RECREACTIE 8 | december 2024 magazine over recreatie en toerisme Glamping wordt volwassen Van safaritent tot goed doordacht luxeconcept Alles over de nieuwe bblopleiding Leisure & Recreatie Ontevreden gast brengt al snel een advocaat mee Ameland blijft afhankelijk van de veerpont

Dé specialist in de bouw van sanitaire units van hoge kwaliteit Maatwerk dat volledig aan uw wensen voldoet Volledige ontzorging van ontwerp tot sanitaire installatie Innovatieve milieu- en energiebewuste oplossingen Onderhoudsvriendelijke en duurzame materialen Units zijn schakelbaar, fl exibel en verplaatsbaar mobielbouw.nl biedt u nog veel meer informatie Duik ook fris het nieuwe jaar in! Wij wensen je een succesvol 2025 Adri Mijnheer, Thijs Lunenburg, Rianne Jansen, Yvette Mijnheer, Maxx Hup en Harm-Jan Mooiweer. Verblijfsrecreatie Watersport Dagrecreatie Sport en Wellness DÉ RECREATIE BEDRIJFSMAKELAAR F.A. Molijnlaan 28, 8071 AG Nunspeet Tel: 0341 - 25 23 63

colofon voorwoord Hoofdredactie: HISWA-RECRON, Marike Rosier, communicatie@hiswarecron.nl Eindredactie: Maarten Bokslag, www.bokslag.com Redactiecommissie: Charlotte de Baat, Jeff rey Belt, Arthur van Disseldorp, Wanda van Eck Aan dit nummer werkten mee: Jaap van Sandijk, Eelco de Jong, Reinder Oosting, Janine Messelink Opmaak: Dock35 Media Coverfoto: De Leistert Bladmanagement: Dock35 Media, Sjoerd Franssen Advertenties: Dock35 Media, Martijn Penning, (0314) 355 826, martijn@dock35media.nl Druk: Senefelder Misset Doetinchem B.V. Abonnementen: HISWA-RECRON, Storkstraat 24, 3833 LB Leusden, communicatie@hiswarecron.nl, (033) 303 9700, 70 euro per jaar, 35 euro voor studenten en medewerkers van recreatiebedrijven. Gratis voor HISWA-RECRON-leden, overheden en pers. Als vakblad hanteren wij de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er vanuit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Oplage: 4.400 exemplaren. De samenstellers hebben de grootst mogelijk zorgvuldigheid betracht. Noch HISWA-RECRON, noch redactie, noch auteurs aanvaarden enige aansprakelijkheid bij eventueel voorkomende fouten. Marike Rosier Manager Communicatie Last(ig) Onze recreatiebedrijven spelen een cruciale rol in het welzijn van Nederland. Ze bieden rust, plezier en verbindende ervaringen in een tijd waarin de PARTNERS IN BUSINESS: behoefte hieraan groot is. Maar onder de oppervlakte broeit een probleem: de lastendruk. In de vorige Recreactie kwam het uitgebreid aan bod. In Kennis delen op pagina 28 verdiepen we dit onderwerp nog verder met het recente onderzoek van bureau Ginder. Daaruit blijkt dat 38 cent van elke euro die mensen in recreatiebedrijven uitgeven, naar de belasting gaat. Een stijging van maar liefst 40% ten opzichte van 2018. En met de aangekondigde btw-verhoging vanaf 2026 wordt ondernemen in onze branche nóg lastiger. Tel daar de trend van de mondige gast uit het artikel op pagina 24 bij op, en de uitdagingen worden groter. Ook daarom bewonder ik onze ondernemers! Ondanks afnemend kapitaal en investeringsruimte en toenemende regeldruk blijven ze positief. Ze ervaren last, vinden het lastig, maar gaan door. Daarom ben ik blij met een aantal andere artikelen in dit blad. Lees bijvoorbeeld de coverstory over glamping, de inmiddels volwassen geworden trend die ondernemers veel kan brengen, als het KENNISPARTNERS: goed wordt aangepakt. Of de nieuwe bbl-opleiding Leisure en Recreatie: een brede mbo 3-opleiding waarin studenten vier dagen per week meewerken en alle aspecten van het recreatievak leren. Ook het verhaal uit Friesland, over de rederij die in overleg met het Rijk eenzijdig en onverwacht het aantal afvaarten naar Ameland halveerde en waar nu – na veel gedoe – wel samen met regionale partners en overheden gekeken wordt naar oplossingen. Zelf vind ik het altijd een mooie uitdaging om oplossingen te zoeken als iets lastig is. Ik zie dat ook terug bij onze ondernemers. Dat geeft vertrouwen voor de toekomst, hoe lastig die soms ook is. Veel leesplezier! 08-2024 | Recreactie 5

BAKWANDEN MET SLECHTS 22 KW net zoveel capaciteit als andere merken met 35 kW Een revolutionair frituurconcept: Fry Logic Denkt u zich eens in: een lagere energierekening, een grotere afbakcapaciteit, meer gebruiksgemak, milieuvriendelijk ondernemen en een overheerlijk eindproduct. Fry Logic biedt het allemaal! 100% Nederlands fabrikaat Model met enkele afzuiging. Frontpaneel leverbaar in elke gewenste RAL-kleur. 100% Nederlands fabrikaat EEN BAKWAND OP MAAT omdat elke ondernemer uniek is, net als zijn bakwand N DIT WAARDEREN ONZE KLANTEN 3 Adviseurs die meedenken in praktische oplossingen 3 Maatwerk mogelijkheden van onze rvs fabriek 3 Korte levertijden 3 Vakkundige installatie 3 24/7 Service met landelijke dekking Benieuwd naar ervaringen van onze klanten? www.hakpro.nl/projecten ONLINE EMMELOORD Platinaweg 21 8304 BL Emmeloord Tel: (0527) 635 635 info@hakpro.nl AMSTERDAM De Flinesstraat 20 1114 AL Duivendrecht Tel: (020) 665 6428 amsterdam@hakpro.nl GRONINGEN Verl. Bremenweg 10c 9723 JV Groningen Tel: (050) 318 1600 groningen@hakpro.nl ROTTERDAM Schuttevaerweg 13 3044 BA Rotterdam Tel: (010) 750 2750 rotterdam@hakpro.nl VENLO Venrayseweg 44 5928 NZ Venlo Tel: (077) 387 4242 venlo@hakpro.nl VLISSINGEN Bedrijfsweg 9 4387 PD Vlissingen Tel: (0118) 493 222 vlissingen@hakpro.nl 20-10-00 Alle prijzen zijn in euro's, exclusief BTW en wettelijke verwijderingsbijdragen. Wijzigingen voorbehouden zonder voorafgaande kennisgeving. Zet- of drukfouten voorbehouden. BESTELLEN? www.hakpro.nl De Vivo bakwand met dubbele afzuiging. Dubbel zo indrukwekkend en vrijwel geurloos. De robuuste uitstraling, afgeronde hoeken en naadloze afwerking zijn kenmerkend voor de ViVo bakwand. Het afwerkingsniveau en materiaalgebruik zijn van ongekend niveau, net als de (indelings) mogelijkheden. De ViVo is eenvoudig te bedienen waardoor al uw personeel dezelfde kwaliteit friet aflevert. N G r G r A T A T T T R n R n T U A T U A I I I I E E I I o o F F e e R R m m U U R R * K * K E f E f E E L L S a S a r r e e n n a a r r d d e e v v o o o o r r w w a a a a r r d d e e n n inhoud Informatief 8 14 20 28 33 34 Onder de aandacht Kort nieuws uit de branche Coverstory Glamping wordt volwassen Regio in beeld Ondernemers en gemeente Ameland willen overleg over de veerpont Kennis delen Lastendruk wordt onhoudbaar Vakinfo Alles over duurzaam bedtextiel Productnieuws Een overzicht van de laatste innovaties 24 29 11 13 30 Mens & bedrijf Arbeidsmarkt Scholen starten samen met de sector bbl-opleiding Leisure & Recreatie Ondernemen De mondige gast Het korte lontje van de recreant Kennis delen Problemen met de bouwvergunning Columns Green Key RecreAnders 08-2024 | Recreactie 7

onder de aandacht Grens contant betalen 60 jaar RECREAD Op 19 en 20 november vierde RECREAD, de Belgische zustervereniging van HISWA-RECRON, met feestelijke activiteiten in en rond Durbuy het 60-jarig bestaan. De branchevereniging voor recreatiebedrijven in Vlaanderen werd in 1964 opgericht als Centrale voor Kampeer- en Vakantiebestedingsbedrijven (CKVB). In 2007 werd dat RECREAD. De branchevereniging telt circa 110 leden. Het hoofdkantoor is gevestigd in Brussel. naar 3.000 euro De Wwft is de Wet ter voorkoming van witwassen en fi nancieren van terrorisme. Die stelt een maximum aan het bedrag dat een ondernemer aan contanten mag ontvangen bij bijvoorbeeld verkoop van een auto, stacaravan, recreatiewoning of boot. Ook het contant afrekenen van jaargelden of ligplaatsen boven de 3.000 euro mag niet meer. De wetswijziging is aangenomen door de Tweede Kamer en zal waarschijnlijk ingaan per 1 april 2025. Meer informatie bij Thiald Bokkinga, programmamanager Veilig Ondernemen bij HISWA-RECRON: t.bokkinga@hiswarecron.nl Verzet tegen gedogen permanente bewoning Het kabinet heeft aangekondigd dat het permanente bewoning op recreatieparken wil gedogen. Het kabinet ziet hierin een mogelijke oplossing voor het woningtekort. HISWA-RECRON is tegen het gedoogbesluit en heeft een stevige brief gestuurd naar vier ministeries, de Vaste Kamercommissies, de VNG (gemeenten) en het IPO (provincies). De ANWB ondersteunt deze brief. In de brief wordt uitgelegd waarom permanente bewoning niet samengaat met recreatie, en dat het geenszins een oplossing is voor de wooncrisis. Door ondernemers buitenspel te zetten komt juist de vitaliteit van een recreatief park in het geding. Ook de lokale middenstand komt in de problemen, door het deels wegvallen van toeristische bestedingen, stelt HISWA-RECRON vast. www.hiswarecron.nl (zoekterm: gedoogbesluit) WatersportHero.nl RecreatieHero bestaat al langer, als platform vol met handige online trainingen en cursussen voor medewerkers in de recreatiesector. In oktober ging ook WatersportHero.nl live: een leerplatform speciaal voor de watersportleden van HISWARECRON. WatersportHero ondersteunt medewerkers bij het ontwikkelen van kennis en vaardigheden, door korte trainingen. Van technische kennis over onderhoud en reparatie tot klantgerichtheid en veiligheidsprocedures. 8 Recreactie | 08-2024 Foto: Wanda van Eck Foto: Max de Krijger De recreatiesector in 2040 Ondernemersagenda Gastvrijheidssector Ondernemers uit de gastvrijheidssector – mede-vertegenwoordigd door HISWA-RECRON – presenteerden eind oktober de Ondernemersagenda Gastvrijheidssector. De agenda werd door Karin Kuiper (Platform Gastvrij Nederland) en Jacco Vonhof (MKB-Nederland) overhandigd aan minister Dirk Beljaarts van EZ. Het document is een handreiking aan het kabinet om gezamenlijk de urgente punten voor de gastvrijheidssector aan te pakken. De Ondernemersagenda biedt op vijf terreinen concrete voorstellen om de samenwerking tussen overheid, bedrijfsleven en kennisinstellingen te versterken. Voor ondernemers zijn vereenvoudigde vergunningsprocedures en betere fi nancieringsmogelijkheden voor duurzame investeringen van groot belang. www.vno-ncw.nl (zoekterm: gastvrijheidssector) De Rabobank presenteerde afgelopen maand een toekomstvisie voor de sector horeca en recreatie naar 2040. De bank schetst daarin een aantal ontwikkelingen en trends voor de toekomst. Het uitgangspunt: horeca en recreatie zijn noodzakelijk voor een vitale samenleving en een economisch krachtig ecosysteem. Rabobank constateert ook dat de sector gebukt gaat onder een fl ink personeelstekort. Door in te zetten op digitalisering, verhoog je de gastvrijheid en speel je in op het personeelstekort. Mede wegens de steeds hogere kosten van bedrijfsvoering en automatisering worden ketens steeds dominanter in de hele sector. Het advies van Rabobank: zorg ervoor dat jouw concept fl exibel is en betaalbaar blijft, anders zoeken mensen een alternatief. Over duurzaamheid is het advies nog: neem hierin zelf de regie, anders komen de eisen vanuit de keten. www.rabobank.nl (zoekterm: recreatie 2040) Geslaagde Recreatie Vakbeurs De Recreatie Vakbeurs in Hardenberg (12-14 november) werd bezocht door meer dan 8.000 bezoekers. Voor HISWA-RECRON stonden ontmoeten, informeren en verbinden centraal. “Onze frisse en open stand straalde samen met NRIT en KMVK de gastvrijheid van de branche uit”, vertelt Wanda van Eck van HISWA-RECRON. “We mochten veel leden verwelkomen, en niet-leden informeren over onze branche. Hoogtepunten waren de sfeervolle einde-seizoensborrel en de inspirerende ontbijtsessie met leveranciers en adviseurs.” Met ruim 300 exposanten was de beurs groter dan ooit. Verspreid over de zeven beurshallen waren de leden van de HISWA-RECRON Business Club duidelijk herkenbaar aan het HISWA-RECRON TOP Supplier-bord. Op 12 en 13 februari is HISWA-RECRON aanwezig bij Recreatie Next Level in de Evenementenhal Gorinchem. Dit inspirerende evenement biedt dé next step voor recreatieprofessionals die hun kennis willen vergroten en nieuwe ideeën willen opdoen. www.recreatie-nextlevel.nl 08-2024 | Recreactie 9 Foto: Molecaten

onder de aandacht Zwembaden luiden noodklok De invoering van de Omgevingswet was een enorme operatie. Er zijn veel wetten samengevoegd en ondanks eerdere beloften toch ook diverse verplichtingen bijgekomen. Voor ondernemers met een zwembad is het aantal verplicht te controleren parameters in het zwemwater en de lucht flink uitgebreid. Voor andere stoffen zijn de grenswaarden verlegd. Zwembaden moeten sinds 1 januari 2024 volgens de nieuwe normen meten. In de praktijk blijken die nieuwe parameters bij de zwembaden tot flinke problemen te leiden. Een groot aantal baden kan niet aan de normen voldoen. Zelfs dusdanig dat vanuit de zwembadsector (waarmee HISWA-RECRON nauw samenwerkt) per brief een noodsignaal werd afgegeven aan minister Barry Madlener van I en W. De brief is mede ondertekend door HISWA-RECRON. Recreatieondernemers die ook problemen hebben met de extra bemonstering, worden verzocht hun ervaringen door te geven aan Marcel Tap van HISWA-RECRON: m.tap@hiswarecron.nl. BTW-lobby gaat door! Afgelopen jaar hebben HISWA-RECRON, de ondernemers en collega-brancheverenigingen veel energie gestoken in het ondoordachte plan om de btw op logies per 1 januari 2026 te verhogen. Toch heeft de Tweede Kamer het belastingplan op 14 november aangenomen. De plannen zijn niet van toepassing op kampeerplekken, zeilscholen en buitensportbedrijven, maar blijven van kracht voor logies, zoals vakantieparken en groepsaccommodaties. HISWA-RECRON blijft zich daarom verzetten tegen de plannen. “We blijven – met al onze argumenten – benadrukken dat het plan gaat leiden tot beschadiging van de Nederlandse economie, stelt Jeffrey Belt van HISWA-RECRON. “We richten ons nu op de Eerste Kamer. We doen een dringende oproep om alsnog een alternatieve dekking te overwegen, zoals deze ook voor sectoren als cultuur en sport wordt onderzocht. Alleen dan kunnen we recreatie voor Nederlandse gezinnen betaalbaar houden en de recreatiebedrijven toekomstperspectief bieden.” Nieuwe leden Tussen 15 oktober en 20 november zijn de volgende bedrijven lid geworden van HISWA-RECRON. Welkom! Dobberboats, Tollebeek, www.dobberboats.com De Wellsche Hut, Well Jachthaven Marnemoende, IJsselstein, www.marnemoende.nl Bookyourboat, Velddriel, www.bookyourboat.online Henkelman Yacht Service, Kerkdriel, www.rivercottage.nu 10 Recreactie | 08-2024 Foto: Dhinand Kleine Foto: Marnemoende Foto: Landal Yvonne Nassar directeur NBTC er 1 januari treedt Yvonne Nassar aan als algemeen directeur van het Nederlands Bureau voor Toerisme en Congressen (NBTC). Hiervoor was Nassar hoofd marketing en communicatie bij het Van Gogh Museum. Zij volgt Jos Vranken op, die per 1 oktober (na 17 jaar!) vertrok bij het NBTC. “Gedurende mijn loopbaan werkte ik al regelmatig samen met het NBTC-team in binnen- en buitenland”, vertelt Nassar. “Ik kijk uit naar de samenwerking met alle medewerkers, partners, bedrijfsleven, overheid en anderen uit het omvangrijke NBTC-netwerk.” Energiebesparing Zowel particulieren als ondernemers als overheid zijn al vele jaren actief met energiebesparing. De meeste bedrijven in onze sector zijn inmiddels voorzien van ledlampen en spaardouches. Veel gebouwen en leidingen zijn geïsoleerd. Veel van de maatregelen die we afgelopen jaren namen, betroffen het ‘laaghangend fruit’, de maatregelen die met niet al te veel investeringen relatief veel rendement opleverden. Inmiddels kreeg dat met de EML (2019), de Erkende Maatregelen Lijst, een wettelijke basis. De eisen daarin zijn in 2023 verder aangescherpt. Zo moet alle verlichting naar led. Bedrijven met een Green Key hebben dit soort zaken goed op orde, aangezien het een bovenwettelijk keurmerk is. Andere bedrijven krijgen vroeger of later te maken met handhaving. Zorg dan in elk geval dat je de zaken op orde hebt. Om boetes te voorkomen, maar zeker ook ACSI 60 jaar Campingspecialist ACSI viert komend jaar het 60-jarig bestaan. De eerste campinggids van de ‘Auto Camper Service International’ werd in 1965 gepubliceerd door schoolmeester Ed van Reine. De gids groeide al snel uit tot een onmisbaar hulpmiddel voor kampeerders. ACSI trapte het jubileumjaar op 10 november af in de Pathé-bioscoop in Ede. Ruim 1.500 genodigden zagen hier een film over de roerige bedrijfshistorie. Bovendien werd een vuistdik jubileumboek gepresenteerd. Anno 2024 controleren bijna 400 inspecteurs jaarlijks 10.000 campings in heel Europa. Naast de gidsen (in 14 talen), die nog steeds een oplage hebben van honderdduizenden exemplaren, trekken de websites en apps miljoenen gebruikers. voor je eigen portemonnee, want energiebesparing levert geld op: het is een win/win. Vergeet vooral niet om aan de informatieplicht te voldoen. Hoe meer faciliteiten op het bedrijf, hoe meer mogelijkheden er zijn. De verwarming en luchtbehandeling van centrumvoorzieningen en overdekte zwembaden zijn belangrijke elementen om naar te kijken. Isolatie van de thermische schil en leidingen scheelt al veel. Goede regelsystemen optimaliseren het gebruik. Het streven is naar meer elektrificatie, maar netcongestie is vaak de spelbreker. Een grotere stroomaansluiting zit er voor de meeste bedrijven voorlopig niet in. Dat dwingt ondernemers om nogmaals goed te kijken: wat kun je op je eigen bedrijf nog doen? Vooral seizoensbedrijven kunnen nog veel winst behalen met zonne-energie. Een andere oplossing is natuurlijk de batterij, zodat stroom die overdag is opgewekt, in de avond en nacht kan worden gebruikt. Op dit moment ligt de focus van de techniek op lithiumbatterijen. Die zijn compact, maar duur. Op een recreatiebedrijf mag een batterij echter best wat groter zijn. Daarom kijk ik met belangstelling naar de ontwikkeling van de zoutbatterij: minder compact, maar veel goedkoper te realiseren. Green Key houdt je graag op de hoogte! Reinder Oosting, keurmeester Green Key Meer weten over Green Key? Neem contact op met Erik van Dijk directeur Stichting KMVK E: erik@kmvk.nl T: 06 - 12 81 06 41 08-2024 | Recreactie 11

SAMEN SIGNALEN HERKENNEN VAN UITBUITING Als recreatieondernemer wilt u dat mensen komen ontspannen op uw vakantiepark en dat medewerkers focussen op een zorgeloze vakantie voor uw gasten. Maar helaas zijn Nederlandse vakantieparken ook steeds vaker uitvalsbasis voor illegale activiteiten, zoals prostitutie van minderjarigen. Dit is niet alleen schadelijk voor het imago van het vakantiepark, maar ook verboden. Van directeur en receptionist tot aan manager, technische dienst en schoonmaker: iedereen moet signalen van seksuele en arbeidsuitbuiting kunnen herkennen. Defence for Children ontwikkelde daarom samen met het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid en de politie gratis online-trainingen voor vakantieparkmedewerkers. Doe ook mee en volg met uw medewerkers deze trainingen. Zodat alle Nederlandse vakantieparken de veilige ontspanningsplek blijven waar ze voor zijn bedoeld en slachtoffers van mensenhandel worden herkend en geholpen. Kijk op: hetccv.nl/defenceforchildren Kijk op: hetccv.nl/defenceforchildren Draadloos beheer van uw vakantiepark of camping ICY Accommodation Management Dit systeem biedt veel mogelijkheden voor uw vakantiepark, zoals: • Energiebesparende thermostaten • Melding bij o.a. brand, lage cv-druk, inbraak, vorst of spanningsuitval • Comfortabel welkom voor uw gasten • Koppeling met uw reserveringssysteem ICY Campsite Management Dit systeem biedt veel mogelijkheden voor uw camping, zoals: • Per plaats: - Ampèrelimiet instellen - Energieverbruik uitlezen - Stroom aan/uit op basis van boeking - Prepaid tegoed instellen • Vorst- en CV-drukalarm in sanitairgebouwen • Koppeling met uw reserveringssysteem www.icy.nl Beide systemen worden geleverd met eenvoudig te gebruiken software en een smartphone app. Zeer korte terugverdientijd onder de aandacht RecreAnders Nieuwe intermediair buitensportverzekering HISWA-RECRON en het bestuur van de bedrijfsgroep Buitensport/ VeBON hebben Klap Verzekeringsmakelaar aangesteld als nieuwe intermediair voor de collectieve aansprakelijkheidsverzekering voor buitensportactiviteiten. Buitensportleden zijn hierover geïnformeerd, en vrijwel allen hebben ingestemd met de overstap. Vanwege zorgen over continuïteit en sterk stijgende premies (onder meer door extra risicocategorieën), is na een intensief onderzoeksproces gekozen voor deze intermedairwijziging. Klap Verzekeringsmakelaar biedt een nieuw collectiviteitsvoorstel dat ten goede komt aan huidige en nieuwe buitensportleden. Tijdens de najaarsbijeenkomst Buitensport op 7 november bij Adventure City Rotterdam, hebben leden nader kennisgemaakt met de nieuwe verzekeringsmakelaar. Voorwaarde voor het gebruik van de verzekering is een HISWA-RECRON lidmaatschap en het VeBON-veiligheidscertifi caat. Meer informatie bij Charlotte de Baat manager leisure en recreatie, c.debaat@hiswarecron.nl Magazine Collectief Natuurinclusief In februari werd HISWA-RECRON directeur Geert Dijks door het ministerie van LNV benoemd als domeinleider Vrijetijdseconomie voor de Nationale Agenda Natuurinclusief. Het domein Vrijetijdseconomie heeft nu een primeur: een online magazine met alle projecten en initiatieven die lopen. Het is een heel afwisselend magazine geworden, met onderwerpen die voor beleidsmakers én ondernemers herkenbaar zijn. www.collectiefnatuurinclusief.nl/vrijetijdseconomie 08-2024 | Recreactie 13 Janine Messelink Prosuco Vertel! In een wereld waarin algoritmes en AI ons overspoelen met advertenties, video’s, reels en stories, lijkt het soms alsof persoonlijkheid verloren gaat. Hoe onderscheid je je als recreatieondernemer in zo’n digitale zee van snelle en soms oppervlakkige marketing? Dat is eigenlijk kinderlijk simpel: vertel! Vertel verhalen. Echte verhalen die raken en onthouden worden. Waarom werkt storytelling? Omdat mensen geen verbinding voelen met stockfoto’s, kale feiten en lastminute-cijfers, maar wel met emoties en ervaringen. Vertel je gasten waarom jouw plek speciaal is. Dat het zwembad ooit is aangelegd met hulp van dorpsbewoners. Of dat de appelbomen op het terrein er al stonden toen de eerste generatie jouw bedrijf begon. Verhalen maken een verblijf uniek. En het hoeft niet altijd groots en meeslepend te zijn. Een anekdote over hoe een gezin na twintig jaar nog steeds op ‘hun’ plek op jouw park komt, is goud waard. Of de herinnering aan een eerste romantische ontmoeting tussen twee jongeren op je camping, die resulteerde in een 25-jarig huwelijksjubileum. Zeg nou zelf, als de keuze ligt tussen ‘Rustieke camping met topfaciliteiten’ en ‘Camping ’t Leuke Bos, waar opa Gerrit nog steeds elk seizoen het zwembad schoonmaakt en de kippen voert’ – waar zou je voor kiezen? Ja toch? Terwijl jouw verhalen rondgaan, bouwen ze iets dat onbetaalbaar is: vertrouwen. En die verhalen vinden hun weg nog verder. Ze worden gedeeld door jouw gasten, op social media of tijdens een verjaardagsvisite. Misschien zelfs wel in een review. Authenticiteit is immers nooit te koop, en dat maakt het zo waardevol. Dus laat je website en social mediakanalen geen verzameling lege kreten en aanbiedingen zijn. Gebruik ze als een podium voor de verhalen die jouw plek uniek maken. Zorg voor een leuke ‘over ons’-pagina op je website. Maak en deel kleine anekdotes van de dag op social media. Laat je eigen gezicht zien en betrek jouw medewerkers en gasten bij het vertellen van jouw verhaal. Want een goed verhaal verkoopt niet alleen, het maakt fans. En fans? Die komen terug. Foto: Wanda van Eck

coverstory Trend groeit in tien jaar uit tot compleet concept Glamping wordt volwassen Een dikke tien jaar geleden werd het begrip glamping gemunt: een glamour camping. Zeker in het begin ging dat vooral om safaritenten: verhuurtenten met veel luxe en soms zelfs een badkuip. Veel ondernemers hebben inmiddels een glamping-hoekje op het bedrijf. Niks mis mee, want de gasten huren ze graag. Maar wat eerst apart was, is nu gewoon. Glamping is tegenwoordig veel meer dan een luxe tent. Het concept staat voorop, en dat is ook waar ondernemers zich écht mee kunnen onderscheiden. Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Huttopia, De Leistert, Mooidal, Richard Otten Er is geen keiharde definitie van glamping, maar duidelijk is, dat het begrip de afgelopen tien jaar flink is verruimd. De commercie speelt daarbij een rol, want glamping is een 14 Recreactie | 08-2024 aantrekkelijk concept waar iedereen wel wat graantjes van mee wil pikken. Wie drie safaritenten op het bedrijf zet, zal dat al snel als glamping aanbevelen. Maar het concept omvat veel meer. En ook de accommodaties zijn al lang niet meer alleen safaritenten (zelfs al zijn die soms voorzien van airconditioning). Ook luxe boomhutten en andere bijzondere Het glass house heeft spiegelramen en staat middenin de natuur verblijfsaccommodaties worden als glamping beschouwd. In feite gaat het dus om een luxe verblijf, met bijpassend concept, op een kampeer- en bungalowbedrijf. Het concept is daarbij doorslaggevend, betoogt Richard Otten, ondernemer, adviseur, spreker en bekend van de podcast Leisuretalk.nl en de website Glamping.nl. Hij heeft zich in de loop der tijd ontwikkeld tot glamping-expert. Beleving En glamping draait steeds meer om beleving, betoogt Otten. “Er is ook veel veranderd, de afgelopen jaren. Een jaar of tien geleden was het plaatsen van een safaritent met luxe voorzieningen al heel wat. Dat noemde je glamping en de gasten waren daarvan gecharmeerd. Maar een safaritent is al lang niet meer bijzonder: iederéén heeft ze, ook de grootste ketens. Daarmee is de safaritent normaal geworden.” Otten vergelijkt het met de verhuur-bungalowtenten in de jaren ‘90. “Dat was toen bijzonder en een zekere vorm van luxe, omdat alles voor de gast klaarstond. Het werd enorm populair. Maar ook dat is in de loop der jaren gewoon geworden. De safaritent doorloopt nu dezelfde cyclus.” Daarmee is het beslist niet zo dat de safaritent, als één van de mogelijke glamping-accommodaties, heeft afgedaan. Maar de tent is niet genoeg. Otten: “Je moet je als ondernemer 08-2024 | Recreactie 15 >

coverstory onderscheiden. Hoe doe je dat? De beste manier is toch om je bedrijf en bedrijfsvoering opvallend veel interessanter te laten zijn dan die van andere bedrijven. Rechte laantjes met chalets en kampeervelden passen daar niet bij. Veel groen, een luxe menukaart met streekgerechten en bijzondere excursies juist wel. Wellness-voorzieningen zijn belangrijk. Je moet een samenhangende luxe sfeer creëren.” Vier segmenten Richard Otten ziet dat er in de markt vier segmenten van glamping zijn ontstaan: 1. Glamping camping: een reguliere camping heeft een deel van het bedrijf ingericht voor glamping. 2. Glamping nature: een zeer kleinschalige vorm, bijvoorbeeld een boer met enkele accommodaties. Een vorm van agrotoerisme. 3. Glamping village: de meest grootschalige vorm, waarbij het hele bedrijf is ingericht op glamping. Vaak is dat in combinatie met luxe hotelservice. 4. Glamping experience: hierbij gaat het om een heel bijzonder concept, zoals slapen in een helikopter of in een luxe boomhut. Dan is de vraag natuurlijk: welke vorm kiest een ondernemer? Otten is daar heel pragmatisch in: kies de vorm die het beste bij jezelf en bij de leefstijlen van je gasten past. “Voor die leefstijlen kun je de leefstijlvinder bekijken. Een ‘plezierzoeker’ heeft echt behoefte aan een heel anders soort glampingverblijf dan een avontuurlijke gast of een harmoniezoeker. Maar kijk vooral ook naar jezelf. Je moet het leuk vinden wat je aan doen bent. Dan hou je het ook het langste vol.” Huttopia: Glamping in de natuur De Franse keten Huttopia heeft verschillende soorten parken, waar glamping op een verschillende manier wordt uitgewerkt, vertelt Samuel Lafforest, managing director voor Nederland en Noord-Europa bij Huttopia. “We hebben de Huttopia campings, waar de landscaping heel belangrijk is. Alles gaat over het verblijf in de natuur. We hebben experts in dienst die zorgen dat er mooie, kronkelige paden zijn en dat de juiste bomen worden aangeplant. De plaatsen hebben geen afgebakend aantal vierkante meters.” Dat concept kost ruimte en die biedt Huttopia dan ook. Huttopia De Meinweg in Herkenbosch meet 28 hectare en telt 300 standplaatsen. Voor toeristisch kampeerders, maar ook met verschillende soorten accommodaties. Zoals de Cahutte, een heel bijzonder verblijf dat het best te omschrijven is als een tent op een hut. Daarmee biedt de Cahutte zowel kampeerbeleving als complete luxe voorzieningen. Bij de Villages Huttopia wordt de ‘glamping nature’beleving nog verder uitgewerkt. “Het gaat dan om nog grootschaliger parken, van 20 tot 40 hectare”, vertelt Lafforest. ‘”De villages tellen maximaal 120 verhuuraccommodaties en bieden meer voorzieningen dan de campings, zoals catering, een eigen spa in het bos en andere wellness-faciliteiten. Op termijn hopen we ook in Nederland zo’n Village Huttopia te openen.” 16 Recreactie | 08-2024 Trends Om dat te benadrukken presenteerde Otten op Glamping.nl recent tien actuele glampingtrends. Opvallend daarbij zijn Natuur als geneesmiddel, Analogue adventures en Car-less kamperen. Bij de eerste trend bieden luxe glampingfaciliteiten een ‘digitale detox’ aan, waarbij natuurbeleving en welzijn centraal staan. Ondernemers of zelfs destinaties zullen moeten kiezen voor entertainment zoals yoga, retraites en mindfulness. Dat kan lonen, schrijft Otten, want het is een kapitaalkrachtige doelgroep die graag betaalt voor het juiste aanbod. Een andere niche is het vakantiepark zonder wifi, of met minimale digitale voorzieningen. Leg de smartphone weg, ontkoppel jezelf van communicatietechnologie en ga op in de natuur. Passend bij afgelegen bestemmingen als de Waddeneilanden. Tenslotte is daar het autovrij kamperen. Gasten komen lopend, met de fiets of het openbaar vervoer. > ‘Een goed concept kan een geheel nieuwe doelgroep trekken’ Luxe ontbijtservice Bij zo’n glampingbedrijf past bijvoorbeeld een hotelconcept, of een luxe ontbijtservice. Maar wat het uniek moet maken is toch ook het feit dat je juist níet in een hotel zit. Glamping heeft te maken met vrijheid, met ruimte en vaak ook met natuurbeleving, stelt Otten. “Maar de gast wil ook lekker buiten kunnen zitten. Natuurbeleving gaat bijvoorbeeld heel goed samen met duurzaamheid. Een Green Key kan belangrijk zijn. Zo zijn er tientallen concepten te verzinnen, die hemelsbreed kunnen verschillen. Otten zag op de toonaangevende glampingbeurs in Birmingham een glazen huis met spiegelramen. Speciaal bedoeld om in de natuur te zetten, biedt het een unieke beleving. “Want jij kunt in je huis zien wat er in de natuur rondom gebeurt. De eekhoorns, de hertjes. Maar zij zien jou niet. Zo’n glass house, daar ben ik echt enthousiast over. Dat zijn de mooie nieuwe concepten.” Ondertussen kost het plaatsen van zo’n huis ruim 80.000 euro, dus het past niet op ieder bedrijf. “Je moet het ook niet op een vakantiepark zetten. Het past veel meer bij glamping experience. Zet er een paar in een mooi stuk bos en je hebt iets unieks.” Mooidal Boutique Park In het oktobernummer van Recreactie stond Mooidal Boutique Park (Meerssen) in de spotlights. Het is een kleinschalig glampingpark zónder vast personeel, maar met zeer luxe glamping lodges en tiny houses. Boeken gaat online, wie vragen heeft stelt ze in de app en krijgt direct antwoord. De meeste accommodaties zijn voorzien van een hot tub, en die blijken ook het meest gewild bij de gasten. Als het in de loop van komend jaar klaar is telt het park van 0,7 hectare 28 verhuuraccommodaties. Als een schattig dorpje zijn ze mooi landschappelijk ingebed, met smalle kronkelige paden. Het park is volledig autovrij. Ondernemers Dimphy Roufs en Ivo Bovens verzorgen vanuit hun cateringbedrijf een beperkte hotelservice: wie dat bestelt krijgt aan de accommodatie een luxe ontbijt of een borrelplank geserveerd. 08-2024 | Recreactie 17

Eén leverancier voor al jouw inventaris Inkoopvoordeel Totaalleverancier Van servies en bestek tot aan electronica, tuinmeubelen en schoonmaakspullen. We hebben álles voor in jouw accommodaties. We leveren de beste producten van eigen merk of bekende merken zoals Amefa, Nardi en Philips. Door groot in te kopen voeren we de beste prijzen. Altijd op voorraad Al ons inventaris is na te bestellen. Ook over 5 tot 10 jaar. Zo hoef je nooit meer van lijn te wisselen omdat iets niet leverbaar is. Ga naar de website! Wat kun je dit jaar fiscaal nog regelen? Het nieuwe jaar staat voor de deur. Wat kun je dit jaar nog fiscaal regelen? En hoe kun je je nu al voorbereiden op de wijzigingen in 2025? Volgend jaar gaan er weer een paar regels veranderen. Denk aan de bpm-vrijstelling voor bestelauto’s en de wijzigingen binnen de bedrijfsopvolgingsregeling (BOR) en doorschuifregeling (DSR). En ga je nog investeren? Scan de QR-code om het hele artikel te lezen. COUNTUS.NL 1924 - 2024 Dan kun je recht hebben op de kleinschaligheidsinvesteringsaſtrek (KIA). Meer eindejaarstips? Lees het artikel ‘10 eindejaarstips voor ondernemers’ op onze website of neem contact op. Countus. Daar reken je op. coverstory De Leistert: glamping voor plezierzoekers Recreatiepark de Leistert in Roggel begon in 2016 met het plaatsen van luxe safaritenten, met eigen sanitair. De ruime tenten werden een topper in de verhuur. De lichting die afgelopen jaar werd geplaatst was weer een stuk luxueuzer, met een luxe inbouwkeuken, compleet met Nespresso, combimagnetron en vaatwasser. Dit voorjaar kwamen er nog twee Superior-Glamping tenten bij. Dat is echt een bijzonder concept. Ze staan op twee meter hoge palen, zien er van binnen en buiten uit als een tent, maar zijn met PIR geïsoleerd (ook het dak) en daardoor jaarrond te verhuren. Inmiddels telt de Leistert 23 glampingtenten en 32 glamping lodges. Angelique Joosten, directeur van de Leistert, vertelt dat de Leistert verder geen luxe services bij de glamping-accommodaties biedt. “Omdat we met Buitenhof de Leistert ook nog een gedeelte hebben met 313 bungalows, hebben we in totaal 500 accommodaties en meer dan 3.000 bedden. Het past niet in ons concept om voor het glamping-gedeelte van de Leistert allerlei zaken anders te organiseren dan voor de rest van de accommodaties. Bij ons gaan de glamping-accommodaties gewoon mee in de flow van de andere gasten.” Joosten meldt daarbij dat de populaire luxe onderkomens vrijwel altijd geboekt zijn. “Wij zijn een vakantiepark voor plezierzoekers. We hebben uitgebreide en kwalitatief goede voorzieningen en die gaan we nog verder uitbreiden. Onze gast komt voor een mooie accommodatie of kampeerplaats op een park met een zéér goed voorzieningenniveau. Dat is ons 5-sterren concept.” Het is een duurzame en sportieve trend voor wie juist níet ver weg wil. Het park sluit bij de trend aan met luxe één- of tweepersoons accommodaties, die per nacht te boeken zijn. Internationaal Otten houdt niet alleen de Nederlandse markt in de gaten, maar vooral ook de internationale markt. Want al is glamping van Bij de ‘digitale detox’ wordt ingezet op entertainment als yoga, retraites en mindfulness origine Nederlands, het wordt overal opgepakt. In het Verenigd Koninkrijk, van oudher een land met weidse, kale campings en omheinde parken vol stacaravans, zijn interessante parken gerealiseerd met geïsoleerde bell tents, die ook verwarmd kunnen worden. Die zijn een groter deel van het jaar te verhuren en dat verruimt het draagvlak voor al je voorzieningen, zoals de horeca. In de Verenigde Staten, waar kamperen bijna synoniem is met een grote kampeerauto, heeft Under Canvas het voor elkaar gekregen dat zij in de National Parks parken met safaritenten mochten plaatsen. Het luxe concept is goed doordacht en grootschalig opgezet. “Het is niet voor niets dat Hyatt-hotels een partnership is gestart met Under Canvas”, vertelt Otten. “Ze zien het als een vorm van verblijf waar een hele nieuwe doelgroep op af komt. Dat is nou typisch glamping. Het wemelt van de nieuwe concepten.” 08-2024 | Recreactie 19

regio in beeld opeens slechter bereikbaar Ondernemers zijn afhankelijk van de rederij Ameland werd De veerdienst van en naar Ameland is de navelstreng met het vasteland. Toen vorig jaar de reder eenzijdig en onverwacht besloot het aantal afvaarten bijna te halveren was de schrik dan ook groot. Onder de bewoners van het eiland, maar ook onder recreatieondernemers en hun gasten. “Er waren diverse annuleringen. Dit is natuurlijk geen goede reclame voor het eiland.” Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: Klein Vaarwater Op 27 juni 2023 kondigde Rederij Wagenborg, die het veer tussen het Friese Holwerd en Ameland exploiteert, plotseling aan dat het aantal afvaarten van en naar Ameland flink werd verminderd. De reden: een ondiepe en onveilige vaargeul. Dat besluit kwam bij recreatieondernemers hard aan. “Temeer omdat enkele weken voorafgaand aan dat besluit Rijkswaterstaat – dat de baggerwerkzaamheden van de vaargeul uitvoert – ons nog verzekerde dat de situatie op diepte en breedte veilig was”, zegt Jan Ybema, regiomanager Friesland en Groningen. Ook voor Jaap Wouters, directeur van vakantiepark Klein Vaarwater, kwam het besluit als een donderslag bij heldere hemel. “Gasten horen op het laatste moment dat hun vakantie wordt gewijzigd. In de praktijk betekende dit dat veel mensen een dag eerder van het eiland af moesten.” ‘Betrek ondernemers en regio bij plotselinge wijzigingen van de dienstregeling’ Schade Klein Vaarwater is op afstand het grootste recreatiebedrijf op Ameland. Het ontvangt 5 procent van het totaal aantal gasten (30.000 van 600.000) op het eiland. Het aanbod is royaal, met circa 360 jaarplaatsen, 80 seizoensplekken, 13 wellnessboerderijen, 15 villa’s met inpandige zwembaden en een hotel. Wouters: “Onze eerste zorg was het zo goed mogelijk informeren van onze gasten. En ervoor zorgen dat de objecten die nog 20 Recreactie | 08-2024 niet verhuurd waren, andere aankomstdagen konden krijgen. Gelukkig konden wij het probleem voor een groot deel oplossen door wisseldagen flexibel toe te passen. Die mogelijkheid hebben we door onze grote crew. We zijn flexibel genoeg om de schoonmaakwerkzaamheden over de week te spreiden. Andere recreatieondernemers hebben die flexibiliteit veel minder en die leden flinke schade. Er waren annuleringen. En waar kon worden omgeboekt, gebeurde dat. Met daarbij de kanttekening dat voor verschillende gasten de vakantie korter werd. Dat is natuurlijk geen goede reclame voor het eiland.” Zoals gezegd viel de schade voor Klein Vaarwater mee. “Wij kregen ook annuleringen en zijn daarmee omgegaan zoals in de coronatijd. Het aanbetaalde bedrag hebben we omgezet in een voucher dat gasten kunnen gebruiken voor een volgende reservering. Dat was in totaal voor een bedrag van om en nabij de 6.000 euro.” Praktische oplossingen Naast Klein Vaarwater telt Ameland nog een handvol andere recreatiebedrijven, die onderling korte communicatielijnen hebben. “We overleggen met behulp van video en we hebben een WhatsAppgroep. Terwijl wij focusten op de praktische oplossingen voor onze bedrijven, richtte regiomanager Jan Ybema zich op de uitvoerders van het besluit.” Van woede was geen sprake, zegt Jaap Wouters. “We waren eerder teleurgesteld. Het had ook weinig zin om ons kwaad te maken. We begrepen niet hoe dit mogelijk was, ook gezien de eerdere conclusie van Rijkwaterstaat.” De teleurstelling was vooral groot omdat het ministerie van I en W het besluit zonder overleg met betrokken partijen in de regio had genomen. Wouters: “Wij zijn vooraf niet meegenomen in processen of in de besluitvorming. En werden vervolgens geconfronteerd met een eenzijdig besluit dat een enorme impact heeft op onze bedrijfsvoering. Ook de gemeente werd er niet bij betrokken. Terwijl het toch veel beter zou zijn als je met alle partijen aan tafel gaat om constructief te kijken naar de uitdagingen en mogelijke oplossingen. Maar we kregen niet eens de kans om mee te denken. Dit moet voortaan echt anders.” HISWA-RECRON riep toenmalig staatssecretaris Heijnen op om maatregelen te treffen. Ook werd de staatssecretaris gevraagd om Rijkswaterstaat te laten onderzoeken hoe de vaargeul er écht voor stond. Regiomanager Jan Ybema trad in overleg met het Omgevingsberaad Waddengebied, een adviesorgaan over het Waddenbeleid waar alle belanghebbende partijen aan tafel zitten. “Kan een plotselinge wijziging van de dienstregeling zomaar eenzijdig worden doorgevoerd, als een een-tweetje tussen rederij en ministerie, zo luidde onze belangrijkste vraag”, vertelt Ybema. “Met daarnaast de vraag: kunnen we dit soort problemen in de toekomst voorkomen, door een betere oplossing te vinden?” 08-2024 | Recreactie 21 >

De juiste producten én advies bij technische vraagstukken Al 50 jaar A partner van de recreatie sector Meer info op wildkamp.nl/recreatie M Ruim assortiment voor de recreatie sector Altijd & overal online bestellen Ondersteuning op maat bij projecten Direct iets nodig? Altijd een vestiginging de buurt Dé expert in professionele was-, droogen strijkoplossingen! Bel (+31) 0186 57 29 00 of mail info@laundry.nl Dag en nacht beschikbaar voor jou 24/7 helpdesk: telecom cloud 055 203 21 80 info@altios.nl altios.nl glasvezel ICT regio in beeld Intensiever contact Ybema vindt net als Jaap Wouters dat het anders moet. “We moeten toe naar een ander organisatieproces als dit soort calamiteiten zich voordoen. De toeristische ondernemers op de Waddeneilanden zijn immers 100 procent afhankelijk van één vervoerder. Omdat veel partijen betrokken zijn bij het beleid over de Waddenzee heeft HISWA-RECRON het Omgevingsberaad Waddengebied (OBW) gevraagd om in het geval van een plotselinge wijziging van een dienstregeling of andere calami‘Ondernemers kregen niet eens de kans om mee te denken aan een oplossing’ Burgemeester Stoel: ‘Geen eenzijdig besluit meer’ Mocht er in de toekomst opnieuw een wijziging nodig zijn in de dienstregeling van de veerboot, dan moet de gemeente Ameland hierbij betrokken zijn. Dat zegt burgemeester Leo Pieter Stoel van Ameland. “Het kan niet zo zijn dat dit een eenzijdig besluit is van de rederij en het ministerie als concessiegever. Bij de enorme ingreep die vorig jaar in juni werd gepleegd heeft de gemeente geen rol mogen spelen, anders dan het aanhoren van de voorstellen van de reder. Dat kan in de toekomst niet nog een keer zo gaan. Bij zoiets belangrijks zul je als reder en concessiegever met de betrokken gemeente in overleg moeten.” Ook ondernemers en bewoners moeten meer zeggenschap krijgen, stelt de burgemeester. Dat kan wat hem betreft het beste via de gemeenteraad. “De raad vertegenwoordigt de samenleving, dus ook bewoners en ondernemers.” teit hiervoor een arbitragecommissie in het leven te roepen. Je zou dit ook een andere naam kunnen geven, maar het belangrijkste is dat het ministerie verplicht wordt in overleg te treden met de regio, waaronder de gemeenten, HISWA-RECRON en consumentenorganisaties als de ANWB.” Het ministerie heeft inmiddels aangegeven dat het de noodzaak inziet om tot een intensiever contact met de regio te komen. Een positieve ontwikkeling, aldus Ybema. “Maar formeel kan dat pas worden geregeld in het nieuwe programma van eisen, wanneer in 2029 de nieuwe concessie wordt vastgelegd. Mocht zich voor die tijd een probleem voordoen, dan hebben we nu in elk geval het vertrouwen dat het ministerie de regionale partners op voorhand zal betrekken.” Ybema heeft daarover inmiddels ook contact met burgemeester Leo Pieter Stoel van de gemeente Ameland. Een ander proces Terugkijkend op de hele gang van zaken blijft de regiomanager met een onbestendig gevoel zitten. “De verminderde bereikbaarheid leverde veel stress op voor ondernemers, bewoners en toeristen.” Toch willen Ybema en Wouters niet met de beschuldigende vinger wijzen. “We zijn op weg naar een ander proces, dat is een ontwikkeling waar iedereen in meegaat”, aldus de ondernemer. “Het enige dat we kunnen is samen oplossingsgericht en constructief nieuwe oplossingen aandragen. Want de gezamenlijke belangen zijn groot.” 08-2024 | Recreactie 23

ondernemen Ontevreden recreant heeft een steeds korter lontje De mondige gast: hoe voorkom je problemen? Het lijkt een duidelijk zichtbare trend: de Nederlander wordt steeds mondiger. Gasten van recreatiebedrijven kennen niet alleen hun rechten, ze denken soms dat ze recht hebben op veel meer. Dat gaat gepaard met een stelligheid die niet altijd plezierig is voor ondernemers en vooral niet voor de medewerkers aan de receptie. Wat zit er achter, en hoe kun je problemen voorkomen? Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Shutterstock Recreatiebedrijven zijn een afspiegeling van de maatschappij. Veel gaat goed, maar af en toe gaat het ook mis. Zoals op dat bedrijf waar een mevrouw een vaste standplaats had. Haar broer verbleef echter ook vaak in het chalet en had een wat kort lontje. Op zekere dag ergerde hij zich verschrikkelijk aan iemand die wat traag deed bij de slagboom van het bedrijf. Hij scheurde erlangs, vloekend en tierend. De andere gast werd op een haar na aangereden. Alles stond duidelijk op de beveiligingscamera. Maar de broer was absoluut niet aanspreekbaar op zijn gedrag en begon al snel weer te schelden tegen de eigenaar van de camping. “Het zijn hele vervelende situaties. En als ondernemer kun je dan de-escaleren, maar het is nauwelijks mogelijk om zo’n geval écht te voorkomen”, constateert Joost Bosman, jurist bij HISWA-RECRON. Maatschappelijke trend Of het ook echt váker misgaat dan voorheen, kan Bosman niet bevestigen. “Het lijkt een maatschappelijke trend, maar die wordt niet door statistische cijfers ondersteund. Wel merken we in onze sector bijvoorbeeld dat mensen er steeds vaker een advocaat bijhalen als de vaste plaats op een camping wordt opgezegd”, weet Bosman. Vanuit zijn dienstverlening aan ondernemers krijgt hij heel wat verhalen te horen. “Mensen komen sneller voor hun rechten op. De financiële belangen worden ook steeds groter. Vroeger hadden mensen een stacaravannetje. Nu gaat het steeds vaker om dure en luxe chalets. Dan kan het ook financieel gezien een groter probleem zijn als je plek wordt opgezegd.” Ook bij grote stijgingen van de energielasten, zoals we die de laatste jaren hebben gezien, komen sommige gasten in verzet. Ze vinden het niet redelijk dat de energielasten opeens zo sterk verhoogd worden. En gasten hebben er geen boodschap aan, dat de ondernemer óók met die hoge lasten in zijn maag zit. Duidelijkheid bieden Dit soort problemen is deels te voorkomen door de gasten de grootst mogelijke duidelijkheid te bieden over de voorwaarden, stelt Bosman. “Er is duidelijk omschreven op welke momenten je die voorwaarden moet overhandigen. Zorg dat je je zaken op orde hebt en dat de gasten dat ook weten. En bevestig het schriftelijk, als er belangrijke dingen veranderen. Bewaar de stukken. Zeker ondernemers van de oude stempel hebben de neiging om zaken mondeling overeen te komen, in goed vertrouwen. Dat werkt perfect, tot je een conflict hebt. Dan heb je geen poot om op te staan.” Het komt ook voor dat er wel wat op papier is gezet, maar dat de recreant de consequenties niet overziet. “Verplaats je dus in de positie van de gast en vraag jezelf af of die de gevolgen kan overzien.” 24 Recreactie | 08-2024 Ook als er sprake is van permanente bewoning, ontstaan vaak grote problemen. Bosman: “Dan heb je als ondernemer de zaak laten versloffen. In feite is het dan helemaal geen recreatie meer. Je laat mensen gewoon maar blijven en dan raken de voorwaarden, waaronder de standplaats wordt verhuurd, op de achtergrond. Als je de overeenkomst dan opzegt, bijvoorbeeld bij een herstructurering, hebben de bewoners echt een groot probleem. En vaak de ondernemer ook. Want rechters kijken dan ook naar de huidige praktijk.” Dat het bij aanvang van de overeenkomst de bedoeling was om er alleen te recreëren, telt dan nauwelijks meer mee. De ondernemer heeft (mede uit eigenbelang) toegestaan dat er ook gewoond mag worden. “Zeg je dan alsnog een overeenkomst op met verwijzing naar het oorspronkelijke doel, ofwel recreatie, dan gaat het geregeld mis”, weet Bosman. “Je ontneemt gasten dan niet hun recreatiekavel, maar hun woning, terwijl ze vaak geen idee hebben waar ze heen moeten. Dan halen ze er al snel juridische hulp bij. Of ze worden agressief.” Overlast Duidelijkheid is ook vereist als er sprake is van overlast op het bedrijf. “Elke ondernemer heeft weleens te maken met gasten die te veel herrie of troep maken, of zich asociaal ‘Mensen komen sneller voor hun rechten op. De financiële belangen worden ook steeds groter’ gedragen naar andere gasten. Ook dan kunnen er problemen ontstaan als mensen een jaarplaats hebben, want die laten zich niet zomaar wegsturen.” Als zulke zaken voor de Geschillencommissie Recreatie of de rechter komen, zal die vaak ook vragen of er eerst schriftelijk gewaarschuwd is. Bij serieuze overtreding van de regels, zijn mondelinge waarschuwingen niet genoeg om iemand de toegang tot het bedrijf te ontzeggen. Ook is het dan lastig om te bewijzen dat er gewaarschuwd is. Bosman: “Er moeten dus bijna altijd schriftelijke waarschuwingen gegeven zijn, voordat de gast de opzegging krijgt. Dat hoeft alleen niet te gebeuren als de gast het echt heel bont maakt. Je hoeft gasten niet eerst te waarschuwen als ze spullen van de buren stelen, of de gasmeter saboteren. Crimineel gedrag mag niet, punt. Maar dat zijn dus echt de uitzonderingssituaties.” Vaak denken mensen ook rechten te hebben die ze niet 08-2024 | Recreactie 25 >

HOGE KWALITEIT KOELTECHNIEK laag geprijsd! Koelwerkbank temp. bereik: -2º tot 8ºC 230 Volt Vanaf 4750.045 Vanaf 1.080,Lease vanaf 87,32* Koelkast afm. rooster 65x53 cm temp.bereik: -2º tot 8ºC 230 V art. nr model KOELKAST 4750.025* 1 deur 4750.005 1 deur 4750.010 2-deurs art. nr model VRIESKAST 4750.030* 1 deur 4750.015 1 deur 4750.020 2-deurs * afm. rooster 53,5x55 cm afm. cm Vrieskast afm. rooster 65x53 cm temp.bereik: -18º tot -22ºC 230 V kW 68 x 71 x 201 0,19 74 x 83 x 201 0,30 148 x 83 x 201 0,44 afm. cm kW 68 x 71 x 201 0,40 74 x 83 x 201 0,48 148 x 83 x 201 0,78 1.690,- 1.355,2.100,- 1.755,3.295,- 2.640,Vanaf KOELKAST HOOGRENDEMENT UITVOERING 4752.005 1 deur 4752.015 2-deurs 74 x 83 x 201 0,17 148 x 83 x 201 0,36 VRIESKAST HOOGRENDEMENT UITVOERING 4752.010 1 deur 4752.020 2-deurs 74 x 83 x 201 0,42 148 x 83 x 201 0,70 2.130,- 1.695,3.430,- 2.745,2.630,- 2.095,3.955,- 3.160,*De in deze advertentie vermelde lease tarieven zijn per maand op basis van 60 maanden en op basis van operationele lease. EMMELOORD Platinaweg 21 8304 BL Emmeloord Tel: (0527) 635 635 info@hakpro.nl AMSTERDAM De Flinesstraat 20 1114 AL Duivendrecht Tel: (020) 665 6428 amsterdam@hakpro.nl GRONINGEN Verl. Bremenweg 10c 9723 JV Groningen Tel: (050) 318 1600 groningen@hakpro.nl art. nr model afm. cm 4750.705 5x 1/1 GN of 5x EN 400x600 80 x 80 x100 kW 0,75 3.405,- 2.725,4750.710 7x 1/1 GN of 7x EN 400x600 80 x 80 x 151,5 0,98 4.205,- 3.365,4750.715 9x 1/1 GN of 9x EN 400x600 80 x 80 x 176,3 1,2 6.570,- 5.260,ROTTERDAM Schuttevaerweg 13 3044 BA Rotterdam Tel: (010) 750 2750 rotterdam@hakpro.nl VENLO Venrayseweg 44 5928 NZ Venlo Tel: (077) 387 4242 venlo@hakpro.nl VLISSINGEN Bedrijfsweg 9 4387 PD Vlissingen Tel: (0118) 493 222 vlissingen@hakpro.nl 23-05-00 Alle prijzen zijn in euro's, exclusief BTW en wettelijke verwijderingsbijdragen. Wijzigingen voorbehouden zonder voorafgaande kennisgeving. Zet- of drukfouten voorbehouden. 1.350,- 1.080,1.775,- 1.420,2.860,- 2.290,art. nr model 4750.035 4750.040 4750.045 afm. cm 2-deurs 3-deurs 4-deurs 136 x 70 x 91 180 x 70 x 91 223 x 70 x 91 HOOGRENDEMENT UITVOERING 4752.035 4752.040 4752.045 2-deurs 3-deurs 4-deurs Blastchiller/freezer 4 geprogrammeerde programma's kerntemperatuurmeter verrijdbaar 230 Volt kW 0,21 0,23 0,34 1.660,1.330,Lease vanaf 33,65* 1.330,1.899,- 1.520,2.299,- 1.840,136 x 70 x 91 180 x 70 x 91 223 x 70 x 91 0,20 0,22 0,34 1.910,- 1.530,2.175,- 1.740,2.625,- 2.095,2.725,Lease vanaf 63,77* hakpro.nl HOOG RENDEMENT WAT EEN BESPARING! ondernemen hebben. Denk aan stacaravans met allerlei aanbouwtjes. In de voorwaarden staat dat er eerst toestemming moet worden gevraagd aan de ondernemer. Als dat steeds niet gebeurt, en de ondernemer zegt er niets van, wordt dat gebruikelijk op het park. Dan kun je rekenen op boze gasten als je ze er jaren later toch op aanspreekt. Voor hun gevoel is er immers een verworven recht ontstaan, dat hen alsnog wordt afgenomen. Of ze voelen zich oneerlijk behandeld. De buurman heeft het ook, Bij serieuze overtreding van de regels is een mondelinge waarschuwing niet genoeg waarom ik dan niet? Het credo is dus: zorg dat je als ondernemer reageert op ontwikkelingen die niet in lijn zijn met de voorwaarden. Die voorwaarden zijn er niet voor niets. Ze helpen je als ondernemer om je bedrijf op orde te houden.” Weerbaar tegen agressie Het korte lontje van (vooral) de Nederlandse gast is inmiddels berucht. Medewerkers van de receptie krijgen er regelmatig mee te maken. Een koude douche, kapotte lamp of teveel drank bij het diner kunnen de aanleiding al zijn voor een forse scheldpartij. Een goede training doet dan wonderen, want er zijn gesprekstechnieken waarmee je kunt voorkomen dat een conflict escaleert. Zoals: blijf kalm, geef de klant aandacht en toon begrip. Maar ook: doe geen onvervulbare beloftes en ga niet in discussie. HISWA-RECRON TOP Supplier Endurance verzorgt met enige regelmaat in-company trainingen Weerbaar tegen agressie. Het minimale aantal deelnemers is acht. De training kan ook voor enkele bedrijven samen georganiseerd worden. Meer informatie bij Rob Versteeg r.versteeg@endurance.nl Groepsaccommodaties De meeste conflicten ontstaan bij campings met jaarplaatsen, zoveel is wel duidelijk. Dan zijn de belangen voor de gast ook het grootst. Hoe zit dat bij de groepsaccommodaties? Beaujean Vacances in Gulpen verzorgt de boekingen voor een flink aantal groepsaccommodaties in Limburg, de Voerstreek en de Belgische Ardennen. Het bedrijf verzorgt zo’n 12.000 boekingen per jaar. Eigenaar Daphne Beaujean denkt bij conflicten met gasten vooral terug aan de coronatijd. “Toen waren er écht grote problemen. Boze gasten, rechtszaken. Maar er waren ook helemaal geen regels voor die uitzonderlijke situatie. Daarna is het allemaal weer een stuk rustiger geworden. Natuurlijk hebben onze mensen weleens een boze gast aan de lijn, of begint iemand te dreigen. Maar dat is niet erger dan voorheen. Onze mensen zijn daar goed voor getraind.” Wél constateert Beaujean dat gasten sinds de lockdowns de algemene voorwaarden veel beter lezen. “Daar krijgen we meer vragen over. Op zich is het alleen maar goed als mensen die voorwaarden lezen. Daarmee kun je conflicten juist voorkomen.” 08-2024 | Recreactie 27

kennis delen Lastendruk wordt onhoudbaar 38% van elke euro die mensen besteden in recreatiebedrijven, gaat rechtstreeks naar de belastingen, zo concludeert onderzoeksbureau Ginder. Dat is een stijging van 40% ten opzichte van 2018, toen hetzelfde onderzoek plaatsvond. De dreigende btw-verhoging vanaf 2026 zet Nederlandse recreatiebedrijven écht op concurrentieachterstand ten opzichte van het buitenland, constateren de onderzoekers. Tekst: Maarten Bokslag Foto: De Zeven Linden In 2018 was het al schokkend: van elke in de recreatiebedrijven bestede euro werd 27 cent afgedragen aan de belastingen. Een jaar later was dat 30 cent, met dank aan de verhoging van het lage btw-tarief naar 9%. Anno 2024 komen de onderzoekers uit op 38 cent per euro. In de berekening worden de directe lasten vanuit wet- en regelgeving meegeteld, opgelegd door verschillende overheidslagen. Het gaat dan om onder meer btw, vennootschapsbelasting, energiebelasting, toeristenbelasting en ozb. Lonen vallen buiten het onderzoek, maar ook die zijn de laatste jaren fors gestegen. Ondernemers hebben bij de stijgende lasten de keuze: doorberekenen aan de gasten, of het verlies De grootste stijgers Het onderzoek van Ginder laat een paar grote stijgers zien in de belastingdruk op recreatiebedrijven sinds 2018. - btw (6 naar 9%) +50% - belasting op aardgas - belasting op elektriciteit - toeristenbelasting - ozb +197% +109% +24% +14-19% Het onderzoek van Ginder is te vinden op: www.hiswarecron.nl (zoekterm: Lastendruk) deels zelf nemen. “Eigenlijk is geen van beide mogelijk”, stelt Jeffrey Belt, adjunct-directeur Leisure & Recreatie bij HISWA-RECRON. “De marges zijn al fors afgenomen door de enorme kostenstijgingen. Daarnaast zijn investeringen broodnodig om de kwaliteit van de diensten en producten te blijven waarborgen. Door de sterk stijgende belastingen wordt de sector uitgehold.” Dan maar naar het zuiden? Het gevolg is duidelijk zichtbaar. Volgens de CBS-cijfers was de infl atie sinds 2018 gemiddeld 12,4%. De prijzen van verblijfsrecreatieve bedrijven, zoals bungalowparken en campings, stegen tussen 2018 en 2023 echter met 27%. Voor 2024 wordt een verdere prijsstijging verwacht. De onderzoekers concluderen in het rapport dan ook, dat de bedrijven een steeds nadeliger concurrentiepositie krijgen. Gasten kiezen dan al snel voor vakantie in Duitsland en België, waar de btw op logies nu al lager is. De voorgenomen btw-verhoging van 9 naar 21% voor groepsaccommodaties en bungalowparken zou vooral voor parken nabij de grens funest kunnen uitpakken. Het prijsverschil wordt dan wel érg groot. Maar ook bedrijven in het binnen land en aan de kust komen in de problemen. “De overheid wil graag dat mensen in eigen land op vakantie gaan, want dat is duurzaam en goed voor de economie”, stelt Belt. “Maar straks is vakantie in eigen land net zo duur als een all-inclusive in een zonnig land. Vakantiegangers worden zo het land uitgejaagd. En onze bedrijven krijgen het zwaar. Daarmee wordt een groot deel van de ingeraamde btw-opbrengst alweer tenietgedaan.” 28 Recreactie | 08-2024 kennis delen De complexe knip bij de bouwvergunning Onlangs werd een recreatieondernemer geconfronteerd met een stillegging van zijn bouwwerkzaamheden. Dat leverde een fl inke teleurstelling en kostenpost op, maar bleek niet terecht. De complexe ‘knip’ die de Omgevingswet aanbrengt in de bouwvergunning, bleek de oorzaak. Ook de betreff ende gemeente moest uiteindelijk toegeven dat zij de wet niet goed hadden uitgelegd. Tekst: Eelco de Jong (Zypp advocaten) Foto: Shutterstock Wat was er aan de hand? De ondernemer heeft een prachtig park in het midden van het land, waar recreatiebungalows staan. Op een deel van het park wilde hij nieuwe recreatiebungalows plaatsen. Het bestemmingsplan, sinds 1 januari 2024 onderdeel van het tijdelijk deel van het omgevingsplan geheten, stond dit allemaal toe. Met de opleggers met recreatie bungalows kwam echter ook team Handhaving van de gemeente. Mondeling werd direct stillegging van de bouwwerkzaamheden bevolen. Er zou sprake zijn van een niet- vergunde bouwactiviteit. Iedereen liet het werk uit zijn handen vallen. Een fi kse domper voor de ondernemer: aannemers, vervoerder en hovenier stuurden wél een rekening. Bovendien konden de bungalows niet, zoals gepland, in de meivakantie worden verhuurd. Had de gemeente gelijk? Nee! Dat verdient wat toelichting. Als je een bouwwerk wilt bouwen – en een recreatiebungalow is een bouwwerk – heb je ook onder de Omgevingswet nog steeds een omgevingsvergunning nodig. Maar wat er is verandert, is dat je soms twee vergunningen nodig hebt. Eén voor de om gevingsplanactiviteit en één voor de bouw activiteit. Hier paste het bouwen van de recreatiebungalows in het tijdelijk deel van het omgevingsplan: voor de omgevings planactiviteit was dus geen vergunning nodig. Dat was ook niet standpunt van het gemeentebestuur overigens. Voor wie wil nazoeken: artikel 22.27 onder b van het Invoeringsbesluit Omgevingswet. De gemeente gaf toe dat de bouw onnodig was stilgelegd Technische bouwactiviteit Het gemeentebestuur vond echter wél dat een omgevingsvergunning voor de technische bouwactiviteit (waar kort gezegd getoetst wordt aan wat vroeger het Bouwbesluit heette) nodig was. De ondernemer heeft zich, gesteund door Zypp advocaten, met succes op het standpunt gesteld dat voor het bouwen van een recreatiebungalow deze vergunning niet nodig is. Kortom, er is geen enkele van de twee mogelijke vergunningen nodig. Dat volgt uit artikel 2.25 van het Besluit bouwwerken leefomgeving. Er geldt in beginsel enkel een omgevingsvergunningplicht als er sprake is van een bouwwerk met een dak dat hoger is dan 5 meter. Daar was geen sprake van. Kortom, geen vergunningplicht. Dat betekent dus dat óók geen sprake was van een overtreding en dus de stil legging ten onrechte was. Het gemeentebestuur heeft inmiddels erkend een fout te hebben gemaakt. Over de vergoeding van de geleden schade is de ondernemer nu in gesprek. 08-2024 | Recreactie 29

arbeidsmarkt Bbl-opleiding Leisure & Recreatie is veelzijdig en praktisch Direct aan de slag in het bedrijf Veelzijdig en praktisch. Dat zijn de belangrijkste kenmerken van de nieuwe bbl-opleiding op het gebied van Leisure & Recreatie. Tijdens de bbl-opleiding leren jongeren het vak van allround recreatiemedewerker. Ondernemers hebben zo direct versterking op de werkvloer. Studenten zijn blij met het salaris en leren het vak grotendeels in de praktijk. Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: Wanda van Eck, KIKK Tot nu zijn er vooral bol-opleidingen voor de Recreatiebranche. Afgestudeerden van deze opleiding komen pas na hun eindexamen op de arbeidsmarkt. Bbl-studenten daarentegen gaan direct aan de slag in het bedrijf. Dat is een groot voordeel in deze tijd van schaarste op de arbeidsmarkt. Bbl-studenten gaan één dag per week naar school en werken vier dagen per week in het bedrijf dat ze opleidt. De nieuwe tweejarige bbl-opleiding Leisure & Recreatie op niveau 3 is zo aantrekkelijk mogelijk gemaakt voor jongeren. “We bieden een nieuwe manier van opleiden”, aldus een trotse Lucie Schuijt, medewerker Arbeidsmarktbranding bij ‘We hebben goed gekeken naar wat jongeren nou écht enthousiast maakt’ Onderdelen bbl-opleiding Leisure & Recreatie De nieuwe bbl-opleiding Leisure & Recreatie niveau 3 bestaat uit algemene onderdelen en keuze-onderdelen. • De generieke vakken zijn hospitality, front- en backoffice, activiteitenbegeleiding, horeca, bedrijfsonderhoud en commerciële activiteiten. • De keuzedelen zijn Mijn bedrijf & ik, Skills you need, Duurzaamheid en Veilig werken. • Bedrijven kunnen zich als opleidingsbedrijf melden op de site van SBB voor erkenning. • De nieuwe bbl-opleiding gaat september 2025 van start op vier locaties in Nederland: Zwolle, Den Haag, Breda en Eindhoven. Meer informatie bij Herbert van Oord: h.vanoord@hiswarecron.nl HISWA-RECRON. “We hebben goed gekeken naar wat jongeren nou écht enthousiast maakt. Daar spelen we op in door een opleiding neer te zetten waarin de student beleeft, voelt en ervaart. Studenten werken heel praktijkgericht, kunnen per losse module examen doen, doen veel zelfkennis op en leren veel over interactie met mensen. En natuurlijk over gastvrijheid.” Ook voor zij-instromers en medewerkers van recreatiebedrijven is de opleiding heel aantrekkelijk, benadrukt Schuijt. “Zij kunnen losse modules volgen. Zo kun je als bedrijf je medewerkers gerichte mogelijkheden voor bijscholing aanbieden. Datzelfde geldt voor mensen die al werken in een andere sector en de sprong willen maken naar de recreatiesector. Dat wordt hierdoor eenvoudiger.” Samenwerking Het aanbod aan bbl-opleidingen Recreatie was tot nu toe zeer beperkt. De inhoud werd per school samengesteld. De nieuwe opleiding wordt landelijk opgezet. De start is in september 2025 op vier scholen, verspreid over het land – Den Haag, Zwolle, Breda en Eindhoven. Scholen zien een leegloop van studenten en voelen de urgentie van samenwerking met het regionale bedrijfsleven én met elkaar. Zo wordt gewerkt aan een krachtige opleiding, met een landelijke uitstraling en een uniform onderwijsprogramma. Schuijt onderstreept het belang van die samenwerking tussen branchevereniging, scholen en bedrijfsleven. “Er zit een gemeenschappelijk gevoel achter. Het gevoel van: we moeten dit samen doen. Het gaat niet alleen om míjn opleiding of míjn school. Het gaat er juist om hoe we gezamenlijk de sector aantrekkelijker kunnen maken voor jonge studenten, medewerkers 30 Recreactie | 08-2024 en zij-instromers. Het Sociaal Fonds Recreatie subsidieert dit initiatief met een subsidie.” Herbert van Oord, manager Arbeidsmarkt, Training & Opleiding bij HISWA-RECRON, ziet de nieuwe opleiding als een bijdrage in de strijd tegen de krapte op de arbeidsmarkt. Maar het is meer dan dat. “Niet alle jongeren zijn geschikt om veertig uur per week in de schoolbanken te zitten. Iedereen heeft een eigen leerstijl. Er zijn jongeren die liever leren door te doen. Daar is deze bbl-opleiding uitermate geschikt voor. We willen dus ook een nieuwe doelgroep bereiken.” Belangrijk voordeel is dat de nieuwe opleiding is opgezet volgens het nieuwe kwalificatiedossier, dat net gereed is. “Dat maakt de opleiding ook actueel. Het vorige kwalificatiedossier was toch wat beperkt, met de nadruk op animatie en frontoffice”, zegt Van Oord. Hij wijst erop dat de nieuwe opleiding veel breder is. “De student leert alle aspecten van het vak kennen. Van administratieve processen tot het promoten van een evenement en van het wegwijs maken van gasten tot het meehelpen met het groenwerk. Maar er zit ook een stukje reparatie en onderhoud van gebouwen en voorzieningen in. Het is echt een allround opleiding.” Na het examen kan de student in loondienst. Dat kan bij het leerbedrijf, maar ook bij een andere onderneming. Van Oord: “Na de opleiding kan de student zich bij het bedrijf eventueel verder specialiseren. Natuurlijk kan de student er ook voor kiezen om verder te studeren naar een mbo-niveau 4.” Opleidingsbedrijf Recreatiebedrijven die opleidingsbedrijf willen worden voor de nieuwe bbl-opleiding moeten aan een aantal voorwaarden voldoen, vertelt Van Oord. “Je moet het natuurlijk vooral leuk vinden om jongeren te begeleiden. En je moet begrijpen dat een student begeleiding nodig heeft. Daar moet je veel energie in willen steken. Om erkend leerbedrijf te worden meld je je aan 08-2024 | Recreactie 31 >

arbeidsmarkt bij de SBB, de Samenwerkingsorganisatie Beroepsonderwijs Bedrijfsleven. Die vraagt onder meer om een goede en veilige werkplek voor de student en verwacht dat je een praktijkopleider aanstelt die de eisen van de opleiding kent.” Vier scholen werken samen aan een landelijk opleidingsprogramma Groeien in het werk In de praktijk merkt Van Oord dat veel bedrijven en opleiders veel plezier hebben in de begeleiding. “Ik hoor vaak dat jongeren best onzeker binnenkomen, maar dat ze na een paar maanden al flink gegroeid zijn in het werk. Veel bedrijven zijn succesvol in het opleiden en dat maakt ze heel trots.” Personeelstekort lijkt niet eens het belangrijkste argument om leerbedrijf te worden, merkt Van Oord. “Ik zie dat veel praktijkopleiders intrinsiek gemotiveerd zijn. Omdat ze hun werk leuk vinden en hun kennis graag willen overdragen. Hun belangrijkste motivatie is dat ze jongeren graag een kans willen bieden en ervoor willen zorgen dat ze op de juiste plek in de maatschappij belanden.” ‘Deze nieuwe opleiding is een cadeau voor studenten én bedrijven’ Recreatiepark de Leistert in Roggel heeft eerder ervaring opgedaan met een bbl-opleiding en is blij met de nieuwe opleiding Leisure & Recreatie. Twee studenten hebben bij de Leistert van 2021 tot 2023 met succes de opleiding doorlopen, vertelt Jordy van Helden, manager Recreatie bij de Leistert. Dat er nu een landelijke bblopleiding komt juicht hij toe. “Een bbl-student heeft snel inzicht in de branche en groeit in het bedrijf. Omdat ze meedraaien op alle afdelingen van het opleidingsbedrijf sluit de opleiding nauw aan op het werkveld.” Jessica Groenleer, docent Leisure & Events bij mbo De Rooi Pannen (Eindhoven) en mede-ontwikkelaar van de nieuwe bbl-opleiding, spreekt van een cadeau voor zowel studenten als bedrijven. “Beide partijen halen het beste in elkaar naar boven. Het is echt een enorme meerwaarde als een student zich in twee jaar tijd van niet-geschoolde ontwikkelt tot een expert.” Ook de losse modules vindt ze een belangrijke aanwinst voor recreatiebedrijven. Hayo van der Kamp, docent, loopbaancoach en stagecoördinator van Landstede MBO (Zwolle), verwacht dat de nieuwe bbl-opleiding de band tussen onderwijs en bedrijven zal versterken. “Ondernemers zijn betrokken bij de samenstelling van de modules en door de combinatie werken en leren krijgen de bedrijven precies de medewerkers die ze zoeken. Samen kunnen we ons netwerk versterken en nog meer bekendheid geven aan onze mooie sector.” 32 Recreactie | 08-2024 vakinfo Duurzaamheid: ook in bad- en slaapkamer Duurzaam ondernemen is meer dan het hebben van zonnepanelen en elektrisch vervoer. Echte duurzaamheid zit in alle geledingen van je bedrijf. Dus ook in de slaapkamers en badkamers van je accommodaties. Kies bijvoorbeeld voor biologisch of gerecycled katoen, herkenbaar aan de OCS en GRS keurmerken. Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Uw Bed Professional Bad- en bedlinnen wordt meestal gemaakt van katoen. Voor de productie van katoen is echter veel grond en water nodig. In de reguliere katoenteelt wordt daarnaast veel gewerkt met genetisch gemodifi ceerde zaden, pesticiden en insecticiden. Die tasten de biodiversiteit en de waterkwaliteit aan. Wil je als recreatiebedrijf verduurzaming ook doorvoeren in bad- en bedlinnen, zorg er dan voor dat je werkt met producten die zijn gemaakt van biologisch katoen. Bij de productie daarvan wordt minder water en energie verbruikt en er is ook minder CO2 Er is badlinnen dat is vervaardigd uit 80 procent gerecycled katoen het duurzaamheidskeurmerk Green Key. Daarmee ga je een stap verder dan de eisen van de normale wet- en regelgeving en ben je ervan verzekerd dat je voldoet aan de eisen die de internationale keurmerken stellen. - uitstoot. Bovendien is biologisch katoen comfortabeler dan synthetische varianten. Normering Maar hoe weet je zeker dat je bad- en bedlinnen voldoen aan de juiste duurzaamheidseisen? In de textielwereld komen diverse internationale keurmerken voor. Twee daarvan zijn belangrijk: de OCS en de GRS. De OCS (Organic Content Standard) controleert de aanwezigheid en hoeveelheid biologisch materiaal (zoals biologische katoen) in het eindproduct. Daarnaast controleert het de weg die grondstoffen hebben afgelegd van bron tot eindproduct. De GRS (Global Recycled Standard) is een keurmerk dat aangeeft dat een product voor tenminste 50 procent uit gerecycled materiaal bestaat. Ingewikkeld voor een recreatieondernemer? Eigenlijk niet. Die moet er vooral voor zorgen dat hij voldoet aan de richtlijnen van Badlinnen uit snij-afval Het duurzaamheidskeurmerk Green Key geeft duidelijke normen waar handdoeken, badlakens, washandjes, badmatten, lakens, onderlakens, dekbedhoezen en kussenslopen aan moeten voldoen. Wil je als recreatieondernemer zeker weten dat je aan die richtlijnen voldoet, dan is het aan te bevelen om een leverancier te kiezen met producten die voldoen aan de Green Key-normering. En die zijn er. Zo is er badlinnen dat is vervaardigd uit 80 procent gerecycled katoen, afkomstig van snij-afval van witte t-shirts. Ook verkrijgbaar is een collectie bedlinnen die is gemaakt van biologisch katoen en polyester, afkomstig van gerecyclede PET-fl essen. Producten die niet alleen duurzaam zijn, maar ook beschikken over de kwaliteit en het comfort waar je gasten prijs op stellen. Met dank aan Uw Bed Professional 08-2024 | Recreactie 33

productnieuws Tekst: Jaap van Sandijk Duurzame energie Met het batterij- en energiemanagementsysteem van Fleet Facilities profi teer je als recreatieondernemer optimaal van (zonne-)energie. Het systeem maakt gebruik van dynamische load-balancing. Een overschot aan zonnestroom wordt benut voor het opladen van de batterij, van elektrische voertuigen of het aansturen van elektrische boilers, slimme stopcontacten of andere apparaten. De combinatie van deze toestellen met het batterij- en energiemanagementsysteem zorgt voor aanzienlijke besparingen op je energiekosten. www.fl eetfacilities.com (06) 518 458 01 Robuuste armaturen Spelen met Veiligheid, duurzaamheid en sfeer komen samen in de robuuste en energiezuinige armaturen van Oslo. De armaturen zijn zeer geschikt om aan te brengen op lichtmasten met een lamphoogte tot vier meter die grote oppervlakken, parkeerterreinen en hoofdpaden verlichten. www.seijsener.com (075) 681 06 10 magie Lappset Luna voegt een stukje magie toe aan je binneneelplek. De Luna maakt gebruik van sensortechnologie en detecteert de beweging van spelers. Het speeltoestel reageert met geluid en muziek waardoor je wordt uitgedaagd om te dansen, te spelen en samen te werken. Elke keer als je de speelvloer betreedt, word je verrast met nieuwe spellen en uitdagingen. Luna past in elke omgeving en biedt een reeks aan uitdagende spellen om te ontdekken. Verkrijgbaar bij Lappset Nederland, voorheen bekend als Yalp. www.lappset.nl (0547) 28 94 10 Wassen met app Met de Miele appWash kunnen je gasten via de telefoon een wasmachine reserveren, boeken en eenvoudig betalen. Dat betekent minder werk voor de receptie en een soepeler ervaring voor gasten. Alle transacties zijn te volgen via het exploitantenportaal. Het systeem wordt volledig onderhouden door Miele. www.miele.nl/p (0347) 37 88 84 34 Recreactie | 08-2024 24 & 25 JANUARI ’24 EVENEMENTENHAL GORINCHEM RECREATIETECHNIEK De next step naar inspiratie & kennis voor de recreatieprofessional! DIGITALISERING & MARKETING ZWEMBAD EN WATER DIENSTVERLENING BESTEL JE GRATIS TICKET MET CODE MP1203 RECREATIE-NEXTLEVEL.NL Powered by Recreatie Vakbeurs

WINTERKLAAR MET ONZE VERLICHTING Creëer een veilige en sfeervolle omgeving met onze duurzame verlichtingsoplossingen. Wij zorgen ervoor dat uw recreatiebedrijf ook in de wintermaanden helder zicht houdt.

RECREACTIE 7 | november 2024 magazine over recreatie en toerisme Steeds meer regels Lastendruk dreigt ondernemers te verstikken Eiland van Maurik: creatief en innovatief investeren Noord-Holland wil toerisme beter spreiden Laatste trends op grootste Recreatie Vakbeurs ooit

Dé specialist in de bouw van sanitaire units van hoge kwaliteit Maatwerk dat volledig aan uw wensen voldoet Volledige ontzorging van ontwerp tot sanitaire installatie Innovatieve milieu- en energiebewuste oplossingen Onderhoudsvriendelijke en duurzame materialen Units zijn schakelbaar, fl exibel en verplaatsbaar mobielbouw.nl biedt u nog veel meer informatie Wij staan voor u klaar! 12 - 14 NOVEMBER 2024 Evenementenhal Hardenberg Ook dit jaar staan wij op de Recreatie Vakbeurs. Bezoek onze stand 601 en laat u verrassen door ons actuele aanbod! Verblijfsrecreatie Watersport Dagrecreatie Sport en Wellness F.A. Molijnlaan 28 8071 AG Nunspeet Tel: 0341 - 25 23 63 www.vandeloosdrechtrbm.nl DÉ RECREATIE BEDRIJFSMAKELAAR

colofon voorwoord Hoofdredactie: HISWA-RECRON, Marike Rosier, communicatie@hiswarecron.nl Eindredactie: Maarten Bokslag, www.bokslag.com Redactiecommissie: Charlotte de Baat, Jeffrey Belt, Arthur van Disseldorp, Wanda van Eck Aan dit nummer werkten mee: Jaap van Sandijk, Jos van der Sterren, Rosanne de Groot Opmaak: Dock35 Media Coverfoto: Shutterstock Bladmanagement: Dock35 Media, Sjoerd Franssen Advertenties: Dock35 Media, Martijn Penning, (0314) 355 826, martijn@dock35media.nl Druk: Senefelder Misset Doetinchem B.V. Abonnementen: HISWA-RECRON, Storkstraat 24, 3833 LB Leusden, communicatie@hiswarecron.nl, (033) 303 9700, 70 euro per jaar, 35 euro voor studenten en medewerkers van recreatiebedrijven. Gratis voor HISWA-RECRON-leden, overheden en pers. Als vakblad hanteren wij de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er vanuit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Oplage: 4.400 exemplaren. De samenstellers hebben de grootst mogelijk zorgvuldigheid betracht. Noch HISWA-RECRON, noch redactie, noch auteurs aanvaarden enige aansprakelijkheid bij eventueel voorkomende fouten. Marike Rosier Manager Communicatie Ruimte Een van de grootste struikelblokken waar ondernemers momenteel mee te maken hebben, is de toenemende regelgeving en administratieve lastendruk. Van complexe vergunningstrajecten tot steeds veranderende milieueisen: de hoeveelheid regels lijkt elk jaar toe te nemen. Het gevolg? Ondernemers worden geremd in hun bedrijfsvoering, in innovaties en in hun creativiteit. In sommige gevallen blijkt de regelgeving zelfs zo beperkend dat projecten of investeringen worden uitgesteld. Soms moeten ondernemers juist extra kosten maken om zich aan te passen aan onlogische regels. In de coverstory lees je enkele schrijnende voorbeelden. In de rubriek Regio in Beeld staat PARTNERS IN BUSINESS: KENNISPARTNERS: Noord-Holland centraal en dan specifiek de drukte en spreiding van toerisme in die provincie. Hier zie je hetzelfde mechanisme ontstaan. De provincie wil reguleren en legt meer regels op. Op Texel heeft de lokale politiek bedacht dat het goed zou zijn om het omzettingsrecht te beperken. Dat houdt in dat ondernemers kampeerplekken niet kunnen omzetten naar zomerhuisjes. Hierdoor worden bedrijven op slot gezet, terwijl de doelen van de gemeente Texel steeds verder uit beeld verdwijnen. Laten we met elkaar in de lobby en in onze contacten met gemeente, provincie en Rijk vragen om een meewerkende en meedenkende overheid. We moeten echt zien te voorkomen dat er nog meer onlogische beperkende maatregelen worden opgelegd. Onze sector drijft immers op de passie en vindingrijkheid van ondernemers. Op pagina 35 lees je meer over het onbezorgd bouwen van hutten op je bedrijf. Het is een geliefde activiteit voor jong en oud, maar zelfs hier gelden regels - van een zachte ondergrond tot toezicht. Want net als in het echte ondernemersleven geldt: bouwen is geweldig, zolang we niet verdwalen in de regels. Veel leesplezier! 07-2024 | Recreactie 5

Recreatie 12/13/14 NOVEMBER ’24 EVENEMENTENHAL HARDENBERG Dé vakbeurs voor een toekomstbestendige recreatiebranche BESTEL JE TICKETS MET CODE MP1202 VERBLIJFSACCOMMODATIES, SPELEN & BEWEGEN, ENTERTAINMENT & GAMES, RECREATIETECHNIEK, DIGITALISERING & MARKETING, ZWEMBAD & WATER, TUIN & PARK, MOBILITEIT, INTERIEUR & STYLING, TINY HOUSES & BIJZONDER OVERNACHTEN, OUTDOOR LIVING EN HORECA LEVERANCIERS RECREATIE-VAKBEURS.NL inhoud Informatief Mens & bedrijf 10 16 22 32 37 Onder de aandacht Kort nieuws uit de branche Coverstory Lastendruk verstikt ondernemers Regio in beeld Noord-Holland wil af van de drukte Kennis delen Bezoek HISWA-RECRON op de grootste Recreatie Vakbeurs ooit Productnieuws Een overzicht van de laatste innovaties 33 35 13 28 De bezieling Eiland van Maurik investeerde in voorzieningen en is nu jaarrond open Ondernemen Kennis delen Verkoop met behoud van plaats Vakinfo Veilig hutten bouwen Column RecreAnders 07-2024 | Recreactie 7

Draadloos beheer van uw camping of vakantiepark ICY Campsite Management en ICY Accommodation Management zijn slimme, cloud-based systemen waarmee u uw campingplaatsen en vakantiewoningen op afstand kunt beheren. Ze hebben een zeer korte terugverdientijd doordat de effi ciëntie van uw onderneming verbetert en u energie bespaart. De systemen van ICY zijn interessant voor ieder type onderneming; of u nu een kleine camping of een groot park beheert. ICY Accommodation Management Dit systeem biedt veel mogelijkheden voor uw vakantiepark, zoals: • Energiebesparende thermostaten • Melding bij o.a. rook, brand, lage cv-druk, inbraak, vorst of spanningsuitval • Warm welkom voor uw gasten • Koppeling met uw reserveringssysteem • Zeer korte terugverdientijd ICY Campsite Management Dit systeem biedt veel mogelijkheden voor uw camping, zoals: • Per plaats: - Ampèrelimiet instellen - Energieverbruik uitlezen - Stroom aan/uit op basis van boeking - Prepaid tegoed instellen • Vorst- en CV-drukalarm in sanitairgebouwen • Plug & Play in bestaande situatie inbouwen of compleet ingerichte nieuwe kasten Bezoek ons op de Recreatievakbeurs, zodat we alle mogelijkheden kunnen toelichten voor uw bedrijf. • Koppeling met uw reserveringssysteem www.icy.nl Beide systemen worden geleverd met eenvoudig te gebruiken software en een smartphone app. Bezoek ons op de Recreatievakbeurs Stand 450 Eenvoudig, Veilig, Rendabel Watermanagement met SCHELL SWS. Drinkwgiëne en waterbesparing gaan hand in hand – dankzij SWS. Uw v steem: - erk. - Ondersteuning bij he giëne. - -SWS. - Duurzaam water besparen en energiek erlagen. Bezoek onze stand 212 op de Recreatie Vakbeurs 12, 13 en 14 november in Evenementenhal Hardenberg! V oor gezondheid. Ontdek nu SWS.

onder de aandacht In memoriam: Peter Brussel Algemeen voorzitter van HISWA-RECRON Peter Brussel is 6 oktober onverwachts op 67-jarige leeftijd overleden. Dat is een groot gemis voor onze branchevereniging, maar natuurlijk vooral voor zijn familie en dierbaren. Peter was een inspirerende leider, een gedreven pleitbezorger van de watersport- en recreatiesector en bovenal een warm en oprecht mens. Hij trad eind 2013 aan als voorzitter van HISWA Vereniging en in 2019 leidde hij de fusie met RECRON. Onder zijn leiding groeide HISWA-RECRON uit tot een krachtige vertegenwoordiger van de watersport en recreatie in Nederland, met een focus op kwaliteit, duurzaamheid, digitalisering, innovatie en samenwerking. Peter was niet alleen een strategisch denker, maar ook een man van de praktijk, met een enorme ervaring als ondernemer. Hij begreep de uitdagingen en kansen binnen de watersport- en recreatiesector en wist bruggen te slaan tussen ondernemers, beleidsmakers en het publiek. Zijn betrokkenheid en toewijding maakten hem een gewaardeerd en geliefd bestuurder, zowel binnen als buiten HISWA-RECRON. Genomineerden Recreatie Verkiezingen Inspiratiereis Lapland Van 6 t/m 10 februari vindt de HISWA-RECRON inspiratiereis naar Lapland plaats. Ontdek hoe je jouw onderneming duurzamer en innovatiever kunt maken, terwijl je geniet van unieke activiteiten in een prachtige winteromgeving. Of je nu geïnteresseerd bent in duurzame bedrijfsvoering, nieuwe zakelijke inzichten wilt opdoen, of gewoon wilt genieten van de magie van het noorderlicht: deze reis biedt voor ieder wat wils. Het programma bevat onder meer bezoeken aan lokale ondernemers, workshops en presentaties en avontuurlijke activiteiten. www.hiswarecron.nl » Actueel » Agenda FNV Recreatie organiseert jaarlijks de Recreatie Verkiezingen, in samenwerking met SFRecreatie, HISWA-RECRON en CNV Vakmensen. Op 7 oktober werden de namen van de genomineerden bekendgemaakt. Er worden awards uitgereikt in drie categorieën: Beste Leerbedrijf; Talent Recreatie en Beste Praktijkopleider. Als Beste Leerbedrijf zijn dit jaar genomineerd Recreatiepark de Leistert (Roggel), Hof van Saksen (Nooitgedacht) en Landal Rabbit Hill (Uddel). Op 11 december vindt de feestelijke uitverkiezing van de winnaars plaats, tijdens de Dag van de Recreatie op het circuit in Zandvoort. www.dagvanderecreatie.nl 10 Recreactie | 07-2024 Foto: De Leistert Arbeidsmarktmonitor Duurzaamheidscongres Op 3 oktober vond in de Jaarbeurs het Duurzaamheidscongres Kampeerbranche plaats. HISWA-RECRON was een van de organisatoren van dit congres, waar de duurzame ontwikkelingen van zowel de industrie, de recreatiebedrijven als bij consumenten samenkomen. Met zo’n 200 mensen was het congres goed bezocht. Zowel kampeerauto’s als boten zullen in de toekomst steeds vaker elektrisch worden, zo bleek. Uit onderzoek van de ANWB kwam naar voren dat kampeerders duurzaamheid steeds belangrijker vinden. Ondernemers moeten meer aandacht geven aan de duurzame stappen die ze zetten. Het congres werd afgesloten met de uitreiking van de Duurzame KampeerAwards. Hertzinger Green Connect won de prijs voor het ‘meest duurzame innovatieconcept’. HISWA-RECRON lid Lemeler Esch werd uitgeroepen tot meest duurzame kampeerplek. "Het bedrijf heeft een unieke balans gevonden tussen natuur, landbouw en recreatie", oordeelde de jury. De Arbeidsmarktmonitor Gastvrijheidssector is van een update voorzien en bevat nu data van 2023. Deze monitor geeft inzicht in onder meer het aantal banen, baankenmerken, arbeidsmobiliteit en onderwijs in de sector. In 2023 telde Nederland ongeveer 167.000 bedrijven in de gastvrijheidssector. Dit is meer dan 7% van alle bedrijven in Nederland. Daarbij biedt de sector werk aan bijna 449.000 fte, een groei van 3% ten opzichte van 2022. In de sector werken relatief veel jongeren, zo blijkt uit de monitor. Van de werknemers is 41% tussen de 15 en 24 jaar. De sector staat daarmee voor een uitdaging, want het aantal studenten dat een mbo- of hboopleiding in de gastvrijheidssector volgt, is 7% gedaald ten opzichte van 2022. www.hiswarecron.nl (zoekterm: monitor) Raad voor Recreatie en Toerisme In september werd de Landelijke Raad voor Recreatie en Toerisme ingesteld. Deze nieuwe samenwerking van overheid, onderwijs, bedrijfsleven en maatschappelijke instellingen gaat aan de slag met kansen en uitdagingen in de sector recreatie en toerisme. Thema’s zijn onder meer integrale gebiedsontwikkeling, duurzame arbeidsmarkt en kennisontwikkeling. Dit soort grote maatschappelijke uitdagingen vraagt om een gemeen schappelijke koers en integrale samenwerking. De gastvrijheidssector pakt die handschoen op met het instellen van dit belangrijke adviesorgaan. Uniek is dat de ministeries EZ, OCW, VRO en LVVN deelnemen, evenals IPO (provincies) en VNG (gemeenten). HISWA-RECRON is goed vertegenwoordigd in de Raad: directeur Geert Dijks maakt deel uit van het bestuur. www.lrrt.nl 07-2024 | Recreactie 11

onder de aandacht Btw-petitie voor Tweede Kamer “Nederland is vakantieland nummer 1 voor Nederlanders. Maar liefst 70% van alle vakanties van Nederlanders is in eigen land. Dat geeft aan hoe belangrijk het is dat vakantie vieren in Nederland betaalbaar blijft. Dat kan alleen als het lage btw-tarief behouden blijft.” Zo begon Geert Dijks, directeur van HISWA-RECRON, zijn toelichting bij de petitie tegen de btw-verhoging, die maar liefst 21.522 maal werd ondertekend. Dijks overhandigde de petitie op 15 oktober in de Tweede Kamer aan Jeanet Nijhof-Leeuw, voorzitter van de vaste Kamercommissie Financiën. Ook Kamerleden Joost Sneller, Henk Vermeer en Pieter Grinwis waren aanwezig. De Tweede Kamer gaat binnenkort in debat over dit onderwerp. Arthur van Disseldorp President EFCO Nieuwe leden Tussen 5 september en 15 oktober zijn de volgende bedrijven lid geworden van HISWA-RECRON. Welkom! Triple A Naval & Industry, Middelburg, www.aaa-yachting.nl Yachtcharter BLY, Harderwijk, www.yachtcharterbly.nl Rondvaartbedrijf Zilvermeeuw, Drimmelen, www.zilvermeeuw.nl Santos Boats, De Kwakel, www.santosboats.com De Steven/KVDB, Drachten, www.destevenverhuur.nl Holiday at my Home, Didam, www.holidayatmyhome.com Op 4 oktober vond in het Spaanse Santander de jaarlijkse ledenvergadering plaats van EFCO&HPA, de Europese koepel van recreatie-brancheverenigingen. Tijdens die bijeenkomst werd Arthur van Disseldorp, regiomanager van HISWA-RECRON, gekozen tot ‘President’, ofwel voorzitter. “Belangrijk, want steeds meer zaken spelen op Europees niveau”, vertelt Van Disseldorp. Hij noemt de internationale btw-verschillen als voorbeeld. “Die variëren in de EU van 0 tot 24%. Dat is echt een hot item.” Daarnaast wordt gesproken over zaken als klimaatverandering, bosbranden en overstromingen, de valutaproblematiek en de nasleep van de Brexit. Maar ook de macht die internationale bedrijven als Booking.com hebben komt aan de orde, en de Europese regels om die te beperken. Van Disseldorp behoudt zijn functie als President twee jaar; het is een roulerend voorzitterschap. 12 Recreactie | 07-2024 Foto: De Zilvermeeuw RecreAnders IAAPA Expo Europe Jos van der Sterren Docent en senior onderzoeker toerisme Breda University of applied sciences Ruimte voor innovatie Van 23 t/m 27 september vond in de RAI Amsterdam de IAAPA Expo Europe plaats. Deze toonaangevende beurs, met congressen en sprekers voor de attractiesector, was groter dan ooit. Druk was het ook: voor diverse lezingen en events stonden de mensen in de rij. Charlotte de Baat van HISWA-RECRON was een van de sprekers op het internationale congres. “Ik stond op het Innovation Stage en heb natuurlijk over HISWA-RECRON verteld, maar vooral over drie trends. Ten eerste de groeiende samenwerking van attracties met verblijfsaccommodaties. Daarnaast de digitale tools, die ondernemers helpen, maar ook de bezoekerservaring verbeteren. En ten slotte duurzaamheid, wat in feite geen trend meer is maar een kernwaarde.” Van Gogh Nationaal Park Op 15 oktober ging het licht op groen voor het nieuwe Van Gogh Nationaal Park in Brabant. Dit loopt door een belangrijk deel van het Brabant zoals Van Gogh het kende: van geboorteplaats Zundert via Breda, Tilburg, Den Bosch en Eindhoven naar Helmond. Het wordt een internationaal visitekaartje van wat Nederland aan natuur en cultuur te bieden heeft, schrijft de provincie Noord-Brabant. “Vincent van Gogh is de bekendste Brabander aller tijden”, vertelt HISWARECRON regiomanager Arthur van Disseldorp. “Daar kunnen we gezamenlijk heel veel mee. Nu al, maar zeker in de komende jaren, komen velen naar het ‘homeland’ van Van Gogh: Brabant. Dat gaat veel kansen opleveren voor recreatieondernemers. Mijn tip is dat onze leden daar actief op inspelen!” Een opvallend bericht tijdens de Kampeer & Caravan Jaarbeurs: “Lichtere caravans in opkomst door elektrische auto”. Er zijn ook dit jaar weer meer caravans verkocht. Nederland gaat daarmee in tegen de Europese trend. We blijven toch dat kampeervolkje, al is het moeilijk om die nieuwe caravans te stallen. Er gebeurt veel. Innovaties in ontwerpen van caravans en campers worden ook steeds duurzamer. We hebben in het kader van het Europees project www.CrossReTour.eu veel mooie voorbeelden voorbij zien komen. Dan gaat het ook om duurzame oplossingen, ontwikkeld door recreatiebedrijven. Veel bedrijven maken flinke stappen om van het gas af te komen. Ze zijn creatief bij het aanpakken van de problemen die ontstaan door netcongestie. En ze werken samen om investeringen in zonnepanelen terug te verdienen, als de salderingsregeling wordt afgebouwd. Ook op het gebied van watermanagement zien we leuke plannen: tegelwippen rondom vakantiehuisjes, het aanleggen van eigen vakantiemoestuintjes, het kanaliseren, opvangen en hergebruiken van regenwater. Als ondernemer kun je veel doen om je bedrijf te verduurzamen, maar het beïnvloeden van gedrag is een stuk moeilijker. Met CrossReTour onderzoeken we of we klanten en personeel via gamification kunnen beïnvloeden. Door duurzaam gedrag als spel aan te bieden wordt het leuk! Vooral kinderen zijn dan een interessante doelgroep. Ook AI en oplossingen met augmented reality komen steeds meer in beeld. Het leuke daarvan is, dat nieuwe concepten gemakkelijk door meer bedrijven kunnen worden ontwikkeld. Het zou mooi zijn, als deze innovaties konden rekenen op een duidelijk en voorspelbaar beleid door de overheid, en aanjaagsubsidies gericht op de transitie van onze sector. Daar ziet het op dit moment echter niet naar uit. Er is juist sprake van de verhoging van btw-tarieven en het afbouwen van duurzame innovatieregelingen, zoals het Nationaal Groenfonds. Daarom wil ik besluiten met een oproep aan het kabinet: geef ondernemers in de gastvrijheidssector de ruimte. Ze zijn een belangrijke pijler onder de Nederlandse economie. Bovendien zijn ze in staat tot het vinden van creatieve en innovatieve oplossingen, voor de meervoudige transities waar ons land voor staat. 07-2024 | Recreactie 13

Eén leverancier voor al jouw inventaris Inkoopvoordeel Totaalleverancier Van servies en bestek tot aan electronica, tuinmeubelen en schoonmaakspullen. We hebben álles voor in jouw accommodaties. We leveren de beste producten van eigen merk of bekende merken zoals Amefa, Nardi en Philips. Door groot in te kopen voeren we de beste prijzen. Altijd op voorraad Al ons inventaris is na te bestellen. Ook over 5 tot 10 jaar. Zo hoef je nooit meer van lijn te wisselen omdat iets niet leverbaar is. Complete inventarispakketten voor uw recreatie woningen. Er wordt momenteel veel geïnvesteerd in het plaatsen van nieuwe accommodaties voor uw gasten. Om uw gast de allerbeste vakantie beleving te geven, is het van groot belang dat in de accommodaties alles tot in puntjes geregeld is. Natuurlijk staat er een goede bank, een lekker bed en waarschijnlijk hangen er zelfs al een mooie paar schilderijen aan de muur. Maar heeft u ook al nagedacht over de artikelen voor in de keuken, op de tafel, in de slaapkamer en op het terras? Wilt u deze in een basis of juist een luxe uitvoering? Marindex stelt volgens uw wensen een compleet inventarispakket samen, waar alle woonbehoeften in één pakket per accommodatie compleet geleverd worden. Hierdoor bespaart u veel uitzoekwerk doordat u niet meer van winkel naar winkel hoeft te rijden, alle webshops hoeft door te pluizen en één of meerde grote verzamel pallets hoeft uit te zoeken. U besteld uw eigen samengestelde pakket binnen 1 minuut via onze webshop. Heeft u binnenkort nog meer nieuwe accommodaties? Marindex heeft het pakket online voor u opgeslagen zodat ook hier straks dezelfde artikelen gebruikt worden. Zodra uw accommodaties in gebruik worden genomen, gaan er helaas toch wel eens wat artikelen stuk. Marindex zorgt ervoor dat u zonder lange zoektocht weer dezelfde items kan bestellen als eerder geleverd. Deze artikelen vind je namelijk terug in uw persoonlijke bestellijst, hierdoor heeft u nooit meer 2 verschillende wijnglazen in het keuken kastje staan. Wilt u ook een compleet inventaris pakket samenstellen? Neem dan contact op met een van de specialisten bij Marindex via: www.marindex.nl of bel direct 0182-511 511 Marindex B.V. Plaza 28 4782 SK , Moerdijk

coverstory Steeds meer regels Lastendruk dreigt ondernemers te verstikken De lastendruk bij ondernemers in watersport en recreatie is enorm, en het wordt maar niet minder. Sterker: met elk incident lijkt het alleen maar meer te worden. De enorme hoeveelheid regels en administratieve verplichtingen loopt de spuigaten uit. Voor elk wissewasje zijn logboeken nodig, en soms controles door drie instanties. Daarbij azen zowel de landelijke als de lokale overheid op de toeristische euro’s. Blijft ondernemen op die manier nog wel mogelijk? Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: De Posthoorn, De Zeven Linden, Shutterstock Eind augustus haalde Jacco Vonhof, voorzitter van MKB Nederland, de grote landelijke media met zijn pleidooi voor verlaging van de lastendruk. “Het nieuwe kabinet moet voor elke nieuwe regel die het instelt, een bestaande regel schrappen”, 16 Recreactie | 07-2024 stelde Vonhof daarbij. “Ondernemers vinden alle regels een groter probleem dan het personeelstekort. Het beperkt hun mogelijkheden om te groeien. Dat schaadt niet alleen bedrijven, maar ook onze economie.” Minister Dirk Beljaarts van Economische Zaken reageerde op LinkedIn. “Regels kunnen soms onbegrijpelijk of onuitvoerbaar lijken. Dan zitten ze juist onze ondernemers en onze economie in de weg”, erkent Beljaarts, die tot voor kort directeur was van KHN. “Vandaar dat Soms zijn regels ingesteld met een nobel doel, maar blijken ze in de praktijk niet te werken het vanaf mijn eerste dag als minister een speerpunt is om de regeldruk te verminderen voor ondernemers. Ik ga samen met andere ministeries onderzoeken welke regels kansrijk zijn om te verbeteren.” Logboeken Hoe schrijnend is die lastendruk dan eigenlijk? Hilde Spijkers is eigenaar van Camping de Posthoorn in Rucphen, én gemeenteraadslid voor de VVD. Zij wil met alle plezier praten over haar zorgen als ondernemer. “Als je het hebt over lastendruk en regels denk ik vooral aan de logboeken. Je kunt het zo gek niet verzinnen of we moeten logboeken bijhouden. Soms moeten we maandelijks, soms wekelijks tot zelfs twee keer per dag bemonsteren. Denk aan zaken als legionella, het zwembad, de speeltoestellen, de waterhuishouding. Natuurlijk, dat moet goed zijn. Maar we hebben overal apparatuur op zitten die de minste afwijking direct meldt. En tóch moeten we handmatig bemonsteren, want zo zijn de regels...” Spijkers ergert zich ook over de ongelijkheid. “De B&B of minicamping die een opblaasbad neerzet, heeft al die verplichtingen niet. Maar die hebben ook geen systemen die het meten. Dus waar is de kans nou groter dat het misgaat?” Spijkers wil ook wel wat zeggen over de toeristenbelasting, maar wel nadrukkelijk als ondernemer, niet als raadslid. Ze 07-2024 | Recreactie 17 >

Avonturen bouw je met Palènpa Palènpa is een unieke manier van hutten bouwen. Zonder te zagen en te timmeren en met je handen als enige gereedschap bouwen kinderen prachtige hutten waar ze heerlijk in kunnen spelen. De palen en panelen worden aan elkaar verbonden met bouten en vleugelmoeren. Daardoor kunnen de hutten ook makkelijk weer uit elkaar worden gehaald zodat er opnieuw gebouwd kan worden. Zo kan hutten bouwen telkens weer op het programma gezet worden. Palènpa is geschikt voor bedrijven in recreatie en kinderopvang. De kinderen bouwen onder toezicht van begeleiders of ouders. coverstory houdt de politiek graag gescheiden van het belang van haar bedrijf. “Het is niet alleen een onrechtvaardige belasting, het kost ons ook jaarlijks heel veel tijd om alle gegevens aan te leveren. Er zijn speciale inventarisatieformulieren en voor volwassenen en kinderen zijn aparte tarieven. Vroeger deed de gemeente die inventarisatie trouwens zelf, maar ze hebben dat bij de ondernemers op het bordje gelegd.” Ook ergerlijk: de maandelijkse CBS-formulieren waarin de aantallen gasten moeten worden doorgegeven. “Wij hebben veel vaste gasten en dus komt er heel vaak hetzelfde uit. Die aangifte is zinloos. Maar wel verplicht.” Vergunningen en formulieren Hilde Spijkers kan nog wel even doorgaan. Als zij zonnepanelen wil plaatsen, moeten er allerlei formulieren worden ingevuld voor terugleveren; terwijl ze dat nooit gaat doen. Als ze een hekwerk wil plaatsen rond haar eigen erf, is er vergunning nodig. Als ze een fietstocht organiseert vanaf de camping moet de eigen gemeente vergunning verlenen, maar ook bij de gemeenten waar ze even doorheen rijden moet een ‘verklaring van geen bezwaar’ worden aangevraagd. “Overal zijn regels voor en vaak zijn de eisen tegenstrijdig”, verzucht Spijkers. “De brandweer eiste branddeuren van ons. Maar toen kwam de verzekering en die vond dat inbraakgevoelig. Op een gegeven moment weet je het als ondernemer echt niet meer.” HISWA-RECRON directeur Geert Dijks herkent de verhalen; hij hoort ze zo vaak van ondernemers. “Het adagium van de overheid moet zijn: vertrouwen, vereenvoudiging en voorspelbaarheid”, vindt Dijks. “Maar daar zien we in de praktijk weinig van terug. Vaak is het instellen van nieuwe regels incidentgestuurd. Het patroon is vaak hetzelfde: er gaat iets vreselijk mis, ergens in het land. En vervolgens wordt de hele ‘Je kunt het zo gek niet verzinnen of we moeten logboeken bijhouden’ sector voortaan, tot het einde der dagen, gedwongen tot controles en registraties. De legionella-uitbraak op de Westfriese Flora was zo’n moment. De brand in café ‘t Hemeltje ook. Het leidde tot strenge regels. Maar je kunt niet elk risico wegregelen. Je creëert zo schijn-veiligheid. De overheid zal meer vertrouwen moeten hebben in de goede ondernemers met verantwoordelijkheidsgevoel. Goed gedrag moet je belonen met minder controles en minder administratieve verplichtingen.” Milieukeuring Soms zijn regels ingesteld met een nobel doel, maar blijken ze in de praktijk niet te werken. Een goed voorbeeld geeft Sjors van Gestel, van Camping de Zeven Linden in Baarn. “Er is een > En de gemeente? Het grootste deel van de belastingen en regels wordt vanuit het Rijk opgelegd. Ook gemeenten kunnen daar last van hebben, vertelt Rosanne de Groot, gemeenteraadslid voor Lokaal Apeldoorn en jurist bij Stellicher Advocaten in Arnhem. “Het mag wel wat minder”, vindt De Groot. “We willen alles regelen, maar dat leidt tot een stapeling van regels. Ondoorzichtig voor ondernemers, maar soms óók voor gemeenten. Dat kan het geval zijn als een ondernemer een vergunning aanvraagt. Vaak zijn er voor één locatie verschillende vergunningen nodig. Dan moet de ondernemer langs verschillende loketten en dat gaat niet altijd goed. Dan is het voor de gemeente ook gewoon teveel.” Ondernemers zeggen op lokaal niveau vooral last te hebben van onvoorspelbare verhogingen van de toeristenbelasting. Sytse Wiering, een collega van Rosanne de Groot in de raad van Apeldoorn, weet er alles van. “Het kan heel lastig worden als een bedrijf onderneemt in verschillende gemeenten. En verhogingen moeten goed afgestemd worden met de ondernemers, zodat ze weten waar ze aan toe zijn”, stelt Wiering. In Apeldoorn loopt de meerjarenafspraak komend jaar af en dan zou het tarief – nu voor campings € 0,62 – best eens flink omhoog kunnen gaan. “Hoe dan ook gaan we dat in overleg met de ondernemers doen. Het kan ook dat we overgaan op een forfaitair bedrag. We hebben elkaar nodig”, stelt Wiering. “Dus moeten we kijken wat goed is voor allebei. Dan kan het ook zo zijn dat we de extra inkomsten als gemeente gebruiken voor versterking van het centrum, of van de infrastructuur. Daar profiteren de recreatiebedrijven ook van. Hoe dan ook willen wij niet verhogen om begrotingstekorten aan te vullen. Dan ga je niet netjes met elkaar om.” 07-2024 | Recreactie 19

Dichtbij jouw branche Ontmoet ons op de Recreatie Vakbeurs van 12 t/m 14 november in de Evenementenhal in Hardenberg. Je vindt ons in stand 434! Met Alfa haal je veel kennis van de recreatiesector in huis. Niet voor niets zijn we exclusief partner van HISWA-RECRON. Bij Alfa vind je adviseurs die dichtbij je camping of bungalowpark staan. Eén voor één zijn het specialisten met een actuele kennis van recreatiezaken, ook als het gaat om complexe wet- en regelgeving. Klanten komen bij ons voor de jaarrekening en voor de bedrijfsopvolging, maar ook met vragen over het familiebedrijf, de (fiscale) optimalisering van het bedrijf, de inzet van personeel, het verduurzamen van hun onderneming tot aan de verkoop of aankoop van een onderneming in de vrije tijdssector. Neem voor meer informatie contact op met Herma Brinkhuis via (088) 2532803 of Wim Kappers via (088) 2532804. Alfa Accountants en Adviseurs en ABAB gaan vanaf 1 januari 2025 samen verder onder de naam aaff. Alfa Accountants en Adviseurs Anders Celsiusstraat 3 7442 PB Nijverdal 088 2532750 nijverdal@alfa.nl coverstory regel dat er een milieukeuring moet worden uitgevoerd, zodra je gasgestookte ketels samen meer dan 100 kW vermogen hebben. Wij hebben twee ketels in het sanitairgebouw: één gebruiken we in de zomer voor het warme kraanwater, de ander in de winter om het gebouw vorstvrij te houden. Ze worden in feite nooit tegelijk gestookt, maar het vermogen is opgeteld wel meer dan 100 kW. Dus zou de milieukeuring verplicht worden. Die moeten we door een extern bureau laten doen en dat brengt altijd weer nieuwe verplichtingen met zich mee. Daarom zitten we er nu maar over te denken om één van de ketels weg te doen, en zowel warm water als vloerverwarming op de grootste ketel te stoken.” De regel – een verplichte milieukeuring – is voor Van Gestel dus zo vervelend, dat hij liever zijn systemen ombouwt. Een hoop extra werk en een investering, terwijl er in feite niets verbetert. Van Gestel zit in het bestuur van de bedrijfsgroep Kampeeren Bungalowbedrijven van HISWA-RECRON. Van leden hoort hij heel diverse verhalen. “Per bedrijf verschillen de voorbeelden. Maar iedereen heeft er last van. Vooral de stapeling van regels, en het feit dat regels zomaar weer kunnen veranderen. Je bent er als ondernemer veel tijd aan kwijt, en zelfs dan kun je niet álles bijhouden. Gelukkig helpt HISWA-RECRON. De medewerkers zijn goed op de hoogte en de kennisbank bevat heel veel informatie.” Seizoenskrachten HISWA-RECRON heeft op het moment een enquête uitstaan bij de leden, waarmee de regeldruk wordt geïnventariseerd. Het is te vroeg voor conclusies, maar zeker is wel dat ook het inhuren van seizoenskrachten een ware molensteen aan ‘Als je toeristenbelasting verhoogt wegens een begrotingstekort, ga je niet netjes met elkaar om’ De lastendruk onderzocht In 2019 onderzocht bureau Ginder (destijds nog ZKA genaamd) op verzoek van HISWA-RECRON de lastendruk op recreatiebedrijven. Het uitgebreide onderzoek leverde schokkende resultaten op: er zijn maar liefst 120 verschillende regelingen waar recreatieondernemers mee te maken hebben! De conclusie was, dat 30 cent van elke in de recreatiesector bestede euro, direct doorvloeit naar de overheid. Op het moment loopt een update van dit onderzoek, waarvan de resultaten binnenkort worden gepubliceerd. Tom Gosens, een van de onderzoekers, kan alvast een tipje van de sluier oplichten. “De afgelopen zes jaar is de toeristenbelasting gemiddeld 25% gestegen. De belastingen op energie zijn in bepaalde categorieën enorm omhoog gegaan, met bijvoorbeeld 197% meer belasting op aardgas, 109% meer op elektriciteit. Dat zijn geen geringe verhogingen en die hebben beslist invloed op de ondernemingen.” regels met zich meebrengt. “Deels om tijdelijke arbeid te ontmoedigen”, stelt Dijks. “Maar ondernemers hebben hier geen keuze. Het hoort bij de recreatiesector dat het in de zomer druk is en in de winter niet.” Voor Hilde Spijkers van Camping de Posthoorn is het reden genoeg om de inhuur van medewerkers uit te besteden. “Ik heb geen enkele behoefte om me daar ook nog in te verdiepen”, vertelt ze. Maar de ondernemer betaalt voor dat uitbesteden wel fors extra, bovenop de toch al hoge personeelskosten. Soms worden regels enkel opgelegd aan grote bedrijven. Fijn voor het mkb, is dan de gedachte. Dat geldt ook voor de dit jaar ingevoerde CSRD, een dwingende richtlijn voor duurzaam ondernemen voor bedrijven met meer dan 250 werknemers. Geert Dijks: “Maar die richtlijn schrijft ook voor dat grote bedrijven aantoonbaar duurzaam moeten inkopen. Die leggen de verantwoordelijkheid dus mooi bij hun leveranciers neer. Het gevolg? Als een groot bedrijf een personeelsdag organiseert bij een van onze leden, moet de ondernemer eerst een lijst invullen met zestig duurzaamheidsindicatoren. Soms gaat het om dingen waar je nog nooit van hebt gehoord. En daar moet ook nog goed op gescoord worden. Het is maar één voorbeeld. Er is echt sprake van wildgroei. Ondernemen is op deze manier niet leuk meer.” 07-2024 | Recreactie 21

regio in beeld Spreidingsbeleid moet eff ectiever Noord-Holland wil af van de drukte Noord-Holland is door zijn bijzondere natuurgebieden een aantrekkelijke provincie voor toeristen en recreanten. Zo aantrekkelijk dat op verschillende gebieden – met name aan de kust - teveel druk is ontstaan. Spreiding en uitbreiding van het aanbod is noodzakelijk. Er is veel extra recreatieruimte nodig, maar of die er ook komt is onzeker. Wat betekent dat voor recreatieondernemers? Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: De Jongens uit Schoorl, Jaap Botma, Shutterstock De ruimte voor recreatie staat onder druk. Dat wordt in de toekomst nog nijpender, als gevolg van de groeiende bevolking en toename van het toerisme, concludeert de ANWB in haar onderzoek ‘Meer ruimte voor recreatie’. Om de hoeveelheid groen in Nederland op peil te houden moet er tot 2030 ongeveer 27.000 hectare bijkomen en is er tot 2050 zelfs zo’n 63.000 hectare extra nodig. Dat is heel herkenbaar voor de drukbezochte provincie Noord-Holland, zegt HISWA-RECRON regiomanager Gerdina Krijger. “Het is een lastig dilemma, want de drukte is ontstaan omdat de kust en de natuurgebieden heel attractief zijn. Dat betekent dat het voor ondernemers aantrekkelijk is om juist daar bedrijfsactiviteiten te ontwikkelen. Tegelijkertijd zie je dat de natuur beschermd moet worden.” De provincie Noord-Holland onderkent de problemen. In het onderzoek ‘Natuur- en recreatiegebieden Noord-Holland’ concludeert de provincie dat veel natuur- en recreatiegebieden zelfs te intensief worden benut voor recreatie. In 70 procent van de gebieden in de provincie is sprake van te veel bezoekers, met schade en overlast als gevolg. Met name de kustgebieden trekken steeds meer mensen. De recreatieve druk zal de komende decennia nog toenemen. Recreatiezonering De provincie wil de problemen te lijf gaan met recreatiezonering, uitbreiding van het groene recreatiegebied, gedragsbeïnvloeding en marketing. Nieuw aanbod (en verbeterd bestaand aanbod) moet zo aantrekkelijk zijn, dat een belangrijk deel van 22 Recreactie | 07-2024 de recreanten besluit om de druktegebieden in duinen, kust en heide links te laten liggen. De provincie ziet op diverse plaatsen nog wel kansen om het aanbod te verbeteren. Maar dan moeten wel de juiste voorwaarden worden gecreëerd, stelt de provincie. Voor recreatiezonering is ecologisch onderzoek van belang. Hiermee kun je per landschapstype goed in beeld brengen wat de mogelijkheden voor intensivering en optimalisering zijn. De provincie wijst op het succes van de recreatiezonering op de Veluwe. Daar is gebruik gemaakt van vuistregels voor het reguleren van recreatiedruk, die ook Noord-Holland zou kunnen inzetten. Ook op het gebied van gedragsbeïnvloeding en marketing valt veel winst te behalen. Zo is de informatievoorziening over buitenrecreatie enorm versnipperd. De provincie pleit voor een goede, eenduidige en actieve informatievoorziening: online en offline. Met slimme communicatie en recreatiemarketing moeten kwetsbare natuurgebieden worden ontzien en het bezoek aan onderbenutte gebieden worden gestimuleerd. Ruimte voor ondernemen Maar wat betekenen de toekomstplannen van de provincie voor recreatieondernemers? Is er voor hen voldoende ruimte om uit te breiden? Hoe houden ze het hoofd boven water, tussen soms concurrerende belangen van natuur, bewoners en woningbouw? Krijger: “Van belang is dat er voldoende ruimte is voor bedrijven om te ondernemen en plannen te realiseren. De fysieke ruimte om uit te breiden in het kustgebied is beperkt. Vaak gaat het om herinrichting van terreinen, waarbij ondernemers soms wel tien jaar of langer bezig zijn om hun plannen te realiseren. De kwetsbare natuur speelt daarbij ook een rol. Veel terreinen liggen in of nabij Natuurnetwerk Nederland of Natura 2000-gebieden. De ondernemer moet dan aantonen dat de ontwikkelingen de natuur niet verstoren. Dat vergt onderzoek en kost veel geld. Een ondernemer kan zich dan terecht afvragen of zijn plannen na tien jaar nog wel up-todate zijn.” Wat recreatieondernemer Richard Minkema betreft ligt de oplossing voor het drukteprobleem heel dichtbij. Minkema is eigenaar van buitensportbedrijf De Jongens uit Schoorl. De onderneming, gespecialiseerd in het organiseren van evenementen, zomerkampen en bedrijfsuitjes, is gevestigd in Camperduin. Om precies te zijn op een stukje nieuw Nederland waar nog veel toerisme en recreatie mogelijk is. “Een uniek gebied”, aldus Minkema, “met een lagune die je nergens anders vindt. Het enige meer in Nederland dat je kunt vinden op een strand.” Zo’n tien jaar geleden werd de Hondsbossche en Pettemer Zeewering tussen Petten en Camperduin versterkt met 35 miljoen kuub zand uit zee. Hierdoor ontstond een nieuw strand- en duingebied van 300 meter breed en 5,5 kilometer 07-2024 | Recreactie 23 >

Nieuw Miele appWash voor uw wasserette Eenvoudig was- en droogbeurten afrekenen met pinpas Relax… en de was wordt gedaan. Miele komt met dé premium betaaloplossing voor de wasserette op uw camping, recreatiepark of haven. Met de Miele appWash tap & go, kan uw gast via de telefoon of de NFC-terminal machines reserveren, boeken en nu ook eenvoudig met pinpas betalen. Zo ontlast u uw receptie omdat losse muntverkoop niet meer nodig is en maakt u het uw gasten net weer even gemakkelijker om hun vakantiewasjes weg te werken. De voordelen voor u: • Minder werk: nooit meer munten uitgeven, beheren en boeken • Minder personeel nodig: minder interactie met de receptie dankzij onze intuïtieve bedieningen, posters en de gratis gebruikersondersteuning - geen vragen meer van gebruikers • Kies voor appWash PAY waarbij u de machines zelf aanschaft • Óf kies voor appWash RELAX waarbij u compleet ontzorgd wordt Meer weten over Miele wasmachine en drogers met appWash voor uw camping, recreatiepark of haven? Scan de QR-code en bekijk dan onze website of neem contact op met uw Miele Accountmanager Chris Lunter. Bereikbaar via: 06-55148058 www.miele.nl/professional | Telefoon: 0347 - 37 88 84 | E-mail: professional@miele.nl regio in beeld lang. Panoramaduinen, bos, weiland en laag polderland maken het gebied heel aantrekkelijk voor recreatie. In de buurt van de strandlagune is ook Laguna Beach Meetings & Events van Richard Minkema gevestigd. Kustveiligheid Het nieuw opgespoten gebied was onderdeel van het project Kust op Kracht. Dat was in de eerste plaats gericht op kustCamperduin is een nieuw stuk land waar nog ontwikkelingen mogelijk zijn Drukte op Texel Om drukte op het eiland tegen te gaan wil de Texelse politiek het zogeheten omzettingsrecht inperken. Dit betekent dat recreatieondernemers kampeerplaatsen niet kunnen omzetten naar zomerhuizen. Gerdina Krijger van HISWA-RECRON wees de gemeenteraad al eerder op de grote gevolgen. “Op deze manier zet je bedrijven op slot en tast je hun concurrentiepositie aan”, aldus de regiomanager. “Bovendien komt een aantal bedrijven hierdoor onder water te staan. Dat zijn bedrijven waarbij de omzettingsmogelijkheden onderdeel zijn van de bancaire financiering. Door de inperkingsmaatregel daalt de waarde van de betreffende bedrijven drastisch, tot wel 50 procent.” Krijger benadrukt dat de maatregel een ander effect heeft dan de politiek denkt. “Wij leggen de gemeente uit dat er door het omzetten niet meer, maar juist mínder toeristen in het hoogseizoen komen. Het aantal slaapplaatsen neemt namelijk aanzienlijk af als toeristische plaatsen vervangen worden door vakantiehuizen. Bovendien kunnen deze jaarrond verhuurd worden. Dit zorgt voor spreiding. Dat is goed voor de werkgelegenheid en het in stand houden van voorzieningen. Daar heeft iedereen baat bij.” HISWA-RECRON brengt de schade in beeld die de ondernemers gaan lijden als gevolg van de plannen. Eind dit jaar neemt de Texelse politiek een besluit. veiligheid, maar het belang van de recreatiemogelijkheden werd meteen ingezien. Des te vreemder vindt Minkema het dan ook dat die mogelijkheden bij lange na niet zijn benut. “Dit gebied is een belangrijk middel in de strijd tegen drukte. Het probleem is, dat het nog steeds te onbekend is. Dat is met name door de provincie onvoldoende opgepakt. Gemeenten en terreinbeheerders moeten meer en beter samenwerken. De provincie moet het voortouw nemen tot een geïntegreerd beleid.” Minkema vindt dat er meer gedaan moet worden aan gedragsbeïnvloeding. Tegelijkertijd weet hij hoe lastig dit is. “Mensen zijn kuddedieren. Ze gaan altijd naar hetzelfde strand. En gaan dan op hetzelfde plekje liggen. Dat gebeurt generatie op generatie. En kijk eens: wij bevinden ons in een uniek stukje Europa waar je niet hutjemutje op het strand ligt. En zelfs helemaal alleen op een rustig plekje kunt liggen. Maar ja, mensen blijven naar Bergen, Egmond en Castricum rijden.” Om hier verandering in te brengen heeft de regio Alkmaar een nieuwe regionale toeristische visie, waarin wordt aangegeven dat we met de regio moeten gaan voor spreiding in het seizoen en gebied. Minkema: “Dan kun je denken aan marketing, maar ook aan productaanbod. Wij zien hier wel kansen voor Camperduin.” Drukte is subjectief Regiomanager Gerdina Krijger: “Drukte is subjectief. Vaak wordt drukte toegeschreven aan de verblijfsrecreatie, terwijl het eigenlijk de dagrecreanten zijn die de grootste drukte veroorzaken. Meer recreatieareaal biedt dan een oplossing. Tegelijkertijd zien we ook dat gemeenten ingrijpen, door bepaalde ontwikkelingen van verblijfsrecreatieve bedrijven aan banden te leggen. Dat kan contraproductief werken, zoals op Texel het geval is. Een meewerkende en meedenkende overheid is van groot belang. Goede plannen moeten door kunnen gaan. We moeten voorkomen dat de overheid onlogische beperkende maatregelen oplegt.” 07-2024 | Recreactie 25

de bezieling Eiland van Maurik is nu jaarrond open Creatief investeren in vernieuwing In 2021 – in de nasleep van de coronacrisis – vierde het Eiland van Maurik de 50e verjaardag als recreatieterrein. Het jubileum viel samen met een ingrijpende upgrade van het vakantiepark met jachthaven. Afgelopen zomer opende een groot centrumgebouw met een compleet activiteitencentrum en uitstekende horeca. De insteek van de operatie? Het jaarrond geopend houden van het park in de uiterwaarden. Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Eiland van Maurik Jenneke van Egdom en Lennard Kempers Het Eiland van Maurik ontstond eind jaren ‘60 na het verleggen van de loop van de Nederrijn. De afgesneden zijtak van de rivier bleek perfect voor een recreatiegebied en het recreatieschap opende in 1971 dan ook een camping. Gaandeweg kwamen er ook ligplaatsen voor boten langs de dijk: het begin van de huidige jachthaven. In 1981 kwamen Leo en Ria Kempers in beeld als beheerders om de jachthaven uit te breiden. Al snel kregen zij ook het beheer over de camping, die zij uitbouwden tot een bloeiend bedrijf. “Een heel gezellig bedrijf ook”, herinnert Lennard Kempers (57) zich. Samen met broers en zus groeide hij op temidden van de campinggasten. Het bedrijf telde vooral jaarplaatsen, naast de jachthaven en een fors evenementen terrein. Masterplan Sinds 1998 is Lennard eigenaar van het bedrijf dat zijn ouders opbouwden. Inmiddels samen met zijn partner Jenneke van Egdom. In 2011 volgde een masterplan voor de toekomst en samen 28 Recreactie | 07-2024 hebben zij het bedrijf ingrijpend herzien. Gaandeweg werd het aantal jaarplaatsen verminderd. Kempers: “Dat hebben we heel geleidelijk aan gedaan en daar ben ik best een beetje trots op. We hadden een behoorlijk aantal stacaravans en chalets, die eigendom waren van de huurders. Elke keer als iemand wilde vertrekken hebben wij het chalet overgekocht. Het eerste terrein met jaarplaatsen hebben we in 2013 kunnen opheffen: daar zijn luxe verhuuraccommodaties voor in de plaats gekomen. Nu hebben we nog maar een paar jaarplaatsen over en die contracten zijn eind 2024 ook afgelopen. Eind volgend jaar zouden daar honderd extra verhuuraccommodaties moeten staan.” Op dat moment is de operatie om het bedrijf te moderniseren min of meer afgerond. Van 250 jaarplaatsen in 2010 is het bedrijf dan overgestapt op 325 verhuureenheden, naast de nog steeds bestaande camping met 250 toeristische plaatsen. De volledige operatie wordt uit eigen middelen en met behulp van de bank gefi nancierd. Kempers wil geen verkoop aan particulieren meer, want dat ontneemt hem de mogelijkheid om snel de bakens te verzetten, als dat nodig is. Hij houdt zaken graag in eigen beheer. Die grote stroom toeristische gasten is noodzakelijk om de uitgebreide voorzieningen van het 38 hectare grote park te kunnen dragen. De voorzieningen en de verhuuraccomodaties samen, moeten voldoende perspectief bieden om het bedrijf jaarrond geopend te houden. Die mijlpaal is nu bereikt: dit is de eerste winter dat het Eiland van Maurik open blijft. Vat vol ideeën De voorzieningen zijn beslist indrukwekkend. Lennard Kempers is een vat vol ideeën en daarnaast zijn hij en Jenneke stad en land afgereisd om inspiratie op te doen. Zo bezochten zij onder meer de IAAPA Expo in Orlando, de grootste recreatiebeurs ter wereld. Een van de zaken die ze daar zagen werd mee genomen naar het eigen bedrijf. In 2021 verrees de Maurik Mining Factory: een Amerikaanse houten waterbaan, met karakteristiek reservoir, waar kinderen met zeefjes naar mooie stenen kunnen ‘De groei is ook nodig om zelf wat vrije tijd te krijgen’ zoeken. Lennard legt het uit: “In onze winkel kun je zakjes met zand kopen. In elk zakje zitten ook mooie gekleurde steentjes en daar gaat het natuurlijk om. De kinderen zeven het zand eruit in de waterbaan en houden de kleurige steentjes over. Het is een enorm succes!” Datzelfde geldt voor de pumptrack, een flinke fietsbaan die net als de Mining Factory direct vooraan het bedrijf een plek vond. “Ons bedrijf is gericht op actieve gezinnen”, vertelt Kempers. “Oók met wat grotere kinderen. Voor kinderen tot 12 jaar is er al heel veel aanbod. Omdat wij ook een watersportbedrijf zijn, is hier voor actieve jongeren in de middelbareschoolleeftijd heel veel te beleven.” Als een bedrijf jaarrond open wil blijven, zijn overdekte faciliteiten belangrijk. Al jaren geleden besloot de familie Kempers dat de vroegere botenstalling als uitgangspunt kon dienen voor nieuwe centrumvoorzieningen. Telkens werd er een stukje afgesnoept, voor overdekt spelen en horeca. In het kader van het masterplan uit 2011 is de botenstalling uiteindelijk geheel gesloten en het pand van maar liefst 4.500 vierkante meter werd volledig ingericht ten behoeve van de gasten. De opening van het overdekt zwembad in 2017 was een belangrijke stap. In 2021 kwam er een Spar, een fullsize supermarkt waar veel meer te koop is dan enkel de vergeten boodschapjes. Niet alleen de verblijfsgasten op het park doen er hun inkopen, ook de passanten in de jachthaven zijn er blij mee. Golf in the dark 1 juli dit jaar werd een grote klapper gemaakt met de opening van family entertainment center MAUK: een enorm gebouw vol activiteiten, speelplezier, vermaak én horeca voor jong en oud. Ook daar zitten weer echte pareltjes bij, zoals het golf in > 07-2024 | Recreactie 29

Hoe bepaal jij je bedrij fsstrategie? De Nederlandse horeca- en recreati ebranche is volop in beweging. Het aanbod van bedrij ven om ons heen verandert, maar de eisen en wensen van gasten ook. Hoe bepaal je jouw strategie? En hoe voer je ‘m uit? De ondernemersadviseurs en branchespecialisten van Countu s helpen je met het ‘Businessplan op 1 A4’. Experti seteam Recreati e & Horeca Dokter Stolteweg 2 / 8025 AV Zwolle 038 45 526 00 / recreati e-horeca@countu s.nl COUNTUS.NL Samen bepalen we jouw strategie, geven we je handvatt en voor de uitvoering en meten we of je op koers ligt. Zo wordt in 1 A4 duidelij k waar jij op kunt stu ren om nóg succesvoller te worden. Benieuwd? Neem contact op voor een vrij blij vend gesprek. Countu s. Daar reken je op. 1924 - 2024 Stuur op prestatie Met de beste werk- & transportvoertuigen Bezoek onze stand op de Recreatie Vakbeurs - stand 734 - 12 - 13 - 14 november Scan de QR code voor meer informatie heybroek.com de bezieling the dark. Dat is midgetgolf in een vrij donkere, schitterend aangeklede ruimte. Door de fraaie decors is het echt een droomlandschap. De hyper bowling kan niet ontbreken: bowlen blijft nog steeds favoriet bij vriendengroepen en families van alle leeftijden die samen een activiteit zoeken. Klein maar fijn: in een van de horecacorners zijn sjoelbakken geïntegreerd in het tafelblad. Het sjoelen is dankzij nieuwe spelelementen opnieuw uitgevonden. In het knutseltheater kunnen kinderen onder begeleiding heerlijk plakken, tekenen, schilderen, schuimsnijden en figuurzagen. In het science lab kunnen ze proefjes doen. De arcade club is vooral populair bij jongeren, maar ook bij vriendengroepen die het tegen elkaar opnemen op de elektronische apparaten. De grote overdekte speeltuin Eiland Avontura is compleet vernieuwd en nog verder uitgebreid en geperfectioneerd. De diverse faciliteiten worden versterkt door verschillende kwaliDit jaar werd een grote klapper gemaakt met family entertainment center MAUK tatieve horecafaciliteiten. Van fastfood tot dineren of tapas: bij het Eiland van Maurik is het allemaal mogelijk. Eind oktober worden ook de vijf privé-karaokekamers geopend. Daar kun je in besloten kring karaoke zingen, op de muziek die je zelf graag wilt. Kempers verwacht er veel van. “MAUK is in de schoolvakanties primair bestemd voor de gasten van de camping, de lodges, de huisjes en de jachthaven”, vertelt Kempers. “Buiten het hoogseizoen richten we ons veel meer dan voorheen ook op families, kinderfeestjes en dagrecreatie van gezinnen en vriendengroepen uit de regio.” De Luttenberg in Raalte In 2002 kocht de familie Kempers, eigenaar van Eiland van Maurik, ook vakantiepark De Luttenberg bij Raalte. Net als bij het Eiland van Maurik is ook hier al jaren een overstap gaande naar verhuureenheden, maar verder zijn er vooral verschillen. In de uiterwaarden van Maurik draait alles om water, terwijl De Luttenberg midden in de bossen ligt. “Ook dat park heeft prima voorzieningen, maar zeker niet zoals hier”, vertelt Lennard Kempers. “Het heeft 5 sterren-faciliteiten met een overdekt zwembad en wellness, maar is een stuk kleiner.” Leuk ondernemen Inzet op verhuuraccommodaties, uitgebreide weersonafhankelijke voorzieningen en jaarrond geopend: dat is leuk ondernemen, vindt Lennard Kempers. “Jenneke en ik hebben de groei van het bedrijf ook ingezet omdat we zelf wat meer vrije tijd wilden. We hebben nu 40 mensen in vaste dienst, naast zo’n 80 oproepkrachten. Bij deze omvang is het haalbaar om aparte managers op de verschillende bedrijfsonderdelen te zetten. Natuurlijk volg ik het bedrijf dagelijks: we wónen er. Maar ik hoef bijna niet meer om te kijken naar de dagelijkse gang van zaken. Jenneke en ik zijn vooral nog bezig met de leuke kanten van het ondernemen: het ontwikkelen van nieuwe dingen. Tekenend is dat we begin juli, een week na de opening van MAUK, samen naar onze zeilboot aan de Middellandse Zee zijn gegaan. Midden in het hoogseizoen zijn we vijf weken gaan zeilen. Héérlijk.” 07-2024 | Recreactie 31

kennis delen HISWA-RECRON pakt groots uit op Recreatie Vakbeurs Het HISWA-RECRON Paviljoen wordt dit jaar een van de grote trekkers op de Recreatie Vakbeurs. De branchevereniging biedt activiteiten en faciliteiten die zijn gericht op ontmoeten, informeren en verbinden. In de deelname wordt samengewerkt met Stichting KMVK en NRIT Media. Het doel is om samen de branche te versterken. Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Recreatie Vakbeurs De beursbezoeker zal de prominente aanwezigheid van HISWARECRON al snel opvallen bij het bezoek aan de Recreatie Vakbeurs in Hardenberg. Het HISWA-RECRON Paviljoen is te vinden in de Klepperzaal van de Evenementenhal, waar ook het bezoekersrestaurant is. “In vergelijking met eerdere jaren is daar veel meer de mogelijkheid om elkaar informeel te ontmoeten”, vertelt Wanda van Eck van HISWA-RECRON. “We hebben dit jaar een ruimere inrichting met statafels en zithoekjes.” De ruimte biedt leden en businesspartners volop mogelijkheid om kennis en ervaring uit te wisselen en hun onderlinge relaties te versterken. Activiteiten Leden van de branchevereniging zijn op woensdagmiddag 13 november van 16.00-18.00 uur welkom op de eindeseizoensborrel van HISWA-RECRON. “Een gezellige, informele bijeenkomst waar ondernemers kunnen napraten over het afgelopen seizoen”, vertelt Van Eck. Daarnaast kunnen bezoekers terecht bij verschillende workshops die in een Amerikaanse schoolbus worden gegeven in de Klepperzaal. Die gaan onder meer over smart fotografie en AI. De Best Practice Lounge van de Recreatie Vakbeurs is dé plek waar je je kunt laten inspireren door succesvolle praktijkvoorbeelden uit de recreatiebranche. Speciaal voor de leden van de HISWA-RECRON Business Club wordt op 14 november van 9.00-10.00 uur een ontbijtsessie georganiseerd. Ook de businesspartners vinden het immers fijn om kennis en ervaring met elkaar uit te wisselen. Er is daarnaast veel aandacht voor de arbeidsmarkt. Scholen zijn uitgenodigd voor een beursbezoek en in de HISWA-RECRON stand wordt dagelijks aandacht besteed aan de nieuwe BBL-opleiding voor de recreatie. Nooit eerder was HISWA-RECRON zo nadrukkelijk aanwezig op de Recreatie Vakbeurs. Is dat puur door het thema van de beurs: ontmoeten, informeren, verbinden? “Het is meer dan alleen aansluiten op een thema”, zegt Wanda van Eck. “Als je als branche wilt innoveren en professionaliseren is die verbindende factor heel belangrijk. Als je als ondernemers elkaar versterkt, sta je ook als branche sterker. En daar gaat het uiteindelijk om.” Over de Recreatie Vakbeurs De 22e editie van de Recreatie Vakbeurs vindt plaats op 12, 13 en 14 november van 10.00-18.00 uur in de Evenementenhal Hardenberg. Op de beurs staan meer dan 330 exposanten in 12 verschillende segmenten, verdeeld over acht grote beurshallen. www.recreatie-vakbeurs.nl 32 Recreactie | 07-2023 kennis delen Verkoop met behoud van plaats, of niet? De laatste jaren zien we ook in Nederland een tendens ontstaan dat belangengroepen naar de rechter stappen om één partij aan te spreken. Dat kan gaan om het krijgen van een schadevergoeding van farmaceuten of het stoppen van milieubelastende activiteiten, maar steeds vaker worden er ook zogenaamde ‘collectieve acties’ ingesteld tegen recreatieondernemers. Tekst: Rosanne de Groot (Stellicher advocaten) Foto: Maarten Bokslag Er zijn veel onduidelijkheden over de verkoop van stacaravans of chalets met behoud van plaats. Het uitgangspunt is: een recreant mag zijn kampeermiddel te allen tijde verkopen. Daarvoor is de toestemming van de recreatieondernemer niet nodig. Als de recreant zijn kampeermiddel met behoud van de jaarplaats wil verkopen is de toestemming wel nodig. Maar wanneer geef je die toestemming, en wanneer niet? Veel recreatieondernemers hanteren verkoopvoorwaarden. Als aan de voorwaarden is voldaan, kan (of moet) de toestemming worden gegeven. In de praktijk ontstaan dan vaak discussies. Bijvoorbeeld als het kampeermiddel misschien nog niet zo oud is, maar er wel verloederd uitziet. De recreant voldoet mogelijk aan de verkoopvoorwaarden, maar de recreatieondernemer wil het liefst van het verloederde kampeermiddel af. Het hanteren van verkoopvoorwaarden is niet verplicht, maar als je ze hebt en de voorwaarden zijn voorafgaand aan het sluiten van de huurovereenkomst bekendgemaakt aan de recreant, dan ben jij er als recreatieondernemer ook aan gebonden. Dan maken ze immers onderdeel uit van de huurovereenkomst met de recreant. Heb je geen verkoopvoorwaarden, dan heb je meer vrijheid om als recreatieondernemer per geval te bekijken of je toestemming wenst te verlenen. Wil je de verkoopvoorwaarden wijzigen of intrekken? Houd er dan wel rekening mee dat dit ruim tevoren moet worden bekendgemaakt aan de recreant. Verplichte taxatie Hanteer je als recreatieondernemer verkoopvoorwaarden, dan moeten die redelijk zijn. De toestemming mag bijvoorbeeld niet afhankelijk zijn van een financiële tegemoetkoming of van een opdracht tot bemiddeling bij verkoop. Wel mag je eisen stellen aan het kampeermiddel, of een taxatie vooraf verplicht stellen. In de RECRON-voorwaarden staat dat de koopprijs van het kampeermiddel niet méér kan zijn dan de waarde van alleen het kampeermiddel. De waarde van de grond, de omgeving en het vakantiepark mogen niet in de koopprijs worden meegenomen. Verkoopvoorwaarden kunnen jou als recreatieondernemer ook beperken Samenvattend: verkoop van een kampeermiddel met behoud van de jaarplaats is alleen toegestaan na schriftelijke toestemming van de ondernemer. Je kunt als recreatieondernemer verkoopvoorwaarden hanteren. Dat is duidelijk en transparant, maar verkoopvoorwaarden kunnen jou als recreatieondernemer ook beperken. Je bent er zelf namelijk ook aan gebonden. Het is daarom goed om te bezien of je als recreatieondernemer wel verkoopvoorwaarden wilt hanteren of dat je de vrijheid wilt behouden om per geval te beoordelen of je de toestemming wilt verlenen. 07-2024 | Recreactie 33

Gastensets & Inventaris voor de recreatie Een warm welkom zit ‘m in de details. Door nét dat beetje extra te doen, voelen uw gasten zich welkom en thuis. Zo creëert u een buitengewone vakantiebeleving, die zorgt voor tevreden en terugkerende gasten. Wecovi Service heeft een ruim aanbod aan gastensets en inventaris voor de recreatie. Om het u makkelijk te maken kunt u 24/7 uw producten online bestellen via onze webshop. We zien u graag op wecoviservice.com WELCOME TO THE WORLD OF JUMPING PILLOWS® www.airtrampoline.nl Meer dan 23 jaar ervaring Betrouwbaar De beste garantie in de markt Goede en bewezen kwaliteit Gedegen advies Korte communicatielijnen * vraag naar de voorwaarden PRINT MAAKT INDRUK OP JE GASTEN Geef je gasten rust en informatie met een eigen welkomstmagazine. Vol tips over je park en de omgeving, zonder digitale afl eiding. PRINT BLIJFT HANGEN WAAR DIGITAAL VERDWIJNT 0314-362505 info@werffmedia.nl - werffmedia.nl Ontdek de (veelal gratis) mogelijkheden bij WerffMedia Bezoek ons: stand 124 GARANTIE* JAAR vakinfo Veilig hutten bouwen Het bouwen van hutten spreekt veel kinderen tot de verbeelding. Het daagt ze uit hun creatieve vaardigheden in te zetten en stimuleert ze om samen te werken. Ook voor recreatiebedrijven is dit een aantrekkelijke activiteit in het aanbod voor kinderen. Het is een creatieve en vernieuwende aanvulling op bijvoorbeeld een speeltuin of animatieprogramma. Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Palènpa In veel gemeenten zie je elke zomervakantie kinderen actief bezig tijdens huttenbouwweken. Die weken zijn vaak snel volgeboekt. En dat is niet zo gek. Kinderen kunnen al hun creativiteit kwijt in het bouwen van een hut. Ze worden gestimuleerd om hun sociale vaardigheden te gebruiken en leren samenwerken. Het is ook goed voor het zelfvertrouwen en de sociale ontwikkeling. Een kind dat trots is op zijn bouwwerk, bouwt ook eigenwaarde op. Daarnaast leren ze risico’s in te schatten en wordt hun ruimtelijk inzicht gestimuleerd. Als recreatiebedrijf kun je hutten bouwen ook als activiteit aanbieden. Daarmee voeg je iets toe aan je aanbod van speeltoestellen. Qua regelgeving heb je als ondernemer te maken met het Warenwetbesluit Attractie- en Speeltoestellen 2023 (WAS). Hutten bouwen als activiteit valt niet binnen het WAS, maar je zorgplicht als ondernemer blijft wel staan. Want veiligheid staat voorop. Bouwpakket Maar wanneer is hutten bouwen veilig? Voor ondernemers (en ouders) die het timmer- en zaagwerk te ver vinden gaan, zijn er bouwpakketten waarmee gebouwd wordt zonder te zagen en te Je kunt ook een hut bouwen zónder zagen en timmeren timmeren. Je handen zijn dan het enige gereedschap. Met behulp van bouten en vleugelmoeren kunnen kinderen palen en panelen verbinden. Zo creëren ze hutten en torens. Met muren, bruggen, dakpanelen en ladders maken ze de bouwwerken compleet. Bouwwerken waar je doorheen kan kruipen en overheen kan lopen. En omdat de onderdelen gezamenlijk een hoogte van 2 meter 40 kunnen bereiken, kunnen kinderen naar hartenlust klimmen en klauteren. Tegelijkertijd leren ze avontuurlijk spelen. Een ander voordeel van zo’n bouwpakket is, dat de onderdelen herbruikbaar zijn. Waar moet je als recreatiepark aan voldoen om deze activiteit aan te bieden? De regelgeving schrijft voor, dat de activiteit moet plaatsvinden op een dempende ondergrond zoals gras of zand. En dat er wordt gebouwd onder toezicht, bijvoorbeeld van ouders. Dat toezicht kun je ook op een andere manier organiseren. Bijvoorbeeld door hutten bouwen in te zetten in je vaste programma-aanbod, met steun van het animatieteam. Met dank aan Palènpa 07-2024 | Recreactie 35

Al 50 jaar partner van de recreatie sector  De juiste producten én advies bij technische vraagstukken Meer info op wildkamp.nl/recreatie  Ruim assortiment voor ondernemers in de recreatie sector  Altijd & overal online bestellen  Ondersteuning op maat bij projecten  Direct iets nodig? Altijd een vestiging in de buurt BEZOEK ONS TIJDENS DE RECREATIEBEURS IN HARDENBERG Uw partner in vernieuwing en onderhoud MEER TIJD. TIJD MEER SPECIALISME. MEER WINST SPECIALISME. SPECIALISME WINST Meer informatie: w.toopateam.nl | info@topateam.nl LEISURE TAXATEURS NEDERLAND UW TAXATIE SPECIALIST IN LEISURE Leisure Taxateurs Nederland is gespecialiseerd in het professioneel taxeren van exploitatiegebonden recreatieen watersportbedrijven en onroerend goed in heel Nederland. www.leisuretaxateurs.nl +31 (0)85 488 35 80 info@leisuretaxateursnederland.nl productnieuws Tekst: Jaap van Sandijk Elektrisch bedrijfsvoertuig Compact, licht en wendbaar. Dat is de Pulse 4, een elektrische lichte vrachtwagen die beschikt over verschillende configuraties, zodat je hem voor vele functies kunt gebruiken. De versie met kort chassis heeft een laadbak of bergruimte. Voor de versie met lang chassis variëren de configuraties van een open laadbak tot een koelruimte. Afhankelijk van de batterij heeft de wagen een actieradius van 129, 161 of 246 kilometer. www.urbanmobilitygroupbenelux.com (+32) 011 561 311 Thuisbatterij Sanitairunits Steeds vaker worden sanitaire units aan de buitenkant aangepast aan de omgeving. Van Keulen Mobielbouw voorziet deze units van verschillende soorten duurzaam hout, kunststof en RVS plaatwerk in diverse kleuren. De units kunnen ook worden geleverd met een natuurlijk begroeid groendak. www.vankeulenmobielbouw.nl (0548) 61 26 93 Met een thuisbatterij op je bedrijf ben je minder afhankelijk van de overheid en de energieleveranciers. Je hebt controle over je eigen energie, opgewekt door je eigen zonnepanelen. Andere voordelen? De thuisbatterij kan worden ingezet als noodstroomvoorziening en vermindert de druk op het elektriciteitsnet. Dat kan bijdragen aan de stabiliteit van het net in je regio. www.solvos4leisure.com (0297) 26 98 57 Verkoelende plek Met de Abrio bied je je gasten op hete dagen verkoelende mist en schaduwplekken. ’s Avonds verandert de Abrio in een ontmoetingsplek, verlicht door de zachte gloed van ledverlichting op zonne-energie. Gebruikers van de Abrio die het warm hebben, kunnen de nevelsproeier zelf activeren. www.watergamesandmore.com (079) 206 50 60 07-2024 | Recreactie 37

BESPAAR OP BEDRIJFSKOSTEN en spaar het mileu! WARMTE TERUGWINNING ZORGT VOOR EEN LAGERE ENERGIEREKENING Doorschuiver Type: Zanussi ZHT8IELG geheel rvs (AISI304) geisoleerde bovenkap energiezuinige dubbelwandige tank capaciteit 1440 borden p/uur 3 wasprogramma's: 45|84|150 sec. extreem laag verbruik: 2 liter per spoelbeurt automatisch zelfreinigingsprogramma afm. 75x88x227 cm 400 Volt | 9,9 kW Type: Zanussi ZLAI3 dubbelwandig rvs (18/10) rvs spoelarmen 3 wasprogramma’s: 90|120|240 sec. 2,5 liter per spoelbeurt HACCP monitoring zelfdiagnose systeem diepgetrokken naadloze bodem ingebouwde naglansdosering automatisch zelfreinigingsprogramma gegarandeerde naspoeltemperatuur van minimaal 84°C incl. borden- en koppenkorf, 2 bestekcylinders afm. 60x61x82 cm 400 Volt | 5,35 kW 4550.1562 normaal Voorlader 3.895,actie 3.195,inruilkorting 300,NU 2.895,Lease vanaf 67,74* GEGARANDEERD DESINFECTIE Alle Active modellen zijn uitgevoerd met een gegarandeerd desinfecterend spoelsysteem. De atmosferische boiler garandeert een naspoelkwaliteit die nog niet eerder vertoont is, waardoor het water op een zeer hoge en stabiele temperatuur (84°C) blijft en de druk constant is. ACTIVE ZL1 4550.1550 230 Volt 2.475,Type ZL1 en ZL3 demontabele wasarmen vervaardigd van roestvaststaal (AISI 304) 2 wasprogramma’s 120|180 sec. 5,8 liter boiler voorzien van een grof- en fijnvuilfilter naglansinjector en zelfreinigingsprogramma inclusief bordenkorf en 1 bestekkorf afm. 60x65x82 cm QUA HOOGTE EENVOUDIG TE PLAATSEN ONDER SPOEL- OF WERKTAFEL ZL3 4550.1548 400 Volt 2.675,Lease vanaf 42,88* 1.695,- 1.950,Lease vanaf 49,34* Pure and ActivActive P A ti d Zuiniger Schoner Met maar liefst 5.000,EIA fiscale aftrek 4550.682 normaal 14.885,actie 7.995,inruilkorting 1.000,NU 6.995,ACTIVE Lease vanaf 152,49 * ACTIVE Doorschuif vaatwasser Type: Hakpro HDS80 geheel rvs (AISI 304) diepgetrokken tank met afgeronde hoeken laag verbruik: slechts 2 liter per spoelbeurt atmosferische boiler naglanspomp 3 programma's 45|84|150 sec. zelfreinigingsprogramma en automatische leegloop krachtige 12 liter boiler incl. 1 bordenkorf + 1 bestekkorf afm. 67x76x157 cm (excl. beugel) 400 Volt | 9,9 kW COMBINATIE A GESCHIKT VOOR GROTE PANNEN, SCHALEN EN PIZZABORDEN tot 44 cm hoogte 4558.911 normaal actie 6.429,4.845,inruilkorting 750,NU ACTIVE Meerdere opstellingen en combinaties mogelijk COMBINATIE B 120 cm | | 67 cm | 110 cm | 4558.913 normaal 6.589,actie 4.945,Inruilkorting 750,4194.110 4558.010 COMBINATIE C 110 cm | 67 cm 4194.106 4.195,Lease vanaf 98,16* | | 120 cm | 4558.915 normaal 6.589,actie 4.945,Inruilkorting 750,4194.108 4558.010 Glazenspoeler 1 wasprogramma: 120 seconden inzet voor 12 schotels 29x29x7,5 cm incl. 1 glazenkorf en 1 bestekkorf 30 korven per uur naglansinjector 230 Volt OOK LEVERBAAR MET AFVOERPOMP EN/OF DOSEERUNIT Vanaf art.nr afm. cm afm. korf 4550.1500 44x50x64 38x38 cm 1.690,3-voudige werking: - voorkomt kalkaanslag - bespaart op onderhoud - verminderd wasmiddelgebruik 1.275,4550.1510 46x55x70 40x40 cm 1.835,- 1.395,EMMELOORD Platinaweg 21 8304 BL Emmeloord Tel: (0527) 635 635 info@hakpro.nl AMSTERDAM De Flinesstraat 20 1114 AL Duivendrecht Tel: (020) 665 6428 amsterdam@hakpro.nl 1.275,Lease vanaf 32,26* GRONINGEN Verl. Bremenweg 10c 9723 JV Groningen Tel: (050) 318 1600 groningen@hakpro.nl ROTTERDAM Schuttevaerweg 13 3044 BA Rotterdam Tel: (010) 750 2750 rotterdam@hakpro.nl VENLO Venrayseweg 44 5928 NZ Venlo Tel: (077) 387 4242 venlo@hakpro.nl VLISSINGEN Bedrijfsweg 9 4387 PD Vlissingen Tel: (0118) 493 222 vlissingen@hakpro.nl 23-06-00 Alle prijzen zijn in euro's, exclusief BTW en wettelijke verwijderingsbijdragen. Wijzigingen voorbehouden zonder voorafgaande kennisgeving. Zet- of drukfouten voorbehouden. 4194.112 4.195,Lease vanaf 98,16* COMBINATIE D 120 cm | 4194.102 4.095,Lease vanaf 95,82 * | 67 cm | 110 cm | 4558.917 normaal 6.618,actie 4.945,Inruilkorting 750,4194.114 4558.010 COMBINATIE E | 180 cm 4194.106 4.195,Lease vanaf 98,16* | 67 cm | 110 cm | 4558.919 normaal 6.944,actie 5.145,Inruilkorting 750,4194.118 4558.010 Century waterontharder Type Compact geïntegreerde harstank, 5 ltr. bypass is standaard inbegrepen capaciteit 1050 ltr. per uur afm. 21,5x35x46 cm 4194.106 4.395,Lease vanaf 102,84* 4270.102 865,745,hakpro.nl

WINTERKLAAR MET ONZE VERLICHTING Creëer een veilige en sfeervolle omgeving met onze duurzame verlichtingsoplossingen. Wij zorgen ervoor dat uw recreatiebedrijf ook in de wintermaanden helder zicht houdt.

RECREACTIE 6 | oktober 2024 magazine over recreatie en toerisme Ruimte voor recreatie Herinrichting landelijk gebied schept kansen Een recreatiebedrijf zonder receptie en personeel? Zuid-Holland knokt voor ontwikkelingsruimte De succesfactoren van een samenwerkingsverband

Dé specialist in de bouw van sanitaire units van hoge kwaliteit Maatwerk dat volledig aan uw wensen voldoet Volledige ontzorging van ontwerp tot sanitaire installatie Innovatieve milieu- en energiebewuste oplossingen Onderhoudsvriendelijke en duurzame materialen Units zijn schakelbaar, fl exibel en verplaatsbaar mobielbouw.nl biedt u nog veel meer informatie LAAT UW DROOM GEEN LUCHTBEL WORDEN Bekijk uw kansen vandeloosdrechtrbm.nl Verblijfsrecreatie Watersport Neem contact op met één van onze specialisten: Maxx Hup, Thijs Lunenburg, Yvette Mijnheer, Adri Mijnheer, Rianne Jansen, of Harm-Jan Mooiweer. Dagrecreatie Sport en Wellness DÉ RECREATIE BEDRIJFSMAKELAAR F.A. Molijnlaan 28, 8071 AG Nunspeet Tel: 0341 - 25 23 63

colofon voorwoord Hoofdredactie: HISWA-RECRON, Marike Rosier, communicatie@hiswarecron.nl Eindredactie: Maarten Bokslag, www.bokslag.com Redactiecommissie: Charlotte de Baat, Jeffrey Belt, Arthur van Disseldorp, Wanda van Eck Aan dit nummer werkten mee: Jaap van Sandijk, Frans Verouden, Marjolein Mulder, Facet Opmaak: Dock35 Media Coverfoto: Shutterstock Bladmanagement: Dock35 Media, Sjoerd Franssen Advertenties: Dock35 Media, Martijn Penning, (0314) 355 826, martijn@dock35media.nl Druk: Senefelder Misset Doetinchem B.V. Abonnementen: HISWA-RECRON, Storkstraat 24, 3833 LB Leusden, communicatie@hiswarecron.nl, (033) 303 9700, 70 euro per jaar, 35 euro voor studenten en medewerkers van recreatiebedrijven. Gratis voor HISWA-RECRON-leden, overheden en pers. Als vakblad hanteren wij de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er vanuit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Oplage: 4.400 exemplaren. De samenstellers hebben de grootst mogelijk zorgvuldigheid betracht. Noch HISWA-RECRON, noch redactie, noch auteurs aanvaarden enige aansprakelijkheid bij eventueel voorkomende fouten. Marike Rosier Manager Communicatie Ruimte Op pagina 20 vind je een nieuwe rubriek: Regio in beeld. Hierin worden actuele thema’s uit een van onze provincies besproken met de regiomanager en een recreatieondernemer. Tegen welke knelpunten lopen ze aan en hoe proberen ze die op te lossen? Het artikel is niet alleen voor de lezers uit die provincie interessant, maar ook voor anderen. Het inspireert en je kunt leren van wat er leeft in de rest van het land. Zuid-Holland staat in deze editie centraal. Björn Schutz (HISWA-RECRON) en Arda Riedijk (Camping ’t Weergors) laten zien hoe er geknokt wordt voor ontwikkelruimte voor recreatie, in het dichtbevolkte en volgebouwde Zuid-Holland. Ook de coverstory gaat over ruimte: de herindeling van het landelijk gebied. Een hot issue, nu en in de PARTNERS IN BUSINESS: toekomst. Hoe voorkomen we dat de recreatiemarkt overspoeld wordt met nieuwe toetreders, als er nauwelijks ruimte is voor nieuwe bedrijven, overnachtingsplekken of activiteiten? En hoe scheppen we mogelijkheden voor bestaande recreatiebedrijven? KENNISPARTNERS: Ruimte is een schaars goed, en dat zal in de toekomst alleen maar meer het geval worden. Dit besef kwam laatst bij mij op tijdens een wandeling over het prachtige landgoed van Paleis Soestdijk, dat tijdelijk is opgesteld voor bezoekers. Terwijl ik door de uitgestrekte tuin en lanen liep, realiseerde ik me hoe waardevol en bijzonder het is om te kunnen genieten van zulke open en groene ruimtes. Dit gevoel van vrijheid, van ruimte om te ademen en tot rust te komen, is iets wat we niet als vanzelfsprekend kunnen beschouwen. Het is een uitdaging die ons allemaal raakt, zowel in ons werk als privé. Ik hoop dat deze editie je inspireert en aanzet tot nadenken over hoe we, met de beperkte ruimte die we hebben, toch kunnen blijven groeien en bloeien als sector. Veel leesplezier! 06-2024 | Recreactie 5

Creëer een natuurlijke sfeer met Van Vliet Duurzaamhout +31 (0)343 454 400 info@duurzaamhout.nl www.duurzaamhout.nl Laat je inspireren inhoud Informatief 8 14 20 34 36 37 Onder de aandacht Kort nieuws uit de branche Coverstory Nieuwe functies landelijk gebied Regio in beeld Omgevingsvisie Zuid-Holland biedt te weinig ontwikkelingsruimte Trends Prijs blijft bepalend voor consument Vakinfo Voorkom boetes voor zonne-energie Productnieuws Een overzicht van de laatste innovaties 24 35 11 13 28 Mens & bedrijf De bezieling Mooidal Boutique Park heeft geen receptie en geen vaste medewerkers Ondernemen Onderzoek Succesvol samenwerkingsverband mag niet te vrijblijvend zijn Kennis delen Verweer tegen een ‘collectieve actie’ Columns Green Key RecreAnders 06-2024 | Recreactie 7

onder de aandacht Meer natuur op je bedrijf? Hip imago leidt tot groei camperbezit Het aantal campers in Nederland is sinds 2010 bijna verdrievoudigd. ABN Amro onderzocht de trend en constateert dat vooral het hippe imago bijdraagt aan de groei. Onder de jongvolwassenen stijgt het camperbezit, omdat de camper het wat stoffige imago van zich af heeft weten te schudden. Op sociale media zijn onder de noemer ‘Vanlife’ vele posts te vinden van influencers die laten zien hoe zij in hun kampeerbus leven en welke avontuurlijke reizen zij met deze busjes maken. Vrijwel altijd gaat het dan om campers op basis van een bestelbus. Dit zorgt ervoor dat de kampeerbus het zowel in de verkoop als in de verhuur zeer goed doet. Tegelijkertijd weet de groeiende groep ouderen de weg te vinden naar de camper, die meer gebruiksgemak biedt dan een caravan. www.abnamro.nl >> zakelijk (zoekterm: camperbezit) Gasten van recreatiebedrijven recreëren graag in een natuurlijke omgeving. Daarom ontwikkelde IVN de training Natuurinclusief Ondernemen, speciaal gericht op medewerkers van recreatiebedrijven. Het is een praktische training, waarin je aan de hand van concrete tips en inspirerende voorbeelden leert hoe je de binnen- en buitenruimte van jouw bedrijf vergroent en hoe je zorgt voor meer kwalitatieve natuurbeleving. Na de training van twee dagdelen weet je hoe je natuur integreert in jouw bedrijfsvoering. Je hebt een concreet plan om jouw bedrijf natuurinclusiever én aantrekkelijker te maken voor gasten. IVN biedt de training op diverse plekken in het land aan, eventueel incompany. www.ivn.nl (zoekterm: natuurinclusief) Leukermeer ontvangt VVD-delegatie Op 21 augustus organiseerde HISWA-RECRON samen met de familie Van Wiefferen van Vakantie & Resort Leukermeer (Well) een rondleiding en rondetafelgesprek voor een zeer divers groepje VVD-politici. Onder hen Kamerlid Martijn Buijsse. De politici konden hier kennismaken met de veelzijdigheid van de verblijfsrecreatie. Daarbij kwam uiteraard ook de dreigende btw-verhoging aan de orde. Leukermeer ligt in de grensregio en daar kan de daling van omzet wel eens groter zijn dan de extra btw-opbrengst voor de staatskas. Ook de toenemende regel- en lastendruk voor samengestelde bedrijven als campings/vakantieparken en jachthavens kwam uitgebreid aan de orde. 8 Recreactie | 06-2024 Foto: Shutterstock NBTC promoot Nederland Wijnland j Nederland is in opkomst als wijnland. In het kader van de spreiding van het internationaal toerisme over Nederland gaat het NBTC ook dát aspect van ons land onder de aandacht brengen. Het bezoeken van een wijngaard – je vindt ze inmiddels in alle provincies – en het proeven van wijn leent zich immers prima voor mooie arrangementen en lokale overnachtingen. Het NBTC maakte een wervende pagina op de site en heeft wandel- en fi etsroutes uitgezet waarmee de toeristen een ketting van wijnlocaties aan elkaar kunnen rijgen. Ook de overnachtingsmogelijkheden worden gepromoot. www.holland.com (zoekterm: wijn) Grootste Recreatie Vakbeurs ooit HISWA-RECRON en de Recreatie Vakbeurs versterken hun samenwerking voor de editie op 12, 13 en 14 november 2024 in Evenementenhal Hardenberg. De branchevereniging is dit jaar opvallend aanwezig met een stand in het HISWA-RECRON paviljoen. Met meer dan 330 deelnemers in acht grote hallen wordt de beurs groter dan ooit tevoren. Tijdens de Recreatie Vakbeurs organiseert HISWA-RECRON diverse activiteiten voor leden, waaronder kennissessies, een ontbijtsessie voor Business Club-leden en een eindeseizoensborrel voor alle leden uit de leisure en recreatie. “We zijn blij dat we als HISWA-RECRON dit jaar prominenter op de beurs staan. Zo vergroten we onze rol in kennisuitwisseling en het versterken van relaties binnen de branche”, zegt Jeffrey Belt, adjunctdirecteur Leisure en Recreatie bij HISWA-RECRON. www.recreatie-vakbeurs.nl ACM treedt op tegen nep-reviews De Autoriteit Consument & Markt (ACM) gaat optreden tegen de verkoop van nepreviews. Zo wil de ACM online misleiding tegengaan. De ACM onderneemt voortaan actie tegen verkopers van nepreviews, én tegen websites en webshops die nepreviews gebruiken. Bij de vaststelling van een overtreding kan de ACM boetes opleggen tot maximaal 900.000 euro. Edwin van Houten van de ACM legt uit: “Door nepreviews maken consumenten verkeerde keuzes. Ze moeten op reviews kunnen vertrouwen bij het vergelijken van aanbieders.” Ook is er sprake van oneerlijke concurrentie met aanbieders die wél echte klantbeoordelingen gebruiken. 06-2024 | Recreactie 9 Foto: Shutterstock

onder de aandacht Nieuw: BBL-opleiding Leisure Het nieuwe kwalificatiedossier voor de MBO-opleidingen Hospitality, Travel & Leisure is bijna klaar. Dit dossier vormt ook het uitgangspunt van een nieuwe MBO-opleiding in de BBL, waarbij werken en leren worden gecombineerd. “Een BBLopleiding bestaat nog niet voor de recreatie”, vertelt Herbert van Oord van HISWA-RECRON. “Lucie Schuijt en ik hebben samen met de scholen deze zomer een projectplan geschreven voor de ontwikkeling van zo’n BBL-opleiding. Leuk is dat VNO-NCW het plan inmiddels beoordeelde als uitzonderlijk goed. Vier scholen zijn bereid om ermee te beginnen en het SFR heeft 150.000 euro beschikbaar gesteld om de opleiding te ontwikkelen.” De BBLopleiding start september 2025 en wordt modulair opgebouwd. Medewerkers die al in de bedrijfstak werken kunnen één of enkele modules volgen. Bedrijven met belangstelling kunnen zich nu al melden. Meer informatie bij Herbert van Oord 033 - 303 97 34 h.vanoord@hiswarecron.nl BBB bezoekt Koningshof Op 9 augustus bezocht een delegatie van de BBB Vakantiepark Koningshof in Rijnsburg.De delegatie bestond onder meer uit BBB-Tweede Kamerlid Henk Vermeer. Samen met eigenaar Pim Kromhout van Vakantiepark Koningshof ging Geert Dijks, directeur van HISWA-RECRON, in gesprek met de delegatie. De focus lag daarbij op de dreigende verhoging van de btw op logies van 9 naar 21%. De BBB heeft ervoor gezorgd dat kamperen wordt uitgezonderd van de voorgestelde verhoging. Nu is de vraag: wat is precies kamperen? Koningshof biedt een enorme variëteit aan kampeer- en camperplekken en verhuureenheden. Wat valt onder welk tarief? Alle vormen werden uitgebreid bekeken en besproken met de politici, uiteraard met als doel zoveel mogelijk onder het lage tarief te behouden. Nieuwe leden Tussen 1 augustus en 5 september zijn de volgende bedrijven lid geworden van HISWARECRON. Welkom! Vakantiepark So What, De Koog, www.vakantieparksowhat.nl Rentals Egmond, Egmond aan Zee, www.rentalsegmond.nl Vakantierijk Waarland, Waarland, www.vakantierijkwaarlandverkoop.nl Landgoed Beerzedal, Oirschot 10 Recreactie | 06-2024 Foto: SFR/KIKK Foto: So What Nieuwe records voor Hiswa te Water Plastic verpakkingen Van 28 augustus tot en met 1 september vond in de Bataviahaven in Lelystad de 39e editie plaats van Hiswa te Water. De ruim 30.000 bezoekers konden genieten van een show van meer dan 440 fonkelnieuwe boten. Daarmee brak het evenement de records van alle voorgaande edities. Bezoekers én exposanten waren lovend over de organisatie en het verloop van deze beurs, die profiteerde van schitterend nazomerweer. Uiteraard was ook HISWA-RECRON aanwezig met een stand. Die stond in het teken van ‘zorgeloos varen’ en maakte de bezoekers duidelijk waarom het zo belangrijk is om te kiezen voor een HISWA-erkend bedrijf. Om dat te benadrukken konden bezoekers in de stand aan een rad van fortuin draaien. Daarmee waren mooie prijzen bij HISWA-erkende bedrijven te winnen. Regen houdt kampeerders niet tegen Ondanks het slechte weer, vooral in mei met erg veel regen, was de bezetting van de verblijfsrecreatieve bedrijven in Nederland is het eerste halfjaar van 2024 goed. Dit constateert HISWA-RECRON op basis van gegevens van het CBS en Tommy Booking Support. Het CBS rapporteerde 4% meer gasten dan vorig jaar bij de verblijfsrecreatieve bedrijven. Het gaat om 5% meer Nederlandse gasten en 3% meer gasten uit andere landen. Zelfs bij campings lijkt de schade mee te vallen. In april waren er weliswaar 25% minder gasten dan vorig jaar, maar dat werd goedgemaakt door groei in maart en prima cijfers voor de maand mei, toen er nota bene een recordhoeveelheid regen viel. Per saldo bleef de daling beperkt tot 1%. www.hiswarecron.nl (zoekterm: bezetting) Er is veel te doen over plastic verpakkingsmaterialen. Flesjes hebben statiegeld, voor tasjes moet worden betaald. Voor bekers, bakjes en andere verpakkingsmaterialen is een routekaart opgesteld: wat zijn de verplichtingen voor ondernemers die drank en etenswaren verkopen? Wat geldt bij direct consumeren, wat geldt bij afhalen? Het beste is om volledig herbruikbare drank- en voedselverpakkingen te gebruiken. Vanuit de huidige wetgeving wordt dat de norm. Drank in glazen en kopjes, voedsel op borden of andere herbruikbare alternatieven. Eenmalig te gebruiken plastic voor drank- en voedselverpakkingen voor consumptie ter plaatse, wordt als uitzondering gezien en mag wettelijk alleen nog onder hele strikte voorwaarden. Ook de ‘papieren’ koffiebekers met een plastic coating zijn niet meer toegestaan. Er zijn enorm veel regels en die zijn soms lastig te volgen. Denk hierbij ook aan de kleinverpakkingen chocoladepasta bij het ontbijtbuffet. Mag dus niet; leveranciers moeten zoeken naar alternatieven. Het volgende aandachtspunt is de afvalinzameling. Soms wordt afval gescheiden opgehaald, maar soms gaan inzamelaars ook over op nascheiding: plastic kan gewoon weer bij het restafval en achteraf wordt gekeken wat er te recyclen is. Naar mijn idee een slechte ontwikkeling, want zo creëren we geen bewustwording om verantwoord met afval om te gaan. Consumenten hebben juist behoefte aan heldere instructies bij het scheiden van afval. Binnen Green Key hebben met name grote ketens op het gebied van hotels en bungalowparken hier al veel ervaring mee. Steeds vaker zien we dat plastic afval als aparte afvalstroom wordt ingezameld. Daarmee wordt een hoog percentage gerycled. Hoe je omgaat met verpakkingsmaterialen verschilt per bedrijf. Overleg het met je leverancier of bel eens met ons, de keurmeesters van Green Key. We hebben regelmatig een vragenuur en dan zijn dit soort vragen altijd welkom. We kunnen je in elk geval de juiste richting wijzen. Frans Verouden, keurmeester Stichting KMVK Meer weten over Green Key? Neem contact op met Erik van Dijk directeur Stichting KMVK erik@kmvk.nl 06 - 1281 0641 06-2024 | Recreactie 11

Voor de energiezuinige aansturing van alle soorten verwarming Airco’s | Elektrische verwarming | CV-installaties Warmtepompen | IR panelen Neem contact op voor een vrijblijvend adviesgesprek 088-1231333 / verkoop@icy.nl www.icy.nl Al 50 jaar partner van de recreatie sector  De juiste producten én advies bij technische vraagstukken Meer info op wildkamp.nl/recreatie  Ruim assortiment voor ondernemers in de recreatie sector  Altijd & overal online bestellen  Ondersteuning op maat bij projecten  Direct iets nodig? Altijd een vestiging in de buurt Draadloos aan te sturen! onder de aandacht RecreAnders Huurrecht voor de dienstwoning? Soms woont een medewerker van het bedrijf in een bedrijfswoning. Je verwacht dat de medewerker vertrekt, als de arbeidsovereenkomst eindigt. Maar wat als de werknemer in de woning wil blijven wonen na het einde van de arbeidsovereenkomst? Soms geldt dan het huurrecht. Het blijkt te gaan om het onderscheid tussen een eigenlijke en een oneigenlijke dienstwoning. Een eigenlijke dienstwoning is noodzakelijk voor het uitvoeren van de werkzaamheden, zoals een pastorie of portiersloge. Het onderscheid blijkt in de praktijk echter lastig te liggen. Natascha Apeldoorn van HISWA-RECRON Partner in Business Alfa schreef er een verhelderende column over. www.alfa.nl/actueel (zoekterm: dienstwoning) Johan Drenth en Bob Kettering Facet, ruimtedenkers in recreatie Klimaatadaptatie Steeds vaker horen we over klimaatverandering en ondervinden we daar ook de gevolgen van. Extreme droogte, stortbuien en windstoten zijn slechts enkele EU steunt duurzaam Zuid-Limburg voorbeelden. Maar ook de woekering van brandnetels en bramen is een gevolg. Met wat kunst en vliegwerk lukt het recreatieondernemers nog wel om op zulke incidenten te reageren. Met een mobiele waterpomp kunnen terreinen worden leeggepompt en met wat extra parasols creëer je schaduw. Maar is dat houdbaar voor de toekomst? Bedenk dat de recreatiebranche bij uitstek in staat is om te anticiperen op klimaatverandering. Maar dit vraagt wel om lef en uitzoomen boven je bedrijf. Als recreatieondernemer heb je een groot terrein en ben je feitelijk ‘gebiedseigenaar’. Het gebied en het gebruik kun je grotendeels naar eigen hand zetten. Dus ook klimaatadaptief maken. Maar hoe pak je dat dan aan? Laten we even terug in de tijd gaan. Het gros van de recreatiebedrijven in Nederland is ontwikkeld op basis van efficiëntie. Maar passen de rechte velden met links en rechts standplaatsen en in het midden strak gemaaid gras nog wel bij de toekomst van extremen? Waar blijft het water bij stortbuien en hoe hou je het gras groen bij droogte? Denken als een gebiedseigenaar vraagt erom dat je nadenkt over het gebruik van het gebied en dat je verbinding zoekt met de omgeving. Dit start in de grond. Regio Zuid-Limburg werkt in een Europees project samen aan duurzaam toerisme. Tien Europese partners, waaronder Visit Zuid-Limburg en Stadsregio Parkstad Limburg, werken samen in het nieuwe initiatief Tourism4SDG. Het project wordt mede-gefinancierd door de Europese Unie (Interreg) om duurzaam toerisme te realiseren in Zuid-Limburg. Het is vooral gericht op het maken van effectief beleid: welke beleidsinstrumenten dragen bij aan duurzamer toerisme? Een van de speerpunten is het meetbaar maken van duurzaam toerisme, zodat de impact van het beleid ook kan worden vastgesteld. www.partners.visitzuidlimburg.nl (zoekterm: tourism4SDG) 06-2024 | Recreactie 13 Welke planten passen bij deze grond, waar is waterberging logisch en waar is aansluiting mogelijk met de omgeving, om water af te voeren of bij droogte juist aan te trekken? En waar is recreatief verblijf dan mogelijk? Door hier goed over te denken ontstaan kansen. Waterbuffers en watergangen kunnen fraaie speelaanleidingen worden. Bomen geven schaduw en verkoeling. Ze beschermen onderliggend gras, maar zijn ook windbrekers. Droge, natte en erg warme periodes zullen de komende decennia vaker voorkomen. Laat je niet telkens verrassen, zodat je elke keer opnieuw op incidenten moet acteren. Maar ga voorsorteren op de klimaatverandering. Dat kan met een landschappelijk inrichtingsplan. Het gaat uit van de gebiedseigen mogelijkheden op je terrein en versterkt die. Zo gaat klimaatadaptatie hand in hand met een aantrekkelijk en wendbaar bedrijf.

coverstory Ruimte voor recreatie Wat gebeurt er met het landelijk gebied? De herinrichting van het landelijk gebied is in volle gang. De komende jaren zullen steeds meer agrariërs zoeken naar een andere bestemming voor hun grond. Woningbouw is maar zelden toegestaan, dus dan is het zoeken naar andere bestemmingen. De één start een zorgboerderij, de ander een winkel met streekproducten of een minicamping. Zijn er ook mogelijkheden voor bestaande recreatiebedrijven? En kan de markt al die nieuwe toetreders eigenlijk wel aan? Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Viermannekesbrug, ‘t Vressels Bos, Maarten Bokslag HISWA-RECRON regiomanager Arthur van Disseldorp heeft ze regelmatig aan de lijn: agrariërs die iets met recreatie willen. “Veel boeren zoeken naar nieuw perspectief. Ze willen het liefst gewoon boer blijven, 14 Recreactie | 06-2024 maar dat kan niet altijd. Dan ligt het voor de hand om een boerencamping te starten, met 25 plaatsen.” Van Disseldorp merkt dat de één zijn plannen goed heeft doordacht, terwijl de ander gewoon denkt: ik start een camping en heb dan nieuwe inkomsten. “In grote delen van Brabant is helemaal geen markt meer voor nog meer campingplaatsen. Dan start een boer met de camping, krijgt vaak snel zijn vergunningen en zelfs wat Met de opkoopregelingen van boerenbedrijven komen er heel wat hectaren grond vrij subsidie, om vervolgens te merken dat het zo niet werkt. Aan de andere kant zie ik ook bevlogen ondernemers die met goed doordachte plannen komen. Dan heb je het over doelgroepgericht denken, marktonderzoek en een concurrentieanalyse. En natuurlijk over gastvrije ondernemers, die gevoel hebben voor recreatie.” Camperpark Een goed voorbeeld vinden we nabij Oirschot, waar JanPieter en Jolanda van der Schoot dit voorjaar de deuren openden van Camperpark Viermannekesbrug. Voorheen hadden zij op dezelfde locatie een aannemersbedrijf met zwaar materieel. Dat paste niet meer goed in de omgeving, bij een mooie beek en direct grenzend aan een Natura 2000-gebied. Vijf jaar geleden vroegen zij vergunning aan voor een camperpark. De opzet is afgestemd op camperaars die graag een ruime plek in de natuur hebben, vertelt Jan-Pieter van der Schoot. Zo werd een camperplaats gebouwd met 96 zeer ruime, verharde plekken. Al drie jaar geleden werd begonnen met het aanplanten van groen, zodat het groen op het camperpark nu al behoorlijk volwassen toont. Tot verbazing van Van der Schoot stonden de beschikbare plekken met Hemelvaart al vrijwel helemaal vol: het bedrijf was 06-2024 | Recreactie 15 >

net anderhalve week open! Een belangrijke reden is de uitstekende drainage van het terrein, dat gewoon begaanbaar bleef, terwijl veel collega’s te kampen hadden met onbruikbare velden. Zo maakte het bedrijf een vliegende start. Ondernemingsplan Ruimtelijk adviesbureau BRO adviseert ondernemers en overheden bij hun ruimtelijke vraagstukken. Het bedrijf helpt ook bij het realiseren van ondernemersplannen. BRO is HISWA-RECRON TOP Supplier en weet alles van het verkrijgen van vergunningen. “Als een agrariër met plannen zich bij ons meldt doen we vrijwel altijd eerst een quick scan. Zo kunnen we snel zien of het idee überhaupt levensvatbaar is”, vertelt Christian Severijns, senior adviseur bij BRO. Severijns is vooral betrokken bij het maken van bedrijfsplannen: hoe realiseer je een goed renderend bedrijf? “Het starten van een minicamping tot 25 plaatsen ligt tamelijk voor de hand als een agrariër nieuwe verdienmodellen zoekt. Zéker in toeristische regio’s. Maar het vraagt wel totaal andere ondernemersvaardigheden dan het runnen van een ‘Vergunningen voor minicampings zijn niet bedoeld om de boeren te paaien’ boerderij. Het komt weleens voor dat ik dat echt moet benadrukken, als iemand bij ons komt voor advies.” Thomas Dammingh, juridisch adviseur bij BRO, is meer gericht op de ruimtelijke kaders van de onderneming. “Het is van belang om te onderzoeken of een minicamping is toegestaan op basis van het omgevingsplan. Zo niet, dan moet de gemeente er wel voor open staan om eventueel af te wijken van het omgevingsplan. Dan heb je als ondernemer te maken met de ruimtelijke regels en procedures.” Dammingh verwijst naar de website www.ruimtelijkeprocedures.nl. “Er zijn veel regels waar je rekening mee moet houden. Bedrijven met veeteelt hebben nauwkeurig bepaalde geurcirkels. Zit je nabij een boomkwekerij, dan heb je te maken Minicampings met 35 plekken? Eind 2022 besloot de provincie Zeeland dat het maximale aantal plaatsen op minicampings opgerekt mocht worden van 25 naar maximaal 35. Daarna lag de bal bij de gemeenten. Die konden bepalen of dat ook werkelijk ging gebeuren. Ab Pouwer van Camping Oranjezon in Vrouwenpolder (gemeente Veere) ziet er een politiek spelletje in. “De provincie nam het besluit kort voor de verkiezingen. Dat was echt een coalitie die de boeren gunstig wilde stemmen. In theorie neemt het inkomen van kampeerboeren flink toe als je ze 10 extra plekken gunt. Maar nu al heeft de Zeeuwse kust, en de bevolking, te lijden onder overtoerisme. Daarom zijn er ook strikte regels die de groei van het aantal bedden moeten beperken. Kijk maar naar de Kustvisie. Dan kun je toch niet zomaar elke boerencamping 10 extra plekken gunnen? Alleen Veere heeft al 145 minicampings. Als het voorstel van de provincie zou worden overgenomen, heb je in deze gemeente in één klap 1.450 extra kampeerplaatsen. Terwijl wij als reguliere bedrijven al jaren op slot staan.” In Zeeland speelt ook een verdringingseffect. De toeristen kiezen pas voor campings in het binnenland, als die aan de kust vol zijn. Pouwer: “Als je de minicampings aan de kust toestaat om uit te breiden, gaat dat ten koste van de campings in het binnenland. Het wordt nog drukker op plekken waar al te veel toeristen komen. Terwijl je de druk op de kust juist wilt verminderen.” Wat Pouwer betreft heeft het college van Veere inmiddels een wijs besluit genomen – al moet het nog bekrachtigd worden. In deze gemeente blijft het maximum gewoon 25 plekken. “Het voornemen is nu dat de hele sector, dus zowel de volledig toeristische bedrijven als minicampings, onder zeer strikte voorwaarden nog maximaal 15% mag groeien. Wij staan daar volledig achter. Want wij hebben extra fysieke ruimte nodig. Niet om meer plekken te maken, maar om de landschappelijke inpassing en ruimtelijke kwaliteit van onze bedrijven verder te verbeteren.” Het laatste woord is zoals altijd aan de raad. De gemeenteraad van Veere zal zich eind dit jaar over het voorstel van B&W buigen. 16 Recreactie | 06-2024 coverstory met spuitzones van bestrijdingsmiddelen. Daar kun je niet zomaar je tentje naast zetten. Dan hebben we nog de omwonenden én natuurlijk de provincie. Die let op natuurbehoud en moet de plannen wel ondersteunen.” Wat Dammingh maar wil zeggen: er zijn vaak milieuen natuuronderzoeken nodig, voor een minicamping van start kan gaan. Niet iedere agrariër kan zomaar beginnen in de recreatie. Uitbreiden bestaande bedrijven Severijns verwacht dat er met de opkoopregelingen van boerenbedrijven de komende jaren heel wat hectaren grond vrij gaan komen. “Daar kun je natuur van maken, maar ik denk dat het in sommige gevallen ook ten goede kan komen aan bestaande recreatiebedrijven. Die zitten vaak te springen om uitbreiding. Niet zozeer op het gebied van plaatsen, maar wel ten behoeve van kwaliteitsverbetering en natuurontwikkeling. Ofwel: ze willen een mooier bedrijf maken, dat beter aansluit bij de wensen van de gasten.” Dat laatste is uit het hart gegrepen van Jeffrey Belt, adjunct-directeur van HISWA-RECRON. “We zijn bij HISWA-RECRON absoluut niet tegen nieuwe toetreders. Maar we zijn wel kritisch. Soms willen gemeenten en provincies hun boeren zó graag tegemoetkomen, dat ze de andere belangen uit het oog verliezen. Dan is er geen sprake meer van een gelijk speelveld. Dus ik roep gemeenten en provincies bij nieuwe aanvragen wel op om goed naar de plannen te kijken. Onderzoek ook wat er al is aan bepaalde voorzieningen. Waar is nog ruimte voor?” Het camperpark sluit aan bij de vraag en maakte dit voorjaar een vliegende start Oneigenlijke concurrentie Belt snapt dat recreatie, zoals een minicamping, prima naast een agrarisch bedrijf kan plaatsvinden. “Zo is het ook begonnen: boerencampings met maximaal drie of vijf plekken. Maar tegenwoordig gaat het om 25 plekken en in Zeeland soms al om 35 (zie kader pagina 16). Dan geef je als overheid ruimte aan oneigenlijke concurrentie. Dat gaat ten koste van de grotere, bestaande recreatiebedrijven. Het verstrekken van vergunningen voor minicampings mag geen middel zijn om de boeren te paaien. Kijk naar het grotere geheel: het stimuleren van de lokale economie en de evenwichtige ontwikkeling van recreatie en toerisme in je gemeente of provincie.” Ook kleine campings kunnen daar een uitstekende bijdrage aan leveren, bewijzen diverse bedrijven. Een goed voorbeeld vormt stoeterij, pensionstalling en minicamping ‘t Vressels Bos in Sint-Oedenrode. Het bedrijf van Judith en Antonie Sanders is al lang geleden ontstaan uit een boerderij met koeien en varkens. Judith Sanders: “De minicamping bestaat al ruim dertig jaar en we zijn ook lid van HISWA-RECRON. Ooit begon het met drie kampeerplaatsen, nu zijn het er 25. Toen de camping groeide, ging het wel knellen met de varkenshouderij – de koeien waren al vertrokken. Toen besloten was dat Antonie en ik, als nieuwe generatie, het bedrijf zouden overnemen, stonden we voor een moeilijke keuze. Uiteindelijk besloten we te stoppen met 06-2024 | Recreactie 17 >

SAMEN SIGNALEN HERKENNEN VAN UITBUITING Als recreatieondernemer wilt u dat mensen komen ontspannen op uw vakantiepark en dat medewerkers focussen op een zorgeloze vakantie voor uw gasten. Maar helaas zijn Nederlandse vakantieparken ook steeds vaker uitvalsbasis voor illegale activiteiten, zoals prostitutie van minderjarigen. Dit is niet alleen schadelijk voor het imago van het vakantiepark, maar ook verboden. Van directeur en receptionist tot aan manager, technische dienst en schoonmaker: iedereen moet signalen van seksuele en arbeidsuitbuiting kunnen herkennen. Defence for Children ontwikkelde daarom samen met het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid en de politie gratis online-trainingen voor vakantieparkmedewerkers. Doe ook mee en volg met uw medewerkers deze trainingen. Zodat alle Nederlandse vakantieparken de veilige ontspanningsplek blijven waar ze voor zijn bedoeld en slachtoffers van mensenhandel worden herkend en geholpen. Kijk op: hetccv.nl/defenceforchildren Kijk op: hetccv.nl/defenceforchildren coverstory Multifunctionele landbouw MFL, ofwel multifunctionele landbouw, staat voor alle alternatieve activiteiten van agrariërs om geld te verdienen met het bedrijf. Denk aan natuurbeheer, educatie, zorgboerderijen, verkoop van streekproducten, een groepsaccommodatie of minicamping. Volgens onderzoek van Universiteit Wageningen ging in 2020 in MFL 1 miljard euro om, en dat cijfer stijgt al jaren. Ongeveer een vijfde deel van de totale omzet komt uit recreatie. “Een derde tot de helft van de agrarische bedrijven is actief met multifunctionele landbouw”, stelt Bart Pijnenburg, voorzitter van de vakgroep MFL van LTO Nederland. “Of ze dan kiezen voor natuurbeheer, zorg, recreatie of een andere nevenactiviteit, verschilt per ondernemer. Waar gaat je voorkeur naar uit, waar heb je plezier in? Daarnaast is de locatie heel belangrijk. Er moet natuurlijk wel een markt voor zijn. En als er al eens iemand een camping start zonder dat hij er goed over heeft nagedacht, dan kan dat nooit lang duren. Zonder gasten houdt het vanzelf weer op.” Pijnenburg heeft dan ook niet het idee dat er de afgelopen jaren een hausse aan nieuwe minicampings is opgericht. De recente cijfers van Wageningen worden later dit jaar bekendgemaakt. In 2020 waren er volgens de monitor 3.200 boerenbedrijven actief met recreatie (ook B&B, groepen, dagrecreatie). In 2007 waren dat er 2.432. ‘Er zijn geregeld rondleidingen voor campinggasten door de stallen’ het varkensbedrijf. De vrijgekomen ruimte hebben we ingericht voor de paardenhouderij. We hebben nu een stoeterij en een pensionstalling.” Brabantse gezelligheid De combinatie met paarden ligt de campinggasten beter dan de varkens. “Nu zijn er ook geregeld rondleidingen voor campinggasten door de stallen”, vertelt Judith Sanders. Gevraagd naar het geheim van haar bedrijf, denkt zij vooral aan de Brabantse gezelligheid en de persoonlijke sfeer. “We doen alles zelf en dat wordt gewaardeerd. Van reservering tot vertrek, van onderhoud van het terrein tot het poetsen van het sanitairgebouw, alles doen we zelf, samen met de moeder van Antonie en onze drie kinderen. Daarnaast is het een heel groen bedrijf. De bomen bieden veel beschutting en er zijn mooie groene haagjes tussen de plaatsen. Je loopt vanaf de camping zo het bos in.” Plannen voor uitbreiding zijn er voorlopig niet. “We hebben het op dit moment druk genoeg met twee bedrijven en een gezin. Misschien dat we ooit nog eens wat camperplaatsen willen. Maar voorlopig is het goed zo.” 06-2024 | Recreactie 19

regio in beeld Omgevingsvisie blijft hangen in vaagheden Zuid-Holland knokt voor ontwikkelkansen De provincie Zuid-Holland biedt in haar concept Omgevingsvisie onvoldoende duidelijkheid over de toekomstige ontwikkelruimte van de recreatiesector. Voor recreatieondernemers is dat funest, zegt HISWA-RECRON in een reactie op de herziening van het omgevingsbeleid in de provincie. “Als je stappen wilt zetten, moet je ook perspectief hebben.” Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: ‘t Weergors, Shutterstock “Een groot aantal vaagheden, waarmee het plan is doordrenkt. Met name als het gaat om nieuwvestiging en uitbreiding van campings en parken hebben de ondernemers meer perspectief nodig.” Het commentaar van Björn Schutz, regiomanager Zuid-Holland en Zeeland van HISWA-RECRON, is niet mals. Gedeputeerde Staten van Zuid-Holland hebben in februari het ontwerp van de Herziening Omgevingsbeleid 2024 vastgesteld. Daarin ontvouwt de provincie haar strategische blik op de invulling van de gehele leefomgeving – dus ook de ruimte voor recreatie. HISWA-RECRON plaatst in een zienswijze een aantal kritische kanttekeningen. Schutz schreef de zienswijze in samenwerking met een aantal HISWA-RECRON-leden, die samen een klankbordgroep vormen. Onder hen Arda Riedijk van Camping ’t Weergors in Hellevoetsluis, waar het interview voor dit artikel plaatsvindt. Riedijk is mede-eigenaar en marketingmanager van ’t Weergors en secretaris van het ‘Ik snap dat sommige dingen niet kunnen, maar schrijf dan ook op wat wél kan’ Toeristisch Ondernemers Platform Voorne-Putten. Dit platform komt op voor de belangen van ondernemers in toerisme en recreatie op het eiland. Heipalen Allereerst het belang van de herziening. Is dat wel echt zo groot? Het gaat tenslotte niet om een nieuwe wet. Toch wel, blijkt. “Het is juist van belang dat we er nú bij zijn”, benadrukt Schutz. “Deze herzieningsprocedure loopt vooruit op de uiteindelijke visie van de provincie, die voor jaren zal gelden en het uitgangspunt gaat vormen. Het is als het fundament van heipalen voor het uiteindelijke huis. Als je er nu niet bij bent, mis je de boot.” Het provinciebestuur komt naar verwachting dit 20 Recreactie | 06-2024 najaar met een antwoord op de ingediende zienswijzen, van onder meer HISWA-RECRON. Daarna wordt het ontwerp besproken door Provinciale Staten. HISWA-RECRON werd overigens al in een vroeg stadium – in een consultatieronde - door de provincie uitgenodigd om kennis te nemen van het ontwerp. “Daar waren we blij mee, hierdoor konden we wat dingen rechtzetten”, vertelt Schutz. “Zo stond er aanvankelijk in het plan dat de vestiging van nieuwe campings of vakantieparken in Zuid-Holland niet meer mogelijk zou zijn. En het uitbreiden van bestaande campings was niet expliciet benoemd. Dat hebben we weten aan te passen. Die winst hadden we dus vroegtijdig geboekt.” Waar Schutz en Riedijk nog wel moeite mee hebben, zijn de vage bewoordingen in het ontwerp. Het realiseren van nieuwe campings en het uitbreiden van bestaande campings is weliswaar mogelijk gebleven, het is niet duidelijk waaraan deze bedrijven dan moeten voldoen. “De kern van het vraagstuk zit bijvoorbeeld in de woorden onder voorwaarden”, schrijft de branchevereniging in haar zienswijze. “Natuurlijk kun je in dit beleidsdocument niet ieder detail benoemen. Maar er is wel meer richting nodig”, stelt de regiomanager. Door het gebruik van vage bewoordingen is er geen duidelijkheid en perspectief voor de sector. En dat kan nogal wat slechte gevolgen hebben. Bijvoorbeeld voor mkb’ers Regio in beeld In de nieuwe serie Regio in Beeld praten een regiomanager van HISWA-RECRON en een recreatieondernemer over actuele thema’s in hun eigen gebied. Tegen welke knelpunten lopen zij aan en op welke manier proberen zij deze op te lossen? In de eerste aflevering staat Zuid-Holland centraal. die hun bedrijf willen overdragen. Schutz: “Het liefst wil je een échte ondernemer als opvolger, maar die kun je dus weinig duidelijkheid geven. Zo loop je gemakkelijk in de fuik van projectontwikkelaars en speculanten. Wat we nodig hebben is een meedenkende provincie, die samen met gemeenten kan stimuleren en faciliteren.” Gedeelde belangen De regiomanager benadrukt dat de sector en de provincie daarin ook gedeelde belangen hebben. “Voor de ondernemer is het belangrijk dat hij écht kan ondernemen en niet enkel op zijn winkel mag passen. Dat is ook in het belang van de provincie. Die wil de sector vitaal houden, al was het maar om permanente bewoning te voorkomen. Dan kom je in een neerwaartse 06-2024 | Recreactie 21 >

Hulp bij strategische keuzes Als recreati eondernemer heb je heel wat vragen die je bezighouden. Bij Countu s helpen we je graag met je (salaris)administrati e, fi nancieringsoplossingen en mogelij kheden om je rendement te verbeteren. Onze recreati e- en horecaspecialisten hebben veel ervaring met jouw branche en denken graag COUNTUS.NL/RECREATIE Experti seteam Recreati e & Horeca recreati e-horeca@countu s.nl strategisch met je mee. Van vragen over het bij bouwen van nieuwe accommodati es en de liquiditeitsplanning, tot personeelsvraagstu kken, je bedrij fsplan en projecten voor duurzaamheid. Wij staan voor je klaar! CHALETBOUW I RECREATIEWONINGEN MANTELZORGOPLOSSINGEN I SANITAIR UNITS Rollecate 39 | 7711 GG Nieuwleusen | 0529-488900 www.arcabo.nl | info@arcabo.nl regio in beeld spiraal. Juist om dat te voorkomen, is ontwikkelruimte nodig.” Arda Riedijk vertelt dat ze bij het lezen van het ontwerp van de Herziening Omgevingsbeleid 2024 meteen in de activistische modus schoot. “Ik snap dat sommige dingen niet kunnen, maar schrijf dan vooral op wat wél kan. Dan geef je richting aan en daarmee kunnen we als ondernemers verder. Een ja-mits verhaal is beter dan een nee-tenzij verhaal. Dan krijg je een beeld van de mogelijkheden. Dat is ook de intentie van de nieuwe Omgevingswet.” Riedijk benadrukt dat het ontwerp van de Herziening Omgevingsbeleid 2024 van de provincie slechts één van de vele donkere wolken is die opdoemen voor de sector. “Tussendoor speelt natuurlijk ook de btw-verhoging, de energietransitie en sinds kort ook de uitbreidingsplannen van het ministerie van Defensie. Dat heeft meer ruimte nodig om te kunnen oefenen. Maar laagvliegende helikopters en rondrijdende amfibievoertuigen in een natuurgebied zijn niet bepaald bevorderlijk voor de vakantie- en natuurbeleving van onze gasten.” Beperkte ruimte Natuurlijk is de ruimte voor uitbreiding en ontwikkeling beperkt. Zeker in een dichtbevolkte provincie als Zuid-Holland, waar ook veel woningen gebouwd moeten worden. Schutz wijst in dit verband echter op de brede welvaart. “Ruimte voor ontspanning en natuur is belangrijk voor de volksgezondheid. Van bakstenen en beton word je niet gelukkig. Als het toch al redelijk volgebouwde Zuid-Holland nog meer bouwt, groeit ook de behoefte aan vrije ruimte. Zowel voor de Zuid-Hollander als voor de gasten in de provincie. De provincie staat al onderaan in de landelijke lijst voor vrije ruimte. In Zeeland beschikt een bewoner over 74 vierkante meter voor dag- en verblijfsrecreatie. In Drenthe is dat 55 vierkante meter per persoon. Bewoners van Utrecht, NoordBrabant en Zuid-Holland moeten het doen met een schamele 11 tot 15 vierkante meter per inwoner.” ‘De banden tussen provincie en recreatiesector mogen wel wat inniger worden’ Naast de vage bewoordingen en de onduidelijke voorwaarden die worden verbonden aan uitbreiding en nieuwvestiging, heeft HISWA-RECRON nog een derde bezwaar aangegeven in de zienswijze. “We willen geen hinderlijke, grote windturbines of grootschalige settings (anders dan voor eigen elektriciteitsvoorziening voor het eigen park) in de directe omgeving van verblijfsrecreatieterreinen”, schrijft de branchevereniging. “Gasten komen voor hun plezier of rust en wij zouden graag zien dat u dat laat prevaleren in uw beleidsdocument. Ook voor bebouwing in de buurt van verblijfsrecreatieterreinen is een MER gewenst, waarin de recreatie als belang wordt meegenomen.” Omgevingsbeleid voor de toekomst In het ontwerp van de Herziening Omgevingsbeleid 2024 biedt het provinciebestuur van Zuid-Holland een strategische blik voor de komende jaren op de gehele fysieke leefomgeving in de provincie. Op het ontwerp zijn diverse zienswijzen ingediend, onder meer door HISWA-RECRON. Naar verwachting buigen Provinciale Staten zich dit najaar over het ontwerp, waarna het als visie wordt vastgesteld. Het is vervolgens aan de politiek welke onderdelen uit die visie uiteindelijk worden opgenomen in de Omgevingsverordening Zuid-Holland. ‘Gevoelig object’ De regiomanager licht toe: “Je ziet vaak dat de recreatiefunctie niet als gevoelig object in een milieueffectrapportage wordt meegenomen. Dat vinden we onterecht. Als je zo’n molen tegen je park aan hebt staan, met slagschaduw en geluid, wordt de beleving van je gasten daar niet beter van. Wij zeggen vooral: vergeet ons niet. Hou Zuid-Holland aantrekkelijk. Laat de recreatiesector ook een afweging zijn in zo’n milieueffectonderzoek. Natuurlijk ondersteunen en erkennen we de noodzaak van de energietransitie. Daarin kunnen wij zelf ook een belangrijke rol spelen, door verduurzaming van de recreatieparken. Dat proces is al gaande en kan worden versneld met cofinanciering of subsidiëring van de provincie.” Dat laatste onderstreept nogmaals dat recreatiesector en provincie gedeelde belangen hebben. Als het aan Björn Schutz ligt wordt de relatie tussen beide partijen dan ook wat inniger. “Het is echt niet zo dat we langs elkaar heen werken of tegenover elkaar staan. Het is wel zo dat we nog te vaak ‘vage bekenden’ zijn van elkaar. Wat mij betreft gaan we ‘goede vrienden’ worden.” 06-2024 | Recreactie 23

onderzoek Onderzoek naar samenwerkingsverbanden ‘Maak het vooral niet te vrijblijvend’ Verblijfsrecreatiebedrijven hebben minder belangstelling voor deelname aan een samenwerkingsverband. Hoe valt die afnemende animo te verklaren? En wat is er nodig om van een samenwerkingsverband een succes te maken? BUas-student Elisa Weeda deed onderzoek en stelde de succes- én faalfactoren vast in haar afstudeerscriptie. De conclusie? Samenwerkingsverbanden mogen best eisen stellen aan de deelnemers. Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: Shutterstock, BUas Samenwerkingsverbanden zijn er in vele vormen. Van vrijblijvend tot intensief. Van Mijn Lievelingsplek tot Ardoer. De motieven voor samenwerking zijn vaak dezelfde. Het gaat met name om het behalen van voordeel op het gebied van marketing, sales, inkoop, informatie-uitwisseling en expertise-ontwikkeling. Door samen te werken deel je kennis en inzicht en daar kun je als recreatiebedrijf beter van worden. Toch is een toenemend aantal bedrijven niet zo happig op het deelnemen of opstarten van een samenwerkingsverband. Een aantal van deze verbanden Vrijblijvendheid levert binnen een samenwerkingsverband vaak te weinig op. De voordelen van samenwerken Wat zijn de voordelen van samenwerkingsverbanden? Elisa Weeda onderzocht het in haar afstudeerscriptie Samenwerking tussen vakantieparken, stand van zaken, nut en noodzaak. Uit haar onderzoek komen de volgende voordelen naar voren: • Uitwisselen van expertise om te kunnen innoveren en concurrentievermogen te vergroten • Beter kunnen voldoen aan maatschappelijke verwachtingen • Omgaan met externe druk • Gezamenlijke marketing • Kennisdeling en kostenbesparing, waar het gaat om e-marketing • Het optimaliseren van operationele processen door digitale toepassingen. wordt opgeheven, terwijl andere er niet voldoende profijt uit lijken te halen. HISWA-RECRON wilde graag weten wat de oorzaak van die teloorgang is en hoe ze moet omgaan met deze ontwikkeling. Samen met samenwerkingsverband Citycamps gaf de brancheorganisatie Elisa Weeda, student Tourism Management aan de Breda University of applied sciences (BUas), de opdracht om dit in haar bachelor afstudeerscriptie te onderzoeken. De student hield interviews en enquêtes onder experts, recreatieondernemers en toerismeprofessionals. Ze deed ook literatuuronderzoek. Specifiek bij Citycamps deed ze praktijkonderzoek door middel van interviews, enquêtes en observaties. Focus Weeda’s belangrijkste conclusie is dat het nog steeds zinvol is om samen te werken. Juist in deze tijden van ketenvorming. “Die ketens vormen een bedreiging voor individuele bedrijven”, licht Weeda toe. “Ze hebben veel expertise in huis, ook op het gebied van online aanwezigheid. Met een samenwerkingsverband kun je daar een antwoord op geven. Maar als gekozen wordt voor samenwerking, moet dat wel goed gebeuren en in elk geval niet vrijblijvend zijn. Dat betekent dat je er niet alleen tijd, maar ook voldoende geld in steekt. Dan is ook het commitment van de deelnemers groter.” Weeda concludeert dat de motieven voor samenwerking grotendeels actueel zijn gebleven, maar dat de focus is verschoven. “Er gaat steeds meer aandacht naar digitale diensten, zoals online marketing en automatisering. In de strijd tegen de grote boekingsplatformen moet je online een sterke vuist maken op het gebied van marketing. Want ook digitaal sta je samen 24 Recreactie | 06-2024 sterker. Tegelijkertijd bespaar je door krachtenbundeling op marketingkosten.” Corné Kops, afstudeerbegeleider bij BUas, stond Weeda bij de uitvoering van haar onderzoek bij. “In haar scriptie zet Elisa heel goed op een rij waarom je als klein bedrijf voor samenwerken zou moeten kiezen”, noemt hij als belangrijke meerwaarde van het onderzoek. “Daarnaast legt ze heel goed uit wat samenwerkingsverbanden succesvol maakt.” Kops bevestigt de verschuiving van aandacht naar de digitale aspecten van ondernemerschap: “Het gaat om twee zaken waar bedrijven via samenwerking profijt van kunnen hebben: online aanwezigheid (e-marketing) en het efficiënter en effectiever organiseren van (dienstverlenende) processen. Dat kan deels door het inzetten van digitale toepassingen. Beide zaken vragen expertise die een individueel bedrijf doorgaans niet in huis heeft en dus moet worden ingehuurd. Ook uitwisseling van best practices helpt daarbij.” Ondanks de verschoven focus blijven de belangrijkste succesfactoren voor een goed samenwerkingsverband ongewijzigd: onderling vertrouwen en bedrijfsculturen en werkwijzen die op elkaar aansluiten. “Daar moet je voortdurend de tijd voor blijven nemen”, benadrukt Elisa Weeda. “Regelmatig bij elkaar komen, blijven evalueren en ook blijven ontwikkelen. Zijn de doelen nog steeds hetzelfde? Hoe kunnen we verder optimaliseren en welke investering is daarbij nodig?” Vertrouwen Te veel vrijblijvendheid binnen een samenwerkingsverband levert vaak te weinig op. Dat stelde de onderzoeker ook vast bij Citycamps, dat een onzekere toekomst tegemoet lijkt te gaan. Weeda signaleert dat het onderling vertrouwen en het vertrouwen in het merk wel wat steviger kunnen. Deelnemers aan dit samenwerkingsverband opereren onder hun eigen naam, zonder enige toevoeging. Binnen Citycamps bestaat onduidelijkheid over het concept, terwijl het aantal deelnemers is afgenomen. “Het blijven losse campings met weliswaar een gezamenlijke website, maar met weinig gerichte marketingactiviteiten”, zegt de onderzoeker. “Wat ontbreekt is commitment, een eenduidige visie en eenduidige doelen. De enquêtes tonen aan dat alle campingeigenaren bereid zijn strategieën te veranderen. Het verschil zit hem in vertrouwen en betrokkenheid. Sommige campings zijn bereid zich volledig in te zetten, terwijl 06-2024 | Recreactie 25 >

Dichtbij jouw branche Jouw accountant, overal dichtbij Jouw bedrijf, branche en uitdagingen. Wij willen het van dichtbij meemaken. Dat doen we vanuit een landelijke actieve organisatie en vanuit een kantoor dat altijd om de hoek zit. Samen werken hier meer dan 1000 specialisten in accountancy en bedrijfsadvisering met brede financiële kennis én specialistische branchekennis. Alfa Accountants en Adviseurs Anders Celsiusstraat 3 7442 PB Nijverdal Hessenweg 29 7771 CH Hardenberg 088 2532750 nijverdal@alfa.nl hardenberg@alfa.nl Met Alfa haal je veel kennis van de recreatiesector in huis. Niet voor niets zijn we partner van HISWA-RECRON. Bij Alfa vind je adviseurs die dichtbij je camping of bungalowpark staan. Wij mogen veel bedrijven in de watersport en vrijetijdssector tot onze klantenportefeuille rekenen. Klanten komen bij ons voor de jaarrekening en voor de bedrijfsopvolging, maar ook met vragen over het familiebedrijf, de (fiscale) optimalisering van het bedrijf, de inzet van personeel, het verduurzamen van hun onderneming tot aan de verkoop of aankoop van een onderneming in de vrije tijdssector. Neem voor meer informatie contact op met Wim Kappers via (088) 2532804 of Herma Brinkhuis via (088) 2532803. De Uw inventaris in één keer L’OR BARISTA koffiemachine van Philips Topklasse koffiemachine. Uw gasten kunnen nu genieten van ultieme koffie variatie. Door het testpanel van Kieskeurig.nl beoordeeld met een 8,4! compleet en altijd up-to-date. Ons full-service concept bespaart u veel tijd en hoofdbrekens. Als specialist in complete inventarispakketten verzorgen wij snel en accuraat de volledige inventaris voor uw recreatiewoningen. Van theelepel tot tuininventaris. En via de handige app kunt u deze daarna eenvoudig op peil houden. Want de kracht van ons assortiment is dat wij artikelen langdurig kunnen naleveren. Plaza 28 • 4782 SK Moerdijk • tel. 0182 511 511 • www.marindex.nl onderzoek andere afwachten hoe de situatie zich ontwikkelt. Daarom moet er eerst een belangrijk besluit worden genomen: willen we gezamenlijk verder gaan en met welk doel? Ik denk dat er met duidelijke doelen en een intensievere samenwerking zeker meer potentie in zit.” Eigenheid Vasthouden aan eigenheid en identiteit kan een belangrijke verklaring zijn voor een tekort aan commitment in een samenwerkingsverband. Veel ondernemers – met name familiebedrijven die al meerdere generaties actief zijn – beschouwen hun onderneming als een eigen kindje. Ze zijn bang dat hun onderneming binnen de samenwerking aan identiteit inlevert. “Ik weet niet of het angst is”, twijfelt Weeda. “Ik denk eerder dat het vooral trots is. Ondernemers zijn met name heel trots op wat ze bereikt hebben. Maar er kan uiteindelijk een moment komen waarop je toch voor de keuze komt te staan. Wat is belangrijker: trots of omzetverhoging?” Hoe verbeter je een samenwerkingsverband? Je behaalt meer succes en rendement wanneer je: • Hogere eisen stelt aan deelnemende campings. Het mag wat minder vrijblijvend. Denk aan een hoger gezamenlijk marketingbudget. • Meer informeel contact en uitwisseling van kennis en ervaringen stimuleert. • De mogelijkheid onderzoekt van een gezamenlijk reserveringssysteem. Dat maakt de meerwaarde van de samenwerking beter meetbaar. • Werkt aan een gestroomlijnde, gezamenlijke website die aantrekkelijk is voor zowel consumenten als samenwerkingspartners. Het aantal samenwerkingsverbanden kan in de toekomst nog groeien In haar onderzoek stelt Weeda ook vast dat een branchevereniging een belangrijke rol kan spelen tijdens en na de vorming van samenwerkingsverbanden. “De vraag van HISWA-RECRON – hoe om te gaan met de ontwikkeling – was een uitdaging voor mij. Mijn eerste gedachte was: deze branchevereniging dóet toch al heel veel voor de sector? Uiteindelijk kwam ik tot de conclusie dat juist de schakelfunctie van de branchevereniging met de leden hierin belangrijk is. Het uitwisselen van kennis en het faciliteren van netwerken. Maar ook door evenementen te organiseren voor leden kan de vereniging een belangrijke rol vervullen.” Afstudeerbegeleider Kops vult aan: “HISWA-RECRON kan samenwerkingsverbanden natuurlijk niet gaan coördineren, maar wel faciliteren.” De digitale uitdaging Weeda denkt overigens dat het aantal samenwerkingsverbanden in de toekomst eerder zal toenemen dan afnemen. “Als gevolg van de digitalisering wordt de sector steeds kapitaal- en kennisintensiever. Maar er zullen altijd recreatiebedrijven zijn die liever zelfstandig blijven en ook digitaal hun eigen zaken blijven regelen. Dan moet je echter wel beschikken over een heel sterke en unieke eigenheid. Ik sprak bijvoorbeeld met Erik van der Linden van Camping Vliegenbos in Amsterdam-Noord. Een kleine stadscamping met een heel eigen karakter. Hij zegt een samenwerkingsverband niet nodig te hebben, om succesvol te blijven. Maar hij staat er wel voor open, als de samenwerking een duidelijke meerwaarde biedt.” 06-2024 | Recreactie 27

de bezieling Mooidal Boutique Park in Meerssen Niet voor iedereen Een nieuw recreatiebedrijf starten is niet eenvoudig. Naast de vergunningen gaat het om zaken als financiering en misschien wel het belangrijkste: een ijzersterk, onderscheidend concept. Dimphy Roufs en Ivo Bovens, ervaren horeca-ondernemers, openden dit voorjaar Mooidal Boutique Park in het Zuid-Limburgse Meerssen. Ze maakten een vliegende start – zonder receptie en zonder vaste medewerkers op het park. Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Mooidal Boutique Park laar was afhoudend, hij had al teveel dromers gehad die geen financiering konden krijgen. Met onze bedrijven en goede contacten bij de bank, en een vernieuwend concept, lukte dat wel. Uiteindelijk hebben we het bedrijf in oktober 2022 gekocht.” Inmiddels was er een plan gemaakt met een duidelijke fasering. In feite moest het bedrijf volledig nieuw worden opgebouwd. Het enige onderdeel dat kon blijven, is de vroegere beheerderswoning. Deze is verbouwd en wordt nu verhuurd als verblijf tot 6 personen. Voor dit najaar staat de verbouwing van de zolder op het programma, en dan kan de woning groepen tot 12 mensen herbergen. Vergunning Dimphy Roufs en Ivo Bovens Dimphy Roufs begon 20 jaar geleden als horeca-ondernemer, met een eetcafé in Sittard. Samen met haar man Ivo Bovens liet ze dat uitgroeien tot de WESS Horeca Groep, een bedrijf met vier flinke restaurants en een sterke cateringpoot. “Ik wil altijd nieuwe dingen ontwikkelen”, vertelt Roufs. “Of dat nou horecaconcepten zijn of nieuwe systemen om efficiënt te kunnen werken, ondanks het personeelstekort. In onze horecabedrijven waren we jaren geleden al koploper met digitale systemen die nu overal worden gebruikt.” Luxe en afwisseling Roufs vertelt dat ze ook al jaren rondliep met het idee van een ‘boutique camping’. Maar wat is dat dan? “Een boutique staat voor stijl en luxe, maar ook voor afwisseling. Het is geen eenheidsworst. Boutique hotels zijn een begrip, waarbij alle kamers een eigen uitstraling hebben.” Het bleef bij een gedachte, tot Roufs en Bovens op een mooie dag bij Meerssen een kleine camping te koop zagen staan. Het bedrijf van 0,7 hectare werd niet meer gebruikt. Dimphy Roufs: “De make28 Recreactie | 06-2024 Ondanks dat de gemeente voor de aankoop van het park al had toegezegd mee te willen werken aan het aanpassen van de vergunning, duurde het nog anderhalf jaar voor die echt rond was. Lastig voor de bijzonder enthousiaste, maar beslist ook wat ongeduldige Roufs. Ondertussen gingen de werkzaamheden, zoals de aanleg van de infrastructuur en het groen, al van start. Dat betekent dat er nu, in het eerste seizoen van opening, al mooi gras staat en ook diverse bomen en struiken die goed geworteld zijn. Begin dit jaar kwam dan eindelijk de vergunning. Direct gingen de eerste zes glamping lodges in de verhuur. Dat zijn luxe verblijven in een tent, compleet met keuken en ingerichte kastenwand. Een soort safaritent met ultieme luxe: alleen de airco ontbreekt. Die airco is er wel in de acht ‘tiny houses’. Die zijn geschikt voor 2 tot 4 personen en een stuk completer dan je bij een tiny house zou denken. Enkele hebben zelfs een leuk kraaiennest in de nok, waar de kinderen kunnen spelen of slapen. De derde verblijfsvorm, nog in aanbouw, is de Boho-lodge, een fraaie pipowagen. Zelfbouw “Er zit heel veel van onszelf in dit bedrijf”, vertelt Roufs. “Dit is een park waar ik zelf ook heel graag als gast zou komen. En ik word er ook echt gelukkig van als ik zie hoe het vorm krijgt. En om al die leuke en positieve recensies te lezen!” Een deel van het bedrijf ligt nog steeds braak: een paar oude stacaravans herinneren aan het verleden. Het is de bedoeling Met de smalle kronkelpaadjes is het park een bijna dorps geheel dat ook hier tiny houses komen. Het zou goed kunnen dat Ivo Bovens die grotendeels zelf gaat bouwen: hij heeft er lol in en beschikt over het vakmanschap. Daarmee zullen ze beslist weer anders worden dan de bestaande accommodaties op het park. Een belangrijk verbindend element is de hot tub: bij de meeste lodges en tiny houses is een hot tub geplaatst, waar de gasten heerlijk in kunnen zitten. Op verzoek van enkele omwonenden worden ze elektrisch verwarmd, zodat er geen hinderlijke rook of geur ontstaat bij het stoken van hout. De wat duurdere accommodaties met hot tub hebben een hogere bezettingsgraad dan die zonder, constateerde Roufs. “Daarom gaan we straks bij alle eenheden een hottub plaatsen. De mensen vinden dat heerlijk.” Het park is niet zo groot en volledig autovrij. Parkeren kan aan de buitenzijde van het hek. Dat maakt van het park, met zijn smalle kronkelpaadjes, een bijna dorps geheel. “Wie per se met de auto naar zijn huisje wil, kiest maar een ander park”, zegt Roufs. “We zijn er niet voor iedereen.” Het park is lean and mean van opzet en heeft geen collectieve voorzieningen. Sterker: er is niet eens een receptie. Dimphy Roufs: “Ik zie geen enkele toegevoegde waarde voor een receptie. Je komt aan, moet wachten, dingen ondertekenen en dan krijg je een sleutel en folders. Waarom? Bij ons maken mensen de boeking en vervolgens krijgen ze alle informatie via de mail. Vijf dagen voor vertrek krijgen ze een code waarmee ze gedurende hun verblijf de toegangsdeur naar het park en hun eigen accommodatie kunnen openen. Alle informatie staat daarnaast op onze app. En hebben ze een vraag of probleem, dan kunnen ze gewoon een appje sturen of even bellen. Dan zorgen we dat dat snel wordt opgelost.” Geen speeltuin of zwembad Ook dat maakt het ‘niet voor iedereen’, want sommige mensen houden niet van een park zonder receptie. Roufs geeft een ander voorbeeld: “Kinderen zijn welkom, maar we hebben geen speeltuin, zwembad, voetbalveldje of animatieprogramma. Gezinnen met kinderen die dat allemaal wel willen, kunnen op genoeg plekken terecht. Daar hoeven wij niet ook nog eens voor te zorgen.” Misschien wel juist daardoor, zijn er ook veel mensen die zich wél thuisvoelen bij Mooidal, zo blijkt uit de vele positieve recensies. Opvallend vaak zijn het jonge tweeverdieners. Mensen 06-2024 | Recreactie 29 >

Uw partner voor (schoon) waterbeheer Advisering drink- en zwemwater Legionellabeheer Uitvoering monstername en analyse Testing for life 088 - 831 05 00 - c-mark@ftbnl.eurofins.com - www.c-mark.nl Bedrijfsoverdracht DEN OTTER VAN VLIET BEDRIJF S OPVOLGING | TAXATIE | COACHING www.bro.nl Bent u bezig met de toekomst? Lijkt het nog ver weg, of is het juist dichtbij? Samen met u kijken we naar de mogelijkheden en maken we een plan. www.denottervanvliet.nl info@denottervanvliet.nl Tel. 0412 47 42 82 Broekhoek 28 5384 VR Heesch Ruimtelijk advies & ontwerp de bezieling die een luxe verblijf op prijs stellen en die verder vooral op de omgeving gericht zijn. De marketing is specifiek op die groep gericht. Facebook en Instagram zijn belangrijk kanalen om de doelgroep te bereiken. Boeken kan via de eigen website, maar ook via Airbnb en Booking.com. “We zijn nu eindelijk open en hebben eigenlijk maar één doel: zoveel mogelijk bezetting realiseren”, stelt Roufs. “Normaal moet je bij ons voor minimaal twee nachten boeken. Dat betekent ook, dat er af en toe een enkele nacht tussen zit die niet geboekt is. Die zet ik dan voor een heel scherpe prijs op Booking. Het is nu echt zaak om inkomsten te verwerven. We hebben flink wat geleend en er zit ook een hoop eigen geld in dit bedrijf.” Dimphy Roufs en Ivo Bovens zijn gepokt en gemazeld als horeca-ondernemers. Maar het park is te klein voor een eigen restaurant: uiteindelijk komen er 28 accommodaties te staan. Wél is er, vanuit het eigen cateringbedrijf, een optie om een ‘Dit is een park waar ik zelf ook heel graag als gast zou komen’ luxe ontbijt te bestellen of een borrelplank. Het horecabedrijf beschikt ook over een foodtruck. “Misschien wel een idee om die hier ook eens neer te zetten”, mijmert Roufs. Zo blijven de nieuwe ideeën komen. Eén van die ideeën is, nu al, dat het concept van Boutique Park misschien ook op andere plekken in Limburg te realiseren is. Of dat ook werkelijk gaat gebeuren, zal de toekomst leren. “Eerst dit park maar eens afmaken. Het staat nu in de steigers, maar op details kan er nog heel veel worden verbeterd”, vindt Roufs. “Zo denk ik wel eens na over dynamic pricing. In de hotelwereld heel gebruikelijk, maar wij doen het nauwelijks. Zo blijven er altijd zaken die je kunt verbeteren.” 06-2024 | Recreactie 31

MIDEA: AL MEER DAN 20 JAAR WERELDLEIDER IN COMMERCIËLE MAGNETRONS Topkwaliteit Midea magnetrons exclusief verkrijgbaar Nieuw in ons assortiment: Midea magnetron. Wat maakt Midea zo’n mooie toevoeging aan ons assortiment? De ongekende prestaties, hoge gebruiksvriendelijkheid en de nóg snellere opwarming. Ideaal voor hectische horecakeukens. De magnetrons zijn bijzonder snel en efficiënt door de hoge wattages. Ook de smaakkwaliteit en textuur van voedsel blijven optimaal. Bovendien zijn de krachtige prestaties van de Midea magnetons zéér vriendelijk geprijsd. Midea staat o.a. bekend om zijn innovaties op het gebied van commerciële magnetrons. Hun grootschalige fabriek voor keukenapparatuur en onderdelen is uitgerust met geavanceerde productiefaciliteiten, assemblagelijnen, testlabs, kwaliteitscontrole en R&D-centra en hierdoor zijn zij in staat om qua ontwikkeling altijd voorop te lopen. MAAK NU GEBRUIK VAN ONZE INTRODUCTIEKORTING Professionele Magnetron Professionele Magnetron Type 1025F1E-EU inhoud: 25 ltr. 5 vermogensstanden vermogen: 1000 Watt afm. 52x44x32 cm 230 Volt | 1,55 kW 4047.122 normaal actie 335,285,introd.korting 25,NU 260,Type 1034N1E-EU inhoud: 34 ltr. 5 vermogensstanden vermogen: 1000 Watt afm. 56x49x35 cm 230 Volt | 1,5 kW 4047.130 normaal 559,actie 485,introd.korting 50,NU 435,Professionele Magnetron Type 1434N1E-EU inhoud: 34 ltr. 5 vermogensstanden vermogen: 1400 Watt afm. 56x49x35 cm 230 Volt | 1,9 kW 4047.125 normaal actie 625,549,introd.korting 50,NU 499,DE PROFESSIONAL KIEST MIDEA MAGNETRONS MIDEA Midea magnetrons kenmerken zich door gebruiksgemak, innovatie en hoge prestaties. De magnetrons zijn bijzonder snel en efficiënt vanwege de hoge wattages waardoor smaak en textuur van het voedsel optimaal blijven. Maar dat zijn niet de enige redenen waarom een professional voor Midea kiest. RVS behuizing en binnenkant – Duurzame constructie geschikt voor intensief gebruik Menu – Menu’s kunnen geüpdatet worden door middel van USB Eenvoudige reiniging – Het spatscherm kan verwijderd worden voor eenvoudige reiniging Grab ‘n’ Go handvat – Uiterst stevig handvat zonder losse onderdelen Gebruiksgemak – Eenvoudig te bedienen paneel Stapelbare installatie mogelijk – Optimaal gebruik van ruimte MAGNETRONS TIJDELIJK TIJDELIJK INTRODUCTIE KORTING INTRODUCTIE KORTING TIJDELIJK INTRODUCTIE KORTING Heavy Duty Magnetron Heavy Duty Magnetron Type 1817G1E-EU inhoud: 17 ltr. 11 vermogensstanden 2 magnetronbuizen vermogen: 1800 Watt afm. 42x57x34 cm 230 Volt | 2,8 kW 4047.115 normaal Type 2117G1E-EU inhoud: 17 ltr. 10 vermogensstanden 2 magnetronbuizen vermogen: 2100 Watt afm. 42x57x34 cm 230 Volt | 3,2 kW 1.059,actie 899introd.korting 74,NU 825,EMMELOORD Platinaweg 21 8304 BL Emmeloord Tel: (0527) 635 635 info@hakpro.nl AMSTERDAM De Flinesstraat 20 1114 AL Duivendrecht Tel: (020) 665 6428 amsterdam@hakpro.nl GRONINGEN Verl. Bremenweg 10c 9723 JV Groningen Tel: (050) 318 1600 groningen@hakpro.nl Magnetron Scan & Go Type 1025F1E-EU inhoud: 17 ltr. vzv barcode + QR code scanner vermogen: 1800 Watt afm. 42x57x34 cm 230 Volt | 3 kW 4047.120 normaal actie 1.089,925,introd.korting 75,NU 850,ROTTERDAM Schuttevaerweg 13 3044 BA Rotterdam Tel: (010) 750 2750 rotterdam@hakpro.nl VENLO Venrayseweg 44 5928 NZ Venlo Tel: (077) 387 4242 venlo@hakpro.nl 24-04-00 Alle prijzen zijn in euro's, exclusief BTW en wettelijke verwijderingsbijdragen. Wijzigingen voorbehouden zonder voorafgaande kennisgeving. Zet- of drukfouten voorbehouden. 4047.104 normaal 1.450,actie 1.195,introd.korting 100,NU 1.095,VLISSINGEN Bedrijfsweg 9 4387 PD Vlissingen Tel: (0118) 493 222 vlissingen@hakpro.nl hakpro.nl NIEUW

trends Kosten belangrijkste bij bestemmingskeuze Impact op het milieu staat voor de consument onderaan de lijst van afwegingen bij het bepalen van een vakantiekeuze. Prijs, aantrekkelijkheid van de locatie en de kwaliteit van de accommodatie zijn belangrijker. Dat blijkt uit onderzoek naar duurzaamheid en vakanties, van bureau Trends & Tourism. Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Shutterstock De consument vindt duurzaamheid ‘best wel’ belangrijk, maar op vakantie wil hij vooral ontzorgd worden en niet te veel aan duurzaamheid denken. Wat overigens niet wil zeggen dat het de gast niks interesseert, licht onderzoeker Kees van der Most toe. “Die vertrouwt erop dat de recreatieondernemer het allemaal goed heeft geregeld. De ondernemer moet het voortouw nemen, vindt de consument.” Voor het onderzoek deed Van der Most een steekproef onder tweeduizend Nederlanders die representatief zijn voor de bevolking. Uit het onderzoek blijkt dat het belangrijkste aspect bij de vakantie keuze van de Nederlander de prijs (van de boeking) en de kosten gedurende de vakantie zijn. Direct daarna komt de aantrekkelijkheid van de vakantiebestemming. Tijdens de vakantie vinden ruim vier op de tien Nederlanders het (zeer) belangrijk dat er aandacht is voor duurzaamheid. Aspecten van duurzaamheid die door alle ondervraagden het belangrijkst worden gevonden, zijn respect voor de cultuur en waarden van een bestemming (80 procent). Natuurbescherming vindt 74 procent (zeer) belangrijk. Behoud van erfgoed vindt 68 procent (zeer) belangrijk. Van der Most heeft de ondervraagden uitgesplitst in leeftijdsgroepen, geslacht en opleidingsniveaus. “Vooral jongeren en hoger opgeleiden vinden duurzaamheid relatief belangrijk. Ook al zijn voor deze groepen de duurzaamheidsfactoren nog steeds 34 Recreactie | 06-2024 De gast vertrouwt erop dat de recreatieondernemer duurzaamheid goed heeft geregeld niet de belangrijkste keuzecriteria. Ik schat dat zo’n 15 procent van de Nederlanders duurzaamheid echt laat meewegen in de vakantiebesluitvorming.” Succesfactoren Toch blijft het voor recreatieondernemers belangrijk om duurzaam te ondernemen. Niet alleen vanwege die voortrekkersrol in de beleving van de gast, maar ook om toekomstbestendig te zijn. Van der Most noemt drie succesfactoren voor ondernemers. “Zorg er ten eerste voor dat je duurzame alternatief niet duurder is. Soms zijn we bereid om iets meer te betalen, maar dat mag niet teveel zijn. Ten tweede moet je duurzame oplossing niet te ingewikkeld zijn. Dat zie je soms bij de gescheiden afvalinzameling. Hou dat eenvoudig. En ten derde: je alternatief mag niet ten koste gaan van de beleving. De Eurostar naar Parijs vind ik in dat verband een mooi voorbeeld. Niet duurder dan het vliegtuig, je komt hartje stad aan en je hebt een authentieke reisbeleving.” Het rapport is te koop: www.trends-tourism.nl kennis delen Succesvol verweer tegen een collectieve actie De laatste jaren zien we ook in Nederland een tendens ontstaan dat belangengroepen naar de rechter stappen om één partij aan te spreken. Dat kan gaan om het krijgen van een schadevergoeding van farmaceuten of het stoppen van milieubelastende activiteiten, maar steeds vaker worden er ook zogenaamde ‘collectieve acties’ ingesteld tegen recreatieondernemers. Tekst: Marjolein Mulder (Zypp advocaten) Foto: Shutterstock De kern van deze zaken is bijvoorbeeld het betwisten van een opzegging of protest tegen de gehanteerde nutstarieven. Om zo’n collectieve actie met enige kans van slagen te starten gelden bepaalde wettelijke spelregels. Daar zit een zwakke plek bij de aanklagers. Op 1 januari 2020 is de WAMCA in werking getreden, de Wet Afwikkeling Massaschade in Collectieve Actie. Deze wet voorziet in een uniforme regeling voor het instellen van vorderingen namens een belangenorganisatie bij de rechter. Die vorderingen kunnen heel divers zijn, en kunnen zich dus ook voordoen in de recreatiepraktijk. Wat als je als recreatieondernemer wilt herstructureren en daarom de huurovereenkomsten opzegt? De recreanten kunnen zich verenigen en als groep kunnen ze vervolgens zelf een procedure starten, mits dat passend is binnen het statutaire doel. Een collectieve actie begint met het inschrijven van een dagvaarding in een openbaar register, het centraal register voor collectieve acties. Dit digitale register is door iedereen in te zien. De spelregels Zijn de regels van de WAMCA niet gevolgd: verloren zaak voor de klagers Inmiddels zijn er verschillende rechterlijke uitspraken verschenen, waarin de collectieve actie voor de belangenorganisatie niet goed afliep en de recreatieondernemer dus met de schrik vrijkwam. Als de procedure niet volgens de formele regels van de WAMCA wordt gevolgd, en de recreatieondernemer de rechter daarop wijst, wordt de belangenorganisatie niet-ontvankelijk verklaard. Dat betekent dat de procedure al vóór de eerste hobbel tot een einde komt. De vorderingen worden inhoudelijk niet behandeld. Een pittige sanctie voor het onjuist bewandelen van de WAMCA-route! In sommige gevallen opent dat de deur tot het bereiken van een minnelijke regeling, die voor beide partijen minder tijd en geld kost. Word je als ondernemer geconfronteerd met een collectieve actie? Dan is het dus van belang om niet alleen aandacht te besteden aan de zaak waar het om gaat, maar vooral ook om te kijken of alle formele eisen van de WAMCA zijn gevolgd. Dat kan de basis zijn voor een succesvol verweer. 06-2024 | Recreactie 35

vakinfo Voorkom boetes voor zonne-energie Steeds meer eigenaren van chalets en vakantiehuizen willen zonnepanelen op hun accommodatie. Als ondernemer loopt u daarmee het risico op terugleverkosten en boetes van uw energieleverancier. Toch is het mogelijk dat eigenaren zonnepanelen plaatsen, terwijl het park de meter op nul houdt. Tekst: Jaap van Sandijk Foto: ICY Dat eigenaren van accommodaties zonnepanelen op hun accommodatie willen is begrijpelijk. Ze houden graag hun kosten laag, terwijl ze tegelijkertijd een bijdrage leveren aan de oplossing van het klimaatprobleem. Ondertussen loopt u als eigenaar van het park op tegen de eisen van energieleveranciers. Die maken verbruiksafspraken met ondernemers en leggen boetes op bij een te hoog of negatief energieverbruik. Met méér zonnepanelen op je park neemt dat risico alleen maar toe, omdat op zonnige dagen veel energie moet worden teruggeleverd aan het net. Zonnepanelenverbod? De simpelste oplossing voor dit probleem is het opleggen van een verbod op zonnepanelen. Niet bepaald vriendelijk naar de eigenaar van de accommodatie. Maar het kan ook anders, met een smartgrid/loadbalancing systeem. Dat is vergelijkbaar met een peakmanagement systeem, dat het actuele energieverbruik van het park in de gaten houdt. Het smartgrid/loadbalancing systeem bewaakt de hoofdaansluiting van de energievoorziening van het park. Zodra er energie teruggeleverd dreigt te worden, 36 Recreactie | 06-2024 Het is belangrijk dat zonnepanelen ook kunnen worden uitgeschakeld schakelt het systeem zoveel zonnepanelen uit als nodig. Als er geen overschot meer is, schakelt het systeem de installaties weer in. Het systeem zorgt voor een eerlijke verdeling van uitschakeltijd tussen de verschillende zonnepanelen op het park. Het systeem biedt verschillende mogelijkheden. Zo kan het er ook voor zorgen dat het vermogen van de gast wordt verbruikt op het park. Gunstig voor de parkeigenaar, die hierdoor minder (dure) energie aan het net hoeft te onttrekken. En gunstig voor de eigenaar van de accommodatie, die hierdoor meer zonneenergie afzet. Hoeveel de eigenaar precies levert aan de voorzieningen in het park wordt geregistreerd met een schakelunit op de pv-inverter. Het is overigens aan de parkeigenaar of hij de eigenaar van de accommodatie hiervoor een vergoeding betaalt. Want de ondernemer bepaalt uiteindelijk tegen welke voorwaarden hij de plaatsing van zonnepanelen toestaat. Met dank aan ICY Peak Management productnieuws Tekst: Jaap van Sandijk Geïmpregneerde reinigingsdoeken Clean ‘n Easy groene doeken zijn geïmpregneerde hygiënische reinigingsdoeken. Ze bevatten 70 procent ethanol en zijn verpakt in een afsluitbare dispenser (emmer). In de emmer zitten 150 doekjes met een afmeting van 36 bij 30 centimeter. De emmer past op de Clean ‘n Easy werkwagen en wandhouder. www.wola.nl (050) 312 96 85 Duurzaam stapelbed Alarmsysteem Een alarmsysteem met camera en aansluiting op de meldkamer hoef je niet per se aan te schaffen. Het kan ook met een abonnement. Zo’n systeem is leverbaar vanaf € 24,95 per maand. Met een bijkomend premium abonnement ben je niet alleen beveiligd, maar ook verzekerd van service en onderhoud. Aanschaffen kan overigens ook. In dat geval betaal je € 410,- voor de apparatuur. www.eenveiliggevoel.nu (088) 555 48 88 Uw Bed Professional komt met de Mike: een 100 procent duurzaam stalen stapelbed dat beschikt over een Europese certificatie op het gebied van veiligheid en zware belasting. De Mike kan gedeeld worden in twee divanbedden. Bij het bed worden extra doppen geleverd, waardoor ook de twee afzonderlijke bedden er netjes afgewerkt uitzien. Door de niet-verende bo ‘trampoline springen gen www.uwbedpro.nl (088) 332 23 10 Efficiënte wasserette Een efficiënte wasserette beschikt over kwalitatieve wasmachines en drogers. Maar ook over een goede betaaloplossing. Seijsener biedt op dit gebied een totaalpakket dat bestaat uit Miele wasmachines en drogers én diverse betaaloplossingen. www.seijsener.com (075) 6810610 06-2024 | Recreactie 37

Recreatie 12/13/14 NOVEMBER ’24 EVENEMENTENHAL HARDENBERG Dé vakbeurs voor een toekomstbestendige recreatiebranche BESTEL JE TICKETS MET CODE MP1202 VERBLIJFSACCOMMODATIES, SPELEN & BEWEGEN, ENTERTAINMENT & GAMES, RECREATIETECHNIEK, DIGITALISERING & MARKETING, ZWEMBAD & WATER, TUIN & PARK, MOBILITEIT, INTERIEUR & STYLING, TINY HOUSES & BIJZONDER OVERNACHTEN, OUTDOOR LIVING EN HORECA LEVERANCIERS RECREATIE-VAKBEURS.NL SAMEN GAAN WE NAAR DE TOP! Stilstand is achteruitgang. Dit geldt zeker in de recreatiesector. Om succesvol te zijn én te blijven, is het belangrijk om in beweging te zijn. Dit vraagt om lef. Facet ondersteunt ondernemers in de recreatiebranche om hun top te bereiken en die vast te houden. Onze werkwijze kenmerkt zich door een brede, integrale benadering vanuit verschillende invalshoeken. Voor zowel het bedrijf als geheel, als voor delen van het terrein of de gebouwen. MEER WETEN? scan deze qr-code

SEIJSENER VOOR AL UW SERVICE & ONDERHOUD Ons deskundige team altijd klaar om uw installaties en voorzieningen in topconditie te houden. We bieden snelle, betrouwbare oplossingen zodat u zorgeloos kunt genieten van optimale prestaties. Ontdek onze servicepakketten: SMART SERVICE SMART MAINTENANCE ✓ 24/7 servicedienst. ✓ Probleemoplossing op afstand. ✓ Specialist binnen 3 werkdagen op locatie. ✓ Preventief onderhoud. ✓ Voorkomt problemen. ✓ Verhoogt veiligheid. ✓ Rapportage en aanbevelingen. SMART COMPLETE ✓ Compleet service & onderhoudspakket ✓ Voorrang bij storingsopvolging. ✓ Lagere voorrijkosten. SCAN DE CODE Kijk op seijsener.com

RECREACTIE 5 | augustus 2024 magazine over recreatie en toerisme Netcongestie voorkomen? Ondernemers verduurzamen op eigen kracht Water wordt schaars en duur: hoe kun je effectief besparen? De Strandhoeve kiest bewust voor groepsaccommodaties De grote ambities van BUas-voorzitter Jorrit Snijder

Dé specialist in de bouw van sanitaire units van hoge kwaliteit Maatwerk dat volledig aan uw wensen voldoet Volledige ontzorging van ontwerp tot sanitaire installatie Innovatieve milieu- en energiebewuste oplossingen Onderhoudsvriendelijke en duurzame materialen Units zijn schakelbaar, fl exibel en verplaatsbaar mobielbouw.nl biedt u nog veel meer informatie LAAT UW DROOM GEEN LUCHTBEL WORDEN Bekijk uw kansen vandeloosdrechtrbm.nl Verblijfsrecreatie Watersport Neem contact op met één van onze specialisten: Maxx Hup, Thijs Lunenburg, Yvette Mijnheer, Adri Mijnheer, Rianne Jansen, of Harm-Jan Mooiweer. Dagrecreatie Sport en Wellness DÉ RECREATIE BEDRIJFSMAKELAAR F.A. Molijnlaan 28, 8071 AG Nunspeet Tel: 0341 - 25 23 63

colofon voorwoord Hoofdredactie: HISWA-RECRON, Marike Rosier, communicatie@hiswarecron.nl Eindredactie: Maarten Bokslag, www.bokslag.com Redactiecommissie: Charlotte de Baat, Jeff rey Belt, Arthur van Disseldorp, Wanda van Eck Aan dit nummer werkten mee: Jaap van Sandijk, Rutger van de Maat, Claudia Stellis Opmaak: Dock35 Media Coverfoto: Shutterstock Bladmanagement: Dock35 Media, Sjoerd Franssen Advertenties: Dock35 Media, Martijn Penning, (0314) 355 826, martijn@dock35media.nl Druk: Senefelder Misset Doetinchem B.V. Abonnementen: HISWA-RECRON, Storkstraat 24, 3833 LB Leusden, communicatie@hiswarecron.nl, (033) 303 9700, 70 euro per jaar, 35 euro voor studenten en medewerkers van recreatiebedrijven. Gratis voor HISWA-RECRON-leden, overheden en pers. Als vakblad hanteren wij de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er vanuit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Oplage: 4.400 exemplaren. De samenstellers hebben de grootst mogelijk zorgvuldigheid betracht. Noch HISWA-RECRON, noch redactie, noch auteurs aanvaarden enige aansprakelijkheid bij eventueel voorkomende fouten. Marike Rosier Manager Communicatie Duurzaam oplossen In deze Recreactie kom je veel positieve oplossingen tegen voor huidige maatschappelijke problemen. Er speelt veel in onze sector, in het land en eigenlijk in de hele wereld. We kunnen erover klagen en problemen agenderen, maar ik zie dat we als sector ook juist naar oplossingen kijken! Dat geeft mij een positief gevoel. We zijn met onze sector op de goede weg. Lees bijvoorbeeld de coverstory over netcongestie. Als ondernemer kun je best veel doen om te innoveren en verduurzamen. Soms kun je daarmee piekbelastingen voorkomen, zodat je geen zwaardere aansluiting nodig hebt. Dat geldt ook PARTNERS IN BUSINESS: voor het dreigende (drink)watertekort in Nederland. Lees in het artikel hierover, dat juist onze sector daaraan kan bijdragen. Soms zelfs alleen al door stickers te plakken. Dat klinkt heel simpel, maar er lijkt echt nog veel te kunnen op onze bedrijven. Het wordt steeds belangrijker om duurzaam met watergebruik om te gaan. In Vakinfo lees je over duurzaam onkruidbeheer. Ook daar werken we als sector mee aan het verbeteren van de wereld om ons heen. In een iets ander verband lees je over duurzame oplossingen in het artikel over Vitale KENNISPARTNERS: Vakantieparken. Hier geeft HISWA-RECRON aan dat we niet focussen op problemen, maar juist de rest van de sector vitaal willen houden. We kijken in de lobby naar oplossingen en proberen daarmee de tone of voice van deze projecten positief te houden. Het aanstellen van een bestuurlijk aanjager is een van de positieve punten waar we als HISWA-RECRON heel blij mee zijn. We kiezen ervoor om positief te blijven en mee te werken aan duurzame oplossingen in een ingewikkelde tijd. Hopelijk krijg jij ook zo’n positief gevoel bij het lezen van deze Recreactie. Veel leesplezier! 05-2024 | Recreactie 5

Bezoek gelijktijdig ook AGROTECHNIEK HOLLAND Vier dagen lang hét vakevenement voor professionals in de openbare ruimte inhoud Informatief Mens & bedrijf 8 14 22 24 33 35 37 Onder de aandacht Kort nieuws uit de branche Coverstory Netcongestie belemmert innovatie Duurzaamheid Waterbesparing steeds belangrijker Ondernemen Vitale Vakantieparken moet positiever Kennis delen RECRON-voorwaarden tijdig melden Vakinfo Hulp bij duurzaam terreinbeheer Productnieuws Een overzicht van de laatste innovaties 13 30 14 26 In beeld Waterdunen, uniek Molecaten park temidden van water en natuur De bezieling De Strandhoeve gooit het roer om, kiest voor groepsaccommodaties Opinie De visie Bestuursvoorzitter Jorrit Snijder: “BUas wil een plek in de wereldtop” Column RecreAnders 05-2024 | Recreactie 7

onder de aandacht Verrassend boeken bij EuroParcs EuroParcs heeft een nieuw concept gelanceerd: Secret Parcs. Het concept is een soort verrassingsmenu voor de verblijfsrecreatie: de consument doet gewoon een boeking, maar alleen de datum staat vast. De bestemming ligt in België of Nederland, maar de rest blijft een verrassing. Wie zich wil laten verrassen maar toch een voorkeur heeft voor een thema, zoals een vakantiepark dichtbij een stad, in de natuur, een familiepark of aan het water, kan voor 10 euro extra zijn voorkeur aangeven. Secret Parcs biedt 2-, 4- en 6-persoons vakantiewoningen en het tarief voor het verblijf ligt aanzienlijk lager dan wanneer je wel zelf het park bepaalt. Kennissessie verduurzaming Op 12 september organiseert HISWA-RECRON ‘s middags een kennissessie met als thema ‘De zin en onzin van verduurzamen’. De sessie vindt plaats bij RCN het Grote Bos in Doorn. Partners bij de organisatie zijn Alfa Accountants, Stellicher Advocaten en Facet. Het wordt een middag vol inzichten, hands-on workshops en waardevolle netwerkmogelijkheden. Die kunnen helpen om je bedrijf duurzamer en toekomstbestendig te maken. Aan de orde komen onder meer de vele regels, netcongestie en subsidies. Maar ook verduurzamingsconcepten en voordelen van een wendbare bedrijfsvoering krijgen aandacht. Tot slot is er een bedrijfsbezoek aan het Grote Bos en een netwerkborrel. www.hiswarecron.nl/actueel/agenda Dagrecreatie Top 50 Met ruim 5,5 miljoen bezoekers in 2023 staat de Efteling fier bovenaan de Dagrecreatie Top 50, zoals die is opgesteld door Ginder, in samenwerking met Pretwerk.nl. Op de tweede plaats komt het Rijksmuseum, met 2,7 miljoen bezoekers. Andere grote attractieparken, zoals de Beekse Bergen en Toverland, scoorden vorig jaar 1,3 resp. 1,1 miljoen bezoekers. Voor het eerst behaalden de musea weer bezoekersaantallen die hoger zijn dan in 2019, vóór de coronapandemie. De dip is voorbij, constateren de onderzoekers. De attractieparken waren dat punt al eerder voorbij en groeiden circa 5 procent. Alleen de dierentuinen blijven nog wat achter bij 2019. In navolging van het NBTC verwacht Ginder dat de bezoekersaantallen over de hele linie in 2024 verder zullen stijgen. www.ginder.nl >> Kennisbank 8 Recreactie | 05-2024 Foto: Shutterstock Foto: EuroParcs Foto: Efteling Nieuw logo voor Landal Verkoop vakantiewoningen loopt terug De verkoop van vakantiewoningen is de afgelopen jaren fl ink gedaald, zo blijkt uit cijfers van het Kadaster. De piek tijdens de coronapandemie is dan ook weer voorbij. In 2023 werden bijna 4.000 vakantiewoningen verkocht. Dat is bijna de helft minder dan in 2020, toen het record van 7.900 werd behaald. Kopers betaalden in 2023 gemiddeld € 224.000 voor hun vakantiewoning. Dat is 1,8% minder dan in 2022 (€ 228.000). Van 2021 op 2022 waren de prijzen juist met 21,1% gestegen. Ondertussen stijgt het aantal vakantieparken. In 2022 waren er 5.149 vakantieparken. Begin 2024 waren er 3,4% meer, namelijk 5.322. De meeste parken liggen in de provincies Gelderland (749) en Zeeland (535). Op de parken staan in totaal 127.600 vakantiewoningen. Dat is 3,6% meer dan in 2022. Vorig nummer wisten wij al te melden dat Landal de nieuwe naam wordt van Roompot-Landal. Het bedrijf, dat de ambitie heeft om Europees marktleider van vakanties in de natuur te worden, heeft de positionering nu verder aangescherpt. Om te beginnen is er een nieuw logo. Dat heeft een duidelijke link met pauze nemen: het pauzeteken is erin verwerkt. Dat symboliseert waar het bedrijf voor staat. De visuele identiteit van het nieuwe Landal wordt nog verder ontwikkeld en zal later dit jaar voor het eerst in gebruik worden genomen. Een heel lastige keuze was tussen de twee uiterst populaire mascottes Koos Konijn (Roompot) en Bollo de Beer (Landal). Ze blijven beide bestaan, maar Koos wordt wel duidelijk de voortrekker. Nieuwe medewerkers HISWA-RECRON verwelkomt twee nieuwe medewerkers. Op 1 juni is Candice Ramboarison gestart bij de branchevereniging. Als contentspecialist richt zij zich op social media-platformen en online campagnes. Candice zet haar expertise op het gebied van content marketing in om de online aanwezigheid van HISWARECRON te versterken. Shavonne Korlaar startte op 1 augustus als regiomanager Gelderland en Utrecht. Met haar achtergrond als beleidsadviseur recreatie & toerisme zal Shavonne de watersport- en recreatiesector in deze regio’s verder ontwikkelen en ondersteunen. 05-2024 | Recreactie 9 Foto: Shutterstock Candice Ramboarison Shavonne Korlaar

Creëer een natuurlijke sfeer met Van Vliet Duurzaamhout +31 (0)343 454 400 info@duurzaamhout.nl www.duurzaamhout.nl Laat je inspireren onder de aandacht Ook op zoek naar medewerkers? Het personeelstekort in de sector watersport en recreatie neemt iets af, maar blijft onverminderd hoog. Maar liefst 37% van de watersportbedrijven en 44% van de recreatiebedrijven zoekt personeel. De arbeidsmarktcampagne van HISWA-RECRON helpt daarbij. Kijk eens op de speciale site. Daar staan onder meer templates die je kunt aanpassen voor het eigen bedrijf. Zo sluit je bedrijf aan bij de landelijke campagne van HISWARECRON. De templates zijn geschikt om uit te printen als poster, maar ook voor social media. Op de site staan ook tips om huidig personeel te binden aan je bedrijf. En veel meer! www.hiswarecron.nl/arbeidsmarkt Duurzaamheidscongres Nieuwe leden Tussen 1 juni en 1 augustus zijn de volgende bedrijven lid geworden van HISWA-RECRON. Welkom! Eldorado Parken Beheer, Heijen, www.eldoradoparken.nl Stichting De Sneker Pan, Sneek, www.desnekerpan.nl Stichting Lemster Skutsje, Lemmer, www.hetlemsterskutsje.nl Stichting Skûtsje Gerben van Manen, Heerenveen, www.gerben-van-manen.nl Klipper Rea-Klif, Enkhuizen, https://klipperreaklif.nl Waterland Jachthaven en Jachtservice, Monnickendam, www.waterlandyacht.nl TopaTeam Retail Services, Hattemerbroek, https://topateam.nl Vimco/Energiebelasting besparen, Amsterdam, www.energiebelastingbesparen.nl Na de succesvolle eerste editie van het Duurzaamheidscongres Kampeerbranche vorig jaar, organiseert HISWA-RECRON samen met ANWB, BOVAG, Kampeer & Caravan Industrie (KCI), Kampeer & Caravan Jaarbeurs (KCJ) en NKC op 2 oktober in de namiddag/ avond opnieuw hét duurzaamheidscongres voor de kampeersector. Allerlei aspecten van de duurzame bedrijfsvoering, de energie- en brandstoftransitie komen aan de orde. Maar hoe pak je dat aan en hoe doen andere ondernemers, kampeerders en de industrie dat eigenlijk? Het congres biedt inspiratie én handvatten voor mensen die duurzaamheid hoog in het vaandel dragen. De toegang is gratis, na verplicht aanmelden. Het congres vindt plaats tijdens de Kampeer & Caravan Jaarbeurs. Bij aanmelding kun je kiezen voor een vrijkaart voor de beurs, die ook plaatsvindt op 2 oktober. www.duurzaamheidscongres.nl 05-2024 | Recreactie 11 Foto: De Sneker Pan Foto: Wanda van Eck

MELD JE SNEL AAN VAKANTIEHUIS VANDETOEKOMST Praktijkra tijjdgaktijkdag Prraktkkdagktjkdti da Praktijkdag Pakktijkkdag ktijkdag ktijkda tjkd tjkd tjkda tijkdag Wij verwachten 150 beslissers uit de verblijfsrecreatie DINSDAG 8 OKTOBER 2024 Bio Vakantieoord, Wekeromseweg 8, 6816 VS Arnhem www.biovakantieoord.nl Vakantieparken - Campings - Chaletparken - Glamping - Resorts - Boutique Hotel - B&B www.pleisureworld.nl Voor de energiezuinige aansturing van alle soorten verwarming Airco’s | Elektrische verwarming | CV-installaties Warmtepompen | IR panelen Neem contact op voor een vrijblijvend adviesgesprek 088-1231333 / verkoop@icy.nl www.icy.nl Draadloos aan te sturen! onder de aandacht RecreAnders BreeBronne mag herstructureren Rutger van de Maat Ondernemer Vakantiepark BreeBronne in Maasbree kan doorgaan met de grootscheepse renovatie van het recreatiepark. Dit heeft de rechter besloten. Het park werd in 2019 gekocht door ondernemer Roy Hermans. Hij besloot al snel tot een herstructurering. Een groep van 25 chaletbewoners zette de hakken in het zand en weigerde de jaarplaats te verlaten. De groep stapte naar de rechter. In de laatste rechtszaak, waarvoor de rechter speciaal naar Maasbree kwam om zich ter plekke rond te laten leiden, eisten deze chaleteigenaren dat de huuropzegging ongedaan wordt gemaakt. Hermans zou zich niet aan de RECRON-voorwaarden houden. De rechter wees alle claims echter af. De rechter stelt dat Hermans zich netjes aan alle regels uit de RECRON-voorwaarden heeft gehouden. Hij heeft zich zelfs coulant getoond. Volgens de rechter heeft de nieuwe eigenaar al vanaf het moment van overname open kaart gespeeld en nooit garanties gegeven dat chalets konden blijven staan. Actie tegen hogere btw gaat door De lobby van HISWA-RECRON om het btw-tarief voor de verblijfsrecreatie, zoals vakantieparken en groepsaccommodaties, op 9 procent te houden, is in volle gang. De petitie wordt massaal ondertekend, mede doordat ondernemers hun gasten stimuleren. Ook social media-berichten doen hun werk, met als motto: houd vakantie in Nederland betaalbaar. Ondertekenen van de petitie kan nog tot 10 oktober en is écht belangrijk. Er is zoveel mogelijk steun nodig om de Kamercommissie Financiën te overtuigen. Inmiddels worden de acties breed opgepakt door regionale en landelijke media. Ook EenVandaag besteedde begin deze maand aandacht aan de dreigende verhoging. Als ondernemer draag je bij aan de acties door zoveel mogelijk gasten te mobiliseren. HISWA-RECRON maakte een toolkit met poster. Er zijn alvast standaardberichten gemaakt voor Facebook, X en andere media, die je vrij kunt gebruiken. https://lagebtwvakantiepark.petities.nl Alle informatie bij Dorien Eilering, d.eilering@hiswarecron.nl 033 303 97 24 Camping zonder glamping? Stel je voor: een bakker die wel brood mag bakken, maar geen gist mag gebruiken omdat het te veel rijst. Klinkt bizar, toch? Maar voor de eigenaren van een camping voelt dit steeds vaker als de realiteit. Met het voorstel van de regering om de btw van 9% naar 21% te verhogen, lijkt de overheid ons deeg aan alle kanten in te dammen. Terwijl we al kampen met stijgende kosten voor energie, onderhoud en meer, blijven de verwachtingen van onze gasten groeien. Ze willen luxe accommodaties, uitgebreide voorzieningen en animatieteams die Netflix-waardige shows neerzetten. Maar hoe moet dat bekostigd worden? Alles wordt duurder, van de aanleg van een zwembaddek (nota bene een door de overheid opgelegde maatregel) tot het meten van je zwembadwater. Zo dwingt de overheid ons steeds meer in de rol van een bakker die zonder gist toch een heerlijk luchtig brood moet afleveren. We willen onze gasten het beste bieden, maar met alle financiële beperkingen wordt dit wel heel moeilijk. Het voelt bijna ironisch dat de overheid, die zegt het beste voor te hebben met haar burgers, tegelijkertijd de recreatiemogelijkheden van diezelfde burgers inperkt. Gasten verlangen steeds meer naar vrije tijd, maar met de stijgende kosten blijft er minder budget over om aan die wensen te voldoen. Het is alsof ons wordt gevraagd om een grandioos banket te serveren met een budget voor een simpele boterham. De gast wil luxe en comfort, maar de overheid lijkt ons steeds meer in de weg te staan. We zullen moeten blijven innoveren en aanpassen, maar wat extra ademruimte zou welkom zijn. Anders eindigen we als bakkers zonder gist, gedwongen om plat, wit brood te serveren terwijl de vraag naar luchtige croissants groter is dan ooit. Camping zonder glamping wordt dan de realiteit. 05-2024 | Recreactie 13 Foto: BreeBronne

coverstory Ondernemers zoeken oplossingen Netcongestie belemmert innovatie De energietransitie is volop in gang. Steeds meer huishoudens en bedrijven gaan ‘van het gas af’ en kiezen voor elektrisch. Ook recreatiebedrijven hebben verregaande plannen voor het verduurzamen van energievoorziening en energieverbruik. Helaas gooit de netcongestie steeds vaker roet in het eten. Innovatieve plannen kunnen geen doorgang vinden. Hoe lossen we dat op? Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Camping Weltevreden, Wanda van Eck, Shutterstock, Hertzinger In Recreactie hebben we al eerder aandacht besteed aan de grote problemen die de netcongestie veroorzaakt. Ondernemers blijven met hun plannen zitten en stoken noodgedwongen nog 14 Recreactie | 05-2024 steeds op gas. Onderzoek wijst uit dat tot 2030 op steeds meer plaatsen problemen ontstaan door onvoldoende capaciteit van het elektriciteitsnet. Naast vertraging van goede initiatieven is ook teruglevering op zonnige dagen problematisch. Door de grote vraag naar stroom en de gebrekkige infrastructuur komt ook de leveringszekerheid in gevaar. De eerste voorbeelden van stroomuitval zijn al bekend. Door de pieken in het stroomgebruik zelf weg te nemen, kun je weer even vooruit Energiebesparing Zowel HISWA-RECRON als ondernemers en adviseurs zoeken naar wegen om tóch te kunnen verduurzamen. Zelf elektriciteitsnetten aanleggen buiten het bedrijf is geen optie, dus vaak is het dan toch een kwestie van (veel) minder energie gebruiken. Dat kan op heel veel manieren. Wat zijn de beste opties voor recreatiebedrijven die hun energieverbruik echt willen terugdringen? “Alles begint met inzicht omtrent je energiegebruik”, stelt Marcella van Harn van BespaarGarant. Dat is een stichting die ondernemers helpt bij verduurzamingstrajecten. “Ik merk dat veel ondernemers nauwelijks zicht hebben op hun eigen energieverbruik. Terwijl het juist zo belangrijk is voor je aansluiting. Stel: je wilt uitbreiden, maar de aansluiting kan niet verzwaard worden. Dan ga je kijken waar de pieken in je stroomverbruik zitten. Op welke tijden en bij welke stroomverbruikers? Typische grote stroomverbruikers zijn het sanitairgebouw, het zwembad en de horeca. Het is belangrijk om dan tussenmeters te plaatsen. Per bedrijf zal verschillen waar je die plaatst. Pas als je eenmaal weet waar de stroom wordt verbruikt, kun je zien hoe je het energieverbruik op de typische piekmomenten kunt verlagen. De tussenmeters zijn vrij eenvoudig te koppelen aan een online dashboard. Dat biedt inzicht per kwartier. Dan zie je bijvoorbeeld pas dat je zwembad om 8 uur ‘s morgens begint met het 05-2024 | Recreactie 15 >

Al 50 jaar partner van de recreatie sector  De juiste producten én advies bij technische vraagstukken Meer info op wildkamp.nl/recreatie  Ruim assortiment voor ondernemers in de recreatie sector  Altijd & overal online bestellen  Ondersteuning op maat bij projecten  Direct iets nodig? Altijd een vestiging in de buurt De Uw inventaris in één keer L’OR BARISTA koffiemachine van Philips Topklasse koffiemachine. Uw gasten kunnen nu genieten van ultieme koffie variatie. Door het testpanel van Kieskeurig.nl beoordeeld met een 8,4! compleet en altijd up-to-date. Ons full-service concept bespaart u veel tijd en hoofdbrekens. Als specialist in complete inventarispakketten verzorgen wij snel en accuraat de volledige inventaris voor uw recreatiewoningen. Van theelepel tot tuininventaris. En via de handige app kunt u deze daarna eenvoudig op peil houden. Want de kracht van ons assortiment is dat wij artikelen langdurig kunnen naleveren. Plaza 28 • 4782 SK Moerdijk • tel. 0182 511 511 • www.marindex.nl coverstory opwarmen van het water. Maar dat is ook de typische piek voor het stroomgebruik in de accommodaties en het sanitairgebouw. Dan kun je de piek eenvoudig vermijden door je zwembad al om 6 uur te laten opwarmen. Door de piek te verlagen kun je weer uitbreiden, bínnen de bestaande aansluiting. Je hebt dat inzicht in je gebruik ook nodig om investeringen te plannen. Pas als je precies weet hoeveel energie en water je sanitairgebouw verbruikt, kun je bepalen wat de terugverdientijd is van investeringen.” Betalen per kilowattuur Tussenmeters hebben meer voordelen. De Wildhoeve (Emst) wist het stroomverbruik flink terug te dringen door de kampeerplaatsen te bemeteren. Hier zijn de gasten per kilowattuur voor hun stroomgebruik gaan betalen. Aanvankelijk was er angst voor negatieve reacties van de gasten, vertelt Bart Zweers, eigenaar van de Wildhoeve. Die angst bleek ongegrond. “Toen wij begin 2023 begonnen met afrekenen per kilowattuur ontvingen we alleen maar begrip. Gasten snappen het helemaal dat we de energieprijzen willen beheersen en maken er zelfs Typische grote stroomverbruikers zijn het sanitairgebouw, het zwembad en de horeca Wat doet HISWA-RECRON? “De netcongestie leidt nu al tot grote problemen en dat wordt de komende jaren alleen maar erger”, voorspelt Jeffrey Belt, adjunct-directeur van HISWA-RECRON. “Daarom pleiten we op alle niveaus voor het verzwaren van het elektriciteitsnet. In de praktijk verloopt die veel te langzaam, door onvoldoende arbeidskrachten, materiaal en financiering. Ook verloopt de vergunningsverlening veel te traag. Dat kan en moet echt beter.” Ook op het gebied van laagspanningsnetten is er een probleem. Er is te weinig inzicht in de verhouding tussen verbruik en opwek. “Door sturing – het afstemmen van lokale opwek en stroomverbruikers op de beschikbare stroom – kan piekbelasting flink worden teruggebracht”, stelt Belt. “Er spelen bijzonder veel factoren en vrijwel iedereen heeft met de netcongestie te maken. Daarmee is het echt een sectoroverstijgend probleem. We zetten er - mede via de koepel MKB-Nederland - op in om dat probleem samen met andere sectoren, overheden en marktpartijen op te lossen. Op korte termijn zijn onze ondernemers daar niet mee geholpen. Daarom zoeken we nu vooral naar snelle, behapbare en realistische oplossingen. Ook roepen we de politiek op om snel tot besluitvorming te komen, zeker als het gaat over vergunningstrajecten.” www.hiswarecron.nl (zoekterm: netcongestie) een sport van om hun verbruik laag te houden.” Sindsdien is het energieverbruik op de toeristische plaatsen met 20 procent gedaald. Zweers: “In het verleden keken gasten niet zo nauw en namen ze bijvoorbeeld de oude energieslurpende koelkast van thuis mee naar de camping. Dat gebeurt nu niet meer. Het verbruik is gedaald naar gemiddeld 3 kilowattuur per dag.” Zweers leerde dat duidelijke en consequente communicatie cruciaal is om de gasten mee te krijgen. “Communiceer de boodschap op je site, aan de telefoon, in de folder, op de factuur en bij aankomst. Vermeld duidelijk: de prijs is exclusief stroomverbruik. Daar hebben je gasten echt begrip voor.” De Wildhoeve heeft voor de bemetering niet hoeven graven. Elke paal met euro-stekkers is voorzien van een digitale meter, die per app kan worden uitgelezen, aan- en uitgezet. Voor het draadloos uitlezen van de gegevens moest Zweers per kampeerplaats een adapter aanschaffen van circa 100 euro. Naast minder stroomverbruik heeft de Wildhoeve ook minder last van storingen door overbelasting. Duurzaamheidsprijs Camping Weltevreden in Zoutelande werd afgelopen jaar uitgeroepen tot Meest Duurzame Kampeerplek 2023. De prijs werd uitgereikt tijdens het Duurzaamheidscongres, dat mede door HISWA-RECRON werd georganiseerd. De jury was onder de indruk van de verregaande schaal van verduurzaming, én het feit dat het hele bedrijf in één keer was aangepakt. Eigenaar Adriaan Wisse heeft zowel op het gebied van water als energie flinke investeringen gedaan. “We besparen ongeveer een kwart van het watergebruik door het douchewater te zuiveren en daarna toe te passen voor het spoelen van de toiletten en het irrigeren van de grond. Hier op Walcheren is dat belangrijk, 05-2024 | Recreactie 17 >

