0

2022

Verhuurd - 9.000 m² aan Expeditors in Amsterdam Aangehuurd - 62.000 m² namens Nabuurs in Oosterhout Verkocht - 34.000 m² aan abrdn in Haps Verhuurd – 27.000 m² namens Goodman in Alblasserdam Verhuurd – 70.000 m² namens KBC Verzekeringen in Rotterdam Verkocht – 5.300 m² aan Montea in Tilburg Aangekocht – 18.000 m² namens Nuveen in Weert Verhuurd – 5.300 m² aan Satellogic in Berkel en Rodenrijs

Voorwoord Golden years, Het openen van deze editie van Logistiek Vastgoed Magazine biedt mij als eigenaar van familiebedrijf Van Dijk Groep de kans om onze visie op het warehousing van de toekomst te delen. Wij bevinden ons nu (nog) in de ‘golden years’ als het gaat om de ontwikkeling van logistiek vastgoed. Dit ondanks krapte op de grondmarkt, exorbitant stijgende bouwkosten, een overvol elektriciteitsnetwerk, stikstofproblematiek, vele technologische ontwikkelingen, automatisering en steeds hogere eisen van zowel gebruikers als omgeving. In de komende jaren ligt er daarom de mooie uitdaging om duurzame, gezonde en toekomstbestendige invulling aan logistiek vastgoed te blijven geven. De vraag naar logistiek vastgoed groeit nog steeds. Zowel zakelijk als consumentengedrag is permanent veranderd: next day delivery is de nieuwe standaard en dat heeft vergaande implicaties. Toch worden zowel ontwikkelaars als gebruikers in toenemende mate geconfronteerd met een minder positief sentiment omtrent logistiek vastgoed. Veelgehoorde bezwaren zijn bijvoorbeeld: inefficiënt gebruik van grond- en dakoppervlak, het ontbreken van hoogstaande architectuur, het ontbreken van een deugdelijke landschappelijke inpassing, woonruimte die aan de woningvoorraad wordt onttrokken als gevolg van de huisvesting van arbeidsmigranten, onnodige belasting van het milieu en de generatie van verkeersbewegingen. Om in logistieke termen te blijven worden deze bezwaren ook wel samengevat in het containerbegrip “de verdozing van Nederland.“ Tegelijkertijd is commerciële bouwgrond in ons land nog nooit zo schaars geweest. Op meer en meer locaties trappen overheden op de rem voor wat betreft het beschikbaar stellen van ruimte voor (nieuwe) logistieke ontwikkelingen. De vraag is echter of het op de rem trappen een oplossing biedt voor de genoemde bezwaren, die steeds meer als een maatschappelijk probleem worden beschouwd. Het gevolg is dat we veel intensiever gebruik zullen moeten gaan maken van de beschikbare gronden. Dit terwijl de standaard voor logistiek vastgoed alsmaar hoger komt te liggen. En de eisen strekken verder dan de grenzen van de eigen kavel. Het logistiek vastgoed van morgen is een verrijking voor de omgeving op het gebied van economie, ecologie, sociologie, arbeidsmarkt, esthetiek, en ga zo nog maar even door. Logistiek vastgoed anno 2022 dient een serieuze impuls te geven aan de ruimtelijke kwaliteit. Er wordt dus verwacht dat ontwikkelaars meer doen dan alleen antwoord geven op het verdozingsvraagstuk. Een grote verantwoordelijkheid. Eén die bijvoorbeeld ook vereist dat ontwikkelaars taken overnemen van gemeentes en planologen. In onze ogen is integraliteit hierbij het toverwoord. Alleen door échte samenwerking tussen de verschillende stakeholders kunnen we oprecht toekomstbestendige locaties realiseren. Daarbij zullen we verder dan tien jaar moeten vooruitkijken. Feit is dat automatisering de wereld van de logistiek volledig op zijn kop gaat zetten, vastgoed moet dus meer dan ooit flexibel en adaptief zijn om ook over vijftig jaar nog waardevol te zijn. In deze uitgave lees je over onze toekomstvisie met ‘The New Warehousing Environment’ op pagina 12. Naast dat wij hier met de groep interdisciplinair onderzoek naar doen, zijn wij ook al concreet bezig met de invulling hiervan. Onder meer met de realisatie van één van Nederlands eerste volwaardig dubbeldekse logistieke complexen: zusteronderneming Unibouw bouwt deze in Venlo voor DSV. Meer hierover op pagina 8. Erik van Dijk – eigenaar Van Dijk Groep Logistiekvastgoed 2022 - 3

Logistiek Vastgoed Nederland 2022 Warehousing en industriële bouw op de bedrijventerreinen 2022 Coverpresentatie Optimaal toekomstbestendig ontwikkelen met The New Warehousing Environment Unibouw focust op de ultieme logistieke oplossing 62 Voorwoord 3 Erik van Dijk, Van Dijk Groep Deelnemers & Colofon 6 Totaal 51 deelnemers in deze uitgave / Colofon Branche- en belangenorganisaties 16 TLN - Transport en Logistiek Nederland NDL - Nederland Distributie Land Projectontwikkeling, Bouw en Beleggingen 8 Unibouw 10 Bouwgrondvinden.nl 12 VDG Real Estate 14 De Vries en Verburg 18 Delta Development Group 20 Heembouw 24 + 58 Wayland Real Estate 28 Intospace 30 Goodman 32 Willy Naessens Industriebouw 34 Bouwbedrijf Van de Ven 40 VGP 44 Garbe Industrial Real Estate 46 CityLink 48 BOLCKMANS 50 Intervest Offices & Warehouses 54 CTP 60 Aannemingsbedrijf Wouters-Schijndel en Van Grunsven Groep 64 SADC 28

WAAR GAAN WE HET OVER HEBBEN: 18 logistiek vastgoed stadslogistieke hubs logistieke bedrijventerreinen beschikbaarheid locaties (xxl)-distributiecentra project- en gebiedsontwikkeling verduurzamen logistieke keten duurzaamheidsstrategie optimale duurzame plek prettige werkplekken toekomstbestendig bouwen circulair ontwerpen circulair bouwen circulairstaal beton, staal en houtbouw 74 + 76 ASK ROMEIN 78 Woody Building Concepts 84 Van der Heijden Bouw en Ontwikkeling 88 ProDelta Real Estate 90 SYSTABO 98 Dijkham Bouw 100 Logistics Capital Partners 104 DHG Bedrijfsmakelaars 2 + 22 Industrial Real Estate Partners 36 Savills 66 Dynamis Logistiek 103 Bridgegap Kennisinstituten en Toeleveranciers 15 TGW Living Logistics 26 Hörmann Nederland 38 Van Berlo Bedrijfsvloeren 42 KiesZon 47 Drees & Sommer 52 Dutch Green Building Council 56 Cladding Point 59 Akro Consult 62 + 83 Circulairstaal 70 Hiber Betonvloeren 77 Hoge School van Amsterdam 80 Sunrock 82 Buck Consultants International 86 Bee in Balance 92 BTT Multimodal Container Solutions 96 Enssieg biodiversiteit ecologische hoofdstructuur vergroening natuurinclusief bouwen nestkasten bijen huisvesten gras-sedumdaken welzijnoptimalisatie klimaatambitie klimaat adaptieve oplossingen CO2 - reductie CO2 - foodprint energieneutraal Milieuprestatie Gebouwen (MPG) electriciteitsproductie emissieloze stadsdistributie duurzame zonne-energie electrische voertuigen laadinfrastructuur BREEAM-certificering green- en brownfields Europe Green Space+ Science Based Targets-initiatief World Rescources Intitute NL Green Label-certificering Logistiekvastgoed 2022 - 5 48

Deelnemers in deze uitgave www.unibouw.eu www.bouwgrondvinden.nl www.vandijkgroep.nl www.industrial.nl www.devriesverburg.nl www.tgw-group.com www.tln.nl www.deltadevelopment.eu www.heembouw.nl www.waylandrealestate.nl www.hormann.nl www.intospace.eu www.goodman.com www.willynaessens.nl www.bouwbedrijfvandeven.nl www.savills.nl/logistics www.vanberlo.com www.vgpparks.eu www.kieszon.nl www.garbe-institutional.de www.citylink.nl www.dreso.nl www.bolckmans.be/nl www.intervest.be www.dgbc.nl www.amsterdamlogisticcityhub.nl Colofon Redactie en Magazine Logistiek Vastgoed Nederland jaargang 2022 Warehousing en industriële bouw op de bedrijventerreinen www.jagermedia.nl advertentie-exploitatie Jager Media D.A. Arthur Jager Postbus 2711 7301 EE Apeldoorn M 06 - 223 91 776 E arthur@jagermedia.nl Journalisten 6 - Logistiekvastgoed 2022 Pieter Pulleman, Dianne Huijskens, Marc van Rossum du Chattel, Ger Dreijer en Johan Koning Social Media Team - Blending Media - Monique Jager - Koos Luijk Vormgeving Studio Transparant Fotografie Jager Media Het magazine Logistiek Vastgoed Nederland wordt duurzaam geproduceerd. Volg ons ook online via LinkedIn Zakelijk

www.claddingpoint.nl www.akroconsult.nl www.wouters-schijndel.nl www.grunsvengroep.nl www.circulairstaal.nl hiber betonvloeren bv www.sadc.nl www.dynamislogistiek.nl www.hiber.nl www.ndl.nl www.ask-romein.com www.hva.nl www.woodybuildingconcepts.nl www.ucgroup.nl www.sunrock.com www.bciglobal.com bouwen kán anders www.bouwenkananders.nl www.beeinbalance.nl www.prodelta.nl www.systabo.nl www.bttilburg.nl www.ulbrichvoegovergang.nl www.dijkhambouw.nl www.logisticscapitalpartners.com ADVERTENTIE www.bridgegap.com www.dhg.nl bedrijventerreinontwikkeling•bedrijfsmatig vastgoed•acquisitie•marketing leopoint. Van Schelbergenstraat 3 NL-5913 TW Venlo T +31 7740030 64 M +31 650602282 E info@leopoint.nl I www.leopoint.nl

The only way is up Unibouw gaat de lucht in met The New Warehousing Environment In Manhattan hadden ze het eeuwen geleden al door: the only way is up! Want wat kun je doen als er geen ruimte meer is om te bouwen op de grond? Unibouw is recentelijk gestart met de bouw van één van Nederlands eerste dubbellaagse warehouses voor DSV op logistieke hotspot Greenport Venlo. Uitdagend? Ja. Leuk? Ontzettend! Pionieren In opdracht van logistiek dienstverlener DSV bouwt Unibouw twee distributiecentra: in Venlo én in Maastricht. Het distributiecentrum in het Limburgse Venlo wordt één van de eerste dubbeldekse warehouses van Nederland. Het is gesitueerd op Greenport Venlo en bestaat uit drie onderdelen: een crossdock (een concept waarbij goederen direct, dus zonder opslag, van los- naar laadlocatie worden verplaatst) van 20.000 m2, een dubbeldeks warehouse van 43.000 m2 én 7.000 m2 kantoorruimte. Daarin wordt het nieuwe hoofdkantoor van DSV Nederland gevestigd. Het pand wordt gebouwd volgens de normen van BREEAM-NL ‘Excellent’ en het kantoordeel is volledig gericht op het hybride werken. Dubbeldeks constructie Het meest in het oog springt het warehouse; dat wordt een dubbeldeks constructie. Unibouwdirecteur Jeroen Verbakel: “DSV en Unibouw werken al lang samen. Toen we elkaar over dit project spraken, bleek er al snel een grote uitdaging: hoe kunnen we voor DSV voldoende vierkante meters warehouse-oppervlakte bouwen op zo min mogelijk grond? De grond is namelijk schaars en de grondprijzen zijn buitengewoon hoog. Daarom hebben we samen gekozen om de hoogte in te gaan. Dit wordt het eerste volwaardige dubbeldeks warehouse met specificaties die vergelijkbaar zijn met die van volledig grondgebonden warehouses.” Het ontwerp Het pand draagt het herkenbare DSV-jasje: zilverkleurige panelen, verticale banen, het gebruik van aluminiumcomposiet met dieptewerking om het enorme gevelvlak te breken en een zwart, hypermodern ogend kantoor. Aan de voorzijde zijn zowel een groen- als watervoorziening toegevoegd om daarmee een fijne werkomgeving te creëren. De huisvesting heeft een bijzonder hoogwaardige uitstraling. “Hoe kunnen we voor DSV voldoende vierkante meters warehouse-oppervlakte bouwen op zo min mogelijk grond?” Jeroen Verbakel, directeur Unibouw 8 - Logistiekvastgoed 2022

Uitdagingen Dubbellaags bouwen in de logistiek. Het brengt verschillende – soms onverwachte – uitdagingen met zich mee, hieronder staan ze opgesomd. Constructie Veel bouwbedrijven maken met hun bouwmethode een duidelijke keuze tussen staalbouw of betonbouw. Unibouw daarentegen beheerst beide methodes en dat is essentieel bij de bouw van een dubbellaags warehouse. Om de gewenste vloerbelasting te kunnen realiseren en toch modulair, voordelig en duurzaam te kunnen bouwen is een combinatie van de twee disciplines vereist. Dubbele verkeersstromen Dubbel zo veel warehouse betekent ook dubbel zo veel verkeerstromen. Vrachtwagens, personenauto’s, fietsers, voetgangers; al het verkeer dient efficiënt en vooral veilig te stromen – waarbij zo min mogelijk ruimte wordt gebruikt. Bij het design hebben we gespeeld met meters tot de optimale lay-out vorm kreeg. Parkeren Vanwege de steeds verdergaande automatisering is het in de toekomst wellicht niet meer nodig, maar voorlopig dient de ontwikkeling aan de huidige parkeernorm te voldoen. In eerste instantie waren de parkeerplaatsen aan de achterzijde voorzien. Er is echter besloten om een parkeergarage te bouwen aan de voorkant van de ontwikkeling. De diepte in? Om meer ruimte te creëren zouden we natuurlijk ook de diepte in kunnen gaan. Vanuit waar een schat aan nieuwe kansen gecreëerd wordt. Dit brengt echter uitdagingen van een ander niveau met zich mee. Denk aan het grondwaterpeil, de benodigde ruimte voor laden en lossen en de ecologische aspecten. Unibouw onderzoekt de mogelijkheden hiertoe momenteel uitvoerig want ondergronds bouwen heeft enorme potentie. Stapelhoogte Waar een stapelhoogte van drie of vier pallets vroeger gebruikelijk was, hebben we het nu al over zes of zeven pallets. Mede dankzij het gebruik van AVG’s, die inmiddels niet meer zijn weg te denken uit het warehouse. Het gebruik van de ruimte is dus al geïntensiveerd. Dat betekent dat wij nog slimmer moeten zijn in het vinden van de optimale logistieke lay-out en racking. Inrichting Een uitdaging die ons nog te wachten staat is een van de laatste processtappen: de gelijktijdige inrichting van de twee identieke warehouses. Onze ingenieurs zijn op zoek naar de best passende oplossing. Logistiekvastgoed 2022 - 9

Hoe ziet The New Warehousing Environment eruit? Logistiek vastgoed: de tijd dat je simpelweg een ‘doos’ kon bouwen ligt ver achter ons. De kwaliteit van het logistieke pand anno 2022 heeft een gigantische impact op het bedrijfsresultaat. De standaard ligt ontzettend hoog: om het verschil te maken dient een warehouse uitermate slim, efficiënt, duurzaam en flexibel te zijn. Commerciële bouwgrond is nooit zo schaars, noch zo duur geweest. Creatief omgaan met de beschikbare ruimte is dan ook een absolute must. Helemaal met het oog op de toekomst. We kennen de grote trends zoals digitalisering, automatisering, robotisering, mobilisering en anticipatie, maar welke impact deze precies op de wereld van logistiek zullen hebben weten we niet. Wil je dat jouw distributiecentrum zijn waarde behoudt, dan is het raadzaam om de focus te leggen op de adaptiviteit en toekomstbestendigheid hiervan. • Een variëteit aan functionaliteiten komt samen in het ecosysteem: doel is onder andere het creëren van een omgeving waarin ook de vitaliteit van de medewerker centraal staat. • The New Warehousing Environment staat in verband met omliggende ecosystemen, zaken als warmtevoorziening, energie worden gedeeld en de infrastructuur en natuur lopen vloeiend in elkaar over; • Mobiliteit gaat naadloos op in The New Warehousing Environment, elektrische en zelfsturende voertuigen vinden hun weg op een vanzelfsprekende manier, 24/7 waardoor het warehouse altijd operationeel is; • Dankzij het slimme, flexibele ontwerp kunnen er met eenvoudige aanpassingen nieuwe 10 - Logistiekvastgoed 2022 toepassingen ontsloten worden; • Het ontwerp is een lust voor het oog, er worden uitsluitend natuurlijke en circulaire materialen gebruikt; • Het warehouse van de toekomst is next level duurzaam: het is niet energieneutraal, maar levert energie terug; Bouwgrondvinden Ook al bouw je een dubbellaags warehouse, je zult nog steeds een geschikte kavel nodig hebben. Bouwgrondvinden brengt vraag en aanbod van commerciële bouwgrond samen met een online platform waarop beschikbare bouwgrond in één overzicht wordt weergegeven. De database is ontwikkeld met behulp van input van talloze grondeigenaren en wordt dagelijks aangevuld met nieuwe bouwgrond. Mark de Graaf, Business Unit Manager Bouwgrond vinden: “Ondernemers die nog sneller bouwgrond willen vinden, maken gebruik van EXPLOT – onze zoekservice. Op basis van de zoekcriteria zoals het aantal vierkante meters, de infrastructuur, technische specificaties en het zoekgebied, voeren wij een locatieonderzoek uit en dragen we de best passende kavels aan. En we gaan nog verder dan dat. Het proces richting de realisatie van huisvesting waarin een ondernemer onbeperkt en duurzaam kan groeien verloopt niet lineair. Alle betrokken partijen zoals grondaanbieders en gemeenten hebben hierin hun eigen rol. Door aan de voorkant krachten te bundelen en elkaar te versterken neemt de kans op succes toe. Wij nemen graag de rol van verbinder aan om dit proces te versoepelen en om zodoende aan kavels optimaal • Er wordt een significante bijdrage geleverd aan de ecologie in de omgeving, dankzij de slimme toevoeging van groen en water is er sprake van interactie met de natuur. Economie, sociologie en ecologie in balans. invulling te geven – voor ondernemers maar ook voor de omgeving. Met ruim vijftig jaar ervaring in de markt, de juiste partners om ons heen en connecties bij relevante stakeholders helpen wij bij de vorming van een integraal plan. www.bouwgrondvinden.nl Mark de Graaf Business Unit Manager Bouwgrondvinden +316 41765837 mark@bouwgrondvinden.nl

De Unibouwmethode Of je nu besluit de hoogte in te gaan of niet, Unibouw zorgt ervoor dat het bouwproces snel en efficiënt verloopt, zodat het distributiecentrum zo snel mogelijk in gebruik kan worden genomen en er rendement wordt behaald. Wij werken volgens onze unieke Unibouwmethode. Unibouws consultancy service Unibouw biedt een unieke, kosteloze consultancy service aan. Hiermee gaan we voor de start van de bouw terug naar de kern: Wat wil je precies bereiken met het nieuwe pand? Wat is het doel? Is dat om sneller, efficiënter en/of duurzamer te kunnen werken? Om specifieke problemen op te lossen? Om uiteindelijk kosten te besparen? Om nieuwe markten aan te boren? Met onze schat aan bouwkundige en bedrijfskundige ervaring kunnen wij een scherpe analyse maken en op basis daarvan een doeltreffend en slim ontwerp neerleggen. Dit draagt bij aan het behalen van een nog beter bedrijfsresultaat. Snel en kwalitatief bouwen op basis van modulaire systeembouw Unibouw doet er alles aan om jou te helpen om jouw doelen te bereiken, of beter nog, te overstijgen. Ondernemend bouwen, noemen we dat. Voorop hierbij staat dat Unibouw kwaliteit levert: niet alleen een kwalitatief hoogwaardig eindproduct, maar ook een kwalitatief bouwproces dat soepel en efficiënt verloopt. Wij bouwen volgens de Unibouwmethode: op basis van modulaire systeembouw. Deze methode stelt ons in staat om het bouwproces zo efficiënt mogelijk in te richten om daarmee de bouwtijd te minimaliseren en de bouwkosten te beheersen. Unibouw ontzorgt Hoe we dat doen? Door alle verantwoordelijkheid op ons te nemen zowel in de voorbereiding, als tijdens de bouw, maar ook daarna, om jouw zorgen daarmee weg te nemen. De samenwerking is zo intensief als jij wenst. Zo kunnen wij heel sec een ontwerp realiseren, of van A tot Z betrokken zijn. Van de totstandkoming van het ontwerp tot de vergunningsaanvraag. Unibouw is strategisch sparringpartner en staat naast je, nergens anders. Bouwen aan langetermijnrelaties vinden wij dan ook ontzettend belangrijk. Wij zijn inhoudelijk betrokken en zetten onze kennis en ervaring in om (kosten)efficiënte kwaliteitsoplossingen te bieden. Bouwen met het oog op de toekomst Bij Unibouw heeft duurzaamheid meerdere dimensies. Wij realiseren gebouwen van hoge kwaliteit, waardoor ze gedurende lange tijd intensief kunnen worden gebruikt: de essentie van duurzaam. Daarbij maken wij waar mogelijk gebruik van circulaire materialen, dat wil zeggen dat deze materialen worden hergebruikt. Tenslotte is ons bouwproces duurzaam in de zin dat wij streven naar maximale efficiëntie en minimale verspilling door een goede voorbereiding en nauwkeurige planning. Dit alles om tot een duurzaam bedrijfsresultaat te komen, ook op de lange termijn. ‹‹ Wij zetten onze kennis en ervaring in om efficiënte kwaliteitsoplossingen te bieden. Fred Eggenhuizen Sales Manager +61646212444 Fred@unibouw.eu www.unibouw.eu Logistiekvastgoed 2022 - 11

The New Warehousing Environment Grondschaarste, verdozing, optimaal ruimtegebruik, duurzaamheid, automatisering; ontwikkelaars vinden steeds innovatievere oplossingen om antwoord te geven op al deze actuele thema’s. Hoe ziet het warehouse van de toekomst eruit en welke aspecten verdienen bijzondere aandacht? VDG Property Developement staat nooit stil en is al geruime tijd bezig met hét logistieke pand van de toekomst. Wij presenteren: The New Warehousing Environment. 12 - Logistiekvastgoed 2022 Locatie en optimaal ruimtegebruik De locatie van een logistieke ontwikkeling is vanzelfsprekend de belangrijkste parameter. Idealiter bevindt deze zich in een uitstekende multimodale infrastructuur met spoor-, weg-, lucht-, zee- en binnenvaartverbindingen. Tilburg-Waalwijk, WestBrabant, Almere-Lelystad-Zeewolde, Venlo; iedereen kent de hotspots. De grondmarkt is echter compleet oververhit en daar lijkt voorlopig geen verandering in te komen. Grond is daarnaast ontzettend duur, dus we zijn genoodzaakt om hier intensiever gebruik van te maken. Er zijn oplossingen: bouwen op brownfieldlocaties, uitwijken naar locaties met een minder hoog profiel en het optimaal gebruik maken van de beschikbare ruimte, bijvoorbeeld door de hoogte in te gaan. Zusterbedrijf Unibouw doet dit met de bouw van een van Nederlands eerste dubbellaagse ware

Marktunieke totaalaanpak Het meer dan vijftig jaar oude familiebedrijf Van Dijk Groep heeft zich definitief op de kaart gezet als logistieke ontwikkelaar met VDG Property Development. Waarin het Gemertse bedrijf zich onderscheidt? De unieke totaalaanpak en de kunst om gebruikers daarmee een ‘maatpak’ aan te meten als het gaat om bedrijfshuisvesting. Erik van Dijk, directeur en eigenaar Van Dijk Groep: “Wij hebben – eigenlijk al jaren – alles in huis om op hoog niveau te ontwikkelen: we kunnen aan geschikte kavels komen, bouwen zelf, hebben verstand van vastgoedtransacties, een uitgebreid netwerk én eigen vermogen tot onze beschikking. Deze veelzijdigheid gecombineerd met de totaalaanpak is wat ons onderscheidt van andere ontwikkelaars.” Totaalaanpak VDG Property Development werkt intensief samen met andere bedrijven binnen Van Dijk Groep. “We kunnen opdrachtgevers zodoende in alle processtappen tegemoet komen en van dienst zijn. Het maakt ons zeer slagkrachtig, we zijn minimaal afhankelijk van andere partijen en kunnen zo snel reageren op kansen in de markt. Er zijn slechts een paar spelers in het veld die hetzelfde kunnen bieden. We hebben daarnaast een schat aan expertise en specialisme in huis, bijvoorbeeld op het gebied van logistiek. Door met een vaste bouwpartner – Unibouw – te werken is snelheid gegarandeerd en de kwaliteit van het eindresultaat gewaarborgd. Op verzoek werkt VDG Property Development samen met aangewezen partners als het gaat om bijvoorbeeld architectuur of afwerking. Maatpak “Het doel is om gebruikers een ‘maatpak’ aan te meten als het gaat om bedrijfshuisvesting. Eén die ook in de toekomst nog past, of versteld kan worden. En daar gaat VDG Property Development heel ver in, omdat we ervan overtuigd zijn dat dat de meest kwalitatieve en duurzame bedrijfslocaties oplevert. Door onze brede vastgoedervaring kunnen wij fungeren als sparringpartner en financieel-strategisch meedenken.” Meer over Van Dijk Groep? Ga naar www.vandijkgroep.nl aandacht wordt besteed aan het creëren van een prettige en gezonde werkomgeving met grote raampartijen, groen en een prettig binnenklimaat – niet alleen voor de collega’s op kantoor maar ook voor warehousemedewerkers – is dit in het onbemande warehouse van de toekomst totaal niet meer relevant. Behalve in de expeditiezone, dat dan weer wel. VDG Warehouse Schiphol I op Schiphol Trade Park houses voor DSV in Venlo. In de toekomst? Dan kun je zelfs denken aan warehouses die naast de hoogte ook de diepte in gaan, zodat je uitkomt op wel drie of vier lagen. Anticiperen op automatisering Het warehouse van de toekomst is volledig geautomatiseerd: techniek is naadloos geïntegreerd in ieder proces. Warehouses werken op basis van forecasting en er komt geen mens meer aan te pas. Welke implicaties dat heeft voor ons als ontwikkelaar? De ontwikkeling dient volledig te zijn afgestemd op het systeem waarmee de eindgebruiker werkt. Dit vergt een hoge mate van voortschrijdend inzicht: wat zijn de trends op het gebied van automatisering en hoe kunnen we hierop anticiperen? Waar momenteel volop Duurzaam en toekomstbestendig ontwikkeling Duurzaam ontwikkelen betekent dat het vastgoed gedurende lange tijd intensief kan worden gebruikt. Het warehouse moet daarom opgewassen zijn tegen een heel scala aan innovaties die de toekomst met zich mee kan brengen. Nu kijken we naar trends als drone delivery, 3D-printing, zelfrijdende en elektrische voertuigen, maar welke alles-veranderende technologie komt er nog meer op ons af? Hoe bereid je je voor op het onbekende in een wereld die zo ontzettend snel verandert? Door een zekere mate van flexibiliteit in te bouwen, de ontwikkeling kan zich eenvoudig schikken naar een andere functie. Maar jullie ontwikkelen toch veel op maat en dus op basis van zeer specifieke wensen en eisen? Dat klopt, de kunst is om in het ontwerp een balans te vinden waarbij met slimme aanpassingen een groots effect bereikt wordt. Daarnaast focussen we op het gebruik van circulaire materialen: mocht het nodig zijn om een gedeelte van de ontwikkeling af te breken, dan zijn de materialen herbruikbaar. The New Warehousing Environment We zien nu al dat gebieden steeds meer als geheel ontworpen worden, in plaats van de op zichzelf staande elementen. Waar dit eerst een samenspel was tussen gemeenten, planologen en ontwikkelaars, verschuift dit steeds meer naar de kant van de ontwikkelaar. Ontwikkelaars bouwen bijvoorbeeld al complete woonwijken, en nemen naast de woningen ook de infrastructuur en groenvoorziening voor hun rekening. Zelfs zaken als energie en warmte worden steeds vaker integraal georganiseerd. Het resultaat? Meer ruimtelijke kwaliteit. Dit geldt ook voor industriële gebieden. Daarnaast zal de scheidingslijn tussen warehouse en omgeving steeds meer vervagen. In plaats van enkel een warehouse, kijken we straks naar The New Warehousing Environment waarin een variëteit aan functies te vinden zal zijn. Denk aan huisvesting voor medewerkers, een gezellige koffiebar of misschien wel een padelbaan. ‹‹ Of neem contact op met: Joeri Bazelmans Joeri@vandijkgroep.nl + 31 (0)6 307 413 41 Logistiekvastgoed 2022 - 13

BOUWEN OP KARAKTER www.devriesverburg.nl 8,3 KLANTTEVREDENHEID ONTWIKKELEN BOUWEN SERVICE EN ONDERHOUD

DE JUISTE INTRALOGISTIEKE OPLOSSING! TGW is een toonaangevende, wereldwijde systemintegrator van zeer dynamische, geautomatiseerde en passende logistieke oplossingen. ▪ Een passend ontwerp voor ieder gebouw ▪ Gericht op de toekomst ▪ Duurzaam doorgroeien Wij denken en praten graag mee over uw logistieke uitdaging! ONTWERP | PLANNING | PRODUCEREN | IMPLEMENTEREN | SERVICE jan-willem.klinkenberg@tgw-group.com | +31 612 08 40 15 | www.tgw-group.com Logistiekvastgoed 2021 - 15

Toen wij in maart 2020 getroffen werden door het coronavirus en ons leven op zijn kop werd gezet, kwam vrijwel de gehele maatschappij tot stilstand. Toch gaf de benarde situatie waarin wij ons bevonden een prachtig inkijkje in het belang van transport en logistiek. Zonder de tomeloze inzet van honderdduizenden mannen en vrouwen werkzaam in deze sector konden de pakketjes niet bij ons thuis worden bezorgd, stonden wij voor lege schappen in de supermarkt en konden we geen brandstof tanken bij de pompstations. Om maar eens een paar dwarsstraten te noemen. ‘Buurt betrekken bij vierkante blokkendoos’ M aar het belang van onze sector is natuurlijk veel breder. Kijk bijvoorbeeld eens naar het coronavaccin: naar verluidt zijn er zo’n 200 componenten nodig die bij 86 fabrieken in 19 verschillende landen worden geproduceerd. Het produceren van vaccins is een enorme operatie waarvoor niet alleen wielen en personeel nodig zijn, maar ook opslag- en distributiefaciliteiten. En juist op deze oh-zo-belangrijke gebouwen is vanuit een deel van de samenleving nu kritiek. Ik hoor soms dat mensen die in de buurt van nieuwe opslag- of distributiefaciliteit wonen niet blij zijn. Ze vinden de panden niet mooi om te zien en ook onnodig. De discussie schopte het zelfs tot in het coalitieakkoord, want volgens de politieke ondertekenaars moet de ‘verrommeling en verdozing van onze leefomgeving’ voorkomen worden. Nou ken ik geen enkele ondernemer die tegen het bouwen van een mooi pand is. Maar bekijk het ook eens van de kant van die ondernemer. De marges in de transportwereld zijn klein en daarnaast worden de bedrijven geconfronteerd met een toenemende druk om pakketjes zo snel mogelijk te bezorgen. Consumenten willen een pakketje het liefst vandaag, maar als het echt niet anders kan dan toch zéker de volgende dag in huis hebben. Ondernemers zijn daarom genoodzaakt te snijden in de kosten. Zo zijn vormgeving en inpassing van een bedrijfspand de sluitpost geworden. Dat bedrijven deze keuze maken is daarom misschien niet de ideale aanpak, maar wel heel begrijpelijk. Soms wordt mij dan voor de voeten geworpen dat het logistieke vastgoed helemaal niet als doel heeft Nederland te voorzien van goederen, maar dat het een uitvalsbasis is voor de rest van de wereld. Uit onderzoek van adviesbureau Stec Groep blijkt echter dat dit beeld niet klopt.1 Tussen de 70 en 75 procent van alle opslagplekken in ons land worden gebruikt om Nederland te bevoorraden. De rest van deze distributiecentra bevoorraadt weliswaar het buitenland - vooral landen binnen 16 - Logistiekvastgoed 2022

