0

Nederland 2021 | 2022 LOCATIES

Greenport Venlo Waar agro, food, logistiek en maakindustrie samen komen In de oksel van de A73 en A67 liggen de bedrijventerreinen van Greenport Venlo. Ruim 500 hectare glastuinbouw en 425 hectare voor bedrijven in de sectoren logistiek, agro en food en de maakindustrie. Op dit moment zijn er op ons Agri Business Park en Greenport Business Park nog kavels tot ± 4 respectievelijk 2 hectare beschikbaar. Frank Hessing, CEO Hessing Supervers: “We zitten midden in een professionele logistieke omgeving en dicht bij een van de grootste tuinbouwproductiegebieden van Nederland, een combinatie die goed bij onze organisatie en de nieuwe fabriek past.” ARCO steekt de schop in de grond “We zijn letterlijk uit ons jasje gegroeid en om die reden is nieuwe huisvestiging noodzakelijk. Vanuit onze nieuwe locatie op het Agri Business Park kunnen we onze kennis delen met alle in Greenport Venlo en omstreken gevestigde bedrijven. Hier krijgen we de ruimte om nieuwe innovaties voor de toekomst te verwezenlijken. Making progress together”, aldus Albert Vermeulen, eigenaar van ARCO. Ralph Wijnands, mede-eigenaar: “Op deze nieuwe plek kunnen we onze medewerkers de beste faciliteiten bieden om onze innovatieve automatiseringsoplossingen voor de Agri & Food, Industry, Recycling & Bulk en Supply Chain & Internal Logistics branches gezamenlijk te ontwikkelen.” ruimte voor ontwikkeling Contactgegevens Ontwikkelbedrijf Greenport Venlo Villafloraweg 1, 5928 SZ Venlo +31 77 850 34 50 info@greenportvenlo.nl www.greenportvenlo.nl

Uniek. Bijzonder. Regio Foodvalley. Voorwoord Het wordt me vaak gevraagd: “Wat maakt Regio Foodvalley – midden in het land – tot zo’n bijzondere regio?” Ik merk, dat het beantwoorden van deze vraag mij iedere keer opnieuw met gepaste trots vervult. Natuurlijk vertel ik over de prachtige omgeving van Gelderse Vallei en Veluwemassief. Over onze centrale ligging in Nederland en de, nu nog, goede bereikbaarheid: zó dichtbij de dynamiek van de Randstad en tegelijkertijd zó omgeven door de rust, de ruimte en de stilte van de natuur. Alleen al dáárom is Regio Foodvalley uniek. Om er te wonen. Om er te werken. Om er op adem te komen. Hier wil je zijn! Maar er is zo verrassend veel meer. We voeren niet zómaar het woord ‘food’ in onze naam, want ons bijzondere ‘economische ecosysteem’ maakt Regio Foodvalley tot dé vestigingsplek – zeg maar gerust hotspot – voor bedrijven in de foodwereld. Waarom? Ik noem een paar redenen: Hier wil je zijn, als je in een business zit waar je een korte ‘time to make’ hebt om met innovaties te komen. Hier wil je zijn, als je mee wilt in de verduurzaming van je productieprocessen. Hier wil je zijn, als je vooraan wilt zitten in de transitie naar een gezondere balans tussen plantaardige en dierlijke eiwitten in onze voeding, naar minder suikers, vetten en zouten, maar naar meer smaak en naar beter voor je gezondheid. Hier wil je zijn, als je als bedrijf je marktpositie wilt versterken en als je daarvoor niet alleen autonome groei voor ogen hebt, maar ook aan strategische acquisitie wilt doen. Want binnen een straal van acht kilometer (!) is álle expertise voorhanden – zóveel zelfs, dat je kunt kiezen. Nergens in Europa is het kennisintensieve en het innovatieve ecosysteem zó laagdrempelig beschikbaar als in Regio Foodvalley. Hier wíl je zijn. Hier móet je zijn. Regio Foodvalley draagt daar – met onze succesvolle samenwerking van overheden, ondernemers en onderwijsinstellingen – graag aan bij. Iedere dag opnieuw. Dat moet je zien. Dat moet je proeven. Ik zeg vaak: ‘Regio Foodvalley moet je zien en moet je proeven.’ Daar zijn we mee bezig. In deze uitgave van Food leest u alles over het World Food Center op het Mauritskazerneterrein in Ede. Een plek waar mensen wonen, werken en thuiskomen. En waar bezoekers spelenderwijs alles over voedsel te weten gaan komen. Arjen Droog Directeur (en inwoner van) Regio Foodvalley Het zal u niet verbazen dat wij daar ook zélf – als ambitieuze regio – willen zijn gevestigd. Dat gaan we doen: we verhuizen van het levendige centrum van Ede naar het dynamische World Food Centerterrein in Ede-Zuid. U gaat er de komende periode meer over horen. Regio Foodvalley. Bijzonder. Uniek. FOOD Locaties 2021/2022 - 3

Deelnemers in deze uitgave www.worldfoodcenter.net www.bpd.nl www.greenportvenlo.nl www.regiofoodvalley.nl www.ede.nl www.adst.nl www.van-acht.nl www.wur.nl www.samentegenvoedselverspilling.nl www.circularfoodcenter.com www.devriesverburg.nl www.menkenorlando.nl www.tradiro.nl www.panattoni.com www.heembouw.nl www.beeinbalance.nl www.ruysvloeren.nl www.unibouw.nl www.deltaagrifoodbusiness.nl www.vandijkgroep.nl www.leeuwarden.nl www.ask-romein.com www.agrorganic.eu www.willynaessens.nl www.vanberlo.com www.dijkhambouw.nl www.ndl.nl www.kim-nederland.nl www.vicoma.nl LOCATIES Nederland 2021 | 2022 Magazine FOOD Locaties Nederland Jaargang 2021 / 2022 www.jagermedia.nl Magazine FOOD Locaties Nederland Communicatieplatform voor de foodindustrie, overheden en vastgoedprofessionals 4 - FOOD Locaties 2021/2022 Redactie en advertentie-exploitatie Jager Media D.A. Arthur Jager Postbus 2711 7301 EE Apeldoorn M 06 - 223 91 776 E arthur@jagermedia.nl Journalisten Pieter Pulleman, Marc van Rossum du Chattel en Dianne Huijskens Social Media Team - Blending Media - Monique Jager - Koos Luijk Vormgeving Studio Transparant Fotografie Jager Media Het magazine FOOD Locaties Nederland wordt duurzaam geproduceerd. Volg ons ook online via LinkedIn Zakelijk

Magazine FOOD Locaties Nederland Nederland 2021 | 2022 LOCATIES 6 Coverpresentatie: World Food Center in Ede Vlak naast het intercitystation EdeWageningen en op steenworp afstand van de Wageningen University & Research ligt een terrein van 28 hectare met volop vestigingsmogelijkheden voor de voedselsector. 26 inhoud 28 DAB als dé agrifood broedplaats van de Zuidwestelijke Delta 30 VDG Property Development biedt gebruikers een maatpak 32 Leeuwarden is aanjager en verbinder in de regionale foodsector 39 Agro Proeftuin de Peel belangrijke experimenteerruimte voor HAS Hogeschool 40 Willy Naessens Industriebouw - ‘Efficiënt maatwerk voor logistiek specialist Kivits 42 Van Berlo werkt aan ultiem doel: een scheurvrije betonvloer 10 Nieuwbouw voor Van Acht Koel- en Vriesopslag door Aan de Stegge Twello 12 Samen tegen voedselverspilling. Partners van het Circular Food Center 14 De Vries en Verburg bouwt ‘droompand’ voor Menken Orlando 16 En…. vastgoed voor Arbeidsmigranten in uw gemeente? 18 ‘Out-of-the-box’ denken van Panattoni levert ongekend mooie resultaten op 20 Heembouw - ‘Integrale aanpak bij nieuwe huisvesting’ 22 Bee in Balance bouwt en zorgt voor bijen op bedrijfsterreinen en gebouwen 24 Ruys Groep: “De klant moet over tien, twintig jaar nog tevreden zijn” 26 Unibouw - ‘Ondernemend bouwen in de food industry’ FOOD Locaties 2021/2022 - 5 44 Agro Food Robotics ontwikkelt technische innovaties 46 Dijkham Bouw verwezenlijkt ‘BREEAM Outstanding’ nieuwbouw voor Grozette 48 Nederland Distributieland - ‘Nederland wereldleider in Agro Food’ 48

World Food Center in Ede: ontmoetingsplek met mondiale allure W In het hart van de Foodvalley verreist een nieuw stadsdeel waar ‘samenkomen’ en ‘verbinden’ de sleutelwoorden zijn. Vlak naast het intercitystation Ede-Wageningen en op steenworp afstand van de Wageningen University & Research ligt een terrein van 28 hectare, waar de organisaties uit de voedselsector zullen samensmelten met onderwijs, de stad en consumenten uit heel Nederland. aar eens de barse sergeant zijn manschappen wakker schreeuwde tijdens het ochtendappel kan je binnenkort een verse koffie drinken, de slaap uit je ogen wrijven en beginnen aan een nieuwe dag vol met bijzondere ontmoetingen en stapels inspiratie. Aan de rand van Ede lag eens het kazerneterrein Maurits Zuid. De eerste gebouwen, in neorenaissance-stijl, verrezen in 1904. Tien jaar geleden verhuisden de militairen naar De Peel en kwam het gebied ter beschikking voor herontwikkeling. De gemeente Ede pakte dat voortvarend aan. Nu tien jaar later wordt er gebouwd aan een plan dat zijn weerga niet kent: het World Food Center. Het moet een gespecialiseerd Food Innovation District worden. De gemeente Ede is de grondeigenaar en werkt samen met de ontwikkelcombinatie WFC Development, met daarin BPD (Bouwfonds Property Development), Van Wijnen Groep en Green Real Estate.

Artist Impression van de centrale hal van de World food Center Expierence. Mix van functies Jeroen Galle is directeur projecten bij BPD. Hij vindt het World Food Center een uniek project: “Als je er als vastgoedprofessional naar kijkt dan zie je een fantastische locatie, bovenop een intercitystation, twaalf minuten van Arnhem, eenentwintig minuten van Utrecht en eenenvijftig minuten van Schiphol.” Maar dat is niet waar het om draait, de goede bereikbaarheid is een geweldige bijkomstigheid. Het gaat bij het WFC om de focus op de agri-foodindustrie. Galle: “Als je in deze tak van sport opereert, dan moet je hier zitten. Je ontmoet hier de mensen, niet alleen ‘business to business’ maar ook ‘business to consumer’. We zetten hier duurzame gebouwen neer en creëren een mix van functies.’’ Was de kazerne een onneembare vestiging midden in Ede, vanaf nu staan de poorten wagenwijd open, letterlijk. Iedereen moet er zich welkom voelen. Niet alleen de werkers in de voedselsector, maar ook de inwoners van Ede, scholieren, studenten en de rest van Nederland. Om dat te realiseren komt er op het terrein een publiekstrekker van jewelste: de World Food Center Experience, een thema-attractie over voedsel. Sander van de Pol is accountmanager in het WFC namens de gemeente. “In de Experience beleven bezoekers, door te horen, zien, ruiken, voelen en natuurlijk te proeven, wat de impact van voedsel is op hun lichaam en op de planeet. Het wordt ook dé plek waar mensen de kracht van de Nederlandse foodsector zullen ervaren.” De attractie is te vergelijken met NEMO in Amsterdam. Volgens berekeningen zullen er jaarlijks 300.000 bezoekers FOOD Locaties 2021/2022 - 7 komen. Galle: “Elk schoolreisje komt hier straks naar toe. Het is goed om kinderen te laten zien hoe we met voedsel omgaan en wat voor innovaties er mogelijk zijn. De toegevoegde waarde is dat de werknemers van de toekomst met hun schoolklas hier langs lopen en dat je je als bedrijf kan laten zien.” Voor bedrijven op het WFC biedt de aanwezigheid van zoveel consumenten een uitgelezen kans voor voorlichting, voor debat, experimenten en onderzoek, zo is de gedachte. Louis de Boer (links) en Sander van de Pol Gezonde toekomst De Experience wordt ingericht en ontworpen door bedrijf BRC Imagination Arts uit Californië, die ook Disney attracties maakt. Louis de Boer is accountmanager vanuit de ontwikkelcombinatie. “Het is de beste partij in de wereld om zo’n Food Experience te maken. Eind 2023 gaan de deuren open. De schaal waarop wij dit nu neerzetten, qua omvang en investering, is uniek voor Nederland.” Met zo’n publiekstrekker is het duidelijk dat het World Food Center niet zo maar een bedrijventerrein voor de foodindustrie wordt, het

Kennisoverdracht Het World Food Center zoekt ook de verbinding met het onderwijs. Van de Pol: “In de Foodvalley bevindt zich 85% van de onderzoeksfaciliteiten in food. De beste universiteit in agri-food ligt om de hoek in Wageningen. Daarnaast hebben we in Ede een breed scala aan opleidingen van VMBO, MBO tot HBO. We willen deze partijen een plek geven in dit gebied. Aeres MBO heeft zich inmiddels op het terrein gevestigd. Om ze zo te laten integreren in de panden waar ook de bedrijven zitten. Wat je dan ziet is dat studenten makkelijker in contact komen met de bedrijven en makkelijker een stageplek vinden. Er ontstaat een andere dynamiek dan in een schoolgebouw.” Artist impression van het duurzame bedrijfsverzamelgebouw DELTA op World Food Center. moet iets bijzonders worden. In het gebied verschijnt 50.000 m2 commercieel vastgoed. Daarin is iedereen welkom die iets doet in de agri- en foodindustrie, met uitzondering van productie en logistiek. Er is plek voor innovatieve foodbedrijven, startups, maar ook bedrijven met een lange historie en multinationals. Maar ook voor laboratoria en voor organisaties en kennisinstellingen om samen te bouwen aan een gezonde toekomst op het gebied van voedsel. Galle licht toe: “Waar we op inzetten is het maken van een omgeving voor kenniswerkers. Dit soort specialisten worden steeds schaarser. Deze omgeving moet fantastisch en inspirerend zijn, waar mensen het fijn vinden om te verblijven.” Volgens Galle is het cruciaal in de arbeidsmarkt van nu en van morgen, dat je schaars personeel weet te verleiden door gebouwen en gebieden te ontwikkelen die duurzaam zijn en waar mensen zich thuis voelen. “Waar mensen die in deze wereld opereren elkaar kunnen ontmoeten en inspireren, in een omgeving met voorzieningen.” De Boer vult aan: “Dit is de beste foodlocatie voor bedrijven die zich bezig willen houden met nieuwe producten, met innovatie en die ook dichtbij de consument willen zitten. Een unieke propositie.” Corona bevestigt nog maar eens dat bedrijventerreinen zonder andere functies, buiten kantoortijden naargeestige plaatsen worden. Na vijf uur gaat het licht er letterlijk uit. Dat wordt in het WFC anders, juist ook omdat er ook woningen in het gebeid zijn. Galle: “De aanwezigheid van woningen is essentieel. Je geeft een gesloten defen8 - FOOD Locaties 2021/2022 sieterrein terug aan de stad.” Die woningen zijn gewild en de eerste 150 zijn in aanbouw. Maar er is meer dat het gebied levendig moet houden. Zo komt er een restaurant, kinderopvang en sportvoorzieningen. Die zijn in de eerste plaats bestemd voor de werkers in het gebied, immers om die te verleiden en te behouden moet een werkgever tegenwoordig meer bieden dan een luxe bureaustoel en een leaseauto. Maar de werkers hebben niet het alleenrecht, ook de rest van Ede is welkom. Het restaurant, dat in het ketelhuis verschijnt, wordt een plek voor voor ontmoeting en een goede maaltijd. De gedachte achter het World Food Center is dat het een gemeenschap moet zijn, een actieve community. Waar bedrijven met elkaar verbonden worden, de samenwerking zoeken en komen tot co-creatie en inventiviteit. De Boer: “Daarvoor hebben we een community-manager die actief bedrijven verbindt. Die gaat bij de bedrijven langs. Die weet waarmee bedrijven bezig zijn, en legt onderling contact.” Daarnaast zijn er op het terrein diverse professionele indoor en outdoor evenementenlocaties waar regelmatig congressen, seminars, evenementen en foodfestivals worden georganiseerd. De Boer: “Maar ook in de architectuur en de stedenbouw komt het verbinden terug, omdat de gebouwen die we hier maken een transparante plint krijgen. Waarbij het uitnodigend is om naar binnen te gaan.” Het gebied is de overgang van de stad naar de natuur van de Veluwe, en met zo veel natuurschoon om de hoek krijgt duurzaamheid een belangrijk stem. Galle: “Als de hele wereld en zeker de voedselindustrie bezig is met circulariteit, dan moet je dat terugvinden in de gebouDe oude stormbaan is decor voor evenementen als FoodUnplugged.

