Stationslocaties Nederland 2023/2024
Arcadis bestaat dit jaar 135 jaar! We lopen dus al een tijdje mee. Als partner van NS, ProRail, Rijksoverheid, provincies en gemeenten, werkte Arcadis in de afgelopen decennia aan de helft van alle Nederlandse stations. In 1880 werd de Heidemij opgericht. We veranderde de naam later in Arcadis en we zijn we een advies – en ingenieurs organisatie met meer dan 36.000 mensen, die wereldwijd werken aan stedelijke ontwikkeling. Inclusief de aanleg van railverbindingen en het ontwerpen en bouwen van stations. Sinds de Tweede Wereldoorlog heeft Arcadis bijna tweehonderd stations helpen bouwen, vernieuwen en uitbreiden. Van de grootste stations, met name Amsterdam en Rotterdam Centraal Station, tot de nieuwste stations in nog te ontwikkelen gebieden zoals Station Zoetermeer-Lansingerland. Ook in de toekomst blijven wij, samen met vervoerders, overheid en marktpartijen, werken aan duurzame steden waarbij stations als multimodale hubs de aanjagers zijn van integrale gebiedsontwikkeling. Learn more on arcadis.com
Voorwoord Terwijl de bouw onder druk staat door inflatie, PFAS, CO2 en stikstof, zie ik juist kansen in stationsgebieden. Het zijn knooppunten waar duurzame mobiliteit zich concentreert, meervoudig ruimtegebruik mogelijk is en waar steeds meer aandacht is voor het creëren van een prettig en gezond leefklimaat. Rond de stations vindt integratie plaats van verschillende vormen van vervoer, wonen, werk en onderwijs. Juist door de realisatie van bouwopgaven in stationsomgevingen, met aandacht voor actuele thema’s als klimaatadaptatie, mobiliteitsen energietransitie en een duurzame leefomgeving, blijft de stad bereikbaar en leefbaar. Kijk bijvoorbeeld naar het Utrechtse stationsgebied, met een mooie mix van wonen, winkelen, werken en recreëren. Het bruist er van stedelijk leven sinds het stationsplein een openbare ruimte is en er weer water door de Catharijnesingel stroomt. Het grauwe stationsgebied is getransformeerd tot een groene plek waar mensen prettig kunnen verblijven. Waar de auto niet op nummer 1 staat, maar duizenden mensen dagelijks de fiets pakken en gebruik maken van deelmobiliteit. Hetzelfde zie je nu terug in andere plannen die in spoorzones gerealiseerd worden. Zoals bijvoorbeeld de metamorfose bij de stations Almere, Apeldoorn, Groningen Europapark en Zwolle. Op ‘versteende’ voorpleinen zijn schaduwrijke koelteplekken gecreëerd door aanplant van bomen en wordt water onder de pleinen opgevangen bij hevige regenval; allemaal om in te spelen op klimaatverandering en leefbaarheid. Bij veel van de nieuwe projecten zie je al de urgentie al van carbon based-design. Zowel bij de nieuwste stationsgebouwen als het omringende vastgoed wordt een switch gemaakt naar constructies van hout. Ontwerpers, maar ook aannemers experimenteren daarmee om duurzame gebouwen te realiseren. Inmiddels is er een rijkdom aan projecten en in dit magazine kunt u zien dat er volop plannen op stapel staan. Maar er is meer, zoals de toekomstige ontwikkelingen die zich aftekenen in de recente reeks gestarte (MIRT) opgaven in onder andere Eindhoven en een aantal stations langs ‘de Oude Lijn’, de spoorlijn die sinds 1847 Leiden en Dordrecht en tussenliggende steden met elkaar verbindt. Persoonlijk zie ik volop kansen! Wanneer we investeren in spoorknooppunten zal het autoverkeer afnemen en kunnen we de transities versnellen die in onze maatschappij nodig zijn. Het zijn grote thema’s. Ik roep dan ook iedereen op om met elkaar kansen te zoeken voor versnelling en zeker de kansen in stationsgebieden te benutten. Van opdrachtgevers en ontwerpers verlangt dit visie, kwaliteit en de intentie om krachten te bundelen. Paul van der Ree, architect studioSK, Movares Foto: Hala Alkharaz
Deelnemers in deze uitgave www.apeldoorn.nl www.arcadis.com www.movares.nl www.groningen.nl www.spoorzonebeverwijk.nl www.poortvanhoorn.nl www.dijkenwaard.nl www.haarlemmermeer.nl www.hydeparkishere.nl www.woningmakers.nl www.utrecht.nl www.appm.nl www.crossmarkbreda.nl www.etten-leur.nl www.makeitintilburg.com/spoorzone www.oss.nl www.verenigingstationlokaal.nl www.modernista.nl www.dordrecht.nl www.diztrikt.nu www.hori.nl Stationslocaties Nederland 2023/2024 Magazine Stationslocaties Nederland, jaargang 2023/2024 Redactie en advertentie-exploitatie Jager Media D.A. Arthur Jager Postbus 2711 7301 EE Apeldoorn M 06 - 223 91 776 E arthur@jagermedia.nl Journalisten Pieter Pulleman, Marc van Rossum du Chattel, Dianne Huijskens, Ger Dreijer en Johan Koning www.jagermedia.nl Presentaties van vestigingslocaties in Nederland (binnenstedelijke (stations)ontwikkelingen, Haven(industrie)terreinen en Logistieke Hotspots). - Blending Media - Monique Jager Social Media Team - Blending Media Het magazine Stationslocaties Nederland wordt duurzaam geproduceerd. Vormgeving Studio Transparant Fotografie Jager Media
Partners bij ontwikkelen van stationslocaties 6 Coverpresentatie: Stationslocaties Nederland 2023/2024 Stationsgebied Apeldoorn groeit en ontwikkelt Een groene stad die stedelijk gaat uitbreiden met o.a. meer appartementen en voorzieningen. De spoorzone is aangewezen als hoogstedelijk gemengd gebied voor wonen, werken en onderwijs, die samen moeten leiden tot een vernieuwde invulling en identiteit van het gebied. Lees het verhaal van de Apeldoornse wethouder Peter Messerschmidt. 16 10 Arcadis zet in op gezamenlijke ambities rondom stations 16 Geplande metamorfose moet stationsgebied Groningen herkenbaar Gronings maken 20 Beverwijk werkt aan meer leefbaarheid 24 Poort van Hoorn biedt aantrekkelijke ontwikkelingsmogelijkheden 26 Stationskwartier Dijk en Waard: klaar voor de toekomst! 30 Movares - Samen werken aan toekomstbestendige stationslocaties 32 Tot 10.000 woningen in groen en levendig Spoorzone Hoofddorp 36 Woningmakers - Bouwen doe je samen! 38 Westelijk Stationsgebied Utrecht aan de vooravond van imposante veranderingen 42 APPM - Samen werken aan een mooier Nederland 20 44 Breda zet flexibel raamwerk neer voor ontwikkelen van ’t Zoet 48 Make-over zorgt voor nieuw elan in stationsgebied Etten-Leur 52 Tilburgse Spoorzone bruist van nieuwe, binnenstedelijke bedrijvigheid 56 Oss - stad aan het spoor - aan vooravond van grote transformatie 60 Vereniging Station Lokaal doet het! 62 Modernista verlichtingsarmaturen voor de buitenruimte: dubbel duurzaam 64 Historisch Dordrecht bouwt aan ‘stad van verbinding’ voor toekomstige generaties 68 Betaalbare woningen in groene woongebieden in Zwijndrecht 52 inhoud Stationslocaties 2023 /2024- 5
Apeldoorn groeit en ontwikkelt, met behoud van DNA Foto Rob Voss Wie Apeldoorn binnenrijdt, ziet het direct: hier wordt gebouwd. De stad aan de rand van de Veluwe staat bekend om het groen, kent een flink aantal bekende attracties, zoals Paleis Het Loo, Apenheul en de Julianatoren, en de huizen met tuinen kenmerken het uitgestrekte karakter. “Een groene stad, die oog heeft voor dorpse kwaliteiten”, kenschetst Peter Messerschmidt, sinds 2022 wethouder volkshuisvesting en ruimtelijke ordening. W e zijn in de werkkamer van de wethouder neergestreken om te praten over de bouwambities van de stad, waarbij het gebied rondom het centraal station een belangrijke rol speelt. “Als we kijken naar de rode draad van wat we hier doen, is dat Apeldoorn ontwikkelt en dat doen we door herkenbaar te blijven met behoud van ons DNA.” Hoogstedelijk, gemengd gebied “We zijn een stad met enorm veel eengezinswoningen met een tuin. Maar we willen ook stedelijk uitbreiden, dus ook meer appartementen bouwen. Daar is veel vraag naar.” In de Omgevingsvisie die Apeldoorn in februari 2022 vaststelde, is de Spoorzone aangewezen als hoogstedelijk, Foto Rob Voss 6 - Stationslocaties 2023/2024
gemengd gebied voor wonen, werken en onderwijs. Onder deze zone vallen verschillende ontwikkelingen, die samen moeten leiden tot een vernieuwde invulling en identiteit van het gebied. “Wij houden rekening met een groei naar minimaal 180.000 inwoners in 2040”, stelt de wethouder van de stad die er nu ruim 165.000 heeft. “Niet omdat het bestuur die ambitie heeft, maar de aantrekkingskracht van de stad is gewoon zo groot. Mensen willen hier graag wonen, werken en recreëren. Apeldoorn is de tweede stad van Oost-Nederland, met een bijbehorend voorzieningenniveau. We hebben een groot theater, musea en goede verbindingen met de A1 en de A50 én we hebben veel bedrijvigheid, met 104.000 arbeidsplaatsen.” Daarom wil de gemeente ten oosten van de Spoorzone een nieuwe wijk ontwikkelen. “Met wonen, werken en onderwijs. Een aanvulling op de binnenstad. Omdat dit stadsgebied zich aan beide zijden van het spoor uitstrekt, willen we de hindernis die het spoor vormt verminderen. We denken aan een extra voetgangersbrug of fietsverbinding, en we willen ook de visuele connectie tussen beide zijden van het spoor verbeteren.” Lerend district Messerschmidt: “De centrumfunctie die we zijn voor het station, bestaat veel meer uit het verbinden van het zuiden met het noorden. Het moet ook een gebied worden waar veel mensen wonen en werken, maar ook een lerend district. Een cluster van kennisontwikkeling, met ROC Aventus, Hogeschool Saxion, de Fotovakschool en Wittenborgh University.” Het Centrum voor Veiligheid en Digitalisering gaat naar deze locatie verhuizen en Saxion heeft de intentie uitgesproken om uit te breiden. “Ik denk dat in vroegere jaren het station meer werd gezien als een eindstation, letterlijk en figuurlijk. Je stapte daar uit. Peter Messerschmidt. Foto Peter Lous “Het station moet een overstappunt zijn voor verschillende soorten vervoer, voor bewoners én bezoekers.” Nu zien we het meer als een mobiliteitshub.” Messerschmidt spreekt zelfs van de mogelijkheid om het busstation uit het centrum te halen en de bussen te verplaatsen naar de andere Apeldoornse stations (Osseveld en De Maten). Zo krijgt het centraal station een rol als verbinder, als draaischijf tussen de verschillende nieuwe ontwikkelingen. En de andere stations zijn veel meer begin- en eindpunten voor de bewoners. “Het station moet een overstappunt zijn voor verschillende soorten vervoer, voor bewoners én bezoekers.”
“We kunnen het station veel meer gebruiken als een verblijfslocatie, voor een reis die verder gaat.” “Dat kan betekenen dat de bussen niet meer in het centrum van de stad komen. Zo krijg je minder busbewegingen, waardoor de aantrekkelijkheid van de binnenstad voor fietsers, sporters en voetgangers toeneemt. Zij krijgen voorrang. En dat is veel logischer. We kunnen het station veel meer gebruiken als een verblijfslocatie, voor een reis die verder gaat.” Binnenstad als stadspark De gemeente werkt samen met de provincie Gelderland, NS en ProRail aan een project dat een nieuw busstation aan de zuidzijde van het spoor, een transferium, uitbreiding van deelmobiliteit en een betere toegang vanaf de zuidkant van de stad omvat. Het belangrijkste doel is fietsers en voetgangers de ruimte te geven en het autoverkeer zoveel mogelijk aan de rand van de stad te houden. Een nieuwe voetgangersbrug van noord naar zuid over het spoor maakt ook deel uit van het plan en verbindt de twee schoollocaties met elkaar. “Deze brug moet aantrekkelijk zijn om mensen naar het stadscentrum te trekken.” De binnenstad van de gemeente Apeldoorn verandert de komende vijftien jaar in een groene huiskamer waarin je de Veluwe letterlijk voelt. Een echt stadspark, uiteraard zoveel Foto Rob Voss 8 - Stationslocaties 2023/2024
mogelijk autoluw. “Het moet een geweldige plek zijn met allerlei voorzieningen. Dus bijvoorbeeld met een koffiebar, pleintjes en waterpartijen, om de interactie tussen alle studenten, jongeren en bewoners in de appartementen te versterken.” Met en voor inwoners Apeldoorn ontwikkelt, wordt groener én nog meer stad. Het stadsbestuur werkt samen met ontwikkelaars, woningbouwcorporaties, ondernemers én inwoners. “We geloven namelijk dat we het niet alleen kunnen doen. Het unieke van de Apeldoornse aanpak is dat wij werkende wijs met onze inwoners ervaren hoe het gaat. En soms moet je dan onderweg weer andere beslissingen nemen. Dat is niet erg. Sterker nog, de betrokkenheid van onze inwoners is cruciaal. Uiteindelijk werken we samen aan een toekomst waarin je heerlijk kunt wonen, werken en recreëren in de groene en royale gemeente Apeldoorn.” << Stationslocaties 2023/2024 - 9
Station Eindhoven: In 2008 aangewezen als Rijksmonument, moest het station 10 jaar geleden fors worden uitgebreid om de groei in reizigers aan te kunnen. Met zorgvuldige architectonische ingrepen en integratie van oude en nieuwe elementen, heeft Arcadis bijdragen aan de succesvolle transformatie van het station. Arcadis zet in op gezamenlijke ambities rondom stations Dat puzzelen, dat is onze sweet spot! Als partner van NS, ProRail, de rijksoverheid, provincies en gemeenten, heeft Arcadis in de afgelopen 75 jaar de helft van alle stations in Nederland helpen (ver)bouwen en uitbreiden. Van de grootste stations, met name Amsterdam Centraal Station en Rotterdam Centraal Station, tot de nieuwste stations in gebieden die nog tot wasdom moeten komen zoals Station Zoetermeer-Lansingerland. O ok in de toekomst willen wij, samen met vervoerders, overheid en marktpartijen, blijven werken aan duurzame steden waarbij stations als multimodale hubs de aanjagers zijn van integrale gebiedsontwikkeling. Integrale stationsontwikkeling Door onze ervaring als adviseurs voor het aanleggen en onderhouden van spoor, het ontwerpen en (ver)bouwen van stations èn onze betrokkenheid in alle fasen, van planning, ontwerp tot en met de uitvoering, zijn wij in staat om verbanden te leggen, onderdelen 10 - Stationslocaties 2023/2024 in samenhang aan te pakken en de slimme oplossingen aan te dragen. We helpen de kosten te verminderen, het proces te versnellen en de mobiliteits-, stedelijke ontwikkelings- en duurzaamheidsdoelen te behalen. Waarin wij ons echt onderscheiden, is dat we er tijdens de bouw voor zorgen dat het treinverkeer niet wordt gehinderd en de reiziger veilig en moeiteloos van de trein gebruik kan blijven maken. Met de integratie van Over Morgen, adviesbureau voor een duurzame leefomgeving, bundelen we onze krachten rondom stations en gebiedsontwikkeling. Verwezenlijken van gezamenlijke ambities Ook in de toekomst willen we een partner zijn van NS, ProRail, metropoolregio’s, provincies, gemeenten en andere vervoerders en samen werken om de gezamenlijke ambities waar te maken. Zo wil de NS iedereen toegang bieden tot het treinnetwerk, investeren in nieuwe treinen en infrastructuur, hoogfrequente verbindingen bieden, de dienstregeling blijven uitbreiden, en het spoor beter benutten. Rondom de grote steden moet het openbaar vervoer bin
Zuidasdok en Station Amsterdam Zuid: Door het ondergronds brengen van het autoverkeer, ontstaat er op het maaiveld ruimte voor een gelijkvloerse verbinding, onder de sporen door, tussen het gebied ten noorden en zuiden van het station. De ruimere onderdoorgang wordt daarmee onderdeel van het openbaar gebied. nen handbereik zijn, en veel en vaak rijden. In de rustigere gebieden wil de NS meer maatwerk bieden en samenwerken met andere OV-aanbieders. De NS wil het internationale treinverkeer tot 2030 verdubbelen en daarmee een aantrekkelijk alternatief bieden voor korte-afstandsvluchten en de auto. ProRail verwacht meer reizigers and meer goederenvervoer in 2030 en wil daarom knelpunten op tijd voorkomen en het spoor begaanbaar maken voor meer en snellere treinen. Ook zet ProRail in op het spreiden van reizigers om zo spoor en stations beter te benutten en tegelijkertijd ruimte te houden voor het vervoer van goederen. Vanuit het Rijk wordt ingezet op de bouw van 900.000 woningen nabij OV-knooppunten met het beschikbaar stellen van impulsgelden voor vervoersmaatregelen, het multimodaal ontsluiten van stations, en het aanwijzen van 17 grootschalige integrale woonbouwlocaties. Gemeenten geven gehoor aan de oproep van de Spoorbouwmeester voor het creëren van het nieuwe stationskwartier. Arcadis werkt ook mee aan toonzettende initiatieven van marktpartijen zoals District E, een nieuw gemengd gebied ten zuiden van station Eindhoven Centraal dat wordt ontwikkeld door Amvest, en Wonderwoods nabij Centraal Station Utrecht, een project van G&S&. Vastgoedeigenaren, institutionele beleggers en projectontwikkelaars willen we in de toekomst nog meer ondersteunen met procesbegeleiding, strategisch en technisch advies, project- en kostmanagement, en het betrekken van belanghebbenden en de samenwerking met vervoerders en overheden. Altijd een blik op de toekomst We denken nu al na over de volgende generatie station projecten. Na de schaalvergroting en opwaardering van de eerste generatie stations, bijvoorbeeld het oorspronkelijk in 1880 gebouwde station Driebergen-Zeist, en de grootste stations van Nederland zoals Amsterdam en Rotterdam Centraal, is straks de volgende generatie van naoorlogse stations aan de beurt. Dit zijn de stations gebouwd in de groeikernen van de jaren ’60 en ’70. Ook stations buiten de Randstad komen nu in beeld voor verdichting, functiemenging en vergroening. Voorbeeld is ons werk aan Station Nijmegen dat ligt aan het drukke traject Schiphol – Utrecht – Nijmegen. Hier werkt ProRail aan het landelijke Programma Hoogfrequent Spoorvervoer. We denken mee over hoe de bestaande capaciteit beter benut kan worden door gemengd te bouwen bij stations en daarmee reizigers te spreiden en onbenutte capaciteit in de spits op te vullen. Omgekeerd moeten woningen gebouwd bij stations in kantoorgebieden, want daar is ruimte voor opstappers in de spits. Daar horen nieuwe voorzieningen voor het parkeren van fietsen, op- en afhalen door deelauto’s en overstappen op lokale vervoersoplossingen bij. Zuidasdok, waaronder de nieuwe OV-terminal, lost knelpunten op voor de middellange termijn, met name in de Randstad. Maar voor de lange termijn, als de reizigersgroei doorzet, zal het wellicht nodig zijn om een derde perron aan te leggen en de Noord-Zuidlijn door trekken. Ook daar denkt Arcadis over mee. De stations met de grootste ontwikkelopgaven, zoals Eindhoven, bestaan uit multimodale knoop en een OV-terminal, met internationale verbindingen, maar zijn ook een visitekaartje voor de stad en een nieuwe, duurzame, hoog stedelijke woonwijk. Juist hier is het van belang dat alle puzzelstukjes in elkaar vallen. Dat puzzelen, dat is onze sweet spot! Meer weten over Arcadis’ integrale stationsontwikkeling? Stations & Architectuur Integrale gebiedsontwikkeling Stations & Stedelijke Ontwikkeling Martijn Duits martijn.duits@arcadis.com Helen Amerika helen.amerika@arcadis.com Renée Schoonbeek renee.schoonbeek@arcadis.com Stationslocaties 2023/2024 - 11
Zuidasdok en Station Amsterdam Zuid: Arcadis werkt, samen met Witteveen+Bos, aan het ondergronds brengen van de A10, het verknopen van trein, bus, metro en tramverbindingen en drie nieuwe passages op maaiveld niveau voor voetgangers en fietsers. Multi-Modale Knoop Eindhoven: mogelijk maken schaalsprong naar Brainport XL Het Centraal Station Eindhoven werd in 2008 aangewezen als Rijksmonument. Al snel werd duidelijk dat het station fors moest worden uitgebreid om de verwachte groei van 70.000 naar 100.000 reizigers per dag mogelijk te maken. Vanaf 2013 tot 2018 werkte Arcadis aan een vernieuwd station met drie keer zo veel ruimte voor reizigers en een nieuwe passage van 18.000 m2. Onder begeleiding van Arcadis werd de nieuwe tunnelpassage onder de sporen gerealiseerd, terwijl de sporen tijdens de bouw in dienst bleven. Inmiddels is duidelijk dat het aantal reizigers blijft groeien. Om deze groei op te vangen, zullen treinen vaker en sneller moeten rijden. De noodzakelijke verlenging en toevoeging van perrons vraagt om een integrale uitwerking van de spoorknoop en een verbinding van trein en andere modaliteiten in een multimodale knoop. Dit kan op verschillende manieren en ook bij het ontwikkelen van deze scenario’s aan zowel de zijde van het spoor als van de multimodale knoop is Arcadis betrokken geweest. Hierbij is in een pré verkenning de impact op haalbaarheid en maakbaarheid getoetst. 12 - Stationslocaties 2023/2024 Station Amsterdam Zuid: investeren in stedelijke infrastructuur voor nieuw stadscentrum Zuidasdok is één van de grootste infrastructurele projecten van Nederland om de bereikbaarheid van Amsterdam en het noordelijk deel van de Randstad te verbeteren. Arcadis is betrokken als adviseur voor Zuidasdok en de transformatie van station Amsterdam Zuid tot een Openbaar Vervoersterminal (OVT) voor trein, metro, bus, taxi en fiets. De eerste 2 fases van dit project zijn in uitvoering. Belangrijkste elementen zijn de bouw van een nieuwe passage, het verbreden van de treinperrons en het vergroten en vernieuwen van de bestaande passage. Deze zomer zijn twee dak delen geplaatst voor de nieuwe reizigerstunnel van station Amsterdam Zuid, de Brittenpassage. Volgend jaar staat het inschuiven van metrodek 2 bij de Britten-en Minervapassage in de planning. Ook voor Arcadis staan tijdens de uitvoering staan omgevingsveiligheid, bereikbaarheid en leefbaarheid centraal. Daarbij hoort een strategie voor het tijdelijk gebruik en beheer, inclusief openbaar groen, om te zorgen dat het gebied ook tijdens de bouw een aantrekkelijk en begaanbaar blijft. Het team van Arcadis en Witteveen+Bos stelt hiervoor samen met de gemeente een handboek op en maakt een ontwerp voorde tijdelijke situaties.