Europa - maar een substantieel deel van ook deze logistieke knooppunten heeft wel degelijk een grote binding met Nederland. De aanval op de vierkante blokkendoos is gemakkelijk. Alleen moeten we oppassen dat we hierin niet doorslaan. Het wegjagen of weren van distributiecentra heeft immers gevolgen voor de verduurzaming van de sector, waarvoor wij juist grote stappen in aan het zetten zijn. De stadslogistiek moet al in 2030 volledig zero-emissie zijn. Daar past het terugdringen van gereden kilometers natuurlijk ook bij. Minder onnodige kilometers bespaart energie en dat is uiteraard nog beter voor het milieu. Om deze en andere klimaatdoelen te halen is het daarom noodzakelijk om over distributiecentra te beschikken dichtbij de stedelijke gebieden. Ook de door velen zo gewenste circulaire economie zal in hoge mate een logistieke economie zijn. Afgedankte goederen moeten immers worden verzameld, ontmanteld, tot nieuwe producten worden verwerkt en opnieuw worden gedistribueerd. En ook daar zijn terreinen, hallen en distributiecentra voor nodig. Daarnaast hebben TNO, BCI en Stec berekend dat er in 2020 circa 875.000 mensen werkzaam zijn in logistieke functies.1 Dat komt dus ongeveer neer op 10 procent van alle banen in Nederland. De toegevoegde waarde van de logistieke sector in Nederland wordt door BCI in 2020 geschat op ongeveer 31 miljard euro.1 Dat bedrijven uit deze sector een flinke bijdrage leveren aan de Nederlandse economie en ook een belangrijke werkgever zijn staat daarom buiten kijf. Elisabeth Post, Bestuursvoorzitter Transport en Logistiek Nederland Maar misschien hebben wij als sector onszelf te lang blindgestaard op het ontwikkelen van een zo efficiënt mogelijke keten, zonder daarbij na te gaan of iedereen in de samenleving wel begrijpt wat wij in die vierkante blokkendoos doen. Onbekend maakt onbemind, dus het is onze taak om aan de buurt duidelijk te maken wat er achter die gevel gebeurt. Functionaliteit van een gebouw is natuurlijk erg belangrijk, maar als sector moeten we misschien meer doen dan dat, zeker nu er op de steeds schaarser wordende ruimte steeds meer en grotere claims worden gelegd. En er zijn genoeg voorbeelden van hoe het ook beter kán. Bedrijfspanden gecombineerd met recreatie, zoals bijvoorbeeld sportvelden. Of denk aan oplossingen om een distributiecentrum in te passen, door om het pand woningen te bouwen. Deze nieuwe combinaties zijn in mijn optiek een goede manier om de buurten en bedrijven bij elkaar te betrekken. Nieuwe bedrijfsgebouwen zijn ook nodig voor de diversiteit in het vastgoed. Die diversiteit biedt ons ook kansen om panden in te passen in de omgeving en tegelijkertijd de functionaliteit te behouden. Zo zoeken we letterlijk en figuurlijk aansluiting met de omgeving. Daarom denk ik dat een combinatie van wonen, werken en recreatie de toekomst is. We slaan zo meerdere vliegen in een klap: een goede distributie wordt gewaarborgd en we leveren met zijn alleen een bijdrage aan de woningnood. Dat is niet alleen mooi, maar ook nog eens duurzaam. ‹‹ Bronvermelding 1: Stec Groep (2022). Grip op grootschalige (logistieke) ruimtevraag. Contact Transport en Logistiek Nederland (TLN) Elisabeth Post, bestuursvoorzitter Postbus 3008, 2700 KS Zoetermeer 088 – 456 7109 www.tln.nl Logistiekvastgoed 2022 - 17

Toekomstgericht bouwen vanuit een gezamenlijke basis Met het slaan van de eerste paal begin april voor het nieuwe distributiecentrum van Levi Strauss & Co. in Duitsland zet Delta Development een nieuwe stap in circulair bouwen én in de eigen bedrijfsontwikkeling. “Wij bouwen letterlijk voor de toekomst.” H et distributiecentrum voor de jeansfabrikant beslaat 70.000 m2 en is het eerste Cradle-to-Cradle® (C2C) geoptimaliseerde logistieke project van Duitsland. Levi Strauss & Co. huurt het voor een periode van twintig jaar. Paradepaardje De nieuwbouw voor Levi Strauss & Co. is wel een paradepaardje, zegt CEO Coert Zachariasse. “We passen al onze ervaring met C2C toe. Vanzelfsprekend gebruiken we C2C-gecertificeerde materialen en is het pand Design for Re-use. Alle materialen leggen we vast in een materialenpaspoort. Bij oplevering zal het distributie centrum LEED Platinum en WELL gecertificeerd zijn.” Ontwikkelen en investeren Delta Development bestaat meer dan dertig jaar. Sinds 2000 omarmt het al de Cradle-to-Cradle® filosofie en ontwerpt en bouwt het modulaire, demontabele gebouwen met materialen die opnieuw gebruikt kunnen worden, of niet belastend zijn voor het milieu. Sinds bijna twee jaar richt Delta Development zich alleen nog op het ontwikkelen van logistiek vastgoed, waarbij het in toenemende mate ook acteert als investeerder. De afgelopen achttien maanden realiseerde het vijftien ‘next generation’ logistiek vastgoedprojecten, samen goed voor 333.000 m2. “En er zit nog voor ruim 650.000 m2 in de acquisitiepijplijn. Kennelijk doen we iets goed.” De krapte aan kavels 18 - Logistiekvastgoed 2022

‘Dat we al twintig jaar met circulariteit bezig zijn, betaalt zich bij ieder project weer opnieuw uit’ in Nederland is een gegeven. Delta Development is inmiddels actief in Duitsland en verkent de mogelijkheden in Engeland en Scandinavië. Toch zijn er in Nederland nog wel mogelijkheden, denkt directeur Rob van den Broek. “Traditioneel worden gronden kavel voor kavel uitgegeven. Als het lukt om dat meer vanuit gebiedsontwikkeling te doen, kun je samen veel meer doen.” Nadenken aan de voorkant Adaptief vastgoed realiseren is al decennia de visie van Delta Development. Zachariasse: “Wij bouwen letterlijk voor de toekomst. Dat betekent dat je aan de voorkant moet nadenken over zaken als circulariteit, demontabel bouwen, milieubelasting en hergebruik. We bouwen voor mensen, met aandacht voor leefklimaat en gezondheid. We sourcen materialen van betrouwbare afkomst. Daar zijn we heel bewust mee bezig. Continu innoveren vinden we ook heel belangrijk. We proberen nieuwe dingen uit, bijvoorbeeld door rechtstreeks met een fabrikant in gesprek te gaan. Doe je dat niet, dan gaan innovaties ergens in de supply chain verloren. Dat we al twintig jaar met circulariteit bezig zijn, betaalt zich bij ieder project weer opnieuw uit.” De juiste partnerships Van den Broek: “Je moet wel intrinsiek gemotiveerd zijn om zo te denken en te doen, anders werkt het niet.” Zachariasse: “En je moet de juiste partnerships hebben die duurzame (lease) concepten of materialen bieden.” Samenwerken met alle partijen in de keten staat dan ook hoog in het vaandel bij Delta, zegt Van den Broek. “Vanuit die samenwerkingsgedachte krijgen we het telkens opnieuw voor elkaar om een project op te zetten. Samenwerken met alle stakeholders zorgt voor een beter product. Wij kiezen ook voor het bouwen aan langjarige samenwerkingen. Bouwen tegen de laagste kosten en dan gaan voor het hoogste rendement is niet het model waarin wij geloven. Je moet proberen om het samen beter te doen, daarom kiezen we ervoor om behalve als ontwikkelaar ook als investeerder te werk te gaan.” Coert Zachariasse Gezamenlijke basis Er is veel hectiek momenteel in de bouwwereld, als gevolg van schaarse bouwmaterialen en stijgende prijzen. Zachariasse: “Bij een project kwam de aannemer met de mededeling van negen miljoen meerkosten. Iedereen in paniek natuurlijk. Maar juist dan is het de kunst om rustig te blijven en het probleem ‘uit elkaar te trekken’. Waar hebben we het precies over en waar liggen mogelijke oplossingen? Kunnen we andere materialen inzetten? Kunnen we het later inkopen? Maar het begint met elkaar op ‘menselijk niveau verstaan’. We constateerden dat we allemaal hartstikke trots zijn op het project dat we realiseren en dat we straks aan het einde terug willen kijken op een fantastische tijd. Dat het een project is dat ons bindt. Als je die gezamenlijke basis hebt, kun je de vraag stellen: ‘OK. Jij zit klem. Hoe kan ik je helpen en wat kan jij voor mij doen?’. Zo kun je het samen beter doen en bijdragen aan het succes.” Rotterdam Logistics Park Rotterdam Logistics Park (RLP) is een voorbeeld van next generation logistiek vastgoed dat Delta net ten zuiden van Rotterdam in fasen realiseert. Duurzaam ontworpen en gebouwd, flexibel in te delen én flexibel te huren, en met aandacht voor de gezondheid van de gebruiker, onder meer met voldoende daglicht en het toepassen van gezonde, duurzame materialen. RLP is energiepositief door de toepassing van zonnepanelen. Rob van den Broek HelloWorld HelloWorld is een nieuwe ontwikkeling van Delta Development en VolkerWessels Logistics Development vlakbij Schiphol. Het is het vervolg op het succesvolle ABC Square. Duurzaam ontworpen en BREEAM-gecertificeerd. Gasloos en voorzien van zonnepanelen. Zachariasse: “Natuurinclusief, dus beter voor flora en fauna. En dankzij de architectuur een statement tégen de ‘verdozing’. Dat is hoe we logistiek vastgoed bij Delta aanpakken.” ‹‹ Meer informatie: Delta Development Group Rob van den Broek, directeur Taurusavenue 60, 2132 LS Hoofddorp Postbus 1333, 2130 EK Hoofddorp 023 - 7600 500 info@deltadevelopment.eu www.deltadevelopment.eu Logistiekvastgoed 2022 - 19

Bedrijfsruimten met een positieve impact Bewezen duurzaam, circulair én natuurinclusief In 2050 moeten onze steden en dorpen energieneutraal, circulair en klimaatadapatief zijn. Dit is vastgelegd in diverse convenanten, waaronder het Klimaatakkoord. Natuurinclusief bouwen en reductie van CO2 wordt daarnaast steeds belangrijker. Door Circulair ontwerpen meetbaar maken Rinus Verhey, Directeur Bedrijfsruimten; “Wij zijn ons bewust van de impact van ons handelen op de planeet, én zijn oprecht gedreven om het beter te doen. Onze duurzaamheidsvisie is het kompas voor ons handelen. In ons strategische plan hebben we een aantal stevige en concrete doelstellingen vastgelegd om actief de milieubelasting van onze bouwactiviteiten en onze projecten te reduceren. Hierin is ook het actief verlagen van de Milieuprestatie Gebouwen (MPG) meegenomen, met de doelstelling het 30% beter te doen dan de norm van 1,0. Wij streven daarbij voor logistieke projecten naar respectievelijk 40% en bij projecten voor groothandel en maakindustrie naar 20% onder de norm.” Met MPG kunt u aantonen hóe duurzaam uw gebouw, en de gebruikte materialen, uiteindelijk is. Met als doel een meetbaar nóg duurzamer bedrijfspand. Er zijn verschillende redenen om nu al te kijken naar een lagere CO2-footprint. Naast dat u goed voorbereid bent op toekomstige regelgeving en de steeds zwaarder wegende selectiecriteria in tenders heeft een duurzaam pand heeft een positief 20 - Logistiekvastgoed 2022 inspanning op het gebied van duurzaamheid, circulariteit en natuur inclusief bouwen zorgt Heembouw voor logistieke bedrijfsruimten met een positieve impact. Én creëren we plekken waar mens en dier willen zijn. effect op de algehele uitstraling van uw bedrijf. Richting medewerkers, klanten en ook richting opdrachtgevers. De MPG is daarvoor nu al een goed meetinstrument, waarmee u helder inzichtelijk maakt hoezeer de gekozen bouwmaterialen bijdragen aan de lagere CO2-footprint van uw gebouw. Het nieuwe pand van Brocacef in Amsterdam. Ingericht voor duurzame, emissieloze stadsdistributie. Voorzien van zonnepanelen en een natuurinclusieve parkeergarage.

Impressies van Virgo Aalsmeer, ontwikkeld i.s.m. STELLAR Development. Een functioneel bedrijfspand als middel ingezet om de natuur én biodiversiteit te vergroten. Niet alleen de buitenruimte maar ook de spectaculaire daktuin van bijna 2000 m2 vormen een biodiverse groene baken in de stedelijke omgeving. het creëren van prettige werkplekken voor potentiële én huidige medewerkers. Duurzaam in alle facetten Een mooi voorbeeld uit de praktijk is het duurzame distributiecentrum voor Brocacef dat Heembouw op dit moment bouwt naar ontwerp van Heembouw Architecten. Het nieuwe distributiecentrum dat ingezet gaat worden voor stadsdistributie voldoet na oplevering aan de eisen van BREEAM Very Good, en heeft een MPG score van 0,56. Hiermee presteert het al 44% lager dan de norm. Ook zet investeerder GLP stappen om het complete dak te voorzien van PV-panelen. Daarnaast is het pand wordt aangesloten op een openbaar WKO systeem, wordt een gras-sedumdak toegepast bij het kantoorgedeelte en de parkeergarage krijgt een groene gevel van klimplanten vanuit de volle grond. Ontwerpen met de natuur Deze parkeergarage bij Brocacef is een van de vele voorbeelden van manieren om te “Natuurinclusief bouwen heeft een zeer positief Om natuurinclusieve panden te realiseren werken we samen met ecologen en landschapsarchitecten. Project Virgo Aalsmeer dat we i.s.m. STELLAR Development realiseren, is een sprekend voorbeeld hoe biodiversiteit in het ontwerp is geïntegreerd. Niet alleen is dit unieke project voorzien van een daktuin van 2.000 m2 , in de gevel zijn meer dan 300 nestkasten geïntegreerd. effect op het welzijn van mensen en het draagt bij aan het vergroten van de biodiversiteit” ontwerpen met de natuur. Natuurinclusief bouwen heeft een zeer positief effect op het welzijn van mensen en het draagt bij aan het vergroten van de biodiversiteit en klimaat adaptieve oplossingen. Typische aspecten waar onze klanten steeds meer waarde aan hechten. Dit raakt dan ook direct aan onze visie ‘Plekken creëren waar mensen willen zijn’. De huidige krappe arbeidsmarkt is een steeds vaker gehoorde reden om actief aan de slag te gaan met Dit duurzame project in Amsterdam Osdorp, naar ontwerp van Heembouw Architecten, bouwt Heembouw binnenkort voor Nabuurs. Onder andere bijzonder aan dit project is de gehele noordgevel, die bedekt wordt met inheemse bomen en heesters. Zowel Brocacef als Virgo Aalsmeer zijn hele mooie voorbeelden van het integreren van duurzaamheid bij nieuwbouw. Een aanpak die niet alleen goed is voor de planeet maar ook voor het algemeen welzijn. Als ontwerpende bouwer zijn we van ontwikkeling en ontwerp tot en met realisatie en onderhoud betrokken. Hierdoor kan Heembouw onderwerpen als natuurinclusief bouwen en reductie van CO2 integraal oppakken. Zodat we uiteindelijk voor onze klanten een optimale duurzame plek creëren waar zowel mens en dier graag willen zijn. Én daarnaast aantoonbaar bijdraagt aan het verlagen van de CO2 footprint. (071) 332 00 50 www.heembouw.nl www.gronddatabank.nl Logistiekvastgoed 2022 - 21

LOGISTICS REAL ESTATE MARKET BOTH OCCUPIER MARKET AND INVESTMENT MARKET LEAPED TO NEW RECORDS IN 2021 OCCUPIER MARKET: TAKE-UP REACHED 4.1 MILLION M² Take-up increased by 20.6%. Covid-19 transformed from decelerator up to Q4 2020, to accelerator in 2021. The southern regions re-took their no. 1 position as 50% of take-up and 7 of the top-10 deals took place in the south. TAKE-UP 2021 4.1 MILLION M² An increase of 20.6%. Covid-19 changed role from decelerator up to Q4 2020 to accelerator in 2021. Combined with the general recovery of the economy, this led to a new record. Supply remained stable, but lack of building plots may cause shortage of good-quality supply in the future. 1,000,000 2,000,000 3,000,000 4,000,000 5,000,000 0 existing buildings new developments SOUTHERN REGIONS NO. 1 POSITION BUILD-TO-SUIT V. BUILD-TO-SPEC Take-up of build-to-suits grew by 43%. 50% of take-up and 7 of the top-10 deals took place in the south. 4,000,000 1,112,830 3,000,000 513,000 2,000,000 1,477,000 1,275,000 1,000,000 SUPPLY REMAINED STABLE However lack of building plots may cause shortage of good-quality supply. 22 - Logistiekvastgoed 2022 0 2019 Owner-user developments Existing buildings 2020 Build-to-suit lease 753,000 582,000 620,000 590,000 920,000 1,822,530 Speculative developments once more proved successful (27% market share, 91% leased within the year). 710,245 459,685 2021 Build-to-spec lease 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021

ABOUT INDUSTRIAL REAL ESTATE PARTNERS INVESTMENT MARKET: VOLUME JUMPED TO € 5 BILLION The investment volume in logistics real estate increased 49%, spurred by abundance of money and the higher appreciation of the logistics real estate segment. All regions were in demand, increases in investment volumes were registered throughout the country. Yield compression continued, yields for prime investment propositions are now between 3.4% and 4.0%. 1,000,000,000 2,000,000,000 3,000,000,000 4,000,000,000 5,000,000,000 6,000,000,000 0 INDUSTRIAL real estate partners is an independent real estate consultancy company with a strong focus on industrial and logistics real estate throughout the Netherlands. We particularly focus on agency, investments, strategic real estate advice and developments. From our offices in Amsterdam Airport, Rotterdam and Tilburg we cover the important logistics regions. By combining our national scope, expertise and skills, we are committed to providing the best possible services to owners, occupiers, (re)developers and authorities. In 2019, INDUSTRIAL Real Estate Partners joined the IRELS network to offer tailor-made logistics solutions for our clients, across Europe, in cooperation with local partners in the respective countries. For more info please visit www.IRELS.net existing buildings new developments values in € GREENFIELD V. BROWNFIELD DEVELOPMENTS As greenfield plots become scarcer, developers are pushed to brownfields. Resistance to ‘verdozing’ and tightening of regulations will increase this trend. industrial.nl 17% 24% 976,640 59% 2,418,405 More info +31 (0)88 989 98 98 or industrial@industrial.nl Existing buildings New-build greenfield New-build brownfield Logistiekvastgoed 2022 - 23 Would you like to get into detail? Scan the QR-code and download our full Dutch Market Report 2022 710,245 LOGISTICS REAL ESTATE Dutch Market Report 2022 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021

Wayland Real Estate groeit ondanks kavelschaarste “Tot nu toe ontwikkelden we logistiek vastgoed alleen op eigen grond. We kopen een gebied aan, transformeren dat naar een bedrijven terrein en ontwikkelen op één van de kavels eigen vastgoed. Nu geschikte kavels zeldzaam zijn geworden, is het tijd om de bakens wat te verzetten”, zegt Arnaud van der Eijk. “G ebiedsontwikkeling zetten we voortaan meer in voor onze eigen doelen in plaats van dat we de kavels verkopen aan de markt”, zegt de directeur van Wayland Real Estate. “Een andere verandering is dat we voor eigen rekening en risico (logistiek) vastgoed gaan ontwikkelen. En we ons meer richten op vastgoedbeheer dan voorheen.” Locatieontwikkeling en gebiedsontwikkeling Wayland Real Estate houdt zich bezig met gebiedsontwikkeling, vastgoedontwikkeling en vastgoedbeheer. Daarbinnen richt het bedrijf zich op logistieke vastgoedontwikkeling, op het ontwikkelen van glastuinbouwgebieden, bedrijventerreinen en woningbouw. “Wij maken onderscheid in locatieontwikkeling en gebiedsontwikkeling. Locatieontwikkeling is voor ons het transformeren van één plot voor één doel. Gebiedsontwikkeling gaat over het transformeren van een groter gebied voor meerdere functies.” Van der Eijk is bescheiden en noemt Wayland Real Estate een ‘relatief kleine speler’. “Het voordeel daarvan is dat we wendbaar zijn en vergaand kunnen meedenken. Bij ons geen ingewikkelde investor committees, of financiële afdelingen die van alles en nog wat moeten goedkeuren. Wij trekken samen op met onze opdrachtgever en zorgen ervoor dat zijn wensen worden vervuld.” Groei Het gaat goed met Wayland Real Estate. Het bedrijf groeit en verhuisde daarom begin dit jaar naar een iets verderop gelegen kantoorpand. Daar hebben zij nu een eigen verdieping. De rest van de Wayland-organisatie blijft in het oorspronkelijke kantoorgebouw en richt zich op onder meer de agrarische sector en duurzame energieoplossingen. Van der Eijk laat de nieuwe kantoren zien; alles is recht toe recht aan ingericht met weinig opsmuk. Het kantoor kijkt uit op de omliggende bedrijfsgebouwen in alle soorten en maten. “Ja, dit past wel bij ons; lekker no-nonsense.” Brownfield Door het tekort aan geschikte greenfield kavels is het herontwikkelen van bestaande locaties interessanter geworden. “Qua greenfield zijn de kaarten voorlopig wel geschud, hoewel we binnenkort zelf nog dertig hectare naar de markt brengen. Wij zijn sterk in buitengebieden, dorpen en kleine DC A12 24 - Logistiekvastgoed 2022

DC De Burght ‘Het voordeel van een kleine speler zijn, is dat we wendbaar zijn en vergaand kunnen meedenken’ steden. Daar richten we ons nu ook op met onze logistieke ontwikkelingen. Net als op locaties met een ‘vlekje’. Dan bedoel ik bijvoorbeeld locaties die andere ontwikkelaars links laten liggen, omdat ze een paar kilometer van de autoweg liggen. Of omdat er lastige beperkingen in het bestemmingsplan staan. Zo hebben wij nu een project lopen op BusinessPark De Mars in Zutphen waar we het oude DC Zutphen aan de Hanzeweg 5 (een kavel van ca. 25.350m²) herontwikkelen. Daarnaast kijken we ook nadrukkelijk naar onze eigen posities en de mogelijkheid om die te transformeren. Als er overigens lezers zijn met goede tips over beschikbare locaties dan hoor ik het graag. Ze ontvangen zeker een beloning.” Snel schakelen Wayland Real Estate kan als vastgoedontwikkelaar het hele traject van kale grond tot en met turnkeyoplevering realiseren. “We denken graag mee in de beste built-to-suit oplossing.” Op LogistiekPark A12 in Waddinxveen ontwikkelde Wayland DC A12, een ‘traditioneel’ logistiek centrum van totaal ruim 17.000 m2. Toen Colis Privé zich meldde als klant werd er snel geschakeld om aan de specifieke wensen van de Franse last mile-vervoerder tegemoet te komen. “De bouw was al vergund en we hebben binnen drie maanden de tekening aangepast en een aangepaste vergunning rond gekregen. Dat lukte omdat we de architect en engineers al aan het werk durfden te zetten, terwijl de deal met Colis Privé nog niet rond was.” Het gebouw werd geschikt gemaakt voor een pakketsorteercentrum met bijbehorend crossdock waar de bestelbussen kunnen laden en lossen. Met een andere bril “Vanwege de schaarste aan grond én om in te spelen op de behoeftes in de markt, kijken we graag met een andere bril naar bestaand vastgoed. Op die manier creëer je nieuwe mogelijkheden. Wij bezitten hier in Bergschenhoek het oude regiokantoor van de Rabobank. Het plan is om dat om te vormen naar een zorgbestemming voor mensen met een hulpvraag. We hebben het nu als noodopvang ter beschikking gesteld aan oorlogsvluchtelingen met een zorgbehoefte uit Oekraïne.” Schaarste aan grond en arbeidskrachten, hoge energieprijzen, de nog onduidelijke gevolgen van de oorlog in Oekraïne en meer; uitdagingen zijn er genoeg. Toch ziet Van der Eijk de toekomst met DC Zutphen Arnaud van der Eijk vertrouwen tegemoet. “Zeker. De markt vraagt visie, flexibiliteit en daadkracht, precies de eigenschappen die wij hebben en waardoor wij stap voor stap groeien, samen met onze klanten.” ‹‹ www.waylandrealestate.nl Logistiekvastgoed 2022 - 25

Hörmann: Duitse degelijkheid in maatwerkdeuren (en slagbomen) Van industriële overheaddeuren tot roldeuren, van dockequipment tot loopdeuren, van brandwerende deuren tot slagbomen… het assortiment van Hörmann is ongekend groot. Naast het fabriceren, leveren en monteren van op maat gemaakte deursystemen zorgt Hörmann, met een goed opgeleid team van eigen monteurs, ook voor het onderhoud ervan. Het bedrijf kan zich met recht een leverancier van totaaloplossingen noemen. H örmann collega’s Hugo Top (key accountmanager industrie) en Sander Schoonhoven (sales manager) verwoorden deze totaaloplossing ook wel gekscherend als: “Wij kunnen elk gat in een gebouw vullen.” Het bedrijf heeft zo’n 850 verschillende producten, die in ontelbare configuraties leverbaar zijn. Van brandwerende tot geluiddempende deuren, van inbraakwerende tot explosiebestendige deuren. “Wij leveren maatwerkdeuren van hoogwaardige kwaliteit in iedere gewenste kleur en afmeting, met of zonder ramen en voorzien van de meest geschikte sluit- en slotensystemen”, aldus Hugo Top. “Alles is te combineren. Naar wens van de klant bouwen wij een deur helemaal op.” Hörmann brandwerend rolscherm FlexFire Hörmann Brandwerende rolschermen Je ziet ze niet. En hoopt ze nooit te zien, want dan is het goed fout. Ze hangen opgerold en vastgehouden door magneten, op onzichtbare plekken in kantoren, winkelcentra, ziekenhuizen, parkeergarages of bedrijfspanden. Ze worden ook wel ‘wachtende deuren’ genoemd. Pas als er brand uitbreekt, rollen ze naar beneden. Dit gaat gepaard met akoestische en optische signalen. Het brandwerende doek kan een brand vertragen tot de gewenste specificatie van de klant. Het voorkomt dat een brand zich verder door een gebouw verspreidt. Hugo: “Dit is een waanzinnig goede oplossing, voor iets dat je nooit hoopt mee te maken. Het neemt amper ruimte in beslag en kan voordeliger uitpakken dan een brandwerende schuifdeur.” 26 - Logistiekvastgoed 2022 Hörmann automatische slagboom op de InterTraffic 2022 te Amsterdam Geavanceerde dockinstallaties voor Chefs Culinar Voor de uitbreiding van het bedrijfspand van Chefs Culinar, leverancier van food, non-food en versproducten in Nijmegen, leverde Hörmann 23 dockinstallaties. “Zo’n dockinstallatie bestaat uit verschillende onderdelen, aldus Hugo. “Naast de overheaddeur, is er de dockleveller, die de brug vormt tussen het pand en het voertuig. Chefs Culinar had de wens om enkele docks multifunctioneel te maken, zodat er zowel vrachtwagens als bakwagens kunnen laden en lossen. Dit betekent een grotere flexibiliteit in de verstelbare hoogtes en in de draagkracht van de leveller.” Daarnaast bestaat een dockinstallatie uit dockshelters (het uitwendige flappensysteem), dockbuffers (stootbuffers waar truck tegenaan rijdt), verkeerslichten, docklampen, eventueel brievenbusafdichtingen en wielgeleiders, die de truck in de goede aanrijrichting dwingen. Hörmann levert het complete pakket. Hoge isolatie eisen “Chefs Culinar had ook hoge eisen op het gebied van isolatie”, legt Hugo uit. “Zij hebben veel koelen vriesruimtes en willen zo weinig mogelijk kou verloren laten gaan via de dockdeuren. Wij hebben hier gekozen voor thermisch geïsoleerde deuren met SKG2-attest. Deze overheaddeuren zijn anderhalf keer zo dik als de standaarddeuren. Tijdens de installatie is er een isolatieplaat aangebracht onder de dockleveller. Hiermee wordt die leveller

Slagbomen In de ambitie naar verdere groei verbreedt Hörmann zijn horizon vanuit het bedrijfspand naar het omliggend terrein. Zo levert het bedrijf, sinds de acquisitie van een andere Duitse firma, ook slagbomen. Net zoals de deuren zijn deze van hoogwaardige kwaliteit. Vanaf juni komen er twee nieuwe, lichtere types op de markt, die uitermate geschikt zijn voor de toepassing op Nederlandse bedrijfsterreinen. “Deze lichtere slagbomen zijn specifiek ontworpen voor parkeerplaatsen en aanrijroutes op het eigen bedrijfsterrein”, vertelt Sander. “De besturing in deze slagbomen heeft veel overeenkomsten met de besturing in onze deuren, waardoor je deze aanverwante systemen makkelijk met elkaar kunt combineren. Een bijkomend voordeel is dat wij het onderhoud van de slagbomen kunnen meenemen in hetzelfde servicecontract dat we voor de deuren aanbieden. Dat scheelt onze klanten weer een onderhoudspartij minder op het terrein.” Minder schade Een combinatie van deur en slagboom kan ervoor zorgen dat er aanzienlijk minder schade gereden wordt. Hugo vertelt over een bouwonderneming waar vrachtwagens en busjes de hele dag door naar binnen rijden om spullen op te halen. “Soms hebben chauffeurs gewoon het geduld niet en beginnen al te rijden terwijl de deur nog niet helemaal open is. Door een slagboom te plaatsen voor de deur en de twee systemen met elkaar te integreren, is er nu veel minder aanrijdschade.” Hörmann heeft een 24/7 service dienst, voor storingen aan en onderhoud van deuren en slagbomen. Chefs Culinar te Nijmegen als het ware ingepakt: aan de ene kant door de isolatieplaat en aan de andere kant door de deur. Zo haal je de koudebrug naar buiten toe weg en gaat er geen kou uit het gebouw verloren. Dit scheelt aanzienlijk in de energiekosten.” De nieuw ontwikkelde ISO leveller Energiebesparing en isolatie spelen een steeds belangrijkere rol tijdens de nieuwbouw of renovatie van bedrijfspanden. Hörmann ontwikkelde daarom een nieuw type leveller, de HTL2 ISO. Dit is een leveller waar vanuit de fabriek de isolatie al in gemonteerd is. “Waar de isolatieplaat bij Chefs Culinar nog bouwkundig is aangebracht, is deze in de ISO leveller als standaard verwerkt tot een compleet product”, legt Sander uit. “De leveller is als het ware helemaal ingepakt met isolatie. Het heeft daardoor een 55% betere isolatie dan de standaard leveller. Het unieke ervan is dat, als je de stalen lip uitschuift in het voertuig, de isolatieplaat automatisch meeschuift. In het geval De stalen deuren van Hörmann worden o.a. geproduceerd in de fabriek te Freisen, Duitsland Hörmann is een internationale onderneming voor de bouwmaterialenindustrie. Het is een 100% Duits familiebedrijf. Het bedrijf heeft twee separate divisies: een industriële en een residentiele. De groep is met ruim 100 eigen vestigingen in meer dan 40 landen vertegenwoordigd en in 50 overige landen door verkooppartners. Met ruim 6.000 medewerkers wereldwijd wordt een omzet van meer dan 1 miljard euro gerealiseerd. In 38 fabrieken worden garagedeuren, deuren, kozijnen, deursystemen voor de utiliteitsbouw, aandrijvingen, toegangscontrolesystemen en opbergsystemen voor Europa, Noord-Amerika en Azië geproduceerd. De meeste van de Europese fabrieken bevinden zich in Duitsland en hebben ieder een eigen specialisatie. Ook in Alkmaar is een productielocatie van Hörmann, waar dockequipement wordt gefabriceerd. Het Nederlandse verkoopkantoor is in Barneveld gevestigd, maar verhuist in 2023 naar een nieuw pand in Apeldoorn. van een koelmagazijn houd je zo veel meer de warmte buiten en de kou binnen. Maar andersom werkt het natuurlijk ook: als je een magazijn hebt met een standaard temperatuur van 18 graden, dan wil je daar geen kou van buiten naar binnen krijgen, want dan moet je extra gaan stoken.” ‹‹ Foto’s: Hörmann en Fotostudio 155 Contact Hörmann Nederland BV Tel.: 0342 – 429 400 www.hormann.nl Logistiekvastgoed 2022 - 27

Woningbouw en recreatie gecombineerd met een distributiecentrum De toon voor future proof logistiek vastgoed is gezet “Logistiek vastgoed moet meer zijn dan alleen een hal die dient als opslagplaats.” Dat zegt CEO Tim Beckmann van Intospace terwijl hij een artist impression laat zien van een distributiecentrum van 16.000 m2 waarop heel veel te zien is, maar geen distributiecentrum. “Dit is de toekomst. Hier zijn mensen over veertig jaar ook nog blij mee.” L ogistiek vastgoedontwikkelaar Intospace is een dochterbedrijf van Somerset Capital Partners uit Oisterwijk. Beckmann: “Volgens Property NL was Somerset de grootste logistieke vastgoedinvesteerder. Het was logisch om die activiteiten apart te zetten.” De verzelfstandiging kreeg zijn beslag in september vorig jaar, precies toen de discussie over de landschapsvervuiling van de ‘grote logistieke dozen’ weer volop de kop opstak. Kan het ook anders? Beckmann pakt de artist impression er weer bij. “Kijk, dit is een oud dc, ingeklemd tussen een bedrijventerrein en een woonwijk. Volgens het bestemmingsplan mag ik het platgooien en een 28 - Logistiekvastgoed 2022 Betekenis geven aan het gebied “Doordat je verschillende functies stapelt, kun je die woningen een stuk goedkoper naar de markt brengen dan normaal. We denken aan 130 tot nieuw dc bouwen. Wij hebben onszelf de vraag gesteld: ‘Kan het ook anders?’. Kunnen we maatschappelijke meerwaarde realiseren en wonen en recreëren integreren? Dit is het resultaat: aan drie zijden komt gestapelde woningbouw. De andere zijde is de dockingzijde voor het logistieke bedrijf. Op het dak komen sportvelden.” Doordat de woningbouw boven het dak van het dc uitsteekt, ontstaat er aan de binnenzijde ruimte voor een ‘plint’ met retail en horeca. Onder het gebouw komt een parkeerkelder. 150 woningen. Met deze aanpak krijgt het gebied betekenis in zijn omgeving terwijl je tegelijk een logistieke ontwikkeling realiseert. We hebben nog twee van dit soort locaties waar we dit kunnen doen.” Beckmann presenteerde het concept inmiddels op enkele plekken en de reacties zijn zonder uitzondering positief en enthousiast, zegt hij. “Verschillende gemeenten benaderden ons al om eens te komen praten.” Toegevoegde waarde creëren Een andere vraag die Intospace op tafel legt, is hoe je met een distributiecentrum meer toegevoegde waarde creëert. Beckmann gebruikt Brainport als voorbeeld. “Als je die regio analyseert zie je ook heel veel bedrijfsgebouwen. Dat wordt wel geaccepteerd en zelfs als voorbeeld gesteld. Wat doen ze daar dan anders? Ze werken daar intensief samen; met onderwijs- en kennisinstellingen en met elkaar. Grote multinationals zijn vaak aanjager van nieuwe ontwikkelingen. Ze stellen hun R&Dafdeling open voor start-ups, bijvoorbeeld. Moeten wij dat soort dingen misschien ook doen? Er ligt wel een kans, denk ik. En als grootste logistieke ontwikkelaar zien we het ook als onze verantwoor