wen in het WFC. Want we bouwen naast een kwetsbaar natuurgebied.” Hij stipt aan dat de hele voedselindustrie met de thema’s duurzaamheid en gezondheid bezig is. “Laat dat nou de leidende principes zijn voor de gebouwen zijn. We hebben in de eerste fase gekozen voor houtbouw, met zonnepanelen. Zo slaan we CO2 op in de gebouwen, en stoten we het niet uit. Met een insectenhotel op het groene dak maken we het gebouw onderdeel van de natuur en een natuurlijk verlengstuk van de Veluwe.” Delegaties uit de hele wereld Vanaf begin 2022 huisvest de monumentale Mauritskazerne FoodX, de thuisbasis en gastheer van het Nederlandse voedselsysteem. Hier kunnen organisaties uit het voedselsysteem zich aan een breed zakelijk publiek presenteren. Ook is FoodX het startpunt voor internationale delegaties om kennis te maken met de wereld van agrifood in Nederland. Zo krijgen zij een ‘meeslepende’ introductie in het Nederlandse voedselecosysteem en wordt een programma met bedrijfsbezoeken aangeboden. Op termijn moet het gebied werk bieden aan zo’n 2500 mensen. Vanwege deze ontwikkeling wordt FOOD Locaties 2021/2022 - 9 een extra ontsluitingsweg richting de A12 gerealiseerd. Zo is het World Food Center niet alleen uitstekend bereikbaar met het OV, maar ook per (deel-)auto. Het geheel moet rond 2033 klaar zijn. Meer info: worldfoodcenter.net Louis de Boer l.boer@bpd.nl Sander van de Pol sander.van.de.pol@ede.nl Jeroen Galle j.galle@bpd.nl De markante Stingerbol, een voormalig oefencenter voor luchtafweerrakketten. ¢

Veghel krijgt een energieleverend distributiecentrum Foodpark Veghel wordt volgend jaar uitgebreid met een distributiecentrum wat is gespecialiseerd in alles wat eetbaar is. Logistiek dienstverlener Van Acht maakt de stap naar de plek waar de belangrijkste klanten zitten. V an Acht Koel- & Vriesopslag, is een echt familiebedrijf met de oorsprong in SintOedenrode en een historie die teruggaat tot 1930. Wat begon als een agrarisch bedrijf, is in negentig jaar uitgegroeid tot een specialist op het gebied van geconditioneerde opslag en transport van onder andere aardappelen, groente, fruit, levensmiddelen, bloembollen en planten. Het bedrijf groeit uit zijn jasje en dus is uitbreiding op zijn plaats. De 23-jarige Paul van Acht is directeur van V8 Vastgoed, hij vertelt: “We krijgen vragen van grote klanten met bulk-aantallen die we in Sint-Oedenrode niet aan kunnen, maar straks in Veghel wel.” Veghel en Food zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden, de regio kent veel grote spelers in de voedingsmiddelenindustrie en -handel, zoals Jumbo, Mars, Sligro, en FrieslandCampina. En dus is de keuze voor Foodpark een logische. De vestiging in Sint-Oedenrode heeft een oppervlakte van 10.000 m². Tien kilometer verderop

verschijnt op een perceel van 62.000 m² een warehouse met 44.000 m² grondoppervlak en nog eens 12.000 m² aan mezzanine, vooral voor goederen die langer blijven staan. Met dit DC heeft Van Acht ruimte om verder te groeien. De logistieke dienstverlener hoopt dat de foodbedrijven uit de regio hen op korte termijn weten te vinden. Paul van Acht: “We zien een gigantisch groeiende markt in de foodsector. Wij zijn een specialist op het gebied van het koelen van voeding en conditioneren van verse of lang-houdbare producten.” Met een BRC-certificering voldoet het bedrijf aan de hoogste eisen op het gebied van voedselveiligheid. Sterk in logistiek Om het distributiecentrum te realiseren is Van Acht “Wij zijn sterk in onder andere de logistiek, de voedingindustrie en de wet- en regelgeving die daar bij hoort. Het project van Van Acht past precies in dat profiel.” Het bouwbedrijf doet alleen bedrijfshuisvesting. “Wij zijn een familiebedrijf en onze kracht zit in onze mensen. Wat ons uniek maakt is de persoonlijke aanpak, hoe wij in de vraag van de klant kruipen, slim engineeren en realiseren.” in zee gegaan met Bouwbedrijf Aan de Stegge Twello. Marco van der Laan is de directeur. De keuze voor Aan de Stegge stond niet bij voorbaat vast. In het verleden bouwde Erik van Acht zelf. Zijn zoon Paul vertelt: “Ons pap heeft veel ervaring, hij heeft een aantal hallen zelf gezet, met ZZP-ers en onderaannemers uit de buurt.” Maar dit project is een maatje te groot om in eigen beheer te doen, te meer omdat Van Acht graag een BREAAM-outstanding duurzaamheidslabel wil verwerven. “We zijn sterk in de uitvoeelkaar wilt doen.” Van der Laan vult aan: “Wij werken graag samen in bouwteam-verband. Open en transparant met harde afspraken over kwaliteit, budget en tijd. We zijn nu op een hele leuke manier samen een prachtig project aan het realiseren, dat vind ik gaaf.” Groei Bij de huidige ontwikkeling wordt ook al gedacht over verdere groei. Zo is er een optie op een belendend perceel. En er wordt flexibel gebouwd, zodat goed kan worden ingespeeld op de daadwerkelijke vraag uit de regio. In eerste aanleg wordt het DC aangelegd zonder koeling. Maar het is wel voorbereid voor geconditioneerde opslag, zoals een dak dat berekend is op een gekoeld gebouw. En er is dikke isolatie aangelegd. Ook is het gebouw in compartimenten op te delen. Alleen de koelmachines zijn nog niet besteld. V.l.n.r. Erik van Acht, Paul van Acht en Marco van der Laan. ring, maar hier kwam heel veel engineering en projectwerk bij kijken. We zijn iets minder sterk in het papierwerk vooraf.” Van Acht wil nauw bij de uitvoering betrokken worden, en dus moest er sprake zijn van een bouwteam. Aan de Stegge is daarvoor bij uitstek geschikt. Van der Laan: “Bij het allereerste gesprek heb ik aan Van Acht de vraag gesteld wat ze wilden. Een aanbesteding en je fixeren op de allerlaagste prijs? Of wilden ze een traject van samenwerken, waarbij we bij elk onderdeel streven naar de laagste prijs, echter wel compleet, van de juiste kwaliteit, met de juiste garanties. Door transparant te zijn en zo samen te werken krijgt Van Acht precies het pand dat ze willen hebben.” Tevredenheid De gekozen constructie zorgt voor tevredenheid aan beide kanten. Erik van Acht: “Ik denk dat dat een beetje Brabants is, dat je het samen met FOOD Locaties 2021/2022 - 11 Paul van Acht: “De kans dat er rond de oplevering alsnog koelers in hangen achten wij heel groot.” Waar ook aan gewerkt wordt is een groot zonnepark op het dak, met 16.000 zonnepanelen en 9 Megawatt piekvermogen. Erik: “Wij hebben op andere locaties al dat aantal liggen. We zijn daarmee een netto leverancier van stroom, en dat is inclusief wat we nodig hebben om te koelen. Dat doen we omdat we iets willen doen voor het milieu en omdat het financieel interessant is.” In september 2022 kunnen de eerste klanten hun voedingsmiddelen kwijt bij Van Acht. ¢ www.adst.nl

1 miljard kilo voedsel binnen de keten houden; die ambitie staat centraal bij het Circular Food Center In Nederland wordt jaarlijks circa 2 miljard kilo voedsel verspild[1]. Ofwel een file van Utrecht naar Barcelona met bumper aan bumper rijdende vrachtwagens gevuld met voedsel. Dat gebeurt in de hele keten en heeft een grote impact op ons klimaat, zoals deze infographic laat zien. Illustratie door Lisa Winters E en derde van de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen komt voort uit voedselsystemen, terwijl een derde van het geproduceerde voedsel uiteindelijk niet op ons bord belandt[2] . Alleen samen met de hele keten kunnen we hier iets aan doen om de Sustainable Development Goal 12.3 van de Verenigde Naties te halen: voedselverspilling ten opzichte van 2015 met 50% verminderen vóór 2030. Of wel: jaarlijks 1 miljard kilo voedsel binnen de keten houden in Nederland. Daar zetten stichting Samen Tegen Voedselverspilling en het Circular Food Center zich voor in, door het bieden van kennis, netwerken en het realiseren van samenwerkingen. Voedselverspilling tegengaan is nummer 1 oplossing Het terugdringen van voedselverspilling is de nummer één oplossing om opwarming van de 12 - FOOD Locaties 2021/2022 aarde te beperken, naast inzet op welzijn en educatie en een meer plantaardig eetpatroon[3] . Door onze voedselsystemen beter in te richten en zorgvuldiger met onze grondstoffen om te gaan, kunnen we de uitstoot van broeikasgassen verminderen. Dat is zowel directe uitstoot uit de keten, als indirecte uitstoot door bijvoorbeeld ontbossing voor landbouwgrond. Daarnaast besparen we water en heeft het een positief effect op de biodiversiteit. Dit alles draagt bij aan een beter klimaat. Eén van de oplossingen is het omschakelen naar meer circulaire voedselsystemen. Circular Food Center als wereldvoorbeeld in aanpak voedselverspilling In 2020 werd door een aantal dragende partijen van stichting Samen Tegen Voedselverspilling - het Rijk via het ministerie van LNV, provincie Noord-Brabant, gemeente Meierijstad en het bedrijfsleven - de Regio Deal Noordoost Brabant (NOB) gesloten. Voor een extra impuls aan samenwerking in de regio, nationaal en in Europa om voedselverspilling structureel te verminderen in de gehele voedselketen. De ontwikkeling van het Circular Food Center, met stichting Samen Tegen Voedselverspilling als trekker, is één van de sleutelprojecten binnen de Regio Deal NOB. Het Circular Food Center, gevestigd in Meierijstad (Veghel), wil wereldwijd koploper en voorbeeld zijn in de aanpak van voedselverspilling. De initiatieven in dit Europees kennis- en ontmoetingscentrum dragen bij aan SDG 12.3. Kennis- en ontmoetingscentrum voor bedrijven, onderwijs, onderzoek en consument Het Circular Food Center biedt onderdak aan belangrijke initiatieven, expertise en krachten

met activatiepakket voor gemeentes en bedrijven om consumenten te betrekken (zie www.verspillingsvrijeweek.nl); • jaarlijkse MBO- en HBO-voedselverspilling challenge; • activiteiten gericht op basisscholen en middelbare scholen. Unieke gecombineerde aanpak De activiteiten in het Circular Food Center zijn gericht op de vier actielijnen van Samen Tegen Voedselverspilling: 1. Het meten van voortgang en impact: (1) doelen stellen (target), (2) meten (measure) en (3) passende maatregelen nemen (act). 2. Samen met bedrijven voedselverspilling in de keten verminderen en reststromen optimaal verwaarden: het Circular Food Center inspireert en activeert het bedrijfsleven om een transitie op gang te brengen en te houden. 3. Consumentengedrag beïnvloeden met een positieve sociale norm: we vergroten landelijk de bewustwording samen met consumenten en bedrijven, onder andere tijdens de Verspillingsvrije Week. 4. Spelregels veranderen: wetgeving en instrumentarium voor een circulaire economie: wet- en regelgeving rondom ons voedselsysteem is complex en werpt soms belemmeringen op. Waar mogelijk en veilig is het zaak die regels te veranderen, voor de hoogst haalbare impact. In Nederland werken bedrijfsleven, overheid en onderzoek al langer samen aan een integrale rondom circulaire en innovatieve voedselketens. Hierin bundelen bedrijven uit de hele keten, overheid, maatschappelijke organisaties en kennisinstellingen krachten, netwerk en kennis, met als concrete doelstelling om jaarlijks 1 miljard kilo binnen de voedselketen te behouden. Naast het fysieke kennis- en ontmoetingscentrum in de gemeente Meierijstad krijgt het Circular Food Center een sterke digitale component. Het centrum wil de volgende activiteiten realiseren: • circulaire business cases in de voedselketen; • onderwijsprogramma’s, in samenwerking met onderwijsinstellingen zoals HAS Den Bosch, Avans, Fontys, Aeres, Inholland, Hogeschool Zeeland, JADS, Talentencampus Oss, Technasia en WUR; • onderzoeks- en ontwikkelingsprogramma’s rondom circulaire innovaties samen met het bedrijfsleven; • het hart van de stichting Samen Tegen Voedselverspilling: een actief ecosysteem met 200 aangesloten bedrijven; • jaarlijkse Verspillingsvrije Week (in september), FOOD Locaties 2021/2022 - 13 agenda, binnen de beweging van Samen Tegen Voedselverspilling. In het Circular Food Center wordt deze kennis gebundeld en de rest van de wereld geïnspireerd. Clusters voor innovatie Het Circular Food Center brengt clusters van bedrijven en kennisinstellingen bij elkaar om innovaties, die het niveau van een individueel bedrijf overstijgen, in de praktijk te brengen. Clusterpartners werken binnen het Center samen in een ‘field lab’: een experimenteeromgeving die ruimte biedt om innovatieve concepten in de praktijk te demonstreren en mogelijkheden voor de sector en keten te visualiseren. Partners van het Circular Food Center: Een eerste cluster startte in 2021 met samenwerken binnen een field lab rondom het thema ‘Co-producten voor een circulaire en gezonde dierlijke eiwitketen’. Samen laten de partijen zien wat er in Nederland binnen huidige wet- en regelgeving op het gebied van co-productengebruik voor diervoeder (voor kippen en varkens) al mogelijk is, maar momenteel nog niet tot waarde wordt gebracht vanwege marktbeperkingen. Daarmee wordt getracht vanuit Nederland de benodigde transitie op gang te brengen om in de toekomst ook andere co-producten optimaal te benutten. Zo worden kringlopen gesloten en wordt de voedselketen verduurzaamd. Vanzelfsprekend is er in dit duurzame en meer circulaire denken veel aandacht voor voedsel- en voederveiligheid, diergezondheid en dierenwelzijn, acceptatie door keten en consument en concept- en (keur)merkontwikkeling. Naast dit eerste cluster worden rondom andere thema’s een tweede en derde cluster opgezet in 2022 en 2023. Samen een positieve impact maken Een verantwoord productie- en consumptiesysteem heeft een positieve impact op klimaat en biodiversiteit en levert voldoende goed voedsel voor iedereen. Samen met het bedrijfsleven, overheden en consumenten kunnen we een grote positieve impact maken om voedselverspilling te verminderen en zo bij te dragen aan een beter klimaat. Doet uw bedrijf of organisatie ook mee? Kijk voor meer informatie op www.samentegenvoedselverspilling.nl en www.circularfoodcenter.com. Bronnen: [1] Monitor Voedselverspilling Update 2009-2018. [2] Crippa et al (2021), UNEP (2021) en WWF-UK (2021). [3] Project Drawdown (2021). ¢