EXPO EUROPE 2024 ONTDEK DE DE TOEKOMST V FUN EN RAI, Amsterdam VAN ENTERTAINMENT IAAPA Expo Europe is de plek waar duizenden recreatie- en horecaprofessionals samenkomen om de laatste trends te ontdekken. Honderden leveranciers presenteren hun innovaties, waaronder speeltoestellen, zwembadinfrastructuur en springkussens, maar ook nieuwe concepten op het gebied van food & drinks en reserveringssystemen. Dit is uw kans om uw bedrijf een boost te geven. REGISTREER NU CONFERENTIE: 23-27 SEPT. 2024 BEURS: 24-26 SEPT. 2024 IAAPA.org/IAAPAExpoEurope @IAAPAEMEA | #IAAPAExpos coverstory want zeker in de zomer is er al snel een tekort aan drinkwater.” Camping Weltevreden is volledig overgestapt op elektriciteit. Die wordt voor het grootste deel opgewekt door zonnepanelen. Een batterij van 370 kWh slaat de stroom op, zodat die ‘s avonds en ‘s nachts weer beschikbaar komt. Een forse investering (inclusief installatie circa € 250.000), maar wel een die dagelijks een flink rendement oplevert, stelt Wisse. Camping Weltevreden heeft nog steeds een elektriciteitsaansluiting, maar die hoeft ondanks de elektrificatie van het totale bedrijf niet verzwaard te worden. Het bedrijf heeft dus geen last van de netcongestie. Naast elektriciteit wordt ook warm water opgeslagen. “Wij hebben één groot sanitairgebouw voor het hele bedrijf. Voor de warmwatervoorziening hebben we zonnecollectoren. Die zijn gekoppeld aan warmtepompen. Zo vullen we drie boilers met in totaal 12.000 kuub warm water.” Camping Weltevreden heeft naast 150 kampeerplaatsen tien chalets voor de verhuur. Die zijn voorzien van een zoutaccu voor de opslag van warmte. Daarnaast heeft elk chalet een airco, die ook kan verwarmen. De stroom komt uit de centrale batterij. Een kwestie van doorzetten Hoe komt het dat het bedrijf zo ver kon gaan met verduurzamen? “Het is wel een kwestie van willen en doorzetten”, vindt Adriaan Wisse. “Daarnaast is het een voordeel dat wij een tamelijk compact bedrijf hebben met één sanitairgebouw. Daardoor kon de totale lengte aan leidingen beperkt blijven. Voor ons telde verder mee, dat we tóch moesten investeren in het elektriciteitsnet. De infrastructuur op ons bedrijf was volledig verouderd, dus we moesten toch de grond in.” Seijsener Techniek, toonaangevend installatiebedrijf voor de recreatie- en watersportsector, biedt een oplossing op maat ‘Als je energie wilt besparen, begint dat met inzicht in je energiegebruik’ voor bedrijven die te maken hebben met netcongestie, maar toch willen verduurzamen of uitbreiden. “Wij bieden een combinatie van zonnepanelen, accu’s en voor noodgevallen een aggregaat”, vertelt Johan Steur van Seijsener. De zonnepanelen zorgen voor eigen opwek en die stroom kan worden opgeslagen in de accu, voor gebruik in de avond. “Maar de zon schijnt niet altijd. Vooral in de winter is de opbrengst van zonnepanelen laag, terwijl de energievraag groot is”, benadrukt Steur. “Normaal maak je dan gebruik van stroom van het elektriciteitsnet, maar wat moet je als je aansluiting beperkt is? Voor die situaties bieden wij ook aggregaten aan, voor noodgevallen. Als de vraag naar energie te groot wordt zorgt het aggregaat toch nog voor genoeg vermogen.” Het is geen ideale oplossing, realiseert Steur zich. “Een aggregaat maakt geluid, kost brandstof en veroorzaakt uitstoot. Maar als tijdelijke oplossing is het het toch een prima optie. Voor de pieken val je niet terug op het net, maar op je eigen aggregaat. Je kunt nu alvast verduurzamen en van het gas af. Naar verwachting is rond 2030 een groot deel van de netcongestie opgelost. Tot die tijd kun je terugvallen op het aggregaat.” Tips en standpunten op de duurzaamheidspagina van HISWA-RECRON. www.hiswarecron.nl/actueel/duurzaamheid/ energietransitie Gasloos en energieneutraal Hertzinger, specialist in netwerken, ontwikkelde een gasloos en energieneutraal chalet. Dat is in veel gevallen óók te plaatsen als de aansluiting van het recreatiebedrijf niet verzwaard kan worden. Thijs Hertzinger legt uit hoe het werkt: “We zijn uitgegaan van een optimaal geïsoleerd chalet van Arcabo. Dat heeft al heel weinig energie nodig. Verwarming gebeurt met airco-units en het warm water komt van een warmtepomp. Het chalet is voorzien van acht zonnepanelen voor de eigen opwek. In een accu kunnen we stroom opslaan en die is ofwel voor de avonduren te gebruiken, ofwel voor peak-shaving.” De oplossing van Hertzinger werkt optimaal als deze is geïntegreerd met een nieuw, extra geïsoleerd chalet. “Maar in de meeste gevallen bouwen we bestaande chalets om”, vertelt Hertzinger. Voor zo’n 10 tot 12 duizend euro heb je het hele systeem, inclusief een accu. Dat levert een terugverdientijd op van circa 6 jaar. Zo kun je ook bij een beperkte stroomaansluiting verduurzamen.” 05-2024 | Recreactie 19

in beeld Tussen land en water Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Molecaten Begin vorig jaar opende Molecaten Park Waterdunen de poorten. Het gloednieuwe vakantiepark ligt bij Breskens, midden in de natuur. Duinen, helmgras, zand, water en heel veel vogels bepalen het beeld. 20 Recreactie | 05-2024 Een vakantiepark met camping en vakantiehuisjes dat landschappelijk gezien opgaat in de natuur. Dat is Molecaten Park Waterdunen. Op de plek bij Breskens waar in 2012 Camping Napoleonhoeve de poorten sloot, is enorm veel gebeurd. Dijkverzwaring, natuurontwikkeling en recreatieve economische ontwikkeling gingen hier hand in hand. Een oppervlakte van 350 hectare werd uitgegraven en met een getijdensysteem aantrekkelijk gemaakt als vogelbroedplaats. “Er zijn al meer dan 200 vogelsoorten gespot”, zegt Luke Slager met iets van verbazing in zijn stem. Het directielid van Molecaten is al jaren druk met de ontwikkeling van een vakantiepark dat tussen de dijk en het natuurgebied ligt. Een unieke natuurlijke locatie, waar Molecaten de afgelopen jaren 228 kampeer- en camperplaatsen aanlegde. Er kwamen 38 glampingtenten voor de verhuur en inmiddels staan er 111 vakantiehuisjes, voor 4 tot 8 personen. De komende tijd gaat dat aantal nog doorgroeien tot 348 vakantiehuisjes. Ze zijn uitsluitend voor de toeristische verhuur bestemd, zodat Zeeuws-Vlaanderen maximaal economisch rendement uit de ontwikkeling behaalt. Lage milieu-impact Bouwen in de natuur is aan strenge regels gebonden en de ontwikkeling is dan ook uniek. Molecaten koos voor prefab vakantiehuizen, die in Nederland worden gebouwd. “We willen de milieu-impact zo laag mogelijk houden”, stelt Slager. “De huizen zijn modulair opgebouwd en heel eenvoudig te schakelen. De gevelbekleding varieert voor de diverse huizen en is enkel esthetisch. Als de materialen uit de fabriek worden aangevoerd, staat zo’n huisje in 3 tot 4 dagen. De natuur wordt dus minimaal verstoord door de bouw. Als de mode verandert, kunnen we eenvoudig de gevelbekleding vervangen. Zo kan het huisje langer gebruikt worden. En uiteindelijk zijn de verschillende onderdelen weer te recyclen.” 05-2024 | Recreactie 21

duurzaamheid Op termijn dreigt watertekort Nú water besparen Als gevolg van de klimaatverandering dreigt in Nederland een (drink)watertekort. Want de vraag naar schoon drinkwater neemt toe, terwijl het aanbod schaarser wordt. Maatregelen zijn nodig. Gelukkig zijn er genoeg mogelijkheden, van centraal aangestuurde systemen tot grijswatercicuit en regenwateropslag. Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: Camping Bakkum, Shutterstock, Wanda van Eck Niet alleen het dreigende tekort confronteert ons straks met een waterprobleem. Ook het reinigen van water wordt steeds complexer. Daarom gaan we er straks veel meer voor betalen. Dat voorspelt Arjan Hilbers, projectadviseur bij Schell Water Technologies. “Nederland heeft het slechtste oppervlaktewater van Europa, maar we maken daar het beste drinkwater van. Je hoeft geen geleerde te zijn om vast te stellen dat met het steeds verder vervuilde water de reinigingskosten zullen stijgen.” Volgens het RIVM, de Inspectie Leefomgeving en Transport en het Planbureau voor de Leefomgeving is sprake van een urgent probleem. Zonder maatregelen kunnen al in 2030 de eerste tekorten optreden. Actie is daarom nodig. “Het waterverbruik moet omlaag”, zegt Hilbers. Wat betekent dit voor recreatiebedrijven? “Een efficiënte manier is om over te stappen op centraal gestuurde elektronische kranen en douches”, zegt de projectadviseur. “Een kraan kan dan nooit aanstaan wanneer dat niet nodig is. Ook gaat hij vanzelf weer dicht. De tijden kun je instellen. Zo kun je de douchetijd instellen op één minuut. Zodat de gast, als hij vier keer de knop heeft ingedrukt, denkt: nu moet ik maar eens stoppen.” Bijkomend voordeel van zo’n systeem is de besparing op onderhoud: ook het spoelen gebeurt automatisch. Camping Bakkum in Castricum werkt met het systeem. “We zijn nu met één van onze tien sanitairgebouwen volledig overgestapt”, vertelt teamleider Frank van der Tuin. “Het systeem is waterbesparend en voldoet aan de richtlijnen van het drinkwaterbesluit, maar ook aan die van de Green Key. We kozen voor dit totaalconcept omdat we toe waren aan een verbeterslag op technisch gebied. Maar ook qua uitstraling en bedieningsgemak is het een enorme stap vooruit. Omdat alle kranen worden aangestuurd via een computer hebben we zicht op het verbruik. Met behulp van de verzamelde data kunnen we het beheer goed uitvoeren.” Schoonmaak en beheer ‘Door de verluxing van de parken zien we vaak een te groot aantal kranen’ Ook Ron Beets, mede-eigenaar van camping De Zandkuil in Heerde, stapte over op het elektronische systeem. “We hebben drie sanitairgebouwen vervangen door één centraal gebouw. Daarmee behalen we al winst. Daar komt de waterbesparing dan nog bovenop. Daarnaast maak je een efficiencyslag op het gebied van schoonmaak en beheer. Ook voert het systeem automatisch twee keer per week een stagnatiespoeling uit, om zo de kwaliteit te waarborgen.” Arjan Schell wijst erop dat ondernemers ook kunnen overwegen om het aantal tappunten terug te brengen. “Door de verluxing van de parken zien we eigenlijk een te groot aantal tappunten. 22 Recreactie | 05-2024 Frank van der Tuin (Camping Bakkum) demonstreert de computergestuurde kranen Elk tappunt heeft onderhoud nodig. En elk tappunt betekent ook meer leidingwerk en meer waterinhoud. Teruggaan naar minder tappunten betekent minder watergebruik en lagere onderhoudskosten.” Maar er zijn meer manieren om het (drink)waterverbruik op je bedrijf terug te brengen. Michel Centen, accountmanager zakelijke markt bij drinkwaterbedrijf Vitens: “Grote industriële bedrijven laten waterscans uitvoeren en kijken daarbij naar het verbruik van de diverse processen”, vertelt hij. “Ook recreatiebedrijven kunnen kritisch naar de waterverbruikers kijken. Sanitair en zwembaden zijn bijvoorbeeld grote verbruikers in de recreatiesector.” Spoelwater Centen: “Als het gaat om je zwembad, kun je flinke slagen maken met het spoelwater. Dat water, dat vrijkomt bij het spoelen van de filters, kun je filteren en hergebruiken als spoelwater voor de wc’s. Dat scheelt ook nog eens kosten die je betaalt voor het lozen.” Met de nieuwste zwembadfilters kunnen waterbesparingen tot 90 procent worden behaald en 50 procent aan energiebesparing. Volgens Centen zijn er verschillende - eenvoudig uit te voeren - waterbesparende maatregelen. “Er is voldoende laaghangend fruit. Oplossingen waarmee je direct aan de slag kunt. Zo zijn er bijvoorbeeld urinoirs met een geïntegreerde wasbak. Daarmee bespaar je niet alleen drinkwater, maar ook ruimte in een krappe toiletruimte. En kijk ook naar een bedrijf als Mijn Waterfabriek of GEP, die circulaire watersystemen verkopen waarmee je watergebruik kunt verminderen door regenwater te gebruiken.” Zelfs het plakken van een simpele sticker kan al helpen, aldus de accountmanager van Vitens. “Een bungalowpark heeft op de wc’s van 57 van de 200 woningen een sticker geplakt met de vraag om door te spoelen met de spaarknop. Dat leverde een waterbesparing van 3 procent op. Het hoeft dus niet ingewikkeld te zijn.” Nationaal Plan Drinkwaterbesparing Op 24 juni heeft toenmalig demissionair minister Harbers van Infrastructuur en Waterstaat het Nationaal Plan van Aanpak Drinkwaterbesparing naar de Tweede Kamer gestuurd. Daarbij wordt breder gekeken naar het toekomstbestendig maken van de drinkwatersector. De vraag moet omlaag, het aanbod omhoog. Ook de kwaliteit van water moet beter worden beschermd. Het hoofddoel van het plan van aanpak is te komen tot een flinke drinkwaterbesparing. Ambitie is dat in 2035 consumenten nog maximaal 100 liter drinkwater per persoon per dag gebruiken. Nu is dat 128 liter. Aan grootverbruikers wordt gevraagd het drinkwatergebruik met 20 procent te verminderen. 05-2024 | Recreactie 23

ondernemen Vervolgaanpak Vitale Vakantieparken ‘De focus ligt teveel op problemen’ Het programma Vitale Vakantieparken is succesvol. Regionaal én landelijk. Wel blijft de focus teveel liggen op verloederde parken, ondermijning en problemen. Steeds vaker worden vervallen vakantieparken door de politiek gezien als optie om het woningtekort aan te pakken. HISWA-RECRON pleit voor een positieve insteek, waarbij het gezond maken van de sector voorop staat. En als er parken moeten sluiten, waarom wordt het dan geen toegankelijke natuur, waar mensen kunnen recreëren? Tekst: Maarten Bokslag Foto: Shutterstock De recreatiesector is volop in beweging. De marktbehoefte verandert continu en uitdagingen op het gebied van duurzaamheid dwingen ondernemers tot innoveren en digitaliseren. Voor veel ondernemers is dat haalbare kaart: wie een gezond en goed renderend bedrijf heeft kan blijven innoveren. Maar er zijn ook bedrijven die niet meekunnen. Door de netcongestie (lees ook de coverstory van deze Recreactie), gebrek aan cashflow, gebrek aan fysieke ruimte of simpelweg doordat een oudere ondernemer geen opvolging heeft. Verouderde bedrijven zijn niet interessant meer voor toeristen en dan dienen andere doelgroepen zich aan: arbeidsmigranten, vluchtelingen of mensen die permanent verblijf zoeken, maar dat via de normale woningmarkt niet kunnen vinden. Discussie ontspoort “Juist die verouderde bedrijven kleuren het beeld van de politiek”, stelt Jeffrey Belt, adjunct-directeur van HISWA-RECRON. “Handhavers, media en politici leggen de nadruk op wat er verkeerd gaat. Die discussie ontspoort soms. Kijk naar de SP die vorig jaar pleitte voor huurbescherming voor mensen die een jaarplaats op een camping huren. Daarmee zet je de bedrijven volledig op slot. Van ondernemen kan geen sprake meer zijn en dan wordt het probleem enkel groter.” Met dat standpunt in gedachten is het logisch dat HISWARECRON kritisch reageerde op de brief die toenmalig minister Hugo de Jonge (BZK) op 8 mei verstuurde. Daarin reflecteert De Jonge op de actie-agenda’s Vitale Vakantieparken, die in 2018 en 2021 verschenen. Hij pleit voor een vervolgaanpak. “Ik lees veel goeds in die Kamerbrief, maar er zijn ook zaken die ons in het verkeerde keelgat schieten. De Jonge ziet vervallen vakantieparken nadrukkelijk als optie om het woningtekort aan te pakken”, legt Belt uit. “We zijn er echt niet tégen als een 24 Recreactie | 05-2024 ‘Als je de sector wilt vitaliseren, kun je niet om de gezonde bedrijven heen’ recreatiebestemming, bij gebrek aan perspectief, uiteindelijk wordt omgezet in een woonbestemming. Op sommige parken kan dat en dat gebeurt nu ook al. Maar veel parken liggen midden in de natuur. Dan is het veel verstandiger om zo’n park een andere bestemming te geven dan wonen. Soms ligt er een park naast dat wél vitaal is, maar enorme behoefte heeft aan uitbreiding. Daarmee kunnen ze de natuur meer integreren in het bedrijf. Dan ligt het voor de hand dat een deel van het opgeheven bedrijf daartoe dient. Of gebruik de ruimte voor toegankelijke natuur, waar mensen kunnen recreëren. Wonen is belangrijk. Maar er dreigt een enorm tekort aan ruimte om te recreëren, zoals de ANWB vorig jaar in een onderzoek constateerde. Wil je echt beleid maken, dan moet je dat ook meenemen. De mensen willen er toch tussenuit.” Extra regels helpen niet Daarnaast is er in de Kamerbrief sprake van extra regels om ondermijning tegen te gaan. De minister noemt onder meer een opkoopfonds, uitpondregulering, een splitsingsverbod en een snellere toepassing van het voorkeursrecht gemeenten. “Maar met meer regels ga je het probleem niet oplossen.” Het probleem kan zelfs erger worden, vreest Belt. “De politiek vergeet dat het overgrote deel van de sector een fantastisch toeristisch product biedt. Er gaat veel te veel aandacht naar de negatieve voorbeelden, die de naam ‘vakantiepark’ in feite niet meer mogen dragen.” Extra regelgeving en extra wettelijke mogelijkheden voor gemeenten lossen niets op, als die ook gelden voor de gezonde bedrijven. “Je hebt zelfs kans dat de bedrijven die het lastig hebben, door die extra administratieve plichten uiteindelijk het loodje leggen. Dat klinkt dramatisch, maar bedenk dat van elke euro die in een recreatiebedrijf verdiend wordt, de helft naar de belastingen gaat. Dat wordt enkel meer als je meer regels oplegt.” De reflex om zaken te regelen met meer regels werkt niet. Twee jaar geleden verscheen het Onderzoek Opkopen Vakantieparken, door Celth, NRIT en Erasmus universiteit. Daarin worden alle regelingen benoemd die er nu al zijn. Dan valt opeens op dat veel wat De Jonge wil, onder de bestaande regelingen ook al mogelijk is. Maar, zo concludeert het onderzoek, er zijn te weinig lokale ambtenaren voor een actief beleid. Belt: “Dat probleem is met méér regels niet op te lossen. Sterker: gemeenten moeten flink bezuinigen en krijgen steeds meer taken van het Rijk toebedeeld. Dus de personele problemen worden alleen maar groter.” Verduurzaming Belt ziet ook positieve dingen in de Kamerbrief van De Jonge. “Hij schrijft dat het bij de notaris registreren van de eigendom van chalets als onroerende zaken niet proportioneel is. Het schiet zijn doel voorbij en dat is precies wat wij al jaren zeggen. Ook positief is dat er een onderzoek komt naar de mogelijkheden voor verduurzaming van gezonde parken. Zodat die ook op termijn levensvatbaar blijven.” Heel positief is ook dat er een bestuurlijk aanjager is aangesteld. “Nathan Stukker gaat als bestuurlijk aanjager gemeenten en provincies ondersteunen bij het vitaal maken van de sector. Ik heb hem al een paar keer gesproken en ik vind het positief dat hij het project objectief beoordeelt op effectiviteit. Ook kan hij, op basis van zijn bevindingen in de praktijk het Rijk adviseren over de implementatie van de vervolgaanpak. Dat biedt echt perspectief op een beter en meer realistisch beleid.” Maatwerk Het programma Vitale Vakanteparken wordt per provincie anders ingestoken. Soms leggen provincies de focus op de verouderde parken, waar in feite geen recreatie meer plaatsvindt. Drenthe koos er daarnaast voor om ook een subsidieregeling in te stellen voor gezonde parken. “Als je de sector wilt vitaliseren, kun je niet om de gezonde bedrijven heen”, stelt Petra Ellens, regiomanager bij HISWARECRON. “Extra regels raken de hele sector. En ook als een vakantiepark wordt omgezet naar wonen, terwijl het grenst aan een gezond recreatief bedrijf, heeft dat allerlei neveneffecten. Daarom is maatwerk zo belangrijk en kan het nooit ‘even snel’. Het zijn bestuurlijk vaak gevoelige trajecten.” 05-2024 | Recreactie 25

de bezieling De familie Sweere gaat voor groepen De Strandhoeve gooit het roer om De Strandhoeve was al een succesvol bedrijf, met een goed concept en een prima omzet. Toch besloten de eigenaren van het familiebedrijf in Baarlo (Overijssel) eind vorig jaar om het bedrijf flink anders aan te pakken. De bed & breakfast werd omgebouwd tot groepsaccommodatie. Datzelfde gebeurt op dit moment met twee feestzalen. Zo wil de familie Sweere meer rust brengen in de bedrijfsvoering – en in hun eigen levens. Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: De Strandhoeve De familie Sweere, v.l.n.r. Niels, Ester, Michiel, Annet en Jan nog een flink pand van de buren aangekocht en daar opende in 2013 de groepsaccommodatie zijn deuren. Van meet af aan was het voornemen om ook horeca buiten het eigen bedrijf te ontwikkelen. Dat lukte al snel in het Waterloopbos. Later kwam er nog een restaurant in Emmeloord bij. De combinatie levert belangrijke schaalvoordelen op voor de keuken. Alles wordt in eigen huis bereid en zo kunnen bijvoorbeeld de spareribs centraal worden gemarineerd. De groepsaccommodatie is hotelwaardig en telt op het moment 56 bedden. Alle kamers hebben eigen sanitair. Voor kleinere groepen is het mogelijk om te splitsen in twee kleinere accommodaties. “Een groot deel van de groepen heeft een bepaalde zorgbehoefte”, vertelt Michiel Sweere. “Wij gaan uit van design for all. Ofwel: iedereen moet ons kunnen bezoeken. Daarom zijn er ook tien hoog-laag bedden in de groepsaccommodaties aanwezig, en een lift naar de eerste verdieping.” De Strandhoeve ligt op de grens van twee gemeenten: Noordoostpolder en Steenwijkerland. Ooit had men hier uitzicht over de Zuiderzee, vandaar de naam van het bedrijf. De familie Sweere had vroeger een boerderij vier kilometer verderop. Die werd in 2005 verkocht omdat geen van de kinderen de ouders Jan en Annet wilde opvolgen. Kort erna werd de huidige locatie gekocht, die veel meer ruimte bood voor de nieuwe plannen van de familie. Jan en Annet werden door zoon Michiel, dochter Ester en haar partner Niels van As meegenomen naar een volledig nieuwe bedrijfstak: de recreatie. Ze brachten elk hun eigen expertise in. Michiel deed vrijetijdsmanagement in Rotterdam. Ester heeft de Pabo gedaan en Niels heeft een achtergrond in de techniek en buitensport. Twee jaar later sloot ook broer Jasper Sweere zich bij de onderneming aan. Dat leverde een heel divers bedrijf op. Jan en Annet trokken in de bedrijfswoning en begonnen daar een B&B. Daarnaast kwam er een partycentrum met twee feest/evenementenzalen én werden buitensportactiviteiten georganiseerd. In 2008 werd 26 Recreactie | 05-2024 Buitensport Ook het buitensportprogramma heeft zich voorspoedig ontwikkeld. Veel activiteiten vinden op locatie plaats, zoals in het eerder genoemde Waterloopbos of bij collega-bedrijven. “We werken voor allerlei groepen, zakelijk, scholen, vriendengroepen, families. Boogschieten en dat soort activiteiten, maar ook spelprogramma’s die wat lijken op Wie is de mol en andere populaire formats.” Het partycentrum werd zeer succesvol, met zo’n 35.000 gasten per jaar. Vergaderingen met een leuke activiteit, familiedagen, evenementen met 2.000 mensen: in het hoogseizoen liep het storm. Het hoogseizoen is in deze sector echter kort. Het gaat vooral om de maanden mei en juni, en september/begin oktober. De rest van het jaar is er veel minder vraag. Bij een dergelijk bedrijf kunnen de diverse onderdelen elkaar versterken. Buitensport, partycentrum en overnachten in de groepsaccommodatie vormen een heel aantrekkelijk arrangement. “Zo groeiden we, inclusief de twee restaurants, door naar meer dan 140 medewerkers”, vertelt Sweere. In totaal ging het Zowel partycentrum als B&B werden omgebouwd tot groepsaccommodaties om zo’n 40 fte. Om de zaken behapbaar te houden probeerde de familie om de diverse bedrijfsonderdelen zoveel mogelijk als zelfstandige units te laten werken. “Voor bijvoorbeeld de restaurants is dat goed gelukt. Maar bij het partycentrum was dat lastiger. Dat betekent dat wijzelf altijd aan de bak moesten als er iemand ziek was en er geen invaller was. Een ander probleem is dat de drukte heel onvoorspelbaar is. Het ene weekend hadden we 2.000 mensen, een week later maar 50. Dat trok een enorme wissel op ons personeelsbeleid en op onszelf.” Coronacrisis Het succes van het bedrijf begon de ondernemers parten te spelen. Zoals bij zoveel bedrijven leidde de coronacrisis tot een doorbraak. “Even lag alles stil”, zegt Sweere. “Dat was verschrikkelijk, maar gaf ook wel nieuw inzicht. De groepsaccommodatie werd zwaar getroffen en moest de deuren lang gesloten houden. Maar toen die weer open mocht, was de groepsaccommodatie succesvol als nooit tevoren. Het liep echt storm en die drukte houdt nog steeds aan.” Ondertussen besloot Jasper Sweere om buiten het bedrijf te gaan werken. Hij is nog wel mede-eigenaar. Daarnaast begonnen door de inflatie de kosten en lonen flink te stijgen. De familie kwam bijeen en besloot vorig jaar tot een ingrijpende stap: zowel het partycentrum als de B&B werden gesloten en omgebouwd tot groepsaccommodaties. Michiel Sweere: “Natuurlijk, een zeer ingrijpende stap. Maar hiermee brengen we wel rust in onze exploitatie. Want de groepsaccommodaties lopen uitstekend, terwijl we er relatief weinig omkijken naar hebben. > 05-2024 | Recreactie 27

Aan- en verkoop Denkt u aan de verkoop van uw recreatiebedrijf? Of wilt u een bedrijf aankopen? Den Otter Van Vliet, uw makelaar en persoonlijk adviseur DEN OTTER VAN VLIET BEDRIJF S OPVOLGING | TAXATIE | COACHING www.denottervanvliet.nl de bezieling De ondernemers houden alles in eigen hand; ook verbouwen doen ze zelf Verbouwen Dat was voor het partycentrum totaal anders. De B&B werd nog helemaal gerund door mijn ouders. Die vonden het na 15 jaar ook wel mooi geweest.” In het partycentrum komt ruimte voor twee groepsaccommodaties; de eerste zou maart komend jaar geopend moeten worden. De ombouw van de B&B was niet heel complex: die wordt nu al als groepsaccommodatie verhuurd. In totaal biedt de Strandhoeve straks vijf groepsaccommodaties, met in totaal 170 bedden. De twee horecabedrijven draaien met een zelfstandig team en blijven gewoon voortgaan op de huidige manier. De aanpak van de buitensport werd wel gewijzigd. Er worden enkel nog activiteiten aangeboden op locatie, en voor grotere groepen vanaf 30 mensen. Dat werkt stukken efficiënter. Om het partycentrum met feestzalen om te vormen tot luxe groepsaccommodaties moet er heel wat verbouwd worden. De familie Sweere doet dat volledig in eigen beheer: er komt geen aannemer aan te pas. “Het is voor ons ook een manier om onze tijd, en die van onze medewerkers, efficiënt te besteden. We willen zoveel mogelijk van onze mensen een vast dienstverband bieden en dat betekent dat we ze ook werk moeten bieden als het hier laagseizoen is.” Het verlangen om alles in eigen hand te houden beperkt zich niet tot de verbouwing. Michiel, die een IT-achtergrond heeft, heeft ook zelf het boekings- en reserveringssysteem van het bedrijf gebouwd. “Dan kunnen we het precies maken zoals we zelf willen. En ik zit niet met de abonnementskosten. Bovendien vind ik het wel leuk om te doen. Zo houden we het werk afwisselend.” Belangenbehartiging Michiel Sweere is ook actief voor de bedrijfsgroep Groepsaccommodaties van HISWA-RECRON. “Als bedrijf alleen hebben we geen stem. Terwijl er genoeg belangen zijn om te verdedigen. Kijk bijvoorbeeld naar de boekingssites. Die krijgen een steeds dikkere vinger in de pap en romen zo de winst af van de kleine, zelfstandige bedrijven. Booking.com is daar natuurlijk het schrikbeeld. Het is goed dat Recron.nl probeert daar wat tegenwicht aan te bieden.” Een ander belangrijk punt is de dreigende btw-verhoging, die is opgenomen in het hoofdlijnenakkoord van het kabinet Schoof. De Strandhoeve breidt momenteel uit met groepsaccommodaties, terwijl de btw daarop wellicht 12% omhoog gaat. “Voor onze gasten is dat echt een probleem. De prijs gaat fors omhoog zonder dat ze er wat extra’s voor krijgen. Het levert ook een concurrentienadeel op: meer dan 10% van onze gasten bestaat uit Duitse zorggroepen, en daar gaat de btw niet omhoog. Het is goed als HISWA-RECRON zich stevig tegen de verhoging verzet. Voor ons geldt ook nog dat de gemeente Steenwijkerland van plan is om de toeristenbelasting meer dan te verdubbelen, van €1,10 naar €2,10. Voor een groepsovernachting telt dat heel zwaar aan, en we kunnen het niet goed uitleggen aan onze gasten. Daar komt het gegeven bij, dat de helft van ons bedrijf in Overijssel ligt en de helft in de Noordoostpolder. Als we die verhoging niet tegen kunnen houden is de toeristenbelasting op de accommodaties in Overijssel straks dubbel zo hoog als in de andere.” 05-2024 | Recreactie 29

de visie Jorrit Snijder van BUas: ‘We willen een plek in de wereldtop’ Jorrit Snijder is voor een periode van vier jaar herbenoemd als voorzitter van de raad van bestuur van Breda University of applied sciences (BUas). Wat is zijn visie op de sector en het onderwijs? En hoe ziet hij de rol van BUas? “Toegepaste wetenschappen hebben de toekomst.” Tekst: Jaap van Sandijk Foto: BUas Op een zonnige dag op de groene BUas-campus heerst een feestelijke drukte. De barbecue is aangestoken en overal staan kleurrijke bloemboeketten klaar voor de afstudeerders van het afgelopen studiejaar. De herbenoemde voorzitter ontvangt in zijn werkkamer en blikt met vertrouwen vooruit op de komende jaren. “Er is weliswaar een grote academisering gaande, maar applied sciences – toegepaste wetenschappen – hebben écht de toekomst. Dat zien wij terug in het aantal aanmeldingen.” Kennis moet toepasbaar zijn, benadrukt Snijder. “Onze studenten zijn na hun opleiding in staat om veranderingen te bewerkstelligen. We zitten in de juiste tak van sport en willen daarin een plek in de wereldtop behalen. Onze Gamesopleiding staat internationaal hoog aangeschreven en onze hotelopleiding is al een aantal jaren de beste van Nederland. Daar ben ik trots op.” BUas telt ruim 7.000 studenten, waarvan een kwart uit het buitenland afkomstig is. Toerisme en recreatie is de bakermat van de voormalige NHTV (opleiding voor toerisme en verkeer), maar inmiddels telt de universiteit negen domeinen. Naast bachelor- en masteropleidingen op het gebied van Tourism, Leisure & Events en Facility, kunnen studenten ook kiezen voor onder meer Gaming, Data Science & AI en Creative Business. “Het mooie is dat die studierichtingen niet op zichzelf staan”, vertelt Snijder. “Ze lopen door elkaar heen. Een afgestudeerde student heeft een rugzak met niet alleen eigen domeinkennis, maar ook met kennis van belangrijke domeinen als duurzaamheid en AI.” Hoe verbinden jullie onderwijs en praktijk met elkaar? “Studenten van BUas doen onderzoek naar tal van onderwerpen die interessant zijn voor recreatieondernemers. Zo doet een tiental kampeerbedrijven mee met het project Crossretour.eu. Samen met BUas-onderzoekers kijken ze welke innovaties uit andere sectoren in het mkb kunnen worden 30 Recreactie | 05-2024 ‘Met alleen Nederlandse studenten gaan we het simpelweg niet redden’ doorontwikkeld. HISWA-RECRON werkt ook als partner mee aan een onderzoek naar energietransitie bij recreatiebedrijven op Goeree-Overflakkee. Verder zijn stageplekken belangrijk. Ik raad recreatiebedrijven aan om zich te presenteren op onze stagebeurzen. Laat zien wat je doet en dat je een portfolio hebt. We onderhouden ook warme contacten met onze alumni. Oud-studenten geven regelmatig gastlessen over actuele vragen uit het werkveld. We wisselen veel kennis uit met HISWA-RECRON, op een zo toegankelijk mogelijke manier. Onder meer voor de kennisbank van de branchevereniging. HISWA-RECRON is overigens ook een trouwe partner bij de ontwikkeling van de nieuwe master Sustainable Outdoor Hospitality Management. Studenten kunnen hun traineeship doen bij HISWARECRON-leden, waar ze nieuwe duurzame bedrijfsconcepten ontwikkelen en testen. Verder noem ik graag onze Industry Board, die in maart van dit jaar is opgericht. Hierin zitten leiders uit het bedrijfsleven en de overheid, onder wie Geert Dijks van HISWA-RECRON. Deze raad adviseert ons over actuele ontwikkelingen en hoe we als BUas optimaal kunnen aansluiten op de behoeften van de arbeidsmarkt.” Het aantal studenten op de recreatie-opleidingen daalt dramatisch. Margreet Toonen, directeur van De Rooi Pannen, zei in Recreactie dat het niet vijf voor, maar vijf óver 12 is. Deelt u die zorg? “Die deel ik. Het aantal studenten voor onze studie Tourism is de laatste jaren fors gedaald. Gelukkig zien we voor het nieuwe Jorrit Snijder Jorrit Snijder studeerde Bestuurskunde aan de Universiteit van Leiden en promoveerde aan de Universiteit van Twente. Hij was onder meer directeur-bestuurder van University College Roosevelt in Middelburg en is sinds oktober 2020 voorzitter van de raad van bestuur van BUas (voorheen NHTV). studiejaar dat we de weg naar boven weer hebben gevonden. Op een totaal van ruim 7.000 studenten telt Tourism er 1.300. Dat is 19 procent.” De politiek wil het aantal buitenlandse studenten terugbrengen. Universiteiten en hogescholen krijgen de mogelijkheid om een toelatingsstop in te voeren. Wat vindt u daarvan? “We krimpen, puur door demografische oorzaken. Met alleen Nederlandse studenten gaan we het simpelweg niet redden. De Nederlandse en Europese arbeidsmarkt vraagt ook om internationale studenten. Dat zal de komende jaren alleen maar toenemen. Een belangrijk deel van onze nietNederlandse studenten blijft in ons land werken. De toerismeen hotelsector zijn bij uitstek internationaal van karakter.” BUas en innovatie gaan hand in hand. Wat vindt u van het innovatievermogen van de Nederlandse recreatiesector? “Er zijn veel innovatieve bedrijven. Denk aan de Beerze Bulten, Puur Exloo, Eiland van Maurik, Ter Spegelt, De Leistert en De Weelderik. Aan de andere kant is de opkomst van grote ketens vaak een verschraling van het aanbod. In de toekomst maken ondernemers het verschil door een duidelijke positionering. Daarin spelen wij graag een rol. Onze studenten worden opgeleid om innovaties te bedenken én uit te voeren. Recreatiebedrijven die innoveren weten ons te vinden, dankzij onze korte lijnen met HISWA-RECRON.” Bent u zelf een liefhebber van het toeristisch-recreatief aanbod in Nederland? “Jazeker. Ik ben dit jaar meerdere keren op de Veluwe geweest. Prachtig. Mensen vliegen de halve wereld over om de kersenbloesem in bloei te zien, terwijl je met Pinksteren op de Veluwe de rododendron kunt zien bloeien. Waanzinnig mooi! Ik raad iedereen om het boek Je keek te ver van Marjoleine de Vos te lezen. Zo leer je hoe je ook dichtbij huis kunt genieten van de natuur.” 05-2024 | Recreactie 31

Terrasmeubilair voor uw recreatie bedrijf www.madino.nl 0488 440138 info@madino.nl De risicoadviseur voor ondernemers in leisure en recreatie kennis delen RECRON-voorwaarden tijdig melden Zowel de rechter als de Geschillencommissie besluit met enige regelmaat dat de RECRON-voorwaarden niet van toepassing zijn op de overeenkomst met een recreant. Het gevolg is dat de ondernemer er in beginsel geen beroep op kan doen – en dat de recreant dus in het gelijk wordt gesteld. Daarom is het belangrijk dat de RECRON-voorwaarden op de juiste manier van toepassing worden verklaard. Tekst: Claudia Stellis (Stellicher advocaten) Foto: Shutterstock Om de RECRON-voorwaarden correct van toepassing te verklaren, zijn drie stappen nodig. 1. Van toepassing verklaren. Dit betreft de mededeling dat de RECRON-voorwaarden van toepassing zijn. Dat kan bijvoorbeeld door standaard in documenten, correspondentie of offertes een zin op te nemen waarin staat dat de RECRONvoorwaarden van toepassing zijn. 2. Informatieplicht: ter hand stellen. Belangrijk is vervolgens dat de recreant over de voorwaarden wordt geïnformeerd vóór of bij het sluiten van de overeenkomst. De recreant moet dus tijdig kennis kunnen nemen van de RECRON-voorwaarden. Of de recreant ze ook echt leest, is niet relevant. De RECRONvoorwaarden kunnen ter hand worden gesteld door een papieren kopie te overhandigen (met handtekening voor ontvangst) of door een pdf-bestand te delen. De recreant moet de voorwaarden kunnen opslaan, om er later nog naar te kijken. 3. Aanvaarding. Tot slot geldt dat de recreant de RECRONvoorwaarden moet aanvaarden. Dat kan stilzwijgend of nadrukkelijk. Veelgemaakte fouten Vaak wordt op facturen gezet dat de RECRON-voorwaarden van toepassing zijn. Als dan pas voor het eerst de RECRON-voorwaarden worden vermeld, heeft dit tot gevolg dat deze niet (tijdig) van toepassing zijn verklaard. Facturen worden immers pas gestuurd nádat een overeenkomst wordt gesloten. Daarnaast komt het voor dat alleen verwezen wordt naar de website waarop de voorwaarden zijn te vinden. Dat is onvoldoende, omdat de recreant vervolgens op de website op zoek moet gaan naar de RECRON-voorwaarden. Om discussies over de toepasselijkheid van de RECRON-voorwaarden te vermijden, raden we aan om de volgende stappen te ondernemen: • Vermeld in de huurovereenkomst dat de voorwaarden van toepassing zijn. • Voeg een exemplaar als bijlage bij de huurovereenkomst toe. • Laat de recreant de RECRON-voorwaarden ondertekenen, samen met de huurovereenkomst. Verwijzen naar de RECRON-voorwaarden op facturen is niet voldoende Door deze stappen te volgen, schep je duidelijkheid en voorkom je problemen. 05-2024 | Recreactie 33

De ideale maaimachine voor recreatieterreinen Toro ProLine H800 Scan de QR-code voor meer informatie vakinfo Hulp bij duurzaam terreinbeheer Vanaf 1 januari 2025 mogen ook ondernemers in de recreatiesector geen chemische bestrijdingsmiddelen meer toepassen bij het onkruidbeheer op bijvoorbeeld verhardingen en groenstroken. Dit vraagt om een nieuwe aanpak. Chemievrij groenbeheer is niet alleen (kosten)eff iciënter, het verbetert ook de gastbeleving. Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Jean Heybroek BV Er is inmiddels grote keuze in mechanische oplossingen voor het bestrijden van onkruid en het onderhoud van terreinen. Hoe kies je daaruit de beste methode? Multifunctionaliteit is belangrijk. Of het nu gaat om een maaimachine, onkruidbestrijder of werkvoertuig: door te kiezen voor hoogwaardige en multifunctionele machines kun je meer taken met minder materieel uitvoeren. Zo zijn er maaiers die in één werkgang ook achtergebleven afval kunnen opruimen, golfkarren met een opklapbare achterbank die als laadruimte gebruikt kan worden en elektrische werktuigdragers met verschillende opbouwwerktuigen. Daarmee kun je onder andere vegen, maaien en onkruid bestrijden. Dit verhoogt de effi ciency en verlaagt de kosten. Cost of ownership Een andere belangrijke factor bij de keuze voor groene onderhoudsmachines is de total cost of ownership. Ofwel: de kosten van een product (of dienst) gedurende de gehele gebruiksperiode. Hoewel de aanschafprijs van hoogwaardige machines Elektrische machines zijn eff iciënter en maken geen lawaai vaak hoger ligt, biedt de betere kwaliteit op de lange termijn veel voordelen. Elektrische machines hebben bijvoorbeeld aanzienlijk lagere onderhoudskosten. Zo hebben ze minder vaak een onderhoudsbeurt nodig. Dat onderhoud is bovendien gemakkelijker te plannen. Extra voordelen van het werken met elektrische machines zijn het grotere comfort voor je medewerkers én een betere beleving bij je gasten. Daarnaast produceren deze machines geen uitstoot of lawaai waardoor ze tijdens het gebruik geen overlast voor je gasten veroorzaken. Tot slot: bij storingen is snelle en adequate service van groot belang. Samenwerking met partners die in staat zijn om snel te reageren en mee te denken, ontzorgt en garandeert continuïteit. Zo kun je je als ondernemer richten op je kerntaken, zonder je zorgen te hoeven maken over de inzetbaarheid van de machines. Met dank aan Jean Heybroek BV 05-2024 | Recreactie 35

Recreatie 12/13/14 NOVEMBER ’24 EVENEMENTENHAL HARDENBERG Dé vakbeurs voor een toekomstbestendige recreatiebranche BEZOEK DE WEBSITE VERBLIJFSACCOMMODATIES, SPELEN & BEWEGEN, ENTERTAINMENT & GAMES, RECREATIETECHNIEK, DIGITALISERING & MARKETING, ZWEMBAD & WATER, TUIN & PARK, MOBILITEIT, INTERIEUR & STYLING, TINY HOUSES & BIJZONDER OVERNACHTEN, OUTDOOR LIVING EN HORECA LEVERANCIERS RECREATIE-VAKBEURS.NL productnieuws Tekst: Jaap van Sandijk E-mailmarketing E-mailmarketingbureau Wander Journeys richt zich uitsluitend op bedrijven uit de reis- en recreatiebranche. Het bedrijf kan naast e-mailconsultancy ook live-koppelingen tussen verschillende boekingssystemen en e-mailmarketingplatform Deployteq realiseren. Wander Connect zorgt voor de koppelingen die het mogelijk maken om heel eenvoudig gerichte en gepersonaliseerde e-mailcampagnes op te zetten. Het is opgericht vanuit de holding van Red Online Marketing. (030) 274 65 49 www.wanderjourneys.com Geurbeleving Duurzame koff ie Wecovi Service is een samenwerking aangegaan met De Koffi ejongens, bekend van de biologisch afbreekbare koffi ecups. Door deze samenwerking willen beide bedrijven een duurzamer alternatief bieden voor de vervuilende aluminium koffi ecups in de koffi e- en theesets. De duurzame koffi ecups zijn te bestellen in gepersonaliseerde sets. (038) 468 68 88 www.wecoviservice.com Een prettige geur in je gebouwen is een belangrijk onderdeel van een goede gastbeleving. De Sense Control van Europroducts is een ‘geurbelevingssysteem’ met Dry-Mist technologie. Het apparaat is volledig instelbaar en kan aan de wand bevestigd worden maar ook vrijstaand worden geplaatst. De Sense Control heeft een laag energieverbruik en werkt op stroom of batterijen. Er zijn zes verschillende aroma’s verkrijgbaar. (050) 312 96 85 www.wola.nl Onderhoud en reparatie van chalets Of het nu gaat om chalets, stacaravans of overige recreatiewoningen: accommodaties moeten altijd in uitstekende staat verkeren. Smit Recreatie is gespecialiseerd in schadeherstel, aan- en verbouw, renovatie, onderhoud en het vervangen van de buitenbekleding van een chalet. Smit werkt met vooraf vastgelegde prijsafspraken en is werkzaam door heel Nederland. (0522) 22 83 57 www.smitrecreatie.nl 05-2024 | Recreactie 37

PROFESSIONELE IJSBLOKJESMACHINES inruilactie Nuggetijsmachine INRUIL ACTIE 4630.150 normaal actie IJsblokjesmachine rvs uitvoering hoogwaardige prestaties ruimtebesparend ontwerp consistente kwaliteit INRUIL ACTIE 3.150,2.645,inruilkorting 200,NU 2.445,Lease vanaf 61,86 * art.nr. afm. cm cap. 4630.150 52 x 56 x 96 60 kg/etmaal 20 kg 4630.155 65 x 66 x 105 120 kg/etmaal 50 kg opslagcap. normaal actie inruil nu 3.150,2.645,- 200,- 2.445,3.850,- 3.185,- 200,- 2.985,Drop-in ijsblokjescontainer dubbelwandig schuifdeksel afvoerkraan 4630.100 normaal actie inruilkorting NU 4330.100 995,845,50,795,art.nr. afm. cm cap. 4630.100 50 x 45 x 81 36 kg/etmaal 15 kg 4630.105 50 x 59 x 86 55 kg/etmaal 18 kg opslagcap. normaal actie inruil nu 995,845,- 50,795,1.295,- 1.145,- 100,- 1.045,IJsblokjesmachine rvs uitvoering hoogwaardige prestaties ruimtebesparend ontwerp consistente kwaliteit 4630.110 normaal 1.795,actie 1.595,inruilkorting 150,NU 1.445,Lease vanaf 36,56 * art.nr. afm. cm cap. 4630.110 66 x 71 x 92 73 kg/etmaal 36 kg 4630.115 66 x 71 x 92 95 kg/etmaal 36 kg opslagcap. normaal actie inruil nu 1.795,1.595,- 150,- 1.445,1.950,- 1.715,- 150,- 1.445,4630.120 normaal actie INRUIL ACTIE geleverd incl. lekrooster afm. 38x45x49 cm 395,2.895,2.525,inruilkorting 200,NU 2.325,Lease vanaf 58,82 * art.nr. afm. cm cap. 4630.120 56 x 84 x 172 160 kg/etmaal 125 kg 4630.125 76 x 84 x 172 225 kg/etmaal 170 kg *De in deze advertentie vermelde lease tarieven zijn per maand op basis van 60 maanden en op basis van operationele lease. opslagcap. normaal actie inruil nu 2.895,2.525,- 200,- 2.325,3.695,- 3.175,- 200,- 2.975,IDEAAL VOOR PRESENTATIE VAN UW VIS, VLEES, SMOOTHIES, DESSERTS EN MEER Crushed Ice bakken volledig naadloos gelast RVS AISI 304 bodem voorzien van geperforeerde rvs roosters zodat het smeltwater makkelijk weg kan lopen aftapmogelijkheid d.m.v. snelkoppeling inbouwmodellen voorzien van aftapkraan leverbaar als recht/schuin model en inbouw model ook leverbaar in RVS AISI 316 voor vis KOELEN EN VRIEZEN art.nr. afm. cm 3000.400 40 x 59 x 17 3000.405 72,2 x 59 x 17 3000.410 104,2 x 59 x17 3000.415 136,2 x 59 x 17 tafelmodel 1/1 GN 2/1 GN 3/1 GN 4/1 GN 679,- 525,769,- 595,867,- 675,1.034,- 795,3000.470 Optie: glasopstand 3000.415 00 0 optie: hoestruit Vanaf 300035 525,EMMELOORD Platinaweg 21 8304 BL Emmeloord Tel: (0527) 635 635 info@hakpro.nl AMSTERDAM De Flinesstraat 20 1114 AL Duivendrecht Tel: (020) 665 6428 amsterdam@hakpro.nl 3000.405 GRONINGEN Verl. Bremenweg 10c 9723 JV Groningen Tel: (050) 318 1600 groningen@hakpro.nl ROTTERDAM Schuttevaerweg 13 3044 BA Rotterdam Tel: (010) 750 2750 rotterdam@hakpro.nl VENLO Venrayseweg 44 5928 NZ Venlo Tel: (077) 387 4242 venlo@hakpro.nl VLISSINGEN Bedrijfsweg 9 4387 PD Vlissingen Tel: (0118) 493 222 vlissingen@hakpro.nl 24-04-00 Alle prijzen zijn in euro's, exclusief BTW en wettelijke verwijderingsbijdragen. Wijzigingen voorbehouden zonder voorafgaande kennisgeving. Zet- of drukfouten voorbehouden. hakpro.nl

Dinsdag 1 oktober 2024 Countu s Recreati econgres Avontu renpark Hellendoorn Na het succes van de vorige editi es organiseren we op dinsdag 1 oktober voor de derde keer het Countu s Recreati econgres! Dit jaar op een bij zondere locati e namelij k Avontu renpark Hellendoorn. Divers programma Verschillende sprekers geven hun visie over ontwikkelingen en trends in de branche. Daarnaast zij n er interessante kennissessies en sluiten we natu urlij k af met een gezellige borrel! Meld je aan Scan de QR-code of check countu s.nl/recreati econgres Locati e Avontu renpark Hellendoorn Lutt enbergerweg 22 7447 PB Hellendoorn COUNTUS.NL

RECREACTIE 4 | juni 2024 magazine over recreatie en toerisme Hou recreatie betaalbaar! Hoe voorkomen we de btw-verhoging op logies? Nú overstappen op chemievrij beheer van verhardingen Gedeputeerde Overijssel kiest voor kwaliteit in toerisme Arbeidsmarktcampagne ‘Maak werk van mooie momenten’

Dé specialist in de bouw van sanitaire units van hoge kwaliteit Maatwerk dat volledig aan uw wensen voldoet Volledige ontzorging van ontwerp tot sanitaire installatie Innovatieve milieu- en energiebewuste oplossingen Onderhoudsvriendelijke en duurzame materialen Units zijn schakelbaar, fl exibel en verplaatsbaar mobielbouw.nl biedt u nog veel meer informatie UW BEDRIJF HEEFT NOG MEER WAARDE! Wij helpen u met een taxatierapport en bieden tijdens de opname gratis bedrijfsadvies. We denken graag met u mee om de meerwaarde van uw bedrijf te ontdekken. Met 50 jaar ervaring zijn wij de meest ervaren in ons vakgebied en delen graag onze kennis. Neem contact met ons op voor een vrijblijvende taxatieoff erte of om eens te sparren. gg of om eens te sparren. Neem contact op met één van onze specialisten: Maxx Hup, Thijs Lunenburg, Yvette Mijnheer, Adri Mijnheer, Rianne Jansen, of Harm-Jan Mooiweer. vandeloosdrechtrbm.nl Verblijfsrecreatie Watersport Dagrecreatie Sport en Wellness DÉ RECREATIE BEDRIJFSMAKELAAR F.A. Molijnlaan 28, 8071 AG Nunspeet Tel: 0341 - 25 23 63

colofon voorwoord Hoofdredactie: HISWA-RECRON, Marike Rosier, communicatie@hiswarecron.nl Eindredactie: Maarten Bokslag, www.bokslag.com Redactiecommissie: Charlotte de Baat, Jeff rey Belt, Arthur van Disseldorp, Wanda van Eck Aan dit nummer werkten mee: Jaap van Sandijk, Eelco de Jong, Janine Messelink, Robin van Milligen Opmaak: Dock35 Media Coverfoto: Paasheuvelgroep Bladmanagement: Dock35 Media, Sjoerd Franssen Advertenties: Dock35 Media, Martijn Penning, (0314) 355 826, martijn@dock35media.nl Druk: Senefelder Misset Doetinchem B.V. Abonnementen: HISWA-RECRON, Storkstraat 24, 3833 LB Leusden, communicatie@hiswarecron.nl, (033) 303 9700, 70 euro per jaar, 35 euro voor studenten en medewerkers van recreatiebedrijven. Gratis voor HISWA-RECRON-leden, overheden en pers. Als vakblad hanteren wij de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er vanuit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Oplage: 4.400 exemplaren. De samenstellers hebben de grootst mogelijk zorgvuldigheid betracht. Noch HISWA-RECRON, noch redactie, noch auteurs aanvaarden enige aansprakelijkheid bij eventueel voorkomende fouten. Marike Rosier Manager Communicatie Lobby tegen extra btw De coverstory gaat over de verhoging van btw op logies. Uit het hoofdlijnenakkoord blijkt dat de btw op alle logiesvoorzieningen, uitgezonderd campings, per 2026 van 9 naar 21% moet gaan. HISWA-RECRON staat in de actiestand om dit tegen te gaan. Niet alleen is de beslissing genomen op basis van onjuiste en onvolledige informatie, maar het geeft ook veel onduidelijkheid, omdat elke nuancering ontbreekt. Onze concurrentiepositie verslechtert ten opzichte van het buitenland. Het ergste is dat de mensen met de laagste inkomens juist keihard worden getroffen. Hoezo aandacht voor bestaanszekerheid door deze nieuwe regering? PARTNERS IN BUSINESS: Achter de schermen zijn we volop aan het lobbyen. Er worden brieven gestuurd en gesprekken gevoerd met Kamerleden. Op het moment van schrijven hebben we ook de media bereid gevonden om hier aandacht te besteden. RTL Nieuws fi lmt vandaag bij Mölke in Zuna. Daar zal Rutger van de Maat laten horen waarom het een belachelijk idee is. Morgen wordt Geert Dijks geïnterviewd door RTL Nieuws. Het media-offensief dat we nodig hebben gaat van start! KENNISPARTNERS: In Kennis delen lees je over misverstanden die de nieuwe Omgevingswet kan veroorzaken. Deze wet is zeker niet vrij van discussie en invoering duurde jaren, maar de exacte regels zijn nog steeds vrij onbekend. Vanuit HISWA-RECRON zijn we behoorlijk druk met het bijhouden, bijsturen en voorkomen van diverse weten regelgeving. Ondanks de vaak lastige verhouding met de soms onbetrouwbare overheid, ben ik blij met een enthousiaste gedeputeerde uit Overijssel, Erwin Hoogland. Hij laat in de rubriek De visie zien dat de focus op kwaliteit in toerisme enorm belangrijk is en dat ondernemers daar een grote rol bij spelen. Dit soort positieve geluiden vanuit de overheid sterken ons om door te gaan met onze lobby! Veel leesplezier! 04-2024 | Recreactie 5

inhoud Informatief Opinie 8 14 20 26 27 33 Onder de aandacht Kort nieuws uit de branche Coverstory Hogere btw treft laagste inkomens Ondernemen Nu overstappen op chemievrij beheer Kennis delen Toerisme Europa weer op niveau Kennis delen Bouwen onder de Omgevingswet blijkt door misverstanden soms lastig Productnieuws Een overzicht van de laatste innovaties 24 31 11 13 Mens & bedrijf Arbeidsmarkt Sectorbrede campagne van start: ‘Maak werk van mooie momenten’ Vakinfo Succesvol een banklening afsluiten Columns Green Key RecreAnders 28 De visie Overijssel kiest niet voor kwantiteit, maar voor kwaliteit in toerisme 04-2024 | Recreactie 7

onder de aandacht 75 jaar Beerze Bulten Van een huuske en een waterpomp op een kale zandvlakte, naar een vijfsterren vakantiepark met luxe faciliteiten. Beerze Bulten bestaat 75 jaar en het park blijft zich ontwikkelen. De opening van het vernieuwde (overkapte) buitentheater, een nieuwe merkidentiteit en de première van maar liefst de 24e Beerze Bulten-musical tonen aan dat de familie Hagedoorn en het team niet stilzitten. “We zijn klaar voor de volgende 75 jaar”, aldus eigenaar Gerrit-Jan Hagedoorn. Het jubileumjaar wordt gevierd met diverse evenementen, zoals op 15 juni een nieuwe editie van familiefestival Wortelpop. Naam Roompot verdwijnt van de markt Toegankelijke tekst cao Recreatie in de kennisbank Halverwege februari wist HISWA-RECRON met de bonden een nieuwe cao Recreatie af te sluiten. De cao, die loopt tot 31 december 2025, staat sinds kort in heldere taal op de website van HISWA-RECRON. De cao-tekst is gemoderniseerd en daardoor beter leesbaar dan de vorige cao’s. De stijl is meer op de werknemers gericht. De tekst is minder juridisch en logischer ingedeeld. Ook is door middel van de tekstkleur aangegeven wat specifiek voor de werknemer geldt (zwarte tekst) en welke bepalingen in het bijzonder voor de werkgever zijn (oranje tekst). www.hiswarecron.nl (zoekterm: cao) Op 27 mei maakte Roompot-Landal bekend dat alle parken op termijn verder gaan onder de naam Landal. Ofwel: de naam Roompot verdwijnt. Bovendien verhuist het hoofdkantoor naar Amsterdam. Volgens het concern is de naam Landal bekender en ligt het zeker internationaal beter op de tong. Eerder in mei werd al een reshuffle in het management team bekendgemaakt. De belangrijkste wijziging betreft Mikael Andersson. Die was al CCO (chief commercial officer) bij RoompotLandal en wordt nu CEO. De vorige CEO van Roompot, Jurgen Van Cutsem, vertrok eind vorig jaar bij het bedrijf. Leisuretalk.nl In het vorige nummer van Recreactie besteedden wij aandacht aan de podcast van Richard Otten en Merlijn Pietersma. Die heeft sinds 1 juni een nieuwe naam: Leisuretalk.nl. Op de gelijknamige website zijn alle afleveringen terug te luisteren. 8 Recreactie | 04-2024 Foto: Shutterstock Mikael Andersson ACSI Awards De Vledders kiest voor KGC Camping De Vledders (Schipborg) heeft zich aangesloten bij de KGC, de Karaktervolle Groene Campings. Eigenaar Marianne Glas licht de keuze graag toe: “Wij zijn een camping voor sportief recreëren in de natuur, in Nationaal Park Drentse Aa. Je kunt hier zo de natuur inlopen. Daarbij zijn we ook een echte camping en dat willen we zo houden.” Glas ziet aansluiting bij de KGC als een versterking van haar profi el. “We hebben al de doelgroep van mensen die sportief zijn en van de natuur houden. Die kunnen ons straks, als we ook via de marketingkanalen van de KGC worden gepromoot, nog beter vinden. Dat we lid zijn van de KGC zegt echt iets over onze camping.” Op 16 april werden de ACSI Awards voor de Benelux uitgereikt. 21 campings vielen in de prijzen. Recreatiepark de Leistert (Roggel) kreeg de award voor Beste camping van Nederland 2024. Maar ook andere HISWA-RECRON bedrijven konden met een trofee naar huis. Ackersate is de leukste camping voor kinderen, Het Lierderholt werd ‘meest hondvriendelijke camping’, Beringerzand heeft de beste camperplaatsen, De Helfterkamp is de beste fi etscamping. De Drie Provinciën heeft het beste campingrestaurant terwijl Recreatiepark Samoza het mooiste campingzwembad heeft. Ramon van Reine, CEO van ACSI, benadrukte het belang van de prijzen: “Vooral het feit dat kampeerders zelf de winnaar kiezen, maakt het winnen van de award bijzonder. Het is een bewijs van kwaliteit en een uitstekende vakantie-ervaring.” Nieuwe strategie voor EuroParcs EuroParcs gaat de focus van de activiteiten verschuiven. Waar het concern tot nog toe sterk op groei en projectontwikkeling gericht was, komt er meer aandacht voor het verrijken van het toeristisch aanbod op de bestaande parken. Dit meldt het concern bij de aankondiging van meerjarenplan Horizon 2028. EuroParcs wil zich naast de recreatieve verhuur ook richten op nieuwe opties, als leasemogelijkheden voor vakantiewoningen. De organisatiestructuur wordt gedecentraliseerd, waardoor belangrijke beslissingen op parkniveau worden genomen, dichter bij gasten en woningeigenaren. Door kwaliteitsverbetering en optimalisering van de exploitatie wil het concern ook op de lange termijn succesvol blijven. 04-2024 | Recreactie 9

SLUSH: DE ULTIEME DORSTLESSER plezier en verfrissing! De machine is uitgerust met led-verlichting en komt in drie verschillende uitvoeringen. De slushmachine is eenvoudig in gebruik en zeer stil. Kies voor twee of drie tanks wanneer u verschillende smaken slush aan wilt bieden. De aantrekkelijke kleuren en wisselende smaken zullen zeker de aandacht van uw gasten trekken. Een slushmachine is dan ook een echte omzetmaker! SLUSH Mengverhouding siroop/water 1:3 1 liter siroop kost ca € 3,00 en geeft 4 liter slush Kostprijs per liter Slush € 0,75 Per beker van 250 cc Rietje + beker, elektra en water 0.19 0.10 Totaal 0.29 Verkoop 2.50 Marge per beker 2.21 Slushmachine 12 liter transparante tank zeer stil polycarbonaat tank (BPA v min. en max. indicator temperatuur -2° / -3°C 4017.160 4017.165 art.nr. HAKPRO SLUSHMACHINES • Verkrijgbaar in 1, 2 of 3 taps uitvoering • Inhoud van 12 liter per tank • Uitstekende prijs/kwaliteit verhouding • Eenvoudig in gebruik • Energie besparende nachtstand 4017.160 4017.165 4017.170 afm. cm cap. kW 20 x 51 x 77 1x 12 ltr. 0,4 43 x 52 x 77 2x 12 ltr. 1,1 1.375,1.099,1.829,- 1.450,61 x 51 x 77 3x 12 ltr. 1,3 2.299,- 1.850,Prijs vanaf *De in deze advertentie vermelde lease tarieven zijn per maand op basis van 60 maanden en op basis van operationele lease. EMMELOORD Platinaweg 21 8304 BL Emmeloord Tel: (0527) 635 635 info@hakpro.nl AMSTERDAM De Flinesstraat 20 1114 AL Duivendrecht Tel: (020) 665 6428 amsterdam@hakpro.nl GRONINGEN Verl. Bremenweg 10c 9723 JV Groningen Tel: (050) 318 1600 groningen@hakpro.nl ROTTERDAM Schuttevaerweg 13 3044 BA Rotterdam Tel: (010) 750 2750 rotterdam@hakpro.nl VENLO Venrayseweg 44 5928 NZ Venlo Tel: (077) 387 4242 venlo@hakpro.nl VLISSINGEN Bedrijfsweg 9 4387 PD Vlissingen Tel: (0118) 493 222 vlissingen@hakpro.nl 24-03-00 Alle prijzen zijn in euro's, exclusief BTW en wettelijke verwijderingsbijdragen. Wijzigingen voorbehouden zonder voorafgaande kennisgeving. Zet- of drukfouten voorbehouden. 1.099,Lease vanaf 27,80* hakpro.nl 4017.170 MARGE 88% onder de aandacht Nieuwe leden Tussen 5 april en 1 juni zijn de volgende bedrijven lid geworden van HISWA-RECRON. Welkom! Sloepverhuurhoorn.nl, Hoorn, www.sloepverhuurhoorn.nl Urban Mobility Group Benelux, Goes, www.urbanmobilitygroupbenelux.com TendR Yachts, Nieuwegein, www.tendryachts.com European Yacht Consult, Breda, www.europeanyachtconsult.com De kracht van samenwerken Verduurzamen moet, daar is iedereen het nu wel over eens. Advertentie Maar hoe pak je dat aan? In de provincies Friesland, Gelderland en Utrecht draaiden/draaien mooie projecten om de verduurzaming van de recreatiesector te stimuleren. Utrecht en Gelderland werden samen met HISWA-RECRON opgezet. Tijdens zo’n project krijgen de deelnemende ondernemers in enkele collectieve bijeenkomsten algemene informatie. Daarnaast is er persoonlijke begeleiding, door diverse adviseurs. Die bestaat onder meer uit een bezoek aan het bedrijf. Wat is er op jouw bedrijf nog nodig of mogelijk? Misschien wel het belangrijkste deel van het project bestaat uit het contact tussen de ondernemers onderling. Er worden allerlei ervaringen uitgewisseld over de manier waarop bepaalde zaken aangepakt kunnen worden. Dat kan gaan over het plaatsen van een tussenmeter voor de elektra, maar ook over zonnepanelen of het gebruik van lokale producten. Je bespaart zowel energie als water door het installeren van spaardouches met een beperkte douchetijd. Maar dat blijkt onder ondernemers wel een heet hangijzer. Want is dat wel gastvrij, om de douchetijd te beperken? Andere ondernemers zijn al verder in het proces en weten te vertellen dat gasten juist enthousiast reageren, als je goed communiceert dat het hier niet gaat om geld verdienen, maar om het behoud van onze aarde. Een tip is om de financiële winst door het korter douchen te schenken aan (bijvoorbeeld) een waterproject in Afrika. De projecten blijken een heel goede, laagdrempelige manier voor ondernemers om te starten met Green Key – het aangewezen hulpmiddel om verduurzaming meetbaar en gestructureerd aan te pakken. De interactie tussen ondernemers en de professionele adviezen en ondersteuning van Green Key maken het traject opeens een stuk leuker. Het uitzoeken en aanvragen van subsidies bijvoorbeeld, kan heel lastig zijn. Dan is het plezierig als er experts zijn die precies weten welke regelingen er zijn en hoe je daar gebruik van maakt. Terrasmeubilair voor uw recreatie bedrijf www.madino.nl 0488 440138 info@madino.nl Het project werd in Friesland onlangs afgerond. In Gelderland loopt het tot eind 2024 en in Utrecht werd het recent opgestart. Green Key is graag behulpzaam als ondernemers in andere gemeenten of provincies een dergelijk project willen opstarten. Robin van Milligen, keurmeester Stichting KMVK Meer weten over Green Key? Neem contact op met Erik van Dijk, directeur Stichting KMVK E: erik@kmvk.nl | T: 06 - 12 81 06 41 04-2024 | Recreactie 11 Foto: Sloepverhuur Hoorn

EXPO EUROPE 2024 ONTDEK DE DE TOEKOMST V FUN EN RAI, Amsterdam VAN ENTERTAINMENT IAAPA Expo Europe is de plek waar duizenden recreatie- en horecaprofessionals samenkomen om de laatste trends te ontdekken. Honderden leveranciers presenteren hun innovaties, waaronder speeltoestellen, zwembadinfrastructuur en springkussens, maar ook nieuwe concepten op het gebied van food & drinks en reserveringssystemen. Dit is uw kans om uw bedrijf een boost te geven. REGISTREER NU CONFERENTIE: 23-27 SEPT. 2024 BEURS: 24-26 SEPT. 2024 IAAPA.org/IAAPAExpoEurope @IAAPAEMEA | #IAAPAExpos onder de aandacht RecreAnders Recreatie Trainingen wordt Adapt Janine Messelink Prosuco Jungle Welkom in het tijdperk van de last-minute jungle. Het Leon Starrenburg en René Drost van Adapt HISWA-RECRON Top Leverancier Recreatie Trainingen krijgt een nieuwe naam: Adapt. De keuze voor de nieuwe naam Adapt past perfect bij de aanpak van het trainingsbureau, legt eigenaar René Drost uit. “We bieden geen standaard trainingen, maar passen die volledig aan naar de specifieke behoeften van elk bedrijf. De naam Recreatie Trainingen bleek soms te leiden tot misverstanden. Wij bieden juist géén animatietrainingen voor campings, maar op maat gemaakte communicatie- en gedragstrainingen voor meerdere sectoren, zoals de horeca, dagrecreatie en zwembaden. Daarnaast verzorgen we coaching en geven we advies. De nieuwe naam geeft dat allemaal weer.” lijkt wel alsof zo’n beetje iedereen leeft volgens het motto ‘Waarom vandaag boeken als het morgen ook kan?’ Hoe zorg je dat jouw recreatiebedrijf in deze chaotische jungle niet alleen overleeft, maar ook floreert? De kosten om zichtbaar te blijven in Google, bóven de vermelding van je concullega, rijzen de pan uit. Om er nog maar van te zwijgen hoe je als zelfstandig ondernemer de strijd aangaat met de grote namen in de markt. Dat is hét vraagstuk dat ik dagelijks met recreatieondernemers bespreek. Zeker omdat deze pré-corona trend in volle omvang terug is. Meer aanbod (in met name In memoriam: Bas Hoogland Op 1 mei overleed Bas Hoogland, voormalig commercieel directeur van Landal GreenParks, op 63-jarige leeftijd. De sector verliest daarmee een belangrijke smaakmaker en een aimabel en behulpzaam mens. Een van zijn uitspraken was: ‘Aardig zijn kost niets’ en gedurende zijn tijd bij Landal – maar zeker ook daarna – bracht hij dat in de praktijk. Na 19 jaar bij Landal begon hij samen met zijn vrouw Bed & Breakfast De Heerlijkheid in het Zuid-Limburgse Vijlen. Daarnaast bleef hij actief als spreker en adviseur. HISWA-RECRON directeur Geert Dijks had recent nog contact met Hoogland. “We hebben samen intensief opgetrokken in de strijd voor het behoud van de toertocht van de Amstel Gold Race – en dat is ons gelukt. Ik heb hem leren kennen als een vriendelijk en deskundig mens, goed van de tongriem gesneden en met een onderbouwde mening.” Wij wensen familie en nabestaanden van Bas Hoogland heel veel sterkte met het verlies. verhuuraccommodaties) zorgt voor druk op de prijzen en een tsunami aan lastminute-aanbod voor de lastminuteboeker. Over de strategie die jij als ondernemer kunt hanteren heb ik aan een column van 300 woorden niet genoeg. Maar een korte checklist bij het opstellen van deze strategie geef ik je graag: 1. Koester je gast. Een tevreden en enthousiaste gast is het fundament onder vroege reserveringen. 2. Zorg dat je in het voorjaar al boekbaar bent voor vólgend jaar. 3. Hang je aan een infuus van (Google) Ads? Werk aan de winkel. 4. Zijn ‘gezinnen met kinderen tot 12 jaar in de zomer’ en ‘senioren’ in voor- en naseizoen je doelgroep? Dat deel je met vrijwel al je collega’s. Denk daar nog eens goed over na. 5. Flexibele prijzen zijn belangrijk. Maar bij zóveel lastminute aanbod moet je meer bieden dan alleen een goede prijs. Zorg dat je de potentiële gast verleid. 6. Wees creatief: niet alle gasten beslissen (alleen) online. Bel ze eens of stuur gewoon een kaartje! Als je nu in elk geval de eerste twee punten op orde hebt … en jouw enthousiaste gasten alweer geboekt hebben voor volgend jaar, is de rest écht goed te doen. Dus: op naar weer een mooie, goed-bezette zomer voor de recreatiebranche. 04-2024 | Recreactie 13

coverstory Hogere btw treft lagere inkomens ‘Logies 12% meer btw? Ondenkbaar!’ Vorig najaar werd een motie van het NSC om de btw op logies te verhogen van 9 naar 21% op het nippertje afgewezen. Toch staat het nu in het hoofdljnenakkoord. De recreatiesector is geschokt, mede omdat het voorstel gebaseerd is op een niet-representatief onderzoek. “De gevolgen van een btw-verhoging zijn voor de recreatiesector helemaal niet in beeld gebracht. Juist de mensen met lage inkomens worden hierdoor getroffen. Je maakt vakantie in eigen land onbetaalbaar.” Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Paasheuvelgroep, Marveld Recreatie, De Wildhoeve Het vorige maand gepresenteerde hoofdljnenakkoord omschrijft de verhoging van btw op logies als één van de manieren om andere maatregelen te financieren. De btw op 14 Recreactie | 04-2024 alle logiesvoorzieningen, uitgezonderd campings, zou per 2026 van 9 naar 21% moeten gaan. “Het wordt gezien als een relatief eenvoudige, snel in te voeren manier om ruim 1,2 miljard binnen te halen”, realiseert HISWA-RECRON directeur Geert Dijks zich. “Maar ondertussen heeft vrijwel elke politieke partij de mond vol over bestaanszekerheid. Recreatie is een recht ‘Hoe moeten we nog geld overhouden om te investeren in duurzaamheid?’ en zelfs verankerd in de grondwet. Elke Nederlander moet op vakantie kunnen. Dan past het niet om zomaar, zonder goed onderzoek, overleg en doordachte overwegingen, de btw op toeristische overnachtingen in Nederland met 12% te verhogen.” Juiste informatie HISWA-RECRON zet alle zeilen bij om de politieke partijen op een juiste manier te informeren. Want de informatie waar partijen over beschikken klopt van geen kanten, oordeelt de branchevereniging. Dat begint al bij het onderzoek waarop de verhoging is gebaseerd. In april 2023 onderzocht Dialogic in opdracht van het ministerie van Financiën de doeltreffendheid en doelmatigheid van het lage btw-tarief van alle betreffende sectoren. De conclusie is dat het lage tarief voor de sector logies doeltreffend is, en dat de doelmatigheid niet is vast te stellen. Het onderzoek (zie kader pagina 17) is wegens beperkt onderzoeksbudget echter gebaseerd op buitenlandse hotels en restaurants, en zegt daarmee weinig tot niets over de sector waar HISWA-RECRON voor staat. De onderzoekers geven bovendien geen helder eindadvies. Het naar elkaar toe groeien van het hoge en lage tarief wordt wel als optie genoemd. Dat is iets totaal anders dan het lage tarief opdoeken en in één klap vervangen door het hoge tarief van 21%; het voorstel dat nu op tafel ligt. 04-2024 | Recreactie 15 >

MELD JE SNEL AAN VAKANTIEHUIS VANDETOEKOMST Praktijkra tijjdgaktijkdag Prraktkkdagktjkdti da Praktijkdag Pakktijkkdag ktijkdag ktijkda tjkd tjkd tjkda tijkdag Wij verwachten 150 beslissers uit de verblijfsrecreatie DINSDAG 8 OKTOBER 2024 Bio Vakantieoord, Wekeromseweg 8, 6816 VS Arnhem www.biovakantieoord.nl Vakantieparken - Campings - Chaletparken - Glamping - Resorts - Boutique Hotel - B&B www.pleisureworld.nl Voor de energiezuinige aansturing van alle soorten verwarming Airco’s | Elektrische verwarming | CV-installaties Warmtepompen | IR panelen Neem contact op voor een vrijblijvend adviesgesprek 088-1231333 / verkoop@icy.nl www.icy.nl Draadloos aan te sturen! coverstory Dorien Eilering, adviseur public affairs bij HISWA-RECRON, maakt zich daar ernstige zorgen over. “We snappen echt wel dat het Rijk geld nodig heeft en dat het ministerie streeft naar minder complexe belastingheffing. Maar de nuance in het debat ontbreekt volledig. Pieter Omtzigt sprak eerder zelfs over de lage btw als een ‘subsidie van hotels’. Maar het gaat óók over de bungalowparken, de groepsaccommodaties en de campings.” Hoezo de campings? Die waren toch vrijgesteld? Eilering: “Dit beleidsvoornemen schept ontzettend veel onduidelijkheid. Hoe zit het met een gemengd bedrijf, zoals een camping die ook een aantal bungalows verhuurt? Of stacaravans, chalets en verhuurtenten die tijdelijk op een standplaats staan? Waar leg je de grens?” Lastenstijgingen Ondernemer Karin van der Kaaden van Camping de Wildhoeve (Emst) heeft vooral kampeerplaatsen, maar ook een aantal verhuureenheden. “Wij hebben als ondernemers te maken met enorme lastenstijgingen. De lonen schieten omhoog, de energieprijzen zijn flink gestegen én we gaan voor medewerkers vanaf 18 jaar pensioenpremie afdragen. Daarnaast moeten we van het gas af en dat vraagt grote investeringen. De dreiging dat kamperen met een btw-verhoging van 12% te maken krijgt, is voorlopig weggenomen. Maar voor de verhuur- en groepsaccommodaties niet, waardoor vakantie in eigen land veel duurder wordt. Juist voor de gezinnen die zich geen kampeermiddel kunnen veroorloven en voor schoolreisjes. Hoe kan er nog geïnvesteerd worden, als ondernemers deze verhoging niet kunnen doorberekenen?” Die 12% kan niet vanuit de winstmarge gedragen worden en komt dus voor rekening van de gast. Daarmee neemt het prijspeil van het verblijf op een bungalowpark in Nederland extra toe. HISWARECRON heeft het door laten rekenen. “Met een verhoging van de btw van 9 naar 21% erbij, komen we sinds 2019 op een prijsstijging van 44%. Dat kan geen enkele sector dragen”, vertelt Dorien Eilering. “Zo prijs je het toeristisch product in Nederland uit de ‘De Kamer zal dit eerst nog moeten goedkeuren’ markt. Mensen met een smalle beurs kunnen het zich niet meer veroorloven om op vakantie te gaan. En wie dat nog wel kan, zal eerder kiezen voor een all-inclusive vliegvakantie naar een zuidelijk land. Kortom: je jaagt de Nederlanders het vliegtuig in.” Dit argument snijdt hout. De concurrentiepositie van de Nederlandse recreatiesector staat onder druk. Het is duurzaam en goed voor de economie als mensen in Nederland op vakantie gaan. > Verkeerd onderzoek als basis voor beleid Het onderzoek van Dialogic uit april 2023 naar de doeltreffendheid en doelmatigheid van het lage btw-tarief, staat aan de basis van het advies van het ministerie van Financiën om het lage btw-tarief voor verschillende sectoren te verhogen naar 21%. Een totale misvatting, want het onderzoek gaat helemaal niet over de verblijfsrecreatie. Daarvan waren namelijk geen cijfers beschikbaar. Zoals de onderzoekers zelf schrijven: ‘Bij voorkeur hadden we uiteraard gekozen voor “hotel-, pension- en vakantiebestedingsbedrijven”, maar gezien de beschikbaarheid van data kiezen we voor “restaurants en hotels”. We zijn ons ervan bewust dat er verschillen zijn tussen deze concepten.’ Er is in het onderzoek dus geen enkele aandacht voor groepsaccommodaties en bungalowparken, terwijl die zowel qua doelgroep als tarief totaal anders zijn dan hotels. Met restaurants hebben ze nog minder te maken. Wél interessant uit het Dialogic-onderzoek, zijn enkele vergelijkbare casussen in het buitenland. Daar bleek het effect van een hogere btw sterk aanwijsbaar. De onderzoekers noemen Letland, dat nog geen 2 miljoen inwoners heeft. Daar werd de btw op logies in januari 2009 verhoogd van 5% naar 21%. Hierdoor daalde de werkgelegenheid in de sector met 12.000 personen. Dat leidde tot minder belastinginkomsten en hogere sociale zekerheidsuitgaven voor de overheid van ongeveer 14 miljard euro. Nadat de Letse btw-verhoging in mei 2010 gedeeltelijk ongedaan was gemaakt (tot 10%), kon de daling van het aantal bezoekers tot staan worden gebracht en begon dit zelfs weer op te lopen. 04-2024 | Recreactie 17

Personeel flexibel inzetten tijdens het seizoen? Geen tijd investeren in administratie? Altijd toegang tot een deskundige helpdesk? www.kolibrie.nl info@kolibrie.nl 013 54 99 102 Kies dan voor payroll van Kolibrie en word volledig ontzorgd op het gebied van werkgeverschap. Dé onlinemarketing specialist voor de recreatiebranche Campagnes Content creatie Strategie Email marketing Nederlands - Duits - Frans - Engels www.redonlinemarketing.nl coverstory Edwin Bomers is eigenaar van Marveld Recreatie in Groenlo, een park met camping, flink wat bungalows en een hotel. Hij toont zich niet erg onder de indruk van het hoofdljnenakkoord. “Er zit een groot gat tussen het opnemen in een hoofdljnenakkoord en het feitelijk invoeren van beleid. De Kamer zal het eerst nog moeten goedkeuren. Maar er is wel werk aan de winkel voor HISWA-RECRON, Horeca Nederland en de andere partners van Gastvrij Nederland. Zij moeten er samen voor zorgen dat recreatie in Nederland voor de consument betaalbaar blijft.” Inhoudelijk voorziet ook Bomers grote problemen bij het afbakenen van het begrip ‘campings’. “Hoort een stacaravan of bungalow daar dan wel of niet bij? Dit wordt in elk geval geen vereenvoudiging van de belastingheffing.” Als de btw-verhoging werkelijk doorzet, vreest Dorien Eilering dat de vraag en dus de omzet van de bedrijven uiteindelijk gaat teruglopen. Dat geldt ook voor winkels en restaurants in de regio, die voor een deel afhankelijk zijn van de toeristen. Eilering: “En het zijn dan toch de minder draagkrachtige Nederlanders die de btw-verhoging uiteindelijk het meeste gaan voelen. Dat zijn toch ook de achterbannen van de partijen die nu besluiten over deze enorme prijsverhoging?” Groepsaccommodaties Het is zonneklaar: je kunt de btw op vakantieparken en groepsaccommodaties niet zomaar 12% verhogen. Ook de groepsaccommodaties, die vaak worden vergeten, vallen onder logies. “Wij zijn gespecialiseerd in schoolkampen”, vertelt Dimitri Schenk van de Paasheuvelgroep. Die beheert op elf Nederlandse locaties groepsaccommodaties in de natuur. “Je ziet nu al een tweedeling ontstaan in rijke en arme scholen. Scholen in armere wijken kunnen het geld voor het schoolkamp nauwelijks meer bij elkaar krijgen. Wij doen alles om onze prijzen laag te houden. We maken als stichting ook geen winst. Het schoolkamp is een superbelangrijke fase in de ontwikkeling van schoolkinderen. Samen met leeftijdsgenoten op pad, weg bij je ouders. Ontdekken wat de natuur te bieden heeft. Voor het eerst zien dat het écht donker kan zijn. Die schoolkampen zijn onmisbaar in de ontwikkeling van kinderen”, vertelt Schenk. Wat gebeurt er als hij de prijzen met 12% extra btw moet verhogen? “Ik kan het niet voorzien. Maar de scholen in zwakkere wijken gaan dit keihard voelen. Voor ons zou het eerlijk gezegd het meest logisch zijn om te switchen naar een meer kapitaalkrachtige doelgroep. Maar dat willen we echt niet. Die schoolkampen moeten blijven bestaan. Ik hoop vooral dat het inzicht doorbreekt dat we dat lage tarief écht nodig hebben.” Onderzoek van bureau Ginder toonde recent aan dat de genoemde effecten ook echt gaan optreden. Het bureau schat de elasticiteit van de vraag in op -0,5 tot -1,2. Daarvan uitgaande, kan de btw-verhoging Nederland tot 16 miljoen overnachtingen per jaar kosten. Die mensen gaan dus niet op vakantie, of kiezen voor het buitenland. Ginder schrijft: ‘De vitaliteit van de sector komt verder onder druk te staan en is er kans op een vicieuze cirkel. Vooral lokaal en regionaal gewortelde mkb-bedrijven lopen hierop risico. De Nederlandse maatschappij merkt ook de gevolgen, omdat toeristen niet alleen besteden bij logiesbedrijven, maar ook daarbuiten (horeca, detailhandel en dagrecreatie). Uiteindelijk raakt een btw-verhoging ook de Nederlandse overheid.’ Ginder verwacht dat de btw-inkomsten van de overheid even stijgen, maar tegelijkertijd worden gedempt door lagere bestedingen in verblijfsrecreatie, horeca, detailhandel en dagrecreatie. Daarbij komt het verlies aan werkgelegenheid, met name voor jongeren en praktisch opgeleiden. De conclusie: ‘Tenslotte leidt de substitutie naar een vakantie in het buitenland tot maatschappelijke kosten, als gevolg van een hogere CO2 -footprint.’ Gezamenlijke lobby HISWA-RECRON haalt alles uit de kast om dit ook bij de politici tussen de oren te krijgen. De campagne werd begin april afgetrapt met publicatie van een doordacht en genuanceerd standpunt omtrent de btw. Dorien Eilering besteedt steeds meer tijd aan het voeren van gesprekken met Kamerleden. Adviesbureau Hague Corporate Affairs is ingeschakeld en houdt een vinger aan de pols van het Haagse gebeuren. “Ze vergroten ons Haagse netwerk enorm en helpen mee bij het schrijven van brieven en dergelijke”, vertelt Eilering. En HISWA-RECRON staat er niet alleen voor. Een aantal grote recreatieketens doet actief mee en datzelfde geldt voor Gastvrij Nederland en de Club van Elf. Want ook de belangen van de dagrecreatie zijn in het geding, al worden die in het hoofdljnenakkoord genoemd als uitzondering op de btw-verhoging. Geert Dijks: “Als het slechter gaat met de verblijfsrecreatie, hebben pretparken, dierentuinen en de buitensport daar ook onder te lijden. We zijn al geruime tijd bezig met een ‘stille lobby’ achter de schermen. Nu het hoofdljnenakkoord is gepresenteerd trekken we alle registers open om de verhoging tegen te houden. De toekomst van een deel van onze sector staat op het spel.” Het position paper en het onderzoek van Ginder naar de btw zijn te vinden op hiswarecron.nl (zoekterm: btw-verhoging) 04-2024 | Recreactie 19

ondernemen Uitzonderingsregeling vervalt 1 januari 2025 Nu overstappen op gifvrij groenbeheer Vanaf 1 januari 2025 mogen bungalowparken, campings, groepsaccommodaties en jachthavens geen chemische bestrijdingsmiddelen meer gebruiken bij het terreinbeheer. Dan vervallen de uitzonderingsregelingen die de sector had bedongen op de Regeling gewasbeschermingsmiddelen. De Handreiking Chemievrij beheer helpt ondernemers bij de overstap. Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: Eco Consult Het verbod op het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen is al in 2016 ingegaan. De recreatie- en watersportsector kreeg toen uitstel, omdat met name kleinere bedrijven meer tijd nodig hadden om hun werkwijze aan te passen. HISWARECRON sloot met belanghebbende partijen de Green Deal Gewasbescherming, om samen goede alternatieven te vinden voor chemische onkruidbestrijding. Die alternatieven zijn er nu. In de compacte Handreiking Chemievrij beheer staan praktische handvatten om te stoppen met het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen. De handreiking is ontwikkeld door adviesbureau Eco Consult, in samenwerking met HISWARECRON en In het Groen (Vekabo), in opdracht van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. Pieter Hagemeijer, adviseur en projectleider van Eco Consult, heeft de afgelopen periode tijdens regionale kennisbijeenkomsten en webinars van HISWA-RECRON en van In het Groen ‘Omschakelen naar chemievrij onkruidbeheer is een mindset’ (Vekabo) ondernemers geïnformeerd over de aankomende transitie. “Het overgrote deel bleek niet op de hoogte van de wetswijziging en dat vond ik best schrikbarend”, vertelt hij. “Aan de andere kant: als we vroegen of bedrijven nog chemische bestrijdingsmiddelen gebruiken, reageerden de meeste mensen ontkennend.” Lokale omstandigheden Maar wat vergt de omschakeling naar chemievrij van je organisatie en wat kost zo’n stap? Hagemeijer: “Dat is heel afhankelijk van de lokale omstandigheden. Een blauwdruk voor chemievrij onkruidbeheer is er niet, maar voor elk park geldt wel: kijk kritisch naar je inrichting, vervolgt Hagemeijer. Vooral naar je verhardingen, want die vormen vaak een probleem. Bestrijdingsmiddelen op verhardingen spoelen namelijk af naar het water. “Deze wetgeving is op de eerste plaats gebaseerd op het herstel van de kwaliteit van het oppervlaktewater, laten we dat niet vergeten. De waterkwaliteit is gebrekkig en we moeten echt voorkomen dat we straks geen gezond drinkwater meer hebben.” Camping Ons Buiten in Oostkapelle begon tien jaar geleden al met chemievrij onkruidbeheer. De grootste obstakels bij de omschakeling zijn angst en een gebrek aan motivatie, meent Gabriël Coppoolse van Ons Buiten. “Er zijn ondernemers die bang zijn voor negatieve reacties onder hun gasten en die persoonlijk moeite hebben met de transitie. Zelf ben ik destijds getriggerd door een landschapsarchitect. Ik geloof hier heilig in.” Omdat duurzaamheid en biodiversiteit belangrijke doelstellingen zijn van Ons Buiten, was de omschakeling helder over te brengen op het team. “Het is belangrijk om je medewerkers goed te informeren en mee te nemen in het proces. En je moet heel goed weten wat je wilt.” 20 Recreactie | 04-2024 de toekomst? Heb je al die verhardingen eigenlijk wel nodig? Kijk ook goed naar de alternatieven voor chemische middelen. Op kleine oppervlakten verharding kun je bijvoorbeeld met een bosmaaier of met een borstel goed terecht. En wat ga je doen met de verharding die eruit moet? Wat komt daarvoor in de plaats?” Preventief werken Voor chemievrij onkruidbeheer van verhardingen zijn alternatieve technieken op de markt, zoals vegen, thermische technieken (hete lucht, branden, heet water, stoom-infrarood en schuim) en mechanische technieken, zoals borstelen. Een combinatie van technieken en tijdig starten, zodat de jonge kiemplantjes sneller en beter te verwijderen zijn, geeft doorgaans het beste resultaat. Volgens Hagemeijer is de chemievrije werkwijze niet per se arbeidsintensiever. “Het is vooral ánders met je beheer omgaan. Op een preventieve manier. Dus: ervoor zorgen dat de basis van onkruid er niet komt, door aan de ‘voorkant’ de aanwezigheid van zaad en voedingsbodem weg te nemen. En dat vraagt een ander ritme in je jaarlijkse planning van het beheer. Natuurlijk maakt het ook nogal een verschil of je een groot of een klein park hebt. Heb je twee paadjes of veel hectares? En wil je meteen ook je biodiversiteit vergroten en veel verharding verwijderen? Ook belangrijk: hoeveel allrounders en specialisten heb je in dienst? Chemievrij onkruidbeheer is maatwerk. Het is soms uitvinden wat werkt en wat niet werkt.” Veel bedrijven zijn al overgestapt. Voor wie nog moet beginnen adviseert Hagemeijer: “Begin klein en deel lokaal ervaringen met andere ondernemers.” Een belangrijk deel van het proces is het informeren van bezoekers en medewerkers. “De natuurlijke omgeving wordt door recreanten meer dan voorheen gewaardeerd. Door je inspanningen op het gebied van beheer zonder chemische bestrijdingsmiddelen zichtbaar te maken, wordt het een onderdeel van de gastbeleving.” Tijdrovend of kostbaar was de transitie niet, aldus Coppoolse. “Het onderhoud voeren we uit met een staalborstel en een grote waterkoker voor de klinkers en omgeving. Rond de tappunten gebruiken we een bosmaaier. In het begin is het onderhoud iets intensiever, maar na vijf jaar wordt dat juist minder. Solitaire struiken snoeien we bijvoorbeeld maar één keer per jaar. De bladeren gaan door de mulchmaaier en worden gebruikt als voeding rondom de nieuwe aanplanting. De omschakeling naar chemievrij onkruidbeheer is puur een mindset.” Ook Pieter Hagemeijer benadrukt dat ondernemers met een andere bril naar hun bedrijf moeten kijken. “Eigenlijk komt het neer op het opnieuw inrichten van delen van je park. Op een slimme manier. Hoe logisch is je park ingericht met het oog op Handreiking Chemievrij beheer De Handreiking Chemievrij beheer is een compact document met praktische voorbeelden en een stappenplan om te komen tot terreinbeheer zonder chemische bestrijdingsmiddelen. Het stappenplan bevat vragen die inzicht geven in de eigen situatie en de keuzes die nodig zijn voor een chemievrij beheer. De handreiking is opgesteld door adviesbureau Eco Consult in opdracht van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. Downloaden: www.hiswarecron.nl (zoekterm: chemievrij) 04-2024 | Recreactie 21

De Uw inventaris in één keer L’OR BARISTA koffiemachine van Philips Topklasse koffiemachine. Uw gasten kunnen nu genieten van ultieme koffie variatie. Door het testpanel van Kieskeurig.nl beoordeeld met een 8,4! compleet en altijd up-to-date. Ons full-service concept bespaart u veel tijd en hoofdbrekens. Als specialist in complete inventarispakketten verzorgen wij snel en accuraat de volledige inventaris voor uw recreatiewoningen. Van theelepel tot tuininventaris. En via de handige app kunt u deze daarna eenvoudig op peil houden. Want de kracht van ons assortiment is dat wij artikelen langdurig kunnen naleveren. Plaza 28 • 4782 SK Moerdijk • tel. 0182 511 511 • www.marindex.nl Al 50 jaar partner van de recreatie sector  De juiste producten én advies bij technische vraagstukken Meer info op wildkamp.nl/recreatie  Ruim assortiment voor ondernemers in de recreatie sector  Altijd & overal online bestellen  Ondersteuning op maat bij projecten  Direct iets nodig? Altijd een vestiging in de buurt Bezoek gelijktijdig ook AGROTECHNIEK HOLLAND Vier dagen lang hét vakevenement voor professionals in de openbare ruimte

arbeidsmarkt Arbeidsmarktcampagne van start Maak werk van mooie momenten De Nederlandse bevolking vergrijst en de recreatiesector groeit als kool. Deze beide ontwikkelingen zijn al jarenlang gaande en dat gaat nog wel even zo door. Het resultaat is dat de arbeidsmarkt steeds krapper wordt. Nu al blijkt dat 56% van de bedrijven niet meer genoeg medewerkers kan vinden om alle vacatures te vervullen. Een intensieve arbeidsmarktcampagne van HISWA-RECRON moet de situatie verbeteren. Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: iStock , iO Digital “De campagne gaat halverwege mei van start”, vertelt Lucie Schuijt, medewerker arbeidsmarktbranding bij HISWARECRON. Voor de aanpak werd het gespecialiseerde marketingen communicatiebureau iO Digital ingeschakeld, dat eerder al meewerkte aan de HISWA-campagnes Welkom op het Water en Werken in de Watersport. Dat is hard nodig, want voor veel ondernemers is de situatie nijpend. De werkgelegenheid in de sector groeide van 2021 op 2022 met 5,7%. Uit de HISWARECRON Arbeidsmarkt rapportage blijkt bovendien dat in de sector leisure en recreatie 56% van de bedrijven (stand begin 2023) aangaf een tekort aan medewerkers te hebben. Aan de andere kant vindt er landelijk een proces van vergrijzing en ontgroening plaats. Steeds minder mensen moeten méér werk doen. Het aantal ouderen stijgt fors. Het aantal jongeren daalt overigens niet supersnel: in 2000 was 30% van de Nederlandse Het doel is dat de juiste mensen solliciteren op de vacatures op Recron.nl bevolking 25 jaar of jonger. In 2020 ging het om 28%. Er zijn dus iets minder jongeren en vooral veel meer banen. Off line en online De arbeidsmarktcampagne die nu is gestart heeft zowel een offl ine als online gedeelte. Offl ine gaat het bijvoorbeeld om een poster en folders voor op de balie. Elke gast kan tenslotte een toekomstig medewerker zijn. Bedrijven kunnen die materialen bestellen bij HISWA-RECRON en zo zelf aansluiting 24 Recreactie | 04-2024 zoeken bij de landelijke campagne. De materialen worden niet ‘standaard’ aan de leden toegestuurd, om weggooien te voorkomen. Bestellen is gratis, maar wel noodzakelijk. Schuijt: “Ook worden via onze kennisbank templates beschikbaar gesteld voor bedrijven. Dan kunnen ze zelf deelnemen aan de campagne, met hun eigen logo of foto. Bedrijven kunnen ook zelf promotiemateriaal laten drukken, omdat de grote bestanden beschikbaar zijn. Zo zorg je binnen de herkenbare look & feel van de landelijke campagne voor een krachtige eigen uitstraling.” De campagne van HISWA-RECRON gaat nu lopen, maar de recreatie is niet de enige sector die te kampen heeft met tekorten. Datzelfde geldt voor sectoren als de zorg, techniek en horeca. Hoe kom je daartussen? Hoe zorg je dat potentiële werknemers voor jouw sector kiezen, en niet voor een andere? Anouk Teijema is adviseur marketing en communicatie bij iO Digital. Samen met een collega werkt zij bij het bureau aan de online campagne. “Wij hebben een strategie bedacht om het werken in de recreatiesector meer op de kaart te zetten. Dat is steeds urgenter: veel bedrijven hebben mensen nodig. We maken dus een combinatie van een campagne die snel resultaat heeft, en een campagne die op de langere termijn het imago van het werken in de sector verbetert.” Wat de insteek ook is, het is vooral belangrijk om de juiste doelgroep te bereiken. De campagne moet aansluiten bij wat de doelgroep belangrijk vindt, benadrukt Teijema. “Daarom hebben we de campagne een slogan gegeven die inspeelt op een universeel gevoel: ‘Maak werk van mooie momenten. Ontdek werk in de recreatie.’ Iedereen herkent het gevoel van op vakantie zijn of recreëren”, stelt Teijema. “Met de slogan spelen we in op dat universele gevoel. En bij de doelgroep – de mensen die we nodig hebben – gaat dat werken. Bij die mensen komt juist onze boodschap binnen. De zorg en de techniek hebben echt andere doelgroepen, en die mensen zijn dan weer gevoelig voor de campagnes die die sectoren voeren.” Jongeren én ouders De online campagne wordt intensief gevoerd op social media als Facebook, Instagram en LinkedIn. De campagne is gericht op jongeren die mogelijk in de sector willen werken, zijinstromers, herintreders, maar ook op ouders, vertelt Lucie Schuijt. “De ouders hebben vaak een belangrijke stem, zeker als het om studiekeuze gaat. We willen dus zowel de jongeren als de ouders laten zien dat de recreatiesector veelzijdig werk biedt. Dat het beslist niet alleen om seizoenswerk gaat en dat je er een prima carrière kunt opbouwen. En natuurlijk dat het superleuk werk is, met een prima salaris!” Het doel van de campagne is dat de juiste mensen solliciteren op de vacatures op Recron.nl. “Uiteindelijk zijn het dan toch de ondernemers die het sollicitatieproces zo makkelijk mogelijk moeten maken, om potentiële medewerkers binnen te halen”, oordeelt Schuijt. “Wij kunnen met deze campagne werken aan het imago van het werken in de recreatie. Maar de ondernemers moeten zelf zorgen voor een goede employer branding. Op de website over de arbeidsmarkt vinden ze alle informatie om daaraan te werken. Al met al is het voor werkgevers nóg belangrijker om openstaande vacatures op de site te zetten.” Alle informatie: www.hiswarecron.nl/arbeidsmarkt. Vacatures plaats je op Recron.nl, via www.mijnhiswarecron.nl. 04-2024 | Recreactie 25

kennis delen Toerisme Europa weer op niveau Het gaat goed met de recreatiesector in Europa. In vrijwel alle landen zijn de bezettingscijfers van 2023 positief. Dat jaar is de sector weer op hetzelfde niveau als in 2019, vóór de coronapandemie. Dat bleek tijdens de algemene ledenvergadering van koepelorganisatie EFCO, die in maart plaatsvond in Luxemburg. Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: EFCO EFCO – opgericht in 1969 – is een Europese koepel waarvan de toeristisch-recreatieve belangenorganisaties van 23 landen lid zijn. RECRON is een van de founding fathers van deze federatie. EFCO organiseert twee keer per jaar een algemene ledenvergadering. Dit voorjaar was de organisatie in handen van de Luxemburgse zusterorganisatie van HISWA-RECRON, CampriLux. Arthur van Disseldorp van HISWA-RECRON, tevens vicepresident van EFCO, signaleerde veel optimisme. “De enige landen waar het iets minder ging waren het Verenigd Koninkrijk, door Brexit, en Finland en de Baltische landen als gevolg van de oorlog in Oekraïne.” Klimaatverandering Belangrijkste agendapunt tijdens de driedaagse bijeenkomst was het effect van klimaatverandering. Aan de hand van een door Italiaanse en Nederlandse vertegenwoordigers gemaakt overzicht werden de risico’s en oplossingsmogelijkheden van mogelijke rampen besproken. Hierbij ging het over onder meer hitte en overstroming, oorlog en energie-uitdagingen. EFCO doet mee aan een gesubsidieerd EU-project om de weerbaarheid van de Een belangrijk agendapunt was het eff ect van klimaatverandering sector te vergroten, als zich een ramp voordoet. Om goed voorbereid te zijn wordt onder meer een kennisbank met best practices opgezet. Die moeten duidelijk maken hoe bedrijven zich kunnen voorbereiden en indekken tegen crises. Tijdens de vergadering werd duidelijk dat Nederland het goed doet in vergelijking met andere Europese landen, zegt Arthur van Disseldorp desgevraagd. “Ik mopper wel eens over HISWA-RECRON, maar als ik ons vergelijk met buitenlandse asso ciaties, ben ik trots op wat we bereikt hebben. Als je kijkt naar de organisatiestructuur van onze sector, ons innovatievermogen en het niveau van onze ondernemers, staan we in de top 5 van Europa.” Dat heeft zéker te maken met de bekende Nederlandse handelsgeest, erkent Van Disseldorp. “Maar vergeet ook het klimaat niet. Bij ons staat de zon niet zo vaak ‘aan’. Daardoor moeten wij toch wat creatiever zijn als het aankomt op het creëren van een goed en innovatief aanbod. En dat doen we goed.” Dorien Eilering en Arthur van Disseldorp van HISWA-RECRON 26 Recreactie | 04-2024 kennis delen Bouwen onder de Omgevingswet De nieuwe Omgevingswet leidt tot veel misverstanden. Dat komt vooral door onbekendheid omtrent de regels bij bedrijven, burgers én overheden. Onlangs kreeg een recreatieondernemer een stillegging van de bouw én een last onder dwangsom aan zijn broek: hij zou ten onrechte geen omgevingsvergunning voor de bouwactiviteit hebben aangevraagd. Tekst: Eelco de Jong (Zypp Advocaten) Foto: Shutterstock De betreffende gemeente meende dat die vergunning noodzakelijk was om een aantal chalets te plaatsen. Het liep na wat heen en weer schrijven en bellen gelukkig met een sisser af. Waar zat de gemeente fout? Sinds 1 januari 2024 kennen wij de omgevingsvergunning voor de omgevingsplanactiviteit (afgekort: OPA). Als je een bouwwerk wilt bouwen moet je doorgaans zo’n OPA aanvragen. Het college van B&W beoordeelt dan of het bouwwerk vergunbaar is, gelet op de regels van het bestemmingsplan (nu: tijdelijk omgevingsplan), redelijke eisen van welstand en de eisen van de gemeentelijke bouwverordening. Eigenlijk is dit een ruimtelijke beoordeling. Als hoofdregel geldt een vergunningsplicht, maar het kan nog steeds vergunningsvrij. Net als voorheen is de bouw van een chalet nog steeds doorgaans omgevingsvergunningsvrij (artikel 22.27 onder b van de Bruidsschat). Over dit onderdeel ontstond met het gemeentebestuur geen discussie: een ver gunning voor de omgevings planactiviteit was niet nodig. De discussie ging over iets anders. Sinds 1 januari kan er namelijk nog een tweede vergunning voor het bouwen van een bouwwerk nodig zijn: de omgevings vergunning voor de bouwactiviteit. Hier wordt beoordeeld of het bouwwerk constructief voldoet. Daarbij wordt dus met name getoetst aan, wat voorheen heette, het Bouwbesluit. Veel van die regels staan nu in het Besluit bouwwerken leef omgeving (Bbl). Onbekendheid omtrent de regels leidt tot veel misverstanden Geen vergunning nodig Anders dan bij de omgevingsvergunning voor de omgevingsplanactiviteit heb je voor de bouwactiviteit in beginsel geen vergunning nodig. Hoofdregel is dat de bouw activiteit vergunningsvrij kan worden uitgevoerd. Dat volgt uit artikel 2.25 van het Bbl. Een dergelijke vergunningsplicht geldt enkel voor bouwactiviteiten op een gebouw of ander bouwwerk met een dak. Daarnaast moet een van de volgende punten van toepassing zijn: dat het gebouw (of ander bouwwerk) niet op de grond staat, hoger is dan 5 meter, bij meer dan één bouwlaag is voorzien van een verblijfsgebied op de tweede bouwlaag of hoger, is voorzien van een dakterras, balkon of andere niet op de grond gelegen buitenruimte of als gevolg van de bouwactiviteit een hoofd gebouw wordt. Kortom, voor een chalet van maximaal 5 meter hoog is geen vergunning nodig voor de bouwactiviteit. En van een overtreding dus ook niet: einde van de bouwstop en last onder dwangsom. 04-2024 | Recreactie 27

de visie Overijssels gedeputeerde Erwin Hoogland: Van kwantiteit naar kwaliteit in toerisme Overijssel wordt steeds populairder onder toeristen. Door in te zetten op spreiding en arrangementen wil de provincie de kwaliteit van toerisme en recreatie vergroten. De focus gaat van kwantiteit naar kwaliteit. Daarbij spelen ondernemers een belangrijke rol, vertelt gedeputeerde Erwin Hoogland. Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Provincie Overijssel De CBS-cijfers liegen er niet om. Na de coronapandemie heeft Overijssel zich snel hersteld. In 2022 was het bezoekersaantal al 5% hoger dan in het pre-coronajaar 2019. Vooral het binnenlands toerisme scoort goed. 85,9 procent van de gasten komt uit Nederland. In het eerste halfjaar van 2023 steeg het aantal overnachtingen in Overijssel nog eens met 18 procent ten opzichte van 2022. Giethoorn is een van de grote trekpleisters, maar daar is soms ook sprake van overtoerisme. Op dit moment komen er jaarlijks negen miljoen bezoekers naar de provincie. De prognose is dat Overijssel in 2030 de tien miljoen zal aantikken. Mooie cijfers, vindt gedeputeerde Erwin Hoogland (VVD), die onder meer toerisme en recreatie in zijn portefeuille heeft. “Maar het betekent wel dat we meer moeten inzetten op spreiding en het maken van slimme combinaties. Waar we in het verleden op de kwantiteit zaten, gaan we nu focussen op kwaliteit.” Hoe gaat de provincie die kwaliteitsimpuls realiseren? “We willen ondernemers enthousiasmeren om samen arrangementen te maken. Neem bijvoorbeeld Giethoorn, een grote trekpleister. Bezoekers van dit dorp kunnen getriggerd worden om naar de Hanzesteden te gaan, waar ze ook van alles kunnen ontdekken over oude ambachten. Met dit bestemmingsmanagement willen we de toeristenstroom niet alleen spreiden, maar proberen we ook een kwaliteitsimpuls te realiseren. Onder kwaliteitsverbetering verstaan we niet alleen het aanbieden van mooie arrangementen. Ook het toegankelijker maken van vakantieparken voor minder validen is daarvan een onderdeel. Zo hebben we met het Vechtdal een convenant gesloten over toegankelijkheid. Daarnaast spelen recreatieondernemers een belangrijke rol in de kwaliteitsimpuls. We willen ze voorzien van informatie, zodat ze op basis daarvan kunnen beslissen hoe ze het beste kunnen inspelen op veranderingen.” 28 Recreactie | 04-2024 De Big Five van Overijssel: Twente, Hanzesteden, Giethoorn, Vechtdal en de Sallandse Heuvelrug Hoe ziet die informatievoorziening eruit? “Daarvoor werken we samen met de netwerkorganisatie Gastvrij Overijssel, waarin negentien toeristische marktpartijen samenwerken. Zij hebben onlangs het programma Gastvrij Overijssel 2024-2027 vastgesteld. Bestemmingsmanagement is daarvan een belangrijk onderdeel.” Een groeiende toeristenstroom wordt vaak in verband gebracht met overlast. Is de focus op bestemmingsmanagement genoeg om dit in Overijssel te voorkomen? “We zoeken de balans door met ondernemers afspraken te maken. Wat kan wel en wat niet? Als ik kijk naar de binnensteden van de vijf grote steden – Zwolle, Deventer, Hengelo, Enschede en Almelo – dan zie ik daar zeker mogelijkheden op het gebied van dagrecreatie en horeca. Maar we moeten ook goed kijken hoe we verkeersstromen door natuurgebieden beter kunnen geleiden. Daar ben ik over in gesprek met onder meer de nationale parken. Overigens is ten onrechte het beeld ontstaan dat toeristen onze nationale parken overstromen. Die worden ook veel bezocht door bewoners van onze steden. Ook daarvoor proberen we goede oplossingen te vinden, bijvoorbeeld met fiets- en wandelnetwerken.” Wat vindt u van de rol van HISWA-RECRON in Gastvrij Overijssel? “HISWA-RECRON is een zeer gewaardeerde partner die met interessante en spannende ideeën naar voren komt. Bijvoorbeeld hoe we het watertoerisme op de IJssel interessanter kunnen maken. Zwolle, Kampen, Hattem en Erwin Hoogland Erwin Hoogland (VVD) is sinds juli 2023 gedeputeerde in het provinciebestuur van Overijssel. Hij is verantwoordelijk voor Economie, Internationaal en Defensie. Hoogland volgde verschillende militaire opleidingen en had diverse functies binnen Defensie. De Twentenaar werd uitgezonden naar Bosnië, Macedonië, Irak en Afghanistan. Hoogland was al eerder Statenlid in Overijssel, maar ook in Zuid-Holland. Deventer hebben mooie havens waar we meer mee kunnen. Daarover zijn we met elkaar in gesprek.” de synergie opzoeken, waarin Marketing Oost een coördinerende rol speelt.” Drenthe is de fietsprovincie. Wie naar de meren wil kiest Friesland. Wat is de kracht van Overijssel? “Overijssel is heel divers. Ik spreek altijd van de Big Five die je gewoon gezien móet hebben: Twente, de Hanzesteden, Giethoorn, het Vechtdal en de Sallandse Heuvelrug. In Overijssel is voor iedereen wat te vinden. Wij richten ons niet op één specifieke doelgroep.” Maar wie alles wil zijn voor iedereen, is voor niemand speciaal. Is dat marketingtechnisch gezien wel slim? “Daarom zetten we juist in op die arrangementen, op dat slimme combineren. We hebben echte pareltjes waarmee we toeristen – maar óók onze eigen inwoners – blij maken. Daarbij is het ook belangrijk dat de aanbieders van al dat moois elkaar wat gunnen. Steden hebben hun eigen citymarketing en daarnaast hebben we organisaties als Twente Marketing en Vechtdal Marketing. Dat zijn organisaties die met elkaar Wat die aanbieders van recreatie betreft: ruimte is schaars. Zijn er voldoende uitbreidingsmogelijkheden voor recreatieondernemers? “Die zijn er. Deels omdat we in een transitieperiode van de agrarische sector zitten. We bekijken goed hoe we die transitie in het landelijke gebied kunnen ondersteunen. Wat we natuurlijk niet willen, is een tsunami aan mini-campings. Maar ook in de recreatiesector zien we stoppers. We willen de bedrijven die ruimte zoeken, koppelen aan bedrijven die ermee stoppen.” Stoppers in de recreatiesector kunnen óók ten prooi vallen aan grote internationale investeerders. “Dat is iets wat we niet willen. De sector moet vitaal blijven. Daarom gaan we ook in deze collegeperiode door met ons programma Family Next. Overijssel telt bovengemiddeld veel familiebedrijven. Met Family Next kunnen bedrijven met behulp van een coach – een ervaren ondernemer – op zoek naar een goede oplossing.” 04-2024 | Recreactie 29

Avonturen bouw je met Palènpa Palènpa is een unieke manier van hutten bouwen. Zonder te zagen en te timmeren en met je handen als enige gereedschap bouwen kinderen prachtige hutten waar ze heerlijk in kunnen spelen. De palen en panelen worden aan elkaar verbonden met bouten en vleugelmoeren. Daardoor kunnen de hutten ook makkelijk weer uit elkaar worden gehaald zodat er opnieuw gebouwd kan worden. Zo kan hutten bouwen telkens weer op het programma gezet worden. Palènpa is geschikt voor bedrijven in recreatie en kinderopvang. De kinderen bouwen onder toezicht van begeleiders of ouders. vakinfo Succesvol een banklening afsluiten Hoe kan het dat je als bedrijf uit een kapitaalintensieve sector met een relatief laag risico, tóch moeilijk de bank achter je plannen krijgt? De praktijk wijst uit dat banken het vaak lastig vinden om plannen van recreatiebedrijven goed in te schatten. Soms omdat de plannen onvoldoende zijn uitgewerkt, maar soms ook omdat er sectorspecifi eke kennis nodig is om de plannen echt te doorgronden en een risicoprofi el goed te kunnen inschatten. Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Shutterstock Om je plannen goed duidelijk te maken aan de bank, is een goed uitgewerkt bedrijfsplan cruciaal. Zo’n plan start over het algemeen met de persoonlijke gegevens en de CV’s van eigenaren. Daarna volgt een situatiebeschrijving: wat is er nu en wat komt er ná de investering? Vervolgens ga je in op de gegevens van de onderneming: bedrijfsgegevens, bedrijfsvorm en juridische gegevens en het bedrijfsidee op hoofdlijnen. Daarbij ga je in op de productmix en de voorzieningen. Voor een kapitaalverschaffer is het belangrijk dat de investering een succes wordt. Daarom moet uit het bedrijfsplan blijken dat de kans daarop groot is. Dit doe je door aan te geven op welke trends en ontwikkelingen ingespeeld wordt. Laat zien hoe de investering zorgt voor extra onderscheidend vermogen. Hoe vind je personeel? Soms gaan investeringen gepaard met de behoefte aan extra personeel. Hoe ga je dit personeel vinden? Ook is het verstandig om te beschrijven hoe er met de investering bijgedragen wordt aan de duurzaamheid van je bedrijf. Het belangrijkst voor een bank is dat de investering uiteindelijk zorgt voor een betere exploitatie en liquiditeit. Om dit aan te tonen stel je verschillende begrotingen op: een investeringsEen bank heeft extra zekerheid als een adviseur de plannen begeleid begroting, een fi nancieringsbegroting, een meerjarige exploitatiebegroting en een meerjarige liquiditeitsbegroting. Geef ook informatie over de inpassing. Denk aan schetstekeningen, een beeldkwaliteitsplan en/of een landschappelijk inpassingsplan. Een dusdanig goed uitgewerkt bedrijfsplan helpt de beoordelaar van de bank om succeskansen, marktruimte voor het plan en het onderscheidend vermogen in te schatten. Veel van de genoemde onderdelen – van begroting tot risicoanalyse – kun je als ondernemer overigens zelf uitvoeren. Dat scheelt in de advieskosten. Een adviseur kan helpen met het opstellen van een bedrijfsplan (inclusief realistische fi nanciële doorrekeningen) en kijken wat bijvoorbeeld een logische productmix op een specifi eke locatie is. Ook kan het adviesbureau in kaart brengen wat de marktruimte is. Voor een bank geeft het extra zekerheid als een adviseur de plannen heeft begeleid. Wie goed zijn huiswerk doet, heeft er meer kans op om een scherpe fi nanciering af te sluiten voor de investering. Met dank aan Ginder 04-2024 | Recreactie 31

BARKOELERS GLASDEURKOELKASTEN die gezien mogen worden Verlichte barkoeler geforceerde koeling afsluitbaar (behalve schuifdeuren) temp.bereik: 0º tot 10ºC 230 Volt Glasdeurkoelkast verlichting verrijdbaar temp.bereik: 2º tot 10ºC 230 Volt INRUIL ACTIE 4181.951 normaal actie 1.415,1.065,inruilkorting 266,NU 799,Vanaf Vanaf 1.375,525,art.nr. model 4181.051* 1-deur 4181.080 1-deur 4181.053* 2-deurs 4181.082 2-deurs 4181.055* 3-deurs 4181.084 3-deurs 4181.053 4181.084 art.nr. model kleur afm. cm zwart 50 x 50 x 90 50 x 50 x 84 rvs zwart 90 x 50 x 90 90 x 50 x 84 rvs 4181.057 2-schuifdeuren zwart 4181.059 3-schuifdeuren zwart * Ook leverbaar in 84 cm hoogte Glasdeurkoelkast kleur: zwart afsluitbaar verlichting inhoud: 136 ltr. (190 x 330ml) temp.bereik: 0º tot 10ºC afm. 50x59x89 cm 230 Volt INRUIL ACTIE zwart 134 x 50 x 90 134 x 50 x 84 90 x 50 x 90 rvs 690,789,1.005,1.125,1.325,1.035,525,595,755,845,995,1.565,- 1.175,775,134 x 50 x 90 1.405,- 1.065,inhoud afm. cm 4181.955 2-deurs 750 ltr 4181.957 2-deurs 750 ltr 112 x 60 x 197 112 x 60 x 210 Barkoeler Heavy duty Type MBK 3-G kleur: zwart afsluitbaar verlichting inhoud: 355 ltr. (441 x 350ml) temp.bereik: 0º tot 10ºC afm. 200,2x51,3x86 cm 230 Volt | 0,3 kW OOK LEVERBAAR IN: 2 OF 4 DEUREN 1.829,1.375,1.925,- 1.445,1-deur inhoud 360 ltr afm. 62 x 67 x 197 cm zwarte binnenzijde en roosters 4282.004 normaal actie 4660.710 2.130,515,349,inruilkorting 50,NU 299,EMMELOORD Platinaweg 21 8304 BL Emmeloord Tel: (0527) 635 635 info@hakpro.nl AMSTERDAM De Flinesstraat 20 1114 AL Duivendrecht Tel: (020) 665 6428 amsterdam@hakpro.nl GRONINGEN Verl. Bremenweg 10c 9723 JV Groningen Tel: (050) 318 1600 groningen@hakpro.nl 1.599,Lease vanaf 39,66* * De in deze advertentie vermelde lease tarieven zijn per maand op basis van 60 maanden en op basis van operationele lease. ROTTERDAM Schuttevaerweg 13 3044 BA Rotterdam Tel: (010) 750 2750 rotterdam@hakpro.nl VENLO Venrayseweg 44 5928 NZ Venlo Tel: (077) 387 4242 venlo@hakpro.nl VLISSINGEN Bedrijfsweg 9 4387 PD Vlissingen Tel: (0118) 493 222 vlissingen@hakpro.nl 20-03-00 Alle prijzen zijn in euro's, exclusief BTW en wettelijke verwijderingsbijdragen. Wijzigingen voorbehouden zonder voorafgaande kennisgeving. Zet- of drukfouten voorbehouden. ONLINE BESTELLEN? www.hakpro.nl productnieuws Tekst: Jaap van Sandijk Intercom met QR-code Een eenvoudige en veilige manier om je gasten tijdelijke toegang tot je park of haven te geven? Dat kan met een intercom, voorzien van een QRcodelezer waarmee de slagboom of entreedeur aangestuurd kan worden. Bezoekers ontvangen via mail of sms de code waarmee ze eenmalig of gedurende een bepaalde periode toegang hebben. Cijfercodes of tijdelijke pasjes verstrekken is niet meer nodig. In een handomdraai kun je een QRcode aanmaken op de smartphone of PC. De mail of het sms-bericht kun je desgewenst vergezeld laten gaan van een routebeschrijving en parkinfo. (020) 659 39 73 www.watel.nl Zonnebrandlotion Vaatwasser De Masterline van Miele is een nieuwe, krachtige en duurzame vaatwasser voor de professionele gebruiker. De programmaduur is slechts vijf minuten en dankzij het verswatersysteem reinigt de machine op grondige wijze. De Masterline beschikt over speciale hygiëne- en droogprogramma’s en heeft een naspoeltemperatuur van maximaal 93 graden. (0347) 37 88 84 www.miele.nl Steeds meer bedrijven bieden hun gasten gratis zonnebrandlotion aan om de kwetsbare huid te beschermen. De Stokoderm Sun Protect SPF 50 is een zonnebrandlotion zonder parfum en kleurstoffen. Deze wordt gedoseerd uit een speciale bijpassende dispenser. De waterbestendige zonnebrandlotion trekt snel in de huid en voelt niet vettig aan. an. (050) 312 96 85 www.wola.nl Buiten sporten Buiten sporten wordt steeds populairder. De Sisu Fitness speelt in op deze trend en is geschikt voor elke gebruiker, ongeacht het fi tnessniveau. De sportplek biedt racks en krachttoestellen die traploos instelbaar zijn. Via de QR-codes op de toestellen heeft de gebruiker toegang tot online trainingvideo’s. (0547) 28 94 10 www.yalp.nl 04-2024 | Recreactie 33

Advertorial IAAPA Expo Europe De toekomst van plezier en entertainment Wat is IAAPA Expo Europe? IAAPA Expo Europe is het grootste evenement voor de vrijetijdssector in Europa. Een inspirerende beurs voor een breed scala aan professionele recreatiebedrijven, waaronder vakantieparken, campings, bungalowparken en recreatieve attracties. Op deze uitgebreide vakbeurs zijn meer dan 600 bedrijven aanwezig, verspreid over 18.000 vierkante meter in de RAI in Amsterdam. Bezoekers ontdekken een breed scala aan mogelijkheden, zoals speel- en klimtoestellen, zwembaden en waterglijbanen, ticketen reserveringssystemen, eet- en drinkgelegenheden, springkussens en nog veel meer. Van 23 tot 27 september 2024 zijn er educatieve sessies rond het evenement. De beurs is geopend van 24 tot 26 september 2024. Waarom deelname nuttig kan zijn voor HISWA-RECRON-leden Als deelnemer aan de IAAPA Expo Europe 2024 krijgen HISWARECRON-leden de gelegenheid om nieuwe producten en mogelijkheden te ontdekken, inspiratie opdoen en nieuwe leveranciers te ontmoeten om hun onderneming te verbeteren en te stroomlijnen. Daarnaast biedt IAAPA Expo Europe een uitgebreid conferentieprogramma met operators die hun ervaringen delen over uiteenlopende onderwerpen, waaronder bezetting en behoud van personeel in tijden van tekorten, omgang met gast- en klantervaring, festivalisering, toegankelijk toerisme, bestemmingsplanontwikkelingen en nog veel meer. “IAAPA Expo Europe is het grootste evenement voor de vrijetijdssector in Europa” IAAPA Expo Europe biedt drie speciale evenementen die interessant zijn voor het HISWA-RECRON-publiek: 1. EDUTour Avonturenboerderij Molenwaard: Bij dit dagevenement op maandag 23 september is een bezoek aan Avonturenboerderij Molenwaard en Family Resort Molenwaard inbegrepen. Deelnemers van alle leeftijden ervaren een perfecte mix van educatie, plezier en landelijke charme. Het managementteam deelt inzichten over hun innovatieve gezinsentertainment, thema-accommodaties en creatieve visie. De EDUTour is inclusief lunch en vervoer. IAAPA Expo Europe Advertorial 2. Waterparkdag: Dit dagevenement vindt plaats in Center Parcs De Eemhof en biedt gelegenheid om meer te leren over activiteiten, veiligheid en duurzaamheidsinspanningen. Er kan worden genetwerkt met collega’s in de vakantiepark- en water attractiebranche. De Waterparkdag is inclusief lunch en vervoer. “Na de drukbezochte beurzen in Londen en Wenen is het nu de beurt aan Amsterdam” 3. Receptie recreatie- en vakantieparken: Deze één uur durende receptie voor recreatieprofessionals biedt een uitstekende gelegenheid om te netwerken en contact te maken met andere deelnemers. Hoewel de voertaal tijdens de Expo Engels is, is deze receptie in het Nederlands. Het vindt plaats op donderdag 26 september in de RAI, Amsterdam. Concluderend heeft IAAPA Expo Europe bewezen een essentieel evenement te zijn voor professionals uit de sector. Of je nu een campingexploitant, algemeen directeur of senior medewerker bent, je verlaat deze beurs gegarandeerd met waardevolle connecties en frisse ideeën. “IAAPA Expo Europe is de grootste bijeenkomst voor de vrijetijdssector in Europa. Een betere gelegenheid om mensen uit de sector te ontmoeten en te leren over de nieuwste trends en ontwikkelingen is er niet”, licht Peter van der Schans, Vice President en Executive Director, IAAPA EMEA toe. “De vele Special Events geven een kijkje in de keuken van verschillende succesvolle bedrijven, zoals de Efteling en Naturalis. Na succesvolle edities in Londen en Wenen is het nu de beurt aan Amsterdam.“ IAAPA Expo Europe

Wat moet je voor 2025 regelen als je met zzp’ers en werknemers werkt? Door de krapte en vergrijzing op de arbeidsmarkt wordt het vinden en behouden van personeel steeds belangrijker. Steeds meer ondernemers huren zzp’ers in. Ook komt het vaker voor dat werknemers hun arbeidscontract opzeggen om zich daarna als zzp’er aan te bieden. Waarmee moet je rekening houden in deze veranderende arbeidsmarkt en wat moet je vóór 2025 regelen? Op 12 juni en 4 juli 2024 organiseert Countus hier een bijeenkomst over. Ben jij erbij? WERKNEMER VERSUS ZZP’ER De specialisten van Countus gaan tijdens dit evenement in op verschillende vragen rondom zzp’ers en de arbeidsmarkt. Wat zijn de verschillen tussen werknemers en zzp’ers? Waarmee moet je rekening houden? Wat zijn de risico’s? Met welke nieuwe wetgeving krijg je te maken? Wat moet je vóór 1 januari 2025 geregeld hebben? Ook vertellen we je meer over het thema duurzame inzetbaarheid. MELD JE AAN We houden de bijeenkomst op 12 juni in Staphorst en op 4 juli in Ommen, van 19.00 tot 22.00 uur. Geïnteresseerd? Meld je aan op www.countus.nl/zzp. Tot dan! COUNTUS.NL 1924 - 2024 12 juni en 14 juli 2024

RECREACTIE 3 | mei 2024 magazine over recreatie en toerisme Camping Zeeburg wordt een stichting Hét alternatief voor verkoop aan een keten? Samen tegen ondermijning. Maar hoe doe je dat? De jonge ondernemer Luuk Jansen van Camping Roland Recron.nl als alternatief voor te dure boekingssites

Dé specialist in de bouw van sanitaire units van hoge kwaliteit Maatwerk dat volledig aan uw wensen voldoet Volledige ontzorging van ontwerp tot sanitaire installatie Innovatieve milieu- en energiebewuste oplossingen Onderhoudsvriendelijke en duurzame materialen Units zijn schakelbaar, fl exibel en verplaatsbaar mobielbouw.nl biedt u nog veel meer informatie AL 50 JAAR UW RECREATIE BEDRIJFSMAKELAAR Al 50 jaar zijn wij recreatie bedrijfsmakelaar. In 1974 is Van de Loosdrecht RBM als eerste kantoor in Nederland gestart met de waardering en verkoop van recreatiebedrijven. Inmiddels heeft Van de Loosdrecht diverse taxateurs en makelaars opgeleid en daar zijn wij trots op. Neem contact op met één van onze specialisten: Maxx Hup, Thijs Lunenburg, Yvette Mijnheer, Adri Mijnheer, Rianne Jansen, of Harm-Jan Mooiweer. vandeloosdrechtrbm.nl Verblijfsrecreatie Watersport Dagrecreatie Sport en Wellness DÉ RECREATIE BEDRIJFSMAKELAAR F.A. Molijnlaan 28, 8071 AG Nunspeet Tel: 0341 - 25 23 63

colofon voorwoord Hoofdredactie: HISWA-RECRON, Marike Rosier, communicatie@hiswarecron.nl Eindredactie: Maarten Bokslag, www.bokslag.com Redactiecommissie: Wanda van Eck, Jeff rey Belt, Stijn Boode, Charlotte de Baat Aan dit nummer werkten mee: Jaap van Sandijk, Jos van der Sterren, Jolanda van Summeren Opmaak: Dock35 Media Coverfoto: Camping Zeeburg Bladmanagement: Dock35 Media, Sjoerd Franssen Advertenties: Dock35 Media, Martijn Penning, (0314) 355 826, martijn@dock35media.nl Druk: Senefelder Misset Doetinchem B.V. Abonnementen: HISWA-RECRON, Storkstraat 24, 3833 LB Leusden, communicatie@hiswarecron.nl, (033) 303 9700, 70 euro per jaar, 35 euro voor studenten en medewerkers van recreatiebedrijven. Gratis voor HISWA-RECRON-leden, overheden en pers. Als vakblad hanteren wij de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er vanuit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Oplage: 4.400 exemplaren. De samenstellers hebben de grootst mogelijk zorgvuldigheid betracht. Noch HISWA-RECRON, noch redactie, noch auteurs aanvaarden enige aansprakelijkheid bij eventueel voorkomende fouten. Marike Rosier Manager Communicatie Mooie wereld PARTNERS IN BUSINESS: KENNISPARTNERS: De coverstory van deze Recreactie schetst een beeld van een bijzondere overname. Camping Zeeburg van Toon Weijenborg is verkocht aan een stichting. We doen uit de doeken hoe Toon tot deze keuze kwam, wat erbij komt kijken, hoe de fi nanciering plaatsvindt en hoe hij hier uiteindelijk een goed pensioen aan overhoudt. Mooi hierbij is dat Toon heel bewust kiest voor behoud van het karakter van zijn bedrijf en voor besteding van de winsten op een maatschappelijk verantwoorde manier. Zijn bedrijf blijft na de overname positief impact houden op de wereld en bijdragen aan brede welvaart en welzijn. In de column Recreanders lees je meer over brede welvaart. Jos van der Sterren laat zien wat je als recreatieondernemer kunt doen en ook hoe we als sector een steentje bijdragen om onze wereld iets mooier te maken. Ook het artikel over onze gezamenlijk inzet tegen ondermijning draagt een steentje bij aan het mooier maken van de wereld waarin we leven. Ondermijning moet voorkomen en bestreden worden. Het past niet in onze sector waar plezier, ontspanning, genieten en beleven centraal staan. Het past ook niet bij onze kwaliteitsbedrijven. Met elkaar bieden we tenslotte kwaliteit en dat willen we laten zien ook. Daarom lees je in deze editie ook over de verdere ontwikkelingsplannen met Recron.nl: de website waar alle RECRONerkende kwaliteitsbedrijven vindbaar zijn. Eén van die bedrijven is Camping Roland waar Luuk Jansen eigenaar is. In de rubriek de Bezieling vertelt hij ook vol bezieling over zijn bedrijf, over de toch wel lastige weg om het bedrijf als zoon over te nemen en over het bewust willen verbeteren van de kwaliteit van zijn bedrijf. Zo draagt hij als ondernemer ook weer bij aan een mooiere wereld. Veel leesplezier! 03-2024 | Recreactie 5

DE GROOTSTE VOORRAAD GROOTKEUKEN APPARATUUR voor de professional Schilferijsmachines Deze machines met rvs omkasting zijn stuk voor stuk in staat om grote hoeveelheden granulaatijs te produceren. Type IQ 50C-A cap. 58 kg/etmaal opslagcap. 20 kg afm. 46,5x59,5x79 cm 230 Volt | 0,42 kW geschikt voor onderbouw Type IQ 85C-A cap. 94 kg/etmaal opslagcap. 20 kg afm. 46,5x59,5x79 cm 230 Volt | 0,47 kW geschikt voor onderbouw IJSKOUD DE BESTE lees alles in ons blog Waarom een ijsblokjesmachine een waardevolle investering is? Hoe uw drankjes de allerbeste smaak behouden en u altijd ijs beschikbaar heeft, lees alles hierover in onze blog. 4050.781 normaal 3.210,actie 2.595,inruilkorting 200,NU 2.395,Type: NQ 20 22 kg/etmaal 4050.512 Normaal 1.715,Actie 1.495,Inruilkorting 200,4050.790 normaal actie 3.665,2.945,KOM NAAR inruilkorting 200,NU 2.745,Type: NQ 30 31 kg/etmaal 4050.534 Normaal 1.910,Actie 1.625,Inruilkorting 200,1.295,- 1.425,Type: NQ 60 55 kg/etmaal 4050.592 Normaal 2.775,Actie 2.295,Inruilkorting 200,2.095,EMMELOORD Platinaweg 21 8304 BL Emmeloord Tel: (0527) 635 635 info@hakpro.nl Type: NQ 90 75 kg/etmaal 4050.612 Normaal 3.190,Actie 2.595,Inruilkorting 200,2.395,AMSTERDAM De Flinesstraat 20 1114 AL Duivendrecht Tel: (020) 665 6428 amsterdam@hakpro.nl IJsblokjesmachines extra grote capaciteit Type: NQ 40 38 kg/etmaal 4050.552 Normaal 2.110,Actie 1.775,Inruilkorting 200,1.575,Type: NQ 130 122 kg/etmaal 4050.632 Normaal 4.205,Actie 3.345,Inruilkorting 200,3.145,GRONINGEN Verl. Bremenweg 10c 9723 JV Groningen Tel: (050) 318 1600 groningen@hakpro.nl ROTTERDAM Schuttevaerweg 13 3044 BA Rotterdam Tel: (010) 750 2750 rotterdam@hakpro.nl vingerhoed-model VENLO Venrayseweg 44 5928 NZ Venlo Tel: (077) 387 4242 venlo@hakpro.nl 4050.572 VLISSINGEN Bedrijfsweg 9 4387 PD Vlissingen Tel: (0118) 493 222 vlissingen@hakpro.nl 23-07-00 Alle prijzen zijn in euro's, exclusief BTW en wettelijke verwijderingsbijdragen. Wijzigingen voorbehouden zonder voorafgaande kennisgeving. Zet- of drukfouten voorbehouden. 4050.612 Type: NQ 50 48 kg/etmaal 4050.572 Normaal 2.365,Actie 1.975,Inruilkorting 200,1.775,Ideaal voor zalencentra en grote terrassen. Met hoge capaciteit en grote ingebouwde bunker. 1 VAN ONZE 6 VESTIGINGEN OF BESTEL OP HAKPRO.NL hakpro.nl inhoud 14 18 22 25 26 13 Mens & bedrijf Coverstory Informatief 8 Camping Zeeburg wordt een stichting Ondernemen Samen gaan we ondermijning tegen. Maar hoe pak je dat aan? Online marketing Straks direct boeken op Recron.nl? Online marketing Boekingsplatforms vragen steeds meer info aan groepsaccommodaties De bezieling Luuk Jansen van Camping Roland Column RecreAnders 31 32 33 35 37 Onder de aandacht Kort nieuws uit de branche Trends Steeds vaker bieden dagrecreatieve bedrijven ook verblijf Kennis delen Pensioenfonds naar het nieuwe stelsel Kennis delen Geen bedenktijd bij verkoop recreatiegrond, wél bij een woning Vakinfo Payroller verbreedt dienstverlening Productnieuws Een overzicht van de laatste innovaties 03-2024 | Recreactie 7

onder de aandacht Gemeentelijke lasten blijven stijgen HISWA-RECRON blijft protesteren tegen de voortdurende stijging van lokale lasten in veel gemeenten. Veel ondernemers in de watersport- en recreatiesector hebben grote last van exorbitante stijgingen van gemeentelijke belastingen zoals (water)toeristenbelasting, rioolheffing, afvalstoffenheffing en OZB. Het aandeel belastingen in de prijs van een recreatieproduct is volgens het onderzoeksbureau ZKA in sommige gemeenten al meer dan 35 procent. COELO, het Centrum voor Onderzoek naar Lagere Overheden, zette voor HISWA-RECRON de stijgingen per gemeente op een rij. Soms zijn die schrikbarend! Je vindt de cijfers in het dossier ‘toeristenbelasting’ in de kennisbank van HISWA-RECRON. www.hiswarecron.nl (zoekterm: Toeristenbelasting) 50 jaar Van de Loosdrecht Podcast Richard Otten Richard Otten, ondernemer met diverse dienstverlenende bedrijven in de vrijetijdssector, begon drie jaar geleden met een podcast over de recreatiesector. Het werd een succes en inmiddels sprak hij een flink aantal inspirerende ondernemers, maar ook wetenschappers, toeleveranciers en andere deskundigen op het gebied van vrije tijd. De podcasts, die soms ook worden verzorgd door Merlijn Pietersma, worden zeer goed beluisterd. Hoe komt dat? “We gaan vaak echt de diepte in met de gesprekken”, vertelt Otten enthousiast. “Vooral ondernemers halen er inspiratie uit. Gewoon eens horen hoe anderen het aanpakken. Soms ken je de geïnterviewden. Dan leer je collega’s op een heel andere manier kennen.” www.richardotten.nl >> Podcast HISWA-RECRON Top Supplier Van de Loosdrecht Recreatie Bedrijfsmakelaars bestaat 50 jaar. In 1974 begon het makelaarskantoor in Nijkerk onder leiding van Wim van de Loosdrecht als eerste in Nederland met de waardering en verkoop van recreatiebedrijven. Al vanaf het eerste begin was het bedrijf partner van RECRON. Van de Loosdrecht ontwikkelde een waarderingsmethode voor recreatiebedrijven die nog steeds gebruikt wordt, en beschreven in vele boeken over taxatieleer. Deze waarderingsmethodiek is steeds verder uitgebouwd en toegespitst op de tijdgeest van nu. Het kantoor blijft toonaangevend in de sector en staat ondernemers graag te woord voor adviesvragen omtrent taxatie, aankoop of verkoop. 8 Recreactie | 03-2024 Foto: Dick Ruumpol Foto: Paasheuvelgroep Wie wordt Leerbedrijf van het Jaar? Sprookjeswonderland beste uitstapje met kids HISWA-RECRON lid Sprookjeswonderland in Enkhuizen komt uit marktonderzoek naar voren als ‘meest geschikte park voor gezinnen met jonge kinderen’. Dit blijkt uit het jaarlijkse Dagattratiesmerkenonderzoek van Hendrik Beerda Brand Consultancy. Aan het grootschalige onderzoek deden sinds 2010 verspreid over heel Nederland ruim 69.000 respondenten mee. “Gezinnen met kinderen beoordelen een dagattractie op drie cruciale aspecten: de sfeer, het plezier én de locatie”, stelt merkadviseur Hendrik Beerda vast. “Natuurlijk moeten kinderen vooral veel plezier kunnen maken. Tegelijkertijd zijn ouders ook heel praktisch ingesteld. Want hoewel Sprookjeswonderland op de sfeer- en funfactor heel hoog scoort, geniet het themapark vooral lokale bekendheid. Er is terreinwinst te boeken wanneer de naamsbekendheid wordt verhoogd.” De verkiezingen voor het Leerbedrijf Recreatie gaan weer van start. FNV Recreatie organiseert de verkiezingen uit naam van het Sociaal Fonds Recreatie, samen met HISWARECRON en CNV Vakmensen. Er zijn drie titels te verdelen en opgeven is nu mogelijk. Tijdens de verkiezing ‘Leerbedrijf Recreatie’ kunnen ambitieuze praktijkbegeleiders en ondernemers hun talent tonen. En wie wordt de Praktijkopleider Recreatie van het Jaar? Een goede praktijkopleider geeft met aandacht en zorg het vak door aan de volgende generatie. De derde verkiezing is die van het Talent Recreatie. Dat is iemand die onderscheidend werkt én een echte ambassadeur is van het vak. www.fnvrecreatie.nl Info over jaarplaatsen De laatste jaren zijn er veel misverstanden over chalets en stacaravans op jaarplaatsen. Soms ontstaat het beeld dat de plek bij een chalet ‘hoort’, en dus ook mee-verkocht kan worden met het kampeermiddel. Terwijl het een huurplaats is, met een jaarlijks opnieuw te verlengen huur. Dat feit, en nog veel meer, wordt nu ook duidelijk gemaakt op Recron.nl, de consumentensite van HISWA-RECRON. De informatie staat bij de ‘Meest gestelde vragen’ en diverse antwoorden worden voorzien van informatieve fi lmpjes. Daarbij komen ook de RECRON-voorwaarden duidelijk aan bod. Stuur je gasten bij vragen vooral door naar die pagina’s. www.recron.nl >> Meest gestelde vragen 03-2024 | Recreactie 9 Foto: Max de Krijger

Dichtbij jouw branche Jouw accountant, overal dichtbij Jouw bedrijf, branche en uitdagingen. Wij willen het van dichtbij meemaken. Dat doen we vanuit een landelijke actieve organisatie en vanuit een kantoor dat altijd om de hoek zit. Samen werken hier meer dan 1000 specialisten in accountancy en bedrijfsadvisering met brede financiële kennis én specialistische branchekennis. Alfa Accountants en Adviseurs Anders Celsiusstraat 3 7442 PB Nijverdal Hessenweg 29 7771 CH Hardenberg 088 2532750 nijverdal@alfa.nl hardenberg@alfa.nl Met Alfa haal je veel kennis van de recreatiesector in huis. Niet voor niets zijn we partner van HISWA-RECRON. Bij Alfa vind je adviseurs die dichtbij je camping of bungalowpark staan. Wij mogen veel bedrijven in de watersport en vrijetijdssector tot onze klantenportefeuille rekenen. Klanten komen bij ons voor de jaarrekening en voor de bedrijfsopvolging, maar ook met vragen over het familiebedrijf, de (fiscale) optimalisering van het bedrijf, de inzet van personeel, het verduurzamen van hun onderneming tot aan de verkoop of aankoop van een onderneming in de vrije tijdssector. Neem voor meer informatie contact op met Wim Kappers via (088) 2532804 of Herma Brinkhuis via (088) 2532803. Voor de energiezuinige aansturing van alle soorten verwarming Airco’s | Elektrische verwarming | CV-installaties Warmtepompen | IR panelen Neem contact op voor een vrijblijvend adviesgesprek 088-1231333 / verkoop@icy.nl www.icy.nl Draadloos aan te sturen! onder de aandacht Nieuwe leden Nieuw in dienst Tussen 15 februari en 5 april zijn de volgende bedrijven lid geworden van HISWA-RECRON. Welkom! Even Buiten, Zeewolde, www.evenbuiten.com Stichting Waterpoort naar Rome, Oudenbosch, www.waterpoortnaarrome.nl Craftmanship BV, Amsterdam, www.craftmanships.nl Paul van Well (40) kwam 1 april in dienst en per 1 mei volgt hij Paul de Groot op als manager waterrecreatie. Na zijn marketingstudie werkte Paul van Well eerst in de automotive sector. Meest recent was hij bedrijfsleider van de jachthaven van Watersportvereniging Lelystad. “Daar kreeg ik te maken met alle beleidsterreinen die nu relevant zijn voor mijn functie bij HISWA-RECRON”, vertelt hij. “Ik kijk ernaar uit om samen met ondernemers de bouwstenen te leggen vo een duurzame toekomst.” Paul woont in Huis ter Heide. Hij is fervent watersportliefhebber. “In mijn vrije tijd geniet ik ervan om samen met vrienden een zeiljacht te huren en in Nederland of elders in Europa nieuwe vaargebieden te verkennen.” Acties tegen verhoging btw gaan door In oktober vorig jaar werd een voorstel van NSC om de btw op recreatie te verhogen van 9 naar 21% net op tijd afgewenteld, mede door een snelle actie van HISWA-RECRON. Nu blijkt uit diverse signalen dat de verhoging wéér op de agenda van de formerende partijen staat, meldt Jeffrey Belt, adjunct-directeur Leisure en Recreatie bij HISWA-RECRON. “Het wordt gezien als een makkelijke manier om geld binnen te harken”, legt Belt uit. “Maar er wordt niet gekeken naar de ingrijpende gevolgen. Mensen die krap bij kas zitten kunnen straks ook in eigen land niet meer op vakantie. Datzelfde geldt voor schoolgroepen in groepsaccommodaties. Ondernemers kunnen die 12% extra niet altijd doorberekenen in hun tarieven. Bedrijven krijgen het nog zwaarder en de investeringen nemen af. De verhoging gaat ook ten koste van voorzieningen in de regio, als musea, horeca en winkels. Die draaien voor een goed deel op het recreatieseizoen. We moeten dit echt tegenhouden, anders gaat dat ten koste van de recreatiesector." Een intensief lobbyprogramma is begin dit jaar afgetrapt met de publicatie van een helder standpunt. “Maar er staat nog veel meer op het programma”, verzekert Belt. www.hiswarecron.nl (zoekterm: btw-tarief) 03-2024 | Recreactie 11 Foto: Max de Krijger Foto: Waterpoort naar Rome

Al 50 jaar partner van de recreatie sector  De juiste producten én advies bij technische vraagstukken Meer info op wildkamp.nl/recreatie  Ruim assortiment voor ondernemers in de recreatie sector  Altijd & overal online bestellen  Ondersteuning op maat bij projecten  Direct iets nodig? Altijd een vestiging in de buurt De Uw inventaris in één keer L’OR BARISTA koffiemachine van Philips Topklasse koffiemachine. Uw gasten kunnen nu genieten van ultieme koffie variatie. Door het testpanel van Kieskeurig.nl beoordeeld met een 8,4! compleet en altijd up-to-date. Ons full-service concept bespaart u veel tijd en hoofdbrekens. Als specialist in complete inventarispakketten verzorgen wij snel en accuraat de volledige inventaris voor uw recreatiewoningen. Van theelepel tot tuininventaris. En via de handige app kunt u deze daarna eenvoudig op peil houden. Want de kracht van ons assortiment is dat wij artikelen langdurig kunnen naleveren. Plaza 28 • 4782 SK Moerdijk • tel. 0182 511 511 • www.marindex.nl onder de aandacht RecreAnders Internationale buitensportkoepel Op 10 januari vond in België Jos van der Sterren de jaarvergadering plaats van de EC-OE, de Europese koepel van nationale buitensport-werkgevers. In het verleden was VeBON lid en nu HISWA-RECRON, met de bedrijfsgroep Buitensport. We zijn volwaardig partner van de EC-OE”, vertelt Charlotte de Baat van HISWA-RECRON. “Samen bereiken we meer dan alleen. Het gaat dan over onderwerpen als de verzekerbaarheid van buitensportactiviteiten, maar ook een uniforme Europese certificatie van het diploma Outdoor Animator. De EC-OE zet zich ook in voor het bereikbaar maken van Europese subsidies voor diverse projecten.” Van de EC-OE zijn twaalf nationale verenigingen lid. Dit jaar werd Italië als nieuw lid verwelkomd. Docent en senior onderzoeker toerisme Breda University of Applied Sciences Brede welvaart In de onderzoeksgroep ‘social impacts of tourism’ , waar ik deel van uitmaak, hebben we het veel over het begrip brede welvaart. Het gaat dan over een schoon milieu, een gezonde leefomgeving, zorg voor iedereen, onderwijs en veiligheid. We zijn in inmiddels goed in staat om in kaart te brengen wat de positieve en negatieve gevolgen zijn van recreatie voor de brede welvaart. En door gericht beleid kunnen we negatieve effecten van onze sector voor mens en milieu proberen te verminderen. Allemaal mooi. In theorie dan. Maar wat betekent dat voor de recreatieondernemer? Die kan eigenlijk weinig met die brede welvaart, want aan het eind van de maand moeten de rekeningen worden betaald. De grootste zorg van de ondernemer is waarschijnlijk de bezettingsgraad van de accommodaties, de prijs van het gas of de installatiekosten van elektrische laadpalen. Maar als recreatieondernemer kun je meer bijdragen aan brede welvaart dan je denkt. Veel leden van HISWA-RECRON doen dat ook al. Meestal gaat het dan om slimmer gebruik van grondstoffen, zoals het verlagen van waterconsumptie door regenwater te Informatieve lunch met Kamerleden De publieke én politieke beeldvorming is enorm belangrijk voor de recreatiesector. Dat blijkt ook uit het artikel over ondermijning, op pagina 18 van dit magazine. Er zijn veel nieuwe Kamerleden en die verdienen het om goed geïnformeerd te worden. Mede daarom organiseerden HISWARECRON en Vitale Vakantieparken Veluwe op 27 februari een lunchsessie met Kamerleden. Die stond in het teken van informatie bieden over transformatie van vakantieparken, ondermijning en betaalbaarheid. Het gesprek bleef daar niet bij, maar ging ook over de mogelijke verhoging van het btw-tarief en de veel te zware lasten- en regeldruk voor ondernemers. oogsten en te gebruiken voor irrigatie van bloemperken of schoonmaakwerk. Of het aanpassen van het menu van het restaurant aan seizoenen en lokale streekproducten erop meenemen. Of een ongebruikte voorraad doneren aan voedselbanken. Het succes van deze plannen blijkt in de praktijk afhankelijk van twee menselijke factoren die vaak worden vergeten: het eigen personeel en de klant. Beiden moeten geloven in je aanpak en er actief aan willen meewerken. Zij zijn de cruciale factor als het gaat om het scheppen van een prettige, duurzame werk- en recreatiesfeer op het bedrijf. In het project CrossReTour (www.crossretour.eu) proberen we duurzame oplossingen uit andere sectoren (landbouw, gezondheidszorg etc.) in de recreatie te testen. We hoeven natuurlijk niet het wiel opnieuw uit te vinden en er zijn al heel veel mooie oplossingen bedacht. Hiermee kan ook onze sector een steentje bijdragen aan dat vage begrip van brede welvaart. 03-2024 | Recreactie 13 Foto: Vitale Vakantieparken Foto: Yuverta

coverstory Camping Zeeburg wordt een stichting Het alternatief voor verkoop aan een keten Stel: je wilt je bedrijf verkopen. Maar je wilt ook zeker weten dat het unieke karakter van het bedrijf, waar je een leven lang aan hebt gewerkt, behouden blijft. Toon Weijenborg van de Amsterdamse Camping Zeeburg koos ervoor om zijn bedrijf in een stichting onder te brengen. “Zo zorg ik ervoor dat de bestaande lijn wordt voortgezet. En de winsten verdwijnen niet in de zakken van aandeelhouders, maar gaan terug naar het bedrijf én naar goede doelen in de omgeving.” Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Camping Zeeburg Toon Weijenborg is 64. Een jaar of zes geleden begon hij na te denken over de toekomst van het bedrijf als hij er zelf mee zou stoppen. “Mijn kinderen hebben er geen enkele behoefte aan om 14 Recreactie | 03-2024 het bedrijf over te nemen. Dan ligt verkoop voor de hand”, vertelt Weijenborg. Het interview vindt plaats in zijn privéwoning op de camping. Dertig jaar lang werkte hij met hart en ziel aan het opbouwen van het bedrijf. Camping Zeeburg is een bijzonder bedrijf. Het 6 hectare grote bedrijf ligt dicht bij het centrum van Amsterdam en is daarmee Diverse grote ketens hadden belangstelling voor het Amsterdamse bedrijf zomer en winter populair. In de zomer komen er veel jongeren, met kleine sheltertjes. In de koudere seizoenen zijn er ouderen met campers en caravans. Jaarrond is de verhuur van de tientallen wagonnettes populair. De klassieke schaftkeet werd door Zeeburg als inspiratie gebruikt. Met felle kleuren en een creatieve uitstraling geven ze het bedrijf op de oever van het IJmeer een uniek eigen gezicht, direct zichtbaar vanaf de Ring A10. Ook de persoonlijke sfeer op het bedrijf is bijzonder en wordt gedragen door de 14 vaste medewerkers. In de zomer spelen er live muziekgroepen op de camping. Het bedrijf is wereldwijd bekend om het relaxte verblijf. Daarnaast is er veel aandacht voor natuurontwikkeling: achter de bedrijfswoning broeden zelfs ijsvogeltjes! Verkoopklaar De afgelopen jaren hebben Weijenborg en zijn team er keihard aan gewerkt om het bedrijf tot in de puntjes af te maken. “We hebben veel geld geïnvesteerd en nu is het bedrijf echt klaar voor de toekomst. Je hoeft er de komende jaren nauwelijks meer geld in te steken”, stelt Weijenborg. Verkoopklaar heet dat, in makelaarsjargon. Weijenborg vroeg Adri Mijnheer van Van de Loosdrecht Recreatie Bedrijfsmakelaardij afgelopen jaar om de verkoop in gang te zetten. Na de taxatie werden foto’s gemaakt en de verkoop ging van start. Het duurde niet lang voordat Toon Weijenborg met de eerste belangstellenden over het bedrijf liep. “Dat waren vertegenwoordigers van de grote ketens”, vertelt 03-2024 | Recreactie 15 >

coverstory hij. “Nederlandse en Franse bedrijven. Die waren, net als ik, enthousiast over het bedrijf. Maar hun plannen waren echt wel anders. De wagonettes eraf, standaard chalets erop. Het originele café-restaurant met vegetarische kaart zou vervangen worden door een standaard horecaconcept. Een andere, uniforme uitstraling, die past bij de keten. Je weet wel hoe dat gaat. Camping Zeeburg zou gelijkgeschakeld worden. De sfeer verdwijnt. En de winsten die met dit mooie bedrijf behaald worden, verdwijnen dan in de zakken van aandeelhouders die niets bijdragen aan het karakter of de sfeer op ons bedrijf. Daar voelde ik me helemaal niet goed bij. Ik wil dat die winsten teruggepompt worden in het bedrijf, of anders een maatschappelijke bestemming krijgen.” Stichtingsvorm Het werd hem steeds duidelijker: Weijenborg voelde in feite helemaal niets voor verkoop aan een keten. En het bedrijf was door de hoge prijs ook niet aantrekkelijk voor particuliere eigenaars die wél op de bestaande voet wilden doorgaan. “De medewerkers hadden ook geen belangstelling om het over te nemen. En verkoop onder de prijs, aan iemand die je het gunt, is wettelijk niet toegestaan”, vertelt hij. Maar hoe voorkom je dan dat het bedrijf bij een keten terechtkomt? De stichtingsvorm bleek mogelijkheden te bieden. Weijenborg: “De stichtingsvorm biedt naar mijn idee de meeste kansen voor het behoud van de unieke sfeer op het bedrijf. In de statuten hebben we vastgelegd dat eventuele overwinsten ten goede moeten komen aan goede doelen hier in de omgeving. Zo kunnen we bijdragen aan de sociale ontwikkeling van de stad, ook waar de gemeente steken laat vallen.” Bedrijfsleider Om het bedrijf te leiden werd Pascal De Ghouy gepromoveerd tot directeur. Hij was al zes jaar bedrijfsleider van Camping Zeeburg. Daarnaast heeft de stichting een bestuur, dat sinds de overname op 20 maart dit jaar verantwoordelijk is voor de bedrijfsvoering. Voorzitter is Willemieke de Waal, bekend als directeur van de Kennemer Duincampings en bestuurslid ‘Winst volledig investeren in het bedrijf’ Angelique Joosten is directeur van De Leistert in Roggel. Een bedrijf dat in 2007 van gemeentecamping een stichting werd en zich sindsdien enorm heeft ontwikkeld. “Wij hebben geen eigenaar of aandeelhouders en winst is voor ons dus niet zo belangrijk. Ik heb een prima salaris en ben niet uit op persoonlijk gewin. Alle winst van het bedrijf – enkele miljoenen per jaar – wordt weer in de organisatie geïnvesteerd en daardoor hebben we hier in korte tijd een geweldig bedrijf neer kunnen zetten. Met dat geld kunnen we ook veel doen voor de medewerkers. Daarom werken mensen hier graag. Het opleidingsbudget heb ik afgelopen jaar van 40.000 naar 200.000 euro verhoogd. Ik kan hier zaken bereiken die bij een zuiver commercieel bedrijf, of een keten, ondenkbaar zijn.” Joosten vormt de Raad van Bestuur en voert de dagelijkse leiding over de Leistert, maar moet wel verantwoording afleggen aan een Raad van Commissarissen. Die functioneert als toezichthouder, maar ook als sparringpartner. “Als ik plannen heb krijg ik die vaak met een paar kritische vragen terug. Dat houdt me scherp.” 16 Recreactie | 03-2024 We Are Stewards “Wij adviseren ondernemers die hun bedrijf op een andere manier willen leiden. Die meer oog hebben voor hun missie dan voor de pure winst”, vertelt Jorick Wijnen van We Are Stewards. Die stichting is in Nederland aanjager van ‘steward-ownership’. Deze bijzondere eigendomsvorm stelt ondernemers in staat om hun bedrijf door te geven aan opvolgers die niet op basis van geld of familieband, maar op basis van kennis, kunde en missie worden geselecteerd. Wijnen: “Door de controle over het bedrijf bij kundige en missiegedreven stewards te leggen, kunnen bedrijven handelen in het belang van de missie, de onderneming en haar stakeholders. Daarmee is een bedrijf gericht op onafhankelijkheid op de lange termijn.” Voorbeelden van bedrijven met een dergelijke structuur zijn bouwbedrijf TBI en warmtepompen en CV-ketelfabrikant Remeha. Op de website van We Are Stewards vind je meer informatie, modelstatuten en een agenda met workshops en events. Toon Weijenborg ‘Met de winst kan het bedrijf nu goede doelen in de omgeving steunen’ van HISWA-RECRON. Registeraccountant Robert van de Meer werd penningmeester. En Toon Weijenborg werd secretaris van het bestuur, maar in feite wil hij zichzelf er niet al te veel meer mee bemoeien, vertelt hij. Hij wil de bakens verzetten en totaal andere activiteiten ontplooien, met een maatschappelijk karakter. Toon Weijenborg benadrukt graag de voordelen van de stichtingsvorm: je kunt grip houden op de ontwikkeling van het bedrijf dat je verkoopt en de besteding van de winsten. Het bedrijf gaat niet op in de eenheidsworst van de grote ketens en er gaat géén geld naar de door hem zo verafschuwde aandeelhouders. Maar nadelen zijn er ook. Zo moet je zelf op zoek naar een bank die de overname wil financieren. Weijenborg klopte aan bij zijn eigen Rabobank, gesteund door het eerste bod van een potentiële koper. De waarde van het bedrijf was daarmee, naast de taxatie, zeer goed aan te tonen. De Rabobank wilde de overname door een stichting wel financieren. Voorwaarde is dat Weijenborg voor circa een vijfde deel financieel in het bedrijf blijft zitten, in de vorm van een achtergestelde lening aan de stichting. Dat betekent in praktische zin dat Weijenborg als verkoper ruim voldoende geld krijgt om van te leven en aan de slag te gaan met zijn nieuwe plannen voor maatschappelijke ontwikkeling. Op termijn wordt de lening afgelost en hij verwacht zijn laatste geld over 15 tot 20 jaar te ontvangen. Dubbele winst Een nadeel is ook: je kunt als verkoper niet de maximale verkoopprijs bedingen. Voor een populair bedrijf als Camping Zeeburg had verkoop op de vrije markt beslist meer opgeleverd. Weijenborg wil geen bedragen noemen, maar geeft aan dat hij ongeveer 10 tot 20 procent van de mogelijke financiële opbrengst heeft laten liggen. Zelf ziet hij dat overigens anders. “Ik cash twee keer. Eén keer financieel, en dat is ruim voldoende om mooie dingen mee te doen. En één keer maatschappelijk, door alles wat het bedrijf nu voor goede doelen kan gaan doen.” ‘Financiering kan een probleem zijn’ Van de Loosdrecht Recreatie Bedrijfsmakelaardij heeft Camping Zeeburg enige tijd te koop aangeboden. “We hadden op zich een prima koper gevonden”, oordeelt Adri Mijnheer. “Maar Toon wilde het toch liever onderbrengen in een stichting, waardoor hij zelf meer zeggenschap behoudt. Dat is soms ook een prima mogelijkheid, als je je bedrijf wilt verkopen, maar toch invloed wilt houden. Voorwaarde is natuurlijk wel dat je financiering krijgt.” Bij Camping Zeeburg lukte dat. Volgens Mijnheer vooral omdat Zeeburg een uniek bedrijf is, dat de verdiencapaciteit heel goed heeft benut. Hij legt het uit: “Als je een bedrijf hebt waar veel stille reserve in zit, wil dat zeggen dat er meer verdiencapaciteit is dan met de jaarcijfers kan worden aangetoond. Bij een normale verkoop zijn kopers bereid om ten dele óók voor die stille reserve te betalen, maar een bank gaat daar nooit op financieren. Dan krijg je die stichting dus niet van de grond, tenzij je er met al je geld in blijft zitten. Wat Toon nu heeft gedaan is schitterend! Maar het werkt dus alleen als als je een uitmuntende exploitatie hebt, waar geen verbetering meer in te behalen valt.” 03-2024 | Recreactie 17

ondernemen Ondernemer is verregaand verantwoordelijk Samen tegen ondermijning Ondermijning op vakantieparken moet op alle manier voorkomen en bestreden worden; daar is HISWARECRON heel duidelijk in. Maar wat is precies ondermijning en waar ligt je verantwoordelijkheid als ondernemer? Een recente uitspraak van de Raad van State heeft wat dat betreft duidelijkheid geschapen: de ondernemer is verregaand verantwoordelijk voor wat er op het park gebeurt. Ook als er sprake is van tussenpersonen of onderhuurders. Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Joyce van Belkom, Shutterstock Ondermijning is een woord dat de laatste jaren steeds vaker wordt gebruikt. Het begrip staat voor de vermenging van onderwereld en bovenwereld, ofwel: criminelen die voor hun activiteiten gebruik maken van legale bedrijven. Dat kan op vele manieren. Als het gaat om ondermijning ‘via’ vakantieparken kan het bijvoorbeeld gaan om het kopen van dure zaken als een chalet met contant geld. Prostitutie en drugsteelt of drugshandel op vakantieparken horen ook in deze categorie. Maar het begrip ondermijning wordt steeds ruimer gehanteerd. “Ook gewone criminaliteit wordt er vaak toe gerekend”, stelt Thiald Bokkinga, programmamanager Veilig Ondernemen bij HISWA-RECRON. “En ook het zonder vergunning huisvesten van arbeidsmigranten valt onder ondermijning. Want bij die arbeidsmigranten is niet zelden sprake van mensenhandel: onderbetaalde mensen, die met teveel mensen op een plek wonen zonder woonvergunning.” Over die laatste vorm, het huisvesten van arbeidsmigranten, deed de Raad van State recent uitspraak. ‘Criminelen zoeken naar plekken in de schaduw, zonder controle’ Arbeidsmigranten Het ging daarbij om een groot Nederlands bungalowpark, dat huisvesting bood aan arbeidsmigranten, terwijl dat volgens het bestemmingsplan niet was toegestaan. De gemeente besloot te handhaven en sloot het park. HISWA-RECRON jurist Joost Bosman volgde de zaak op de voet. “De uitspraak is interessant, omdat de ondernemer zich verdedigde met te stellen dat hij niet verhuurt aan de arbeidsmigranten, maar aan een derde partij. De ondernemer voelde zich daarmee niet verantwoordelijk voor de bewoning op het park, én niet gemachtigd om de arbeidsmigranten weg te sturen. De Raad van State maakte korte metten met dat argument”, vertelt Bosman. “De ondernemer blijft Hoe ver gaat de verantwoordelijkheid? In hoeverre is een ondernemer verantwoordelijk voor wat er op het park gebeurt? De recente uitspraak van de Raad van State geeft aan dat de ondernemer in ieder geval volledig aansprakelijk is voor bestuursrechtelijke overtredingen op het park, zoals gebruik in strijd met het bestemmingsplan. HISWA-RECRON jurist Joost Bosman: “Dat betekent in mijn optiek nog niet dat die risicoaansprakelijkheid ook geldt voor andere strafrechtelijke activiteiten als drugshandel en prostitutie, wanneer die een keer plaatsvinden op het park. Het is dus niet zo dat elk strafrechtelijk handelen door derden buiten medeweten van de parkeigenaar altijd leidt tot risicoaansprakelijkheid van de parkeigenaar. Dat wordt uiteraard anders wanneer de gemeente besluit tot bestuursrechtelijk handhavend optreden en de ondernemer weigert op te treden. Maar ook dan zie ik nog niet zo snel het OM een parkeigenaar strafrechtelijk zal vervolgen. Als er een strafbaar feit plaatsvindt op het park, betekent dat dus nog niet dat de parkeigenaar daarmee ook zelf een misdrijf pleegt.” 18 Recreactie | 03-2024 verantwoordelijk voor bestuursrechtelijke overtredingen. Als er zaken plaatsvinden die gebeuren in strijd met het bestemmingsplan of de vergunning, is de exploitant volledig gemachtigd om daar een einde aan te maken. Een contract met een tussenpersoon verandert daar niets aan.” Gedogen is niet genoeg Huisvesting van arbeidsmigranten op (vaak verouderde of verwaarloosde) vakantieparken gebeurt vaker, benadrukt Bosman. “Vaak gaat dat met goedkeuring van de gemeente, die ofwel een omgevingsvergunning verstrekt waarin staat dat mag worden afgeweken van het bestemmingsplan, ofwel gewoon de ogen dichtknijpt en het maar laat gebeuren. Op dat laatste had het vakantiepark uit de rechtszaak ook gehoopt. “Maar als de gemeente dan besluit te handhaven heb je geen poot om op te staan. Dan zijn ze gerechtigd bestuursdwang toe te passen en wordt het bedrijf gesloten.” De Raad van State heeft dat nu bekrachtigd. HISWA-RECRON is al jarenlang actief in het tegengaan van ondermijning op vakantieparken. De branchevereniging is verklaard tegenstander van permanente bewoning en huisvesting van arbeidsmigranten kan alleen als dat volkomen legaal gebeurt. Om de strijd tegen ondermijning met extra kracht te voeren, is Thiald Bokkinga 1 januari dit jaar bij HISWA-RECRON in dienst getreden – met financiële steun van het ministerie van Justitie. De Programmamanager Veilig Ondernemen legt uit waarom recreatiebedrijven gevoelig zijn voor ondermijning. “Criminelen zoeken naar plekken in de schaduw waar ze anoniem hun activiteiten kunnen plannen en uitvoeren. Het kan bijvoorbeeld gaan om cybercriminaliteit, drugshandel of prostitutie. Maar ook witwassen kan gebeuren. Vooral parken met relatief goedkope stacaravans of chalets lijken gevoelig te zijn voor criminele activiteiten. Criminelen kunnen hier hun activiteiten ontplooien of proberen om met contant geld stacaravans te kopen. Ze halen rendement uit verhuur of verkopen het door – dat kan trouwens ook met duurdere objecten. Transparantie in transacties en financiering kan voor criminelen dan een barrière zijn. In extreme gevallen kunnen nietvitale parken met crimineel geld worden gekocht en daarna opnieuw ontwikkeld of uitgepond worden.” Verdachte zaken melden Ondernemers kunnen zich daartegen wapenen, en dat moeten zij ook, stelt Bokkinga. “Als je als ondernemer of exploitant van een recreatiebedrijf iets verdachts ziet, hoor je de politie te bellen. Doe een melding. Je kunt denken dat dat slecht is voor je statistiek en je imago, maar als jij al drie keer een melding hebt gedaan en er gebeurt een keer écht iets, dan kun je in elk geval niet van nalatigheid worden beschuldigd.” Daarnaast zijn algemene adviezen: neem nooit een grote som contant geld aan (zie kader volgende pagina). Let op wat er gebeurt op je park, en onderneem bij twijfel direct actie. Het kan ook gebeuren dat ondernemers zelf verstrikt raken in het net van criminelen. Door toch een keer iets te faciliteren, of contant geld aan te nemen dat boven de toegestane limiet ligt. Daardoor wordt de ondernemer gevoelig voor chantage en het is > 03-2024 | Recreactie 19

3. RC0612 Pakket deal Recycled 4 toestellen samen: €14.486 4. RC1427 1. RC1420 2. RC1438 €11.995ex. btw De staanders uit de Recycled serie worden geproduceerd uit 100% ge-upcycled kunststof. Dit materiaal bestaat uit kunststof folies en texiel afval. Dit materiaal is volledig bestand tegen rotting. Giga multileveltoren met buisglijbaan €57.999 €49.995ex. btw Pakket deal Robinia 4 toestellen samen: €13.606 1. RB1273 €11.995 ex. btw 2. RB1305 4. RB1202 3. RB1363 Check ons gehele assortiment Hercules Speeltoestellen B.V. Tel 0228 54 34 23 info@herculesspeeltoestellen.nl www.herculesspeeltoestellen.nl Vragen over speelruimte of deze aanbieding? Neem rechtstreeks contact op met onze adviseur Jaap de Wit. Tel. : 06-58073655 Genoemde prijzen zijn geldig tot 1 juni 2024. Eventuele druk- en zetfouten zijn voorbehouden en er kunnen geen rechten aan worden ontleend ondernemen heel lastig om daar weer uit te komen. “Ik ben ook aangesteld als vertrouwenspersoon”, vertelt Bokkinga. “Mensen kunnen mij altijd bellen voor overleg of advies. En dat gaat vertrouwelijk: er zal niets naar buiten komen zonder nadrukkelijke toestemming van de ondernemer.” ‘Een recreatiepark is net een woonwijk: ook daar gebeuren dingen die we liever niet hebben’ Verouderde parken We schreven het al: verouderde parken met beperkt toezicht lenen zich beter voor ondermijnende activiteiten dan een goed geleid park met uitsluitend toeristische verhuur. HISWARECRON probeert dat onderscheid ook in de publieke beeldWwft: de wettelijke regels De Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft) bestaat al langer en zou worden aangescherpt. Of dat doorgaat wordt de verantwoordelijkheid van het volgende kabinet. De wet gaat over de integriteit van geldverkeer en betreft daarom ook de watersport- en recreatiesector. De Wwft stelt dat instellingen en bedrijven zelf moeten inschatten in hoeverre een bepaalde cliënt of transactie risico’s oplevert. Verdachte transacties moeten verplicht worden gemeld. Bij contante betalingen voor producten boven de 10.000 euro moet de ondernemer een klantonderzoek uitvoeren. De wetswijziging voorziet in een totaalverbod op contante betalingen boven de 3.000 euro. vorming aan te brengen, vertelt Geert Dijks, directeur van de branchevereniging. “Ondermijning is zowel bij watersport als recreatie een hot item, ook in de media. En omdat er geen woordvoerder is van ‘criminele parken’, komen ze dan toch weer bij ons uit”, vertelt Dijks. “Ik vertel in overleggen en interviews keer op keer dat recreatieparken niet fout kunnen zijn, zoals ook wordt gesuggereerd in het ongenuanceerde recente onderzoeksrapport ‘Fout vastgoed’. Het gaat altijd om mensen. En een recreatiepark is net een woonwijk: ook daar gebeuren dingen die we liever niet hebben. We drukken recreatieondernemers op het hart om oplettend te zijn. We hebben Thiald aangesteld en die adviseert ondernemers bij het voorkomen van ondermijning. Maar ondernemers zien niet álles wat er achter een voordeur gebeurt.” Dijks stelt dat de parken waar regelmatig problemen worden gesignaleerd, vrijwel nooit lid zijn van HISWA-RECRON. “Sterker: we werken aan aanvullende kwaliteitsnormen, die we tijdens de volgende ledenvergadering willen presenteren. Op basis daarvan kunnen we bedrijven buiten de deur houden en het lidmaatschap opzeggen als leden zich niet aan de normen houden. Dat gebeurde afgelopen jaren overigens ook al enkele malen. Het bordje van RECRON op de deur van het bedrijf is een kwaliteitslabel. Daar past het niet bij om ruimte te bieden aan ondermijning of criminaliteit.” 03-2024 | Recreactie 21

online marketing Ook voor groepsaccommodaties Recron.nl: straks met online boeken? Recron.nl is in de enkele jaren van haar bestaan uitgegroeid tot een zeer succesvolle zoeksite voor consumenten. De meeste bedrijven laten zich op de ‘eigen’ site van de branchevereniging van hun beste kant zien. Heel belangrijk: er is geen verschil tussen grote en kleine bedrijven of ketens, iedereen wordt gelijkwaardig getoond. Wellicht wordt het succes van Recron.nl verder uitgebouwd met direct boeken. Daarmee vormt de site straks een nog beter alternatief voor de commerciële boekingssites. Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Landal GreenParks Het verdienmodel van commerciële boekingssites is veel ondernemers een doorn in het oog. Het angstwekkende voorbeeld is Booking.com, dat almachtig is waar het gaat om het boeken van hotels. Daarmee zijn de hotels een deel van hun autonomie, maar vooral een fors deel van hun inkomsten verloren. Mede om die reden is twee jaar geleden Recron.nl van start gegaan. Voor álle bedrijfsgroepen. Het platform heeft zich in de afgelopen jaren zo goed ontwikkeld dat inmiddels wordt voorgesorteerd op verdere groei. En dat is hard nodig, zegt Jan Ybema, projectleider online marketing bij HISWA-RECRON. “De hotelsector zit al jaren in de wurggreep van de boekingsplatforms en je ziet dat dit nu ook in toenemende mate gebeurt met de land- en watersportbedrijven, waaronder de groepenmarkt en de jachtmakelaardij. Dat was overigens ook de reden dat al vóór de fusie van Op Recron.nl krijgen kleine en grote bedrijven evenveel plek RECRON en HISWA de watersportbedrijven gemeenschappelijk zijn gaan investeren in het online vermarkten van de watersport. Inmiddels heeft Hiswa.nl een stevige positie verworven in de online watersportmarkt.” Bij de ontwikkeling is ook gekeken hoe andere moderne brancheorganisaties hun leden helpen bij online markt versterking. Een mooi voorbeeld is de Bovag, dat met het autoplatform ViaBovag de commerciële sites passeert en meer dan één miljoen bezoekers per maand bereikt. Ybema: “Ook de Bovag benadrukt de kwaliteit van de leden. Daar kunnen we van leren.” In navolging van het succes van Hiswa.nl heeft ook Recron.nl – dat sinds januari ook in het Duits beschikbaar is – de afgelopen twee jaar een fl inke groei doorgemaakt. Steeds meer leden maken gebruik van Recron.nl, waar ze een eigen beheeromgeving kunnen aanmaken. “Het voordeel van Recron.nl is dat dit platform, net als Hiswa.nl, geen commercieel belang heeft”, zegt Ybema. “Dat houdt de kosten voor de leden laag. Verder wordt het recreatieaanbod willekeurig getoond, zodat groot en klein dezelfde kansen krijgen. En de boekingen worden door het recreatiebedrijf zélf afgewikkeld. Met Recron.nl pakt de sector de regie weer terug.” Kruisbestuiving Om het succes van Recron.nl goed uit te bouwen is samenwerking tussen leden cruciaal, zegt Ybema. “Zo ontstaat er kruisbestuiving tussen ledengroepen. Bijvoorbeeld door niet alleen overnachtings mogelijkheden aan te bieden, maar daar ook 22 Recreactie | 03-2024 activiteiten in de buurt bij buitensport- en dagrecreatiebedrijven aan te koppelen.” Dankzij een uitgekiende zoekmachinestrategie wordt Recron.nl nu al op 33 duizend zoektermen gevonden. Ybema: “Tienduizend daarvan belanden in de top 20 van Google, 3.500 in de top 10 en 430 zoektermen zelfs in de top 3. We zijn dus op de goede weg.” Een andere belangrijke meerwaarde van Recron.nl is de mogelijkheid voor leden om vacatures op de site te plaatsen. Door diezelfde slimme zoekmachinestrategie belanden de vacatures op Recron.nl erg hoog in Google. Nu de basis van Recron.nl is gelegd, is het tijd om door te pakken. “In overleg met bestuur en directie van HISWARECRON hebben we een aantal scenario’s voor de toekomst ontwikkeld”, vertelt Ybema. “Een mogelijke volgende stap is om samen met de leden te bepalen of we aan het aanbod op Recron.nl een reserveringsmogelijkheid kunnen toevoegen. Dat maakt het boeken voor consumenten veel laagdrempeliger. Het uitgangspunt is dat het platform aanhaakt op de bestaande boekingssoftware. Zo kunnen leden gemakkelijk hun aanbod tonen. Verder moet zowel de boeking als de financiële afwikkeling afgerond worden bij het recreatiebedrijf zelf. En omdat HISWARECRON onvoldoende technische knowhow heeft op dit gebied zal de branchevereniging moeten toewerken naar de realisatie van een aparte tech-organisatie.” Sámen met de leden Ybema benadrukt dat extra communicatie en overleg met de leden noodzakelijk is. “Zo kunnen we alle daar aanwezige kennis meenemen en meewegen in de vervolgstap.” Ook HISWARECRON voorzitter Peter Brussel is enthousiast. “Het team van HISWA-RECRON heeft de afgelopen jaren, sámen met de leden, een enorm succes gemaakt van Recron.nl. Het is uitgegroeid tot een belangrijke site voor consumenten. Dat willen we graag uitbouwen, bijvoorbeeld door rechtstreeks boeken te faciliteren. Over die vervolgstap gaan wij de komende periode in gesprek met de leden.” In de loop van dit jaar worden extra bijeenkomsten in de regio’s georganiseerd. Als de leden positief zijn over de strategie worden de online ambities in 2025 uitgevoerd. Groepsaccommodaties Recron.nl is er voor alle bedrijfsgroepen. Heel belangrijk daarbij zijn de groepsaccommodaties, die het meest te lijden hebben onder de commerciële boekingssites. De wereld van de boekingsplatforms voor groepsaccommodaties is heel anders dan die van de kampeer- en bungalowbedrijven. Waar kampeer- en bungalowbedrijven boekingen via platforms direct vastleggen door een koppeling met hun eigen reserveringssysteem, zijn groepsaccommodaties vaak niet direct boekbaar. Zij geven de voorkeur aan opties. Een groeps accommo datie wil eerst contact leggen met de boeker voordat een overeenkomst wordt gesloten. Zo weet de ondernemer met wie hij zaken doet. Boekingsplatforms houden daar tot nu toe rekening mee, maar lijken nieuwe internationale wetgeving te gebruiken om deze zekerheid onder druk te zetten. Zie daarvoor ook het artikel op de volgende pagina. Ook hier kan Recron.nl uitkomst bieden. 03-2024 | Recreactie 23

PERFECT ONDERHOUDEN PARKPADEN. HET MOOISTE WELKOM VOOR UW GASTEN! Hou uw park in optimale conditie. Een oppervlakbehandeling zorgt niet alleen voor een fraaie uitstraling, maar ook voor een extra lange levensduur van uw bestaande weg. Met de PaveCare CombiTruck zijn we bovendien in één keer klaar. Vraag nu naar de mogelijkheden of bekijk nog meer opties op PAVECARE.NL online marketing Online boeken groepenmarkt onder druk Veel groepsaccommodaties zijn voor de boekingen (deels) afhankelijk van de boekingsplatforms. Vooral de kleinere groepsaccommodaties hebben er veel baat bij, want de grote partij verbetert hun vindbaarheid enorm. De eisen die de platforms gaan stellen worden echter steeds zwaarder. Nu lijkt daar, na een wetswijziging, ook het verplicht doorspelen van boekingsgegevens aan de Belastingdienst bij te komen. Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Paasheuvelgroep “Samenwerken met een boekingsplatform kan echt een heel effectieve manier zijn om je groepsaccommodatie te promoten en je bedrijf te laten groeien”, weet Charlotte de Baat, bedrijfsgroepmanager Groepen bij HISWA-RECRON. De markt is daarbij wel erg versnipperd. Er zijn boekingsplatforms van de regionale samenwerkingsverbanden en er zijn grote spelers als Groepen.nl, Vakantieadressen.nl, Booking.com en Airbnb. “Groepsaccommodaties zijn vaak kleinere bedrijven met bescheiden marketingbudgetten”, zegt De Baat. “Waar besteed je je kostbare marketinggeld aan?” Daarom drukt De Baat groepsaccommodaties op het hart om zich altijd bewust te zijn van de kosten en gevolgen van het samenwerken met een platform. “Weeg altijd de voordelen af tegen de nadelen – met name de kosten. Wees je er ook bewust van dat je de regie en data van je boekingen verliest, als je samenwerkt met een boekingsplatform.” Informatie naar Belastingdienst Die waarschuwing is actueel omdat op 1 januari 2023 nieuwe internationale wetgeving in werking is getreden die meer fiscale transparantie in de digitale economie moet brengen. Als gevolg van de nieuwe EU-richtlijn DAC7 zijn digitale platformen verplicht om informatie van verkopers die gebruikmaken van hun platform door te geven aan de Belastingdienst. Met andere woorden: financiële informatie van groepsaccommodaties wordt door de platforms rechtstreeks aan de Belastingdienst Boekingsplatforms vragen steeds meer gegevens gemeld. Dat leidt tot onrust onder leden, vertelt Marcel Tap, hoofd ledenservice en beleid. “Leden móeten steeds meer van een boekingsplatform en hebben het gevoel dat ze steeds afhankelijker worden. Ze krijgen ook te horen dat ze de laagste prijs moeten bieden, terwijl de commissie verder omhoog gaat.” Groepsaccommodaties die samenwerken met Groepen.nl zeggen zelfs dat zij het idee hebben dat dit platform de nieuwe regelgeving gebruikt om hen een nieuw verdienmodel op te dringen. “Alle betalingen lopen via het platform, en niet meer via de groepsaccommodatie zelf”, noemt Charlotte de Baat een belangrijke verandering. “Van verschillende ondernemers horen wij dat Groepen.nl groepsaccommodaties vraagt hun agenda’s eerder open te zetten en dat opties niet meer mogelijk zijn. Er moet voortaan meteen gereserveerd worden.” Marcel Tap noemt de nieuwe eisen van het platform onnodig en onterecht. “De enige nieuwe wettelijke verplichting is dat het platform de omzet doorgeeft aan de fiscus. Dat een platform de zakelijke overeenkomst met groepsaccommodaties aanpast is echt niet nodig.” 03-2024 | Recreactie 25

de bezieling Luuk Jansen, eigenaar van Camping Roland On-Nederlands bedrijf met toekomst Camping Roland in het Noord-Limburgse Afferden heeft een bijna on-Nederlandse uitstraling. Het bedrijf ligt in een glooiend landschap en de paden slingeren omhoog en omlaag over het bedrijf. Sinds enkele jaren is de jonge ondernemer Luuk Jansen eigenaar van het familiebedrijf. Hij heeft duidelijke ideeën over de toekomst. Niet per se uitbreiden, maar vooral de kwaliteit van het bedrijf verder verbeteren. De 300 jaarplaatsen vormen daarbij een prima basis. Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Camping Roland, Maarten Bokslag Luuk Jansen Maar hoe komt Camping Roland aan zijn naam? Luuk Jansen (34) moet lachen bij die vraag. “De eigenaar van hotel Rooland in Arcen begon hier in 1965 een camping. Die werd ter onderscheid Roland gedoopt.” De grootvader van Luuk pachtte de grond en werd exploitant van het bedrijf. “In de beginjaren was echt sprake van een houtje-touwtje exploitatie. Er waren veel jaarplaatsen en toen er elektriciteit moest komen, legden alle kampeerders een borg van 180 gulden in. Daarmee kon het eerste elektriciteitsnet worden aangelegd. En er zijn nog steeds gasten die een borg hebben uitstaan”, vertelt Luuk. “Zo lang zitten sommige mensen hier al.” In 1988 trad de tweede generatie aan: de ouders van Luuk en een oom en tante namen het bedrijf over en daarbij werd ook een deel van de grond aangekocht. Enkele jaren later volgde de rest 26 Recreactie | 03-2024 van de grond. Daarmee werd de familie Jansen eindelijk volledig eigenaar van het bijzondere bedrijf. Het bijzondere karakter komt voort uit de ligging in Nationaal Park De Maasduinen. Vanaf de camping wandel je zo de natuur in. Die natuur zet zich voort op het park. De paden zijn kronkelig en de flinke niveauverschillen geven de camping een on-Nederlands, heuvelig aanzien. Bij het openluchtzwembad is de glijbaan aangekleed als rotspartij en overheerst een Oostenrijkse sfeer. De visvijver is omzoomd door bomen en op een eilandje in het midden nestelen enkele schildpadden. Overal hoor je de vogels fluiten. Logisch dat zoon Luuk het bedrijf waar hij opgroeide van jongs af aan wilde overnemen. Als afsluiting van zijn hbo-studie Small business en retail management (hij liep onder meer stage bij RECRON) schreef hij een strategisch plan voor de camping. Vervolgens kreeg hij van de familie alle ruimte om dat in praktijk te brengen. Luuk kreeg steeds meer de dagelijkse leiding over het bedrijf. Maar dat viel tegen. “Ik werd al snel opgezogen door de dagelijkse werkzaamheden en de sores die het leiden van zo’n bedrijf met zich meebrengt. Je wilt je bezighouden met de grote lijnen, maar in feite ben je elke dag bezig met de kleine dingen die zich aandienen. Als we een boze gast hadden, voelde ik dat al heel snel als míjn fout. Ik stond ermee op en ging ermee naar bed. En uiteindelijk ging alle plezier eraf. Tot grote ontsteltenis van de familie heb ik toen gezegd dat ik ervan afzag. Ik wilde niet meer overnemen.” Bedrijfspsycholoog Na diepe gesprekken schakelde de familie de hulp in van een bedrijfspsycholoog en specialist in bedrijfsovernames, die met diverse mensen gesprekken voerde. Die gesprekken leidden ertoe dat Luuk weer meer een helikopterview kreeg op het bedrijf. “Sterker: ik kreeg er weer helemaal zin in. Maar dan moest ik me toch minder met de dagelijkse problemen bezighouden en meer met het leiding geven. Op basis daarvan zijn we de organisatie anders gaan indelen.” ‘De jaarplaatsen bieden een zekere basis, ook voor de bank’ Met Nik Veens als parkmanager vond hij een waardevolle rechterhand in het bedrijf, die de dagelijkse aansturing kan verzorgen. En het blijft binnen de familie, want Nik is getrouwd met de nicht van Luuk.Dat maakte de situatie stukken aantrekkelijker voor Luuk, en in 2017 nam hij de helft van Camping Roland over. Vijf jaar later volgde de andere helft. Inmiddels zit Luuk ook in het bestuur van de bedrijfsgroep Kampeer- en Bungalowbedrijven van HISWA-RECRON. Het bedrijf was sinds de start flink gegroeid: van 6 naar 18 hectare. Camping Roland ligt middenin de natuur, dus uitbreiden gaat al lang niet meer zo makkelijk als in de beginjaren. Het duurde tien jaar voor de laatste grote uitbreiding met een kampeerveld in 2012 rondkwam. In het verlengde daarvan werd in 2015 nog een camperpark geopend met 38 plekken en een aparte ingang. De entree en het betaalsysteem zijn daarbij volledig geautomatiseerd. Vroeger telde Camping Roland voornamelijk jaarplaatsen; nu zijn het er nog 300. Die worden mondjesmaat vervangen door eigen verhuuraccommodaties of andere faciliteiten. Trouwe gasten Luuk Jansen: “De jaarplaatsen bieden een zekere basis, ook voor de bank. Dat telde mee toen ik wilde overnemen. Het zijn hele trouwe gasten. Sinds ik aan het roer sta zijn we wel strenger geworden op het gebied van toelating en handhaving. Als mensen overlast veroorzaken pakken we dit meteen aan. Ook inrichtingseisen voor de jaarplaats zijn strenger geworden, om de kwaliteit te verbeteren. Daardoor zijn een paar gasten > 03-2024 | Recreactie 27

Verhuur uw vakantiehuis of park met NOVASOL ▪ Hoge bezettingsgraad en rendement dankzij professionele verhuur ▪ Bereik de Duitse gast door ons uitgebreide netwerk aan verhuurkanalen ▪ Grootste bereik van Europa Gratis advies van onze verhuurexpert Neem contact met ons op novasol.nl/vakantiehuis-verhuren of +31 137 440204 de bezieling De camping in 1969 vertrokken, maar de rest van de mensen vindt de sfeer veel fi jner. Het waren altijd dezelfde mensen die er een rommeltje van maakten, én het jaargeld niet op tijd betaalden. We hebben zoveel werk gehad met herinneringen en incasso’s. Dat is nu ook veel minder.” Met Luuk deed ook de automatisering zijn intrede. “Mijn moeder deed de administratie nog volledig op de klassieke manier, overigens wel tot op de cent nauwkeurig. Toen ik wilde overschakelen op een geïntegreerd reserverings- en boekhoudsysteem wisten we dat het lastig zou zijn om de vorige generatie hier volledig in mee te nemen. Toen heb ik mijn vrouw Diliana ervan kunnen overtuigen om de administratie op zich te nemen. Zij werkt nu dus ook in het bedrijf. Daar ben ik heel blij mee.” Dagelijkse zaken Ondertussen zijn Luuk en Diliana wél buiten het bedrijf gaan wonen, juist om de grote druk van de dagelijkse zaken – die ook ‘s avonds en ‘s nachts door kan gaan – op enige afstand te houden. “Met twee kinderen en altijd maar het bedrijf voor de deur werd ik helemaal gek. Ik kan me er niet voor afsluiten. En dan blijf ik toch reageren op geluiden en wil ik dat alles zo goed mogelijk wordt geregeld. Maar ik moet leren om ook dingen aan andere mensen over te laten. We hebben een heerlijke woning hier in de straat gevonden. In een paar minuten kan ik op het bedrijf zijn.” Ieder jaar wordt er geïnvesteerd. In 2017 kwam er een overdekte speeltuin, die zo is ontworpen dat er geen toezicht nodig is. Het werd een echte trekker voor de kleintjes - en niet alleen Om ook wat afstand te nemen zijn Luuk en Diliana buiten het bedrijf gaan wonen bij slecht weer. Vorig jaar werd een van de sanitairgebouwen volledig vervangen en de renovatie van een ander sanitairgebouw is afgelopen winter afgerond. Wat wil Luuk nog meer bereiken? “Ik zou het mooi vinden als we een spraypark kunnen aanleggen voor de kleintjes. En je blijft ondernemer, dus op termijn hoop ik nog wel een stukje te kunnen uitbreiden. De grond hebben we wel in eigendom, maar de bestemming wijzigen is iets heel anders. En parallel daaraan moeten we onze voorzieningen dus uitbreiden of volledig vervangen. Ik kan hier nog wel even vooruit hoor, met mijn plannen.” Jaarplaats of toeristische verhuur? Naast 300 jaarplaatsen en 38 camperplekken telt Camping Roland 90 toeristische plaatsen en 32 verhuuraccommodaties. Die zijn er in soorten en maten, zodat de gast de keuze heeft. Er is de keuze uit een traditioneel chalet, een trekkershut, pod, vakwerktent of safaritent. De groei van het aantal verhuuraccommodaties gaat heel geleidelijk. Om fi nanciële redenen (alle investeringen worden vanuit de cashfl ow gedaan), maar ook om de druk op de voorzieningen niet te groot te maken. “De vaste gasten gebruiken voorzieningen als de overdekte speeltuin en het zwembad minder vaak dan de toeristische gasten. De voorzieningen moeten dus meegroeien met het aantal gasten in verhuuraccommodaties en op toeristische plekken.” Daar komt nog bij dat Luuk Jansen niemand weg wil jagen. “We behouden een fl ink aantal moderne jaarplaatsen. Een enkeling heeft nog zo’n oude stacaravan, maar ik dwing niemand om een nieuwe te kopen. Als ze uiteindelijk overlijden of vertrekken is het wat anders. Dan gaan de nieuwe regels gelden.” 03-2024 | Recreactie 29

nieuw Maximaal rendement voor uw vakantiewoningen Met Hertzinger Green Connect leveren uw vakantiewoningen meer op. Omdat wij ze energie-positief maken. En omdat steeds meer huurders kiezen voor duurzaamheid. Weten hoe u het maximale uit uw accommodaties haalt? Terrasmeubilair voor uw recreatie bedrijf www.madino.nl 0488 440138 info@madino.nl Maak vrijblijvend een (online) afspraak via 033-4610337 of info@hertzinger.nl. www.hertzinger-greenconnect.com taxateurs adviseurs rentmeesters ENERGIE. EN REGIE. ENERGIE. EN DOOR INNOVATIES ENERGIEKOSTEN VERLAGEN. Taxaties Vastgoedadvisering Rentmeesterij Grondverwerving Schadevergoedingsrecht Vastgoedadvies vanuit Zeeuwse nuchterheid Hoofdstraat 54 4416 AE Kruiningen T 0113 57 28 35 E info@rijk.eu www.rijk.eu Hoofdstraat 54 4416 AE Kruiningen T 0113 57 28 35 E info@advieskantoorrijk.nl www.advieskantoorrijk.nl audaxrenewables.nl Vastgoed & Overheid Advocatuur nieuwe stijl Scherp & persoonlijk ZYPP advocaten T: 026 - 702 47 87 info@zypp.nl www.zypp.nl Kennispartner RECRON en specialist op het gebied van recreatief vastgoed. trends Groei voor verblijf bij dagrecreatie Van de Efteling tot Slagharen en Beekse Bergen: steeds meer dagrecreatieve bedrijven bieden de mogelijkheid tot overnachten. Deze trend is al bijna vijftien jaar gaande en zet nu echt door. De bedrijven boren met het verstrekken van verblijf accommodaties een nieuwe doelgroep aan. “Het is een logische vervolgstap op de groei van de parken.” Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Toverland “Het aanbieden van verblijfsaccommodaties voor overnachtingen past bij de ontwikkeling van dagrecreatieparken. Eerst volgt groei op schaalniveau en daarna zijn verblijfsaccommodaties de logische vervolgstap”, stelt Tom Gosens, senior adviseur vrijetijdseconomie en toerisme bij adviesbureau Ginder. Of de coronapandemie ook met de huidige ontwikkeling te maken heeft, valt lastig te zeggen. Gosens: “Maar je ziet wel dat de pandemie op diverse plekken voor versnelling heeft gezorgd.” Toverland Zo kwam attractiepark Toverland in Sevenum tijdens de coronaperiode, in 2020, met de pop-up camping. Dat concept was zo’n groot succes dat het park nu doorpakt en binnen enkele jaren permanente verblijfsaccommodaties gaat realiseren. “We werken met drie ringen”, vertelt Bart Jaspers, manager marketing en communicatie. “De eerste ring staat voor gasten die op maximaal drie kwartier reizen wonen, de tweede ring staat voor drie kwartier tot anderhalf uur reizen en de derde ring voor anderhalf uur of langer. De meerderheid van onze campinggasten komt uit die derde ring. Een volledig nieuwe doelgroep, want we zien nauwelijks kannibalisatie tussen de verschillende Toverland wil de pop-up camping uitbouwen naar vaste accommodaties groepen.” Met de nieuwe accommodaties zet Toverland in op short term stay: een verblijf van twee dagen waarbij een tweedaags ticket voor het pretpark is inbegrepen. Outdoor Markant Outdoorcentrum in het Gelderse Braamt startte in coronatijd met het nieuwe concept Avonturen Achterhoek. Daarbij worden outdooractiviteiten gecombineerd met de zelf opgezette Avonturencamping Stroombroek. “Hiermee boren we naast de scholenmarkt een nieuwe doelgroep aan: gezinnen met kinderen in de puberleeftijd”, vertelt eigenaar Michiel Pöpping. “Kinderen van een jaar of zeven hebben nog niet zo veel met sporten en mountainbiken. Zowel schoolgroepen als gezinnen met kinderen in de puberleeftijd houden van avontuur en natuur. Daarmee benutten we de seizoenen nu veel beter.” De trend zal zich voorlopig blijven voortzetten, verwacht Tom Gosens van Ginder: “We zien dat de bezettingsgraden van accommodaties bij dagrecreatiebedrijven hoog zijn, zeker als ze een unieke ervaring bieden. Er zijn voorlopig dus nog genoeg kansen om uit te breiden.” 03-2024 | Recreactie 31

kennis delen Pensioenfonds klaar voor nieuw stelsel Het Pensioenfonds Recreatie gaat per 1 januari 2026 werken volgens de regels van het nieuwe pensioenstelsel. Daarmee is de recreatiesector een van de eerste sectoren die de stap zet naar een toekomstbestendiger pensioen. Ook het verantwoordingsorgaan, waarin werkgevers en werknemers vertegenwoordigd zijn, is klaar voor het nieuwe stelsel. Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Shutterstock Pensioenfondsen kunnen tot 1 januari 2028 overstappen naar het nieuwe stelsel. Dat het Pensioenfonds Recreatie die overstap relatief snel maakt, heeft alles te maken met leeftijd, zegt Pim Meijkamp, eigenaar van vakantiepark Delftse Hout. Hij is namens de werkgevers lid van het verantwoordingsorgaan van het pensioenfonds. “We zijn als fonds vrij jong en hebben ook veel jonge deelnemers. Deze jonge medewerkers hebben het meest belang bij de overstap, omdat er verruiming komt voor de beleggingsvoorwaarden die op hen van toepassing zijn.” Het Pensioenfonds Recreatie zet zich in voor het pensioen van meer dan 90 duizend mensen in de sector. De organisatie bestaat uit een bestuur, een raad van toezicht en een verantwoordingsorgaan. Organisatie Het bestuur bepaalt het beleid. Het onderhandelt bijvoorbeeld met de sociale partners over de hoogte van de premies. De raad van toezicht controleert het bestuur. In het verantwoordingsorgaan zitten vertegenwoordigers van werkgevers en werknemers, gepensioneerden en ex-medewerkers. Dit orgaan adviseert het bestuur en beoordeelt ook of het bestuur het beleid goed 32 Recreactie | 03-2024 Het verantwoordingsorgaan is een soort luis in de pels van het pensioenfonds uitvoert. “We zijn een soort luis in de pels”, licht Meijkamp toe. “Maar wel een luis in de pels waarnaar geluisterd wordt. Het bestuur erkent ons belang en neemt onze adviezen serieus. In tegenstelling tot het bestuur en de raad van toezicht komen de leden van het verantwoordingsorgaan uit de branche zelf. Onze bestuurders vinden het belangrijk om te weten hoe de branche zélf tegen bepaalde zaken aankijkt.” Medio 2024 vertrekt Toon Weijenborg, die ook namens de werkgevers lid is, uit het verantwoordingsorgaan (zie ook het artikel op pagina 14). Meijkamp hoopt dat Weijenborgs plek wordt ingenomen door een enthousiaste werkgever die het ondernemersgeluid kan laten doorklinken in het verantwoordingsorgaan. Terwijl dit nummer van Recreactie wordt gedrukt, loopt de sollicitatieprocedure voor deze vacature nog. Meijkamp: “Het is een functie waar je zelf ook van groeit. Wij dragen allemaal pensioenpremies af en ik had vroeger nooit enig idee wat er daarna met dat geld gebeurt. Ik vind het fi jn dat ik die kennis nu wel heb. En dat ik die ook kan overdragen op mijn eigen medewerkers.” kennis delen Geen bedenktijd bij verkoop recreatiegrond Recreatieondernemers verkopen regelmatig kavels en recreatiewoningen op hun vakantiepark aan particulieren. Vaak wordt de koop schriftelijk vastgelegd, maar lang niet altijd. In de praktijk komen de nodige geschillen voor over de geldigheid van de koopovereenkomst en de bedenktijd van drie dagen. Een recente uitspraak van de Hoge Raad levert belangrijke lessen op voor de recreatiepraktijk. Tekst: Jolanda van Summeren (Stellicher advocaten) Foto: Shutterstock In de zaak die bij de Hoge Raad speelde, had een verkoper mondeling een perceel onbebouwde grond verkocht aan een particulier (consument-koper). Het perceel had de publiekrechtelijke bestemming ‘wonen’. De Hoge Raad oordeelde in december 2023 dat de koopovereenkomst niet schriftelijk hoeft te worden gesloten, omdat geen sprake is van de koop van een (recreatie) woning. Dat betekent dat de mondelinge koopovereenkomst geldig is en de consument-koper daarnaast geen drie dagen bedenktijd heeft om alsnog van de koop af te zien. De Hoge Raad gaat nog een stap verder. De vereisten van een schriftelijke koopovereenkomst en drie dagen bedenktijd gelden ook niet als het perceel is verkocht als bouwkavel of als de verkoper wist dat de consument-koper op de kavel een woning wilde bouwen. Bebouwd of onbebouwd? De recreatieondernemer die aan een consument-koper uitsluitend een onbebouwde kavel op zijn park verkoopt, hoeft geen schriftelijke koopovereenkomst te sluiten. Ook een mondelinge overeenkomst is geldig. Zelfs als sprake is van een bouwkavel of als de recreatieondernemer weet dat de consument-koper een recreatiewoning wil bouwen. De consument-koper kan geen beroep doen op de bedenktijd van drie dagen. Voor een kavel grond is een mondelinge verkoopovereenkomst geldig Bij de verkoop van een kavel met bestaande recreatiewoning of de verkoop van een kavel met een nieuw te bouwen recreatiewoning (een ‘koop-aannemingsovereenkomst’) moet de overeenkomst wel verplicht op schrift worden gezet. Ook geldt hier voor de consument-koper een bedenktijd van drie dagen. Een ander geval is de verkoop van een onbebouwde kavel waarbij de consument-koper uitsluitend een recreatiewoning mag plaatsen, als die gekocht wordt van de recreatieondernemer of een door de recreatieondernemer aangewezen partij. Die verplichting kan aan de consument-koper zijn opgelegd in het park reglement of in een algemene, notariële akte. In die gevallen kan niet zonder meer gezegd worden of een mondelinge koopovereenkomst geldig is en of de bedenktijd van toepassing is. Afhankelijk van de tekst van het parkreglement of de akte kan de conclusie zijn dat de recreatieondernemer toch een woning verkoopt. Dan moet de overeenkomst schriftelijk worden gesloten. Voor de recreatieondernemer is het raadzaam om koopovereenkomsten met consument-kopers altijd schriftelijk vast te leggen, ook als het enkel gaat om de verkoop van recreatiegrond. 03-2024 | Recreactie 33

FRISSE BLIK NODIG? Samen aan de slag voor een duurzame en rendabele onderneming. LEISURE TAXATEURS NEDERLAND UW TAXATIE SPECIALIST IN LEISURE Leisure Taxateurs Nederland is gespecialiseerd in het professioneel taxeren van exploitatiegebonden recreatie- en watersportbedrijven en onroerend goed in heel Nederland. www.leisuretaxateurs.nl +31 (0)85 488 35 80 info@leisuretaxateursnederland.nl wijzijnginder.nl Samen met jou als recreatieondernemer kijken we graag vooruit. Of het nu gaat om een te ontwikkelen businessplan, een bijzonder concept of inzicht in haalbaarheid. Met een frisse blik komen we tot een duurzaam, rendabel en toekomstbestendig perspectief voor jouw onderneming. Daag ons maar uit, daar houden we van! CHALETS MET ALLE COMFORT AFGESTEMD OP UW PARK WIJ BOUWEN UW VERHUUR- EN PROJECTMATIGE CHALETS Rollecate 39 | 7711 GG Nieuwleusen | 0529-488900 www.arcabo.com | info@arcabo.nl vakinfo Payroller verbreedt dienstverlening Wetgeving op het gebied van arbeid en arbeidsrecht wordt steeds complexer. Tegelijkertijd is het voor een recreatiebedrijf heel lastig om nieuwe medewerkers te vinden op de krappe arbeidsmarkt. Hoe houd je dan nog een scherpe focus op je medewerkers – de belangrijkste pijler van je bedrijf? Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Shutterstock Medewerkers werven en vasthouden doe je door goed voor ze te zorgen. Dat betekent: een goede en permanente communicatie, je beloftes inlossen en ook rekening houden met hun wensen. Zoiets vraagt om goed personeelsbeleid. Zeker in tijden van krapte op de arbeidsmarkt. Goed personeelsbeleid betaalt zich terug in de vorm van productieve medewerkers, een laag personeelsverzuim en -verloop en een hoge klanttevredenheid. Als je als recreatiebedrijf niet of niet voldoende in staat bent om hier voldoende professionele aandacht aan te besteden, kun je overwegen om hiervoor een payrollorganisatie in te huren. Payrollers zijn vooral gespecialiseerd in het ontzorgen van de werkgever op het gebied van arbeidscontracten, uitbetalingen, urenregistratie en verzuim. Met het oog op de actuele ontwikkelingen op de arbeidsmarkt kan het echter ook interessant zijn om een organisatie in te schakelen die kan voorzien in uitzendkrachten. Maar het kan nóg completer. Wie daar behoefte aan heeft kan zich ook volledig laten ontzorgen door een payrollorganisatie. Van het behouden van medewerkers tot het aannemen, onboarden en inwerken. De payroller biedt dan een maatwerkoplossing, rekening houdend met onder meer de omvang en cultuur van je bedrijf. Payrollers kunnen medewerkers aannemen, onboarden en inwerken Praktische ondersteuning Kleine organisaties met bijvoorbeeld vier of vijf medewerkers zijn gebaat bij het vergroten van kennis op het gebied van personeel en organisatie. Bij grotere bedrijven met een omvang van vijftien tot twintig medewerkers richt de payrollorganisatie zich meer op de praktische kant. Denk hierbij aan het opzetten van een effi ciënte HR-functie, waarin meer aandacht aan de zachte kanten van het werkgeverschap kan worden besteed. Zoals het gericht investeren in kennis en talent. Dat is heel belangrijk met het oog op het behouden van je (tevreden) medewerkers. En dus uiteindelijk ook op de omzet en winst van je onderneming. Met dank aan Nedfl ex 03-2024 | Recreactie 35

Op zoek naar duurzaam succes voor jouw recreatieonderneming? Laat je duurzaamheidsrapportages door de professionals van Countus controleren. Ons toegewijde team Duurzaamheid en Nieuwe Energie heeſt alle kennis in huis om je te helpen. Of het nu gaat om het uitvoeren van metingen of om het opstellen van gedetailleerde rapportages; wij bieden uitgebreide ondersteuning om jouw duurzaamheidsdoelen te behalen. Neem vandaag nog contact op met onze specialisten en zet de eerste stap naar een groenere toekomst voor jouw bedrijf! Expertiseteam Recreatie & Horeca recreatie-horeca@countus.nl COUNTUS.NL/RECREATIE productnieuws Tekst: Jaap van Sandijk Nijntje speeltoestellen Boer Play heeft het assortiment van nijntje speeltoestellen uitgebreid met klimtoestel aap, speelpaneel krokodil, dubbele schommel giraf en een uitdagend oversteekpad. In de toestellen zijn herkenbare kleuren, voorwerpen en dierenvriendjes van nijntje (bekend van de kinderboeken van Dick Bruna) verwerkt. De speeltoestellen zijn gemaakt van gerecycled kunststof platen. (0183) 40 23 66 www.boerplay.com Fietsverhuur Schoonloopmatten Met de Forbo Coral schoonloopmatten heb je minder slijtage aan je vloeren. De matten dringen de inloop van vocht en vuil met 60 tot 90% terug, aldus de producent. Voor de buitenruimte heeft Wola de Coral Grip in het assortiment. Deze is speciaal ontworpen voor gebruik buiten de deur. Daarnaast zijn er diverse matten voor universeel gebruik. De matten zijn leverbaar op maat en in de standaardmaten 55x90 cm, 90x155 cm, 135x205 cm en 205x300 cm. Ze zijn verkrijgbaar in vele kleuren. (050) 312 96 85 www.wola.nl CycleShare ontzorgt recreatiebedrijven met tweewielerverhuur. Het bedrijf beschikt over een groot en divers aanbod aan tweewielers. Van e-bikes tot mountainbikes, van bakfi etsen tot tandems en van kinderfi etsen tot skelters. Daarnaast beschikt CycleShare over een eigen reserveringssysteem en een mobiele service-eenheid. Een grote investering op voorhand is niet nodig. Het recreatiebedrijf en CycleShare delen de omzet van de verhuur. www.cycleshare.nl Een duurzaam schoon toilet De BubbleFlush reinigt je toilet zonder milieubelastende reinigingsmiddelen. Door ultrasone trillingen worden luchtbellen gecreëerd, die in het water met kracht imploderen en zo kalk en aangehecht vuil verwijderen, omschrijft de fabrikant het proces. Het enige dat de gebruiker hoeft te doen is de BubbleFlush in de toiletpot houden. De innovatie is Green Key-gecertifi ceerd. (038) 468 68 88 www.wecoviservice.com 03-2024 | Recreactie 37

HOGE KWALITEIT KOELTECHNIEK laag geprijsd! Koelwerkbank temp. bereik: -2º tot 8ºC 230 Volt Vanaf 4750.045 Vanaf 1.045,Lease vanaf 25,93* Koelkast afm. rooster 65x53 cm temp.bereik: -2º tot 8ºC 230 V Vrieskast afm. rooster 65x53 cm temp.bereik: -18º tot -22ºC 230 V art. nr model afm. cm kW KOELKAST 4750.025* 1 deur 4750.005 1 deur 68 x 71 x 201 0,19 74 x 83 x 201 0,30 4750.010 2-deurs 148 x 83 x 201 0,44 art. nr model afm. cm kW VRIESKAST 4750.030* 1 deur 4750.015 1 deur 1.280,1.025,1.460,- 1.170,2.355,- 1.885,art. nr model afm. cm kW 4750.035 4750.040 4750.045 2-deurs 3-deurs 4-deurs 223 x 70 x 85 HOOGRENDEMENT UITVOERING 4752.035 4752.040 4752.045 2-deurs 3-deurs Blastchiller/freezer 4 voorgeprogrammeerde programma's kerntemperatuurmeter verrijdbaar 230 Volt 136 x 70 x 85 0,21 180 x 70 x 85 1.410,0,23 0,34 1.130,Lease vanaf 28,59* 1.130,1.675,- 1.340,2.015,- 1.615,136 x 70 x 85 0,20 180 x 70 x 85 4-deurs 223 x 70 x 85 1.680,0,22 0,34 1.345,1.975,- 1.595,2.365,- 1.895,68 x 71 x 201 0,40 74 x 83 x 201 0,48 4750.020 2-deurs 148 x 83 x 201 0,78 * afm. rooster 53,5x55 cm KOELKAST HOOGRENDEMENT UITVOERING 4752.005 1 deur 74 x 83 x 201 0,17 4752.015 2-deurs 148 x 83 x 201 0,36 VRIESKAST HOOGRENDEMENT UITVOERING 4752.010 1 deur 74 x 83 x 201 0,42 4752.020 2-deurs 148 x 83 x 201 0,70 1.560,1.250,1.805,- 1.445,2.740,- 2.195,Vanaf 1.750,1.399,2.845,- 2.295,2.195,1.749,3.275,- 2.625,*De in deze advertentie vermelde lease tarieven zijn per maand op basis van 60 maanden en op basis van operationele lease. EMMELOORD Platinaweg 21 8304 BL Emmeloord Tel: (0527) 635 635 info@hakpro.nl AMSTERDAM De Flinesstraat 20 1114 AL Duivendrecht Tel: (020) 665 6428 amsterdam@hakpro.nl GRONINGEN Verl. Bremenweg 10c 9723 JV Groningen Tel: (050) 318 1600 groningen@hakpro.nl art. nr model afm. cm kW 4750.705 5x 1/1 GN of 5x EN 400x600 80 x 80 x100 0,75 3.220,2.575,4750.710 7x 1/1 GN of 7x EN 400x600 80 x 80 x 151,5 0,98 3.815,- 2.955,4750.715 9x 1/1 GN of 9x EN 400x600 80 x 80 x 176,3 1,2 6.210,- 4.965,ROTTERDAM Schuttevaerweg 13 3044 BA Rotterdam Tel: (010) 750 2750 rotterdam@hakpro.nl VENLO Venrayseweg 44 5928 NZ Venlo Tel: (077) 387 4242 venlo@hakpro.nl VLISSINGEN Bedrijfsweg 9 4387 PD Vlissingen Tel: (0118) 493 222 vlissingen@hakpro.nl 23-05-00 Alle prijzen zijn in euro's, exclusief BTW en wettelijke verwijderingsbijdragen. Wijzigingen voorbehouden zonder voorafgaande kennisgeving. Zet- of drukfouten voorbehouden. 2.575,Lease vanaf 60,26* hakpro.nl HOOG RENDEMENT WAT EEN BESPARING! Gespecialiseerd in duurzaam robinia en kastanje hekwerk, palen, poorten en vlechtschermen Robinia hekwerken Kastanje hekwerken Vlechtschermen Robinia palen Kastanje palen Kastanje tuinpoorten Landhekken Dierenweides Slagbomen Schapenhekken Montagewerkzaamheden Kijk op www.woutishout.com voor meer producten. info@woutishout.com • T +31(0)6 40410021 • Hilvarenbeek

UW FULLSERVICE PARTNER IN RECREATIE Transformeer uw camping of recreatiepark in een toekomstbestendige bestemming met Seijsener. COMPLEET SERVICEAANBOD Een uitgebreid scala aan diensten voor een zorgeloze ervaring LOKALE INNOVATIES Duurzaam en slim, met Nederlands vakmanschap DIRECTE ONDERSTEUNING Onze eigen technici staan klaar voor snelle en deskundige hulp Seijsener, uw partner in slimme en duurzame recreatieoplossingen. Neem direct contact op of scan de QR-code voor meer informatie. SCAN DE CODE Slim bedacht, goed uitgevoerd +31 075-6810 610 info@seijsener.com

RECREACTIE 2 | maart 2024 magazine over recreatie en toerisme Hoe vind je goed personeel? Ondernemen in een krappe arbeidsmarkt Betere medewerkers door samenwerking met scholen Tips and tricks voor het motiveren van generatie Z Hoe kun je internationale medewerkers goed inwerken?

Dé specialist in de bouw van sanitaire units van hoge kwaliteit Maatwerk dat volledig aan uw wensen voldoet Volledige ontzorging van ontwerp tot sanitaire installatie Innovatieve milieu- en energiebewuste oplossingen Onderhoudsvriendelijke en duurzame materialen Units zijn schakelbaar, fl exibel en verplaatsbaar mobielbouw.nl biedt u nog veel meer informatie WIJ WENSEN ALLE NIEUWE EIGENAREN EEN SUCCESVOL SEIZOEN TOE! Wij zijn sinds 1974 gespecialiseerd in aan- en verkoop, taxaties en bedrijfsovernames in de dag- en verblijfsrecreatieve sector. Persoonlijk advies? Neem contact op met één van onze specialisten: Maxx Hup, Thijs Lunenburg, Yvette Mijnheer, Adri Mijnheer, Rianne Jansen of Harm-Jan Mooiweer. vandeloosdrechtrbm.nl Verblijfsrecreatie Watersport Dagrecreatie Sport en Wellness DÉ RECREATIE BEDRIJFSMAKELAAR F.A. Molijnlaan 28, 8071 AG Nunspeet Tel: 0341 - 25 23 63

colofon voorwoord Hoofdredactie: HISWA-RECRON, Marike Rosier, communicatie@hiswarecron.nl Eindredactie: Maarten Bokslag, www.bokslag.com Redactiecommissie: Wanda van Eck, Jeff rey Belt, Stijn Boode, Charlotte de Baat Aan dit nummer werkten mee: Jaap van Sandijk, Erik van Dijk, Facet, Jeroen Kamphuis Opmaak: Dock35 Media Coverfoto: Shutterstock Bladmanagement: Dock35 Media, Sjoerd Franssen Advertenties: Dock35 Media, Martijn Penning, (0314) 355 826, martijn@dock35media.nl Druk: Senefelder Misset Doetinchem B.V. Abonnementen: HISWA-RECRON, Storkstraat 24, 3833 LB Leusden, communicatie@hiswarecron.nl, (033) 303 9700, 70 euro per jaar, 35 euro voor studenten en medewerkers van recreatiebedrijven. Gratis voor HISWA-RECRON-leden, overheden en pers. Als vakblad hanteren wij de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er vanuit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Oplage: 4.400 exemplaren. De samenstellers hebben de grootst mogelijk zorgvuldigheid betracht. Noch HISWA-RECRON, noch redactie, noch auteurs aanvaarden enige aansprakelijkheid bij eventueel voorkomende fouten. Marike Rosier Manager Communicatie Aan de slag! Wat veel mensen niet beseffen, is dat onze sector een schat aan werkgelegenheid en opleidingsmogelijkheden kent. Men denkt al snel aan seizoenskrachten en tijdelijke krachten, maar in de recreatie en watersport werkt een grote diversiteit aan professionals - van ervaren entertainers tot deskundige technici, van gepassioneerde natuurgidsen tot bedrijfsstrategen met een voorliefde voor avontuur. Maar laten we eerlijk zijn: onze sector heeft te kampen met een imagoprobleem. Misschien komt het door de associaties met ontspanning en vrije tijd, misschien doordat sommigen het werk in de recreatie te veel als een bijbaan zien. Kunnen we met elkaar de vooroordelen nu eens aan de kant schuiven? Want onze sector barst van de mogelijkheden voor persoonlijke groei en professionele ontwikkeling. PARTNERS IN BUSINESS: KENNISPARTNERS: Dat is natuurlijk ook direct een uitdaging. De krapte op de arbeidsmarkt is reëel. Maar die biedt ook nieuwe kansen voor ondernemers die bereid zijn om te investeren in hun personeel en om te laten zien waar hun prachtige bedrijven voor staan. In deze Recreactie vind je veel voorbeelden: zoek de samenwerking met scholen in je regio, maak tijd vrij om leerlingen je bedrijf te tonen. Laat docenten zélf eens een dag stage lopen. Kortom: profi leer je als leuke werkgever bij studenten en scholen, want je kunt ook echt leuke dingen bieden! Laat je medewerkers een paar nachtjes op het bedrijf van een collega overnachten (en vice versa), bied gratis gebruik van je zwembad na sluitingstijd, een sportschoolabonnement of een leuk feest aan het eind van het seizoen. Je leest ook een artikel over generatie Z. Ze zijn heel anders dan de generaties ervoor, maar met de juiste aanpak wel loyaal en enthousiast! Dus gebruik deze editie vol tips, informatie en handvatten om zelf aan de slag te gaan met je huidige én toekomstige personeel! Veel leesplezier. 02-2024 | Recreactie 5

Voor de energiezuinige aansturing van alle soorten verwarming Airco’s | Elektrische verwarming | CV-installaties Warmtepompen | IR panelen Neem contact op voor een vrijblijvend adviesgesprek 088-1231333 / verkoop@icy.nl www.icy.nl Kies voor een Countus Scan om het meeste uit je recreatiebedrijf te halen COUNTUS.NL/RECREATIE Expertiseteam Recreatie & Horeca recreatie-horeca@countus.nl Hoe zie jij de toekomst van je bedrijf voor je? Het Countus Expertiseteam Recreatie & Horeca denkt graag strategisch met je mee. Vanuit de uitgebreide Countus Scan analyseren we jouw onderneming en onderzoeken we hoe we het beste uit je bedrijf kunnen halen. Zo zetten we samen de stappen voor de realisatie van jouw toekomstvisie. Draadloos aan te sturen! inhoud Informatief 08 14 22 24 31 33 Onder de aandacht Kort nieuws uit de branche Coverstory De noodzaak van arbeidsmarktbeleid Samenwerking Scholen en ondernemers samen sterker Kennis delen Let op met bemiddelings- en toestemmingskosten bij verkoop Vakinfo Zelf energie opslaan met een batterij Productnieuws Een overzicht van de laatste innovaties 11 13 20 25 26 Opinie De visie Kim Jansen geeft tips and tricks voor het motiveren van de jonge generatie Z Mens & bedrijf Arbeidsmarkt Internationale medewerkers inwerken? RCN heeft een speciaal programma Kennis delen Vacatures zet je gratis op recron.nl Columns Green Key RecreAnders 02-2024 | Recreactie 7

onder de aandacht Eigen opleiding voor Toverland en Schatberg Alles over de arbeidsmarkt Eind januari ging de webpagina van HISWA-RECRON online die speciaal is gericht op scholing en arbeidsmarkt. Op hiswarecron.nl/arbeidsmarkt vind je veel informatie op het gebied van werken, leren, stages en arbeidsmarktbranding. De site is zowel voor ondernemers als voor geïnteresseerde studenten relevant. Eén van de onderwerpen is bijvoorbeeld: hoe maak je een goede vacaturetekst? Een goede vraag, want eigenlijk is de vacature een eerste indruk die je maakt op een potentiële medewerker. Het is een uitnodiging om verder te klikken voor meer informatie. Hoe raak je die potentiële medewerker? Wat wil jij uitdragen in die eerste seconden die je hebt als werkgever? www.hiswarecron.nl/arbeidsmarkt Attractiepark Toverland, vakantiepark De Schatberg en Fun & Entertainment Center Sevenum ntwikkelden samen met Gilde Opleidingen een eigen bbl-opleiding, die opleidt tot zelfstandig medewerker Leisure & Hospitality. De Limburgse bedrijven hopen dat de eigen opleiding uiteindelijk meer medewerkers oplevert. Gilde Opleidingen ziet vooral de directe toegang tot praktijkervaring als waardevol voor studenten. Daarbij kan het onderwijs beter aansluiten op wat studenten tegenkomen tijdens het echte werk. Vanaf de zomer start de eerste groep studenten in het tweejarige bbl-trajct. Vertrouwenspersoon recreatie Ook in de recreatiesector komt het voor: ongewenste omgangsvormen op de werkvloer. Om dit te voorkomen zijn in de cao Recreatie heldere afspraken gemaakt over wat wel en niet kan. Onderdeel van de afspraken is dat er een vertrouwenspersoon komt, waar je bij twijfels, vragen en meldingen terecht kunt. Sinds 1 februari is daarvoor Carolien Verboom van Arboned beschikbaar. “Ik ben er om gevoelige zaken te bespreken. Denk aan grensoverschrijdend gedrag zoals pesten, discriminatie, agressie of seksuele intimidatie. Daarnaast kan ook sprake zijn van een integriteitskwestie of een vermoeden van een misstand.” Vaak is er geen pasklare oplossing voor grensoverschrijdend gedrag. Verboom: “Daarom kijk ik samen met de medewerker naar de situatie en adviseer over een mogelijke oplossing. Hierbij zet ik geen enkele stap zonder toestemming van de medewerker.” Carolien Verboom 06 - 478 700 49 carolien.verboom@arboned.nl 8 Recreactie | 02-2024 Foto: RCN Foto: De Schatberg Halvering aantal mbo-studenten Op pagina 22 van deze Recreactie over scholing en arbeidsmarkt noemen we het ook al: het aantal studenten op de mbo Recreatie-opleidingen neemt al jaren af. Hoe dramatisch de daling is, blijkt uit cijfers van SBB, de Samenwerkingsorganisatie Beroepsonderwijs Bedrijfsleven. De instroomcijfers van studenten voor mbo-opleidingen Leisure & Hospitality laten sinds 2017 een halvering zien van het aantal studenten in zeven jaar! In 2017 ging het om 2.539 aanmeldingen, in 2023 nog maar om 1.273. Herbert van Oord, manager Arbeidsmarkt, opleiding en training bij HISWA-RECRON, verklaart de cijfers deels uit het teruggelopen aantal jongeren. “Verder moeten we samen met onder nemers werken aan ons imago. 65% van de banen in leisure en recreatie betreft vaste banen. Terwijl scholieren én hun ouders denken dat er enkel seizoenswerk te vinden is.” 1.000 1.500 2.000 2.500 3.000 500 0 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 De nieuwe cao Recreatie Molecaten start onbemande shops Na een succesvolle pilot op Molecaten Park Waterdunen opent Molecaten dit voorjaar vier nieuwe onbemande shops op haar vakantieparken. Er is geen personeel nodig om de winkel te runnen. Afrekenen gaat met de zelfscankassa. De winkels worden als compleet concept geleverd door Omise. “We hebben een aantal parken die niet groot genoeg zijn voor een winkel”, legt Tim Slager van Molecaten uit. “Nu kunnen we daar de gasten toch service bieden voor de vergeten boodschapjes, zonder er schaarse medewerkers op te zetten.” Winkeldiefstal komt nauwelijks voor, zo bleek uit de pilot op Waterdunen. Slager: “Vakantiegasten zijn niet uit op winkeldiefstal. En er is wel een gevoel van toezicht, omdat het bij de receptie is ondergebracht.” De openingstijden van de onbemande shops zijn dan ook gelijk aan die van de receptie. HISWA-RECRON en de vakbonden FNV Horeca en CNV Vakmensen hebben halverwege februari een onderhandelingsresultaat bereikt over een nieuwe tweejarige cao, die loopt van 1 januari 2023 tot 31 december 2025. Een cao omvat veel meer zaken, maar enkel kijkend naar de lonen groeien die de komende anderhalf jaar in stappen met minimaal 10,5%. De lagere schalen groeien iets meer, dus er treedt nivellering op. Bovendien is per juli 2025 een infl atieafhankelijke extra loonsverhoging van 2% mogelijk. “Wij zijn blij dat er nu een onderhandelingsresultaat ligt”, zegt Martin Merks, onderhandelaar namens HISWA-RECRON. Het resultaat ligt nu ter goedkeuring voor aan de leden van zowel de branchevereniging als van de bonden. Naar verwachting wordt de cao begin maart defi nitief. www.hiswarecron.nl (zoekterm: cao Recreatie) 02-2024 | Recreactie 9 Aantal eerstejaars studenten Foto: De Achterste Hoef

Totaalleverancier voor de recreatiesector Wij hebben een ruim assortiment artikelen die benodigd zijn in de camping- of recreatiebranche. Daarnaast bieden we ondersteuning op maat bij de voorbereiding én uitvoering van infrastructurele & technische projecten. Denk aan ontwerpberekeningen of begeleiding op het terrein, bijvoorbeeld bij het aanleggen van leidingsystemen. Extra korting voor HISWARECRON leden! Kijk voor meer informatie op wildkamp.nl/recreatie De Uw inventaris in één keer L’OR BARISTA koffiemachine van Philips Topklasse koffiemachine. Uw gasten kunnen nu genieten van ultieme koffie variatie. Door het testpanel van Kieskeurig.nl beoordeeld met een 8,4! compleet en altijd up-to-date. Ons full-service concept bespaart u veel tijd en hoofdbrekens. Als specialist in complete inventarispakketten verzorgen wij snel en accuraat de volledige inventaris voor uw recreatiewoningen. Van theelepel tot tuininventaris. En via de handige app kunt u deze daarna eenvoudig op peil houden. Want de kracht van ons assortiment is dat wij artikelen langdurig kunnen naleveren. Plaza 28 • 4782 SK Moerdijk • tel. 0182 511 511 • www.marindex.nl onder de aandacht ‘Fout Vastgoed’ Eind januari presenteerde het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid het onderzoek ‘Fout Vastgoed’. In dit onderzoek worden vakantieparken wederom in één adem genoemd met criminele en ondermijnende activiteiten. “Heel jammer”, vindt HISWA-RECRON directeur Geert Dijks. “Zulke publicaties schaden de hele recreatiesector. Terwijl het onderzoek sterk is gericht op nietvitale parken met veel bewoning. Deze parken hebben weinig tot niets met recreatie te maken. Verreweg het grootste deel van de sector betreft bonafide bedrijven met een fantastisch toeristisch product. Het gevaar bestaat dat ongenuanceerde rapporten leiden tot zware disproportionele maatregelen, die voor de hele sector moeten gelden.” Dat HISWA-RECRON de problematiek wel degelijk serieus neemt, blijkt onder meer uit de aanstelling van Thiald Bokkinga als Programmamanager Veilig Ondernemen. “Alles is erop gericht om onze leden zo goed mogelijk te wapenen tegen criminele en ondermijnende activiteiten op hun parken.” www.hiswarecron.nl (zoekterm: vastgoed) Hoe pak je dóór? Vorige maand reikten we de Green Key certificaten voor 2024 uit. Dat waren er maar liefst 750. Want de Green Key zit stevig in de lift. Vooral uit de hoek van de bungalowparken is er veel belangstelling voor ons objectieve duurzaamheidskeurmerk. Je kunt de Green Key om twee redenen gebruiken: als doel of als middel. Het keurmerk helpt je om je doel te bereiken: je laat ermee zien dat je actief bent op het gebied van duurzaamheid. Dat is belangrijk om uit te stralen naar je gasten, maar bijvoorbeeld ook naar de gemeente. Met de Green Key laat je zien dat je aantoonbaar werkt aan een betere wereld. Daarmee kun je je onderscheiden van bedrijven die dat alleen maar roepen: greenwashing. Maar de Green Key is voor ondernemers ook een middel om te verduurzamen. Want een paar zonnepanelen en ledlampen zijn een mooi begin. Maar hoe pak je dóór? Dan is de systematische aanpak van Green Key een enorme steun. Stap Nieuwe leden Tussen 15 januari en 15 februari zijn de volgende bedrijven lid geworden van HISWA-RECRON. Welkom! Kempen Stee, Knegsel, www.kempenstee.nl Camping de Tjallen, Hoorn (Terschelling) voor stap word je meegenomen door het proces van verduurzaming. Dat is leuk, want je bent actief bezig met het verbeteren van je bedrijf. Op termijn levert het ook geld op, want je kunt veel energie besparen. En, heel belangrijk: je loopt voor op toekomstige wetgeving. Het is slechts een kwestie van tijd voor ook het mkb dwingende duurzame doelstellingen krijgt opgelegd, die volgen uit Europese regelgeving. Wie deelneemt aan het programma van Green Key heeft daar straks een stuk minder moeite mee. Wij maken het ondernemers zo makkelijk mogelijk en wat dat betreft is er de afgelopen jaren veel verbeterd. Natuurlijk: wie wil beginnen met de Green Key moet er even voor gaan zitten. Maar daarna is het hele systeem zo gebruiksvriendelijk mogelijk. Via een gratis account kun je daar op de website Greenkey.nl alvast kennis mee maken. Dus wil je weten of de Green Key iets voor jou is? Meld je gratis aan op de site en je krijgt meteen de eerste bespaartips! Meer weten over Green Key? Erik van Dijk, directeur Stichting KMVK E: erik@kmvk.nl T: 06 - 12 81 06 41 02-2024 | Recreactie 11 Foto: Maarten Bokslag

GOED ZICHT OP DE GEZONDHEID VAN UW WERKNEMERS Met het Preventief medisch onderzoek (PMO) HISWA werkt u actief aan de gezondheid en vitaliteit van uw werknemers. arboned.nl/pmo-hiswa Meer info? Meer informatie www.arboned.nl/pmo-hiswa 030 299 62 77 salessupport@arboned.nl onder de aandacht RecreAnders Eén uur voor een leuk gesprek Stichting één uur voor de toekomst organiseert van alles om jongeren te helpen bij het maken van de juiste keuzes voor de toekomst. Een heel leuke activiteit zijn de ‘gesprekken met een professional’. Draag jij je enthousiasme over je werk en onze sector graag over aan jongeren? Vind jij het leuk om jongeren te inspireren bij hun toekomstkeuzes? Doneer dan ook een uurtje van je tijd en schrijf je in bij Stichting één uur voor de toekomst. Vaak vindt dan al snel een (online) gesprek van ongeveer een uur plaats met een jongere die juist jouw beroep interessant vindt. Je kunt ze vertellen hoe jouw werkdag er uit ziet, of welke opleiding je nodig hebt voor dit werk. Je geeft zelf aan hoe vaak je een gesprek zou willen hebben. www.eenuurvoordetoekomst.nl Johan Drenth en Bob Kettering Facet, ruimtedenkers in recreatie Business as usual De kop van het nieuwe jaar is eraf. Ondernemers bereiden zich weer voor op de start van het seizoen. Traditiegetrouw een moment om kritisch te kijken naar het afgelopen jaar en verbeteringen door te voeren voor het komende seizoen. Ga je voorsorteren op een gezonde toekomst, of wordt het business as usual? Stilstaan is maar zelden een succesvolle strategie. Maar aanpassingen in het bedrijfsconcept voelen vaak niet vertrouwd, of zelfs spannend. En juist dan is ondernemerschap nodig. Ben jij een ondernemer of pas je enkel op de winkel? Als je wilt bewegen, dus het recreatiebedrijf aanpassen met het oog op een gezonde toekomst, kan dat op verschillende manieren. Bijvoorbeeld volgens het strategieënmodel van Tracy en Wiersma. Hierbij ligt de focus op productleiderschap, klantrelatie en efficiëntie. In minstens één van deze richtingen moet je uitblinken, om het recreatiebedrijf te kunnen onderscheiden van de massa. Het fraaie aan deze strategie is dat je die kunt koppelen aan de Leefstijlvinder. Efficiëntie past bijvoorbeeld naadloos bij een gele doelgroep, waarbij al het vermaak binnen de poorten van het recreatiebedrijf geboden moet worden. Trendrapport NRIT, NBTC en Celth presenteerden 8 februari het nieuwe Trendrapport toerisme, recreatie en vrije tijd. De onderzoekers constateren in het jaarlijkse rapport dat het toerisme zich onverwacht snel heeft hersteld van de pandemie. Dat tekent een veerkrachtige sector. Toch staan er grote veranderingen voor de deur, zoals Artificial Intelligence, inflatie (teruglopende koopkracht), vergrijzing, klimaatverandering en geopolitieke instabiliteit. Ook een diverser Nederland en meer eengezinshuishoudens maken dat de vraag zal veranderen. In deze tijd van grote transities zijn er ook volop kansen voor bedrijven in de vrijetijd. In het Trendrapport worden ze geschetst, waarbij veel aandacht is voor het promoten van de (duurzame) vakantie ‘dichtbij’. www.nrit.nl/trendrapport Terwijl productleiderschap juist gaat over het aanbieden van een uniek recreatieproduct, en dat past bij liefhebbers van inzicht, stijl, of avontuur. Dat lijkt een open deur, maar dat is het niet. Een klein voorbeeld. Het kopen en plaatsen van het mooiste en vaak ook duurste overnachtingsobject op je bedrijf, voelt als productleiderschap. Maar een eenvoudige en goedkope accommodatie kopen en deze landschappelijk zo inrichten dat een unieke buitenbeleving wordt geboden, is wellicht een betere vorm van productleiderschap. De vraag die dan opkomt: is de (niet aanpasbare) accommodatie het product? Of juist de veranderbare landschappelijke ervaring? Bij veel recreatieondernemers is het fysieke product leidend, terwijl de gast juist een vakantiebeleving zoekt. De invulling van deze beleving verschilt per doelgroep. Het is voor recreatieondernemers dus zaak om te onderzoeken welke doelgroep ze kunnen bedienen. En bedenk, dat hoef je niet allemaal zelf te doen. Betrek de regio als verlengstuk van het recreatiepark, om de vakantiebeleving in zijn geheel te laden. Of wordt het toch weer business as usual? 02-2024 | Recreactie 13 Foto: Shutterstock

coverstory Positieve branding van de arbeidsmarkt Personeelstekort: hoe keren we het tij? In een straat liggen vijf recreatiebedrijven op een rij. Waarom wil iemand dan liever bij jouw bedrijf werken dan bij de buren? Dat is de centrale vraag die ondernemers zich zouden moeten stellen als ze tekort hebben aan medewerkers. Maar de vraag stellen is makkelijker dan hem beantwoorden. Om ondernemers ook hierin te ondersteunen loopt sinds anderhalf jaar het project arbeidsmarktbranding. Een beter imago van het werken in de sector staat daarbij voorop. Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Max de Krijger, De Achterste Hoef De cijfers liegen er niet om. Uit de Arbeidsmarktmonitor Gastvrijheidssector over 2022 blijkt dat de werkgelegenheid in de sector leisure en recreatie ten opzichte van het voor14 Recreactie | 02-2024 gaande jaar groeide met 5,7%. Bedrijven uit de sector leisure en recreatie geven over 2022 aan dat maar liefst 56% met onvervulde vacatures zit. En dat geldt niet enkel voor de recreatie, maar ook voor sectoren als de horeca en de zorg. Ofwel: de vijver waarin we vissen wordt steeds kleiner, terwijl de sector groeit. Om het tij te keren zetten HISWA-RECRON en de oplei‘Bedenk als bedrijf: wat kun jij betekenen voor je medewerkers?’ dingen hun beste beentje voor. Er lopen steeds meer campagnes om jongeren te interesseren voor het werken in de sector en dat werpt zijn vruchten af (zie artikel pagina 22). Profileren Er wordt onder meer gewerkt aan een pakket dat bedrijven kunnen gebruiken om het werken in de sector positief onder de aandacht te brengen van de gasten. In januari ging de website hiswarecron.nl/arbeidsmarkt live, met allerlei inspirerende voorbeelden en data over de arbeidsmarkt. De site is specifiek bedoeld voor ondernemers. Lucie Schuijt is medewerker Arbeidsmarktbranding bij HISWA-RECRON. “Zo werken we in het collectief belang. Daarnaast helpen we ondernemers die hun bedrijf graag willen profileren op de arbeidsmarkt. Wat maakt jouw bedrijf aantrekkelijk voor medewerkers?” Uit onderzoek van het Kenniscentrum Kusttoerisme komt naar voren dat het bij jonge mensen zeker niet alleen draait om geld. Ze willen op een nette manier behandeld worden, werken in een gezellig team en een bepaalde mate van flexibiliteit: niet enkel voor de werkgever, maar ook voor zichzelf. Stel dat je dat als werkgever weet te bieden, hoe draag je dat dan uit? Lucie Schuijt: “Creativiteit is geboden. Je kunt leuke acties bedenken en die via de juiste kanalen delen. Als je echt iets leuks hebt kan dat via social media razendsnel gaan. Ik heb weleens gelezen 02-2024 | Recreactie 15 >

Recreatie in eigen land Samen bouwen aan duurzame beleving van rust, ruimte en natuur! +31 (0)343 454 400 info@duurzaamhout.nl duurzaamhout.nl Meer inspiratie? Ga naar onze site of scan de qr-code en word gratis abonnee van onze nieuwsbrief. coverstory over een ondernemer die elke nieuwe medewerker een paar gloednieuwe sneakers geeft. Dan kun je meteen shinen op je eerste werkdag. Een abonnement op de sportschool wordt vaak gewaardeerd, om in vorm te blijven. Of geef mensen een paar gratis overnachtingen, om de sfeer te proeven.” Schuijt ziet dat ook samenwerkingen rendement opleveren. “Je kunt iets leuks doen met een ander bedrijf in de regio. Zo bied je elkaars medewerkers iets extra’s.” Goed werkgeverschap Belangrijker dan ooit is ook het vasthouden van goede medewerkers. Dat levert veel meer rendement op dan het tekens zoeken en inwerken van nieuwe mensen. Dan gaat het – naast een leuke sfeer en extraatjes voor de medewerkers – ook om goed werkgeverschap. Lucie Schuijt: “Kijk als leidinggevende eens écht naar je medewerkers. Wat hebben ze in hun mars? Waar zitten ze mee? Hoe kunnen wij ervoor zorgen dat het goed met ze gaat? Het blijven mensen: er is altijd wel wat. Soms groeit mensen dat boven het hoofd. Juist op die momenten moet je er voor ze zijn, kijken wat je kunt doen. Open communicatie is belangrijk. Je bent er als team voor elkaar. Zorg dus ook voor een veilige werkomgeving. Als je dat goed voor elkaar hebt werken mensen graag bij je, en daar kan geen loonsverhoging tegenop. Je kunt dan ook medewerkers gaan werven via je eigen personeel. Want het is veel effectiever als mensen tegen elkaar zeggen: daar moet je werken, dat is een fijne sfeer en ik heb er een goede tijd gehad.” Welke aanpak een ondernemer kiest zal per bedrijf verschillen. “Ik ben er voor de leden van HISWA-RECRON en ga graag met ondernemers in gesprek over de manier waarop zij personeel werven en vasthouden”, vertelt Schuijt. “Ze mogen me altijd bellen of mailen.” Workshops Leon Starrenburg van Recreatie Trainingen geeft regelmatig workshops op het gebied van arbeidsmarktbranding. Er is nog veel te verbeteren, vindt hij. “We zien dat ondernemers heel veel geld steken in mooie voorzieningen voor de gasten. Dure waterparken, mooie accommodaties en een fraai ‘Verzin leuke, opvallende acties en zet ze op social media. Creativiteit is geboden’ horecaconcept. Dat wordt allemaal heel slim verkocht door marketeers, waarbij precies de juiste snaar van de vakantiegast wordt beroerd. Maar een recreatiebedrijf is niets zonder gemotiveerde werknemers. Maar daar wordt nauwelijks aandacht aan besteed. Wij zeggen dus: denk eens heel goed na over de manier waarop je je bedrijf presenteert aan mogelijke nieuwe medewerkers.” Starrenburg is gaan kijken op vacaturesites: hoe wordt er gezocht naar seizoenskrachten in de recreatie? “Ik zag dat er vooral een hoop eisen worden gesteld: stressbestendig, bereid om op onregelmatige uren te werken, verantwoordelijkheidsgevoel. Dat deed me wel wat denken aan de eisen die de brandweer aan zijn medewerkers stelt. Maar als je daar kijkt, zie je dat de brandweer benadrukt hoe belangrijk het werk is. Dat je mensen kunt redden en dat samen met je collega’s Het belang van een goede cao Halverwege vorige maand werd na lang onderhandelen de nieuwe cao afgesloten, die loopt tot 31 december 2025. De cao is een belangrijk middel waarmee de sector zich kan onderscheiden naar werknemers, betoogt Martin Merks, die namens HISWA-RECRON de onderhandelingen voerde. “In de cao maken we betere afspraken dat het wettelijk minimum. Denk aan het loongebouw, maar ook aan zaken als verlofsparen, doorbetaling bij ziekte, betaling van overuren en de termijnen waarop werkroosters bekend worden gemaakt.” De cao Recreatie pakt voor werknemers beslist gunstiger uit dan die van de horeca, om maar eens een grote concurrent op de arbeidsmarkt te noemen. “Werken op zon- en feestdagen wordt bij ons extra betaald en de lonen zijn ook iets hoger”, legt Merks uit. In de cao worden ook belangrijke extra faciliteiten geregeld, zoals de bijdragen aan het pensioenfonds en het SFR (KIKK), waar medewerkers in de verblijfsrecreatie onbeperkt online cursussen en trainingen kunnen volgen. > 02-2024 | Recreactie 17

WAAROM STELLICHER ADVOCATEN ALLE ENERGIE STEKEN IN RECREATIE Al ruim 35 jaar zijn wij nauw betrokken bij de Nederlandse recreatiebranche. Dat is wat je met recht een specialisme kunt noemen. Wij staan recreatie-ondernemers bij met praktisch advies en juridische procedures. Omdat we persoonlijk contact en creativiteit belangrijk vinden, kunnen we daadwerkelijk maatwerk bieden; geen standaard oplossingen, maar oplossingen waar anderen geen uitkomst zien. En dat doen we allemaal met veel kennis, expertise en plezier. Ontdek onze kracht op stellicher.nl WELCOME TO THE WORLD OF JUMPING PILLOWS® www.airtrampoline.nl Meer dan 23 jaar ervaring Betrouwbaar De beste garantie in de markt Goede en bewezen kwaliteit Gedegen advies Korte communicatielijnen EEN NIEUWE DIMENSIE * vraag naar de voorwaarden mobil-home.com - Volg ons op social media GARANTIE* JAAR coverstory doet. Een totaal andere benadering! Dat is wat wij de recreatieondernemers ook leren. Niet meteen beginnen over alle eisen die je stelt. Benadruk het belang van het werk voor de gasten. Je bezorgt mensen een geweldige vakantie! Je moet er als bedrijf over nadenken wat jij kunt betekenen voor je medewerkers.” Bedrijven doen vaak al veel voor hun medewerkers. Een einde-seizoen-feest, elke maand gesprekken, onderdak op het recreatiebedrijf en elke dag gezond eten, om maar eens wat te noemen. Maar bedrijven verzuimen dat te melden bij het werven van medewerkers, omdat ze zelf vinden dat het ‘voor zich spreekt’. “Maar dat is niet zo!” stelt Starrenburg. “Als jij een camping in het buitengebied hebt, zullen veel jongeren niet solliciteren omdat het lastig te bereiken is. Als je erbij zet dat er voor onderdak of veilig transport naar huis wordt gezorgd, neem je daarmee direct een belangrijke drempel weg.” Schouwen-Duiveland De ondernemers op Schouwen-Duiveland, sinds kort officieel samenwerkend in de vereniging Hospitality Hub, geven het goede voorbeeld. “Het personeelstekort is hier al jaren groot”, vertelt Marieke Braber, voorzitter van HISWARECRON Schouwen-Duiveland (en eigenaar van Vakantiepark Zonnedorp in Renesse). De gemeente nam het voortouw en heeft HISWA-RECRON, KHN en de scholen bijeengebracht. Dat heeft geleid tot deze Hospitality Hub: een vereniging van ondernemers die zich actief inzetten voor hele goede arbeidsvoorwaarden en sociaal werkgeverschap, om zo medewerkers te trekken en te behouden. Braber: “De ondernemers uit de groep spreken onder meer af dat ze 5% meer loon betalen dan in de cao staat. Dat ze medewerkers helpen om extra af te lossen op ‘Jongeren willen ook recht op vakantie in het hoogseizoen, anders komen ze gewoon niet’ hun studieschuld én dat ze recht hebben op vakantie in het hoogseizoen. Dat klinkt heel onlogisch, maar als je jongeren die vakantie niet wilt geven, komen ze gewoon niet. Het is kiezen of delen.” Heel verrassend was de uitkomst toen Braber de seizoenskrachten vroeg naar hun verlangens. “We willen gezond eten en we willen functioneringsgesprekken”, was het antwoord. “Dat was best onverwacht, want je denkt toch altijd dat ze een frietje het lekkerste vinden.” 5 tips om medewerkers te vinden Kies je doelgroep, en denk ook eens aan zijinstromers, mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt of 50-plussers. Speeddate sollicitatie. Nodig de kandidaten uit voor korte kennismakingsgesprekken van 10-15 minuten. Schakel je medewerkers in en vraag ze of er vrienden zijn die bij je willen werken. Een bonus helpt!. Nodig de geïnteresseerden (en je collega’s) uit voor een gezellige avond. Laat jezelf zien. Online en offline moet blijken wie jij bent als werkgever én dat je vacatures hebt. En natuurlijk plaats je vacatures op www.recron.nl/ vacatures. Meer daarover op pagina 25. Positief beeld behouden Een van de afspraken is dat elk lid goed voor zijn medewerkers zorgt, óók als ze besluiten ergens anders te gaan werken. “We willen dat ze een positief beeld van onze sector meenemen. Iedereen die hier werkt kent weer heel veel mensen. Dan wil je toch dat er alleen maar positieve verhalen rondgaan? Dat levert je straks weer medewerkers én een beter imago op.” In de Hospitality Hub gaan ondernemers ver om medewerkers te behouden. Braber noemt het voorbeeld van een medewerker die een greep uit de kas had gedaan. Ontslag zou logisch zijn. “Maar uit gesprekken bleek dat die jongen in de schulden zat en nooit geleerd had om met geld om te gaan. Die was wanhopig. Toen is hij gekoppeld aan een budgetcoach, zodat hij zijn financiën beter op orde houdt. Zo helpt de ondernemer die jongen verder met zijn leven, én behoud je een ervaren medewerker voor de sector.” Naast geld is ook geluk heel belangrijk. “Wie bij één van de deelnemende bedrijven werkt, kan daar ook met een fikse korting uit eten gaan of verblijven met een partner. En we geven korting op een sportpas, zodat mensen in vorm blijven. Dat kost je wel wat, zowel in tijd als in geld. Maar als je goed bent voor je medewerkers, krijg je dat ook weer terug.” 02-2024 | Recreactie 19

arbeidsmarkt en scholing Inwerken internationale medewerkers vraagt om brede aanpak Een nieuw land, een nieuwe cultuur Door de krapte op de arbeidsmarkt werven steeds meer bedrijven internationale medewerkers. Maar hoe zorg je voor een succesvolle integratie op de werkvloer? RCN Vakantieparken onderzocht het samen met Breda University of applied sciences (BUas). Het onboarding platform van RCN houdt sindsdien rekening met verschillen in taal en cultuur. “Een werkgever moet nóg meer allround zijn.” Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: RCN Net als veel andere recreatiebedrijven heeft RCN Vakantieparken, dat beschikt over 18 vestigingen in Nederland, Frankrijk en Duitsland, te maken met personeelsgebrek. Een gebrek dat deels wordt opgelost door de inzet van Oekraïense medewerkers. Maar hoe zorg je voor een succesvolle onboarding en integratie van deze nieuwe collega’s? Om daar inzicht in te krijgen wijdde BUas-student Inge Bouwhuis haar afstudeerscriptie aan dit onderwerp. Hiervoor deed ze onder meer onderzoek naar verschillende andere sectoren waar internationale werknemers actief zijn. Voor RCN ontwikkelde zij een onboarding platform. Dat is een tool die uitlegt wat RCN Vakantieparken doet en waar het voor staat, en daarbij rekening houdt met taal- en cultuurverschillen. Met het onboarding platform biedt RCN taalworkshops en cursussen en helpt het bedrijf internationale medewerkers bij het regelen van praktische zaken in Nederland. “Denk bijvoorbeeld aan het betalen van belasting, boodschappen doen en deelnemen aan sociale activiteiten in je eigen omgeving”, verduidelijkt Inge Bouwhuis. Internationale medewerkers hebben een veel uitgebreider inwerkprogramma nodig Brede insteek Ze benadrukt dat het onboarden van internationale medewerkers meer van de werkgever vraagt, dan ze gewend zijn bij Nederlandse mensen. “Er komt meer bij kijken dan alleen uitleggen wat de functie inhoudt en waar het bedrijf voor staat. Internationale medewerkers moeten wennen aan veel meer dingen dan alleen een nieuwe baan. Ze belanden in een nieuw land, een nieuwe cultuur en een heel andere werkomgeving. Je moet de onboarding – het binden en boeien van nieuwe medewerkers – veel breder insteken. Als werkgever moet je veel meer allround zijn.” 20 Recreactie | 02-2024 Wouter van Reeven was namens RCN Vakantieparken nauw betrokken bij het onderzoek van Inge Bouwhuis. “Onze vraag aan Inge was vrij simpel”, stelt Van Reeven. “We zien een flinke toename van het aantal internationale medewerkers. Welke andere manier van onboarding is nodig om hen succesvol te laten integreren?” Bouwhuis werkte volgens de design thinking-methode. “Daarin staat de behoefte van de gebruiker van het product centraal”, licht zij toe. “Je doorloopt een aantal vaste stappen die je helpen bij het vinden van de oplossing. Die oplossing is een klantgericht product. Tijdens het onderzoeksproces wordt een prototype ontwikkeld. Dat prototype wordt in een aantal cycli getest en daarna aangepast en verbeterd tot een passend eindproduct.” Praktische werkwijze Daar moet je als bedrijf wel op voorbereid zijn, waarschuwt Bouwhuis. “De uitkomst van deze werkwijze kan verrassend zijn. Een fictief voorbeeld: stel dat je een nieuw koffiezetapparaat wilt. Dan kan de uitkomst zomaar zijn dat je uitkomt bij de bouw van een lounge.” Van Reeven is enthousiast over de praktische werkwijze van de methode. “Je gaat heel snel naar een prototype van een product. Daar word je als opdrachtgever nauw bij betrokken. Je maakt dus geen rapport dat grote kans heeft om in de la te belanden, maar je werkt aan een concrete en klantgerichte oplossing.” Een oplossing die aanvankelijk tijdrovend lijkt. “Je vraagt de onderzoekers eerst om met een helikopterview naar je bedrijf te kijken. Dat lijkt een langdurig proces, maar het is juist een waardevolle tijdsinvestering omdat het je op vernieuwende ideeën brengt.” Inmiddels bewijst het platform zich in de praktijk. RCN stelt via het platform diverse handboeken beschikbaar in verschillende talen. Ook wordt de online leeromgeving – de RCN Academy – steeds meer uitgebreid met trainingen die in meerdere talen of met ondertiteling beschikbaar zijn. Inge Bouwhuis onderstreept dat het onboarding platform niet alleen het personeelstekort helpt oplossen, maar ook bijdraagt aan een inclusieve werkvloer. “We moeten geen vooroordeel hebben over de internationale medewerker, maar ze ook echt een kans geven. Daar gaat extra tijd en aandacht in zitten. Maar je krijgt er wel wat voor terug, in de vorm van gemotiveerde collega’s. En dat is heel wat waard.” Samenwerken met BUas Net als RCN kunnen recreatiebedrijven die plannen hebben voor het ontwikkelen van een duurzaam toeristisch product samenwerken met BUas, de vroegere NHTV in Breda. Studenten van BUas volgen modules over online marketing, onderzoek, design thinking, consumentengedrag, financieel management en talen. Ze kunnen voor je bedrijf aan de slag met een praktijkstage, praktijkopdracht of afstudeerproject. De onderwerpen kunnen variëren van het schrijven van een social mediastrategie en het uitvoeren van een conversie-optimalisatietraject voor de website, tot het geven van een aanzet voor een online marketingplan. Ook het uitvoeren van een haalbaarheidsonderzoek en het verrichten van een kwaliteitsonderzoek onder gasten behoren tot de mogelijkheden. De mate van diepgang van de opdracht of het onderzoek is afhankelijk van het studiejaar van de student. Bedrijven die een geschikte en uitdagende stage-, afstudeer- of praktijkopdracht hebben, kunnen contact opnemen met Corné Kops, kops.c@buas.nl, 06 - 2292 4019. 02-2024 | Recreactie 21

arbeidsmarkt en scholing Opbouwend samenwerken met het onderwijs ‘Het moet echt Wow! zijn’ Het recreatie-onderwijs en de recreatiebedrijven kunnen elkaar op diverse manieren versterken. Maar hoe pak je dat aan en wie neemt het initiatief? Scholen maken graag gebruik van docentenstages, open dagen op de bedrijven en zelfs examens op de werkvloer. Dat maakt ook dat meer studenten na hun afstuderen voor de recreatiesector kiezen. “Zo kun je alvast wederzijds kennismaken. Het zijn toch de handjes die je straks op je bedrijf nodig hebt.” Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: De Achterste Hoef De afgelopen jaren was het ook in Recreactie meerdere malen te lezen: de aantallen studenten op de recreatie-opleidingen lopen terug. Bij ROC Mondriaan (Den Haag en omstreken) is daar verandering in gekomen. Afgelopen zomer startten er twee recreatieklassen, terwijl dat er voorgaande jaren maar één was. Wat is het geheim van deze school? Els van Deursen, docent praktijkvakken en vakgroepvoorzitter Leisure aan de School voor Toerisme, Recreatie en Evenementen van ROC Mondriaan, kan het niet met zekerheid zeggen. “Wél weet ik dat we de afgelopen jaren veel meer naar buiten zijn getreden, en op andere manieren dan vroeger. Natuurlijk hebben we onze eigen open dagen en gaan we naar de scholen om daar te vertellen over de opleiding. Maar we leggen ook voor‘Met KIP laten we de studenten Kijken In de Praktijk’ lichtingsmateriaal neer bij de scouting en bij sportverenigingen. Omdat we daar mensen tegenkomen die van aanpakken weten en die goed op onze opleiding passen.” Elk uur is anders Het is altijd lastig om te communiceren wat je leert op een recreatie-opleiding. Het werkveld is zoveel breder dan animatie. Hoe breng je dat over op scholieren? “Tijdens onze open dag in januari hadden we bijvoorbeeld een grote banner gemaakt, met daarop de LinkedIn-profielen van onze vroegere studenten. Dat geeft al een beeld van wat je met de studie kunt. Daarnaast geven we veel duidelijker aan dat de opleiding ook gaat over het werk aan de frontoffice, en dat je ook marketing en management krijgt. En we laten afgestudeerden vertellen over het werk, dat van uur tot uur, van week tot week weer anders is.” De studenten aan ROC Mondriaan zijn nog jong: een jaar of 16-17. “Die zijn aan de opleiding begonnen maar hebben nog geen idee wat ze daarna willen”, vertelt Van Deursen. “Daarom zijn we vorig jaar begonnen met KIP. Dat staat voor Kijken In de Praktijk. We doen dat vier keer per jaar. We gaan naar een bedrijf en koppelen dat aan een project. Zo waren we in januari bij SnowWorld in Zoetermeer, waar we het hele bedrijf hebben gezien met alle afdelingen. En natuurlijk een uurtje geskied. Dan gaat er een wereld voor de studenten open. Ze zien hoeveel er komt kijken om zo’n bedrijf draaiend te houden. 22 Recreactie | 02-2024 Eind 2023 waren we bij Camping Delftse Hout, ook heel interessant. En voor de zomer gaan we nog een project doen omtrent natuurbeleving.” Door het KIPpen krijgen de studenten een breed beeld van de sector, met alle gunstige gevolgen van dien. Ze vertellen aan anderen hoe leuk ze het hebben gehad en dat kan leiden tot nieuwe aanmeldingen op de school. Bovendien wordt de kans groter dat ze na hun opleiding kiezen voor een baan in de recreatiesector. Rol voor ondernemers Bij het praktijkgerichte onderwijs van ROC Mondriaan spelen ondernemers een belangrijke rol. Het belang is wederzijds: door goed samen te werken kan het ROC studenten opleiden, terwijl ondernemers hun bedrijf op een positieve manier kunnen tonen. Dan heb je alvast een streepje voor als afgestudeerden straks op zoek gaan naar een baan. “Het belangrijkste is dat ondernemers tijd vrijmaken om onze groepen te ontvangen”, vertelt Van Deursen. “En realiseer je dat we geen commerciële prijs kunnen betalen. Als je het echt interessant vindt, dan stap je zelf op het ROC in jouw regio af. Of nodig het docententeam een keer uit voor een stage. Ik heb zelf een keer een docentenstage gedaan, een dagje meegedraaid op een camping. Dan leer je opeens heel veel over de praktijk!” Seizoenskrachten Een van de bedrijven die graag samenwerkt met onderwijsinstellingen is recreatiepark De Achterste Hoef in Bladel. Eigenaar Nina Garvelink werkt óók samen met ROC Mondriaan, hoewel Bladel en Den Haag niet echt dicht bij elkaar liggen. “De samenwerking loopt al jaren en het is een hele prettige school”, vertelt Garvelink. “We hebben al veel stagiairs van ze gehad en het komt regelmatig voor dat die studenten daarna als seizoenskracht aan het werk gaan.” De Achterste Hoef heeft (naast de stageplekken) een bijzondere samenwerking met ROC Mondriaan: zowel voor als na het seizoen wordt het bedrijf een week lang opengesteld voor de examens van de mbo-studenten. “De derdejaars bereiden activiteiten voor, laten zien dat ze goed omgaan met de materialen en draaien uiteindelijk een activiteitenprogramma. De eerstejaars komen ook mee: die zijn het publiek. En na afloop mogen wij, samen met de school, de studenten beoordelen. Soms is dat heel goed, maar zoals overal: soms is het ook wat minder. Wat dat betreft is het fijn dat wij in de beoordeling met de docenten op één lijn zitten. We weten allemaal: voor een recreatiebedrijf is goed niet voldoende. Het moet echt Wow! zijn.” 02-2024 | Recreactie 23

kennis delen Let op met kosten bij verkoop Soms vragen ondernemers een vergoeding aan recreanten, als er een kampeermiddel met of zonder behoud van standplaats wordt verkocht. Daar is al jaren discussie over. De geschillencommissie Recreatie moet regelmatig oordelen over dit soort zaken. De les die we daaruit kunnen trekken is: reken jezelf niet te snel rijk. Bij hoge claims wordt de ondernemer regelmatig in het ongelijk gesteld. Tekst: Jeroen Kamphuis (Zypp advocaten) Foto: Max de Krijger Recreatieondernemers vragen hun gasten regelmatig een vergoeding bij verkoop van het kampeermiddel met behoud van standplaats. In artikel 9 van de RECRON-voorwaarden voor vaste plaatsen is dit geregeld. Daar staat dat verkoop van het kampeermiddel zonder behoud van de plaats altijd is toe gestaan. Bij verkoop van het kampeermiddel met behoud van de plaats is toestemming van de ondernemer vereist, waarbij de ondernemer verkoopvoorwaarden mag hanteren. Het staat de ondernemer vrij om met de koper van het kampeermiddel wel of niet een nieuwe overeenkomst aan te gaan. Maar de onder nemer mag het sluiten van een nieuwe overeenkomst met de koper niet afhankelijk maken van een fi nanciële tegemoetkoming of een opdracht tot bemiddeling door de verkoper. Vorig jaar heeft de geschillencommissie Recreatie uitspraak gedaan in een zaak waarbij de ondernemer vijfduizend euro had bedongen van de recreant, voor zijn toestemming om het kampeermiddel met behoud van de plaats te verkopen. De onder nemer stelde dat deze vergoeding in de verkoopvoorwaarden was opgenomen, waarmee de recreant had ingestemd. De recreant stelde dat de ‘toestemmingskosten’ ten onrechte in rekening waren gebracht. De geschillencommissie stelde de recreant in het gelijk. De ondernemer had, in strijd met de 24 Recreactie | 02-2024 Bij verkoop zijn ‘toestemmingskosten’ niet toegestaan RECRON-voorwaarden, een fi nanciële vergoeding bedongen voor zijn toestemming voor verkoop van het kampeermiddel met behoud van de plaats. Toestemmingskosten zijn niet toegestaan. Bemiddelingskosten In een andere zaak boog de geschillencommissie zich over de bemiddelingskosten van 5% die de ondernemer had bedongen voor zijn werkzaamheden bij verkoop van het kampeermiddel. Ook hier weer: met behoud van plaats. De recreant stelde dat hij de verkoopopdracht onder protest heeft getekend, aangezien hij het kampeermiddel anders niet met behoud van de plaats kon verkopen. De geschillencommissie oordeelde dat in dit geval moet worden getoetst of het percentage van 5% in redelijke verhouding staat tot de door de ondernemer gemaakte uren en kosten bij de verkoop. De ondernemer dient nadere bewijsstukken te overleggen. De geschillencommissie gaat dus niet zomaar akkoord met de bemiddelingsvergoeding. Ondernemers die zo’n vergoeding vragen, moeten hun kosten goed kunnen onderbouwen. kennis delen Vacatures plaatsen op Recron.nl Het vinden van goede medewerkers is niet makkelijk. Commerciële vacaturesites als Indeed kosten zo’n 150 tot 240 euro per maand. Goed om te weten dat het plaatsen van je vacatures op Recron.nl voor leden volledig gratis is. Bij Google verschijnen de zoekresultaten inmiddels op de eerste pagina, soms nog bóven de commerciële vacaturesites. En hoe meer vacatures, hoe beter de site gevonden wordt. Tekst: Maarten Bokslag Foto: De Achterste Hoef “Zo versterken we elkaar”, stelt Jan Ybema, die binnen HISWARECRON de kar trekt als het gaat om de websites. “Recron.nl is sinds de lancering een paar jaar terug boven verwachting snel gegroeid. Ondernemers werken aan hun bedrijfsprofi el en die worden heel goed gevonden.” Ook de pagina’s met vacatures trekken veel aandacht. Bij zoektermen als ‘vacature recreatie’ of ‘werken in de recreatie’ staat de site vrijwel bovenaan in Google. De vacatures die ondernemers plaatsen – nu zo’n 40 in totaal – worden dan ook zeer goed gevonden en bekeken. “Hoe meer hoe beter”, stelt Jan Ybema. “Het algoritme van Google houdt van dit soort ‘user generated content’. Door vacatures op de site te plaatsen maken we samen de site en de vacatures beter vindbaar.” Breed aanbod Wie kijkt op Recron.nl/vacatures ziet een breed aanbod aan vacatures. Dat loopt van een jurist bij de branchevereniging tot posities als groenmedewerker, assistent bedrijfsleider, receptionist, facilitair medewerker en evenementen instructeurs. Er staan ook heel wat stageplaatsen bij: de site blijkt een prima platform om stagiairs te werven. Via mijnhiswarecron.nl kan iedere ondernemer in zijn eigen beheersomgeving komen. Daar kun je je eigen bedrijfsprofi el aanpassen en voorzien van actuele foto’s. Belangrijk, want Recron.nl wordt door consumenten heel veel geraadpleegd en leidt aantoonbaar tot veel leads naar de eigen website. Ook de personeelsadvertenties kunnen via de beheersomgeving worden geplaatst. Ybema: “De eerste keer, als je alles nog moet verkennen, kan dat best eens tien minuten kosten. Daarna gaat het nog sneller. Het kost je niets en dat is weer een stuk meerwaarde van je lidmaatschap bij HISWA-RECRON. Maak er dus gebruik van!” Hulp nodig? Op hiswarecron.nl staan tips voor het schrijven van een pakkende vacaturetekst: zie onderstaande QR-code. Wie problemen heeft om in de beheersomgeving (mijnhiswarecron.nl) te komen of de vacatures te plaatsen, kan contact opnemen met de collega’s van de afdeling Communicatie. Die helpen je graag verder! www.hiswarecron.nl/arbeidsmarkt 02-2024 | Recreactie 25

de visie Kim Jansen van Generations at Work: ‘Generatie Z moet je écht raken’ Een nieuwe generatie dient zich aan op de arbeidsmarkt. En deze generatie Z vraagt om een andere vorm van werkgeverschap. “We hebben te maken met een groeiende kloof die pijnlijk voelbaar is op de werkvloer”, zegt Kim Jansen, de vrouw achter Generations at Work en gespecialiseerd in generatiemanagement. “Je moet nieuwe wegen verkennen om deze jongeren te bereiken.” Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: Janita Sassen, Karen van Gilst Jongeren van nu zijn lui, veeleisend en verwend. Dat is althans het beeld van generatie Z, de jongeren die zijn geboren tussen 2000 en 2015. Maar de werkelijkheid is anders, zegt Kim Jansen, die begint met het voorhouden van een spiegel. “Een generatie is niets meer dan een product van de tijdgeest. Veel van de ouders van generatie Z – die behoren tot de pragmatische generatie – hebben hun kinderen op een voetstuk geplaatst. Jij bent bijzonder, jij bent uniek. Doe wat je leuk vindt en volg je hart. Je werkt om te leven en niet andersom. Dat deden deze opvoeders met de allerbeste intenties, maar dat heeft er wel voor gezorgd dat jongeren met hoge verwachtingen en een heel ander werkethos de arbeidsmarkt op komen.” generaties, zijn geprogrammeerd om ons te conformeren. Generatie Z niet. In het algemeen geldt: die mensen zijn geprogrammeerd om zichzelf te zijn. En om zichzelf niet te verloochenen.” Jongeren worden ook vaak eigenwijs genoemd. “Ze zijn authentiek en trouw aan zichzelf. Dat zijn de mooie kanten van Generatie Z. Omgaan met tegenslag is echter een probleem. Ze zijn gewend dat problemen voor ze weggehouden worden, dat dingen worden weggepoetst.” ‘Veel werkgevers zeggen: je past je maar aan. Dat werkt niet meer’ Is er nog hoop? “Haha, natuurlijk is er nog hoop! Elke generatie komt met een heel andere mindset de werkvloer op. En daar moeten we aan wennen.” En dat blijkt nogal lastig te zijn? “We zien een groeiende kloof op de werkvloer en die is pijnlijk voelbaar. Terwijl generatie Z heel belangrijk is. De jongeren die nu op de werkvloer komen, kunnen als een vernieuwingsinjectie fungeren. Als zij ergens op afhaken, dan is dat vaak een sleutel tot vernieuwing. Zij voelen haarfijn aan wat verouderd is. Maar die injectie is vaak een bron van irritatie. Veel werkgevers stralen naar jongeren uit: dit is nu eenmaal onze manier van werken, je past je maar aan. Dat werkt niet meer. Wij, de oudere 26 Recreactie | 02-2024 Wat verwachten ze van hun werk? “Mensgericht leiderschap. Ze willen zich ontwikkelen en zoeken continu nieuwe uitdagingen. Dat kunnen kleine dingen zijn die ervoor zorgen dat het werk interessant blijft. Af en toe een attentie, een teamuitje of met elkaar een barbecue organiseren. Fun is heel belangrijk. Maar ook flexibiliteit. Ze willen meepraten over hoe je je werk doet, en waar en wanneer. Over het algemeen geldt: als ze flexibiliteit ervaren, gaan ze meer voor je doen.” Aan hiërarchie hebben ze een hekel? “Iets opleggen werkt niet. Zeg niet: je moet overwerken, punt. Maar als je ze weet te raken met taken en een doel waar ze echt Wat zijn belangrijke kenmerken van deze generatie? “De jongeren van nu zijn erg omgevingsbewust. Ze weten wat er speelt in de wereld en zijn 24/7 connected. Het zijn digital natives – van kinds af aan zijn ze opgegroeid met online technologie. Ze weten dat de wereld een gevaarlijke plek is. Economische crisis, klimaatcrisis, polarisatie, corona, fake nieuws: ze zijn best angstig over de toekomst. Het is een generatie die altijd ‘aan’ staat en die te maken heeft met veel burn outs.” > Kim Jansen Generatie-expert en sociaal-psycholoog Kim Jansen (1980) werkte jarenlang op het snijvlak van HR, trainerschap en onderzoek. Sinds 2014 is ze spreker en senior trainer vanuit haar bedrijf Generations at Work. In april verschijnt bij Uitgeverij Boom haar boek Het Generatie-effect, waarin ze inzichten geeft in de generatieverschillen op de werkvloer. Ze vertelt ook hoe je het beste uit alle generaties kunt halen voor een future-proof organisatie. 02-2024 | Recreactie 27

TECHNISCHE TOTAALOPLOSSINGEN VOOR DE RECREATIEMARKT Lekker, als alles werkt zoals jij wil. Slimme totaaloplossingen, die recreatie prettig en eenvoudig maken. Bedacht én ontwikkeld door mensen die vooruitkijken, maar ook meedenken. Vakmensen. De mensen van Seijsener. Ga naar seijsener.com Of scan de QR-code Slim bedacht, goed uitgevoerd Aan- en verkoop Denkt u aan de verkoop van uw recreatiebedrijf? Of wilt u een bedrijf aankopen? Den Otter Van Vliet, uw makelaar en persoonlijk adviseur DEN OTTER VAN VLIET BEDRIJF S OPVOLGING | TAXATIE | COACHING www.denottervanvliet.nl de visie ‘Voer niet alleen exitgesprekken, maar ook blijf-gesprekken. Waarom werk je bij ons?’ werk je bij ons? Wat vind je leuk en wat vind je niet leuk? Wat zou een reden voor jou zijn om langer te blijven? Maak het persoonlijk. Zodra ze bij je bedrijf in dienst zijn, is het belangrijk om een band op te bouwen. Vraag waar ze van dromen. Of waar ze bang voor zijn. Die connectie zijn ze gewend vanuit thuis. Het maken van die verbinding is belangrijk om ook impopulaire boodschappen te kunnen brengen.” Hoe bereik je als werkgever deze nieuwe groep werknemers op de arbeidsmarkt? “Hou een vacaturetekst simpel, aansprekend en persoonlijk. Zoek naar nieuwe, creatieve manieren van werven. Pak snel door tijdens het hele proces. Zeg na een sollicitatie niet dat ze over een paar weken een reactie van je krijgen. Daar haken ze op af. Wees ook eerlijk en verkoop geen bullshit. Of het nu gaat om een sollicitatie of een verkennend gesprek, vertel ze ook wat de minder leuke dingen in je bedrijf zijn. Ga het niet mooier maken dan het is. Vertel waar je bedrijf voor staat en wat het aandeel van medewerkers hierin is. Wat is hún bijdrage aan dit grote geheel? Jongeren houden enorm van een ‘sense of community’: ze willen ergens bij horen en samen iets moois doen.” ‘Generatie Z voelt haarfijn aan wat verouderd is’ blij van worden, dan gaan ze tot diep in de nacht door.” Dat lijkt me nogal moeilijk voor een werkgever. Hoe pak je zoiets aan? “Je moet nieuwe wegen verkennen om ze te bereiken. Ga sowieso met ze in gesprek. Het zou heel dom zijn om als generatie X of Y te bedenken hoe je generatie Z moet aanspreken. Dat werkt niet. Nodig scholieren uit op je bedrijf. Voer gesprekken met je stagiaires. Vraag wat ze nodig hebben om lekker te werken. Om balans te houden. Om de volgende stap in hun carrière te zetten. Voer niet alleen exitgesprekken als mensen vertrekken, maar ook blijf-gesprekken. Waarom Hoe zorg je ervoor dat generatie Z goed integreert met de andere generaties op de werkvloer? “Je kunt bijvoorbeeld werken met reverse mentoring. Meestal worden jonge collega’s gecoacht door senior medewerkers, bij reverse mentoring gebeurt dat andersom. Junior medewerkers delen kennis en inzichten met hun senior collega’s. Of start een schaduwmanagementteam. Laat jongeren aanhaken bij vergaderingen van het managementteam om mee te denken over strategische beslissingen. Je kunt ook een projectenmarkt opzetten waar medewerkers zich op kunnen inschrijven. Via deze afdelingsoverstijgende projecten breng je collega’s samen en leren afdelingen van elkaar. Wat ook goed werkt is een staande kick-off, aan het begin van de werkdag. Collega’s doen een rondje en delen waarmee ze aan de slag gaan en welke hulp ze nog kunnen gebruiken. Ook onboarding kan anders. Dat moet meer gaan over de nieuwe relatie die een medewerker aangaat met de organisatie en de baan. Onboarding betekent dat je met mensen in de hele organisatie in gesprek gaat. Koppel via een buddy-systeem nieuwe medewerkers aan meer ervaren collega’s.” Het klinkt als een flinke opgave. Of lijkt dat maar zo? “Het kunnen kleine dingen zijn. Verken samen de mogelijkheden om medewerkers meer van elkaar te laten leren en ook meer eigen regie te geven.” 02-2024 | Recreactie 29

LOTEC GEEFT WATER VORM DE EUROPESE SPECIALIST VOOR RECREATIEBADENZWEMBADEN EN WATERTECHNIEK. EuroParcs Resort - De Utrechtse Heuvelrug Lotec is een Europese specialist voor recreatiebadenzwembaden en watertechniek. We zijn uitgegroeid tot een absolute specialist met kwalitatief hoogwaardig zwemwater als belangrijkste uitgangspunt. Hierbij gaan wij tot het uiterste. Met geavanceerde technologieën en efficiënte oplossingen creëren we innovatieve (beheers)systemen die water een extra dimensie geven. In veel gevallen ontstaan op onze eigen tekentafels. We durven daarom wel te stellen dat we onze sporen als totaalinstallateur op zwemwater gebied hebben verdiend. Onze naam staat garant voor de hoogste waterkwaliteit en is onlosmakelijk verbonden met uw, maar ook onze reputatie. ONTDEK WATERPROOF H2O TECHNOLOGY, ONTDEK LOTEC! LOTEC Nederland LOTEC Noord-Oost LOTEC Belgium Boven Zijde 12, 5626 EB Eindhoven Koppelstraat 35, 7391 AK Twello Esperantolaan 4, 3001 Heverlee T 040 243 00 21 T 057 174 38 00 T 016 98 01 03 E info@lotec.nl E twello@lotec.nl E info@lotec.be www.lotec.nl www.lotec.nl www.lotec.be vakinfo Zelf energie opslaan wordt aantrekkelijker Een recreatiebedrijf dat optimale grip wil hebben op de inkoopprijs van energie doet meer dan alleen energie opwekken met zonnepanelen. Ook het opslaan van energie is noodzakelijk. Lange tijd was dat echter niet rendabel, door de hoge prijs van accu’s. Door nieuwe ontwikkelingen op het gebied van accusystemen wordt die opslag steeds interessanter. Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Seijsener Techniek We willen van het gas af en door de groeiende elektrifi catie loopt het Nederlandse net vol. Dat heeft nadelige gevolgen voor recreatie ondernemers. Veel bedrijven worden door hun leverancier op een maximale capaciteit gezet, die ze beperkt in hun ondernemerschap. Daarnaast worden ze geconfronteerd met energieprijzen die de pan uit rijzen – vooral tijdens piekuren. Nieuwe ontwikkelingen op het gebied van accusystemen maken de opslag van energie steeds aantrekkelijker. Accu’s die zijn uitgerust met geavanceerde software zijn in staat om elektriciteit op te slaan tijdens (goedkope) daluren en te ontladen tijdens piekuren. Dit zorgt niet alleen voor een stabiele energievoorziening, maar levert ook een aanzienlijke besparing op de prijs per kilowattuur. Bovendien helpt zo’n slim accusysteem mee aan een lagere belasting van het elektriciteitsnet. Dat draagt bij aan een stabieler en effi ciënter netwerk. En belangrijk voor de kosten: het benodigde gecontracteerd vermogen kan lager zijn. Overigens is een accusysteem ook een goede oplossing bij tijdelijke capaciteitsproblemen op een vakantiepark. Te weinig stroom Vakantiepark Roompot Callantsoog kampte met een te laag gecontracteerd vermogen voor de bedrijfsvoering van het park. In de vakantieperioden, wanneer de vraag naar elektriciteit piekt door de toestroom van gasten, werd de gecontracteerde capaciteit overschreden. Een hoger vermogen kon de netbeheerder op korte termijn niet leveren. Om boetes van de netbeheerder te voorkomen besloot het park om zelf energie op te slaan. Hierdoor kan het bedrijf zijn capaciteit zelf managen en dat leidt tot lagere operationele kosten. Dankzij het accusysteem heeft het vakantiepark nu een consistente energievoorziening tijdens piekperioden. De energiekosten zijn lager. Bovendien is het park er duurzamer op geworden. Het accusysteem verlaagt namelijk de CO2 -uitstoot. Slimme accu’s slaan elektriciteit op tijdens daluren en ontladen in de dure piekuren Opslag van hernieuwbare energie (uit windmolens en zonnepanelen) vermindert de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen. En dat sluit naadloos aan op de doelstelling van het park om bij te dragen aan ecologische duurzaamheid. Met dank aan Seijsener Techniek (i.s.m. Ampowr) 02-2024 | Recreactie 31

