) Tel.: 074 - 249 33 33 e-mail: info@betoncentrale.nl www.betoncentrale.nl Algemeen op handen zijnde plannen werd er louter positief gereageerd.” Hein Knoef onderstreept de woorden van Theo Salomons: “Onze medewerkers reageerden eveneens enthousiast. Heimelijk wisten ze wel dat er binnen een aantal jaren veranderingen zouden gaan plaatsvinden. Dat de Van Buuren Groep hun nieuwe werkgever zou worden, was voor hen een opluchting.” Persoonlijk benaderd Hans Groeneveld is reeds 33 jaar actief binnen de Van Buuren Groep en voelt zich als algemeen directeur, niet in de laatste plaats, nauw betrokken bij zijn personeel. Voor hem was het vanzelfsprekend dat hij de medewerkers van Knoef en Neele persoonlijk op de hoogte bracht van de overnames: “We zijn alle drie familiebedrijven met dezelfde cultuur. Daarom passen we uitstekend bij elkaar. Kenmerkend hierin is dat er nagenoeg geen verloop is binnen het personeelsbestand. Tevens is het ziekteverzuim erg laag. Dat zegt best veel over de bedrijfsvoering en onderlinge sfeer. Ondanks dat we nu, na de overnames, bijna tweehonderd medewerkers in dienst hebben, ken ik ze allemaal persoonlijk. Ik ben een man die graag tussen de mensen staat, hou van saamhorigheid. Wat bovendien erg werd gewaardeerd is dat er niet veel gaat veranderen binnen de bedrijven. Zowel Knoef als Neele zullen zoveel mogelijk hun eigen identiteit blijven behouden. Het logo zal worden aangepast en de huisstijl wordt geleidelijk verweven met die van de Van Buuren Groep. Verder zullen we alle drie onze positie in de bouw-, industrie- en installatiesector in het oosten van het land alleen maar versterken. Met dat uitgangspunt voor ogen zien we vol vertrouwen de toekomst tegemoet.” Inkoopcombinatie De twee overnames zorgen voor meer verschuivingen dan zich op het eerste oog laat aanzien; Van Buuren Groep is één van de oprichters van Necomij-Ivana, aandeelhouder van Ivana en lid van inkoopcombinatie ZevijNecomij. Neele en Knoef waren op hun beurt lid van Ferney, maar aangezien een bedrijf doorgaans geen lid mag zijn van twee inkoopcombinaties is Zevij-Necomij een volume rijker en Ferney twee leden armer. Over Van Buuren Groep De Van Buuren Groep werd tweehonderd jaar geleden opgericht en is uitgegroeid tot een moderne, toonaangevende technische groothandel voor de bouw-, industrie- en installatiesector. Met de hoofdvestiging in Rijssen en inmiddels elf vestigingen (na overname Knoef en Neele) in het midden en oosten van het land telt de Van Buuren Groep bijna tweehonderd medewerkers. Vanuit Rijssen worden een aantal zaken centraal geregeld. Het betreft de administratie, ICT, marketing & communicatie, logistiek, verkoop binnendienst en inkoop. Ook bevindt zich hier een verkoopvestiging en een afhaalcentrum voor de regionale klanten. De overige vestigingen van Van Buuren liggen in Almelo, Apeldoorn, Doetinchem, Hengelo en Zwolle. Redblok heeft als thuishaven Barneveld, de Hollandse IJzerwarenhandel is gevestigd in Soesterberg en Van Buuren Bouwmarkt in Wierden. Bouwen in het Oosten 31

Algemeen Theo Salomons: “Toen Hans Groeneveld zich persoonlijk voorstelde aan onze medewerkers en vertelde over de plannen werd er louter positief gereageerd.” Bouwen in het Oosten 33

Terpwoningen Zwolle Veel animo voor terpwoningen Zwolle In het eerste kwartaal van volgend jaar zal Bouwmaatschappij Ufkes Apeldoorn B.v. elf zogenaamde terpwoningen onder de naam “Hoog en Droog” opleveren in de Zwolse uitbreidingswijk Stadshagen. De opdracht werd verstrekt door ontwikkelaar DLH Ontwikkeling Zwolle, een partij waarmee volgens projectleider Jan Westerink vaker is en wordt samengewerkt. Bouwen in het Oosten 35

Wie wij zijn Met al 40 jaar ervaring op het gebied van installatietechniek is Bouwmeester een erkende speler in de markt. Wij bedienen klanten in de omgeving van Zwolle en ver daar omheen. Wij hebben ervaring in de uitvoering van nieuwbouw, onderhoud- en renovatieprojecten. Door de samenwerking met andere bouwkundigeaannemers is geen project of klus ons te groot. Wij zijn tevens aangesloten bij de branchevereniging Uneto-VNI en waarborgen daarmee onze kwaliteit. Klantgerichte vakmensen Erkend installatiebedrijf 7 dagen per week bereikbaar Waar we goed in zijn Bouwmeester Installatietechniek BV uw specialist in: • Lood- en zinkwerk • Dakwerk • CV installaties • Onderhoud en vervanging van CV ketels • Warmtepompen • Zonne-energie systemen • Gas installaties • Water installatie • Sanitaire installaties • Service en onderhoud > CONTACT ONS VRIJBLIJVEND Voor al uw: metselwerken Kalkzandsteen lijmwerk voegwerken Galileïstraat 6, 7701SK, Dedemsvaart Gerrit Reurink: O6 543 21 953 Bert Tromp: O6 5O 21O 211 info@reurinktromp.nl www.reurinktromp.nl Terpwoningen Zwolle Het project ‘Hoog en Droog’ kwam voort uit een recente samenwerking tussen de ontwikkelaar en Ufkes. Jan Westerink: “De gunning voor de terpwoningen is in bouwteam met de ontwikkelaar tot stand gekomen. We hadden net gezamenlijk 25 woningen gerealiseerd aan in Breecamp Oost aan de noordkant van Stadshagen en zijn min of meer direct daarna met de terpwoningen gestart. De elf terpwoningen, tien twee-ondereen-kapwoningen en één vrijstaande woning, waren in een mum van tijd verkocht. De verwachting was dat met name de wat oudere consumenten belangstelling zouden tonen, maar in de praktijk zijn het vooral dertigers met één of twee kinderen die gekocht hebben. Dankzij het verkoopsucces en de korte bouwvoorbereidingstijd kon snel met de realisatie worden gestart. We zijn in juni gestart en inmiddels staan de betoncasco’s en tot en met week 45 is het hier piekdrukte. Op dit moment zijn er van ons een uitvoerder, twee timmerlieden en een projectleider aanwezig. Op kantoor houdt een werkvoorbereider de voortgang in de peiling. Voor het overige zijn het de vakmensen van onze onderaannemers. Verreweg de meeste daarvan zijn vaste relaties van ons. We liggen mooi op koers, precies volgens de planning. Weersomstandigheden of een vertraging bij nutsbedrijven daargelaten verwacht ik geen grote obstakels voor een goed verloop van de bouw.” Gasloos Hoog en Droog is een gasloos project. Jan Westerink: “De energievoorziening geschiedt door de toepassing van een lucht/waterpomp. Optioneel kunnen de kopers kiezen voor extra zonnepanelen. We bieden overigens ruim vijftig opties aan op allerlei gebieden. Je mag gerust van maatwerk spreken binnen ons Plus Woning concept, waar Hoog en Droog onder valt. In principe zijn er bepaalde zaken omkaderd, maar er is veel ruimte voor een invulling naar keuze. aanzicht met de schuine punten, de gevels die gecombineerd worden uitgevoerd met hout en metselwerk en de aluminium kaders onder de kozijnen geven de woningen een eigen karakter. Ook de positionering van de keuken in een aanbouw geeft de woningen iets eigens. Het levert veel extra woon- en leef oppervlakte op. Het gezamenlijke binnenplein pakt ook erg mooi uit.” Veelbelovend Ondanks de coronacrisis ziet de orderportefeuille van Ufkes er Jan Westerink: “Je mag gerust van maatwerk spreken binnen ons Plus Woning concept , waar Hoog en Droog onder valt.” volgens Jan Westerink “veelbelovend” uit. “We kunnen al behoorlijk ver in 2021 kijken. Toen half maart de crisis uitbrak hebben ook wij een dip gekend in het aantal aanvragen, maar na een aantal weken groeide het vertrouwen weer en inmiddels lijkt alles Door de coronaperikelen is de communicatie naar de kopers wat anders ingericht dan normaal het geval is. We werken nu met nieuwsbrieven en op gezette tijden organiseren we enkele sobere “kijkmomenten” waarbij de anderhalve meter maatregel uiteraard gerespecteerd wordt. Als de binnenwanden binnenkort geplaatst zijn is er weer zo’n ontmoeting gepland. Persoonlijk vind ik ‘Hoog en Droog’ een mooi project dat zich ook onderscheidt van andere vergelijkbare woningbouwprojecten. Het platte dak, het weer de goede kant op te gaan. Er is veel te doen omtrent de woningbouw. Wij zijn zelf vooral gericht op projecten vanaf ongeveer twintig woningen of appartementen. Ons werkgebied is circa honderd kilometer rond Apeldoorn, maar voor vaste relaties werken we ook buiten deze denkbeeldige ring. Als ik nu een blik werp zie ik projecten in Zaandam, Muiden, Arnhem en Den Haag. We werken met zo’n zeventig mensen, waaronder veertig op kantoor, 25 timmerlieden en zeven uitvoerders. We hoeven ons beslist niet te vervelen de komende tijd.” Bouwen in het Oosten 37

