0

Koninklijk Actuarieel Genootschap VERENIGINGSJAAR 2015 2016 Jeroen Breen Jos Berkemeijer Agnes Joseph Marc Heemskerk Amba Zeggen Ruud Kleynen Inge van Zon Muriël van den Berg Dirk Jonker Falco Valkenburg Joke Verbaan John Smolenaers Jan-Huug Lobregt Monica Swalef Ad Kok Fleur Rieter Laurens Roodbol Alfred Slager Margreet Haandrikman Sabijn Timmers Gerrit Jan van den Brink Michel Vellekoop John Oost Pelle van Vlijmen Angela van Heerwaarden Antoon Pelsser Peter van Meel Servaas Houben Wilbert Ouburg Roland van den Brink Ron Hersmis

WOORD VOORAF Nieuwe media meets oude media Door het schrijven van een blog kun je kennis, ideeën en inzichten delen met een groot publiek. In 1994 maakte de wereld voor het eerst kennis met het fenomeen online dagboek. Drie jaar later werd het woord weblog geïntroduceerd en eind jaren negentig werd voor het eerst daadwerkelijk de term blog gebruikt. Sindsdien hebben blogs een enorme vlucht genomen, van dagboekverhalen naar trending topics. De ideale blog heeft minimaal 300 woorden, is in 5 minuten te lezen en is een goede manier om te laten zien wat je als mens, en als professional, in huis hebt en bezighoudt. Het doel wat wij voor ogen hebben met de blogs op de website van het AG is tweeledig: via een wekelijkse blog vakspecialisten hun visie laten delen, zodat daarmee het imago en de naamsbekendheid van het AG als kennisplatform wordt versterkt. Eind 2015 werd de eerste blog gepubliceerd op de homepage van de website. Aan een groep AG-leden en stakeholders werd gevraagd of zij als blogger hun visie wilden delen via de AGwebsite. Het enthousiasme was direct groot en het resultaat van een eerste jaar bloggen is terug te lezen in deze (oude media) publicatie. Dit boekje is geen hang naar het beleven van oude tijden. Het is eerder een hommage aan het geschreven woord dat, zowel in hard copy als digitaal, dezelfde waarde heeft. ir. drs. Jeroen Breen AAG algemeen directeur uitgave redactie druk vormgeving Koninklijk Actuarieel Genootschap afdeling PA&PR Printpowermedia Stahl Ontwerp

b De eenvoudige man _ ir. drs. Jeroen Breen AAG De prijs van Zekerheid _ Jos Berkemeijer AAG Pensioencommunicatie verdient een model op maat _ drs. Agnes Joseph AAG De blauwe kliko _ ir. Marc Heemskerk AAG Overwinteren _ drs. Amba Zeggen AAG “1.000 songs in your pocket” _ dr. Ruud Kleynen AAG Performance en care... _ Inge van Zon AAG MBA Kansberekening volgens kikkers: zwijgen is overleven _ dr. Muriël van den Berg AAG MBA Actuaries and the great bargain _ Dirk Jonker De donkerste plekken in de hel _ Falco Valkenburg AAG RBA De blauwe ogen van de actuariële functie _ Joke Verbaan AAG CERA Who moves your cheese? _ drs. John Smolenaers AAG Kies voor een actuariële carrière! _ drs. Jan-Huug Lobregt AAG Een leven lang lezen _ mr. Monica Swalef En de klok tikt langzaam verder… _ Ad Kok AAG Hon FIA RV Verbeter de (pensioen)wereld, begin bij jezelf! _ drs. Fleur Rieter AAG DNB te streng voor verzekeraars bij waardering NHG hypotheken _ Laurens Roodbol AAG De doorbraak van investeren met impact _ prof. dr. Alfred Slager RBA De weeffout in Solvency II _ drs. Margreet Haandrikman AAG Wie investeert er in het voorkomen van ziekten? _ Sabijn Timmers AAG MBA Wordt generatie Y generatie L(ost)? _ dr. Gerrit Jan van den Brink RA Is de actuariële functie differentieerbaar? _ prof. dr. ir. Michel Vellekoop Actuariële ontwikkelingen bij ERM _ drs. John Oost AAG RBA Schijnveilig toezichthouderrisico _ drs. Pelle van Vlijmen AAG FRM Geen actuarissen meer bij schadereservering _ dr. Angela van Heerwaarden AAG Volkswagen in verzekeringsland _ prof. dr. Antoon Pelsser Hon FIA Parachute _ drs. Peter van Meel AAG THE POWER OF small DATA _ drs. Servaas Houben AAG FIA CFA FRM Longevity with mr. T _ Wilbert Ouburg AAG FRM Laat je verwonderen!_ drs. Roland van den Brink AAG RBA Een mening hebben is niet hetzelfde als expertise hebben _ Ron Hersmis AAG BLOG // NR 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 AG_BLOGS _2015_2016

DE EENVOUDIGE MAN D door Jeroen Breen “ e eenvoudige man, die gerust leefde, in het bewustzijn voor de toekomst van vrouw en kinderen te hebben gezorgd, wordt plotseling uit die rust wakker geschud. Hij ziet schrikbeelden voor zich oprijzen van gefailleerde Maatschappijen en verloren spaarpenningen; hij meent in groot gevaar te verkeeren en grijpt naar de hand, die hem ter hulpe wordt toegestoken. Zijn vertrouwen in de zaak der Levensverzekering is geschokt; hij wordt schuw en wantrouwend, steeds toegankelijk voor gevaarlijke raadgevingen van gewetenloze Agenten.” Deze omschrijving komt van de hand van Mr. J. van Schevichaven, vastgelegd in zijn boek Van Leven en Sterven, het verleden en heden der Levensverzekering uit 1896. Een #mustread voor iedereen die werkzaam is in de financiële sector. En hoe is het vandaag gesteld met die zogenaamde agenten? We hebben tegenwoordig een echte eed en een Wft, dus op papier goed geregeld zou je zeggen. En wie zijn eigenlijk die agenten die we tegenwoordig adviseurs noemen. Welke belangen spelen er allemaal mee wanneer keuzes gemaakt moeten worden? Zijn alle perverse prikkels al benoemd en verwijderd? AG_BLOGS _2015_2016

Afgelopen week zaten ruim 200 actuariële professionals bij elkaar tijdens het AG Najaarscongres en hebben gekeken naar de documentaire van Jones/Kocken Boom Bust Boom, een #mustwatch. Een documentaire die gaat over bubbels, valse verwachtingen en irrationaliteit. We maken modellen en trekken de rationele wereld door die modellen, om vervolgens conclusies te trekken en daar naar te handelen. En dan moeten we bij de haalbaarheidstoets een horizon gebruiken van 60 jaar; volstrekt zinloos; 10 jaar vooruit kijken is al eigenlijk niet mogelijk. Natuurlijk moeten we modellen blijven gebruiken, maar dan wel graag met de juiste toelichting. We schijnen uit de crisis op te krabbelen en ik denk dat dat ook wel zo is. We hebben het ook over lessons learned. Maar hebben we echt geleerd wat er de afgelopen periode niet goed is gegaan? Mijn boodschap, laten we meer en vaker reflecteren in ons doen en laten maar laten we vooral kritischer zijn. 01 BLOG // 09_12_2015 Welke belangen spelen er allemaal mee wanneer keuzes gemaakt moeten worden? ’’ AG_ BLOGS_ 2015_2016

DE PRIJS VAN ZEKERHEID I door Jos Berkemeijer n onze actuariële professie, maar zeker ook in het leven van iedere mens, speelt het begrip ‘Zekerheid’ een primaire rol. Zekerheid is een van onze belangrijkste basisbehoeftes en als actuarissen dragen wij een bijzondere publieke en professionele verantwoordelijkheid bij het inhoud geven aan dit begrip. In welke mate maken wij die verantwoordelijkheid ook waar? Mijn eerste bewuste kennismaking met zekerheid was in 1969 als veertienjarige in Tilburg. Als echte ‘levenman’ bij het toen net opgerichte Delta Lloyd, bedolf mijn vader ons gezin toen onder de pockets van het Bureau Voorlichting Levensverzekering, met de geruststellende titel ‘Zeker is Zeker’. Als kind wist ik het zeker: zekerheid bestaat! Inmiddels, bijna een halve eeuw later, weten zowel Delta Lloyd als ik beter: zekerheid bestaat niet. In 2006 paste Delta Lloyd met vooruitziende blik haar reclamecampagne aan naar ‘Niets is zeker’ en later (2013) met ‘kritisch op veranderingen’. De toelichting van Delta Lloyd is een inspiratiebron voor ons als beroepsgroep: ‘Delta Lloyd kan niet voorspellen wat je allemaal tegenkomt in je leven, maar kan je wel helpen alert te reageren op veranderingen’. AG_BLOGS _2015_2016

Gaandeweg hebben actuarissen niet stilgezeten. Na jarenlang te rooskleurige berekeningen van het langlevenrisico, kunnen we inmiddels trots zijn op een nieuw stochastisch model waarmee we maar liefst pretenderen 100 jaar voorruit te kunnen kijken! Ondertussen is het businessmodel van het Nederlands Levenbedrijf dood, staan pensioenfondsen FTK-technisch zwaar onder water en moet het bankbedrijf haar balans schoonpoetsen om zich staande te houden. De schuld geven aan ‘lage rente’ en te zware waarderingsmethoden, helpt niet. Onder een toenemende illusoire zekerheidsneurose vertalen EIOPA-risicomodellen alles wat maar risico is, rucksichtslos naar meer kapitaalsbeslag. De prijs van zekerheid wordt daardoor zodanig hoog dat consumenten hier niet meer voor willen of kunnen betalen. Bovendien leiden toenemende theoretische zekerheidseisen van tegen de 100%, niet tot echt meer praktische zekerheid en daardoor zeker ook niet tot het noodzakelijke ‘herstel van vertrouwen’. Het is onze taak als actuarissen onze maatschappelijke verantwoordelijkheid te pakken en deze paradox te doorbreken. Dit kan door nieuwe verzekerings- en pensioenoplossingen (producten, systemen) te ontwikkelen, waarbij niet meer de zekerheid over langere perioden voorop staat, maar de transparante en solidaire wijze van jaarlijkse risico- en resultatendeling. De prijs van zekerheid is onbetaalbaar, de prijs van vertrouwen en solidariteit ligt in onze handen. 02 BLOG // 17_12_2015 De schuld geven aan ‘lage rente’ en te zware waarderingsmethoden, helpt niet. ’’ AG_ BLOGS_ 2015_2016

PENSIOENCOMMUNICATIE VERDIENT EEN MODEL OP MAAT door Agnes Joseph D e maatschappij verandert en dat brengt nieuwe vraagstukken met zich mee. Ook voor pensioenen en verzekeringen. Iedereen denkt dan al snel dat de meest complexe actuariële modellen de beste oplossingen bieden. Dat is begrijpelijk, maar niet juist. Vaak geven juist de eenvoudige modellen het meeste inzicht. Sterker, voor ieder vraagstuk is er een model op maat. Neem bijvoorbeeld pensioencommunicatie. Pensioendeelnemers hebben beter inzicht nodig in hun inkomen na pensionering. Dit is niet eenvoudig te geven. Het pensioen van een 20-jarige ligt ongeveer 50 jaar in de toekomst. Pensioenfondsen gebruiken zeer gedetailleerde ALM-modellen om inzicht te krijgen in toekomstig pensioen. De verwachting is dat deze modellen dan ook de beste inschatting geven van het toekomstige pensioen van een deelnemer. De bijbehorende modelonzekerheid wordt al snel vergeten. AG_BLOGS _2015_2016