Tim Beckmann ‘Door logistieke hallen op een andere manier in te zetten maak je ze onderdeel van de omgeving, van de stad, van de maatschappij’ City Logistics Innovation Campus (CLIC) delijkheid om dit op te pakken. Als grootste partij in de markt kun je dingen in beweging brengen.” City Logistics Innovation Campus Op de City Logistics Innovation Campus (CLIC) brengt Intospace die visie stap voor stap naar de werkelijkheid. Op een terrein van twintig hectare aan de Amsterdamse ring moet een distributiecentrum (gestapeld 130.000 m2) komen dat ruimte biedt aan alle vormen van stadsdistributie: voor de horeca, de bouw, de retail, de consument. “Er komen kleine units verdeeld over zeven gebouwen en in twee lagen, met laad- en losmogelijkheden voor vrachtwagens en busjes.” Parkeren kan straks bovenop het gebouw en boven het parkeerdek komen zonnepanelen. Er komt een campus met vijf kantoorvilla’s, onder andere voor start-ups, en horeca. Grootste laadplatform van Europa “Energiebedrijf Eon wil er graag het grootste laadplatform van Europa realiseren voor elektrische vrachtwagens en busjes. En er zijn nu al startups die ons benaderen met ideeën over slimme laadtechnieken en het wisselen van batterijen. Een bekende cateraar wil er een dark kitchen beginnen om de Amsterdamse horeca te beleveren. Er is heel veel interesse vanuit het onderwijs en de kennisinstellingen.” Bedrijven die zich op CLIC vestigen, verplichten zich overigens om hun netwerk open te stellen om het samen ontwikkelen van nieuwe producten en diensten mogelijk te maken. Het eerste off grid distributiecentrum van Nederland op Schiphol Trade Park “CLIC wordt het Brainport voor de stadslogistiek dat bijdraagt aan de duurzame stad en met zijn parkachtige omgeving aan het landschap.” Deel van de oplossing Soms kijk je noodgedwongen anders, geeft Beckmann toe. “Op Schiphol Trade Park was het realiseren van de stroomvoorziening zo problematisch dat we besloten om het eerste off grid distributiecentrum te realiseren. We dachten eerst: dat wordt duurder, maar dat is helemaal niet het geval. We wekken stroom op met zonnepanelen, slaan stroom op in levensgrote batterijen en wisselen dankzij een slim energiemanagementsysteem onderling stroom uit met de andere bewoners van het park. Door op een andere manier te bouwen en samen te werken, is ons gebouw ineens deel van de oplossing.” “Logistiek is een belangrijk onderdeel van de Nederlandse economie. We zijn er ook goed in. Maar we hebben wel andere concepten nodig. Door logistieke hallen op een andere manier in te zetten maak je ze onderdeel van de omgeving, van de stad, van de maatschappij. Daarvoor moet je anders durven en willen denken. Wij hopen dat we inspireren met de dingen die we nu realiseren. Uit de reacties die we ontvangen, lijkt het erop dat dat prima lukt en daar zijn we met het hele team hier reuzetrots op.” ‹‹ www.intospace.eu Logistiekvastgoed 2022 - 29

LOGISTICS SPACE FOR SMART Goodman staat bekend voor zijn hoogwaardig en strategisch gelegen logistiek vastgoed. Onze grondposities en uiterst duurzame gebouwen trekken wereldbefaamde bedrijven aan die werkgelegenheid creëren en de lokale economie versterken. VOLG ONS OP SOCIAL MEDIA

CITIES vastgoed

Willy Naessens Nederland bouwt state of the art warehouse voor VTS Het neusje van de zalm, zo kan je het nieuwe warehouse van VTS in Boxmeer gerust omschrijven. De klanten van het transportbedrijf stellen hoge eisen aan het geconditioneerd transport en de opslag van hun producten. En om aan die eisen te voldoen heeft Willy Naessens Nederland een gebouw neergezet dat voldoet aan alle eisen qua stabiliteit van temperatuur en veiligheid. VTS Transport & Logistics is specialist in opslag, transport en distributie van farma- en healthcare producten. Het bedrijf werkt al vier decennia voor de belangrijkste farmaceutische bedrijven in Europa. Boxmeer is het kloppend hart voor de Nederlandse onderneming. Daar heeft het bedrijf diverse gebouwen, met onder andere een hypermodern geconditioneerd warehouse voor de overslag en distributie. Groei Directeur-eigenaar Joost Hafmans legt uit wat zijn bedrijf doet: “Wij vervoeren in hoofdzaak medicijnen, zowel voor mensen als voor dieren. En die worden altijd geconditioneerd vervoerd, zodat het medicijn zijn eigenschappen behoudt.” Het vorige nieuwbouwproject is net vier jaar oud, en nu al is er behoefte aan meer ruimte: “De business is gegroeid en steeds meer bedrijven kiezen voor VTS, dus is onze behoefte aan opslagcapaciteit enorm toegenomen.” En voor dat project kwam Willy Naessens Nederland om de hoek kijken. Hafmans kijkt terug op een geslaagde samenwerking, die van het begin af aan voorspoedig verliep. “We hebben gekozen voor Willy Naessens omdat er een goede wederzijdse klik was”, legt Hafmans uit. “De manier waarop Willy Naessens zich opgesteld heeft en het project heeft aangevlogen was erg goed. Dat gaf vertrouwen en zo is het project in goede harmonie verlopen.” Willy Naessens Industriebouw is van origine een traditioneel Belgisch familiebedrijf dat tot multinational is uitgegroeid. Toch heeft het bedrijf het familiale DNA nooit van zich afgeschud en daar zijn ze trots op. Het bedrijf is actief in zeven landen en heeft een jaarlijkse omzet van rond de half miljard euro. Willy Naessens Industriebouw is gespecialiseerd in prefab beton. Het is een bijzonder bedrijf dat graag het hele bouwtraject via verticale integratie in eigen beheer houdt. En dat kunnen ze waar maken met hun elf eigen betonfabrieken. Transparant Als je het aan de klanten vraagt, dan maakt het bedrijf zijn beloftes waar. “Het sterke punt van Willy Naessens is dat ze een hele open en transparante overlegstructuur hebben. Gedurende het ontwerpproces kom je langzaam tot het gebouw” legt Hafmans van VTS uit. “De aannemer moet ook met input komen tijdens het 32 - Logistiekvastgoed 2022

Joost Hafmans ontwerp. En dat heeft Naessens goed begrepen, een heel pragmatische aanpak.” Hafmans vindt het daarnaast niet onbelangrijk dat de bouwer binnen de kosten en binnen de planningstermijnen is gebleven. Het nieuwe pand van VTS in Boxmeer is nadrukkelijk ontworpen om goederen op te slaan. Het zijn met name magazijnen met stellingen met diverse temperaturen, vriescellen tot minus 45 graden, normale koelcellen en cellen die op ‘kamertemperatuur’ moeten blijven. Hafmans: “En we hebben cellen die geschikt zijn om gevaarlijke stoffen op te slaan, onder de GDP-richtlijn. Daarmee zijn we de eerste in Nederland die daar aan voldoen.” Een stabiele temperatuur is voor VTS van cruciaal belang. Als de temperatuur afwijkt van de norm dan kan het product niet meer vrijgegeven worden, en kan de leverancier het niet meer verkopen. Daarom wordt de temperatuur in de hele logistieke keten gemeten, zowel tijdens opslag als tijdens het vervoer. Die data worden aan de klant ter beschikking gesteld. “Het gebouw is qua stabiliteit en veiligheid van het hoogste niveau. Dat heeft ook te maken dat wij vaak bijzonder hoogwaardige producten opslaan, en die zijn daarmee erg kostbaar.” Daarom is veilig opslaan ook heel belangrijk vanwege de verzekering. Logistiekvastgoed 2022 - 33 Tevredenheid Het warehouse is uitgevoerd in beton, dat heeft voordelen ten opzichte van andere materialen, zoals een betere brandwerendheid, maar ook omdat het een stabiele temperatuur mogelijk maakt. “We zijn zeer tevreden over het nieuwe warehouse, het is een mooi gebouw en voldoet aan de eisen van onze klanten,” zegt Hafmans. Om de stabiele temperatuur te garanderen is het pand uitgevoerd met een dubbel koel-vriessysteem en een noodstroomaggregaat. “Het heeft een hele hoge mate van veiligheid en stabiliteit.” Alles in de keten en het warehouse is geautomatiseerd, zoals de exacte locatie van de producten, maar ook de monitoring van de installaties. Er gaat al een alarmmelding uit, voordat een koelmachine Het gebouw ligt op Industrieterrein Saxe Gotha en heeft een oppervlakte van 8.101 m² in drie bouwlagen, en is getekend door Bogaerds Architecten en Ingenieurs. De opslag kent een capaciteit van 20.000 palletplaatsen, waarmee VTS kan voorzien in de groeiende behoeften van haar klanten. ‹‹ www.willynaessens.nl stuk dreigt te gaan, dus voordat het schade kan aanrichten.

Bouwbedrijf Van de Ven SPECIALIST IN VEELZIJDIGHEID Bouwbedrijf van de Ven is een grote bouwfamilie met ruim 90 jaar ervaring en in die jaren uitgegroeid tot een omvangrijke en veelzijdige onderneming, actief in alle facetten van de bouw. Naast de reguliere utiliteits- en industriële bouw zijn wij gespecialiseerd in gemechaniseerde logistieke gebouwen (‘smart warehouses”). Bij van de Ven denken we graag in mogelijkheden die projecten écht verder brengen. Met de opdrachtgever en adviseurs gaan wij uitdagingen niet uit de weg en kiezen we voor kwalitatief, gediciplineerd en duurzaam bouwen. Want bouwen doen we niet alleen, dat doen we samen. www.bouwbedrijfvandeven.nl

Goodman stelt ambitieus duurzaamheidsplan voor: “Ook onze klanten en aannemers moeten inspanningen leveren” Goodman, wereldspeler in logistiek vastgoed, gaat voorop in de strijd tegen de klimaatopwarming. Het bedrijf wil tegen 2030 zijn eigen broeikasgasuitstoot met 70 procent terugdringen. Daarnaast wil het ook nauwer samenwerken met klanten en aannemers om de indirecte uitstoot met 55 procent te verminderen. En nee, dit is géén geval van greenwashing. “Onze klimaatambities zijn wetenschappelijk gevalideerd en dragen actief bij tot de beperking van de opwarming van de aarde tot maximaal 1,5 graad.” D e in Sydney genoteerde Goodman Group bezit een portefeuille van zo’n 50 miljard Australische dollar (35 miljard euro) en is daarmee een van ’s werelds grootste logistiek vastgoedondernemingen. De Europese portefeuille heeft een waarde van circa 4 miljard euro. In Nederland bezit Goodman 540.000 m2 aan logistieke ruimte, met nog 150.000 m2 in de pijplijn, op brownfieldlocaties in de Randstad. GreenSpace+ “Als wereldspeler in de logistiek zijn we ons bewust van de impact die we hebben op mens en milieu”, zegt Marie Maggiordomo, hoofd Innovatie en Duurzaamheid bij Goodman Europe. “Om onze CO2-voetafdruk te verkleinen, ontwikkelde Goodman Europe GreenSpace+, een ambitieuze duurzaamheidsstrategie gericht op circulair ondernemen door het ontwikkelen en exploiteren van de meest duurzame gebouwen in heel Europa.” Science Based Targets De klimaatdoelen van Goodman werden afgetoetst bij het Science Based Targets-initiatief (SBTi), een samenwerkingsverband tussen het World Wide Fund (WWF), het United Nations Global Compact (CDP) en het World Rescources Institute (WRI). “Zij vertalen de klimaatambities van bedrijven wereldwijd naar wetenschappelijk onderbouwde doelen”, verduidelijkt Maggiordomo. “Al meer dan 2800 bedrijven sloten zich aan. Concreet betekent het dat onze strategie in lijn is met het Klimaatakkoord van Parijs 2015 dat streeft naar een maximale opwarming van de aarde met 1,5 graad tegen 2030.” Scope 3­emissies Goodman Europe engageert zich als eerste logistiek vastgoedontwikkelaar om de absolute of directe emissies tegen 2030 met 70 procent, en de relatieve of indirecte emissies met 55 procent te verlagen. En dat is opvallend, want het betekent dat de vastgoedontwikkelaar ook de scope 3-emissies, de indirecte uitstoot afkomstig van klanten en leveranciers, wil aanpakken. “Onze directe emissies vertegenwoordigen slechts 1 procent van onze totale uitstoot. Willen we écht een verschil maken, dan moeten we ook klanten en aannemers van onze gebouwen bij onze duurzaamheidsstrategie betrekken”, aldus Maggiordomo. Zonnepanelen Die gebouwen behoren vandaag al tot de meest efficiënte van Europa, en dat moet zo blijven. “Ons vastgoed moet huurders daadwerkelijk helpen hun uitstoot te verminderen”, zegt Maggiordomo. “Zonnepanelen, efficiënte verlichting en isolatie vormen de eerste stap. In Europa willen we de elektriciteitsproductie op onze daken opkrikken van de huidige 28 megawatt, waarvan 9 megawatt in Nederland, naar 90 megawatt in 2025.” Marie Maggiordomo Green Lease “Ten tweede willen we nadrukkelijker samenwerken met onze huurders door bijvoorbeeld slimme meters te installeren, waardoor ze hun verbruik beter kunnen monitoren. De voorwaarden van onze duurzame samenwerking worden vastgelegd in het Green Lease-contract, het instrument waarmee we de milieuprestatie en het energieverbruik van onze gebouwen beheren en verbeteren. Dat stelt onder andere dat de groene energie die op onze daken wordt geproduceerd ook door de klant moet worden afgenomen.” ‹‹ Meer info over de duurzaamheidsstrategie en de klimaatambities van Goodman vindt u op nl.goodman.com. Logistiekvastgoed 2022 - 35

Capaciteit van het huidige energienet zorgt niet alleen voor beperkingen, maar ook voor een breed scala aan (duurzame) kansen Naast de beschikbaarheid van grond en mogelijke politieke beperkingen in beleid rondom gronduitgifte en grondgebruik, kan de beperkte transportcapaciteit op het Nederlandse elektriciteitsnetwerk een negatieve uitwerking hebben op nieuwe logistieke ontwikkelingen in de Nederlandse vastgoedmarkt. De vraag is of we dit wel moeten beschouwen als beperkende factor, of dwingt het ons misschien tot broodnodige innovatie? We vroegen het Douglas van Oers en Niek Poppelaars, die samen leiding geven aan het logistieke team van vastgoedadviseur Savills. Allereerst, waarom leidt het energienet tot problemen voor de sector? DOUGLAS: “De totale energiecapaciteit beïnvloedt de capaciteit voor nieuwe logistieke ontwikkelingen, omdat het bepaalt of er nieuwe distributiecentra gerealiseerd kunnen worden die gebruik mogen maken van het energienet. Door het nu geldende ‘wie het eerst komt, wie het eerst maalt principe’ kan er op dit moment op verschillende plekken in Nederland geen nieuwe ‘energienet afhankelijke’ distributiecentra worden gebouwd. Zo worden gebruikers en ontwikkelaars die per se in deze grootstedelijke locaties nieuw logistiek vastgoed willen ontwikkelen geforceerd om ‘off grid’ distributiecentra te bouwen.” Waar is er nog wél voldoende capaciteit? NIEK: “Een analyse met behulp van Savills Maps maakt inzichtelijk waar er nog mogelijkheid is voor aansluiting van distributiecentra op het energienetwerk, en waar niet. Hoe donkerder de kleur op de kaart, hoe meer capaciteit.” Waar niet? DOUGLAS: “Op de kaart is te zien dat in de logistieke hotspots Schiphol, Amsterdam en BleiswijkWaddinxveen geen enkele aansluiting op het energienet meer mogelijk is. Hierdoor worden aanvragen van aansluiting voor transport & logistiek niet gehonoreerd. Naast de genoemde gebieden valt op dat er ook in Eindhoven, Tilburg36 - Logistiekvastgoed 2022 Waalwijk, en Zaltbommel-Tiel-Geldermalsen nog beperkte stroomcapaciteit is. Dit alles betekent dat het niet onmogelijk is, maar wel moeilijker wordt om te ontwikkelen in de genoemde hotspots met beperkte energiecapaciteit op het net. Tegelijkertijd staan deze hotspots al politiek en maatschappelijk onder druk om het grondgebruik voor logistiek en transport te beperken. Zo is er bijvoorbeeld in Schiphol geen energiecapaciteit én politieke weerstand tegen ontwikkelingen rondom transport en logistiek. Dit zorgt tezamen voor een lastig ontwikkelklimaat in de geijkte logistieke hotspots.” En waar liggen dan de kansen? NIEK: “Geen netcapaciteit betekent niet dat er niet dat er niet meer ontwikkeld kan worden, maar dat dit off-grid moet worden gerealiseerd en dat zij door te verduurzamen lokaal stroom kunnen opwekken. Dit zien we in de praktijk steeds vaker gebeuren. Zo wordt er op Schiphol Trade Park Hoofddorp op locatie AMS05 al een distributiecentrum gerealiseerd die volledig zelfvoorzienend wordt in zijn eigen energiebehoefte. Dat is natuurlijk wel een ontzettend mooie en vernieuwende ontwikkeling.” Wat betekent dit voor de sector op langere termijn? NIEK: “Genoemde (maatschappelijke) ontwikkelingen dwingen ontwikkelaars om innovatief en creatief om te gaan met het realiseren van nieuwe ontwikkelingen, met aandacht voor ESG (Environmental, Social en Governance)-aspecten. Een simpel voorbeeld op dit gebied is logistiek vastgoed dat energie teruglevert aan het net. Niet alleen energie speelt hierbij een belangrijke rol. Een andere belangrijke graadmeter is de welbekende

BREAAM-certificering. In Nederland heeft slechts 7.6 % van de logistieke voorraad een BREAAM label. Ondanks dat dit percentage door nieuwbouw zeker gaat toenemen, is hier nog een flinke slag te slaan.” DOUGLAS: “Ondanks dit relatief lage percentage doet Nederland het overigens in Europese context bovengemiddeld goed. In Frankrijk en Duitsland, landen met een ongeveer even grote voorraad zijn respectievelijk twee en tien keer minder logistieke panden BREAAM gecertificeerd. In België is zelfs slechts een handje vol distributiecentra gecertificeerd. Het Verenigd Koninkrijk is koploper in absolute aantallen: hier zijn vier keer meer panden gecertificeerd, maar de voorraad is ook groter. Om genoemde redenen is het belangrijk deze ‘voorsprong’ te behouden en liefst verder uit te breiden.” Van net­zero naar net­positive Het Savills-duo sluit af met een belangrijke boodschap voor hun sectorgenoten: “Niet alleen voor het milieu zijn ‘groenere’ gebouwen nodig. De S (‘Social’) van ESG vraagt bijvoorbeeld om meer aandacht voor de landschappelijke inpassing van logistieke bedrijvigheid. Hierbij kan gedacht worden aan de visuele uitstraling van bedrijventerreinen, zoals het aanleggen van bosstroken, bomenrijen, natuurvriendelijke oevers, vijvers en andere groene en blauwe structuren. Gecombineerd met recreatiemogelijkheden zoals groene verblijfsplekken en fiets- en wandelpaden, kunnen bedrijventerreinen echt waarde gaan toevoegen voor omwonenden en werknemers.” Meer over de laatste ontwikkelingen binnen de logistieke vastgoedsector leest u in ons onderzoeksrapport ‘Spotlight: Logistics’ dat in mei 2022 is gepubliceerd. ‹‹ Niek Poppelaars Director Logistics & Industrial +31 6 2788 2408 niek.poppelaars@savills.nl Douglas van Oers Director Logistics & Industrial +31 6 1568 4970 douglas.vanoers@savills.nl PODCAST Specifiek over de impact logistiek op Environmental, Social & Governance factoren maakten wij een podcast aflevering, die te vinden is op alle streamingdiensten onder de naam ‘No Stone Unturned’. Logistiekvastgoed 2022 - 37

Van Berlo zet laatste puntjes­opde­i bij ontwikkeling duurzame en scheurvrije betonvloer Betontechnologen bij Van Berlo Bedrijfsvloeren werken al geruime tijd aan een ultieme droom: het ontwikkelen van een scheurvrije betonvloer. De resultaten zijn veelbelovend. Het bedrijf hoopt de komende jaren de markt te veroveren met deze krimpvrije en bovendien duurzame betonvloer. “E en scheurvrije betonvloer heeft veel voordelen”, aldus Nick Vervoort, Hoofd R&D. “Er is geen hinder voor heftrucks en er is minder onderhoud en reparatie nodig aan de vloer, waardoor de hygiëne beter is gewaarborgd. Dat is vooral van belang voor locaties waar met voedsel, medicijnen of hoogwaardige apparatuur wordt gewerkt. Daarnaast zijn scheurvrije vloeren beter te reinigen en dragen ze, na verloop van jaren, bij aan een hogere restwaarde van het pand. En tot slot, maar zeker niet onbelangrijk, is het beton dat wij gebruiken voor deze vloeren duurzamer dan het standaard beton.” 38 - Logistiekvastgoed 2022 Low impact beton De Research & Development afdeling bij Van Berlo stuurt bij het ontwikkelen van dit nieuwe scheurvrije beton heel gericht op dat duurzaamheidsaspect. “We gebruiken voor dit beton minder cement, wat resulteert in minder CO₂ uitstoot, dus minder impact op het milieu. We krijgen het werken met gerecycled beton steeds beter in de vingers. Daarmee leveren wij een belangrijke bijdrage aan het circulair bouwen. Om een concreet voorbeeld te geven; In de tweede helft van 2021 is succesvol 25.000 m2 bedrijfsvloer gerealiseerd waarbij er 225 ton minder CO2 uitgestoten is. Dat komt overeen met de jaarlijkse CO2-uitstoot van 113 benzine auto’s!” Veelbelovende resultaten Over het algemeen wordt gezegd dat beton drie jaar werkt. Maar volgens Vervoort ontstaan scheuren in een betonvloer meestal in de eerste drie tot zes maanden na het storten van de vloer. Bij de proefobjecten waar wij de afgelopen jaren deze nieuwe techniek gebruikten, zijn tot nu toe nog steeds geen scheuren ontstaan”, vervolgt hij met trots. “En dat is voor ons heel veelbelovend.”

Complete onderbouw Naast het storten van betonnen vloeren staat Van Berlo ook goed bekend vanwege hun prefab systeemfunderingen en hun uiterst geavanceerde Mini Vibropaal techniek. Hiermee kunnen zij in korte tijd een complete onderbouwconstructie voor een groot distributiecentrum opleveren. Inclusief laadkuilconstructies, vloerputten en vloergoten. De prefab systemen zijn uitermate geschikt voor grote, recht-toe-recht-aan projecten. De productie van deze funderingen vindt plaats in de werkplaats, geheel weersonafhankelijk. Op de bouwplaats hoeven deze elementen alleen maar geplaatst en afgestort te worden. Met het uitvoeren van zo’n complete onderbouw, wordt de aannemer totaal ontzorgd. Hij heeft praktisch geen omkijken meer naar het begintraject van de bouw. Vanaf het kale weiland tot aan het punt waarop de staalbouwer de eerste kolommen voor zijn constructie neerzet op onze ankerbouten, neemt Van Berlo de volledige verantwoordelijkheid.” Verzamelen, analyseren en leren van data Bij Van Berlo streven ze ernaar om elke dag nóg beter te zijn. Dit doen ze door continu data over hun werkzaamheden te vergaren en te analyseren. Tot op de kleinste details verzamelen zij op alle vlakken voortdurend data. Van verkoopgegevens tot registratie van Record aantal palen Van Berlo Funderingstechnieken is gespecialiseerd in het ontwerp en de productie van de Mini Vibropaal. Hierbij wordt op de bouwplaats een deksel op de grond gelegd op de plek waar een paal moet komen. Op het deksel wordt een holle buis gezet die met enorme kracht de grond in wordt getrild, soms tot wel 25 meter diep. Vervolgens wordt de buis voorzichtig verwijderd en de schacht volgestort met beton. Het maken van zo’n Mini Vibropaal gaat razendsnel en duurt gemiddeld slechts 45 seconden. Daarmee laat Van Berlo de concurrentie ver achter zich. In 2021 produceerde Van Berlo Funderingstechnieken maar liefst 214.000 Mini Vibropalen. offerte-aanvragen, van tocht op de bouwplaats tot de vochtigheid van de bedding waar we beton op storten. Ze hebben zelfs een volledig geautomatiseerd systeem dat de weersomstandigheden bij een stort registreert. Als er een melding van een vloerscheur binnenkomt, worden meteen alle gegevens van de dag waarop het beton gestort is, teruggehaald. Door diepgaande analyses kunnen er soms patronen ontdekt worden, die naar een bepaalde betoncentrale of een specifiek mengsel terug te leiden zijn. En zo slagen zij erin om de missie echt in praktijk te brengen: het streven om de hoge verwachtingen van hun klanten te overtreffen!” ‹‹ www.vanberlo.com Logistiekvastgoed 2022 - 39

VGP realiseert ‘maatpak’ mét groeimogelijkheid voor fietsspecialist Mantel Maar liefst vier verhuizingen in de maand maart 2022 waren nodig om het gloednieuwe distributiecentrum van Mantel in het Gelderse Oosterhout te bevoorraden. De fietsspecialist had, na een forse groei tijdens de coronajaren, vier magazijnen op verschillende locaties in gebruik. onze belofte aan de klant – voor 22.00 uur besteld is morgen in huis – waar te maken.” Naast het uitleveren van webwinkelbestellingen aan consumenten, belevert Mantel vanuit Oosterhout ook de vier eigen super stores (in Arnhem, Utrecht, Rotterdam en Den Bosch) en de zeven Mantel servicestations. Het nieuwe distributiecentrum biedt, bij een volledige bezetting, plek aan 50.000 fietsen en één miljoen onderdelen. Het nieuwe distributiecentrum van Mantel op VGP Park Nijmegen M et de oplevering van dit door VGP ontwikkelde nieuwe warehouse komt alles (zonnepanelen)dak: de fietsen, de onderdelen en de assemblage werkplaats. “Het was een uitdagende puzzel om te leggen, maar dankzij de knowhow van VGP en de prettige samenwerking met hen, hebben we nu een formule die ons prima past!”, aldus Olaf Heller, mede-eigenaar van Mantel. Om exact te weten wat de eisen en wensen van een klant zijn, steekt VGP veel tijd en energie in de ‘customer journey’. “Dat is een proces met veel aandachtspunten”, vertelt Raymond van Delden, Technisch Manager Benelux bij VGP. “We willen precies weten waar de klant behoefte aan heeft. Dat leggen we vast in een Programma van Eisen. Alleen dan kun je maatwerk leveren én meerwaarde creëren voor een klant. Zo zijn we samen met de architect en de aannemer gaan kijken op de bestaande locaties van Mantel om een goed beeld te krijgen van hun werkprocessen. Een belangrijk vereiste was dat de twee verschillende logistieke stromen, de fietsen en de onderdelen, ook apart van elkaar zouden blijven als alles binnen één ruimte werd geconcentreerd.” Opslag, werkplaats én fietspad Het nieuwe distributiecentrum is deels ingericht met stellingen voor de fietsen, deels met lage opslaglocaties voor de onderdelen. De assemblage 40 - Logistiekvastgoed 2022 samen onder één werkplaats is op de mezzanine gesitueerd, waar voldoende ramen voor prettig daglicht zorgen. Fietsen worden op een pallet met een reachtruck vanaf de begane grond naar boven getild. Daar bevinden zich zo’n 25 moderne werkstations en een fietspad, zodat een fiets ook echt goed kan worden uitgetest. “Elke fiets die hier, vanuit Europese of Aziatische fabrieken binnenkomt, gaat eerst door de werkplaats en wordt helemaal rijklaar gemaakt”, vertelt Heller. “Pas daarna wordt de fiets op voorraad gezet en is hij beschikbaar voor verkoop. Deze procesinrichting is noodzakelijk om Ingroeimodel in fases Een ander belangrijk vereiste van Mantel was dat hun nieuwe gebouw ‘future proof’ zou zijn. “We willen voorkomen dat we over een aantal jaar hier uit ons jasje groeien en opnieuw moeten verhuizen”, aldus Heller. In de huidige situatie heeft Mantel zo’n 10.000 m² nodig om de warehouse operatie optimaal te laten functioneren. VGP ontwikkelde een veel grotere hal van 18.000 m², waar Mantel in de komende tien jaar in kan groeien. In de tussentijd wordt de overige ruimte, aan één zijkant en aan de achterkant van de hal, verhuurd aan een andere partij. Van Delden: “Het De assemblage werkplaats werd voorzien op de mezzanine

verhuurde deel is helemaal afgezet met een hekwerk. Er is een aparte toegang en er zijn aparte sanitaire voorzieningen. De elektra en de gladde betonvloeren zijn al helemaal geschikt gemaakt voor gebruik door Mantel. Zodra zij meer ruimte nodig hebben, kunnen ze in hun eigen gebouw verder uitbreiden. Met deze onderhuurconstructie faciliteren we Mantel in hun toekomstige groei.” Anticiperen op toekomstdroom Een volgende stip op de Mantel horizon is het zelf bezorgen van hun leveringen met eigen elektrische Building Tomorrow Today VGP is een pan-Europese ontwikkelaar, beheerder en eigenaar van - met name - grote logistieke en semi-industriële bedrijvenparken voor meerdere huurders. VGP werkt volgens een volledig geïntegreerd bedrijfsmodel met een breed aanbod aan mogelijkheden en een jarenlange expertise in de hele waardeketen: van de verwerving van grond tot de ontwikkeling van bouwprojecten en het facility- en property management. VGP – met ruim 350 medewerkers - beheert momenteel zo’n 100 parken in 12 landen. Conform de slogan ‘Building Tomorrow Today’ zet het bedrijf zich in voor duurzaam en verantwoord bouwen. De Groep streeft ernaar om tegen 2025 CO₂-neutraliteit te bereiken. Voor alle nieuwbouwprojecten wordt het BREEAM Excellent/DGNB Gold label vooropgesteld. Via VGP Renewable Energy worden de daken voorzien van zonnepanelen, die in totaal 75 MWp aan capaciteit opleveren. VGP werkt bij het ontwikkelen van bedrijvenparken nauw samen met ecologen, die hen adviseren over het behoud van een zo natuurlijk mogelijke habitat voor diverse dier- en plantsoorten op en rondom bedrijventerreinen. Groenstroken, bijenhotels, vogelkasten en ecopassages zijn enkele voorbeelden. 1 á 2% van de jaarlijkse winst gaat naar de VGP Foundation. Deze stichting ondersteunt inmiddels al 29 projecten, verdeeld over Europa, die door plaatselijke medewerkers kunnen worden aangedragen. Het gaat hierbij om sociale, culturele en natuurprojecten. Naar aanleiding van de oorlog in Oekraïne doneerde VGP, in samenwerking met UNHCR, 3 miljoen euro aan goede doelen. Dit is 1 miljoen euro voor ieder buurland van Oekraïne waar het bedrijf actief is: Roemenië, Slowakije en Hongarije. Het geld is bestemd voor lokale hulporganisaties die zich inzetten voor de opvang van oorlogsslachtoffers. Logistiekvastgoed 2022 - 41 Olaf Heller, mede-eigenaar van Mantel, en Raymond van Delden, Technisch Manager Benelux bij VGP bestelauto’s. Ook hier is tijdens de bouw alvast op geanticipeerd door op het voorterrein voorzieningen te treffen voor een eventueel elektrisch wagenpark. “De infra is erop voorbereid om in de toekomst wellicht de elektrische busjes te laden met door de zonnepanelen opgewekte energie”, vertelt Raymond van Delden. “Bouwen op een verantwoorde, duurzame manier is voor VGP enorm belangrijk. We zijn daarbij altijd op zoek naar de juiste balans tussen resultaat, kwaliteit en innovatie. Ik denk dat we daar bij dit project van Mantel aardig in zijn geslaagd.” Prettige samenwerking Olaf Heller prijst de goede samenwerking met VGP. “Wij hebben nooit eerder logistiek vastgoed Een deel van het warehouse met hoge stelingen voor opslag van fietsen en lage opslaglocaties voor onderdelen van deze omvang ontwikkeld. En ook nog nooit eerder met elektrisch materieel zoals reachtrucks gewerkt. Dan is het heel prettig om mensen als Raymond aan boord te hebben om ons te attenderen op zaken die we mee moeten nemen in onze overwegingen. Zo’n gladde betonvloer bijvoorbeeld, die nodig is voor de inductielijnen voor de reachtrucks, ik had geen idee!” ‹‹ www.vgpparks.eu