Dé specialist voor: constructie- / bouwstaal Trappen Balustrades/leuningwerk Luifels Schoolstraat 3, 8141 EN Heino 0572 393275 info@nivelko.nl

Door: Organisatie: Ad Struik (BouwKlup) I Moderator: Arjan te Lintelo (Accent op Ontwikkeling) I Fotografie: Erik van der Leij (Elan Producties) I Tekst: Margreet Koster (Text & Event) De BouwKlup is (online) te gast bij BINX Smartility in Groenlo. De wereld aan werk. Push the reset button Heeft corona onze werkwijze definitief veranderd? Wat moet of gaat radicaal anders? Wat zijn de gevolgen van toenemende automatisering? Wat zijn de idealen en behoeften van de verschillende generaties? Wat betekent dit voor de organisatiestructuur en -cultuur, managementstijl en werkgeverschap? 40 Bouwen in het Oosten Algemeen Wim Davidse: “Aanstekelijk werkgeverschap – sociale innovatie - is wat we nodig hebben. Juist in tijden van crises.” Generatie Y wil werkgeluk Ruth Feenstra is HR-adviseur bij BINX: “De kernwaarden van BINX zijn door de medewerkers vastgesteld (innovatief, echt samen, kwaliteit voorop en inlevingsvermogen). In de informele cultuur - waar 50% jonger dan 35 jaar is (generatie Y dus) - spreekt men elkaar hierop aan.” BINX is een integraal bouwen installatiebedrijf dat zich richt op geïntegreerde utiliteitsbouwcontracten (van ontwerp tot en met het meerjarenonderhoud voor 15-20 jaar). BINX ziet haar rol in de toekomst steeds meer verschuiven van bouwer naar dienstverlener. Smartility staat voor smartutiliteit: de slimste manier van bouwen: “Dat betekent integrale engineering volledig in 3D. Eerst digitaal gebouwd voor de werkelijke start van de bouw. En de slimste manier van onderhouden (optimaal gebruik en voorspelbaar onderhoud met data-analyse vanuit toegepaste sensoren),” aldus technisch directeur André Guis. Het bedrijf won in november 2019 de Cobouw Award voor beste werkgever. Het ronde organigram is dynamisch en gaat uit van dienend leiderschap. De klant staat letterlijk in het midden. De directie aan de buitenkant. Er zijn geen functies, maar ‘dynamische’ rollen, het werk is minder ‘vast omlijnd’. Zo kunnen medewerkers zich maximaal ontwikkelen. Voldoening, zingeving, plezier en verbinding zorgen voor werkgeluk. Dat zijn waarden die millennials (generatie Y) aanspreken. In de bouw is de werkgelegenheid het hardst gekrompen Wim Davidse is flex- en arbeidsmarktstrateeg, spreker en hoofdredacteur van Flexmarkt Magazine. Hij start zijn betoog met ‘surfen op de golven van de vierde industriële revolutie’. Dat betekent: opletten en aanpassen dus. Technologische innovatie is 25% van je succes. Sociale innovatie 75%! Dit besef is er nog lang niet overal. Goed, maar beter: ‘aanstekelijk werkgeverschap’ – lijkt niet ons ding. Disruptie, digitalisering en de arbeidsmarkt zijn de grootste strategische uitdagingen voor werkgevers. De vierde industriële revolutie komt op ons af in vier golven: Mens en demografie, Technologie – digitalisering, deglobalisering en duurzaamheid. Davidse over de eerste twee: 1. Mens en demografie “De komende vijf jaar verwachten we in Europa een krimp van 3% van de potentiële beroepsbevolking1 . In de bouw hebben we steeds meer nieuwe mensen nodig om vergrijzing op te vangen. Mensen worden dus Ruth Feenstra – HR-adviseur BINX: “Bij BINX geen vastomlijnde functieprofielen. Dynamische rollen geven ruimte om je maximaal te ontwikkelen.” Bouwen in het Oosten 41

Algemeen Wim Davidse: “Fris in tijden van crises je bedrijf op. Dat is beter dan stoppen met marketing en opleidingen.” De radicale jaren 20 Volgens Davidse ‘landen’ alle veranderingen van de ‘radicale jaren 20’ nog te weinig. “We moeten anticiperen op de nieuwe functies en de beste energie uit de beschikbare mensen halen. Repeterende werkzaamheden worden ons dankzij digitalisering uit handen genomen.” nog schaarser. En ze hebben ingewikkelde verlanglijstjes. De missie van een bedrijf wordt arbeidsvoorwaarde. Op een krappe arbeidsmarkt is de werknemer koning. (more gains, less pains) 2 . Technologie en digitalisering Ondanks de coronacrisis, Brexit en ontwikkelingen in China gaat de economie zich vanaf 2021 herstellen. Digitalisering beïnvloedt ook de bouw. De medewerkers moeten niet alleen over kennis, maar ook over soft skills beschikken. Want het belang van communicatie en samenwerking met andere experts neemt toe.” Narcotics Anonymous 1981: “Hetzelfde blijven doen en betere resultaten verwachten. Dat is krankzinnigheid.” Niet bevriezen tijdens crises Het coronavirus zet de vierde industriële revolutie in een hogere versnelling. Veel organisaties ‘bevriezen’ In een crisis: ze stoppen met marketing en opleidingen. Davidse: “Niet doen! Het is beter om in slechte tijden je bedrijf ‘op te frissen’: wat kunnen we beter, waar gaan we mee door? Voldoet ons businessmodel na de recessie nog? Is er voldoende visie op uitdagingen en kansen van de vierde industriële revolutie? Zijn we mens- en klantgericht? Pakken we door op de innovatie?” Maak ruimte voor de nieuwe toekomst In elke crisis sneuvelt ‘oud hout’ en krijgt ‘jong hout’ ruimte. Hoewel het lastiger is in een bestaand bedrijf te innoveren, kun je daar ook ruimte creëren. “Begin – net als BINX - met een ‘Gideonsbende’, adviseert Davidse. Laat ze praten over nieuwe ontwikkelingen, de gevolgen en mogelijkheden. Laat ze met ideeën en plannen komen. Geef ze als management expliciet steun en neem zoveel mogelijk over in je strategisch plan. Moedig anderen aan mee te doen. Blijf in gesprek. Zo begint de verandering klein en groeit die heel natuurlijk. Dat is makkelijker dan je denkt - en gewoon noodzakelijk! Want als je hetzelfde blijft doen als altijd, is het krankzinnig om betere resultaten te verwachten.” 1 Iedereen tussen 15-75 jaar Bouwen in het Oosten 43