Multimodale Knoop Eindhoven: Als onderdeel van een studie, onderzocht Arcadis drie alternatieven voor de positionering van het nieuwe busstation. In één van de onderzochte locaties bevindt het busstation zich onder het spoor, waardoor ruimte wordt vrijgespeeld in het omliggend gebied. DEFINITIE KENMERKEN Geografie Mate van verstedelijking Schaal Schaal van ontwikkeling zonder menselijke maat uit het oog te verliezen Dichtheid Efficiënt ruimtegebruik en inpassing in stedelijk gebied Functies Functiemenging en inspelen op de behoefte van de eindgebruikers Mobiliteit Multimodaliteit: verknopen en optimaal op elkaar aansluiten van verschillende vormen van vervoer Beleving eindgebruikers: bieden van optimale beleving, gemak, betrouwbaarheid en overzichtelijkheid Parkeeroplossingen: voorrang geven aan mens i.p.v. auto, geen geparkeerde auto’s en fietsen op maaiveld Vervoerswaarde verkeers- en vervoersnetwerk: ontwerpen op alle schalen vanuit netwerkgedachte Weinig menging OVERKOEPELENDE THEMA’S Stedelijkheid Stedelijk karakter: versterken uniek karakter, inzetten op eigen identiteit Gebouwde omgeving: benaderen van de stad op ooghoogte en hanteren menselijke maat Gebouwen: versterken van samenhang en vergroten levendigheid door aandacht voor de plint Synergie door functiemenging: zoeken naar de juiste mix voor de plek Midden Lage dichtheid Landelijk Kleinschalig TYPE STATIONSONTWIKKELING Suburbaan Stedelijk Middelgroot Midden Hoogstedelijk Grootschalig Hoge dichtheid Veel menging Duurzaamheid Toekomstwaarde: faciliteren toekomstige groei, anticiperen op klimaatverandering en extreem weer Maatschappij & samenleving: maximaliseren van positieve effecten op de gemeenschap Stedelijke vernieuwing, adaptief hergebruik: (her-)ontwikkelen van grond, gebouwen en stedelijke infrastructuur Stadsecologie: verbinden van stad en natuur, stedelijke groen- en water hoofdstructuur Stationslocaties 2023/2024 - 13
Station Driebergen-Zeist: Arcadis was verantwoordelijk voor al het spoorwerk en het ontwerp van het station met winkelruimte en gebouwde fietsenstalling, de stationsomgeving inclusief stationsplein, busstation, voetgangersbrug en auto- en langzaam verkeersroutes, en het projectmanagement en procesbegeleiding tijdens alle fasen van het project. Station Driebergen-Zeist: landschappelijke inpassing station met respect voor cultuurhistorie Het Station Driebergen-Zeist bedient twee gemeenten met in totaal zo’n 83.000 mensen. Het eerste station op deze plek werd gebouwd in 1844. Het station is omgeven door historische landgoederen aangelegd in de Engelse landschapsstijl. Het is een cultuur-historisch en ecologisch waardevolle omgeving. Doordat wegen en het spoor elkaar gelijkvloers kruisten ontstond congestie, conflict en verkeersonveilige situaties. Eind jaren ’90 onderzocht Arcadis mogelijke oplossingen. Vervolgens is het project uitgevoerd in opdracht van het Ministerie van I&W, NS, ProRail, Provincie en gemeenten. Arcadis heeft al het spoorwerk en het station en omgeving ontworpen, inclusief nieuwe fietsstalling, bushaltes, loop- en fietsverbindingen. Het nieuwe station opende begin 2020 en is één van meest door reizigers gewaardeerde stations in Nederland. Wat is de essentie van de integrale aanpak? - Beschouw het station en de omgeving als één samenhangend geheel - Ontknoop de wegen en het spoor door de weg te verlagen - Stel het landschap centraal met de omliggende landgoederen als ontwerp inspiratie - Los het waterprobleem op en versterk tegelijkertijd de ecologie Wat zijn de belangrijkste vervoersverbeteringen? - Nieuw station voor 7.000 treinreizigers per dag en nieuw busstation met 9 haltes - Volledige herinrichting van het gebied met nieuwe auto-, fiets- en loopverbindingen - Gebouwde parkeervoorzieningen voor 600 auto’s en 3.000 fietsen Wat zijn de positieve sociale effecten? - Nieuw duurzaam stationsgebouw ontworpen met de eindgebruiker in gedachten 14 - Stationslocaties 2023/2024 - Stationsomgeving met een eigen identiteit, respect voor de cultuurgeschiedenis en ecologische hoofdstructuur - Sociaal veilige, gebruiksvriendelijke en goed functionerende voorziening Wat is de bijdrage aan een beter milieu? - Vermindering verkeers- en geluidsoverlast, betere luchtkwaliteit, minder CO2 uitstoot - Toename van gebruik OV als alternatief voor auto - Hergebruik cultuurhistorische elementen in de kap en het NS hekwerk in de fietsenstalling - Behoud en adaptief hergebruik van het historische station - Vermindering van het energiegebruik tot 60% - Vermindering van wateroverlast door een gebouwde ondergrondse wateropvang - Natuurlijk watermanagement door opslag en door groen in de stationsomgeving - Behoud en het herplanten van volwassen bomen in het gebied als onderdeel van een bomenplan en beeldkwaliteit Wat is de positieve bijdrage aan de economie? - Station heeft een economisch impuls gegeven en private investeringen aangetrokken - Nieuw hoofdkantoor van Triodos* met 600 werknemers op loopafstand van het station - Gemeenten werken samen aan een plan voor de integrale gebiedsontwikkeling nabij het station met woningen, kantoren en recreatievoorzieningen *Het door Thomas Rau ontworpen gebouw is het eerste 100% uit hout opgebouwde, volledig herbruikbare kantoorgebouw in Nederland. Arcadis heeft het landschap ontworpen en was verantwoordelijk voor een naadloze overgang in het landschap en directe verbinding met het station.
Station Driebergen-Zeist: Door alle aspecten in onderlinge samenhang te beschouwen en een integrale aanpak van station en omgeving, heeft Arcadis de verkeerscongestie opgelost, en een veilige, groene stationsomgeving gecreëerd met optimale bereikbaarheid voor voetgangers en fietsers. Voor meer informatie over het werk van Arcadis aan Station Drieberg-Zeist: Architectuur & Stedenbouw Landschap Jeroen Eulderink jeroen.eulderink@arcadis.com Luc Veeger luc.veeger@arcadis.com Hans Smolenaers hans.smolenaers@arcadis.com Projectmanagement & Procesbegeleiding Pim van de Kragt pim.vandekragt@arcadis.com Stationslocaties 2023/2024 - 15
Geplande metamorfose moet Stationsgebied Groningen herkenbaar Gronings maken Het is één van de mooiste stations gebouwen van ons land, het hoofdstation van stad Groningen. “Bij een verkiezing enkele jaren geleden was het zelfs het mooiste station van Nederland”, corrigeert onze gesprekspartner meteen. Het is één van die momenten in het gesprek dat Rik van Niejenhuis - wethouder wonen, ruimtelijke ordening, vastgoed en grondzaken van de gemeente – laat doorschemeren dat hij trots is op het feit dat hij deze baan heeft. “Ik ben een echte Groninger”, zegt de uit het NoordGroningse dorpje Garrelsweer afkomstige goedlachse PvdA-bestuurder. Aan de zuidkant van het station komt een volwaardige nieuwe entree, impressie Koen van Velsen architecten Wethouder Rik van Niejenhuis 16 - Stationslocaties 2023/2024
Het hoofdstation van de stad Groningen Het Stationsgebied Groningen zoals dat er nu uit ziet D e trots die hij persoonlijk voelt, wil de gemeente Groningen bezoekers van de stad ook laten voelen. Het gebied rondom het hoofdstation moet daarin een centrale positie gaan innemen. Op termijn. “Het station staat nu eigenlijk aan een hele grote plak asfalt - een drukke doorgang.” Hij schetst de huidige situatie: “Het busstation aan de voorzijde en dan een drukke doorgaande weg tussen station en het Groninger Museum.” Ook al zo’n icoon. “We hebben het over twee gebieden, de noord- en de zuidkant van het station. De bussen gaan naar de zuidzijde van het station. De noordkant, naar het museum toe, kunnen we daardoor helemaal transformeren tot een prachtige openbare ruimte met uiteraard ook een stedelijke programmering voor wonen, werken en voorzieningen Rangeerplaats verplaatst “De zuidzijde was een oude rangeerplaats, die we naar buiten de stad hebben verplaatst. Dat maakt ons een van de de laatste echt grote stations in Nederland waarbij een transformatie zal plaatsvinden. Een prachtige kans voor om een nieuw stukje stad te bouwen, met een mix van wonen, werken, voorzieningen en een hele mooie buitenruimte. Het is ook de voorkeurslocatie voor een nieuw te ontwikkelen muziekcentrum. Het wordt echt een stukje stad dat niemand nog kent, met voorzieningen, horeca, winkeltjes.” De wijk gaat Het Spoorkwartier heten en wordt groen, duurzaam en autoluw. Om noord en zuid met elkaar te verbinden, is een fietsverbinding gepland. Ónder het hoofdstation door. “Als je straks Stationslocaties 2023/2024 - 17
Impressies van De nieuwe wijk Spoorkwartier, met een levendig en groen plein als middelpunt. Komend vanuit het station Het nieuwe zuidplein, een plek om prettig te verblijven uit de richting Haren komt, fiets je zo onder het station door.” Zo krijgt station GroningenCentraal aan beide kanten in de toekomst een volwaardige entree. “Het wordt zo een heel mooi stadsdeel, als het ware boven op het drukste OV-knooppunt van Noord-Nederland. Dat hoort helemaal bij de moderne stedenbouw, the transport orientated development in goed Nederlands. Zoveel mogelijk mensen die gewoon bij het werk wonen of daar aankomen met fiets of OV en dan direct op het werk zijn. Dat scheelt heel veel autoverkeersbewegingen. Groningen is nu al een fietsstad en dat gaan we in de toekomst nog meer worden.” Zes ambities De gemeente heeft met de metamorfose van het Stationsgebied liefst zes ambities. Het gebied, dat tussen het Verbindingskanaal, de Hereweg – Achterweg, de Parkweg en het Noord-Willemskanaal ligt, krijgt een toekomstbeeld mee dat is samengevat in een strategische agenda met die zes punten. Ten eerste is dat Typisch Groningen. “Als je hier de trein uitstapt, moet je meteen weten dat je in Groningen bent. Je ziet direct het Groninger Museum en we willen die identiteit nog meer versterken. Het plein voor het station moet zo ontworpen worden, dat je op een prettige manier de stad kunt binnenstappen.” Vervolgens moet het gebied een levendig stadsdeel worden, staat in de plannen. Met een mix van functies, die zorgen voor zo’n 3.000 extra arbeidsplaatsen én 450 tot 650 meer woningen. “Waarvan 20% sociale huur.” Dat reizigers snel en op een eenvoudige manier moeten kunnen switchen tussen verschillende vormen van vervoer, is ambitie nummer drie, gevolgd door nummer vier: het streven om de buitenruimte tot een prettig verblijfsgebied te maken. “Kopenhagen zegt altijd dat zij de fietshoofdstad van de wereld zijn, maar als je kijkt naar het percentage bewegingen per fiets en voet, dan is dat bij ons hoger met 66%.” Kortom: de fiets heeft voorrang. Maar ambitie vijf is dat de voetganger centraal staat. “En dat kan, want de binnenstad is op loopafstand.” De nieuwe voetgangerspassage onder het station door, met een opgang naar een van de treinperrons, impressie Koen van Velsen architecten 18 - Stationslocaties 2023/2024 Tenslotte mikt de gemeente op de samenhang en verbinding tussen het Stationsgebied, de omliggende wijken en de Binnenstad. “We hebben echt ambitieuze plannen. Onze Diepenring die loopt zo’n beetje rond de historische binnenstad. we hebben een opvolger gemaakt van het Verkeerscirculatieplan, wat mijn PvdA
Lopend in de richting van het station voorgangers in de jaren ’70 introduceerden. Met dat VCP 2.0 willen we dezelfde stap als destijds nog een keer zetten, maar dan voor de hele stad binnen de ringweg.” Lelylijn “Groningen gaat de komende jaren nog 15.000 tot 20.000 woningen bijbouwen, we gaan dus flink groeien. En dat is ook de reden dat we nu met het station aan de slag gaan. Het aantal reizigers gaat enorm toenemen.” Al weet de wethouder ook, dat de plannen die er nu liggen voor de komende 10, 15 jaar, zo weer kunnen veranderen. Bijvoorbeeld als de Lelylijn er (eindelijk) komt. “Daar houden we nu al wel rekening mee – en dan wel een verbinding die Amsterdam via Groningen met Scandinavië verbindt. In Duitsland worden al goede stappen gemaakt met de Oost-Westverbinding van snelle treinen. Dat is een grote stap vooruit, en als het zover is, zullen we die plannen mee moeten nemen.” << www.gemeente.groningen.nl/stationsgebied Straks kun je met de fiets onder het station door, en er komt een grote fietsenstalling onder het station, impressie Koen van Velsen architecten Stationslocaties 2023/2024 - 19
Beverwijk werkt aan meer leefbaarheid Als het aan wethouder Ali Bal van Beverwijk ligt gaat de spoorzone van zijn stad de komende jaren stevig op de schop. Parkeerterreinen moeten plaats maken voor woningbouw en steen wordt ingeruild voor meer groen. Als Rijkswaterstaat wil meewerken is er zelfs ruimte voor een groot park in het hart van de stad. D at hart van Beverwijk wordt doorsneden door de snelweg A22 en het spoor. Dat spoor kan je als een belemmering zien, maar ook als een kans. En kansen zien, zo zit wethouder Bal precies in de wedstrijd. Beverwijk is een gemeente met veel potentieel. Met de trein ben je in een half uur in hartje Amsterdam. Met de auto rij je zo de A9 op en kan je alle kanten op. Als kers op de taart zit je binnen tien minuten op het strand van Wijk aan Zee. “En daar parkeer je nog gratis ook,” voegt de wethouder er aan toe. Ook in Beverwijk is de roep om meer woningen groot. De stad heeft ruimte, met name in de Spoorzone. Daar kunnen de 20 - Stationslocaties 2023/2024 komende decennia zo’n 10.000 woningen gerealiseerd worden. Dat zou een uitbreiding van bijna 50% zijn ten opzichte van het bestaande aantal woningen. Maar wethouder Bal wil veel meer dan alleen de wooncrisis bestrijden. “Ik vind het belangrijk dat we het niet alleen maar hebben over het toevoegen van woningen.” De wethouder erkent dat de roep uit de samenleving groot is. “We hebben woningen nodig. Zo snel mogelijk, want iedereen wil wonen.” Toch legt Bal liever een heel ander accent bij de ontwikkeling: “Wat ik persoonlijk belangrijker vind is dat we van Beverwijk een stad maken die prettiger leefbaar wordt. Die uitnodigt om je in het centrum op straat te begeven, waar mensen elkaar kunnen ontmoeten. Een stad die groener is.” Spoorzone Het ambitieuze plan van de wethouder heet Spoorzone Beverwijk en kent twee kanten. Eén daarvan is Business Docks, een industriegebied met een zeehaven, waar ruimte is voor bedrijven in de hoogste milieuklasse. De Kop van de Haven schurkt aan tegen het stationsgebied en een woonboulevard. Woningbouw op deze plek mag niet van de provincie, maar het heeft potentie voor andere functies die het gebied kunnen laten opleven. “Daar denken wij actief met de eigenaren over mee”, zegt Bal.