Ideaal voor het onderhoud van grote oppervlakken Imants RotoSweep Efficiënt Multifunctioneel Veilig voor de grasmat Scan de QR-code voor meer informatie Duurzame werkvoertuigen 100% ELEKTRISCH MULTIFUNCTIONEEL ONVERWOESTBAAR Scan de QR-code voor meer informatie productnieuws Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s en video’s van je bedrijf Met nieuwe foto- en videobeelden op je website en social mediakanalen verfris je je uitstraling en vergroot je de kans op meer kliks. Prosuco maakt niet alleen interieur- en exterieurfoto’s op je park, maar ook video’s en beelden die worden gemaakt met een drone. (0318) 49 58 87 www.prosuco.nl Transporter met extra lange bak Energieregisseur Audax Renewables regelt, adviseert en ontzorgt op het gebied van energie. Het bedrijf levert niet alleen stroom en gas, maar denkt als energieregisseur met de ondernemer mee. Klanten krijgen een persoonlijke energiespecialist toegewezen. Ook advies op het gebied van laadpalen, batterijen en zonnepanelen is onderdeel van de dienstverlening. (088) 080 91 00 www.audaxrenewables.nl Frisian Motors heeft het aanbod van elektrische transporters uitgebreid met de FM-80 Cargo Lithium. Dit nieuwe model beschikt over een laadbak van ruim 1 meter 70. De transporter is voorzien van stuurbekrachtiging en een robuuste cabine. De snelheid is maximaal 40 km/u en de actieradius is circa 60 kilometer.De bestuurder heeft een auto- of tractorrijbewijs nodig. (0512) 76 71 00 www.frisianmotors.com Privé-sanitair De CampPlus DUO is een dubbele unit privé-sanitair voor twee kampeerplaatsen. Gasten delen de unit, maar door de geluidsisolatie is de privacy gewaarborgd. De units zijn volledig uitgerust en worden plug & play geleverd. Elke kant van de unit heeft een aparte wc en badkamer (voor dubbel gebruik dus) en eigen elektriciteit en warm water. (06) 8442 5656 www.campplus.nl 02-2024 | Recreactie 33

BESPAAR OP BEDRIJFSKOSTEN en spaar het mileu! WARMTE TERUGWINNING ZORGT VOOR EEN LAGERE ENERGIEREKENING Doorschuiver Type: Zanussi ZHT8IELG geheel rvs (AISI304) geisoleerde bovenkap energiezuinige dubbelwandige tank capaciteit 1440 borden p/uur 3 wasprogramma's: 45|84|150 sec. extreem laag verbruik: 2 liter per spoelbeurt automatisch zelfreinigingsprogramma afm. 75x88x227 cm 400 Volt | 9,9 kW Type: Zanussi ZLAI3 dubbelwandig rvs (18/10) rvs spoelarmen 3 wasprogramma’s: 90|120|240 sec. 2,5 liter per spoelbeurt HACCP monitoring zelfdiagnose systeem diepgetrokken naadloze bodem ingebouwde naglansdosering automatisch zelfreinigingsprogramma gegarandeerde naspoeltemperatuur van minimaal 84°C incl. borden- en koppenkorf, 2 bestekcylinders afm. 60x61x82 cm 400 Volt | 5,35 kW 4550.1562 normaal Voorlader 3.895,actie 3.195,inruilkorting 300,NU 2.895,Lease vanaf 67,74* GEGARANDEERD DESINFECTIE Alle Active modellen zijn uitgevoerd met een gegarandeerd desinfecterend spoelsysteem. De atmosferische boiler garandeert een naspoelkwaliteit die nog niet eerder vertoont is, waardoor het water op een zeer hoge en stabiele temperatuur (84°C) blijft en de druk constant is. ACTIVE ZL1 4550.1550 230 Volt 2.475,Type ZL1 en ZL3 demontabele wasarmen vervaardigd van roestvaststaal (AISI 304) 2 wasprogramma’s 120|180 sec. 5,8 liter boiler voorzien van een grof- en fijnvuilfilter naglansinjector en zelfreinigingsprogramma inclusief bordenkorf en 1 bestekkorf afm. 60x65x82 cm QUA HOOGTE EENVOUDIG TE PLAATSEN ONDER SPOEL- OF WERKTAFEL ZL3 4550.1548 400 Volt 2.675,Lease vanaf 42,88* 1.695,- 1.950,Lease vanaf 49,34* Pure and ActivActive P A ti d Zuiniger Schoner Met maar liefst 5.000,EIA fiscale aftrek 4550.682 normaal 14.885,actie 7.995,inruilkorting 1.000,NU 6.995,ACTIVE Lease vanaf 152,49 * ACTIVE Doorschuif vaatwasser Type: Hakpro HDS80 geheel rvs (AISI 304) diepgetrokken tank met afgeronde hoeken laag verbruik: slechts 2 liter per spoelbeurt atmosferische boiler naglanspomp 3 programma's 45|84|150 sec. zelfreinigingsprogramma en automatische leegloop krachtige 12 liter boiler incl. 1 bordenkorf + 1 bestekkorf afm. 67x76x157 cm (excl. beugel) 400 Volt | 9,9 kW COMBINATIE A GESCHIKT VOOR GROTE PANNEN, SCHALEN EN PIZZABORDEN tot 44 cm hoogte 4558.911 normaal actie 6.429,4.845,inruilkorting 750,NU ACTIVE Meerdere opstellingen en combinaties mogelijk COMBINATIE B 120 cm | | 67 cm | 110 cm | 4558.913 normaal 6.589,actie 4.945,Inruilkorting 750,4194.110 4558.010 COMBINATIE C 110 cm | 67 cm 4194.106 4.195,Lease vanaf 98,16* | | 120 cm | 4558.915 normaal 6.589,actie 4.945,Inruilkorting 750,4194.108 4558.010 Glazenspoeler 1 wasprogramma: 120 seconden inzet voor 12 schotels 29x29x7,5 cm incl. 1 glazenkorf en 1 bestekkorf 30 korven per uur naglansinjector 230 Volt OOK LEVERBAAR MET AFVOERPOMP EN/OF DOSEERUNIT Vanaf art.nr afm. cm afm. korf 4550.1500 44x50x64 38x38 cm 1.690,3-voudige werking: - voorkomt kalkaanslag - bespaart op onderhoud - verminderd wasmiddelgebruik 1.275,4550.1510 46x55x70 40x40 cm 1.835,- 1.395,EMMELOORD Platinaweg 21 8304 BL Emmeloord Tel: (0527) 635 635 info@hakpro.nl AMSTERDAM De Flinesstraat 20 1114 AL Duivendrecht Tel: (020) 665 6428 amsterdam@hakpro.nl 1.275,Lease vanaf 32,26* GRONINGEN Verl. Bremenweg 10c 9723 JV Groningen Tel: (050) 318 1600 groningen@hakpro.nl ROTTERDAM Schuttevaerweg 13 3044 BA Rotterdam Tel: (010) 750 2750 rotterdam@hakpro.nl VENLO Venrayseweg 44 5928 NZ Venlo Tel: (077) 387 4242 venlo@hakpro.nl VLISSINGEN Bedrijfsweg 9 4387 PD Vlissingen Tel: (0118) 493 222 vlissingen@hakpro.nl 23-06-00 Alle prijzen zijn in euro's, exclusief BTW en wettelijke verwijderingsbijdragen. Wijzigingen voorbehouden zonder voorafgaande kennisgeving. Zet- of drukfouten voorbehouden. 4194.112 4.195,Lease vanaf 98,16* COMBINATIE D 120 cm | 4194.102 4.095,Lease vanaf 95,82 * | 67 cm | 110 cm | 4558.917 normaal 6.618,actie 4.945,Inruilkorting 750,4194.114 4558.010 COMBINATIE E | 180 cm 4194.106 4.195,Lease vanaf 98,16* | 67 cm | 110 cm | 4558.919 normaal 6.944,actie 5.145,Inruilkorting 750,4194.118 4558.010 Century waterontharder Type Compact geïntegreerde harstank, 5 ltr. bypass is standaard inbegrepen capaciteit 1050 ltr. per uur afm. 21,5x35x46 cm 4194.106 4.395,Lease vanaf 102,84* 4270.102 865,745,hakpro.nl

BEN JIJ KLAAR VOOR DE TOEKOMST? Stilstand is achteruitgang. Als dat érgens van toepassing is, is dat wel in de recreatiesector. Om relevant en succesvol te zijn maar ook te blijven, moet je in beweging zijn. Facet helpt ondernemers in de recreatiebranche om die beweging te maken en vast te houden. Onze werkwijze kenmerkt zich door een brede, integrale benadering vanuit verschillende invalshoeken. Met als doel om je te inspireren over de mogelijkheden van en met jouw bedrijf. MEER WETEN? scan deze qr-code

RECREACTIE 1 | februari 2024 magazine over recreatie en toerisme Hét alternatief voor de rechter Geschillencommissie blijft onmisbaar Rekenmodel: investeer je in vastgoed, marketing of mensen? Limburgs Uitje wordt entertainmentbedrijf à la Vegas Natuur, mens én ondernemer profiteren van de duisternis

Dé specialist in de bouw van sanitaire units van hoge kwaliteit Maatwerk dat volledig aan uw wensen voldoet Volledige ontzorging van ontwerp tot sanitaire installatie Innovatieve milieu- en energiebewuste oplossingen Onderhoudsvriendelijke en duurzame materialen Units zijn schakelbaar, fl exibel en verplaatsbaar mobielbouw.nl biedt u nog veel meer informatie Regel het vóór het seizoen van 2024 echt begint. LAAT UW BEDRIJF TAXEREN Ons team is gespecialiseerd is in het taxereren van bedrijven en exploitatie-gebonden onroerend goed in de dag- en verblijfsrecreatieve sector (business valuation). Benieuwd naar de waarde van uw bedrijf? Wij maken graag een vrijblijvende maatwerk off erte voor u. Neem contact op met één van onze specialisten: Maxx Hup, Thijs Lunenburg, Yvette Mijnheer, Adri Mijnheer, Rianne Jansen, of Harm-Jan Mooiweer. vandeloosdrechtrbm.nl Verblijfsrecreatie Watersport Dagrecreatie Sport en Wellness DÉ RECREATIE BEDRIJFSMAKELAAR F.A. Molijnlaan 28, 8071 AG Nunspeet Tel: 0341 - 25 23 63

colofon voorwoord Hoofdredactie: HISWA-RECRON, Marike Rosier, communicatie@hiswarecron.nl Eindredactie: Maarten Bokslag, www.bokslag.com Redactiecommissie: Wanda van Eck, Jeff rey Belt, Stijn Boode, Charlotte de Baat Aan dit nummer werkten mee: Jaap van Sandijk, Rutger van de Maat, Facet, Irma Diepenmaat Opmaak: Dock35 Media Coverfoto: Shutterstock Bladmanagement: Dock35 Media, Sjoerd Franssen Advertenties: Dock35 Media, Martijn Penning, (0314) 355 826, martijn@dock35media.nl Druk: Senefelder Misset Doetinchem B.V. Abonnementen: HISWA-RECRON, Storkstraat 24, 3833 LB Leusden, communicatie@hiswarecron.nl, (033) 303 9700, 70 euro per jaar, 35 euro voor studenten en medewerkers van recreatiebedrijven. Gratis voor HISWA-RECRON-leden, overheden en pers. Als vakblad hanteren wij de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er vanuit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Oplage: 4.400 exemplaren. De samenstellers hebben de grootst mogelijk zorgvuldigheid betracht. Noch HISWA-RECRON, noch redactie, noch auteurs aanvaarden enige aansprakelijkheid bij eventueel voorkomende fouten. Marike Rosier Manager Communicatie Licht en donker Het nieuwe jaar is net begonnen en de allerdonkerste dagen rond kerstmis hebben we achter de rug. Voor 2024 wens ik jou, als lezer van Recreactie, veel mooie lichtpuntjes toe. Licht is sowieso iets dat we als mensen, dieren en natuur nodig hebben. Met licht is ons levensritme in balans. Licht werkt op onze hormoonhuishouding waardoor we ons prettig en vrolijk kunnen voelen en het helpt de menselijke stofwisseling en onszelf gezond te houden. Hoe verrassend is het om in deze editie dan eens te lezen over de kracht van de nacht, over donkerte. Hoe je meer kunt zien door minder licht. Zo ziet onze sterrenhemel er in totale duisternis heel anders uit. Afgelopen zomer was ik in Oeganda en daar zie je ’s avonds een indrukwekkende hemel vol duizenden sterren, echt het dubbele aantal van wat bij ons zichtbaar is. In het donker is de natuur ook anders. Het is stiller, maar juist PARTNERS IN BUSINESS: KENNISPARTNERS: ’s nachts komen ook bepaalde dieren tot leven. Het is een belevenis om daar deelgenoot van te zijn. In het artikel op pagina 20 lees je hoe je daar als ondernemer aan kunt bijdragen (en er je voordeel mee doen!) Door minder lichtvervuiling en verspilling van energie, maar ook door gasten een nachtelijke beleving buiten aan te bieden. Je vindt daarbij ook een aantal tips om direct aan de slag te gaan met het verdonkeren van je bedrijf. In deze editie lees je verder uitgebreid over de geschillencommissie en over de grootste plannen van Kai Reijnen van Limburgs Uitje. Facet legt uit welke investeringen op je bedrijf nou écht rendement geven. Daarnaast lees je hoe je de buitenruimte handig kunt inrichten. Denk dan ook aan het donker – want duisternis is bijna zo belangrijk als het licht. Veel leesplezier! 01-2024 | Recreactie 5

BAKWANDEN MET SLECHTS 22 KW net zoveel capaciteit als andere merken met 35 kW Een revolutionair frituurconcept: Fry Logic Denkt u zich eens in: een lagere energierekening, een grotere afbakcapaciteit, meer gebruiksgemak, milieuvriendelijk ondernemen en een overheerlijk eindproduct. Fry Logic biedt het allemaal! 100% Nederlands fabrikaat Model met enkele afzuiging. Frontpaneel leverbaar in elke gewenste RAL-kleur. 100% Nederlands fabrikaat EEN BAKWAND OP MAAT omdat elke ondernemer uniek is, net als zijn bakwand N DIT WAARDEREN ONZE KLANTEN ✓ Adviseurs die meedenken in praktische oplossingen ✓ Maatwerk mogel� kheden van onze rvs fabriek ✓ Korte levert� den ✓ Vakkundige installatie ✓ 24/7 Service met landel� ke dekking Benieuwd naar ervaringen van onze klanten? www.hakpro.nl/projecten EMMELOORD Platinaweg 21 8304 BL Emmeloord Tel: (0527) 635 635 info@hakpro.nl AMSTERDAM De Flinesstraat 20 1114 AL Duivendrecht Tel: (020) 665 6428 amsterdam@hakpro.nl GRONINGEN Verl. Bremenweg 10c 9723 JV Groningen Tel: (050) 318 1600 groningen@hakpro.nl ROTTERDAM Schuttevaerweg 13 3044 BA Rotterdam Tel: (010) 750 2750 rotterdam@hakpro.nl VENLO Venrayseweg 44 5928 NZ Venlo Tel: (077) 387 4242 venlo@hakpro.nl VLISSINGEN Bedrijfsweg 9 4387 PD Vlissingen Tel: (0118) 493 222 vlissingen@hakpro.nl 20-10-00 Alle prijzen zijn in euro's, exclusief BTW en wettelijke verwijderingsbijdragen. Wijzigingen voorbehouden zonder voorafgaande kennisgeving. Zet- of drukfouten voorbehouden. ONLINE BESTELLEN? www.hakpro.nl De Vivo bakwand met dubbele afzuiging. Dubbel zo indrukwekkend en vrijwel geurloos. De robuuste uitstraling, afgeronde hoeken en naadloze afwerking zijn kenmerkend voor de ViVo bakwand. Het afwerkingsniveau en materiaalgebruik zijn van ongekend niveau, net als de (indelings) mogelijkheden. De ViVo is eenvoudig te bedienen waardoor al uw personeel dezelfde kwaliteit friet aflevert. N G r G r A T A T T T R n R n T U A T U A I I I I E E I I o o F F e e R R m m U U R R * K * K E f E f E E L L S a S a r r e e n n a a r r d d e e v v o o o o r r w w a a a a r r d d e e n n inhoud Informatief 08 14 31 32 33 Onder de aandacht Kort nieuws uit de branche Coverstory Geschillencommissie gaat door Kennis delen Een ongeluk zit in een klein hoekje Vakinfo Slim investeren in de buitenruimte Productnieuws Een overzicht van de laatste innovaties 20 22 26 13 Mens & bedrijf Duisternis De nacht mag donker zijn, daar heb je ook als ondernemer profi jt van Ondernemen Hoe meet je het rendement van een investering in vastgoed? De bezieling Kai Reijnen van Limburgs Uitje Column RecreAnders 01-2024 | Recreactie 7

onder de aandacht Efteling doneert 80.000 tickets We schreven er al over in de Recreactie van december 2023: maat schappelijk verantwoord ondernemen zit in de lift. De Efteling doet ook mee, door de komende vijf jaar jaarlijks 80.000 entreekaarten te doneren aan de Stichting Leergeld. Die zorgt ervoor dat de tickets terecht komen bij gezinnen met geldzorgen. Want een op de twaalf kinderen in Nederland groeit op in armoede. “Die kunnen vaak niet meedoen aan activiteiten die voor andere kinderen heel normaal zijn, bijvoorbeeld op school of tijdens de vakantie”, vertelt Gaby van den Biggelaar van Stichting Leergeld. “Samen onbezorgd herinneringen maken tijdens een uitje, zoals een bezoek aan de Efteling, hoort daar ook bij.” We vinden het belangrijk dat iedereen zich welkom voelt, ongeacht fysieke, financiële of sociale beperkingen, stelt de Efteling. Nieuwe pensioenregeling Dag van de Recreatie Op 6 december vond in het Archeon (Alphen aan den Rijn) de Dag van de Recreactie plaats. Er waren diverse workshops en discussierondes, waarin het vooral ging om de competenties die mensen nodig hebben om in de recreatie te werken, en de manier waarop het onderwijs daarop inspeelt. Hoogtepunt van de dag was de bekendmaking van de de winnaars van de recreatieverkiezingen. Het Beste Leerbedrijf Recreatie werd Thermae 2000 (Valkenburg). Maaike van der Molen van Landal Drentse Lagune (Westerbork) werd door de vakjury uitgeroepen tot Talent Recreatie van het jaar. FNV Recreatie organiseert de verkiezingen uit naam van het Sociaal Fonds Recreatie, in samenwerking met HISWA-RECRON en CNV Vakmensen. Vorig jaar werd de Wet Toekomst Pensioenen aangenomen en die wordt naar verwachting 1 januari 2025 van kracht. We gaan van een gegarandeerde pensioenuitkering naar een premieregeling: er wordt een vaste premie afgedragen waarvoor bij de pensioenleeftijd een pensioenuitkering wordt aangekocht. De premie wordt belegd, waarmee de pensioenuitkering afhankelijk wordt van de beleggingsrendementen. In de regeling voor de verblijfsrecreatie wordt rekening gehouden met tegenvallers door een solidariteitsreserve te vullen. HISWA-RECRON, FNV en CNV hebben de uitwerking van de nieuwe pensioenregeling uitgeschreven in een Transitieplan. De huidige pensioenpremie van 21,8% blijft in de nieuwe regeling ongewijzigd. www.hiswarecron.nl (zoekterm: Transitieplan) 8 Recreactie | 01-2024 Subsidie op Green Key De provincies Gelderland en Utrecht geven ondernemers subsidie als zij gaan werken aan certificering met de Green Key of Blauwe Vlag. Belangrijke certificaten, gezien de verduurzaming van de maatschappij. Bedrijven in toerisme en recreatie in beide provincies doorlopen een gesubsidieerde nulmeting voor certificering en krijgen het eerste jaar 50% korting op de jaarbijdrage. De subsidie bestond al langer in Gelderland, waar de aanmeldprocedure loopt via www.stichtingkmvk.nl/gelderland. Let op: het aantal plaatsen is beperkt. Voor Utrecht is de subsidie nog een nieuwtje. Meer informatie daarover bij HISWA-RECRON regiomanager Stijn Boode: s.boode@hiswarecron.nl. De robot brengt het linnengoed! Op Landal Landgoed ’t Loo is een pilot gestart met een zelfrijdende bezorgrobot. De pilot volgt na succesvolle proeven met een robot in de horeca. Nu gaat de bezorgrobot het parkteam ondersteunen bij het aanleveren en ophalen van linnengoed in de recreatiewoningen op het vakantiepark. Landal hoopt dat ook deze robot een succes wordt. Het concern ziet vele toepassingen waarbij robots de mens niet vervangen, maar versterken. Landal noemt het rondbrengen van boodschappen en gereedschap of onderdelen, zodat de medewerkers op de parken zich kunnen richten op het bieden van een meer persoonlijke gastervaring. Op het vakantiepark houdt de robot – in feite een zelfrijdend wagentje zich aan de snelheid van 10 kilometer per uur. Hij kan 25. De robot is volledig elektrisch en werkt 5 uur op een batterijlading. Hij kan in die tijd 70 kilometer afleggen. – Nieuw in dienst Op 1 januari begon Thiald Bokkinga (31) bij HISWA-RECRON als programmamanager Veilig Ondernemen. Het is een nieuwe functie en Thiald legt graag uit wat hij gaat doen: “Ik ondersteun ondernemers en de branchevereniging bij het tegengaan van ondermijning. Ondernemers kunnen met allerlei vragen of twijfels bij mij terecht. Heb je bijgedachten bij een bepaalde persoon of transactie, maar is het nog niet concreet genoeg om naar de politie te stappen? Of wil of durf je dat niet? Dan kun je mij altijd bellen om even te sparren.” Thiald werkte voorheen voor de politie, waar hij onder meer werkte aan opsporingsonderzoeken, gericht tegen ondermijning. Hij woont in Friesland en heeft een zeilboot. “Vroeger heb ik veel wedstrijden gezeild en ik deed ook aan kitesurfen.” 01-2024 | Recreactie 9 Foto: Shutterstock

De Professionele wasmachines en drogers voor op uw camping, vakantiepark of jachthaven Uw gasten willen onbezorgd genieten van hun vakantie. Gemakkelijk en snel een (vakantie) wasje weg kunnen laten werken hoort daar zeker bij. Zelfs slaapzakken, kussens en dekbedden zijn voor de professionele wasmachines en drogers van Miele geen enkel probleem. Voordelen voor uw gasten • Bediening in 32 talen: of u nu een Duitse of Italiaanse gast heeft, iedereen kan in de eigen taal de was doen. • Makkelijk betalen: verschillende betaalsystemen kunnen eenvoudig worden aangesloten op deze machines. • Geen geknoei: ook het aansluiten van een doseersysteem is eenvoudig. Zo hoeven uw gasten zelf geen pakken wasmiddel meer te kopen. Voordelen voor u • Extra inkomsten: Plug & play betaalsystemen voor muntgeld of betaalkaarten. • Zeer zuinig: de nieuwste modellen verbruiken 22% minder water en 28% minder stroom dan de vorige generaties. Daarmee zijn ze de zuinigste op de markt. • Duurzaam: de machines zijn getest en ontwikkeld op een levensverwachting van 30.000 wasbeurten. • Compact: u heeft slechts een halve vierkante meter aan ruimte nodig voor een complete set. Meer weten over deze compacte, zuinige en duurzame wasmachines en drogers? miele.nl/professional | Telefoon: (0347) 37 88 84 | E-mail: professional@miele.nl onder de aandacht Merlijn Pietersma start eigen bedrijf Merlijn Pietersma – die overigens als adviseur verbonden blijft aan bureau Ginder – start met een eigen bedrijf. Hij wil zich richten op het verder verkennen van de essentie van vrijetijd in een veranderende samenleving, vertelt Pietersma. Daarbij gaat hij de diepte in. “Ik wil wezenlijke vragen beantwoorden, zoals: wat maakt toerisme, recreatie en vrijetijd zo belangrijk voor mensen? Hoe kan het domein de mentale en fysieke gezondheid van onze samenleving nog meer boosten?” In zijn zoektocht wil Pietersma onder meer samenwerken met vrijdenkers buiten het vrijetijdsdomein, zoals een filosoof, historicus en psychiater. “Met de inzichten die dat oplevert wil ik de recreatiesector een stukje verder helpen. Zeker ook waar het gaat over de publieke beeldvorming.” De inzichten die daaruit voortkomen, wil Pietersma delen via verschillende media. www.merlijnpietersma.nl ADAC en ANWB Campings van het Jaar Op 12 januari werden zowel de ADAC Awards als de ANWB Campings van het Jaar bekendgemaakt. HISWA-RECRON bedrijven waren goed vertegenwoordigd. Camping De Kleine Wolf (Stegeren) werd door de ANWB uitgeroepen tot fijnste familiecamping met zwembad. De ANWB-prijs voor ‘meest bijzondere accommodatie’ ging naar de Zeeuwse dijksuites op camping De Paardekreek (Kortgene). De ANWB deelde ook een Young Talent Award uit, in samenwerking met Jong RECRON. Die ging naar Vera van der Avoirt van Camping Wilgenweide (Molenschot). Ook bij de ADAC viel een Nederlands bedrijf in de prijzen. In de categorie Toegankelijkheid (voor mensen met een beperking) won Camping de Wildhoeve (Emst). Niet de winnaar, maar wel genomineerd voor de ADAC Camping Booking Award, was vakantiepark Beerze Bulten (Beerze). Nieuwe leden Tussen 15 november en 15 januari zijn de volgende bedrijven lid geworden van HISWA-RECRON. Welkom! Strand Tien, Oss, www.strandtien.nl Bmarine, Grou, www.bmarine.nl SISU Natuurlijk, Giethmen, www.sisunatuurlijk.nl Hoeve De Gastmolen, Vaals, www.gastmolen.nl Camperpark Viermannekesbrug, Oirschot, www.viermannekesbrug.nl Holland Boat Jachtmakelaardij, Workum, www.hollandboat.nl Fleet Facilities, ‘s-Hertogenbosch, www.fleetfacilities.com 01-2024 | Recreactie 11 Foto: De Kleine Wolf Foto: Hoeve De Gastmolen

Aan- en verkoop Denkt u aan de verkoop van uw recreatiebedrijf? Of wilt u een bedrijf aankopen? Den Otter Van Vliet, uw makelaar en persoonlijk adviseur DEN OTTER VAN VLIET BEDRIJF S OPVOLGING | TAXATIE | COACHING www.denottervanvliet.nl onder de aandacht RecreAnders Medewerkers werven in het buitenland? Eures UWV is een Europees project waarbij ondernemers de mogelijkheid krijgen om medewerkers te werven in de andere EU-landen. Dat geldt ook voor ondernemers in de watersport en recreatie. Het afgelopen seizoen zijn 25 medewerkers in de recreatiesector bemiddeld, uit verschillende landen. Daar zitten veel studenten en scholieren bij, die worden gestimuleerd om te leren en te werken in één van de EU-landen. Ondernemers kunnen hiervoor zelfs subsidie krijgen. Meer informatie bij Herbert van Oord van HISWA-RECRON h.vanoord@hiswarecron.nl 033 - 303 97 34 Rutger van de Maat Ondernemer Het Gouden Jaar Terwijl de regen gestaag tegen het raam tikt, lijkt het weerbericht soms een symfonie van somberheid. Maar laten we niet vergeten dat elke regendruppel een schakel kan zijn in de ketting van vernieuwing. In plaats van de regen te zien als een ongewenste gast, zouden we hemelwater moeten omarmen als een bondgenoot van groei. Het komende jaar zal getekend worden door een verschuiving naar duurzame en weerbestendige recreatie. Vakantieparken en campings kunnen zich profileren als groene oases, met regenwater opvangsystemen die niet alleen functioneel zijn, maar ook een esthetische meerwaarde bieden. Vakantiebestedingen gaan 30% omhoog Nederlanders gaan tot 2027 maar liefst 30% meer uitgeven aan vakanties. Dat geldt voor alle generaties, maar minder voor jonge gezinnen. Die gaan zo’n 20% meer uitgeven, voorspelt ABN AMRO in het in januari verschenen sectorrapport ‘Natuurlijk genieten’. Uitbaters van vakantieparken, campings en glampings kunnen meer omzetgroei bereiken als zij zich niet uitsluitend richten op jonge gezinnen, maar ook kijken naar periodes buiten de schoolvakanties. Dat stelt hen in staat om de andere doelgroepen te bereiken. Het rapport biedt aardige aanknopingspunten. Zo blijkt de vrouwelijke soloreiziger bij zowel de jongere als oudere generatie in opmars. Daarnaast ziet de bank kansen voor ecotoerisme. www.hiswarecron.nl (zoekterm: Vakantiebestedingen) Terwijl we vooruitblikken, worden regenwolken poorten naar een overvloed aan mogelijkheden. Campingeigenaren kunnen investeren in overdekte buitenruimtes met ecologisch verantwoorde materialen. Deze ruimtes kunnen niet alleen dienen als schuilplaats, maar ook als hubs voor educatieve activiteiten over duurzaamheid en natuurbescherming. Daarnaast kunnen watergerelateerde activiteiten in de schijnwerpers staan, met regen als een intrigerend bindend element. Het bouwen van regenbestendige speelplaatsen, wellness faciliteiten en zelfs regenwandelingen met ervaren natuurgidsen kunnen de norm worden. Zo wordt regen niet langer gezien als een obstakel, maar als een verrijkend element van de recreatieve ervaring. Het Gouden Jaar van de Nederlandse Recreatie biedt niet alleen kansen voor vernieuwing in de recreatiesector, maar ook voor de geboorte van een regenrevolutie die onze relatie met neerslag herdefinieert. Laten we het komende jaar omhelzen als een regendans, waarbij we de zon begroeten, maar ook stralen onder elke wolk, wetende dat elke regendruppel een uitnodiging is voor een duurzame, creatieve en betoverende recreatieve reis. Met deze innovatieve benadering kunnen we de Nederlandse recreatiesector transformeren. Maar ook wereldwijd laten we zien hoe je het beste haalt uit wat de natuur ons biedt, zelfs als het uit de lucht komt vallen. Het Gouden Jaar wordt een eerbetoon aan de veelzijdigheid van de regen, waarbij we dansen onder zijn druppels en de mogelijkheden ontdekken die het biedt voor een bloeiende en boeiende recreatieve toekomst. 01-2024 | Recreactie 13 Foto: De Rietkraag

coverstory Verder zonder de Consumentenbond Geschillencommissie versterkt de sector Er is veel te doen rond de geschillencommissies. De laagdrempelige manier om conflicten tussen consumenten en ondernemers te beslechten functioneert al vele jaren uitstekend, maar vorig jaar besloot de Consumentenbond opeens uit het overleg te stappen. Hebben de geschillencommissies daarmee nog wel toekomst? En wat is de toegevoegde waarde voor recreatieondernemers? Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Ackersate, Shutterstock “De geschillencommissie is een pareltje in de HISWA- en RECRON-leveringsvoorwaarden”, stelt Joost Bosman onomwonden. Bosman werkt sinds drie maanden als jurist bij de 14 Recreactie | 01-2024 branchevereniging en is zeer te spreken over de voorwaarden én de geschillencommissies. “Het is in het belang van ondernemers dat er een betaalbare, laagdrempelige instantie is, die op relatief korte termijn bindende uitspraken doet over conflicten tussen ondernemers en consumenten. Over het algemeen is er binnen 3 tot 6 maanden wel een uitspraak. Als ‘Dit is laagdrempelig. Een rechter maakt het allemaal veel duurder’ er geen geschillencommissie zou zijn, ben je aangewezen op de gewone rechter. Dan betaal je griffierechten die een veelvoud bedragen van het klachtgeld bij de geschillen commissie. De behandelingsduur bij de gewone rechter loopt vaak op tot meer dan een jaar. Bovendien is de uitspraak van de geschillen commissie bindend. Beide partijen weten waar ze na de uitspraak aan toe zijn. De definitieve oplossing van het geschil wordt niet langer uitgesteld door de dreiging van een mogelijk hoger beroep.” Martijn van Ommen van Vakantiepark Ackersate in Voorthuizen kan erover meepraten. Hij vindt dat de geschillen commissie over het algemeen een prima oordeel velt. “Heel fijn is dat ze enkel oordelen over zaken waar de klager een persoonlijk belang bij heeft. Wij hadden vorig jaar een boze gast die overal klachten verzamelde en toen in één keer negen punten indiende. Het overgrote deel viel buiten behandeling omdat de gast er zelf geen belang bij had.” Energieprijzen In een andere zaak, die in 2022 speelde, had de gast er wel degelijk belang bij. December 2021 besloot Ackersate de energieprijs voor vaste plaatsen in het nieuwe jaar flink te verhogen, aangezien de energieleverancier dat ook deed. Volgens de RECRON-voorwaarden zou dat echter 3 maanden 01-2024 | Recreactie 15 >

Ron, kan ik ook in 2024 weer op jullie rekenen? Wil je dat jouw gasten het naar hun zin hebben? En wil je zelf grip hebben op het resultaat in 2024 en alle komende jaren? Dan heb je behoefte aan iemand die je markt kent. Iemand die je niet alleen helpt met je adminstratie, maar ook met financieringsoplossingen en het verbeteren van je rendement. Expertiseteam Recreatie & Horeca recreatie-horeca@countus.nl COUNTUS.NL/RECREATIE De recreatie- en horecaspecialisten van Countus hebben hier veel ervaring mee en kunnen jou helpen met het maken van strategische keuzes. Hiervoor hebben we zelfs een speciaal expertiseteam in het leven geroepen: Bertijn Vos, Jesca Wemmenhove en Ron Koopmeiners. Wil jij een keer brainstormen over de mogelijkheden voor jouw bedrijf? Neem vrijblijvend contact met ons op. Totaalleverancier voor de recreatiesector Wij hebben een ruim assortiment artikelen die benodigd zijn in de camping- of recreatiebranche. Daarnaast bieden we ondersteuning op maat bij de voorbereiding én uitvoering van infrastructurele & technische projecten. Denk aan ontwerpberekeningen of begeleiding op het terrein, bijvoorbeeld bij het aanleggen van leidingsystemen. Extra korting voor HISWARECRON leden! Kijk voor meer informatie op wildkamp.nl/recreatie coverstory vooraf gemeld moeten worden. “Bovendien zijn we vergeten de meter op het juiste moment op te nemen”, vertelt Van Ommen. “Dus we hebben daar ook fouten gemaakt. De geschillencommissie is toen ingegaan op ons voorstel om eerst nog een half jaar het oude tarief te hanteren en daarna over te stappen op het hogere tarief. Een Salomonsoordeel.” Advocaat Ackersate liet zich in de zaak van de energietarieven bijstaan door HISWA-RECRON kennispartner Stellicher advocaten. Annouck de Jong en haar collega’s staan regelmatig ondernemers bij, in grote én kleine zaken. “Vooral de grotere ondernemingen schakelen ons soms ook bij kleinere zaken in. Dat doen ze bijvoorbeeld om precedentwerking te voorkomen. Je weet het: niets is zo snel als de roddel op een park. Als één gast een zaak wint over de energierekening, zullen de anderen zich een dag later ook melden.” Meestal gaat het echter om grotere zaken, zoals herstructurering, vertelt De Jong. “Daar zijn grote belangen mee gemoeid dus dan wil de ondernemer alles op alles zetten om de zaak te winnen.” Annouck de Jong ziet het belang van de geschillen commissie als het om kleinere zaken gaat, maar de advocaat van Stellicher is ook kritisch. “Het is voor gasten wel heel laagdrempelig om voor € 52,50 een zaak in te dienen. Vervolgens kijkt de geschillencommissie er naar, doet een uitspraak en dat is het. Wij denken dat het voor ondernemers soms effectiever is als bij grotere zaken de kantonrechter wordt De Consumentenbond is uit álle overleggen voor tweezijdige afspraken gestapt Veel voorkomende zaken De geschillencommissie Recreatie behandelt heel diverse zaken. Vier onderwerpen springen er duidelijk uit: • Zaken over een prijsverhoging. Een aanmerkelijke verhoging van het jaargeld van de standplaats (meer dan 10%) moet 18 maanden van tevoren worden aangekondigd. • De eventueel aan de ondernemer te betalen bemiddelingskosten bij de verkoop van het chalet door de consument. Sommige ondernemers rekenen verplicht te betalen bemiddelingskosten (ook als er niet wordt bemiddeld), of rekenen een te hoog bedrag. • Herstructureringsvraagstukken. Is er al sprake van een concreet en uitvoerbaar plan en mag de overeenkomst met de consument wel worden opgezegd? • Zaken omtrent overlast door een gast of een verstoorde verhouding. Denk aan verwaarloosde chalets en gasten die geluidsoverlast en andere problemen veroorzaken, waar zowel ondernemer als mede-recreanten overlast van hebben. ingeschakeld. Bij groepsklachten is dat soms sneller, maar vooral wordt er een veel uitgebreider argumentatie geschreven. En als de uitspraak negatief is kun je in beroep gaan.” De uitspraak van de geschillencommissie is een ‘bindend advies’; in beroep gaan kan niet. Wel is het mogelijk om naar de kantonrechter te stappen voor een marginale toetsing. Dan kijkt de rechter enkel of de procedure zorgvuldig is doorlopen. Bindende uitspraak Met de RECRON-voorwaarden en de geschillencommissie staat de consument behoorlijk sterk. Het Onderzoek Opkopen Vakantieparken (uitgevoerd op verzoek van de Rijksoverheid in 2022) sprak van ‘bovenwettelijke bescherming’ door de RECRON-voorwaarden. Een belangrijk onderdeel daarvan is volgens Joost Bosman de nakomingsgarantie. HISWARECRON garandeert de consument dat de uitspraak van geschillencommissie wordt nageleefd. De consument heeft daarmee de zekerheid dat het eventuele bedrag waarop aanspraak gemaakt kan worden ook daadwerkelijk betaald wordt. Dat klinkt alsof het allemaal heel negatief uitpakt voor de ondernemers, maar dat is beslist niet zo. Sterker: in twee derde van de gevallen doet de geschillencommissie uitspraak in het voordeel van de ondernemer.” Omdat de voorwaarden worden uit-onderhandeld met consumentenorganisaties (in het geval van HISWA-RECRON zowel de Consumentenbond als de ANWB) worden ze 01-2024 | Recreactie 17 >

GRAS BETON PLATEN 200x100x12cm Kavelpad Parkeervakken Oprit SCHERPE PRIJZEN & SNELLE LEVERING! ING! Grastegels/ bermblokken afm. 41x61x12cm BETONPLATEN 200X200X14CM glad l enkele mat ø 8 mm l betonkwaliteit C50/60 milieuklasse XA3 l 15 ton aslast rollend vrachtverkeer X-Con Industrieplaat 200x200cm 200x250cm 200x150cm 200x300cm 14 & 16 cm zonder hijsvoorziening! rzien T-3 steen met deklaag 19,7 x 19,7cm met hijsvoorziening Met onze ruime ervaring is Totaal Bestra�ng de totaalleverancier voor sier- bestra�ng, agrarische erfverharding, betonplaten en overige hout- en tuinmaterialen. Wij leveren bestra�ng van diverse betonproducenten als Excluton, Schellevis, Kijlstra en RedSun. Onze betonplaten laten wij maken bij diverse fabrieken door het land waardoor we snel en tegen een goede prijs kunnen leveren. Onze kracht zit in de korte lijnen en persoonlijke aanpak! Vele materialen leveren wij direct uit voorraad met flexibele leveringen door heel Nederland. Nieuwsgierig of Totaal Bestra�ng wat voor u kan betekenen? Neem dan contact op wij bespreken graag met u de mogelijkheden. Totaal Bestrating BV De Boeg 17 9206 BB Drachten Tel: 0512 542 544 info@totaalbestrating.nl WWW.TOTAALBESTRATING.NL Opsluitbanden in alle maten ! Betontegels 50x50x5cm met facet grijs of antraciet - soft comfort en antislip Doorgroei betonplaten 200x100x12cm 16 ton aslast ! - met hijsvoorziening Ideaal voor parkeer- en camperplaatsen coverstory breed gedragen. Iedereen was dan ook verbaasd toen de Consumentenbord afgelopen najaar alle ‘tweezijdige afspraken’ over leveringsvoorwaarden opzegde. Jacqueline Berkelaar is directeur van de overkoepelende Stichting De Geschillencommissie, waar 84 Nederlandse geschillencommissies bij zijn aangesloten. “Als reden geeft de Consumentenbond dat de rechten van consumenten zó goed in diverse nationale en Europese wetten zijn geborgd, dat aanvullende tweezijdige afspraken niet meer nodig zijn”, zegt Berkelaar. “Of je het daar nu mee eens bent of niet, er gaat wel degelijk iets veranderen. De Consumentenbond is uit álle overleggen voor tweezijdige afspraken gestapt. Dus zullen de diverse voorwaarden, waar de geschillencommissie aan toetst, op een andere manier tot stand moeten komen. Hoe, dat kunnen we nu nog niet zeggen. Dat is een uitdaging voor 2024. Je kunt dat negatief zien, maar het biedt ook opties om het stelsel écht beter in te richten. Iedereen vindt de geschillen commissies heel belangrijk. Voor consumenten, voor ondernemers, maar ook ter ontlasting van de reguliere rechtspraak. Die toegevoegde waarde willen we nog versterken. En dat gaat ons ook zeker lukken.” Kleine zaken De geschillencommissie Waterrecreatie behandelt zo’n vijftig zaken per jaar, de geschillencommissie Recreatie 120 tot 150. Meestal gaat het om relatief kleine zaken, die het belang van één gast raken, vertelt Bosman. “Denk aan de opzegging van een vaste standplaats, of een prijsverhoging.” Vanuit HISWARECRON staan Marcel Tap en Joost Bosman ondernemers bij die zich voor de geschillencommissie moeten verdedigen. “We geven telefonisch advies of helpen met een brief. Net als bij de rechtbank is het van belang dat je serieus ingaat op de klacht en een goed verweer voert.” De geschillencommissie bestaat uit drie mensen. De onafhankelijk voorzitter is van beroep rechter. Daarnaast is er een afgezant van de consumenten en een afgezant van de ondernemers. Pim Meijkamp vervult die laatste functie namens de leden van HISWA-RECRON. Als eigenaar van Camping Delftse Hout in Delft kent hij de praktijk goed en dat is een enorm ‘Meestal kun je klachten voorkomen door het geven van eerlijke en tijdige informatie’ voordeel. “Beide partijen leveren voor de zitting stukken aan die wij bestuderen. Daarna worden ze uitgenodigd ter zitting te verschijnen, indien gewenst kan dat ook online. Op basis van de RECRON-voorwaarden en de diverse stukken en pleidooien bepalen we uiteindelijk de uitspraak.” De meeste zaken gaan om kleine bedragen. In het uiterste geval wil het weleens om 6.000 of 7.000 euro gaan, vertelt Meijkamp. “Dan gaat het om de waarde van een caravan, of om een vergoeding van de werkelijke verplaatsingskosten. Dit is bedoeld als laagdrempelige rechtspraak. Een rechter maakt het allemaal veel duurder.” Pim Meijkamp heeft zelf al vele jaren geen klacht meer tegen zijn bedrijf ontvangen. “Vaak is het toch een kwestie van communicatie. Sommige gasten zijn gewoon onredelijk, maar meestal kun je door het geven van eerlijke en tijdige informatie klachten voorkomen. Betrek de gasten bij je plannen. Vooral als je onverwachte dingen doet, zetten mensen de hakken in het zand.” HISWA- en RECRON-voorwaarden De geschillencommissies zien toe op het juist naleven van de HISWA- en RECRON-leveringsvoorwaarden. RECRON heeft vijf verschillende meertalige sets voor - waarden en contracten ontwikkeld en HISWA heeft er dertien. Afhankelijk van het type verblijf of activiteit moeten ondernemers de juiste set voorwaarden toepassen.. De Geschillencommissie Recreatie en de Geschillencommissie Waterrecreatie zijn ingesteld voor de behandeling van klachten van consumenten over verblijfsrecreatie- of watersportbedrijven die lid zijn en die de HISWA- of RECRON-voorwaarden toepassen. Naast consumenten kunnen ook ondernemers de commissies om een oordeel vragen, als ze er niet uitkomen met een gast. De beide commissies opereren onafhankelijk van de branche vereniging. Het indienen van een aanvraag kost € 52,50. De (digitale) procedure is eenvoudig en kan zonder hulp van een advocaat of andere rechtsverlener plaatsvinden. De gemiddelde behandelingsduur bij de geschillen commissies bedraagt zo’n vier maanden. www.degeschillencommissie.nl 01-2024 | Recreactie 19

samenwerking Meer zien bij minder licht De kracht van de nacht Nederland is een van de meest lichtvervuilde landen ter wereld. Dat is slecht voor mens, plant en dier. Gelukkig dringt steeds meer het besef door dat het minder moet met die lichtvervuiling. Ook steeds meer recreatieondernemers ontdekken de nacht als een onderscheidend onderdeel van hun aanbod. Doe het licht uit en er gaat een nieuwe wereld voor je open. Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: Loes de Jong, Johan van der Wielen ‘Licht uit en sterren aan’, is het credo van Nienke Aangenendt van Natuur en Milieu Gelderland. Met de landelijke Natuur en Milieu Federaties is zij de drijvende kracht achter het jaarlijkse evenement de Nacht van de Nacht. Daarnaast stimuleert zij gemeenten en bedrijven om overbodige verlichting aan te pakken. Dat is niet alleen een verspilling van energie, het heeft ook een negatieve invloed op mens, dier en plant. Voor de mens werkt te veel licht verstorend op het bioritme. Voor vogels werkt vooral rood licht verstorend. Dit verstoort de vogeltrek. De dwergvleermuis wordt juist gestoord door het groene spectrum van het licht. Amberkleurige verlichting is een prima alternatief. Insecten hebben baat bij warm licht. Kunstlicht werkt verwarrend – uiteindelijk sterven insecten hierdoor. Door kunstlicht stoppen watervlooien met het eten van algen, wat een onnatuurlijke algengroei tot gevolg heeft. Voor recreatieondernemers biedt een écht donkere nacht een unieke kans om bijzondere activiteiten te ontwikkelen, zoals nachtexcursies en sterrenkijken in het donker. “Gasten zijn ‘Waarom moet een reclamebord om 3 uur ’s nachts nog branden?’ meer dan ooit op zoek naar rust en authentieke ervaringen”, zegt Aangenendt, die benadrukt dat meer aandacht voor donkerte een win-winverhaal is. “Je verduurzaamt niet alleen je bedrijf. Je benut ook een economische kans, biedt een bijzonder verhaal en je speelt in op de wensen van de gast.” Gericht verlichten Sfeervol nachtrestaurant Aangenendt merkt dat de strijd tegen lichtvervuiling steeds meer gehoor vindt. “De excursies van de Nacht van de Nacht zitten de laatste jaren vaak vol en het aantal activiteiten van dit jaarlijkse evenement neemt toe. In Gelderland leggen steeds meer gemeenten het verdonkeren vast in beleidsplannen. Juist die verbinding tussen gemeenten, bedrijven en natuurorganisaties is belangrijk. Zo kom je echt tot resultaat.” Resultaten die mede dankzij de hedendaagse techniek vrij eenvoudig geboekt kunnen worden, zegt André ter Velde van ingenieursbureau Clafis Ingenieus. Hij voert lichtscans uit, onder meer bij recreatiebedrijven. “Denk aan simpele dingen als een timer. Waarom moet een reclamebord om 3 uur ’s nachts nog branden? Zet ‘m uit. Let ook op gerichter verlichten. 40 procent van het licht van de straatverlichting schijnt omhoog. Met ledverlichting kun je omlaag richten. Dat geldt voor zowel je straatverlichting als je gebouwenverlichting. Lichtinstallaties kunnen op maat worden aangepast. Niet alleen in sterkte, ook qua kleur. Dat laatste is belangrijk met het oog op bepaalde diersoorten. Ook dimmen kan op maat. Na negen uur ’s avonds kun je je licht in vermogen terugdraaien naar bijvoorbeeld 70 procent.” Vorig jaar voerde Ter Velde een lichtscan uit bij Landal Esonstad, dat ligt op de grens van Nationaal Park Lauwersmeer. Ook daar 20 Recreactie | 01-2024 werden quick wins behaald, vertelt Jan ten Hoor, verantwoordelijk voor beheer en management bij Esonstad. “Alle bungalows en centrale gebouwen waren al voorzien van ledverlichting. Nu vervangen we onze verlichtingsinstallatie door een moderne schakelbare led-installatie. Het licht schijnt naar beneden en we gaan van honderd naar vijftig masten op het park. Die worden deels gevoed door zonne-energie. We merken dat gasten duisternis waarderen. Donkerte en rust zijn voor hen een belangrijke factor.” Bijzondere beleving Ook René Rutte, programmaleider Donkerte van het Waddengebied, merkt dat de belangstelling groeit. “Steeds meer ondernemers komen naar ons toe om te vertellen dat ze iets met het onderwerp willen. Dat is mooi, want wij beschikken over verschillen toolboxen en komen in 2024 met een veldgids.” Donkerte van het Waddengebied zet zich in voor een groter bewustzijn van het belang van duisternis. Samen met ondernemers en lokale partners ontwikkelt Rutte donkerte-belevingsplekken langs de waddenkust, waar iedereen de duisternis kan ervaren. Maar moeten we niet oppassen dat die groeiende belang stelling voor donkerte een tegengesteld effect – namelijk drukte – creëert? “Ondernemers mogen niet zomaar het donker in”, zegt Aangenendt. “Maar op eigen terrein en langs de randen van natuurgebieden zijn er echt veel mogelijkheden voor educatieve activiteiten. Je kunt je bijvoorbeeld in samenwerking met de boswachter je gasten excursies aanbieden. Dat zijn bijzondere belevingen. Je wordt gestimuleerd om al je zintuigen aan te zetten. Wat voel je, wat hoor je, wat ruik je?” Dat minder licht ook leidt tot minder veiligheid, is volgens haar niet waar. “Met sensoren is het net zo veilig. We zijn helaas verslaafd aan licht. Wij zeggen altijd: donker waar het kan, licht waar het moet.” Hoe verdonker je je bedrijf? Tien tips waarmee je direct aan de slag kunt. • Doe een omgevingsscan (www.atlasleefomgeving.nl) • Check de plannen van je gemeente • Doe overtollige verlichting uit of gebruik een tijdschakelaar of bewegingssensor • Dim je verlichting of plaats lichthinderkappen • Richt verlichting zoveel mogelijk naar de grond en voorkom strooilicht • Gebruik een up-to-date lichtinstallatie • Let op de kleur van je verlichting. Dieren reageren verschillend op de kleur van de verlichting. • Kies voor slimme verlichting. Dan zet je de lichtbronnen individueel zacht of uit met je smartphone. • Laat een lichtschouw uitvoeren door een lichtexpert • Laat je adviseren door een deskundige. www.visitwadden.nl 01-2024 | Recreactie 21

ondernemen Vastgoeddenken in de recreatiesector Welke investering heeft écht rendement? De recreatiebranche is een complexe sector. De basis voor de exploitatie wordt meestal gevormd door het bezit van vastgoed. Dat is fundamenteel anders dan bijvoorbeeld een handelsonderneming, waar het vooral gaat om inkoop en verkoop. Dat maakt dat in de recreatiebranche de relatie tussen investeringen en resultaten niet eenvoudig te duiden is. In dit artikel laat Facet zien hoe je daar wél inzicht in krijgt. En tot welke goed onderbouwde beslissingen dat kan leiden. Tekst: Johan Drenth en Bob Kettering (Facet) Foto’s: Ons Buiten “Als we kijken naar het investeringsgedrag bij recreatiebedrijven wordt de hoogte van de investering in functies als horeca, zwembad of speelplaats vooral bepaald door de beschikbare reserves op de bankrekening”, vertelt Bob Kettering van Facet. “Opgebouwd vermogen en cashflow zijn vaak leidend. Op zich prima om dat als maximum van de investering te zien, maar belangrijker is om te kijken wat een investering daadwerkelijk toevoegt aan het resultaat van de onderneming.” De waardenmix Om omzet te genereren in een recreatiebedrijf, moeten kosten worden gemaakt. Die zijn ruwweg onder te verdelen in vier componenten. We noemen dat de waardenmix: • Het fysieke product. Hierbij gaat het voornamelijk over de grond en de inrichting ervan, met velden, beplanting en gebouwen. ‘Als al je geld vastzit in gebouwen, gaat dat ten koste van je flexibiliteit’ Veelal zijn het eenmalige investeringen, die als kapitaallasten (afschrijving, aflossing, rente) en onderhoudslasten effect hebben op de exploitatie. De omvang van deze kosten wordt voornamelijk bepaald door de fysieke omvang van het bedrijf, zowel in grond als gebouwen. • Marketing en verkoop. Hier gaat het voornamelijk om de kosten, die moeten worden gemaakt, voordat de gast daadwerkelijk op het bedrijf verblijft. Zo laat je zien wat het bedrijf uniek maakt: de merkwaarde. Deze kosten worden bepaald door omvang van het bedrijf en het gekozen recreatieconcept. • Inkoop. Dit zijn de kosten die je maakt om de gast voldoende aandacht te geven en tijdens het verblijf een fijne vakantie te bezorgen. Denk aan kosten voor het recreatieprogramma en de horeca. Ook hier zijn omvang van het bedrijf en recreatie- of horecaconcept van grote invloed op de kosten. • Interne organisatie. Dit zijn de kosten om het bedrijf draaiend te houden, die geen directe relatie hebben met de exploitatie. Denk aan HR, management en boekhouding. De omvang van deze kosten hangen vooral samen met de fysieke omvang van het bedrijf. De mix van deze componenten stelt een recreatiebedrijf in staat om gasten een fijn verblijf te bieden, en zo omzet te genereren. Hoe de mix van deze componenten is opgebouwd, verschilt sterk per bedrijf. “Maar kenmerkend voor de recreatiesector is, dat het fysieke product vaak wel een belangrijk component is 22 Recreactie | 01-2024 in de kostenstructuur van een bedrijf. Ook wanneer de investeringen vooral vanuit de cashflow worden gedaan, moet je de investering doorrekenen in de exploitatie. Dat geld kan immers niet anders worden ingezet om te renderen”, stelt Kettering. “En tegelijkertijd zit het geld wel jarenlang vast in gebouwen of gronden. Dat gaat ten koste van de flexibiliteit van een onderneming.” Het is belangrijk om te weten welk aandeel het fysieke product werkelijk heeft in de exploitatie. Hoe lager dit aandeel, hoe groter de wendbaarheid van de organisatie. Johan Drenth van Facet zegt het als volgt: “Je wilt weten wat een investering in vastgoed daadwerkelijk betekent voor de exploitatie. Dus: hoeveel stijgen de exploitatielasten (kapitaallasten en onderhoud) en wat zijn de mogelijke effecten op de omzet? Als je dat weet, kun je vergelijken met het investeren in de andere componenten van de waardenmix. Drenth geeft een voorbeeld: “Je kunt een overdekt zwembad bouwen om extra gasten te trekken. Maar de kosten daarvan zijn dermate hoog, dat een goede af - weging van belang is. Misschien hebben investeringen in inkoop of marketing wel veel meer rendement.” > Renovatie huidig gebouw Nieuwbouw gebouw van gelijke omvang Investering* Rentelasten per jaar (5%) Afschrijving per jaar (o.b.v. 40 jaar) Onderhoudslasten Jaarlijkse lasten Kosten per plek (o.b.v. 370 plaatsen) Kosten per overnachting (o.b.v. 100 overn.) * De bedragen voor de investering zijn indicatief 01-2024 | Recreactie 23 € 1.665.000 € 83.250 € 41.625 € 116.550 € 241.425 € 652,50 € 6,53 € 3.150.000 € 157.500 € 78.750 € 86.625 € 322.875 € 872,64 € 8,73 Nieuwbouw compact gebouw € 1.575.000 € 78.750 € 39.375 € 43.313 € 161.438 € 436,32 € 4,36

Gespecialiseerd in duurzaam robinia en kastanje hekwerk, palen, poorten en vlechtschermen Robinia hekwerken Kastanje hekwerken Vlechtschermen Robinia palen Kastanje palen Kastanje tuinpoorten Landhekken Dierenweides Slagbomen Schapenhekken Montagewerkzaamheden Kijk op www.woutishout.com voor meer producten. info@woutishout.com • T +31(0)6 40410021 • Hilvarenbeek ondernemen Ons Buiten in Oostkapelle is een camping met 370 eenheden, met toeristisch kamperen, verhuuraccommodaties en enkele chalets. In 2017 had het bedrijf enorm veel faciliteiten, zoals een overdekt zwembad, theater, kidsclub en horeca. Meerdere voorzieningen waren zwaar gedateerd en grote investeringen waren noodzakelijk. Ondernemers Gabriël Coppoolse en Dagmar Thomys besloten het anders aan te pakken. Het roer moest om. Coppoolse: “Ons bedrijf was amper nog onderscheidend en vergelijkbaar met veel andere campings in Nederland. Dagmar en ik hadden een ander soort bedrijf voor ogen, met aandacht voor landschappelijke kwaliteit, biodiversiteit, circulair ondernemen, mentale en fysieke gezondheid.” “Die visie heeft effect op de waardenmix”, stelt Bob Kettering. “Door meer in te zetten op inkoop, marketing en verkoop, past het bedrijf beter bij de visie van de ondernemers. Maar vooral is het bedrijf wendbaarder voor de toekomst.” Nieuw gebouw Een belangrijk onderdeel in de transitie van Ons Buiten was de vernieuwing van één van de gebouwen op het terrein. Het oorspronkelijke gebouw van 1.500 vierkante meter bevatte speelvoorzieningen, kidsclub en het zwembad. De tabel op pagina 23 toont voor drie scenario’s de hoogte van de investering, maar ook wat de kosten per overnachting zullen zijn. En dat is belangrijk, vindt Johan Drenth: “Een dergelijke investering moet daadwerkelijk het rendement van de onderneming verbeteren. Als je dat in beeld brengt, kun je uiteindelijk ook een afweging maken tussen een extra (marketing)medewerker en een groter gebouw.” Uiteindelijk koos Ons Buiten voor het derde scenario: nieuwbouw van een compact gebouw. Er zijn minder voorzieningen, maar ook veel minder kosten. De voordelen op een rij: • Minder vaste kosten en meer exploitatieruimte. Een compact gebouw betekent dat er meer ruimte is voor standplaatsen of landschappelijke kwaliteit. • Meer financiële ruimte voor andere (duurzame) investeringen. • Met een nieuw gebouw kan in één keer worden ingezet op een nieuwe identiteit voor het bedrijf. • Meer ruimte voor andere componenten uit de waardenmix. • Meer wendbaarheid van de organisatie. Wie investeert ‘Wat levert meer rendement op: investeren in een overdekt zwembad of in marketing?’ in marketing en verkoop of in inkoop, kan per jaar het zwaartepunt verplaatsen. Klanttevredenheid groeit Ons Buiten vaart al enkele jaren de nieuwe koers. Dagmar Thomys: “Inmiddels kunnen we van een eco-effectieve onderneming spreken. Hier hadden we in de beginfase bijna niet van mogen dromen. Vooral het wendbare karakter past bij ons en ook in deze tijd, om mee te kunnen veren met alle omstandigheden en nieuwe ontwikkelingen. We pionieren in het klein en hebben nu ook de ruimte om dit te kunnen doen. We hebben ons gericht op een andere doelgroep en de klant tevredenheid is gegroeid. De gasten passen ook beter bij ons als onder nemers, wat het werk leuker maakt. Ons Buiten is nu een onderscheidend en authentiek bedrijf. Dat zijn sterke punten voor de marketing en voor onze toekomst.” Andere marketingstrategie Een verschuiving in doelgroep en identiteit vraagt om andere marketingstrategieën. Ons Buiten heeft een adviseur in de arm genomen om dit krachtig neer te zetten. Samen werd de basis gelegd voor de nieuwe identiteit en positionering. Recranet was al verbonden aan Ons Buiten voor de website, marketing en boekings software en is de strategie in de praktijk gaan brengen. Milko van Sighem van Recranet: “Door het slim inzetten van website, marketing, reserveringssysteem en touroperators bereiken we de nieuwe doelgroep van Ons Buiten en stimuleren we boekingsgedrag. Met ‘enhanced e-commerce’ meten we alle activiteiten op hun site en Zoek & Boek. Tegenover elke geïnvesteerde euro in marketing wordt het resultaat aan boekingen en omzet in beeld gebracht, zodat Ons Buiten kosteneffectief werkt. De kosten en inkomsten van de digitale doelgroep-transitie worden zo nauwkeurig in beeld gebracht.” 01-2024 | Recreactie 25

de bezieling Kai Reijnen van Limburgs Uitje Buitensportbedrijf wil jaarrond ondernemen Met een groot aantal campings, bungalowparken en natuurlijk het immer groeiende pretpark Toverland is noordelijk Limburg een toeristische regio van formaat. Langs snelweg A67 (afrit Panningen) vinden we bovendien Limburgs Uitje, een buitensportbedrijf met een enorm aanbod aan activiteiten voor groepen. Eigenaar Kai Reijnen droomt groot: hij streeft naar een indoor leisurehal van maar liefst 8.000 vierkante meter, met horeca, vermaak en natuurlijk heel veel activiteiten. Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Limburgs Uitje, Maarten Bokslag dropping. Ik deed nieuwe dingen voor groepen en wist het via de website goed te verkopen.” De eerste jaren was hij zelf begeleider van de groepen, maar al snel kwamen er oproepkrachten en nog weer later een vaste medewerker. Vanaf 2012 was er een vaste locatie: het huidige evenemententerrein langs snelweg A67, van Eindhoven naar Venlo. Een strategische plek, zo bleek al gauw, want vanaf de snelweg zie je het terrein met de mooie speeltoestellen en de vele groepsactiviteiten. Een beter uithangbord kan een ondernemer zich niet wensen. Reijnen mikte op groei en in 2014 wist hij door crowdfunding 80.000 euro binnen te halen voor de Crazy Crasher, een parcours dat lijkt op Wipeout, maar vanwege copyright-kwesties niet zo mag heten. Het bracht een flinke extra omzet naar het jonge bedrijf. Leisurehal Kai Reijnen Iedere ondernemer in de recreatiesector denkt erover na. Hoe hou je goede medewerkers vast? Vaak wordt dan gezocht naar manieren om het bedrijf jaarrond open te houden, zodat mensen een vast dienstverband kunnen krijgen. Ook Kai Reijnen (39) van Limburgs Uitje streeft naar een bedrijf dat jaarrond geopend is. Voorlopig is het nog niet zover, maar de plannen zien er geweldig uit. Reijnen werkte al enkele jaren als zzp’er in de evenementenbranche toen hij in 2010 besloot om zelf eens wat activiteiten te organiseren. “Dat ging heel eenvoudig. Ik maakte een website, verzon een paar programma’s en al snel rolden de aanvragen binnen. Ik had zelf niets, dus als er een groep was huurde ik sumo-worstelpakken, of een stretched limo voor een gps26 Recreactie | 01-2024 Sinds 2017 werkt Kai Reijnen aan plannen voor een overdekte evenementenlocatie. “In de winter is het koud en het terrein is te drassig voor activiteiten”, vertelt hij. Die gebondenheid aan het seizoen is een belemmering, onder meer vanwege de personeelsproblemen, die voor alle bedrijven in de sector steeds zwaarder gaan tellen. Het seizoenskarakter wordt nog versterkt door de sterke focus op groepen die het bedrijf heeft. “Wij kunnen in feite niets bieden voor individuele bezoekers. Onze formule is afgestemd op groepen die op een ludieke manier de strijd aan gaan. We hebben veel groepen van bedrijven, sportclubs, vrijgezellenfeestjes. Daar kun je individuele gasten niet zomaar bij zetten. Maar dat betekent ook dat we het bijvoorbeeld in de meivakantie en zomervakantie heel rustig hebben. Want dan wil iedereen samen met partner of gezin op pad en daar hebben wij geen aanbod voor.” De geplande leisurehal van 8.000 vierkante meter zou daar verandering in brengen. Kai Reijnen heeft het al helemaal in zijn hoofd. De locatie is gevonden: vlakbij het huidige bedrijf, maar iets verder van de snelweg. Een naam is er ook al: 60Seven. De Crazy Crasher lijkt op Wipeout en bracht een flinke extra omzet Een mooie verwijzing naar de snelweg A67 die het drukke Eindhoven verbindt met Venlo en het Duitse achterland. Reijnen laat op de laptop een promotiefilm zien, die het nieuwe bedrijf in vogelvlucht vertoont. Er komen bowlingbanen, jeu de boules, maar ook curling. Er komt ruimte voor karaoke en er komen arcade games. En natuurlijk komt er fastfood, want Reijnen is een echte liefhebber. “Je hoeft mij geen biefstuk voor te zetten; ik hou van fastfood.” Dus krijgt de leisurehal een sports bar, met vijftig schermen. Er komt een barbecue- restaurant en een food court met vijf thema’s. “Mensen moeten van de ene verbazing in de andere vallen en zich vooral ontzettend goed vermaken. Beleving is super belangrijk. Ik ben een enorme fan van Las Vegas en die beleving, die spanning en creativiteit wil ik hier ook realiseren. Mensen lopen straks door straatjes, met winkeltjes, cafés, entertainment en wellicht straatartiesten. Het wordt super.” Bestemmingsplan In 2020 werd het bestemmingsplan gewijzigd en kon Reijnen de plannen gaan uitwerken. De coronapandemie en de lockdowns zorgden, zoals bij zoveel ondernemers, voor aanzienlijke vertraging. “Mijn bedrijf kwam stil te liggen, net toen seizoen 2020 moest beginnen. We hebben altijd alles in het bedrijf geïnvesteerd, dus reserves waren er niet. Ik moest afscheid nemen van mijn enige vaste medewerker. We hebben enorm gesneden op vaste kosten, abonnementen en wat we maar konden verzinnen. Vreemd genoeg profiteren we daar nog > 01-2024 | Recreactie 27

Voor de energiezuinige aansturing van alle soorten verwarming Airco’s | Elektrische verwarming | CV-installaties Warmtepompen | IR panelen Neem contact op voor een vrijblijvend adviesgesprek 088-1231333 / verkoop@icy.nl www.icy.nl De L’OR BARISTA koffiemachine van Philips Topklasse koffiemachine. Uw gasten kunnen nu genieten van ultieme koffie variatie. Door het testpanel van Kieskeurig.nl beoordeeld met een 8,4! Uw inventaris in één keer compleet en altijd up-to-date. Ons full-service concept bespaart u veel tijd en hoofdbrekens. Als specialist in complete inventarispakketten verzorgen wij snel en accuraat de volledige inventaris voor uw recreatiewoningen. Van theelepel tot tuininventaris. En via de handige app kunt u deze daarna eenvoudig op peil houden. Want de kracht van ons assortiment is dat wij artikelen langdurig kunnen naleveren. Plaza 28 • 4782 SK Moerdijk • tel. 0182 511 511 • www.marindex.nl Draadloos aan te sturen! 16-11-23 de bezieling steeds van, want mijn bedrijfskosten zijn nog steeds relatief laag. Dat moet ook, want de schulden die ik maakte in de coronajaren om gewoon te blijven bestaan, zijn nog steeds niet afgelost.” Gelukkig was de omzet wel al snel weer op peil: 2022 en ‘23 waren prima jaren voor het Limburgs Uitje. Het blijft ook leuk werk, vindt Reijnen. “Af en toe hebben we nieuwe activiteiten, dat is leuk voor de mensen die elk jaar komen. We houden goed in de gaten wat mensen graag doen en wat ze minder leuk vinden. Dan passen het het programma aan of we verzinnen wat nieuws. Vaak vinden we aansluiting bij wat populair is op tv. We hebben een heel goede samenwerking met de restaurants naast ons, zodat we volledige pakketten kunnen aanbieden. Groepsactiviteiten op ons eigen terrein overdag, en dan lekker barbecuen bij het restaurant. En dat blijft leuk hoor, al die enthousiaste mensen.” Als de bouw eind 2024 begint, zou de leisurehal een jaar later open kunnen Financiering Fijn is ook dat de klanten zich nog steeds massaal aanmelden. Adverteren via Google search is belangrijk, maar los daarvan hoeft Limburgs Uitje geen advertentiekosten te maken. Maar toch zegt Reijnen: “Het is echt leuk, maar er komen per jaar 15.000 mensen en dat gaat al jaren min of meer hetzelfde. Het is tijd voor verandering. Daarom steek ik zoveel mogelijk energie in de nieuwe plannen. Maar ook in het regelen van de fi nanciering, want die is nog niet rond en van de bank hebben we weinig te verwachten. In feite willen die pas instappen als je de fi nanciering al hebt geregeld en afbetaald.” Reijnen hoopt dit voorjaar de vergunningen rond te krijgen. Dan kan de bouw eind 2024 beginnen en zou hopelijk eind 2025 de leisurehal geopend kunnen worden. Reijnen schat in dat het jaarlijks aantal gasten van zijn bedrijf dan gaat stijgen tot 100 of zelfs 150 duizend. En dan is Noord-Limburg weer een attractie rijker. Heel veel actie Limburgs Uitje staat voor groepsactiviteiten vol actie. Een kleine greep uit het aanbod: • Crazy crasher: een Wipeout-achtige hindernisbaan (maar dan zonder water, wel zo prettig) • Jackass: ideaal voor vrijgezellenfeesten, met onder meer rodeostier en blaaspijpschieten • Highland Games: twee teams strijden tegen elkaar op het gebied van kracht en behendigheid • Expeditie Columbus: een variant op Robinson, met behendigheidsproeven voor teambuilding • One hundred: een speurtocht langs strategische punten in het bos. Navigeren met de smartphone. 01-2024 | Recreactie 29

Verstelbaar shutterdak All weather stof Terrasoverkapping 300 x 300 cm. 1399,Volledig aluminium Boavista Sunbrella loungeset 1149,en verrijdbaar Stapelbaar v.a. Colma - Premium Terrasset 475,Ligbedden, parasols En nog meer accessoires 39,Buitengewoon gastvrij www.madino.nl 0488 440138 info@madino.nl kennis delen Ben je voorbereid op een bedrijfsongeval? Een ongeluk zit in een klein hoekje. Ondanks nauwgezette voorzorgsmaatregelen kan het gebeuren dat er een ongeval op de werkvloer plaatsvindt. Wat doe je als ondernemer als een van de medewerkers een (ernstig) bedrijfsongeval is overkomen? Welke stappen moet je nemen? Tekst: Irma Diepenmaat (Stellicher advocaten) Foto: Shutterstock Als werkgever ben je verplicht er alles aan te doen om te voorkomen dat werknemers tijdens hun werkzaamheden schade lijden. Gebeurt dit toch, dan ben je daar meestal voor aansprakelijk. Alleen wanneer een werknemer opzettelijk of met bewuste roekeloosheid heeft gehandeld, komt de schade voor zijn rekening. Daar is niet snel sprake van. Het is daarom van belang om goed voorbereid te zijn en effi ciënt op te treden als er een ongeval plaats heeft gevonden. Wat doe je bij een bedrijfsongeval? Nadat alle benodigde hulp is verleend, is de eerste stap het opstellen van een (intern) ongevallenrapport. Met dit rapport kun je aantonen dat je adequaat hebt gehandeld. De volgende zaken neem je op in het rapport: • een beschrijving van het ongeval • de oorzaak van het ongeval • de maatregelen die zijn genomen om het risico op een ongeval te beperken. Wanneer melden? In bepaalde situaties ben je verplicht het bedrijfsongeval te melden bij de Arbeidsinpectie. Je bent in ieder geval verplicht een melding te doen wanneer er sprake is van: • een dodelijk ongeluk • blijvend letsel • een ziekenhuisopname (ook bij een dagopname). 01-2024 | Recreactie 31 Dit geldt overigens niet alleen voor werknemers, maar voor alle personen die onder jouw gezag vallen, zoals uitzendkrachten en zzp’ers. Deze melding moet zo spoedig mogelijk worden gedaan. Als je dit nalaat kan de Arbeidsinspectie forse boetes opleggen. Na de melding en nadat de Arbeidsinspectie zich een beeld heeft gevormd over de gebeurtenis, wordt de werkgever in de meeste gevallen gevraagd om zelf verder onderzoek te doen naar het ongeval. In uitzonderingsgevallen zal de Arbeidsinspectie besluiten om zelf onderzoek te doen. Lees meer over de Ri&E op hiswarecron.nl (zoekterm: RI&E) Een actuele RI&E Een RI&E (Risico Inventarisatie en -Evaluatie, inclusief plan van aanpak) is voor iedere werkgever wettelijk verplicht. Zeker bij een bedrijfsongeval is het van belang dat je een (actuele) RI&E kunt laten zien. Anders riskeer je een boete van de Arbeidsinspectie. De RI&E moet up to date blijven, omdat je anders minder alert bent op mogelijke nieuwe risico’s voor werknemers. Ook kan een verzekeraar besluiten niet of minder uit te keren als blijkt dat je geen, of een sterk verouderde RI&E hebt.

vakinfo Slim investeren in je buitenruimte De luxe van binnen ook buiten? Gasten verwachten dat het terras bij een accommodatie meer te bieden heeft dan alleen standaard tuinmeubilair. Als recreatieondernemer moet je daarom goed nadenken over een slimme en tegelijkertijd betaalbare terrasinrichting. Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Madino Terrasmeubilair Een belangrijk onderdeel van een vakantie is het buitenleven. Als het gaat om het buitenleven op het terras bij een accommodatie gaat dat veel verder dan alleen een tafel met stoelen. Denk bijvoorbeeld aan buiten koken of een terrasoverkapping. Zeker met het oog op de klimaatverandering is dat geen overbodige luxe. Maar hoe investeer je als recreatieondernemer het slimst in deze voorzieningen? Buiten koken Barbecueën blijft een populaire vorm van eten. Tegelijkertijd kennen we de gevaren. Door de toenemende droogteperiodes in de zomer is het aantal natuurbranden de afgelopen decennia fl ink toegenomen. Volgens het KNMI is het gemiddelde aantal risicovolle, brandgevoelige dagen per jaar sinds 1950 verdubbeld van 46 naar 94. Om opwaaiend as te voorkomen is het daarom beter om elektrisch te barbecueën. Je voorkomt steekvlammen en het is zeer toegankelijk voor iedereen. Een mooie voorziening is een volledig geïntegreerde buitenkeuken. Werkblad (of werkbladen) en de elektrische barbecue vormen dan één 32 Recreactie | 01-2024 Met een elektrische barbecue is er geen gevaar voor bosbranden geheel. De buitenkeuken is uit te breiden met toebehoren als spoelbak, mengkraan en koelkast. Diefstalbestendigheid is altijd een issue. Maar wanneer de barbecue op de juiste manier in de buitenkeuken wordt geïntegreerd, is deze voldoende beschermd tegen diefstal. Terrasoverkapping In de zomer hebben we steeds meer te maken met hevige, kortdurende buien. Een veranda of overkapping is dan een goede oplossing. Ook op dit gebied zien we innovaties die niet alleen opvallen door een slim ontwerp, maar ook door een lagere prijs. Zo is er een terrasoverkapping als bouwpakket dat bestaat uit vier poten en een lamellen dak dat 135 graden open kan. Ook de afwatering wordt steeds slimmer geregeld. Het water wordt afgevoerd via de staanders en dat maakt dat het ook tijdens een lichte bui nog plezierig toeven is op het terras. Met dank aan Madino Terrasmeubilair productnieuws Tekst: Jaap van Sandijk Wastafel De wastafel Luxemburg VA is gemaakt van volkern HPL (High Pressure Laminate). Het product is voorzien van smetplint, ophangbeugels en alle montagematerialen. De eenvoudig te monteren wastafel wordt geleverd exclusief kranen. Snelle levering en montage is mogelijk. (0315) 76 00 65 www.kupan.com Handendroger Kalkaanslag De U-Flow is een automatische handendroger die is voorzien van een fi lter, waterreservoir en een ionisator. De ionisator zuivert de lucht waardoor veel ziektekiemen uit de lucht worden verwijderd. Het waterreservoir kan worden verwijderd en is direct aan te sluiten op een afvoer. Legen is dus niet meer nodig. (050) 312 96 85 www.wola.nl De duurzame Scalewatcher zorgt ervoor dat je op een milieuvriendelijke wijze van je kalkaanslag af komt. De elektronische ontkalker is centraal bij binnenkomst van het water eenvoudig te plaatsen en verwijdert nieuwe én bestaande kalkaanslag. Het werkt ook preventief tegen legionella, stelt de fabrikant. De Scalewatcher is, met het oog op de nieuwe regelgeving, ook zeer geschikt voor zwembaden. (085) 303 67 51 www.duurzaamoplossen.nl Interactief spelen De Luna is een speelconcept dat speciaal is ontwikkeld voor indoor speelplezier. Het is intuïtief en daagt kinderen en gezinnen uit om te bewegen. De camera registreert beweging waarmee automatisch een spel wordt gestart. Is er geen beweging, gaat de Luna na tien seconden op stand-by totdat de volgende speler komt. De Luna heeft een uitgebreide spelbibliotheek die de spelers uitnodigt om te bewegen. (0547) 28 94 10 www.yalp.nl 01-2024 | Recreactie 33

HOGE KWALITEIT KOELTECHNIEK laag geprijsd! Koelwerkbank temp. bereik: -2º tot 8ºC 230 Volt Vanaf 4750.045 Vanaf 1.045,Lease vanaf 25,93* Koelkast afm. rooster 65x53 cm temp.bereik: -2º tot 8ºC 230 V Vrieskast afm. rooster 65x53 cm temp.bereik: -18º tot -22ºC 230 V art. nr model afm. cm kW KOELKAST 4750.025* 1 deur 4750.005 1 deur 68 x 71 x 201 0,19 74 x 83 x 201 0,30 4750.010 2-deurs 148 x 83 x 201 0,44 art. nr model afm. cm kW VRIESKAST 4750.030* 1 deur 4750.015 1 deur 1.280,1.025,1.460,- 1.170,2.355,- 1.885,art. nr model afm. cm kW 4750.035 4750.040 4750.045 2-deurs 3-deurs 4-deurs 223 x 70 x 85 HOOGRENDEMENT UITVOERING 4752.035 4752.040 4752.045 2-deurs 3-deurs Blastchiller/freezer 4 voorgeprogrammeerde programma's kerntemperatuurmeter verrijdbaar 230 Volt 136 x 70 x 85 0,21 180 x 70 x 85 1.410,0,23 0,34 1.130,Lease vanaf 28,59* 1.130,1.675,- 1.340,2.015,- 1.615,136 x 70 x 85 0,20 180 x 70 x 85 4-deurs 223 x 70 x 85 1.680,0,22 0,34 1.345,1.975,- 1.595,2.365,- 1.895,68 x 71 x 201 0,40 74 x 83 x 201 0,48 4750.020 2-deurs 148 x 83 x 201 0,78 * afm. rooster 53,5x55 cm KOELKAST HOOGRENDEMENT UITVOERING 4752.005 1 deur 74 x 83 x 201 0,17 4752.015 2-deurs 148 x 83 x 201 0,36 VRIESKAST HOOGRENDEMENT UITVOERING 4752.010 1 deur 74 x 83 x 201 0,42 4752.020 2-deurs 148 x 83 x 201 0,70 1.560,1.250,1.805,- 1.445,2.740,- 2.195,Vanaf 1.750,1.399,2.845,- 2.295,2.195,1.749,3.275,- 2.625,*De in deze advertentie vermelde lease tarieven zijn per maand op basis van 60 maanden en op basis van operationele lease. EMMELOORD Platinaweg 21 8304 BL Emmeloord Tel: (0527) 635 635 info@hakpro.nl AMSTERDAM De Flinesstraat 20 1114 AL Duivendrecht Tel: (020) 665 6428 amsterdam@hakpro.nl GRONINGEN Verl. Bremenweg 10c 9723 JV Groningen Tel: (050) 318 1600 groningen@hakpro.nl art. nr model afm. cm kW 4750.705 5x 1/1 GN of 5x EN 400x600 80 x 80 x100 0,75 3.220,2.575,4750.710 7x 1/1 GN of 7x EN 400x600 80 x 80 x 151,5 0,98 3.815,- 2.955,4750.715 9x 1/1 GN of 9x EN 400x600 80 x 80 x 176,3 1,2 6.210,- 4.965,ROTTERDAM Schuttevaerweg 13 3044 BA Rotterdam Tel: (010) 750 2750 rotterdam@hakpro.nl VENLO Venrayseweg 44 5928 NZ Venlo Tel: (077) 387 4242 venlo@hakpro.nl VLISSINGEN Bedrijfsweg 9 4387 PD Vlissingen Tel: (0118) 493 222 vlissingen@hakpro.nl 23-05-00 Alle prijzen zijn in euro's, exclusief BTW en wettelijke verwijderingsbijdragen. Wijzigingen voorbehouden zonder voorafgaande kennisgeving. Zet- of drukfouten voorbehouden. 2.575,Lease vanaf 60,26* hakpro.nl HOOG RENDEMENT WAT EEN BESPARING! PERFECT ONDERHOUDEN PARKPADEN. HET MOOISTE WELKOM VOOR UW GASTEN! Hou uw park in optimale conditie. Een oppervlakbehandeling zorgt niet alleen voor een fraaie uitstraling, maar ook voor een extra lange levensduur van uw bestaande weg. Met de PaveCare CombiTruck zijn we bovendien in één keer klaar. Vraag nu naar de mogelijkheden of bekijk nog meer opties op PAVECARE.NL

MAAK JOUW HAVEN SLIMMER Stap aan boord van de toekomst van jachthavens met Seijsener! Wij zijn de pioniers in het transformeren van traditionele jachthavens in slimme, geavanceerde havens voor watersportliefhebbers. Kijk op seijsener.com Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)

RECREACTIE 8 | december 2023 magazine over recreatie en toerisme Recreatie voor iedereen! Samen werken aan Bruto Nationaal Geluk Gelderse ondernemers kunnen verduurzamen zonder investeren De Rietkraag: direct ontworpen als natuurkampeerterrein Remko Vogelaar: ‘De rode loper uit voor nieuwe medewerkers’

Dé specialist in de bouw van sanitaire units van hoge kwaliteit Maatwerk dat volledig aan uw wensen voldoet Volledige ontzorging van ontwerp tot sanitaire installatie Innovatieve milieu- en energiebewuste oplossingen Onderhoudsvriendelijke en duurzame materialen Units zijn schakelbaar, fl exibel en verplaatsbaar mobielbouw.nl biedt u nog veel meer informatie Wij wensen iedereen mooie feestdagen en een sprankelend 2024 Adri Mijnheer, Thijs Lunenburg, Rianne Jansen, Yvette Mijnheer, Maxx Hup en Harm-Jan Mooiweer. Verblijfsrecreatie Watersport Dagrecreatie Sport en Wellness DÉ RECREATIE BEDRIJFSMAKELAAR F.A. Molijnlaan 28, 8071 AG Nunspeet Tel: 0341 - 25 23 63

colofon voorwoord Hoofdredactie: HISWA-RECRON, Marike Rosier, communicatie@hiswarecron.nl Eindredactie: Maarten Bokslag, www.bokslag.com Redactiecommissie: Wanda van Eck, Jeff rey Belt, Stijn Boode, Charlotte de Baat Aan dit nummer werkten mee: Jaap van Sandijk, Jasper Gorter, Jeroen Kamphuis, Guido Klep, Janine Messelink Opmaak: Dock35 Media Coverfoto: Shutterstock Bladmanagement: Dock35 Media, Sjoerd Franssen Advertenties: Dock35 Media, Martijn Penning, (0314) 355 826, martijn@dock35media.nl Druk: Senefelder Misset Doetinchem B.V. Abonnementen: HISWA-RECRON, Storkstraat 24, 3833 LB Leusden, communicatie@hiswarecron.nl, (033) 303 9700, 68 euro per jaar, 34 euro voor studenten en medewerkers van recreatiebedrijven. Gratis voor HISWA-RECRON-leden, overheden en pers. Als vakblad hanteren wij de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er vanuit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Oplage: 4.400 exemplaren. De samenstellers hebben de grootst mogelijk zorgvuldigheid betracht. Noch HISWA-RECRON, noch redactie, noch auteurs aanvaarden enige aansprakelijkheid bij eventueel voorkomende fouten. Marike Rosier Manager Communicatie Alles naar wens? Op mijn vrije dag zit ik heerlijk te lunchen met een vriendin in een grand café in Soest. Een plek waar ik vaak kom omdat je er heel gezellig zit, het in de zomer een groot terras heeft en de kaart prima is. Toch word ik daar elke keer weer verrast door een paar bijzondere medewerkers. Een aantal jonge mensen met een licht verstandelijke beperking werkt overdag als dagbesteding mee in het grand café. De ene is zo vriendelijk dat hij om de paar minuten aan onze tafel staat om te vragen of alles naar wens is. De andere is een beetje onhandig en er valt dus juist een fl esje drinken van een dienblad op de grond. PARTNERS IN BUSINESS: KENNISPARTNERS: Tot grote hilariteit van zijn collega die ongegeneerd hard lacht om het voorval. De tranen lopen over zijn wangen. Hij vergeet van de weeromstuit bij ons te vragen of alles nog naar wens is. Wij genieten! In deze editie een coverstory over wat onze sector zoal doet aan de sociale kant van maatschappelijk verantwoord ondernemen. Er zijn al veel ondernemers en bedrijven die mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt helpen of die juist hun gasten helpen die het moeilijk hebben. Gasten met minder fi nanciële mogelijkheden of gasten die ziek zijn of een ziek familielid hebben. Hartverwarmend om te lezen. Als sector mogen we daar trots op zijn en wat vaker aandacht aan besteden. Het zijn juist dit soort zaken die bijdragen aan het Bruto Nationaal Geluk van ons allemaal. Veel leesplezier! PS: voor alle HISWA-RECRON leden zit bij deze Recreactie de HISWA-RECRON Gids 2024. Een handig naslagwerk met alle informatie over HISWA-RECRON en een groot aantal toeleverende bedrijven voor de recreatie- en watersportsector. Doe er je voordeel mee! 08-2023 | Recreactie 5

MAGNETRONS INRUIL ACTIE PROFESSIONELE MAGNETRONS Sterk, fl exibel en robuust Magnetron Type NE-1653 inhoud: 18 ltr. 3 vermogensstanden 30 vrije programma's vermogen: 1600 Watt afm. 43x51x34 cm 230 Volt | 2,59 kW Magnetron 5006.954 1.565,1.335,Lease vanaf 33,78* Magnetron Type NE-1840 inhoud: 44 ltr. geschikt voor 2x 1/1 GN schalen 2-level cooking 4 vermogensstanden vermogen: 1800 Watt afm. 65x53x48 cm 230 Volt | 3,2 kW INFORMEER NAAR ONZE AANTREKKELIJKE LEASE OPTIES Magnetron Type R-15AT inhoud: 28 ltr. bediening tiptoets 11 vermogensstanden 10 vaste programma's 20 inst. programma's, 3 kookfasen vermogen: 1000 Watt afm. 52x43x31 cm 230 Volt | 1,55 kW Type R-15AM inhoud: 28 ltr. bediening draaiknop 3 kookfasen 5 vermogensstanden vermogen: 1000 Watt afm. 52x43x31 cm 230 Volt | 1,55 kW 5077.015 normaal 655,actie inruilkorting NU 525,50,475,5077.025 normaal NU 490,Magnetron 5006.926 2.935,2495,Lease vanaf 63,12* * De in deze advertentie vermelde lease tarieven zijn per maand op basis van 60 maanden en op basis van operationele lease. EMMELOORD Platinaweg 21 8304 BL Emmeloord Tel: (0527) 635 635 info@hakpro.nl AMSTERDAM De Flinesstraat 20 1114 AL Duivendrecht Tel: (020) 665 6428 amsterdam@hakpro.nl GRONINGEN Verl. Bremenweg 10c 9723 JV Groningen Tel: (050) 318 1600 groningen@hakpro.nl ROTTERDAM Schuttevaerweg 13 3044 BA Rotterdam Tel: (010) 750 2750 rotterdam@hakpro.nl VENLO Venrayseweg 44 5928 NZ Venlo Tel: (077) 387 4242 venlo@hakpro.nl VLISSINGEN Bedrijfsweg 9 4387 PD Vlissingen Tel: (0118) 493 222 vlissingen@hakpro.nl 23-16-00 Alle prijzen zijn in euro's, exclusief BTW en wettelijke verwijderingsbijdragen. Wijzigingen voorbehouden zonder voorafgaande kennisgeving. Zet- of drukfouten voorbehouden. ONLINE BESTELLEN? www.hakpro.nl Type R-22AM inhoud: 20 ltr. bediening draaiknop 4 vermogensstanden vermogen: 1500 Watt afm. 51x47x34 cm 230 Volt | 3,15 kW 675,actie 540,inruilkorting 50,5077.105 normaal actie inruilkorting NU 1115,875,76,799,inhoud Informatief 08 14 20 26 27 33 Onder de aandacht Kort nieuws uit de branche Coverstory Werken aan het Bruto Nationaal Geluk Duurzaam gastvrij Succesvol Gelders programma Kennis delen Voordeel uit fi scale regelingen Kennis delen Herstructureren goed voorbereiden Productnieuws Een overzicht van de laatste innovaties 11 13 28 Opinie De visie Recruiter Remko Vogelaar: ‘Rol de rode loper uit voor nieuwe medewerkers’ Columns Green Key RecreAnders 22 Mens & bedrijf De bezieling De Rietkraag is een natuurcamping met 5 sterren van de ANWB 08-2023 | Recreactie 7

onder de aandacht Geslaagde Recreatie Vakbeurs Van 14-16 november vond in Hardenberg weer de Recreatie Vakbeurs plaats. De beurs telde ruim 8.400 bezoekers, 5% meer dan vorig jaar. Er waren meer dan 330 exposanten verdeeld over zeven hallen. Daaronder veel leden van de HISWA-RECRON Business Club, die hun nieuwtjes presenteerden en contact legden met huidige en nieuwe klanten. Ook HISWA-RECRON had een stand. “Er waren veel positieve geluiden te horen, zowel van de recreatieondernemers als de HRBC-leden”, vertelt Wanda van 55-plus vaker op reis Het aantal 55-plussers groeit en ze zijn reislustiger dan ooit, meldt de ABN-AMRO in een nieuw ‘Insights’-rapport. De bank verwacht dat de vakantiebestedingen van 55-plussers in vijf jaar tijd circa 50% groeien. 55-plussers zijn nu al goed voor 41% van alle toeristische overnachtingen in Europese hotels, vakantieparken en op campings. 65-plussers zijn goed voor bijna een kwart van alle toeristische overnachtingen. Steeds vaker zijn het tweeverdieners met een flink vermogen, die graag luxe accommodaties kiezen en bijzondere ervaringen opdoen. Daarnaast neemt de populariteit van culinaire reizen en fietsvakanties flink toe. www.abnamro.nl (zoekterm: Avontuur) Eck, marketing- en communicatiespecialist van HISWA-RECRON. “Veel leden en potentiële leden vonden hun weg naar onze stand. In feite is de beurs een informatief dagje uit voor het gehele recreatiebedrijf.” Arbeidsmarktmonitor Gastvrijheidssector De resultaten van de Arbeidsmarktmonitor Gastvrijheidssector 2023 zijn nu online beschikbaar. De monitor geeft inzicht in onder meer het aantal bedrijven, banen en de arbeidsmobiliteit in 2022. Zowel landelijk als per regio zijn de cijfers te bekijken. De monitor is een samenwerking van leden van Gastvrij Nederland. In 2022 telde ons land ruim 152.000 bedrijven binnen de gastvrijheidssector en dat aantal groeit. De sector biedt ruim 752.000 banen, circa 475.000 fte. Het aantal fte groeide in 2022 met 15% ten opzichte van 2021; dat is een stuk meer dan het Nederlands gemiddelde van +5%. Er waren fors meer vaste contracten en ook een groter aandeel jongeren: dat steeg naar 38%. Dat is meer dan gemiddeld. Ook werken er in onze sector relatief veel mensen met een migratieachtergrond, bijna 35%. Verheugend is dat de instroom groeit en de uitstroom afneemt. Er stroomden in 2022 10% meer mensen de sector in, dan uit. Een vooruitblik laat zien dat de groei van het aantal banen zich in elk geval in de eerste twee kwartalen van dit jaar heeft voortgezet. www.hiswarecron.nl (zoekterm: Arbeidsmarktmonitor) 8 Recreactie | 08-2023 Foto: Shutterstock Kansen voor plattelandstoerisme Er staat een herverdeling van het Nederlandse platteland op stapel, waarbij wordt gezocht naar nieuwe verdienmodellen. Het NBTC onderzocht wat Nederlanders, Belgen en Duitsers zoeken in een plattelandsvakantie. Een vakantiehuisje is daarbij de meest overwogen accommodatie. Bij de oriëntatie is internet de belangrijkste bron, naast ervaringen van familie, vrienden of kennissen. De meeste mensen gaan met hun partner en blijven 3 tot 5 nachten. Wat betreft de omgeving vinden Nederlanders en Vlamingen vooral wandel- en fietsmogelijkheden van belang. Duitsers vinden ligging nabij water of de kust het belangrijkst. Daarnaast hebben Duitsers relatief veel interesse in het proeven en kopen van streekproducten. Nederlanders willen graag zelf kunnen koken in hun accommodatie. Vlamingen en Duitsers hebben juist liever een horecagelegenheid in de buurt. www.nbtc.nl (zoekterm: Platteland) Nieuwe trainingen RecreatieHero Toeristenbelasting Wijdemeren HISWA-RECRON heeft samen met het Watersportverbond en lokale ondernemersverenigingen besloten om in de gemeente Wijdemeren voorlopig niet meer mee te doen aan de inning van de toeristenbelasting, forensenbelasting en watertoeristenbelasting. De ondertekening van een nieuw convenant met de gemeente is opgeschort, wegens niet onderbouwde en buitengewoon onzorgvuldig tot stand gekomen verhogingen van deze lokale belastingen. HISWA-RECRON regiomanager Gerdina Krijger is er helemaal klaar mee. “We wachten al twee jaar op het instellen van een adviescommissie. Daar had constructief en tijdig overleg tussen de gemeente en de sector kunnen plaatsvinden. Nu er vanwege een financieel herstelplan 5 ton nodig is, komt de gemeente ineens met exorbitante verhogingen van 33 tot 40% van de verblijfsbelastingen. Onacceptabel.” De sector komt met een tegenvoorstel, maar dat zal het gat in de gemeentelijke begroting niet gaan vullen, kondigt Krijger al aan. Bedrijven in de verblijfsrecreatie die afdragen aan KIKK (voorheen Sociaal Fonds) kunnen gebruiken maken van online leerplatform RecreatieHero.nl. Het aanbod bestaat uit maar liefst 150 leuke en leerzame trainingen. Daar worden regelmatig nieuwe aan toegevoegd. Een paar voorbeelden: Beheer & Onderhoud van gebouwen. Een boeiende en interactieve online training die onderwerpen behandelt als gebouwbeheer, budgettering, procedures en verduurzaming. Animatie. Hoe hou je de recreant op een leuke manier bezig? Een goed activiteitenaanbod kan hier niet bij ontbreken. Maar hoe maak je een goed animatieprogramma? Werk-privébalans. Soms is het lastig om alle ballen in de lucht te houden. Deze training biedt aanknopingspunten om te komen tot een goede werk-privébalans. www.recreatiehero.nl 08-2023 | Recreactie 9 Foto: Shutterstock Foto: Maarten Bokslag

PERFECT ONDERHOUDEN PARKPADEN. HET MOOISTE WELKOM VOOR UW GASTEN! Hou uw park in optimale conditie. Een oppervlakbehandeling zorgt niet alleen voor een fraaie uitstraling, maar ook voor een extra lange levensduur van uw bestaande weg. Met de PaveCare CombiTruck zijn we bovendien in één keer klaar. Vraag nu naar de mogelijkheden of bekijk nog meer opties op PAVECARE.NL onder de aandacht Plicht of inspiratiebron? Energielabel verplicht Het is al een jaar verplicht, maar vanaf 1 januari 2024 wordt gecontroleerd op de aanwezigheid van een energielabel op recreatiewoningen groter dan 50 m2 vloeroppervlak. HISWARECRON heeft bereikt dat dit label onder voorwaarden kan worden verstrekt via een seriematige opname door de EP-adviseur. Dat is degene die gemachtigd is om een energielabel vast te stellen. Bij seriematige opname worden op basis van een referentiewoning de (niet al te grote) verschillen met de andere woningen in kaart gebracht. Dat werkt veel efficiënter dan elke woning op zich van een label te voorzien. Ook in het geval van particuliere eigenaren is, na goed overleg, seriematige opname mogelijk. EP-adviseurs zijn onder meer de HISWA-RECRON TOP Suppliers Breuers & Cobelens en Second Home Check. www.hiswarecron.nl (zoekterm: Energielabel) Nieuwe leden Tussen 18 oktober en 20 november zijn de volgende bedrijven lid geworden van HISWA-RECRON. Welkom! Enjoy Yachtservice, Bruinisse, www.enjoyyachtservice.nl Eventyr Rib Charters, Den Haag Rectificatie: In het vorige nummer werd per ongeluk een verouderde website van Smit Recreatie vermeld. De juiste site is www.smitrecreatie.nl Als keurmeester van de Green Key loop ik alweer een paar jaar rond in de recreatiesector. Een van de zaken die mij opvalt, is dat de aandacht voor de Green Key vaak berust bij één enthousiaste persoon. Als die persoon vertrekt – en het verloop is hier en daar vrij groot – verliest het bedrijf ook de aandacht voor de Green Key. Bij een bedrijfsbezoek merk ik dan dat er echt iets is veranderd. In plaats van een enthousiaste medewerker die vol plannen en vragen zit, wordt het verplichte lijstje afgevinkt. De Green Key is een noodzakelijke extra administratieve taak geworden. Laatst trof ik iemand aan wie ik uit moest leggen wat de Green Key inhoudt en hoe je die normen moet interpreteren. Hoe kun je dat voorkomen? Hoe behoud je het enthousiasme voor de Green Key, wat immers geen doel is, maar een hulpmiddel voor een breed gedragen duurzaamheidsbeleid in je bedrijf? Het duurzaamheidsbeleid moet integraal onderdeel zijn van je bedrijf. Dat bereik je door er regelmatig aandacht aan te besteden. Bij het inwerken van nieuwe medewerkers bijvoorbeeld. Maar ook bij de personeelsbijeenkomsten, die meestal enkele malen per jaar plaatsvinden. Het is belangrijk dat de manager op zulke momenten ook weer aangeeft hoe belangrijk duurzaamheid is, hoe je dat aanpakt en welke rol de Green Key dan speelt. Geef voorbeelden. Vertel over het afvalplan in de keuken, over de zonnepanelen, hergebruik van water of het scheiden van afval. Over plasticvrij, zonnepanelen, isolatie en de laadpaal bij de ingang. Over het gebruik van streekproducten. Zo breng je duurzaamheid tot leven. Nodig mensen uit om mee te denken en hun ideeën te delen met het greenteam. Laatst was ik ergens waar de hele recreatieruimte was ingericht met gebruikte meubelen. Goed gedaan en super sfeervol. Want de Green Key is geen papieren tijger. Het is de weerslag van een heel beleid om elkaar te inspireren en de wereld samen een beetje mooier te maken. Guido Klep, keurmeester Stichting KMVK Meer weten over Green Key? Neem contact op met Erik van Dijk E: erik@kmvk.nl T: 06 - 12 81 06 41 08-2023 | Recreactie 11 Foto: Wanda van Eck

Dichtbij jouw branche Jouw accountant, overal dichtbij Jouw bedrijf, branche en uitdagingen. Wij willen het van dichtbij meemaken. Dat doen we vanuit een landelijke actieve organisatie en vanuit een kantoor dat altijd om de hoek zit. Samen werken hier meer dan 1000 specialisten in accountancy en bedrijfsadvisering met brede financiële kennis én specialistische branchekennis. Alfa Accountants en Adviseurs Anders Celsiusstraat 3 7442 PB Nijverdal Hessenweg 29 7771 CH Hardenberg 088 2532750 nijverdal@alfa.nl hardenberg@alfa.nl Met Alfa haal je veel kennis van de recreatiesector in huis. Niet voor niets zijn we partner van HISWA-RECRON. Bij Alfa vind je adviseurs die dichtbij je camping of bungalowpark staan. Wij mogen veel bedrijven in de watersport en vrijetijdssector tot onze klantenportefeuille rekenen. Klanten komen bij ons voor de jaarrekening en voor de bedrijfsopvolging, maar ook met vragen over het familiebedrijf, de (fiscale) optimalisering van het bedrijf, de inzet van personeel, het verduurzamen van hun onderneming tot aan de verkoop of aankoop van een onderneming in de vrije tijdssector. Neem voor meer informatie contact op met Wim Kappers via (088) 2532804 of Herma Brinkhuis via (088) 2532803. De Uw inventaris in één keer L’OR BARISTA koffiemachine van Philips Topklasse koffiemachine. Uw gasten kunnen nu genieten van ultieme koffie variatie. Door het testpanel van Kieskeurig.nl beoordeeld met een 8,4! compleet en altijd up-to-date. Ons full-service concept bespaart u veel tijd en hoofdbrekens. Als specialist in complete inventarispakketten verzorgen wij snel en accuraat de volledige inventaris voor uw recreatiewoningen. Van theelepel tot tuininventaris. En via de handige app kunt u deze daarna eenvoudig op peil houden. Want de kracht van ons assortiment is dat wij artikelen langdurig kunnen naleveren. Plaza 28 • 4782 SK Moerdijk • tel. 0182 511 511 • www.marindex.nl onder de aandacht RecreAnders 750e Green Key certifi caat Het gaat goed met Green Key, het duurzaamheidslabel voor de recreatiesector. Steeds meer bedrijven doen mee en in november werd het 750e certifi caat uitgereikt aan Strandpaviljoen Dok 14 (Cadzand). Green Key heeft ook een nieuwe website. De navigatie is verbeterd zodat consumenten, geïnteresseerde bedrijven en natuurlijk de huidige bedrijven met een Green Key de benodigde informatie gemakkelijker kunnen vinden. Daarnaast werd een sectie met veel gestelde vragen (FAQ) toegevoegd en kwam er een nuttige advies & ondersteuningspagina. Sommige dingen blijven ook bij het oude: zo is de Mijn Green Key-omgeving nog hetzelfde gebleven. Janine Messelink Prosuco Revolutie (deel 2) Tussen het moment van schrijven van deze RecreAnders column en daadwerkelijke publicatie zitten 3 weken. Ontwikkelingen in kunstmatige intelligentie (AI), nieuwe toepassingen, meningen over, gebruik van nieuwe tools: er is elke dag iets te melden, iets te ontdekken en iets nieuws te proberen. Dus mijn column ‘deel 1’ (gepubliceerd in de Recreactie van juli) was eigenlijk bij het moment van publicatie alweer ‘oud’. In het licht van de razendsnelle ontwikkelingen in AI, rijst de vraag hoe je deze technologische sprongen in de dagelijkse praktijk bijhoudt. Het tempo waarin AI innoveert, brengt zowel kansen als uitdagingen met zich mee. Hoe been je dit bij? En op welke manieren doe je er zelf je voordeel mee? Op dit moment krijg je bijna op elke vakbijeenkomst of netwerkdag wel een presentatie over de ontwikkelingen in AI. Wat ik overigens toejuich! Want met meer kennis en begrip van AI kan je steeds beter Nieuw in dienst Lucie Schuijt is begin november bij HISWA-RECRON aan de slag gegaan als medewerker Arbeidsmarktbranding. “Ik heb een heel brede ervaring en ik merk nu al dat ik die goed kan gebruiken bij mijn werk hier”, vertelt Lucie. “De arbeidsmarkt wordt steeds krapper. Dus hoe laten we meer mensen kiezen voor de sector watersport- en recreatie? Ik denk door te laten zien dat het een heel brede sector is, waar je werk kunt doen waar je blij van wordt.” Met een net behaald certifi caat van de opleiding Conceptontwikkeling gaat ze met veel enthousiasme aan de slag. Lucie heeft eerder onder meer gewerkt als coach, ondernemer en offi ce manager. In haar vrije tijd gaat ze het liefst naar buiten en in de zomer wordt er gekampeerd, met een vouwwagen. (033) 303 97 35 l.schuijt@hiswarecron.nl 08-2023 | Recreactie 13 fi lteren welke toepassingen voor jou kansen bieden. Ik geloof dat AI de manier waarop we informatie vergaren, maar ook de manier waarop we ons oriënteren en ontspannen fundamenteel verandert. Denk alleen al aan de wijze waarop de consument een bestemming zoekt, inspiratie opdoet en informatie vergaart. De consument zal zijn oriëntatie niet meer starten in Google, maar in ChatGPT. Als het gaat om mijn vak, marketing, houdt dat in dat we ons er nog beter van bewust moeten zijn welke content we op welk platform plaatsen. Want ChatGPT haalt inspiratie uit alle hoeken en gaten van het internet. Los van contentcreatie, biedt AI nog veel meer kansen om de sector te vernieuwen en een toekomst te smeden waarin technologie en recreatie harmonieus samengaan. Hoe? Dat begint bij je eigen interesse in de wereld van AI. Download die ChatGPT App. Laat Google Bard je businessstrategie eens uitwerken. Plan je eigen reis met Roamaround.io. Experimenteer, leer en profi teer. (geschreven met een beetje ChatGPT en een beetje van mezelf )

coverstory Samen werken aan Bruto Nationaal Geluk Recreatie is er voor álle mensen Maatschappelijk verantwoord ondernemen, dat is people, planet en profit. Dat profit belangrijk is, weten we als ondernemers maar al te goed. Over planet hebben we in Recreactie al heel wat artikelen geschreven. Duurzaam, energieneutraal en zelfs circulair ondernemen komen we gelukkig steeds meer tegen. Maar hoe zit het met de zorg voor de mensen? Veel ondernemers blijken daar heel bewust mee bezig te zijn. Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Rocks ‘n Rivers, Pukkemuk, RCN, Paasheuvelgroep Mensen met het verstand van een kind van 3 of 4 jaar kunnen een geweldige aanwinst zijn voor je bedrijf, weet Huub van Leijsen, eigenaar van kinderspeelboerderij Pukkemuk in het 14 Recreactie | 08-2023 Brabantse Dongen. Zijn bedrijf heeft al jarenlang ervaring met deze medewerkers, die via Prisma worden geworven. Prisma verzorgt in Noord-Brabant wonen en werken voor mensen met een ernstige verstandelijke beperking. “Het is een groot genoegen om met die mensen te werken”, stelt Van Leijsen. “We hebben er meestal een stuk of 15 hier op ‘Het is echt een keuze dat je iedereen op je bedrijf welkom heet’ het bedrijf aan het werk. ‘s Morgens brengt Prisma ze met een busje en ‘s middags worden ze weer opgehaald. Die mensen zijn zo blij met het werk, en dankbaar dat we ze die kans geven. Voor ons is het vanzelfsprekend. En ik ben ervan overtuigd dat ook onze gasten dit weten te waarderen.” Dagbesteding Deze medewerkers van Pukkemuk krijgen niet betaald: het is een vorm van dagbesteding en er loopt ook altijd een begeleider van Prisma rond op het bedrijf. Van Leijsen geeft ze zoveel mogelijk elke dag hetzelfde werk. “Waar onze andere medewerkers van alle markten thuis zijn en van afwisseling houden, doen deze collega’s er een tijdje over om één taak goed onder de knie te krijgen. Het liefste doen ze dat elke dag weer. Anders raken ze in de war.” Die taken lopen uiteen. “De één krijgt ‘s morgens een emmer water en gaat alle bordjes op het bedrijf schoonmaken. Een ander gaat naar de bootjesbaan, om het water schoon te houden. Weer een ander gaat naar de hal om daar alle balletjes op te ruimen. Een volgende smeert de kuipjes mosterd vol, of poetst het bestek en legt dat klaar. Eén van hen loopt de hele dag alleen maar papiertjes te rapen, en als de container vol is zet hij die perfect recht aan de straat.” Nadelen hebben deze medewerkers natuurlijk ook. Ze zijn 08-2023 | Recreactie 15 >

coverstory sociaal niet erg handig en als ze geen zin hebben, komen ze niet. Het is uiteraard geen gedwongen arbeid. Dat is niet altijd makkelijk, erkent Van Leijsen. “Dan moet iemand anders de kuipjes mosterd vullen. Dat is nog best een klus en mijn gewone medewerkers vinden het vervelend werk.” Heel belangrijk voor Van Leijsen is, dat er respectvol met zijn bijzondere medewerkers wordt omgegaan. “Dat is het eerste wat we onze medewerkers bijbrengen. Als je geen respect toont naar die mensen, vlieg je er meteen uit.” Maatschappelijke projecten HISWA-RECRON directeur Geert Dijks spreekt graag van het vergroten van het Bruto Nationaal geluk. Dan gaat het óók om het aanbieden van recreatie aan mensen die het minder makkelijk hebben dan de doorsnee gast. Heel wat recreatiebedrijven hebben zulke initiatieven. RCN-Vakantieparken bijvoorbeeld. Daar is het Ina Steenbeek die alle maatschappelijke projecten coördineert. Dat zijn er nogal wat, bij de keten van 18 vakantieparken. “Oog hebben voor de ander zit in ons DNA. We bestaan al ruim 70 jaar en hebben een christelijke oorsprong”, verklaart Steenbeek. “De winstuitkering van RCN wordt volledig besteed aan maatschappelijke projecten.” Ze noemt er een paar: “Bij RCN willen we iederéén laten genieten van vakantie. Daarom hebben we meerdere initiatieven om ook mensen die daar normaal nooit toe komen op vakantie te laten gaan. In december hebben we altijd een midweek voor eenzame ouderen. Het is fijn voor die mensen om er eens uit te zijn en samen te zijn met andere mensen. Maar onze medewerkers vinden het ook geweldig om deze midweek te mogen organiseren. Het geeft ze veel voldoening. Die ouderen stralen helemaal, als ze hier een midweek geweest zijn.” Ernstig zieke kinderen Met lokale partners Het samenwerken met sociale partners in de regio is ook een manier om maatschappelijk verantwoord te ondernemen. “Soms is het veel makkelijker om gewoon een commercieel bedrijf te vinden”, vertelt Marcel Arts, beheerder van Camping Hartje Groen in Schaijk. “Die besteden meer aandacht aan professionele marketing. Maar wij werken juist graag samen met organisaties die mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt in dienst hebben. Met wat zoeken vind je die overal, in elke regio. Zoals Droomijs, waar wij ambachtelijk ijs en appeltaart halen. Of Goed Zooo!! in Oss, waarvan de cliënten ons in het kader van dagbesteding helpen met taken als hout kloven of opruimen. Dat zijn bijzondere mensen. Er is één jongen die af een toe een stukje moet rondrennen om energie kwijt te raken. Een ander heeft 1 op 1 begeleiding. Dat moeten we dan wel even uitleggen aan onze gasten. Maar die reageren daar zonder uitzondering heel positief op.” Het serviesgoed van Hartje Groen komt van Cor Unum in Den Bosch, een werkplaats die wederom mensen met een beperking inzet om het bijzondere serviesgoed te maken en beschilderen. “Wij zijn geworteld in deze regio en vertellen graag het verhaal van dat bijzondere serviesgoed”, stelt Marcel Arts. “Voor ons is er veel meer dan geld verdienen. Wij willen ondernemen met respect en kansen bieden aan mensen die het niet zo makkelijk hebben.” Samen met Stichting Gaandeweg organiseert RCN in het Sinterklaasweekend vakanties voor kinderen met een ernstige ziekte en hun gezinnen. “We leggen die gezinnen echt in de watten. Dan zijn ze heerlijk weg van huis, is er even iets anders dan het ziek zijn.” Stichting Gaandeweg heeft ook een eigen vakantiewoning op RCN het Grote Bos. Speciaal daar, omdat dat relatief dichtbij het Prinses Maxima kinderziekenhuis in Utrecht ligt. Voor gezinnen op bijstandsniveau stelt RCN jaarlijks 150 gratis vakanties beschikbaar, op zowel Nederlandse als Franse parken. Steenbeek: “Voor mensen met een bijstandsinkomen is vakantie gewoon te duur. We ontvangen wel eens gezinnen die nog nooit op vakantie zijn geweest. Voor die mensen is het een geweldige belevenis. En de kinderen hebben na de vakantie voor het eerst óók iets te vertellen op school over hun vakantiebelevenissen.” 16 Recreactie | 08-2023 Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen blijft bij RCN niet beperkt tot Nederland. Het bedrijf heeft ook parken in het buitenland. “In Frankrijk doen we onder meer leuke acties om geld in te zamelen voor kinderen met een zeldzame ziekte”, vertelt Steenbeek. “Dat gaat via Téléthon, een op televisie uitgezonden evenement om fondsen te werven. Je kunt het vergelijken met het Glazen Huis van radio 3FM.” Toegankelijk klimpark Een buitensportbedrijf dat toegankelijkheid hoog in het vaandel heeft, is Rocks ‘n Rivers. Daar is het klimpark in de bossen bij het Brabantse Goirle zodanig ingericht, dat ook mensen met een fysieke beperking het boomparcours kunnen afleggen. “Wij vinden dat echt belangrijk”, stelt mede-eigenaar Martijn van Gool. “Het is een keuze dat je iedereen op je bedrijf welkom heet. Dat klinkt heel vanzelfsprekend, maar dat is het helaas niet. Ik kom nog steeds tegen dat je bij een net verbouwd restaurant voor de toiletten de trap op moet. Daarmee beperk je de toegang al voor een hele groep mensen. Er hoeft in een groep maar één iemand te zijn die geen trap op kan en ze komen niet naar jouw bedrijf. Wij zouden daar niet voor kiezen.” Het klimpark van Rocks ‘n Rivers is zo ingericht, dat zelfs mensen met rolstoelen het touwenparcours kunnen afleggen. En terwijl bij klimgroepen normaal gesproken één ‘Voor gezinnen met een bijstandsuitkering is vakantie gewoon te duur’ instructeur op 15 mensen staat, zijn er twee instructeurs nodig op één gast met rolstoel. “Toch willen we dat die exact hetzelfde betaalt”, stelt Van Gool. “Gewoon omdat mensen met een beperking ook welkom zijn.” Daarnaast zijn er terrein- rolstoelen, extra ruime drempelvrije toiletten en kleedruimten. Rocks ‘n Rivers draagt maatschappelijke activiteiten een warm hart toe. Neem de Quiet-community in Hilvarenbeek en Tilburg - een initiatief om aandacht te vragen voor stille armoede. Zij krijgen jaarlijks een aantal kaarten voor gratis klimmen, om uit te delen aan mensen met een smalle beurs. Maar het belangrijkste is toch wel de samenwerking met de Stichting Spieren voor Spieren, die al 15 jaar loopt. Van Gool: “We zijn actief mede-organisator van de Spieren voor Spieren-dag, die jaarlijks ergens in Nederland bij een dierentuin of attractiepark plaatsvindt. We bedenken thematische spellen voor kinderen die fysiek bijna niets kunnen. Er komen 1.000 tot 1.500 mensen naar zo’n dag en wij gaan er jaarlijks aan de slag met zo’n 35 medewerkers. Die doen dat 08-2023 | Recreactie 17 >

Totaalleverancier voor de recreatiesector Wij hebben een ruim assortiment artikelen die benodigd zijn in de camping- of recreatiebranche. Daarnaast bieden we ondersteuning op maat bij de voorbereiding én uitvoering van infrastructurele & technische projecten. Denk aan ontwerpberekeningen of begeleiding op het terrein, bijvoorbeeld bij het aanleggen van leidingsystemen. Kom langs op Extra korting voor HISWARECRON leden! onze stand tijdens de Recreatie Vakbeurs in Hardenberg! Kijk voor meer informatie op wildkamp.nl/recreatie 50 jaar dankzij jou! Kijk voor onze acties op wildkamp.nl/50jaar Ron, hoe hou ik grip op mijn resultaat en de kosten? Wil je dat jouw gasten het naar hun zin hebben? En wil je zelf grip hebben op het resultaat? Dan heb je behoefte aan iemand die je markt kent. Iemand die je niet alleen helpt met je (salaris)adminstratie, maar ook met financieringsoplossingen en het verbeteren van je rendement. De recreatie- en horecaspecialisten van Countus hebben hier veel ervaring mee en kunnen jou helpen met het maken van strategische keuzes. Hiervoor hebben we zelfs een speciaal expertiseteam in het leven geroepen: Bertijn Vos, Jesca Wemmenhove en Ron Koopmeiners. Wil jij een keer brainstormen over de mogelijkheden voor jouw bedrijf? Neem vrijblijvend contact met ons op. Expertiseteam Recreatie & Horeca recreatie-horeca@countus.nl COUNTUS.NL/RECREATIE coverstory allemaal vrijwillig en het is echt een hoogtepunt in het jaar. De reacties zijn zo hartverwarmend! En het leert onze medewerkers weer hoe ontzettend gelukkig ze mogen zijn met een gezond en sterk lijf.” ‘Schoolkamp is een onmisbare ervaring voor kinderen, die soms nog nooit in de natuur zijn geweest’ Inspirerend De medewerkers van Rocks ‘n Rivers proberen met hun maatschappelijke initiatieven ook andere ondernemers te inspireren. “Ik vertel er bijvoorbeeld over op ondernemersavonden. Dat maakt altijd veel enthousiasme en goede voornemens los”, vertelt Van Gool. “Maar de opvolging daarvan valt vaak toch wat tegen. Het is weer heel wat anders om er echt mee aan de gang te gaan. Het moet echt in het DNA van je bedrijf zitten.” ‘Soms is het lastig vol te houden’ De Paasheuvelgroep heeft van oudsher een sociale focus. Die komt onder meer naar voren in de samenwerking met Stichting Philadelphia. Die verzorgt een deel van het buitenonderhoud met mensen met een mentale beperking. “Eerst kwamen ze een paar keer per jaar, maar het bevalt zo goed dat ze nu wekelijks komen”, vertelt Dimitri Schenk, marketing manager van de Paasheuvelgroep. “Die mensen vinden het fijn om hier in de natuur aan het werk te zijn. En voor ons is het ook fijn, want het is steeds lastiger om medewerkers te vinden. En het past goed bij onze sociale doelstellingen.” De Paasheuvel verzorgt met name schoolgroepen, vanuit 11 locaties met 38 groepsaccommodaties in de natuur. “Een onmisbare ervaring voor kinderen, die in sommige gevallen nog nooit in de natuur zijn geweest”, weet Schenk. “Voor scholen die veel leerlingen hebben die onder de armoedegrens leven is het heel lastig om zo’n kamp nog te betalen. Daarom bieden we die scholen de vakanties aan tegen een verlaagd tarief. Hiervoor zijn we een samenwerking aangegaan met het Jeugd Educatie Fonds.” De Paasheuvelgroep onderneemt ook andere sociale initiatieven. Zoals de opvang van vluchtelingen uit Oekraïne. Schenk: “Die worden normaal gesproken opgevangen in de Jaarbeurs in Utrecht. Maar soms zijn daar evenementen, zoals dancefestival Thunderdome. Dan kunnen de mensen die daar zijn gehuisvest een dag en nacht terecht op ons centrum in Austerlitz. We vinden dat onze maatschappelijke verantwoordelijkheid en willen er dus niet op verdienen.” Zulke initiatieven zijn mooi, maar steeds lastiger vol te houden. “De scholen hebben het steeds lastiger. Maar wij hebben ook te maken met snel stijgende kosten. Daar worstelen we wel mee. Aan de ene kant willen we de prijs laag houden voor de groepen die het nodig hebben, aan de andere kant mogen we geen verlies gaan maken.” 08-2023 | Recreactie 19

ondernemen Duurzaam Gastvrij Gelderland Gelderse ondernemers sneller duurzaam Je bedrijf verduurzamen zonder zelf te investeren. Een kosteloos adviesgesprek en energieonderzoek. Duurzaam Gastvrij Gelderland stimuleert op een aantrekkelijke manier de verduurzaming van bedrijven in de gastvrijheidssector. “We willen de technische en financiële drempels voor ondernemers wegnemen.” Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: Duurzaam Gastvrij Gelderland Wie zijn bedrijf wil verduurzamen kan kiezen uit een enorme hoeveelheid oplossingen. Van het aanschaffen van duurzame producten tot het minimaliseren van CO2 -uitstoot en het hergebruiken van restproducten. Tegelijkertijd beland je in een woud van regelingen die je moet doornemen. Hoe maak je dan de beste keuze? Veel ondernemers komen daar niet zo snel uit. “Ondernemers in de recreatie en de horeca lopen tegen technische en financiële drempels op waardoor de verduurzaming van hun bedrijf vertraging oploopt”, zegt Marcella van Harn van BespaarGarant. Deze stichting – een initiatief van vijf brancheorganisaties om drempels bij verduurzamings projecten weg te nemen – begeleidt ondernemers in het traject naar De financiering van maatregelen gaat niet ten koste van je leencapaciteit verduurzaming. “Ze vinden het moeilijk om een gedegen plan te maken naar die vergroening”, licht Van Harn toe. Het project Duurzaam Gastvrij Gelderland, mede mogelijk gemaakt door de provincie Gelderland, moet dit proces versnellen. Altijd nuttig Een belangrijk onderdeel van het project is het energiegesprek. Dit kan leiden tot een begeleidingstraject om samen met een adviseur energiebesparing stapsgewijs aan te pakken. “Tijdens het digitale adviesgesprek met ondernemers stel ik veel vragen”, vertelt Van Harn. “Welke ambities heb je? Waar ligt je behoefte? Samen kijken we naar de mogelijkheden om verder te verduurzamen.” Steeds meer ondernemers weten hun weg te vinden naar het project. “De online planningstool voor het maken van een afspraak maakt het heel laagdrempelig.” Het energiegesprek kan veel opleveren. Ook voor ondernemers die zich inmiddels als een gevorderde verduurzamer beschouwen. “Wij hebben een klein team en kunnen nu eenmaal niet álles weten”, zegt René Zweers van Camping de Wildhoeve in Ernst. Als resultaat van het energiegesprek wordt op de Wildhoeve binnenkort onderzoek gedaan naar aardwarmte. Daarnaast wordt het zwembad met ingang van volgend jaar voorzien van een vloeibare afdekking. Zo’n afdekking kan de energiekosten van het zwembad met wel 45 procent verlagen. “We waren nooit zo happig op een fysieke afdekking van ons buitenbad”, zegt Zweers. “En ja, het vloeibare alternatief, dat 20 Recreactie | 08-2023 hadden we zelf kúnnen weten”, erkent hij. “Maar door zo’n energiegesprek word je veel bewuster van de mogelijkheden en kom je op oplossingen waar je aanvankelijk geen oog voor had.” Die blinde vlek én het feit dat het energiegesprek gratis is, zijn de redenen waarom Zweers zijn Gelderse collega’s aanbeveelt om deel te nemen aan het project. “Het is altijd nuttig. Baat het niet, dan schaadt het niet.” Leencapaciteit Een aantrekkelijk onderdeel van Duurzaam Gastvrij Gelderland is dat de investeringsruimte van de ondernemer niet aangetast wordt. “BespaarGarant heeft een fonds om duurzaamheidsmaatregelen mee te financieren”, legt Van Harn uit. “Het fonds betaalt namens de ondernemer de rekening van de maatregelen. De ondernemer betaalt de financiering terug met een tarief per daadwerkelijk bespaarde kilowatturen. Je hebt dus te maken met kosten, en niet met een lening. Daardoor behoud je je leencapaciteit.” Een groot voordeel, vindt ook Erik Wackers, parkmanager van Capfun De Rotonde in Enspijk. “Zo behouden we investeringsruimte. En de gastvrijheidssector is een sector waarin je moet blijven investeren.” Voor Wackers is energieopslag heel belangrijk. Als gevolg van capaciteitsproblemen op het net mag De Rotonde tot 2029 niet méér elektriciteit gebruiken dan nu. Een probleem dat uiteraard ter sprake kwam tijdens het energiegesprek. “Voor ons is slim omgaan met energie een speerpunt”, zegt de parkmanager. “Kansen liggen op het gebied van selectief toepassen van energie en op het gebied van de opslag van stroom. Maar dat is momenteel heel duur.” Ondertussen kan Wackers niet voluit gaan voor elektrificatie. “Een warmtepomp integreren lukt dus niet bij ons. Ook kan de uitbreiding van het aantal accommodaties op het park voorlopig niet duurzaam zijn. De nieuwe accommodaties vragen om meer elektrisch vermogen en dat zullen we voorlopig op een minder duurzame manier moeten opwekken.” Het energieonderzoek zal uitwijzen welke maatregelen het leed kunnen verzachten. “Dat is precies wat mij aanspreekt in dit project”, zegt parkmanager Wackers. “Je onderzoekt mogelijkheden in je eigen specifieke situatie, samen met een objectieve deskundige.” Duurzaam Gastvrij Gelderland Met Duurzaam Gastvrij Gelderland, mede mogelijk gemaakt door de provincie Gelderland, stimuleren HISWA-RECRON en KHN de verduurzaming van Gelderse gastvrijheidsbedrijven. Gelderse ondernemers in de horeca, dagrecreatie, evenementenbranche, verblijfsrecreatie en jachthavens/ watersport worden door HISWA-RECRON en KHN geïnformeerd met nieuwsbrieven, websites en uitgenodigd voor informatie- en themabijeenkomsten. BespaarGarant voert de energiegesprekken uit en begeleidt de uitvoering van de verduurzamingsmaatregelen bij ondernemers. Meer informatie is te vinden op www.hiswarecron.nl/duurzaam-gastvrij-gelderland. 08-2023 | Recreactie 21

de bezieling Sander en Eveline Braam van De Rietkraag ‘ Het is goed zoals het is’ Een camping die op de tekentafel al is ontworpen als natuurkampeerterrein; dat zullen er niet veel zijn. Natuurkampeerterrein De Rietkraag werd in 2007 geopend en is een ruim terrein, met natuurlijke beplanting en mooie zichtlijnen. Voor een natuurkampeerterrein heeft het bedrijf vrij veel voorzieningen, realiseren ook eigenaren Sander en Eveline Braam zich. Afgelopen jaar kreeg het bedrijf vijf sterren van de ANWB. Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Maarten Bokslag, De Rietkraag De meeste recreatiebedrijven zijn organisch gegroeid, met jarenlange kleine aanpassingen en af en toe een uitbreiding of herstucturering. Als we bij een flets najaarszonnetje over De Rietkraag lopen, valt direct het verschil op. Dit bedrijf vormt een eenheid en alle elementen liggen logisch gegroepeerd. Eveline en Sander Braam Sander en Eveline Braam (50 en 52 jaar oud) woonden in Zwolle, maar wilden eigenlijk weg uit de stad. Dus zochten ze een woning ‘buiten’, liefst met ‘iets’ erbij. Een camping zou wel mooi zijn, maar vooral niet met teveel werk, want ze hadden hun banen en drie opgroeiende kinderen. Sander was (en is) fysiotherapeut met een eigen praktijk in Zwolle. Eveline werkte als receptioniste bij RCN De Jagerstee in Epe. Na wat zoeken vonden zij uiteindelijk Natuurkampeerterrein De Rietkraag, vlakbij het dorp Lemelerveld in Overijssel. Een ‘instapklare camping’, die in 2007 werd geopend. “Het bedrijf was volledig ontworpen en gebouwd als natuurkampeerterrein”, vertelt Eveline enthousiast. De oprichters en vorige eigenaars bleven op het terrein wonen, dus een warme overdracht was gegarandeerd. 22 Recreactie | 08-2023 Keuken voor kampeerders Het is met 1,6 hectare en 40 plekken een relatief klein bedrijf. Alle faciliteiten zijn ondergebracht in één gebouw. Dat zijn de sanitaire voorzieningen en de wasmachine, maar ook de receptie en een ruimte met compleet ingerichte keuken en een grote tafel. Fijn voor tentkampeerders, die hier bij slecht weer kunnen zitten en hun eigen potje koken. Onder een uitstekende dakrand staan in het seizoen een koffiezetter en een koelkast met drankjes. Gasten kunnen er vrij gebruik van maken en betalen met behulp van een QR-code, op basis van vertrouwen. Voor het centrumgebouw ligt een terrasje met picknicktafels. Gasten kunnen er lekker zitten, een drankje drinken (ook als ze dat zelf meenemen) of eten. Zo wordt de gemeenschappelijkheid gestimuleerd. Het terras kijkt uit over een ruime speelgelegenheid voor de kinderen: ideaal voor gezinnen met kinderen in de basisschoolleeftijd, die in het seizoen dan ook volop komen. Er staat ook een stenen pizza-oven, met een stapel hout ernaast. Daar wordt graag gebruik van gemaakt door gasten die er hun eigen pizza’s maken. 100% toeristisch Het zal inmiddels duidelijk zijn: de camping is grotendeels ingericht op zelfredzaamheid. De voorzieningen – en dat zijn er veel voor een natuurkampeerterrein – zijn zonder hulp van Eveline of Sander te gebruiken. De receptie is dan ook maar beperkt open. De camping zelf heeft geen huisjes, hutten of andere verhuuraccommodaties. Het is een 100% toeristisch bedrijf voor tenten, Op het bedrijf zijn minstens twintig soorten inheemse struiken en bomen te vinden caravans en campers. Er zijn duidelijke zichtlijnen en rechte hagen van veldesdoorn. Er is een apart tentenveld en de andere plekken zijn meer, of juist minder beschut. Berken domineren het beeld, maar de biodiversiteit is veel groter. Als Sander en Eveline even nadenken sommen ze zo twintig inheemse struiken en bomen op, die op het bedrijf te vinden zijn. Dat varieert van kardinaalsmuts tot de hazelaar, vlierbes en vooral ook riet, veel riet. Er is namelijk heel wat water in de buurt. Aan de oostkant van het bedrijf bevindt zich een slootje, waar gasten ‘s zomers in zwemmen. Er liggen kano’s klaar die ze gratis kunnen gebruiken. Wie het slootje uitvaart komt op het kanaal van Zwolle naar Almelo. Het wordt niet meer gebruikt voor de scheepvaart en is dus ideaal om te peddelen. Eigen waterzuivering Duurzaamheid past bij de natuurkampeerterreinen en De Rietkraag heeft dan ook de gouden Green Key. “Op allerlei vlakken zijn we actief om duurzaam te ondernemen”, vertelt Sander. Dat is te zien aan de zonnepanelen en de zonneboiler op het centrumgebouw, maar ook aan de uitgebreide faciliteiten om het afval te scheiden. Opvallend is het helofytenfilter dat wordt gebruikt om het afvalwater van de camping te reinigen. Het werkt zo goed, dat het water uiteindelijk in de grond mag bezinken. Sander: “Het werkt onder meer met bacteriën en > 08-2023 | Recreactie 23

Draadloos energiemanagement Voor elke soort verwarming, koeling en energielevering ICY Campsite Management ICY Marina Management www.icy.nl ICY Accommodation Management Bespaar veel energie de bezieling daarom mogen onze gasten enkel ecologische schoonmaakmiddelen gebruiken. Dat is soms lastig. Mensen hebben zelf Dreft bij zich en dan kost het soms toch wat overtuigingskracht om ze de ecologische zeep te laten gebruiken, die wij voor ze klaar hebben gezet bij de afwasplaats. Ook chemische toiletten mag je hier alleen legen als er groene vloeistof is gebruikt. Anders gaan de bacteriën in ons filter dood. We moeten dat vaak uitleggen, maar dan hebben de mensen er ook wel begrip voor.” Uitleggen wat je doet en proberen de gasten mee te krijgen: soms is het wat lastig, zélfs bij het toch wat ‘groenere’ publiek dat de natuurkampeerterreinen bezoekt. Als het gaat om het scheiden van afval bijvoorbeeld. Maar ook als het gaat om feestverlichting. Eveline: “De verlichting op ons bedrijf is vleermuisvriendelijk en je ziet dat het werkt. ‘s Nachts zie je hier de mooiste sterrenhemels. En sinds afgelopen zomer woont er een steenuil op ons terrein. Dat is toch geweldig? We proberen de Het terras kijkt uit over een ruime speelgelegenheid voor de kinderen gasten bij te brengen dat ze daar respect voor hebben. Maar het is een enorme rage om lichtsnoeren voor je tent te hangen. Ze zijn overal te koop en spotgoedkoop. Dan heeft onze vleermuisvriendelijke verlichting niet zoveel zin meer. Ook dat moeten we onze gasten dus uitleggen.” Geen personeel Gevraagd naar hun plannen voor de toekomst zijn Sander en Eveline Braam even stil. “Het is eigenlijk prima zo”, zegt Sander uiteindelijk. “We doen alles hier op het bedrijf samen en hebben geen personeel nodig. Ik werk er nog steeds bij als fysiotherapeut en wil dat ook blijven doen. Dus groter hoeft het niet te worden. Misschien willen we wel nog gastvrijer worden. Een mooier terras. Wellicht af en toe eens een borrel op vrijdagavond. Of een ontbijtje voor heel de camping op zondagmorgen. Dat zou me nog leuk lijken. Ik zit ook te denken over systemen om het douchewater te kunnen hergebruiken in de toiletten. Verder is het hier gewoon perfect.” De natuurkampeerterreinen Natuurkampeerterreinen is een label van Stichting De Groene Koepel, waar ook de GroepsNatuurkampeerterreinen en de Trekkershutten onder vallen. Er zijn 134 natuurkampeerterreinen in Nederland, elf in Frankrijk en één in België. Wie er wil kamperen moet in bezit zijn van de Natuurkampeerkaart en ontvangt dan ook het Groene Boekje, met alle adressen. Eveline Braam van De Rietkraag is nauw betrokken bij de organisatie: zij zit in de Raad van Toezicht van De Groene Koepel. 08-2023 | Recreactie 25

kennis delen Haal nu je voordeel uit fi scale regelingen Op de drempel van het nieuwe jaar is het nuttig om te kijken hoe je nog fi scaal voordeel kunt halen uit de maatregelen van 2023. Zo is er alleen dit jaar nog een mogelijk gunstige regeling voor willekeurige afschrijving. Maar het is ook goed om te onderzoeken hoe je slim kunt inspelen op wijzigingen die in 2024 ingaan. Er komen bijvoorbeeld twee tarieven voor box 2. Tekst: Jasper Gorter (Alfa accountants & adviseurs) Foto: Shutterstock om het bedrag van de willekeurige afschrijving op de investering aan te betalen. Anders kun je de willekeurige afschrijving niet toepassen. In 2023 geldt tijdelijk een extra regeling: de willekeurige afschrijving op nieuwe bedrijfsmiddelen. De regeling betekent dat je éénmalig in 2023 je winst mag verminderen met maximaal 50 procent van het investeringsbedrag. De andere 50 procent moet je op de normale manier afschrijven. Deze regeling kan je liquiditeitsvoordeel opleveren. Er zijn wel uitzonderingen op deze willekeurige afschrijving. Het mag bijvoorbeeld niet voor investeringen in een gebouw. Er zijn diverse opties om het box 3-vermogen te verlagen Als je nog wilt profi teren van willekeurige afschrijving in 2023, moet je nog dit jaar een investeringsverplichting aangaan. Dat kan bijvoorbeeld door een opdrachtbevestiging of order te ondertekenen. Vanaf 1-1-2024 vervalt deze mogelijkheid. Neem je de investering in 2023 nog niet in gebruik, dan kun je overwegen 26 Recreactie | 08-2023 In 2023 dividend uitkeren? Per 1 januari 2024 wordt het tarief in box 2, waaronder dus ook inkomen uit dividend valt, gewijzigd. Het huidige tarief van 26,9 procent wordt vervangen door twee tarieven. Een tarief van 24,5 procent op inkomsten tot 67.000 euro (voor fi scale partners 134.000 euro samen) en een tarief van 33 procent over het meerdere. Anticipeer zo goed mogelijk op de komende tariefswijzigingen in box 2. Dit is maatwerk. Ook in box 3 is wellicht voordeel te behalen. 1 januari is de peildatum voor vermogen. Afhankelijk van de omvang en samenstelling van je vermogen is het mogelijk de box 3 heffi ng te beperken of te voorkomen. Je kunt je vermogen verlagen door te schenken of je kunt een lijfrente storten. Je kunt je vermogen ook verlagen door het onder te brengen in een andere box. Het is bijvoorbeeld mogelijk een belegging in een bv onder te brengen. Daarmee wordt het vermogen in box 3 lager. Wat de beste keuze voor jou is, hangt af van het verwachte rendement en het soort vermogen. kennis delen Herstructureren moet ‘concreet en uitvoerbaar’ zijn Herstructurering van recreatieparken is een actueel en gevoelig thema. In de politiek wordt zelfs gesproken over de ‘verroompottisering’ van het recreatielandschap. Daarbij wordt de indruk gewekt dat een recreatieondernemer eenvoudig kan herstructureren, waarbij de recreant het nakijken heeft. Recente uitspraken van zowel de geschillencommissie Recreatie als rechtbanken laten zien dat aan een herstructureringsplan strenge eisen worden gesteld. Tekst: Jeroen Kamphuis (Zypp advocaten) Foto: Maarten Bokslag In de gerechtelijke uitspraken ging het in alle gevallen om huurovereenkomsten voor vaste plaatsen waarop de RECRON-voorwaarden van toepassing waren verklaard. In artikel 11 lid 1 sub h is vastgelegd dat een ondernemer, om tot opzegging wegens herstructurering te kunnen overgaan, een concreet en uitvoerbaar plan moet hebben. Een eventueel benodigde ver gunning, wijziging of ontheffi ng van het bestemmingsplan moet zijn verleend, of op redelijke termijn te verwachten. In de zaken die voorlagen bij de geschillencommissie Recreatie was het oordeel dat het voorliggende herstructureringsplan onvoldoende concreet was. De visualisatie van het plan (de plattegrond) was te summier en te klein weergegeven en daardoor nauwelijks inzichtelijk te noemen. Er was door de ondernemer ook onvoldoende informatie verstrekt over de feitelijke plaatsing van de chalets en de algemene voorzieningen. Het herstructureringsplan was in feite niet meer dan een schetsmatige visualisering, zonder concrete maatvoering, bouwkundige en technische uitwerking en planmatige invulling en indeling van het terrein. De geschillencommissie geeft met dit oordeel aan wat van een ondernemer mag worden verwacht bij het opstellen van een herstructureringsplan. Waar het gaat om de uitvoerbaarheid is de lijn in de rechtspraak dat ‘de benodigde vergunningen op redelijke termijn kunnen worden verkregen’. Dat wordt dus per geval beoordeeld. Het moment van toetsing of het herstructureringsplan voldoende concreet en uitvoerbaar is, is het moment van het versturen van de opzeggingsbrief. De recreant moet naar aanleiding van de opzegging en de verstrekte informatie kunnen beoordelen of de opzegging al dan niet rechtsgeldig is. Vergunningen op orde? Als de recreant twijfelt of voor de uitvoering van het herstructuringsplan wel of geen vergunningen vereist zijn, dan moet de ondernemer die twijfel wegnemen. Dit volgt uit een recente uitspraak van de rechtbank Noord-Holland. Ook hierbij geldt dat de twijfel ten tijde van de opzegging reeds moet zijn weggenomen. Latere notities of onderzoeken waaruit blijkt dat geen vergunning vereist is, spelen bij die beoordeling in beginsel geen rol. Als je wilt gaan herstructureren, zorg dan dat je plannen op het moment van de huuropzegging voldoende concreet zijn. Een schetsplan is onvoldoende. Als er twijfel bestaat over de vraag of een vergunning is vereist, neem die twijfel dan tevoren weg door bij de gemeente een uitspraak te ontlokken over de voorgenomen werkzaamheden. Wie te vroeg de huur opzegt, komt waarschijnlijk in de problemen. Lees meer over de rechten van recreanten op hiswarecron.nl (zoekterm: Herstructurering) 08-2023 | Recreactie 27

de visie Landal-recruiter Remko Vogelaar gaat naar SBB ‘Rol de rode loper uit voor medewerkers’ Medewerkers zijn je grootste kapitaal. Zeker in tijden van krapte op de arbeidsmarkt. Leg ze daarom in de watten, luister goed naar hun wensen en houd je aan de afspraken die je met ze maakt. Dat zegt Remko Vogelaar, voormalig recruiter van Landal GreenParks. De resultaten zie je terug in je omzet. “Happy cows give more milk.” Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Tochet Fotografie Hij begon als jonge scholier bij Landal Hoog Vaals. Aanvankelijk bij de afdeling fietsenverhuur. Later belandde hij bij onder meer de animatie en de receptie. Van lieverlee kwam daar het inwerken en een stukje praktijkbegeleiding bij. Niet zo verwonderlijk dat Remko Vogelaar na zijn vwo aan de NHTV in Breda (nu BUas) de studie Manager Recreatieonderneming ging doen. Toch is dat niet zijn uiteindelijke beroep geworden. “Ik ben een mensenmens”, vertelt hij. “Die eigenschap kon ik jarenlang nóg breder benutten in mijn functie van international recruiter bij Landal GreenParks.” Sinds 1 oktober is Vogelaar adviseur praktijkleren bij SBB, de Samenwerkingsorganisatie Beroepsonderwijs Bedrijfsleven. Daar is hij gaan werken in de sectorunit voedsel, groen en gastvrij. Voordat je in 2019 international recruiter werd bij Landal, begeleidde je daar al studenten. Welke grote veranderingen heb je gezien op de arbeidsmarkt? “Een jaar of vijf, zes geleden stonden studenten in de rij om bij een vakantiepark te werken. Zowel in het buitenland als in Nederland. Nu zie je dat die aantallen in een vrije val naar beneden zijn gegaan. Dat is echt dramatisch.” Wat zijn de gevolgen voor werkgevers? “Die moeten goed voor hun medewerkers zorgen. Dat gaat niet meer veranderen. Het is blijvend. Medewerkers zijn kritischer geworden en willen een goede werk-privé balans. Dat is iets wat je in de hele maatschappij ziet: goed voor jezelf én goed voor je naasten zorgen. Structureel overwerk wordt niet geaccepteerd. Voor de werkgever vraagt dat om maatwerk. Je kunt niet meer iedereen op dezelfde manier behandelen. En het vraagt om goede en permanente communicatie. Duidelijk zijn naar je mensen en goed kunnen uitleggen waarom de één bijvoorbeeld wel op bepaalde uren mag werken, maar de ander niet. En 28 Recreactie | 08-2023 ‘4% van de nieuwe medewerkers vertrekt door de ervaringen tijdens de eerste werkdag’ zorg ervoor dat je mensen zich altijd kunnen ontwikkelen. Het binden en boeien van mensen is echt het allerbelangrijkst.” Wat betekent dat voor je bedrijf? Een andere HR-benadering? “Een menselijke aanpak. Geen harde aanpak. Helder communiceren wat je doet als bedrijf, en waaróm je dat doet. En wat je verwacht van je medewerker.” Hoe pakt zoiets uit in de praktijk? “Kijk bijvoorbeeld naar het onboarden: het proces waarin je nieuwe medewerkers welkom heet en begeleidt tijdens de eerste dagen. Dat is heel belangrijk. Zo’n 4 procent van de nieuwe medewerkers vertrekt alleen al door de ervaringen tijdens de eerste werkdag. Goed onboarden betekent dat je ook de periode tussen het ondertekenen van het contract en de eerste werkdag goed benut. Maak een aantrekkelijk inwerkprogramma en communiceer dat vooraf. En werk bijvoorbeeld met een preboarding app. Veel mensen weten niet van het bestaan van zo’n app.” Begrijpen werkgevers wel dat ze hun medewerkers in de watten moeten leggen? Zij richten zich op hun gasten, die zorgen immers voor de omzet. “Ik hoor nog veel onbegrip. Maar dit is écht de enige manier om ervoor te zorgen dat je straks genoeg mensen hebt. Als ondernemer moet je focussen op de gast én de medewerker. Je medewerkers zijn je kapitaal en je ambassadeur. Ze vormen het Remko Vogelaar Remko Vogelaar (33) is sinds 1 oktober 2023 adviseur praktijkleren bij SBB, de Samenwerkingsorganisatie Beroepsonderwijs Bedrijfsleven. Daarvoor werkte hij ruim 18 jaar bij Landal GreenParks. Hij begon als 16-jarige scholier bij Landal Hoog Vaals. Na de opleiding Manager Recreatieonderneming werd hij bij Landal Port Greve manager Fun & Entertainment. Sinds 2019 was Vogelaar student recruiter en later international recruiter voor Landal. hart en de stem van je organisatie. Ze staan in direct contact met je gasten. Als je medewerkers happy zijn, komt het geld vanzelf.” Wat doet Landal – dat samen is gegaan met Roompot – om medewerkers te binden en boeien? “Het bedrijf zet heel erg in op de ontwikkeling van medewerkers. Er is een eigen opleiding, de Roompot Landal Academy. Er wordt gewerkt met het leerplatform RecreatieHero en er is een goed performance management programma. Inwerken wordt heel serieus genomen. Zo krijgt iedere nieuwe medewerker een eigen buddy; een collega met ervaring die met je optrekt.” Wat ga je precies doen in je nieuwe baan bij SBB? “Ik denk dat ik door mijn ervaring bij een groot bedrijf als adviseur praktijkleren van toegevoegde waarde ben, zowel voor kleine als grote leerbedrijven. Ik wil de beroepspraktijkvorming naar een hoger plan tillen, door zowel scholen als leerbedrijven te adviseren. Ik wil ook meer de verbinding met de ondernemer aangaan. Daarom ben ik overigens blij dat de opleiding Praktijkopleider bij de leisure opleidingen nu verplicht wordt. Mijn doel is dat de student een nog betere stage krijgt. Want dat leidt tot betere medewerkers. En daar doen we het uiteindelijk voor.” 08-2023 | Recreactie 29

Specialist in chalets, stacaravans & mobilhomes Kom op uw gemak de chalets beleven! Reina Chalets Showterrein Konneweg 6b 3234 KG Tinte +31 (0)181 727 030 info@reinachalets.nl reinachalets.nl CHALETS MET ALLE COMFORT AFGESTEMD OP UW PARK WIJ BOUWEN UW VERHUUR- EN PROJECTMATIGE CHALETS Rollecate 39 | 7711 GG Nieuwleusen | 0529-488900 www.arcabo.com | info@arcabo.nl WELCOME TO THE WORLD OF JUMPING PILLOWS® www.airtrampoline.nl Meer dan 23 jaar ervaring Betrouwbaar De beste garantie in de markt Goede en bewezen kwaliteit Gedegen advies Korte communicatielijnen * vraag naar de voorwaarden GARANTIE* JAAR vakinfo Hoe kom je van bedwantsen af? Bedwantsen komen steeds vaker voor in Nederland. Oorzaak is onze toenemende reislust (we nemen ze mee in onze bagage) en de steeds sterkere weerbaarheid van de beestjes tegen bestrijdingsmiddelen. Dankzij een nieuwe oplossing kun je je gasten beter beschermen tegen bedwantsen. Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: Uw Bed Professional Bedwantsen zijn insecten met zes pootjes en een ovaal lijf. Ze hebben verschillende kleuren – van wit tot roodbruin – en zijn ongeveer zes millimeter groot. In tegenstelling tot de huisstofmijt zijn ze dus zichtbaar met het blote oog. De beestjes leven in en rond het bed. Ze verstoppen zich in naden en kieren van bedden en matrassen, maar je kunt ze ook vinden in beddengoed. Je herkent hun aanwezigheid aan donkere of zwarte vlekken, veroorzaakt door uitwerpselen. Bedwantsen zijn vooral ’s avonds en ’s nachts actief en leven van het bloed van mensen en huisdieren. De bijtwondjes kunnen dagenlang jeuken maar verdwijnen uiteindelijk na een aantal weken. Anti-bedwants hoes De opmars van de bedwants in Europa lijkt niet te stuiten. Met name in Frankrijk en Zuid-Europa wordt het beestje steeds meer gesignaleerd. Ook in Nederland komt het kleine insect steeds vaker voor. Het bestrijden van de bedwants is echter lastig. Bij gebrek aan een effectief bestrijdingsmiddel zijn De opkomst van de bedwants lijkt niet te stuiten geplaagde ondernemers aangewezen op dure oplossingen, zoals het inhuren van een professionele bestrijder. Ook het vernietigen van matrassen, kleding en bedden is een mogelijkheid. Sinds kort is er echter een nieuwe, duurzame oplossing in de strijd tegen de bedwants. Een speciale matrashoes die is voorzien van een bestrijdingsmiddel dat is samengesteld met eucalyptus citriodora olie. De hoes voorkomt dat bedwantsen het bed en de directe omgeving bevolken. Bovendien kan de hoes de groei van een eventueel aanwezige populatie terugdringen. De anti-bedwantshoezen zijn verkrijgbaar met bijpassend matras maar ook los te koop. Ze kunnen dus ook op bestaande matrassen gebruikt worden. Daarmee is het een effectieve oplossing in de strijd tegen de bedwants. Met dank aan Uw Bed Professional 08-2023 | Recreactie 31

Totaalleverancier in onderhoudsmachines Scan de QR code voor meer informatie Jean Heybroek is al meer dan 100 jaar een begrip in onderhoudsmachines van topmerken. Van doordacht groenonderhoud tot beregening, van reinigingsmachines tot elektrische transportoertuigen: wij leveren oplossingen op maat waarmee u kunt presteren. Bij alles wat wij doen staat klanttevredenheid centraal. Wij beschikken over een eigen werkplaats, een uitgebreid onderdelen magazijn en een mobiele, landelijke servicedienst zodat uw machines altijd in beweging blijven. www.jeanheybroek.com productnieuws Tekst: Jaap van Sandijk Industriële wasmachines LDL Laundry biedt de recreatiesector een ruime keus aan wasmachines die kunnen worden gekocht, gehuurd of geleased. Naast machines voor gasten levert LDL Laundry ook industriële was-, droog- en strijkapparatuur voor het textiel van het recreatiebedrijf. De machines worden onderhouden door een eigen technische dienst. www.laundry.nl (0186) 57 29 00 Afval scheiden Vrifl ex is een systeem dat het scheiden van afval mogelijk maakt met bestaande afvalbakken, vaten en tonnen. Afvalbakken die zijn bestemd voor één afvalstroom kunnen zo eenvoudig geschikt gemaakt worden voor meerdere afvalstromen. De Vrifl ex is een fl exibel raamwerk dat je onder de rand van de afvalbak kunt spannen en dat van verschillende afvalzakken wordt voorzien. Het systeem kan zonder gereedschap worden gemonteerd. www.wecovi.com (038) 468 68 68 Slim digitaliseren Digitalisering van je organisatie is de sleutel voor een succesvolle toekomst, stelt Docuconcept. Maar daardoor krijg je als organisatie ook steeds vaker te maken met een overload aan (online) informatie. Docuconcept brengt met slimme (maatwerk) print- en documentproducten structuur aan in je documentstromen en zorgt voor geschikte apparatuur. www.docuconcept.nl (088) 3749300 Gerecyclede microvezeldoek De Wecoline Fullcycle is een microvezeldoek die volledig is gemaakt van gerecyclede PET-fl essen. De doek kan 500 keer worden gewassen en kan daarna bij het plastic (PMD) afval. Daarna is wederom recycling mogelijk. Voor het produceren van een kilo microvezeldoeken worden 64 fl essen gebruikt. Het product is leverbaar in de kleuren blauw, rood, geel en groen. www.wola.nl (050) 312 96 85 08-2023 | Recreactie 33

Thuis in projectinrichting We komen Leen Bakker Zakelijk ontzorgt door: • Een groot netwerk aan leveranciers • Advies op maat & goede service • Deskundig en enthousiast team • Ontwikkeling totaalconcepten • Instapklare opleveringen • Losse (volume) orders • Scherpe prijzen • Snelle levering Neem vrijblijvend contact met ons op T: +31 (0)162 58 33 90 E: infozakelijk@leenbakker.nl graag langs voor een persoonlijk gesprek www.leenbakkerzakelijk.nl Wilt u een afspraak plannen? Neem dan contact met ons op. 100% Nederlands fabrikaat BAKWANDEN DE GROOTSTE VOORRAAD GROOTKEUKEN APPARATUUR voor de professional * K Ook leverbaar met transferfrituur met bakcapaciteit van 10 kg per charge. KWALITEIT TOT IN DETAIL de ViVo bakwand met transferfrituur, een uitkomst bij de bereiding van verse friet De robuuste uitstraling, afgeronde hoeken en naadloze afwerking zijn kenmerkend voor de ViVo bakwand. Het afwerkingsniveau en materiaalgebruik zijn van ongekend niveau, net als de (maatwerk) mogelijkheden. De ViVo is eenvoudig te bedienen waardoor al uw (hulp) krachten dezelfde kwaliteit leveren. Frituurolie transporter vacuüm olietransporter capaciteit van 40 ltr. eenvoudig en veilig frituurolie oppompen en transporteren KOM NAAR 1 VAN ONZE 6 VESTIGINGEN OF BESTEL OP HAKPRO.NL EENVOUDIG, VEILIG EN HYGIËNISCH ZIE FILMPJE: 4617.870 2.345,Lbaar in hoog en laag model, in elk ge EMMELOORD Platinaweg 21 8304 BL Emmeloord Tel: (0527) 635 635 info@hakpro.nl AMSTERDAM De Flinesstraat 20 1114 AL Duivendrecht Tel: (020) 665 6428 amsterdam@hakpro.nl GRONINGEN Verl. Bremenweg 10c 9723 JV Groningen Tel: (050) 318 1600 groningen@hakpro.nl ew all-k. ROTTERDAM Schuttevaerweg 13 3044 BA Rotterdam Tel: (010) 750 2750 rotterdam@hakpro.nl VENLO Venrayseweg 44 5928 NZ Venlo Tel: (077) 387 4242 venlo@hakpro.nl VLISSINGEN Bedrijfsweg 9 4387 PD Vlissingen Tel: (0118) 493 222 vlissingen@hakpro.nl 23-04-00 Alle prijzen zijn in euro's, exclusief BTW en wettelijke verwijderingsbijdragen. Wijzigingen voorbehouden zonder voorafgaande kennisgeving. Zet- of drukfouten voorbehouden. 1.875,hakpro.nl U G r N A T A R n T e I n E I r F o R e T a S U m R E f E L I o r e a d v o r w a a r d e n

GEMAK VOOR JE GASTEN INZICHT VOOR JOU Met de dienst AanUit.net biedt Seijsener de slimme totaaloplossing voor het energiebeheer van uw camperplaats. Meer informatie? Kijk op seijsener.com Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)

RECREACTIE 6 | oktober 2023 magazine over recreatie en toerisme Stem voor recreatie! De verkiezingen worden belangrijker dan ooit Marieken Nieuwdorp over duurzaamheid en de KMVK Roompot en Landal starten eigen mbo-opleiding 7Huizen aan Zee: groepsverblijf, camping, boerderij (en 7 huizen)

Dé specialist in de bouw van sanitaire units van hoge kwaliteit Maatwerk dat volledig aan uw wensen voldoet Volledige ontzorging van ontwerp tot sanitaire installatie Innovatieve milieu- en energiebewuste oplossingen Onderhoudsvriendelijke en duurzame materialen Units zijn schakelbaar, fl exibel en verplaatsbaar mobielbouw.nl biedt u nog veel meer informatie BEDRIJFSVERKOOP OF OVERNAME? Wij zijn sinds 1974 gespecialiseerd in aan- en verkoop, taxaties en bedrijfsovernames in de dag- en verblijfsrecreatieve sector. Persoonlijk advies? Neem contact op met één van onze specialisten: Maxx Hup, Thijs Lunenburg, Yvette Mijnheer, Adri Mijnheer, Rianne Jansen of Harm-Jan Mooiweer. vandeloosdrechtrbm.nl Verblijfsrecreatie Watersport Dagrecreatie Sport en Wellness DÉ RECREATIE BEDRIJFSMAKELAAR F.A. Molijnlaan 28, 8071 AG Nunspeet Tel: 0341 - 25 23 63

colofon voorwoord Hoofdredactie: HISWA-RECRON, Marike Rosier, communicatie@hiswarecron.nl Eindredactie: Maarten Bokslag, www.bokslag.com Redactiecommissie: Wanda van Eck, Jeffrey Belt, Stijn Boode, Charlotte de Baat Aan dit nummer werkten mee: Jaap van Sandijk, Facet, Robin van Milligen, Marjolein Mulder Opmaak: Dock35 Media Coverfoto: Shutterstock Bladmanagement: Dock35 Media, Sjoerd Franssen Advertenties: Dock35 Media, Martijn Penning, (0314) 355 826, martijn@dock35media.nl Druk: Senefelder Misset Doetinchem B.V. Abonnementen: HISWA-RECRON, Storkstraat 24, 3833 LB Leusden, communicatie@hiswarecron.nl, (033) 303 9700, 68 euro per jaar, 34 euro voor studenten en medewerkers van recreatiebedrijven. Gratis voor HISWA-RECRON-leden, overheden en pers. Als vakblad hanteren wij de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er vanuit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Oplage: 4.400 exemplaren. De samenstellers hebben de grootst mogelijk zorgvuldigheid betracht. Noch HISWA-RECRON, noch redactie, noch auteurs aanvaarden enige aansprakelijkheid bij eventueel voorkomende fouten. Marike Rosier Manager Communicatie Stem! De verkiezingen voor de Tweede Kamer zijn het onderwerp van de coverstory. Een dringende oproep direct in dit voorwoord: laat van je horen op 22 november. Ga naar de stembus, maak gebruik van je stemrecht om mee te beslissen over wat er in het land gebeurt. Thuis komt dit onderwerp ook ter sprake. Van mijn kinderen (21 en 20) heeft de ene één keer en de andere nog nooit gestemd. In maart dit jaar hadden ze de optie wel, maar de provincie deed hen helemaal niets en ze zaten toevallig allebei in het buitenland, dus teveel gedoe. Ze zijn ook niet enthousiast over wat de politiek de laatste jaren voor ze heeft gedaan (corona aanpak, leenstelsel, woning/kamernood, klimaat, etc.) Ik probeer daar natuurlijk op in te haken. Juist daarom PARTNERS IN BUSINESS: moeten ze gaan stemmen en zich verdiepen in de verschillende partijen, hun programma’s en de mensen. Anders verandert het niet. Heel af en toe merk een beetje interesse door uitspraken als ‘Wie is Omtzigt?’ Of ‘Raar dat Mark Rutte straks niet meer de baas is van ons land’. Net als ondernemer Bianca Veneklaas in de coverstory grijp ik mijn kans en vertel ik dan weer hoe KENNISPARTNERS: belangrijk het is om te stemmen. Bianca maakt zich hard voor onze sector richting de politiek. Onze sector is geen bijzaak, maar hoofdzaak! Ook HISWA-RECRON is druk bezig met lobby en zichtbaarheid richting politiek Den Haag. Alles is erop gericht om onze sector als waardevolle partij en partner naar de politiek te positioneren. Mijn oproep om te gaan stemmen is wel duidelijk nu. De volgende vraag is natuurlijk op wie? Maar daar moet iedereen echt zijn eigen keuze in maken. Veel leesplezier! 06-2023 | Recreactie 5

Dichtbij jouw branche Jouw accountant, overal dichtbij Jouw bedrijf, branche en uitdagingen. Wij willen het van dichtbij meemaken. Dat doen we vanuit een landelijke actieve organisatie en vanuit een kantoor dat altijd om de hoek zit. Samen werken hier meer dan 1000 specialisten in accountancy en bedrijfsadvisering met brede financiële kennis én specialistische branchekennis. Alfa Accountants en Adviseurs Anders Celsiusstraat 3 7442 PB Nijverdal Hessenweg 29 7771 CH Hardenberg 088 2532750 nijverdal@alfa.nl hardenberg@alfa.nl Met Alfa haal je veel kennis van de recreatiesector in huis. Niet voor niets zijn we partner van HISWA-RECRON. Bij Alfa vind je adviseurs die dichtbij je camping of bungalowpark staan. Wij mogen veel bedrijven in de watersport en vrijetijdssector tot onze klantenportefeuille rekenen. Klanten komen bij ons voor de jaarrekening en voor de bedrijfsopvolging, maar ook met vragen over het familiebedrijf, de (fiscale) optimalisering van het bedrijf, de inzet van personeel, het verduurzamen van hun onderneming tot aan de verkoop of aankoop van een onderneming in de vrije tijdssector. Neem voor meer informatie contact op met Herma Brinkhuis via (088) 2532803 of Wim Kappers via (088) 2532804. Of bezoek ons op de Recreatie Vakbeurs in Hardenberg op 14, 15 & 16 november a.s. Uw partner voor (schoon) waterbeheer Advisering drink- en zwemwater Legionellabeheer Uitvoering monstername en analyse Testing for life 088 - 831 05 00 - c-mark@ftbnl.eurofins.com - www.c-mark.nl inhoud Informatief Opinie 08 14 24 33 35 37 Onder de aandacht Kort nieuws uit de branche Coverstory Stevige lobby op de verkiezingen Ondernemen Dashboard brengt criminaliteit in beeld Kennis delen Regels brandveiligheid blijven vaag Vakinfo Nieuwe accommodaties uitbesteden Productnieuws Een overzicht van de laatste innovaties 20 26 11 13 30 De visie Marieken Nieuwdorp over duurzaamheid en de veranderende rol van de KMVK Mens & bedrijf Onderwijs Roompot start eigen mbo-opleiding De bezieling 7Huizen aan Zee: van alle markten thuis Columns Green Key RecreAnders 06-2023 | Recreactie 7

onder de aandacht Recreatie-App wordt Leisure-App Nieuwe trainingen RecreatieHero Bedrijven in de verblijfsrecreatie die afdragen aan KIKK (SFR) kunnen gebruikmaken van het online leerplatform, RecreatieHero.nl. Het aanbod bestaat uit maar liefst 150 leuke en leerzame trainingen op het gebied van competenties, vaardigheden en persoonlijke ontwikkeling. Recent kwamen twee nieuwe trainingen beschikbaar: animatie en een basiscursus ‘werken in de recreatie’. Animatie gaat om het actief vermaken van de recreant en de organisatie daarvan. ‘Werken in de recreatie’ gaat over de totale breedte. In deze training leer je wat recreatie is en hoe je daar bij een bedrijf rekening mee kunt houden. www.recreatiehero.nl WeMa Mobile en Prosuco zijn overeengekomen dat alle gebruikers van de Recreatie-App van Prosuco migreren naar de nieuwe Leisure-App van WeMa Mobile. Gerben Weening van Prosuco: “Als full-service marketingbureau willen wij onze klanten het beste van het beste bieden als het gaat om het inzetten van marketing voor een beter rendement, meer boekingen en tevreden gasten. Onze app was daarbij één van de middelen die van veel toegevoegde waarde is. Voor continuïteit in kwaliteit en techniek hebben we ervoor gekozen om WeMa Mobile als partner in te schakelen. Zij kunnen als specialisten volledig focussen op het doorontwikkelen van de Leisure-App en bieden een scala aan mogelijkheden voor onze klanten en hun gasten.” www.wemaleisure.nl Wordt aanbetalen straks verboden? In de Europese Unie gaan stemmen op om de bepalingen op het gebied van pakketreizen flink te wijzigen. Bij een gedwongen annulering van een pakketreis – zoals we in de coronatijd meemaakten – moet de consument zijn aanbetaling in 14 dagen terugontvangen. Eurocommissaris Reynders kwam met het voorstel om dan maar niet, of maximaal 20%, vooruit te laten betalen. Het voorstel heeft geleid tot een krachtige lobby in Brussel. De ANVR neemt hier het voortouw, maar ook HISWA-RECRON is nauw betrokken. “Het voorstel houdt in dat de consument niet meer hoeft aan te betalen bij een boeking. Maar de leveranciers van overnachtingen, een vliegreis of autohuur willen natuurlijk wél zeker weten dat de boeking doorgang vindt”, legt Marcel Tap van HISWARECRON uit. Mocht dit voorstel het halen, dan zou het best kunnen dat onze leden, de aanbieders van verblijfsaccommodaties, jaarplaatsen en dergelijke, ook geen aanbetaling meer mogen vragen. Dat leidt tot een zeer onwenselijke situatie. Daarom zetten we samen met Gastvrij Nederland vol in op het tegenhouden van dit onbegrijpelijke voorstel.” 8 Recreactie | 06-2023 Foto: Shutterstock Foto: Wanda van Eck Nieuw in dienst V.l.n.r. René van der Vlist, Rebekka Mazier, Joost Bosman Meer campers, minder caravans Het aantal caravans in Nederland is aan het dalen. Begin dit jaar reden er bijna 16.000 minder caravans rond in Nederland. Toch zijn het er nog steeds 406.735, en dat is veel meer dan het totaal aantal campers. Er waren begin dit jaar 173.657 campers in Nederland geregistreerd, meldt de RDW. De stijging gaat nog steeds hard, sinds 2021 nam het aantal met bijna 13.000 toe, ofwel +8%. Het jaar ervoor, in coronatijd, groeide het aantal campers met maar liefst 10%. Sinds 2019 is het aantal geregistreerde kampeerauto’s met bijna 36% gestegen. In 2022 werden volgens de Bovag 7.932 nieuwe caravans (-7% t.o.v. 2021) en 2.186 nieuwe campers (-29%) verkocht. De groei van het aantal campers in Nederland komt vooral door de import van occasions. Recreatie Vakbeurs Op 14, 15 en 16 november vindt de 21e editie van de Recreatie Vakbeurs plaats in Evenementenhal Hardenberg. 300 deelnemers tonen hun producten en diensten verspreid over zeven hallen. Dat is meer dan genoeg om inspiratie en kennis op te doen en te netwerken. Ook HISWA-RECRON is met een stand aanwezig, en neemt dagelijks deel aan het programma in het Kennistheater. In het kennisprogramma is veel aandacht voor nieuwe trends, zoals seniorenmarketing, digitalisering, de customer journey en de uitdagingen van verduurzaming. www.recreatie-vakbeurs.nl Begin september kwamen er maar liefst drie nieuwe medewerkers in dienst bij HISWA-RECRON. René van der Vlist René van der Vlist heeft een nieuwe functie: Marketing & Brand manager. Hij heeft ruime ervaring in marketing, promotie en positioneringen voor merken als Eurosport, Brunotti kleding, Warner Music, EA Sports en de NPOradiozenders. Ook werkte hij vier jaar in de e-commerce bij NL ZIET en Lobbes. “Daarmee verwacht ik de organisatie en de leden te kunnen helpen bij het verder uitbouwen van het merk HISWA-RECRON, de bijbehorende platforms en submerken”, vertelt René. r.vandervlist@hiswarecron.nl 033 - 303 97 46 Rebekka Mazier Rebekka Mazier is alweer ruim een maand aan het werk als Medewerker Ledenadministratie. “Vele jaren heb ik als apothekersassistente gewerkt. Ook heb ik in een klein technisch bedrijf gewerkt. De werkzaamheden waren heel divers: het opvragen van inkoopopdrachten, projectadministratie, uploaden van werkbonnen in onderhoudsportalen van de klanten, rittenregistratie en nog veel meer”, vertelt Rebekka. “Ik heb er zin in om die kennis en ervaring ook in te zetten voor de leden van HISWA-RECRON!” r.mazier@hiswarecron.nl 033 - 303 97 29 Joost Bosman Joost Bosman is aan de slag gegaan als jurist. Sinds 2005 werkte hij als advocaat op verschillende advocaten kantoren. “Daar heb ik op allerlei rechtsgebieden geadviseerd en geprocedeerd, veelal voor ondernemers”, legt Joost uit. “De laatste jaren heb ik ervaren dat het veel mooier is om ondernemers te helpen op voorhand problemen te voorkomen, dan dat ik ze als advocaat achteraf moet zien op te lossen. Bij HISWA-RECRON kan ik mijn brede juridische interesse uitstekend inzetten voor de ondernemers.” j.bosman@hiswarecron.nl 033 - 303 97 39 06-2023 | Recreactie 9 Foto: Recreatie Vakbeurs Foto: Max de Krijger

Ron, hoe hou ik grip op mijn resultaat en de kosten? Wil je dat jouw gasten het naar hun zin hebben? En wil je zelf grip hebben op het resultaat? Dan heb je behoefte aan iemand die je markt kent. Iemand die je niet alleen helpt met je (salaris)adminstratie, maar ook met financieringsoplossingen en het verbeteren van je rendement. De recreatie- en horecaspecialisten van Countus hebben hier veel ervaring mee en kunnen jou helpen met het maken van strategische keuzes. Hiervoor hebben we zelfs een speciaal expertiseteam in het leven geroepen: Bertijn Vos, Jesca Wemmenhove en Ron Koopmeiners. Wil jij een keer brain stormen over de mogelijkheden voor jouw bedrijf? Neem vrijblijvend contact met ons op. Expertiseteam Recreatie & Horeca recreatie-horeca@countus.nl COUNTUS.NL/RECREATIE Totaalleverancier voor de recreatiesector Wij hebben een ruim assortiment artikelen die benodigd zijn in de camping- of recreatiebranche. Daarnaast bieden we ondersteuning op maat bij de voorbereiding én uitvoering van infrastructurele & technische projecten. Denk aan ontwerpberekeningen of begeleiding op het terrein, bijvoorbeeld bij het aanleggen van leidingsystemen. Extra korting voor HISWARECRON leden! 50 jaar dankzij jou! Kijk voor onze acties op wildkamp.nl/50jaar Kijk voor meer informatie op wildkamp.nl/recreatie Wij zijn aanwezig op de Recreatie Vakbeurs in Hardenberg van 14 t/m 16 november. onder de aandacht column Preventie en adaptatie CBS: Toerisme in 2022 fors gegroeid Het CBS heeft de cijfers over 2022 bekendgemaakt. Vorig jaar besteedden toeristen in de Nederlandse economie bijna 96 miljard euro. Daarmee waren de bestedingen alweer iets hoger dan in 2019, voor de coronapandemie. 34,5 miljard van de toeristische bestedingen werd in 2022 gedaan door buitenlandse toeristen. Dat is een groei van meer dan 90% ten opzichte van coronajaar 2021. Het aandeel van toerisme in de Nederlandse economie nam in 2022 toe tot 3,7 procent. In 2022 was de werkgelegenheid in de toeristische sector ook hoger dan in 2021. Vorig jaar nam het aantal arbeidsjaren in het toerisme met bijna 20% toe, naar 452 duizend. Hiermee was het aandeel van toerisme in de totale werkgelegenheid 5,5 procent. In 2019 was dit nog 4,8 procent. Nieuwe leden Tussen 15 augustus en 15 september zijn de volgende bedrijven lid geworden van HISWARECRON. Welkom! Spaerne Crafts, Haarlem, www.spaernecrafts.nl Wetterwille Allround Marine Services, Haarlem, www.wetterwilleallroundservice.com Seajet Paint, Heijningen, www.seajetpaint.com Parque West, Vleuten, www.parquewest.nl Extreme hitte en een groeiende kans op natuurbranden, kort opgevolgd door extreme piekbuien en wateroverlast. De uitersten die door verandering van het klimaat in het weerbeeld ontstaan worden ook in Europa en Nederland steeds zichtbaarder. Deze ontwikkeling gaat voor ondernemers in de toerisme- en recreatiesector een steeds grotere rol spelen. Naast het financiële aspect (grilliger verloop van boekingen en minder afname van diensten) kunnen hitte, natuurbranden en piekbuien leiden tot onplezierige of gevaarlijke situaties op iedere camping en bungalowpark. We zijn ons er allemaal wel van bewust dat we duurzamer moeten ondernemen en leven om de snelheid en gevolgen van klimaatverandering te beperken. Maar alleen daarmee redden we het niet. De realiteit, die we dit jaar in het zuiden van Europa al duidelijk zien, is dat extremer weer de komende jaren (en waarschijnlijk decennia) nou eenmaal een feit is. We zullen onze bedrijven moeten aanpassen aan deze realiteit, oftewel adaptatie. We moeten onszelf dus andere vragen gaan stellen. Hoe zorg je ervoor dat regenwater bij piekbuien snel afgevoerd wordt en tenten niet vollopen? Hoe zorg je er tegelijkertijd voor dat regenwater in droge perioden op jouw terrein wordt vastgehouden? Is er voldoende beschutting aanwezig voor jouw gasten op hete dagen? Heb je met de brandweer of natuurbeheerder de risico’s en te nemen maatregelen bij een natuurbrand al besproken? Deze noodzaak om je terrein anders in te richten, biedt ook kansen voor de natuur en biodiversiteit. Maak daarvoor zo goed mogelijk gebruik van de baten van de natuur, zoals verkoeling door schaduwwerking en de verdampingscapaciteiten van bomen, of het opvangen van regenwater met wadi’s. Herstel van natuur en biodiversiteit kunnen goed samengaan met klimaatadaptatie, als je met een andere bril naar de inrichting van het terrein gaat kijken. Het recent gepubliceerde inspiratieboek van Green Key bied je een aantal concrete voorbeelden om hiermee aan de slag te gaan. Robin van Milligen, keurmeester Stichting KMVK Meer weten over Green Key? Neem contact op met Erik van Dijk E: erik@kmvk.nl T: 06 - 12 81 06 41 06-2023 | Recreactie 11 Foto: Camping Zeeburg Foto: Parque West

De Uw inventaris in één keer L’OR BARISTA koffiemachine van Philips Topklasse koffiemachine. Uw gasten kunnen nu genieten van ultieme koffie variatie. Door het testpanel van Kieskeurig.nl beoordeeld met een 8,4! compleet en altijd up-to-date. Ons full-service concept bespaart u veel tijd en hoofdbrekens. Als specialist in complete inventarispakketten verzorgen wij snel en accuraat de volledige inventaris voor uw recreatiewoningen. Van theelepel tot tuininventaris. En via de handige app kunt u deze daarna eenvoudig op peil houden. Want de kracht van ons assortiment is dat wij artikelen langdurig kunnen naleveren. Plaza 28 • 4782 SK Moerdijk • tel. 0182 511 511 • www.marindex.nl onder de aandacht RecreAnders Van der Reest Advies naar Ginder Na jaren advieswerk in de vrijetijdssector gaat Nemi van der Reest eind dit jaar met pensioen. Dat wordt ook het einde voor Van der Reest Advies. Adviesbureau Ginder neemt de werkzaamheden over. Adviseur René Beukers, voorheen werkzaam bij Van der Reest, versterkt sinds vorige maand al het team van Ginder. Daarmee wordt de continuïteit van de dienstverlening gewaarborgd. Nemi van der Reest: “Na 45 jaar werk in de vrijetijdssector is het mooi geweest. Ik ben blij dat ik mijn steentje heb mogen bijdragen aan de ontwikkeling van de bedrijfstak en kijk met tevredenheid terug. Naar de toekomst toe heb ik het volste vertrouwen in de collega’s van Ginder.” Johan Drenth en Bob Kettering Facet, ruimtedenkers in recreatie De gast centraal Nemi van der Reest Inspiratie voor duurzaam ondernemen Stichting KMVK heeft een waardevol hulpmiddel ontwikkeld om bedrijven te ondersteunen bij het werken aan een duurzame bedrijfsvoering: een digitaal inspiratieboek. Het beschrijft allerlei creatieve en praktische manieren om de bedrijfsvoering duurzamer te maken. Het boek is zowel voor bedrijven met als zonder het duurzaamheidskeurmerk Green Key heel nuttig, meldt de KMVK. Het boek biedt praktische tips en innovatieve benaderingen voor verschillende bedrijfsonderdelen, variërend van het gebouw en de keuken tot de buitenruimte. www.greenkey.nl (zoekterm: Inspiratieboek) Na een explosie van overnames door Franse partijen lijkt de rust in 2023 wedergekeerd. Tal van de inmiddels overgenomen parken zijn in herstructurering en deze parken worden in no-time aangepast aan het nieuwe businessmodel. Vaak volgens een vast patroon van eenzelfde accommodaties en producten, aangevuld met een spetterende zwembeleving met dito kleuren. Van een afstand lijkt het uniek wat deze organisaties allemaal kunnen doen met hun enorme budgetten. Geld lijkt soms geen rol te spelen en alles wordt uit de kast getrokken om het recreatieve product op een in Frankrijk vastgesteld niveau te krijgen. De focus ligt op expansie van het product! Maar met alleen focus op het product, staat de gast niet meer centraal. Dan ontstaat er vroeg of laat wrijving. Dit jaar tekende zich dat pijnlijk duidelijk af. De stroom aan negatieve reviews was op enkele overgenomen recreatieparken zo enorm, dat het zelfs regionale kranten bewoog om er artikelen over te schrijven. En dit keer ging het niet over het gemis aan zonneschijn … Nadenken over welke doelgroep je wilt en bovenal kunt aantrekken, is van essentieel belang bij het creëren van een doordachte merkbelofte en een daarbij passend product. Denken, werken en realiseren vanuit doelgroepen maakt recreatiebedrijven uniek en succesvol. En bedenk: als je gasten krijgen wat zij verwachten, of zelfs worden verrast, is dat de basis om ambassadeur van uw bedrijf te worden. Hoe bepaal je dan welke doelgroep past bij jouw recreatiebedrijf en omgeving, zodat jij daar marketing en uiteindelijk product op af kunt stemmen? De verschillende achterliggende motivaties van de Nederlandse vakantieganger zijn weergegeven in ‘de leefstijlvinder’. Een rijkgevuld doelgroep-segmentatie-model om de verschillende wensen en behoeftes van gasten inzichtelijk te krijgen. En voor iedereen vrij te raadplegen op www.leefstijlvinder.nl. Maar ga je voorbij aan deze doelgroepen, door geen aandacht te hebben voor de gast, maar enkel voor het product, dan ontstaat er een mismatch en dat is dé basis voor negatieve reviews. Daar gaan die enorme budgetten echt niets aan veranderen. 06-2023 | Recreactie 13

coverstory recreatie en toerisme Verkiezingen Tweede Kamer, 22 november 2023 Stemmen voor De verkiezingen voor de Tweede Kamer komen er weer aan en ze worden spannender dan ooit. Omdat er grote thema’s en politieke tegenstellingen zijn, maar ook omdat er maar af en toe zo’n kans is om écht iets voor onze sector te verbeteren. HISWA-RECRON is een stevige lobby begonnen om de belangen van de sectoren watersport en recreatie te benadrukken. “Sinds de coronapandemie weet iedereen weer hoe ontzettend belangrijk recreatie in eigen land is.” Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Shutterstock, Liane Jansen Is de landelijke politiek saai? Een ver van je bed-show? Of is het juist een prima mogelijkheid om zaken aan te pakken? We vragen het aan een ondernemer, een politicus, de lobbyist en 14 Recreactie | 06-2023 aan de voorzitter van HISWA-RECRON. “Er is ontzettend veel te verbeteren en dat moet op landelijk niveau worden gedaan”, stelt HISWA-RECRON lobbyist Dorien Eilering onomwonden. Vandaar dat zij als voorbereiding op de Kamerverkiezingen van 22 november een heel draaiboek maakte met acties om watersport en recreatie onder de aandacht te brengen. De Tijdens de lockdowns werd weer duidelijk hoezeer mensen recreatie nodig hebben belangrijkste boodschap? “We willen onszelf als waardevolle partner naar de politiek positioneren”, vertelt Eilering. “Wij vormen deel van de oplossing, als het gaat om grote thema’s als de klimaatopgave en biodiversiteit. Als HISWA-RECRON, met alle aangesloten ondernemers, Kennispartners en Partners in Business, hebben wij heel veel kennis in huis en die willen we graag delen.” Imagoprobleem Dat is ook hard nodig, want de kloof tussen de theorie van de beleidsmakers en de praktijk van de ondernemers is levensgroot, weet ook HISWA-RECRON voorzitter Peter Brussel. “Ondernemers hebben soms een slechte naam. Door berichten in de media over verloederde vakantie parken, terwijl je juist beleid moet ontwikkelen voor de goede parken van HISWARECRON ondernemers. Maar ook doordat alle ondernemers over één kam worden geschoren. MKB-ondernemers zijn totaal anders dan de directie van Tata steel. Recreatieondernemers zijn keihard bezig hun bedrijf te verduurzamen en mee te bouwen aan de ontwikkeling van natuur. Dat is ook het bestaansrecht van hun bedrijven. De politiek zou dat als een kans moeten zien, in plaats van onder nemers met wantrouwen te benaderen.” De herinrichting van het platteland is een proces waarbij de overheid echt kansen kan pakken, vindt Brussel. “Er is een 06-2023 | Recreactie 15 >

coverstory steeds groter tekort aan mogelijkheden voor recreatie in de natuur. Lees het recente ANWB-onderzoek maar. Terwijl recreatie ontzettend belangrijk is voor het welbevinden, het geluk van mensen. Onze ondernemers kunnen partners zijn bij het herinrichten van het platteland. Behandel ze dan ook als partners.” Landelijk offensief Op 10 augustus begon het ‘landelijk offensief’ om de boodschap van HISWA-RECRON tussen de oren te krijgen bij nieuwe en bestaande Kamerleden. Die dag werd het 5 punten-manifest gepresenteerd (zie kader pagina 19) waarin de branchevereniging vijf belangrijke punten benadrukt. Het werd breed verspreid en op veel verschillende manieren onder de aandacht gebracht van politici. Ook rond Prinsjesdag werd er weer flink gelobbyd. Eilering: “En 25 september is er weer een toerismetop, georganiseerd door onder andere het ministerie van EZK. Daar zijn alle partijen aanwezig die belang hebben bij toerisme en vrijetijd. We brengen ook daar onze boodschap voor het voetlicht. HISWA-RECRON directeur Geert Dijks is bijvoorbeeld een van de sprekers in de deelsessie ‘Natuurinclusief’. Ook de DMO’s en de ANVR zijn daar aanwezig, naast veel andere partijen. Zo trekken we samen op voor het belang van vrije tijd.” Er zit verandering in de lucht, en dat heeft meerdere oorzaken. De coronapandemie is er een van. Tijdens de lockdowns werd opeens pijnlijk duidelijk hoezeer mensen recreatiemogelijkheden dicht bij huis nodig hebben. En hoe het systeem kraakt in zijn voegen als die ruimte er niet is, of niet genoeg. Bepaalde natuurgebieden werd in 2020 en ‘21 overspoeld door toeristen en dat was niet goed voor de natuur, zo bleek. “Er moet voldoende capaciteit zijn, en spreiding”, vat Eilering Bereikbaarheid is belangrijk voor recreanten, maar ook voor medewerkers het samen. “Dat heeft bijvoorbeeld ook met bereikbaarheid te maken. Mensen gaan niet naar gebieden die slecht bereikbaar zijn. Met de auto, met het openbaar vervoer, maar ook digitaal. Bereikbaarheid is belangrijk voor recreanten, maar minstens zo belangrijk voor de vele hulpkrachten en seizoenswerkers die de bedrijven nodig hebben. Als die een te lange reistijd hebben, gaan ze ergens anders werken. Werk genoeg.” Soepeler regels Een van de belangrijke punten van het manifest betreft de arbeidsmarkt. Vooral wordt er gevraagd om soepeler regels voor flexwerkers. Dorien Eilering stelt dat het mooi is om mensen zekerheid te bieden over werk. “Maar in een seizoensbedrijf werkt dat niet altijd. In de winter is er gewoon geen werk voor die badmeester of voor het animatieteam. Dan is de enige optie om de banen en activiteiten maar helemaal te schrappen. Dus 16 Recreactie | 06-2023 dan bereik je het tegenovergestelde van wat de regels beogen, en verschraalt het recreatie-aanbod nog meer. Bovendien zijn het vaak jongeren die op onze bedrijven werken en die vinden het wel prima zo. Lekker werken in de zomer. Maar de regels zitten dat in de weg.” Thierry Aartsen, Kamerlid voor de VVD en woordvoerder van de fractie als het gaat om recreatie en toerisme, beaamt dat volmondig. “De afgelopen jaren heeft de focus gelegen op het beschermen van werkenden. Mensen met een gewone baan van 9 tot 5 willen we zekerheid bieden. Maar wat niet regulier is, moet je niet in een regulier keurslijf proberen te stoppen. Bedrijven als campings, jachthavens of strandtenten kunnen mensen buiten het seizoen geen werk bieden, dat is helder. Er zijn ook mensen die zelf graag flexibel werken. Ook dat moeten we dus mogelijk maken.” Aartsen herkent ook de vraag om erkenning van het economisch en maatschappelijk belang van de recreatiesector, die uit het 5 punten-manifest naar voren komt. “Ik kom uit Brabant. In ieder klein dorp is nog een café en een winkel. Dat komt voor een deel doordat er een camping is, een bungalowpark, een hotel of jachthaven. In Nederland krijgt die kant van de vrijetijdseconomie niet genoeg aandacht. Het Amsterdams narratief overheerst: toerisme leidt tot vervuiling en overlast. Maar recreatie is heel veel méér, dan zuipende Engelsen op de Wallen. Recreatie levert een enorme bijdrage aan de leefbaarheid van niveau werken onze lokale politici wel aan het beheersen van de belastingen. Maar dat is echt een lokale zaak. Waar we wel op ingaan is het beperken van de administratieve lastendruk. Dat is een taai dossier, dat snel verzandt in goede bedoelingen. Wij zijn er voorstander van om continu te monitoren of bepaalde regels wellicht overbodig zijn geworden. En, heel belangrijk, dat er gekeken wordt of ook het MKB een mogelijke nieuwe regel wel op een goede manier kan toepassen. Maar regels hebben we nodig. De recreatiesector heeft last van een paar rotte appels in de mand: enkele campings verslechteren het imago van de hele sector. Dan moeten we die rotte appels toch ook kunnen aanpakken.” het platteland. En tijdens de coronacrisis is dat belang her-ontdekt. Ik zie dat ook bij ons in Terheijden. Ik heb een klein bootje, een sloepje. Daarmee gaan we in het weekend vaak een stukje varen. Heerlijk.” Lokale lasten In het vijfde punt van het manifest wordt de wildgroei aan lokale lasten genoemd. Eilering denkt daarbij onder meer aan de toeristenbelasting, die een grote prijsongelijkheid (en dus een ongelijk speelveld) veroorzaakt tussen bedrijven in verschillende gemeenten. “Het is een kunstmatige verhoging van de prijzen van de ondernemer”, zegt de HISWA-RECRON lobbyist. “Ga met een gezin op pad en je betaalt al gauw 50 tot 100 euro per week extra. Dat draagt eraan bij dat vakantie voor mensen met een kleiner budget onbetaalbaar wordt. Wij zijn tegen de ongelijkheid die de toeristenbelasting veroorzaakt en pleiten ervoor dat gemeenten uit het gemeentefonds worden gefinancierd. Het is niet eens een doelbelasting! Gemeenten mogen het voor van alles gebruiken – dus ook voor het dichten van gaten in de begroting.” In het VVD-verkiezingsprogramma staat iets over het beperken van de OZB, maar verder is er weinig aandacht voor de lokale lasten. Is het geen tijd dat de VVD iets gaat doen tegen de toeristenbelasting? Thierry Aartsen: “Wij kunnen als Den Haag niet bepalen wat gemeenten doen. Op gemeentelijk Samen met ondernemers Er is nog veel werk te doen, voor het belang van watersport en recreatie overal in Den Haag is doorgedrongen. Maar Dorien Eilering kan het niet alleen. “Ik kan als lobbyist een heleboel vertellen en uitleggen. Maar niets is zo overtuigend als de ondernemers zelf. Daarom vragen wij de leden van HISWARECRON: wees je bewust van je eigen positie. Je kunt politici – ook lokaal of van de provincie – bijvoorbeeld uitnodigen op je bedrijf, in goed overleg met de regiomanager. En het klinkt als iets kleins, maar ook bordjes en vlaggen van HISWA of RECRON ‘Kamerleden zijn óók recreanten die onze jachthavens en campings bezoeken’ op de bedrijven helpen mee. Want het gaat hier ook om naamsbekendheid. Kamerleden zijn óók recreanten die onze jachthavens, campings en bungalowparken bezoeken. Samen werken wij aan het vergroten van het bruto nationaal geluk. Dat willen we echt tussen de oren krijgen.” Bianca Veneklaas, samen met haar man eigenaar van Camping de Holterberg in Holten, is zo’n ondernemer die het belang van de recreatiesector vol enthousiasme uitdraagt. Niet door in de politiek te gaan, maar wél door zich op heel veel plaatsen te laten zien. Wat zou haar boodschap zijn voor de politiek? 06-2023 | Recreactie 17 >

LOTEC GEEFT WATER VORM DE EUROPESE SPECIALIST VOOR ‘STATE OF THE ART’ ZWEMBADEN EN WATERTECHNIEK. LAGO Kortrijk-Weide Exclusief distributeur Drenkelingendetectie Lotec is een Europese specialist voor ‘state of the art’ zwembaden en watertechniek. We zijn uitgegroeid tot een absolute specialist met kwalitatief hoogwaardig zwemwater als belangrijkste uitgangspunt. Hierbij gaan wij tot het uiterste. Met geavanceerde technologieën en efficiënte oplossingen creëren we innovatieve (beheers)systemen die water een extra dimensie geven. In veel gevallen ontstaan op onze eigen tekentafels. We durven daarom wel te stellen dat we onze sporen als totaalinstallateur op zwemwater gebied hebben verdiend. Onze naam staat garant voor de hoogste waterkwaliteit en is onlosmakelijk verbonden met uw, maar ook onze reputatie. ONTDEK WATERPROOF H2O TECHNOLOGY, ONTDEK LOTEC! LOTEC Nederland LOTEC Noord-Oost LOTEC Belgium Boven Zijde 12, 5626 EB Eindhoven Koppelstraat 35, 7391 AK Twello Esperantolaan 4, 3001 Heverlee T 040 243 00 21 T 057 174 38 00 T 016 98 01 03 E info@lotec.nl E twello@lotec.nl E info@lotec.be www.lotec.nl www.lotec.nl www.lotec.be coverstory Lobby in de praktijk. Geert Dijks geeft minister Harbers een tegeltje: Samen werken aan het bruto nationaal geluk Veneklaas: “Wij zijn geen bijzaak, maar een hoofdzaak. Hier in Overijssel geldt: recreatie is de drager van de economie én van het landschap. Heel veel winkels zijn er alleen nog door de vele toeristen. En wij vormen de verbinding met de natuur. Maar toch komen we de vrijetijdssector in beleidsstukken en politieke programma’s maar heel zelden tegen. Dat is toch verbazend? Door het gebrek aan landelijk én provinciaal beleid moeten ambtenaren dan maar op eigen houtje beslissen. Dat is lastig voor ze. En wij weten niet waar we aan toe zijn.” De deur uit Om daar verandering in te brengen raadt Veneklaas alle ondernemers aan: “Kom van je eiland af en laat jezelf zien. Je bent als ondernemer afhankelijk van heel veel partijen die jouw ondernemersklimaat bepalen. Dan moet je de deur uit en daar invloed op uitoefenen. Ik ben zelf begonnen door ooit naar de nieuwjaarsborrel van de gemeente te gaan. Daar spreek je een paar mensen en tot mijn verbazing werd ik gevraagd voor een werkgroep. Van het een komt het ander. Inmiddels zit ik in Manifest Kamerverkiezingen 2023 In het 10 augustus gepubliceerde 5 punten manifest van HISWA-RECRON staan vijf belangrijke punten voor een gezonde vrijetijdssector. Partijen kunnen die meenemen in hun verkiezingsprogramma. 1. Natuurinclusief ondernemen Zonder natuur geen recreatie, zonder recreatie geen natuur. We zijn een duurzame sector die bijdraagt aan een betere leefomgeving. Instandhouding van natuur, beleefnatuur en voorzieningen in het landelijk gebied is belangrijk. 2. Een vitale watersport- en recreatiesector Het behouden van de recreatiecapaciteit voor Nederland is van groot belang. Er is een groeiende behoefte aan toegankelijke vrijetijdsactiviteiten voor iedereen. Het behouden van het toeristische karakter en de capaciteit van watersport- en recreatiebedrijven is noodzakelijk. 3. Soepele regels ‘als vrije tijd je werk is’ Eén op de 18 mensen werkt in de gastvrijheidseconomie, maar de regels passen niet. Het seizoensallerlei werkgroepjes en lokale belangenverenigingen. Maar altijd zonder een politieke partij aan te hangen. Ik ben helemaal vrij om mijn eigen standpunt kenbaar te maken.” Ook Veneklaas heeft het ondernemers horen zeggen: ‘de politiek is een ver van mijn bed-show’. “Maar je bent wel afhankelijk van alles wat er besloten wordt. Zorg dus dat je de besluitvorming tenminste met een half oog in de gaten houdt, en probeer er zo mogelijk invloed op uit te oefenen. Ik ben nu bijvoorbeeld namens HISWA-RECRON lid van de SER Overijssel. Daar zit ik in de commissie die het advies geeft omtrent recreatielandschappen in Overijssel. Dan komen praktijk en beleid samen. Daar heeft de hele sector profijt van!” karakter van onze sector past niet bij bestaande en beoogde arbeidswetgeving. Het behoud en de groei van de werkgelegenheid in de sector is daarmee in gevaar. 4. Investeren in watersport en recreatie moet lonen Investeringen in watersport en recreatie moeten kunnen worden terugverdiend. Modernisering van klassieke belastingen en (inter)nationale fondsen is noodzakelijk voor duurzame ontwikkeling van de gastvrijheidssector. Investeringen kunnen een impuls geven aan innovatie en groei van de Nederlandse jachtbouwsector, maar moeten wel zijn terug te verdienen. 5. Watersport en recreatie moeten betaalbaar blijven De administratieve lastendruk loopt (ondanks alle beloften) steeds verder op en zet het ondernemerschap onder druk. De belastingdruk, in het bijzonder van de gemeentelijke overheid, drukt steeds zwaarder op de bedrijven en leidt tot steeds hogere prijzen. 06-2023 | Recreactie 19

onderwijs Roompot en Landal starten eigen mbo-opleiding Praktijkgericht groeimodel Roompot en Landal GreenParks zijn in samenwerking met het Albeda Travel & Leisure College in Rotterdam gestart met een mbo-4 opleiding Hospitality Manager. De driejarige opleiding is naadloos op de praktijk afgestemd. De eerste groep van 17 studenten is inmiddels begonnen – mét baangarantie. Maar afgestudeerden zijn niet verplicht om bij Roompot of Landal in dienst te treden. Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: Roompot Het vinden van goed personeel is, gezien de krapte op de arbeidsmarkt, een grote uitdaging. Wie zich goed in de kijker wil spelen zorgt voor goed werkgeverschap. Maar hoe zet je jezelf neer als een aantrekkelijk werkgeversmerk? “Goed werkgeverschap betekent: goed zorgen voor je mensen en doen wat je belooft”, weet Denise Knol, HR-manager bij Roompot. Zij weet ook dat een goed leer- en werkklimaat een essentieel onderdeel is. Samen met Jeffrey Vogel, projectleider en docent bij het cluster Hospitality van het Albeda Travel & Leisure College, ontwikkelde Knol de driejarige mbo-4 opleiding tot Hospitality Manager. “Ik merkte dat de bestaande opleiding voor de recreatie sector niet goed aansluit op de praktijk”, licht ze toe. “De periodes in het jaar waarin bepaalde werkzaamheden in de les worden behandeld komen niet overeen met de werkelijkheid op de werkvloer op dat moment. Ook het werken met hokjes, ‘We doen dit niet om er zelf beter van te worden. We denken ook aan de sector’ zoals animatie en receptie, sluit niet goed aan op de praktijk. Gastvrijheid kun je niet in een hokje stoppen. Na een aantal gesprekken met Jeffrey Vogel besloten we om gezamenlijk een eigen opleiding op te zetten.” In anderhalf jaar tijd realiseerden Vogel en Knol een opleiding die op maat gemaakt is voor Roompot en Landal (dat door Roompot is overgenomen). Daarmee nemen ze een voorschot op het plan van de MBO Raad, die zich voor de komende jaren inzet voor een toekomstbestendig hospitality-breed mbo-onderwijs. Allround opleidingen De MBO Raad wil dat er allround opleidingen komen en een hospitality-breed kwalificatiedossier wordt ontwikkeld. Maar daarvoor is tijd nodig. “We konden ons plan relatief snel realiseren, omdat we het heel compact hebben aangepakt”, licht Knol toe. “We hebben vanaf het begin alle belangrijke partijen betrokken bij de ontwikkeling, waaronder SBB. Daarin werken het middelbaar beroepsonderwijs en bedrijven samen aan de ontwikkeling van praktijkopleidingen. Je moet immers voldoen aan alle belangrijke wettelijke vereisten om een geldig diploma te kunnen ontwikkelen. De uiteindelijke uitwerking hebben alleen Jeffrey en ik gedaan, om zo de vaart erin te houden. Wél hebben we veel collega’s vanuit de praktijk betrokken bij de ontwikkeling van de lesprogramma’s. Welke kennis en vaardigheden hebben we nodig op onze werkvloer? Hun input is heel belangrijk voor de koppeling met de praktijk.” 20 Recreactie | 06-2023 De maatwerkopleiding onderscheidt zich op verschillende manieren van het bestaande aanbod. “De indeling is op de praktijk gebaseerd. De vakgebieden houden sterk rekening met de perioden van het jaar. In november bijvoorbeeld komt een onderdeel als ‘facilitair’ aan bod. Juist dan is er op dat gebied veel werk te verzetten. Verder kunnen studenten vier keer per jaar instromen. Wachten tot september of januari hoeft dus niet. Wil je in november starten, dan kan dat ook. De traditionele klassikale les maakt bij ons plaats voor online leren. En een aantal keren per jaar wordt lesgegeven bij verschillende recreatie bedrijven.” De opleiding is ingedeeld in de onderdelen frontoffice, facilitair, horeca en animatie. Knol: “Tijdens het eerste jaar maken de studenten kennis met al deze onderdelen. Daarna komen ze in de fase waarin ze aan de slag gaan als assistent-manager en in het derde jaar worden ze opgeleid tot leidinggevende. Ze maken kennis met alle facetten van de hospitality. Van roosteren tot receptiewerk.” Eerste klas Ondanks een minimale promotie werd al snel een eerste groep geformeerd. De opleiding ging begin september van start met een groep van 17 studenten. “Het is een diverse groep geworden met zowel nieuwe instromers als bestaande medewerkers. Want intern wordt de nieuwe opleiding goed opgepakt. Medewerkers met een parttime baan reageerden bijvoorbeeld enthousiast. ‘Ik kan dus blijven werken én leren?’ Voor ons is het fijn om op deze manier bestaande medewerkers met een bijbaan klaar te stomen voor een managementfunctie.” Een eerste groep van 17 studenten is een mooie start, vindt Knol. “Zo kunnen we goed monitoren hoe het gaat. Want we willen de kwaliteit van de opleiding hoog houden. Tijdens dit eerste jaar blijven we met de studenten in contact om eventuele leerpunten door te nemen. Voor de jaren hierna hopen we te groeien en meerdere klassen te kunnen opstarten.” Een goed begin Maar dat is toch nog steeds een druppel op de gloeiende plaat, als je kijkt naar de enorme omvang van het personeelstekort? “Dit is het begin van veel meer”, zegt Denise Knol. “We doen dit niet om er zelf beter van te worden. We denken ook aan de sector. Als studenten na drie jaar opleiding bij ons er toch voor kiezen om bij een camping in de buurt te gaan werken, kunnen ze dat gewoon doen. Waar ze alvast zeker van zijn is baan zekerheid en een carrière waarin je al je ambities kunt verwezenlijken.” 06-2023 | Recreactie 21

XLINE AURORA TWIN Adria is een pionier op het gebied van de ontwikkeling van campings met hoogwaardige huuraccommodaties. Ons doel is om uw gasten een onderscheidende en unieke vakantie-ervaring te bieden. Onze “one-stop-shop”benadering houdt in dat wij met onze klanten samenwerken van conceptontwikkeling tot service en aftersales. Campings, touroperators en vakantieparken profiteren allemaal van onze unieke service. In 2022 ontving de XLine serie de Red Dot award - Best of the Best voor product design en ons Aurora Twin was de prijswinnaar van 2023. U kunt ons bezoeken op de Recreatie Vakbeurs, Hal 6 stand 649 op 14 t/m 16 november in Hardenberg. Adria Home Benelux c/o Daalmann Mobilheime GmbH Rudolf-Diesel-Str. 11 D - 49843 Uelsen Thomas Meyer Projectmanager Camping & Toerisme T: 0049 172 6586452 E: thomas.meyer@adria-home.com www.adria-home.com | www.adria-holidays.net #adriahome #adriaglamping Lid van: Recreatie 14/15/16 NOVEMBER ’23 EVENEMENTENHAL HARDENBERG Dé vakbeurs voor een toekomstbestendige recreatiebranche BESTEL JE TICKETS MET CODE MP1200 VERBLIJFSACCOMMODATIES, SPELEN & BEWEGEN, ENTERTAINMENT & GAMES, RECREATIETECHNIEK, ICT & SOFTWARE, FACILITAIR, DIENSTVERLENING, ZWEMBAD & WATER, TUIN & PARK, MOBILITEIT, TINY HOUSES & BIJZONDER OVERNACHTEN, INTERIEUR & STYLING, OUTDOOR LIVING EN HORECA RECREATIE-VAKBEURS.NL

ondernemen Online dashboard brengt criminaliteit in beeld Samen tegen ondermijning Het is misschien niet zo’n alledaagse vraag voor een recreatieondernemer, maar wel een belangrijke: hoe voorkom ik dat mijn bedrijf het werkterrein wordt van criminele activiteiten? We willen immers samen werken aan een veilige en kwalitatieve sector. De website Zichtopondermijning.nl is ontwikkeld om risico’s op ondermijnende criminaliteit in beeld te brengen. Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: Shutterstock HISWA-RECRON staat voor veilige vakantieparken en voortdurende kwaliteitsverbetering. Daarom is het zaak alert te blijven op mogelijke criminele activiteiten. Data-analyse helpt om het probleem in beeld te brengen en te voorkomen. De resultaten daarvan zijn zichtbaar op de website Zichtopondermijning-vakantieparken.nl. Dat is in de eerste plaats een dashboard dat inzichten geeft die bijdragen aan de aanpak van ondermijningsproblematiek op vakantieparken. Het is onderdeel van het grotere Zicht op Ondermijning, dat verder kijkt dan alleen vakantieparken. Data-science De analyses zijn uitgevoerd door een team data-scientists in samenwerking met het CBS. Het dashboard brengt in beeld waar risico’s op criminele ondermijning kunnen plaatsvinden. Op het dashboard worden CBS-data gecombineerd met data van gemeenten, het Kadaster, andere overheden en eventueel private ‘We onderzoeken welke situaties het delict mogelijk maken, en werpen dan barrières op’ partijen. Het dashboard bevat momenteel gegevens over tien provincies: Groningen, Drenthe, Overijssel, Flevoland, Utrecht, Noord-Holland, Zuid-Holland, Zeeland, Noord-Brabant en Limburg. De provincies Friesland en Gelderland volgen. “Aan de hand van risicofactoren zoals schuldenproblematiek, het aantal incidenten en het aantal aangehouden verdachten op vakantieparken krijg je een beeld van opvallende afwijkingen en wat er mogelijk speelt”, zegt Toine Dam, programmamanager van Zicht op Ondermijning. “Ons doel is om inzichten te bieden die bijdragen aan de preventieve aanpak van de ondermijning, bijvoorbeeld als afwijkingen niet kunnen worden verklaard door experts. Daardoor kunnen partijen als gemeenten focus aanbrengen en hun capaciteit gerichter inzetten, door nader onderzoek te doen. Op die manier leren we manieren te vinden om criminaliteit te voorkomen.” Zicht op Ondermijning is gehouden aan de CBS-wet. Het onthullen van personen en bedrijven is verboden. Dam: “We kunnen echter wel in beeld brengen op welke vakantieparken opvallend veel onlogische bedrijven staan ingeschreven, of waar opvallend veel mensen met schulden wonen. Daar is sprake van kwetsbaarheid voor criminaliteit.” Signalen Het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid (CCV), is een onafhankelijke stichting die helpt veiligheidsproblemen in kaart te brengen en op te lossen. Het CCV denkt mee met Zicht op Ondermijning en richt zich hierbij vooral op gemeenten. “Ons 24 Recreactie | 06-2023 doel is manieren te vinden om criminelen te dwarsbomen”, zegt CCV-adviseur Danisa Latuhihin. “Het CCV ontwikkelde daarom een barrièremodel, samen met verschillende partijen, waar onder het ministerie van Justitie en Veiligheid, de VNG, gemeenten, Vitale Vakantieparken, ZKA en Ariadne.” Dat laatste is een samenwerkingsproject van het Openbaar Ministerie, de politie en de provincie Gelderland. “Met het barrièremodel kijk je naar de stappen die een crimineel moet zetten om een delict te plegen”, legt Latuhihin uit. “Per stap kun je nagaan welke middelen en gelegenheden het delict mogelijk maken. Ook zie je welke signalen kunnen duiden op een criminele activiteit. Zo ontdek je welke barrières je kunt opwerpen om het werk van de crimineel te verstoren.” In het barrièremodel, dat kan worden gedownload op www.hetccv.nl, hebben de partijen zich specifiek gericht op ondermijning op vakantieparken. Latuhihin benadrukt dat Zicht op Ondermijning de bewustwording bij gemeenten en provincies moet vergroten. “Gemeenten hebben vaak geen goed beeld van wat zich afspeelt achter de slagboom op parken. Vooral bij uitgeponde parken, waarbij sprake is van tal van eigenaren. Terwijl het juist zo belangrijk is om er snel bij te zijn. Het is heel moeilijk om van een verloederd park weer een vitaal park te maken. Gemeenten hebben vaak ook niet de capaciteit om dat voor elkaar te krijgen.” Als vervolg op het barrièremodel is nu een expertgroep in het leven geroepen met onder meer de politie, de VNG, de RIEC’s (Regionale Informatie- en Expertise Centra) en HISWARECRON. Deze groep denkt mee over de ontwikkeling van die barrières om het werk van criminelen daadwerkelijk te verstoren. Bewustwording Niet alleen Zichtopondermijning-vakantieparken.nl moet de bewustwording bij gemeenten vergroten. Het CCV organiseert ook zogeheten leerkringen voor ambtenaren, toezichthouders en analisten. Latuhihin: “Tijdens deze bijeenkomsten delen we kennis, wisselen we ervaringen uit en bespreken we best practices.” Ook ondernemers spelen een belangrijke rol. Latuhihin raadt ze aan om bewustwording onder medewerkers te creëren en contact op te nemen met het Platform Veilig Ondernemen (PVO) in hun regio. Daarin werken politie, justitie, gemeenten, branche organisaties en ondernemers samen aan de oplossing van veiligheidsproblemen. Een PVO organiseert onder meer voorlichtingsbijeenkomsten, trainingen en themabijeenkomsten voor ondernemers. “Samenwerking is de beste strategie om een complex probleem op te lossen.” Programmamanager HISWA-RECRON is momenteel op zoek naar een programmamanager Veilig Ondernemen, die ondernemers helpt om weerbaar te worden tegen criminaliteit. De programmamanager richt een meldingsloket in, waar ondernemers en andere betrokkenen melding kunnen maken van ondermijnend gedrag. Iedereen binnen de watersporten recreatiesector kan op een vertrouwelijke en anonieme manier bij de manager terecht. Die onderhoudt korte lijnen met de vakspecialisten en regiomanagers van HISWA-RECRON, maar ook met onder nemers, verenigingsbestuurders, opsporingsinstanties, ministeries, gemeenten en andere branche organisaties. Zo werken we samen aan een veilige sector, waar ondermijning geen ruimte krijgt. www.hiswarecron.nl >> Vacatures en opleidingen 06-2023 | Recreactie 25

de bezieling Camping en groepsaccommodatie 7Huizen aan Zee ‘ Dit is geen werk, maar een manier van leven’ Hoe de verhuizing van een familiebedrijf kan leiden tot totaal nieuwe perspectieven. Dat is in feite het verhaal van 7Huizen aan Zee: camping, groepsaccommodatie, vakantiehuizen (7 stuks!) én een agrarisch bedrijf. Ondernemers Tom en Pauline Groenveld zitten nog stampvol ideeën en plannen voor het bedrijf, waarvan zij het eerste deel in 2017 in gebruik namen. Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: 7Huizen aan Zee “Het bedrijf is sinds we het kochten enorm veranderd”, vertelt Pauline Groenveld. We zitten voor het interview in de Huyskamer, een ruim gebouw met tafels, bar en kooktoestellen. Het is warm en huiselijk. Buiten regent het en diverse Tom en Pauline Groenveld Tom Groenveld heeft in Zevenhuizen, tussen Rotterdam, Gouda en Zoetermeer, nog steeds een gedeelte van het landbouwbedrijf, dat al vier generaties in de familie was. Uiteindelijk moet het hele bedrijf van 80 hectare wijken voor woningbouw. Dat is geen nieuws en Tom (43) en Pauline (41) keken dan ook al jaren rond naar een geschikt perceel om het bedrijf op voort te kunnen zetten. Zo kwamen ze ook in Scharendijke, een dorp op Schouwen-Duiveland, vlakbij de Brouwersdam. Het bedrijf had 20 hectare landbouwgrond (een beetje weinig, vindt Tom) maar wel een mooie minicamping, diverse bijgebouwen en een erf met vakantiehuizen. Kortom: een bedrijf met mogelijkheden. Het bedrijf in Scharendijke prikkelde de fantasie van Tom en Pauline: wat een mogelijkheden! De koop werd gesloten en in 2017 begonnen zij met 7Huizen aan Zee, een nieuw bedrijf met een dikke knipoog naar het oude familiebedrijf in Zevenhuizen. 26 Recreactie | 06-2023 kampeerders vinden een plezierig onderkomen in de loods. “Toen we hier kwamen was dit een autostalling met werkplaats”, vertelt de eigenares. “Nu, in het hoogseizoen, staat de ruimte ter beschikking van onze kampeerders. Dat is zeven weken per jaar. De rest van het jaar is het de algemene ruimte van onze groepsaccommodatie.” Naast de algemene ruimte staat een blok met vier vakantiewoningen. Families, bedrijven, sportclubs of andere groepen kunnen de huizen samen met de Huyskamer huren. Groenveld: “Dat werkt verrassend goed. Elk huis heeft eigen slaapkamers en een badkamer, zodat gezinnen bij elkaar kunnen zijn. Mensen kunnen zich dan ook even terugtrekken en in de algemene ruimte ontmoet je elkaar. We verhuren het als een groepsaccommodatie tot maximaal 28 personen en dat loopt heel goed.” Zo’n algemene ruimte is voor diverse doeleinden geschikt. Zo verzorgt Pauline wekelijks een ‘table d’hôte’, een diner met streekproducten waar al gauw zo’n 50 mensen voor inschrijven. Gemoedelijk en bourgondisch Naast de rij met vier woningen zijn er nog drie verhuurbare huizen, twee safaritenten en twee cocons op het terrein aan de overkant van de weg. Daar is ook de camping, met 20 plekken. Er staan tenten, caravans en een paar campers. “We hebben een heel divers publiek”, vertelt Pauline Groenveld. “Het zijn vooral actieve mensen, want de omgeving leent zich daar goed voor. We zitten niet direct aan het strand – wat een ander publiek aantrekt – maar er wel vlakbij. De sfeer op ons bedrijf is gemoedelijk en bourgondisch. Gezellig samenzijn en lekker eten en drinken zijn belangrijke waarden voor ons. Onze gasten Voor de ‘table d’hôte’ schrijven al gauw zo’n 50 mensen in van de dag hier weer neer te strijken. De lege plekken die je op de camping ziet zijn van surfers. Vanavond zijn ze weer bezet.” weten dat te waarderen. In de beoordelingen scoren we heel hoog op hospitality en daar ben ik echt trots op.” In Zeeland zijn veel bedrijven gericht op gezinnen met kleine kinderen. Bij 7Huizen zijn ze van harte welkom, maar omdat het bedrijf niet direct aan het strand ligt en er geen overdekt zwembad is, komen er vooral gasten met wat oudere kinderen. “We gaan uit van wat we wél hebben. En dat is vooral een hele levendige, groene omgeving, waar van alles te doen is. Er komen hier veel gezinnen met pubers. Dat is in de coronatijd ontstaan. Die gezinnen konden in 2020 niet naar het buitenland en het bleek de jongeren hier prima te bevallen. Chillen in de Huyskamer of bij de trampoline, samen eten, overdag op zeil- of surfcursus. Een heel aantal heeft daarna aan hun ouders gevraagd of ze niet wéér naar ons bedrijf konden gaan. En ze blijven komen.” De gasten komen uit Nederland, België en Duitsland, maar heel opvallend, ook best vaak uit Frankrijk. Groenveld: “Ik spreek goed Frans en heb ook op Franse campings gewerkt. Vooral Franse duikverenigingen vinden dat erg plezierig. Bij het boeken is het handig en als ze hier zijn is het fijn de eigen taal te spreken. En de omgeving is heel erg geschikt om te duiken. Via social media gaan de goede ervaringen rond en inmiddels zijn we zover dat veel duikverenigingen uit Noord-Frankrijk hier jaarlijks naartoe komen.” Een andere aparte gastengroep vormen de surfers. Vrijwel altijd beschikken ze over een hip campertje of grote caravan. Groenveld: “Die pakken elke ochtend vroeg hun hele hebben en houwen in, rijden naar zee en gaan de hele dag surfen. Om eind 06-2023 | Recreactie 27 Tweede camping De inmiddels 30 hectare landbouwgrond is voor Tom in feite wat te weinig. Hij verbouwt tarwe, aardappels en suikerbieten en daar heb je een bepaalde schaalgrootte voor nodig. Hij houdt zijn ogen en oren dus altijd open voor mogelijke stukken grond die in het dorp te koop komen. In 2019 was het al zover, maar helaas voor hem ging het niet om landbouwgrond, maar om nog een minicamping. De ingang ligt maar een paar honderd meter van 7Huizen af dus de bedrijven zijn goed als één geheel te vermarkten. Minicamping Buitenplaats de Duif telt 20 kampeerplekken met weids uitzicht over de akkers, maar ook vijf lodges, deels met een ruime belltent erbij. Daarin staan ook nog twee bedden. Daarmee worden de verhuurmogelijkheden >

Thuis in projectinrichting Leen Bakker Zakelijk ontzorgt door: Wij komen graag bij u langs voor een persoonlijk gesprek • Een groot netwerk aan leveranciers • Advies op maat & goede service • Deskundig en enthousiast team • Ontwikkeling totaalconcepten • Instapklare opleveringen • Losse (volume) orders • Scherpe prijzen • Snelle levering Neem vrijblijvend contact met ons op T: +31 (0)162 58 33 90 E: infozakelijk@leenbakker.nl www.leenbakkerzakelijk.nl 14, 15 & 16 november 2023 kun je ons vinden op de Recreatiebeurs Hardenberg standnr. 156 de bezieling van de lodges, die elk op een ruime kavel staan, flink vergroot. Voor één van de lodges, die juist op een wat krappe kavel staat, is een creatieve oplossing gevonden. Boven de lodge is een houten plankier gebouwd, bereikbaar met een brede trap. Op het p lankier staat de belltent, goed verankerd op de houten ondergrond. Net als de zeven huizen zijn de lodges vrijwel altijd verhuurd. Toekomstplannen Nu liggen de twee campings nog fysiek gescheiden van elkaar. Pauline: “Het liefst zouden we de twee campings bij elkaar brengen en de eenheden herverdelen. Eén zijde met de nadruk op kamperen, één kant met accommodaties voor groepen. We hebben dat gevraagd aan de gemeente, maar ons plan werd afgewezen. Toch denk ik dat we er op termijn wel uit kunnen komen. Wij werken hard aan verduurzaming en ik zie een Een creatieve oplossing: op een steiger boven de lodge staat een tent innovatief concept voor me, waarbij al onze bedrijfsonderdelen elkaar zouden kunnen versterken. Dat we op de landbouwgrond speciale gewassen verbouwen, waar de gasten ook tussen verblijven. De gewassen kunnen we vervolgens gebruiken voor een proefl okaal. Misschien kunnen we samen met de gasten koken in een tweede groepsruimte. Zo kan verbreding van de landbouw samengaan met duurzame en kwalitatieve recreatie. Dat past bij ons én bij het gemeentelijk beleid.” ‘Druk? Dit is vooral heel leuk om te doen!’ Met twee recreatiebedrijven en op dit moment twee landbouwbedrijven – Tom pendelt tussen Scharendijke en Zevenhuizen heen en weer – is er niet veel vrije tijd voor het ondernemersechtpaar. Bovendien zit Pauline in het bestuur van RECRON Schouwen-Duiveland. De vier kinderen van 3 tot 13 jaar oud worden dan ook meegenomen in de uitvoering van de dagelijkse werkzaamheden. “De oudste twee helpen met grasmaaien en de jongsten gaan mee met schoonmaken of spelen op de camping. En ‘s morgens bakken en bezorgen wij broodjes voor het ontbijt. Dat vinden wij en onze kinderen leuk, en de gasten ook”, legt Pauline uit. “We werken in het seizoen zeker 16 uur per dag. Maar op zo’n manier blijft het leuk. Dan kun je het eigenlijk geen werken meer noemen, maar een manier van leven.” 06-2023 | Recreactie 29

de visie Marieken Nieuwdorp, voorzitter Stichting KMVK: ‘We moeten allemaal een stapje harder lopen’ Zeg je Stichting KMVK, dan denk je aan keurmerken en inspecties. Maar dat beeld is aan het veranderen. De organisatie blijft keuren en inspecteren, maar gaat zich ook meer richten op het faciliteren van bedrijven in de gastvrijheidssector. Ook de communicatie met ondernemers krijgt meer aandacht. Een gesprek met de nieuwe voorzitter Marieken Nieuwdorp. Tekst: Jaap van Sandijk Foto: KMVK Bijna twee jaar geleden nam zij de voorzittershamer over van Derk Jan Verstand, die zo’n 17 jaar leiding gaf aan de Stichting KMVK. Bij die gelegenheid zei Marieken Nieuwdorp, voormalig directeur-bestuurder van De Groene Koepel, ernaar uit te zien om haar kennis en ervaring in te zetten voor de verdere verduurzaming van de sector. Wat zien we daarvan terug? En hoe ziet Nieuwdorp de rol van de organisatie in de sector? In je vorige functie was je al betrokken bij de verduurzaming van de kampeersector. Nu heb je bij de KMVK te maken met de gehele gastvrijheidssector. Wat valt je daarbij op? “Binnen de gastvrijheidssector zijn er nog flinke stappen te zetten op het gebied van verduurzaming en maatschappelijk verantwoord ondernemen. Eerlijk gezegd liep naar mijn mening de sector wel achter. Het is ook niet altijd eenvoudig om investeringen te doen en tijd te vinden om een en ander aan te pakken. En de gasten kwamen toch wel. Maar we zien nu met zijn allen dat er echt stappen gezet moeten worden, anders hebben we straks niet meer die mooie omgeving waarin onze gasten fijn kunnen recreëren. Bij die benodigde verduurzaming biedt de KMVK ondernemers al jaren een ondersteunende rol. Het blijkt echter dat de keurmerken Green Key, Blauwe Vlag en Duurzaam Gastvrij nog te weinig bekend zijn bij het grote publiek. Aan die bekendheid gaan we, samen met de ondernemers en de brancheorganisaties, nu echt werken.” Wordt er nog te weinig vergroend in de gastvrijheidssector? “Ik wil meer inzetten op vergroening en biodiversiteit. Als ik bijvoorbeeld kijk naar jachthavens die een Blauwe Vlag hebben – dat zijn soms echt behoorlijk stenige locaties. Dat kan veel groener. Diverse onderzoeken tonen ook aan dat een groene 30 Recreactie | 06-2023 ‘Greenwashing is een groot gevaar’ omgeving mensen gelukkiger maakt. Daarnaast hebben we het hard nodig voor onze biodiversiteit. Daar moeten we met zijn allen aan werken. We moeten allemaal een stapje harder gaan lopen.” Hoe wil de KMVK dat bereiken? “Door het nog beter onder de aandacht te brengen. We hebben inmiddels een medewerker communicatie in dienst genomen. Er komt een nieuwe website met een etalage aan duurzame producten voor ondernemers. We gaan ondernemers faciliteren en interactie met en tussen ondernemers stimuleren. Aan de uitreiking van een Green Key en Blauwe Vlag koppelen we ook workshops voor ondernemers. We werken aan een betere zichtbaarheid van onze organisatie. Zo zijn we begonnen met spreekuren door keurmeesters. In het verleden was de KMVK gericht op sturen en zenden, nu gaan we meer naar een onderlinge wisselwerking. We gaan ons meer online laten zien, onder meer met video’s. En we willen werken met influencers.” Hoe robuust is de KMVK inmiddels? “Het aantal aangesloten bedrijven blijft groeien. In 2011 zaten we op 302 Green Key-bedrijven. Nu zijn dat er 740.” Je kunt als bedrijf ook doen alsof je duurzaam bent met een niet-erkend keurmerk. Heeft de KMVK last van greenwashing? “Greenwashing is een groot gevaar. Dat kunnen we alleen Marieken Nieuwdorp Marieken Nieuwdorp (1957) is sinds 1 januari 2022 voorzitter van de KMVK. Van 2008 tot 2021 was zij directeurbestuurder van Stichting De Groene Koepel, de overkoepelende organisatie voor Natuurkampeerterreinen en Trekkershutten in Nederland. In haar woonplaats is zij sinds 2021 voorzitter van de Stichting Kunstinitiatief Lochem. Daarnaast is zij eigenaar van handweverij De Binding. voorkomen door heel goed te laten zien wie wij zijn. Het is belangrijk dat de inhoud klopt met de boodschap die je communiceert. Anders haken mensen af. Door ons te blijven inzetten voor onze keurmerken Green Key, Duurzaam Gastvrij, de Blauwe Vlag en de Groene Wimpel en de bedrijven te laten keuren door de onafhankelijke keurmeesters van ‘Groen Belicht’, zorgen wij ervoor dat het verhaal met de inhoud klopt.” De sector wil in 2030 klimaatneutraal zijn. Gaan we dat halen? “Daar durf ik echt geen uitspraken over te doen. Het gaat nu harder dan jaren geleden. In 2015 organiseerde ik voor de sector een congres met Jan Rotmans, hoogleraar en wetenschapper op het gebied van klimaatverandering, duurzaamheid en transities. Hij waarschuwde dat er een transitie gaande was en dat we móesten veranderen. Die boodschap landde nog niet bij iedereen. Nu is dat veranderd. Voor ons is het belangrijk dat we ons richten op het verhogen van de awareness van de keurmerken en dat we werken aan de uitgangspunten van onze overkoepelende organisatie, FEE International. Daarbij richten we ons met name op het tegengaan van milieuvervuiling en klimaatverandering en het vergroten van de biodiversiteit.” Aanjager van verduurzaming De Stichting Keurmerk Milieu, Veiligheid en Kwaliteit (KMVK) is een samenwerking tussen HISWA- RECRON, ANWB en KHN. De KMVK is aanjager van de verduurzaming van de gastvrijheidssector. Sinds 1999 biedt het verschillende eco-keurmerken aan. Momenteel zijn dat de Green Key (740 certificaathouders), Duurzaam Gastvrij (40 certificaathouders), de Blauwe Vlag (195 deelnemers) en de Blauwe Vlag met Groene Wimpel (26 certificaathouders). De KMVK ontwikkelt classificatiesystemen en voert jaarlijks honderden inspecties uit voor de Groene Koepel en de NBAV. 06-2023 | Recreactie 31

De GSR+ frontmaaier. Al verkrijgbaar vanaf €21.750,00 excl. BTW Heeft u een taxatie nodig of wilt u uw bedrijf verkopen? Neem dan contact op met Arjan Mulder (06 2232 1010). Vossenlaan 16 9408 CN Assen T (0592) 46 28 44 100% ELEKTRISCHE FRONTMAAIER Professionele elektrische grasmaaiers met een lithium-ion batterij. Dankzij zijn frontaal DUAL CUT™ maaidek van 112 cm met drie messen en een geïnstalleerd totaal vermogen van 10,2 kW (gelijk aan 20 pk bij een bestaande variant met verbrandingsmotor), verloopt het mulchwerk perfect dankzij de grote, volledig elektrische transmissie en mesaandrijving. Werk zonder uw omgeving te storen. Vraag vrijblijvend een demonstratie aan! Interesse in 100% elektrische tuinmachines zoals loopmaaiers, zitmaaiers en werktuigdragers? Neem contact met ons op voor een dealer bij u in de buurt. Tel: 0481 371423 E info@recratief-bedrijfsmakelaars.nl I www.recratief-bedrijfsmakelaars.nl kennis delen Brandveiligheidsregels: het blijft een opgave Voor sommige gemeenten is brandveilig gebruik op parken en van recreatie-objecten de afgelopen jaren een speerpunt geworden. Misschien is dat ook wel terecht, als je bedenkt dat er in het hoogseizoen honderden of zelfs duizenden mensen tegelijk op een park verblijven. Zijn de vluchtroutes vrij en optimaal ingericht, zijn er voldoende bluswaterpunten, worden de minimale afstanden tussen de objecten nageleefd? Tekst: Marjolein Mulder (Zypp advocaten) Foto: 123RF Op dit moment zijn de regels voor brandveilig gebruik terug te vinden in het Bouwbesluit 2012 en het Besluit brandveilig gebruik en basishulpverlening overige plaatsen (Bbgbop). Het Bouwbesluit 2012 stelt eisen aan het brandveilig gebruik van bouwwerken (let op: dit begrip is veel breder dan een ‘gebouw’. Als de constructie van enige omvang langere tijd ‘ter plaatse Moet een safarilodge voldoen aan de regels uit het Bouwbesluit? functioneert’, wordt het opgevat als bouwwerk). In het Bbgbop, dat zich voornamelijk richt op situaties waar grote groepen mensen georganiseerd samenkomen, wordt uitgegaan van de term bouwsel. Onder deze term wordt verstaan ‘een constructie die naar een plaats is gebracht of ter plaatse is geconstrueerd om daar kortstondig te functioneren’. Een mooi voorbeeld waar je discussie over kunt krijgen, is een tent: Als de recreant een tent opzet voor een verblijf voor zes dagen of twee weken, dan is deze tent duidelijk een bouwsel in de zin van het Bbgbop. Als deze tent echter eruitziet als een safari lodge, die op dezelfde plaats blijft staan, dan wordt het ineens een bouwwerk. Met alle gevolgen van dien. Een bouwwerk moet namelijk voldoen aan de minimale eisen uit het Bouwbesluit 2012, iets wat in het geval van een tent nogal ingewikkeld wordt. Ook over een tiny house kun je discussiëren. Maatwerk is noodzakelijk Gelukkig beseffen de gemeenten en de veiligheidsregio’s, die belast zijn met de controles op brandveilig gebruik, dat dergelijke discussies tot grote problemen bij ondernemers kunnen leiden. Maatwerk is noodzakelijk. Met ingang van 1 januari 2024 treedt de Omgevingswet in werking. Dat betekent dat ook het Bouwbesluit 2012 en het Bbgbop verdwijnen; deze regels staan straks voor een groot deel in het Besluit Bouwwerken Leefomgeving (BBL). Wellicht is dat een goed moment om eens kritisch te kijken naar de brand veiligheid op uw bedrijf. Naast de technische eisen van vluchtroutes en ontruimingsplannen is het raadzaam om als onder nemer in kaart te hebben welke objecten op het bedrijf aanwezig zijn, of het bouwsels of bouwwerken zijn en aan welke brand veiligheidseisen deze objecten precies moeten voldoen. Lees ook: www.hiswarecron.nl (zoekterm: calamiteit) 06-2023 | Recreactie 33

nieuw Maximaal rendement voor uw vakantiewoningen Met Hertzinger Green Connect leveren uw vakantiewoningen meer op. Omdat wij ze energie-positief maken. En omdat steeds meer huurders kiezen voor duurzaamheid. LEISURE TAXATEURS NEDERLAND UW TAXATIE SPECIALIST IN LEISURE Leisure Taxateurs Nederland is gespecialiseerd in het professioneel taxeren van exploitatiegebonden recreatie- en watersportbedrijven en onroerend goed in heel Nederland. www.leisuretaxateurs.nl +31 (0)85 488 35 80 info@leisuretaxateursnederland.nl www.hertzinger-greenconnect.com Weten hoe u het maximale uit uw accommodaties haalt? Maak vrijblijvend een (online) afspraak via 033-4610337 of info@hertzinger.nl. CHALETS MET ALLE COMFORT AFGESTEMD OP UW PARK Nieuwe website online! Scan de QR-code WIJ BOUWEN UW VERHUUR- EN PROJECTMATIGE CHALETS Rollecate 39 | 7711 GG Nieuwleusen | 0529-488900 www.arcabo.com | info@arcabo.nl 088 555 48 88 EEN NIEUWE DIMENSIE ADVERTEREN IN DIT MAGAZINE? Neem contact op met: Martijn Penning mobil-home.com - Volg ons op social media T+31 (0)314 - 355 826 E martijn@dock35media.nl I www.dock35media.nl vakinfo Nieuwe accommodaties volledig uitbesteden Een recreatiewoning als tweede huis in Nederland blijft in trek bij de consument. Eigen gebruik en verhuuropbrengsten vormen een aantrekkelijke combinatie. Als recreatieondernemer kun je op deze ontwikkeling inspelen, onder meer door de uitbreiding van je accommodatie-aanbod volledig uit te besteden. Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Adria Home Uitbreiding van je accommodatie-aanbod vraagt om veel geregel en veel werk. Je moet voldoen aan wettelijke eisen en hebt te maken met verschillende partijen. Denk bijvoorbeeld aan ontwerpbureau, gemeente en bouwbedrijf. Maar de markt blijft zich ontwikkelen. De trend is om ook deze werkzaamheden uit te besteden. Je kunt als ondernemer gebruik maken van een one-stop-shop partner die alles rondom een recreatiewoning (van ontwerp tot bouw en zelfs van verhuur tot marketing) voor je uitvoert of laat uitvoeren. Een partner die werkt volgens de zogeheten holisEen deskundige partner kent ook alle actuele wet- en regelgeving tische benadering: van architectonisch advies tot de verhuur. Voordeel van die one-stop-shop aanpak is dat je alle diensten afneemt bij dezelfde organisatie. Dat is overzichtelijk en het ontzorgt je als ondernemer. Bovendien is de band tussen jou en de organisatie waarmee je samenwerkt sterker, dan wanneer je elke dienst bij iemand anders afneemt. Bij problemen weet je waar je terecht kunt. En je werkt veel efficiënter, omdat je met één partner te maken hebt. Community Het is een ontwikkeling die past bij deze tijd. Want als ondernemer profiteer je niet alleen van de expertise van de leverancier. Alle andere klanten van deze leverancier kunnen kennis delen en ervaringen met elkaar uitwisselen. Recreatiebedrijven leren op deze manier van elkaar hoe ze bijvoorbeeld succesvoller kunnen worden op het gebied van marketing. Ook leren ze van elkaar hoe ze zich van hun vakgenoten in de naaste omgeving kunnen onderscheiden. Hiervoor kunnen ze in gesprek gaan met collega-ondernemers in zowel binnen- als buitenland. In de community worden ook ervaringen op het gebied van onderhoud van de accommodaties uitgewisseld. Ook met het oog op de voortdurend veranderende wet- en regelgeving is het belangrijk dat je als recreatieondernemer samenwerkt met een deskundige partner die goed op de hoogte is van de laatste ontwikkelingen. Denk bijvoorbeeld aan de BENGeisen, de energieprestatie-eisen voor nieuwe gebouwen. Ook dat is een groot voordeel van deze vorm van ontzorgen. Met dank aan Adria Home 06-2023 | Recreactie 35

SAMEN SIGNALEN HERKENNEN VAN UITBUITING Als recreatieondernemer wilt u dat mensen komen ontspannen op uw vakantiepark en dat medewerkers focussen op een zorgeloze vakantie voor uw gasten. Maar helaas zijn Nederlandse vakantieparken ook steeds vaker uitvalsbasis voor illegale activiteiten, zoals prostitutie van minderjarigen. Dit is niet alleen schadelijk voor het imago van het vakantiepark, maar ook verboden. Van directeur en receptionist tot aan manager, technische dienst en schoonmaker: iedereen moet signalen van seksuele en arbeidsuitbuiting kunnen herkennen. Defence for Children ontwikkelde daarom samen met het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid en de politie gratis online-trainingen voor vakantieparkmedewerkers. Doe ook mee en volg met uw medewerkers deze trainingen. Zodat alle Nederlandse vakantieparken de veilige ontspanningsplek blijven waar ze voor zijn bedoeld en slachtoffers van mensenhandel worden herkend en geholpen. Kijk op: hetccv.nl/defenceforchildren Kijk op: hetccv.nl/defenceforchildren Draadloos energiemanagement Voor elke soort verwarming, koeling en energielevering ICY Campsite Management ICY Marina Management www.icy.nl ICY Accommodation Management Bespaar veel energie productnieuws Tekst: Jaap van Sandijk Toekomstbestendige laadpalen Als je laadpalen wilt voor je recreatiebedrijf moet je met verschillende zaken rekening houden. Zo moet je kijken naar de huidige en toekomstige samenstelling van het wagenpark. Ook de mogelijkheden en capaciteit binnen je netwerkaansluiting zijn belangrijk. EV-Ready zorgt voor een goed doordacht plan voor een toekomstbestendige laadinfrastructuur. 088 - 222 77 50 www.ev-ready.info Water afvoeren met een kiezelbak Hefsysteem tegen wateroverlast Het voorkomen van wateroverlast wordt steeds belangrijker, ook in de recreatiewereld. Mobile Home Lift verkoopt hefsystemen die een accommodatie kunnen ‘optillen’, zodat ze bij wateroverlast droog blijven. Er zijn drie verschillende hefsystemen: statisch, dynamisch en met behulp van pontons. 06 - 3063 1123 www.mhlnederland.com Heb je een plat dak en geen manier om water af te voeren? Dan is een kiezelbak een goede oplossing. Deze zorgt voor een effectieve afvoer van regenwater. Zo voorkom je schade aan het gebouw en wordt het water op een gecontroleerde manier afgevoerd naar de regenpijp. Kiezelbakken zijn verkrijgbaar in verschillende materialen, waaronder aluminium, EPDM en lood. (0523) 68 75 10 www.wildkamp.nl Horeca- en keukenbenodigdheden Wegter Grootverbruik is leverancier van totaalconcepten voor onder andere de professionele keuken en tafel. Het bedrijf beschikt over een breed assortiment aan servies, bestek, glazen en complete pakketten voor de keukeninventaris. Wegter levert zowel eigen merken als merken van andere producenten. (0541) 58 16 00 www.wegter.nl 06-2023 | Recreactie 37

FORSE INRUILPREMIE ONTVANGEN? lever uw oude kookapparatuur in! Fornuis 6-pits + gasoven Type Z7GCGL6C1H gietijzeren pandragers afm. 120x70x85 cm 6x5,5 kW branders oven 6 kW | 2/1 GN + opbergruimte 4500.1020 normaal actie 4.575,3.445,inruilkorting 500,NU 2.945,Lease vanaf68,91* Kookunit 2-pits gas Type Z7GCGD2C0H gietijzeren pandragers afm. 40x70x25 cm 2x5,5 kW branders Kookunit 4-pits gas Type Z7GCGH4C0H gietijzeren pandragers afm. 80x70x85 cm 4x5,5 kW branders Lavagrill gas dubbel Type Z7GRGHLC0H gietijzeren grillrooster afm. 80x70x25 cm 14 kW 4500.1000 normaal 1.355,actie 4500.1002 + 4510.1004 normaal actie 1.025,inruilkorting 150,NU 875,FLOWER FLAME 2.345,1.665,inruilkorting 150,NU 1.515,Lease vanaf 38,33* 4505.1006 normaal 3.055,actie 2.270,inruilkorting 300,NU 1.970,Lease vanaf49,84* MAAK KENNIS MET DE VOORDELEN VAN DE FLOWER FLAME GASBRANDERS VAN ZANUSSI ZANUSSI APPARATUUR ontworpen met capaciteit, betrouwbaarheid en duurzaamheid D ankzij de uitzonderlijke fl exibiliteit hoeft u zelf slechts nog te bedenken welke opstelling het beste bij uw kookwijze past. De Zanussi modulaire kooklijnen Evo700 en Evo900 (700 mm en 900 mm diepe kooklijn) combineren een uitstekende prestatie met een laag energie gebruik. Welke kookwijze u ook kiest, het resultaat zal altijd perfect zijn. Kookunit 4-plaats inductie Type Z7INEH2000 energieregelaar afm. 80x70x25 cm 400 Volt | 4x 3,5 kW (ook leverbaar 4x 5 kW) Pastakoker gas Type Z7PCGD1KF0 24,5 liter afm. 40x70x85 cm 10,5 kW excl. manden 4500.1052 normaal actie 12.860,8.945,4509.1000 normaal actie inruilkorting 1.000,NU 7.945,Lease vanaf173,20* Friteuse elektrisch Type Z7FREH2E00 2x 12 liter, incl. manden afm. 80x70x25 cm 400 Volt |17,4 kW 3.115,2.320,inruilkorting 350,NU 1.970,Lease vanaf49,84* Friteuse elektrisch Type Z7FREH2FF0 2x 14 liter, incl. manden afm. 80x70x85 cm 400 Volt | 17,4 kW opklapbare elementen INRUIL ACTIE 4502.1064 normaal actie 3.705,2.775,inruilkorting 400,NU 2.375,INRUILACTIE Heeft u nog oude energieverslindende apparatuur? Stap dan snel over op een nieuw energiezuinig model en bespaar honderden euro’s op uw energierekening. Dit is nu extra voordelig tijdens onze inruilactie! Ook in deze Product Special staan weer vele inruilacties. Ruil nu uw oude apparaat in en ontvang tot wel € 1.000,- inruilkorting. Lease vanaf60,09* Friteuse gas Type Z7FRGH2GFH koude zone 2x 15 liter, incl. manden afm. 80x70x85 cm 28 kW 4502.1072 normaal actie 4.870,3.625,inruilkorting 550,NU 3.075,Lease vanaf 71,96* Convectieoven elektrisch Type FCF 101EZ-NL 5 standen instelbare stoomfunctie 10 plaats (1/1 GN) vochtinjectie kerntemperatuurmeter temp.bereik: 30º tot 300ºC afm. 89x90x97 cm 400 Volt | 17,3 kW 4502.1012 normaal actie 6.590,4.825,inruilkorting 750,NU 4.075,Lease vanaf 95,36* EMMELOORD Platinaweg 21 8304 BL Emmeloord Tel: (0527) 635 635 info@hakpro.nl AMSTERDAM De Flinesstraat 20 1114 AL Duivendrecht Tel: (020) 665 6428 amsterdam@hakpro.nl GRONINGEN Verl. Bremenweg 10c 9723 JV Groningen Tel: (050) 318 1600 groningen@hakpro.nl ROTTERDAM Schuttevaerweg 13 3044 BA Rotterdam Tel: (010) 750 2750 rotterdam@hakpro.nl 4530.027 7.950,4.225,Lease vanaf 98,87* VENLO Venrayseweg 44 5928 NZ Venlo Tel: (077) 387 4242 venlo@hakpro.nl VLISSINGEN Bedrijfsweg 9 4387 PD Vlissingen Tel: (0118) 493 222 vlissingen@hakpro.nl 23-10-00 Alle prijzen zijn in euro's, exclusief BTW en wettelijke verwijderingsbijdragen. Wijzigingen voorbehouden zonder voorafgaande kennisgeving. Zet- of drukfouten voorbehouden. hakpro.nl

GEMAK VOOR JE GASTEN INZICHT VOOR JOU Met de dienst AanUit.net biedt Seijsener de slimme totaaloplossing voor het energiebeheer van uw camperplaats. Meer informatie? Kijk op seijsener.com Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)

RECREACTIE 5 | september 2023 magazine over recreatie en toerisme Energiebelasting remt vergroening Grootverbruikers gaan fors extra betalen Interview Rob van Gijzel: ‘Goed beleid maak je samen’ Analyse: de omzet per hectare als basis voor investeringen Sector gaat personeelstekort tegen met Hospitality Pact

Dé specialist in de bouw van sanitaire units van hoge kwaliteit Maatwerk dat volledig aan uw wensen voldoet Volledige ontzorging van ontwerp tot sanitaire installatie Innovatieve milieu- en energiebewuste oplossingen Onderhoudsvriendelijke en duurzame materialen Units zijn schakelbaar, fl exibel en verplaatsbaar mobielbouw.nl biedt u nog veel meer informatie BEDRIJFSVERKOOP OF OVERNAME? Wij zijn sinds 1974 gespecialiseerd in aan- en verkoop, taxaties en bedrijfsovernames in de dag- en verblijfsrecreatieve sector. Persoonlijk advies? Neem contact op met één van onze specialisten: Maxx Hup, Thijs Lunenburg, Yvette Mijnheer, Adri Mijnheer, Rianne Jansen of Harm-Jan Mooiweer. vandeloosdrechtrbm.nl Verblijfsrecreatie Watersport Dagrecreatie Sport en Wellness DÉ RECREATIE BEDRIJFSMAKELAAR F.A. Molijnlaan 28, 8071 AG Nunspeet Tel: 0341 - 25 23 63

colofon voorwoord Hoofdredactie: HISWA-RECRON, Marike Rosier, communicatie@hiswarecron.nl Eindredactie: Maarten Bokslag, www.bokslag.com Redactiecommissie: Wanda van Eck, Jeff rey Belt, Stijn Boode, Charlotte de Baat Aan dit nummer werkten mee: Jaap van Sandijk, Facet, Rutger van de Maat, Annouck de Jong Opmaak: Dock35 Media Coverfoto: Shutterstock Bladmanagement: Dock35 Media, Sjoerd Franssen Advertenties: Dock35 Media, Martijn Penning, (0314) 355 826, martijn@dock35media.nl Druk: Senefelder Misset Doetinchem B.V. Abonnementen: HISWA-RECRON, Storkstraat 24, 3833 LB Leusden, communicatie@hiswarecron.nl, (033) 303 9700, 68 euro per jaar, 34 euro voor studenten en medewerkers van recreatiebedrijven. Gratis voor HISWA-RECRON-leden, overheden en pers. Als vakblad hanteren wij de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er vanuit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Oplage: 4.400 exemplaren. De samenstellers hebben de grootst mogelijk zorgvuldigheid betracht. Noch HISWA-RECRON, noch redactie, noch auteurs aanvaarden enige aansprakelijkheid bij eventueel voorkomende fouten. Marike Rosier Manager Communicatie Spagaat Als hoofdredacteur lees ik alle artikelen voordat het magazine wordt opgemaakt. Dit is nu het eerste wat ik doe na een geweldige zomervakantie naar Oeganda. Mijn hoofd zit nog vol indrukken van prachtige landschappen, wilde dieren en heel bijzondere mensen. Maar ook met beelden van armoede, stoffi ge wegen en watertekorten. Het voelt bijna surrealistisch om de artikelen in Recreactie te lezen. Sommige zaken staan zo ver weg van wat er in een derdewereldland als Oeganda speelt. Wat me bijblijft is een zin uit de coverstory: “Ondernemers met duurzame plannen staan in een spagaat tussen willen en kunnen”. Het idee is om de energiebelasting per 1 januari te verhogen en zo meer te verduurzamen. Maar wat blijkt, meer belasting heeft een tegengesteld effect, namelijk minder fi nanciële ruimte om te investeren. Lees de coverstory en verbaas je over de verdwazing (zoals een van onze ondernemers het treffend noemt). PARTNERS IN BUSINESS: KENNISPARTNERS: Tegelijkertijd denk ik aan de spagaat tussen willen en kunnen waarin zoveel mensen zitten in Oeganda. De struggle for life: hoe kom ik aan schoon water, eten, schoolgeld of medicatie? Gelukkig hebben we ook mensen ontmoet die zich ontworstelen aan deze spagaat. Bijvoorbeeld Robin van 22. Hij heeft zelf als weeskind op straat geleefd en nu runt hij een community met 45 (wees)kinderen. Hij kan goed dansen en heeft met de kinderen een dansgroep opgezet. Ze gebruiken social media om hun dansen te laten zien en dat leidt tot donaties (2 miljoen volgers op instagram: @hyperskidsafrica). Laten we als sector ook kijken hoe we uit de spagaat komen. Deze Recreactie geeft je misschien wat inzichten. Of het nu gaat over verduurzaming, de arbeidsmarkt of meer grip op je omzet en kosten. Veel leesplezier! 05-2023 | Recreactie 5

CUPPONE PIZZAOVENS voor het bakken van de beste pizza's en broden Pizzaoven Michelangelo rvs front en ovenkamer panoramische deur warmte terugwinning in ovenkamer vuurvaste stenen vloer in cordoriet 12V halogeen verlichting leverbaar: enkel of dubbele ovenkamer digitale bediening, 2 varianten onderstel en afzuigkap optioneel 400 Volt 4020.424 Pizzaoven Tiziano Voor het bakken van (Turkse-) pizza’s en Turks brood. boven- en onderelementen regelbaar temperatuur instelbaar tot 400ºC 400 Volt Vanaf Vanaf Met stenen vloer 925,art.nr. Made in Italy cap. pizza afm. cm 4020.414 4 (20 cm) 70 x 56 x 39 1.250,925,- (=230 Volt) 4020.416 4 (25 cm) 80 x 67 x 39 1.380,- 995,4020.418 4 (30 cm) 90 x 77 x 39 1.540,- 1.095,4020.424 4+4 (30 cm) 90 x 77 x 70 2.815,- 1.995,Direct uit voorraad leverbaar 4.525,Lease vanaf 104,08* art.nr. type Direct uit voorraad leverbaar Made in Italy cap. pizza buitenafm. kamerafm. kW 4020.290 435/2CD 4+4 ø35cm 119 x 110 x 78 72 x 72 x 15 10,6 4020.292 635/2CD 6+6 ø35cm 119 x 146 x 78 72 x 108 x 15 15,6 4020.294 635L/2CD 6+6 ø35cm 155 x 110 x 78 108 x 72 x 15 15,8 4020.296 935/2CD 9+9 ø35cm 155 x 146 x 78 108 x 108 x 15 23,4 5.755,- 4.525,7.920,- 6.225,8.730,- 6.875,9.630,- 7.575,SINDS 1978 EXCLUSIEF GEÏMPORTEERD DOOR HAKVOORT PROFESSIONAL OOK VOOR AL UW CUPPONE ONDERDELEN GIOTTO TIEPOLO STARGAS SILEA CARAVAGGIO DONATELLO PIZZAPLETTER CUPPONE EMMELOORD Platinaweg 21 8304 BL Emmeloord Tel: (0527) 635 635 info@hakpro.nl AMSTERDAM De Flinesstraat 20 1114 AL Duivendrecht Tel: (020) 665 6428 amsterdam@hakpro.nl GRONINGEN Verl. Bremenweg 10c 9723 JV Groningen Tel: (050) 318 1600 groningen@hakpro.nl ROTTERDAM Schuttevaerweg 13 3044 BA Rotterdam Tel: (010) 750 2750 rotterdam@hakpro.nl VENLO Venrayseweg 44 5928 NZ Venlo Tel: (077) 387 4242 venlo@hakpro.nl VLISSINGEN Bedrijfsweg 9 4387 PD Vlissingen Tel: (0118) 493 222 vlissingen@hakpro.nl 23-14-00 Alle prijzen zijn in euro's, exclusief BTW en wettelijke verwijderingsbijdragen. Wijzigingen voorbehouden zonder voorafgaande kennisgeving. Zet- of drukfouten voorbehouden. hakpro.nl inhoud Informatief Opinie 08 14 28 35 36 37 Onder de aandacht Kort nieuws uit de branche Coverstory Is de hogere energiebelasting per 1 januari verduurzaming of een verdienmodel? Cijfers & trends Omzet watersport en recreatie groeit 22% Kennis delen Wanneer prijsverhogingen aankondigen? Vakinfo Verduurzamen is meer dan zonnepanelen Column Productnieuws Een overzicht van de laatste innovaties 13 RecreAnders 20 26 Mens & bedrijf Ondernemen De Leistert keek naar de omzet per hectare als basis voor beslissingen Hospitality pact Samen werken aan voldoende personeel 30 Rob van Gijzel Voorzitter Samenwerkingstafel Gastvrijheid wil zoeken naar gezamenlijk belang 05-2023 | Recreactie 7

onder de aandacht Certificering praktijkopleiders Duurzaamheidscongres Op 4 oktober vindt in de Utrechtse Jaarbeurs het Duurzaamheidscongres Kampeerbranche plaats. HISWARECRON is een van de organisatoren. Met andere partijen als de NKC (Kampeerauto Club), KCI (de industrie) en ANWB slaan we de handen ineen om sectorbreed te verduurzamen. Benieuwd hoe andere ondernemers omgaan met duurzaamheid? En hoe je dit kunt omzetten naar acties voor jouw eigen praktijk? Meld je dan aan en laat je inspireren door bevlogen sprekers, praktijkvoorbeelden en vakgenoten. Als klap op de vuurpijl worden de Duurzame Kampeer Awards uitgereikt. www.duurzaamheidscongres.nl Als recreatiebedrijven mbo-studenten willen opleiden (BOL/BBL), dan moeten zij als opleidingsbedrijf erkend worden door SBB. Sinds 1 september is voor deze erkenning een training nodig voor praktijkopleiders in de recreatie. De achtergrond van de training is eenvoudig: met een goede begeleiding behoud je meer stagiairs en leerling-medewerkers voor de sector en je bedrijf. Als je niet goed begeleidt, dan zijn de mbo-studenten weg naar een ander bedrijf, meestal buiten de sector. Daarom heeft HISWA-RECRON in samenwerking met Recreatie Trainingen en Endurance de training voor praktijkopleider vernieuwd. Deze wordt vergoed door SFR. www.kikk-recreatie.nl >> Nieuws Doe mee aan de Recreatie Verkiezingen! BUas voert onderzoek uit Recreatie hogeschool BUas in Breda zoekt opdrachtgevers uit het bedrijfsleven voor enkele interessante projecten, die kunnen worden uitgevoerd door studenten. Denk aan een groep studenten voor het uitwerken van een marketingplan, een concept voor een nieuwe accommodatie of een nieuwe activiteit. Zelfs vragen op het gebied van management kunnen worden onderzocht. Als bedrijf krijg je er een mooi plan voor terug en sta je direct in contact met een groep enthousiaste studenten, die kennis maken met jouw bedrijf en de sector. Meer informatie bij Arthur van Disseldorp a.vandisseldorp@hiswarecron.nl 033 - 303 97 30 De verkiezingen voor het beste leerbedrijf en de beste praktijkopleider kenden we al. Maar dit jaar wordt ook ‘het beste talent’ verkozen. Dan gaat het om de medewerker in de recreatie die zich op een bijzondere wijze gepresenteerd heeft, onderscheidend is én een echte ambassadeur van het vak. FNV Recreatie organiseert de verkiezingen uit naam van het Sociaal Fonds Recreatie, in samenwerking met HISWA-RECRON. Komt jouw bedrijf in aanmerking voor een van die drie titels? Aanmelden kan tot 1 oktober. De prijsuitreiking vindt plaats tijdens de Dag van de Recreatie op 6 december in het Archeon. www.fnvrecreatie.nl 8 Recreactie | 05-2023 Foto: Huttopia Kennis-uitwisseling Zeeuwse en Limburgse ondernemers Duurzaam Gastvrij Gelderland Gelderse ondernemers die plannen hebben om te verduurzamen doen er goed aan om deel te nemen aan het project Duurzaam Gastvrij Gelderland. Dat kent vele facetten – zoals korting bij het behalen van een Green Key of Blauwe Vlag – maar het meest interessante is het online adviesgesprek met een energieadviseur van Stichting Bespaar Garant, dat door subsidie van de provincie Gelderland gratis wordt aangeboden. Daarin komen alle facetten van je bedrijf aan de orde, én de opties om te verduurzamen. Denk aan de mogelijkheden van isolatie, warmtepompen, verduurzaming van horeca, zwembad en meer. Het project is voor alle Gelderse (water)recreatie- en horeca-onder nemers. Na het eerste adviesgesprek komen ook allerlei opties voor financiering en subsidies in beeld. www.hiswarecron.nl/duurzaam-gastvrij-gelderland Na de overstromingen van zomer 2021 boden Zeeuwse ondernemers honderd vakanties aan aan getroffen Limburgse gezinnen. Daarmee maakten zij niet enkel indruk op de Limburgers, maar ook op de Valkenburgse burgemeester Daan Prevoo. Marieke Braber-Schot, voorzitter van HISWARECRON Schouwen-Duiveland, was laatst met enkele ondernemers op bezoek in Valkenburg. Daar toonde de burgemeester zich zeer geïnteresseerd in de manier waarop de ondernemers op het Zeeuwse eiland zijn georganiseerd. Hij was lovend over de opbouwende samenwerking met de gemeente, op basis van een al 15 jaar lopend beleidsstuk. Besloten is om een intensiever uitwisseling te organiseren tussen Limburgse en Zeeuwse ondernemers en de gemeenten Valkenburg en Schouwen-Duiveland. “We hebben veel gemeenschappelijke thema’s, zoals de leefbaarheid en dreigend overtoerisme”, vertelt Braber-Schot. In november gaat er weer een Zeeuwse ondernemersdelegatie naar het mooie Limburg. Aanscherping energiebesparingsplicht bedrijven De wettelijk geregelde plicht tot het besparen van energie is per 1 juli aangescherpt. Eerder werd al verplicht gesteld om energiebesparende maatregelen te nemen die zich in vijf jaar of minder terugverdienen. Naast een uitbreiding van de energiebesparende maatregelen worden ook maatregelen voor de productie van hernieuwbare energie verplicht. Daarbij geldt nog steeds dat ze een terugverdientijd moeten hebben van vijf jaar of minder en leiden tot een verlaging van de CO2 -uitstoot. De plicht geldt voor bedrijven met een jaarlijks gebruik vanaf 50.000 kWh elektriciteit of 25.000 m3 aardgas(equivalent). Leidend is de EML, de Erkende Maatregelen Lijst, met 149 maatregelen. www.rvo.nl (zoekterm: ‘energiebesparingsplicht’) 05-2023 | Recreactie 9

Thuis in projectinrichting Wij komen graag bij u langs voor een persoonlijk gesprek Leen Bakker Zakelijk ontzorgt door: • Een groot netwerk aan leveranciers • Advies op maat & goede service • Deskundig en enthousiast team • Ontwikkeling totaalconcepten • Instapklare opleveringen • Losse (volume) orders • Scherpe prijzen • Snelle levering Neem vrijblijvend contact met ons op T: +31 (0)162 58 33 90 E: infozakelijk@leenbakker.nl www.leenbakkerzakelijk.nl onder de aandacht Buitensport zonder zorgen voor Julianahoeve De VeBON norm is sinds enige tijd ook beschikbaar voor verblijfsrecreatieve bedrijven. Camping & beachresort Julianahoeve (Renesse) is de eerste camping van Nederland die het VeBON-certificaat heeft gekregen. Op 5 juni werd het uitgereikt. De veiligheidsnorm helpt bedrijven om de risico’s op ongevallen zoveel mogelijk te reduceren. Zo wordt het kwaliteitsdenken binnen het bedrijf verhoogd. Om het VeBON keurmerk te verdienen moeten bedrijven voldoen aan de eisen uit de VeBON veiligheidsnorm 5.0. Bedrijven hanteren het veiligheidsmanagementsysteem. Materialen, toestellen en installaties moeten altijd gekeurd zijn en er worden bepaalde eisen gesteld aan het terrein en de accommodatie. Ieder jaar worden de VeBON-gecertificeerde bedrijven via een externe audit door TÜV Nord beoordeeld. Meer informatie bij Charlotte de Baat c.debaat@hiswarecron.nl 033 - 303 97 19 Nieuwe leden Manifest Tweede Kamerverkiezingen Tussen 1 juni en 15 augustus zijn de volgende bedrijven lid geworden van HISWA-RECRON. Welkom! • Seaside Sports, IJmuiden, www.seasidesports.nl • O&P Recreatie/Goudberg appartementen, Baaiduinen, www.goudbergterschelling.nl • Wattboats, Amsterdam, www.wattboats.nl • Tiny Glamping, Haarlem, www.tinyglamping.nl • Camping Leggelderveld/Buitenplaats Dwingeloo, Dwingeloo Op 22 november vinden landelijke verkiezingen plaats. Een groot deel van de Kamerleden heeft al aangegeven niet terug te keren in de Kamer waardoor er plaats is voor nieuwe gezichten. Om het standpunt van HISWA-RECRON kenbaar te maken is er een gedetailleerd communicatieplan gemaakt. Het uithangbord is een bondig manifest, waarin onze kernpunten worden beschreven. Dit manifest is aangeboden aan verschillende partijen met de oproep om de watersport- en recreatiesector mee te nemen in de verkiezingsprogramma’s. Komende nummer van Recreactie lees je er meer over. www.hiswarecron.nl (zoekterm: ‘manifest’) 05-2023 | Recreactie 11 Foto: Seaside Sports

Onbezorgd genieten De Professionele wasmachines en drogers voor op uw camping Miele Professional. Immer Besser. Uw gasten willen onbezorgd genieten van hun vakantie en een (klein) campingwasje hoort daar af en toe bij. In de professionele wasmachines en drogers van Miele is dat geen enkel probleem. Voordelen voor uw gasten • Bediening in 32 talen: of u nu een Duitse of Italiaanse gast heeft, iedereen kan in de eigen taal de was doen. • Makkelijk betalen: verschillende betaalsystemen kunnen eenvoudig worden aangesloten op deze machines. • Geen geknoei: ook het aansluiten van een doseersysteem is eenvoudig. Zo hoeven uw gasten zelf geen pakken wasmiddel meer te kopen. Voordelen voor u • Extra inkomsten: Plug & play betaalsystemen voor muntgeld of betaalkaarten. • Zeer zuinig: de nieuwste modellen verbruiken 22% minder water en 28% minder stroom dan de vorige generaties. Daarmee zijn ze de zuinigste op de markt. • Duurzaam: de machines zijn getest en ontwikkeld op een levensverwachting van 30.000 wasbeurten. • Compact: u heeft slechts een halve vierkante meter aan ruimte nodig voor een complete set. Meer weten over deze compacte, zuinige en duurzame wasmachines en drogers? miele.nl/professional | Telefoon: (0347) 37 88 84 | E-mail: professional@miele.nl onder de aandacht RecreAnders Consumentenbond stapt uit overleg RECRON-voorwaarden De Consumentenbond heeft aangekondigd per 1 januari 2024 niet meer deel te nemen in tweezijdige algemene voorwaarden. Daaronder vallen ook de RECRON- en HISWA-voorwaarden, en de geschillencommissies die daarop toezien. Na 53 jaar deelname aan de Stichting Geschillencommissies is de relatie verbroken. Niet alleen met HISWA-RECRON, maar ook met zo’n 40 andere branche-organisaties. Een alternatieve inbreng van de consumenten is wenselijk. HISWA-RECRON zoekt naar opties. Gelukkig blijft de ANWB wel betrokken bij het overleg. Voor de leden van HISWA-RECRON verandert er de komende tijd nog niets. De bestaande voorwaarden gelden nog, totdat er nieuwe komen. “De Consumentenbond wil wel dat hun naam wordt verwijderd uit de tekst van de algemene voorwaarden, maar dat is geen redelijk verlangen”, stelt Marcel Tap van HISWA-RECRON. “De termijnen die de Consumentenbond aanhoudt zijn veel te kort.” Meer informatie bij Marcel Tap. m.tap@hiswarecron.nl 033 - 303 97 36 Rutger van de Maat Ondernemer Nieuwe paden Tip: luister voor je deze column leest het lied ‘Anne-Fleur Vakantie’ van Roxy Dekker. Voor wie het niet kent: het is een hit op TikTok met miljoenen views. Het gaat over een Anne-Fleur, wat staat voor meisjes die er uitzien als kakkers en een beetje doen alsof ze uit het Gooi komen. Ze gaat op vakantie naar Ibiza en zet daar de bloemetjes buiten: met een lawa (lange wandeling) en esma’s (espresso martini). “Ober, mag ik 1 esma alsjeblieft?” Begin augustus kreeg ik een artikel dat stond in het NRC doorgestuurd en daar ben ik eens voor gaan zitten. In het artikel werd gerefereerd naar een recent rapport van McKinsey, waarin stond dat de reisbranche veel meer moet doen om duurzame reisalternatieven aantrekkelijker te maken. Men doelt hier op het feit dat Nederlanders door allerlei factoren gestimuleerd worden tot een specifiek soort vakantie, namelijk een aantal weken er tussenuit op ongeveer een dag reisafstand. “Zon die schijnt op m’n koppie, bootje varen vind ik toppie.” Alles wordt aangegrepen om de Nederlander het traditionele pad te laten bewandelen: schoolschema’s, reclames, sociale normen en meer. 73% van de Week van de Toegankelijkheid Van 2 tot en met 7 oktober is het de Week van de Toegankelijkheid. De organisatoren roepen alle bedrijven op om een activiteit te organiseren rondom inclusie van mensen met een beperking. Dit jaar is het thema: toegankelijkheid loont. Want toegankelijkheid voor iedereen levert ook veel op. Omzet, maar ook goodwill en geluksmomenten. In Nederland wonen zo’n twee miljoen mensen met een handicap. Daar komen er door de vergrijzing steeds meer bij. Zo’n doelgroep kun je niet laten liggen. Doe daarom mee met de Week van de Toegankelijkheid. www.weekvandetoegankelijkheid.nl 05-2023 | Recreactie 13 Nederlanders gaat in het zomerseizoen met vakantie en 62% van de Nederlanders gaat naar het buitenland (CBS). Corona hielp niet, alles is weer terug op het oude niveau. Om dit te doorbreken zou de reisbranche nieuwe paden moeten bewandelen. We moeten kijken hoe collectieve normen en standaarden kunnen veranderen en dit moet dan zowel aan de vraag- als aanbod kant. Dat laatste biedt nou echt eens ruimte dacht ik. Nieuwe paden. Ik denk dan niet aan de paden van een dansende Walter in Frankrijk, de frikandellen speciaal van Martijn in Thailand of mountains op een dag reisafstand, zoals Joy ze beoogt. De vliegtuigen die nu nog gevuld moeten worden, zijn straks afgeschreven. Laten we ervoor zorgen dat die niet vervangen hoeven worden. Er moeten paden gemaakt worden in de vraag- en aanbodkant om Anne-Fleur vakantie te laten vieren “in een hemd van Ralphie” in Nederland. Wat zou daar nou voor nodig zijn?

coverstory Hogere energiebelasting per 1 januari Verduurzaming of verdienmodel? We gaan samen de klimaatproblematiek aanpakken. Dat nobele streven is de officiële reden waarom per 1 januari komend jaar de energiebelasting op gas omhoog gaat – en voor sommige gebruikers die op elektriciteit omlaag. In elk geval voor de recreatiesector lijkt het erop dat de maatregel zijn doel volledig voorbijschiet: in plaats van minder gasverbruik zal er voorlopig alleen maar veel meer belasting worden geheven. Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Molecaten, Pixabay De verwachte wijzigingen per 1 januari (zie kader pagina 19) komen bovenop de gestegen energieprijzen én de belastingverhogingen van afgelopen jaren. Het doel is helder: de overheid wil gas onaantrekkelijk maken, want de winning in Groningen 14 Recreactie | 05-2023 stopt en Russisch gas kopen we ook niet meer. De extra belasting dient volgens het Rijk om particulieren en bedrijven te bewegen over te stappen op duurzaam geproduceerde elektriciteit. Marcel Tap, hoofd afdeling Ledenservice en Beleid bij HISWARECRON, weet zeker dat dat niet gaat werken. “Onze ondernemers, en ook die in andere sectoren, werken er keihard aan om te verduurzamen. Bijvoorbeeld door het plaatsen van zonneOndernemers met duurzame plannen staan in een spagaat tussen willen en kunnen panelen. Dat kost handenvol geld. Het vervelende is dat dat geld juist wordt weggehaald door de hogere energiebelasting. Die leidt juist tot mínder investeringen in verduurzaming.” Grote obstakels Onderzoek van HISWA­RECRON bij de leden wees uit dat er grote obstakels zijn, waardoor de verduurzaming meer tijd nodig heeft dan de overheid kennelijk denkt. Uit de inventarisatie blijkt dat ondernemers in de recreatie­ en watersportsector vaak forse investeringsplannen hebben voor de energietransitie. Maar zij lopen tegen belemmeringen op, waardoor de uitvoering vertraagd wordt of zelfs tot stilstand komt. Tap: “De netcongestie is een van de grootste problemen. Wie wil overstappen van gas naar elektriciteit kan de verlangde zwaardere aansluiting niet krijgen. Of als er zonnepanelen zijn geplaatst, is terugleveren niet mogelijk. Dus: als je stroom nodig hebt is die niet beschikbaar, en als je stroom over hebt kun je die niet kwijt. Terwijl al die stroom bijvoorbeeld zou kunnen worden gebruikt om groene waterstof te produceren.” Een voorbeeld is Molecaten Park Waterdunen. Het park is een nieuwe ontwikkeling in de duinen bij Breskens, op ZeeuwsVlaanderen. Duurzaamheid staat voorop. Molecaten zette daarom in op gasloos bouwen. “Maar dat kregen we niet gerealiseerd”, vertelt Tim Slager, directielid van Molecaten. “Want 05-2023 | Recreactie 15 >

Recreatie in eigen land Samen bouwen aan duurzame beleving van rust, ruimte en natuur! +31 (0)343 454 400 info@duurzaamhout.nl duurzaamhout.nl Meer inspiratie? Ga naar onze site of scan de qr-code en word gratis abonnee van onze nieuwsbrief. coverstory het elektriciteitsnet heeft niet genoeg capaciteit en het is ook niet duidelijk wanneer dat gaat veranderen.” De eerste fase van het plan is inmiddels gerealiseerd. Tot grote frustratie van Slager moest Molecaten ontheffing aanvragen om toch gasgestookte cv­ketels in de vakantiehuizen te mogen bouwen. Die vergunning werd verleend, maar Slager is er nog steeds niet blij mee. En al helemaal niet dat de belasting op gas nu omhoog gaat, om ondernemers te stimuleren tot verduurzaming. “De overheid probeert ons in een bepaalde richting te duwen, maar je moet wel kunnen bewegen”, vindt de ondernemer. “We hebben noodgedwongen een onzekere investering gedaan met die cv­ketels. Daar hebben we een heel gasnet voor aan moeten leggen, terwijl je niet weet wanneer we verplicht worden toch op warmtepompen over te stappen. Voor ons ontstaat dan een desinvestering en bovendien hebben we niet kunnen bouwen wat we eigenlijk wilden.” ‘De overheid zou zich achter de oren moeten krabben: wat helpt nou écht?’ Waterdunen is niet het enige park waar Molecaten tegen de belemmeringen van het elektriciteitsnet aanloopt. “Hetzelfde probleem speelt bij Molecaten Park ‘t Hout in Bakkeveen”, vertelt Slager. “Ook daar denken we na over warmtepompen maar blijkt het niet haalbaar. We willen graag verduurzamen. Maar tot nog toe komen we niet verder dan kleine stapjes. Daar gaat een hogere belasting echt niets aan veranderen. Hoogstens in negatieve zin, omdat ons investeringsbudget daarmee verdwijnt.” Eigen batterij is te duur Het alternatief – opslag van elektriciteit in een eigen batterij – is voor het grote Molecaten, maar ook voor het mkb niet haalbaar. “De investering beloopt al gauw 50 tot 100 duizend euro en er is geen acceptabele terugverdientijd”, weet Marcel Tap. “Op termijn zullen thuisbatterijen, ook voor grootverbruikers, vast goedkoper worden. Maar nu nog niet. Het is op geen enkele manier rendabel te krijgen.” Een ander probleem is dat de diverse milieumaatregelen elkaar dwars zitten. Nederland wil minder fossiele brandstoffen gebruiken, dus moet er geïnvesteerd worden. In het centrale net, maar óók in het elektriciteitsnet op de parken. Tap: “We willen naar warmtepompen in de bungalows en wellicht zelfs laadpalen voor de elektrische auto’s. Er komen zonnepanelen op de daken die kunnen terugleveren naar het net. Dus moeten de aansluitingen op het park verzwaard worden. Maar op dat moment lopen de ondernemers – vaak gelegen bij de mooiste natuurgebieden – op tegen de stikstofregels. De gemeente is huiverig om vergunningen te verlenen en doet daar bijna eeuwig over; ook al omdat ze te weinig mensen hebben. En dan komen er wegens de stikstofproblematiek allerlei bepalingen in de vergunning te staan, zoals dat het graafwerk met elektrisch materieel plaats moet vinden. Zie er maar eens aan te komen. Dus ook daar treden vertragingen op, zonder dat de goedwillende ondernemer er iets aan kan doen.” Elektrische graafmachines Jurgen Weenink, eigenaar van Camping Torentjeshoek in Dwingeloo, kan erover meepraten. Hij is al jaren aan het verduurzamen. De sanitairgebouwen zijn voorzien van warmtepompen en het idee is om te investeren in zonnepanelen en laadpalen voor elektrische auto’s. Een indrukwekkende keuze voor duurzaamheid! Maar na het plaatsen van de warmtepompen bleek dat Enexis niet genoeg stroom kon leveren. De kabel naar het bedrijf moet verzwaard worden, en dat kan niet zomaar, want die kabel loopt deels door het Natura 2000­gebied. “Dat duurt nu al zo’n anderhalf jaar”, vertelt Weenink, enigszins wanhopig. “En we hadden al anderhalf jaar gewacht door allerlei extra regels.” 05-2023 | Recreactie 17 >