De Vries en Verburg bouwt ‘droompand’ voor Menken Orlando De gloednieuwe productie locatie van Menken Orlando op het International Trade Center in Hazerswoude-Dorp springt meteen in het oog. Niet alleen vanwege het prachtige gebouw dat De Vries en Verburg daar realiseerde, maar zeker ook door de strakke luchtbrug over de weg. Het was één van de geweldige ideeën, die al brainstormend met elkaar, ontstonden. In een, door beide partijen, zeer geprezen samenwerking werd alles verwezenlijkt. “Wat begon met schetsen en legoblokjes, staat er nu gewoon. Hoe fantastisch is dat!”, aldus een trotse Robert Menken. M enken Orlando is Europees marktleider op het gebied van Aziatische snacks. Daarnaast importeren zij vanuit de hele wereld noten, pitten, zaden en zuidvruchten, die zij bewerken tot op maat gemaakte foodconcepten voor supermarktketens, retailers en foodservicebedrijven. Ook heeft Menken Orlando een eigen chocoladefabriek, waar peulvruchten, rozijnen en noten worden voorzien van een chocolade coating. Het bedrijf heeft zo’n 2.500 eindproducten, met een afzetmarkt in heel Europa. Centraliseren van werkzaamheden Menken Orlando heeft verschillende locaties in Nederland. In het hoofdkantoor in Den Haag is een verpakkingsfabriek met twaalf lijnen. De chocoladefabriek is gevestigd in Noordoost Groningen en de centrale voorraadopslag is ondergebracht bij logistiek dienstverlener Windhorst Transport in Hazerswoude-Dorp. Daar is ook een tweede verpakkingsfabriek voor Menken Orlando gevestigd. “Toen tegenover ons centraal magazijn in Hazerswoude-Dorp een kavel grond vrijkwam, was dat voor ons de perfecte locatie om deze nieuwbouw te realiseren”, aldus Robert Menken. “Ons huurcontract in Den Haag loopt begin 2022 af, de chocoladefabriek is aan vernieuwing toe en we hadden hier een fantastische kans om onze werkzaamheden te centraliseren. Dit scheelt ons jaarlijks zo’n 2.000 truckbewegingen. We kregen alle medewerking van de gemeente Alphen aan den Rijn en konden vlot van start.” Artist impression van de nieuwe fabriek, Bogaerds Architecten Uitstekende referenties De Vries en Verburg kwam al snel in beeld als partner om dit project te verwezenlijken. “We zochten een partij die zich aan afspraken houdt en kwalitatief goed werk levert”, vertelt Robert Menken. “De Vries en Verburg heeft een goede naam en uitstekende referenties. Dit was echt een partij waar we het mee aandurfden. En daar hebben we absoluut geen spijt van!” Meedenken vanaf het begin Marco Dekker, commercieel directeur bij De Vries en Verburg, is ook zeer te spreken over de prettige samenwerking. “Het meedenken vanaf het allereerste begin van het ontwerpproces, is voor ons zoveel leuker dan het uitvoeren van een al kant-en-klare tekening. We zijn ook gaan kijken in de bestaande locaties van Menken Orlando en kregen daardoor veel inzicht in hun processen. Dit was voor ons een fantastisch project om te doen, zeker ook omdat de opdrachtgever openstond voor onze ideeën en input.” Diep respect De uitdaging bij het bouwen lag vooral in de beperkte ruimte. “Op een kavel van 7.000 m² staat een gebouw met een begane grond van 5.500 m² en een totaal oppervlakte van 9.800 m², verdeeld over drie verdiepingen. Dan heb je niet heel veel werkruimte tot je beschikking”, vertelt Martin Voorsluijs, uitvoerder bij De Vries en Verburg. “Het pand is diep en lang. We konden dat onmogelijk laag voor laag gaan bouwen, want dan was er onvoldoende ruimte geweest voor de kranen. Het pand is daarom in vier delen van 26 meter breed en 16 meter hoog gebouwd. Deel voor deel, van de grond tot het dak. Bij het laatste stuk was amper nog ruimte over voor de kranen.” Menken vult aan: “Martin liep als een voetbalscheidsrechter met een verfspuitbus rond om precies aan te geven waar de kranen konden staan. Elke decimeter telde. Hij had een compleet kranenplan gemaakt, ik vond dat echt indrukwekkend!” Menken vertelt dat hij in het voorbije jaar diep respect heeft gekregen voor de rol van uitvoerder, die met zoveel verschillende partijen moet overleggen en afstemmen. Hij prijst ook zijn eigen projectleider Ad-Willem Slings, die zich dag en nacht heeft ingezet om alles in goede banen te leiden. Parkeerdek met prachtig uitzicht Om geen extra ruimte kwijt te raken voor parkeerplaatsen, werd op het dak een parkeerdek 14 - FOOD Locaties 2021/2022

gerealiseerd voor 105 auto’s. Te bereiken via een fraai aangelegde, verwarmde hellingbaan aan de achterzijde van het gebouw. Daarnaast is er op het dak nog voldoende ruimte voor een enorme warmtepomp en toekomstige zonnepanelen. Werkende aan het dak kwam men erachter dat het uitzicht bij helder weer fantastisch was. En zo ontstond, zoals wel vaker tijdens deze bouw, weer een nieuw idee. “Zou het niet fantastisch zijn om hier een dakterras te maken, waar onze medewerkers bij mooi weer kunnen lunchen? Koppen bij elkaar gestoken, mogelijkheden bekeken en ja hoor, het plan is nu gewoon verwezenlijkt!”, vertelt een enthousiaste Robert Menken. Geautomatiseerd palletvervoer De luchtbrug over de weg verbindt de nieuwbouw met het warehouse van Windhorst Transport, Martin Voorsluijs, Marco Dekker, Robert Menken waar 10.000 pallets aan ‘grondstoffen’ (zoals noten, zaden, pitten en rozijnen) staan opgeslagen. Middels een ingenieuze installatie worden de gepalletiseerde orders uit het magazijn via een volledig geautomatiseerde shuttlebaan over de weg getransporteerd. Ook dit scheelt weer veel truckbewegingen over de weg, waardoor het terrein een stuk verkeersveiliger wordt. Chocoladefabriek Door een deel van het gebouw loopt een indrukwekkend leidingstelsel voor het transport van chocolade. Deze wordt in zes imposante tanks op de begane grond opgeslagen, zichtbaar vanaf de weg door een grote raampartij. Om te voorkomen dat er stolling optreedt, moet de chocolade een constante temperatuur hebben van 40 graden. Alle productieruimtes voldoen aan de hoogste Ad-Willem Slings eisen op het gebied van voedselveiligheid. Met gladde, goed reinigbare muren, vloeren en schuine delen waar geen stof op blijft liggen. Ook is alles met cement en beton ‘muisdicht’ gemaakt, om overlast van ongewenste bezoekers te voorkomen. Familiebedrijven Zowel de opdrachtgever als de bouwer zijn familiebedrijven en vinden dezelfde zaken belangrijk. “Betrouwbaar, betrokken en gedreven zijn onze kernwaarden, maar ook klantvriendelijk, nononsens, oplossingsgericht en lange termijn denkend. Zo staan we er alle twee in en dat maakt deze samenwerking bijzonder prettig” besluit Dekker. En een glunderende Robert Menken voegt hieraan toe: “Mijn super trotse 85-jarige vader sloeg in juli 2020 de eerste paal. En de mannen lieten mij de laatste dakplaten met die grote kraan hijsen. Zo leuk hoe ze dat georganiseerd hadden. Dat zijn dingen die je je leven lang niet meer vergeet!” ¢ BOUWEN OP KARAKTER FOOD Locaties 2021/2022 - 15

En…. vastgoed voor Arbeidsmigranten in uw gemeente? Er bestaat vrij verkeer van EU-burgers. Zij mogen zonder vergunning werk doen overal in de EU, en dus ook Nederland. Ongeveer 514.000 banen (d.w.z. bijna één op de twintig) in Nederland wordt uitgevoerd door arbeidsmigranten. Even voor de duidelijkheid; In het derde kwartaal van 2021 waren 294 duizend Nederlanders werkloos, tegenover 371 duizend vacatures die open staan! Z onder arbeidsmigranten geen 2 komkommers voor de prijs van 1, maar ook geen snelweg A4, geen Maasvlakte, geen schoonmaak, geen bloemen voor Moederdag, geen boodschappenkrat van de supermarkt of Hello Fresh, geen kleding van Zalando of boeken van Bol.com. Allemaal afhankelijk van arbeidsmigratie. Het economische belang van arbeidsmigranten in de tuinbouw en aanverwante bedrijvigheid is van groot belang voor de lokale economie van het Westland en ook elders in Nederland groeit de vraag naar arbeidsmigranten. Wie wil werken is dus welkom, maar we moeten zorgen voor een goed werk én woonklimaat. In de gemeente Westland werken minimaal 12.000 arbeidsmigranten, op piekmomenten zijn dit er zelfs tot 16.000. Ze komen hier primair om te werken, maar moeten ook ergens overnachten. Op dit moment vinden een kleine 5.000 (4.700) arbeidsmigranten huisvesting in het Westland. Zij wonen in speciaal daarvoor gebouwde hotels, in getransformeerde kantoren, op locaties met semipermanente bouw, maar ook in kamergewijze verhuur binnen de kernen, of in agrarische bedrijfswoningen (soms ook strijdig met het bestemmingplan). Omdat er nog steeds een mismatch is tussen aantal werkzame personen en verblijvende personen, is er een (substantiële) probleem voor huisvesting van arbeidsmigranten. Wij Tradiro hebben daarom de vergunning aangevraagd, wat een meer jaren traject is, voor ons woonpark de Lier in de gemeente Westland. Het woonpark zal plek bieden aan 688 arbeidsmigranten. Er zitten grote voordelen aan deze grootschalige locatie, zoals dat het goed te organiseren is en meer kwaliteit kan bieden in zowel huisvesting als verblijfsruimte. Intensief beheer Ook aan veiligheid is gedacht. Het park zal worden voorzien van hekken en tevens is er camerabeveiliging. De locatie zal intensief beheerd worden door professionele meertalige parkbe16 - FOOD Locaties 2021/2022

heerders die 24/7 aanwezig zijn. De parkbeheerders zijn verantwoordelijk voor het welzijn van de bewoners, zorgen voor goede informatievoorziening en verzorgen de communicatie met de omgeving. Zij fungeren als centrale aanspreekpunt voor de bewoners en omwonenden. Ook geldt een huisreglement met heldere regels, waarbij de parkbeheerders toezien op de naleving hiervan. Door de transparante communicatie- en informatievoorziening weten de bewoners exact waar ze aan toe zijn. Met het SNF ( Stichting Normering Flexwonen) keurmerk toont u aan bij gemeenten, woningcorporaties, opdrachtgevers, werknemers en omwonenden van de huisvestingslocaties dat u voldoet aan de norm voor huisvesting van Arbeidsmigranten. Een organisatie die is opgenomen in het register van SNF voldoet aan de norm voor huisvesting van arbeidsmigranten. Jaarlijks vindt bij deze organisaties een administratieve inspectie plaats waarin wordt gecontroleerd of álle locaties zijn opgegeven bij SNF en of aan de eisen van goed werkgeverschap en toezicht en beheer wordt voldaan. Ook vind er jaarlijks een huisvestingscontrole op locaties plaats. Hierbij wordt gecontroleerd op o.a. goede sanitaire voorzieningen, brandveiligheid en privacy. Tradiro is al jaren SNF gecertificeerd, waardoor de kwaliteit van huisvesting voor arbeidsmigranten is gewaarborgd. Te kort Echter is er nog steeds een schreeuwend te kort aan goede huisvesting voor arbeidsmigranten. Een woonpark is 1 oplossing. Wat kan nog meer? Kan er niet meer gebouwd worden? Op dit moment rijzen de distributiecentrums als paddenstoelen uit de grond in Nederland. En dat is voor o.a. de economie ontzettend goed. Echter gaan straks ook in deze centrums veel arbeidsmigranten werken. Bedenk dat de komst van het DC van Zalando in Bleiswijk al goed is voor 1500 werkplekken. Waar gaan zij wonen? Er is al een groot te kort aan huurwoningen, en door de komst van arbeidsmigranten zal dat tekort alleen maar toenemen. Waarom niet bij deze centrums een stukje grond bebouwen voor een goed woonpark? Veel bewoners van gemeentes zitten niet te wachten op huisvesting van arbeidsmigranten in hun wijk. Men is bang voor overlast en onrust. Ook is men vaak bang voor het onbekende, ”je hoort namelijk vaak van die verhalen”. Echter is uit ervaring gebleken door o.a. Politie Westland dat een woonpark of arbeidsmigrantenhotel veel minder overlast veroorzaakt dan in een reguliere wijk waar geen arbeidsmigranten wonen. Elsenbos, een appartementencomplex voor arbeidsmigranten in Naaldwijk, is hier een heel goed voorbeeld van. Voor de bouw van dit complex was er ontzettend veel weerstand van omwonende. Inmiddels is het pand al meer dan een jaar in gebruik en kan je de meldingen van overlast op 1 hand tellen, waarvan er geen enkele melding kwam van omwonende. Ook wij als Tradiro hebben behoorlijk wat weerstand ontvangen voor het bouwen van het woonpark. En dit woonpark is niet eens gelegen in de kern van de gemeente. Daarnaast zijn de kosten voor een woonpark geheel voor rekening van het bemiddelingsbureau. Hierdoor neemt de druk op de woningmarkt niet toe door arbeidsmigranten en wordt er gewaarborgd dat men goede huisvesting ontvangt. Ja, arbeidsmigranten zijn ontzettend welkom om in Nederland zwaar, saai, repeterend en soms vies werk te doen tegen vaak minimumloon, maar behoorlijk wonen? Nee dat graag elders. Het tekort is al goed zichtbaar in o.a. Zeeland. Hier zitten tuinders die zitten te springen om arbeidsmigranten. We kunnen ze wel leveren, alleen we hebben geen huisvesting meer. En in plaats van dat we meer arbeidsmigranten willen leveren, gaan we er komend jaar zelfs minder leveren omdat gemeenten in de omgeving de vergunning voor huisvesting voor arbeidsmigranten niet verstrekken. En hier bovenop hebben veel gemeente het beleid aangenomen om maar maximaal 2 soms 3 arbeidsmigranten in één huis te vestigen, ook al heeft dit huis 4 slaapkamers! Worden het straks echt dure komkommers en aubergines? ¢ FOOD Locaties 2021/2022 - 17

‘Out-of-the-box’ denken van Panattoni levert ongekend mooie resultaten op Panattoni Nederland heeft in de afgelopen twee jaar een significante portfolio opgebouwd in bedrijfsvastgoed verspreid over geheel Nederland. Vandaag spreken we met Niels Lindenbergh, recent toegetreden als business development manager voor Panattoni Nederland. Kennismaking: Panattoni is een Amerikaans familiebedrijf opgericht in 1986 door de heer Carl Panattoni en heeft wereldwijd al 48 miljoen m2 5,4 miljoen m2 ontwikkeld, waarvan in Europa. De organisatie is actief in Oost Europa, Duitsland, Frankrijk, Spanje, Groot Brittannië en Nederland. Het Nederlandse Panattoni team bestaat uit 12 personen, met allemaal hun eigen expertise op gebied van techniek, logistiek, juridisch of financieel. Met allemaal dezelfde drive om het beste product te realiseren voor onze klanten. Deze drive heeft geresulteerd in 240.000 m² aan nieuwe ontwikkelingen in Nederland in een tijdsspanne van 2 jaar.” Deze groei is mede mogelijk geweest door naast de focus op Greenfield locaties ook de nadruk te leggen op Brownfield locaties. Dit zijn verouderde bedrijfsgebouwen op A locaties die nu buiten gebruik gesteld zijn of niet meer voldoen aan de eisen van de huidige markt. “Niels noemt 18 - FOOD Locaties 2021/2022 Waarom ontwikkelen met Panattoni Waarom zouden partijen moeten kiezen om te ontwikkelen met Panattoni in plaats van zelf, BTS Nestlé De BTS-faciliteit voor CPP is een voorbeeld van een hoogbouwmagazijn dat is afgestemd op de behoeften van de voedingsindustrie. De BTS was verdeeld in twee hoofdsecties. Het magazijn beslaat 29.410 m², terwijl de personeels- en kantoorruimtes in totaal ca. 900 m² in beslag nemen. Het magazijngedeelte is ingericht met geautomatiseerde distributiesystemen die het opslagproces vergemakkelijken. Kellogg als voorbeeld de herontwikkeling van een oud fabrieksterrein in Heerlen; dit stond leeg en wordt nu her- ontwikkeld naar twee moderne logistieke faciliteiten van in totaal > 68.000 m2 .

Carrefour zeker in de foodsector waar veel eisen worden gesteld aan het gebouw aangaande conditionering en voedselveiligheid? “De reden om zelf te ontwikkelen of dit gezamenlijk te doen met Panattoni ligt volledig aan de klantvraag, immers elke klant heeft unieke karakteristieken. Maar de belangrijkste overweging voor een ondernemer zou moeten zijn, waar ga ik de komende 1,5 tot 2 jaar mijn tijd en geld insteken, nieuwbouw of ontwikkeling van het bedrijf? Afhankelijk van de keuze kunnen wij hierna meedenken aan een ontwikkelstructuur die past bij de klant. Hierbij kan o.a. gedacht worden aan een Built to Suit gekoppeld aan een huurcontract of koopovereenkomst na oplevering. Duurzaamheid op één Duurzaamheid speelt bij Panattoni een grote rol in de ontwikkeling van vastgoed. Zo ontwikkelen we al ons vastgoed conform BREEAM very good en is de doelstelling om voor 2025 alle nieuwe ontwikkelingen BREEAM excellent en CO2 neutraal op te leveren. Om deze doelstellingen te behalen investeren we nu al in o.a. zonne panelen, warmte ‚ pompen en LED verlichting en zoeken we de samenwerking met diverse partijen. Bij een duurzaam gebouw denken we ook graag mee aan de implementatie van een toekomstig bestendige werkomgeving, waar medewerkers zich comfortabel voelen en welke voorzien is van voldoende natuurlijk licht en groen, die goed bereikbaar is per OV of via “elektrische” fiets of auto welke natuurlijk ook opgeladen kan worden op het terrein. ¢ Niels Lindenbergh “Maak gebruik van onze expertise en ga een open dialoog aan, want bijna alles is mogelijk.” BTS Kellogg II De initiële investering van 9.258m2 fabriek gebouwd en werd in 2016 uitgebreid met nog eens 27.000m2 voor Kellog werd direct naast de bestaande . Het eerste gebouw is ontworpen voor productie en opslag, terwijl het andere dienst doet als magazijn. De investering voor Kellogg is ontwikkeld in Centraal Polen in de economische subzone Kutno, die deel uitmaakt van de speciale economische zone van Łód´z. FOOD Locaties 2021/2022 - 19