Wat volgt is een realistisch rampscenario: voor iedere pensioendeelnemer een ALM-berekening. Zo'n berekening gaat uit van ongeveer 1000 veronderstellingen. Waaronder de aanname dat de economie en pensioenwetgeving de komende 50 jaar niet veranderen. De uitkomsten zijn zeker onjuist. En door de complexiteit van het model zijn ze ook niet goed uitlegbaar. “The model says.” Dit leidt tot ergernis en verlies aan vertrouwen in de pensioensector. Er is echter goed nieuws: er zijn vaak betere en eenvoudigere oplossingen. De volgende vuistregels, aan de hand van quotes van statisticus George Box, helpen hierbij:  "All models are wrong" Modellen zijn slechts versimpelde weergaven van de werkelijkheid.  "Some models are useful" Alleen bij goed gebruik geven modellen nieuwe inzichten.  "Just as the ability to devise simple but evocative models is the signature of the great scientist so overelaboration and overparameterization is often the mark of mediocrity." Complexe modellen zijn niet altijd beter. In het pensioenvoorbeeld is niet de kwaliteit van ALMmodellen het probleem, maar het gebruik ervan. De modeluitkomsten zijn niet geschikt voor pensioencommunicatie. ALM-modellen zijn namelijk complex, bewerkelijk en intransparant. Juiste interpretatie van de uitkomsten vereist een hoge mate van deskundigheid. Een eenvoudig alternatief model, gebaseerd op slechts een tiental aannames, verschaft meer inzicht. Pensioencommunicatie verdient een model op maat. AG_ BLOGS_ 2015_2016 03 BLOG // 23_12_2015 Vaak geven juist de eenvoudige modellen het meeste inzicht. Sterker, voor ieder vraagstuk is er een model op maat. ’’

DE BLAUWE KLIKO H door Marc Heemskerk et opruimen van de zolder is bij de familie Heemskerk een spanningsvol ritueel. Mijn vrouw wil alles weggooien terwijl ik probeer te knokken voor al mijn nostalgische eigendommen. De laatst geleverde strijd ging over mijn afstudeerscriptie uit 1991. Op één punt moest ik mijn eega gelijk geven; ik heb het proza na dat jaar nooit meer ingekeken. Maar weggooien? Wat een pracht aan wiskundige formules stond hierin, dat ik deze ooit heb begrepen, of beter nog, heb vervaardigd! Mijn afstudeerscriptie ging over routeplanning. De in mijn ogen optimale oplossing heeft de chauffeurs echter nooit bereikt. Achteraf ook wel verklaarbaar. Het mooie formularium stond centraal in mijn scriptie, maar voor de gebruiker was het verder onbegrijpelijk. Een carrière in de routeplanning zat er dus niet in, maar van de bijscholing tot actuaris heb ik nooit spijt gekregen. Al bijna 25 jaar voorzie ik in mijn dagelijks brood via het mooie vak van pensioenadviseur! Mijn geleerde lessen uit mijn afstudeerscriptie lijken echter nog steeds niet aan de pensioensector besteed. De mooiste pensioenvarianten hebben we zien passeren, technisch ongetwijfeld optimaal maar volstrekt onbegrijpelijk voor betrokkenen. In 2006 de VPL-regelingen om pensioenachteruitgang te compenseren. Vanaf 2007 werd een Vereist Vermogen AG_BLOGS _2015_2016

voor pensioenfondsen ingevoerd waarvan niemand enig idee had waarom nu juist dit niveau vereist zou zijn en in 2015 ook qua niveau weer is herzien. In 2012 een poging om een reëel pensioencontract in te voeren, maar dat sneuvelde al in de ontwerpfase. Komend jaar gaan we lagere pensioenpremies doorrekenen met verwacht rendement, terwijl we steeds langer leven en de rente steeds verder daalt. 04 BLOG // 05_01_2016 Komend jaar gaan we lagere Het is natuurlijk mooi dat we in de pensioensector met zijn allen nadenken over de toekomst van het stelsel. Maar laten we dan de deelnemer centraal stellen, als onderwerp en niet als lijdend voorwerp. Laten we met elkaar afspreken dat een nieuw pensioenidee ook uitlegbaar moet zijn naar deze deelnemer, wellicht onze actuariële perfectie ten spijt? En mag ik dan elk pensioenartikel dat daar niet aan voldoet aanbieden aan mijn vrouw? Zij heeft een mooi plaatsje hiervoor vrijgehouden in onze blauwe papier kliko, bovenop mijn scriptie van weleer. pensioenpremies doorrekenen met verwacht rendement, terwijl we steeds langer leven en de rente steeds verder daalt. ’’ AG_ BLOGS_ 2015_2016

OVERWINTEREN H door Amba Zeggen et kan je niet ontgaan zijn: het faillissement van V&D. Aan ruim 125 jaar warenhuishistorie komt een einde. De ondergang van V&D is vooral toegeschreven aan de combinatie van een kredietcrisis, het online winkelen en het sprinkhanengedrag van private equity bedrijven. Oh ja, en natuurlijk de bloedhete winterperiode. Pure overmacht: aan de ijverige inzet van V&D om het tij te keren heeft het niet gelegen toch? In het Financieele Dagblad memoreerde Professor Arie van der Zwan, door medeoprichter Anton Dreesmann eind jaren 80 aan het V&D roer geplaatst, de werkelijke oorzaak van het faillissement. De warenhuizen van V&D maakte sinds het eind van de jaren ‘80 verlies, het business model was hopeloos verouderd (toen al), er was te veel personeel en te weinig omzet. Voor zover ik weet waren in die tijd de winters koud en het elektronisch shoppen net zo vanzelfsprekend als een integere bedrijfscultuur bij Volkswagen. Dreesmann verfoeide de saneringsplannen van Van der Zwan waarbij 1400 arbeidsplaatsen zouden verdwijnen. Hij noemde het asociaal. Van der Zwan moest eruit en V&D strompelde door naar een uiteindelijk faillissement. Het ontbreken van goed leiderschap en het lef om ingrijpende veranderingen door te voeren hebben V&D de das AG_BLOGS _2015_2016

omgedaan en niet de bloesem aan de bomen in hartje december. Een vergelijkbaar scenario voltrekt zich in de levensverzekeringssector. Het is allang bekend dat vergeleken met 2007 de omzet met 45% is gedaald. En dat levensverzekeraars al een aantal jaar meer uitkeren dan dat er binnenkomt. Juist daarom is het zo zorgelijk dat er nog geen echte veranderingen zijn doorgevoerd. En met echt bedoel ik niet de consolidaties en ontslagrondes die achter ons liggen. We praten over een verwachte teruggang in de markt van ruim 60% gemeten naar de hoogtijdagen van voor de crisis. Dat vraagt om zwaardere maatregelen. In ieder geval een ingrijpende verandering van het businessmodel en - niet leuk maar wel noodzakelijk - het terugbrengen van het aantal verzekeraars met 60% (gemeten naar marktaandeel). Gebeurt dit niet dan vrees ik dat levensverzekeraars, net als V&D, niet in staat zijn te overwinteren. 05 BLOG // 12_01_2016 Het ontbreken van goed leiderschap en het lef om ingrijpende veranderingen door te voeren hebben V&D de das omgedaan en niet de bloesem aan de bomen in hartje december. ’’ AG_ BLOGS_ 2015_2016

“1.000 SONGS IN YOUR POCKET” door Ruud Kleynen C reative Technology, kent u dat bedrijf? Ik had geen idee totdat ik er onlangs over las. Naar het schijnt brachten zij als eerste een draagbare MP3-speler op de markt en doopten dat apparaat de “5GB mp3-player”. Een geweldig product, ontwikkeld door hoogbegaafde techneuten die vol enthousiasme in hun eigen vaktaal mogelijke kopers probeerden te overtuigen. Die potentiële klanten werden overspoeld met technische details en ingewikkelde terminologie. Het gevolg was dat niemand, behalve de insiders, snapte waar het product over ging waardoor de verkoop uiteindelijk niet van de grond kwam. Twee jaar later lanceerde Apple haar iPod. Dezelfde techniek, maar dan prachtig gestileerd en simpel te gebruiken. Hun motto: “1.000 songs in your pocket”. Een succes was geboren en dat zonder uitputtende advertentiecampagne over de productdetails. Het was eenvoudig, duidelijk en aansprekend. De rest is geschiedenis. Bovenstaand voorbeeld doet me enigszins denken aan mijn eigen beroepsgroep. Ook wij kunnen razend enthousiast worden over de inhoudelijke kant van ons AG_BLOGS _2015_2016

vak en als ware probleemkrakers storten we ingewikkelde oplossingen over onze gesprekspartners uit. Maar of die gesprekpartners daar nu echt op zitten te wachten is de vraag. 06 BLOG // 19_01_2016 Als we komen met antwoorden waarvan ons Sinds een paar jaar worden de pensioen- en verzekeringsbranche geconfronteerd met grote uitdagingen. En als actuariële professionals zijn wij dé beroepsgroep om met passende oplossingen te komen. Hoe mooi zou het zijn als die dan ook nog verrassend eenvoudig zijn. Als we komen met antwoorden waarvan ons publiek denkt: “dat ik dat niet zelf bedacht heb”. Uiteindelijk zijn dat de oplossingen die geadopteerd worden en tot succes leiden. Een prachtige opdracht dus: verrassend eenvoudige oplossingen vinden voor complexe problemen. Maar in de praktijk blijkt dit toch nog niet zo gemakkelijk te zijn. Alleen, er is geen alternatief. Anders worden we de “5GB mp3-player” van de branche, stof vangend in een hoekje. En dat laten we toch zeker niet gebeuren. Op naar “1.000 songs in your pocket”! publiek denkt: “dat ik dat niet zelf bedacht heb”. Uiteindelijk zijn dat de oplossingen die geadopteerd worden en tot succes leiden. ’’ AG_ BLOGS_ 2015_2016