STEL UW NAADLOZE WANDFORNUIS SAMEN 100% voor u op maat gemaakt VRAAG ONZE FOLDER AAN: De droom van iedere kok ligt nu eindelijk binnen handbereik: een op maat vervaardigd multi-functioneel Rubbens wandfornuis waarbij alle apparatuur praktisch en hygiënisch naadloos is geïntegreerd. Creeër met de diverse units uw eigen ideale opstelling voor uw perfecte workfl ow. Elke unit biedt een stukje moderne keukentechniek gecombineerd met optimaal bedieningsgemak. 'RUBBENS MAATWERK WANDFORNUIZEN' OF BEKIJK DE DIGITALE VERSIE Gaskookplaten Bakplaten Friteuses Keramische | Elektrische kookplaten Vapo grills Frites scoops Inductie kookplaten EMMELOORD Platinaweg 21 8304 BL Emmeloord Tel: (0527) 635 635 info@hakpro.nl AMSTERDAM De Flinesstraat 20 1114 AL Duivendrecht Tel: (020) 665 6428 amsterdam@hakpro.nl Pasta cookers GRONINGEN Verl. Bremenweg 10c 9723 JV Groningen Tel: (050) 318 1600 groningen@hakpro.nl ROTTERDAM Schuttevaerweg 13 3044 BA Rotterdam Tel: (010) 750 2750 rotterdam@hakpro.nl Spoelbakken VENLO Venrayseweg 44 5928 NZ Venlo Tel: (077) 387 4242 venlo@hakpro.nl VERKRIJGBARE UNITS gasbranders keramische kookplaten elektrische kookplaten inductieplaten inductiewoks bakplaten vapogrills pastacookers multicookers friteuses frites scoops spoelbakken koelunits diverse onderbouw VLISSINGEN Bedrijfsweg 9 4387 PD Vlissingen Tel: (0118) 493 222 vlissingen@hakpro.nl 23-11-00 Alle prijzen zijn in euro's, exclusief BTW en wettelijke verwijderingsbijdragen. Wijzigingen voorbehouden zonder voorafgaande kennisgeving. Zet- of drukfouten voorbehouden. hakpro.nl coverstory Het goede nieuws is: in oktober dit jaar wordt de bewuste kabel verzwaard – na het broedseizoen. Maar dat gaat niet zomaar. Weenink: “Enexis wordt verplicht om uitsluitend elektrisch materieel te gebruiken, zodat er geen stikstofuitstoot is in het natuurgebied. Ook de nieuwe trafo moet met een elektrische vrachtwagen worden gebracht. Net buiten het Natura 2000­gebied komt dan een groot aggregaat te staan om de stroom voor die elektrische graafmachines op te wekken. Dat is toch te gek voor woorden … Terwijl Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer gewoon hun eigen dieselmaterieel gebruiken. Ik kan er met mijn verstand niet bij. Het is echt verdwazing, en de ambtenaren van onze gemeente zien dat ook wel. Maar die moeten zich aan de regels houden.” Uitgewerkte plannen Ook Thomas van Noort, mede­eigenaar van camping De Vledders in het Drentse Schipborg, heeft de plannen om te verduurzamen al uitgewerkt. Maatregelen als waterbesparende douches, beter geïsoleerd sanitair en gasten laten betalen voor de stroom die ze echt gebruiken helpen al flink. “Maar nu willen we graag van het gas af”, stelt Van Noort. “En dan willen we het liefst met zonnepanelen in onze eigen stroom voorzien. Dat is ideaal, want in de zomer, als zonnepanelen veel rendement opleveren, is het hier op het bedrijf het drukste. In de winter zijn we gesloten en houden we de ruimtes enkel vorstvrij.” Maar ook De Vledders loopt tegen de netcongestie op. “Bij navraag bleek dat wij als grootverbruikers niet mogen terugleveren, omdat de capaciteit van het net hier onvoldoende is. ‘De netcongestie is een van de grootste problemen’ En er zijn ook nog geen concrete plannen om dat aan te pakken. Zonder terugleveren is het voor ons geen haalbare businesscase: de investering in zonnepanelen zit ruim boven de 100 duizend euro.” Wat staat er voor de deur? De nieuwe tarieven zijn nog niet definitief vastgesteld, maar de regering is van plan om per 1 januari volgend jaar de energiebelasting op aardgas flink te verhogen. Op Prinsjesdag worden de plannen wellicht duidelijker. Op dit moment wordt de energiebelasting zowel op elektriciteit als op aardgas onderverdeeld in vier schijven. Naarmate je meer verbruikt, gaat het tarief omlaag. Waarschijnlijk wordt de eerste schijf voor aardgas opgesplitst in twee delen, waarbij de echte kleinverbruikers (tot 1.200 m3 ) niet extra worden belast. In de schijven daarboven gaat het tarief op gas omhoog. Voor de groot verbruikers gaat ook het tarief op elektriciteit omhoog. De maatregelen worden zo ingestoken dat de korting voor grootverbruikers kleiner wordt. Ofwel: de tarieven komen door het verminderen van de grootverbruikerskorting dichter bij elkaar te liggen. Een batterij zou de oplossing kunnen bieden, maar ook hier is dat niet haalbaar. “Ik heb globaal berekend of een eigen stroomopslag iets voor De Vledders kan zijn. Maar dat is zo duur, dat is echt niet mogelijk. Zelfs als we de stroom die we overdag op wekken in de avond beschikbaar willen maken, zouden we al flink wat capaciteit nodig hebben.” Volgens Van Noort hebben zeker niet alleen de netbeheerders schuld; die moeten zich ook aan regels houden. De overheid zou zich eens goed achter de oren moeten krabben wat nou écht helpt. “Op diverse vlakken kan er snel verbetering behaald worden. Bijvoorbeeld als je de stroom mag delen met je buren. Dat ligt zó voor de hand, maar het mag niet. Het zou heel steunend zijn als de overheid regels maakte waardoor dat wél mogelijk werd.” Stevige lobby Ondernemers die echt duurzame ambities hebben, bevinden zich in een spagaat tussen willen en kunnen. Marcel Tap is ervan overtuigd dat onze regering hiervan op de hoogte is. “Er is afgelopen periode een stevige lobby gevoerd door MKB Nederland en VNO­NCW. Die deden dat namens ons, maar ook namens sectoren die nog veel erger gedupeerd zijn, zoals de zware industrie en de glastuinbouw. Maar minister Jetten gaf geen krimp: het voorstel wordt ongewijzigd voorgelegd aan de Kamer. Vandaar dat we nu nog vooral aan het praten zijn met Kamerleden. Ik hoop echt dat we dit voorstel kunnen tegenhouden. Hoe meer we erover praten, hoe meer ik het idee krijg dat het enkel een extra belasting is om de staatstekorten aan te vullen. Duurzaamheid is dan enkel het excuus.” 05-2023 | Recreactie 19

ondernemen Omzet per hectare als basis voor beslissingen Grip op vastgoed Wie als recreatieondernemer de omzet wil vergroten of meer productdiversiteit wil bieden, denkt al snel aan grotere plekken of meer verhuurbare accommodaties. Vaak worden dan ad-hoc keuzes gemaakt, op basis van de omzet per eenheid. Maar is dat wel een juiste afweging? En hoe kun je deze afweging ook anders maken? Facet breekt in dit artikel een lans voor omzet en resultaat per hectare, als basis voor beslissingen. Tekst: Johan Drenth en Bob Kettering (Facet) Foto’s: De Leistert Recreatiepark De Leistert in Roggel is een omvangrijk park van bijna 100 hectare. Het park heeft ruim 300 recreatiewoningen in de verhuur en daarnaast 1.100 eenheden op de camping. Dat zijn kampeerplaatsen (met en zonder privé-sanitair), jaarplaatsen en diverse soorten verhuuraccommodaties (safaritenten, lodges, etc.). Het bedrijf heeft in de afgelopen tien jaar een enorme ontwikkeling doorgemaakt. Sinds vorige zomer staat Angelique Joosten als directeur aan het roer en was er behoefte aan een vervolgstap: “Als bedrijf hebben we een gigantische ontwikkeling doorgemaakt. Van een in mijn ogen middelmatige camping met een mooi nieuw bungalowpark, zijn we gegaan naar een kwalitatief uitstekend allround vakantiepark. Dat leidde tot een ‘Stoppen met dempen was zo ongeveer het beste advies dat Facet ons kon geven’ grote omzetgroei, die we met investeringen in ons product en het steeds weer werken aan de kwaliteit, ook helemaal zelf hebben aangejaagd.” 284% meer overnachtingen Die omzetgroei vertaalt zich ook in aantallen overnachtingen: die zijn de laatste tien jaar met maar liefst met 284% toegenomen. “Hartstikke fijn om de organisatie waar je met hart en ziel werkt zo te zien groeien en floreren”, oordeelt Joosten. “Tegelijkertijd merkte ik dat die groei steeds meer begon te knellen. Ons zwembad, waarvan de eerste fase al 40 jaar oud is, krijgt de bezoekers bijna niet meer verwerkt. De verkeersstroom bij grote aankomsten leidt tot serieuze opstoppingen op de provinciale weg waar we aan liggen. Onze faciliteiten, die gigantisch groot lijken, blijken toch steeds vaker gewoon te klein te zijn. Om over kantoren en facilitaire ruimte maar te zwijgen. Dat zie je gebeuren en dan komt de dag dat je beseft dat er meer nodig is dan een paar kleine aanpassingen. Meer dan je zelf kunt bedenken.” Toekomstvisie De Leistert vroeg Facet zomer 2022 om een toekomstvisie op te stellen voor het bedrijf. Sinds begin dit jaar wordt gewerkt aan het uitvoeren van die visie. Fasering is daarbij wenselijk. Om te bepalen voor welke delen van het park als eerste een upgrade noodzakelijk is, werd een verdiepende analyse uitgevoerd op basis van omzet per hectare. Facet ziet een recreatiebedrijf in de basis als een vastgoedbedrijf. De grond wordt gebruikt om omzet te genereren, in dit geval 20 Recreactie | 05-2023 door het bieden van verschillende soorten recreatief verblijf. “Eigenlijk zou je de vergelijking kunnen maken met een landbouwer, die verschillende gewassen teelt op zijn akkers”, stelt Bob Kettering van Facet. Zijn collega Johan Drenth vult aan: “Waar het dan om gaat is, dat je per recreatieproduct op het bedrijf kijkt naar de omzet per hectare.” Deze rekenmethodiek houdt in dat het recreatiebedrijf wordt opgedeeld in deelgebieden, bijvoorbeeld op basis van soort plekken of type verhuuraccommodatie. Voor deze gebieden wordt bepaald wat de bruto-omvang (in hectares) van het deelgebied is, dus inclusief de bijbehorende openbare ruimte (groen, speelplek op het veld, wegen, etc.). Algemene voorzieningen (centrumgebied, technische dienst, parkeren) vormen een eigen deelgebied. Wanneer we de totale omzet van het deelgebied delen door de bruto-omvang krijgen we de omzet per hectare voor het deelgebied. Grote verschillen In de tabel op pagina 23 staan een aantal uitkomsten van de camping van De Leistert. Daarbij worden grote verschillen zichtbaar in omzet per hectare. Die worden vooral gevormd worden door de aansluiting bij de doelgroep, concludeert Facet. De Leistert richt zich met name op het gele leefstijlkwadrant. Voor deze doelgroep zijn gemak, gezelligheid, uitdaging en interactie van groot belang. Dit wordt ook zichtbaar in het deelgebied Kampeerplaatsen met speellandschap. Dit past erg goed bij de doelgroep, waardoor dit deelgebied een hoge omzet per hectare kent. In het deelgebied Safaritenten met luxe inrichting is dit minder aan de orde. Dit deelgebied biedt vooral luxe en ruimte, terwijl gezelligheid en interactie onvoldoende aanwezig zijn voor de gele gast. Het advies van Facet aan De Leistert was vooral om vanuit de doelgroep en het recreatief concept de deelgebieden verder te ontwikkelen. Johan Drenth: “Het is van belang de kernwaarden van de doelgroep, zoals gemak, gezelligheid, uitdaging en inter5-2023 | Recreactie 21 >

3 OKTOBER 2023 Countus Recreatiecongres Na het succes van vorig jaar organiseren we op 3 oktober voor de tweede keer het Countus Recreatiecongres! Laat je inspireren, uitdagen en ontvang waardevolle kennis tijdens het Countus Recreatie congres. Hier geven 2 welbekende professionals hun visie over ontwikkelingen en trends in de branche: Pien Harms, Zakelijk Directeur Paleis Het Loo en Don van Schaik, CEO van Dormio Resorts. Daarnaast zijn er 2 kennissessies over energietransitie (door Ton Kock) en automatisering en robotisering (door Ronald Bax). Er is een beperkt aantal plaatsen beschikbaar, dus meld je snel aan want vol = vol. Aanmelden kan op countus.nl/recreatiecongres, doe dit voor 10 september. Expertiseteam Recreatie & Horeca recreatie­horeca@countus.nl COUNTUS.NL/RECREATIECONGRES Uw inventaris in één keer compleet en altijd up-to-date. Ons full-service concept bespaart u veel tijd en hoofdbrekens. Als specialist in complete inventarispakketten verzorgen wij snel en accuraat de volledige inventaris voor uw recreatiewoningen. Van theelepel tot tuininventaris. En via de handige app kunt u deze daarna eenvoudig op peil houden. Want de kracht van ons assortiment is dat wij artikelen langdurig kunnen naleveren. Plaza 28 • 4782 SK Moerdijk • tel. 0182 511 511 • www.marindex.nl Fotografie © Paleis Het Loo ondernemen Overzicht van enkele deelgebieden van camping De Leistert Deelgebied 1. Jaarplaatsen 2. Jaarplaatsen (relatief recent) 3. Kampeerplaatsen met extra ruimte/kwaliteit 4. Kampeerplaatsen 5. Safaritenten met luxe inrichting 6. Kampeerplaatsen met speellandschap 7. Camperplaatsen 8. Safaritenten 9. Kampeerplaatsen met privé-sanitair 10. Verhuuraccommodaties (zoals lodges) Omzet per hectare € 32.868 € 63.675 € 160.329 € 186.535 € 204.719 € 239.407 € 251.349 € 262.940 € 300.314 € 387.967 Jaarplaatsen behalen bij De Leistert de laagste omzet per hectare. Dit komt door de omvang van de plekken en de lagere omzet per eenheid. Daartegenover staat natuurlijk ook een lager kostenpatroon. De vaste gast redt zichzelf vaak wel. Camperplaatsen scoren een relatief hoge omzet per hectare. De ruimte behoefte is beperkt, terwijl de omzet per eenheid vaak hoger is dan van een gemiddelde kampeerplaats. Kampeerplaatsen met extra ruimte/kwaliteit leveren nauwelijks meer op dan standaard kampeerplaatsen. Kampeerplaatsen met speellandschap bieden een substantieel hogere omzet per plek. Zowel de omzet per plek als de dichtheid is hoog. De beleving (groot speellandschap) past bij de doelgroep. Daardoor zijn deze plekken erg gewild en zijn eventuele ongemakken van een kleinere plek niet relevant voor deze doelgroep. En dat terwijl de kosten voor het betreffende speellandschap verdeeld worden over meer dan 80 plekken. De kampeerplaatsen met privésanitair kennen een fors hogere omzet per hectare. Ruim € 110.000 per hectare per jaar meer dan een standaard kampeerplaats. Daar staat een investering tegenover van ruim € 500.000 per hectare, exclusief infra en groenaanleg. Bij de verhuuraccommodaties valt op dat de eenvoudige verhuuraccommodaties een relatief hoge omzet per hectare kennen, terwijl de meest luxe safaritenten per hectare nauwelijks meer omzet genereren dan een kampeerplaats. Dit verschil is zichtbaar in omzet per eenheid, en wordt nog versterkt door een lagere dichtheid voor de meest luxe (en dus duurste) safaritenten. LAAG Dichtheid (eenheden per ha) HOOG LAAG Omzet per eenheid HOOG LAAG Omzet per hectare HOOG actie centraal te stellen in de ontwikkeling van een deelgebied.” Dat houdt niet in, dat succesgebieden klakkeloos gekopieerd moeten worden. “Het succes zit vooral in het totale recreatieconcept voor het deelgebied. En dat is continu uitzoomen en vanuit het geheel kijken naar de toegevoegde waarde voor de doelgroep.” ‘We zien vaak dat de kosten van het recreatiebedrijf op één grote hoop worden genomen’ Nieuwe benadering Voor De Leistert was het onderzoek een eye-opener. “De berekening gebaseerd op omzet per hectare hadden wij bij De Leistert nog nooit toegepast”, vertelt Angelique Joosten. “We keken naar de totale omzet, de omzet per eenheid en de bijbehorende investering die een eenheid vroeg. Tegelijkertijd waren we 05-2023 | Recreactie 23 >

TECHNISCHE TOTAALOPLOSSINGEN VOOR DE RECREATIEMARKT Lekker, als alles werkt zoals jij wil. Slimme totaaloplossingen, die recreatie prettig en eenvoudig maken. Bedacht én ontwikkeld door mensen die vooruitkijken, maar ook meedenken. Vakmensen. De mensen van Seijsener. Ga naar seijsener.com Of scan de QR-code Slim bedacht, goed uitgevoerd Terrasmeubilair voor uw recreatie bedrijf www.uwbedpro.nl +31 (0)88 33 22 310 advies@uwbedpro.nl www.madino.nl 0488 440138 info@madino.nl ondernemen nadrukkelijk bezig met het dempen van het aantal plaatsen. Alles om dat gevoel dat het ‘te druk’ was op het park tegen te gaan. Dat een jaarplaats relatief weinig opbrengt was geen verrassing, dat is een gegeven in onze sector. Dat we echter met de keuze voor heel veel ruimte tussen onze glamping tenten wellicht niet de juiste keuze maakten in relatie tot onze doelgroep, én in relatie tot een gewenste omzet per hectare, was een verrassing. Stoppen met dempen was dan ook zo ongeveer het beste advies dat Facet ons kon geven”, stelt Joosten. “Omdat we samen met Facet een toekomstvisie hebben opgesteld die uitgaat van een omvangrijke herontwikkeling van De Leistert, wordt het de komende jaren essentieel om samen heel goed te blijven analyseren welke deelgebieden we op welk moment moeten gaan aanpakken. Juist ook vanwege de omvang van De Leistert. Alleen maar kampeerplaatsen bij een speellandschap, of alle plaatsen uitrusten met privésanitair, is ook niet de oplossing.” Resultaat per hectare Omzet per hectare is voor veel ondernemers zelf nog goed uit te rekenen. Het geeft goed inzicht in de opbrengsten van de belangrijkste asset van het bedrijf: de ondergrond. Maar opbrengsten zeggen weinig over het uiteindelijke resultaat. Belangrijk is om ook de kosten per hectare per overnachtingsvorm in beeld te ‘Kampeerplaatsen met speellandschap’ zijn bij De Leistert opvallend succesvol hebben. Kettering: “Dat is complexer. We zien vaak dat de kosten van het recreatiebedrijf op één grote hoop worden genomen. Hooguit de kosten van de horeca worden nog uitgesplitst. Maar je kunt dan niet zien welke overnachtingsvormen een groot of een klein aandeel in de kosten hebben.” Kettering maakt de vergelijking met de vliegbranche: “Luchtvaartmaatschappijen kunnen zelfs de kosten per stoel in het vliegtuig zichtbaar maken. Daardoor kunnen ze een goede inschatting maken in hun dynamische prijsstelling.” Wanneer de kostprijs per plek in beeld is, kan eenvoudig een doorrekening worden gemaakt naar kostprijs per hectare. En vervolgens naar resultaat per hectare. Drenth: “We werken op het moment aan een financiële tool om deze doorrekening te kunnen maken. En dat is belangrijk. De recreatiesector is een kapitaalsintensieve branche. Die vraagt om steeds grotere investeringen en dat maakt het belangrijk om vooraf goed en duidelijk inzicht te hebben. Alleen dan kunnen ondernemers verantwoorde keuzes maken voor de toekomst.” 05-2023 | Recreactie 25

arbeidsmarkt Samen werken aan voldoende personeel Sector bundelt krachten in Hospitality Pact Om het personeelstekort samen te lijf te gaan hebben alle branches in de gastvrijheidssector hun krachten gebundeld in het Hospitality Pact. De sector gaat zich onder meer nadrukkelijker op de arbeidsmarkt positioneren. Dit najaar gaat een landelijke campagne van start. Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: Shutterstock “Als je vist in dezelfde vijver kun je het beste samen vissen en naar oplossingen zoeken. Je moet elkaar niet gaan becon curreren”, zegt Herbert van Oord, manager arbeidsmarkt, training & opleiding bij HISWA-RECRON. Hij is nauw betrokken bij het Hospitality Pact, waarin bedrijfsleven, onderwijs, kennisinstellingen en overheid samenwerken. Werkgevers en werknemers Vier brancheorganisaties doen mee, namelijk HISWA-RECRON, KHN, ANVR en VLC Vecta (brancheorganisatie beurs- en evenementensector). Maar ook werknemersorganisatie FNV Horecabond en onderwijsorganisaties in het mbo en hbo hebben het pact mede ondertekend. Bovendien wordt het gesteund door het ministerie van Economische Zaken. Een brede en bijzondere samenwerking, benadrukt Van Oord. “Het is nieuw dat we met al deze partijen aan tafel zitten en ‘Medewerkers kunnen zich op meerdere niveaus ontwikkelen’ praten over onze gezamenlijke onderwerpen ten aanzien van de arbeidsmarkt. Alle brancheorganisaties zien daar de noodzaak van in. Voorheen was hiertoe geen reden. Nu wel.” Van Oord doelt op het groeiend tekort aan arbeidskrachten en de slinkende instroom op de opleidingen. Doelstellingen Om een goede concurrentiepositie op de arbeidsmarkt te creëren heeft het Hospitality Pact verschillende doelstellingen geformuleerd. Zo moet de instroom op de arbeidsmarkt en bij de opleidingen groter worden. Ook moet de grote economische en maatschappelijke waarde van de sector zichtbaar worden gemaakt. Van Oord: “De gastvrijheidssector is absoluut geen pretsector, maar een sector die er toe doet. Deze draagt bij aan het maatschappelijk welbevinden in Nederland.” De sector wil ook laten zien dat het een veelzijdig vakgebied is waar medewerkers zich kunnen ontwikkelen op meerdere niveaus. Het bieden van goed werkgeverschap is daarom belangrijk. Ook moet worden gewerkt aan het behoud van talenten voor de sector en het verbeteren van het baanimago. Tegelijkertijd is het van belang dat de uitdagingen op het gebied van duurzaamheid en technologie (zoals AI, Artificial Intelligence) duidelijk worden gecommuniceerd. Eén van de eerste resultaten van de krachtenbundeling is al te zien. De landelijke arbeidsmarktcampagne ‘Be My Guest’ (met bijbehorend platform) wijst jongeren op de vele mogelijk26 Recreactie | 05-2023 Koersdocument Het Hospitality Pact is een koersdocument waarin de ambities richting 2030 zijn vastgelegd. Het bestaat uit vier programmalijnen. heden die de sector biedt. Het is een brede campagne waarin de gehele gastvrijheidssector centraal staat. Deze wordt aangevuld met verschillende branche-specifieke campagnes, onder meer voor de recreatiebranche. De campagnes versterken elkaar en maken duidelijk hoe veelzijdig de sector is, licht Van Oord toe. “De verschillende branches binnen onze sector – van de horeca tot de recreatie en de evenementenbranche – bieden de werknemer heel veel mogelijkheden. We gaan ook duidelijk maken dat ze inhoudelijk veel overeenkomsten hebben. Daardoor kun je gemakkelijker overstappen van branche naar branche binnen de sector. Zo kan bijvoorbeeld een medewerker in de horeca die liever op regelmatiger tijden wil werken, switchen naar de recreatie. Soms is dan wel enige bijscholing nodig. Het mbo- onderwijs moet hierop inspelen door het aanbieden van flexibele opleidingen voor initiële studenten, bestaande medewerkers en zij-instromers. Aan de ontwikkeling daarvan wordt op het moment hard gewerkt. Voordeel van die flexibilisering is dat je als sector je mensen behoudt. Alles is gericht op instroom, behoud en doorstroom binnen de sector.” Arbeidsmarktmonitor De arbeidsmarktcampagne is slechts een onderdeel van het Hospitality Pact. “De situatie op de arbeidsmarkt heeft ons weliswaar op het spoor gezet om tot het pact te komen, maar we willen met deze bijzondere samenwerking nog veel meer zaken verwezenlijken”, vertelt Herbert van Oord. “Neem bijvoorbeeld de arbeidsmarktmonitor voor de recreatiesector. Die is opgezet met behulp van subsidie van EZ. Vanaf dit jaar stopt die subsidie, maar de partners zetten die monitor voort. Dat hadden de Onderzoek en innovatie Het zoeken naar innovatieve oplossingen in de arbeidsmarkt. Welke kennis en inzichten zijn nodig? Sociaal beleid Het ontwikkelen van een beeld van goed werkgeveren werknemerschap: Als je in de sector komt werken is alles goed geregeld! Wat is hiervoor nodig? Onderwijsbeleid Het beschikbaar maken en houden van een passend onderwijsaanbod. Hoe kun je initiële studenten, werkenden en zij-instromers (blijven) opleiden? Arbeidsmarktbranding Het starten van allerlei activiteiten voor en door bedrijven op het gebied van arbeidsmarktbranding. Hoe maak je samen duidelijk dat hospitality een professioneel vakgebied is met allerlei mooie en serieuze loopbanen, waarin je jezelf kunt ontwikkelen gedurende je hele arbeidzame leven? afzonderlijke partijen nooit voor elkaar gekregen. Samen bereik je gewoon veel meer.” Van Oord wijst ook op de gezamenlijke plannen voor een project op het gebied van AI. “Denk hierbij aan oplossingen voor bijvoorbeeld de frontdesk, die de gast interactief kunnen helpen. Daarmee los je het personeelstekort niet helemaal op, maar wél een stukje.” 05-2023 | Recreactie 27

cijfers en trends Cijfers over recreatie en watersport Omzet recreatie en watersport groeit 22% De watersport- en recreatiesector blijft groeien. Dat blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek en HISWA-RECRON. Zowel omzet als prijspijl gaan omhoog. Het aantal banen groeit, maar een groot aantal vacatures wordt niet vervuld. Het ondernemersvertrouwen heeft de afgelopen maanden een knauw gekregen, mede door de oorlog in Oekraïne en de inflatie. Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Wanda van Eck Cijfers over de omzet en de werkgelegenheid in de hele sector (recreatie en watersport) laten een gunstige ontwikkeling zien. In 2022 steeg de omzet met 22,1 procent ten opzichte van 2021 naar ruim 24,5 miljard euro. Het aantal voltijdbanen steeg in die periode met 5,7 procent naar 95.650. In totaal waren er 123.475 arbeidskrachten werkzaam in de sector. Uitgesplitst zien we dat de leisure- en recreatiesector een omzet heeft van 14,0 miljard en de jachtbouw- en watersportsector een omzet van 10,5 miljard. Wat de werkgelegenheid in 2022 betreft Het ondernemersvertrouwen daalde van +5 naar +0,8 telde de leisure- en recreatiesector 87.140 voltijdbanen en de jachtbouw- en watersportsector 8.520 voltijdbanen. Prijsbeleid watersportsector voorzichtiger De HISWA-RECRON statistiek rapportage van juni 2023 vertoont een aantal opvallende verschillen tussen de watersport- en recreatiesector. Zo is het prijsbeleid van de watersportsector voorzichtiger dan dat van de collega’s van de landrecreatie. In de watersportsector bedroeg de prijsstijging nog geen procent. In de recreatiesector stegen de prijzen 5,7 procent. Groepsaccommodaties spannen de kroon met een prijsstijging van 7 procent. Buitensportbedrijven hielden het bij een bescheiden prijsverhoging van 0,9 procent. Als het gaat om het werknemerstekort heeft de jachtbouw- en watersportsector een tekort aan vacatures van 41 procent. Dat betekent dat vier op de tien vacatures in het eerste kwartaal van 2023 niet is vervuld. In de leisure- en recreatiesector is het tekort nog iets groter. Een gestage groei Mooie cijfers, vindt Jeroen van den Heuvel, adjunct-directeur Jachtbouw & Watersport van HISWA-RECRON. “Je ziet dat onze sector gestaag groeit. De absolute getallen zijn in de praktijk wat minder in beton gegoten, maar de percentages zijn hard. Omdat we al twaalf jaar op dezelfde wijze deze statistieken maken, kunnen we ook goed de ontwikkeling door de jaren heen volgen.” Dat laatste geldt in veel mindere mate voor de leisure- en recreatiesector. Alleen voor de watersport en jachtbouw worden al twaalf jaar cijfers verzameld. In 2020 haakte de leisure- en recreatiesector aan bij de HISWA-RECRON statistiek rapportage. Daarbij zijn de CBS- en HISWA-RECRON-cijfers samengevoegd. “De cijfers over omzet en werkgelegenheid in 2022 komen van het CBS”, legt Van den Heuvel uit. “De gegevens over bezettingsgraden, prijsontwikkeling en ondernemersvertrouwen – die zijn gemeten tot en met het eerste kwartaal van 2023 – vragen we zelf uit.” Omdat de CBS-cijfers doorgaans laat worden geleverd en ondernemers in de sector behoefte hebben aan betrouwbare en bruikbare cijfers, heeft HISWA-RECRON indirect toegang tot de versleutelde data van het landelijke statistiekbureau. Elk half jaar worden deze verwerkt in de HISWA-RECRON statistiek rapportage. 28 Recreactie | 05-2023 Ondernemersvertrouwen daalt De cijfers over prijsbeleid en omzet onderstrepen de gunstige ontwikkeling van de leisure- en recreatiesector. In het eerste kwartaal van 2023 verhoogden de bedrijven hun prijzen met gemiddeld 6,6 procent. “Een gezonde ontwikkeling als je dat afzet tegen de omzetstijging van 15,1 procent in het afgelopen jaar”, zegt Van den Heuvel. Ook de banengroei van 5,7 procent in de leisure- en recreatiesector is positief. Opvallend ook, als je kijkt naar het tekort op de arbeidsmarkt. “Je ziet dus dat ons project arbeidsmarktbranding heel hard nodig is. Daar moeten we mee doorgaan, want voor al die banen hebben we extra mensen nodig”, concludeert de adjunct-directeur. Ondanks de positieve ontwikkeling in de markt is het ondernemersvertrouwen bij recreatiebedrijven gedaald. Op de tienpunten-schaal zakte dit in het eerste kwartaal van dit jaar van +5 naar +0,8. “Je zou misschien verwachten dat de cijfers over prijsontwikkeling en ondernemersvertrouwen gelijk opgaan”, zegt Van den Heuvel, “maar daarvan is nu geen sprake. Mogelijk is dat te wijten aan de inflatiecijfers en het dalende consumentenvertrouwen.” Nuttig voor ondernemers De HISWA-RECRON statistiek rapportage bevat gegevens over zowel de hele sector (recreatie en watersport) als de onderdelen daarvan. Voor de leisure- en recreatiesector zijn dat buitensport, dagrecreatie, groepsaccommodaties en kampeer & bungalow. Voor de watersportsector zijn dit dealers en detailhandel, importeurs, jachtbouw, jachthaven, jachtmakelaars, jachtservice, toeleveranciers, verhuurders van pleziervaartuigen en watersportopleidingen. Voor ondernemers is het onderzoek met name in teressant als benchmark. Leden van HISWA-RECRON kunnen het rapport downloaden in de kennisbank van hiswarecron.nl (zoekterm: ‘statistiek’). Onzekerheid Het aantal banen groeit, maar veel vacatures blijven onvervuld De onzekere wereldeconomie (denk aan de oorlog in Oekraïne) maakt het lastig om voorspellingen te doen. Het is wél vertrouwen wekkend dat cijfers achteraf te verklaren zijn. Ook al lijken die cijfers soms heel afwijkend. Zoals de omzetcijfers bij de jachtbouw en de jachtservicebedrijven. Van den Heuvel: “Deze bedrijven hebben in 2022 flink geplust, met zo’n 20 procent. Dat heeft alles te maken met de slechte toelevering van materialen in de voorgaande jaren. Dan verschuift je omzet. Maar zo blijven statistieken ook verklaarbaar. Dat is belangrijk.” 05-2023 | Recreactie 29

de visie Rob van Gijzel, voorzitter Samenwerkingstafel Gastvrijheidsdomein Zoeken naar het gezamenlijk belang In het landelijk beleid is aandacht voor volkshuisvesting, voor landbouw en biodiversiteit. Maar wanneer komt het belang van recreatie en toerisme aan de orde, als het gaat om verdeling van de schaarse ruimte? Rob van Gijzel, oud PvdA-Kamerlid en burgemeester van Eindhoven, wil daar met de Samenwerkingstafel Gastvrijheidsdomein verandering in brengen. Op rijksniveau komt er een Raad voor recreatie en toerisme, waar óók de ondernemers in vertegenwoordigd zijn. Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Marcel van den Bergh, Pixabay Recent verscheen de tussenrapportage van de Samenwerkingstafel Gastvrijheidsdomein. Daarin wordt een beeld geschetst van de vele ontwikkelingen op het gebied van recreatie en toerisme, ook in historisch perspectief. Het uitgangspunt is: vrijetijdsbesteding is een grondrecht en als zodanig vermeld in de Grondwet. ‘De overheid schept voorwaarden voor maatschappelijke en culturele ontplooiing en voor vrijetijdsbesteding’, staat in artikel 22 van de Grondwet. Rob van Gijzel, sinds eind vorig jaar voorzitter van de Samenwerkingstafel Gastvrijheidsdomein, constateert dat de overheid er veel actiever op moet toezien dat dat grondrecht wordt gegarandeerd. “Het is de laatste decennia volledig aan de marktpartijen overgelaten. Van samenwerking tussen rijksoverheid en bedrijfsleven is om die reden ook nauwelijks sprake. Dan krijg je vanzelf dat marktpartijen hun eigen belangen centraal gaan stellen. De overheid heeft zich teruggetrokken tot op controlerend niveau en daarmee is de aandacht voor het maatschappelijk belang van recreatie en toerisme weggezakt. De ondernemer vraagt een vergunning aan, de ambtenaar gaat dat bekijken en toetsen. Partijen zijn tegenover elkaar komen te staan, niet naast elkaar. Dat moet echt anders, want de oplossing, voor alle partijen, ligt in een goede samenwerking.” In de tussenrapportage staat dat we moeten zoeken naar een gezamenlijke agenda. Ofwel: wat verbindt de partijen? Hoe vind je dat gezamenlijk belang? “Allereerst zijn we verbonden door de inhoud: we willen allemaal aantrekkelijke en kwalitatief goede toeristische en recreatieve voorzieningen. Om die te realiseren en de veranderende vraag in lijn te brengen met het veranderd aanbod, moeten we koppelkansen pakken. Bijvoorbeeld wanneer het om de ruimte gaat. Denk aan de herinrichting 30 Recreactie | 05-2023 ‘Als je in gesprek gaat word je gedwongen om te zoeken naar gezamenlijkheid’ van het landelijk gebied en het daarmee samenhangende voorzieningenniveau. De ontwikkeling van nieuwe woningbouwlocaties is direct koppelen aan een aantrekkelijk vrijetijdsaanbod. Er zijn veel zinvolle, aantrekkelijke en verstandige koppelkansen, maar dan moet je wel overleggen. In de Samenwerkingstafel zitten we met vertegenwoordigers van Rijk, provincie, gemeenten, ondernemers en consumenten bij elkaar. Zo ontstaat onderling begrip. Als je in gesprek gaat, word je gedwongen om te zoeken naar gezamenlijkheid.” Waar vinden we dat gezamenlijk belang? “Op heel veel gebieden. Ik zal een voorbeeld geven. In kleinere dorpen hebben supermarkten, winkels en de horeca de grootste moeite om het hoofd boven water te houden. Toeristen verbreden het draagvlak onder die voorzieningen. Dat is al heel lang zo. Maar als gemeente kun je dat ook erkennen, en samen met de ondernemers versterken. Datzelfde geldt voor natuurbeheer. Ook daar is een gedeeld belang van overheden, ondernemers, recreanten en bewoners. Vlak die laatste groep niet uit. Bewoners van toeristische streken hebben soms overlast van recreatie en toerisme. Dat leidt tot ergernis. Het is belangrijk om ook daar het gezamenlijk belang te zoeken.” In de tussenrapportage wordt geschetst hoe het gastvrijheidsdomein aandacht krijgt van maar liefst 9 ministeries. Er is een enorme versnippering. HISWA-RECRON heeft om die reden jarenlang gepleit voor > Rob van Gijzel Rob van Gijzel (Eindhoven, 1954) werd bekend als Kamerlid en burgemeester van Eindhoven. Hij zat van 1989 tot 2001 voor de PvdA in de Tweede Kamer en behandelde spraakmakende dossiers als de Bijlmerramp en de bouwfraude. Van 2008 tot 2016 was hij burgemeester van Eindhoven. Van Gijzel heeft sindsdien een eigen adviesbureau. Eind 2022 werd hij voorzitter van de Samenwerkingstafel Gastvrijheidsdomein. 05-2023 | Recreactie 31

Totaalleverancier voor de recreatiesector Wij hebben een ruim assortiment artikelen die benodigd zijn in de camping- of recreatiebranche. Daarnaast bieden we ondersteuning op maat bij de voorbereiding én uitvoering van infrastructurele & technische projecten. Denk aan ontwerpberekeningen of begeleiding op het terrein, bijvoorbeeld bij het aanleggen van leidingsystemen. Extra korting voor HISWARECRON leden! 50 jaar dankzij jou! Kijk voor onze acties op wildkamp.nl/50jaar Kijk voor meer informatie op wildkamp.nl/recreatie WELCOME TO THE WORLD OF JUMPING PILLOWS® Vastgoed & Overheid www.airtrampoline.nl Meer dan 23 jaar ervaring Betrouwbaar De beste garantie in de markt Goede en bewezen kwaliteit Gedegen advies Korte communicatielijnen * vraag naar de voorwaarden Advocatuur nieuwe stijl Scherp & persoonlijk ZYPP advocaten T: 026 - 702 47 87 info@zypp.nl www.zypp.nl Kennispartner RECRON en specialist op het gebied van recreatief vastgoed. Heeft u een taxatie nodig of wilt u uw bedrijf verkopen? Neem dan contact op met Arjan Mulder (06 2232 1010). Vossenlaan 16 9408 CN Assen T (0592) 46 28 44 E info@recratief-bedrijfsmakelaars.nl I www.recratief-bedrijfsmakelaars.nl GARANTIE* JAAR de visie een bewindspersoon voor Vrijetijd. U ziet een andere oplossing om de kloof tussen departementen te overbruggen? “Een eigen departement of staatssecretaris klinkt wel goed, maar het kost te veel tijd om dat allemaal op te tuigen. Bovendien gaat het er niet om dat één bewindspersoon de kar gaat trekken, maar dat we dat gezamenlijk gaan doen. De Samenwerkingstafel streeft voor begin 2024 naar de oprichting van een Raad voor recreatie en toerisme. Zo komen we er ook, maar dan veel sneller en met een breder draagvlak. Want die raad komt er op initiatief van, en met volledige erkenning van het ministerie van EZK. Die erkenning moet er ook van de andere departementen komen. Je ziet inderdaad dat ieder departement nu heel erg vanuit zijn eigen deelbelang kijkt. Zo kijkt Justitie & Veiligheid vooral naar ondermijning. Dan kun je de vele andere belangen uit het oog verliezen. Het economisch belang is enorm, net als het sociaal-maatschappelijk belang. De Raad voor toerisme en recreatie gaat dat meer in balans brengen.” U houdt het tempo erin. Waarom is het nu zo belangrijk om door te pakken? Hier wordt al zeker 20 jaar over gesproken. “Misschien is dat wel juist het probleem. Ik heb me afgelopen jaar goed ingelezen. Er zijn in het verleden diverse uitstekende beleidsstukken en onderzoeken opgesteld. Maar niemand schrijft hoe we de uitvoering gaan realiseren. Dat gaan we dit keer anders doen. Het gevoel van urgentie is groot en ook dat brengt de partijen weer bij elkaar. De druk op de ruimte is enorm en partijen als de landbouw en woningbouw zijn uitstekend georganiseerd. Tijdens de coronapandemie merkten we opeens hoe ontzettend groot het belang is van goede mogelijkheden voor recreatie en toerisme dicht bij huis. De golfsport kreeg een enorme impuls, net als de watersport. Mensen zijn veel meer gaan wandelen en fietsen. Het maatschappelijk belang van recreatie werd opeens glashelder. Maar ook dat er duidelijke knelpunten zijn.” Hoe zorgt u ervoor dat de uitvoering dit keer wel in orde komt? De structuur die u schetst, met een nationale raad, klinkt een beetje als top-down beleid. “Nee dat is het juist niet. Want die raad is heel breed samengesteld en bevat ook vertegenwoordigers van de ondernemers, van consumenten, DMO’s, gemeenten en regio’s. De provincie gaat vervolgens fungeren als spil, voor het vertalen van het landelijk beleid. Het waterrijke Friesland is totaal anders dan het Limburgse heuvelland. Gemeenten zijn daarna de belangrijkste laag waar het gaat om het concretiseren van beleid. En dan kunnen we niet zonder de ondernemers voor de uitvoering. Over de gehele lijn zitten we er samen in.” Wat voor een rol ziet u voor HISWA-RECRON? “Die rol is groot. We werken aan een herwaardering van het sociaal-maatschappelijk belang van recreatie en toerisme. Uiteindelijk zijn het de ondernemers die dat moeten faciliteren. We moeten de ondernemers dus in staat stellen om hun werk te doen. Ik zag van de week het wensenlijstje voorbijkomen dat HISWA-RECRON heeft opgesteld voor de verkiezingen (zie pagina 11, red.). Daar staan belangrijke dingen in. Zoals de vraag om erkenning van ondernemerschap. Dat is de basis, als we ondernemers als partners zien bij het beter maken van Nederland. Maar het gaat ook om betaalbaarheid van recreatie voor iedereen. Vrijetijdsbesteding is een grondrecht. Dan moeten we er als overheid op toezien dat het voor de consument betaalbaar blijft, én voor de ondernemer in economisch opzicht haalbaar. Terecht vraagt HISWA-RECRON hier aandacht voor.” Krijgt HISWA-RECRON straks ook een zetel in de raad? “Dat is nog niet aan de orde. Er komen drie ondernemerszetels in de raad. Hoe we die gaan invullen komt in de komende maanden aan de orde.” ‘Je kunt ver weg op vakantie gaan, maar de eigen leefomgeving is veel belangrijker’ U bent sinds eind vorig jaar onafhankelijk voorzitter van de Samenwerkingstafel. Wat is hier uw persoonlijke drive? Heeft u binding met recreatie en toerisme? “Dit is op mijn pad gekomen omdat ik tot vorig jaar lid was van de Raad van Toezicht van het NBTC. Ik doe het ook omdat ik kwaliteit van leven heel belangrijk vindt. Dan heb je te maken met zaken als werk, een woning, kunnen sporten en recreëren. Mensen kunnen ver weg op vakantie gaan, maar in feite is de dagelijkse leefomgeving veel belangrijker. Zelf was ik de helft van mijn vakantie gewoon in Nederland. Heerlijk.” 05-2023 | Recreactie 33

Specialist in chalets, stacaravans & mobilhomes Kom op uw gemak de chalets beleven! Reina Chalets Showterrein Konneweg 6b 3234 KG Tinte +31 (0)181 727 030 info@reinachalets.nl Aan- en verkoop De GSR+ frontmaaier. Al verkrijgbaar vanaf €21.750,00 excl. BTW reinachalets.nl Denkt u aan de verkoop van uw recreatiebedrijf? Of wilt u een bedrijf aankopen? Den Otter Van Vliet, uw makelaar en persoonlijk adviseur DEN OTTER VAN VLIET BEDRIJF S OPVOLGING | TAXATIE | COACHING Vraag vrijblijvend een demonstratie aan! www.denottervanvliet.nl Interesse in 100% elektrische tuinmachines zoals loopmaaiers, zitmaaiers en werktuigdragers? Neem contact met ons op voor een dealer bij u in de buurt. Tel: 0481 371423 100% ELEKTRISCHE FRONTMAAIER Professionele elektrische grasmaaiers met een lithium-ion batterij. Dankzij zijn frontaal DUAL CUT™ maaidek van 112 cm met drie messen en een geïnstalleerd totaal vermogen van 10,2 kW (gelijk aan 20 pk bij een bestaande variant met verbrandingsmotor), verloopt het mulchwerk perfect dankzij de grote, volledig elektrische transmissie en mesaandrijving. Werk zonder uw omgeving te storen. kennis delen Bekendmaking nieuwe tarieven jaargeld Waarschijnlijk bent u van plan het jaargeld voor vaste plaatsen voor 2024 te verhogen. Is de verhoging minder dan 10%, maar heeft u de verhoging nog niet bekend gemaakt aan de recreanten? Dan bent u waarschijnlijk nog op tijd voor de kennisgeving aan de recreanten. Is de verhoging groter, dan bent u te laat. Tekst: Annouck de Jong (Stellicher advocaten) Foto: Max de Krijger Op grond van de RECRON-voorwaarden voor vaste jaar plaatsen moeten de nieuwe tarieven voor het jaargeld uiterlijk drie maanden voor het einde van het overeenkomstjaar bekend worden gemaakt aan de recreanten. Die bekendmaking moet schriftelijk of elektronisch plaatsvinden, bijvoorbeeld met een (digitale) nieuwsbrief of e-mail. De RECRON-voorwaarden maken een duidelijk onderscheid tussen het ‘jaargeld’ en vergoeding voor andere diensten en voorzieningen. Onder jaargeld wordt verstaan ‘de per overeenkomstjaar door de recreant aan de ondernemer verschuldigde vergoeding voor het gebruik van de plaats’. Als naast het jaargeld nog andere bedragen in rekening worden gebracht, dan moet ook dit worden aangegeven. Daarbij moet u inzichtelijk maken welke (aanvullende) bedragen er dan in rekening worden gebracht. Kosten gas, water en elektra Daar waar bepaalde kosten direct aan de recreant worden doorbelast, zoals de kosten voor gas, water en elektra, is het goed om een expliciet voorbehoud te maken. Dit is vooral van belang op het moment dat de tarieven gedurende het overeenkomstjaar kunnen wijzigen. Een aanmerkelijke verhoging van het jaargeld van 10% of meer moet ten minste 18 maanden vóór de ingangsdatum globaal gemotiveerd aan de recreant worden medegedeeld. Dit jaar heeft de Geschillencommissie Recreatie het begrip ‘aan merkelijke verhoging’ nader toegelicht bij de beoordeling van een geschil. De Geschillencommissie Recreatie gaf de volgende toelichting: “Gekeken moet worden hoe hoog de aangekondigde verhoging van het jaargeld in objectieve zin is, dus zonder daarbij acht te slaan op de oorzaak van die verhoging. Met andere woorden, Een verhoging tot 10% moet 3 maanden tevoren worden gecommuniceerd in alle gevallen dat er sprake is van een verhoging van het jaargeld van 10% of meer valt deze verhoging onder de werking van artikel 4, lid 6, van de RECRON-voorwaarden, waarbij tevens de vigerende jurisprudentie met betrekking tot dat artikel in ogenschouw moet worden genomen”. Als een nadere motivering en tijdige aankondiging bij een aanmerkelijke verhoging van het jaargeld ontbreekt, dan zal de Geschillencommissie Recreatie de eventuele klacht van een recreant gegrond verklaren. De recreant hoeft de aangekondigde verhoging dan niet te voldoen. Kortom: controleer voorafgaand aan de verhoging van het jaargeld of de verhoging onder de 10% blijft. Dan geldt de termijn van 3 in plaats van 18 maanden en is een globale motivering niet nodig. 05-2023 | Recreactie 35

vakinfo Verduurzamen is meer dan zonnepanelen Hoe maak je je vakantiepark energieneutraal of zelfs energiepositief? En hoe snel verdien je je investering terug? Met alleen zonnepanelen kom je er niet, want ook het energiegebruik moet worden teruggedrongen. Het is zaak om stroomverbruikers, de eventuele batterij en de zonnepanelen op elkaar af te stemmen. Met een slimme totaaloplossing bereik je de beste resultaten. Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Shutterstock Zonnepanelen zijn een goede investering, want zo bespaar je fl ink op de jaarlijkse elektriciteitsrekening. Maar hoe slim is die investering als in diezelfde accommodaties en gebouwen energie slurpers zoals elektrische cv-ketels en airconditioningsinstallaties blijven staan? Een groot deel van je rendement vertrekt weer door je achterdeur. Wie echt wil verduurzamen en een goede en snelle return on investment wil, kiest voor een totaalconcept. Een oplossing waarin elk apparaat is gekoppeld aan één centraal systeem. Met zo’n systeem kun je elk onderdeel softwarematig beheren, zodat je de meest energiezuinige aanpak voor het hele park kunt realiseren. Onderdelen Hoe zo’n totaalconcept eruit ziet, verschilt per bedrijf. Het is afhankelijk van zowel interne als externe omstandigheden. Dat heeft te maken met bijvoorbeeld de bestaande energiesituatie van het bedrijf en de ligging ten opzichte van de zon. Toch kun je bij een slim totaalpakket uitgaan van vijf belangrijke onderdelen. - - OMVORMER EN ACCUPAKKET. Groene stroom wordt 36 Recreactie | 05-2023 omgezet in bruikbare energie. Met een accupakket bewaar je opgewekte stroom, om die later in te zetten. - WARMTEPOMPBOILER. De warmtepompboiler bespaart tot 70 procent energie in vergelijking met een traditionele elektrische boiler. - AIRCO. De eventuele airco is een grote energieverbruiker. Het is daarom belangrijk om de juiste installatie te kiezen. Een goede en zuinige airco bespaart tot 50 procent energie. - INDUCTIEKOOKPLAAT. Gas is niet langer nodig. Bovendien is schoonmaken van de plaat gemakkelijk en dat is erg fi jn voor de gasten. Wie écht wil verduurzamen kiest voor een totaalconcept ZONNEPANELEN. Voor een goed renderende oplossing moet je rekenen op circa acht zonnepanelen per accommodatie. Elk zonne paneel heeft een hoog rendement van minimaal 400 Wp. Als je kiest voor een totaaloplossing, zorg er dan voor dat je samenwerkt met een deskundige en erkende leverancier. Deze inspecteert vooraf de accommodaties en biedt je op basis van vooronderzoek vrijblijvend een offerte aan. Hij kan je ook vertellen wat de return on investment is en geeft op alle apparatuur minstens tien jaar garantie. Zo weet je precies waar je aan toe bent – én waar je naar toe werkt. Met dank aan Hertzinger Green Connect productnieuws Tekst: Jaap van Sandijk Sprayparks Sprayparks zijn in opkomst en vormen een aantrekkelijk alternatief voor een zwembad. De interactieve waterparken, voorzien van fonteinen en speelelementen, bieden je gasten ontspanning, avontuur en de mogelijkheid tot een verfrissende pauze. Sprayparks kunnen zowel individueel als in groepsverband gebruikt worden. (079) 206 50 60 www.watergamesandmore.com Robotstofzuiger Zwemtrap Robotstofzuiger S170 Navi is geschikt voor harde vloeren en kortpolig tapijt en kan op één batterijlading (dus zonder tussentijds opladen) een oppervlak tot 320 vierkante meter stofzuigen. De S170 Navi maakt gebruik van laser-navigatie en heeft een ultrasonische sensor en een bumper. Hierdoor weet de robot precies waar hij is en herkent hij tijdig gevaren, zoals trapgaten of tafelpoten. (050) 312 96 85 www.wola.nl Met een hoogwaardige rvs-reddingstrap bied je je gasten een efficiënte manier om snel uit het water te komen. Belangrijk, want het gaat om de veiligheid van je gasten. De reddingstrap kan ook dienstdoen als zwemtrap of steigertrap en kan worden gebruikt op elke locatie langs het water. De trap wordt geleverd als bouwpakket en kan eenvoudig worden geassembleerd. (075) 681 06 10 www.seijsener.com Elektrische transporter De Leffert FM-40 transporter is een elektrisch voertuig dat is voorzien van een dak, een polycarbonaat voorruit en een ingebouwde lader. Maximum snelheid is 45 kilometer per uur. De actieradius is 50 tot 60 kilometer, afhankelijk van de rij-omstandigheden. De FM-40 is geschikt voor onverharde wegen, terreingebruik en bospaden. (0512) 76 71 00 www.frisianmotors.com 05-2023 | Recreactie 37

Draadloze beheersystemen elektra(verbruik) • verwarming • melders ICY Campsite Management ICY Marina Management www.icy.nl AUTOMATISCHE BODEMZUIGERS VOOR OPENBARE ZWEMBADEN powered by po az ICY Accommodation Management De automatische bodemzuigers van Dolphin zijn gebruiksvriendelijk en ontworpen voor bijna alle soorten, maten en vormen zwembaden. Ideaal voor openbare zwembaden, hotels, resorts en campings. Wilt u meer weten of heeft u interesse in een demo bij u op locatie? Bel ons: +31 (0)40 285 66 58 of stuur een mail naar support@pomaz.nl Bespaar veel energie BEREID UW CAMPING voor op de toekomst IAAPA Expo Europe is de plek waar duizenden recreatie en leisure professionals samenkomen om de laatste trends te ontdekken. Honderden leveranciers presenteren hun innovaties, waaronder speeltoestellen, zwembadinfrastructuur en springkastelen, maar ook bijvoorbeeld nieuwe concepten qua eten & drinken en reservatiesystemen. Mis uw kans niet om uw vakantieresort/camping op te waarderen. CONFERENTIE: 25-28 SEPT. 2023 BEURS: 26-28 SEPT. 2023 WENEN, OOSTENRIJK REGISTREER NU IAAPA.org/IAAPAExpoEurope @IAAPAEMEA | #IAAPAExpos

Recreatie 14/15/16 NOVEMBER ’23 EVENEMENTENHAL HARDENBERG Dé vakbeurs voor een toekomstbestendige recreatiebranche BESTEL JE TICKETS MET CODE MP1200 VERBLIJFSACCOMMODATIES, SPELEN & BEWEGEN, ENTERTAINMENT & GAMES, RECREATIETECHNIEK, ICT & SOFTWARE, FACILITAIR, DIENSTVERLENING, ZWEMBAD & WATER, TUIN & PARK, MOBILITEIT, TINY HOUSES & BIJZONDER OVERNACHTEN, INTERIEUR & STYLING, OUTDOOR LIVING EN HORECA RECREATIE-VAKBEURS.NL Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)

RECREACTIE 4 | juli 2023 magazine over recreatie en toerisme Twijfels over de Omgevingswet Nieuwe regels brengen veel onzekerheid De zoektocht naar een circulair zwembad en wellness Imagoprobleem: recreatie is méér dan receptie en animatie ‘Gewoon fijn werken’ bij Camping Tamaring in Ruurlo

Dé specialist in de bouw van sanitaire units van hoge kwaliteit Maatwerk dat volledig aan uw wensen voldoet Volledige ontzorging van ontwerp tot sanitaire installatie Innovatieve milieu- en energiebewuste oplossingen Onderhoudsvriendelijke en duurzame materialen Units zijn schakelbaar, fl exibel en verplaatsbaar mobielbouw.nl biedt u nog veel meer informatie BEPAAL DE JUISTE KOERS U heeft een stip op de horizon. Wij helpen u graag de juiste koers bepalen. Wij taxeren en adviseren bij aan- en verkoop van uw bedrijf. Wij zijn sinds 1974 gespecialiseerd in aan- en verkoop, taxaties en bedrijfsovernames in de watersport en dag- en verblijfsrecreatieve sector. Neem contact op met één van onze specialisten: Maxx Hup, Thijs Lunenburg, Yvette Mijnheer, Adri Mijnheer, Rianne Jansen, of Harm-Jan Mooiweer. vandeloosdrechtrbm.nl Verblijfsrecreatie Watersport Dagrecreatie Sport en Wellness DÉ RECREATIE BEDRIJFSMAKELAAR F.A. Molijnlaan 28, 8071 AG Nunspeet Tel: 0341 - 25 23 63

colofon voorwoord Hoofdredactie: HISWA-RECRON, Marike Rosier, communicatie@hiswarecron.nl Eindredactie: Maarten Bokslag, www.bokslag.com Redactiecommissie: Wanda van Eck, Jeff rey Belt, Stijn Boode Marike Rosier Aan dit nummer werkten mee: Jaap van Sandijk, Richard Rademaker, Janine Messelink, Eelco de Jong Opmaak: Dock35 Media Coverfoto: Max de Krijger Bladmanagement: Dock35 Media, Sjoerd Franssen Advertenties: Dock35 Media, Martijn Penning, (0314) 355 826, martijn@dock35media.nl Druk: Senefelder Misset Doetinchem B.V. Abonnementen: HISWA-RECRON, Storkstraat 24, 3833 LB Leusden, communicatie@hiswarecron.nl, (033) 303 9700, 68 euro per jaar, 34 euro voor studenten en medewerkers van recreatiebedrijven. Gratis voor HISWA-RECRON-leden, overheden en pers. Als vakblad hanteren wij de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er vanuit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Oplage: 4.400 exemplaren. De samenstellers hebben de grootst mogelijk zorgvuldigheid betracht. Noch HISWA-RECRON, noch redactie, noch auteurs aanvaarden enige aansprakelijkheid bij eventueel voorkomende fouten. PARTNERS IN BUSINESS: Manager Communicatie Kritisch Wat een mooie en afwisselende editie van Recreactie is dit geworden. Diverse onderwerpen passeren de revue. Onderwerpen waar we als redactie en journalisten ook kritisch naar kijken en die zeker niet allemaal een halleluja-gevoel oproepen. Zo ook het coverartikel over de Omgevingswet; het is maar afwachten hoe deze wet, de uitvoering en de handhaving zich gaan ontwikkelen volgend jaar. Veel blijft hetzelfde, maar ook heel veel niet. Het zal vast onduidelijkheid opleveren, zeker in het KENNISPARTNERS: begin, dus wees kritisch op wat er in jouw gemeente gebeurt. In de rubriek Kennis delen lees je over het bijbehorende omgevingsplan, het belangrijkste instrument voor recreatieondernemers. Hierin staan alle gemeentelijke regels die betrekking hebben op jouw fysieke leefomgeving. Hou hierbij ook kritisch de vinger aan de pols. In een ander artikel lees je dat uit onderzoek onder mbo-studenten blijkt dat het imago van onze sector écht beter moet. De meeste studenten zijn gematigd positief, maar er is nog veel te verbeteren. Kritisch naar onszelf kijken helpt daarbij. In Recreanders vind je de column van Janine Messelink (Prosuco), of zal ik zeggen: van ChatGPT. Leuk om te lezen wat zo’n Artifi cial Intelligencesysteem (AI) voor een tekst produceert. Ik ben ook heel benieuwd naar het vervolg, als Janine weer aan de beurt is voor het schrijven van deze column. Kunnen we ChatGPT of een ander AI-systeem niet eens inzetten voor onze sector? Het systeem vragen naar de Omgevingswet en de mogelijke valkuilen? En daar met elkaar lessen uit leren. Wellicht kunnen we dan ook checken hoe we het imago van onze sector nu echt goed kunnen verbeteren? Er komen vast verrassende dingen uit. Maar of we nu AI-systemen inzetten of zelf aan de slag gaan, blijf bij alles kritisch voor het beste resultaat! Veel leesplezier. 04-2023 | Recreactie 5

HOGE KWALITEIT KOELTECHNIEK laag geprijsd! Koelwerkbank temp. bereik: -2º tot 8ºC 230 Volt Vanaf 4750.045 Vanaf 1.025,Lease vanaf 26,44* Koelkast afm. rooster 65x53 cm temp.bereik: -2º tot 8ºC 230 V Vrieskast afm. rooster 65x53 cm temp.bereik: -18º tot -22ºC 230 V art. nr model afm. cm kW KOELKAST 4750.025* 1 deur 4750.005 1 deur 68 x 71 x 201 0,19 74 x 83 x 201 0,30 4750.010 2-deurs 148 x 83 x 201 0,44 art. nr model afm. cm kW VRIESKAST 4750.030* 1 deur 4750.015 1 deur 1.280,1.025,1.460,- 1.170,2.355,- 1.885,art. nr model afm. cm kW 4750.035 4750.040 4750.045 2-deurs 3-deurs 4-deurs 223 x 70 x 85 HOOGRENDEMENT UITVOERING 4752.035 4752.040 4752.045 2-deurs 3-deurs Blastchiller/freezer 4 voorgeprogrammeerde programma's kerntemperatuurmeter verrijdbaar 230 Volt 136 x 70 x 85 0,21 180 x 70 x 85 1.410,0,23 0,34 1.130,Lease vanaf 28,59* 1.130,1.675,- 1.340,2.015,- 1.615,136 x 70 x 85 0,20 180 x 70 x 85 4-deurs 223 x 70 x 85 1.680,0,22 0,34 1.345,1.975,- 1.595,2.365,- 1.895,68 x 71 x 201 0,40 74 x 83 x 201 0,48 4750.020 2-deurs 148 x 83 x 201 0,78 * afm. rooster 53,5x55 cm KOELKAST HOOGRENDEMENT UITVOERING 4752.005 1 deur 74 x 83 x 201 0,17 4752.015 2-deurs 148 x 83 x 201 0,36 VRIESKAST HOOGRENDEMENT UITVOERING 4752.010 1 deur 74 x 83 x 201 0,42 4752.020 2-deurs 148 x 83 x 201 0,70 1.560,1.250,1.805,- 1.445,2.740,- 2.195,Vanaf 1.750,1.399,2.845,- 2.295,2.195,1.749,3.275,- 2.625,*De in deze advertentie vermelde lease tarieven zijn per maand op basis van 60 maanden en op basis van operationele lease. EMMELOORD Platinaweg 21 8304 BL Emmeloord Tel: (0527) 635 635 info@hakpro.nl AMSTERDAM De Flinesstraat 20 1114 AL Duivendrecht Tel: (020) 665 6428 amsterdam@hakpro.nl GRONINGEN Verl. Bremenweg 10c 9723 JV Groningen Tel: (050) 318 1600 groningen@hakpro.nl art. nr model afm. cm kW 4750.705 5x 1/1 GN of 5x EN 400x600 80 x 80 x100 0,75 3.220,2.575,4750.710 7x 1/1 GN of 7x EN 400x600 80 x 80 x 151,5 0,98 3.815,- 2.955,4750.715 9x 1/1 GN of 9x EN 400x600 80 x 80 x 176,3 1,2 6.210,- 4.965,ROTTERDAM Schuttevaerweg 13 3044 BA Rotterdam Tel: (010) 750 2750 rotterdam@hakpro.nl VENLO Venrayseweg 44 5928 NZ Venlo Tel: (077) 387 4242 venlo@hakpro.nl VLISSINGEN Bedrijfsweg 9 4387 PD Vlissingen Tel: (0118) 493 222 vlissingen@hakpro.nl 23-05-00 Alle prijzen zijn in euro's, exclusief BTW en wettelijke verwijderingsbijdragen. Wijzigingen voorbehouden zonder voorafgaande kennisgeving. Zet- of drukfouten voorbehouden. 2.575,Lease vanaf 60,26* hakpro.nl HOOG RENDEMENT WAT EEN BESPARING! inhoud Informatief Mens&bedrijf 08 14 20 31 33 Onder de aandacht Kort nieuws uit de branche Coverstory Omgevingswet brengt onzekerheid Arbeidsmarkt Recreatie is méér dan animatie Vakinfo Op weg naar circulaire wellness Productnieuws Een overzicht van de laatste innovaties 11 13 Columns Green Key RecreAnders 24 29 De bezieling Jan van Kuijk van Camping Tamaring werkt aan de ideale natuurcamping Kennis delen Bouwen onder de Omgevingswet: soms is extra vergunning nodig 04-2023 | Recreactie 7

onder de aandacht Nieuw ontvangstgebouw RCN Grote Bos RCN Vakantieparken neemt 28 juni een multifunctioneel ontvangstgebouw op park het Grote Bos in Doorn in gebruik. Het is gebouwd met duurzame materialen en is door de goede isolatie en uitgekiende installatie energieneutraal. Opvallend is het zwevende dak dat door 17 boomstammen wordt gedragen. Het ontwerp is op te vatten als een blad van een boom. Het ondersteunt het idee van ‘binnen is buiten’. Bij veel licht in de zomer beweegt de zon binnen door de ruimte. Tien lichtkoven zorgen ervoor dat extra daglicht wordt opgevangen. De beleving wordt nog versterkt doordat het patroon van de bestrating buiten het gebouw doorloopt naar binnen. Binnen krijgt duurzaamheid een extra dimensie door de groen ‘bemoste’ wand met het nieuwe logo van RCN-Vakantieparken. Aanpassingen in het WAS Per 1 juli 2023 wordt het Warenwetbesluit Attractie- en Speeltoestellen (WAS) gewijzigd. Veel voorkomende ongelukken met (verhuur) springkussens en trampolines waren de aanleiding om het WAS aan te passen. De nieuwe wettekst bevat onder meer specifieke verplichtingen voor de fabrikanten, importeurs en beheerders van toestellen. Daarnaast is het straks verplicht om ernstige ongevallen te melden bij de NVWA. Ook worden nieuwe eisen gesteld aan het keuringscertificaat, om fraude met certificaten tegen te gaan. De discussie over de werking van het WAS duurt voort. HISWA-RECRON blijft benadrukken dat het besluit geldt voor attractie- en speeltoestellen, dus niet voor sporttoestellen, zoals onder meer gebruikt bij klimmen, abseilen, tokkelen, klimbossen, high-rope courses, boulderen en calisthenics. De AKI’s (keuringsinstanties) en het ministerie lijken voorstander te zijn om die toestellen toch onder het WAS te brengen. De lobby op dit onderwerp wordt dan ook onverminderd voortgezet. www.hiswarecron.nl (zoekterm: warenwetbesluit) Geen btw-verhoging! In opdracht van het ministerie van Financiën heeft bureau Dialogic een evaluatie uitgevoerd met betrekking tot het lage btw-tarief van 9%. Het rapport zal deze zomer in de Tweede Kamer worden besproken. Ook het lage tarief voor de diensten in de (dag)recreatiesector komt in het rapport naar voren. Dialogic is daar kritisch over. Dat doet bij HISWA-RECRON de alarmbellen rinkelen, want het lage tarief werd al vaker bedreigd. Afschaffing van het lage btw-tarief voor onze sector, zou leiden tot een forse prijsstijging voor de consument en moet dan ook worden voorkomen. Op initiatief van HISWA-RECRON is binnen de koepelorganisaties VNO-NCW en MKB Nederland een werkgroep met betrokken branches opgezet die de lobby oppakt en coördineert. De inzet is duidelijk: geen afschaffing van het lage tarief voor de diensten die 9% worden belast. 8 Recreactie | 04-2023 Foto: Wanda van Eck Foto: Max de Krijger Foto: Shutterstock Foto: Joanne Blokland (Zeilschool Vinkeveen) Veilige jongerenvakanties HISWA-RECRON lanceert de Gedragscode sociale veiligheid voor jeugdvakanties en -activiteiten. Tijdens jeugdvakanties moet het plezier van de deelnemers centraal staan. Het is belangrijk dat minderjarigen zich veilig voelen. HISWA-RECRON wil met de gedragscode discriminatie, (seksueel) grensoverschrijdend gedrag en machtsmisbruik voorkomen. De gedragscode moet zorgen voor een sociaal veilig klimaat, waarbinnen bedrijven de vakanties en activiteiten uitvoeren. Er staan regels en aanbevelingen in waar begeleiders zich tijdens hun werk aan moeten houden. Het ondertekenen van de code is verplicht. www.hiswarecron.nl (zoekterm: veiligheid) Roompot start eigen opleiding Hospitality Manager Roompot start deze zomer met een mbo-4 opleiding Hospitality Manager. De BBL-opleiding van drie jaar krijgt vorm samen met het Albeda Travel & Leisure College in Rotterdam. Studenten leren in drie jaar alles wat nodig is om verschillende afdelingen op een resort te coördineren. Wie afstudeert is zeker van een baan bij Roompot. Elk schooljaar heeft praktijkuren, die de deelnemers op een Roompot-park uitvoeren. Ook de onderwijsuren vinden grotendeels bij Roompot plaats, deels online en een enkele keer op het Albeda College. Studenten worden voor zowel de praktijkuren als de onderwijstijd fulltime betaald volgens de cao Recreatie. Hoe gebruik je HISWA- en RECRON-voorwaarden? De HISWA- en RECRON-voorwaarden zijn overbekend. Maar hoe pas je die toe als je zowel verblijfsrecreatie als ligplaatsen voor boten biedt? Sinds april dit jaar geldt: gebruik de meest toepasselijke set met voorwaarden en zorg dat je gast of klant die ontvangt. Jachthaven Heb je een jachthaven en ga je ook een aantal vakantiewoningen op jouw terrein verhuren? Dan blijft de jachthaven vallen onder de HISWA-voorwaarden voor verhuur van lig- of bergplaatsen, terwijl de vakantiewoningen verhuurd worden onder de RECRON-voorwaarden voor vakantieverblijven. Gasten die een vakantiewoning boeken, bied je bij de boeking de RECRONvoorwaarden aan. Bij een online boeking moet de gast aanvinken dat hij akkoord gaat met de voorwaarden, voordat hij betaalt. Camping Stel, je hebt een camping met vaste staanplaatsen en daarbij een kleine jachthaven met ligplaatsen. Je hanteerde al de RECRON-voorwaarden voor vaste staanplaatsen, maar nu ga je ook de HISWA-voorwaarden voor ligplaatsen gebruiken. Alle ligplaatshouders in de jachthaven bied je een nieuwe HISWAhuurovereenkomst aan en ze moeten de HISWA-voorwaarden ontvangen. Op de overeenkomst staat aangegeven dat de voorwaarden zijn uitgereikt en dat de ligplaatshuurder daarmee akkoord is. Wie een camping of bungalowpark heeft en kano’s en supplanken verhuurt, maakt gebruik van de HISWA-voorwaarden voor verhuur pleziervaartuigen. Die regelen veel standaardzaken en kennen speciale artikelen voor open vaartuigen, zoals een kano of supplank. Het gebruik van de voorwaarden is verplicht. Bij een geschil heb je een duidelijke juridische basis. Kom je er met de gast niet uit, dan staat de gang open naar de geschillencommissie. www.hiswarecron.nl (zoekterm: voorwaarden) 04-2023 | Recreactie 9

XLINE AURORA TWIN Adria is een pionier op het gebied van de ontwikkeling van campings met hoogwaardige huuraccommodaties. Ons doel is om uw gasten een onderscheidende en unieke vakantie-ervaring te bieden. Onze “one-stop-shop”benadering houdt in dat wij met onze klanten samenwerken van conceptontwikkeling tot service en aftersales. Campings, touroperators en vakantieparken profiteren allemaal van onze unieke service. In 2022 ontving de XLine serie de Red Dot award - Best of the Best voor product design en ons Aurora Twin was de prijswinnaar van 2023. U kunt ons bezoeken op de Recreatie Vakbeurs, Hal 6 stand 649 op 14 t/m 16 november in Hardenberg. Adria Home Benelux c/o Daalmann Mobilheime GmbH Rudolf-Diesel-Str. 11 D - 49843 Uelsen Thomas Meyer Projectmanager Camping & Toerisme T: 0049 172 6586452 E: thomas.meyer@adria-home.com www.adria-home.com | www.adria-holidays.net #adriahome #adriaglamping Lid van: onder de aandacht column Slim energiecontract Varen blijft populair Vooral tijdens de coronapandemie hebben steeds meer Nederlanders de watersport (her)ontdekt. Uit cijfers van HISWA-RECRON blijkt dat de verhuur en verkoop van boten goed loopt. Nu blijkt dat het hier niet gaat om een tijdelijke trend, want de perspectieven voor de jachtbouw- en watersportsector zijn nog steeds positief. De verkoop van met name sloepen, speedboten, surfplanken en kano’s groeide flink. Een record van bijna drie miljoen mensen ging in 2022 het water op. Het percentage nieuwkomers dat voor het eerst het water op ging, groeide ten opzichte van 2021 met 15 procent. Daarnaast kwamen er 7 procent meer herintreders: mensen die vroeger aan watersport deden en nu weer actief zijn. Ook zeilcursussen en zeilkampen zitten in de lift. Nederlandse attractieparken zeer veilig Inspecteurs van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) hebben in 2022 op twintig attractieparken gecontroleerd of de attractie- en speeltoestellen veilig zijn en aan de wettelijke eisen voldoen. Bij deze inspecties zijn bijna alle gecontroleerde toestellen akkoord bevonden. Inspecteurs hebben kleine onvolkomenheden geconstateerd (soms administratieve kwesties) aan 7 van de ruim 100 onderzochte attractie- en speeltoestellen. Bij de herinspecties waren alle tekortkomingen hersteld. Controles vonden plaats op basis van het WAS, het Warenwetbesluit Attractie- en Speeltoestellen. Energiecontracten bieden steeds meer mogelijkheden. Wie zekerheid zoekt sluit een meerjarig contract af. Wie goed kan inschatten hoe zijn verbruikspatroon over de dag en over de seizoenen verschilt kan ook kiezen voor een dynamisch contract. Zeker in combinatie met een flinke accu, je eigen stroomopslag, kan dat forse voordelen opleveren. Hoe gaat dat dan in zijn werk? De basis is, dat er nu al op zonnige dagen of dagen met veel wind pieken in de productie van duurzame stroom ontstaan. Dat wordt de komende jaren alleen maar meer. Er ontstaan momenten midden op de dag waarop stroom gratis kan worden afgenomen of er zelfs geld op toe wordt gelegd. Wie al een volle accu heeft moet zorgen dat de eigen zonnepanelen uit worden geschakeld. Is de accu leeg, dan is dit het moment om hem te laden. De accu die zelf in de gaten houdt hoe het stroomtarief zich ontwikkelt, is nog toekomstmuziek. Voorlopig moet je de tarieven zelf in de gaten houden, ofwel dat uitbesteden. Maar ook zonder accu kun je voordeel behalen. Wat zijn de grote energieverbruikers op je bedrijf? Het op temperatuur houden van het zwembadwater? Dat kun je ook doen met goedkope of gratis stroom. Je kunt ook je gasten stimuleren om hun stroomverbruik op piekuren te concentreren. Een happy hour voor het laden van de elektrische auto. De bedrijfsvoering is op allerlei manieren af te stemmen op het aanbod van elektriciteit en dus op de tarieven. Een besparing tot 25% is bij veel bedrijven haalbaar. Waarom vinden wij als Green Key keurmeesters dat nou verstandig? Wij zien dit als onderdeel van het verduurzamen. Zoek het uit en maak het bespreekbaar. Let op je energieverbruik en het wordt vanzelf minder. Door het bewust inkopen van energie verdien je geen punten voor de Green Key. Maar wél door de combinatie van zonnepanelen, batterij en warmtepompen. En wie bovenstaande goed heeft gelezen, snapt dat dat een steeds beter idee is. Richard Rademaker, keurmeester Stichting KMVK Meer weten over Green Key? Neem contact op met Erik van Dijk E: erik@kmvk.nl T: 06 - 12 81 06 41 04-2023 | Recreactie 11 Foto: Toverland

onder de aandacht Master Sustainable Outdoor Hospitality Management Hogeschool BUas in Breda start samen met universiteiten in Kroatië en Spanje de masteropleiding Sustainable Outdoor Hospitality Management. Een internationale opleiding, gericht op strategisch management van grootschalige camping resorts. De Engelstalige opleiding besteedt onder meer aandacht aan strategie, parkontwerp, stakeholder management en human resource management. Het laatste deel van de studie bestaat uit veldonderzoek en een scriptie in een belangrijke Europese outdoor hospitality regio. Studenten kunnen tot augustus aanmelden. Er zijn tien beurzen van € 5000,- voor de meest gemotiveerde studenten. www.buas.nl Nieuwe leden Tussen 15 april en 1 juni zijn de volgende bedrijven lid geworden van HISWA-RECRON. Welkom! • Mind Mystery, Horst, www.mindmystery.nl • Camping Bloemendaal, Bloemendaal, www.campingbloemendaal.nl • Suncube Nederland, Zeewolde, www.suncube.nl • Simanto, Oosterstreek, www.simanto.nl • De Kleine Westrik, Biest-Houtakker, www.dekleinewestrik.nl Steeds minder groene recreatieruimte De ANWB heeft in een onderzoek de ontwikkeling van groene ruimte in Nederland in kaart gebracht. Steeds minder groene ruimte blijkt potentieel beschikbaar te zijn voor recreatie en de ANWB voorziet steeds meer knelpunten. Om de hoeveelheid groen op peil te houden moet er tot 2030 ongeveer 27.000 hectare bijkomen. Tot 2050 is zelfs zo’n 63.000 hectare extra nodig. Recreatieve ruimte is van groot belang voor de fysieke en mentale gezondheid en voor de leefbaarheid van Nederland. De tekorten leiden tot spanningen tussen recreanten onderling en verstoring van de natuur. De ANWB vindt dat provincies en gemeenten recreatief groen daarom structureel moeten opnemen in hun beleidsplannen. www.anwb.nl (zoekterm: recreatieruimte) 12 Recreactie | 04-2023 • 8Stone Villas, De Bult, www.8stone.nl • De Koperen Ezel, Epe, www.dekoperenezel.nl • Biesheuvel Watersport, Strijen, www.biesheuvelwatersport.com • Groepsaccommodatie Klonie, Ellertshaar, www.klonie.nl • Olav Boats, Zeewolde, www.olavboats.nl • Struchterhof, Schin op Geul, www.struchterhof.eu • Abseilen.nl, Rotterdam, www.abseilen.nl • Qualified Sales, Delft, www.duurzaamoplossen.nl Foto: De Koperen Ezel Foto: BUas RecreAnders Thuishavens wordt Port Adhoc In 2019 kocht de Franse Port Adhoc Group de Thuishavens (Jachthaven Naarden, Jachthaven Bruinisse en Marina Muiderzand) van Den Daas Recreatie, het bedrijf van de Nederlandse familie Den Daas. Sindsdien heeft het Franse concern, dat in eigen land 7 havens heeft, daar nog Lelystad Haven en Marina Lelystad aan toegevoegd. Begin april werd bekend dat de vertrouwde naam Thuishavens wordt vervangen door Port Adhoc Nederland. Met meer dan 4.500 ligplaatsen in Nederland is Port Adhoc Nederland de grootste commerciële jachthavengroep van het land. De ambitie is het netwerk van jachthavens in Europa verder uit te breiden. Het is de bedoeling de jachthavens om te vormen tot reis- en vrijetijdsbestemmingen, niet alleen gericht op waterrecreatie, maar op een breed publiek van alle generaties. Janine Messelink Prosuco Revolutie (deel 1) We zijn, wellicht zonder dat we het goed en wel beseffen, beland in een nieuw tijdperk. De ongekende mogelijkheden van AI (kunstmatige intelligentie) gaan ons leven beïnvloeden op manieren die we nog nauwelijks kunnen bevatten. Als deel 1 deze column, die mij 2 minuten tijd kostte dankzij ‘ChatGPT’. Vraag aan ChatGPT: “Schrijf een column over het gebruiken van ChatGPT voor het zoeken naar een vakantiebestemming in eigen land”. ChatGPT antwoordt: Titel: De magie van ChatGPT: Jouw reisleider voor een avontuur in eigen land Makkelijk e-bikes verhuren We stappen steeds vaker op de fiets, om te sporten en ons fitter te voelen. Het aantal fietsers groeit en daarmee ook de doelgroep om een e-bike aan te verhuren. Voor je gasten is dat plezierig, want die kunnen onbezorgd fietsen en hoeven niet te sjouwen met hun eigen zware e-bikes. Daarom ontwikkelde HISWA-RECRON Kennispartner Aon een laagdrempelig concept voor de verhuur van e-bikes. Dit gebeurt in samenwerking met leasebedrijf Elbuco. Als recreatiebedrijf lease je de e-bikes voor een vast bedrag, inclusief onderhoud en verzekering. Zo bied je gasten een extra service, met mogelijk een interessant rendement. Check wel even je aansprakelijkheidsverzekering. Meer informatie bij Jos Kuhl van Aon: jos.kuhl@aon.nl 04-2023 | Recreactie 13 In een wereld waarin we voortdurend op zoek zijn naar de volgende grote reisbestemming, vergeten we soms de schatten die voor onze eigen voordeur liggen. Gelukkig is er nu een nieuwe metgezel die ons kan helpen bij het verkennen van onze eigen achtertuin: ChatGPT, onze digitale reisleider. Wanneer je op zoek bent naar een vakantiebestemming in eigen land, kan ChatGPT je horizon verbreden en je verrassen met suggesties die je misschien over het hoofd hebt gezien. Of je nu op zoek bent naar adembenemende natuur, historische steden of charmante dorpjes, ChatGPT heeft een schat aan informatie binnen handbereik. Met zijn uitgebreide kennis kan ChatGPT je helpen bij het ontdekken van verborgen pareltjes die je nooit eerder had overwogen. Van pittoreske kustplaatsen tot prachtige nationale parken, ChatGPT kan je inspireren met verhalen en bezienswaardigheden die je doen verlangen naar een avontuur in eigen land. Bovendien is ChatGPT altijd beschikbaar, 24 uur per dag, 7 dagen per week. Of je nu midden in de nacht inspiratie nodig hebt of gewoon wat reistips wilt opdoen tijdens je lunchpauze, ChatGPT staat altijd paraat om je te helpen bij het plannen van je perfecte vakantie. Dus waarom niet de magie van ChatGPT gebruiken om een onvergetelijke reiservaring in eigen land te creëren? Laat je verrassen, ontdek nieuwe plaatsen en maak herinneringen die dichter bij huis liggen dan je ooit had gedacht. Met ChatGPT als je persoonlijke gids kun je met een frisse blik naar je eigen omgeving kijken en de schoonheid ervan waarderen. Het avontuur begint hier, in eigen land.

coverstory Nieuwe regels bieden vooral onduidelijkheid Wat brengt de nieuwe Omgevingswet? Alle lichten staan op groen: de Omgevingswet wordt (vrijwel zeker!) per 1 januari 2024 ingevoerd. Het is een enorme operatie, vooral voor gemeenten. Maar ook voor ondernemers heeft de wet impact. Veel vertrouwde procedures veranderen. We gaan van middel- naar doelvoorschriften. Bij vergunningsaanvragen veranderen de regels rond participatie. “De wet schept voorlopig vooral heel veel onzekerheid.” Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Max de Krijger We hebben het eens nagezocht: de invoering van de Omgevingswet is inmiddels vijf maal uitgesteld. De oorspronkelijke invoeringsdatum was 1 juli 2019. Het wordt 4,5 jaar later. Nu lijkt het erop dat de Omgevingswet, waarin heel veel ruimtelijke 14 Recreactie | 04-2023 en milieuwetten worden geïntegreerd, toch echt per 1 januari 2024 in gaat. De strekking van de wetten wijzigt niet, maar toch verandert er veel, legt Marcel Tap van HISWA­RECRON uit. “26 wetten en vele regelingen worden bij elkaar geveegd. Alle regels op het gebied van bouwen, duurzaamheid, biodiversiteit, water, ruimtelijke ordening et cetera gaan samen. Dat zou moeten leiden tot integraal overheidsbeleid.” Met de nieuwe wet gaan we van middel- naar doelvoorschriften Er verandert dus veel. Hier en daar wordt de Omgevingswet ‘de grootste wetswijziging sinds de Grondwet’ genoemd. Toch blijft voor ondernemers ook veel hetzelfde, legt Tap uit. “Je krijgt er in elk geval mee te maken als je een zwembad hebt, of als je ergens een vergunning voor moet aanvragen. Wie een zwembad heeft maakt meteen kennis met één van de pijlers onder de wet: we gaan van middelvoorschriften naar doelvoorschriften. Ofwel: de wet schrijft niet meer exact voor wat je moet doen, maar vraagt van ondernemers om aan te tonen dat zij er alles aan gedaan hebben om de doelen te behalen. Bij zwembaden is dat bijvoorbeeld: veilig en schoon zwemwater.” Beheersplan Dat klinkt plezierig, want het geeft ondernemers vrijheid om de zaken op hun eigen manier goed te regelen. Maar Tap is niet overtuigd. “We weten gewoon niet waar we straks aan toe zijn. Voor al je zwemwater moet je een risico­analyse en een beheersplan opstellen. Gezondheidsschade en letsel moet je zien te voorkomen, dat is logisch. Dan kom je op zaken als de waterkwaliteit (zie kader pagina 17), de ruwheid van de tegels en de afzuiging van het water – die mag bijvoorbeeld niet gevaarlijk zijn voor mensen met lang haar. Maar op dit moment heb je bijvoorbeeld een regel dat voor een buitenbad van maximaal 1,40 meter diep geen toezicht nodig is. Hoe wordt dat straks, als je alle risico’s moet uitbannen? Moet er dan altijd toezicht zijn bij het buitenbad? Dat is niet helder en schept dus onzekerheid. De doelvoorschriften zadelen ondernemers op met veel administratie, extra kosten en een ongewisse uitkomst.” Rosanne de Groot, specialist ruimtelijk ordeningsrecht bij Stellicher Advocaten, ziet hier zelfs een mogelijke bron van ongelijkheid. “Als gemeenten de argumentatie van ondernemers gaan beoordelen, komt er altijd interpretatie bij kijken. Wordt 04-2023 | Recreactie 15 >

3 OKTOBER 2023 Save the date: Countus Recreatiecongres Na het succes van vorig jaar organiseert het Expertiseteam Recreatie & Horeca op 3 oktober 2023 opnieuw een Countus Recreatiecongres. Wij zijn trots de fantastische locatie aan te kunnen kondigen, dit is namelijk Paleis het Loo in Apeldoorn! Countus helpt jou als recreatieondernemer met het maken van strategische keuzes. Ook tijdens dit Recreatiecongres brengen beroepsprofessionals je op de hoogte van trends en ontwikkelingen en kun je inspirerende kennissessies bijwonen. Er zijn twee inspirerende sprekers en daarnaast kun je deelnemen aan een unieke rondleiding bij Paleis Het Loo. Binnenkort maken we het definitieve programma en de sprekers bekend en kun je je aanmelden voor dit unieke evenement. Zet 3 oktober dus alvast in je agenda, hopelijk zien we je dan! Expertiseteam Recreatie & Horeca recreatie-horeca@countus.nl COUNTUS.NL/RECREATIECONGRES Draadloze beheersystemen elektra(verbruik) • verwarming • melders ICY Campsite Management ICY Marina Management www.icy.nl ICY Accommodation Management Save the date 3 oktober: Countus Recreatiecongres Fotografie © Paleis het Loo Bespaar veel energie coverstory ‘Wie moet je voor participatie uitnodigen? De buren? De dorpsraad? De vlindervereniging?’ de argumentatie van de ene ondernemer wel geaccepteerd en van de ander niet? Dat biedt ruimte voor initiatieven, maar het kan ook erg lastig worden, gelet op willekeur en precedentwerking.” Eelco de Jong van Zypp advocaten heeft een boek van 400 pagina’s over de nieuwe wet geschreven. Wellicht zal het gebruikt worden als leerstof op de hbo’s. Hij legt uit dat het aanpassen van wetten bij het maken van de Omgevingswet niet echt de bedoeling was. “Maar gaandeweg het proces gebeurt het toch. Dat is wel iets om op te letten.” De Jong legt uit dat recreatieondernemers vooral met de Omgevingswet te maken krijgen bij het bebouwen of gebruik van grond. “Als je een boom kapt, een terras aanlegt. Als je een evenement organiseert en te maken hebt met regels op het gebied van milieu, geur­ en geluidshinder. Eigenlijk heb je bij alles wat de leefomgeving betreft straks met de Omgevingswet te maken.” Addertje Een hele belangrijke wijziging is, dat de vele bestemmingsplannen die een gemeente nu heeft, straks samengaan in één omgevingsplan. Dat kan dan wel op onderdelen herzien worden. Daar schuilt ook een addertje onder het gras, denkt De Jong. “Het kan heel goed zijn dat een gemeente die het omgevingsplan voor het centrum herziet, en passant ook even de geluidsnormen voor het buitengebied aanpast. Of opneemt dat er geen boom meer gekapt mag worden. Die zaken kunnen ambtshalve worden vastgesteld en dat kan je dus als onder nemer zomaar ‘overkomen’. En het omgevingsplan wordt voortaan waarschijnlijk meerdere malen per jaar aangepast, terwijl een bestemmingsplan meestal maar eens in de tien jaar werd gewijzigd.” Voor ondernemers is het dus zaak veel meer dan voorheen de vinger aan de pols te houden. Met meerdere planwijzigingen per jaar zou het in theorie ook makkelijker kunnen worden voor ondernemers om bijvoorbeeld een uitbreidingsplan (met wijziging bestemming) in het omgevingsplan opgenomen te krijgen. Eelco de Jong betwijfelt het: “Het blijven toch dezelfde ambtenaren die het beoordelen.” Met de Omgevingswet komt ook de verplichting voor de aanvrager van een vergunning om de participatie vooraf te regelen. De insteek is dat dat tijdsbesparend kan werken. Marcel Tap maakt zich er zorgen over. “Nu vraag je een bestemmingsplanwijziging of vergunning aan en kunnen belanghebbenden een zienswijze en beroep aantekenen. Hoe gaat dat straks dan? Je kunt dat niet allemaal naar voren trekken en bij de Nieuwe normen voor zwemwater Ook de Whvbz en het Bhbvz, die nu de regels rondom hygiëne en veiligheid in zwembaden beschrijven, worden opgenomen in de Omgevingswet. De manier waarop hygiëne en veiligheid geborgd zijn in de dagelijkse bedrijfsvoering gaat veranderen. Ondernemers moeten een risico-analyse uitvoeren, een beheersplan maken en een logboek bijhouden van de uitvoering van beheersmaatregelen en van eventuele incidenten. Zo’n incident is een ongeval, maar ook de overschrijding van een bepaalde meetwaarde. Ondernemers met het Keurmerk Veilig & Schoon zijn al bekend met de methodiek. Er worden onder de nieuwe wet aanzienlijk meer stoffen in het zwemwater en de lucht gemeten dan nu. Voor andere stoffen worden de grenswaarden verlegd. Zwembaden moeten vanaf 1 januari 2024 volgens de nieuwe normen meten. Daar wordt direct op getoetst, maar (deels) nog niet gehandhaafd. Het advies van HISWA-RECRON is in elk geval: maak tijdig afspraken met je laboratorium. Als het laboratorium er klaar voor is, laat dan meteen volgens het nieuwe beleid bemonsteren. Het overzicht van te bemeteren stoffen en de verschillen vanaf 1 januari 2024 is te vinden op www.hiswarecron.nl (zoekterm: omgevingswet) onder nemer leggen.” Ook Rosanne de Groot is sceptisch: “Nu hebben gemeenten voor bepaalde trajecten ook al participatieverordeningen. Dat is op zich prima. Maar of je de participatie nou vooraf of later in het traject regelt, je houdt altijd mensen die het er echt niet mee eens zijn. Die zeggen meteen al: ik ga door tot de Raad van State.” 04-2023 | Recreactie 17 >

Totaalleverancier voor de recreatiesector Wij hebben een ruim assortiment artikelen die benodigd zijn in de camping- of recreatiebranche. Daarnaast bieden we ondersteuning op maat bij de voorbereiding én uitvoering van infrastructurele & technische projecten. Denk aan ontwerpberekeningen of begeleiding op het terrein, bijvoorbeeld bij het aanleggen van leidingsystemen. Extra korting voor HISWARECRON leden! 50 jaar dankzij jou! Kijk voor onze acties op wildkamp.nl/50jaar Kijk voor meer informatie op wildkamp.nl/recreatie TECHNISCHE TOTAALOPLOSSINGEN VOOR DE RECREATIEMARKT Lekker, als alles werkt zoals jij wil. Slimme totaaloplossingen, die recreatie prettig en eenvoudig maken. Bedacht én ontwikkeld door mensen die vooruitkijken, maar ook meedenken. Vakmensen. De mensen van Seijsener. Ga naar seijsener.com Of scan de QR-code Slim bedacht, goed uitgevoerd coverstory Eelco de Jong denkt dat het met die participatieplicht zo’n vaart niet zal lopen. “In de meeste gevallen kan het gemeentebestuur geen vergunning weigeren wegens het ontbreken van een participatieproces. Dat is alleen anders als er moet worden afgeweken van het bestemmingsplan. Dan kan de gemeenteraad participatie eisen. Verder is het ook nog vrij onduidelijk wie je moet uitnodigen. De buren? De dorpsraad? De vlinder vereniging? En wat moet dat overleg dan inhouden? Ik moet nog zien dat dat echt gaat gebeuren.” Goede gesprekken De Jong benadrukt dat participatie niet betekent dat iedereen het ermee eens moet zijn. “Aan de andere kant: het is hoe dan ook slim om een goede verhouding op te bouwen met je buren en met de belangrijkste lokale belangenverenigingen, bijvoorbeeld op het gebied van natuurbescherming. Ik sprak laatst een ondernemer die na het indienen van zijn plannen zeven bezwaarmakers had. Hij heeft ze allemaal uitgenodigd op de koffie. Hij voerde vijf goede gesprekken waarin wederzijds begrip ontstond. Twee bezwaarmakers kwamen niet. Maar uiteindelijk trok iedereen zijn bezwaar in.” De Jong ziet wel mogelijkheden om participatie vooraf als strategisch instrument in te zetten. “Dan nodig je alle potentieel belanghebbenden uit om je plannen te bespreken. Eerst vraag ‘Het is zeer de vraag of gemeenten er nu wél echt klaar voor zijn’ je omwonenden, daarna de andere belanghebbenden, zoals natuurbeschermers. Sommigen komen, anderen niet. Maar hoe dan ook maakt het een goede indruk bij de gemeente als je iedereen vooraf al hebt uitgenodigd.” Het uitstel van de Omgevingswet had vooral te maken met de haalbaarheid voor gemeenten om de wet in te voeren. De regels toepassen is dan één ding. Complexer is dat alles voortaan digitaal wordt geregeld in het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO). Volgens Rosanne de Groot is het de vraag of gemeenten er nu wél echt klaar voor zijn. “Hoe dan ook gaan we over van een bekend systeem naar een nieuw systeem. Iedereen, zowel aanvragers als behandelaars, zal daar in het begin mee moeten leren werken. Vooral in 2024 zal dit aan beide kanten tot heel wat frustratie leiden”, voorspelt ze. Dat roept de tactische vraag op: kunnen ondernemers met plannen hun aanvraag beter vóór of na 1 januari indienen? De Groot: “Dat verschilt natuurlijk per aanvraag. Het een loopt soepeler onder de huidige regels, met het ander heb je na 1 januari meer kans. Het is wel duidelijk dat gemeenten de complexe aanvragen het liefst zoveel mogelijk nog dit jaar afwerken. Vooral als het gaat om bestemmingsplanwijzigingen. Dat kan dan nog volgens de vertrouwde systematiek gebeuren.” Bruidsschat Om gemeenten de ruimte te geven de omgevingswet in alle systemen en procedures op te nemen, komt er een overgangsperiode. Dat heeft ook te maken met de zogenaamde ‘bruidsschat’, de regels die nu centraal vanuit Den Haag worden vastgesteld en die straks in het omgevingsplan kunnen worden vastgesteld. Gemeenten krijgen de tijd om te bepalen wat precies hun standpunt wordt. Of ze die regels één op één overnemen, of er lokaal een draai aan geven. Mede daarom adviseert De Groot ondernemers om werkzaamheden die nu op basis van landelijke regels vergunningsvrij kunnen worden uitgevoerd, vooral aan te pakken. Voorlopig zal de Omgevingswet zowel voor gemeenten als ondernemers veel onduidelijkheid met zich meebrengen. Wellicht ten dele ook meer administratie en extra kosten. Gelukkig is er een overgangsperiode. Hou de vinger aan de pols van je gemeente, is een algemeen advies. En kijk voor verdere informatie over de Omgevingswet op: www.hiswarecron.nl (zoekterm: omgevingswet) 04-2023 | Recreactie 19

arbeidsmarkt Imago onder mbo-studenten onderzocht: ‘ Recreatie is zoveel meer dan de campingclown spelen’ Studenten in het mbo hebben overwegend een positief beeld van de recreatiesector. Toch zegt meer dan de helft niet in onze sector te willen werken. Dat ligt voor een groot deel aan het imago, zo blijkt uit onderzoek. Dat is een probleem, want de instroom van nieuwe medewerkers in de sector stagneert al enkele jaren. HISWA-RECRON wil het imago van de sector veranderen, samen met de scholen en de ondermers. Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: De Rooi Pannen, Landstede MBO, De Kleine Wolf Een mooie sector om in te werken. Maar wel jammer dat deze qua salaris, arbeidsvoorwaarden en doorgroeimogelijkheden weinig te bieden heeft. Dat zijn de meest gehoorde argumenten waarom veel mbo-studenten met een recreatie-opleiding een ander beroep kiezen. Het is één van de belangrijkste uitkomsten van een groot marktonderzoek dat is uitgevoerd door bureau Markteffect in opdracht van FNV Recreatie, HISWA-RECRON en KIKK recreatie. 626 mbo-studenten die een opleiding binnen de recreatiesector of aangrenzende gebieden volgen, werden bevraagd over het imago van de recreatiesector. Driekwart van hen zegt een positief beeld van de sector te hebben. Maar slechts minder dan de helft wil zelf in die sector werken. “Dat is op zich niet zo uitzonderlijk”, reageert Rosemarijn de Jong, projectmanager arbeidsmarktbranding en -communicatie bij HISWA-RECRON. “Ook bij andere opleidingen zie je vaak dat studenten in diverse sectoren belanden.” Ze benadrukt dat veel studenten de opleiding leuk en interessant vinden. “Werken met mensen en het blij maken van kinderen vinden ze belangrijk. Maar na verloop van tijd blijken de onderdelen animatie en receptie spelbrekers. Met name animatie wordt niet als een serieuze baan gezien. Studenten zien het als iets dat leuk voor even is. Daar kun je geen carrière mee maken.” Dynamisch en belangrijk Een onterecht beeld dat in de praktijk vaak wordt rechtgezet, zegt Hayo van der Kamp, docent, loopbaancoach en stagecoördinator bij Landstede MBO in Zwolle. “Op de werkvloer merken afgestudeerden pas echt hoe dynamisch en belangrijk receptiewerk bijvoorbeeld is. Het is één van de meest servicegerichte functies waarin je in direct contact staat met de gast.” Een mbo’er kan direct aan de slag in een leidinggevende functie 20 Recreactie | 04-2023 Roby Schetters, derdejaarsstudent aan de opleiding Leisure & Events van De Rooi Pannen in Breda, herkent de woorden van Van der Kamp. Zij behoort niet tot de meerderheid die uiteindelijk een baan in een andere sector zoekt. “Pas na een stage ontdek je de werkelijkheid. Zelf merkte ik dat ik graag in de sector werk, in een leidinggevende functie.” En dat terwijl ze vooraf echt niet het idee had dat ze bij een recreatiebedrijf wilde werken. “Ik kwam op deze opleiding terecht omdat ik iets zocht op het gebied van sport en theater. Juist die afwisseling leek me leuk. Na een meeloop-dag bij De Rooi Pannen werd ik alleen maar enthousiaster omdat de opleiding heel gevarieerd is.” Jessica Groenleer, docent Leisure & Events bij De Rooi Pannen, herkent een aantal resultaten uit het onderzoek van bureau Markteffect. “Ook ik zie in het begin enkele afhakers, omdat de opleiding toch niet is wat ze ervan verwachten. Maar ik zie gelukkig óók dat de meeste twijfelaars toch overstag gaan voor > Verbeterpunten voor de sector Uit het onderzoek van bureau Markteffect blijkt dat mbo-studenten kiezen voor een opleiding in de recreatiesector vanwege de menselijke aspecten. Ze stromen vooral in vanuit de profielen Economie en Zorg en Welzijn in het vmbo. Slechts een klein deel (6 procent) stroomt in vanuit het profiel HBR (Horeca Bakkerij en Recreatie). Een derde is van plan na de opleiding door te studeren terwijl nog eens een derde niet weet wat hij of zij na de studie wil doen. Verbeterpunten voor de recreatiesector liggen volgens studenten bij salaris en werktijden. Ook arbeidsvoorwaarden, een goede werk-privé balans en scholing en ontwikkeling vinden zij belangrijk. 46 procent van de studenten geeft aan waarschijnlijk of zeker in de recreatiesector te willen werken. 20 procent wil dat niet en 34 procent weet dit nog niet zeker. Als ze aan andere branches de voorkeur geven zijn dat de evenementen-, dag recreatieen toerismebranche. Favoriete functies zijn activiteiten begeleiding, management en frontoffice/ receptiewerk. 04-2023 | Recreactie 21

arbeidsmarkt Opleiding en ontwikkeling Het onderzoek door Markteffect laat zien dat medewerkers in de sector gemiddeld genomen tevreden en trots op hun werk zijn. Toch zouden ze hun werk niet aanbevelen bij familie en vrienden. Salaris, arbeidsvoorwaarden en hoge werkdruk zijn hierbij de meest gebruikte argumenten. Opleiding en ontwikkeling zijn zeer belangrijk voor medewerkers. 49 procent verwacht langer in de sector te blijven werken als er goede opleidingsmogelijkheden zijn. de opleiding. En ook dat heeft veel te maken met het verkeerde imago van de sector. We leiden écht niet alleen maar op tot clown in een mascottepak.” Een hardnekkig beeld uit het verleden dat de docent maar al te goed herkent. “Ik heb zelf ook deze mbo-opleiding gedaan. Ik weet nog goed wat de reactie van mijn vader was: je wordt toch geen campingclown tot je zestigste?” Verbreding Anno 2023 zijn de recreatieopleidingen veel breder dan in het verleden. “Er is meer aandacht voor front-office, back-office, organiseren, operations management, leidinggeven en marketing”, vertelt Rosemarijn De Jong van HISWA-RECRON. Ook de opleiding Leisure & Events bij De Rooi Pannen staat middenin de realiteit. “Zo werken we samen met bedrijven in de sector aan verschillende projecten”, vertelt docent Groenleer. “Een groep studenten heeft bijvoorbeeld de stad Breda op de kaart gezet, tijdens een urban leisure-project. Ze deden marktonderzoek en hebben ook een magazine opgezet. Maar studenten werken aan nog veel meer toffe projecten. Zoals het opzetten ‘Animatie wordt niet als een serieuze baan gezien’ van een family entertainment-center voor specifieke doel groepen, bijvoorbeeld minder valide mensen.” Van der Kamp vindt dat onderwijs, ondernemers en HISWA-RECRON de sector én de recreatieopleidingen helder en realistisch onder de aandacht moeten brengen. Ook bij middelbare scholieren. De Jong onderschrijft de woorden van de docent. “Bedrijven kunnen bijvoorbeeld stages aanbieden die breder zijn dan alleen animatie en receptie. En ze kunnen leerlingen uit het voortgezet onderwijs uitnodigen om een kijkje te nemen.” Later dit jaar wordt via onder meer social media, scholen en bedrijven gecommuniceerd wat de sector allemaal te bieden heeft op het gebied van werk. Daarbij worden ouders en schooldecanen niet vergeten. “Bij hen heerst nog te vaak het beeld van een sector voor seizoenswerk waar de werk-privébalans ver te zoeken is”, verklaart De Jong. “Maar we gaan ons ook richten op studenten, zij-instromers en vmbo-scholen. Je ziet dat de recreatie-profielen op deze scholen relatief onbekend zijn. Zo’n veertig procent van de vmbo-scholieren kiest alleen al voor de twee profielen Economie en Zorg & Welzijn. Er stroomt weinig door naar Horeca, Bakkerij en Recreatie. Dat kan veel beter.” De grootste pijnpunten onder de studenten (salaris, arbeids22 Recreactie | 04-2023 voorwaarden en doorgroeimogelijkheden) zullen niet meteen als sneeuw onder de zon verdwijnen. Toch ziet de bijna afgestudeerde Roby Schetters ook positieve kanten. Zij kan na haar opleiding terecht op haar voormalige stageplek bij Landal. In een leidinggevende functie. “Ik weet dat je in andere sectoren meer kan verdienen. Maar ik zie het plezier dat ik dagelijks terug krijg van onze gasten als een compensatie voor dat lagere salaris. En wat ik misschien wel nog belangrijker vind: ik heb straks huisvesting bij mijn werkgever. Samen met drie collega’s ga ik wonen in een mooie accommodatie op het park. Daar ben ik heel blij mee, want ik woon op een uur rijden van mijn werkplek.” Voorbeeld voor de sector Jessica Groenleer ziet de ervaringen van haar student als een voorbeeld voor de sector. “Het feit dat Roby meteen aan de slag kan als leidinggevende bij een groot recreatiebedrijf geeft aan dat er heus voldoende doorgroeimogelijkheden zijn.” Ze vindt het belangrijk dat ondernemers in de sector goed voor hun medewerkers zorgen. “Bijvoorbeeld door het aanbieden van cursussen en opleidingen. Maar ook op het gebied van wonen en door het aanbieden van andere mogelijkheden – zoals eten in de Werkgevers Werkgevers hebben een sterk positief beeld van de sector. Maar ze zien ook verbeterpunten, laat het onderzoek door Markteffect zien. Belangrijkste punten zijn salaris, werkdruk en cao. Trends die werkgevers zorgen baren zijn personeelstekort, de krappe arbeidsmarkt en de opkomst van buitenlandse ketens. Op het gebied van schoonmaak en horeca is het personeels tekort het sterkst. Werkgevers geven aan dat het aanbieden van meer mogelijkheden op het gebied van scholing en opleiding een manier kan zijn om het personeelstekort aan te pakken. Desondanks geeft maar 41 procent aan dat zij binnen het bedrijf communiceren over deze doorgroeimogelijkheden. ‘We gaan ons ook richten op studenten, zij-instromers en vmbo-scholen’ horeca van het bedrijf – kun je je als werkgever onderscheiden.” Zo poets je als werkgever het imago van de sector op. De krachtenbundeling met onderwijs en branchevereniging moet dat nog verder versterken. Hopelijk zal het aantal mensen dat de recreatieopleidingen kiest en daarna besluit om in de sector te blijven werken, daarmee groeien. www.hiswarecron.nl (zoekterm: arbeidsmarktonderzoek) 04-2023 | Recreactie 23

de bezieling Jan van Kuijk van Camping Tamaring ‘ Het moet toch ook leuk zijn om te werken?’ Het gebeurt de meeste mensen. Ergens rond je veertigste ga je je afvragen: is dit het nou? Blijf ik dit nog 25 jaar doen? Of zijn er misschien leukere dingen die ik met mijn leven kan doen? Jan van Kuijk verkocht zijn twee goedlopende bedrijven in Roosendaal en kocht een camping in de Achterhoek. “Ik heb er nog geen moment spijt van gehad.” Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Camping Tamaring Jan en zijn vrouw Wenda besloten eens rond te gaan kijken naar campings. Dat leek ze nou écht leuk. Eerst in Brabant, maar daar was de spoeling dun. “We hebben er diverse bekeken. Hoe meer ik er zag, hoe meer me duidelijk werd wat ik níet wilde”, vertelt Van Kuijk. “Ik zag een camping met een hoog hek eromheen. Ik kwam op een bedrijf dat naast een vliegveld lag. Het was lastig iets in Brabant te vinden, dus toen zijn we ook elders gaan kijken.” Via via hoorde Van Kuijk dat ook Camping Tamaring in Ruurlo te koop stond. “Dus reden we naar de Achterhoek. En wat ik hier zag, was precies wat ik wilde.” Het bedrijf ligt aan een on - verharde weg, tussen de bossen en weilanden. Het is er stil: het enige dat je hoort zijn de vogels. De camping is ruim opgezet. Er zijn grote kampeervelden, maar ook ‘hofjes’ voor de mensen die liever omringd worden door groen dan door andere campinggasten. Van Kuijk hoefde niet lang na te denken. “De eigenaren hadden goed voor het bedrijf gezorgd. Maar ook voor hun was het tijd voor iets anders. We hebben het bedrijf gekocht en op 15 januari 2020 was de overdracht.” Wenda en Jan van Kuijk an van Kuijk was eigenaar van een installatiebedrijf met 15 medewerkers en een bedrijf dat springkussens, tenten, toiletwagens en andere festivalbenodigdheden verhuurt. “Ik ben opgeleid in de installatietechniek, dus daar liggen mijn roots”, vertelt hij. “Maar dat andere bedrijf vond ik eigenlijk veel leuker. Mensen bellen een installatiebedrijf als er een storing is of iets niet deugt. Mensen bellen het verhuurbedrijf als ze een feestje gaan bouwen. Dat zijn veel leukere klanten om mee te werken. Uiteindelijk ging dat steeds zwaarder meetellen.” JWenda en Jan van Kuijk 24 Recreactie | 04-2023 Corona Dat was dus wel even schrikken toen nog geen drie maanden later de lockdown kwam? “Ik was al twintig jaar ondernemer en dan schik je niet meer zo gauw. We hebben de tijd gebruikt om nog wat extra te snoeien en wat zaken op te knappen. Midden juni mocht het sanitair open en liep het meteen storm. We Het bedrijf kwam succesvol door de coronaperiode draaiden in 2020 een prima seizoen. In 2021 wisten we dat bijna te verdubbelen. Vorig jaar was er nog steeds een prima groei. Eerlijk gezegd zijn de resultaten boven verwachting.” Maar eigenlijk vindt Jan van Kuijk de resultaten niet het belangrijkste. Natuurlijk moet het bedrijf rendement opbrengen. Maar zijn focus ligt op leuk werken, en een leuk bedrijf creëren voor zijn gasten. Daarom komen er ook geen bungalows op het 5,5 hectare grote bedrijf te staan. En daarom is Van Kuijk ook geen voorstander van privé-sanitair. “Begrijp me goed: ik zie dat de behoefte er is en heel goed dat collega’s daarop inspelen. Maar wij zijn van het echte kamperen, met tent, caravan of camper. Het centrale sanitair is voor de gasten ook een ontmoetingspunt. Tijdens de afwas voer je de leukste gesprekken.” Maar er zit ook een praktische reden achter. Zowel bungalows als privé-sanitair vragen veel extra zorg, bijvoorbeeld op het gebied van de schoonmaak. Bij de huidige bedrijfsvoering kan Van Kuijk het hele bedrijf runnen met twee vaste medewerkers (samen 1 fte) en vijf oproepkrachten. Dat houdt het bedrijf compact en overzichtelijk. En dus leuk voor de ondernemer. Kwaliteit Gevraagd naar investeringen en plannen voor het bedrijf is Van Kuijk bescheiden. Hij werkt op allerlei kleine puntjes aan modernisering en kwaliteitsverbetering. Want hij is een perfectionist. “Het terrein is het visitekaartje van ons bedrijf. Alles moet in orde zijn”, stelt hij. “Ik maak ‘s morgens vroeg en ‘s avonds laat een inspectieronde over het bedrijf. Dan kijk ik alles na. Als ik de avondronde een keer noodgedwongen over moet slaan, slaap ik niet goed. Stel je voor dat er een toilet verstopt zit?” Daarnaast is de basis van de camping al dik in orde. Een mooi groen terrein met veelal natuurlijke beplanting. Er is een leuk openluchtbad, een speeltuintje en een heel bijzonder speelbos, 04-2023 | Recreactie 25 Tamaring? De naam Camping Tamaring klinkt exotisch. Maar in feite is het de samenvoeging van de namen van drie nichtjes van de oprichter van het bedrijf. In 1974 voegde hij Tamara, Marlies en Inge samen tot Tamaring. Jan van Kuijk heeft het maar zo gelaten. “Het is echt een bekende naam onder natuurliefhebbers.” waar klimtoestellen, huisjes en tunnels tussen de bomen staan. Er is de ruimte voor genomen en Van Kuijk ziet het terecht als een van de unieke elementen van zijn bedrijf. Opvallend is dat de camping een hoefijzervorm heeft: het loopt om een weiland van de buren heen. Van Kuijk heeft dat weiland >

Breng het ultieme vakantiegevoel naar buiten. Marindex levert complete tuinsets van gerenommeerde merken. Wij zorgen ervoor dat de tuinmeubelen het hele jaar op voorraad zijn, u en uw gasten zitten nooit meer zonder. De tuinmeubelen zijn speciaal geselecteerd voor gebruik in de recreatie en zijn daardoor duurzaam en blijven lang leverbaar. Bij Marindex vindt u onder andere de volgende tuinmeubels: stoelen, tafels, ligbedden, lounge sets en parasols. Neem contact op met een van onze medewerkers voor persoonlijk advies. Stationsplein 8a • 2801AK Gouda • tel. 0182 511 511 • www.marindex.nl Winkel in kampeerartikelen 800 m² Campingshop Clarijs Serooskerke, een welbekend en bloeiend bedrijf sinds 2005. Terrasmeubilair voor uw recreatie bedrijf www.madino.nl 0488 440138 info@madino.nl Het is gelegen in het zonnige Zeeland, dichtbij de badplaatsen Domburg en Oostkapelle. Kijk voor meer info op www.sinke.nl TE KOOP! de bezieling ‘Het terrein is het visitekaartje van ons bedrijf. Alles moet in orde zijn’ vorig jaar van zijn buren kunnen overnemen, meldt hij tevreden. Daarmee krijgt de camping een wat logischer rechthoekige vorm, en komt er ook 0,6 hectare bij. Op het moment ligt het verzoek om de bestemmingsplanwijziging bij de gemeente. Wellicht dat het aantal van 115 toeristische plaatsen op de camping dan iets kan worden uitgebreid, want Tamaring staat in het hoogseizoen helemaal vol. Welwillend De gemeente is welwillend. “Ze snappen het belang van toerisme en recreatie. Onze gasten bieden extra draagvlak voor de voorzieningen in het dorp.” Zijn er verder nog plannen voor de toekomst? Jan van Kuijk denkt even diep na. “Het zou wel mooi zijn als later een van de kinderen wat zag in het bedrijf. Dat we het kunnen overdragen aan een volgende generatie. Maar ze zijn daar natuurlijk helemaal vrij in hè? En de jongste is pas anderhalf. Maar dat zou ik wel een mooi idee vinden.” Karaktervol en groen Camping Tamaring is aangesloten bij de KGC, de Karaktervolle Groene Campings. “Groene, gastvrije bedrijven waar de gast zichzelf kan zijn”, typeert Jan van Kuijk de ruim twintig aangesloten campings. Al heel kort nadat hij Tamaring overnam, werd hij gevraagd als voorzitter van de KGC. “Het is een club met ondernemers die veel van elkaar leren en belangrijke zaken samen oppakken. Zoals de promotie, via de website en Facebook. In de toekomst willen we ook op Instagram en het zou mooi zijn als je via de KGC-site de bedrijven rechtstreeks kon boeken.” De KGC draait dus om promotie, maar zeker ook om collegialiteit. Nieuwe leden zijn zeer welkom, maar toch wordt niet iedereen zomaar toegelaten, vertelt Van Kuijk. “Je moet lid zijn van HISWA-RECRON en een bepaalde omvang hebben. Kleine boerencampings laten we niet toe. We zoeken bedrijven met een actieve ondernemer en een duidelijke focus op toeristisch kamperen. En natuurlijk een ligging in het groen.” Juist die criteria maken dat de KGC-bedrijven een vaste groep gasten hebben. Van Kuijk: “Die weten: bij een KGC-camping zit je altijd goed.” 04-2023 | Recreactie 27

Specialist in chalets, stacaravans & mobilhomes Kom op uw gemak de chalets beleven! Reina Chalets Showterrein Konneweg 6b 3234 KG Tinte +31 (0)181 727 030 info@reinachalets.nl reinachalets.nl taxateurs adviseurs rentmeesters Taxaties Vastgoedadvisering Rentmeesterij Grondverwerving Schadevergoedingsrecht Buitenstate Vastgoedadvies vanuit Zeeuwse nuchterheid Hoofdstraat 54 4416 AE Kruiningen T 0113 57 28 35 E info@rijk.eu www.rijk.eu Hoofdstraat 54 4416 AE Kruiningen T 0113 57 28 35 E info@advieskantoorrijk.nl www.advieskantoorrijk.nl kennis delen Bouwen onder de Omgevingswet Over de Omgevingswet is veel geschreven – alleen al de coverstory van deze Recreactie. De betekenis kan dan ook nauwelijks worden overschat. Het belangrijkste ‘instrument’ waar recreatieondernemers mee te maken krijgen, is het omgevingsplan. Dat heeft wel iets wel van het oude bestemmingsplan, maar gaat over veel meer. Alle gemeentelijke regels die betrekking hebben op de fysieke leefomgeving komen er in terug. Tekst: Eelco de Jong (Zypp advocaten) Foto: Shutterstock In het omgevingsplan staan dus niet alleen regels over bouwen en gebruik van gronden, maar ook over milieu, welstand, het kappen van bomen, aanleggen en exploiteren van terrassen, organiseren van evenementen etc. Veel blijft hetzelfde Ook voor het bouwen is dat omgevingsplan van grote betekenis. Als je straks iets wilt bouwen, dan bepaalt het omgevingsplan in belangrijke mate of dat kan of niet. In veel gevallen zal een omgevingsvergunning nodig zijn: aan te vragen bij het college van burgemeester en wethouders. Dat is natuurlijk niet nieuw. Sommige dingen blijven namelijk hetzelfde. Die vergunning heb je nodig voor een omgevingsplanactiviteit. In het omgevings plan staat wanneer je die vergunning zult krijgen Ook voor een aanbouw kan de gemeente straks een vergunning eisen (of wanneer niet). Heb je straks altijd een vergunning nodig voor een omgevingsplanactiviteit? Nee, in sommige gevallen is de activiteit vergunningsvrij. Het lijstje met vergunningsvrije activiteiten is voor een belangrijk deel opgenomen in een AMvB, het Besluit bouwwerken leefomgeving. Dit lijstje bevat echter een belangrijke aanpassing: de bijbehorende bouwwerken (bijgebouw, aanbouw etc.) zijn niet meer opgenomen. De gemeenteraad kan er dus voor kiezen voor deze bouwwerken een vergunning te eisen. De technische kant Naast de ruimtelijke kant heeft bouwen ook een technische kant. In de Omgevingswet wordt dit verwarrend genoeg aangeduid als de bouwactiviteit. Ook daar kan een vergunningplicht voor gelden. Dat maakt het dus niet echt simpeler, eenvoudiger en beter. Voorheen was er één vergunning nodig om te bouwen en straks dus twee. Gelukkig wel met een fi kse ‘maar’. Want in veel gevallen is de bouwactiviteit vergunningsvrij (bijvoorbeeld een toiletgebouw van maximaal 5 meter hoog) of eventueel meldingsplichtig. Dat laatste geldt voor de bouwactiviteiten die behoren tot gevolgklasse 1. Daartoe behoren onder meer woningen, maar ook vakantiehuisjes. In dat geval zul je zelf via het systeem van kwaliteitsborging moeten aantonen dat je voldoet aan de eisen, zoals die zijn opgenomen in het Besluit bouwwerken leefomgeving. 04-2023 | Recreactie 29

34 Recreactie | 05-2022 inspiratie? Meer Ga naar onze site of scan de qr-code en word gratis abonnee van onze nieuwsbrief. vakinfo Op weg naar circulaire wellness Circulariteit is de bouwtrend van de toekomst. Wie een nieuw overdekt zwembad en een wellnessgebouw zo circulair mogelijk wil realiseren, zal zich moeten verdiepen in herbruikbare materialen en grondstoff en. Uiteraard wil je niet dat er wordt gestookt met fossiele energiebronnen. Wat komt er kijken bij circulaire wellness? Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Campingpark Ons Buiten Als je al beschikt over een zwembad- en wellnessvoorziening, is het de vraag wanneer je de overstap moet maken naar een circulaire variant. Belangrijke stelregel is: wanneer de exploitatiekosten te hoog worden en de recreatiewaarde daalt, is het tijd om te investeren in vernieuwing. Je zult dan niet alleen moeten voldoen aan de bouweisen van deze tijd. Je moet er ook voor zorgen dat de voorzieningen goed aansluiten bij de uitstraling van je bedrijf. Een blauwdruk voor een circulaire wellness is er niet. Maar er zijn wel aandachtspunten. Drie uitgangspunten Zo is het belangrijk dat het gebouw wordt gemaakt volgens de Trias Energetica. De drie uitgangspunten daarin zijn: beperk de energievraag, gebruik hernieuwbare duurzame bouwmaterialen en gebruik fossiele energiebronnen zo effi ciënt mogelijk. Het is ook belangrijk dat je werkt met een ontwerper die de positionering van je bedrijf volledig begrijpt en onderschrijft. Het ontwerp moet naadloos passen bij je onderneming. Durf je ook kwetsbaar op te stellen tegenover je ontwerper. Als recreatieondernemer ben je doorgaans geen expert op het gebied van ontwerpen. Uitdaging Een wellness- en zwembadgebouw kan helaas nog niet honderd procent circulair zijn. Onder meer de verdamping van het water maakt het vinden van een circulaire oplossing complex. Chemicaliën blijven noodzakelijk. Maar je kunt veel bereiken door het gebouw demontabel te bouwen en gerecyclede materialen Verdamping van het water maakt een circulaire oplossing complex te gebruiken. En door materiaal als HDPE (High Density Polyethyleen) te gebruiken voor je bassin. Dit materiaal heeft geen onderhoud nodig. Ook dampdicht bouwen is belangrijk. Dat kan door een dampdichte laag in de dak- en gevelconstructie te creëren. Tot slot is het aan te bevelen om een stabiel bouwteam samen te stellen, waarin voornamelijk (lokale) ondernemers met circulaire ambities zitten. Zo ondersteun je elkaar vanaf het begin van het proces en kun je elkaar qua expertise blijven aanvullen. Met dank aan Lotec en Campingpark Ons Buiten 04-2023 | Recreactie 31

DE GROOTSTE VOORRAAD GROOTKEUKEN APPARATUUR voor de professional Schilferijsmachines Deze machines met rvs omkasting zijn stuk voor stuk in staat om grote hoeveelheden granulaatijs te produceren. Type IQ 50C-A cap. 58 kg/etmaal opslagcap. 20 kg afm. 46,5x59,5x79 cm 230 Volt | 0,42 kW geschikt voor onderbouw Type IQ 85C-A cap. 94 kg/etmaal opslagcap. 20 kg afm. 46,5x59,5x79 cm 230 Volt | 0,47 kW geschikt voor onderbouw IJSKOUD DE BESTE lees alles in ons blog Waarom een ijsblokjesmachine een waardevolle investering is? Hoe uw drankjes de allerbeste smaak behouden en u altijd ijs beschikbaar heeft, lees alles hierover in onze blog. 4050.781 normaal actie 3.210,2.595,inruilkorting 200,NU 2.395,Type: NQ 20 22 kg/etmaal 4050.512 Normaal 1.715,Actie 1.495,Inruilkorting 200,4050.790 normaal actie 3.665,2.945,KOM NAAR inruilkorting 200,NU 2.745,Type: NQ 30 31 kg/etmaal 4050.534 Normaal 1.910,Actie 1.625,Inruilkorting 200,1.295,- 1.425,Type: NQ 60 55 kg/etmaal 4050.592 Normaal 2.775,Actie 2.295,Inruilkorting 200,2.095,EMMELOORD Platinaweg 21 8304 BL Emmeloord Tel: (0527) 635 635 info@hakpro.nl Type: NQ 90 75 kg/etmaal 4050.612 Normaal 3.190,Actie 2.595,Inruilkorting 200,2.395,AMSTERDAM De Flinesstraat 20 1114 AL Duivendrecht Tel: (020) 665 6428 amsterdam@hakpro.nl IJsblokjesmachines extra grote capaciteit Type: NQ 40 38 kg/etmaal 4050.552 Normaal 2.110,Actie 1.775,Inruilkorting 200,1.575,Type: NQ 130 122 kg/etmaal 4050.632 Normaal 4.205,Actie 3.345,Inruilkorting 200,3.145,GRONINGEN Verl. Bremenweg 10c 9723 JV Groningen Tel: (050) 318 1600 groningen@hakpro.nl ROTTERDAM Schuttevaerweg 13 3044 BA Rotterdam Tel: (010) 750 2750 rotterdam@hakpro.nl vingerhoed-model VENLO Venrayseweg 44 5928 NZ Venlo Tel: (077) 387 4242 venlo@hakpro.nl 4050.572 VLISSINGEN Bedrijfsweg 9 4387 PD Vlissingen Tel: (0118) 493 222 vlissingen@hakpro.nl 23-07-00 Alle prijzen zijn in euro's, exclusief BTW en wettelijke verwijderingsbijdragen. Wijzigingen voorbehouden zonder voorafgaande kennisgeving. Zet- of drukfouten voorbehouden. 4050.612 Type: NQ 50 48 kg/etmaal 4050.572 Normaal 2.365,Actie 1.975,Inruilkorting 200,1.775,Ideaal voor zalencentra en grote terrassen. Met hoge capaciteit en grote ingebouwde bunker. 1 VAN ONZE 6 VESTIGINGEN OF BESTEL OP HAKPRO.NL hakpro.nl productnieuws Tekst: Jaap van Sandijk Verzekering De Vakantiepark Totaalverzekering van Aon Verzekeringen is een pakket dat specifi ek is afgestemd op vakantieparken. De recreatieondernemer heeft niet alleen een dekking op maat, maar kan ook terugvallen op de kennis van recreatiespecialisten. Kennis die van belang is wanneer je als ondernemer bijvoorbeeld een nieuw concept of een nieuwe dienst introduceert. Want naast businesskansen, kan een nieuw concept ook risico’s met zich meebrengen. (010) 448 89 11 www.aonverzekeringen.nl WC-spoelsysteem De Montus Flow is een inbouwspoelreservoir met geïntegreerde stagnatiespoeling voor toiletten. Bij gebruiksonderbrekingen van meerdere dagen (bijvoorbeeld bij een lage bezetting van het park) kan de Montus Flow automatisch spoelen. Dit is belangrijk voor de waterkwaliteit en de hygiëne. De Montus Flow kan op afstand worden aangestuurd en bediend. Stagnatiespoelingen worden rechtstreeks in de afvoerpijp gevoerd. Hierdoor wordt de stortbak niet extra gevuld en blijft het vulniveau in overeenstemming met de normen. www.schell.eu (0182) 511 511 www.marindex.nl Koff iemachine De L’OR Barista Sublime koffi emachine maakt twee espresso’s tegelijk of een dubbele espresso in één kopje. Ook beschikt het over een functie om de hoeveelheid koffi e te personaliseren. Dat kan van 20 tot 270 milliliter. De machine is geschikt voor L’OR Espresso en L’OR Barista capsules. Het apparaat beschikt over een instelbare lekbak voor koppen van verschillende grootten. De druk is maximaal 19 bar. le Reddingsstation Reddingsstation Zeeland van Seijsener is een oplossing voor de veiligheid van gasten in of op het water in je haven. Het station is voorzien van alle noodzakelijke reddingsmiddelen, waaronder een reddingsboei van 750 millimeter en een brandbluskast, inclusief een poederbrandblusser. (075) 681 06 10 www.seijsener.com 04-2023 | Recreactie 33

Elektronische kranen en spoelsystemen optimaliseren de hygiëne en verlagen de kosten. Water speelt een belangrijke rol in recreatievoorzieningen. Het wordt veel gedronken, maar ook gebruikt in kantines, toiletten, douches en (zwem)baden. Het gebruik van water is zo vanzelfsprekend, dat men zich nauwelijks realiseert dat water door de groei van bacteriën een gezondheidsrisico kan vormen als het lange tijd stilstaat in de leidingen. Schell, de Duitse fabrikant van sanitaire installaties, heeft een elektronisch watermanagementsysteem ontwikkeld, dat exploitanten ondersteunt bij een veilig en effi ciënt gebruik van de drinkwaterinstallatie. Het systeem zorgt niet alleen voor een constante, veilige waterkwaliteit, een betere hygiëne en vermindering van het waterverbruik, maar verlaagt ook de kosten voor beheer en onderhoud. Optimale waterkwaliteit en hygiëne dankzij elektronische, sanitaire installaties De recreatieconsument hecht - zeker na corona - grote waarde aan hygiëne en goede, sanitaire voorzieningen. Uit onderzoek blijkt echter dat bijna de helft van de gasten in de recreatiesector de hygiëne en het sanitair matig tot slecht beoordeelt. Hygiëne, schoonmaak en onderhoud in sanitaire ruimtes zijn een enorme uitdaging voor recreatiebedrijven. Niet alleen omdat er sprake van een zeer uiteenlopend publiek, maar ook omdat het sanitair bijzonder intensief gebruikt wordt waardoor de kans op vervuiling en beschadiging groot is. Door de stijgende temperaturen in ons land, de vaak matige isolatie en het bundelen van koud- en warmwaterleidingen in gebouwen, loopt de watertemperatuur op, waardoor bacteriën zich sneller in het drinkwaterleidingsysteem vermenigvuldigen. Met de SWS-server en de SCHELL SSC Bluetooth app kan de beheerder het systeem ook op afstand monitoren en aansturen. 70% minder water Elektronische, sanitaire installaties hebben grote voordelen voor zowel de gebruikers als de beheerders van recreatievoorzieningen. Omdat kranen en spoelsystemen door een simpele druk op de knop of met behulp van sensoren zelfs helemaal contactloos geactiveerd kunnen worden, zijn ze een stuk hygiënischer en wordt de overdracht van ziektes voorkomen. Het sensorbereik, de watertemperatuur en de looptijd van het water kunnen ingesteld worden. Daardoor stroomt het water alleen als het nodig is en worden het waterverbruik en het energieverbruik voor de verwarming van water verminderd. Alleen al de installatie van contactloze kranen bespaart in vergelijking met traditionele, handbediende kranen zo’n 70% water. Met behulp van elektronische kranen en spoelsystemen, die gekoppeld zijn aan een elektronisch watermanagement kan de recreatie-ondernemer altijd de waterkwaliteit garanderen en de aansturing en het beheer van de sanitaire installaties effi ciënter regelen. Legionellapreventie Het grote voordeel van elektronische kranen en spoelsystemen is, dat stagnatie- en hygiënespoelingen afhankelijk van de watertemperatuur of de gebruiksfrequentie ingepland en automatisch uitgevoerd kunnen worden. Dat is belangrijk in het kader van de legionellapreventie. Zwembaden en sauna’s zijn zogenaamde ‘prioritaire’ instellingen. Ze hebben een hoog risico op besmetting en zijn daarom verplicht om aan legionellapreventie te doen. Campings, jachthavens en hotels vallen onder de ‘overige’ openbare instellingen, die moeten zorgen voor deugdelijk drinkwater en een effectief beheer van de collectieve waterinstallaties. In de NEN 1006 staat bijvoorbeeld beschreven, dat water in de leidingen van de tappunten voor consumptief gebruik wekelijks moeten worden ververst en dat de installatie jaarlijks onderhouden moet worden. Met behulp van het elektronische Schell watermanagementsysteem SWS kunnen spoelbeurten ingepland en automatisch uitgevoerd worden. Kranen en spoelinstallaties kunnen zowel individueel als in groepen geconfi gureerd en aangestuurd worden. Op een SWS-server kunnen maximaal 64 kranen of spoelunits aangesloten worden. Dat kan met een kabel maar ook draadloos via een radioverbinding. Alle instellingen kunnen fl exibel aangepast worden en het systeem houdt de watertemperatuur, de gebruiksfrequentie en de uitgevoerde spoelingen nauwkeurig bij, zodat de beheerder kan bewijzen dat hij zich aan de regels voor legionellapreventie gehouden heeft. Beheer op afstand Dankzij SMART.SWS kunnen alle kranen en spoelsystemen, die aan SWS gekoppeld zijn, ook op afstand geconfi gureerd, gemonitord en bediend worden. De beheerder krijgt via een internetverbinding op het scherm van zijn smartphone, tablet of computer een overzicht van alle installaties en kan het sensorbereik, de waterlooptijd, stagnatiespoelingen en thermische desinfecties instellen en op afstand uitvoeren. Alle systeemrelevante gegevens worden continu geregistreerd. Gebouwbeheerders kunnen bovendien verschillende gebruikersrollen inrichten, waardoor men bijvoorbeeld de toegang tot de informatie per unit, gebouw, afdeling of zone kan regelen. De Schell Single Control (SSC) bluetooth-module is ook een hulpmiddel voor de confi guratie en monitoring van kranen en spoelsystemen. Een functie zoals een automatische stagnatiespoeling na 24 uur en de registratie daarvan kan in de elektronica van de kraan zelf geprogrammeerd worden en via een app bovendien gemakkelijk naar andere kranen van hetzelfde type gekopieerd worden. De Bleutooth-module is ook zeer geschikt voor de toepassing bij privé-sanitair op campings. Compleet gebouwbeheer Schell is momenteel de enige leverancier die met zijn SWS watermanagementsysteem alle watertappunten in een gebouw of op een terrein kan beheren. Het bedrijf heeft een compleet programma kranen en spoelsystemen op de markt gebracht. Niet alleen voor wastafels, douches, bad, toiletten en urinoirs, maar ook voor de keuken en het washok. Schell heeft een aantal productlijnen ontwikkeld, dat bij uitstek geschikt is voor het recreatiebedrijf en die ook aan SWS gekoppeld kunnen: de Xerisen Celis-wastafelkranen, de Schelltronic opbouw urinoirspoelsystemen, de Linus in- en opbouw douchekranen en de Grandis E keukenkraan. Bij het ontwerp van deze lijnen stonden een functioneel design, eenvoudige en veilige bediening, onderhoudsvriendelijkheid en vandalismebestendigheid centraal. Voor meer informatie: https://www.schell.eu/nl-nl/ Alle elektronische Schell-kranen en spoel systemen kunnen via SWS-servers aan het SWS-watermanagementsysteem gekoppeld worden

BEREID UW CAMPING voor op de toekomst IAAPA Expo Europe is de plek waar duizenden recreatie en leisure professionals samenkomen om de laatste trends te ontdekken. Honderden leveranciers presenteren hun innovaties, waaronder speeltoestellen, zwembadinfrastructuur en springkastelen, maar ook bijvoorbeeld nieuwe concepten qua eten & drinken en reservatiesystemen. Mis uw kans niet om uw vakantieresort/camping op te waarderen. CONFERENTIE: 25-28 SEPT. 2023 BEURS: 26-28 SEPT. 2023 WENEN, OOSTENRIJK REGISTREER NU IAAPA.org/IAAPAExpoEurope @IAAPAEMEA | #IAAPAExpos Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)

RECREACTIE 3 | mei 2023 magazine over recreatie en toerisme Natuurinclusief ondernemen Een nieuwe kijk op de bedrijfsvoering Horeca vraagt om slim concept en nieuwe combinaties De stelling: ‘De ideale medewerker is een allrounder’ Wijziging in voorwaarden: tijdig melden aan je gasten

Dé specialist in de bouw van sanitaire units van hoge kwaliteit Maatwerk dat volledig aan uw wensen voldoet Volledige ontzorging van ontwerp tot sanitaire installatie Innovatieve milieu- en energiebewuste oplossingen Onderhoudsvriendelijke en duurzame materialen Units zijn schakelbaar, fl exibel en verplaatsbaar mobielbouw.nl biedt u nog veel meer informatie BEGINT HET AL TE KRIEBELEN? De lente is begonnen, alles staat in bloei. Dat geldt ook voor de markt. Dit biedt kansen. Denkt u al een tijdje aan het uitbreiden of verkopen van uw bedrijf? Wij helpen u graag deze droom te realiseren. Wij zijn sinds 1974 gespecialiseerd in aan- en verkoop, taxaties en bedrijfsovernames in de dag- en verblijfsrecreatieve sector. Neem contact op met één van onze specialisten: Maxx Hup, Thijs Lunenburg, Yvette Mijnheer, Adri Mijnheer, Rianne Jansen, of Harm-Jan Mooiweer. vandeloosdrechtrbm.nl Verblijfsrecreatie Watersport Dagrecreatie Sport en Wellness DÉ RECREATIE BEDRIJFSMAKELAAR F.A. Molijnlaan 28, 8071 AG Nunspeet Tel: 0341 - 25 23 63

colofon voorwoord Hoofdredactie: HISWA-RECRON, Marike Rosier, communicatie@hiswarecron.nl Eindredactie: Maarten Bokslag, www.bokslag.com Redactiecommissie: Wanda van Eck, Jeff rey Belt, Stijn Boode Marike Rosier Aan dit nummer werkten mee: Jaap van Sandijk, Facet, Jos van der Sterren, Annouck de Jong Opmaak: Dock35 Media Coverfoto: It Wiid Bladmanagement: Dock35 Media, Sjoerd Franssen Advertenties: Dock35 Media, Martijn Penning, (0314) 355 826, martijn@dock35media.nl Druk: Senefelder Misset Doetinchem B.V. Abonnementen: HISWA-RECRON, Storkstraat 24, 3833 LB Leusden, communicatie@hiswarecron.nl, (033) 303 9700, 68 euro per jaar, 34 euro voor studenten en medewerkers van recreatiebedrijven. Gratis voor HISWA-RECRON-leden, overheden en pers. Als vakblad hanteren wij de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er vanuit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Oplage: 4.400 exemplaren. De samenstellers hebben de grootst mogelijk zorgvuldigheid betracht. Noch HISWA-RECRON, noch redactie, noch auteurs aanvaarden enige aansprakelijkheid bij eventueel voorkomende fouten. PARTNERS IN BUSINESS: Manager Communicatie Natuurinclusief Ik zit voor het eerst dit jaar in mijn tuin in de zon en geniet van de ontluikende natuur. Bloeiende tulpen, mussen die poedelen aan de vijverrand, de eerste gele dotterbloem die bloeit en koolmezen die hooi en stro wegpikken voor hun nestjes. Onze konijnen lopen los in de tuin en maken de ene ‘binky’ na de andere, van geluk en voorjaarskriebels. Ondertussen lees ik de artikelen van deze Recreactie door. De coverstory over natuurinclusief ondernemen spreekt me heel erg aan! Onze bedrijven en ondernemers zitten voor het grootste deel middenin of heel dicht bij de natuur. We zijn afhankelijk van de natuur. Geert Dijks, naast directeur van HISWA-RECRON nu ook domeinleider Vrijetijdseconomie voor de Nationale Agenda Natuurinclusief, draait het graag om: “De natuur is ook afhankelijk van ons. Wij maken verantwoorde recreatie in de natuur mogelijk!” Het uitgangspunt dat je natuur ook mensinclusief moet ontwikkelen ondersteun ik van harte. Vooral omdat de natuur je gewoon laat genieten. Daarnaast hebben natuur en groen positieve gezondheidseffecten op mensen. Een citaat uit een onderzoek van het RIVM (mei 2022): ‘Groen draagt bij aan een betere mentale gezondheid. Een groene omgeving nodigt uit om te KENNISPARTNERS: bewegen en ontspannen, wat weer een rol speelt bij de vermindering van overgewicht, diabetes type 2, hart- en vaatziekten. Ook is er een gunstig effect op hoe lang mensen leven, hoe zwaar baby’s bij hun geboorte zijn en de werking van het immuunsysteem. Groen lijkt te zorgen voor een verbeterde nachtrust. Concentratie, geheugen en leerprestaties verbeteren bij contact met groen.’ Hoe mooi is het dan dat onze sector ook hier een bijdrage aan kan leveren. Mocht je nog twijfelen aan natuurinclusief ondernemen, lees dan de voorbeelden van diverse ondernemers in de coverstory. Als sector kunnen we gewoon niet anders! Veel leesplezier! 03-2023 | Recreactie 5

POMAZ ZWEMBAD &WATERTECHNIEK  Dolphin bodemzuigers  AFM  EVA optic verlichting  Filtertechniek Pomaz is leverancier van Nederlands’ grootste en meest actuele assortiment zwembadcomponenten. Pomaz kent de kansen en uitdagingen bij openbare zwembaden, hotelbaden, sauna’s en wellness. En wanneer u nadenkt over de mogelijkheden met betrekking tot het optimaliseren van uw bad en het zwemplezier van uw bezoekers willen wij daar graag over meedenken. In oplossingen, welteverstaan. Bel voor meer informatie: +31 (0)40 285 66 58 of stuur een mail naar support@pomaz.nl 10 JAAR SAMENWERKEN AAN PLANNEN VOOR MORGEN! inhoud Informatief Opinie 08 14 27 31 33 Onder de aandacht Kort nieuws uit de branche Coverstory Natuurinclusief ondernemen en mensinclusieve natuur Kennis delen Hoge opkomst General Assembly EFCO in Amsterdam Vakinfo Is constante temperatuur economisch? Productnieuws Een overzicht van de laatste innovaties 28 20 25 11 De stelling ‘De ideale medewerker is een allrounder’ Mens&bedrijf Ondernemen Nieuwe concepten en slimme combinaties maken horeca succesvol Kennis delen Kondig ingrijpende wijziging in de voorwaarden tijdig aan Column RecreAnders 03-2023 | Recreactie 7

onder de aandacht Samen tegen permanente bewoning Drenthe start met een provinciaal team dat gemeenten gaat ondersteunen bij handhavingsverzoeken bij permanente bewoning op recreatiebedrijven. Als ondernemers ondersteuning willen van hun gemeente bij het bestrijden van permanente bewoning op hun terrein, geeft de gemeente nu vaak aan dat ze geen geld of menskracht heeft om te hand haven. Nu kan dat met een provinciaal team. HISWA-RECRON regiomanager Petra Ellens heeft zich er sterk voor gemaakt dat deze optie er komt vanuit het programma Vitale Vakantieparken Drenthe. “In eerste instantie lag de focus daar vooral op probleemparken. Nu kunnen ook gezonde bedrijven daar profijt van hebben. Permanente bewoning bedreigt immers de vitaliteit van parken.” www.vitalevakantieparkendrenthe.nl Welkom op het water! In april waren op SBS6 weer vier afleveringen van het tv- programma Welkom op het Water te zien. Het was al het tweede seizoen. HISWA-RECRON directeur Geert Dijks vertelt in de eerste aflevering over innovatie en duurzaamheid. Alexander Jonkers van Jonkers Yachts geeft in de tweede aflevering zijn visie op de toekomst van de watersport. De afleveringen – ook die van vorig jaar – zijn terug te zien via Kijk.nl. Second Home Check Seijsener heeft de veiligheidskeuringen van stacaravans, recreatie woningen en verblijfsobjecten overgedragen aan Second Home Check. In de loop der jaren is Seijsener zich verder gaan specialiseren op het verbeteren van de technische infrastructuur op campings en parken. “Het keuren van stacaravans en chalets werd voor ons steeds meer een bijzaak”, legt Seijsenerdirecteur Bas Durieux uit. “Daarom hebben we na uitgebreid overleg besloten de veiligheidskeuringen van stacaravans en chalets over te dragen aan de specialist op dit vlak: Second Home Check. Wij hebben er volledig vertrouwen in dat Second Home Check deze dienstverlening goed zal uitvoeren.” www.secondhomecheck.nl >> keuringen Rectificatie In de vorige uitgave van Recreactie stond per ongeluk vermeld dat de foto op de cover en enkele beelden in het binnenwerk afkomstig waren van De Zandstuve. Het zijn echter foto’s van De Kleine Wolf, dat samen met De Zandstuve (en diverse andere bedrijven) participeert in het initiatief Vakschool Gastvrij. Onze excuses voor de verwarring. 8 Recreactie | 03-2023 Foto: Jonkers Yachts Foto: Shutterstock Foto: Shutterstock RECREACTIE 1 | februari 2023 magazine over recreatie en toerisme Bedrijfsconcept Een duidelijke stip aan de horizon ‘RECRON Erkend bedrijf’ wordt een belangrijk label Bij De Bremakker op Texel draait alles om natuurbeleving Het belang van de provinciale verkiezingen voor onze sector Subsidie verduurzaming mkb De Subsidieregeling verduurzaming mkb (SVM) helpt mkbondernemers om hun bedrijf te verduurzamen. Aanvragen is mogelijk sinds 1 april 2023. In totaal is er een budget beschikbaar van 14,4 miljoen euro. Met de subsidie kunnen mkb- ondernemers een vergoeding krijgen voor de inhuur van een energieadviseur voor een energieadvies op maat én voor hulp bij het uitvoeren van het advies. In het advies staat welke energie- en CO2 -besparende maatregelen mogelijk zijn en welke investeringen dit vraagt. Het gaat zowel om het verduurzamen van het bedrijfspand als om de bedrijfsvoering. Aanvragen kan tot 30 september. Aanvragen worden behandeld op volgorde van binnenkomst tot het budget op is. www.rvo.nl/svm Arbeidsmarkt op de schop Het kabinet heeft 3 april ingrijpende voorstellen gedaan voor het anders inrichten van de arbeidsmarkt. De voorstellen volgen op het advies van de SER dat in 2021 is verschenen en waarin het terugdringen van fl exibele arbeid centraal staat. Via VNO/NCW en MKB Nederland was HISWA-RECRON bij totstandkoming van het voorstel betrokken. “De seizoensgebonden sectoren recreatie en watersport hebben bij uitstek behoefte aan een fl exibele inzet van personeel”, legt Martin Merks van HISWA-RECRON uit. “Wij zijn dan ook blij dat de seizoenscontracten mogelijk blijven. De verplichting voor de werkgever om na drie maanden een urenaanbod te doen dat is gebaseerd op de uren in de eerste drie maanden, is van tafel.” Toch blijven de voorstellen ingrijpend. Meer informatie op de website. www.hiswarecron.nl (zoekterm: arbeidsmarkt) Lezersonderzoek Recreactie Zowel HISWA Magazine als Recreactie zijn najaar 2021 vernieuwd. Om te kijken hoe dat bij de lezers is gevallen, vond december vorig jaar een lezersonderzoek plaats. De respons op het online onderzoek van Recreactie was helaas laag: er zijn 54 respondenten die serieus hebben meegedaan. Toch zijn er wel conclusies te trekken. Recreactie wordt (heel) goed gelezen. Bijna alle respondenten zijn (zeer) tevreden. Van de rubrieken krijgt Onder de Aandacht – de rubriek met kort nieuws – het hoogste rapportcijfer (een 7,8) en geen enkel artikel scoort lager dan een 6,6. De respondenten zijn (zeer) tevreden over de leesbaarheid, de opmaak en de advertenties. Ze lezen het blad het liefst op papier. Er zijn maar twee mensen die bij voorkeur online lezen! Sinds vorig jaar kan dat via hiswarecron.nl. Aanbevelingen zijn: meer artikelen over wet- en regel geving en innovaties. Opiniestukken vinden de respondenten niet erg nodig. Alle deelnemers bedankt! De redactie neemt de resultaten mee in de ontwikkeling van het magazine. 03-2023 | Recreactie 9

Scan Toeristisch Ondernemerschap onder de aandacht Hoe werk je aan professionalisering van je eigen bedrijfsvoering? Wat kan er beter? Het zijn belangrijke, maar lastige vragen waar veel ondernemers het antwoord niet zo 1-2-3 op kunnen geven. De Scan Toeristisch Ondernemerschap kan daarbij helpen. Deze tool werd ontwikkeld door het Bureau voor Ruimte & Vrije Tijd, in samenwerking met HISWA-RECRON en vijf provincies. De scan is gratis online beschikbaar voor alle Nederlandse recreatieondernemers. De ondernemer kan kiezen uit acht modules: gastvrijheid, ondernemerschap, uitstraling, duurzaamheid, marketing, toekomstbestendigheid, financiën en eigenaarschap. Na het invullen krijgt de ondernemer tips en adviezen om direct mee aan de slag te gaan. Siem-Jan Vethman van Camping Tuinderij Welgelegen probeerde het al uit: “Ik heb de tool gebruikt en het overtrof mijn toch al hoge verwachtingen. De vragen geven duidelijk aan waar ik sta met mijn bedrijf. Veel tips kon ik direct gebruiken.” www.scantoeristischondernemerschap.nl Nieuwe leden Tussen 15 februari en 15 april zijn de volgende bedrijven lid geworden van HISWA-RECRON. Welkom! • Huren Houseboat, Mook en Middelaar, www.hurenhouseboat.com • Biggerworks, Amsterdam, www.waterkaarten.app • Park De Fontein, Eibergen, www.hubvakantieparken.nl Welk mbo heeft de beste skills? Wedstrijden World Skills bestaan al veel langer voor diverse vakgebieden. Dit jaar vonden ze ook plaats voor leerlingen van mbo’s Leisure en Hospitality. Maar liefst 21 scholen deden mee met teams van elk twee leerlingen. Ze kregen diverse opdrachten, zoals het maken van een entertainmentprogramma en een praktijkcase met een lastige gast, aan het frontoffice van Vakantiepark Molenweg. HISWA-RECRON was betrokken bij de organisatie. De wedstrijd op 21 en 22 maart werd gewonnen door het team van ROC Top uit Amsterdam. Tweede en derde prijzen waren er voor de leerlingen van ROC Nijmegen en ROC Zadkine uit Rotterdam. Foto: Park De Fontein Foto: Camping Tuinderij Welgelegen onder de aandacht RecreAnders 50 jaar Jong RECRON Jong RECRON bestaat 50 jaar. De jongerenafdeling van HISWARECRON viert dat met een spetterend diner-met-feest op 22 juni, bij vakantiepark De Bergen in Wanroij. “Alle vroegere leden van Jong RECRON en de vroegere RECRON Junior Club zijn welkom”, vertelt voorzitter Cees-Jan Klinge. “We hebben ze niet allemaal kunnen bereiken dus daarom ook deze oproep in Recreactie.” De feestavond begint om 16.00 uur met een borrel. Na het buffet barst het feest los met een fi jne band. Entree is 50 euro, inclusief alle consumpties. Blijven slapen is mogelijk, wederom voor 50 euro. Aanmelden via www.jongrecron.nl. Jos van der Sterren Docent en senior onderzoeker toerisme Breda University of Applied Sciences Polycrisis Ik hoor en lees de laatste tijd veel over polycrisis: het in elkaar grijpen van meervoudige crises. Het gaat niet alleen om een klimaatcrisis, maar ook om een sociale crisis, een politieke crisis. De uitdagingen waar de maatschappij voor staat zijn niet alleen complex, ze raken ons allemaal en zijn niet op te lossen met een ‘quick fi x’. Vooral ondernemers voelen dit: enerzijds zitten ze gevangen in de concurrentieslag om de consument, anderzijds moeten ze voldoen aan nieuwe regels en wetten. Slowlands festival Mölke Recreatiebedrijf Mölke in Zuna viert op 11 mei het 50-jarig bestaan. Het bedrijf, dat zich steeds meer profi leert als verblijf voor mensen die kiezen voor slow living, viert het jubileum met haar eigen festival: Slowlands. Mede-eigenaar Rutger van de Maat vertelt: “Jongeren leren kamperen op festivals. Die relaxte sfeer brengen wij terug op ons bedrijf. Met lekker eten en drinken, meerdere podia en artiesten. En dan niet in een klein Quechua tentje, maar in een fi jne safaritent of een lodge. We leggen de volle focus op beleving en sfeer. Dat is het moderne vakantiepark waarin wij geloven. The new way of glamping, noemen we het ook wel. Al onze relaties, collega’s en leveranciers zijn welkom. Opgeven kan ook nog op het laatste moment!” www.molke.nl/slowlands Er is urgentie en die voel ik op allerlei momenten. Ik ondersteunde daarom de bezetting van de A12 op 11 maart door Extinction Rebellion. Tegelijkertijd waren er boeren en sympathisanten elders in Den Haag. Feitelijk net zo hard getroffen door polycrisis, en ook niet wetend waar de oplossing te zoeken. Ik werk bij een hogeschool. Daar staan we voor moeilijke, en soms principiële keuzes: moeten we de banden met Shell verbreken? Moeten we KLM helpen te verduurzamen? Moeten we internationale studiereizen naar Azië afzweren? Het zijn complexe vragen, waar geen eenduidig antwoord op te geven valt. De keuze voor samenwerken met de recreatiesector is snel gemaakt: veel bedrijven liggen in kwetsbare natuurgebieden en werken aan verduurzaming. Het kan altijd beter, maar het besef is bij de meeste recreatie-ondernemers doorgedrongen dat verduurzaming, circulair ondernemen en het zorgvuldig omgaan met middelen, pure noodzaak is om op langere termijn te overleven. Voor een hogeschool heeft het weinig zin om samen te werken met bedrijven die alleen lippendienst bewijzen aan duurzaamheid. Dus is het goed als onze hogeschool het partnernetwerk kritisch blijft bekijken. Gelukkig zijn veel ondernemers en brancheverenigingen op zoek naar kennis omtrent meer duurzame en circulaire vormen van ondernemen. Wij kunnen die kennis bieden. Radicaal stoppen met strategische partners is een allerlaatste keuze. Toch moet die soms misschien worden gemaakt, als we onze studenten, de volgende generaties professionals, serieus willen laten werken aan oplossingen voor de complexe problemen van deze tijd. 03-2023 | Recreactie 11 Foto: Marieke Dijkhof

Elektronische kranen en spoelsystemen optimaliseren de hygiëne en verlagen de kosten. Water speelt een belangrijke rol in recreatievoorzieningen. Het wordt veel gedronken, maar ook gebruikt in kantines, toiletten, douches en (zwem)baden. Het gebruik van water is zo vanzelfsprekend, dat men zich nauwelijks realiseert dat water door de groei van bacteriën een gezondheidsrisico kan vormen als het lange tijd stilstaat in de leidingen. Schell, de Duitse fabrikant van sanitaire installaties, heeft een elektronisch watermanagementsysteem ontwikkeld, dat exploitanten ondersteunt bij een veilig en effi ciënt gebruik van de drinkwaterinstallatie. Het systeem zorgt niet alleen voor een constante, veilige waterkwaliteit, een betere hygiëne en vermindering van het waterverbruik, maar verlaagt ook de kosten voor beheer en onderhoud. Optimale waterkwaliteit en hygiëne dankzij elektronische, sanitaire installaties De recreatieconsument hecht - zeker na corona - grote waarde aan hygiëne en goede, sanitaire voorzieningen. Uit onderzoek blijkt echter dat bijna de helft van de gasten in de recreatiesector de hygiëne en het sanitair matig tot slecht beoordeelt. Hygiëne, schoonmaak en onderhoud in sanitaire ruimtes zijn een enorme uitdaging voor recreatiebedrijven. Niet alleen omdat er sprake van een zeer uiteenlopend publiek, maar ook omdat het sanitair bijzonder intensief gebruikt wordt waardoor de kans op vervuiling en beschadiging groot is. Door de stijgende temperaturen in ons land, de vaak matige isolatie en het bundelen van koud- en warmwaterleidingen in gebouwen, loopt de watertemperatuur op, waardoor bacteriën zich sneller in het drinkwaterleidingsysteem vermenigvuldigen. Met de SWS-server en de SCHELL SSC Bluetooth app kan de beheerder het systeem ook op afstand monitoren en aansturen. 70% minder water Elektronische, sanitaire installaties hebben grote voordelen voor zowel de gebruikers als de beheerders van recreatievoorzieningen. Omdat kranen en spoelsystemen door een simpele druk op de knop of met behulp van sensoren zelfs helemaal contactloos geactiveerd kunnen worden, zijn ze een stuk hygiënischer en wordt de overdracht van ziektes voorkomen. Het sensorbereik, de watertemperatuur en de looptijd van het water kunnen ingesteld worden. Daardoor stroomt het water alleen als het nodig is en worden het waterverbruik en het energieverbruik voor de verwarming van water verminderd. Alleen al de installatie van contactloze kranen bespaart in vergelijking met traditionele, handbediende kranen zo’n 70% water. Met behulp van elektronische kranen en spoelsystemen, die gekoppeld zijn aan een elektronisch watermanagement kan de recreatie-ondernemer altijd de waterkwaliteit garanderen en de aansturing en het beheer van de sanitaire installaties effi ciënter regelen. Legionellapreventie Het grote voordeel van elektronische kranen en spoelsystemen is, dat stagnatie- en hygiënespoelingen afhankelijk van de watertemperatuur of de gebruiksfrequentie ingepland en automatisch uitgevoerd kunnen worden. Dat is belangrijk in het kader van de legionellapreventie. Zwembaden en sauna’s zijn zogenaamde ‘prioritaire’ instellingen. Ze hebben een hoog risico op besmetting en zijn daarom verplicht om aan legionellapreventie te doen. Campings, jachthavens en hotels vallen onder de ‘overige’ openbare instellingen, die moeten zorgen voor deugdelijk drinkwater en een effectief beheer van de collectieve waterinstallaties. In de NEN 1006 staat bijvoorbeeld beschreven, dat water in de leidingen van de tappunten voor consumptief gebruik wekelijks moeten worden ververst en dat de installatie jaarlijks onderhouden moet worden. Met behulp van het elektronische Schell watermanagementsysteem SWS kunnen spoelbeurten ingepland en automatisch uitgevoerd worden. Kranen en spoelinstallaties kunnen zowel individueel als in groepen geconfi gureerd en aangestuurd worden. Op een SWS-server kunnen maximaal 64 kranen of spoelunits aangesloten worden. Dat kan met een kabel maar ook draadloos via een radioverbinding. Alle instellingen kunnen fl exibel aangepast worden en het systeem houdt de watertemperatuur, de gebruiksfrequentie en de uitgevoerde spoelingen nauwkeurig bij, zodat de beheerder kan bewijzen dat hij zich aan de regels voor legionellapreventie gehouden heeft. Beheer op afstand Dankzij SMART.SWS kunnen alle kranen en spoelsystemen, die aan SWS gekoppeld zijn, ook op afstand geconfi gureerd, gemonitord en bediend worden. De beheerder krijgt via een internetverbinding op het scherm van zijn smartphone, tablet of computer een overzicht van alle installaties en kan het sensorbereik, de waterlooptijd, stagnatiespoelingen en thermische desinfecties instellen en op afstand uitvoeren. Alle systeemrelevante gegevens worden continu geregistreerd. Gebouwbeheerders kunnen bovendien verschillende gebruikersrollen inrichten, waardoor men bijvoorbeeld de toegang tot de informatie per unit, gebouw, afdeling of zone kan regelen. De Schell Single Control (SSC) bluetooth-module is ook een hulpmiddel voor de confi guratie en monitoring van kranen en spoelsystemen. Een functie zoals een automatische stagnatiespoeling na 24 uur en de registratie daarvan kan in de elektronica van de kraan zelf geprogrammeerd worden en via een app bovendien gemakkelijk naar andere kranen van hetzelfde type gekopieerd worden. De Bleutooth-module is ook zeer geschikt voor de toepassing bij privé-sanitair op campings. Compleet gebouwbeheer Schell is momenteel de enige leverancier die met zijn SWS watermanagementsysteem alle watertappunten in een gebouw of op een terrein kan beheren. Het bedrijf heeft een compleet programma kranen en spoelsystemen op de markt gebracht. Niet alleen voor wastafels, douches, bad, toiletten en urinoirs, maar ook voor de keuken en het washok. Schell heeft een aantal productlijnen ontwikkeld, dat bij uitstek geschikt is voor het recreatiebedrijf en die ook aan SWS gekoppeld kunnen: de Xerisen Celis-wastafelkranen, de Schelltronic opbouw urinoirspoelsystemen, de Linus in- en opbouw douchekranen en de Grandis E keukenkraan. Bij het ontwerp van deze lijnen stonden een functioneel design, eenvoudige en veilige bediening, onderhoudsvriendelijkheid en vandalismebestendigheid centraal. Voor meer informatie: https://www.schell.eu/nl-nl/ Alle elektronische Schell-kranen en spoel systemen kunnen via SWS-servers aan het SWS-watermanagementsysteem gekoppeld worden

coverstory Natuurinclusief ondernemen Mens en natuur versterken elkaar Natuurinclusief ondernemen. De term ligt op ieders lippen en daarmee ligt al direct het gevaar op de loer dat het wordt weggezet als ‘oude wijn in nieuwe zakken’. Dat is niet terecht. Want het gaat veel verder dan eerdere concepten als het bedrijfsnatuurplan, duurzaam ondernemen en natuureducatie. Het omvat al die begrippen en meer. Daarnaast is het specifiek voor onze sector een manier om te laten zien dat recreatie in gevoelige natuurgebieden wel degelijk heel positieve effecten voor de natuur kan hebben. Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Huttopia, It Wiid, Vitale Vakantieparken Het duurde vijf jaar voor ze de vergunning hadden. Heel lang. Maar met een ander plan hadden ze de vergunning nóóit gekregen, dat realiseert Erik Mulder zich ook wel. Weidzz 14 Recreactie | 03-2023 natuur lodges is een nieuw gestart bedrijf in het Drentse Dalerveen. Daar wordt landbouwgebied ontwikkeld tot het beekdal Drostendiep, met veel ruimte voor natuur, bio diversiteit en vogels. Broers Erik en Marko Mulder besloten hun bedrijf voor de recycling van grond en groen om te bouwen tot recreatiebedrijf, met een zware focus op natuurbeleving. Erik Mulder: “We hebben samen met een ingenieursbureau een plan ont‘De Meinweg ging van duizend naar 280 plekken. Ruimte voor mens en natuur’ wikkeld waarvan zowel de gemeente als de provincie uiteindelijk enthousiast werden. Achter ons bedrijf ligt 15 hectare beheergrond voor weidevogels. Daar is een ‘plasdras’ aangelegd: een ondiep waterig gebied dat heel aantrekkelijk is voor vogels. Aan de rand van het terrein zijn we nu lodges aan het plaatsen. Uiteindelijk mogen er 23 komen. Vanuit die lodges – zowel tenten als huisjes – hebben mensen een schitterend uitzicht over de weidenatuur en de vogels.” Los van het gas De eerste lodges werden juli 2022 geplaatst en de reacties van de gasten waren direct positief. “Er zijn zelfs al mensen voor de tweede keer geweest. Opvallend vaak zijn het stellen, of alleenstaanden. Die komen voor de rust”, weet Mulder. Hij loopt nog over van de plannen om het bedrijf en de natuurbeleving verder uit te bouwen. “De lodges zijn volledig gasloos gebouwd. Om stroom op te wekken leggen we deze zomer 132 zonnepanelen op het dak van de loods van ons andere bedrijf. Er komt nog heel veel beplanting bij, om de natuur nog meer aandacht te geven. We werken ook aan een fruitpluktuin voor de gasten. Er komt een wand voor oeverzwaluwen. En in samenwerking met Natuurmonumenten bouwen we een vogelkijkhut ín de drasplas. Vogelspotters kunnen daar met een bootje naartoe en dan vanuit de hut vogels kijken. Zo voegen we steeds meer beleving toe aan ons bedrijf én versterken we de natuur.” Bij HISWA­RECRON heeft natuurinclusief ondernemen de wind mee. Dat komt ook door directeur Geert Dijks, die in februari door het ministerie van LNV werd benoemd als domeinleider 03-2023 | Recreactie 15 >

coverstory Vrijetijdseconomie voor de Nationale Agenda Natuurinclusief. Dijks: “Hoe de Agenda Natuurinclusief er precies uit gaat zien moeten we nog bepalen. Er zijn ambities te formuleren voor 2030 en 2050. Duidelijk is wel dat water en natuur de leidende thema’s worden. En dat een samenleving waarin de natuur wordt versterkt het doel is. Wij werken daar als HISWA­RECRON heel graag aan mee. Want onze ondernemers zitten over het algemeen middenin de natuur. Met hun campings, jachthavens, bungalowparken, outdoor activiteiten, groepsaccommodaties, noem maar op. Wij zijn afhankelijk van de natuur.” Maar Dijks draait het ook om. “De natuur is namelijk ook afhankelijk van ons. Wij maken verantwoorde recreatie in de natuur mogelijk. En dat is noodzakelijk. Voor al die mensen die in steden wonen en er graag in hun vrije tijd opuit trekken. Maar ook voor het draagvlak van de natuur. Als de natuur op slot gaat, krijg je een tegenbeweging. Dan vervreemd natuur van de mensen. Dat leidt tot verlies van draagvlak voor bescherming en financiering van natuur. Daarom is mijn uitgangspunt dat je de natuur ook mensinclusief moet ontwikkelen. Dat is de andere kant van de medaille. Je kunt niet doen alsof we in een land zonder mensen leven.” Franse koploper Zijn er eigenlijk al goede voorbeelden van natuurinclusief ondernemen op recreatiebedrijven? Even rondvragen bij de regiomanagers van HISWA­RECRON levert al heel wat op; enkele van die bedrijven hebben we gesproken voor dit artikel. Opvallend genoeg wordt ook Huttopia regelmatig genoemd. Een relatief jong bedrijf, met Franse wortels, dat in iets meer dan twintig jaar uitgroeide tot een internationale recreatieketen. Dat komt mede door de natuurinclusieve insteek, die zowel bij overheden als recreanten heel goed valt. In Nederland heeft Huttopia vier bedrijven. De cijfers spreken voor zich: camping Cursus Natuur op je park Vitale Vakantieparken (Veluwe) organiseerde in januari en februari weer de driedaagse cursus Natuur op je park. Ondernemers maakten kennis met de thema’s Gastvrij voor dieren, Snoeien doet groeien en Zaaien en maaien. “Een zeer inspirerende cursus”, oordeelt Annette Redschaad van De Toverberg in Ermelo. “Ik had veel aan de interactie tussen de leerstof, de ervaringen van collega’s en wat je in de praktijk ziet op de bedrijven waar de bijeenkomsten plaatsvinden.” Redschaad ging vol inspiratie naar huis. “Maar ik ben niet iemand die naar huis rijdt en dan meteen aan de slag gaat. Ons bedrijf is al heel mooi en natuurlijk. Dus de nieuwe ideeën laat ik groeien en uiteindelijk komt daar een plan uit. Op die manier kunnen we ons bedrijf nog verder verbeteren. Dat kan zijn met nieuwe aanplant of een andere manier van snoeien, maar ook door de informatie op de website aan te passen. Er is altijd ruimte voor verbetering.” Belangstelling? Voor Veluwse ondernemers komt er een volgende cursusronde. www.vitalevakantieparken.nl ‘Elke regio is anders. We kijken nu naar goede praktijkvoorbeelden’ De Roos (Ommen) heeft 320 plaatsen op 27 hectare grond. De Meinweg in Herkenbosch heeft op hetzelfde oppervlak zelfs maar 280 plaatsen. “Toen we dat tweede bedrijf kochten had het duizend plekken”, vertelt Samuel Lafforest, managing directsor van Huttopia in Nederland. Het voormalige park van Oostappen had een zwembad en was erg ‘versteend’. Huttopia pakte de inrichting ingrijpend anders aan, waardoor het veel meer deel werd van het omringende Nationaal Park de Meinberg. “Onze filosofie is dat onze parken zo min mogelijk impact mogen hebben op de natuur. Stel dat we op een dag vertrekken, dan moet het in korte tijd weer natuur zijn”, legt Lafforest uit. “We willen mensen naar de natuur brengen en ze van de natuur laten genieten. Maar daarmee willen we de natuur niet bederven. In de gebouwen op het terrein, zoals de horeca en receptie, gebruiken we alleen duurzame materialen als ijzer en onbewerkt hout. Dus: geen plastic, geen gelakt of geïmpregneerd hout.” Alles staat bij Huttopia in het licht van de duurzame doelstellingen. Bij de inrichting wordt daar veel aandacht aan besteed, met een eigen team aan architecten en projectleiders. Bestaande bomen worden gespaard en zorg vuldig wordt nieuwe beplanting aangebracht, zodat de 16 Recreactie | 03-2023 bedrijven passen in de omringende natuur. Alle activiteiten moeten het natuurlijke gevoel versterken. Zo is het activiteitenprogramma voor de kinderen ook gericht op natuureducatie. Samen de natuur in, leren over alle mooie en spannende dingen die je daar kunt beleven. Dat gaat wel op moderne manieren, dus bijvoorbeeld met games. Huttopia campings – in Frankrijk zijn er 47 – bieden enorm veel ruimte aan de kampeerders. Hoe hou je zo’n bedrijf rendabel? Lafforest: “We investeren niet in horeca of in een zwemparadijs. Onze bedrijven zijn echt gericht op kamperen, hoewel we ook safaritenten en cottages verhuren. Dat kunnen we met relatief weinig mensen managen en dat houdt de kosten laag.” Vooral in Nederland geldt daarbij dat de twee Huttopia­campings een hoge bezetting hebben. “Nederlanders wonen in een erg verstedelijkt land. We zien dat ze niet alleen in de vakanties, maar ook in de weekends graag naar onze bedrijven komen.” Een ander positief effect is dat grote natuurbeheerders Huttopia nu steeds vaker benaderen om kamperen mogelijk te maken in natuurgebieden. Het bedrijf is een van de partners van ONF, het Franse Staatsbosbeheer. Dat kan alleen als je het vertrouwen geniet dat je van natuurinclusieve recreatie een succes weet te maken, voor mens én natuur. Symposium Geert Dijks streeft ernaar dat op termijn álle recreatiebedrijven en jachthavens in Nederland natuurinclusief worden. “Met beplanting die de biodiversiteit stimuleert. Met voorlichting aan gasten, zodat zij verantwoord omgaan met de natuur. Met ruimte voor de natuur, zodat de grens tussen het bedrijf en de omringende natuur vervaagt. We kijken nu naar de goede praktijkvoorbeelden: hoe pak je dat precies aan? Uiteindelijk heeft elk bedrijf toch zijn eigen situatie. Drenthe is totaal anders dan Zeeland of Zuid­Limburg. Het ene bedrijf ligt deels in het bos, het andere op grasland tussen de akkers. Dat maakt gemeenten en waterschappen. Om de natuur te ontlasten maar wel toegankelijk de houden voor ontwikkeling.” Dan gaat het om de droge, maar zeker ook om de natte recreatie, benadrukt Dijks. “Vrijwel alle jachthavens liggen in of aan beschermd natuurwater.” Laagveen ‘Ik wil geen strakke grens tussen ons bedrijf en het Nationaal Park’ natuurinclusief ondernemen ook tot maatwerk. We zoeken nu naar manieren om de ondernemers op weg te helpen. Daarvoor worden ook de bestaande regelingen en initiatieven betrokken. Vitale Vakantieparken bijvoorbeeld, Green Key en de Blauwe Vlag. Begin juli organiseren we een nationaal Symposium Natuur­ en Mensinclusieve Vrijetijd.” Al vrij snel moeten die inventarisaties ook leiden tot concrete actieplannen en een lijstje voor het ministerie van LNV. “Wat hebben wij als sector nodig om door te pakken ­ ook financieel? We streven naar bestuurlijke afspraken met Rijk, provincies, Annelie Bleckman is eigenaar van Camping It Wiid in Eernewoude. Een bijzonder bedrijf, waar water en natuur een grote rol spelen. “Ons bedrijf ligt midden in Nationaal Park de Alde Feanen”, vertelt Bleckman. “Het is een laagveengebied met heel veel watersport. Daarom hebben veel van onze bungalows, toeristische plekken en jaarplaatsen ook een ligplaats erbij. In totaal hebben we 500 ligplaatsen, zonder overigens een jachthaven te zijn.” Ondernemen met oog voor de natuur doet de familie al heel lang, stelt Bleckman. “Mijn vader was daar altijd al mee bezig. We houden niet van schuttingen of coniferen. Er liggen al heel lang sedumdaken op de sanitairgebouwen en we hebben veel fruitbomen. En we gaan daarmee door. Deze zomer komen er 550 zonnepanelen op de carport. Dan wekken we de helft van ons stroomverbruik zelf op. We hebben ook een nieuwe havenbeschoeiing aangelegd, die diervriendelijk is. Ik kijk altijd hoe we de biodiversiteit verder kunnen verbeteren.” Bleckman heeft een duidelijke visie op de inpassing van het bedrijf in de natuur: “Ik wil geen strakke grens tussen ons bedrijf en het Nationaal Park. Het mag gerust in elkaar overlopen. Die natuur is alom tegenwoordig op ons park; net zag ik nog een ree. Die natuur willen we dus ook versterken. Vroeger stonden er aan de waterkant honderd aluminium stacaravans. Daar hebben we drie diepe insteekhavens gegraven. Langs de oever zijn nu 60 chaletplaatsen. Maar vooral biedt dat extra beschutte water ruimte voor allerlei vissoorten. En het gaat goed. We zien hier ijsvogels. Af en toe zien we hier een zeearend overvliegen en ik heb zelfs wel eens een kwak gezien. Die natuur is hier en daar genieten we van. Dan willen we met onze onderneming de natuur zeker niet in de weg zitten.” www.agendanatuurinclusief.nl 03-2023 | Recreactie 17

Ron, hoe hou ik grip op mijn resultaat en de kosten? Wil je dat jouw gasten het naar hun zin hebben? En wil je zelf grip hebben op het resultaat? Dan heb je behoefte aan iemand die je markt kent. Iemand die je niet alleen helpt met je (salaris)adminstratie, maar ook met financieringsoplossingen en het verbeteren van je rendement. De recreatie- en horecaspecialisten van Countus hebben hier veel ervaring mee en kunnen jou helpen met het maken van strategische keuzes. Hiervoor hebben we zelfs een speciaal expertiseteam in het leven geroepen: Bertijn Vos, Jesca Wemmenhove en Ron Koopmeiners. Wil jij een keer brainstormen over de mogelijkheden voor jouw bedrijf? Neem vrijblijvend contact met ons op. Expertiseteam Recreatie & Horeca recreatie-horeca@countus.nl COUNTUS.NL/RECREATIE nieuw Maximaal rendement voor uw vakantiewoningen Met Hertzinger Green Connect leveren uw vakantiewoningen meer op. Omdat wij ze energie-positief maken. En omdat steeds meer huurders kiezen voor duurzaamheid. Weten hoe u het maximale uit uw accommodaties haalt? Maak vrijblijvend een (online) afspraak via 033-4610337 of info@hertzinger.nl. Terrasmeubilair voor uw recreatie bedrijf www.hertzinger-greenconnect.com www.madino.nl 0488 440138 info@madino.nl Save the date: nieuwe editie van het Countus Recreatiecongres op 3 oktober. Meer info volgt! BEREID UW CAMPING voor op de toekomst IAAPA Expo Europe is de plek waar duizenden recreatie en leisure professionals samenkomen om de laatste trends te ontdekken. Honderden leveranciers presenteren hun innovaties, waaronder speeltoestellen, zwembadinfrastructuur en springkastelen, maar ook bijvoorbeeld nieuwe concepten qua eten & drinken en reservatiesystemen. Mis uw kans niet om uw vakantieresort/camping op te waarderen. CONFERENTIE: 25-28 SEPT. 2023 BEURS: 26-28 SEPT. 2023 WENEN, OOSTENRIJK REGISTREER NU IAAPA.org/IAAPAExpoEurope @IAAPAEMEA | #IAAPAExpos

ondernemen Nieuwe concepten en slimme combinaties Horeca is altijd maatwerk Horeca en recreatie lijken soms onlosmakelijk met elkaar verbonden. De gast wil toch eten en drinken. Maar hoe pak je dat dan aan? Hoe zorg je voor voldoende rendement? Hoe houd je de kwaliteit op peil? En waar vind je gekwalificeerd personeel? Die vragen staan centraal in deze nieuwe rubriek in Recreactie, waarin Facet – samen met andere experts – een actueel item uit de bedrijfsvoering onder de loep neemt. Tekst: Johan Drenth en Bob Kettering (Facet) Foto’s: Sallandshoeve, De Boshoek Wat bij het denken over horeca voorop staat, is dat het echt iets toe moet voegen: aan de vakantiebeleving van je gast, maar ook aan je eigen exploitatie. Daarbij is het belangrijk dat er twee grote verschillen zijn tussen de horeca op een recreatiebedrijf en reguliere horeca. Je bent een seizoensbedrijf, én je horeca bevindt zich achter een poort. De piek in bezetting en omzet ligt bij een recreatiebedrijf bijna altijd in de 6 tot 8 weken van de zomervakantie. Dit is de periode, waarin de meeste gezinnen vakantie hebben en waarin de meeste vraag is naar recreatie. Vaak zijn de capaciteit en invulling van de horeca op recreatiebedrijven ingericht op deze piek weken. Dit maakt een goede exploitatie van de horeca buiten dit hoogseizoen erg lastig. Reguliere horecabedrijven in dorpen of steden kennen een veel breder seizoen. Natuurlijk zijn er ook daar seizoensverschillen, maar die zijn minder groot. Het tweede grote verschil is: horeca op een recreatiebedrijf ligt veelal achter de poort van het bedrijf. Dat is fijn voor de gasten op het recreatiebedrijf, maar voor gasten van buitenaf vormt dat een drempel. Daardoor wordt het lastig om de dip in exploitatie buiten het hoogseizoen te compenseren. Soms is er dan ook nog sprake van een bestemmingsplan, dat verbiedt om bezoekers van buiten het recreatiebedrijf te ontvangen in de horeca. In combinatie maken deze knelpunten het ontzettend lastig om horeca op een recreatiebedrijf op een succesvolle manier Is horeca een serviceproduct? Wat mag die service dan kosten? 20 Recreactie | 03-2023 te exploiteren. Wanneer we alle kosten (ook onderhouds- en investeringskosten in het gebouw) meenemen, zien we vaak dat het een verlieslatend bedrijfsonderdeel is. Verschillend concept Toch kan het wel: winst maken met de horeca. Dat is onder meer te zien bij Recreatiepark De Boshoek in Voorthuizen en Vakantiepark Sallandshoeve in Nieuw-Heeten. Beide bedrijven vallen onder de leiding van Rick Otter (eigenaar en directeur) en Chantal van Swieten (parkmanager). Het zijn leuke voorbeelden, want beide parken hebben een ander horecaconcept. Tips voor succesvolle horeca Er is een aantal oplossingen om horeca tot een succes te maken. Johan Drenth en Bob Kettering van Facet, schrijvers van dit artikel, zetten ze op een rij: • Opschalen in activiteiten en arrangementen rondom de horeca, zodat die ook extern te boeken zijn. Dit zorgt voor vulling van de horeca, ook buiten het recreatieseizoen. Dat vraagt wél om slagkracht in marketing, al dan niet in combinatie met een groot park. > • Afschalen in horecaconcept. Hierbij wordt een beperkte kaart geboden, met slechts enkele producten van hoge kwaliteit, die eenvoudig en geportioneerd kunnen worden bereid, met een minimale personele bezetting. • Afschalen in omvang van het gebouw. Vaak wordt een horecagebouw afgestemd op de bezetting in het recreatieseizoen. Daarbuiten wordt het slechts gedeeltelijk gebruikt. Door de omvang van de horeca af te stemmen op schouderseizoenen wordt veel bespaard. Met terrasoverkappingen of foodtrucks kun je in het hoogseizoen flexibel opschalen. • Verpachten van de horeca. Vooral aantrekkelijk voor wie geen affiniteit heeft met horeca. Want dan blijft het een lastig onderdeel in het bedrijf en is de kans op succes klein. Verpachten kan een optie zijn, maar maak wél goede afspraken over aanwezigheid en aandacht voor de gasten. Hanteer een pachtkanon die de horecaonder nemer in staat stelt om zelf ook een goede exploitatie te draaien. 03-2023 | Recreactie 21

ondernemen De personele kant René Dorst, trainer en eigenaar van Recreatie Trainingen en Bureau HTM, vertelt over advies dat hij uitbracht omtrent het horeca-concept bij speelparadijs Giga Konijnenhol van Beerze Bulten. “Daarbij was zowel aandacht voor de wens van de gasten, als voor de personele kant: hoe kun je dit realiseren?”, vertelt Dorst. “Ofwel: maak het concept passend bij de doelgroep en de mogelijkheden. Als je een fastfood concept wilt doorvoeren, zorg er dan voor dat alles ook daarop gericht is. Bestellen moet zoveel mogelijk digitaal, bereidingswijze van de producten maximaal 4 à 5 minuten. Pas de menukaart daar dus op aan! Opmaak en uitgifte van de gerechten mag maximaal 2 minuten duren.” Daarnaast luidde het advies: Ontwikkel een makkelijk leesbaar en digitaal beschikbaar onboarding-handboek, waarin de instructies zijn opgenomen van alle apparatuur waarmee mensen werken. “Oproepkrachten zijn daardoor zeer snel inzetbaar. Vaste medewerkers krijgen zo juist tijd om aandacht te besteden aan de gasten en het aansturen van de medewerkers”, aldus Drost. Op De Boshoek vormt de horeca onderdeel van een actief centrumgebied midden op het terrein. In dit centrumgebied is de laatste jaren veel aandacht besteed aan een mooie landschappelijke setting, met daarin veel verschillende activiteiten en spel- en speelmogelijkheden. Daarnaast zijn diverse indooractiviteiten mogelijk, zoals een racelounge, digitale escaperoom, bowling, oud-Hollandse spelen en pooltafels. Rick Otter: “Hier wordt de horeca in eigen beheer geëxploiteerd en vormt het een integraal onderdeel van zowel het recreatiebedrijf als de activiteiten, die in het centrumgebied plaatsvinden. In het recreatieseizoen heeft de horeca voldoende mogelijkheden met de eigen gasten, buiten het seizoen worden de activiteiten ook als arrangementen in de omgeving vermarkt.” In dat seizoen worden de activiteiten met horeca ook ingezet voor externe aanbieders van activiteiten. Juist die verbinding in twee richtingen, met prikkelende activiteiten, geeft de exploitatie van de horeca een breed draagvlak – ook buiten het seizoen. Verpacht Bij Vakantiepark Sallandshoeve is de horeca op een andere manier aangepakt. De parken zijn ook echt verschillend. Bij De Boshoek gaat het meer over gezelligheid samen, terwijl bij Sallandshoeve de focus ligt op individueel recreëren in een natuurlijke setting. “Het park bevindt zich in een gebied dat Soms is het verpachten van de horeca de beste oplossing dunner bevolkt is”, legt Chantal van Swieten uit. “Er zijn niet veel recreatieve highlights in de buurt. Het organiseren van actieve arrangementen, die helpen om de horeca te vullen, is dan geen logische keuze. En omdat de horeca meer aan de voorzijde van het park ligt, in een fraaie boerderij, hebben we ervoor gekozen 22 Recreactie | 03-2023 Knelpunten “Horeca op een recreatiebedrijf heeft zelden een positief resultaat. Het is aanvullende dienst verlening. Ook verpachten wordt zelden een succesvolle onderneming”, constateert Herma Brinkhuis van Alfa Accountants en Adviseurs. “Daarnaast zijn er knelpunten ten aanzien van het personeel: Hoe houd je gekwalificeerd personeel betrokken bij je bedrijf?” Om de knelpunten in de horeca te verzachten geeft Brinkhuis een aantal tips: • Zorg voor een prettige werksfeer, waardoor werknemers graag bij jou willen werken. Door het creëren van een familiegevoel, variatie in werkzaamheden en een positieve leeromgeving kun je medewerkers aan je binden. • Kosten stijgen sneller dan de opbrengsten. Kijk daarom vooral naar mogelijkheden om het horecapersoneel buiten het seizoen anders in te zetten, bijvoorbeeld met een winterevent. • Neem niet teveel personeel in vaste dienst. Dit zijn kosten, die ook in de winter doorbetaald moeten worden. • Houd grip op de marges en kijk naar dezelfde periode vorig jaar. Durf je prijzen te verhogen en wees kritisch op de menukaart om die te verpachten aan een lokale ondernemer. Die exploiteert een zelfstandig horecabedrijf, dat zowel op het park als op de omgeving is gericht.” Waar park en omgeving los van elkaar onvoldoende kansen bieden voor een goede exploitatie van een horecabedrijf, kunnen ze elkaar in deze situatie versterken. Door te werken met een schappelijke pacht voor de horecaondernemer, kan die een gezonde exploitatie draaien. Ondertussen wordt de gasten van de Sallandshoeve – als service – een goede horeca geboden. Otter en Van Swieten hebben goede ervaringen met beide concepten. In beide gevallen is de horeca een zelfstandige business unit binnen het bedrijf. Succesfactoren Uit de voorbeelden van de Sallandshoeve en De Boshoek komen enkele factoren naar voren, die de horeca op een recreatiebedrijf tot een succes kunnen maken. De doelgroep en het bedrijfsconcept van het recreatiebedrijf tellen mee. Daarnaast de ligging van het bedrijf ten opzichte van andere highlights in de omgeving, het bedrijfsconcept van de horeca, de locatie van de horeca op het recreatiebedrijf én de concurrentiepositie in de • Durf je prijzen te verhogen en wees kritisch op de menukaart. Zoek naar kwalitatieve producten uit de streek en kijk ook naar de juiste portie-grootte. • Voorraad is belangrijk: koop ‘lean en mean’ in. Een keer nee verkopen is voor een seizoensbedrijf echt geen probleem. Pas waar nodig menu-engineering toe. • Belangrijkste tip: stem de bedrijfsvoering af op de vraag van je gasten. Speel in op de behoefte, maar houd wel grip op de financiën. omgeving. In alle gevallen is een innovatief én doordacht plan noodzakelijk om de horeca tot een succes te maken. Daarbij is een integrale aanpak noodzakelijk, waarbij het belangrijk is om behoeften van de verblijfsgast af te wegen. Dan moet ook gekeken worden naar de totale impact van de horeca op de exploitatie. Het kan onderdeel zijn in de gastbeleving en een onderdeel in de keuze van de gast. Dan is het een serviceproduct. Maar dan rijst de vraag: wat mag die service kosten, op het totaal van de exploitatie? En zijn er misschien ook andere manieren om deze service te bieden, zonder dat het direct iets kost? Bij de keuze voor horeca op je recreatiebedrijf zijn er altijd verschillende belangen en (ruimtelijke) factoren, die integraal moeten worden afgewogen. Er zijn geen universele oplossingen. Horeca op een recreatiebedrijf is altijd maatwerk. 03-2023 | Recreactie 23

Draadloze beheersystemen elektra(verbruik) • verwarming • melders ICY Campsite Management ICY Marina Management www.icy.nl Samen werken aan een fijne en hygiënische werk- en leefomgeving LEISURE TAXATEURS NEDERLAND UW TAXATIE SPECIALIST IN LEISURE Leisure Taxateurs Nederland is gespecialiseerd in het professioneel taxeren van exploitatiegebonden recreatie- en watersportbedrijven en onroerend goed in heel Nederland. www.leisuretaxateurs.nl +31 (0)85 488 35 80 info@leisuretaxateursnederland.nl Dát is wat wij doen. Met elkaar zijn we scherper op de kansen van morgen. En altijd bedachtzaam of iets slimmer kan. Zodat de toekomst iedere dag schoner, en daarmee fijner en gezonder wordt. Zo creëren we samen nieuwe perspectieven voor een omgeving die jou en de mensen om je heen inspireert en motiveert. Ga naar www.csu.nl ICY Accommodation Management Bespaar veel energie kennis delen Kondig ingrijpende wijziging tijdig aan Het seizoen is weer begonnen en misschien heb je wel allerlei nieuwe plannen voor het recreatiepark. Dat kan ook leiden tot wijzigingen in de gedragsregels of het parkreglement. Kan die informatie direct worden gewijzigd? Het antwoord is: nee, niet altijd. Vaak is het verplicht om zo’n wijziging ruim op tijd aan te kondigen. Tekst: Annouck de Jong (Stellicher Advocaten) Foto: Max de Krijger Artikel 5 lid 1 van de RECRON­voorwaarden vaste plaatsen 2016 verplicht de ondernemer om een ingrijpende wijziging van de informatie uiterlijk zes maanden voor het einde van het overeenkomstjaar aan de recreant bekend te maken. Die omschrijving verdient nadere toelichting. Onder het begrip ‘informatie’ vallen op grond van artikel 1 lid 1 sub i: Alle door de ondernemer schriftelijk of elektronisch beschikbaar gestelde gegevens op basis waarvan deze overeenkomst mede is gesloten, inzake het gebruik van de plaats, de voorzieningen en het verblijf (waaronder te verstaan onder andere deze RECRON­voorwaarden, gedragsregels, verkoopvoorwaarden, bemiddelingsvoorwaarden, vereisten van onderhoud en gebruik van het kampeermiddel, bestemming van het terrein, openingstijden, regels omtrent het gebruik door derden). Ingrijpend Het begrip ‘ingrijpend’ is in de RECRON­voorwaarden niet verder gedefinieerd. Bij de beoordeling of sprake is van een ingrijpende wijziging moet rekening worden gehouden met de bestaande situatie en de eerder gemaakte afspraken. Worden bepaalde voorzieningen volledig geschrapt, dan zal dat sneller een ingrijpende wijziging zijn in de zin van artikel 5 lid 1, dan wanneer de voorzieningen enkel in een meer beperkte vorm beschikbaar worden gesteld. Als voorbeeld: de Geschillencommissie heeft eerder geoordeeld dat het sluiten van een camping gedurende de wintermaanden gezien moet worden als ingrijpende wijziging. Het gaat hier immers om een ingrijpende beperking van de openstelling. Zes maanden Wanneer sprake is van een ingrijpende wijziging van informatie, dan moet dat tijdig worden gedeeld met de recreanten. In ieder geval uiterlijk zes maanden voor het einde van het lopende overeenkomstjaar. Dus als het overeenkomstjaar loopt van 1 januari tot en met 31 december, moet uiterlijk 30 juni over ingrijpende wijzigingen worden gecommuniceerd. Dat kan bijvoorbeeld in een nieuwsbrief aan alle recreanten, per post of e­mail. Na zo’n ‘ingrijpende wijziging van de informatie’ heeft de recreant het recht om de overeenkomst zonder kosten te annuleren. Tijdig, dat is een half jaar voor de nieuwe contractdatum 03-2023 | Recreactie 25

WAAROM STELLICHER ADVOCATEN ALLE ENERGIE STEKEN IN RECREATIE Al ruim 35 jaar zijn wij nauw betrokken bij de Nederlandse recreatiebranche. Dat is wat je met recht een specialisme kunt noemen. Wij staan recreatie-ondernemers bij met praktisch advies en juridische procedures. Omdat we persoonlijk contact en creativiteit belangrijk vinden, kunnen we daadwerkelijk maatwerk bieden; geen standaard oplossingen, maar oplossingen waar anderen geen uitkomst zien. En dat doen we allemaal met veel kennis, expertise en plezier. Ontdek onze kracht op stellicher.nl BREED ASSORTIMENT AAN ZEROTURN MAAIERS Midmount of frontmount met keuze uit diesel of bezine motor! Maai met een Grasshopper in alle comfort en bedien de zeroturnmaaier zeer eenvoudig met de twee hendels. Door hun robuuste bouw en stalen constructie kan de maaier tegen een stootje. Het maaidek met duurzame messen kan mulchen, zijwaarts uitwerpen of opvangen. Altijd met uitstekende maaikwaliteit. www.grasshoppermower.nl/ GRASSMAX™ MESSENSYSTEEM – Ontworpen voor nauwkeurige prestaties. Hoog-laag mulchen Medium Lift Contour High-Lift Notched Extreme High-Lift Notched Shredder™ De GrassMax™ messen zijn speciaal ontworpen om de benodigde luchtstroom te creëren voor een nauwkeurig maairesultaat onder uiteenlopende omstandigheden. De zes verschillende soorten GrassMax™ MARBAIN® messen zijn 6 mm dik en blijven langer scherp, waardoor ze beter snijden en twee keer zo lang mee gaan als niet-originele messen. Interesse in de kwaliteit en eenvoud van een zeroturnmaaier van Grasshopper? Neem contact met ons op voor een dealer bij u in de buurt. Tel: 0481 371423 of bezoek onze website www.lozeman-import.com/dealers/ Heeft u een taxatie nodig of wilt u uw bedrijf verkopen? Neem dan contact op met Arjan Mulder (06 2232 1010). Vossenlaan 16 9408 CN Assen T (0592) 46 28 44 E info@recratief-bedrijfsmakelaars.nl I www.recratief-bedrijfsmakelaars.nl kennis delen Hoge opkomst General Assembly van EFCO Op 30 en 31 maart was er voor het eerst sinds drie jaar weer een General Assembly (algemene ledenvergadering) van EFCO, de Europese federatie van Kampeer- en bungalowbedrijven. Gastheer HISWA-RECRON ontving in Amsterdam vertegenwoordigers uit 17 Europese landen. Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Dorien Eilering Uit de enorme opkomst (de hoogste sinds vele jaren) blijkt dat de behoefte aan een fysieke bijeenkomst groot is, constateert Arthur van Disseldorp, regiomanager bij HISWA-RECRON en vicepresident van EFCO. Hij kijkt terug op een geslaagde bijeenkomst. Niet alleen vanwege de hoge opkomst (17 van de 24 aangesloten landen kwamen naar Amsterdam), maar ook door het goede nieuws dat de landen met elkaar deelden. “Het herstel van bezetting van campings verloopt sneller dan dat van hotels. ‘Lekker weg in eigen land’ is dus niet alleen een Nederlandse ontwikkeling. Ook de vooruitzichten in de andere landen zijn, net als bij ons, positief.” Marktontwikkelingen Invloed uitoefenen op Brussel en het uitwisselen van marktontwikkelingen zijn de belangrijkste taken van EFCO. De marktkoepelorganisatie werd in 1979 opgericht. RECRON was één van de founding fathers. Welke ontwikkelingen kregen in Amsterdam veel aandacht? “De problemen met water worden steeds groter”, zegt Van Disseldorp. “In Spanje, Portugal en Italië komt er in het zomerseizoen soms geen water meer uit de kraan. We gaan op zoek naar best practices om deze per land uit te wisselen. Verder zien we in de rest van Europa een grote toename van het aantal verhuuraccommodaties. Met name in West-Europa worden familiebedrijven overgenomen door grote Excursies Gastheer HISWA-RECRON had voor de EFCObezoekers een gevarieerd programma samengesteld. Tussen de vergaderingen door gingen de leden op werkbezoek bij de Amsterdamse Camping Vliegenbos, bezochten zij This is Holland (een toeristische attractie met panoramavliegsimulator) en maakten ze een rondvaart door de Amsterdamse grachten. Verder waren er presentaties van HISWA-RECRON directeur Geert Dijks over de fusieorganisatie en van Jos van der Sterren van Breda University of Applied Sciences (BUas) over de opleiding Camp-master. concerns. De prijs voor toeristisch kamperen in Europa neemt toe. Ook zien we een toenemend personeelstekort.” Ondanks genoemde uitdagingen bevestigde de ALV van EFCO dat het goed gaat met de sector. En dat deze zich steeds verder professionaliseert. Maar er zijn ook pijnpunten. Zoals de onzekerheid over de kosten voor de ondernemer op het gebied van klimaatverandering en water. Van Disseldorp benadrukt dan ook het belang van het lobbywerk in Brussel. Om ondernemers daarvan nog bewuster te laten worden wil hij een studiereis naar Brussel organiseren. Belangstellenden kunnen zich melden bij Arthur, via: a.vandisseldorp@hiswarecron.nl 03-2023 | Recreactie 27

de stelling Stelling: de ideale medewerker is een allrounder Voor veel medewerkers staat uitdagend en gevarieerd werk hoog in het vaandel. Is het dan niet logisch dat je op de toch al krappe arbeidsmarkt gericht werft naar allround-medewerkers? Zo bied je nieuw personeel zekerheid, terwijl je je onderneming voorziet van flexibiliteit. De stelling luidt dan ook: de ideale medewerker is een allround-medewerker. Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: Huttopia, Shutterstock Carlo Breikers Joep Manders Teamleider Vrije tijd, Summa College ‘Allround-medewerker versterkt totaalbeleving’ “Ik ben het volledig eens met de stelling. De hospitalitymedewerker van de toekomst denkt en handelt vanuit een totale gastbeleving. Als je kijkt naar de geschiedenis van de hospitality-branche, dan draaide het tot nu toe altijd om het ‘wat’. Een goede maaltijd moest gewoon een goede maaltijd zijn. Maar je ziet een verschuiving naar het belang van beleving voor de gast. En dan spelen meer aspecten dan alleen het ‘wat’ een rol. Hoe wordt die maaltijd geserveerd? En wat als de gast de maaltijd niet lekker vindt? Dan is het aan de medewerker om daarvoor een goede en servicegerichte oplossing te vinden. Zodat het toch nog een goede beleving wordt. Hetzelfde geldt voor de gastvrije ontvangst bij de receptie of activiteit die we aanbieden. Daarvoor heb je echt allround-medewerkers nodig. Daarmee wordt in opleidingen straks rekening gehouden. Vanaf 2024 worden de kwalificatiedossiers Leisure, Travel en Horeca samengevoegd. En in de jaren daarna verwacht ik dat ook Facilitair en Groenbeheer aan dat dossier wordt toegevoegd. Het werken in de sector gebeurt steeds meer vanuit een integrale mindset. Ik voeg daar wel aan toe dat écht specialistische functies, zoals zwembadtechnici, er altijd zullen blijven.” Camping Hartje Groen & Holenberg ‘Je ziet medewerkers hun rol pakken’ “Ik onderschrijf de stelling, met de kanttekening dat dit mede afhankelijk is van de grootte van het bedrijf. Wij zijn een bescheiden onderneming met een hands on-mentaliteit. Al voeg ik daar wel aan toe dat we op het gebied van financiële administratie, communicatie en personeelsbeleid met specialisten werken. Maar voor taken als receptiewerk, ontvangst van gasten en bediening in de horeca zetten we medewerkers flexibel in. Ik merk dat ze dat ook leuk vinden. Medewerkers pakken min of meer vanzelf hun rol. Brede inzetbaarheid maakt het werk aantrekkelijk en houdt je vizier scherp. Wij doen ook aan het blurren van taken. Dat betekent dat een medewerker die ’s zomers actief is op het gebied van housekeeping en schoonmaak, in de winter medeverantwoordelijk is voor het onderhoud. Inclusief het groenonderhoud. Dat is heel belangrijk op ons terrein van dertien hectare midden in de natuur. We bieden onze medewerkers opleidingen aan om deze taken zo goed mogelijk uit te voeren. Daarbij houden we wel rekening met de voorkeuren van medewerkers. Ons motto is: houd je van variatie, kies dan een combinatie van functies in de recreatie!” 28 Recreactie | 03-2023 Herbert van Oord Michel Huigevoort Manager arbeidsmarkt HISWA-RECRON ‘Dé ideale medewerker bestaat niet’ “Ik kan de stelling in zijn algemeenheid niet onderschrijven. Het type medewerker hangt namelijk af van de context van het bedrijf. Hoe heeft het bedrijf het werk georganiseerd? Grotere bedrijven kennen vaak een strakkere arbeidsdeling, waardoor de stelling minder op hen van toepassing is. Zij zoeken juist specialisten, die één taak of een beperkt aantal taken uitvoeren. Kleinere bedrijven zijn doorgaans wel beter af met allrounders. Zij voeren een veelheid van taken uit. Eigenlijk moeten zij alles kunnen. Voor studenten geldt dat ze kansrijker zijn als ze allround zijn opgeleid. Dat is ook de trend in het mbo. Waar in het verleden alleen frontoffice en animatie de basis van de opleiding vormde, werken we nu aan een veel breder en completer lespakket. Allround vakmanschap is de basis. Na je opleiding kun je dan als student – of medewerker – kiezen. Je gaat je specialiseren in de praktijk van het werkveld als allrounder óf als specialist. Want je zult altijd moeten blijven leren. Een risico in deze tijden van arbeidskrapte is overigens wel dat werkgevers eisen omlaag schroeven. Je neemt genoegen met mensen die minder geschikt zijn, of dat nu allrounders zijn of specialisten. Ik denk dat de rol van het onderwijs hierdoor nóg belangrijker wordt. Investeren in medewerkers met potentie is cruciaal.” Directeur Recreatiepark TerSpegelt ‘Van een one trick pony heb je niet veel profijt’ “Allround-functies zijn echt belangrijk. Niet alleen voor werkgevers, die niet zo veel profijt hebben van een one trick pony, maar ook voor de medewerkers, die zich zo kunnen blijven ontwikkelen. De recreatiemarkt verandert snel en als medewerker moet je mee bewegen. Ook wij werken met veel allrounders. Zij beheersen alle disciplines binnen hun eigen afdeling. Maar vaak ook daarbuiten. Zo hebben wij een receptiemedewerker die niet alleen het eerste aanspreekpunt is voor onze gasten, maar in de winter ook de styling en inrichting van de tenten verzorgt. Ook geeft zij gasttevredenheidstraining aan nieuwe medewerkers. De meeste medewerkers staan er voor open om allround bezig te zijn. Het is een mindset die de betrokkenheid bij je werk vergroot. Het motiveert en maakt je werk leuker. Of het de tijdgeest is dat allrounders zo belangrijk zijn? Dat denk ik niet. Dat is in mijn ervaring altijd zo geweest. Al in de jaren zeventig was er behoefte aan. Maar doordat de opleidingen vooral aandacht besteedden aan front office en animatie kwamen er vooral specialisten op deze gebieden op de arbeidsmarkt. Door die specifieke functies trok de opleiding veel studenten. Diversificatie van de opleiding kan een risico zijn voor het aantal aanmeldingen. Maar als de kwaliteit hoog blijft, is het een opleiding met veel carrièrekansen.” ‘Grote bedrijven zoeken specialisten, die één taak heel goed uitvoeren’ 03-2023 | Recreactie 29

Totaalleverancier voor de recreatiesector Wij hebben een ruim assortiment artikelen die benodigd zijn in de camping- of recreatiebranche. Daarnaast bieden we ondersteuning op maat bij de voorbereiding én uitvoering van infrastructurele & technische projecten. Denk aan ontwerpberekeningen of begeleiding op het terrein, bijvoorbeeld bij het aanleggen van leidingsystemen. Extra korting voor HISWARECRON leden! 50 jaar dankzij jou! Kijk voor onze acties op wildkamp.nl/50jaar Kijk voor meer informatie op wildkamp.nl/recreatie CHALETS MET ALLE COMFORT AFGESTEMD OP UW PARK WIJ BOUWEN UW VERHUUR- EN PROJECTMATIGE CHALETS Rollecate 39 | 7711 GG Nieuwleusen | 0529-488900 www.arcabo.com | info@arcabo.nl vakinfo Is een constante temperatuur economisch? Je hebt het vast gehoord van je verwarmingsinstallateur. Hou de temperatuur in je accommodatie op hetzelfde, relatief hoge niveau. 18 graden bijvoorbeeld. Dan hoeft de cv-ketel of warmtepomp niet zo te klimmen naar het gewenste niveau zodra de gast arriveert. Dat dit geld zou besparen is echter een groot misverstand. Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Shutterstock Als recreatieondernemer wil je je stookkosten zo laag mogelijk houden. Omdat het veel vertelde verhaal over de constante temperatuur vrij logisch klinkt, volg je dat op. Ook omdat je adviseur of installateur deze theorie onderschrijft. Immers, je cv-ketel of warmtepomp hoeft bij een constante instelling niet zo hard te werken omdat deze op één stand staat. Maar dat uitgangspunt is gebaseerd op de techniek van de jaren ‘70, toen cv-ketels nog een rendement behaalden van 60 tot 70 procent. De resterende 30 tot 40 procent verliet de ketel via de schoorsteen. Toen was het wél economisch om een lege accommodatie op een constante temperatuur van circa 18 graden te houden, als die tenminste goed geïsoleerd was. Tijden veranderen Maar tijden veranderen. De huidige cv-ketels hebben een rendement van tenminste 95 procent. Bij warmtepompen ligt dit rendement nog hoger. Vrijwel alle energie gaat naar de ver warming van de ruimte. Dat maakt het veel slimmer om de binnentemperatuur af te stemmen op de buiten temperatuur. Hoe dichter deze waarden bij elkaar liggen, hoe economischer dit is voor je stookkosten. Bij een klein verschil hoeft de installatie nauwelijks te werken. Zodra de binnentemperatuur omhoog moet, brengt de cv-ketel of warmtepomp deze rustig omhoog. Dat kan zowel handmatig als met behulp van een energiemanagement systeem. De kosten hiervan pakken voordeliger uit dan het handhaven van een constante temperatuur van bijvoorbeeld 18 graden. Tweede nadeel van het kiezen voor een constante hogere temperatuur is dat dit slecht uitpakt voor de levensduur van met name een warmtepomp. Deze moet constant schakelen om op temperatuur te blijven, waardoor de compressor onnodig vaak wordt geactiveerd. De levensduur van een warmtepomp wordt voor negentig procent bepaald door de compressor. Ook de levensduur van een cv-installatie wordt door het voortdurend in- en uitschakelen op Een constant hoge temperatuur is slecht voor de levensduur van een warmtepomp een negatieve wijze beïnvloed. Ook bij een modulerende cv-ketel of warmtepomp (die geen buffervat heeft en zichzelf automatisch uitschakelt als de gewenste temperatuur bereikt is) betekent dit nog altijd dat deze meer ‘draaiuren’ maakt en meer energie verbruikt. Check in elk geval de leeftijd en het rendement van je installatie voordat je automatisch kiest voor een constante hoge temperatuur in je accommodatie. Dat kan je veel geld schelen. Met dank aan ICY 03-2023 | Recreactie 31

Breng het ultieme vakantiegevoel naar buiten. Marindex levert complete tuinsets van gerenommeerde merken. Wij zorgen ervoor dat de tuinmeubelen het hele jaar op voorraad zijn, u en uw gasten zitten nooit meer zonder. De tuinmeubelen zijn speciaal geselecteerd voor gebruik in de recreatie en zijn daardoor duurzaam en blijven lang leverbaar. Bij Marindex vindt u onder andere de volgende tuinmeubels: stoelen, tafels, ligbedden, lounge sets en parasols. Neem contact op met een van onze medewerkers voor persoonlijk advies. Stationsplein 8a • 2801AK Gouda • tel. 0182 511 511 • www.marindex.nl INTERESSE IN EEN PROFESSIONELE 100% ELEKTRISCHE MAAIER? Na meer dan 10 jaar onderzoek in de afdeling research & development, ontstond de electric department bij Gianni Ferrari. De grasmaaiers hebben een hoogstaande kwaliteit en grote betrouwbaarheid. Lange autonomie, zeer weinig lawaai, nulemissie en lage onderhoudskosten. Verhuur uw vakantiehuis of park met NOVASOL ▪ Hoge bezettingsgraad en rendement dankzij professionele verhuur ▪ Bereik de Duitse gast door ons uitgebreide netwerk aan verhuurkanalen ▪ Grootste bereik van Europa Gratis advies van onze verhuurexpert Interesse in een demonstratie van de 100% elektrische maaiers van Gianni Ferrari? Neem contact met ons op voor een dealer bij u in de buurt. Tel: 0481 371423 of bezoek onze website: https://www.lozeman-import.com/dealers/ Neem contact met ons op novasol.nl/vakantiehuis-verhuren of +31 137 440204 Actieradius van 6-8 uur productnieuws Tekst: Jaap van Sandijk Contactloze kranen Contactloze kranen leveren een waterbesparing op van 70 procent. De waterloop van deze kranen wordt geregeld met een infraroodsensor. Deze stopt automatisch na een vooraf ingestelde tijd. Automatisch spoelen wordt geregeld via een bluetoothmodule en een app. De laatste 64 spoelingen worden opgeslagen en kunnen via de app bekeken en via e-mail verstuurd worden. (075) 681 06 10 www.seijsener.nl Compacte schrobzuigmachine De I-Mop Lite is een compacte en flexibele schrobzuigmachine die tot 70 procent sneller werkt dan het ‘normaal’ nat moppen en 30 procent sneller dan conventioneel schrobben, stelt de leverancier. Door het ontwerp kan de I-Mop overal gemakkelijk langs en onderdoor komen. De machine is 37 centimeter breed en weegt ruim 13 kilo. Hij wordt standaard geleverd met medium borstels, rode zuigrubbers, accupack en oplader. (085) 792 02 20 www.lsgbv.nl Hoofdkussens Comfort en duurzaamheid gaan samen bij de Hotel Professional Support Pillows. Deze hoofdkussens zijn vervaardigd met een hoogwaardige mix van materialen, waaronder een vulling van pluchedons en een zachte katoenen hoes. De kussens bieden de perfecte ondersteuning om de ruggengraat op één lijn te houden, aldus de producent. (088) 16411648 www.uwbedpro.nl Stoffering voor een tiny house Ross Tucker biedt een complete projectstoffering voor tiny houses. Het concept is geïnspireerd op de natuur. Zo zijn de muren afgewerkt met houten panelen en heeft de vloer een wat donkere uitstraling. Daarmee lijkt het huisje toch iets groter. (0594) 51 60 17 www.rosstucker.nl 03-2023 | Recreactie 33

BESPAAR OP BEDRIJFSKOSTEN en spaar het mileu! WARMTE TERUGWINNING ZORGT VOOR EEN LAGERE ENERGIEREKENING Doorschuiver Type: Zanussi ZHT8IELG geheel rvs (AISI304) geisoleerde bovenkap energiezuinige dubbelwandige tank capaciteit 1440 borden p/uur 3 wasprogramma's: 45|84|150 sec. extreem laag verbruik: 2 liter per spoelbeurt automatisch zelfreinigingsprogramma afm. 75x88x227 cm 400 Volt | 9,9 kW Type: Zanussi ZLAI3 dubbelwandig rvs (18/10) rvs spoelarmen 3 wasprogramma’s: 90|120|240 sec. 2,5 liter per spoelbeurt HACCP monitoring zelfdiagnose systeem diepgetrokken naadloze bodem ingebouwde naglansdosering automatisch zelfreinigingsprogramma gegarandeerde naspoeltemperatuur van minimaal 84°C incl. borden- en koppenkorf, 2 bestekcylinders afm. 60x61x82 cm 400 Volt | 5,35 kW 4550.1562 normaal Voorlader 3.895,actie 3.195,inruilkorting 300,NU 2.895,Lease vanaf 67,74* GEGARANDEERD DESINFECTIE Alle Active modellen zijn uitgevoerd met een gegarandeerd desinfecterend spoelsysteem. De atmosferische boiler garandeert een naspoelkwaliteit die nog niet eerder vertoont is, waardoor het water op een zeer hoge en stabiele temperatuur (84°C) blijft en de druk constant is. ACTIVE ZL1 4550.1550 230 Volt 2.475,Type ZL1 en ZL3 demontabele wasarmen vervaardigd van roestvaststaal (AISI 304) 2 wasprogramma’s 120|180 sec. 5,8 liter boiler voorzien van een grof- en fijnvuilfilter naglansinjector en zelfreinigingsprogramma inclusief bordenkorf en 1 bestekkorf afm. 60x65x82 cm QUA HOOGTE EENVOUDIG TE PLAATSEN ONDER SPOEL- OF WERKTAFEL ZL3 4550.1548 400 Volt 2.675,Lease vanaf 42,88* 1.695,- 1.950,Lease vanaf 49,34* Pure and ActivActive P A ti d Zuiniger Schoner Met maar liefst 5.000,EIA fiscale aftrek 4550.682 normaal 14.885,actie 7.995,inruilkorting 1.000,NU 6.995,ACTIVE Lease vanaf 152,49 * ACTIVE Doorschuif vaatwasser Type: Hakpro HDS80 geheel rvs (AISI 304) diepgetrokken tank met afgeronde hoeken laag verbruik: slechts 2 liter per spoelbeurt atmosferische boiler naglanspomp 3 programma's 45|84|150 sec. zelfreinigingsprogramma en automatische leegloop krachtige 12 liter boiler incl. 1 bordenkorf + 1 bestekkorf afm. 67x76x157 cm (excl. beugel) 400 Volt | 9,9 kW COMBINATIE A GESCHIKT VOOR GROTE PANNEN, SCHALEN EN PIZZABORDEN tot 44 cm hoogte 4558.911 normaal actie 6.429,4.845,inruilkorting 750,NU ACTIVE Meerdere opstellingen en combinaties mogelijk COMBINATIE B 120 cm | | 67 cm | 110 cm | 4558.913 normaal 6.589,actie 4.945,Inruilkorting 750,4194.110 4558.010 COMBINATIE C 110 cm | 67 cm 4194.106 4.195,Lease vanaf 98,16* | | 120 cm | 4558.915 normaal 6.589,actie 4.945,Inruilkorting 750,4194.108 4558.010 Glazenspoeler 1 wasprogramma: 120 seconden inzet voor 12 schotels 29x29x7,5 cm incl. 1 glazenkorf en 1 bestekkorf 30 korven per uur naglansinjector 230 Volt OOK LEVERBAAR MET AFVOERPOMP EN/OF DOSEERUNIT Vanaf art.nr afm. cm afm. korf 4550.1500 44x50x64 38x38 cm 1.690,3-voudige werking: - voorkomt kalkaanslag - bespaart op onderhoud - verminderd wasmiddelgebruik 1.275,4550.1510 46x55x70 40x40 cm 1.835,- 1.395,EMMELOORD Platinaweg 21 8304 BL Emmeloord Tel: (0527) 635 635 info@hakpro.nl AMSTERDAM De Flinesstraat 20 1114 AL Duivendrecht Tel: (020) 665 6428 amsterdam@hakpro.nl 1.275,Lease vanaf 32,26* GRONINGEN Verl. Bremenweg 10c 9723 JV Groningen Tel: (050) 318 1600 groningen@hakpro.nl ROTTERDAM Schuttevaerweg 13 3044 BA Rotterdam Tel: (010) 750 2750 rotterdam@hakpro.nl VENLO Venrayseweg 44 5928 NZ Venlo Tel: (077) 387 4242 venlo@hakpro.nl VLISSINGEN Bedrijfsweg 9 4387 PD Vlissingen Tel: (0118) 493 222 vlissingen@hakpro.nl 23-06-00 Alle prijzen zijn in euro's, exclusief BTW en wettelijke verwijderingsbijdragen. Wijzigingen voorbehouden zonder voorafgaande kennisgeving. Zet- of drukfouten voorbehouden. 4194.112 4.195,Lease vanaf 98,16* COMBINATIE D 120 cm | 4194.102 4.095,Lease vanaf 95,82 * | 67 cm | 110 cm | 4558.917 normaal 6.618,actie 4.945,Inruilkorting 750,4194.114 4558.010 COMBINATIE E | 180 cm 4194.106 4.195,Lease vanaf 98,16* | 67 cm | 110 cm | 4558.919 normaal 6.944,actie 5.145,Inruilkorting 750,4194.118 4558.010 Century waterontharder Type Compact geïntegreerde harstank, 5 ltr. bypass is standaard inbegrepen capaciteit 1050 ltr. per uur afm. 21,5x35x46 cm 4194.106 4.395,Lease vanaf 102,84* 4270.102 830,719,hakpro.nl

LAADPALEN DIE JE EEN ENERGIEBOOST GEVEN ALP BUSINESS Hoogwaardige kwaliteit, tot 4 aansluitingen beschikbaar en een eenvoudige verrekening van alle laadkosten. SEV BOX Compacte alleskunner voor flexibele muur- of paalmontage op elke locatie. Verkrijgbaar met snoer of stopcontact. CUSTOM Seijsener levert op maat gemaakte laadoplossingen en uitstralingen voor elke locatie. Seijsener biedt slimme totaaloplossingen voor elektrisch vervoer. Meer informatie? Powered by TCPDF (www.tcpdf.org) Kijk op seijsener.com

RECREACTIE 2 | maart 2023 magazine over recreatie en toerisme Scholing en arbeidsmarkt Hoe houden we onze sector aantrekkelijk? Margreet Toonen: ‘5 over 12 voor de mbo’s recreatie’ Medewerkers vasthouden met creatief personeelsbeleid Onderzoek: beter imago nodig om jongeren te trekken

Dé specialist in de bouw van sanitaire units van hoge kwaliteit Maatwerk dat volledig aan uw wensen voldoet Volledige ontzorging van ontwerp tot sanitaire installatie Innovatieve milieu- en energiebewuste oplossingen Onderhoudsvriendelijke en duurzame materialen Units zijn schakelbaar, fl exibel en verplaatsbaar mobielbouw.nl biedt u nog veel meer informatie

colofon voorwoord Hoofdredactie: HISWA-RECRON, Marike Rosier, communicatie@hiswarecron.nl Eindredactie: Maarten Bokslag, www.bokslag.com Redactiecommissie: Wanda van Eck, Jeff rey Belt, Stijn Boode Marike Rosier Aan dit nummer werkten mee: Jaap van Sandijk, Erik van Dijk, Facet, Jeroen Kamphuis Opmaak: Dock35 Media Coverfoto: De Zandstuve Bladmanagement: Dock35 Media, Sjoerd Franssen Advertenties: Dock35 Media, Martijn Penning, (0314) 355 826, martijn@dock35media.nl Druk: Senefelder Misset Doetinchem B.V. Abonnementen: HISWA-RECRON, Storkstraat 24, 3833 LB Leusden, communicatie@hiswarecron.nl, (033) 303 9700, 68 euro per jaar, 34 euro voor studenten en medewerkers van recreatiebedrijven. Gratis voor HISWA-RECRON-leden, overheden en pers. Als vakblad hanteren wij de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er vanuit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Oplage: 4.400 exemplaren. De samenstellers hebben de grootst mogelijk zorgvuldigheid betracht. Noch HISWA-RECRON, noch redactie, noch auteurs aanvaarden enige aansprakelijkheid bij eventueel voorkomende fouten. PARTNERS IN BUSINESS: Manager Communicatie Arbeidsmarkt Ik zag een leuke spreuk van Loesje op een van haar posters: “Eindelijk iets gevonden waarvan ik nooit wist dat ik het zocht!” Deze zin deed me denken aan de banen in onze sector. Er wordt met heel veel plezier gewerkt, maar de banen, doorgroeimogelijkheden en opleidingen zijn vrij onbekend bij het grote publiek. Afgelopen maanden is er een imago- en arbeidsmarktonderzoek gedaan onder werkgevers, werknemers en studenten. Hieruit blijkt bijvoorbeeld dat de beeldvorming over werken in onze branche bij studenten niet altijd strookt met de werkelijkheid. Sommige nieuwe studenten denken dat hun toekomstige baan alleen bestaat uit animatie en werken met kinderen. Tijd om daar met elkaar wat aan te doen! De coverstory laat Rosemarijn de Jong van HISWA-RECRON aan het woord over het grote project arbeidsmarktbranding. Dat blijkt vooral een traject van de lange adem. We pakken het op in nauwe samenwerking met vier KENNISPARTNERS: doelgroepen: leerlingen, scholen, bedrijven en hun medewerkers. Op elk van die gebieden is werk aan de winkel. Op pagina 18 vind je een artikel over het behoud van medewerkers. Je leest mooie voorbeelden van bedrijven die er goed in slagen hun personeel vast te houden, ook in een krappe arbeidsmarkt. In de Visie lees je hoe Margreet Toonen, directeur Toerisme, Leisure & Marketing bij De Rooi Pannen en voorzitter van de werkgroep Directeuren Toerisme en Recreatie binnen de MBO-Raad, alarm slaat over de enorme leegloop van leisure- en hospitalityopleidingen. Ook hier gaat het weer om beeldvorming en imago. De bewustwording, en de acties die ondernomen worden, geven mij hoop. Ik sluit dan ook graag af met een andere toepasselijke spreuk van Loesje: “De kunst is om zulk leuk werk te hebben, dat je elke maand verrast bent dat je ervoor betaald krijgt!” Veel leesplezier! 02-2023 | Recreactie 5

Onbezorgd genieten De Professionele wasmachines en drogers voor op uw camping Miele Professional. Immer Besser. Uw gasten willen onbezorgd genieten van hun vakantie en een (klein) campingwasje hoort daar af en toe bij. In de professionele wasmachines en drogers van Miele is dat geen enkel probleem. Voordelen voor uw gasten • Bediening in 32 talen: of u nu een Duitse of Italiaanse gast heeft, iedereen kan in de eigen taal de was doen. • Makkelijk betalen: verschillende betaalsystemen kunnen eenvoudig worden aangesloten op deze machines. • Geen geknoei: ook het aansluiten van een doseersysteem is eenvoudig. Zo hoeven uw gasten zelf geen pakken wasmiddel meer te kopen. Voordelen voor u • Extra inkomsten: Plug & play betaalsystemen voor muntgeld of betaalkaarten. • Zeer zuinig: de nieuwste modellen verbruiken 22% minder water en 28% minder stroom dan de vorige generaties. Daarmee zijn ze de zuinigste op de markt. • Duurzaam: de machines zijn getest en ontwikkeld op een levensverwachting van 30.000 wasbeurten. • Compact: u heeft slechts een halve vierkante meter aan ruimte nodig voor een complete set. Meer weten over deze compacte, zuinige en duurzame wasmachines en drogers? miele.nl/professional | Telefoon: (0347) 37 88 84 | E-mail: professional@miele.nl inhoud Informatief Opinie 08 14 22 30 31 33 Onder de aandacht Kort nieuws uit de branche Coverstory Tips voor het personeelstekort Onderzoek Werken aan een beter imago Kennis delen Energieprijs kan tot problemen leiden Vakinfo De luxe van een loungeset Productnieuws Een overzicht van de laatste innovaties 11 13 26 18 De visie Margreet Toonen: het is 5 over 12 voor de mbo-recreatie-opleidingen Mens&bedrijf Arbeidsmarkt Hoe houd je je medewerkers vast? “Durf buiten de lijntjes te kleuren” Columns Green Key RecreAnders 02-2023 | Recreactie 7

onder de aandacht 10% meer Green Keys Op 9 februari reikte Plastic Soup surfer Marijn Tinga tijdens een feestelijke bijeenkomst in Soesterberg maar liefst 700 certificaten voor Green Key uit en 40 voor Duurzaam Gastvrij. Daarmee kiezen 740 accommodaties in de vrijetijdssector voor het aantoonbaar verduurzamen van hun bedrijfsvoering. In 2021 ging het nog om 673 accommodaties: een stijging van 10% in twee jaar. Green Key is het internationale keurmerk voor duurzame accommodaties in de gastvrijheids- en recreatiebranche. Duurzaam Gastvrij is een daarvan afgeleid Nederlands keurmerk voor de bedrijfssectoren wellness & sauna, sportaccommodaties, bibliotheken, passagiersvaart en poppodia. Manifest: méér ruimte voor recreatie De provinciale verkiezingen komen eraan en de provincies hebben een belangrijke stem in het herverdelen van vrijkomende landbouwgronden. Mede daarom kwamen Gastvrij Nederland (waar HISWA-RECRON in participeert) en Destinatie Nederland op 13 februari met een manifest. Het is een oproep tot méér ruimte voor recreatie. Toerisme en recreatie kunnen vaak prima samengaan met natuurbescherming, stelt het manifest, dat ook oproept tot een nauwe samenwerking met de gastvrijheidssector bij de verduurzaming van gebieden. Een ander speerpunt is het realiseren van goede verbindingen, zowel voor fietsers en wandelaars als voor het openbaar vervoer. Ook dat hoort bij duurzaamheid. www.hiswarecron.nl (zoekterm: manifest) In 2021 heeft de Sociaal Economische Raad (SER) een advies over de arbeidsmarkt uitgebracht. De kern was werk nemers meer inkomenszekerheid te bieden door het aantal mogelijkheden om flexcontracten af te sluiten, te beperken. Het kabinet heeft dit advies omarmd en zet het nu om in wetgeving. De uitwerking van het SER-advies gaat HISWARECRON echter te ver. Er zijn nu eenmaal sectoren (zoals recreatie en watersport) waarin door seizoenswerk flexibele arbeidsrelaties onmisbaar zijn. De wetsvoorstellen beperken de inzet van flexibel personeel en leiden tot een forse administratieve last. Samen met diverse andere brancheorganisaties, zoals KHN, is dit aangekaart bij VNO-NCW en MKB Nederland, gesprekspartners in de SER. In memoriam: Jan Melis Op 20 januari 2023 is Jan Melis overleden, op 95-jarige leeftijd. Hij was eigenaar van Camping de Meerpaal in Zoutelande, tegenwoordig aangesloten bij Ardoer. Het bedrijf, in 1953 begonnen op 0,5 hectare, meet inmiddels 10 hectare. In de jaren ‘50 en ‘60 was Jan in Zeeland een van de pioniers op het gebied van de recreatie. Hij was betrokken bij de oprichting van de Zeeuwse afdeling van RECRON. Zijn zoon René Melis vertelt: “Mijn vader stond hier bekend als een voorvechter van de belangen van de ‘kleine’ leden binnen de organisatie. Hij nam nooit een blad voor de mond als hij vond dat deze groep tekortgedaan werd.” Flexcontracten moeten mogelijk blijven 8 Recreactie | 02-2023 Foto: Green Key Foto: Shutterstock Foto: Shutterstock NBTC: ook dit jaar groei In januari publiceerde het NBTC de cijfers van de verblijfsrecreatie en het inkomend toerisme over 2022, met een voorspelling voor dit jaar. Het inkomend toerisme heeft zich in 2022 hersteld tot 79% van het niveau van 2019 (pré-corona). Duitsland en België lopen voorop en er kwamen ook alweer veel toeristen uit de VS. Het herstel van toeristische stromen uit Australië, Azië en China is echter nog niet goed op gang gekomen, door allerlei coronamaatregelen. Het binnenlands verblijfstoerisme gaat wel goed: dat was in 2022 zelfs 11 procent hoger dan in 2019. Voor 2023 wordt verwacht dat het inkomend toerisme verder doorgroeit (+16%) maar nog niet tot het niveau van 2019. Bij het binnenlands verblijfstoerisme verwacht het NBTC een groei van een kleine 2 procent ten opzichte van vorig jaar. www.nbtc.nl >> Kennisbank Begin januari begon Florien Douma (25) als secretaresse bij HISWA-RECRON. “Ik hou ervan om zaken goed te regelen, ook voor andere mensen. Ik zit nu anderhalve maand bij HISWA-RECRON en voel me als een vis in het water. Het werk is leuk, de sfeer goed. Ik heb fijne collega’s en leer er elke dag weer wat bij”, vertelt ze enthousiast. Florien woont in Amersfoort en was voorheen gastouder, naast de opleiding voor secretaresse. In haar vrije tijd houdt zij ervan om te gaan winkelen en lekker te eten met vrienden en familie. Kamperen is haar favoriete manier van vakantievieren. Soms met een tent, soms met caravan en soms ook in eigen land met de camper van haar ouders. Florien Douma werkt niet op woensdag. (033) 303 97 11 f.douma@hiswarecron.nl Nieuw in dienst Florien Douma Arbeidsmarktmonitor De Arbeidsmarktmonitor Gastvrijheidssector over 2021 is verschenen. In 2021 telde Nederland ruim 146.000 bedrijven binnen de gastvrijheidssector: 7% van het totaal aantal bedrijven in Nederland. In 10 jaar tijd is het aantal bedrijven in de sector met 66% gegroeid. In 2021 steeg het aantal bedrijven met 6%. Het aantal fte’s steeg met 7%, na een flinke daling in het coronajaar 2020 (-16%). Ongeveer de helft van de werkenden in de gastvrijheidssector heeft een contract voor bepaalde tijd. Opvallend is dat het aandeel tijdelijke contracten in 2021 is toegenomen (van 41% naar 50%). Ook is de instroom in de sector, na jaren van daling, gegroeid met 28%. Daarmee was de instroom in 2021 hoger dan de uitstroom (20%). Opvallend is ook dat de gastvrijheidssector een relatief laag ziektepercentage kent (3,4% t.o.v. 4,3% landelijk). Dit percentage blijft al jaren gelijk. De monitor is een samenwerking van het ministerie van EZ, Gastvrij Nederland en het NBTC. www.hiswarecron.nl (zoekterm: Arbeidsmarktmonitor) 02-2023 | Recreactie 9 Foto: RCN Foto: Wanda van Eck

POMAZ ZWEMBAD &WATERTECHNIEK  Dolphin bodemzuigers  AFM  EVA optic verlichting  Filtertechniek Pomaz is leverancier van Nederlands’ grootste en meest actuele assortiment zwembadcomponenten. Pomaz kent de kansen en uitdagingen bij openbare zwembaden, hotelbaden, sauna’s en wellness. En wanneer u nadenkt over de mogelijkheden met betrekking tot het optimaliseren van uw bad en het zwemplezier van uw bezoekers willen wij daar graag over meedenken. In oplossingen, welteverstaan. Bel voor meer informatie: +31 (0)40 285 66 58 of stuur een mail naar support@pomaz.nl TECHNISCHE TOTAALOPLOSSINGEN VOOR DE RECREATIEMARKT Lekker, als alles werkt zoals jij wil. Slimme totaaloplossingen, die recreatie prettig en eenvoudig maken. Bedacht én ontwikkeld door mensen die vooruitkijken, maar ook meedenken. Vakmensen. De mensen van Seijsener. Ga naar seijsener.com Of scan de QR-code Slim bedacht, goed uitgevoerd onder de aandacht column Greenwashing ‘Beperk verhogingen minimumloon’ Het Wettelijk Minimum Loon (WML) is per 1 januari met ruim 10% verhoogd. Voor komend jaar staat wederom een verhoging van gemiddeld 10% op de agenda. Ruim 20% in 13 maanden tijd, dat is te veel. Daarom heeft HISWA-RECRON samen met een aantal andere branche organisaties op 7 februari een petitie aange boden aan Eerste Kamerleden, in een laatste poging de verhoging nog tegen te houden. In de petitie wordt gepleit voor een gefaseerde invoering, die beter te verwerken is in de (meerjarige) bedrijfsvoering. Ook wordt niet duidelijk hoe het kabinet de alsmaar stijgende werkgeverslasten wil verlagen. De brancheorganisaties wijzen er daarnaast op dat zo’n grote stijging van het WML het volledige loongebouw omhoog drukt. Dat is beslist niet de bedoeling van de wetgever, maar dreigt nu wel te gebeuren. www.hiswarecron.nl >> Actueel >> Nieuws Nieuwe leden Tussen 15 januari en 15 februari zijn de volgende bedrijven lid geworden van HISWA-RECRON. Welkom! • Breuers & Cobelens, Roosendaal, www.breuerscobelens.nl • Varen met Sil, Kollum, www.varenmetsil.nl • Camping Vlietland, Leidschendam-Voorburg, www.campingvlietland.nl • WeeFree/WeeSecure, Breda, www.weefree.nl Duurzaamheid zit in de lift. Sterker nog: iedereen is er inmiddels wel van doordrongen dat er veel zal moeten gebeuren om de aarde leefbaar te houden. We moeten cyclisch ondernemen, energie besparen en zoeken naar nieuwe mogelijkheden om fossielvrij energie op te wekken. Zowel bedrijven en overheden als particulieren vinden duurzaam ondernemen belangrijk. Uit onderzoeken blijkt dat met name particulieren nog niet bereid zijn om er veel extra voor te betalen, maar als ze de keuze hebben gaan ze vol overtuiging voor de duurzame optie. Dat geldt ook bij de keuze voor een recreatiebedrijf. Het is duidelijk dat je je duurzaam moet onderscheiden. Maar hoe doe je dat? Door heel hard te roepen dat je duurzaam bent? Dat moet dan wél ergens op gebaseerd zijn. Want consumenten zijn zich steeds meer bewust van het begrip greenwashing. Dat houdt in: duurzaamheid als een glanzend laagje vernis over de bestaande bedrijfsvoering leggen. Grote bedrijven zijn er dol op. Ik noem maar even het voorbeeld van Shell. Wie iets meer betaalt voor een liter benzine kan zijn CO2 - uitstoot door Shell laten compenseren. En het leuke is: daar krijg je extra Airmiles voor! Daar kun je dan weer mee gaan vliegen. Mensen trappen daar echt niet meer in. Wil je duurzaamheid uitstralen? Dat kun je in feite niet zonder Green Key. Een sturingsinstrument voor ondernemers om duurzaam te ondernemen, maar ook een objectief keurmerk waar consumenten en overheden vertrouwen in hebben. Met onafhankelijke keurmeesters, die op de hoogte zijn van de recente wet- en regelgeving, nieuwe technieken en mogelijke subsidies. Daar doe je als duurzaam ondernemer je voordeel mee. En communiceer je eigen duurzame initiatieven dan ook naar de gasten. Mensen weten dat te waarderen en vertellen het door. Ik zag laatst bij een strandtent staan: wij koelen uw bier met de zon. Geweldig gevonden! En mensen weten meteen wat je doet. Zo maak je duurzaamheid leuk en straal je dat ook uit. Erik van Dijk, directeur Stichting KMVK Meer weten over Green Key? E: erik@kmvk.nl T: 06 - 12 81 06 41 02-2023 | Recreactie 11 Foto: Shutterstock Foto: Camping Vlietland

Mogen wij u ontzorgen? Verhuur uw vakantiehuis of park met NOVASOL ▪ Hoge bezettingsgraad en rendement dankzij professionele verhuur ▪ Bereik de Duitse gast door ons uitgebreide netwerk aan verhuurkanalen ▪ Grootste bereik van Europa Gratis advies van onze verhuurexpert Neem contact met ons op novasol.nl/vakantiehuis-verhuren of +31 137 440204 www.hertzinger.com tel: 033-4610337 info@hertzinger.nl Hertzinger staat altijd met raad en daad voor u klaar. Als specialist in WiFi internet en TV systemen weten wij hoe belangrijk het is om regelmatig de systemen te inspecteren en onderhoudswerkzaamheden uit te voeren. Dit voorkomt vaak onnodig uitval in het hoogseizoen. Mogen wij u helpen en ontzorgen? Vraag vrijblijvend naar onze mogelijkheden. WELCOME TO THE WORLD OF JUMPING PILLOWS® www.airtrampoline.nl Meer dan 23 jaar ervaring Betrouwbaar De beste garantie in de markt Goede en bewezen kwaliteit De bedden groothandel van Nederland Luxemburgstraat 5 5171 PK Kaatsheuvel 088-3322310 advies@uwbedpro.nl https://uwbedpro.nl Heeft u een taxatie nodig of wilt u uw bedrijf verkopen? Neem dan contact op met Arjan Mulder (06 2232 1010). Vossenlaan 16 9408 CN Assen T (0592) 46 28 44 E info@recratief-bedrijfsmakelaars.nl I www.recratief-bedrijfsmakelaars.nl Gedegen advies Korte communicatielijnen * vraag naar de voorwaarden GARANTIE* JAAR onder de aandacht RecreAnders Toeristenbelasting stijgt 14% Johan Drenth en Bob Kettering Facet, ruimtedenkers in recreatie Visie op vastgoed Ook in 2023 wordt weer een stijging van de gemeentelijke inkomsten aan toeristenbelasting verwacht. Gemiddeld genomen gaat het om een stijging van maar liefst 14% ten opzichte van vorig jaar. Dat levert de gemeenten een gezamenlijke opbrengst op van 429 miljoen euro. Meer dan de helft van de stijging is toe te schrijven aan Amsterdam. Dat wil in 2023 179 miljoen euro aan toeristenbelasting innen, een stijging van 22%. Ook Rotterdam (+27%) rekent met fors hogere inkomsten. “De toeristenbelasting wordt te vaak gebruikt om een begro - ting rond te krijgen”, reageert Marcel Tap, hoofd afdeling Ledenservice en Beleid bij HISWA-RECRON. “Daarbij is er weinig oog voor de belangen van de ondernemer. En het blijft niet alleen bij de toeristenbelasting. Ook de OZB, rioolheffing, afvalstoffenheffing en forensenbelasting worden flink verhoogd.” Landelijke agenda natuurinclusief HISWA-RECRON directeur Geert Dijks is gevraagd als een van de bestuurders in de landelijke Agenda Natuurinclusief. Die werkt aan vragen als: hoe verzilveren we de kansen die de natuur biedt voor een fijne, gezonde samenleving? En hoe zorgen we dat natuur onderdeel wordt van alles wat we maken en doen? De bestuurders van de Agenda Natuurinclusief zijn koplopers in natuurinclusief denken en werken in hun eigen werkveld. Voor Geert Dijks is dat de vrijetijdseconomie. “Natuurinclusief kan volgens mij alleen slagen als zowel ondernemers als gebruikers van de natuur beseffen dat niet alles zomaar kan”, stelt Dijks. “Aan de andere kant moeten we de natuur niet op slot doen: als natuur niet meer kan worden bezocht en beleefd is er geen maatschappelijk draagvlak voor investering in bescherming en ontwikkeling, daarvan ben ik overtuigd. Het is zoeken naar die balans.” www.agendanatuurinclusief.nl 02-2023 | Recreactie 13 Ben je als recreatieondernemer productaanbieder, grondeigenaar of vastgoedinvesteerder? Deze vraag wordt zelden gesteld, maar is niet onbelangrijk. Sterker nog: het antwoord maakt jouw bedrijfsexploitatie vele malen transparanter. Laten we dat kort toelichten. Grondeigenaren hebben grond en die kan geëxploiteerd worden. Traditioneel door bijvoorbeeld verbouwen van gewassen of bosbouw. Enkele eigenaren weten waarde toe te voegen aan hun grond, door er met een bestemmingswijziging nieuwe functies aan te geven. Dan krijg je bouwgrond of recreatiegrond. Wel zijn het trajecten met een forse voorinvestering en zonder de zekerheid op een succesvolle afloop. De vastgoedinvesteerder maakt een afweging: kan het geld dat je erin investeert renderen? Oftewel: is er een businessmodel dat rente en rendement genereert op geïnvesteerd vermogen? Gek genoeg zien we dat bij recreatieondernemers niet. Een rentevergoeding op de grondpositie wordt vrijwel nooit gerekend. Ook rente op voorinvesteringen in verhuuraccommodaties wordt zelden gerekend. Recreatieondernemers zijn bevlogen MKB’ers, die vooral bezig zijn met het bieden van een kwalitatief product: een toeristische plek, verhuuraccommodatie of horeca. Als ik het daarover heb, moet ik vaak denken aan de film The founder. Die gaat over de broers Richard en Maurice McDonald, die een ster zijn in het creëren van een kwalitatief product: de hamburger. Het was echter Ray Kroc die van McDonald’s een vastgoedorganisatie maakte, waardoor er een ongekende exploitatie ontstond. Je zou denken dat McDonald’s vooral geld verdient met verkoop van producten. In werkelijkheid wordt het meeste verdiend met royalty’s en huurinkomsten van franchisers. Ook bij een recreatiebedrijf denken we vaak vooral aan het bieden van een goed product. Wellicht kun je daar ook anders naar kijken. Bekijk de eenheden en diensten binnen jouw recreatiebedrijf eens als verschillende lagen van de vastgoedpiramide. Iedere laag die wordt toegevoegd aan de plek, vertegenwoordigt dan een waarde in zowel investering als exploitatie. Zo kun je gerichter actie ondernemen op iets wat niet rendeert en beter strategische keuzes maken. Dat maakt je als recreatieondernemer wendbaarder, en beter opgewassen tegen onverwachte gebeurtenissen in de markt. Foto: Landal

coverstory Positieve branding van de arbeidsmarkt Personeelstekort: hoe keren we het tij? Binnen HISWA-RECRON weten we het allemaal: de recreatiesector is geweldig om in te werken. Het werk is afwisselend, sociaal en je bent lekker actief. Maar ondertussen lopen de personeelstekorten op. Steeds minder jongeren melden zich aan voor de mbo-opleidingen. HISWA-RECRON zet alle zeilen bij om het tij te keren. Een beter imago van het werken in de sector staat daarbij voorop. Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: RCN, De Zandstuve “Wij zijn een hele leuke sector om in te werken, maar niemand lijkt dat te weten”, vat Rosemarijn de Jong de uitdaging samen. Sinds een jaar is zij als projectmanager arbeidsmarktbranding 14 Recreactie | 01-2023 bij HISWA-RECRON aan de slag. “We hebben vier belangrijke elementen: de leerlingen, de scholen, de bedrijven en de huidige medewerkers. Het loont zeer de moeite om je in die elementen te verdiepen. Want als leerlingen het werk in onze sector niet eens kénnen, zullen ze er nooit voor kiezen. En als de scholen mensen een opleiding geven die niet aansluit bij de praktijk, kiezen ze na school voor een andere sector. De ‘Wij zijn een hele leuke sector om in te werken, maar niemand lijkt dat te weten’ bedrijven tenslotte, moeten ervoor zorgen dat iedereen weet dat ze leuke vacatures hebben. En ze moeten ervoor zorgen dat de huidige medewerkers het naar hun zin hebben. Voor je het weet raak je je meest ervaren mensen kwijt.” Succesvol congres December vorig jaar organiseerden HISWA-RECRON, KIKK Recreatie en FNV Recreatie het congres ‘Recreatie terug op de kaart’. Een enorm succes, met 33 werkgevers, 28 mensen uit het onderwijs en 95 medewerkers van bedrijven, concludeert De Jong. “De grote winst is dat het gesprek tussen die drie groepen echt op gang kwam. Want er zijn veel meningen en er wordt veel langs elkaar heen gepraat. De heersende mening was toch dat er nu echt onderling begrip ontstond.” Dat is hard nodig ook. Ook aan de kant van de werkgevers is duidelijk dat er een probleem is, zo blijkt uit het Onderzoek Arbeidsmarktbranding dat tijdens het congres werd gepresenteerd (zie ook pagina 22). De conclusie daarvan is: het imago van de sector moet beter, zowel bij scholieren, als bij studenten op de mbo’s, als bij bestaande werknemers. Hoe pak je dat aan? De Jong: “Samen met onze leden. We gaan in elk geval marketingproducten ontwikkelen voor leden. Zo kunnen ze bijdragen aan de branding van onze sector. En er komen workshops voor leden, zodat ze die branding zelf kunnen versterken. Je kunt niet blijven wachten 01-2023 | Recreactie 15 >

coverstory tot de scholen leerlingen afleveren, maar moet zelf initiatief nemen. Wat kun je als onderneming doen om aantrekkelijk te zijn voor nieuwe werknemers en stagiairs? En waaróm moet je dat doen? Die workshops pakken we samen op met Recreatie Trainingen.” Lange adem Uiteindelijk is het een kwestie van de lange adem, erkent De Jong. “De verkeerde beeldvorming over het werken in watersport en recreatie verander je niet 1-2-3. Er zijn zo’n dertig mbo’s die zich bezighouden met recreatie-onderwijs. Die willen we beter informeren over de behoefte van de bedrijven. Die is veel breder dan animatie en frontoffice. Dan heb je het over de inhoud van de opleiding, maar ook over de manier waarop die opleidingen zich profileren. De afstemming is niet altijd goed.” Daarnaast onderneemt HISWA-RECRON ook actie richting het voortgezet onderwijs. De Jong: “We zijn in overleg met het vmbo over het praktijkprogramma Recreatie. Het doel is dat op het vmbo al meer kennis wordt opgedaan over het werken in de recreatiesector. We hebben al een eerste workshop gegeven aan vmbo-docenten.” Er zijn meer hoopvolle initiatieven. Mariska Eshuis, medeeigenaar van Kampeerdorp de Zandstuve in Rheeze, deed mee aan een samenwerking waarbij 22 bedrijven uit de gemeente Hardenberg met het Alfa College een nieuwe opleiding begonnen. “Het is een initiatief van de gemeente voor sectoren waar personeelsgebrek dreigt”, vertelt Eshuis. “De eerste plannen dateren al van een paar jaar terug; toen wisten we nog niet hoe Leerlingen kennen de arbeidsmarkt niet Leerlingen van de Hogeschool Utrecht, richting Communicatie, voerden vorig jaar op verzoek van HISWA-RECRON onderzoek uit naar jongeren die de mbo-opleidingen Leisure & Hospitality volgen. De resultaten liegen er niet om: de studenten van de opleidingen weten over het algemeen niet welke functies er zijn bij de recreatiebedrijven. Ze zijn niet op de hoogte van doorgroei mogelijkheden en hebben er geen idee van bij welke recreatiebedrijven ze straks allemaal kunnen gaan werken. De studenten staan overigens wel positief tegenover het werken in de sector. Alleen doordat niet helder is wat dat inhoudt, lonken na het afstuderen ook andere sectoren. En werk is er genoeg. Het advies van de onderzoekers luidt dan ook: ‘De bedrijven kunnen beter samenwerken met de mbo-scholen. Met gastcolleges, speeddates en stages/banenmarkten kunnen de bedrijven de studenten beter informeren over hun doorgroeimogelijkheden, bij welke bedrijven ze kunnen werken en welke functies zij daar kunnen vervullen. Op dit moment denken studenten dat animatie en receptie de enige functies zijn die ze na hun opleiding kunnen doen.’ De Zandstuve zette samen met 21 andere bedrijven een eigen opleiding op hard het zou gaan! Wel zagen we dat de sector techniek en de hout- en bouwsector zelf al een opleiding waren gestart. Omdat er bij ons en de collegabedrijven best wat onvrede was over de bestaande mbo-opleidingen, dachten we: moeten we niet zelf wat opzetten?” Acht studenten Het resultaat is dat afgelopen zomer de eerste acht studenten zich inschreven voor de opleiding 100% Gastvrij aan het Alfa College. “Het is een echte Leisure & Hospitality-opleiding, waarbij leerlingen zelf kunnen ontdekken waar hun hart ligt. Bij de technische dienst, de horeca, het front office? Je kunt het allemaal uitproberen. Het is een BBL-opleiding, dus je werkt vier dagen in de praktijk en dan één dag naar school. Leerlingen krijgen ook betaald en dat maakt het extra aantrekkelijk. En uiteindelijk wordt het afgesloten met een echt mbo-diploma.” In de opleiding participeren 22 bedrijven uit de recreatie- en horecasector. De acht leerlingen krijgen een baangarantie. Maar er is dus voor lang niet elk bedrijf een leerling? “Het aantal moet natuurlijk groeien”, stelt Eshuis. “Voor komend schooljaar streven we naar twintig leerlingen.” 16 Recreactie | 01-2023 Seizoenskrachten Ondertussen is de vraag naar nieuwe medewerkers onverminderd groot. Vooral de ketens lopen voorop in nieuwe strategieën om medewerkers te werven. Ook Sandy Buyten, HR-manager van RCN Vakantieparken voor Nederland en Duitsland, voelt steeds meer de druk van de arbeidsmarkt. “Vooral op het gebied van de seizoenskrachten is er sinds de coronapandemie echt een probleem. Ze zijn toen massaal bij de GGD gaan werken en sindsdien lijken ze wel verdwenen. Maar ook voor de vaste werknemers wordt het lastig.” Buyten heeft een achtergrond als HR-manager bij bedrijven in de financiële dienstverlening. Zij weet hoe belangrijk het is om als werkgever goed bekend te staan: veel mensen willen graag werken bij Triodos, een bank met idealen. “Dus vroeg ik: waar staan wij voor, als RCN? Hoe staan wij als werkgeversmerk bekend? Het antwoord was eenvoudig: niet. Niemand weet wat de meerwaarde is van werken bij RCN Vakantieparken. Een gemiste kans, want juist RCN is een concern dat meer wil dan enkel geld verdienen. RCN wil maatschappelijke waarde toevoegen en vakantie voor iedereen bereikbaar houden. Er zijn allerlei sociale initiatieven om dat inhoud te geven. Dat doen we al jaren. Nu brengen we het ook naar buiten.” Maar RCN doet meer. “Welke media gebruikt onze doelgroep? Welke bronnen gebruiken ze bij het zoeken naar werk? Kijken ze bijvoorbeeld naar films op Youtube van RCN? Spreekt het dan ook aan, wat ze te zien krijgen? Om dat echt goed te onderzoeken hebben we persona’s ontwikkeld. Zo hebben we de hulpkracht in de horeca: die wil geld verdienen, maar ook lol maken en nieuwe mensen leren kennen. Die ontmoet je bijvoorbeeld in de kantine van een sportvereniging. We bedachten ook dat veel Rijscholen helpen RCN bij het werven van seizoenskrachten van onze hulpkrachten rijles hebben. Dus gingen we praten met rij-instructeurs: vinden jullie het leuk om af en toe met cursisten te praten over RCN, en af en toe hier gratis een kop koffie te halen? Daarbij vragen we ook: wat hebben jullie nodig? Waarmee kunnen we jullie van dienst zijn?” RCN maakte promotiemateriaal voor de parken, dat gebruikt kan worden voor de lokale werving van medewerkers. Medewerkers van RCN gaan naar scholen toe en vertellen daar hoe ontzettend gaaf het is om in de recreatiesector te werken. Voor nieuwe medewerkers wordt gewerkt aan een goed onboardingsprogramma. Dat is gefaseerd en loopt tot dag 100: hoe voel je je nu en zit je goed op je plek? Buyten: “Maar in feite moeten we onze promotie al op de middelbare school beginnen. Jongeren hebben er geen idee van wat recreatie is en dat je daar je werk van kunt maken. Dan kies je dat ook niet op het mbo. Maar dat kun je als ondernemer zelf veranderen. Sluit aan bij een beroepenmarkt in jouw regio. Of benader actief de middelbare scholen: laat ze hun werkweken bij jouw park onderbrengen. En dan laat je meteen ook zien hoe leuk het werk op zo’n park is.” Ook voor het mkb Naast de ketens hebben ook de grotere zelfstandige bedrijven over het algemeen een duidelijke visie op personeelswerving, vertelt Rosemarijn de Jong. “Maar de kleinere bedrijven hebben daar geen capaciteit voor. Wij helpen ze daar graag bij. Je kunt in je eigen regio een stuk zichtbaarder worden. Daarnaast faciliteren we bij de samenwerking met scholen, bij het vinden van stagiaires en bij het opstellen van vacatureteksten. Zo reiken we ze hulpmiddelen aan die het vinden van personeel makkelijker maken. We doen alles om het tij te keren.” 01-2023 | Recreactie 17

arbeidsmarkt Hoe behoud je je medewerkers? ‘Durf buiten de lijntjes te kleuren’ Niet alleen het werven van medewerkers is moeilijk. Het wordt ook steeds lastiger om personeel vast te houden. Sinds de onzekere coronatijd wisselen steeds meer werknemers van baan. Hoe houd je je ervaren medewerkers vast? Focus in elk geval op het behoud van je medewerkers, door goede arbeidsvoorwaarden en een persoonlijk en creatief HR-beleid. Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: SOS Events, Shutterstock, De Krim Voor werkgevers lijkt de arbeidsmarkt een tweekoppig monster. Enerzijds is er de krapte, die het werven van nieuwe medewerkers heel lastig maakt. Anderzijds zien we de dreiging van vertrekkend personeel. Uit het arbeidsmarktonderzoek van HISWA-RECRON, KIKK Recreatie en FNV Recreatie (zie ook pagina 22) blijkt dat 30 procent van de werkgevers denkt dat het personeelstekort de toekomst van hun bedrijf in gevaar brengt. Maar liefst 18 procent van de medewerkers overweegt om de sector te verlaten. Hoe ga je daar als werkgever mee om? Focus in elk geval op het behoud van je medewerkers, zeggen deskundigen. Door te investeren in het opleiden en begeleiden van je werknemers zullen ze eerder geneigd zijn om zich aan je bedrijf te binden. Zo kun je deels voorkomen dat je voortdurend medewerkers moet werven en met personeelswisselingen te maken hebt. Bovendien hebben betrokken medewerkers een positief effect op zowel de kwaliteit als de uitstraling van je onderneming. 18 Recreactie | 02-2023 Creatief en gemotiveerd Een wondermiddel voor het behoud van personeel is er niet. Toch zijn er recreatiebedrijven die hier goed in slagen. Wat is hun geheim? “Twee dingen”, zegt Michel Huigevoort, directeur van recreatiepark TerSpegelt in het Brabantse Eersel. Zijn bedrijf telt in het hoogseizoen 250 medewerkers. Een groot aantal daarvan werkt er meer dan tien jaar. “Wij geven onze medewerkers een grote mate van autonomie. Zo hebben ze veel invloed op hun werkinhoud en werktijden – uiteraard in onderlinge afstemming. En verder beslissen ze mee over de missie en visie van ons bedrijf.” Dat vraagt nogal wat van de bedrijfsleiding, erkent hij. “Maar je krijgt er ook wat voor terug. Méér dan je zou denken. Wij hebben veel creatieve en gemotiveerde mensen. We zouden wel gek zijn als we daar geen gebruik van maken.” Maar hoe zit het met salaris? Daar wordt soms gering schattend over gepraat. “De cao Recreatie is ons minimale vertrekpunt. Daar bovenop doen we extra dingen. Overuren betalen we altijd. En we hebben extra regelingen als een aanvullend WAO-hiaatpensioen, mochten medewerkers arbeidsongeschikt worden. Ook hebben we een collectieve ziektekostenverzekering en mooie secundaire arbeidsvoorwaarden zoals ‘vakantie van de zaak’. Elke vaste medewerker mag zo lang en zo vaak als hij wil op vakantie bij TerSpegelt. Daar wordt veel gebruik van gemaakt.” Leren en ontwikkelen SOS Events, dat uitjes en teambuilding op de Veluwe organiseert, telt 125 medewerkers en slaagt er goed in om het merendeel daarvan vast te houden. “Natuurlijk verloop heb je altijd”, zegt directeur Erik Kroon. “Dat is bij ons zo’n 17 procent per jaar. We zijn er trots op dat ongeveer vier vijfde deel van het personeel graag bij ons blijft.” Hoe lukt hem dat? “Houd de onderlinge band goed en doe leuke dingen”, vat de directeur bondig samen. Zo organiseert zijn bedrijf jaarlijks een kick-off voor alle medewerkers, is er eind augustus een gezamenlijke barbecue, mogen medewerkers gratis gebruik maken van alle activiteiten en wordt het seizoen afgesloten met een thema-avond, waarop het personeel zelf de medewerker van het jaar kiest. Met serieuze prijzen, aldus de directeur. “De winnaar ontvangt een wissel trofee én krijgt een vaste parkeerplaats naar keuze voor een jaar.” Een goed salaris is essentieel bij SOS Events. “14 tot 16-jarigen krijgen een ontzettend goed startsalaris én een groeischema. Als je trainingen volgt gaat je uurloon omhoog. Voordeel hiervan is dat als je 18 of 19 bent, je zo’n goed salaris hebt dat je niet meer weg wilt.” Kroon schrikt er niet voor terug om de hoge beloningen overal te benadrukken. “We zeggen in al onze uitingen wat je bij ons verdient. We zitten nu eenmaal in een shopcultuur.” Talent ontwikkelen Ook TerSpegelt biedt alle ruimte om te leren en ontwikkelen. “Wij zetten het online leerplatform RecreatieHero uitgebreid in”, vertelt Michel Huigevoort. “Maar we bieden medewerkers ook andere opleidingen op maat. Bijvoorbeeld op het gebied ‘Hou de onderlinge band goed en doe leuke dingen’ 02-2023 | Recreactie 19 van marketing of grafische vormgeving.” TerSpegelt beloont gevolgde opleidingen niet met een salarisverhoging. “Maar we evalueren wel. Daarvoor gebruiken we het zelfontworpen Talent Ontwikkel Plan. Jaarlijks praten we aan de hand van dit TOP met onze medewerkers en zetten we de vraag centraal: wat wil jij bereiken? En wat heb je nodig om dat te verwezenlijken? Dat kan van alles zijn, van een cursus tot een dagopleiding. In principe is niets te gek. Al kijken we daarbij wel naar de gemotiveerdheid van de medewerker en hoe passend de opleiding is. Het TOP wakkert ook de teamspirit aan. En daarmee gaat ook de gast tevredenheid weer omhoog.” Dat elk recreatiebedrijf zo zijn eigen uitdagingen heeft om aan medewerkers te komen én om deze vast te houden blijkt uit >

GOED ZICHT OP DE GEZONDHEID VAN UW WERKNEMERS Met het Preventief medisch onderzoek (PMO) HISWA werkt u actief aan de gezondheid en vitaliteit van uw werknemers. arboned.nl/pmo-hiswa Meer info? Meer informatie www.arboned.nl/pmo-hiswa 030 299 62 77 salessupport@arboned.nl arbeidsmarkt de ervaringen van De Krim Texel. Dit bedrijf bestaat uit negen exploitaties verspreid over Texel. “De krapte op de arbeidsmarkt is bij ons op Texel groter dan op het vasteland”, zegt Yvette van Veen, operationeel directeur van De Krim Texel. “Daar komt nog bij dat ook huisvesting op het eiland een probleem is. Er zijn geen betaalbare koopwoningen en sociale huur is ook moeilijk te krijgen. Tot op zekere hoogte kunnen we medewerkers zelf huisvesting in eigen accommodaties bieden. Maar dat moet op tijdelijke basis. Dus zien we ze helaas vaak na twee jaar vertrekken.” De Krim Texel heeft een eigen functiehuis met salarissen die boven de cao liggen. “We proberen onze medewerkers vast te houden met prima primaire en secundaire arbeidsvoor‘We geven presentaties op mbo- en hbo-scholen door heel het land’ Hoe zit het met de cao? De cao (collectieve arbeidsovereenkomst) vormt de basis van de afspraken tussen werkgever en werknemer. De huidige cao Recreatie loopt t/m 31 december 2023. De salarissen zijn in stappen verhoogd; per 1 april komt er nog een procent bij. De jeugdschalen zijn begin vorig jaar extra verhoogd met 5 procent. In de cao Recreatie is vastgelegd dat zowel vaste als flex-medewerkers veel invloed hebben op werktijden. Daarmee zijn de rechten van vaste en flexibele medewerkers goed in balans. Ook in het hoogseizoen hebben zij bijvoorbeeld recht op vakantie. De cao kent ook regelingen over onder meer buitengewoon verlof, werk en zorg (onder meer geboorte- en calamiteitenverlof) en verlofsparen (om er bijvoorbeeld een paar maanden tussenuit te gaan). De cao is er ook als handige app, voor Android en iPhone. waarden, huisvesting, taalles – voor collega’s uit Polen, Griekenland en Slowakije, waar we ook actief werven – en een aantrekkelijke kinderopvangregeling. Daar scoren we goed mee. We hebben meer dan zeshonderd medewerkers en gelukkig merken we dat we nog niet te kort komen. Al moeten we er wel harder aan werken. Daarom hebben we eigen stagecoördinatoren in dienst en geven we op jaarbasis tientallen presentaties op mbo­ en hbo­scholen door heel het land. Dat werkt. In 2022 hadden we meer dan honderd stagiairs. Daarvan stroomt een aanzienlijk deel door naar een vaste baan. Daarmee creëer je ook ambassadeurs voor je bedrijf.” Andere doelgroepen Yvette van Veen merkt dat het juist nu belangrijk is om breder om je heen te kijken en minder traditioneel te werken. “Wij zorgen ervoor dat we ook interessant zijn voor andere doelgroepen, zoals mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt en jongeren vanaf 13 jaar. Deze jongeren kunnen beginnen als steward bij de slagboom of helpen met het opruimen van zwerfvuil. Vervolgens kunnen ze doorgroeien. Zo investeer je tijdig in medewerkers.” Een investering die broodnodig is, zeker de komende jaren. Uit het jaarlijkse HR Trendonderzoek van Berenschot, Performa en AFAS Software blijkt dat 58 procent van de bedrijven moeite heeft met het behoud van medewerkers. Vorig jaar lag dit percentage nog op 46. Werkgevers in Nederland moeten vol aan de bak, in hun jacht op personeel. 02-2023 | Recreactie 21

onderzoek Imago- en arbeidsmarktonderzoek Loopt de sector vast door personeelsgebrek? Tijdens het op 6 december door HISWA-RECRON, KIKK Recreatie en FNV Recreatie georganiseerde congres ‘Recreatie terug op de kaart’ werd ook het recente Imago- en Arbeidsmarktonderzoek gepresenteerd. Daarmee gaf het meteen de urgentie van de bijeenkomst aan. Want medewerkers bevelen het werken in de sector niet snel aan. Het aantal studenten loopt terug. En een groot deel van de werkgevers vreest dat het personeelstekort de toekomst van bedrijven in gevaar brengt. Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: De Zandstuve, Shutterstock De nood is hoog, zo blijkt uit het onderzoek, dat in oktober 2022 werd uitgevoerd door Markteffect. Maar liefst 66% van de werkgevers geeft aan te kampen met personeelstekort. Maar 22 Recreactie | 02-2023 liefst 30% van de werkgevers vreest dat het personeelstekort de toekomst van het bedrijf in gevaar brengt. Vooral op het gebied van horeca- en schoonmaakmedewerkers zijn nu al tekorten. Het onderzoek werd uitgevoerd om de arbeidsmarktsituatie in beeld te brengen en handvatten te bieden voor verbetering. Daarmee heeft het onderzoek in feite twee doelen. Ten een stuk positiever. Zij beschouwen werken in de recreatiesector als afwisselend en gezellig, met veel vrijheid. Ook werkgevers zien salaris, cao en werkdruk als mogelijke verbeterpunten – net als de medewerkers. De studenten geven als reden voor hun studiekeuze onder meer dat het een leuke sector is om te werken. Ook met mensen werken, en mensen blij maken, worden als belangrijke motivaties genoemd. 46% verwacht na de opleiding waarschijnlijk of zeker in de sector te gaan werken. 30% wil doorstuderen en de rest van de studenten twijfelt nog. eerste gaat het om het in kaart brengen van het imago van de recreatiesector bij de diverse stakeholders. Ten tweede om het verzamelen van inzichten die gebruikt kunnen worden voor de arbeidsmarktbranding. Dat laatste is in feite het verbeteren van het imago van de recreatiesector als een plezierige en zinvolle plek om te werken. Het onderzoek is uitgevoerd onder 153 werkgevers, 193 werknemers en 626 mbo-studenten uit de recreatiesector. “Dat zijn flinke aantallen en daarmee is het een belangrijk en representatief onderzoek”, concludeert Rosemarijn de Jong, Projectmanager Arbeidsmarktbranding en -communicatie bij HISWA-RECRON. Te hoge werkdruk Medewerkers kijken in basis positief naar het werken in de sector. 70% geeft aan trots op de sector te zijn. Ze hebben plezier in hun werk en vinden het voldoende afwisselend. Slechts 44% denkt daarentegen dat buitenstaanders positief naar de recreatiesector kijken. Bovendien geven de medewerkers aan dat zij het werken in de sector niet gauw aanbevelen aan familie, vrienden of kennissen. Doorgroeimogelijkheden, werk-privébalans en opleidingsmogelijkheden worden laag beoordeeld. Zaken die verbeterd kunnen worden zijn met name het salaris, de arbeidsvoorwaarden en de hoge werkdruk. Werkgevers zijn > Uitstroom medewerkers dreigt Werkgevers kampen nog steeds met het tekort aan werknemers dat ontstond tijdens de coronacrisis. De GGD huurde veel mensen in en een groot deel van die mensen besloot niet terug te keren naar de horecabanen van voorheen. Ook de recreatiesector heeft daar last van. Uit het onderzoek van Markteffect blijkt dat 18% van de huidige werknemers in de recreatiesector verwacht om binnen nu en twee jaar de sector te verlaten. Dat is hetzelfde cijfers als in de horeca en volgens Markteffect is dat een hoog percentage. De overweging om de sector te verlaten speelt vooral voor mensen jonger dan 35 jaar. Redenen zijn te laag salaris, te hoge werkdruk en te weinig doorgroeimogelijkheden. Toch zijn er ook positieve punten: 81% van de medewerkers heeft plezier in het werk. 56% van de werknemers verwacht nog zeker vijf jaar in de recreatiesector te blijven werken en 28% verwacht in de recreatiesector zijn pensioen te halen. 02-2023 | Recreactie 23

Totaalleverancier voor de recreatiesector Wij hebben een ruim assortiment artikelen die benodigd zijn in de camping- of recreatiebranche. Daarnaast bieden we ondersteuning op maat bij de voorbereiding én uitvoering van infrastructurele & technische projecten. Denk aan ontwerpberekeningen of begeleiding op het terrein, bijvoorbeeld bij het aanleggen van leidingsystemen. Extra korting voor HISWARECRON leden! 50 jaar dankzij jou! Kijk voor onze acties op wildkamp.nl/50jaar Kijk voor meer informatie op wildkamp.nl/recreatie Aan- en verkoop INTERESSE IN EEN PROFESSIONELE 100% ELEKTRISCHE MAAIER? Na meer dan 10 jaar onderzoek in de afdeling research & development, ontstond de electric department bij Gianni Ferrari. De grasmaaiers hebben een hoogstaande kwaliteit en grote betrouwbaarheid. Lange autonomie, zeer weinig lawaai, nulemissie en lage onderhoudskosten. Denkt u aan de verkoop van uw recreatiebedrijf? Of wilt u een bedrijf aankopen? Den Otter Van Vliet, uw makelaar en persoonlijk adviseur DEN OTTER VAN VLIET BEDRIJF S OPVOLGING | TAXATIE | COACHING www.denottervanvliet.nl Interesse in een demonstratie van de 100% elektrische maaiers van Gianni Ferrari? Neem contact met ons op voor een dealer bij u in de buurt. Tel: 0481 371423 of bezoek onze website: https://www.lozeman-import.com/dealers/ Actieradius van 6-8 uur onderzoek Een leukere baan? De 626 mbo-studenten die deelnamen aan het onderzoek hebben 1.786 punten genoemd die het werk in de sector aantrekkelijker kunnen maken. Een goed salaris, leuke collega’s en een leuk team zijn belangrijke factoren voor de studenten. Daarnaast is het inkomen belangrijk, doorgroeimogelijkheden, een goede werk-privé-balans én persoonlijke aandacht van de werkgever. Minder belangrijk voor de studenten zijn inspraak in het bedrijf, scholing en ontwikkeling of een vast contract met vast aantal uren. Een interessante uitkomst, want voor de mensen die al een baan hebben in de sector zijn dat juist wél belangrijke punten. Vooral het vast contract met vast aantal uren, want dat wordt door 93% van de werk nemers (zeer) belangrijk gevonden. Ook scholing en ontwikkeling scoort bij die groep hoog. 73% van de medewerkers geeft aan inspraak in het bedrijf belangrijk te vinden en volgens Markteffect is dat een relatief lage score. Toekomst van de sector De medewerkers zijn verdeeld over de toekomst van de sector. 47% ziet die positief in, terwijl 23% de toekomst juist negatief ziet. Gebrek aan personeel en de hoge werkdruk die daar het gevolg van is worden als belangrijke redenen genoemd. Bij de werkgevers is 83% van de respondenten zeer positief over de toekomst van het eigen bedrijf en 62% is positief over de toekomst van de sector als geheel. Personeelstekort en de opkomst van buitenlandse ketens worden als bedreigingen genoemd. Vakantie in eigen land, duurzaamheid en automatisering worden juist als kansen gezien. Ook 62% van de studenten is (zeer) positief over de toekomst van de sector. Studenten met een minder positieve kijk noemen het gebrek aan doorgroeimogelijkheden en verslechterende arbeidsvoorwaarden als belangrijkste minpunten. Bij nieuwe studenten bestaat vaak het beeld dat werken in de recreatie bestaat uit animatie en het werken met kinderen. Opvallend “Opvallend is dat de beeldvorming van studenten niet altijd strookt met de werkelijkheid. En dat werkgevers veel positiever denken over het werk bij de recreatiebedrijven dan werknemers”, concludeert Rosemarijn de Jong. “Medewerkers bevelen het werk in de sector niet aan bij bekenden. En nieuwe studenten hebben een ronduit vertekend beeld van het werk in de sector. Het sterkt ons bij de plannen voor arbeidsmarktbranding. Daarin willen we de recreatie profileren als goede werkgever, in een superleuke werkomgeving met perspectief voor de toekomst.” Meer daarover in de coverstory van dit magazine. Het onderzoek downloaden? www.hiswarecron.nl (zoekterm: arbeidsmarktonderzoek) 02-2023 | Recreactie 25

de visie Margreet Toonen van De Rooi Pannen: ‘We moeten dit samen oplossen’ Als het gaat om de arbeidsmarkt voor de recreatiesector is het geen vijf vóór, maar vijf over twaalf. En de situatie wordt erger, want er zijn steeds minder studenten en steeds minder opleidingen, want scholen willen voor een paar studenten geen recreatie-opleiding in de lucht houden, stelt Margreet Toonen, directeur van de leisure-opleiding van De Rooi Pannen in Breda. Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: De Rooi Pannen, Shutterstock Aan de krapte op de arbeidsmarkt komt voorlopig geen einde. Wat zijn de oplossingen voor de recreatiesector? “Werkgevers, werknemers en onderwijs moeten dit samen aanpakken”, zegt Margreet Toonen, directeur Toerisme, Leisure & Marketing bij De Rooi Pannen. Als duovoorzitter van de werkgroep Directeuren Toerisme en Recreatie binnen de MBO Raad zet ze zich in voor toekomstbestendig Hospitality mbo-onderwijs. Hard nodig ook, want de nood bij de bedrijven is hoog, weet Margreet Toonen. Daarom moeten de economische en de maatschappelijke betekenis van de sector nog beter op de kaart worden gezet. De MBO Raad deed zomer 2022 al een goede stap met de Roadmap voor toekomstbestendig Hospitality mbo-onderwijs. Toch ziet Toonen vooral dat de kloof tussen vraag en aanbod steeds groter wordt. Meer vacatures, minder studenten. Hoe alarmerend zijn de cijfers? “Het gaat absoluut niet goed. Het is geen vijf vóór, maar vijf over twaalf. Er zijn steeds minder studenten en steeds minder opleidingen, want scholen willen voor een paar studenten geen recreatie-opleiding in de lucht houden. En dat terwijl de sector zit te springen om personeel. Tussen 2015 en 2021 is de studentenpopulatie Toerisme & Recreatie met 50 procent 26 Recreactie | 02-2022 Margreet Toonen Margreet Toonen (Bolsward, 1961) is binnen de MBO Raad duovoorzitter van de werkgroep Directeuren Toerisme en Recreatie. Sinds 2020 is ze directeur Toerisme, Leisure & Marketing van de Rooi Pannen in Breda. Daarvoor werkte zij bij Breda University of applied sciences (voorheen NHTV), waar zij onder meer onderwijsmanager van de Academy Leisure & Events was. gedaald. In 2015 telde het mbo 10.818 studenten Toerisme & Recreatie, in 2022 was dat gedaald naar 5.461. De instroom in 2015 bedroeg 6.313 studenten; in 2022 waren dat 1.395. Ik maak me enorm veel zorgen.” Waar zit het probleem voor de recreatiesector? “Het slechte imago van de opleiding. Ik spreek nog steeds veel ouders die vragen: ‘En waar werkt mijn kind in de winter?’ We maken nu een omslag door de opleiding allround te maken. Samen met onder meer HISWA-RECRON werken we aan een verbreding. Een opleiding waar front-office, backoffice, organiseren, operations management, leiding geven en marketing aan bod komen. Tot nu toe is de opleiding te veel gefocust op receptiewerk en activiteitenbegeleiding. Straks kan de student crossovers doen en een eigen pakket samenstellen. Een tweede probleem is dat leerlingen – of hun ouders – liever > 02-2023 | Recreactie 27