Het dak op met KiesZon, voor een geïntegreerd groen energiesysteem Een leeg dak is een gemiste kans volgens KiesZon directeur Erik Snijders. Het liefst maakt hij van elk bedrijfsdak in Nederland een duurzame energiecentrale. “Er is nog zoveel ruimte op daken van bedrijfspanden in Nederland, die moeten we benutten.” O ndernemers of gebouweigenaren kunnen hun dak via huur- of leaseconstructies aan KiesZon verhuren. Zo maken zij in een keer de overstap naar volledig groene stroom en profiteren daarnaast van extra rendement. Voor de stap erna, het volledig vergroenen van het energiesysteem van een pand, ontwikkelt en implementeert KiesZon slimme oplossingen en toepassingen. “In deze constructie ontzorgen we de klant volledig”, legt Erik Snijders uit. “Wij zorgen ervoor dat de zonnepaneleninstallatie wordt gefinancierd, ontwikkeld en gerealiseerd. Eenmaal in gebruik zijn wij verantwoordelijk voor de dagelijkse monitoring van de systemen, het onderhoud en het beheer. In combinatie met ons moederbedrijf Greenchoice bieden wij zo de hele waardeketen aan. Je hoeft bij ons niet te schakelen met verschillende partijen, want wij doen alles in eigen beheer. Kwaliteit is één van onze belangrijkste kernwaarden. Door alles zelf te doen, hebben we de garantie dat wat aan onze tekentafels is bedacht, door onze eigen mensen is gebouwd en wordt onderhouden, van hoge kwaliteit is.” Vroegtijdig meedenken bij nieuwbouw KiesZon ontwerpt en installeert zonnepaneelinstallaties voor nieuwbouw en bestaande bouw. “Bij nieuwbouw zitten wij steeds vaker al in een vroege fase aan tafel bij de ontwerpers van het gebouw. Steeds vaker wordt ons advies al gevraagd, voordat Erik Snijders de stalen dakconstructie wordt gerealiseerd. Als van tevoren bij hen bekend is of we de zonnepanelen bijvoorbeeld linksom of rechtsom gaan leggen, dan wordt daar rekening mee gehouden. Dat scheelt achteraf mogelijke aanpassingen.” Uitdagingen aangaan bij bestaande bouw Daken van bestaande gebouwen vormen nog wel eens een uitdaging. “Die daken zijn qua constructie niet altijd ontworpen voor het gewicht van zonnepanelen. Je moet daar soms investeren in het vernieuwen van het dak of het verzwaren van de constructie. Ook heb je te maken met steeds strengere verzekeringseisen op het gebied van brandveiligheid, isolatie en draaglast. Onze experts kunnen in alle fases meedenken en adviseren wat wel en niet mogelijk is. Zo kunnen we de business case volledig inzichtelijk maken voor een ondernemer. Wij zien dat de bereidheid om te investeren in verduurzaming daardoor steeds groter wordt.” Zelf aan de slag met oplossingen voor congestie De congestie op het energienet wordt een steeds groter probleem in Nederland. In grote delen van het land is het al niet meer mogelijk om de overcapaciteit aan zelfopgewekte energie terug te leveren aan het net. Energiebeheerders doen flinke investeringen om het netwerk uit te breiden en ‘meer koper de grond in te krijgen’, maar het kan nog drie tot vijf jaar duren voordat het zover is. “In de tussentijd, tot we zover zijn, moeten we kansen blijven benutten”, vertelt Erik. “Er zijn veel mooie daken die we kunnen gebruiken voor het plaatsen van zonnepanelen. Gelukkig hebben we bij KiesZon de inventiviteit en de technologie in huis om, in samenwerking met andere partners, diverse slimme oplossingen te bedenken om met deze bottleneck - het niet kunnen terug leveren aan het net - om te gaan.” 42 - Logistiekvastgoed 2022

Zonnedak Zaltbommel i.o.v. intospace • > 50.000 m² • 14.692 zonnepanelen • 4.500.000 kWh • Slimme oplossing: Closed Loop Curtailment Slimme laadpalen Eén van die oplossingen is het opslaan van overtollige energie in batterijen. “Een groot distributiecentrum heeft een geweldige dakoppervlakte voor zonnepanelen, maar verbruikt in de regel zelf relatief weinig energie”, legt Erik uit. “Bij een productielocatie vol machines of bij een gekoeld warehouse ligt het energieverbruik op een veel hoger niveau. Je kunt de energie-overcapaciteit van zo’n distributiecentrum bijvoorbeeld opslaan in grote batterijen. Hiermee kun je elektrische (hef) trucks of busjes opladen, waarvan het aantal in de nabije toekomst enorm zal toenemen. KiesZon heeft tegenwoordig daarom ook laadpalen in het assortiment met slimme technologie, die bijvoorbeeld voorrang geven aan voertuigen die op korte termijn moeten gaan rijden.” Optimaal afstemmen op vraag Een andere toepassing om slim om te gaan met energie die niet kan worden teruggeleverd aan het net, is het voorkomen van overcapaciteit, door het tijdelijk ‘afknijpen’ van het systeem. “Als er op een bepaald moment minder energie gevraagd wordt, dan kun je een deel van het zonnepark minder energie laten leveren. Dat noemen we ‘closed loop curtailment’”, legt Erik uit. “Zo kun je op basis van algoritmes de energieproductie optimaal aanpassen aan de vraag.” Geïntegreerd energiesysteem Ook bestaan er mogelijkheden om een overcapaciteit aan energie via kabels van andere netbeheerders terug te leveren aan het net. “Als er bijvoorbeeld een windmolen in de buurt staat, kunnen we onderzoeken of we via zo’n kabel kunnen aansluiten op het net,” aldus Erik. Ook het delen van energie binnen lokale netwerken of het zogenaamde ‘energy trading’ zijn onderdelen van een slim geïntegreerd energiesysteem. “Als KiesZon leveren we dus niet uitsluitend zonnepanelen, maar spelen we ook een actieve rol in alle volgende stappen om die duurzaam opgewekte energie maximaal in te zetten. We vergroenen het energiesysteem van een pand volledig. Daarbij bieden wij onze klanten een integraal aanbod aan mogelijkheden om een duurzaam energiesysteem voor de toekomst te bouwen.” ‹‹ www.kieszon.nl Logistiekvastgoed 2022 - 43

GARBE ziet nog volop kansen in Nederlands logistiek vastgoed Sinds 2020 heeft het Duitse familiebedrijf GARBE Industrial Real Estate een vestiging in Amsterdam. Naast investment, fonds­ asset­ en propertymanagement heeft GARBE in Nederland een eigen logistiek ontwikkelteam. GARBE wil de komende jaren door middel van nieuwe ontwikkelingen en acquisities in Nederland groeien naar € 1,5 miljard belegd vermogen. Als logistieke ontwikkelaar wil GARBE in Nederland – net zoals in andere Europese markten ­ een toonaangevende speler zijn voor speculatieve en build­to­suit ontwikkelingen. Hoog tijd voor een kennismaking met GARBE en het team in Nederland. G ARBE is in Duitsland al sinds jaar en dag een allround logistiek vastgoedbedrijf dat alle disciplines in huis heeft, van vastgoedontwikkeling, investment en asset- en propertymanagement. GARBE is inmiddels actief in meerdere landen in Europa, met vestigingen in Luxemburg, Polen, Slowakije, Tsjechië, Frankrijk, Italië, Spanje, Verenigd Koninkrijk en Nederland. GARBE is klantgericht, kan snel beslissingen nemen en heeft haar kernwaarden hoog in het vaandel. Denk hierbij aan het leveren van hoge kwaliteit, oplossingsgerichtheid, betrouwbaarheid, maar ook het nemen van sociale verantwoordelijkheid. GARBE hecht daarbij veel waarde aan een prettige ondernemingssfeer. GARBE benadrukt met de opening van de Nederlandse vestiging in Amsterdam het belang van de aanwezigheid in de Nederlandse logistieke markt. Lokale expertise en de directe relaties met huurders in combinatie met een Europees vastgoedplatform, bieden GARBE’s beleggingsfondsen uitstekende mogelijkheden. Goed op weg De portefeuille is in de afgelopen 2 jaar gegroeid van ca. € 80 miljoen naar € 900 miljoen onder management. De ambitie is om de komende jaren te Ontwerp Pallazzo B.V. 44 - Logistiekvastgoed 2022

Jouke Kist Jakko van Wijk Ontwerp Convex architecten groeien naar minimaal € 1,5 miljard. Hiervoor moet nog wel wat gebeuren, bijvoorbeeld het initiëren van nieuwe ontwikkelingen. Het ontwikkelteam dat hiervoor verantwoordelijk is, werkt nu een jaar vanuit Amsterdam, onder leiding van Jouke Kist, Head of Development. Het team bestaat uit Jakko van Wijk, Development Director, Felix Hendriks, Business Analyst en Thomas Ramanathan voor Projectmanagement. Zij richten zich op de verwerving van greenfield- en brownfieldlocaties, waarop nieuw logistiek vastgoed kan worden ontwikkeld. Ook de Belgische logistieke markt is inmiddels onderdeel van het werkgebied van het Nederlandse team. Wie zijn deze vastgoedontwikkelaars? Jouke Kist Met zijn langjarige ervaring in vastgoed vertelt Jouke vol passie en enthousiasme over zijn ervaringen bij onder meer Schiphol Real Estate (SRE) B.V., SEGRO en DHL. “Bij SRE ondernamen wij alle vastgoedontwikkelingen binnen het AirportCity concept, van kantoren tot logistieke bedrijfsterreinen. Ik maakte tevens deel uit van het internationale acquisitieteam dat zich bezighield met ontwikkelingen en participaties op buitenlandse luchthavens,” zegt Jouke Kist. Verder was hij bij de Engelse beursgenoteerde ontwikkelaar en belegger SEGRO plc. verantwoordelijk voor de vastgoedportefeuille in Duitsland, Nederland en België. Voordat Jouke bij GARBE kwam, was hij werkzaam bij DHL Deutsche Post waar hij binnen Europa verantwoordelijk was voor logistieke ontwikkelingen voor de Supply Chainafdeling. Zijn stap naar GARBE in 2021 ziet hij als een mooie uitdaging binnen een ambitieuze en slagvaardige organisatie, een familiebedrijf met een mooie groeipotentie. Jakko van Wijk Ook Jakko van Wijk heeft zijn sporen in vastgoedland ruim verdiend. Wat jonger dan Jouke Kist, maar niet minder enthousiast, kan hij bogen op zo’n 20 jaar ervaring in vastgoed. Begonnen als vastgoedmakelaar in Utrecht, maakte hij de overstap naar NS Vastgoed voor het asset management van stationslocaties. “Een mooie aanvulling van retail op mijn meer bedrijfsmatige ervaring,” zegt Jakko van Wijk. Na zeven jaar logistieke ervaring opgedaan te hebben bij WDP Nederland, vanaf de opstartfase, volgde de overstap naar Dudok Real Estate, dat zich concentreert op vastgoed rond Rotterdam en een deel van Brabant. “Ik wilde weer in heel Nederland actief zijn. De uitdaging om samen met Jouke en de andere collega’s de logistieke ontwikkelingen binnen GARBE Nederland vorm te geven, past daar perfect bij.” Hoe staat het nu met die Nederlandse ontwikkelingen? Veel gezaaid “We zijn natuurlijk nog maar kort bezig. Vorig jaar stond vooral in het teken van zaaien. Wij hebben veel contacten gelegd. Als klein team werken wij graag samen met gemeenten, bouwbedrijven, andere ontwikkelaars en uiteraard makelaars. Dit maakt dat we in deze markt van schaarste toch mooie logistieke ontwikkelingen kunnen realiseren. Dat begint nu zijn vruchten af te werpen. Met de ontwikkeling van brownfields- en greenfieldslocaties, zowel op risico als build-to-suit, volledig naar wens van de huurder,” zegt van Wijk. Verschuiving logistieke regio’s Bij ontwikkeling richt GARBE zich vooral op kavels van minimaal 30.000 m2. Jouke Kist: “Die kavels zijn vandaag de dag schaars en dus lastig te vinden. Wij kijken dan ook vooral naar andere regio’s dan de meer traditionele hotspots in Nederland. Belangrijk is dat de terreinen goed ontsloten zijn, het liefst nabij snelwegen en met voldoende werkgelegenheid in de regio. Daarnaast zijn wij op zoek naar brownfields, locaties met bestaande oude opstallen die voor herontwikkeling in aanmerking komen.” Meer kansen dan bedreigingen Wie ambitieus is, ziet kansen. Zo ook GARBE. Ondanks onzekere factoren als stijgende bouwkosten, stijgende rente, de oorlog in Oekraïne en schaarste aan gronden, is GARBE’s ontwikkelteam toch optimistisch. “Door schaarste in het aanbod Logistiekvastgoed 2022 - 45 aan hoogwaardige logistieke ruimte, voldoende vraag, stijgende huren en nog steeds dalende exit yields, vormen ontwikkelingen op risico voor ons geen belemmering. “Aanbod schept uiteindelijk vraag,” aldus Jouke Kist. “De vraag naar logistiek vastgoed neemt nog steeds toe, mede doordat e-commerce blijft groeien. Intelligente voorraad- en productstromen van distributie en value add in big box warehouses via last mile delivery units naar de eindgebruiker nemen in rap tempo toe”, voegt Jakko van Wijk toe. Esthetisch en duurzaam Met duurzaamheid hoog in het vaandel, streeft GARBE naar hoogwaardige en verantwoorde ontwikkelingen, waarbij ESG en esthetische inpassingen van de logistieke gebouwen in de omgeving van groot belang zijn. “Wij streven daarbij naar duurzame gebouwen met hoogwaardige BREEAMcertificering. Ook een prettig leef- en werkklimaat voor werknemers wordt steeds belangrijker, denk hierbij aan een uitstekende lichtvoorziening, klimaat- en luchtbeheersing, bedrijfsrestaurants, sportfaciliteiten en zelfs de inrichting van de buitenruimte,” besluit Jakko van Wijk. Referenties Wat realiseerde GARBE Industrial Real Estate Nederland in de korte tijd van haar bestaan? Naast een aantal reeds ontwikkelde projecten is het ontwikkelteam bezig met een pijplijn van kansen die in de komende periode op de markt komen. Als ontwikkelde projecten wordt genoemd het 34.000 m2 warehouse van Flamco (build-to-suit) Almere. In 2020 werd dit distributiecentrum ontwikkeld voor Flamco, onderdeel van Aalberts N.V., op bedrijventerrein Stichtse Kant in Almere. Een multifunctioneel en duurzaam gebouw, gecertificeerd met BREEAM Outstanding. Gespecialiseerd in hydraulische oplossingen voor verwarmings- en koelsystemen levert Flamco zelf alle technische onderdelen. ‹‹ https://www.garbe­industrial.de/en

Wij zoeken last mile/logistiek vastgoed! Nieuwbouw, bestaande bouw en bouwgrond Leeg en verhuurd (incl. sale & leaseback) Vanaf 3.000 m2 v.v.o. In en rondom grote steden Kunt u iets passends aanbieden? Neem direct contact met ons op. Scan de QR-code voor ons investeringsprofiel. E info@CityLink.nl T +31 (0)73 820 0073 I www.CityLink.nl TE HUUR

BOLCKMANS bouwt stap voor stap reputatie op in Zuid-Nederland “Een goede naam moet je opbouwen. In Vlaanderen hebben we de afgelopen vijftig jaar bewezen dat we een betrouwbare bouwpartner zijn. Nu groeien we gestaag in Zuid­Nederland”, zegt Gunter Vermeulen van bouwbedrijf Bolckmans. “Rotterdam is voor ons dichterbij dan Brussel.” “W ij gaan niet voor quick wins, maar voor een langlopende relatie. Zeventig procent van de jaaromzet komt van terugkerende klanten. Die klanten kiezen uit overtuiging voor Bolckmans. Dat legt de lat hoog: we moeten altijd een topprestatie leveren. Onze klanten hebben daar vertrouwen in.” Vertrouwen is dan ook hét sleutelwoord bij bouw48 - Logistiekvastgoed 2022 bedrijf Bolckmans, legt commercieel manager Vermeulen uit. “Wederzijds vertrouwen tussen alle partners in het bouwteam, tussen opdrachtgever en bouwer en met onze leveranciers.” Onderdeel ASVB Groep Dat de Belgische bouwer zich de laatste jaren meer richt op de Nederlandse markt is best logisch als je naar de landkaart kijkt, legt Vermeulen uit. “Wij staan vanuit Hoogstraten sneller in Rotterdam of Tilburg dan in Brussel.” Bolckmans maakt met 22 andere bedrijven onderdeel uit van de ASVB Groep, een cluster van autonoom opererende bouw- en bouwgerelateerde ondernemingen in Nederland, Duitsland en België. “Ons zusterbedrijf Aan de Stegge uit Twello doet precies hetzelfde als wij, maar we zitten elkaar zeker niet in de weg. Ons verzorgingsgebied is Vlaanderen en Zuid(west)Nederland. Aan de Stegge richt zich op de rest van Nederland.” Future proof gebouwen realiseren Ondanks de relatief korte aanwezigheid op de Nederlandse markt al enkele aansprekende projecten. Een recent voorbeeld is DC Braak in Roosendaal voor vastgoedontwikkelaar Intervest. Het hoogwaardige distributiecentrum bestaat uit ruim 24.030 m² opslagruimte, 3.485 m² mezzanine en 1.100 m² kantoren. Het gebouw is BREEAM ‘Outstanding’ gecertificeerd en beschikt bijvoorbeeld over doorgedreven isolatie, zonnepanelen op het dak, ledverlichting en gescheiden waterafvoersystemen. “Het is het eerste dc in die zone met BREEAM Outstanding. Ik vind dat je als bouwer een verantwoordelijkheid hebt om future proof gebouwen te realiseren. Wij hebben de know-how om opdrachtgevers te adviseren over duurzame materiaalkeuzes en energieoplossingen en het beperken of voorkomen van de CO2-uitstoot.” realiseerde Bolckmans er Masterplan ontwikkelen “We finaliseren nu het contract met een multinational die in Brabant zijn hoofdkantoor wil realiseren. We moesten voor onze aanbieding concurreren met drie andere bouwbedrijven. De input bestond uit een leeg kavel en slechts enkele rudimentaire eisen. Daarop ontwikkelden wij een masterplan, met een R&D center, een kantoor, een productiehal en een showroom. We starten met vijftienduizend vierkante meter in de eerste fase. We bouwen volgens de BREEAM-richtlijnen, waarbij de opdrachtgever ervoor kiest om niet te certificeren, maar dus wel op de juiste, verantwoorde wijze future proof te bouwen.” Alle disciplines in eigen huis Bolckmans heeft alle disciplines in eigen huis om vanaf de eerste vraag tot het omdraaien van de sleutel de klant te ontzorgen. Van architecten

‘Betrokkenheid tonen bij de opdrachtgever en zijn gebouw, bij het eigen bedrijf en bij de collega’s typeert ons’ Een streepje voor Materiaalschaarste en hoge materiaalprijzen vormen een uitdaging voor alle bouwbedrijven. “We bestaan vijftig jaar en hebben een goed leveranciersnetwerk, dat helpt wel. Wij staan voor een bepaald volume en met ons bewezen track record hebben we al gauw een streepje voor. Maar als iets er niet is, houdt het op. Omdat je niet weet wat de materiaalprijzen doen, is het vertrouwensaspect vandaag de dag belangrijker dan ooit.” Gunter Vermeulen tot engineers en van eigen bouwteams tot eigen serviceteams. “Met 120 eigen mensen op de werf krijgt onze opdrachtgever een ervaren, kundig en betrokken team. Onze visie is namelijk dat je met eigen mensen de kwaliteit, de planning en het bouwbudget veel beter onder controle kunt houden. En dat is toch waarmee je een opdrachtgever ontzorgt en pleziert. Wij willen een kwalitatief goed gebouw afleveren, met een soepel bouwproces. Dat je alles in eigen hand hebt, helpt daarbij.” Betrokken, kritisch en trots Gevraagd naar wat Bolckmans typeert, schuift Vermeulen de resultaten van een enquête over tafel. “We hebben alle medewerkers gevraagd om in drie verschillende woorden aan te geven waarin wij het verschil maken. Betrokkenheid komt naar voren als een belangrijk kenmerk. Betrokkenheid bij de opdrachtgever en zijn gebouw, bij het eigen bedrijf en bij de collega’s. Wij voelen ons verantwoordelijk. Kritisch durven zijn is een andere typering; kritisch op onszelf en op elkaar. En dan doel ik bijvoorbeeld op gemixte bouwteams waarin jong en oud samenwerken en van elkaar leren, maar ook out-of-the-box durven denken en doen. Het derde woord is trots. Trots op wat we kunnen, trots op onze partners en trots op wat we realiseren voor de klant.” “Wij bouwen alleen dat waarin we goed zijn: industriële en logistieke gebouwen. We willen ook niet de grootste zijn, wel de beste en de zekerste. Aan het einde van een bouwproject moet de opdrachtgever honderd procent tevreden zijn. Is hij dat – om welke reden dan ook – niet, dan sluiten wij het project niet af.” ‹‹ www.bolckmans.be/nl Fotograaf Spot-on Visuals Logistiekvastgoed 2022 - 49

Intervest investeert, naast logistiek vastgoed, ook volop in goede relatie met huurders Bij Intervest weten ze het zeker: hun kracht zit niet alleen in goede, duurzame gebouwen, maar ongetwijfeld ook in de hechte relatie die zij met hun klanten hebben. Intervest­medewerkers investeren veel tijd om hun huurders te leren kennen en te begrijpen. Ze zijn goed op de hoogte van hun wensen en noden en kunnen die effectief opvolgen. Ze denken mee bij nieuwe ontwikkelingen. ‘V olledige ontzorging’, zoals Chief Investment Officer Joël Gorsele het noemt. Of zoals weergegeven in de Intervest slogan: ’beyond real estate’. Om dat waar te maken moet je op één lijn zitten met je klant, lokaal verankerd zijn én regelmatig op de koffie gaan. Klantgerichtheid is niet voor niets één van de strategische pijlers waarop Intervest zijn bedrijfsvoering fundeert. “Om een goede binding met je klanten te krijgen, is het van groot belang dat je ‘dezelfde taal’ spreekt”, legt Joël uit. “Het is voor Intervest heel belangrijk dat wij een multidisciplinair Nederlands team hebben, met een kantoor in Eindhoven. Die lokale verankering in combinatie met onze internationale expertise maakt ons zoveel krachtiger in deze markt.” Versterking team Nederland Het vierkoppige team in Nederland werd in februari 2022 versterkt door Boaz Bertrams, die als Asset & Portfolio manager in dienst kwam. In die rol is Boaz de contactpersoon voor de huurders, hun partner in het meedenken bij huisvestingsvraagstukken en is hij verantwoordelijk voor het commercieel beheer van de panden en contractGold Forum Eindhoven Nouwens Breda - EH Fotografie management. Hij kon meteen volop aan de bak, nadat de februaristorm schade had toegebracht aan vier Intervest panden. “We hebben toen alles op alles gezet om de business van de klant zo goed mogelijk door te laten lopen”, vertelt hij. “En dat is gelukt! Ik heb toen ook direct kunnen ervaren dat Intervest niet alleen met de huurders een heel goede band heeft opgebouwd, maar ook met aannemers en andere partijen waar al jarenlang mee wordt samengewerkt. Die waren na de stormnacht op zaterdagochtend met diverse teams bij de Intervest panden aan de slag.” 50 - Logistiekvastgoed 2022

Intervest Offices & Warehouses is een Belgische beursgenoteerde vastgoedvennootschap, met een groeiend marktaandeel in Nederland. De totale vastgoedportefeuille over beide landen bestaat op 31 december 2021 uit 1,1 miljoen m² verhuurbaar vloeroppervlak, met een reële waarde van 1,2 miljard euro. De portefeuille is verdeeld over twee segmenten: kantoren en logistiek vastgoed. In Nederland richt het bedrijf zich vooralsnog uitsluitend op logistiek vastgoed. Intervest heeft hier inmiddels 313.000 m² verhuurbaar vloeroppervlak in portefeuille, strategisch gesitueerd rondom de belangrijke logistieke assen in het zuiden van het land. De vastgoedportefeuille van Intervest bestaat uit een mix van zelfontwikkelde built-to-suit projecten, standing investments en sale-and-lease-back constructies. Ambities op gebied van duurzaamheid en groei Duurzaamheid is eveneens een belangrijke pijler binnen Intervest. 25% van de gehele portefeuille heeft een BREEAM very good of hoger certificering. Het is de ambitie die lat steeds hoger te leggen en eind 2022 minstens 30% van het portfolio naar een excellent of outstanding niveau te brengen. Intervest maakt voor alle gebouwen gebruik van groene energie. Een andere ambitie die Intervest nastreeft is verdere groei in Nederland. “Je ziet dat de nationale logistiek steeds fijnmaziger wordt”, legt Joël Gorsele uit. “Waar klanten voorheen genoeg hadden aan één groot DC is er, daarnaast, nu ook behoefte aan kleinere regionale hubs, waar vandaan ze hun klanten in die regio snel kunnen bereiken.” Een belangrijke voorwaarde bij het zoeken naar geschikte locaties is de ligging dichtbij een logische verkeersas, zodat er geen kostbare tijd en kilometers verloren gaan. Voldoende werkgelegenheid in de regio speelt ook mee bij de locatiekeuze. Daarnaast houdt Intervest ook altijd rekening met de impact van het gebouw op de omgeving. De voordelen van clustervorming Bij Intervest vinden ze het belangrijk om meerdere panden redelijk dicht bij elkaar te hebben. “Deze clustervorming heeft voordelen, want je kunt beter meegroeien met je klant”, legt Investment manager Maarten Storms uit. “Als een unit bijvoorbeeld te klein wordt, kunnen we kijken of we die klant kunnen laten doorgroeien in een andere unit dichtbij. Clustervorming behoort tot de Intervest strategie; daarmee versterken we onze lokale aanwezigheid en marktkennis in een bepaalde regio. Als je bijvoorbeeld eenmaal een vergunningentraject hebt doorlopen bij de gemeente, ken je de weg en de mensen. Dat versnelt het proces voor een volgend traject aanzienlijk.” Intervest heeft onder meer clusters in Roosendaal, Tilburg, Venlo, ’s Hertogenbosch en Eindhoven. vlnr Maarten Storms, Boaz Bertrams en Joël Gorsele Sale­and­lease­back biedt ondernemers kans te investeren in hun core business Bij een sale-and-lease-back constructie koopt Intervest een bestaand logistiek pand van de eigenaar, die het vervolgens weer terug huurt van Intervest. Het geld dat met de verkoop van het pand vrijkomt kan de ondernemer vervolgens investeren in zijn eigen core business, bijvoorbeeld voor de uitbreiding van het wagenpark, de aanschaf van nieuwe machines of om een overname te doen. Volgens deze constructie werd Intervest in 2021 eigenaar van het bedrijfspand van Nouwens Transport in Breda, dat in 2019 is gebouwd. Dit prachtige en duurzame gebouw ligt voor Intervest op een interessante zichtlocatie en biedt een mooie kans voor verdere clustervorming in Breda. Inmiddels is er aan de achterzijde van het gebouw een uitbreiding gerealiseerd. “Nouwens Transport heeft kwaliteit en service hoog in het vaandel staan”, vertelt Maarten. “Dat sluit ook erg aan bij onze manier van werken. Wij hebben dit traject met hen heel zorgvuldig en tegelijkertijd heel voortvarend doorlopen. Doordat wij bij Intervest werken in teams, waarin we per casus bekijken wie de juiste mensen op de juiste plek zijn, kunnen wij snel schakelen en doorpakken. Het was een heel mooi project, dat naar volle tevredenheid van beide partijen is afgerond. We zijn er trots op dat we hiermee een prachtig Brabants bedrijf aan onze klantenportefeuille konden toevoegen!” ‹‹ www.intervest.be Welsi Venlo Logistiekvastgoed 2022 - 51

BREEAM-NL in de logistieke sector Als je bouwt, doe het dan duurzaam. Als Nederlandse uitgever en beheerder van het internationaal erkende BREEAM keurmerk stimuleert Dutch Green Building Council (DGBC) alle bij de gebouwde omgeving betrokken partijen om sneller te verduurzamen. Ook de logistieke sector weet de weg naar DGBC en BREEAM­NL goed te vinden. R uim 65 procent van de in 2021 BREEAM-NL Nieuwbouw gecertificeerde projecten kwam vanuit de logistieke sector. Hiermee heeft de sector een grote invloed. Eén van de projecten dat in het oog springt is het distributie- en servicecentrum van supermarktketen Hoogvliet in Bleiswijk (langs de A12). Met een Outstanding-certificering (93,7 procent) is dit bijna 80.000 m2 grote gebouw niet alleen in Nederland opgevallen. Zo sleepte het pand maar liefst twee Internationale BREEAM-awards 2022 in de wacht. Dat zijn de jaarlijkse prijzen van de internationale organisatie BRE. Een onafhankelijke jury beoordeelt kanshebbende gebouwen op duurzaam ontwerp, ontwikkeling en beheer. De prijzen voor beste opgeleverde commerciële project én de publieksprijs gingen naar het gebouw van Hoogvliet. 52 - Logistiekvastgoed 2022

De Outstanding certificering van het gebouw heeft het te danken aan hoge scores op de categorieën Management, Afval en Gezondheid. Hiermee is niet alleen een goed gebouw gerealiseerd, maar is meteen aangetoond dat het ontwikkel-, ontwerp én bouwproces duurzaam is volbracht. Dat is bijvoorbeeld te danken aan: - Een dak met meer dan 20.000 m2 aan zonnepanelen, - Een grijswatersysteem met totaal 80 m3 hemelwateropslag, - Hergebruik van restwarmte - Ecologische maatregelen zoals bijenhotels en vleermuiskasten. Het is slechts een kleine greep uit maatregelen die zijn genomen om de duurzaamheidsprestatie te behalen. Met BREEAM-NL kun je duurzaamheidsambities bepalen, meten en valideren. Om een certificaat te krijgen zijn alle duurzaamheidsaspecten en thema’s belangrijk. Zo komt niet alleen energiebesparing of -opwekking aan bod, ook thema’s als gezondheid en comfort, materiaalgebruik, ecologie, water en vervuiling hebben een plek in de beoordeling. Heldere beoordelingsrichtlijnen helpen partijen te stimuleren steeds wat hogere eisen te stellen en het certificeringsysteem borgt dat deze ambitieuzere prestaties daadwerkelijk worden gehaald. Hiermee biedt de systematiek een duidelijke waarde in de markt. Nu stopt duurzaamheid niet bij de oplevering van een gebouw. De vruchten van een duurzaam gebouw zullen ook tijdens het gebruik worden geplukt. De investeringen die nodig waren voor innovatie, installaties en maatregelen worden ruimschoots terugverdiend in de exploitatiefase. Niet alleen door een lagere energierekening, maar ook doordat het werken in een gezond en comfortabel gebouw voor de gebruiker leidt tot minder uitval door ziekteverzuim. Als DGBC zijn we blij dat de logistieke sector zoveel aandacht heeft voor duurzame huisvesting. Met de klimaatdoelen die moeten worden gehaald, blijven grote stappen nodig. Elke nieuwe versie van de BREEAM-NL Nieuwbouw beoordelingsrichtlijn legt de lat weer een stuk hoger. In de meest recente versie uit 2020 hebben urgente thema’s zoals klimaatadaptatie, circulariteit en sociale duurzaamheid een grotere rol gekregen. Daarom ook de oproep hier volop mee aan de gang te gaan. Want de grote invloed die al deze distributiecentra kunnen hebben op het behalen van de klimaatdoelen kan, en moet nog veel verder groeien. ‹‹ Hoogvliet Distributiecentrum 681-NOP-2014 Nieuwbouw en Renovatie Oplevercertificaat Hiermee wordt verklaard dat: Hoogvliet Distributiecentrum te Bleiswijk is beoordeeld op basis van het schema: Nieuwbouw en Renovatie Opleverfase 2014 v2 door een BREEAM-NL-assessor voor: Hoogvliet en een score heeft behaald van: 93,70% Certificaatnummer: 681-NOP-2014 10 juni 2021 Afgiftedatum drs. ing. Jan Roersen MBA W4Y Adviseurs B.V. BREEAM-NL-assessor Licentiehoudende organisatie Voorwaarden Dit certificaat is uitgegeven op basis van gegevens verstrekt door de verantwoordelijke assessor. Om de echtheid van dit certificaat te verifiëren kunt u contact opnemen met de Dutch Green Building Council. Subscore per categorie Categorie 0 Management 10 100,00 % Gezondheid en Comfort 97,83 % Energie Transport Water Materialen Afval 96,30 % 82,99 % 87,50 % 47,18 % 100,00 % Landgebruik en Ecologie 72,73 % Vervuiling 91,67 % Innovatiepunten Categorie 0 Exemplary Performance 7 % Innovatiecredits Totaal (max 10%) Totaalscore = 93,70% 0 % 7 % 20 30 40 50 60 70 80 90 100 10 drs. Annemarie van Doorn, Dutch Green Building Council Logistiekvastgoed 2022 - 53

Congestie en drukte in en rondom Amsterdam nemen toe. Daarnaast zal in het jaar 2025 de zero-emissie zone in de binnenstad een feit zijn. Goederenvervoer van en naar Amsterdam moet zowel schoner als slimmer. Het antwoord hierop: Amsterdam Logistic Cityhub (ALC). ALC is de meest innovatieve en allereerste XXL last mile multistorey logistieke city hub van Nederland. De oplossing voor toekomstgerichte stadslogistiek waar gebruikers samenkomen, samenwerken en hun ambities verwezenlijken. ALC zet een nieuwe standaard op het gebied van emissievrije logistiek over zowel weg als water. Momenteel is de bouw in volle gang en eind dit jaar wordt het gebouw opgeleverd. Er is nog 105.783m² logistieke- en kantoorruimte beschikbaar voor verhuur. Mocht ook u geïnteresseerd zijn of benieuwd zijn naar de mogelijkheden voor uw bedrijf, neem dan contact met ons op. Sven Joustra, Asset manager ALC 0612832683 Sven.joustra@ctp.eu www.amsterdamlogisticcityhub.nl Logistiekvastgoed 2022 - 13