Aan de andere kant van het spoor, rond het bestaande stadhuis liggen minder beperkingen, daar kan dus op kortere termijn ontwikkeld worden. “We beginnen op Ankie’s Hoeve, waar ruimte is voor 210 woningen die in 2027 klaar kunnen zijn.” De wethouder wil de twee kanten van het spoor beter met elkaar verbinden. Daarom zit er een voetgangersbrug of -tunnel bij het station in de plannen. Ook rond het Meerplein is er snel resultaat te bereiken. “Dat is nu eigenlijk een parkeerwoestijn. Het zou één van de mooiste plekken in de stad moeten zijn, zo midden in het centrum en aansluitend op de Sint Agathakerk.” De wethouder wil het gebied verbinden met de belangrijkste winkelstraat, de Breestraat. Er is ruimte voor wonen, een nieuw plein, horeca en voorzieningen. De gemeente moet wel een parkeeroplossing bedenken, want niet alleen gaat er openbare parkeerruimte Maquette Ankies-Hoeve Ali Bal is wethouder van onder andere ruimtelijke ontwikkeling. Hij is sociaal geograaf, maar vooral een jong en enthousiast bestuurder. Hij zit namens de lokale partij Samen Lokaal Beverwijk in het college. Daarvoor was hij fractievoorzitter voor deze partij in de gemeenteraad. Stationslocaties 2023/2024 - 21
verloren, sommige nieuwe bewoners zullen ook een auto willen parkeren. Daarbij hoort een ambitieuze parkeernorm. Voor Ankie’s Hoeve is de ambitie bijvoorbeeld 0,4. Maar de wethouder verwacht dat dit zal worden opgerekt richting 0,8. “En dat is nog steeds veel lager dan de parkeernorm elders in de stad. Zo’n lage norm is niet zo gek, want deze plek ligt vlak naast het NS- en busstation. Dan kies je eerder voor HOV dan voor de auto.” De Spoorzone wordt stapsgewijs ontwikkeld. Voor de Stadskant ligt er nu een stedenbouwkundige visie en voor de Business Docks-zijde wordt gewerkt aan een Spelregelkaart. Bal wil laten zien dat het de gemeente menens is. “Om het project aan te jagen en de inwoners er feeling mee te laten krijgen wordt er veel geparticipeerd. Daarnaast zijn we druk bezig met place-making en met kleinschalige groenprojecten in de openbare ruimte.” Zo “In onze verkenning hebben we geopperd dat daar ruimte is voor zo’n drieduizend woningen.” was er deze zomer Bever Beach op de Kop van de Haven. “Een stadstrand voor één dag met een podium waar lokale artiesten optraden.” Goedkoper en leefbaar wonen De huizenprijzen liggen in Beverwijk relatief laag, zeker als je het vergelijkt met Haarlem of Amsterdam. De stad kent met 38% een relatief hoog percentage sociale woningbouw. Daarom hoeft er bij nieuwbouwprojecten minder in die categorie gebouwd te worden, zo’n 20 tot 30%. Het biedt ruimte om groot in te zetten op het aantrekkelijk middensegment. Een andere Beverwijkse parkeerwoestijn bevindt zich rond De Bazaar. “Wij hebben het daar minder voor het zeggen, maar we kunnen wel de regie voeren. In onze verkenning hebben we geopperd dat daar ruimte is voor zo’n drieduizend woningen.” Daarmee heeft de gemeente een zaadje geplant bij De Bazaar. “Inmiddels doen we met hen en Heijmans een haalbaarheidsonderzoek voor een Bazaar 2.0, met daarbij zo’n 3.000 à 4.000 duurzame woningen, bedrijfsruimten, horeca en voorzieningen.” Midden in het centrum, direct naast het station, bevindt zich een stukje niemandsland, tussen het spoor en de A22. Bal zou het 22 - Stationslocaties 2023/2024
gebied graag betrekken bij de stad. “Het is van Rijkswaterstaat. Zij staat er voor open om te praten over een openbaar stadspark.” Aan de andere kant van de snelweg is nog een strook die ontwikkeld kan worden met bedrijvigheid en stedelijke voorzieningen. Ook is daar mogelijk ruimte voor een gestapelde parkeervoorziening. De wethouder is enthousiast en zit vol met grote en kleine plannen. Soms heel concreet, soms nog maar een gedachte. Zoals het plan om tegen de bioscoop, naast het busstation een woongebouw te realiseren. “Nu is het er ’s avonds niet prettig om op de bus te wachten. Met een woongebouw ernaast krijgen we meer leven in de brouwerij.” En zo moet Spoorzone Beverwijk een stoere, duurzame en prettig leefbare omgeving worden, met meer ruimte om te wonen en vooral ook met veel meer groen. << www.spoorzonebeverwijk.nl Beelden: Gemeente Beverwijk / Studio Vinke / Heijmans Stationslocaties 2023/2024 - 23
Poort van Hoorn biedt aantrekkelijke ontwikkelingsmogelijkheden Gemeente en partners maken van Hoorn meer stad met menselijke maat In en om het stationsgebied van Hoorn ontvouwt zich een aantal stedelijke woonmilieus die zich onderscheiden door de combinatie met werken, recreëren en moderne mobiliteit. Met alles op loopafstand. Waaronder het grootste stadsstrand van Nederland. Plus zo’n 10 tot 15.000 vierkante meter voor verdere maatschappelijke, culturele en commerciële invulling. H oorn groeit. Tot 2030 bouwt de NoordHollandse gemeente zeker 6.000 woningen. Een groot deel daarvan is gepland in en om het stationsgebied dat als OV-knooppunt de toepasselijke naam Poort van Hoorn draagt. Samen met partners als de provincie Noord-Holland, NS, ProRail, en medegefinancierd door het Rijk, realiseert de gemeente Hoorn gezamenlijke ambities. Samenwerken aan ambities “We vinden elkaar in onze gezamenlijk opgaven. Allereerst is er juist in de Poort van Hoorn Monumentaal stationsgebouw Hoorn ruimte voor passende en betaalbare woningen om ook in de toekomst een aantrekkelijke en levendige stad te blijven”, zegt wethouder Axel Boomgaars. “De woningbouw is natuurlijk urgent en wordt van alle kanten ondersteund. Daar staan ook de provincie en het Rijk volledig achter, met zo’n € 50 miljoen subsidie vanuit onder meer WBI- en MIRTgelden. Maar het stopt niet bij woningbouw. We realiseren aantrekkelijke stadse wijken waar wonen, onderwijs, werken en ontspannen samenkomen.” Tegelijkertijd werkt de gemeente nauw samen met NS, ProRail en de provincie aan moderne mobiliteit. “Dat betekent samen het openbaar vervoer stimuleren en volop ruimte voor fietsers en voetgangers. Met de gemeente Alkmaar vormt Hoorn regionaal een belangrijk OV-knooppunt. Grootste stadsstrand van Nederland Een nieuwe trekpleister voor recreatie is, naast de historische binnenstad en de pleziervaart, het nieuwe stadsstrand bij de Poort van Hoorn. Deze zomer is het eerste deel van dit kilometerslange strand opgeleverd. Zodra straks ook het tweede deel gereed is, vormt dit het grootste stadsstrand van Nederland. “Prachtig gelegen aan het Markermeer, blijkt het strand nu al in een behoefte te voorzien”, vervolgt de wethouder. “Ook al hadden we dit jaar niet veel zomerse dagen, met de hoge temperaturen die we wel hadden, was het nieuwe strand telkens afgeladen. Te voet en met de fiets is het dan ook uitstekend te bereiken. Voor de hele stad een aanwinst, maar vooral voor bewoners van de Poort van Hoorn. Je zal er maar wonen. Dan 24 - Stationslocaties 2023/2024
Axel Boomgaars Hoornse stadsstrand heb je dat recreatiegebied altijd op steenworp afstand.” Volop ruimte voor maatschappelijke en economische ontwikkeling Ook Daan Klaase, manager planontwikkeling NS, is enthousiast over de ontwikkelingen: “Het stationsgebied is straks een van de populairste wijken in Hoorn. Met het uitzicht op de prachtige binnenstad, de voorzieningen, het monumentale station met de stoomtram, op slechts 30 minuten van Amsterdam Centraal. Investeerders benaderen ons vaak en volgen de ontwikkelingen met veel aandacht.” Dat is niet verwonderlijk, want er is volop ruimte voor economische, culturele en maatschappelijke ontwikkeling. Boomgaars: “We hebben zo’n 10 tot 15.000 vierkante meter beschikbaar voor invulling van de andere functies naast wonen. Onderdeel daarvan is ook het historische stationsgebouw. Het is één van die aantrekkelijke locaties die beschikbaar komen om een andere bestemming te geven. Eind dit jaar nog besluiten we over het bestemmingsplan Stationsgebied.” De vaart zit er in Terwijl het plan Poort van Hoorn vorig jaar nog vooral in verkenningsfase was, maakt de gemeente inmiddels meters. Het stadsstrand noemden we al. Ook de woningbouw staat in de startblokken, mede dankzij de soepele samenwerking met de betrokken partners. Boomgaars: “Onderdeel van het plan is het Pelmolenpad. Daar komen 610 woningen die nu onder supervisie van Jasper Nijveldt worden ontworpen. Eveneens dichtbij het station. Het zijn woonmilieus die iets toevoegen aan de stad en de regionale economie versterken. Inmiddels staan alle seinen hiervoor op groen, het bestemmingsplan Pelmolenpad is onherroepelijk.” Stationslocaties 2023/2024 - 25 Peter van Oeveren, regiodirecteur BPD Bouwfonds Gebiedsontwikkeling over de laatste stand van zaken: “De samenwerking in het projectteam Pelmolenpad verloopt zeer goed. Partijen denken constructief met elkaar mee en het tempo zit er lekker in. Samen met de ontwerpers van Groosman en HFB uit Rotterdam, Moke uit Amsterdam en Zecc uit Utrecht wordt gewerkt aan het Voorlopig Ontwerp van de woongebouwen. Wij streven ernaar in oktober/november 2023 de eerste ontwerptekeningen aan de omwonenden en belangstellenden te tonen en voor de zomer van 2024 met de eerste fase van het project in verkoop te gaan”. Goede samenwerking essentieel Boomgaars: “De samenwerking met BPD Bouw fonds is er één van vele binnen dit project. Poort van Hoorn is natuurlijk een binnenstedelijke ontwikkeling. Dit betekent dat we met veel huidige bewoners en gebruikers te maken hebben. Die goede samenwerking, met NS, ProRail, de provincie, ondernemers en projectontwikkelaars, is daarom essentieel om hier een succes van te maken. En zo onze gezamenlijke ambities te realiseren. Daar doen we dan ook ons uiterste best voor.” Meer informatie? Neem contact op met Aart Jonker (gemeente Hoorn) via poortvanhoorn@hoorn.nl of 0229-252200. www.poortvanhoorn.nl << Impressie Poort van Hoorn - wonen en werken stationsgebied-noord
Nieuw stedelijk knooppunt bundelt wonen, werken en recreëren Stationskwartier Dijk en Waard: klaar voor de toekomst! Impressie van 3Kwartier In het hart van gemeente Dijk en Waard ontstaat een aantrekkelijk stedelijk knooppunt: het Stationskwartier. Dit gebied brengt de komende jaren een groot aantal belangrijke functies en voorzieningen bij elkaar, zoals nieuwe en vooral betaalbare woningen, moderne werklocaties, onderwijs, slimme mobiliteitsoplossingen en een klimaatbestendige openbare ruimte. In Dijk en Waard zeggen ze: “In het Stationskwartier komt alles samen!” “H et gebied rondom het station krijgt een enorme kwaliteitsimpuls”, aldus wethouder Nils Langedijk, die het project in portefeuille heeft. “Een goede mix van wonen, werken en voorzieningen geeft het Stationskwartier extra aantrekkingskracht. Mensen kunnen hier wonen tussen stad en natuur. Dat is een unieke combinatie”, aldus Nils Langedijk. “De herontwikkeling van het gebied kost veel tijd. 26 - Stationslocaties 2023/2024 Daarom is het project opgedeeld in delen. Stap voor stap maken we van het Stationskwartier een gebied dat klaar is voor de toekomst.” Het Stationskwartier staat al jaren hoog op de agenda van Dijk en Waard. Na vaststelling van het Masterplan Stationsgebied (2020) is de herontwikkeling van het gebied op gang gekomen. De gemeente werkt nu intensief samen met publieke en private partijen aan een modern openbaar vervoerknooppunt, waar wonen, werken en recreëren bij elkaar komen. Ook ontwikkelaars en investeerders hebben het Stationskwartier ontdekt. Spooronderdoorgang Een omvangrijk operatie in het Stations kwartier is de eerste fase van de aanpak van de openbare ruimte, inclusief de aanleg van een spooronderdoorgang onder de Zuidtangent,
een drukke verkeersader in Dijk en Waard. Met de ongelijkvloerse kruising van de Zuidtangent wordt de bereikbaarheid van het Stationskwartier sterk verbeterd, evenals de verkeersdoorstroming en de veiligheid voor voetgangers en fietsers. Bij de aanbesteding van de werkzaamheden bleek deze zomer dat het eerder vastgestelde budget werd overschreden. De gemeente heeft vervolgens extra middelen opzij gelegd om het tunnelproject te financieren. Nils Langedijk: “Dit was een tegenvaller, maar we hadden al rekening gehouden met extra kosten. Je ziet dat dit soort projecten in deze tijd duurder worden, mede vanwege stijgende kosten van grondstoffen, materialen en arbeid. De gemeenteraad is bereid deze extra investering te doen, omdat zij het belang ervan inziet voor toekomstige generaties. De investering betreft niet alleen de spooronderdoorgang. We leggen ook heel veel nieuwe openbare ruimte aan.” De aanleg van de spooronderdoorgang gaat ongeveer 20 maanden duren. De werkzaamheden starten in de zomer van 2024. De eerste stappen richting de aanleg van de onderdoorgang zijn al gezet. Afgelopen zomer vond een reconstructie plaats van een deel van de Zuidtangent en de omliggende openbare ruimte. Klimaatbestendige polder Om de aanleg van de spoorondergang en woningbouwplannen mogelijk te maken is eerder dit jaar het startsein gegeven voor de Impressie van de toekomstige spooronderdoorgang bouw van een nieuw gemaal. Een spectaculaire ingreep in de hoofdwaterstructuur van de eeuwenoude polder. Zonder extra maatregelen zou de spooronderdoorgang deze watergang volledig afsluiten, terwijl het juist een belangrijke schakel is in de afvoer van het polderwater. Ontwikkelplan OV-knoop Sinds begin dit jaar werkt de gemeente onder leiding van adviesbureau APPM samen met provincie Noord-Holland, ProRail, NS Stations en Bureau Spoorbouwmeester aan een ontwikkelplan voor de OV-knoop; het NS-station en de directe omgeving. Op basis van een handelingsperspectief, opgesteld door de adviseurs van Goudappel, worden verschillende ontwikkelmodellen uitgewerkt. Dijk en Waard groeit de komende jaren met 10.000 woningen. In een voorkeurs- en ambitiemodel wordt vastgelegd hoe alle vervoersmodaliteiten in en om het NS-station met het oog op die toekomst moeten functioneren. In een nieuw Stationskwartier, midden in Dijk en Waard. De ontwerpers en ingenieurs van De Zwarte Hond en Arcadis zijn ingehuurd om met gemeente, provincie en spoorpartijen de modellen op te stellen. De oplevering van het gemaal is eind dit jaar, zodat de aanleg van de spooronderdoorgang op tijd kan beginnen. De gemeente en het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (HHNK) voeren samen directie op de uitvoering van de werkzaamheden. Het gemaal zorgt in combinatie met andere maatregelen voor een klimaatbestendige polder Heerhugowaard. Met het nieuwe gemaal kunnen watergangen in het Stationskwartier worden verlegd en wordt ruimte gevonden voor nieuwe vastgoedontwikkelingen. Een win-win voor de polder en de gebiedsontwikkeling. Woningbouwplannen In het Stationskwartier wordt de komende jaren volop gebouwd. Er komen huur- en koopwoningen voor jong en oud, gecombineerd met zorgwoningen, horeca, voorzieningen en veel ruimte voor groen. Het wordt een aantrekkelijk en modern woon- en werkgebied, met het station in het hart van het gebied. Wonen in het Stationskwartier is wonen tussen stad en groen. Met aan de ene kant stedelijke voorzieningen met goede trein- en busverbindingen en aan de andere kant de waterrijke omgeving van Kanaalpark Dijk en Waard met onder meer het cultuurhistorische eilandenrijk en het landschapsreservaat Oosterdel. Dat is een unieke combinatie. De volledige ontwikkeling van het Stationskwartier heeft een flinke doorlooptijd, maar de eerste woningen zijn al opgeleverd. In 2022 werd De Groene Trede voltooid. Dit gebouw Stationslocaties 2023/2024 - 27