Ron, hoe hou ik grip op mijn resultaat en de kosten? Wil je dat jouw gasten het naar hun zin hebben? En wil je zelf grip hebben op het resultaat? Dan heb je behoefte aan iemand die je markt kent. Iemand die je niet alleen helpt met je (salaris)adminstratie, maar ook met financieringsoplossingen en het verbeteren van je rendement. De recreatie- en horecaspecialisten van Countus hebben hier veel ervaring mee en kunnen jou helpen met het maken van strategische keuzes. Hiervoor hebben we zelfs een speciaal expertiseteam in het leven geroepen: Bertijn Vos, Jesca Wemmenhove en Ron Koopmeiners. Wil jij een keer brainstormen over de mogelijkheden voor jouw bedrijf? Neem vrijblijvend contact met ons op. Expertiseteam Recreatie & Horeca recreatie-horeca@countus.nl COUNTUS.NL/RECREATIE Draadloze beheersystemen elektra(verbruik) • verwarming • melders ICY Campsite Management ICY Marina Management www.icy.nl ICY Accommodation Management Save the date: nieuwe editie van het Countus Recreatiecongres op 3 oktober. Meer info volgt! Bespaar veel energie de visie een vmbo-havo-hbo-traject volgen dan een vmbo-mbo-havotraject. We hebben met Robbert Dijkgraaf gelukkig een minister die zegt: stop met dat automatisme van hoger, hoger. We hebben het mbo keihard nodig. Ten derde was er corona. Dat heeft de situatie verergerd. Leisure was kwetsbaar, parken bleven dicht. Wil je dat vak nog studeren? Verder is ook geld een issue. Veel mbo’ers ‘Scholen willen voor een paar studenten geen recreatie-opleiding in de lucht houden’ studeren liever marketing of handel. Dat betaalt beter. In onze sector wordt zo’n twee tot drie euro per uur minder betaald. Buiten onze cirkel van invloed liggen nog de vergrijzing en de ontgroening. Tot 2028 zijn er steeds minder leerlingen, terwijl er een grote maatschappelijke druk is om studies als zorg, techniek en ICT te volgen.” Waar ligt de oplossing voor de recreatiesector? “Laat ik eerst benadrukken dat we dit samen moeten oplossen. Als MBO Raad en onderwijs pakken we onze verantwoordelijkheid om de opleidingen aantrekkelijker te maken. Minister Dijkgraaf helpt ons daarbij. Er wordt stevig geïnvesteerd in het mbo.” Is het nu aan de werkgevers om in actie te komen? “Ja. Zij moeten beseffen: als je niks doet, loopt het vast. Maar ik vraag me af of de boodschap geland is bij ze. Ze moeten het werk aantrekkelijker maken. En ja, dat betekent betere salariëring. Maar ook je medewerkers mogelijkheden bieden om zich te ontwikkelen. Een leven lang ontwikkelen. Ofwel: het stimuleren van de eigen regie van je mensen op hun loopbaan. Wij als mbo kunnen daarbij helpen, omdat ons onderwijs modulair wordt ingericht. Daarnaast kunnen werkgevers in de recreatie wellicht afspraken maken met bedrijven uit andere sectoren om hun werknemers in de winter op een andere plek te laten werken. Je ziet al goede initiatieven op dit gebied. Ook moeten ze veel meer zelf gaan vertellen hoe vreselijk leuk het is om in de recreatie te gaan werken. Want dat is ook leuk!” Je bent medevoorzitter van de werkgroep Directeuren Toerisme en Recreatie binnen de MBO Raad. Wat zijn de geluiden daar? “In die werkgroep wordt pijnlijk duidelijk hoe versnipperd we zijn. Er zijn dertig mbo-scholen die recreatie aanbieden, met elk een plukje studenten. Dat is geen gezonde situatie. Het sluit ook niet aan bij de behoeften van de sector. Daarom komen we met allround opleidingen en wordt een hospitality-breed dossier ontwikkeld.” Het duurt nog jaren voordat deze nieuwe lichting zich aandient. Hoe zie je de komende jaren voor de sector? “Dat worden moeilijke jaren. En ja, we hadden eerder in actie moeten komen. De daling van de in- en uitstroom zien we al sinds 2015. Maar het duurt altijd lang voordat mensen écht opstaan om een écht probleem te tackelen. Zie de klimaatverandering. En corona, dat de situatie heeft verslechterd, zagen we ook niet aankomen. We hoopten dat het beter zou worden. Maar dat gebeurde niet. Gelukkig zijn we nu op de goede weg.” 02-2023 | Recreactie 29

kennis delen Energieprijs niet 1-2-3 door te berekenen Heel Nederland heeft last van de stijgende energiekosten. Maar mag je als recreatieondernemer de prijzen voor nutsvoorzieningen eigenlijk wel verhogen naar marktconforme tarieven? De Geschillencommissie toetste de verhoging bij een recreatiebedrijf aan de RECRON-voorwaarden en deed een opvallende uitspraak: je mag de tarieven niet zomaar aanpassen. Tekst: Jeroen Kamphuis (Zypp advocaten) Foto: Max de Krijger In de zaak die voorlag bij de Geschillencommissie had de ondernemer in 2019 de exploitatie overgenomen. De vorige exploitant hanteerde op het bedrijf al jaren lage (niet marktconforme) tarieven voor het verbruik van nutsvoorzieningen. De ondernemer heeft in 2020 een brief gestuurd aan alle recreanten en aangekondigd dat de tarieven in 2021 zouden worden verhoogd naar een marktconform niveau. De ondernemer had een benchmarkonderzoek laten uitvoeren en de nieuwe prijzen vastgesteld op het gemiddelde van de uitkomst. Protest Een van de gasten met vaste standplaats vond echter dat de prijsverhoging voor de nutsvoorzieningen disproportioneel hoog was. De Geschillencommissie boog zich erover en keek daarbij naar artikel 4 lid 2 van de RECRON-voorwaarden voor vaste plaatsen (2016). Daarin staat letterlijk dat ‘kosten ontstaan door lastenverzwaring aan de zijde van de ondernemer als gevolg van een verhoging van lasten en heffingen’ aan de recreant mogen worden doorberekend. De Geschillencommissie begrijpt dat de ondernemer de tarieven wil aanpassen aan wat gangbaar is in de markt. Maar het feit dat de vorige exploitant er bewust voor heeft gekozen om de tarieven jarenlang niet te verhogen, kan 30 Recreactie | 02-2023 volgens de commissie niet worden afgewenteld op de recreant, door in één keer de tarieven marktconform te maken. Dat is naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid niet acceptabel. De Geschillencommissie oordeelt dat de ondernemer de aangekondigde verhoging gelijkmatig dient te spreiden over drie jaar. Wel mag de ondernemer reguliere (toekomstige) prijsstijgingen over deze periode doorberekenen aan de recreant. Op die manier kan in drie jaar worden toegewerkt naar marktconforme tarieven. Onbevredigend Deze uitspraak komt onbevredigend over. Het feit dat de vorige exploitant lage (niet-marktconforme) tarieven hanteerde, komt de nieuwe ondernemer nu duur te staan. De nieuwe ondernemer wordt verplicht om een ‘ingroeimodel’ te hanteren. Per saldo komt het erop neer dat de ondernemer het verschil tussen de oude lage tarieven en marktconforme tarieven deels zelf moet dragen. Ondernemers die overwegen om de exploitatie van een bedrijf over te nemen, doen er dan ook verstandig aan om op voorhand onderzoek te doen naar de gehanteerde tarieven voor de levering van nutsvoorzieningen. Geschillencommissie: plotselinge verhoging energieprijs niet toegestaan vakinfo Verantwoord investeren in buitenbeleving Het is een echte eyecatcher: een loungeset op het terras van de accommodatie. Steeds vaker zien we dit soort meubelsets dan ook op recreatiebedrijven. Gasten hebben thuis ook vaak een loungeset en verwachten op hun vakantieverblijf minimaal dezelfde luxe. Wat zijn de belangrijkste overwegingen bij de aanschaf van loungemeubelen? Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Madino Terrasmeubilair Een mooie loungeset is een blikvanger die bovendien bijdraagt aan de gastbeleving. Een loungeset is de plek waar gasten relaxen, even dagdromen of gezellig een drankje kunnen nuttigen. Maar hoe kies je de juiste loungeset, rekening houdend met factoren als kwaliteit, onderhoud en uitstraling? Aandachtspunten Kies voor een volledig gestoffeerde loungeset, zonder losse kussens, met een aluminium binnenframe. Losse kussens kunnen rondslingeren en vragen om extra bergruimte. Gestoffeerde modellen beschikken over hetzelfde zitcomfort als loungemeubelen met losse kussens. Een aluminium binnenframe draa gt bij aan een lange levensduur. Let er op dat de stof weerbestendig is. Kleurvaste stoffen die bestand zijn tegen de zon zorgen ervoor dat de loungeset mooi blijft. De stof moet ook vuil- en waterafstotend zijn. Het is daarnaast belangrijk om te vragen naar de garantietermijnen, met betrekking tot kleurechtheid. Kies voor onderhoudsvrij loungemeubilair dat vier seizoenen buiten kan staan. Water-, chloor- en vuilbestendigheid zijn hierbij erg belangrijke factoren. Neem dan ook alleen stoffen die – als er bijvoorbeeld groenaanslag op de meubels zit – gemakkelijk te reinigen zijn. Dat kan eenvoudig met een hogedrukspuit. Chloor- en waterbestendigheid is ook belangrijk voor gebruik bij zwembaden en wellness. Zo kan de gast, wanneer die uit de jacuzzi komt, meteen gebruik maken van het meubilair. Trends De trends in loungesets zie je vooral terug op gebieden als uitstraling (een modernere look), stoffering (waar kwaliteit, design en onderhoudsvrijheid samengaan) en duurzaamheid. Zo zijn er inmiddels modellen op de markt die zijn gefabriceerd Verwarmd loungemeubilair maakt terrasverwarming overbodig van gerecycled materiaal. Er is ook een trend op het gebied van verwarmd loungemeubilair, zodat kostbare terrasverwarming overbodig wordt. De verwarming gaat pas aan als de gast gaat zitten en verwarmt alleen degene die dit wenst. Het stroomverbruik is slechts 40 kWh per zitplaats. Zo voorkom je onnodig verbruik. En dat is gunstig voor de energierekening. Met dank aan Madino Terrasmeubilair 02-2023 | Recreactie 31

Uw partner in waterrecreatie Trakteer deze zomer uw gasten op een verfrissend en veilig waterparadijs met uw eigen spray park. Neem vandaag nog contact op met Watergames & More voor een interactieve waterspeelplaats met waterspuiters en fonteinen voor jong én oud! Onze ervaren teams helpen u bij elke stap, van ontwerp t/m montage en onderhoud. De waterspeeltoestellen bieden een breed scala aan mogelijkheden voor alle leeftijden en capaciteiten. En dankzij onze strenge veiligheidsnormen en uitgebreide service en onderhoudspakketten blijft uw spray park veilig en schoon. Kijk op onze website of neem direct contact met ons op voor uw eigen unieke interactieve waterspeelplaats, geïnstalleerd voor deze zomer of later. Wij staan het hele jaar voor u klaar. U kunt erop vertrouwen dat u bij Watergames & More altijd aan het juiste adres bent voor het beste advies, kwaliteit en service. watergamesandmore.com Watergames & More B.V. Argonstraat 86, 2718 SN Zoetermeer T +31 79 206 5060 E info@watergamesandmore.com productnieuws Tekst: Jaap van Sandijk Zuinige schuimzeepdispenser Met een CWS-schuimzeepdispenser verbruik je gemiddeld 50 procent minder zeep en 30 procent minder water. Het zeepconcentraat schuimt zich op en kan ook makkelijk worden weggespoeld. Dankzij een druppelvrije uitgifte wordt de zeepvulling volledig gebruikt en is er dus geen sprake van verspilling. (0800) 23 00 370 www.cws.com Praktisch en hygiënisch Welkomstset voor de hond Is een hond een graag geziene gast op je park? Dan is het prettig om ook deze viervoeter een welkomstset aan te bieden. De set wordt verpakt in een bedrukte ‘welkom-tas’, voorzien van een hondenetiket. Op de achterzijde staat de samenstelling van de hondensnacks, in verband met eventuele allergieën. (038) 468 68 88 www.wecoviservice.com De Europroducts handdoekautomaat Sensor Mini Matic Tear & Go en zeepdispenser Sensor Euro Foamzeep zijn hoogwaardige touch free dispensers. De handdoekautomaat hangt automatisch een vel papier voor u klaar en de zeepdispenser geeft de juiste dosering foamzeep. Beide dispensers maken deel uit van de Quartz-lijn. Die is verkrijgbaar in wit, zwart en zwart/zilver en omvat naast deze dispensers ook een complete lijn voor sanitair. (050) 312 96 85 www.wola.nl Klantcommunicatie EVG TV is een narrowcasting systeem waarmee je je bedrijf presenteert en je gasten op de hoogte houdt van alle ins en outs van je onderneming. Doordat het systeem ook een advertentieplatform biedt, kun je de kosten laag houden en er zelfs geld mee verdienen. Investeren voor EVG TV is niet nodig, want het systeem is beschikbaar op basis van huur. (088) 555 4 888 www.eenveiliggevoel.nu 02-2023 | Recreactie 33

BESPAAR OP BEDRIJFSKOSTEN en spaar het mileu! WARMTE TERUGWINNING ZORGT VOOR EEN LAGERE ENERGIEREKENING Doorschuiver Type: Zanussi ZHT8IELG geheel rvs (AISI304) geisoleerde bovenkap energiezuinige dubbelwandige tank capaciteit 1440 borden p/uur 3 wasprogramma's: 45|84|150 sec. extreem laag verbruik: 2 liter per spoelbeurt automatisch zelfreinigingsprogramma afm. 75x88x227 cm 400 Volt | 9,9 kW Type: Zanussi ZLAI3 dubbelwandig rvs (18/10) rvs spoelarmen 3 wasprogramma’s: 90|120|240 sec. 2,5 liter per spoelbeurt HACCP monitoring zelfdiagnose systeem diepgetrokken naadloze bodem ingebouwde naglansdosering automatisch zelfreinigingsprogramma gegarandeerde naspoeltemperatuur van minimaal 84°C incl. borden- en koppenkorf, 2 bestekcylinders afm. 60x61x82 cm 400 Volt | 5,35 kW 4550.1562 normaal Voorlader 3.785,actie 3.195,inruilkorting 300,NU 2.895,Lease vanaf 67,74* GEGARANDEERD DESINFECTIE Alle Active modellen zijn uitgevoerd met een gegarandeerd desinfecterend spoelsysteem. De atmosferische boiler garandeert een naspoelkwaliteit die nog niet eerder vertoont is, waardoor het water op een zeer hoge en stabiele temperatuur (84°C) blijft en de druk constant is. ACTIVE ZL1 4550.1550 230 Volt 2.475,Type ZL1 en ZL3 demontabele wasarmen vervaardigd van roestvaststaal (AISI 304) 2 wasprogramma’s 120|180 sec. 5,8 liter boiler voorzien van een grof- en fijnvuilfilter naglansinjector en zelfreinigingsprogramma inclusief bordenkorf en 1 bestekkorf afm. 60x65x82 cm QUA HOOGTE EENVOUDIG TE PLAATSEN ONDER SPOEL- OF WERKTAFEL ZL3 4550.1548 400 Volt 2.675,Lease vanaf 42,88* 1.695,- 1.950,Lease vanaf 49,34* Pure and ActivActive P A ti d Zuiniger Schoner Met maar liefst 5.000,EIA fiscale aftrek 4550.682 normaal 14.885,actie 7.995,inruilkorting 1.000,NU 6.995,ACTIVE Lease vanaf 152,49 * ACTIVE Doorschuif vaatwasser Type: Hakpro HDS80 geheel rvs (AISI 304) diepgetrokken tank met afgeronde hoeken laag verbruik: slechts 2 liter per spoelbeurt atmosferische boiler naglanspomp 3 programma's 45|84|150 sec. zelfreinigingsprogramma en automatische leegloop krachtige 12 liter boiler incl. 1 bordenkorf + 1 bestekkorf afm. 67x76x157 cm (excl. beugel) 400 Volt | 9,9 kW COMBINATIE A GESCHIKT VOOR GROTE PANNEN, SCHALEN EN PIZZABORDEN tot 44 cm hoogte 4558.911 normaal actie 6.429,4.845,inruilkorting 750,NU ACTIVE Meerdere opstellingen en combinaties mogelijk COMBINATIE B 120 cm | | 67 cm | 110 cm | 4558.913 normaal 6.589,actie 4.945,Inruilkorting 750,4194.110 4558.010 COMBINATIE C 110 cm | 67 cm 4194.106 4.195,Lease vanaf 98,16* | | 120 cm | 4558.913 normaal 6.589,actie 4.945,Inruilkorting 750,4194.108 4558.010 Glazenspoeler 1 wasprogramma: 120 seconden inzet voor 12 schotels 29x29x7,5 cm incl. 1 glazenkorf en 1 bestekkorf 30 korven per uur naglansinjector 230 Volt OOK LEVERBAAR MET AFVOERPOMP EN/OF DOSEERUNIT Vanaf art.nr afm. cm afm. korf 4550.1500 44x50x64 38x38 cm 1.640,3-voudige werking: - voorkomt kalkaanslag - bespaart op onderhoud - verminderd wasmiddelgebruik 1.245,4550.1510 46x55x70 40x40 cm 1.780,- 1.345,EMMELOORD Platinaweg 21 8304 BL Emmeloord Tel: (0527) 635 635 info@hakpro.nl AMSTERDAM De Flinesstraat 20 1114 AL Duivendrecht Tel: (020) 665 6428 amsterdam@hakpro.nl 1.245,Lease vanaf 31,50* GRONINGEN Verl. Bremenweg 10c 9723 JV Groningen Tel: (050) 318 1600 groningen@hakpro.nl ROTTERDAM Schuttevaerweg 13 3044 BA Rotterdam Tel: (010) 750 2750 rotterdam@hakpro.nl VENLO Venrayseweg 44 5928 NZ Venlo Tel: (077) 387 4242 venlo@hakpro.nl VLISSINGEN Bedrijfsweg 9 4387 PD Vlissingen Tel: (0118) 493 222 vlissingen@hakpro.nl 23-06-00 Alle prijzen zijn in euro's, exclusief BTW en wettelijke verwijderingsbijdragen. Wijzigingen voorbehouden zonder voorafgaande kennisgeving. Zet- of drukfouten voorbehouden. 4194.112 4.195,Lease vanaf 98,16* COMBINATIE D 120 cm | 4194.102 4.095,Lease vanaf 95,82 * | 67 cm | 110 cm | 4558.917 normaal 6.618,actie 4.945,Inruilkorting 750,4194.114 4558.010 COMBINATIE E | 180 cm 4194.106 4.195,Lease vanaf 98,16* | 67 cm | 110 cm | 4558.919 normaal 6.944,actie 5.145,Inruilkorting 750,4194.118 4558.010 Century waterontharder Type Compact geïntegreerde harstank, 5 ltr. bypass is standaard inbegrepen capaciteit 750 ltr. per uur afm. 21,5x35x46 cm 4194.106 4.395,Lease vanaf 102,84* 4270.102 830,719,hakpro.nl

Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)

RECREACTIE 1 | februari 2023 magazine over recreatie en toerisme Een stip op de horizon Bedrijfsconcept geeft richting aan je beleid ‘RECRON Erkend bedrijf’ wordt een belangrijk label Bij De Bremakker op Texel draait alles om natuurbeleving Het belang van de provinciale verkiezingen voor onze sector

Dé specialist in de bouw van sanitaire units van hoge kwaliteit Maatwerk dat volledig aan uw wensen voldoet Volledige ontzorging van ontwerp tot sanitaire installatie Innovatieve milieu- en energiebewuste oplossingen Onderhoudsvriendelijke en duurzame materialen Units zijn schakelbaar, fl exibel en verplaatsbaar mobielbouw.nl biedt u nog veel meer informatie Regel het vóór het seizoen van 2023 echt begint. LAAT UW BEDRIJF TAXEREN Ons team is gespecialiseerd is in het taxereren van bedrijven en exploitatie-gebonden onroerend goed in de dag- en verblijfsrecreatieve sector (business valuation). Benieuwd naar de waarde van uw bedrijf? Wij maken graag een vrijblijvende maatwerk off erte voor u. Neem contact op met één van onze specialisten: Maxx Hup, Thijs Lunenburg, Yvette Mijnheer, Adri Mijnheer, Rianne Jansen, of Harm-Jan Mooiweer. vandeloosdrechtrbm.nl Verblijfsrecreatie Watersport Dagrecreatie Sport en Wellness DÉ RECREATIE BEDRIJFSMAKELAAR F.A. Molijnlaan 28, 8071 AG Nunspeet Tel: 0341 - 25 23 63

colofon voorwoord Hoofdredactie: HISWA-RECRON, Marike Rosier, communicatie@hiswarecron.nl Eindredactie: Maarten Bokslag, www.bokslag.com Redactiecommissie: Wanda van Eck, Jeff rey Belt, Stijn Boode Marike Rosier Aan dit nummer werkten mee: Jaap van Sandijk, Rosanne de Groot, Rutger van de Maat Opmaak: Dock35 Media Coverfoto: Lemeler Esch Bladmanagement: Dock35 Media, Sjoerd Franssen Advertenties: Dock35 Media, Martijn Penning, (0314) 355 826, martijn@dock35media.nl Druk: Senefelder Misset Doetinchem B.V. Abonnementen: HISWA-RECRON, Storkstraat 24, 3833 LB Leusden, communicatie@hiswarecron.nl, (033) 303 9700, 68 euro per jaar, 34 euro voor studenten en medewerkers van recreatiebedrijven. Gratis voor HISWA-RECRON-leden, overheden en pers. Als vakblad hanteren wij de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er vanuit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Oplage: 4.400 exemplaren. De samenstellers hebben de grootst mogelijk zorgvuldigheid betracht. Noch HISWA-RECRON, noch redactie, noch auteurs aanvaarden enige aansprakelijkheid bij eventueel voorkomende fouten. PARTNERS IN BUSINESS: Manager Communicatie Bedrijfsconcept Een nieuw jaar en een nieuwe editie van Recreactie, die gezien en gelezen mag worden. Rutger van de Maat start de column Recreanders dan ook met een bespiegeling over het nieuwe jaar. Leuk om zijn idee over een Adwordscampagne met Nostalgische vakantie te lezen. Zo kun je jaarlijks inhaken op een ontwikkeling. De coverstory gaat juist over ontwikkelingen die bedrijven doormaken in het kader van hun bedrijfsconcept: de rode draad die alle aspecten van een bedrijf met elkaar verbindt. Als deze rode draad klopt, is het makkelijker om je marketing te doen, maar is het voor de consument ook makkelijker om jouw bedrijf te vinden en goed te waarderen. Diverse adviesbureaus geven mooie voorbeelden van bedrijven. Ze delen ook hun ervaringen. Je leest over vernieuwen en innoveren door samenwerking en over het slim combineren van bestaande elementen. Het klinkt misschien wat theoretisch, maar in het artikel wordt dit heel praktisch toegelicht. In de rubriek De bezieling spreken we met Ralph de Koning van vakantiepark De Bremakker op Texel. Uit dit interview blijkt heel duidelijk hun bedrijfsconcept. De quote “In de natuur voelen wij ons goed”, zegt alles. KENNISPARTNERS: Interessant is ook hun keuze om de komende jaren van het toeristisch kamperen af te stappen en te kiezen voor alleen het verhuren van chalets. Om als ondernemer te kunnen kiezen en ondernemen volgens je eigen bedrijfsconcept, is de overheid vaak een onmisbare schakel. Positief of negatief: je kunt niet om de overheid heen. In de rubriek De stelling lees je dan ook over het belang van de provinciale verkiezingen, die er half maart weer aankomen. Veel leesplezier en maak wat moois van 2023! 01-2023 | Recreactie 5

Aan- en verkoop Mogen wij u ontzorgen? www.hertzinger.com tel: 033-4610337 info@hertzinger.nl Hertzinger staat altijd met raad en daad voor u klaar. Als specialist in WiFi internet en TV systemen weten wij hoe belangrijk het is om regelmatig de systemen te inspecteren en onderhoudswerkzaamheden uit te voeren. Dit voorkomt vaak onnodig uitval in het hoogseizoen. Mogen wij u helpen en ontzorgen? Vraag vrijblijvend naar onze mogelijkheden. Denkt u aan de verkoop van uw recreatiebedrijf? Of wilt u een bedrijf aankopen? Den Otter Van Vliet, uw makelaar en persoonlijk adviseur DEN OTTER VAN VLIET BEDRIJF S OPVOLGING | TAXATIE | COACHING www.denottervanvliet.nl Totaalleverancier voor de recreatiesector Wij hebben een ruim assortiment artikelen die benodigd zijn in de camping- of recreatiebranche. Daarnaast bieden we ondersteuning op maat bij de voorbereiding én uitvoering van infrastructurele & technische projecten. Denk aan ontwerpberekeningen of begeleiding op het terrein, bijvoorbeeld bij het aanleggen van leidingsystemen. Extra korting voor HISWARECRON leden! 50 jaar dankzij jou! Kijk voor onze acties op wildkamp.nl/50jaar Kijk voor meer informatie op wildkamp.nl/recreatie inhoud Informatief 08 14 26 27 31 33 Onder de aandacht Kort nieuws uit de branche Coverstory Bedrijfsconcept geeft houvast Kennis delen Grond kopen of huren van de overheid Kennis delen De waarde van ‘RECRON Erkend bedrijf’ Vakinfo Hoe beheers je de energieprijzen? Productnieuws Een overzicht van de laatste innovaties 20 13 24 28 Opinie De provincies Recreatie in Gelderland en Utrecht De stelling De provinciale verkiezingen zijn belangrijk voor de recreatiesector Mens&bedrijf De bezieling De natuur staat centraal voor gasten én ondernemers van De Bremakker Column RecreAnders 01-2023 | Recreactie 7

onder de aandacht Nieuw logo Center Parcs Center Parcs presenteert een nieuw logo en een nieuwe merkbeleving. Daarbij sluit het concern aan op de groeiende behoefte aan verbondenheid met elkaar en de natuur. De parken kregen al eerder een update, nu is de merkuitstraling aan de beurt. De nieuwe slogan geeft exact weer waar Center Parcs voor staat: Echt even samen, midden in de natuur. Centraal staat het nieuwe logo, gevormd door de letters CP, speels gecombineerd met wat plantengroei. Leerbedrijf Recreatie 2022-2023 Tijdens het congres ‘Recreatie terug op de kaart’ bij Burgers’ Zoo werden op 6 december de winnaars van de recreatieverkiezingen bekendgemaakt. Vakantiepark Molenwaard in Ottoland werd het Beste leerbedrijf recreatie. Andere genomineerde bedrijven waren Camping Geversduin en Landal Sluftervallei. Imaany Vledder van Kennemer Duincamping De Lakens is uitgeroepen tot Beste praktijkopleider recreatie. Elly Janssen van Vakantiepark Herperduin is uitgeroepen tot Leukste collega recreatie. Entree Award voor Mölke Entree is een magazine voor de horecawereld. Op 28 november werden in Amsterdam de Entree Awards uitgereikt. Vakantiepark Mölke (Zuna) won de award in de categorie Best New Holiday Concept. Tijdens de uitreiking zei de jury: “De wereld van vakantieparken is booming en Mölke is daarin trendsettend. De derde generatie Van de Maat voert met durf en lef het nieuwe concept ‘slow living’ overal in door, alles in een fraaie festivalsfeer. Fantastisch uitgevoerd, duurzaam en een fijne plek voor ouders én kinderen. Met vlag en wimpel de winnaar!” Winterkamperen blijft groeien Winterkamperen lijkt nu echt door te breken. De Natuurkampeerterreinen doen het al jaren en inmiddels gaan steeds meer bedrijven in december open voor kampeerders. Het zou inmiddels gaan om 1 op de 16 Nederlandse campings. Toonaangevende bedrijven als Beerze Bulten, De Witte Berg en BreeBronne doen er aan mee en ook Ardoer pakt fors uit op de website. Niet alleen is het klimaat warmer, mensen zoeken ook steeds meer naar unieke ervaringen samen met het gezin of vrienden. Bovendien is het kamperen in het laagseizoen niet duur en zijn steeds meer campers, caravans en zelfs tenten geschikt voor de koude nachten. 8 Recreactie | 01-2023 Foto: Vakantiepark Molenwaard Foto: Mölke Succesvol recreatiecongres FNV FNV Recreatie, HISWA-RECRON en KIKK recreatie organiseerden 6 december het congres Recreatie terug op de kaart. Het congres, gehouden bij Burgers' Zoo, ging over het vinden, binden en boeien van medewerkers in de recreatie. Actueel, want 66% van de werkgevers uit de recreatie heeft gebrek aan personeel. Een derde geeft zelfs aan dat daarmee de toekomst van het bedrijf in gevaar komt. Het congres werd een inspirerende dag vol interactieve sessies, boeiende workshops en interessante discussies. Het ging over thema’s als het imago van de sector, de teruglopende instroom van studenten en de krapte op de arbeidsmarkt. Het congres heeft veel bouwstenen opgeleverd waar de organisatoren de komende jaren mee verdergaan in het kader van arbeidsmarktbranding en -communicatie binnen de sector. RecreatieHero op de app Energielabel voor vakantiewoningen Vanaf 1 januari 2024 moeten ook recreatiewoningen (groter dan 50 m2) die worden verhuurd of verkocht een energielabel hebben. Sinds 2008 is er in Nederland regelgeving over energielabels voor woningen. Bij de invoering ervan heeft RECRON bereikt dat de labelplicht niet van toepassing was op recreatiewoningen. Die worden immers steeds kort verhuurd aan wisselende gasten. Op grond van Europese regels, de voortgaande klimaatverandering en de hoge energiekosten is die uitzonderingspositie niet langer houdbaar, constateert het ministerie van BZK. Om de kosten te beperken heeft HISWA-RECRON bereikt dat recreatiewoningen in veel gevallen via een seriematige opname van een energielabel kunnen worden voorzien. HISWA-RECRON heeft hiertoe scherpe prijsafspraken gemaakt met Breuers & Cobelens. Zo kunt u veel onderzoekskosten besparen. Meer informatie bij Marcel Tap m.tap@hiswarecron.nl of www.breuerscobelens.nl 01-2023 | Recreactie 9 Bedrijven in de verblijfsrecreatie die afdragen aan KIKKrecreatie kunnen zonder verdere kosten gebruik maken van online leerplatform RecreatieHero.nl. Het aanbod bestaat uit maar liefst 150 leuke en leerzame trainingen op het gebied van competenties, vaardigheden en persoonlijke ontwikkeling. Het grote voordeel: met RecreatieHero leer je waar en wanneer je maar wilt. Dat kan op een desktop, maar sinds kort ook met een handige app. Daarin heeft de cursist toegang tot alle leeractiviteiten, het persoonlijke profiel en de persoonlijke bibliotheek. Inloggen kan heel makkelijk met een QR-code. De app is er voor iOS en Android. Foto: 't Rheezerwold Foto: Shutterstock

PERFECT ONDERHOUDEN PARKPADEN. HET MOOISTE WELKOM VOOR UW GASTEN! Hou uw park in optimale conditie. Een oppervlakbehandeling zorgt niet alleen voor een fraaie uitstraling, maar ook voor een extra lange levensduur van uw bestaande weg. Met de PaveCare CombiTruck zijn we bovendien in één keer klaar. Vraag nu naar de mogelijkheden of bekijk nog meer opties op PAVECARE.NL onder de aandacht Dertig Roompot/Landal-parken naar Dormio Ook Roompot Aquadelta gaat naar Dormio De overname van Landal door Roompot loopt al anderhalf jaar. De ACM (Autoriteit Consument en Markt) wees de overname aanvankelijk af, en kwam later met de voorwaarde dat er parken verkocht moesten worden om een monopolie te voorkomen. 13 januari maakte Roompot bekend dat verhuurorganisatie Dormio – dat nu veertien parken heeft – dertig parken over gaat nemen. Het gaat vooral om verhuurparken, maar er zijn ook enkele parken in eigendom bij de deal betrokken. De betrokken parkmedewerkers van Roompot en Landal gaan over naar Dormio. Met de verkoop hoopt Roompot dat de ACM toestemming geeft voor de overname van Landal. In dat geval wordt de verkoop aan Dormio nog voor het zomerseizoen afgerond. Recordaantal bezoekers Toverland Attractiepark Toverland (Sevenum) verwelkomde op 17 december de miljoenste bezoeker van het jaar. Een mijlpaal: nog niet eerder ontving het attractiepark zoveel bezoekers in één jaar. Pien Polman (9 jaar) uit Voorburg was de gelukkige die als miljoenste bezoeker de poorten van Toverland passeerde. Hier stonden Stephan Satijn, lid van de Gedeputeerde Staten van Limburg, en Jean Gelissen jr., de Algemeen Directeur van Toverland, haar en haar gezin op te wachten met een cheque, champagne en bloemen. Ook ontving de familie Polman een jaar lang gratis toegang tot Toverland. “We zijn ontzettend blij en trots dat we in 2022 meer dan één miljoen bezoekers hebben ontvangen”, vertelt Gelissen. “Na enkele lastige coronajaren is dit een geweldige overwinning die we met het hele team hebben behaald.” Nieuwe leden Tussen 15 november en 15 januari zijn de volgende bedrijven lid geworden van HISWA-RECRON. Welkom! • Buitenplaats Molenwei, Leidschendam, www.buitenplaatsmolenwei.nl • Stichting Jacht Recycling, Nieuwkoop, www.jacht-recycling.com • Easy Enjoy, Almere, www.easyenjoy.nl • Kuijsten & van de Langenberg, Hedel, www.kuystenwatersport.nl • Echt Genieten, Meerssen, www.wesshorecagroep.nl • Oosterbaan Ontwikkeling & Exploitatie, Bennekom • Camping Grensheuvel, Noorbeek, www.camping-grensheuvel.nl • Marina Warns, Molkwerum 01-2023 | Recreactie 11

Wordt u geconfronteerd met extreem hoge energiekosten? Bespaar 26% op uw verbruik Bespaar 26% op uw Niemand aanwezig? Temperatuur omlaag! Optioneel op afstand instelbaar en te koppelen met uw reserveringssysteem De slimme ICY Timer Thermostaat www.icy.nl Meer boekingen in 2023? Dat regel je met het complete boekingssysteem van Tommy Booking Support en de strategische marketing van Prosuco. Ontdek Boekt Beter, de totaaloplossing in de recreatie voor: meer boekingen hogere omzet betere (online) zichtbaarheid Meer info? www.prosuco.nl/boektbeter Meer weten? Scan de code of neem contact met ons op. Binnen 1 stookseizoen terugverdiend Foto: Beerze Bulten onder de aandacht RecreAnders ANWB Campings van het Jaar Op 11 januari, de vakdag van de Vakantiebeurs, werden de ‘campings van het jaar’ bekendgemaakt. Daarbij ook twee HISWARECRON bedrijven. De Beerze Bulten (Beerze) won met de wikkelhouses de award voor de meest bijzondere huuraccommodatie. Ardoer Comfortcamping Scheldeoord (Baarland) werd uitgeroepen tot Nederlands’ fijnste familiecamping aan zee. In december maakte de ANWB al bekend welke bedrijven dit jaar worden uitgeroepen tot Eurotopcampings. Daar zat ook een al lang bestaand bedrijf bij, dat nu voor het eerst Europtopcamping is: RCN De Flaasbloem in Chaam. Van harte gefeliciteerd allemaal! Rutger van de Maat Ondernemer 2023 lacht ons toe Het is 2023. We zijn weer op weg naar de zomer en dus naar de start van het kampeerseizoen. Een nieuw jaar betekent ook nieuwe ontwikkelingen. Booking.com heeft het bijvoorbeeld over mindfulness vakanties. Center Parcs kiest ervoor om hierop in te haken. Google Mindfulness vakantie en je ziet af en toe dat Center Parcs naar boven komt in de betaalde zoekresultaten. Verder kom je op de pagina het gehele woord niet tegen. Ze hebben ook pas een nieuwe huisstijl. We geven ze de tijd. Gedragscode sociale veiligheid We schreven er al eerder over en nu is hij echt klaar: de Gedragscode sociale veiligheid. Actueel en belangrijk, want het voorkomen en bestrijden van discriminatie, seksueel grensoverschrijdend gedrag en machtsmisbruik tijdens jeugdvakanties en -activiteiten is van groot belang. De Gedragscode sociale veiligheid moet zorgen voor een so - ciaal veilig klimaat waarbinnen bedrijven jeugdvakanties en -activiteiten uitvoeren. Sociaal veilig wil zeggen: er is collegialiteit en iedereen behandelt elkaar met respect. Normale omgangsvormen en alert reageren op ongewenst gedrag horen daarbij. In de gedragscode staan regels en aanbevelingen waar begeleiders zich tijdens hun dagelijkse werk aan moeten houden in de omgang met de deelnemers. De code is te vinden in de kennisbank van hiswarecron.nl. Misschien is het een leuk voornemen om jaarlijks in te haken op een ontwikkeling. Het klinkt cliché, maar is lastiger dan je denkt. Je weet beslist uit eigen ervaring hoe het gaat met goede voornemens. Je wilt iets veranderen en in beweging komen. Je wilt terug naar iets wat je vroeger leuk vond of je wilt naar de droom van de toekomst. Voor je het weet ben je het goede voornemen echter weer kwijt. Neem nou Dry Januari, dat meestal de eerste week van januari al in het water valt. Wat zullen we drinken, 7 dagen lang? Er zijn genoeg overeenkomsten met de recreatiesector. We gaan met nieuwe ideeën aan de slag, maar voordat je het weet is het Aswoensdag en dan is het opeens nog maar 40 dagen tot Pasen. Ging dat vorig jaar ook zo snel? De praktijk is: je gaat snel over tot de orde van de dag en volle bak aan het werk. Laat die nieuwe plannen maar even zitten. In 2023 is het echter anders. Want nostalgie blijkt de nieuwe trend te zijn! Daar komen we als ondernemers goed mee weg. Want door niet te vernieuwen zijn we juist dáár al jaren mee bezig. We worden ineens heel bijzonder, door gewoon te blijven. Het wordt dus vast een heel mooi 2023. Ik wens iedereen een heel mooi en succesvol jaar toe! Dat zal vast en zeker lukken met een Adwordscampagne op Nostalgische vakantie. 01-2023 | Recreactie 13

coverstory Bedrijfsconcept als stip op de horizon Een uitgangspunt voor samenhangend beleid Het komt nog steeds voor: een camping bij de kust die er precies zo uitziet als een camping in Drenthe. Dan laten ondernemers veel kansen liggen, vinden de vijf adviesbureaus die wij voor dit artikel spraken. “Ondernemen kan zoveel leuker zijn als je een bedrijf maakt dat past bij jezelf. En dan trek je ook veel leukere klanten, die het beter naar hun zin hebben.” De basisvraag: welk concept kies jij voor je recreatiebedrijf? Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Oetdoor, Lemeler Esch, Facet, Nemi van der Reest, Cruys Consultants Willem Kraanen, adviseur van Ginder (voorheen ZKA), adviseert zowel bij vitale als niet-vitale bedrijven over concepten. De niet-vitale bedrijven hebben geen concept, constateert hij. “De 14 Recreactie | 01-2023 eigenaar heeft altijd maar voortgeborduurd op wat er is, zonder plan of visie. Een goed, nieuw concept kan dan enorm verschil maken. Uitgaande van wat er al is, van de regionale kenmerken, de ondernemer zelf én de wensen van de doelgroep.” Kraanen noemt als voorbeeld een stacaravanpark in Zundert. Dat wordt geheel herzien, waarbij goed is gekeken naar de mogelijkheden in de regio. De vele fietspaden, de nabijheid van Met een goed concept wordt de prijs opeens veel minder belangrijk België en een klooster waar men bier brouwt. “We werken aan een concept waarbij bier, fietsen en Bourgondisch de steekwoorden zijn. Natuurlijk kun je voor de gasten een flesje Zundert bier in de bungalow zetten. Maar je kunt voor groepen ook een bar maken met allerlei streekbieren. Je zorgt voor fietsen, ook elektrisch natuurlijk. En voor het Bourgondische deel kun je samenwerken met streekwinkels of restaurants in de regio.” Kopieergedrag Hans de Vries, van het Bureau voor Vernieuwing, benadrukt het belang van een goed concept voor bestaande bedrijven. “Veel aanbod in Nederland lijkt op elkaar”, constateert hij. “Ondernemers vertonen kopieergedrag, maar daar kun je je niet mee onderscheiden. Ook niet door over een vakbeurs te lopen en af en toe iets leuks te bestellen. Dat is hap-snap en andere ondernemers kopen precies hetzelfde leuke speeltoestel of tiny house. Ik vraag vaak aan ondernemers: Wat maakt jouw bedrijf nou bijzonder? Vaak weten ze het niet. Het is best een leuk bedrijf. De gasten zijn tevreden. De dagelijkse bedrijfsvoering vraagt alle aandacht van de ondernemer. Wij zeggen dan: verander je bedrijf zodanig, dat het super interessant wordt voor de gasten die je écht wilt hebben. En die mensen kiezen dan heel specifiek voor jouw bedrijf. Je waarderingscijfers bij die groep gaan enorm omhoog, want je hebt iets bijzonders te bieden. 01-2023 | Recreactie 15 >

Thuis in projectinrichting Wij komen graag bij u langs voor een persoonlijk gesprek Leen Bakker Zakelijk ontzorgt door: • • • • • • • • Een groot netwerk aan leverancier Advies op maat & goede service Deskundig en enthousiast team Ook losse orders (groothandel Ontwikkeling totaalconcepten Instapklare opleveringen Scherpe prijzen Snelle levering Neem vrijblijvend contact met ons op T: +31 (0)162 58 33 90 E: infozakelijk@leenbakker.nl www.leenbakkerzakelijk.nl coverstory Niet voor iedereen, maar dat hoeft dus ook niet. Heb jij affiniteit met de zorg? Dan kun je denken aan een aangepast aanbod voor zorggroepen. Hou je van motorrijders? Van historie? Van new age? Van de natuur? Je kunt je er heel veel bij voorstellen.” Razendsnel Het ombouwen van het bedrijf en de promotie – die moeten hand in hand gaan – kost wat tijd. De Vries: “Ondernemers verwachten een dipje, omdat ze gasten afstoten. Maar in de praktijk blijken de juiste gasten je razendsnel te vinden als je je focus hebt gevonden. En het mooie is, die mensen kijken helemaal niet meer naar de prijs. Die kijken naar het verhaal dat je vertelt en worden daar enthousiast van. Uiteraard moet je dat wel hard maken. Anders slaat dat keihard terug op je waarderingen. Als voorbeeld noemt De Vries de positionering van de drie Kennemer Duincampings. Hij was daar directeur van 2006 tot 2009. “Het waren een beetje saaie bedrijven op geweldige locaties. We hebben elk bedrijf een eigen branding gegeven. Zo werd De Lakens het bedrijf voor gasten die van actie houden: van surfen, kiten en andere sporten. Passend daarbij bedachten we de glimmende Airstream-caravan en de eerste safaritenten. Het concept blijkt ook uit de manier waarop je gasten benadert Geversduin werd veel meer gericht op natuurliefhebbers. Daar kwam de eerste Hobbitwoning. Bij Camping Bakkum draait het om de creatieve mens en om het ontwikkelen van jezelf. Die focus is na mijn vertrek verder uitgebouwd en dat heeft de bedrijven enorm veel goed gedaan.” Leefstijlgroep Voor Bob Kettering van Facet architecten en adviseurs staat of valt een concept met de doelgroep, beter gezegd: de leefstijlgroep. En soms komt dat nauw, geeft de adviseur aan. “De rode groep zoekt authenticiteit, een uniek bedrijf. Die willen te gast zijn bij de locals. Terwijl de gele groep een groot bedrijf ook prima vindt. Slapen in een yurt op de Veluwe is voor die groep al authentiek genoeg, terwijl die voor de rode gast in Mongolië moet staan. De gasten uit het groene kwadrant hoeven al dat hippe gedoe niet zo. Dan voldoet een keurig onderhouden sta - caravanpark uit de jaren ‘80 nog prima.” Ook regio is van belang, want een strandcamping vraagt een ander concept dan een camping in het bos. “Maar een strandcamping in Bloemendaal is een totaal ander bedrijf dan in het Westland. Dat trekt ook andere gasten. Je moet dat allemaal mee laten wegen. En dan speelt de persoon van de ondernemer. Past het wel bij jou? Heb je dat allemaal op orde, dan is dat een gezonde basis voor een mooi concept.” Veel ondernemers hebben er moeite mee om zo’n concept door te voeren. Bijvoorbeeld bij een overname of bedrijfsopvolging komt dat vaak aan de orde. Hoe zet je de verandering dan in? Bob: “Je kunt een deel van het bedrijf inrichten voor een andere groep. Maar daar moet je wel goed over nadenken. Want het kan botsen, en op dat moment heb je teleurgestelde gasten – en dus slechte reviews. Neem dus kleine stapjes. Je kunt maar zelden in één keer het bedrijf omgooien.” Als voorbeeld geeft Kettering camping De Lemeler Esch. “Het was al een prachtig bedrijf maar de nieuwe generatie wil nog meer verbinding met de natuur. Dus gaan we het terrein nieuw inrichten. Straks ben je daar als vakantieganger te gast in de natuur. Daar mag jij een plekje huren. Dat ruimtelijke aspect levert een unieke beleving op.” Met de regio Facet legt graag verbindingen met de regio. “Je hoeft als ondernemer voorzieningen als restaurant en winkel niet altijd te hebben. Anderen kunnen dat soms beter en het kost je handen vol geld. En voor je het weet verandert de wens van de gasten en zit je met een verouderd concept. Innoveren doe je door nieuwe samenwerkingen. Dat maakt je bedrijf flexibel en wendbaar.” Niet iedereen is dat met Kettering eens. Sasja Vermeulen van Ginder ziet juist in de horeca een heel belangrijke mogelijkheid voor ondernemers om hun bedrijfsconcept vorm te geven. “Ik weet dat veel ondernemers de horeca lastig vinden. Je moet tot laat werken en het kan zelfs overlast geven. Maar horeca kan de lijm vormen tussen de onderdelen van je concept. Als je een keuken hebt met streekproducten is dat de verbinding tussen natuur, regio en gastvrijheid. En het hoeft geen sterrenrestaurant te zijn. Het moet passen bij jouw gasten en jouw bedrijf. En als je het zelf niet wilt doen, dan is uitbesteden misschien een optie.” De omloopsnelheid in de recreatiesector is hoog. Hoe zorg je dat een concept niet veroudert? “Door een ruime paraplu te kiezen”, betoogt Nemi van der Reest. Als voorbeeld noemt hij het concept van Oetdoor.nl, dat Van der Reest Advies samen met de onder01-2023 | Recreactie 17 >

“Jullie terrasmeubilair heeft een mooie bijdrage geleverd aan onze vakantie” Dit is wat een gast laatst vertelde en erg goed aansluit bij het motto van Madino: “Dankzij tevreden gasten, een tevreden klant”. Wij vinden het erg belangrijk dat tuinmeubelen niet alleen betaalbaar en duurzaam zijn, maar ook comfortabel. Dit zorgt ervoor dat uw gasten de relaxte vakantie krijgen die u ze wilt bieden. Optimaal genieten van het buitenleven wordt steeds belangrijker! Heeft u het idee dat uw huidige tuinmeubelen niet comfortabel genoeg zijn? Of vindt u dat de buitenbeleving wel een upgrade kan gebruiken? Wij komen graag vrijblijvend bij u op locatie kennismaken om u te voorzien van het beste advies! www.madino.nl 0488 440138 info@madino.nl Neem direct contact op! coverstory nemers in Haarlo ontwikkelde. “De paraplu is: Scandinavische beleving in de Achterhoek. De ondernemer geeft dat vorm met de typische stuga’s, de gekleurde houten huisjes. De sfeer ontstaat door het concept in alle details door te voeren. In het fysieke product, maar ook in de bejegening van de gasten. Alles samen vormt het een heel herkenbaar concept, waar mensen over vertellen tegen vrienden en collega’s. En dat Scandinaviëconcept is tijdloos. Het is zo ruim, dat je met de invulling kunt meegaan met de tijd en de veranderende eisen van gasten.” Verbinding tussen onderdelen Ook bij Strandcamping Groede dacht Van der Reest mee over de rode draad. “Het was al een schitterend bedrijf. Wij mochten meehelpen om het nog beter te maken. Telkens komen er elementen bij, zoals de strandhuisjes en een aantal strandtenten. Het uitgangspunt was dat het, samen met de camping, duidelijk onderdelen van hetzelfde bedrijf moesten worden. Dat hebben we bereikt door heel goed te kijken naar de aankleding, de productrange en het prijsniveau. Het moet allemaal passen bij de doelgroep van Strandcamping Groede. Ook logo’s en bedrijfskleding helpen natuurlijk mee. En vergeet het personeel niet. Een goede medewerker is het gezicht van je bedrijf. Dan kan het ‘Kies een ruime paraplu, zodat het concept niet veroudert’ voor de uitstraling heel goed zijn om mensen te laten rouleren tussen, bijvoorbeeld, de verschillende horecavoorzieningen. Waar zijn collega’s een sterke focus leggen op overkoepelende visies en leefstijlgroepen, vindt Peter Cruys van Cruys Consultants dat je het best wat compacter mag houden, meer ‘grijpbaar’. “Niemand begint een bedrijf vanaf niks. Je hebt altijd een basis waar je rekening mee moet houden. Vaak gaat het bij conceptontwikkeling om een uitbreiding. Dan kun je een mooi kampeerveld ontwerpen, maar je kunt er ook iets van maken dat echt de aandacht trekt. Zo hebben wij voor De Koeksebelt en Mölke de River Flight ontworpen. Het idee is geworteld in het landschap, want de bedrijven liggen direct aan twee rivieren. Wij sluiten daarop aan met boomhutten en een ooievaar die de in zijn vlucht de beide rivieren verbindt. Superleuk voor de gasten, het doet het heel goed op internet en ook hier is de gemeente weer helemaal enthousiast – wel zo plezierig als je vergunningen gaat aanvragen.” Slim combineren Vaak gaat het om het slim combineren van bestaande elementen, betoogt Cruys, die zijn ontwerpen maakt in nauwe samenwerking met architect Erik ten Brummelhuis. Dat was bijvoorbeeld ook zo bij het insectenthema, dat Cruys Consultants ontwikkelde met de campings Si-Es-An en Rheezerwold én met Landschap Overijssel. “Het thema biedt ruimte voor allerlei initiatieven. Bloemen en vlindertuinen. Samenwerking met een lokale imker, die komt honingslingeren op de bedrijven; een echte publiekstrekker. En natuurlijk de vrolijke To Bee Happy lodges in bijenthema, die op beide bedrijven werden gebouwd. Met zo’n concept wordt het opeens makkelijk om je nieuwe terrein in te richten”, constateert Cruys. “En doordat je volop met natuur en biodiversiteit bezig bent, heb je ook een goed verhaal naar de gemeente en de bank. Al met al maakt dat het ondernemen wel een stuk leuker.” 01-2023 | Recreactie 19

de bezieling Ralph Koning van De Bremakker: ‘In de natuur voelen wij ons goed’ Bij De Bremakker in Den Burg (op Texel) draait bijna alles om de natuur. De eigenaren hebben de liefde voor de natuur met de paplepel ingegoten gekregen. Met als gevolg dat het bedrijf in de loop der jaren qua oppervlakte fl ink is gegroeid, terwijl het aantal plaatsen beperkt bleef. Bij De Bremakker hebben gasten het gevoel dat ze echt in de natuur verblijven. En wat is er mooier dan via de duinen zo door te lopen naar het strand? Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Maarten Bokslag, De Bremakker gezelligheid en activiteiten in de kantine. Zoon Ralph Koning groeide er op en koos al jong voor het bedrijf. Na de middelbare school was hij in Beverwijk installatietechniek gaan studeren, maar al heel snel keerde hij uit heimwee weer terug naar Texel. “Ik koos voor het bedrijf en kreeg van mijn ouders veel ruimte om mijn ideeën uit te voeren”, vertelt hij. Ralph Koning Het 50-jarig bestaan van De Bremakker als camping viel door de coronapandemie een beetje in het water. Joop en Janny Koning begonnen in 1970 met de camping. Maar in feite is het bedrijf al veel ouder. Het werd in 1955 door de vader van Joop al opgezet als locatie voor kinderkampen, waarbij natuur educatie voorop stond. De Bremakker was in de jaren ’70 en ’80 een klassieke Nederlandse camping, met vaste plekken, stacaravans, veel 20 Recreactie | 01-2023 Steeds groener Sindsdien is het bedrijf, dat op ongeveer een kilometer van het strand ligt, fl ink gegroeid. De aanvankelijke camping van 3,5 hectare met 600 bedden groeide naar 9 hectare met 700 bedden. Dat uitbreiden ging niet zonder slag of stoot. Voor een deel was het namelijk een uitbreiding ín de natuur, waarbij de plekken prachtig tussen de begroeiing kwamen te liggen. Het sanitairgebouw werd echter verplicht net buiten het terrein geplaatst. De laatste uitbreiding bestond uit landbouwgrond. “Samen met een ecoloog maakten we prachtige plannen om daar een heel natuurlijk terrein van te maken”, vertelt Ralph Koning. “Met een prachtige beek en ruimte voor fl ora en fauna. Het duurde ruim vier jaar voor we de bestemming konden wijzigen: de gemeente wil niet graag dat er landbouwgrond verloren gaat.” Maar het resultaat is geweldig. Lopend over het terrein is het indrukwekkend wat de familie Koning hier voor elkaar heeft gekregen. Typische duinbegroeiing als brem, berk, liguster, krentebloesem en duindoorn bepaalt het beeld. Zelfs in het koude, winterse landschap is nog goed te zien hoe natuurlijk de beek door het landschap loopt. Hier en daar staat een chalet. Dit is echt verblijven in de natuur. Opvallend tijdens de rondwandeling is dat Ralph af en toe een zaadbol van een struik haalt, en die elders op het terrein verDoor personeelsgebrek stopt het bedrijf met toeristisch kamperen kruimelt. “Zo verspreiden we de inheemse soorten” , vertelt hij. Zonder al te veel aanplant of kwekerijen, heel natuurlijk. “Natuur is voor ons de plek waar we ons goed voelen. Onze gasten zijn de mensen die daar ook van kunnen genieten. Daarom hebben we ook een autovrij terrein, behalve op wisseldagen.” Familiebedrijf De Bremakker is 100% familiebedrijf. De eigendom is verdeeld over Ralph en zijn broer Berry, en hun vrouwen Ilonka en Bianca. Sinds vorig jaar is ook neef Lesley van de partij. “En die willen we net zoveel ruimte geven als ik destijds van mijn ouders kreeg om het bedrijf mede te vormen”, vertelt Ralph. Met vijf kapiteins op een schip is het soms een beetje schipperen. Er kan er maar één de baas zijn. “Ik loop het langste mee, heb de grootste bek en bemoei me overal mee”, stelt Ralph met een glimlach vast. “Heel veel vragen komen naar mij. Maar in de loop der tijd hebben we toch elk ons deel van de bedrijfsvoering wel gepakt. Ilonka en Bianca doen de chalets, de receptie, de boekingen en de website. Berrie doet vooral de horeca en het onderhoud van de kampeerplaatsen. En Lesley zoekt nog naar zijn plek, die is eigenlijk overal wel te vinden. Natuurlijk is er soms wel wrijving in zo’n familiebedrijf, maar we lossen dat ook altijd weer op. We kennen elkaar heel goed. En we hebben ook geleerd om soms iets maar los te laten. Elke twee weken hebben we gezamenlijk overleg en dan bespreken we alles wat er speelt.” Belangrijk, want met name de vaste gasten proberen de eigenaren ook wel eens tegen elkaar uit te spelen. ‘“Dat ze zeggen: ja, maar hij zei dat het mocht’. Dat gebeurt hier dus niet. Meestal loop ik hier grappen te maken, maar ik kan ook best streng zijn. Extra aanbouwtjes en schuttingen zijn niet toegestaan. En als mensen zich daar niets van aantrekken en het toch neerzetten, laat ik het gewoon weer afbreken.” Nieuwe inzichten Op dit moment is De Bremakker een gemengd bedrijf met 150 stacaravans/chalets (36 in eigendom van De Bremakker) en 32 toeristische kampeerplaatsen, waarvan 16 met privésanitair. Veel van de chalets in bezit van gasten worden door het jaar heen verhuurd, waarbij De Bremakker zorgt voor zaken als sleuteloverdracht en schoonmaak. Vanaf seizoen 2024 gaat de Bremakker volledig over op chalets, vertelt Ralph. “Dat is een van de inzichten die Lesley biedt en die we graag opvolgen. Het kamperen loopt elk jaar een beetje terug, terwijl de verhuur van chalets groeit. En heel belangrijk: we kunnen de mensen niet > 01-2023 | Recreactie 21

Nu ook in Nederland Adria is een pionier op het gebied van de ontwikkeling van campings met hoogwaardige huuraccommodaties. Ons doel is om uw gasten een onderscheidende en unieke vakantie-ervaring te bieden. Onze “one-stopshop”-benadering houdt in dat wij met onze klanten samenwerken van conceptontwikkeling tot service en aftersales. Campings, touroperators en vakantieparken profiteren allemaal van onze unieke service. Lid van: Adria Home Benelux c/o Daalmann Mobilheime GmbH Rudolf-Diesel-Str. 11 D - 49843 Uelsen Tom Imming Projectmanager Camping & Toerisme T: 0031 (0)6-28488267 E: tom@daalmann.com www.adria-home.com | www.adria-holidays.net de bezieling ‘Wij zijn een heel persoonlijk bedrijf: mensen zijn geen nummers maar namen’ meer vinden om de sanitairgebouwen schoon te houden. Dan komt het er dus op neer dat we dat elke dag zelf moeten doen. Chalets hoeven enkel op wisseldagen te worden schoongemaakt. Bovendien: de sanitaire units zijn nu 22 jaar oud en mogen wel eens vervangen. Dan moet je keuzes maken.” Inflatie Bij zulke grote investeringen in chalets kan Ralph zich wel zorgen maken over het karakter van het bedrijf. “Wij zijn een heel persoonlijk bedrijf. De mensen zijn hier geen nummers maar namen. Maar intussen zien we dat de prijzen enorm stijgen, Werk of vakantie? Ralph Koning is 53 en heeft recent besloten om het iets rustiger aan te gaan doen. Dat maakt het werken op De Bremakker nog lang geen deeltijdbaantje, maar in elk geval werkt hij geen 7 dagen per week meer. “Heel belangrijk is dat we sinds een paar jaar niet meer op het bedrijf wonen. Dat scheelt echt veel stress, want gasten en medewerkers weten je toch altijd te vinden als er iets is.” Betekent dat dat er nu ook tijd is om zelf op vakantie te gaan? “We doen weleens een weekje Tenerife, maar langer gaat niet, want we hebben vier ezels bij huis staan. Maar het hoeft ook eigenlijk niet. In de winter is het bedrijf dicht en hebben we alle tijd om leuke klussen op het terrein te doen en zelf een beetje op te laden. En in het hoogseizoen werken we midden in de natuur met allemaal vrolijke mensen om ons heen. Dat is toch ook een soort vakantie?” door schaarste en inflatie. Een chalet kost nu 23% meer dan drie jaar geleden. Dat trekt dus een ander koperspubliek. Maar ik wil niet dat mensen hier met de verkeerde verwachtingen naartoe komen. Wij zijn geen managers en doen bijna al het werk op het bedrijf zelf. Ik loop hier nooit in een pak rond. Dan heb je kans dat het bij zo’n wat kapitaalkrachtiger publiek tegenvalt. Daarom wil ik mensen altijd eerst persoonlijk spreken. En soms zeg ik dan tegen ze dat ze beter iets op een ander park kunnen kopen.” 01-2023 | Recreactie 23

de provincies Wat speelt er in Gelderland en Utrecht? ‘Gemeenten zien nu ook de gezonde bedrijven’ Wat zijn de belangrijkste issues op het gebied van recreatie en toerisme in de provincies? En hoe gaan de HISWA-RECRON-regiomanagers daar mee om? In een reeks artikelen zoomen we in op telkens twee provincies. Het zesde en laatste deel in de serie: Gelderland en Utrecht. Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: Utrecht Marketing, Wanda van Eck Natuurgebieden, historische steden, kronkelige riviertjes en fraaie kastelen. Gelderland (de grootste provincie van Nederland) en Utrecht (de op één na kleinste provincie) hebben de bezoeker heel wat te bieden. En dat valt in de smaak, zo blijkt uit het CBS Vakantieonderzoek. Dat wees uit dat Gelderland in 2021 opnieuw de populairste bestemming voor binnenlandse vakanties was. Ook Utrecht doet het goed. De centraal gelegen provincie ontvangt steeds meer bezoekers. De toeristisch-recreatieve sector is wat betreft werkgelegenheid de snelst groeiende in Utrecht. Maar er zijn ook verschillen. De verblijfsrecreatie in Utrecht, met clusters in het Vecht- en Plassengebied en op de Heuvelrug, is minder omvangrijk dan in Gelderland. Er zijn minder parken waar permanente bewoning en een lage levensvatbaarheid speelt, zoals op sommige plekken op de Veluwe aan de orde is. “Dat is historisch zo gegroeid”, vertelt Stijn Boode, regiomanager van HISWA-RECRON in beide provincies. “Op de Veluwe zag je van oudsher veel parken met tweede huizen van particulieren, terwijl bijvoorbeeld de Utrechtse Heuvelrug sinds de opkomst van de sector meer toeristische, kortdurende verhuur heeft. Daar vind je dan ook meer vernieuwing en investeringsbereidheid.” Vitale Vakantieparken Het al meer dan tien jaar lopende programma Vitale Vakantieparken Veluwe heeft Gelderland veel goed gedaan. Het voorkwam het afglijden van minder vitale parken en ruimt de ‘rotte plekken’ op. “Ondertussen heeft het succes van dat programma geleid tot een herijking van de héle sector”, zegt Boode. “Gemeenten kijken inmiddels niet alleen naar minder vitale bedrijven, maar ook naar het gezonde deel van de sector. In navolging van het Veluwse programma start dit jaar in de Achterhoek een vergelijkbaar programma: Vitale Verblijfsrecreatie Achterhoek. De Achterhoekse gemeenten willen daarmee de levensvatbaarheid van de verblijfsrecreatie verder vergroten. Ook Utrecht denkt inmiddels na over het opzetten van een programma Vitale Vakantieparken Utrecht. Als regiomanager zet ik me sterk in voor de realisering daarvan. Dit Utrechtse programma gaat zich ook juist richten op het bevorderen van de kwaliteit en diversiteit van bestaande bedrijven. Verduurzaming en ruimtelijke mogelijkheden zijn essentieel om te blijven excelleren als recreatiebedrijf.” Maar hoe zit het met de groeimogelijkheden van de recreatieondernemers? Zitten die niet klem tussen stikstof en Natura 2000? “In alle regio’s is nog ruimte om kwalitatief uit te breiden, al kan dat niet overal tegelijk”, zegt Boode. “Om groei te kunnen realiseren moeten ondernemers het zoeken in kwaliteitsverbetering of in overname van agrarische grond. Soms lastig, want bestemmingsplantrajecten kunnen erg lang duren. Maar ondernemers die kansen zien én die kansen ook durven te pakken kunnen vaak nog groeien. Veel recreatiebedrijven zijn actief bezig met verduurzaming van de bedrijfsvoering en de accommodaties.” Stijn Bode Nieuwe leefstijlgroepen Ook kwaliteitsverbetering is een sleutelbegrip bij de samenwerkingsverbanden Veluwe Alliantie en Veluwe op 1, waarin ook HISWA-RECRON is vertegenwoordigd. De Veluwe Alliantie kijkt niet in de eerste plaats naar meer bezoekers, maar naar meer 24 Recreactie | 01-2023 In balans kwaliteit. De afstemming van vraag en aanbod is de afgelopen jaren al aanmerkelijk verbeterd, weet Boode. “Tot een aantal jaren geleden richtte de Veluwe zich nog vooral op de rustzoeker en de plezierzoeker. Nu zie je dat veel meer andere leefstijlen worden aangesproken, zoals de avontuurzoeker en de stijlzoeker. Je kunt er bijvoorbeeld niet alleen wandelen, maar ook avontuurlijke GPS-routes of wildtochten volgen.” Ook in de Achterhoek liggen kansen. “Deze regio heeft genoeg aanbod op het gebied van dag- en verblijfsrecreatie, maar dat moet veel gevarieerder worden. Vooral avontuur-, plezier- en stijlzoekers komen daar nu niet voldoende aan hun trekken. Dat biedt nieuwe groeikansen voor ondernemers.” Rivierengebied Ook hier komt het aan op creativiteit en ondernemerschap, benadrukt de regiomanager. “Denk aan het bieden van andere kampeermogelijkheden of een avontuurlijke twist voor je bedrijf.” Het Rivierengebied biedt ondernemers ook perspectief. “Vanuit Als het om recreatie gaat, is balans cruciaal. Niet alleen tussen vraag en aanbod, tussen natuur en toerisme, maar ook op het gebied van bezoekersstromen. “De Veluwe Alliantie werkt momenteel veel aan bestemmingsmanagement om de spreiding van bezoekers in de drukke delen van de Veluwe te beïnvloeden”, vertelt Stijn Boode. “Dat bestemmingsmanagement richt zich overigens niet alleen op toeristen, maar ook op de inwoners uit omliggende gemeenten. Als HISWA-RECRON waken wij er voor om te zeggen dat uitsluitend toeristen de Veluwe overbelasten. Dat is niet het eerlijke verhaal. Bovendien leveren toeristen een bijdrage aan de leefbaarheid en brede welvaart in veel dorpen. Gelukkig wordt er goed naar ons geluisterd.” ‘Het zijn niet alleen toeristen die de Veluwe overbelasten’ het programma ‘Ruimte voor de rivieren’ komen er meer recreatiemogelijkheden in de uiterwaarden. Dat verhoogt de aantrekkelijkheid. Bovendien is de Betuwe een sterk streekmerk, dat verbindt met de fruitcultuur en mogelijkheden voor fietsen en bezoek aan steden en kastelen.” Boode wijst tot slot op succes van de eerder genoemde herijking van de sector. “De hele recreatiesector krijgt hierdoor een impuls. Dat geldt ook voor de samenwerking van brancheorganisaties en regionale DMO’s binnen Gastvrij Gelderland. Daaruit zijn onder meer een aantal mooie provinciale subsidies voor het bedrijfsleven voortgekomen.” 01-2023 | Recreactie 25

kennis delen Grond kopen, huren of pachten van overheid Wil je als ondernemer een stuk strand huren? Recreatiegrond kopen of pachten om een recreatiepark te vestigen of uit te breiden? Het Didam-arrest van november 2021 leek een halt toe te roepen aan de één-op-één transacties tussen een overheidspartij en een onderneming. Nu, meer dan een jaar nadat de Hoge Raad deze uitspraak deed, zien we in de praktijk dat het toch weer mogelijk is om zonder vrije aanbesteding te kopen, huren of pachten van overheden. Tekst: Rosanne de Groot (Stellicher Advocaten) Foto: Shutterstock Zijn er meer geïnteresseerden voor hetzelfde stukje grond? Dan mag een overheidspartij zich volgens het Didam-arrest niet zomaar beperken tot één persoon of onderneming aan de onderhandelingstafel. De overheid moet namelijk gelijke kansen bieden aan iedereen die interesse heeft in een stuk grond. Zijn er dus meer geïnteresseerden te verwachten voor een stuk grond? Dan moeten er criteria opgesteld worden ten behoeve van een selectieprocedure. Dat kan heel verstorend werken voor ondernemers. Pacht jouw onderneming al tientallen jaren een stuk grond en loopt de pachtovereenkomst binnenkort af? Dan heb je misschien wel te horen gekregen dat verlenging niet zonder meer mogelijk is, vanwege het Didam-arrest. Leg je bij die mededeling niet zomaar neer. Er is namelijk een uitzonderingsregel. Objectieve criteria De uitzonderingsregel houdt in dat een overheid de selectieprocedure niet hoeft toe te passen, als bij voorbaat vaststaat (of redelijkerwijs mag worden aangenomen) dat op grond van criteria slechts één serieuze gegadigde in aanmerking komt. En dan kan de overheidsinstantie dus wel één-op-één transacties doen 26 Recreactie | 01-2023 met ondernemingen. Dus zijn er objectieve, toetsbare en redelijke criteria te bedenken waarom jouw onderneming de enige geschikte gegadigde is? Breng die dan zo goed mogelijk in kaart. Bestaande investeringen Is er bijvoorbeeld al een lange gezamenlijke voorgeschiedenis tussen jouw bedrijf en de overheidsinstantie? Of zijn jullie eigenaar van de opstallen en wil je nu de ondergrond kopen? Heb je al de nodige investeringen gedaan op die locatie? Zijn er afspraken gemaakt in het verleden of is er anderszins vertrouwen gewekt door de overheid? De rechtspraak laat zien dat er diverse redenen kunnen zijn die (al dan niet tezamen) maken dat één bepaalde partij in dat geval de enige serieuze gegadigde is. Dit is afhankelijk van de situatie en per geval verschillend. Kortom: zijn er redenen te bedenken waarom jullie onderneming de enige geschikte gegadigde is om een stuk grond te kopen, pachten of huren? Ga daarover dan het gesprek aan met de overheidspartij, om samen te kijken of de uitzonderingsregel kan worden toegepast. Er is een uitzonderingsregel op het arrest van Didam Erkend Bedrijf 2023 kennis delen De waarde van ‘RECRON Erkend bedrijf’ Tijdens de Algemene Ledenvergadering van HISWA-RECRON op 1 december was het besluit snel genomen: in navolging van HISWA Erkend komt er ook een off icieel stempel voor RECRON Erkende bedrijven. Maar wat houdt dat nou precies in? Tekst: Maarten Bokslag Foto: Wanda van Eck “We gaan in samenwerking met de leden kwaliteitseisen invoeren en geven daarmee meteen een visitekaartje af aan gasten, klanten, werknemers en politiek”, legt HISWA-RECRON directeur Geert Dijks uit. “Met dat label kunnen we laten zien dat onze bedrijven professioneel en transparant werken, dat er geen sprake is van malversaties of ondermijning.” Absoluut noodzakelijk, gezien de vele Kamervragen over de recreatiesector, meent Dijks. “We willen en moeten zaken zoveel mogelijk transparant maken. Iedereen mag weten hoe het eraan toegaat op onze bedrijven, want we hebben de zaken prima op orde.” Stap voor stap Het label ‘RECRON Erkend’ zal stapsgewijs aan waarde winnen. In eerste instantie gaat het om het hanteren van de toepasselijke sets met RECRON-voorwaarden. “Daarmee onderscheiden leden zich van niet-leden. Met onze 14 sets aan voorwaarden bieden we de consument bovenwettelijke bescherming. Daarnaast zijn de geschillencommissie en de cao belangrijke punten van onderscheid. En we werken aan aanvullende eisen per bedrijfsgroep, zoals je die bijvoorbeeld voor de buitensport al hebt.” In een tweede stap zal de verkoop van chalets op recreatiebedrijven tussen particulieren gecontroleerd gaan verlopen, bijvoorbeeld via gespecialiseerde chaletmakelaars, meldt Dijks. “Dan zijn eventuele misverstanden niet meer mogelijk. Er kan geen sprake meer zijn van contante betaling of witwassen. En voor consumenten is altijd helder: je koopt een chalet, niet de standplaats. Ook voor de chaletmakelaar of taxateur kan de RECRON-erkenning een garantie zijn voor betrouwbaar zaken doen. En de ondernemer hoeft zelf niet te bemiddelen. Dat kan lastig zijn, omdat er dan weer andere belangen meespelen. In de pleziervaart is dit al heel gewoon.” Goed werkgeverschap Op termijn worden er zwaardere eisen aan de bedrijven gesteld. Daarmee wordt RECRON Erkend een keurmerk voor kwaliteit en eerlijk zakendoen naar consumenten en overheid, dat óók gaat helpen bij het werven van toekomstige werknemers. Dijks: “RECRON-erkende bedrijven staan pal voor goed werkgeverschap. Natuurlijk wordt er gewerkt volgens de eigen cao. Maar RECRONondernemers staan ook voor veilig en gezond werk. En uiteraard is er de gedragscode voor medewerkers, als onderdeel van het beleid voor sociale veiligheid. Dat zijn belangrijke kwaliteitspunten als mensen overwegen om bij jou te solliciteren.” Collectief uitdragen RECRON Erkend wordt ook een kwaliteitslabel naar consumenten. Alle leden ontvangen een raamsticker en een baliebordje. Met name de website Recron.nl krijgt steeds meer promotionele waarde. Nu trekt de site al veel bezoek en dat wordt de komende jaren zeker nog meer. 01-2023 | Recreactie 27

de stelling Stelling: provinciale verkiezingen belangrijk voor recreatiesector Als je de opkomstcijfers van de provinciale verkiezingen vergelijkt met die van de landelijke en plaatselijke, lijken ze de kiezer het minst te interesseren. Is dat wel terecht? De leden van Provinciale Staten beslissen over belangrijke zaken als de inrichting van het buitengebied en de stikstofproblematiek. Daarnaast kiezen zij de leden van de Eerste Kamer. Daarom luidt de stelling: provinciale verkiezingen zijn belangrijk voor de recreatiesector. Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: Shutterstock René Zweers Erik Kroon Eigenaar Camping de Wildhoeve ‘We hebben de provincie écht nodig’ “Eens met de stelling. Recreatie en toerisme zijn onderwerpen die de gemeentegrens overschrijden, dus komt al gauw de provincie in beeld. Bij ons op de Veluwe speelt het provinciale bestuur een belangrijke rol. De provincie is bijvoorbeeld uitvoerder van de recreatiezonering. De provincie heeft eigen gelden en is autonoom over de besteding daarvan. Zeker sinds het ruimtelijke beleid is gedecentraliseerd naar de provincies is het belangrijk dat deze bestuurslaag zich actief inzet voor recreatie en toerisme. De provincie Gelderland is initiator van het programma Veluwe op 1. De provincie is daarbij nog steeds betrokken, maar wel meer op de achtergrond. Maar als zij zich zou terugtrekken uit het programma, valt dit uit elkaar. De provincie speelt ook een belangrijke rol in de uitvoering van de Regio Deals, die de kracht van verschillende regio’s ondersteunen. De provincie Gelderland staat garant voor de cofinanciering van deze Regio Deals. Voor mij is duidelijk dat we de provincie écht nodig hebben.” Eigenaar SOS Events ‘Als ondernemer voel je je niet gehoord’ “Uiteraard ga ik stemmen, maar ik merk nogal eens dat het beleid in het provinciehuis groen is georiënteerd. Daardoor komt ondernemerschap op de tweede plek, terwijl de werkgelegenheid in de toeristische sector groot is. Uiteraard ben ik blij met het huidige Veluwe-beleid, als het gaat om het samenwerkingsverband Veluwe op 1 en marketingondersteuning via VisitVeluwe. Daarmee kunnen we ons blijven onderscheiden in Nederland als top-toeristisch landschap. Het is voor mij wel de vraag in hoeverre een uitgebrachte stem ook echt verschil uitmaakt. Je stemt op een politieke partij, maar in de praktijk heb je te maken met dezelfde ambtenaren in het provinciehuis. En die gaan zich niet anders gedragen door de stem die ik heb uitgebracht. Ik vind overigens ook dat de provincie, vergeleken met de gemeente, wel flink op afstand staat. Daardoor voel je je als ondernemer niet echt gehoord. Ik vind het in elk geval lastig om met de provincie in contact te komen.” 28 Recreactie | 01-2023 Petra Ellens Adri Mijnheer Regiomanager Drenthe en Overijssel ‘De provincie heeft vaak een regiefunctie’ “Ja, de provinciale verkiezingen zijn zeker belangrijk voor de recreatiesector. Op provinciaal niveau wordt bijvoorbeeld de provinciale Omgevingsvisie gemaakt. Daarin wordt het ruimtegebruik binnen de provincie aangegeven. Deze provinciale visie met daaraan gekoppeld de Omgevingsverordening, is bindend voor gemeenten. Daar worden de gemeentelijke bestemmingsplannen, straks omgevingsplannen, op afgestemd. Dan heb je het al concreet over uitbreidingsmogelijkheden voor je bedrijf. Of waar al dan niet windmolens mogen komen. Maar de provincie heeft ook een belangrijke rol bij bijvoorbeeld de herziening van beheerplannen rond Natura 2000-gebieden. Veel recreatiebedrijven liggen daar direct naast. Ook met het Provinciaal Plan Landelijk Gebied is de provincie aan zet. Hoe wordt het landelijk gebied straks ingericht, nu de agrarische sector moet veranderen door natuur- en milieuwetgeving? Maar de provincie gaat ook over verkeer en vervoer. Belangrijk als we de landelijke gebieden toegankelijk willen houden voor bijvoorbeeld het personeel. Daarnaast heeft de provincie vaak een regiefunctie. Denk aan subsidieregelingen specifiek voor onze sector, bijvoorbeeld voor innovatie of marketing.” Van de Loosdrecht Recreatie Bedrijfsmakelaardij ‘Herbestemmen gaat ons parten spelen’ “Eens met de stelling. Het is altijd belangrijk om overheden te volgen en invloed uit te oefenen op de politiek. Neem de stikstofproblematiek. Stikstof en herbestemmen gaan ons de komende jaren parten spelen. Bij het uitkopen van de boerenbedrijven heeft ook de provincie een grote verantwoordelijkheid. Want na het uitkopen volgt het herbestemmen. En wat doe je dan als provincie? Hoe ga je de uitvoering regelen? Ik voorzie een herhaling van wat er in de jaren zeventig gebeurde: veel boerenbedrijven transformeren naar een boerencamping. De historie toont aan dat veel recreatiebedrijven zijn ontstaan uit de agrarische sector. Dat gaat een grote impact hebben op de sector. Of dat oneerlijk is? Dat weet ik niet. Ik weet wél dat de boeren steun krijgen van de overheid en dat de concurrentie in de sector groter wordt. Ik vraag me af of daar wel ruimte voor is. De provincie kan zeggen waar wel en waar niet een camping mag komen. Of wie zich, met bepaalde beperkingen, mag vestigen.” ‘Je heb toch dezelfde ambtenaren in het provinciehuis’ 01-2023 | Recreactie 29

inspiratie? Meer Ga naar onze site of scan de qr-code en word gratis abonnee van ons online inspiratie magazine. vakinfo Hoe beheers je de energieprijzen? Energie is een grote kostenpost voor recreatiebedrijven geworden. Na personeels- en materiaalkosten geven ondernemers het meeste geld uit aan energie. Met de huidige onzekere energieprijzen weet je niet meer waar je als ondernemer aan toe bent. Hoe kun je dit goed managen? En hoe kun je de kosten voor energie het beste verrekenen met de gebruiker? Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Seijsener Techniek De eerste stap op weg naar inzicht en besparingen is een energie managementsysteem. Met de opkomst van all-electric chalets en bungalows, elektrische auto’s, fi etsen en campers is inzicht in je verbruik cruciaal. Op basis van dat inzicht kun je duidelijke doelstellingen formuleren. Betaalsysteem Naast een energiemanagementsysteem is ook een betaalsysteem een handig hulpmiddel bij het managen van je stijgende kosten. Gasten gaan bewuster met energie om als energieverbruik als apart product wordt aangeboden en de gast daarbij zelf invloed kan uitoefenen op de kosten. De afgelopen jaren zijn daarvoor diverse betaalsystemen ontwikkeld. Voorbeelden zijn de SEP Card, betaallezers van bankpasjes en zelfs volledig voor dit doel toepasbare betaalautomaten. Door de opkomst van deze systemen zijn muntjesautomaten en opwaardeerkaarten verleden tijd. De contactloze SEP Card bijvoorbeeld kan worden gebruikt voor onder meer toegang, het gebruik van elektriciteit en toiletbezoek. Niet alleen prettig voor de gast, maar vooral praktisch voor de ondernemer, die met het systeem eenvoudig toegangscontrole beheert en minder energieverbruik heeft in de sanitaire ruimtes. Geen gedoe met munten, eenvoudig te blokkeren bij verlies en ook nog eens een handig marketinginstrument, want het pasje kan worden voorzien van je bedrijfslogo. Innovatief Een innovatief voorbeeld is het betaalsysteem AanUit.net. Dit is een landelijk betaalplatform voor camperplaatsen en jachthavens Bij AanUit.net rekent de gast verblijf, stroom en water in één keer af waarmee de gast naast zijn verblijf en de toeristenbelasting ook het verbruik van stroom en water afrekent. Daarbij kan ook de toegang tot het terrein via dit systeem worden geregeld. De gebruiker activeert met de app zijn verblijf en bepaalt daarna zijn aanvullende verbruikskosten. Hierdoor zal hij bewuster met energie omgaan. Aan het einde van de maand worden de totale kosten van het verblijf en het exacte verbruik via automatische incasso betaald. Met dank aan Seijsener Techniek 01-2023 | Recreactie 31

De No. 1 B2B beddenleverancier Boxsprings Matrassen Nieuw in de verkoop: Een fraai in het Friese Merengebied gelegen camping: - 4,8 hectare eigen grond; - circa 200 kampeerplaatsen; - met overdekt zwembad. Taxatie nodig? Wij zijn u graag van dienst! Kiest u ook voor een écht familiebedrijf in Noord-Nederland? Vraagprijs: € 2.150.000,00 k.k. Stapelbedden Bedtextiel Wilt u uw bedrijf verkopen? Zoekt u hierbij begeleiding, met oog voor persoonlijke aandacht? Neem dan contact met ons op! Neem dan contact op met Arjan of Carina! Kijk voor meer informatie op: www.hiswa-recrontaxateur.nl Nadere www elaar O.Z. 592 462 844 22 32 10 10 Kijk voor meer informatie op: www.hiswa-recrontaxateur.nl Volg ons op social media W: www.uwbedpro.nl T: +31 (0)88 33 22 310 M: advies@uwbedpro.nl Vossenlaan 16 9408 CN Assen T (0592) 46 28 44 www.hiswa-recronmakelaar.nl E info@recratief-bedrijfsmakelaars.nl I www.recratief-bedrijfsmakelaars.nl Ron, hoe hou ik grip op mijn resultaat en de kosten? Wil je dat jouw gasten het naar hun zin hebben? En wil je zelf grip hebben op het resultaat? Dan heb je behoefte aan iemand die je markt kent. Iemand die je niet alleen helpt met je (salaris)adminstratie, maar ook met financieringsoplossingen en het verbeteren van je rendement. De recreatie- en horecaspecialisten van Countus hebben hier veel ervaring mee en kunnen jou helpen met het maken van strategische keuzes. Hiervoor hebben we zelfs een speciaal expertiseteam in het leven geroepen: Bertijn Vos, Jesca Wemmenhove en Ron Koopmeiners. Wil jij een keer brainstormen over de mogelijkheden voor jouw bedrijf? Neem vrijblijvend contact met ons op. Expertiseteam Recreatie & Horeca recreatie-horeca@countus.nl COUNTUS.NL/RECREATIE productnieuws Tekst: Jaap van Sandijk Energiemanagement Met de inzet van een energiemanagementsysteem kun je je bedrijf slimmer, energiezuiniger, gezonder en veiliger maken. Met energievoorspellingen op basis van data-analyse kan 20 tot 30 procent aan energie worden bespaard. Kieback&Peter biedt desgewenst ook uitgebreide dienstverlening bij een geleverd systeem. (0341) 27 80 20 www.kieback-peter.com/nl Laag wc-inbouwframe Omdat hoogteverschillen niet altijd wenselijk zijn in een badkamer heeft TECE een laag wc-inbouwframe van 750 mm ontwikkeld. Hiermee ontstaan in kleine badkamers rechte lijnen. Het nieuwe lage wc-inbouwframe is ook praktisch bij bijvoorbeeld schuine daken en dakkapellen. (0592) 41 50 74 www.tece.nl Natuurlijk spelen De Flora lijn van Yalp staat bekend om natuurlijke vormen, kleuren en zichtbare houtnerf. Nieuw is Flora Nature. Een variant op de bestaande lijn, maar dan met onbeschilderd hout. De lichtere kleur van de toestellen past nog beter in de omgeving en is een sfeervolle toevoeging op elke speelplaats, aldus de producent. (0547) 28 94 10 www.yalp.nl Regenwatertank Met een regenwatertank kun je milieuvriendelijk water hergebruiken, bijvoorbeeld voor het spoelen van het toilet en voor de wasmachine. De Easy Rain, gemaakt van polyetheen, is geschikt voor het opslaan van 1.500 liter regenwater. Door de gladde binnenwand heeft vuil geen houvast. De tank heeft een beperkte inbouwdiepte, wat voor de reiniging een voordeel is. De diameter van de in- en uitgang is 110 millimeter en het mangat heeft een diameter van 45 centimeter. (0523) 68 75 10 www.wildkamp.nl 01-2023 | Recreactie 33

100% Nederlands fabrikaat EEN KIJ KJE IN DE KEUKEN IK BEN VOOR DE LOOKS GEGAAN BESPAAR € 4.490,PER JAAR MET MAAR SLECHTS 22KW net zoveel capaciteit als andere merken met 35 kW Met het efficiënte design van onze ketels bespaart u op olie en energie. De inhoud van onze ketels is kleiner dan die van concurrenten maar de afbakcapaciteit is gelijk. Doordat wij de krachtige verwarmingselementen efficiënt in de ketels integreren wordt de ruimte optimaal benut. Hierdoor heeft u minder olie nodig en verbruikt u minder energie om deze op te warmen. Onderstaand een voorbeeld bij 3 ketels en met 2 verversingen per week: Ketel concurrent 28,8 liter 21,6 liter Fry Logic inh. per ketel inh. 3 ketels kosten vet per jaar* € 17.971,€ 13.478,86,4 liter 64,8 liter * op basis kostprijs € 2,- per liter vet Conclusie: U bespaart al snel € 4.490,- per jaar. Elk jaar opnieuw! Doordat u minder vet per ketel verbruikt, hoeft u minder vet op te warmen. Ook dit levert een aanzienlijke besparing op uw vaste lasten. Tel uit uw winst! HR Gasfriteuse Type FLS 300 energiezuinige rvs HR gasfriteuse inhoud: 20 tot 25 ltr. touchscreen rvs ketel geen verwarmingsribben waardoor geen temperatuur ‘overshoot’ ontstaat afbakcapaciteit (50 kg/uur) smeltcyclus, storingsindicator variabele vermogensregeling afm. 40x74x90/105 cm 22 kW OOK HOOGRENDEMENT LEVERBAAR MET AUTOMATISCHE MANDENLIFT 100% Nederlands fabrikaat Het lage verbruik, de strakke uitstraling en de uitstekende kwaliteit van de ketels waren de redenen voor cafetaria De Graven Es in Oldenzaal om voor een Fry Logic te kiezen. DANKZIJ DE UITGEKIENDE TECHNOLOGIE HEEFT DE FRY LOGIC EEN RENDEMENT VAN 94%, EEN LAGER STROOMVERBRUIK DAN CONVENTIONELE KETELS EN TOT WEL 30% MINDER VETGEBRUIK. De bakwand is volledig op maat gemaakt in onze fabriek en uitgerust met een vetfilterinstallatie. Dat maakt het filteren van vet een fluitje van een cent. Na het filteren kan het vet eenvoudig weer naar de ketels worden gepompt. Dit in combinatie met de geurfilterkast , waardoor stankoverlast wordt tegengegaan, maakt deze Fry Logic helemaal compleet. A * De Graven Es | Oldenzaal I T G r A m R n N U o T U E I a F e R r R I K E f r T E e L S a e n d v o o r w a a r d e n KWALITEIT TOT IN DETAIL de ViVo bakwand met transferfrituur. Een uitkomst bij de bereiding van verse friet De robuuste uitstraling, afgeronde hoeken en naadloze afwerking zijn kenmerkend voor de ViVo bakwand. Het afwerkingsniveau en materiaalgebruik zijn van ongekend niveau, net als de (maatwerk) mogelijkheden. De ViVo is eenvoudig te bedienen waardoor al uw (hulp) krachten dezelfde kwaliteit leveren. 100% Nederlands fabrikaat * K Ook leverbaar met transferfrituur met afbakcapaciteit van 10 kg per charge. Leverbaar in hoog en laag model en in elk gewenste RAL-kleur. Frituurolie transporter vacuüm olietransporter capaciteit van 40 ltr. eenvoudig en veilig frituurolie oppompen en transporteren 4617.870 2.345,1.875,EMMELOORD Platinaweg 21 8304 BL Emmeloord Tel: (0527) 635 635 info@hakpro.nl AMSTERDAM De Flinesstraat 20 1114 AL Duivendrecht Tel: (020) 665 6428 amsterdam@hakpro.nl GRONINGEN Verl. Bremenweg 10c 9723 JV Groningen Tel: (050) 318 1600 groningen@hakpro.nl ROTTERDAM Schuttevaerweg 13 3044 BA Rotterdam Tel: (010) 750 2750 rotterdam@hakpro.nl VENLO Venrayseweg 44 5928 NZ Venlo Tel: (077) 387 4242 venlo@hakpro.nl VLISSINGEN Bedrijfsweg 9 4387 PD Vlissingen Tel: (0118) 493 222 vlissingen@hakpro.nl 22-06-00 Alle prijzen zijn in euro's, exclusief BTW en wettelijke verwijderingsbijdragen. Wijzigingen voorbehouden zonder voorafgaande kennisgeving. Zet- of drukfouten voorbehouden. MEER INFORMATIE? www.hakpro.nl EENVOUDIG, VEILIG EN HYGIËNISCH ZIE FILMPJE: U G r N A T A R n T e I n E I r F o R e T a S U m R E f E L I o r e a d v o r w a a r d e n

Maak het makkelijk met de systemen van Seijsener: • energiemanagamentsysteem • toegangssystemen • betaalsystemen • beheersystemen • laadsystemen Je kunt ook alles aan ons overlaten Want binnenkort gaat het nieuwe seizoen weer van start en met Seijsener Techniek kun je alle kanten op. Jouw ontzorgen vinden we heel belangrijk. Daarom introduceren wij SenTrance Control Power als het nieuwe energiemanagementsysteem voor dé recreatiemarkt. Hiermee bespaar je niet enkel op de kosten, maar ook op tijd. Van een goed advies, een doordacht plan van rendabele infrastructuur, de juiste systemen en een uitgebreid assortiment aan technische producten. Ook nemen wij alle rompslop qua service en onderhoud graag uit handen. Zo houd je meer tijd en geld over. Dat is fi jn toch! Neem vrijblijvend contact op en wij helpen je graag verder! info@seijsener.nl +31 (0)75-6810 610 Powered by TCPDF (www.tcpdf.org) info@seijsener.nl +31 (0)75-6810 610

RECREACTIE 8 | december 2022 magazine over recreatie en toerisme Energieprijs gaat door het dak En wat doe je daar als ondernemer aan? Yoga, meditatie en samen zingen op Camping BlueWoods HISWA-RECRON strategie legt focus op innovatie en kwaliteit Samen Digitaal Veilig helpt ondernemers tegen cybercrime

Dé specialist in de bouw van sanitaire units van hoge kwaliteit Maatwerk dat volledig aan uw wensen voldoet Volledige ontzorging van ontwerp tot sanitaire installatie Innovatieve milieu- en energiebewuste oplossingen Onderhoudsvriendelijke en duurzame materialen Units zijn schakelbaar, fl exibel en verplaatsbaar mobielbouw.nl biedt u nog veel meer informatie Wij wensen iedereen fi jne feestdagen en een succesvol 2023 Adri Mijnheer, Thijs Lunenburg, Rianne Jansen, Yvette Mijnheer, Maxx Hup en Harm-Jan Mooiweer. Verblijfsrecreatie Watersport Dagrecreatie Sport en Wellness DÉ RECREATIE BEDRIJFSMAKELAAR F.A. Molijnlaan 28, 8071 AG Nunspeet Tel: 0341 - 25 23 63

colofon voorwoord Hoofdredactie: HISWA-RECRON, Marike Rosier, communicatie@hiswarecron.nl Eindredactie: Maarten Bokslag, www.bokslag.com Redactiecommissie: Wanda van Eck, Jeff rey Belt, Stijn Boode Marike Rosier Aan dit nummer werkten mee: Jaap van Sandijk, Robin van Milligen, Eelco de Jong, Jos van der Sterren Opmaak: Dock35 Media Coverfoto: Shutterstock Bladmanagement: Dock35 Media, Sjoerd Franssen Advertenties: Dock35 Media, Martijn Penning, (0314) 355 826, martijn@dock35media.nl Druk: Senefelder Misset Doetinchem B.V. Abonnementen: HISWA-RECRON, Storkstraat 24, 3833 LB Leusden, communicatie@hiswarecron.nl, (033) 303 9700, 65 euro per jaar. 32,50 euro voor studenten en medewerkers van recreatiebedrijven. Gratis voor HISWA-RECRON-leden, overheden en pers. Als vakblad hanteren wij de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er vanuit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Oplage: 4.400 exemplaren. De samenstellers hebben de grootst mogelijk zorgvuldigheid betracht. Noch HISWA-RECRON, noch redactie, noch auteurs aanvaarden enige aansprakelijkheid bij eventueel voorkomende fouten. PARTNERS IN BUSINESS: Manager Communicatie Wat vind jij? Dit is alweer de laatste Recreactie van het jaar. Het schrijven van dit voorwoord is voor mij altijd een moment om rustig terug te kijken, te refl ecteren en om te bedenken wat ik volgend jaar anders kan doen. Ik kijk terug naar wat er op mijn werk gebeurde, ik bepaal of ik nog met plezier werk en waar ik mijn voldoening uit haal. Ook dit jaar constateer ik weer dat ik op de juiste plek zit. Er kunnen dingen beter. Ik ga zeker nieuwe dingen doen en oude dingen anders doen, en alles met veel enthousiasme en energie. Zodat ik (hopelijk) ook volgend jaar weer met veel voldoening terug kan kijken. Deze Recreactie staat overigens ook bol van energie (of zit ook vol energie?) Uiteraard komen de energiecrisis en de gevolgen voor ondernemers aan bod. Maar je vindt ook juist veel praktische tips om slimmer met energie om te gaan en zo de kosten omlaag te brengen. Als ik terugkijk naar de andere edities van Recreactie van dit jaar ben ik behoorlijk tevreden. Het nieuwe uiterlijk en andere rubrieken geven het blad glans en vernieuwing. De artikelen krijgen meer diepgang en spreken veel mensen aan. Althans dat hoor ik soms en vind ik zelf. Maar wat vind jij er eigenlijk van? Om volgend jaar dit vakblad nog verder te verbeteren, hoop ik dat jij je mening KENNISPARTNERS: ook wilt geven. Scan de QR-code met je telefoon en je kunt het direct laten weten. Het kost maar 2 minuten van je tijd! Fijne feestdagen en alle goeds voor 2023 gewenst. 08-2022 | Recreactie 5 Doe mee met het lezersonderzoek!

WAAROM STELLICHER ADVOCATEN ALLE ENERGIE STEKEN IN RECREATIE Al 35 jaar zijn wij nauw betrokken bij de Nederlandse recreatiebranche. Dat is wat je met recht een specialisme kunt noemen. Wij staan recreatie-ondernemers bij met praktisch advies en juridische procedures. Omdat we persoonlijk contact en creativiteit belangrijk vinden, kunnen we daadwerkelijk maatwerk bieden; geen standaard oplossingen, maar oplossingen waar anderen geen uitkomst zien. En dat doen we allemaal met veel kennis, expertise en plezier. Ontdek onze kracht op stellicher.nl Uw partner voor (schoon) waterbeheer Advisering drink- en zwemwater Legionellabeheer Uitvoering monstername en analyse Testing for life 088 - 831 05 00 - c-mark@ftbnl.eurofins.com - www.c-mark.nl inhoud Informatief 08 14 26 28 29 31 33 Onder de aandacht Kort nieuws uit de branche Coverstory Energiecrisis dwingt tot creativiteit Strategie HISWA-RECRON legt focus op kwaliteit Kennis delen Hoe word je Samen Digitaal Veilig? Kennis delen Gevolgen van het stikstofbeleid Vakinfo Slim en eenvoudig energie besparen Productnieuws Een overzicht van de laatste innovaties 11 13 24 20 Opinie De provincies Gaswinning en windmolens bedreigen recreatie in Friesland en Groningen Mens&bedrijf De bezieling Camping BlueWoods is voor bewust levende mensen, met aandacht voor elkaar Columns Green Key RecreAnders 08-2022 | Recreactie 7

onder de aandacht Schadevergoeding omzetverlies hoog water Vorig jaar veroorzaakten de onverwachte overstromingen van rivieren in Limburg en Noord-Brabant veel schade. Ook recreatieondernemers hadden veel overlast; vaak kon het hele verdere seizoen worden afgeschreven wegens schade en verzakte, natte grond. Onder andere op aandringen van HISWARECRON werkte het kabinet afgelopen zomer samen met de provincie Limburg aan een tegemoetkomingsregeling voor getroffen ondernemers. Door een aanhoudende lobby is die regeling voor vergoeding van omzetschade er gekomen voor het derde en vierde kwartaal van 2021 en het eerste kwartaal van 2022. Nieuwe attracties Toverland Toverland opent komend jaar vier nieuwe attracties in het themagebied Avalon, waar gasten zich in de mythische wereld van tovenaar Merlijn kunnen wanen. Hiermee wordt het attractieaanbod nog aantrekkelijker voor een bredere doelgroep en kunnen gasten zich langer vermaken in het gebied. Er komen attracties voor de kleinere kinderen, maar ook de ‘vliegschool’ Pixarus, waar gasten hun eigen voertuig besturen en zelf bepalen hoe vaak ze over de kop gaan. Met de uitbreiding is een investering van tien miljoen euro gemoeid. Pixarus Helpdesk energie Energie is peperduur en HISWA-RECRON zoekt naar oplossingen. Daar kun je uitgebreid over lezen in de coverstory van dit magazine. Om orde te scheppen in de snel wisselende informatie, regelingen en adviezen heeft HISWA-RECRON op de website een speciale Helpdesk Energie gelanceerd. Hier vind je tips en advies om energie te besparen, een overzicht van de regelingen en een vraag & antwoord-rubriek. www.hiswarecron.nl/energie Vrije ruimte WKR tijdelijk naar 3% De werkkostenregeling wordt aangepast. Dat betekent, dat bedrijven een wat groter deel van de loonsom onbelast voor hun medewerkers kunnen besteden aan zaken als bedrijfsuitjes of buitensport. Dit jaar gaat het nog om 1,7% van de eerste 400.000 euro van de totale fiscale loonsom. Zoals het zich nu laat aanzien wordt dat per 1 januari 2023 verhoogd naar 3%. Dat tarief blijft een jaar lang gelden. Daarna gaat het in 2024 naar 1,92%. Het voorstel is nog niet helemaal definitief, maar zeker is dat het mooie kansen gaat bieden voor bijvoorbeeld buitensportbedrijven. 8 Recreactie | 08-2022 Foto: Shutterstock Illustratie: Shutterstock Wat vind je van Recreactie? Nieuw in dienst Sacha de Haan Zowel HISWA Magazine als Recreactie zijn in het najaar van 2021 vernieuwd. Er kwam een nieuwe opmaak en enkele nieuwe rubrieken. Na een jaar willen we evalueren hoe de bladen worden ontvangen en waar we nog kunnen verbeteren. Waarover lees je graag in Recreactie? Wat mis je en wat kan er beter? Dat horen we graag van jou. Wil je daarom een vragenlijst invullen? Dat kan anoniem en duurt hooguit drie minuten. Met de uitkomsten van dit lezersonderzoek maken we Recreactie nog mooier en beter passend bij jouw behoefte. Kijk op www.hiswarecron.nl (zoekterm: magazines) of scan de QR-code: Per 1 november is Sacha de Haan (49) bij HISWA-RECRON aan het werk als medewerker fi nanciële administratie en debiteurenbeheer. “Het is een afwisselende functie met verschillende werkzaamheden”, vertelt Sacha. “Ik heb een ruime werkervaring in de fi nanciële administratie bij diverse werkgevers. Ik heb veel zin om de administratie van HISWARECRON te leren kennen en mijn bijdrage hieraan te leveren.” Sacha woont in Scherpenzeel en is graag buiten bezig, met het zorgen voor de paarden, tuinieren of wandelen. Favoriet vakantieland is Frankrijk, waar zij samen met haar man kampeert of een huisje huurt. Sacha de Haan werkt op maandag, woensdag en vrijdag. (033) 303 97 17 s.dehaan@hiswarecron.nl Geslaagde Recreatie Vakbeurs Er waren maar liefst acht beurshallen met prachtige stands, nieuwe producten, beleving, gastvrijheid en informatieve kennissessies. De Recreatie Vakbeurs van 15-17 november in Hardenberg was beslist een succes. Er waren ruim 300 exposanten – waarvan veel HISWARECRON Partners in Business – en ruim 8.000 bezoekers. In de HISWA-RECRON stand werden ondernemers gastvrij ontvangen in een huiskamersetting en gewezen op de gratis plaatsing van vacatures op www.recron.nl/vacatures. Daarnaast waren er diverse kennissessies van Kennispartners over het aantrekken en vasthouden van medewerkers. In de recreatiesector draait alles om mensen en dat was duidelijk op de Recreatie Vakbeurs! 08-2022 | Recreactie 9 Foto: Wanda van Eck Foto: Marike Rosier

onder de aandacht column Kamervragen over ‘roofinvesteerders’ Kijk naar de héle keten In het oktobernummer van Recreactie schreven we in de coverstory al over het onderzoek naar het opkopen van vakantieparken en het al dan niet verdwijnen van jaarplaatsen, dat was uitgevoerd op verzoek van de Tweede Kamer. De SP stelde ook naar aanleiding van dat gedegen onderzoek weer Kamervragen, en wel 85 stuks (!). Daarin gaat het wederom over roofinvesteerders die parken op zouden kopen en mensen verjagen van hun jaarplaatsen. Minister Hugo de Jonge heeft nu op al die vragen gereageerd. Daarbij wijkt hij niet af van het onderzoek. Hij ziet geen heil in opkoopbescherming en wil geen fonds maken waarmee jaarplaatshouders hun eigen park kunnen kopen. Hij wil ook geen verplichte Bibob-toets, want: “Uit het RIEC-rapport blijkt niet dat er onder investeerders veel criminelen zitten”. www.rijksoverheid.nl (zoekterm: opkopen vakantieparken) Nieuwe leden Tussen 15 oktober en 20 november zijn de volgende bedrijven lid geworden van HISWA-RECRON. Welkom! • Huttopia Nederland, Utrecht, www.huttopia.nl • Camping Emmen, Schoonebeek, www.campingemmen.nl • Zijda Yachting/Marina Jirnsum, Jirnsum, www.marinajirnsum.nl • Charter en Service Sneek, Sneek, www.aquanaut.nl • VOF van Hoven-Beusmans, Eckelrade • Jachthaven Terneuzen, Terneuzen, www.jachthaventerneuzen.nl • Heesemans Hoeve, Boxtel, www.tussenweienhei.nl Wat gebeurt er met de lege flessen shampoo nadat ik deze weggooi? Wordt mijn linnengoed echt niet gemaakt in fabrieken met erbarmelijke werkomstandigheden? En hoe worden mijn koffiebonen eigenlijk geproduceerd en vervoerd? Dit zijn vragen die de meesten van ons zichzelf tot een tiental jaar geleden waarschijnlijk nooit hebben gesteld. Bij de inkoop van producten gaat het om de inkoopprijs, de verkoopprijs, de winst en wellicht een stukje kwaliteit. Ergens is dit wel verklaarbaar, ieder bedrijf heeft immers geld nodig om de kosten van het bedrijf, zoals personeel, te kunnen betalen. En toch beseffen we steeds vaker dat er meer is dan winst en de impact puur en alleen op ons bedrijf. We zien dat onze manier van inkopen, die klik op de muis in de webshop van de groothandel, impact heeft op de mensen, de natuur en het milieu in de rest van de keten, over de hele wereld. Om die impact op de gehele keten inzichtelijk te maken, raad ik iedereen aan een overzicht te maken van alles wat er wordt ingekocht. Breng van al die producten de gehele keten zo goed mogelijk in beeld en laat je daarbij helpen door productkeurmerken, zoals het EU Ecolabel, FairTrade en GOTS, of de systematiek van Green Key. Stel voor jezelf en jouw team een korte lijst met inkoopeisen samen. Bedenk daarbij ook wat er met het product gebeurt na afloop van het gebruik. Is het hoogwaardig recyclebaar of herbruikbaar? Pas daar, indien nodig, je inkoopeisen op aan. Zo maak je het voor jezelf en jouw team makkelijker om dagelijks bewuste keuzes te maken. Dan draag je niet alleen bij aan de verduurzaming van je eigen inkoop, maar ook aan de verduurzaming van de rest van de keten. Zo werken we samen aan een mooiere toekomst, voor iedereen. Robin van Milligen, keurmeester Stichting KMVK Meer weten over Green Key? Neem contact op met Erik van Dijk E: erik@kmvk.nl T: 06 - 12 81 06 41 08-2022 | Recreactie 11 Foto: Ditta van Ekris Foto: Max de Krijger/Huttopia de Roos

Ron, hoe hou ik grip op mijn resultaat en de kosten? Wil je dat jouw gasten het naar hun zin hebben? En wil je zelf grip hebben op het resultaat? Dan heb je behoefte aan iemand die je markt kent. Iemand die je niet alleen helpt met je (salaris)adminstratie, maar ook met financieringsoplossingen en het verbeteren van je rendement. De recreatie- en horecaspecialisten van Countus hebben hier veel ervaring mee en kunnen jou helpen met het maken van strategische keuzes. Hiervoor hebben we zelfs een speciaal expertiseteam in het leven geroepen: Bertijn Vos, Jesca Wemmenhove en Ron Koopmeiners. Wil jij een keer brainstormen over de mogelijkheden voor jouw bedrijf? Neem vrijblijvend contact met ons op. Expertiseteam Recreatie & Horeca recreatie-horeca@countus.nl COUNTUS.NL/RECREATIE onder de aandacht RecreAnders Arthur van Disseldorp VP van EFCO Op 12 oktober vond de algemene ledenvergadering van de Europese recreatiekoepel EFCO&HPA plaats in het Franse Niort. Daar werd Arthur van Disseldorp, HISWA-RECRON regiomanager Limburg en Noord-Brabant, voor de komende twee jaar gekozen tot vice-president. Hij vertegenwoordigt ons land al enkele jaren in het bestuur van EFCO&HPA. In 1979 was RECRON een van de oprichters van deze Europese koepelorganisatie. Toen is gestart met 6 landen; nu bestaat deze vereniging uit ruim 20 deelnemende Europese landen. “Steeds vaker worden er onderwerpen op de Europese agenda gezet die van belang zijn voor de leden van HISWA-RECRON. We moeten nadrukkelijk onze stem laten horen. Dit heeft alleen zin als we het gezamenlijk aanpakken”, stelt Arthur van Disseldorp. Als meerdere HISWA-RECRON leden interesse hebben, wil Arthur graag een studiereis organiseren naar de EU in Brussel. Belangstelling? Stuur hem dan even een mailtje: a.vandisseldorp@hiswarecron.nl Leidraad Bestemmingsmanagement Iedere Nederlander heeft in 2030 profijt van toerisme. Dat is het uitgangspunt van de Leidraad Bestemmingsmanagement, die in oktober verscheen. Het komt voort uit een samenwerking tussen provincies, het ministerie van EZK, NBTC, CELTH, destinatiemarketing- en citymarketingorganisaties én HISWA-RECRON. Om voor het toerisme een duidelijke stip op de horizon te zetten is een eenduidige aanpak nodig, en samenwerking op nationaal, regionaal en lokaal niveau. De Leidraad Bestemmingsmanagement geeft hier richting. Aan de hand van concrete stappen wordt uitgelegd hoe partijen direct aan de slag kunnen met bestemmingsmanagement. www.hiswarecron.nl (zoekterm: integrale aanpak) 08-2022 | Recreactie 13 Jos van der Sterren Docent en senior onderzoeker toerisme Breda University of Applied Sciences Master het vak De wereld van internationale campings en vakantieparken is enorm in beweging. Veel parken hebben te maken met herstructurering en modernisering of met overnames en nieuwe investeringen. Om beter te concurreren in de toekomst, moeten parken innoveren en verduurzamen. Er zijn grote investeerders op het overnamepad – deels buitenlandse ketens. Er gebeurt dus van alles en ondernemers moeten vaak op de hoogte zijn van complexe onderwerpen. Ik mocht deze zomer meewerken aan een onderzoek dat BUas uitvoerde naar de huursituatie van de vaste gast op vakantieparken bij herstructurering. Een conflictueus onderwerp waarbij belangen vaak tegengesteld zijn en discussies hoog kunnen oplopen. Dan blijkt wel weer hoe complex deze wereld is geworden. Het management van grootschalige campings en parken is ingewikkeld: een ondernemer of manager moet niet alleen expert zijn in gastvrijheid, maar ook kenner zijn op het gebied van omgevingswetten, milieuwetgeving, digitale boekingssystemen en van de laatste trends op het gebied van personeelsmanagement. Het management van deze bedrijven wordt vaak onderschat, ook door het onderwijs. Er wordt toch verwacht dat je dat maar even doet. Hoe moeilijk kan het nu zijn om een camping te runnen … Niets is minder waar, daarom zijn we bij BUas nu gestart met een nieuwe tweejarige master Sustainable Outdoor Hospitality Management. Studenten leren hier niet alleen over de laatste ontwikkelingen van duurzaam management in Nederland. Ze doen internationale ervaring op met het werken in grote campingresorts en studeren een half jaar in Kroatië en daarna in het Spaanse Girona. Omdat het management van een campingresort vooral een kwestie is van doen, zit er een belangrijk traineeship aan het eind van de opleiding. De opleiding is met name ook voor mensen met een paar jaar werkervaring en ik ben erg enthousiast over de samenwerking met twee andere universiteiten en met HISWA-RECRON. Zo dragen wij ons steentje bij aan het verduurzamen en professionaliseren van het internationale kampeerbedrijf.

coverstory Stijging gasprijs leidt tot creatieve besparingen Hoe overleef je deze energietarieven? De energiecrisis raast door de wereld en de dagprijzen van vooral gas lopen soms extreem op. De overheid werkt aan een steunprogramma, maar nu is al duidelijk dat veel bedrijven daar buiten gaan vallen. Hoe staat het ervoor bij de leden van HISWA-RECRON, in veel gevallen grote verbruikers van energie? En wat kun je als ondernemer doen om te overleven? Doorberekenen van de prijsstijgingen blijkt maar heel beperkt mogelijk. Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Molecaten, De Paardekreek, Peter Ramp, Shutterstock Bij veel ondernemers is de stijging van de energieprijzen hard aangekomen. “Ik schat in dat we nu driemaal zoveel voor energie betalen als vorig jaar”, vertelt Tim Slager, directielid van 14 Recreactie | 08-2022 Molecaten, eigenaar van 17 campings. “Dat kunnen we maar ten dele doorberekenen aan de gasten; de boekingen voor 2023 lopen volop, dus we moeten daar een inschatting voor maken. Voor een deel is het ook verlies van marge.” Met de oorlog in Oekraïne is de energiemarkt flink ontregeld geraakt. Opeens bleek Europa afhankelijk van Russisch gas. In het kielzog van een kunstmatig opgewekte schaarste stegen de ‘Een warmtepomp werkt perfect voor het opwarmen van het zwembadwater’ prijzen van gas – dat werd circa vier keer zo duur – elektra en olie. HISWA-RECRON hield in september 2022 een enquête onder de leden om te kijken hoeveel ondernemers getroffen waren door de stijgende prijzen. Dat zijn dus recreatiebedrijven te land en gericht op het water, maar ook de botenbouwers – een energie-intensieve bedrijfstak. 218 ondernemers reageerden. De uitkomsten liegen er niet om: 58% van de aangesloten bedrijven heeft nu al een variabel contract en betaalt dus dagprijzen. In de loop van 2023 komt daar nog 16% bij, dus eind 2023 koopt bijna driekwart van de leden energie in tegen dagprijs. Voor maar liefst 45% van de leden zijn de uitgaven aan energie in het afgelopen jaar met meer dan 100% toegenomen, met een uitschieter naar +800%! Daarbij geeft driekwart van de onder nemers aan de kosten niet, of slechts gedeeltelijk door te kunnen berekenen aan de klanten. Geschrokken Jeffrey Belt, hoofd afdeling Leisure en Recreatie van HISWARECRON, is geschrokken van de cijfers. “Uit de enquête kunnen we diverse conclusies trekken. De belangrijkste is misschien wel: de exponentieel gestegen energiekosten kunnen niet, of slechts ten dele worden doorberekend aan de gasten. Daar zijn diverse oorzaken voor. Soms zijn de stijgingen gewoon te groot om door te berekenen. Vaak zijn er contractafspraken met gasten, dat 08-2022 | Recreactie 15 >

Uw inventaris in één keer compleet en altijd up-to-date. Ons full-service concept bespaart u veel tijd en hoofdbrekens. Als specialist in complete inventarispakketten verzorgen wij snel en accuraat de volledige inventaris voor uw recreatiewoningen. Van theelepel tot tuininventaris. En via de handige app kunt u deze daarna eenvoudig op peil houden. Want de kracht van ons assortiment is dat wij artikelen langdurig kunnen naleveren. Stationsplein 8a • 2801AK Gouda • tel. 0182 511 511 • www.marindex.nl Wordt u geconfronteerd met extreem hoge energiekosten? Bespaar 26% op uw verbruik Bespaar 26% op uw Niemand aanwezig? Temperatuur omlaag! Optioneel op afstand instelbaar en te koppelen met uw reserveringssysteem De slimme ICY Timer Thermostaat www.icy.nl Meer weten? Scan de code of neem contact met ons op. Binnen 1 stookseizoen terugverdiend coverstory prijzen maximaal 10% per jaar mogen stijgen. En soms zitten er diverse bedrijven in een regio, die elkaar qua prijzen goed in evenwicht houden. Als er dan één de dagprijs moet betalen, terwijl de buurman een vast contract heeft, raakt dat evenwicht zoek en kost het je je gasten. In andere gevallen gaat het om boekingen voor 2023 die al zijn gedaan. Je kunt dan niet opeens de prijs significant verhogen.” Bespaartips In de enquête werd de ondernemers ook om bespaartips gevraagd. Dat leverde veel respons op, vertelt Belt. “We hebben al die tips onder elkaar gezet in onze kennisbank. Daarnaast voeren we een stevige lobby naar de overheid. Zo was er begin oktober overleg met energieminister Rob Jetten. Onze inzet: een regeling voor de schrijnende gevallen, de bedrijven die wel energie moéten gebruiken, omdat ze anders hun product niet kunnen bieden. En we willen dat die regeling de bedrijven enig respijt geeft, terwijl ze extra vaart zetten achter de verduurzaming – of het aanpassen van hun bedrijfsmodel. Om een voorbeeld te geven: als jij een tropisch zwemparadijs hebt, kun je nu niet meer besluiten dat dat in 2023 dicht blijft. Want er zijn al heel veel boekingen gedaan. Voor ons maakt het niet uit of het een prijsplafond, een noodfonds of een subsidie wordt. Als er maar een snelle en duidelijke regeling komt. Dan is het wel schrijnend om te horen dat de minister ons vraagt om een lijst waarmee we kunnen aantonen dat we echt aan het verduurzamen zijn. Alsof dat niet bij alle bedrijven al jarenlang gebeurt. Ik heb de indruk dat ze daarmee tijd willen kopen. Maar onze ondernemers blijven in onzekerheid. Het gaat om belangrijke bedrijven voor onze economie. Recreatieparken met een zwembad, maar ook de maakindustrie om boten te bouwen. Je kunt die bedrijven niet zomaar laten stikken. Zulke prijsstijgingen, daar kun je niet tegenop ondernemen.” In de spaarstand Ondertussen gaan de ondernemers in spaarstand. Tim Slager van Molecaten: “Natúúrlijk proberen we de kosten zoveel mogelijk te beperken door energie te besparen. We waren al veel langer met duurzaamheid bezig, maar nu wordt het belang nog extra onderstreept.” Hoe pakt Molecaten dat dan aan? “Toch door hele kleine dingen. We zijn alerter op verlichting. De temperatuur in sanitairgebouwen is iets omlaag gebracht. En dat geldt ook voor de zwembaden, waar het water nu een paar graden koeler is. Juist die laatste paar graden opwarmen kost relatief veel energie.” Gelukkig had Molecaten al diverse duurzame investeringen gedaan, zoals warmtepompen en zonneboilers voor de sanitairgebouwen. “Duurzaam investeren is goed. Maar we blijven natuurlijk ondernemers. Dat betekent dat we moeten rekenen in terugverdientijden. Je kunt niet zomaar alles energieneutraal maken. Maar wat we wel al jaren doen, is bij grote bouwkundige ingrepen kiezen voor het meest duurzame alternatief.” ‘Zulke prijsstijgingen, daar kun je niet tegenop ondernemen’ Of het plaatsen van grote hoeveelheden zonnepanelen een goede oplossing is voor de energiecrisis, betwijfelt Slager. “Zolang we kunnen terugleveren beperkt het de energienota. Maar dat terugleveren staat onder druk. Overdag wek je heel veel stroom op, maar die heb je ‘s avonds en ‘s nachts nodig. Dan moet je toch ook voor opslag zorgen.” Oplossingen die ontwikkeld zijn voor woningen, zijn ook niet allemaal geschikt voor vakantiehuizen, stelt Slager. “Een warmtepomp is het meest rendabel om een woning lange tijd op een continue temperatuur te houden. Maar wat doe je als een vakantiehuis af en toe een paar weken niet wordt verhuurd? Dat levert vraagstukken op die eerst goed onderzocht moeten worden.” Gas tegen de dagprijs Peter Ramp is manager van Camping Bakkum, één van de drie Kennemer Duincampings. Het bedrijf werd zwaar getroffen door de energiecrisis. “Wij hadden een contract met Gazprom en dat moest ontbonden worden”, vertelt Ramp. “Sinds oktober kopen wij energie in tegen dagprijzen.” Gelukkig zijn de Kennemer Duincampings al jarenlang actief met het verduurzamen van de bedrijven. “Elk kwartaal hebben we duurzaamheidsoverleg, waar de parkmanagers en hoofden technische dienst bij aanwezig zijn. Dit jaar ligt de focus dus sterk op energiebesparing. En dan vooral op de korte termijn. Hoe kunnen we snel minder energie gebruiken?” Dat leverde al snel een paar uitstekende oplossingen op. Zo is de temperatuur in de sanitairgebouwen een paar graden lager. Volgens Ramp hebben de gasten daar alle begrip voor; mensen doen thuis ook wat zuiniger met energie. De deuren van recepties en kantoren, die in het kader van de coronapreventie vooral veel open stonden, zijn weer dicht. “Maar de belangrijkste besparing hebben we toch behaald door de circulatiesystemen van het warm water in de sanitairgebouwen ‘s nachts lager te zetten”, vertelt Ramp. “De gasten adviseren we dan om de douches te 08-2022 | Recreactie 17 >

Nu ook in Nederland Adria is een pionier op het gebied van de ontwikkeling van campings met hoogwaardige huuraccommodaties. Ons doel is om uw gasten een onderscheidende en unieke vakantie-ervaring te bieden. Onze “one-stopshop”-benadering houdt in dat wij met onze klanten samenwerken van conceptontwikkeling tot service en aftersales. Campings, touroperators en vakantieparken profiteren allemaal van onze unieke service. Lid van: Adria Home Benelux c/o Daalmann Mobilheime GmbH Rudolf-Diesel-Str. 11 D - 49843 Uelsen Tom Imming Projectmanager Camping & Toerisme T: 0031 (0)6-28488267 E: tom@daalmann.com www.adria-home.com | www.adria-holidays.net coverstory De Paardekreek heeft veel geïnvesteerd in energieneutrale vakantieverblijven pakken die het dichtste bij de ketel liggen. Dan hebben ze toch snel warm water.” De besparing is fors: per sanitairgebouw 5 tot 8 kuub gas per etmaal. Omdat de Kennemer Duincampings 25 sanitairgebouwen tellen, gaat het al snel om 125 kuub minder gasverbruik per dag. “Dat hadden we jaren eerder moeten bedenken”, vindt Peter Ramp. Daarnaast zijn er plannen om een van de parkeerterreinen te overkappen en daar een zonnepark met een opbrengst van 500.000 kWh te realiseren. “Daarmee kunnen we ongeveer een derde van onze energiebehoefte zelf opwekken”, stelt Ramp. “We denken ook na over mogelijkheden voor energieopslag, want wij zijn een groot deel van het jaar gesloten. Dan kunnen we in feite niets met al die stroom. Daarom heeft het voor ons ook niet zoveel zin om nog meer zonnepanelen te leggen.” Bemeteren of niet? Het bemeteren van jaar- en seizoensplaatsen is een manier om de energielasten direct door te berekenen aan de gasten. Bij Camping Bakkum wordt deze winter alle elektra bemeterd, vertelt manager Peter Ramp. Op basis van de metingen wordt ingezet op bewustwording bij de 2.000 seizoensgasten. De kosten worden nog niet direct doorberekend. Bij De Paardekreek betalen seizoensgasten nu al deels een vast tarief en deels het werkelijk gebruik. Voor de toeristische plaatsen zit elektriciteit in het tarief verwerkt en dat laat zich dus enkel indexeren door de prijzen flink te verhogen. “Het is ook een forse investering om al die plekken te bemeteren. Dat beslis je niet op een achternamiddag”, stelt eigenaar Arjen Brinkman. Op weg naar energieneutraal Ook Camping en Villapark De Paardekreek in Kortgene heeft de afgelopen jaren al flink geïnvesteerd, met als doel om op termijn van het gas af te komen of zelfs energieneutraal te worden. Dat doel is nog niet bereikt, vertelt eigenaar Arjen Brinkman. “Wel is het zo dat onze nieuwe circulaire accommodaties heel energie-efficiënt zijn. Je komt een heel eind met zonnepanelen op het dak. Maar bij een vakantiewoning voor acht mensen, met twee badkamers, halen we het niet met de 16 panelen die op het dak passen. De warmtepomp trekt erg veel stroom.” De Paardekreek heeft ook een warmtepomp voor verwarming van zowel het binnen- als buiten-zwembad. “Het voordeel is dat je het water heel gelijkmatig kunt opwarmen en dat het dan ook lang op temperatuur blijft”, legt Brinkman uit. Een ander voordeel is dat de warmtepomp prima uit kan als er een piek is in het stroomgebruik. En de pomp werkt volop als overdag de zon schijnt en er ruim voldoende stroom voorhanden is. Brinkman heeft nog een tip heeft voor ondernemers om laagdrempelig te verduurzamen. “Leg op je bestaande chalets een paar zonnepanelen, dat is voldoende om ze in de winter vochten vorstvrij te houden. En als je nieuwe koopt, vraag dan aan de leverancier om een chalet dat volledig elektrisch is. Vervolgens leg je het dak vol met zonnepanelen. Die investering is niet zo hoog, en dan kom je een heel eind richting energieneutraal.” 08-2022 | Recreactie 19

de bezieling Camping BlueWoods ‘Vooral heel dicht bij onszelf blijven’ Een camping voor bewust levende mensen, die genieten van de natuur en van elkaars gezelschap. Dat stond Sylvia Beerens en Manfred Beckman Lapré voor ogen toen zij eind 2019 besloten om een wat verwaarloosde camping van 2 hectare in het Brabantse Liempde te kopen. Inmiddels is hun Camping BlueWoods uitgegroeid tot een uniek bedrijf, waar bijzondere ontmoetingen plaatsvinden. Sylvia Beerens en Manfred Beckman Lapré aan de mensen in hun omgeving. En we wilden vooral heel dicht bij onszelf blijven.” Pagina voor pagina werd de website opgebouwd, en met elke pagina tekst werd Sylvia en Manfred meer duidelijk wat ze met het bedrijf wilden. Geen overvolle mierenhoop, maar een klein bedrijf met natuurlijke beplanting en een hartelijke sfeer. Zij lieten zich daarbij inspireren door de blue zones (zie pag. 23). Onvoorstelbaar druk “We waren al een jaar aan het voorbereiden. Onze website was al geïndexeerd door Google en we waren geaccrediteerd als lid van de Groene Koepel. En meteen vanaf de opening, op 1 april vorig jaar, liep het storm. Het was onvoorstelbaar. Er kwamen Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: De Groene Koepel, HISWA-RECRON Het ging al een tijdje niet zo goed met Camping de Mus’donck in Liempde. Het bedrijf was een typisch geval van ‘vergane glorie’. Maar toch: toen Sylvia Beerens en Manfred Beckman Lapré er in 2019 een nachtje verbleven sloeg er een vonk over. “We hadden nooit plannen gemaakt om een camping te kopen. Maar we stonden hier en hadden allebei zoiets van: dit is het”, vertelt Sylvia. Het natuurlijke terrein, de kleinschaligheid en de mooie boerderij maakten diepe indruk. Toen ze eenmaal ontdekten dat het bedrijf te koop stond begonnen zij al snel met het opstellen van een businessplan. Sylvia: “De koop werd begin 2020 gesloten en de overdracht stond gepland voor januari 2021. Toen we in maart 2020 door de lockdown opeens thuis kwamen te zitten hadden we alle tijd om onze plannen verder uit te werken. We wisten steeds beter welke richting het in zou moeten gaan. Geen camping voor iedereen, maar een camping voor mensen die bewust in het leven staan, en waarde hechten 20 Recreactie | 08-2022 heel veel mensen en iedereen vond het geweldig”, vertelt Sylvia. “Veel mensen gingen dat jaar ook op vakantie in eigen land. Het was zó druk, dat ik na twee weken al besloot om mijn baan als sales manager op te zeggen. Ik ben me daarna volledig op de camping gaan richten. 2021 werd een geweldig seizoen.” Het eigen karakter van natuurkampeerterrein BlueWoods komt op allerlei manieren naar voren. Zo wordt er steeds meer groente en fruit verbouwd. De maaltijden worden zoveel mogelijk met lokale ingrediënten gemaakt. Mensen die zin hebben om muziek of theater te maken, yogalessen te geven of andere activiteiten te organiseren zijn zeer welkom; zij krijgen 25% reductie op de Geen overvolle mierenhoop, maar een klein bedrijf met natuurlijke beplanting overnachtingsprijs. Er zijn ook zaken waar de eigenaren van BlueWoods niet van houden. Campers langer dan 6 meter zijn niet welkom. Mensen die elektrische kachels of airco’s meenemen betalen 5 euro extra per nacht. “Nodig wegens de hoge energieprijzen, maar ook om die gasten wat af te schrikken”, stelt Sylvia. BlueWoods heeft ook besloten zich niet op kinderen te richten. “Er zijn in Nederland 2.000 campings die zich wél op kinderen richten. Als er veel kinderen zijn geeft dat een andere sfeer die minder goed past bij BlueWoods. Maar als een vader met zoontje zich na een lange tocht aanmelden sturen wij ze niet weg hoor.” Niet te vol Sylvia legt uit dat de activiteiten met de camping niet primair bedoeld zijn om veel geld mee te verdienen. “Natuurlijk moet er rendement uit komen. Maar Manfred heeft nog steeds een prima baan bij Rijkswaterstaat en daar komen we een heel eind mee.” Daarom hoeft het bedrijf ook niet vol te staan. Anders gezegd: BlueWoods heeft zestig elektriciteitsaansluitingen, maar als er dertig tenten, caravans of campers staan wordt het bord ‘vol’ bij de ingang gezet. “We willen geen overvol bedrijf. Voor 2022 hebben we ons best gedaan om de drukte meer in de weekends te concentreren. Dat werkt goed. We organiseren nu door de week niets meer en leggen de focus op vrijdag tot en met zondag. Afgelopen seizoen werkte dat perfect. Werkelijk waar: elk weekend stonden we vol en op zondagavond gaat vrijwel iedereen weer huiswaarts. Echt ideaal.” Manfred is een verdienstelijk kok en de gerechten die hij op vrijdag en zaterdag bereid hebben inmiddels faam verworven. De ontbijtjes die Sylvia en Manfred serveren worden ook gewaardeerd. “Wij zijn niet actief op social media, maar andere mensen plaatsen foto’s van onze ontbijtjes en het gezamenlijk eten in de weekends. Dat is de beste reclame die we ons kunnen wensen.” Naast de camping is er ook nog een groepsverblijf in de oude boerderij. Voorheen voor schoolgroepen, is het nu een ‘inspiratiehuis’ voor yoga-, mindfulness-, stilte- en meditatieretraites, inclusief overnachtingen. De natuur en de gasten spelen een belangrijke rol in het verhaal van BlueWoods. Maar het bedrijf werd bij de overname óók getekend door enorme uitgegroeide coniferenhagen en door 18 stacaravans op jaarplaatsen. Coniferen zijn snel opgeruimd. 08-2022 | Recreactie 21 >

Bedrijfsoverdracht DEN OTTER VAN VLIET BEDRIJF S OPVOLGING | TAXATIE | COACHING LEISURE MAKELAARS NEDERLAND Bent u bezig met de toekomst? Lijkt het nog ver weg, of is het juist dichtbij? Samen met u kijken we naar de mogelijkheden en maken we een plan. www.denottervanvliet.nl info@denottervanvliet.nl Tel. 0412 47 42 82 Heesch Totaalleverancier voor de recreatiesector Wij hebben een ruim assortiment artikelen die benodigd zijn in de camping- of recreatiebranche. Daarnaast bieden we ondersteuning op maat bij de voorbereiding én uitvoering van infrastructurele & technische projecten. Denk aan ontwerpberekeningen of begeleiding op het terrein, bijvoorbeeld bij het aanleggen van leidingsystemen. Extra korting voor HISWARECRON leden! 50 jaar dankzij jou! Kijk voor onze acties op wildkamp.nl/50jaar Kijk voor meer informatie op wildkamp.nl/recreatie de bezieling Maar wat doe je met die vaste gasten? Sylvia: “Eerst dachten we: die jaarplaatsen, dat is wel veilig, het is toch vaste omzet. Maar Arthur van Disseldorp, regiomanager van HISWA-RECRON, adviseerde ons om zoveel mogelijk met een schone lei te beginnen. Dus zijn we al in 2020 met al die mensen gaan praten. We hebben er uitgebreid de tijd voor genomen. Ze hadden onze nieuwe website natuurlijk al gezien en zaten vol met vragen over alles wat ging veranderen. Vooral het feit dat we kippen en geiten los wilden laten lopen maakte indruk. Ze zagen die plannen echt helemaal niet zitten. En op één na heeft iedereen al vrij snel zijn jaarplaats opgezegd. Dat schept meteen ruimte, want het waren hele ruime kavels met allemaal van die bijgebouwtjes.” Vergunning Het bedrijf heeft vergunning voor de bouw van tien ‘vaste’ chalets. “Er is geen haast om die te bouwen”, legt Sylvia uit. “Ik zit hier niet om gras te verkopen of zaaltjes te verhuren. Ik word gelukkig van het contact met de mensen, van alle activiteiten. Van de mantrazangeres, de ademcoach en de yogadocent die hier komen en ruimte zien voor nieuwe groei. Misschien gaan we daar op termijn wel meer aandacht aan besteden. Ik zie mogelijkheden voor themaweken, waarbij het hele bedrijf bruist van de activiteit en iedereen hier overnacht. Misschien gaat de camping dan wel op een lager pitje; die is geen doel op zich.” Ook voor de langere termijn hebben Sylvia en Manfred duidelijke perspectieven. “Ik ben nu 54 en ik wil hier oud worden. Volgens de uitgangspunten van de blue zones willen we ook helemaal niet stoppen met werken. Het lijkt ons een nachtmerrie om in een bejaardenhuis te komen, voor zover die dan nog bestaan. Het is mijn droom om hier op BlueWoods oud te worden, met een aantal gelijkgestemde mensen om ons heen. Ik kan me voorstellen dat we die mensen de komende jaren hier op het bedrijf gaan ontmoeten. En als ze hetzelfde gevoel hebben, kunnen zij later in die chalets gaan wonen. Het kan zich allemaal nog ontwikkelen.” ‘Het is mijn droom om hier op BlueWoods oud te worden’ Blue zones Camping BlueWoods verwijst naar het Groene Woud, het Brabantse landschap waar Liempde het centrum van vormt. Daarnaast verwijst het naar de ‘blue zones’, vijf gebieden op aarde waar de mensen langer en gezonder leven dan elders. Ze worden gemiddeld ouder, in goede gezondheid, zonder medicijnen of invaliditeit. Uit onderzoek blijkt dat de mensen in deze zones natuurlijker leven dan de doorsnee mens. Een paar factoren zijn: - beweeg natuurlijk, zonder erbij na te denken - voorkom stress - Eet niet te veel calorieën en zorg voor je eigen (plantaardig) voedsel - Stel familie en vrienden op de eerste plaats. 08-2022 | Recreactie 23

de provincies Wat speelt er in Friesland en Groningen? ‘Samen met de ondernemers staan we sterk’ Wat zijn de belangrijkste issues op het gebied van recreatie en toerisme in de provincies? En hoe gaan de HISWA-RECRON-regiomanagers daar mee om? In een reeks artikelen zoomen we in op telkens twee provincies. Deel vijf: Friesland en Groningen. Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: Pixabay, Wanda van Eck Met weidse meren, een uniek landschap, prachtige eilanden en een zee met het grootste getijdensysteem ter wereld beschikken de provincies Friesland en Groningen over een onderscheidend toeristisch aanbod. Die onderscheidende kenmerken zijn van groot belang voor het toeristisch product van Noord-Nederland, zegt Jan Ybema, HISWA-RECRON-regiomanager in Friesland en Groningen. Maar die kenmerken komen ook onder steeds grotere druk te staan, waarschuwt hij. Ybema illustreert het aan de hand van een voorbeeld dat zowel de water- als de landrecreatie beïnvloedt. “Het Rijk wil dat er meer windparken in zee komen. 24 Recreactie | 08-2022 Prima, iedereen wil duurzaamheid. Maar, zeggen wij, zorg er dan wél voor dat ze het land niet ‘raken’. Denk aan het toeristisch belang van de Waddeneilanden! Leg windparken daarom aan op minimaal 45 kilometer van de kust. Anders industrialiseer je het landschap. We trekken samen op met gemeenten en provincies naar de Rijksoverheid, onder meer om die 45-kilometernorm duidelijk te maken.” Schoon water De noordelijke provincies hebben veel water binnen hun provinciale grenzen en dat moet volgens Europese richtlijnen schoner. Ook Nederland is aan de slag gegaan met allerlei waterbeheerprogramma’s. Maar, stelt de regiomanager, de overheid moet ook waakzaam zijn voor de gevolgen van het ecologische beleid. “Veel afdelingen binnen de overheid stemmen onvoldoende af”, zegt Ybema. “Illustratief is de proef die Waterschap Friesland deed in de Friese meren met waterplanten, die elders in Nederland veel overlast veroorzaken. Deze toont aan dat waterplanten sneller gaan groeien als het water schoner wordt. Dat heeft negatieve gevolgen voor de bevaarbaarheid en dichtslibbing van jachthavens. In een aantal regio’s in Nederland is dat al een ernstig probleem. Ook in Friesland en Groningen is de kans reëel dat de bevaarbaarheid afneemt. Daar moet je op anticiperen met beleid op maat. Je zult in een vroeg stadium geld moeten reserveren om deze problematiek aan te pakken. We zijn in gesprek met waterschappen en provincies om ze daar bewust van te maken.” Ybema wil situaties als in Overijssel voorkomen. “Daar zijn gebieden waar je maar tien procent mag maaien. Zo zet je een hele sector klem. Dat willen we zien te voorkomen.” Gas als kans Gedegen analyses In zijn belangenbehartiging voor de watersport- en recreatiesector zijn gedegen analyses en samenwerking belangrijke instrumenten voor Ybema. “Je moet op basis van inhoud de wedstrijd ingaan. Onderzoeken en data zijn cruciaal. Je kunt zelf onderzoek doen, maar je moet ook onderzoeken van andere partijen nauwgezet analyseren. Zodat je helder krijgt waar een probleem écht over gaat. Neem bijvoorbeeld de beroepsscheepvaart op het tracé Terherne-Heerenveen. Van de provincie mogen daar schepen tot 110 meter lengte varen met een ontheffi ng. Terwijl die vaarweg daar niet geschikt voor is. Het onderzoek dat de beroepsscheepvaart naar die bevaarbaarheid liet doen heb ik, samen met veel ondernemers in Terherne en Heerenveen, tot in elk detail geanalyseerd. Alleen zo kun je met inhoudelijk goede argumenten komen. En alleen zo voorkom je dat je in een eventuele rechtszaak te horen krijgt: watersport- en recreatiesector, je weet hier te weinig van.” Samenwerken met ondernemers betekent voor Ybema vooral een uitwisseling van kennis en kunde. “Bij een aantal onderwerpen sta je sterker in de strijd als je samenwerkt met bedrijven die de problemen in de praktijk ondervinden. Ik merk dat veel Ook de aardgasproblematiek in Groningen heeft zijn weerslag op recreatie en toerisme. “We vragen de politiek om alle middelen in te zetten en nu echt in actie te komen tegen de aardgasellende”, zegt Jan Ybema. “De aardbevingen zijn ook negatief voor het imago van toerisme en recreatie. Kijk bijvoorbeeld naar de infrastructuur, met het risico op het verzakken van bruggen. Wij hameren er bij de provincie op om niet alleen aan de belangen van de inwoners te denken, maar ook aan die van onze sector.” Kijkend naar de aardbevingenproblematiek ziet Ybema vooral kansen voor Groningen. “Met de aardgasvergoedingen kun je iets extra’s doen voor de sector. Groningen heeft behoefte aan een groot project waarmee het de toeristische infrastructuur kan verbeteren. Die kansen gaan er zeker komen. Een brug kun je herstellen, je kunt er ook een kunstwerk van maken. Nú is het moment om door te pakken en toerisme en recreatie in Groningen een impuls te geven. Samen met veel Groningse ondernemers maken we ons hier sterk voor, ook met het oog op de aanstaande provinciale verkiezingen.” ondernemers die bij HISWA-RECRON zijn aangesloten bereid zijn om er samen de schouders onder te zetten. Zo kunnen we extra aandacht voor een probleem krijgen. Dat is effectief. Een ondernemer kan als enige het rechtstreekse effect op zijn of haar bedrijfsvoering aangeven. Ik kan op mijn beurt het overall probleem duiden, en ik weet wie we binnen de overheid moeten benaderen. Dat is de kracht van zo’n coproductie.” De groei van waterplanten leidt tot dichtslibbing van jachthavens Jan Ybema 08-2022 | Recreactie 25

strategie Geert Dijks en Peter Brussel: ‘Kwaliteit is een race zonder finish’ HISWA-RECRON heeft een nieuwe strategie, met de focus op kwaliteit. De branchevereniging gaat zich nog meer onderscheiden op het gebied van betrouwbaarheid, innovatiekracht en duurzaamheid. Directeur Geert Dijks en voorzitter Peter Brussel lichten de nieuwe koers toe. Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Wanda van Eck Duurzame, innoverende en goed presterende bedrijven die zich onderscheiden in bestaande en nieuwe markten. Bedrijven die een vooraanstaande rol spelen in zowel de samenleving als de vrijetijdssector. Dat is het beeld van de watersport- en recreatiesector in 2030, schetsen directeur Geert Dijks en voorzitter Peter Brussel van de branchevereniging. Na de fusie van HISWA en RECRON in 2020 zijn de thema’s en visie van beide organisaties nu vertaald naar één gezamenlijke strategie. Die is samengesteld uit vijf elementen: beïnvloeden, informeren, innoveren, professionaliseren en positioneren. “Bij het vaststellen van de strategie hebben we goed gekeken naar de thema’s die ons als watersport- en recreatiesector verbinden en naar trends in de markt en ontwikkelingen in de maatschappij”, zegt Dijks. “Die zetten je aan tot het maken van keuzes. Denk aan uiteenlopende actuele onderwerpen als criminaliteit en grensoverschrijdend gedrag. Zaken waar je als branchevereniging op moet inspelen.” Vooraanstaande rol Het jaar 2030 is een stip op de horizon. Omdat ontwikkelingen lastig te voorspellen zijn, is voor de komende twee jaar een concreet plan opgesteld. Voor de periodes daarna worden in een later stadium plannen gemaakt, in twee keer drie jaar. Kwaliteit blijft daarbij de stip aan de horizon. Of, zoals Peter Brussel het verwoordt: “Kwaliteit is een race zonder finish.” Beide voormannen verduidelijken hoe de strategische elementen de komende twee jaar uitgewerkt zullen worden. “Onze lobby wordt pro-actief”, zegt Brussel. “Niet aansluiten op bestaande discussies maar meepraten nog voordat de plannen ontwikkeld worden. We gaan investeren in onze netwerken, 26 Recreactie | 08-2022 zowel richting politiek als belangenbehartiging. Ook in koepels als Gastvrij Nederland willen we een meer sturende rol spelen. Altijd op een positieve en constructieve manier, zoals we dat ook deden tijdens de coronacrisis. En die aanpak is goed bevallen in Den Haag.” Bij het informeren speelt de online kennisbank een belangrijke rol. HISWA-RECRON heeft een autoriteitsfunctie als kenniscentrum en bouwt dat verder uit. Dijks: “Verder gaan we werken aan een gedragscode voor leden. En op het gebied van duurzaamheid en maatschappelijke verantwoordelijkheid willen we dat leden aantoonbaar waardevol zijn. Dat is ook onze positionering. Door je kwaliteitsbeleid verder op te bouwen krijg je een vooraanstaande rol op de consumentenmarkt.” Erkende bedrijven Kwaliteit betekent ook, dat ondernemers straks meer profiteren van hun lidmaatschap. Dat krijgt een veel grotere waarde. “Onze algemene voorwaarden waren onze kroonjuwelen”, zegt Dijks. “Daarmee maakte je als lid hét onderscheid naar de consument. Maar dat is niet meer voldoende. Zeker sinds corona weten we dat betrouwbaarheid en zekerheid heel belangrijk zijn. Aangespoord door onze sterke merknamen gaan we werken met het label HISWA- en RECRON-erkende bedrijven. Straks ben je als onderneming dus meer dan alleen lid: je bent een HISWA-RECRONerkend bedrijf. Zo krijg je als branchevereniging en als ondernemer een vooraanstaande plek in de consumentenmarkt. Die ontwikkeling zie je overigens bij meerdere brancheverenigingen. Normering en kwaliteit als onderdeel van het lidmaatschap.” Brussel vult aan: “We zijn er niet meer voor iedereen. Dat was vroeger anders. Toen was iedereen welkom. Natuurlijk is het belangrijk dat je veel leden hebt. Maar het gaat er vooral om dat je staat voor kwaliteit en aansluit bij maatschappelijke ontwikkelingen. En dat gebeurt deels al. Kijk maar naar de buitensportbedrijven, zeilscholen, jachtmakelaars en jachtGeert Dijks en Peter Brussel ‘De algemene voorwaarden waren onze kroonjuwelen. Maar dat is niet meer voldoende’ experts die betrouwbaar zijn en veiligheid aantoonbaar kunnen maken. Dat willen we verder uitrollen, ook naar de vakantieparken. Die moeten betrouwbaar en transparant zijn, onder meer in hun transacties. Van goede voorwaarden en contracten tot certifi catie en transparantie van geldstromen. Maar ze moeten ook uitblinken door goed werkgeverschap. Voor de communicatie met de erkende bedrijven zijn de portals recron.nl en hiswa.nl belangrijk.” Die zware focus op kwaliteit heeft ook maatschappelijke redenen. Dijks noemt ondermijning als actueel voorbeeld. “Dat is een probleem dat we samen met de overheid willen aanpakken. Het is daarom belangrijk dat we als branchevereniging eisen gaan stellen aan het lidmaatschap. Zo voorkomen we dat onze bedrijven in een verkeerd daglicht komen te staan.” Die eisen worden opgesteld in samenspraak met de leden, benadrukt Dijks. “Zij weten als geen ander wat past in de bedrijfsvoering en wat niet. En het is per bedrijfsgroep verschillend waar kwaliteit voor staat. Deze ontwikkeling is een reis die we samen maken.” Organisatie De nieuwe strategie heeft ook gevolgen voor de organisatie van HISWA-RECRON. “Naast de huidige formele structuur komt er een projectstructuur. Om uitvoering te geven aan de vijf speerpunten zullen er naast de bedrijfsgroepen thematische groepen ontstaan”, vertelt Brussel. Het tweetal wijst tot slot op het strategisch belang van onderwijs en arbeidsmarkt. “We hebben een pact gesloten met KHN en andere brancheorganisaties om dit breder op te pakken. We gaan langs de deuren van de ruim 30 mbo-instellingen die opleidingen aanbieden op het gebied van recreatie. We praten over zij-instroom en vragen ook aandacht voor technische opleidingen. Dat is heel wezenlijk voor de sector.” 08-2022 | Recreactie 27

kennis delen Samen Digitaal Veilig Eén op de vijf ondernemers is slachtoff er van digitale criminaliteit. Daaronder zijn veel kleine en middelgrote bedrijven. Om deze ondernemingen te helpen in hun strijd tegen cybercrime is het platform Samen Digitaal Veilig in het leven geroepen. Dit biedt de ondernemer concrete en praktische hulp. Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Shutterstock Veel ondernemers vinden het lastig om hun digitale veiligheid te regelen. Want waar moet je beginnen en welke maatregelen zijn écht belangrijk? Daarom is er nu Samen Digitaal Veilig. Een platform dat is opgezet op initiatief van alle MKB-organisaties, in samenwerking met MKB-Nederland en de ministeries van Justitie en Veiligheid en Economische Zaken. Branche- en beroepsorganisaties, waaronder HISWA-RECRON, bieden toegang tot het platform. Eenvoudig en snel Samen Digitaal Veilig helpt ondernemers en medewerkers eenvoudig en snel aan slimme maatregelen die de digitale veiligheid van het bedrijf direct verhogen. Het platform neemt de ondernemer werk uit handen en geeft overzicht. Op het platform zijn korte fi lmpjes te zien over digitale bedreigingen en hoe gevaarlijke situaties voorkomen kunnen worden. Ook zijn er praktische checklists te vinden waarmee ondernemers meteen inzicht krijgen in de staat van hun digitale veiligheid. Een dashboard zorgt ervoor dat de ondernemer een actueel overzicht heeft van zijn digitale beveiliging. De minimale tijdsinvestering is dertig minuten per half jaar. 28 Recreactie | 08-2022 Alle stappen op het platform zijn door experts gecontroleerd en doordacht. Zo weet de gebruiker dat geen enkel aspect van digitale beveiliging wordt overgeslagen. Het platform helpt ook om te checken of je IT-leverancier zijn zaken goed geregeld heeft. Meer informatie is te vinden op: www.samendigitaalveilig.nl/hiswarecron Gedrag en bewustzijn Het aantal kleine en middelgrote bedrijven dat slachtoff er is van cybercrime groeit. Ze zijn een geliefd doelwit omdat ze vaak minder goed beveiligd zijn. Phishing en het plaatsen van malware en gijzelsoftware zijn de meest voorkomende methoden die digitale indringers gebruiken. Samen Digitaal Veilig besteedt dan ook ruim aandacht aan gedrag en bewustzijn. Want het komt al snel voor dat medewerkers in de haast tóch even op een verkeerde link klikken. Digitale veiligheid is veel meer dan opletten met wachtwoorden en het gebruik van virusscanners. Het creëren van bewustwording onder je medewerkers is een belangrijke eerste stap. kennis delen De bouwvrijstelling is van de baan: wat nu? De bouwvrijstelling is in strijd met het Europese recht, oordeelde de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State op 2 november 2022 (de Porthos uitspraak). De vrijstelling was per 1 juli 2021 ingevoerd en daardoor was het niet langer nodig om de stikstofdepositie van tijdelijke activiteiten (bouw, sloop en aanleg) mee te nemen in de toets aan de Wet natuurbescherming. Een ingrijpend besluit. Maar wat betekent het voor recreatie? Tekst: Eelco de Jong (ZYPP) Foto: Shutterstock Als gevolg van de Europese Vogel- en Habitatrichtlijn zijn in Nederland gebieden aangewezen als Natura 2000-gebied. Ons land heeft de verplichting op zich genomen dat die gebieden (en de dieren en planten) tot in lengte van jaren behouden blijven. Daar ontstaat een strijd tussen economie en ecologie. Inmiddels is wel duidelijk: niet alles kan. Politici en bestuurLaat een nieuwe berekening doen, als je bouwvergunning nog niet onherroepelijk is ders die zeggen dat dat anders is dienen gewantrouwd te worden. Hetzelfde geldt voor politici en bestuurders die vertellen dat wij “dan maar onze Europese verplichtingen niet moeten nakomen”. Heel veel kabinetten hebben in Europa gelobbyd voor meer ruimte: het bleek kansloos. Nieuwe vergunning Een van de pogingen om wél alles te kunnen, was de bouwvrijstelling. Met de Porthos-uitspraak is die van de baan. Dat heeft soms ook gevolgen voor recreatiebedrijven. Stel dat je wilt uitbreiden, bijvoorbeeld door een nieuw toiletgebouw te plaatsen of een aantal recreatiewoningen te bouwen. Kan dit dan nog wel? Dan tellen de volgende vragen: – Bevindt mijn bedrijf zich in of in de buurt van een (stikstofgevoelig) Natura 2000-gebied? Zo niet, dan is de Porthosuitspraak niet relevant. – Zo ja, dan moet onderzoek worden gedaan. Wat zijn de gevolgen voor het (nabijgelegen) Natura 2000-gebied? Dat gebeurt aan de hand van een voortoets. Daarbij neem je de gevolgen van het gehele project (bouw- én aanlegfase) mee. Kunnen negatieve effecten op voorhand worden uitgesloten, dan ben je klaar. – Als dat niet het geval is, moet nader onderzoek worden gedaan. Daarbij moet worden beoordeeld of er sprake is van ‘significante negatieve effecten’ voor de habitattypen/soorten waar het Natura 2000-gebied voor is aangewezen. – Zijn die effecten niet uit te sluiten, dan zal er voor stikstof al snel worden gekeken naar het salderen (intern en extern). Met intern salderen wordt bedoeld dat binnen het bedrijf de extra stikstofbehoefte wordt gevonden, bijvoorbeeld door het zwembad op het park gasloos te gaan verwarmen. Bij extern salderen wordt stikstofruimte van elders ‘ingekocht’. Of er extern gesaldeerd kan worden is per provincie verschillend geregeld. Procedure loopt nog Als de bouwvrijstelling al voor je bouwproject is toegepast én er loopt nog een procedure, is het verstandig alsnog een berekening te laten uitvoeren zónder gebruik te maken van de bouwvrijstelling. Als er sprake is van een onherroepelijke vergunning, is het project zekergesteld. 08-2022 | Recreactie 29

COMPLETE LIJN FRONTMAAIERS MET GRASOPVANG Neem contact met ons op. Wij komen naar u toe en u test de machine vrijblijvend op uw eigen terrein. | GTM | GSR | GTM | GTR | GTS | GT | PG XPRO | Play Green | SR XPRO | Turbo Z | Turbo Grass | Turbo 1-2-4 | Turbo V50 | Turboloader ® Interesse in een maaier van Gianni Ferrari? Neem contact met ons op voor een dealer bij u in de buurt. Tel: 0481 371423 of bezoek onze website www.lozeman-import.com/dealers/ vakinfo Slim en eenvoudig energie besparen In tijden van hoge energieprijzen loont het de moeite om te besparen op je verbruik. En het is niet eens ingewikkeld. Het begint bij een brede blik op je recreatiepark: hoe kun je je centrale energieverbruik zó veranderen, dat het een fl inke besparing oplevert? Daarna zoom je in op besparingsmogelijkheden op accommodatieniveau. Tekst: Jaap van Sandijk Foto: ICY Zowel op park- als accommodatieniveau zijn substantiële bezuinigingen mogelijk. Op parkniveau is veel winst te behalen door peak shaving. Je maximale elektriciteitsafname bepaalt vaak de contractvorm met je netbeheerder. Dat betekent dat pieken – die maar een paar keer per jaar voorkomen, zoals met Kerst en Pasen – ervoor zorgen dat je contract duur uitpakt. Met peak shaving verlaag je die pieken. En dus ook je kosten. Dat kan met een Energie Management Systeem (EMS) dat beschikt over de mogelijkheid tot peak shaving. Doordat het is gekoppeld aan je boekingssysteem voorspelt het pieken. En kan het voorafgaand aan die pieken het energieverbruik automatisch aanpassen. In een niet-geboekte accommodatie bijvoorbeeld, gaat dan de thermostaat lager en de boiler uit. Naast de koppeling met het boekingssysteem zorgt de voortdurende monitoring van de hoofdaansluiting voor een stabiel (en dus ook voordeliger) energieverbruik. Elektrische auto Je kunt je EMS zodanig instellen dat de elektrische verwarming in de accommodatie tijdelijk uitgaat zodra de gasten gaan koken. Een andere aanpassing van het energieverbruik in de accommodatie is het niet langer toestaan van het opladen van de elektrische auto. Er is een duidelijke trend onder gasten om met een verlengsnoer de auto op te laden aan een stopcontact in de accommodatie. Een voordeel voor gasten, die zo hun auto gratis opladen. Ze huren doorgaans immers inclusief energieverbruik. Maar een nadeel voor de ondernemer, die zijn rendement per accommodatie ziet teruglopen. Met peak shaving verlaag je pieken, en dus ook kosten Vertel gasten dat ze hun auto alleen kunnen opladen aan de hiervoor bestemde laadpalen en neem dat op in je huisregels. Verbied het opladen vanuit de stroomvoorziening in de accommodatie. Naar alle waarschijnlijkheid gaan we in Nederland sowieso naar een model dat in België en Frankrijk al lang gangbaar is: energie afrekenen per accommodatie op basis van verbruik. Het uitlezen van meters per vakantieverblijf zal in Nederland naar verwachting de norm worden. Met dank aan ICY 08-2022 | Recreactie 31

De No. 1 B2B beddenleverancier Vertrouwelijk te koop aangeboden: Boxsprings Matrassen Toeristische camping, 2 groepsaccommodaties met B & B en (eigen) natuurgrond. Gelegen in Noord-Nederland, direct aan een natuurgebied. Vraagprijs: € 1.100.000,00 kosten koper. Meer informatie: Arjan Mulder (06 2232 1010). Vossenlaan 16 9408 CN Assen T (0592) 46 28 44 E info@recratief-bedrijfsmakelaars.nl I www.recratief-bedrijfsmakelaars.nl Stapelbedden Bedtextiel Volg ons op social media W: www.uwbedpro.nl T: +31 (0)88 33 22 310 M: advies@uwbedpro.nl Specialist in chalets, stacaravans & mobilhomes Kom op uw gemak de chalets beleven! Reina Chalets Showterrein Konneweg 6b 3234 KG Tinte +31 (0)181 727 030 info@reinachalets.nl reinachalets.nl productnieuws Tekst: Jaap van Sandijk Hygiënisch reinigen Werken met de Clean ’n Easy-producten betekent altijd werken met schone en nieuwe materialen. De producten zijn vooraf geïmpregneerd met reinigingsmiddel, zodat ze direct klaar voor gebruik zijn. Naast de nonwoven-doeken heeft Clean ’n Easy nu ook microvezelproducten, zoals een werkdoek en vloermop. Ook deze producten zijn voor eenmalig gebruik. Zo is de hygiëne gewaarborgd. (050) 312 96 85 www.wola.nl GPS-meetset Het nauwkeurig in kaart brengen van de infrastructuur van je park is van groot belang. Het voorkomt onder meer nevenschade bij graafwerkzaamheden, wanneer onbedoeld leidingen of kabels geraakt kunnen worden. Met de slimme GPS-rover van Surveyour kun je een plattegrond maken die heel precies laat zien waar alle leidingen en kabels liggen. (013) 369 93 60 veyour Nieuw kennisplatform Aon introduceert het nieuwe kennisplatform Samen voor de Zaak. Het is een platform voor de ondernemer met tips, tools, informatie en diensten. Het doel is om ondernemers te helpen hun dagelijkse werk makkelijker, effi ciënter en veiliger te maken. Het praktijkgerichte platform is direct toepasbaar en bevat onder meer handige checklists, preventievideo’s over cyberrisico’s, quickscans en tools voor administratie en duurzame mobiliteit. (088) 810 81 33 www.aon.nl www.surveyour 9 93 60 Boekingsplatform Flean verhuurt websites die zijn ondersteund door online marketingtools. De website biedt een alles-in-1-oplossing met zoek en boek, is geoptimaliseerd voor maximale conversie en biedt de mogelijkheid tot het direct boeken. Hierdoor is het recreatiebedrijf minder afhankelijk van touroperators, aldus de verhuurder. (088) 900 15 75 www.fl ean.com 08-2022 | Recreactie 33

CUPPONE PIZZAOVENS voor het bakken van de beste pizza's en broden Pizzaoven Michelangelo rvs front en ovenkamer panoramische deur warmte terugwinning in ovenkamer vuurvaste stenen vloer in cordoriet 12V halogeen verlichting leverbaar: enkel of dubbele ovenkamer digitale bediening, 2 varianten onderstel en afzuigkap optioneel 400 Volt Direct uit voorraad leverbaar Vanaf Vanaf 4.525,Lease vanaf 104,08* art.nr. type 4020.424 Made in Italy cap. pizza buitenafm. kamerafm. kW 4020.290 435/2CD 4+4 ø35cm 119 x 110 x 78 72 x 72 x 15 10,6 4020.292 635/2CD 6+6 ø35cm 119 x 146 x 78 72 x 108 x 15 15,6 4020.294 635L/2CD 6+6 ø35cm 155 x 110 x 78 108 x 72 x 15 15,8 4020.296 935/2CD 9+9 ø35cm 155 x 146 x 78 108 x 108 x 15 23,4 5.755,- 4.525,7.920,- 6.225,8.730,- 6.875,9.630,- 7.575,895,art.nr. cap. pizza afm. cm 4020.414 4 (20 cm) 70 x 56 x 39 1.250,925,- (=230 Volt) 4020.416 4 (25 cm) 80 x 67 x 39 1.380,- 995,4020.418 4 (30 cm) 90 x 77 x 39 1.540,- 1.095,4020.424 4+4 (30 cm) 90 x 77 x 70 2.815,- 1.995,* De in deze advertentie vermelde lease tarieven zijn per maand op basis van 60 maanden en op basis van operationele lease. SINDS 1978 EXCLUSIEF GEÏMPORTEERD DOOR HAKVOORT PROFESSIONAL OOK VOOR AL UW CUPPONE ONDERDELEN Made in Italy Pizzaoven Tiziano Voor het bakken van (Turkse-) pizza’s en Turks brood. boven- en onderelementen regelbaar temperatuur instelbaar tot 400ºC 400 Volt Met stenen vloer Direct uit voorraad leverbaar GIOTTO TIEPOLO LEONARDO SILEA CARAVAGGIO DONATELLO PIZZAPLETTER CUPPONE EMMELOORD Platinaweg 21 8304 BL Emmeloord Tel: (0527) 635 635 info@hakpro.nl AMSTERDAM De Flinesstraat 20 1114 AL Duivendrecht Tel: (020) 665 6428 amsterdam@hakpro.nl GRONINGEN Verl. Bremenweg 10c 9723 JV Groningen Tel: (050) 318 1600 groningen@hakpro.nl ROTTERDAM Schuttevaerweg 13 3044 BA Rotterdam Tel: (010) 750 2750 rotterdam@hakpro.nl VENLO Venrayseweg 44 5928 NZ Venlo Tel: (077) 387 4242 venlo@hakpro.nl VLISSINGEN Bedrijfsweg 9 4387 PD Vlissingen Tel: (0118) 493 222 vlissingen@hakpro.nl 20-07-00 Alle prijzen zijn in euro's, exclusief BTW en wettelijke verwijderingsbijdragen. Wijzigingen voorbehouden zonder voorafgaande kennisgeving. Zet- of drukfouten voorbehouden. ONLINE BESTELLEN? www.hakpro.nl R n E VIVO: DE BAKWAND VOOR DE VEELEISENDE PROFESSIONAL Custom made voor uw onderneming De robuuste uitstraling, afgeronde hoeken en naadloze afwerking zijn kenmerkend voor de ViVo bakwand. Het afwerkingsniveau en materiaalgebruik zijn van ongekend niveau, net als de (maatwerk) mogelijkheden. De ViVo bakwand is eenvoudig te bedienen waardoor al uw personeel dezelfde kwaliteit friet afleverd. 100% Nederlands fabrikaat Ook leverbaar met transferfrituur met bakcapaciteit van 10 kg per charge. Leverbaar in hoog en laag model, in elk gewenste RAL-kleur. EEN KIJ KJE IN DE KEUKEN Projecten waar wij trots op zijn “M� n bakwand is goed schoon te houden omdat de bovenz� de naadloos is gemaakt.“ Ronald Joosten Kruimig | Wageningen Benieuwd naar ervaringen van onze klanten? hakpro.nl/projecten EMMELOORD Platinaweg 21 8304 BL Emmeloord Tel: (0527) 635 635 info@hakpro.nl AMSTERDAM De Flinesstraat 20 1114 AL Duivendrecht Tel: (020) 665 6428 amsterdam@hakpro.nl GRONINGEN Verl. Bremenweg 10c 9723 JV Groningen Tel: (050) 318 1600 groningen@hakpro.nl ✓ Het beste online advies b� de aanschaf van nieuwe apparatuur ✓ Snelle levering uit de grootste voorraad van NL ROTTERDAM Schuttevaerweg 13 3044 BA Rotterdam Tel: (010) 750 2750 rotterdam@hakpro.nl VENLO Venrayseweg 44 5928 NZ Venlo Tel: (077) 387 4242 venlo@hakpro.nl VLISSINGEN Bedrijfsweg 9 4387 PD Vlissingen Tel: (0118) 493 222 vlissingen@hakpro.nl 20-11-00 Alle prijzen zijn in euro's, exclusief BTW en wettelijke verwijderingsbijdragen. Wijzigingen voorbehouden zonder voorafgaande kennisgeving. Zet- of drukfouten voorbehouden. ONLINE BESTELLEN? www.hakpro.nl N G r A A m T U a I T d E I v F a R r U L R e E K o * r T S I f e n a r e o o w a r d e n

het energiemanagementsysteem dat u verder helpt met SenTrance Control Power Nieuw van Seijsener gerbruik bruik Met SenTrance Control Power krijgt u een constant inzicht in het energieverbruik van uw campinggasten. U kunt het energieverbruik eenvoudig regelen vanaf uw computer of telefoon. Energie ie bespar e bespar Met SenTrance Control Power bespaart u aanzienlijk op energie. Dit is beter voor u en voor onze planeet. Met ons energiemanagementsysteem wordt u de klimaatvriendelijkste camping van het land. Kosten besparen Met SenTrance Control Power bespaart u kosten. Uw campinggasten genieten een standaard hoeveelheid energie voor een vast tarief. Extra energieverbruik kunt u doorrekenen aan de klant. Seijsener techniek. www.seijsener.com info@seijsener.com Tel. 075-6810 610 Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)

RECREACTIE 7 | november 2022 magazine over recreatie en toerisme Veilig tot in de details VeBON-systeem nu voor álle HISWA-RECRON leden RI&E biedt systematische basis voor veiligheid Cybercrime: schade voorkomen door goede voorbereiding Internationale groei voor Jumpsquare en Jump XL

Dé specialist in de bouw van sanitaire units van hoge kwaliteit Maatwerk dat volledig aan uw wensen voldoet Volledige ontzorging van ontwerp tot sanitaire installatie Innovatieve milieu- en energiebewuste oplossingen Onderhoudsvriendelijke en duurzame materialen Units zijn schakelbaar, fl exibel en verplaatsbaar mobielbouw.nl biedt u nog veel meer informatie t e 15 - 17 NOVEMBER 2022 Wij staan voor u klaar! Ook dit jaar staan wij op de Recreatie Vakbeurs in Hardenberg. Bezoek onze stand en laat u verrassen door ons actuele aanbod! Evenementenhal Hardenberg F.A. Molijnlaan 28 8071 AG Nunspeet DÉ RECREATIE BEDRIJFSMAKELAAR Tel: 0341 - 25 23 63 www.vandeloosdrechtrbm.nl

colofon voorwoord Hoofdredactie: HISWA-RECRON, Marike Rosier, communicatie@hiswarecron.nl Eindredactie: Maarten Bokslag, www.bokslag.com Redactiecommissie: Wanda van Eck, Jeff rey Belt, Stijn Boode Marike Rosier Aan dit nummer werkten mee: Jaap van Sandijk, Martin Maassen, Annouck de Jong Opmaak: Dock35 Media Coverfoto: Rocks ‘n Rivers (FBNN Photography) Bladmanagement: Dock35 Media, Sjoerd Franssen Advertenties: Dock35 Media, Martijn Penning, (0314) 355 826, martijn@dock35media.nl Druk: Senefelder Misset Doetinchem B.V. Abonnementen: HISWA-RECRON, Storkstraat 24, 3833 LB Leusden, communicatie@hiswarecron.nl, (033) 303 9700, 65 euro per jaar. 32,50 euro voor studenten en medewerkers van recreatiebedrijven. Gratis voor HISWA-RECRON-leden, overheden en pers. Als vakblad hanteren wij de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er vanuit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Oplage: 4.400 exemplaren. De samenstellers hebben de grootst mogelijk zorgvuldigheid betracht. Noch HISWA-RECRON, noch redactie, noch auteurs aanvaarden enige aansprakelijkheid bij eventueel voorkomende fouten. PARTNERS IN BUSINESS: Manager Communicatie Veiligheid Het thema van deze Recreactie is veiligheid. Bij mij werkt het zo, dat ik heel veel durf als ik me veilig voel. Ik ren zo van een berg af om te parapenten, ik slaap in een daktent in Namibië tussen de wilde dieren, ik raftte ooit op de Kicking Horse River (klasse IV en IV+) in Canada BC, ik hou enorm van achtbanen en ben niet bang in het donker. Maar bij sommige mensen durf ik echt niet als passagier in een auto te stappen. Op Wikipedia lees ik dat veiligheid de mate van afwezigheid van potentiële oorzaken van een gevaarlijke situatie is. Of juist de mate van aanwezigheid van beschermende maatregelen tegen deze potentiële oorzaken. Veiligheid is dus een relatief begrip, aangezien niets onder alle omstandigheden volledig zonder gevaar is. Maar je kunt gevaar wel reduceren, aandacht hebben voor veiligheid en voorbereid zijn. Veiligheid is een containerbegrip; er bestaan veel verschillende soorten veiligheid. In deze Recreactie richten we ons vooral op veiligheid op de werkvloer en in de bedrijven. Je leest dus over sociale veiligheid, maar ook over veiligheidsnormen, zoals die er zijn in de KENNISPARTNERS: buitensport. Een ander aspect dat we belichten in de Visie met Rutger Leukfeldt is cybercrime. Hoe moet je daarmee omgaan? We schreven een artikel over de impact van natuurbranden dichtbij je bedrijf, maar uiteraard komt ook de RI&E (Risico Inventarisatie en Evaluatie) aan bod. Zelfs als we ons enkel richten op veiligheid op het werk, zijn er veel onderwerpen die hiermee te maken hebben. Hopelijk maken we met deze Recreactie de wereld een klein beetje veiliger, als is het maar voor het gevoel. En zo zorgen we ervoor dat jij volop durft te ondernemen! Veel leesplezier. 07-2022 | Recreactie 5

Recreatie 15/16/17 NOVEMBER ’22 EVENEMENTENHAL HARDENBERG Kom naar dé enige vakbeurs in de Benelux voor de gehele Recreatiebranche! BESTEL UW GRATIS TICKET! Met code 2003 VERBLIJFSACCOMMODATIES, SPELEN & BEWEGEN, ENTERTAINMENT & GAMES, RECREATIETECHNIEK, ICT & SOFTWARE, FACILITAIR, DIENSTVERLENING, ZWEMBAD & WATER, TUIN & PARK, MOBILITEIT, INTERIEUR & STYLING, OUTDOOR LIVING EN HORECA WWW.RECREATIE-VAKBEURS.NL inhoud Informatief Opinie 08 14 29 32 39 43 45 Onder de aandacht Kort nieuws uit de branche Coverstory Veiligheid in buitensport RI&E Systematische basis voor veilig werken Sociale veiligheid Goed borgen in je bedrijf Kennis delen Wat te doen bij natuurbrand? Vakinfo Hoe werkt een energieneutraal chalet? Productnieuws Een overzicht van de laatste innovaties 24 36 41 20 13 De provincies Kwaliteit van het landschap onder druk in Overijssel en Drenthe De visie Rutger Leukfeldt: “Cybercrime kan iedereen overkomen” Kennis delen Gast hoeft geen inzage in de fi nanciën Mens&bedrijf De bezieling Jumpsquare en JUMP XL: focus op internationale groei Column RecreAnders 07-2022 | Recreactie 7

onder de aandacht Recreactie nu ook online! Sinds kort zijn de twee vakbladen van HISWA-RECRON ook online te lezen. Zowel HISWA Magazine (vakblad voor watersport en jachtbouw) als Recreactie (vakblad voor leisure en recreatie) zijn voortaan op papier én online te lezen. Alle edities van 2021 en 2022 zijn inmiddels online gezet. Heel handig: je kunt de bladen doorbladeren, naar websites van adverteerders doorklikken en artikelen doorsturen. hiswarecron.nl/actueel/magazines Landal en Roompot moeten parken afstoten De voorgenomen overname van Landal door Roompot heeft al heel wat stof doen opwaaien. De Autoriteit Consument en Markt (ACM) heeft in oktober als voorwaarde gesteld dat er afscheid moet worden genomen van de merken Hogenboom en Largo en dat er 34 Nederlandse parken als pakket moeten worden afgestoten. Het gaat zowel om parken in eigendom als om franchiseparken. Baptiste de Outryve, woordvoerder van Roompot: “Wij betreuren het dat wij afscheid moeten nemen van een deel van onze parken. Dat hadden we graag anders gezien. Maar dit is zeker geen reden om af te zien van de overname. Na de overname blijven er nog 157 parken in Nederland over. Personeel op de parken kan rekenen op voortzetting van hun contracten op basis van dezelfde voorwaarden als voorheen.” Sectorplan corona Om nieuwe problemen bij eventuele coronagolven te voorkomen, heeft HISWA-RECRON op verzoek van het ministerie een sectorprotocol opgesteld met preventieve maatregelen. Die zijn zowel effectief als haalbaar en betaalbaar. Er zijn vier scenario’s voor de mate waarin de pandemie oploopt. Per scenario lopen ook de maatregelen op. Dat gaat van algemene hygiëne maatregelen, contactloos betalen en extra ventileren, tot (in scenario 4) bij grote groepen het coronatoegangsbewijs of een zelftest ter plaatse. Sluiting van de bedrijven is daarbij nadrukkelijk niet aan de orde. hiswarecron.nl/kennisbank Rectificatie In de rubriek De Stelling (Recreactie 5, pag. 22) over de krapte op de arbeidsmarkt kan uit de woorden van Jesse Zahn-Van der Valk van Kolibrie HRM worden opgemaakt dat de payroll-dienstverlener medewerkers zoekt of werft. Kolibrie neemt binnen de payroll de salarisadministratie en de personeelsadministratie uit handen, maar de werving en selectie blijft de ondernemer zelf doen. 8 Recreactie | 07-2022 Foto: Landal Foto: Shutterstock Recreatie Vakbeurs Op 15, 16 en 17 november vindt de 20e editie van de Recreatie Vakbeurs plaats in Evenementenhal Hardenberg. 280 deelnemers tonen hun producten en diensten verspreid over zeven hallen. Dat is meer dan genoeg om inspiratie en kennis op te doen en te netwerken. De vakbeurs breidt dit jaar uit op het gebied van de horeca, ‘bijzonder overnachten’ en ‘tuin & park’. In de Recreatiestudio kunnen bezoekers alle dagen deelnemen aan gratis kennissessies, die mede door HISWA-RECRON worden georganiseerd. Veel kennissessies gaan over de arbeidsmarkt. Hoe vind je medewerkers en hoe kun je ze behouden voor je bedrijf? Kan de automatisering hierbij helpen? Hoe kun je het beste samenwerken? Wat kun je doen om de kwaliteit van jouw medewerkers te verbeteren? www.recreatie-vakbeurs.nl » Programma Nieuw in dienst Dorien Eilering Dorien Eilering (25) is 1 oktober aan de slag gegaan als adviseur Public Affairs voor HISWA-RECRON. Zij zal de belangen van de leden gaan behartigen, als lobbyist in Den Haag. “Ik heb de politiek met de paplepel ingegoten gekregen”, vertelt zij. “Straks wil ik in elk geval één dag per week naar Den Haag om daar de ontwikkelingen te volgen en de belangen van onze leden te behartigen. Zo was ik al bij een paar erg interessante debatten.” Dorien woont sinds anderhalf jaar samen in Hilversum. Afgelopen zomer is zij afgestudeerd aan de Universiteit van Amsterdam, in de richting European Policy. Liane Busschers Dag van de Groepenmarkt 22 november organiseert HISWA-RECRON de Dag van de Groepenmarkt. Alle aangesloten ondernemers met één of meerdere groepsverblijven voor 10 mensen of meer zijn welkom. Ook ondernemers die het groepsbedrijf combineren met bijvoorbeeld buitensport, een zeilschool, een camping of vakantiepark. Het wordt een dag vol informatie, workshops en netwerken. De dag vindt plaats bij de Eemhof in Zeewolde. Inmiddels wordt een mooi programma samengesteld. Daarbij wordt ingegaan op actuele thema’s als marketing, prijsstijgingen, duurzaamheid en veiligheid. Aanmelden kan via de site en is verplicht. hiswarecron.nl » Actueel » Agenda 07-2022 | Recreactie 9 Liane Busschers (44) werkt sinds 1 oktober voor HISWARECRON in de ledenadministratie. Zij heeft een brede administratieve achtergrond bij diverse werkgevers, die haar zeker van pas gaat komen. “Ik heb er zin in om mijn bijdrage te leveren aan een goede afhandeling van alle voorkomende mutaties, informatieaanvragen en de opvolging hiervan richting onze leden”, vertelt zij. “Daarnaast wil ik graag meedenken over het verbeteren van de systemen om onze leden zo goed mogelijk verder te helpen. Nu is mij al opgevallen dat alle medewerkers van HISWA-RECRON zo benaderbaar zijn en altijd klaar staan om elkaar te helpen. Dat is echt de kracht van de organisatie”, vertelt ze. Foto’s: Wanda van Eck

SAMEN SIGNALEN HERKENNEN VAN UITBUITING Als recreatieondernemer wilt u dat mensen komen ontspannen op uw vakantiepark en dat medewerkers focussen op een zorgeloze vakantie voor uw gasten. Maar helaas zijn Nederlandse vakantieparken ook steeds vaker uitvalsbasis voor illegale activiteiten, zoals prostitutie van minderjarigen. Dit is niet alleen schadelijk voor het imago van het vakantiepark, maar ook verboden. Van directeur en receptionist tot aan manager, technische dienst en schoonmaker: iedereen moet signalen van seksuele en arbeidsuitbuiting kunnen herkennen. Defence for Children ontwikkelde daarom samen met het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid en de politie gratis online-trainingen voor vakantieparkmedewerkers. Doe ook mee en volg met uw medewerkers deze trainingen. Zodat alle Nederlandse vakantieparken de veilige ontspanningsplek blijven waar ze voor zijn bedoeld en slachtoffers van mensenhandel worden herkend en geholpen. Kijk op: hetccv.nl/defenceforchildren Kijk op: hetccv.nl/defenceforchildren onder de aandacht Vertrouwenslijn afpersing AFPERSING VAN ONDERNEMERS E E N Het kan ook jou overkomen! Veel ondernemers zijn slachtoffer Weet met wie je zaken doet Laat je niet in met dubieuze zaken Beveilig je bedrijfsinformatie n! en Onredelijke eis iets te doen of laten Opdringen van afname diensten en of goederen Chantage, intimidatie, bedreiging, vernieling, mishandeling Subtiele maar angstaanjagende uitlatingen Gevoel klem te zitten Ga niet in op eisen van de afperser Betaal nooit: eens betaald = blijven betalen Bel de Vertrouwenslijn 0800 2800 200 Doe aangifte bij de politie Afpersing van ondernemers is een verborgen probleem, dat helaas veel voorkomt. Daarom hebben VNO-NCW en MKB Nederland het initiatief genomen tot een vertrouwenslijn. HISWA-RECRON heeft zich daarbij aangesloten. De vertrouwenslijn afpersing van NL Confidential is 7 dagen per week van 10.00-17.00 uur te bereiken op nummer 0800 2800 200. Ondernemers kunnen er met alle vragen of zorgen terecht – desgewenst anoniem. Soms gaat het om een fysieke vorm van afpersing, maar vaak ook om een digitale vorm (gijzelsoftware). De medewerkers van de vertrouwenslijn kunnen helpen met mogelijke opties. Wat kun je doen? Bellen is gratis voor leden van HISWA-RECRON. www.hiswarecron.nl/kennisbank Nieuwe leden Tussen 15 september en 15 oktober zijn de volgende bedrijven lid geworden van HISWA-RECRON. Welkom! Recreatie Congres De genomineerden van de recreatie verkiezingen zijn bekend. Op dinsdag 6 december worden de winnaar bekendgemaakt tijdens een congres dat geheel in het kader komt te staan van het binden en boeien van (toekomstige) medewerkers in de recreatiesector. De verkiezingen zijn voor: - Mooiste leerbedrijf - Beste praktijkopleider - Leukste collega van 2022-’23 In het congres gaan werkgevers, werknemers en onderwijs in uitdagende workshops samen aan de slag om bouwstenen te ontwikkelen voor een toekomstbestendige recreatiesector. Aan het einde van het congres ligt er een inventarisatie van ideeën over toekomstbestendig werken, ondernemen en studeren. De organisatie is in handen van FNV Recreatie, KIKK Recreatie en HISWARECRON, met een bijdrage van het Sociaal Fond Recreatie. www.congresrecreatie.nl 07-2022 | Recreactie 11 • Boatcaptain, IJmuiden, www.boatcaptain.nl • Tienstra Organisatie Nautische Dienstverlening, Grou, www.t-o-n.nl • Futura Yachts, Cuijk, www.futurayachts.nl • Var Tenders, Nijkerk, www.vartenders.com Foto: Ditta van Ekris Foto: Futura Yachts H A N D E N L N E M N V O H O E R R K N O E K

Foto: Landal onder de aandacht RecreAnders Enquête energieprijzen In oktober hield HISWA-RECRON een ledenenquête over de stijgende energieprijzen. De resultaten zijn alarmerend. Slechts voor 29,5% van de leden is de energierekening wegens vast contract ongeveer gelijk gebleven. 29,6% geeft aan dat de prijzen 100 tot 300% zijn gestegen. En 23,2% geeft aan dat de stijging hoger is dan 300%. De enquête vormde een goede basis voor het gesprek dat HISWA-RECRON directeur Geert Dijks inmiddels voerde met minister Rob Jetten. Het streven is dat zoveel mogelijk van de ‘schrijnende gevallen’ in de compensatieregeling vallen. Om ondernemers te helpen bij het besparen van energie is de Energiehelpdesk opgezet. Daar vind je onder meer bespaartips van andere ondernemers. www.hiswarecron.nl/energie Serveerrobots voor Landal Het personeelstekort leidt tot nieuwe innovaties. Na experimenten op het Vennebos en enkele andere parken, heeft Landal GreenParks besloten om meer gebruik te maken van serveerrobots. De robots brengen borden en glazen, eten en drinken naar de tafels van de gasten. Ook zorgen de robots voor het transport van de vuile vaat richting de keuken. De robots zijn ‘schattig’ vormgegeven en kunnen zelfs miauwen. Gasten vinden het leuk en bijzonder en maken er filmpjes van. De robots lossen het personeelstekort in de restaurants niet op, maar ze nemen wel veel druk weg bij het personeel, meldt Landal. Ze worden inmiddels ingezet in de horeca van elf Nederlandse, vijf Duitse en drie Deense parken. Martin Maassen Projectadviseur Facet Houdt koers! Een mens lijdt dikwijls het meest door het lijden dat hij vreest. Het citaat van (waarschijnlijk) Jacobus Revius is actueler dan ooit, door allerlei politieke en economische ontwikkelingen. De energierekening stijgt tot ongekende hoogte, de inflatie giert, de stikstof waart rond en het vertrouwen in de politiek daalt tot een historisch dieptepunt. Deskundigen praten elkaar na: ‘er komt zwaar weer aan’. En omdat economie ook vooral psychologie is, leidt dit tot lemmingengedrag. Hoe groter de angst voor het economische lijden, hoe meer mensen de hand op de knip houden. En dan zeggen we vanuit de recreatiesector al gauw: de Nederlander recreëert daardoor dichter bij huis. En inderdaad: de laatste jaren is een verblijf in eigen land meer in trek. Dat is niet alleen het gevolg van economische malheur, maar ook van maatregelen om het coronaspook te beteugelen … Wat betekent dat voor jou als recreatieondernemer? Hou je de hand op de knip en stel je investeringen uit? Of volg je de lijn die de Vrijzinnig-Democratische Bond (een voorloper van D66) in de roerige jaren ’20 en ’30 van de vorige eeuw koos? Ik zie een legendarische verkiezingsposter voor me waarin ‘het schip van staat’ in woelige baren vastberaden doorzeilt tussen reactie en revolutie. Bovenaan de poster staat in grote letters: houdt koers! Hoe is dat met jouw bedrijf? Hou je vast aan de ingeslagen koers, of wacht je op betere tijden? Dat laatste is volgens de woorden van de poëet waar deze column mee begon onnodig, immers: Een mens lijdt dikwijls het meest door het lijden dat hij vreest Doch dat nooit op komt dagen. Zo heeft hij meer te dragen dan God te dragen geeft. Kortom, hou vast aan je koers, ook in ogenschijnlijk barre tijden. Je bedrijf én de gasten zullen er wel bij varen! 07-2022 | Recreactie 13

coverstory VeBON 5.0 nu ook voor de verblijfsrecreatie Veiligheid tot in de puntjes geborgd De bedrijfsgroep Buitensport van HISWA-RECRON – voorheen de VeBON – werkt al jaren aan het stelselmatig verbeteren van de veiligheid. Wie een activiteit onderneemt bij zo’n buitensportbedrijf zit goed. Maar hoe zit het met buitensport als nevenactiviteit bij verblijfsrecreatieve bedrijven? Het Veiligheid Management Systeem van de VeBON is nu ook beschikbaar voor alle andere HISWA-RECRON leden. Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Rocks ‘n Rivers (FBNN Photography), Julianahoeve, Wanda van Eck In Recreactie 2022/5 schreven wij in de rubriek Kennis Delen over het WAS: het Warenwetbesluit Attractie- en Speeltoestellen. Dat wordt herzien en door een ambtelijk misverstand dreigen 14 Recreactie | 07-2022 ook klimparken, touwparcoursen, boulderblokken en dergelijke onder het WAS te gaan vallen. HISWA-RECRON spant zich tot het uiterste in om dat te voorkomen, want sport-toestellen voor volwassenen horen niet onder het WAS te vallen. Gelukkig heeft de branchevereniging een ijzersterk argument in handen: de bedrijfsgroep Buitensport – voorheen de VeBON – onderscheidt zich al vele jaren door een steeds verder ontwikkeld Veiligheids ‘Ons VMS gaat veel verder dan het keuren van de installaties’ Management Systeem, kortweg het VMS. Al in een vroeg stadium begreep het bestuur van de VeBON dat veiligheid voor buitensportbedrijven op nummer één moest staan. Daarmee groeide de buitensport uit tot een van de sectoren waar veiligheid het allerbeste is geborgd. Het VMS – een schoolvoorbeeld van goed functionerende zelfregulatie – voorkomt ongevallen én dwingende overheidsregels. Makkelijker en plezieriger Bart Oomen is mede-eigenaar van Rocks ‘n Rivers in Goirle en lid van de kwaliteitscommissie van de bedrijfsgroep Buitensport. “De norm is vorig jaar aangescherpt, we zitten nu op de norm VeBON 5.0. De markt vroeg om een update, waarbij het vooral gaat om een betere monitoring van het beheer van de installaties. Die moeten extern onderhouden worden en dat wordt aantoonbaar gedaan. Daarnaast kwam er een sterk verbeterde digitale audit. Die is makkelijker en plezieriger om in te vullen.” Voor de uitvoering van de backoffice stapte de bedrijfsgroep Buitensport over naar de stichting KMVK, welbekend van de Blauwe Vlag en Green Key. “Hun systeem biedt veel voordelen”, oordeelt Bart Oomen. “Vooral is het makkelijk verder uit te breiden en aan te passen. Dat maakt het toekomstgericht. Veel meer zaken kunnen nu in de digitale audit worden ingebracht. Daardoor kan de persoonlijke audit 07-2022 | Recreactie 15 >

Ron, hoe hou ik grip op mijn resultaat en de kosten? Wil je dat jouw gasten het naar hun zin hebben? En wil je zelf grip hebben op het resultaat? Dan heb je behoefte aan iemand die je markt kent. Iemand die je niet alleen helpt met je (salaris)adminstratie, maar ook met financieringsoplossingen en het verbeteren van je rendement. De recreatie- en horecaspecialisten van Countus hebben hier veel ervaring mee en kunnen jou helpen met het maken van strategische keuzes. Hiervoor hebben we zelfs een speciaal expertiseteam in het leven geroepen: Bertijn Vos, Jesca Wemmenhove en Ron Koopmeiners. Wil jij een keer brainstormen over de mogelijkheden voor jouw bedrijf? Neem vrijblijvend contact met ons op. Expertiseteam Recreatie & Horeca recreatie-horeca@countus.nl COUNTUS.NL/RECREATIE Alle seizoenen buiten genieten! Terrasmeubilair is er niet alleen voor de zonnige zomerse dagen. Ook in de andere seizoenen laat u met comfortabele stoelen of loungebanken uw gasten de natuur beleven. Onder een veranda of in de open lucht? Samen gaan wij op zoek naar de beste buitenbeleving voor uw gast en het meest onderhoudsvrije terrasmeubilair voor de technische dienst. Laat u inspireren door de specialisten van Madino. €445 5-delige tuinset www.madino.nl 0488 440138 info@madino.nl Wij zijn 15, 16 en 17 november aanwezig op de Recreatie Vakbeurs. Bezoek ons op stand 312! coverstory – het bezoek van een keurmeester aan het bedrijf voor de her-certificering – beperkt blijven tot een relatief kort bezoek. Meestal is een halve dag voldoende.” Een ander punt dat veel aandacht kreeg in de norm VeBON 5.0 is de incidentenregistratie. Daar speelt het WAS mee. “Gelijke registratie in de hele branche van incidenten is heel belangrijk”, legt Oomen uit. “Want wij weten dat sporten bij onze sector veel veiliger is dan bij een voetbalclub of de gymles op school. Maar hoe toon je dat aan? Dat kan alleen als alle sectoren op een uniforme manier de incidenten registreren. Dat hebben we nu ingevoerd.” ‘Je moet er niet aan denken dat er een ongeval plaatsvindt, als dat te voorkomen was’ Zelfregulering Als Oomen het heeft over het WAS, ziet hij nog een uitdaging voor de buitensportbranche. “Onze klimparken, klimwanden en installaties in bomen en palen zijn sporttoestellen, geen speeltoestellen. Ons systeem van zelfregulering werkt goed. De keuringsinstanties van het WAS lijken nu van plan te zijn om ook onze installaties te gaan keuren. Dat is natuurlijk heel vreemd. Ons eigen VMS gaat veel verder dan enkel het keuren van de installaties. Wij stellen ook eisen aan de instructie van de deelnemers en aan de opleiding van de instructeurs. Absoluut overbodig dus, om ons met extra bureaucratie te belasten. Als wij onder het WAS zouden vallen krijgen we opeens een peperdure productkeuring voor de kiezen, terwijl we alles aantoonbaar op orde hebben.” ‘Je moet dit gewoon goed regelen’ Camping & Beachresort Julianahoeve maakt serieus werk van outdoor-activiteiten. Peter Verhaaf is entertainment coördinator van het bedrijf in Renesse. “We hebben een aparte locatie voor outdoor-activiteiten. Mensen kunnen daar lasergamen, boogschieten of gebruik maken van de klimboom.” Om de veiligheid te borgen heeft Verhaaf een paar jaar terug al contact opgenomen met de VeBON. “Zij hebben hun zaken goed op orde. Het zijn echt specialisten, zowel juridisch als op het gebied van veiligheid. Wij besloten al heel snel ons aan te sluiten en ook te gaan werken aan de erkenning. Zo is een deel van onze entertainers nu opgeleid tot instructeur volgens de VeBON-norm. We hebben er veel tijd en energie in gestoken om alles goed te regelen.” Zou Verhaaf het VMS van de bedrijfsgroep Dagrecreatie aanbevelen aan collega’s die ook buiten sport organiseren? “Zonder meer. Je moet dit gewoon goed regelen. In zwembaden is alles tot in de puntjes geregeld. We willen niet dat er een kind verdrinkt. Maar een knul van 16 jaar mag je een pijl en boog geven. Als je even niet oplet heeft iemand een pijl door zijn been of rug. Dat had je kunnen voorkomen en dat móet je ook voorkomen. Bovendien: zeker met de nieuwe VeBON-norm is alles digitaal veel makkelijker in te vullen. En Charlotte de Baat is een hele goede steun als je eens ergens mee zit. Dit biedt echt meerwaarde.” > 07-2022 | Recreactie 17

coverstory ‘Bij activiteiten op water, snelheid of hoogte moet je de veiligheid borgen’ Een complicatie is misschien wel, dat de bedrijfsgroep Buitensport van HISWA-RECRON niet de enige partij is met een Veiligheid Management Systeem voor de buitensport. Ook het Sport Institute Europe en de SVWB (Stichting Veilig Werken Buitensport) hebben prima veiligheidskeurmerken, erkent Bart Oomen. “Nog vóór de coronapandemie voerden we verkennende gesprekken met de andere branche-organisaties over de mogelijkheid om de keurmerken samen te voegen. Ik denk dat dat een goede stap zou zijn, die de buitensport als geheel versterkt. Maar tijdens de pandemie hadden we wel wat anders aan ons hoofd. We zouden dat weer eens moeten oppakken.” Hoe gaat de certificering? Wie zich aanmeldt voor het VMS van de bedrijfsgroep Buitensport begint met het maken van een handboek, waarin de werkwijze tijdens de activiteiten in de praktijk wordt beschreven. Een organisatie is certificeerbaar als het handboek voldoet aan de normen, en als de werkwijze in de praktijk overeenkomt met het handboek. Vervolgens bezoekt een auditor het bedrijf om deze zaken te controleren. Als het certificaat wordt toegekend, kan daarna worden volstaan met jaarlijkse digitale audits. Bedrijven moeten die elk jaar voor 1 april uploaden in het systeem. De certificerende organisatie, TüV Nederland, beoordeelt die stukken. Eens in de drie jaar komt er een auditor naar de bedrijven voor een hercertificerings-audit. Bij uitvoering van de activiteiten wordt de PDCAcyclus gehanteerd. Dat staat voor Plan-Do-CheckAct. Het is een cyclisch proces dat leidt tot een gestructureerde en continue verbetering van de veiligheid. Kruisbestuiving Het VMS dat voor de buitensportbedrijven zo positief heeft gewerkt, is sinds de laatste update ook voor andere HISWARECRON bedrijfsgroepen beschikbaar. Oomen: “Het zou fijn zijn als de kruisbestuiving tussen de VeBON en HISWA-RECRON leidt tot meer partijen die het VMS gebruiken. Dat vindt ook Charlotte de Baat, manager Leisure & Recreatie bij HISWARECRON. “Het is voor recreatiebedrijven niets nieuws om bijvoorbeeld het animatieprogramma zelf te organiseren. Zolang het gaat om het schminken van kinderen en een musical is daar ook geen gevaar aan verbonden. Maar zodra er activiteiten zijn die te maken hebben met water, snelheid of hoogte komen er veiligheidsaspecten bij kijken. Neem boogschieten, springkussens, klimwanden of paintball. Dat gebeurt steeds vaker, want de gasten reageren daar heel positief op. Maar je moet er toch niet aan denken dat er een ongeval plaatsvindt, als dat eigenlijk te voorkomen was. Soms zit gevaar in een klein hoekje. En ook in zo’n geval moet je als ondernemer kunnen aantonen dat je er alles aan hebt gedaan om de activiteit zo veilig mogelijk te laten verlopen. Ondernemers met een camping, bungalowpark of groepsaccommodatie zijn zich daar niet altijd van bewust: die willen gewoon leuke dingen organiseren voor hun gasten. Maar daar worden de risico’s niet kleiner van. Daarom hebben we het VMS van VeBON verbreed en beschikbaar gesteld voor alle HISWA-RECRON leden. Ondernemers kunnen de veiligheid van buitensport-activiteiten nu borgen als een continuproces. Daarmee wordt het dus steeds veiliger.” 07-2022 | Recreactie 19

de bezieling Roland van Geest, CEO van Jumpsquare en Jump XL Een overdekt pretpark vol trampolines Met 22 parken in Nederland en 33 parken totaal in Europa is Jumpsquare/Jump XL een fl inke speler op het gebied van trampolineparken. In nog geen tien jaar tijd is die markt in Nederland min of meer verzadigd: vooral in andere Europese landen is nog groei te behalen. CEO Roland van Geest reist dan ook heel wat af. Elke vestiging is weer net wat anders. Maar de veiligheid staat overal voorop. Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Jumpsquare, Maarten Bokslag De trend van de trampolineparken was in de Verenigde Staten al zo’n tien jaar aan de gang toen in Engeland en Nederland de eerste Europese parken werden geopend. Jump XL, dat begon in 2014, was een van de eerste ketens. Jumpsquare begon een jaar later. Januari 2019 gingen beide bedrijven samen onder een nieuwe eigenaar: investeringsmaatschappij Nordian capital. Een week voor de fusie trad Roland van Geest aan als CEO. Geen man met een leisure achtergrond, maar juist met een verleden in de retail. “Ik heb jaren als algemeen directeur voor de AKOboekwinkels gewerkt en later was ik verantwoordelijk voor de 130 Big Bazar-winkels in Nederland. Het was nogal een stap om directeur te worden van een keten van trampolineparken. Wat me trok was het groeiperspectief en de combinatie van horeca met hospitality. Je hebt hier veel meer direct contact met je klanten dan in de retail.” Roland van Geest Kwaliteitseisen Direct na de fusie ging het om veertig parken. Dat waren negen Jumpsquare parken en 31 van Jump XL. De parken zijn onder die twee labels blijven voortbestaan, maar er is de afgelopen jaren veel aan kwaliteitsverbetering gedaan, vertelt Van Geest. “Ongeveer de helft van de parken was op franchisebasis. Daar is niets mis mee, maar we hebben onze eisen fl ink hoger gesteld. Parken moeten een bepaalde omvang en kwaliteit bieden. Daardoor is het aantal parken nu iets minder. Vooral wat kleinere parken zijn zelfstandig geworden.” Op dit moment bestaat de keten in Europa uit 26 eigen parken en zeven parken in franchise. Het interview voor Recreactie vindt plaats in de Jumpsquare in Tilburg. Een park dat vorig jaar nieuw werd geopend en dat goed laat zien waar trampolineparken anno 2022 voor staan: een grote diversiteit in attracties, gericht op een doelgroep van circa 7 tot 30 jaar oud. Natuurlijk is er een ‘veld’ met gewone trampolines. Daarnaast zijn er dodgeball-banen: trampolines waarop in teams van acht tegen acht een variant op trefbal gespeeld kan worden. Er is een turnbaan, bestaande uit een hele lange trampoline. Het Ninjaparcours is een soort hindernisbaan op trampolines. De Foampit is een arena vol met schuimrubber blokken; vanaf een battlebeam kunnen mensen elkaar met sticks te lijf 20 Recreactie | 07-2022 gaan: wie het langs blijft staan is de winnaar. Over de Foampit loopt ook een slackline, een stak gespannen koord waarover je kunt proberen naar de overkant te lopen. Volgens Van Geest zijn er instructeurs die zó naar de overkant lopen, maar de meeste mensen komen hooguit halverwege. Trampoline met beeldschem Helemaal passend bij de tijd is de Valojump, een trampoline voor een groot beeldscherm. Daar speelt zich een game af en degene op de trampoline is – net als bij de Nintendo Wii – fysiek deelnemer van het spel. Heel bijzonder: je ziet jezelf ook echt in het spel. Dat is nog niet het complete aanbod in Tilburg. En op andere vestigingen zijn weer andere attracties te beleven, vertelt Van Geest. Op die vestigingen hebben de vestigingsmanagers een grote verantwoordelijkheid. Zij moeten zelf contact leggen met de doelgroepen, zoals scholen, BSO’s en sportverenigingen. Daarmee is de vestigingsmanager een duizendpoot, die óók de medewerkers aanstuurt, zorgt voor kwaliteitscontrole en veiligheid. “Een veel grotere rol dan simpelweg op de tent passen, en dat trekt mensen die van een uitdaging houden”, constateert Roland de Geest tevreden. De veiligheid wordt heel nauwkeurig geborgd, benadrukt de CEO. “Trampolinespringen heeft niet zo’n hele goede naam en dat komt vooral door gevaarlijke trampolines thuis. Voor ons is het een uitdaging om aan te tonen dat hier echt niet meer incidenten plaatsvinden dan op een gemiddeld sportpark. Dat kunnen we aantonen, want we houden al jaren statistieken bij. We vallen in Nederland onder het WAS en ook in andere landen gelden strenge regels. Daarnaast stellen we bovenwettelijke eisen aan het toezicht, zoals die zijn opgesteld door de IATP, de 07-2022 | Recreactie 21 internationale branchevereniging van trampolineparken. Safety first is ook één van onze kernwaarden.” Verschillende steunkleuren De vestigingen van JumpXL en Jumpsquare verschillen niet wezenlijk van karakter, vertelt de Geest. “De steunkleur in de aankleding is anders. Jumpsquare is geel en JumpXL is rood. Maar we houden beide labels in de lucht omdat er bepaalde landen zij waar JumpXL een begrip is, en andere waar Jumpsquare de bekende naam is. In Nederland gebruiken we ze allebei. Dat De Foampit is een arena vol met schuimrubber blokken >

Breng het ultieme vakantiegevoel naar buiten. Marindex levert complete tuinsets van gerenommeerde merken. Wij zorgen ervoor dat de tuinmeubelen het hele jaar op voorraad zijn, u en uw gasten zitten nooit meer zonder. De tuinmeubelen zijn speciaal geselecteerd voor gebruik in de recreatie en zijn daardoor duurzaam en blijven lang leverbaar. Bij Marindex vindt u onder andere de volgende tuinmeubels: stoelen, tafels, ligbedden, lounge sets en parasols. Neem contact op met een van onze medewerkers voor persoonlijk advies. Stationsplein 8a • 2801AK Gouda • tel. 0182 511 511 • www.marindex.nl AUTOMATISCHE BODEMZUIGERS VOOR OPENBARE ZWEMBADEN powered by po az De automatische bodemzuigers van Dolphin zijn gebruiksvriendelijk en ontworpen voor bijna alle soorten, maten en vormen zwembaden. Ideaal voor openbare zwembaden, hotels, resorts en campings. Wilt u meer weten of heeft u interesse in een demo bij u op locatie? Bel ons: +31 (0)40 285 66 58 of stuur een mail naar support@pomaz.nl de bezieling Terugkijkend op de afgelopen jaren hakte vooral de coronapandemie er flink in is geen probleem en het scheelt rebranding van de vestigingen.” Terugkijkend op de afgelopen jaren hakte vooral de coronapandemie er flink in. Het ene moment bezig met uitbreiding en groei, het andere moment de deuren dicht en bezig met de vraag of je bedrijf dit eigenlijk wel gaat overleven. Het leidde ook tot de aansluiting bij HISWA-RECRON. “Tijdens de eerste lockdown werd aan alle sectoren gevraagd om een protocol te maken. Maar er is geen branchevereniging voor ketens van indoor spelen. Dus hebben we de koppen bij elkaar gestoken met Monkeytown en SnowWorld – vergelijkbare ketens die geen concurrenten van ons zijn. Samen zijn we lid geworden van HISWA-RECRON en zo hebben we een afdeling voor leisure ketens opgezet. Inmiddels heeft ook Libéma zich daar met de attractieparken bij aangesloten en we hopen dat er nog meer ketens bijkomen. HISWA-RECRON kan zaken bereiken die voor ons als zelfstandig bedrijf niet haalbaar zijn. Ze zitten ook in Den Haag aan tafel en dat is onmisbaar als het gaat om grote landelijke items als corona of personeelstekorten.” Per land nét iets anders De vestigingen verschillen van karakter in de verschillende Europese landen. “We hebben een groepsbreed concept dat per land is aan te passen”, vertelt De Geest. “Daar krijgen onze landenmanagers veel ruimte voor. Want de verschillende Europese markten zijn écht verschillend. In België is een bezoek aan ons park echt een dagje uit. Daar verkopen ze speciaalbieren en borrelplanken. In Nederland verkopen we juist steeds meer vegan-producten. In Duitsland is een bezoek aan een trampolinepark serieuze sportbeoefening: een alternatief voor de fitness. Iedereen komt ook in speciale sport-outfit, je zult daar nooit een vader in spijkerbroek zien die even met zijn kinderen meespringt. In Duitsland verkopen we in de horeca een heel skala aan sportdrankjes. In Frankrijk is de markt nog pril en daar telt de prijs sterk mee. Het aanbod in de horeca is daar juist elementair en laaggeprijsd.” Lockdown-proof Gevraagd naar het hoogtepunt in zijn carrière komt toch ook de pandemie weer om de hoek kijken. “Dat is toch nog steeds het besef dat al onze parken na diverse lockdowns nog steeds open zijn. Elk half uur wordt er weer een nieuwe lichting mensen toegelaten tot de trampolines. Dan wordt er afgeteld en rent iedereen tegelijk naar de leukste attracties. Dat geeft me elke keer weer een kick. Want we hebben het niet alleen overleefd, we hebben ook gemerkt dat onze parken lockdown-proof zijn. Dat wil zeggen: elke keer als we weer open mochten duurde het maar een paar weken of de bezoekersaantallen lagen weer op het oude niveau. Dat is toch ook weer een geruststelling.” 07-2022 | Recreactie 23

de provincies Wat speelt er in Drenthe en Overijssel? Steeds meer druk op de ruimte Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: Wanda van Eck, Shutterstock Wat zijn de belangrijkste issues op het gebied van recreatie en toerisme in de provincies? En hoe gaan de HISWA-RECRON regiomanagers daar mee om? In een reeks artikelen zoomen we in op telkens twee provincies. Deel vier: Drenthe en Overijssel. 24 Recreactie | 07-2022 De kwaliteit van de ruimtelijke omgeving en de energietransitie. Dat zijn de twee voornaamste onderwerpen op de recreatieagenda van de provincies Drenthe en Overijssel. En omdat deze onderwerpen in elkaar grijpen vormen ze een flinke uitdaging, zegt Petra Ellens, HISWA-RECRON regiomanager in beide provincies. “Ondernemers hebben ruimte nodig om zich te kunnen ontwikkelen, maar de energietransitie vraagt óók de nodige ruimte. Denk aan parken voor zonne- en windenergie. Je ziet dat de druk op de ruimte toeneemt. Regie van de provincie is daarom belangrijk.” Ellens hamert er bij de provincies op om af en toe een stap terug te zetten. “We zitten in een rijdende transitietrein. Eén keer ruimte verkwanseld, betekent voor altijd ruimte verkwanseld.” Om dat verlies aan ruimte zoveel mogelijk tegen te gaan, pleit de regiomanager onder meer voor de mogelijkheid om kleine ‘Groningse windmolens’ in te zetten. Die zijn compact en gaan met hun houten bladen en groene mast op in het groene landschap. “In veel gemeenten mogen deze inmiddels geplaatst worden bij agrarische gebouwen in het buitengebied. Geef ook recreatiebedrijven de mogelijkheid ze te plaatsen, bijvoorbeeld bij het centrumgebouw. Bij een aantal Drentse gemeenten kan dit inmiddels.” Kennis voor bestuurders Ellens investeert veel tijd in kennisoverdracht naar lokale bestuurders. “Hoe zit de recreatiesector in elkaar? Wat is de omzet van ondernemers? Welke lasten komen op hen af? Wat hebben ze nodig – ook van de overheid?” Aan de hand van data laat de regiomanager aan de provinciebestuurders zien wat de sector doet op het gebied van duurzaamheid en leefbaarheid. Een opdracht die de aandacht blijft vragen. “Elke vier jaar is er een switch van bestuurders. Ook ambtenaren wisselen regelmatig van plek. Beide provinciebesturen hebben inmiddels een wensenlijst voor onze sector ontvangen als bijdrage voor hun verkiezingsprogramma’s. Daarnaast ben ik nu al bezig met de voorbereiding van een verkiezingsdebat in beide provincies.” De investering in kennisoverdracht werpt vruchten af. Neem bijvoorbeeld het probleem van de permanente bewoning. “Verschillende ondernemers lopen daar tegenop. Veel gemeenten zeggen geen capaciteit te hebben om dit op te lossen. Inmiddels wordt er in Drenthe een provinciaal handhavingsteam in het leven geroepen. Daar hebben recreatieondernemers profi jt van.” Ontwikkelingsruimte Om de sector gezond te houden moeten gezonde bedrijven zich kunnen blijven ontwikkelen, stelt Ellens. Dat doet Drenthe met Vitale Vakantieparken. Een convenant waarin HISWA-RECRON samen met lokale overheden samenwerkt om een impuls te geven aan de kwaliteit van vakantieparken. “Een aanpak die gezonde bedrijven fl ink vooruit helpt en tegelijkertijd aandacht heeft voor probleemparken”, oordeelt de regiomanager. “Bijna dertien bedrijven hebben ongeveer een ton subsidie gekregen. Op deze manier komt dat nergens anders voor.” Ook Overijssel heeft een programma Vitale Vakantieparken. “Het verschil is dat Overijssel alleen focust op probleemparken. De gezonde vakantie parken worden vooral bediend door Gastvrij Overijssel. Dat staat dichtbij de ondernemers. Zo lopen er nu meerdere subsidieregelingen specifi ek voor onze sector. Ook zijn we onlangs begonnen met het traject Duurzame Investeringen. Landbouw of recreatie? “Het blijft nodig om het belang van de sector te benadrukken”, vindt regiomanager Petra Ellens. “Je ziet dat op verschillende locaties in de provincies de landbouw afwijkingsbevoegdheden heeft op het gebied van bestemmingsplannen of in nieuwe omgevingsplannen. Als de bestemming ‘landbouw’ is kun je daar meer mee doen, binnen bepaalde kaders. Ik sprak laatst een recreatieondernemer met creatieve plannen die hij sneller kan realiseren als hij een stuk grond op landbouwbestemming laat staan. Wijzigen zou veel te tijdrovend zijn. Dat kan natuurlijk niet. Daarom moeten we voortdurend laten zien hoe belangrijk we zijn als sector. In Overijssel zetten we jaarlijks 3,5 miljard om, in Drenthe meer dan één miljard.” Daarin kijken we vooral naar warmte. Welke investeringen lonen nou het meest? Want ook dat is een probleem voor ondernemers: iedereen weet dat hij moet verduurzamen, maar welke stappen zet je nu al eerste?” Onzekerheid noemt Ellens het belangrijkste knelpunt voor de ondernemers in haar werkgebied. “Eén woord dat staat voor verschillende problemen. Er is onzekerheid over de energieprijzen, over een mogelijke nieuwe coronagolf, over materialen die duurder worden, over het tekort aan personeel en over de stijging van de lonen. Maar ook de landbouwtransitie kan onze sector raken.” Door onder meer het organiseren van congressen en bijeenkomsten probeert ze de leden zoveel mogelijk te ondersteunen. “In Overijssel hebben we binnenkort een congres over technische applicaties en robotisering. In de coronatijd zag je al de opkomst van onder meer horeca-apps waarmee je kunt bestellen en betalen ineen. Dat zijn ontwikkelingen die ondernemers kunnen helpen in de strijd tegen personeelstekorten.” ‘Het belangrijkste knelpunt voor ondernemers is onzekerheid’ Petra Ellens 07-2022 | Recreactie 25

KRACHTIGE KOELTECHNIEK laag geprijsd! Koelkast temp.bereik: -2º tot 8ºC 230 V Vrieskast temp.bereik: -18º tot -22ºC 230 V art. nr model afm. cm kW KOELKAST 4750.025* 1 deur 4750.005 1 deur 68 x 71 x 201 0,19 74 x 83 x 201 0,30 4750.010 2-deurs 148 x 83 x 201 0,44 KOELKAST HOOGRENDEMENT UITVOERING 4752.005 1 deur 74 x 83 x 201 0,17 4752.015 2-deurs 148 x 83 x 201 0,36 * afm. rooster 53,5x55 cm 1.291,1.045,1.586,- 1.275,2.578,- 2.195,1.750,1.399,2.845,- 2.295,art. nr model afm. cm kW VRIESKAST 4750.030* 1 deur 4750.015 1 deur 1 deur 2-deurs 68 x 71 x 201 0,40 74 x 83 x 201 0,48 4750.020 2-deurs 148 x 83 x 201 0,78 VRIESKAST HOOGRENDEMENT UITVOERING 4752.010 1 deur 74 x 83 x 201 0,42 4752.020 2-deurs 148 x 83 x 201 0,70 1.576,1.275,1.972,- 1.595,3.003,- 2.425,2.195,1.749,3.275,- 2.625,Vanaf 1.045,Lease vanaf 25,92* Koelwerkbank temp. bereik: -2º tot 8ºC 230 Volt Gastronormbakken set voor in laden leverbaar in 65 en 100 mm diepte 4750.035 OOK LEVERBAAR MET LADE Vanaf 4113.730/780 4750.045 1.245,Lease vanaf 30,88* art. nr model afm. cm kW 4750.035 4750.040 4750.045 2-deurs 3-deurs 4-deurs 223 x 70 x 85 HOOGRENDEMENT UITVOERING 4752.035 4752.040 4752.045 2-deurs 3-deurs 136 x 70 x 85 0,21 180 x 70 x 85 0,23 0,34 136 x 70 x 85 0,20 180 x 70 x 85 4-deurs 223 x 70 x 85 1.554,- 1.245,1.801,- 1.450,2.175,- 1.745,1.680,0,22 0,34 1.345,1.975,- 1.595,2.365,- 1.895,4113.705* 6x 1/6 4113.710 4x 1/4 4113.715* 4x 1/4 * met deksel 4113.705/755 art. nr GN diepte 65 mm 4113.700 6x 1/6 46,37,70,- 56,33,- 27,57,- 46,4113.720 1x 1/2 + 2x 1/4 29,- 24,4113.725* 1x 1/2 + 2x 1/4 50,- 40,4113.730 2x 1/6 + 2x 1/3 33,- 27,4113.735* 2x 1/6 + 2x 1/3 53,- 43,art. nr GN diepte 100 mm 4113.750 6x 1/6 4113.755* 6x 1/6 4113.760 4x 1/4 4113.765* 4x 1/4 52,42,76,- 61,41,- 33,65,- 52,4113.770 1x 1/2 + 2x 1/4 36,- 29,4113.775* 1x 1/2 + 2x 1/4 57,- 46,4113.780 2x 1/6 + 2x 1/3 41,- 33,4113.785* 2x 1/6 + 2x 1/3 61,- 49,Blastchiller/freezer KOEL- EN VR I E SAPPAR ATUU 4 voorgeprogrammeerde programma's kerntemperatuurmeter verrijdbaar 230 Volt Pizzawerkbank temp. bereik: 2º tot 8ºC 230 Volt 4750.155 IDEAAL TE COMBINEREN MET DE art. nr model afm. cm kW 4750.705 5x 1/1 GN of 5x EN 400x600 80 x 80 x100 0,75 2.921,2.349,4750.710 7x 1/1 GN of 7x EN 400x600 80 x 80 x 151,5 0,98 3.479,- 2.785,4750.715 9x 1/1 GN of 9x EN 400x600 80 x 80 x 176,3 1,2 5.664,- 4.539,Gekoelde saladiere geleverd inclusief glasopstand en snijplank* temp.bereik: 2º tot 10ºC 230 Volt 4750.087 OPZETVITRINES HIERONDER 4750.088 Vanaf 4750.110 art. nr model afm. cm 4750.105* 2-deurs 90 x 70 x 85 4750.110* 3-deurs 90 x 70 x 85 4750.112 kW 0,18 0,24 4750.107 2-deurs 136 x 70 x 108,5 0,32 3-deurs 179,5 x 70 x 108,5 0,18 * geleverd inclusief glasopstand en snijplank Opzetvitrine met glasopstand diepte 1/3 of 1/4 GN temp. bereik: 2º tot 10ºC afm. vanaf 120 cm breedte 230 Volt | 0,11 kW art. nr GN 4750.115 afm. cm 5x 1/4 4750.120 6x 1/4 4750.125 7x 1/4 4750.130 7x 1/4 4750.135 8x 1/4 120 x 33,5 x 43,5 140 x 33,5 x 43,5 150 x 33,5 x 43,5 160 x 33,5 x 43,5 180 x 33,5 x 43,5 4750.140 10x 1/4 200 x 33,5 x 43,5 EMMELOORD Platinaweg 21 8304 BL Emmeloord Tel: (0527) 635 635 info@hakpro.nl AMSTERDAM De Flinesstraat 20 1114 AL Duivendrecht Tel: (020) 665 6428 amsterdam@hakpro.nl 541,561,574,614,676,721,435,449,459,495,545,579,GRONINGEN Verl. Bremenweg 10c 9723 JV Groningen Tel: (050) 318 1600 groningen@hakpro.nl GN schalen optioneel 4750.107 1.310,1.065,1.527,- 1.225,1.892,- 1.475,2.182,- 1.749,art. nr model 4750.086 2-deurs 4750.087 3-deurs afm. cm kW 150 x 80 x 100 0,21 1.940,1.575,200 x 80 x 100 0,32 2.156,- 1.725,4750.088 1 deur + 7 laden 150 x 80 x 100 0,21 2.262,- 1.825,4750.089 2-deurs + 7 laden 200 x 80 x 100 0,21 2.399,- 1.925,1.575,4750.089 Vanaf art. nr GN 4750.145 4x 1/3 4750.150 6x 1/3 4750.155 6x 1/3 4750.160 7x 1/3 4750.165 8x 1/3 4750.170 9x 1/3 ROTTERDAM Schuttevaerweg 13 3044 BA Rotterdam Tel: (010) 750 2750 rotterdam@hakpro.nl afm. cm 120 x 39,5 x 43,5 140 x 39,5 x 43,5 150 x 39,5 x 43,5 160 x 39,5 x 43,5 180 x 39,5 x 43,5 200 x 39,5 x 43,5 VENLO Venrayseweg 44 5928 NZ Venlo Tel: (077) 387 4242 venlo@hakpro.nl 555,610,631,695,729,781,445,489,505,559,589,625,VLISSINGEN Bedrijfsweg 9 4387 PD Vlissingen Tel: (0118) 493 222 vlissingen@hakpro.nl 17-27-01 Alle prijzen zijn in euro's, exclusief BTW en wettelijke verwijderingsbijdragen. Wijzigingen voorbehouden zonder voorafgaande kennisgeving. Zet- of drukfouten voorbehouden. 435,ONLINE BESTELLEN? www.hakpro.nl

Adria is een pionier op het gebied van de ontwikkeling van campings met hoogwaardige huuraccommodaties. Ons doel is om uw gasten een onderscheidende en unieke vakantie-ervaring te bieden. Onze “one-stop-shop”benadering houdt in dat wij met onze klanten samenwerken van conceptontwikkeling tot service en aftersales. Campings, touroperators en vakantieparken profiteren allemaal van onze unieke service. In 2022 ontving de XLine serie de Red Dot award - Best of the Best en de BigSEE award voor product design. U kunt ons bezoeken op de Recreatie Vakbeurs, Hal 6 stand 649 op 15 t/m 17 november in Hardenberg. Adria Home Benelux c/o Daalmann Mobilheime GmbH Rudolf-Diesel-Str. 11 D - 49843 Uelsen Tom Imming Projectmanager Camping & Toerisme T: 0031 (0)6-28488267 E: tom@daalmann.com www.adria-home.com | www.adria-holidays.net #adriahome #adriaglamping Lid van: veilige werkplek De RI&E heeft af en toe een update nodig Systematische basis voor veilig werken In deze Recreactie-special over veiligheid mag een artikel over de RI&E natuurlijk niet ontbreken. Het is een grondige (en wettelijk verplichte) manier om de arbeidsrisico’s voor werknemers in beeld te brengen en systematisch te verminderen. Met enige regelmaat moet de RI&E opnieuw worden uitgevoerd. En zéker als er nieuwe activiteiten worden ontplooid. Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Beerze Bulten RI&E staat voor Risico Inventarisatie en Evaluatie. Het is een heel concreet hulpmiddel om te voorkomen dat medewerkers tijdens het werk risico’s lopen of fysiek overbelast raken. Toch komt Martin Merks, manager sociaal beleid bij HISWA-RECRON, nog steeds tegen dat ondernemers geen RI&E hebben. “Het is al meer dan tien jaar verplicht. Als de RI&E ontbreekt kan de Inspectie SZW een boete opleggen. Zeker bij een bedrijfsongeval is het van belang dat je een RI&E kunt laten zien.” Het opstellen van een RI&E is voor elk bedrijf met medewerkers verplicht. Voor de verblijfsrecreatie is er een branche-erkende RI&E Recreatie. Daardoor is het alleen voor bedrijven met meer dan 25 medewerkers verplicht om de RI&E te laten toetsen door een gecertificeerde arbodienst of deskundige. Overigens wordt het aantal medewerkers niet bepaald door fte, maar door het gemiddeld aantal mensen dat een bedrijf over het hele jaar gezien in dienst heeft. Oproepkrachten en stagiairs tellen mee. Preventiemedewerker Het opstellen van een RI&E gebeurt meestal door de bedrijven zelf, vertelt Merks. “Er wordt een preventiemedewerker aangesteld. Onder de 25 medewerkers is dat meestal de directeur zelf. Bij grotere bedrijven wordt er een medewerker voor aangesteld. Het opstellen van de RI&E kan ook worden uitbesteed aan een externe partij, maar dat kost extra geld.” Aan de hand van de lijsten brengt de preventiemedewerker per werkplek de risico’s in beeld. Dat kan gaan om allerlei zaken, als onvoldoende bescherming, te zwaar tillen, maar ook geluidshinder of een verkeerde hoogte van de balie. Als alle risico’s zijn ingevoerd in het systeem, komt daar automatisch een plan van aanpak uitgerold. Merks: “Dan heb je een heel concreet kader. Wat moet je gaan aanpakken? Het is dan natuurlijk zaak om die risico’s op korte termijn weg te nemen. Per punt kun je bepalen hoe het op te lossen is, wat dat kost, wie het gaat doen en wat eventuele belemmeringen zijn. Dat doe je voor je medewerkers, maar ook omdat de arbeidsinspectie de vrijheid heeft om op elk moment je bedrijf te controleren. Ook dan wil je dat alle zaken goed in orde zijn.” Arbocatalogus Niet bij alle risico’s is eenvoudig duidelijk hoe die moeten worden weggenomen. Waar een beschermkap ontbreekt, koop en plaats je een beschermkap: simpel. Maar niet alles is zo simpel: lees bijvoorbeeld het artikel over sociale veiligheid op pagina 32. De Arbocatalogus Recreatie kan dan uitkomst bieden. De Arbocatalogus is een digitaal document waarin heel veel aanbevelingen en oplossingen zijn vastgelegd om veilig en gezond te werken. Bij het invullen van de risico’s in de RI&E Recreatie, staat telkens een link naar een mogelijke oplossing in de Arbocatalogus. 07-2022 | Recreactie 29 >

Totaalleverancier voor de recreatiesector Wij hebben een ruim assortiment artikelen die benodigd zijn in de camping- of recreatiebranche. Daarnaast bieden we ondersteuning op maat bij de voorbereiding én uitvoering van infrastructurele & technische projecten. Denk aan ontwerpberekeningen of begeleiding op het terrein, bijvoorbeeld bij het aanleggen van leidingsystemen. Extra korting voor HISWARECRON leden! Kijk voor meer informatie op wildkamp.nl/recreatie Gespecialiseerd in het maaien en opvangen van Gras. Sterk in vele andere toepassingen. De PG van Gianni Ferrari is ideaal voor het onderhoud van speelpleinen, tuinen van scholen, kampeerterreinen en overal waar netheid en veiligheid belangrijk zijn om ten volle van groenzones te kunnen genieten. Bel voor een vrijblijvende demonstratie Wilt u meer weten over de PG van Gianni Ferrari? Neem contact met ons op voor meer informatie : Tel . +31 (0) 481-371423 veilige werkplek De RI&E is een breed gedragen document. Om te beginnen zijn de lijsten voor de RI&E Recreatie goedgekeurd door de vakbonden. Als de RI&E en het plan van aanpak eenmaal zijn opgesteld, moet de ondernemingsraad (OR) of de personeelsvertegenwoordiging (PVT) van het bedrijf daarmee instemmen. En als medewerkers de RI&E willen inzien, moet dat gewoon kunnen. Het is dan ook verstandig om de RI&E en het plan van aanpak te verspreiden onder de medewerkers. Zo weet iedereen welke risico’s er spelen en hoe die risico’s aangepakt gaan worden. Zoals gezegd moet de RI&E af en toe een update hebben. “Er is geen vaste periodieke termijn. Je moet het af en toe opnieuw doen omdat er nieuwe normen komen, of omdat er wordt geïnvesteerd en er nieuwe werksituaties voor medewerkers ontstaan”, vertelt Martin Merks. “Het is aan ondernemers om dat zelf in de gaten te houden.” Extern bedrijf Vakantiepark Beerze Bulten heeft al zeker een jaar of vijftien geleden voor het eerst een RI&E laten uitvoeren, vertelt GerritJan Hagedoorn, eigenaar van het bedrijf in Beerze. “In het verleden deden we het altijd zelf. De laatste update, in 2017, hebben we door een extern bedrijf laten uitvoeren. Die zijn het hele bedrijf rondgegaan en dat is toch elke keer weer zinvol. Leerzaam ook, om met zo’n specialist naar je eigen bedrijf te kijken.” Hagedoorn heeft het rapport bij de hand. “Er kwamen echt een paar issues uit. Zo was er een onveilige reling op de zolder en moest er een nieuwe kap op de zaagbank. We moeten ook ladders en hoogwerkers periodiek laten keuren. En dan waren er nog wat andere dingen, zoals de aanwezigheid van gehoorbeschermers en andere handschoenen bij het werken met gevaarlijke stoffen. Naar aanleiding van die RI&E hebben we bijvoorbeeld ook een vertrouwenspersoon aangesteld. Dat zijn maatregelen van een andere orde, maar minstens zo belangrijk. We pakken de aanbevelingen meteen op, want we willen een hygiënische en veilige werkplek bieden voor onze medewerkers en gasten. Met zo’n RI&E zetten we de puntjes op de i en blijven we scherp.” De RI&E voor de recreatie: www.kikk-recreatie.nl Voor de watersport Voor de watersportsector is een eigen RI&E beschikbaar, met vragenlijst, handleiding en een standaardmodel voor het opstellen van een plan van aanpak. De RI&E Watersport is in 2022 geactualiseerd. Een veiligheidskundige heeft de vragen beoordeeld en de bestaande vragenlijst is overgezet in een nieuw IT-systeem. De verbeterde vragenlijst ligt nu ter goedkeuring bij de vakbonden. Daarna volgt een branche-erkenning, zodat de verplichte toetsing van een arbodienst vervalt. Totdat de erkenning er is, blijven de huidige vragenlijsten van kracht. ‘Het is elke keer weer zinvol om zo door het hele bedrijf te gaan’ De RI&E voor de watersport staat op hiswarecron.nl (zoeken op: RI&E) 07-2022 | Recreactie 31

sociale veiligheid Sociale veiligheid moet geborgd worden Een fijne plek om te werken Sociale veiligheid wordt steeds belangrijker. Met nationale schandalen als The Voice of Holland staat het onderwerp vol in de belangstelling. Maar hoe borg je de sociale veiligheid, zodat mensen fijn kunnen werken zonder discriminatie, pesten of (seksuele) intimidatie? En bedenk: die sociale veiligheid moet je niet alleen bieden aan je medewerkers. Die moet er ook zijn voor je gasten. Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Shutterstock In de Arbowet is vastgelegd dat werkgevers hun medewerkers moeten beschermen tegen psychosociale arbeidsbelasting. Daarom is sociale veiligheid ook een van de aandachtspunten in de RI&E (zie artikel pagina 29). Dat betekent dat je als ondernemer moet werken aan het voorkomen van alle vormen van 32 Recreactie | 07-2022 ongewenst gedrag op de werkvloer, van agressie en discriminatie tot pesten en (seksuele) intimidatie. Het is daarbij aan bedrijven zélf hoe ze dat vormgeven in hun beleid. “Dat moet in elk geval zo duidelijk zijn, dat alle medewerkers voorafgaand aan mogelijke incidenten al weten: ik voel me gesteund door mijn werkgever. Ik kan ergens terecht. Een incident kan namelijk nogal wat impact hebben op medewerkers”, vertelt Herbert van Oord, manager Arbeidsmarkt, Training & Opleiding bij HISWARECRON. “In de praktijk betekent dit dat je in het human capital­beleid van je bedrijf duidelijk aangeeft dat je de sociale veiligheid van je medewerkers in je bedrijf belangrijk vindt en dat je hieraan ook een concrete uitwerking geeft. Medewerkers moeten weten wat ze bij problemen van hun werkgever kunnen verwachten.” Personeelshandboek Het onderwerp sociale veiligheid verdient dan ook een belangrijke plaats in elk personeelshandboek, benadrukt Van Oord. “Wat kan de medewerker verwachten bij een incident? Waar kan hij terecht?” Hij adviseert ook om een vertrouwenspersoon te benoemen. “Dat kan iemand zijn van binnen je organisatie, maar ook van buiten.” Een vertrouwenspersoon is overigens niet wettelijk verplicht. Maar wetgeving over de verplichting daarvan is in de maak. Een wetsvoorstel hierover van Senna Maatoug (Groen Links) ligt inmiddels bij de Eerste Kamer. Belangrijk voor recreatieondernemers is dat in de cao Recreatie is geregeld dat een onderneming met vijftig of meer werknemers in overleg met de ondernemingsraad een vertrouwenspersoon moet aanstellen. Ook is vastgelegd dat werknemers in de sector gebruik kunnen maken van de externe vertrouwenspersoon die speciaal voor de sector beschikbaar is gesteld. Dat is Johan Jongejan. Hij werkt voor KIKK recreatie, het sociaal fonds voor de recreatiesector. KIKK recreatie zet zich in voor goede arbeidsvoorwaarden en opleidings­ en ontwikkelmogelijkheden in de sector. Jongejan helpt medewerkers die binnen hun eigen bedrijf geen vertrouwenspersoon hebben en medewerkers die liever met een externe vertrouwenspersoon praten. Over dat laatste zegt hij: “Vergeet niet dat we in een bijzondere sector werken. Met veel jonge werknemers die intensief samenwerken. En met familieleden die binnen het bedrijf collega’s zijn. Daarom kan een externe vertrouwenspersoon heel belangrijk zijn.” Huisregels Jongejan adviseert álle werkgevers om een vertrouwenspersoon aan te stellen, ook al hebben ze minder dan vijftig werknemers. Maar hoe zorg je ervoor dat een vertrouwenspersoon bekend is én blijft binnen je organisatie? “Je moet er voortdurend aandacht aan besteden. Dat begint al bij de inwerkperiode van nieuwe werknemers. Maar ook in de communicatie met je medewerkers, zoals op het intranet en tijdens bijeenkomsten, moet je het blijven noemen. Ook de steun en aandacht van de top van de onderneming is belangrijk”, zegt Jongejan. “Als directie moet je – samen met je vertrouwenspersoon – blijven aangeven dat je je sociale veiligheidsbeleid serieus neemt. Ook de relatie tussen leidinggevenden en vertrouwenspersoon moet goed zijn.” Ook sociale veiligheid voor de gasten is belangrijk. Medewerkers horen zich goed te gedragen naar gasten, dat spreekt voor zich. Maar andersom werkt het ook. Daarom is het goed om in de huisregels te zetten dat ook gasten zich netjes gedragen. Herbert van Oord: “Je hoeft niet in allerlei details te treden. Het komt er op neer dat je duidelijk aangeeft dat je verwacht dat gasten zich zowel onderling als naar je medewerkers toe netjes gedragen. De Arbocatalogus biedt daartoe al een goede aanzet.” Gedragscode voor medewerkers Als werkgever ben je ook verantwoordelijk voor een goed sociaal veiligheidsbeleid voor het recreatieteam dat je inhuurt. “Het is verstandig om in de overeenkomst met het animatieteam af te spreken dat zij in een veilige omgeving hun werk kunnen doen”, zegt Jongejan. Hoewel een gedragscode voor medewerkers niet wettelijk verplicht is, adviseert Van Oord om wel zo’n gedragscode te maken. Daarin staan voorschriften hoe werknemers zich moeten gedragen binnen je organisatie. “Leg kort en duidelijk uit wat de omgangsregels zijn binnen je bedrijf. Het is verstandig om de gedragscode op te nemen in het personeelshandboek.” Van Oord besluit met een waarschuwing: “Wees niet zo naïef om te denken dat je nooit te maken krijgt met meldingen van sociale onveiligheid. Niet alleen tussen gasten en medewerkers, maar ook tussen medewerkers onderling. Realiseer je dat de kans dát het gebeurt altijd aanwezig is. Zet ook in protocollen hoe je reageert als je ermee in de media komt.” ‘Je moet blijven aangeven dat je sociale veiligheid serieus neemt’ Over de diverse sociale veiligheidsonderwerpen zijn voor werkgevers voorbeeld­beleidstukken en voorschriften beschikbaar in de Arbocatalogus: kikk-recreatie.dearbocatalogus.nl Gedragscode onderdeel van nieuw keurmerk HISWA-RECRON werkt aan een keurmerk speciaal gericht op leden die activiteiten aan minderjarigen aanbieden. “Tijdens jeugdvakanties en -activiteiten staat het plezier van de deelnemer centraal”, zegt Charlotte de Baat, manager Leisure & Recreatie bij de branchevereniging. “Wij vinden het belangrijk dat minderjarigen als deelnemer veilig zijn tijdens de activiteiten en zich ook zo voelen. Een gedragscode is daarom onderdeel van dat keurmerk. In de gedragscode is vastgelegd wat de eisen zijn op het gebied van het begeleiden van jongeren van 15 tot 18 jaar. De gedragscode is belangrijk voor de bewustwording van ondernemers.” Meer informatie over deelname aan het keurmerk wordt binnenkort aan leden bekendgemaakt. 07-2022 | Recreactie 33

Complete inventarispakketten voor uw recreatie woningen. Er wordt momenteel veel geïnvesteerd in het plaatsen van nieuwe accommodaties voor uw gasten. Om uw gast de allerbeste vakantie beleving te geven, is het van groot belang dat in de accommodaties alles tot in puntjes geregeld is. Natuurlijk staat er een goede bank, een lekker bed en waarschijnlijk hangen er zelfs al een mooie paar schilderijen aan de muur. Maar heeft u ook al nagedacht over de artikelen voor in de keuken, op de tafel, in de slaapkamer en op het terras? Wilt u deze in een basis of juist een luxe uitvoering? Marindex stelt volgens uw wensen een compleet inventarispakket samen, waar alle woonbehoeften in één pakket per accommodatie compleet geleverd worden. Hierdoor bespaart u veel uitzoekwerk doordat u niet meer van winkel naar winkel hoeft te rijden, alle webshops hoeft door te pluizen en één of meerde grote verzamel pallets hoeft uit te zoeken. U besteld uw eigen samengestelde pakket binnen 1 minuut via onze webshop. Heeft u binnenkort nog meer nieuwe accommodaties? Marindex heeft het pakket online voor u opgeslagen zodat ook hier straks dezelfde artikelen gebruikt worden. Zodra uw accommodaties in gebruik worden genomen, gaan er helaas toch wel eens wat artikelen stuk. Marindex zorgt ervoor dat u zonder lange zoektocht weer dezelfde items kan bestellen als eerder geleverd. Deze artikelen vind je namelijk terug in uw persoonlijke bestellijst, hierdoor heeft u nooit meer 2 verschillende wijnglazen in het keuken kastje staan. Wilt u ook een compleet inventaris pakket samenstellen? Neem dan contact op met een van de specialisten bij Marindex via: www.marindex.nl of bel direct 0182-511 511 Marindex B.V. Stationsplein 8a 2802 AK, Gouda OOK ALLE HUISHOUDELIJKE ARTIKELEN VAN PHILIPS BESTELD U BIJ MARINDEX BIJ MARINDEX ONTVANG JE NU TOT WEL 10% KORTING OP ALLE PHILIPS PRODUC Philips koffiezet apparaten Philips koffiezet apparaten Philips Senseo Philips Senseo PhilipsPhilips stofzuigers stofzuigers PhilipsPhilips waterkokers waterkokers

de visie Online veiligheid steeds belangrijker Hoe voorkom je cybercrime? Goed hang- en sluitwerk, voldoende brandblussers en een goed bereikbare nooduitgang. De fysieke veiligheid van je bedrijf is voor het oog heel overzichtelijk. Dat is heel anders met digitale veiligheid, zegt cybercrimeonderzoeker Rutger Leukfeldt. Hoe voorkom je dat cyberaanvallers je systemen binnendringen? Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: Haagse Hogeschool, Shutterstock Leukfeldt valt maar meteen met de deur in huis. “Er is geen enkele garantie dat je geen slachtoffer wordt van cybercrime. Omdat honderd procent beveiliging niet bestaat, kun je er maar beter van uitgaan dat je een keer aan de beurt bent. Ons onderzoek laat zien dat één op de vijf ondernemers jaarlijks slachtoffer is van digitale criminaliteit. Toch kun je je als ondernemer wel degelijk goed wapenen tegen cybercrime”, zegt de onderzoeker. U noemt twee valkuilen. Welke zijn dat? “De eerste is: denken dat het je niet overkomt, omdat er bij jou niks te halen is. De tweede: denken dat je veilig bent omdat je je IT-beveiliging hebt uitbesteed aan een specialist. Want je bent nooit veilig. Sommige aanvallen zijn dan misschien gericht op grote bedrijven, maar cybercriminelen schieten vaak ook gewoon met hagel. En ook al valt er niks bij je te halen, ze zijn dan al wel binnen, je data is versleuteld en je moet geld betalen om die weer toegankelijk te maken.” ‘Cybercrime kan iedereen overkomen. Hou er maar rekening mee’ Wat zijn de meest voorkomende vormen van cybercrime? “Phishing en het plaatsen van schadelijke software, ook wel malware genoemd, en ransomware – ofwel gijzelsoftware. Phishing is al jarenlang een veelgebruikte manier om binnen te komen en vervolgens andere delicten te plegen. Bijvoorbeeld om bij je bankrekening te komen. Dat gebeurt bijvoorbeeld door een e-mail, waarbij je op een link moet klikken.” Indringers komen vaak binnen door menselijke fouten. Een medewerker die klikt op een link bijvoorbeeld. Hoe voorkom je zoiets als ondernemer? “Je kunt je medewerkers trainingen en e-learning aanbieden, maar uit studies blijkt dat dit niet automatisch leidt tot veiliger gedrag. Medewerkers gaan zichzelf overschatten omdat ze meer denken te weten. Vergelijk het met een deelnemer aan een slipcursus die vervolgens denkt dat hij veiliger is op de weg en wel wat meer risico kan nemen. Ook al zijn je medewerkers zich nog zo bewust van de gevaren van cybercrime, ze kunnen er nog steeds intrappen.” Wat moet je dan nog meer bieden dan alleen een cursus? “Voor veiliger gedrag heb je ook de juiste randvoorwaarden nodig. Digitale veiligheid is namelijk een continu proces. Het is 36 Recreactie | 07-2022 Moet je als ondernemer je IT-beveiliging zelf regelen of is uitbesteden beter? “Natuurlijk kun je je IT-beveiliging uitbesteden, daar is niets op tegen. Zeker als je een klein bedrijf hebt en er zelf de menskracht niet voor hebt. Maar het is dan cruciaal dat je precies weet wat er in je contract staat. Hoe zijn de verantwoordelijkheden verdeeld? Daar gaat het helaas vaak mis. Mocht het tot een conflict komen met je digitale beveiliger, dan sta je als ondernemer met 1-0 achter omdat je te maken hebt met een specialist die veel vakkennis heeft. Check dus de tekst van je contract. Je kunt daarvoor ook een advocaat inschakelen die is gespecialiseerd in IT-recht.” Rutger Leukfeldt Rutger Leukfeldt is directeur van het Centre of Expertise Cybersecurity van de Haagse Hogeschool. Daarnaast is Leukfeldt senior onderzoeker cybercrime en coördinator van het cybercrime cluster van het Nederlands Studiecentrum Criminaliteit en Rechtshandhaving (NSCR). niet zomaar een brandje blussen. Cybersecurity moet verweven zijn met je gedrag. Werk bijvoorbeeld met een digitale wachtwoordmanager, waarmee je rondslingerende wachtwoorden op papier voorkomt.” Wat zijn de beste preventieve maatregelen tegen cybercrime? “Je kunt de schade beperken door goed na te denken over de volgende vraag: als morgen al mijn systemen plat liggen, wat had ik dan vandaag moeten doen om toch nog door te kunnen gaan met mijn bedrijf? Verder is het belangrijk om altijd een goede back-up te hebben van je gegevens, je technische systemen goed van elkaar gescheiden te houden en je software altijd up-to-date te houden.” Bedrijven die slachtoffer zijn van cybercrime kunnen ook veel reputatieschade lijden. Hoe ga je daar het beste mee om? “Verhul het niet maar treed er meteen mee naar buiten. Een datalek wordt altijd bekend. Wees open, communiceer het met je klanten en schaam je er niet voor. Ook grote cybersecuritybedrijven zijn weleens slachtoffer. Als er fysiek wordt ingebroken in je bedrijf wordt er ook niet gezegd: wat is dat een dom bedrijf zeg! Cybercrime is een fact of life.” Kijk ook op: hiswarecron.nl/kennisbank 07-2022 | Recreactie 37 Vijf basisprincipes Het Digital Trust Center (DTC) van het ministerie van Economische Zaken heeft als doelstelling om alle Nederlandse bedrijven weerbaarder te maken tegen cyberbedreigingen. Om je digitale bedrijfsveiligheid te vergroten adviseert het DTC de vijf volgende basisprincipes te hanteren: – Inventariseer je kwetsbaarheden. Breng in kaart wat je in huis hebt en hoe je technische afhankelijkheid van leveranciers eruit ziet. – Kies veilige instellingen van je apparatuur, software en netwerk- en internetverbindingen. – Altijd updaten. – Beperk de toegang. Definieer per medewerker welke toegangen deze nodig heeft om goed te kunnen werken. – Stimuleer veilig gedrag van medewerkers, bijvoorbeeld bij het downloaden van apps. – Voorkom virussen en andere malware. Gebruik een antivirusprogramma en beperk de installatiemogelijkheden van software. www.digitaltrustcenter.nl

Specialist in chalets, stacaravans & mobilhomes Kom op uw gemak de chalets beleven! Reina Chalets Showterrein Konneweg 6b 3234 KG Tinte +31 (0)181 727 030 info@reinachalets.nl reinachalets.nl kennis delen Wat te doen bij natuurbrand? Met de opwarming van het klimaat en steeds langere periodes van droogte neemt het risico op grote natuurbranden toe. Twee veiligheidsregio’s in Gelderland ontwikkelden in nauwe samenwerking met HISWA-RECRON een nieuw Model ontruimingsplan natuurbranden. Elke recreatieondernemer kan daar zijn voordeel mee doen. Tekst: Maarten Bokslag Foto: Pixabay “De ontwikkeling van een natuurbrand kan snel en onvoorspelbaar verlopen. Mensen gaan dan ook onvoorspelbaar reageren”, vertelt Stijn Boode, regiomanager Gelderland van HISWA-RECRON en nauw betrokken bij de ontwikkeling van het nieuwe Model ontruimingsplan. “Tijdens een natuurbrand zorgen brandweer en politie voor bestrijding van de brand, het afzetten van wegen en de communicatie naar burgers in het gebied. Maar de ontruiming van het recreatiebedrijf is primair een verantwoordelijkheid voor de ondernemer.” Daarom is er nu een nieuw Model ontruimingsplan. Het is ruim geformuleerd en kan voor elk bedrijf op maat worden ingevuld. Via de kennisbank van HISWA-RECRON is het vrij beschikbaar voor alle HISWA-RECRON leden. “We hebben dit als Gelderse veiligheidsregio’s ontwikkeld”, vertelt Klaas Noorland van Veiligheidsregio Noord-Oost Gelderland. ”Het liefst willen we het landelijk als model invoeren. Daarom geven we het nu vast uit.” Nieuwe versie Er bestond al langer een ontruimingsplan voor natuurbranden. De nieuwe versie heeft een paar grote verbeteringen. “Het belangrijkste is dat het nu veel duidelijker is wat iedereen op zo’n moment moet doen”, legt Noorland uit. “Dat komt door het gebruik van taakkaarten. Die zijn er voor meerdere onderwerpen, zodat je zeker weet dat alles aan bod komt. En dat iedereen weet wat er van hem of haar wordt verwacht. Op het moment dat een natuurbrand jouw kant op komt moet je snel kunnen handelen. Zo’n kaart met concrete afspraken en taken is dan een enorme steun.” De kaarten verminderen ook de afhankelijkheid van specifi eke personen, vertelt Noorland. “Stel: er is een incident. En de coördinator natuurbrand van het bedrijf is er niet. Met het oude plan had je dan een groot probleem. Nu is het minder persoonsgebonden. Iemand anders pakt die taakkaart en weet wat er moet gebeuren.” Taakkaarten maken je minder afhankelijk van personen Iedereen heeft last van grote natuurbranden, benadrukt Klaas Noorland. “Niet alleen de recreatiebedrijven. Daarom kijken wij als veiligheidsregio ook naar de andere vitale functies: natuurbeheer, infrastructuur, zorg en wonen. Als er bijvoorbeeld twee campings en een zorginstelling dicht bij elkaar liggen, ontwikkelen we een clusteraanpak. Dan adviseren we hoe je samen aan brandpreventie kunt doen en hoe al die mensen in geval van brand toch op tijd weg kunnen komen.” www.hiswarecron.nl zoeken op (‘natuurbrand’) www.brandweernederland.nl (zoeken op: ‘toolbox’) 07-2022 | Recreactie 39

kennis delen Krijgt de gast inzage in de financiën? De recreant wil waar voor zijn geld en zeker niet te veel betalen. Het komt dan ook steeds vaker voor dat een gast volledige inzage in de financiële overzichten van gas, water en elektra verlangt. Krijgt de recreant die inzage niet, dan kan dat zelfs leiden tot een gerechtelijke procedure. Tekst: Annouck de Jong (Stellicher Advocaten) Foto: Shutterstock Een belangrijke vraag is dan ook: wanneer is de recreant voldoende geïnformeerd? Die vraag is deels te beantwoorden aan de hand van een recente gerechtelijke uitspraak. Een groep gasten van een HISWA-RECRON ondernemer wilde de facturen van gas, water en elektra inzien. De ondernemer weigerde en de gasten stapten naar de rechter. Zij vorderden inzage in de financiële stukken op grond van de zogeheten ‘exhibitieplicht’ (artikel 843a Rechtsvordering). De rechtbank oordeelde echter, dat het rechtmatig belang tot inzage aan de zijde van de recreanten ontbrak, en de vorderingen werden afgewezen. De ondernemer had de recreanten namelijk al op verschillende manieren en voldoende geïnformeerd. Voldoende geïnformeerd Op de volgende manieren waren de recreanten geïnformeerd: – Nieuwsbrief: met een uitvoerige toelichting op de wijze waarop de energiekosten worden doorberekend; – De recreanten ontvingen een gespecificeerde factuur van de energiekosten, met een verantwoording voor de samenstelling van het uiteindelijke kWh-tarief; – Enkele jaren geleden had de ondernemer al een deskundige ingeschakeld die de administratie en facturen onderzocht. De deskundige concludeerde dat het doorberekende bedrag per kWh op correcte wijze is vastgesteld; – Ten overvloede gaf de ondernemer ook nog eens extra inzage aan twee financieel onderlegde recreanten en leden van de belangenvereniging. Ook zij hebben de stukken bestudeerd en concludeerden dat deze akkoord waren. In dit specifieke geval had de ondernemer al ruim voldoende inzage verschaft in de kosten. Daarnaast was de wijze van doorberekenen aan de recreanten inzichtelijk gemaakt en met de recreanten gedeeld. Dat was voor de rechter doorslaggevend voor de afwijzing van de vordering tot inzage. Wanneer is een recreant dus voldoende geïnformeerd? Dat is niet in beton gegoten, maar de bovenstaande opsomming kan helpen. De ondernemer bepaalt de hoogte van de kosten en wijze van doorberekening. Maar dat moet wel redelijk en verifieerbaar zijn. Als daaraan wordt voldaan, dan hoeft niet te worden meegewerkt aan extra inzage. Door de gasten voorafgaand en op hoofdlijnen te informeren over de kosten en wijze van berekenen, kan achteraf discussie worden voorkomen. In dit geval kregen de gasten geen inzage in de financiën omtrent gas, licht en water 07-2022 | Recreactie 41

Bespaar gegarandeerd 26% op uw energiekosten Met de huidige energieprijzen hoeven we u niet uit te leggen dat het enorm belangrijk is dat u een rem plaatst op het energieverbruik. Daarom gaan we direct naar de kern. Hoe wij energie besparen Wanneer uw onderneming chalets of woningen heeft met verwarming, is het zaak dat de verwarming alleen aan is wanneer uw gasten aanwezig zijn. Of het nu verwarming is met een klassieke cv-ketel, elektrische convectoren of infraroodpanelen, het is altijd zaak om onnodig en te hoog stoken te voorkomen. Onze thermostaten en systemen kunnen al deze vormen van verwarming schakelen. Zelfs warmtepompen kan ons systeem aan, maar daar gaan we iets anders mee om. Wanneer de thermostaat 2 uur (dit is instelbaar) geen beweging ziet, gaat deze automatisch naar een lagere temperatuur. Wordt de thermostaat vervolgens een dag niet bediend, dan gaat de ingestelde temperatuur nog verder omlaag. Ziet de thermostaat langer dan 20 minuten geen licht, dan gaat deze omlaag naar een instelbare nachttemperatuur van bijvoorbeeld 15˚C. Wij hebben veel klanten in binnen- en buitenland die door deze slimmigheden enorm besparen op het energieverbruik. Op dit moment is het zo dat u de investering binnen één winter terugverdiend heeft. Ook onze systemen voor jachthavens en campings zorgen voor grote besparing op de energiekosten. U kunt stroompunten op afstand instellen op een maximaal te gebruiken amperage, energieverbruik op de kWh nauwkeurig afrekenen of werken met een prepaid tegoed. Deze mogelijkheden zorgen ervoor dat uw gasten heel bewust omgaan met wat ze gebruiken tijdens hun verblijf. Energieslurpers zoals elektrische verwarming en elektrische BBQ’s laten ze thuis. En als ze toch besluiten hier gebruik van te maken, dan zijn die kosten voor u in ieder geval gedekt. Bespaargarantie Wij garanderen dat de recreatieondernemer door toepassing van onze draadloze beheersystemen 26% bespaart op de energierekening. Haalt u deze besparing aantoonbaar niet, dan mag u de aangeschafte systemen een jaar na in gebruikname retourneren en krijgt u uw geld terug. ICY is al decennia lang marktleider op het gebied van energiebesparing binnen de recreatiebranche. Wij ontmoeten u graag op de Recreatievakbeurs om meer tekst en uitleg te geven over onze systemen. ICY Campsite Management ICY Marina Management www.icy.nl Bezoek ons op de Recreatievakbeurs in Hardenberg - 15-17 november, Standnummer 456 ICY Accommodation Manageme ent vakinfo Hoe werkt een energieneutraal chalet? Met energieneutrale chalets lever je als ondernemer een belangrijke bijdrage aan een duurzame wereld. Bovendien is het aanpassen van bestaande accommodaties en het plaatsen van nieuwe duurzame chalets fi nancieel aantrekkelijker dan ooit. Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Hertzinger Green Connect We streven naar een duurzame wereld. Ook als recreatieondernemer werk je daaraan mee en dat draag je uit naar je gasten. Het transformeren van de chalets op je park kan hiervan een belangrijk onderdeel zijn. Een volledig duurzaam chalet bestaat uit verschillende onderdelen: zonnepanelen, batterij-opslag, een zuinige airconditioning (gecombineerd met verwarming), een warmtepompboiler en een inductiekookplaat. De batterij-opslag zorgt ervoor dat je chalet zelfvoorzienend is, waardoor de accommodatie nagenoeg geen gebruik hoeft te maken van je centrale parkaansluiting. Je koopt minder energie in en beschikt over een stabiel netwerk. Gasinspectie vervalt Een ander voordeel van duurzame chalets is dat de jaarlijkse gasinspectie niet meer nodig is. Vanwege de zeer hoge energieprijzen is de return on investment op het totale concept op dit moment heel interessant. Overschakeling naar een duurzaam park is relatief snel mogelijk, omdat ook bestaande chalets getransformeerd kunnen worden. Als je als recreatieondernemer je chalets wilt vergroenen krijg je in de praktijk te maken met verschillende leveranciers van duurzame apparatuur. Dat kan soms nadelig zijn. Denk bijvoorbeeld aan een mismatch tussen de apparatuur, omdat de leveranciers die niet onderling hebben afgestemd. Bij eventuele problemen loop je als recreatieondernemer het risico dat leveranciers naar elkaar verwijzen. Als alternatief kun je kiezen voor een totaalleverancier. Daar kun je voor alle apparatuur bij één loket terecht. Doordat zo’n centrale leverancier werkt met een integrale oplossing kan hij vaak ook extra mogelijkheden bieden, zoals een geïntegreerde tool voor de monitoring. Daarmee kun je als parkbeheerder in één oogopslag zien wanneer bijvoorbeeld een fi lter van de airconditioning vervangen moet worden. En kun je, in perioden waarin de accommodatie niet bezet is, deze op afstand afschakelen. Zo blijft er meer tijd over je core business: je gasten een prettig en duurzaam verblijf bieden. Met dank aan Hertzinger Green Connect Verduurzaming van chalets is extra aantrekkelijk door de hoge energieprijzen 07-2022 | Recreactie 43

Recreatie vakbeurs Stand 730 Vertrouwelijk te koop aangeboden: Foto: Camping Urkerbos Watersportonderneming met o.a. jachthaven, winterstalling en restaurant. Gelegen in een toeristische omgeving in het Noorden van het land. Vraagprijs € 2.800.000,00 k.k. Meer informatie: Arjan Mulder (06 2232 1010). Vossenlaan 16 9408 CN Assen T (0592) 46 28 44 E info@recratief-bedrijfsmakelaars.nl I www.recratief-bedrijfsmakelaars.nl Weverstraat 26 4061 AP Ophemert T 0344 - 652628 info@airtrampoline.nl Bedrijfsoverdracht Contactloos, waterbesparend, stevig … en mooi! Gun je gasten een bijzondere beleving en jezelf interessante opbrengsten uit verhuur inropa Tiny Houses www.TinyHouseHolidays.e www.inropaTinyHouses.nl INROPA b.v Greenbuild Tiny House Handelsstraat 5 NL 7772 TR Hardenber T: +31 (0)53 433 53 7 E: info@inropa-greenbuild.n DEN OTTER VAN VLIET BEDRIJF S OPVOLGING | TAXATIE | COACHING Naast de bekende hoekregelkranen biedt SCHELL een buitengewoon assortiment aanraakvrije armaturen voor wastafels, keukens, douches, WC’s en urinoirs voor de aantrekkelijke inrichting van sanitaire ruimtes. Allemaal zijn ze even betrouwbaar, robuust en duurzaam. Met de bekroonde armaturen van SCHELL zorgt u voor hygiënisch drinkwater en bespaart u water. Meer informatie op www.schell.eu. Verantwoordelijkheid voor gezondheid. Bent u bezig met de toekomst? Lijkt het nog ver weg, of is het juist dichtbij? Samen met u kijken we naar de mogelijkheden en maken we een plan. www.denottervanvliet.nl info@denottervanvliet.nl Tel. 0412 47 42 82 Broekhoek 28 5384 VR Heesch as nl s.eu .v. ses 52 erg 72 .nl productnieuws Tekst: Jaap van Sandijk Hou inbrekers op afstand Met een alarminstallatie of ander beveiligingssysteem voorkom je zoveel mogelijk dat je onderneming een doelwit wordt voor inbrekers. De aanleg van zo’n installatie hoeft geen grote investering te zijn. Voor een vast bedrag per maand is ook een abonnement mogelijk. Bovendien kom je als abonnee niet voor onverwachte kosten te staan. (088) 555 48 88 www.eenveiliggevoel.nu Comfortabel slapen Telefonische bereikbaarheid Watel verzorgt telefonische bereikbaarheid van recreatiepark, camping of jachthaven. Inclusief tijdgestuurde meldingen, doorschakeling of keuzemenu om de technische dienst of een medewerker te kunnen bereiken. Bij kleine locaties of waar de receptie niet altijd bemand is, kunnen oproepen ook eenvoudig met de mobiel aangenomen worden. Watel is ook specialist in intercoms, omroepsystemen, (wifi­) portofoons en VHF­marifoons. (020) 659 39 73 www.watel.nl Slapen zoals thuis. Dat is wat de hedendaagse gast minimaal verwacht tijdens zijn vakantieverblijf. Boxsprings bieden dit comfort, dankzij een verend onderstel. Uw Bed Professional beschikt over boxsprings met dubbele vering voor professioneel gebruik. De veringen bevinden zich in de boxspring zelf én in het matras. De boxsprings zijn verkrijgbaar in diverse kleuren, materialen en afmetingen. Ook leverbaar in elektrisch verstelbare uitvoering. (088) 332 23 10 www.uwbedpro.nl Interactief spelen De Yalp Sona is een interactief geluidsspeeltoestel voor de buitenruimte. Er kan heel eenvoudig gekozen worden voor verschillende spellen. De Yalp Sona speelt muziek en beweegopdrachten. Bovenin de boog zit een camera die precies ziet wat de personen op de vloer doen. De vloer is vrij toegankelijk en meerdere personen kunnen er tegelijkertijd op spelen. Dankzij de ingebouwde zonnecellen zijn de stroomkosten nihil. (0547) 28 94 10 www.yalp.nl 07-2022 | Recreactie 45

Dit jaar staan wij weer op de Recreatievakbeurs in Hardenberg 16 t/m 18 november Al 15 jaar uw No. 1 B2B beddenspecialist www.uwbedpro.nl Uw Bed Professional Luxemburgstraat 5 - Kaatsheuvel 088 332 2310 - advies@uwbedpro.nl Hal 1 - stand 171

MEER WETEN OVER NIEUWE ONTWIKKELINGEN? BEZOEK ONS OP DE VOLGENDE BEURZEN: RECREATIE VAKBEURS HARDENBERG 15-17 NOVEMBER 2022 STAND 451 METSTRADE AMSTERDAM 15-17 NOVEMBER 2022 STAND 05.609 info@seijsener.nl +31 (0)75-6810 610 l 0

RECREACTIE 6 | oktober 2022 magazine over recreatie en toerisme Huurbescherming blijkt voldoende en andere uitkomsten van het Kameronderzoek Is recreatie en toerisme een alternatief voor landbouw? Evides moet ondernemers miljoenen terugbetalen De innovatieve aanpak van Up Events in Amsterdam

Dé specialist in de bouw van sanitaire units van hoge kwaliteit Maatwerk dat volledig aan uw wensen voldoet Volledige ontzorging van ontwerp tot sanitaire installatie Innovatieve milieu- en energiebewuste oplossingen Onderhoudsvriendelijke en duurzame materialen Units zijn schakelbaar, fl exibel en verplaatsbaar mobielbouw.nl biedt u nog veel meer informatie t e BLIJF NIET HANGEN IN EEN IDEE Denkt u al een tijdje aan het uitbreiden van uw bedrijf? Wij helpen u graag deze droom te realiseren. Wij zijn sinds 1974 gespecialiseerd in aan- en verkoop, taxaties en bedrijfsovernames in de dag- en verblijfsrecreatieve sector. Benieuwd naar ons actuele aanbod? Neem contact op met één van onze specialisten: Adri Mijnheer, Thijs Lunenburg, Rianne Jansen, Yvette Mijnheer, Maxx Hup of Harm-Jan Mooiweer. vandeloosdrechtrbm.nl Verblijfsrecreatie Watersport Dagrecreatie Sport en Wellness DÉ RECREATIE BEDRIJFSMAKELAAR F.A. Molijnlaan 28, 8071 AG Nunspeet Tel: 0341 - 25 23 63

AL MEER DAN 40 JAAR UW MAKELAAR EN TAXATEUR VAN RECREATIEBEDRIJVEN colofon voorwoord Hoofdredactie: HISWA-RECRON, Marike Rosier, communicatie@hiswarecron.nl Eindredactie: Maarten Bokslag, www.bokslag.com Redactiecommissie: Wanda van Eck, Jeff rey Belt, Stijn Boode Marike Rosier Aan dit nummer werkten mee: Jaap van Sandijk, Richard Rademaker, Rutger van de Maat, Marjolein Mulder Opmaak: Dock35 Media Coverfoto: Max de Krijger Bladmanagement: Dock35 Media, Sjoerd Franssen Advertenties: Dock35 Media, Martijn Penning, (0314) 355 826, martijn@dock35media.nl Druk: Senefelder Misset Doetinchem B.V. Abonnementen: HISWA-RECRON, Storkstraat 24, 3833 LB Leusden, communicatie@hiswarecron.nl, (033) 303 9700, 65 euro per jaar. 32,50 euro voor studenten en medewerkers van recreatiebedrijven. Gratis voor HISWA-RECRON-leden, overheden en pers. Als vakblad hanteren wij de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er vanuit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Oplage: 4.400 exemplaren. De samenstellers hebben de grootst mogelijk zorgvuldigheid betracht. Noch HISWA-RECRON, noch redactie, noch auteurs aanvaarden enige aansprakelijkheid bij eventueel voorkomende fouten. PARTNERS IN BUSINESS: Manager Communicatie Euforie? Een nieuwe Recreactie vol onderwerpen die spelen in onze branche! Het lezen van alle artikelen gaf mij een bepaald gevoel dat ik lastig kon duiden. Het was een mix van zorgen, maar ook energie en zelfs euforie. In de wereld spelen zoveel ingewikkelde zaken die invloed hebben om mijn welbevinden. Ik maak me zorgen om het klimaat; het stikstofdossier, overstromingen en droogte. De oorlog in Oekraïne vind ik beangstigend dichtbij en mede daardoor zijn de energieprijzen en infl atie torenhoog. Bij enkele artikelen (Nationaal Programma Landelijk Gebied of de Visie van wethouder Kevin Rouwette van Valkenburg) lees ik over deze onderwerpen en word ik deels bevestigd in deze zorgen. Daarnaast geven andere (delen in de) artikelen mij juist weer energie. Ze laten zien dat er fl exibiliteit is, dat we weerbaar zijn en tot innovatieve oplossingen komen. Je voelt de energie die afspat van Pim ten Broeke en René de KENNISPARTNERS: Jong van Up Events, in de rubriek de Bezieling. De coverstory gaat over het onderzoek naar opkopen van vakantieparken. De conclusie heeft weinig te maken met ‘roofi nvesteerders’ en laat juist zien dat onze RECRON-voorwaarden bovenwettelijke bescherming bieden. Een artikel over besparen op energiegebruik bij zwembaden toont dat we zelf ook iets kunnen doen. Euforisch werd ik toen ik het artikel over de rechtszaak tegen Evides over onterecht betaald vastrecht voor water las. Ik ken het dossier al jaren, maar dat de lange adem van enkele ondernemers én van HISWA-RECRON nu eindelijk leidt tot gerechtigheid en tot het terugvloeien van miljoenen euro’s naar de sector is echt geweldig! Ik ben heel benieuwd naar jouw gevoel bij deze Recreactie, veel leesplezier! 06-2022 | Recreactie 5

Recreatie 15/16/17 NOVEMBER ’22 EVENEMENTENHAL HARDENBERG Kom naar dé enige vakbeurs in de Benelux voor de gehele Recreatiebranche! BESTEL UW GRATIS TICKET! Met code 2003 VERBLIJFSACCOMMODATIES, SPELEN & BEWEGEN, ENTERTAINMENT & GAMES, RECREATIETECHNIEK, ICT & SOFTWARE, FACILITAIR, DIENSTVERLENING, ZWEMBAD & WATER, TUIN & PARK, MOBILITEIT, INTERIEUR & STYLING, OUTDOOR LIVING EN HORECA WWW.RECREATIE-VAKBEURS.NL inhoud Informatief Opinie 08 14 28 32 37 39 41 Onder de aandacht Kort nieuws uit de branche Coverstory Interessant onderzoek na Kamermoties omtrent jaarplaatsen Landbouwhervorming Wat gaat er met al die grond gebeuren? Evides Waterbedrijf moet miljoenen terugbetalen na onterechte heff ingen Kennis delen Herstructurering goed voorbereiden Vakinfo Warmtepomp voor het buitenbad Productnieuws Een overzicht van de laatste innovaties 11 13 20 24 26 De visie Wethouder Rouwette van Valkenburg De provincies Wat speelt in Zuid-Holland en Zeeland? Mens&bedrijf De bezieling Up Events: personeelsbeleid en innovatie als sleutel tot succes Column Green Key RecreAnders 06-2022 | Recreactie 7

onder de aandacht Dashboard ondermijning op vakantieparken In de vorige Recreactie ging de coverstory over het onderzoek naar ondermijning op vakantieparken. Inmiddels heeft het CBS in het kader van Vitale Vakantieparken een dashboard online gezet dat de ondermijning in beeld wil brengen. Daartoe zijn voor zeven provincies diverse variabelen in kaart gebracht. Dan gaat het om permanente bewoning, aantallen incidenten, het aantal ‘verdachten’ en het aantal mensen met problematische schulden dat op vakantieparken woont. Ook de mate van uitponding wordt in beeld gebracht. De gegevens zijn niet te herleiden naar bedrijven of personen. “Prima om meer inzicht te krijgen in de problematiek op deze semi-woonparken”, oordeelt Jeffrey Belt, hoofd afdeling Leisure & Recreatie bij HISWA-RECRON. “Het betreft parken die vaak al onttrokken zijn uit het recreatieaanbod en waar geen of nauwelijks recreatie meer plaatsvindt. Als brancheorganisatie nemen we afstand van ondermijnende activiteiten.” https://dashboards.cbs.nl/v3/vakantieparken/ 13.000 leads via recron.nl In januari ging recron.nl van start als het nieuwe vakantieplatform voor consumenten. Sindsdien is veel energie gestoken in het verbeteren van de content en de zichtbaarheid op Google. Die is continu verbeterd. “We worden steeds beter gevonden en dat vertaalt zich weer in het aantal doorkliks naar de websites van de HISWA-RECRON leden”, vertelt Jan Ybema, projectleider Online Marketing. “Uit de statistische analyse blijkt dat de bedrijfsprofielen positief scoren in Google. Sinds januari zijn er bijna 45.000 bedrijfsprofielen bekeken en is er meer dan 13.000 keer doorgeklikt naar de site van een HISWA-RECRON lid. Die ‘doorklikratio’ van 29% is bovengemiddeld goed. Voor een goede AdWord-campagne in Google is dat slechts 5%. Recron.nl ontwikkelt zich dus als een prima leadgenerator.” Meer informatie bij Jan Ybema j.ybema@hiswarecron.nl Hans Louwers (KCI) overleden Op 13 september overleed volkomen onverwacht Hans Louwers, secretaris van branchevereniging KCI (Nederlandse Kampeer en Caravan Industrie). Hans werd 55. Hij had een grote passie voor de kampeerwereld, een groot hart met een tomeloze creativiteit, inzet en betrokkenheid. We hebben Hans leren kennen als een zeer optimistisch en aimabel mens, met visie en een open mind. Ook in zijn contacten met leden, relaties, branchegenoten en media wist Hans feilloos kamperen op een positieve manier over het voetlicht te brengen. HISWA-RECRON was de afgelopen periode met de KCI in overleg om de Kampeerkoepel op te richten. Wij zullen het enthousiasme en de toewijding van Hans zeer gaan missen en wensen familie, vrienden en andere naasten veel sterkte bij het verwerken van dit verlies. 8 Recreactie | 06-2022 Foto: Maarten Bokslag Hoe vind je nieuwe medewerkers? Hoe kun je het beste nieuwe medewerkers vinden voor je recreatiebedrijf? Dat is de vraag die vijf communicatiestudenten van Hogeschool Utrecht in het kader van hun studie onderzoeken, in opdracht van HISWA-RECRON. Want het personeelsgebrek wordt snel groter. Dus welke (social) media worden het meest gebruikt door de doelgroep van mbo- en hbo-studenten? En welke boodschap moet je als bedrijf uitdragen? “Het is de bedoeling dat er heel concrete resultaten uitkomen, waar ondernemers mee aan de slag kunnen”, vertelt Rosemarijn de Jong, begeleider vanuit HISWA-RECRON. “15 september was de eerste bijeenkomst en de communicatiestudenten zijn super enthousiast om te starten met het onderzoek. Ik verwacht er veel van.” Meer informatie bij Rosemarijn de Jong r.dejong@hiswarecron.nl ABN AMRO: zorgen om gastvrijheidssector De inflatie is hoog en het consumentenvertrouwen laag: het meest recente sectorrapport voor de gastvrijheidssector van ABN AMRO signaleert donkere wolken aan de horizon. Toch zijn de resultaten op het moment (september 2022) niet slecht: de bestedingen (met name in de horeca) namen fors toe, na afschaffing van alle coronamaatregelen. Ook na de uitbraak van de oorlog in Oekraïne bleven de bestedingen hoog. Veel mensen hebben vakanties geboekt. Hiervoor wordt onder meer het spaargeld aangewend dat tijdens de coronapandemie is opgepot. Bij de overnachtingen doen vooral campings het goed (+18 procent), wat vrijwel geheel te danken is aan een kwart meer Nederlandse gasten. Ook vakantieparken deden het afgelopen jaar goed. Toch is er een afname van het totale aantal overnachtingen ten opzichte van 2019. Met name hotels (-14 procent) en groepsaccommodaties (-6 procent) zijn nog niet volledig hersteld. Extra bemonstering voor zwembaden Op 1 januari 2023 is het (vrijwel zeker) zo ver: de Omgevingswet treedt in werking. Voor zwembaden gaat er dan veel veranderen. Zwembaden moeten gaan werken met een risicoanalyse en beheersplan om risico’s op het gebied van hygiëne en veiligheid te inventariseren, te beoordelen en te borgen. Het gaat daarbij in het bijzonder om risico’s op verdrinking, gezondheidsschade en letsel. Waar het gaat om de metingen worden een aantal grenswaarden van bestaande parameters verlegd. Zwembaden moeten die vanaf 1 januari 2023 laten meten, waarbij ook direct wordt getoetst en gehandhaafd. Daarnaast moet per 1 januari een groot aantal nieuwe parameters worden bemonsterd. Daarop wordt wel direct getoetst, maar het eerste jaar nog niet gehandhaafd. Het door een geaccrediteerd laboratorium uit te voeren maandelijkse onderzoek wordt veel uitgebreider en daarmee ook duurder. Voor meer informatie kun je terecht bij het geaccrediteerd laboratorium dat je nu gebruikt. Of kijk in de kennisbank van hiswarecron.nl. 06-2022 | Recreactie 9 Foto: Molecaten Foto: Dhinand Kleine

Alle seizoenen buiten genieten! Terrasmeubilair is er niet alleen voor de zonnige zomerse dagen. Ook in de andere seizoenen laat u met comfortabele stoelen of loungebanken uw gasten de natuur beleven. Onder een veranda of in de open lucht? Samen gaan wij op zoek naar de beste buitenbeleving voor uw gast en het meest onderhoudsvrije terrasmeubilair voor de technische dienst. Laat u inspireren door de specialisten van Madino. €445 5-delige tuinset www.madino.nl 0488 440138 info@madino.nl SAMEN SIGNALEN HERKENNEN VAN UITBUITING Als recreatieondernemer wilt u dat mensen komen ontspannen op uw vakantiepark en dat medewerkers focussen op een zorgeloze vakantie voor uw gasten. Maar helaas zijn Nederlandse vakantieparken ook steeds vaker uitvalsbasis voor illegale activiteiten, zoals prostitutie van minderjarigen. Dit is niet alleen schadelijk voor het imago van het vakantiepark, maar ook verboden. Van directeur en receptionist tot aan manager, technische dienst en schoonmaker: iedereen moet signalen van seksuele en arbeidsuitbuiting kunnen herkennen. Defence for Children ontwikkelde daarom samen met het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid en de politie gratis online-trainingen voor vakantieparkmedewerkers. Doe ook mee en volg met uw medewerkers deze trainingen. Zodat alle Nederlandse vakantieparken de veilige ontspanningsplek blijven waar ze voor zijn bedoeld en slachtoffers van mensenhandel worden herkend en geholpen. Kijk op: hetccv.nl/defenceforchildren Kijk op: hetccv.nl/defenceforchildren onder de aandacht column Hoeveel moeten de prijzen stijgen? De inflatie is nog steeds erg hoog. Binnenkort moeten de prijzen voor 2023 aan de gasten en klanten bekend gemaakt worden. Hoe zal dan de prijsontwikkeling voor 2023 zijn? En hoever mág je gaan? Op de site van HISWA-RECRON buigt Marcel Tap zich over deze vragen. “Momenteel ligt de prijsindex zelfs iets boven de 10%. Je weet niet waar we op uitkomen en dat is lastig. Maar een belangrijk deel van de hoge prijsindex wordt veroorzaakt door de energieprijzen. Daar waar mogelijk zouden de energiekosten dus apart in rekening gebracht moeten worden. Zo beweeg je ook gedurende het jaar mee met de marktprijs.” Ook het jaargeld voor gasten met een vaste staanplaats zal in veel gevallen flink omhoog moeten om de stijgende kosten af te dekken. Tap: "Het is vaste jurisprudentie van de Geschillencommissie dat bij prijsverhogingen van 10% en meer een globale motiveringsplicht geldt, én een aanzegperiode van 18 maanden. Niet duidelijk is of dit ook van toepassing is in deze uitzonderlijke tijden met extreme inflatiecijfers”. Hiswarecron.nl » Kennisbank De drie doelen van een accu Steeds meer ondernemers informeren bij mij naar energie-opslag. Dan gaat het om accu’s en voor recreatiebedrijven mogen die een flink vermogen hebben; het gaat al gauw om één of meerdere 35 kW accu’s. Die accu’s zijn niet goedkoop. De prijs kan met name op het gebied van installatiekosten sterk uiteenlopen. We gaan in een voorbeeld even uit van 40.000 euro. Daar kan vaak nog wat investeringsaftrek vanaf. Dat geld kan in een jaar of tien worden terugverdiend. Daartoe zijn er drie verdienmodellen. De eerste ligt voor de hand: het voorzien in je eigen stroomgebruik op momenten dat de zon niet schijnt en je zonnepanelen geen opbrengst hebben. Voor bedrijven met een Nieuwe leden Tussen 15 augustus en 15 september zijn de volgende bedrijven lid geworden van HISWA-RECRON. Welkom! • Verblijf bij Hygge, Bergeijk, www.verblijfbijhygge.nl • Advanced Yacht Consulting, Zaltbommel, www.ayc-nl.nl • Loo Mare, Merselo, https://loomare.nl • Camping De Beekhoek, Ulvenhout, www.campingdebeekhoek.nl grootverbruikersaansluiting is er geen salderingsregeling, dus dit levert direct winst op. Zéker met de snel stijgende energieprijzen. Maar er zijn nog twee verdienmodellen, en die zijn minstens zo interessant. Ten eerste is er de besparing op de kosten van netbeheer. Met een accu kan je bijvoorbeeld je aansluitwaarde verlagen of een verzwaring voorkomen en verlaag je de pieken van je stroomgebruik. Stel dat je nu betaalt voor een piek van 81 kW en dat kan (dankzij een 35 kW accu) verlaagd worden naar 51 kW. Dan scheelt dat je 1.200 euro per jaar. Het derde verdienmodel heeft te maken met het beschikbaar stellen van je accu ten behoeve van reservecapaciteit voor het Nederlandse stroomnet. De landelijke netbeheerder Tennet betaalt daarvoor. Zo kan Tennet de pieken en dalen in het netwerk als geheel opvangen. Afhankelijk van de beschikbaarheid kan de vergoeding door Tennet oplopen tot circa 1.500 euro per jaar. Een accu voor energie-opslag is een duurzame investering, met een gezonde terugverdientijd. Ik verwacht dat steeds meer Green Key-bedrijven dat de komende jaren gaan inzien. Wij denken graag met je mee! Richard Rademaker, keurmeester Stichting KMVK Meer weten over Green Key? Neem contact op met Erik van Dijk E: erik@kmvk.nl T: 06 - 12 81 06 41 06-2022 | Recreactie 11 Foto: Roompot Foto: Loo Mare