PERFORMANCE EN CARE... H door Inge van Zon et gaat mij, waarschijnlijk omdat ik sinds de start van mijn carrière internationaal werkzaam ben en sinds zeven jaar in Azië woon, aan mijn hart dat Nederlandse financiële instellingen, met voorheen een duidelijke global footprint, na de kredietcrisis minder internationale exposure hebben. Met name in Azië zie je jaar in jaar uit double-digit groeicijfers bij grote spelers zoals Prudential, AIA, AXA, en Tokio Marine. Juist daardoor bekruipt mij het gevoel dat de Nederlandse verzekeringsmaatschappijen de boot hebben gemist. Rond 2005 kwam ik voor mijn werkgever regelmatig in Azië in contact met veel talent dat werkzaam was voor de grote Nederlandse financiële dienstverleners. Nu ruim tien jaar later zijn veel van hen werkzaam in de top van het management van verschillende verzekeraars en banken in Azië. Dit gegeven vervult mij enerzijds met trots, omdat wij als klein landje zoveel talent hebben, maar het stemt mij ook droevig omdat de Nederlandse bedrijven zelf bijna niet meer terug te vinden zijn in Azië. Sinds 2014 heb ik het geluk om nauw betrokken te zijn bij de transformatie van een voormalige Nederlandse verzekeraar in Thailand. Het bedrijf werd gekocht door een Tycoon met business imperium in Hong Kong, die de strategische kans voor AG_BLOGS _2015_2016

levensverzekeraars in Azië onderkende. Het nieuwe verzekeringsbedrijf is inmiddels uitgegroeid tot een bedrijf met een prachtige bedrijfscultuur. Zo worden bijvoorbeeld iedere maand stand-up meetings met lunch georganiseerd als de omzettargets gehaald zijn of biedt het management zeer regelmatig Town hall meetings aan waar bijvoorbeeld Engelse les voor de medewerkers wordt aangeboden. Sinds kort is er een company song over o.a. de normen en waarden van het bedrijf die iedereen uit zijn hoofd met veel passie meezingt. Maar het is niet alleen rozengeur en maneschijn, want als je het vertrouwen van de mensen niet hebt, dan krijg je helemaal niks gedaan. Er zijn dingen die moeten veranderen en daar investeert het management in. Nooit eerder heb ik “de juiste toon van de top” zo goed zien werken. Een zeer ervaren CEO die samen met de (Nederlandse) CFO primair focussen op resultaat, maar daarnaast zeer gericht zijn op de mensen en écht support geven om verandering waar te kunnen maken. De bedrijfsperformance is en blijft de belangrijkste focus, maar gaat hand in hand met aandacht voor de medewerkers en er is ruimte voor het samen vieren en delen van succes. Deze nieuwe financial heeft de kracht van de Thaise cultuur op en top benut wat heeft geleid tot een bedrijf dat door de unieke blend van performance en care groeicijfers waarmaakt die boven alle verwachtingen zijn. Groeicijfers en een bedrijfscultuur waar onze Nederlandse talenten veel van kunnen leren, en sommige ook zeker nog aan bijdragen… 07 BLOG // 26_01_2016 Maar het is niet alleen rozengeur en maneschijn, want als je het vertrouwen van de mensen niet hebt, dan krijg je helemaal niks gedaan. ’’ AG_ BLOGS_ 2015_2016

KANSBEREKENING VOLGENS KIKKERS: ZWIJGEN IS OVERLEVEN door Muriël van den Berg E en poel luidruchtige kikkers op een zwoele zomeravond. Ze kwaken om het hardst. Zelfs als het ultieme gevaar in de vorm van een grote ooievaar rond paradeert. Een losse kikker, wat verder van de groep, houdt zich echter muisstil. Als eenling is hij immers veel makkelijker als lekker hapje te lokaliseren. Kikkers snappen kennelijk de wet van de grote aantallen. Ze weten wanneer je wat kan roepen en nog slimmer, wanneer zwijgen loont. Bestuurders kunnen nog heel wat amfibische vaardigheden verwerven. Dat vindt ook De Nederlandsche Bank. In 2011 vroeg zij al aandacht voor gesprekstechnieken in de bestuurskamer. Naar elkaar luisteren, elkaar ‘challengen’ en bewuste tegenspraak organiseren, luidde het advies. En dominante leiderschapsstijlen inruilen voor een flexibel en faciliterend voorzitterschap. AG_BLOGS _2015_2016

Actuarissen doorgronden de wet van de grote aantallen. Wij kunnen kritische noten plaatsen en een luisterend oor bieden voor onze klant. Eigenlijk zijn wij best slimme kikkers. Maar het kan altijd beter. Is het niet ook de plicht van een actuaris om er actief voor te zorgen dat alle pro’s en con’s van zijn technisch advies in de bestuurskamer aan bod komen? En zeker weten, dat ieder bestuurslid zijn zegje heeft kunnen doen? En vooral - met de nodige tact - zichzelf ervan te overtuigen dat de bestuurders de beslissingen die zij nemen ook echt begrijpen? 08 BLOG // 02_02_2016 Communiceren is meer dan alleen zenden. Dat is best spannend, maar ook verfrissend. ’’ Een goed voornemen voor 2016. Geen PowerPoint meer in de bestuurskamer. Creëer ruimte voor discussie! Communiceren is meer dan alleen zenden. Dat is best spannend, maar ook verfrissend. Een opkikkertje zullen we maar zeggen… Wat gaat u anders doen in 2016? Laat het weten! AG_ BLOGS_ 2015_2016

ACTUARIES AND THE GREAT BARGAIN door Dirk Jonker I f you think your job is safe, read the book “The future of the Professions” by Daniel Susskind and think again. In spite of a long tradition, high professional standards and a registered title in the Netherlands (AAG) even an actuary has to reinvent his job as artificial intelligence and huge computing power is beating him at his traditional core competences. The real strength of an actuary is to translate future ambiguity into (financial) impact of today. The sustainability of the profession lies in discovering new application areas, way broader than the current domain. About a third of the actuaries[1] acknowledge this, but does the guardian of their registered title, het Koninklijk Actuarieel Genootschap (association), support this way forward as well? Since 1888, the association has authority on actuarial matters, in exchange for continuously developing the actuarial function to the evolving requirements. This great bargain has made the association complacent and inside focused, contributing with just incremental improvements. Companies and institutions weigh-in and protect the exclusive empire that was built. These AG_BLOGS _2015_2016

politics have made the association unnecessarily slow, conservative and protective. In my view the association should be inspirational for starters, add value to experienced professionals, be a frontrunner in innovation and be an open community to facilitate everything to take the domain to the next level. That’s why I write this blog in English, inviting non-Dutch actuaries and professionals from different backgrounds to help enrich our actuarial domain. 09 BLOG // 09_02_2016 I propose to make the association more accessible and even open-source. High membership fees do not help. Also the permanent education system seems far away from how knowledge is nowadays created and shared like for instance the Wikipedia initiative. A more open and accessible actuarial association will lead to more diverse domain discussions on pricing models, fraud detection, longevity tables, and so on and eventually result in true (outside-in) innovation. One might say that the actuarial context is so particular and complex that ‘ordinary’ professionals cannot understand. I seriously doubt it. If open-source software societies like the Django Software Foundation can develop a product and leverage knowledge on much more complex matters, an open minded actuarial community can do it for sure. [1] Cluster analysis on the competency survey data that Focus Orange & Crunchr organized for the Dutch Actuarial Congress 2015, shows that 38% can be classified as the innovative actuary. AG_ BLOGS_ 2015_2016 The sustainability of the profession lies in discovering new application areas, way broader than the current domain. ’’

DE DONKERSTE PLEKKEN IN DE HEL door Falco Valkenburg e donkerste plekken in de hel zijn voorbehouden aan hen die zich afzijdig houden in tijden van morele crisis” – citaat uit La Divina Comedia van Dante Alighieri (Florentijnse dichter, 1265-1321). “ D Misschien niet meteen het meest opwekkende citaat om mijn blog mee te beginnen. In speeches geef ik vaak aan dat ik graag dingen zie en doe “die mijn mondhoeken omhoog doen krullen”. Kortom, waar ik blij van word. Ik geef direct toe dat het bij dit citaat enige tijd geduurd heeft voordat dat gebeurde. Sterker, bij het lezen van dit citaat in het boek “Inferno” van Dan Brown, zakte mijn mondhoeken nog net niet naar beneden, maar krulden ook zeker niet blij omhoog. Tijdens een gesprek dat ik had met Ruud Koornstra - de groene ondernemer die de ledlampen gemeengoed heeft gemaakt door ze betaalbaar te maken - sprak hij vol vuur over dit citaat. Hij gaf aan dat er zoveel mogelijk is op groen gebied, maar dat initiatieven vaak door allerlei belangen worden tegengewerkt, bemoeilijkt. De meesten van ons laten dat dan AG_BLOGS _2015_2016

gebeuren, zeggen niets en doen hun eigen ding. Zie hier een voorbeeld van een morele crisis en mensen die zich afzijdig houden. Niet Ruud, hij ziet in het citaat van Dante een oproep om juist zijn mond open te doen. Vrij kort daarna maakte Matti Leppälä, secretarisgeneraal van PensionsEurope, een vergelijking met de hel. Ik praat nu over juli 2013 tijdens de presentatie van de Quantitative Impact Study voor pensioenen in Frankfurt. Uit deze studie van de Europese Commissie kwamen grote financieringstekorten naar voren. Voor mij een reden om op hem te reageren met het citaat van Dante. Immers, financiële tekorten op pensioengebied en ze niet laten zien, is in mijn ogen een voorbeeld van een morele crisis. Hier spelen wij actuarissen ook een rol. De oproep van Dante is om in die gevallen niet slechts te rekenen maar ook je mond open te doen net zoals Koornstra dat doet. Je niet afzijdig houden maar juist actief je laten horen. Kijk, daar word ik, in de geest van Dante, blij van. 10 BLOG // 16_02_2016 Immers, financiële tekorten op pensioengebied en ze niet laten zien, is in mijn ogen een voorbeeld van een morele crisis. ’’ AG_ BLOGS_ 2015_2016

DE BLAUWE OGEN VAN DE ACTUARIËLE FUNCTIE door Joke Verbaan I k ben een actuaris van de vorige eeuw. Zo’n beetje van begin jaren negentig. In mijn beleving waren actuarissen toen alleen maar mannen, grijze eminenties vaak in driedelig pak. Een strenge blik in de ogen zorgde ervoor dat ik heilig ontzag voor ze had. En vaak vroeg ik me af: ‘Ga ik dat echt ooit leren, èn tarieven opstellen, èn de winstgevendheid bepalen, èn ook nog eens die technische voorziening berekenen?’. Met enige twijfel zag ik mijn toekomst tegemoet. Maar langzaam maar zeker raakte ik thuis in de wondere wereld van pricing, productontwikkeling, voorzieningen, waardebepalingen, simulaties en veel meer dingen die mij boeien aan het actuariële werk. Steeds zelfstandiger mocht ik aan de slag. Ik ontdekte dat de grijze eminentie best een aardige man was en zag ineens die twinkeling in zijn blauwe ogen als hij zag dat ik weer iets moois had geproduceerd. Hij controleerde mij, maar later ging dat ook andersom. Het vierogenprincipe was een vast onderdeel van ons werk. De tijden veranderen. Een nieuwe eeuw brak aan met een aantal geruchtmakende boekhoudaffaires die voor hernieuwde inzichten in governance, toezicht en AG_BLOGS _2015_2016

vertrouwen zorgden. Ook voor actuarissen veranderde de rol die we tot dan toe gewend waren te spelen.. Een interne actuaris? Teveel betrokken bij de onderneming. Dus kwam er een externe actuaris en werd een scheiding aangebracht tussen advies en certificering. De tijd van het vertrouwen op elkaars blauwe ogen was definitief voorbij. Nu we jaren later, gewend zijn aan die nieuwe situatie, gaat ook die rol weer op de schop. Verzekeraars moeten onder Solvency II namelijk een actuariële functie inrichten. De externe certificeerder mag zijn biezen pakken. Ik zal het maar eerlijk zeggen: ik worstel ermee. Een eerste- en een tweedelijns actuariaat. In de regelgeving is een keurige beschrijving gegeven van de actuariële functie. Maar kunnen we daar in de praktijk mee uit de voeten? En wat vindt de accountant, is er volgens hem nu een voldoende onafhankelijk oordeel over de voorzieningen? Als ik dan die actuariële functie bekleed, mag ik me dan ook met pricing bezighouden? En, ligt het voor kleine maatschappijen anders dan voor grote? Veel vragen dus nog en dus voldoende uitdagingen: we worden nu als actuarissen genoemd in internationale regelgeving en dat is niet niks. We krijgen de kans veel meer ons stempel te drukken op het belang van het actuariaat. Maar is iedere actuaris daar zomaar geschikt voor of zijn daar weer speciale skills voor nodig? Het zijn vragen die mij bezighouden en daar ben ik in ieder geval nog niet uit. De blauwe ogen, het vierogenprincipe maar vooral het beoogde doel van de actuariële functie; eigenlijk ben ik heel benieuwd wat andere actuarissen daar nu van vinden! 11 BLOG // 23_02_2016 Ik ontdekte dat de grijze eminentie best een aardige man was en zag ineens die twinkeling in zijn blauwe ogen als hij zag dat ik weer iets moois had geproduceerd. ’’ AG_ BLOGS_ 2015_2016