Akor Rijssen Mathea Knulst: “De aanbouw is volledig circulair, van constructie tot meubeldetail.” Door: Jolanda Groothuis Akor Rijssen breidt eigen bedrijfspand uit met circulaire kantine Bouwen in het Oosten 45

Akor Rijssen Ondanks dat het bedrijfspand van Akor Rijssen in 2007 ontworpen en gebouwd werd met een blik op de toekomst, kon recent een interne uitbreiding niet voorkomen worden. Door de groei van de organisatie kwamen de medewerkers zowel op kantoor als in de kantine in de knel te zitten. Bovendien was het wenselijk dat er diverse flexplekken zouden komen. Over de binnenkant van de kantine boog Harmeling Interieurs uit Rijssen zich en kwam daarmee verrassend voor de dag. Martin van Gent: “Door INTEX Architecten werd een nieuw onderkomen ontworpen tussen het kantoor en de werkplaats.” Bouwen in het Oosten 47

Polybouw heeft voor AKOR de circulaire gevels voor hun nieuwe pand geleverd Akor Rijssen Met als uitgangspunt Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen besloot commercieel directeur van Akor, Martin van Gent, dat de uitbreiding van het kantoorpand duurzaam en circulair moest worden. In die zin past het in de lijn van project Dépôt Zuid in Amsterdam Oud-Zuid waar de vaklieden van Akor momenteel werken aan de transformatie van het monumentale pakhuis. Maar, naast het visuele en milieukundige aspect werd bovenal praktisch gedacht. Martin van Gent: “We hebben de afgelopen jaren een behoorlijke groei ondergaan met als gevolg dat de kantoorruimte beperkt werd. Ook ondervonden we de behoefte aan flexplekken. Door INTEX Architecten werd een nieuw onderkomen ontworpen tussen het kantoor en de werkplaats. Zij ontwierpen een ‘Akor-Café’ die multifunctioneel inzetbaar is als kantoor, vergaderruimte en uiteraard als kantine. Om een juiste invulling te geven aan het interieur richtten we ons tot Harmeling Interieurs. Zij ontfermden zich over onze interieurplannen en kwamen met een uitgekiend voorstel, dat geheel voldeed aan onze wensen.” Geproduceerd van afval Mathea Knulst van Harmeling Interieurs: “De aanbouw is volledig circulair, van constructie tot meubeldetail. Houten balken en stalen Martin van Gent: “We hebben de afgelopen jaren een behoorlijke groei ondergaan met als gevolg dat de kantoorruimte beperkt werd.” Bouwen in het Oosten 49

Akor Rijssen kolommen uit de voormalige kunstopslag van het Rijksmuseum in Amsterdam kregen een nieuw leven in de kantine die inmiddels is gerealiseerd. Een bijzonder aspect in het interieur is de bekleding van het keukengebied. De wanden zijn namelijk bekleed met innovatief circulair Solid Textile Board (leverancier Baarsen Bloemhoff) en volledig geproduceerd van afval. Je ziet nog de typische blauwe vezels van spijkerstof, die speels combineren met de witte kern van de plaat in de belijning rondom de ruimte.” Ontspanning en dynamiek De kantine biedt inmiddels plaats aan ruim honderd medewerkers en onderscheidt zich onder andere door de robuuste stamtafel in de keuken, gezellige ronde groepszitjes in het centrum en treincoupébanken voor iets meer privacy. Volgens Mathea is het een goede plek geworden om te ontspannen en, ook niet onbelangrijk, het werk voor even te laten liggen. Tegelijkertijd brengt de kantine dynamiek en interactie en is het dé plek om iets te vieren en gezellig en informeel bijeen te komen. Bouwen in het Oosten 51

Onderhoud en installatie van airco, Luchtbehandeling en Meet en regelinstallaties in de ruimste zin van het woord. Oude Schoolstraat 2 I 7468 CA Enter Mobiel: 06 - 229 903 59 E-mail: tenbrinke@klimaat-service.nl Website: www.klimaat-service.nl Vakmanschap uit het Oosten des lands Schilderswerk Behangwerk Glaswerk Onderhoud of renovatie Bruins Schilderwerken is een kleurrijk en persoonlijk familiebedrijf, waar een flexibel team van gespecialiseerde deskundigen voor u klaar staat. Kwaliteit leveren is ons doel. Wij zijn thuis in de afwerking en het onderhoud van glas- en schilderwerken, waarbij wij gebruik maken van de beste materialen en gereedschappen, snel schakelen, persoonlijk contact houden, snel, op tijd en nauwkeurig werken. T: 0548 – 54 45 60 I www.bruinsschilderwerken.nl Akor Rijssen Mathea Knulst Mathea Knulst, hoofd ontwerpafdeling en interieurarchitect bij Harmeling was in deze de leidende factor en bedacht het compleet circulaire interieur. In de aanbouw herrees een nieuwe kantine waarin medewerkers en ook relaties kunnen samenkomen voor lunches, feestelijke momenten, inspiratiesessies en events. Bouwen in het Oosten 53

Corona: van dip naar doordouwen Voor iedereen in de bouw stond één vraag op het netvlies: hoe zou de orderportefeuille er na de Bouwvak uitzien? Zou het negatieve effect van corona doorzetten? Al vanaf eind juli en augustus waren de eerste voortekenen voorzichtig positief als je keek naar het aantal onvervulde vacatures. En in september zette deze trend stevig door. Een gunstig voorteken voor wat we nu zien: veel werk en gevulde orderportefeuilles. De bouw loopt hierin voorop, en ik zie gunstige tekenen dat de technieksector in die trend zal volgen. Kortom, van dip naar doordouwen. Zo kreeg het grote project van aannemerscombinatie Sassenvaart, al een jaar uitgesteld, in september alsnog groen licht en kon Haldu met haar mensen vol aan de bak met de bouw van een nieuwe sluis in Terneuzen. Ook de kleinere aannemers, een belangrijke groep voor de Nederlandse economie, gaat het voor de wind. Niet alleen voor Haldu Groep kwam deze positieve omslag in beeld, maar, voor zover ik kan beoordelen, ook elders in de sector. Cruciaal in dit herstel, is uiteraard dat de materialenlevering logistiek weer op gang komt. Gelukkig constateer ik ook 54 op dit vlak een goed herstel. Mijn visie is dat we licht herstellen, een mooie basis om van 2021 een stevig succes te maken. Immers, de meeste projecten lopen in 2021 door. Opschalen is het devies Bij Haldu Groep hebben we inmiddels zelfs weer behoefte aan extra mensen om alle projecten van onze opdrachtgevers te kunnen handelen. Opschalen is nu het devies en op het vlak van recruitment en ook social media hebben we extra ondersteuning in huis gehaald. Deze omslag heeft zich eind augustus/begin september in slechts twee weken voorgedaan. Ik had het voor de zomer, en midden in alle coronaperikelen, niet kunnen vermoeden. Onze vakkrachten worden zelfs alweer door de concurrentie gebeld. Rol overheid U weet dat ik regelmatig kritisch ben op de overheid. Dat blijf ik. De snelheid waarmee vergunningen afkomen loopt nog steeds achteruit. En dat geldt helaas ook voor het beschikbaar komen van bouwgrond. In mijn ogen gemiste kansen, wat door het draaien aan deze twee cruciale knoppen kan de Bouwen in het Oosten Column overheid voor de bouw écht het verschil maken. Neem de woningbouw, de vraag is ongekend groot en de ruimte is er. Echter, met onze wirwar aan tijdrovende procedures is agrarische grond niet zomaar bouwgrond, dit zijn helaas nog steeds lange en slepende trajecten. Ik pleit er echt voor dat deze trajecten op de turbo gaan. Het gevecht om schaarse bouwlocaties mag toch niet de flessenhals worden terwijl we tegelijkertijd vechten om de economie overeind te houden? Wij willen, wij kunnen en de overheid op haar beurt moet hierin nu écht haar verantwoordelijkheid nemen. Ik las dat het kabinet 20 miljard uittrekt voor een investeringsfonds dat projecten moet steunen op drie terreinen: fysieke infrastructuur, onderzoek en ontwikkeling en onderwijs. Ik hoop van harte dat woningbouw hierin een prominente plaats krijgt. En als grond dan alsnog een probleem is, pleit ik ervoor om veel meer hoogbouw te realiseren zoals nu in Nijmegen. Pas op: stikstofdossier komt terug Nog iets over de overheid: die heeft een olifantengeheugen. Dus komt het dossier over stikstof gegarandeerd weer op tafel. Daar moeten we alsnog mee dealen. Recent heeft de Europese Commissie de klimaatdoelstellingen voor 2030 aangescherpt. Over tien jaar, in 2030, moet de uitstoot van broeikasgassen met minstens 55% gedaald zijn. Ook dit dossier is dus nog lang niet van tafel. Ik zeg het u maar alvast… Danny van Hal Bouwen in het Oosten 55