AUTOMATISCHE BODEMZUIGERS VOOR OPENBARE ZWEMBADEN powered by po az De automatische bodemzuigers van Dolphin zijn gebruiksvriendelijk en ontworpen voor bijna alle soorten, maten en vormen zwembaden. Ideaal voor openbare zwembaden, hotels, resorts en campings. Wilt u meer weten of heeft u interesse in een demo bij u op locatie? Bel ons: +31 (0)40 285 66 58 of stuur een mail naar support@pomaz.nl Foto: Ditta van Ekris Foto: Wanda van Eck onder de aandacht RecreAnders 2022 prima jaar voor de verblijfsrecreatie Stratech verzamelt als leverancier van reserveringssystemen nauwkeurige boekingsgegevens. Over heel 2022 zal de bedrijfsgroep verblijfsrecreatie een nog beter seizoen draaien dan 2021, concludeert Stratech op basis van de boekingen. Gemiddeld is er 10% meer omzet behaald en ruim 8% meer boekingen. De omzetstijging komt door hogere prijzen, maar ook door een betere bezetting. Opvallend is dat de omzetstijging met name te danken is aan de speciale perioden in het voorseizoen (Pasen, meivakantie, Hemelvaart, Pinksteren). Deze perioden hebben aanzienlijk beter gepresteerd dan vorig jaar. De zomervakantie is qua omzet gelijk gebleven. Het aandeel van Duitse en Belgische gasten is nog steeds lager dan vóór de coronapandemie, maar varieert sterk per bedrijf. Het najaar ziet er vooralsnog positief uit. Zo staat er gemiddeld bijna 12% meer omzet geboekt voor de herfstvakantie dan in 2021. Rutger van de Maat ondernemer Seizoensverkorting Onlangs pakte ik de campingfl ight to lowlands Stratech werd recent Partner in Business van HISWA-RECRON 280 slaapplekken voor Oekraïners Dit voorjaar kreeg HISWA-RECRON Zeeland wederom de vraag van de veiligheidsregio om te kijken of er bij recreatiebedrijven tijdelijke opvang voor Oekraïense vluchtelingen mogelijk is. De Zeeuwse bedrijven kwamen samen tot een aanbod voor opvang van 280 Oekraïense vluchtelingen. De wintervaste accommodaties worden tussen oktober en maart ter beschikking gesteld. “Het is nog niet zeker hoeveel plekken er ook werkelijk worden benut”, vertelt HISWA-RECRON regiomanager Björn Schutz. “Het zijn de gemeenten die uiteindelijk bepalen of ze gebruik willen maken van de aangeboden overnachtingscapaciteit. Maar onze leden hebben zich hier van hun beste kant laten zien. Geweldig.” paradise. Een groot meerdaags festival. Ik wist niet wat ik zag. Op het glampingterrein stonden al 4.000 opgebouwde tenten. Er waren meer restaurants dan in mijn nabije omgeving, wellnesscentra, een complete infrastructuur en duizenden bezoekers met een hoog bestedingspatroon. Ik was er een dagje. In de auto terug heb ik een paar sommetjes gemaakt, met de conclusie: het kost wat, maar dan heb je ook wat. Veel ondernemers zullen rond deze tijd van het jaar weer worstelen met de vraag of het openhouden van de faciliteiten er eigenlijk nog wel uit kan. Ook seizoensverlenging is bij veel campings en vakantieparken een jaarlijks terugkerend onderwerp. Door een betere bezetting buiten het hoogseizoen, wordt er namelijk meer verdiend. Maar levert dit eigenlijk wel genoeg op? Voorzieningen voor een betere jaarrond exploitatie zijn nog kapitaalintensiever. Het is de vraag of het rendement dan voldoende is in tijden dat de vraag dermate minder is. Waarom niet nóg meer investeren op het moment dat de vraag en de opbrengsten het grootst zijn? Er valt misschien wel veel meer te verdienen in het hoogseizoen. In Spanje zie je dit soort modellen. Camping Las Dunas gaat in mei open en half september gaan ze volledig dicht. Minder kosten, minder medewerkers. Meer tijd voor onderhoud en voorbereiding. Voor hen is dit het beste model om de maximale winst over te houden. Het grote verschil? Lowlands is 80 hectare groot. Toch is Las Dunas ‘slechts’ 27 hectare groot. Seizoensverkorting is misschien wel de beste oplossing om meer uit het aantal hectare te halen. Zo kun je op de drukste momenten zoveel mogelijk waarde toevoegen. Bovendien kan het voor een fl ink aantal bedrijven bijdragen aan het onderscheidend vermogen. Je wordt tenslotte niet overal wakker met concerten van Stromae en Goldband. 06-2022 | Recreactie 13

coverstory Kamermoties leiden tot informatief onderzoek Extra huurbescherming overbodig Dit voorjaar werden in de Tweede Kamer twee moties aangenomen omtrent het afnemend aantal vaste plaatsen op campings. Als antwoord liet de minister onderzoek doen naar aantallen jaarplaatsen op campings, overnames door internationale ketens en de eventuele noodzaak tot extra huurbescherming voor mensen met jaarplaatsen. Een van de conclusies: de RECRON-voorwaarden bieden consumenten bovenwettelijke bescherming. Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Max de Krijger, De Holterberg Het Onderzoek Opkopen Vakantieparken werd uitgevoerd door onderzoekers van CELTH, Erasmus UPT en NRIT. Aanleiding voor het onderzoek zijn twee moties van de SP, die eind vorig jaar door de Tweede Kamer zijn aangenomen. De eerste motie 14 Recreactie | 06-2022 vroeg om onderzoek naar de vermeende overnamegolf door buitenlandse ‘roofinvesteerders’ (de term die de SP gebruikt), die massaal jaarplaatsen zouden vervangen door luxe verhuurbungalows en chalets. In de tweede motie werd gevraagd of de rechten van huurders van jaarplaatsen niet beter beschermd moeten worden, namelijk door dit op te nemen in het huurrecht dat voor woonruimte geldt. Van een overnamegolf is geen sprake, constateren de onderzoekers Kengetallen De onderzoekers hebben veel kengetallen in beeld gebracht. In totaal zijn er 3.881 vakantieparken in Nederland, stellen zij. Op 961 van die parken zijn momenteel 119 duizend jaarplaatsen. Dat zijn er 3,5% minder dan vijf jaar geleden. Ook voor de komende jaren wordt een dergelijke afname van het aantal jaarplaatsen verwacht. Jaarplaatsen hebben echter nog steeds een groot aandeel (33%) in het totale aanbod aan verblijfsrecreatieve accommodaties en standplaatsen. Ketens van recreatieparken spelen op de totale markt een bescheiden rol, constateren de onderzoekers. Van alle vakantieparken is 14% bij een keten aangesloten en van alle jaarplaatsen is 20% in beheer bij een ketenorganisatie. Wel valt op dat parken die worden overgenomen relatief vaak worden geherstructureerd. Dat wil zeggen dat jaarplaatsen en toeristische plaatsen verdwijnen ten gunste van chalets en bungalows voor de toeristische verhuur. Wachtlijsten Van een overnamegolf is geen sprake, constateren de onderzoekers. Van een dramatische afname van het aantal jaarplaatsen ook niet. Toch begrijpen de onderzoekers dat voor de individuele huurder een opzegging van de jaarplaats heel vervelend is. Wat de huurders vooral parten speelt is het geringe 06-2022 | Recreactie 15 >

coverstory ‘De markt vraagt luxere verblijven, die gehuurd kunnen worden’ aanbod aan vervangende jaarplaatsen. Slechts 1,5% van het totale aanbod is vrij beschikbaar en een meerderheid van de parken heeft een (flinke) wachtlijst. Na opzeggen van de jaarplaats is het voor veel huurders lastig om elders een nieuwe standplaats te vinden. Vandaar dat de SP pleit voor toepassing van het huurrecht voor jaarplaatsen op campings. Met dat idee maken de onderzoekers korte metten. Zij stellen dat toepassing van het huurrecht ondernemers – eigenaars van de grond en alle voorzieningen – ernstig beperkt in de exploitatiemogelijkheden van het vakantiepark. Zij schrijven: ‘Die beperking van mogelijkheden staat in geen verhouding tot de vele rechten die huurders nu al hebben ten aanzien van het opzeggen van het huurcontract van de jaarplaats. Bovendien blijkt uit het programma Vitale Vakantieparken overduidelijk dat vakantieparken met goed ondernemerschap, die aansluiten bij de marktbehoefte, de grootste kans hebben om vitaal te blijven. Parken waar ondernemers door huurbescherming niet kunnen herstructureren worden beperkt in hun mogelijkheden tot innovatie en aansluiting op de marktvraag.’ Lobby-jargon De SP schrijft in de persberichten bij de Kamermoties steevast over de verroompotisering van de campings. Baptiste van Outryve, manager Corporate Communication bij Roompot, is daar erg ongelukkig mee. “Het is typisch lobby­jargon”, vertelt hij. “Je pakt een bekende naam en hangt daar je betoog aan op. Maar uit het onderzoek blijkt dat wij in de afgelopen jaren helemaal geen campings hebben gekocht om te herontwikkelen. En er verdwijnen bij ons nauwelijks jaarplaatsen. Sterker: ons park in Kamperland wordt uitgebreid en daarbij houden we juist jaarplaatsen in stand. Want wij willen ook die mensen met jaarplaatsen graag als gast behouden.” Roompot Beach Resort in Kamperland wordt in de toekomst geherstructureerd. Het park telt ruim 570 jaarplaatsen. “Die staan dicht op elkaar en hebben niet meer de juiste voorzieningen, zoals internet en voldoende zware stroomaansluitingen. De infra moet dus toch op de schop”, legt Van Outryve uit. “Samen met gemeente en huurders van jaarplaatsen hebben we overlegd hoe we dit kunnen aanpakken. Daarbij zijn we erop uitgekomen dat we op de bestaande locatie mogen herstructureren. Ernaast plannen we een uitbreiding van het park. Een geheel nieuwe ontwikkeling, met enkel jaarplaatsen. Nu overleggen we met de huurders welke voorzieningen we daar zullen aanleggen. Willen ze bijvoorbeeld van het gas af? Willen ze parkeren op de eigen standplaats of liever op parkeereilanden? Wat voor een soort internetvoorziening willen ze? Zo houden we de jaarplaatsen in stand, maar maken we er weer een product van dat past bij de wensen van de gast.” Herstructureren Jeffrey Belt, hoofd afdeling Leisure & Recreatie bij HISWARECRON, beschouwt het onderzoek als heel waardevol. “De onderzoekers hebben veel gegevens over de sector verzameld > Impact op omgeving is wisselend In een van de moties van Kamerlid Beckerman (SP) werd specifiek gevraagd naar de natuurschade die ontstaat bij de overstap van jaarplaatsen naar vakantiewoningen. De impact op de natuur is niet eenduidig vast te stellen, constateren de onderzoekers. Na een transitie zijn deze parken zelf in potentie duurzamer, maar het effect daarvan wordt deels tenietgedaan door hogere aantallen en frequentie van gasten. 06-2022 | Recreactie 17

Ron, hoe hou ik grip op mijn resultaat en de kosten? Wil je dat jouw gasten het naar hun zin hebben? En wil je zelf grip hebben op het resultaat? Dan heb je behoefte aan iemand die je markt kent. Iemand die je niet alleen helpt met je (salaris)adminstratie, maar ook met financieringsoplossingen en het verbeteren van je rendement. De recreatie- en horecaspecialisten van Countus hebben hier veel ervaring mee en kunnen jou helpen met het maken van strategische keuzes. Hiervoor hebben we zelfs een speciaal expertiseteam in het leven geroepen: Bertijn Vos, Jesca Wemmenhove en Ron Koopmeiners. Wil jij een keer brainstormen over de mogelijkheden voor jouw bedrijf? Neem vrijblijvend contact met ons op. Expertiseteam Recreatie & Horeca recreatie-horeca@countus.nl COUNTUS.NL/RECREATIE Wordt u geconfronteerd met extreem hoge energiekosten? Bespaar 25% op uw verbruik Niemand aanwezig? Temperatuur omlaag! Optioneel op afstand instelbaar en te koppelen met uw reserveringssysteem De slimme ICY Timer Thermostaat www.icy.nl Komend stookseizoen terugverdiend coverstory en brengen duidelijk nuances aan in de discussie. Bijvoorbeeld over de mate waarin vakantieparken worden opgekocht, of de vermeende schade aan de natuur. Duidelijk wordt ook dat er geen sprake is van een massaal opkopen van campings en vakantieparken door grote concerns. Wel zie je dat de vraag van de gast verandert en dat er als gevolg daarvan wordt geherstructureerd. De markt vraagt luxere verblijven. Ondernemers spelen daarop in door jaarplaatsen en toeristische plaatsen in te ruilen voor vakantiewoningen en chalets, die verhuurd kunnen worden. En als er jaarplaatsen moeten verdwijnen, moet dat netjes gebeuren, volgens de RECRON­voorwaarden. Het is daarna aan gemeenten om te toetsen of er natuurschade optreedt. Zij hebben daarvoor voldoende ruimtelijke ordeningsinstrumenten tot hun beschikking. Al geeft het onderzoek wel aan dat gemeenten daar niet altijd gebruik van maken.” Meer huurbescherming voor mensen die jaarplaatsen huren is niet nodig en niet wenselijk, constateren de onderzoekers. De RECRON­voorwaarden voor vaste plaatsen – tot stand gekomen in nauw overleg met Consumentenbond en ANWB – blijken na een juridische check een prima garantie voor de rechten van de huurder. Belt weet waar de schoen wringt: “Het probleem is dat de huurders een stacaravan kopen, die vaak al op een plek staat. Na verloop van jaren realiseren ze zich niet meer wat ze hebben gekocht – een stacaravan – en dat ze de plek huren op een jaarcontract. En dat is en blijft dus jaarlijks opzegbaar, als de ondernemer gegronde redenen heeft. Daarnaast is het probleem dat niet de hele markt de RECRON­voorwaarden hanteert. Het zou voor iedereen duidelijker zijn om ze tot een standaard te maken voor de hele sector.” ‘Bij verkoop van een stacaravan mag je de standplaats niet meetellen’ Schrijnende gevallen ‘Géén permanente bewoning’ Bianca Veneklaas van Camping de Holterberg in Holten houdt de circa tachtig jaarplaatsen op haar bedrijf in stand. Maar zij is fel gekant tegen permanente bewoning. “In deze hele discussie wordt wonen vaak verward met recreatie. Mijn mening is dat permanente bewoning en huisvesting van bijvoorbeeld arbeidsmigranten niet thuishoren op een recreatiepark. Dat heeft niets met vrijetijdsbesteding te maken. We willen dat onze branche vitaal blijft en dat kan alleen als je duidelijk afstand neemt van die permanente bewoning.” Maar zoals verouderde camping soms weg dreigen te zakken naar het niveau van Camping Fort Oranje, vormt ook uitponden en het bouwen van chalets en bungalows een risico, merkt Veneklaas op. “Er zijn prima ketens hoor, die alles netjes onderhouden en exploiteren. Maar er zijn er ook die eerst als projectontwikkelaar zo snel mogelijk veel geld willen verdienen, daarna het park in de verhuur gooien en weinig aandacht besteden aan onderhoud of toezicht. Dan gaan mensen er permanent wonen en heb je er na tien of twintig jaar weer een probleem bij. Dat moeten we echt zien te voorkomen. Hoe? Ik denk dat de bal daar ligt bij de gemeenten. En voor zelfstandige ondernemers geldt: probeer je bedrijf sterk te houden. Onderneem actief en focus op recreatie. Zoek samenwerking met collega’s en pak de marketing samen op. Wij zitten bij Ardoer en dat bevalt ons heel goed.” Belt ontkent niet dat er schrijnende gevallen bestaan. Zoals mensen die een nieuwe stacaravan hebben geplaatst en een jaar later te horen krijgen dat hun plaats verdwijnt. “Natuurlijk moet de ondernemer zo ruim tevoren als mogelijk melden dat iemand zijn plek verliest. Maar voor consumenten blijft ook gelden: realiseer je wat je koopt en lees de voorwaarden. Je koopt vrijwel altijd een chalet of stacaravan, niet de grond. De caravan blijft gewoon zijn dagwaarde houden, net als een tweedehands auto. Maar de waarde van de standplaats mag nooit meetellen. Die moet je dus ook niet betalen, als je een caravan koopt en de huur van de standplaats over kunt nemen.” Misschien is het toch tijd de RECRON­voorwaarden te vernieuwen? “Die discussie loopt natuurlijk altijd. We denken er regelmatig over na of er nog evenwicht is tussen huurder en verhuurder. Het kan de ene of de andere kant op worden aangepast. Maar of we daar de problemen van gedupeerde gasten mee oplossen betwijfel ik. De kern van het probleem is: die standplaats is gehuurd. Die is niet van jou.” 06-2022 | Recreactie 19

de bezieling Pim ten Broeke en René de Jong van Up Events Personeelsbeleid als basis voor het succes Door op tijd de bakens te verzetten en het activiteitenprogramma volledig online te voeren, behaalde het Amsterdamse Up Events op het dieptepunt van de lockdown een hogere omzet dan ooit tevoren. Ze houden daar van snel schakelen. Daarnaast is het personeelsbeleid de sleutel tot succes: het allesoverheersende gevoel dat de medewerkers ertoe doen. En dat ze er samen aan werken om elke dag iets beter te worden. vertelt Pim ten Broeke, senior business developer. Samen met algemeen manager René de Jong is hij aangeschoven voor het interview met Recreactie. “Met de nieuwe naam Up Events en een totaal nieuwe branding zijn we gaan werken aan professionalisering en continue verbetering van onze events”, vertelt Pim. “Het uitgangspunt is dat we verwachtingen altijd willen overtreffen. Dat nemen we heel letterlijk: we zorgen altijd voor een element, een spel of activiteit die tevoren niet was aangekondigd. Zo blijven we ook onze vaste relaties verrassen.” Die focus op kwaliteit gaat heel ver. Is de klant ergens niet volledig tevreden over? Dan hoeft dat niet betaald te worden. Maar bovendien mag de klant terugkomen om het volledig gratis opnieuw te doen. Zo maak je vrienden – en dat vertaalt zich in groei. Pim ten Broeke (links) en René de Jong Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Up Events Up Events is een evenementenbureau dat grotendeels is gericht op de zakelijke markt. Het is een door-ontwikkeling van Kunstgras Events, het bedrijf dat zestien jaar geleden werd opgezet door Martijn Lentjes – samen met Daniël Mulder nog steeds eigenaar van het bedrijf. Kunstgras Events was gericht op talentontwikkeling voor scholen. Het groeide al snel uit tot een succesvol bedrijf, met meer dan honderd activiteiten en veel verschillende lespakketten. Toen de subsidies in het onderwijs wegvielen schakelde Kunstgras over naar sportieve en creatieve activiteiten voor bedrijven. Al snel kwamen daar een escaperoom en een mobiele escape-bus bij. Daarmee was het Amsterdamse bedrijf één van de eerste van Nederland en het was een schot in de roos. Verhuizing Zes jaar geleden groeide Kunstgras Events uit zijn jasje en werd een veel groter evenemententerrein gevonden aan de westkant van Amsterdam. Daarbij werd ook de focus nieuw bepaald, 20 Recreactie | 06-2022 Beachclub Waar op de oude locatie groepen tot vijftig mensen welkom waren, zijn groepen van meerdere honderden mensen op het huidige terrein van 4 hectare geen probleem. Er staan zeven loodsen, die volledig zelfvoorzienend zijn. Er kunnen dus ook veel groepen tegelijk komen, voor activiteiten als boogschieten, archery tag, lasergames en escaperooms. Er is een beachclub met zandstrand, waar feesten tot zo’n 600 mensen plaats‘Het uitgangspunt is dat we verwachtingen altijd willen overtreffen’ vinden. Robinson Crusoe is een zeskamp met een capaciteit van 380 mensen, waarbij teambuilding en competitie worden gecombineerd. Zoals het bedrijf de afgelopen tien jaar diverse malen de bakens heeft verzet, gebeurde dat ook in 2020. Vanaf maart legde de lockdown alle activiteiten plat. Voor oprichter Martijn een prima reden om zich te richten op online events, vertelt René de Jong. “Hij bouwde games die je in een team kon spelen. Al snel konden we dat aanbieden. Het begon vrij rustig, met een paar games per dag. In de zomer van 2020 liep dat op tot 150-160 deelnemers per week. Dat waren vooral kids. Maar toen eind dat jaar de tweede lockdown kwam, liep het helemaal uit de hand. Elk bedrijf wilde dringend werken aan teambuilding en het groepsgevoel versterken. Opeens kregen we zestig aanvragen per dag om games te mogen spelen. Al die games worden begeleid door een enthousiaste medewerker – dus die mensen moesten we weer aantrekken en opleiden. Daarnaast was de techniek er nog niet echt klaar voor. Het stond hier helemaal vol met vijftig laptops om al die spellen te draaien. Ondertussen ontwikkelde Martijn een online escaperoom, een speciale wintergame, een pubquiz, noem maar op. Na zo’n activiteit konden mensen nog kiezen voor een borrelbox – gezellig napraten en kletsen met je team. Om onze medewerkers te scholen waren er twee avonden per week trainingen. Outdoor events begeleiden is natuurlijk totaal iets anders dan online entertainen voor een camera.” Zo werd december 2020 qua omzet voor Up Events de beste maand ooit; zonder ook maar één fysieke activiteit. René, die tot dan toe de sales voor het bedrijf had gedaan, werd ingezet om de organisatie van de online games op te schalen. Zelfsturende teams Dat organiseren bleek hem goed af te gaan. In 2021, toen de online games gaandeweg weer werden vervangen door fysieke events, mocht René als algemeen manager inhoud geven aan een nieuwe opbouw van de organisatie. “We konden in feite weer helemaal opnieuw beginnen”, vertelt hij. “Dat gaf ons de kans om te gaan werken met zelfsturende teams. We hebben 06-2022 | Recreactie 21 >

Totaalleverancier voor de recreatiesector Wij hebben een ruim assortiment artikelen die benodigd zijn in de camping- of recreatiebranche. Daarnaast bieden we ondersteuning op maat bij de voorbereiding én uitvoering van infrastructurele & technische projecten. Denk aan ontwerpberekeningen of begeleiding op het terrein, bijvoorbeeld bij het aanleggen van leidingsystemen. Extra korting voor HISWARECRON leden! Kijk voor meer informatie op wildkamp.nl/recreatie Kijken uw gasten terug op een heerlijke vakantie? www.hertzinger.com tel: 033-4610337 info@hertzinger.nl U wilt uw gasten een optimale beleving aanbieden en wij willen u hierbij helpen. Hertzinger staat altijd met raad en daad voor u klaar. Als specialist in WiFi internet en TV systemen weten wij hoe belangrijk het is om regelmatig de systemen te inspecteren en onderhoudswerkzaamheden uit te voeren. Misschien wilt u een uitbreiding op het Wifi internetsysteem, of wilt u een storing laten verhelpen.Vraag vrijblijvend naar onze mogelijkheden. Contactloos, waterbesparend, stevig … en mooi! Naast de bekende hoekregelkranen biedt SCHELL een buitengewoon assortiment aanraakvrije armaturen voor wastafels, keukens, douches, WC’s en urinoirs voor de aantrekkelijke inrichting van sanitaire ruimtes. Allemaal zijn ze even betrouwbaar, robuust en duurzaam. Met de bekroonde armaturen van SCHELL zorgt u voor hygiënisch drinkwater en bespaart u water. Meer informatie op www.schell.eu. Verantwoordelijkheid voor gezondheid. de bezieling het bedrijf verdeeld in verschillende pools: voor de buitensport, voor fun & gaming, voor teambuilding. Medewerkers kunnen zich specialiseren binnen één van die pools.” De teams zijn daarmee zelf verantwoordelijk gemaakt voor zaken als planning, verantwoord gebruik en onderhoud van het materiaal. “Dat vergroot wederom de verbondenheid van de medewerkers met het bedrijf”, vult Pim ten Broeke aan. Want Up Events voert een personeelsbeleid met een zeer sterke focus op plezierig werken. Pim: “Happy employees = happy Er is een beachclub met strand, waar feesten tot 600 mensen plaatsvinden customers. Daar geloven wij echt in. Onze medewerkers moeten enthousiasme uitstralen. Altijd een stapje extra zetten voor de klant. Dat kun je alleen als je zelf ook lekker in je vel zit. Daarom besteden we heel veel aandacht aan de ontwikkeling van ons eigen team.” Hoe vind je nieuwe medewerkers? Bij Up Events worden veel nieuwe medewerkers aangebracht door de bestaande vaste krachten of oproepmedewerkers. Het bedrijf onderhoudt daarnaast warme contacten met scholen in de regio en maakt veel gebruik van stagiairs. Het gebeurt vaak dat die stagiairs later oproepkracht of vaste medewerker worden. Om de contacten met scholen warm te houden organiseert Up Events de eerste weken van september voor veel scholen introductieprogramma’s. Daarmee laat het bedrijf alvast een stevig visitekaartje achter. Pim ten Broeke vertelt dat medewerkers van Up Events ook hoorcolleges geven op scholen. “We nodigen ze ook uit voor praktijkcolleges. Zo kunnen we echt wat betekenen voor de onderwijsinstellingen. En de docenten weten precies wat ze van ons kunnen verwachten als ze stage-adressen nodig hebben. In de praktijk hoeven we nooit mensen van buitenaf te werven.” Lekker werken Dat gebeurt onder meer door dagelijkse evaluaties. Elke medewerker vult aan het eind van zijn werkdag een kort evaluatieformulier in. Hoe druk het ook is, dat formulier wordt de volgende dag bekeken en als er aanbevelingen in staan worden die opgevolgd. Pim geeft een voorbeeld: “Vroeger moesten medewerkers na afloop van een event zelf opruimen en schoonmaken. Dat begon ze tegen te staan. Nu hebben we een externe schoonmaakploeg ingehuurd, zodat onze medewerkers zich helemaal op de klant kunnen richten.” René: “Maandelijks hebben we per pool een vergadering en borrel. Regelmatig zijn er feesten. Afgelopen winter gingen we met veertig man op wintersport. De opkomst is altijd enorm, want het is dan supergezellig. En als medewerkers na afloop van een event nog even willen blijven hangen en kletsen moedigen we dat aan. Willen ze zelf iets organiseren voor hun eigen vrienden of familie? Dan kunnen ze de faciliteiten gebruiken en kost het ze niets.” Pim: “Samen bouwen we hier aan iets geweldigs. Sales verkoopt iets waarvan onze medewerkers zeker weten dat de klant het supergaaf gaat vinden. Dat roept enthousiasme op. En daarmee wordt het werken hier steeds leuker!” 06-2022 | Recreactie 23

de visie Wethouder Kevin Rouwette van Valkenburg ‘Een tweede watersnood overleven we niet’ Kevin Rouwette Kevin Rouwette (Heerlen, 1981) volgde de hbo-opleiding Netwerk Infrastructuur Design aan Zuyd Hogeschool en behaalde daarna zijn master Business Information. Hij was opleidingsmanager bij de ICT Academie van Zuyd Hogeschool. Sinds mei 2022 is hij namens de VVD wethouder Economie, Toerisme en Recreatie in Valkenburg. Hij is vader van een dochter van acht en een zoon van zes. 24 Recreactie | 06-2022 Wethouder Kevin Rouwette is een geboren en getogen Valkenburger die supertrots is op zijn woon- en werkplaats aan de Geul. Voor de uitvoering van zijn beleid luistert hij nadrukkelijk naar zijn stakeholders. “Het is mijn taak om te enthousiasmeren en te faciliteren. En om tot een gezamenlijke visie te komen.” Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: Gemeente Valkenburg, Shutterstock “Valkenburg is mijn passie.” VVD’er Kevin Rouwette kent Valkenburg als geen ander. Hij woonde één dag buiten de gemeente: toen hij werd geboren in het ziekenhuis in Heerlen. Voordat hij wethouder werd was hij ruim drie jaar adviseur en bestuurslid van de Stichting Evenementen Valkenburg aan de Geul Promotion. Ook was hij werkzaam in de plaatselijke horeca en bij de kabelbaan. “Ik heb een breed netwerk in de gastvrijheidssector.” Als wethouder Economie, Toerisme en Recreatie heeft Rouwette de mooiste baan van de wereld, vindt hij. “Landschap, cultuur, bezienswaardigheden, het bourgondische leven: de kracht van Valkenburg is onze diversiteit. Van de grotten tot de kabelbaan, van de kasteelruïne tot de Geulpoort.” Kan die diversiteit ook niet een zwakte zijn, omdat Valkenburg zich niet met één gezicht profileert? “We profileren ons inderdaad op verschillende gebieden. De vraag is of we het in de toekomst meer moeten zoeken in één bepaalde richting. Eigenlijk zoeken we onze identiteit nog. Onlangs hebben we een plan van aanpak vastgesteld om te komen tot een nieuwe visie op onze vrijetijdseconomie. Daar trekken we een jaar voor uit. Alle stakeholders worden daarbij betrokken.” Hoe zou die profilering van Valkenburg er volgens u uit moeten zien? “Dat laat ik graag over aan de stakeholders. Zij moeten, onder regie van de gemeente, met de visie aan de slag. Mijn taak als wethouder is niet om het beleid te bepalen – ook al ben ik daar verantwoordelijk voor. Ik laat dat over aan de stakeholders, die dagelijks de oren en ogen open hebben. Zij hebben de kennis, kunde en ervaring. Kennis zit ook bij bijvoorbeeld Visit Zuid-Limburg, dat beschikt over data met betrekking tot het toerisme in Zuid-Limburg. Die data zouden het vertrekpunt van discussie over onze visie moeten zijn. Als wethouder is het mijn taak om te enthousiasmeren, faciliteren en om tot die gezamenlijke visie te komen.” Toeristen houden zich niet aan gemeentegrenzen. In hoeverre werkt Valkenburg samen met de regio? “We moeten het samen doen. Net als wij hebben ook andere gemeenten hun eigen toeristische belangen. Met vijftien andere gemeenten maken we deel uit van Visit Zuid-Limburg, dat de gezamenlijke visie ‘Bestemming Zuid-Limburg 2030’ opstelde. Kwaliteit, duurzaamheid en vernieuwing vormen de ruggengraat, Belangrijk is daarnaast dat we ook minder bekende locaties onder de aandacht willen brengen.” De afwikkeling van de schade van de zware wateroverlast in juli 2021 is nog gaande. Uw burgemeester Daan Prevoo zet zich intensief in voor een snelle gang van zaken. Hoe verloopt dat? “Het beeld is divers. Er zijn nog steeds ondernemers die wachten op hun geld. Het overleg met Den Haag verloopt stroperig. En dat terwijl de Tweede Kamer heeft besloten om ruimhartig te compenseren. Veel ondernemers hebben inkomstenderving en weten nog steeds niet of ze in aanmerking komen voor een landelijke regeling. En dan moet je ook nog een aannemer vinden die beschikbaar is!” ‘We bepalen nu onze toeristische identiteit, samen met de stakeholders’ Als er niets gebeurt, zou Valkenburg binnen 25 jaar zomaar nog een watersnood kunnen overkomen, zeggen deskundigen. “Dat zouden ondernemers niet meer overleven. De angst zit er nog steeds in. Als er een paar dagen veel regen valt, worden ze al zenuwachtig. Het probleem is dat hier sprake is van een gezamenlijke verantwoordelijkheid en dat er gezamenlijke maatregelen genomen moeten worden. We zijn als gemeenten in gesprek met de provincie en het waterschap. Onder regie van provincie en waterschap wordt gewerkt aan een actieplan. Dat gaat verder dan alleen de Geul, waar Valkenburg aan ligt. Ook de Maas maakt deel uit van het plan. Ik hoop dat men niet vergeet dat de grootste problemen vorig jaar bij de Geul lagen. Daar maak ik me zorgen om. Als gemeente Valkenburg is het onze taak om de problematiek van het Geuldal hoog op de agenda te krijgen.” Hoe kijkt u aan tegen de rol van HISWA-RECRON in het ondernemers - landschap? “Tijdens de watersnood heeft de branchevereniging zich ongelofelijk ingezet. Er waren wekelijks constructieve gesprekken met gemeente en ondernemers. En er werden wekelijks concrete acties bepaald. Gelukkig werd de recreatiesector relatief minder hard geraakt. Het grootste deel van de campings bijvoorbeeld ligt niet in het diepe dal.” U heeft werkervaring opgedaan in de gastvrijheidssector. Wat heeft u daarvan geleerd? “Als je je gasten goede gastvrijheid biedt, krijg je daar veel voor terug. Niet alleen financieel. Ook qua sfeer, ontspannenheid en gezelligheid. Het maakt van de sector een fijne plek om te werken.” 06-2022 | Recreactie 25

de provincies Wat speelt er in Zuid-Holland en Zeeland? ‘Stikstof komt hier vanaf zee aanwaaien’ Wat zijn de belangrijkste issues op het gebied van recreatie en toerisme in de provincies? En hoe gaan de HISWA-RECRON-regiomanagers daar mee om? In een reeks artikelen zoomen we in op telkens twee provincies. Deel drie: Zuid-Holland en Zeeland. Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: Wanda van Eck, Shutterstock Björn Schutz is regiomanager in twee provincies die op het eerste gezicht elkaars tegenpolen lijken. Zuid-Holland is Randstedelijk, druk en vol. Terwijl Zeeland buiten het hoogseizoen ruimtelijk en landelijk is. Toch hebben de kustprovincies voor een deel te maken met dezelfde problematiek. Neem bijvoorbeeld stikstof. “Het unieke van Zeeland en Zuid-Holland is dat de bronnen van de stikstofneerslag hoofdzakelijk niet in deze provincies liggen”, zegt Schutz. “Wat bij ons neerslaat komt vooral van de scheepvaart op de Noordzee, uit de Belgische havens en – als er een flinke wind staat – zelfs uit Engeland. Onze mogelijkheden om aan de stikstofknop te draaien zijn veel beperkter dan bij collega’s in bijvoorbeeld het oosten van het land.” Toch loopt Zuid-Holland qua tempo voorop bij het uitwerken van gebiedsplannen (zie 26 Recreactie | 06-2022 ook het artikel op pagina 28). “Deze provincie zit al in de richtinggevende fase, waarin gebiedsgerichte maatregelen voor stikstofreductie en natuurherstel worden opgesteld. Zeeland is net als andere provincies minder ver, daar werd tot voor kort nog gewerkt aan gegevensverzameling.” Constructieve houding De regiomanager benadrukt de constructieve houding van HISWA-RECRON in de stikstofaanpak. “Wij zien het niet per se als een bedreiging, maar ook als een kans. We laten als sector zien wat onze footprint is en nemen deel aan de gebiedsgerichte aanpak. Het gaat in Zuid-Holland om gebiedstrajecten rond de Nieuwkoopse Plassen, de Biesbosch, de Hoeksche Waard, de duinstrook en de kuststrook. En natuurlijk Goeree-Overflakkee en Voorne Putten. Ook laten we zien wat we als sector al doen aan verduurzaming.” Meer diversiteit in het aanbod Belangrijk onderwerp in Zeeland is de actie agenda Waterrecreatie Zeeland. “Zeeland beschikt over heel veel water. Om de kwaliteit van het toerisme op peil te houden en te verhogen wordt de watersport richting 2030 steviger op de agenda gezet”, vertelt Björn Schutz. “Watersport en recreatie gaan de bestemming Zeeland meer en meer samen vormgeven. Concreet betekent dit dat we gaan werken aan een aantrekkelijke en vitale sector met een meer divers aanbod. Ook in samenwerking met natuurorganisaties. Dat lijkt een open deur, maar dat is het niet. Als je je ambities en doelen samen vastlegt in een document kun je zaken benoemen en elkaar aanspreken op wat je hebt afgesproken. Leven en laten leven en elkaar de ruimte bieden. Uiteindelijk gaan we voor hetzelfde doel. Een vitale en aantrekkelijke provincie.” deze samenwerking de opmaat is naar een plek in het Algemeen Bestuur van Nationaal Park Oosterschelde voor de recreatiesector. Andere belanghebbenden staan daar positief tegenover. Sluiting Haringvlietbrug ‘Bij Nationaal Park Oosterschelde zoeken we evenwicht tussen natuur en recreatie’ Schutz zorgt ervoor dat hij in beide provincies een prominente plek aan de gesprekstafels heeft. Dat geldt zeker bij een actueel thema als het Nationaal Park Oosterschelde. “Het Nationaal Park werkt aan een ambitiedocument voor dit park, maar voor de totstandkoming waren aanvankelijk niet alle stakeholders uitgenodigd. Ook de aangesloten leden van het Nationaal Park HISWA-RECRON, KHN en Vekabo niet. Dat kan natuurlijk niet. Als je economische dragers, zoals de recreatie en de beroeps visserij niet meeneemt, wordt het een te groen feestje. Bovendien sluit je dan niet aan bij het nieuwe concept van de Nationale Parken. Daarin speelt ook recreatie een belangrijke rol. Met name de duurzame recreatie. Beleven is wat ons betreft minstens zo belangrijk als beheren en beschermen. Omdat er naar onze mening te weinig aandacht was voor recreatie, wilden wij onze naam niet als geconsulteerde partij onder het document hebben. Inmiddels hebben we bereikt dat ik namens de gastvrijheidssector in de redactiecommissie zit. Zo willen we een evenwichtige balans tussen natuur en recreatie bereiken. Dat blijkt overigens nog steeds geen sinecure.” Schutz vertrouwt erop dat Een ander actueel onderwerp is de aangekondigde tijdelijke sluiting van de Haringvlietbrug in de zomer van 2023. Met name de pleziervaart met masten van meer dan 13 meter en de watersportondernemers hebben daar last van. “Volgens Rijkswaterstaat is de zomerperiode de minst overlast gevende periode”, aldus Schutz. “Maar voor onze sector is dit juist funest. Het is duidelijk dat hier geen evenwichtige belangenafweging heeft plaatsgevonden. Inmiddels hebben we ook aan deze gesprekstafel een plek weten te verwerven. We zetten ons in voor een minimum aan overlast voor onze sector.” Björn Schutz 06-2022 | Recreactie 27

landbouwhervorming Nationaal Programma Landelijk Gebied Op zoek naar nieuwe coalities Het was een hete zomer. Qua temperatuur, maar ook waar het gaat om boerenacties. Die boerenacties werden getriggerd door de publicatie van de Startnotitie Nationaal Programma Landelijk Gebied. Met name het gewraakte stikstofkaartje leidde tot veel onrust. Daardoor is het rapport zelf wat ondergesneeuwd. Maar wat zijn de perspectieven die de herziening van het landelijk gebied biedt aan de sector recreatie en toerisme? Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Pixabay, Max de Krijger In de Startnotitie Nationaal Programma Landelijk Gebied, die 10 juni aan de Tweede Kamer werd gepresenteerd, wordt geen enkel woord gewijd aan recreatie. Op zich goed nieuws, vindt Jeffrey Belt, hoofd afdeling Leisure & Recreatie bij HISWARECRON. “We worden als sector niet gezien als grote vervuiler, en dat is ook wel terecht. Al hebben we natuurlijk wel de maatschappelijke plicht ons steentje bij te dragen aan verduurzaming en beperking van uitstoot van stikstof en CO2 . Het programma gaat met name over stikstofreductie en over herziening van de landbouwsector. Die wordt als een van de grote veroorzakers van stikstofuitstoot in Nederland gezien. Wij zijn in mindere mate onderdeel van het probleem. Maar misschien wel een deel van de oplossing.” Als het programma wordt uitgevoerd, zullen in en rond de mooiste natuurgebieden van ons land fl inke oppervlakten landbouwgrond vrijkomen. Belt: “Daar moet iets mee gebeuren. Je kunt er meestal geen huizen op zetten. Je zou er natuur van 28 Recreactie | 06-2022 kunnen maken, maar dat kost enorm veel geld en wie betaalt dat? Misschien zijn er dan mogelijkheden voor de recreatiesector? De vraag naar verschillende vormen van recreatie zal de komende jaren gaan stijgen. Wellicht kunnen bestaande ondernemers nabij Natura 2000­gebieden extra ontwikkelingsruimte krijgen voor hun bedrijf, en in ruil daarvoor een flink stuk natuur ontwikkelen. Een dergelijke regeling kennen we ook uit het verleden, maar het blijft wel maatwerk per regio. Een gelijk speelveld is daarbij belangrijk.” Kampeerboeren In de politiek wordt druk gezocht naar manieren om boeren die straks hun bedrijf moeten stoppen, een andere kostwinning te geven. Ook recreatie kwam daarbij al voorbij. Boeren kunnen landwinkels beginnen met lokale producten. Of buitensportactiviteiten organiseren. Minicampings zijn natuurlijk al heel bekend. Mogelijkheden genoeg. Maar is dat ook wenselijk? Merlijn Pietersma van adviesbureau Ginder (voorheen ZKA) waarschuwt voor al te hoge verwachtingen, zowel bij recreatieondernemers als bij boeren. “Een minicamping met 25 glampingtenten klinkt heel aardig, maar daar ga je nooit zoveel inkomen uit halen als 150 melkkoeien. Daarbij komt dat niet alle boeren geschikt zijn om ondernemer te worden in de gastvrijheidssector. Als je goed met beesten kunt omgaan, betekent dat niet dat je ook goed met je gasten kunt omgaan.” Toch ziet Pietersma wel perspectief voor recreatie op de vrijkomende gronden. “De bevolkingsgroei gaat nog steeds hard: tot 2035 komen er bijna een miljoen mensen bij in Nederland. Die mensen gaan voor een groot deel wonen in de steden en willen ook recreëren. Daarnaast zou het best eens kunnen dat door de klimaatverandering steeds meer toeristen uit zuidelijke landen in de zomer naar het noorden komen. De behoefte aan recreatiemogelijkheden blijft in Nederland dus flink groeien. Maar dat is niet overal. Zoals studies nu al uitwijzen, heb je in Nederland op sommige plaatsen zelfs teveel bezoekers. Je moet het eventueel uitbreiden van het aanbod van recreatie en toerisme – of dat nou van bestaande of nieuwe aanbieders komt – dus gebiedsgericht benaderen. Wat is er in een bepaald gebied aanwezig aan voorzieningen? Wat is de potentie? Welke bezoekstroom kan de natuur in een gebied aan? En hoe zal de vraag zich ontwikkelen? Op basis daarvan kun je kijken of er ruimte is voor groei van het aanbod.” Die gebiedsgerichte aanpak komt er: het programma omschrijft heel duidelijk dat provincies op dit moment de taak hebben om gebiedsplannen te maken voor stikstofreductie. Bufferzones Ab Pouwer, eigenaar van Camping Oranjezon in Vrouwenpolder, heeft in Zeeland al dertig jaar ervaring met gebiedsprocessen. “De komende jaren zullen landbouwgronden anders gebruikt gaan worden”, constateert hij. “Welk gebruik dat kan worden, moet je natuurlijk per geval bekijken. Hier in Zeeland denk ‘Reken maar dat de provincie gevoelig is voor gezamenlijke plannen van onderaf’ 06-2022 | Recreactie 29 >

landbouwhervorming ik dat boeren niet per se hoeven te stoppen, maar wel op zoek moeten naar een veel houdbaarder model: dus minder intensieve landbouw en veeteelt.” Pouwer hoopt dat er een echte oplossing komt voor de stikstofproblematiek en andere grote problemen waar de agrarische sector mee worstelt. “Maar het is de vraag of dat recreatie moet worden. Er is onder de Zeeuwse bevolking geen draagvlak meer voor een verdere groei van recreatie en toerisme. Dat is een belangrijk gegeven. Maar die groei, vooral van het dagtoerisme, is niet zo makkelijk te beïnvloeden. Dagtrips en vakanties niet te ver van huis worden steeds populairder. Het is daarom dringend nodig dat we het natuurlijke en landschappelijke draagvlak de komende jaren groter maken”, stelt Ab Pouwer. “We hebben in de coronaperiode gezien dat diverse natuurgebieden overbelast raakten door bezoekers. De sterke groei van bezoekers is structureel. Er is enorme behoefte aan bufferzones rond dorpen, steden, concentraties van recreatievoorzieningen én rond de echte waardevolle ‘donkergroene’ natuur. Dan kun je denken aan landschapsgronden. Daar kan bio­landbouw plaatsvinden, naast belevingsruimte voor recreatie en toerisme. Dan schep je ruimte voor de mensen, je ontziet de echte natuurgebieden én je maakt gezonde economische ontwikkeling mogelijk. Ik hoop dat dat het uitgangspunt wordt van de provinciale en gemeentelijke gebiedsvisies.” Partijen bijeen brengen Welke rol kunnen bestaande recreatieondernemers daar dan in spelen? Merlijn Pietersma pleit voor het sluiten van coalities. “Probeer de partijen in je regio bij elkaar te brengen. Wellicht kun je komen tot een gezamenlijk plan van enkele recreatieondernemers, boeren én natuurbeheerders. Met dat plan ga je naar de gemeente en als je die meekrijgt naar de provincie. En reken maar dat die gevoelig is voor dit soort initiatieven van onderaf. Dan versterk je niet alleen jezelf, maar ook je buren en het landschap.” Wat zijn de plannen? De Startnotitie Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG) geeft een kader om de stikstofuitstoot in Nederland te verminderen. Want, zoals inmiddels bekend, teveel stikstofuitstoot is slecht voor de natuur en daarmee voor de draagkracht van ons ecosysteem en de waterhuishouding. Er moet dus iets gebeuren en de startnotitie geeft daar duidelijke kaders voor. Daarbij ligt de focus op hervorming van de intensieve veeteelt, waarbij grote hoeveelheden stikstof vrijkomen. Het NPLG geeft ook een duidelijk tijdspad, maar of dat wordt gehaald (en hoe) is nog zeer afhankelijk van het politieke steekspel dat op dit moment plaatsvindt. Het stikstofkaartje dat zoveel stof deed opwaaien, is heel helder: in Natura 2000-gebieden moet meer dan 95% van de stikstof worden gereduceerd, in de ring er omheen 70%. Vooral op de Veluwe gaat het daarbij om een enorm gebied. Er zijn nog aardig wat delen door het hele land waar het gaat om 47-58% reductie en voor de rest van het land staat 12% stikstofreductie aangegeven. Waar veel stikstof wordt uitgestoten, zullen boerenbedrijven moeten hervormen, stelt het NPLG. 06-2022 | Recreactie 31

ledenservice HISWA-RECRON wint slepende rechtszaak Evides moet miljoenen euro’s terugbetalen HISWA-RECRON heeft na een lange juridische strijd de rechtszaak tegen Evides gewonnen. De branchevereniging, die samen met zes recreatiebedrijven tegen het waterleidingbedrijf procedeerde, werd tot en met het hoogste rechtscollege, de Hoge Raad, in het gelijk gesteld. Als gevolg daarvan stromen miljoenen euro’s aan onterecht betaald vastrecht terug naar de recreatiesector. Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: Center Parcs Het begon in 2015. Verschillende Zeeuwse en Zuid-Hollandse recreatiebedrijven kregen facturen met enorme bedragen van waterleidingbedrijf Evides. De oorzaak: Evides had besloten dat recreatiebedrijven het vastrecht voor drinkwatergebruik per recreatie-object moesten betalen. En dus niet voor uitsluitend de centrale bedrijfsaansluiting, aan de poort van het park. Het argument voor die wijziging was een eerlijker kostenverdeling voor iedereen die op het waterleidingnetwerk is aangesloten. 32 Recreactie | 06-2022 Maar dat argument klopt niet, betoogt Marcel Tap, hoofd afdeling Ledenservice en Beleid bij HISWA-RECRON. “Het gaat hier om een waterleidingnetwerk dat eigendom is van het recreatiebedrijf. De recreatieondernemer heeft het netwerk aangesloten en voert het onderhoud uit. En moet dus voor één hoofdaansluiting het vastrecht betalen.” Beleidswijziging Evides besloot tot de ingrijpende tarievenverandering nadat een aantal Zeeuwse en Zuid-Hollandse gemeenten een beleidswijziging hadden doorgevoerd op het gebied van de registratie van gebouwen. Zij hadden besloten om recreatiebungalows, stacaravans en chalets in de Basisregistratie Adressen en Gebouwen (BAG) op te nemen. De BAG is het openbaar register waarin alle adressen en gebouwen in Nederland beschreven staan. “Maar het is geen instrument dat je zomaar kunt inzetten om vastrechtheffingen te veranderen. Daar is de BAG niet voor ontworpen”, zegt Tap. “Dat heeft de minister ook uitdrukkelijk gezegd bij de invoering ervan in 2009.” De beleidswijziging van de gemeenten leidde tot bizarre situaties, waarbij bedrijven soms voor honderden stacaravans en chalets werden aangeslagen. Recreatieondernemers moesten vele tienduizenden euro’s meer betalen voor het gebruik van drinkwater. “Een groot bedrijf met 1.500 recreatie-objecten dat gewend was om 3.000 euro voor de centrale bedrijfsaansluiting te betalen, moest opeens 1.500 keer 70 euro betalen”, vertelt Tap. “Een stijging naar ruim een ton”, rekent hij voor. “Terwijl er aan het geleverde product zélf en aan de afgenomen hoeveelheid water niets was veranderd.” Compensatie In 2016 wonnen RECRON en zes recreatiebedrijven hun rechtszaak tegen de Zeeuwse en Zuid-Hollandse gemeenten over de inschrijving van stacaravans en chalets in de BAG. De stacaravans en chalets in de betreffende gemeenten werden daarmee weer uit de BAG gehaald en de gedupeerde bedrijven werden door Evides gecompenseerd. “We hebben gemeenten gevraagd heel nauwkeurig afbakeningsregels van de BAG te volgen en eerdere BAG-registraties tegen het licht te houden”, vertelt Ronald Prins, directiesecretaris van Molecaten. “En dat is gebeurd. Het bleek ook nodig. Er waren gemeenten die op basis van enkel luchtfoto’s honderden kampeermiddelen in de BAG hadden gekieperd.” Met de gewonnen rechtszaak was de kous nog niet af. Marcel Tap: “Na deze deeloverwinning zijn we doorgegaan, in het belang van de recreatiebedrijven die ook na de uitspraak tegen de gemeenten nog veel BAG-objecten op hun terrein hadden. Bijvoorbeeld bungalowparken. Wij vonden namelijk dat Evides de tariefregeling discriminatoir had ingezet. Voor ons Bij één bedrijf steeg de vastrechtnota van 3.000 euro naar ruim een ton was daarmee duidelijk dat de tarievenregeling van Evides op basis van de BAG van tafel moest.” En dus zette de branchevereniging, samen met de recreatiebedrijven, de volgende stap. Want in de BAG staan ook nietverplaatsbare objecten, zoals recreatiebungalows en dubbel geschakelde chalets. Voor zover het om de BAG-registratie gaat is dat terecht. “Maar onterecht – want discriminatoir – als die registratie wordt ingezet voor de heffing van vastrecht”, stelt Tap. “En dus gingen we opnieuw procederen, maar nu tegen Evides.” Dat werd een slepende kwestie, want nadat de branchevereniging en de ondernemers ook in deze zaak door de rechter in het gelijk werden gesteld, bleef Evides in hoger beroep gaan. De Hoge Raad, het hoogste rechtscollege van Nederland, stelde op 24 december 2021 de recreatiesector in het gelijk. Tap: “Daarmee hebben we de discriminatoire tarievenregeling van Evides definitief onderuit gehaald.” Goede samenwerking Ronald Prins van Molecaten vindt dat de kracht van het collectief van groot belang was in de juridische strijd. “In die jaren is er heel wat gemaild en vergaderd”, blikt hij terug. “Logisch, want de belangen waren aanzienlijk, voor de procederende ondernemers en voor de sector als geheel.” Hij benadrukt de uitstekende samenwerking tussen de zeven procederende partijen onder leiding van Marcel Tap. “Evides is een machtige partij met een lange adem als het om procederen gaat. Evides is de olifant en als individuele afnemer van drinkwater ben je de muis. Terugkijkend op de hele gang van zaken kan ik alleen maar concluderen dat ook onze advocaat, mr. Robin Schelvis en de cassatieadvocaat uitstekend werk hebben verricht.” Evides is na deze uitspraak begonnen met terugbetaling van de gedupeerde ondernemers. De bedrijven die onder protest hebben betaald (HISWA-RECRON had hiervoor een voorbeeldbrief gemaakt) krijgen tot zeven jaar voorafgaand aan de uitspraak terug van hun teveel betaalde vastrecht. Bedrijven die 06-2022 | Recreactie 33 >

WAAROM STELLICHER ADVOCATEN ALLE ENERGIE STEKEN IN RECREATIE Al 35 jaar zijn wij nauw betrokken bij de Nederlandse recreatiebranche. Dat is wat je met recht een specialisme kunt noemen. Wij staan recreatie-ondernemers bij met praktisch advies en juridische procedures. Omdat we persoonlijk contact en creativiteit belangrijk vinden, kunnen we daadwerkelijk maatwerk bieden; geen standaard oplossingen, maar oplossingen waar anderen geen uitkomst zien. En dat doen we allemaal met veel kennis, expertise en plezier. Ontdek onze kracht op stellicher.nl Uw inventaris in één keer compleet en altijd up-to-date. Ons full-service concept bespaart u veel tijd en hoofdbrekens. Als specialist in complete inventarispakketten verzorgen wij snel en accuraat de volledige inventaris voor uw recreatiewoningen. Van theelepel tot tuininventaris. En via de handige app kunt u deze daarna eenvoudig op peil houden. Want de kracht van ons assortiment is dat wij artikelen langdurig kunnen naleveren. Stationsplein 8a • 2801AK Gouda • tel. 0182 511 511 • www.marindex.nl ledenservice niet onder protest hebben betaald, krijgen tot vijf jaar terug. Om in aanmerking te komen voor te veel betaald vastrechtgeld moet het bedrijf beschikken over een eigen waterleidingnet, dat het zelf heeft aangelegd en zelf onderhoudt. De recreatiebedrijven die meer dan 10.000 kubieke meter water verbruiken worden weer teruggezet naar de categorie grootverbruiker. Ondernemingen die minder dan 10.000 kuub water gebruiken zijn weer gewoon kleinverbruiker. “In totaal gaat het nu om een groep van ongeveer tachtig gedupeerde bedrijven”, vertelt Tap. “Als ik de bedrijven meereken die voorheen ook voor vastrecht werden aangeslagen in verband met aanwezige stacaravans op hun terrein, gaat het om veel meer bedrijven. Alles bij elkaar vloeien er miljoenen euro’s terug naar de sector.” Zowel grote als kleine slachtoffers In de rechtszaken trok HISWA-RECRON gezamenlijk op met zes recreatiebedrijven: Camping Julianahoeve, Hof Domburg, Rekreatiecentrum Aqua Delta, Recreatiepark Port Greve, Molecaten Park Kruininger Gors en Center Parcs Netherlands. In totaal werden circa tachtig bedrijven – van groot tot klein – de dupe van de tarievenwijziging. Voorbeeld van een relatief kleine gedupeerde is Bungalowpark Familyland in Hoogerheide. Dit bedrijf betaalde onder protest en gebruikte hiervoor de voorbeeldbrief van HISWA-RECRON. “Wij hebben circa 215 accommodaties waarvoor we plotseling apart moesten betalen. Inmiddels hebben we zo’n 12.000 euro per jaar teruggekregen”, zegt Peter de Bakker, administrateur bij het vakantiepark. “Gelukkig maar, want de nieuwe werkwijze van Evides was volkomen onterecht. Ik ben blij dat HISWA-RECRON snel actie ondernam.” De Bakker wijst erop dat Evides wel erg radicaal was in het opleggen van betalingen. “Zelfs de trafohuisjes op ons park werden aangeslagen.” ‘Zelfs de trafohuisjes op ons park werden aangeslagen’ Brabant Water Tap benadrukt dat de uitspraak ook landelijk van groot belang is. “We hebben Evides de pas afgesneden en tegelijkertijd een belangrijk signaal afgegeven naar andere waterleidingbedrijven in Nederland.” Toch wil dit niet zeggen dat vergelijkbare kwesties niet kunnen voorkomen. Brabant Water zette, in navolging van Evides, een soortgelijke regeling op. “Ook in deze regeling staat de BAG centraal. Maar Brabant Water zegt dat zijn tarievenregeling anders is dan die van Evides en dat de uitspraak in de Evides-zaak niet op hen van toepassing is. Of die opvatting hout snijdt wordt op dit moment onderzocht door onze advocaat. Vooralsnog betalen de klanten van dit waterleidingbedrijf op ons advies onder protest. Als uit het onderzoek van onze advocaat blijkt dat er kansen zijn in een juridische procedure tegen Brabant Water, dan maken we de afweging om ook tegen Brabant Water te procederen.” 06-2022 | Recreactie 35

Bedrijfsoverdracht CHALETS MET ALLE COMFORT AFGESTEMD OP UW PARK WIJ BOUWEN UW VERHUUR- EN PROJECTMATIGE CHALETS Rollecate 39 | 7711 GG Nieuwleusen | 0529-488900 www.arcabo.com | info@arcabo.nl DEN OTTER VAN VLIET BEDRIJF S OPVOLGING | TAXATIE | COACHING Bent u bezig met de toekomst? Lijkt het nog ver weg, of is het juist dichtbij? Samen met u kijken we naar de mogelijkheden en maken we een plan. www.denottervanvliet.nl info@denottervanvliet.nl Tel. 0412 47 42 82 Broekhoek 28 5384 VR Heesch Meer boekingen in 2023? Dat regel je met het complete boekingssysteem van Tommy Booking Support en de strategische marketing van Prosuco. Samen maken we je blij met meer omzet, betere (online) vindbaarheid en automatisering die je écht werk uit handen neemt. Scan de code en win een gratis adviesgesprek kennis delen Herstructureren: wat is concreet en uitvoerbaar? Een terugkerend thema in de rechtspraak over herstructurering is de vraag waar de opzegging van huur over - een komsten met recreanten nu precies aan moet voldoen. Het komt daarbij aan op voorbereiding, formaliteiten en finesses. In mei 2022 verscheen in dat kader een interessant vonnis van de rechtbank Zeeland-West Brabant over opzegging bij herstructurering overeenkomstig de RECRON-voorwaarden vaste plaatsen. Tekst: Marjolein Mulder (Zypp advocaten) Foto: Max de Krijger Eén van de vereisten, waar een rechtsgeldige opzegging op grond van herstructurering aan moet voldoen, is de noodzaak van een concreet en uitvoerbaar plan. Daaronder wordt verstaan dat de voor de werkzaamheden ‘benodigde vergunningen, wijzigingen en/of ontheffingen zijn verleend, dan wel op redelijke termijn te verwachten zijn’. Er moet dus niet alleen een duidelijk plan voor de herstructurering zelf zijn, zoals de ondernemer dat voor ogen staat, maar dit plan moet ook realiseerbaar zijn van overheidswege. Die toets gaat nog wat verder, zo blijkt uit het vonnis: enkel een geldend bestemmingsplan op het tijdstip van opzegging is onvoldoende. Er moet concreet zicht zijn op het verkrijgen van de noodzakelijke vergunningen, of nog beter: deze moeten al zijn verkregen. Te vroeg opgezegd In dit geval ging de opzegging van de recreatieondernemer mank: de ondernemer kon niet aan de rechter duidelijk maken dat hij ‘ten tijde van het versturen van de opzegging’, met nota bene een opzegtermijn van 12 maanden, een redelijke verwachting had dat al die toestemmingen van de overheid zouden worden verkregen. Hij had aldus geen zicht op de concrete start van de realisatie van de herstructurering. Omdat de ondernemer ook gaandeweg de procedure deze leemte niet kon invullen en evenmin een nieuwe en tijdige opzegging had gedaan, wees de kantonrechter de vorderingen van de ondernemer af. De recreanten mochten hun verblijf (in elk geval voorlopig) voortzetten. De conclusie is dat het van wezenlijk belang is om niet alleen aandacht te besteden aan de tekst van de opzegging, maar vooral ook om de voorgenomen herstructurering ten tijde van de opzegging in een vergevorderde fase te brengen. Niet alleen bestemmingsplan, ook vergunningen moeten op orde zijn 06-2022 | Recreactie 37

IS JOUW RECREATIEBEDRIJF KLAAR VOOR DE TOEKOMST? Laat je inspireren door Ginder! Als adviseurs met diverse achtergronden in de verblijfsrecreatie helpen we jou te vernieuwen. We zijn benieuwd waarmee we je kunnen helpen! 088 - 2100 200 info@wijzijnginder.nl Brugstraat 1a 5211 VS, ‘s-Hertogenbosch Kijk voor al onze diensten op onze website. vakinfo Besparen op energie: juist nu! Besparen op energiekosten is nu belangrijker dan ooit. Wie slim bespaart op het energieverbruik van zijn zwembad, kan zijn energierekening fl ink omlaag brengen. Voorbeelden van mogelijke investeringen zijn een zwembadwaterpomp en afdekking. Daarbij bestaat de keuze uit een schuimdeken of een lamellenafdichting. Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Pomaz Zwembaden kunnen veel energie gebruiken. Gelukkig zijn er mogelijkheden om het verbruik te verlagen. In deze tijd van torenhoge energieprijzen wordt de terugverdientijd snel korter. Voor buitenbaden die worden verwarmd met een warmtewisse laar op de cv-ketel kan de overstap naar een warmtepomp interessant zijn. En het reinigen van het zwembad kan eenvoudiger, goedkoper en schoner met behulp van een automatische bodemzuiger. Ook kiezen voor de juiste afdekking voor het zwembad kan besparingen opleveren. Warmtepomp Een van de opties is om over te schakelen van een warmtewisselaar op de gasgestookte CV-ketel naar een zwembadwarmtepomp. Deze is zuiniger in gebruik dan een ketel. Er is voldoende keus aan warmtepompen die specifi ek van toepassing zijn voor zwembaden. Warmtepompen worden voornamelijk gebruikt voor buitenbaden. Omdat deze baden alleen gebruikt worden in het zomerseizoen heeft een warmtepomp een goed rendement. Voor een binnenbad – dat het hele jaar gebruikt wordt – is een zwembadwarmtepomp veel minder interessant. De warmtepomp heeft in de winter namelijk minder rendement, door de lage buitentemperatuur. Een andere belangrijke energietip is zwembadafdekking. Wanneer je je zwembad buiten de openingstijden goed afdekt, wordt de warmte beter vastgehouden en koelt je bad minder snel af. Er zijn verschillende soorten afdekking. - Een schuimdeken drijft op het water en is gemaakt van PE-schuim. De deken is licht van gewicht en voorzien van een beschermende toplaag. Dit type afdekking wordt met de hand op- en afgerold. - Een lamellenafdekking zorgt voor een afsluiting in de vorm van aan elkaar geklikte lamellen. Deze zijn voorzien van luchtkamers waardoor ze een hoge isolatiewaarde hebben. Of een lamellenafdekking geschikt is voor jouw zwembad is afhankelijk van het type, model en maatvoering van het zwembad. Vooral bij buitenbaden bespaart een warmtepomp veel gas Bodem reinigen Naast energiebesparing is ook effi ciënte inzet van je medewerkers belangrijk. Een extra tip voor goed en doelmatig zwembadonderhoud is daarom de keuze voor een automatische bodemzuiger. Wie kiest voor een automatische zuiger in plaats van een handzuiger heeft minder achtergebleven verontreiniging en dus een schoner bad. Bovendien zet je dankzij deze automatisering je personeel nog doelmatiger in. Met dank aan Pomaz 06-2022 | Recreactie 39

De No. 1 B2B beddenleverancier Boxsprings Matrassen Stapelbedden Bedtextiel partner van Volg ons op social media W: www.uwbedpro.nl T: +31 (0)88 33 22 310 M: advies@uwbedpro.nl Gespecialiseerd in het maaien en opvangen van Gras. Sterk in vele andere toepassingen. De PG van Gianni Ferrari is ideaal voor het onderhoud van speelpleinen, tuinen van scholen, kampeerterreinen en overal waar netheid en veiligheid belangrijk zijn om ten volle van groenzones te kunnen genieten. inspiratieprojecten Bel voor een Nieuw in de verkoop: Een fraai in het Friese Merengebied gelegen camping: - 4,8 hectare eigen grond; - circa 200 kampeerplaatsen; - met overdekt zwembad. Taxatie nodig? Wij zijn u graag van dienst! Kiest u ook voor een écht familiebedrijf in Noord-Nederland? vrijblijvende demonstratie Vraagprijs: € 2.150.000,00 k.k. Wilt u uw bedrijf verkopen? Zoekt u hierbij begeleiding, met oog voor persoonlijke aandacht? Neem dan contact met ons op! Neem dan contact op met Arjan of Carina! Kijk voor meer informatie op: www.hiswa-recrontaxateur.nl Nadere www elaar O.Z. 592 462 844 22 32 10 10 Kijk voor meer informatie op: www.hiswa-recrontaxateur.nl Wilt u meer weten over de PG van Gianni Ferrari? Neem contact met ons op voor meer informatie : Tel . +31 (0) 481-371423 Vossenlaan 16 9408 CN Assen T (0592) 46 28 44 www.hiswa-recronmakelaar.nl E info@recratief-bedrijfsmakelaars.nl I www.recratief-bedrijfsmakelaars.nl BEZOEK ONS OP VAKBEURS RECREATIE, 15, 16 & 17 NOVEMBER. STAND 513 productnieuws Tekst: Jaap van Sandijk Inventarispakketten Wecovi Service heeft complete inventarispakketten samengesteld. Hiermee kun je accommodaties snel en netjes inrichten. Van borden en bekers tot bestek, van potten en pannen tot glaswerk: je accommodatie is met het totaalpakket in één keer efficiënt ingericht. Stickers en overbodig plastic zijn al van de producten verwijderd, zodat ze snel in gebruik kunnen worden genomen. (038) 468 68 88 www.wecoviservice.com Terrasreiniging Je terras reinigen zonder tegels te beschadigen. Design laadpaal Geen standaard kunststof of aluminium laadpaal voor elektrische auto’s op je terrein? Seijsener levert nu ook de Futuro Home Box van het merk Timberlab. Een laadpaal die er anders uitziet door het design en de uitvoering in eikenhout. De laadregelaar kan binnen in de technische ruimte, meterkast, verdeelkast, schuur of andere plek worden opgehangen en wordt verbonden met de outlet op de paal. De benodigde kabel wordt meegeleverd. (075) 681 06 10 www.seijsener.com Dat kan met de Cleanfix EdgeFix MX. De compacte schrobmachine komt door de rechthoekige vorm met kunststof stootrand makkelijk langs plinten en randen en in de hoeken. De machine maakt 2.850 bewegingen per minuut en is daardoor eenvoudig in elke gewenste richting te sturen. De EdgeFix MX is geschikt voor het reinigen, strippen en renoveren van kleine tot middelgrote vloeroppervlakken. (050) 312 96 85 www.wola.nl Speelhuisje Een plek om te spelen of om je juist even terug te trekken. Om samen verhalen te verzinnen en na te spelen. Het kan allemaal in de speelhuisjes van BOERplay. Veel van de huisjes zijn gethematiseerd en voorzien van materialen met tactiele stimulering. Dit bevordert de zintuigelijke ontwikkeling bij de kleintjes. Het afgebeelde huis van Nijntje is voor kinderen van 1 tot 6 jaar en heeft een valhoogte van 0,6 meter. (0183) 40 23 66 www.boerplay.com 06-2022 | Recreactie 41

BESPAAR OP BEDRIJ FSKOSTEN en spaar het milieu! Vaatwasser voorlader Type: Zanussi ZLAI3 dubbelwandig rvs (18/10) rvs spoelarmen 3 wasprogramma’s: 90|120|240 sec. 2,5 liter per spoelbeurt HACCP monitoring zelfdiagnose systeem diepgetrokken naadloze bodem ingebouwde naglansdosering automatisch zelfreinigingsprogramma gegarandeerde naspoeltemperatuur van minimaal 84°C incl. borden- en koppenkorf, 2 bestekcylinders afm. 60x61x82 cm 400 Volt | 5,35 kW ACTIVE Voorlader Type ZL1 en ZL3 demontabele wasarmen vervaardigd van roestvaststaal (AISI 304) 2 wasprogramma’s 120 | 180 seconden 5,8 liter boiler voorzien van een grof- en fijnvuilfilter naglansinjector en zelfreinigingsprogramma inclusief bordenkorf en 1 bestekkorf afm. 60x65x82 cm QUA HOOGTE EENVOUDIG TE 4550.1562 normaal ZL1 3.785,actie 3.195,inruilkorting 300,NU Sneller Stiller Pure and ActivActive P A ti d Zuiniger Schoner 2.895,Lease vanaf 66,59* 4550.1550 230 Volt 2.395,1.695,Lease vanaf 42,04* ZL3 4550.1548 400 Volt 2.595,1.895,Lease vanaf 47,00* * De in deze advertentie vermelde lease tarieven zijn per maand op basis van 60 maanden en op basis van operationele lease. PLAATSEN ONDER SPOEL- OF WERKTAFEL Doorschuiver Type: Zanussi ZHT8IELG geheel rvs (AISI304) geisoleerde bovenkap energiezuinige dubbelwandige tank capaciteit 1440 borden p/uur 3 wasprogramma's: 45|84|150 seconden extreem laag verbruik: 2 liter per spoelbeurt automatisch zelfreinigingsprogramma afm. 75x88x227 cm 400 Volt | 9,9 kW 4550.682 normaal actie ACTIVE Met maar liefst 5.000,EIA fiscale aftrek 11.500 7.89 inruilkorting 1.000 NU 6.895, Lease vanaf 147,55 * WARMTE TERUGWINNING ZORGT VOOR EEN LAGERE ENERGIEREKENING 00,95,00,,VA ATWA S S E R S Doorschuiver Type: Hakpro HDS80 geheel rvs (AISI 304) diepgetrokken tank met afgeronde hoeken laag verbruik: slechts 2 liter per spoelbeurt atmosferische boiler naglanspomp 3 programma's: 45| 84|150 seconden zelfreinigingsprogramma en automatische leegloop krachtige 12 liter boiler vulhoogte tot 44 cm incl. 1 bordenkorf + 1 bestekkorf afm. 67x76x157 cm (excl. beugel) 400 Volt | 9,9 kW 4558.911 normaal actie 6.278,4.745,inruilkorting 750,NU 3.995,Lease vanaf 91,89 * COMBINATIE B 120 cm | | 67 cm | 110 cm | 4558.913 normaal 6.432,actie 4.875,Inruilkorting 750,4194.110 4558.010 COMBINATIE C 110 cm | 67 cm 4194.106 4.125,Lease vanaf 94,88* | | 120 cm | 4558.915 normaal 6.432,actie 4.875,Inruilkorting 750,4.125,Lease vanaf 94,88* 4194.108 4558.010 Glazenspoeler 1 wasprogramma: 120 seconden inzet voor 12 schotels 29x29x7,5 cm incl. 1 glazenkorf en 1 bestekkorf 30 korven per uur naglansinjector 230 Volt 4194.112 4194.118 4558.010 4194.106 Century waterontharder Type Compact geïntegreerde harstank, 5 ltr. bypass is standaard inbegrepen capaciteit 750 ltr. per uur afm. 21,5x35x46 cm OOK LEVERBAAR MET AFVOERPOMP EN/OF DOSEERUNIT art.nr afm. cm afm. korf 4550.1500 44x50x64 38x38 cm 1.640,1.245,4550.1510 46x55x70 40x40 cm 1.780,- 1.345,EMMELOORD Platinaweg 21 8304 BL Emmeloord Tel: (0527) 635 635 info@hakpro.nl AMSTERDAM De Flinesstraat 20 1114 AL Duivendrecht Tel: (020) 665 6428 amsterdam@hakpro.nl GRONINGEN Verl. Bremenweg 10c 9723 JV Groningen Tel: (050) 318 1600 groningen@hakpro.nl 1.245,Lease vanaf 30,88* ROTTERDAM Schuttevaerweg 13 3044 BA Rotterdam Tel: (010) 750 2750 rotterdam@hakpro.nl 17-03-01 Alle prijzen zijn exclusief BTW en wettelijke verwijderingsbijdragen, druk en zetfouten voorbehouden. Vanaf 4270.102 830,719,VENLO Venrayseweg 44 5928 NZ Venlo Tel: (077) 387 4242 venlo@hakpro.nl VLISSINGEN Bedrijfsweg 9 4387 PD Vlissingen Tel: (0118) 493 222 vlissingen@hakpro.nl ONLINE BESTELLEN? www.hakpro.nl 4194.114 4558.010 COMBINATIE E | 180 cm 4194.106 COMBINATIE D 120 cm | | 67 cm | 110 cm | 4194.110 Door hoge vulhoogte 44 cm, ook geschikt voor pannenkoekenborden 4550.010 4194.102 AFGEBEELDE OPSTELLINGEN ZIJN OOK GESPIEGELD LEVERBAAR INRUIL ACTIE Groot afgebeeld: COMBINATIE A 4558.917 normaal 6.483 actie 4.925 Inruilkorting 750 4.175,Lease vanaf103,5 | 67 cm | 110 cm | 4558.919 normaal 6.778 actie 5.100 Inruilkorting 750 4.350,Lease vanaf107,88

WIL JE OOK VOLOP PROFITEREN VAN ALLE CAMPERSUCCESSEN? Neem vrijblijvend contact op en we helpen je graag verder! info@seijsener.n +31 (0)75-6810 61 nl 10

RECREACTIE 5 | september 2022 magazine over recreatie en toerisme Samen tegen ondermijning Onderzoek naar criminaliteit op vakantieparken Sectorplan moet nieuwe lockdown voorkomen Tekort aan camperplaatsen in toeristische regio’s Grootschalig hergebruik van water op Camping Olmenveld

Dé specialist in de bouw van sanitaire units van hoge kwaliteit Maatwerk dat volledig aan uw wensen voldoet Volledige ontzorging van ontwerp tot sanitaire installatie Innovatieve milieu- en energiebewuste oplossingen Onderhoudsvriendelijke en duurzame materialen Units zijn schakelbaar, fl exibel en verplaatsbaar mobielbouw.nl biedt u nog veel meer informatie t e SAMEN KOM JE VERDER! Denkt u al een tijdje aan het uitbreiden van uw bedrijf? Wij kennen de markt en helpen u graag verder te komen. Wij zijn sinds 1974 gespecialiseerd in aan- en verkoop, taxaties en bedrijfsovernames in de dag- en verblijfsrecreatieve sector. Benieuwd naar ons actuele aanbod? Neem contact op met één van onze specialisten: Adri Mijnheer, Thijs Lunenburg, Rianne Jansen, Yvette Mijnheer, Maxx Hup of Harm-Jan Mooiweer. vandeloosdrechtrbm.nl Verblijfsrecreatie Watersport Dagrecreatie Sport en Wellness DÉ RECREATIE BEDRIJFSMAKELAAR F.A. Molijnlaan 28, 8071 AG Nunspeet Tel: 0341 - 25 23 63

AL MEER DAN 40 JAAR UW MAKELAAR EN TAXATEUR VAN RECREATIEBEDRIJVEN colofon voorwoord Hoofdredactie: HISWA-RECRON, Marike Rosier, communicatie@hiswarecron.nl Eindredactie: Maarten Bokslag, www.bokslag.com Redactiecommissie: Wanda van Eck, Jeff rey Belt, Stijn Boode Marike Rosier Aan dit nummer werkten mee: Jaap van Sandijk, Annouck de Jong, Janine Messelink Opmaak: Dock35 Media Coverfoto: Joyce van Belkom Bladmanagement: Dock35 Media, Sjoerd Franssen Advertenties: Dock35 Media, Martijn Penning, (0314) 355 826, martijn@dock35media.nl Druk: Senefelder Misset Doetinchem B.V. Abonnementen: HISWA-RECRON, Storkstraat 24, 3833 LB Leusden, communicatie@hiswarecron.nl, (033) 303 9700, 65 euro per jaar. 32,50 euro voor studenten en medewerkers van recreatiebedrijven. Gratis voor HISWA-RECRON-leden, overheden en pers. Als vakblad hanteren wij de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er vanuit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Oplage: 4.400 exemplaren. De samenstellers hebben de grootst mogelijk zorgvuldigheid betracht. Noch HISWA-RECRON, noch redactie, noch auteurs aanvaarden enige aansprakelijkheid bij eventueel voorkomende fouten. PARTNERS IN BUSINESS: Manager Communicatie Droog Na een heerlijk zonnige en leuke kampeervakantie schrijf ik dit voorwoord in de broeierige warmte. Warmte die de hele zomer aanhield. Voor vakantiegangers en onze sector was dat prima. De gasten genoten volop en er kwamen geen foto’s in de media van verregende campinggasten en journalisten die met regenlaarzen en paraplu over de camping rondbanjeren. Maar we realiseren ons steeds meer dat warmte en droogte ook nadelen kennen. Berichten over berm-, bos- en duinbranden waren er volop. De lage waterstand geeft problemen voor de scheepvaart, de pleziervaart, maar ook voor het grondwater. Minder grondwater leidt tot verzakking van huizen en gebouwen, schade aan de natuur en biodiversiteit, mislukte oogsten en minder drinkwater. Ik heb dan ook met veel interesse het artikel over grootschalig hergebruik van water bij Camping Olmenveld in Serooskerke gelezen. KENNISPARTNERS: Wat een innovatieve en duurzame oplossing wordt daar gerealiseerd! Maar ook nog een oplossing met een verdienmodel voor de ondernemer. Het gaat om zuivering en hergebruik van water, allereerst voor de camping zelf. Omdat het om zoveel water gaat kan de campingeigenaar Jos Westerbeke het overige water zuiveren, bufferen en aan boeren in zijn gebied verkopen. De boeren gebruiken hiermee een duurzame bron en verdroging en verzilting wordt tegengegaan. Wat een mooie win-win situatie is dat. Deze editie bevat overigens nog vele andere interessante onderwerpen. Van pandemische paraatheid tot de behoefte aan extra camperplekken. En van ondermijning tot de krappe arbeidsmarkt. De rubriek de Bezieling geeft een inkijkje in het ideële gedachtegoed en karakter van de Paasheuvelgroep. Met het hele Recreactie-team hebben we weer ons best gedaan om er geen gortdroge kost van te maken. Ik vind dat in elk geval goed gelukt. Veel leesplezier! 05-2022 | Recreactie 5

Bezoek gelijktijdig ook AGROTECHNIEK HOLLAND entreekorting via www.groentechniekholland.n Kortingscode: Recreactie Vier dagen lang hét vakevenement voor professionals in de openbare ruimte ND d.nl inhoud Informatief Opinie 08 12 26 30 33 35 37 Onder de aandacht Kort nieuws uit de branche Coverstory Onderzoek: criminaliteit op vakantieparken Pandemische paraatheid Sectorplan voorkomt nieuwe lockdown Kennis delen Jaarplaatsen met een ‘huisje’ opzeggen; Verkeerde uitleg van het WAS Trends Flink tekort aan camperplaatsen Vakinfo Meer omzet met mooi terrasmeubilair Productnieuws Een overzicht van de laatste innovaties 22 24 18 28 11 De stelling De krappe arbeidsmarkt remt mijn groeiambities. Eens of oneens? De provincies Wat speelt in Noord-Holland en Flevoland? Mens&bedrijf De bezieling Het idealisme van de Paasheuvelgroep EU-project Grootschalig hergebruik van water op Camping Olmenveld Column RecreAnders 05-2022 | Recreactie 7

onder de aandacht Verkiezing Leerbedrijf Recreatie Welk bedrijf wordt het Leerbedrijf Recreatie 2022? Wie is de beste praktijkopleider? En wie is eigenlijk de leukste collega in de recreatiesector? Kikk Recreatie organiseert deze drie verkiezingen uit naam van het sociaal fonds. Het bekendste is natuurlijk de verkiezing ‘Leerbedrijf Recreatie’. Door deel te nemen laat je zien dat je een voorbeeld bent van goede praktijkbegeleiding in de branche én zet je het bedrijf in de spotlights bij (toekomstige) medewerkers. Maar ook de verkiezing van de beste praktijkopleider én van de leukste collega zijn geweldig om aan mee te doen. www.kikk-recreatie.nl/nieuws Nieuwe winterformule voor Toverland ‘Wikkelhouses’ op Beerze Bulten Op vakantiepark Beerze Bulten (Beerze) werden afgelopen zomer zeven nieuwe accommodaties geopend, de ‘Wikkelhouses’. De basis van de duurzaam gebouwde Wikkelhouses bestaat uit plaatkarton. Dit wordt rond een grote mal gewikkeld en vervolgens wordt er milieuvriendelijke lijm toegevoegd. Dit vormt elementen die kunnen worden gecombineerd en afgewerkt met hout. Bij Beerze Bulten staan twee compacte Wikkelhouses (met zes elementen) en vijf Wikkelhouses XL (bestaande uit acht elementen). Beide accommodaties zijn geschikt voor vier personen. Toverland werkt serieus aan seizoensverlenging. In de herfstvakantie en de weekends van oktober en begin november is het park open rond het thema Halloween. Na twee weekends sluiting gaat het park eind november alweer open voor acht weekends opening, inclusief twee weken Kerstvakantie. Voor de winteropening is een nieuw concept bedacht: Winter Feelings. Voor het eerst blijven daarbij alle zes de themagebieden van het attractiepark open. Gasten genieten van verschillende extra attracties, zoals curlingbanen en een schaatsbaan met kerstboom van maar liefst 10 meter hoog. Elders wordt het Keltische Midwinterfeest gevierd, waar tovenaar Merlijn gasten uitnodigt om hun wensen voor het komende jaar uit te spreken in een magisch ritueel. Online marketeer Eind juli begon Justin de Groot (23) als online marketeer bij HISWA­RECRON. Hij studeerde commerciële economie aan de HAN in Nijmegen. Justin gaat zich vooral bezighouden met de consumentenwebsites van HISWA­RECRON, zoals recron.nl. Hij zorgt voor goede SEOteksten, zodat deze websites nog beter vindbaar worden. Bovendien gaat hij meewerken aan social media en online acties om bezoekers naar de websites te trekken. Zo helpt hij de ondernemers aan nieuwe klanten. Justin woont in Ede, komt veel op de sportschool en is fanatiek motorrijder. 8 Recreactie | 05-2022 Foto: Wanda van Eck Martin Maassen naar Facet Martin Maassen is per 1 september als adviseur aan de slag gegaan bij Facet architecten & adviseurs. Eerder werkte Maassen bijna 25 jaar voor RECRON en HISWA­RECRON, meest recent als plaatsvervangend directeur. “Ik ken Facet al een aantal jaar”, vertelt Maassen. “Wat ik mooi vind is dat zij rust nemen in de ontwikke ling van toekomstvisies voor recreatieondernemers. Vaak zien we dat ondernemers ‘even snel’ een beslissing willen nemen en doorgaan. Bob en Johan dwingen je om eens goed naar je onderneming te kijken en naar waar je zelf staat. Naar kansen en trends. Naar je doelgroep en de ontwikkelingen daarin. Facet zorgt ervoor dat ondernemers de juiste beslissing nemen voor hun bedrijf. Voor mij is de overstap naar Facet meer dan logisch. Ik doe niets liever dan met recreatieondernemers praten over hun toekomst.” Naast zijn advieswerk is Martin Maassen gemeenteraadslid voor WijApeldoorn en voorzitter van voetbalclub AGOVV. ACM stelt eisen aan prijzen De Autoriteit Consument en Markt (ACM) heeft recent de regels omtrent het aanbieden van producten en diensten via internet flink aangescherpt. Ook de recreatiesector moet zich daaraan houden, ondanks gegronde bezwaren van zowel individuele bedrijven als HISWA­RECRON. De nieuwe regels bepalen dat de getoonde prijs bij de huur van een vakantieverblijf, kampeerplaats of boot ook de werkelijke eindprijs is (all­in). Daarin moeten dus alle verplichte kosten zijn inbegrepen, inclusief verplichte variabele kosten als de toeristenbelasting. Vanaf 15 september kan de ACM hier ook op handhaven. Het is voor ondernemers dus zaak de internet­ en boekingssystemen zo aan te passen, dat tijdig wordt voldaan aan de eisen. HISWA­RECRON is nog in gesprek met de ACM en met diverse Kamerleden. “Wij vinden dat de ACM met deze aanpassing van de eisen teveel op de stoel van de wetgever gaat zitten. En de invoering moet veel te snel gebeuren”, stelt Marcel Tap van HISWA­RECRON. www.hiswarecron.nl » Kennisbank Slimme subsidie voor het MKB Om MKB­bedrijven te stimuleren bij het ontwikkelen van hun medewerkers, is de nieuwe subsidieregeling SLIM in het leven geroepen. SLIM staat voor Stimuleringsregeling Leren en Ontwikkelen in MKB-ondernemingen. Er zijn vier activiteiten die voor subsidie in aanmerking komen: 1. Opstellen van een opleidings­ of ontwikkelplan voor de onderneming; 2. Opstellen van een loopbaan­ of ontwikkeladvies voor de individuele werknemer; 3. Een methode die werknemers stimuleert hun kennis, vaardigheden en beroepshouding verder te ontwikkelen tijdens het werk; 4. Praktijkleerplaatsen, gekoppeld aan de derde leerweg bij een erkend leerbedrijf. Subsidiabel zijn de inzet van externe adviseurs en van interne medewerkers. Bedrijven tot 50 medewerkers kunnen 80% subsidie ontvangen. Het subsidiebedrag is minimaal € 5.000 en maximaal € 25.000. De maximale subsidie voor grotere MKB­bedrijven (tot 250 werknemers) is 60%. De projecten duren in beginsel één jaar. Informatie via Herbert van Oord h.vanoord@hiswarecron.nl hiswarecron.nl (zoekterm: ‘arbeidsmarktmonitor’) 05-2022 | Recreactie 9 Foto: Max de Krijger Foto: Ditta van Ekris

BARKOELERS GLASDEURKOELKASTEN die gezien mogen worden Verlichte barkoeler geforceerde koeling afsluitbaar (behalve schuifdeurenvariant) verstelbare rekken temp.bereik: 0º tot 10ºC 230 Volt Glasdeurkoelkast verlichting verrijdbaar temp.bereik: 2º tot 10ºC 230 Volt zwarte binnenzijde en roosters Vanaf Vanaf 1.065,525,art.nr. model 4181.051* 1-deur 4181.080 1-deur 4181.053* 2-deurs 4181.082 2-deurs 4181.055* 3-deurs 4181.084 3-deurs 4181.053 4181.084 art.nr. model kleur afm. cm zwart 50 x 50 x 90 50 x 50 x 84 rvs zwart 90 x 50 x 90 90 x 50 x 84 rvs 4181.057 2-schuifdeuren zwart 4181.059 3-schuifdeuren zwart * Ook leverbaar in 84 cm hoogte Glasdeurkoelkast kleur: zwart afsluitbaar verlichting inhoud: 136 ltr. voor 190 blikjes à 330 ml voor 97 fl essen à 500 ml temp.bereik: 0º tot 10ºC afm. 50x58,3x89 cm 230 Volt EMMELOORD Platinaweg 21 8304 BL Emmeloord Tel: (0527) 635 635 info@hakpro.nl AMSTERDAM De Flinesstraat 20 1114 AL Duivendrecht Tel: (020) 665 6428 amsterdam@hakpro.nl 4660.710 2.130,4282.004 515,349,GRONINGEN Verl. Bremenweg 10c 9723 JV Groningen Tel: (050) 318 1600 groningen@hakpro.nl 1.599,Lease vanaf 39,66* * De in deze advertentie vermelde lease tarieven zijn per maand op basis van 60 maanden en op basis van operationele lease. ROTTERDAM Schuttevaerweg 13 3044 BA Rotterdam Tel: (010) 750 2750 rotterdam@hakpro.nl VENLO Venrayseweg 44 5928 NZ Venlo Tel: (077) 387 4242 venlo@hakpro.nl VLISSINGEN Bedrijfsweg 9 4387 PD Vlissingen Tel: (0118) 493 222 vlissingen@hakpro.nl 20-03-00 Alle prijzen zijn in euro's, exclusief BTW en wettelijke verwijderingsbijdragen. Wijzigingen voorbehouden zonder voorafgaande kennisgeving. Zet- of drukfouten voorbehouden. ONLINE BESTELLEN? www.hakpro.nl zwart 134 x 50 x 90 134 x 50 x 84 90 x 50 x 90 rvs inhoud afm. cm 690,789,985,1.125,1.325,1.035,525,595,745,845,995,1.565,- 1.175,775,134 x 50 x 90 1.405,- 1.065,4181.951 1-deur 360 ltr 4181.955 2-deurs 750 ltr 4181.957 2-deurs 750 ltr 62 x 67 x 197 112 x 60 x 197 112 x 60 x 210 Barkoeler Heavy duty Type MBK 3-G kleur: antraciet afsluitbaar verlichting inhoud: 460 ltr. (441 fl essen) temp.bereik: 0º tot 10ºC afm. 200,2x51,3x86 cm OOK LEVERBAAR: 2 OF 4 DEUREN 1.415,1.065,1.829,- 1.375,1.925,- 1.445,? onder de aandacht RecreAnders Nieuwe leden Tussen 1 juni en 15 augustus zijn de volgende bedrijven lid geworden van HISWA-RECRON. Welkom! • Verblijf bij Hygge, Bergeijk, www.verblijfbijhygge.nl • BSL Watersport, Buitenkaag, www.bslwatersport.nl • Sprookjesbos Valkenburg, Valkenburg a/d Geul, www.sprookjesbos.nl • Camperplaats Nederland, Maastricht, www.camperplaatsnederland.nl • The Coon, 's­Hertogenbosch, www.thecoon.nl • FlevoHome Chaletbouw, Nunspeet, www.flevohome.nl Janine Messelink Prosuco Prijzen Mijn ‘marketingzomer’ ging over prijzen. Eindeloos kreeg ik prijslijsten van diverse campings en vakantieparken voorgelegd. Wat ik ervan vind. Of ze te laag zijn, of toch te hoog? Energielasten inbegrepen of extra energietoeslag berekenen? Hoeveel inflatiecorrectie moeten we toepassen? Wat doen anderen? Er vliegen termen als ‘koudetoeslag’ om mijn oren, om in de wintermaanden de energielasten nog een beetje onder controle te houden. Ook zal menig ondernemer met airconditioning in accommodaties zich afgelopen zomer achter de oren hebben gekrabd bij het zien van zijn energieverbruik. Hoe doen we daar wat aan? Met veel headlines over (energie)kosten die de pan uit stijgen, inflatiecijfers die ‘nog nooit zo hoog waren’ en schrijnende verhalen van consumenten die niet meer rondkomen, is het samenstellen van nieuwe prijslijsten inderdaad nog best een puzzel. Onderzoek naar ‘cijfers van anderen’ wees dit jaar nog eens extra uit: geen prijs bleef lang hetzelfde. Inclusief personeelsbeleid Het personeelstekort in onze sector wordt steeds groter – zie ook ‘de stelling’ op pagina 22. Daarom is iedereen welkom om bij onze bedrijven te werken. Maak werk van een inclusief personeelsbeleid dat óók gericht is op gehandicapten, ouderen, inwoners met een andere culturele achtergrond en mensen uit de LHBTQ+ gemeenschap. Zorg dat deze mensen zich volledig geaccepteerd en gewaardeerd voelen. Het gaat al snel om een behoorlijk percentage van je medewerkers. De LHBTQ+ gemeenschap alleen al maakt zo’n 5­10% uit van je personeelsbestand. Daar komen alle medewerkers uit de andere groepen nog bij. Die wil je en kun je niet missen. Onderwijscentrum GoodHabitz heeft een aantal tips gepubliceerd voor een inclusief personeelsbeleid. www.goodhabitz.com » inspiratie » downloads Tel daarbij het verschil in prijspresentatie van diverse aanbieders, dan raak je helemáál de weg kwijt. De ACM kondigde aan strenger toe te zien op correcte en eenduidige prijsweergaves. In mijn ogen een onmisbare voorwaarde bij het aangaan van een eerlijke strijd om de juiste gast. Maar wat is nu de juiste prijsstrategie? Tips te over. Mijn mening is dat dit valt en staat met het allerbelangrijkste: beschouw je prijzen als dynamisch en stap af van de statische prijslijst. Realiseer je dat een prijs slechts één element is in het beslissingsproces van de gast. Past je prijs bij het boekingsmoment? Past je prijs bij je (gewenste) gast? Hoeveel is het je waard om je gast terug te laten komen of te belonen voor vroeg boekingsgedrag? Wanneer is leegstand beter dan korting? Is er naast omzet en bezettingsgraad ook nog een ander doel te formuleren? Zo kan ik nog even doorgaan… Veel succes met het samenstellen (of aanpassen) van je volgende prijslijst! 05-2022 | Recreactie 11 Foto: Sprookjesbos Valkenburg

coverstory Onderzoek naar criminaliteit op vakantieparken Samen tegen ondermijning Half juni was het het gesprek van de dag: criminele investeringen op vakantieparken. RIEC Oost-Nederland presenteerde een onderzoek waaruit het beeld naar voren kwam van een sector die gevoelig is voor witwaspraktijken, drugscriminaliteit en prostitutie. Helaas ontbrak de nuance in de berichtgeving. “Verreweg de meeste parken hebben hun zaken prima op orde. Het gaat hier vooral om de parken waar geen toezicht meer is.” Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Shutterstock, Maarten Bokslag, Vitale Vakantieparken Het onderzoek werd uitgevoerd op verzoek van het RIEC Oost-Nederland – een expertisecentrum op het gebied van ondermijning. Het onderzoek schetst voorbeelden en casussen 12 Recreactie | 05-2022 van criminele activiteiten en investeringen in vakantieparken, overigens zonder dat echt hard te maken. Het beeld ontstaat van een sector die door (te) weinig toezicht onder meer gevoelig blijkt voor witwaspraktijken. Voor de overige conclusies: zie het kader op pagina 19. Riné van Dingstee, directeur van RCN vakantieparken en bestuurslid van HISWA-RECRON, verbaast zich niet over de ‘Witwassen gebeurt overal waar geld wordt verdiend’ uitkomsten. “Ik ben vroeger zelf politiecommissaris geweest in Apeldoorn en het risico op witwassen bestaat bij elke sector waarbij de omzet variabel is en niet heel hard vast te stellen. Neem de autohandel of de horeca. IJssalons zijn berucht: je verkoopt er één, maar zet drie ijsjes aan omzet op de belastingaangifte. Op die manier breng je zwart geld in de legitieme omloop, dat is witwassen.” Onroerend goed “Je ziet nu dat er overal casino’s ontstaan. Wat denk je daarvan? Witwassen komt ook in de wereld van het onroerend goed voor en dus ook in de handel in vakantiewoningen”, stelt Van Dingstee. “En dan gaat het om groot geld. Dat is veel interessanter dan de verkoop van ijsjes of biertjes. Nieuw voor mij is dat het volgens het onderzoek is doorgedrongen tot in de top van sommige bedrijven. Crimineel geld wordt kennelijk gebruikt om hele parken te kopen en op te knappen. Die parken brengen een rendement op en na verloop van jaren is het crimineel geld volledig uit zicht geraakt. Dat is al jaren aan de gang en wat dat betreft levert de overheid een achterhoedegevecht. Ze zijn nu aan het jagen op het besteden van zwart geld. Maar dan zit je helemaal aan de achterkant van het criminele proces. Idealiter zou de overheid veel eerder moeten ingrijpen: daar waar het geld op een kennelijk criminele manier wordt verdiend.” 05-2022 | Recreactie 13 >

coverstory Ook Rob van den Hazel van Vitale Vakantieparken Veluwe is niet verrast door de uitkomst. “Dit is ook het gevolg van onze eigen acties. Wij zijn als eerste tot in detail gaan kijken naar campings en bungalowparken. In het begin kwamen er op een beperkt aantal parken vooral sociale misstanden naar boven. Naar aanleiding daarvan zijn gemeenten op de Veluwe samen met politie en Openbaar Ministerie meer gaan handhaven. En dan kom je van alles tegen, maar het bleef een fragmentarisch beeld. Nu is dat in een onderzoek goed uitgezocht. De resultaten verbazen mij niet, want waar geld te verdienen is, kom je ook minder bonafide partijen en dus ondermijning tegen. Dat zit bijvoorbeeld ook in de Rotterdamse haven. Maar je moet wel beginnen met vast te stellen: op het overgrote deel van de parken speelt dit allemaal níet.” Geen toezicht Dat is ook de stelling van Geert Dijks, directeur van HISWARECRON. “Het gaat vooral om de parken waar geen toezicht meer is. De parken die niet meer aantrekkelijk zijn voor recreatieve verhuur, of waar eigenaren er met de pet naar gooien. Er zit niemand bij de receptie, er is geen parkbeheer. Op dat soort niet-vitale parken komt ruimte voor permanente bewoning en criminele praktijken. Daar kun je onder de radar blijven en dat is belangrijk voor criminelen.” Ahmed Marcouch, naast burgemeester van Arnhem ook voorzitter van RIEC Oost-Nederland, is daarom voorstander van een strengere controle op vakantieparken. In actualiteitenprogramma OP1 (uitzending 20 juni) bepleitte hij het kadastraal registreren van stacaravans en chalets, om de eigenaren uit de anonimiteit te halen. Een veel te zwaar middel, vindt Dijks, die ook aan tafel zat bij OP1. “Dat is niet de oplossing. Dan zadel je de hele sector op met flinke administratieve lasten. En je zorgt dat het hebben van een chalet voor de gewone burger een stuk duurder wordt. Je krijgt notariskosten en je kunt erop wachten dat de gemeente extra belastingen gaat heffen. Wat mij betreft kun je eigenaren van vakantieparken verplichten om te registreren wie de chalets bezitten. De overheid moet dat kunnen opvragen. En verder gaat het om een duidelijk afgebakende groep parken. We weten precies welke het zijn. Nu wil je de hele sector met dit probleem opzadelen. Mij lijkt het veel effectiever dat er af en toe controleteams komen die de verloederde parken regelmatig bezoeken en gericht controleren. Dan schud je de boel op en juist dat schrikt criminelen af.” Rob van den Hazel ziet het probleem vooral op uitgeponde, ietwat verlopen parken, die buiten het zicht van de overheid liggen. “Daar bestaat meer risico op misstanden. Je weet het gewoon niet. En juist dat schaduwbestaan, buiten de controles om, is heel aantrekkelijk voor criminelen.” ‘Het is onzin om elke ondernemer nu een extra vergunning op te leggen’ Samen optrekken Zowel Marcouch als Geert Dijks vinden dat de eigenaar van het recreatiebedrijf goed moet opletten. Marchouch wil dat ondernemers meer samen met de overheid optrekken. Dijks: “Natuurlijk moet je je park actief beheren en korte lijnen onderhouden met de gemeente en de politie. En als dat er niet meer van komt, als het geen recreatiepark meer is, moet het uit de markt worden genomen. Dan moet de bestemming worden aangepast; daar zijn diverse oplossingen voor. Je voorkomt heel veel problemen als de beheerder vaak op het park te zien is, hier en daar een praatje maakt en mensen aanspreekt als er verdachte omstandigheden zijn.” Rob van den Hazel: “Het is goed als ondernemers zich ervan bewust zijn dat hun park interessant kan zijn voor criminelen. En als je iets vermoedt, draai je dan niet om, maar onderneem actie of meld het bij de politie. Want als je de onderwereld faciliteert, kom je er niet meer van los.” Van den Hazel noemt het contant accepteren van grote bedragen als een voorbeeld. “Gewoon niet doen. Dat is witwassen. Wie betaalt tegenwoordig nog met 50 duizend euro cash?” Maar ook een veel te hoog bod op je recreatiebedrijf is verdacht, en soms moeilijk te weerstaan. Van den Hazel: “Als iets te mooi lijkt om waar te zijn, is het dat meestal ook. Op korte termijn extra 05-2022 | Recreactie 15 >

Recreatie 15/16/17 NOVEMBER ’22 EVENEMENTENHAL HARDENBERG Kom naar dé enige vakbeurs in de Benelux voor de gehele Recreatiebranche! NOTEER ALVAST IN UW AGENDA! VERBLIJFSACCOMMODATIES, SPELEN & BEWEGEN, ENTERTAINMENT & GAMES, RECREATIETECHNIEK, ICT & SOFTWARE, FACILITAIR, DIENSTVERLENING, ZWEMBAD & WATER, TUIN & PARK, MOBILITEIT, INTERIEUR & STYLING, OUTDOOR LIVING EN FOOD & BEVERAGE WWW.RECREATIE-VAKBEURS.NL coverstory inkomsten leiden tot lange termijn problemen. Overleg het bod met de gemeente of met een taxateur waar je vertrouwen in hebt. En kies uiteindelijk voor je eigen goede nachtrust.” Onderlinge verkoop In het rapport is ook sprake van witwassen door de onderlinge verkoop van chalets. Daar spelen malafide taxateurs een rol bij, die de chalets flink te hoog taxeren. Door de winst bij wederverkoop wordt vervolgens geld witgewassen. Maar hier gaat het om de verkoop tussen particulieren onderling. Wat kunnen ondernemers daar voor rol bij spelen? Riné Dingstee van RCN kent het probleem: “Je koopt een chalet dat 60 duizend euro waard is voor het dubbele en betaalt de helft zwart. Bij verkoop voor hetzelfde bedrag – of meer – is het zwarte geld witgewassen. Dat komt voor. Daarom stellen wij bij RCN zelf de maximale verkoopprijs van chalets en bungalows op onze parken vast. Daar mogen verkopers niet boven gaan. Mensen weten dat van te voren. Maar lang niet iedereen vindt dat leuk, want dat drukt de verkoopprijs; we hebben al advocaten aan onze broek gehad. Hiermee beperken we witwas-mogelijkheden en voorkomen we speculatie. We voorkomen ook dat de locatie of het uitzicht wordt meegerekend in de verkoopprijs. De huurgrond is namelijk het bezit van RCN en mag geen onderdeel zijn van de prijs van chalet of bungalow.” Een van de aanbevelingen in het rapport is het opleggen van een exploitatievergunning, zodat de wet Bibob kan worden toegepast en een burgemeester het park zo nodig onder bestuursdwang kan sluiten. Sinds enkele jaren is dat heel effectief in de ‘Bedenk wel: op het overgrote deel van de parken speelt dit allemaal níet’ horeca. Geert Dijks is er niet per se tegen. “Het is onzin om elke ondernemer nu een extra vergunning op te leggen. Maar het zou goed zijn als de burgemeester, na duidelijke aanwijzingen, zo’n vergunning kan eisen. Om vervolgens bij misstanden of na een controle de wet Bibob toe te passen. Zo geef je een duidelijk signaal af: wij tolereren dit niet.” De aanbevelingen uit het onderzoek: In het onderzoek ‘Criminele Investeringen in Vakantieparken in Oost-Nederland’ worden de volgende aanbevelingen gedaan om ondermijning in de recreatiesector tegen te gaan. • Voer de exploitatievergunning (weer) in zodat de Bibob-toets mogelijk wordt. • Verbied contante betaling van recreatieobjecten. • Neem als overheid een actieve rol; voorkom dat criminelen in staat worden gesteld verlopen parken op te kopen. • Negatieve mediaberichtgeving kan leiden tot een negatief imago van de sector, terwijl heel veel wel goed gaat. Blijft dus als overheid investeren in goede contacten met de bonafide ondernemers. • Laat ook wijkagenten goede relaties onderhouden met parkeigenaren. • Probeer als gemeente meer inzicht te krijgen in de eigenaren en bewoners van huisjesparken. • Zorg voor een realistische en consequente lijn in de handhaving. Ook Van Dingstee vindt een exploitatievergunning niet zo gek. “We hebben dat al op onze Franse parken. Je krijgt die vergunning alleen als je ook echt exploiteert. Dan heb je in elk geval weer een stok om de hond te slaan. Het punt is: de politie kan niet zoveel met dat witwassen van vakantieparken. Je krijgt het bewijs dat er crimineel geld wordt gebruikt maar zelden rond. En dan komt er een slimme advocaat die er altijd wel een wig tussen weet te drijven. Maar de FIOD, ofwel de Belastingdienst, heeft wel degelijk middelen om dit soort parken aan te pakken. Die mogen gebruikmaken van een omgekeerde bewijslast en dat is een compleet ander perspectief. Toon maar aan dat je het geld eerlijk hebt verdiend.” Kwaliteitseisen Geert Dijks benadrukt dat HISWA-RECRON er alles aan doet om de sector ‘schoon’ te houden. “Onze leden moeten voldoen aan kwaliteitseisen. Daar horen de RECRON-voorwaarden bij, en de Geschillencommissie. In ons kwaliteitsbeleid staat een aparte paragraaf over witwassen. Dan gaat het onder meer over het handelen volgens de WWft, de wet ter voorkoming van witwassen, het registreren van de eigendom van chalets en het bijhouden van een nachtregister. Wij zijn tegen permanente bewoning. Bedrijven met het RECRON-keurmerk worden actief beheerd en zijn echt gericht op de toeristisch-recreatieve markt. Dat is de beste manier om problemen tegen te gaan.” 05-2022 | Recreactie 19

de bezieling Peter Verdaasdonk en Dimitri Schenk Het idealisme van de Paasheuvelgroep Honderd jaar Paasheuvelgroep, dat is een eeuw lang sociaal bevlogen recreatie. Maar ook: kennismaken met de natuur en vorming van kinderen. Dat idealisme is er nog steeds en is misschien wel harder nodig dan ooit, stellen Peter Verdaasdonk en Dimitri Schenk van de Paasheuvelgroep. “Kinderen brengen een groot deel van hun leven door met hun telefoon, in een digitale wereld. Maar wat ze hier zien en meemaken is écht.” Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Max de Krijger, Paasheuvelgroep Honderd jaar geleden werd in Vierhouten de basis gelegd voor een van Nederlands eerste groepsverblijven. Dat hangt nauw samen met de in 1918 opgerichte AJC: de Arbeiders Jeugd Centrale. Die wilde vakanties en bijeenkomsten organiseren voor de jonge socialisten. De Paasheuvel in Vierhouten was de aangewezen plek. Het allereerste groepsgebouw staat er nog steeds en is nu vergaderruimte en hoofdkantoor van de Paasheuvelgroep. Samen met nog enkele gebouwen en het openluchttheater staat het op de Rijksmonumentenlijst. In de loop der jaren groeide de Paasheuvelgroep met meerdere accommodaties. In 2010 bereikte de groep de huidige omvang. Toen ontstond, door een fusie met de Stichting Jeugd Buitenverblijven, een stichting met in totaal 36 accommodaties op negen locaties. ‘In de coronajaren hebben we grote verliezen gedraaid’ Geen gespreid bedje Voor het interview met Recreactie praten we met Peter Verdaasdonk en Dimitri Schenk; respectievelijk directeur en marketing manager van de Paasheuvelgroep. We zitten op de eerste verdieping van dat gebouw in Vierhouten waar het allemaal begon. Verdaasdonk trad begin vorig jaar aan en dat was beslist niet in een gespreid bedje. “De hele organisatie was nog in shock door het onverwachts overlijden van Martin Sloof, de vorige directeur”, vertelt Verdaasdonk. “Daarbij kwamen de grote verliezen door de coronamaatregelen: 2020 was voor de groepsaccommodaties een rampjaar en ook grote delen van 2021 bleven de deuren verplicht dicht.” Dimitri Schenk (l.) en Peter Verdaasdonk De stichting wist de coronacrisis te overleven en 2022 wordt weer een topjaar, weten Verdaasdonk en Schenk. “We zullen iets boven 2019 uitkomen. Er is ‘inhaalbezoek’. Schoolgroepen 18 Recreactie | 05-2022 die vorig jaar niet door konden gaan, komen alsnog. We weten dus nog niet of die extra drukte blijft”, vertelt Schenk. “En de situatie rond corona is nog steeds niet helder. Je weet niet wat er komende winter gebeurt.” Voorlopig blijft de hand dus nog even op de knip. Bleekneusjes Peter Verdaasdonk (63) is een ervaren bestuurder. Hij stond onder meer aan het roer van het Tropenmuseum en Madurodam. “Ik vind het heel mooi dat ik nu kan werken voor een stichting met een belangrijk maatschappelijk belang: kinderen en jongeren leren om op een respectvolle manier met elkaar en de natuur om te gaan. Dat was honderd jaar geleden het uitgangspunt en dat is het nog steeds. Toen ging het om de bleekneusjes uit de stad. Nu krijgen we groepen met kinderen – bijvoorbeeld uit RotterdamZuid – die nog nooit in de natuur zijn geweest. Die kennismaking met de natuur en met elkaar is belangrijker dan ooit.” Verdaasdonk en Schenk schetsen een beeld van scholieren die enkel op hun telefoon kijken. Die grotendeels leven in een virtuele wereld, waarbij polarisatie steeds erger wordt en begrip en respect voor elkaar verdwijnt. “Deze scholieren zijn de beleidsmakers van de toekomst”, stelt Schenk. “Die beslissen straks over onze natuur. Dan is het belangrijk dat ze die ook echt hebben leren kennen. Als is het maar een paar dagen lang, tijdens het schoolkamp.” Schenk: “Soms ga ik kijken bij die schoolkampen. Dan komt zo’n klas hier aan en zie je die kinderen balen: ‘We zijn hier midden in het bos. Er is niks te doen. Waar zijn we terecht gekomen?’ Maar al heel snel slaat dat om. Dan zien ze de eerste eekhoorn. Of ontdekken dat je in een boom kunt klimmen. We hebben hier geen pretpark nodig. Het bos biedt zelf vermaak. En die kinderen genieten daar samen van. Zo zien we dat ze elkaar snel beter leren kennen en met respect met elkaar omgaan. Ze doen hier een ervaring op waar ze hun leven lang plezier van hebben. Natuurlijk, het is geen cruise rond de wereld of trektocht door Cambodja. Maar iedereen weet toch nog hoe geweldig dat schoolkamp vroeger was?” Belangrijke leeftijd “Deze kinderen komen hier op een heel belangrijke leeftijd”, vertelt Verdaasdonk. “Vaak zijn ze voor het eerst weg zonder ouders. Ze zijn voor het eerst op stap met een groep en op elkaar aangewezen. En voor het eerst zien ze herten, of ze ontdekken hoe donker en koel het ook overdag kan zijn in een bos. Wij willen ze die ervaringen heel bewust meegeven en zo de wereld een beetje beter maken. Soms zeggen mensen dan: nou, dat is > 05-2022 | Recreactie 19

Draadloze beheersystemen elektra(verbruik) • verwarming • melders ICY Campsite Management ICY Marina Management www.icy.nl Ron, hoe hou ik grip op mijn resultaat en de kosten? Wil je dat jouw gasten het naar hun zin hebben? En wil je zelf grip hebben op het resultaat? Dan heb je behoefte aan iemand die je markt kent. Iemand die je niet alleen helpt met je (salaris)adminstratie, maar ook met financieringsoplossingen en het verbeteren van je rendement. De recreatie- en horecaspecialisten van Countus hebben hier veel ervaring mee en kunnen jou helpen met het maken van strategische keuzes. Hiervoor hebben we zelfs een speciaal expertiseteam in het leven geroepen: Bertijn Vos, Jesca Wemmenhove en Ron Koopmeiners. Wil jij een keer brainstormen over de mogelijkheden voor jouw bedrijf? Neem vrijblijvend contact met ons op. Expertiseteam Recreatie & Horeca recreatie-horeca@countus.nl COUNTUS.NL/RECREATIE ICY Accommodation Management Bespaar veel energie de bezieling De Paasheuvelgroep biedt al honderd jaar basic comfort voor schoolgroepen wel heel idealistisch. Prima. Dan zijn we maar idealisten.” Dat neemt niet weg dat de Paasheuvelgroep zelf de broek moet ophouden. De panden moeten worden onderhouden en de medewerkers betaald. Er moet een reserve zijn om te investeren en onvoorziene tegenslagen op te vangen. “Wij worstelen daar soms mee en zoeken heel bewust naar een evenwicht”, vertelt Verdaasdonk. “Aan de ene kant vliegen de kosten omhoog en is er 8% inflatie. Aan de andere kant willen we betaalbaar blijven voor schoolgroepen. Dat is een puzzel die we moeten leggen.” Verdaasdonk is van plan om de vijf jaar tot zijn pensionering nuttig te besteden. “Toen ik aantrad heb ik mezelf – en de stichting – drie doelen gesteld. Het eerste was: de coronacrisis overleven. Tot nog toe is dat gelukt. Het tweede doel is het versterken van de organisatie. Dat gaat het om structureel onderhoud van de gebouwen en terreinen, maar ook om voldoende medewerkers, nu en op de lange termijn. Het derde doel is: het zeker stellen van de toekomst van de stichting, door samenwerkingsverbanden aan te gaan en elk jaar een kleine groei te realiseren.” Een heldere doelgroep De groepsaccommodaties van de Paasheuvelgroep zijn volledig afgestemd op schoolkampen van de basisschool en het voortgezet onderwijs. Daarnaast komen er ook kampen van sport- en muziekverenigingen. Het comfort en de voorzieningen zijn eenvoudig: er wordt geslapen op zaal in stapelbedden en er is bijvoorbeeld geen afwasmachine: de kinderen wassen zelf af, als deel van de groepsactiviteit. “Soms krijgen we aanvragen van familiegroepen”, vertelt Dimitri Schenk. “Dan vraag ik mensen altijd om eerst even langs te komen. Soms zijn er families die juist kiezen voor dat basiscomfort. En die zijn natuurlijk van harte welkom.” Medewerkers binden De Paasheuvelgroep doet al zo’n honderd jaar hetzelfde: school- en jeugdgroepen een onvergetelijke vakantie bieden in de natuur. Met basic comfort, niets meer en niets minder. Dat gebeurt zonder winstoogmerk en juist dat is in deze tijd bijzonder geworden, realiseren Verdaasdonk en Schenk zich. “We hebben dan ook besloten om dat ideële meer uit te dragen. Het komt prominenter op onze websites en in onze communicatie naar voren”, vertelt Schenk. “Zo kunnen we onze doelgroepen beter bereiken.” Daarnaast blijkt het ook een middel om medewerkers te binden. Verdaasdonk: “Wij betalen mensen volgens de cao, dus daar kunnen we niet veel mee. We willen een goede werkgever zijn, maar dat maakt ons niet uniek. Ik denk dat mensen juist graag voor ons willen werken omdát we staan voor onze idealen. Omdat ze mee willen helpen om die kinderen een onvergetelijke ervaring te bieden en de wereld ietsjes beter te maken.” 05-2022 | Recreactie 21

de stelling Stelling: de krappe arbeidsmarkt remt mijn groeiambities Net als in veel andere sectoren hebben ook werkgevers in de recreatiesector moeite met het vinden van medewerkers. Hoe ga je als ondernemer om met het tekort aan aanbod? Wring je je in allerlei bochten om koste wat kost aan personeel te komen of pas je je bedrijfsvoering aan? Onze stelling luidt: de krappe arbeidsmarkt remt mijn groeiambities en de vernieuwing van mijn bedrijf. Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: FNV Recreatie, Shutterstock Jesse Zahn-Van der Valk CEO Kolibrie HRM voor Horeca Denise Knol Manager Stagebureau Roompot ‘Creëer een happy workplace’ “De overheid helpt natuurlijk niet mee door het progressieve belastingstelsel; meer verdienen betekent hogere belasting betalen én soms je toeslagen verliezen. Dat kan werken soms onaantrekkelijk maken. Als specialist in payroll en HRM binnen de horeca en recreatie krijgen wij regelmatig de vraag hoe wij kunnen helpen bij het vinden van medewerkers. Ons advies is: hou de focus op de medewerkers die hebt, zodat ze minder snel geneigd zijn om te vertrekken en investeer in HRM-diensten. Dat zien we terug in onze coaching-tak Happy Talents. Denk ook na over het DNA van je onderneming en communiceer dat. Kijk naar wat je je medewerkers belooft en zorg dat je dat op orde hebt. Functioneringsgesprekken kunnen een waardevol instrument zijn, net als workshops. Het is belangrijk dat je core groep blij is met de werkplek en dat je als bedrijf ook uitstraalt dat je een happy workplace biedt. Niet alleen salaris, maar ook feestjes, bonussen en andere extraatjes zijn belangrijk en helpen te zorgen dat jouw medewerker bij je wil blijven.” ‘We zetten in op trainen en ontwikkelen’ “Gelukkig zijn we bij Roompot nog steeds in staat om medewerkers aan ons te binden, al merken we wel dat het steeds lastiger wordt. Jongeren doen steeds meer aan jobhoppen. En daar komt de toenemende krapte op de arbeidsmarkt ook nog bij. Bij het werven van medewerkers zetten we in op trainen en ontwikkelen. Dat wordt gewaardeerd. We merken dat onze medewerkers zich daardoor beter aan ons binden. We benadrukken ook de afwisseling in het werk dat we kunnen bieden en maken meer budget vrij om medewerkers in het zonnetje te zetten. Ook werken we samen met een aantal uitzendbureaus. Zowel grote als kleine, en ook bureaus die in het buitenland ervaren personeel werven. Innoveren doen we ook. Zo testen we op een van onze locaties een robot in de bediening. Gasten vinden dat leuk. De robots zorgen er vooral voor dat de medewerkers veel minder hoeven te lopen en te sjouwen. Zo kunnen ze meer tijd aan onze gasten besteden.” 22 Recreactie | 05-2022 Maaike Basting Mariska Eshuis Eigenaar Camping Zonneweelde ‘Bedrijven kunnen beter samenwerken’ “Ik ben het eens met de stelling. We hebben onze horeca – die goed is voor 25 procent van onze totaalomzet – twee dagen in de week moeten sluiten. In het hoogseizoen was dat, dankzij de inzet van tijdelijke krachten, gelukkig niet nodig. Toen was de horeca één dag per week gesloten. We vingen dat op met een foodtruck van een collega-ondernemer. We zijn van plan ons bedrijf uit te breiden met 22 nieuwe verhuurunits. Het extra werk, zoals schoonmaak, proberen we zoveel mogelijk op te vangen met ons bestaande team. Je wordt toch voorzichtiger. We zijn ook actiever geworden op het gebied van werving. Zo heb ik samen met een collegaondernemer een vacaturekrant opgetuigd die in een oplage van 100.000 is verspreid over heel ZeeuwsVlaanderen. Dat leverde een aantal goede reacties op. Samenwerken is belangrijk. Beter dan tegen elkaar opbieden. Ik zie dat horecabedrijven in de omgeving personeel bij elkaar proberen weg te kapen. Voor een paar euro meer wordt medewerkers gevraagd om over te stappen. Dat vind ik niet collegiaal. Marges komen daardoor zwaar onder druk te staan.” Eigenaar Kampeerdorp de Zandstuve ‘We bieden medewerkers veel extra’s’ “Nee, bij ons is daar gelukkig niet zoveel van te merken. Volgend jaar openen we een nieuwe horecavoorziening en de medewerkers daarvoor zijn al vastgelegd. We hebben dan twee aparte horecalocaties – een familierestaurant en een pizzeria – en we zullen moeten afwachten hoe dat uitpakt op het gebied van personeelsinzet. We hebben een nieuw loonhuis opgebouwd dat het aantrekkelijker maakt om bij ons te werken. De beloning is forser geworden en we besteden meer aandacht aan teambuilding. We organiseren barbecues voor medewerkers en bieden ons personeel en familie ook de mogelijkheid om tegen gereduceerd tarief te komen zwemmen en eten op het bedrijf. Daarnaast verrassen we onze medewerkers door af en toe een presentje te geven. Ook medewerkers die met vakantie gaan, krijgen van ons een cadeautje. We merken dat dat rondzingt in de regio. En dat levert je medewerkers op. Personeelsbeleid vergt creativiteit. We zijn actief op Instagram, TikTok, diverse platforms en op onze eigen site. Belangstellenden kunnen direct appen met een teamleider en hoeven geen cv te sturen. We zeggen: kom maar langs, dan gaan we met elkaar in gesprek.” ‘Personeelsbeleid vergt creativiteit. En dat levert je medewerkers op’ 05-2022 | Recreactie 23

de provincies Wat speelt er in Noord-Holland en Flevoland? Van waterplanten tot Kustpact Wat zijn de belangrijkste issues op het gebied van recreatie en toerisme in de provincies? En hoe gaan de HISWA-RECRON regiomanagers daar mee om? In een reeks artikelen zoomen we in op telkens twee provincies. Deel twee: Noord-Holland en Flevoland. Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: Wanda van Eck, NBTC/Hollandse Hoogte In Noord-Holland en Flevoland komen water en land letterlijk samen. Bijna elk recreatie-onderwerp raakt aan watersport en bijna elk watersportonderwerp heeft wel een (dag) recreatiecomponent. Het is dan ook niet verwonderlijk dat regiomanager Gerdina Krijger na de fusie de HISWA- en RECRON-besturen en commissies in haar regio meteen samenvoegde. Beide bloedgroepen profiteren van die integratie, want er zijn veel gedeelde belangen. Neem bijvoorbeeld toeristenbelasting. “Typisch een onderwerp dat land- en waterrecreatie verbindt”, zegt Krijger. “Op veel plekken in de provincies moesten we in actie komen. De gemeente Wijdemeren spande de kroon. Die wilde een verhoging van € 1,28 naar 3 euro. En dat terwijl het de administratieve uitvoering niet eens op orde had. We hebben daar met succes tegen geageerd. De verhoging is van de baan. En binnenkort sluiten gemeente en ondernemers een convenant. Daarin is onder meer vastgelegd dat er een adviescommissie komt, die zich gaat richten op de kwaliteit en de toekomstbestendigheid van het plassengebied in de gemeente.” Een resultaat waar Krijger trots op is. “Je begint bij het onderwerp toeristenbelasting en je komt uit bij iets dat de essentie van land- en waterrecreatie raakt.” Gerdina Krijger Woekerende planten Belangrijk issue in Noord-Holland en Flevoland is de waterplantenproblematiek. “Een dossier dat al langer dan tien jaar speelt”, vertelt Krijger. “Door woekerende waterplanten groeien meren dicht. Voor de waterrecreatie zijn ze een grote bron van overlast, omdat schroeven van boten zich vastdraaien in de lange slierten.” Probleem is dat de planten vaak beschermde gewassen zijn en regelgeving maaien maar beperkt toelaat. De schade is aanzienlijk, blijkt uit een inventarisatie die in opdracht van HISWA-RECRON is gemaakt. “Watersportbedrijven meldden bedragen van 50.000 tot 100.000 euro per jaar. Er is schade aan schepen, ligplaatsen functioneren niet, boten kunnen niet worden verhuurd en klanten vertrekken naar plaatsen waar geen waterplantenoverlast is.” Na jarenlang lobbyen richting de Tweede Kamer en ministerie keerde vorig jaar het tij in de goede richting. “De recreatiesector vindt al lang dat het Rijk verantwoordelijk is, maar het Rijk wees altijd naar de regionale overheden en de watersport. Inmiddels lobbyen de gemeenten en provincies ook richting de centrale overheid voor het nemen van een grotere verantwoordelijkheid voor het probleem. We zijn ook nog in gesprek over de te nemen structurele maatregelen. Ondertussen heeft de provincie Noord-Holland op advies van HISWA-RECRON een waterplantenapp gelanceerd. Die geeft per dag aan waar veilig kan worden gevaren.” Een ander belangrijk onderwerp voor Gerdina Krijger is het Kustpact. Dit werd ruim vijf jaar geleden gesloten tussen onder meer overheden, natuurbeschermers, HISWA en RECRON. Het convenant moet voorkomen dat de kust roekeloos wordt volgebouwd. “We bewaken de uitvoering ervan. Het mag natuurlijk niet zo zijn dat de mogelijkheden voor recreatieondernemers aan de kust onnodig worden ingetoomd. We willen voorkomen 24 Recreactie | 05-2022 ‘We willen voorkomen dat het Kustpact een extra landelijke toets wordt’ dat het Kustpact een extra landelijke toets wordt, bovenop de gemeentelijke en provinciale toets.” Regionale Energie Strategie Andere onderwerpen die de aandacht van Krijger opeisen zijn onder meer het Toeristisch Toekomstplan van Texel, het Regionaal Overleg IJsselmeergebied en de Regionale Energie Strategieën (RES). Wat de RES-gebieden betreft wijst de regiomanager op het belang van een goede ledencommunicatie. “Elke RES-regio in Nederland onderzoekt waar en hoe het beste duurzame elektriciteit opgewekt kan worden. Er kan in de plannen dus zomaar een zonnepark of een windturbine naast je bedrijf worden geplaatst. Ik roep leden daarom op om alert te zijn en mij goed op de hoogte te houden van ontwikkelingen in hun gemeente.” Emissieloos varen? In Amsterdam is emissieloos varen een hot topic. Als het aan de hoofdstad ligt, vaart binnen de gemeentegrenzen met ingang van 2025 iedereen zonder CO2-uitstoot. Dat is voor HISWA-RECRON te kort door de bocht. Krijger: “We hebben onderzoek gedaan in Amsterdam. Nog geen 4 procent vaart op dit moment emissieloos. Uit ons onderzoek blijkt ook dat slechts 9 procent van de ligplaatshouders bereid is om over te stappen op elektrisch varen. Veel recreanten kunnen het gewoon niet betalen. En netbeheerder Liander levert geen extra capaciteit stroom, terwijl juist dat nodig is op de jachthavens. Gelukkig hebben we al bereikt dat het emissieloze gebied wordt beperkt tot het centrum van de hoofdstad. Ons doel is nu, om ook daar de start vijf jaar op te schuiven. Dan is namelijk de hele stad voor alle vormen van vervoer aan de beurt.” 05-2022 | Recreactie 25

pandemie Sectorplan Pandemische Paraatheid ‘ We moeten een nieuwe lockdown voorkomen’ Alle sectoren die de afgelopen twee jaar door corona zijn geraakt, zijn door de overheid gevraagd een eigen sectorplan te maken voor als het virus weer oplaait. HISWA-RECRON maakte het sectorplan voor de watersporten recreatiesector. “Iedereen ziet het belang van het voorkomen van een lockdown.” Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: Shutterstock Geert Dijks, directeur van HISWA-RECRON, vindt het positief dat sectoren nu zelf maatregelen opstellen tegen een mogelijk weer oplaaiend coronavirus of een andere pandemie. Uitgangspunt daarbij is het standpunt van de overheid dat de samenleving zo open en veilig mogelijk gehouden moet worden. “We proberen haalbare en betaalbare maatregelen te treffen met een maximaal effect en nauwelijks of geen economische schade”, licht Dijks toe. Het sectorplan is mede op basis van de adviezen van het RIVM en het MIT tot stand gekomen. Het MIT is het Maatschappelijk Impact Team, dat adviseert over de sociale, maatschappelijke en economische impact van coronamaatregelen. Vier scenario’s In het sectorplan Pandemische Paraatheid worden vier scenario’s beschreven: Verkoudheid, Griep+, Continue Strijd en Worst Case. De voorgestelde maatregelen variëren van handen wassen (in alle scenario’s) tot en met een thuisblijfadvies voor kwetsbare personen en het tonen van een Corona Toegangs Bewijs (CTB) of een zelftest te plaatse (uiterste maatregel in het Worst Case scenario). Voor HISWA-RECRON is het belangrijkste dat gasten niet worden uitgesloten. Alles is gericht op het open en veilig houden van de samenleving. Voor het betreden van binnenruimtes wordt in het scenario Griep+ geadviseerd om een zelftest of thuistest te doen. Vanaf het scenario Continue Strijd worden kwetsbare mensen opgeroepen om thuis te blijven. Niet-kwetsbare gasten blijven – ook in het zwaarste scenario – welkom. Dijks: “Voor de binnen- en buitenruimtes zullen we dan wel ter plaatse een test afnemen en deze controleren. Tegen relatief lage kosten bied je op deze manier zo veel mogelijk mensen de mogelijkheid om te blijven deelnemen.” In goed vertrouwen Ieder bedrijf is anders. Op een vakantiepark is een andere spreiding van mensen dan op een attractiepark. “Het uitvoeren van dezelfde maatregelen is daarom niet realistisch en onnodig”, stelt de HISWA-RECRON directeur. “Dat leidt tot onnodig grote 26 Recreactie | 05-2022 schades.” Het sectorplan is daarom algemeen opgesteld. Iedere ondernemer kan het plan op zijn eigen manier toepassen. “De uitvoering gebeurt op basis van goed vertrouwen. Iedereen ziet het belang van het voorkomen van een lockdown.” Kijkend naar de afgelopen twee jaar hoopt Dijks dat het in de watersport- en recreatiesector relatief zal meevallen. Al beseft hij ook dat niets zeker is. “Alles hangt af van een nieuwe variant. Gelukkig kunnen we constateren dat de afgelopen twee jaar in Elk bedrijf vult het sectorplan in voor de eigen situatie onze sector vrijwel geen corona-uitbraken hebben plaatsgevonden. Op campings en jachthavens zijn mensen nu eenmaal vooral in de buitenlucht. Groepsaccommodaties zijn de afge lopen jaren hard getroffen, maar ook zij kunnen met onze voorgestelde maatregelen uit de voeten. De grootste risico’s blijven liggen bij de horeca en de event- en cultuursector.” Waakzaam blijven Toch moet de sector waakzaam en goed voorbereid zijn, waarschuwt Dijks. “We vragen onze ondernemers om aandacht voor vier punten. Ten eerste: zorg ervoor dat je je basis op orde hebt. Dat betekent dat je aandacht blijft besteden aan handen wassen, ontsmetten en thuiswerken bij klachten. Op de tweede plaats: zorg voor goede ventilatie op je bedrijf. Dat is heel effectief bij het tegengaan van de verspreiding van virusdeeltjes. Ook vaccineren blijft belangrijk, zeker in deze tijd van grote personeelstekorten. En tot slot: zorg ervoor dat je als ondernemer goed voorbereid bent op worst case scenario’s. Maak bijvoorbeeld afspraken met je leveranciers en partners.” Het sectorplan heeft niet alleen als voordeel dat de sector zelf aan het roer staat bij het vastleggen van maatregelen. Er is ook meer duidelijkheid bij de uitvoering ervan. “De afgelopen corona- periodes kon het gebeuren dat de ene veiligheidsregio het sanitair dicht wilde, terwijl de andere vond dat deze open kon blijven. Ook de communicatie van de overheid was onzorgvuldig. Dankzij het sectorplan is er een gelijk speelveld.” Handhaving zal een stap terug doen, verwacht Dijks. “Met plannen per sector heb je geen keiharde landelijke richtlijnen meer. Handhaving kijkt toe en intervenieert alleen bij calamiteiten. Dat verwacht ik althans.” Op de hoogte blijven van de actuele sectorplannen over dit onderwerp? Houd de nieuwsbrieven van HISWA-RECRON in de gaten. 05-2022 | Recreactie 27

duurzaamheid Inspirerende innovaties bij Camping Olmenveld Grootschalig hergebruik van water Door zuivering en hergebruik van water helpt Camping Olmenveld in Serooskerke mee aan de verduurzaming van Zeeland. Tegelijkertijd voorziet het zich van een zelfvoorzienend systeem met een aantrekkelijk verdienmodel. “Ik wil iets terugdoen voor de wereld.” Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: Ditta van Ekris “Kijk”, wijst campingeigenaar Jos Westerbeke naar de watersporen in het rulle zand. “De boeren zijn volop aan het rijden.” Hij loopt naar een zuigbuis naast zijn waterbassin, dat 20.000 kuub water kan opslaan. “Vacuümwagens kunnen in vijf minuten 34 kuub water wegzuigen.” Op dat moment zit er uitsluitend regenwater in het bassin. Dit najaar, als de waterzuiveringsinstallatie klaar is, komt daar gezuiverd afvalwater bij. Tot die tijd gebruikt Westerbeke het regenwater voor douches, toilet en wasserette, én verkoopt hij het aan boeren in de omgeving die er hun gewassen mee besproeien. “Een paar jaar geleden, tijdens een extreem droge 28 Recreactie | 05-2022 periode, zag ik schepen aankomen met water dat bestemd was voor de boeren hier”, vertelt de ondernemer. “Toen dacht ik: het is toch eigenlijk gek dat ik op mijn bedrijf elk jaar bijna 100.000 kuub water in het riool en in de sloot stort, terwijl boeren water tekort komen? Waarom zuiver en buffer ik het water niet en verkoop ik het voor een aantrekkelijke prijs? Dan gebruiken we een duurzame bron én kunnen we verdroging en verzilting tegengaan. Dat is echt een groot issue hier. Er slaat zout op het grondwater, waardoor dat onbruikbaar wordt.” Voor de eigen regio Westerbeke liep al heel lang met het idee om iets terug te doen voor de wereld. “Omdat wij heel veel van de wereld némen. Hoe mooi is het dan als je met je bedrijf voor je eigen regio iets kan terugdoen? Want als ik wil dat mijn kinderen straks ook nog Zeeuwse aardappelen kunnen eten, moeten we echt nú iets doen.” Westerbeke was al gestart met zijn waterzuiveringsplannen toen hij in contact kwam met een professor van de Universiteit Gent. Die wees hem op de mogelijkheden om het Green City­concept toe te passen op zijn camping. Ook wees hij op de fi nancieringsmogelijkheden vanuit Brussel. In februari 2021 ging het project van start, mede gefi nancierd door REACT­EU. Een programma van de Europese Commissie dat is gericht op een groen, digitaal en veerkrachtig herstel na de pandemie. In het project werkt Westerbeke nauw samen met onder meer Pure Blue, dat is gespecialiseerd in waterbehandeling. Regen- en afvalwater Doel van het project is om al het regen­ en afvalwater (zo’n 55 tot 65 duizend kuub) na zuivering op te slaan en de boeren aan te sluiten op een duurzame bron. Nu vervoeren de boeren het water nog in tankauto’s naar hun land, maar Westerbeke ziet graag dat dit in de nabije toekomst via leidingen gebeurt. “Dan is er naast een aanvoer – het water komt via een leidingnetwerk van een kilometer in het bassin terecht – ook een afvoer.” Een ander belangrijk doel is dat het project een duurzaam businessmodel oplevert, dat vergelijkbare recreatiebedrijven kunnen inzetten. “Dat is trial and error, maar het project verloopt goed”, aldus een tevreden Westerbeke, die zelf een technische achtergrond heeft. “We maken gebruik van bestaande technieken en systemen, maar het samenspel levert een innovatieve en duurzame oplossing op. Al ons water wordt hergebruikt. Hoeveel we besparen verschilt per jaar, afhankelijk van de droogte. Maar in elk geval gebruiken we op dit moment al dertig procent minder drinkwater omdat we dat niet meer inzetten voor douches, toiletten en wasserette. En we leveren niets terug Jos Westerbeke bij de wateropslag aan het waterschap. Ook dat levert een besparing op. Daarnaast onderzoeken we hoe we voedingsstoffen, zogeheten nutriënten, nuttig kunnen maken voor hergebruik. Denk bijvoorbeeld aan vloeibaar kunstmest.” Verdienmodel Wat het project precies kost, wil Westerbeke niet zeggen. “Dit is een pilot. Het kan als maatwerk worden toegepast bij andere bedrijven, maar het is moeilijk om dat in kosten te vertalen. Ik kan in elk geval vertellen dat het een goede investering is, met een return on investment van zeven tot tien jaar. Het verdienmodel zit ‘m in de reductie van je waterverbruik en de verkoop van het gezuiverde water.” Het project zit qua uitvoering nu op 65 procent. “Ik ben nog in afwachting van de afvalwaterzuiveringsinstallatie”, zegt de ondernemer. “Die is naar verwachting in oktober klaar voor gebruik.” Ook het slib dat daaruit voortkomt is herbruikbaar. Want zelfs poepwater kan gezuiverd worden – dankzij een techniek die in de scheepvaart al in gebruik is. Bovendien kun je uit slib warmte halen. “Uiteindelijk wil ik volledig self supporting zijn. We gaan ook een overdekt parkeerterrein met zonnepanelen en laadpalen voor elektrische auto’s realiseren.” Hoewel zijn project dus geen blauwdruk is, kunnen collegaondernemers er op eigen niveau mee aan de slag. Daarbij is een goede voorbereiding belangrijk, benadrukt Westerbeke. “De eerste stap is inzicht creëren in je waterhuishouding. Vervolgens komt het aan op een goed plan van aanpak. Technisch is het eigenlijk niet zo spannend, omdat je werkt met bestaande technieken. Het is een kwestie van dóen.” ‘Het is een goede investering, met een return on investment van 7 tot 10 jaar’ 05-2022 | Recreactie 29

kennis delen Jaarplaatsen met ‘huisje’ kunnen ook worden opgezegd Herstructurering is en blijft een hot topic. Eens te meer als het gaat om vaste jaarplaatsen met daarop een niet-verplaatsbaar kampeermiddel. Sommige recreanten menen namelijk dat die huurovereenkomst bij herstructurering niet kan worden opgezegd op grond van de RECRON-voorwaarden voor vaste plaatsen. De kantonrechter bepaalde dit voorjaar dat opzeggen wel degelijk kan. Tekst: Annouck de Jong (Stellicher advocaten) Foto: Pixabay In die rechtszaak verwezen de recreanten naar de toelichting op de RECRON-voorwaarden, waarin het volgende staat vermeld: ‘In deze voorwaarden is de opzegging wegens herstructurering van de niet-verplaatsbare kampeermiddelen niet geregeld’. In de uitspraak van 25 mei 2022 heeft de kantonrechter Zeeland-WestBrabant echter geoordeeld dat ook zulke overeenkomsten wel degelijk opgezegd kunnen worden op grond van artikel 11 lid 1 sub h van de RECRON-voorwaarden voor vaste plaatsen 2016. Daarbij moet volgens de rechter wel een ‘zwaarwegende grond’ aanwezig zijn. Niet-verplaatsbaar Belangrijk is dat het gaat om niet-verplaatsbare kampeermiddelen. De RECRON-voorwaarden spreken in dit verband over een ‘zomerhuisje’ dat ter plaatse is gebouwd – steen voor steen of plank voor plank. Verplaatsen betekent dus: het afbreken De RECRON-voorwaarden voor vaste plaatsen gelden ook hier van het huisje. Uitgangspunt is dat het kampeermiddel van begin af aan niet-verplaatsbaar is geweest. Dan is er de eis om een ‘voldoende zwaarwegende grond’. De rechter sluit daarbij aan bij de in artikel 11 lid 1 sub h van de RECRON-voorwaarden opgenomen opzeggingsgrond en de daarvoor geldende voorwaarden. Dat zijn bijvoorbeeld de opzegtermijn van één jaar en het hebben van een concreet en uitvoerbaar plan ten tijde van de opzegging. Vergoeding Anders dan de forfaitaire tegemoetkoming, als bedoeld in artikel 12 van de RECRON-voorwaarden, dient de recreatieondernemer een redelijk aanbod tot betaling van een vergoeding te doen. Dat aanbod tot betaling dient te zijn toegespitst op de waarde van het specifieke kampeermiddel en verschilt dus per kampeermiddel. Deze waarde dient los van de staanplaats en objectief te worden bepaald. Om tot een redelijk aanbod tot betaling te komen, is het verstandig om de waarde van het kampeermiddel in kaart te laten brengen. Maak daarbij gebruik van een taxateur die bekend is met de recreatiebranche. 30 Recreactie | 05-2022 kennis delen Misverstanden rond het WAS Het WAS – Warenwetbesluit Attractie- en Speeltoestellen – wordt herzien. De aanleiding is het grote aantallen ongevallen dat gebeurt met opblaastoestellen en trampolines voor de particuliere (verhuur) markt. Nu lijkt het erop of ook klimtoestellen in het WAS worden betrokken. “We doen er alles aan om dat te voorkomen”, stelt Charlotte de Baat van HISWA-RECRON. Tekst: Maarten Bokslag Foto: Lieke Esveldt Opblaaskasteel huren voor een kinderpartijtje of straatfeest? Het lijkt een leuk idee, maar het spelen zonder toezicht blijkt te leiden tot veel ernstige ongevallen. Zoveel, dat minister Martin van Rijn in 2020 aan de Kamer moest beloven dat het WAS wordt herzien. Ook speeltoestellen voor de particuliere (verhuur)markt vallen straks onder het besluit. “Een goede zaak”, oordeelt Charlotte de Baat, manager Leisure & Recreatie bij HISWA-RECRON. “Maar de minister heeft ook de veiligheid van klimtoestellen in professionele bedrijven bij de herziening betrokken. Terwijl daar amper ongevallen plaatsvinden, dankzij het uitstekende Veiligheids Management Systeem dat de buitensportsector hanteert.” Herziening in twee delen HISWA-RECRON speelde kort op de bal en wist de betrokken ambtenaren ervan te overtuigen dat de herziening van het WAS het beste in twee delen kan worden geknipt. De Baat: “Eerst wordt het besluit aangepast voor particulier gebruik en ver huur van speeltoestellen. Dat heeft natuurlijk urgentie, want daar vinden veel ongevallen met kinderen plaats. In tweede instantie wordt gekeken naar het garanderen van de veiligheid van klimparken, touwparcoursen, boulderblokken en dergelijke. Daarbij moeten we echt voorkomen dat die ook onder het WAS gaan vallen.” Het gaat hier allesbehalve om speeltoestellen. De toestellen worden onafhankelijk gekeurd bij productie en installatie en voldoen aan alle mogelijke veiligheidseisen. Bovendien werken opleidingen en medewerkers streng gereguleerd. Maar toch worden de buitensportinstallaties door de AKI’s, de keuringsinstanties van speeltoestellen, vaak als speeltoestellen gekwalificeerd. De Baat: “Dat is ten onrechte. We zien dat ze vol enthousiasme zaken gaan keuren en beoordelen die volledig buiten de scope van het WAS vallen. Daarmee dreigt regelgeving voor een sector waar al jaren een uitstekend veiligheidssysteem functioneert en waar zelden ernstige ongevallen plaatsvinden.” In reactie op de argumenten van HISWA-RECRON heeft het ministerie aangegeven dat er toch ook grip moet komen op de binnen- en buitensportbedrijven die níet zijn aangesloten bij een branchevereniging. Hoe krijg je grip op die bedrijven? “Wellicht door te eisen dat ze zich onderwerpen aan ons Veiligheids Management Systeem”, stelt De Baat. “Daar komt wel een oplossing voor. Voorlopig gaat het er vooral nog om dat het WAS gericht blijft op speeltoestellen. Daar vallen onze sport-toestellen dus niet onder.” ‘Klimparken en touwparcoursen horen niet onder het WAS te vallen’ 05-2022 | Recreactie 31

* Voldoet aan alle door de NVWA gestelde eisen * Géén touw, harnas of klimuitrusting nodig * Voorzien van Keurmerk/TüV veiligheidscertificaat * Zonder toezicht van personeel WWW.KLETTERSTEIN.COM STABIEL, SNEL EN VEILIG INTERNET NET ALS THUIS Neem contact op en we helpen je graag verder! info@seijsener.nl 075-6810 610 trends Gezocht: extra plekken voor campers De verkoop van campers zit al jaren in de lift, maar met de coronagolf ging het harder dan ooit. De NKC (Nederlandse Kampeerauto Club) deed onderzoek onder mensen met een camper en concludeert dat er in bepaalde toeristische regio’s een flink tekort is aan camperplaatsen. Bijzondere uitkomsten van het onderzoek: lang niet elke camperaar wil gratis staan, en het liefst reserveren ze tevoren. Tekst: Maarten Bokslag Foto: Pixabay De NKC houdt regelmatig polls onder camperaars. Eerder dit jaar werd een uitgebreid onderzoek gedaan naar camperplaatsen. Ruim 5.700 mensen met een camper vulden hem in: een respectabele respons. De opvallendste resultaten? - 75 procent van de camperaars wil graag een camperplaats met basic voorzieningen: de optie om water te tanken, afvalwater en het cassettetoilet te lozen is al genoeg. - 90 procent van de mensen met een camper is bereid om tot 20 euro per overnachting te betalen. De groep die per se gratis wil staan, is maar heel klein. - Camperaars gaan gemiddeld voor de helft van hun overnachtingen naar campings. - 25 procent van de camperaars trekt er het hele jaar door op uit met de camper - De helft van de camperaars wil graag dat een camperplaats te reserveren is. Ook in de winter Vooral de laatste twee resultaten zijn opvallend, vindt Jaap van Ravels, die zich bij de NKC onder meer bezighoudt met de ontwikkeling van camperplaatsen. “Een kwart van de camperaars trekt er ook in de winter graag op uit. Dan is het een gemiste kans dat vrijwel alle Nederlandse campings en jachthavens dicht zijn. De uitkomst dat camperaars willen kunnen reserveren vonden wij als NKC nog het meest opvallend. Van oudsher staat camperen voor vrijheid, gaan en staan waar je wilt. Reserveren past daar niet echt bij. Maar dat is dus aan het veranderen.” Die verandering komt hoogstwaarschijnlijk door de voortdurende groei van het aantal kampeerauto’s in West-Europa. De Nederlandse cijfers liegen er in elk geval niet om: in 2018 reden in Nederland 115.000 campers rond, nu zijn dat er 163.000, meldt de Bovag. Een groei van ruim 40 procent in vier jaar. Jaap van Ravels pleit voor meer overnachtingsplaatsen voor campers, bij campings en jachthavens. “We zien dat camperaars ongeveer de helft van de overnachtingen op campings doorbrengen. Ik denk dat daar een mooie kans ligt voor bedrijven die de camperplaatsen jaarrond geopend houden. Dat geldt vooral voor bepaalde regio’s. De hele Noordzeekust is populair, vooral bij Duitsers. Belgen en Nederlanders gaan graag met de camper naar Zeeland, Limburg, Noord-Brabant en Gelderland. Juist daar zijn nieuwe overnachtingsplaatsen dus zeer welkom.” Het aantal Nederlandse campers is in vier jaar 40% gestegen. 05-2022 | Recreactie 33

Uw inventaris in één keer compleet en altijd up-to-date. Ons full-service concept bespaart u veel tijd en hoofdbrekens. Als specialist in complete inventarispakketten verzorgen wij snel en accuraat de volledige inventaris voor uw recreatiewoningen. Van theelepel tot tuininventaris. En via de handige app kunt u deze daarna eenvoudig op peil houden. Want de kracht van ons assortiment is dat wij artikelen langdurig kunnen naleveren. Stationsplein 8a • 2801AK Gouda • tel. 0182 511 511 • www.marindex.nl Bedrijfsoverdracht DEN OTTER VAN VLIET BEDRIJF S OPVOLGING | TAXATIE | COACHING Bent u bezig met de toekomst? Lijkt het nog ver weg, of is het juist dichtbij? Samen met u kijken we naar de mogelijkheden en maken we een plan. www.denottervanvliet.nl info@denottervanvliet.nl Tel. 0412 47 42 82 Broekhoek 28 5384 VR Heesch ® vakinfo Terrasmeubilair: meer uitstraling, meer omzet Voor de gast die lekker wil genieten op zijn terras is het plastic kuipstoeltje echt passé. Net als bij de inrichting van het interieur van het vakantieverblijf verwacht hij ook op het terras minimaal de luxe van thuis. Waar moet je op letten bij de aanschaf van ligbedden, terrasstoelen, tafels en loungesets? Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Madino Terrasmeubilair Lounge- en diningsets zijn er in vele varianten. Voor de recreatieondernemer is het de kunst om bij de aanschaf van dit terrasmeubilair de juiste keuze te maken. Daarbij zijn vier criteria belangrijk. - Kwaliteit Gasten gaan anders om met hun vakantiemeubilair dan met hun eigen meubilair thuis. Kies voor kwalitatief materiaal dat tegen een stootje kan en dat nageleverd kan worden. - Comfort Zorg ervoor dat de meubels een prettige zitting, rugleuning en armleuning hebben. - Uniek aanbod Verras de gast met een onderscheidende uitstraling. Het terrasmeubilair moet er uitnodigend uitzien. Dat begint al met de presentatie op je website. Denk bijvoorbeeld aan aluminium tafels met houtlook. - Geen onderhoud Kies voor meubilair dat vier seizoenen buiten kan staan en nauwelijks tot geen onderhoud nodig heeft. Ga niet voor losse kussens en beschermhoezen. Kies liever gestoffeerde meubels die comfortabel zijn en eenvoudig schoon te maken. Gestoffeerde meubels met geïntegreerde kussens (voorzien van dikke vullingen) zijn wel zo praktisch en het ziet er het hele jaar rond gezellig uit. Wel of geen aluminium? Houd bij de aanschaf van ligbedden rekening met de locatie waar deze gebruikt worden. Hoewel de meeste terrasstoelen zijn gemaakt van aluminium, is dit voor een ligbed dat wordt gebruikt bij een zwembad niet aan te raden. Polypropyleen is dan een betere keuze. Hanging eggs creëren een authentiek loungegevoel en hebben als voordeel dat ze de ruimte optisch een stuk groter maken. Het is een product waarmee je je gast kunt verrassen. Daarnaast is het een mooi object om bij kleinere accommodaties, zoals tiny houses, in te zetten. Hanging eggs passen heel goed bij een tiny house Nog twee laatste tips om te onthouden: zorg voor eenheid in uitstraling bij de keuze van nieuw terrasmeubilair. Dat geeft rust. En kies voor meubilair met zo weinig mogelijk (liefst géén!) scharnierende delen. Zo voorkom je onnodige extra inzet van je medewerkers bij eventuele vervanging van boutjes. Maar bovenal: kies voor kwaliteit en comfort. De ervaring leert dat wanneer je bij enkele woningen een loungeset plaatst, deze op voorkeur geboekt worden. Met dank aan Madino Terrasmeubilair 05-2022 | Recreactie 35

De No. 1 B2B beddenleverancier Boxsprings Matrassen Nieuw in de verkoop: - 4,8 hectare eigen grond; - circa 200 kampeerplaatsen; - met overdekt zwembad. aandacht? Stapelbedden Bedtextiel Taxatie nodig?Wilt u uw bedrijf verkopen? Wij zijn u graag van dienst! Kiest u ook voor een écht familiebedrijf Kijk voor meer informatie op: www.hiswa-recrontaxateur Een fraai in het Friese Merengebied gelegen camping: Zoekt u hierbij begeleiding, met oog voor persoonlijke Vraagprijs: € 2.150.000,00 Neem dan contact met ons op! in Noord-Nederland? Neem dan contact Nadere www elaar O.Z. 592 462 844 22 32 10 10 Kijk atie op: Volg ons op social media W: www.uwbedpro.nl T: +31 (0)88 33 22 310 M: advies@uwbedpro.nl Gastensets & Inventaris voor de recreatie Een warm welkom zit 'm in de details. Door nét dat beetje extra te doen, voelen uw gasten zich welkom en thuis. Zo creëert u een buitengewone vakantiebeleving, die zorgt voor tevreden en terugkerende gasten. Vossenlaan 16 9408 CN Assen T (0592) 46 28 44 www.hiswa-recrontaxateur.nl www.hiswa-recronmakelaar.nl E info@recratief-bedrijfsmakelaars.nl I www.recratief-bedrijfsmakelaars.nl part of renewables Vaart u al de groene koers? Wij navigeren u hier graag doorheen. www.mainenergie.nl Vastgoed & Overheid Advocatuur nieuwe stijl Scherp & persoonlijk ZYPP advocaten T: 026 - 702 47 87 info@zypp.nl Kijk voor meer gastensets en inventaris op wecoviservice.com www.zypp.nl Kennispartner RECRON en specialist op het gebied van recreatief vastgoed. nl productnieuws Tekst: Jaap van Sandijk Alles-in-1 reserveringssysteem Recranet Booking is een online reserveringssysteem dat, aldus de producent, zorgt voor meer boekingen, optimale automatisering en het ontzorgen van vakantieparken, campings en verhuurorganisaties tot aan hotels. De totaaloplossing bestaat uit de website met zoek-en-boekfunctie, het reserveringssysteem en online marketing. (0118) 20 20 19 www.recranet.nl Extra fris toilet De fl exibele urinoirmatten Rood Reinigend en Extra Verfrissend Tropical van Wola zijn gemaakt van doorschijnend materiaal. Ze bevatten tot tien keer meer parfum dan traditionele matjes. De toplaag bestaat uit kleine puntjes waardoor spetteren vermindert. Het urinoirmatje bevat goede bacteriën die het urinoir reinigen en stank tegengaan. De matjes passen in elk urinoir en zijn 30 dagen werkzaam. Waterglijbanen Watergames & More heeft een volledig nieuw mallenpakket ontwikkeld voor de waterglijbanen. Dankzij de nieuw ontwikkelde glijbaanmallen kan de producent nog beter voldoen aan de vraag van de klant. Doordat het bedrijf ook een geheel eigen multimediasysteem heeft ontwikkeld, kunnen de glijbanen tot complete attracties worden ontwikkeld. (079) 206 50 60 www.watergamesandmore.com Inchecken in een bushokje 24 uur geopend voor de gasten, zonder inzet van personeel. Dat kan met het incheck-bushokje van Tommy Booking Support. De zuil is gekoppeld aan het reserveringssysteem, zodat de gast op elk gewenst moment kan boeken, betalen en inchecken. Ook de slagboom is gekoppeld, zodat deze automatisch open gaat als de boeking is afgerond. De zuil is hufterproof en weerbestendig. Op de foto de zuil op Camping Zeehoeve. (0318) 49 58 88 www.tommybookingsupport.nl (050) 312 96 85 www.wola.nl 6 85 l 85 05-2022 | Recreactie 37

Bereid uw camping voor op de toekomst IAAPA Expo Europe is de plek waar duizenden recreatie en leisure professionals samenkomen om de laatste trends te ontdekken. Honderden leveranciers presenteren hun innovaties, waaronder speeltoestellen, zwembadinfrastructuur en springkastelen, maar ook bijvoorbeeld nieuwe concepten qua eten & drinken en reservatiesystemen. Mis uw kans niet om uw vakantieresort/camping op te waarderen. BEURS: 13–15 Sept. | 2022 CONFERENTIE: 12–15 Sept. | 2022 LONDEN, VERENIGD KONINKRIJK REGISTREER NU IAAPA.org/IAAPAExpoEurope @IAAPAEMEA | #IAAPAExpos BAKWANDEN MET SLECHTS 22 KW net zoveel capaciteit als andere merken met 35 kW Een revolutionair frituurconcept: Fry Logic Denkt u zich eens in: een lagere energierekening, een grotere afbakcapaciteit, meer gebruiksgemak, milieuvriendelijk ondernemen en een overheerlijk eindproduct. Fry Logic biedt het allemaal! 100% Nederlands fabrikaat Model met enkele afzuiging. Frontpaneel leverbaar in elke gewenste RAL-kleur. 100% Nederlands fabrikaat EEN BAKWAND OP MAAT omdat elke ondernemer uniek is, net als zijn bakwand N DIT WAARDEREN ONZE KLANTEN ✓ Adviseurs die meedenken in praktische oplossingen ✓ Maatwerk mogel� kheden van onze rvs fabriek ✓ Korte levert� den ✓ Vakkundige installatie ✓ 24/7 Service met landel� ke dekking Benieuwd naar ervaringen van onze klanten? www.hakpro.nl/projecten EMMELOORD Platinaweg 21 8304 BL Emmeloord Tel: (0527) 635 635 info@hakpro.nl AMSTERDAM De Flinesstraat 20 1114 AL Duivendrecht Tel: (020) 665 6428 amsterdam@hakpro.nl GRONINGEN Verl. Bremenweg 10c 9723 JV Groningen Tel: (050) 318 1600 groningen@hakpro.nl ROTTERDAM Schuttevaerweg 13 3044 BA Rotterdam Tel: (010) 750 2750 rotterdam@hakpro.nl VENLO Venrayseweg 44 5928 NZ Venlo Tel: (077) 387 4242 venlo@hakpro.nl VLISSINGEN Bedrijfsweg 9 4387 PD Vlissingen Tel: (0118) 493 222 vlissingen@hakpro.nl 20-10-00 Alle prijzen zijn in euro's, exclusief BTW en wettelijke verwijderingsbijdragen. Wijzigingen voorbehouden zonder voorafgaande kennisgeving. Zet- of drukfouten voorbehouden. ONLINE BESTELLEN? www.hakpro.nl De Vivo bakwand met dubbele afzuiging. Dubbel zo indrukwekkend en vrijwel geurloos. De robuuste uitstraling, afgeronde hoeken en naadloze afwerking zijn kenmerkend voor de ViVo bakwand. Het afwerkingsniveau en materiaalgebruik zijn van ongekend niveau, net als de (indelings) mogelijkheden. De ViVo is eenvoudig te bedienen waardoor al uw personeel dezelfde kwaliteit friet aflevert. N G r G r A T A T T T R n R n T U A T U A I I I I E E I I o o F F e e R R m m U U R R * K * K E f E f E E L L S a S a r r e e n n a a r r d d e e v v o o o o r r w w a a a a r r d d e e n n

27 september Countu s Recreati econgres Countu s helpt jou als recreati eondernemer met het maken van strategische keuzes. Tij dens het Countu s Recreati econgres brengen beroepsprofessionals jou op de hoogte van trends en ontwikkelingen en kun je inspirerende kennissessies bij wonen! We organiseren ti jdens deze dag 3 kennissessies: ‘Energietransiti e in de recreati e’, ‘Sti kstof en de gevolgen’ en ‘Jezelf spiegelen als ondernemer’. Gastsprekers zij n Erik van der Heij den (directeur van Hof van Saksen), Coen Bertens (voormalig directeur van de Eſt eling) en Hans van Leeuwen (trendwatcher en conceptontwikkelaar bij Pleisureworld). Meld je snel aan voor deze inspirerende dag! Datu m: 27 september 2022 Locati e: Hof van Saksen (Borgerderstraat 12, Nooitgedacht) Kosten: € 50,- per persoon Programma en aanmelden: www.countu s.nl/recreati econgres COUNTUS.NL/RECREATIECONGRES Meld je snel aan!

RECREACTIE 4 | juli 2022 magazine over recreatie en toerisme Taskforce gastvrijheid We moeten nú doorpakken! Nieuwe rubriek: wat speelt er in de provincies? Bij Zeilschool Vinkeveen draait alles om opleiden en leren Vinger aan de pols bij invoering van de Omgevingswet

Dé specialist in de bouw van sanitaire units van hoge kwaliteit Maatwerk dat volledig aan uw wensen voldoet Volledige ontzorging van ontwerp tot sanitaire installatie Innovatieve milieu- en energiebewuste oplossingen Onderhoudsvriendelijke en duurzame materialen Units zijn schakelbaar, fl exibel en verplaatsbaar mobielbouw.nl biedt u nog veel meer informatie t e – Ijsseldelta Marina - IJsselzicht - Het Kamper Erve - De Markplas Nieuwe eigenaar! – Beaufort Watersport – Buitenplaats Bergen op Zoom – Buitenplaats Drenthe – Catzand de Betteld – Bospark de Eese – De Eikenhof – Groepsaccommodatie Eikenhorst – De Fontein – Camping Hanestede Receatieak Hdi – Recreatiepark Hazeduinen – Herberg Tiengemeten - Meerzigt Eastermar - De Nieuwe Riet - De Olde Kottink - De Portlander - De Rotonde - Sauna Beauty Oase - Sportcentrum Berghem - Stoeterij Handel - Camping Tolhuis - Camping Verkrema - Het Witte Za - De Twentse E - Vrede Oord - De Wilzangh erkrema a Es gh WIJ WENSEN ALLE NIEUWE EIGENAREN EEN SUCCESVOL SEIZOEN TOE! Ook benieuwd naar aankoop- of verkoopmogelijkheden? Neem contact op met één van onze specialisten: Adri Mijnheer, Thijs Lunenburg, Rianne Jansen, Yvette Mijnheer, Maxx Hup of Harm-Jan Mooiweer. vandeloosdrechtrbm.nl Verblijfsrecreatie Watersport Dagrecreatie Sport en Wellness DÉ RECREATIE BEDRIJFSMAKELAAR F.A. Molijnlaan 28, 8071 AG Nunspeet Tel: 0341 - 25 23 63

AL MEER DAN 40 JAAR UW MAKELAAR EN TAXATEUR VAN RECREATIEBEDRIJVEN colofon voorwoord Hoofdredactie: HISWA-RECRON, Marike Rosier, communicatie@hiswarecron.nl Eindredactie: Maarten Bokslag, www.bokslag.com Redactiecommissie: Wanda van Eck, Jeff rey Belt, Stijn Boode Marike Rosier Aan dit nummer werkten mee: Jaap van Sandijk, Eelco de Jong, Facet, Guido Klep Vormgeving: Jessica Dales, Dock35 Media Coverfoto: RCN Bladmanagement: Dock35 Media, Sjoerd Franssen Advertenties: Dock35 Media, Martijn Penning, (0314) 355 826, martijn@dock35media.nl Druk: Senefelder Misset Doetinchem B.V. Abonnementen: HISWA-RECRON, Storkstraat 24, 3833 LB Leusden, communicatie@hiswarecron.nl, (033) 303 9700, 65 euro per jaar. 32,50 euro voor studenten en medewerkers van recreatiebedrijven. Gratis voor HISWA-RECRON-leden, overheden en pers. Als vakblad hanteren wij de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er vanuit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Oplage: 4.400 exemplaren. De samenstellers hebben de grootst mogelijk zorgvuldigheid betracht. Noch HISWA-RECRON, noch redactie, noch auteurs aanvaarden enige aansprakelijkheid bij eventueel voorkomende fouten. PARTNERS IN BUSINESS: Manager Communicatie 80-20-regel In 1906 stelde de Italiaan Vilfredo Pareto dat 80% van de bezittingen in Italië in handen was van 20% van de Italiaanse bevolking. Deze 80-20-regel wordt dan ook wel het Pareto-principe genoemd. Een bedrijfseconoom uit die tijd, Joseph Juran, populariseerde deze term omdat hij ontdekte dat de 80-20-regel op heel veel aspecten toepasbaar is. 80% van de uitkomsten kan verklaard worden door 20% van de oorzaken. In de column RecreAnders op pagina 13 lees je ook over dit principe. Hier gaat het over de 20% niet-vitale vakantieparken die het beeld van de 80% vitale parken mogelijk vertroebelt. Deze column en vooral de conclusie is mij uit het hart gegrepen! Je zou dit principe ook kunnen omdenken. Door te focussen op de 20% activiteiten die je het leukste vindt, en waar jouw passie ligt, levert dat 80% van de beste resultaten op! Dit kan zowel gelden KENNISPARTNERS: voor je bedrijf of werk als privé. Vermijd zoveel mogelijk de 80% van de activiteiten waar je geen plezier uithaalt, volgens mij zit je dan niet alleen persoonlijk beter in je vel, maar draag je ook nog eens positief bij aan de maatschappij. Ook voor onze branche is zo’n positieve bijdrage goed. Voor de beeldvorming op de arbeidsmarkt, voor het recreëren in eigen land, voor de omzet en voor de werklust op jouw bedrijf. Om ook de werklust en positieve bijdragen van de HISWA-RECRON regiomanagers te delen, starten we een nieuwe rubriek, die laat zien wat de belangrijke issues in de provincies zijn en hoe de regiomanager daar samen met leden mee omgaat. Lees deze rubriek vooral! Maar misschien moet je dan de 80-20-regel even loslaten en de tijd nemen om 100% te lezen en te genieten? Veel leesplezier! 04-2022 | Recreactie 5

Nu ook in Nederland Adria is een pionier op het gebied van de ontwikkeling van campings met hoogwaardige huuraccommodaties. Ons doel is om uw gasten een onderscheidende en unieke vakantie-ervaring te bieden. Onze “one-stopshop”-benadering houdt in dat wij met onze klanten samenwerken van conceptontwikkeling tot service en aftersales. Campings, touroperators en vakantieparken profiteren allemaal van onze unieke service. Lid van: Adria Home Benelux c/o Daalmann Mobilheime GmbH Rudolf-Diesel-Str. 11 D - 49843 Uelsen Tom Imming Projectmanager Camping & Toerisme T: 0031 (0)6-28488267 E: tom@daalmann.com www.adria-home.com | www.adria-holidays.net inhoud Informatief Opinie 08 14 31 32 33 Onder de aandacht Kort nieuws uit de branche Coverstory Krijgt de samenwerking in Taskforce Gastvrijheid een vervolg? “We moeten nú het moment pakken” Kennis delen Goed opletten met de Omgevingswet Vakinfo Een razendsnelle metamorfose van je park Productnieuws Een overzicht van de laatste innovaties 11 13 28 20 24 De provincies Wat speelt in Noord-Brabant en Limburg? Mens&bedrijf In beeld Mindful ontspannen bij Ons Buiten De bezieling Thom Hoff van Zeilschool Vinkeveen Columns Green Key RecreAnders 04-2022 | Recreactie 7

onder de aandacht Plastic bungalow op Geversduin Sommige soorten plastic zijn prima te recyclen. Andere soorten zijn lastig. Het eerste vakantiehuis in Europa dat gemaakt is van moeilijk recyclebaar plastic is geopend op Camping Geversduin in Castricum. Het is zelfs deels gemaakt van plastic dat door gasten van de camping verzameld is op het strand van Castricum. Ook bij de inrichting van het huis is rekening gehouden met het duurzame karakter en gebruik gemaakt van duurzame materialen. Niet alleen de buitenkant van ‘het plastic huis’ is gemaakt van gerecycled plastic, ook aan de binnenkant van het huis is dit doorgevoerd. Zo zijn de keukenkasten gemaakt van gerecyclede pet-flessen en zitten gasten onder meer op de ‘ocean chair’, die gemaakt is van 100% oceaanplastic. De Beekse Bergen bouwt 122 accommodaties Park de Beekse Bergen in Hilvarenbeek is flink aan het bouwen. 2 juni werd het nieuwe centrumgebouw geopend, nadat het vorige een jaar geleden af was gebrand. Eind april begon het park bovendien met de bouw van 112 nieuwe accommodaties met hotelservice bij het Safari Resort. De kamers hebben uitzicht op een nieuw aan te leggen savanne. Hier zullen onder andere giraffen, zebra’s, struisvogels, antilopen en witte neushoorns te zien zijn. “Uit onderzoek blijkt dat gasten graag een kortere periode, bijvoorbeeld één of twee nachten, bij ons willen verblijven”, vertelt general manager Stephanie Struis. “Er is een grote vraag naar ontzorging. Mensen willen er echt even uit en dan is het fijn als je gewoon kunt aanschuiven voor ontbijt, lunch en diner.” Pilot: meer leerlingen naar vmbo Recreatie We schreven er in Recreactie al vaker over: het aantal studenten dat kiest voor de richting toerisme en recreatie is aan het dalen. HISWA-RECRON werkt er samen met vmbo, mbo en hbo-opleidingen aan om de opleidingen aantrekkelijker te maken voor toekomstige studenten. In het vmbo starten vanaf 2022 pilot-praktijkprogramma’s op 150 vmbo-scholen. Dankzij HISWA-RECRON doen recreatie en watersport(industrie) mee aan deze pilot-praktijkprogramma’s. De ondernemingen kunnen daar een belangrijke bijdrage aan leveren. Neem contact op met vmbo-scholen in je eigen regio voor het geven van gastlessen, het verzorgen van excursies en het aanbieden van praktijkstages. Meer weten? Neem contact op met Herbert van Oord h.vanoord@hiswarecron.nl 033 - 303 97 34 8 Recreactie | 04-2022 Foto: Beekse Bergen Foto: FNV Recreatie Projectmanager Arbeidsmarktbranding Rosemarijn de Jong (46) begon eind april bij HISWA-RECRON als Projectmanager Arbeidsmarktbranding en arbeidsmarktcommunicatie. Haar doel is het op de kaart zetten van deze sector als goede, leuke en interessante werkgever door middel van branding en communicatie. Haar vorige baan was Senior adviseur Smart Mobility bij de gemeente Rotterdam. “Nu maak ik de overstap van de wereld van slimme mobiliteit naar de watersport- en recreatiesector”, vertelt Rosemarijn. “Dat is voor mij een logische overstap in verband met de liefde voor deze branche en mijn ervaring in het leiden van projecten en het enthousiasmeren, stimuleren en verbinden van diverse stakeholders. Ik heb erg veel zin om samen met leden van HISWA-RECRON, scholen en bonden Nederland te laten weten hoe leuk het is om te werken in de watersport- en recreatiesector!” Rosemarijn woont met haar vriend en hun zoon in Den Haag, maar voor deze zomer staat een verhuizing naar Lemmer op de agenda. “Ik ben dol op zeilen, buiten zijn in, op en aan het water en dat komt in Lemmer helemaal goed.” Blauwe vlaggen 2022 uitgereikt Op 12 mei werden in Elburg de Blauwe Vlaggen en Groene Wimpels 2022 uitgereikt. De Blauwe Vlag is het internationale symbool voor veilige, duurzame en schone jachthavens, en voor schone stranden met goede waterkwaliteit. 130 jachthavens en 59 stranden ontvingen dit jaar de Blauwe Vlag. Van de 130 jachthavens is maar liefst driekwart lid van HISWA-RECRON. In Nederland kunnen jachthavens met een Blauwe Vlag in aanmerking komen voor een extra award: de Groene Wimpel. Een jachthaven verdient deze wimpel door extra inspanningen te doen op gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen en verduurzaming van de jachthaven. Dit jaar ontvingen 25 jachthavens de Groene Wimpel. Kamermoties onderzocht en beantwoord Het afgelopen jaar zijn er in de Tweede Kamer diverse moties ingediend die te maken hebben met het bewonen en bouwen van recreatiewoningen. Minister Hugo de Jonge van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening deed 20 mei in een brief aan de Kamer verslag van de voortgang. Met de motie Koerhuis en Van Eijs verzocht de Kamer om gemeenten de mogelijkheid te geven om objectgebonden (in plaats van persoonsgebonden) vergunningen ten behoeve van permanente bewoning van recreatiewoningen te verlenen. De minister heeft Bureau Berenschot onderzoek laten uitvoeren naar de neveneffecten van deze wijziging, waarbij ook HISWA-RECRON is geconsulteerd. De conclusie is dat de wijziging geen tot zeer beperkt effect zal hebben op de bewust door gemeenten verleende vergunningen voor permanente bewoning van recreatiewoningen. Gemeenten kunnen nu al op andere manieren permanente bewoning toestaan. Daarnaast verwacht Berenschot een grote hoeveelheid aan aanvragen, die mogelijk niet op tijd door gemeenten kunnen worden afgedaan. Vergunningen moeten dan van rechtswege worden toegekend. Dit zal leiden tot versnippering van de functies wonen en recreatie op parken. Berenschot adviseert om de inwerkingtreding van de Omgevingswet, die is voorzien op 1 januari 2023, af te wachten. Ook de motie van Kamerlid Bromet, waarin werd gevraagd te onderzoeken of nieuwbouwlocaties voor vakantiewoningen niet beter gebruikt kunnen worden voor reguliere woningen, is reeds afgerond. Onderzoeksbureau Buiten concludeert dat er geen concurrentie bestaat tussen locaties voor woningbouw en recreatiewoningen: beide functies hebben totaal andere ruimtelijke voorwaarden. r.dejong@hiswarecron.nl 033 - 303 97 35 04-2022 | Recreactie 9 Foto: Studio Lusin

Bezoek gelijktijdig ook AGROTECHNIEK HOLLAND entreekorting via www.groentechniekholland.n Kortingscode: Recreactie Vier dagen lang hét vakevenement voor professionals in de openbare ruimte ND d.nl onder de aandacht column CAO recreatie app In het vorige nummer van Recreactie konden wij al melden dat de cao Recreatie rond is, met een looptijd van 1 januari 2022 tot 31 december 2023. In de app van de Cao Recreatie is de nieuwe cao 2022-2023 nu ook opgenomen. Deze app is te downloaden zowel in de App Store als voor Android. De volledige tekst van de cao met de loontabellen is in de app opgenomen. Daarnaast tref je er veel gestelde vragen aan en uitgebreide toelichting op de cao. De modelarbeidsovereenkomsten A tot en met G uit bijlage 4 zijn te downloaden in Word en daarmee gemakkelijk beschikbaar. Proeftuin Sinds december vorig jaar ben ik Green Keykeurmeester. Ik kom op heel wat bedrijven en merk dat ondernemers graag duurzaam en toekomstgericht willen ondernemen. Maar ook dat ze er moeite mee hebben om het handen en voeten te geven. Wil je met het hele bedrijf van het gas af? Trek er gerust een ton of anderhalf voor uit. Wil je je bedrijf aanpassen aan een ecologisch streefbeeld? Hoe doe je dat, en waar moet je beginnen? Mijn tip: Maak het klein en probeer dingen in je bedrijf uit. Zoals een paar lokaal geproduceerde en vegetarische gerechten op de menukaart. Nieuwe leden Tussen 15 april en 1 juni zijn de volgende bedrijven lid geworden van HISWA-RECRON. Welkom! • Olivier Events, Tolbert, www.olivierevents.nl • JR E-Yachts BV, Drachten, www.jryachts.nl • Prior Yachting, Middelburg, www.prioryachting.nl • Jachttechniek Holland BV, Aalsmeer, www.jachttechniekholland.nl • Sportmomentje, Amsterdam, www.sportmomentje.nl • Breskens Apartments BV, Breskens, www.breskensapartments.com • Zicht op Water, Zeewolde, www.zichtopwater.nl • Beaufort Watersport BV, Woudsend, www.beaufortwatersport.nl • Erve Raewyck BV, Radewijk, www.raewyck.nl • Nederzandt Sport Events, Noordwijk ZH, www.nederzandt.nl • Daalmann Mobilheime GmbH/Adria Home Benelux, Uelsen (Dld.), www.daalmann.com Vertel waarom je bepaalde dingen doet en die keuzes maakt, en kijk hoe je gasten erop reageren. Zo kun je ook gescheiden inzamelen: textiel, sinaasappelschillen, koffiedik: er zijn geweldige toepassingen voor, die weer kunnen terugkeren in je bedrijf. Een ander idee: maak (letterlijk!) een proeftuintje met alleen de planten en struiken die bij de omgeving passen. Of een zichtbare moestuin, waarbij de kruiden weer terugkomen op je menukaart. Leuk voor je gasten, goed voor de vogels. Zo’n proeftuintje hoeft maar 5 bij 5 meter te zijn. Een stap verder is een vakantiehuisje met een volledig circulaire inrichting. Misschien zelfs natuurinclusief gebouwd, van hout met een groendak en andere duurzame materialen. Gasloos en passend bij de natuur in de streek. Mijn gok is dat de meeste gasten het geweldig zullen vinden en dat het echt bijdraagt aan de beleving. Dus ga eens brainstormen in het team of samen met de gemeente of het IVN. Ook Green Key kan heel veel inspiratie bieden. Zo maak je als ondernemer dingen zichtbaar en bespreekbaar, en zet je ook nog een klein stapje voorwaarts. Guido Klep, keurmeester Stichting KMVK Meer weten over Green Key? Neem contact op met Erik van Dijk E: erik@kmvk.nl T: 06 - 12 81 06 41 04-2022 | Recreactie 11 Foto: Jachttechniek Holland

LOTEC GEEFT WATER VORM DE EUROPESE SPECIALIST VOOR ‘STATE OF THE ART’ ZWEMBADEN EN WATERTECHNIEK. LAGO Kortrijk-Weide Exclusief distributeur Drenkelingendetectie Lotec is een Europese specialist voor ‘state of the art’ zwembaden en watertechniek. We zijn uitgegroeid tot een absolute specialist met kwalitatief hoogwaardig zwemwater als belangrijkste uitgangspunt. Hierbij gaan wij tot het uiterste. Met geavanceerde technologieën en efficiënte oplossingen creëren we innovatieve (beheers)systemen die water een extra dimensie geven. In veel gevallen ontstaan op onze eigen tekentafels. We durven daarom wel te stellen dat we onze sporen als totaalinstallateur op zwemwater gebied hebben verdiend. Onze naam staat garant voor de hoogste waterkwaliteit en is onlosmakelijk verbonden met uw, maar ook onze reputatie. ONTDEK WATERPROOF H2O TECHNOLOGY, ONTDEK LOTEC! LOTEC Nederland LOTEC Noord-Oost LOTEC Belgium Boven Zijde 12, 5626 EB Eindhoven Koppelstraat 35, 7391 AK Twello Esperantolaan 4, 3001 Heverlee T 040 243 00 21 T 057 174 38 00 T 016 98 01 03 E info@lotec.nl E twello@lotec.nl E info@lotec.be www.lotec.nl www.lotec.nl www.lotec.be de onder de aandacht RecreAnders Nieuw: de ACSI Awards Voor het eerst werden dit jaar de ACSI Awards uitgereikt. Via de diverse websites van ACSI konden recreanten stemmen op hun favoriete bedrijven en dat leverde een prijzenregen op: maar liefst 120 prijzen in heel Europa. In Nederland vielen de volgende bij HISWA-RECRON aangesloten bedrijven in de prijzen. Van harte! – Camping Het Lierderholt: Beste camping – Recreatiepark Samoza: Mooiste campingzwembad – Recreatiepark ’t Veluws Hof: Beste fi ets- en wandelcamping – Camping Cassandria-Bad: Beste campinganimatie – Camping Ommerland: Meest hondvriendelijke camping – Camping ’t Geuldal: Beste campingrestaurant – Vakantiepark Delftse Hout: Beste camperplaatsen. Johan Drenth en Bob Kettering Facet, ruimtedenkers in recreatie De top van Europa De Nederlandse campings behoren al jarenlang tot de top van Europa. Elk jaar weer worden bedrijven succesvol genomineerd voor diverse Europese awards. De Europese gasten weten Nederland goed te vinden en vertrouwen op de kwaliteit van de Nederlandse recreatieondernemers. En Meerwijck gekocht door Franse keten In april hebben Gert en Petry de Vries hun KampeerterreinJachthaven Meerwijck (Kropswolde) verkocht aan de Franse recreatie keten Siblu Villages. Sinds 1975 heeft de familie de Vries het bedrijf ontwikkeld tot een populaire camping met 524 standplaatsen, een jachthaven met 212 ligplaatsen, een overdekt zwembad en een Beach Club met zandstrand aan het Zuidlaardermeer. Met de overname heeft Siblu nu een vierde vakantiepark in Nederland – naast 22 Franse parken. Mochtar Velders van Siblu Nederland vertelt dat de camping komende jaren verder wordt ontwikkeld. “We zullen ons daarbij richten op de verkoop en verhuur van vakantiechalets op jaarplaatsen en het ontwikkelen van nieuwe services en faciliteiten voor de eigenaars en toeristische verblijfsgasten.” hoewel we hier onwijs trots op moeten zijn, vinden recreatieondernemers dit over het algemeen maar heel gewoon. We doen gewoon ons best … Maar als we kijken naar het politieke niveau is het beeld van Nederlandse campings en recreatieondernemers minder rooskleurig. Maar liefst 20% van de branche is, volgens onderzoek, helemaal niet vitaal! Door vitaliteitsscans en programma’s als ‘Massa is kassa’, ontstaat een misplaatst beeld van de sector. Door het accent te leggen op 20% van de markt, wordt de 80% vergeten die wél succesvol is. Er worden miljoenen uitgetrokken om die 20% te veranderen en er komt beleid om de ontwikkelvrijheid aan banden te leggen. Maar daarmee benadeel je de goede bedrijven. Laten we juist die 80% een podium bieden. Leg de nadruk op het succes van de branche. De werkgelegenheid die deze brengt, in de wijde omgeving. In veel regio’s halen voorzieningen als supermarkt, zwembad, horeca en culturele voorzieningen hun bestaansrecht uit de aanwezigheid van campings, jachthavens en vakantieparken. We moeten de geweldige innovatiekracht van de branche uitlichten, de bijdrage aan natuurinclusief en circulair ondernemen benoemen en de geluksmomenten, waar elke dag aan wordt gewekt. Leg de focus op het succes. Dan wil toch iedereen in deze sector werken? Nu hoor ik je denken: ‘Mooi verhaal, maar wat kan ik hiermee?’ Als jij niet vertelt hoe trots je bent op het recreatiebedrijf, je werknemers en je gasten, hoe moet een ander dat dan weten? Je kunt zelf de lokale politiek benaderen en focus claimen voor je positieve bijdrage. Want die 80% doet niet gewoon zijn best, maar levert een geweldige bijdrage aan de maatschappij! 04-2022 | Recreactie 13 Foto: Meerwijck Foto: Het Lierderholt

coverstory Succesvolle samenwerking in Taskforce Gastvrijheid Schouders eronder en doorpakken Gastvrij Nederland en de Taskforce Gastvrijheidssector speelden een belangrijke rol in de coronajaren. Er werd een ambitieuze Actie Agenda geformuleerd die de sector duurzaam richting 2030 stuurt. Nu is het zaak om de gezamenlijke spirit vast te houden en door te pakken, vinden alle partijen. Maar wie zet de eerste stap? Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: VisitBrabant, NBTC, Koen Smilde, Buitencentrum Gastvrij Nederland – de Nationale Raad voor toerisme, recreatie, horeca en vrije tijd – verenigt sinds ruim tien jaar de werkgevers in de gastvrijheidssector. In de jaren 2020 en 2021 beleefde de 14 Recreactie | 04-2022 koepelorganisatie zijn finest hour door een krachtige gezamenlijke stem te laten horen tijdens de coronacrisis. Ook waar het ging om het verbinden van partijen en kennisuitwisseling was (en is) Gastvrij Nederland van grote betekenis. “Opeens bleek hoe ontzettend belangrijk het is om korte lijnen te hebben, om snel te kunnen schakelen op collectieve onderwerpen als kennisdeling en lobby”, stelt HISWA­RECRON directeur Geert Dijks. ‘Terugkijkend hebben we in de coronatijd een belangrijk netwerk gerealiseerd’ Herstelmaatregelen De intensievere samenwerking leidde in juni 2020 tot de oprichting van de Taskforce Gastvrijheidssector. Deze werd ingesteld door toenmalig staatssecretaris Mona Keijzer van EZK. In de Taskforce zijn naast de partijen uit Gastvrij Nederland ook het IPO (provincies), VNG (gemeenten), Celth (onderzoek), NBTC en het ministerie van EZK vertegenwoordigd. Het doel van de Taskforce was om in crisistijd snel te kunnen schakelen over steunpakketten en herstelmaatregelen en om samen te werken aan duurzaam herstel van de sector. “Terugkijkend hebben we in de coronatijd een belangrijk netwerk gerealiseerd”, stelt Dijks. “We hebben veel contacten kunnen uitbouwen en zijn zowel bij de Kamerleden als bij de ministeries nu een bekende en gewaardeerde partij. Het Algemeen Overleg Toerisme bijvoorbeeld was min of meer vergeten. Dat werd op 11 mei voor de eerste keer weer georganiseerd en dan zie je dat de partijen een stuk dichter bij elkaar staan.” Dat bleek onder meer uit de woorden van minister Micky Adriaansens van EZK tijdens het toerismedebat. “Een van de positieve effecten van de coronacrisis is dat we elkaar gevonden hebben, de sector en de overheid, en dat we een taskforce voor gastvrijheid hebben ingericht. Daarmee zijn we aan de slag. Ik zie dat als een heel mooi vertrekpunt van een samenwerking. Er ligt een hele ambitieuze Actie Agenda, die we met elkaar 04-2022 | Recreactie 15 >

Breng het ultieme vakantiegevoel naar buiten. Marindex levert complete tuinsets van gerenommeerde merken. Wij zorgen ervoor dat de tuinmeubelen het hele jaar op voorraad zijn, u en uw gasten zitten nooit meer zonder. De tuinmeubelen zijn speciaal geselecteerd voor gebruik in de recreatie en zijn daardoor duurzaam en blijven lang leverbaar. Bij Marindex vindt u onder andere de volgende tuinmeubels: stoelen, tafels, ligbedden, lounge sets en parasols. Neem contact op met een van onze medewerkers voor persoonlijk advies. Stationsplein 8a • 2801AK Gouda • tel. 0182 511 511 • www.marindex.nl WIL JE OOK VOLOP PROFITEREN VAN ALLE CAMPERSUCCESSEN? Neem vrijblijvend contact op en we helpen je graag verder! info@seijsener.nl 075-6810610 coverstory moeten vormgeven en oppakken. We hebben natuurlijk ook het NBTC, dat dit ondersteunt en ook professioneel sturing geeft aan het ontwikkelen van toerisme.” Plan zonder budget Dijks is zeer tevreden over de onderlinge samenwerking en blij dat het toerismedebat weer plaatsvindt. Maar hij is ook teleurgesteld dat de minister geen harde toezeggingen wilde doen. “Alle partijen onderkenden het belang van de sector en de Actie Agenda Gastvrijheidseconomie. Maar dit is een plan zonder budget. Helaas werd er niet gepleit om in de begroting ruimte te maken voor meer investeringen in de sector. Minister Adriaansens kon alleen maar toezeggen te faciliteren en te regisseren.” Belangrijke onderwerpen uit de Actie Agenda zijn onder meer het personeelstekort en spreiding van toerisme (zie kader). Jos Vranken krijgt als directeur van het NBTC een belangrijke rol toebedeeld bij het spreidingsbeleid. “Je ziet dat de afgelopen twee jaar de focus heel erg op de korte termijn lag: hoe overleeft de sector de crisis? Nu werken we aan een duurzame ontwikkeling voor de lange termijn, met een evenwicht tussen economische ontwikkeling, ecologie en de sociaal­maatschappelijke impact”, legt Vranken uit. “Wij zetten niet meer alleen in op kwantiteit, maar ook op kwaliteit en duurzaamheid. We richten ‘Je kunt geen plannen maken en dan zonder financiering zeggen dat iedereen aan de slag moet gaan’ ons minder op veraf gelegen markten en meer op de directe buurlanden. En de focus ligt weer sterker op het bekende ‘Lekker weg in eigen land’. Actie Agenda Gastvrijheidssector In de Actie Agenda Gastvrijheidssector worden vijf speerpunten benoemd die richting geven aan de ontwikkeling van de gastvrijheidssector. Het gaat dan om: • Lusten en lasten in balans Soms gaat het toerisme ten koste van de leefbaarheid, zoals in Amsterdam en Giethoorn. Kunnen gemeenten effectiever sturen op aanbod? • Nederland overal aantrekkelijk Dit gaat over het spreiden van toerisme. Door het land maar ook in de tijd, bijvoorbeeld door recreatie parken jaarrond geopend te houden. • Toegankelijk en bereikbaar Grote delen van het land zijn niet per openbaar vervoer bereikbaar. En hoe zit het met de toegang voor mensen met een beperking? • Duurzaam Toerisme heeft een flinke carbon footprint. Dat komt vooral door internationaal vliegverkeer en cruises. Het bewustzijn van consumenten zou vergroot moeten worden. • Gastvrij Hier gaat het vooral om human capital: de uitdaging om goede medewerkers te vinden. Dit moet samen met de opleidingen worden aangepakt. Duitsland en België Het NBTC richt zich in de Nederland­promotie vooral op de buurlanden. “Wij richten onze inspanningen op de markten waar ze het meeste rendement hebben. Soms hebben mensen het beeld dat wij enkel proberen om mensen uit het verre oosten naar ons land te halen. Dat is niet zo. Maar zo’n groep Chinese of Japanse toeristen valt wel veel meer op. Laten we het even in verhouding zien: in 2019 kwamen er 365.000 Chinese verblijfstoeristen naar Nederland. En 6,5 miljoen Duitsers. Er is dus sprake van een scheve beeldvorming. Samen met de DMO’s, de regionale marketingorganisaties, gemeenten en ondernemers willen we de aantrekkelijkheid en zichtbaarheid van ons land juist in Duitsland, België, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk vergroten. Dat is nodig ook. Want we denken in Nederland dat alles weer bij het oude is. Maar uit onze monitor blijkt dat met name Duitse consumenten nog relatief terughoudend zijn om op vakantie te gaan en te boeken. Duitsers zijn verhoudingsgewijs nog erg gevoelig voor de coronadreiging en ook de oorlog in Oekraïne heeft daar een sterkere impact dan bij ons. Wij doen ons uiterste best om Duitse gasten dan toch te interesseren voor een verblijf in Nederland. Daar profiteren de leden van HISWARECRON ook van.” De Taskforce Gastvrijheid heeft tijdens de coronacrisis een belangrijke rol gespeeld. De samenwerking is opbouwend en positief. Alle partijen zijn het erover eens dat dit het juiste moment is om daar een krachtig vervolg aan te geven. Kortom: samen aan de slag met die Actie Agenda. Dat vindt ook Charlotte Wolff. Zij werkt bij het ministerie van EZK en is secretaris van de 04-2022 | Recreactie 17 >

Accommodation Management Het draadloze beheersysteem voor uw vakantiepark • Toegangsbeheer • Energiebesparende thermostaten • Melding bij rook, brand, lage cv-druk, inbraak, vorst of spanningsuitval • Te koppelen met uw reserveringssysteem www.icy.nl Totaalleverancier voor de recreatiesector Wij hebben een ruim assortiment artikelen die benodigd zijn in de camping- of recreatiebranche. Daarnaast bieden we ondersteuning op maat bij de voorbereiding én uitvoering van infrastructurele & technische projecten. Denk aan ontwerpberekeningen of begeleiding op het terrein, bijvoorbeeld bij het aanleggen van leidingsystemen. Extra korting voor HISWARECRON leden! Kijk voor meer informatie op wildkamp.nl/recreatie Bespaar veel energie coverstory Taskforce. “We moeten het met elkaar doen. Overheden, NBTC, DMO’s, onderzoeksinstituten, ondernemers. We geloven in die samenwerking en dat we elkaar kunnen versterken. Dat moet dus niet enkel van de overheid komen. Alle partijen moeten hier een inbreng leveren. En dit is het moment om er samen de schouders onder te zetten”, stelt Wolff. Tempo maken Ondanks alle mooie woorden vreest Geert Dijks toch dat het elan verdwijnt als er nu geen concrete toezeggingen komen. “We willen het tempo erin houden. Maar daar zijn dus ook fondsen voor nodig. Je kunt geen plannen maken en dan zonder financiering zeggen dat iedereen aan de slag moet gaan. Terwijl er opties genoeg zijn. Bijvoorbeeld door meer afstemming tussen de provincies. Alle provincies hebben projecten die op elkaar lijken. Kijk maar eens naar projecten op het gebied van innovatie, duurzaamheid en de energietransitie. Diverse provincies zijn daarmee bezig. Als al die provinciale projecten worden gekoppeld tot een landelijk project, kan dat wellicht worden opgewaardeerd tot een Europees project. Het geld dat de provincies er nu insteken wordt dan al gauw verdubbeld.” ‘Wij zetten niet meer alleen in op kwantiteit, maar ook op kwaliteit en duurzaamheid’ Dijks pleit ook voor versterking van Gastvrij Nederland. “Het is een samenwerking van veel brancheorganisaties, maar wat mij betreft met een te klein secretariaat. Ik vind dat we dat bij Gastvrij Nederland moeten uitbouwen naar een volwaardig secretariaat met meer slagkracht en coördinatie. Dan kunnen we nog beter het moment pakken. Zo bouwen we het succes dat we tijdens de coronapandemie boekten uit naar meer actuele onderwerpen.” Dijks denkt dan aan onderwerpen die voor de hele gastvrijheidssector belangrijk zijn: de human capital agenda, export, sociaal beleid, digitalisering, cybercrime, duurzaamheid, innovatie, knellende regelgeving en subsidieregelingen. Dijks zou het logisch vinden dat zo’n fulltime secretariaat net als nu zetelt in het VNO/MKB hoofdgebouw in de Malietoren in Den Haag. “Daar gaat zoveel rond. Al die VNOen MKB­commissies zijn bezig met zaken die ons aangaan. Europese regels, subsidies, nieuwe wetten. Ik zie de secretaris van Gastvrij Nederland als extra ogen en oren voor de deelnemende partijen. Zo verbeteren we onze voelhorens in het Haagse en Europese veld.” Gastvrij Nederland Gastvrij Nederland is de koepel van werkgevers in de gastvrijheidssector. Het overlegorgaan is ondergebracht bij VNO-NCW en MKB Nederland. Er zijn 18 leden. Bekende partijen zijn onder meer HISWARECRON, Koninklijke Horeca Nederland, de Club van Elf en de ANVR. Naast werkgevers zijn bijvoorbeeld ook de ANWB, het NBTC en VVV Nederland lid. Ondernemersagenda Gastvrij Nederland pleit er inmiddels voor om de goede contacten te gebruiken voor een beter gestructureerd overleg met de minister van EZK. Dijks: “We streven naar een aparte ondernemersagenda. Het gaat dan om specifieke zaken die we als ondenemersorganisatie willen bespreken met de minister en die niet op de Actie Agenda staan. We pleiten al jaren voor een eigen staatssecretaris. Die is er ook nu niet gekomen. Maar zo’n kortere lijn met het ministerie zou een stap in de goede richting zijn. Wellicht is de tijd nu rijp om dat te bereiken.” 04-2022 | Recreactie 19

in beeld Duurzaam en mindful ontspannen Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: Ons Buiten De transitie van Ons Buiten naar een steeds duurzamer bedrijf is in volle gang. De circulair gebouwde wellnessvoorzieningen met zwembad zijn een eyecatcher, waarbij binnen en buiten moeiteloos in elkaar overgaan. 20 Recreactie | 04-2022 Ons Buiten in Oostkapelle ontwikkelt zich tot een natuurlijk terrein waar biodiversiteit, grondkwaliteit en de creërende kracht van de natuur centraal staan. Daarmee gaat een droom van eigenaar Gabriël Coppoolse in vervulling. Al van jongs af aan is hij ervan overtuigd dat de natuur een belangrijke rol moet spelen op het terrein. Voor Coppoolse is de transitie dan ook veel meer dan het aansluiten bij een mondiale ontwikkeling. Het is de vertaling van zijn visie naar een bedrijfsstrategie. Ons Buiten speelt ook in op de nieuwe, alternatieve manieren van recreëren. “Gasten willen op vakantie ruimte creëren voor dingen waar ze thuis niet aan toekomen, zoals leven met het ritme van de natuur”, stelt de ondernemer. Wellness Opvallend onderdeel van de transitie is het Wellness & Poolgebouw. Het eerste circulair gebouwde zwembad van Nederland, waarbij gebruik is gemaakt van onder meer materialen uit de haven van Veere. In de architectuur van het zwembad is rekening gehouden met het ‘mindful’ gebruiken van deze voorziening. “De zichtlijnen naar buiten bevinden zich op zwemniveau, met uitzicht op de wellnesstuin. Dit nodigt uit om in het water te zijn”, legt Coppoolse uit. “En dus minder om op de kant te spelen of lang buiten het zwembad te verblijven.” Het Scandinavisch design legt de nadruk op rust en ruimte. “Opblaasbanden en vergelijkbare attributen vind je niet bij ons.” Naast het Wellness & Pool-gebouw heeft Ons Buiten samen met partners uit de boomhuttenbouw en landschapsinrichter Jos Willemsen een zo natuurlijk mogelijke water-modder-speeltuin ontworpen en aangelegd. “Een ideale voorziening voor kinderen om op hun eigen manier de verschillende natuurelementen te ontdekken.” 04-2022 | Recreactie 21

BESPAAR OP BEDRIJ FSKOSTEN en spaar het milieu! Vaatwasser voorlader Type: Zanussi ZLAI3 dubbelwandig rvs (18/10) rvs spoelarmen 3 wasprogramma’s: 90|120|240 sec. 2,5 liter per spoelbeurt HACCP monitoring zelfdiagnose systeem diepgetrokken naadloze bodem ingebouwde naglansdosering automatisch zelfreinigingsprogramma gegarandeerde naspoeltemperatuur van minimaal 84°C incl. borden- en koppenkorf, 2 bestekcylinders afm. 60x61x82 cm 400 Volt | 5,35 kW ACTIVE Voorlader Type ZL1 en ZL3 demontabele wasarmen vervaardigd van roestvaststaal (AISI 304) 2 wasprogramma’s 120 | 180 seconden 5,8 liter boiler voorzien van een grof- en fijnvuilfilter naglansinjector en zelfreinigingsprogramma inclusief bordenkorf en 1 bestekkorf afm. 60x65x82 cm QUA HOOGTE EENVOUDIG TE 4550.1562 normaal ZL1 3.785,actie 3.195,inruilkorting 300,NU Sneller Stiller Pure and ActivActive P A ti d Zuiniger Schoner 2.895,Lease vanaf 66,59* 4550.1550 230 Volt 2.395,1.695,Lease vanaf 42,04* ZL3 4550.1548 400 Volt 2.595,1.895,Lease vanaf 47,00* * De in deze advertentie vermelde lease tarieven zijn per maand op basis van 60 maanden en op basis van operationele lease. PLAATSEN ONDER SPOEL- OF WERKTAFEL Doorschuiver Type: Zanussi ZHT8IELG geheel rvs (AISI304) geisoleerde bovenkap energiezuinige dubbelwandige tank capaciteit 1440 borden p/uur 3 wasprogramma's: 45|84|150 seconden extreem laag verbruik: 2 liter per spoelbeurt automatisch zelfreinigingsprogramma afm. 75x88x227 cm 400 Volt | 9,9 kW 4550.682 normaal actie ACTIVE Met maar liefst 5.000,EIA fiscale aftrek 11.500 7.89 inruilkorting 1.000 NU 6.895, Lease vanaf 147,55 * WARMTE TERUGWINNING ZORGT VOOR EEN LAGERE ENERGIEREKENING 00,95,00,,VA ATWA S S E R S Doorschuiver Type: Hakpro HDS80 geheel rvs (AISI 304) diepgetrokken tank met afgeronde hoeken laag verbruik: slechts 2 liter per spoelbeurt atmosferische boiler naglanspomp 3 programma's: 45| 84|150 seconden zelfreinigingsprogramma en automatische leegloop krachtige 12 liter boiler vulhoogte tot 44 cm incl. 1 bordenkorf + 1 bestekkorf afm. 67x76x157 cm (excl. beugel) 400 Volt | 9,9 kW 4558.911 normaal actie 6.278,4.745,inruilkorting 750,NU 3.995,Lease vanaf 91,89 * COMBINATIE B 120 cm | | 67 cm | 110 cm | 4558.913 normaal 6.432,actie 4.875,Inruilkorting 750,4194.110 4558.010 COMBINATIE C 110 cm | 67 cm 4194.106 4.125,Lease vanaf 94,88* | | 120 cm | 4558.915 normaal 6.432,actie 4.875,Inruilkorting 750,4.125,Lease vanaf 94,88* 4194.108 4558.010 Glazenspoeler 1 wasprogramma: 120 seconden inzet voor 12 schotels 29x29x7,5 cm incl. 1 glazenkorf en 1 bestekkorf 30 korven per uur naglansinjector 230 Volt 4194.112 4194.118 4558.010 4194.106 Century waterontharder Type Compact geïntegreerde harstank, 5 ltr. bypass is standaard inbegrepen capaciteit 750 ltr. per uur afm. 21,5x35x46 cm OOK LEVERBAAR MET AFVOERPOMP EN/OF DOSEERUNIT art.nr afm. cm afm. korf 4550.1500 44x50x64 38x38 cm 1.640,1.245,4550.1510 46x55x70 40x40 cm 1.780,- 1.345,EMMELOORD Platinaweg 21 8304 BL Emmeloord Tel: (0527) 635 635 info@hakpro.nl AMSTERDAM De Flinesstraat 20 1114 AL Duivendrecht Tel: (020) 665 6428 amsterdam@hakpro.nl GRONINGEN Verl. Bremenweg 10c 9723 JV Groningen Tel: (050) 318 1600 groningen@hakpro.nl 1.245,Lease vanaf 30,88* ROTTERDAM Schuttevaerweg 13 3044 BA Rotterdam Tel: (010) 750 2750 rotterdam@hakpro.nl 17-03-01 Alle prijzen zijn exclusief BTW en wettelijke verwijderingsbijdragen, druk en zetfouten voorbehouden. Vanaf 4270.102 830,719,VENLO Venrayseweg 44 5928 NZ Venlo Tel: (077) 387 4242 venlo@hakpro.nl VLISSINGEN Bedrijfsweg 9 4387 PD Vlissingen Tel: (0118) 493 222 vlissingen@hakpro.nl ONLINE BESTELLEN www.hakpro.nl 4194.114 4558.010 COMBINATIE E | 180 cm 4194.106 COMBINATIE D 120 cm | | 67 cm | 110 cm | 4194.110 Door hoge vulhoogte 44 cm, ook geschikt voor pannenkoekenborden 4550.010 4194.102 AFGEBEELDE OPSTELLINGEN ZIJN OOK GESPIEGELD LEVERBAAR INRUIL ACTIE Groot afgebeeld: COMBINATIE A 4558.917 normaal 6.483 actie 4.925 Inruilkorting 750 4.175,Lease vanaf103,5 | 67 cm | 110 cm | 4558.919 normaal 6.778 actie 5.100 Inruilkorting 750 4.350,Lease vanaf107,8

de bezieling Zeilschool Vinkeveen, Thom Hoff ‘Alles draait om opleiden en leren’ Een jaar geleden kocht hij het watersport- en recreatiebedrijf waar hij al jaren werkte. Inmiddels staat Thom Hoff stevig aan het roer van het bedrijf in Vinkeveen, met zeilschool, haven, botenverhuur, groepsaccommodatie, verblijf, bedrijfsevenementen en méér. “Zoveel activiteiten, daar kun je goed in verdwalen. Voor de komende tijd staan kwaliteitsverbetering en synergie tussen de activiteiten centraal.” Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Joanne Blokland (Zeilschool Vinkeveen) Zeilschool Vinkeveen en Vinkeveen Haven liggen op een prachtige locatie aan de Vinkeveense plassen. Zo’n veertig jaar geleden kwam de voormalige gymzaal van het dorp beschikbaar. Een slimme ondernemer verbouwde die tot groepsverblijf voor kinderen en begon een zeilschool. Vele generaties kinderen leerden er vervolgens zeilen. Eén daarvan is Thom Hoff (34), die hier op zijn negende voor het eerst naar zeilkamp ging. Dat beviel goed en als 17­jarige werd hij instructeur. Dat verzekerde hem van een leuke vakantiebaan. Professioneel koos hij voor een andere richting: Hoff studeerde rechten en werkte als jurist onder meer bij een rechtbank en bij CWO, de Commissie Watersport Opleidingen. Maar het water bleef trekken. Moest hij de rest van zijn leven op kantoor doorbrengen? Vier jaar geleden kreeg hij het aanbod om manager te worden van Zeilschool Vinkeveen en dat bleek een schot in de roos. De eigenaar had het bedrijf de laatste vijftien jaar fl ink uitgebreid, met onder meer een jachthaven, restaurant, botenverhuur en een paar Pipowagens voor B&B­verblijf. Daarnaast zorgde de aloude zeilschool met groepsverblijf nog steeds voor heel wat aanloop. Het bedrijf biedt naast de zeilschool en haven ook groepsverblijf, Pipowagens en evenementen Coronaregels Thom Hoff De overname viel natuurlijk niet in de meest gunstige periode. Had het bedrijf veel te lijden onder de coronaregels? “Dat viel erg mee”, oordeelt Hoff. “Ons bedrijf kent vier pijlers: de zeilschool, de haven met botenverhuur, de evenementen en het overnachten. Juist die diversiteit hield ons op de been. Er was altijd wel iets mogelijk. En de zeilschool en botenverhuur zijn vrijwel de hele periode gewoon doorgegaan.” Het was wel een spannende tijd voor de startende ondernemer. “Drie keer per week moesten alle instructeurs worden getest. 24 Recreactie | 04-2022 Dan was het altijd weer duimen dat er geen uitval was. Het is heerlijk dat nu alles weer mag. Dat we de ouders die ons hun kinderen toevertrouwen gewoon een hand kunnen geven.” Bereikbaar Uniek aan Zeilschool Vinkeveen is de ligging. Waar mensen voor zeilkampen normaal al gauw aan Friesland denken, gaat het hier om een bedrijf dat 15 autominuten van Amsterdam ligt en 20 minuten van Utrecht. Dat betekent dat ook ouders die hun kinderen liever niet in de groepsaccommodatie laten over nachten, bij de zeilschool terecht kunnen. Zij kunnen de kinderen tijdens de zeilweek dagelijks zelf brengen en halen. Ook voor bedrijven is de locatie een enorm pluspunt. Het bedrijf ligt midden in de natuur en er heerst de rust van het landelijk gebied. Maar toch is het vanuit de hele Randstad goed te bereiken. Er zijn allerlei arrangementen mogelijk, zoals samen zeilen op twee historische platbodems, vergaderen, catering of diner, barbecue en zo meer. Vanuit de haven worden vijftig motorboten verhuurd. “Dat lijkt veel, maar in het hoogseizoen kunnen we er wel drie keer zoveel verhuren”, vertelt Hoff. “Daarnaast hebben we zo’n vijftig kano’s en supboards. Ook die zijn bij mooi weer allemaal in gebruik.” Opleiden en leren Het allerleukste aan zijn bedrijf vindt Hoff dat heel veel draait om opleiden en leren. Dan gaat het om de zeilschool, waar jaarlijks zo’n 1.500 kids leren zeilen. Maar het gaat ook om het opleiden van de eigen medewerkers. Het bedrijf telt naast tien vaste krachten maar liefst 150 instructeurs in een flexpool, en dertig oproepkrachten voor andere taken. “Jaarlijks leiden we dertig tot veertig instructeurs op. Die moeten zeilles kunnen geven, maar vooral oog hebben voor de kinderen. Ze moeten 04-2022 | Recreactie 25 >

inspiratie? Meer Ga naar onze site of scan de qr-code en word gratis abonnee van ons online inspiratie magazine. de bezieling Uniek is de ligging van het bedrijf, centraal in de Randstad kunnen communiceren, samenwerken en zelfreflectie hebben – ook als er dingen misgaan. Al die kinderen in je les zijn uniek. Dat betekent ook dat je les niet altijd verloopt zoals jij het gepland hebt. Dat zijn allemaal vaardigheden die onze instructeurs hier opdoen.” Kwaliteitsverbetering Het bedrijf is de afgelopen vijftien jaar flink uitgebreid. Je kunt verder blíjven uitbreiden, maar Hoff kiest ervoor om eerst te werken aan kwaliteitsverbetering en het versterken van de synergie tussen de verschillende pijlers. “Om een voorbeeld te noemen: de jachthaven en zeilschool hebben nu twee websites. Hoe digitaal wil je zijn? Zeilschool Vinkeveen was een van de eerste bedrijven die na afloop van elke zeilweek een aftermovie maakte. Tegenwoordig worden die geschoten met drones en GoPro’s. De films zijn van hoog niveau. Wel is het zo dat tegenwoordig elke zeilschool een aftermovie maakt. Bij Thom Hoff en zijn team roept dat de vraag op: Hoe digitaal wil je zijn? En hoe hip wil je eigenlijk worden? Moet er elke keer iets nieuws komen? Hoff: “In basis is zeilen een analoge sport. We willen de kracht van deze plek en de activiteit niet verliezen. Mensen komen hier bij elkaar om te leren en te recreëren en in de natuur te zijn. Dan willen we niet dat kinderen de hele tijd op hun telefoon kijken om met anderen te appen en chatten. Daarin zoeken we heel bewust naar een evenwicht.” We werken op het moment aan één nieuwe huisstijl en op basis daarvan komt er een nieuwe site voor alle activiteiten. Als mensen hier komen om een boot te huren zien ze ook dat leuke restaurant, de zeilschool en B&B’s. Als je dan nog eens een zeilschool zoekt of een leuke activiteit voor je bedrijf weet je waar je moet zijn. Die kruisbestuiving willen we ook online realiseren. Nu kunnen mensen de zeilschool boeken zonder te zien dat we ook bootverhuur en een haven hebben”, stelt Hoff. De kwaliteitsverbetering die hij nastreeft zit in grote en kleine zaken. De gebouwen krijgen een upgrade; zo is afgelopen winter het gebouw voor bedrijfsactiviteiten gerenoveerd en voorzien van extra ramen. Het ziet er nu weer fris en uitnodigend uit. De catering, de ontvangst, de benadering van ouders: alles wordt kritisch onder de loep genomen en waar nodig verbeterd. “Met een jong team en een modernere uitstraling willen we steeds beter worden in wat we doen.” 04-2022 | Recreactie 27

de provincies Wat speelt er in Noord-Brabant en Limburg? Verzet tegen de luchthaven Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: Wanda van Eck, Shutterstock Wat zijn de belangrijkste issues op het gebied van recreatie en toerisme in de provincies? En hoe gaan de HISWA-RECRON regiomanagers daar mee om? In een nieuwe reeks artikelen zoomen we telkens in op twee provincies. Om te beginnen op Noord-Brabant en Limburg. 28 Recreactie | 04-2022 Vraag Arthur van Disseldorp (regiomanager Noord-Brabant en Limburg) naar hét hete hangijzer in zijn werkgebied en hij antwoordt in drie kapitalen: “MAA!” Maastricht Aachen Airport maakt structureel verlies en toch is het een kansrijk scenario om het aantal vluchten te verviervoudigen. “Dat betekent meer vluchten over meer routes, mogelijk ook in de nacht”, stelt Van Disseldorp. “Daarmee raak je onze sector. Onbegrijpelijk, want er zijn alternatieven.” In totaal gaat het om een uitbreiding van 6.500 naar 22.000 vliegbewegingen. De luchthaven kan de uitbreidingsplannen – waarvoor onder meer een baan moet worden verzwaard – niet zomaar uitvoeren. Daarvoor is een aanvullende vergunning van de provincie nodig. De HISWA-RECRON regiomanager is in zijn verzet tegen de uitbreiding van MAA tot de tanden gewapend. “Als je de werkgelegenheidscijfers van onze sector afzet tegen die van de luchthaven, zie je dat onze bedrijfstak veel groter is en veel dieper geworteld in Limburg.” Samen optrekken ‘Viermaal zoveel vluchten, dat is onnodig en schadelijk voor onze sector’ In het verzet trekt Van Disseldorp samen op met KHN en Visit Zuid-Limburg. In de praktijk betekent dat veel overleg op het provinciehuis en communicatie met de pers. “De strijd tegen de uitbreiding van MAA is voor een belangrijk deel ook een strijd tegen beeldvorming.” Nachtregister en waterhuishouding Een ander belangrijk issue is het digitaal nachtregister. Vijftien van de circa negentig gemeenten in Noord-Brabant en Limburg zetten dit middel nu in om ondermijning tegen te gaan. Onnodig, inefficiënt en onuitvoerbaar, stelt Van Disseldorp namens HISWA-RECRON. “Het schrikt criminelen niet af en scheept ondernemers op met extra werk”, zegt hij. “Nachtregistratie bestaat bovendien al, in de vorm van de reserveringssystemen van de recreatiebedrijven.” De regiomanager werkt in dit dossier nauw samen met leden van HISWA-RECRON in de betreffende gemeenten. “We hebben regelmatig overleg met de gemeenten, vooral op ambtelijk niveau. Liefst in een zo vroeg mogelijk stadium van de besluitvorming.” Inhoudelijk wijst Van Disseldorp op de juridische onhaalbaarheid van digitale nachtregistratie én op de privacywetgeving. “Als je ondermijning wilt tegengaan, moet je dat op een andere manier aanpakken. Niet door het inzetten van een middel als een digitaal nachtregister.” Overstromingen Een derde thema waar de regiomanager veel energie in steekt is het toekomstbestendig maken van de waterhuishouding. “Dit speelt vooral in Limburg, maar ook in een deel van NoordBrabant. Wat de recente wateroverlast betreft hebben we deels compensatie kunnen regelen voor getroffen ondernemers, zowel materiële als emotionele. Sommige ondernemers zaten er helemaal doorheen na corona én de waterproblematiek. Voor de langere termijn zijn we in gesprek met het Waterschap Limburg, Rijkswaterstaat en de Veiligheidsregio’s over een toekomstbestendige waterhuishouding.” Naast de drie genoemde thema’s zet Arthur van Disseldorp zich ook in voor dossiers als het masterplan Maasplassen, de strijd tegen openbare camperplaatsen, stikstofproblematiek, personeelstekorten, Vitale Vakantieparken, zonering in de Biesbosch en de oprichting van het platform Gastvrij Brabant. Genoeg werk aan de winkel in Noord-Brabant en Limburg! 14 juli 2021 is een datum die Maike Vaessen niet gauw zal vergeten. Op die dag stond haar bedrijf Camping ’t Geuldal in Meerssen door de overstromingen volledig onder water. De schade liep in de tonnen. “De afwatering, stroomkabels en stroomkasten waren volgelopen en moesten allemaal vervangen worden. Ook de vloer in onze brasserie liet los.” Regiomanager Arthur van Disseldorp was een van de eersten die bij Vaessen aan de telefoon hing. “Hij voorzag ons van tips op het gebied van schadedocumentatie en hielp ons in het traject naar de overheid. Ook wees hij ons erop dat we onze eigen manuren ook moesten verhalen op de verzekering. Op zulke momenten besef je de waarde van je branchevereniging.” Ruben van der Bool van Landschapscamping Alleleijn in Epen verzet zich, samen met andere HISWA-RECRON-leden, tegen het digitale nachtregister dat de gemeente Gulpen-Wittem ondernemers oplegt. “Wij doen daar niet aan mee. We hebben geen moeite met digitalisering, maar wel met het extra werk en de kosten.” Ook maakt hij bezwaar tegen de koppeling van het nachtregister met de toeristenbelasting. “Toeristenbelasting wordt achteraf betaald en het digitale nachtregister is voor de aanmelding van de te komen nacht.” Dankzij een stevige brief van HISWA-RECRON wordt zijn weigering gedoogd. “Dit najaar verwacht de gemeente echter dat wij aansluiten. Dat doen wij niet. Desnoods gaan we samen met HISWA-RECRON naar de rechter.” Arthur van Disseldorp 04-2022 | Recreactie 29

taxateurs adviseurs rentmeesters t zijn Taxaties Vastgoedadvisering Rentmeesterij Grondverwerving Schadevergoedingsrecht Buitenstate Vredo Vertrekdag gasten Vredo dag 1 Vredo dag 14 Vredo dag 21 Vastgoedadvies vanuit Zeeuwse nuchterheid Hoofdstraat 54 4416 AE Kruiningen T 0113 57 28 35 E info@rijk.eu www.rijk.eu Hoofdstraat 54 4416 AE Kruiningen T 0113 57 28 35 E info@advieskantoorrijk.nl www.advieskantoorrijk.nl Vredo Dodewaard BV +31 (0) 488 411 254 verkoop@vredo.nl www.vredo.nl Bedrijfsoverdracht MAAK HET LANDSCHAP KLEURRIJK MET GRAUSTABIEL EN/OF ANDERE HALFVERHARDINGEN www.debeijerbv.com DEN OTTER VAN VLIET BEDRIJF S OPVOLGING | TAXATIE | COACHING Weverstraat 26 4061 AP Ophemert T 0344 - 652628 info@airtrampoline.nl Bent u bezig met de toekomst? Lijkt het nog ver weg, of is het juist dichtbij? Samen met u kijken we naar de mogelijkheden en maken we een plan. www.denottervanvliet.nl info@denottervanvliet.nl Tel. 0412 47 42 82 Broekhoek 28 5384 VR Heesch NIEUW Nu ook in 95 cm uitvoering leverbaar! n kennis delen De Omgevingswet: dat wordt toch opletten Zou het er dan toch van komen? Recent heeft de Tweede Kamer een motie aangenomen die de regering oproept dat uiterlijk 1 januari 2023 de Omgevingswet in werking zal moeten treden. Nu hebben wij niet alleen een Tweede Kamer maar ook nog een Eerste Kamer: dus niet te vroeg gejuicht. Tekst: Eelco de Jong (Zypp advocaten) Foto: Max de Krijger De vraag is: moeten wij eigenlijk juichen over de komst van een nieuwe wet? Dat is lastig te zeggen. Er zijn hartstochtelijke fans en er zijn hartstochtelijke haters. Dat is nu al het geval en na inwerkingtreding zal iedere groep het gelijk van zijn eigen standpunt zien. De wet heeft veel belang voor de recreatiesector. De Omgevingswet is straks de wet waar heel veel regels over de fysieke leefomgeving in terug te vinden zijn. En dat is zo’n beetje alles tussen hemel en aarde. Regels over lucht, bodem, water, landschappen, natuur. Maar ook alles wat wij mensen in die omgeving hebben gedaan: bebouwing, industrie, infrastructuur en dus ook campings en jachthavens. Nou zijn daar natuurlijk al regels voor. De Omgevingswet brengt al die regels samen in één wet. Dat betekent dus ook dat een groot aantal wetten wordt ingetrokken. Denk aan de Wet algemene bepalingen omgevingsDiverse uniform geldende landelijke regels worden straks door de gemeente vastgelegd recht (omgevingsvergunning), de Wet ruimtelijke ordening (bestemmingsplannen), allerlei milieuwetgeving (Wet milieubeheer, Wet bodembescherming) en nog heel veel andere wetten. En daar komt dus één wet, de Omgevingswet, met een aantal AMvB’s voor terug. Omgevingsplan Sommige onderwerpen veranderen, andere onderwerpen blijven inhoudelijk gelijk. We geven een paar voorbeelden. Een object voor recreatief nachtverblijf (max. 70 m² oppervlak en max. 5 meter hoog) kan nu, als het in overeenstemming is met het omgevingsplan, zonder vergunning worden gebouwd. Dat wat in het bestemmingsplan stond, staat straks in het omgevingsplan. In dat omgevingsplan komen alle regels die betrekking hebben op de fysieke omgeving terug. Dus niet alleen – zoals nu – regels over gebruik van gronden en bouwen, maar ook de regels voor het kappen van een boom, het maken van een uitweg, het hebben van een terras, openingstijden horeca. Nu geregeld in gemeentelijke verordeningen, straks in het omgevingsplan. Maar ook allerlei milieuregels – denk daarbij vooral aan regels die lokale milieuhinder veroorzaken, geluid en geur – komen terug in het omgevingsplan. Dat is wel echt een verandering, want dat zijn regels die nu landelijk zijn geregeld. Vanaf januari 2023 worden die dus door de gemeenten vastgelegd in het omgevingsplan. Strenger, of juist minder streng dan nu. Dat wordt dus opletten. 04-2022 | Recreactie 31

vakinfo Razendsnelle metamorfose van je park Kun je je recreatiebedrijf in een aantal weken, hooguit maanden, een volledige metamorfose geven? Kun je in zo’n korte periode al je chalets vervangen door een moderne variant? Een nieuwe ontwikkeling op de recreatiemarkt maakt het mogelijk. Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Adria De gast op je recreatiebedrijf wordt steeds kritischer. Verwachtte hij tot voor kort altijd hetzelfde comfort als thuis, tegenwoordig wordt hij graag verrast door nieuwe, voor hem onbekende trends. Als recreatieondernemer moet je daar voortdurend op inspelen door je accommodaties volledig up-to-date te houden en oog te hebben voor nieuwe ontwikkelingen. De levenscyclus van een accommodatie is veel korter dan die van een traditionele woning. Een recreatiewoning kan technisch weliswaar langer mee dan hij gebruikt wordt, de gast (ofwel: de ‘verhuurbaarheid’) bepaalt op zeker moment dat vervanging noodzakelijk is. En dus zul je als recreatieondernemer op zo’n moment je aanbod moeten moderniseren. Maar een upgrade van je park – zeker als dat een flinke omvang heeft – kan een complexe en langdurige aangelegenheid zijn. Enerzijds moet je bedrijf gewoon doordraaien en anderzijds wil je toch je aanbod moderniseren en de gasten niet teveel storen. In één keer vervangen Een nieuwe ontwikkeling op de Nederlandse recreatiemarkt maakt deze omslag een stuk gemakkelijker. Zo is het met ingang van 2023 mogelijk om je chalets in één keer te verkopen aan de aanbieder van je nieuwe accommodaties. Aankoop van nieuwe chalets is dat jaar – ondanks de krapte in de markt – ook gewoon mogelijk. Vergelijk het met het inruilen van je oude auto bij de aankoop van een nieuwe. Voordeel van deze procedure is dat je met één partij zaken doet en de metamorfose in korte tijd gerealiseerd kan worden. Afhankelijk van de omvang van je bedrijf is de operatie in enkele weken tot maximaal enkele maanden mogelijk. Planning, ontwikkeling en montage komen in handen van de partij waarmee je samenwerkt, waardoor je zelf kunt blijven focussen op je core business. Een upgrade van het park kan een langdurige aangelegenheid zijn Doordat je verouderde accommodaties worden gerecycled of een nieuw leven krijgen bij een particuliere koper, ben je als recreatiebedrijf ook duurzaam bezig. Maar ook maatschappelijk relevant: op de Duitse markt (waar deze werkwijze al langer wordt gebruikt) werden slachtoffers in overstromingsgebieden en vluchtelingen uit Oekraïne al tijdelijk gehuisvest in zowel nieuwe als gebruikte accommodaties. Met dank aan Adria Benelux 32 Recreactie | 04-2022 productnieuws Tekst: Jaap van Sandijk XXL doucheprofi el Tece heeft het assortiment doucheprofi elen uitgebreid met een lengte van 1600 mm. Dit als aanvulling op de bestaande lengten 800, 900, 1000 en 1200 mm. Voor een exacte inbouw zijn alle doucheprofi elen met een handzaag op maat in te korten. Naast edel zwart levert TECE de doucheprofi elen in roestvaststaal en in de PVD-coatings Gold Optic (goud), Red Gold (koper) en Black Chroom, zowel geborsteld als gepolijst. T: (0592) 41 50 74 I: www.tece.nl Chaletbouw Arcabo, specialist in de bouw van mobiele bungalows, biedt maatwerkoplossingen voor de bouw of herontwikkeling van grotere recreatieprojecten. Het bedrijf beschikt over een ruim assortiment modellen voor zowel de kleine als de middelgrote recreatieondernemer en begeleidt en adviseert bij investeringsprojecten. In de showroom in Nieuwleusen zijn tal van modellen te bekijken. T: (0529) 48 89 00 I: www.arcabo.nl/zakelijk Aanpasbare sport-arena De multifunctionele houten Ace Arena van Yalp biedt een veelzijdige en aanpasbare omgeving voor allerlei balspelen en diverse andere vormen van lichaamsbeweging. De Ace Arena’s zijn ruimte-effi ciënt en op maat aan te vullen met hoge en of lage doeltjes, volleybalnet, baskets en openingen in de boarding. T: (0547) 28 94 10 I: www.yalp.nl Groene verpakking Wecovi Service werkt aan de vergroening van gastensets, welkomstpakketten en andere sets voor de accommodatie. De verpakkingen van de sets worden vervangen door een milieuvriendelijker variant. Na een stapsgewijze introductie zullen uiteindelijk alle sets gemaakt zijn van gerecycled materiaal. Ook veel producten in de sets zijn duurzaam en voorzien van milieukeurmerken. T: (038) 468 68 88 I: www.wecoviservice.com 04-2022 | Recreactie 33

Nieuw in de verkoop: Een fraai in het Friese Merengebied gelegen camping: - 4,8 hectare eigen grond; - circa 200 kampeerplaatsen; - met overdekt zwembad. Taxatie nodig? Wij zijn u graag van dienst! Kiest u ook voor een écht familiebedrijf in Noord-Nederland? Vraagprijs: € 2.150.000,00 k.k. Wilt u uw bedrijf verkopen? Zoekt u hierbij begeleiding, met oog voor persoonlijke aandacht? Neem dan contact met ons op! Neem dan contact op met Arjan of Carina! Kijk voor meer informatie op: www.hiswa-recrontaxateur.nl Nadere www elaar O.Z. 592 462 844 22 32 10 10 Kijk voor meer informatie op: www.hiswa-recrontaxateur.nl Vossenlaan 16 9408 CN Assen T (0592) 46 28 44 www.hiswa-recronmakelaar.nl E info@recratief-bedrijfsmakelaars.nl I www.recratief-bedrijfsmakelaars.nl   088 555 48 88    * Voldoet aan alle door de NVWA gestelde eisen. * Géén touw, harnas of klimuitrusting nodig. * Voorzien van Keurmerk/TüV veiligheidscertificaat. * Zonder toezicht van personeel. WWW.KLETTERSTEIN.COM Bereid uw camping voor op de toekomst IAAPA Expo Europe is de plek waar duizenden recreatie en leisure professionals samenkomen om de laatste trends te ontdekken. Honderden leveranciers presenteren hun innovaties, waaronder speeltoestellen, zwembadinfrastructuur en springkastelen, maar ook bijvoorbeeld nieuwe concepten qua eten & drinken en reservatiesystemen. Mis uw kans niet om uw vakantieresort/camping op te waarderen. BEURS: 13–15 Sept. | 2022 CONFERENTIE: 12–15 Sept. | 2022 LONDEN, VERENIGD KONINKRIJK REGISTREER NU IAAPA.org/IAAPAExpoEurope @IAAPAEMEA | #IAAPAExpos

Ron, hoe hou ik grip op mij n resultaat en de kosten? Wil je dat jouw gasten het naar hun zin hebben? En wil je zelf grip hebben op het resultaat en de kosten? Dan heb je soms behoeſt e aan iemand om mee te sparren. Aan iemand die je markt kent. Iemand die je helpt met je administrati e, salarisadministrati e, fi nancieringsoplossingen en het verbeteren van je rendement. De recreati e- en horecaspecialisten van Countu s hebben hier veel ervaring mee en kunnen jou helpen met het maken van strategische keuzes. Hiervoor hebben we zelfs een speciaal experti seteam in het leven geroepen: Berti jn Vos, Jesca Wemmenhove en Ron Koopmeiners. Wil jij een keer brainstormen over de mogelij kheden voor jouw bedrij f? Neem vrij blij vend contact met ons op. Experti seteam Recreati e & Horeca v.l.n.r. Ron Koopmeiners r.koopmeiners@countu s.nl 06 104 34 427 Berti jn Vos b.vos@countu s.nl 06 413 91 328 COUNTUS.NL/RECREATIE Jesca Wemmenhove j.wemmenhove@countu s.nl 06 420 82 737

RECREACTIE 3 | mei 2022 magazine over recreatie en toerisme Ons klimaat verandert Hoe ga je daarmee om? Kun je de nieuwe risico’s van de klimaatverandering verzekeren? Na 24 jaar wachten start It Soal met de nieuwbouw De stelling: ‘de wolf is een bedreiging voor de recreatie’

Dé specialist in de bouw van sanitaire units van hoge kwaliteit Maatwerk dat volledig aan uw wensen voldoet Volledige ontzorging van ontwerp tot sanitaire installatie Innovatieve milieu- en energiebewuste oplossingen Onderhoudsvriendelijke en duurzame materialen Units zijn schakelbaar, fl exibel en verplaatsbaar mobielbouw.nl biedt u nog veel meer informatie t e KLAAR VOOR HET NIEUWE SEIZOEN? Een goed begin is het halve werk. Daarom wensen wij alle ondernemers een mooie start van het nieuwe seizoen! Benieuwd naar aankoop- of verkoopmogelijkheden? Neem contact op met één van onze specialisten: Adri Mijnheer, Thijs Lunenburg, Rianne Jansen, Yvette Mijnheer, Maxx Hup of Harm-Jan Mooiweer. vandeloosdrechtrbm.nl Verblijfsrecreatie Watersport Dagrecreatie Sport en Wellness DÉ RECREATIE BEDRIJFSMAKELAAR F.A. Molijnlaan 28, 8071 AG Nunspeet Tel: 0341 - 25 23 63

AL MEER DAN 40 JAAR UW MAKELAAR EN TAXATEUR VAN RECREATIEBEDRIJVEN colofon voorwoord Hoofdredactie: HISWA-RECRON, Marike Rosier, communicatie@hiswarecron.nl Eindredactie: Maarten Bokslag, www.bokslag.com Redactiecommissie: Wanda van Eck, Jeff rey Belt, Stijn Boode Marike Rosier Aan dit nummer werkten mee: Jaap van Sandijk, Rutger van de Maat, Jeroen Kamphuis Vormgeving: Jessica Dales, Dock35 Media Coverfoto: NBTC / Daan Steijnen van Eck Bladmanagement: Dock35 Media, Sjoerd Franssen Advertenties: Dock35 Media, Martijn Penning, (0314) 355 826, martijn@dock35media.nl Druk: Senefelder Misset Doetinchem B.V. Abonnementen: HISWA-RECRON, Storkstraat 24, 3833 LB Leusden, communicatie@hiswarecron.nl, (033) 303 9700, 65 euro per jaar. 32,50 euro voor studenten en medewerkers van recreatiebedrijven. Gratis voor HISWA-RECRON-leden, overheden en pers. Als vakblad hanteren wij de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er vanuit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Oplage: 4.400 exemplaren. De samenstellers hebben de grootst mogelijk zorgvuldigheid betracht. Noch HISWA-RECRON, noch redactie, noch auteurs aanvaarden enige aansprakelijkheid bij eventueel voorkomende fouten. PARTNERS IN BUSINESS: Manager Communicatie De wolf Voor je ligt een interessante editie waarin klimaatverandering en klimaatadaptatie een grote rol hebben. Wat betekenen overstromingen, bosbranden, droogte of juist veel neerslag voor onze sector? Hoe pas je je bedrijf hierop aan? Kan dat wel? In de coverstory een paar prachtige verhalen van ondernemers en inzichten van een wetenschapper van Wageningen University & Research en van de directeur Natuur van het ministerie van LNV. Belangrijkste boodschap: wees voorbereid! In een ander artikel lees je over de verzekerbaarheid van dit soort risico’s – met grote gevolgen. Het wordt er niet makkelijker op om een goede verzekering te vinden en zeker niet om dit betaalbaar te houden. Breng dus zelf de risico’s in kaart voor je bedrijf en bedenk wat je hiermee wel of niet wilt. Het artikel dat mij deze keer het meeste prikkelde is de Stelling: ‘De wolf is een bedreiging voor de recreatie’. Uiteraard zijn er KENNISPARTNERS: voor- en tegenstanders. Ik ben dus zo’n recreant die ernaar uitkijkt om een keer een wolf te zien tijdens een boswandeling. Toen laatst op meerdere plekken binnen een paar kilometer van mijn huis een wolf werd gespot – zelfs in een woonwijk in Amersfoort – werden mijn wandelingen anders. Ik kijk continu speurend rond, denk van elk stuk rondslingerend hout of bruingrijs struikgewas dat het een wolf is. Mijn wandelvriendin (bang voor wolven) wordt er niet goed van. Tot nu toe heeft het nog niets opgeleverd. Behalve dat ik ander wild zoals reeën nog beter in de gaten heb, ook omdat de bomen nu nog niet allemaal in het blad zitten. Vanavond ga ik weer op pad. Wie weet kom ik hem dit keer tegen? Veel leesplezier! 03-2022 | Recreactie 5

Bereid uw camping voor op de toekomst IAAPA Expo Europe is de plek waar duizenden recreatie en leisure professionals samenkomen om de laatste trends te ontdekken. Honderden leveranciers presenteren hun innovaties, waaronder speeltoestellen, zwembadinfrastructuur en springkastelen, maar ook bijvoorbeeld nieuwe concepten qua eten & drinken en reservatiesystemen. Mis uw kans niet om uw vakantieresort/camping op te waarderen. BEURS: 13–15 Sept. | 2022 CONFERENTIE: 12–15 Sept. | 2022 LONDEN, VERENIGD KONINKRIJK HOU JE AGENDA VRIJ IAAPA.org/IAAPAExpoEurope @IAAPAEMEA | #IAAPAExpos inhoud Informatief Opinie 08 14 24 26 35 36 37 Onder de aandacht Kort nieuws uit de branche Coverstory Storm, droogte en overstromingen: bereid je goed voor op de klimaatverandering Onderzoek Positieve scenario’s voor de vrijetijdssector Praktijkdag Eindelijk weer een Praktijkdag Buitensport! Kennis delen Problemen rond verkoopprovisie Vakinfo Eff iciënt voldoen aan legionellaregels Productnieuws Een overzicht van de laatste innovaties 13 20 22 28 30 De stelling De wolf bedreigt de recreatiesector. Eens of oneens? Mens&bedrijf Verzekeren Klimaatverandering leidt tot nieuwe risico’s In beeld Interieur met een personal touch De bezieling Na 24 jaar wachten mag camping It Soal aan de slag met de nieuwbouw Column RecreAnders 03-2022 | Recreactie 7

onder de aandacht Nieuwe cao’s De cao HISWA was al eerder rond, inmiddels is ook de cao Recreatie akkoord bevonden door werkgevers en werknemers. De cao Dagrecreatie was al op een eerder moment ongewijzigd ver lengd voor 2022. De cao Recreatie heeft een looptijd van 1 januari 2022 tot en met 31 december 2023. Er zijn meer wijzigingen, maar het belangrijkste zijn de volgende loonsverhogingen, die in de cao zijn opgenomen: 4% per 1 april 2022, 2% per 1 januari 2023 en 1% per 1 juli 2023. De jeugdschalen worden per 1 januari 2022 extra verhoogd met 5%. De loonsverhogingen die in de cao Recreatie voor 2022 zijn afgesproken, gelden ook voor de cao Dagrecreatie. De volledige teksten zijn te zien op hiswarecron.nl (zoekterm: cao) Kun je toeristen spreiden? Roompot Zonnecollectief Roompot wil in 2030 de CO2 -footprint halveren. Vorig jaar kondigde de keten al aan om zelf meer dan 4.500 zonnepanelen te plaatsen op het hoofdkantoor en de centrumgebouwen van acht parken. Dat gaat jaarlijks 1,6 miljoen kWh groene stroom opleveren. Nu wil Roompot ook de particuliere eigenaren van Roompot-recreatiewoningen stimuleren tot het aanbrengen van zonnepanelen. Daartoe is het Roompot Zonnecollectief opgezet. Dat doet de eigenaren per park een voordelig aanbod. Zo hoopt het concern meer groene stroom op te wekken, minder CO2 uit te stoten en de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen te verminderen. Beleidsmakers willen toeristen meer spreiden over het land, maar kan dat wel? Onderzoek van BUas, samen met Marketing Oost, NBTC en Travel with Zoey, laat zien dat écht kan. En dat het bezoek aan minder bekende hotspots zeker niet leidt tot een slechtere vakantie-ervaring. Het onderzoek werd uitgevoerd met medewerking van tien Overijsselse vakantieparken. Daarbij werden 150 gasten gevolgd, waarvan de helft tips kreeg voor de bekendste uitstapjes in de regio, en de helft tips voor minder bezochte trips (beleidsgestuurd). Via WhatsApp konden ze chatten en aanvullende tips ontvangen. Voor de vakantie-ervaring bleek er geen verschil te zijn tussen de twee groepen. www.celth.nl (zoekterm: toeristen spreiden) Toverland LIVE! Toverland haakt in op de festivaltrend met Toverland LIVE! Op de avond van 21 mei organiseert het attractiepark in Sevenum een festival vol swingende stages, spectaculaire achtbanen en sensationele artiesten. Dat zijn publieksfavorieten als Maan, Rolf Sanchez en Kris Kross Amsterdam. De vier outdoor themagebieden bieden die avond elk een eigen beleving. Entreegebied Port Laguna is het tropische middelpunt van het festival, waar de hoofdacts optreden. In de Magische Vallei zorgt dj Rewind voor een magische mix van hits van toen en nu. Lekker loungen met de houten achtbaan Troy als achtergronddecor kan in Ithaka. Het vierde themagebied wordt een unieke club, waar de beats van de dj’s gepaard gaan met een night ride in wing coaster Fenix. ¯ 8 Recreactie | 03-2022 Foto: NBTC Opvolging Camping Meistershof Alfred Klaassen, zoon van huidige eigenaars Janneke en Wim Klaassen, neemt per 1 januari 2023 Camping Meistershof (Lheebroek) over. Hij wordt de derde generatie van de familie die het bedrijf overneemt, vertelt een trotse Janneke Klaassen. “En hij zal het bedrijf weer aanpassen naar zijn eigen inzichten”, vertelt ze. “De nadruk komt te liggen op campers. Nu is dat voor ons ook al een belangrijke groep, we kunnen zo’n 45 campers kwijt. Straks wordt het bedrijf vrijwel geheel ingericht voor campers. Dan komen er zo’n 90 camperplaatsen, naast ongeveer 15 tot 20 gewone kampeerplaatsen.” Om dit te faciliteren wordt er geautomatiseerd. Inmiddels is er een aanmeldzuil en een systeem waarbij campers al geruime tijd tevoren specifieke plekken online kunnen reserveren. Door kentekenherkenning gaat dan automatisch de slagboom ophoog. Met de focus op campers komt er ook een nieuwe naam voor het bedrijf. Wat het gaat worden, wil Klaassen nog niet zeggen. “De burgemeester zal dat op 10 juni bekendmaken.” Camping Meistershof is al vanaf het prille begin in 1969 lid van RECRON. 4-5 juni: Meevaarweekend In het weekend van 4 en 5 juni organiseert HISWA-RECRON voor de tweede keer het Meevaarweekend. Dit vormt onderdeel van de campagne Welkom op het Water. Tijdens dit weekend wordt aan booteigenaren, watersportondernemers en -verenigingen gevraagd om iemand mee het water op te nemen die nog nooit gevaren heeft. Aan alle bedrijven en verenigingen gaat de oproep uit om zo veel mogelijk watersporters te enthousiasmeren voor dit prachtige weekend! Zet jij je deuren open om potentiële watersporters welkom te heten? Of gaan vanaf jouw locatie watersporters met hun gasten het water op? Meld de activiteit aan. Zo kunnen we samen zoveel mogelijk mensen overstag laten gaan. www.meevaarweekend.nl Snackautomatiek voor honden Landal GreenParks richt zich al langer op de gasten die hun hond mee willen nemen op vakantie. Er is een ruim aanbod aan speciale ‘hondenbungalows’. Nu heeft Landal, samen met Nestlé Purina, de eerste twee hondensnackautomaten geplaatst op Landal Rabbit Hill (Uddel) en Landal Twenhaarsveld (Holten). Gasten met een huisdier ontvangen bij aankomst een gratis munt waarmee ze een hondensnack naar keuze uit de automaat kunnen halen. De automatiek werkt ook met € 2,- munten. 03-2022 | Recreactie 9 Foto: Wanda van Eck

Foto: Jachthaven De Vrijheid Foto: Yuverta onder de aandacht Besparen op energiekosten Bungalowpark Het Verscholen Dorp (Harderwijk) is sinds vorig jaar deelnemer aan HISWA-RECRON Energie. Daarmee heeft het park een forse stijging in energiekosten kunnen voorkomen. Manager Sisco Fuster is erg tevreden over de service van EnergyProof, dat het inkoopcollectief begeleidt. HISWA-RECRON Energie groeit. In 2021 hebben dertig leden van de vereniging zich aangemeld als nieuwe deelnemers. Het Verscholen Dorp is er daar eentje van. Sisco Fuster heeft het park met 132 eenheden in 1993 overgenomen, samen met Jannette Bijsterbosch. Ze zijn inmiddels al bijna dertig jaar lid van HISWA-RECRON. Toen de energieprijzen vorig jaar begonnen te stijgen, gingen zij op zoek naar een andere energieleverancier. “Via de portal van HISWA-RECRON zijn we terecht gekomen bij Top Supplier EnergyProof. Robert Ensel heeft ons heel snel, gericht en accuraat geholpen en kwam met een aantrekkelijk voorstel. Toen was de keuze snel gemaakt”, aldus Fuster. Buiten de Nieuwe leden Tussen 15 februari en 15 april zijn de volgende bedrijven lid geworden van HISWA-RECRON. Welkom! • Qualia Tenders, Emmeloord, www.qualia-tenders.nl • Camping Tuinenburg, Zaamslagveer, www.campingtuinenburg.nl • Mooirust, Leersum, www.mooirust.nl • Jachthaven De Vrijheid, Warns, www.de-vrijheid.nl • Share The Otter, Loosdrecht, www.deotterloosdrecht.nl • Recreatiepark De Heimolen, Baarle-Nassau, www.deheimolen.nl • Surla Groep, Kaageiland, www.surla.nl • Allround Yachting, Enkhuizen, www.allroundyachting.nl • Van Tilburg Botenstalling, Heijningen, www.vantilburgbotenstalling.nl • Capfun Nederland, Rheezerveen, www.capfun.nl • Windsafe Sailing, Oosterwolde Het Verscholen Dorp scherpe tarieven is Fuster erg tevreden over de manier waarop hij is ondersteund. “We kwamen uit een situatie waarbij we energie op de dagmarkt inkochten. Met het aanbod van EnergyProof konden we aanhaken op de veel voordeliger tarieven van het collectief. We hebben ook geen omkijken gehad naar het regelen van contracten. Alles verliep duidelijk, snel en correct.” Nieuw audit-systeem voor buitensport De gecertificeerde buitensportbedrijven (met het VeBONveiligheidskeurmerk) maken al jaren gebruik van het digitaal audit-systeem van Komma. Komma gaf vorig jaar echter aan dat het systeem sterk is verouderd en dat er veiligheidsrisico’s dreigen. HISWA-RECRON heeft – in nauw overleg met het bestuur van de bedrijfsgroep Buitensport/VeBON – de mogelijkheden geïnventariseerd voor een nieuw platform. Daarbij is besloten over te stappen naar een nieuw veiligheidsmanagement systeem (VMS), van een andere leverancier. De digitale audits (voor certificering voor het VeBON veiligheidskeurmerk) zullen vanaf de zomer plaatsvinden in het VMS van de Stichting KMVK. Met Komma zijn goede afspraken gemaakt over de overdracht van gegevens. Meer informatie bij Charlotte de Baat van HISWA-RECRON c.debaat@hiswarecron.nl 033 - 303 9719 03-2022 | Recreactie 11

Accommodation Management Het draadloze beheersysteem voor uw vakantiepark • Toegangsbeheer • Energiebesparende thermostaten • Melding bij rook, brand, lage cv-druk, inbraak, vorst of spanningsuitval • Te koppelen met uw reserveringssysteem www.icy.nl Dichtbij jouw branche Jouw accountant, overal dichtbij Jouw bedrijf, branche en uitdagingen. Wij willen het van dichtbij meemaken. Dat doen we vanuit een landelijke actieve organisatie en vanuit een kantoor dat altijd om de hoek zit. Samen werken hier meer dan 1000 specialisten in accountancy en bedrijfsadvisering met brede financiële kennis én specialistische branchekennis. Met Alfa haal je veel kennis van de recreatiesector in huis. Niet voor niets zijn we partner van HISWA-RECRON. Bij Alfa vind je adviseurs die dichtbij je camping of bungalowpark staan. Eén voor één zijn het specialisten met een actuele kennis van recreatiezaken, ook als het gaat om complexe weten regelgeving. Alfa Accountants en Adviseurs Anders Celsiusstraat 3 7442 PB Nijverdal Neem voor meer informatie contact op met Wim Kappers via (088) 2532804 of Herma Brinkhuis via (088)2532803. 088 2532750 nijverdal@alfa.nl www.alfa.nl Bespaar veel energie onder de aandacht RecreAnders 170 subsidieregelingen Op aandringen van onder andere HISWA-RECRON heeft het ministerie van Economische Zaken onderzoek laten uitvoeren door bureau Dialogic naar subsidieregelingen voor de gastvrijheidssector. Voor het onderzoek zijn ook ondernemers geïnterviewd, waaronder zeven watersport- en recreatieondernemers die aangesloten zijn bij HISWA-RECRON. De uitkomst is dat er in totaal 170 regelingen zijn die relevant zijn voor ondernemers in de sector. Dat zijn overwegend regelingen op het gebied van innovatie, duurzaamheid en digitalisering. De gastvrijheids sector benut de subsidies veel minder dan mogelijk zou zijn. Dat heeft diverse oorzaken, zoals een gebrek aan tijd en kennis om mee te doen met de vaak zeer complexe regelingen. De resultaten zijn weergegeven in een onderzoeksrapport met – toch wel heel interessant – vanaf pagina 66 informatie over alle 170 regelingen. www.hiswarecron.nl (zoekterm: Dialogic) Rabobank: snel herstel recreatiesector In de meest recente leisure update schetst de Rabobank een positief beeld van de ontwikkeling van de sectoren horeca en recreatie. Daarbij zitten wel grote verschillen tussen de deelsectoren, meldt de Rabobank. Bedrijven die afhankelijk zijn van internationaal toerisme herstellen trager. Jos Klerkx, sectormanager leisure, geeft een toelichting: “We verwachten dat vakantieparken en campings in 2022 alweer boven het niveau van 2019 komen. Maar met name hotels in grootstedelijk gebied en afhankelijk van de zakelijke reiziger zullen langer op herstel moeten wachten.” Dit jaar verwacht Nederland ongeveer 12 miljoen bezoekers uit het buitenland. Dit is 90% meer dan in 2021, maar nog altijd ruim 40% minder dan in 2019, toen het aantal buitenlandse toeristen 20,1 miljoen bedroeg. Het buitenlands toerisme uit de omliggende landen herstelt zich veel sneller dan uit het verre oosten of de VS. De inflatie en het personeelstekort ziet de bank als bedreigingen voor de ontwikkeling van de sector in de komende jaren. Rutger van de Maat ondernemer De kloof Alles wordt duurder. Even omdenken: dat betekent ook dat ons huidige bezit meer waard wordt. Daarnaast zijn onze medewerkers meer waard geworden dan ooit. Het mooiste komt nog: de forse inflatie zorgt ervoor dat onze schulden minder waard worden. Gefeliciteerd! Voor ons hoe dan ook geen crisis. 3-0 voor, en we zitten nog maar in de eerste helft. Maar val niet in slaap. Er is nog een helft te spelen. De kloof in de wereld tussen arm en rijk wordt groter. Is er in de branche ook een kloof? Ik weet het niet. En wat de tijd zal brengen, durf ik ook niet te voorspellen. Geven de stenen de benen en wordt het massa is kassa? Of wordt het de tijd van de verdere uitsplitsing van exploitatie en vastgoed, omdat ons kapitaal te duur wordt? Ik ben Louis van Gaal niet, en kan (en wil) het dan ook niet voorspellen. Maar dat er nieuwe uitdagingen op ons afkomen, weet ik zeker. Louis verandert het systeem van 4-3-3 (11) naar 1-3-4-1-2 (11). Wat ga jij doen? Hoe jij je exploitatie ook voert, er zijn altijd kansen. Creatief omgaan met je speelwijze mag, maar blijf met 11 spelers in het veld staan. Maak je bedrijf in mogelijk moeilijke tijden nóg kapitaalintensiever met investeringen die renderen op de korte termijn en investeer zeker ook in je medewerkers en gasten. Want een winning team bevriezen is kapitaalvernietiging. De kortetermijnwinst zal verlagen, maar de langetermijnwinst en mogelijkheden nemen toe. En in al die cycli duurt een mindere periode veel korter dan een goede periode. Dat is zeker. De zon schijnt dus en de sfeer in het stadion is goed. Maar de tweede helft moet nog gespeeld worden. Doe je dit op halve kracht en groeit je kapitaal ondergemiddeld mee, dan weet je zeker dat je aan de verkeerde kant van de kloof zit. 03-2022 | Recreactie 13 Foto: Center Parcs

coverstory Klimaatverandering en klimaatadaptatie ‘Goed voorbereiden scheelt enorm’ Het klimaat verandert en dat heeft onmiskenbaar gevolgen voor de recreatiesector. Het weer – en de overlast die daaruit voortkomt – wordt steeds extremer. Wat staat ons te wachten en hoe kunnen ondernemers in watersport en recreatie daar het beste op inspelen? “Neem alle maatregelen die je kunt en wees goed voorbereid als het een keer misgaat”, stellen de experts. Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: ‘t Geuldal, Shutterstock, De Wildhoeve Afgelopen jaar viel de zomer een beetje tegen. Niet dat het een slechte zomer was, maar we beginnen als Nederlanders al gewend te raken aan die lange, hete zomers. Maar de wat wissel14 Recreactie | 03-2022 vallige zomers, met af en toe een buitje, horen eigenlijk veel meer bij ons klimaat. Toch zullen de hete zomers steeds vaker voorkomen, zo laten klimaatmodellen zien. Die kunnen gepaard gaan met lange perioden van droogte. Zo zullen ook stormen en regenbuien extremer worden. Experts voorspellen het al jaren; inmiddels heeft Nederland het ook in de praktijk meegemaakt. ‘Wateroverlast en langdurige droogte bedreigen ook recreatiebedrijven’ Steeds vaker zijn er ook kleine natuurbranden – en je kunt erop wachten tot er een keer een echt grote brand komt. Dit voorjaar woedde er een drielingstorm die vijf dagen duurde. Vorig jaar overstroomden de rivieren in Limburg door de combinatie van hoog water en aanhoudende regen. Het zijn excessen waar we ons op moeten voorbereiden. Overstroomd Maike en Raymond Vaessen van Camping ‘t Geuldal in Meerssen waren in juli 2020 zelf op vakantie in Zeeland, toen de veiligheidsregio belde. Of ze hun Limburgse bedrijf met 700 gasten onmiddellijk wilden evacueren. Ze sprongen in de auto en reden terug naar Limburg. “Het water steeg zo ontzettend snel”, vertelt Maike Vaessen. “Gelukkig waren we er op tijd bij. De meeste mensen hebben hun tenten en caravans nog weg kunnen halen. Bij de caravans die bleven staan stond het water in de voortent soms een halve meter hoog. Soms stond het zelfs in de caravan.” In allerijl werden nog schotten geplaatst voor de brasserie van het bedrijf. Die stond er pas twee jaar. De vloer overstroomde uiteindelijk wel, maar de schade bleef beperkt. “Het ergste kwam daarna pas”, vertelt Vaessen. “Want het bleef maar regenen. Uiteindelijk was de hele camping drassig. Dat is nog maanden zo gebleven en daar hebben we ook veel problemen over gehad met gasten. We hebben vorig jaar erg veel schade geleden.” 03-2022 | Recreactie 15 >

MAXimaal genieten! U doet er alles aan om uw gasten www.hertzinger.com tel: 033-4610337 info@hertzinger.nl maximaal te laten genieten. Nu Viaplay de Formule 1 races live uitzendt wilt u dit uw gasten natuurlijk niet onthouden. Hertzinger heeft met AranitaCast de oplossing voor u in huis. Meer weten over het casten van iaplay? Bel of mail voor meer informatie. Aan- en verkoop Boxsprings Matrassen Stapelbedden 15 jaar uw No.1 B2B beddenspecialist Dat vieren we graag met onze klanten Kom langs, bekijk onze website of check onze social media voor meer info www.uwbedpro.nl luxemburgstraat 5 - Kaatsheuvel 088 332 2310 - advies@uwbedpro.nl Denkt u aan de verkoop van uw recreatiebedrijf? Of wilt u een bedrijf aankopen? Den Otter Van Vliet, uw makelaar en persoonlijk adviseur DEN OTTER VAN VLIET BEDRIJF S OPVOLGING | TAXATIE | COACHING www.denottervanvliet.nl ! n t coverstory Mitigatie en adaptatie Wateroverlast en langdurige droogte bedreigen ook recreatiebedrijven, bevestigt Tim van Hattum, programmaleider Klimaat bij de WUR – Wageningen University & Research. “Overstromingen en bosbranden kunnen we steeds vaker verwachten. Op wereldschaal proberen we de uitstoot van broeikasgassen te beperken. We noemen dat mitigatie. Daar kunnen ondernemers – en iedereen – aan bijdragen door duurzaam te ondernemen en zo min mogelijk fossiele brandstof te gebruiken. Daarnaast hebben we adaptatie: het aanpassen van het landschap aan de gevolgen van de klimaatverandering. Hoe bereid je je voor op het steeds extremer weer?” Daar is geen standaard oplossing voor, stelt Van Hattum. “Stad en platteland zijn wezenlijk verschillend. Zit je aan de kust of in het binnenland? Langs een rivier of in een groot bosgebied? Voor elk bedrijf zal het anders zijn.” Nederlandse gemeenten zijn wettelijk verplicht een klimaatstresstest te doen, vertelt Van Hattum. “Dat gaat met klimaatmodellen en experts. Het zou goed zijn als ondernemers met een recreatiebedrijf iets dergelijks zouden doen. Wat komt er de komende jaren op je af? Welk risico loop je? Daarna kun je bepalen wat verstandig is om te doen. Regenwater apart opvangen bijvoorbeeld, om verdroging tegen te gaan. Groendaken zijn ook geschikt om water vast te houden. Er zijn heel veel mogelijkheden.” Van Hattum verwijst naar de website Klimaateffectatlas.nl. Daarop is per locatie te zien welke gevolgen er te verwachten zijn. Op de schop De eigenaren van Camping ‘t Geuldal zijn na de overstromingen hard aan de slag gegaan met klimaatadaptatie. “Vrijwel het hele bedrijf is op de schop gegaan”, vertelt Maike Vaessen. “Vorig jaar zijn de bestaande draineerbuizen vol slib gestroomd en sneuvelden de pompen. We hebben het drainagesysteem nu flink uitgebreid. Alles stroomt naar een centraal drainagebekken. Daarnaast hebben we een aantal laaggelegen plaatsen opgehoogd. En als we volgend jaar nieuwe sanitairgebouwen zetten, gaan we die zeker verhoogd plaatsen. We studeren ook op de mogelijkheid om dijken rond de gebouwen te zetten.” De Limburgse ondernemers accepteren dat de Geul af en toe uit zijn oevers treedt. “Het is beschermde natuur. We mogen er niet zomaar dijkjes langs bouwen”, vertelt Maike Vaessen. ‘Dood hout is goed voor de biodiversiteit, maar beslist brandgevaarlijk’ Spagaat Dat tekent een spagaat in het beleid, vertelt Lyda den Hartog, waarnemend directeur Natuur bij het ministerie van LNV. “Aan de ene kant willen we dat mensen recreëren en genieten van de natuur. We willen dat ze dat veilig kunnen doen. Maar aan de andere kant willen we dat de natuur zich ontwikkelt, dat we overstroomgebieden hebben bij de rivieren en dat we een robuust landschap hebben, dat bestand is tegen droogte en bosbranden. Die spanning komt bijvoorbeeld ook naar boven als het gaat om het laten liggen van dood hout in natuurgebieden. Dat is heel goed voor de natuurontwikkeling en biodiversiteit. Maar als je kijkt naar brandgevaar zou je dat hout het liefste meteen opruimen. Dat is het altijd zoeken naar een evenwicht.” In zijn algemeenheid is meer groen beter tegen de klimaatverandering, stelt Den Hartog. “Bossen nemen CO2 op, maar 03-2022 | Recreactie 17 >

Uw inventaris in één keer compleet en altijd up-to-date. Ons full-service concept bespaart u veel tijd en hoofdbrekens. Als specialist in complete inventarispakketten verzorgen wij snel en accuraat de volledige inventaris voor uw recreatiewoningen. Van theelepel tot tuininventaris. En via de handige app kunt u deze daarna eenvoudig op peil houden. Want de kracht van ons assortiment is dat wij artikelen langdurig kunnen naleveren. Stationsplein 8a • 2801AK Gouda • tel. 0182 511 511 • www.marindex.nl Onze sterkste warmtepompen OPTIMALE EFFICIËNTIE EN BETROUWBAARHEID OOK VOOR DE GROTERE ZWEMBADEN. Inverter+  60 kW & 110 kW Pomaz levert een breed assortiment zwembadcomponenten aan zwembadbouwers en zwembadinstallerende bedrijven. Alles draait om kennis en samen weten we er alles van! Vraag naar de nieuwe zwembad- en watertechniek catalogus. Wilt u meer weten? Bel ons: +31 (0)40 285 66 58 of stuur een mail naar support@pomaz.nl coverstory bieden ook verkoeling. Ook voor recreatieterreinen kan ik me voorstellen dat de aanplant van bomen bijdraagt aan de mitigatie. Onze zomers zijn steeds warmer en dan hebben mensen behoefte aan schaduw, aan wat verkoeling.” Den Hartog benadrukt dat het natuurbeleid in Nederland is gedelegeerd aan de provincies. “Zij hebben het beste zicht op de regionale natuur.” Ook het veiligheidsbeleid is decentraal geregeld, in de veiligheidsregio’s. Dagelijkse zorg Voor Karin van der Kaaden van Camping de Wildhoeve (Emst) is klimaatverandering een dagelijks issue. “We zijn er al vele jaren mee bezig. Hier op de Veluwe speelt vooral het risico op grote natuurbranden. Om ons daarop voor te bereiden passen we ons bedrijf aan. Daarnaast zorgen we dat we goed voorbereid zijn op een eventuele calamiteit.” De aanpassingen op het bedrijf zijn al jaren terug vastgelegd in het bedrijfsnatuurplan. Sparren en andere brandgevaarlijke naaldbomen worden gaandeweg vervangen door loofbomen. Die passen beter in de Nederlandse natuur (biodiversiteit) én vatten door hun groene bladeren minder snel vlam. Twee parkeerplaatsen aan de voor­ en zijkant van het bedrijf vormen een logische brandgang naar de aangrenzende Veluwse bossen. “Toch is kaalslag natuurlijk niet de oplossing”, benadrukt Van der Kaaden. “Je moet de balans zoeken en weten waar je risico’s liggen.” Met dat doel heeft De Wildhoeve deelgenomen aan de pilot zelfredzaamheid, een initiatief van de veiligheidsregio en provincie Gelderland. Een van de onderdelen is een ontrui‘Nu kwam het hoog water opeens midden in het seizoen – de bedrijven zaten vol’ Model Ontruimingsplan Ondernemer Karin van der Kaaden neemt namens HISWA-RECRON deel in de coördinatiegroep Natuurbrandrisico’s Veluwe. Ook Stijn Boode, regiomanager van HISWA-RECRON in Gelderland, bezoekt de bijeenkomsten van die groep. “Hier op de Veluwe is men al heel ver. Op het moment ligt de focus op een gebiedsgerichte aanpak, waarbij clusters van recreatiebedrijven worden onderscheiden. Vaak zitten campings en bungalowparken dicht bij elkaar, of aan één straat. Als daar een grote brand op afkomt moeten duizenden mensen tegelijk weg. Nu wordt onderzocht of dat ook echt lukt. Misschien zijn er extra ontsluitingswegen nodig. Of een achteruitgang. Of een brandgang, of een corridor van loofbomen om het vuur af te remmen.” Om recreatiebedrijven praktische handvatten te bieden, actualiseren de Gelderse Veiligheidsregio’s en HISWA-RECRON daarom het Model Ontruimingsplan Recreatieterreinen bij Natuurbranden. Daarna is het de bedoeling om dit ontruimingsplan landelijk in gebruik te nemen. mingsoefening. Van der Kaaden: “Je ziet dat het altijd anders uitpakt dan je denkt. Hier op de Veluwe was recent brandalarm op een bungalowpark. Sirenes erbij, echt alarm. En wat doen veel mensen? Die blijven gewoon in hun vakantiehuis zitten wachten tot er wat gebeurt. In die zin moet je ook de gasten wel duidelijk maken wat er van ze verwacht wordt.” Tijdens de oefening op De Wildhoeve bleek weer eens dat er duide lijke basisregels zijn. Van der Kaaden: “Bedenk tevoren hoe je de minder validen van het bedrijf haalt. En haal nooit ouders en kinderen uit elkaar. Je denkt: iedereen die weg is, is weg. En dan laat je een kind meerijden met de auto van iemand anders. Maar reken maar dat de ouders van dat kind het bedrijf niet verlaten voor hun kind terecht is. Als je je niet voorbereid, wordt het chaos. In het hoogseizoen hebben we hier 1.400 mensen op het park. Die moeten in een uur tijd weg kunnen zijn.” Ruimte voor de Rivier Zoals Gelderland zich al jarenlang voorbereidt op natuurbranden, kennen de streken rond de grote rivieren het probleem van de wateroverlast ook al veel langer. Het programma ‘Ruimte voor de rivier’ werd ingesteld na de extreme waterstanden in 1993 en 1995. Toch werd iedereen verrast door de overstromingen van afgelopen zomer. “Het hoge water is een periodiek verschijnsel, waar ondernemers mee hebben leren leven”, stelt Arthur van Disseldorp, regiomanager Brabant en Limburg van HISWA­RECRON. “Maar normaal is het hoog water in de eerste maanden van het jaar. Nu was het opeens midden in het seizoen – de bedrijven zaten vol. Om daarop te anticiperen zijn de belangrijkste partijen bij elkaar gekomen om te werken aan het ‘Deltaprogramma Maas’. Wij zijn daar ook nauw bij betrokken, net als Rijkswaterstaat, waterschap en de provincie. We willen zelf vaststellen wat de meest effectieve manier is om de bedrijven en natuur tegen deze overstromingen te beschermen. Zo willen we ook voorkomen dat de veiligheidsregio met nieuwe, dwingende regels komt. Wij werken eraan om voorbereid te zijn op nieuwe calamiteiten.” 03-2022 | Recreactie 19

de stelling Stelling: De wolf is een bedreiging voor de recreatie Wolven zijn in opmars. Na de eerste waarneming in 2015 leven nu naar schatting enkele tientallen wolven op de Veluwe. Ondertussen wordt de discussie steeds levendiger. Want is de wolf een vloek of een zegen? Tegenstanders, waaronder boeren, wijzen op het gevaar voor hun vee. Voorstanders vinden de terugkeer van de wolf van groot ecologisch belang. Onze stelling luidt: De wolf is een bedreiging voor de recreatiesector. Eens of oneens? Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: Pixabay Bart Looijmans Janneke Klaassen Eigenaar Camping de Helfterkamp ‘Een hond en een hek als bescherming’ “De wolf zie ik als een kans en zeker niet als een bedreiging. Mijn gasten komen voor de natuur. Ze hopen zelfs een wolf tegen het lijf te lopen! Ik denk dat je de terugkeer van de wolf als een voldongen feit moet zien. Hij is er nu eenmaal en daarmee moet je leren leven. Zoals je een paraplu opzet als het regent. En ja, je moet wel enkele maatregelen nemen om je onderneming te beschermen. Ik heb mijn bedrijf beveiligd met een hek van 1,40 meter. Dat staat aan de boszijde van de camping. Verder heb ik een hond gekocht. Wij wonen met onze kinderen op de camping, dus dat vind ik wel een veilig idee. Als mijn kinderen in het bos willen spelen, moeten ze de hond meenemen. Wolven zijn bang voor honden en mensen. Of ik zelf al een wolf heb gespot? Nee, maar ik heb wel de sporen gezien. Het zal een kwestie van tijd zijn voordat ik er eentje tegenkom.” Eigenaar Camping Meistershof ‘Een wolf kan mijn gasten afschrikken’ “Wij hebben nog geen wolf gezien op onze camping. Maar ik kan me heel goed voorstellen dat de komst van dit dier voor boeren erg lastig is. Voor de recreatiesector ligt dat misschien anders, maar een wolf heeft de akelige gewoonte om een prooi te vangen en te doden en vervolgens te laten liggen. Ik moet er niet aan denken dat mijn gasten en hun kinderen tijdens een fietstocht langs een schapenwei komen waar de wolf een bezoek heeft gebracht. Of onze eigen geitenwei... Omdat het een schuw dier is, denk ik niet dat hij zonder reden naar je camping komt. Maar onze geiten hebben geen enkele kans in de omheinde wei en zijn een makkelijke prooi voor de wolf. Ik begrijp dat mensen angst kunnen hebben voor een wolf. Toen ik bij vrienden in Polen was en wij buiten worstjes gingen roosteren, hoorden we de wolven huilen. Dat maakt best indruk. Een wolf komt ook bedreigend over. Zodra we hier een wolf zien, zullen we zeker maatregelen nemen.” 20 Recreactie | 03-2022 Erik Koffeman Frank Theunissen Secretaris Faunabeheereenheid Gelderland ‘Het is natuurlijk wél een wild dier’ “Als we naar de ontwikkelingen elders in Europa kijken, zijn er niet snel problemen te verwachten. De wolf kan wél een probleem worden als we hem gaan voeren, dus men moet zich bewust zijn van het feit dat het een wild dier is, dat zijn eigen kostje bij elkaar scharrelt. We moeten dan ook een gezonde afstand bewaren. Het blijft tenslotte een roofdier. Maar wat de terugkeer van de wolf precies betekent, weten we gewoon nog niet. Er zijn internationaal gezien geen vergelijkbare, dichtbewoonde gebieden als in Nederland. Wat we inmiddels wél weten, is dat hij zich bij ons minder schuw gedraagt dan in Oost-Europa. Dat komt omdat de wolf in Nederland minder druk ervaart. Er wordt niet gejaagd – waarbij hij zwaar verontrust wordt. Daardoor is hij ook meer zichtbaar. Bij alle verhalen rondom de wolf speelt overigens ook een stukje beeldvorming mee. Als het gaat om gevaarlijke dieren gingen aan de wolf in Nederland de adder en de houtteek vooraf. Spannender was het niet. Die hebben toch een andere impact. Daarnaast kennen we de wolf als boos personage uit sprookjes.” Boswachter Natuurmonumenten ‘De wolf verrijkt de natuur’ “De wolf is geen bedreiging, maar een verrijking voor de natuur. De wolf biedt juist ook kansen voor recreatieondernemers. Het wordt spannender en dynamischer voor de recreant. Wat is er nou intenser dan te wandelen in een gebied waarvan je weet dat deze roofdieren er leven? Daarbij wil ik benadrukken dat wolven in principe niet gevaarlijk zijn voor de mens en ons zoveel mogelijk uit de weg zullen gaan. De aanwezigheid van wolven in ons landschap zal recreanten aantrekken en recreatieondernemers kunnen op de aanwezigheid van wolven anticiperen. Bijvoorbeeld door het aanbieden van excursies. Dat zou prima kunnen in samenwerking met Natuurmonumenten. Belangrijk voor de recreant is dat er goede en juiste voorlichting over wolven komt. Dat zal bijdragen aan de acceptatie van dit dier in ons land. Jaarlijks worden er in Gelderland in opdracht van de provincie duizenden edelherten, damherten, reeën en wilde zwijnen afgeschoten. Dit zijn allemaal prooidieren voor wolven. Hij gaat ons dus juist in dit beheer van het wild helpen. De wolf hoort in dit land thuis en heeft hier altijd geleefd. Tot wij hem uitgemoord en verdreven hebben.” ‘Mijn gasten hopen zelfs dat ze een wolf tegen het lijf lopen!’ 03-2022 | Recreactie 21

verzekeren Klimaatverandering leidt tot nieuwe risico’s Verzekeren of niet? Ben je oververzekerd of onderverzekerd? Wat zijn de risico’s die je daarmee loopt? Met de klimaatverandering worden die vragen voor ondernemers in watersport en recreatie steeds belangrijker. Want wat zijn de gevolgen van een grote natuurbrand of overstroming? En zijn die eigenlijk wel te verzekeren? Tekst: Maarten Bokslag Foto: Shutterstock Eind februari trok er een unieke drielingstorm over ons land. Vijf dagen storm leidde tot een schadelast van recordhoogte; volgens het Verbond van Verzekeraars zo’n 500 miljoen euro. Vorig jaar zorgden overstromingen tot enorme schade voor onder meer Zuid-Limburgse recreatieondernemers. Door de langere periode van droogte is er ook steeds meer risico op natuurbranden. En de coronapandemie, waarbij bedrijven voor langere tijd moesten sluiten, ligt nog vers in het geheugen. Ondernemers lopen grote risico’s. Veel risico’s zijn te verzekeren, maar niet allemaal. Waar trek je als ondernemer de grens? Risico’s in beeld brengen “Dat is een vraag waar ondernemers goed over moeten nadenken”, vindt Jos Kuhl van Aon Verzekeringen. “Je kunt van te voren de risico’s in beeld brengen. Daarna kun je per risico bepalen wat je ermee wilt. In feite heb je als ondernemer vier opties. De eerste is het stoppen met de risicovolle activiteit. Dat kan in sommige gevallen een goede keuze zijn. Het gaat erom wat een activiteit je oplevert in vergelijking met het risico dat je loopt. Als tweede optie kun je de risico’s reduceren door het nemen van preventieve maatregelen. Dat is altijd verstandig. Vaak wordt het ook vereist door de verzekering. Vergelijk het maar met een goed slot op de deur of een alarmsysteem in dure auto’s.” De derde optie is om risico’s zelf te dragen, bijvoorbeeld door het opzijleggen van geld. De arbeidsongeschiktheidsverzekering is daar een voorbeeld van. Sommige ondernemers besluiten dat risico niet te verzekeren. “Maar bedenk dan wel heel goed: wat gebeurt er met je bedrijf en met je gezin als je arbeidsongeschikt wordt?” stelt Kuhl. “Je kunt sommige risico’s zelf dragen. Maar breng ze wel eerst objectief in beeld.” Als vierde optie zijn er de risico’s die zo groot zijn dat de ondernemer ze niet zelf kan dragen. De opstalverzekering is een voorbeeld, maar Kuhl wijst ook op de cyberverzekering. “Cybercrime is op het moment het belangrijkste risico dat ondernemers lopen. Het risico is groter dan op brand. Dus moeten onder22 Recreactie | 03-2022 nemers eerst alles doen om het risico in te perken, bijvoorbeeld door veilige wachtwoorden te gebruiken. Je kunt heel veel zelf doen. En daarna is het verstandig om zo’n cyberverzekering af te sluiten. Want het gebeurt echt hoor, recreatiebedrijven waarvan alle data worden gegijzeld.” Verzekeren wordt lastiger Net als Aon is Kuiper Verzekeringen een tussenpersoon met grote kennis van de recreatiemarkt. “Wij zijn al heel lang actief op het gebied van boten, watersport- en recreatiebedrijven”, vertelt Ronald de Valk van Kuiper Verzekeringen. “We merken dat het verzekeren van grote risico’s lastiger wordt en steeds meer specifieke kennis vraagt. Neem het verzekeren tegen overstromingen en stormen. De dekking die je hebt is afhankelijk van de polisvoorwaarden. Daar moet je wel op letten als je zo’n risico mee wilt verzekeren.” Daarnaast wijst De Valk op de eigen verantwoordelijkheid van de ondernemer. “Dat speelt bijvoorbeeld een rol als het gaat om de verzekerbaarheid van een botenstalling. Je sluit een polis af om de stalling te verzekeren, maar daar staan voorwaarden in. Mensen mogen bijvoorbeeld geen las- en slijpwerk aan hun boot verrichten. Laat je dat als ondernemer toch toe, dan sta je niet sterk als er uiteindelijk toch brandschade ontstaat. Het kan dan zijn dat de verzekeraar een hoger eigen risico oplegt, of zelfs besluit om helemaal niet uit te betalen.” ‘Het is een uitdaging om zaken voor recreatieondernemers goed onder te brengen bij verzekeraars’ Datzelfde geldt bij de personeelsverzekeringen. “Als ondernemers verzuimen om de periodieke risico-inventarisatie – de RI&E – op te stellen, kan een verzekeraar heel lastig gaan doen. Stel dat een medewerker letsel heeft opgelopen terwijl dit met een actuele RI&E voorkomen had kunnen worden. Dan valt dat onder onachtzaamheid. Ik wil maar zeggen: verzekeraars verwachten ook wel wat van de ondernemers. Dat geldt ook voor brandverzekeringen. Vaak zijn er eisen voor periodieke con troles van de elektrische installatie, of voor het gebruik van stalen afvalbakken in de werkplaats. Daar moet je je als ondernemer wel aan houden. Zorg dat je eigen dossier op orde is en je preventieve maatregelen hebt getroffen.” Annuleringen Overnames De wereld van de verzekeraars staat niet stil en de laatste jaren zijn er veel overnames geweest. Botenverzekeraar Delta Lloyd verdween en recreatieverzekeraar de Europeesche werd een label van a.s.r.. Dat soort ontwikkelingen maakt dat tussenpersonen langer moeten zoeken om ‘complexe’ objecten verzekerd te krijgen. En dat premies en eigen risico’s stijgen. “Voor ons is het altijd een uitdaging om zaken voor recreatie- en watersportondernemers goed onder te brengen bij verzekeraars. Maar uiteindelijk lukt dit ons altijd”, vertelt Ronald de Valk. “We willen geen nee verkopen. Maar we zien wel dat het meer moeite kost, omdat de verzekeraars de groeiende risico’s ook willen beheersen. Soms moet een ondernemer dan akkoord gaan met een hoger eigen risico.” De coronapandemie heeft gasten en ondernemers geleerd dat je nooit weet wat er nu weer gaat gebeuren. Daarmee is het belang van goede annuleringsverzekeringen gegroeid, vertelt Chris van Eck van RecreatieVerzekeringen.nl. “Overheidsmaatregelen vielen niet onder de dekking. Maar wel als mensen zelf ernstig ziek werden van corona. Na overleg met de verzekeraar valt ook de periode dat iemand na een positieve PCR-test in quarantaine moet onder de dekking. Datzelfde geldt voor zijn of haar gezinsleden.” Het aantal mensen dat een annuleringsverzekering afsluit is hierdoor de afgelopen twee jaar sterk gegroeid, vertelt Van Eck. “Mensen zoeken toch een soort zekerheid. Maar een deel van de groei komt ook doordat er aanzienlijk meer boekingen waren op de Nederlandse vakantieparken.” 03-2022 | Recreactie 23

onderzoek Positief toekomstscenario voor sector ‘ Eén procent groei per jaar is realistisch’ Binnenlandse vakanties gaan de komende jaren aan populariteit winnen en het aantal vrijetijdsactiviteiten zal iets toenemen. Dat blijkt uit de toekomstvisies voor de Nederlandse vakantiemarkt van Trends & Tourism. Toch blijft voorzichtigheid geboden, zegt onderzoeker Kees van der Most. “Wat is bijvoorbeeld de impact van de oorlog in Oekraïne?” Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: NBTC, Frans Lemmens/ANP Trends & Tourism, het onderzoekbureau van Kees van der Most, publiceerde vorig jaar twee toekomstvisies naar 2030: zowel voor de Nederlandse vakantiemarkt als voor de gehele vrijetijdsmarkt. De rapporten zijn tot stand gekomen op basis van uitgebreide deskresearch, tientallen expertinterviews en consumentenonderzoek. Voor zowel de Nederlandse vakantiemarkt als de vrijetijdsmarkt voorspellen de onderzoeken een bescheiden, maar mooie groei van één procent per jaar. Toch houdt Van der Most een paar slagen om de arm. “De pandemie lijkt voorbij, maar hoe deze zich precies zal ontwikkelen weten we natuurlijk niet. En dan is er de oorlog in Oekraïne. Die heeft een flinke impact op de koopkracht. De consument kan minder geld uitgeven aan vrije tijd. Daarnaast maakt de angst voor escalatie een deel van de Nederlanders voorzichtiger als het gaat om het kiezen van een vakantiebestemming voor komende zomer. Veel mensen willen zorgeloos op vakantie. En dan is Nederland een veilige haven.” Verantwoord toerisme Een groei van één procent lijkt weinig. Maar dat is het niet, bezweert de onderzoeker. “Op een totaal van 40 miljoen vakanties – binnen- en buitenlandse vakanties samen – heb je het dus wel over 400 duizend vakanties extra per jaar. En dat jaar in, jaar uit.” Op de Nederlandse vakantiemarkt ziet Van der Most een aantal duidelijke trends. “Verantwoord toerisme zal blijven groeien. De consument is zich steeds meer bewust van de impact van zijn keuzes. Hier kan Nederland van profiteren. De footprint van een binnenlandse vakantie is kleiner.” ‘Ik verwacht dat de inkomende markt ook weer zal gaan groeien’ Andere trend is de herontdekking van Nederland als vakantieland. “Ons land wordt beter gewaardeerd als vakantiebestemming. Tien, twintig jaar geleden was het suf om te zeggen dat je in eigen land bleef. Maar dat beeld is gekanteld. Je bent duurzaam en verstandig bezig. En omdat de sector goed innoveert heeft Nederland kwalitatief nu ook veel meer te bieden. De verwachting voor de komende jaren is dan ook dat het aantal binnenlandse vakanties wat harder zal groeien dan het aantal buitenlandse.’’ Ook voor de vrijetijdsmarkt geldt dat een bescheiden groei wel degelijk impact heeft. Van der Most: “In 2018 ondernamen Nederlanders zo’n 3,6 miljard uithuizige vrijetijdsactiviteiten. Dat zal doorgroeien naar ruim vier miljard in 2030.” Belangrijke trends zijn onthaasten (het genieten van rust), flexibilisering (meer vrijetijdsmomenten, ook op doordeweekse dagen) en vaker alleen er op uit. Kijkend naar sectoren zijn de verwachtingen hoog voor wandelen en fietsen. Funshoppen zal als één van de weinige sectoren gaan dalen, door de opkomst van online winkelen. Kees van der Most Senioren Dat de groeicijfers laag zijn is eigenlijk volkomen normaal, zegt Van der Most. “Bijna 85 procent van de Nederlanders gaat jaarlijks zo’n drie keer met vakantie. Als je kijkt naar de omvang van de vrije tijd dan zal deze naar verwachting niet veel verder 24 Recreactie | 03-2022 groeien. Volwassen markten groeien doorgaans heel bescheiden.” Toch wil hij benadrukken dat de verwachtingen nog wel waargemaakt moeten worden. “Nu corona wat meer naar de achter grond gaat zullen meer vakantiegangers toch weer voor het buitenland kiezen. De behoefte aan een andere cultuur blijft. Ik denk dat de groei van de binnenlandse vakantiemarkt vooral zal zitten in korte tussendoorvakanties. Met name de seniorenmarkt is dé uitdaging voor recreatieondernemers. Het is een doelgroep die meer te besteden heeft en die vaker met vakantie gaat.” Aan die positieve voorspelling koppelt Van der Most meteen een disclaimer. “Het is een doelgroep die vooral gericht is op de hotellerie. De recreatiesector moet dus met goede concepten voor senioren komen. De vraag is hoe je dat doet, als camping of bungalowpark. Die hebben vooral gezinnen als kerndoelgroep. Als recreatieondernemer moet je goed kijken naar de sterke punten van je bedrijf en naar de doelgroep die daarbij past. En naar de trends die uit ons onderzoek naar voren komen.” België en Duitsland En uiteindelijk, zo voegt Van der Most eraan toe, is er meer dan alleen de binnenlandse vakantiemarkt. “Neem de inkomende markt. Vóór de coronacrisis groeide die harder dan de binnenlandse markt. Met name België en Duitsland zijn heel belangrijk. Ik verwacht dat die positieve ontwikkeling zich na de coronapandemie zal voortzetten.” Per saldo gaat de sector een goede toekomst tegemoet, concludeert de onderzoeker. De soms snel wisselende coronamaatregelen hebben daarbij nog voor een neveneffect gezorgd. “De sector weet nu hoe het is om snel te schakelen om op veranderende omstandigheden in te gaan. Zo kun je nieuwe doelgroepen bereiken.” Meer informatie over beide onderzoeken op www.trends-tourism.nl Tien trends De volgende tien trends gaan volgens Trends & Tourism het komende decennium de binnenlandse vakantiemarkt bepalen: 1. Vaker kort op vakantie 2. Meer seniorenvakanties 3. Zelf je vakantie samenstellen 4. Altijd verbonden 5. Bij (of met) locals 6. Hang naar luxe 7. Duurzaam op reis 8. Van de gebaande paden 9. Meer betekenisvol 10. Gezond leven 03-2022 | Recreactie 25

praktijkdag Voor het eerst onder de vlag van HISWA-RECRON Eindelijk weer een Praktijkdag Buitensport! Voor het eerst sinds 2019 troffen buitensport ondernemers en -instructeurs elkaar weer op de jaarlijkse Praktijkdag Buitensport. Met inspirerende workshops, uitdagende buitenactiviteiten én een stralend zonnetje waren de omstandigheden optimaal. Het programma vormt een mix van actief bewegen en kennis opdoen over nieuwe ontwikkelingen. Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: Wanda van Eck We mógen weer! Dat was – na twee afgeblazen edities – het overheersende gevoel tijdens de Praktijkdag Buitensport, die 15 maart plaatsvond bij De Kaap in Zoelen. Tegelijkertijd was de bijeenkomst de start van iets nieuws. Want voor het eerst werd de praktijkdag georganiseerd door HISWA-RECRON. Een gevolg van de toetreding van de VeBON-leden tot de onder nemersvereniging. Jeffrey Belt, hoofd van de afdeling Leisure & Recreatie, heet de aanwezigen welkom en legt in een korte introductie uit hoe de organisatie HISWA-RECRON eruit ziet en wat deze voor de buiten sportondernemers kan betekenen. Belangenbehartiging en lobby, ledenservice en ledenadvies, marketing, promotie, 26 Recreactie | 03-2022 maar ook trainingen en certificatie (het VeBON-veiligheidskeurmerk) zijn belangrijke onderdelen. Belt noemt een aantal actuele thema’s voor de buitensport waar de commissie Buitensport zich voor inzet. Hij wijst op het WAS-dossier, de stijgende (energie)prijzen en de inflatie, verzekerbaarheid, de aanpassing van de richtlijn pakketreizen, de krapte op de arbeidsmarkt en de samenwerking met het Platform Ondernemende Sportaanbieders (POS). Kennis opdoen en actief bewegen De Praktijkdag Buitensport bestaat uit een mix van actief bewegen en het opdoen van kennis. Op de fraaie locatie van De Kaap volgen alle ruim veertig deelnemers tijdens het ochtend programma drie workshops. De workshop archery tag – boogschieten met elementen van paintball – blijkt voor verschillende sporters een eye opener. “Dat is echt tóp”, zegt Kai Reijnen van Limburgsuitje.nl enthousiast. “Ik dacht dat deze sport veel statischer was.” Ook Patrick van Eldonk, buitensportcoördinator bij Het Buitencentrum in Overasselt, is verrast over de mogelijkheden van archery tag. “Ik vind het vooral interessant om te zien wat je allemaal kunt doen op het gebied van spelvormen en materialen. We hebben veel nieuwe inzichten opgedaan. Die gaan we zéker delen met onze instructeurs.” David Stevenhagen van In Out Events, die de workshop leidde, is blij met de positieve reacties van de deelnemers. “De sport wordt vaak als een bijproduct gezien, terwijl je het heel goed kunt inzetten als hoofdsport. Archery tag wordt veel dynamischer als je bijvoorbeeld spannende elementen als sudden death toevoegt. Door telkens nieuwe elementen in te brengen hou je het spel spannend en afwisselend. Je zorgt er ook voor dat deelnemers bij je blijven terugkomen. Zo maak je de sport ook voor het publiek aantrekkelijker.” Schoon materiaal Tijdens de workshop over het controleren van klimmaterialen benadrukt Bart Cnossen tegenover zijn toehoorders hoe belangrijk het is om je materialen schoon te houden en goed op te slaan. Vochtige en koude opslag, verhoogde slijtage door verkeerd touwverloop en schimmel in gordels en helmpjes zijn de meest voorkomende problemen, zegt de inspecteur. De workshopdeelnemers buigen zich over de picknicktafel waarop Cnossen allerlei klimmaterialen heeft uitgestald. Prangende vraag: welke materialen zijn afgekeurd en zo ja, waarop? Dat blijkt nog geen gemakkelijke opgave. De workshop Wipeout gaat nader in op de gevaren en risico’s van het waterspektakel – zowel voor de recreanten als het buitensportbedrijf. Laszlo de Jong, risicoanalist bij De Kaap, vertelt dat onderschatting het grootste risico is bij deelnemers. Video’s en valinstructies zijn waardevolle hulpmiddelen. Registratieformulieren van deelnemers, waarop ze het niveau van hun vaardigheden aangeven, zijn belangrijk. “Maar straks ben je als bedrijf hoe dan ook verantwoordelijk als er iets gebeurt. In België is dat al zo.” De deelnemers tokkelen over het water met de langste zipline van Nederland Sociale veiligheid Voordat het middagprogramma begint en de deelnemers wanden kunnen beklimmen en kunnen tokkelen over het water met de langste zipline van Nederland, vertelt Nelly Voogt van Centrum Veilige Sport Nederland (onderdeel van NOC*NSF) over sociale veiligheid. Een actueel thema met het oog op de landelijke discussie over grensoverschrijdend gedrag. Aan de hand van de video ‘Blijf je stil of praat je er over?’ wisselen ondernemers en instructeurs ervaringen uit. De afsluitende borrel bevestigt dat verbinden en kennis delen toch het beste gaat op de traditionele manier – ongeacht het praktische gemak van video conferencing. “Veel deelnemers vinden de ontmoeting en de gezelligheid heel belangrijk”, zegt Charlotte de Baat, manager Leisure & Recreatie van HISWARECRON. Ze blikt tevreden terug op de praktijkdag. “Ik merkte dat er duidelijk weer behoefte was aan deze dag. Het positivisme, de interactie en het openstaan voor elkaar maakten het tot een succes. Ook de combinatie van actie en kennis opdoen was precies goed.” 03-2022 | Recreactie 27

in beeld Nieuwe materialen en concepten Interieur met een personal touch Interieur is meer dan alleen inrichting. Het is ook beleving. Persóónlijke beleving. Wie op het gebied van interieur zijn gast wil verrassen, maakt het verblijf extra aantrekkelijk met domotica, intens kleurgebruik en een personal touch. Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: Landal/Ross Tucker, Instyle Concepts 28 Recreactie | 03-2022 “Gasten willen verrast worden en gaan steeds meer voor een beleving”, zegt Anita Bosman van Ross Tucker Projectinterieur. “De tijd van voorspelbare concepten – zoals een waterthema bij woningen aan zee of meer – is voorbij.” Verrassen doe je met vernieuwende concepten, met een raakvlak naar de historie of het ontstaan van een bepaalde plek. “Maar ook met de mogelijkheid om elk seizoen buiten te kunnen zitten. Uniek meubilair met een luxe uitstraling en een lange levensduur en dat eenvoudig is schoon te maken is hier belangrijk.” Ook intenser kleurgebruik is een belangrijke interieurtrend, zegt Bosman. “Denk aan accentwanden die doorlopen op het plafond of geschilderde banen op de wand, die dienen als lambrisering.” Duurzaamheid en circulariteit spelen een steeds grotere rol. “Vooral in de keuzes van het materiaal. Kijk bijvoorbeeld naar het gebruik van PVC-stroken, die voor 40 procent bestaan uit gerecyclede materialen. Of gordijnen en prikborden gemaakt uit garens, die gewonnen worden uit gebruikte PET-flessen.” Materiaalgebruik Materiaalgebruik is ook een belangrijke indicator voor het onderscheid tussen een standaard en een luxe accommodatie, zegt Pim Pera van projectinrichter Instyle Concepts. “Denk aan de gedateerde plavuizen vloer versus visgraat PVC-vloer, meubels van velours versus kunstleer en het gebruik van kunstplanten of echte planten.” Maar anno 2022 is gebruik van kwalitatief en duurzaam materiaal niet genoeg. De gast wil meer dan alleen de ‘net als thuis’-beleving. “Luxe moet ook verrassend zijn. Wat heeft de gast thuis juist níet?” Als voorbeeld geeft Pera domotica – het toepassen van slimme elektronica in huis. “Denk aan automatisch bestuurbare gordijnen en temperatuurregeling op afstand.” Ook met personalisering verras je de gast. “Gasten wordt vooraf steeds vaker gevraagd naar hobby’s en favoriete muziek. Als ze bij het openen van de deur van de accommodatie meteen hun lievelingsmuziek horen, bied je ze écht een persoonlijke verrassing.” 03-2022 | Recreactie 29

de bezieling Frank van het Reve, Camping It Soal Een droom die werkelijkheid wordt Camping It Soal in Workum ligt op een prachtige locatie, direct aan het IJsselmeer. De komende jaren gaat het 30 hectare grote bedrijf volledig op de schop. De haven wordt uitgebreid, er komen appartementencomplexen en een hotel. Gefaseerd worden 250 lodges gebouwd die het park een volledig ander aanzien geven. Het licht voor de werkzaamheden staat op groen. Maar dat heeft wel 24 (!) jaar geduurd. Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Max de Krijger, It Soal It Soal bij Workum begon in de jaren ‘60 als gemeentelijke voorziening om te zwemmen en recreëren. Zwembad en recreatie strand werden in later jaren aangevuld met een camping en jachthaven. In 1995 werd het bedrijf gekocht door Gert Jan Mondeel, die nog steeds de eigenaar is. Al direct na de overname begon Mondeel (nu 70 jaar oud) met het maken van herstructureringsplannen. Door allerlei omstandigheden duurde het 24 jaar voor de plannen definitief groen licht kregen. De dagelijkse leiding is inmiddels in handen van dochter Amanda (50) en schoonzoon Frank van het Reve (52). Bezwaar op bezwaar “Sinds 2006 werken wij voor het vakantiepark en toen al dachten we dat de investeringsplannen in kannen en kruiken waren”, vertelt Frank van het Reve. Dat bleek echter te vroeg gejuicht. Van het Reve vertelt beknopt wat de oorzaken waren van de kwart eeuw vertraging: “In de loop der jaren is er van alles gebeurd. 30 Recreactie | 03-2022 Als landmark is op de hoek van de haven een rond torentje gepland Door de loods meer naar de weg te plaatsen en het uitzicht voor de roofvogels te belemmeren met een aarden wal, hebben we hier een oplossing voor gevonden.” Recent leverden de coronacrisis en vooral de stikstofproblematiek nog vertraging op. Maar uiteindelijk kwam midden vorig jaar de definitieve goedkeuring. Draaiboek Daarmee kon een draaiboek in gang gezet worden, dat zich in de loop der jaren behoorlijk had ontwikkeld. De klok tikte voort en de plannen veranderden met de tijd. Zo werd uiteindelijk besloten om volledig te stoppen met de vaste plaatsen. In juni 2021 werden de 400 seizoensplaatsen opgezegd, vertelt Frank van het Reve. “De meeste vaste gasten van ons bedrijf wisten dat natuurlijk al lang, want deze plannen kwamen nou niet bepaald onverwacht. Maar veel mensen hoopten toch dat ze op een andere plek op de camping een vaste plek terug zouden krijgen. Toch hebben we besloten er helemaal mee te stoppen.” En dan zijn er altijd mensen die boos worden. In de gemeenteraad was opeens sprake van het wegnemen van de vakantie van mensen met minimuminkomens. “Dat raakt me wel hoor”, vertelt Van het Reve. “Maar jarenlang hebben die mensen het hier heerlijk gehad. Wij zijn een onderneming. Eindelijk kunnen we verder. Daarnaast zijn er hier ook chalets van 80.000 euro. Ook die verdwijnen. Het gaat echt niet alleen om de mensen met lage inkomens. Bovendien willen we eerlijk zijn en open kaart spelen over onze plannen.” Vanuit ondernemersoogpunt is een bedrijf dat van oktober tot april gesloten is weinig aantrekkelijk. Toeristische plaatsen staan bovendien een groot deel van het jaar leeg. Daarom kiest Een gemeentelijke herindeling; diverse malen kwam er een andere wethouder. Je kreeg de Natura 2000-wetgeving. Die heeft grote impact, want we zitten bij het IJsselmeer en ons bedrijf grenst aan de Workumerwaard, een beschermd vogelgebied. Op een gegeven moment waren we er met de gemeente en provincie uit. Toen bleek dat er een stichting van natuurbeschermers is, die speciaal bestaat om bezwaar te maken tegen plannen als de onze. Het bezwaar liep helemaal door tot aan de Raad van State, en die heeft het bestemmingsplan van de gemeente verworpen. Daarna hebben we een tijd lang tegenover elkaar gestaan: wij wilden ons plan doorvoeren en de natuurbeschermers waren tegen. Pas de laatste vijf jaar zijn we echt met elkaar gaan praten. We hebben gevraagd wat ze precies dwars zat, en hoe we die bezwaren weg konden nemen. Zo kwamen we tot oplossingen. Onze geplande botenloods bleek bijvoorbeeld te dicht bij het natuurgebied te liggen. De vrees was, dat roofvogels op de loods gingen zitten en zo de weidevogels zouden bedreigen. > Frank van het Reve 03-2022 | Recreactie 31

Nieuw in de verkoop: Een fraai in het Friese Merengebied gelegen camping: - 4,8 hectare eigen grond; - circa 200 kampeerplaatsen; - met overdekt zwembad. Taxatie nodig? Wij zijn u graag van dienst! Kiest u ook voor een écht familiebedrijf in Noord-Nederland? Vraagprijs: € 2.150.000,00 k.k. Kijk voor meer informatie op: www.hiswa-recronmakelaar.nl Verkoop bij inschrijving: Uitgifte in erfpacht van een camping (5,2 hectare) in Zuidwest Friesland Kijk voor meer informatie op: www.hiswa-recrontaxateur.nl Nadere www Neem dan contact op met Arjan of Carina! elaar O.Z. 592 462 844 22 32 10 10 Kijk voor meer informatie op: www.hiswa-recrontaxateur.nl Vossenlaan 16 9408 CN Assen T (0592) 46 28 44 E info@recratief-bedrijfsmakelaars.nl I www.recratief-bedrijfsmakelaars.nl Vredo Dodewaard BV +31 (0) 488 411 254 verkoop@vredo.nl www.vredo.nl CHALETS MET ALLE COMFORT AFGESTEMD OP UW PARK WIJ BOUWEN UW VERHUUR- EN PROJECTMATIGE CHALETS Rollecate 39 | 7711 GG Nieuwleusen | 0529-488900 www.arcabo.com | info@arcabo.nl 088 555 48 88 MAAK HET LANDSCHAP KLEURRIJK MET GRAUSTABIEL EN/OF ANDERE HALFVERHARDINGEN   www.debeijerbv.com    NIEUW Nu ook in 95 cm uitvoering leverbaar! W de bezieling It Soal in de toekomst voor de verhuur van appartementen en lodges, zodat jaarrond exploitatie mogelijk wordt. Dat biedt grote voordelen, zoals vaste contracten voor de medewerkers en extra omzet voor de lokale winkels en horeca. 150 appartementen It Soal stopt gefaseerd met de vaste plaatsen: de eerste plekken komen eind dit jaar vrij. Over een jaar of vijf zijn alle seizoensplaatsen verdwenen. Het toeristisch kamperen blijft wel bestaan: Van het Reve denkt aan honderd plekken – nu zijn het er 150. De vrijgekomen ruimte op het bedrijf wordt gebruikt om ambitieuze plannen te realiseren, waarbij land- en waterrecreatie op een mooie manier samengaan. De bestaande jachthaven wordt uitgebreid en verandert deels van een haven met vaste ligplaatsen naar een passantenhaven. In totaal komen er zo’n 70 ligplaatsen bij. Er omheen komen 150 appartementen met onder meer een hotel, een restaurant, enkele winkels, wellness en speelvoorzieningen. Op artist’s impressions zijn gebouwtjes te zien in een kleurige Scandinavische stijl. Als landmark is op de hoek van de nieuwe haven een rond torentje gepland, dat direct doet denken aan een vuurtoren. Deze appartementen en centrumfaciliteiten vormen straks het hart van het bedrijf. Daarnaast komen er zo’n 250 lodges op het terrein. “Daarmee gaan onze activiteiten sterk van karakter veranderen”, voorspelt Van het Reve. “De lodges en appartementen worden als investering verkocht, waarbij de eigenaar het huisje enkele weken per jaar zelf mag bewonen. Wij worden dan meer een beheerorganisatie.” Niet iedereen was blij met het opzeggen van de 400 vaste plaatsen Daarbij tekent de ondernemer aan dat hij wel grip wil houden op de kwaliteit. “We realiseren hier een echt kwaliteitsproject. Het wordt ontzettend mooi en dat willen we zo houden. Het mag geen tweede woningenpark worden. We verplichten mensen tot collectief onderhoud en tot verhuur. Daarmee komt er veel meer reuring op het bedrijf. Wisselende gasten betekent meer omzet voor onze horeca, maar ook meer bezoek aan Workum, de lokale winkel, middenstand en attracties.” Die gasten zijn Nederlanders, maar ook veel Duitsers. Nu al is zo’n 70% van de gasten op de camping Duits. In de jachthaven komt 60% van de gasten uit Duitsland. Daarnaast komt een klein deel uit België; de rest zijn Nederlanders. Sterke combinatie It Soal biedt al jaren een unieke combinatie van verblijf en watersport op het IJsselmeer. Met de komende verbouwing wordt die combinatie versterkt. Goed voor Friesland, en goed voor het bedrijf. “Nu we eindelijk aan de slag kunnen wordt een droom werkelijkheid”, vertelt Van het Reve enthousiast. “We zetten niet zomaar wat neer. Mensen komen straks van heinde en verre naar It Soal in Workum.” 03-2022 | Recreactie 33

donderdag 2 juni 2022, 10-17 uur De Bonte Wever in Assen Landelijk Congres Vitale Vakantieparken Bent u klaar voor de toekomst? Programma 09.00 uur - zaal open, inloop en registratie 10.00 uur - opening en plenair programma 11.00 uur - deelsessies #1 12.00 uur - netwerklunch 13.00 uur - deelsessies #2 14.00 uur - deelsessies #3 15.00 uur - plenaire terugkoppeling en afsluiting 16.00 uur - netwerkborrel 17.00 uur - einde Lagerhuisdebat onder leiding van Merlijn Pietersma van ZKA Toeristisch Ondernemerschap Excelleren, vitaliseren, verduurzamen, circulaire economie... Transformeren Recreatiefunctie, permanente bewoning, verevening... Veilige Vakantieparken Signalering sociale problematiek, ondermijning, criminaliteit... Presentator Eric van Oosterhout burgemeester gemeente Emmen Aanmelden kan tot uiterlijk 20 mei 2022 www.vitalevakantieparkendrenthe.nl VOOR WIE? We organiseren dit congres voor recreatieondernemers, parkeigenaren, leden van VvE’s, VVP-teams, gedeputeerden, burgemeesters, wethouders en ambtenaren, kennispartners en intermediairs kennis delen Verkoopprovisie: reken je niet te snel rijk Regelmatig krijgen wij vragen over het in rekening brengen van verkoopprovisie bij verkoop van een kampeermiddel met behoud van de plaats. Ondernemers rekenen zich soms al snel rijk, maar de praktijk laat zien dat de geschillencommissie in veel gevallen de kant van de recreant kiest. Tekst: Jeroen Kamphuis (Zypp advocaten) Foto: Wanda van Eck Recreatieondernemingen die jaarplaatsen verhuren worden vaak geconfronteerd met recreanten die hun kampeermiddel aan een derde willen verkopen, met behoud van de plaats. In artikel 9 lid 1 van de RECRON-voorwaarden voor vaste plaatsen (2016) is vastgelegd dat verkoop van een kampeermiddel met behoud van de plaats slechts is toegestaan na schriftelijke toestemming van de ondernemer. De ondernemer kan daarbij verkoopvoorwaarden hanteren waaraan de recreant zich dient te houden. Bemiddelingskosten Er zijn ondernemers die bemiddelen bij verkoop van een kampeermiddel en daar ook een provisie voor in rekening brengen. Het kan dan gaan om een vooraf afgesproken vast bedrag of een percentage van de gerealiseerde verkoopprijs. De recreant is vrij in de keuze om het kampeermiddel zelf te verkopen of de ondernemer in te schakelen als bemiddelaar bij de verkoop. Als de recreant de ondernemer opdracht geeft om te bemiddelen, moet dit schriftelijk worden vastgelegd. In de opdrachtbevestiging moet de bemiddelingsvergoeding (vast bedrag of percentage) De geschillencommissie kijkt kritisch naar de handelwijze van de ondernemer worden vastgelegd. Deze bemiddelingsvergoeding dient in redelijke verhouding te staan tot de te verwachten uren en kosten die de ondernemer maakt of zal maken bij de uitvoering van zijn opdracht. Ook dat staat in de RECRON-voorwaarden. Volgens diezelfde voorwaarden mag een ondernemer medewerking aan het sluiten van een nieuwe huurovereenkomst met de beoogde koper niet afhankelijk stellen van een financiële tegemoetkoming of opdracht tot bemiddeling. Daar ging het mis bij een zaak waar de geschillencommissie in januari 2021 over moest oordelen. De ondernemer had, als voorwaarde voor zijn toestemming bij verkoop van het kampeermiddel met behoud van de plaats, bedongen dat bemiddeling via hem diende plaats te vinden. De ondernemer had een bemiddelingsovereenkomst opgesteld en een provisie van 4% van de verkoopprijs vastgelegd. De recreant heeft deze provisie (€ 3.360,-) in eerste instantie voldaan, maar deze later teruggevorderd. De geschillencommissie stelde de recreant in het gelijk, nu de ondernemer had gehandeld in strijd met artikel 9 lid 3 van de RECRON-voorwaarden. Dit is slechts een van de voorbeelden waaruit blijkt dat de geschillencommissie, als het om verkoopprovisie gaat, kritisch kijkt naar de handelwijze van de recreatieondernemer. Reken jezelf dan ook niet te snel rijk. Laat de bemiddelingsovereenkomst bij twijfel toetsen, zodat verrassingen achteraf worden voorkomen. 03-2022 | Recreactie 35

vakinfo Eff iciënt voldoen aan legionellaregels Als recreatieondernemer heb je te maken met veel regelgeving. Bijvoorbeeld de regels die zijn vastgelegd in het Drinkwaterbesluit. Op het gebied van legionellabeheersing worden al jaren strenge regels gesteld. Ondernemers moeten regelmatig spoelen en hun inzet vastleggen in een logboek. Hoe kun je zo eff iciënt mogelijk aan de hygiëneregels voldoen? Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Schell Een stille ramp in 1999 leidde tot een ommekeer op het gebied van het legionellabeleid. De legionella-uitbraak in Bovenkarspel had 206 ernstig zieken en 32 doden als gevolg. Sinds ‘Bovenkarspel’ is de recreatiesector verplicht om een risicoanalyse van de drinkwaterinstallatie uit te voeren. Die analyse moet worden gekoppeld aan een beheersplan. De taken die voortvloeien uit dit beheersplan, moeten vervolgens worden genoteerd in een logboek. Klimaatverandering De regelgeving, vastgelegd in het Drinkwaterbesluit, is nog steeds urgent. Het aantal legionella-besmettingen neemt de laatste jaren weer toe. Mogelijk is dit een gevolg van de klimaatverandering. Maar ook het onvoldoende naleven van de wet- en regelgeving kan een oorzaak zijn. Volgens het Europees Centrum voor Ziektepreventie en -bestrijding (ECDC) lag in 2017 het Nederlandse aantal ziektegevallen zelfs boven het Europees gemiddelde. Naast de legionellabacterie komt ook de bacterie pseudomonas aeruginosa steeds vaker voor in Nederland. Ook deze bacterie 36 Recreactie | 03-2022 beweegt zich in het drinkwater en kan voor levensbedreigende infecties zorgen. Daarbij komt dat het voor drinkwaterbedrijven steeds moeilijker wordt ons drinkwater op de gewenste kwaliteit te houden. Het wekelijks verversen van tappunten is daarom van groot belang. Het aantal legionella-besmettingen neemt weer toe Watermanagement Voor recreatieondernemers die zich liever richten op hun core business is er de mogelijkheid om het watermanagement te automatiseren. Er zijn elektronische oplossingen op de markt die automatisch tappunten spoelen én logboeken bijhouden. Tijden kunnen naar eigen wens worden ingesteld en de digitale logboeken kunnen op elk gewenst moment worden geraadpleegd. Afgezet tegen de kosten van arbeid bij het handmatig uitvoeren van de regels van het Drinkwaterbesluit, verdient een investering in elektronische kranen zich binnen een jaar terug. Met dank aan Schell productnieuws Tekst: Jaap van Sandijk Infiltratiekratten Infiltratiekratten zorgen ervoor dat regenwater niet via het riool wordt afgevoerd, maar geleidelijk aan de grond wordt toegevoegd. Dit zorgt ervoor dat de bodem water langer vasthoudt, waardoor er minder watertekort is in droge perioden en minder wateroverlast tijdens piekbuien. Een goed idee om de gevolgen van de klimaatverandering tegen te gaan. Infiltratiekratten en ­systemen zijn er in diverse soorten. T: (0523) 68 75 10 I: www.wildkamp.nl Groene sanitairreiniger De EcoFactory Micro San is een sanitairreiniger op basis van natuurlijke bacteriën. De Micro San verwijdert lichte zeepopbouw en huidvetaanslag, en voorkomt kalkopbouw. Het product wordt standaard geleverd in een doseerfles. De Micro San is geschikt voor dagelijks gebruik in sanitaire ruimten. Het kan op alle waterbestendige oppervlakken worden gebruikt. De microbiologische producten van EcoFactory voldoen allemaal aan de Green Key­normen. T: (085) 792 02 20 I: www.lsgbv.nl Reinigen met stoom De Cleanfix DS8 stoomreiniger reinigt en desinfecteert volledig contactloos. In één beweging stoom en zuig je er je interieur mee. De reiniger is ook zeer geschikt voor het reinigen van bekleding, zoals stoelen en matrassen. De machine heeft een flinke capaciteit en beschikt over een ketel van roestvast chroomstaal. T: (050) 312 96 85 I: www.wola.nl Waterdoorlatende halfverharding Aquado is een waterdoorlatende halfverharding met een natuurlijke uitstraling. Het product is breed toepasbaar en eenvoudig aan te brengen. Halfverhardingen zorgen voor een natuurlijke uitstraling en stimuleren het opnemen van hemelwater door de grond. Daarmee vormen ze een milieuvriendelijk en financieel aantrekkelijk alternatief voor asfalt of bestrating. Ze verbeteren niet alleen de toegankelijkheid van je locatie, maar verlagen ook je onderhoudskosten. T: (088) 400 63 60 I: www.debeijerbv.com 03-2022 | Recreactie 37

Fornuis 6-pits + gasoven Convectieoven elektrisch Type Z7GCGL6C1H gietijzeren pandragers afm. 120x70x85 cm 6x5,5 kW branders oven 6 kW | 2/1 GN + opbergruimte Type FCF 101EZ-NL 5 standen instelbare stoomfunctie 10 plaats (1/1 GN) kerntemperatuurmeter temp.bereik: 30º tot 300ºC afm. 89x90x97 cm 400 Volt | 17,3 kW 4500.1020 normaal actie 4.270,3.270,inruilkorting 500,NU 2.770,Fornuis 4-pits + gasoven Type Z7GCGH4CGH gietijzeren pandragers afm. 80x70x85 cm 4x5,5 kW branders oven 6 kW | 2/1 GN Friteuse gas Type Z7FRGD1GF0 koude zone 1x 15 liter, incl. mand afm. 40x70x85 cm 14 kW 4530.027 normaal actie INRUIL ACTIE 6.805,3.995,inruilkorting 1.000,NU 2.995,Friteuse gas Type Z7FRGH2GFH koude zone 2x 15 liter, incl. manden afm. 80x70x85 cm 28 kW 4500.1004 normaal actie 3.400,2.605,4502.1010 normaal inruilkorting 375,NU 2.230,Friteuse elektrisch Type Z7FREH2E00 2x 12 liter, incl. manden afm. 80x70x25 cm 400 Volt |17,4 kW 3.520,actie 2.695,inruilkorting 350,NU 2.345,Friteuse elektrisch Type Z7FREH2FF0 2x 14 liter, incl. manden afm. 80x70x85 cm 400 Volt | 17,4 kW 4502.1012 normaal actie 6.150,4.705,inruilkorting 745,NU 3.960,Pastakoker gas Type Z7PCGD1KF0 24,5 liter afm. 40x70x85 cm 10,5 kW excl. manden opklapbare elementen 4502.1064 normaal actie 3.460,2.650,inruilkorting 400,NU 2.250,EMMELOORD Platinaweg 21 8304 BL Emmeloord Tel: (0527) 635 635 info@hakpro.nl AMSTERDAM De Flinesstraat 20 1114 AL Duivendrecht Tel: (020) 665 6428 amsterdam@hakpro.nl 4502.1072 normaal actie 4.545,3.480,inruilkorting 555,NU 2.925,GRONINGEN Verl. Bremenweg 10c 9723 JV Groningen Tel: (050) 318 1600 groningen@hakpro.nl ROTTERDAM Schuttevaerweg 13 3044 BA Rotterdam Tel: (010) 750 2750 rotterdam@hakpro.nl VENLO Venrayseweg 44 5928 NZ Venlo Tel: (077) 387 4242 venlo@hakpro.nl 17-22-01 Alle prijzen zijn exclusief BTW en wettelijke verwijderingsbijdragen, druk en zetfouten voorbehouden. 4509.1000 normaal 2.910,actie 2.295,inruilkorting 350,NU 1.945,VLISSINGEN Bedrijfsweg 9 4387 PD Vlissingen Tel: (0118) 493 222 vlissingen@hakpro.nl ONLINE BESTELLEN? www.hakpro.nl ? FORSE INRUILPREMIE ONTVANGEN? Lever uw oude kookapparatuur in Kookunit 2-pits gas Kookunit 4-pits gas Type Z7GCGD2C0H gietijzeren pandragers afm. 40x70x25 cm 2x5,5 kW branders Type Z7GCGH4C0H gietijzeren pandragers afm. 80x70x85 cm 4x5,5 kW branders Kookunit 6-pits gas Type Z7GCGL6C00 gietijzeren pandragers afm. 120x70x85 cm 6x5,5 kW branders 4500.1000 normaal actie 1.260,950,4500.1002 + 4510.1004 normaal actie inruilkorting 150,NU 800,Bakplaat elektrisch Type Z7FTEDHSI0 glad afm. 40x70x25 cm 400 Volt | 4,2 kW 4501.1040 normaal actie 1.940,1.485,inruilkorting 155,NU 1.330,Kookunit 2-plaats inductie Type Z7INED2000 energieregelaar afm. 40x70x25 cm 400 Volt | 7 kW EIA SUBSIDIE 4500.1050 normaal actie 45,5 Energie Investerings  Aftrek 2.385,1.670,inruilkorting 150,NU 1.520,Lavagrill gas enkel Type Z7GRGDLC00 gietijzeren grillrooster afm. 40x70x25 cm 7 kW 4505.1004 normaal actie 2.095,1.630,inruilkorting 225,NU 1.405,Kookunit 4-plaats inductie Type Z7INEH2000 energieregelaar afm. 80x70x25 cm 400 Volt | 4x 3,5 kW EIA SUBSIDIE 45,5 Energie Investerings  Aftrek 4500.1014 normaal 3.255,actie 2.495,inruilkorting 375,NU 2.120,Lavagrill gas dubbel Type Z7GRGHLC0H gietijzeren grillrooster afm. 80x70x25 cm 14 kW 4505.1006 normaal actie 2.850,2.215,inruilkorting 300,NU 1.915,Kookunit 4-plaats inductie Type Z7INED400P energieregelaar afm. 80x70x25 cm 400 Volt | 4x 5 kW EIA SUBSIDIE 6.595,5.050,inruilkorting 500,NU 4.550,4500.1052 normaal actie 12.005,9.185,inruilkorting 1.000,NU 8.185,4500.1058 normaal actie 45,5 Energie Investerings  Aftrek 14.245,10.900,inruilkorting 1.000,NU 9.900,

Kortingscode: nieuw-seizoen22 Het recreatieseizoen is begonnen! Het nieuwe recreatieseizoen is helaas nat begonnen én daarom helpen wij u graag een handje. U krijgt 10% korting* op bestellingen via de webshop. Zo kunt u nog snel uw voorraaden aanvullen of toch misschien een autolaadpaal plaatsen. Hoe fijn is dat! Scan de QR code voor de voorwaarden. Seijsener techniek. Ga maar genieten! Seijsener info@seijsener.nl Tel. +31 (0)75-6810 610 seijsener.com m

RECREACTIE 2 | maart 2022 magazine over recreatie en toerisme Focus op Jongeren Special opleiding en arbeidsmarkt Arbeidsmarktbranding moet imago sector verbeteren Kan automatisering persoonlijk contact vervangen? Tips: hoe ga je om met de krappe arbeidsmarkt?