kenmerkt zich door de toepassing van veel groen in de gevels, zodat er een mooie overgang ontstaat van stad naar natuur. Projectontwikkelaars zijn druk bezig met de uitwerking van woningbouwplannen. Op diverse locaties zijn de bouwactiviteiten al in volle gang en dit jaar en volgend jaar gaat ook op andere plekken de schop in de grond. Waar nu nog vooral bedrijven staan, verrijzen straks prachtige woontorens voor diverse doelgroepen. Vrijwel alle plannen zijn gericht op de bouw van huur- en koopappartementen in verschillende prijsklassen en met voorzieningen in de plint. Corporaties uit de regio nemen ook aanzienlijke aantallen woningen over. Gemeente Dijk en Waard maakt serieus werk van het vergroten van de woningvoorraad. De afspraak in de Woondeal NoordHolland Noord is om de komende jaren 10.000 woningen te bouwen. De focus ligt enerzijds op betaalbare (huur)woningen, die verspreid over de gemeente worden gerealiseerd en anderzijds op het toevoegen van onderscheidende projecten op sleutelposities in de gemeente. Woodstone, houtbouw van de bovenste plank Vlakbij het Stationskwartier in Dijk en Waard is de bouw gestart van Woodstone, één van de grootste houten woningbouwprojecten in Europa. Woodstone is een project van ontwikkelaar en bouwbedrijf M.J. De Nijs & zonen uit Warmenhuizen. Dit prachtige duurzame project telt 200 woningen, die worden verdeeld over vijf markante woontorens. Drie nagenoeg identieke appartementengebouwen aan de Westtangent zijn ontworpen door het Zaanse Boparai Architecten. Mecanoo Architects uit Delft heeft het ontwerp van de twee andere woontorens op zich genomen. Wethouder Nils Langedijk staat op het balkon van een woning in De Groene Trede, het eerste nieuwe woongebouw in het Stationskwartier. Op de achtergrond het Kanaalpark Dijk en Waard met onder meer het unieke Oosterdelgebied Nils Langedijk: “Het is goed om te zien dat al diverse bouwprojecten zijn gestart of gaan starten. Minimaal 30% van de nieuwbouw moet bestaan uit sociale huurwoningen. Tegelijkertijd vinden we het belangrijk om ook unieke projecten te realiseren, zoals het houtbouwproject Woodstone van ontwikkelaar De Nijs, in ons Stadshart. In het Stationskwartier gaan we overigens samen met de corporaties ook zeer aantrekkelijke woongebouwen opleveren. We zullen laten zien dat dit kan, ook in deze tijd.” 3Kwartier Een voorbeeld van een uniek nieuw bouwproject is het plan 3Kwartier van Pro6 Vastgoed uit Alkmaar. Dit plan, dat bestaat uit drie woonblokken krijgt gestalte op een steenworp afstand van het NS-station. Het gaat om 134 woningen, inclusief een parkeergarage. Het unieke van dit complex is dat het ook onderdak gaat bieden aan een kinderdagverblijf en een kinderbibliotheek. Daarbij zijn ruim 30 woningen voorzien voor De Waerden. Deze stichting levert woonruimte en zorg aan mensen met een verstandelijke beperking. De woonblokken worden met elkaar verbonden door een parktuin. Zie ook www.3kwartier.nl. Stationshaven Dit jaar kwam ook het plan Stationshaven van de tekentafel. Dit project wordt ontwikkeld door een vennootschap van verschillende initiatiefnemers, onder leiding van Brolan Vastgoed & Ontwikkeling, de ontwikkeltak van De Geus Bouw uit Broek op Langedijk. Het plan, dat bestaat uit 157 woningen, wordt gerealiseerd op percelen aan de Industriestraat en de Stationsweg. Naast parkeerplaatsen krijgt het wooncomplex een collectieve groene daktuin en een levendige plint met horeca en dienstverlenende functies. De bouw start in 2024. De Stationsmeester Henselmans Bouw & Ontwikkeling uit Noord-Scharwoude heeft afgelopen zomer een nieuw bouwplan gepresenteerd: De Stationsmeester. Dit plan, dat grenst aan 3Kwartier, bestaat uit twee woontorens met in totaal 166 appartementen. 28 - Stationslocaties 2023/2024
Het wooncomplex Stationsmeester Vooral de hoogste toren (met 11 verdiepingen) mag met recht een blikvanger worden genoemd. Dit gebouw is ontworpen door de architecten van De Zwarte Hond. In beide woontorens komen commerciële ruimtes op de begane grond en moderne flexwerkplekken in een gezamenlijke huiskamer. Opvallend is de daktuin op de half verdiepte parkeergarage, die een groene ontmoetingsplek vormt in de wijk. Zie ook www.stationsmeester.nl. Betaalbaar wonen “Belangrijk is dat ons nieuwe Stationskwartier voor iedereen een woning zal bieden. Betaalbaar, wonen met zorg en ook luxe woningen in een prettige, toekomstbestendige omgeving”, zegt Nils Langedijk. “We hechten grote waarde aan duurzame aspecten. Het Stationskwartier wordt voorzien van groene energie. We hebben onze eigen restwarmte van HVC en het Slimme Energienet Heerhugowaard als troef. Het gebied is bovendien straks bestand tegen wateroverlast of droogte. We kiezen voor een aantrekkelijke inrichting van de openbare ruimte met veel groen. Het is de bedoeling dat mensen hier straks niet alleen reizen, maar ook graag verblijven.“ Woon- en werklocatie Proeftuin De Frans Direct aansluitend op het Stationskwartier en ruim binnen 1.200 meter van het NS-station, wordt gebouwd op de verouderde werklocatie De Frans. Dit gebied heeft volop kansen voor een stapsgewijze transformatie van bedrijventerrein naar een aantrekkelijk woon- en werkgebied. In het gebied zijn al voorzieningen aanwezig, zoals scholen, zorginstellingen en kinderdagverblijven. Op percelen aan de Deimoslaan hebben bedrijven al plaatsgemaakt voor de bouw van twee appartementengebouwen. De woningen worden in 2024 opgeleverd. Een tweede bouwproject op De Frans wordt gerealiseerd aan de Hectorlaan. Kantoorpanden maken hier plaats voor twee nieuwe woongebouwen. Deze bouwprojecten zijn zogeheten ‘versnellingslocaties’ en vormen de piketpalen voor de integrale gebiedsontwikkeling van De Frans. Recentelijk is voor De Frans een visie opgesteld waarbij het als proeftuin voor stedelijke vernieuwing stapsgewijs mag transformeren. Woningbouwlocatie De Scheg Aan de andere kant van het Stationskwartier is de ontwikkeling van De Scheg gestart. De gemeente heeft hiervoor eerder dit jaar een samenwerkingsovereenkomst getekend met de eigenaar van de gronden, BPD | Bouwfonds Gebiedsontwikkeling. De Scheg is een uitleglocatie, midden in het Dijk en Waardse OV-knooppunt. Er komen, pal naast het Stationskwartier, drie grote gesloten woonblokken met in totaal 325 appartementen in een parkachtige omgeving. De groene omgeving sluit aan op het Kanaalpark Dijk en Waard en loopt helemaal Stationslocaties 2023/2024 - 29 door tot in het Park van Luna, dat Stad van de Zon omringt. Tussen deze nieuwbouw van BPD | Bouwfonds Gebiedsont wikkeling en het NS-station wordt ook een ander deel van het Stationskwartier herontwikkeld. Het Oogcentrum Noordholland aan de Gildestraat wil zijn markante gebouw uitbreiden op de naastgelegen gemeentelijke kavel. En tegenover deze locatie ontwikkelt Woonstichting Langedijk samen met de gemeente 105 woningen. De samenwerkingsovereenkomst is gesloten en de tender is nagenoeg afgerond. “Een zeer goed bereikbare, maar lastige locatie tegen het spoor aan”, geeft Nils Langedijk aan. “Maar we gaan voor kwaliteit, juist voor corporatiewoningen. Dat gaat ons, de gemeente en Woonstichting Langedijk hier zeker lukken!” In het kielzog van deze ontwikkelingen hebben zich inmiddels ook andere initiatiefnemers gemeld met ontwikkelplannen aan de Gildestraat. “We zetten goede stappen met onze woningbouwplannen. De nieuwe huizen passen bij verschillende woonwensen. We geven zoveel mogelijk impulsen aan de bouw, zodat plannen snel kunnen starten. En we houden oog voor een prettige leefomgeving”, aldus Nils Langedijk. <<
Samen werken aan toekomst b Een greep uit onze projecten in het land, met een mix van nieuwbouw, monument, g UTRECHT CENTRAAL Ruim vijftien jaar werkten we aan de planvorming en realisatie van de OVT Utrecht en omgeving. Waarbij complexe uitdagingen werden aangepakt, zoals constructie, bouw, installaties en planningen. Het resultaat is een licht, sociaal veilig station met goede aansluitingen op andere vervoersmodaliteiten. Het station is getransformeerd tot een prettige verblijfsplek én een soepel transferknooppunt met jaarlijks vrijwel evenveel reizigers als Schiphol. AMSTERDAM ZUID-WTC De nieuwe fietsenstalling op het Zuidplein in de Zuidas toont een succesvolle transformatie van een voormalige autoparkeergarage naar eersteklas fietsparkeren. Het resultaat is een gebruiksvriendelijke, comfortabele en veilige stalling met heldere kleuren, duidelijke bewegwijzering en opvallende verlichting. Dit illustreert hoe mobiliteitstransitie en kwaliteitsverbetering elkaar versterken.
b g bestendige stationslocaties gebiedsontwikkeling, fietsparkeren en ondergronds bouwen. gebiedsontwikkeling, fietsparkeren en ondergronds bouwen. ALMERE We hebben het kenmerkende stationsgebouw uit de jaren ‘80 op een duurzame en circulaire manier gerevitaliseerd, met een moderne stationshal, een ruime passage, groene ingangen voor klimaatadaptatie en meer dan 1200 zonnepanelen op het dak. Het vernieuwde station is toekomstvast en klaar voor de groei in reizigersaantallen. DORDRECHT Voor het groenste station van Nederland, grenzend aan een prachtig park, hebben we een circulaire, duurzame stationsentree met fietsenstalling ontworpen. Het ontvangstpaviljoen past naadloos in het park, is een toonbeeld van circulaire ambitie en bevordert sociale interactie. Het ontwerp is demontabel, aanpasbaar voor de toekomst én energieneutraal dankzij geïntegreerde zonnepanelen. LEEUWARDEN De renovatie van dit monumentale station uit het eind van de negentiende eeuw, is één van de prachtige opdrachten waarbij we cultuurhistorisch erfgoed hebben weten te bewaren. De karakteristieke perronkappen zijn gedemonteerd, gerenoveerd en teruggeplaatst. De monumentale kappen worden mogelijk nog voorzien van zonnepanelen, zoals beschreven in ons ‘Handboek zonnepanelen stations’.
Links Graan voor Visch Zuid, in het midden station Hoofddorp en rechts het Stationskwartier. De dijk van de Stelling van Amsterdam loopt langs het gebied Tot 10.000 woningen in groen en levendig Spoorzone Hoofddorp Aantrekkelijke en veilige onderdoorgang van het station voor voetgangers en fietsers Het gebied rondom station Hoofddorp moet in de komende twintig jaar transformeren naar een groen en levendig stedelijk gebied waar gewoond en gewerkt wordt en waar mensen elkaar ontmoeten. Dat staat in het concept Ontwikkelkader Spoorzone Hoofddorp. I n het document staat hoe Spoorzone Hoofddorp, het gebied rondom het station en het huidige bedrijventerrein Graan voor Visch Zuid, er volgens de gemeente over twintig jaar uit moet zien. Belangrijkste verandering is de komst van tot 10.000 woningen. Wethouder van Woningbouw Jurgen Nobel: ‘Er is een groot tekort aan woningen in Haarlemmermeer en daarom moeten we die gaan bouwen. Daar zijn we al op veel plekken in de gemeente mee bezig, 32 - Stationslocaties 2023/2024
Het stationsplein wordt autovrij en groen. Er zijn cafés, hotels en andere plekken om af te spreken of bijvoorbeeld congressen te organiseren maar in Spoorzone Hoofddorp zal een grote sprong gemaakt worden.’ Beeld Om een duidelijk beeld te hebben van hoe Spoorzone Hoofddorp eruit moet komen te zien, staat in het ontwikkelkader wat voor woningen, winkels en andere voorzieningen er komen. Maar ook dat er ruimte is voor 11.000 banen in het gebied, wat er te doen is, hoe duurzaam de gebouwen en de omgeving zijn en waar ruimte is voor voetgangers, fietsers en automobilisten. Ruimte In het gebied komen vooral kleinere woningen voor ouderen, starters en kleine huishoudens. De openbare ruimte wordt heel groen en moet bestaan uit plekken waar mensen graag verblijven. Auto’s blijven zoveel mogelijk aan de randen en kunnen in garages worden geparkeerd. Daardoor zal er extra veel ruimte zijn voor voetgangers en fietsers. Duurzaam Alle gebouwen en straten worden duurzaam. Dat betekent onder andere dat eigen energie zoveel mogelijk wordt opgewekt met zonnepanelen of andere systemen op daken en even tueel aan gevels. Daarnaast wordt bij het aanleggen van de buitenruimte rekening gehouden met extremer weer. Daarvoor wordt bijvoorbeeld maximaal de helft betegeld, waardoor regenwater beter weg kan. Openbaar vervoer Spoorzone is volgens het college een goede plek om veel nieuwe woningen te bouwen vanwege de goede bereikbaarheid per openbaar vervoer. Wethouder Verkeer & Vervoer Marja Ruigrok: ‘En die zal de komende jaren alleen maar verbeteren. Wij gaan er in de plannen nog steeds vanuit dat de Noord/Zuidlijn vanuit Amsterdam wordt doorgetrokken tot station Hoofddorp. Dan verdubbelt het aantal reizigers en wordt Spoorzone Hoofddorp het overstappunt van de regio.’ In gesprek De komende tijd gaat de gemeente met inwoners en ondernemers uit Hoofddorp in gesprek over de plannen. De gemeente nodigt ook marktpartijen, zoals bouwers en ontwikkelaars, en woningcorporaties uit voor een gesprek over het concept Ontwikkelkader. Wie daarover meer wil weten, kan een e-mail sturen aan spoorzone.hoofddorp@haarlemmermeer. nl. Naar aanleiding van de gesprekken komt er volgend jaar een definitief Ontwikkelkader. << Het concept Ontwikkelkader is te lezen op spoorzonehoofddorp.nl Daar staat ook een samenvatting van het document. De impressies op deze pagina’s zijn gemaakt door MVRDV en De Zwarte Hond (afbeelding linksboven). Deze afbeeldingen zijn indicatief. Er kunnen geen rechten aan worden ontleend. Stationslocaties 2023/2024 - 33
SCAN MIJ VOOR MEER INFORMATIE hydeparkishere nl .nl @hydeparkishere KOOPSOM VANAF € 389 . 500, - V.O.N.