IKC Het Saffier IKC Het Saffier wordt opgeleverd volgens planning Jansman Bouw opdrachtnemer op basis van DBME Begin volgende maand vindt de oplevering plaats van Integraal Kind Centrum Het Saffier in de Zwolse wijk Stadshagen. In veel projecten geldt dat een oplevering een eind markeert van een samenwerking. In Zwolle is dat bepaald niet het geval. Jansman Bouw is namelijk opdrachtnemer op basis van DBME, Design, Build, Maintain and Energy. Projectleider Gert Jansen spreekt dan ook liever van een overgang naar fase drie waar Jansman en Florion gedurende 25 jaar de relatie voortzetten in de zogenaamde onderhoud- en beheerfase. Fase 1 betrof de ontwerpfase, opgevolgd door de realisatiefase die nu dus aanstaande is. Maar gevoelsmatig is het wel degelijk een belangrijke mijlpaal om trots op terug te blikken. Bouwen in het Oosten 57

Gert Jansen vertelt dat de eerste contacten met zowel Stichting Florion als de gemeente Zwolle dateren van het medio van 2019. “In eerste instantie had de stichting een andere partij geselecteerd na een selectieprocedure, maar met die partij kwam men er niet uit. Vervolgens is opnieuw een selectieprocedure gestart en daaruit werd Jansman unaniem gekozen. Jansman heeft de draad weer opgepakt, en het Programma van Eisen binnen taakstelling gebracht. Samenwerking was de sleutel tot het succes, dit gecombineerd met transparantie en focus op de doelstellingen. Jansman had met bijna dertig scholen op de teller tal van oplossingen paraat om snel te kunnen schakelen, want de verloren tijd moest wel worden ingehaald. Dit hield verband met de geplande start van bouwactiviteiten op de huidige tijdelijke locatie. In nauw contact met de opdrachtgevers en gebruikers in de vorm van een aantal brainstormsessies zijn we in twaalf weken tijd tot een bouwaanvraag gekomen. Gelukkig hadden we al contact gehad met de welstandcommissie en overige belanghebbenden bij de gemeente. En ook de doorlopende afstemming met gemeente was uitstekend, Dat voorkwam onnodig oponthoud. De planning van de verhuizing naar de nieuwbouw, de grootste zorg voor Florion, was daarmee veilig gesteld. Jansman heeft zich de afgelopen tien jaar met name ontwikkeld ten aanzien van efficiëntie in het bouwproces, vanaf initiatief tot ontwerp, realisatie en onderhoud. Optimaal presteren is direct verbonden met een juist bouwproces. Het betaald zich altijd uit, zo ook nu bij Het Saffier. Ten opzichte van de eerste uitganspunten hebben we zwaarder ingezet op duurzaamheid en is de gevel, door de toepassing van veel duurzaam hout in combinatie met cortenstaal, substantieel gewijzigd. De look is eigentijds en past nu uitstekend op de zichtlocatie aan de Rotonde van de Tippe. Het Saffier wordt ENG, energieneutraal. We hebben aardig ervaring in dergelijke opdrachten, ook in BENG overigens. In Het Saffier 58 Bouwen in het Oosten IKC Het Saffier CO2 reductie. De lucht wordt bijvoorbeeld continu ververst en gefilterd.” is gekozen voor juiste balans in het isoleren van de gebouwschil waardoor er ook gelegenheid was voor een fraaie glazen vliesgevel. Verder wordt gebruik gemaakt van een lucht-warmtepompinstallatie, veel zonnepanelen en ondermeer een geavanceerd daglichtsysteem. Per ruimte is het klimaat individueel regelbaar. Gebeurt er niets in een bepaald lokaal, dan wordt het klimaat op comfortstand gehouden en is het verbruik ook nihil. In de basis voldoet Het Saffier aan eisen volgens Bouwbesluit, maar door een aantal slimme keuzes heeft het gebouw het certificaat Frisse School Klasse B, dat onder andere betrekking heeft op de ventilatie, daglicht en De bouw startte eind februari, slechts een paar weken voordat de coronacrisis uitbrak. Het heeft volgens Gert Jansen niet geleid tot vertraging. “Nee, de oorspronkelijke planning ging uit van een bouwkundige oplevering in week 47 en dat gaan we halen. Door de corona hebben we wel wat aanpassingen gedaan in de overlegstructuur, dus ook wij hebben veel gebruik gemaakt van Teams. Ik denk dat dit ook wel zal blijven in de toekomst, afgewisseld met persoonlijk overleg dat als alles weer normaal is, uiteraard terug zal komen. Op de bouwplaats hebben we geen noemenswaardige problemen gekend met het werken op anderhalve meter. Het Saffier heeft een behoorlijk prefab karakter, dan heb je al minder mensen op de bouw zelf. Echt spannend was het nog niet. Het enige spannende en uitdagende thema was het tijdig aanwezig zijn van de nutsvoorzieningen. Daar hebben we al in een vroegtijdig stadium aandacht aan geschonken en zoals het zich nu laat aanzien is ook die spanning uit de lucht. De ervaring die we met deze aspecten hebben opgedaan bij vele andere projecten betaalt zich uit in zo’n situatie. Als gezegd zijn we nu de periode van onderhoud voor de komende 25 jaar aan het formaliseren. Waarbij de garantie op gebouw-gebonden energieverbruik, de relatie tussen Jansman Bouw en Florion nog eens extra bijzonder maakt.” Gert Jansen: “Samenwerking was de sleutel tot het succes, dit gecombineerd met transparantie en focus op de doelstellingen.” Bouwen in het Oosten 59

Tekst: Margreet Koster - Text & Event Fotografie: Marlie Koggel - Koggel Fotografie Sterk in grondwerk Sterk in uitvoering Aannemen van werk, recycling en verhuur www.hoogeboom-raalte.nl Tel: 0572-352250 Scholenvereniging Floron content met eindresultaat Het Saffier lost langgekoesterde wens in IKC Het Saffier Huisvestingsadviseur Wim Lengkeek van scholenvereniging Florion was vanaf de eerste planvorming rond Integraal Kindcentrum Het saffier betrokken bij het project. Hij ziet de realisatie en de aanstaande oplevering aan het eind van het jaar als een kroon op het werk na een lange periode van noeste arbeid van een heleboel mensen. “Er is lang op gewacht en het was best wel heftig voor ouders, leerlingen en leerkrachten. Maar het resultaat is een mooie, gezonde, veilige en goed geoutilleerde leer-omgeving. We hebben er zin in!” Bouwen in het Oosten 61