WHO MOVES YOUR CHEESE? H door John Smolenaers et is al weer een aantal jaar geleden dat ik de schitterende parabel ‘Who moved my cheese’* van een collega(-actuaris) cadeau kreeg. Ik kan iedereen aanraden dit boekje te lezen; meer dan een uurtje kost het niet. Het zette me toen aan het denken en houdt me nu nog steeds scherp. Het verhaal gaat over hoe wij reageren als situaties veranderen en kan daardoor een aanvulling zijn op zowel werk als privé. De boodschap is dat je regelmatig moet kijken waar je staat in het leven of in je baan, zodat je veranderingen aan kunt zien komen. Het verhaal laat zien dat het niet erg is om te veranderen en dat het zelfs leuk kan zijn. Voor mij betekende het destijds dat ik pensioen primair als onderdeel van arbeidsvoorwaarden ben gaan zien en niet geïsoleerd. Ofwel verbreding opzoeken en een benaderen vanuit behoefte. Daarbij maak ik gebruik van de competenties en skills die ik heb als actuaris. De discussies over verandering van het pensioenstelsel zie ik dan ook eerder als een (leuke/mooie!) kans dan als een bedreiging. Ook in een DC-wereld! AG_BLOGS _2015_2016

En verder in de toekomst? Robotisering is een onderwerp dat de gemoederen veel bezighoudt. Ook wij zullen eraan moeten geloven. Berekeningen en analyses maken, dat doen robots in de toekomst, sneller en beter zelfs. Het gaat om creativiteit ofwel toegevoegde waarde leveren. Alleen (technische) analyses maken is niet meer voldoende; het gaat om het in de juiste context te plaatsen en om het vertalen naar beleid en/of acties. 12 BLOG // 01_03_2016 En dan? Dan kunnen we onze competenties breder inzetten dan alleen verzekeringen en pensioen. Naar mijn mening kunnen wij namelijk ook prima uit de voeten in het bredere HR-domein, maar bijvoorbeeld ook in de energiesector en retail. ‘Savor the adventure and enjoy the taste of new cheese!’ Berekeningen en analyses maken, dat doen robots in de toekomst, sneller en beter zelfs. Het gaat om creativiteit ofwel toegevoegde waarde leveren. ’’ AG_ BLOGS_ 2015_2016

KIES VOOR EEN ACTUARIËLE CARRIÈRE! door Jan-Huug Lobregt H et is kerstmis 1982. Ik ben 11 jaar. Uiteraard is de kerstboom gehaald, natuurlijk een echte want plastic bomen bestonden toen nog niet. Die kerst ging ik met mijn vader mee naar het computerlokaal van de school waar hij wiskundeleraar was. Toen was een computerlokaal een totaal nieuw begrip, nu is het meer tot een retrowoord verworden. Mijn vader was wiskundeleraar op de MTS in Amersfoort. Een grote computer fabrikant was net failliet verklaard en maakte een doorstart met steun van de overheid, hoe 2008 – 2016. In ruil daarvoor kreeg de overheid duizenden computers. Maar wat moet je daarmee? Nou, iedere school in Nederland kreeg er een paar en daarmee waren de eerste computerlokalen in Nederland een feit. In de zomervakantie daaropvolgend koppelde mijn vader een van de computers los en nam deze mee naar huis. Stekker in het stopcontact, grote floppy erin, schuif naar beneden en opstarten. Een luid gezoem maakte zich meester van de computer. Een intern geheugen had hij niet, dat was de flop. Die vakantie hebben we samen floppy’s vol geprogrammeerd. Geweldig. AG_BLOGS _2015_2016

Later in de jaren negentig werkte ik bij het GAK, een van de voorlopers van het UWV, en ook daar hield ik mij bezig met programmeren. Een druk op de knop en uren lang stampten de modellen door mijn computer. Sommige daarvan runde in die tijd niet vanwege gebrek aan capaciteit, iets wat we ons nu nauwelijks nog kunnen voorstellen. Wat is het dan geweldig om nu als actuariële professional te starten en werkzaam te zijn. Zoveel computercapaciteit hebben wij nog nooit gehad. Laat staan toegang tot de enorme hoeveelheid aan ongestructureerde data. En het wordt iedere dag meer. Een van mijn collega’s zei laatst: “geef me data en een model en ik voorspel dat wat je wilt weten.” Voor verzekeringen en pensioenen? Nee, voor alles. Aangeven welke HR-acties nodig zijn om over 5 jaar het gewenste personeelsbestand te hebben, ontdekken van fraude, inschatten wie op korte termijn in problemen komt met hypotheekbetalingen, voorspellen wie ziek wordt en welke acties nodig zijn van de directie om dit te voorkomen? Alles is te voorspellen en wij zijn van alle markten thuis. Wat een kansen en uitdagingen en wat een mooi beroep. Pak die kans en kies voor een actuariële studie en carrière! 13 BLOG // 08_03_2016 Geef me data en een model en ik voorspel dat wat je wilt weten. ’’ AG_ BLOGS_ 2015_2016

EEN LEVEN LANG LEZEN I door Monica Swalef n Nederland heel gewoon, in veel andere landen nog steeds bijzonder. Ik leerde gelukkig als meisje van 6 jaar al lezen en schrijven. Het leukst vond ik het om post te krijgen en te versturen. Met veel penvriendinnen om mij heen klepperde de brievenbus wekelijks. De papieren poststroom is inmiddels afgenomen en vervangen door (veel) e-mails en berichten via Twitter, LinkedIn, Facebook etc. Ik word er super vrolijk van om alles te lezen wat los en vast zit. Van de Woerdense Courant tot Het Financieele Dagblad en de NRC, social media en natuurlijk wetteksten met de parlementaire behandeling (ik ben natuurlijk wel pensioenjurist). Op vakantie gaan stapels boeken mee. Lezen en schrijven is voor mij als ademen. Dat moet gebeuren. Social media is daarbij een uitkomst. In mijn vak als pensioenjurist is het handig en eigenlijk zelfs voorwaardelijk dat je lezen en schrijven leuk vindt. Bijblijven met alle pensioenontwikkelingen is namelijk een hele kunst. Sterker, een must. Verleden, heden en toekomst met elkaar verbinden is belangrijk, zodat wetgeving en ontwikkelingen praktisch worden vertaald. Als ik dan op de site van het AG lees dat de actuariële professional in essentie een creatieve AG_BLOGS _2015_2016

probleemoplosser is die zich, op basis van het verleden, met de toekomst bezighoudt, begrijp ik nog beter waarom ik met zoveel actuariële professionals een klik heb. Zowel in adviestrajecten, als ook als AI-docent. Tijdens PE-bijeenkomsten waar actuariaat en recht bij elkaar komen, delen we fanatiek kennis en worden deelnemers uitgedaagd om te sparren voor het beste resultaat. In Q3 van 2015 was er 1.700 miljard euro aan pensioenvermogen, terwijl tegelijkertijd social media berichtte dat bij een Brexit pensioenfondsen failliet gaan. Maar hoe rijmt dat dan met elkaar? Hier is een schone taak weggelegd om daar in duidelijke taal over te communiceren. 14 BLOG // 15_03_2016 Verleden, heden en toekomst met elkaar verbinden is belangrijk, zodat wetgeving en ontwikkelingen praktisch worden vertaald. ’’ AG_ BLOGS_ 2015_2016

EN DE KLOK TIKT LANGZAAM VERDER… door Ad Kok T wee weken geleden werden we verblijd met positieve signalen vanuit de Nederlandse verzekeraars: “Verzekeraars zijn volop bezig met innovatie”. Een goed moment om eens te kijken naar concrete resultaten tot nu toe. Maar eerst: wat verstaan we eigenlijk onder innovatie? De OESO[1] onderscheidt vier vormen van innovatie: product, proces, marketing en organisatie. Bij verzekeraars lijkt de aandacht voor innovatie vooral uit te gaan naar marketing, terwijl organisatie innovatie beperkt lijkt te blijven tot kostenbesparingen. Maar product en proces dan? Het kopen van een verzekering gaat eenvoudiger en sneller dan ooit. Twee keer klikken op internet en je hebt direct een quote voor een lijfrente. Tijdelijk of levenslang, op basis van een vaste rente? Meer smaken hebben we niet. Risico verzekeren? Wederom klik, klik en je krijgt een vaste looptijd op basis van een vast bedrag. Geen variabele uitkering, geen partiële garantie. Hetzelfde aanbod als een eeuw geleden. AG_BLOGS _2015_2016

En proces innovatie dan? App’jes zijn in opmars, maar wat kan ik er mee? Efficiënt mijn risicodekking aanpassen omdat mijn persoonlijke en/of risico situatie is gewijzigd? En met een in de tijd variërende dekking? En naar wens aangevuld met diverse kapitaal uitkeringen, deels gegarandeerd? Immers, nul procent is ook een garantie. 15 BLOG // 22_03_2016 Een combinatie van variabele dekkingen en de mogelijkheid om deze weer snel aan te passen aan een gewijzigde persoonlijke risicobehoefte, is een eerste vorm van een service concept dat een nieuwe toekomst voor het verzekeringsbedrijf kan inluiden. Althans als je in een toekomst van het verzekeringsbedrijf gelooft. Een dergelijk service concept - met de nadruk op service - biedt de mogelijkheid tot integratie van (pensioen)sparen, sparen voor zorg en integratie met hypotheek aflossingen. Noem het service innovatie. Maar ondertussen tikt de kostbare en schaarse tijd voor verzekeraars, om een nieuwe start te maken en nieuwe concepten te ontwikkelen, langzaam verder. [1] Oslo manual for measuring Innovation Bij verzekeraars lijkt de aandacht voor innovatie vooral uit te gaan naar marketing, terwijl organisatie innovatie beperkt lijkt te blijven tot kostenbesparingen. ’’ AG_ BLOGS_ 2015_2016

VERBETER DE (PENSIOEN)WERELD, BEGIN BIJ JEZELF! door Fleur Rieter D eze weken staan de kranten weer vol over het pensioendossier: kortingen bij pensioenfondsen, stelselwijziging, keuze voor vast of flexibel pensioen bij een premieovereenkomst, verdeling tussen jong en oud, vergrijzing en een lage rente. Wie in Nederland kan het nog volgen? Generaties lang hebben we geld opzij gezet met als gevolg dat er nu miljarden staan. Maar blijkbaar is het niet genoeg en de vraag is welke generatie hier wat van terugziet. Als volger van het AG – al dan niet werkzaam in de pensioensector - mag ik aannemen dat u bovengemiddeld geïnteresseerd bent in dit complexe en maatschappelijk zeer relevante onderwerp en uw eigen zaakjes op orde heeft. Volgens het Nibud is 40% van de Nederlanders ervan op de hoogte of de inkomsten bij pensionering voldoende zijn om de uitgaven na pensionering te dekken. En nog eens 40% is het van plan, en heeft in elk geval een min of meer geordende administratie om de pensioenoverzichten terug te vinden. AG_BLOGS _2015_2016