Cladding Point zet grote stappen in duurzaamheid en circulariteit van sandwichpanelen Cladding Point is al vijftien jaar totaalleverancier van hoogwaardige geïsoleerde sandwichpanelen. “Met vijf productielocaties in Europa bedienen we vanuit Elst met trots en passie onze relaties”, zegt Alwin Verdult. “Duurzame sandwichpanelen met een (brandwerende) hardschuim of minerale wol kern, dak­ en gevelsandwichpanelen; ons gamma biedt altijd een juiste oplossing.” lijk in de gehele keten blijven.” Het bedrijf werkt dan ook hard samen met klanten, leveranciers en andere relevante partijen aan oplossingen zodat circulair bouwen ook echt circulair is. Om het duurzame beleid van zand tot klant ook daadwerkelijk te kunnen certificeren, nam Cladding Point adviesbureau Circular Organisation for Rebuild (COR) in de arm. Verdult is er trots op dat zijn bedrijf alle zeilen bijzet om eraan bij te dragen dat het point of no return wordt voorkomen. “Dat doen we door onze kennis en samenwerkingen te versterken. Zo weten we ons duurzaamheidsconcept te versnellen.” Alex Anderson, Aalsmeer dedato (architect) A ls voortrekker op het gebied van duurzame sandwichpanelen zit Cladding Point op de eerste rang, constateert Marketing and Senior Business Developer Verdult. “Wij zijn actief in diverse sectoren waaronder: logistiek en opslag, automotive, kantoren en bedrijfsgebouwen, zorg, woningbouw en onderwijs. We zien dat de markt duurzame en herbruikbare materialen steeds vaker afdwingt. Circulair bouwen, met bouwmaterialen als deelproduct of als geheel, neemt daarom inmiddels een hoge vlucht.” 56 - Logistiekvastgoed 2022 Duurzame beleid certificeren “Bij ons is duurzaamheid geen marketingkreet maar realiteit. Hergebruik is de dominante norm voor de toekomst, en voor ons al dagelijkse praktijk. Wij leveren al meer dan vijftien jaar sandwichpanelen met een lange levensduur. Daarbij realiseren we ons dat innoveren in duurzaam bouwen betekent stappen maken die daadwerkelijke verandering meebrengen. De échte vernieuwing is niet evolutionair, maar revolutionair. Delfstoffen, dus niet alleen fossiele grondstoffen, verdwijnen op termijn. De grondstoffen moeten daarom zolang mogeGesloten retourstroom De belofte ‘Eenvoud en Zekerheid’ staat centraal bij Cladding Point. “Om afval te reduceren zijn we uitvoerig bezig om een gesloten retoursysteem voor hergebruik van onze sandwichpanelen in te richten. Onze sandwichpanelen worden namelijk niet alleen veelgebruikt bij nieuw-bouwprojecten, maar ook bij renovatie- of uitbreidingsprojecten. Regelmatig worden daarbij oude sandwichpanelen van ons eigen of een ander merk vervangen.” Re-use is niet de enige optie op de duurzaamheidsladder. Cladding Point biedt bij haar sandwichpanelen de mogelijkheid tot een terugnamegarantie. “Daarbij garanderen wij een duurzame verwerking waarbij we de producten op verantwoorde wijze weer uit elkaar halen. Alle onderdelen; staal, hardschuim en steenwol zijn herbruikbaar.” Voor het recyclen van steenwol heeft Cladding Point contracten met steenwolproducenten. Het staal kan oneindig keer wor

Lely F2 Maassluis, ConverseArchitects den gemengd met nieuw ijzererts. En het teruggehaalde hardschuim krijgt een nieuw leven als bijvoorbeeld vloer-, spouw-of dakisolatie. “Maar wij willen verder en streven naar honderd procent circulair bouwen met onze sandwichpanelen. Ons doel is iedereen overtuigen dat lage kosten per vierkante meter in eerste instantie er leuker uitzien, maar dat duurzaamheid op termijn veel meer oplevert. In geld, maar ook in de meerwaarde van maatschappelijk verantwoord ondernemen.” Meetbaar maken van milieu­impact Cladding Point vindt het belangrijk dat circulair bouwen ook meetbaar wordt. “We bevinden ons VGP, Oosterhout DENC (architect) “Door te kiezen voor onze producten verlagen onze klanten de milieuschade van hun gebouw. En het biedt ook nog eens grote fiscale voordelen. Wij adviseren geïnteresseerde partijen graag. Samenwerken zit namelijk in ons DNA. Samen met onze partners willen wij er voor zorgen dat de bouwheer over 25 jaar nog steeds met een glimlach langs zijn of haar pand rijdt.” ‹‹ www.claddingpoint.nl in een grondstoffeneconomie en daarin is het belangrijk dat we weten wat de milieu-impact van onze producten is. Daarom stellen we voor al onze producten een Environmental Product Declaration (milieuproductverklaring) op. Een EPD geeft de klant inzicht hoe duurzaam onze producten zijn en het helpt ons om te sturen op nog duurzamere producten en die continu te verbeteren door naar de interne processen te kijken van onze producten. Op deze manier kunnen wij de klant garanderen dat ons product bijvoorbeeld met honderd procent hernieuwbare energie is vervaardigd. Of dat het vervoer naar Nederland plaatsvindt per trein en dus duurzaam is.” Alwin Verdult ‘Wij streven naar honderd procent circulair bouwen met onze sandwichpanelen’ Logistiekvastgoed 2022 - 57

NIEUW IN ONTWIKKELING Op een van de grootste bedrijventerreinen van Gelderland, De Mars in Zutphen, ontwikkelt Wayland Real Estate een nieuw en duurzaam distributiecentrum: DC Zutphen. Dit bedrijfsgebouw ligt direct aan de N348 en maakt deel uit van de stedendriehoek Apeldoorn-Deventer -Zutphen. Kenmerken DC Zutphen • Ca. 16.700 m2 • Ca. 1.600 m2 DC ZUTPHEN TE HUUR CA. 5.200 M² WAREHOUSE Op Businesspark Siberië in Maasbree realiseren we het nieuwe logistieke distributiecentrum DC Siberië. Businesspark Siberië is onderdeel van Greenport Venlo en heeft een perfecte ligging langs de A67, met een rechtstreekse verbinding naar Duitsland. Kenmerken DC Siberië • Ca. 5.242 m² warehouse • Ca. 400 m² mezzanine • Ca. 282 m² kantoorruimte • Vloerbelasting 50 kN/m² • Vrije hoogte 12,2 meter • Totaal 6 loadingdocks • 30 parkeerplaatsen Cushman & Wakefi eld 040 - 212 51 25 cushmanwakefi eld.nl JLL 040 - 250 01 00 jll.nl 010 – 521 08 81 | dvijftigschild@wayland.nl | waylandrealestate.nl DC SIBERIË warehouse mezzanine • Ca. 700 m2 kantoorruimte Thoma Post Makelaars 0575 - 519 466 thomapost.nl JLL 020 – 540 54 05 jll.nl

Bedrijven verdienen ruimte … en moeten die zelf ook verdienen De strijd om de ruimte is complex. Bedrijventerreinen komen er bij het verdelen van de schaarste te vaak niet goed vanaf. Er is genoeg af te geven op het beleid maar niet in de laatste plaats ook een belangrijke noodzaak voor de sector om te vernieuwen. Paul van Dijk Belang ruimte voor bedrijven wordt onvoldoende op de radar In veel regio’s/gemeenten wordt daarbij het belang en impact van voldoende en toekomstbestendige bedrijventerreinen te weinig ingezien. Oorzaken: 1. Ruimtelijke ontwikkelingsbeleid is vooral gericht op wonen; 2. Erfenis van onsamenhangend planningsbeleid bedrijventerreinen in verleden; 3. Maatschappelijke beeldvorming. (1) In ruimtelijk beleid is focus vooral op wonen; bouwen, bouwen, bouwen. Veel binnenstedelijke bedrijventerreinen worden getransformeerd. Berekend wordt dan dat er ook in de toekomst een aanzienlijk aantal banen in het gebied terugkomen zodat het nog een werklocatie mag heten. Echter een heel andere type bedrijven en werkgelegenheid die de zittende bedrijven bieden. Waar kunnen die bedrijven naar toe? (2) Bij planning van bedrijventerreinen bestaat vaak nog het beeld van een onsamenhangende planning en gebrekkige regionale afstemming. Dit is echt achterhaald; al jaren geleden zijn geplande terreinen geschrapt, de overgebleven terreinen lopen snel vol. En wordt de behoefte en doorlooptijd voor het zorgvuldig plannen en ontwikkelen van nieuw aanbod onderschat. (3) Er zijn in voorbije periode zeker een aantal brute ontwikkelingen geweest met weinig of geen aandacht voor de omgeving. Maar te gemakkelijk wordt dan algemeen het frame van ‘verdozing’ op ontwikkeling van bedrijvenlocaties geplakt. Eind vorig jaar hoorde ik de Rijksadviseur Fysieke Leefomgeving op een congres de overweging uitspreken voor een moratorium (stop) op ontwikkeling bedrijventerreinen. En ook dat - en wel in belangrijke mate binnenstedelijkrijke ruimtelijke opgaven. Bedrijven verdringen uit stedelijke regio’s leidt tot meer verkeersdruk. Bedrijven moeten bestaande terreinen zeker beter benutten maar voor een deel dus ook meer ‘naar buiten’, naar nieuw locaties. 1 miljoen woningen moeten worden gebouwd. Compacte woonsteden. Prima maar dat mengt niet goed met grootschalige bedrijvigheid en productiebedrijven. Voortvarend willen bouwen aan steden en daarvoor ruimte vrijspelen betekent tegelijkertijd (of zelfs vooraf) daarom ook een noodzakelijke opgave om bedrijven elders zorgvuldig te plannen. De tegenstrijdigheid van belangen is er eigenlijk niet, het is een integrale planning. Een bouwstop voor bedrijven is akelig slecht idee en een bewijs dat het belang van bedrijven voor regionale werkgelegenheid en vitaliteit steden een blinde vlek is in bestuur en beleid. Ruimte claimen maar ook verdienen Steden moeten worden bevoorraad en onderhouden. Productie, bouw, handel en logistiek; allemaal hard nodig voor vitale steden en andere belangNatuurlijk moet die schaarse ruimte worden verdiend. Ruimte op een toekomstbestendige locatie is niet vanzelfsprekend en ook niet vrijblijvend. Bewust van welke grote opgave qua klimaat en duurzaamheid we staan en hoe bedrijventerreinen daar ook in bijdragen gaat het verder dan het scoren van vinken voor een mooi duurzaamheidscertificaat. Dat inzicht ontwikkelt zich gelukkig snel. Nieuwe ontwikkelingen laten zien dat zowel op gebouw als gebiedsniveau er veel mogelijkheden zijn om het bedrijvenbelang te combineren met lokale/regionale/nationale opgaven voor energie (aardgasvrij, lokale opwekking, bijdragen in netwerkstabiliteit), klimaat (aandacht voor waterberging, verdroging, hittestress), mobiliteit (duurzaam woon/werk en zakelijk vervoer) en biodiversiteit en leefbaarheid. Er zijn veel goede plannen en initiatieven. Met positieve inzet van overheden en bedrijven kunnen we beter en sneller. Paul van Dijk Ing. Paul van Dijk MRE is partner bij Akro Consult. Projectmatig betrokken bij duurzame vernieuwing en ontwikkeling van bedrijventerrein. ‹‹ Logistiekvastgoed 2022 - 59

Wouters Schijndel deinst niet terug voor projecten met hoge moeilijkheidsgraad Amper een jaar na de oplevering van hun grootste project ooit (het Zalando DC in Bleiswijk) leverde Aannemingsbedrijf Wouters Schijndel opnieuw een bouwkundig hoogstandje in Utrecht. Daar werden op industrieterrein Lage Weide, aan de rand van het Amsterdam Rijnkanaal, op één plot drie distributiecentra plus een parkeergarage van vier lagen gebouwd, allen met BREEAM Excellent ambitie. Een mooi, maar intensief project met een hoge moeilijkheidsgraad. “T oen wij dit werk voor de bouw van drie verschillende warehouses met een parkeergarage in opdracht kregen van Intospace was alleen bekend dat Albert Heijn de gebruiker zou worden van warehouse A en de parkeergarage”, vertelt directeur Jan Wouters. Albert Heijn gaat dit distributiecentrum gebruiken als Home Shop Center, o.a. voor het thuisbezorgen van boodschappen in de regio. Voor de andere twee distributiecentra waren destijds nog geen huurders voorzien. “Voor ons als bouwer is het bij dit soort projecten verreweg het gemakkelijkst bouwen als er geen huurders bekend zijn. Je werkt dan met je eigen bouwteam toe naar een vooraf bepaald afwerkingsniveau, zonder dat je rekening hoeft te houden met specifieke wensen of eisen van een gebruiker.” Flexibel omgaan met aanpassingen Daar kwam verandering in toen, al tijdens de bouwfase, bekend werd dat HEMA de gebruiker zou worden van warehouse C, later gevolgd door een huurder voor warehouse B. “Er is zo’n grote vraag naar logistiek vastgoed, dat het niet verwonderlijk is dat dit soort distributiecentra snel verhuurd worden”, legt Wouters uit. “Voor ons verandert er dan veel. Enerzijds wil men, laat in het bouwproces, nog wijzigingen aan het gebouw aanbrengen en anderzijds wil een huurder eigen specifieke wensen toevoegen. Het vergt een flinke dosis extra inspanning, coördinatie en flexibiliteit om het bouwproces op stoom te houden en de extra’s in te passen, maar het is ons wel gelukt. Zo leren we van ieder project weer bij.” Logistieke puzzel De logistieke moeilijkheidsgraad bij deze opdracht zat vooral in het feit dat er maar één toegangsweg was voor vier gebouwen. “En die gebouwen hadden ook nog eens verschillende, door elkaar heenlopende bouwfases, met verschillende bouwstromen”, vertelt partner Rob van Grunsven van de Van Grunsven Groep, met wie Wouters Schijndel Projecten in uitvoering: Zaltbommel Op het bedrijventerrein ”De Wildeman” in Zaltbommel is Wouters Schijndel gestart met de bouw van een all-electric warehouse met een BREEAM Excellent certificaat voor Vos Transport. Aan de noordwestzijde van het warehouse wordt een 100 meter brede en 14 meter hoge groengevel gerealiseerd. Het project behelst: • 18.055 m² bedrijfsvloer • 2.020 m² mezzanine • 1.100 m² kantoorruimte • 24 docks • 127 parkeerplaatsen. Oplevering: eind augustus 2022 Duiven Op het bedrijventerrein ”Seingraaf” in Duiven realiseert Wouters Schijndel gelijktijdig twee all-electric warehouses met een BREEAM Excellent certificaat. Aan de noordoostzijde van het warehouse wordt een 140 meter brede en 14 meter hoge groengevel gerealiseerd. Het totale project behelst: • 29.450 m² bedrijfsvloer • 5.320 m² mezzanine • 3.110 m² kantoorruimte • 45 docks • 266 parkeerplaatsen Oplevering: eind januari 2023 Boxmeer In Boxmeer start Wouters Schijndel met de bouw van een distributiecentrum voor Marel, grenzend aan het bestaande pand. • 8.725 m² bedrijfsvloer • 1.650 m² mezzanine • 400 m² kantoorruimte Oplevering: december 2022 Zaltbommel 60 - Logistiekvastgoed 2022

Utrecht, Lage Weide, Parkeergarage en 3 dc’s Samenwerking De samenwerking die op 1 januari 2021 van kracht ging tussen Wouters Schijndel en Van Grunsven Groep, krijgt dit jaar verder handen en voeten. Het distributiecentrum dat voor de IJslandse machinefabrikant Marel wordt gebouwd in Boxmeer vormt het eerste gezamenlijke project van de twee bedrijven. “We gaan voor het eerst onze krachten echt bundelen”, vertelt Rob van Grunsven. “Op sommige gebieden hebben wij meer expertise, op andere gebieden blinkt Wouters Schijndel uit. Door steeds te kijken wie op welke plek het best tot zijn recht komt, kunnen we onze opdrachtgevers nog beter van dienst zijn. En kunnen we onze medewerkers nieuwe uitdagingen bieden.” sinds 2021 een samenwerkingsverband is aangegaan. “En allemaal hadden ze een andere opleverdatum. Zeker voor het laatste distributiecentrum was het qua logistiek op het bouwterrein een hele uitdaging en veel geregel om alle materialen goed ter plekke te krijgen, terwijl het eerste warehouse al in gebruik was.” Krapte aan materiaal Een andere uitdaging, waar heel bouwend Nederland in 2021 onaangenaam door werd verrast, waren de plotselinge tekorten aan bouwmaterialen, met name aan staal. “Daar hebben wij zo’n twee maanden tijdverlies door geleden”, vertelt Wouters. “Als de staalconstructie wordt gemonteerd volgt er altijd een versnelling in de bouw. Dan kunnen de dak-gevelbouwers aan de slag, de dakbedekking kan erop en iedereen kan door. Maar ook voor andere bouwmaterialen hebUtrecht, Lage Weide • 3 warehouses • Parkeergarage met 440 plekken • 55.000 m² bedrijfsvloer • 4.490 m² mezzanine • 7.628 m² kantoorruimte • 74 docks • 376 overige parkeerplaatsen • BREEAM excellent Oplevering warehouse A begin april 2022, Oplevering laatste warehouse juni 2022 ben we flink moeten vechten. Met trekken en duwen hebben we het voor elkaar gekregen om niet nog meer achterstand op te lopen. Het is ons uiteindelijk zelfs nog gelukt enkele weken terug te winnen op ons tijdverlies.” Trots op eindresultaat Vol trots bekijkt Jan Wouters de webcam beelden van de bijna afgeronde bouw. “Zeker als het schemert en de gevelverlichting brandt en binnen zijn alle lichten aan, dan is het een geweldig mooi gezicht: die vier schitterende gebouwen daar langs het kanaal.” www.wouters­schijndel.nl www.grunsvengroep.nl ‹‹ DC Marel Boxmeer Logistiekvastgoed 2022 - 61

Circulairstaal®: staalbouwen, maar dan ánders Vers bloed in een traditionele markt, zo kan je Circulairstaal® het beste omschrijven. Het bedrijf gooit een steen in de vijver met een nieuwe techniek die staalconstructies volledig herbruikbaar maken. Dat is een welkome stap in de wedloop die duurzaamheid heet. K artrekker van het jonge bedrijf is Aniek Averesch. Zij noemt de onderneming een start-up met rebelse trekjes. Het bedrijf timmert sinds een paar jaar stevig aan de weg in de wereld van het logistieke vastgoed. Partijen zoals Prologis, Delta Development en GLP weten hen inmiddels te vinden. We ontmoeten Averesch op het kantoor van zusterbedrijf Brink Staalbouw in Barneveld. Het rebelse van Circulairstaal® komt terug in de vlotte dame: geen formeel mantelpakje en ook geen zwarte handen. “We werken met een team van jonge mensen die met opgestroopte mouwen en met de voeten in de klei staan.” Circulairstaal® onderscheidt zich van de collega-bedrijven onder andere door een volledig andere manier van engineeren: Design for Disassembly . Dat is een belangrijke trendbreuk, want bij traditionele staalconstructies wordt doorgaans erg veel gelast. Denk hierbij aan het assembleren van vakwerkspanten en het bevestigen van platen aan kolommen en liggers. Meccano voor gevorderden Circulairstaal® doet dat anders; door het gebruik van ‘connectors’ kan de staalconstructie aan het eind van de levensduur weer volledig gedemonteerd worden. Averesch vertelt enthousiast: “Zo behoud je bijvoorbeeld de oorspronkelijke balk met de oorspronkelijke lengte en kwaliteit. En die kan je dan één op één hergebruiken. Als je er aan gelast hebt, dan is dat een grote uitdaging. “In onze markt is de prijs het bewijs” Kortgezegd gooit Circulairstaal® het lassen overboord en schroeft alle onderdelen aan elkaar. Zeg maar Meccano voor gevorderden. “Zo had ik het nooit bekeken, maar dat is het wel. Eigenlijk maken we prefab bouwpakketten in de fabriek. Die gaan zo op pallets naar de bouw. Op de bouw weten de montageploegen precies welke onderdelen bij elkaar horen.” Aniek Averesch 62 - Logistiekvastgoed 2022

We hebben voor het eerst het lassen volledig achterwege gelaten bij de nieuwbouw van Uitgeverij Davo op het A1 Bedrijvenpark in Deventer. Het pand werd in opdracht van ons zusterbedrijf Metron Vastgoed gebouwd en het sloot volledig aan bij de ambities van de gemeente. Volgens Averesch was dat oefenen in de praktijk. “Bij Davo hadden we honderden losse onderdelen. Bij een vergelijkbaar project, waarbij gelast zou worden, zijn dat er een stuk minder.” Het project bewees de levensvatbaarheid en trok de aandacht in de markt. Prologis, een ontwikkelaar van formaat, paste kort daarna Circulairstaal® toe bij DC5 in Tilburg. Dit is het meest circulaire warehouse van Prologis in Europa met een BVO van ruim 41.000m2 . ”Voor Circulairstaal® was dit absoluut het startschot” Innovatie centraal Naast het anders ontwerpen, hebben de jonge staalbouwers ook een duurzaam alternatief voor poedercoating op de markt gebracht: Biocoat® “De conservering is letterlijk onlosmakelijk aan de constructie verbonden. Op zoek gaan naar een duurzamer alternatief was voor ons meer dan logisch.” Inmiddels zijn er 2 varianten op de markt, namelijk een transparante en een witte coating. Bij de transparante coating wordt het staalstralen weggelaten en bij de witte variant, de Biocoat® Snowflake, wordt gewerkt met een groot aandeel afvalpoeder. “Deze variant is onder andere al toegepast bij DC5 in Tilburg en GLP Venray II” Een groot voordeel voor de opdrachtgever is dat Circulairstaal® aan alle belangrijke duurzaamheidscertificaten voldoet die nodig zijn voor de hoogst haalbare BREEAM en GPR subsidies. “Het draait niet alleen om papieren bewijsmateriaal, maar het is wel essentieel” En nadelen dan? Die zijn er niet volgens Averesch. “Wel merken we dat opdrachtgevers verwachten dat we een stuk duurder zijn. Gelukkig zijn die gedachten na het zien van onze offertes verleden tijd. In onze markt is de prijs het bewijs” Bovendien biedt Circulairstaal® een terugkoopgarantie, die zorgt voor een gegarandeerde restwaarde van de constructie. Opdrachtgevers vinden dit steeds belangrijker, en zo weten wij zeker dat onze staalconstructies terug in de keten komen. “We hebben het nog nooit gedaan, dus we denken dat we het wel kunnen” De jonge zakenvrouw, woonachtig in Rijssen, begon in 2019 bij Brink Staalbouw. Voorheen actief in de wereld van exoskeletten. “een soort robotpakken voor mensen in de maak- en automobiel industrie.” Op deze manier kwam ze in contact met Robert Kwintenberg, directeur- eigenaar van Brink Staalbouw. “Ondernemerschap en innovatie hebben me altijd bezig gehouden en ik droomde van een carrière in de bouw. Staal was liefde op het eerste gezicht en een maand later werkte ik hier.” Pippie Langkous Haar club blijft rebels: “Waar iedereen links gaat, gaan wij rechts. Als start-up binnen een van grootste staalbouwers van Nederland denken we volgens het Pipi Langkous-principe: ‘We hebben het nog nooit gedaan, dus we denken dat we het wel kunnen.” Het werken met connectors heeft wel degelijk invloed op de organisatie en ging zeker niet vanzelf. Toch is de kans dat collega- staalbouwers dit in de toekomst ook zullen gaan doen. Maar daar zit Averesch niet mee. “Ik hoop het zelfs, want dan ontstaat er meer draagvlak voor circulair bouwen.” We zijn als team door trial-anderror er steeds beter in geworden. Van deze voorsprong hoopt ze nog lang te profiteren. “Natuurlijk zitten we niet stil. We zijn constant op zoek naar verbetering en nieuwe innovaties” Waar ze over 10 jaar staan? Averesch lacht en wacht even met antwoorden. “Niemand kan een dag in de toekomst kijken, dus antwoorden op deze vraag is lastig. Wel hoop ik dat we dan terugkijken en mogen zeggen dat we de juiste dingen hebben gedaan. Staal is een geweldig product en daar moeten we zuinig op zijn!“ ‹‹ Logistiekvastgoed 2022 - 63

Efficiënte stadsdistributie Brocacef vanaf Business Park Amsterdam Osdorp Op een unieke locatie aan de rand van Amsterdam bouwt Heembouw een nieuw multi­channel distributiecentrum voor Brocacef. Het gebouw kenmerkt zich doordat het één moet worden met de natuur in de omgeving. Door de strategische locatiekeuze op Business Park Amsterdam Osdorp kan Brocacef met efficiënte stadsdistributie een enorme reductie in CO2­uitstoot realiseren. R inus Verhey is directeur bedrijfsruimten bij Heembouw, architect en aannemer van dit project. Hij geeft een rondleiding aan Arno Lepoutre, directeur operations & supply chain bij Brocacef. Ze staan uitgebreid stil bij de zuidzijde van het pand in aanbouw. Verhey wijst naar de ringvaartdijk, die onderdeel is van de ecologische hoofdstructuur, en een breed uitgevallen sloot daaronder. “Ik noem dit het plas-dras, met veel water en riet. De natuur moet hier overgaan in het gebouw.” Natuurinclusief Het is niet het enige element van het complex waar de natuur en het gebouw samenvloeien. Aan de andere kant komt een natuurinclusieve parkeergarage. Die krijgt een groene gevel van klimplanten die bijdraagt aan biodiversiteit. Daarnaast is de garage modulaire demontabel, een belangrijk onderdeel van circulair bouwen. En het is meerlaags wat bijdraagt aan intensief ruimtegebruik. Deze details tonen aan hoe hoog de ambities zijn op het gebied van duurzaamheid op Business Park Amsterdam Osdorp, een ontwikkeling van SADC en de gemeente Amsterdam. SADC stelt, samen met de toekomstige gebruikers, een Value Added Plan op om die hoge ambities waar te maken. [zie kader] Rinus Verhey (l) en Arno Lepoutre 64 - Logistiekvastgoed 2022

Samen werken aan een Value Added Plan Business Park Amsterdam Osdorp fase 1 ontwikkelt op het gebied van duurzaamheid anders dan bestaande business parken. Zo staan vijf duurzaamheidsambities centraal: circulair bouwen, klimaatbestendig ontwikkelen, energiebewust bouwen, duurzame bedrijfsvoering en gezond ontwikkelen. Yasha Schadee, projectmanager van gebiedsontwikkelaar SADC: “We vragen onze klanten om een integraal Value Added Plan op te stellen waarmee ze aan deze ambities invulling geven maar deze tegelijkertijd ook echt ‘eigen’ maken. Natuurlijk helpen we ze daarbij. Met het SADC Sustainability team, dat is gelieerd aan de TU Delft, begeleiden we ontwikkelaars en bedrijven bij het opstellen van zo’n plan.” Belangrijke onderdelen daarin zijn om vanuit een ecologische visie het gebouw groen in te kleden, maar ook het welzijn van werknemers, die door SADC als bewoners van het business park worden gezien. Schadee: “Als gebiedsontwikkelaar heb je de meeste invloed op gebiedsniveau, maar de invloed wordt minder op kavelniveau. Om een duurzame werklocatie te creëren is samenwerking dus nodig. We hebben in 2019 een methode opgesteld om dit meer handen en voeten te geven. Want alleen door intensief samenwerken met klanten die ook willen investeren op onze locaties, bereiken we meer.” Op Business Park Amsterdam Osdorp zijn momenteel onder andere gevestigd Corning Life Sciences, Taylor Guitars, Sanquin, Brinks Cash Solutions, Focus, No-Excess, ANWB en Studio Anneloes. het riool afgevoerd, maar via bodeminfiltratie. Ook wordt het pand aangesloten op het WKO-systeem van het business park. Dat is de toekomst, maar ook tijdens de bouw wordt al een enorme reductie van CO2-uitstoot gerealiseerd. “Als ontwerpende bouwer, met een eigen architectenbureau, kunnen wij met onze gebouwen een groot verschil maken. Dat hebben we ook vastgelegd in ons strategisch plan. Met name op het gebied van CO2 uitstoot”, legt Verhey uit. “De footprint van dit gebouw is 41% lager dan de norm. Hiervoor nemen we de Milieu Prestatie Gebouwen van 1,0 als uitgangspunt.” Heembouw zegt geen concessies te doen op kwaliteit, die eisen blijven even hoog, alleen de footprint wordt lager door bijvoorbeeld te kiezen van andere materialen. ‘Duurzaam’ wordt vaak geassocieerd met duurder. “Dat hoeft helemaal niet zo te zijn”, meent Verhey. “Bij de productie van beton komt veel CO2 vrij. Wij hebben met onze leverancier gewerkt aan een samenstelling met minder cement om zo de CO2-uitstoot te verminderen. Dat zorgt voor een iets langere droog- en bouwtijd, maar de kosten nemen niet toe.” Brocacef Groep bedient de zakelijke markt vanuit het Brocacef merk en de consumentenmarkt vanuit BENU waaronder 345 eigendomsapotheken. Het bedrijf heeft bewust voor deze locatie gekozen om hun duurzaamheidsplannen te realiseren. Aan de rand van Amsterdam, vlak bij de snelwegen en ook in de buurt van Haarlem. Lepoutre: “Ik ben supertrots op dit project. We zijn er in geslaagd deze unieke locatie te realiseren. Aan de ene kant zitten we vlak bij afnemers, aan de andere kant kunnen we werknemers met zo’n pand aan ons binden. Het is een heel prettige omgeving om te werken, er zit veel licht in en de omgeving is heel erg groen.” Duurzaamheid Het belangrijkste element om te kiezen voor deze locatie is wat we – gemakshalve – de last-mile zijn gaan noemen. “Om dit pand zit een enorme populatie die wij beleveren. Van hieruit kunnen wij met onder andere sunriders, dat zijn elektrische fietsen die een range hebben van 100 km met 150 kg laadvermogen, heel Amsterdam bedienen”, verklaart Lepoutre.“Er is een steeds groter wordende groep consumenten die zich bewust is van duurzaamheid. Die willen niet meer dat hun medicijnen thuisgebracht worden door een auto op diesel, maar die willen dat er een elektrisch voertuig voor de deur stopt. Zero emissie.” Niet alleen de consument stelt steeds hogere eisen als het gaat om duurzaamheid. Ook veel steden zijn hun stadsdistributie anders aan het inrichten zegt Verhey: “Er gebeuren hier mooie dingen. Straks komen de producten hier met een vrachtwagen naar toe en gaan daarna emissieloos weer de deur uit.” Logistiekvastgoed 2022 - 65 Dat levert flinke gezondheidswinst op volgens de directeur operations & supply chain van Brocacef: “We verminderen 30.000 kilo CO2-uitstoot doordat we 200.000 autokilometers minder gaan rijden. We kunnen hier efficiënter plannen, omdat we op een strategisch slim punt zitten. En we realiseren het door de inzet van elektrische auto’s en bakfietsen.” 41% lagere footprint Het gebouw krijgt een BREEAM-certificaat Very Good op basis van de beoordelingsrichtlijn 2020. Dat wordt onder andere bereikt door bijna 6.000 zonnepanelen op het dak, zonwerend glas en ledverlichting voorzien van schemerschakeling. Daarnaast wordt de kavel met veel planten en bomen ingericht en wordt het regenwater niet via De nieuwbouw bestaat uit circa 2.130 m² kantoorfunctie en 22.450 m² magazijn. Het pand is eigendom van GLP. “Er komen in dit moderne fulfilment centrum 350 mensen te werken”, vertelt Lepoutre. “Het vervangt het oude distributiecentrum en het extern transportdepot in Amsterdam. Die gaan we sluiten. Onze omni-channelstrategie kan niet vanuit die oude locatie worden gerealiseerd, hier kan dat wel.” De ingebruikname staat gepland voor de zomer van 2023. ‹‹ www.sadc.nl www.bpao.nl

Leefbaarheid vraagt langetermijnvisie op wonen, werken én logistiek vastgoed Meer woningen, meer bedrijventerreinen, meer personeel, meer bereikbaarheid, meer duurzaamheid… uitdagingen zat in Nederland. Afzonderlijk en op korte termijn beschouwd, staan ze op gespannen voet. Maar uiteindelijk gaat het om: een betere balans tussen leefbaarheid en economische groei. En dat vraagt een integrale langetermijnvisie. Dynamis logistiek denkt graag mee. D ynamis logistiek is een samenwerkingsverband van 13 zelfstandige makelaarskantoren, binnen de grotere groep van Dynamis kantoren, dat gespecialiseerd is in logistiek vastgoed. Lokaal gevestigd kennen zij de regionale omstandigheden, de lokale politiek en de ondernemers door en door. Terwijl ze gezamenlijk het hele land bestrijken en gebundelde expertise opbouwen. Jeroen van der Meer (Ooms makelaars), voorzitter expertteam logistiek en Arjan Rens (HRS makelaars), lid van de vakgroep en bestuursvoorzitter Dynamis, geven hun visie op de samenhang tussen wonen, werken én consumeren. Dat laatste vraagt onmiskenbaar om logistiek vastgoed dicht bij de stad. Maar hoe dan? Woningen ja, maar niet alleen “Natuurlijk, er is een woningtekort. Dus is het niet vreemd dat gemeenten bij herontwikkeling van bijDistripark Eemhaven Rotterdam 66 - Logistiekvastgoed 2022