De eerste pogingen om tot nieuwbouw te komen in de nieuwbouwwijk De Tippe dateren van de periode 2012, 2013. Wim Lengkeek: “De gemeente had toen in principe al toestemming gegeven om te gaan bouwen. De situatie was destijds rijp voor iets nieuws. We zaten met De Sprankel aan de Klokkengieterlaan al krap met ruim 350 leerlingen. Er was al een aantal jaren sprake van een dependance. De bouwcrisis en de daarmee gepaard gaande vertraging van de ontwikkeling van De Tippe doorkruisten de plannen. De bouw op die locatie werd stop gezet. Het werd weer actueel nadat de tunnel naar De Tippe twee jaar geleden gerealiseerd was. We zijn weer begonnen met de plannen, maar de tijd bleek een andere te zijn dan acht jaar geleden. We wilden de bouw niet op een traditionele wijze laten uitvoeren. Je hebt in onze tak van sport twee geldstromen. De ene is van de gemeente en de andere van het bestuur. De gemeente heeft een simpele redenering. Die wil een gegarandeerde kwaliteit tegen de kosten die de VNG voorschrijft. Floron heeft eveneens een duidelijk belang. Een zo hoog mogelijke kwaliteit 62 (lees: leeromgeving) tegen dragelijke exploitatie- en onderhoudskosten. Dat natuurlijke spanningsveld van een relatief goedkope bouw en een dure exploitatie wilden we doorbreken. We hebben in dat kader samen met de gemeente en de aannemer intensief overleg gevoerd. Een overleg dat geleid heeft tot een mooi en voor alle betrokkenen meer dan acceptabel eindresultaat. We begrepen de enigszins voorzichtige benadering vanuit de gemeente Zwolle en anderzijds was er begrip voor onze opstelling. We krijgen wat we graag wilden: een goed gebouw dat gereed is om de geplande levensduur van veertig jaar aan te kunnen.” Goede keus Volgens Wim Lengkeek zijn de begrotingen twee of drie keer bijgesteld. “Dat was ook noodzakelijk. De kosten waren circa veertig procent hoger dan de oorspronkelijke ideeën acht jaar geleden. Uitgangspunt was, ingegeven door het terugdringen van de exploitatielasten, om het gebouw energieneutraal te bouwen. Dat betekent een gasloze opzet en de toepassing van onder andere zonnepanelen. Bouwen in het Oosten Wim Lengkeek: “We krijgen wat we graag wilden: een goed gebouw dat gereed is om de geplande levensduur van veertig jaar aan te kunnen.” We hebben een Frisse School B classificering en voldoen uiteraard aan alle criteria van het Bouwbesluit. Een actueel probleemonderwerp zoals de ventilatie is dus ondervangen. Nee, we kunnen echt decennia vooruit.” Opluchting Voor veel kinderen, ouders en leerkrachten zal het een opluchting zijn om vanaf begin januari vanuit de nieuwe locatie te kunnen opereren. Wim Lengkeek: “Het is een lange periode geweest. Sommige leerlingen hebben jarenlang geleerd vanuit De Meeuw cabines. Het is een oplossing, maar wel met de nodige beperkingen. We zijn erg blij dat de oplevering nu aanstaande is. Het betekent de afronding van een best wel heftige tijd, maar we zijn dankbaar voor de nieuwe situatie. We hebben er echt zin in. We kunnen hier in De Tippe weer tientallen jaren vooruit. We hebben er lang genoeg op gewacht.” IKC Het Saffier Perfecte harmonie gebouw en haar interieur De opdracht voor de inrichting voor Het Saffier begon met een introductie van de architect. Na een gesprek en presentatie met de school waren ze overtuigd van de creatieve katalysator die een goede samenwerking tussen inrichter en architect kan zijn. Deze samenwerking heeft de school zeker geen windeieren opgeleverd, integendeel. Het resultaat is perfecte harmonie tussen gebouw en haar interieur, zowel in kleur en materiaal als in de vormgeving. Ook de lesmethodes zijn veelvuldig onderwerp van discussie geweest met betrekking tot het interieurconcept. Belangrijk is dat de inrichting in dienst is van de werkwijze en lesmethode. De docent moet al zijn/haar energie kunnen steken in de kinderen en het meubilair moet daar bij aansluiten om het lesgeven makkelijker te maken. Voor Het Saffier heeft dit geresulteerd in eigentijdse inrichting die erop gericht is om makkelijk de kinderen individueel te laten werken als in groepjes -en dit alles tegelijk in een lokaal- en zonder dat ze last van elkaar zullen hebben. Al met al een inrichting passend bij de waarde en onderwijsvisie van de school! Samen werken aan de toekomst Hoogeboom Raalte is sinds 1935 actief met aannemen van grond-, weg- en waterbouwwerkzaamheden, recycling, verhuur van machines en containers. Wij werken regelmatig voor gemeente Zwolle en hebben al verschillende terreinen op Stadshagen bouwrijp gemaakt. Onze medewerkers hebben, met gebruik van de hybride kraan, grond- en riolerings werkzaamheden uitgevoerd voor de nieuwbouw van IKC Het Saffier. De volgende fase is de inrichting van het terrein. Samen met Jansman Bouw werken wij aan een duurzame, circulaire economie, waarbij grondstoffen steeds opnieuw worden gebruikt. Zo ook bij Het Saffier. Voor de bestrating van het schoolplein worden tegels en speeltoestellen gebruikt van een andere school in Zwolle. De parkeervakken worden gestraat met water passerende straatbakstenen. Het gebied rond de school wordt door ons, in opdracht van de gemeente Zwolle, woonrijp gemaakt. De riolering wordt aangelegd en de toegangsweg voorzien van puinverharding en asfalt. Leerlingen kunnen straks veilig naar school fietsen over het vrij liggende fietspad van betonverharding met goede verlichting. Voor onze transportbewegingen gebruiken wij vrachtwagens met euro 6-motoren. Deze stoten 95% minder stikstof uit. Wij blijven vernieuwen en hebben een nieuwe Volvo minigraver van 2,5 ton en een laadschop van 5 ton aangeschaft, volledig elektrisch. De accu’s worden opgeladen door de zonnepanelen op ons bedrijfspand. Het is een mooi integraal project waarbij wij uiteenlopende werkzaamheden uitvoeren met onze bekende Sallandse mentaliteit, met kennis, korte lijnen en resultaatgericht. Kortom, sterk in uitvoering! Bouwen in het Oosten 63

Algemeen Meer wooncomfort voor Het Lindenhof en Het Veldhof in Enschede Verduurzaming van bestaand vastgoed staat de laatste jaren behoorlijk prominent op de agenda van woningcorporaties, die op hun beurt weer ingefluisterd worden door de politiek. Het landelijk actieve Woonzorg Nederland vormt daarop geen uitzondering. Momenteel lopen er in dit kader ook twee projecten in Enschede. Het zijn de appartementencomplexen van Het Lindenhof en Het Veldhof. SW Vastgoedverbetering treedt op als hoofdaannemer. Deze projecten sluiten naadloos aan op de ambitie en missie van SW Vastgoedverbetering. Samen met de vastgoedeigenaar verantwoordelijk zijn voor het langdurig behoud van het bestaande vastgoed. Zij zetten zich iedere dag in om positieve impact te maken op het gebied van vastgoed, mensen en maatschappij. Dit streven komt niet alleen terug in het resultaat, maar juist ook in de manier waarop SW Vastgoedverbetering te werk gaat. Projectleider Renovaties Lennart Vlessert licht beide projecten toe. Lennart Vlessert: “Alles gaat in een strak tempo van vijf werkdagen per appartement waarbij de bewoners in hun woning blijven.” Bouwen in het Oosten 65