Dé specialist in de bouw van sanitaire units van hoge kwaliteit Maatwerk dat volledig aan uw wensen voldoet Volledige ontzorging van ontwerp tot sanitaire installatie Innovatieve milieu- en energiebewuste oplossingen Onderhoudsvriendelijke en duurzame materialen Units zijn schakelbaar, fl exibel en verplaatsbaar mobielbouw.nl biedt u nog veel meer informatie t e BEDRIJFSOVERNAME? GEEF HET STOKJE DOOR U denkt aan afb ouwen, maar u heeft geen bedrijfsopvolging? Dan is het nu het juiste moment om de markt te verkennen. Wij zijn sinds 1974 gespecialiseerd in aan- en verkoop, taxaties en bedrijfsovernames in de dag- en verblijfsrecreatieve sector. Benieuwd naar de mogelijkheden? Neem contact op met één van onze specialisten: Adri Mijnheer, Thijs Lunenburg, Rianne Jansen, Yvette Mijnheer, Maxx Hup of Harm-Jan Mooiweer. vandeloosdrechtrbm.nl Verblijfsrecreatie Watersport Dagrecreatie Sport en Welness DÉ RECREATIE BEDRIJFSMAKELAAR F.A. Molijnlaan 28, 8071 AG Nunspeet Tel: 0341 - 25 23 63

AL MEER DAN 40 JAAR UW MAKELAAR EN TAXATEUR VAN RECREATIEBEDRIJVEN colofon voorwoord Hoofdredactie: HISWA-RECRON, Marike Rosier, communicatie@hiswarecron.nl Eindredactie: Maarten Bokslag, www.bokslag.com Redactiecommissie: Wanda van Eck, Jeff rey Belt, Stijn Boode Marike Rosier Aan dit nummer werkten mee: Jaap van Sandijk, Yara Goessens, Erik van Dijk, Janine Messelink Vormgeving: Jessica Dales, Dock35 Media Coverfoto: FNV Recreatie Bladmanagement: Dock35 Media, Sjoerd Franssen Advertenties: Dock35 Media, Martijn Penning, (0314) 355 826, martijn@dock35media.nl Druk: Senefelder Misset Doetinchem B.V. Abonnementen: HISWA-RECRON, Storkstraat 24, 3833 LB Leusden, communicatie@hiswarecron.nl, (033) 303 9700, 65 euro per jaar. 32,50 euro voor studenten en medewerkers van recreatiebedrijven. Gratis voor HISWA-RECRON-leden, overheden en pers. Als vakblad hanteren wij de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er vanuit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Oplage: 4.400 exemplaren. De samenstellers hebben de grootst mogelijk zorgvuldigheid betracht. Noch HISWA-RECRON, noch redactie, noch auteurs aanvaarden enige aansprakelijkheid bij eventueel voorkomende fouten. PARTNERS IN BUSINESS: Manager Communicatie Leuk werk Dit is een themanummer over werken en leren in de sector. De belangrijkste boodschap die ik uit veel artikelen in dit nummer haal, is dat werken in de gastvrijheidssector ontzettend leuk is! En ik kan dat van harte onderschrijven. Mensen kunnen alleen plezier, ontspanning en geluk ervaren in hun vakantie en vrije tijd, als wij keihard werken om het de gast naar de zin te maken. Ieder op zijn eigen manier: van schoonmaak tot horeca, van animatie tot havenmeester, van ondernemen tot lobbyen, van onderwijzen tot coachen. En er zijn nog veel meer taken en functies die zo belangrijk zijn binnen onze sector. Uiteindelijk gaat het natuurlijk om de mens die de functie uitvoert. In de rubriek Kennis Delen vind je daarom een toelichting op het maken en gebruiken van een personeelshandboek. En in de Visie legt René KENNISPARTNERS: Drost van Recreatie Trainingen uit hoe je zuinig kunt zijn op je medewerkers. De coverstory over scholing en opleiding van nieuwe aanwas baart mij overigens wel zorgen. De aantallen leerlingen die starten op de opleidingen lopen fors terug. Hoe kunnen wij het tij keren? Helaas zijn er bij mensen die niet in de branche werken nog heel veel vooroordelen. Het imago van werken in onze sector is niet altijd juist. Daarom pakken wij alvast de handschoen op. HISWARECRON gaat de komende jaren samen met de vakbonden, maar ook met de scholen en met de ondernemers aan de slag. Dat zal ook wel moeten. Ik weet zeker dat we met elkaar in staat zijn om de rest van de wereld te overtuigen. We laten ze zien dat werken en leren in onze sector fantastisch is. Veel leesplezier! 02-2022 | Recreactie 5

KOELEN EN VRIEZEN Koelkast Vrieskast afm. rooster 65x53 cm temp.bereik: -2º tot 8ºC 230 V afm. rooster 65x53 cm temp.bereik: -18º tot -22ºC 230 V art. nr model afm. cm kW KOELKAST 4750.025* 1 deur 4750.005 1 deur 1 deur 2-deurs 68 x 71 x 201 0,19 74 x 83 x 201 0,30 4750.010 2-deurs 148 x 83 x 201 0,44 KOELKAST HOOGRENDEMENT UITVOERING 4752.005 1 deur 74 x 83 x 201 0,17 4752.015 2-deurs 148 x 83 x 201 0,36 Koelwerkbank temp. bereik: -2º tot 8ºC 230 Volt 1.291,1.045,1.586,- 1.275,2.578,- 2.075,* afm. rooster 53,5x55 cm 1.399,1.750,2.845,- 2.295,art. nr model afm. cm kW VRIESKAST 4750.030* 1 deur 4750.015 1 deur Vanaf 1.045,68 x 71 x 201 0,40 74 x 83 x 201 0,48 4750.020 2-deurs 148 x 83 x 201 0,78 VRIESKAST HOOGRENDEMENT UITVOERING 4752.010 1 deur 74 x 83 x 201 0,42 4752.020 2-deurs 148 x 83 x 201 0,70 Koelwerkbank temp. bereik: 2º tot 10ºC 230 Volt 1.576,1.275,1.972,- 1.595,3.003,- 2.425,2.195,1.749,3.275,- 2.625,OOK LEVERBAAR MET LADE 4750.045 art. nr model afm. cm kW 4750.035 2-deurs 136 x 70 x 85 0,21 0,23 0,34 4750.040 3-deurs 180 x 70 x 85 4750.045 4-deurs 223 x 70 x 85 HOOGRENDEMENT UITVOERING 4752.035 2-deurs 136 x 70 x 85 0,20 0,22 0,34 4752.040 3-deurs 180 x 70 x 85 4-deurs 223 x 70 x 85 4752.045 Blastchiller/freezer 4 voorgeprogrammeerde programma's kerntemperatuurmeter 230 Volt art. nr model afm. cm kW 4750.705 5x 1/1 GN of 5x EN 400x600 80 x 80 x100 0,75 2.921,2.349,4750.710 7x 1/1 GN of 7x EN 400x600 80 x 80 x 151,5 0,98 3.479,- 2.785,4750.715 9x 1/1 GN of 9x EN 400x600 80 x 80 x 176,3 1,2 5.664,- 4.539,EMMELOORD Platinaweg 21 8304 BL Emmeloord Tel: (0527) 635 635 info@hakpro.nl AMSTERDAM De Flinesstraat 20 1114 AL Duivendrecht Tel: (020) 665 6428 amsterdam@hakpro.nl GRONINGEN Verl. Bremenweg 10c 9723 JV Groningen Tel: (050) 318 1600 groningen@hakpro.nl ROTTERDAM Schuttevaerweg 13 3044 BA Rotterdam Tel: (010) 750 2750 rotterdam@hakpro.nl VENLO Venrayseweg 44 5928 NZ Venlo Tel: (077) 387 4242 venlo@hakpro.nl VLISSINGEN Bedrijfsweg 9 4387 PD Vlissingen Tel: (0118) 493 222 vlissingen@hakpro.nl 17-27-01 Alle prijzen zijn in euro's, exclusief BTW en wettelijke verwijderingsbijdragen. Wijzigingen voorbehouden zonder voorafgaande kennisgeving. Zet- of drukfouten voorbehouden. ONLINE BESTELLEN? www.hakpro.nl Vanaf Vanaf 1.245,1.554,- 1.245,1.801,- 1.450,2.175,- 1.745,1.680,1.345,1.975,- 1.595,2.365,- 1.895,765,art. nr model 4750.065 2 deurs 4750.070 4750.080 afm. cm kW 90 x 70 x 85 4750.070 1 deur + 2 laden 90 x 70 x 85 4750.075 4 laden 4750.080 3 deurs 4750.085 6 laden 90 x 70 x 85 136,5 x 70 x 85 136,5 x 70 x 85 0,17 0,17 0,17 0,24 0,24 944,1.213,765,985,1.481,- 1.195,1.310,- 1.065,2.137,- 1.725,? inhoud Informatief Opinie 08 14 26 31 32 33 Onder de aandacht Kort nieuws uit de branche Coverstory Opleidingen in het nauw: méér focus op de jongeren Arbeidsmarkt Branding moet imago van sector verbeteren Kennis delen Personeelshandboek biedt duidelijkheid Vakinfo Maatwerk in characters en objecten Productnieuws Een overzicht van de laatste innovaties 11 13 20 22 De stelling Automatisering is een gastvrij alternatief voor persoonlijk gastcontact Mens&bedrijf De visie Hoe ga je om met de krappe arbeidsmarkt? René Drost van Recreatie Trainingen geeft tips Columns Green Key RecreAnders 02-2022 | Recreactie 7

inhoud Informatief Opinie 08 14 26 31 32 33 Onder de aandacht Kort nieuws uit de branche Coverstory Opleidingen in het nauw: méér focus op de jongeren Arbeidsmarkt Branding moet imago van sector verbeteren Kennis delen Personeelshandboek biedt duidelijkheid Vakinfo Maatwerk in characters en objecten PN Een overzicht van de laatste innovaties 11 13 20 22 De stelling Automatisering is een gastvrij alternatief voor persoonlijk gastcontact Mens&bedrijf De visie Hoe ga je om met de krappe arbeidsmarkt? René Drost van Recreatie Trainingen geeft tips Columns Green Key RecreAnders 02-2022 | Recreactie 7 onder de aandacht Recordaantal campers en caravans Met de coronapandemie zit het gebruik van campers en caravans in de lift. Vakantiegangers blijken het eigen comfort van deze kampeermiddelen extra te waarderen. Dat heeft invloed op de tweedehandsprijzen. Vooral die van campers zijn bijzonder hoog. Maar ook de nieuwverkoop piekt jaar op jaar. De KCI (brancheorganisatie Kampeer & Caravan Industrie), meldt dat er nog nooit zoveel caravans en campers in Nederland reden. De teller stond per 1 januari op 424.582 caravans en 163.850 campers. In 2021 werden 3.164 nieuwe campers verkocht (29% meer dan in 2020, ook al een topjaar). In 2021 werden 8.562 nieuwe caravans verkocht en dat is 23% meer dan in 2020. Dat is de beste verkoop sinds tien jaar. Nieuwe HISWA-cao Heat pipes bij Landal Hoog Vaals Bij Landal Hoog Vaals zijn vijf bungalows uitgerust met de nieuwste generatie heat pipes. Deze buisvormige zonnecollectoren vangen daglicht op en zetten dat om in warm water én elektriciteit. Het warme water wordt opgevangen in twee boilers; één om de bungalow te verwarmen en de andere om te douchen. Landal verwacht met de heat pipes 80% te besparen op het gasverbruik. Deze winter worden de heat pipes uitgeprobeerd. Als de proef een succes wordt, kan de techniek ook op andere Landalparken bijdragen aan de reductie van de CO2 -uitstoot. Eind februari gaven de leden van HISWA-RECRON akkoord aan de nieuwe cao HISWA. Deze loopt van 1 januari tot 31 december 2022. HISWA-RECRON is met de bonden overeengekomen dat de loonschalen en de feitelijke salarissen per 1 januari 2022 worden verhoogd met 1,5%, en per 1 juli 2022 met 1,25%. Daarnaast zijn er diverse detailwijzigingen; de volledige cao is te zien in de HISWA-RECRON Kennisbank. De onderhandelingen voor de cao Recreatie, met een looptijd van 1 januari 2022 tot 31 december 2023, liggen stil. Eind januari wezen de bonden het eindbod van de werkgevers (6% loonsverhoging in twee jaar) af. HISWA-RECRON is zich aan het beraden hoe hiermee moet worden omgegaan. Meer informatie bij Martin Merks m.merks@hiswarecron.nl Jeffrey Belt hoofd Leisure & Recreatie Per 1 februari is Jeffrey Belt (33) benoemd tot hoofd van de afdeling Leisure & Recreatie. Geen verrassing, want al sinds december 2020 heeft hij die functie binnen HISWA-RECRON waargenomen. Bij zowel de interne besturen van de vereniging als bij de beleidsbepalers van de relevante ministeries is Jeffrey inmiddels een bekend gezicht en gesprekspartner. Als hoofd van de afdeling Leisure & Recreatie is Jeffrey bij HISWA-RECRON verantwoordelijk voor de bedrijfsgroepen in de recreatiesector, zoals kampeerbedrijven, bungalowparken, buitensportbedrijven, groepsaccommodaties en dagrecreatie. Samen met Jeroen van den Heuvel (hoofd afdeling Jachtbouw en Watersport) is hij het aanspreekpunt voor de HISWA-RECRON Business Club. Jeffrey trad in 2019 in dienst bij RECRON als manager voor bedrijfsgroepen en business partners. Nu volgt hij Martin Maassen op, die begin dit jaar vertrok bij HISWA-RECRON. 8 Recreactie | 02-2022

onder de aandacht Recordaantal campers en caravans Met de coronapandemie zit het gebruik van campers en caravans in de lift. Vakantiegangers blijken het eigen comfort van deze kampeermiddelen extra te waarderen. Dat heeft invloed op de tweedehandsprijzen. Vooral die van campers zijn bijzonder hoog. Maar ook de nieuwverkoop piekt jaar op jaar. De KCI (brancheorganisatie Kampeer & Caravan Industrie), meldt dat er nog nooit zoveel caravans en campers in Nederland reden. De teller stond per 1 januari op 424.582 caravans en 163.850 campers. In 2021 werden 3.164 nieuwe campers verkocht (29% meer dan in 2020, ook al een topjaar). In 2021 werden 8.562 nieuwe caravans verkocht en dat is 23% meer dan in 2020. Dat is de beste verkoop sinds tien jaar. Nieuwe HISWA-cao Heat pipes bij Landal Hoog Vaals Bij Landal Hoog Vaals zijn vijf bungalows uitgerust met de nieuwste generatie heat pipes. Deze buisvormige zonnecollectoren vangen daglicht op en zetten dat om in warm water én elektriciteit. Het warme water wordt opgevangen in twee boilers; één om de bungalow te verwarmen en de andere om te douchen. Landal verwacht met de heat pipes 80% te besparen op het gasverbruik. Deze winter worden de heat pipes uitgeprobeerd. Als de proef een succes wordt, kan de techniek ook op andere Landalparken bijdragen aan de reductie van de CO2 -uitstoot. Eind februari gaven de leden van HISWA-RECRON akkoord aan de nieuwe cao HISWA. Deze loopt van 1 januari tot 31 december 2022. HISWA-RECRON is met de bonden overeengekomen dat de loonschalen en de feitelijke salarissen per 1 januari 2022 worden verhoogd met 1,5%, en per 1 juli 2022 met 1,25%. Daarnaast zijn er diverse detailwijzigingen; de volledige cao is te zien in de HISWA-RECRON Kennisbank. De onderhandelingen voor de cao Recreatie, met een looptijd van 1 januari 2022 tot 31 december 2023, liggen stil. Eind januari wezen de bonden het eindbod van de werkgevers (6% loonsverhoging in twee jaar) af. HISWA-RECRON is zich aan het beraden hoe hiermee moet worden omgegaan. Meer informatie bij Martin Merks m.merks@hiswarecron.nl Jeffrey Belt hoofd Leisure & Recreatie Per 1 februari is Jeffrey Belt (33) benoemd tot hoofd van de afdeling Leisure & Recreatie. Geen verrassing, want al sinds december 2020 heeft hij die functie binnen HISWA-RECRON waargenomen. Bij zowel de interne besturen van de vereniging als bij de beleidsbepalers van de relevante ministeries is Jeffrey inmiddels een bekend gezicht en gesprekspartner. Als hoofd van de afdeling Leisure & Recreatie is Jeffrey bij HISWA-RECRON verantwoordelijk voor de bedrijfsgroepen in de recreatiesector, zoals kampeerbedrijven, bungalowparken, buitensportbedrijven, groepsaccommodaties en dagrecreatie. Samen met Jeroen van den Heuvel (hoofd afdeling Jachtbouw en Watersport) is hij het aanspreekpunt voor de HISWA-RECRON Business Club. Jeffrey trad in 2019 in dienst bij RECRON als manager voor bedrijfsgroepen en business partners. Nu volgt hij Martin Maassen op, die begin dit jaar vertrok bij HISWA-RECRON. 8 Recreactie | 02-2022 Foto: FNV Recreatie Nieuwe regiomanager Zuid-Holland en Zeeland Björn Schutz (50) is sinds 1 maart de nieuwe regiomanager Zuid-Holland en Zeeland van HISWA-RECRON. Björn is getrouwd, heeft twee kinderen en woont sinds anderhalf jaar op Tholen. Voor die tijd woonde hij 17 jaar op SchouwenDuiveland. Björn is juridisch onderlegd en werkte de afgelopen vijf jaar als directeur van Sportvisserij Zuidwest Nederland, de regionale belangenbehartiger van 200 hengelsportverenigingen. Sportvisserij Zuidwest Nederland behartigt de belangen van de sportvisserij op het snijvlak van recreatie en natuur. Een overstap naar HISWA-RECRON voor de behartiging van de belangen van watersport- en recreatieondernemingen is daarom een logische stap. “Ik heb heel veel zin om samen met de collega’s en ondernemers aan de slag te gaan om samen de branche te helpen bij het realiseren van kansen en doelen in Zuid-Holland en Zeeland”, stelt Björn. “Ik ga snel contact leggen met de HISWA-RECRON besturen en commissies in deze provincies, en hoop je spoedig te treffen.” Björn Schutz b.schutz@hiswarecron.nl 033 - 30 39 731l ‘De mooiste baan van Nederland’ Bedrijven in watersport en recreatie kunnen steeds lastiger aan nieuw personeel komen. Daarom start HISWA-RECRON een project om mensen enthousiast te maken voor werken en leren in de watersport- en recreatiesector (zie ook het artikel op pagina 26). Het project trapt af met een video waarin jongeren vertellen over hun baan in de recreatie of watersport. Zij laten zien hoe leuk het is om te werken bij een jachtbouwer, zeilschool, camping of vakantiepark. “Iedereen gaat op vakantie en recreëert, maar niet veel mensen weten dat er ook veel banen en opleidingen mogelijk zijn in de vrijetijdssector. Daar willen we verandering in brengen”, stelt Herbert van Oord van HISWA-RECRON. De film is te zien op het Youtube-kanaal van HISWA-RECRON. Arbeidsmarktmonitor Sinds begin februari kan de gastvrijheidssector gebruik maken van de nieuwe arbeidsmarktmonitor. Daarop staat alle arbeidsmarktinformatie op provinciaal en regionaal niveau. Variërend van het aantal bedrijven, banen en baankenmerken tot arbeidsmobiliteit, onderwijs en baankansen. Uit de monitor voor 2021 blijkt dat de coronacrisis een grote impact heeft gehad op de arbeidsmarkt binnen de gastvrijheidssector. Ten opzichte van 2019 daalde het aantal banen binnen de sector met 12 procent. De grootste daling is te zien binnen de toerismesector (-14%) en de horeca (-16%). De monitor is een samenwerking van NBTC, KHN, SVH, HISWA-RECRON en de Club van Elf. hiswarecron.nl (zoekterm: ‘arbeidsmarktmonitor’) 02-2022 | Recreactie 9 Foto: FNV Recreatie

Breng het ultieme vakantiegevoel naar buiten. Marindex levert complete tuinsets van gerenommeerde merken. Wij zorgen ervoor dat de tuinmeubelen het hele jaar op voorraad zijn, u en uw gasten zitten nooit meer zonder. De tuinmeubelen zijn speciaal geselecteerd voor gebruik in de recreatie en zijn daardoor duurzaam en blijven lang leverbaar. Bij Marindex vindt u onder andere de volgende tuinmeubels: stoelen, tafels, ligbedden, lounge sets en parasols. Neem contact op met een van onze medewerkers voor persoonlijk advies. Stationsplein 8a • 2801AK Gouda • tel. 0182 511 511 • www.marindex.nl Accommodation Management Het draadloze beheersysteem voor uw vakantiepark • Toegangsbeheer • Energiebesparende thermostaten • Melding bij rook, brand, lage cv-druk, inbraak, vorst of spanningsuitval • Te koppelen met uw reserveringssysteem www.icy.nl Bespaar veel energie onder de aandacht column Vliegende start voor Recron.nl In de vorige Recreactie kondigden we het al aan: consumentensite Recron.nl is live. Alle RECRON Erkende Bedrijven die lid zijn van HISWA-RECRON staan erop. Op de website vinden bezoekers dus niet alleen campings, vakantiewoningen en groepsaccommodaties, maar ook attractieparken en outdoorbedrijven. Er is op dit moment geen andere portal in Nederland die dit brede recreatiepakket aanbiedt. Het doel is een top 3-positie in de online markt te behalen. Juist het brede aanbod zorgt ervoor dat zowel consumenten als zakelijke klanten snel de juiste recreatieaanbieder vinden. Belangrijk is dat de ondernemers het op Recron.nl zelf voor het zeggen hebben: er is geen commerciële partij die de marges op de boekingen afroomt. Ondernemers kunnen zelf hun gegevens, de beschrijving en foto’s aanpassen. Dat loont de moeite, want de nieuwe site wordt steeds beter gevonden door Google. Nieuwe leden Tussen 15 januari en 15 februari zijn de volgende bedrijven lid geworden van HISWA-RECRON. Welkom! • De Vrije Vogel, Elsloo, www.hotel-devrijevogel.nl • Camping Markdal, Standdaarbuiten, www.campingmarkdal.nl • Anderegg’s Camping, Well, www.andereggscamping.nl • Camping Vossenberg, Epe, www.campingvossenberg.nl • Tanaruz/RAW Idea, Rotterdam, www.tanaruz.boats • De Sport Camping, Amsterdam, www.desportcamping.nl Met bezieling Duurzaamheidskeurmerk Green Key bestaat al ruim 20 jaar en het is actueler dan ooit. We gaan op allerlei manieren mee met de tijd. Met een nieuwe voorzitter en een aantal nieuwe keurmeesters, bijvoorbeeld. Sinds begin dit jaar heeft Marieken Nieuwdorp het stokje als voorzitter overgenomen van Derk Jan Verstand, die al vanaf het begin bij de stichting KMVK was betrokken. Dat is de stichting achter het keurmerk. Hij was altijd inspirerend en we zijn hem veel dank verschuldigd! Marieken is de perfecte persoon om zijn taken over te nemen. Ze is doortastend, heeft een groot netwerk en een enorme ervaring. Meest recent natuurlijk als directeur van De Groene Koepel; de Natuurkampeerterreinen en trekkershutten. Nieuw elan zien we ook als het gaat om de inhoud van de Green Key. Van een milieukeurmerk ontwikkelen we ons naar een duurzaamheidslabel. Per 1 januari 2022 zijn diverse normen toegevoegd en aangepast. Zo wordt MVO – Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen – nu nadrukkelijker gewaardeerd. De norm is nu: MVO moet op minimaal zes manieren zijn terug te zien in het beleid. Bijvoorbeeld door aandacht te besteden aan inclusiviteit en diversiteit. Sommige normen zijn aangescherpt. Nieuwe technieken maken andere normen mogelijk. Een voorbeeld is de nieuwe kijk op de schoonmaak. Activiteiten als het apart inzamelen van koffiedik (voor champignonkwekerijen), sinaasappelschillen (hergebruik in allerlei voedingsmiddelen) en textiel worden nu extra gewaardeerd. Onze keurmeesters houden zich net als voorheen bezig met bedrijfsbezoeken en onafhankelijke keuringen. Zo’n keuring is vooral ook een moment om kennis te delen. Sparren met de ondernemer, het uitwisselen van tips. De onderwerpen lopen uiteen van bouwen en groen tot afval, energie en food & beverage. Wat werkt en wat niet? Waar is nog winst te behalen en pak je dat nu op of later? Zo biedt de Green Key nu én in de toekomst een enorme meerwaarde voor de deelnemende bedrijven. Erik van Dijk, directeur Stichting KMVK Meer weten over Green Key? E: erik@kmvk.nl T: 06 - 12 81 06 41 02-2022 | Recreactie 11 Foto: De Vrije Vogel

Met regelen uw gasten zelf hun verblijf AanUit.net Meer info? seijsener.com Specialist in chalets, stacaravans & mobilhomes Kom op uw gemak de chalets beleven! Reina Chalets Showterrein Konneweg 6b 3234 KG Tinte +31 (0)181 727 030 info@reinachalets.nl reinachalets.nl onder de aandacht RecreAnders In memoriam Gerard van Dasler Na een jarenlange strijd tegen kanker is op 23 januari Gerard van Dasler overleden, 66 jaar oud. Hij was eigenaar van De Ullingse Bergen in Sint Anthonis en een buitengewoon actief ondernemer. Gerard was een samenwerker pur sang. Hij stond aan de wieg van belangrijke samenwerkingsverbanden, zoals Veluwe Vakantieparken en Cambiance Brabant. Inmiddels maken beide verbanden deel uit van Ardoer. De laatste jaren was hij, ondanks zijn ziekte, bijzonder actief als pleitbezorger van de sector bij het opstellen van een toeristisch beleid voor de nieuwe fusiegemeente Land van Cuijk. Wij wensen alle vrienden en collega’s, maar vooral Maya en de kinderen Evelien, Evert en Maico veel sterkte bij dit verlies. Kuiper Verzekeringen Partner in Business Kuiper Verzekeringen heeft in januari besloten om, net als Alfa en Seijsener, Partner in Business te worden van HISWA-RECRON. Kuiper Verzekeringen is binnen de watersport een zeer bekende naam. Daarbij gaat het zowel om de uitstekende bedrijfsverzekeringen als om de polissen voor particuliere pleziervaartuigen. Ook was Kuiper Verzekeringen voorheen partner van VeBON. Kuiper Verzekeringen werkt er hard aan om de watersportbedrijven verzekerbaar te houden tegen een redelijke premie. Daarnaast is Kuiper de trekker achter het HISWA Village, een speciaal B2B plein tijdens de HISWA te Water. Samen met HISWA-RECRON en diverse andere partijen is Kuiper Verzekeringen de organisator van de Holland-borrel tijdens BOOT Dusseldorf. Van harte welkom als Partner in Business dus! Janine Messelink, Prosuco Vrije gast 20 januari 2001, Ahoy, Rotterdam. Tijdens de RecreaTech (destijds de grootste vakbeurs in de recreatie) krijg ik samen met mijn toenmalige collega’s de Noviteitenaward uitgereikt voor een ‘vooruitstrevende en vernieuwende ontwikkeling’. Het ‘Virtueel Boeken’, de eerste ontwikkeling die realtime online boeken mogelijk maakte, was ruim twintig jaar geleden dé prijswinnende innovatie. Dus, dachten we toen, de orders voor dit product gaan binnenstromen. Veel publiciteit, lovende woorden van kenners: dat kon niet meer mis. Ik zal u vertellen: niks. Niemand. Nul bestellingen. Een beetje met de handen in het haar zat ik destijds achter mijn bureau. ‘Ik wil niet zomaar iedereen op mijn park hebben!’, ‘ik moet echt eerst iemand persoonlijk spreken, pas dan wil ik een boeking’. ‘Ik moet echt weten wie mijn gast is’, kregen mijn collega-accountmanagers te horen. Automatisch boeken zou niet gastvrij zijn. Ik moest er aan terugdenken, nu we héél veel innovaties verder in onze branche nog steeds te maken hebben met bijzondere opvattingen over wat wel of niet gastvrij is. En, omdat ik in deze column mag zeggen wat ik denk: ouderwetse opvattingen. Want betekent gastvrij zijn dat de gast jou persoonlijk wil spreken? Dat hij na een rit in de auto gráág in de rij staat voor de receptiebalie? Dat hij, eenmaal ingepakt en met stress stipt om 10.00 uur, met enorm veel plezier nog even langskomt om zijn sleutel in te leveren? Zullen we het woord ‘gastvrij’ eens omdraaien? Dan krijg je een vrije gast! Die vrij is om te kiezen wat hij wil en wanneer hij jou wil ontmoeten. Welkom! De slagboom gaat vanzelf open als hij aan komt rijden. De deur gaat open met de slotcode uit zijn ontvangstmail. De wificode heeft de gast al in zijn mailbox of app ontvangen. En vervolgens loopt hij spontaan bij je binnen, om even te melden hoe gastvrij je bent. Lang leve de innovaties. 02-2022 | Recreactie 13 Foto: Wanda van Eck

coverstory Focus op jongeren Recreatieopleidingen in het nauw De recreatieopleidingen luiden de noodklok. Zowel op het mbo als het hbo loopt het aantal aanmeldingen van eerstejaars al jaren terug. De coronacrisis en de lockdowns hebben deze trend extreem versterkt: gemiddeld hadden de mbo’s Recreatie en toerisme afgelopen zomer te maken met een daling van 30 procent. Wat doen de opleidingen om het tij te keren? En welke gevolgen heeft de terugloop op termijn voor ondernemers in recreatie en watersport? Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Pol Rijnders, De Rooi Pannen, BUas, Yuverta “De terugloop in eerstejaars studenten is dramatisch”, oordeelt Margreet Toonen. Voorheen verbonden aan de NHTV (tegenwoordig BUas) is zij sinds twee jaar directeur van de afdeling 14 Recreactie | 02-2022 Toerisme en Recreatie aan De Rooi Pannen in Breda. Ze heeft de cijfers paraat: In 2015 waren er in Nederland 2.667 eerstejaars op een totaal van 10.818 studenten mbo Recreatie en toerisme. In 2021 waren er nog maar 1.269 eerstejaars op een totaal van 6.313 studenten. Van 2020 op 2021 daalde het aantal eerstejaars gemiddeld met 30 procent. Toonen: “De daling in het verleden Opleidingen zoeken naar verbreding en nieuwe onderwijsvormen kun je nog deels schuiven op de demografische ontwikkelingen. Er komen per jaar minder jongeren en dat merken alle opleidingen. Maar afgelopen jaar speelde vooral de coronacrisis mee. Iedereen kreeg mee dat de campings in 2020 een tijdlang dicht waren. Reizen was lange tijd moeizaam. De horeca had het afgelopen winter nog heel zwaar. Dat gaat bij mensen tussen de oren zitten. Dan denken zowel jongeren als hun ouders: misschien toch maar wat anders gaan studeren.” Halvering aanmeldingen Voor dit artikel spraken we met diverse opleiders en het beeld is bij alle recreatieopleidingen ongeveer gelijk: de terugloop in eerstejaars is groot. Mark van het Bolscher van Saxion ziet bijna een halvering van het aantal aanmeldingen bij de hbo-recreatieopleidingen. “Iedereen ziet alleen maar dat reizen in coronatijd niet mogelijk is en trekt dat dan in zijn eigen beeldvorming door naar de hele sector. Terwijl de campings en bungalowparken in eigen land over het algemeen prima resultaten boekten.” De Nederlandse recreatie en toerisme-opleidingen hebben, samen met HISWA-RECRON en ANVR, een jaar geleden nog wel geprobeerd om het tij te keren. Er kwam een kleinschalige mediacampagne, maar die bleek niet voldoende. Het is ook een kwestie van demografie, zo blijkt uit gegevens van het Planbureau voor de Leefomgeving. Dat stelt vast dat het 02-2022 | Recreactie 15 >

WAAROM STELLICHER ADVOCATEN ALLE ENERGIE STEKEN IN RECREATIE Al 35 jaar zijn wij nauw betrokken bij de Nederlandse recreatiebranche. Dat is wat je met recht een specialisme kunt noemen. Wij staan recreatie-ondernemers bij met praktisch advies en juridische procedures. Omdat we persoonlijk contact en creativiteit belangrijk vinden, kunnen we daadwerkelijk maatwerk bieden; geen standaard oplossingen, maar oplossingen waar anderen geen uitkomst zien. En dat doen we allemaal met veel kennis, expertise en plezier. Ontdek onze kracht op stellicher.nl coverstory aantal jongeren onder de 20 jaar in ons land tot 2050 zal dalen. Maar hoeveel? Een exact cijfer noemen is lastig, want de ontwikkeling speelt niet overal. In de steden is de daling het kleinst of zelfs afwezig. In de krimpregio’s Oost-Groningen, Zuid-Limburg en Zeeuws-Vlaanderen is de daling het grootst. Reisbeperkingen Corné Kops van hogeschool BUas vertelt dat er bij de reis- en toerisme gerelateerde hbo-opleidingen in Breda elk jaar wel ‘een groepje meer of minder’ is. Maar afgelopen zomer waren er opeens drie groepen minder. Hij wijt dat aan de reisbeperkingen. “De mensen denken: nou, ik weet niet of het wel zo slim is om in die sector te gaan werken”, stelt Kops. “Wij proberen naar voren te brengen dat recreatie en toerisme altijd blijft bestaan. Is het niet over de grens, dan wel in eigen land. Maar we kunnen redeneren wat we willen, de studiekeuze wordt gemaakt op basis van gevoel en de reacties uit de omgeving. We draaien aan de knoppen die we hebben. Maar er is heel veel waar we geen invloed op hebben.” Hoe ingewikkeld ook: stilzitten is geen optie, vindt Kops. “Dan hebben we op termijn geen eerstejaars meer over.” Waar het aantal aanmeldingen door de coronacrisis zakte naar een dieptepunt, zit ook verandering in de lucht. Want de crisis lijkt over zijn hoogtepunt heen. Zowel Mark van het Bolscher van Saxion als Margreet Toonen van De Rooi Pannen melden dat de (online) open dagen van de opleidingen zeer goed worden bezocht. Bij Saxion gaat het zelfs om een verdubbeling van het aantal deelnemers ten opzichte van 2021. Dat geeft hoop voor komende zomer. > 02-2022 | Recreactie 17 Outdoor opleidingen bij Yuverta Yuverta verzorgt verschillende outdoor-opleidingen, waaronder de mbo-opleiding Outdoor en recreatie in Velp (voorheen Helicon). Vanaf komend schooljaar veranderen naam en inhoud van de opleiding, vertelt opleidingscoördinator Sander Filippini. “In de opleiding Outdoor en recreatie besteedden we naast instructeursvaardigheden ook aandacht aan het inrichten van natuur- en recreatieterreinen. Dat vanuit het idee dat de outdoor instructeurs vooral in de wintermaanden ook voor andere taken geschikt moeten zijn. Het kwalificatiedossier bleek echter niet helemaal lekker aan te sluiten bij wat het werkveld vraagt. Ook waren er steeds minder geschikte stageplaatsen. We waren niet echt een groenopleiding, en misschien te weinig een outdoor-opleiding. De opleidingen gaan nu Buitensport instructeur (mbo-3) en Buitensport coördinator (mbo-4) heten. Er komt meer aandacht voor het begeleiden van groepen in de buiten sport en het organiseren van evenementen. Nog steeds bieden we de studenten basiskennis over flora en fauna. Zowel om het zelf te onderhouden als om extra beleving te bieden tijdens activiteiten. Daarnaast leren studenten ook om de recreatieterreinen te onderhouden. Maar zoals gezegd: het profiel is nu sterker op outdoor gericht. Zo sluit de opleiding beter aan op wat het werkveld van onze studenten vraagt.” ‘Onze afgestudeerden hebben het voor het uitkiezen op de arbeidsmarkt’

Online zo besłeld Keuzekado Nu grałis Wecovi Service heeft een ruim aanbod aan gastensets en inventaris voor de recreatie. Om het u makkelijk te maken kunt u 24/7 uw producten online bestellen via onze webshop. Tot en met 31 maart staat er bij uw eerstvolgende bestelling een gratis keuzekado* voor u klaar! We zien u graag op wecoviservice.com. *actievoorwaarden zijn van toepassing. bij uw online bestelling! Scan en ga naar de webshop. Laat uw recreatie talent groeien! Laat uw medewerker zijn mbo-diploma behalen bij de BBL-opleiders van Nederland! Binnen 2 jaar het mbo-diploma Zelfstandig medewerker Leisure & hospitality halen? Dat kan! Summa Vrije tijd biedt in samenwerking met De Rooi Pannen deze opleiding in BBL vorm aan. Pluspunten • Leren & werken tegelijkertijd • Lesprogramma op maandag • Rekening houdend met alle vakantieperiodes, waardoor uw medewerker in drukke tijden volop kan meedraaien • Mogelijkheid versnellen door flexibel examineren Meer weten? Neem contact op met Daniëlle Goos via: hca.goos@summacollege.nl of 06 50 87 97 44 coverstory Daarnaast ondernemen alle scholen actie om het tij te keren. Dat komt niet uit de lucht vallen: ontwikkeling is ook eigen aan het onderwijs voor de recreatiesector, waar verandering een constant proces is. Verbreding Verbreding lijkt de heersende trend. Margreet Toonen vertelt dat De Rooi Pannen dit jaar voor het eerst de opleiding Leisure & Events gaat aanbieden. De studenten worden opgeleid tot organisator, uitvoerder én assistant to the manager. Toonen: “Daarmee willen we beter aansluiten op de veranderende student en het veranderende werkveld. Want met deze opleiding kunnen studenten na hun afstuderen het hele jaar door aan het werk. We hopen daarmee nieuwe studenten te trekken. En dat er geen moeders meer komen die op de open dag vragen: ‘Maar wat doet mijn kind dan in de winter?’” Moeders vragen op de open dag: Maar wat doet mijn kind dan in de winter? De Rooi Pannen is ook gestart met de brede opleiding Marketing, Sales & Hospitality. “Leerlingen moeten op hun 16e kiezen voor een opleiding. Het is wel heel jong om dan al te kiezen wat je de rest van je leven gaat doen. Met dit soort opleidingen kunnen ze de studiekeuze nog even uitstellen.” Geïntegreerd onderwijs Saxion profileert zich door de grenzen tussen opleidingen en modules te doorbreken. Een andere vorm van verbreding maar wellicht ook aantrekkelijk voor studenten. Mark van het Bolscher vertelt dat Saxion in de opleiding Tourism Management sinds enkele jaren geïntegreerd onderwijs geeft. Daarbij worden vakken als economie en communicatie niet los van elkaar gegeven, maar geïntegreerd. Dat betekent dat ze in samenhangende modules worden behandeld: net als in de praktijk. Een belangrijke vorm van onderwijsvernieuwing is ook het smart solutions semester. Een half jaar lang werken studenten van verschillende opleidingen samen aan een praktijkproject. Boeiend en leerzaam, oordeelt Van het Bolscher. “Je krijgt een unieke mix van kennis in die studententeams, waar de deelnemers ontzettend veel van opsteken. Ook de opdrachtgevers reageren enthousiast. Onze studenten werken bijvoorbeeld aan opdrachten voor de regio Weerribben-Wieden.” Saxion zoekt naar vernieuwende onderwijsvormen die aansluiten bij de beleveniswereld van de moderne student, legt Van het Bolscher uit. “Wat dat betreft hebben we ook veel geleerd van het afstandsonderwijs tijdens de lockdowns. Een hoorcollege kan ook prima online. Of je bekijkt het op een moment dat het je uitkomt. We denken nu dat één dag per week online colleges wellicht een blijvertje kan zijn. Maar het praktijkleren en project matig werken, daarvoor moet je echt fysiek aanwezig zijn.” Afstemming met bedrijven Corné Kops van BUas benadrukt ook dat de afstemming met de sector een belangrijke plek inneemt. “Dat krijgt op alle niveaus aandacht. Landelijk bij het vaststellen van het curriculum. En daarna hebben we bij het invullen van de modules weer contact met de bedrijven.” Verbreding is bij BUas niet aan de orde. “Wij hebben al een vrij brede opleiding. We leiden mensen op met feeling voor recreatie en toerisme. Maar wij leiden ze ook op om altijd te blijven onderzoeken en leren. Want dat wat je nu doet, ziet er over tien jaar weer heel anders uit. Dat maakt onze afgestudeerden tot gewilde kandidaten op de arbeidsmarkt. Ze hebben het voor het uitkiezen. En dan blijkt dat ze al vrij snel ook buiten de sector recreatie en toerisme gaan werken.” Citybungalows bij de kazerne De Rooi Pannen onderscheidt zich al jaren door een bijzondere vorm van praktijkleren, waarbij studenten met echte gasten en klanten omgaan. Zo heeft de school eigen restaurants, een evenementencentrum, vergaderzalen en een supermarkt. “In Breda zit onze afdeling op een oud kazerneterrein”, vertelt Margreet Toonen. “Over twee jaar komt er een tiental oude garnizoenshuisjes vrij. Die bouwen we om tot citybungalows en die gaan we met de studenten runnen. Alle aspecten van het werk zitten daarbij. Dus van het vermarkten tot het receptiewerk en de schoonmaak. En natuurlijk gaat dat in het weekend gewoon door. Zo leren onze studenten alle aspecten van het werk kennen.” 02-2022 | Recreactie 19

de stelling Stelling: Automatisering is een gastvrij alternatief Online boeken, met kentekenherkenning het park op en via de app contact opnemen met het management. Automatisering neemt een grote vlucht in de recreatiesector. Corona heeft dat proces versneld. We besparen op medewerkers, maar wordt het gastcontact zo niet erg onpersoonlijk? We vroegen het aan twee recreatieondernemers, een parkontwikkelaar en de eigenaar van een bedrijf in reserveringssystemen. Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: Pixabay Martin de Boer Frank Luken Rental sales director Europarcs ‘De klant kan bij ons zelf kiezen’ “Nee, die stelling klopt niet. Wij merken dat een grote doelgroep nog steeds behoefte heeft aan persoonlijk contact en wij willen in die behoefte voorzien. Wij voeren een tweesporenbeleid en laten de gast kiezen. Wil je geautomatiseerd contact, dan krijg je een pasje. Wil je persoonlijk contact? Dat gaat alles op de oude vertrouwde manier. Over het algemeen zijn het inderdaad de ouderen – een grote doelgroep in het laagseizoen – die de voorkeur geven aan traditioneel gastcontact. Voor gezinnen en jongeren is dat anders. Jongeren lijken zelfs vrees te hebben om naar de receptie te komen. Die sturen liever een appje. De groep die de voorkeur geeft aan traditioneel gastcontact wil gehoord worden en zijn verhaal kwijt kunnen. Die groep blijven we helpen. Voor een goed beeld van die doelgroep praat ik vaak met mijn tante Gaar uit Volendam. Die weet echt niet hoe ze een app moet downloaden. Toen ik nog bij Corendon werkte werd ik mij echt bewust van de oudere doelgroep, die niets moet hebben van online. Veel ouderen komen met printjes in een plastic mapje naar de balie. Voorlopig blijven wij deze groep bedienen.” Directeur Tommy Booking Support ‘Prima toevoeging aan bestaand gastcontact’ “Als je automatisering op de juiste manier inzet, ontstaat er tijd om de gast op een andere gastvrije wijze van dienst te zijn. Ik kan de stelling dus volledig onderschrijven. Niet alleen de ondernemer, maar ook zijn gasten zijn op zoek naar gemak. De gast ervaart gemak als gastvrij. Automatisering is veel meer dan alleen een computer op kantoor. Denk aan het boeken, betalen én inchecken via internet of een aankomstzuil. Of een welkomstmail een week voor aankomst. Door kentekenherkenning hoef je niet in de rij bij de receptie. De deur open je met een pincode en de temperatuur in de woning is dan al aangenaam 20 graden. Of denk aan het gemak van een app. De gast kan makkelijk zijn boekingsgegevens inzien. Ook kun je met de app broodjes bestellen en laten bezorgen. Betalen doe je direct met iDeal. Ook de parkinformatie – die de gast vaak nog in een map krijgt – is te vinden in deze app. Dat is heel praktisch, want wat doe je als gast als je tijdens een fietstocht bent gevallen en je de plaatselijke dokter wilt bellen? De papieren map heb je niet altijd bij je. Zo is automatisering een mooie toevoeging aan bestaand gastcontact.” 20 Recreactie | 02-2022 Dick Spans Luuk Jansen Eigenaar vakantiepark ‘t Akkertien ‘Het haalt veel druk van de ketel’ “Ik ben het eens met de stelling. Daar zeg ik wel bij dat je eigenlijk geen keus hebt. Je moet toch mee met de ontwikkelingen van deze tijd. Wij werken sinds twee jaar met kentekenherkenning en dat bevalt goed. Het gastcontact is in eerste instantie wat onpersoonlijker, maar na het automatisch inchecken kunnen gasten op een zelfgekozen moment alsnog een bezoek brengen aan de receptie. Dat gebeurt ook regelmatig, om bijvoorbeeld informatiebrochures over de omgeving op te halen. De receptie is bij ons gewoon geopend. We waren sowieso van plan om de checkin te automatiseren, maar corona heeft dit proces wel versneld. Het grote voordeel van automatisch inchecken is dat je drukte voorkomt. Zeker tijdens piekperioden als Hemelvaart en Pinksteren haalt dat veel druk van de ketel. Dat is voor ons én de gast heel prettig. Ik merk dat gasten het ook best makkelijk accepteren. Ze weten dat je een dergelijke ontwikkeling niet tegenhoudt. Naast kentekenherkenning werken wij ook met een gezichtsscanner bij het zwembad. Aanvankelijk hadden we een vingerscanner, maar die gaf wat problemen. Over het systeem met de gezichtsscan zijn we erg tevreden.” Directeur Camping Roland ‘We willen er zijn voor onze gasten’ “Ik ben het niet eens met de stelling. Automatisering kán gastvrij zijn, als het goed wordt toegepast. Zelf hebben wij een mooie middenweg gevonden. We passen bijvoorbeeld volledige automatisering toe op ons camperpark, dat een eigen ingang heeft. Daar checken gasten zelf in. Dat past bij deze doelgroep, die bestaat uit vrijheidszoekers. Maar op de camping pakken we het anders aan. We zijn een familiecamping. En zelf vormen we een familiebedrijf. Wat automatiseren en self service betreft hebben we een duidelijke grens gelegd: bij aankomst zijn wij er voor onze gasten, zodat we hen persoonlijk welkom kunnen heten. Dat vinden we heel belangrijk. Tegelijkertijd hebben we een goede en duidelijke app en een welkomstmail, waardoor gasten al voor aankomst goed geïnformeerd zijn. Er zijn dus minder contactmomenten en die duren ook korter. Maar we houden wel vast aan persoonlijk contact. Omdat we de vaste aankomstdagen voor onze negentig toeristische kampeerplaatsen hebben losgelaten, vindt persoonlijk contact ook gespreid door de week plaats. Dat scheelt. Voor de dertig verhuuraccommodaties hebben we in het hoogseizoen nog wel vaste aankomstdagen, maar dat is goed te organiseren. En ook praktischer met het oog op de schoonmaak.” ‘Er is een oudere doelgroep, die niets moet hebben van online’ 02-2022 | Recreactie 21

de visie René Drost van Recreatie Trainingen ‘ Blijf met je mensen in contact’ Door de verwachte economische groei zal de arbeidsmarkt de komende jaren nóg krapper worden. Hoe houd je als werkgever in de recreatie- en hospitalitybranche je bedrijf dan in de benen? Verbeter de arbeidsvoorwaarden, pas je bedrijfsprocessen aan en ga eventueel zelf opleiden, adviseert René Drost, directeur/eigenaar van Recreatie Trainingen. Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: Berry Kragt, HTM, Hans van Luijk Ook in de recreatie- en hospitalitybranche is het tekort aan personeel nijpend, weet René Drost. “Vooral in de verblijfsrecreatie speelt het probleem. Er is veel vraag naar mensen in de schoonmaak, op de receptie en in de horeca. Ik kom regelmatig bij recreatieparken waar de horeca noodgedwongen dicht is.” Drost noemt het de tragiek van de verblijfsrecreatie: omdat in deze branche verschillende arbeidssectoren samenkomen, komt de klap extra hard aan. En daar bovenop komt nog meer slecht nieuws. Want de economie groeit, terwijl het personeelsaanbod daalt. “Een snelle oplossing is er niet. De tekorten zullen blijven. Je kunt er nu eenmaal geen mensen bijkopen.” Wat moet de recreatiebranche doen om de huidige situatie te verbeteren? “In mijn visie moet de branche twee dingen doen. Zorg ervoor dat je een geweldige uitstraling hebt ten opzichte van andere branches. Laat zien dat het fantastisch is om in de gastvrij22 Recreactie | 02-2022 heidssector te werken. Wie in de recreatiesector werkt heeft, temidden van alle vrolijkheid en plezier, de mooiste baan ter wereld. Daarnaast moet er echt worden gekeken naar de arbeidsvoorwaarden. Voor een belangrijke groep potentiële medewerkers is het nu aantrekkelijker om te werken als vakken vuller in een supermarkt dan op een recreatiepark. Dat kan natuurlijk niet.” Kun je, ondanks de krapte op de arbeidsmarkt, als recreatieondernemer tóch succesvol werven? “Bij het werven van jonge mensen moet je goed rekening houden met hun wensen. De huidige generatie – jongeren van 18 tot 30 jaar – kijkt heel anders naar het concept ‘werk’. Salaris is niet het allerbelangrijkst. Flexibiliteit wel. Waar traditionele werkgevers vaak zoeken naar een fulltimer, wil een jongere bijvoorbeeld graag vier dagen acht uur werken. Extra inzetbaarheid ‘Laat zien dat het fantastisch is om in de gastvrijheidssector te werken’ – vaak een wens van de werkgever – is voor veel jongeren een probleem. Hobby’s, vrije tijd en privéleven zijn voor hen belangrijk. Daar moet je als werkgever serieus rekening mee houden. Ook belangrijk: vertel potentiële medewerkers wat ze kunnen leren binnen jouw bedrijf. Wees duidelijk over de carrièremogelijkheden.” Maar het is ook geven en nemen tussen werkgever en werknemer toch? Niet alles kan naar de wens van de werknemer. “Daarin moet je een balans zien te vinden. Het is in elk geval niet meer zo dat de werkgever zegt: als het je niet bevalt, dan ga > 02-2022 | Recreactie 23

SMART.SWS – watermanagement op afstand helemaal in beeld. Met SMART.SWS, de innovatieve aanvulling op het unieke watermanagementsysteem, heeft SCHELL het drinkwatermanagement opnieuw verbeterd. Of het nu om een doelmatige exploitatie, hygiënespoelingen, instellingen van de temperatuur of het waterverbruik gaat; met SMART.SWS heeft u het complete beheer en volledig inzicht – waar u zich ook bevindt. Meer informatie op www.schell.eu Verantwoordelijkheid voor gezondheid. Nieuw in de verkoop: Een fraai in het Friese Merengebied gelegen camping: - 4,8 hectare eigen grond; - circa 200 kampeerplaatsen; - met overdekt zwembad. Taxatie nodig? Wij zijn u graag van dienst! Kiest u ook voor een écht familiebedrijf in Noord-Nederland? Vraagprijs: € 2.150.000,00 k.k. Kijk voor meer informatie op: www.hiswa-recronmakelaar.nl Verkoop bij inschrijving: Uitgifte in erfpacht van een camping (5,2 hectare) in Zuidwest Friesland Kijk voor meer informatie op: www.hiswa-recrontaxateur.nl Nadere www Neem dan contact op met Arjan of Carina! Boxsprings Matrassen Stapelbedden 15 jaar uw No.1 B2B beddenspecialist elaar O.Z. 592 462 844 22 32 10 10 Kijk voor meer informatie op: www.hiswa-recrontaxateur.nl Vossenlaan 16 9408 CN Assen T (0592) 46 28 44 E info@recratief-bedrijfsmakelaars.nl I www.recratief-bedrijfsmakelaars.nl Dat vieren we graag met onze klanten Kom langs, bekijk onze website of check onze social media voor meer info www.uwbedpro.nl luxemburgstraat 5 - Kaatsheuvel 088 332 2310 - advies@uwbedpro.nl de visie 5 praktische tips om medewerkers te vinden en te behouden. 1. Er is meer dan geld en een baan Denk eens na wat je als bedrijf nog meer kunt bieden dan werk en geld. Wat vindt je sollicitant leuk buiten het werk om? Zo kun je het werk extra interessant maken. 2. Bied wat extra’s Denk aan bijscholing, uitjes, een fiets of auto van de zaak. 3. Manage de wederzijdse verwachtingen Wees helder en kom je afspraken na. 4. Bied toekomstperspectief Vertel (potentiële) medewerkers wat ze kunnen leren binnen jouw bedrijf. Wees duidelijk over de carrièremogelijkheden binnen het bedrijf. 5. Hou kennis en vaardigheden up-to-date Zorg voor training en opleiding binnen je bedrijf. Stimuleer onder je medewerkers ook het leren van elkaar. wij begonnen met HIT: hoge intensiteit trainingen. Omdat tijdsduur en afstand voor veel recreatiebedrijven een probleem is, geven wij nu trainingen van twee uur op veertien verschillende locaties in het land. Er is veel vraag naar trainingen. Vooral op het gebied van persoonlijke ontwikkeling en teamontwikkeling.” Juist in deze tijd moet je zuinig zijn op je medewerkers. Hoe voorkom je uitval? “Als gevolg van het tekort ben je als werkgever geneigd om ze te overvragen. Daarmee loop je het risico dat ze omvallen. Hou daarom zicht op je mensen en blijf met ze in contact. In drukke tijden vergeet je met elkaar in gesprek te gaan, terwijl het juist dan zo nodig is. Kén je mensen, ken hun belastbaarheid. Weet hoe ze in hun vel zitten en waar ze inzetbaar zijn. Werkgevers en managers moeten beseffen dat zo’n gesprek van een half uurtje belangrijk is om mensen aan de gang te houden. Praten met je medewerkers is een belangrijk onderdeel van je werk.” je maar ergens anders werken. Want dan gáát zo’n jongere ook ergens anders werken. En zo hou je als werkgever tekorten. Er valt overigens ook winst te behalen op de arbeidsmarkt door niet alleen op jongeren te focussen. Ouderen zijn over het algemeen best bereid om wél extra uren te draaien.” Hoe kun je ondanks personeelstekort het beste halen uit de mensen die je wél hebt? “Je kunt je bedrijfsprocessen kritisch onder de loep nemen. Moet je receptie nu écht open van 8 tot 18 uur? Ook automatisering is een optie, al vinden sommige ondernemers dat nog steeds vloeken in de kerk. En trainingen blijven natuurlijk belangrijk. Maar hoe doe je dat, als je je mensen eigenlijk niet kunt missen omdat je al een krappe bezetting hebt? Daarom zijn René Drost Bijna twintig jaar geleden begon René Drost als trainer binnen het Center Parcs Training Center (CPTC). In 2007 richtte hij Bureau HTM op, dat uitgroeide tot een toonaangevend trainingsbureau binnen de recreatie- en hospitality sector. Sinds 2018 zijn alle trainingen voor de recreatie- en hospitalitybranche ondergebracht in het bedrijf Recreatie Trainingen, waarvan Drost ook directeur/eigenaar is. 02-2022 | Recreactie 25

werken aan imago Arbeidsmarktbranding moet imago sector verbeteren Sámen werken in recreatie en toerisme Vakantie in eigen land was nog nooit zo populair. Maar waar halen we de medewerkers vandaan om de bedrijven soepel en gastvrij te laten functioneren? Uit de coverstory van deze Recreactie blijkt dat de aanwas van studenten recreatie en toerisme aan mbo en hbo stagneert. Met arbeidsmarktbranding hoopt HISWA-RECRON het tij te keren. Maar wat is de boodschap die moet worden uitgedragen over het werken en opleiden in de branche? Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: HISWA-RECRON, FNV Recreatie Het werken in de recreatiebranche is niet erg populair. Het aan tal aanmeldingen voor de opleidingen loopt terug en voor bedrijven in de sector recreatie en toerisme is het steeds lastiger om medewerkers te vinden. Werken als andere mensen plezier maken en vrij hebben? De meeste jongeren voelen er weinig voor. Werken in seizoensarbeid? Veel mensen denken dat je dan nooit een 26 Recreactie | 02-2022 hypotheek zult krijgen. Laat staan dat je een succesvolle carrière kunt opbouwen. Voor een groot deel zijn het vooroordelen. “Als het gaat om het werken in de vrijetijdssector hebben we een serieus imagoprobleem”, constateert Herbert van Oord, manager Arbeidsmarkt, Training & Opleiding bij HISWA-RECRON. “En de coronacrisis heeft het imago van het werken in onze sector nog verder onderuit gehaald. Mensen hebben gezien hoe de toerismesector voor een groot deel werd stilgelegd. Vooral ouders denken dan al gauw: laat mijn kind maar een andere richting kiezen.” Afwisselend werk “Wij willen dat beeld veranderen”, stelt Van Oord. “Werken in de recreatie is juist heel veelzijdig. Je doet van alles: frontoffice, backoffice, onderhoud aan het park en gebouwen, noem maar op. En gedurende het jaar veranderen de werkzaamheden. Dat klinkt toch veel en veel leuker dan vakkenvuller bij de Albert Heijn?” Een probleem van de vooroordelen is dat ze soms wel degelijk ergens op gestoeld zijn. Diverse MBO’s presenteren zich namelijk nog steeds als opleidingen tot medewerker animatie. Van Oord: “Dat is veel te smal. De praktijk vraagt om breed inzetbare mensen. En de nieuwe generatie studenten wil dat óók. Zodat ze straks zelf kunnen kiezen wat ze waar gaan doen. Wij zijn nu met de Stichting Beroepsopleidingen Bedrijfsleven en de scholen in overleg om het kwalificatiedossier aan te passen. Dit dossier ligt ten grondslag aan al onze mbo-opleidingen Dat is een proces van een aantal jaren, wat we nu in gang hebben gezet.” Een positief beeld Om het imago van de sector te verbeteren heeft HISWA-RECRON, samen met onder meer het Sociaal Fonds Recreatie (SFR) en FNV/CNV, het initiatief genomen voor arbeidsmarktbranding. Ofwel: een positief beeld scheppen van het leren en werken in de sector. Het project gaat dit voorjaar van start en SFR heeft voor twee jaar subsidie toegezegd. De basis wordt gevormd door objectief en grondig onderzoek. Belangrijke vragen daarbij zijn: – waarom is de instroom bij de opleidingen afgenomen? – waarom zouden mensen wel of niet in de recreatiesector willen werken? Esther de Jong van FNV is verantwoordelijk voor de uitvoering van het onderzoek. “Je kunt natuurlijk wel denken dat jongeren afknappen op het seizoenswerk. Je kunt ook denken dat de werktijden ze niet aanstaan. Of dat het loon te laag is. Maar je weet dat pas zeker als je het onderzocht hebt. Anders loop je het risico dat je straks werkt aan arbeidsmarktbranding, terwijl je net dat ene motief dat voor jongeren doorslaggevend is, over het hoofd hebt gezien. Wij onderzoeken zowel de meningen over het werk in de sector recreatie en toerisme, als de achterliggende motieven. Dat doen we bij drie groepen: bij jongeren die nog een opleiding moeten kiezen, bij de studenten zelf én bij afgestudeerden, die nu aan het werk zijn.” De Jong ziet dat de terugloop van studenten vooral in het mbo groot is. “Je ziet dat de terugloop er is over de volle breedte, bij alle opleidingen. Maar bij recreatie en toerisme en zeker ook de horeca is het veel sterker. Wij willen precies weten waar dat door komt. Misschien laten werkgevers niet goed zien wat het werk in de sector eigenlijk inhoudt? Of misschien gaat het wel vooral om de arbeidsvoorwaarden?” Het resultaat van het onderzoek wordt in de loop van het najaar bekend. De Jong: “Daarna is het vooral belangrijk dat de sector de resultaten van dit onderzoek echt serieus neemt. De bedrijven staan onder druk: goede mensen zijn heel schaars aan het worden. Met zo’n onderzoek kun je de vinger op de zere plek leggen en echt iets verbeteren.” Leuk en afwisselend Herbert van Oord: “Met het onderzoek in de hand willen we mensen ervan overtuigen dat het leuk en afwisselend werken is in onze sector. Dat er prima perspectieven zijn voor de toekomst. > ‘Wij hebben veel aantrekkelijker werk te bieden dan een supermarkt’ 02-2022 | Recreactie 27

HULP NODIG? www.hertzinger.com tel: 033-4610337 info@hertzinger.nl Hertzinger staat altijd met raad en daad voor u klaar. Als specialist in WiFi internet en TV systemen weten wij hoe belangrijk het is om regelmatig de systemen te inspecteren en onderhoudswerkzaamheden uit te voeren. Dit voorkomt vaak onnodig uitval in het hoogseizoen. Heeft u de komende periode hulp nodig met onderhoud aan uw WiFi internet en/ of TV systemen? Vraag vrijblijvend naar onze mogelijkheden. Vredo Dodewaard BV +31 (0) 488 411 254 verkoop@vredo.nl www.vredo.nl HET ANTWOORD OP UW DAGELIJKSE VASTGOEDPUZZEL GRIP OP UW VASTGOED MET HET ONLINE VASTGOEDSYSTEEM VAN FACILITY KWADRAAT Kies je inventarispakket of stel naar eigen wens samen. Neem een kijkje op onze website Daag ons uit op facility2.nl voor een demo of kennismaking part of renewables Weverstraat 26 4061 AP Ophemert T 0344 - 652628 info@airtrampoline.nl NIEUW Nu ook in 95 cm uitvoering leverbaar! W werken aan imago ‘Waarom zien jongeren de recreatiesector niet zitten? Dat gaan we onderzoeken’ Maar dan moeten we dat zelf ook uitstralen. Dat gaan we bijvoorbeeld doen op onze website, waar een apart deel komt over werken in de sector. Als we dat op orde hebben gaan we via social media jongeren naar die pagina’s brengen. Zo willen we bereiken dat er een positieve flow ontstaat.” Op het moment loopt de sollicitatieprocedure voor een communicatiemedewerker, die zich bij HISWA­RECRON twee jaar lang fulltime bezig gaat houden met de arbeidsmarktbranding. Van Oord noemt de jongeren, maar de branding wordt breder van opzet en is ook gericht op de ouders en zelfs op zij­instromens, die bijvoorbeeld op zoek zijn naar een leukere baan. “Ik denk bijvoorbeeld aan mensen die bij een supermarkt of winkel werken. Ik ben ervan overtuigd dat wij ze veel aantrekkelijker werk te bieden hebben.” Knokken om medewerkers Maar een paar pagina’s op de site van hiswarecron.nl gaan het grote verschil niet maken. Anders wordt dat, als alle aangesloten bedrijven, de scholen en de bonden op hun websites en socials óók aandacht besteden aan het werken en opleiden in de sector. Van Oord: “We naderen het punt dat er om medewerkers geknokt moet worden. En dat gaat zeker twintig jaar zo blijven; kijk maar naar de demografische ontwikkelingen. Het is niet meer voldoende om af en toe een vacature op je website te zetten. We willen dat bedrijven structureel aandacht besteden aan het geweldige werk in de recreatiesector. Dat ze benadrukken dat er allerlei interessante ontwikkelingen zijn, en superleuke collega’s. Dat levert de bedrijven meer medewerkers op, en sámen zorgen we ervoor dat het imago van het werken in de sector verandert. We kunnen dat als branchevereniging niet alleen en hebben de hulp van de bedrijven, de scholen en de bonden hard nodig.” Leerbedrijf Recreatie 2021-2022 Na enkele jaren stilte werd de uitverkiezing van het Leerbedrijf Recreatie eind 2021 weer georganiseerd. Ook de verkiezing van de Praktijkbegeleider van het Jaar vond daarbij plaats. De organisatie was in handen van FNV Recreatie, mede namens HISWARECRON, SFR en CNV. “Belangrijke momenten om het praktijkleren in de bedrijven positief onder de aandacht te brengen”, oordeelt Herbert van Oord. Helaas kon de prijsuitreiking door de lockdown in december 2021 niet doorgaan. Deze zal later dit jaar plaatsvinden. 02-2022 | Recreactie 29

Kies jij ook voor een natuurlijke uitstraling? Scan de QR-code en download ons online inspiratie magazine. Recreatie in eigen land! BOUWEN AAN DUURZAME BELEVING VAN RUST, RUIMTE EN NATUUR Elkaar ontmoeten? Kom naar De Groene Sector Vakbeurs in Evenementenhal Hardenberg op 8, 9 en 10 maart. +31 (0)343 454 400 info@duurzaamhout.nl www.duurzaamhout.nl kennis delen Onmisbaar: een personeelshandboek Ondernemers willen vaak op basis van vertrouwen met medewerkers samenwerken. Instructies of afspraken opschrijven, vinden ze niks. Totdat er iets in de organisatie fout gaat. Dan hadden ze toch graag gehad dat er iets was vastgelegd. En dat is zeker geen teken van wantrouwen. Het zorgt juist voor een heldere en stabiele basis in de organisatie. Tekst: Yara Goessens (Stellicher Advocaten) Foto: Shutterstock Je hebt als ondernemer natuurlijk al een arbeidsovereenkomst met je medewerkers. Hierin staan de arbeidsvoorwaarden per medewerker. Een personeelshandboek is een aanvulling hierop. Een document dat geldt voor je gehele personeelsbestand; heel overzichtelijk. Met daarin (bijvoorbeeld): • Afspraken over algemene werktijden en verlofaanvragen • Omgangsnormen met gasten en ander personeel • Voorschriften over de omgang met bedrijfseigendommen zoals gereedschap, sleutels, kassa’s of animatieartikelen • Regels bij ziekteverzuim • Instructies over hygiënemaatregelen, kledingvoorschriften, gebruik van mobiele telefoon en camera, rookvrije gebieden of gebruik van parkfaciliteiten. Bij conflicten is het belangrijk dat instructies en afspraken zijn vastgelegd Verplichtingen en mogelijkheden Met het opstellen van een personeelshandboek waarborg je in één klap je wettelijke verplichtingen en mogelijkheden. Je hebt als werkgever een zorgplicht naar je personeel in het kader van veiligheid, gezondheid en re-integratie. Jij bent dus verantwoordelijkheid voor het voorkomen van arbeidsongevallen of andere schade. Bovendien ben je verplicht medewerkers te begeleiden in het snel en zorgvuldig weer gezond worden – zodat ze weer kunnen werken. Daarnaast heb je als werkgever een wettelijk instructierecht. Je mag instructies geven die ervoor zorgen dat medewerkers hun werk goed uitvoeren. En instructies die de goede orde binnen je onderneming bevorderen. Dit past allemaal in het personeelshandboek. Zo’n personeelshandboek biedt medewerkers een heldere basis. Iedereen weet wat er van hem/haar en van elkaar wordt verwacht. En wanneer het toch een keer fout gaat en de arbeidsrelatie onder spanning komt te staan, bieden de afspraken duide lijkheid. Ook rechters vinden het bij toetsing belangrijk dat een medewerker vooraf wist, welk gedrag een werkgever onaanvaardbaar vindt. Als er iets onwenselijks gebeurt kun je dat alleen maar aantonen als je hebt opgeschreven wat je wél wenselijk vindt. Een goed personeelshandboek zal daarbij helpen. 02-2022 | Recreactie 31

vakinfo Maatwerk in characters en objecten Storytelling, sfeer en beleving zijn sleutelwoorden voor elke ondernemer in de leisure-industrie. Maar hoe vertaal je het karakter van je bedrijf naar een pakkend concept en de juiste beleving? Vormgeving is daarbij cruciaal: van mascottes tot klimobjecten en glijbanen. Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Zephir-Objects & Kletterstein Als je het onderscheid wilt maken met gethematiseerde objecten en characters op het bedrijf, kun je het beste kiezen voor een fabrikant die deze geheel op maat voor jouw recreatieonderneming ontwerpt en maakt. Want juist zo’n specialist is in staat om het specifieke karakter – het DNA – van je bedrijf exact te vertalen naar de uitstraling van je park. Aan dat ontwerp wordt veel aandacht besteed. Wat is je thematisering? Wie is je doelgroep? Waar wordt het object geplaatst en aan welke eisen moet het voldoen? De betere bouwers bieden ook meerwaarde door te kijken naar de omgeving waar het artikel wordt geplaatst. Een junglecharacter bijvoorbeeld staat niet op zichzelf, maar vormt deel van een oerwoud. Authentiek De specialist zorgt niet alleen voor de juiste uitstraling van je recreatieonderneming of zwembad. Ook voor de kwaliteit van je objecten is hij de juiste keus. De objecten moeten qua materiaal wel tegen een stootje kunnen. Voor verschillende toepassingen worden verschillende materialen gebruikt. 32 Recreactie | 02-2022 Als het gaat om een project bij zwemwater – vaak een gethematiseerde glijbaan – is het gebruik van GVK (Glasvezel Versterkte Kunststof) een goede keuze. Objecten van GVK zijn solide, kunnen tegen zout en chloorwater en gaan daarom langer mee. Ze zijn door hun robuuste uitvoering ook hufterproof. Ander voordeel is dat ze breed inzetbaar zijn – van een eenvoudig peuterbad tot een volledig gethematiseerde waterspeeltuin. Door het gebruik van GVK is bij objecten een realistische look te bereiken. Daarmee bieden ze een natuurlijke en uitdagende uitstraling. Kijk ook goed naar de omgeving waarin een object wordt geplaatst Samenwerken met een gespecialiseerde fabrikant betekent ook dat je nauw betrokken bent bij de totstandkoming van je objecten. Dat begint al bij de tekentafelfase. En ook dat is van groot belang. Want alleen met goede communicatie kom je tot de authentieke objecten die bij je bedrijf passen. Met dank aan Zephir-Objects & Kletterstein productnieuws Tekst: Jaap van Sandijk DJ’en met je smartphone DJ-tafel Yalp Fono maakt van iedereen een DJ. Leg simpelweg je smartphone op de DJ-tafel en de muziek wordt direct versterkt. De DJ-tafel beschikt over verschillende mogelijkheden om de afgespeelde muziek om te zetten in een professionele DJ-mix. Zo kunnen effecten en loops (herhalende geluiden) worden toegevoegd. T: (0547) 289410 I: www.yalp.nl CO2 -neutrale terrasverwarming De Etna van K-Stove is een duurzaam en kostenbesparend alternatief voor gas en elektrische heaters. De terrasverwarmer werkt op basis van houtpellets. Met 10 kilo pellets ben je verzekerd van ruim 4,5 uur warmte. De warmte wordt verspreid door convectie en straling. T: (0297) 269857 I: www.kstove.com Diefstalpreventie Een Veilig Gevoel biedt een alarminstallatie of ander beveiligingssysteem voor je bedrijf, op basis van een vast bedrag per maand. Het bedrijf beschikt over een breed assortiment aan beveiligingsproducten en -diensten, zoals toegangscontrole, camerabeveiliging en deur-intercom. Installatie, monitoring, service en onderhoud zijn bij de prijs inbegrepen. Een Veilig Gevoel is ISO 9001-, BORG- en VEB-gecertificeerd. T: (088) 5554888 I: www.eenveiliggevoel.nu Zwerfkeien De Beijer Bouwgrondstoffen levert een breed assortiment grondstoffen. Voor de recreatiebranche zijn zwerfkeien interessant. De stenen zijn in een diversiteit van afmetingen en kleuren leverbaar. Dit kunnen grote ronde keien zijn, maar ook hoekige stenen die gemakkelijk zijn te stapelen. Ze kunnen gebruikt worden als verkeersafzetting, zitelement, thema-ondersteuning, decoratie of bij natuurlijk spelen. T: (088) 4006360 I: www.debeijerbv.com/producten 02-2022 | Recreactie 33

CUPPONE PIZZAOVENS voor het bakken van de beste pizza's en broden Pizzaoven Michelangelo rvs front en ovenkamer panoramische deur warmte terugwinning in ovenkamer vuurvaste stenen vloer in cordoriet 12V halogeen verlichting leverbaar: enkel of dubbele ovenkamer digitale bediening, 2 varianten onderstel en afzuigkap optioneel 400 Volt Direct uit voorraad leverbaar Vanaf Vanaf 4.195,Lease vanaf 96,49* art.nr. type 4020.424 Made in Italy cap. pizza buitenafm. kamerafm. kW 4020.290 435/2CD 4+4 ø35cm 119 x 110 x 78 72 x 72 x 15 10,6 4020.292 635/2CD 6+6 ø35cm 119 x 146 x 78 72 x 108 x 15 15,6 4020.294 635L/2CD 6+6 ø35cm 155 x 110 x 78 108 x 72 x 15 15,8 4020.296 935/2CD 9+9 ø35cm 155 x 146 x 78 108 x 108 x 15 23,4 5.430,- 4.195,7.470,- 5.775,8.240,- 6.375,9.085,- 6.995,895,art.nr. cap. pizza afm. cm 4020.414 4 (20 cm) 70 x 56 x 39 1.180,895,- (=230 Volt) 4020.416 4 (25 cm) 80 x 67 x 39 1.305,- 995,4020.418 4 (30 cm) 90 x 77 x 39 1.455,- 1.075,4020.424 4+4 (30 cm) 90 x 77 x 70 2.655,- 1.875,SINDS 1978 EXCLUSIEF GEÏMPORTEERD DOOR HAKVOORT PROFESSIONAL OOK VOOR AL UW CUPPONE ONDERDELEN Made in Italy Pizzaoven Tiziano Voor het bakken van (Turkse-) pizza’s en Turks brood. boven- en onderelementen regelbaar temperatuur instelbaar tot 400ºC 400 Volt Met stenen vloer Direct uit voorraad leverbaar GIOTTO TIEPOLO LEONARDO SILEA CARAVAGGIO DONATELLO PIZZAPLETTER CUPPONE EMMELOORD Platinaweg 21 8304 BL Emmeloord Tel: (0527) 635 635 info@hakpro.nl AMSTERDAM De Flinesstraat 20 1114 AL Duivendrecht Tel: (020) 665 6428 amsterdam@hakpro.nl GRONINGEN Verl. Bremenweg 10c 9723 JV Groningen Tel: (050) 318 1600 groningen@hakpro.nl ROTTERDAM Schuttevaerweg 13 3044 BA Rotterdam Tel: (010) 750 2750 rotterdam@hakpro.nl VENLO Venrayseweg 44 5928 NZ Venlo Tel: (077) 387 4242 venlo@hakpro.nl VLISSINGEN Bedrijfsweg 9 4387 PD Vlissingen Tel: (0118) 493 222 vlissingen@hakpro.nl 20-07-00 Alle prijzen zijn in euro's, exclusief BTW en wettelijke verwijderingsbijdragen. Wijzigingen voorbehouden zonder voorafgaande kennisgeving. Zet- of drukfouten voorbehouden. ONLINE BESTELLEN? www.hakpro.nl

De basis voor uw succes. De Kleine Geweldenaars: Compacte en zuinige wasmachines voor uw hotel. Of het nu gaat om een sterrenrestaurant, een wellness-hotel of om het café op de hoek – schoon textiel zoals tafellinnen en handdoeken is het visitekaartje van uw bedrijf en zorgt er voor een groot deel voor, dat uw gasten zich op hun gemak voelen en graag bij u terugkomen. De nieuwe Kleine Geweldenaars hebben korte programmatijden en lage verbruikskosten en reinigen uw wasgoed bovendien uiterst grondig en toch heel behoedzaam. Miele Professional. Immer Besser. Meer informatie? Kijk op miele.nl/professional E-mail: professional@miele.nl of bel 0347 37 88 84

RECREACTIE 1 | februari 2022 magazine over recreatie en toerisme Kunnen we zonder recreatie? Onderzoek naar de waarde van onze sector Scholen blijven van harte welkom bij Het Buitencentrum Beter vindbaar op de nieuwe consumentensite Recron.nl De stelling: ‘vaste plaatsen zijn niet meer van deze tijd’

Dé specialist in de bouw van sanitaire units van hoge kwaliteit Maatwerk dat volledig aan uw wensen voldoet Volledige ontzorging van ontwerp tot sanitaire installatie Innovatieve milieu- en energiebewuste oplossingen Onderhoudsvriendelijke en duurzame materialen Units zijn schakelbaar, fl exibel en verplaatsbaar mobielbouw.nl biedt u nog veel meer informatie WAAG DE SPRONG DUIK MET ONS HET NIEUWE JAAR IN Een nieuw jaar biedt nieuwe kansen. Denkt u al een tijdje aan verkoop van uw bedrijf? Waag dan nu de sprong voor een vrijblijvend gesprek. Wij zijn sinds 1974 gespecialiseerd in aan-en verkoop, taxaties en bedrijfsovernames in de dag- en verblijfsrecreatieve sector. Benieuwd naar de mogelijkheden? Neem contact op met één van onze specialisten: Adri Mijnheer, Thijs Lunenburg, Rianne Jansen, Yvette Mijnheer, Maxx Hup of Harm-Jan Mooiweer. vandeloosdrechtrbm.nl Verblijfsrecreatie Watersport Dagrecreatie Sport en Welness DÉ RECREATIE BEDRIJFSMAKELAAR F.A. Molijnlaan 28, 8071 AG Nunspeet Tel: 0341 - 25 23 63

AL MEER DAN 40 JAAR UW MAKELAAR EN TAXATEUR VAN RECREATIEBEDRIJVEN colofon voorwoord Hoofdredactie: HISWA-RECRON, Marike Rosier, communicatie@hiswarecron.nl Eindredactie: Maarten Bokslag, www.bokslag.com Redactiecommissie: Wanda van Eck, Jeff rey Belt Aan dit nummer werkten mee: Jaap van Sandijk, Yara Goessens, Jos van der Sterren Vormgeving: Jessica Dales, Dock35 Media Coverfoto: RCN Bladmanagement: Dock35 Media, Sjoerd Franssen Advertenties: Dock35 Media, Martijn Penning, (0314) 355 826, martijn@dock35media.nl Druk: Senefelder Misset Doetinchem B.V. Abonnementen: HISWA-RECRON, Storkstraat 24, 3833 LB Leusden, communicatie@hiswarecron.nl, (033) 303 9700 ,65 euro per jaar. 32,50 euro voor studenten en medewerkers van recreatie-bedrijven. Gratis voor HISWA-RECRON-leden, overheden en pers. Als vakblad hanteren wij de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er vanuit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Oplage: 4.400 exemplaren. De samenstellers hebben de grootst mogelijk zorgvuldigheid betracht. Noch HISWA-RECRON, noch redactie, noch auteurs aanvaarden enige aansprakelijkheid bij eventueel voorkomende fouten. Marike Rosier Manager Communicatie Recron.nl De nieuwe consumentensite Recron.nl gaat live! De laatste hand wordt gelegd aan het aanpassen van de bedrijfsgegevens en foto’s van enkele nieuwe bedrijven. De inlogprocedure om op mijnhiswarecron.nl in te loggen en zelf je gegevens te beheren, wordt goed ingeregeld en klaargezet voor livegang. Als het goed is, staat ook jouw bedrijf op het moment dat je dit leest live op Recron.nl! Net als Hiswa.nl is Recron.nl volledig opgezet als consumentenplatform. We hebben zelf alvast de circa 1.500 bedrijfsprofi elen gevuld. Dat was een monsterklus, maar ook erg leuk om te doen. Eerst de website van het bedrijf goed bekijken. PARTNERS IN BUSINESS: Daarna content verzamelen, de contactgegevens checken, de social media-kanalen doorlinken, leuke Youtube-fi lmpjes uploaden en de Googlegegevens (inclusief reviews) aanvullen. Vaak zag ik mooie bedrijven met vaak even mooie websites, maar soms schrok ik ook van de websites. Hoe kun je je profi leren en onderscheiden bij de consument als je website niet op orde is? Doe hier alsjeblieft iets aan, als het jouw bedrijf betreft. KENNISPARTNERS: Met Recron.nl bieden we een tegenwicht aan de internationale commerciële platforms. Uniek is dat wij de volle breedte van de sector laten zien. Het betreft namelijk alle RECRON Erkende bedrijven die lid zijn van HISWA-RECRON. Dus naast verblijfsrecreatie ook buitensport en dagrecreatie. Door de omvang van dit totale aanbod wordt de vindbaarheid van de individuele bedrijven een stuk beter. Zo bevestigt ook Manon Groenenberg (Natuurcamping Eelerberg) in het artikel over Recron.nl. Zij is duidelijk blij met de nieuwe site en heeft haar bedrijfsgegevens al gecheckt. Heb je dat zelf nog niet gedaan? Dan is dit het moment om ook in te loggen en te checken of jouw bedrijf goed op Recron.nl staat. Zo kom je in the picture bij jouw gasten! Veel leesplezier! 01-2022 | Recreactie 5

INRUIL ACTIE GIORIK magnifi eke prestaties Convectieoven elektrisch voorzien van vochtinjectie rechtsscharnierende deur onderstel optioneel temp.bereik: 50º tot 280ºC 400 Volt 4943.636/638 EASY AIR EME MANUEEL art.nr. type 4943.636 normaal actie 2.4852.155,inruilkorting 270,NU 1.855,afm. cm GN 4943.636* EME5232 60 x 70 x 66 5x 2/3 4943.638 EME5232X 60 x 70 x 66 5x 2/3 kW normaal actie 3,3 4,8 2.683,4943.640 EME52 87 x 75 x 66 5x 1/1-60x40 6,3 4943.642 EME52X 87 x 75 x 66 5x 1/1-60x40 7,7 4943.646 EME72 87 x 75 x 82 7x 1/1-60x40 9,6 4943.648 EME72X 87 x 75 x 82 7x 1/1-60x40 12,6 4943.652 EME102 87 x 75 x 102 10x 1/1-60x40 12,6 4943.654 EME102X 87 x 75 x 102 10x 1/1-60x40 17,3 * 230 Volt Convectieoven 7" touch screen elektrisch voorzien van vochtinjectie rechtsscharnierende deur onderstel optioneel temp.bereik: 50º tot 280ºC 400 Volt 4943.960/964 EASY AIR EME MANUEEL art.nr. type Vanaf afm. cm GN 4943.960 MTE5_R 91 x 75 x 66 5x 1/1-60x40 6,3 4943.964 MTE5X_R 91 x 75 x 66 5x 1/1-60x40 7,7 4943.972 MTE7_R 91 x 75 x 84 7x 1/1-60x40 4943.976 MTE7X_R 91 x 75 x 82 7x 1/1-60x40 12,6 4943.984 MTE10_R 91 x 75 x 104 10x 1/1-60x40 12,6 4943.988 MTE10X_R 87 x 75 x 102 10x 1/1-60x40 17,3 9,6 EMMELOORD Platinaweg 21 8304 BL Emmeloord Tel: (0527) 635 635 info@hakpro.nl AMSTERDAM De Flinesstraat 20 1114 AL Duivendrecht Tel: (020) 665 6428 amsterdam@hakpro.nl kW normaal actie 4.303,4.398,5.614,5.670,3.600,3.645,4.565,4.565,inruil 350,350,350,350,6.025,- 4.875,- 350,6.246,- 5.045,GRONINGEN Verl. Bremenweg 10c 9723 JV Groningen Tel: (050) 318 1600 groningen@hakpro.nl 350,ROTTERDAM Schuttevaerweg 13 3044 BA Rotterdam Tel: (010) 750 2750 rotterdam@hakpro.nl nu 3.250,3.295,4.215,4.275,4.525,4.695,VENLO Venrayseweg 44 5928 NZ Venlo Tel: (077) 387 4242 venlo@hakpro.nl 3.250,4943.984/988 VLISSINGEN Bedrijfsweg 9 4387 PD Vlissingen Tel: (0118) 493 222 vlissingen@hakpro.nl 20-05-00 Alle prijzen zijn in euro's, exclusief BTW en wettelijke verwijderingsbijdragen. Wijzigingen voorbehouden zonder voorafgaande kennisgeving. Zet- of drukfouten voorbehouden. ONLINE BESTELLEN? www.hakpro.nl inruil 2.295,- 270,2.969,- 2.545,- 320,3.049,2.645,- 320,3.194,- 2.745,- 350,4.014,- 3.425,- 400,4.095,- 3.475,- 400,4.499,- 3.875,4.844,- 4.145,- 500,nu 500,2.025,2.225,2.325,2.395,3.025,3.075,3.375,3.645,4943.652/654 4943.646/648 inhoud Informatief Opinie 08 14 31 32 35 37 Onder de aandacht Kort nieuws uit de branche Coverstory Wat is de maatschappelijke waarde van de recreatiesector? Kennis delen Re-integratie in het laagseizoen Online marketing Recron.nl is ons eigen consumentenplatform Vakinfo Autolaadpalen: regel het meteen goed Productnieuws Een overzicht van de laatste innovaties 28 20 24 13 De stelling Vaste plaatsen zijn niet meer van deze tijd Mens&bedrijf De bezieling Scholen zijn nog steeds van harte welkom bij Het Buitencentrum van Roland Valenteijn In beeld De schitterende recreatieterreinen van Leisurelands Column RecreAnders 01-2022 | Recreactie 7

Foto: Hans van Luijk onder de aandacht Nieuwe HISWA-RECRON jurist Sinds begin dit jaar werkt Anke Kobelt bij HISWA-RECRON als jurist. Zij studeerde Management, economie en recht aan de Saxion Hogeschool in Enschede en daarna Rechtsgeleerdheid aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Zij deed werkervaring op in de advocatuur en de accountancy, met een focus op de algemene civiele praktijk. Ze heeft daar ervaring opgedaan met de juridische advisering van mkb-ondernemers uit diverse branches, die haar bij HISWA-RECRON goed van pas zal komen. En heel handig: ze spreekt vloeiend Duits. Anke Kobelt a.kobelt@hiswarecron.nl 033-303 97 43 Martin Maassen vertrekt bij HISWA-RECRON Na bijna 25 jaar dienstverband bij RECRON, nu HISWA-RECRON, verlaat Martin Maassen, hoofd afdeling Leisure en Recreatie – tevens plaatsvervangend directeur – de organisatie. Hij gaat zich meer richten op politieke en bestuurlijke activiteiten in zijn woonplaats Apeldoorn. Martin startte in 1997 als regiomanager bij RECRON. In de jaren die daarop op volgden was hij ook geruime tijd hoofdredacteur van hét toeristisch-recreatieve vakblad Recreactie. Hij heeft in de loop der jaren in vijf verschillende provincies de belangen behartigd van de ondernemers in de recreatie. Hij is vooral intensief betrokken geweest bij grote dossiers als Gastvrij Overijssel en Vitale Vakantieparken en gaf onder meer leiding aan het regioteam van de organisatie. Begin 2018 werd Martin aangesteld als waarnemend directeur van RECRON met als doel om samen met het bestuur en het team de continuïteit van RECRON duurzaam te borgen in een steeds snellere en complexere markt en om RECRON op goede wijze in de beoogde (en geslaagde!) fusie met HISWA Vereniging te loodsen. HISWA-RECRON is hem daarvoor dank verschuldigd. Voor Martin was de fusie een natuurlijk moment van bezinning op zijn verdere carrière. Hij zal zich de komende jaren vooral richten op zijn grote passies zoals schrijven, het voorzitterschap van de Apeldoornse voetbalclub AGOVV en voor de net opgerichte gemeentelijke politieke beweging WijApeldoorn, waar hij op een verkiesbare nummer 2 op de lijst staat. Hoge Raad: Evides krijgt ongelijk HISWA-RECRON heeft de jarenlang slepende rechtszaak tegen waterleidingbedrijf Evides gewonnen. 24 december 2021 deed de Hoge Raad uitspraak in cassatie: het waterleidingbedrijf mag recreatiebedrijven niet als kleinverbruiker belasten en geen vastrecht in rekening brengen voor elke recreatiebungalow. Waar ging het om? Evides had in 2013/2015 zijn tarievenregeling aangepast. Veel recreatiebedrijven werden vanaf dat moment gezien als kleinverbruikers, in plaats van grootverbruiker. Daarmee steeg de prijs per m3 . Maar ook bracht Evides vanaf dat moment per BAG-object op het recreatieterrein (zeg maar: per bungalow) vastrecht van ongeveer 70 euro per jaar in rekening. In de praktijk was dat voor recreatiebedrijven een kostenverhoging van tienduizenden euro’s per jaar, zonder dat er iets veranderde in de levering van drinkwater door Evides. Deze tarievenregeling is nu van de baan, maar nog niet alle problemen met Evides zijn daarmee opgelost. HISWA-RECRON hoopt die laatste problemen in goed overleg met Evides te kunnen oplossen. Meer informatie bij Marcel Tap m.tap@hiswarecron.nl 8 Recreactie | 01-2022 De 5 thema’s van HISWA-RECRON HISWA-RECRON heeft vijf speerpunten vastgesteld. Deze helpen om helder te bepalen waar HISWA-RECRON de komende jaren prioriteiten stelt. 1. Leefomgeving Veel leden verkopen niet alleen een dienst of product, maar verkopen ook de omgeving. Bij belangrijke veranderingen in die omgeving zit HISWA-RECRON mee aan tafel. 2. Duurzaamheid Veilige elektriciteits- en gasnetten Elektriciteits- en aardgasnetten op recreatiebedrijven moeten aan de NEN-veiligheidsnormen voldoen. Als er afzonderlijke WOZ-objecten (bungalows of chalets op eigen grond van de consument) op zijn aangesloten, vallen de netten bovendien onder de Elektriciteitswet of de Gaswet. De netten moeten volgens de wet eigenlijk worden overgedragen aan de regionale netbeheerder. In de praktijk is dat maar zelden het geval en dat wordt al tien jaar zo gedoogd. De toezichthouders eisen echter wel dat de netten voldoen aan de Toolkit Veiligheid voor Elektriciteits- en Gasnetten, die HISWA-RECRON heeft laten opstellen. Met de vernieuwde Toolkit Veiligheid kan een recreatieondernemer aan de slag om de veiligheid van het eigen net te onderzoeken en te borgen. De toezichthouder eist dat zo’n veiligheidscheck op regelmatige basis plaatsvindt door een persoon of organisatie die daarvoor gekwalificeerd is. De resultaten van de check moeten worden gedocumenteerd. Meer informatie bij Marcel Tap m.tap@hiswarecron.nl Campings van het Jaar De ANWB heeft 12 januari – wegens de lockdown tijdens een online evenement – de Campings van het Jaar bekendgemaakt. Drie leden van HISWA-RECRON vielen in de prijzen. Camping de Kleine Wolf (Stegeren) werd winnaar in de categorie ‘fijnste gezinscamping’. Camping ’t Weergors (Hellevoetsluis) won in de categorie ‘meest gewaardeerde huuraccommodatie’ en Camping de Drie Provinciën (Een-West) werd verkozen tot ‘mooiste charmecamping’. Vier vakantieparken behaalden de vijfde ANWB-ster. Het gaat om de volgende HISWA-RECRON leden: Camping Wedderbergen (Wedde), Familiecamping De Belten (Rheeze), Vakantiepark Eiland van Maurik (Maurik), Camping & villapark De Paardekreek (Kortgene). De discussie over klimaat en biodiversiteit is in volle gang. HISWA-RECRON volgt de ontwikkelingen, beslist mee en werkt aan plannen die passend zijn voor onze sector. 3. Wet- en regelgeving De overheid maakt veel wetten en regels. Waar dit de sector raakt, is HISWA-RECRON actief met het ombuigen van wetsartikelen en het bieden van alternatieven. 4. Kwaliteit Leden van HISWA-RECRON zijn kwaliteitsbedrijven. De HISWA- en RECRON-Voorwaarden bieden belangrijke garanties. Kwaliteit zien we ook in zaken als kennisdeling en cao. 5. Positionering Onze sector is belangrijk voor de maatschappij. Niet alleen economisch, maar ook sociaalmaatschappelijk. HISWARECRON werkt samen met partners aan een positief imago voor de sector. 01-2022 | Recreactie 9 Foto: Shutterstock Foto: De Drie Provinciën Foto: Toverland

Thuis in projectinrichting Wij komen graag bij u langs voor een persoonlijk gesprek Leen Bakker Zakelijk ontzorgt door: • • • • • • • • Een groot netwerk aan leverancier Advies op maat & goede service Deskundig en enthousiast team Ook losse orders (groothandel Ontwikkeling totaalconcepten Instapklare opleveringen Scherpe prijzen Snelle levering Neem vrijblijvend contact met ons op T: +31 (0)162 58 33 90 E: infozakelijk@leenbakker.nl www.leenbakkerzakelijk.nl onder de aandacht Marieken Nieuwdorp voorzitter KMVK Marieken Nieuwdorp (64) is sinds 1 januari voorzitter van stichting Keurmerk Milieu, Veiligheid en Kwaliteit (KMVK). De stichting coördineert de milieukeurmerken Green Key, Duurzaam Gastvrij en de Blauwe Vlag. Tot vorig jaar was Nieuwdorp directeur van stichting De Groene Koepel – de Natuurkampeerterreinen en Trekkershutten. Marieken Nieuwdorp volgt Derk Jan Verstand op, die al sinds 1999 bij Green Key is betrokken. Destijds nog als medewerker van RECRON, bij het opzetten van de Milieubarometer, voorloper van de Green Key. Nieuwe leden Tussen 15 november en 15 januari zijn de volgende bedrijven lid geworden van HISWA-RECRON. Welkom! • De Fluistervloot, Texel, www.defl uistervloot.nl • Watersportbedrijf Huninga’s, Midwolda, www.jachthavensblauwestad.nl • Corfeyplatbodemverhuur, Drachten, www.huureenplatbodem.nl • Wijkstra Watersport, Steenwijk, www.wijkstrawatersport.nl • V.o.f. de Tulpenacker, Roelofarendsveen, www.detulpenacker.nl • Holland Houseboat, Utrecht, www.stamhuis.nl • Boatwish International, Loosdrecht, www.boatwish.nl • Camping Catsop, Elsloo, www.campingcatsop.nl • Ribowa Bootservice, Dordrecht, www.ribowa.nl • Vakantiepark De Zeeuwse Parel, Scherpenisse, www.vakantiepark-dezeeuwseparel.nl • Aan Veluwe, Oosterbeek, www.aanveluwe.nl • Aan Noordzee, Sint Maartenszee, www.aannoordzee.nl • Watertuin Recreatie, Loosdrecht, www.watertuinrecreatie.nl Cees Slager erelid Tijdens de Algemene Ledenvergadering van HISWARECRON op 2 december werd Cees Slager benoemd tot erelid. Slager is grondlegger van de Molecaten Groep en recreatieondernemer in hart en nieren. Tijdens de roerige reorganisatiejaren 2017-2018 nam hij als voorzitter van RECRON het voortouw. Cees Slager loodste de leden én medewerkers door deze zware periode heen en zette de fusie met HISWA in gang. Daarna werd hij vice-voorzitter. Per 31 december 2021 trad hij af; zijn functie als vice-voorzitter van HISWA-RECRON werd overgenomen door zijn zoon Tim Slager. Tijdens de ALV werden ook nog twee leden van verdienste benoemd. Jos de Punder (Camping de Reebok, Oisterwijk) en Eric van der Wansem (Van der Wansem Service Center, Buitenkaag) hebben zich onderscheiden door hun bijzondere verdiensten voor de branchevereniging. 01-2022 | Recreactie 11 Foto: Watertuin Recreatie Foto: Ditta van Ekris

De voordeligste in het professionele segment Eigen servicedienst Snelle levering NU: € 7.920,NU: € 24.300,NU: € 17.835,Wij laten kinderwensen uitkomen ! Snél en de voordeligste! www.herculesspeeltoestellen.nl 0228 543423 onder de aandacht RecreAnders Jos van der Sterren Nieuwe huisstijl voor RCN RCN Vakantieparken bestaat dit jaar 70 jaar. Om dat te vieren lanceerde de keten met 18 vakantieparken in Nederland, Frankrijk en Duitsland in januari een nieuw logo en een nieuwe huisstijl. ‘Het vertrouwde RCN blijft, maar met een frisse en nieuwe uitstraling’, schrijft het bedrijf. ‘De belangrijke en bekende elementen zon, water en natuur worden door middel van organische zachte vormen in het nieuwe logo afgebeeld.’ Marketing manager Martin van Schaik legt uit dat het logo de kernwaarden weergeeft, die al 70 jaar onveranderd zijn: “In 1952 was er een droom om een recreatieve plek te realiseren met rust, natuur en bezinning als basis. Dat werd camping Het Grote Bos in Doorn. Nog steeds werkt RCN vanuit dezelfde kernwaarden. Alles wat we doen, doen we met respect voor elkaar en voor de natuur en door het delen van onze gastvrijheid en onze winst.” Angelique Joosten directeur De Leistert Met ingang van 1 augustus wordt Angelique Joosten de nieuwe directeur van Recreatiepark de Leistert (Roggel). Zij volgt Marcel van Oeteren op, die twaalf jaar directeur was. Hij blijft betrokken bij De Leistert, als parttime projectadviseur. Angelique Joosten werkt sinds 2013 bij De Leistert als manager marketing & sales. Zij was dus al jaren actief betrokken bij de stormachtige groei die De Leistert de afgelopen tien jaar heeft meegemaakt. “Mijn hart ligt bij de zelfstandige bedrijven”, vertelt ze. “De passie van de ondernemer en de snelheid van ontwikkeling in zelfstandige bedrijven, vind je in een keten niet snel terug. De afgelopen jaren op De Leistert, met een klein managementteam en een gedreven team aan medewerkers, maken dat ik klaar ben voor de volgende stap in mijn loopbaan.” Docent en senior onderzoeker toerisme Breda University of applied sciences The Matrix Aan het begin van het nieuwe jaar 2022 maken we de volgende golf van besmettingen mee. Ik dacht eindelijk een column te schrijven zonder te spreken over de pandemie, maar dat is helaas een illusie. Het voordeel van de lockdown: afgelopen jaar heb ik eindelijk de fi lmtrilogie van The Matrix bekeken. Bizar hoe voorspellend een fi lm uit 1999 een kwart eeuw later nog kan zijn. De toen geschetste wereld, geregeerd door kunstmatige intelligentie, is nu realiteit: de keuze tussen wie wel of niet oké is wordt via algoritmes gemaakt door Belastingdienst en overheid. En hier hebben we niet, zoals in de fi lm, een soort Neo, de onverwoestbare goede ziel, die onze wereld kan redden en alles helder ziet. We moeten het doen met een nieuw kabinet, vrees ik. Het jaarlijkse familieweekend hebben wij over de jaarwisseling heen getild. Dat was niet echt de bedoeling. We dachten thuis ook helderziend te zijn, door op tijd met het gezin (mijn vrouw en ik, drie kinderen plus partners), het jaarlijkse weekendje weg te boeken naar Dublin. Helaas gooide een vijfde golf roet in het eten. Waar is Neo als je hem nodig hebt? In januari is het alsnog gelukt. Het wordt een mooi huis in de Eifel. Alles is geregeld, de data passen in de agenda’s van acht mensen. We gaan met twee auto’s en nemen boodschappen mee. Geen winkelbezoek, maar wandelen, samen koken en eten en spelletjes doen. Er ligt een complete handleiding van onze gastheer, met instructies voor de houtkachel en hoe de bedden te verschonen. Niks artifi cial intelligence. Gewoon gezellig op pad. Waren de Zoom-parties met Kerst vorig jaar nog leuk en nieuw, nu voelt dat als een slecht surrogaat. We moeten elkaar fysiek kunnen zien, en daar helpt geen kunstmatige realiteit bij. Maar dat wisten al die eerdere kijkers van The Matrix natuurlijk al lang. 01-2022 | Recreactie 13

coverstory De maatschappelijke waarde van recreatie en toerisme Het cement van de samenleving Afgelopen jaar kwam onze sector regelmatig in het nieuws, en niet altijd positief. Consumentenprogramma’s besteedden veel aandacht aan overnames en daarop volgende ontruimingen van campings. Ook lijken sommige politici vakantieparken te zien als mogelijke oplossing voor de woningnood. Hoe maken we duidelijk dat échte recreatiebedrijven daar absoluut niet mee gediend zijn? Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: RCN Mensen die al jarenlang een plekje huren voor hun stacaravan en dan zonder pardon van recreatiebedrijven worden gegooid. Actualiteitenprogramma’s hadden afgelopen najaar weer een 14 Recreactie | 01-2022 aantal drama’s om het publiek wakker te schudden. Dat dat leidt tot vreemde SP-moties in de Tweede Kamer hadden ook Kassa en Radar niet kunnen bedenken. Volgens een van de moties moet de regering nu gaan onderzoeken of er huurbescherming nodig is voor mensen die jaarplaatsen huren op campings. In diverse Kamermoties lijken recreatieparken wel een verlengstuk van volkshuisvesting Er zijn meer Kamermoties die kunnen leiden tot serieuze belemmeringen voor ondernemers met een recreatiebedrijf. Twee jaar terug werd een motie aangenomen dat gemeenten permanente bewoning op recreatieparken mogen legaliseren. En dan niet persoonsgebonden, maar plaatsgebonden – dus voor altijd. “Beide moties ontnemen de ondernemer de controle over zijn eigen bedrijf”, oordeelt HISWA-RECRON directeur Geert Dijks. “Ik kan me ook niet voorstellen dat uit de SP-motie iets naar voren komt dat echte huurbescherming gaat bieden aan mensen met jaarplaatsen. Maar het zijn wel tekenen aan de wand. We komen er niet goed af in de beeldvorming. Ze lijken onze parken te zien als een verlengstuk van volkshuisvesting.” Mede daarom wordt de focus op het lidmaatschap van HISWARECRON verzwaard. “Die misstanden komen in principe niet voor bij bedrijven die de RECRON-voorwaarden hanteren”, stelt Dijks. “Het lidmaatschap is ook echt een kwaliteitskeurmerk. Bij onze bedrijven weet je waar je aan toe bent.” Coronacrisis De negatieve beeldvorming over de recreatiesector komt op een bijzonder moment. Na twee jaar coronacrisis gaan steeds meer mensen in eigen land op vakantie, waarbij ze ontdekken hoe 01-2022 | Recreactie 15 >

PERFECT ONDERHOUDEN PARKPADEN. HET MOOISTE WELKOM VOOR UW GASTEN! Hou uw park in optimale conditie. Een oppervlakbehandeling zorgt niet alleen voor een fraaie uitstraling, maar ook voor een extra lange levensduur van uw bestaande weg. Met de PaveCare CombiTruck zijn we bovendien in één keer klaar. Vraag nu naar de mogelijkheden of bekijk nog meer opties op PAVECARE.NL coverstory mooi de Nederlandse landschappen zijn en wat een uitstekende vakantieparken er zijn. Bovendien toonde onderzoek afgelopen jaar aan hoe ontzettend belangrijk een gezonde vrijetijdssector is voor de Nederlanders én voor de economie. Om met dat laatste te beginnen: de sector is goed voor 813 duizend banen en een bijdrage van 91,2 miljard euro aan het Bruto Binnenlands Product (4,4%). Maar die cijfers zeggen niets over het grote maatschappelijk belang van recreatie en watersport. Want dan gaat het om de vele mensen die dagelijks op onze bedrijven ontspannen en die genieten van hun vrije tijd. Ook het belang voor de ruimtelijke ordening en het leefbaar houden van het platteland zijn belangrijke functies, die niet in financiële cijfers te vangen zijn. Onderzoek Juist dat maatschappelijk belang blijkt uit het onderzoek dat HISWA-RECRON, samen met de partners van Gastvrij Nederland, heeft laten uitvoeren door onderzoeksbureau Celth en BUas. Het is een breed onderzoek, waarbij ook horeca, evenementen en transport ten behoeve van toerisme zijn meegenomen. Celth vat alles samen onder toerisme & recreatie (T&R). Uit het onderzoek met de titel Maatschappelijke waarde van toerisme en recreatie blijkt dat de sector indirect bijdraagt aan vele andere sectoren. T&R vergroot de kwaliteit van leven, maakt mensen gelukkiger, verbindt groepen mensen en fungeert daarmee als het ‘sociale cement tussen de stenen’. Om deze rol te blijven vervullen – en zo mogelijk te vergroten – stellen de onderzoekers dat de sector hulp en randvoorwaarden nodig heeft. Daarbij wordt vooral gewezen op de nationale overheid. Die moet nadrukkelijker inzetten op kennis over T&R bij de rijksoverheid, T&R op een logische plek binnen de nationale overheid verankeren en zelf de regie nemen. ‘Cruciale keuzes worden te vaak overgelaten aan provincies, gemeenten en andere decentrale partijen, zonder duidelijk afwegingskader’, concluderen de onderzoekers, daarmee wijzend op een wildgroei aan regels, vergunningen en lokale belastingen. “Een belangrijk onderzoek”, oordeelt Geert Dijks. “Want het laat in de volle breedte zien hoe belangrijk onze sector is. Het belang voor de leefbaarheid is in sommige streken enorm groot. Dankzij de recreatiesector zijn er banen, zodat jongeren in het gebied willen blijven wonen. Ook de supermarkt, het café, restaurant en museum zouden zonder toeristen al lang verdwenen zijn.” Jaarplaatsen Hoe komt het dan dat de sector er in de media nu zo negatief afkomt? “Consumentenprogramma’s als Pointer, Kassa en Radar leggen graag de focus op individuele schrijnende gevallen”, stelt Dijks. “Het gaat dan om mensen die na de overname van een verouderde camping de vaste standplaats van hun stacaravan verliezen. Dat is ook schrijnend. Maar wel mogelijk natuurlijk. Ze huren elk jaar opnieuw een jaarplaats. Dat ze er al lang staan geeft ze geen vast recht op die plek. De voorwaarden die we hanteren - afgestemd met Consumentenbond en ANWB - zijn er juist ook om dit soort wijzigingen goed te regelen. Zowel voor gast als ondernemer.” ‘Consumentenprogramma’s op tv leggen de focus op individuele schrijnende gevallen’ De recreatieondernemer is eigenaar van de grond en om het recreatieproduct gezond te houden is het af en toe nodig de bakens te verzetten. Bij de meeste gezonde HISWA-RECRON bedrijven gebeurt dat af en toe. Juist doordat de ondernemer meegaat met zijn tijd blijft het bedrijf gezond en zelfstandig. NLBuiten Tijdens de opeenvolgende lockdowns wordt weer duidelijk hoe ontzettend belangrijk de mogelijkheden zijn om buiten te kunnen ontspannen en recreëren. Daarom is HISWARECRON een van de initiatiefnemers van het platform NLBuiten, dat bestaat uit 17 organisaties, waaronder ANWB, Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer. Afgelopen zomer deed het platform een eerste oproep aan het kabinet om landelijke gebieden beter toegankelijk te maken voor land- en waterrecreatie. Het gaat dan onder meer om het sámen plannen van nieuwe en betere routes. Die moeten landschap en natuur toegankelijker maken voor wandelaars, fietsers, ruiters en watersporters. Door slimme spreiding van de groeiende groep recreanten kan de druk op de natuur minder worden. > 01-2022 | Recreactie 17

Om dit aantrekkelijk en laagdrempelig te maken, komen we naar je toe in het voorjaar 2022 met onze krachtige en zeer interactieve Hoge Intensiteit Trainingen; de HIT-Tour! Wat houdt een HIT-sessie in? Omgaan met Gedoe Gasten Leren Lezen Verkopen (het (on)gemak van bijverkoop) Investering per sessie/medewerker: Investering hele dag/medewerker: Voor extra informatie en aanmelden, ga naar: We komen naar je toe dit voorjaar! recreatie-trainingen.nl 038 200 15 55 info@recreatie-trainingen.nl coverstory Het probleem ontstaat als een bedrijf niet meer met de tijd meegaat. Als de ondernemer niet meer kan uitbreiden of om een andere reden niet kan investeren. Dan liggen permanente bewoning en verpaupering van het park op de loer. En zeker als het bedrijf op een mooie locatie ligt, wordt het dan een aantrekkelijk object om over te nemen. Om de jaarplaatsen op te zeggen en er een andere vorm van verblijfsrecreatie te ontwikkelen. Opknapbeurt Riné van Dingstee is directeur van RCN Vakantieparken en bestuurslid van HISWA-RECRON. Het maatschappelijk belang van de recreatiesector staat ook voor hem als een paal boven water. “Onze parken zijn er echt voor bedoeld om mensen in contact te brengen met de natuur. Daarnaast bieden we een plek waar mensen kunnen ontspannen, even er tussenuit. Vooral in deze periode van lockdowns en coronadreiging is dat ongelooflijk belangrijk. Echte recreatieparken moet je koesteren, niet belasten met verplichte permanente bewoning of een soort huurbescherming.” ‘We bieden een plek waar mensen kunnen ontspannen, even er tussenuit’ RCN heeft 18 parken in eigendom. Het bedrijf heeft nog wel jaarplaatsen, maar ook dat worden er gaandeweg minder, geeft Van Dingstee toe. “We hebben onze parken de afgelopen zes jaar een enorme opknapbeurt gegeven. Die investeringen moeten op een of andere manier worden terugverdiend. Een jaarplaats brengt zo’n 3 tot 4 duizend euro per jaar op. Dat is niet genoeg om als bedrijf aan de eisen van de tijd te blijven voldoen. Modern sanitair, liefst privé-sanitair. Snel internet, bij voorkeur overal op het terrein. De investeringen zijn enorm. Wij dragen dat mede door meer in te zetten op toeristisch kamperen en verhuuraccommodaties. Maar wij zijn een sociaal bedrijf en jagen niet zomaar mensen van hun plek.” Toch kan Van Dingstee zich wel voorstellen hoe dat gaat als je als ondernemer jarenlang niet hebt geïnvesteerd. “Het bedrijf drijft nog op de jaarplaatsen, maar je wordt een jaartje ouder en overname in de huidige vorm is voor niemand interessant. Dan is het opeens heel aantrekkelijk als er een partij komt die miljoenen voor je grond wil geven. Dat die vervolgens stopt met de jaarplaatsen en daar bungalows neerzet is begrijpelijk. Want plaats je daar een bungalow, dan brengt die vroegere jaarplaats 40 tot 50 duizend euro per jaar op.” Landelijke regie Zolang de RECRON-voorwaarden netjes in acht worden genomen is dat geen probleem, vinden zowel Geert Dijks als Riné van Dingstee. “Maar beter kun je het niet zover laten komen”, benadrukt Dijks. “Hou de bedrijven gezond. Daarbij is landelijke regie onmisbaar, zoals ook blijkt uit het rapport van Celth. Daarom zijn we ook zo blij met de landelijke Actie-agenda Vitale Vakantieparken. Dat programma schept nieuwe kansen voor vakantieparken. Hetzij door ze gezond te maken, hetzij door er een andere oplossing voor te zoeken. Dan komen oplossingen in beeld als gedoogde permanente bewoning, sluiting of tijdelijke huisvesting voor asielzoekers of arbeidsmigranten. Maar dat zijn dan echt geen recreatieparken meer. Dan zouden de gemeenten ook de recreatiebestemming eraf moeten halen.” Arbeidsmarkt Net als andere sectoren hebben watersport- en recreatiebedrijven grote moeite om medewerkers te vinden. Dat wordt nog versterkt door de lage aantallen eerstejaars aan de maritieme en recreatie-opleidingen. Om zowel de leerlingaantallen als het aantal medewerkers omhoog te brengen, is begin januari een campagne gestart om de sector watersport en recreatie positief te branden. HISWA-RECRON neemt zelf het voortouw, door op de drie websites (hiswarecron.nl, hiswa.nl en recron.nl) sterker naar voren te brengen hoe leuk het is om deze sector te werken. Het is de bedoeling dat de leden dat ook gaan doen: de boodschap komt beter over als we die met 2.500 bedrijven benadrukken! Ook de scholen doen mee, die starten dit jaar een campagne waarin ze jongeren oproepen om in deze leuke sector te komen studeren en werken. De sociale partners FNV en CNV steunen de actie om de positieve branding van de sector naar werknemers te versterken. 01-2022 | Recreactie 19

de bezieling Ronald Valenteijn, directeur van Het Buitencentrum Zakelijk en betrokken ondernemen De groepsaccommodaties van Het Buitencentrum in Overasselt en Oldebroek zijn met hun basic voorzieningen gericht op een brede doelgroep. “Een prima verblijf voor een betaalbare prijs. Maar zonder de luxe van een tv op de kamer”, stelt eigenaar Ronald Valenteijn. Hij wijst: “Als je naar buiten kijkt, heb je hier een fantastisch uitzicht. Daar draait het om.” Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: Het Buitencentrum Een tik op de houten balk van een stapelbed. En een strijk over het matras van traagschuim. Ronald Valenteijn, directeur van Het Buitencentrum, illustreert tijdens zijn rondleiding op de locatie in Overasselt wat de gast van zijn basic groepsaccommodatie kan verwachten. Het Buitencentrum is er namelijk voor iedereen, ook voor mensen met een kleinere beurs. De twee vestigingen, in Overasselt en Oldebroek, liggen op bosrijke locaties en ademen authenticiteit. Het hout van de stapelbedden waar Valenteijn op tikt is afkomstig uit het eigen 28 hectare grote bos, dat hoort bij de Overasseltse locatie. ‘Je moet je organisatie aanpassen aan de mensen die voor je werken en niet andersom’ Nijmegen is de stad waar het ondernemersbloed van Valenteijn begon te stromen. Als wedstrijdzwemmer kreeg hij eind jaren negentig de kans om als bijbaan op vrijdagen en zaterdagen zwemles te geven in zwemschool Henricus in de Keizerstad. Toen de eigenaar de zwemschool wilde verkopen, nam Valenteijn die samen met een vriend over. Een spannende tijd, blikt de 45-jarige ondernemer terug. “Ik was negentien en volgde de hbo-opleiding Small Business. Aanvankelijk wilde ik die studie combineren met het werk, maar dat was niet vol te houden. Ik besloot voor het ondernemerschap te gaan.” Van alle markten thuis Twee jaar na de overname kreeg Valenteijn de kans om ook kinderkamporganisator Club Adventure Jeugdvakanties van dezelfde voormalig zwemschooleigenaar te kopen. “Toen hadden we er opeens een reisorganisatie bij, gericht op het organiseren van vakanties voor kinderen van vijf tot zestien jaar. Volledig verzorgde kindervakanties waren toen nog vrij nieuw. In de zomervakanties organiseerden we kinderkampen voor de consument en in het voor- en naseizoen waren scholen onze belangrijkste klanten. En dat is nog steeds zo.” 20 Recreactie | 01-2022 Voor de kinderkampen huurden Valenteijn en zijn compagnon regelmatig de Overasseltse locatie, die toen nog eigendom was van Scouting Nederland. Toen die in 2005 te koop kwam, twijfelde de ondernemer geen moment. Zeven jaar later volgde de aankoop van de vestiging in Oldebroek, een locatie van 25 hectare. Emotioneel was deze aankoop niet gemakkelijk. “Mijn compagnon was toen net overleden. Ik wou geen vervanger voor hem zoeken. Dat voelde niet goed. Ik ben bewust alleen verder gegaan.” Valenteijn verkocht de zwemschool en besloot te focussen op Club Adventure en Het Buitencentrum. De locatie in Overasselt telt 205 slaapplaatsen (inclusief 40 in blokhutten), die in Oldebroek 196 (waarvan 36 in houten slaaphuisjes). Vermaak Is Het Buitencentrum een groepsaccommodatie met sport- en spelmogelijkheden of een buitensportonderneming met logies en horeca? De onderneming doet in elk geval al jarenlang iets wat we nu steeds vaker zien in de recreatiewereld: blurring. “We hebben een klimbos, boogschietbanen en trapezeladders, maar ook een escaperoom en lasergamen”, vertelt Valenteijn. “Je kunt ’s avonds een discofeestje houden in een voormalige boskapel op ons terrein of deelnemen aan een outdoor-kinderfeestje. Ons aanbod is breed, van halfpension tot volpension. Er is ook de mogelijkheid om zelf te koken. In de eetzaal kunnen we desgewenst 150 mensen bedienen.” Op het gebied van sport en spel houdt Het Buitencentrum de laatste ontwikkelingen scherp in de gaten. “Onze escaperoom hebben we zelf gebouwd en voorzien van een Middeleeuws Nijmeegs thema. En we organiseren bijvoorbeeld ook mud runs en obstacle runs, die nu erg in trek zijn.” Coronacrisis Valenteijn heeft recent bewust afstand genomen van de dagelijkse leiding op beide locaties. Hij benoemde Jos de Klijn tot algemeen directeur van Het Buitencentrum en Club Adventure > 01-2022 | Recreactie 21

Draadloze beheersystemen elektra(verbruik) • verwarming • melders ICY Campsite Management ICY Marina Management www.icy.nl Breng het ultieme vakantiegevoel naar buiten. Marindex levert complete tuinsets van gerenommeerde merken. Wij zorgen ervoor dat de tuinmeubelen het hele jaar op voorraad zijn, u en uw gasten zitten nooit meer zonder. De tuinmeubelen zijn speciaal geselecteerd voor gebruik in de recreatie en zijn daardoor duurzaam en blijven lang leverbaar. Bij Marindex vindt u onder andere de volgende tuinmeubels: stoelen, tafels, ligbedden, lounge sets en parasols. Neem contact op met een van onze medewerkers voor persoonlijk advies. ICY Accommodation Management Stationsplein 8a • 2801AK Gouda • tel. 0182 511 511 • www.marindex.nl Bespaar veel energie de bezieling en richt zich nu zelf op strategische zaken. De Buitencentrumlocaties hebben elk een beheerteam van drie medewerkers, waaronder de locatiemanager en het hoofd buitensport. Op het kantoor in het centrum van Overasselt verwerkt een team dagelijks de offertes, planningen, administratie en bezichtigingen. Valenteijn is wel betrokken bij het maandelijkse overleg van het managementteam. In totaal zijn bij Het Buitencentrum en Club Adventure 22 medewerkers in dienst. Met daar omheen een flexibele schil. Valenteijn nam afstand van de dagelijkse leiding en richt zich op strategische zaken Het bedrijf is solide en kwam tot nu toe goed door de coronacrisis. Toch is een derde vestiging geen directe wens. Groei is geen doel. “Ik krijg genoeg aanbiedingen en ik ga soms ook kijken bij een mogelijke nieuwe locatie. Laatst nog in Friesland. Maar ik zeg niet zomaar ja. Ik vind dat je bij een overname binnen drie jaar zwarte cijfers moet draaien. Dat is mijn gouden regel. Lukt dat niet, dan moet je weer verkopen.” Aandacht voor medewerkers Bij een eventuele uitbreiding of wijziging binnen het bedrijf kijkt Valenteijn ook scherp naar zijn medewerkers. “Ik wil dat zij zich kunnen ontwikkelen binnen de organisatie. Misschien komt dat wel omdat ik zelf ook jong ben begonnen en doorgegroeid. Ik geloof er heilig in dat je je organisatie aanpast aan de mensen die voor je werken en niet andersom. Wij zullen nooit zeggen: dit is onze vacature, deze taken moet je uitvoeren. We kijken ook naar de persoon.” Tot slot: Valenteijn is buitensportliefhebber pur sang. Mist hij de sportieve spanningen niet? “Natuurlijk. Ik heb ooit onderaan de klimmuur gestaan om klimmers te zekeren. Zo ben ik begonnen. Buiten zijn, mensen blij maken: daar zit mijn gedrevenheid. Maar ook: vooruitkijken, organiseren, inspelen op ontwikkelingen. Dat is waar ik me nu vooral op richt. Daarnaast vind ik mijn gezin belangrijk. Ik heb twee kinderen, van acht en elf. De tijd van actief buitensporten komt echt wel weer.” De vier uitdagingen van Ronald Valenteijn De coronapandemie, wet- en regelgeving, energietransitie. Wat zijn voor ondernemer Ronald Valenteijn de grootste uitdagingen voor de toekomst? Dit is zijn top 4: 1. Personeel. “Medewerkers zijn moeilijk te krijgen en worden door de schaarste ook duur. Tegelijkertijd moeten we onze prijzen voor arrangementen scherp houden. Voor scholen houdt dat in dat we voor bepaalde activiteiten meer inzet van docenten verwachten.” 2. Schoolbudgetten. “Scholen zijn voor ons fijne klanten. Meer dan de helft van onze omzet komt uit het onderwijs. Maar de schoolbudgetten krimpen en onze marges zijn klein. Toch willen we er voor iedereen zijn. Een mogelijke oplossing is dat scholen ouders meenemen op kamp, om te koken voor de groep.” 3. Natuur en klimaat. “We zitten midden in het bos en moeten voortdurend rekening houden met droogte. Daar zijn nieuwe procedures voor. Wat kan wel en wat kan niet? Drie jaar geleden moesten we bijna gasten evacueren, omdat 500 meter verder een bosbrand was. Het is de nieuwe realiteit.” 4. Duurzaamheid. “Bij ons zit de uitdaging vooral in de verouderde gebouwen. En in een goed bosbeheerplan. Het zoeken naar subsidiemogelijkheden, eventuele partners en isolatiemethoden is een belangrijk onderdeel van mijn werk.” 01-2022 | Recreactie 23

in beeld Leisurelands profi teert van festivals Water, groen en ontspanning Tekst Jaap van Sandijk Foto’s: @Matrixx Events, Leisurelands De luchtfoto van De Berendonck in Wijchen, met meer en bos, staat model voor alle negentien recreatiegebieden die Leisurelands beheert in Gelderland en Noord-Limburg. Ook de snelweg is kenmerkend: de meren van Leisurelands-terreinen zijn veelal ontstaan door zandafgravingen voor de weg. 24 Recreactie | 01-2022 Op de foto zien we de verschillende area’s van het dancefestival Emporium. Festivals en events zijn belangrijk voor Leisurelands. Zo vindt Down The Rabbit Hole – dat bekend staat als het kleine broertje van Lowlands – plaats op Leisurelands-park De Groene Heuvels bij Nijmegen. De festivals zijn goed voor de landelijke naamsbekendheid, aldus directeur Kees Rutten. “Onze gasten komen over het algemeen uit de regio en hiermee trek je ook publiek van verder weg.” De evenementen zijn zeker ook een belangrijke inkomstenbron. “Naast de opbrengsten uit pacht, huur en parkeren. We werken veel samen met lokale ondernemers, ook uit de recreatiesector. Zij exploiteren hun eigen bedrijf op onze terreinen en betalen daarvoor pacht.” Gemeenten als aandeelhouders Leisurelands is een BV met verschillende gemeenten als aandeelhouders. “We zijn een onderneming met een belangrijke maatschappelijke rol”, vervolgt de directeur. “Het is onze taak om het bezoekers naar de zin te maken en een bijdrage te leveren aan de lokale economie. Winst gaat direct terug naar de onderneming.” Laagdrempeligheid is belangrijk. “Onze gebieden zijn gratis toegankelijk en we bieden een mix van activiteiten. Denk aan waterskibanen, sauna’s en horeca.” Leisurelands, dat inmiddels zo’n twintig jaar bestaat, is een speler van formaat. Het grootste gebied is recreatieplas Bussloo, met een omvang van 320 hectare. Los van de festivals ontvangt de recreatieonderneming vier miljoen strandbezoekers per jaar. Of er nog terreinen bijkomen durft Rutten niet te voorspellen. “Groei is geen doel. Wij zijn ontstaan omdat gemeenten zich graag bij ons willen aansluiten. Het beheer van recreatieterreinen is geen specialiteit van een gemeente. Wij kunnen het efficiënt onderhouden en met kwaliteit ontwikkelen.” 01-2022 | Recreactie 25

advertorial uw. recreatie bedrijfsmakelaar. Maas recreatie bedrijfsmakelaardij (Maas RBM) is een gerenommeerd makelaarskantoor en taxatiebureau, dat al sinds 1979 gespecialiseerd is in de bedrijfsmatige recreatiesector. Over de volle breedte van de leisuremarkt bieden wij onze diensten aan. Maas RBM is een bekende partij in de recreatiesector, zowel in de verblijfsrecreatie, de watersport als de dagrecreatie. Maas RBM werkt landelijk en heeft twee vestigingen: in Den Bosch (Noord-Brabant) en in Huizen (Noord-Holland). Maas RBM is TOP Adviseur van RECRON en HISWA Supplier. De medewerkers zijn respectievelijk lid van: RICS, REV NRVT, NVM of Stichting VastgoedCert. Hoe onderscheiden wij ons Veel opdrachten vragen om specifieke deskundigheid van de recreatiesector en de vastgoedsector. Gespecialiseerde kennis van en uitgebreide ervaring met de leisuremarkt is ruimschoots aanwezig. De recreatiesector is binnen de vastgoedmarkt met geen andere sector te vergelijken. Bij onze werkzaamheden beoordelen wij het recreatiebedrijf vanuit de specifieke combinatie van vastgoed, vergunningen, bestemmingsplan(nen), exploitatiemogelijkheden, fiscale en juridische aangelegenheden, etc. Wat wij doen • Taxeren van recreatiebedrijven • Bemiddelen bij de aan- en verkoop • Minnelijke waarderingen met de fiscus • Begeleiden/ adviseren bij de overdracht van aandelen • Adviseren bij overdracht binnen de familie • Verzorgen en beoordelen van erfpachtcontracten en huurcontracten • Algemene bedrijfsmatige advisering Bruistensingel 146 5232 AC Den Bosch 073 640 88 88 Postbus 87 1270 AB Huizen 035 623 621 2 info@maasrbm.nl www.maasrbm.nl de stelling Stelling: vaste plaatsen zijn niet meer van deze tijd Vaste plaatsen moet je uitfaseren. Ze passen niet bij de eigentijdse manier van recreëren en leveren per saldo minder op dan toeristische plaatsen. Bovendien kunnen vaste gasten een bron van irritatie zijn voor ondernemer en toeristisch kampeerders. Of moet je je vaste plaatsen gewoon anders organiseren? We vroegen het twee recreatieondernemers, een adviesbureau en HISWA-RECRON. Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: Camping de Holterberg Michel Huigevoort Bianca Veneklaas Directeur recreatiepark TerSpegelt ‘We gaan vaste plaatsen uitfaseren’ “Vaste plaatsen zijn inderdaad niet meer van deze tijd. Wij zien dat de vraag terugloopt en hebben besloten om ermee te stoppen. Dat hebben we in 2019 aangekondigd. Wij hadden ooit 300 vaste plaatsen, maar dat aantal is inmiddels gereduceerd tot 240. Het is de bedoeling dat alle vaste plaatsen in 2027 zijn uitgefaseerd. Wij zijn trouwens niet de enige die stoppen hoor, ik hoor het van meer bedrijven om me heen. Ik vind het ook een teken van deze tijd, waarin het mensen niet gaat om het bezit van spullen, maar om het gebruik. Wij richten ons nu nóg meer op korte outdoor vakanties, in vele verschillende vormen. Ons huidige aanbod varieert van glamping tot kampeerplaatsen met privésanitair en huurcaravans. De opgeheven vaste plaatsen hebben we vervangen door verhuuraccommodaties in verschillende vormen. Zo hou je de afwisseling op je park, want dat vinden we belangrijk.” Mede-eigenaar Camping de Holterberg ‘Blijf baas in eigen huis’ “Zoals het vroeger was, wordt het nooit meer. Dat kán ook niet meer. Maar als je je vaste plaatsen goed organiseert, kan het zeker een goed verdienmodel zijn. Als je maar zelf kiest wie je op je terrein wilt. Ik zorg ervoor dat ik goede afspraken maak met mijn vaste gasten en dat ik baas in eigen huis ben. Met elke vaste gast maak ik persoonlijk kennis. Ik vergewis me ervan dat hij past in onze doelgroep en wijs op de RECRON-voorwaarden én op onze eigen algemene voorwaarden. Onze huisregels zijn belangrijk. Ik filter scherp op de vraag of de vaste gast wel écht bij ons past. Daarin ben ik heel kritisch. Het is een beetje zoals opvoeden. Daarbij moet je stevig in je schoenen staan en consequent zijn. En dat moet je heel subtiel aanpakken. Dus: vertel je gast dat de selectieprocedure ook in zijn eigen belang is. Dat het ook een bescherming is naar hem toe. Eigenlijk komt het neer op: leg uit wat jij hem te bieden hebt en vraag wat hij van jou verwacht.” 28 Recreactie | 01-2022

Bob Kettering Marcel Tap Directeur Facet architecten & adviseurs ‘Verouderd aanbod leidt tot giftige cocktail’ “In de jaren zestig ontwikkelden recreatiebedrijven op grote schaal vaste plaatsen. De chaletjes uit die tijd kom je nog steeds veel tegen. En dat is dus het probleem: er is een verouderd aanbod aan vaste plaatsen. En ja, dan klopt de stelling dat ze niet van deze tijd zijn. Terwijl er nog steeds vraag is naar vaste plaatsen. Je moet dus het aanbod aanpassen aan de vraag. Dat dit veel te weinig gebeurt, heeft alles te maken met de giftige cocktail waar ondernemers aan vastzitten. Die cocktail bestaat uit drie gevaarlijke ingrediënten: een verouderd product, weinig stageld en dus nauwelijks ruimte om te investeren. Tja, dan zit je in een neerwaartse spiraal. Als je aan de vraag naar kwalitatieve vaste plaatsen wilt voldoen, moet je herstructureren. Gelukkig is in de RECRONvoorwaarden vastgelegd dat je als ondernemer met een herstructureringsplan het contract van vaste gasten kunt beëindigen. Het is alleen wel te hopen dat dit zo blijft. Want de vaste plaats ligt onder vuur. In de politiek gaan steeds meer geluiden op om de vaste gast nog meer te beschermen. Dan wordt herstructureren veel moeilijker.” Ledenservice en Beleid HISWA-RECRON ‘Vaste plaats mag ontwikkeling niet in de weg staan’ “Sinds de pandemie zien we een toename aan herstructureringen in de sector. Steeds meer recreatieondernemers maken de stap naar verhuureenheden. Ook de grote concerns die recreatiebedrijven overnemen, richten zich op kortstondige verhuur. Tegelijkertijd blijft er vraag naar vaste plaatsen. Gasten verlangen echter wel naar kwaliteit en verwachten dat die vaste plaatsen zijn voorzien van moderne kampeermiddelen. Dat legt druk op bedrijven met relatief veel verouderde vaste plaatsen. Die dreigen af te glijden. Of die bedrijven te lang hebben doorgemodderd met oude voorzieningen? Bij veel bedrijven is dat wel het geval, ja. Het is goed dat je regelmatig in parkreglementen ziet staan dat voorzieningen boven een bepaalde leeftijd niet verkocht mogen worden door de eigenaar. De vaste plaats mag de ontwikkeling van een bedrijf niet in de weg staan.” ‘Het gaat steeds minder om het bezit, en meer om het gebruik’ 01-2022 | Recreactie 29 Bedrijfsoverdracht DEN OTTER VAN VLIET BEDRIJF S OPVOLGING | TAXATIE | COACHING LEISURE MAKELAARS NEDERLAND Bent u bezig met de toekomst? Lijkt het nog ver weg, of is het juist dichtbij? Samen met u kijken we naar de mogelijkheden en maken we een plan. www.denottervanvliet.nl info@denottervanvliet.nl Tel. 0412 47 42 82 Heesch

kennis delen Re-integratie in het laagseizoen Elk bedrijf heeft een probleem wanneer een medewerker ziek uitvalt. Eerst bedenk je snel hoe je de vervanging gaat vormgeven. Daarna begint de puzzel pas echt. De medewerker moet re-integreren. Het Burgerlijk Wetboek en UWV verwachten veel van de werkgever; je moet de re-integratie zo goed mogelijk en zo snel mogelijk faciliteren. Tekst: Yara Goessens (Stellicher Advocaten) Foto: Shutterstock In de sector watersport en recreatie komt daar een extra uitdaging bij. In het laagseizoen vinden er minder of geen activiteiten plaats. Medewerkers hebben dan ook vaak ‘vaste vakantie’. Maar hoe moet een zieke medewerker dan re-integreren? De bedrijfsarts Wanneer een medewerker ziek wordt, moet je binnen zes weken een bedrijfsarts inschakelen. Die gaat adviseren over de manier waarop de re-integratie vorm moet krijgen. Deze adviezen moet je opvolgen. Als je deze adviezen niet kunt opvolgen binnen de eigen organisatie (bijvoorbeeld omdat die gesloten is), dan ben je verplicht de re-integratieactiviteiten (tijdelijk) onder te brengen bij een andere organisatie. Dat kan kostbaar zijn. Overleg daarom vooraf met de bedrijfsarts welke re-integratiewerkzaamheden je wel op het eigen park kunt aanbieden. Bijvoorbeeld tijdelijke administratieve werkzaamheden. De bedrijfsarts kan daar rekening mee houden. Op vakantie? Het is mogelijk dat de medewerker normaal gesproken een vaste periode vrij heeft in het laagseizoen, bijvoorbeeld in januari. Dat betekent niet, dat hij of zij in die periode automatisch is vrijgesteld van re-integratieverplichtingen. Zodra een medewerker ziek wordt, gaat artikel 7:660a van het Burgerlijk Wetboek gelden. Dat houdt in dat de zieke medewerker verplicht is om de door werkgever of bedrijfsarts gegeven redelijke voorschriften op te volgen, mee te werken aan het opstellen van een plan van aanpak en passende arbeid te verrichten. Deze re-integratieverplichtingen gelden tijdens ziekte altijd. Als een medewerker vrij/vakantie wil krijgen van Ook tijdens de ‘vaste vakantie’ dient de re-integratie door te gaan deze re-integratieverplichtingen, is dat slechts bij uitzondering mogelijk. Er bestaat de mogelijkheid om dat gezamenlijk af te spreken. Dan gelden de volgende uitgangspunten: – De werkgever hoeft niet aan het verzoek mee te werken als de medewerker daardoor de re-integratievoorschriften niet kan opvolgen; – De cao Recreatie bepaalt dat een medewerker tijdens ziekte alleen op vakantie mag als hij/zij toestemming heeft van de bedrijfsarts. Dus heb je tijdens de winterperiode een zieke medewerker? Houd de re-integratieverplichtingen van werkgever en medewerker scherp in de gaten. 01-2022 | Recreactie 31 online marketing Consumentensite van start In the picture op Recron. Zoek je een recreatief verblijf of activiteit in Nederland? Op Recron.nl vind je snel wat je zoekt. Het is een site voor consumenten waarop het complete aanbod van de recreatiesector overzichtelijk te vinden is. De naam RECRON wordt overduidelijk geprofileerd als kwaliteitskeurmerk. “Op een organische manier willen we met deze site bovenin de zoekresultaten van Google komen”, vertelt projectleider online marketing Jan Ybema van HISWA-RECRON. Tekst: Maarten Bokslag De stap die nu wordt gezet met RECRON als kwaliteitslabel voor consumenten, volgt rechtstreeks uit de fusie met HISWA en de ervaring die zij hebben opgedaan met hun watersportplatforms. 2,5 jaar geleden is Hiswa.nl volledig ingericht als consumentenplatform. Die site is door een uitgekiende opbouw al snel hoog in de zoeklijstjes van Google geëindigd. Dezelfde aanpak wordt nu gekozen voor Recron.nl. “Hierdoor kunnen we de concurrentie aan met grote internationale boekingsplatforms en is een top 3-positie in de zoekresultaten binnen enkele jaren realistisch”, vertelt Jan Ybema. “Om een vliegende start te maken hebben we zelf al 1.500 bedrijfsprofielen ingevuld voor de leden van HISWA-RECRON. Uniek is dat we de sector in de volle breedte in heel Nederland laten zien. Dus campings, bungalowparken, groepsaccommodaties, maar bijvoorbeeld ook buitensport en 32 Recreactie | 01-2022

nl andere dagrecreatie. Zo kunnen consumenten niet alleen een verblijf zoeken, maar ook meteen zien wat er in de buurt te doen is. Dat is op deze schaal uniek.” Zelf aanpassen Een groot aantal ondernemers greep in januari al de kans om de eigen bedrijfsgegevens en foto’s op Recron.nl te wijzigen en aan te vullen. “En dat werkt heel goed”, vertelt Manon Groenenberg, die met Natuurcamping Eelerberg op Recron.nl staat. “Je kunt zelf de teksten en de foto’s aanpassen. Er zijn andere sites op internet waar we geen enkele invloed op hebben, maar die ons bedrijf met foto’s van 15 jaar oud laten zien. Dat vind ik erg vervelend. Wat op internet staat moet actueel zijn en kloppen. Daarom is het zo goed dat HISWA-RECRON, onze eigen branchevereniging, nu met deze site is begonnen. Door de omvang van het totale aanbod wordt de vindbaarheid van de individuele bedrijven beslist een stuk beter.” Dat is inderdaad de insteek, bevestigt Jan Ybema. “Zonder dure advertenties trekken de bedrijven die zich goed profileren veel extra traffic naar hun site. Zo wordt Recron.nl een lead-generator. Wie een bedrijf wil boeken wordt direct naar de reserveringsmodule van het betreffende bedrijf doorgestuurd. Ik verwacht dat de site – voor bedrijven die Recron.nl slim gebruiken – in 2022 al direct extra gasten gaat opleveren.” Recron.nl is er mede gekomen om tegenwicht te bieden aan de internationale commerciële platforms.Maar ook om wat minder afhankelijk te worden van peperdure Google advertenties. Ybema: “Commerciële platforms als Booking.com en Airbnb vragen hoge provisies en hun macht in de vakantiemarkt is immens. Recron.nl is van en voor de HISWA-RECRON ondernemers. De site heeft geen winstoogmerk, maar biedt wél voldoende volume om voor consumenten interessant te zijn.” Makkelijk zoeken “Het is heel belangrijk dat we ons eigen platform hebben”, stelt Laurens Heerdink van De Witte Berg in Ootmarsum. “Bij alle andere sites moet je toch flink betalen, ofwel voor plaatsing ofwel per lead of boeking. Grote ketens hebben dan de kracht om zelf hoog te komen bij Google. Maar voor de zelfstandige bedrijven is dat eigenlijk te duur. Recron.nl kan daar een oplossing voor zijn. Het zoeken gaat heel makkelijk en de consument heeft snel overzicht. Het zou weleens kunnen dat deze nieuwe site een enorm succes wordt. Wij zorgen er in elk geval voor dat we ons bedrijf zo goed mogelijk profileren.” Het komende jaar wordt onderzocht in hoeverre de leden ook ‘Het is heel belangrijk dat we ons eigen platform hebben. Bij alle andere sites moet je toch flink betalen’ direct boekbaar willen zijn op Recron.nl, vertelt Jan Ybema. “Maar dat soort investeringen kun je niet uit het verenigingsbudget halen. Dat betekent dat we toe moeten werken naar een kostendekkend platform. Dat wordt hoe dan ook vele malen voordeliger dan de commerciële platforms én de opbrengsten worden bovendien weer geïnvesteerd in Recron.nl. Zo krijgen we regie over de eigen markt, zodat er meer geld overblijft om in je eigen recreatiebedrijf te investeren. Daar worden we allemaal sterker van.” Vacatures Een van de doelen van Recron.nl is het genereren van leads voor de bedrijven. Maar de site dient nog een doel: het werven van medewerkers. “Op de site kan iedereen zien wat een geweldig leuke sector wij hebben”, vertelt Jan Ybema enthousiast. “Daarom komt er ook ruimte voor vacatures. Ook die gaan hoog scoren in Google, want ze liften mee op het succes van Recron.nl. We doen dit al bij Hiswa.nl en ook de vacaturesite blijkt prima te werken. Ik beschouw dat als een hele mooie extra service naar de leden. Kijk maar eens wat het normaal kost om een vacature online te zetten.” 01-2022 | Recreactie 33 Laat uw recreatie talent groeien! Laat uw medewerker zijn mbo-diploma behalen bij de BBL-opleiders van Nederland! Binnen 2 jaar het mbo-diploma Zelfstandig medewerker Leisure & hospitality halen? Dat kan! Summa Vrije tijd biedt in samenwerking met De Rooi Pannen deze opleiding in BBL vorm aan. Pluspunten • Leren & werken tegelijkertijd • Lesprogramma op maandag • Rekening houdend met alle vakantieperiodes, waardoor uw medewerker in drukke tijden volop kan meedraaien • Mogelijkheid versnellen door flexibel examineren Meer weten? Neem contact op met Daniëlle Goos via: hca.goos@summacollege.nl of 06 50 87 97 44

vakinfo Autolaadpalen: regel het meteen goed Sinds 10 maart 2020 is het verplicht om autolaadpalen te plaatsen bij nieuwbouw of ingrijpende verbouwing van een gebouw met meer dan tien parkeerplaatsen. Deze verplichting is vastgelegd in het Bouwbesluit. Maar waar moet je op letten als je autolaadpalen aanlegt op je terrein? Kies je voor zelf investeren of voor leasen? Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Seijsener techniek Wie kiest voor de aanschaf van autolaadpalen, kan deze in vrij korte tijd terugverdienen. Op basis van een bepaald aantal laadtransacties is de terugverdientijd gemiddeld drie jaar. De locatie van de autolaadpalen is daarbij belangrijk. Om de investering zo laag mogelijk te houden is het handig om de palen zo dicht mogelijk bij het voedingspunt te plaatsen. Kies de juiste laadpaal Palen voor het laden van gelijkstroom worden vooral langs de snelweg gebruikt. Ze zijn handig voor wie in korte tijd veel stroom wil laden. Snelladen voor gasten van een recreatiebedrijf is niet nodig. Vaak zijn zij toch langer aanwezig. Bovendien kan een snellader het net overbelasten. Het is mogelijk om laadpalen vrij snel terug te verdienen Daarom kiezen we laders die wisselstroom leveren. Die zijn er in verschillende vermogens, van 3,6 tot 22 kWh. De meest geschikte uitvoering bedraagt 11 kWh. Deze is geschikt voor 90 procent van de elektrische auto’s in Nederland. Het is ook mogelijk om laadpalen van 22 kWh aan te schaffen en deze softwarematig aan te passen naar 11 kWh. Zo ben je klaar voor de toekomst. Niet laden bij de accommodatie Het opladen van een elektrische auto aan een regulier stopcontact is zeker niet zonder gevaar. De ondergrondse infrastructuur is niet geschikt voor het laden van elektrische auto’s. Hierdoor kan schade ontstaan aan het kabelnet en dat leidt tot onveilige situaties. Het is daarom van belang dat je in het parkreglement vastlegt dat laden bij de accommodatie verboden is, en dat eventuele schadekosten op de gast worden verhaald. Nog een paar algemene tips: - Je kunt gebruikmaken van fiscaal voordeel. Meld je investeringen bij de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO). De Milieu-investeringsaftrek (MIA) en de Willekeurige afschrijving milieu-investeringen (Vamil) zijn nog steeds van kracht. - Om te voorkomen dat opgeladen auto’s te lang aan de paal blijven staan, kun je een ‘laadkleeftarief’ inzetten. Om vaste gasten te belonen kun je denken aan een laadpas met aangepast tarief. - Kies bij de aanschaf van autolaadpalen voor een leverancier die je ontzorgt. Denk bijvoorbeeld aan het automatisch verwerken van je laadtransacties of het verhelpen van storingen op afstand. Met dank aan Seijsener techniek 01-2022 | Recreactie 35 Ontdek de Wildkamp app  Nóg sneller bestellen, altijd & overal  Volledig assortiment onder de duim  Met scanfunctie sneller afrekenen in vestiging  Altijd alle informatie bij de hand Vanaf nu beschikbaar Meer informatie? Ga naar wildkamp.nl/app Specialist in chalets, stacaravans & mobilhomes Kom op uw gemak de chalets beleven! Reina Chalets Showterrein Konneweg 6b 3234 KG Tinte +31 (0)181 727 030 info@reinachalets.nl reinachalets.nl

productnieuws Tekst: Jaap van Sandijk Gerecyclede buizen De Recypipe pvc-afvoerbuis wordt met name buitenshuis toegepast voor het afvoeren van regenwater. De buizen zijn gemaakt van gerecycled pvc en verkrijgbaar in diverse diameters (110, 125, 160, 200 en 315 mm) met een standaard lengte van 5 meter. Ook zijn er mogelijkheden voor maatwerk, zoals andere lengtematen en extra bewerkingen aan de buis. T: (0523) 68 75 10 I: www.wildkamp.nl Toegangstechniek Seijsener introduceert SenTrance, een techniek die de toegangscontrole koppelt aan het reserveringssysteem. Het systeem stuurt ook onderdelen aan als slagbomen, hekwerken, tourniquets, toegangsdeuren, camera’s en verlichting. De bijbehorende app biedt de beheerder altijd overzicht over het systeem. T: (075) 681 06 11 I: www.seijsener.com Duurzame parkverlichting De Nederlandse startup SolarWoodle ontwikkelt en verkoopt draadloze designverlichting op zonne-energie. De basis is van hout. De Woodle Bollard Standard is gemaakt van douglas- of kastanjehout. Deze is met name geschikt voor het verlichten van voet- en wandelpaden en voor oriëntatieverlichting. De Woodle Lantern is er alleen in douglas-hout. Deze is bedoeld voor plaatsen waar verlichting belangrijk is in verband met de veiligheid, zoals parkeerplaatsen en sanitaire voorzieningen. T: (0318) 75 00 80 I: www.solarwoodle.nl Special sets voor de gast Welkomstsets zijn bijna niet meer weg te denken op accommodaties. De keuze in deze sets blijft groeien. Naast de bekende schoonmaaksets en badkamer- en hygiënesets heeft Wecovi Service ook special sets in het assortiment. Zo zijn er sets voor honden, chocoladesets in fi jndradige organzazakjes en kinderspeelsets. Deze special sets zijn extra attent en verrassend en benadrukken het welkomstgevoel van de gast. T: (038) 468 68 68 I: www.wecoviservice.com 01-2022 | Recreactie 37 BAKWANDEN INRUIL ACTIE DE BESTE FRIET WORDT GEBAKKEN IN EEN HAKTO BAKWAND Oerdegelijk en volledig beproefd. Dat zijn de HAKTO bakwanden. Van oudsher niet meer weg te denken uit cafetaria’s, snackbars en verkoopwagens. Nu met een vernieuwd, robuust design. Hakto lage kap BLAD EN BOVENBOUW ZIJN NAADLOOS UITGEVOERD Type 3-delig 3 ronde friteuses rvs vetvanglade eenvoudige bediening randafzuiging afm. 150x98x155 cm vermogen gas: 54 kW 4960.420 normaal 19.919,actie 15.495,inruilkorting 2.500,NU 12.995,Hakto hoge kap Type 5-delig 3 ronde friteuses elektrische bakplaat 1/1GN bainmarie rvs vetvanglade eenvoudige bediening randafzuiging afm. 245x98x205 cm vermogen gas: 54 kW elek.: 4,7 kW 4960.460 normaal 28.735,actie 24.495,inruilkorting 3.500,NU 20.995,De voordelen van Hakto: • moderne strakke uitstraling • voordelig geprijsd • naadloos gelaste frituurketels • gepolijste stalen ketels van 4 mm dik • zeer hoog rendement • standaard met timers • gebruiksvriendelijk digitaal display • onderhoudsvriendelijke vonkontsteking met gecontroleerde start van de verbranding, waardoor de brander langer meegaat • hoogwaardige technische componenten Benieuwd naar ervaringen van onze klanten? hakpro.nl/projecten EMMELOORD Platinaweg 21 8304 BL Emmeloord Tel: (0527) 635 635 info@hakpro.nl AMSTERDAM De Flinesstraat 20 1114 AL Duivendrecht Tel: (020) 665 6428 amsterdam@hakpro.nl GRONINGEN Verl. Bremenweg 10c 9723 JV Groningen Tel: (050) 318 1600 groningen@hakpro.nl ROTTERDAM Schuttevaerweg 13 3044 BA Rotterdam Tel: (010) 750 2750 rotterdam@hakpro.nl VENLO Venrayseweg 44 5928 NZ Venlo Tel: (077) 387 4242 venlo@hakpro.nl VLISSINGEN Bedrijfsweg 9 4387 PD Vlissingen Tel: (0118) 493 222 vlissingen@hakpro.nl 20-05-00 Alle prijzen zijn in euro's, exclusief BTW en wettelijke verwijderingsbijdragen. Wijzigingen voorbehouden zonder voorafgaande kennisgeving. Zet- of drukfouten voorbehouden. ONLINE BESTELLEN? www.hakpro.nl • pen-gat ophanging, dus geen slijtage van de scharnieren • geen elektronica in de deuren • leverbaar in laag en hoog model • element van de bainmarie zit onder de bak t.b.v. duurzaamheid 4960.460 4960.420 G r A m R n T A N U T U I E I K F rT R E f R E e L S a * I o e n a r d e v o o r w a a r d e n

inspiratie? Meer Ga naar onze site of scan de qr-code en word gratis abonnee van ons online inspiratie magazine. We hebben de toegangstechniek opnieuw uitgevonden Bezoekers van recreatieparken, jachthavens en camperplaatsen willen maximale gastvrijheid, geen wachtrijen en effi ciënte toegang tot de accommodaties en voorzieningen. Maar ook een vlotte verkeerscirculatie, soepel parkeren èn dat onbevoegden buiten de hekken blijven. Daarom introduceert Seijsener nu SenTrance, de meest vernieuwende toegangstechniek. SenTrance vormt de ogen, oren en rechterhand van de beheerders. Het koppelt de toegangscontrole aan het reserveringssysteem. Het stuurt de hardware aan zoals slagbomen, hekwerken, tourniquets, toegangsdeuren en verlichting. Ook op onbemande camperplaatsen. SenTrance herkent kentekens en verstrekt en leest pin- en barcodes en QRcodes. Met de handige app heeft u altijd het overzicht en kunt u meteen handelen. Zo houdt u meer tijd over voor de gastvrijheid van uw bezoekers. Seijsener heeft de toegangstechniek opnieuw uitgevonden. Ga maar genieten. info@seij sener.nl Tel. 075-6810 610 sentrance.nl Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)

RECREACTIE 8 | december 2021 magazine over recreatie en toerisme coronaschuld is ongelijk verdeeld Interview Cees Oudshoorn (VNO-NCW) Vice-voorzitter Cees Slager neemt afscheid van het bestuur Geruisloze E-choppers staan klaar voor duurzaam teamuitje Digitale opties steeds belangrijker voor gastvrijheid

Dé specialist in de bouw van sanitaire units van hoge kwaliteit Maatwerk dat volledig aan uw wensen voldoet Volledige ontzorging van ontwerp tot sanitaire installatie Innovatieve milieu- en energiebewuste oplossingen Onderhoudsvriendelijke en duurzame materialen Units zijn schakelbaar, fl exibel en verplaatsbaar mobielbouw.nl biedt u nog veel meer informatie INVESTEER IN IETS WAARDEVOLS Wij wensen u waardevolle feestdagen en een succesvol 2022. Adri Mijnheer, Thijs Lunenburg, Rianne Jansen, Yvette Mijnheer, Maxx Hup en Harm-Jan Mooiweer. F.A. Molijnlaan 28 8071 AG Nunspeet Tel: 0341 - 25 23 63 www.vandeloosdrechtrbm.nl DÉ RECREATIE BEDRIJFSMAKELAAR

AL MEER DAN 40 JAAR UW MAKELAAR EN TAXATEUR VAN RECREATIEBEDRIJVEN colofon voorwoord Hoofdredactie: HISWA-RECRON, Marike Rosier, communicatie@hiswarecron.nl Eindredactie: Maarten Bokslag, www.bokslag.com Redactiecommissie: Martin Maassen, Jarin van der Zande, Wanda van Eck, Jeff rey Belt, Stijn Boode Aan dit nummer werkten mee: Jaap van Sandijk, Marjolein Mulder, Pieter Galema, Facet, Max de Krijger Vormgeving: Jessica Dales, Dock35 Media Coverfoto: Dolph Cantrijn Bladmanagement: Dock35 Media, Sjoerd Franssen Advertenties: Dock35 Media, Martijn Penning, (0314) 355 826, martijn@dock35media.nl Druk: Senefelder Misset Doetinchem B.V. Abonnementen: HISWA-RECRON, Storkstraat 24, 3833 LB Leusden, communicatie@hiswarecron.nl, (033) 303 9700 ,65 euro per jaar. 32,50 euro voor studenten en medewerkers van recreatie-bedrijven. Gratis voor HISWA-RECRON-leden, overheden en pers. Als vakblad hanteren wij de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er vanuit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Oplage: 4.400 exemplaren. De samenstellers hebben de grootst mogelijk zorgvuldigheid betracht. Noch HISWA-RECRON, noch redactie, noch auteurs aanvaarden enige aansprakelijkheid bij eventueel voorkomende fouten. Marike Rosier Manager Communicatie Verbinding PARTNERS IN BUSINESS: KENNISPARTNERS: De coverstory van deze Recreactie schetst de macroeconomische situatie van ons land na de intrede van de coronapandemie. Cees Oudshoorn, directeur van VNO-NCW, vertelt over de lastige situatie waarin het land, maar ook onze sector zit. De coronacrisis zorgt voor veel onzekerheid. Maar ook voor schulden en voor het interen op het eigen vermogen van veel ondernemers, ondanks de steunmaatregelen. Daarbij is Nederland ook politiek gezien steeds instabieler en wordt er op verschillende onderdelen een jojo-beleid gevoerd. Tel daar het tekort aan medewerkers en aan diverse grondstoffen bij op en de toekomst blijft enorm onzeker. Een niet al te rooskleurig verhaal, maar toch ook een verhaal dat kansen biedt. Cees Slager, tot 1 januari 2022 vice-voorzitter van HISWARECRON, refl ecteert in de rubriek de Bezieling op een bewogen tijd. Maar hij laat ook zien dat het echt wel anders kan. Kijk eens vaker naar samenwerking en verbinding, juist in coronatijd. Praat met elkaar; de vechtstand waarin sommige mensen en organisaties zitten, is zinloos. Kijk naar wat mogelijk is en doe daar iets mee. Wijze woorden die me aan het denken zetten over de Recreatie Vakbeurs waar ik gisteren was. Hier was goed te zien dat mensen door samenwerking een prachtig evenement kunnen neerzetten. Ondanks corona, schulden, onzekerheid over de toekomst en strengere maatregelen waren mensen op anderhalve meter toch verbonden met elkaar. Er werd gepraat, gelachen, nieuwe contacten gelegd, kennis opgedaan en nieuwe samenwerkingen opgezet. Wat een boost aan energie kwam daar vrij. Deze energie en verbondenheid heeft onze sector ook nodig. Juist wij moeten prachtige ervaringen en gastvrijheid bieden in een positieve omgeving. Daarom ook nog een artikel over de digitale transitie en de belangrijke rol die ICT bij gastvrijheid kan spelen. In de rubriek In beeld vind je een inspirerend verhaal over de duurzame, stoere E-chopper. Veel leesplezier! 08-2021 | Recreactie 5

inhoud Informatief 08 24 27 29 31 33 Onder de aandacht Kort nieuws uit de branche Digitalisering Opties als klant- en kentekenherkenning steeds belangrijker voor gastvrijheid Trends Europese Unie streeft naar groen en duurzaam toerisme Kennis delen Regels gelden niet zonder handhaving Vakinfo Maak van de speelplaats een trekpleister Productnieuws Een overzicht van de laatste innovaties 18 9 11 Mens&bedrijf In beeld Geruisloze E-choppers van Going on Wheels: de nieuwe Solex Columns Green Key RecreAnders 12 20 Opinie Coverstory Cees Oudshoorn (VNO-NCW) ziet schuldenlast groeien, maar niet overal De bezieling Cees Slager vertrekt als vice-voorzitter: “Samenwerking was nog nooit zo belangrijk” 08-2021 | Recreactie 7

onder de aandacht Holland Top Campings op website Ardoer De Holland Top Campings zijn nu ook te boeken via de site van Ardoer. “We komen op een bepaald schaalniveau, waardoor we aanzienlijk meer kunnen betekenen voor zowel onze websitebezoekers als de campings zelf”, stelt Erik van Nuland, voorzitter van Ardoer. “De site van Ardoer is een gezamenlijke boekstraat waar VeBON sluit aan bij HISWA-RECRON Tijdens een ALV op 8 november hebben de leden van VeBON, de branchevereniging voor de buitensport, besloten om per 1 januari 2022 de eigen vereniging te ontbinden en verder te gaan als bedrijfsgroep Buitensportbedrijven/VeBON, onder de vleugels van HISWA-RECRON. VeBON was al jarenlang nauw verbonden aan HISWA-RECRON. De aansluiting komt voort uit de wens om meer verbinding te maken met de gehele gastvrijheidssector. Ook zien de leden van VeBON met de aansluiting een manier om de belangenbehartiging voor de buitensportbedrijven te continueren. De naam VeBON blijft bestaan als kwaliteitskeurmerk van de buitensportsector. Ook onderscheidende diensten als de collectieve aansprakelijkheidsverzekering, het Veiligheid Management Systeem en de onafhankelijke keuringen blijven behouden. iedere camping zijn eigen identiteit kan behouden. Geen eenheidsworst, maar 40 authentieke, zelfstandige familiebedrijven die ieder hun eigen kenmerken hebben.” Holland Top Campings bestaat uit De Kleine Wolf, Marveld Recreatie, TerSpegelt, De Twee Bruggen, Beerze Bulten, Julianahoeve en De Zeeuwse Kust. Toekomstcheck VNO-MKB Nederland HISWA-RECRON was betrokken bij de totstandkoming van de online ‘Toekomstcheck’ van VNO-NCW en MKB Nederland. De check biedt ondernemers inzicht in hun liquiditeitspositie voor de komende 12 maanden. Ook krijgen ze te zien wat er in verschillende scenario’s met hun liquiditeit gebeurt. Veel ondernemers hebben in de coronaperiode schulden opgebouwd en die moeten worden terugbetaald. Tegelijk moeten ze weer gaan investeren, in groei, digitalisering, verduurzaming. Daarbij is goed inzicht in de financiële situatie bij verschillende scenario’s van groot belang. Ingrid Thijssen, voorzitter van VNO-NCW: “Ondernemers hebben nu veel aan hun hoofd. Met de Toekomstcheck helpen we ze eenvoudig inzicht te krijgen in de liquiditeit van hun bedrijf. En: in hoeverre is het bedrijf bestand tegen verschillende toekomstscenario’s? Zo bieden we extra ondersteuning en perspectief om uit deze onzekere tijden te komen.” www.ondernemen.nl/toekomstcheck Reiskriebels op SBS6 Sinds oktober 2021 wordt op SBS6 elke zondag om 15.30 uur het hybride tv en online reisprogramma Reiskriebels uitgezonden. Direct aan het begin van in elk geval de eerste vijf uitzendingen is HISWA-RECRON directeur Geert Dijks te zien. Hij vertelt over de grote diversiteit van onze sector, maar ook over de kwaliteit van de HISWA- en RECRON-Erkende bedrijven. In een ander programma laat de presentator hem aan het woord over de natuur en het landschap dat zo waardevol is voor onze sector. Daarbij worden onder meer de Green Key en Blauwe Vlag genoemd. Al met al een mooi stuk publiciteit voor de HISWA-RECRON bedrijven. De opnames van Geert Dijks vonden plaats op Vakantiepark Mölke in Zuna, dat ook prominent in beeld komt. www.kijk.nl/programmas/reiskriebels 8 Recreactie | 08-2021 Foto: Lieke Esveldt column Met bezieling Succesvolle Recreatie Vakbeurs Op 16, 17 en 18 november vond in Hardenberg de Recreatie Vakbeurs plaats. Ruim 250 exposanten toonden daar al hun nieuwtjes, trends en ontwikkelingen. HISWA-RECRON was met een stand aanwezig op de beurs en organiseerde samen met de Kennispartners dagelijks sessies in het Kennistheater. Ook werd iedere dag in samenwerking met NRIT een dagjournaal van de beurs gemaakt over de activiteiten, trends en ontwikkelingen. Door de nieuwe coronamaatregelen was het iets minder druk dan in 2019, maar toch zijn er veel goede en zinvolle gesprekken gevoerd. En het was natuurlijk weer het moment om elkaar te ontmoeten. Nieuw voor de beurs was de smartbadge, waarmee bezoekers bij elke stand digitale informatie konden ophalen. Bezoekers hoeven dan niet meer met papieren folders te sjouwen en je wisselt automatisch adressen uit. Op 1 januari stop ik wegens pensionering als keurmeester bij Green Key. Ik kijk terug op een bijzondere tijd, die begon in 1998, toen RECRON betrokken raakte bij het initiatief van de Milieubarometer. Later werd dat het onafhankelijk duurzaamheidskeurmerk Green Key. Dat groeide uit tot het meest onderscheidende duurzaamheidskeurmerk voor de vrijetijdssector. Het is mooi te zien dat inmiddels veel hotels, horecabedrijven en grote recreatieketens het keurmerk omarmd hebben. Jammer is wel dat veel individuele campings, die ooit de basis vormden van de Milieubarometer, zijn afgehaakt. Het duurzame keurmerk past namelijk ook goed bij de recreatiesector en met name bij de ondernemingen in het buitengebied. Als keurmeester heb ik vooral genoten van de contacten met bevlogen ondernemers, die in de dagelijkse praktijk zelf aan het roer staan. Ondernemers die het keurmerk wilden behalen uit een gevoelde maatschappelijke verantwoordelijkheid, mensen met Open de deur voor stagiairs Studenten van de recreatieopleidingen zijn weer op zoek naar een opleidingsplaats of een stage. Heel belangrijk ook voor de bedrijven, want dit zijn de vakmensen van de toekomst. De arbeidsmarkt is krap en nieuwe medewerkers zijn zéér welkom. Herbert van Oord van HISWA-RECRON heeft in de Kennisbank op hiswarecron.nl precies beschreven hoe de modelovereenkomsten met studenten (student-werknemers of stagiairs) eruit moeten zien. In die overeenkomst maak je duidelijke afspraken, zodat alle partijen precies weten waar zij aan toe zijn. De modelovereenkomsten van HISWA-RECRON kun je gebruiken en aanpassen aan je eigen wensen. In de cao staan beloningen voor student-werknemers vermeld en minimumvergoedingen voor stagiairs. Het is echter mogelijk om daar wat boven te gaan zitten. Studenten praten met elkaar en als je bekend staat als een goede werkgever, word je aantrekkelijker voor toekomstige stagiairs. www.hiswarecron.nl (zoekterm: stagiair) bezieling. Trots leidden ze mij rond om alles te laten zien en nieuwe mogelijkheden te bespreken. Wat ik echter ook veel zie, zijn bedrijven die de Green Key er even bij doen. Het wordt dan een door de baas opgelegd ‘moetje’. Bij de tweejaarlijkse rondgang als keurmeester merk ik dat kort voor de audit alles snel in orde wordt gebracht. Zo schiet de Green Key zijn doel voorbij. Het papiertje is belangrijker dan de werkwijze en de praktijk. Wat mij betreft is het zinvol dat Green Key in de toekomst gaat werken met een mystery guest. Dan stimuleren we bedrijven om het werken aan duurzaamheid tot een continuproces te maken. Duurzaamheid heeft de afgelopen jaren de wind mee. We beseffen dat we onze westerse levensstijl op de huidige wijze niet kunnen voortzetten. De Green Key gaat die grote crisis niet oplossen. Een keurmeester windt slechts eens in de twee jaar de klok op, als een klein radertje in het grote geheel. Ik ben dank verschuldigd aan hen die ik tijdens mijn werk mocht ontmoeten. Meer dan 25 jaar lang! Pieter Galema, keurmeester Stichting KMVK Meer weten over Green Key? Neem contact op met Erik van Dijk E: erik@kmvk.nl T: 06 – 12 81 06 41 08-2021 | Recreactie 9

onder de aandacht Wandelen in Waterdunen In het julinummer van Recreactie gingen we uitgebreid in op het project Waterdunen in Zeeuws-Vlaanderen. Een omvangrijk nieuw natuurgebied van land en water, waar Molecaten in participeert met een prachtig in de natuur opgenomen vakantiepark. Op 7 oktober werd met een ludieke act van ‘vreemde vogels’ de eerste wandelroute geopend, waar direct veel gebruik van werd gemaakt. Begin 2022 volgen nog twee wandelroutes door het zich ontwikkelende gebied. Opening van het park van Molecaten staat gepland voor 2023. Successen (water) toeristenbelasting Er zijn diverse successen te melden op het gebied van de (water) toeristenbelasting. HISWA-RECRON wist overtuigend aan te tonen dat bij invoering van watertoeristenbelasting in Zaanstad de kosten vrijwel even hoog zouden uitvallen als de inkomsten. Dit werd door onafhankelijk onderzoek ondersteund. De gemeente liet zich niet makkelijk overtuigen maar besloot uiteindelijk toch om de nieuwe belasting niet in te voeren. Gemeente Wijdemeren had het voornemen om de toeristenbelasting te verhogen van 1,25 naar 3 euro per persoon per nacht. Na veel acties en brieven en inspraak is uiteindelijk besloten om deze verhoging niet te laten doorgaan. Ook de forensenbelasting werd niet verhoogd. Regiomanager Gerdina Krijger van HISWA-RECRON heeft een dubbel gevoel bij het besluit van de gemeente Schagen om (na veel acties!) de toeristenbelasting in ‘22 niet te verhogen. “De gemeente heeft nu aangekondigd dat de toeristenbelasting in 2023 opeens naar € 1,75 gaat en dat is absurd”, zegt Krijger strijdlustig. “Zeker als je weet dat de meeropbrengsten bedoeld zijn om uitbreiding van het ambtelijk apparaat te bekostigen!” Nieuwe leden Tussen 1 oktober en 15 november zijn de volgende bedrijven lid geworden van HISWA-RECRON. Welkom! • Landgoed Springtij, De Koog, www.springtijtexel.nl • Chaletverhuur Groenewoud, Burgh Haamstede, www.chaletverhuurgroenewoud.nl • Camping de Ooievaar BV, Eck en Wiel • Ruyter Watersport, Woerden, www.ruyter-watersport.nl • BK Yachts BV, Amsterdam, www.bkyachts.nl • Doomernik Yachts, Zaltbommel, www.doomernik.nl • Nano Yachts BV, Zaltbommel • Trintella Custom Yachts BV, Zaltbommel. www.trintellayachts.com • Drentse Weelde Exploitatie BV, Hoogersmilde, www.drentse-weelde.nl • Sloepmakerij BV, Woudsend, www.duurzamesloepen.nl • Boat Hûs BV, Grou, https://boathus.nl Landgoed Springtij 10 Recreactie | 08-2021 Foto: Pixabay RecreAnders Ons Buiten genomineerd voor ADAC Award In 2021 werden de ADAC Camping Awards wegens de pandemie niet uitgereikt. In ‘22 is dat wel weer de bedoeling. HISWARECRON lid camping Ons Buiten in Oostkapelle is een van de drie genomineerden in de categorie Duurzaam en Milieubewust. De ADAC roemt de keuze die de ondernemers hebben gemaakt: meer ruimte voor de natuur en kampeerders meer in contact brengen met de natuurlijke omgeving, onder de slogan ‘natuurlijk kamperen’. De andere twee genomineerden in deze categorie komen uit Denemarken en Spanje. Op 14 januari wordt tijdens de Duitse vakantiebeurs in Stuttgart de winnaar bekendgemaakt. Johan Drenth en Bob Kettering Facet, ruimtedenkers in recreatie Nieuw ronde, nieuwe kansen! ACSI: veel boekingen voor zomer ‘22 In heel Europa hebben mensen zin om op vakantie te gaan. Veel campings zijn zelfs al bijna volgeboekt voor de zomer van 2022, stelt campingspecialist ACSI. “Uit onze cijfers blijkt dat in november al heel veel werd geboekt”, vertelt Ramon van Reine, directeur van ACSI. “Opvallend, want meestal gaan mensen pas boeken rond de kerstvakantie. Bij Suncamp, onderdeel van ACSI, lag het aantal boekingen van Nederlanders halverwege november bijna 25% hoger dan in november 2019. Voor andere nationaliteiten ligt dat percentage nog hoger. “Met name de Denen, Britten en Polen boeken hun vakanties vroeger. Dat komt waarschijnlijk omdat zij de afgelopen vakantieseizoenen nog meer reisbeperkingen hadden dan Nederlanders”, aldus Van Reine. “En die groep wil de boot nu niet missen.” Het drukste seizoen voor de recreatiebranche is voorbij. Het is nu weer de tijd om te reflecteren en plannen te maken voor de toekomst. De pandemie heeft aan de trend van vakantie in eigen land een ongekende boost gegeven. Het was vooral de onzekerheid die de vakantiegangers in eigen land hield. Velen die normaal gesproken naar het buitenland op vakantie zouden gaan, werden gedwongen om ook dit jaar te zoeken naar alternatieven. In het voorjaar stroomden de reserveringen binnen voor de vakantieparken en campings in eigen land. Deze extra boekingen waren meer dan welkom bij vele ondernemers. Die zijn dan ook vastbesloten om de gasten vast te houden voor toekomstige vakanties. Gemakkelijker gezegd dan gedaan! Met het soms weerbarstige weer is het nog lastig opboksen tegen zonnige bestemmingen. Er zijn toekomstbestendige, duurzame investeringen nodig om de gast van gisteren vast te houden voor morgen. De vraag is dan: hoe gaan ondernemers deze coronapiek gebruiken om duurzame investeringen te doen voor de toekomst? Het hoeft hier niet altijd te gaan om hoge investeringen op het eigen park. Zo valt er nog veel winst te behalen door de regio te vermarkten en promoten. Als voorbeeld: een gast vraagt niet om een restaurant, maar om ergens lekker te eten. Dan hoeft u als ondernemer niet zelf een restaurant te bieden. Dat kan veel beter in de regio! Op weg helpen is in dit geval voldoende. Zo worden de voorzieningen in de regio voor uw gast een onlosmakelijk onderdeel van uw bedrijf, zonder dat u er zelf in hoeft te investeren. De regio zou dus geen bijrol, maar juist een hoofdrol moeten vervullen in toekomstige plannen. De pandemie en bijbehorende maatregelen hebben de recreatiebranche zowel pittige vraagstukken als een stimulans gebracht. Het is aan de ondernemers om deze stimulans om te zetten in duurzame, innovatieve plannen voor de toekomst. 08-2021 | Recreactie 11

coverstory Cees Oudshoorn, directeur VNO-NCW ‘ De schuldenlast is niet gelijk verdeeld’ 2020 en 2021 werden getekend door de coronapandemie en daaruit volgende overheidsmaatregelen. Wat is het resultaat daarvan op de economie en op de sector watersport en recreatie? En wat moeten we verwachten van 2022? We vragen het aan Cees Oudshoorn, algemeen directeur van VNO-NCW | MKB Nederland. Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: VNO-NCW, Wanda van Eck, Summer Camps Holiday “2020 was het coronajaar. De wereld wist niet wat er gebeurde, hoe lang dat zou duren of welke gevolgen er te verwachten waren. Zeker toen de crisis maar bleef duren en duren rekenden economen op faillissementen en toename van de werkloosheid. 12 Recreactie | 08-2021 Er kwam ook een zekere mate van kopersstaking: iedereen hield zijn adem in.” Cees Oudshoorn zat in het oog van de storm, als algemeen directeur van VNO-NCW én van de werkorganisatie VNO-NCW | MKB Nederland. “We zien dat de somberste voorspellingen van het begin geen werkelijkheid zijn geworden. Maar we zien ook dat de verschillen tussen de sectoren enorm zijn. Vrij veel sectoren zijn er neutraal of zelfs behoorlijk goed uitgespronCees Oudshoorn ‘Sectoren als chartervaart, groepsaccommodaties en buitensport hebben het heel zwaar gehad’ gen. Sommige, zoals de bouw, draaiden gewoon door. De zakelijke dienstverlening ging massaal thuiswerken en dat ging in feite prima. Andere sectoren, zoals de bungalowparken, wisten door het hanteren van protocollen de schade te beperken. Weer andere sectoren hebben enorm te lijden gehad onder de coronacrisis; en nog steeds. Het gaat dan onder meer om de bedrijven in de sector hospitality en toerisme die afhankelijk zijn van internationale reizigers. Daar is de crisis echt nog niet achter de rug.” Interen op eigen vermogen Als dit artikel wordt geschreven – november 2021 – lopen de besmettingen weer op. De eerste aanscherping van het beleid is een feit, de mondkapjes kunnen weer op. Maar niemand weet hoe de komende maanden gaan verlopen. “We weten inmiddels wel welk effect de maatregelen van de afgelopen anderhalf jaar gehad hebben”, vertelt Oudshoorn. “Ondanks de steunmaatregelen hebben veel ondernemers een jasje uit moeten trekken. Macro-economisch gezien heeft het bedrijfsleven circa 10 miljard euro ingeteerd op eigen vermogen. Daarnaast hebben bedrijven zo’n 40 miljard schulden opgebouwd. Dan gaat het om extra schulden bij de banken, maar vooral om uitgestelde betalingen. Let wel: deze schuld is enkel opgebouwd door de sectoren die het zwaarst te lijden hadden onder de coronacrisis. De schuldenlast is dus niet gelijk verdeeld over het hele bedrijfs08-2021 | Recreactie 13 >

coverstory leven. En we staan voor een ongewisse winter. Voor die bedrijven zijn we tijd aan het kopen. De Belastingdienst heeft gezegd dat bedrijven vijf jaar de tijd krijgen om hun schulden in te lossen, én dat zij als preferente schuldeiser een stapje naar achteren zetten. Dat is heel goed, want als de Belastingdienst vooraan blijft staan willen de andere schuldeisers ook snel geld zien. We voeren nu intensief overleg met de banken om te bereiken dat die ook wachten met het innen van de coronaschulden.” Tijd overbruggen Naast de schuldenlast is er dus het herstel van het eigen vermogen. “Dat is enkel mogelijk als de economie echt weer gaat draaien en de bedrijven winst kunnen maken. Voor de bedrijven die afhankelijk zijn van internationaal toerisme is dat nog lang niet zo ver. De komende periode moeten ze dus zien te overbruggen. Met overheidssteun of overbruggingsfinanciering tegen gunstige voorwaarden. Wij maken ons daar hard voor.” De maatregelen zijn nog steeds niet afgelopen en zoals het er nu uitziet kan dat ook nog wel even duren. Bovendien is er de coronapas. Wat vinden jullie daarvan? “Nu moet alles alweer ‘We hebben twee jaar lang geen economische groei gehad, maar wel de lonen verhoogd’ vroeger dicht. We hebben alweer een aanscherping van het beleid gehad. Mondkapjes op en vaker de coronapas laten zien. Onze beleidslijn blijft dat uiteindelijk alle sectoren weer zonder beperkingen moeten kunnen functioneren – voor zover dat veilig mogelijk is. Maar we willen zeker ook nieuwe beperkingen voorkomen. Zowel economisch als sociaal-maatschappelijk is dat zeer ongewenst. Om die reden hebben wij ook geen hele grote bezwaren tegen de coronapas. We hopen dat die snel kan verdwijnen, maar als die pas kan voorkomen dat de economie weer op slot moet, zijn wij er niet tegen. Om diezelfde reden hebben wij bij onze leden ook campagne gevoerd voor het vaccineren. En we pleiten er voortdurend voor dat werkgevers, als ze dat willen, hun medewerkers kunnen vragen om een coronapas. Het is van de zotte dat dat nu niet mag. Al je gasten moeten een coronapas tonen; maar degene die ze bedient hoeft dat niet. Het hoort ook bij een veilige werkplek als je weet dat je collega’s gevaccineerd zijn.” Economisch herstel Toch valt op dat het economisch herstel snel is gegaan. In 2020 was sprake van 4% krimp, dit jaar maakten we dat weer goed. “Dat is juist. Eind 2021 heeft de Nederlandse – en Europese – economie waarschijnlijk het groeiverlies van 2020 weer goedgemaakt. In feite staan we dan weer op het niveau van eind 2019. Je kunt dat snel noemen, maar China had datzelfde in een half jaar bereikt en de VS in een jaar. Dus het is juist níet zo heel snel. 14 Recreactie | 08-2021 Corona was een externe verstoring van het economische systeem. Voor die tijd functioneerde de economie naar behoren en je ziet dat de economie zich – mede dankzij de steunmaatregelen – ook vrij vlot weer hersteld heeft. Maar een groot aantal bedrijven heeft toch de rekening moeten betalen. En we hebben twee jaar lang geen economische groei gehad, maar wel de lonen verhoogd. Dat leidt nu tot de vreemde situatie dat we geen financiële ruimte hebben om de lonen nog te verhogen, terwijl dat wel logisch zou zijn, gezien de krapte op de arbeidsmarkt.” Tekort aan werknemers Want de tekorten die voor de pandemie al bestonden, zijn door de ontregeling van de wereldmarkt versterkt teruggekomen, stelt Cees Oudshoorn. “We spreken van een shortage economy: de tekorten zijn bepalend geworden voor het tempo van de groei. Op dit moment speelt er een tekort aan grondstoffen en een tekort op de arbeidsmarkt. Dat laatste wordt een steeds groter probleem en dat zal zeker nog tot 2040 zo blijven. Bereid je er maar op voor. Dat tekort ontstaat doordat de generatie van de babyboomers de arbeidsmarkt verlaat en er van onderaf niet genoeg aanwas is.” Om ondanks het tekort aan medewerkers toch te kunnen blijven ondernemen, pleit Oudshoorn voor creatieve oplossingen. Hij ziet diverse mogelijke denkrichtingen. Vooral de eerste is ook nuttig voor recreatieondernemers: “Stel jezelf de vraag: hoe kunnen we met minder mensen toch hetzelfde doen? De horeca werkt bijvoorbeeld steeds vaker met een QR-code. Daarmee selecteer je op de menukaart op je telefoon je bestelling en je rekent meteen af. Dat scheelt voor het bedienend personeel flink wat heen en weer lopen. Het is maar een voorbeeld. Veel beroepen kun je deels vervangen door automatisering. Andere niet, zoals de kok.” Meer mensen aan het werk Een tweede optie is om mensen meer te laten werken. “Je kunt bijvoorbeeld betere kinderopvang aanbieden of andere stimulansen om mensen meer uren te laten werken. Daarnaast willen wij ook de circa 1 miljoen mensen activeren die in Nederland buiten de arbeidsmarkt staan. Dat gaat om gehandicapten, maar ‘Stel jezelf de vraag: hoe kunnen we met minder mensen toch hetzelfde doen? ook om ouderen of mensen die om welke reden dan ook niet werken. We hebben onszelf als VNO-CNV | MKB Nederland een doel gesteld: in 2030 willen we het op ons nemen om 200.000 van die miljoen mensen een werkplek te geven.” Daarnaast zie je ook dat er verschuivingen optreden, van de ene sector naar de andere. “Daar kunnen handige branches op inspelen. Bij verzekeringsmaatschappijen en banken wordt verregaand geautomatiseerd. Daar komen veel medewerkers vrij. Natuurlijk kun je als branche wachten tot die mensen bij je solliciteren, maar je kunt er ook voor zorgen dat je op de eerste rang zit.” Elke sector is anders en de recreatiesector moet zelf nagaan wat ze kunnen doen tegen het tekort aan medewerkers, vindt de directeur van VNO-NCW. “Scholieren en studenten doen veel seizoenswerk. Je ziet dat daar elk jaar weer nieuwe populaties zijn, maar minder dan vroeger. Als dat er te weinig worden, moet je nadenken over andere populaties om je medewerkers te rekruteren. We kunnen geen mensen toveren.” Politieke stabiliteit VNO-CNV | MKB Nederland maakt zich ook hard voor politieke stabiliteit, vertelt Cees Oudshoorn. Hard nodig, want Nederland is niet meer zo’n stabiel land als het vroeger was. “Het duurt erg lang voor er een nieuw kabinet komt. Daarbij komt dat de overheid de laatste jaren teveel een jojo-beleid voert. Als de overheid de ene keer dit wil, en dan weer dat, kun je als ondernemers niet investeren. Wij willen de stabiliteit terugbrengen en de 08-2021 | Recreactie 15 >

CAT Toegang Automatisering “Een gastvrije toegang, al dan niet volledig geautomatiseerd.” Slagboomsysteem Toegangsbeheer & software Onbemande check-in en -out Camperkiosk Stroomzuilen Waterzuilen Douchesystemen Sanistations Complete oplossingen voor de recreatie branche Nieuw! CAT Smarthome & CAT LOCK ontm C A T CONTROL SYSTEMS BV +31(0)75-612 73 45 www.catcontrolsystems.nl coverstory ‘Als de overheid de ene keer dit wil, en dan weer dat, kun je als ondernemers niet investeren’ afhankelijkheid van allerlei partijpolitieke overwegingen en stemmingen verminderen. Dat doen we door met maatschappelijke partners in overleg te gaan. Bijvoorbeeld binnen de kaders van de SER, de Sociaal Economische Raad. Met de vakbonden hebben we een sociaal akkoord gesloten voor de lange termijn. Dat vormt de basis voor het SER-advies voor de arbeidsmarkt en dat is uiterst relevant voor de politiek. Datzelfde geldt als we het hebben over de stikstofproblematiek. Ook dan is het heel zinvol als je het mét de agrarische sector bespreekt, en niet eroverheen. De politiek roept dan meteen: de agrarische sector moet worden gehalveerd. Maar dat soort stellingnames leidt tot een impasse; je lost er niets mee op. Wij zeggen: laten we samen kijken hoe we de uitstoot van stikstofoxiden kunnen terugdringen om zo weer zaken mogelijk te maken. Vandaar dat wij deelnemen aan het stikstofakkoord met de milieubeweging, de agrarische sector en de bouwsector. Dat maakt het mogelijk dat we weer kunnen recreëren en bouwen. En zo geven we de politiek een stevige basis om op voort te borduren. Dat soort initiatieven kunnen we alleen samen met de brancheverenigingen ontwikkelen. Die maatschappelijke samenwerking is in Nederland uitzonderlijk goed georganiseerd. Zie het als een voetbalelftal: je moet samen de wedstrijd winnen. Wat dat betreft is HISWARECRON, binnen het platform Gastvrij Nederland, een goede en sterke partner. Als branches zich zo willen opstellen dat ze niet alleen kijken naar hun eigen belang, maar ook naar het belang van anderen, halen ze ook voor zichzelf het beste binnen.” En hoe zit het met de watersport- en recreatiesector? “Heel herkenbaar voor onze sector”, vindt Jeffrey Belt van HISWA-RECRON het macro-economische verhaal van Cees Oudshoorn. “Ook bij ons zie je dat bepaalde bedrijfsgroepen uiteindelijk vrij netjes door de coronacrisis zijn gerold, terwijl andere sectoren zoals de chartervaart, de groepsaccommodaties en de buitensport het heel zwaar hebben gehad. Dat zijn natuurlijk ook de bedrijven die inteerden op eigen vermogen. Een groot probleem is dat de schuldenlast vooruit wordt geschoven en steeds iets groter wordt. Door terugkerende golven van annuleringen worden boekingen telkens weer uitgesteld en wordt er uiteindelijk geen geld verdiend. Dat terwijl er wel geld nodig is om in te spelen op de veranderende wensen van de gasten. Daarnaast eist de overheid allerlei innovaties op het gebied van duurzaamheid. Maar hoe moeten ondernemers dat betalen? Cees Oudshoorn signaleert ook dat de economie in twee jaar niet is gegroeid, terwijl de lonen, de energieprijzen en de kosten van grondstoffen wel zijn gestegen. Dan wordt de spoeling voor ondernemers wel erg dun.” De tekorten op de arbeidsmarkt zijn ook voor de watersport- en recreatiesector nijpend aan het worden, weet Belt. “Ik zie ondernemers die soms het restaurant dicht houden, of bepaalde faciliteiten en attracties, omdat ze er geen mensen voor hebben. Wij starten als HISWA-RECRON een arbeidsmarktbranding project. Samen met de leden en de scholen willen we jongeren duidelijk maken wat een ontzettend leuke sector dit is om in te werken. En dat je ook in de watersport- en recreatiesector jaarrond een prima boterham kunt verdienen.” 08-2021 | Recreactie 17

in beeld E-chopper is de moderne Solex Geruisloos genieten Ze ogen stoer, met hun brede banden. En ze zijn duurzaam. Met de E-chopper voegt Ruud Burgers, samen met Kees Haalboom, een verantwoorde eyecatcher toe aan het recreatie-aanbod in zijn regio. Tekst Jaap van Sandijk Foto’s: Max de Krijger 18 Recreactie | 08-2021 Natuurbeleving en duurzaamheid vormen een uitstekend duo. Elektrisch zoeven met een E-chopper over de fietspaden van de Utrechtse Heuvelrug en de Grebbelinie-route is daar een mooi voorbeeld van. “De E-chopper is een duurzaam en hip vervoersmiddel waarmee je echt voor de dag kunt komen”, zegt Ruud Burgers, eigenaar van het Veenendaalse organisatiebureau Sport Totaal en Outdoorpark Overberg. “En wat is er mooier dan met een maximumsnelheid van 25 kilometer per uur in alle rust te genieten van de prachtige natuur om je heen?” Oké, een natje en droogje zou het nóg completer maken. Maar ook daarin is voorzien. Burgers bundelde zijn krachten met collega-ondernemer Kees Haalboom, eigenaar van diverse horecabedrijven in de regio. Die krachtenbundeling werd Going on Wheels. Het E-chopperverhuurbedrijf heeft vijf startpunten in de regio. Drie bij een pannenkoekenhuis, één bij een restaurant en één bij e-Fietsverhuur Veenendaal. Stoere uitstraling De E-chopper, die een actieradius heeft van ruim zestig kilometer, is een moderne variant van de aloude Solex. Maar hij herinnert in niets aan de ‘fiets met hulpmotor’ uit de jaren vijftig. De glimmende look geeft de tweewieler een stoere uitstraling. De brede banden zorgen voor een comfortabele wegligging en een korte remweg. Een ander groot voordeel is het one size fits all-principe, zegt Burgers. “Geen gedoe met framehoogtes en dergelijke. Iedereen die beschikt over minimaal een brommerrijbewijs kan er op rijden.” Going on Wheels beschikt over ruim honderd exemplaren. Te huur per persoon, maar ook voor groepen en in de vorm van arrangementen. En wie denkt dat de E-chopper vooral in trek is bij senioren, komt bedrogen uit. “De belangstelling is heel breed. Van jong tot oud, iedereen is enthousiast.” 08-2021 | Recreactie 19

de bezieling Cees Slager, vice-voorzitter van HISWA-RECRON ‘ Samenwerking was nog Op 1 januari neemt hij afscheid als vice-voorzitter van HISWA-RECRON. Cees Slager (71) was jarenlang actief voor de branchevereniging. Als lobbyist in Brussel, als voorzitter van RECRON en vicevoorzitter van HISWA-RECRON. Hij pleit voor verbinding en samenwerking, maar blijft ook strijdbaar: “De overheid subsidieert dat mensen per vliegtuig naar het buitenland gaan.” Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Henri van der Beek, Ditta van Ekris, Molecaten Cees Slager kreeg in de recreatiesector bekendheid als de man achter Molecaten. Sinds 1971 was hij de drijvende kracht achter dat bedrijf, dat uitgroeide van één camping tot een keten met 18 recreatieparken. Eigen parken – dus niet uitgepond – waarbij het campinggevoel nog steeds voorop staat. Betrokken bij RECRON was hij al heel lang, zelfs voordat hij de dagelijkse leiding van Molecaten in 2016 overdroeg aan zijn kinderen en schoonzoon. Stepping stones Van 2011 tot 2014 vertegenwoordigde hij de branchevereniging al in Brussel. “Het feit dat ik daar stond als ondernemer, en niet als beroepslobbyist maakte beslist indruk”, vertelt Slager. “Ik gaf gevraagd en ongevraagd adviezen aan de Europese Commissie. Mijn boodschap was helder: geef de recreatiesector de ruimte om te helpen bij de problemen van deze tijd, zoals de ontvolking van het platteland en het herstellen van de natuur. Laat ons meepraten en een positieve bijdrage leveren, zoals ook de landbouw, automotive, logistiek en industrie vertegenwoordigd zijn. Die boodschap kwam aan, maar ik merkte ook dat je ingangen nodig hebt om de juiste mensen te bereiken. Oren die luisteren. En de juiste stepping stones om bij de juiste mensen te komen.” Goed netwerk Voor de belangenbehartiging van HISWA-RECRON in Nederland geldt hetzelfde. Maar daar kan de branchevereniging wél vertrouwen op een netwerk, dat in de loop van de afgelopen jaren zorgvuldig is opgebouwd. Van regiomanagers op lokaal en regionaal niveau, tot een lobbyist en invloedrijke ondernemers op landelijk niveau. “Tijdens de coronacrisis bleek onze slag20 Recreactie | 08-2021 ‘Wij zoeken de verbinding, kijken naar wat mogelijk is. Zonder te schreeuwen of schoppen’ > nooit zo belangrijk’ 08-2021 | Recreactie 21

de bezieling kracht”, vertelt Slager. “Ook nu was onze boodschap duidelijk en eenvoudig: onze sector heeft er alles aan gedaan om op een verantwoorde manier weer heropend te worden. En die boodschap kwam aan, want naar de provincies, de veiligheidsregio’s, de gemeenten en Den Haag kennen we de weg wél. We hebben onze strategie heel goed en consequent uitgerold. En met resultaat.” Voor de komende jaren zou het goed zijn als de branchevereniging die contacten verder uit zou bouwen, vindt de scheidend vice-voorzitter. Dat kan vooral door de beleidsmakers positief en pro-actief te benaderen. “Wij hebben daar een heel goede modus in gevonden. En je ziet dat dat werkt”, concludeert Slager. “Wij zoeken de verbinding, kijken naar wat mogelijk is. Zonder te gaan schreeuwen of schoppen. We hebben afgelopen jaar gezien dat andere sectoren door het overheidsbeleid al snel in de vechtstand schoten. Voorstelbaar, maar het brengt je geen meter verder.” Ondernemerschap Enthousiast kan Cees Slager worden over de mogelijkheden van de sector en het ondernemerschap dat hij ziet. “We werken in een jonge industrie, vol met kansen. Ik zie heel veel ondernemerschap, kennis en ervaring bij onze leden. Gebruik die kennis en zet het om in invloed. Zoek elkaar op, probeer zaken sámen op te pakken.” Dat de branchevereniging daar een belangrijke rol bij speelt, spreekt voor zich. Dat speelde beslist ook mee, toen Cees Slager eind 2017 aantrad als voorzitter van RECRON. Hij nam het roer over na een fikse bestuurscrisis in de branchevereniging. “Ik heb het op me genomen om RECRON weer in de rails te helpen. Er stond te veel op het spel. De organisatie was door allerlei conflicten volledig vastgelopen. Voor mij en de rest van het nieuwe bestuur was ‘Watersport en recreatie houden de leefbaarheid in stand in krimpregio’s’ de uitdaging: hoe krijgen we het bestuur, de medewerkers van RECRON én de leden weer op één lijn?” Slager maakt de vergelijking met een orkest, dat enkel goed klinkt met een goede dirigent, als alle instrumenten in dezelfde maat en toonsoort bespeeld worden. Datzelfde gold en geldt ook voor de leden, het bestuur en de medewerkers van RECRON. Samen met HISWA Het bestuur wist snel orde op zaken te stellen en de neuzen weer in één richting te krijgen. Kort na het aantreden van het nieuwe bestuur kwam ook het plan al naar voren om te gaan fuseren met HISWA. Waarom? “Het was, en is, nodig om te groeien. De fusie met HISWA, op voet van gelijkwaardigheid, was de enige manier voor ons om volume te maken. HISWA lag zo voor de hand. In het verleden hebben de twee brancheverenigingen zelfs al in één pand gezeten. Nu was het tijd om spijkers met koppen te slaan. En die fusie is eigenlijk heel ongemerkt verlopen. RECRON en HISWA bleken heel complementair. En die groei, die bood dus ook slagkracht. Je ziet ook dat onze boodschappen sindsdien dubbel zo goed worden beluisterd. We kunnen daar weer de lobby tijdens de coronapandemie aanhalen. Die kon alleen maar zo succesvol zijn, door de dubbele kracht die we als HISWA-RECRON hadden. En door de geweldige steun van VNO en MKB Nederland, die we ook kregen omdat we nu qua volume wat meer meetelden.” Om de lobbykracht te versterken heeft Slager naast HISWA ook andere organisaties benaderd. “Ik ben ervan overtuigd dat we samen een veel betere branchevereniging kunnen zijn. Vekabo, 22 Recreactie | 08-2021 elektriciteitsnet met voldoende capaciteit. We willen heel graag, maar door dit soort externe belemmeringen blijft ‘los van het gas’ voorlopig een utopie. Daarom zou het mooi zijn als we meer werden betrokken bij het klimaatbeleid. Ook als het gaat om de toekomst en de bestemming van het platteland praten we graag mee. Watersport en recreatie houden de leefbaarheid in stand in krimpregio’s. Onze leden bieden een economische basis om natuur te ontwikkelen én te onderhouden. En daarna genieten mensen van de natuur en ontdekken nieuwe plekken. Zo kunnen we ook actief bijdragen aan de spreiding van het toerisme over ons land. Maar dan moeten we wel op tijd aan tafel zitten. Ik hoop dat HISWA-RECRON dat niveau de komende jaren gaat bereiken.” Molecaten Park Flevostrand SVR, Groepsaccommodaties Nederland: allemaal relatief kleine clubs en veel te weinig zichtbaar bij politiek en bestuurlijk Nederland. Samenwerking was nog nooit zo belangrijk. We strijden voor dezelfde grote thema’s en je hebt volume nodig om die belangen beter te laten horen. Den Haag is gewend met hele grote partijen te praten: LTO, KHN, Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten, noem ze maar op. Olifanten dansen met olifanten. Ze dansen niet met een muis.” Serieuze gesprekspartner En er zit verandering in de lucht, concludeert Cees Slager. De afgelopen jaren is zowel de waardering voor vakantie in Nederland als voor de jachthaven- en recreatiesector flink gegroeid. “Ik denk dat we – mede op basis van het opgebouwde krediet – steeds meer gezien worden als een serieuze gesprekspartner. Maar daar moeten we ook nog flink aan trekken. Want we zouden nog veel vaker aan tafel moeten zitten. Nederland staat voor grote ruimtelijke operaties, zoals de invulling van het platteland en de klimaattransitie. Daar spelen voor ons enorme belangen. Want het klimaatbeleid gaat uit van bedrijven die in de steden zijn gevestigd, maar onze bedrijven bevinden zich ver verwijderd van veel voorzieningen. Er is geen warmtenet en geen ‘Straks is een vakantie in eigen land voor mensen met een laag inkomen onbetaalbaar’ Onrechtmatige belastingen Cees Slager is een optimist. Hij benadrukt graag het positieve en brengt zo de meest uiteenlopende partijen bij elkaar. Maar sommige ontwikkelingen zijn al te gortig, vindt hij. “Ik heb een groot probleem met de manier waarop onze sector financieel-fiscaal wordt belast. Dat loopt onder meer van de toeristenbelasting – in Amsterdam nu al 6 euro per persoon per nacht – tot de Wet werken aan winst en de manier waarop veel gemeenten stacaravans nu in de OZB proberen te duwen. Een paar jaar geleden hebben we het laten onderzoeken: toen ging 30 cent van elke euro die onze ondernemers van gasten ontvangen, direct naar de fiscus. Dat deel is alleen maar gestegen. Als je dan ziet dat de kerosine nog steeds onbelast is stimuleert onze overheid dus eigenlijk dat mensen het vliegtuig naar het zuiden nemen, in plaats van duurzaam in eigen land op vakantie te gaan.” Zo prijst Nederland zich uit de markt, vreest Cees Slager. “Serieus, ik maak me zorgen over de betaalbaarheid van een vakantie in Nederland. Lees de Nibud-rapporten maar. Voor gezinnen met een laag inkomen naderen we het punt dat het onmogelijk wordt een vakantie in eigen land door te brengen. In 2022 gaat het hier en daar naar 50 tot 75 euro toeristenbelasting per week, voor een gezinnetje van vier personen. Ik vind dat de landelijke overheid én de gemeenten daar eens rustig over moeten nadenken. En dan niet alleen maar vanuit het perspectief van de eigen inkomsten. Want ik snap dat gemeenten geld nodig hebben voor algemene voorzieningen. Maar waarom ga je dan alléén die verblijfsrecreatie zo zwaar belasten? Uiteindelijk gaat dat ten koste van de investeringscapaciteit en dus weer de concurrentiepositie van de bedrijven.” 08-2021 | Recreactie 23

digitalisering ICT steeds belangrijker v De recreatie- en watersportsector staat aan de vooravond van een nieuwe fase in de digitale transitie. Er zijn verschillende digitale systemen op de markt waarmee je als bedrijf je gastvrijheid enorm kunt verbeteren. Voorbeelden zijn kentekenherkenning en klantherkenning bij telefonie. Die gaan zowel de ondernemer als de gast veel voordeel opleveren. Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: Shutterstock Digitale hulpmiddelen zijn onmisbaar in de gastvrijheidssector. Daarvan zijn recreatie- en watersportbedrijven zich al bewust sinds de introductie van online reserveringssystemen. Maar ondertussen is digitalisering veel meer dan alleen de inzet van een boekingsprogramma. Er zijn verschillende digitale systemen op de markt waarmee je als bedrijf je gastvrijheid enorm kunt verbeteren. Toch loopt de sector niet voorop in die vernieuwing. “Systemen op het gebied van kentekenherkenning en klantherkenning bij telefonie zien we nog nauwelijks”, signaleert Gerard Mulder, directeur van ICT-dienstverlener Altios. “Recreatieondernemers staan echt pas aan het begin van de digitale transitie.” Mulder denkt dat de afwachtende houding veel te maken heeft met de onzichtbaarheid van ICT. “Recreatieondernemers zijn goed in het fysieke: de aanschaf van een nieuw springkussen of het verzorgen van een leuke activiteit. Maar ondernemers zijn zich er nog te weinig van bewust dat ICT ook heel belangrijk is in de uitvoering van je rol als gastheer.” Systemen koppelen Recente innovaties zouden er weleens voor kunnen zorgen dat recreatieondernemers de voordelen van digitale oplossingen veel beter gaan zien. Er komen voor de recreatiesector namelijk steeds meer systemen op de markt die een Application Programming Interface (API) ondersteunen. Steeds meer systemen die eerst als losstaand hulpmiddel functioneerden, kunnen nu door zo’n API ook met elkaar communiceren. En dat biedt veel mogelijkheden, zegt Mulder. “Denk aan klantherkenning bij telefonie, waarbij de telefooncentrale is gekoppeld aan het boekingspakket. Zodra een klant belt, opent de klantkaart zich, zodat het bedrijf precies weet wie het aan de telefoon heeft.” Dergelijke koppelingen hebben een vlucht genomen in de horeca, waar thuisbezorgen door corona heel belangrijk werd. Maar ook klantgerichte sectoren als de energie- en kabelmarkt werken hier al enige tijd mee. Het koppelen van telefooncentrale en boekingspakket is voor recreatieondernemers een relatief eenvoudige stap in de digitale transitie. Het is volgens Mulder ook een betaalbare oplossing. Over de vervolgstappen is hij wat minder concreet. “Dat ligt er echt aan welk type bedrijf je bent. Personalisatie in de vorm van oplichtende ledlampjes in het wegdek die de gast naar zijn accommodatie begeleiden zijn bijvoorbeeld een mooie mogelijkheid, maar hier spelen kosten een veel grotere rol. Daarvoor zul je ook graafwerkzaamheden moeten uitvoeren.” Beveiliging Bij de toename van het aantal digitale oplossingen wordt ITbeveiliging nog belangrijker. Toch laten bedrijven hier steken vallen. Urgentie lijkt nauwelijks een rol te spelen. Mulder: “Veel “Veel ondernemers denken dat hun bedrijf niet interessant genoeg is voor cybercriminelen” 24 Recreactie | 08-2021 oor gastvrijheid Recreatieondernemers staan pas aan het begin van de digitale transitie ondernemers denken dat hun bedrijf niet interessant genoeg is voor cybercriminelen. ‘Mijn bedrijf wordt echt niet platgelegd door gijzelsoftware’, hoor ik regelmatig. Maar die ondernemers vergeten dat je niet wordt uitgekozen. Het zijn robots die het web afstruinen, op zoek naar slachtoffers. En die pakken iedereen, van slagerij tot multinational.” Nog een valkuil: het niet op tijd updaten van je antivirussoftware en firewall (de bescherming tussen je internetverbinding en pc). Veel recreatie- en watersportbedrijven beschikken over antivirussoftware en een firewall en denken daarmee klaar te zijn. Toch is hun veiligheid daarmee niet gegarandeerd, waarschuwt Mulder. “Een firewall is een fysiek apparaat waarop software draait. Die software moet je regelmatig updaten. En dat wordt vaak vergeten. Daardoor ben je niet bestand tegen nieuwe virussen, die zich heel snel verspreiden.” Medewerkers trainen Mensenwerk is cruciaal om je ICT up-to-date te houden. Goed geschoolde en getrainde medewerkers zijn onmisbaar. En dat geldt voor je medewerkers in de hele organisatie, benadrukt Mulder. “Je medewerkers moeten weten dat ze niet zomaar mogen klikken op een link en dat ze ervoor moeten zorgen dat hun pc altijd is geüpdatet. Bij Windows en Apple staat de updatefunctie standaard aan, maar het zijn nog altijd je medewerkers die de muisklik moeten doen om die update direct uit te voeren.” Werken in de cloud: altijd goed? Werken in de cloud waarborgt je bedrijfscontinuïteit, regelt dat je altijd over back-ups beschikt en zorgt bij rampspoed voor een snel herstel. De software en bestanden waarmee je werkt staan niet op je eigen apparatuur, terwijl je er toch altijd bij kunt. De cloud biedt ook flexibiliteit: je kunt snel overschakelen naar een kleinere of grotere capaciteit wanneer dat nodig is. Voor veel bedrijven zijn dit belangrijke argumenten om te werken met deze oplossing. Toch zijn er ook nadelen aan verbonden. Naast kosten en gebrek aan controle over het systeem wijst Gerard Mulder van Altios op het belang van goed internet. “De cloud biedt veel voordelen, maar is niet voor alle bedrijven even gunstig”, zegt de directeur van ICTdienstverlener Altios. “Het vraagt om een goede en stabiele internetverbinding. Vooral bij afgelegen recreatiebedrijven is daarvan niet altijd sprake.” Toch kan de cloud ook voor deze bedrijven deels een oplossing zijn. Mulder wijst in dit verband op een hybride mogelijkheid: niet volledig werken in de cloud, maar wél je bestanden daar regelmatig opslaan. 08-2021 | Recreactie 25

Uw inventaris in één keer compleet en altijd up-to-date. Ons full-service concept bespaart u veel tijd en hoofdbrekens. Als specialist in complete inventarispakketten verzorgen wij snel en accuraat de volledige inventaris voor uw recreatiewoningen. Van theelepel tot tuininventaris. En via de handige app kunt u deze daarna eenvoudig op peil houden. Want de kracht van ons assortiment is dat wij artikelen langdurig kunnen naleveren. Stationsplein 8a • 2801AK Gouda • tel. 0182 511 511 • www.marindex.nl Nieuw in de verkoop: Een fraai in het Friese Merengebied gelegen camping: - 4,8 hectare eigen grond; - circa 200 kampeerplaatsen; - met overdekt zwembad. Taxatie nodig? Wij zijn u graag van dienst! Kiest u ook voor een écht familiebedrijf in Noord-Nederland? Vraagprijs: € 2.150.000,00 k.k. Wilt u uw bedrijf verkopen? Zoekt u hierbij begeleiding, met oog voor persoonlijke aandacht? Neem dan contact met ons op! Boxsprings Kijk voor meer informatie op: www.hiswa-recrontaxateur.nl Nadere www Neem dan contact op met Arjan of Carina! Matrassen Stapelbedden 15 jaar uw No.1 B2B beddenspecialist elaar O.Z. 592 462 844 22 32 10 10 Kijk voor meer informatie op: www.hiswa-recrontaxateur.nl Vossenlaan 16 9408 CN Assen T (0592) 46 28 44 www.hiswa-recronmakelaar.nl E info@recratief-bedrijfsmakelaars.nl I www.recratief-bedrijfsmakelaars.nl Dat vieren we graag met onze klanten Kom langs, bekijk onze website of check onze social media voor meer info www.uwbedpro.nl luxemburgstraat 5 - Kaatsheuvel 088 332 2310 - advies@uwbedpro.nl trends Europa: naar groen en duurzaam toerisme Europa moet een groen, digitaal en veerkrachtig toerisme-ecosysteem ontwikkelen waarin alle belanghebbende partijen in de sector eendrachtig samenwerken. Dat zegt de Europese Commissie in het plan European Tourism Pathway, dat de aanzet moet geven tot de Europese toeristische visie voor 2030. Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Pixabay Toerisme en recreatie in Europa staat aan de vooravond van een transitie. Al vóór de coronapandemie was de sector aan het schuiven richting duurzaamheid, slow tourism, wellness- en gezondheidstoerisme en authentieke beleving. Dat constateert de Europese Commissie (EC) in het werkplan, dat in juni dit jaar werd gepresenteerd. In het verlengde van die ontwikkeling denkt de EC dat er een diverser beeld van vakantiebestemmingen zal ontstaan. Vakantie-aanbieders zullen meer rekening moeten houden met de uiteenlopende interesses van reizigers. Denk aan vakanties gericht op sport, natuur, cultuur en gastronomie. Volksgezondheid en hygiëne Ook zullen toeristen na de pandemie hogere eisen stellen aan hun vakantiebestemmingen, als het gaat om volksgezondheid en hygiëne. Door onder meer de opmars van digitale ticketing in coronatijd zal de belangstelling voor cultureel toerisme (waaronder musea) toenemen, verwacht de EC. Digitale toegangsbewijzen in vaste tijdzones bleken goed te werken. Het plan van de Europese Commissie is de aanzet naar een gezamenlijke Europese visie voor 2030 op toerisme en recreatie. De verschillende EU-lidstaten konden tot 15 september reageren op het plan en aangeven wat in hun ogen de belangrijkste factoren zijn voor de transitie. Nederland werd vertegenwoordigd door het ministerie van EZK, dat inbreng verzamelde van HISWARECRON en de andere brancheorganisaties in Gastvrij Nederland. Het ministerie is positief, maar plaatst wel een aantal kanttekeningen. Nederland vindt dat het transitietraject te veel is gericht op problemen en te weinig op mogelijkheden voor de sector. “Vergroening betekent niet alleen economische lasten, maar ook economische kansen”, staat te lezen in het document dat Nederland naar Brussel stuurde. Ook stelt Nederland dat toerisme veel meer als een instrument voor bredere uitdagingen moet worden ingezet. “In plaats van méér toerisme moet béter toerisme of kwalitatief toerisme centraal staan.” Nu de lidstaten hebben gereageerd op het plan, zet de EC een volgende stap. Op basis van de input buigen politiek en stakeholders zich inhoudelijk over de reacties. Wordt vervolgd dus. Nederland vindt dat het Europese transitietraject te veel is gericht op problemen 08-2021 | Recreactie 27

WAAROM STELLICHER ADVOCATEN ALLE ENERGIE STEKEN IN RECREATIE Al 35 jaar zijn wij nauw betrokken bij de Nederlandse recreatiebranche. Dat is wat je met recht een specialisme kunt noemen. Wij staan recreatie-ondernemers bij met praktisch advies en juridische procedures. Omdat we persoonlijk contact en creativiteit belangrijk vinden, kunnen we daadwerkelijk maatwerk bieden; geen standaard oplossingen, maar oplossingen waar anderen geen uitkomst zien. En dat doen we allemaal met veel kennis, expertise en plezier. Ontdek onze kracht op stellicher.nl • Per plaats » Ampèrelimiet instellen » Energieverbruik uitlezen » Stroom aan/uit op basis van boeking • Vorst- en CV-drukalarm in sanitairgebouwen BESPAREND EN ENERGIE RGIE Daardoor vaak al binnen 2 jaar terugver REND vaak al rugverdiend Draadloos beheer op afstand ICY Campsite Management www.icy.nl kennis delen Regels moeten gehandhaafd worden Als je als recreatieondernemer regels wilt hanteren op je park, bijvoorbeeld in de huurovereenkomst of in een huishoudelijk reglement, dan is van belang dat deze regels daadwerkelijk worden toegepast en gehandhaafd. Bijvoorbeeld als het gaat om het voorschrift dat aanbouwsels niet (meer) zijn toegestaan. Tekst: Marjolein Mulder (Zypp advocaten) Foto: Maarten Bokslag Een opvallende uitspraak van de Geschillencommissie: een recreant die een aanbouw wilde plaatsen bij de stacaravan werd in het gelijk gesteld, terwijl in de huurovereenkomst stond dat dat niet mocht. Deze zaak kwam in 2020 aan de orde bij de Geschillencommissie Recreatie. Uitzondering De recreant wilde januari 2020 graag een aanbouw maken bij zijn stacaravan. De recreatieondernemer stelde vervolgens tegenover de recreant dat hij in oktober 2019 had besloten dat niemand op de camping meer nieuwe aanbouwsels mocht plaatsen. Dit zou ook zo zijn vastgelegd in de individuele huurovereenkomsten met de recreanten. Tot verbazing van de recreant, die daar natuurlijk extra op gespitst was door de Kies niet te snel voor een uitzondering, want anderen kunnen zich daarop beroepen weigering tot medewerking, verscheen er in februari 2020 toch een nieuwe aanbouw bij een andere recreant. Daarop wendde de getergde recreant zich tot de Geschillencommissie, om alsnog toestemming voor zijn gewenste aanbouw af te dwingen. Hard onderuit De recreatieondernemer ging hard onderuit: hij kon ter zitting niet logisch verklaren waarom hij de ene aanbouw wel had geweigerd en de andere niet. Ook bleef onduidelijk waarom hij eerdere aanbouwsels in het verleden had toegelaten, terwijl er toen al regels golden dat dat niet mocht. De Geschillencommissie oordeelde dat het beeld was ontstaan van ‘betrekkelijke chaos en ongelijkheid’. De stelling dat de recreatieondernemer achteraf het beleid had aangescherpt, baatte hem niet. De weigering was volgens de Geschillencommissie in strijd met de redelijkheid. De les: als je regels voor aanbouwsels opstelt, en die op de camping van toepassing verklaart, handhaaf ze dan ook. Kies niet te vlug voor een afwijking of het maken van een uitzondering, want daarmee neemt de kracht van de regel af. 08-2021 | Recreactie 29

Ontdek de Wildkamp app  Nóg sneller bestellen, altijd & overal  Volledig assortiment onder de duim  Met scanfunctie sneller afrekenen in vestiging  Altijd alle informatie bij de hand Vanaf nu beschikbaar Meer informatie? Ga naar wildkamp.nl/app vakinfo Speelplaats of trekpleister? Een zorgvuldig ingerichte speelplaats kan een mooi rendement opleveren. Maar dan moeten alle ingrediënten wel goed op elkaar zijn afgestemd. Want een goede speelplaats is meer dan een verzameling speeltoestellen. Maar hoe maak je van je speelplaats een echte trekpleister voor kinderen in verschillende leeftijden? Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Hercules Speeltoestellen Houd bij de realisatie van een speelplaats rekening met drie factoren: speelplezier, een goede locatie en beleving. Als het gaat om speelplezier is het zaak te zorgen voor een uitgebalanceerd aanbod voor jongens én meisjes in de verschillende leeftijdsgroepen van 0 tot 6 jaar, 6 tot 12 jaar en 12 jaar en ouder. Creëer zones voor deze leeftijdsgroepen en verschillende speltypen. Elk kind ontwikkelt zich op zijn eigen manier. Maar goede speelruimte bevordert de sociale interactie tussen kinderen. Een goede locatie Ga er bij de vervanging van een bestaande speelplaats niet automatisch van uit dat de nieuwe voorziening op dezelfde plek moet komen. Kijk kritisch naar de indeling van je park. Vraag met een enquête aan je gasten waar behoefte aan is en wat de juiste plek is. Onderzoek ook of een locatie in de buurt van je horeca tot de mogelijkheden behoort. Zo maak je van je speelplaats een omzetverhogend element. Mocht dit niet te realiseren zijn, overweeg dan het plaatsen van mobiele horeca in de buurt van de speelplaats. Misschien een hippe food truck? Als het park een thema heeft, probeer dat dan door te zetten naar de speelplaats. Laat je goed adviseren door een leverancier of landschapsarchitect, zodat je zeker weet dat je de juiste doelgroep de juiste uitdagingen kunt bieden. Zorg voor een mix van speeltoestellen waar iedereen gebruik van kan maken, ook kinderen met een beperking. Kies een materiaal dat past bij de gewenste uitstraling en levensduur. Ideaal is de combinatie van de speelplaats met een terras Prijsbewust Wees prijsbewust bij de aanschaf van speeltoestellen. De investering is over het algemeen fl ink. Het loont om prijzen te vergelijken. Het is ook lonend om te werken met een leverancier die de toestellen samen met je eigen technisch medewerkers installeert. Zo bespaar je op installatiekosten, maar wordt alles toch veilig en juist geplaatst. Met dank aan Hercules Speeltoestellen 08-2021 | Recreactie 31

PERFECT ONDERHOUDEN PARKPADEN. HET MOOISTE WELKOM VOOR UW GASTEN! Hou uw park in optimale conditie. Een oppervlakbehandeling zorgt niet alleen voor een fraaie uitstraling, maar ook voor een extra lange levensduur van uw bestaande weg. Met de PaveCare CombiTruck zijn we bovendien in één keer klaar. Vraag nu naar de mogelijkheden of bekijk nog meer opties op PAVECARE.NL productnieuws Tekst: Jaap van Sandijk Sport- en spelapp Yalp+ is een gratis app die spelers verbindt met de interactieve sport- en speeltoestellen van Yalp. Gebruikers kunnen in de toepassing bijvoorbeeld deelnemen aan competities of spelinformatie vinden. Een account aanmaken is niet nodig. De app vindt automatisch alle interactieve speeltoestellen van Yalp in de buurt. T: (0547) 28 94 10 I: www.yalp.nl Glasreiniger Ecolab Alklanet is een gebruiksklare glasreiniger op alcoholbasis voor een snelle en veilige reiniging van alle harde gladde oppervlakken in het interieur zoals glas, kunststof, hout, steen en metaal. Ecolab Alklanet zit een in gebruiksklare fl acon van een liter met sproeipistool. Het kan worden gebruikt in combinatie met een microvezeldoek. T: (050) 312 96 85 I: www.wola.nl Design douchegoot De nieuwe generatie douchegoot TECEdrainline-Evo beschikt over een glad gepolijste binnenzijde die driedimensionaal afl oopt. Preciezere hoeken en smallere randen geven de goten een strakker aanzien. Omdat kieren en naden ontbreken zijn de douchegoten gemakkelijker schoon te maken. Ook zijn ze hygiënischer dan andere douchegoten, aldus de producent. T: (0592) 41 50 74 I: www.tece.com Opbouwzwembad De Camo Quick Pool is een plug&play opbouwzwembad dat in korte tijd is te installeren. Je voorziet het bad van water, steekt de stekker in het stopcontact en gebruikt vervolgens de app voor de verdere bediening. Het zwembad kan praktisch op elke egale ondergrond geplaatst worden. De ombouw is naar eigen wens te bekleden. Het zwembad heeft een waterdiepte van 62 centimeter en is onder meer geschikt als extra faciliteit bij een vakantiehuisje. T: (074) 250 74 83 I: www.design-zwembaden.nl 08-2021 | Recreactie 33

FORSE INRUILPREMIE ONTVANGEN? Lever uw oude kookapparatuur in Kookunit 2-pits gas Kookunit 4-pits gas Type Z7GCGD2C0H gietijzeren pandragers afm. 40x70x25 cm 2x5,5 kW branders Type Z7GCGH4C0H gietijzeren pandragers afm. 80x70x85 cm 4x5,5 kW branders Kookunit 6-pits gas Type Z7GCGL6C00 gietijzeren pandragers afm. 120x70x85 cm 6x5,5 kW branders 4500.1000 normaal actie 1.260,950,4500.1002 + 4510.1004 normaal actie inruilkorting 150,NU 800,Bakplaat elektrisch Type Z7FTEDHSI0 glad afm. 40x70x25 cm 400 Volt | 4,2 kW 4501.1040 normaal actie 1.940,1.485,inruilkorting 155,NU 1.330,Kookunit 2-plaats inductie Type Z7INED2000 energieregelaar afm. 40x70x25 cm 400 Volt | 7 kW EIA SUBSIDIE 4500.1050 normaal actie 45,5 Energie Investerings  Aftrek 2.385,1.670,inruilkorting 150,NU 1.520,Lavagrill gas enkel Type Z7GRGDLC00 gietijzeren grillrooster afm. 40x70x25 cm 7 kW 4505.1004 normaal actie 2.095,1.630,inruilkorting 225,NU 1.405,Kookunit 4-plaats inductie Type Z7INEH2000 energieregelaar afm. 80x70x25 cm 400 Volt | 4x 3,5 kW EIA SUBSIDIE 45,5 Energie Investerings  Aftrek 4500.1014 normaal 3.255,actie 2.495,inruilkorting 375,NU 2.120,Lavagrill gas dubbel Type Z7GRGHLC0H gietijzeren grillrooster afm. 80x70x25 cm 14 kW 4505.1006 normaal actie 2.850,2.215,inruilkorting 300,NU 1.915,Kookunit 4-plaats inductie Type Z7INED400P energieregelaar afm. 80x70x25 cm 400 Volt | 4x 5 kW EIA SUBSIDIE 6.595,5.050,inruilkorting 500,NU 4.550,4500.1052 normaal actie 12.005,9.185,inruilkorting 1.000,NU 8.185,4500.1058 normaal actie 45,5 Energie Investerings  Aftrek 14.245,10.900,inruilkorting 1.000,NU 9.900,Fornuis 6-pits + gasoven Convectieoven elektrisch Type Z7GCGL6C1H gietijzeren pandragers afm. 120x70x85 cm 6x5,5 kW branders oven 6 kW | 2/1 GN + opbergruimte Type FCF 101EZ-NL 5 standen instelbare stoomfunctie 10 plaats (1/1 GN) kerntemperatuurmeter temp.bereik: 30º tot 300ºC afm. 89x90x97 cm 400 Volt | 17,3 kW 4500.1020 normaal actie 4.270,3.270,inruilkorting 500,NU 2.770,Fornuis 4-pits + gasoven Type Z7GCGH4CGH gietijzeren pandragers afm. 80x70x85 cm 4x5,5 kW branders oven 6 kW | 2/1 GN Friteuse gas Type Z7FRGD1GF0 koude zone 1x 15 liter, incl. mand afm. 40x70x85 cm 14 kW 4530.027 normaal actie INRUIL ACTIE 6.805,3.995,inruilkorting 1.000,NU 2.995,Friteuse gas Type Z7FRGH2GFH koude zone 2x 15 liter, incl. manden afm. 80x70x85 cm 28 kW 4500.1004 normaal actie 3.400,2.605,4502.1010 normaal inruilkorting 375,NU 2.230,Friteuse elektrisch Type Z7FREH2E00 2x 12 liter, incl. manden afm. 80x70x25 cm 400 Volt |17,4 kW 3.520,actie 2.695,inruilkorting 350,NU 2.345,Friteuse elektrisch Type Z7FREH2FF0 2x 14 liter, incl. manden afm. 80x70x85 cm 400 Volt | 17,4 kW 4502.1012 normaal actie 6.150,4.705,inruilkorting 745,NU 3.960,Pastakoker gas Type Z7PCGD1KF0 24,5 liter afm. 40x70x85 cm 10,5 kW excl. manden opklapbare elementen 4502.1064 normaal actie 3.460,2.650,inruilkorting 400,NU 2.250,EMMELOORD Platinaweg 21 8304 BL Emmeloord Tel: (0527) 635 635 info@hakpro.nl AMSTERDAM De Flinesstraat 20 1114 AL Duivendrecht Tel: (020) 665 6428 amsterdam@hakpro.nl 4502.1072 normaal actie 4.545,3.480,inruilkorting 555,NU 2.925,GRONINGEN Verl. Bremenweg 10c 9723 JV Groningen Tel: (050) 318 1600 groningen@hakpro.nl ROTTERDAM Schuttevaerweg 13 3044 BA Rotterdam Tel: (010) 750 2750 rotterdam@hakpro.nl VENLO Venrayseweg 44 5928 NZ Venlo Tel: (077) 387 4242 venlo@hakpro.nl 17-22-01 Alle prijzen zijn exclusief BTW en wettelijke verwijderingsbijdragen, druk en zetfouten voorbehouden. 4509.1000 normaal 2.910,actie 2.295,inruilkorting 350,NU 1.945,VLISSINGEN Bedrijfsweg 9 4387 PD Vlissingen Tel: (0118) 493 222 vlissingen@hakpro.nl ONLINE BESTELLEN? www.hakpro.nl

We hebben de toegangstechniek opnieuw uitgevonden Bezoekers van recreatieparken, jachthavens en camperplaatsen willen maximale gastvrijheid, geen wachtrijen en effi ciënte toegang tot de accommodaties en voorzieningen. Maar ook een vlotte verkeerscirculatie, soepel parkeren èn dat onbevoegden buiten de hekken blijven. Daarom introduceert Seijsener nu SenTrance, de meest vernieuwende toegangstechniek. SenTrance vormt de ogen, oren en rechterhand van de beheerders. Het koppelt de toegangscontrole aan het reserveringssysteem. Het stuurt de hardware aan zoals slagbomen, hekwerken, tourniquets, toegangsdeuren en verlichting. Ook op onbemande camperplaatsen. SenTrance herkent kentekens en verstrekt en leest pin- en barcodes en QRcodes. Met de handige app heeft u altijd het overzicht en kunt u meteen handelen. Zo houdt u meer tijd over voor de gastvrijheid van uw bezoekers. Seijsener heeft de toegangstechniek opnieuw uitgevonden. Ga maar genieten. info@seij sener.nl Tel. 075-6810 610 sentrance.nl Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)

RECREACTIE 7 | november 2021 magazine over recreatie en toerisme focus op duurzaam ondernemen Wat is de rol van HISWA-RECRON? Slim gebruikmaken van de pop-up vergunning Lobby: duurzaamheidssubsidie voor recreatieondernemers ‘Vogelnestje’ speelt in op vergeten doelgroep: de stelletjes

Dé specialist in de bouw van sanitaire units van hoge kwaliteit Maatwerk dat volledig aan uw wensen voldoet Volledige ontzorging van ontwerp tot sanitaire installatie Innovatieve milieu- en energiebewuste oplossingen Onderhoudsvriendelijke en duurzame materialen Units zijn schakelbaar, fl exibel en verplaatsbaar mobielbouw.nl biedt u nog veel meer informatie 16 - 18 NOVEMBER 2021 Wij staan voor u klaar! Ook dit jaar staan wij op de Recreatie Vakbeurs in Hardenberg. Bezoek onze stand en laat u verrassen door ons actuele aanbod! Evenementenhal Hardenberg F.A. Molijnlaan 28 8071 AG Nunspeet DÉ RECREATIE BEDRIJFSMAKELAAR Tel: 0341 - 25 23 63 www.vandeloosdrechtrbm.nl

AL MEER DAN 40 JAAR UW MAKELAAR EN TAXATEUR VAN RECREATIEBEDRIJVEN colofon voorwoord Hoofdredactie: HISWA-RECRON, Marike Rosier, communicatie@hiswarecron.nl Eindredactie: Maarten Bokslag, www.bokslag.com Redactiecommissie: Martin Maassen, Jarin van der Zande, Wanda van Eck, Jeff rey Belt Aan dit nummer werkten mee: Jaap van Sandijk, Rutger van de Maat, Rosanne de Groot, Ditta van Ekris, Max de Krijger Vormgeving: Jessica Dales, Dock35 Media Coverfoto: Landal GreenParks Bladmanagement: Dock35 Media, Sjoerd Franssen Advertenties: Dock35 Media, Martijn Penning, (0314) 355 826, martijn@dock35media.nl Druk: Senefelder Misset Doetinchem B.V. Abonnementen: HISWA-RECRON, Storkstraat 24, 3833 LB Leusden, communicatie@hiswarecron.nl, (033) 303 9700 ,65 euro per jaar. 32,50 euro voor studenten en medewerkers van recreatie-bedrijven. Gratis voor HISWA-RECRON-leden, overheden en pers. Als vakblad hanteren wij de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er vanuit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Oplage: 4.400 exemplaren. De samenstellers hebben de grootst mogelijk zorgvuldigheid betracht. Noch HISWA-RECRON, noch redactie, noch auteurs aanvaarden enige aansprakelijkheid bij eventueel voorkomende fouten. Marike Rosier Manager Communicatie Duurzaam? PARTNERS IN BUSINESS: KENNISPARTNERS: Deze Recreactie heeft als thema ‘duurzaamheid’. Maar wat is duurzaamheid eigenlijk? Duurzaam betekende vroeger dat iets lang mee ging. Sinds eind jaren ‘80 is een duurzame ontwikkeling een ontwikkeling die voorziet in de behoefte van de huidige generatie, zonder de behoeften van toekomstige generaties, zowel hier als in de rest van de wereld, in gevaar te brengen. Aldus de VNcommissie Brundtland (1987). Simpeler gezegd: het zorgen voor evenwicht tussen mens, milieu en economie om de aarde niet uit te putten. Voor nu en later. Zelf sta ik hier helemaal achter, maar ben ik in de praktijk wel duurzaam bezig? Ik heb zo mijn twijfels. Ik vloog dit najaar met mijn dochter naar Barcelona, verpak mijn brood soms nog in plastic zakjes en weet nooit in welke bak ik een lege chipszak moet gooien. Aan de andere kant hebben we deze zomer zonnepanelen op het dak van ons huis laten leggen, douche ik veel korter dan vroeger, heb ik in elke boodschappentas herbruikbare groentezakjes, koop ik regelmatig biologische producten en neem ik vaak de fi ets of wandel ik, in plaats van de auto te pakken. Ik denk dat ik de perfecte persoon zou zijn voor de ‘proeftuin van duurzaamheid’ waar de heren van Facet het over hebben op pagina 28. Onze branche zou mensen tijdens hun vakantie of uitje kunnen laten ervaren wat bepaalde duurzame maatregelen nu écht betekenen. Zo gaat duurzaamheid leven en gaat de gast een ervaring rijker naar huis. Op deze manier kan duurzaamheid een intrinsieke motivatie worden, in plaats van een opgelegde actie. Ik zou dan zelf graag met manlief eens naar het knusse duurzame Vogelnestje op Camping Sint Maartenszee gaan. In onze nieuwe rubriek ‘In beeld’ zie en lees je wel waarom. Veel leesplezier! 07-2021 | Recreactie 5

Draadloze beheersystemen elektra(verbruik) • verwarming • melders Nieuw ICY Campsite Management ICY Marina Management www.icy.nl Bezoek ons op de Recreatievakbeurs in Hardenberg - 16-18 november, Standnummer 226 ICY Accommodation Management Bespaar veel energie inhoud Informatief Mens & bedrijf 08 14 34 37 39 41 Onder de aandacht Kort nieuws uit de branche Coverstory De branchevereniging als aanjager van duurzaam ondernemerschap Kennis delen Stappenplan helpt ondernemers bij duurzaam ondernemen Kennis delen Slim gebruikmaken van de pop-up vergunning Vakinfo Duurzaam inkopen van kleininventaris PN Een overzicht van de laatste innovaties 13 22 28 24 31 In beeld Een knus Vogelhuisje voor stellen De visie Facet: ‘Verduurzaming is altijd maatwerk’ Opinie De stelling De recreatiesector loopt voorop qua duurzaamheid Belangenbehartiging Lobby vóór het stimuleren van duurzaamheid, tégen beperkende belastingen Column RecreAnders 07-2021 | Recreactie 7

onder de aandacht Subsidie verduurzaming mkb Tot 30 september volgend jaar kunnen mkb-ondernemers zich inschrijven voor de Subsidieregeling Verduurzaming MKB (SVM). De subsidie is bestemd voor advies over, en ondersteuning bij het verduurzamen van bedrijfspanden of de bedrijfsvoering. Met de subsidie kan een gespecialiseerde adviseur worden ingehuurd voor energieadvies op maat. Er is ook subsidie voor uitvoering van de plannen. De regeling van het ministerie van EZK is bedoeld voor kleinere ondernemingen, die niet de wetHISWA Jachthaven Symposium Dit jaar vindt de negende editie van het HISWA Jachthaven (Marina) Symposium plaats op 18 november. Dit is op de derde en laatste dag van vakbeurs Metstrade in RAI Amsterdam. Het symposium richt zich op marktontwikkelingen voor jachthavens in Nederland. Gastvrijheid is het centrale thema. De sprekers gaan dieper in op het hoofdthema, gevolgd door een discussie met het publiek. www.hiswarecron.nl/jachthavensymposium telijke plicht hebben energiebesparende maatregelen door te voeren. Volgens de criteria: mkb-ondernemingen tot 250 werknemers (fte) en een jaaromzet van maximaal € 50 miljoen, die meerdere bedrijfspanden hebben en niet onder de wettelijke energiebesparingsplicht (EML) vallen. www.rvo.nl (zoekterm: svo) Naam Droomparken verdwijnt Anderhalf jaar geleden nam EuroParcs Droomparken over. Nu wordt bekend dat de naam Droomparken verdwijnt, om eenduidig en slagvaardig naar buiten te kunnen treden. De snelgroeiende recreatieketen ondersteunt dat met een nieuw logo en een nieuwe website. Het nieuwe logo straalt oer-Hollands ondernemerschap uit, zo stelt EuroParcs. Door de kleuren oranje en blauw (naar het Delfts blauw), maar ook door de afbeelding van een tulp. “We willen als een groot sterk merk Europa veroveren en daar past deze krachtige, maar bovenal sympathieke identiteit bij”, stelt Martin de Boer van EuroParcs. Nieuw Quriospark in Gulpen Roompot opende 1 september een nieuw Quriospark in Gulpen. Bij de bouw werd gestreefd naar een zo klein mogelijke ecologische voetafdruk. Bij de bouw werd zoveel mogelijk gebruikgemaakt van duurzame bouwmaterialen en er is vooral met in Nederland ontworpen en geproduceerde producten gewerkt. Tijdens de bouw is ook veel aandacht besteed aan de flora en fauna van het Zuid-Limburgse heuvelland. De architect heeft alle nieuwe woningen bijvoorbeeld voorzien van kleine uitsparingen. De vleermuizen hebben die nieuwe gastenverblijven ondertussen ook al gevonden. 8 Recreactie | 07-2021 Foto: Metstrade Verduurzamen met Innoverde Recreatie Vakbeurs vol inspiratie Het kan weer: op 16, 17 en 18 november vindt in Hardenberg de Recreatie Vakbeurs plaats. Er zijn maar liefst 258 exposanten die al hun nieuwtjes en ontwikkelingen tonen. HISWA-RECRON is met een stand aanwezig op de beurs en bovendien betrokken bij heel veel kennissessies. Drie dagen lang kunnen recreatieprofessionals hun kennis bij laten spijkeren door experts uit de sector. Schuif aan bij een van de inspirerende sessies in het Kennistheater en de Recreatie Studio. Aan de orde komen de laatste ontwikkelingen in online marketing, de toekomst van de recreatiesector en financiering. De sessies gaan onder meer over cybersecurity, dynamic pricing en de Green Key als marketingtool. Maar ook over digitale marketingtrends, Innoverde, nieuwe legionella-wetgeving en het borgen van competities en kennis in het familiebedrijf. Te veel om hier op te noemen. Kijk op de website bij ‘programma’. www.recreatie-vakbeurs.nl Studenten van hogeschool Saxion werken al enkele jaren samen met HISWA-RECRON aan een website waar ondernemers duurzame en circulaire oplossingen kunnen vinden voor het vakantiepark. Via een subsidie van Gastvrij Overijssel werd het voor onderzoekers van Saxion mogelijk om de ontwikkelde ‘website under construction’ te testen bij een aantal ondernemers. Daarbij kwamen ook vragen aan de orde als: - Hoe duurzaam is onze sector nu eigenlijk? - Op welke manier kunnen we de ondernemer ondersteunen in het verduurzamingsproces? De uitkomsten van dit onderzoek zijn tijdens een kennissessie bij Camping De Pallegarste gepresenteerd. In de kennisbank van hiswarecron.nl is een artikel opgenomen van Rolf Nijdam, onderzoeker aan hogeschool Saxion, waarin hij nader ingaat op de resultaten. www.hiswarecron.nl (zoekterm: duurzaamheidsplatform) Duurzame vakantieparken in Epe In de gemeente Epe wordt het Fieldlab Energietransitie Duurzame Vakantieparken uitgevoerd bij Camping de Wildhoeve en RCN de Jagerstee. Tientallen studenten van hogeschool Saxion doen onderzoek naar de opbrengst van verduurzamingsmaatregelen op beide bedrijven. In het eerste jaar van dit pilotproject worden er concrete onderdelen in kaart gebracht waar de twee campings aan kunnen gaan werken. Bijvoorbeeld aan veranderingen van energiebronnen en infrastructuur. Of aan energiebesparing door efficiënte apparaten in te zetten en gebouwen beter te isoleren. Uiteindelijk is het de bedoeling dat de twee vakantieparken inzicht krijgen in concrete besparingen en verbeterpunten. Maar het fieldlab heeft ook een groter doel: regionale of zelfs landelijke kennisontwikkeling. 07-2021 | Recreactie 9 Foto: Shutterstock

Bezoek ons op de Recreatie Vakbeurs in Hardenberg op 16, 17 en 18 november / stand 109 onder de aandacht Duurzame menu’s Voor een duurzame omgang met de aarde zullen wij voedsel wereldwijd anders moeten verbouwen, verwerken, transporteren en consumeren. Dat stellen duurzaamheidskeurmerk Green Key en Greendish. Daarom hebben zij afgesproken samen te gaan werken aan planet proof menu’s voor de horeca. Zo willen zij inspelen op de groeiende vraag naar gezond en duurzaam voedsel. Het menu dat Green Key en Greendish ontwikkelen houdt rekening met de toekomst van mens, dier en planeet. “Door de handen ineen te slaan met de Green Key vergroten we onze gezamenlijke impact en kunnen we horecaondernemers nog beter ondersteunen in hun transitie naar duurzaam en gezond”, stelt Joris Heijnen, directeur van Greendish. “Door als voedselaanbieder een duurzaam menu aan te bieden, voldoe je aan de veranderende vraag van de klant én blijf je toekomstbestendig.” Verplicht laadpalen plaatsen Met de opkomst van het elektrisch rijden en varen ontstaat er ook meer behoefte aan laadpalen. Niet alleen in steden, maar ook bij recreatiebedrijven en jachthavens. Het is nu al verplicht bij nieuwe of te renoveren utiliteitsgebouwen (gebouwen zonder woonbestemming), waaronder havengebouwen, recreatiegebouwen en receptiegebouwen, een laadpaal te plaatsen als er minstens 10 parkeerplaatsen zijn. Per 1 januari 2025 geldt deze plicht ook voor bestaande gebouwen met 20 (of meer) parkeerplaatsen. De verplichting is vastgelegd in het Bouwbesluit en er moet bij de ontwikkeling van bouwplannen rekening mee worden gehouden. De regeling omvat overigens meer voorwaarden en regels dan hier beschreven. Kijk voor het overzicht in de HISWA-RECRON kennisbank. www.hiswarecron.nl (zoekterm: laadpalen) Nieuwe VeBON norm 5.0 In juli 2021 heeft de VeBON-norm een update gekregen. De kwaliteitscommissie van VeBON heeft er veel aandacht aan besteed om de norm 5.0 weer helemaal te laten passen bij de meest recente ontwikkelingen, in samenspraak met de TÜV. In de norm is een mutatieblad opgenomen, dat puntsgewijs beschrijft wat de belangrijkste wijzigingen zijn. Q-Consult is inmiddels druk bezig om de praktijkaudits voor dit jaar te plannen. Daarbij worden de ondernemers zoveel mogelijk geholpen met de nieuwe norm. Het kan zijn dat nieuwe zaken in de norm staan waarop je als bedrijf niet hebt kunnen anticiperen in de bedrijfsvoering, hier wordt dan een passende oplossing voor gezocht. De bedrijven die dit jaar geen HCA (hercontrole-audit) hoeven te ondergaan komen volgend jaar aan de beurt. Zo zorgt VeBON dat alle leden binnen een jaar gecertificeerd zijn onder de nieuwe norm. 07-2021 | Recreactie 11 Foto: Wanda van Eck Foto: Shutterstock