Jeroen van der Meer Arjan Rens Den Bosch voorbeeld een ouder bedrijventerrein allereerst aan woningen denken. Maar waar blijven de bedrijven dan?” vraagt Rens zich af. “Wanneer een stad zich blindstaart op woningen, verdwijnt inderdaad de leefbaarheid”, vult Van der Meer aan. “Zo’n stad loopt leeg, want inwoners willen niet vanzelfsprekend ver reizen voor hun werk. Bovendien past het verplaatsen van bedrijventerreinen ver van de stad niet bij die andere opdracht van lokale overheden om CO2 te verminderen. Daarom adviseren wij lokale en regionale overheden meer visie te ontwikkelen op bedrijfsterreinen. En dan een langetermijnvisie en integraal, omdat veel ontwikkelingen en vraagstukken nu eenmaal met elkaar samenhangen.” Integratie in het landschap De vraag naar bedrijventerreinen stijgt. Logisch, want veel ondernemingen groeien en willen uitbreiden. Verhuizen is geen optie, want dan verliezen ze het toch al schaarse personeel. “Het transformeren van oude bedrijventerreinen naar woongebieden is natuurlijk prima. Maar zorg dan dat er ook nieuw uit te geven grond voor bedrijven beschikbaar komt. Zoals in Zuid-Holland, waar voor elke vierkante meter te transformeren industrieterrein weer een nieuwe vierkante meter terug moet komen. En ja, dat kan ten koste gaan van de natuur. Waarbij ik toegeef dat zo’n rechttoe rechtaan doos in het landschap niet altijd mooi is. Maar daar kunnen we gezamenlijk iets mooiers van maken door het beter in het landschap te integreren. Daar zijn al goede voorbeelden van, zoals het distributiecentrum van Rhenus, gelegen aan de A58 in Tilburg.” Alles hangt samen Niemand wil een bedrijventerrein in zijn achtertuin. Maar we willen wel allemaal wat we vandaag online bestellen, morgen in huis hebben. Of liefst nog dezelfde dag. Als dat van ver moet komen, gaat dat niet lukken. Dat vraagt wederom bedrijventerreinen dicht bij de stad, bij voorkeur CO2neutraal. Dus dat betekent met vervoer elektrisch of op waterstof. Rens: “Zo zie je de samenhang die er is. We verduurzamen sneller dan we aankunnen. Zodat ook de infrastructuur in Nederland versneld van de grond moet komen. De vraag naar alternatieve energie, maar voorlopig is dat stroom, groeit ook, terwijl ons verouderde elektriciteitsnet dat niet aankan. Alweer alle reden voor een integrale, langetermijnvisie.” Daar hebben we nog geen beeld van “Hoe vaak gebeurt het niet dat gemeenten bij onder nemers inventariseren wat ze op een bedrijventerrein willen. En daarbij ondernemers vanzelfsprekend vragen naar hun duurzaamheidsbeleid. De ondernemers hebben hun plannen vaak al klaar met warmtepompen, elektrisch vervoer en zonnepanelen. Als zij daarop de wedervraag aan de gemeente stellen, wat de richtlijnen en nutsvoorzieningen zijn, dan is daar meestal nog ‘geen beeld van’. Als er dan verkiezingen komen, kan de situatie zomaar weer heel anders zijn. Nog te vaak lijkt grondverkoop doel op zich voor een gemeente. Natuurlijk zijn de inkomsten prettig, maar de bestemming van zo’n bedrijventerrein hoort in een bredere visie op een leefbare stad.” Langetermijnvisie bevordert draagvlak Dynamis pleit voor een goede balans bij zowel de transformatie van oude bedrijventerreinen als de uitgifte van nieuwe grond. Gebeurt dat vanuit een langetermijnvisie, dan snappen zowel burgers als ondernemers de bedoeling, wat weer tot meer draagvlak leidt. “Bij voorkeur komt er een visie voor 2030 en daarna. In mijn regio zie ik vaak veel bezwaren tegen nieuwe bedrijventerreinen, doordat die visie niet op orde is. Dan krijg je de handen niet op elkaar”, aldus Rens. Leefbare bedrijventerreinen “Daarom klankborden wij graag met gemeentes en provincies om de visie vorm te geven. Want goed leefbare bedrijventerreinen dicht tegen de stad blijven enorm populair, in goede en slechte tijden. Vaanpark Barendrecht Logistiekvastgoed 2022 - 67

Oudeland Lansingerland Mits goed bereikbaar met fiets, openbaar vervoer en de auto. Zodat ondernemers ook voldoende medewerkers in de omgeving vinden.” Combi met horeca en recreatie Met creativiteit wordt inpassing van bedrijventerreinen aan de rand van de stad nog aantrekkelijker. Van der Meer wijst op aanvullende functies naast bedrijvigheid. “Met bijvoorbeeld horeca en recreatie kun je de aantrekkelijkheid van zo’n terrein flink vergroten”, aldus Rens. Goede voorbeelden Van der Meer: “Goed voorbeeld van zo’n multifunctionele aanpak is bedrijventerrein Oudeland bij Berkel en Rodenrijs. Dat ligt dicht tegen de snelweg aan, waar men in toenemende mate de bedrijvigheid esthetisch integreert in het landschap. Er zijn ook horecagelegenheden en een school gevestigd, uiteraard goed afgeschermd van de zware verkeersbewegingen. Ander voorbeeld zijn de bedrijfsterreinen Vaanparken in Barendrecht. Dat ligt als buffer tussen de snelweg en de woonwijk, met onder meer een Ikea, Praxis, Outdoor XL, maar ook horeca en zelfs 2 overdekte zwembaden. Terwijl het ook nog eens aardig omkleed is met groen en water.” Open oproep De Nederlandse bevolking groeit met 100.000 bewoners per jaar. Dat betekent 1 miljoen Nederlanders erbij over 10 jaar. Daarmee ontstaat een behoefte waar we niet van weg kunnen kijken. “Dat betekent dat we een balans moeten vinden tussen wonen, werken en consumeren. Vandaar onze oproep: laten we in dialoog gaan met alle belanghebbenden om al die facetten rond leefbaarheid te realiseren. Van woningen tot bedrijvigheid en van infrastructuur tot nutsvoorzieningen, met een langetermijnvisie die de waan van alledag overstijgt. Dynamis denkt en doet graag mee.” ‹‹ www.dynamislogistiek.nl Grevelingermeer Oss 68 - Logistiekvastgoed 2022

Een greep uit onze recente transacties Afgelopen periode hebben we diverse opdrachtgevers mogen begeleiden bij de verkoop van hun panden zowel in de vorm van sale and leaseback constructies als aan derden verhuurde objecten. Overweegt u ook om uw bedrijfspand te verkopen, verhuren of hebt u een pand in uw beleggingsportefeuille waarvan u zou willen weten wat het waard zou kunnen zijn in de huidige markt, neem dan contact met ons op. Graag nemen we u vrijblijvend mee in de meest recente marktontwikkelingen en voorzien we u van een waarde advies voor uw pand. Daarnaast voeren wij graag met u een halfjaarlijks strategisch vastgoed gesprek onder het genot van een kop koffie zodat we samen het juiste moment kiezen om tot een top resultaat te komen. Interesse? Neem voor een vrijblijvend kennismakingsgesprek contact met ons op. J.vd.meer@ooms.com / 06 10 01 25 95 of Arjan@hrs.nl / 06 25 28 94 46 verhuurd/verkocht Oss Zaandam Ekkersrijt Cuijk Dordrecht Zaandam Oss Arnhem/Nijmegen Alblasserdam Logistiekvastgoed 2022 - 69

Hiber Betonvloeren levert veel meer dan alleen een supervlakke vloer Hiber Betonvloeren viert in 2022 haar eerste lustrum. In de vijf jaar van haar bestaan wisten oprichters Jan Baijens en Ad Raaijmakers hun bedrijf binnen te loodsen in het topsegment van de supervlakke betonvloeren. Hun succes komt niet uitsluitend door de hoge kwaliteit vloeren die zij afleveren, maar heeft zeker ook te maken met de menselijke factor. “W ij zijn een hechte club, we hebben plezier in ons werk en gaan op een prettige wijze met elkaar om”, aldus Jan Baijens. “Als het intern goed zit, dan straal je dat ook uit naar buiten. Klanten waarderen onze betrokkenheid en vinden het plezierig om met ons zaken te doen.” Vol trots vertelt Jan over het gloednieuwe bedrijfspand van Hiber in Sint-Oedenrode, waar ze in januari 2022 hun intrek in namen. Met ruime kantoren en een bedrijfshal voor opslagmogelijkheden. “In onze beginjaren huurden we op diverse plekken kantoor- en opslagruimte. Nu zit alles onder één dak en dat is zoveel prettiger. Dit nieuwe pand draagt helemaal bij aan onze filosofie van een positieve werksfeer. We 70 - Logistiekvastgoed 2022

streven ernaar dat iedereen die bij ons werkt, het naar zijn zin heeft. We hebben bij de inrichting van de kantoren voor een open sfeer gekozen, met toch mogelijkheden om geconcentreerd te werken of geïnspireerd te raken door het prachtige uitzicht dat wij hebben over het Dommeldal. Ook hebben we een mooie kantine en heerlijke versgemalen koffie met altijd iets lekkers erbij. Het voelt als een soort tweede thuis met een fijne sfeer.” Interne betrokkenheid Op de laatste vrijdag van de voorjaarsvakantie organiseerde Hiber een dag voor het personeel en hun families, compleet met barbecue. “Onze 35 medewerkers werken eigenlijk in drie verschillende werelden en op verschillende tijden: op kantoor veelal in dagdienst, in de stortploeg van ’s-morgens vroeg tot in de middag en in de afwerkploeg van in de middag tot diep in de nacht. Door die vrijdag in de voorjaarsvakantie geen vloeren in te plannen, was iedereen in de gelegenheid om met het gezin te komen. Dit zijn hele waardevolle dagen, waarin mensen uit verschillende ploegen elkaar beter leren kennen. Dat maakt onze, toch al familiale, bedrijfscultuur nog sterker. Bij ons zijn er geen drempels, we zijn allemaal gelijk en staan altijd klaar voor elkaar.” Bouwen doe je samen Ook op de vele bouwlocaties waar Hiber Betonvloeren actief is, krijgen ze vaak waardering voor hun betrokkenheid en het klaarstaan voor elkaar. “Op het moment dat je constateert dat een klant op de bouwplaats iets niet voor elkaar heeft, waardoor wij niet aan de slag kunnen, kun je twee dingen doen: Je kunt zeggen: ‘Je hebt het niet voor elkaar, bel maar als het geregeld is dan komen we terug’. Of je zegt: ‘Ik zie dat je een probleem hebt, laten we even samen gaan zitten en kijken hoe we het kunnen oplossen’. Het is in ieders belang dat zoiets snel wordt vlot getrokken. Een bouwproject is als een trein: soms zijn we de locomotief die de trein trekt, soms een wagonnetje. Maar in alle rollen die je in die trein vervult, moet je zorgen dat je met zijn allen de eindbestemming bereikt. Samenwerkend ben je er altijd sneller en efficiënter dan wanneer ieder voor zich zijn eigen ding gaat doen. Zo kunnen we als onderaannemer een belangrijke rol vervullen. Niet alleen meedenken, maar ook meedoen. Dat wordt ook echt gezien en draagt bij aan onze goede reputatie. Wat onze uitvoering op die bouwlocaties presteert is fantastisch en levert ons veel nieuw werk op. Wij zijn daar enorm trots op!”, aldus een glunderende Baijens. Vloeren geschikt voor uiteenlopende gebruikerseisen Hiber Betonvloeren heeft recentelijk meerdere grote werken afgerond of nog onder handen, zoals het T-Port Logistic Campus Almelo (80.000 m²), The Bay Breda (50.000 m²), DC Park 15 Oosterhout (120.000 m²), Vida XL Venlo (160.000 m²) en V8 in Veghel (60.000 m²). Jan: “Grote vastgoed ontwikkelaars die logistieke ruimtes verhuren, willen voor een zo breed mogelijke markt bouwen. Zij denken nu, veel meer dan vroeger, ook na over het ‘second life’ van zo’n gebouw. Een eerste gebruiker kan andere eisen hebben dan een volgende huurder. Betonvloeren voor deze DC’s worden daarom al bij de nieuwbouw zo ontworpen en gestort dat ze voldoen aan drie mogelijke toekomstige gebruikerseisen: supervlak (zodat het kan worden ingericht als een smalle gangenmagazijn met inductie gestuurde heftrucks), met een behoorlijke belastingeis (voor de opslag van zware bulkgoederen) en met een mogelijkheid om later alsnog een volledige tussenvloer te kunnen aanbrengen.” City hubs Een andere, nieuwe tendens in de logistieke keten is de bouw van kleinere logistieke centra, zogenaamde city hubs. “Wij hebben al meerdere vloeren gestort voor city hubs van DHL en Jumbo”, vertelt Baijens. “Je ziet dat dit soort bedrijven een netwerk maken over het hele land. Vanuit de grote DC’s worden die kleine hubs bevoorraad om vervolgens vanuit daar de last mile te verzorgen. Vijftien jaar geleden ging men juist al die relatief kleine hallen groeperen tot een hal van rond de 20.000 m². Die maat verdwijnt tegenwoordig: het zijn nu vooral XL warehouses, aangevuld met kleine city hubs.” Een mooie mix Voor de planning bij Hiber vormen deze grote en kleinere vloeren een mooie mix aan opdrachten. “Ik vergelijk onze planning wel eens met het maken van beton: met alleen grof grind kun je geen mooi beton maken, dan hou je gaten over. Je hebt ook middelgrote grindkorrels nodig en kleintjes plus zand om een mooi mengsel te krijgen. Zo werkt het met de planning ook: als je alleen grote werken hebt, dan hou je gaten over in je agenda en met alleen kleine werken krijg je de planning niet gevuld. Wij zorgen, zowel bij ons beton als onze planning, altijd voor een perfecte mix.” ‹‹ hiber betonvloeren bv hibercon constructie | advies | betonvloer Meer informatie: Jan Baijens, commercieel directeur Ad Raaijmakers, directeur realisatie Eimbert 7, 5492 NH Sint-Oedenrode 085 - 9023968 info@hiber.nl www.hiber.nl Logistiekvastgoed 2022 - 71

Bekijk logistiek Flevoland! Je moet maar durven, een hele provincie opbouwen uit het niets. Toch is Flevoland zo ontstaan: man made land, dik vier meter onder zeeniveau, beschermd door kilometers dijk1 . Inmiddels wordt Flevoland door ruim 400.000 personen bewoond en hebben bijna 56.000 bedrijven de provincie als vestigingslocatie voor hun bedrijf gekozen. En ook de logistieke sector heeft de weg naar Flevoland gevonden. NDL wil er het fijne van weten en gaat in gesprek met Serge Hollander, kwartiermaker van Logistiek Cluster Flevoland. 72 - Logistiekvastgoed 2022

Nationale Distributiedag (NDD) 2022 Nieuwsgierig geworden naar de innovaties in Flevoland? Op 6 juli a.s. organiseert Nederland Distributieland haar jaarcongres, de Nationale Distributiedag (NDD) in Lelystad. Tijdens de NDD geven toonaangevende sprekers, waaronder de Minister van Infrastructuur en Waterstaat Mark Harbers, hun visie op de innovatiekracht van logistiek Nederland. Daarnaast biedt de NDD de bezoekers dankzij excursies naar onder andere Inditex, MITC en Plukon, de mogelijkheid tot een uniek inkijkje in de logistieke expertise van de provincie Flevoland. Kijk voor meer informatie op www.ndd­congres.nl! H ollander: “De interesse voor Flevoland is gegroeid. Niet alleen onder de geïnteresseerden in het logistiek vastgoed, maar er is sowieso meer belangstelling voor wat er gebeurt op logistiek gebied in deze regio.” Flevoland, meer dan alleen Almere Werd er vroeger vanuit grote partijen eigenlijk voornamelijk gekeken naar Almere en Zeewolde als vestigingslocatie, tegenwoordig is dat wel anders. Hollander: “Vanuit Amsterdam was Almere de dichtstbijzijnde gemeente. Maar rond 2015-2016 werd Flevoland meer dan alleen Almere. Bedrijven waren al in Almere gevestigd en durfden verder te kijken in de regio.” En Flevoland biedt aantrekkelijke voorzieningen: de grondprijzen zijn er lager, er is meer ruimte, er worden grote projecten ontwikkeld in de regio, zoals bijvoorbeeld bij Lelystad Airport, de containerterminal, Flevokust, de windtunnel en het cluster van ontwikkelingen daar omheen. Bovendien is de arbeidsmarkt goed. Flevokust Haven Ten noorden van Lelystad ligt Flevokust Haven: de multimodale binnenhaven met overslagkade en industrieterrein. Hier vindt zowel aanvoer als afvoer van goederen plaats van en naar de grote (zee)havens. Flevokust Haven is een duurzame vestigingslocatie, met XXLkavels en een bouwhoogte tot maar liefst 40 meter. Voor de kade is een golfbreker gebouwd. Deze beschermt de haven en zorgt dat deze tot en met windkracht 7 kan functioneren. Inditex De aantrekkingskracht vanreeds gevestigde grote bedrijven leidt ook tot nieuwe bedrijvigheid. Hollander: “Na de vestiging van Inditex besloten meerdere grotere internationale bedrijven voor Flevoland als vestigingslocatie te kiezen, zoals bijvoorbeeld Jysk en Lidl.” Inditex, een van de grootste modeconcerns ter wereld met meer dan 7.500 winkels in 94 landen, vestigde zich in 2019 in Lelystad, onder andere vanwege “de ideale infrastructuur en verbindingsmogelijkheden”, aldus het modeconcern zelf stelt2 . Innovatie en verduurzaming “Innovatie en verduurzaming staat nog in de kinderschoenen, maar tegelijkertijd loopt de provincie Flevoland ook voorop”, stelt Hollander. “Dit lijkt een paradox, maar ik bedoel dat de regio intensief investeert in innovatie en verduurzaming. Zie bijvoorbeeld de Floriade, het Almere upcycling center, de enorme hoeveelheid windmolens. Ik durf te beweren dat er nergens in Nederland zoveel windmolens staan als in onze provincie. En deze ontwikkelingen gaan hand in hand met het behoud van de natuur.” Hulp bij innovatie en duurzaamheidsvragen lijkt wel gewenst te zijn. Hollander: “Bedrijven worstelen met duurzaamheidsvragen, het is voor ieder bedrijf een uitdaging. Het Logistiek Cluster Flevoland steekt graag de helpende hand toe, begeleidt de bedrijven, adviseert hen. Maar brengt hen ook in contact met experts en concullega’s. De bereidheid tot samenwerken is groot in de regio, men is niet bang voor vernieuwing en is gewend om te pionieren.” NDL is de vereniging van en voor de logistieke sector met als voornaamste taak Nederland als Europese logistieke hub in het buitenland te promoten met als doel logistieke investeringen en ladingstromen voor haar leden aan te trekken. NDL is uniek in de wereld als organisatie die de hele logistieke sector van een land vertegenwoordigt en promoot in het buitenland. NDL geeft Nederland een voorsprong bij de acquisitie van logistieke activiteiten. Meer informatie: www.ndl.nl Serge Hollander De regio stimuleert bedrijven dus tot innovaties. “Maar ook de bedrijven zelf zijn innovatief”, aldus Hollander. “Kijk bijvoorbeeld naar Inditex, dat voor een groot deel geautomatiseerd is. Maar er zijn ook voorbeelden op kleinere schaal, in de medische sector bijvoorbeeld. Kregen mensen met veel medicijnen voorheen al hun medicijnen nog apart en zochten zij dat zelf uit, met alle gevaarlijke gevolgen van dien, nu wordt de dagelijkse portie medicijnen per apart zakje aangeleverd. Een vinding vanuit Flevoland! Of naar het Multimodaal Infrastructuur Testcentrum (MITC), een unieke samenwerking en bundeling van krachten tussen overheid, het bedrijfsleven en onderwijs- en kennisinstellingen, dat met komst van het RDW de volledige keten van testen, certificeren, beproeven en valideren aanbieden op het gebied van mobiliteit en infrastructuur. Een staaltje innovatie in onze provincie waar ik echt trots op ben!” ‹‹‹‹ 1 https://www.visitflevoland.nl/nl/wij/ verhaal-van-flevoland 2 https://www.lelystad.nl/inditex Logistiekvastgoed 2022 - 73

ASK Romein Bouw legt de lat bij elk project weer hoger Jumbo in Bleiswijk De klant ontzorgen vanaf het ontwerp tot en met de turnkey oplevering, dat is het uitgangspunt bij ASK Romein Bouw. Dat kan, omdat het bouwbedrijf alle nodige expertise in eigen huis heeft. Doordat de engineering al start in de tenderfase en het bedrijf ook beschikt over een eigen staalproductie staat ASK Romein Bouw ook garant voor zeer korte bouwtijden. Metal Valley in Drunen M eedenken met de klant om duurzaamheid, circulariteit en functionaliteit van zijn gebouwen naar het allerhoogste niveau te tillen, daar draait het tegenwoordig om, legt Algemeen Directeur Marcel Michielsen uit. “Met alle kennis en kunde in onze organisatie en de ruime ervaring kunnen we telkens de lat weer een stukje hoger leggen.” Van esthetisch naar uitvoeringsontwerp “De afgelopen jaren realiseerden wij in samenwerking met Somerset en Intospace, al vele turnkey projecten die aansluiten bij deze ambitie”, vertelt Michielsen. Als voorbeeld noemt hij het e-fulfilment distributiecentrum voor Jumbo in Bleiswijk en de distributiecentra voor Nunner Logistics in ’s Heerenberg en Drunen. “Voor al deze projecten hebben wij het esthetische ontwerp van Mulderblauw architecten vertaald naar een haalbaar uitvoeringsontwerp, zowel met betrekking tot de fundering als de constructie en de gevelafwerking. Vervolgens zorgen we ervoor dat we de projecten turnkey opleveren.” Duurzame doelstellingen Commercieel Directeur Bouw, Tom Kropf: “Met de nieuwbouw in Drunen hebben we een bestaand terrein met ‘slechte grond’ weer een duurzame, nieuwe functie gegeven door eerst een uitgebreide bodemsanering uit te voeren.” Het distributiecentrum is vrij traditioneel opgebouwd met betonnen funderingspalen en vloeren, een staalconstructie en een gevelafwerking met beton- en sandwichpanelen, vertelt hij. “Bijzonder is dat de sprinklertank in het glooiende ontwerp van de gevel is opgenomen.” Voor het pand is een indrukwekkende vrijstaande groene gevel geplaatst. Michielsen: “In combinatie met een grote regenwatervijver (wadi) draagt deze gevel bij aan de ambitie om de voorheen koele fabrieksomgeving te transformeren naar een modern en leefbaar bedrijvenpark. De nieuwbouw is bovendien BREEAM NL ‘Very Good’ gecertificeerd.” Inpandige parkeergarage Samen met Intospace en Mulderblauw architecten is ASK Romein Bouw inmiddels ook aan de slag in Utrecht. Op industrieterrein Lage Weide realiseert het bedrijf uit Roosendaal een hypermodern distributiecentrum van ruim 16.000m2, conform de BREEAM-NL ‘Very Good’ en WELL certificeringscriteria. Michielsen: “Ook in Utrecht voegen we veel groen toe en op het dak komen zonnepanelen. Uniek is de vijflaagse parkeergarage. Die integreren we dusdanig in het distributiecentrum dat de geparkeerde auto’s van buitenaf niet zichtbaar zijn dankzij een hoogwaardige, geperforeerde 74 - Logistiekvastgoed 2022

Hoogvliet in Bleiswijk gevel. De toepassing van veel glas zorgt bovendien voor een fijne en comfortabele werkplek, waarbij daglicht maximaal binnenstroomt.” BREEAM juryprijs én publieksprijs Dat de visie van ASK Romein Bouw op duurzaamheid, circulariteit en functionaliteit werkt, blijkt wel uit het feit dat het bedrijf tijdens de Internationale BREEAM Awards 2022 in Londen de juryprijs én de publieksprijs ontving voor het duurzaamste gebouw ter wereld: het DC voor Hoogvliet in Bleiswijk. De BREEAM Awards worden uitgereikt aan projecten en organisaties wereldwijd, die naar de mening van de onafhankelijke jury de beste balans bieden tussen prestaties, reproduceerbaarheid en innovatie. Michielsen: “De juryleden waren vooral onder de indruk van het feit dat dit project volledig vrij is van fossiele brandstoffen. Het komt niet vaak voor dat één project beide prijzen in de wacht sleept, dus daar zijn we heel trots op.” Inmiddels werd in Bleiswijk alweer een nieuw DC voltooid. Kropf: “Voor Jumbo supermarkten en investeerder Intospace bouwden we een nieuw e-fulfilment center van 40.000m2. Het hele project is ontworpen en gebouwd volgens de BREEAM-kwalificatie ‘Outstanding’.” De nieuwbouw werd onder meer uitgerust met HR++glas, hoogwaardige gevel-, vloer- en dakisolatie, zonnepanelen, energiezuinige gebouw- en terreinverlichting (LED) en een WKO-installatie. Michielsen: “Klanten stellen de mogelijkheden die wij als ‘totaalbouwer’ bieden bijzonder op prijs. Van A tot Z nemen wij de klant bij de hand. Ook in deze moeilijke tijden van materialen schaarste en hoge prijzen blijven we de klant zo veel mogelijk ontzorgen en werken we toe naar het best mogelijke resultaat.” ‹‹ www.ask­romein.nl ‘Klanten stellen de mogelijkheden die wij als ‘totaalbouwer’ bieden bijzonder op prijs. Van A tot Z nemen wij de klant bij de hand.’ DC in ’s Heerenberg

Stroom is het nieuwe goud in vastgoed Stroom is het nieuwe goud in vastgoed… of, niet soms? In gesprekken over stadslogistieke gebiedsontwikkeling wordt de laadvraag voor elektrische voertuigen door vastgoedontwikkelaars vaak gezien als corvee. Het is lastig, duurt lang en je hebt er eigenlijk geen verstand van. De laadinfrastructuur moet er simpelweg even komen. En, gelukkig zijn er veel marktpartijen die dat snel voor je willen oplossen. Kost wat, maar dan heb je ook wat. D e eerste ervaringen met zero emissie stadslogistieke hubs laten zien dat het inderdaad lastig is. Een van de eerste voorbeelden was UPS in London, maar ook AholdDelhaize, TSN Groen, Ikea en Deudekom en anderen delen graag hun ervaringen. Zeker als de zonnepanelen op het dak, ook nog hun energie moeten delen met (gekoelde) logistieke operaties en er veel zero emissie vrachtwagens en bestelauto’s van en naar het distributiecentrum rijden dan loop je al snel vast. Corvee dus? Allerminst denk ik. De eerste ervaringen laten ook zien dat stroom een stevig verdienmodel in vastgoed kan zijn. Je kunt stroom goedkoop inkopen met een grootverbruikerstarief, of met eigen energie-opwekking regelen, en tijdelijke opslaan, en weer duur verkopen; charge what the market can bear. Met het lokaal balanceren van het aanbod van stroom, het opslaan van stroom en het leveren van stroom is voor slimme vastgoedondernemers goed geld te verdienen; smart charging. Het is een beetje als de telecommarkt twintig jaar geleden; nog alles behalve transparant… Het ontwikkelen van een laadinfrastructuur is geen appeltje-eitje. Dat leert mijn persoonlijke ervaring in mij VVE. Wat een gedoe. Met welke partners doe je het, wie is eigenaar van de infrastructuur, hoe groei je mee met de stroomvraag, hoe verdeel je de investeringen, kosten en baten van de stroominfrastructuur (lokaal opwekken, opslaan en verdelen) en hoe richt je de smart charging control tower in? Dat vraagt om expertise, ondernemerschap en durf. Walther Ploos van Amstel, lector City Logistiek aan de Hogeschool van Amsterdam Een stadslogistieke hub van enige omvang kent straks 4.000 tot 6.000 laadsessies per dag voor bestelvoertuigen en personenauto’s; dat is een waarde van 40.000-100.000 euro per dag. Dat is per jaar 10 tot 25 mln euro. Vastgoedontwikkelaars smullen daarvan; wat doet dat wel niet met de waarde van je bedrijvenpark? Geen wonder dat aanbieders ‘gretig’ inspringen op het corvee; winner takes all. De boodschap is simpel. Stroom is het nieuwe goud met alle klimaatmaatregelen. Maar laat, of laad, je de caas niet van het brood eten; charging as a service. Als je het als corvee beschouwt, dan kun je jezelf lelijk in de hoek schilderen. Bij diesel is een gelijk speelveld met een vaste prijs aan de pomp. Bij elektrisch rijden geldt voor de kWh prijs aan de laadpaal een geheel ander speelveld. De eerste stap is het gewoon eens zelf door te rekenen. Wat is straks het laadprofiel van jouw huurders? Logistiekvastgoed 2022 - 77 ‹‹

De horizon verruimen W De bouw en de logistieke sector hebben een belangrijke gemene deler: beiden zijn verantwoordelijk voor een aanzienlijk deel van de CO2­uitstoot wereldwijd. Niet leuk om te lezen, wel de realiteit. Verduurzaming staat niet voor niets hoog op de agenda. Maar de sectoren zijn ook met elkaar verweven. De bouw kan niet zonder transport en de logistiek kan niet zonder de bouw van DC’s. Hoogste tijd om de handen ineen te slaan en te zoeken naar oplossingen die misschien niet meteen voor de hand liggen. En dat brengt soms partijen bij elkaar die voor verrassende combinaties zorgen, zoals UC Group en Woody Building Concepts. “Van welvaartsoptimalisatie naar welzijnsoptimalisatie” oody Building Concepts werkt met een uniek houtbouwconcept: duurzame bedrijfspanden op basis van modulaire houtbouw. UC Group is een interim- en consultancybureau dat opdrachtgevers ondersteunt bij productie en supply chain vraagstukken. Pascal van Beek, managing director, legt uit hoe de logistiek en de bouw elkaar letterlijk gevonden hebben. “De welvaart is wereldwijd enorm toegenomen, maar de manier waarop heeft veel neveneffecten die de sector te lang heeft genegeerd. Het tij begint nu te keren. Ik geloof dat we veel meer moeten denken in welzijnsoptimalisatie in plaats van welvaartsoptimalisatie. Daar hoort natuurlijk winst bij, anders kun je niet investeren in nieuwe technieken, maar ook aandacht voor mens en milieu. Hebben de medewerkers een gezonde werkplek, waar halen we onze grondstoffen vandaan, hoe zijn de lokale arbeidsomstandigheden? Veel problemen zijn ketenproblemen, daarom moeten we de hele keten optimaliseren. In mijn optiek kun je dat het beste keten breed doen. Op die manier ga je heel anders kijken naar de beslissingen die je neemt. En daar hoort ook het bouwen van een nieuw distributiecentrum bij.” 78 - Logistiekvastgoed 2022

links Pascal van Beek - UC Group, rechts Job Kuijpers - Woody Building Concepts Vaker bouwen over meerdere lagen De traditionele manier van bouwen blijkt niet meer houdbaar. Grondstoffen raken op en de CO2uitstoot moet omlaag. Met haar innovatieve houtbouwconcept speelt Woody Building Concepts in op deze transitie naar een duurzame bouw. Maar de bedrijfsmatige bouw is traditiegetrouw ook gericht op snel meters maken, de makkelijke weg. Job Kuijpers, commercieel manager bij Woody Building Concepts, ziet ook hier een kentering: “Eén van onze opdrachtgevers, een bedrijf in fast moving consumer goods, wilde grond aankopen om gelijkvloers te bouwen. De gemeente ging daar niet mee akkoord. Teveel loze kuubs, dus zonde van het grondgebruik. En ik geef ze gelijk. Grond wordt steeds schaarser, dus het is goed dat de gemeente de regie neemt en wij onderzoeken vervolgens graag met de klant welke alternatieven er zijn. In dit geval ligt er nu een optie voor een tweelaagse variant op de tekentafel, waarbij de grond veel efficiënter wordt gebruikt.” Van Beek verwacht ook dat logistiek vastgoed in de toekomst vaker meerdere lagen zal beslaan. Al zal dat gevolgen hebben voor de interne logistiek: “Je moet goed onderzoeken hoe de interne logistiek daardoor verandert en hoe je disoptimalisaties weg kunt nemen. Dat brengt partijen zoals Woody Building Concepts en UC Group bij elkaar aan tafel.” De dialoog aangaan Daarnaast is steeds vaker de praktijk dat de omgeving de zogenaamde blokkendozen niet meer accepteert. Een duurzaam gebouw dat door het gebruik van natuurlijke materialen ook aantrekkelijker oogt kan bijdragen aan die acceptatie. Kuijpers: “Er is meer bewustzijn nodig. Als de consument beseft dat hij met één muisklik een hele keten in gang zet, dan komt ook het besef dat dat pakketje uiteindelijk ergens vandaan komt en Logistiekvastgoed 2022 - 79 verwerkt wordt. De grote distributiecentra worden misschien niet met open armen ontvangen, maar zorgen wel voor werkgelegenheid. Daarom is het zo belangrijk om al in een vroeg stadium de dialoog aan te gaan. Niet alleen met de opdrachtgever, maar ook met de omgeving. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat het gebouw bijdraagt aan het welzijn van de medewerkers en aan de omgeving in plaats van dat het ten koste gaat van de omgeving. Gelukkig groeit dat bewustzijn.” “Mijn eerste baan bij een DC was in een donkere hal met één lichtstraat en een container binnen die fungeerde als kantoor”, lacht Van Beek. “Dat zie je gelukkig haast niet meer en het is goed dat bedrijven zoals Woody Building Concepts met duurzame opties komen.” Houtbouw of hybride bouw (beton gecombineerd met hout) zorgt voor een prettige werkomgeving, draagt bij aan het verminderen van de CO2-uitstoot en biedt een oplossing voor het grondstoffenprobleem. Van Beek: “Binnen de logistiek zie ik de manier van denken ook veranderen, mede in gang gezet door de verplichte rapportage voor CO2-uitstoot. Als daar in 2023 ook een prijskaartje aan komt te hangen, zal het omdenken nog sneller gaan. We moeten onze horizon verruimen en daarin kunnen de logistiek en de bouw samen optrekken.” ‹‹ www.woodybuildingconcepts.nl www.ucgroup.nl