“Beide projecten liggen enigszins in het verlengde van elkaar”, vertelt Lennart Vlessert. “Binnen SW hebben we een gespecialiseerd renovatieteam, we combineren op een efficiënte wijze grootschalige renovaties met verduurzamingsverbeteringen. Zij werken volgens ons WoonBeter concept, waarbij we eerst zoeken naar het beste team bij het voorliggende vraagstuk. We voeren de opdrachten uit met een aantal vaste co-makers die dus in beide projecten met ons samenwerken, met dezelfde aanspreekpunten. Ook de architect is in beide projecten dezelfde, Nijhoff Architecten. Dat levert echt veel synergie op. Met projecten als Het Lindenhof en Het Veldhof heb je het over vaste lijnen en een vergelijkbare werkwijze. Het zijn projecten met respectievelijk 133 { Het Lindenhof) en 136 ( Het Veldhof) wooneenheden. Alles gaat in een strak tempo van vijf werkdagen per appartement waarbij de bewoners in hun woning blijven. Het is dus van groot belang dat je helder en zorgvuldig communiceert met de bewoners. We zijn daar gelukkig goed op ingericht. We hebben 66 de beschikking over een eigen bewonersconsulent, Ingrid Terpstra, en ook is er een spreekuur waar zij vragen beantwoordt. Dergelijke grootschalige projecten vergen extra aandacht voor planning en communicatie. Sterker nog, het is bepalend voor het welslagen van een project. Je komt bij mensen over de vloer en dat beseffen onze vakmensen terdege.” Grote diversiteit Zowel de opdracht in Het Veldhof als Het Lindenhof kennen een grote diversiteit aan werkzaamheden, zowel aan het exterieur als het binnenwerk. Lennart Vlessert: “Evenals bij Het Veldhof als bij Het Lindenhof heb je het over verduurzaming die hand in hand gaat met een significante upgrading aan de uitstraling. De gevelbekleding is vervangen door een isolatiesysteem met minerale steenstrips, waarvan we er 200.000 plakken. Ook hebben we de beglazing vervangen, het schilderwerk uitgevoerd, de zonwering vernieuwd en hebben we de brandveiligheid verbeterd. Bouwen in het Oosten Algemeen In dit kader hebben we in Het Veldhof alle galerijen open gemaakt. Daarnaast zijn alle draaiende delen vervangen, is de ventilatie nu CO2- gestuurd, zijn zonnepanelen geplaatst. Last but not least is ook het asbest verwijderd. De planning is ten opzichte van de eerste planning enkele maanden naar achter verschoven in verband met de coronaperikelen. Als alles volgens plan verloopt is het project volgend voorjaar afgerond. Het Veldhof omvat qua verduurzaming en groot onderhoud eveneens een breed spectrum, variërend van nieuwe cv-ketels en, evenals in Het De beide Enschedese projecten worden uitgevoerd op basis van een raamovereenkomst tussen SW vastgoedverbetering en Woonzorg Nederland. Binnenkort start een project in Deventer dat 86 wooneenheden omvat en ook voor 2021 zijn er volgens Lennart Vlessert reeds vergevorderde plannen op het terrein van verduurzaming en groot onderhoud. Lindenhof, het CO2-gestuurd maken van het ventilatiesysteem tot het vervangen van de dakbedekking en de na-isolatie van de platte daken tot een verbouwen van de entree van de buitenzijde en de recreatiezaal binnen. Het aanbrengen van zonnepanelen, valbeveiligingen en kunststofkozijnen maken ook deel uit van onze werkzaamheden. Zoals eerder gememoreerd is het open maken van de galerijen voor de brandveiligheid een essentieel punt. Bouwen in het Oosten 67

Ter Steege, DVEP Energie en Siers: Twentse bedrijven verduurzamen samen de regio Een uitzonderlijk fijne samenwerking tussen drie Twentse bedrijven levert een grote bijdrage aan de verduurzaming van de regio. Samen zijn Siers, Ter Steege en DVEP Energie nu al verantwoordelijk voor de installatie van ruim vijfduizend zonnepanelen. In totaal betekent dit meer dan 1,5 Megawatt geïnstalleerd vermogen, goed voor de productie van ruim 1.500.000 kWh groene energie per jaar. Dit is genoeg energie voor 382 huishoudens per jaar. Ter Steege, DVEP Energie en Siers zijn een partnerschap voor de lange termijn aangegaan. Met de gezamenlijke ambities en het vertrouwen dat er is tussen de bedrijven, streven zij samen naar een steeds duurzamer Twente. Wat nu al een groot succes blijkt. Samen zijn ze in staat om zeer hoge kwaliteit te garanderen, iets wat alle drie de bedrijven van essentieel belang vinden. Ter Steege De activiteiten van Ter Steege Groep, ooit begonnen als bouwbedrijf, bestaan uit veel meer dan bouwen alleen. Ter Steege vindt het belangrijk om haar panden te verduurzamen, om zo de impact op het milieu te verkleinen en aan een gasloze toekomst te werken. Dat verduurzamen doet Ter Steege onder andere door het plaatsen van zonnepanelen op de daken van haar eigen gebouwen. Met de energie die hiermee 68 wordt opgewekt, worden de kantoren, productiehallen en werkplaatsen verwarmd en de elektrische auto’s opgeladen. Zo werkt Ter Steege door heel Nederland aan het verminderen van het energieverbruik. DVEP Energie Om krachten te bundelen en de duurzaamheidsambities verder te kunnen nastreven, is DVEP Energie als duurzame energieleverancier en expert binnen de energiemarkt aangesloten bij de projecten van Ter Steege Groep. Al bij het eerste contact werd duidelijk dat de ambities en het Twentse Bouwen in het Oosten Algemeen karakter van beide bedrijven op één lijn liggen. “Er was gelijk een gevoel van vertrouwen en dat is nooit weggegaan”, aldus Bas Wolters, manager duurzaam bij DVEP nergie. DVEP Energie begeleidt alle zonneprojecten vanaf de technische en financiële haalbaarheidsstudies, de subsidieaanvraag, het constructieadvies (onder andere netverzwaring, bliksembeveiliging), complete NEN 1010 opleverinspecties, supervisie op de realisatie tot en met het servicecontract. Het servicecontract is inclusief monitoring op dagelijkse basis, productieoverzichten, service-inspectie, schoonmaak en verzekering via fabrieksgarantie herverzekering. Zo zorgt DVEP ervoor dat alle klanten zo min mogelijk omkijken hebben naar het zonneproject terwijl ze tegelijkertijd continu op de hoogte zijn van de status en verwachtingen. Siers DVEP Energie en Siers werken al jaren succesvol samen. DVEP Energie heeft Siers betrokken bij de samenwerking met Ter Steege, om ook de kracht van Siers als solide, gecertificeerde partij te benutten bij de verduurzamingsplannen. Samen zijn ze in staat om zeer hoge kwaliteit te garanderen, iets wat alle drie de bedrijven van essentieel belang vinden. Siers Installatietechniek is gespecialiseerd in de aanleg, het beheer en het onderhoud van zonnestroominstallaties en installeert jaarlijks duizenden panelen voor verschillende opdrachtgevers in heel Nederland. Siers is InstallQ-gecertificeerd voor zonnestroominstallaties en onderscheidt zich door zich als partner te positioneren voor klanten in de zonneenergiemarkt. Siers richt zich op een integrale aanpak, waarbinnen ook de expertise van midden- en laagspanning, aarding en bliksembeveiliging kan worden ingezet. Siers heeft daarbij de uitdrukkelijke taak te zorgen voor kwaliteit en veiligheid van de installaties. Een installatie aanleggen is relatief eenvoudig, maar is complex als het gaat om veiligheid. Voorbeelden van projecten De onderstaande locaties zijn verduurzaamd als resultaat van de samenwerking: • Bouwmaat Enschede circa 1.000 panelen; • GAMMA Nijverdal circa 1.000 panelen; • Ter Steege Materieeldienst Rijssen circa 1.700 panelen; • Hoofdkantoor Ter Steege Rijssen circa 150 panelen; • Eurol Nijverdal circa 1.000 panelen. Kijkend naar de toekomst zijn er reeds nieuwe projecten in ontwikkeling. Op dit moment zijn de drie bedrijven samen onder andere gestart met het zonneproject voor het ROC in Rijssen. Ter Steege Groep, DVEP Energie en Siers werken samen aan een duurzame toekomst voor Twente. Bouwen in het Oosten 69