Hyde Park is here Welkom in Hyde Park - een hypermodern stedelijk gebied onder de rook van Amsterdam. In deze architectonisch, duurzaam en autoluwe stadswijk in Hoofddorp komen meer dan 3.800 ruimtelijke en luxe appartementen en studio’s. Hyde Park, gelegen naast alle uitvalswegen naar de grote steden, op loopafstand van NS-station Hoofddorp, op vier minuten van Schiphol, slechts twaalf minuten van de Zuidas en slechts 15 minuten van Amstelveen gelegen. Vanuit hier ligt de wereld aan uw voeten. Zodra u de stadswijk Hyde Park binnentreedt, voelt en beleeft u de toekomstige internationale allure. Hyde Park verbindt op een levendige wijze Hoofddorp Station met het centrum. Het naastgelegen stadspark, de brede boulevards met restaurants, riante binnentuinen en zonovergoten dakterrassen zorgen voor rust en genot. Een totaal nieuw concept, waar jong en oud, gezinnen en singles zich op hun gemak voelen. AMSTERDAM 23 MIN NS STATION 2 MIN SCHIPHOL 4 MIN AMSTELVEEN 1 5 MIN ZUIDAS 1 2 MIN HET STRAND 22 MIN
Ervaringsdeskundige regionale versnellingstafels Bouwen doe je samen! In Nederland is sprake van een enorm tekort aan woningen, dat is geen nieuws. Er moet keihard worden gebouwd, maar: dat blijkt niet eenvoudig. Want in ons tamelijk kleine land is woningbouw ingewikkeld georganiseerd. Een samenwerking tussen overheid en markt is noodzakelijk om de énorme woningbouwambitie, dit jaar concreet vastgelegd in Woondeals, te verwezenlijken. W ant alléén als zij die bouwen goed kunnen afstemmen met zij die toestemming geven, alleen dán kunnen we erin slagen dit probleem op te lossen. Maar hóe organiseer je deze zo belangrijke samenwerking? Woningmakers Nederland is ervaringsdeskundige als het gaat om het organiseren van regionale versnellingstafels, zeg: het organiseren van samenwerking tussen marktpartijen en lokale overheid. Regionale versnellingstafels helpen knelpunten structureel op te lossen, want knelpunten vertonen vaak patronen, en door patronen te signaleren en te herkennen, kun je leren en sturen. En zo lukt het om structurele oplossingen te ontwikkelen. Marja Appelman, directeur Woningbouw bij het ministerie van Binnenlandse Zaken, complimenteerde in het voorjaar de Woningmakers met de wijze waarop zij de samenwerking tussen (lokale) overheid en markt organiseren. De Woningmakers geven al sinds 2017 succesvol vorm & inhoud aan dergelijke samenwerking, de zogeheten ‘regionale versnellingstafels.’ Geen ‘eigen projectbelang’ De Woningmakers organiseren het overleg met marktpartijen, zoals woningcorporaties, projectontwikkelaars en makelaars. En vanuit Leontine de Koning, programmamanager in Arnhem, tijdens de woonconferentie Stadsakkoord, aanvang 2022 “ Het belangrijkste probleem is dat er te weinig plekken zijn waar we huizen mogen bouwen. Bovendien hebben we het in Nederland óntzettend ingewikkeld georganiseerd: Milieuregels, parkeernormen, bouwbesluit, saneringsverplichting, ontsluiting, welstand, stedenbouw, natuurwetgeving (waaronder stikstof). Voor de ontwikkelaars gelden ook een reeks voorwaarden: positieve business case, grond in eigendom en beschikbaar, verkoopdrempel gehaald en krediet beschikbaar. Enzovoort. Als je je beseft waar een woningbouwproject in Nederland allemaal aan moet voldoen om gebouwd te worden, dan is het eigenlijk een wonder dat er nog huizen verrijzen in ons land.” Martin Bosch de Woningmakers vindt samenwerking en uitwisseling van gegevens plaats met de gemeenten en provincie. En omdat de Woningmakers zelf geen commercieel belang in de projecten hebben, vindt er zo een ander soort gesprek plaats, waarbij de invulling van de regionale woningbehoefte als geheel centraal staat. Hoe werkt het? De Woningmakers in een regio kennen een Kopgroep, die bestaat uit een vertegenwoordiging vanuit woningcorporaties, projectontwikkelaars en makelaars. Zij overleggen met grote regelmaat. Daarnaast zijn er de participanten, leden in feite. Gezamenlijk maken zij door een jaarlijkse contributie en met inhoudelijke bijdragen de regiefunctie van de Woningmakers mogelijk. Ook overheden dragen bij aan de Woningmakers. Bouwberaad De Woningmakers organiseren daarnaast een periodiek overleg in de vorm van een Bouwberaad tussen marktpartijen 36 - Stationslocaties 2023/2024 en
“ De ambtelijke cultuur is echt iets anders dan de cultuur bij marktpartijen. Dit staat versnelling in basis in de weg. Kort gezegd zouden gemeenten en ontwikkelaars vaker het ongemakkelijke gesprek met elkaar moeten voeren. Als je iets van elkaar wilt, dan moet je je zaken durven benoemen en te vragen.” Martin Bosch ge meen ten om de juiste woningdata en inzichten te delen, mogelijke problemen te bespreken en op te lossen, en afspraken te maken over taakstellingen en hoe we die kunnen bereiken. Domiporta: publiek/private woningbouwmonitor De Woningmakers staan voor een totaalaanpak, gebaseerd op goede data. Wij verzamelen periodiek actuele plandata bij marktpartijen. Zo ontstaat een centraal overzicht van de stand van zaken, de basis van goed beleid. Deze data delen we met onze partners. De Woningmakers hebben hiervoor de woningbouwmonitor Domiporta ontwikkeld waarmee marktpartijen zélf hun data in de planmonitor kunnen invoeren en/of wijzigen. Zo ontstaat er een realtime inzicht in de stand van zaken over de woningbouw in de regio. Want de basis voor regie is kennis van de planvoorraad. Welke aantallen en soorten plannen zijn in voorbereiding en hoe ver zijn ze? Welke aantallen woningen zijn daar mee gemoeid? In dat huur of koop, gestapeld of grondgebonden, welke prijscategorie? Zijn er nog belemmeringen die eerst moeten worden opgeruimd voordat er gebouwd kan worden? Hoe is de planning en is dat realistisch? En als belangrijkste: hoeveel woningen van welk type produceren we elk jaar, en zitten we op de gestelde target? Woningbouw is mensenwerk Goede cijfers zijn onontbeerlijk om de woning bouw uit de problemen te helpen, maar goed met elkaar omgaan vinden de Woningmakers eigenlijk nog wel belangrijker. Iedereen beleeft de problematiek vanuit zijn Bouwberaad Woningmakers Westfriesland, september 2023 eigen optiek en met ervaringen vanuit het verleden. Nieuwsgierigheid en het begrijpen van elkaars context vormen de drijvende kracht om tot oplossingen te komen. Dat schrijven we niet alleen op, maar we willen in elkaar blijven investeren en de woningbouwbehoefte samen realiseren. Organisatie Algemeen directeur Martin Bosch is initiatiefnemer van Woningmakers Nederland (2017). In elke stad of regio is een programmamanager actief plús een data-team met accountmanagers die Domiporta beheren. De accountmanagers hebben persoonlijk contact met marktpartijen om hun data in te voeren, te updaten of te kunnen adviseren bij vragen. << Meer weten? Martin Bosch M 06 143 88 221 E martin@woningmakers.nl Stationslocaties 2023/2024 - 37
Aan de zijde van de oude binnenstad nadert de metamorfose van het Utrechtse Stationsgebied langzaam maar zeker haar voltooiing. Aan de andere kant van Utrecht Centraal krijgen de plannen voor dat deel van het Stationsgebied, Beurskwartier en Lombokplein steeds meer vorm. Oopen: de publiek toegankkelijke kroon is ‘s avonds goed zichtbaar
Westelijk stationsgebied Utrecht aan de vooravond van imposante veranderingen “V oor veel Utrechters is dit gebied nog steeds de achterkant van het station, maar dat gaat veranderen”, zegt Carla Mesman, gebiedscoördinator Stationsgebied en Lombokplein. Een belangrijke rol daarin krijgt Oopen dat op het Jaarbeursplein komt, op de plek waar nu nog een tijdelijke skatebaan en taxistandplaats is. Oopen wordt een 105 meter hoog kantoorgebouw met zachte en ronde vormen, warme materialen en groene terrassen. Het is een gebouw van en voor de stad, legt projectmanager Jaarbeurspleingebouw Susanne Siebers uit. “De wens was om een ‘knots van een gebouw’ met een mix van stedelijke functies te realiseren, ontworpen door een internationaal bekende architect. Vanwege de locatie zagen we af van woningen, maar we wilden naast kantoren wel ruimte voor urban sports, culturele voorzieningen, horeca – waaronder een nachtclub – betaalbare werkplekken en een grote fietsenstalling.” v.l.n.r. Carla Mesman, Susanne Siebers en Aagje Loef Stadsteam Het gemeentelijk projectteam betrok de inwoners van de stad met een online peiling met als hoofdvraag: ‘wanneer is dit gebouw voor jou een succes?’ Dat leverde meer dan vierduizend reacties op van uiteenlopende doelgroepen. Siebers: “We tilden dat nog een niveau omhoog door een zogenoemd Stadsteam van negen inwoners samen te stellen. Zij dachten in het hele proces mee en zaten tijdens de aanbesteding letterlijk met hun neus vooraan. Zij zorgden ervoor dat de ambitie nog hoger kwam te liggen.” Uiteindelijk viel de keuze op het ontwerp Oopen van de Londense architect Heatherwick Studio in samenwerking met Studio NUDUS. Initiatiefnemer van Oopen is projectontwikkelaar Edge. De bouw start in Oopen vanaf het Jaarbeursplein (inrichting openbare ruimte is suggestie) 2025 en duurt drie jaar. Oopen wordt voor een groot deel publiek toegankelijk, inclusief de bovenste verdieping als uitkijkpunt over de stad. Siebers: “De interactie tussen het gebouw en het plein krijgt veel aandacht, met terrassen op de onderste laag.” Verschillende bouwblokken in Beurskwartier Gebiedscoördinator Aagje Loef is verantwoordelijk voor Beurskwartier dat op de voormalige parkeerplaatsen aan de stadszijde van de Jaarbeurs zal worden gerealiseerd. Hier komt een nieuwe stadswijk waar mensen kunnen wonen, werken en ontspannen. Loef: “Een hoogstedelijk gebied waar minstens 2.500 woningen komen en 5.000 werkplekken, plus bijbehorende voorzieningen, zoals een basisschool, buurtsupermarkt en gezondheidscentrum. In dit gebied staat eigenaarschap en delen centraal. En ook op het gebied van duurzaamheid stellen we hoge eisen aan de gebouwen en het groen in, aan en erop.” Elk bouwblok krijgt een hoogbouw toren met een gemeenschappelijke daktuin. Er komt ook een groot stadspark en een kleiner buurtpark. Delen is dus een cruciale factor in de plannen. Er komen geen parkeerplaatsen maar alleen laadplaatsen voor elektrische deelauto’s. Zogenoemde mini-hubs vormen straks Stationslocaties 2023/2024 - 39
Toekomstig Beurskwartier, gezien vanaf de Croeselaan centrale punten voor onder meer afvalinzameling en het stallen van fietsen. “Zo blijft er plek voor een heerlijke openbare ruimte met veel groen.” De plannen beginnen steeds meer vorm te krijgen. “We werken nu de tenders uit en die gaan begin volgend jaar de markt op.” Het sociale aspect Er komen geen grondgebonden woningen in Beurskwartier. Een belangrijke vraag is dus: ‘hoe houd je het sociaal?’, legt Loef uit. “We mikken op een mix van jong en oud. 35 procent van de woningen wordt sociale huur, 25 procent middenhuur- en koop en de rest vrije sector. Ook denken we na over het sociale aspect en hoe we dat door middel van een gebiedsorganisatie kunnen organiseren. Deze gebiedsorganisatie zorgt bijvoorbeeld voor huismeesters, een place- en plintmanager en de aanwezigheid van deelmobiliteit. Hiervoor volgt een aparte aanbesteding.” De gemeente koopt de bestaande panden aan de Croeselaan op. Een deel wordt gesloopt en een deel wordt getransformeerd, bijvoorbeeld tot creatieve bedrijfsruimte. “We betrekken de huidige bewoners en ondernemers intensief bij de plannen. Zij krijgen overigens ook voorrang 40 - Stationslocaties 2023/2024 “Eerst het groen tekenen en dan pas waar voetgangers, fietsers en auto’s hun plek vinden”. Eén van de twee toekomstige parken van Beurskwartier
als de eerste kavels in Beurskwartier worden opgeleverd.” Er werken straks veel verschillende ontwikkelaars aan Beurskwartier. “We knippen de bouwblokken namelijk op in meerdere grotere en kleinere kavels. Per kavel kan een gegadigde inschrijven. Dan wordt de bouwstijl als vanzelf divers, ook al omdat je met verschillende architecten te maken krijgt. Bovendien kunnen daardoor de verschillende doelgroepen ook zelf bouwen. De kleine kavels kunnen bijvoorbeeld ook door meerdere gezinnen samen in particulier opdrachtgeverschap worden ontwikkeld, zo krijg je ook eigenaarschap.” Binnen de bouwblokken is ruimte voor binnentuinen. “Er komen zo’n 2.500 woningen op acht hectare. Dat zijn enorm veel mensen op een klein oppervlak. Dan heb je ook ‘levensruimte’ nodig. Dat doen we met klimaatadaptieve parken, die onder meer het regenwater vasthouden.” Die klimaatadaptieve aanpak is in Utrecht sowieso leidend bij het maken van nieuwe stedenbouwkundige plannen, vervolgt gebiedscoördinator Mesman. “Eerst het groen tekenen en dan pas waar voetgangers, fietsers en auto’s hun plek vinden.” De plannen voor Lombokplein zijn daarvan een mooi voorbeeld, zegt ze. Was het jaren geleden nog de bedoeling om er een autotunnel aan te leggen, nu wordt het een groene corridor in het centrum.” Toekomstige beeld van het Lombokplein, met het Lombokpark en de doorgetrokken Leidse Rijn op de voorgrond Het plan Lombokplein gaat om het herinrichten van het Westplein, de Graadt van Roggenweg en het herstellen van de Leidse Rijn. De weg wordt iets verlegd en een 30 km-zone met 2x1 rijstroken in plaats van 2x2. Door het verleggen ontstaat er ruimte voor een buurtparkje en het doortrekken van de Leidse Rijn die een natuurvriendelijke oever krijgt. Er komen twee woongebouwen met een kleine 400 woningen. Er komen drie nieuwe stadsbruggen in een moderne uitvoering met veel aandacht voor natuurinclusiviteit en duurzaamheid. Het gebied krijgt ook nog eens 250 à 300 nieuwe bomen. “Net als bij het Jaarbeurspleingebouw denken de bewoners mee in het ontwerp en het verhogen van de ambities. Lombokplein moet een logische en groene schakel worden tussen de wijk Lombok, Beurskwartier en de binnenstad.” << Meer informatie over de ontwikkelingen in het stationsgebied van Utrecht op: cu2030.nl. www.cu2030.nl www.utrecht.nl Ruimte voor voorzieningen voor de stad vind je straks aan de Jaarbeursboulevard Stationslocaties 2023/2024 - 41
Samen werken aan een mooier Nederland Door ‘net even anders te kijken’ brengt APPM de vaak complexe opgaven in stationsgebieden een stap verder. Alle betrokken partijen bij elkaar brengen om tot een gezamenlijk, gedragen plan te komen staat centraal in de aanpak. “Het doel is om een integraal plan te maken waarbij de reiziger de grote winnaar is.” “G ebiedsontwikkeling rukt op naar het stationsgebied. Je brengt de huizen als het ware naar de ovknoop en dat is op zich goed. Het betekent wel een strijd om de ruimte. De toegang tot het station komt dan bijvoorbeeld in de verdrukking. Je wilt wel alle voorzieningen bereikbaar houden en tegelijk moet het ook aantrekkelijk zijn”, legt Pepijn van Wijmen uit. Hij is partner bij APPM Management Consultants en een expert die acteert op het snijvlak van bereikbaarheid en stedelijke ontwikkeling. Stationslocaties waar APPM aan werkt Gedragen oplossing APPM werkt aan opgaven in de fysieke leefomgeving. Bijna honderd APPMers werken aan stedelijke ontwikkeling, de energietransitie en klimaatopgaven, bereikbaarheid en duurzame mobiliteit, bescherming tegen en beschikbaarheid van voldoende en schoon water, een passende infrastructuur en een gezond en sterk landelijk gebied. Nederland Stationsgebied Leiden. Foto: John Gundlach | Flying Holland mooier maken, dat is wat APPM drijft, zegt Van Wijmen. “Wij proberen een opgave verder te brengen door net even anders te kijken. Daarbij zetten we steeds de opgave centraal en geven we betrokken partijen een volwaardige stem. Pragmatisch, betrokken en met oog voor een plezierige samenwerking. Wij zijn daarin het organiserend vermogen.” APPMer Robert van Leusden is strateeg mobiliteit: “Vaak gaat het erom om in een complexe situatie een gedragen oplossing te vinden en een volgende stap te zetten. Door je vast te bijten, breng je mensen in beweging of genereer je nieuwe inhoud. Dat resultaat bereiken stellen we centraal. Opdrachtgevers waarderen dat.” Puzzel Van Wijmen neemt de grootschalige gebiedsontwikkeling in Eindhoven als voorbeeld. “De ambitie is ov, fietsen of lopen een grotere rol te geven in de stedelijke mobiliteit. Dat komt allemaal samen in een klein gebied rond het station. Het busstation gaat onder de grond, er komen duizenden extra fietsenparkeerplaatsen, er komen sporen bij voor de internationale trein en dan is er nog de grote gebiedsontwikkeling rond de spoorknoop. Om de ruimtelijke puzzel te leggen zijn we met de gemeente, de provincie, het Rijk, NS, Prorail en ontwikkelaars het proces ingegaan. Dat leidde uiteindelijk tot een integraal plan in plaats van een ieder voor zich verhaal.” Van Leusden: 42 - Stationslocaties 2023/2024
“Rond station Leiden zijn we een vergelijkbare puzzel aan het leggen. Je wilt het beste van alle werelden in plaats van losse oplossingen. Daarvoor moet je ergens in het proces met z’n allen over een drempel. Dat is soms best moeilijk maar als dat lukt, leidt het uiteindelijk tot betere oplossingen voor de reiziger.” Wat kan wel, wat niet? Van Leusden: “Je ziet steeds vaker dat gemeentelijk beleid samenkomt in een stationsgebied. In Eindhoven speelt bijvoorbeeld de ov-bereikbaarheid van ASML een rol. Al die regionale vraagstukken hebben op een of andere manier te maken met die ov-knoop. Die verschillende ambities realiseren is mogelijk als je die knoop oplost. In Eindhoven is het vraagstuk onder meer: het busstation is groot en groeit, maar er is weinig ruimte. Wat kan wel, wat kan niet? We onderzoeken nu of het wel zo groot moet. Kan het compacter en wordt het daarmee technisch en financieel makkelijker? Dat schept dan weer ruimte voor andere ambities. Deze vragen spelen ook rond stations als Leiden en Bijlmer-Arena. Ruimte is overal schaars. Je moet creatief kijken naar de eisen en uitgangspunten.” Visies en ambities bij elkaar brengen De gemeente Leiden heeft een enorm ambitieus programma voor zijn stationsgebied, vertelt Van Leusden. “Met een eigen visie en identiteit. Tegelijkertijd ligt er een enorme mobiliteitsopgave, vooral met betrekking tot de verkeersveiligheid én wil men iets op het gebied van duurzaamheid. Ook hier geldt dat we de verschillende partijen, visies en wensen samenbrengen zodat er een integrale ontwikkeling kan plaatsvinden. Alles op een gelijkImpressie stationsgebied Eindhoven. Beeld: KCAP De meerwaarde van APPM in de ontwikkeling van Eindhoven Internationale Knoop XL, zit ‘m in de manier waarop zij daadwerkelijk onderdeel zijn van het team dat aan deze complexe opgave werkt, het vermogen daarbij om snel te schakelen én leveren en hun alertheid op kansen en risico’s in de volle breedte van de knooppunt- (en ermee vervlochten) gebiedsontwikkeling. APPM vervult een grote rol in het bevorderen van de samenwerking tussen alle betrokken partijen, door hun informele omgang, erkenning van diverse belangen en deskundige inbreng. Dat alles heeft zeer zeker bijgedragen aan de succesvolle ontwikkeling van het programma. Robbert de Mug – Programmamanager OV-knoop, Gemeente Eindhoven Stationslocaties 2023/2024 - 43 waardige manier in het plan krijgen is enorm uitdagend, maar dat is waar APPM voor staat. Het begint in Leiden nu samen te komen met het opstellen van een Programma van Eisen dat alle visies en ambities bij elkaar brengt. Terwijl je daar aan werkt, zie je dat sommige aspecten in elkaars verlengde liggen terwijl andere tegenstrijdig zijn. Dan moet je samen zoeken naar een oplossing en dat doen we door ruimte te creëren in het denken.” Kritisch kijken Bij trein- en metrostation Amsterdam Bijlmer ArenA komen circa 50.000 nieuwe woningen. Dat heeft impact op de ov-knoop aldaar. Van Leusden: “Het busstation is nu al te krap en met de transformatie van Zuidoost is er echt een uitbreiding nodig. Maar waar vind je die ruimte? We zoeken naar slimme oplossingen die meer ruimte genereren door de infrastructuur iets aan te passen en samenwerking te zoeken met partijen. Dat begint met kritisch kijken naar hoe reizigers het busstation nu gebruiken. Het doel is om een integraal plan te maken waarbij de reiziger de grote winnaar is.” Van Wijmen: “We kijken tegenwoordig anders naar de openbare ruimte dan pakweg twintig jaar geleden. Fietsen, lopen, ov en klimaatadaptie zijn veel belangrijker geworden, net als de interactie in een gebied, met de openbare ruimte als verbindende schakel.” Van Leusden: “En als je als publieke partijen zorgt voor een aantrekkelijk en bereikbaar gebied, helpt dat ook om ontwikkelaars te interesseren om te investeren rond ov-knopen.” Van Wijmen: “Alle partijen aan tafel krijgen en iedereen volwaardig laten meepraten en meePepijn van Wijmen Robert van Leusden ‘Alles op een gelijkwaardige manier in het plan krijgen is enorm uitdagend, maar dat is waar APPM voor staat’ doen is dus de rode draad. Zo kom je samen tot een gedragen plan. Je moet elkaars taal begrijpen en niet je eigen belang laten prevaleren. Daarvoor zitten wij er, als onafhankelijke partij, om dat te bewerkstelligen.” << www.appm.nl Scan de code voor meer informatie
Foto TPJ Verhoeven Photography Breda zet flexibel raamwerk neer voor ontwikkelen van ‘t Zoet 44 - Stationslocaties 2023/2024 In Breda ligt op loopafstand van het HSLstation en de historische binnenstad ontwikkellocatie ’t Zoet. 46 voetbalvelden groot is het terrein van de voormalige suikerfabriek. Drie jaar geleden kwam het in bezit van gemeente en provincie. “We kunnen dus sturen hoe de stad zich ontwikkelt. Maar dat willen en kunnen we niet alleen”, zegt wethouder Daan Quaars.