Sunrock helpt de logistiek zorgeloos te verduurzamen De energiemarkt is volop in beweging. Ondernemers, overheid en consumenten willen een slag maken op het gebied van duurzaamheid. Tegelijkertijd zorgt geopolitieke onrust voor onzekerheid en volatiele prijzen. Juist bij zoveel dynamiek kunnen logistieke ondernemers een beroep doen op Sunrock. Dit bedrijf levert een totaaloplossing voor duurzame zonne­energie en ze ontzorgen de ondernemer. S unrock is een jong en dynamisch bedrijf. Het groeit razendsnel omdat het voorziet in een behoefte. Het bedrijf kijkt naar de wensen van de klant en biedt vervolgens een totaalpakket. Logistieke ondernemers zijn goed in transport en opslag, en duurzamer ondernemen is lastiger dan het lijkt, bijvoorbeeld voor het behalen van een BREEAM-certificaat. 80 - Logistiekvastgoed 2022 Het concept van Sunrock is eenvoudig. De projectontwikkelaar of logistiek ondernemer stelt een dak ter beschikking. Sunrock legt dat vol met zonnepanelen, ze onderhouden de panelen en de installatie gedurende de levensduur van zestien tot twintig jaar. Ook zorgt het bedrijf dat de panelen optimaal functioneren en renderen. Zekerheid De hoge stroomprijzen op dit moment en de onzekerheid wat dit in de toekomst gaat worden maken het lastig om stroomprijzen voor lange tijd vast te leggen. Ondernemers zoeken naar meer zekerheid voor de lange termijn in deze zeer volatiele energiemarkt. Sunrock voorziet hierin in mogelijkheden niet alleen het pand duurzamer te maken maar ook de stroom af te nemen op een vaste en aantrekkelijke prijs voor langere termijn. Merel Osinga is Directeur Business Development: “Het hangt er puur vanaf waar de behoefte van de ondernemer ligt hoe we het inrichten. We kijken naar het risico dat de ondernemer wil lopen, hoeveel stroom hij wil afnemen tegen een lage prijs, en welk rendement hij zoekt. En daar maken we vervolgens de beste mix van.” Ontzorgen is een belangrijk onderdeel van de filosofie van Sunrock. Een ondernemer die wil verduurzamen loopt tegen uitdagingen

aan. Bijvoorbeeld de congestie op het net. Maar hij kan ook vragen hebben over de constructie en het draagvlak van het dak, en de resterende levensduur. En tenslotte is de vraag waar een ondernemer zijn geld in wil stoppen, en of zonnepanelen op de eerste plaats komen. Voor al deze vraagstukken biedt Sunrock een oplossing. Osinga: “Wij ontzorgen, want het is niet zo makkelijk als het lijkt. En dan kijken we naar de eigenaar van het pand, maar ook naar de gebruiker.” Congestie De vraag naar elektriciteit zal de komende jaren groeien. Denk bijvoorbeeld aan stadsdistributie, die binnen een paar jaar emissieloos is. Ondernemers zullen overstappen op elektrische vrachtwagens. Die trucks moeten aan een laadpaal. Patrick van Raalte is Business Development Manager bij Sunrock, volgens hem zijn de netbeheerders niet klaar voor die ontwikkeling, het onderliggend netwerk kan die vraag niet aan. “In zuid en oost Nederland kleurt de congestie kaart diep rood. Dat zijn gigantische problemen voor ons en voor onze klanten.” De oplossing is natuurlijk om meer kabels in de grond te leggen. “Daar zijn netbeheerders druk mee bezig, maar het gaat helaas niet snel genoeg.” Sunrock heeft al situaties meegemaakt waar ondernemers op nieuwe bedrijventerreinen twee tot drie jaar op een stroomaansluiting moeSunrock is in Nederland de grootste speler op het gebied van zonne-energie. Het ontwikkelt en realiseert sinds 2012 grootschalige zonneparken op daken van logistiek en commercieel vastgoed. Daarnaast financiert en beheert Sunrock de volledige installatie. Twee jaar geleden werd Sunrock overgenomen door COFRA, van de ondernemersfamilie Brenninkmeijer. Merel Osinga: “Dat geeft zekerheid bij marktpartijen, want Cofra geeft ons financiële back-up, maar er spreekt ook veel vertrouwen uit.” Merel Osinga en Patrick van Raalte ten wachten. Van Raalte biedt hulp: “Dan gaan wij heel slim met de ondernemer kijken wat er wel kan. Wij zoeken een set-up zodat de ondernemer toch zijn locatie kan laten draaien.” De oplossing voor de congestie zou een losse accu kunnen zijn. Van Raalte: “We hebben recent een accu van 1 MW geplaatst bij DC5 van Prologis in Tilburg. Die is zo groot als een 40ft zeecontainer.” Bij Prologis zijn op het dak van 70.000 m2 zonnepanelen met een vermogen van 4MW gelegd. Het net had maar 50% capaciteit voor de terug-levering. “De accu wordt overdag geladen. ’s Avonds geeft hij zijn stroom af, bijvoorbeeld om de vrachtwagens op te laden.” Bijkomend voordeel van deze accu is dat daarmee het net wordt gestabiliseerd. www.sunrock.com ‹‹ Logistiekvastgoed 2022 - 81

XXL­Distributiecentra: langzame afvlakking groei en nieuwe locaties Auteur: Kees Verweij, Partner bij Buck Consultants International D e vestiging van nieuwe XXL-Distributiecentra groter dan 40.000 m2 in Nederland is steeds meer onderwerp van maatschappelijk debat. Er worden vanuit de samenleving vraagtekens gezet bij de economische waarde van grootschalige logistieke bedrijvigheid, zeker nu de werkloosheid uit Nederland lijkt te zijn verdwenen. Daarnaast vallen dergelijk grote distributiecentra door hun afmetingen op in het landschap, en dit roept lokaal en regionaal soms weerstand op. Verschillende provincies als Gelderland en Noord-Brabant hebben dan ook besloten dat XXL-Distributiecentra nog maar op enkele daarvoor geschikte bedrijven terreinen in de provincie kunnen worden gerealiseerd. In andere provincies, zoals in Noord-Nederland, zijn er ruimtelijk nog meer mogelijkheden. De laatste jaren zijn er mede door de enorme groei in e-commerce bestellingen steeds meer XXL-distributiecentra gerealiseerd, met een piek van 25 in 2021. Eigen onderzoek van Buck Consultants International (begin 2022) geeft een indicatie dat de groei van het aantal nieuwe XXLDistributiecentra in Nederland het komende jaar langzaam af zal vlakken. Begin 2022 waren er plannen om nog rond de 19 XXL-DC’s in Nederland te realiseren de komende 24 maanden, en inmiddels zijn hier een vijftal nieuwe aankondigingen bijgekomen. Verreweg de meeste van deze geplande realisaties komen van vastgoedontwikkelaars, zowel op bestaande, te herontwikkelen terreinen als op green fields. De locaties voor deze nieuwe XXL-Distributiecentra zijn wel steeds meer door heel Nederland heen, en niet alleen op de traditionele logistieke hot spots. Zo zijn er initiatieven voor realisatie van XXL-distributiecentra 10 15 20 25 30 6 0 5 2 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022A Opgeleverd Verwachte oplevering in Emmen, Groningen en Eemshaven. Het aantal nieuw te realiseren XXL-Distributiecentra lijkt wel langzaam af te nemen, vooral door de meer beperkte ruimtelijke mogelijkheden om een nieuw distributiecentrum te realiseren in de traditionele logistieke hot spots. Waarom willen verladers en dienstverleners gebruik maken van een XXL-distributiecentrum? De belangrijkste redenen zijn efficiency, kosten en duurzaamheid. In verreweg de meeste gevallen is het te behandelen goederenvolume fors, en kan in een grootschalig distributiecentrum de laagste logistieke kosten per product behaald worden. De investeringen in grootschalige material handling (duurzame) energie systemen zijn dan vaak ook eerder rendabel. Nu er minder mogelijkheden zijn om een XXL-Distributiecentrum in Nederland te realiseren kunnen bedrijven voor een aantal alternatieven kiezen. Bedrijven kunnen bijvoorbeeld (1) een aantal kleinere distributiecentra in Nederland met in totaal hetzelfde oppervlak realiseren of (2) een XXL-Distributiecentrum over de grens in Duitsland of Belgie vestigen. Bij een aantal kleinere distributiecentra met hetzelfde oppervlak zullen de logistieke kosten per product waarschijnlijk hoger zijn, terwijl ook investeringen in innovatieve systemen minder snel rendabel kunnen worden. Uiteindelijk zullen deze kosten aan de eindklant doorberekend worden. Er zal in het komende jaar dus nog steeds belangstelling uit de markt zijn voor het realiseren van XXL-distributiecentra in Nederland, waarbij de regionale beschikbaarheid van terreinen en situatie op de arbeidsmarkt gaat bepalen waar dit gaat gebeuren. Provincies en gemeenten kunnen hierbij sturen op een zo goed mogelijke inpasbaarheid in het landschap, waarbij we merken dat partijen in vastgoedmarkt steeds meer openstaan voor het voldoen aan uitdagingen op dit vlak. ‹‹ Realisatie en planning XXL-Distributiecentra 2013-2022 (bron: BCI, jan. 22) 25 22 19 16 13 7 8 19

Lage CO2 uitstoot Design for Disassembly € Terugkoopgarantie Circulairstaal® is een zusterbedrijf van Brink Staalbouw. www.circulairstaal.nl Logistiekvastgoed 2021 - 83

Van der Heijden bouw en ontwikkeling bedenkt, bouwt en bewijst zich. Megagroot en supersnel: een bouwproject dat past bij vidaXL Honderdeenenveertigduizend vierkante meter distributiecentrum, binnen een jaar na verstrekking van de opdracht opgeleverd. Inclusief een niet-geplande logistieke brug van 125 meter lang en een compleet afgebouwd auditorium. Vier hallen van samen 79.000 m2 konden zelfs al zo’n zes maanden na aanvang van de bouwwerkzaamheden in gebruik worden genomen. Je ziet het niet vaak in deze tijd: een project van deze omvang dat binnen de afgesproken tijd en budgetten wordt volbracht, ondanks alle uitdagingen op het gebied van levertijden, prijsstijgingen en personeelstekorten. Van der Heijden bouw en ontwikkeling realiseerde het voor vidaXL. V ertrouwen vanaf het begin Van meubelen tot sportartikelen. En van speelgoed tot dierbenodigdheden. De internationale online retailer vidaXL levert duizenden artikelen in al deze categorieën aan prijsbewuste klanten in 32 landen in Europa, de Verenigde Staten, Azië en Australië. Dat vraagt om een stevige logistieke operatie. En héél veel opslagruimte. De logistieke centra voor Europa staan in Polen en in het Nederlandse Venlo. Drie bouwfases waren voor vidaXL niet genoeg om in Venlo de warehouseruimte te creëren die ze nodig hadden. Dus volgde de opdracht voor een vierde fase: 141.000 m2 voor distributiehallen, kantoren en een ‘innovation hub’, ofwel de Supply Chain Valley: 84 - Logistiekvastgoed 2021 een inspirerende omgeving met werkplekken, collegezaal en vergaderruimtes. Die opdracht gunde vidaXL aan Van der Heijden op basis van prijs én vertrouwen. Vanaf de eerste contacten had Van der Heijden een open verstandhouding met de opdrachtgever, waarin de bouwer duidelijk maakte dat daadkracht, flexibiliteit en meedenken in het voorproces tot het lijstje van onderscheidende kenmerken behoren. Willem Huvenaars, Project Manager Real Estate bij vidaXL beaamt dit: “Van der Heijden toonde vanaf het eerste moment een nauwe betrokkenheid bij het project door mee te denken in oplossingen en verbetervoorstellen aan te dragen. www.bouwenkananders.nl

HET PROJECT IN VOGELVLUCHT December 2020: gunning van de opdracht Januari 2021: aanhaken van (keten)partners voor alle disciplines Februari 2021: alle partijen startklaar, aanvang bouw Juni 2021: eerste distributiehal opgeleverd; 22.500 m2 Augustus 2021: tweede en derde hal opgeleverd; 36.500 m2 September 2021: vierde hal opgeleverd; totaal al 79.000 m2 November 2021: aanvullende opdracht tot bouwen logistieke brug en afbouw auditorium December 2021: complete oplevering 141.000 m2 kantoor en overige ruimtes distributiehallen, Gebaseerd op planning, kosten, professionaliteit en betrokkenheid hebben we Van der Heijden de opdracht gegund voor dit uitdagende bouwproject.” Meer doen in minder tijd Binnen vijf weken na verstrekking van de opdracht zijn de werkzaamheden al gestart. Nog voor de contractdatum kon vidaXL meerdere distributiehallen al in gebruik nemen. Verwachtingen overtreffen is sterk verweven in het DNA van Van der Heijden. Projectleider Jeroen van Beuningen zegt hierover: “De combinatie van de omvang van het project, de ambitieuze planning, de gedreven aanpak van alle partijen en de toch wel lastige marktsituatie, maakten dit project speciaal. In tijden van crisis, waarin mensen en materialen schaars zijn en prijzen en levertermijnen continu veranderen, is de tijdige en volledige oplevering een extra uitdaging. Het doet mij goed om dan te zien dat wij - en onze partners - de flexibiliteit en vindingrijkheid bezitten om de gestelde doelen te behalen én tegelijkertijd op een prettige manier samenwerken.” Teamwork en daadkracht Samenwerking is sowieso een van de aspecten waar Van der Heijden een groot deel van het succes aan toeschrijft. De bouwer hecht eraan om te werken met professionele partners die op elkaar ingespeeld zijn. “We begrijpen elkaar. En misschien nog wel belangrijker: we hebben echt iets voor elkaar over”, vertelt Jeroen. “Daardoor staan we nooit alléén voor een uitdaging, maar sámen. Die gaan we met elkaar aan. En zeggen we iets toe, dan doen we het ook. Dat weten we van elkaar.” “Het grootste geheim van een succesvol bouwproces? Meedenken in de beginfase. “Door alle uitvoerende partijen in het voortraject al te betrekken kunnen we het hele plan vooraf volledig uitdenken en visualiseren”, voegt hij eraan toe. “En dat visualiseren gaat ver: we brengen alles in kaart en tekenen het tot op het kleinste detailniveau uit in een 3D-model. Zo staat en bestaat het gebouw eigenlijk al voordat de uitvoering start. Pas als alles akkoord is bevonden en vastgelegd in - wat wij noemen - het Lego-boekje, beginnen we met de bouw. Daarmee voorkomen we dat we in het werk voor verrassingen komen te staan en houden we de snelheid erin. Niet nadenken, maar voordenken, noemen we dat.” Bijkomende uitdagingen Dat twee maanden voor de oplevering alles nog steeds volgens plan verliep, was fijn. Want toen kwam vidaXL met de aanvullende wens om dit fase 4-complex te verbinden met het bestaande warehouse aan de overkant van de openbare weg! Een 125 meter lange logistieke brug op vijf meter hoogte, voorzien van een transportband, maakt het mogelijk om de voorraden gemakkelijk van Fase 3 naar Fase 4 te transporteren. Een andere wens was het inrichten van de innovation hub, die oorspronkelijk als lege ruimte zou worden opgeleverd. Om deze in te kunnen zetten als auditorium, compleet met podia en tribunes, kwam er aardig wat timmerwerk bij. Werk dat je niet zo makkelijk uitbesteed op zo’n korte termijn. Onmogelijk? Niet voor een bouwer die denkt in kansen en mogelijkheden. Dus lukte het om beide uitbreidingen nog binnen de scope van het project mee te nemen. En tijdig de materialen en mensen vrij te maken die het credo van Van der Heijden opnieuw bewezen: bouwen kán anders. Interesse? Benieuwd hoe bouwen anders kan? Bel of stuur een e-mail. Wij staan u graag te woord. Jeroen van Beuningen, projectleider info@vd-heijden.nl 0486 - 46 18 55 Kijk op bouwenkananders.nl voor meer projecten waar Van der Heijden trots op is. BOUWEN KÁN ANDERS www.bouwenkananders.nl Logistiekvastgoed 2021 - 85

Hoe voeden we 10 miljard mensen in 2050 Alle bedrijfsterreinen in Nederland veranderen van levenloze betonnen jungle naar florerende kleurrijke bijenhabitat N ederland hoort als het gaat over logistiek bij de absolute top van de wereld. Dit zie je terug in de Logistics Performance Index van de Wereldbank en in onze omgeving op de bedrijfsterreinen die vol gebouwd staan met grote loodsen vol met goederen die 24/7 van A naar B worden gebracht. Waar we het een stuk minder goed doen is op het gebied van biodiversiteit. In Nederland is de biodiversiteit, afgemeten aan kwaliteit en kwantiteit van natuur, afgenomen tot circa 15% van de oorspronkelijke situatie. Het verlies aan biodiversiteit is daarmee aanzienlijk groter dan elders in Europa en de wereld. Onze belangrijkste partners in business Zou het niet mooi zijn als de florerende logistieke sector serieus anders zou gaan kijken naar haar huisvesting. Niet als compensatie voor het vernietigen van de leefomgeving van miljoenen insecten, niet een leuk bijenhotelletje plaatsen omdat dit in BREEAM weer een punt extra oplevert, niet digitaal een volwassen boom planten in de render van de architect die in de praktijk nooit gepland zal worden. Maar vanuit een nieuw moreel kompas beslissingen nemen die echt rekening houden met de randvoorwaarden die van essentieel belang zijn voor het voortbestaan van de workforce die er voor zorgt dat er elke dag weer vrachtwagens vol naar de winkels rijden? Onze belangrijkste partners in business, de bestuivers, de bijen. Bijen huisvesten op dezelfde professionele manier als mensen Marc van der Heijden en Quinty van Drie, directie van Bee in Balance, het eerste bouwbedrijf voor bijen ter wereld, vinden dat er anders gebouwd moet gaan worden op de bedrijfsterreinen in Nederland. “Door de manier waarop mensen bouwen kampen de bijen, verantwoordelijk voor het bestuiven van ons eten, met een enorm gebrek 86 - Logistiekvastgoed 2022

aan voedsel, ruimte en een veilige werk en leefomgeving. Hierdoor is de bijenpopulatie drastisch afgenomen en staan nu 55% van alle soorten op de rode lijst” aldus Marc van der Heijden. “In Nederland leven zo’n 350 verschillende soorten bijen,” vertelt Quinty. “Al deze bijen hebben hun eigen voorkeur voor huisvesting en voedsel. Er zijn bijen die afhankelijk zijn van één plantensoort en bijen die minder kieskeurig zijn. De ene bij nestelt graag in de grond terwijl de ander haar eitjes legt in riet.” Bee in Balance maakt een scan van de omgeving om in kaart te brengen welke bijen er wonen en welke drachtplanten er al staan. Op basis van deze uitkomsten wordt de bijenhabitat vervolgens ingericht met de juiste samenstelling aan gezonde grond, bloemen, planten en bomen die perfect op de omgeving en voorkeuren van de bijen aansluiten. De bloeiperiodes van verschillende soorten bloemen, planten en bomen wisselen elkaar af, zodat bijen het hele jaar door voedsel hebben. Elke m² land is 100% biologisch en gifvrij. De volwassen bomen en planten zijn van formaat en leveren hetzelfde jaar nog voedsel aan bijen. De bijgebouwen bestaan uit verschillende modulaire constructies en architectonische vormen en bieden allerlei soorten bijen een warm welkom. Bijencao als uitgangspunt voor bouwen van een gezonde en veilige werkomgeving Bijencao “We moeten ons denken veranderen en ons anders gaan gedragen richting bestuivers,” zegt Marc. “Bijen vormen een grote “workforce” in onze samenleving die van essentieel belang is voor ons voortbestaan. Maar als het gaat over gezond en veilig werken vallen ze buiten de boot. Ze worden niet betaald voor hun arbeid, de leefgebieden worden steeds kleiner, ze moeten werken in giftige en verontreinigde omgevingen en na ongeveer 2 à 3 weken hard werken zijn ze dood.” Om het leven van de bij structureel te verbeteren werd op 19 april 2022 in Naturalis de eerste bijenCAO ter wereld geformaliseerd. Een belangrijk document wat is opgesteld door Bee in Balance (werkgever van 10 miljoen medewerkers) in samenwerking met vakbond voor dieren en toonaangevende bijenexperts. In deze CAO zijn onder andere afspraken vastgelegd over de huisvesting, de arbeidsomstandigheden en de beloning die de bijen voor hun werk ontvangen. De bijencao geeft de juiste handvatten om bedrijfsterreinen en –gebouwen zo bijvriendelijk mogelijk in te richten. Het geeft zekerheid, doordat verplichtingen naar elkaar toe helder zijn en voorkomt conflicten. Op deze wijze krijgt de bij een stem en wordt haar belang gewaarborgd. Bouwen, zorgen en leren zorgen voor bijen De professionele bijenverzorgers van Bee in Balance zorgen ervoor dat alle randvoorwaarden voor een gezonde en veilige omgeving uit de bijencao ook na de bouw worden nageleefd. Als de opdrachtgever zelf een actieve rol wil spelen bij het zorgen voor bijen dan biedt Bee in Balance workshops en een opleidingsprogramma tot bijenverzorger aan voor medewerkers zodat iedereen kan gaan zorgen voor bijen. Investeer in het leven zelf, het voortbestaan van de bij is een businessmodel Bee in Balance helpt ondernemers om duurzaamheid zichtbaar te maken op het eigen terrein en gebouw. De aanleg van deze kleurrijke landjes creëert waarde voor de onderneming op allerlei vlakken. Het aanleggen van een Bee in Balance bijenhabitat is ook een praktische toepassing voor het verduurzamen van je bedrijfsvoering door te voldoen aan SDG15, NL Green Label, BREEAM en LEED certificeringen. Quinty sluit af: “Met een realistische duurzame propositie investeren in het leven. Zo redden we samen de bij.” www.beeinbalance.nl ‹‹ Foto’s Michel Porro Logistiekvastgoed 2022 - 87

Clean Tech-bedrijf UBQ Materials en ProDelta Real Estate vinden elkaar in duurzame relatie Clean Tech­bedrijf UBQ Materials ontwikkelde de afgelopen tien jaar een baanbrekende methode om ongesorteerd huisvuil, inclusief organisch materiaal, om te zetten in het meest klimaat­positieve thermoplastisch materiaal op de markt. UBQ’s eerste productielocatie buiten thuisland Israël is in Bergen op Zoom in een pand van ProDelta Real Estate. “Dit is een logische match.” v.l.n.r. Frank van Dijk, Olaf Looijen en Sander van Zwienen. “N ee, we zijn geen afvalverwerkingsbedrijf”, legt projectmanager Olaf Looijen van UBQ Materials uit. “Afvalbedrijven leveren ons een grondstof van gemengd gemeentelijk afval dat anders zou worden gestort of verbrand. Door ons eigen afvalconversieproces wordt dit afval omgezet in een nieuw wereldwijd gepatenteerd thermoplastisch materiaal dat harsen op petroleumbasis kan vervangen in standaard kunststofverwerkingsmachines en -productieprocessen. Het materiaal is zeer compatibel en geschikt om een vrijwel onbeperkt aantal eindproducten te produceren.” Enorme potentie “Met onze productiemethode leiden we huisvuil dat richting verbrandingsoven of vuilstort gaat om en voorkomen we de bijbehorende CO2- en methaanuitstoot. De klimaatpositieve voetafdruk van het materiaal is aanzienlijk en met relatief kleine vervangingen van conventionele harsen kan de CO2 voetafdruk van het eindproduct effectief worden verminderd of zelfs geneutraliseerd.” Looijen toont een dienblad van een fastfoodketen als voorbeeld van een eindproduct dat werd gemaakt met het UBQ-granulaat. “Een milieupositief dienblad dat meermalen is te recyclen zonder kwaliteitsverlies.” De potentie is enorm, legt hij uit. “Jaarlijks wordt wereldwijd meer dan twee miljard ton afval geproduceerd, wat overeenkomt met vijf keer het gewicht van de mensheid, en dit aantal blijft stijgen. De fabriek in Bergen op Zoom is een cruciale stap in de plannen van UBQ voor snelle opschaling en wereldwijde expansie.” Verkenning Zo’n twee jaar geleden startte UBQ een verkenning naar een geschikte locatie voor haar eerste grootschalige fabriek “We zochten een locatie in een land met een goede bestaande infrastructuur en dat is Nederland. Bergen op Zoom heeft een goede logistieke infrastructuur met twee containerterminals en de Rijkswegen A58 en A4. 88 - Logistiekvastgoed 2022

‘We hebben de verhuur van het pand een jaar on hold gezet om de komst van UBQ mogelijk te maken’ Daarnaast is dit een gebouw dat ons prima past en hebben we met ProDelta een partner die met ons de stap wil nemen.” Frank van Dijk, directeur Real Estate bij ProDelta: “We kwamen in Israël met elkaar in contact. De visie op duurzaamheid van beide bedrijven maakt dit een logische match. We hebben de verhuur van het pand, het voormalige Forever21 dc, een jaar on hold gezet om de komst van UBQ mogelijk te maken.” Looijen: “Het pand had eenvoudig naar een logistiek dienstverlener gekund, daar heeft ProDelta nadrukkelijk niet voor gekozen.” Hij roemt ook nog de positieve opstelling van de gemeente en de provincie bij het verkrijgen van de benodigde vergunningen, onder andere voor de bouw van een extra hal naast het ProDelta-pand. “ProDelta verhuurt dat kavel aan ons en wij realiseren er zelf een ontvangsthal.” Van Dijk: “We hebben een contract met elkaar met een looptijd van vijftien jaar met opties om te verlengen. We gaan hier echt voor de duurzame relatie.” Duurzaam logistiek vastgoed ProDelta Real Estate is ontwikkelaar van en belegger in duurzaam logistiek vastgoed. Samenwerken, duurzaamheid en kwaliteit staan centraal in de visie van het bedrijf. Het zwaartepunt van de vastgoedportefeuille ligt in de regio Rotterdam en de provincies Noord-Brabant en Gelderland. “Het natuurlijke achterland van de Rotterdamse haven. Maar ook daarbuiten zijn we actief, zoals hier in Bergen op Zoom”, zegt Van Dijk. Zijn collega, Sander van Zwienen, adjunct-directeur Vastgoed: “ProDelta is een familiebedrijf dat oog heeft voor de lange termijn. De samenwerking met UBQ Materials past uitstekend in onze visie op maatschappelijk verantwoord ondernemen. Deels doen we dat met onze bijdragen aan allerlei goede doelen, en deels met beleggingen die een maatschappelijk verantwoorde component hebben.” ProDelta Impact Duurzaam beleggen gebeurt onder de vlag van ProDelta Impact. Van Zwienen: “Naast economisch rendement willen we een vergelijkbaar sociaal en / of ecologisch rendement. Wij hebben bijvoorbeeld een deelname in het Zeeuwse Kingfish, dat met het zeewater van de Oosterschelde op land een gezonde, antibioticavrije vis kweekt. ‘Wij willen die wereldwijde afvalberg graag helpen verminderen’ Over UBQ Materials UBQ Materials Ltd. heeft een geavanceerde conversietechnologie ontwikkeld met een patent op ‘s werelds eerste biobased thermoplast (UBQ™) dat volledig is gemaakt van ongesorteerd huishoudelijk afval, inclusief alle organische stoffen; een revolutionaire manier om vast gemeentelijk afval dat anders zou worden gestort of verbrand, om te zetten in een duurzaam alternatief voor op olie gebaseerde kunststoffen. UBQ, een gecertificeerde B Corp, is een wereldwijd bekroond cleantechbedrijf met klanten als Mercedes-Benz, de wereldwijde leverancier van retailoplossingen Mainetti, en Arcos Dorados, ‘s werelds grootste franchisenemer van McDonald’s-restaurants in Latijns-Amerika. Met een klimaatpositieve impact en een concurrerende prijs, stelt UBQ™ fabrikanten in staat om eenvoudig over te stappen naar meer duurzaamheid. Ga voor meer informatie naar www.ubqmaterials.com We doen mee in het Borski Fund dat de toegang tot kapitaal verbetert voor bedrijven die een vrouwelijke (co)founder hebben, of een technologisch product of dienst voor vrouwen op de markt brengen. We hebben ook een deelname in UBQ Materials en in andere innovatieve, duurzame bedrijven.” Ook bij het realiseren van logistiek vastgoed is duurzaamheid de leidende factor, legt hij uit. “Nieuwe logistieke ontwikkelingen moeten minimaal BREEAM Excellent gecertificeerd zijn. We kiezen bij voorkeur voor brownfield ontwikkelingen in plaats van greendfield. We bouwen zoveel mogelijk circulair en leggen waar mogelijk zonnepanelen op onze daken.” UBQ Materials verwacht in het eerste kwartaal van volgend jaar operationeel te zijn. Er komen circa 150 mensen te werken. UBQ Materials zal jaarlijks 100.000 ton ingangsmateriaal verwerken, goed voor een output van 78.000 ton UBQTM Material, dat in big bags naar de afnemers gaan. Het conversieproces van UBQ is energie-efficiënt en schoon, zonder schadelijk slib, afvalwater of emissies. Looijen: “De visie van UBQ is een wereld zonder verspilling. Onze groeiambitie is enorm en tijdkritisch. Daarom blijven we zoeken naar geschikte aanvullende locaties in Nederland en daarbuiten.” << Logistiekvastgoed 2022 - 89

Flexibel modulair bouwconcept Systabo betaalt zich nog steeds uit Systabo is dé specialist voor de bouw van logistieke centra en bedrijfsruimten. Het concept van snelheid, efficiency en duurzaamheid staat al jaren. Directeur Erik Achterberg gelooft logischerwijs nog steeds in de kracht van de uitgekristalliseerde systeembouw en gestroomlijnde processen waarin het leanbouwen, ketenintegratie en BIM samen komen. “V oor bijna elke bouwlocatie kunnen we plannen ontwikkelen voor bedrijfshuisvesting, in welke vorm dan ook, waarbij de wens van de gebruiker centraal staat. We regelen en ontzorgen vanaf dag 1.” Achterberg vertelt vol enthousiasme over de projecten waar dit jaar aan gewerkt wordt. Zo zijn er de werkzaamheden in Hoofddorp. Een bijzondere situatie waarbij er tegelijkertijd aan twee projecten op nog geen 300 meter afstand van elkaar wordt gewerkt. Maar voordat we naar Schiphol Trade Park afreizen, nemen we eerst een ander project van Systabo onder de loep. Achterberg neemt ons mee naar Scheveningen. “We zijn met de realisatie van diverse projecten op deze locatie al een kleine tien jaar bezig. Het gaat om de herontwikkeling van het Noordelijk Havenhoofd. Als onderdeel van deze herontwikkeling worden drie visverwerkende bedrijven en de Koninklijke Nederlandse Reddingsmaatschappij (KNRM) opnieuw gehuisvest, met een naastgelegen horecagelegenheid. Met de nieuwbouw van deze laatste zijn we net gestart, een gebouw op de kop van het bestaande veilinggebouw. Het is eigenlijk geen project dat hoort bij onze core business, maar vanwege onze goede samenwerking met opdrachtgever VolkerWessels Vastgoed, zijn we gevraagd om naast de eerdere bedrijfshallen (onder de noemer 3x VIS) ook dit werk uit te voeren. En daar zijn we best trots op.” Werk op maat in Agropark Huissen In het Gelderse Huissen zijn de bedrijfsruimtespecialisten van Systabo ook bezig. Het gebouw dat daar komt te staan meet zo’n 23.000 m2 en zal in oktober 2022 klaar zijn. Het wordt de plek van Hoevers Transport dat haar vestigingen in de regio Arnhem gaat consolideren in dit nieuwe distributiecentrum in Huissen. Het gebouw was aanvankelijk ontworpen voor drie huurders. Ook nu er één huurder is helpt de flexibiliteit van het bouwconcept en korte lijnen met huurder en opdrachtgever. Systabo neemt de specifieke wensen van de huurder mee in de bouw en kan zo een gebouw op maat opleveren. “Dat is onze toegevoegde waarde voor de opdrachtgever, we kunnen de wensen integraal verwerken,” licht Achterberg toe. “Het is belangrijk om vooraf goed de wensen in kaart te brengen. De kleur van de staalconstructie is voor ons niet direct van belang. Maar we willen

Erik Achterberg In Waalwijk bouwt Systabo aan 6.000 m2 logistiek met kantoor. wel graag zaken weten die een impact hebben op bijvoorbeeld de constructie van een gebouw, zodat we de gewenste aanpassingen zoveel mogelijk kunnen integreren in plaats van het later deels te moeten afbreken. Daarin denken we mee met de klant. En natuurlijk bellen we tijdig met de klant over de gewenste kleur van de staalconstructie,” glimlacht Achterberg. DC Huissen wordt een 4-sterren BREEAM-gebouw. Project drie voor deze VolkerWessels-dochter staat in Waalwijk. Daar wordt ruim 6.000 m2 logistiek met kantoor gebouwd. Systabo is daar in september 2021 gestart. Op het moment van het interview is de bouw in de afrondende fase. Het hoogwaardige distributiecentrum ligt op bedrijvenpark Haven, vlakbij de containerterminal van de Brabantse distributiestad. Hoofddorp En dan komen we bij de twee projecten onder de rook van Schiphol. Samen met Delta Development en VolkerWessels Logistics Development bouwt het daar aan ‘Hello World.’ “Gebouw A” zoals Achterberg het noemt, gaat om zo’n 47.000 m2. Het ABC Square is inmiddels klaar en in gebruik. “Het zijn gebouwen die veelal luchtvracht-gerelateerde business aantrekken, maar er is ook een fashionbedrijf en een bedrijf gespecialiseerd in schoonmaakmachines gehuisvest.” Even verderop bouwt een ander team van Systabo aan het gebouw van Intralox LLC Europe. “Daarvoor hebben we een paar jaar terug in Wehl, bij Doetinchem, een productiefaciliteit gebouwd. Die samenwerking is goed bevallen en we bouwen nu ook voor ze in Hoofddorp. Dat gaat vooral om kantoorruimte, productie en logistiek met een hoogwaardig afwerkingsniveau, in totaal bijna 30.000 m2. Uiteraard bouwen we hier ook weer volgens de BREEAM-richtlijnen.“ Logistiekvastgoed 2022 - 91 Duurzaam bouwen Duurzaamheid staat hoog in het vaandel bij Systabo. “Voor onze opdrachtgevers. Maar ook voor onszelf. Duurzaamheid gaat in onze filosofie over de toekomst van onze kinderen,” vertelt Achterberg. “Systabo vindt het daarom belangrijk goed om te gaan met grondstoffen en het milieu, zoals goede isolatiematerialen, klimaatbeheersing, ventilatie, een geringe uitstoot van CO2, energieverbruik en alternatieve energie opwekkers. We zijn continu bezig om in duurzaamheid te vernieuwen en te verbeteren. Met opdrachtgevers denken we steeds vaker na over welke materialen we gebruiken en hoe die in de toekomst hergebruikt kunnen worden. Want waarom slopen als je een gebouw ook kan demonteren en de materialen kan hergebruiken?” Hij vervolgt: “Een materiaalpaspoort en een goede database gaat ons daar in de toekomst ontzettend bij helpen. Dat laat zien welk materiaal waar geplaatst is in onze gebouwen. Daardoor kunnen we die materialen in de toekomst eenvoudiger en hoogwaardig hergebruiken. Zo krijgen we niet alleen minder afval, maar het maakt onze gebouwen ook flexibel aanpasbaar en toekomstbestending. Dat sluit naadloos aan bij het Cradle-toCradle-principe dat we al geruime tijd omarmen.” Systabo kijkt ook verder naar andere mogelijkheden. “Zo werken we bij Hello World voor het eerst met een robot. Die boort de gaten op de plekken waar de sprinkler en de leidingen moeten komen. Ja, het gaat wat langzamer, maar een robot kan veel langere dagen maken. Hij hoeft geen stofmasker, stofzuiger of veiligheidsbril te gebruiken én niet te schaften. Bovendien is het preciezer. Wij zien daarin potentie en andere bedrijven waar we mee samenwerken zien dat ook. Zo kijken we samen naar welke mogelijkheden ons dit nog meer kan bieden, en dat is alleen maar goed voor de toekomst.” ‹‹ www.systabo.nl Systabo bouwt Hello World in Hoofddorp conform de BREEAM-excellent richtlijnen.