Actuarissen en andere pensioenprofessionals zijn er meester in om de meest complexe zaken te vatten in berekeningen, modellen, deze te valideren en te rapporteren in zoveel scenario’s als mogelijk. Maar kunnen zij ook zaken terugbrengen tot de kern? Ik raad u aan eens de Pensioenschijf van 5 van het Nibud (of elke andere, gekoppeld aan het pensioenregister) in te vullen. En te kijken of u komt tot een inzicht en overzicht van uw eigen pensioensituatie. En wat u, bij een tekort, eventueel nog kunt ondernemen. En begrijpt u dan als ‘bovengemiddelde geïnteresseerde’ de gedane aannames voor beleggingsrendementen, indexatie, premiebeleid en andere bepalende factoren? Als u het niet voor uzelf helder kunt maken, hoe krijgen we het dan aan heel Nederland uitgelegd? Ik zie hier voor veel professionals een maatschappelijke voorbeeldrol. En daag u uit alle vragen die u heeft te stellen. Een kritische blik die de pensioensector in mijn ogen goed kan gebruiken om onze pensioensituatie te verbeteren! 16 BLOG // 30_03_2016 Als u het niet voor uzelf helder kunt maken, hoe krijgen we het dan aan heel Nederland uitgelegd? ’’ AG_ BLOGS_ 2015_2016

DNB TE STRENG VOOR VERZEKERAARS BIJ WAARDERING NHG HYPOTHEKEN door Laurens Roodbol O AG_BLOGS _2015_2016 nlangs las ik het nieuws dat De Nederlandsche Bank (DNB) zware druk zet op de besluitvorming binnen het Bazels Comité om te voorkomen dat banken te hoge buffers moeten aanleggen voor hypotheken. Het argument van de toezichthouder is dat de nieuwe regels voor de risicoweging proportioneel en voor Nederland aanvaardbaar moeten zijn. Zij heeft moeite met de regels die onvoldoende rekening houden met het lage risicoprofiel van Nederlandse hypotheken. Toen ik dit las, borrelde direct de vraag op of de belangen van verzekeraars in eenzelfde mate behartigd worden als de belangen van banken. Het gevoel bekruipt me dat dit niet het geval is. Zo wordt de waardering van NHG hypotheken op de balans van verzekeraars en de bepaling van de daaraan gerelateerde buffers, door velen als buitenproportioneel gezien. DNB pareert deze kritiek door

aan te geven dat zij de wetgeving nu eenmaal niet kan aanpassen. Heeft DNB gelijk of ontbreekt de behoefte om voor verzekeraars op te komen? Op het moment dat ik dit schrijf, schrik ik van mezelf. Ik heb altijd vertrouwen in de oprechtheid van DNB gehad, maar merk dat dit vertrouwen tanende is, terwijl een autoriteit boven elke verdenking behoort te staan. Maar is DNB nu echt zo onmachtig in bijvoorbeeld dit hypothekendossier? Bij de waardebepaling van hypotheken voor de Solvency II balans zijn de nodige vraagtekens te plaatsen bij de bepaling van de spreads. Zo worden onder meer materiële fundingkosten in mindering gebracht op toekomstige rendementen, terwijl een verzekeraar in tegenstelling tot een bank niet of nauwelijks fundingkosten heeft. De argumentatie hiervoor is gebaseerd op regelgeving (IFRS/SolvencyII) die bepaalt dat een hypothekenportefeuille op een asset only basis (lees als zijnde de economische waarde voor een bank) gewaardeerd dient te worden. Solvency II is volgens mij echter een principal based stelsel en niet rule based. Het schrijft dus enkel een kader voor de waardering voor en DNB kan daarbinnen nadere invulling geven. Voldoende mogelijkheden om deze omissie te pareren, zou je denken. 17 BLOG // 05_04_2016 Een andere invulling van de regels zou ruimte kunnen bieden voor nuance. Iets vergelijkbaars speelt ten aanzien van de geëiste buffers. Het Verbond van Verzekeraars is hierover in discussie gegaan met DNB. Beiden zijn het eens dat een lagere kapitaalseis zou moeten gelden. DNB geeft echter aan dat Solvency II nu eenmaal enkel volledige garanties erkent en geen gedeeltelijke garanties als die van de NHG hypotheken. Te zijner tijd (2018) zal zij dit bij de review van de regeling wel aankaarten. Een andere invulling van de regels zou ruimte kunnen bieden voor nuance. Hiervoor is het wel nodig de huidige strikte interpretatie nader te beschouwen. Een andere houding van DNB in deze casus zou zeer welkom zijn! ’’ AG_ BLOGS_ 2015_2016

DE DOORBRAAK VAN INVESTEREN MET IMPACT door Alfred Slager E en beetje trendwatcher zag dit al lang aankomen. De huidige manieren om de beleggingen of kapitaal en reserves van een pensioenfonds te waarderen verouderen in rap tempo. Verdiscontering van kasstromen in euro’s is maar een smaldeel. De effecten van carbonemissie, arbeidsrelaties of milieueffecten bepalen steeds meer of de betaling van pensioenen in de toekomst nog houdbaar is. Met andere woorden, duurzaamheid is definitief doorgebroken in de financiële sector. Als pensioenfondsen en vermogensbeheerders spreken over prudent beleggen, fiduciaire verantwoordelijkheid of goed huisvaderschap, dan vinden ze het nu normaal dat daar ook bij hoort om je netjes en verantwoordelijk te gedragen. ESG is een vorm van beleggingsetiquette geworden, “hoe het heurt”. Daar onderscheid je je echter niet meer mee. Daarom gaan pensioenfondsen een nieuwe spannende fase in: van ESG naar impactbeleggen, om beleggingen te vinden die een beoogd positief zijeffect hebben voor mens, milieu of maatschappij. Impactbeleggen wordt nu op kleine schaal toegepast maar heeft veel voordelen. Met een gerichte belegging komt de woningmarkt weer op gang, blijven ouderen AG_BLOGS _2015_2016

langer zelfstandig wonen of gaan kleine bedrijven weer investeren. De economie vaart er wel bij, ook de welvaart van de deelnemers en dus het pensioenfonds. Het pensioen-fonds vindt impactbeleggen echter interessant voor een andere reden: het maakt op een andere manier duidelijk wat zijn identiteit is. Dit wordt tastbaarder naarmate het dichter bij huis is. Het helpen van ondernemers in Nederland zal de deelnemers iets meer aanspreken dan het ondersteunen van Argentijnse middenstanders. Maar het voordeel van Argentinië is dat het ver weg is. Als bestuurder haal je nogal wat op de nek als je in naam van een impactinvesteringen financier wordt van bijvoorbeeld het Beatrix ziekenhuis in Loppersum, of basisschool de Tovertuin in Sittard. De pensioenfondsbestuurder ziet de journalist van Zembla al aankomen met de vraag waarom de investering wordt teruggedraaid of de lening niet verlengd. Heeft de bestuurder zijn hart soms niet op de juiste plek? De bestuurder en zijn persvoorlichter zullen tegenwerpen dat de investering misschien gewoon niet meer zo goed is als gedacht, maar de schade is al gedaan. Elke vorm van (Nederlandse) impactinvestering dat een kans van slagen heeft moet kortom een heldere set van spelregels hebben, waarmee deelnemers en journalisten van te voren snappen wanneer de investering stopt. Impactinvesteringen moet immers geen vorm van onrendabel overbruggingskrediet worden. Een ander probleem doemt op als een impactinvestering misschien niet baat of schaadt, maar vooral goed is voor de economie. Voor een pensioenfonds is een MKB lening misschien niet zo interessant, maar wel goed voor de economie. Maar voor een betere economie wordt een pensioenfonds weer niet beloond. Een schone taak voor de toezichthouder. Het pensioenfonds moet daarom een afslag in plaats van nu een opslag op zijn buffervereisten kunnen krijgen als hij in MKBleningen investeert. De pensioendeelnemers worden dan beloond voor het feit dat zij investeren in een project waar de financiële voordelen vooral aan de algemene economie (en daarmee ook overheid) toekomen. Tenslotte mag de overheid ook zijn leven beteren wil impactbeleggen definitief doorbreken. Als we willen dat de komende jaren veel meer in energiebesparing of vastgoed geïnvesteerd wordt, dan moet de overheid een consistenter beleid voeren; niet al te vaak fiscale of subsidieregels aanpassen. Dat is te vaak gebeurd, en het kost jaren voordat pensioenfondsbestuurders weer genoeg vertrouwen hebben dat het rustig blijft. AG_ BLOGS_ 2015_2016 18 BLOG // 12_04_2016 De effecten van carbonemissie, arbeidsrelaties of milieueffecten bepalen steeds meer of de betaling van pensioenen in de toekomst nog houdbaar is. ’’

DE WEEFFOUT IN SOLVENCY II door Margreet Haandrikman V orig jaar las ik een artikel van onze Engelse collega’s over het procyclisch gedrag van pensioenfondsen en verzekeraars. De conclusie van de European Systemic Risk Board was dat we eerder bijdragen aan systeemrisico’s dan dat we dit stabiliseren. De wijze waarop wij de buffers berekenen en die als basis nemen voor beleggingsbeleid, kan je zien als een mogelijke oorzaak. Solvency II heeft veel goede kanten maar het meten van marktrisico blijft voor mij nog teveel micromanagement. Het onderliggende gedachtegoed is nog grotendeels gebaseerd op een oud wereldbeeld. Deze weeffout zit niet alleen bij de verzekeraars maar ook bij de banken en pensioenfondsen. Consequentie is dat we vanuit kuddegedrag dan allemaal hetzelfde doen op ongeveer hetzelfde moment met volatiliteit en instabiliteit tot gevolg. Dat heeft dan weer, heel legitiem, tot gevolg dat de toezichthouders allemaal marco prudentiële maatregelen gaan bedenken. Neem nu de vlucht die het aandeel hypotheken op de balans heeft gekregen bij verzekeraars en pensioenfondsen. Er is nu veel discussie vanuit de AG_BLOGS _2015_2016

verzekeraar over de “oneerlijkheid” dat de NHG garantie niet wordt erkend onder Solvency II, maar is dat wel de juiste discussie? Meer dan de helft van de nieuwe verstrekkingen loopt nu niet meer via de banken, de spreads zijn enorm gedaald en ik vraag me af wanneer de “risk-return” weegschaal doorslaat. Zouden we niet een stapje terug moeten doen en kijken wat deze ontwikkeling nu betekent? Ik snap dat we vanuit het individuele belang van een verzekeraar de micro discussie voeren maar moeten we niet veel meer aandacht besteden aan de risico’s van het Solvency II systeem en de manier waarop nu, met aanvullende maatregelen, gepoogd gaat worden deze in te perken? 19 BLOG // 19_04_2016 Het onderliggende gedachtegoed is nog grotendeels gebaseerd op een oud wereldbeeld. Ik zou dus veel liever zien dat we vanuit de Nederlandse actuarissen actiever mee gaan doen in de discussie over verbetering van Solvency II door vereenvoudiging mét het vormen van echte anticyclische buffers. Dus voor marktrisico wat mij betreft even terug naar de basis in plaats van het blijven stapelen van regels. Op naar Solvency II.1! Interessant leesvoer: https://www.esrb.europa.eu/pub/pdf/other/2015-12-16esrb_report_systemic_risks_EU_insurance_sector.en.pdf ’’ AG_ BLOGS_ 2015_2016