“Hoe ziet hoogstedelijk eruit op zijn Breda’s? Daar hebben we de buitenwereld bij nodig.” Daan Quaars “D e woningbouwopgave in Neder land is enorm. Breda heeft een bijzondere positie, omdat we een derde van de stad kunnen ontwikkelen.” Behalve ’t Zoet gaat het onder meer om het Havenkwartier, het terrein van de Seelig kazerne, het oude Belastingkantoor, de voormalige rechtbank en de oude fabriekslocaties van De Faam en Hero. “Dat levert een enorme sprong op in aantallen en omvang en dat gaat effect hebben op alles”, legt Quaars uit. “’t Zoet is een enorm gebied en de vraagt dringt zich op wat we er eigenlijk mee willen. Hoe maken we die toendra van ons en voor iedereen?” Toekomstperspectief 2040 Om het begin van een antwoord te formuleren, is een Toekomstperspectief 2040 ontwikkeld. De belangrijkste uitgangspunten daarin zijn het besef dat het om een gebied gaat dat anderhalf keer zo groot is als de binnenstad. Het ontwikkelen van het enorme terrein vraagt veel tijd. “Er moet dus ruimte en flexibiliteit zijn om in te spelen op ontwikkelingen ‘in de tijd’.” Waterretentie is ook een belangrijke factor: ’t Zoet ligt aan rivier de Mark en vlakbij de singels. Met stadsgrienden en een bypass van de Mark naar de singel speelt ’t Zoet een rol in het opvangen van overtollig water. Impressie West 8 Stationslocaties 2023/2024 - 45
Foto TPJ Verhoeven Photography Impressie West 8 Groen, gastvrij en grenzeloos De gemeente omarmt in het visiedocument drie kernwoorden voor het gebied: groen, gastvrij en grenzeloos. “Breda is al in grote mate een stad in een park en dat groen willen we in ’t Zoet ook toevoegen. Gastvrij staat voor de vraag voor wie we bouwen. Bouwen we alleen voor Bredanaars of ook voor nieuwkomers? Breda heeft internationale allure en grenzeloos slaat op dat internationale, omdat de stad op het punt staat een stap te maken. De trend van verstedelijking vindt namelijk ook hier plaats en daar heb je mee om te gaan. Dat betekent meer woningen, maar ook meer voorzieningen, bijvoorbeeld.” Hoogstedelijk gebied Patrick van ’t Loo, programmamanager Gebiedsontwikkeling: “De tijdshorizon is groot. De toekomstige bewoners van ’t Zoet zijn misFoto TPJ Verhoeven Photography 46 - Stationslocaties 2023/2024
Impressie West 8 schien nog niet eens geboren, of nog niet in Nederland. Daarom is het Toekomstperspectief geen plan, maar een raamwerk.” De toekomstvisie schetst ’t Zoet als een hoogstedelijk gebied, dat goed bereikbaar is met het ov, met een stedelijke en een programmatische dichtheid. Van ’t Loo: “Dat betekent een mix van functies die passen bij de stad, een goede bereikbaarheid, met werkgelegenheid en onderwijs en ruimte voor evenementen. De urgentie ligt natuurlijk bij de woningbouwopgave, in eerste instantie waarschijnlijk voor een jonge doelgroep.” Quaars: “Eigenlijk is de vraag: hoe ziet hoogstedelijk eruit op zijn Breda’s? Daar hebben we de buitenwereld bij nodig. De Kop van Zuid kopiëren is geen optie.” Vermenging van wonen en werken ligt voor de hand, zegt de wethouder. “De tijd dat wonen en werken volledig gescheiden waren, nadert zijn einde. Een categorie 5 bedrijf kan natuurlijk niet, maar bijvoorbeeld een campus die wonen en werken combineert voor techbedrijf CM.com zou prima kunnen.” Het bouwrijp maken begint naar verwachting in 2026. “Maar we zijn nu bezig met allerlei voorbereidingen”, vertelt van ’t Loo. “Denk aan dingen als milieu- en bodemonderzoek, bestemmingsplan en technische maatregelen in verband met het naastgelegen spoor. Maar we voeren ook al gesprekken met corporaties, ondernemers en onderwijspartijen. De stad praat mee en zo maakt de stad de stad. Dat is heel complex, maar ook heel leuk.” Van ’t Loo: “We moeten voor dit soort grote ontwikkelingen ook anders denken, zodat we niet meer van hetzelfde krijgen. Hoe dat moet en wat dat is, dat is de uitdaging. Het Toekomstperspectief geeft de visie, ambitie en de randvoorwaarden. Het programmeren, maken en doen, dat is nu nog de zoektocht.” Quaars: “Het is duidelijk dat we hier iets willen. Het is ook een signaal naar buiten toe: we hebben de wereld nodig om dit te realiseren.” << www.crossmarkbreda.nl CrossMark Breda De gebiedsontwikkeling van ’t Zoet is onderdeel van CrossMark Breda dat alle gebiedsontwikkelingen in de Bredase spoorzone omvat. Tegenover ’t Zoet, aan de overzijde van De Mark, liggen het terrein van Backer & Rueb, het Haveneiland en iets verderop de Klavers & Jansen-locatie te wachten op de eerste bouwvakkers. Quaars: “Het idee is om op het Haveneiland een urban park te realiseren waarin we de beste elementen van de huidige creatieve bedrijven willen behouden. Hoe dat eruit gaat zien, is nog niet bekend. Voor de andere twee locaties zijn de bestemmingsplannen vastgesteld, maar de procedures lopen nog. Wel zijn we al bezig met infrawerkzaamheden.” Impressie West 8 Stationslocaties 2023/2024 - 47
Make-over zorgt voor nieuw elan in stationsgebied Etten-Leur Het intercity-station van Etten-Leur en de directe omgeving ervan onderging de afgelopen jaren een ware metamorfose. Die was dan ook hard nodig, leggen projectleider Stationsgebied Peter de Leeuw en wethouder Jean-Pierre Schouw uit. De Leeuw: “We wilden weer een fraaie entree voor de stad.” n 2014 stelde de gemeente vast dat er weinig interesse was in kantoren nabij het station, vertelt projectleider De Leeuw. “Vervolgens is er ingezet op wonen en dan met name in het ‘betaalbare’ segment.” I Blikvanger De achterliggende jaren werden rondom het station dan ook diverse woningbouwprojecten gerealiseerd. Blikvanger schuin tegenover het station is het appartementencomplex Rock van woningbouwcorporatie Alwel, met 75 appartementen speci48 - Stationslocaties 2023/2024 fiek voor jongeren. Het gebouw gaat ‘trapsgewijs’ de hoogte in. De Leeuw: “Een plein wordt gemaakt door zijn ‘wanden’. In de jaren 60 zijn hier gebouwen neergezet die eigenlijk te laag zijn voor een plein van deze omvang. Met de nieuwe plannen hopen we dat te verbeteren en appartementencomplex Rock is daarvan een mooi voorbeeld.” Meer smoel Wethouder Schouw: “Met de nieuwbouw die nog moet komen en de nieuwe functies die daarbij horen, komt er nog meer uitstraling bij.” Nog niet alles is klaar namelijk in het Etten-Leurse stationsgebied. Tussen het station en het iets verderop gelegen benzinestation ligt nog een braakliggend terrein te wachten op een definitieve invulling. Op de plek, waar vroeger een Chinees restaurant zat, moet een appartementencomplex met goedkope koop en middeldure huur komen. De zienswijze hiervoor loopt op dit moment. Tegenover het station staat het oude Rabobankgebouw al jaren leeg. Het plan is nu om het gebouw te slopen en er 12 goedkope koopappartementen en bijna 40 middeldure huurappartementen te realiseren. Richting het westen moet op de locatie van een oude basisschool ook een wooncomplex komen. Schouw: “Al met al was het idee om meer smoel te creëren rondom het station.”
Wethouder Jean-Pierre Schouw Wachtruimte en broodjeszaak 1854 “Het station is een entree, maar tegelijkertijd is het ook een vertrekpunt. Die functie willen we belangrijker maken: Etten-Leur als op- en overstapstation.” Veiligere omgeving Het stationsgebouw werd in 1964 gebouwd en is inmiddels een gemeentelijk monument. Ook de stationsomgeving dateerde van die tijd. De Leeuw: “Het was allemaal wat rommelig. Verfraaiing was een grote wens.” ProRail vernieuwde beide perrons met volledig gerecyclede tegels. Het fietsparkeren is verplaatst naar beide kanten van het spoor en ondanks de uitbreiding naar achthonderd parkeerplekken denken gemeente en ProRail al aan uitbreiding, met name voor het veilig stallen van elektrische fietsen. De uitstraling van het stationsplein is sterk verbeterd dankzij de nieuwe inrichting. De Leeuw: “Bureau Wurck tekende het ontwerp en zij kozen voor eenheid van materialen waardoor alles beter op elkaar is afgestemd. Er zijn zitelementen gekomen en nieuwe verlichtingsarmaturen. Ook zijn er nu meer groenvoorzieningen dan voorheen.” Het verhogen van de veiligheid op en rond het station was een andere wens. “De spoorlaan had ‘aanliggende’ fietspaden en auto’s, bussen en fietsen Stalling voor de (elektrische) fiets Torenpad Stationslocaties 2023/2024 - 49
Appartementencomplex Rock 50 - Stationslocaties 2023/2024
zaten elkaar als het ware in de weg. Dat is nu opgelost met vrijliggende fietspaden. De bus stopt niet meer op de rijbaan maar bij een aparte bushalte.” De spoorovergang naar het andere spoor wordt nog verbeterd. Verbeterde looproute Schouw: “Het station is een entree, maar tegelijkertijd is het ook een vertrekpunt. Die functie willen we belangrijker maken: Etten-Leur als op- en overstapstation, dat laatste voor de bus. De (elektrische) fiets speelt daarin een belangrijke rol met name voor reizigers afkomstig uit omliggende gemeenten. De parkeervoorzieningen voor die doelgroep mogen nog wel beter. Daar denken we samen met NS over na.” De looproute tussen station en centrum is ook aangepast, vertelt De Leeuw. “Met nieuwe bestrating, verlichting en fietspaden. We willen dat nog verder upgraden en hoe dat het beste kan, daar denken we nog over na.” Nieuwe wijk Etten-Leur denkt ook na over een nieuwe wijk met ongeveer 1.300 woningen niet ver van het station. Er zijn ideeën om de auto aan de ‘zijkanten’ van de wijk te houden om fietsgebruik te stimuleren. Schouw: “Ook die groep moet straks veilig en snel op het station kunnen komen en hun vervoermiddel veilig kunnen stallen.” Overigens zijn er voldoende parkeerplaatsen voor auto’s vlakbij het station en iets verderop, zegt De Leeuw. Schouw hoopt op wat meer levendigheid op en rond het station. “Misschien straks wat horeca in het nieuwe complex op het nu nog braakliggende terrein. En 1854, de horeca in het stationsgebouw, doet het hartstikke goed. Daar een terras erbij zou hartstikke mooi zijn voor wat meer leven in de brouwerij. Maar ook de bloemenkiosk zorgt voor reuring.” << Verkeersstructuur rondom het station Stationslocaties 2023/2024 - 51
Tilburgse Spoorzone bruist van nieuwe, binnenstedelijke bedrijvigheid Nog niet eens zo heel lang geleden werden in hartje Tilburg locomotieven gerepareerd of wielen voor wagons gedraaid. Nu heerst er op diezelfde plek een nieuw soort bedrijvigheid. De prachtige industriële gebouwen van de voormalige NS werkplaats zijn in het voorbije decennium het bruisende thuis geworden voor startende ondernemers, sportieve skaters, bijzondere horeca gelegenheden, theatermakers, event organisatoren, studenten en leergierige kinderen. Maar de Spoorzone is zeker ook een fijne plek voor Tilburgers om elkaar te ontmoeten. En samen tijd door te brengen in de prachtige bibliotheek, een hippe bar of te wandelen over de Loc-boulevard. Locomotiefboulevard met daaraan de LocHal en Plan T 52 - Stationslocaties 2023/2024
Links Station Tilburg met het zogenaamde kroepoekdak en uitzicht over het groene Burgemeester Stekelenburgplein ‘E en kraamkamer voor nieuwe ideeën en impulsen’, zo typeert wethouder Bas van der Pol deze groeiende stedelijke bedrijvigheid. Als voorbeeld noemt hij het onlangs geopende MindLabs, waar zich een nieuw type samenspel ontwikkelt tussen overheid, onderwijsinstellingen en bedrijfsleven. “Op allerlei manieren wordt daar vanuit Tilburg University en de Hogescholen Fontys en Avans nagedacht over hoe we met kunstmatige intelligentie en digitalisering oplossingen kunnen bedenken voor de grote maatschappelijke opgaven.” Hij trekt een parallel met het verleden, toen de spoorwegwerkplaats veel werknemers aantrok van boven de rivieren. “Tilburg werd daardoor een aankomstplaats voor nieuwe mensen die nieuwe ideeën met zich meebrachten, andere gewoontes, soms een andere religie. Het bracht destijds een frisse wind met zich mee. Dat zien we nu opnieuw gebeuren in de Spoorzone. En dat wordt nog eens versterkt door de komst van de universitaire bachelor ‘Entrepeneurship’, die in het Deprez gebouw wordt gedoceerd. Middenin het hart van de Spoorzone, dé plek voor ondernemerschap, cultuur en innovatie.” Veel gedaan in korte tijd De transformatie van de Spoorzone startte in 2011, toen de gemeente eigenaar werd van de grond en de opstallen. Vanuit een publiekprivate samenwerking ontstond er een masterplan. In 2014 werd, na een aantal tegenslagen, besloten om prioriteit te geven aan drie onderdelen: de renovatie van het Centraal Stationslocaties 2023/2024 - 53 Station (met een toegang aan beide kanten en een mooi nieuw plein aan de centrumzijde), de aanleg van de Willem II-passage onder het spoor door en als derde de transformatie van de LocHal naar de nieuwe bibliotheek. Ook wel de Huiskamer van Tilburg genoemd, omdat je er zoveel meer kunt doen dan alleen maar boeken lenen. De koffie is er verrukkelijk, er worden workshops gegeven en in de Seats-toMeet kunnen ZZP’ers samenkomen. “Met die drie ontwikkelingen is de Spoorzone in vrij korte tijd veranderd van een met hekken omheind terrein naar een open, gastvrij gebied, vrij toegankelijk voor iedereen. De Evenement in de Koepelhal prachtige Willem II-passage vormt een nieuwe verbinding tussen de noord- en zuidzijde van de stad. We hebben bewust gekozen voor hoge kwaliteit en mooie ontwerpen.” En dat bleef ook internationaal niet onopgemerkt, want in 2019 werd de LocHal uitgeroepen tot World Building of the Year. Gewoon proberen! Parallel aan de vorige drie grote stappen, ging de verdere ontwikkeling van de Spoorzone ook door. Onder het motto ‘probeer het maar gewoon uit’ kregen tal van ondernemers de kans om hun initiatieven en ideeën vorm te geven in een van de vele gebouwen die het
MindLabs, Where Minds, Media and Technologies meet terrein rijk is. Dit leidde onder meer tot verrassende nieuwe horeca gelegenheden, waardoor Tilburg nu een veel gevarieerder aanbod van restaurants heeft. Ook kwam er in de Spoorzone een bierbrouwerij, een theater en een Ontdekstation, waar kinderen al op jonge leeftijd hun talenten kunnen ontdekken op het gebied van techniek en wetenschap. Ontdekstation 013 verbindt onderwijs en bedrijfsleven met elkaar en werkt mee aan het versterken van de technische sector in de regio. Hall of Fame: het nieuwe skatehonk Een groep skaters, die eerder op verschillende locaties in de stad zat, vond in de Spoorzone een goede plek om hun sport te beoefenen. In de voormalige hal 90 bouwden ze hun eigen Hall of Fame. Naast een skatebaan van Olympische kwaliteit, hebben ze er hun honk om samen te komen. “We zijn echt blij dat zij in de Spoorzone hun plek hebben gevonden”, aldus een trotse wethouder. “Ook zij brengen weer nieuwe, jonge energie met zich mee. Het is een soort cultuurfabriek aan het worden, met een goede vibe.” Stimuleren ondernemerschap en innovatie Op allerlei manieren wordt in de Spoorzone ondernemerschap en innovatie gestimuleerd. Steeds meer verbindt de economie van de stad zich met het westelijk gelegen Kenniskwartier, waar Tilburg University is gevestigd. Daar vindt veel onderzoek plaats naar mensgerichte A.I., waar mogelijke oplossingen liggen voor de grote opgaven van de stad. Om net afgestudeerde talenten voor de stad te behouden, zijn er in de Spoorzone diverse startup-plekken geopend. Daar kunnen jonge, star54 - Stationslocaties 2023/2024
tende ondernemers voor een laag bedrag bedrijfsruimte huren en zich omringen met andere starters om ideeën uit te wisselen. “We leiden in deze stad heel wat talent op aan onze universiteit en hoge scholen”, vertelt Van der Pol. “In de Spoorzone creëren we een ecosysteem waar deze mensen zich thuis voelen en kunnen opbloeien. Met betaalbare bedrijfsruimtes voor starters, maar ook met mogelijkheden voor doorgroeiende bedrijven. Die kunnen bijvoorbeeld terecht in Plan-T: een gebouw met een hoogwaardigere afwerking, een ander serviceniveau en dus ook andere kosten. Uitstekend gelegen, direct aan het station, waardoor het voor medewerkers en klanten goed bereikbaar is.” Festival time! De Spoorzone blijkt ook een ideale kraamkamer voor het uitproberen van nieuwe festivalconcepten en happenings in de evenementenscene. Het Woo Hah! hiphopfestival werd in korte tijd zo populair dat de spoorloodsen te klein waren en het evenement naar de Beekse Bergen moest verhuizen. Gelukkig zijn er nog genoeg andere muzikale en culturele initiatieven die wél passen binnen de Spoorzone. En in Club Smederij, de industriële nachtclub van de Spoorzone, bruist het ook in de nachtelijke uurtjes van activiteit. Binnenkant LocHal Samen de toekomst vormgeven “Al deze nieuwe ondernemers in de Spoorzone zijn onze partners voor de toekomst”, zegt de wethouder. “Het doet me goed te zien dat zij zich afgelopen zomer hebben aangesloten bij het ondernemersfonds, om gezamenlijk meer te investeren en samen te werken in de Spoorzone. Er staan nog zoveel nieuwe plannen op stapel.” Zo wordt er gewerkt aan een young professional campus, met daarbij zo’n 350 starters- en studentenwoningen en zijn er plannen voor een nieuw hotelconcept. Grenzend aan de nieuwe mobiliteitshub voor elektrische voertuigen, wordt de woningbouw in de projecten Zwijsen 1 en 2 verder ontwikkeld. In de openbare ruimte, die al de gebouwen binnen de Spoorzone verbindt, wordt een flinke vergroeningskwaliteitsslag gemaakt. Met daarbij de uitdaging het ruige industriele karakter van het gebied te behouden. “Wij koesteren en vieren de ruimtelijke kwaliteit van deze plek, net zoals we de nieuwe binnenstedelijke bedrijvigheid die hier ontstaat omarmen!” Tilburg ontwikkelt verder Volg je vanuit het kerngebied in de Tilburgse binnenstad het spoor in westelijke richting, dan kom je bij het Spoorpark, ook een onderdeel van de Spoorzone. Het grootste burgerinitiatief van Nederland zorgde hier voor de aanleg van een fantastisch mooi park op het voormalig rangeerterrein van Van Gend & Loos. Nog iets westelijker begint het Kenniskwartier. In deze naoorlogse wijk, waar ook de Universiteit is gevestigd, ligt de volgende grote stedelijke verdichtingsopgave van Tilburg. Een geweldige uitdaging volgens van der Pol. “Hier in West gaan we een next generation stadsontwikkeling uitvoeren. Waarbij we onderwijs, wijk- en binnenstedelijke economie, sport en gezonde fiets- en wandelverbindingen bij elkaar brengen. Waar we 10.000 woningen toevoegen en waar we station Tilburg Universiteit transformeren naar een IC station. Het gebied wordt voor Tilburg een tweede broedplaats waar kennisinstellingen, bewoners en bedrijfsleven elkaar treffen en niet meer aparte eilandjes zijn. Alles wat we bij het ontwikkelen van de Spoorzone in het stadscentrum hebben geleerd, inspireert ons in het denken over dit gebied.” << Stationslocaties 2023/2024 - 55