Integrale aanpak bij nieuwe huisvesting Heeft u met uw bedrijf in de foodindustrie behoefte aan een nieuw pand? Bijvoorbeeld omdat uw huurcontract afloopt of omdat uw huidige pand niet meer voldoet aan de huidige eisen omtrent hygiëne? Dan heeft u vast allerlei vragen. Waar vindt u een goede locatie, hoe zorgt u dat het nieuwe pand uw Gronddatabank als startpunt Wanneer u geen grond bezit voor het bouwen van nieuwbouw dan is het zoeken van een geschikt kavel de eerste stap. Hier biedt de gronddatabank van Heembouw uitkomst. Commercieel manager Marc-Paul van Halderen; “Met de gronddatabank helpen wij partijen met het vinden van geschikte en beschikbare (her-) ontwikkellocaties of brownfields. Ook maken onze data-analisten, onderbouwd met uw data, door middel van location intelligence inzichtelijk welke locatie de beste optie is voor uw nieuwbouw.” Recentelijk hebben we de website www.gronddatabank.nl helemaal vernieuwd. Met meer dan 4.100 kavels zeker het bekijken waard, voor bedrijfsruimten en 20 - FOOD Locaties 2021/2022 bedrijfsprocessen optimaal ondersteunt en mee kan groeien en veranderen met uw bedrijf? Heembouw helpt u graag. Sterker nog, we doen niets liever. Uniek aan onze aanpak: we zijn als ontwerpende bouwer van A tot Z bij uw nieuwbouw betrokken. Dat scheelt namelijk tijd, geld, fouten en frustraties. Orangeworks ontwerpt, fabriceert en installeert proces equipment voor de voedingsmiddelen industrie en verkoopt en installeert deze wereldwijd. Heembouw realiseerde het nieuwe pand van Orangeworks op bedrijventerrein Vorstengrafdonk naar een ontwerp van Heembouw Architecten. Het bestaat uit een bedrijfshal van 10.192m² met kantoor van 1.678m² en mezzanine van 413m².

nu ook voor kantoren. Ook vindt u er alle informatie over de verschillende dataanalyses die we voor onze klanten kunnen uitvoeren. Klantenteam speciaal voor de foodindustrie Van niets naar een bedrijfspand, daar komt veel kennis bij kijken. Daarom heeft Heembouw binnen de afdeling bedrijfsruimten een gespecialiseerd team dat zich geheel focust op de maakindustrie. Marc-Paul van Halderen; “Door deze klantenteams borgen we kennis, zijn er efficiënte communicatielijnen én vergroten we de klantwaarde.” Optimaal bedrijfsprocessen ondersteunen Het ontwerp van uw te bouwen pand moet uw bedrijfsprocessen optimaal ondersteunen en geschikt zijn voor de machines die u gebruikt. Ook niet onbelangrijk: de prijsvorming moet binnen uw budget vallen. Dat betekent dat al vroeg in het proces exact bekend moet zijn hoe uw processen verlopen en wat Voor supermarktketen Vomar start Heembouw eind 2021 met de bouw van een nieuw distributiecentrum in Alkmaar. Het pragmatische ontwerp van Heembouw Architecten zal zorgen voor optimale bevoorrading van de keten. De nieuwbouw bestaat totaal uit 14.392 m². Heembouw is als ontwerpende bouwer van A tot Z bij uw nieuwbouw betrokken. de beste positionering van het gebouw is op het kavel. Welke eisen de machines stellen aan het pand? Wat zijn de kosten voor onder andere de grond, fundatie, constructieopbouw en dakafwerking? En hoe zit het met eventuele duurzame en circulaire elementen? Daarom doen wij het anders en zijn wij als ontwerpende bouwer van A tot Z bij uw nieuwbouw betrokken. Wat daarbij uniek is: wij hebben een inhuisarchitectenbureau. Dat betekent dat we bij de planontwikkeling samen met de architect de uitvoerbaarheid van het met u bepaalde ambitieniveau borgen. En we betrekken het realisatieteam al tijdens het ontwerpproces bij de uitvoerende keuzes. Dit resulteert in bedrijfsruimtes waar mensen willen werken. Heembouw realiseerde de nieuwe huisvesting voor Bosman Van Zaal, systeemleverancier voor cropscience bedrijven, multinationals, onderzoeksinstellingen, vermeerderaars en professionele kwekers. De moderne productiefaciliteit met kantoor op bedrijventerrein Green Park Aalsmeer, werd eind 2018 opgeleverd. Heembouw Architecten maakte het ontwerp. (071) 332 00 50 www.heembouw.nl www.gronddatabank.nl FOOD Locaties 2021/2022 - 21

Help je belangrijkste partner in business Bee in Balance bouwt en zorgt voor bijen op bedrijfsterreinen en gebouwen W ij mensen danken veel van onze welvaart aan de bij. We plukken hier letterlijk de vruchten van. Sta je er ooit bij stil dat we zonder bijen geen aardbeien, appels, tomaten, kersen, courgettes, noten en koffie zouden hebben? Grote organisaties verhandelen en transporteren dagelijks al die gezonde lekkernijen over de hele wereld. Een prachtig businessmodel waarmee veel geld wordt verdiend. Om dit te faciliteren bouwen we bedrijfsterreinen vol zonder na te denken over gezonde en veilige leefomstandigheden voor onze belangrijkste partner in business, de bij. Waarom houden we hier geen rekening mee? Meer dan de helft van de bijen is met uitsterven bedreigd. Als de bij straks helemaal verdwijnt, valt er niks meer te verhandelen en transporteren. De bestuivers van ons voedsel kampen vandaag de dag met een enorm voedselgebrek. Het probleem is nú, daarom moeten we radicaal handelen ‘We weten allemaal dat het slecht gaat met de bij. Maar in de stap van weten naar handelen, hebben we nog wat meters te maken,’ zeggen Marc van der Heijden en Quinty van Drie, gepassioneerde directieleden van Bee in Balance. Door het gebrek aan voedsel en ruimte is de bijenpopulatie drastisch afgenomen. “We begrijpen de waarde van de bij niet meer. We veranderen de landbouw in een groene Sahara en steden en bedrijfsterreinen in betonnen jungles. Nederland moet gaat zorgen voor bijen en wij faciliteren dat,” vervolgt Marc. Bijen huisvesten op dezelfde professionele manier als mensen BEE IN BALANCE is het eerste bouwbedrijf de verbindingswegen in de natuur inclusieve stad en bieden een gezonde en veilige woon- en werkomgeving voor solitaire bijen en bijen die leven in volken. ter wereld dat bouwt en zorgt voor bijen. Ze verandert op radicale wijze bedrijfsterreinen en gebouwen in florerende bijenoases. Hier huisvest ze bijen op dezelfde professionele manier als mensen zodat ze kunnen wonen, werken, eten, relaxen en plezier maken. De kleurrijke landjes vormen “In Nederland leven zo’n 350 verschillende soorten bijen,” vertelt Quinty. “Al deze bijen hebben hun eigen voorkeur voor huisvesting en voedsel. Er zijn bijen die afhankelijk zijn van één plantensoort en bijen die minder kieskeurig zijn. De ene bij nestelt graag in de grond terwijl de ander haar eitjes legt in riet.” Bee in Balance maakt een scan van de omgeving om in kaart te brengen welke bijen er wonen en welke drachtplanten er al staan. Op basis van deze uitkomsten wordt het Bee in Balance Land vervolgens ingericht met de juiste samenstelling aan gezonde grond, bloemen, planten en bomen die perfect op de omgeving en voorkeuren van de bijen aansluiten. De bloeiperiodes van verschillende soorten bloemen, planten en bomen wisselen elkaar af zodat bijen het hele jaar door voedsel hebben. Elke m² land is 100% biologisch en gifvrij. De volwassen bomen en planten zijn van formaat en leveren hetzelfde jaar nog voedsel aan bijen. De bijgebouwen bestaan uit verschillende modulaire constructies en architectonische vormen en bieden allerlei soorten bijen een warm welkom. Bijencao “We moeten ons denken veranderen en ons anders gaan gedragen richting bestuivers,” zegt 22 - FOOD Locaties 2021/2022

Marc. “Bijen vormen een grote “workforce” in onze samenleving die van essentieel belang is voor ons voortbestaan. Maar als het gaat over gezond en veilig werken vallen ze buiten de boot. Ze worden niet betaald voor hun arbeid, de leefgebieden worden steeds kleiner, ze moeten werken in giftige en verontreinigde omgevingen en na ongeveer 2 à 3 weken hard werken zijn ze dood.” Om het leven van de bij structureel te verbeteren, ondertekent Bee in Balance, samen met de Vakbond voor Dieren, een bijencao. In de cao zijn alle randvoorwaarden voor een veilige en gezonde leefomgeving voor bijen opgenomen. De bijencao bevat vergelijkbare onderdelen als een cao voor menselijke werknemers. Zo wordt er onder andere gekeken naar werktijden, leefomgeving en ziekteverzuim. Met ruim 7 miljoen werknemers is de grootste vakbond van Nederland een feit. Bouwen, zorgen en leren zorgen voor bijen De professionele bijenverzorgers van Bee in Balance zorgen ervoor dat alle randvoorwaarden voor een gezonde en veilige omgeving uit de bijencao ook na de bouw worden nageleefd. Als de opdrachtgever zelf een actieve rol wil spelen bij het zorgen voor bijen dan biedt Bee in Balance workshops en een opleidingsprogramma tot bijenverzorger aan voor medewerkers zodat iedereen kan gaan zorgen voor bijen. Investeer in het leven zelf, het voortbestaan van de bij is een businessmodel Bee in Balance helpt ondernemers om duurzaamheid zichtbaar te maken op het eigen terrein en gebouw. De aanleg van een bijenoase creëert waarde voor de onderneming op allerlei vlakken. Het aanbrengen van Bee in Balance Land is ook een praktische toepassing voor het verduurzamen van je bedrijfsvoering door te voldoen aan SDG15, BREEAM en LEED certificeringen. Quinty sluit af: “Met een realistische duurzame propositie investeren in het leven. Zo redden we samen de bij.” De bijencao wordt in januari 2022 gelanceerd. Bee in Balance is NL Green Label gecertificeerd. ¢ Kijk voor meer informatie op: www.beeinbalance.nl FOOD Locaties 2021/2022 - 23

Ruys Groep: “De klant moet over tien, twintig jaar nog tevreden zijn” Een goede vloer ligt aan de basis van een zorgeloze productie. Veel foodproducenten denken geen omkijken naar hun vloer te hebben. Totdat die wordt afgekeurd vanwege voedselveiligheid. De Ruys Groep wil dat moment voor zijn, maar als die afkeuring zich onverhoopt toch aandient hebben ze ook de oplossing. D e vloeren van Ruys staan bekend om hun duurzaamheid. En toch kan een echte Ruysvloer ook onderhoud gebruiken. Oprichter Hendrik Ruys: “Ook een Bentley heeft wel eens onderhoud nodig.” Volgens hem wordt onderhoud aan vloeren onderschat en dat is merkwaardig. “Je kan geen dak of airconditioning kopen zonder onderhoudscontract. Er rijden over een dak geen heftrucks, over een vloer wel, en toch denken sommigen dat een vloer zonder onderhoud kan.” Hendrik Ruys heeft al decennia lang de vinger aan de pols in de food-sector. Zo merkt hij dat TD’s bij bedrijven steeds vaker worden uitgekleed, vanwege kostenefficiency. Zowel de kennis als de handjes om een vloer te onderhouden ontbreken regelmatig. Daarom wil Ruys meer nadruk gaan leggen op onderhoud. Het bedrijf begint met het aanbieden van onderhoudscontracten aan haar klanten. Zo beheert de Ruys Groep de complete cyclus, van het ontwerp en aanleg, via het onderhoud tot en met de renovatie. “Een echte Ruysvloer kan dertig jaar mee. Kleinschalige vloerrenovatie in beeld. Hendrik Ruys (links) en Edwin Slingerland Als je regelmatig onderhoud pleegt kan je dat verlengen tot vijftig jaar.” En de foodproducent voorkomt met regelmatig onderhoud problemen, zoals wanneer de NVWA of een andere auditeur de productie stillegt. Snelheid cruciaal Als onderhoud niet meer mogelijk is, dan is een vloerrenovatie vaak een prima alternatief. Dochterbedrijf SR Vloeren heeft zich daarin gespecialiseerd. Daarbij is snelheid cruciaal. Edwin Slingerland is de directeur. Volgens hem heeft de foodindustrie de afgelopen jaren, een efficiency-slag gemaakt, waardoor downtime nog kostbaarder is geworden. “Waar eens vijf lijnen stonden, staan er nu nog twee.” Slingerland heeft zich toegelegd op een zo kort mogelijke onderbreking van de productie: “Afhankelijk van wat er moet gebeuren, kunnen we een complete vloerrenovatie in een weekend doen. Als er veel moet gebeuren binnen een week.” En daarna kan de vloer direct volledig belast worden. Slingerland wordt wekelijks geconfronteerd met bedrijven die lichtelijk in paniek zijn: “Dan krijgen we een telefoontje van iemand die meldt dat er volgende week een belangrijke keuring of audit is. Dan doen wij direct een grondig onderzoek op locatie.” Er worden kernen geboord, gekeken naar de bedrijfs- en reinigingsprocessen, en gelet op schades en slijtage. Na een paar dagen ligt er een advies op tafel, en indien nodig ligt er een paar dagen later een nieuwe vloer. Slingerland: “Zo had ik afgelopen vrijdag een telefoontje van 24 - FOOD Locaties 2021/2022

een vleesimporteur op de Maasvlakte. Die heeft een nieuw complex, in de keuringsruimte lag beton, en dat mag niet van de NVWA. We hebben onze mouwen opgestroopt en aanstaande vrijdag, binnen zeven dagen, ligt er een vloer in, die aan alle eisen voldoet.” Het is de flexibiliteit en de hands-on-mentaliteit die de Ruys Groep kenmerkt. Het bedrijf is overigens met haar ruim vijftig medewerkers actief in alle takken van de industrie waaronder de zware industrie. Onafhankelijk advies De bedrijven van Ruys pakken niet alleen de vloer aan, maar het hele systeem. Nieuwe betonvloer, nieuwe putten en goten, het wordt allemaal verzorgd. Maar ook wandbescherming zoals stootranden kunnen worden aangebracht. Ruys: “Het is een one-stop-shop. Noem het gemak, of ontzorgen. Wij gaan niet tegen de klant zeggen dat hij een sloper moet bestellen, of een loodgieter. We nemen het allemaal uit handen. De truc is dat de klant na tien jaar nog blij is dat hij met ons zaken heeft gedaan.” Waar Ruys in uitblinkt is het onafhankelijke advies, het bedrijf heeft een breed scala aan vloeren, veel concepten zijn in eigen beheer ontwikkeld en hebben hun sporen verdiend. Hendrik: “Het maakt ons niet uit welke vloer er wordt aangebracht. Het is niet zo dat we aan één vloer meer verdienen dan aan een andere. We willen de juiste vloer op de juiste plek, dus we kijken naar de wensen van de klant en het verwachtte gebruik. Wij adviseren de bedrijfsvloer die daar het beste bij past. Als er meer vloertypes mogelijk zijn, leggen we de voor- en nadelen van de verschillende vloersystemen uit, zodat er een bewuste keuze kan worden gemaakt.” ¢ www.ruysgroep.nl FOOD Locaties 2021/2022 - 25

Ondernemend bouwen in de food industry Vier redenen om voor Unibouw te kiezen Ondernemend bouwen. Wat betekent dat eigenlijk? Het betekent dat Unibouw er alles aan doet om de bedrijfshuisvesting van jouw bedrijf zo vorm te geven dat jij kunt doen waar je het beste in bent: ondernemen. Jeroen Verbakel, Directeur Unibouw, geeft je vier redenen waarom Unibouw de juiste partner is voor ondernemers die een bedrijfspand wensen dat succes faciliteert. 1. Unibouws unieke consultancy service Unibouw biedt ondernemers die daar behoefte aan hebben een unieke, kosteloze consultancy service aan. Hiermee gaan we voor de start van de bouw terug naar de kern: Wat wil je precies bereiken met het nieuwe pand? Wat is het doel? Is dat om sneller, efficiënter en/of duurzamer te kunnen werken? Om specifieke problemen op te lossen? Om uiteindelijk kosten te besparen? Om nieuwe markten aan te boren? Om het logistieke proces anders in te kunnen richten? Met onze schat aan bouwkundige en bedrijfskundige ervaring kunnen wij een scherpe analyse maken en op basis daarvan een doeltreffend en slim ontwerp neerleggen. Dit helpt jou bij het behalen van een goed bedrijfsresultaat. Bedrijfshuisvesting in de food industry brengt daarbij aanvullende uitdagingen met zich mee, met name op het gebied van wet- en regelgeving. Van de Nederlandse HACCP-normering zijn we overgestapt op de internationale ISO 22000 en FSSC 22000. Dit betekent voor jou als ondernemer simpelweg dat je te allen tijde moet kunnen aantonen dat je werkt zoals je zegt dat je werkt. Ieder productieproces is uniek en als ondernemer draag jij de verantwoordelijkheid om te voldoen aan deze wet- en regelgeving bij het managen en beheren hiervan. Unibouw neemt zijn rol als Jeroen Verbakel, Directeur Unibouw facilitator hiervan zeer serieus. Het is onze taak om ervoor te zorgen dat de bedrijfshuisvesting optimaal is ingericht. Niet alleen wat betreft het bedrijfsproces, maar ook op het gebied van veiligheid en hygiëne. Hoe eerder wij aangehaakt zijn, hoe beter het design is afgestemd op het proces. Dit geldt voor de conceptuele fase, maar ook voor details in de afwerking zoals specifieke food safe coatings, afwerking van 90-graden hoeken, inrichting voor een agressief milieu en toepassing van gegalvaniseerd staal - het is maar een greep uit de vele mogelijkheden. One-stop-shop Unibouw biedt een unieke one-stop-shop voor bedrijfshuisvesting: van het vinden van een geschikt kavel via Bouwgrondvinden. nl tot het ontwerp en van realisatie tot het bieden van verschillende huur-en beheeropties. Met onze consultancy service delen wij onze specialistische kennis om bedrijven te helpen hun eigen bedrijfsproces in de nieuwe huisvesting te optimaliseren. Of onze opdrachtgever nu in het gehele huisvestingsproces bediend wenst te worden of alleen in een omkaderd onderdeel hiervan, alle mogelijkheden zijn bespreekbaar. 26 - FOOD Locaties 2021/2022