BTT Multimodal Container Solutions Alleskunner in Containerlogistiek Toen ondernemer Wil Versteijnen in 1998, naast zijn transportbedrijf, de eerste Barge Terminal Tilburg (BTT) oprichtte, werden containers vanuit de zeehaven nog maar mondjesmaat per binnenvaartschip het achterland in vervoerd. Het was pionieren om klanten ervan te overtuigen dat deze wijze van containertransport de toekomst had, om zodoende stagnatie in de zeehavens te voorkomen. Inmiddels is BTT Multimodal Container Solutions, zowel nationaal als internationaal, uitgegroeid tot een veelzijdige, multimodale alleskunner op het gebied van containerlogistiek. Of, zoals ze het bij BTT zelf verwoorden: één adres voor alles wat met duurzaam en betrouwbaar transport en handling van containers te maken heeft. 92 - Logistiekvastgoed 2022

V an containertransport per binnenvaartschip, trein of truck tot repair, prepair en ventileren van containers. Van uitgebreide opslag- en cross dock mogelijkheden tot containerverhuur. Van treinverbindingen met China en Oost-Europa tot het bundelen van ladingstromen van en naar de zeehaven op de West-Brabant Corridor. Met eigen barge- en railterminals op strategische plekken, eigen locomotieven, een eigen spoorlicentie en een grote vloot aan trekker/trailer combinaties (LZV) voor het last mile transport heeft BTT Multimodal Container Solutions zelf alles in huis om de klant volledig te ontzorgen op het gebied van containerlogistiek. BTT Multimodal Container Solutions heeft haar dienstverlening opgedeeld in drie aparte bedrijfsonderdelen: Maritieme Services, Continentale Services en Freight Management. MARITIEM Dagelijks vervoert BTT Multimodal Container Solutions per barge of trein grote hoeveelheden containers van de zeehavens in Rotterdam en Antwerpen naar een van de BTT-terminals in Tilburg, Eindhoven of Weert. In 2021 werd op deze wijze maar liefst 180.00 TEU via water en ruim 135.000 TEU per spoor naar het achterland vervoerd. Het last mile transport gebeurt met eigen trekker/trailer combinaties (LZV). “Veel van onze klanten kampen regelmatig met overvolle warehouses”, vertelt Jordy Versteijnen, verantwoordelijk voor de intermodale planning. “Wij kunnen voor hen, meteen na aankomst op onze terminal, de goederen vanuit de dure rederijcontainer overladen in eigen BTT containers. Die slaan we op onze goed beveiligde terminal op totdat de klant ze afroept. Zo worden detentiekosten aanzienlijk verlaagd. Zodra we een seintje krijgen van de klant dat hij de goederen kan ontvangen, hebben we de container in no time voor zijn dockdeur staan.” v.l.n.r. Remon Versteijnen, Wil Versteijnen en Jordy Versteijnen. Slim omladen Voor het omladen van containers met niet-gepalletiseerde producten bedachten ze bij BTT een slim trucje: een speciaal daarvoor omgebouwde container, voorzien van een lopende band, wordt tussen een volle en een lege container in geplaatst. In de volle container zet een medewerker de dozen op de lopende band en in de lege container stapelt een andere medewerker de dozen weer op. De tijdwinst en de besparing op mankracht bij deze manier van omladen is aanzienlijk. Het is weer een mooi staaltje van efficiënt werken, waar ook de klant voordeel van heeft. Logistiekvastgoed 2022 - 93

West Brabant Corridor Sinds 2018 bundelen BTT Multimodal Container Solutions, OCT Oosterhout en MCT Moerdijk hun goederenstromen van en naar de Rotterdamse haven. De samenwerking op deze succesvolle West Brabant Corridor, die uitgroeide tot een van de belangrijkste corridors in Nederland, zal de komende jaren nog verder intensiveren. Door het consolideren van volumes van meerdere inland terminals op één binnenvaarschip is er voldoende aanbod om met vaste vaarschema’s en ‘fixed windows’ te werken op de verschillende deap sea terminals van de Rotterdamse haven. Hiermee vormt de WBC een zeer betrouwbare en duurzame verbinding met het achterland. Ook volumes van de nieuwe BTT bargeterminal in Bergen op Zoom, operationeel in het vierde kwartaal van 2022, worden op de West Brabant Corridor aangesloten. Daarmee zal het totale WBC volume in 2023 de grens van 500.000 TEU gaan overschrijden. CONTINENTAAL BTT regelt dagelijks het vervoer van alle maten en soorten containers via het spoor van en naar vele Europese en Aziatische bestemmingen. Ook bestaat de mogelijkheid om trailers op de trein te laden, zodat het grootste deel van de internationale reis niet over de weg plaatsvindt. Containertransport per spoor is zowel voor de korte als de lange afstand zeer aantrekkelijk. Het kan, in tegenstelling tot wegvervoer, grote volumes tegelijk aan en is een uiterst veilige en duurzame transportoplossing. De BTT Railterminals in Tilburg en het Poolse Rzepin zijn strategisch gelegen aan de North Sea – Baltic corridor, met diverse verbindingen naar Oost-Europa. Vanuit Tilburg is er een directe aansluiting op de Betuwelijn richting Duitsland. In de afgelopen jaren is BTT Railport Brabant in Tilburg ook uitgegroeid tot een belangrijk eindstation voor de Nieuwe Zijderoute verbinding met China. Alles in eigen hand Met een eigen spoorlicentie en eigen BTTlocomotieven kan de BTT railterminal in Tilburg geheel zelfstandig opereren en is niet afhankelijk van derden bij het rangeren en afhandelen van de trein. Als één van de eerste treinterminals in de regio kan BTT in Tilburg treinlengtes van 740 meter (de nieuwe Europese norm) naar binnen halen. Alle terminals beschikken over goed beveiligde warehouses voor opslag en Value Added Logistics activiteiten. FREIGHT MANAGEMENT Wat ooit begon als een enkele treinverbinding tussen de Chinese miljoenenstad Chengdu en het Brabantse Tilburg is inmiddels uitgegroeid tot een groot netwerk aan intercontinentale treinconnecties. “Wij kunnen in principe vanuit alle steden in China treinen boeken naar alle bestemmingen in West-Europa”, vertelt commercieel directeur Remon Versteijnen. “Onze medewerkers op het BTT International kantoor in Chengdu zijn zeer bedreven in het zoeken naar de beste opties om goederen zo efficiënt mogelijk te vervoeren. Het is heel vaak niet nodig om containers eerst naar Chengdu te 94 - Logistiekvastgoed 2022 brengen voor aansluiting op de Nieuwe Zijderoute. Er zijn vaak ook andere mogelijkheden, waardoor onnodige transportkosten worden vermeden.” BTT heeft aan Nederlandse en Chinese zijde collega’s die vloeiend Chinees en Engels spreken. Dit maakt de communicatie met klanten aan beide kanten een stuk gemakkelijker. China Cargo Center Onlangs werd in Tilburg het China Cargo Center geopend, direct naast de railterminal. Dit warehouse is speciaal toegerust voor opslag en cross dock van goederen die van en naar China worden vervoerd. Dit kan variëren van sportwagens tot grote maten machines en van gepalletisseerde goederen tot gekoelde producten. Alle aanvullende diensten die nodig of gewenst zijn om de goederen goed en veilig op de eind bestemming af te leveren, worden hier uitgevoerd. BTT biedt ook de mogelijkheid om LCL-zendingen per trein van en naar China te vervoeren. Goederen van meerdere klanten worden in één container geladen, waarbij BTT per zending alle documentatie verzorgt.

Next generation In de afgelopen paar jaar werd steeds duidelijker dat de ambitie van de volgende generatie, Jordy en Remon Versteijnen, bij de containerlogistiek van BTT lag. Dat was één van de redenen waarom de andere tak van het familiebedrijf, GVT Transport & Logistics, eind 2021 verkocht werd aan het Franse concern ID Logistics. Wil Versteijnen blijft CEO van BTT Multimodal Group en zal vanuit die rol de groeistrategie van de verschillende bedrijfsonderdelen verder aansturen. Dat alles in de geruststellende wetenschap dat de opvolging binnen dit mooie familiebedrijf op termijn gewaarborgd is. BTT Rental Service BTT biedt klanten een uitgebreid assortiment aan logistiek materieel om voor korte of langere tijd te huren: yard- en terminaltrekkers, chassis en trucks. Sinds kort beschikt BTT ook over een uitgebreide containerpool. Deze felrode BTT Cargo Boxen bieden klanten een flexibeler en goedkoper alternatief voor het gebruik van (rederij)containers. Huurcontracten voor rijdend materieel zijn flexibel af te sluiten: van een ‘kale’ huur tot een full service pakket, inclusief chauffeur, was- en brandstofpas. Toekomstige ontwikkelingen BTT Multimodal Container Solutions heeft grote ambitie om verder te groeien. Voor de komende jaren ligt de focus op schaalvergroting, duurzaamheid en het optimaliseren van de bedrijfsprocessen. “Schaalvergroting is een absolute voorwaarde om ladingstromen nog efficiënter en leveringen nog betrouwbaarder te maken”, aldus nestor Wil Versteijnen. “Wij gaan in de toekomst daarom nog meer terminals aan ons netwerk toevoegen. In Bergen op Zoom is een nieuwe inlandterminal in ontwikkeling, met aangrenzende warehouse faciliteiten, die eind 2022 in gebruik wordt genomen. In Tilburg werken we aan een trimodale terminal waar goederenstromen via water, rail en weg optimaal met elkaar verbonden worden. Deze terminal zal in 2024 klaar zijn. Railport Brabant blijven we doorontwikkelen, o.a. door het toevoegen van een nieuw warehouse. In totaal beschikt BTT eind 2023 over meer dan 250.000 m² aan terminalterreinen met 50.000 m² aan loods faciliteiten voor cross dock en tijdelijke opslag.” << Logistiekvastgoed 2022 - 95

Voegovergangen nog nooit zo snel en goed gerepareerd Het rijden over defecte voegovergangen of dilatatievoegen zorgt voor praktische en lichamelijke bezwaren bij de heftruckchauffeurs. Soms valt er door het gehobbel zelfs lading van een pallet. Het repareren van een voeg is echter tijdrovend, en tijd is schaars in de meeste distributiecentra. De Ulbrichvoeg biedt de oplossing: snel toegepast en snel overrijdbaar. 96 - Logistiekvastgoed 2022

Ulbrichfuge® Level sealed joint Rr Level transition RP Rp Joint thickness (Fd) Joint reinforcement (Fdv) Anchorage length (Fla) Fla Fd Fdv Compression block (Fk) Backfill cord Wheel load (RP) Wheel compression (Rp) Joint reinforcement (Fa) Wheel radius (Rr) Gap variation (Swh) Gap width (Sw) Swh Sw Reactive gap length (Flr) Example I n het distributiecentrum van Albert Heijn (AH) in Tilburg rijden circa 550 heftrucks rond. Door defecte dilatatievoegen slijten de kettingen en lagers van de heftrucks sneller dan normaal. “Het leverde AH een jaarlijkse extra onderhoudskostenpost op van zo’n 200.000 euro. Nadat wij de Ulbrichvoeg aanbrachten, reduceerde dat tot nul”, vertelt Dirk-Jan van der Giessen van Enssieg, distributeur voor de Beneluxmarkt. Flexibele hars Traditioneel worden dilatatievoegen uitgevoerd met kit en hoeklijnen, met sinusprofielen of met hoeklijnen met een vulling. “Allemaal oplossingen met staal, dus hard en statisch, die niet meebewegen met het beton. Terwijl je juist wil dat de voeg horizontaal en verticaal meebeweegt. De Ulbrichvoeg is een flexibele hars die wel meebeweegt. Bovendien maakt deze voeg het tot een bijna onzichtbare, waterdichte en chemisch resistente overgang.” Snel en zonder fouten Na het succes in Tilburg riep ook het AH distributiecentrum in Pijnacker de hulp van Van der Giessen in. John de Vries van AH Pijnacker: “Ons DC is dag en nacht in bedrijf. Het pand is eigenlijk te klein en een goede planning is dus cruciaal. Reparaties moeten zo snel mogelijk en zonder fouten gebeuren. Ik zocht een partij die het sneller kon en kwam via de collega’s uit Tilburg bij Ulbrich uit. Als ze aan het begin van de avond hun werkzaamheden beginnen, kunnen we ’s avonds om elf uur er al weer overheen rijden. De plaatsing- en droogtijd is dus fors korter geworden.” Minimale hinder Die snelheid is inderdaad een belangrijke USP, zegt Van der Giessen. “Een gemiddelde dilatatievoeg in een magazijndoorgang is vier meter. Die vervangen wij in circa zes uur. Een uur later is de voeg belastbaar. De hinder is dus minimaal als je het vergelijkt met een traditionele reparatie die al gauw drie dagen duurt.” De levensduur van de Ulbrichvoeg is ‘langdurig’, zegt Van der Giessen. “Het hangt af van de belasting. Wij geven in ieder geval twee jaar garantie, ongeacht het gebruik.” Logistiekvastgoed 2022 - 97 Ook in vries­ en koelcellen De voeg tussen een vriescel en de bijbehorende sluis heeft het zwaar te verduren, onder meer vanwege de thermische verschillen: min twintig graden in de vriescel en pakweg min drie in de sluis. De vloerlussen die de vloer verwarmen en ijsvrij moeten houden in combinatie met een heel intensieve belasting zorgt voor een complexe situatie, zegt Van der Giessen. “Een defecte voeg zorgt voor veel hinder in een vrieshuis. Ulbrichvoeg is ook geschikt voor deze extreme omstandigheden. Wij repareren dat snel en kundig.” Ulbrichvoeg is een gepatenteerde oplossing van de Duitse fabrikant Ulbrich en heeft een hoge resistentie tegen schimmels en chemicaliën. Het is bestand tegen schokken en trillingen, inwatering en lage én hoge temperaturen. Vooral daar waar veel beweging is, zoals in distributiecentra, magazijnen en parkeergarages is de Ulbrichvoeg de ideale oplossing omdat hij met de omgeving mee beweegt en uitzet of krimpt. Bovendien is de overgang voedselveilig en milieuvriendelijk. De Ulbrichvoegovergang heeft reeds 15 jaren ervaring met ruim 70.000 m1 aan gerealiseerde projecten. ‹‹ Wilt u meer weten over de vele voordelen van de Ulbrichvoeg? Kijk op de website ulbrichvoegovergang.nl, of bel Bas Brink op +31 (0)13-4600 450. www.ulbrichvoegovergang.nl

DIJKHAM bouw en Minerva leveren topprestatie, in sneltreinvaart een nieuw DC In korte tijd een compleet warehouse, met kantoren en parkeergarage neerzetten. Dat was de uitdaging die DIJKHAM bouw aanging in Hoofddorp. Met de juiste partners lukt dat. Het werken in een bouwteam is één van de sterke punten bij DIJKHAM bouw. B ij het ter persen gaan van dit blad moeten de eerste stellingen van Scotch & Soda geplaatst worden in het gloednieuwe distributiecentrum van het kledingbedrijf in Hoofddorp. En dat is een prestatie van jewelste, als je bedenkt dat de eerste paal na de vorige bouwvak de grond in ging. Henk Lonink is projectleider namens DIJKHAM bouw. Hij moet deze snelkookpan op stoom houden. Lonink vertelt: “Het is een mooi uitdagend project. Dat zit hem in de uitermate korte bouwtijd. Het is een hele strakke planning.” De projectleider houdt wel van dit soort uitdagingen, en al helemaal als de uitvoering binnen de planning blijft. “Er zit een parkeerkelder in, terwijl we begonnen in het najaar. Met het weer heb je dan onzekerheden die je goed moet managen.” Kleding Scotch & Soda is een bekend kledingmerk, dat stevig aan de weg timmert met 246 eigen winkels, en duizenden verkooppunten over de hele wereld. Het merk is in de jaren 80 opgericht in Amsterdam en inmiddels onderdeel van Sun Capital. Bob Lukassen is de projectleider van Minerva Development, hij zegt: “Scotch & Soda zocht een nieuwe locatie voor hun distributiecentrum. We zijn op zoek gegaan naar beschikbare grond. We kwamen uit bij SADC, dat hier op De President een kavel beschikbaar had.” De keuze van Minerva voor DIJKHAM bouw was logisch. De twee hebben eerder een distributiecentrum ontwikkeld op het naastgelegen Schiphol Trade Park. Dat pand werd ontworpen door Dedato Architecten. Deze drie bedrijven tekenen ook voor het pand in Hoofddorp. Tussen de twee panden zijn overeenkomsten. Ten eerste de keuze om het welzijn van de gebruikers voorop te stellen. Ten tweede de hoge mate van duurzaamheid en tenslotte de parkeergarage die zich onder het pand bevindt. Lukassen legt uit dat Minerva graag investeert in langdurige relaties: “Wij vinden het heel fijn om meerdere opvolgende projecten met vaste partijen te doen. Je kent elkaar en weet wat je van elkaar kan verwachten. Wij werken graag met bouwteams en DIJKHAM bouw past daar feilloos in.” Ook DIJKHAM bouw gaat graag in zee met partijen waar ze ruime ervaring mee hebben. “Als er een keer wat 98 - Logistiekvastgoed 2022

Links Bob Lukassen - projectleider van Minerva Development, rechts Henk Lonink - projectleider van Dijkham Bouw. DIJKHAM bouw Bouw heeft ruim 50 jaar ervaring in bedrijfshuisvesting. Met ruim zestig collega’s en een schat aan ervaring zijn ze vooral sterk in de sectoren food, koel & vries automotive, horeca en zorg,. DIJKHAM bouw is opgericht als familiebedrijf. De voordelen van zo’n cultuur zijn nog steeds merkbaar. De aanpak van het bedrijf kenmerkt zich door korte lijnen, flexibiliteit en eerlijke en open communicatie. is, en je belt op zondagavond dat ze er op maandagmorgen met tien man moeten staan om het op te lossen, dan moet je er van op aan kunnen dat ze er de volgende morgen ook staan.” Fraaie uitstraling Het project kent zo’n 20.000 m2 in drie bouwlagen, met opslag en kantoren en een parkeergarage met 100 parkeerplaatsen. Het gebouw heeft een fraaie uitstraling, zeker aan de voorzijde, waar het kantoor transparant is. Lukassen: “We willen de verdozing van Nederland tegengaan, dan moet je iets moois neerzetten.” Lonink: “Het pand heeft gouden overheaddeuren, daar is geen gelijke van in Nederland.” Volgens de heren betaalt een fraaie uitstraling zich terug. “Het gebouw wordt gewaardeerd, ook in de toekomst, en dus is het in een later stadium ook makkelijker door te verkopen.” Wat daarbij helpt is dat het gebouw een WELL GOLD certificaat krijgt. Lukassen: “Het grote verschil tussen BREEAM en WELL is dat WELL focust op het welzijn van de gebruikers. Dat sluit goed aan bij het Logistiekvastgoed 2022 - 99 beleid van Scotch & Soda. Zo moet er bijvoorbeeld altijd fruit in het zicht zijn en ruim voldoende waterpunten. Daarnaast moet er zicht zijn op groen en zoveel mogelijk daglicht, zodat je de medewerker echt een goede werkomgeving geeft.” Lonink: “Ook de lichtsterktes op de werkplekken zijn aangepast aan het WELL-certificaat, er is veel meer dag- en kunstlicht dan normaal.” Vlinders In het kader van duurzaamheid en de biodiversiteit krijgt het pand een groene gevel. “Er worden nestkastjes gemaakt, en het is de bedoeling dat er veel vlinders rondvliegen. Verder plantenbanken, zodat het er vier seizoenen groen uitziet.” Problemen zijn er ook bij de ontwikkeling van dit gebouw, het Nederlandse stroomnet is overbelast. Lukassen: “We hebben te maken met congestie, de verwachting is dat we drie jaar moeten wachten totdat we een stroomaansluiting krijgen.” Het hele dak wordt volgelegd met zonnepanelen, dat is ruim voldoende om het pand van stroom te voorzien, mits de zon schijnt. En die schijnt niet altijd in Nederland. Daarom is er voor die momenten een tijdelijke oplossing voorzien. ‹‹ www.dijkhambouw.nl

De nieuwe generatie logistiek vastgoed: Toekomstbestendig door flexibiliteit en inpassing in de omgeving DC Campus A58 - Artist impression totale ontwikkeling (in uitvoering, af te ronden Q1-2023) Logistics Capital Partners is actief als pan­Europees bedrijf op het gebied van projectontwikkeling en asset & property management voor logistiek vastgoed in Europa. Met onder meer de projecten DC Primark en Campus A58 in Roosendaal, en voor Kering Group (Gucci, Yves­Saint­Laurent) en Amazon in Italië en Spanje is het uitgegroeid tot een specialist in grootschalige built­to­suit logistieke ontwikkelprojecten. Mechanisering van opslag- en sorteersystemen Trends De vraag naar logistieke ruimte rijst de pan uit. Deze trend wordt al jaren structureel gevoed door de verschuiving naar online winkelen en wordt nu verder versterkt door de behoefte van eindgebruikers aan meer zekerheid in de transportketen als leermoment uit de Corona crisis, wereldwijde tekorten aan containervervoer en recentelijk ook het conflict in Oekraïne. Tegelijkertijd groeit de maatschappelijke weerstand in het dichtbevolkte Nederland tegen ‘grote logistieke dozen van een bovenmenselijke maat, die leiden tot verrommeling van het landschap’. Verregaande inpassing in de omgeving in brede zin des woord is een basisvoorwaarde geworden. Daar bovenop is op Europese schaal het besef doorgedrongen, dat duurzame oplossingen voor de lange termijn vragen om vergroening en beperking van de CO2 footprint. Gebruikerseisen Verladers en logistiek dienstverleners zoeken naar oplossingen, die niet alleen toegespitst zijn op de klantspecifieke eisen van het moment, maar vanwege de snel veranderende marktomstandigheden ook nog aanpasbaar moeten zijn gedurende de 100 - Logistiekvastgoed 2022

gebruikstermijn van het gebouw. In het belang van de functionele en economische levensduur van het logistieke complex is een flexibele opzet vereist met vrijheid in het te realiseren oppervlak van kantoren en mezzanines, maar ook in aantal docks en gestelde eisen aan de bedrijfsvloer of de sprinklerinstallatie. Ook voor het eigen terrein zijn de wensen meer en meer divers. Dit kan zich bijvoorbeeld uiten in een relatief grote omvang van parkeervoorzieningen voor personeel alsmede meer ruimte voor vrachtwagens en / of oplegger opstelplaatsen op het eigen terrein. Door de wens tot schaalvergroting in combinatie met (de mogelijkheid tot) steeds verdergaande mechanisering en robotisering van opslag- en sorteersystemen (gedreven door interne bedrijfsprocessen en versterkt door de schaarste op de arbeidsmarkt), is er behoefte aan een ander type gebouwen, dan wat meestal beschikbaar is in de markt. Ontwikkeling op maat De oplossing om te kunnen voldoen aan de veranderende klantvraag, maar met oog voor duurzaamheid en inpassing in de omgeving is volgens LCP gelegen in een intensieve en transparante manier van samenwerken met in feite alle belangrijke stakeholders in het project. “Samen met de klant en haar technische team onderzoeken wij hoe de gebouwvorm en -specificaties zo goed mogelijk afgestemd kunnen worden op de gestelde eisen. DC Primark te Roosendaal Uitgelicht: DC Campus A58 - Grondwallen en horizontale banden gevel “Standaard grijze XXL-dozen, solitair gepositioneerd in het landschap, zijn nog maar moeilijk te verdedigen in de huidige markt en maatschappij. Gevraagd wordt om op maat gemaakte oplossingen, ontwikkeld naar de veranderende behoeften van de eindgebruiker en op duurzame wijze ingebed in de omgeving in overleg met alle stakeholders.” Justin van Esch, Director Asset & Development En waar verstandig doen wij een stapje extra om het gebouw klaar te laten zijn voor de toekomst. Ook met gebiedsontwikkelaars, gemeenten en hun regionale partners, is het van belang de mogelijkheden en beperkingen van een locatie samen met de door hen gestelde ambities zo snel mogelijk in beeld te krijgen. Alleen zo is een optimale inpassing van het logistieke complex in de omgeving te bewerkstelligen.”, aldus Justin van Esch, Director Asset & Development in Nederland. Internationaal Met een team van meer dan 25 professionals verspreid over 7 kantoren (Verenigd Koninkrijk, Nederland, België, Italië, Frankrijk, Luxemburg, Spanje) heeft LCP de slagkracht logistieke oplossingen te bieden in heel West- en Zuid Europa. Hiernaast heeft LCP samenwerkingsverbanden in Spanje met Eurofund en heeft ze in 2018 een mandaat gekregen van Tritax – Eurobox om haar portfolio van pan-Europees logistiek vastgoed te managen en bij te dragen aan de verdere ontwikkeling daarvan. Op dit moment bestaat deze uit gebouwen in Nederland, België, Spanje, Italië en Polen. Kristof Verstraeten, Managing Director voegt toe: “Daarnaast zijn diverse ontwikkelingen in België, Italië, Verenigd Koninkrijk, Spanje en Frankrijk in voorbereiding. In 2021 hebben wij bijvoorbeeld een locatie van 7,3ha aangekocht in Genk/Bilzen, waarvan inmiddels de 1e fase van het te ontwikkelen DC in uitvoering is. Hiermee zijn wij in staat in een markt met veel vraag en weinig beschikbare gronden oplossingen aan te bieden tot 40.000m2 is gerealiseerd met een LEED Platinum .” Ook internationaal worden de ambities op gebied van duurzaamheid waargemaakt. De ontwikkeling voor Kering Group in Trecate van 160.000m2 rating en werd verkozen tot “Best Industrial & Logistics Development” op de MIPIM 2022. Logistiekvastgoed 2022 - 101

Campus A58 Eind 2021 werd op een terrein van 21 hectare de eerste fase van ca. 48.000m2 warehouse opgeleverd en in gebruik genomen van het project Campus A58. In twee vervolgfasen wordt het logistieke complex in een periode vanaf januari 2022 tot maart 2023 verder afgerond tot een totale omvang van circa 115.000m² warehouse en kantoren en door dezelfde huurder in gebruik worden genomen. rein, ter voorkoming van wachtende vrachtwagens op de openbare weg. 10. Grondwallen voorzien van begroeiing aan de west- en zuidzijde van het terrein ter afscherming van geluid en zicht van de operatie naar omliggende woningen. 11. Horizontale geleding van de gevel in banden van donker naar licht ter visuele beperking van de hoogte van het gebouw, zoals gezien vanaf het omliggende openbare gebied. Het distributiecentrum is gebouwd volgens de moderne standaarden in de logistieke markt, waaronder 12,20 m vrije hoogte, een hoge toelaatbare vloerbelasting, energiezuinige LED verlichting, etc. en is bovendien optimaal aan te passen aan de veranderende klantbehoefte door een flexibel concept: 1. Indeelbaarheid in units van tussen 10.000m2 tot 12.500m2 vloeroppervlak, waarbij in elke separate unit voorzieningen zijn opgenomen, die het toelaten geheel volgens opgave gebruiker omvang en posities van kantoren en mezzanine te realiseren. De klant betaalt dus ook geen huur voor voorzieningen, die het vanuit haar operatie niet nodig heeft. 2. Supervlakke bedrijfsvloer (klasse 1 - NEN2747), waarmee alle meest voorkomende opslagsystemen mogelijk worden. Bijkomstig geniet de gebruiker in het heftruckverkeer van extra comfort in het dagelijks gebruik. 3. Toekomstige uitbreidbaarheid van aantal docks door het realiseren van “dummy docks” als aanvulling op de markconforme standaard 1 dock per 1.000m2 vloeroppervlak. 4. Overcapaciteit elektrische hoofdaansluiting met middenspanningsnet op eigen terrein ter voorbereiding op de stijgende toekomstige elektriciteitsbehoefte. 5. Voorbereiding van de sprinklerinstallatie qua capaciteit op diverse typen opslagsystemen en voor goederen van verschillende brandklassen. 6. Indeling en aantal vrachtwagen- en autoparDC Campus A58 – Fase 1 (afgerond november 2021) Meer informatie: Logistics Capital Partners Kristof Verstraeten, Managing Director + 32 16 79 55 02 Justin van Esch, Asset & Development Director NL + 31 40 266 96 09 www.logisticscapitalpartners.com 12. Toepassing van heimachines met geluidsmantel en gedeeltelijk in de grond gevormde geschroefde palen ter beperking van overlast door geluid en trillingen naar de omgeving. Tenslotte is ook aandacht gegeven aan het aspect duurzaamheid door onder meer: 13. Sanering van bodemverontreinigingen, zoals ontstaan vanuit het voormalig industrieel gebruik van het terrein tot kwaliteitsklasse industrie. Uitgelicht: DC Campus A58 - Behoud van monumentale schoorsteen keerplaatsen op eigen terrein naar behoefte van de eindgebruiker. Deze zijn indien gewenst zelfs nog verder uit te breiden. Verder zijn diverse maatregelen genomen voor een betere inpassing in de gebouwde omgeving: 7. Verplaatsing van de schoorsteen van de voormalige Philips TL-lampenfabriek naar een alternatieve positie aan de rand van het terrein ter behoud van gemeentelijk industrieel erfgoed, welke tevens openbaar toegankelijk gemaakt zal worden door het realiseren van omliggende bestrating ingepast in de inrichting van het buitenterrein. 8. Positionering van de in-/uitritten aan de oostzijde van het terrein ter ontlasting van de wegen tegen en door de naastgelegen woonwijk. 9. Realisatie van voldoende parkeerplaatsen voor vrachtwagens voor de toegangspoort tot het beveiligde terrein maar op het eigen voorter14. Hergebruik van het uit sloop voormalige gebouwen vrijgekomen betonpuingranulaat in de funderingen van het gerealiseerde distributiecomplex. 15. Realiseren van omvangrijke natuurlijke waterbuffers (wadi’s) voor ontlasting van het gemeentelijke rioleringsstelsel bij extreme regenbuien. 16. Diverse voorzieningen op gebied van flora & fauna op en rond het eigen perceel mede als versterking van de ecologische hoofdstructuur. 17. Het gehele dakoppervlak en elektrische hoofdvoorzieningen zijn voorbereid op het realiseren van PV-panelen, nader te realiseren in overleg met de gebruiker. 18. BREEAM-NL certificering met ambitie Excellent. “Na de twee unieke en succesvolle projecten DC Primark en Campus A58 in Nederland staan wij met ons team klaar om onze activiteiten verder uit te breiden, in Nederland en de overige landen waarin we actief zijn.” Kristof Verstraeten, Founder & Partner 102 - Logistiekvastgoed 2022

Logistiekvastgoed 2021 - 103

Smartlog. Close up Bekijk Nederland in vogelvlucht en je kunt er niet omheen: Smartlog, hèt kwaliteitsconcept voor hoogwaardig logistiek vastgoed van DHG. De benchmark in XXLwarehousing. Imposante, solide gebouwen met een strakke moderne architectuur. Ideaal gesitueerd op een voortdurend groeiend aantal logistieke hotspots. Bekijk een Smartlog van dichtbij en wat direct opvalt is de superieure afwerking. Het geraffineerde oog voor detail en kwaliteit, overal en in elke hoek. Representatief voor het grote geheel. Smartlogs zijn bovendien licht, efficient, flexibel en zeer breed toepasbaar. Hier is het heel fijn ondernemen. SMARTLOG

1 Online Touch

Index

1. 1
2. 2
3. 3
4. 4
5. 5
6. 6
7. 7
8. 8
9. 9
10. 10
11. 11
12. 12
13. 13
14. 14
15. 15
16. 16
17. 17
18. 18
19. 19
20. 20
21. 21
22. 22
23. 23
24. 24
25. 25
26. 26
27. 27
28. 28
29. 29
30. 30
31. 31
32. 32
33. 33
34. 34
35. 35
36. 36
37. 37
38. 38
39. 39
40. 40
41. 41
42. 42
43. 43
44. 44
45. 45
46. 46
47. 47
48. 48
49. 49
50. 50
51. 51
52. 52
53. 53
54. 54
55. 55
56. 56
57. 57
58. 58
59. 59
60. 60
61. 61
62. 62
63. 63
64. 64
65. 65
66. 66
67. 67
68. 68
69. 69
70. 70
71. 71
72. 72
73. 73
74. 74
75. 75
76. 76
77. 77
78. 78
79. 79
80. 80
81. 81
82. 82
83. 83
84. 84
85. 85
86. 86
87. 87
88. 88
89. 89
90. 90
91. 91
92. 92
93. 93
94. 94
95. 95
96. 96
97. 97
98. 98
99. 99
100. 100
101. 101
102. 102
103. 103
104. 104

Home