De spoorzone gezien vanaf het Golfbad Oss in oostelijke richting. Foto: Ardito Luchtfotografie Oss - stad aan het spoor - aan vooravond van grote transformatie De gemeente Oss heeft ambitieuze plannen om de stad de komende twintig jaar om te vormen naar een moderne, toekomstbestendige en groene stad, waar wonen, werken en leven hand in hand gaan. De Spoorzone speelt daarin een centrale rol. Het gebied tussen Schadewijk in het oosten en de nieuw te bouwen woonwijk Amsteleind in het westen moet het visitekaartje van de stad worden. Een gastvrije en aantrekkelijke ontmoetingsplek, ook voor mensen buiten de stad. Een mobiliteitsknooppunt waar de fiets op de eerste plaats komt. Wethouder Sidney van den Bergh verwoordt het als volgt: “Sinds de aanleg in 1881 is het spoor een drijvende kracht achter de ontwikkeling van Oss. Het heeft ons economisch vooruitgebracht. En nog steeds is het spoor van groot belang voor de ontwikkeling van onze stad.” 56 - Stationslocaties 2023/2024 Sidney van den Bergh
D e transformatie van de stad speelt zich op verschillende vlakken af: woningbouw, werklocaties, mobiliteit en vergroening. “Ik zie het als onze opdracht aan de toekomst om een gebied te creëren waar onze inwoners op een fijne manier kunnen wonen, werken en verblijven. Daarvoor moeten we nu een aantal belangrijke keuzes maken”, legt de wethouder uit. “We gaan tot 2040 zo’n 10.000 woningen toevoegen, voor een heel diverse doelgroep. Dat doen we niet meer zoals vroeger, door nieuwe wijken te bouwen aan de randen van de stad. Nu ligt de focus juist in het centrum, met name in de Spoorzone, dichtbij bestaande voorzieningen en stations. Daar gaan we in vier gebieden verdichten, vergroenen, de hoogte in en oude panden, zoals het Belastingkantoor en het GGD-gebouw, opnieuw ontwikkelen.” Mobiliteitsplan Meer woonruimte in de stad vereist ook de nodige aanpassingen op het gebied van mobiliteit. Ewout Fennis, strategisch adviseur mobiliteit, legt uit wat de plannen zijn. “We willen dat er meer ruimte komt voor fietsers en voetgangers, voor ontmoeten en verblijven. Daarmee krijgt de auto dan een minder dominante plaats in de openbare ruimte. Er komen snelle fietsverbindingen met de omliggende v.l.n.r. Marionne van Dongen, Ewout Fennis en Sidney van den Bergh dorpen, zodat ook mensen buiten de gemeente Oss het station gemakkelijker per fiets kunnen bereiken. Daar komen betere en veilige plekken om fietsen te stallen. En er zijn plannen om het ongunstig gelegen busstation bij het station naar de andere kant te verplaatsen, zodat bussen niet meer die onnodige lus Op de plek van het voormalige Belastingkantoor worden woningen ontwikkeld. Betaalbaar en in het groen. Impressie door KCAP moeten maken, waarbij ze twee keer over het spoor moeten. De ruimte die vrijkomt door de verplaatsing van de bussen, komt ten goede aan de ontwikkeling van het station.” Ook rond station Oss-West staan de nodige ontwikkelingen op stapel. Zo’n 750 meter ten westen van het station moet de komende jaren een woonwijk met zo’n drieduizend woningen verrijzen. Pal naast het station werkt de gemeente samen met ontwikkelaars aan de herontwikkeling van een oud bedrijventerrein. Bedoeling is daar dat er een gebied ontstaat waar stedelijk wonen gecombineerd wordt met werken. Beide ontwikkelingen bieden mooie kansen om het kleine station en zijn omgeving om te toveren in een mooi verblijfsgebied.” Twaalf minuten voor dichte spoorbomen Daarmee houden de spoorse plannen voor de komende jaren niet op. Binnen de stad Oss zijn er maar liefst negen gelijkvloerse spoorwegovergangen. Deze vormen een bron van ergernis en oponthoud voor veel bewoners en forensen. Per uur kan de totale wachttijd voor de gesloten bomen oplopen tot wel twaalf tot vijftien minuten. In de ambitieuze plannen van Oss blijven er slechts drie gelijkvloerse spoorwegovergangen over. De rest wordt vervangen door drie onderdoorgangen voor de fiets en drie voor de auto. De ombouw van gelijkvloerse overwegen is ook noodzakelijk vanuit het oogpunt van overwegveiligheid. Die neemt anders, met de komst van duizenden nieuwe inwoners in centrum, steeds verder af. Stationslocaties 2023/2024 - 57
Impressie van een nieuw te bouwen wooncomplex (met voorzieningen in de plint) in het Euterpepark. Op deze plek staat nu een leegstaande laboratoriumschool. Impressie gemaakt door KCAP Op de plek waar vroeger de tapijtfabrieken van Bergoss stonden, is nu een woonwijk van stedelijke allure gebouwd. De wijk staat min of meer model voor de aanstaande ontwikkelingen langs het spoor. Foto: gemeente Oss 58 - Stationslocaties 2023/2024
Life Science campus krijgt uitstraling die het verdient Direct aan het spoor, vlakbij het station, ligt de Life Science campus, de Top 1 farmaceutische hotspot van Nederland. De locatie is perfect, maar de entree van het bedrijvenpark met Pivot Park en farmaciebedrijven Organon, MSD en Aspen vanaf het station kan beter. De campus ligt met de rug naar het spoor, waardoor forensen vanuit het station een flink stuk moeten omlopen om hun werkplek te bereiken. “We verwachten hier in de komende jaren een behoorlijke groei aan banen”, vertelt Van den Bergh. “We willen het voor nieuwe medewerkers aantrekkelijker maken hier te werken. En forensen aansporen de trein naar Oss te nemen. Daarom gaan we ook de campus veel meer openstellen richting het station. Zodat medewerkers straks meteen vanuit de trein via een directe wandelroute bij een mooie campus komen.” Tri-modaal ontsloten Groeimogelijkheden zijn er ook voor het goederenvervoer. Zeker gezien de tri-modale ontsluiting van de stad via snelwegen A50 en A59, het spoor en de haven met verbinding naar de Maas. In de plannen wordt gekeken naar een andere plek voor het spooremplacement en naar uitbreiding van de haventerminal. Het wordt een plek waar goederen toekomstbestendig worden gehandled en waar een efficiënte overslag van de ene naar de andere transportmodaliteit mogelijk is. Voor het realiseren van haar ambities werkt de gemeente Oss nauw samen met NS, ProRail, de provincie en het ministerie van I&W. Ook Station Oss Centraal anno nu. Foto: gemeente Oss maakt ze sinds kort deel uit van BrabantStad, een netwerk van de zeven grote Brabantse steden en de provincie. “De provincie heeft Oss omarmd als stedelijk ontwikkelingsgebied”, legt Marionne van Dongen uit, programmamanager stedelijke ontwikkeling. “Door die erkenning zitten wij nu veel eerder aan tafel bij partijen die we nodig hebben voor het uitvoeren van onze plannen.” West8 Die plannen spelen zich dus af op meerdere vlakken. Om daarin eenheid en samenhang Pivot Park is een belangrijke speler op de Life Science campus aan de overzijde van het station. Voor de komende jaren wordt nog een flinke groei van dit succesvolle bedrijvencluster voorzien. Foto: Pivot Park te brengen en nieuwe kansen te verkennen, haalde de gemeente net voor de zomer het Rotterdamse bureau West8 binnen. Onder leiding van supervisor Adriaan Geuze ontwikkelen de stedenbouwers en landschaparchitecten van dit vermaarde bureau samen met gemeente, inwoners, ondernemers en ontwikkelaars een masterplan voor de hele spoorzone. Schaalsprong Het masterplan is een belangrijke stap op weg naar de daadwerkelijke ontwikkeling van het gebied. Wethouder Van den Bergh beseft dat daarvoor uiteindelijk nog vele stappen moeten volgen. Maar hij weet ook dat Oss al een heel eind op de goede weg is. De afgelopen jaren heeft de gemeente geld opzij gezet waarmee ze de transformatie van de stad op gang kan brengen. Daarnaast is de samenwerking met alle betrokken partijen goed. Want ook dat is Van den Bergh zich bewust: de gemeente kan deze schaalsprong niet alleen maken. “Het moet een coproductie worden van veel partijen, inclusief het Osse bedrijfs leven, ontwikkelaars en investeerders, provincie, NS en ProRail. Samen gaan we Oss echt op de kaart zetten als een toekomstbestendige stad aan het spoor, waar het goed wonen, werken en leven is!” << www.oss.nl Stationslocaties 2023/2024 - 59
Een actief netwerk met betrokken burgers, ondernemers én de lokale overheid om de leefomgeving op stations te verbeteren: Vereniging Station Lokaal doet het! Station Krabbendijke en het spreekatelier (onder) Vereniging Station lokaal levert een bijdrage aan de transitie naar een sociale en groene samenleving met een focus op cohesie, buurtverbinding en verduurzaming. Het stationsgebied van Deurne is hierbij een prachtig voorbeeld van hoe initiatieven samenkomen tot een fijne woon-, werk- en leefomgeving. S inds 2014 is Michel Lintermans, samen met veel andere bewoners druk met Coöperatie Stationspark Deurne, waar in de loop der jaren verschillende initiatieven op en rond het station zijn gerealiseerd. Jaarlijks worden er bijvoorbeeld weidebloemen ingezaaid, er is een groene moestuin waar groenten en fruit worden geteeld voor het naastgelegen restaurant en er zijn prachtige muurschilderingen in het stationsgebied verschenen voor de verfraaiing van de leefomgeving. Dit alles wordt gerealiseerd door betrokken buurtbewoners, leden van de stationscoöperatie, studenten die stagelopen, mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt of met een taakstraf en nog veel andere betrokkenen. Op deze manier wordt de omgeving betrokken bij de verduurzaming van het stationsgebied en dragen velen bij aan een gezondere en leefbaardere samenleving. 60 - Stationslocaties 2023/2024
Vrijwilligers werken op stationstuin Deurne In heel Nederland zien we inmiddels op en rond de lokale stations initiatieven van actieve burgers en betrokken ondernemers zich ontwikkelen. Zo wordt de openstelling van de wachtruimte in Krabbendijke mogelijk gemaakt door een initiatief van enkele inwoners die muzieklessen en kunstexpressie in het stationsgebouw aanbieden. En sinds kort heeft ook het “spreekatelier voor anderstaligen” hier onderdak gevonden. Iets verderop in Kapelle is een vergelijkbaar initiatief te vinden in het station. En ook in andere delen van het land zijn maatschappelijke initiatieven ontstaan, zoals op het Limburgse heuvellijntje op de stations van Schin op Geul en Klimmen-Ransdaal, of in Noord-Nederland waar bijvoorbeeld het initiatief “Tweede Kans’ in Harlingen mensen de mogelijkheid biedt te (re)integreren in de maatschappij middels een kringloopwinkel en een horeca steunpunt. NS en Prorail werken binnen het programma “Op ons Station” ook aan het maatschappelijk inzetten van stationsvastgoed. Zo is er in Oldenzaal een horecapunt geopend, waar bijvoorbeeld mensen met afstand tot de arbeidsmarkt hun plek weten te vinden. Zie: www.oponsstation.nl “Wij zijn een landelijke vereniging die kennis, kunde, netwerk en instrumenten ontwikkelt en inzet bij de ondersteuning van lokale initiatieven rond stationsgebieden’’ Om kennis, ervaringen, oplossingen en ideeën van al deze mooie initiatieven bij elkaar te brengen en met elkaar te delen, onderzoeken een drietal initiatiefnemers1 of er behoefte is aan een platform van stationsinitiatieven. Als voorbeeld hiervoor wordt met enige ‘jaloezie’ gekeken naar het Verenigd Koninkrijk, waar Communty Rail Network2 fungeert. De situatie aan de overkant van de Noordzee is uiteraard heel anders, dus het Nederlandse initiatief zal geen kopie worden, maar een eigen ontwikkeldynamiek kennen. Met als doel verbetering van de leefbaarheid en samenhang in de stationsomgevingen te bewerkstelligen is Vereniging Station Lokaal (VSL) in oprichting gestart. Het initiatief voor VSL ontstaat uit de contacten die Coöperatie Stationspark Deurne heeft met de Coöperatie Coopnet en het Landelijk Samenwerkingsverband Actieve (LSA) bewoners. Michel vertelt: ‘’Mensen hoeven niet opnieuw het wiel uit te vinden. De afgelopen jaren hebben we veel ervaring opgedaan en wij kunnen hen ondersteunen en advies geven in de aanpak en ontwikkeling van het lokale burgerinitiatief.’’ De vereniging fungeert als ontmoetingsplaats waar ideeën, oplossingen, energie, kennis en kennissen uitgewisseld kunnen worden: een basis waar men terecht kan met vragen. In het droombeeld van VSL beschrijven de initiatiefnemers ‘’iedere lokale initiatiefgroep adopteert als het ware de omgeving van het lokale station. Binnen de vereniging wordt er niet gestreefd naar een structuur die individuele initiatieven aan de hand neemt en waar alle Inmiddels is er flink wat belangstelling vanuit diverse stations in Nederland. Voorbeelden vinden we in alle windstreken van het land. Naast de eerder genoemde initiatieven is er bijvoorbeeld ook contact met Winschoten, Gilze-Rijen, Houthem-St. Gerlach, Den Haag Holland-Spoor, Delfzijl en nog veel meer. Het toekomstbeeld van VSL is helder: “we willen een landelijke vereniging zijn die kennis, kunde, netwerk en instrumenten ontwikkelt en inzet bij de ondersteuning van lokale initiatieven rond stationsgebieden. Op deze manier werken we aan een (h)eerlijke samenleving in Nederland door gebruik te maken van de lokale kracht, passie, creativiteit en het plezier van samenwerken”. << Voor meer informatie: www.verenigingstationlokaal.nl knelpunten gedropt kunnen worden. Het doel van VSL is te groeien naar een situatie waarin de individuele initiatieven krachtig genoeg zijn om zelf invulling te geven aan eigen programma’s. De vereniging fungeert hierbij als vangnet voor collectieve vragen en uitdagingen en werkt zogenaamd onderkoepelend”. 1) Jos van Wegen (coöperatie Coopnet), Michel Lintermans (Stationspark Deurne), Vincent Jacobs (LSA bewoners) 2) https://communityrail.org.uk/ Stationslocaties 2023/2024 - 61
Modernista verlichtingsarmaturen voor de buitenruimte: dubbel duurzaam Nederlands familiebedrijf koppelt Europese kwaliteit aan lange levensduur en continuïteit Kent u dat beeld van die school vissen waarbij één vis tegen de stroom inzwemt? Modernista uit Rijswijk is er zo eentje. De Nederlandse leverancier van verlichtingsarmaturen voor de buitenruimte doet het anders. En met succes. Dankzij de Europese kwaliteit, continuïteit, service en duurzaamheid. Afnemers varen er wel bij. S inds 2010 is Modernista partner in verlichting voor onder meer gemeenten, landschapsarchitecten en ProRail. In dat jaar had Ronald Vredenborg er 12,5 jaar op zitten in de verlichtingsindustrie. Maar hij vond dat het anders en beter kon. Als ik dat vind, moet ik het misschien ook maar zelf gaan doen, bedacht hij destijds. En zo werd Modernista geboren: leverancier van duurzame verlichting in de buitenruimte. Het familiebedrijf dat Ronald nu alweer 13 jaar samen met zijn zakelijke en privé partner Mieke Slingerland runt, timmert behoorlijk aan de weg. En aan de rest van de openbare ruimte, waaronder stationsgebieden. Stationsprojecten “In 2017 wonnen we een aanbesteding voor ProRail om de perrons te verlichten”, vertelt Mieke. “Dan gaat het vooral om functioneel licht, waarbij veiligheid voorop staat.” Maar Modernista staat ook voor design, sfeer en architecturale verlichting. De ontwerpen in het portfolio zien er prachtig uit en geven waar nodig dito sfeerlicht. Tegelijkertijd zijn de ontwerpen tijdloos. Waarom, daarover verderop meer. “Buiten het station gaat het natuurlijk ook om sfeer en beleving. De uitgang van een station is tegelijk de entree van een stad. Verlichting draagt bij aan een warm welkom”, aldus Mieke. En inderdaad, kijk eens hoe mooi dat uitpakt bij centraal station Amsterdam, centraal station Alkmaar, de nieuwe stationsstraat Arnhem en station Leeuwarden. En dan hebben we het niet alleen over het verlichtingsplan, maar ook over de uitstraling van de armaturen zelf.” Kwaliteit en continuïteit Hoezo zwemt deze vis de andere kant op in de verlichtingsvijver? En wat hebben opdrachtgevers daaraan? “We willen vooral kwaliteit en continuïteit leveren”, vervolgt Mieke. “We hoeven ons niet druk te maken om aandeelhouderswaarde en megawinst. Daarmee onderscheiden we ons. Zo werken we hecht samen met onze Spaanse en Deense fabrikanten. Ook dat zijn kleinschalige en flexibele familiebedrijven, waarmee we op directieniveau schakelen.” “Zodoende kunnen we klantwensen snel vertalen, toegespitst op de Nederlandse eisen en designtraditie. Desgewenst ontwerpen en produceren we op maat. En kunnen dat dankzij onze kleinschaligheid betaalbaar doen. Daarbij bieden we naast de 5 jaar fabrieksgarantie ook nog eens de garantie dat onderdelen en hele armaturen tot 25 jaar leverbaar blijven. En zelfs daarna nog als we de gietmallen bewaren. Wel zo prettig als bijvoorbeeld een gemeente na jaren besluit een wijk of stationsgebied uit te breiden. Daarom zijn onze moderne ontwerpen toch ook zo tijdloos mogelijk.” Verlengde levenscyclus Tijdloos hoeft niet saai te zijn. Kijk maar naar de Rietveldstoel. Die is van 1934 en oogt nog steeds hypermodern. De armaturen die Modernista samen met de Spaanse fabrikanten Setga en LAMP Lighting en het Deense Focus Lighting ontwerpt, zijn strak en minimalistisch, zodat ze er ook na jaren nog modern uitzien. Ronald: “Bovendien zijn al onze armaturen voorbereid om te upgraden. Stel de LED-technologie ontwikkelt zich verder, dan hebben wij letterlijk de ruimte om die nieuwe technologie in te bouwen. Daarmee verlengen we de levenscyclus van onze armaturen nog eens. Dat is goed voor het milieu. En voor de portemonnee van onze opdrachtgevers.” Dubbel duurzaam Draagt de verlengde levensduur al bij aan een verminderde voetafdruk, samen met hun fabrikanten levert Modernista nog meer pluspunten in duurzaamheid. “Onze fabrikanten produceren alles zelf in Europa. Ze gebruiken dus ook vrijwel geen Aziatische onderdelen. Bovendien zijn de meeste materialen herbruikbaar. Aan het einde van de levenscyclus nemen we de armaturen graag terug om te recyclen of hergebruiken. Onze ontwerpen zijn bovendien zo onderhoudsvrij mogelijk. Met 62 - Stationslocaties 2023/2024