Wij Techniek lanceert project ‘Duurzame inzetbaarheid en vitaliteit’ in de installatietechniek Fit, gezond en met plezier je loopbaan doorlopen. Dat is de inzet van het project ‘Duurzame Inzetbaarheid en Vitaliteit’ dat ontwikkelingsfonds Wij Techniek deze week is gestart, samen met een aantal regionale installatiebedrijven. De bedrijven worden bezocht door de ‘Vitaliteitsbus’. Hierin leren medewerkers van alle leeftijden en op alle functies binnen het bedrijf hoe zij fit, gezond en met plezier hun loopbaan kunnen doorlopen. 70 Bouwen in het Oosten Algemeen Fit, gezond en met plezier je loopbaan doorlopen. Dat is de inzet van het project ‘Duurzame Inzetbaarheid en Vitaliteit’ dat ontwikkelingsfonds Wij Techniek deze week is gestart, samen met een aantal regionale installatiebedrijven. De bedrijven worden bezocht door de ‘Vitaliteitsbus’. Hierin leren medewerkers van alle leeftijden initiatiefnemers. “We hebben tijdens personeelsavonden aandacht besteed aan vitaliteit in de vorm van gezondheidsmarkten. Dit was een onverwacht groot succes. Daarna stelden we iedere collega in de gelegenheid om deel te nemen aan een uitgebreid medisch onderzoek. Mensen zijn daarop heel Gerrit van Dam: “Wij zijn een familiebedrijf en vinden het oprecht belangrijk dat mensen goed in hun vel zitten. Daar heb je als bedrijf ook het meeste aan.” en op alle functies binnen het bedrijf hoe zij fit, gezond en met plezier hun loopbaan kunnen doorlopen. Structureel Mensen werken langer en blijven vitaler in bedrijven waar een veilige werksfeer is, met ruimte voor eigen inbreng, en waar werknemers plezier hebben in hun werk. Door toenemende werkdruk, een lagere instroom en de gevolgen van de coronacrisis, is het nu belangrijk om hierin te investeren. De Vries: “Met dit project helpen we bedrijven stappen te zetten om vitaliteit een structureel onderdeel van hun personeelsbeleid te maken. We laten bovendien zien hoe dit op een hele leuke manier kan.” Eén van de deelnemers aan het project is de Van Dam Groep uit Rijssen. Directeur-eigenaar Gerrit van Dam is een van de enthousiast en bewust met hun gezondheid aan de slag zijn gegaan.” Van Dam wil daarom met de ‘Vitaliteitsbus’ graag een gevolg geven aan die eerste succesvolle sessies in zijn bedrijf. “Wij zijn een familiebedrijf en vinden het oprecht belangrijk dat mensen goed in hun vel zitten. Daar heb je als bedrijf ook het meeste aan.” Balans Zijn collega Egbert Ligtenberg, projectleider Service & Onderhoud en voorzitter van ondernemingsraad, beaamt dat: “Bij Van Dam is er echt heel veel aandacht voor de balans werk en privé. Dat merk je ook in de sfeer. Die is gemoedelijk en sociaal. De mens staat centraal, niet de euro.” Toch ziet hij ook dat er nog steeds ruimte is om te leren. “In de bus ging het vanochtend bijvoorbeeld over intimidatie. Je denkt altijd dat zoiets bij ons niet voorkomt. Maar dan leer je dat het onbedoeld toch kan gebeuren. Dat is een stukje bewustwording.” Van Dam: “Dit zijn geen onderwerpen om voor weg te lopen, dit onderwerp verdient continue aandacht.” Verschil Van Dam is trots op de resultaten van de sessies: “Het is mooi om te zien hoe we hier naartoe hebben gewerkt met elkaar en hoe enthousiast alle deelnemers zijn. Ik wil andere bedrijven ook echt aanraden hiermee aan de slag te gaan, want je merkt gewoon het verschil in de organisatie.” Technisch installatiebedrijven in de provincies Gelderland en Overijssel kunnen zich nog aanmelden voor de pilot. Belangstellenden kunnen contact opnemen met Robert-Jan de Vries, regiomanager van Wij Techniek, via 0348-437319 of rj.devries@wij-techniek.nl. Wij Techniek (voorheen OTIB) is een samenwerkingsverband van de vakbonden CNV Vakmensen, De Unie en FNV metaal en de werkgeversorganisaties NVKL en Techniek Nederland. Bouwen in het Oosten 71

Duurzame uitbreiding voor Uzin Utz Nederland op Stepelerveld Uzin Utz Nederland bv (voorheen Unipro) heeft ruim 30.000 m2 grond aangekocht van de gemeente Haaksbergen om haar toekomstplannen te realiseren. De vloerenspecialist is sinds 1967 gevestigd in Haaksbergen en is sinds eind 2013 gehuisvest in een prachtig groen en duurzaam pand op het Bedrijventerrein Stepelerveld. Gemeente Haaksbergen heeft samen met o.a. Uzin Utz Nederland ambitieuze plannen op het gebied van duurzaamheid voor Bedrijventerrein Stepelerveld, waar ook de uitbreiding van Uzin Utz Nederland zal gaan plaatsvinden. Gerben Bouwmeester, directeur Uzin Utz Nederland: “Wij groeien op onze huidige locatie van 12.000 m2 uit ons jasje. Daarnaast is er binnen de Uzin Utz Group behoefte aan extra productiecapaciteit en magazijnruimte. Er is gezocht naar de meest verstandige oplossing voor de Group. Wij zijn blij dat er voor de locatie Haaksbergen is gekozen. Door deze nieuwbouw zal onze productielocatie bijna net zo groot worden als onze hoofdvestiging in Ulm en zal de logistiek voor Noord-Europa op termijn vanuit Haaksbergen gecoördineerd worden. Op de nieuwe locatie zullen wij vanaf januari 2024 ook poederproducten (egalisatie en tegellijm) gaan produceren.” Werkgelegenheid Een van de positieve gevolgen is dat het aantal arbeidsplaatsen bij Uzin Utz Nederland de komende jaren fors zal gaan groeien, want de productiecapaciteit zal verdrievoudigen. Wethouder Economie Louis Koopman: “Dit is goed nieuws voor Uzin Utz Nederland en zeker ook een mooie ontwikkeling voor de gemeente Haaksbergen. We hebben inmiddels tal van toonaangevende, economisch gezonde bedrijven die in Haaksbergen gevestigd zijn. Dit maakt onze gemeente aantrekkelijker om in te werken en in te wonen, dus juichen wij de uitbreidingsplannen van harte toe.” 72 Bouwen in het Oosten Algemeen Onderdeel van de omgeving Het huidige pand van Uzin Utz Nederland is inmiddels een begrip in Haaksbergen en omstreken. Bouwmeester: “Het is natuurlijk niet voor niets dat ons pand in 2014 is geopend door koningin Máxima. Want, een iconisch en duurzaam pand waar kantoor- en productieruimten onder één groen dak huizen zie je niet vaak. Wij vinden het belangrijk om bij onze nieuwbouwplannen dezelfde uitgangspunten te hanteren als bij ons huidige pand. Het geheel moet passen in de omgeving en zo duurzaam mogelijk zijn. En omdat bij ons de mens altijd centraal staat willen wij met onze nieuwbouw hetzelfde werkklimaat creëren voor onze medewerkers als in het huidige pand, dus transparant, schoon, veilig, efficiënt en duurzaam.” Duurzaam bedrijventerrein Voor de inrichting van Bedrijventerrein Stepelerveld heeft de gemeente Haaksbergen met onder meer Uzin Utz Nederland grootse plannen. Wethouder Koopman: “De lat wordt op deze unieke plek door alle betrokkenen hoog gelegd. Het doel is om van Stepelerveld het duurzaamste bedrijventerrein van Twente te maken, met het hoogst haalbare duurzaamheidslabel. Dat een toonaangevend, innovatief en duurzaam bedrijf als Uzin Utz ervoor kiest op deze plek in Haaksbergen flink uit te breiden, is voor ons als gemeente een prachtig signaal. Dit is een belangrijke ontwikkeling waar wij graag onze bijdrage aan leveren, want naast extra werkgelegenheid is hier ook aandacht voor biodiversiteit, watersystemen, innovatie en noaberschap.” Uitbreiding productiecapaciteit Uzin Utz Nederland hoopt in 2022 te kunnen starten met de bouw van het nieuwe logistieke centrum en de productielocatie voor de poederproducten. Gerben van de toekomst, want hiermee kunnen onze afnemers nóg duurzamer en gezonder werken. Bovendien zullen wij deze innovatieve (parket) lijmen dichterbij de klant gaan produceren, waardoor onze ecologische footprint enorm zal verbeteren.” De interne verbouwing bij Uzin Utz Nederland zal begin september gestart worden en de planning is dat de duurzame Bouwmeester: “Haaksbergen zal door deze ontwikkelingen een nieuw en toonaangevend gezicht krijgen.” Op korte termijn wordt de productiecapaciteit bij Uzin Utz Nederland uitgebreid door een interne verbouwing. Door toename van vraag uit de markt is er behoefte aan extra productiecapaciteit voor de zogeheten 1K-STPlijmen. Bouwmeester: “Dit zijn naar onze mening dé lijmen lijmen vanaf herfst 2021 geleverd kunnen worden. Bouwmeester: “Deze uitbreiding zal een forse groei betekenen in de volumes die wij produceren. De nieuwe lijmen worden namelijk niet alleen voor Nederland, maar ook voor België, Scandinavië en Noord- en Oost-Duitsland geproduceerd. Ook dit betekent extra productie voor onze fabriek, dus volop werkgelegenheid op korte termijn.” Bouwen in het Oosten 73