2. De Unibouwmethode: snel en kwalitatief bouwen op basis van modulaire systeembouw Unibouw doet er alles aan om jou te helpen je doelen te bereiken, of beter nog, te overstijgen. Voorop hierbij staat dat Unibouw kwaliteit levert: een kwalitatief hoogwaardig eindproduct, maar ook de garantie van een kwalitatief bouwproces dat soepel en efficiënt verloopt. Wij bouwen volgens de Unibouwmethode: op basis van modulaire systeembouw. Deze methode stelt ons in staat om het bouwproces zo efficiënt mogelijk in te richten, om daarmee de bouwtijd te minimaliseren en de bouwkosten te beheersen. 3. Unibouw ontzorgt Hoe we dat doen? Door alle verantwoordelijkheid op ons te nemen. Zowel in de voorbereiding als tijdens de bouw, maar ook daarna. Met als doel om jou volledig te ontzorgen. De samenwerking is daarbij zo intensief als jij wenst. Zo kunnen wij heel sec een ontwerp realiseren. Of van A tot Z betrokken zijn; van de totstandkoming van het ontwerp tot de vergunningsaanvraag. Unibouw is strategisch sparringpartner en staat naast je, nergens anders. Bouwen aan langetermijnrelaties vinden wij dan ook ontzettend belangrijk. Wij zijn inhoudelijk betrokken en zetten onze kennis en ervaring in om (kosten)efficiënte kwaliteitsoplossingen te bieden. 4. Bouwen met het oog op de toekomst Bij Unibouw heeft duurzaamheid meerdere dimensies. Wij creëren gebouwen van hoge kwaliteit, waardoor ze gedurende lange tijd intensief kunnen worden gebruikt: de essentie van duurzaam. Deze gebouwen faciliteren vitaliteit bij gebruikers waardoor zij duurzaam inzetbaar zijn. Waar mogelijk maken wij gebruik van circulaire materialen, dat wil zeggen dat deze materialen worden hergebruikt. Tenslotte is ons bouwproces duurzaam in de zin dat wij streven naar maximale efficiëntie en minimale verspilling door een goede voorbereiding en nauwkeurige planning. Dit alles om tot een duurzaam bedrijfsresultaat te komen, ook op de lange termijn. ¢ Bouwgrondvinden.nl Bouwen in food begint natuurlijk met het verwerven van bouwgrond op een strategische toplocatie. In Nederland biedt Bouwgrondvinden.nl het meest complete overzicht voor commerciële bouwgrond. De database is ontwikkeld met behulp van input van talloze grondeigenaren en wordt dagelijks aangevuld met nieuwe bouwgrond. Compleet én actueel dus. Bouwgrondvinden.nl biedt bovendien waardevolle informatie en toegang tot kavels die veelal niet bekend zijn in de markt. www.bouwgrondvinden.nl Meer weten over Bouwgrondvinden.nl of Unibouw? Neem contact op met: Giel Bouten Mark de Graaf +31 6 26 28 28 65 giel@unibouw.eu +31 6 41 76 58 37 mark@bouwgrondvinden.nl FOOD Locaties 2021/2022 - 27

Innoveren, leren en business genereren DAB als dé agrifood broedplaats van de Zuidwestelijke Delta Delta Agrifood Business (DAB) wil hét innovatie- en expertisecentrum voor plantbased agrifood zijn in de Zuidwestelijke Delta. En die missie lijkt te slagen. Want het aantal startups, gevestigde agribedrijven en onderwijsinstellingen dat met elkaar onder deze noemer werkt aan agrifoodgerelateerde vraagstukken, groeit razendsnel. Ruimte creëeren DAB is in 2018 ontstaan op verzoek van de agrifoodsector. Nu biedt DAB - letterlijk en figuurlijk - de ruimte aan bedrijven en onderwijsinstellingen in Zeeland, West-Brabant en Zuid-Holland om vanuit verschillende thema’s te werken aan oplossingen voor wereldwijde uitdagingen op het gebied van agrifood. De juiste faciliteiten Geen geschiktere lokatie voor deze broedplaats van vernieuwing dan het voormalige Suikerlab in Bergen op Zoom. Hier kwamen vroeger de suikerbieten om ze onder meer te testen op het suikergehalte en om ziektes eruit te halen. Je vindt er dan ook laboratoria op meerdere verdiepingen, kantoorruimtes, ruime vergaderzalen met veel daglicht, een keuken en een centrale hal waar ontmoetingen spontaan en georganiseerd kunnen plaatsvinden. Op het terrein zijn klimaatkassen te vinden en veel parkeergelegenheid. Het gebouw is up-to-date met mooie, historische details naast nieuwe, “Bedrijven die behoefte hebben aan georganiseerde toevalligheden, vinden bij DAB hun plek.” Peter Berben, projectleider DAB DAB beschikt over een grote mooie ruimte om gezamenlijk koffie te drinken en ideeën uit te wisselen. In de labruimtes wordt onder andere door VARTA toegepaste wetenschap verricht. milieubewuste elementen zoals een kurkvloer, luchtzuiverende muurverf en een junglewand. Open en toegankelijk Dat de lokatie aantrekkelijk is, verraden de naambordjes naast de deuren van de verschillende ruimtes in het witte gebouw. Achter vrijwel ieder plexiglas plaatje bij de deur prijkt de naam van een bedrijf of instelling die met andere agrifoodbedrijven en het onderwijs innovatie in plantbased food handen en voeten wil geven. Maar ook wie hier geen vaste kantoor- of labruimte heeft, kan gemakkelijk aansluiting vinden. DAB werkt in en vanuit het gebouw. Zo zijn er in samenspraak met HAS Hogeschool momenteel tientallen studenten ‘in het veld’ aan de slag met stages en beroepsopdrachten. Bedrijven in de lead Peter Berben is projectmanager bij DAB en vertelt: “Grote bedrijven en mkb’ers uit de regio vinden hier een vruchtbare bodem voor hun “Wij zien de ontwikkeling van het DAB als complementair naast ons eigen Green Protein Centre. Het DAB is heel toegankelijk en daardoor laagdrempelig voor startups en studenten.” Frank van Noord, directeur COSUN Innovation 28 - FOOD Locaties 2021/2022

3D-foodprinting van Gastronology is een van de parels van DAB. De vier thema’s Bij DAB zijn vier thema’s belangrijk als aanjager van innovatie in plantbased agrifood: Duurzaam bodembeheer DAB werkt samen met Bodemnetwerk Brabant dat wordt gevormd door ZLTO, waterschap De Dommel, provincie NoordBrabant, HAS Hogeschool en Brabantse MilieuFederatie. Het geeft DAB-partners toegang tot Brabantse projecten, praktijkkennis en evenementen op het gebied van duurzaam gebruik van de bodem. Food innovatie Culinair en creatief worden nieuwe producten en recepturen gecreëerd. Ook vindt er onderzoek plaats naar nieuwe grondstoffen en naar het verbeteren of uitbreiden van bestaande concepten. Lamb Weston Meijer neemt hierin het voortouw binnen DAB. Eiwittransitie CZAV zet vanuit DAB in op verdere ontwikkeling van teeltkennis om telers te helpen bij de eiwittransitie en vermindering van het middelengebruik. Belangrijke elementen hierbij zijn de vervanging van vlees maar ook de vervanging van soja in veevoer. Zero Waste Zero Waste betekent het ontwerpen van producten en managen van processen om de hoeveelheid en de giftigheid van afval en materialen systematisch te vermijden en verwijderen. Ook de hulpbronnen bewaren en herstellen in plaats van te verbranden en te begraven horen hierbij. Zero Waste staat voor een wereld waarin afval niet bestaat. Bij DAB is COSUN de trekker van dit thema en werkt hierin samen met andere bedrijven en kennisinstellingen. Specifieke wensen kunnen ter plekke aangepast worden, zoals hier voor Lamb Weston Meijer. Groepsvergaderingen kunnen plaatsvinden in een van onze vergaderzalen. Grote partijen uit het bedrijfsleven zoals COSUN, PROTIX en Rijk Zwaan komen natuurlijk niet zomaar naar DAB. Ze zien de meerwaarde.” Anja Hessels, programma-adviseur DAB idee, vraagstuk of innovatie. Wij koppelen ze aan kennisinstellingen of aan startups die samen met hen onderzoeken en experimenteren. Zo levert elke samenwerkingspartner een steentje bij aan innovaties, research en development en opleidingen in de agrifoodsector. Ook gaan we naar bedrijven en onderwijsinstellingen toe en koppelen onderzoeksvraagstukken aan studenten van onder meer Curio, HAS en Avans.” “Juist door elkaars werelden te kennen kun je tot oplossingen komen waar je eerder niet aan gedacht zou hebben.” Anton Godschalk, Product Application Group Leader bij Lamb Weston Meijer Van betekenis zijn DAB biedt ruimte aan talent. Startups die plantbased agrifood versterken of vernieuwen. Studenten en scholieren die in groen hun toekomst zien en aan de slag gaan met opgaven vanuit het agri bedrijfsleven. En mkb’ers en grote bedrijven die hun vraagstuk, idee of innovatie neerleggen bij DAB. Daarmee draagt DAB actief bij aan behoud van talent en het tegengaan van personeelstekorten in de Zuidwestelijke Delta. Aan oplossingen voor wereldwijde vraagstukken. En aan een beter imago van de agrisector. Want agrifood is uitdagend en divers en cruciaal voor onze toekomst. ¢ Neem contact op met Delta Agrifood Business: info@deltaagrifoodbusiness.nl of bel: 06 20844185 / 06 51788158 FOOD Locaties 2021/2022 - 29

Met unieke totaalaanpak biedt VDG Property Development gebruikers een maatpak Ogenschijnlijk vanuit het niets zette het vijftig jaar oude familiebedrijf Van Dijk Groep zich in de laatste jaren op de kaart als ontwikkelaar van bedrijfsmatig vastgoed met VDG Property Development. Waarin het Gemertse bedrijf zich onderscheidt? De unieke totaalaanpak en de kunst om gebruikers daarmee een ‘maatpak’ aan te meten als het gaat om bedrijfshuisvesting. 30 - FOOD Locaties 2021/2022

E rik van Dijk, eigenaar VDG Property Development: “We hebben als Van Dijk Groep alles in huis om op hoog niveau te ontwikkelen: we weten de geschikte bouwkavels te vinden, hebben verstand van ontwikkelen en bouwen, beschikken over een gedegen netwerk van partners en kunnen zeer snel schakelen. Slechts een handjevol ontwikkelaars kan dit totaalpakket bieden. Met name de laatste jaren maken we optimaal gebruik van deze resources wat resulteert in schitterende en toonaangevende ontwikkelingsprojecten, verspreid over heel Nederland.” Maatpak Het doel is om gebruikers een ‘maatpak’ aan te meten als het gaat om bedrijfshuisvesting. En daar gaat VDG Property Development heel ver in, “Omdat wij ervan overtuigd zijn dat dat de meest kwalitatieve en duurzame bedrijfslocaties oplevert. Door onze brede vastgoedervaring kunnen wij fungeren als sparringpartner. Daarnaast kunnen wij financieel-strategisch meedenken,” aldus Erik van Dijk. “Maatwerk is de standaard.” Totaalaanpak VDG Property Development werkt intensief samen met andere bedrijven binnen Van Dijk Groep, waardoor het gehele huisvestingsproces van A tot Z geregeld kan worden. Met de nadruk op ‘kan’, want de opdrachtgever bepaalt hoeveel betrokkenheid gewenst is. Door met een vaste bouwpartner – Unibouw – te werken, is snelheid gegarandeerd en de kwaliteit van het eindresultaat gewaarborgd. Indien gewenst werkt VDG Property Development samen met preferred suppliers en andere samenwerkingspartners als het gaat om bijvoorbeeld architectuur of afwerking. Ontwikkelen voor food De wensen en eisen voor bedrijfspanden in de food industry zijn zeer specifiek. Er zijn vaak omvangrijke investeringen nodig om de productie en opslag efficiënt in te richten en daarbij ook nog aan alle wet- en regelgeving zoals ISO 22000 en FSSC 22000 te voldoen. Magazijnstellingen, automatiseringsequipment, koelinstallaties, specifieke food-safe afwerking: de kosten van de inrichting kunnen de bouwkosten zelfs overstijgen. “Niet iedere onderneming in de industrie heeft de mogelijkheid om deze investeringen te Ontwikkeling VDG Warehouse Schiphol I (23.600 m2 ) Ontwikkeling VDG Warehouse Venlo (12.400 m2 ) kunnen doen. Het is juist dáár waar de samenwerkende bedrijven binnen Van Dijk Groep van meerwaarde kunnen zijn. Of het nu gaat om een huur- of koopconstructie: het credo is dat we er samen altijd wel uitkomen. VDG Finance kan hierin zelfs een rol spelen bij het verstrekken van een financiering.” Duurzaamheid VDG Property Development hanteert de hoogste standaarden op het gebied van duurzaamheid. Veelal zijn ontwikkelingen gecertificeerd met BREEAM-NL. Met VDG Solar wordt de mogelijkheid geboden om het dak te voorzien van zonnepanelen. “Maar we gaan verder dan dat. Bijvoorbeeld met de ontwikkeling van twee state-of-the-art, natuurinclusieve warehouses op Schiphol Trade Park laten we zien dat industrieel vastgoed de “Onze veelzijdigheid en totaalaanpak is wat ons onderscheidt van andere ontwikkelaars: we kunnen opdrachtgevers in alle processtappen tegemoet komen en van dienst zijn.” FOOD Locaties 2021/2022 - 31 ecologie in de omgeving ook kan verrijken in plaats van daar enkel afbreuk aan te doen. Dit bijvoorbeeld door al in de ontwerpfase intensief samen te werken met een ecoloog en speciale aandacht te geven aan de materiaalkeuze en de integratie van groen. VDG Warehouse Schiphol I is zodoende zelfs genomineerd voor de Award Natuurinclusief Bouwen & Ontwerpen 2021.” ¢ Meer weten? Neem contact op met: VDG Property Development Joeri Bazelmans Joeri@vandijkgroep.nl + 31 (0)6 307 413 41

Leeuwarden is aanjager en verbinder in de regionale foodsector In en rond Leeuwarden bruist het van de food-gerelateerde activiteiten. Bedrijven, onderwijs en kennisinstellingen werken er op verschillende thema’s samen en de gemeente ondersteunt hen proactief. Bovendien is er letterlijk én figuurlijk ruimte om te ondernemen, blijkt tijdens een online rondetafelgesprek met betrokkenen. ME-AT De coöperatieve opstelling van de gemeente trok Vion Food Group over de streep om in Leeuwarden een slachterij om te bouwen naar een productielocatie voor vleesvervangers, vertelt Willem Cranenbroek van ME-AT, de Vion start-up die zich richt op het ontwikkelen en produceren van vleesvervangers. “Wij zijn van oorsprong een vleesbedrijf en ontwikkelen ons steeds meer richting een leverancier van eiwitten. We hebben meerdere miljoenen geïnvesteerd omdat we geloven in onze aanpak en in deze locatie. We hebben nu één lijn staan en de mogelijkheid is er om dit uit te bouwen naar vijf.” ME-AT ME-AT richt zich op het ontwikkelen van kwalitatief hoogwaardige vleesvervangers op basis van alternatieve plantaardige eiwitten. De producten hebben de smaak, textuur en het mondgevoel van vlees. Zo verbreedt ME-AT de definitie van vlees en richt het zich op de groeiende doelgroep van toekomstige klanten: de flexitariër. ME-AT is onderdeel van Vion Food Group. Dairy Campus Friesland en Leeuwarden hebben al een goede reputatie op het gebied van onderzoek, innovatie en samenwerken dankzij Dairy Campus, het onderzoeks- en praktijkcentrum voor de melkveehouderij, zegt Gina Tromp, senior adviseur Economische Zaken van de gemeente Leeuwarden. Binnen de Dairy Campus werken bedrijven en Wageningen University samen rondom vraagstukken op het gebied van onder meer dierwelzijn, diervoeders, melkkwaliteit en vraagstukken met betrekking tot duurzame en circulaire landbouw. “De ervaringen die we daar opdoen, gebruiken we bij al deze nieuwe ontwikkelingen.” FACT Koos Oosterhaven is namens hbo-instelling Van Hall Larenstein betrokken bij FACT; het Food Application Centre for Technology, een food grade onderzoeks-, opleidings- en demonstratiefaciliteit. Oosterhaven: “Met FACT verbinden we levensmiddelenfabrikanten en hun toeleveranciers met mbo- en hbo-studenten. We bieden verschillende faciliteiten voor onderzoeksprojecten en food grade pilotprojecten. Het is laagdrempelig om deel te nemen en biedt 32 - FOOD Locaties 2021/2022