WIE INVESTEERT ER IN HET VOORKOMEN VAN ZIEKTEN? door Sabijn Timmers R ecent las ik in een artikel dat een aantal organisaties bezig is met het ontwikkelen van een HIB, een Health Impact Bond, die zorgt dat er geïnvesteerd kan worden in het voorkomen van ziekten. Klinkt super logisch toch? Wie wil dat nou niet? Dus vroeg ik mij af waar wacht de lancering op? Hangt het af van het inzichtelijk maken van een duidelijk verband tussen het probleem, de oplossing en de uiteindelijke besparing? Dus op de impact van zo een bond? Ik realiseer mij steeds vaker dat bij het maken van keuzes niet alleen moet worden gekeken naar de financiële consequenties maar ook naar de niet financiële gevolgen: de impact op de kwaliteit van leven. Waarom? Omdat het meenemen van impact essentieel is voor een meer duurzame, volhoudbare samenleving. Omdat we zelf aan het stuur staan als het gaat over de keuzes die wij maken, zowel privé als zakelijk. En omdat wij als beroepsgroep, als AG_BLOGS _2015_2016

kwantitatief onderlegde analisten, een bijdrage kunnen leveren om die impact beter meetbaar en daarmee beter zichtbaar te maken. Immers, als je anno 2016 iets met impact wilt doen dan zal je met concrete en zichtbare feiten moeten komen die mee kunnen worden genomen in de business case. In Antifragiel schrijft Nassim Taleb: “vernieuwing en vooruitgang komen voort uit noodzaak, noodzaak is de moeder van de uitvinding”. Maar hoe hoog moet de nood zijn voordat actie wordt ondernomen? Het is jammer als we pas in beweging komen als het water aan de lippen staat. Als beroepsgroep hebben wij het begrip forward looking en het maken van projecties tot in de volgende eeuw tot een kunst verheven. Ik vind het dan logisch dat wij de handschoen oppakken om de lange termijn impact - zowel de positieve als de negatieve impact - zodanig te concretiseren dat het onderdeel kan worden van de business case. Daarvoor is het in mijn ogen noodzakelijk dat we over de grenzen van ons eigen vakgebied heen kijken, ons verdiepen in andermans business case en meedenken hoe wij daar een bijdragen aan kunnen leveren. Zoals bijvoorbeeld in de gezondheidszorg. En als we dan ons pensioengeld kunnen beleggen in een HIB, dan is volgens mij de cirkel oneindig rond. 20 BLOG // 03_05_2016 Omdat we zelf aan het stuur staan als het gaat over de keuzes die wij maken, zowel privé als zakelijk. ’’ AG_ BLOGS_ 2015_2016

WORDT GENERATIE Y GENERATIE L(OST)? door Gerrit Jan van den Brink D e economische wereld van vandaag staat op zijn kop: aan de ene kant probeert de Europese Centrale Bank met alle geweld de inflatie aan te wakkeren door veel geld in de markt te pompen en aan de andere kant vordert ze een strafrente van banken die geld bij haar willen plaatsen. Dit heeft grote gevolgen voor de te verwachten rendementen op spaarrekeningen en andere beleggingsmogelijkheden. De spaarder heeft het nazien. Paradoxaal kan de spaarder zelfs de huidige inflatie niet compenseren, waardoor hij elke dag een beetje aan koopkracht verliest. Belangrijker is misschien de opheffing van het renteop-rente effect voor de jonge generatie. De effecten van vervroegde aflossing zijn veel kleiner dan in het verleden en er moet duidelijk meer geld opzij worden gezet, om hetzelfde uitkeringsbedrag in de inactieve fase van mensen te bereiken. Dit betekent, dat jonge mensen gedurende hun actieve beroepsleven duidelijk meer consumptie moeten opgeven ten gunste van de financiering van de inactieve fase. De politieke vraag is natuurlijk wie deze onaangename boodschap wil overbrengen. Immers de financiering van de actieve AG_BLOGS _2015_2016

fase raakt niet alleen onder druk door de extra aflossing (die nu graag vergeten wordt bij een lage rente). Het is evident, dat in het omslagstelsel van de AOW niet alleen wordt gekeken naar de huidige betalers. De uitgekeerde AOW-bedragen moeten ook herijkt worden. De huidige actieve betalers (en zeker de jongeren onder hen) kunnen de last niet alleen dragen en ook nog voor zichzelf zorgen. Naar mijn mening blijft bijna niets anders over dan de tering naar de nering te zetten en zodoende ook de uitkeringen te verlagen. Solidariteit is hier gevraagd in het bijzonder ook onder de gepensioneerden onderling. Hier is wat mij betreft dus leiderschap gevraagd. 21 BLOG // 10_05_2016 Wie gaat de boodschap brengen? De politiek? Dat wordt lastig, want zulke boodschappen zijn niet optimaal voor een herverkiezing. De wetenschap? Of zijn het de actuarissen? Paradoxaal kan de spaarder zelfs de huidige inflatie niet compenseren, waardoor hij elke dag een beetje aan koopkracht verliest. ’’ AG_ BLOGS_ 2015_2016

IS DE ACTUARIËLE FUNCTIE DIFFERENTIEERBAAR? door Michel Vellekoop A anbieders van verzekeringen en pensioenregelingen onderkennen de grote maatschappelijke behoefte aan simpelere produkten en betere communicatie. Ook op dit blog is daar al een aantal keer terecht voor gepleit. De onduidelijke kostenstructuur in beleggingsverzekeringen en de verontwaardiging over kortingen bij pensioenen hebben duidelijk gemaakt dat klanten vooraf meer duidelijkheid willen hebben. Het werk voor actuarissen zal niet simpeler worden. Een produkt dat simpeler is voor de klant leidt immers niet noodzakelijkerwijs tot een versimpeling voor het risicomanagement. Het is voor mij een stuk makkelijker om naar de Verenigde Staten te reizen met het vliegtuig dan met een roeiboot maar bij vervoer via het luchtruim komt aanzienlijk meer techniek kijken. Dat betekent niet dat ik de werking van de autopilot moet begrijpen, de motor ga controleren en al het personeel wil interviewen voor ik aan boord ga. Ik vertrouw erop dat andere mensen heel erg druk bezig zijn met de ingewikkelde details van het risicomanagement rondom zo’n vlucht zodat ik, simpele passagier, me er niet mee bezig hoef te houden. AG_BLOGS _2015_2016

Daarom ben ik geen voorstander van simpelere modellen om actuariële risico’s te beschrijven, hoewel ook dat soms bepleit wordt. Het inschatten van onzekerheid in sterftekansen en in rentes op de lange termijn is bijvoorbeeld een kerntaak voor levensverzekeraars. Het Solvency II standaardmodel reduceert dit tot een vermenigvuldiging met 0,8 (een handeling die voor leerlingen op de lagere school tot de kerncompetenties behoort) en de niet of nauwelijks gefundeerde aanname dat forward rentes voor de langste looptijden helemaal geen onzekerheid kennen. Solvency II kent het begrip actuaris niet maar spreekt van een “actuariële functie”. Een functie kan een persoon zijn of een simpel rekenrecept. Laten we hopen, vooral in het belang van de klant, dat het toezicht de actuariële functie niet zal reduceren tot een functie in de tweede betekenis. 22 BLOG // 17_05_2016 Een produkt dat simpeler is voor de klant leidt immers niet noodzakelijkerwijs tot een versimpeling voor het risicomanagement. ’’ AG_ BLOGS_ 2015_2016

ACTUARIËLE ONTWIKKELINGEN BIJ ERM door John Oost A ctuarissen zijn steeds meer betrokken bij risicomanagement of Enterprise Risk Management (ERM). Een goede ontwikkeling omdat het dicht bij het actuariële beroepsterrein ligt en binnen organisaties behoefte aan goed risicomanagement is. Als voorzitter van de commissie ERM van het Koninklijk Actuarieel Genootschap (AG) en lid van het Enterprise & Financial Risk Committee van de mondiale actuariële vereniging (IAA), zie ik dat risicomanagement steeds meer aandacht krijgt binnen het AG en bij de diverse internationale actuariële zusterverenigingen. Graag wil ik actuele ontwikkelingen op het gebied van ERM delen. Als beroepsgroep hebben we zeer geregeld contact en werken we waar relevant samen met verwante beroepsverenigingen zoals de Nederlandse Associatie van Risk & Insurance Managers (NARIM) maar ook universiteiten. Verder wordt gewerkt aan publicaties AG_BLOGS _2015_2016

over ERM waarmee we de actuaris nader willen informeren over ERM en ondersteunen bij werkzaamheden op dit gebied. Voor een verdere borging van risicomanagement in het actuariële werkveld is bij de recente update van het beroepsprofiel van actuarissen veel aandacht geschonken aan risicomanagement. Ook bij de opleidingen en permanente educatie is toenemende aandacht en het aantal CERA (Certified Enterprise Risk Actuary) afgestudeerden groeit wereldwijd gestaag. 23 BLOG // 24_05_2016 Een onderdeel van goed Binnen de IAA en de Europese actuariële vereniging (AAE) zijn er vergelijkbare initiatieven en wordt er hard gewerkt aan verschillende papers en standaarden. Zo is bij de IAA dit jaar de white paper Actuarial Aspects of ERM for Insurance Companies verschenen en wordt er gewerkt aan een online versie van het Risk Book op de site van de IAA, waar in afzonderlijke hoofdstukken risicomanagement verder wordt belicht. Een onderdeel van goed risicomanagement is dat de ontwikkelingen in de markt goed gevolgd worden en dat daarop wordt gereageerd. Wij laten dit zien door ontwikkelingen op het gebied van risicomanagement zelf goed te volgen en de genoemde initiatieven verder vorm te geven en uit te rollen binnen onze beroepsvereniging. Een mooie ontwikkeling. risicomanagement is dat de ontwikkelingen in de markt goed gevolgd worden en dat daarop wordt gereageerd. ’’ AG_ BLOGS_ 2015_2016

SCHIJNVEILIG TOEZICHTHOUDERRISICO door Pelle van Vlijmen E én van de doelstellingen van Solvency II is de bescherming van de polishouder. Welke invloed en bijkomende risico’s op de oorspronkelijke doelstellingen hebben de toezichthouders? Gedrag Eén van de belangrijke uitgangspunt van Solvency II is een Europees “level playing field”. Maar, kan er wel op uniforme wijze toezicht gehouden worden op verzekeraars in Europa? Toezicht is immers nauw verbonden met cultuur en heeft invloed op het uitdragen daarvan. De wijze van zakendoen varieert in Europa. Interpreteert een Noord-Europese toezichthouder de regels hetzelfde als een ZuidEuropese? Wanneer legt een toezichthouder bijvoorbeeld een add-on op of neemt deze andere maatregelen? Misschien moeten we concluderen dat een level playing field niet haalbaar is. Toetsing Toetsing is een krachtig middel en kan worden ingezet om bepaalde individuen uit de financiële sector te weren. Het is de vraag of toetsing van bestuurders en commissarissen in alle landen wordt ingezet als instrument? . Omdat het om vertrouwelijkheid gaat is AG_BLOGS _2015_2016

er beperkt zicht op de uitvoering. Leidt een dergelijk middel dan niet juist tot één soort (risicomijdende) bestuurder, afhankelijk van de toezichthouder die de toetsing uitvoert? Eenheids ”risico” profiel Het uitgangspunt van Solvency II waarbij kapitaalseisen afhankelijk zijn van het risico, leidt tot kapitaalsoptimalisatie gestuurd door de gestelde regels. De risk appetite van verzekeraars neigt hierdoor naar eenzelfde voorkeur van beleggingsmix en verzekeringsproducten, waardoor verzekeraars steeds minder risico nemen en nog meer op elkaar gaan lijken. Politiek Politieke invloed, zoals compromissen, heeft geleid tot opmerkelijke kapitaalsopslagen. Zo hebben alle staatsleningen binnen de EU hetzelfde kapitaalbeslag, met als gevolg dat bijvoorbeeld een Griekse staatobligatie even risicoloos wordt als een Duitse. Wat is het effect van deze “toezichthouderrisico’s”? In mijn ogen creëert het een markt met inconsistent toezicht en een beperkt aantal aanbieders, die vergelijkbare producten verkopen met beleggingsmixen die laag renderen. Is dit niet juist een bedreiging voor de verzekeringsmarkt zoals wij die kennen. Wordt de polishouder hiermee wel beschermd of hebben we voor de consument slechts een schijnveiligheid gecreëerd? 24 BLOG // 31_05_2016 Toetsing is een krachtig middel en kan worden ingezet om bepaalde individuen uit de financiële sector te weren. ’’ AG_ BLOGS_ 2015_2016