Mieke Slingerland en Ronald Vredenborg bijvoorbeeld de juiste afwatering om algenvorming tegen te gaan, speciale coatings tegen vervuiling en zo min mogelijk aangrijpingspunten voor spinnen. Minder onderhoud betekent minder kosten en minder belasting van het milieu. Dat bedoelen we met dubbel duurzaam: armaturen die lang meegaan én zo duurzaam mogelijk geproduceerd en gerecycled worden. Het zijn pluspunten bij MKI- en EMVI-berekeningen.” Innovatie: aansluiten op bioritme Tot zover oogt Modernista vooral gedegen. Het bedrijf is ook zeker innovatief. Zo introduceerde het onlangs Circadionic. Vergelijkbaar met een wake up light in de slaapkamer, geeft Circadionic licht dat aansluit bij je bioritme. Ronald: “Onze biologische klok is afgestemd op de natuurlijke licht-donkercyclus. Kunstlicht doorkruist dat. Met Circadionic herstel je dat. Door bijvoorbeeld koel licht bij zonsopgang en warm licht bij zonsondergang.” Adviseurs in verlichting Tot zover de filosofie en de producten van Modernista. Wat is de werkwijze? Mieke: “Het begint met een goed en vrijblijvend verlichtingsplan bij onze aanbieding. Daarin berekenen we de benodigde lichtopbrengst. Ook daarin zijn we zuiver: niet meer en niet minder dan nodig. We adviseren over de juiste armatuur en type verlichting op de juiste plek, en geven onze planning af. Vervolgens worden de armaturen op bestelling geproduceerd en geleverd. Daarna blijven we vanzelfsprekend beschikbaar voor vragen en service.” << www.modernista.nl Stationslocaties 2023/2024 - 63
Historisch Dordrecht bouwt aan ‘stad van verbinding’ voor toekomstige generaties A Een frequentieverhoging naar 8 treinen per uur op de ‘Oude Lijn’ tussen Leiden en Dordrecht; een geheel nieuw station bij het Leer- en Gezondheidspark en een upgrade van het bestaande station plus het verplaatsen van het huidige rangeerterrein naar de zuidzijde van het station. Het zijn enkele belangrijke bouwstenen in de veelomvattende plannen die Dordrecht heeft om deze historische stad aantrekkelijk te maken en te houden voor volgende generaties. Wonen, werken en mobiliteit haken daarbij in elkaar. Zoals in veel steden vindt de verdichting ook hier grotendeels plaats rondom het spoor. In de Stadsas Dordt zijn de eerste veranderingen al zichtbaar. Bovenaanzicht Station Dordrecht an de zuidzijde van station Dordrecht krijgt de ingang aan het Weizigtpark een complete metamorfose, die in mei 2024 is afgerond. Ruim 60% van de reizigers uit de stad komt via deze parkkant naar het station. Er komt een nieuwe fietsenstalling, gemaakt van duurzame materialen in een demontabel ontwerp. Met ruimte voor 2.200 fietsen. Ook het 75 jaar oude park is behoorlijk aangepakt: met veel nieuw aanplant, vernieuwde paden voor fietsers en voetgangers, bruggetjes, waterelementen en sporttoestellen is het een stuk aantrekkelijker en sociaal veiliger geworden. “Naast een mooi park om te vertoeven, hebben we hier een prachtige groene first en last mile gecreëerd”, vertelt Rik van der Linden, wethouder Mobiliteit. “Reizigers 64 - Stationslocaties 2023/2024
Links Rik van der Linden, wethouder Mobiliteit. Rechts Maarten Bruggraaf, wethouder stadsontwikkeling. Foto’s: Ronald van den Heerik kunnen te voet of per fiets via het opgeknapte park veilig het station bereiken of verlaten.” Autoluwe binnenstad Inzetten op meer gebruik van de fiets of het OV is een belangrijk speerpunt binnen de Dordtse mobiliteitsvisie. “We gaan uit van het STOMP principe”, legt Van der Linden uit. “Dat staat voor Stappen, Trappen, Ov, Mobility as a service (bijvoorbeeld het delen van een voertuig) en dan pas de Personenauto. We kiezen hiermee zoveel mogelijk voor vormen van mobiliteit die weinig ruimte vragen. Zodat we de vrijgekomen (parkeer)ruimte kunnen gebruiken voor woningbouw. Nee, we voeren geen anti-auto beleid, maar we willen wel stimuleren dat mensen andere keuzes maken. Zo bouwen we langzaam aan een autoluwere binnenstad, waar we zo’n 1.000 woningen willen realiseren. 40 Jaar geleden stonden auto’s nog dubbel geparkeerd waar we nu voetgangersgebied hebben. Dat is een proces van gewenning, waarin we de parkeerfuncties anders gaan verdelen. Op twee locaties, in de Spoorzone (op de plek van het huidige rangeerterrein) en aan de voet van de A16 komen grote parkeerhubs. Daar vandaan kunDe woongebieden worden optimaal ingericht voor voetgangers en fietsers achter geluid afschermende bebouwing (Mecanoo) Stationslocaties 2023/2024 - 65
Boven: Artist impression voorkeursvarriant Maasterras (Mecanoo) Onder: De bestaande Brugweg biedt straks uitzicht op het Maasterras (Mecanoo) nen mensen lopend, fietsend of met een pendelbus naar hun huis, hun werk of hun vertier in de stad komen.” Woestenij van beton wordt groene wandelpromenade Bezoekers die de historische binnenstad van Dordrecht aandoen, moeten zich eerst een weg banen door sleetse bedrijventerreinen aan de rand van het centrum. Alleen degenen die met de waterbus arriveren (zo’n 2 miljoen reizigers per jaar), zien meteen de allure van de stad, die maar liefst 2.000 monumentale panden herbergt. De Spuiboulevard is zo’n belangrijke, maar onaantrekkelijke toegangsroute tot de binnenstad. ‘Een woestenij van beton’ zoals Maarten Bruggraaf, wethouder stadsontwikkeling, de aaneenschakeling van kantoorgebouwen uit de jaren 60, omschrijft. “Het plan is om van deze Spuiboulevard een groene, promenadeachtige en autoluwe straat te maken. Een soort singel, waar je straks heerlijk langs het water kunt lopen. Met deze ontwikkeling voegen we echt belevingskwaliteit toe aan de stad. En krijgt historisch Dordrecht een entree die bij haar statuur past.” 66 - Stationslocaties 2023/2024
Dordthuis: gastvrije plek voor alle Dordtenaren Een eerste stap in de transformatie van de Spuiboulevard is het Dordthuis. Een prachtig duurzaam gebouw waar gemeente, de stadsbibliotheek, de Sociale Dienst Drechtsteden en de VVV vanaf medio 2025 gaan samenwerken onder één dak. Een gastvrije plek voor alle Dordtenaren. Burggraaf: “Dit gebouw van de Deense architect Schmidt Hammer Lassen is van iconische kwaliteit. De binnen- en buitenruimte zijn heel mooi met elkaar verweven. Deze onderscheidende kwaliteit gaan we deels ook doorvoeren in de ontwikkeling van de eraan grenzende woon- en werkwijk Maasterras.” Maasterras: combi van wonen en werken De wijk Maasterras ligt tegen de zeehaven aan. In deze wijk worden de komende jaren zo’n 3.500 woningen gerealiseerd. “Hier kunnen we een mooie combi creëren tussen wonen en werken”, aldus Burggraaf. “Een interessant woonmilieu met goede voorzieningen. Gekoppeld aan maritieme bedrijvigheid, die voor onze stad zo belangrijk is. Uiteraard geen overlast gevende bedrijven. We staan garant voor een goed en duurzaam leefklimaat op het gebied van geluid en gezondheid.” Leerpark & Gezondheidspark Bij het Leerpark & Gezondheidspark worden op termijn 600 woningen en een geheel Ingang Weizigtpark aan zuidzijde station Dordrecht. (Karres en Brands) www.stadsasdordt.nl nieuw station gerealiseerd. Het ziekenhuis, diverse opleidingsinstituten, de Dordrecht Academy campus en de nieuwe woonwijk zijn dan via het spoor ontsloten. “Investeringen in het spoor zijn trajecten van vele jaren, waarbij we als stad ook afhankelijk zijn van keuzes verderop in het tracé”, aldus Van der Linden. “Maar met een nieuw station bij het Leerpark en een upgrade van het bestaand station kunnen we een deel van het autoverkeer vervangen. En dat gaat ons hier in Dordt enorm helpen om de stedelijke verdichting mogelijk te maken.” << Het Maaspark wordt een park met een groen talud wat ook het dak is van de parkeer HUB (Mecanoo) Stationslocaties 2023/2024 - 67
Betaalbare woningen in groene woongebieden in Zwijndrecht Plan De Wijck nabij station Zwijndrecht en plan De Bostuinen in de Indische Buurt aan de andere kant van het spoor en de autoweg krijgen steeds meer vorm. De eerste woningen zijn gerealiseerd en de rest volgt de komende twee jaar. “We willen ook starters op de woningmarkt een kans geven.” “Z wijndrecht is niet erg bekend, maar is bij uitstek een goed woongebied met veel groen, recreatiegebieden, scholen, winkelcentra en voorzieningen als een kinderboerderij en een modern zwembad. Juist voor gezinnen is het een mooie woonomgeving. Het is bovendien een heel sociale gemeente met veel verenigingen en betrokken ondernemers”, zegt programmamanager Miriam Bode van de gemeente. “En Zwijndrecht is de perfecte uitvalsbasis voor Rotterdam, Dordrecht, de andere Drechtsteden en West-Brabant.” De Wijck: Verbinding met de omgeving Diztrikt De herinrichting van het hart van Zwijndrecht omvat drie deelgebieden: het Stationskwartier, Walburg en Noord. De Wijck (voorheen bekend als De Stadstuinen) en De Bostuinen in de Indische Buurt vallen onder het Stationskwartier. De Zwijndrechtse ontwikkelingen maken deel uit van Diztrikt dat onderdeel is van de Spoorzone, een gezamenlijk plan voor de omgeving langs het spoor van de gemeenten Zwijndrecht en Dordrecht en de provincie Zuid-Holland. Met de deelplannen De Wijck en De Bostuinen richt Zwijndrecht zich op twee doelen. Het eerste doel is om het doorstromen van starters op de woningmarkt mogelijk te maken met betaalbare eengezinswoningen. Het tweede is om mensen van elders een betaalbare woonoptie te bieden. Ontwikkelen in deelgebieden De ontwikkeling van het Stationskwartier gebeurt niet als een geheel. Bode: “We doen dat in deelgebieden om de voortgang erin te houden. Voor De Wijck en De Bostuinen gebeurt dat samen met buurtontwikkelaar en bouwer Van Wijnen. Bij De Bostuinen speelt 68 - Stationslocaties 2023/2024
De Bostuinen: Ontmoeten in collectieve tuinen woningcorporatie Woonkracht10 een belangrijke rol, omdat de corporatie veel van de grond in eigendom heeft.” De bouwplannen passen binnen de normen voor geluid- en fijnstofbelasting. En mocht de A16 bij Zwijndrecht ooit verdiept worden, dan is daar met de bouwgrens al rekening mee gehouden, zegt Bode. “Er is voldoende ruimte om een tunnel aan te leggen.” Twee grondeigenaren, een aanbesteding Daan Ossewaarde van Woonkracht10 over de plannen voor De Bostuinen: “Wij hebben in dit deel van de Indische buurt 86 verouderde woningen. De gemeente en Woonkracht10 willen het gebied graag versterken en verdichten. Het moet een nieuwe gemengde woonwijk worden met een combinatie van sociale huur, vrijesector huurwoningen en betaalbare koopwoningen in een parkachtige structuur voor starters, gezinnen en ouderen. Het interessante aan dit project is dat de gemeente eigenaar is van de oude basisschool op het naastgelegen perceel. Normaal kijkt iedereen vanuit zijn eigen positie, maar wij zochten de samenwerking. We hebben de handen ineen geslagen en beide percelen via een gezamenlijke aanbesteding in de markt gezet, met als belangrijkste eisen: het moet groener, we moeten verdichten en er moet een gevarieerd aanbod aan woningen voor verschillende doelgroepen komen.” “Het eerste doel is om het doorstromen van starters op de woningmarkt mogelijk te maken. Het tweede is om mensen van elders een betaalbare woonoptie te bieden.” Het Wijckgevoel Spannend De gezamenlijke aanbesteding voelde wel wat spannend, blikt Ossewaarde terug. “Doordat we om een integraal plan vroegen, ontstond bijvoorbeeld de mogelijkheid dat een ontwikkelaar koopwoningen op onze grond zou plannen. In dat geval stonden gemeente en Woonkracht10 open voor grondruil.” De tender leverde drie inschrijvingen op en Van Wijnen kwam als winnaar uit de bus. Jeroen Roijers van Van Wijnen: “Doordat gemeente en corporatie samen optrokken, konden wij Stationslocaties 2023/2024 - 69
Je kunt in een fabriek je materieelverbruik beter doseren en het toepassen van circulaire materialen is eenvoudiger. Op de bouwplaats assembleer je vervolgens de onderdelen en hoef je alleen nog af te bouwen.” Deze manier van werken houdt ook de kosten beter onder controle wat een enorm pluspunt is in deze tijden met stijgende (materiaal)prijzen. “Het helpt om een project als dit te realiseren.” Bewonersparticipatie Bewonersparticipatie is een belangrijk onderdeel bij de uitvoering van de plannen. Via een Diztrikt Café kunnen mensen hun mening en ideeën inbrengen over de inrichting van de deelgebieden. Dit zorgt voor meer draagvlak voor de plannen. Een gezellige namiddag in De Wijck het integraal oppakken en meer kwaliteit realiseren dan bij aparte aanbestedingen.” Als de oude sociale huurwoningen en de voormalige school straks gesloopt zijn, komen er 193 eengezinswoningen en appartementen in De Bostuinen. Honderd daarvan zijn voor Woonkracht10, de overige zijn koopappartementen en grondgebonden koopwoningen die Van Wijnen voor eigen risico en rekening ontwikkelt. Groen Bode: “We verdubbelen het aantal woningen dus we verdichten sterk, maar we verliezen amper groen.” Roijers: “Er komen autovrije zones, minder verharding en meer paden. We planten ook nog eens honderd bomen bij en behouden zoveel mogelijk van het al aanwezige groen. De collectieve tuinen richten we samen met de bewoners in.” De vegetatie op het talud van de naastgelegen rijksweg A16 wordt omgevormd tot een park met een doorgaande wandelroute en groene uitlopers de wijk in. Roijers: “Groen faciliteert ook het ontmoeten. In het park kun je spelen, sporten of op een bankje zitten. De voortuinen richten we zo in dat ze onderling contact faciliteren.” Lee Pors van Van Wijnen: “De Wijck kent een hoogstedelijk karakter, waarbinnen groen een prominente plek krijgt. Er komen collectieve buitenruimtes waar extra aandacht besteed wordt aan natuur, klimaatadaptatie en biodiversiteit. In die ruimtes kunnen bewoners elkaar ontmoeten en ontspannen.” Kansen voor starters Het definitieve ontwerp voor De Wijck is bijna gereed en ziet er stedenbouwkundig anders uit dan de gemeente aanvankelijk had bedacht. Bode: “Van Wijnen ontwierp een bouwblok 70 - Stationslocaties 2023/2024 met binnenhof waar wij eerder dachten aan een L-vorm. Daar hebben ze duidelijk goed over nagedacht.” De verkoop van de 55 woningen start naar verwachting begin volgend jaar waarna de bouw tegen het einde van het jaar moet starten. Dertig van de nieuwe woningen krijgen een koopprijs onder de NHG-grens, een wens van de gemeenteraad. Bode: “Dat reflecteert ook het sociale gezicht van de gemeente Zwijndrecht. We willen ook starters op de woningmarkt een kans geven.” Industrieel bouwen De prefab-woningen in De Bostuinen worden in de innovatieve woningfabriek van Fijn Wonen geproduceerd. Dit is een bedrijfsonderdeel van Van Wijnen. “In een fabriek kun je efficiënter, duurzamer en sneller bouwen. De Bostuinen: Spelen in het groen In de Indische Buurt zijn de eerste 29 sociale huurwoningen inmiddels opgeleverd. De start van de bouw van de overige woningen is voorzien voor 2025. Ossewaarde: “Het merendeel van onze woningen betreft straks sociale huur tot aan de wettelijke liberalisatiegrens. En er komt een deel middenhuur, dus vanaf de liberalisatiegrens tot om en nabij duizend euro.” De prijzen van de koopwoningen zullen uitkomen rond de NHG-grens. Bode: “Alle woningen in Stationskwartier moeten voor 2030 gebouwd zijn. De keuze voor industrieel bouwen zal daarbij helpen om hopelijk dat doel te halen, of zelfs eerder klaar te zijn.” << www.diztrikt.nu
COWORKING, OFFICES, MEETINGS, EVENTS Neem contact op: OFFICES NOW AVAILABLE Neem digitaal een kijkje met de 3D tour! 5TRACKSBREDA.COM Op zoek naar kantoorruimte die meer is dan een werkplek? In 5TRACKS vind je direct naast Breda CS en dichtbij uitvalswegen 15.500 m2 van hoge kwaliteit. Duurzaam, WELL- gecertificeerd en flexibel indeelbaar, van klein tot groot. Met imposante atria voor werken, ontmoeten en ontspannen, en een hospitality concept dat je volledig ontzorgt. Bij 5TRACKS kan je terecht voor coworking desks, serviced offices, reguliere kantoorvloeren, eventspace en vergaderlocaties. Je huurt precies de werkplek of ruimte die je nodig hebt en deelt verschillende diensten en faciliteiten daaromheen. Joris van Vooren T +31 (0) 6 53 286 752 Joris.vanvooren@cushwake.com Peter Paul Verhoeven T +31 76 523 25 55 bog@vandersande.nl
Energy is everywhere Bouwen met verstand vraagt om installatieontwerpen met visie. Boen met ere terpen met Energie acquireren, conserveren, economiseren & recycleren. Zo maakt Hori Sustainable Solutions elk gebouw optimaal duurzaam. Hori Sustainable Solutions - Engineering excellence Hori Sustainable Solutions B.V. I Stationslaan 10 I 3701 EP Zeist, Nederland I t +31 (30) 691 28 28 I info@hori.nl I www.hori.nl
1 Online Touch