Willem Cranenbroek Gina Tromp Hilco Wagenaar Koos Oosterhaven Dairy Campus Leeuwarden Dairy Campus is hét onderzoek- en praktijkcentrum voor de melkveehouderij gericht op innovatie, onderzoek, educatie en praktijkleren. Alle activiteiten zijn gericht op de ontwikkeling van een duurzame zuivelketen. Dairy Campus is onderdeel van Wageningen University & Research. Onderzoekers, ondernemers en onderwijs werken op de campus nauw samen aan de uitdagingen waar de melkveesector voor staat. Zowel studenten van mbo-, als hbo- en wo-instellingen kunnen op Dairy Campus terecht voor een stageopdracht, praktijkles of afstudeerproject. bedrijven toegang tot talent.” Vanuit FACT loopt er een link richting het Centre of Expertise Water Technology (CEW), hét kennis- en innovatiecentrum voor toegepast onderzoek en productontwikkeling op het gebied van watertechnologie. Oosterhaven: “Duurzame en schone winning van eiwitten uit agrogrondstoffen kan niet zonder goede kennis van watertechnologie.” FOOD Locaties 2021/2022 - 33

Food Application Centre for Technology Onderzoeks – en opleidingsfaciliteit Food Application Centre for Technology (FACT) is een initiatief van Van Hall Larenstein en Nordwin College. Samen met het Water Applicatie Centrum biedt het mogelijkheden voor praktijkgericht onderwijs en onderzoek in de domeinen voeding en water. Het is een intensieve samenwerking met het bedrijfsleven die bijdraagt aan meer en beter opgeleide jonge professionals voor het fooddomein, bij- en herscholing gericht op voedingsmiddelentechnologie, het faciliteren van onderzoek voor food-bedrijfsleven en het stimuleren van start-ups. Bakery Sweets Center Bakery Sweets Center is een samenwerkingsverband tussen regionale bakkerijen, zoetwarenfabrikanten, het onderwijs en de overheid. Voornaamste redenen voor de samenwerking zijn een gewenste bundeling van krachten op het gebied van onderwijs, onderzoek en innovatie en imagoverbetering. Hilco Wagenaar: “Het aantal mbo’ers daalt. Als we onze bedrijven willen bemensen is er nu actie nodig. Daarom willen we de aansluiting tussen het onderwijs en de bedrijven verbeteren door samen routes uit te stippelen, bijvoorbeeld op het gebied van vakonderwijs.” De toepassing van virtual reality en artificial intelligence-technieken in de productie vraagt ook om gezamenlijke actie, zegt Wagenaar. “We willen hands-on projecten doen waarmee we stappen kunnen maken. Dat doen we ook in samenwerking met FACT.” Kom kijken Wagenaar wil ook transparant zijn en laten zien wat er achter de bedrijfsdeuren allemaal gebeurt. “Het zijn zulke mooie bedrijven, met zulke mooie banen. Kom gerust eens kijken, is onze boodschap.” Een van de eerste resultaten van Bakery Sweets Center is de zogenoemde profielschets 2.0 voor een bakkerij- en zoetwarenoperator die is opgesteld door de samenwerkende partijen. “We kennen nu de wens van het bedrijfsleven en onderzoeken de beste aanpak om nieuwe routes uit te stippelen. Een eerste succes is 34 - FOOD Locaties 2021/2022 Bakery Sweets Center Bakery Sweets Center is een regionaal samenwerkingsverband tussen onderwijs, overheid, bakkerij- en zoetwarenbedrijven. Het doel is om te zorgen voor voldoende gekwalificeerde en gemotiveerde medewerkers, op alle niveaus. Gezamenlijk onderzoek, innovatie en imagoverbetering zijn andere speerpunten.

‘Voor ons gaf de opstelling van de gemeente de doorslag om hier te investeren’ een nieuwe leiderschapstraining rondom wendbaar vakmanschap.” Vanuit de ambachtelijke bedrijven kwam de wens naar voren om in het onderwijs meer aandacht te besteden aan grondstoffenkennis. “Dat pakken we nu samen op.” Bedrijven benaderen Bakery Sweets Center inmiddels proactief, zegt Wagenaar. “Ze willen graag meedoen. En het is gaaf om te zien dat de landelijke brancheorganisatie onze regionale insteek waardeert, oppakt en ook zelf wil toepassen. Blijkbaar hebben we de juiste toon aangeslagen.” Vierkante meters Tromp van de gemeente: “In Friesland zijn we graag de verbinder en de aanjager van al dit soort ontwikkelingen. We werken als provincie, gemeenten en regionale ontwikkelmaatschappij samen om bedrijven te faciliteren. In Leeuwarden hebben we ook een eigen budget om innovaties op dit gebied mogelijk te maken. Dat versterken we met de hele doorlopende leerlijn van mbo tot universitair en daarmee garanderen we de aanwezigheid van voldoende talent. Behalve de genoemde initiatieven en samenwerkingsverbanden bieden we hier niet alleen figuurlijk de ruimte om te ondernemen, maar ook letterlijk. De vierkante meters en de combinatie van fijn wonen en werken zijn hier zeker aanwezig.” Wagenaar: “Zonder sterke overheidspartner zijn dit soort initiatieven lastig te realiseren. Leeuwarden pakt zijn verantwoordelijkheid en maakt het vervolgens ook waar. De gemeente helpt, steunt en verbindt.” Cranenbroek: “Voor ons gaf de opstelling van de gemeente de doorslag om hier te investeren. De gemeente denkt goed mee en zorgt voor de contacten met het onderwijs, met verpakkingsbedrijven en met andere foodbedrijven. Zo werken we samen aan een foodcluster en vormen we een sterke regionale keten.” Tromp noemt nog de verpakkingsindustrie en foodtech-bedrijven die in en rond Leeuwarden aanwezig zijn. “Je ziet dat het elkaar versterkt.” Oosterhaven van FACT: “Voeg daar gerust de bedrijven die installaties en machines ontwerpen en bouwen aan toe. Dat is een internationaal hoog aangeschreven sector.” Oosterhaven: “Uiteindelijk gaat het om kennis, kennissen en faciliteiten, in samenhang met de gezamenlijke strategie van gemeente, provincie en onderwijs. We kennen elkaar en dat is best plezierig.” Tromp: “Bedrijven zoeken elkaar op, zowel mkb’ers als grotere ondernemingen. De schaal van verbinding is prettig.” ¢ Gina Tromp Senior adviseur Team Economische Zaken 06-43365376 FOOD Locaties 2021/2022 - 35

DC3 in Eindhoven BREEAM en WELL winnen aan belang ASK Romein Bouw heeft alles in eigen hand ASK Romein Bouw is een ‘totaalbouwer’ die haar opdrachtgevers van A tot Z ontzorgt. Dat begint al vroeg in de tenderfase met het engineeren en uitwerken van het BIM-model. Is het contract eenmaal getekend dan gaat de bouw efficiënt en snel, aangezien alle facetten in eigen huis worden uitgevoerd. A lgemeen Directeur Bouw Marcel Michielsen: “Wij zijn gespecialiseerd in turnkey realisaties van - vaak grootschalige - bedrijfspanden. We hebben een eigen staalproductie en bezitten een uitgebreide kennis van staal. We hebben dus een zekere voorliefde voor de toepassing van staal als hoofddraagconstructie, maar natuurlijk zijn voor ons de kosten per vierkante meter maatgevend voor de keuze tussen staal, beton of houtbouw, of een combinatie hiervan. De ingenieurscapaciteit voor staal en beton hebben we in eigen huis. Wij zijn hiervoor bij voorkeur al vroeg in het bouwproces betrokken, zodat wij onze kennis volop kunnen inzetten om tot het meest voordelige concept te komen.” Hoogvliet in Bleiswijk 36 - FOOD Locaties 2021/2022 Volledige verantwoordelijkheid Bij een turnkey project neemt ASK Romein Bouw, afhankelijk van de contractvorm, alle zorgen van de klant over en draagt de volledige verantwoordelijkheid voor het eindresultaat. “ASK Romein Bouw heeft alle knowhow in huis: van architecten, engineers en BIM-modelleurs tot en met de uitvoering onder leiding van ervaren projectmanagers met uitvoerend personeel. En natuurlijk is er een after-salesafdeling voor de nazorg.” Korte levertermijnen zijn steeds vaker cruciaal voor een klant, weet Michielsen. “Het feit dat we

ASK Romein in cijfers In 2019 realiseerde ASK Romein een omzet van 318 miljoen euro. Het bedrijf heeft zeshonderd medewerkers in dienst en heeft vier vestigingen in Nederland en één in België. ASK Romein is BREEAM- en WELL-gecertificeerd. over een eigen staalproductie beschikken, draagt bij aan een snelle en efficiënte planning en bouwtijd.” BREEAM en WELL Anno 2020 zijn duurzaamheid, welzijn van de mens en respect voor het milieu onlosmakelijk verbonden met het realiseren van bouwprojecten. ASK Romein Bouw heeft met deze aspecten een jarenlange ervaring en levert dan ook veel projecten op met een BREEAM-certificering of WELL-certificaat. Enkele recente projecten van ASK Romein Bouw: • Jocotrans Bodegraven: In opdracht van ontwikkelaar Dammes en Laban Van Uden OG CV bouwde ASK Romein Bouw een nieuwbouw van 7.000 m² met 600 m² kantoren en ruimte voor 7.000 palletplaatsen, 16 koel- en vriescellen en 11 loading docks op opblaasbare shelters en dockdeuren. In de supervlakke vloer werd de infrastructuur voor de mobiele racking geïntegreerd. • Katoen Natie: ASK Romein realiseerde al bijna 1,5 miljoen vierkante meter opslagloodsen voor de logistieke wereldspeler, in binnen- én buitenland. ASK Romein Bouw realiseerde negen opslagloodsen van 45.000 m² voor opslag van cacao in bulk in de Amsterdamse Hornhaven. Dit project is een combinatie van betonwanden en een stalen dakconstructie. • Prologis DC2 en DC3 in Eindhoven: Voor opdrachtgever Prologis Benelux en met architect Johan de Vries bouwde ASK Romein Bouw als turnkey aannemer een zeer geavanceerd logistieke centrum. Deze projecten zijn onder BREEAM- en een WELLcertificaat gebouwd. • Hoogvliet in Bleiswijk: Het hypermoderne distributiecentrum is gebouwd volgens de nieuwste technieken en heeft een totaaloppervlakte van 72.000 m². Bij de bouw is zo veel mogelijk gebruik gemaakt van milieubewuste en energiebesparende materialen en het pand voldoet aan het BREEAM-certificaat Oustanding*****. Het basisontwerp is van Arcadis en werd door ASK Romein Bouw geoptimaliseerd. ‘ASK Romein Bouw heeft alle knowhow in eigen huis’ Sugar Fields in Etten-leur “Het is een distributiecentrum dat echt alles in zich heeft: van vriesen koelhuizen tot slagerij, bakkerij en kantoren. Door verregaande mechanisatie en automatisering is het logistieke proces bovendien ongelooflijk efficiënt en hypermodern ingericht. Wat dit project zo bijzonder maakt, is het samenbrengen van al die faciliteiten onder één dak, inclusief de retouremballage. Dat is echt uniek in Nederland”, benadrukt Michielsen. • Sugar Fields Etten-leur: ASK Romein Bouw realiseerde op de voormalige site van de Suiker Unie in Etten-Leur het state of the art distributiecentrum Sugar Fields. Unit 1 tot en met 5 beslaan een oppervlakte van 65.000 m² voor trouwe opdrachtgever Heylen Warehouses. ¢ www.ask­romein.nl Jocotrans in Bodegraven FOOD Locaties 202012022 - 37

Agro Proeftuin de Peel belangrijke experimenteerruimte voor HAS Hogeschool om sámen kennis te ontwikkelen HAS Hogeschool werkt al enkele jaren intensief samen met Agro Proeftuin de Peel aan meerjarig onderzoek rondom twee grote thema’s: de verduurzaming van de bodem en voedselprocessen én het sluiten van kringlopen. Twee lectoraten zijn leidend binnen de projecten: Gezonde plant op een Vitale en Duurzame Bodem, en Voedselproductie in een Circulaire Economie. A gro Proeftuin de Peel komt voort uit een samenwerking van overheden, bedrijfsleven en kennisinstellingen actief in de regio Noordoost-Brabant, aangejaagd door AgriFood Capital. Het is door het ministerie van LNV aangewezen als een van de leidende proeftuinen op het gebied van circulariteit. Agro Proeftuin de Peel is een belangrijke experimenteerruimte voor HAS Hogeschool: een living lab om met werkveldpartners praktische kennis te ontwikkelen en inzichten op te doen. Experimenteerruimte Het lectoraat Voedselproductie in een Circulaire Economie wil bedrijven in de agrofoodsector in staat stellen te produceren met een minimale belasting van het milieu en een zo efficiënt mogelijk gebruik van natuurlijke hulpbronnen. Dit gebeurt voornamelijk door het sluiten van kringlopen en het verduurzamen van productieprocessen. Het lectoraat wil oplossingen ontwikkelen die bijdragen aan de circulariteit van zowel de voedselproductie als de voedselverwerking. Doel is niet zozeer om zelf innovaties te ontwikkelen, maar in te zetten op tools waarmee het verduurzamingsproces gemeten kan worden. Bij Agro Proeftuin de Peel test het lectoraat bijvoorbeeld meetmethoden voor het vastleggen van circulariteit in de keten. Proeven Het lectoraat Gezonde plant op een Vitale en Duurzame bodem richt zich op de interactie tussen plant en bodem, waarbij de focus vooral ligt op de interactie tussen de bodembiologie en de plant en het gebruiken van deze interactie om de bodem vitaler en duurzamer te maken. Projectleider Lyanne de Haan, werkzaam als junior onderzoeker binnen het lectoraat, begeleidt verschillende proeven bij Agro Proeftuin de Peel als onderdeel van meerjarig bodemonderzoek, denk aan bijvoorbeeld het monitoren van bodemkwaliteit, organisch stofopbouw en plantbodem-interacties. Krachten bundelen Martine Overdijk van HAS Hogeschool geeft aan dat een dergelijke samenwerking onmisbaar is in de manier waarop de instelling onderwijs, kennistransfer en onderzoek uitvoert. “Samenwerken met het werkveld is voor ons cruciaal. We willen kennis en expertise ontwikkelen die toegepast kan worden in de praktijk. Juist door onze krachten te bundelen en vraagstukken integraal aan te pakken, kunnen we een stap vooruit zetten. Waarbij een goed verdienmodel voor de agrarisch ondernemer én de noodzakelijke ontwikkelingen om de sector toekomstbestendig te maken hand in hand gaan.” ¢ FOOD Locaties 2021/2022 - 39