GEEN ACTUARISSEN MEER BIJ SCHADERESERVERING door Angela van Heerwaarden 2026: wanneer we terugkijken van Solvency III naar Solvency II dan zien we dat bij schadeverzekeraars het reserverisico is verdwenen. Hoe verklaart u dat? Het was een logische stap bij de nieuwe kalibratie van de SCR-standaardformule. M AG_BLOGS _2015_2016 aar waarom was er in 2016 dan nog wél reserverisico? Er waren in die tijd drie significante onzekerheden: schademelding, schadebedrag en afwikkelingstijd. Daardoor was de reserve volatieler en lag hij stukken hoger en had je actuarissen nodig om schadereserves te modelleren. Ik zal uitleggen hoe het toen werkte bij de autoverzekeringen (als voorbeeld, elke branche is anders). Ten eerste waren er in die tijd geen sensoren met embedded communicatie. De automobilist moest zelf opbellen om schade te melden of hij wachtte, in verband met zijn no-claim korting. De actuaris moest dus het meldpatroon modelleren en IBNR schatten. Complicerende factor was de exposure. Auto’s hadden nog geen telematica, dus je wist niet wanneer de auto de weg op ging of waar hij reed omdat er geen connectie met meteodata was. De verzekering was ook

niet flex, dus de premie werd per jaar vastgelegd. Dat was dus een zeer grove maat voor het werkelijk gelopen risico. Bedenk ten tweede dat je toen nog geen real-time claims management had, want telematica en dashcams waren nog schaars en je had geen drones voor on-site inspectie. Dus het schadebedrag was niet direct duidelijk en actuarissen modelleerden de ontwikkeling van de schadelast van eerste schatting tot aan de finale uitkering. Ten slotte was de afwikkelingstijd destijds lang. Immers vóórdat de zelfrijdende auto’s hun intrede deden werd het aansprakelijkheidsrecht nog toegepast in het verkeer. Bovendien kostte het veel tijd en advocaten om de schuldvraag vast te stellen en dus ook actuarissen om die kansen te schatten. Met de individuele verkeersverzekering keren we inmiddels direct uit en letselschades kopen we direct af. Al met al had je vroeger dus veel hogere schadereserves met hogere reserverisico’s. Dat kostte dus én actuarissen én kapitaal. Mooi toch, dat tussen al die nieuwe risico’s in ieder geval nu ook een risico is verdwenen? 25 BLOG // 07_06_2016 De verzekering was ook niet flex, dus de premie werd per jaar vastgelegd. Dat was dus een zeer grove maat voor het werkelijk gelopen risico. ’’ AG_ BLOGS_ 2015_2016

VOLKSWAGEN IN VERZEKERINGSLAND door Antoon Pelsser Z o’n beetje de hele wereld heeft de laatste maanden schande geroepen over Volkswagen in verband met de “sjoemelsoftware” om de uitstootwaarden te drukken. In deze blog wil ik de vraag opwerpen of zoiets ook in verzekeringsland zou kunnen gebeuren. Wat is er voorafgaand gebeurd in de zogenaamde dieselgate affaire? De EU wil graag dat binnen Europa schone auto’s worden geproduceerd die voldoen aan strenge emissienormen. Aan de andere kant wil de Europese auto-industrie zo veel mogelijk auto’s verkopen en daarbij graag zekerheid hebben over welke normen nu precies gelden. Om aan die wens van de industrie tegemoet te komen is exact aangegeven onder welke condities de emissietesten moeten worden uitgevoerd. Vervolgens heeft zich, in mijn ogen, een proces voltrokken dat we als “optimalisatie onder randvoorwaarden” kunnen zien: op welke manier regel je het gedrag van de motor in, zodat je de beste prestaties krijgt onder de randvoorwaarde dat je voldoet aan de uitstootnormen. Iedereen blij: de EU heeft zijn strenge emissienormen AG_BLOGS _2015_2016

en de auto-industrie heeft duidelijkheid over het toezichtkader. Totdat de Amerikaanse toezichthouder het feestje kwam verstoren. 26 BLOG // 14_06_2016 Ik zie voor Solvency II dezelfde randvoorwaarden als bij de dieselgate affaire. De EU wil graag dat verzekeraars, die binnen Europa actief zijn, voldoen aan kapitaaleisen die een zekerheid van 99.5% garanderen. Aan de andere kant wil de verzekeringsindustrie zekerheid hebben over de kapitaalseisen die precies gelden. Om aan de wens van de industrie tegemoet te komen, heeft EIOPA exact aangegeven met welke schokscenario’s de kapitaalbuffers moeten worden berekend. Hoe voorkomen we nu dat wij als actuarissen (ongemerkt) in een “optimalisatie onder randvoorwaarden” proces terecht komen? Ik denk dat we steeds alert moeten blijven om niet alleen de letter van de regels te implementeren, maar juist ook naar de geest van de regels te handelen. Ik denk dat we steeds alert moeten blijven om niet alleen de letter van de regels te implementeren, maar juist ook naar de geest van de regels te handelen. ’’ AG_ BLOGS_ 2015_2016

PARACHUTE door Peter van Meel A ls ik een nummer hoor, luister ik altijd naar de tekst. Afhankelijk van de artiest zijn de teksten heel interessant en kunnen je inspireren. In 1989 had Billy Joel een grote hit met “We didn’t start the fire”: een opsomming van de belangrijkste historische gebeurtenissen. Het kan ook andersom. Titels van nummers die passen bij de gebeurtenissen uit het verleden en misschien ook ideeën geven voor de toekomst. Het voelt als lang geleden dat de beurzen stijgen en aandelenrendementen geen grenzen kennen (“No Limit” – 2 Unlimited). De sterren reiken tot aan de hemel (“Stairway to heaven” – Led Zeppelin). Dan barst “De Bom” (Doe Maar) en maken de beurzen en ook de rentestanden een vrije val (“Freefall” – Tom Petty). Vervolgens staat iedereen te trappelen om uit te leggen dat de crisis onafwendbaar was en daaraan ondertussen weer geld verdienen. Het knippen en plakken van hypotheekportefeuilles was onder andere de oorzaak. Toch waren er in de financiële wereld genoeg managers die onwetendheid veinsden (“Net alsof je neus bloedt” – Doe Maar). AG_BLOGS _2015_2016

Ik zie een vergelijking met de ontwikkelingen op pensioengebied. De politiek wil een verplichte keuze opleggen aan pensioenfondsen: reëel of nominaal? “Over de Muur” (Klein Orkest) gaan en later wisselen mag niet. Door allerlei ontwikkelingen op onder andere het gebied van toezicht daalt het aantal pensioenfondsen en zijn fusies en liquidaties het gevolg. Sommige pensioenfondsen kiezen voor het buitenland en vooral “België” (Het Goede Doel) lijkt daarbij een interessante optie. 27 BLOG // 21_06_2016 Vervolgens staat iedereen te Nu de toekomst. Waar gaan we naar toe? Problemen zijn niet in een dag opgelost en andere creatieve invalshoeken zijn nodig (“Resistance” – Queensrÿche). We moeten weloverwogen keuzes maken waar evenwichtige belangenbehartiging centraal staat, maar waarvan wij moeten accepteren dat op korte termijn de gevolgen niet allemaal even plezierig zijn. We moeten het niet te ingewikkeld maken (“Zo moeilijk is het niet”- Guus Meeuwis). Identificeer de belangrijkste risico’s en maak een inschatting van kans en impact. Bepaal op deze manier je risk appetite. Zet deze niet te hoog in (“Appetite for destruction” – Guns n’ Roses), maar maak het jezelf niet te moeilijk door ook de extremen te willen afdekken. Dus laat de pensioen- en verzekeringssector de sprong naar de toekomst goed doordacht en met vertrouwen maken (“Parachute” – Something Happens). trappelen om uit te leggen dat de crisis onafwendbaar was en daaraan ondertussen weer geld verdienen. ’’ AG_ BLOGS_ 2015_2016

THE POWER OF SMALL DATA D door Servaas Houben “ ata! Data! Data! he cried impatiently. I can't make bricks without clay.” Sherlock Holmes in The Adventure of the Copper Beeches Like most actuaries I love data! Nothing makes me more excited than coming to a robust conclusion based on solid data analysis. I hence cannot agree more with W. Edwards Deming’s quote “Without data you're just another person with an opinion”. The current developments in Solvency II in which companies have to back up their choices for internal model parameters with (internal) data is excellent: instead of using “expert judgment” companies are forced to reconsider their prejudices and use data to motivate their model parameters. Actuaries, just like Sherlock Holmes, prefer data instead of gut feeling. However another famous quote of the great detective was the following: Watson: "I can see nothing, said I, handing it back to my friend.” Holmes: “On the contrary, Watson, you can see everything. You fail, however, to reason from what you see. You are too timid in drawing your inferences.“ Sherlock Holmes in The Adventure of the Blue Carbuncle AG_BLOGS _2015_2016

In Sherlock Holmes’ world drawing inferences, however brilliant, was relatively straightforward: a specific scene of the crime, a limited number of suspects and experience in similar crimes, allowed the data to do the work resulting in the correct conclusions. Sherlock Holmes was actually one of the first advocates of “small data”. The huge rise for big data surpasses these beneficial circumstances Holmes used to work in: a world in which we should “let the data speak for itself”, in which little or no prior knowledge seems to be required. An overkill of data did not allow any central bank or forecasting institute to predict the economic crisis of 2008 or actuaries to predict longevity effects in time. Long Term Capital was built on models and data which worked in normal times but went terribly wrong in abnormal times. Even more depressing are the latest developments on stock returns research: for almost half a century academics acted like alchemists to discover the formula for better returns. Value investing, small stocks, emerging markets and now high frequency trading were considered. In 1988 the Wall Street Journal even let monkeys throw darts to select stocks and compared their choices with professionals. The pros won which seemed to prove that “experts” can add value. The latest research however shows mainly trading-expenses matter in the long run. After half a century of intense data analysis, it appears that using common sense and not predicting the market is actually the best method for beating it. 28 BLOG // 28_06_2016 For almost half a century academics acted like alchemists to discover the formula for better return. ’’ Big data is a massive game changer and the benefits for short term analysis (consumer needs) is almost without limits. The insurance world can use its power for short term products and to predict trends in customer needs. However, for long term decisions, data can be hugely misleading and unfortunately the majority of actuaries are part of a business which has a long-term, not short-term focus. Hence, like Sherlock Holmes use the power of (small) data, but only in incidences where you are fully aware of the conditions of the crime scene. AG_ BLOGS_ 2015_2016