Algemeen (Van links naar rechts: Arnold van der Meer (directeur supply chain), Henk Smit (gehurkt – algemeen directeur), Kees Smit (grondlegger), Ohannes Malihas (directeur retail), Mitchel Oude Nijhuis (directeur marketing en e-commerce) en Wilma de Goede (financieel directeur). Nieuwbouw Kees Smit Tuinmeubelen op XL Businesspark toch van start Na een lange aanloopperiode, met onder andere een vertraging door de stikstofcrisis, is midden in de coronacrisis de nieuwbouw van Kees Smit Tuinmeubelen toch van start gegaan. Bouwen in het Oosten 75

Toen Nederland met COVID-19 geconfronteerd werd was veel onzeker. Naast zorgen om de gezondheid, wat uiteraard het allerbelangrijkste is, nam ook bij Kees Smit Tuinmeubelen de onzekerheid toe. Deze onzekerheid had betrekking op het al dan niet openblijven van de Experience Stores XXL, het garanderen van de veiligheid voor de medewerkers en bezoekers, maar ook op de vraag hoe consumenten zich zouden gedragen. Een onzekerheid die nog steeds aanwezig is, ondanks dat deze even op zijn retour leek. Henk Smit (algemeen directeur) vertelt hierover: “Corona maakt het lastig om te ondernemen. De toekomst blijft onzeker omdat niemand weet wat er gaat gebeuren en hoe het virus zich verder verspreidt en ontwikkelt. Gelukkig hebben wij, in onze branche, mogen ervaren dat veel consumenten het afgelopen seizoen hebben geïnvesteerd in hun tuin. Maar ook voor ons blijft het desondanks spannend wat de komende tijd gaat brengen. Naast Corona, is de brand op 5 mei in ons magazijn in Vroomshoop is ons niet in de koude kleren gaan zitten. Daarom ben ik extra blij dat we kunnen melden dat we onlangs van start zijn gegaan met onze nieuwbouw op het XL Businesspark, een project waar we een paar jaar eerder geleden al zijn gestart. Te groot gedroomd Wij geloven in ons concept en hebben ondanks alle onzekerheden vertrouwen in de toekomst. Wel ben ik me er gedurende het proces van bewust geworden dat dit grote trajecten zijn. Het droompand, waarin we ons distributiecentrum, de kantoren én de Experience Store XXL samenbrengen onder één dak, is voor nu dan ook te groot gedroomd. Ondanks dat er een vergunning is afgegeven voor het gehele traject, kiezen we ervoor om de bouw op te splitsen in twee fases. Daarbij heeft de bouw van het distributiecentrum met een kantoorfunctie voor de kantoren die nu aan Twentepoort Oost gevestigd zijn, de hoogste prioriteit.” Ontwerp distributiecentrum en kantoren Het distributiecentrum heeft een footprint van 30.000 m2 . Door middel van stellingen en vloeren wordt hiermee een effectieve opslagcapaciteit van circa 85.000 m2 gecreëerd. De 32 laad- en losdocks in het distributiecentrum zijn flexibel in te zetten voor de ontvangst en de verzending van tuinmeubelen. Aan de zijkant van het pand bevindt zich een afhaalgebied. Hier komen tevens de parkeerplaatsen voor de medewerkers en de bezoekers. Het kantorendeel (ruim 1800 m2 ) bestaat uit twee verdiepingen. Deze bevindt zich aan de achterzijde van het pand (vanaf de A35 gezien). Aangezien het pand een retailbestemming heeft, rijden de bezoekers via een eigen aansluiting af- en aan. Medio september is het definitieve ontwerp door Henk Smit (algemeen directeur) en Arnold van der Meer, directeur supply chain) aan de medewerkers gepresenteerd. Bouwkundig hoofdaannemer is Lowik Bouw uit Almelo. De planning is om in september 2021 operationeel te zijn. deze sport Henk Smit: “Wij geloven in ons concept en hebben ondanks alle onzekerheden vertrouwen in de toekomst.” 76 Bouwen in het Oosten Algemeen KienhuisHoving advocaten en notarissen en Holtman Notarissen gaan samen in Utrecht Op 1 oktober 2020 fuseerde KienhuisHoving advocaten en notarissen uit Enschede met Holtman notarissen uit Utrecht. De naam Holtman Notarissen blijft voorlopig gehandhaafd. Bestuursvoorzitter Frans Jozef van der Vaart is verheugd met deze krachtenbundeling: “De fusie betekent een substantiële uitbreiding en versterking van onder andere onze gespecialiseerde vastgoed- en gebiedsontwikkelingpraktijk. Bovendien maken we gebruik van elkaars netwerken. De fusie sterkt ons in onze ambitie om verder te groeien en dicht bij onze cliënten te staan, letterlijk en figuurlijk in Twente, maar ook daarbuiten.” Voor Holtman Notarissen zorgt deze stap voor groei en continuïteit van het kantoor. De samenwerking met advocaten brengt meerwaarde voor haar cliënten. Voor KienhuisHoving zorgt deze stap voor mogelijkheden voor een verdere profilering en uitbouw van haaractiviteiten in Utrecht en omgeving. De Utrechtse notarissen Allard Schuering en Madeleine van der Wal voegen daaraan toe: ‘‘Op beide kantoren zullen we een completere dienstverlening kunnen bieden met advocaten en notarissen op elk rechtsgebied. Onze cliënten zullen daar zeker van profiteren.’’ Holtman Notarissen Holtman Notarissen is een sterk regionaal kantoor in Utrecht. In totaal werken bij Holtman 15 medewerkers, waaronder twee notarissen en twee kandidaat-notarissen. Zij zijn gespecialiseerd in het commercieel vastgoed, ondernemingsrecht en personen- en familierecht. KienhuisHoving advocaten en notarissen KienhuisHoving advocaten en notarissen is één van de grootste juridische dienstverleners in het oosten van het land. In totaal werken bij KienhuisHoving ruim 105 medewerkers, waaronder circa 40 advocaten en 10 notarissen/ kandidaat-notarissen. De specialismen van KienhuisHoving omvatten aanbestedingsrecht, ambtenarenrecht, arbeidsrecht, banking & finance, bestuursrecht, bouwrecht, commercieel vastgoed, contracten-, proces- en aansprakelijkheidsrecht, gezondheidsrecht, huurrecht, herstructurering & insolventierecht, mededingingsrecht, omgevingsrecht, ondernemingsrecht, onderwijsrecht, pensioenrecht, personen- en familierecht, intellectueel eigendom, ICT-recht & privacy, vastgoed- en gebiedsontwikkeling. Bouwen in het Oosten 77

Vraag en aanbod

ALLES-ONDER-1-DAK VIND JE BIJ BOUWCENTER NOBEL We helpen graag een handje! Bij Bouwcenter Nobel vind je alle bouw- en afbouwmaterialen onder één dak. Kopen bij Bouwcenter Nobel betekent zekerheid. Wij zoeken steeds naar innovatieve producten, wij bieden alleen een assortiment aan van hoogwaardige kwaliteit én wij hebben een uitstekende reputatie onder professionals. Bij ons vind je dan ook precies wat je zoekt: topproducten tegen concurrerende prijzen en een top service. Van professional tot professional: samenwerking is onze kracht! meer info op: www.bouwcenternobel.nl HAAKSBERGEN A Rietmolenweg 10 T 088 - 522 2555 LOCHEM A Aalsvoort 16 T 088 - 522 2333 EERBEEK A Voorstondensestraat 34 T 088 - 522 2345 RIJSSEN A Rijssensestraat 160 T 088 - 522 2444