Efficiënt maatwerk voor logistiek specialist Kivits Het snelste koelhuis van Nederland Het is misschien wel het meest efficiënte pand van Nederland. “En in elk geval het snelste”, lacht Rob van Opzeeland, CEO van logistiek specialist Kivits Logistics Group. Binnen zeven maanden realiseerde hij met Willy Naessens industriebouw en ontwikkelaar WDP in Ridderkerk een state-ofthe-art koelhuis annex logistiek centrum. “Met de laagste kosten per vierkante meter.” L ogistiek dienstverlener Kivits is gespecialiseerd in geconditioneerde op-/overslag en distributie. Het distribueert koelversproducten en verse groente en fruit over de weg door heel Nederland, en via lucht- en zeevracht zelfs over heel de wereld. Het 75 jaar jonge familiebedrijf telt inmiddels tien gespecialiseerde dochters met samen 550 medewerkers, tien koelhuizen en een transportdivisie met 125 trucks. Ruimte voor verdere groei De nieuwbouw van Kivits in Ridderkerk was hard nodig. “We groeien snel, en het gáát maar door”, lacht Van Opzeeland tevreden. “We zaten in Barendrecht in een oud pand en liepen tegen onze grenzen aan. Voor verdere groei hadden we meer ruimte nodig. Hier was die er.” Kivits ontwierp en bouwde het nieuwe koelhuis annex op-/overslagcentrum onder eigen regie. Van Opzeeland heeft jarenlange ervaring in efficiënte foodlogistiek en realiseerde de afgelopen jaren samen met Willy Naessens al vier keer eerder een groot koelhuis. Ook voor de nieuwbouw in Ridderkerk zette hij samen met de Nieuwkuijkse bouwer de lijnen uit. “Ik wilde dat het een mooi, goed en zo duurzaam mogelijk pand zou worden, maar ook heel efficiënt – met een lage kostprijs per palletplaats.” Oppervlak, indeling en hoogte Hij tekende een compact complex met een perfecte balans tussen vloeroppervlak, efficiënte indeling en plafondhoogte. “We kozen voor een verpakkingsafdeling op de eerste verdieping inclusief geavanceerde automatische goederenheffers, twee kantoorlagen boven de laad-/ losdocks en koelcellen van vier palletlagen hoog, 15.000 pallets in totaal”, aldus Van Opzeeland. Dankzij optimale routing is vrijwel elke vierkante meter bruikbaar: van de 16.000 m2 om in totaal 9.800 m2 BVO lukte het koelruimte in te richten, verdeeld over dertig grote en kleine koelcellen voor tweehonderd tot duizend pallets, voorzien van flexibele movable racks, met daarnaast circa “Alle partijen dachten van dag één mee voor het beste resultaat – tegen de laagste kosten” Rob van Opzeeland, Kivits Drunen 40 - FOOD Locaties 2021/2022

van -2 graden Celsius voor bijvoorbeeld knoflook of peren tot +14 graden voor bananen.” Broedende kievit Van Opzeeland is zeer te spreken over het bouwproces. “Het moest heel snel, zeker nadat we bij de start ook nog eens vier weken verloren doordat er een kievit op het terrein bleek te broeden. Toen we daarna echter groen licht kregen, ging het als een speer. We zijn volgas begonnen, volgas vertrokken én volgas geëindigd.” Verbunt: “In mei begon het eerste heiwerk, in juli konden we starten met opbouwen. Door die snelheid liepen build en engineering soms parallel. Dat maakte het wel een heel intens project. Maar Rob weet precies wat hij wil, en wij zijn gewend om wensen van de klant te vertalen naar praktische oplossingen. Doordat Rob snel besliste, konden wij steeds tijdig onze prefab elementen maken. Daardoor lukte het.” “Vanwege de snelheid liepen build en engineering soms parallel” Bas Verbunt, Willy Naessens Industriebouw 3.360 m2 overslagruimte en 3.843 m2 kantoren. “Plus een fitnessruimte en kantine voor de circa 200 medewerkers van onszelf en onze huurders.” Vanaf het begin meedenken Voor de constructie en bouw tekende Willy Naessens Industriebouw. Bas Verbunt, operationeel manager bij de bouwer: “Dit is al ons vijfde koelhuis samen. Daardoor verstaan we elkaar meteen goed en kunnen we vanaf het begin optimaal meedenken.” Dat laatste is een bewuste keuze. Van Opzeeland: “Het verschil maak je in het begin, door meteen ook de bouwer te betrekken bij de optimale indeling en engineering. Start je met alleen de architect, dan krijg je vaak een mooie buitenkant maar een minder optimale indeling of onnodig hoge bouwkosten. Als iedereen vanaf het eerste moment is aangesloten, gaat alles hand in hand. Zo werkt Willy Naessens ook het liefste. Dan krijg je het beste resultaat.” Efficiënt prefab beton Naessens adviseerde vanaf dag één mee over meest optimale indeling en constructie, inclusief de koude- en warmtebruggen in het pand. Verbunt: “Feitelijk is zo’n pand één grote koelvrieskast, maar er zitten ook kantoren in die je op 20 graden wilt hebben – soms met maar één wand ertussen. Door daar slimme keuzes in te maken, kun je veel winnen als het gaat om constructie, energie zuinigheid en werkcomfort.” Kivits koos in overleg met Willy Naessens voor FOOD Locaties 2021/2022 - 41 een hybride oplossing in prefab beton en staal op een betonnen fundering op 458 prefab heipalen en 3700 High Speed Palen. Verbunt: “De opbouw bestaat uit een solide betonnen frame van prefab zuilen en vloeren. De verdiepingsvloer van de verpakkingsafdeling hebben we vanwege de zware belasting extra sterk uitgevoerd. Een betonnen spant in het dak – ruim dertig meter lang, op zestien meter hoog – geeft het geheel zijn rotsvaste stabiliteit. Binnen dat betonnen frame hebben we vervolgens de koelcellen en kantoren geplaatst.” Gasloos en energiebesparend Voor de duurzaamheid is het pand gasloos en energiebesparend. Van Opzeeland: “De koelcellen zijn gecompartimenteerd, we koelen met ammoniak, krijgen binnenkort energie van zonnepanelen én kunnen dankzij een fantastische koelinstallatie met ingenieuze luchtcirculatie elke palletlaag op exact de juiste temperatuur houden: Lage cost-per-palletplaats Op 20 december nam Kivits het pand in gebruik, op tijd en én binnen budget. “Bas en zijn collega’s zeggen weleens dat zij sneller kunnen bouwen dan hun klanten kunnen beslissen – en dat hebben ze ook nu weer waargemaakt.” Van Opzeeland is trots op het eindresultaat. “We hebben een gebouw gerealiseerd met een cost-perpalletplaats zoals ik die graag zie. Het is heel gemakkelijk om de exploitatiekosten door allerlei fancy dingen flink te laten oplopen. Hier hebben we én top logistiek én lage kosten per palletplaats. Fijn, want daardoor kan ik mijn klanten een scherpe prijs bieden.” ¢ www.willynaessens.nl

Van Berlo werkt aan ultiem doel: een scheurvrije betonvloer Bij Van Berlo Bedrijfsvloeren werken ze al een aantal jaren aan een grote droom: het ontwikkelen van een scheurvrije betonvloer. Vanaf januari 2021 zijn deze specialistische werkzaamheden geclusterd in een nieuwe Research & Development afdeling. Daar zijn betontechnologen, in een goed geoutilleerd laboratorium, dagelijks bezig om nog beter grip te krijgen op beton. Zo hoopt het bedrijf binnen de komende twee jaar het ultieme doel te bereiken: beton te maken dat niet krimpt. “B eton is voor ons een zeer essentieel product, waar we jaarlijks zo’n half miljoen kuub van storten”, vertelt commercieel directeur Glenn Verhoef. “Beton is samengesteld uit verschillende toeslagmaterialen in verschillende kwaliteiten. Dat varieert per betoncentrale. Zo is grind dat in Alkmaar in beton wordt verwerkt anders dan grind dat in Maastricht gebruikt wordt. Wij vragen bij betoncentrales waar we grote projecten mee draaien, deze toeslagmaterialen van tevoren op. We onderzoeken ze in ons laboratorium en op basis daarvan bepalen wij het mengsel. Waar we voorheen uitgingen van algemeenheden op basis van een bepaalde grind- en zandkwaliteit, vragen we nu dus echt monsters op. Wij bepalen het gewenste betonrecept en vragen dat vervolgens uit in de markt. Maar dat betekent niet dat betoncentrales geen kennis meer hoeven in te brengen. Integendeel, zij hebben namelijk andere specifieke kennis in huis die van belang is voor het realiseren van een goed eindproduct.” Techniek in de vingers Het is het bedrijf al gelukt om het ultieme doel, een scheurvrije vloer, te verwezenlijken. Met die kanttekening dat bij deze pilot alle randvoorwaarden optimaal waren. “We hebben de techniek al in de vingers, mits alles eromheen klopt en de prijs geen issue is. Onze uitdaging is nu dat we dit product ook voor elkaar krijgen onder omstandigheden die niet helemaal perfect zijn en tegen een marktconforme prijs. Daar ligt de komende tijd onze focus op”, aldus Verhoef. Een scheurvrije vloer biedt veel voordelen: minder onderhoud en reparatie, hogere productiviteit en een grotere hygiëne. Dat laatste is vooral van belang voor de vele vloerprojecten die Van Berlo in de foodsector uitvoert. Van weiland tot ankerbout Van Berlo doet zoveel meer dan het storten van betonnen vloeren. Met hun prefab systeemfunderingen en hun uiterst geavanceerde Mini Record aantal palen Van Berlo Funderingstechnieken is gespecialiseerd in het ontwerp en de productie van de Mini Vibropaal. Hierbij wordt op de bouwplaats een deksel op de grond gelegd op de plek waar een paal moet komen. Op het deksel wordt een holle buis gezet die met enorme kracht de grond in wordt getrild, soms tot wel 25 meter diep. Vervolgens wordt de buis voorzichtig verwijderd en de schacht volgestort met beton. Het maken van zo’n Mini Vibropaal gaat razendsnel en duurt gemiddeld slechts 45 seconden. Daarmee laat Van Berlo de concurrentie ver achter zich. In 2017 bereikte het bedrijf een nieuw record door maar liefst 1.059 palen (lengte 7,72m1 ) met één heistelling, door één team, op één dag te realiseren. Jaarlijks produceert Van Berlo Funderingstechnieken circa 180.000 Mini Vibropalen. 42 - FOOD Locaties 2021/2022

“Tot op de kleinste details verzamelen wij voortdurend data. Zo worden we steeds beter in wat we doen.” Vibropaal techniek, kunnen zij in korte tijd een complete onderbouwconstructie voor een groot distributiecentrum opleveren. Inclusief laadkuilconstructies, vloerputten en vloergoten. “Onze prefab systemen zijn uitermate geschikt voor grote, recht-toe-recht-aan projecten”, legt Verhoef uit. “Wij produceren deze funderingen in onze werkplaats, geheel weersonafhankelijk. Op de bouwplaats hoeven we deze elementen dan alleen maar te plaatsen en af te storten. Zo kunnen we in korte tijd veel meters maken.” Een mooi voorbeeld is het XXL distributiecentrum van Dokvast in Echt. Daar realiseerde Van Berlo, in opdracht van Heembouw, in slechts vijf weken tijd de totale fundering, inclusief 82 loadingdocks. “Met het uitvoeren van een complete onderbouw, kunnen wij een aannemer totaal ontzorgen. Hij heeft praktisch geen omkijken meer naar het begintraject van de bouw. Vanaf het kale weiland tot aan het punt waarop de staalbouwer de eerste kolommen voor zijn constructie neerzet op onze ankerbouten, nemen wij de volledige verantwoordelijkheid op ons.” In opdracht van Bouwbedrijf Van de Ven hebben wij jongstleden de vloeren gerealiseerd voor DC Plus en Hessing. Uitdaging van circulair bouwen Van Berlo hecht veel waarde aan samenwerking en ondertekende met enkele aannemers al strategische partnershipovereenkomsten om innovatieve ontwikkelingen en toekomstige mogelijkheden in de markt samen aan te pakken. Circulair bouwen is zo’n thema waar de komende jaren veel aandacht voor zal zijn. “Het hergebruiken van bouwpuin in beton stelt ons voor grote uitdagingen, zeker waar het gaat om monoliet afgewerkte vloeren”, zegt Verhoef. “We hebben soms al moeite om verschillende soorten rond grind goed verwerkt te krijgen in beton. Hoekig gebroken puin als ‘ingrediënt’ wordt lastig, maar die uitdaging gaan we zeker niet uit de weg. We doen daar, samen met een aantal aannemers, al volop onderzoek naar.” Verzamelen, analyseren en leren van data Bij Van Berlo streven ze ernaar om elke dag nóg beter te zijn. Dit doen ze door continu data over hun werkzaamheden te vergaren en te analyseren. “Tot op de kleinste details verzamelen wij op alle vlakken voortdurend data”, aldus Glenn Verhoef. “Van verkoopgegevens tot registratie van offerte-aanvragen, van tocht op de bouwplaats tot de vochtigheid van de bedding waar we beton op storten. We hebben zelfs een volledig geautomatiseerd systeem dat de weersomstandigheden bij een stort registreert. Wij leren veel van al die data. Als er een melding van een vloerscheur binnenkomt, kunnen wij meteen alle gegevens van de dag waarop het beton gestort is, terughalen. Door diepgaande analyses kunnen we soms patronen ontdekken, die naar een bepaalde betoncentrale of een specifiek mengsel terug leiden. Daar kunnen we dan op bijsturen. Zo worden we elke dag beter. En zo slagen we erin om onze missie echt in praktijk te brengen: het streven om de hoge verwachtingen van onze klanten te overtreffen!” ¢ www.vanberlo.com info@vanberlo.com FOOD Locaties 2021/2022 - 43

‘Hoe meer we weten, hoe optimaler de beslissingen’ Om voedselverspilling tegen te gaan onderzoekt en ontwikkelt Agro Food Robotics (onderdeel van Wageningen University & Research) technische innovaties die voedselketens duurzamer en efficiënter maken. De gehéle keten, want zoals Paul Goethals, Business Development Manager, het zegt: ‘voedselverspilling tegengaan begint op de akker en eindigt in het huishouden.’ 44 - FOOD Locaties 2021/2022 ‘O Paul Goethals, Business Development Manager bij Agro Food Robotics ver de gehele voedselketen wordt voedsel verspild,’ vertelt ir. Paul Goethals. ‘En in alle sectoren, akkerbouw, tuinbouw, veeteelt, visserij. Dat vraagt om slimme, toegespitste oplossingen. Bij Agro Food Robotics ontwerpen we die volgens de laatste Wageningse kennis.’ Meer dan 60 onderzoekers werken samen met partners uit bedrijfsleven aan computer-vision, robotica en kunstmatige intelligentie, die o.a. zulke verspilling tegen moeten gaan. ‘Daarbij gaat het bijvoorbeeld om het verzamelen van grote hoeveelheden, betrouwbare data door middel van sensoren, maar ook om de ontwikkeling van modellen die al die data kunnen interpreteren en bruikbaar maken.’ ‘Hoe meer we weten, hoe optimaler de beslissingen in de gehele keten. Door de snelle ontwikkelingen op het gebied van computervision, robotica en kunstmatige intelligentie, zullen zelfs veel van die besluiten geautomatiseerd kunnen worden.’ Optimalisatie over de gehele keten, waarbij zelfs reststromen nuttig gemaakt worden, maakt onze voedselsystemen efficiënter en daarmee duurzamer.

Meten of een aardappel ziek is Het begint op de akker, in de kas of in de stal. ‘Het is zaak dat wat daar groeit of gefokt wordt, de hoogste kwaliteit heeft. Want het moet soms nog een lange reis maken tot de consument.’ Innovaties kunnen daarbij helpen, bijvoorbeeld als het om de gezondheid van gewassen of dieren gaat. Met geavanceerde camera’s ofwel ‘computer- vision’, kan in een vroeg stadium bijvoorbeeld de ziekte Fytoftora gedetecteerd worden in aardappels of worden gemeten hoe gezond een varken is.’ Zulke camera’s ‘zien’ meer dan het menselijk oog. En meten kan tot op de ‘vierkante meter’ en 24/7. Met die informatie kun je zo vroeg mogelijk en gericht ingrijpen.’ ‘Oogsten wil je ook op het optimale moment,’ gaat Goethals verder. ‘Bij kastomaten bijvoorbeeld, met computer-vision kun je scannen hoeveel er hangen en hoe rijp ze zijn. Dat helpt om het optimale oogstmoment te kiezen. En op termijn kan een robot op precies dat moment de tomaten gaan plukken.’ Om daarbij beschadigingen te voorkomen, wordt er voor die plukrobots gewerkt aan flexibele en soms zelfs opblaasbare grijpers, zodat alle tomaten onbeschadigd van de plant worden gehaald. ‘Veel fijnmaziger besluiten nemen’ ‘Binnen Nederland zijn versketens doorgaans goed op orde, maar internationaal worden producten vaak bij te hoge temperaturen over grote afstanden vervoerd. Dat veroorzaakt grote verliezen. ’Er is in Wageningen veel kennis over conditionering, de juiste koeling en het voorspellen van de houdbaarheid. Agro Food Robotics richt zich daarbij vooral op het meten van productkwaliteit. ‘Er zijn al veel gekoelde transportcontainers uitgerust met dataloggers die bijvoorbeeld onafgebroken de temperatuur meten tijdens de reis en dit real time doorgeven aan de transporteur.’ Modellen kunnen op basis van die informatie voorspellen hoe de producten er bij aankomst aan toe zijn. Je kunt dan al besluiten een lading direct voor consumptie aan te bieden in plaats van verder te transporteren. Met deze technologie kun je veel fijnmaziger besluiten nemen, betrouwbaarder leveren en wordt er zo weinig mogelijk verspild.’ Dan het sorteren, wat op verschillende momenten in de keten plaatsvindt. ‘Steeds vaker kunnen computer-vision en andere sensoren gebruikt worden om de kwaliteit van producten te classificeren. Dat kan ook op een steeds grotere schaal, non-destructief en sneller. Steekproeven worden overbodig. Je kunt meteen een hele partij meten. Zo maken we sorteerprocessen effectiever en efficiënter – en verzamelen we een schat aan informatie.’ Adaptieve verwerkingsprocessen ‘Er is ook een groeiende vraag naar zogenaamde adaptieve verwerkingsprocessen. Die zijn volop in ontwikkeling. Het idee is dat geautomatiseerde voedselverwerkingslijnen, uitgerust met sensoren, door middel van feedback-loops zelfstandig het proces bijstellen, afhankelijk van de gemeten kwaliteit van wat er wordt verwerkt. Een productielijn kan op zo’n manier zelflerend worden en steeds efficiënter gaan werken.’ Koelkast met sensoren Kwaliteitscontrole gaat door tot in de supermarkt en zo langzamerhand zelfs thuis. ‘We kijken met de industrie naar koelkasten die met sensoren gaan bijhouden wat de houdbaarheid is van bijvoorbeeld de groente in je vers-lade. Dat is behoorlijk complex, aangezien er natuurlijk meerdere verschillende producten in de lade liggen.’ In de toekomst geeft een koelkast dus mogelijk een signaal als je selderij dreigt te verpieteren. En als er dan toch – tussen aanhalingstekens – afval ontstaat? Dan ga je kijken hoe je er nog maximale waarde aan kunt geven. ‘Je gaat eigenlijk een trap af met bovenaan menselijke consumptie en helemaal aan het einde verbranding. Dat laatste probeer je zo veel mogelijk te voorkomen. Je kijkt eerst, kunnen we deze reststroom nog voor mensen nuttig maken? Vruchten- of groentesappen zijn zo’n oplossing, bijvoorbeeld. Er zijn inmiddels ketens die uitsluitend met reststromen uit versketens of levensmiddelenindustrie werken.’ ‘Er kan technologisch al heel veel,’ sluit Goethals af. ‘Maar tegelijk moeten we ook samen met wetgevers en bedrijven onderzoeken wat mag en waar bedrijven bereid zijn samen op te trekken. Pas als over de gehele keten informatie transparant en veilig wordt gedeeld, worden deze innovaties het effectiefst en dringen we verspilling het verst terug.’ ¢ FOOD Locaties 2021/2022 - 45