LONGEVITY WITH MR. T P door Wilbert Ouburg “ rediction is difficult, especially about the future”, stelde Niels Bohr al aan het begin van de 20e eeuw vast. De afgelopen twee decennia is niets minder waar als het gaat om het voorspellen van onze levensverwachting. Deze is – zoals bekend – boven verwachting gestegen in Nederland. Het langleveneffect leidde tot een stijging van de voorzieningen voor de verzekerings- en pensioenmarkt. Maar welke factoren veroorzaken de stijging van de levensverwachting? In mijn ogen moet de wetenschap nog een aantal stappen zetten om deze factoren volledig in kaart te brengen en te begrijpen. Zo las ik laatst over Telomerase – de zogenaamde mr. T– een enzym dat zorgt voor blijvende celdeling in ons lichaam. Normale lichaamscellen zijn slechts beperkt deelbaar doordat het uiteinde van een chromosoom – de telomeer – bij elke celdeling een stukje korter wordt. Echter, mr. Tzorgt ervoor dat de telomeer zijn lengte behoudt na elke celdeling. In laboratoria is het gelukt menselijke cellen onsterfelijker te maken door gebruik van dit enzym. Bij onze geboorte hebben we voldoende mr. Tin ons lichaam om het meer dan een eeuw vol te houden. Toch zorgt onder andere onze levensstijl ervoor dat we AG_BLOGS _2015_2016

die eeuw meestal niet halen. Een ongezonde levensstijl leidt blijkbaar tot een versnelde verkorting van onze telomeren. Sommige mensen zijn daarentegen gezegend met een uitzonderlijk lang leven. Zo ook de Française Jeanne Calment, geboren in 1875 in Arles, die naar verluidt Vincent van Gogh nog in levende lijve heeft ontmoet. In 1965 sloot zij op 90-jarige leeftijd een lijfrentecontract met een notaris. Zij zou gedurende haar verdere leven 2500 francs per maand ontvangen in ruil voor haar appartement bij haar overlijden. Niet beseffende dat mr. Thaar welgezind was, heeft zij met een leeftijd bij overlijden van ruim 122 jaar deze notaris overleefd en ontving zij ruim tweemaal de marktwaarde van haar appartement. Ook zijn er wetenschappers die het eeuwige leven buiten het menselijk lichaam zoeken. De genetica – zoals Telomerase – wordt hier aan de kant geschoven voor kunstmatige intelligentie. Zo onderzoekt het 2045 initiative de mogelijkheden om iemands persoonlijkheid over te zetten in een niet-biologische drager in het jaar 2045. Uiteraard is dat op dit moment nog een surrealistisch sprookje. Nog een paar maanden en dan verschijnt de nieuwe Prognosetafel AG 2016. Een verhaal zoals over mr. T, roept bij mij de vraag op in hoeverre wij in de toekomst verdere ondersteuning nodig gaan hebben vanuit andere disciplines bij het opstellen van sterfteprognoses? 29 BLOG // 05_07_2016 Een ongezonde levensstijl leidt blijkbaar tot een versnelde verkorting van onze telomeren. ’’ AG_ BLOGS_ 2015_2016

LAAT JE VERWONDEREN! H door Roland van den Brink et is een onvoorspelbare wereld. Wie had nu de uitkomst van het Brexit-referendum of de Oostenrijkse president kunnen voorzien? En het kan zomaar zijn dat de uitkomsten nog een andere wensding gaan nemen. Vandaar dat we beroepshalve rekening houden met allerlei scenario’s om zo de risico’s te kunnen managen. Immers, van een dubbeltje op z’n kant weet je nooit hoe het gaat vallen. Maar soms zie je wél welke kant het opgaat. Begin juni nam ik deel aan een brainstormbijeenkomst met actuarissen uit vier landen. Eén van de onderwerpen was het programma van het International Congress of Actuaries in 2018 te Berlijn (#ICA2018). Ik ben nog steeds onder de indruk van het programma aanbod: actuarial gaming, artificial intelligence en social media. Nu hoor ik je denken: Iedereen kan toch een computerspel maken, de SIMS nadoen of een WhatsApp groep aanmaken. Soms hoor ik nog wel eens dat de actuariële beroepsgroep technologische ontwikkelingen te passief volgen. Het zal wel… Maar echt niets is minder waar als ik kijk naar het programma van ICA 2018, waar Duitse degelijkheid de toekomst met durf gaat omarmen. Bijvoorbeeld door reality gaming, waar teams verzekeringsAG_BLOGS _2015_2016

maatschappijen aansturen en de competitie aangaan met andere verzekeraars. Of door inzichten te delen over de mogelijkheden van kunstmatige intelligentie, zoals een actuariële variant op de snuggere computerassistente Evi van Lanschot. Maar ook de mogelijkheden van social media om kennis anders te communiceren komen uitgebreid aan bod. Wat ICA gaat bieden doet mij denken aan de tijd dat de vaste telefonie overging naar de mobiel of de huidige tijd waar het 2D-scherm vervangen wordt door een virtuele 3D omgeving. Pril en vooral praktisch toepasbaar. 30 BLOG // 12_07_2016 Deze ontwikkelingen veranderen ons beroep bijna ongemerkt snel. Spraken we tien jaar geleden nog van de naoorlogse actuaris die na dertig jaar nodig bijscholing behoefde, nu denk ik aan de 35-jarige beroepsgenoot wiens werkwijze de komende 5 à 10 jaar drastisch gaat veranderen. Voor mijn gevoel zijn we aanbeland in het tijdperk van voor wie niet meekomt is het ‘game over’. Dus laat je steeds verwonderen zoals een kind dat kan, laat je inspireren door de praktische toepassingen en neem zo je eigen toekomst in handen. Voor mijn gevoel zijn we aanbeland in het tijdperk van voor wie niet meekomt is het ‘game over’. ’’ AG_ BLOGS_ 2015_2016

EEN MENING HEBBEN IS NIET HETZELFDE ALS EXPERTISE HEBBEN! door Ron Hersmis W anneer ik jonge collega’s, die aan het begin van hun carrière staan, vraag naar hun drijfveren, dan hoor ik vaak dat carrière en geld niet op de eerste plaats komen. Zij willen ervaring opdoen, veel nieuwe dingen leren, maar vooral waardering krijgen voor hun bijdrage en het gevoel hebben dat ze daadwerkelijk toegevoegde waarde leveren. Ik vertaal “toegevoegde waarde leveren” gemakshalve als iets wat als relevant wordt ervaren. Dit roept bij mij meteen de vraag op wanneer werkzaamheden als relevant worden ervaren. Binnen de vertrouwde domeinen van pensioen en verzekeringen kan ik me daar best een goede voorstelling van maken, maar daarbuiten? Wellicht zullen velen antwoorden: ”Omdat we daarbuiten onvoldoende expertise hebben.” Maar is dat dat dan noodzakelijk? Is het slechts gelegitimeerd een mening te hebben als men ook voldoende expertise heeft? Ik geloof het niet. Een mening hebben is niet synoniem aan expertise AG_BLOGS _2015_2016

hebben. Sterker nog, ik ben de mening toegedaan dat juist actuarissen, door aanleg en opleiding, prima analisten zijn die ook hun licht zouden moeten laten schijnen op onderwerpen die door iedereen belangrijk worden gevonden, maar die niet persé actuarieel zijn. De laatste jaren wordt het nieuws gedomineerd door de dreigende desintegratie van de EU, de opkomst van IS en de dreiging van terreuraanslagen en de daaropvolgende vluchtelingencrisis. Ik zou het interessant vinden om ook op dergelijke thema’s de mening van actuarissen te horen. Immers ik zie raakvlakken met de meer “actuariële” domeinen. In welke mate moeten de parameters van het standaardmodel van Solvency II worden bijgesteld als gevolg van de Brexit? Gaat de vluchtelingenstroom de samenstelling van de Europese populatie blijvend veranderen, en wat voor gevolgen zou dat kunnen hebben? En, zijn de risico’s waar we als toeristen aan zijn blootgesteld door terroristische dreigingen goed verzekerbaar? Ik denk dat actuariële professionals aan invloed winnen en vind dat we best vaker onze stem zouden mogen laten horen, juist ook op de niet traditionele actuariële domeinen. 31 BLOG // 19_07_2016 Is het slechts gelegitimeerd een mening te hebben als men ook voldoende expertise heeft? ’’ AG_ BLOGS_ 2015_2016

coverbeeld RODIN // DE DENKER De Denker (Le Penseur) is een bronzen beeldhouwwerk van de Franse beeldhouwer Auguste Rodin. Rodin maakte deze beroemde creatie in 1881 als onderdeel van de monumentale poort voor het Museum van Decoratieve Kunsten in Parijs. De inspiratie voor deze poort, die de poort van de hel moest voorstellen, was La Divina Commedia van de Italiaanse dichter Dante Alighieri. Rodin_De_Denker.jpg 48°51'19.0"N 2°18'57.0"E Rodinmuseum, Parijs In 1906 werd De Denker voor het eerst als losstaand beeld tentoongesteld voor het Pantheon. In 1922 werd het met zijn voetstuk overgebracht naar de tuin van Hôtel Biron, het huidige Rodinmuseum. Er zijn verschillende afgietsels gemaakt van dit werk. Andere exemplaren bevinden zich o.a. in de Ny Carlsberg Glyptotek in Kopenhagen, bij de tombe van Rodin in Meudon en in het Singer Museum in Laren. In 2007 was de laatste overal in het nieuws: het zware bronzen beeld was uit het museum gestolen. Toen het twee dagen later zwaar toegetakeld teruggevonden werd, bleek dat het kunstwerk was ontvreemd om als oud brons te verkopen, wat uiteraard maar een fractie was van de waarde: het afgietsel dat in 2013 in New York werd geveild bracht 15,3 miljoen dollar op. AG_BLOGS _2015_2016 s

Jeroen_Breen.jpg Jos_Berkemeijer.jpg Agnes_Joseph.jpg Marc_Heemskerk.jpg Amba_Zeggen.jpg Ruud_Kleynen.jpg Inge _van_Zon.jpg Muriël _van_den_Berg.jpg Dirk_Jonker.jpg Falco_Valkenburg.jpg Joke_Verbaan.jpg John_Smolenaers.jpg Jan-Huug_Lobregt.jpg Monica_Swalef.jpg Ad_Kok.jpg Fleur_Rieter.jpg Laurens_Roodbol.jpg Alfred_Slager.jpg Margreet_Haandrikman.jpg Sabijn_Timmers.jpg Gerrit-Jan _van_ den_Brink.jpg Michel_Vellekoop.jpg John_Oost.jpg Pelle _van_Vlijmen.jpg Angela_van_Heerwaarden.jpg Antoon_Pelsser.jpg Peter_van_Meel.jpg Servaas_Houben.jpg Wilbert_Ouburg.jpg Roland _van _den _Brink.jpg Ron _Hersmis.jpg www.ag-ai.nl

1 Online Touch

Index

1. 1
2. 2
3. 3
4. 4
5. 5
6. 6
7. 7
8. 8
9. 9
10. 10
11. 11
12. 12
13. 13
14. 14
15. 15
16. 16
17. 17
18. 18
19. 19
20. 20
21. 21
22. 22
23. 23
24. 24
25. 25
26. 26
27. 27
28. 28
29. 29
30. 30
31. 31
32. 32
33. 33
34. 34
35. 35
36. 36
37. 37
38. 38
39. 39
40. 40
41. 41
42. 42
43. 43
44. 44
45. 45
46. 46
47. 47
48. 48
49. 49
50. 50
51. 51
52. 52
53. 53
54. 54
55. 55
56. 56
57. 57
58. 58
59. 59
60. 60
61. 61
62. 62
63. 63
64. 64
65. 65
66. 66
67. 67
68. 68

Home