Ongeveer een jaar lang werkte DIJKHAM bouw aan de bouw van het nieuwe, duurzame bedrijfspand van strooikaasspecialist Grozette in Woerden. Begin oktober 2021 werd de productiehal in fases in gebruik genomen en verhuisden de mede werkers vanuit hun inmiddels flink verouderde werkomgeving naar een hypermodern pand ernaast. Een groter verschil is nauwelijks denkbaar. DIJKHAM bouw verwezenlijkt ‘BREEAM Outstanding’ nieuwbouw voor Grozette M et het oog op toekomstige groei kocht Grozette al ruim 10 jaar geleden het gebouw van hun failliet verklaarde buurman. “Achteraf gezien is dat een goede strategische zet geweest, want anders was uitbreiding op deze plek of elders in Woerden niet mogelijk geweest”, vertelt directeur Ewald Bontje. “Ons bedrijf groeit al jaren. We leveren onze producten inmiddels aan de voedselindustrie in 35 verschillende landen wereldwijd. We hebben nu 120 vaste medewerkers en een flexibele schil van zo’n 40 mensen, die voor een groot deel allemaal uit Woerden komen. Willen we ons grootste kapitaal, onze mensen, behouden, dan is het voor ons heel belangrijk om op deze plek verder uit te breiden.” Uitblinker in BREEAM bouwen In 2018 werden de buurgebouwen gesloopt. Het duurde nog tot de zomer van 2021 voordat de benodigde bouwvergunningen rond waren. Grozette liet architect RDG ontwerp & advies, met veel ervaring in de kaasindustrie, een nieuw gebouw ontwerpen. “Deze bouwtekening hebben wij voorgelegd aan drie bouwbedrijven”, vertelt Bontje. “DIJKHAM bouw kwam voor ons als beste uit de bus. Wij wilden een BREEAM Outstanding gebouw en hun plan van aanpak en ervaring op dat gebied sprak ons erg aan. Verder hadden we een goede klik samen en bleken zij voor ons ook op andere gebieden de beste match te zijn.” Hans Cornelissen is de projectleider vanuit DIJKHAM bouw en vanaf het eerste grondwerk nauw betrokken. “Als hoofdaannemer verzorgen wij alle contacten met de verschillende partijen die hier aan het werk zijn”, vertelt hij. “Het gaat om een hoogwaardig bedrijfsgebouw, dat qua duurzaamheid in de hoogste categorie valt. Daar komen heel wat verschillende specialismen en installaties aan te pas. Zo wordt de warmte die vrijkomt in de droogtunnels - de plek waar water uit de kazen wordt gehaald - hergebruikt voor de verwarming van het gebouw en het water. Verder heeft dit pand hoge isolatiewaardes, zonnepanelen op het dak en allemaal slimme toepassingen om bijvoorbeeld licht en ventilatie optimaal af te stemmen op het aantal gebruikers in een ruimte. Ook is er een ecoloog bij dit project betrokken die ons begeleidt en adviseert over 46 - FOOD Locaties 2021/2022

steen door de verdiepingen naar boven loopt. Op een andere plek siert een reuzekaasplak met gaten het trapportaal. Ook is er, op verzoek van medewerkers, een mooi ingerichte stilteruimte gekomen, waar mensen zich kunnen terugtrekken voor het gebed. Samenwerking Beide partijen tonen zich zeer tevreden over de goede samenwerking in het afgelopen jaar. “Alles gaat in goed onderling overleg”, aldus Hans Cornelissen. “We gaan op informele wijze met elkaar om en weten elkaar snel te vinden als er iets besproken moet worden.” Ewald Bontje vult aan: “Het werkt voor ons heel prettig dat DIJKHAM bouw het hele traject bewaakt, alles regelt en met alle partijen de contacten onderhoudt.” Ook de aandacht die er bij DIJKHAM bouw is voor Bewust Bouwen stelt de opdrachtgever zeer op prijs. bijvoorbeeld de aanleg van een ecologische tuin met ruimte voor insecten en waterbuffering op eigen terrein.” High- en lowcare-afdelingen Het productieproces vindt plaats binnen voedselveilige en gekoelde highcare- en lowcare-afdelingen, die ieder een eigen ingang hebben met separate, ruim opgezette kleedruimtes. Personeel kan zich hier omkleden in de voor de betreffende afdeling vereiste bedrijfskleding en schoeisel. Het productieproces in de high care afdeling is strikt gescheiden van de rest van het gebouw. Bezoekers kunnen vanachter glas een blik werpen op de veelal gloednieuwe machines en installaties waarmee de kazen worden versneden, gewogen en ingepakt. Het productieproces op de twaalf vers-lijnen beslaat twee verdiepingen. De speciale ucrete vloeren voldoen aan de hoge hygiëne vereisten en zijn goed bestand tegen reiniging onder hoge druk. Beperkte bouwruimte Een van de grootste uitdagingen op dit project was de beperkte werkruimte op het bouwterrein. “We hadden maximaal zes meter rondom het gebouw”, vertelt Cornelissen. “Bij het monteren van de vliesgevel hadden de hoogwerkers soms maar vijf centimeter speelruimte. Just-in-time afleveren van materialen was hier heel belangrijk, want er was geen plek voor opslag. De tientallen dagelijkse truckbewegingen voor Grozette moesten ook gewoon door kunnen gaan.” Beide heren zijn zeer te spreken over de medewerking van alle betrokkenen tijdens dit soms wel overlastgevende project. “De omliggende bedrijven hebben supergoed meegewerkt en niet moeilijk gedaan als er weer eens betonmixers of pompen in de straat stonden”, vertelt Bontje. “We hebben ze van tevoren steeds goed geïnformeerd en ook wel eens een bloemetje gegeven voor de overlast. En onze medewerkers hebben al die tijd een eindje verderop geparkeerd, om hier weer meer ruimte te geven aan de bouw. Dat is allemaal in goede harmonie gegaan.” Veel aandacht voor interieur Toen de bouw al aan de gang was besloot Grozette een binnenhuisarchitect een plan te laten maken voor de inrichting. “De creatieve ideeën waar hij mee kwam waren geweldig”, vertelt Cornelissen. “Maar het moest wel allemaal nog gemaakt worden en ingepast worden in het al lopende bouwproces. Dat heeft wel wat energie gekost, maar het kwam uiteindelijk toch voor elkaar.” Het resultaat mag er zijn, met enkele leuke eyecatchers. Naast sfeervolle kantoorruimtes en een prachtige kantine, is bij binnenkomst een grote Grozette strooikaasbus zichtbaar, die als een soort hoge schoorFOOD Locaties 2021/2022 - 47 Tweede fase Nu iedereen is verhuisd en de productie in het nieuwe gebouw volledig operationeel is, kan fase twee van het project beginnen: de sloop van het bestaande bedrijfspand. Op die plek wordt een magazijn gebouwd ter grootte van 6000 m², voorzien van vijf loading docks. Oplevering staat gepland voor zomer 2022. Hiermee is het voor DIJKHAM bouw een van de langstlopende projecten die zij ooit hebben gedaan. “Het moeilijkste en uitdagendste deel hebben we nu achter de rug”, blikt Hans Cornelissen terug. “Het is een mooi gebouw geworden, waar we allemaal heel trots op zijn. Met een prachtige BREEAM Outstanding score van 90%.” ¢ www.dijkhambouw.nl Links Hans Cornelissen, rechts Ewald Bontje

Nederland wereldleider in Agro Food

De wereldbevolking groeit en de vraag naar voedsel is diverser dan ooit, evenals de wijze waarop we het consumeren. Consumenten verwachten hoge kwaliteit en dagverse producten die 24/7 beschikbaar zijn, tegen lage kosten. Tel hier de toenemende online retailing van vandaag en het groeiende belang van gezondheid en duurzaamheid bij op, en het moge duidelijk zijn dat dit uitdagende tijden zijn voor de Agri Food-industrie. “We willen ons voedsel vers en we willen het nu.” Anne Saris N ederland is de op één na grootste exporteur van Agri Food-producten ter wereld, na de Verenigde Staten, met een waarde van bijna 96 miljard euro1. Het merendeel van deze Agri Foodproducten wordt geëxporteerd naar de E.U. (70 miljard euro): op de eerste plaats naar Duitsland, gevolgd door België, het VK, Frankrijk en Italië. Het gaat om snijbloemen/planten (7,6 miljard euro), vlees (7,3 miljard euro), zuivel (6,5 miljard euro), fruit (6,5 miljard euro) en groenten (5,6 miljard euro). Een deel van deze producten wordt rechtstreeks naar andere EU-landen overgeslagen, maar aan veel stromen wordt in Nederland waarde toegevoegd door verwerking, reconditionering, verpakking/etikettering, etc.. 80% van de geconsumeerde voedingsproducten heeft een cold chain keten nodig. Cold chain Een cold chain is een reeks van opslag- en distributieactiviteiten bij een bepaalde temperatuur (range). De cold chain is nodig om verschillende producten, zoals voedsel en landbouwproducten, te bewaren. De markt voor cold chain groeit in een snel tempo als gevolg van de stijgende markt voor diepgevroren en gekoelde voedselproducten en de hogere vraag van consumenten en producenten. Geconditioneerde opslag Geconditioneerde opslag staat centraal in de cold chain. Geconditioneerde opslag is temperatuurgecontroleerde opslag van goederen in een gereguleerde omgeving om te voorkomen dat goederen bederven en om te voldoen aan de vereiste weten regelgeving. Geconditioneerde opslag omvat over het algemeen twee categorieën: gekoeld of bevroren. De eerste categorie is bedoeld om de opgeslagen goederen op een optimale temperatuur te houden, bederf tegen te gaan en de houdbaarheid te verlengen. Een diepvriesmagazijn streeft naar een constante temperatuur om ervoor te zorgen dat er geen risico is op schade of wijziging van de integriteit van de producten. In beide gevallen is kwaliteitscontrole essentieel en verplicht om de EU-markt te kunnen betreden. Niet alleen tijdens opslag, maar ook tijdens productie, transport, herverpakking, etc. Producten die gekoeld moeten worden opgeslagen, hebben daarom vaak een hele - ononderbroken - koude supply chain nodig. En Nederland kan dat bieden! Zowel de opslag als het koeltransport. 1) CBS/WUR 2020 FOOD Locaties 2021/2022 - 49

Opslagcapaciteit is een van de grootste uitdagingen als het gaat om geconditioneerde opslag. Niet in de laatste plaats vanwege Covid-19. Als de pandemie ons één ding heeft laten zien, is dat de markt snel kan veranderen. Daarom moet men snel kunnen op- en afschalen. Nederland beschikt over uitstekende cold chain faciliteiten. Zo is Amsterdam Airport Schiphol een belangrijke Europese Air hub voor bederfelijke waren. De haven van Rotterdam is de nummer 1 haven op het gebied van Agri Food en kan nog altijd de snelste versroute naar het achterland bieden. Consumenten willen hun voedsel vers en snel in huis hebben. “De Port of Rotterdam is hier volledig op ingericht”, stelt Anne Saris. Als Business Manager Agrofood and Distribution is Saris bij de Port of Rotterdam dagelijks met deze zaken bezig. Ze vervolgt: “Onze uitstekende deep sea- en short sea-netwerken staan garant voor de snelste en efficiëntste route, dankzij de beste logistieke verbindingen. Daarnaast beschikken we over de grootste capaciteit aan koelhuizen (of coldstores) die alle temperatuurregimes kunnen aanbieden.” De haven van Rotterdam is de belangrijkste haven in Europa voor de import en export van koel- en vrieslading in reefercontainers. De haven is goed uitgerust voor alle typen geconditioneerde goederen, maar blinkt vooral uit in de overslag en services voor vervoer per koelcontainer. De containerterminals in Rotterdam hebben in totaal ruim 18.500 reeferaansluitingen. Bovendien is de haven van Rotterdam uitstekend verbonden, zowel over zee met de belangrijkste producerende landen als met een Europese markt van ruim 500 miljoen consumenten. Rotterdam Food Hub In Agri Food wordt gewerkt met bederfelijke waar en is snelheid cruciaal. Saris: “Aan het Calandkanaal, bij de ingang van de Maasvlakte, verrijst de Rotterdam Food Hub. Het bedrijventerrein van 60 hectare wordt speciaal ingericht om bedrijven uit de Agri Foodsector optimaal te faciliteren en is een uitstekende aanvulling op bestaande Agri Food hotspots in de Rotterdamse haven.” Volgens haar versterkt dit de huidige positie van Rotterdam als Europa’s nummer één Agri Food hub. “De Food Hub is op een centrale plek gesitueerd. De grote ‘deep sea’-containerterminals liggen in de nabijheid, er zijn ligplaatsen voor zowel reefer- als binnenvaartschepen en de coldstore-faciliteiten hebben directe toegang tot de kade.” Dit betekent dat de reeferlading, die een specialistische afhandeling vereist, snel en efficiënt worden afgehandeld. En Saris schetst nog een voordeel: “Op het terrein van de Rotterdam Food Hub diverse faciliteiten gemeenADVERTENTIE schappelijk gebruikt kunnen worden. Zo kunnen kades en voorzieningen op het gebied van onder andere transport, opslag, toegangscontrole en douane efficiënt gedeeld worden. Niet voor niets koos een toonaangevend bedrijf als Innocent al voor de Rotterdam Food Hub als vestigingslocatie!” ¢ NDL is de vereniging van en voor de logistieke sector met als voornaamste taak Nederland als Europese logistieke hub in het buitenland te promoten met als doel logistieke investeringen en ladingstromen voor haar leden aan te trekken. NDL is uniek in de wereld als organisatie die de hele logistieke sector van een land vertegenwoordigt en promoot in het buitenland. NDL geeft Nederland een voorsprong bij de acquisitie van logistieke activiteiten. Meer informatie: www.ndl.nl Nieuw bedrijfspand nodig? Kies voor de overtreffende trap van bouwen. Gefundeerd op een bouwproces dat één doortimmerd geheel vormt. Op samenwerking waarbij alle partijen elkaar blindelings vinden. En dat zonder tijdsen budgetoverschrijding. We willen ook úw verwachtingen overtreffen. Uw uitdaging, hoe complexer hoe beter, is welkom. Enkele referenties VAN ACHT • DIMENSIO • PICNIC MOCCA D’OR • EUROMA • SLIGRO RUITENBERG • AMECO • VITAKRUID STARCUISINE • R&M FORWARDING DELICIA • ROYAL SMILDE • BRESC 50 - FOOD Locaties 2021/2022

KOEL- EN VRIESHUISBOUW ISOLATIESYSTEEMBOUW K.I.M. Nederland B.V. Tweelingenlaan 144 7324 BP Apeldoorn Bij K.I.M. Nederland profi teert u van een unieke expertise in de koel- en vrieshuisbouw en isolatiesysteembouw. Deze is volledig afgestemd op uw logistieke organisatie en de actuele marktontwikkelingen in uw branche. T. +31 (0)55 368 91 91 info@kim-nederland.nl www.kim-nederland.nl Dat zorgt voor een eindproduct dat exact aansluit op uw eisen en wensen!

Food for thought Vicoma brengt product en techniek bij elkaar Productielijnen & Machines Instrumentatie - Architectuur & Bouwkunde Process Engineering Piping & Mechanical Civiele techniek Elektrotechniek www.vicoma.nl

1 Online Touch

Index

1. 1
2. 2
3. 3
4. 4
5. 5
6. 6
7. 7
8. 8
9. 9
10. 10
11. 11
12. 12
13. 13
14. 14
15. 15
16. 16
17. 17
18. 18
19. 19
20. 20
21. 21
22. 22
23. 23
24. 24
25. 25
26. 26
27. 27
28. 28
29. 29
30. 30
31. 31
32. 32
33. 33
34. 34
35. 35
36. 36
37. 37
38. 38
39. 39
40. 40
41. 41
42. 42
43. 43
44. 44
45. 45
46. 46
47. 47
48. 48
49. 49
50. 50
51. 51
52. 52

Home