Dichtbij je branche Jouw recreatie accountant Overal dichtbij Persoonlijk in de omgang met klanten en professioneel als het om vakkennis gaat. Alfa Accountants en Adviseurs is voor jou een partner in het ondernemerschap. Wij willen jouw bedrijf, jouw branche en uitdagingen van dichtbij meemaken. Vanuit een landelijk actieve organisatie met meer dan 1000 specialisten in accountancy en bedrijfsadvisering, maar met een kantoor bij jou om de hoek. In jouw omgeving en werkgebied zijn wij op ons best. We voelen ons sterk betrokken bij en geloven in de kracht van het lokale midden- en kleinbedrijf. Daar weten we dan ook alles van. Ontdek het zelf en neem contact op met een Alfa-kantoor in de buurt of kom ons bezoeken op de Recreatie Vakbeurs in de Evenementenhal Hardenberg op 16,17 en 18 november. Alfa Accountants en Adviseurs Anders Celsiusstraat 3 7442 PB Nijverdal 088 2532750 nijverdal@alfa.nl www.alfa.nl onder de aandacht RecreAnders Nieuw in dienst: Charlotte de Baat Charlotte de Baat (30) is in oktober bij HISWA-RECRON gestart als (junior) manager recreatie. “In deze functie komt mijn affiniteit met de branche en mijn achtergrond als bestuurskundige mooi samen”, vertelt zij. De Baat werkte voorheen als beleidsmedewerker bij de gemeente Ede, waar zij ook woont. In die baan leerde zij het ambtelijk apparaat van de gemeente goed kennen, wat haar zeker van pas komt in haar nieuwe functie bij HISWA-RECRON. “Ik hou veel van reizen en vind het geweldig dat ik nu een bijdrage kan leveren aan de recreatiesector”, vertelt zij. De Baat gaat voornamelijk aan de slag voor de bedrijfsgroepen kampeer- en bungalowbedrijven, groepsaccommodaties, buitensportbedrijven en dagrecreatiebedrijven, waarbij het behartigen van de belangen van en het ontwikkelen van producten en diensten voor aangesloten ondernemers centraal staat. “Ik kijk er naar uit om ondernemers en stakeholders uit de recreatiebranche te ontmoeten en met ze samen te werken.” Charlotte de Baat c.debaat@hiswarecron.nl 033 - 30 39 719 Rutger van de Maat ondernemer Ober? Ja graag! Over een jaar of tien zitten we in restaurants, uit te leggen aan kinderen dat vroeger ook in dit soort restaurants obers liepen, in plaats van robots. “Ja, vroeger rond 2021 nog, liepen in dit restaurant obers. Niet alleen in 5-sterren restaurants.” De Nederlandse campings en vakantieparken bruisen. Maar we hebben een probleem: het werken in de sector vrijetijd is niet populair. Hoe gaan we dit oplossen? Van egoïstische private equity fondsen en vastgoedeigenaren hoeven we het niet te hebben. Waar eerdere recreatieondernemers op deze locatie hun toeristische product aanboden voor het welzijn en geluk van gasten, is dat product nu vervangen door rendementsuitkeringen. Resultaat: geen gastvrijheidsopleiding meer; wel een kweekvijver voor vastgoedbaasjes en beleggers. Geen plek voor de ober. En bedenk dan: de coronatijd heeft mensen geleerd dat niet alleen koopkracht gelukkig maakt, maar juist Altios: klantvriendelijke ICT-oplossingen Altios Cloud Experts is een nieuwe kennispartner van HISWARECRON. Het bedrijf is gespecialiseerd in ICT-oplossingen in de recreatie en watersport. “Met dit kennispartnerschap willen wij de recreatie- en watersportbedrijven mee laten groeien met de nieuwste technologische ontwikkelingen, waarbij klantvriendelijkheid, gemak, veiligheid en ontzorging voorop staan”, stelt Gerard Mulder, directeur van Altios Cloud Experts. “Wij nemen ondernemers de ICT-zorgen uit handen.” Tijdens een kennissessie op de Recreatie Vakbeurs vertelt Gerard Mulder aan de hand van praktische voorbeelden uit de recreatie hoe ondernemers de klantvriendelijkheid in de recreatiesector kunnen vergroten door slimme toepassingen van ICT. (Recreatie Vakbeurs, 17 november, 10.30-11.00 uur in het Kennistheater) ook het dingen samen doen. Het gevolg: mensen willen wel genieten van onze sector, maar er niet in werken. En in de weekenden al helemaal niet. Suïcide, noemen gamers dat. Oftewel: je eigen graf graven. En nu? Het is de hoogste tijd om het werken in onze sector aantrekkelijker te maken. Onderzoeken geven het aan: geluk ontvang je door te geven. En dat kan op campings en vakantieparken, waar jong en oud en rijk en arm samenkomen. Het doet me denken aan: “Why do we love football? Cause on that pitch, we are all the same.” Er liggen genoeg kansen. Het is dus aan de selfmade campingeigenaren om onze branche voor de ober zó fijn te maken, dat hier het geluk gevonden kan worden door te geven. Werken aan gelijkheid en geluk, wie wil dat nou niet anno 2021? De vastgalowbaasjes zullen op de a-locaties doorgaan met rendementsgeluk. Wij dragen zorg voor de obers van de toekomst, door talenten te laten spelen in een toeristisch product dat wel gedigitaliseerd wordt, maar mét ober. 07-2021 | Recreactie 13

coverstory De rol van HISWA-RECRON Focus op duurzaam ondernemen Duurzaam ondernemen staat volop in de belangstelling. Terecht, want het hangt samen met grote uitdagingen als de reductie van stikstof en CO2 structureler in te gaan zetten voor duurzaam ondernemen. Want aandacht voor duurzaamheid en milieu past bij een sector die nauw verbonden is met de natuur. Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Ons Buiten, Landal In het Klimaatakkoord, dat in 2019 werd gesloten, is afgesproken dat Nederland in 2050 vrijwel klimaatneutraal wil zijn. Er is ook een ambitieuze tussenstap geformuleerd: in 2030 moet ten opzichte van 1990 een CO2 -reductie van 55% bereikt zijn. Veel 14 Recreactie | 07-2021 HISWA-RECRON ondernemers werken al jaren aan duurzaamheid en CO2 -reductie. De branchevereniging besloot eerder dit jaar om de leden op dat terrein nadrukkelijker te gaan ondersteunen. “De meeste bedrijven liggen middenin de natuur of bij het water en dan is het logisch dat je ook zorgt voor je omgeving”, stelt Jeffrey Belt, manager Recreatie van HISWA-RECRON. “Daarbij zijn we eerst gaan onderzoeken: waar staan we nu? . HISWA-RECRON besloot eerder dit jaar zich meer en HISWA-RECRON bouwt aan een online platform met documenten, best practices en filmpjes Om dat te bepalen hebben we de samenwerking gezocht met onderwijsinstellingen, waaronder Saxion en de HAN. Samen met een afstudeerstagiair zijn we een onderzoek gestart. De stagiair heeft met name de mening van de leden geïnventariseerd. Wat zien zij als onze rol? En hoe kunnen we de leden zo goed mogelijk faciliteren bij het verduurzamen? Daaruit kwam naar voren dat de leden vooral graag informatie willen hebben. Welke maatregelen zijn haalbaar, hoe zit het met de wettelijke regelingen? Want veel goede initiatieven verzanden in wettelijke regels en vergunningsaanvragen, die uiteindelijk maken dat iets niet van de grond komt. Of een goed initiatief valt net buiten de subsidie-regels en kan daarom niet doorgaan. Uit het onderzoek blijkt dat de leden vinden dat hier echt een rol is weggelegd voor HISWA-RECRON. Die rol pakken we graag op.” Green Key Dat gebeurt onder meer door flink in te zetten op de lobby. Bijvoorbeeld tegen extra ODE-belasting, de Opslag Duurzame Energie, die grote bedrijven bevoordeelt en het mkb juist de mogelijkheden ontnéémt om duurzaam te investeren. En vóór het openstellen van (bijna) toepasselijke subsidieregelingen. Meer over die lobby in het artikel op pagina 31 van deze Recreactie. Ook komt er een hernieuwde focus op duurzaamheidskeurmerk Green Key. Zo’n 25 jaar geleden ging dat als de Milieubarometer 07-2021 | Recreactie 15 >

DÉ VAKBEURS VOOR DE GEHELE RECREATIEBRANCHE RRECREATIE VAKBEURS BESTEL UW TICKET! 16, 17 & 18 NOVEMBER 2021 EVENEMENTENHAL HARDENBERG WWW.RECREATIE-VAKBEURS.NL coverstory Ons Buiten heeft een duurzaam en circulair gebouw voor zwemmen en wellness van start, op initiatief van RECRON. Inmiddels is het uitgegroeid tot een toonaangevend keurmerk op het gebied van duurzaam ondernemen, met een onafhankelijke toetsing en veel inzet om ondernemers te ondersteunen. Waar het gaat om het delen van kennis komt er op de site hiswarecron.nl een aparte duurzaamheidspagina. Belt: “Daar gaan we bouwen aan een platform, we delen best practices en filmpjes. Zo willen we leden informeren, maar ook inspireren, bijvoorbeeld door te laten zien hoe anderen het aanpakken. Maar ook door informatie te geven over subsidies en voorbeelden van Kennispartners die zich bezighouden met circulariteit en verduurzaming.” Sommige bedrijven zijn al heel ver, voor andere is verduurzaming nog een vrij abstract begrip Subsidiemogelijkheden werden natuurlijk al langer onder de aandacht van ondernemers gebracht via de digitale nieuwsbrieven en de kennisbank. Ze zijn straks ook heel overzichtelijk te vinden op de duurzaamheidspagina van de site, met een link naar de kennisbank, de voorwaarden en de toelichting. Circulair bouwen Als het gaat om inspireren zijn er inmiddels voorbeelden genoeg. Zoals Ons Buiten in Oostkapelle, waar Gabriël Coppoolse en Dagmar Thomys de focus van het bedrijf de afgelopen jaren flink hebben bijgestuurd. “We hebben nu net een duurzaam en circulair gebouw voor zwemmen en wellness laten bouwen”, vertelt Coppoolse. “Het is compact en afgestemd op de aantallen gasten die wij in voor- en naseizoen hebben. Daardoor zitten we niet met overcapaciteit. Uiteraard hebben we het maximaal geïsoleerd. De binnenkant is deels bekleed met hout dat afkomstig is van oude meerpalen uit Veere. Die kunnen later, als dit gebouw ooit het veld ruimt, weer opnieuw gebruikt worden.” Bij elk bouwmateriaal is nagedacht over hergebruik en de ecologische voetafdruk. Alles is vastgelegd in een materialenpas07-2021 | Recreactie 17 poort. Zo zijn de balken van de houtskeletbouw – waarin dus CO2 is opgeslagen – in de toekomst volledig herbruikbaar. Zelfs alle schroeven staan in het paspoort en zijn opnieuw te gebruiken. Ons Buiten richt zich op bewuste gasten die open staan voor inspiratie, de natuur en de verbinding met zichzelf. Die graag thuiskomen met een bijzondere en inspirerende ervaring. Daar past ook de water- en modderspeeltuin bij, en voedselbos beplanting, die inmiddels een kwart van de camping bestrijkt. Vrijwillig of verplicht? Op het moment gaat duurzaam ondernemen nog vaak op basis van vrijwilligheid. Alleen bedrijven met een jaarlijks stroomverbruik van meer dan 50.000 kWh of een gasverbruik van meer dan 25.000 m3 hebben te maken met de verplichtingen uit de EML, de Erkende Maatregelen Lijsten. De regel schrijft voor dat energiebesparende maatregelen met een korte terugverdientijd verplicht moeten worden doorgevoerd. Het gaat dan bijvoorbeeld om het gebruik van ledlampen en bewegingsmelders. “Wij zien dat er een beweging gaande is van energiebesparing naar de plicht om aan CO2 -reductie te doen”, stelt Jeffrey Belt. “Dat gaat veel verder, want dan heb je het ook over het gebruik van materialen en producten. Haal je die van heel ver weg? Kost de >

De basis voor uw succes De Kleine Geweldenaars: Compacte en zuinige wasmachines voor uw campings of vakantieparken Miele Pr totaaloplossing voor uw organisatie op de Recreatie Vakbeurs coverstory productie veel energie? Levert het product restafval op? Dat zijn vragen die je jezelf dan kunt stellen. Voor veel bedrijven is daar nog een wereld te winnen. We willen ze hier nog meer in ondersteunen.” Landal GreenParks is een grote keten, maar toch ook voor het mkb een inspirerend voorbeeld. Landal werkt al jaren aan een duurzaam beleid en heeft inmiddels voor alle parken (zowel de eigen parken als die van franchisenemers) de gouden Green Key behaald. “Maar op onze eigen parken gaan we ook over de investeringen. Dan kunnen we veel meer bereiken”, vertelt Jerôme de la Chambre, manager duurzaamheid van Landal GreenParks. “Bij de franchiseparken kunnen we enkel suggesties doen. Dat doen we door een soort ‘menukaart’ op te stellen met duurzame Landal heeft een ‘menukaart’ met duurzame investeringen voor franchisenemers ava SUSTAINABILIT MENU L IT Duurzaamheid zit in ons DNA. Om onz inspanningen op elkaar af te stemmen en ze n en de volgende stap te zetten, hebben we vier impactgebieden geïdentificeerd waar we ons de komende jaren op willen gaan rich Dit menu helpt je daarbij en dient als one-stopshop voor de sustainability reis op jouw park. Elk initiatief draagt bij aan minimaal één van d impactgebieden. Eet smakelijk en laat het ons weten als je vragen hebt! n e e v w on e vier rich ric one-stopuw park. t h uw één t he Jouw Landal Sustainability team NAGERECHTEN UILENKASTEN EN VOGELHUISJES Het plaatsen van nestkasten voor uilen en andere vogels vormt jouw natuurlijke ongediertebestrijdingsdienst. Voor zangvogels staan (eiken) rupsen op het menu en uilen maken het leven voor muizen en ratten zuur. Naast kostenbesparingen kun je ook nachtsafari’s aanbieden (uilen) en ontvang je bovendien gratis fluitconcerten. Dat is wat extra biodiversiteit voor je doet! WORKSHOP VOEDSELVERSPILLING ENERGie Een van onze grootste impacts, is ons ener We moeten minder CO2 ons ener uitstoten en onz nemen bij het stoppen van klimaatver schakelen van fossiele naar hernieuwbar onze energiebehoefte te beperken en z wekken, dragen we bij aan het Klimaa uwbar onnen, en zelf gie op te maa arijs. ons n o ver uw maa BIODIVERSITEIT De natuur is erg goed voor ons en daar liefde wat terug. Onze parken liggen mid maken deel uit van wie wij zijn. Door te ondernemen en naast onderdak te bied dieren, planten en insecten zich ook thuis dragen wij bij aan de veerkracht van onz omgeving. Zonder natuur geen Landal d n mid daa or en actie te bied e gasten, or o te te k thuis an onz tuurlijk daarom werken we samen met moed EDUCATIE We hebben de wereld niet van onze oud haar geleend van onze kinderen. Door partners en de kinderen op onze park over het belang van duurzaamheid, r verandering voor de toekomst. Wij voorzien in in bieden een handelingsperspectief aan alle stak e ou oor aan d, s d, samen ver voo oor ark , r arke , re we Landal GreenParks en de wereld, samen ver voorzien in in AFVAL We leven op een eindige wereld met eindige br dat betekent dat we twee keer na denk t eindige br t ei spullen weggooien. Als we spullen weggooien, moeten we ervoor zorgen dat we zoveel mogelijk waar behouden. Daarom willen we, samen met onz onderhoudsafdelingen en F&B outlets, pr afval te genereren, beter te scheiden e den weg ijk en we ijk ets weggooien, moeten we ijk waar aarvan en met onz en en ets, pr er en m denken voordat we k th an o dal ede th an o dal arks, ede STROBALEN TUIN Tuinieren op stro heeft een aantal voordelen: doordat de planten op de strobalen groeien, ben je niet afhankelijk van de bodem en hebben onkruid en bodemziekten weinig kans. Hommels en wilde bijen daarentegen profiteren van het stro, omdat ze een natuurlijke schuilplaats vinden. MEER INFORMATIE? www.landal.com/sustainability of mail naar: sustainability@landal.com Wil je meer weten over duurzaamheid? Scan dan de QR Code om onze E-Learning te volgen. • Verbetert biodiversiteit • Edutainment voor onze gasten • Goed sustainability verhaal Meer info Materiaal € 300 n m o en z n onz ver randering energieverbruik. onz nz twoort s ene erbruik. Het creëren van bewustwording over voedselverspilling is de eerste stap naar gedragsverandering. Via deze workshop breng jij je medewerkers op de hoogte met tips & tricks om voedselverspilling tegen te gaan. DE VOEDSELBANK / TOO GOOD TO GO Vo D O Voedselverspilling tegengaan en mensen die het minder hebben een atsoenlijke maaltijd aanbieden, daar dragen we graag ons steentje aan bij. Neem contact op met je plaatselijke voedselbank en verzoek je gasten om producten met een lange houdbaarheid bij het vertrek in te leveren. me fat dra Verkoop bovendien de producten die tegen THT-datum aanzitten via de simpele App van Too Good To Go. Verpak eenvoudig je onverkochte goederen in ‘Magic Bags’ en verkoop ze (in plaats van weg te gooien). Verdien geld met het tegengaan van verspilling en verbind je met je lokale gemeenschap. • Bestrijdt voedselverspilling • Verbetert de marges • Goed sustainability verhaal • Verhoogt bewustzijn over voedselverspilling Neem contact op via mail voor meer info Meer info (Foodbank) Meer info (TGTG) • Bespaart geld • Vergroot bewustwording onder werknemers Meer info Prijzen op aanvraag • Vermindert overlast van muizen en rupsen • Edutainment voor onze gasten • Verbetert biodiversiteit Meer info Vanaf € 15 / stuk TAINABILITY MENU T A U Daarmee gebruiken we veel minder zeep, we besparen op wegwerpfl essen en er is geen transport nodig om die fl essen naar onze parken te brengen. Omdat wij er zelf al zoveel hebben afgenomen, zijn die ozon-apparaten nu voor een gunstige prijs ook te koop voor onze franchisenemers.” Prijzen op aanvraag Concreet maken Sommige bedrijven zijn al heel ver, voor andere is verduurzaming nog een vrij abstract begrip. Belt: “We maken dat onder meer concreet door workshops te geven voor ondernemers over het circulair maken van je producten en diensten. Dat gaat onder meer samen met Saxion Hogeschool, die in het project Innoverde (zie ook pagina 9, red.) heel veel best practices bijeen heeft gebracht. Daarmee wordt duurzaam ondernemen concreet, want je ziet daar al heel snel wat voor jouw bedrijf gaat werken, en wat niet.” Die informatie en inspiratie voor ondernemers wordt komend jaar op meerdere vlakken ontwikkeld. Ondanks de huidige inspanningen loopt HISWA-RECRON niet echt voorop, als het gaat om een branchebreed duurzaamheidsbeleid, geeft Jeffrey Belt toe. “De afgelopen jaren is de aandacht naar andere zaken gegaan, zoals de coronacrisis. Maar nu zijn we goed op weg. Als branchevereniging pakken we door met een eigen visie op duurzaamheid. Die geeft richting aan ons beleid en zo kunnen we ondernemers nog beter ondersteunen. Want één ding is zeker: van overheidswege zullen de eisen aan bedrijven de komende jaren worden aangescherpt. Maar ook vanuit de gast zal er meer vraag zijn naar een duurzaam verblijf of activiteit. Wij helpen ondernemers om daarmee om te gaan. En ik hoop dat we onze leden kunnen inspireren om nog een paar stappen verder te gaan, omdat er veel kansen liggen voor ondernemers.” investeringen. Die hebben we op onze eigen parken ontwikkeld in de vorm van pilots en daarna komt de beproefde techniek ook beschikbaar voor de franchisenemers.” Biovergister Er lopen op het moment diverse pilots om die menukaart te vullen. Zoals op Landal Hoog Vaals, waar solar tubes worden gebruikt voor de productie van warm water. “Wanneer de proef slaagt hebben die bungalows met een beperkte investering 80% minder gas nodig”, stelt De la Chambre. Opvallend is de innovatie op Landal Landgoed ‘t Loo, waar een biovergister is geplaatst. Alle etensresten van het restaurant worden daarin gegooid. De biovergister mengt ze met bacteriën en die zorgen voor een gistingsproces, waarbij methaan, het hoofdbestanddeel van aardgas, vrijkomt. “Per 3 kilo voedsel komt er een kuub aardgas vrij”, stelt De la Chambre vast. Nu wordt gekeken naar toepassing op de andere Landal-parken. Voorwaarde is onder meer dat er een zwembad is, dat met die grote hoeveelheid biogas verwarmd kan worden. Een ander voorbeeld is het schoonmaken met ozonwater, dat sterk ontsmettend werkt. “We gebruiken het inmiddels op al onze eigen parken”, vertelt De la Chambre. “Je heb een apparaat nodig dat ozonwater maakt. Dat tappen we in hervulbare fl esjes. Onderzoek Nick van den Berg, student aan de Hogeschool Arnhem-Nijmegen (HAN), deed zijn afstudeerstage Bachelor Bedrijfskunde bij HISWA-RECRON. Hij onderzocht ‘De rol van een branchevereniging bij de verduurzamingstransitie van sectoren’. Aan HISWA-RECRON adviseert de onderzoeker: 1. Stel een visie vast op het thema duurzaamheid 2. Creëer bewustwording bij ondernemers 3. Creëer een online duurzaamheidsplatform 4. Maak best practices en quick wins inzichtelijk en communiceer ze 5. Maak subsidies inzichtelijk en initieer innovatieprojecten 6. Stimuleer (duurzaamheids)keurmerken Green Key, Blauwe Vlag en HISWA Certifi ed Yacht Service 7. Voer vervolgonderzoek uit naar het gebruik van instrumenten. 07-2021 | Recreactie 19

Complete inventarispakketten voor uw recreatie woningen. Er wordt momenteel veel geïnvesteerd in het plaatsen van nieuwe accommodaties voor uw gasten. Om uw gast de allerbeste vakantie beleving te geven, is het van groot belang dat in de accommodaties alles tot in puntjes geregeld is. Natuurlijk staat er een goede bank, een lekker bed en waarschijnlijk hangen er zelfs al een mooie paar schilderijen aan de muur. Maar heeft u ook al nagedacht over de artikelen voor in de keuken, op de tafel, in de slaapkamer en op het terras? Wilt u deze in een basis of juist een luxe uitvoering? Marindex stelt volgens uw wensen een compleet inventarispakket samen, waar alle woonbehoeften in één pakket per accommodatie compleet geleverd worden. Hierdoor bespaart u veel uitzoekwerk doordat u niet meer van winkel naar winkel hoeft te rijden, alle webshops hoeft door te pluizen en één of meerde grote verzamel pallets hoeft uit te zoeken. U besteld uw eigen samengestelde pakket binnen 1 minuut via onze webshop. Heeft u binnenkort nog meer nieuwe accommodaties? Marindex heeft het pakket online voor u opgeslagen zodat ook hier straks dezelfde artikelen gebruikt worden. Zodra uw accommodaties in gebruik worden genomen, gaan er helaas toch wel eens wat artikelen stuk. Marindex zorgt ervoor dat u zonder lange zoektocht weer dezelfde items kan bestellen als eerder geleverd. Deze artikelen vind je namelijk terug in uw persoonlijke bestellijst, hierdoor heeft u nooit meer 2 verschillende wijnglazen in het keuken kastje staan. Wilt u ook een compleet inventaris pakket samenstellen? Neem dan contact op met een van de specialisten bij Marindex via: www.marindex.nl of bel direct 0182-511 511 Marindex B.V. Stationsplein 8a 2802 AK, Gouda Complete inventarispakketten voor uw recreatie woningen. Er wordt momenteel veel geïnvesteerd in het plaatsen van nieuwe accommodaties voor uw gasten. Om uw gast de allerbeste vakantie beleving te geven, is het van groot belang dat in de accommodaties alles tot in puntjes geregeld is. Natuurlijk staat er een goede bank, een lekker bed en waarschijnlijk hangen er zelfs al een mooie paar schilderijen aan de muur. Maar heeft u ook al nagedacht over de artikelen voor in de keuken, op de tafel, in de slaapkamer en op het terras? Wilt u deze in een basis of juist een luxe uitvoering? Marindex stelt volgens uw wensen een compleet inventarispakket samen, waar alle woonbehoeften in één pakket per accommodatie compleet geleverd worden. Hierdoor bespaart u veel uitzoekwerk doordat u niet meer van winkel naar winkel hoeft te rijden, alle webshops hoeft door te pluizen en één of meerde grote verzamel pallets hoeft uit te zoeken. U besteld uw eigen samengestelde pakket binnen 1 minuut via onze webshop. Heeft u binnenkort nog meer nieuwe accommodaties? Marindex heeft het pakket online voor u opgeslagen zodat ook hier straks dezelfde artikelen gebruikt worden. Zodra uw accommodaties in gebruik worden genomen, gaan er helaas toch wel eens wat artikelen stuk. Marindex zorgt ervoor dat u zonder lange zoektocht weer dezelfde items kan bestellen als eerder geleverd. Deze artikelen vind je namelijk terug in uw persoonlijke bestellijst, hierdoor heeft u nooit meer 2 verschillende wijnglazen in het keuken kastje staan. Wilt u ook een compleet inventaris pakket samenstellen? Neem dan contact op met een van de specialisten bij Marindex via: www.marindex.nl of bel direct 0182-511 511 Marindex B.V. Stationsplein 8a 2802 AK, Gouda

in beeld Luxe, romantiek en geborgenheid Knus Vogelnestje voor stellen Camping Sint Maartenszee in Noord-Holland is vorig jaar begonnen met het verduurzamen van het bedrijf. Met het Vogelnestje, een duurzame en romantische accommodatie voor stellen, mikt het bedrijf op een gat in de markt. “Onze sector heeft nauwelijks aanbod voor deze doelgroep.” Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: Ditta van Ekris 22 Recreactie | 07-2021 Bij het woord vogelnestje denk je al gauw aan een accommodatie ver boven de grond. Maar dat is een vergissing als het gaat om de nieuwe verblijven van Camping Sint Maartenszee, zegt eigenaar Hotze Richter. “Wij associëren het met knusheid en gezelligheid, niet per se met een verblijf in een boom.” Richter beschikt sinds enkele maanden over zeven Vogelnestjes en wil er uiteindelijk vijftig, in verschillende varianten. Het Vogelnestje is onder de productnaam STAYin Sunrise ontworpen en geproduceerd door het Eindhovense Greenscape Concepts, dat in 2012 voor stichting De Groene Koepel de duurzame trekkershut Trek-in ontwierp. Op verzoek van Richter bewerkte Greenscape Concepts het model Trek-in Arrow tot het Vogelnestje. “Hotze wilde meer luxe, een hotelbeleving, natuurlijk in combinatie met een honderd procent duurzame uitvoering”, vertelt Marijke van der Grinten van het ontwerpbureau. Van alle gemakken voorzien Het resultaat mag er zijn. De romantische accommodatie is van alle gemakken voorzien, zoals vaatwasser, koelkast, airco, wifi, smart-tv met Bose soundbar en een Nespresso-apparaat met duurzame cups. De elektrische doorstroomboiler zorgt ervoor dat er alleen water wordt opgewarmd wanneer er vraag naar is. De gevel- en dakopbouw van het Vogelnestje zijn gemaakt van thermisch gemodificeerd vurenhout. “Hout creëert niet alleen een authentieke beleving, het heeft ook een hoge isolatiewaarde, zodat het verblijf het hele jaar gebruikt kan worden”, vertelt Van der Grinten. Hotze Richter vroeg ook om een andere indeling van de ruimte. “Het slaapgedeelte en de keuken wilde ik wat ruimer”, licht de recreatieondernemer toe. “Ook de bar in de keuken wilde ik wat hoger, zodat gasten nog meer van het uitzicht kunnen genieten.” Met het Vogelnestje richt de ondernemer zich op een marktsegment dat er bij recreatiebedrijven bekaaid af komt: de stelletjes. “Onze sector richt zich vooral op gezinnen en families. Voor gasten die met zijn tweetjes komen hebben wij – in tegenstelling tot de hotellerie – een mager aanbod. In dat gat springen wij met onze Vogelnestjes.” 07-2021 | Recreactie 23

de stelling Stelling: de recreatiesector loopt voorop qua duurzaamheid De Stelling is een nieuwe rubriek in de recent vernieuwde Recreactie: elke aflevering laten we vier mensen met kennis van de recreatiesector reageren op een stelling. Ditmaal gaat het over duurzaamheid. Ondernemers doen veel aan verduurzaming en energieneutraal ondernemen. Of valt dat toch een beetje tegen? En welke rol spelen de overheidsmaatregelen daarbij? We vroegen het aan een wetenschapper, een ondernemer, een adviseur en aan de directeur van het Green Key duurzaamheidslabel. Foto’s: Landal, Wanda van Eck Tekst: Maarten Bokslag Sasja Vermeulen Adviseur ZKA FrY Rolf Nijdam Lector Leisure Management Saxion ‘Moet je de zonnepanelen dan in het gras leggen?’ “Er zijn best veel bedrijven mee bezig, maar de sector is geen echte voorloper. Je ziet een paar koplopers en een grote groep die wat meer de kat uit de boom kijkt en vooral noodzakelijke aanpassingen doet. Het is de bedoeling dat de koplopers hun manier van werken uitdragen. Dat werkt inspirerend. Vaak wordt het duurzaam ondernemen ook door gemeenten opgelegd, bijvoorbeeld als een ondernemer nieuwbouwplannen heeft. De focus in de sector ligt meestal op energie, dus los van het gas en stroom opwekken met zonnepanelen. Dat is voor veel recreatiebedrijven lastig, want veel energiebesparende maatregelen hebben een terugverdientijd die is afgestemd op de woningmarkt, dus op 365 dagen gebruik per jaar. Bij een seizoensbedrijf is de terugverdientijd veel langer. En dan moet je nog een plek hebben om die panelen te plaatsen. Bij bungalows kan dat wel, maar bij een echte camping? Je kunt ze moeilijk in het gras leggen. Dus ik snap wel dat bedrijven nog niet op grote schaal verduurzamen. Aan de andere kant is er ook veel dat je wél kunt doen. Zorgen voor de beschikbaarheid van voldoende huurfietsen, bijvoorbeeld. Dat stimuleert je gasten om de fiets te pakken in plaats van de auto.” ‘Er is veel winst te behalen op restafval’ “Zoals de stelling er nu staat, klopt die absoluut niet. Er zijn echt sectoren die het beter doen. Maar echt slecht gaat het ook niet. Vooral de grotere ketens zijn goed bezig met verduurzaming. Maar los daarvan loopt de sector achter. Natuurlijk zijn er zelfstandige bedrijven die al heel veel doen, maar er zijn ook honderden bedrijven waar nog veel is te winnen. Dat kun je zien aan de cijfers. Uit onderzoek dat we bij Saxion Hospitality Business School hebben gedaan, blijkt dat de economische impact van de Nederlandse vakantieparken 0,26% is. Dat is dus hun bijdrage aan de economie. Als je nou het verbruik aan gas en stroom van de vakantieparken afzet tegen het geheel, kom je iets onder die kwart procent uit. Dat kan beter, maar is dus niet heel slecht. Maar als het om restafval gaat komt de sector op 0,57%. Dat moet echt veel beter kunnen. Vooral in de regionale aanpak zie ik veel mogelijkheden voor verbetering. Zo gaan Saxion, de gemeente Epe en de Cleantech Regio nu samen met RCN De Jagerstee en camping De Wildhoeve aan het werk om die volledig over te laten gaan op duurzame energiebronnen. Dat levert best practices op waar de rest van de sector zijn voordeel mee kan doen.” 24 Recreactie | 07-2021 Angelique Joosten Manager Marketing & Sales de Leistert ‘Ook zorg voor de medewerkers is duurzaamheid’ “Nee, de sector als geheel is in mijn beleving geen koploper op dit onderwerp. Tegelijkertijd realiseer ik me dat er wel individuele bedrijven zijn – en één specifi eke keten in Nederland – die heel erg goed bezig zijn. Op de Leistert zijn de afgelopen jaren echt wel stappen gezet. We zijn op allerlei vlakken bezig met duurzaamheid, maar dragen dat nog onvoldoende uit. Dat staat voor de komende winter op mijn lijstje. We hebben bijvoorbeeld overal ledverlichting en honderden zonnepanelen op het dak van één van onze restaurants. Maar duurzaamheid is meer dan energiebesparing alleen; dat is immers people, planet, profi t. Op gebied van personeelsbeleid is duurzame inzetbaarheid van medewerkers voor ons een belangrijk item. Daar werken wij continu aan. Onder meer door goede primaire arbeidsvoorwaarden, aanvullend aan de cao Recreatie, zoals de eindejaarsuitkering. Maar ook door goede opleidingsmogelijkheden. We hebben de Leistert Academy, de premium variant van RecreatieHero. Dat betekent dat we zelf cursussen kunnen bouwen en mensen heel gericht kunnen blijven opleiden. Met name de ontwikkeling van medewerkers is belangrijk voor ons, we zijn tenslotte de afgelopen acht jaar gegroeid van zo’n 18 naar 80 vaste medewerkers. Dat kan nooit als zulke zaken geen aandacht krijgen in een organisatie.” Erik van Dijk Directeur Green Key ‘Vooral de ketens doen het heel goed’ “Ooit liep de recreatiesector echt voorop als het om duurzaamheid ging. RECRON stond aan de wieg van de Milieubarometer, de voorloper van de Green Key, het objectieve duurzaamheidskeurmerk voor de vrijetijdssector. Als ik kijk naar de trend van de laatste jaren, zie ik dat de ketens het heel goed doen. Landal en Center Parcs hebben de milieubarometer voor heel veel parken al behaald en EuroParcs heeft nu ook besloten om ervoor te gaan. Maar de zelfstandige bedrijven lopen achter. De laatste jaren zijn er niet veel campings of bungalowparken met een Green Key bijgekomen. Dat betekent niet dat ze niets aan duurzaamheid doen: de Green Key is geen doel op zich, maar een hulpmiddel bij duurzaam ondernemen. We houden ondernemers op de hoogte van alle ontwikkelingen, bijvoorbeeld wet- en regelgeving. En je ziet dat consumenten duurzaamheid steeds belangrijker vinden. Maar dat kun je aan de buitenkant niet zien, of een bedrijf intelligente klimaatsystemen heeft of warmte-terugwinning uit het afvalwater. Met het objectieve keurmerk Green Key laat je zien dat je niet aan greenwashing doet, maar serieus werk maakt van duurzaam en milieuvriendelijk ondernemen. Daar zouden wel wat meer recreatiebedrijven gebruik van mogen maken. Gelukkig zet HISWA-RECRON zich ook in voor duurzaam ondernemen.” ‘Duurzaam ondernemen is veel meer dan alleen energiebesparing’ 07-2021 | Recreactie 25

BESPAAR OP BEDRIJ FSKOSTEN en spaar het milieu! WARMTE TERUGWINNING ZORGT VOOR EEN Voorlader Type: Zanussi ZLAI3 dubbelwandig rvs (18/10) rvs spoelarmen 3 wasprogramma’s: 90|120|240 seconden 2,5 liter per spoelbeurt HACCP monitoring zelfdiagnose systeem automatisch zelfreinigingsprogramma diepgetrokken naadloze bodem ingebouwde naglansdosering gegarandeerde naspoeltemperatuur van minimaal 84°C incl. borden- en koppenkorf, 2 bestekcylinders afm. 60x61x85 cm 400 Volt | 5,35 kW Doorschuiver Type: Zanussi ZHT8IELG geheel rvs (AISI304) geisoleerde bovenkap energiezuinige dubbelwandige tank capaciteit 1440 borden p/uur 3 wasprogramma's: 45|84|150 seconden extreem laag verbruik: 2 liter per spoelbeurt automatisch zelfreinigings programma afm. 75x88x227 cm 400 Volt | 9,9 kW LAGERE ENERGIEREKENING 4550.682 normaal actie 10.145,7.295,inruilkorting 1.000,NU Met maar liefst 5.000,EIA fiscale aftrek Voorlader demontabele wasarmen vervaardigd van roestvaststaal (AISI 304) 2 wasprogramma’s: 120|180 seconden 5,8 liter boiler voorzien van een grof- en fijnvuilfilter naglansinjector en zelfreinigingsprogramm incl. bordenkorf en 1 bestekcilinder afm. 60x61x82 cm 6.295,Lease vanaf 134,71 * 4550.1562 normaal Sneller Stiller Pure and ActivActive P A ti d Zuiniger Schoner ZL1 ZUC 3 3.450,actie 2.995,inruilkorting 400,NU 2.595,Lease vanaf 60,84* 4550.1550 230 Volt 2.190,1.475,Lease vanaf 36,58* 4550.606 400 Volt 2.495,1.595,Lease vanaf 39,56 * * De in deze advertentie vermelde lease tarieven zijn per maand op basis van 60 maanden en op basis van operationele lease. VA ATWA S S E R S Doorschuiver Type: Hakpro HDS80 geheel rvs (AISI 304) diepgetrokken tank met afgeronde hoeken laag verbruik: slechts 2 liter per spoelbeurt atmosferische boiler naglanspomp 3 programma's 45 | 84 | 150 sec. zelfreinigingsprogramma en automatische leegloop krachtige 12 liter boiler vulhoogte tot 44 cm incl. 1 bordenkorf + 1 bestekkorf afm. 67x76x157 cm (excl. beugel) 400 Volt | 9,9 kW 4558.911 normaal 5.458,actie 4.095,inruilkorting 745,NU 3.350,Lease vanaf 77,05 * COMBINATIE B | 120 cm | 67 cm | 4194.110 4550.653 4194.102 AFGEBEELDE Door hoge vulhoogte 44 cm, ook geschikt voor pannenkoekenborden COMBINATIE D 110 cm | 4558.913 normaal 5.563,actie | 4.250,Inruilkorting 800,4194.110 4558.010 COMBINATIE C | 4194.106 3.450,Lease vanaf 79,35* 110 cm | 67 cm | 120 cm | 4558.915 normaal 5.563,actie 4.250,Inruilkorting 800,3.450,Lease vanaf 79,35* 4194.108 4558.010 4194.112 4194.118 4558.010 4194.106 Glazenspoeler 1 wasprogramma: 120 seconden inzet voor 12 schotels 29x29x7,5 cm incl. 1 glazenkorf en 1 bestekkorf 30 korven per uur naglansinjector 230 Volt art.nr afm. cm afm. korf 4550.1500 44x50x64 38x38 cm 1.445,1.095,4550.1510 46x55x70 40x40 cm 1.570,- 1.195,EMMELOORD Platinaweg 21 8304 BL Emmeloord Tel: (0527) 635 635 info@hakpro.nl AMSTERDAM De Flinesstraat 20 1114 AL Duivendrecht Tel: (020) 665 6428 amsterdam@hakpro.nl GRONINGEN Verl. Bremenweg 10c 9723 JV Groningen Tel: (050) 318 1600 groningen@hakpro.nl ROTTERDAM Schuttevaerweg 13 3044 BA Rotterdam Tel: (010) 750 2750 rotterdam@hakpro.nl 17-03-01 Alle prijzen zijn exclusief BTW en wettelijke verwijderingsbijdragen, druk en zetfouten voorbehouden. VENLO Venrayseweg 44 5928 NZ Venlo Tel: (077) 387 4242 venlo@hakpro.nl VLISSINGEN Bedrijfsweg 9 4387 PD Vlissingen Tel: (0118) 493 222 vlissingen@hakpro.nl ONLINE BESTELLEN? www.hakpro.nl OOK LEVERBAAR MET AFVOERPOMP EN/OF DOSEERUNIT Vanaf | 120 cm | 67 cm | 110 cm | 4558.917 normaal 5.615,actie 4.295,Inruilkorting 800,4194.114 4558.010 COMBINATIE E | 180 cm 4194.106 3.495,Lease vanaf 80,39* 67 cm | 110 cm | 4558.919 normaal 5.815,actie 4.395,Inruilkorting 800,3.595,Lease vanaf 82,69* OPSTELLINGEN ZIJN OOK GESPIEGELD LEVERBAAR INRUIL ACTIE Groot afgebeeld: COMBINATIE A 1.095,Lease vanaf 27,16*

de visie Bob Kettering en Johan Drenth van Facet: ‘ Verduurzaming is altijd maatwerk’ Verduurzaming is geen sausje bovenop je bedrijfsbeleid. Het is een kernwaarde, die naast een financiële ook een maatschappelijke en marketingtechnische waarde heeft. Volgens Bob Kettering en Johan Drenth van Facet zijn er nog te weinig recreatie- en watersportondernemers die dat inzien. Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Max de Krijger Wat zonnepanelen hier en wat ledverlichting daar. Het verduurzamen van je recreatie- of watersportbedrijf lijkt op het eerste gezicht eenvoudig. Maar dat is het absoluut niet, waarschuwen Bob Kettering en Johan Drenth van Facet, ruimtedenkers in recreatie. “Verduurzaming is maatwerk, dat altijd gelinkt moet zijn aan je bedrijfsidentiteit en je doelgroep. Je kunt daarom niet verduurzamen zonder de leefstijlvinder”, zegt Kettering, verwijzend naar de tool die definieert wie je bent als ondernemer en hoe je doelgroep eruit ziet. “Dankzij de leefstijlvinder kun je trends en ontwikkelingen tot op productniveau koppelen aan je bedrijf. Zo weet je met welke producten – van verlichting tot type chalet – je je verduurzaming moet realiseren.” Verduurzamen is dus meer dan kijken naar besparingen. Kunnen jullie dat uitleggen? Drenth: “De geijkte energiebesparende maatregelen voor de woningbouw bieden niet altijd soelaas voor de watersport- en recreatiebranche. Een product als een warmtepomp bijvoorbeeld functioneert heel goed als hij 365 dagen per jaar op ge‘De branche moet ervoor lobbyen om een proeftuin voor duurzaamheid te worden en de transitie te versnellen’ lijkmatig niveau wordt gebruikt. In een recreatiewoning heb je veel pieken en dalen in gebruik en energievraag. Hierdoor verlies je het energievoordeel van een warmtepomp. Zonnepanelen voor accommodaties in een bosrijk park op de Veluwe leveren weinig op, terwijl het rendement op een camping aan de kust veel groter is. Verduurzaming is echt maatwerk.” Pakt de sector die verduurzaming voortvarend op? Kettering: “Een klein aantal spelers loopt voorop. Maar achter dat handjevol voorlopers zie je dat de spoeling wel erg dun is. 28 Recreactie | 07-2021 Veel bedrijven zitten continu in de ondernemersflow en hebben een zekere bedrijfsblindheid. Terwijl de tijd gaat dringen. De Europese Green Deal is een feit. De BENG-eisen voor Bijna EnergieNeutrale Gebouwen zijn sinds 1 januari dit jaar verplicht.” Hoe gaan jullie te werk bij het verduurzamen van bedrijven? Kettering: “Zoals gezegd is de leefstijlvinder onmisbaar. Daarnaast denken we vanuit de Trias Energetica, een beproefde strategie voor energiezuinig ontwerpen, die is ontwikkeld door de TU Delft. Eerste stap daarbij is dat je kijkt naar het beperken van je energievraag, nog vóórdat je bouwt of herbouwt. Is dat grote gebouw echt nodig? Een kleiner gebouw heeft minder isolatie nodig. De tweede stap staat voor het gebruiken van hernieuwbare- of restenergie. Tijdens de derde stap zorg je ervoor dat je je fossiele energie – als je daar écht gebruik van moet maken – honderd procent compenseert.” Verduurzamen betekent investeren in de toekomst. Hoe belangrijk is daarbij de financiële prikkel? Drenth: “Heel belangrijk. Een mooi voorbeeld is de ledlamp, die levert meteen voordeel op. Een probleem is wel, dat veel ondernemers afhaken als die financiële prikkel weg is. Terwijl verduurzaming ook een belangrijke maatschappelijke en marketingtechnische waarde heeft.” Kettering: “En juist daarmee maak je het verschil. Niet het groene keurmerk – dat heeft straks iedereen! Het is alleen jammer dat die maatschappelijke en marketingtechnische waarde van verduurzaming – in tegenstelling tot de financiële waarde – niet wordt onderzocht. Terwijl je juist met die waarden duurzaamheid als product in de markt zet.” Hoe vertaal je die duurzaamheid als product naar klinkende omzet? Kettering: “Door het schrijven van content. Vertel je eigen trotse verhaal en laat zien dat duurzaamheid meer is dan een verzameling van cijfers. Wat een ander niet kan kopiëren, is je eigen intrinsieke motivatie.” Jullie willen dat de recreatiebranche proeftuin wordt bij de verduurzaming in Nederland. Wat bedoelen jullie daarmee? Drenth: “Het is voor veel burgers onduidelijk wat de energietransitie nou echt inhoudt. En onbekend maakt onbemind. Maar stel dat een gast tijdens zijn vakantie in een klimaatneutraal chalet aan den lijve ondervindt wat de energiemaatregelen concreet voor hem betekenen. Dan gaat het voor hem leven en gaat hij met een ervaring rijker naar huis. De branche zou ervoor moeten lobbyen om proeftuin te worden om zo de transitie te versnellen. Met subsidies kunnen recreatiebedrijven worden verleid om een voorbeeld te worden in de verduurzamingsslag.” Kettering vult zijn collega aan: “Het tweede voordeel is dat de sector hierdoor weer aantrekkelijk wordt voor jonge werknemers. De aanwas vanuit het onderwijs stagneert door het negatieve imago van de branche. Met deze innovatieve voortrekkersrol zet je de sector meteen weer op de kaart als werkgever.” Facet, ruimtedenkers in recreatie Strateeg Bob Kettering en architect Johan Drenth vormen samen de directie van Facet, gevestigd in Gaanderen. Het bureau, dat zich volledig richt op verandertrajecten binnen de recreatiesector, is Johan Drenth (l.) en Bob Kettering Kennispartner van HISWA-RECRON. Facet begeleidt recreatieondernemers in hun visie voor de toekomst, ontwerpt en realiseert landschap en gebouwen en adviseert in strategisch beheer van vastgoed. 07-2021 | Recreactie 29

Uw partner voor (schoon) waterbeheer Advisering drink- en zwemwater Legionellabeheer Uitvoering monstername en analyse Testing for life 088 - 831 05 00 - info@c-mark.nl - www.c-mark.nl belangenbehartiging Lobby gericht op verduurzamen sector Gevraagd: passende regelingen voor ondernemers Om duurzame investeringen haalbaar en betaalbaar te maken voor ondernemers, is HISWA-RECRON op diverse niveaus actief in de belangenbehartiging. Daarbij gaat het om het (makkelijker) toegankelijk maken van subsidies, maar bijvoorbeeld ook om het bijsturen van contraproductieve milieubelastingen en -heffingen. Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Shutterstock, Max de Krijger “Het gaat ons erom dat duurzaamheid geen vaag begrip blijft, maar iets waar onze ondernemers mee aan de slag kunnen”, stelt Jarin van der Zande, lobbyist bij HISWA-RECRON. “We zien heel veel goede wil bij ondernemers en ook duidelijk het verlangen om ermee aan de slag te gaan. Maar soms zit de wet- en regelgeving in de weg. En de schuldenpositie van veel bedrijven is tijdens de coronapandemie toch flink verslechterd. Dat maakt dat het lastiger is geworden om duurzame investeringen te financieren.” Van der Zande geeft daarmee aan dat het post-coronatijdperk niet de meest gunstige periode is om in duurzaamheid te investeren. Om daar verandering in te brengen voert de branchevereniging lobby op diverse fronten. Zo is er de afgelopen anderhalf jaar continu aandacht gevraagd voor de tekortkomingen in het steun- en herstelpakket. “Op details hebben we veel bereikt, maar het bleef steeds een generiek pakket, dat geen sectorspecifieke steun biedt. Terwijl juist de bedrijven die zich richten op groepen dat zo hard nodig hebben. Wel zijn we heel blij met de motie van Maurits von Martels.” In die motie, die december vorig jaar werd aangenomen door de Tweede Kamer, vraagt de indiener de regering om te onderzoeken hoe mkb-ondernemers in de toeristische sector beter gebruik kunnen maken van bestaande regelingen en instrumenten die innovatie, digitalisering en duurzaamheid bevorderen. Duurzaamheidsagenda Om uitvoering te geven aan de motie stelt kenniscentrum Celth nu een duurzaamheidsagenda op voor de sector. Daarbij wordt ook een inventarisatie gemaakt: welke regelingen zijn er nu, zowel op provinciaal als landelijk niveau? Zijn die regelingen geopend voor recreatiebedrijven? En waarom wordt er dan zo weinig gebruik van gemaakt? De bedoeling van het onderzoek is, ‘Windmolens en zonneparken moeten niet ten koste gaan van de recreatie op land en water’ dat er beleid komt dat ondernemers écht stimuleert om te gaan werken aan duurzaamheid. Het onderzoek van Celth loopt nog, maar Van der Zande wil best een balletje opgooien over de mogelijke uitkomsten. “Ik denk dat het deelnemen aan die duurzaamheidsregelingen een flinke investering vraagt van de bedrijven. Daar staat tegenover > 07-2021 | Recreactie 31

belangenbehartiging dat de opbrengst niet helder is en de terugverdientijd vaak lang. Dat maakt dat de banken erg huiverig zijn om het te financieren. Daar komt bij dat de aanvraagprocedure voor ondernemers vaak complex is. Het kost ze domweg te veel tijd en dan haken ze af.” Een andere factor is, dat de meeste duurzaamheidsmaatregelen gericht zijn op het stedelijk gebied. Dan gaat het om projecten als warmtenetten en (grootschalige) zonnedaken. Die vereisen kostbare infrastructuur, die in een stad wel rendabel gemaakt kan worden. Maar in het buitengebied is dat een totaal ander verhaal, concludeert Van der Zande. “Bedrijven hebben daar te maken met erg lange leidingen voor gas en elektra. Als je dan als bedrijf all-electric wilt gaan, schiet het elektriciteitsnet volkomen tekort. De netbeheerders geven al jaren aan dat daar een belangrijke bottleneck ligt.” Ondernemersbelang Vaak gaat het in de lobby om het mogelijk maken van duurzame investeringen, maar soms ook om het tegenhouden van bepaalde maatregelen. Zo neemt Van der Zande namens HISWA-RECRON deel in de werkgroep Buitengebied, die deel uitmaakt van de nationale werkgroep RES. Die schetst de kaders voor de dertig Regionale Energie Strategieën (RES), waarin elke regio omschrijft hoe het milieudoel van 55% CO2 -reductie naar 2030 gerealiseerd gaat worden. “Het is goed dat we daarin deelnemen, want de discussie in die werkgroep gaat vooral over windmolens en de positie van de natuur. Wij hebben daar het belang van de ondernemers ingebracht. Zo trekken we de discussie breder en proberen we te bereiken dat windmolens en zonneparken niet ten koste gaan van de recreatie op land en water.” ‘Ondernemers willen graag verduurzamen, maar dan moet je ze niet hun marges afnemen’ Jeffrey Belt, manager Recreatie van HISWA-RECRON, neemt samen met VNO-MKB deel aan de energiewerkgroep die het ministerie adviseert over betaalbaarheid en uitwerking van het klimaatakkoord. Daarbij gaat het onder meer over de ODE, de Opslag Duurzame Energie, die sinds 2013 bestaat. De opbrengst wordt gebruikt om de verduurzaming te financieren. “Dat klinkt mooier dan het is”, vindt Belt. “Want ook die ODE is geen eerlijke verdeling van de rekening van verduurzaming en gaat ten koste van de investeringscapaciteit van het mkb. Omdat de energieintensieve industrie helemaal of grotendeels is vrijgesteld van de energiebelasting en ODE, drukken de stijgende lasten vooral op het mkb. Dat voelt niet rechtvaardig. Daarom hebben we samen met de energiewerkgroep een brief opgesteld voor de informateur en het komende kabinet.” Successen De lobby vanuit de energiewerkgroep levert af en toe successen op. Neem de maatregelen die vallen binnen de EML, de Erkende Maatregelen Lijsten. Grote energieverbruikers zijn verplicht die te nemen. “Aanvankelijk wilde het ministerie ook maatregelen met een langere terugverdientijd dan 5 jaar verplicht stellen. Na onze aanbevelingen is dat teruggebracht naar 5 jaar. Daarmee is het draagvlak veel groter geworden. Op dit moment is er sprake van dat per 1 juni 2023 de erkende maatregelen verdwijnen en worden vervangen door CO2 -reductie. Gemeenten zouden dan ieder afzonderlijk mogen bepalen welke eisen ze hun bedrijven opleggen. Een onzalig plan, dat enorme ongelijkheid schept tussen gemeenten. Dus nu maken we ons er binnen de werkgroep hard voor om dat voorstel aan te passen. Ons uitgangspunt is: ondernemers willen graag verduurzamen. Maar dan moet je ze niet hun marges afnemen, om dat pas een paar jaar later in de vorm van subsidies - gebonden aan allerlei voorwaarden - deels weer terug te geven. Laat ondernemers zelf bepalen hoe ze het beste in duurzaamheid kunnen investeren.” 07-2021 | Recreactie 33

kennis delen Stappenplan voor duurzaam ondernemen De breedte van het begrip duurzaamheid en het flinke pakket aan wet- en regelgeving maken het de ondernemer niet makkelijk om een concrete duurzaamheidsstrategie op te zetten. Het stappenplan van Nick van den Berg, onderdeel van zijn onderzoek ‘Een groenere branche’, is een praktisch hulpmiddel. Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: Wanda van Eck, Shutterstock Van den Berg deed het onderzoek ter afronding van zijn bacheloropleiding Bedrijfskunde aan de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen. “Doel was om in kaart te brengen waar leden van HISWARECRON behoefte aan hebben en welke kansen er liggen op het gebied van verduurzaming”, legt hij uit. “De branchevereniging wil deze behoeften en kansen gebruiken voor het maken van een strategisch plan.” Wetchecker Om te controleren aan welke duurzaamheidsregels je als ondernemer moet voldoen, heeft de rijksoverheid een ‘wetchecker 34 Recreactie | 07-2021 energiebesparing’ opgesteld. Deze is te vinden via www.rvo.nl (zoekterm: wetchecker). Stapsgewijs wordt zo gecontroleerd waar je als ondernemer aan dient te voldoen. Maar minstens zo belangrijk als het wat, is het hoe. En daarbij is het stappenplan van Nick van den Berg een goede leidraad. Het geeft aan welke generieke stappen een ondernemer kan doorlopen bij het verduurzamen van de onderneming. Dit stappenplan is getoetst bij experts in de sectoren (water)recreatie, jachtbouw en handel. Zet een stip op de horizon: waarom wil je verduurzamen? Waar ga je voor? De eerste 3 stappen zijn gericht op de eigen onderneming: waarom wil je verduurzamen, wat zijn je prioriteiten en hoe ga je de verduurzaming praktisch aanpakken? Bij stap 4 is de blik gericht op de toeleveranciers: wat kunnen zij bijdragen? Bij stap 5 gaat het bovendien om je afnemers, de gasten. Hoe draag je je beleid op zo’n manier uit dat je ook hen stimuleert om duurzaam te gaan ondernemen? Stap 1: zet een stip op de horizon In hoeverre is het noodzakelijk of wenselijk om je onderneming te verduurzamen? Wat is je belang bij het verduurzamen? Gaat het om het voldoen aan regels of om een innerlijke drijfveer? Waar sta je voor? Wat wil je met jouw bedrijf? Welke doelgroep wil je nu en in de toekomst bedienen? Stap 2: prioriteiten stellen Als je de duurzame kansen in kaart hebt gebracht, kun je prioriteiten stellen en de focus bepalen. Welke maatregelen hebben het meeste effect? Waar ga je je als eerste op richten: bedrijfsvoering, producten en diensten, een ketenaanpak of de marketing? Stap 3: verankeren in het bedrijf Als de ambitie en focus helder zijn, kunnen de plannen haalbaar gemaakt worden. De plannen moeten technisch en economisch uitvoerbaar zijn (of worden gemaakt) en er moet draagvlak zijn: zowel bij je medewerkers en gasten, als bij gemeente en omwonenden. Hoe ga je duurzaamheid vermarkten en de resultaten meten? Kun je het alleen of biedt samenwerking met andere partijen een beter perspectief? Stap 4: duurzaam inkopen Inkoopbeslissingen maken een groot verschil, als het gaat om duurzaam ondernemen. Gebruik bij voorkeur lokale partijen. Liever groente van het veld van de buurman, dan uit Afrika of Israël. Houd naast de prijs van producten en diensten dus ook rekening met milieuaspecten bij het nemen van inkoopbeslissingen. Dan gaat het ook om circulariteit: kunnen de grondstoffen die zijn gebruikt bij het maken van het product, na afloop van de gebruikscyclus weer teruggewonnen en opnieuw gebruikt worden? Stap 5: duurzaamheid stimuleren Stimuleer je ketenpartners om ook duurzaam te gaan ondernemen. Dat zijn je toeleveranciers, maar ook je collega-ondernemers en je afnemers of gasten. Heel concreet voor een (water) recreatiebedrijf: maak het de gasten mogelijk om duurzaam verantwoorde keuzes te maken, zoals het scheiden van afval. Draagvlak Het stappenplan wordt een onderdeel van de campagne van HISWA-RECRON om de leden bewuster te maken van de mogelijkheden en kansen rond het thema duurzaamheid. Draagvlak voor verduurzaming kan bereikt worden door het vaststellen van een branche-brede visie in samenwerking met leden en kennispartners, adviseert Nick van den Berg in zijn onderzoek. “Betrek belanghebbenden bij de te varen koers”, vat hij samen. Daarbij geldt in zijn algemeenheid: het is goed om te starten met maatregelen die gemakkelijk toe te passen zijn of zichzelf snel terugverdienen. Zo kun je als ondernemer met een geringe inspanning een relatief grote verbeterslag maken. Ondernemers willen maar al te graag! Op basis van literatuuronderzoek, een ledenenquête en gesprekken met experts concludeert Van den Berg dat er in de onderzochte sectoren (water) recreatie, jachtbouw en -handel nog veel winst te behalen valt op het gebied van duurzaamheid. De ondernemers willen graag, maar vinden het lastig om duurzaam ondernemen in de praktijk te brengen. Bij ondernemers is vooral behoefte aan: • Best practices en quick wins • Toegang tot subsidies • Netwerk en community van ondernemers en experts • Specifieke kennis en informatie • Duurzaamheidskeurmerken: Green Key en Blauwe Vlag 07-2021 | Recreactie 35

Specialist in chalets, stacaravans & mobilhomes Kom op uw gemak de chalets beleven! Reina Chalets Showterrein Konneweg 6b 3234 KG Tinte +31 (0)181 727 030 info@reinachalets.nl reinachalets.nl kennis delen De pop-up vergunning Pop-up camping bij Kijkduin Een vergunning voor een pop-up camping, pop-up glamping, pop-up drive-in bioscoop, pop-up picknick, pop-up terrastuin lijkt amper een probleem te zijn bij gemeenten. De pop-up initiatieven zijn ook een blijvertje, zo viel al te lezen in de Recreactie van september 2021. De ‘tijdelijkheid’ kan tot tien jaar duren. Tekst: Rosanne de Groot (Stellicher Advocaten) Foto: Lieke Esveldt Dit soort pop-up initiatieven zijn vaak in strijd met het bestemmingsplan. Wil je normaal gesproken iets realiseren dat niet strookt met het bestemmingsplan, dan staat je vaak een lang traject te wachten om de vereiste vergunningen en toestemmingen te krijgen. Hoe krijgen de ondernemers van de pop-up initiatieven dan toch zo snel zo’n vergunning? De oplossing is: een tijdelijke vergunning. Of mogen we zeggen: de pop-up vergunning? Hoe zit dat precies? Termijn Bestemmingsplannen zijn vaak jaren oud en houden geen rekening met nieuwe initiatieven. Wil je eens iets anders, dan duurt zo’n traject lang en wordt er in de tussentijd alweer een nieuw initiatief geboren. Dat frustreert vele ondernemers. Durf je initiatief daarom eens te koppelen aan een termijn. Het verkrijgen van een vergunning gaat dan vaak veel sneller, makkelijker en goedkoper. Volgens de zogenaamde ‘kruimellijst’ in artikel 4 lid 11 van Bijlage II van het Besluit omgevingsrecht (Bor) kan er relatief snel en gemakkelijk een vergunning worden verleend voor ten hoogste tien jaar, voor een initiatief dat eigenlijk in strijd is met het bestemmingsplan. Deze vergunning kan overigens niet telkens opnieuw voor de duur van tien jaar worden verleend. Het moet aannemelijk zijn dat de activiteit na de in de vergunning gestelde termijn daadwerkelijk kan en zal worden beëindigd. Hou daar dus rekening mee bij de vergunningsaanvraag. Bedenk ook Durf je initiatief eens te koppelen aan een termijn welke termijn je zou willen hanteren. Hoe langer jij namelijk jouw initiatief in strijd met het bestemmingsplan wilt uitvoeren, hoe lastiger de beoordeling voor de gemeente zal zijn. Immers: hoe korter de termijn, hoe korter de nadelige effecten voor anderen duren. Aanvraag Wil je een aanvraag indienen, dan is het raadzaam om de (beleids)regels van de gemeente te checken en bij de aanvraag in ieder geval jouw eigen belang, het algemene belang en de belangen van anderen (bijv. omwonenden) bij het nieuwe initiatief te onderbouwen. Hoe dan ook biedt de tijdelijke vergunning kansen – ook als het bestemmingsplan een bepaalde activiteit niet toestaat. 07-2021 | Recreactie 37

vakinfo Duurzaam inkopen van kleininventaris Van servies tot bestek en kleine elektrische apparaten. De zogeheten klein-inventaris van een accommodatie bestaat al gauw uit zo’n 150 artikelen. Hoe koop je die artikelen zo duurzaam mogelijk in? Duurzaamheid gaat veel verder dan alleen maar kritisch kijken naar de manier waarop producten gemaakt zijn. Kies bijvoorbeeld artikelen die bij meerdere leveranciers te koop zijn. Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Shutterstock Bij de inkoop van klein-inventaris spelen ook aspecten als vervoer, verpakking,robuustheid van materialen en trendgevoeligheid een belangrijke rol. We geven enkele tips die bij de inkoop van pas kunnen komen: - Kies een leverancier die beschikt over een breed en kwalitatief assortiment. Zo voorkom je shoppen bij een groot aantal kleine leveranciers, waardoor het aantal vervoersbewegingen toeneemt. Beperk het aantal leveranciers tot maximaal drie. Combineer ook zoveel mogelijk bestellingen bij je leverancier. - Werk samen met een leverancier die niet alle inventaris (zo’n 150 items) in bulk levert, maar één of twee dozen per accommodatie aflevert. Hiermee voorkom je aparte transportdoosjes voor alle items. Dit scheelt enorm in verpakkingsmateriaal en transport. - Kies artikelen die ook bij andere leveranciers te koop zijn. Zo voorkom je afhankelijkheid van één leverancier en hoef je bij een probleem met de leverancier je assortiment niet volledig te vervangen. Vermijd gebruikssporen Kwaliteit speelt een belangrijke rol. Kies artikelen die niet zo snel gebruikssporen vertonen. Een klassiek voorbeeld is de koekenpan. Effen coatings laten al snel zien of gasten in de pan iets hebben doorgesneden. Als je kiest voor een koekenpan met oneffen coating is dat niet zichtbaar. Hetzelfde geldt bij je keuze voor matrasbeschermers en hoeslakens: neem ook hier bij voorkeur een niet-effen patroon. - Voor de inkoop van glaswerk kies je het beste voor gehard glas. Het is net zo duurzaam, maar breekt veel minder snel dan niet-gehard glas. - Zorg ervoor dat je bestek vaatwasser-bestendig is. Het bestek moet daarvoor zijn gefabriceerd met de juiste verhouding in nikkel en staal. Het (te) snel vervangen van bestek is niet duurzaam. Kies niet voor trendy artikelen, want die moeten relatief snel worden vervangen Mijd de keuze voor trendartikelen. Daarmee voorkom je dat je artikelen snel moet vervangen. Als de trend voorbij is, kun je de modieuze borden niet meer per stuk vervangen en ben je gedwongen om een compleet nieuw servies te kopen. Met dank aan Marindex 07-2021 | Recreactie 39

productnieuws Tekst: Jaap van Sandijk Van tennisbaan naar sportfaciliteit Word je tennisbaan minder gebruikt? Dan is het wellicht tijd voor transformatie tot een sportfaciliteit. Na het reinigen van de tennisbanen wordt een ondergrond van EPDM-rubber gelegd, waarna de locatie kan worden voorzien van kleurrijke sportvelden. Deze kunnen op veel manieren worden ingericht. Bijvoorbeeld als pannaveld of voorzien van bootcamptoestellen en interactieve speel- en sporttoestellen. T: (0547) 28 94 10 I: www.yalp.nl Luxe havenlodge De havenlodge is zeer geschikt voor jachthavens met een recreatieve functie die aan toeristen accommodaties verhuren. De havenlodge beschikt onder meer over een luxe badkamer met douche, toilet, wastafel, designradiator en föhn. Verder is deze voorzien van een designkeuken en elektrische vloerverwarming. Havenlodges worden als een volwaardige boot geproduceerd en voldoen aan de richtlijnen van de Wet pleziervaartuigen. T: (085) 40 09 963 I: www.havenlodge.nl Groen licht Duurzame verlichting voor havens, camperplaatsen en recreatieparken. Dat kan met Groen Licht van Seijsener. Dit bedrijf maakt van gemaaide waterplanten, voorheen nutteloos maaisel, nu sfeervolle armaturen. Seijsener onderzoekt ook andere toepassingen van de gemaaide planten. T: (075) 68 10 611 I: www.seijsener.com Duurzame stofzuiger Met de ReFlo brengt Numatic in samenwerking met Marindex een energiezuinige stofzuiger op de markt met een heel laag wattage. Daarnaast is de stofzuiger geproduceerd van 75 procent gerecycled kunststof. De ReFlo heeft een zeer lange levensduur en verbruikt dertig procent minder energie dan een gewone stofzuiger. T: (0182) 51 15 11 I: www.marindex.nl 07-2021 | Recreactie 41

We hebben de toegangstechniek opnieuw uitgevonden Bezoekers van recreatieparken, jachthavens en camperplaatsen willen maximale gastvrijheid, geen wachtrijen en effi ciënte toegang tot de accommodaties en voorzieningen. Maar ook een vlotte verkeerscirculatie, soepel parkeren èn dat onbevoegden buiten de hekken blijven. Daarom introduceert Seijsener nu SenTrance, de meest vernieuwende toegangstechniek. SenTrance vormt de ogen, oren en rechterhand van de beheerders. Het koppelt de toegangscontrole aan het reserveringssysteem. Het stuurt de hardware aan zoals slagbomen, hekwerken, tourniquets, toegangsdeuren en verlichting. Ook op onbemande camperplaatsen. SenTrance herkent kentekens en verstrekt en leest pin- en barcodes en QRcodes. Met de handige app heeft u altijd het overzicht en kunt u meteen handelen. Zo houdt u meer tijd over voor de gastvrijheid van uw bezoekers. Seijsener heeft de toegangstechniek opnieuw uitgevonden. Ga maar genieten. info@seij sener.nl Tel. 075-6810 610 sentrance.nl Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)

RECREACTIE 6 | oktober 2021 magazine over recreatie en toerisme water en land versterken elkaar De kracht van waterrecreatie De groeipijnen van camping De Pallegarste Drents gedeputeerde Henk Brink op de bres voor ondernemers Is Lelystad Airport nog wel te stoppen?

Dé specialist in de bouw van sanitaire units van hoge kwaliteit Maatwerk dat volledig aan uw wensen voldoet Volledige ontzorging van ontwerp tot sanitaire installatie Innovatieve milieu- en energiebewuste oplossingen Onderhoudsvriendelijke en duurzame materialen Units zijn schakelbaar, fl exibel en verplaatsbaar mobielbouw.nl biedt u nog veel meer informatie t e ALTIJD OP ZOEK NAAR NIEUW AANBOD Wij zoeken en duiken diep in de markt voor een ruim en actueel aanbod. Zit u te denken aan verkoop of bent u benieuwd naar de mogelijkheden voor aankoop? Neem vrijblijvend contact op met één van onze specialisten. r www.vandeloosdrechtrbm.nl Benieuwd geworden? F.A. Molijnlaan 28 8071 AG Nunspeet Tel: 0341 - 25 23 63 www.vandeloosdrechtrbm.nl DÉ RECREATIE BEDRIJFSMAKELAAR i Al meer dan 45 jaar r G r o t e n v a a g e n a a n b o d

AL MEER DAN 40 JAAR UW MAKELAAR EN TAXATEUR VAN RECREATIEBEDRIJVEN colofon voorwoord Hoofdredactie: HISWA-RECRON, Marike Rosier, communicatie@hiswarecron.nl Eindredactie: Maarten Bokslag, www.bokslag.com Redactiecommissie: Martin Maassen, Jarin van der Zande, Wanda van Eck, Jeffrey Belt Aan dit nummer werkten mee: Jaap van Sandijk, Jeroen Kamphuis, Max de Krijger, Janine Messelink Vormgeving: Jessica Dales, Dock35 Media Coverfoto: Wanda van Eck Bladmanagement: Dock35 Media, Sjoerd Franssen Advertenties: Dock35 Media, Martijn Penning, (0314) 355 826, martijn@dock35media.nl Druk: Senefelder Misset Doetinchem B.V. Abonnementen: HISWA-RECRON, Storkstraat 24, 3833 LB Leusden, communicatie@hiswarecron.nl, (033) 303 9700, 65 euro per jaar. 32,50 euro voor studenten en medewerkers van recreatiebedrijven. Gratis voor HISWA-RECRON-leden, overheden en pers. Als vakblad hanteren wij de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er vanuit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Oplage: 4.400 exemplaren. De samenstellers hebben de grootst mogelijk zorgvuldigheid betracht. Noch HISWA-RECRON, noch redactie, noch auteurs aanvaarden enige aansprakelijkheid bij eventueel voorkomende fouten. Marike Rosier Manager Communicatie Feest Het lijkt wel een cadeautje! Hier is Recreactie met een prachtig nieuw uiterlijk. Ik ben heel trots dat het gelukt is om ons vakblad qua look-and-feel zo te verfrissen en te vernieuwen dat het weer helemaal bij de tijd is. Hopelijk ben jij net zo blij als ik met de vernieuwde Recreactie die je nu in handen hebt? HISWA-RECRON geeft twee vakbladen uit: Recreactie en HISWA Magazine. Destijds bij de fusie hebben we al besloten om beide vakbladen te behouden, omdat de lezersdoelgroepen tamelijk verschillend zijn. Vernieuwing en het realiseren van herkenbaarheid dat beide bladen van HISWA-RECRON afkomstig zijn, was wel nodig. Dus hebben we niet alleen Recreactie vernieuwd, maar komt ook het volgende HISWA Magazine met een nieuwe vormgeving uit. Als je beide bladen ziet, dan zie je ook dat het ‘een broertje en PARTNERS IN BUSINESS: KENNISPARTNERS: zusje’ van elkaar zijn. Voor wat betreft de inhoud vindt er een kleine verschuiving plaats. De ondernemers die zich bezighouden met waterrecreatie zullen steeds meer aan hun trekken komen in Recreactie. HISWA Magazine gaat zich de komende tijd nog meer richten op de techniek, jachtbouw, retail en toeleveranciers van boten en wat daar allemaal bij komt kijken. Deze eerste vernieuwde editie van Recreactie bevat onder andere het coverartikel over waterrecreatie. Wat is waterrecreatie precies? Hoe anders is het dan recreatie op het land? Het geeft een mooi inkijkje in de verschillen, maar zeker ook in de overeenkomsten. Geniet van de vernieuwde opmaak met meer wit en dus rust, van het nieuwe lettertype, van het mooie fotogebruik en natuurlijk ook van de interessante inhoud die vanaf nu nog mooier verpakt is. Zoek een rustig plekje, hang slingers op, neem een glas champagne en vier dit kleine feestje! Veel leesplezier! 06-2021 | Recreactie 5

DÉ VAKBEURS VOOR DE GEHELE RECREATIEBRANCHE RRECREATIE VAKBEURS BEZOEK DE BEURS! 16, 17 & 18 NOVEMBER 2021 EVENEMENTENHAL HARDENBERG WWW.RECREATIE-VAKBEURS.NL inhoud Informatief 08 14 31 33 35 37 Onder de aandacht Kort nieuws uit de branche Coverstory Er zijn meer overeenkomsten tussen land- en waterrecreatie dan je denkt Trends ABN AMRO ziet lichtpuntjes voor de sector Kennis delen Verkoopvoorwaarden als hulp bij het bewaken van de kwaliteit Vakinfo Wanneer verkoop je het beste je bedrijf? Productnieuws Een overzicht van de laatste innovaties 20 24 26 9 13 Mens & bedrijf De bezieling De Pallegarste groeit als kool. Toeristisch kamperen werd 33 keer zo groot! Opinie De visie Drents gedeputeerde Henk Brink op de bres voor de groepsaccommodaties Lelystad Airport Het lijkt nu vooral een prestigeproject dat erdoor gedrukt moet worden Columns Green Key RecreAnders 06-2021 | Recreactie 7 Foto: Toverland

onder de aandacht Spannend spelen in de Water Factory Op Center Parcs Erperheide werd afgelopen zomer de attractie Water Factory geopend. Een bijzondere waterspeeltuin in steam punk stijl. Denk aan Sjakie en de Chocoladefabriek, of aan de zware industrie uit de 19e eeuw met veel stoom. Het is niet alleen prachtig aangekleed, maar er klinken ook de bijbehorende geluiden. Kids beleven er een hele ontdekkingstocht en water komt uit alle hoeken en gaten. EuroParcs koopt Camping Kreekebos EuroParcs heeft Camping Kreekebos (Westkapelle) overgenomen. De camping wordt vanaf 1 november omgebouwd tot een kleinschalig vakantiepark met 36 recreatiewoningen en een groepsaccommodatie. “Het nieuwe resort is een versterking van onze positie aan de Nederlandse kust”, vertelt Andries Bruil van EuroParcs Group. “De camping ligt op zo’n honderd meter van de zee en dat willen steeds meer gasten. Voor ons zijn niet alleen de Nederlandse, maar ook de Duitse toeristen erg belangrijk. We zijn bij onze oosterburen met een eigen kantoor actief. Met steeds meer parken aan de kust versterken we onze positie als aantrekkelijke aanbieder van vakantieparken voor de Duitse toerist.” EuroParcs exploiteert inmiddels zo’n zestig resorts (deels onder het label Droomparken) in binnen- en buitenland. Nieuwe huisstijl Natuurkampeerterreinen De Natuurkampeerterreinen hebben een nieuwe website. Gelijktijdig vond ook de introductie plaats van nieuwe logo’s voor de Natuurkampeerterreinen, de GroepsNatuurkampeerterreinen en Trekkershutten. De meest in het oog springende verandering is de vormgeving van de website. Die ziet er weer fris en modern uit, met gebruik van veel beeld. Daarnaast zijn ook diverse functionaliteiten verbeterd, waaronder de terreinzoeker; de meeste gebruikte tool van de site. Promotiefilm HISWA-RECRON Sinds kort is op het Youtube-kanaal van HISWA-RECRON de nieuwe corporate film van HISWA-RECRON te zien. De film, gericht op naamsbekendheid en ledenwerving, laat de branchevereniging in de volle breedte zien. Aan het woord komen onder meer HISWA-RECRON directeur Geert Dijks en ondernemers Eva Meijer (Hoora Watersport) en Bianca Veneklaas (camping De Holterberg). De film duurt 5:14 minuten, maar er is ook een korte social flash versie beschikbaar. Wil je een keer uitleggen wie of wat HISWA-RECRON is, dan kun je deze film gebruiken. In de loop van het jaar volgt nog een film, over werken en leren in de recreatie- en watersportsector. www.youtube.com (zoekterm: HISWA-RECRON) 8 Recreactie | 06-2021 column CBS: nog steeds weinig buitenlandse toeristen In het tweede kwartaal van 2021 verbleven ruim 8 miljoen toeristen in de Nederlandse logiesaccommodaties, meldt het CBS. Dat is meer dan een verdubbeling ten opzichte van het tweede kwartaal van 2020, toen veel accommodaties gesloten waren vanwege coronamaatregelen. Toch liggen de aantallen nog lang niet op het oude niveau. Ten opzichte van 2019 is het aantal gasten in het tweede kwartaal 39 procent lager. Dit komt geheel voor rekening van de buitenlandse toeristen. Het aantal buitenlandse gasten in het tweede kwartaal daalde van 5,9 miljoen in 2019 naar nog geen 900.000 in 2021. Dat is amper meer dan in Q2 van 2020, toen ongeveer 800.000 buitenlandse gasten in Nederlandse accommodaties overnachtten. De buitenlandse gasten die in Nederland verblijven, komen hoofdzakelijk uit Duitsland en België. Weg met verpakking! In 2050 moet de samenleving volledig circulair zijn, oftewel restafvalvrij. Alle grondstoffen die worden gebruikt moeten dan volledig worden gerecycled. Recreatiebedrijven kunnen hier nu al aan bijdragen door zoveel mogelijk soorten afval te scheiden. Denk aan de wettelijk verplichte fracties zoals glas en papier, maar ook aan voedselresten, koffiedrab, sinaasappelschillen, tuinafval en plastic. Steeds meer afvalsoorten kunnen worden omgezet tot een circulair nieuw product. Op menukaarten van Green Key-bedrijven kom ik steeds meer likeuren tegen die gemaakt zijn van Gerecyclede Nikes als sportvloer Vakantiepark Kijkduin van Roompot kreeg afgelopen zomer een nieuw centrumplein, nieuwe horeca en sportvoorzieningen. Er kwam een buitenbar, met zicht op het aangrenzende nieuwe podium en grote LED-video wall, Daar wordt een brede waaier aan live muziek en optredens gestreamd. Kijkduin kreeg ook een ‘Arena’ waar belangstellenden vanaf een tribune zicht hebben op de eerste padelbaan die Roompot rijk is. Padel is een relatief nieuwe sport, die sinds een jaar of tien in Nederland gespeeld wordt. Het is een vorm van tennis, maar op een kleinere baan van 10 x 20 meter. Daardoor wordt de sport een stuk dynamischer en gaat het op squash lijken. In deze Arena is ook een multisportveld en Quattro Court. Voetbal, basketbal, hockey, handbal en andere balsporten zijn allemaal mogelijk op het eerste veld. De Quattro Court is dan weer een nieuw concept met een vierkant panna(voetbal)veld met vier goals. Beide velden hebben een ‘Nike Grind’ ondergrond: gemaakt van gerecyclede sportschoenen. sinaasappelschillen. Maar ook oesterzwam-snacks, die gemaakt zijn met koffiedik. Circulaire producten met een verhaal. En de gasten zijn er gek op! Makkelijker dan afval na het gebruik te scheiden, is zorgen dat afval je bedrijf helemaal niet meer inkomt. Slim inkopen is hier belangrijk. Je kunt daar als recreatieondernemer zelf invloed op uitoefenen. Bijvoorbeeld als het gaat om de inkoop voor restaurant of winkel. Koop bijvoorbeeld koffiekoekjes of theesoorten in zonder verpakking. Of maak gebruik van herbruikbare verpakkingen voor take-away gerechten. Gasten moeten die na gebruik weer inleveren. Maar toch: de grootste invloed op het voorkomen van verpakkingsafval ligt bij de leveranciers. Dus begin eens met kritische vragen te stellen. Welke plastic verpakkingen zijn onnodig? Kunnen leveranciers kartonnen dozen mee terugnemen? Kunnen sausemmers worden geretourneerd? Zo zijn er nog tientallen vragen te bedenken. We zien gelukkig al mooie ontwikkelingen in de retailmarkt. Online supermarkt Pieter Pot is de eerste verpakkingsloze supermarkt van Nederland. Alle producten worden in herbruikbare weckpotten geleverd, in combinatie met een statiegeldsysteem. Hopelijk volgen de groothandels die de recreatiebedrijven leveren snel dit goede voorbeeld. En misschien komen we dan in 2030 al het eerste restafval-vrije recreatiebedrijf tegen. Sander Verschuren, keurmeester Stichting KMVK Meer weten over Green Key? Neem contact op met Erik van Dijk E: erik@kmvk.nl T: 06 – 12 81 06 41 06-2021 | Recreactie 9

CUPPONE PIZZAOVENS voor het bakken van de beste pizza's en broden Pizzaoven Michelangelo rvs front en ovenkamer panoramische deur warmte terugwinning in ovenkamer vuurvaste stenen vloer in cordoriet 12V halogeen verlichting leverbaar: enkel of dubbele ovenkamer digitale bediening, 2 varianten onderstel en afzuigkap optioneel 400 Volt Direct uit voorraad leverbaar Vanaf Vanaf 3.875,Lease vanaf 89,13 * art.nr. type 4020.424 Made in Italy cap. pizza buitenafm. kamerafm. kW 4020.290 435/2CD 4+4 ø35cm 119 x 110 x 78 72 x 72 x 15 10,6 4020.292 635/2CD 6+6 ø35cm 119 x 146 x 78 72 x 108 x 15 15,6 4020.294 635L/2CD 6+6 ø35cm 155 x 110 x 78 108 x 72 x 15 15,8 4020.296 935/2CD 9+9 ø35cm 155 x 146 x 78 108 x 108 x 15 23,4 5.030,- 3.875,6.915,- 5.330,7.625,- 5.875,8.410,- 6.485,870,art.nr. cap. pizza afm. cm 4020.414 4 (20 cm) 70 x 56 x 39 1.095,870,- (=230 Volt) 4020.416 4 (25 cm) 80 x 67 x 39 1.205,- 940,4020.418 4 (30 cm) 90 x 77 x 39 1.345,- 1.045,4020.424 4+4 (30 cm) 90 x 77 x 70 2.455,- 1.885,SINDS 1978 EXCLUSIEF GEÏMPORTEERD DOOR HAKVOORT PROFESSIONAL OOK VOOR AL UW CUPPONE ONDERDELEN Made in Italy Pizzaoven Tiziano Voor het bakken van (Turkse-) pizza’s en Turks brood. boven- en onderelementen regelbaar temperatuur instelbaar tot 400ºC 400 Volt Met stenen vloer Direct uit voorraad leverbaar GIOTTO TIEPOLO LEONARDO SILEA CARAVAGGIO DONATELLO PIZZAPLETTER CUPPONE EMMELOORD Platinaweg 21 8304 BL Emmeloord Tel: (0527) 635 635 info@hakpro.nl AMSTERDAM De Flinesstraat 20 1114 AL Duivendrecht Tel: (020) 665 6428 amsterdam@hakpro.nl GRONINGEN Verl. Bremenweg 10c 9723 JV Groningen Tel: (050) 318 1600 groningen@hakpro.nl ROTTERDAM Schuttevaerweg 13 3044 BA Rotterdam Tel: (010) 750 2750 rotterdam@hakpro.nl VENLO Venrayseweg 44 5928 NZ Venlo Tel: (077) 387 4242 venlo@hakpro.nl VLISSINGEN Bedrijfsweg 9 4387 PD Vlissingen Tel: (0118) 493 222 vlissingen@hakpro.nl 20-07-00 Alle prijzen zijn in euro's, exclusief BTW en wettelijke verwijderingsbijdragen. Wijzigingen voorbehouden zonder voorafgaande kennisgeving. Zet- of drukfouten voorbehouden. ONLINE BESTELLEN? www.hakpro.nl n ? onder de aandacht Afbouw coronasteun? Niet doen! Na anderhalf jaar stopt het demissionaire kabinet met de coronasteun voor bedrijven. De omzet- en loonregelingen TVL en NOW stoppen voor alle bedrijven, na het derde kwartaal van dit jaar. Het argument van de regering is: de economie bleef groeien en de werkloosheid laag. “Wij vinden het onvoorstelbaar dat de steun voor bedrijven in het zicht van de haven wordt stopgezet”, stelt HISWA-RECRON directeur Geert Dijks. “Ik vrees alsnog flinke financiële problemen bij specifieke bedrijfsgroepen. Bedrijven die voor hun omzet afhankelijk zijn van groepen, zijn nog lang niet boven Jan. Groepsaccommodaties, chartervaart en dagrecreatiebedrijven hebben meer dan een jaar lang te maken gehad met beperkende groepsgroottes en ze moesten geregeld verplicht hun deuren gesloten houden. Dat heeft tot grote liquiditeitsproblemen geleid, die nog lang niet zijn opgelost.” HISWA-RECRON heeft een stevige lobby gevoerd om de steun voor deze bedrijven te behouden. Dat heeft niet gewerkt, dus nu richt de branchevereniging zich op de Tweede Kamer. “Het is nu aan de Kamerleden om de druk op het kabinet te verhogen en met een realistische oplossing te komen.” Leerbedrijf van het Jaar Na twee jaar afwezigheid is er weer een verkiezing Leerbedrijf Recreatie. De genomineerden voor de trofee van 2021/2022 zijn bekend. De strijd vindt plaats tussen Vakantiepark De Schatberg (Sevenum), Camping Bakkum (Castricum aan Zee) en Vakantiepark Mölke (Zuna). Deze drie werden door de vakjury uit 17 bedrijven genomineerd. Nu is het woord aan het publiek. Begin november stellen de drie genomineerden zich in een korte video voor op de website www.fnvrecreatie.nl. Daar kan iedereen vervolgens een stem uitbrengen. De publieksstemmen en het juryoordeel bepalen op 7 december, tijdens de Dag van de Recreatiemedewerker, wie zich Leerbedrijf Recreatie 2021/2022 mag noemen. FNV Recreatie organiseert uit naam van Sociaal Fonds Recreatie in samenwerking met alle sociale partners ook de Verkiezing Beste Praktijkopleider Recreatie 2021/2022. Om studenten op te leiden tot vakbekwame recreatiemedewerkers is ervaring vanuit de praktijk noodzakelijk. Leerlingen leren het vak pas in de praktijk en daar is goede begeleiding voor nodig. Een praktijkopleider speelt een essentiële rol binnen de ontwikkeling van een student. Ook de winnaar van deze verkiezing zal op 7 december worden bekendgemaakt. Succesvol webinar RECRON-voorwaarden Met 65 online deelnemers was er een behoorlijke belangstelling voor het webinar over de RECRON-voorwaarden, dat op 9 september plaatsvond. Marcel Tap nam de deelnemers mee door de voorwaarden en liet vooral zien waar het soms mis gaat. “De veeleisende klant van vandaag eist dat alles juridisch helemaal klopt”, legt Tap uit. “Steeds vaker haalt hij er zelfs een advocaat bij. Die claimt dan regelmatig als eerste punt dat de voorwaarden helemaal niet gelden, omdat ze niet zijn uitgereikt.” Het is dus belangrijk dat de ondernemer kan bewijzen dat de voorwaarden wel degelijk zijn uitgereikt of bekend zijn bij de klant. Zo kwam er een aantal pijnpunten aan de orde, met name als het gaat om het opzeggen van vaste plekken. Hoe reken je af met wanbetalers? Wat moet je (en mag je) doen als iemand vertrekt en de oude stacaravan gewoon achterlaat? Hoe ga je om met de onrust die ontstaat bij een herstructurering? De deelnemers konden via Teams vragen stellen en daar kwam direct antwoord op. Dit interessante webinar duurde 2 uur en is voor leden nog na te kijken via de HISWA-RECRON kennisbank. Marcel Tap is enthousiast: “Dit smaakt naar meer. Er gaan dit najaar en de komende jaren zeker nog andere webinars volgen.” 06-2021 | Recreactie 11 Foto: Wanda van Eck Foto: De Schatberg

onder de aandacht RecreAnders Janine Messelink, Prosuco ABN AMRO: WAB leidt tot banenverlies De Wet Arbeidsmarkt in Balans (WAB) heeft volgens onderzoek door ABN AMRO sinds de invoering al geleid tot het opzeggen van ruim 77.000 arbeidsrelaties. De wet – die vaste contracten aantrekkelijker moet maken dan flexibele contracten – schiet zijn doel daarmee volledig voorbij. Om het effect van de WAB helder te krijgen heeft de bank effecten van de coronacrisis en de toenemende krapte op de arbeidsmarkt uit het onderzoek gefilterd. Opvallend is dat werkgevers vooral in de aanloop naar de wet, die op 1 januari 2020 van kracht werd, massaal tijdelijke contracten hebben opgezegd. In de meeste sectoren was duidelijk zichtbaar dat flexwerkers werden vervangen door zzp’ers – niet door vaste aanstellingen. HISWA-RECRON heeft steeds gewezen op de negatieve effecten van de wet, en de noodzakelijke aanpassingen om met name seizoensbedrijven te ontzien. Het weer Ik moet iets opbiechten. Ik heb negen weerapps op mijn telefoon. Echt waar. Ik pas in alle weerapps de locaties aan, aan de hand van mijn komende (vakantie) bestemmingen. Zodra ik weet waar ik naartoe ga voeg ik de locatie van mijn vakantiebestemming toe in alle apps. Vraag me niet waarom, want de voorspellingen gaan maximaal 15 dagen vooruit. Goed opletten, want in Frankrijk heb je dus twee plaatsen die SaintCyr heten… waarvan de weersverwachtingen nogal kunnen verschillen. Kwam ik achter. Maar, nu komt het dus: géén van de negen weerapps die ik gebruik, is consequent het beste. Geloof me, ik heb dat onderzocht. De ene dag heeft Weeronline het precies goed. En de andere dag weet Metéo France toch het Onredelijke waterbelasting Zaandam De gemeenteraad van Zaanstad zit met een probleem. Aan de ene kant heeft de raad ingestemd met de invoering van watertoeristenbelasting. Aan de andere kant is nu duidelijk dat de kosten van deze nieuwe belasting hoger zijn dan de baten. HISWA-RECRON betoogde tijdens een raadsbijeenkomst dat de invoering van de watertoeristenbelasting nutteloos is en bovendien indruist tegen de ambitie van de gemeente Zaanstad om het toerisme een grotere positie te geven en gasten langer te laten verblijven. Om van doorvaartgemeente een verblijfsgemeente te worden is het ongewenst om gasten te straffen met een hoge rekening. Uit rekensommen blijkt dat de belasting, inclusief btw, straks 25 tot 47% uitmaakt van het totaalbedrag dat mensen betalen aan de haven. Dat leidt beslist tot opzeggingen. Tijdens de bijeenkomst bleek dat verschillende raadsleden ten tijde van het besluit onvoldoende waren geïnformeerd. De wethouder gaf vervolgens aan bij de behandeling van de begroting de inkomsten en de kosten alsnog te gaan beoordelen. beste hoe het weer in Noordwijk aan Zee is. Had ik daar maar naar geluisterd, want een cijfer-8-stranddag in Weeronline, bleek in de praktijk een zandstraaldag achter het windscherm te worden (conform Metéo France). Wat nog het meest frustrerende is: weerapps die live het weer aanpassen aan de actuele situatie. Zo kan ik het ook hè. Vooral de standaard Apple weerapp is daar goed in. Ik ken dus iemand, ook echt waar, die eigenhandig de 14-daagse voorspelling van Weeronline photoshopt. Effe een zonnetje erbij. Een oranje 6 wordt een groene 8. En dan delen op de Facebookpagina van het vakantiepark waar hij voor werkt. Ik snap dat! Dat brengt mij wel op een idee. Zullen we een HISWA-RECRON weerapp lanceren? Met alleen positieve weercijfers: een groene 7 voor een potje Beverbende in de voortent tijdens een regenbui. Een knalgele 8 voor Kubb-en in het gras. Een ultieme 9 voor een wandeling met regenlaarzen. En gewoon een dikke 10 voor ‘regelmatig buiten zitten met een zonnetje’. Kunnen we zonder Photoshop die mooie cijfers screenshotten en delen. Zomer 2022 wordt prachtig! 06-2021 | Recreactie 13 Foto: Max de Krijger

coverstory Waterrecreatie biedt inspiratie Water en land groeien naar elkaar toe Een nieuwe vormgeving voor Recreactie en deels een nieuwe lezersgroep: de ondernemers die zich bezighouden met waterrecreatie. Maar wat houdt dat eigenlijk in? Hoe anders is het dan recreatie op het land? En welke kansen biedt de waterrecreatie voor de landrecreatie? Er blijken meer overeenkomsten te zijn dan je op het eerste gezicht ziet. Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Wanda van Eck Recreatie op het water en op het land zijn de afgelopen jaren flink naar elkaar toe gegroeid, constateert Paul de Groot, sinds 15 maart dit jaar manager Waterrecreatie bij HISWA-RECRON. 14 Recreactie | 06-2021 “Het is een heel breed gebied, dat gaat van sportbeoefening tot boothuizen, waarin je fantastisch recreëert op het water en het varen enkel een leuk uitje wordt. En daar zit nog heel veel tussenin.” De Groot heeft vier bedrijfsgroepen onder zich: – jachthavens en stallingsbedrijven Een boot in de haven is goed vergelijkbaar met een chalet op de camping – de chartervaart (Hollandsche Zeilvloot) – de vaar- en zeilscholen – de botenverhuurders. Vooral de mensen met een eigen boot zijn echte recreanten, heel goed vergelijkbaar met mensen die een chalet op een camping hebben. Ze gaan er bijna elk weekend naartoe, hebben het er gezellig, nemen vrienden mee (en de barbecue) en blijven er slapen. “Niet zo vreemd dat jachthavens de laatste jaren ook steeds meer voorzieningen zijn gaan bieden die we al kennen van recreatieparken”, legt de Groot uit. “Een café of bar was er vaak al. Nu zie je ook een kleine supermarkt met vers gebakken broodjes, een verwarmd sanitairgebouw, ruimte om tenten te plaatsen of plekken voor campers en caravans verschijnen. Ook bieden steeds meer jachthavens verhuuraccommodaties aan. De overlap met de verblijfsrecreatie wordt steeds groter, maar het is wel allemaal gericht op het water en de waterrecreatie.” Mogelijkheden Aan de andere kant zijn er ook verblijfsrecreatieve bedrijven die vooral sinds de fusie van HISWA en RECRON meer oog hebben voor de mogelijkheden van het water bij hun bedrijf. Paul de Groot denkt dan vooral aan het delen van kennis. “Er zijn tien06-2021 | Recreactie 15 >

coverstory tallen voorbeelden te geven. Ondernemers vinden via hun branchevereniging welke voorzieningen je nodig hebt op een steiger. Dat je keuzes kunt maken in voorzieningenniveau: leg je per ligplaats een bemeterd stroompunt aan, of zet je een verdeelkast op de steiger? Ook dat zal ondernemers met een camping bekend voorkomen.” En zoals verblijfsaccommodaties steeds meer luxe bieden – denk aan de safaritent met verwarming, glijbaan en ligbad op pootjes – is er ook in de waterrecreatie een trend naar meer luxe te bespeuren. De Groot schetst het plaatje van ligplaatsen met een privé botenloods, met keuken en sanitair. Het slapen en zitten gebeurt nog op de boot, de voorzieningen op de wal maken er een recreatiewoning van. Ook het denken in doelgroepen en persona’s is iets waar zowel ondernemers uit de droge als de natte recreatie mee bezig zijn. “Watersportondernemers kunnen wat dat betreft echt nog wat leren van de campings, die soms hun hele bedrijf hebben afgestemd op gezinnen met jonge kinderen. Daar is heel veel inspiratie uit te halen”, vindt De Groot, die afgelopen zomer met zijn vrouw en drie jonge kinderen op een platbodem door Friesland voer. “Tijdens die vakantie zag ik weer dat de kinderen heel duidelijke voorkeuren hebben voor bepaalde havens. De speeltuin is belangrijk, maar ook wat je er nog meer kunt doen. Het krabbetjes vangen bij de havens langs de Waddenzee is absoluut favoriet.” Coronacrisis Gevraagd naar de belangrijkste thema’s die spelen in de waterrecreatie noemt Paul de Groot de allereerst de coronacrisis, waar heel veel tijd in ging zitten. Maar ook de Metrologiewet speelt zowel bij water- als landrecreatie. Die bepaalt dat een ondernemer enkel stroom per plek mag afrekenen als de meters geijkt zijn. De overgangsperiode is afgelopen en nu staan ondernemers echt voor het blok, merkt De Groot. Een typisch watersportthema is dan weer de aandacht voor de veiligheid op het water. “Dit voorjaar vond er een dodelijk ongeval plaats doordat een accu op een huurboot dodelijke gassen uitstootte. We willen dat dat nooit meer gebeurt. Dat bereiken we door aan de ene kant de industrie te vragen om beveiligingen in te bouwen, zodat accu’s niet overbelast kunnen raken. Aan de andere kant moeten ook consumenten begrijpen dat dat stopcontact op de boot, dat met een omvormer op de accu zit aangesloten, niet geschikt is om een ijsblokjesmachine of tosti-ijzer op aan te sluiten. Dat kan alleen als je walstroom hebt. Via de campagne Varen doe je Samen, waar HISWA-RECRON in participeert, worden consumenten voorgelicht. Verduurzaming De verduurzaming van de sector is uiteraard een onderwerp dat veel aandacht krijgt. “Heel belangrijk en daar staan we volledig achter”, oordeelt De Groot. “Maar ook iets waar je weloverwogen beleid voor moet maken.” Zijn collega Gerdina Krijger kan daarover meepraten. Zij is > Paul de Groot Paul de Groot is opgegroeid op het bedrijf van zijn ouders, jachthaven en botenverhuur Meerzicht in Midlaren. “Ik weet dus hoe die bedrijven werken”, zegt hij zelf. Na de Hogere Hotelschool in Leeuwarden werkte hij in de scheepsmakelaardij en bij diverse watersportgroothandels. In zijn vrije tijd was hij wedstrijdzeiler, tot hij bij een gasexplosie op het water ernstige brandwonden opliep. “Daardoor verschoof mijn aandacht naar de organisatie van zeilwedstrijden. Naast wedstrijdleider werd ik jurylid en later ook bestuurslid bij diverse klassenorganisaties en watersportverenigingen. Nu ben ik bestuurslid Wedstrijdzeilen bij de Koninklijke Watersport-Vereeniging Loosdrecht.” Bij HISWA-RECRON voelt hij zich als een vis in het water: “Als je vind dat er wat moet gebeuren, moet je je daar ook voor inzetten”, zegt hij. “Bij HISWA-RECRON kan ik met mijn kennis, ervaring en netwerk echt wat betekenen voor de waterrecreatie.” 06-2021 | Recreactie 17

coverstory Ybema beoordeelt de samenwerking als super efficiënt en tijdsbesparend. “Twee weten meer dan één. Als regiomanagers weten we elkaar goed te vinden. Zo had ik van de week een vraag van een groepsaccommodatie, waar ik even geen antwoord op had. Dan bel ik een collega en die praat me bij. Dat loopt heel soepel. De coronacrisis, waarin veel leden écht moesten knokken voor hun bestaan, heeft in korte tijd een sterk team gemaakt van de mensen die voorheen voor RECRON of HISWA werkten. De kennisdeling is in die tijd ook sterk ontwikkeld. In een tijd waarin de wettelijke regels elke week of zelfs elke dag kunnen wisselen, beschouwden wij het als onze taak de leden altijd van de juiste informatie te voorzien. Dat kwam naar buiten in de nieuwsbrieven én in de kennisbank. Daarmee is het voor alle leden beschikbaar.” HISWA-RECRON regiomanager Flevoland en Noord-Holland en ziet vooral in Amsterdam dat een gemeente ook té ambitieus kan zijn. “Amsterdam heeft besloten dat alle recreatievaart in 2030 emissievrij moet zijn. Het centrum zelfs in 2025. Klinkt goed, maar het betekent niet alleen dat alle recreanten een andere boot moeten kopen – of hem laten ombouwen – maar ook dat de jachthavens de laadvoorzieningen moeten bieden. Rond Amsterdam zijn zo’n 200 havens gericht op de hoofdstad. De boten die daar liggen zouden dus allemaal elektrisch moeten worden. Zelfs netbeheerder Leander zegt dat dat onhaalbaar is. En als de jachthavens al investeren in laadsystemen, dan nog ‘Het stopcontact op een boot is niet geschikt om een tosti-ijzer op aan te sluiten’ blijkt de bereidheid onder botenbezitters om over te stappen op elektrisch varen erg laag. Ombouw kost al gauw 15.000 euro. Dus voor wie investeren die ondernemers dan? Onze eerste missie is om het verbod op verbrandingsmotoren ook voor het centrum van Amsterdam pas in 2030 te laten ingaan. We gebruiken allerlei middelen, zoals media-aandacht, om die wens extra kracht bij te zetten.” Ledenvergaderingen Waar Paul de Groot zich vooral bezighoudt met de landelijke dossiers, zijn de regiomanagers met name bezig met de regionale belangenbehartiging. Gerdina Krijger is een oudgediende van HISWA, net als Jan Ybema, alweer heel wat jaren actief in de meest noordelijke provincies. Dat RECRON en HISWA sinds januari vorig jaar één organisatie vormen, voelt voor hem heel natuurlijk. “Ik werk al jarenlang samen met Petra Ellens, de regiomanager voor RECRON. We organiseerden ook gezamenlijke ledenvergaderingen voor Groningen en Friesland, waar recreatie op het land en op het water natuurlijk enorm door elkaar loopt. Dus de leden zijn gewend op overkoepelende thema’s bij elkaar te komen en dat gaat prima.” Ook de online marketing wordt ontwikkeld. “We hebben bij HISWA veel online marketingkennis. We hebben diverse succesvolle consumentenportals ontwikkeld en nu gaan we die slag maken voor de landrecreatie. Als landelijk projectleider online marketing werk ik daarin intensief samen met communicatieteam. Naar verwachting lanceren we eind dit jaar een nieuw platform, waar alle ‘droge’ bedrijven van gaan profiteren. Ook dat is weer een schoolvoorbeeld van intensieve samenwerking tussen HISWA en RECRON.” IJsselmeer met tralies Rond het IJsselmeer spelen diverse zaken die zowel voor de land- als waterrecreatie van belang zijn, legt regiomanager Gerdina Krijger uit. “De Agenda IJsselmeergebied 2050 is opgesteld om het IJsselmeer toekomstbestendig te maken. Dan moet je denken aan zaken als veiligheid, watervoorraad en klimaat. Daar komt een hele waaier aan maatregelen uit voort, die consequenties hebben voor de waterrecreatie en de ondernemers. Ook het energiebeleid wordt daarin opgenomen, via de Regionale Energie Strategieën. Dan gaat het onder meer om het inplannen van wind- en zonneparken. Beleidsmakers zetten die graag in en om het water. Maar ze staan niet stil bij de ruimtelijke kwaliteit van het IJsselmeer. Straks wordt dat hele meer door windmolens omringd, alsof je in een soort gevangenis aan het varen bent. Wij blijven erop hameren dat dat echt niet kan.” Een ander aspect in het Markermeer, IJmeer en in de Randmeren is de groei van waterplanten. “Die worden enkel in de vaargeulen gemaaid, maar zorgen juist daarbuiten voor erg veel problemen met de pleziervaart”, vertelt Krijger. “Wij hebben een stevige lobby richting betrokken overheden, vanuit onze doelstelling om zoveel mogelijk recreatiewater bevaarbaar te houden.” 06-2021 | Recreactie 19

de bezieling Marcel en Marinke Schuldink van De Pallegarste Ambitieus bedrijf met groeipijntjes Camping de Pallegarste kreeg december vorig jaar de vijfde ster van de ANWB uitgereikt. Het vormt de kroon op het werk van twee bevlogen ondernemers, die het familiebedrijf in korte tijd een enorme groei hebben bezorgd. Dat ging overigens niet zonder groeipijnen. “Wij zijn in het hoogseizoen vrij van vaste taken en zijn dan enkel bezig met brandjes blussen.” Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Max de Krijger Camping de Pallegarste is een echt familiebedrijf. Min of meer gedwongen door de ruilverkaveling streek de opa van huidig eigenaar Marcel Schuldink in 1958 neer in het Overijsselse Mariënberg. Hij had flink wat grasland voor de koeien en af en toe kwamen er mensen vragen of ze mochten kamperen. Zo ontstond eind jaren ‘60 de camping. Die groeide al snel uit tot een centraal punt tussen Mariënberg en Beerzerveld. In de kapschuur werd bier verkocht, er ontstond een tafelvoetbal- en volleybalvereniging. De vaste gasten hadden het gezellig en mensen uit het dorp sloten daar graag bij aan. Marcel: “Mijn oom en tantes waren tegen de 20 en brachten hun vrienden hierheen. Verder was er niks te doen in het dorp.” Vaste gasten Marcel was 7 jaar toen zijn vader de camping overnam. Zijn ouders wisten het bedrijf te vergroten tot de huidige 14 hectare en plaatsten in 2002 een nieuw hoofdgebouw. In basis bleef Marinke en Marcel Schuldink 20 Recreactie | 06-2021 het bedrijf echter wat het was: een gezellige camping voor vaste gasten, met een klein aantal plekken voor passanten. Dat veranderde toen Marcel (42) en zijn vrouw Marinke (41) de camping in 2010 overnamen. Beiden hadden eerst een carrière buiten het bedrijf gehad. Na een studie HTS elektrotechniek werkte Marcel acht jaar als projectleider bij een installatiebedrijf. Marinke had accountancy gestudeerd en werkte ook als accountant. Vol enthousiasme besloten zij zich fulltime aan het recreatiebedrijf te wijden. “Het was op zich een prima bedrijf, maar wel veertig jaar oud”, vertelt Marcel. “We zijn het wel flink gaan aanpakken.” Daarbij hanteerden zij een werkwijze die kenmerkend is voor deze ondernemers: niet te gauw genoegen nemen met wat er is, maar hun eigen weg zoeken en streven naar kwaliteit. Dat komt bijvoorbeeld naar voren in de verkoop van stacaravans. Marcel en Marinke ontdekten al snel dat de betere modellen uit Engeland komen. Ze reisden zelf naar Engeland en selecteerden daar een kwalitatief hoogwaardige en goed betaalbare leverancier. Om vervolgens zelf een caravanimport te beginnen. Die liep meteen goed, want gasten met verouderde caravans die eens wat nieuws wilden, kregen een aantrekkelijk aanbod van Marcel en Marinke. “We hoefden er niet op te verdienen, dus we konden ze heel goedkoop aanbieden.” Aandacht voor de installatie Marcel heeft als voormalig medewerker van een installatiebedrijf veel aandacht voor de elektrotechniek. Zo werd de stroomaansluiting bij de plaatsen al heel snel verzwaard van 4 naar 16 Ampère. De wifi op het bedrijf is dik in orde: er staan wifi-masten en er zijn meer dan 200 modems voor kabelinternet, die ervoor zorgen dat er op elke plek 200 Mbit internet ‘Wij praten veel met de gasten en zo kunnen we het bedrijf steeds beter maken’ beschikbaar is, en dat is supersnel. Heel veel installaties zijn duurzaam uitgevoerd, met warmtepompen, led-verlichting en bewegingsmelders. In de afgelopen tien jaar werd het aantal toeristische plaatsen steeds groter, terwijl het aantal vaste plaatsen werd uitgedund. “Nog steeds hebben we er veel”, zegt Marcel. “We gaan niemand wegjagen en de 170 jaarplaatsen vormen nog steeds een mooie basis voor ons bedrijf.” De laatste vier jaar zijn er bovendien 41 verhuuraccommodaties geplaatst, zowel stacaravans als safaritenten en zelf ontworpen bijzondere verblijven, bijvoorbeeld een chalet met anderhalve etage. Ook daarvoor gingen Marcel en Marinke weer zelf op onderzoek uit. “We vonden de prijs-kwaliteitverhouding die geboden werd onvoldoende”, stelt Marcel. “Dus zijn we maar eens een rondje door Europa gaan maken. In Polen vonden we een bouwer die precies kon maken wat wij wilden. Die hebben we laten voorzien van gewone, courante apparatuur. Belangrijk, want op een dag krijgt je storing en dan moet de servicemonteur er ook mee overweg kunnen.” Publiekstrekker Inmiddels telt het bedrijf 110 toeristische plaatsen, zonder uitzondering voorzien van stroom, kabel-tv, wifi, riool en water. Ze zijn in het hoogseizoen en de voorjaarsvakanties allemaal bezet. Dat is vooral te danken aan drie grote investeringen die Marcel en Marinke de afgelopen jaren deden. “Belangrijk was het verbouwen van de loods van het animatieteam tot een overdekte speeltuin”, vertelt Marcel. “Iets later, in 2015, hebben we het zwembad verbouwd. Het was gewoon een openluchtbad. We zagen dat collega’s een overkapping bouwden, soms zo-één die > 06-2021 | Recreactie 21

Nieuw in de verkoop: Een fraai in het Friese Merengebied gelegen camping: - 4,8 hectare eigen grond; - circa 200 kampeerplaatsen; - met overdekt zwembad. Taxatie nodig? Wij zijn u graag van dienst! Kiest u ook voor een écht familiebedrijf in Noord-Nederland? Vraagprijs: € 2.150.000,00 k.k. Wilt u uw bedrijf verkopen? Zoekt u hierbij begeleiding, met oog voor persoonlijke aandacht? Neem dan contact met ons op! Neem dan contact op met Arjan of Carina! Kijk voor meer informatie op: www.hiswa-recrontaxateur.nl Nadere www elaar O.Z. 592 462 844 22 32 10 10 Kijk voor meer informatie op: www.hiswa-recrontaxateur.nl Vossenlaan 16 9408 CN Assen T (0592) 46 28 44 www.hiswa-recronmakelaar.nl E info@recratief-bedrijfsmakelaars.nl I www.recratief-bedrijfsmakelaars.nl de bezieling je open kunt rollen. Wij hebben ervoor gekozen om ons geld uit te geven aan mooie waterspeeltoestellen. En dat bleek een enorme publiekstrekker.” Het jungle-thema van de waterspeelplaats vormde meteen ook de inspiratie voor de mascotte van de Pallegarste: Pallie de Olifant. Marinke: “Wij praten veel met de gasten en dat levert ons veel inzichten op om het bedrijf beter te maken. Al jaren maakten mensen opmerkingen over het sanitair. Dat heeft ertoe geleid dat we in 2019 een totaal nieuw, verwarmd sanitairgebouw in gebruik namen.” De Pallegarste zat bij de ANWB-beoordeling inmiddels tegen de vijfde ster aan. Marcel heeft de ANWB geconsulteerd: hoeveel wc’s en douches horen we te hebben bij ons aantal plekken? En hoe groot moeten die dan zijn?” Daarnaast werd het sanitairgebouw voorzien van allerlei voorzieningen waar je echt mee opvalt. Er kwam een hondendouche, er zijn privé-badkamers en de kroon op het werk is een afwasstraat, zoals bekend uit de horeca. Gasten kunnen hun afwas in een rekje plaatsen, even spoelen, daarna in een bak waar het 3 minuten bij hoge temperatuur wordt gewassen. Daarna kan het rek eruit worden getild en een paar minuten later is het droog. “En de gasten vinden het geweldig!”, merkt Marcel. Brandjes blussen Met alle verbeteringen van de laatste jaren en de vijfde ster is de Pallegarste enorm hard gegroeid. “De winkel verkoopt nu tien keer zoveel broodjes als vroeger. Het kort kamperen is in tien jaar tijd 33 keer zo groot geworden, zegt Marinke, die als goed accountant alle cijfers in haar hoofd heeft. Dat levert ook ‘Het kort kamperen is in tien jaar tijd 33 keer zo groot geworden’ groeipijnen op: zaken die eigenlijk pas aan het licht komen als het bedrijf volop draait. Naast de 5 man vast personeel – en er komen er binnenkort weer een paar bij – zijn er in het hoogseizoen nog ruim 50 seizoenskrachten aan het werk. “Wij proberen onszelf vrij te plannen van vaste taken en zijn dan enkel bezig met brandjes blussen”, legt Marcel uit. Een verstopt riool, een zieke medewerker, er zijn elke dag genoeg losse taken om twee mensen flink bezig te houden. “We vinden het ook niet erg om af en toe met de gasten bezig te zijn. Bij al het succes en de groei van ons bedrijf, vind ik het directe klantcontact namelijk nog steeds het leukste wat er is. Dan merk je waar je het allemaal voor doet.” Wakker liggen van de coronacrisis Marcel en Marinke hebben drie dochters, van 10, 11 en 15. De toekomst van het bedrijf? “Het is nog veel te vroeg om het te hebben over de opvolging”, stelt Marinke. “Dat moeten ze later zelf maar weten. Het zou best leuk zijn. Hoewel ik daar vorig jaar wel erg aan twijfelde hoor. We hadden zoveel geïnvesteerd en toen viel door de lockdown opeens het hele voorseizoen weg. Daar heb ik wel van wakker gelegen. Alles wat we hebben zit in het bedrijf. Als dat ploft hebben we niets meer, zelfs geen woning. Gelukkig is het toen in de zomer voor een deel weer goedgekomen.” De coronacrisis heeft ook innovaties gebracht die wellicht gewoon kunnen blijven. Zo kwam er de drive through check in, waarbij de gasten tijdens de wissel op zaterdagmorgen niet meer de receptie in hoeven. Een medewerker – in de praktijk vaak Marcel of Marinke zelf – verwelkomt de gasten en geeft door het raam van de auto de benodigde informatie. “Dat werkt lekker snel en toch kunnen we de gasten een persoonlijk welkom bieden.” 06-2021 | Recreactie 23

de visie Drents gedeputeerde Henk Brink ‘ De fiets is de winnaar van de coronacrisis’ ‘Ik kom op voor de sector, maar ik ben geen belangenbehartiger’ 24 Recreactie | 06-2021 Drenthe lijkt goed uit de coronacrisis te komen. De bezoekcijfers trekken aan en recreatieondernemers en provinciebestuur hebben een positieve schwung met elkaar. In absolute aantallen trekt Drenthe de meeste toeristen van de noordelijke provincies. Maar gedeputeerde Henk Brink heeft ook zorgen. Met name over de groepenmarkt en het investeringskapitaal van bedrijven. Tekst: Jaap van Sandijk Foto: provincie Drenthe De CBS-cijfers die Henk Brink begin augustus onder ogen kreeg, bevestigden zijn sterke vermoedens. Drenthe ontving in 2020 meer binnenlandse toeristen dan in 2019. Vorig jaar kwamen ruim een miljoen mensen naar de ‘oer-provincie’, tegenover 890 duizend in 2019. Drenthe boekt daarmee een stijging van 14 procent. Die toename is niet zo spectaculair als de andere noordelijke provincies. Friesland zag het aantal binnenlandse bezoekers stijgen met 35 procent en Groningen zelfs met 55 procent. In absolute aantallen trekt Drenthe wél de meeste toeristen van de noordelijke provincies. Bent u tevreden met de CBS-cijfers? “Jazeker. De campingsector doet het goed. Ondernemers spelen goed in op nieuwe ontwikkelingen. Een vriend van mij heeft een camping en vertelde me dat hij nog nooit zo’n goed jaar heeft gehad. Maar als je kijkt naar de gehele gastvrijheidssector zie je een divers beeld. De evenementensector is hard geraakt en de horeca krijgt minder gasten, al geven die gemiddeld wel meer uit. En de groepenmarkt heeft het moeilijk.” Ziet u veel (bijna) faillissementen bij groepsaccommodaties? “Nee. Onder de groepsaccommodaties zijn veel familiebedrijven en die hebben over het algemeen een goede slagkracht. Maar ik hecht zeer aan de groepensector. Het is een aanjager voor onze bezoekersaantallen. Een weekje met bedrijf of familie in een groepsaccommodatie is vaak een eerste kennismaking met de provincie. Dat leidt tot vervolgbezoek. Gelukkig zien we dat groepsaccommodaties de bakens verzetten en uit het dal klimmen. Als provincie steunen wij hen. Onder meer met een extra marketingcampagne, in samenwerking met Marketing Drenthe. We helpen ook met een expertteam. Dat team helpt ondernemers om te gaan met veranderend consumentengedrag en met het maken van toekomstplannen.” Hoe wil Drenthe straks, na de coronacrisis, zijn gasten ontvangen? “Gastvrij en waardevol! In ons ‘Perspectief op bestemming Drenthe 2030’ hebben we, met verschillende partners binnen en buiten de toeristische sector, vastgelegd dat we onze trots op onze cultuur en identiteit blijven versterken en uitdragen. We zetten in op vernieuwing en kwaliteit. We creëren wandelknooppunten, zoals die er ook zijn voor fietsers. Want we blijven dé wandel- en fietsprovincie. Dat gaan we nog meer uitdragen. De fiets is de winnaar van de coronacrisis. In onze nieuwe campagnes zullen we straks dan ook stevig inzetten op fietsen, wandelen en paardrijden. En op de goede kwaliteit die we in onze provincie kunnen bieden. Door de komst van e-bikes en speed pedelecs werken we hard aan de aanpassing van de infrastructuur. En de routes zijn verbeterd. In het verleden gingen de fietsroutes om de dorpen heen, nu wordt meer rekening gehouden met de horeca als rustpunt voor de fietsers. Ook op het gebied van dagrecreatie maken we grote sprongen. Denk aan de Koloniën van Weldadigheid, die onlangs zijn toegevoegd aan de werelderfgoedlijst van Unesco. En aan Wildlands in Emmen, dat het erg goed doet. Maar toch: als ik kijk naar de investeringen die in de toekomst nodig zijn om de hoge kwaliteit van de recreatiesector vast te houden, maak ik me zorgen. Hebben bedrijven wel genoeg investeringskapitaal om dit vol te houden?” Het kabinet wil de steunmaatregelen na het derde kwartaal van dit jaar stopzetten. Gaat u zich in Den Haag extra inzetten voor meer steun, als Drentse recreatieondernemers u daarom vragen? “Ik kom op voor de sector, maar ik ben geen belangenbehartiger. Natuurlijk is de toeristisch-recreatieve sector van enorm belang voor de werkgelegenheid en de welvaart in onze provincie. Maar ik ben bestuurder geworden voor het algemeen belang. Ik kom op voor toerisme en recreatie, maar óók voor onze landbouw en het mkb. Let wel: als ik iets zie dat niet goed gaat, dan ben ik de eerste die om aandacht vraagt in het IPO, het Interprovinciaal Overleg.” Een aantal maanden geleden was u precies tien jaar gedeputeerde. Waarop bent u als bestuurder het meest trots, als u terugkijkt op die periode? (Na een korte stilte) “Ja, tóch dat die schwung erin zit. Dat ondernemers en provincie samen optrekken, elkaar weten te vinden en waardering hebben voor elkaar. Dat laatste is erg belangrijk. Want het is niet fijn als je je niet gewaardeerd voelt. Dat merk ik bijvoorbeeld als het om de landbouw gaat, daar is te weinig waardering voor. In de toeristisch-recreatieve sector zie je het tegenovergestelde. Daar is wel waardering voor en daar gebeuren heel veel goede dingen.” Henk Brink VVD’er Henk Brink (Zwiggelte, 1958) is sinds april 2011 lid van het college van Gedeputeerde Staten van de provincie Drenthe. Hij is verantwoordelijk voor onder meer recreatie en toerisme en economie. Voor hij de politiek in ging was hij onder andere voorzitter van LTO Noord afdeling Drenthe, interim voorzitter van LTO Noord en lid van de beleidsraad en de bestuursraad van LTO Nederland. Hij is ondernemer en zit samen met zijn zoon in een maatschap (een boerderij met landerijen en legkippen), waar zijn zoon de dagelijkse leiding van heeft. Brink is getrouwd en vader van drie kinderen. 06-2021 | Recreactie 25

Lelystad Airport Is Lelystad Airport nog wel nodig? Een prestigeproject dat doorgedrukt móet worden. Een schoolvoorbeeld van een onbetrouwbare overheid. En dan misschien wel de belangrijkste vraag: gaat het vliegverkeer zich volledig herstellen van de crisis? De kritiek op Lelystad Airport is fors. HISWA-RECRON pleit voor uitstel en vindt het beter om eerst de luchtruimherziening af te wachten. Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: Shutterstock, Pixabay Als het aan het kabinet lag was Lelystad Airport, waarin tot nu toe 200 miljoen is geïnvesteerd, al lang geopend. Vier dagen voor de val van het kabinet probeerde minister Cora van Nieuwenhuizen de opening nog door te zetten, maar D66 en ChristenUnie blokkeerden dat. De besluitvorming is daarmee doorgeschoven naar het nieuwe kabinet. 26 Recreactie | 06-2021 Lelystad Airport moet Schiphol ontlasten en vooral korte vakantievluchten binnen Europa uitvoeren. Maar inmiddels is uitstel op uitstel gestapeld. Er is protest van burgers, bedrijven, provincies (Friesland, Drenthe, Overijssel en Gelderland) en gemeenten. Er kwamen vragen vanuit Brussel. Er kwam een stikstofcrisis en coronacrisis. En dan was er vorige maand ook nog het rapport van het VN-klimaatpanel IPCC, dat waarschuwt dat drastische maatregelen nodig zijn om de CO2 -uitstoot tegen te gaan. Ook niet bepaald een aanmoediging om in Nederland een nieuwe luchthaven te openen. Is Lelystad Airport straks nog wel zo hard nodig, in de nieuwe post-corona werkelijkheid? Eén van de grote bezwaren tegen de luchthaven zijn de laag overvliegende vliegtuigen. Omdat de nieuwe vliegtuigen vanaf Lelystad niet passen in het overvolle Nederlandse luchtruim, wil het kabinet het vliegverkeer onder het huidige netwerk door laten vliegen. Gevolg van deze laagvliegroutes is, dat veel recreatieterreinen in de natuur van Friesland, Drenthe, Overijssel en Gelderland te maken krijgen met geluidsoverlast en een toename van fijn- en stikstof. “Voor de overheid speelt het belang van de recreatiesector en de recreanten totaal niet mee”, zegt een boze Cees Slager, oud-directeur van Molecaten. Vijf van de zeventien Molecaten-bedrijven liggen onder een laagvliegroute. Luchtruimherziening Samen met regiomanager Stijn Boode vertegenwoordigt Slager HISWA-RECRON in de strijd tegen de luchthaven. De branchevereniging is tegen opening van vliegveld Lelystad, zolang de eerstvolgende luchtruimherziening niet is voltooid. Dat is een meerjarig programma dat vanaf 2024, in samenwerking met Duitsland, stapsgewijs wordt gerealiseerd. Stijn Boode: “Er is alle reden om je af te vragen waarom een snelle opening van de luchthaven nodig is. De luchtvaartsector gaat krimpen en de verwachting is dat het nog jaren duurt voordat deze op het niveau van voor de coronacrisis is.” De branchevereniging heeft zich aangesloten bij SATL (de Samenwerkende Actiegroepen Tegen Laagvliegen). “De recreatiesector is groot en van enorm economisch belang”, stelt Cees Slager. “Elk mens met gezond verstand kan zien dat wij als sector – samen met de recreanten die van hun rust willen genieten – enorm worden benadeeld. De negatieve effecten van het vliegveld worden afgewenteld op ondernemers en argeloze burgers. En let wel, we hebben als sector met nog geen enkele ambtenaar over dit onderwerp contact gehad! De arrogantie van de overheid is stuitend. En wat is nou precies de reden waarom de overheid deze luchthaven wil doorduwen? Daar wordt heel schimmig over gedaan.” Slager vindt dat de overheid leugen op leugen stapelt. “Ze komen met bijstellingen, maar de laagvliegroutes blijven daar gewoon onderdeel van.” HISWA-RECRON pleit niet alleen voor uitstel van de luchthaven, in afwachting van de luchtruimherziening. De brancheorganisatie heeft ook bezwaar ingediend tegen de natuurwetvergunning voor de luchthaven. “Lelystad Airport vroeg aanvankelijk geen natuurwetvergunning aan, maar dat bleek onterecht”, zegt Boode. “De commissie voor de milieueffectrapportage constateerde vorig jaar dat er grove fouten zijn gemaakt bij de stikstofberekeningen van de luchthaven.” Naar de rechter? Slager onderhoudt contacten met provincies, gemeenten en SATL en praat ook met politici in Den Haag. “De provincies scharen zich steeds meer achter ons, maar hun invloed is helaas niet zo groot in Den Haag. En we weten allemaal dat Lelystad een prestigeproject is van de VVD. En dat de kans dat de VVD ook in het nieuwe kabinet zit, levensgroot is.” Toch blijft hij hoopvol. “Ik blijf hopen dat er ook in het nieuwe kabinet partijen zijn die ‘Mijn grootste bezwaar is dat we te maken hebben met een onbetrouwbare overheid’ > 06-2021 | Recreactie 27

Lelystad Airport zeggen: no way, dit gaat niet gebeuren. Na corona komt er een andere economie.” En als die hoop vals blijkt te zijn? Slager: “Dan moet de rechter zich maar uitspreken over de luchthaven. We hebben een goed voorbeeld: Urgenda die de klimaatzaak won bij de rechter.” Principieel Ook ondernemer René Zweers van camping De Wildhoeve in Emst, maakt zich boos. “Dit dossier is een schoolvoorbeeld van een onbetrouwbare overheid. Het is echt te gek voor woorden.” De Wildhoeve heeft baat bij een recente bijstelling van de laagvliegroute, die iets is verlegd naar de andere kant van de A50. Maar wat Zweers betreft gaat het bij de komst van vliegveld Lelystad helemaal niet om zijn individuele bedrijfsbelang. “Voor mij is dit een principiële kwestie. Op snelwegen moeten automobilisten minder hard rijden om de Veluwe te ontzien. Er worden allerlei maatregelen getroffen om de kwetsbare natuur op de Veluwe te herstellen en behouden. Als ondernemer moeten we besparen op energie – en dat vind ik ook volkomen logisch. Maar laagvliegen is geen probleem? Dit zit mij héél hoog. De noodzaak voor de luchthaven is er niet. Stel het tenminste een paar jaar uit.” Slager komt tot slot nog met een ondernemersargument tegen de komst van de luchthaven. “Vanuit het oogpunt van de ondernemer is dit ook een meer dan kwalijke zaak. Er is namelijk totaal geen sprake van een level playing field. De overheid faciliteert onze concurrent. Een concurrent die geen btw en geen accijns betaalt over zijn kerosine, die over ons heen vliegt naar concurrerende vakantiebestemmingen en die daarbij óók nog eens de fijnstof over onze bedrijven en onze gasten dumpt. Terwijl de Nederlander die in eigen land vakantie viert, wordt geconfronteerd met een exorbitant gestegen toeristenbelasting.” ‘Het duurt nog jaren voor de luchtvaartsector weer op het niveau van voor de coronacrisis komt’ Wat doet geluidshinder met recreatie en toerisme? Wat is de precieze impact van vliegveld Lelystad op recreatie en toerisme? Een studie van Breda University of applied sciences geeft een voorzichtige indicatie. De universiteit deed in 2020 verkennend onderzoek naar de impact van het luchtvaartgeluid van Maastricht Aachen Airport (MAA) op toerisme en verblijfsrecreatie. Dat gebeurde in opdracht van HISWA-RECRON, Koninklijke Horeca Nederland en Visit Limburg. De algemene conclusie is dat er negatieve effecten optreden op de specifieke toeristische kwaliteiten van het Zuid-Limburgse heuvelland als gevolg van de aan- en uitvliegroutes van MAA. De vluchten stijgen en dalen voornamelijk over het ZuidLimburgse heuvelland. Een groot deel van de stiltegebieden zal niet meer stil zijn. Ook het rustige landschappelijke karakter wordt aangetast, terwijl de natuur- en stiltebeleving beduidend afneemt. Belangrijke uitkomsten: – Bijna 70 procent van de bezoekers van de regio zou een accommodatie niet boeken als reviews melding maken van geluidsoverlast. – De normen voor luchtvaartgeluid zijn gericht op bewoners en niet op recreanten. – Aspecten als ‘natuur’, ‘sfeer’ en ‘rust en kalmte’ worden door respondenten als zeer belangrijk beschouwd. – Van de drie grootste stiltegebieden in het ZuidLimburgse heuvelland voldoen er nu nog twee exact aan de norm van maximaal 40dB. Bij volledig gebruik van het vergunde aantal vluchten gaat het geluidsniveau daar dik overheen. 06-2021 | Recreactie 29

trends ABN AMRO optimistisch over dagrecreatie Attractieparken en dierentuinen zijn hard getroffen door de coronacrisis. Was de klap in 2020 al keihard (de bezoekersaantallen halveerden bijna); voor 2021 gaan de parken uit van vergelijkbare dramatische cijfers. Toch ziet ABN AMRO ook lichtpunten. Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Toverland In 2020 daalden de bezoekersaantallen van de vijf grote attractieparken en dierentuinen met 30 tot 53 procent. Ook de verkoopopbrengsten uit de horeca, die al gauw 25 tot 30 procent van de totale baten van attractieparken omvatten, namen sterk af omdat restaurants moesten sluiten. Naar verwachting zal ook de omzet in 2021, ondanks de versoepelingen, ver onder die van 2019 blijven. Dat stelt ABN AMRO in het rapport Stand van de leisure, dat in juli 2021 verscheen. Lessen uit de crisis Desondanks is ABN AMRO optimistisch over heel het jaar 2021. Voor attractieparken en dierentuinen verwacht de bank een omzetstijging van ongeveer 5 procent ten opzichte van 2020. Daarbij ging ABN AMRO nog wel uit van een einde aan de 1,5 meter regeling per 1 september en een verhoogde bereidheid van consumenten om wat extra te spenderen aan bijvoorbeeld eten en drinken. Let wel: bij die verwachte omzetstijging blijven de attractieparken en dierentuinen 55 procent onder het niveau van 2019. ABN AMRO is ook optimistisch over de lessen die worden getrokken uit de crisis. Op basis van die ervaring zullen de bedrijven hun bedrijfsmodellen verstevigen, denkt de bank. Digitale middelen spelen daarbij een belangrijke rol. Bezoekers kiezen bijvoorbeeld steeds meer voor een tijdslot. Dat stelt de parken in staat om het bezoek te spreiden, hun personeelsplanning te optimaliseren en de bezoekerswaardering te verhogen. Persoonlijke relatie De bank verwacht dat in de toekomst meer gekeken zal worden naar het type bezoeker en dat de parken een meer persoonlijke klantrelatie zullen aangaan. 75 procent van de bezoekers staat open voor gepersonaliseerde aanbiedingen, zolang de veiligheid Tijdsloten en dynamic pricing dragen bij aan een betere spreiding van gasten van hun persoonsgegevens geborgd is en de boodschap relevant, aldus ABN AMRO. Ook is het voor attractieparken en dierentuinen kansrijk om marketing aan te passen op de weersverwachting en dynamic pricing in te zetten. Dynamic pricing is de beste manier om vroegboekingen te stimuleren. Daarnaast motiveert het een deel van de bezoekers aan de website een latere datum te kiezen op populaire dagen zoals de zaterdag en de zondag. Ook bij het terughalen van eerdere bezoekers spelen digitale middelen een belangrijke rol in de marketingcommunicatie. Denk hierbij aan sms, app en e-mail. Ook dit kan zorgen voor meer controle over wie wanneer komt. 06-2021 | Recreactie 31

Specialist in chalets, stacaravans & mobilhomes Kom op uw gemak de chalets beleven! Reina Chalets Showterrein Konneweg 6b 3234 KG Tinte +31 (0)181 727 030 info@reinachalets.nl FANTASIERIJK SPELEN NATUURLIJK SPELEN STRAAT MEUBILAIR Latenwe samen aan tafel gaan Recreatie Vakbeurs 16,17 en 18 november 2021 Standnummer 154 reinachalets.nl www.rosstucker.nl kennis delen Met verkoopvoorwaarden sturen op kwaliteit Als recreatieondernemer blijf je sturen op kwaliteit en uitstraling. Het hanteren van verkoopvoorwaarden is een belangrijk hulpmiddel, bijvoorbeeld om verkoop van een caravan mét standplaats te voorkomen. In een eventuele conflictsituatie sta je er sterk mee, zo blijkt uit een recente uitspraak van de Geschillencommissie Recreatie. Tekst: Jeroen Kamphuis (ZYPP) Foto: Maarten Bokslag Een recreant huurt een jaarplaats op je bedrijf en wil zijn kampeermiddel met behoud van de plaats verkopen. Als ondernemer waak je over de kwaliteit van je bedrijf en wil je zeggenschap over die verkoop. Dan is het belangrijk dat je verkoopvoorwaarden hanteert. Daarin werk je uit onder welke omstandigheden en voorwaarden je als ondernemer bereid bent om mee te werken aan verkoop van een kampeermiddel met behoud van de plaats. Je kunt daarbij denken aan het stellen van technische voorschriften, leeftijdseisen of een minimale (taxatie)waarde. Recente uitspraak In artikel 9 lid 1 van de RECRON-voorwaarden staat dat een recreant te allen tijde zijn kampeermiddel mag verkopen. Verkoop van het kampeermiddel met behoud van de plaats is echter slechts toegestaan na schriftelijke toestemming van de ondernemer. In artikel 9 lid 2 is vastgelegd dat de ondernemer verkoopvoorwaarden kan hanteren waar de recreant zich aan dient te houden. Uit een recente uitspraak blijkt dat verkoopvoorwaarden ook bij de Geschillencommissie Recreatie stand houden. De recreant klaagde dat hij een kampeermiddel van de ondernemer had gekocht, dat hij vervolgens niet met behoud van de plaats mocht doorverkopen aan een derde. De recreant zegt hierdoor 5000 euro schade te hebben geleden. De ondernemer stelt op zijn beurt dat op de jaarovereenkomst de RECRON-voorwaarden voor vaste plaatsen van toepassing zijn verklaard en dat de huurder heeft ingestemd met het parkreglement. In dat parkreglement heeft de ondernemer verkoopvoorwaarden geformuleerd. Beleidsvrijheid De Geschillencommissie gaat in op de achtergrond van artikel 9 van de RECRON-voorwaarden voor vaste plaatsen: het terrein is van de ondernemer en die houdt zeggenschap over welke huurders op zijn standplaatsen komen. Aan toestemming voor verkoop kunnen voorwaarden worden verbonden, die de ondernemer zelf mag bepalen. De ondernemer heeft dus beleidsvrijheid om bij een overdracht van een kampeermiddel de plaats niet mee te verhuren. Die beleidsvrijheid wordt alleen begrensd wanneer het onthouden van toestemming naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar zou zijn. Dat is een hoge drempel waar niet snel aan voldaan zal worden. Op basis hiervan werd de klacht van de recreant ongegrond verklaard. Uit dit voorbeeld blijkt dat het hanteren van verkoopvoorwaarden een goed instrument kan zijn om te blijven sturen op kwaliteit en ouderdom. Het terrein is van de ondernemer en die houdt de volledige zeggenschap 06-2021 | Recreactie 33

vakinfo Wanneer verkoop je het beste je bedrijf? Denk je erover om je recreatiebedrijf te verkopen? Met de hoge prijzen van het moment is de tijd nu rijp. Maar ook bij een toekomstige verkoop is het slim om nu vast voorbereidingen te treffen. Verkoopklaar maken doe je ruim voor het moment van verkoop. De bedrijfsstructuur moet zodanig zijn, dat je bij een eventuele verkoop zo min mogelijk aan de fiscus hoeft af te dragen. Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Shutterstock Er zijn verschillende ontwikkelingen die juist nú de verkoop van je recreatiebedrijf interessant maken. Steeds meer Nederlanders vieren vakantie in eigen land, waardoor de vraag stijgt. Bovendien zien steeds meer nationale en internationale kopers het vakantiepark als een lucratieve investering. De rente bij de bank levert deze partijen nauwelijks nog iets op. Investeren is het credo. Maar wanneer is je bedrijf klaar voor verkoop? Dat is afhankelijk van verschillende factoren. – Wat is de staat van onderhoud? – Hoe zit het met de winstgevendheid? – Hoe is de bezetting van je park? – Hoe zien de online reviews eruit? Een auto verkoopt beter als hij is opgepoetst en motorisch prima in orde is. Dat geldt ook voor een recreatiebedrijf. Wil je je bedrijf verkopen, zorg er dan voor dat het verkoopklaar is en kan blinken in de etalage. Verkoopklaar maken Verkoopklaar maken doe je niet kort voor het moment van verkoop. Het is goed om te allen tijde – ook als je helemaal niet van plan bent om de markt op te gaan – klaar te zijn om te kunnen verkopen. Zet daarom elk jaar voor jezelf op een rijtje of en zo ja wanneer het verstandig is om tot verkoop over te gaan. Houd je verkoopwaarde scherp door de winstgevendheid en de kwaliteit te monitoren. Voor winstgevendheid overleg je met je adviseur(s); voor kwaliteit kun je bijvoorbeeld een jaarlijkse enquête houden onder je gasten. Een goede bedrijfsstructuur kan veel belasting schelen Wie in economisch gunstige tijden zijn bedrijf verkoopt, wil optimaal profiteren van de marktomstandigheden. Dat betekent vooral: een hoge prijs krijgen voor je bedrijf. Maar de verkoopdeal kan nog veel meer opleveren als je ervoor zorgt dat je bedrijfsstructuur op orde is. Vergeet niet dat bij een verkoop de fiscus een groot deel van de koopsom opeist. Het is daarom belangrijk dat je structuur zo goed in elkaar zit dat er zo weinig mogelijk geld naar de fiscus gaat. Check elk jaar of de structuur nog past bij je bedrijf en of deze bij een eventuele verkoop belastingtechnisch nog het meest gunstig voor je is. Kortom: een goede voorbereiding op een verkoop, is de voorwaarde voor succes. Met dank aan Maas recreatie bedrijfsmakelaardij 06-2021 | Recreactie 35

inspiratie? Meer Ga naar onze site of scan de qr-code en word gratis abonnee van ons online inspiratie magazine. productnieuws Tekst: Jaap van Sandijk Futuristisch belevingsbed Sleeperoo is een innovatieve slaapcube die is uitgerust met duurzame materialen. Zoals een soybeanoliekernmatras van 1,60 x 2 meter en zacht beddengoed, gemaakt van schapenwol of bamboevezels. De slaapcube heeft drie grote panoramische ramen en een transparant dak voor een ervaring met alle zintuigen. De Sleeperoo, die een vloeroppervlak nodig heeft van drie bij vier meter, wordt door de leverancier verhuurd. T: (+32) 476 57 16 21 I: www.sleeperoo.de Slimme hygiënespoeling TECE heeft hygiënespoeling geïntegreerd in de spoelkast van het toilet. De gebruiker kan met behulp van een app de spoelprogramma’s programmeren en aanpassen. De app registreert ook alle spoelingen, wat praktisch is als gegevens moeten worden getoond aan een controlerende instantie. T: (0592) 41 50 74 I: https://go.tece.com/drinkwaterhygiene T: (050) 312 96 85 I: www.wola.nl Werkwagen De werkwagen met geruisloze foamwielen is heel geschikt om bijvoorbeeld ‘s avonds nog een laatste schoonmaakronde te doen in sanitairgebouwen. De werkwagen heeft vier grote foamwielen van 150 millimeter waardoor deze veel minder lawaai maakt. De wagen is voorzien van een afvalzakhouder van 120 liter, met duwbeugel en verstevigde zakhouders. Schoonloopzone ook als tapijt Emco komt met schoonloopzones die geïntegreerd kunnen worden in profielmatten. Hierdoor combineert de producent twee belangrijke functies: de gastvriendelijke uitstraling van de profielmat, voorzien van tapijt, én de reinigende functie van de schoonloopzone. Het nieuwe product is verkrijgbaar in zestig kleuren. Het kan naar wens worden aangepast op het gebied van belasting, loopfrequentie, vocht- en vuilopname en brand- en slipveiligheid. T: (073) 599 83 00 I: www.emco-bau.com 06-2021 | Recreactie 37

SHARP MAGNETRONS INRUIL ACTIE PROFESSIONELE MAGNETRONS Sterk, fl exibel en robuust Magnetron Type R-15AM inh. netto 28 ltr. bediening draaiknop 3 kookfasen 5 energieniveaus vermogen: 1000 watt afm. oven 35,1x37,2x21,1 cm afm. 52x42,4x30,9 cm 230 Volt | 1,55 kW Magnetron 5077.015 normaal actie inruilkorting NU 590,479,50,429,Magnetron Type R-25AM inh. netto 20 ltr. bediening draaiknop 2 magnetronbuizen stapelbaar 4 energieniveaus vermogen: 2100 watt afm. oven 33x33x18 cm afm. 51x47x33,5 cm 230 Volt | 3,15 kW Magnetron Type R-25AT inh. netto 20 ltr. bediening tiptoets ontdooifunctie 10 vaste programma's 20 inst. programma's, 3 kookfasen vermogen: 2100 watt afm. oven 33x33x18 cm afm. 51x47x33,5 cm 230 Volt | 3,15 kW Type R-15AT inh. netto 28 ltr. bediening tiptoets ontdooifunctie 10 vaste programma's 20 inst. programma's, 3 kookfasen vermogen: 1000 watt afm. oven 35,1x37,2x21,1 cm afm. 52x42,4x30,9 cm 230 Volt | 1,5 kW Magnetron Type R-7500AT inh. netto 19 ltr. bediening tiptoets 10 vaste programma's 30 inst. programma's, 7 kookfasen inverter unit; snel, gelijkmatig en energiezuinig koken 14 vermogensinstellingen vermogen: 1800 watt dubbele + 3 dubbele hoeveelheid instelling stapelbaar afm. oven 33,2x33x17,2 cm afm. 42x48x33,7 cm 230 Volt | 1,8 kW 5077.025 normaal actie inruilkorting NU 615,499,60,439,5077.115 normaal actie 1.440,1.145,5077.125 normaal actie inruilkorting 100,NU 1.045,EMMELOORD Platinaweg 21 8304 BL Emmeloord Tel: (0527) 635 635 info@hakpro.nl AMSTERDAM De Flinesstraat 20 1114 AL Duivendrecht Tel: (020) 665 6428 amsterdam@hakpro.nl 1.430,1.145,inruilkorting 100,NU 1.045,GRONINGEN Verl. Bremenweg 10c 9723 JV Groningen Tel: (050) 318 1600 groningen@hakpro.nl ROTTERDAM Schuttevaerweg 13 3044 BA Rotterdam Tel: (010) 750 2750 rotterdam@hakpro.nl VENLO Venrayseweg 44 5928 NZ Venlo Tel: (077) 387 4242 venlo@hakpro.nl 5077.180 normaal actie 1.430,1.145,inruilkorting 100,NU 1.045,VLISSINGEN Bedrijfsweg 9 4387 PD Vlissingen Tel: (0118) 493 222 vlissingen@hakpro.nl 18-04-01 Alle prijzen zijn in euro's, exclusief BTW en wettelijke verwijderingsbijdragen. Wijzigingen voorbehouden zonder voorafgaande kennisgeving. Zet- of drukfouten voorbehouden. ONLINE BESTELLEN? www.hakpro.nl

Ga meer genieten met onze techniek: • internet • televisie • glasvezel • telefonie • infrastructuur • technische producten • installatietechnieken • webshop Stabiel en snel internet, net als thuis! Een internetverbinding moet simpel, snel en stabiel zijn. Uw gast rekent daar op. Wanneer meerdere personen van hetzelfde gezin online films of tv-uitzendingen op hun vakantieadres gaan bekijken en muziek gaan luisteren, krijgt u een behoorlijke belasting. Als de internetaansluiting die capaciteit niet biedt, is dat een teleurstelling voor uw gasten. Wat zijn de mogelijkheden om uw gasten een snellere data-verbinding Seijsener techniek. Ga maar genieten! aan te bieden? Wat zijn uw mogelijkheden om op uw gehele terrein een goed bereik te hebben? We zijn er trots op dat wij nu geaccrediteerd Partner van Vodafone Business zijn. Deze strategische samenwerking stelt ons in staat om u nog meer ijzersterke diensten aan te bieden. Together we can! Dat is genieten. Seijsener info@seijsener.nl Tel. 075-6810 610 seijsener.com m

OVERDRACHT VERDIENT AANDACHT Recreactie05 MAGAZINE OVER RECREATIE EN TOERISME Onderhuids zeer in het familiebedrijf Pop-up campings zijn de trend van 2021 Strengere regels voor speeltoestellen, maar waarom ook voor de buitensport? Het WAS moet aangepast Monkey Town wil groeien in het buitenland SEPTEMBER 2021

Dé specialist in de bouw van sanitaire units van hoge kwaliteit Maatwerk dat volledig aan uw wensen voldoet Volledige ontzorging van ontwerp tot sanitaire installatie Innovatieve milieu- en energiebewuste oplossingen Onderhoudsvriendelijke en duurzame materialen Units zijn schakelbaar, fl exibel en verplaatsbaar mobielbouw.nl biedt u nog veel meer informatie NIEUWE KANSEN ONS TEAM HELPT U ZE TE VINDEN Gespecialiseerd in het taxeren van bedrijven Ons team van taxateurs is gespecialiseerd in het taxeren van bedrijven en exploitatiegebonden onroerend goed in de dag- en verblijfsrecreatieve sector (business valuation). Wij zorgen ervoor dat de taxatie wordt opgesteld volgens Europese en Internationale richtlijnen en voldoet aan de eisen van betrokken professionele partijen. Registraties en certifi ceringen Onze taxateurs beschikken over de vereiste registraties en certifi ceringen vanuit het Nederlands Register Vastgoed Taxateurs, waardoor zij Professionele Taxatiediensten mogen verrichten. Ook beschikken zij over verscheidene aanvullende registraties, zodat onze taxatierapporten ook voldoen aan Europese- en Internationale regelgeving. meer informatie: www.vandeloosdrechtrbm.nl DÉ RECREATIE BEDRIJFSMAKELAAR F.A. Molijnlaan 28 8071 AG Nunspeet Postbus 8 8070 AA Nunspeet Tel: 0341 - 25 23 63 www.vandeloosdrechtrbm.nl

AL MEER DAN 40 JAAR UW MAKELAAR EN TAXATEUR VAN RECREATIEBEDRIJVEN Voorwoord Inhoud Aangenaam verpozen 12 V Marike Rosier Manager Communicatie Voor je ligt een Recreactie met zeer diverse inhoud, om je te inspireren en van kennis te voorzien. Of het nu gaat om de herstelplannen na corona, over de ‘zachte kant’ van een familiebedrijf, het Warenwetbesluit Attractie- en Speeltoestellen (WAS) of het opzeggen van een jaarplaats, het komt in dit nummer voorbij. Ook is er een interessante aflevering van de Bezieling, over de ondernemers van Monkey Town, Joris Naalden en Frank Onderdelinden. Monkey Town is een keten van vijftig binnenspeeltuinen in Nederland, met internationale ambitie en sinds kort ook lid van HISWA-RECRON. Monkey Town begon in 2001 als indoor speeltuin in Amersfoort. Ons oudste kind is ook geboren in 2001 in Amersfoort en laat ik nu in de beginjaren van deze eeuw regelmatig met mijn dochter naar deze eerste vestiging van Monkey Town geweest zijn! Voor dochterlief en later ook zoonlief bleek het een succesformule, maar och, wat had ik een hekel aan deze bezoekjes. De herrie, de troep en de plastic stoelen waar ik als moeder mijn tijd op uit moest zitten, het was een hele opoffering. Dus ik ben blij te lezen dat ouders nu zeker niet meer worden vergeten, maar dat juist ook voor hun het verblijf zo aangenaam mogelijk wordt gemaakt! Ik realiseer me dat Monkey Town ontzettend groot is geworden na die binnenspeeltuin in Amersfoort. Net als mijn kinderen. Uiteraard blijf ik de komende tijd volgen hoe het Monkey Town vergaat, hoe de keten en de hele wereld van indoor spelen verder groeit, terwijl mijn dochter zich verder ontwikkelt tot volwassen vrouw. En wie weet zit ik ooit in de verre toekomst heel aangenaam te wachten in een loungehoekje, tot mijn kleinkind is uitgespeeld bij Monkey Town? Veel leesplezier! 29 Branche 6 12 18 30 Onder de aandacht: kort nieuws uit de branche COVERSTORY: de ‘zachte kant’ van het familiebedrijf Gastvrij & innovatief: pop-up campings zijn een blijvertje Nederland achterin de rij voor Europese herstelpakketten 30 Bedrijf Informatief 20 7 26 29 35 37 De Bezieling: Monkey Town heeft nu 50 binnenspeeltuinen. Verdere groei moet uit het buitenland komen Colofon Kennis delen: veiligheid buitensport mag niet via het WAS geregeld worden Kennis delen: altijd eerst schriftelijk waarschuwen bij opzeggen jaarplaats Vakinfo: chalets kopen met een internationale blik Productnieuws: een overzicht van de laatste innovaties Column 19 RecreAnders Recreactie | September 2021 | nr 5 5

Onder de aandacht IAAPA Expo in Barcelona Het belangrijkste evenement voor de vrijetijdsindustrie in Europa is de IAAPA Expo. Die wordt dit jaar gehouden in Barcelona. De conferentie van 27-30 september, de beurs van 28-30 september. Het is de grootste internationale vakbeurs en conferentie voor de attractie-industrie in Europa. Elk jaar zie je de nieuwste innovaties, technologie en diensten voor alle aspecten van de vrijetijdssector. Via HISWA-RECRON zijn tickets met korting voor € 70,- te bestellen (code HISWADEAL). In memoriam: Leo van der Hucht D 6 De Efteling mag uitbreiden De Efteling begon in 2015, in nauw overleg met omwonenden, natuurorganisaties en gemeente Loon op Zand, met de eerste schetsen voor het bestemmingsplan ‘Wereld van de Efteling 2030’. In het bestemmingsplan staat de ruimtelijke ontwikkeling van de Efteling tot 2030 centraal. Het plan geeft onder meer aan in welke richting uitbreiding van het park zal plaatsvinden, welke zones gereserveerd zijn voor verblijf of andere rustige vormen van recreatie, hoe het parkeren wordt geregeld en hoe gezorgd kan worden dat de regio goed bereikbaar blijft. Ondanks veel overleg kwamen er protesten van omwonenden. Die zijn vorige maand door de Raad van State ongegrond verklaard. Daarmee is er groen licht voor de toekomstplannen van de Efteling. Op 9 juni overleed Leo van der Hucht, erelid van RECRON, op 98 jarige leeftijd. Hij stond in 1969 aan de basis van de vereniging. Samen met Gerben Baaij en Hans Wallenburg wist hij de twee concurrerende ondernemersverenigingen Revako en Arkabo bijeen te brengen tot RECRON. Van der Hucht, die tot 1982 in het RECRON-bestuur zat, stond ook aan de wieg van EFCO, de Europese koepel van campings. Hij vertelde daar twee jaar geleden over in de speciale uitgave ter gelegenheid van 50 jaar RECRON: “Ik zag dat er steeds meer op Europees niveau werd besloten. Om samenwerking tot stand te brengen heb ik vele, vele telefoongesprekken gevoerd. Het kostte wel handenvol geld, want internationaal bellen was duur en RECRON vergoedde het niet.” Van der Hucht bleef tot hoge leeftijd vitaal. Hij was in december 2019 eregast tijdens de viering van het 50-jarig jubileum van RECRON. Camping ‘t Hop naar Franse keten De Franse recreatieketen European Camping Group heeft Camping ‘t Hop in het Friese Wijckel overgenomen. Het valt inmiddels onder het label Marvilla Parks. European Camping Group is een nieuwe Franse speler op de markt en met ambities: commercieel directeur Stijn Depraetere heeft in de media aangegeven dat de keten van plan is nog tientallen extra campings aan het portfolio toe te voegen. European Camping Group is een groot concern, met meer dan 23.000 accommodaties op 300 bestemmingen. De groep heeft ruim dertig campings in eigen beheer onder het label Marvilla Parks. Recreactie | September 2021 | nr 5 Foto: ‘t Hop/Roan EuroParcs koopt Uniek Parken Statistiek over de sector EuroParcs heeft de drie resorts van Uniek Parken overgenomen. Het zijn Bungalowpark Zuiderzee (Medemblik), Résidence Koningshof (Schoorl) en Remboe Village (Epe). De 21 medewerkers van de drie parken komen in dienst van EuroParcs. “De overname van de Uniek Parken past in onze groeiambitie”, stelt aldus Andries Bruil van EuroParcs. “We willen de grootste aanbieder van vakantieparken in Europa worden. Voor ons zijn niet alleen de Nederlandse, maar ook de Duitse toeristen erg belangrijk. We zijn bij onze oosterburen met een eigen kantoor actief.” Met de overname van de drie parken telt EuroParcs nu 55 locaties in vier landen. COLOFON vakblad Recreactie Hoofdredactie: HISWA-RECRON, Marike Rosier, communicatie@hiswarecron.nl Eindredactie: Maarten Bokslag, www.bokslag.com Redactiecommissie: Martin Maassen, Jarin van der Zande, Wanda van Eck, Jeffrey Belt Aan dit nummer werkten mee: Jaap van Sandijk, Max de Krijger, Ditta van Ekris, Dolph Cantrijn, Lieke Esveldt, Jos van der Sterren, Annouck de Jong, Rosanne de Groot Ontwerp: Fase2, Paul Veldkamp Vormgeving: Jessica Dales, Dock35 Media Coverfoto: Leukermeer Bladmanagement: Dock35 Media, Sjoerd Franssen Advertenties: Dock35 Media, Martijn Penning, (0314) 355 826, martijn@dock35media.nl Druk: Senefelder Misset Doetinchem B.V. Abonnementen: HISWA-RECRON, Storkstraat 24, 3833 LB Leusden, (033) 303 9700, communicatie@hiswarecron.nl, 65 euro per jaar. 32,50 euro voor studenten en medewerkers van recreatie-bedrijven. Gratis voor HISWA-RECRONleden, overheden en pers. Als vakblad hanteren wij de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er vanuit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Oplage: 4.400 exemplaren. De samenstellers hebben de grootst mogelijk zorgvuldigheid betracht. Noch HISWA-RECRON, noch redactie, noch auteurs aanvaarden enige aansprakelijkheid bij eventueel voorkomende fouten. PARTNERS IN BUSINESS: KENNISPARTNERS: Het verkrijgen van cijfers voor en over de diverse bedrijfsgroepen van HISWA-RECRON is niet eenvoudig. De openbare cijfers zijn ofwel onbetrouwbaar ofwel veel te laat beschikbaar. Voor de meeste bedrijfsgroepen binnen HISWA-RECRON geldt bovendien dat ze te klein zijn om in de openbare databank van het CBS betrouwbare gegevens te genereren. Daarom is HISWA-RECRON enige tijd geleden begonnen met het verzamelen van statistische gegevens over de diverse bedrijfsgroepen. Belangrijk om een beeld te krijgen van de eigen bedrijven, maar ook belangrijk om te gebruiken in de lobby. Uit het eerste statistiekrapport over 2020 en de eerste helft van 2021 (prognose), dat deze zomer verscheen, valt af te leiden dat het ondernemersvertrouwen weer aan het stijgen is. Dat staat op een schaal van -10 tot 10 nu op +1,5. Een jaar eerder, middenin de coronacrisis, stond het nog op -2,4. De omzet van de verblijfsrecreatie en watersportindustrie bedroeg in 2020 gezamenlijk 12,2 miljard euro. Dat is een daling van 9% ten opzichte van 2019. In 2019 was de omzet juist 5,8% hoger dan in 2018. Kijken we alleen naar de verblijfsrecreatie, dan was de omzet over vorig jaar 9,1 miljard euro. Dit was een daling van 11% ten opzichte van het jaar ervoor. 2019 was overigens 8,5% hoger dan 2018. De gehele rapportage is in te zien in de kennisbank op hiswarecron.nl. Recreactie | September 2021 | nr 5 7 Foto: Résidence Koningshof Foto: Lieke Esveldt

ONS SUCCES BEGINT BIJ JOU! Ben jij scherp op gastbeleving? Wij zijn altijd op zoek naar de beste mensen! Bij CSU werk je in een succesvolle en toekomstgerichte organisatie waarbij aandacht voor jou en je collega’s, een leuke werksfeer en teamspirit centraal staan. CSU is als familiebedrijf een van de beste werkgevers van Nederland en behoort tot de top van de Nederlandse schoonmaakbranche. Interesse in een werkplek waar je je gewaardeerd voelt, kunt uitblinken en groeien? Scan de QR-code. Nieuw in de verkoop: Een fraai in het Friese Merengebied gelegen camping: - 4,8 hectare eigen grond; - circa 200 kampeerplaatsen; - met overdekt zwembad. Taxatie nodig? Wij zijn u graag van dienst! Kiest u ook voor een écht familiebedrijf in Noord-Nederland? Vraagprijs: € 2.150.000,00 k.k. Wilt u uw bedrijf verkopen? Zoekt u hierbij begeleiding, met oog voor persoonlijke aandacht? Neem dan contact met ons op! Neem dan contact op met Arjan of Carina! Kijk voor meer informatie op: www.hiswa-recrontaxateur.nl Nadere www elaar O.Z. 592 462 844 22 32 10 10 Kijk voor meer informatie op: www.hiswa-recrontaxateur.nl Vossenlaan 16 9408 CN Assen T (0592) 46 28 44 www.hiswa-recronmakelaar.nl E info@recratief-bedrijfsmakelaars.nl I www.recratief-bedrijfsmakelaars.nl Vastgoed & Overheid Advocatuur nieuwe stijl Scherp & persoonlijk ZYPP advocaten T: 026 - 702 47 87 info@zypp.nl www.zypp.nl Kennispartner RECRON en specialist op het gebied van recreatief vastgoed. Samen op zoek naar de beste buitenbeleving voor uw gast! MEER DAN BOUWEN Het projectteam voor een succesvol uniek recreatieconcept Benieuwd naar de mogelijkheden? Wij komen graag bij u langs. Uw gewenste identiteit... Dat is waar een bouwproject voor ons begint. ARCABO B.V. Rollecate 39 www.madino.nl | 0488 440138 | info@madino.nl 7711 GG Nieuwleusen www.arcabo.com Onder de aandacht Subsidie verduurzaming mkb Steun bij de overstromingen O Ondernemers in het mkb krijgen steun van de overheid bij het verduurzamen van hun bedrijf. Kosten worden maximaal 80% vergoed. Het gaat dan om de kosten van een adviseur, die uitzoekt hoe het bedrijf energie kan besparen en de CO2 -uitstoot verlagen. Isolatie? Zonnepanelen? Zonneboilers? Een warmtepomp of een combinatie? En welke energiewinst valt er te winnen in de bedrijfsvoering? Denk aan koeling, keuken- of ict-apparatuur en bedrijfswagens. Er is ook subsidie voor ondersteuning bij het uitvoeren van de maatregelen, bijvoorbeeld door een accountant of projectleider in te schakelen. De subsidie is beschikbaar voor bedrijven met een relatief laag energieverbruik (minder dan 50.000 kWh elektriciteit en 25.000 m3 aardgas. Aanvragen kan van 1 oktober 2021 tot en met 30 september 2022 bij de Rijksdienst van Ondernemend Nederland (RVO). De maximale subsidie is 2.500 euro per bedrijfspand. www.rvo.nl (zoekterm: SVM) Kees van Wijk weg bij VVV Nederland Kees van Wijk heeft per 1 juli afscheid genomen als directeur van VVV Nederland. Hij heeft dat zestien jaar gedaan en stond aan de wieg van de transitie van de papieren VVV Cadeaubon naar de digitale VVV Cadeaukaart. Ook was hij initiatiefnemer van de Stichting Keurmerk Cadeaukaarten. Met het ontwikkelen van het Kennisnetwerk Destinatie Nederland heeft hij een belangrijke impuls gegeven aan het onderling verbinden van de DMO’s (destinatie marketing organisaties) en het versterken van hun gezamenlijke positie. Zijn functie als directeur wordt overgenomen door Jos Peeters, die al directeur Giftcards en Transitie was bij VVV Nederland. Kees van Wijk is ook voorzitter van Gastvrij Nederland, de Nationale Raad voor toerisme, recreatie, horeca en cultuur. Voorlopig blijft hij dat nog doen. In juli werd Zuid-Nederland getroffen door een grote watermassa. Hoog water en aanhoudende regen hadden tot gevolg dat campings zijn ondergelopen, boten zijn losgeslagen, toercaravans langsdreven en zowel ondernemers als de toeristen met het handen in het haar stonden. HISWA-RECRON heeft direct actie ondernomen en de getroffen ondernemers én recreanten zoveel mogelijk gesteund. Er werd meteen een helpdesk ingericht waar ondernemers konden aangeven waarmee HISWA-RECRON ze van dienst kon zijn. Voor gedupeerde recreanten, die een plek op de getroffen bedrijven hadden geboekt, werden plekken bij collegaondernemers gezocht. Uit solidariteit met de getroffen ondernemers boden andere ondernemers, na een oproep van de branchevereniging, een accommodatie aan in september/oktober, zodat getroffen collega’s er even tussenuit kunnen. Daarnaast was er het bijzondere initiatief van Marieke Braber Schot, voorzitter van HISWA-RECRON Schouwen-Duiveland en mede-eigenaar van Zonnedorp Vakantiepark (Renesse). Samen met de Rotary en provincie Zeeland zette zij ‘Zeeland helpt Limburg’ op touw en dat resulteerde in meer dan 200 aangeboden vakanties door de Zeeuwse leden. Zo waren er diverse hartverwarmende initiatieven, die laten zien hoeveel onderlinge solidariteit er heerst. Op dit moment ligt de focus van HISWA-RECRON op het dringende verzoek om steunmaatregelen aan Den Haag en de provincie, zodat diverse mooie recreatiebedrijven niet door deze natuurramp verloren gaan. Recreactie | September 2021 | nr 5 9 Foto: Shutterstock

R n E VIVO: DE BAKWAND VOOR DE VEELEISENDE PROFESSIONAL Custom made voor uw onderneming De robuuste uitstraling, afgeronde hoeken en naadloze afwerking zijn kenmerkend voor de ViVo bakwand. Het afwerkingsniveau en materiaalgebruik zijn van ongekend niveau, net als de (maatwerk) mogelijkheden. De ViVo is eenvoudig te bedienen waardoor al uw personeel dezelfde kwaliteit friet afleverd. 100% Nederlands fabrikaat Ook leverbaar met transferfrituur met bakcapaciteit van 10 kg per charge. Leverbaar in hoog en laag model, in elk gewenste ral-kleur. EEN KIJ KJE IN DE KEUKEN Projecten waar wij trots op zijn “M� n bakwand is goed schoon te houden omdat de bovenz� de naadloos is gemaakt.“ Ronald Joosten Kruimig | Wageningen Benieuwd naar ervaringen van onze klanten? hakpro.nl/projecten EMMELOORD Platinaweg 21 8304 BL Emmeloord Tel: (0527) 635 635 info@hakpro.nl AMSTERDAM De Flinesstraat 20 1114 AL Duivendrecht Tel: (020) 665 6428 amsterdam@hakpro.nl GRONINGEN Verl. Bremenweg 10c 9723 JV Groningen Tel: (050) 318 1600 groningen@hakpro.nl ✓ Het beste online advies b� de aanschaf van nieuwe apparatuur ✓ Snelle levering uit de grootste voorraad van NL ROTTERDAM Schuttevaerweg 13 3044 BA Rotterdam Tel: (010) 750 2750 rotterdam@hakpro.nl VENLO Venrayseweg 44 5928 NZ Venlo Tel: (077) 387 4242 venlo@hakpro.nl VLISSINGEN Bedrijfsweg 9 4387 PD Vlissingen Tel: (0118) 493 222 vlissingen@hakpro.nl 20-11-00 Alle prijzen zijn in euro's, exclusief BTW en wettelijke verwijderingsbijdragen. Wijzigingen voorbehouden zonder voorafgaande kennisgeving. Zet- of drukfouten voorbehouden. ONLINE BESTELLEN? www.hakpro.nl N G r A A m T U a I T d E I v F a R r U L R e E K o * r T S I f e n a r e o o w a r d e n Onder de aandacht Overname Landal door Roompot Oproep NLBuiten: maak landelijk gebied beter toegankelijk 17 organisaties riepen in juli het nieuwe kabinet en de (in)formateurs op om de landelijke gebieden beter toegankelijk te maken voor recreanten. ‘In het afgelopen coronajaar is gebleken hoe belangrijk het is om erop uit te gaan’, staat in de oproep. ‘De druk op stedelijk groen was groot en soms moesten delen van beschermde natuurgebieden worden afgesloten. Zowel terreinbeherende als recreatieve organisaties en grondgebruikers hebben elkaar gevonden in de missie om van de ‘buitenruimte’ waar mogelijk, gewenst én op vrijwillige basis een recreatieve ruimte te maken.’ De 17 organisaties die onder de vlag van NLBuiten samen optrekken, willen hiervoor dit jaar nog samen met het Rijk en andere overheden een concreet plan maken. De oproep werd onder meer ondertekend door HISWA-RECRON, de ANWB, LTO, Natuurmonumenten, Netwerk Waterrecreatie, NOC*NSF, Stichting Fietsplatform en Wandelnet. O Hulpblad onbeperkt spelen Ook mensen met een beperking moeten onbelemmerd kunnen spelen, vindt OBB ingenieurs. En een beperking kan van alles zijn: dat zijn ook sociale beperkingen of minder gehoor. OBB zet zich in om speelruimtes zo in te richten, dat iederéén ervan kan profiteren. Om dat te stimuleren heeft het bureau het ‘hulpblad onbeperkt spelen’ opgesteld. Geen checklist, maar een blad dat je laat nadenken over je eigen inspanningen. Zo kom je op vragen als: heb ik eigenlijk wel gedacht aan hoe kinderen zich kunnen oriënteren op een plek? En of er wel voldoende rustpunten zijn? Is er ruimte voor georganiseerd spelen voor iedereen? In welke mate is er gedacht aan mensen met verstandelijke beperking die een volwassen lichaam hebben, maar functioneren op het niveau van een vierjarige? 5 oktober organiseert OBB bovendien een webbijeenkomst. www.obb-ingenieurs.nl >> kennis >> inclusie 21 juni werd bekendgemaakt dat Roompot concurrent Landal overneemt. Zo’n grote overname is mogelijk doordat beide concerns gesteund worden door private equities: particuliere beleggingsfondsen die grote hoeveelheden kapitaal te investeren hebben. Roompot heeft als grootste aandeelhouder de Amerikaanse investeringsmaatschappij KKR. Het is zelf in 2020 door KKR van het Franse beleggingsfonds PAI Partners gekocht. Landal is op dit moment nog eigendom van Awaze, en dat is weer onderdeel van het eveneens Amerikaanse Platinum Equity. Het is duidelijk: met recreatie is in Europa geld te verdienen en Amerikanen investeren daar graag in. Gezamenlijk hebben Landal en Roompot straks zo’n 300 vakantieparken in het aanbod. Die zijn voor het grootste deel niet hun eigendom. Landal heeft 100 parken in het aanbod. Daarvan zijn er 26 in eigendom. Roompot heeft 40 van de 200 aangeboden parken in eigendom. De overname is nog niet echt rond. De ondernemingsraden moeten nog een advies uitbrengen. Ook de Autoriteit Consument en Markt én de Europese mededingingsautoriteit moeten de overname nog beoordelen, maar normaal gesproken komt die goedkeuring uiteindelijk wel. De naam Landal blijft in elk geval voorlopig bestaan. De ontwikkeling van nieuwe parken gaat ondertussen gewoon door. Begin juli maakte Landal bekend dat er weer drie nieuwe parken aan het aanbod zijn toegevoegd, waaronder Landal Résidence Westduin. Dat is geen bungalowpark, maar een appartementencomplex op een mooie kustlocatie in het Noord-Hollandse Sint Maartenszee. Het wordt begin volgend jaar geopend. Landal Résidence Westduin Recreactie | September 2021 | nr 5 11 Foto: Maarten Bokslag

Coverstory Opvolging leidt vaak tot problemen Familiebedrijven vormen de basis van de Nederlandse recreatiesector: zowel waar het gaat om recreatieparken als om jachthavens. Maar hoe hou je zo’n park binnen de familie? Hoe ga je om met kinderen met verschillende talenten? En hoe zorg je dat de opgebouwde ervaring bij overdracht van het bedrijf behouden blijft? O 12 Recreactie | September 2021 | nr 5 Ooit begonnen als minicamping groeide Leukermeer in het Limburgse Well uit tot een volwaardig vakantiepark met jachthaven. Dennis (29) en Joyce (31) van Wiefferen zijn vorig jaar mede-eigenaar geworden van het bedrijf dat is opgestart door hun ouders. Daarmee is de overname goed geregeld, vertelt Dennis. “Wij zijn van jongs af aan al betrokken geweest bij het bedrijf. Altijd meehelpen op het terrein, bij de watersportverhuur, in de horeca, de disco of waar het maar nodig was. De taken hebben we inmiddels goed verdeeld: mijn zus doet al jaren de taken van de receptie en de backoffice, ik ben meer van de werkzaamheden op het terrein en de grote lijnen.” Dennis vindt het werken in een familiebedrijf geweldig en hij doet het met hart en ziel. “Kan ook niet anders. We zien elkaar De ‘zachte kan Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Leukermeer, Camping Roland, Lieke Esveldt t’ van het familiebedrijf de hele dag door – en dan vaak ‘s avonds ook nog. Als je werk je hobby is hoef je nooit meer te werken. De waardering van onze gasten is het harde werken meer dan waard.” Nieuwbouw Het bedrijf is volop in ontwikkeling. In november is de bouw begonnen van 150 luxe vakantiewoningen en 34 appartementen “ Soms zijn mensen geboren ondernemers. Anderen doen het beter bij de receptie of de horeca” aan het water. Dennis is er trots op. “We hebben samen de plannen gemaakt en nu worden die vakantiewoningen daadwerkelijk gebouwd. Het zijn grote, luxe villa’s, met een riante tuin of een eigen vlonder aan het water.” Bij het nemen van beslissingen over zulke grote investeringen gaat de familie natuurlijk niet over één nacht ijs. Zijn er dan nooit meningsverschillen tussen de vier eigenaren? “Natuurlijk wel. Recreactie | September 2021 | nr 5 13 ➔

We hebben ieder een uitgesproken mening en zijn het ook echt niet altijd met elkaar eens. Dan ontstaan er uiteraard wel eens discussies. Maar we hebben de stelregel dat we er aan het eind van de dag samen weer uit moeten komen. En dat lukt ook altijd.” Snel besluiten Bij Vakantiepark en Resort Leukermeer is de overdracht soepel verlopen; op termijn gaat het bedrijf volledig over naar Dennis en Joyce. Ook gesprekken over de bedrijfsvoering verlopen natuurlijk en opDankzij de BOR kan een familiebedrijf tot ruim een miljoen belastingvrij worden overgedragen bouwend. Dat is niet vanzelfsprekend, stelt Herma Brinkhuis van Alfa Accountants en Adviseurs. “Familiebedrijven hebben een unieke karakteristiek”, vertelt zij. “Aan de ene kant zie je de grote voordelen: er kan snel besloten worden over belangrijke zaken, zonder dat het over allerlei schijven gaat of er een concernbeleid gevolgd moet worden. Je ziet ook een enorme betrokkenheid, die bij mensen in loondienst niet vanzelfsprekend is. En investeringen worden altijd voor de lange termijn gedaan. Ouders hebben ook vaak het gevoel dat ze iets moois opbouwen om over te dragen aan hun kinderen.” Onderhuidse problemen Dat op zich positieve gevoel kan uiteindelijk wel leiden tot veel frustratie, concludeert Brinkhuis. Want kinderen willen het bedrijf lang niet altijd overnemen. Of er zijn meerdere kinderen. Of de ouders durven de verantwoordelijkheid niet echt over te dragen. Kortom: onderhuids spelen 14 Recreactie | September 2021 | nr 5 Coverstory regeld worden dat alle kinderen weliswaar aandeelhouder zijn van het bedrijf, maar dat zij niet allen hetzelfde inkomen krijgen. Of juist wel. Als het maar goed wordt afgesproken, betogen de experts. Zo behelst een bedrijfsoverdracht veel meer dan de financiële zaken. Lastige zaken worden voor de lieve vrede niet uitgesproken en dat leidt uiteindelijk tot problemen soms allerlei zaken in familiebedrijven die voor de lieve vrede niet worden uitgesproken, maar die wel degelijk de sfeer verzuren. Of een soepel verlopende overname in de weg zitten. Brinkhuis – al jaren actief als adviseur bij bedrijfsoverdrachten – zag in het verleden een overdracht op het laatste moment afketsen. De vader die het bedrijf aan zijn zoon zou overdragen, had op het laatst toch besloten dat hij het zijn zoon niet toevertrouwde. “Toen realiseerde ik me dat ik te weinig aandacht had gehad voor de onderlinge communicatie. Laten we zeggen: de zachte kant van de bedrijfsoverdracht.” Brinkhuis verdiepte zich sindsdien vooral in de communicatieve aspecten van familiebedrijven en bedrijfsoverdracht. “Daar ligt de basis van heel veel problemen. Niet iedereen is een ondernemer, De een is veel beter in de horeca, de ander kun je het beste in het groenonderhoud laten werken. Maar bij familiebedrijven kan dat leiden tot scheve gezichten. En als iemand het werk in het bedrijf niet meer ziet zitten, bestaat zelfs de kans dat die de focus op iets anders legt. Maar die persoon blijft wel aandeelhouder. Nog meer scheve gezichten dus.” Persoonlijkheden Om de communicatieve misverstanden in familiebedrijven te ontrafelen, werkt Brinkhuis sinds enkele jaren met de DISCpersoonlijkheidsanalyse. Daarin worden vier gedragsstijlen onderscheiden: – Direct, dominant – Inspirerend, innemend – Stabiel, supporting – Consciëntieus, correct. “Dit zijn heel verschillende stijlen”, licht Brinkhuis toe. “Je hebt ze allemaal nodig. Maar soms begrijpen mensen elkaar niet. Ik probeer dan uit te leggen dat iemand die direct en dominant is, heel anders tegen zaken aankijkt dan iemand die inspirerend en supporting is. Het zijn ook twee mensen met een totaal andere stijl van leiding geven. Dat kan leiden tot grote misverstanden. Het DISC-model geeft het familieteam handvatten om de samenwerking te verbeteren en effectiever te laten verlopen.” Bij bedrijfsoverdracht komen alle mogelijke misverstanden naar boven, want dan gaat het er echt om spelen. Dan komt ook de vraag: wie neemt de dagelijkse leiding op zich? Niet iedereen is daar geschikt voor, weet Jappe Eggink van Maas Recreatie Makelaars. Deze specialist in bedrijfsoverdrachten kent veel familiebedrijven en komt bijna net zoveel verschillende situaties tegen. “Sommige mensen zijn geboren ondernemers. Anderen functioneren veel beter bij de receptie, de horeca of in het groenonderhoud. Daar moet je ook ruimte voor bieden. Niemand wordt er gelukkiger van als hij tegen zijn wil manager wordt.” Binnen het bedrijf moet dan wel goed geMarktwaarde Er zijn veel punten die oorzaak kunnen zijn van problemen en misverstanden – zie de kadertekst voor een paar voorbeelden. “Soms is het zo complex en blijkt het bedrijf veel meer waard dan de familie had ingeschat. Je kunt het ook niet onder de marktwaarde overdragen. Dan krijg je problemen met de fiscus en het kan tot scheve ogen leiden bij de andere kinderen. Dan kan het zover komen dat de ouders zeggen: het bedrijf gaat niet naar de kinderen, maar we maken het klaar voor verkoop”, vertelt Eggink. “Dan wordt het bedrijf extern verkocht. Voor de kinderen kan dat een grote teleurstelling zijn. Het is dan gewoon niet haalbaar om het bedrijf over te nemen. Uiteindelijk zie je toch wel eens dat kinderen die echt willen ondernemen een Vier probleemsituaties bij bedrijfsoverdracht Er kunnen heel diverse problemen ontstaan bij bedrijfsoverdracht van familiebedrijven. Herma Brinkhuis van Alfa noemt de meest voorkomende: 1. De Monarch. De vader vindt dat zijn kinderen het eigenlijk niet goed doen en blijft er bovenop zitten. De overdracht wordt keer op keer om diverse redenen uitgesteld. De kinderen voelen dat aan en raken gedemotiveerd. 2. De kinderen willen eigenlijk niet. De ouders zouden hun levenswerk graag overdragen maar de kinderen zien het niet zitten om 24/7 voor het bedrijf te werken. Maar voor de lieve vrede wordt dat niet uitgesproken. 3 De schoonfamilie. Die willen juist wel of juist niet een aandeel in het bedrijf. Maar wordt het deel van de eigen kinderen dan kleiner? 4 Ruzie over de bedrijfsvoering. Er zijn veel keuzes te maken. Bijvoorbeeld: haal je de winst uit het bedrijf, of juist niet? ➔ Recreactie | September 2021 | nr 5 15

LET’S REINVENT, RECONNECT AND RESTART TOGETHER FIRA BARCELONA GRAN VIA SPAIN CONFERENCE: 27–30 SEPT. 2021 | TRADE SHOW: 28–30 SEPT. 2021 The Leisure Industry’s Premier Event in Europe REGISTER NOW IAAPA.org/IAAPAExpoEurope @IAAPAEMEA | #IAAPAExpos Coverstory Bij bedrijfsoverdracht komen alle mogelijke misverstanden naar boven nieuw bedrijf kunnen starten met hun deel van de opbrengst van het familiebedrijf.” Een bedrijfsoverdracht is niet iets dat een-twee-drie kan worden doorgevoerd. Eggink: “Ouders moeten voor zichzelf een huis kopen. Ze moeten rekening houden met de kinderen die niet in het bedrijf willen stappen. Die moeten uitgekocht worden. En ze willen graag dat het kind, of de kinderen, die de zaak overnemen niet te veel kosten hebben. Dat moet allemaal goed geregeld worden, om onrust achteraf te voorkomen.” Emotie en ratio Camping Roland in Afferden is ook een echt familiebedrijf, vertelt mede-eigenaar Luuk Jansen (31). Zijn grootvader begon in 1965 met het bedrijf. Later werd Camping Roland eigendom van de tweede generatie, de twee zoons met hun vrouwen. Zo waren er vier eigenaren, die elk weer kinderen kregen: zes in totaal. Een prima recept voor problemen, zou je denken na de uitleg van Brinkhuis en Eggink. Maar gelukkig kunnen dit soort zaken ook goed lopen. Luuk Jansen: “Een paar jaar geleden brachten mijn ouders en oom en tante het ter sprake. Wie had er belangstelling om het bedrijf over te nemen? Ik had belangstelling en mijn nicht ook. We hebben een extern adviseur gezocht en die heeft alles op een rij gezet. Belangrijk, want bij zo’n familiebedrijf komt heel veel emotie kijken. De adviseur wist emotie te scheiden van de zakelijke aspecten. Op basis van die gesprekken en analyses besloot mijn nicht om af te zien van het bedrijf. Terwijl het voor mij juist steeds aantrekkelijker werd. En dat ging allemaal in goede harmonie. Ter illustratie: haar vriend Mik is hier nu parkmanager.” Opbouwend samenwerken Sinds 2017 is Luuk mede-eigenaar van het bedrijf. Daar geeft hij inmiddels zijn eigen draai aan en dat is ook precies wat hij leuk vindt. “Nu werken mijn ouders en oom en tante nog een beetje mee in het bedrijf, maar die zijn aan het afbouwen. Dat werk moet toch gedaan worden. Daarom hebben we nu een organisatie opgezet met nieuwe medewerkers. En mijn vrouw Diliana is inmiddels ook in het bedrijf gaan werken.” En heeft Luuk nu nog veel last van de oordelen van de oudere generatie, dat wat Herma Brinkhuis het Monarch-effect noemt? “Dat gaat eigenlijk wel goed. Natuurlijk was het een kwestie van wennen. Ze waren niet gewend dat er een jonger iemand komt die een heel andere mening heeft. Maar ik vind dat ze dat heel goed hebben opgepakt. Ze zijn er als ze nodig zijn, ik kan ook nog vertrouwen op hun advies en ervaring. Maar de verantwoordelijkheid om knopen door te hakken ligt steeds meer bij mij. En ik denk dat ze dat ook wel prima vinden zo.” Overdracht dankzij de BOR Bij een overdracht binnen de familie profiteren de kinderen van de BOR, de bedrijfsopvolgingsregeling. Die regelt dat er tot een bedrag van € 1.119.845 (bedrag 2021) geen schenkbelasting verschuldigd is en dat de inkomstenbelasting (26,9%) kan worden doorgeschoven. Daarboven geldt nog een vrijstelling van 83%. De BOR is niet van toepassing buiten de familie. Vandaar dat de overdracht aan bijvoorbeeld de trouwe bedrijfsleider een stuk lastiger ligt. Verkoop aan een kapitaalkrachtige derde partij (in de praktijk vaak een binnen- of buitenlandse keten) ligt dan voor de hand. Recreactie | September 2021 | nr 5 17

Gastvrij en innovatief Pop-up camping is een blijvertje Gaan we na de coronacrisis terug naar het oude normaal of komt er een nieuw normaal? Eén ding is wel zeker: de pop-up camping blijft. “Dit is de vernieuwing waarop de campingmarkt zat te wachten.” H Het was dé kampeertrend van 2021: de pop-up camping. Ontstaan uit nood, maar al snel omarmd door kampeerders die wel eens wat anders willen. Nog mooier: de pop-up campings boren ook een nieuwe doelgroep aan. Niet-kampeerders blijken warm te lopen voor het nieuwe fenomeen. De pop-up campings ontstonden toen duidelijk werd dat 2021 een festivalarme zomer zou worden. Creatieve ondernemers zorgden al snel voor alternatieven als drive-in festivals, livestreams en thuisfestivals. Recreatieondernemers, geconfronteerd met omzetverlies, creëerden pop-up campings en maakten voor de inrichting gebruik van typische festival-ingrediënten als priklampjes, mobile homes en foodtrucks. Inrichting en sfeer Rutger van de Maat zette samen met Glamp Outdoor Camp pop-up camping Bij de Buren op. “We gebruiken daarvoor een stuk weiland naast ons Vakantiepark Mölke”, vertelt de ondernemer. “Het is onze eigen grond en de gemeente was bereid om op korte termijn een omgevingsvergunning te verlenen.” De pop-up camping is ingericht met sfeervolle verlichting, kampvuurplaatsen, speels neergezette tenten, gezellige barbecueplekken en een pop-up restaurant met streekproducten. De tijdelijke camping blijft tot de herfstvakantie en komt wegens doorslaand succes volgend jaar weer terug. “Deze trend is echt een blijvertje”, zegt Van de Maat. “Niet zozeer vanwege het pop-up aspect, maar wel door de inrichting en de sfeer. De markt zat al te wachten op een vernieuwing. En die dient zich aan in de vorm van de pop-up camping, maar dan in een permanente versie. Ik zie dit als een voortzetting van de glamping trend.” Slapen bij de achtbaan Ook attractiepark Toverland lanceerde met succes een pop-up camping: het Pop-Up Summer Camp, op de parkeerplaats naast het park. Gasten worden wakker met het zicht op houten achtbaan Troy. “Dit jaar is het Summer Camp nog langer open, van 1 mei tot 5 september”, vertelt Tessa Maessen van Toverland. Door de grote belangstelling werd het aanbod snel opgeschaald van 24 tovertenten vorig jaar naar 87 tovertenten dit jaar. Net als Mölke kreeg “ Ik zie dit als een voortzetting van de glamping trend” 18 Recreactie | September 2021 | nr 5 ook Toverland veel hulp van de gemeente. “Die dacht goed met ons mee.” Het attractiepark was overigens al van plan om uit breiden met verblijfsrecreatie. Door de coronacrisis kon Toverland hier eerder mee aan de slag. “Dat heeft ons veel inzichten opgeleverd waarmee we eerder dan verwacht ons voordeel kunnen doen”, vertelt Maessen. “Aan welke vorm van verblijfsrecreatie heeft de gast behoefte? In welke periode wil de gast komen? Waar komen de meeste gasten vandaan?” Na het succes van tientallen pop-up camTekst: Jaap van Sandijk Foto: Toverland RecreAnders Jos van der Sterren Docent en senior onderzoeker toerisme Breda University of Applied Sciences En de vaste gast dan? pings in 2020 nam het aanbod dit jaar verder toe. Daar is in de markt ook genoeg ruimte voor, mede door het flexibele karakter, zegt Jeffrey Belt van HISWA-RECRON. “Maar dan moet je er wel voor zorgen dat je nadrukkelijk kiest voor een bepaald thema en een herkenbare sfeer. Dat kan tot op heel gedetailleerd niveau. Denk aan een specifieke festivalsfeer of verblijven onder je favoriete achtbaan. Het mooie van pop-up is het flexibele karakter. Het ondernemersrisico is beperkt, als je ervoor kunt zorgen dat je in een korte periode goed kunt bij- en afschalen.” De recreatiesector is veel en vaak in het nieuws gedurende de covid19-pandemie. Het gaat over volgeboekte campings, hogere prijzen, het fenomeen schaduwvakanties ... Er was één nieuwsitem dat mijn speciale aandacht trok: de verkoop van Camping Ponderosa in Ulicoten aan CapFun en de gevolgen daarvan voor de ‘kleine kampeerder’, die te horen kreeg dat de seizoensplaatsen werden afgebouwd. De trouwe seizoensgast, die deze camping jarenlang door dik en dun ondersteunde, was niet meer welkom. De verkoop van Ponderosa is tekenend voor de toenemende commercialisering van kampeerterreinen. Deze bedrijven gaan over naar internationale corporates: ze worden gezien als een interessante en hoog renderende vastgoedbelegging, waarbij shareholder value de inrichting van het terrein bepaalt. Dat vertaalt zich in een rendementseis per vierkante meter en dus moeten seizoensgasten die per jaar betalen plaats maken voor chalets en huisjes. Die leveren immers in twee weken meer op, dan zo’n vaste klant per jaar. Nu heb ik niets tegen commercialisering van de recreatiesector. Al vele jaren waarschuwen experts dat deze bedrijven moeten innoveren, productiviteit moeten verbeteren en een meer professionele bedrijfsvoering nodig hebben om te kunnen overleven. Het gevaar bestaat nu echter dat deze bedrijven die huisjes, chalets of andere accommodaties verhuren zó worden uitgemolken, dat het alleen betaalbaar wordt voor de happy few. Leuk voor een goede omzet en rendement, maar waar moeten die vroegere vaste gasten nu heen? Wat daarbij komt is dat de nieuwe inrichting van de parken en de nieuwe bezoekers een andere sfeer op de camping met zich meebrengen dan de sfeer die er vroeger was, door de aanwezigheid van de vaste gast. Nu kun je je afvragen of dat zo erg is: misschien moeten we afscheid nemen van die toch wat kneuterige campingsfeer. Zijn we niet beter af met gewoon goed functionerende accommodaties? Dat zal wel, maar ik ben bang dat deze ontwikkeling toch tot een schraler aanbod leidt. Drukke parken met meer eenheidsworst aan accommodaties. Ook vrees ik dat het gezin met de kleine beurs het kind van de rekening wordt. Recreactie | September 2021 | nr 5 19

De Bezieling Alle details moeten kloppen Frank Onderdelinden (links) en Joris Naalden 20 Recreactie | September 2021 | nr 5 Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Dolph Cantrijn, Monkey Town Joris Naalden en Frank Onderdelinden van Monkey Town Overdekt spelen wordt steeds professioneler en Monkey Town loopt daarbij voorop. De Nederlandse keten met vijftig binnenspeeltuinen streeft naar forse groei, vooral in het buitenland. “We doen er alles aan om ons product steeds beter te maken en toch voor iedereen toegankelijk te houden.” M Monkey Town begon in 2001 als indoor speeltuin in Amersfoort. Het professionele concept sloeg aan en werd uitgebouwd tot een succesvolle franchiseformule. Jaarlijks kwamen er een paar Monkey Towns bij en drie jaar geleden stond de teller op veertig, vertelt Joris Naalden, algemeen directeur van het bedrijf. Samen met operationeel directeur Frank Onderdelinden is hij aangeschoven voor het interview met Recreactie. Begeleid door vrolijk kindergegil vindt het plaats in de net geopende Monkey Town in Eindhoven. Oog voor details “Deze vestiging geeft precies weer waar wij met Monkey Town heen willen”, vertelt Naalden. De nieuwe vestigingen die de afgelopen jaren geopend werden zijn op allerlei details net weer wat beter ingedeeld en aangekleed dan de oudere Monkey Towns. “Voor de verbouwing was dit gewoon een lege hal”, benadrukt Naalden. “De aankleding, de planten, de speeltoestellen, het horecadeel en de zitjes maken het gezellig. Daarnaast zorgen we voor goed meubilair, voor de ouders die zitten te wachten terwijl hun kinderen lekker spelen.” Ook de horeca krijgt veel aandacht, vult Frank Onderdelinden aan. “Ook dan gaat het erom het verblijf voor de ouders zo aangenaam mogelijk te maken. Dus zorgen we voor kwalitatief hoogwaardige producten, die we snel en vriendelijk serveren. Kwaliteit vind ik belangrijker dan de laagste inkoopprijs. Als een goed product een dubbeltje of kwartje meer kost aan inkoop, dan kies ik daarvoor. Het betaalt zichzelf terug. We zorgen ervoor dat bestaande klanten keer op keer terug willen komen. Alles moet perfect zijn.” “ Jaarlijks ontvangen we 4 miljoen gasten. Niet veel minder dan de Efteling” Keurmerk In het kader van de kwaliteitsverbetering werkt Monkey Town aan een objectief keurmerk voor de sector. “Als ouders hun kinderen hier laten spelen moeten ze er ook op kunnen vertrouwen dat alles veilig is. Wij besteden daar heel veel aandacht aan en willen dat graag met een keurmerk aantonen. Maar we zijn WC Eend niet, dus het moet wel een extern keurmerk zijn”, vertelt Joris Naalden. “Daarom hebben we het objectieve Keurmerkinstituut gevraagd een dergelijk keurmerk te ontwikkelen. Daar stonden ze wel een beetje van te kijken, dat we dat zelf kwamen vragen.” Het keurmerk moet bovenwettelijk zijn, dus niet alleen de eisen stellen die ook al in het WAS (Warenwetbesluit Attractie- en Speeltoestellen) voorkomen. Volgens Naalden gaat het onder meer om eisen op het gebied van brandveiligheid en de inrichting van het onderhoud van de speeltoestellen. “Per zone worden de risico’s in kaart gebracht. Enkele van onze tien eigen Nederlandse locaties hebben het Keurmerk Indoor Spelen al behaald. Andere locaties – waaronder enkele franchiselocaties – gaan op dit moment door het proces. De eerste officieel gekeurde indoor speeltuinen in Nederland zijn dus van Monkey Town. Daar zijn we trots op.” ➔ Recreactie | September 2021 | nr 5 21

“ Als een goed product in de horeca iets meer kost aan inkoop, dan kies ik daarvoor” Nieuw in deze Eindhovense vestiging zijn de self-service order kiosken. Ze verschijnen binnenkort in alle vestigingen. De vier zuilen staan pal voor de counter van de horeca. Er kan besteld en afgerekend worden. Met een grote foto en geanimeerde video’s leggen de order kiosken de aandacht op iets heerlijks dat in de horeca te verkrijgen is. “Daar gaan we ook mee testen”, vertelt Onderdelinden. “In de winter zetten we misschien wel een goede stamppot op het menu, met een smakelijke foto. En dan kijken of dat werkt en of we mensen ook het avond eetmoment bij Monkey Town kunnen laten doorbrengen.” De aankleding en innovaties als de order kiosken maken ook dat Monkey Town als franchiselabel zijn waarde behoudt, legt Naalden uit. “Zoiets, met professionele foto’s van heerlijke gerechten en een goed doordacht bestelproces, kunnen de franchisenemers nooit op eigen kracht ontwikkelen. Daarnaast is de naamsbekendheid enorm. Monkey Town begint een begrip te worden voor een leuke indoor speeltuin waar alles goed geregeld is – zelfs een speeltuin die níet bij onze keten hoort wordt soms al een monkey town genoemd.” Scandinavië als voorbeeld Om de Monkey Towns te verbeteren kijken Naalden en Onderdelinden graag naar het buitenland, met name naar Scandinavië. “In Nederland is het indoor spelen sterk aan het professionaliseren. De kwaliteit wordt beter, op alle vlakken. De consument stelt ook steeds hogere eisen. In Scandinavië zijn ze wat dat betreft al 22 Recreactie | September 2021 | nr 5 verder in de ontwikkeling”, vertelt Naalden. Onderdelinden vult hem aan: “Leo’s in Zweden is het verst. Als voorbeeld: wij bieden nu twee tot vier smaken Slush Puppy. Dat is soms al heel moeilijk kiezen voor kinderen. Bij Leo’s hebben ze 20 smaken Leo’s Slush. En dan onbeperkt bijvullen. Dat zit allemaal bij de entree in. Er zijn ook meer speeltoestellen en een grotere diversiteit. Op termijn gaat dat in de Nederlandse markt ook komen, zeker weten. Maar daar hangt wel een prijskaartje aan. Voor Monkey Town betaal je per kind € 8,95. Bij Leo’s betaal je omgerekend 22 euro. En dat willen wij niet. Een bezoekje aan Monkey Town moet voor iedereen bereikbaar blijven.” Verbetering wordt gezocht in service, aankleding en natuurlijk in speeltoestellen. “We willen zeker investeren in de attractiviteit”, vertelt Naalden. “Maar wel passend binnen ons concept: het actieve spelen. Je zult hier geen videogames aantreffen waar kinderen bewegingloos achter zitten. Wel denken we aan mooie grote schermen waarop bijvoorbeeld bewegende dieren te zien zijn. Kinderen kunnen daar dan met ballen naar gooien. Dat is vernieuwend en het blijft draaien om beweging.” Nieuwe vestigingen Naast kwaliteitsverbetering hebben Naalden en Onderdelinden nog heel wat op hun verlanglijstje staan. “We zijn bijzonder ambitieus. Frank en ik zitten hier niet om om 3 uur naar huis te gaan”, benadrukt Naalden. “De afgelopen drie jaar hebben we in Nederland tien nieuwe speeltuinen geopend. Daarmee is de markt in Nederland eigenlijk verzadigd. We hebben nu vijftig speeltuinen, waarvan twaalf bij onze groep in eigendom. Jaarlijks ontvangen we vier Street Jump Monkey Town valt onder de holding 24 Indoor. Dat nam december vorig jaar ook franchiseformule Street Jump over. Naalden: “We hadden al drie eigen trampolineparken onder het franchiselabel JumpXL. Die hebben we omgebouwd en bij de twaalf Street Jump parken gevoegd. Street Jump is ook een franchiseformule. Het mooie is: elke ondernemer met een Street Jump heeft ook een Monkey Town. Zo is er een logische overlap tussen de twee formules en houden we een grote betrokkenheid van de franchisenemers.” Street Jump is qua spelen gericht op een leeftijdsgroep die Monkey Town ontgroeid is. Het overdekte spelen bij Monkey Town is voor kinderen van 1 tot 10 jaar. Street Jump is gericht op kinderen van 8 tot ongeveer 15 jaar. De Bezieling miljoen gasten: dat zijn er niet veel minder dan de Efteling. We stonden in een bekend lijstje met populairste dagattracties onder kinderen recent ook tweede, ná de Efteling en vóór veel bekende pretparken. Daar zijn we trots op, al komt het natuurlijk ook door ons grote aantal locaties. We zullen hier nog wel uitbreiden, maar dan vooral door overnames van bestaande speeltuinen. Onze echte focus ligt op het buitenland.” Over de grens Daarbij gaat het vooral om Duitsland en Zwitserland. “Daar loopt de markt een jaar of tien achter”, vertelt Naalden. “Dat geldt overigens voor de hele leisurebranche. We hebben een eerste park geopend in Dortmund en nu kijken we hoe dat loopt. We hebben echt wel de ambitie om de komende drie jaar zo’n 25 nieuwe vestigingen te openen. Daarnaast hebben we ook ambities op de Belgische markt. Onze formule staat als een huis en biedt betaalbaar spelen dicht bij huis. Dat werkt ook in andere landen.” Bij het internationale ondernemen maakt Monkey Town gebruik van lokale partners. Naalden: “Wij Nederlanders vinden onszelf erg slagvaardig en direct. Maar in andere landen kijken ze daar anders naar. In Duitsland kan dat overkomen als pusherig. En in België bestaat soms wantrouwen tegen Nederlanders. Daar gaan we echt niet zelf aan beginnen. Voor die landen nemen we heel goede landenmanagers of franchisepartners aan, die weten hoe je daar te werk gaat.” Eigen platform Monkey Town is nog niet zo lang lid van HISWA-RECRON. De coronapandemie vormde de aanleiding om lid te worden. Joris Naalden: “Er werden allerlei overheidsmaatregelen genomen die ons rechtstreeks raakten. Pas op dat moment stonden we erbij stil dat de sector van het indoor spelen helemaal niet georganiseerd was. Er was geen eigen platform. Daarom zijn we lid geworden van HISWA-RECRON. Die hebben ervoor gezorgd dat we in Den Haag op de radar kwamen voor steunmaatregelen. Ook kijken we naar hun expertise op het gebied van de CAO Dagrecreatie.” Naalden hoopt op een eigen platform binnen HISWA-RECRON voor indoor spelen, binnen de bedrijfsgroep dagrecreatie. “We hebben de andere ketens Jumpsquare, JumpXL en Avontura uitgenodigd om ook lid te worden. Zo versterken we de sector en kunnen we samen verder werken aan professionalisering.” “ De markt in Nederland is verzadigd. We kijken nu naar het buitenland” Recreactie | September 2021 | nr 5 23

zijn voorzien van zer door ze wendbaar en snel zijn. Zo maai je soepel r en meubilair. Dankzij de luxe zitting en eenvoudige besturing met twee hendels blijft het maaien comfortabel, ook bij langdurig gebruik. Lozeman is importeur van de Grasshopper zero-turn maaiers. Neem contact met ons op voor een dealer bij u in de buurt. +31(0)481-371423 | www.grasshoppermower.nl ® Bedrijfsoverdracht De No. 1 B2B beddenleverancier Boxsprings Matrassen Stapelbedden Bedtextiel DEN OTTER VAN VLIET BEDRIJF S OPVOLGING | TAXATIE | COACHING Bent u bezig met de toekomst? Lijkt het nog ver weg, of is het juist dichtbij? Samen met u kijken we naar de mogelijkheden en maken we een plan. www.denottervanvliet.nl info@denottervanvliet.nl Tel. 0412 47 42 82 Broekhoek 28 5384 VR Heesch Volg ons op social media W: www.uwbedpro.nl T: +31 (0)88 33 22 310 M: advies@uwbedpro.nl

Kennis delen Veiligheid van buitensport regel je Buitensporttoestellen moeten buiten het regime van het Warenwetbesluit attractie- en speeltoestellen (WAS) blijven. Minister Tamara van Ark wil de regelgeving aanscherpen om de veiligheid te vergroten. Maar het gaat veel te ver om ook de goed gereguleerde buitensport onder het WAS te laten vallen, vindt HISWA-RECRON. I In het WAS is de veiligheid van attractieen speeltoestellen geregeld. Zo moeten de toestellen regelmatig worden gekeurd door een Aangewezen Keuringsinstelling (AKI). Dit zijn bedrijven die door het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport zijn aangewezen om keuringen volgens het Warenwetbesluit Attractie- en Speeltoestellen uit te mogen voeren. De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit is toezichthouder. Omdat het aantal ongelukken met springkussens en trampolines toeneemt (met name op dorpsfeesten en in thuissituaties) wil minister Tamara van Ark van Medische Zorg en Sport het WAS verbeteren en verscherpen. Onderzoek “Naar aanleiding van het grote aantal ongevallen met opblaasbare speeltoestellen heeft VeiligheidNL onderzoek gedaan naar de risico’s van opblaasbare speeltoestellen en het risicobewustzijn van verhuurders, huurders en ouders”, schreef Van Arks voorganger Martin van Rijn vorig jaar in een brief aan de Tweede Kamer. “Uit het onderzoek blijkt dat de grootste risico’s liggen bij het gebrek aan gebruikstoezicht door de huurder en bij het niet juist plaatsen van opblaasbare speeltoestellen.” De minister pleit in de brief niet alleen voor verbetering, maar ook voor uitbreiding van het toezicht. Ook de toestellen die in de buitensport worden gebruikt moeten onder het WAS gaan vallen. De sector verzet zich hiertegen. “De veiligheid van deze toestellen is onder het bestaande regime uitstekend geregeld”, zegt Marcel Tap, bestuurlijk en juridisch adviseur van HISWA-RECRON. “Toestellen 26 Recreactie | September 2021 | nr 5 niet via het WAS Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Lieke Esveldt, Dolph Cantrijn in de buitensport zijn allemaal maatwerk en moeten voldoen aan NEN-normen. Toezicht en veiligheid zijn goed geregeld in veiligheidssystemen van de VeBON. Die veiligheidssystemen worden onafhankelijk geauditeerd.” Bovendien heeft de aanleiding tot het voorstel van de minister niets te maken met de buitensport, stelt Tap. “De toename van ongelukken, met name op dorpsfeesten en in thuissituaties, wordt vaak veroorzaakt door menselijk gedrag en niet door de toestellen zelf.” Uitstel De buitensport onder het WAS laten vallen zou betekenen dat het kind met het badwater wordt weggegooid, vindt Tap. “De huidige zelfregulering werkt uitstekend. Uit onderzoek blijkt dat de risico’s in de buitensport minimaal zijn. Natuurlijk zijn er weleens ongelukken, maar die hebben te maken met gedrag. En niet met de toestellen. De minister wekt de indruk dat ze alles wil dichtregelen. Maar dat kan niet.” De sector is inmiddels in gesprek met het ministerie van VWS. “We hebben onze argumenten om het WAS niet toe te passen op activiteiten en inrichtingen in de buitensport toegelicht en onderbouwd”, aldus De VeBON-veiligheidssystemen worden onafhankelijk gecontroleerd en werken uitstekend Tap. Dat heeft in elk geval opgeleverd dat de wijziging van de WAS, die gepland stond voor medio 2021, is uitgesteld tot 1 juli 2022. Tap: “Het ministerie ziet ook in dat deze wijziging problemen kan opleveren die niet waren voorzien toen de aanpassing werd voorgesteld.” Tap is positief over het verloop van de gesprekken tot nu toe. “Er lijkt ruimte te ontstaan om het systeem van zelfregulering in de buitensport te erkennen als belangrijk sturingsmiddel voor veilige buitensport en risicobeheersing.” Over het WAS Het Warenwetbesluit attractrie- en speeltoestellen (WAS), dat in 1997 in werking trad, regelt de veiligheid van zowel attractie- als speeltoestellen. Attractietoestellen zijn voorzieningen die vaak worden aangeboden door pretparken, zoals zweefmolens, schommelschepen en draaimolens. Speeltoestellen die onder het WAS vallen maken uitsluitend gebruik van menselijke energie en zwaartekracht en worden niet elektrisch aangedreven. Voorbeelden hiervan zijn de wip, schommel en glijbaan. Omdat de capaciteit voor het toezicht door de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) de laatste jaren is achtergebleven bij de ontwikkeling van de markt wil de minister deze verdrievoudigen. Hierdoor kan de NVWA zich beter op haar taak richten: het uitvoeren van een handhavingsaanpak die zich richt op de grootste risico’s, het aanspreken en sanctioneren van notoire overtreders en het communiceren naar bedrijven en publiek over de uitkomsten van het toezicht. Recreactie | September 2021 | nr 5 27

DÉ VAKBEURS VOOR DE GEHELE RECREATIEBRANCHE RRECREATIE VAKBEURS ZET IN UW AGENDA! 16, 17 & 18 NOVEMBER 2021 EVENEMENTENHAL HARDENBERG WWW.RECREATIE-VAKBEURS.NL Kennis delen Tekst: Annouck de Jong, Rosanne de Groot (Stellicher Advocaten) Foto: Shutterstock Hoe zeg je de jaarplaats op? A Van overlastgevende recreanten tot verboden coronafeestjes en overtreders van parkregels. Af en toe misdragen gasten zich. Hoe verleidelijk het soms ook is om de overeenkomst van de vaste jaarplaatshouder direct op te zeggen; vergeet de schriftelijke waarschuwing niet. Artikel 14 van de RECRON-voorwaarden bepaalt dat de huurovereenkomst met de vaste jaarplaatshouder tussentijds kan worden opgezegd. Op zo’n tussentijdse beëindiging kan bijvoorbeeld een beroep worden gedaan als de recreant, mederecreant of derden de verplichtingen uit de overeenkomst of de parkregels niet naleeft. Het moet dan wel gaan om wat grotere overtredingen, zodat niet kan worden verwacht dat je als ondernemer de overeenkomst in stand laat. Bij structurele of meerdere (achtereenvolgende) incidenten, kan een tussentijdse beëindiging sneller worden gerechtvaardigd dan bij een incidenteel geval. Waarschuwing De ondernemer kan alleen overgaan tot tussentijdse opzegging nadat een schriftelijke waarschuwing is gegeven. Alleen in zeer dringende gevallen kan de schriftelijke waarschuwing achterwege blijven. Tips voor het opstellen van een schriftelijke waarschuwing: – Welke overtreding heeft de recreant begaan en welke regel is daarmee overtreden? – Dit gedrag wordt niet geaccepteerd. Schrijf letterlijk dat de brief een schriftelijke waarschuwing is in de zin van artikel 14 lid 1 van de RECRON-voorwaarden. – Wijs de recreant op de gevolgen van het niet naleven van de regels. Namelijk: beëindiging van de huurovereenkomst. Beëindiging Blijft de recreant vervolgens de regels overtreden? Dan is het mogelijk om de huurovereenkomst te beëindigen met een opzeggingsbrief. In dringende gevallen kan het de recreant, mede-recreant of derden zelfs worden verboden om na verzending van de opzeggingsbrief de plaats of het kampeermiddel te gebruiken. Webinar over RECRONvoorwaarden Op 9 september organiseert HISWARECRON in samenwerking met Kennispartner Stellicher advocaten het webinar ‘Wat is de waarde van de RECRON-voorwaarden?’ In dit webinar gaat het vooral over de overeenkomst voor de vaste plaatsen. Hoe zit het met de duur van de overeenkomst? Hoe ga je om met prijswijzigingen en -verhogingen? Wat doe je als de gast zijn jaargeld niet betaalt? Deelname is alleen voor leden van HISWA-RECRON. Aanmelden kan via www.hiswarecron.nl. Ga naar: Actueel > Agenda. Recreactie | September 2021 | nr 5 29

Europese herstelpakketten laten op zich wachten Steun recreatiesector De Europese herstelpakketten moeten worden ingezet voor de sectoren die het hardst zijn getroffen. Dus zeker ook voor toerisme en recreatie, bepleit HISWA-RECRON. Maar Nederland staat achterin de rij in Brussel en heeft zelfs nog geen plan ingediend. En dat terwijl de landelijke steunmaatregelen na 30 september worden stopgezet. 30 Recreactie | September 2021 | nr 5 blijft hard nodig D De EU trekt honderden miljarden euro uit voor een krachtig herstel van de economie. Het herstelfonds heeft een omvang van 750 miljard euro, waarvan 390 miljard voor subsidies voor lidstaten en 360 miljard euro aan leningen. De Europese Commissie heeft inmiddels van verschillende landen de plannen goedgekeurd. Nederland heeft nog geen plan ingediend. De demissionaire regering heeft ervoor gekozen om dit aan het volgende kabinet over te laten. OnderTekst: Jaap van Sandijk Foto’s: EU, Wanda van Eck, Dolph Cantrijn plannen een blijvend effect hebben en moeten ze passen binnen de bredere economische context van de lidstaat. De wederopbouw moet Europa vooral groener, digitaler en veerkrachtiger maken. “Het gaat dus niet om specifieke oplossingen voor de toeristisch-recreatieve sector”, legt Van der Zande uit. Hij benadrukt dat bedrijven geen Europese variant van de Nederlandse steunpakketten hoeven te verwachten. “Landen moeten hun economie hervormen op basis van de EU-aanbevelingen. Daarbij gaat het ook om belangrijke zaken waarmee je als ondernemer indirect je voordeel kan doen. Denk aan een algemene maatregel als het stimuleren van het vestigingsklimaat en het aantrekkelijk maken van investeringen. De detailniveaus van zo’n maatregel worden door de lidstaten zelf uitgewerkt.” tussen verloopt de vorming van het nieuwe kabinet allesbehalve vlot. En dat terwijl de lidstaten van de EU tot midden 2022 de tijd hebben om hun plannen in te dienen. “We moeten daar echt niet te lang mee wachten”, zegt Jarin van der Zande, manager public affairs bij HISWA-RECRON. “De uitvoering ervan staat gepland voor 2022 en je wilt natuurlijk niet dat een herstelplan van grote omvang haastig in elkaar wordt gezet.” Het EU-herstelpakket is één van de hoofdthema’s van de besprekingen tussen Sigrid Kaag (D66) en Mark Rutte (VVD), die werken aan de contouren van het nieuwe regeerakkoord. HISWA-RECRON en Gastvrij Nederland hebben in onder meer een lobbybrief en position paper hun wensen kenbaar gemaakt aan de kabinets(in)formateurs. Blijvend effect Voor de beoordeling van de plannen gebruikt de Europese Commissie verschillende criteria. Zo moeten de hervormingsRecreactie | September 2021 | nr 5 31 Voorschot Op een aantal thema’s neemt HISWARECRON alvast een voorschot op deze uitwerking. “In samenwerking met de partners van Gastvrij Nederland zijn we aan het nadenken over suggesties voor de invulling van het EU-herstelpakket. We zijn op twee thema’s, namelijk HR en duurzaamheid in de toeristische sector, aan het verkennen hoe het herstelpakket kan bijdragen aan onze strategische ambities op de middellange en lange termijn.” Maar de primaire aandacht van HISWA-RECRON blijft uitgaan naar het samenstellen van een goed algemeen herstelpakket. “Laten we ons eerst richten op die eerste stap. Daarna komt het finetunen.” De sector heeft nog steeds keihard hulp nodig. Want de economie mag dan van het slot zijn, veel recreatieondernemers – met name groepsaccommodaties – staan er slecht voor. “De basis is wankel”, weet Van der Zande. “Er is sprake van veel onzichtbare schuldenlasten. Ondernemers hebben vouchers uitstaan, moeten interen op vermogen en zijn gedwongen hun pensioen op te eten.” Ook voor de broodnodige energietransitie heeft dat grote gevolgen, benadrukt hij “De overheid vraagt ons om te innoveren, maar daarvoor heb je eigen middelen nodig. De coronacrisis heeft ook het innovatievermogen van de sector een knauw gegeven.” Bovendien, voegt hij daar aan toe, is de coronakaart van Nederland allesbehalve stabiel. “Na de aankondiging van het kabinet om de steunmaatregelen stop te zetten, kleurde die kaart in juli weer donkerrood. Dat had weer enorme gevolgen voor onze ondernemers. Denk aan Duitse en Belgische annuleringen. Deze nieuwe werkelijkheid doet de noodzaak voor aanvullende steun weer groeien. Wij zullen dit goed blijven monitoren.” Nieuwe werkelijkheid Ondanks het kabinetsplan om met ingang van het vierde kwartaal van 2021 de steun stop te zetten, blijft HISWA-RECRON, samen met Gastvrij Nederland, zich inzetten voor voortzetting van deze steun. “Omdat dit keihard nodig is en omdat we ons in Nederland heeft nog steeds geen herstelplan ingediend bij de EU ➔

P eit, het gaa e details die u alleen maar ziet. U wilt alleen het allerbese. E t u de ge bereik ein. Neem v J f bez e.nl. Scan om meer te weten: een nieuwe werkelijkheid bevinden”, benadrukt Van der Zande, daarbij verwijzend naar de rode coronakaart van juli. “We blijven dan ook lobbyen voor de sector, met name voor de groepsaccommodaties. Die hebben het extra zwaar omdat ze niet in aanmerking komen voor steunmaatregelen. De overheid kijkt naar de jaaromzet en dat pakt ongunstig uit voor groepsaccommodaties, die heel sterk seizoensgebonden zijn. We vinden daarom dat er voor groepsaccommodaties een aparte sectorregeling moet komen.” Groepsaccommodaties zagen hun omzet met bijna tachtig procent dalen en moesten flink snijden in het personeelsbestand. Heropening van de sector leidt daar, in tegenstelling tot campings en bungalowparken, niet meteen tot een hausse aan boekingen. Steun voor deze bedrijven blijft Voor groepsaccommodaties moet een aparte sectorregeling komen belangrijk, omdat ze minder snel weer terug zijn op het oude niveau. De lobby van HISWA-RECRON plaveide de weg voor een motie van de Kamerleden Stoffer (SGP) en Aartsen (VVD), die in mei 2021 door de Kamer werd aangenomen. In de motie nemen de volksvertegenwoordigers het specifiek op voor groepsaccommodaties, ‘waar de financiële steun niet altijd in verhouding staat tot de geleden omzetverliezen, bijvoorbeeld door het seizoenskarakter van deze sector’. Het tweetal pleit ervoor om ‘in gesprek te gaan met deze sector om te bezien hoe het herstel van deze sector gestimuleerd kan worden en te bezien of en hoe meer passende financiële steun mogelijk is’. Steun van de Kamer “We zijn blij dat deze motie door de Kamer wordt ondersteund”, aldus Van der Zande. “Met deze steun kunnen we het gesprek met het kabinet aangaan om er voor te zorgen dat ook deze bedrijven de crisis goed kunnen doorkomen. Maar we blijven kritisch op de uitvoering van regelingen en aangenomen moties door het kabinet.” Hij verduidelijkt dat er daadwerkelijk extra steun moet komen voor groepsaccommodaties en dat het niet gaat om een herverdeling van bestaande steun. “Die steun voor de groepsaccommodaties moet dus bovenop de bestaande maatregelen komen. Daar blijven we ons voor inzetten.” Veel onzekerheid Het kabinet zegt te hebben geworsteld met de overwegingen om de steun aan bedrijven af te bouwen. In de brief van 27 mei 2021 zegt het tegen de Kamer dat ‘maatwerk helaas niet mogelijk is’. Het kabinet verwijst in die brief ook naar het advies van het Centraal Plan Bureau (CPB) van maart 2021. Het CPB is optimistisch over het economisch herstel en verwacht dat aan het eind van dit jaar de economie weer terug is op het niveau van voor de coronacrisis. ‘Uiteraard is deze raming met veel onzekerheid omgeven’, aldus het kabinet in de brief. ‘Nieuwe uitbraken of grote tegenvallers met vaccineren kunnen volgens het CPB alsnog roet in het eten gooien. In alle scenario’s adviseert het CPB om ruimte te maken voor herstelbeleid en de economie zich te laten aanpassen aan nieuwe omstandigheden.’ Recreactie | September 2021 | nr 5 33

IJSBLOKJESMACHINES INRUIL ACTIE UW OUDE IJSBLOKJESMACHINE IS 200 EURO WAARD Nuggetijsmachine + bunker IJsblokjesmachines extra grote capaciteit Ideaal voor zalencentra en grote terrassen. Met hoge capaciteit en grote ingebouwde bunker. Type: NQ 20 22 kg/etmaal 4050.512 Normaal 1.445,Actie 1.290,Inruilkorting 200,1.090,Type: NQ 50 48 kg/etmaal 4050.572 Normaal 1.995,Actie 1.705,Inruilkorting 200,1.505,Type: NQ 130 122 kg/etmaal 4050.632 Normaal 3.550,Actie 2.870,Inruilkorting 200,2.670,4050.572 vingerhoed-model EMMELOORD Platinaweg 21 8304 BL Emmeloord Tel: (0527) 635 635 info@hakpro.nl AMSTERDAM De Flinesstraat 20 1114 AL Duivendrecht Tel: (020) 665 6428 amsterdam@hakpro.nl GRONINGEN Verl. Bremenweg 10c 9723 JV Groningen Tel: (050) 318 1600 groningen@hakpro.nl 4050.612 4050.781 normaal actie 2.705,2.235,inruilkorting 200,NU 2.035,Lease vanaf 50,47 * ROTTERDAM Schuttevaerweg 13 3044 BA Rotterdam Tel: (010) 750 2750 rotterdam@hakpro.nl VENLO Venrayseweg 44 5928 NZ Venlo Tel: (077) 387 4242 venlo@hakpro.nl 4050.790 normaal actie 4050.790 Type: NQ 30 31 kg/etmaal 4050.534 Normaal 1.610,Actie 1.410,Inruilkorting 200,1.210,Type: NQ 60 55 kg/etmaal 4050.592 Normaal 2.340,Actie 1.965,Inruilkorting 200,1.765,Type: NQ 40 38 kg/etmaal 4050.552 Normaal 1.780,Actie 1.550,Inruilkorting 200,1.350,Type: NQ 90 75 kg/etmaal 4050.612 Normaal 2.690,Actie 2.230,Inruilkorting 200,2.030,Type IQN 300-A cap. 335 kg/etmaal opslagcap. 181 kg afm. 55,9x87,2x183,4 cm 230 Volt | 1,26 kW 4050.837 machine + bunker normaal actie BUNKERS 7.850,6.225,inruilkorting 200,NU 6.025,Lease vanaf 128,94 * Schilferijsmachines Deze machines met rvs omkasting zijn stuk voor stuk in staat om grote hoeveelheden granulaatijs te produceren. Type IQ 50C-A cap. 58 kg/etmaal opslagcap. 20 kg afm. 46,5x59,5x79 cm 230 Volt | 0,42 kW geschikt voor onderbouw Type IQ 85C-A cap. 94 kg/etmaal opslagcap. 20 kg afm. 46,5x59,5x79 cm 230 Volt | 0,47 kW geschikt voor onderbouw LEVERBAAR TOT 413 KG OPSLAGCAP. 4050.846 3.090,2.515,inruilkorting 200,NU 2.315,Lease vanaf 57,41 * * De vermelde lease tarieven zijn per maand op basis van 60 maanden en op basis van operationele lease. VLISSINGEN Bedrijfsweg 9 4387 PD Vlissingen Tel: (0118) 493 222 vlissingen@hakpro.nl 20-02-00 Alle prijzen zijn in euro's, exclusief BTW en wettelijke verwijderingsbijdragen. Wijzigingen voorbehouden zonder voorafgaande kennisgeving. Zet- of drukfouten voorbehouden. ONLINE BESTELLEN? www.hakpro.nl Vakinfo Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Qhome Europe Wat doe je als je recreatiebedrijf hard toe is aan nieuwe recreatiewoningen? In deze toch al drukke markt met een enorme vraag heeft de coronapandemie flinke toeleveringsproblemen veroorzaakt. Een blik richting het buitenland kan de ondernemer helpen. Chalets kopen A Aanschaf en installatie van chalets op recreatieparken is doorgaans snel en flexibel te organiseren. De woningen worden vaak kant en klaar aangeleverd en wanneer de ondergrondse infrastructuur aanwezig is, is het praktisch een kwestie van plug and play. Een groot voordeel in deze trendgevoelige markt, waar je als recreatieondernemer snel moet inspelen op nieuwe ontwikkelingen. Veel recreatiebedrijven die tijdig willen uitbreiden en renoveren, ontdekken echter dat er weinig toeleveranciers zijn die uit voorraad (en dus snel) kunnen leveren. Levertijden zijn langer dan gebruikelijk, met als gevolg dat zij gasten mogelijk moeten teleurstellen. Oost-Europa Zijn er alternatieve oplossingen voor dit probleem? Het loont zeker de moeite om je licht op te steken in het buitenland. Met name in Oost-Europese landen worden chalets geproduceerd met een prima prijs-kwaliteitverhouding. Je moet echter wel over meer drempels, om daar te gaan inkopen. Zaken die van belang zijn bij de aankoop van chalets in het buitenland: - Heeft de toeleverancier een vestiging of distributeur in Nederland? Dit heeft als voordeel dat zaken als papierwerk bij de met een internationale blik grens niet op jouw bordje komen, maar op het bordje van de toeleverancier. - Overtuig je van de kwaliteit en betrouwbaarheid van de leverancier. Vertrouw niet op de foto’s op een website. Breng een bezoek aan de fabriek van de producent om zeker te weten dat je met de juiste partner in zee gaat. - Heeft de fabrikant al eerder geleverd aan Vertrouw niet blind de foto’s op een website, maar breng een bezoek aan de fabriek collega-recreatieondernemers in Nederland? Check de ervaringen en neem een kijkje bij een branchegenoot om de kwaliteit te beoordelen. - Werk met een ruimere logistieke planning dan gebruikelijk. De woningen worden met speciaal vervoer getransporteerd, onder begeleiding. De afstemming van de benodigde vergunningen voor dit vervoer door meerdere landen en eventueel oponthoud onderweg maakt dat het vastleggen van een exacte aanrijdatum op locatie lastig is. Met dank aan Qhome Europe Recreactie | September 2021 | nr 5 35

Productnieuws Tekst: Jaap van Sandijk Onzichtbare antislip Producent Bette zegt de eerste en enige te zijn met een antislip die voldoet aan de hoogste norm van de slipklasse. De nieuwe antislipbehandeling kan als optie worden toegepast bij baden, douchevloeren en douchebakken in glanskleuren. Om het antislipeffect te realiseren wordt het oppervlak met de fijnste keramiekdeeltjes behandeld. Deze gaan een duurzame verbinding aan met het glazuur en zijn voor het oog niet zichtbaar en niet voelbaar. T: (0800) 023 09 25 I: www.my-bette.com Voor zowel de gast als het recreatiebedrijf is het heel belangrijk: het veilig kopiëren of scannen van paspoort, ID-kaart of rijbewijs. PassProtect is een speciaal ontwikkelde transparante en milieuvriendelijke beschermfolie. Het is blijvend afneembaar en terug te plaatsen op het identiteitsdocument, waarbij het geen (lijm)resten achterlaat. Bij gebruik van PassProtect zijn belangrijke identiteitsgegevens, zoals pasfoto en burgerservicenummer (BSN), niet volledig zichtbaar. T: (06) 40 75 65 86 I: www.passprotect.nl Verduurzamen met zoutbatterijen De warmte-afleversets van Flamco maken het voor campings mogelijk om voor honderd procent in eigen energie te voorzien. Warmte-accu’s (ook wel zoutbatterijen genoemd) krijgen hun energie van zonnepanelen en geven hun warmte af aan chalets. Deze methode helpt recreatiebedrijven onafhankelijk te worden van het gasnet. T: (036) 52 62 300 I: www.flamcogroup.com Uitklapbare K vakantiewoning Klapkot is een uitklapbare vakantiewoning op wielen met een design interieur en exterieur. Doelgroep is de kampeerder die op zoek is naar wat meer luxe en comfort dan een standaard camper of caravan. Dankzij de mobiliteit is er geen gedoe met een vergunningsaanvraag of het verplaatsen op het terrein. Met name voor jachthavens, die steeds meer vraag krijgen naar langer verblijf, is dit een prima oplossing, aldus de producent. T: (06) 42 96 27 30 I: www.klapkot.nl Recreactie | September 2021 | nr 5 37 Veilige ID-verificatie

inspiratie? Meer Ga naar onze site of scan de qr-code en word gratis abonnee van ons online inspiratie magazine. Ga meer genieten • infrastructuur • technische producten • installatietechnieken • diensten • adviezen • software • webshop Laadpalen die u energie geven Elektrisch rijden heeft de markt veroverd en elektrisch varen volgt in rap tempo. Maar ook de vraag naar laadpunten voor fietsen en scooters stijgt ongekend snel. Hoe kun je als ondernemer, beheerder of ambtenaar inhaken op die groeiende behoefte? Doe eens wat marktonderzoek en let maar op, u komt zeker uit bij Seijsener Techniek. Wij maken al bijna 60 jaar een groot assortiment laadpalen. In de hoogste kwaliteit en mèt een ingenieus afrekensysteem. Wilt u ook energie krijgen van de modernste laadpalen kom dan zeker bij Seijsener uw licht opsteken. Bezoek alvast op onze website en webshop. Seijsener techniek. Ga maar genieten! • Energiebesparende thermostaten • Melding bij rook of brand • CV monitoring • Inbraakalarmering • Aanwezigheidsdetectie • Vorstalarmering Seijsener info@seijsener.nl Tel. 075-6810 610 seijsener.com BESPARENDDaardoor vaak al EN ENERGIE RGIE AREND binnen 2 jaar terugver or vaak al terugver Draadloos beheer op afstand ICY Accommodation Management nd www.icy.nl

LOTEC GEEFT WATER VORM DE EUROPESE SPECIALIST VOOR ‘STATE OF THE ART’ ZWEMBADEN EN WATERTECHNIEK. LAGO Kortrijk-Weide Exclusief distributeur Drenkelingendetectie Lotec is een Europese specialist voor ‘state of the art’ zwembaden en watertechniek. We zijn uitgegroeid tot een absolute specialist met kwalitatief hoogwaardig zwemwater als belangrijkste uitgangspunt. Hierbij gaan wij tot het uiterste. Met geavanceerde technologieën en efficiënte oplossingen creëren we innovatieve (beheers)systemen die water een extra dimensie geven. In veel gevallen ontstaan op onze eigen tekentafels. We durven daarom wel te stellen dat we onze sporen als totaalinstallateur op zwemwater gebied hebben verdiend. Onze naam staat garant voor de hoogste waterkwaliteit en is onlosmakelijk verbonden met uw, maar ook onze reputatie. ONTDEK WATERPROOF H2O TECHNOLOGY, ONTDEK LOTEC! LOTEC Nederland LOTEC Noord-Oost LOTEC Belgium Boven Zijde 12, 5626 EB Eindhoven Koppelstraat 35, 7391 AK Twello Esperantolaan 4, 3001 Heverlee T 040 243 00 21 T 057 174 38 00 T 016 98 01 03 E info@lotec.nl E twello@lotec.nl E info@lotec.be www.lotec.nl www.lotec.nl www.lotec.be

BACK TO NATURE Recreactie04 MAGAZINE OVER RECREATIE EN TOERISME Nederlanders ontdekken de eigen natuur Kansen voor ondernemers bij de Nationale Parken De Groene Koepel houdt vast aan eenvoud en natuur Natuurontwikkeling, dijkverzwaring én economie gaan prima samen bij Molecaten Waterdunen op Zeeuws-Vlaanderen JULI 2021

Dé specialist in de bouw van sanitaire units van hoge kwaliteit Maatwerk dat volledig aan uw wensen voldoet Volledige ontzorging van ontwerp tot sanitaire installatie Innovatieve milieu- en energiebewuste oplossingen Onderhoudsvriendelijke en duurzame materialen Units zijn schakelbaar, fl exibel en verplaatsbaar mobielbouw.nl biedt u nog veel meer informatie SCOREN? DAT DOE JE MET VAN DE LOOSDRECHT Uitgebreide kennis van de markt Bij de aankoop van een recreatiebedrijf komen vele aspecten kijken. Of u nu beginnend oriënterend bent in deze branche of zoekt naar uitbreiding voor uw bestaande bedrijf, wij gaan graag met u in gesprek om onze dienst als aankoopmakelaar te bespreken. Wij beschikken over uitgebreide kennis van de markt. Onze makelaars staan u gedurende het aankoopproces graag bij als sparringpartner en adviseur. Daarnaast beschikken wij als verkopend makelaar ook over een ruime portefeuille met eigen aanbod. We komen graag met u in contact. meer informatie: www.vandeloosdrechtrbm.nl DÉ RECREATIE BEDRIJFSMAKELAAR F.A. Molijnlaan 28 8071 AG Nunspeet Postbus 8 8070 AA Nunspeet Tel: 0341 - 25 23 63 www.vandeloosdrechtrbm.nl

AL MEER DAN 40 JAAR UW MAKELAAR EN TAXATEUR VAN RECREATIEBEDRIJVEN Voorwoord Inhoud Back to nature 10 N Marike Rosier Manager Communicatie Net als veel anderen om mij heen heb ik de afgelopen periode de natuur écht ontdekt. Door de coronapandemie ben ik gaan wandelen. En fanatiek ook! Mijn collega’s van HISWA-RECRON, waarmee ik een team vorm in de ‘ommetje- app’, kunnen dit bevestigen. Honderden kilometers heb ik inmiddels in de benen en bijna allemaal in de natuur. Vanuit mijn huis in Soest ben ik met een paar minuten in het bos, maar ook in de Soesterduinen of in de kroondomeinen van Paleis Soestdijk. De natuur in al haar facetten is prachtig. Alle seizoenen hebben hun charme qua kleur, begroeiing en verschillende dieren die zichtbaar zijn. Het beleven van de natuur past overigens bij meerdere trends uit de toekomstvisie voor de Nederlandse vakantiemarkt in 2030 van Kees van der Most. Bijvoorbeeld bij de trend ‘verlangen naar meer betekenis’. Lees de coverstory van deze Recreactie maar eens. Ook ondernemers zijn steeds gerichter met de natuur rondom hun bedrijf bezig. In deze editie staan een paar goede en inspirerende voorbeelden. Het verhaal van het ontwikkelingsproject Waterdunen op Zeeuws-Vlaanderen laat niet alleen zien dat de natuur eindeloos of grenzeloos is, maar ook dat economisch belang samen kan gaan met verzwaring van de dijken én versterking van de natuur. Of lees eens in de rubriek ‘Gastvrij en innovatief’ over de gastheren van het landschap van de Nationale Parken, en welke kansen dat aan ondernemers biedt. De nieuwe directeur van De Groene Koepel, Eelke Horselenberg, vertelt in ‘De Visie’ over zijn inzet voor een duurzame ontwikkeling van groene verblijfsrecreatie. Heel terecht dat de heren van Facet in hun column Recreanders over natuurinclusief ondernemen zeggen dat natuur geen bijproduct van een recreatiebedrijf meer is, maar juist het belangrijkste uitgangspunt! Veel leesplezier met deze back to nature editie. 18 Branche 6 10 16 18 29 Onder de aandacht: kort nieuws uit de branche COVERSTORY: Nederlanders ontdekken de natuur in eigen land Gastvrij & innovatief: ondernemers maken nationale parken beleefbaar De Visie: Eelke Horselenberg, directeur van De Groene Koepel Bedrijf Informatief 24 7 29 31 33 Molecaten bouwt Waterdunen: een uniek park in de nieuwe natuur van Zeeuws-Vlaanderen Colofon Kennis delen: gast krijgt geen geld terug na corona-annulering Vakinfo: een duurzaam zwembad Productnieuws: een overzicht van de laatste innovaties Columns 17 7 9 Martin Maassen Green Key RecreAnders Recreactie | Juli 2021 | nr 4 5

Onder de aandacht Noord-Holland werkt aan spreiding De provincie Noord-Holland heeft de visie Recreatie & Toerisme 2030 online gezet. De visie streeft naar een balans tussen mogelijk overtoerisme en draagkracht van een gebied. Door werk te maken van spreiding kan de hele provincie meeprofiteren. Want de provincie wil het toerisme wel stimuleren en uitbouwen, maar niet ten koste van de leefbaarheid. Het is voor het eerst dat een dergelijke visie werd opgesteld. Dit jaar gaat de provincie verder met het onderzoeken van de draagkracht van gebieden. Recreatietalent gezocht Center Parcs brengt binnen naar buiten M Met het oog op coronaveilige recreatie organiseert Center Parcs deze zomer veel extra buitenactiviteiten. Zomerconcerten, timmerdorpen, Aqua Parken, Stand Up Paddling of duiken in het meer. Mark Giethoorn, directeur van Center Parcs Nederland: “Op veel parken zijn meer dan zestig activiteiten, daar voegen we nu nog meer aan toe met een focus op de buitenlucht. Zo biedt Center Parcs alle ingrediënten voor een heerlijke vakantie dichtbij huis, middenin de natuur.” Om te zorgen dat gasten onbezorgd vakantie kunnen vieren, worden in alle parken speciale zomer hotspots ingericht, waar zij deel kunnen nemen aan activiteiten en voorzieningen die anders binnen worden aangeboden. Zo komt er op de parken een beachbar en bieden de stranden extra ruimte. In Het Heijderbos wordt zelfs een heel nieuw strand gecreëerd. Bij deze editie van Recreactie zit een prachtige wervende poster bijgesloten, uit naam van alle mbo-scholen met de opleiding Leisure & Hospitality en ondersteund door HISWA-RECRON. Deze opleiding start weer na de zomervakantie en kan nog wel wat nieuwe aanwas gebruiken. Heel belangrijk voor de scholen, maar vooral voor de hele gastvrijheidssector, voor de bedrijven en niet te vergeten voor de gasten die bij de bedrijven een onvergetelijke tijd willen hebben. Hang daarom de poster op een plek waar jongeren en hun ouders hem goed kunnen zien. Zo zoeken we met elkaar naar nieuw recreatietalent voor onze sector! Meer informatie bij Carlo Breikers: ch.breikers@summacollege.nl Zoek voor meer informatie de MBO school van jouw keuze! BUas-studenten herzien gastreis Slagharen Van 20 tot 23 april streden 65 tweedejaars studenten van de studierichting Recreation & Hospitality in Breda om de titel ‘Best Talents of 2021’. Deze challenge aan de BUas (de vroegere NHTV) werd ondersteund door HISWA-RECRON. Bedrijven brachten cases in met betrekking tot innovatie in de sector. De winnaars zijn vijf studenten die voor Attractiepark Slagharen een betere gastreis ontwierpen gedurende de coronamaatregelen. De studenten hebben de communicatie rondom de coronamaatregelen gethematiseerd. Zo zijn de palen met ontsmettingsmiddel cactussen geworden en door middel van live entertainment, in de vorm van een cowboy met twee pony’s, wordt de 1,5 meter afstand uitgelegd. Het concept werd door de jury met name gewaardeerd vanwege ‘het realistische, creatieve en zeer passende karakter voor een uitdagend probleem’. RECREATIE TALENT GEZOCHT Maak jij met jouw enthousiasme graag andere mensen blij? Ben jij een kei in regelen? Ben jij die sportieve teamplayer, die iedereen uit zijn luie stoel krijgt? Dan is de opleiding Leisure & Hospitality echt iets voor jou! Niet alleen leren, maar ook gewoon heel veel doen. Game on! 6 Recreactie | Juli 2021 | nr 4 Informeer bij dit bedrijf naar je mogelijkheden! Column De IJssel Eilanden Martin Maassen, hoofd afdeling Leisure en Recreatie HISWA-RECRON Kamperen (5) (vervolg op de recensie van ‘Naar buiten’, het boek van ANWB verenigingshistoricus Hans Buiting) Het nieuwe Europarcs de IJssel Eilanden wordt iets bijzonders. De 400 vakantiewoningen worden gebouwd op zes kunstmatig aangelegde eilanden bij het nieuwe Reevemeer, dat in het kader van natuurontwikkeling is aangelegd bij Kampen. Bijna elke vakantiewoning ligt aan bevaarbaar water en heeft een aanlegsteiger. De bijzondere beleving aan het water wordt versterkt met een havenkom, omringd door appartementen en stadswoningen in historische stijl. Het park zoekt de verbinding met de natuur, stelt Europarcs. Het vele groen versterkt de biodiversiteit en zorgt voor natuurlijke afscheidingen. COLOFON vakblad Recreactie Hoofdredactie: HISWA-RECRON, Marike Rosier, communicatie@hiswarecron.nl Eindredactie: Maarten Bokslag, www.bokslag.com Redactiecommissie: Martin Maassen, Jarin van der Zande, Wanda van Eck, Jeffrey Belt Aan dit nummer werkten mee: Jaap van Sandijk, Max de Krijger, Hans van Luijk, Ditta van Ekris, Lieke Esveldt, Eelco de Jong, Facet Ontwerp: Fase2, Paul Veldkamp Vormgeving: Jessica Dales, Dock35 Media Coverfoto: Madinja Photography Bladmanagement: Dock35 Media, Sjoerd Franssen Advertenties: Dock35 Media, Martijn Penning, (0314) 355 826, martijn@dock35media.nl Druk: Senefelder Misset Doetinchem B.V. Abonnementen: HISWA-RECRON, Storkstraat 24, 3833 LB Leusden, (033) 303 9700, communicatie@hiswarecron.nl, 65 euro per jaar. 32,50 euro voor studenten en medewerkers van recreatie-bedrijven. Gratis voor HISWA-RECRON-leden, overheden en pers. Als vakblad hanteren wij de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er vanuit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Oplage: 4.400 exemplaren. De samenstellers hebben de grootst mogelijk zorgvuldigheid betracht. Noch HISWARECRON, noch redactie, noch auteurs aanvaarden enige aansprakelijkheid bij eventueel voorkomende fouten. Eind 1970 veranderde de ANWB de naam van Kampeerkampioen in Kampeer en Caravankampioen (KCK). Het aantal verkochte caravans groeide fors. Voor de financiering van caravans konden mensen een hypotheek afsluiten met belastingaftrek van de rente. Midden jaren tachtig stonden er op Nederlandse campings al bijna 230 duizend ‘vaste plaatsen’. Er waren aparte velden en plaatsen werden gemarkeerd. Campings veranderden in rap tempo van karakter. Er was steeds meer aandacht voor voorzieningen en vertier. Tegelijkertijd deed ook het kamperen bij de boer zijn entree. De ene na de andere gemeente tolereerde het kamperen op een boerenerf en in 1981 zorgde de nieuwe Kampeerwet voor een legalisatie van het kamperen bij de boer. Bij ieder boerenbedrijf mochten maximaal vijf tenten of caravans staan. Een aantal dat in de loop van de jaren explosief zou groeien. Dat laatste gold ook voor de stijging van het aantal ‘boerencampings’ zelf. Heel veel (grotere) campings richtten zich op gezinnen met kinderen. Andere campings waren voor rustzoekende senioren of back to basickampeerders. Een kleiner aantal richtte zich in de eerste plaats op jongeren. Samen met de festivalterreinen stonden die terreinen vooral bekend als vrijplaatsen (tentjes met kratten bier in torens gestapeld). PARTNERS IN BUSINESS: KENNISPARTNERS: Als je de semipermanente verblijven meetelt kampeert in 2021 één op de vier Nederlanders. Buiting noemt kamperen dan ook een ‘egalitaire activiteit’. De katholieke premier Marijnen deed het, terwijl ook de sociaaldemocratische premiers Den Uyl en Kok enthousiaste kampeerders waren. ‘Ontspanning door inspanning’. Met de verbreding van het begrip kamperen veranderde recentelijk de ANWB ook de naam van haar maandblad. De KCK werd weer gewoon Kampeerkampioen. Recreactie | Juli 2021 | nr 4 7 Foto: Ruben Drenth

Onder de aandacht 5 nieuwe bedrijven naar Ardoer Duurzaam in de praktijk HISWA-RECRON werkt samen met Hogeschool Saxion aan een website die ondernemers praktische adviezen geeft omtrent duurzaamheid en milieu. Op het moment toetsen studenten en senior onderzoekers in Overijssel of de site precies aansluit bij de wensen van ondernemers. Wat vinden ondernemers belangrijk? Daarmee moet worden voorkomen dat het de zoveelste site wordt met oppervlakkige duurzame tips. De opbouw is zeer uitgebreid: zo komen er tientallen manieren naar voren om milieu en energie te (be) sparen, bevat de site diverse barometers en kan men er relevante wetgeving en subsidiemogelijkheden vinden. In deze testfase loopt het onderzoek vooral bij ondernemers in Overijssel. Op termijn is het de bedoeling dat de site voor alle ondernemers te raadplegen is. Afgelopen maanden heeft Ardoer er vijf nieuwe leden bij gekregen. Camping ‘t Geuldal in het Zuidlimburgse Meerssen, en vier bedrijven in het noorden. Dat zijn Vakantiepark Bergumermeer (Sumar), Camping Cnossen Leekstermeer (Nietap), Camping It Wiid (Earnewâld) en Vakantiepark De Kuilart (Koudum). De vier noordelijke bedrijven zijn typische watersportcampings. Waarom naar Ardoer? “Ardoer biedt eenheid en daardoor een groter bereik, maar laat tegelijk alle ruimte open voor de eigen identiteit van de bedrijven”, vindt Cas Cnossen, eigenaar van Camping Cnossen Leekerstermeer. “Bij concerns of investeringsmaatschappijen verlies je al snel je eigen identiteit, dat is bij Ardoer niet het geval. We behouden bijvoorbeeld gewoon onze eigen website.” Met de nieuwe aanwas telt Ardoer nu 35 aangesloten bedrijven. A 8 Subsidie voor De Reeënwissel Als eerste Drentse bedrijf heeft Camping de Reeënwissel (Hoogersmilde) subsidie ontvangen vanuit het programma Vitale Vakantieparken Drenthe. De subsidie van 100.000 euro komt voort uit het Recreatie Excellentie Programma (REX), waarmee Vitale Vakantieparken de kopgroep excellente parken in Drenthe wil vergroten. Eigenaren Raymond en Tjitske Beerendonk hebben plannen ingediend om hun camping verder te ontwikkelen naar de top binnen hun segment. Het gaat om vier projecten, vertelt Tjitske. “Een herstructurering van kampeervelden, waarbij we enkel circulaire materialen gebruiken. De velden worden voorzien van stroom door middel van een Smartflower. Daarnaast unieke glamping tenten met eigen sanitair. Dan zijn er paardenlodges, met een eigen stal en paddock direct aan de lodge. En tot slot plaatsen we, in samenwerking met een partner, zestien tiny houses, waarbij wij de infrastructuur verzorgen.” De Reeënwissel ontvangt een derde deel van de investering terug van REX. “We zijn daar heel blij mee. Zo kunnen we het bedrijf nog beter sturen in de richting die wij willen en die de gasten aanspreekt.” Meerdere Drentse HISWA-RECRON bedrijven hebben de REX-subsidie aangevraagd, vertelt HISWA-RECRON regiomanager Petra Ellens. “Die parken moeten aan hoge eisen voldoen en een heel traject doorlopen. Om excellent te worden moet je natuurlijk al een heel goede basis hebben. Er wordt specifiek getoetst op duurzaamheid, op het innovatiegehalte, op het Drenthe-brede effect en je moet een grondige financiële analyse aanleveren. Er komt dus nogal wat bij kijken om die subsidie te krijgen.” Drentse ondernemers die interesse hebben, kunnen zich aanmelden bij hun eigen gemeente. Recreactie | Juli 2021 | nr 4 Foto: De Reeënwissel Foto: Camping Cnossen Leekstermeer Column Landal De Brabantse Wal Het einde van de L Nieuwe Nederlandse parken voor Landal Landal GreenParks kondigt twee nieuwe Nederlandse parken aan: Landal Sallandse Heuvelrug (Wierden) en Landal De Brabantse Wal (Bergen op Zoom). Landal constateert een grote vraag naar vakantieaccommodaties in eigen land. Door vakantiegangers die op zoek zijn naar natuur, rust en ruimte, maar ook door particuliere investeerders die waardevast willen investeren in recreatief vastgoed. “De verwachting is dat deze trend voorlopig aanhoudt”, stelt Dirk Anbeek, algemeen directeur van Landal. Landal Sallandse Heuvelrug is een bestaand park met 25 vakantiewoningen, dat wordt uitgebreid tot 110 accommodaties. Landal De Brabantse Wal wordt een nieuw park, dat naast complete centrumfaciliteiten ruimte gaat bieden aan 105 recreatiewoningen en 46 tiny houses. Tweede Kamer steunt groepsaccommodaties wegwerpcultuur? Zwerfafval is ons allen een doorn in het oog. Iedereen heeft vast de plaatjes op het netvlies van een vervuilde omgeving rondom zitjes in parken en langs de snelweg. Om maar niet te spreken over de vervuiling in het water en de plastic soep. In deze coronatijd is het zwerfafval toegenomen door de ‘coffee to go’-bekers tijdens een fijne wandeling gewoon maar in de natuur achter te laten. Het kabinet moet groepsaccommodaties meer perspectief bieden. Een motie die hiervoor is ingediend door Kamerleden Stoffer (SGP) en Aartsen (VVD) werd 18 mei door de Tweede Kamer unaniem aangenomen. De oproep uit de Kamer is een ondersteuning van de lobby van HISWA-RECRON voor de groepsaccommodaties, die al sinds 2020 volop loopt. “Ondanks het forse steun- en herstelpakket van het kabinet hebben de groepsaccommodaties er nooit volledig gebruik van kunnen maken vanwege de seizoensinvloeden op de bedrijfsvoering”, legt HISWA-RECRON directeur Geert Dijks uit. ”In de afgelopen maanden hebben we dit probleem meermaals aan verschillende fracties en de indieners van de motie kenbaar gemaakt. Wij zijn blij met de steun die in deze motie doorklinkt. Hier moet het kabinet mee aan de slag.” Er is een mentaliteitsverandering bij de consument nodig. Daarbij geeft wet- en regelgeving een duwtje in de rug. Vanaf begin juli mogen bestek, rietjes en stampertjes niet meer gemaakt worden van wegwerpplastic. Dat is het begin van een verdergaande routekaart om het zogeheten single-use-plastic uit te bannen. Evenementen en festivals zijn een tijdelijke mini-maatschappij. Daarbij is de impact van single-use-plastic enorm zichtbaar. Iedereen herkent het beeld van het krakende plastic onder je voeten, als je over een festivalterrein loopt. Een duurzame oplossing voor de drinkbeker is dan ook een actueel onderwerp. In diverse gemeenten in ons land zijn moties aangenomen om het gebruik van de wegwerpbeker op evenementen te verbieden en het gebruik van een zogeheten hardcup of een circulaire oplossing voor de wegwerpbeker te verplichten. Een aantal evenementen heeft vanuit intrinsieke motivatie al zo’n oplossing geïntroduceerd. Diverse onderzoeken hebben uitgewezen dat een hardcup systeem met een statiegeld retoursysteem of een circulaire oplossing voor wegwerpbekers met een statiegeld retoursysteem het grootste effect hebben. De hardcup kan worden hergebruikt en de circulaire stroom van wegwerpbekers kan gerecycled worden. Daarmee is een duurzame, verantwoorde oplossing gegarandeerd. Diverse evenementen en festivals op grote en kleine schaal hebben laten zien dat dit systeem werkt. Er is grote bereidheid om deze kennis te delen. Dus met of zonder regelgeving; laten we deze ontwikkelingen omarmen voor een duurzame, verantwoorde maatschappij. Frans Verouden, keurmeester Stichting KMVK Meer weten over Green Key? Neem contact op met Erik van Dijk E: erik@kmvk.nl T: 06 – 12 81 06 41 Recreactie | Juli 2021 | nr 4 9 Foto: Wanda van Eck

Coverstory Nederlanders ontdekken de natuur in eigen land In het afgelopen coronajaar werden diverse toeristische trends versterkt. Het camperen bijvoorbeeld. Maar ook de trend om de natuur op te zoeken, met name in eigen land. Voor veel mensen bleek de Nederlandse natuur een openbaring. Maar is die trend blijvend? Trend: back A 10 Recreactie | Juli 2021 | nr 4 Als Nederlanders het hebben over vakantie in eigen land komt het gesprek al gauw op het weer. Verder naar het zuiden is de kans op mooi weer groter. Maar toch: ook tijdens het vrij koele en natte hemelvaartsweekend van 2021 zaten veel Nederlandse campings propvol. Zoals camping De Helfterkamp in Vaassen. De coronamaatregelen speelden mee, maar óók de groeiende belangstelling die Nederlanders hebben voor het kamperen in de natuur, stelt Bart Looijmans, eigenaar van de camping, die ook is aangesloten bij de KGC, de Karaktervolle Groene Campings. “Ik zie jaar op jaar de belangstelling voor de natuur groeien”, zegt de ondernemer. “Als mensen hier komen hebben ze al een camera en wandelschoenen bij zich. Die Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: De Eelerberg, De Helfterkamp, Shutterstock to nature zijn er helemaal klaar voor om de natuur in te trekken en de mooiste dingen te ontdekken.” Pandemie Ook Martin Maassen, hoofd Leisure & Recreatie bij HISWA-RECRON, herkent de trend back to nature. “Die is flink versterkt door de pandemie. Dicht bij huis zoeken Dicht bij huis zoeken mensen natuurlijke, rustige en authentieke plekken om te ontspannen mensen natuurlijke en authentieke plekken om te ontspannen. Rust en enige afstand tot andere toeristen is daarbij heel belangrijk. Ik zie dat die trend wordt gecombineerd met de steeds groeiende hang naar meer luxe. Die komt naar voren in zaken als privésanitair, de centrale voorzieningen, het reserveringssysteem en de betaalvoorzieningen. Gasten hebben veel meer oog Recreactie | Juli 2021 | nr 4 11 ➔

LET’S REINVENT, RECONNECT AND RESTART TOGETHER FIRA BARCELONA GRAN VIA SPAIN CONFERENCE: 27–30 SEPT. 2021 | TRADE SHOW: 28–30 SEPT. 2021 The Leisure Industry’s Premier Event in Europe REGISTER NOW IAAPA.org/IAAPAExpoEurope @IAAPAEMEA | #IAAPAExpos Coverstory gekregen voor de kwaliteit van die voorzieningen. Daarbij zoeken ze naar rust – en die vind je in de natuur. Zaken als de recreatieprogrammering lijken veel minder belangrijk”, stelt Maassen. Wat blijft is de beleving. “Het wandelen met de boswachter, om maar eens wat te noemen. Voor ondernemers zijn er kansen in de samenwerking met natuurbeheerders. Kijk bijvoorbeeld naar de IVN-cursussen gastheerschap in de natuur. Daar hebben inmiddels honderden medewerkers van recreatiebedrijven aan deelgenomen. Of bushcraft. Of de trend van streekproducten, zoals het plaatselijk gebouwen biertje. Er wordt echt meerwaarde gehaald uit het lokale.” Vitale Vakantieparken Bart Looijmans herkent het verhaal. Op camping De Helfterkamp versterkte hij het profiel van natuur, rust en ruimte door 3 hectare nieuwe natuur in te richten. Dat kwam mede voort uit het programma Vitale Vakantieparken en werd uitgevoerd in nauwe samenwerking met natuurorganisaties. “Die weten waar in de regio behoefte aan bestaat”, vertelt Looijmans. “Zo kwamen wij bijvoorbeeld tot kruidenlanderijen, voor vlinders, insecten en dus ook vogels. Maar we maakten ook nestruimte voor ringslangen. Bij zo’n reptielennest zetten we dan wel een bord met uitleg voor de gasten. Dat mensen niet denken dat we gewoon zijn vergeten de takkenbossen op te ruimen.” Voor Looijmans is het een vorm van idealisme om zijn bedrijf zo natuurlijk mogelijk in te richten, maar hij trekt er óók de leukste gasten mee aan, vindt hij zelf. “Mensen komen hier voor de natuur. We leren ze om daar anders naar te kijken en geven ze ook echt wat om naar te kijken. Neem bijvoorbeeld een dode boom. Vroeger was het kappen en afvoeren. Nu zagen we de kruin eruit en laten de rest staan. Dood hout leeft. Voor spechten, insecten, mossen, van alles. Wij laten dat gaan en tonen dat ook aan onze gasten. En die zijn daar ook van onder de indruk. Het inspireert ze om de natuur nog meer te ontdekken.” Op De Helfterkamp worden rondleidingen verzorgd door vrijwilligers. Diezelfde mensen waren vaak ook betrokken bij het inrichten van de nieuwe natuur op het bedrijf. Ze weten precies wat er te beleven is. “Elk seizoen is er weer een ander landschap te zien. Die rondleidingen zijn altijd anders”, weet Bart Looijmans. “Het is een route van 4,5 uur! En iedereen is enthousiast.” Dat geldt voor volwassenen, Terug naar de natuur. Maar wel omringd door luxe voorzieningen maar zeker ook voor kinderen. Zo is er een kikkerpoel, waar kinderen met een schepnetje naar leven kunnen zoeken. “Dan ontdekken ze hoeveel er leeft in zo’n poeltje!” Volgens Martin Maassen – zelf ook een echte natuurliefhebber – is back to nature een blijvende trend. Mensen hebben meer leren waarderen wat er in de eigen omgeving te zien is. “Neem de afgelopen meivakantie, Hemelvaart, Pinksteren. Het was natuurlijk een voorseizoen met sterk wisselende weersomstandigheden, maar iedereen ging in eigen land op vakantie en mensen stonden er weer van te kijken hoe mooi het allemaal is.” Onderzoek Kees van der Most van onderzoeksbureau Trends & Tourism, presenteerde vorig jaar een toekomstvisie voor de Nederlandse vakantiemarkt richting 2030. In de weergegeven 10 trends voor de toekomst, ontbreekt back to nature. “Het ligt natuurlijk wel in het verlengde van andere trends die ik noem, zoals gezonder leven, duurzaam op reis, betekenisvol en weg van de gebaande paden”, verklaart Van der Most. “Het is meer een afgeleide trend, die overal een beetje terugkomt. De trend wordt aangejaagd doordat Nederland er de afgelopen tien jaar ook werkelijk mooier op is geworden. Op veel plaatsen heeft natuurontwikkeling plaatsgevonden, bijvoorbeeld in de uiterwaarden.” Van der Most noemt ook de hernieuwde aandacht voor watersport. “Weg van de drukte, veilig op je eigen boot. En dat is óók natuurbeleving.” De grote vraag is natuurlijk, of die belangstelling voor de natuur blijvend is. Van der Most verwacht in elk geval een tegenbeweging, als iedereen weer vrij kan reizen. De belangstelling voor de steden komt zeker terug, denkt de onderzoeker. “Stedentrips waren enorm populair bij Nederlanders. Internationaal, maar ook in eigen land. Dat gaat zich zeker herstellen. Dan gaat het om de bekende steden als Maastricht, maar ook om wat minder toeristische steden als Alkmaar, Breda, Zwolle en Zutphen, om er maar een paar te noemen. Dat zijn stedentrips van een weekend of drie dagen. Je ziet dat de ANWB en de NS in hun arrangementen en tickets al stimuleren dat mensen ook de wat minder bekende steden opzoeken. Ook het NBTC heeft een spreidingsbeleid, met name om Amsterdam te ontzien. Mensen gaan naar zo’n stad en gaan dan óók een dag fietsen Recreactie | Juli 2021 | nr 4 13 ➔

EIGENSCHAPPEN: afsluitbare deur deurscharnier is rechts standaard isolatiedikte van 80 mm veiligheidshendel binnenzijde beluchtingsklep automatische ontdooiing rvs vloer met antislip profi lering verlichting VRAAG UW ADVISEUR NAAR ALLE AFMETINGEN 1.505,2.550,1.655,2.685,1.985,2.160,2.850,3.930,3.000,4.065,3.330,3.508,4.340 4 7.7755835, 3.330,4.815,3.920,4.950,4.250,4.425,7.305,179,325,465,179,ONLINE BESTELLEN? www.hakpro.nl Coverstory “ Met nieuwe natuur is Nederland de afgelopen tien jaar werkelijk mooier geworden” of wandelen in de natuur. Juist die combi van stad en groene omgeving maakt het aantrekkelijk.” Luxe of spartaans? Van der Most ziet een tweedeling in het kamperen: aan de ene kant de hang naar steeds meer luxe, aan de andere kant het back to basics van bijvoorbeeld de Natuurkampeerterreinen. Manon Groenenberg van Natuurcamping Eelerberg herkent dat beeld. “Wij hebben naast de natuurcamping nog een echt back to basics natuurkampeerterrein. Dat heeft een eigen naam – Het Rhanerveld – een eigen entree en eigen voorzieningen. Het is beslist niet zo dat de Eelerberg een luxe terrein is, maar we hebben wel horeca, een zwembadje en een speeltuin. Dat blijkt toch weer andere mensen aan te trekken dan Het Rhanerveld, waar alleen sanitair is – en natuur. Een heel belangrijk verschil zit ook in de marketing. Als mensen op Google zoeken naar een natuurcamping komen ze bij de Eelerberg terecht. Maar als ze in het Groene Boekje of op de site van de Natuurkampeerterreinen zoeken – en dat is een grote en trouwe groep – dan vinden ze Het Rhanerveld. Zo hebben we twee aparte bedrijven naast elkaar, voor mensen die de natuur elk op hun eigen manier beleven.” Meer betekenis Een van de trends uit de toekomstvisie voor de Nederlandse vakantiemarkt in 2030, opgesteld door Kees van der Most, is het verlangen naar meer betekenis. Dan gaat het om een verschuiving van het materiële naar het immateriële, maar ook om persoonlijke verdieping. Van der Most: “Mensen staan open om te leren over de natuur, de bomen en dieren. Zo zijn er de laatste tijd opvallend veel boeken over vogels verschenen. Voor ondernemers biedt dit kansen. Daar kun je op inspelen door bijzondere tochten door de natuur te organiseren. Voor beeldende verhalen is altijd belangstelling. Dat geeft betekenis aan een vakantie.” Martin Maassen ziet ook de groeiende behoefte aan bezinning als trend. “Er is aandacht voor mindfulness, voor genieten van eenvoudige zaken. Meer tot jezelf komen, stilstaan bij het moment en deel uitmaken van je omgeving. Het is geen grote trend hoor, we slaan echt niet massaal aan het mediteren op de Nederlandse vakantieparken. Maar je ziet bijvoorbeeld wel dat hier en daar yogalessen worden aangeboden. Dat is meer een nichemarkt. Maar de verwondering, het op een intensiever manier beleven van de natuur, is duidelijk een bredere trend.” Recreactie | Juli 2021 | nr 4 15

Gastvrij en innovatief Ondernemers maken Nationale Parken beleefbaar De 21 Nationale Parken in Nederland moeten aantrekkelijker en bekender worden. Voor recreatieondernemers liggen hier unieke kansen, zegt Janneke van Montfort van het Nationale Parken Bureau. “Ze zijn dé partners om de parken beleefbaar te maken.” H Het kabinet besloot in 2019 zes miljoen euro uit te trekken voor het verbeteren van de Nationale Parken. Het gaat hierbij vooral om het versterken van de kwaliteit en identiteit, ontwikkeling van duurzaam toerisme, de verbinding met regionale gemeenschappen en het ontwikkelen van onderzoeksprogramma’s. Eerder, in 2018, werd het Nationale Parken Bureau in het leven geroepen. In dit programmabureau werken de ondertekenaars van de Nationale Parken Deal (waaronder Gastvrij Nederland) samen om de ontwikkeling van de parken te stimuleren. Na de bewustwordingscampagne ‘Beleef de Nationale Parken’ is het nu tijd om de beleving van de natuurgebieden daadwerkelijk vorm te geven. Recreatieondernemers zijn hierbij onmisbaar, zegt Janneke van Montfort, manager bij het programmabureau. Als voorbeeld noemt ze een nieuwe activiteit die is ontstaan vanuit het gastheerschaptraject van IVN, waarin HISWA-RECRON-leden een belangrijke rol spelen. “Er zijn nu meerdaagse trektochten door de natuur van de parken. Uitrusten en overnachten kan bij de gastheren van de natuur, de recreatieondernemers. Het is een vernieuwend en onderscheidend concept, waarvan we er meer zouden willen. Dat kan door het gastheerschaptraject verder te verstevigen.” Leidraad Martin Maassen van HISWA-RECRON maakt namens Gastvrij Nederland deel uit van het kernteam van het Nationale Parken Programma. Ook hij vindt het cruciaal dat recreatieondernemers een belangrijke rol krijgen bij de ontwikkeling van de Nationale Parken. “Met onze ondernemers heb je goud in handen”, aldus het hoofd Leisure en Recreatie van de brancheorganisatie. “De recreatiebedrijven vormen onderdeel van de natuur en zijn daarvan ook dé ambassadeurs. Dat levert een win-winsituatie op. Hier worden zowel ondernemers als de Nationale Parken beter van. Als je onze ondernemers betrekt bij de Nationale Parken, bijvoor“ Hier worden zowel ondernemers als de Nationale Parken beter van” 16 Recreactie | Juli 2021 | nr 4 beeld door de exploitatie van een bezoekerscentrum bij een recreatiebedrijf onder te brengen, geef je het park een enorme boost.” Het Nationale Parken Bureau heeft inmiddels een leidraad opgesteld, waarin de ambities voor de Nationale Parken nieuwe stijl zijn vastgelegd. Janneke van Montfort benadrukt dat de leidraad voor alle typen recreatieondernemers mogelijkheden biedt. “Ik kan me heel goed voorstellen dat juist de kleinere ondernemer in staat is om een aparte en duurzame beleving te ontwikkelen met een Nationaal Park. Voor een grote ketenonderneming kan dat weer iets lastiger zijn. Maar dat recreatieondernemers de uitgelezen partij zijn om hierin een rol te spelen, daarover is geen twijfel mogelijk.” Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Lisanne de Boer RecreAnders Johan Drenth en Bob Kettering Facet, ruimtedenkers in recreatie Natuurinclusief ondernemen Het gezicht van het Nationaal Park Net als tientallen collega-ondernemers is Camping Orisant bij Colijnsplaat gastheer van Nationaal Park Oosterschelde. En dat gastheerschap past als een jas. “Ons gebied is onze passie”, zegt directeur/eigenaar Jeroen Verburg. “Dan is het ook logisch dat onze mensen achter de balie het gezicht van het Nationaal Park zijn. En dat we alles over ons gebied kunnen vertellen.” Waar zit voor hem de win-winsituatie? “Er zit geen direct verdienmodel achter gastheerschap. Je verdient er op indirecte manier aan. Zo hebben wij een enorm hoge gasttevredenheid en veel herhaalbezoek. 80 procent van onze gasten keert terug. Gastheerschap leidt ook tot creativiteit. Samen met de andere gastheren in ons gebied zetten we bijvoorbeeld mooie arrangementen op.” Het thema van deze uitgave is back to nature. Na jaren van groei door efficiëntie, worden we ons meer bewust van de schade die dit met zich meebrengt. Inmiddels lezen we vaker en krachtiger over kansen om te veranderen. Termen als duurzaamheid en circulariteit worden meer en meer verankerd in ons leven. En dit zorgt voor groeiende bewustwording. Ook de recreatiebranche kende een periode van efficiëntie. De lange en saaie velden met een aaneenschakeling van zoveel mogelijk chalets of plekken, kennen we immers allemaal. Gelukkig is de productlevenscyclus van deze manier van ondernemen sterk aan het afnemen. Het maakt plaats voor meer beleving, betekenis en diversiteit. Deze groeiende bewustwording is ook op uw gast van toepassing. Tijdelijke pop-up campings schieten als paddenstoelen uit de grond. Gasten staan er voor in de rij. Overigens niet omdat deze pop-ups nou zo goedkoop zijn of omdat de sanitaire faciliteiten zo kwalitatief zijn … Gasten komen juíst omdat deze pop-ups midden in de natuur staan. Er wordt een wereld gecreëerd waarin je te gast bent in een eigen stukje unieke natuur. Een concept waarbij geen plek hetzelfde is! En na afloop wordt de pop-up camping weer teruggegeven aan de natuur. Inmiddels zien we early adopters binnen de recreatiebranche inzetten op een toekomstvisie met natuurbeleving. Afschalen in aantal en anders positioneren van plekken, juist om natuurbeleving te kunnen bieden. Wat dacht u van plantensoorten die vocht vasthouden en bij droogte weer afgeven aan de planten eromheen, waardoor bewateren niet nodig is? Of bloemenmengsels en struiken die goed zijn voor vlinders, bijen en vogels, zodat deze vervolgens andere planten en bomen kunnen bevruchten? Het zijn ogenschijnlijk simpele ingrepen, die enkel vragen om nadenken over de mogelijkheden van natuur. Het begrip circulair ondernemen kennen we steeds beter. De betekenistrend die daarop aansluit wordt natuurinclusief ondernemen genoemd. Natuur is geen bijproduct van het recreatiebedrijf, maar juist het belangrijkste uitgangspunt! Voor de recreatiebranche is back to nature een kans, of sterker nog, noodzaak voor een toekomstgerichte exploitatie. Was gebruik van natuur om te genieten van welverdiende vrijetijd niet überhaupt het begin van recreatie ...? Recreactie | Juli 2021 | nr 4 17

De Visie “ De kracht zit in onze kernwaarden” 18 Recreactie | Juli 2021 | nr 4 Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: De Groene Koepel Groene Koepel-directeur Eelke Horselenberg Stichting De Groene Koepel heeft een nieuwe directeur. Na twaalf jaar droeg Marieken Nieuwdorp op 1 januari 2021 het stokje over aan Eelke Horselenberg. De nieuwe directeur, van huis uit politicoloog en een echte kampeerder, ziet een diepe wens in vervulling gaan. “In deze baan komen passie en professie heel mooi samen.” S Sommige kansen in het leven móet je gewoon pakken. Voor Eelke Horselenberg was dat: solliciteren als directeur bij De Groene Koepel. “Het is zo’n organisatie waarvan ik altijd dacht: wat zou het mooi zijn als ik dáár ooit zou kunnen werken.” In de nieuwe baan valt voor Horselenberg alles op zijn plaats. “De link met mijn persoonlijke verleden – ik kom uit een kampeerdersfamilie – mijn brede outdoorkennis en mijn ervaring als adviseur bij de VNG, waar ik te maken had met strategie, bedrijfsvoering, innovatie, dienstverlening en Omgevingswet. Het kan eigenlijk niet mooier.” Stichting De Groene Koepel is eind 2014 ontstaan door een fusie van Stichting Natuurkampeerterreinen en Stichting Trekkershutten Nederland. De organisatie zet zich in voor een duurzame ontwikkeling van groene verblijfsrecreatie in Nederland en omringende landen. De Groene Koepel focust op natuurbeleving, duurzaamheid, cultuurhistorie en maatschappelijk verantwoord ondernemen. Welk beeld heb je na het eerste halfjaar van de organisatie? “Alle medewerkers hebben dezelfde intentie: mensen laten genieten van de natuur. Dat heeft iedereen voor ogen. Die persoonlijke én gezamenlijke drive vind ik heel mooi.” De Groene Koepel is niet de enige club die natuur hoog in het vaandel heeft. Hoe onderscheiden jullie je van andere organisaties en bedrijven die zich ook afficheren als groene aanbieders? “Wij bieden de oervorm van kamperen. Je vindt bij ons geen animatieteams, geen zwembad, alleen rust en natuur. Je wordt uitgedaagd om jezelf te vermaken in de natuur. We werken met een beperkt aantal richtlijnen waar onze leden aan moeten voldoen. En we zien dat dit voor de leden geen enkel probleem vormt. De ondernemers zijn allemaal om dezelfde redenen lid en dat verbindt.” Eelke Horselenberg Eelke Horselenberg (1978, Zaanstad) is sinds november 2020 directeur van De Groene Koepel. Hij studeerde Politicologie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam en werkte van 2011 tot 2020 als adviseur bij de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). Toch zijn er wel dingen veranderd, bijvoorbeeld op sanitair gebied. Beweeg je als aanbieder van de oervorm dan niet mee op de golf van verluxing in de verblijfsrecreatie? “Natuurlijk, er worden tegenwoordig andere eisen gesteld aan sanitair. Twintig jaar geleden voldeed een houten keet nog prima, maar je ziet dat gasten hier vaak andere eisen aan stellen en ondernemers ook. Zeker als je kijkt naar de enorme opkomst van het winterkamperen. Dan is een ver“ Het is haast niet bij te benen hoeveel Groene Boekjes we moeten inpakken” warmd gebouw waar je goed kunt douchen gewoon belangrijk. Dat doet geen afbreuk aan de natuurbeleving.” Hoe voorkom je dat je steeds meer luxe gaat bieden? “Bestendigen waar je goed in bent. Ga van good to great, zoals managementschrijver Jim Collins het zegt. Dat betekent voor ons dat we vasthouden aan onze kernwaarden. Daarin zit onze kracht. Al bijna 45 jaar bieden we een steady product, dat jaar op jaar groeiende is. Andere aanbieders komen er dichtbij, maar wij zijn er uniek in. We merken ook dat mensen steeds meer op zoek zijn naar natuur en rust. In de coronaperiode, maar ook al daarvoor. En dat is precies wat wij bieden.” Recreactie | Juli 2021 | nr 4 19 ➔

inspiratie? Meer Ga naar onze site of scan de qr-code en word gratis abonnee van ons online inspiratie magazine. De Visie Een aanbieder als Natuurhuisje.nl is ook groeiend. Beschouwen jullie die als een serieuze concurrent? “Voor onze aanbieders van trekkershutten zit daar wel enige concurrentie. Tegelijkertijd: de vraag in Nederland is zo groot dat het niet zo gek is dat er meer aanbod ontstaat. Zolang wij goed oog blijven houden voor de wensen en behoeften van onze doelgroepen, zie ik geen bedreiging.” De Groene Koepel is aangesloten bij HISWARECRON. Als opvolger van Marieken van Nieuwdorp neem je ook zitting in de bedrijfsgroep Kampeer- en Bungalowbedrijven. Wat is de meerwaarde van die samenwerking? “Belangenbehartiging vind ik een belangrijke waarde. Je hebt elkaar nodig, dat heeft de coronacrisis wel aangetoond. De meerwaarde die wij hebben voor HISWARECRON zit denk ik vooral in kennis en kunde. Wij zijn begonnen met eetbaar landschap, een fenomeen dat een brede vlucht heeft genomen. Met ons kennis- en ontwikkelcentrum DGK Lab staan we aan de basis van innovaties en spelen we een belangrijke rol naar gasten en beheerders. We hebben nieuwe producten ontwikkeld als de Trekin, een duurzame trekkershut, en de app Cultuurrijk, die verborgen verhalen in het “ Al bijna 45 jaar bieden we een steady product dat jaar op jaar groeit” landschap ontsluit en ingaat op cultuurhistorische achtergronden van een gebied. Een nieuw thema voor ons DGK Lab is kampvuur. Hoe gaan we daar mee om? Wat is er nodig om een duurzaam kampvuur te realiseren? Een paar jaar geleden werd dat nog geassocieerd met heerlijk samen zijn en gezelligheid, maar tegenwoordig denken een heleboel mensen daarbij ook aan fijnstof, CO2 en astma. Ook onze leden worden daarmee geconfronteerd. We krijgen er wekelijks berichten over. Hoe gaan we terug naar de oorspronkelijke functie van kampvuur – koken en verwarmen – en hoe staat dat in verhouding tot het beleven van kampvuur?” Door de coronamaatregelen staat Nederland volop in de belangstelling als vakantieland. Hoe merken jullie dat? “Het aantal overnachtingen steeg vorig jaar met twintig procent. Dat leidt soms tot spanningen: volle terreinen, maar wel gevuld met gasten die voor hun rust komen. Een lastige balans. Gelukkig houden zowel onze gasten als de terreinhouders zich aan de richtlijnen. Als het dan een keer iets té vol staat, is dat meer uit compassie met de gast die ’s avonds op zijn fiets aankomt na een lange fietstocht. Die wil je toch een plekje bieden. Dat de belangstelling groot is zien we aan het aantal aanvragen voor Het Groene Boekje en de Natuurkampeerkaart. Het is haast niet bij te benen hoeveel we er moeten inpakken. We krijgen ook veel erkenningsverzoeken, terreinen die zich bij ons willen aansluiten.” Wat hoop je zelf te bereiken op de korte termijn? “Mijn belangrijkste opgave is die grote toestroom, de extra gasten die we de afgelopen twee jaar hebben ontvangen, vast te houden. Nu staan veel terreinen vol. Ook als straks de grenzen weer open gaan blijven we inzetten op een goede bezetting. Daarvoor zie ik veel mogelijkheden in het voor- en naseizoen.” Recreactie | Juli 2021 | nr 4 21

The Leisure Industry’s Premier Event in Europe LET’S MEET IN BARCELONA IAAPA Expo Europe is the premier trade show of its kind, and the ideal place to rebound, learn new strategies and interact with key decision makers. CONFERENCE: 27–30 SEPT. 2021 | TRADE SHOW: 28–30 SEPT. 2021 FIRA BARCELONA GRAN VIA SPAIN SCHEDULE AT A GLANCE* SATURDAY, SEPT. 25 12:00 IAAPA Institute for Attractions Managers at PortAventura World** MONDAY, SEPT. 27 (bus departing from Fira Barcelona Gran Via at 08:00 to PortAventura World and Water World & Aquadiver) 08:45 – 20:00 IAAPA Institute for Attractions Managers at PortAventura World** (continued) 08:00 – 20:00 IAAPA Safety Institute at PortAventura World** 08:00 – 20:00 EDUTour to PortAventura World** 08:00 – 20:00 Sustainability Day at PortAventura World** 08:00 – 20:00 Water Park Day at Water World & Aquadiver** (bus departing from PortAventura World Water World & Aquadiver at 18:00 to Fira Barcelona Gran Via) 10:00 – 18:00 Indoor Entertainment Day at Fira Barcelona Gran Via, Conference Room 1** TUESDAY, SEPT. 28 09:00 – 10:00 Opening Keynote by Doug Lansky on Futureproofing the Attractions Industry 10:00 – 18:00 Exhibit Hall Open 11:30 – 17:00 Conference 12:30 – 13:30 CEO Talk 18:30 – 22:00 Opening Reception at Tibidabo** (bus departing from Fira Barcelona Gran Via at 17:45) SUNDAY, SEPT. 26 08:45 IAAPA Institute for Attractions Managers at PortAventura World** (continued) WEDNESDAY, SEPT. 29 08:30 – 10:00 Leadership Breakfast by Sam Conniff on Leadership with a Twist** 10:00 – 18:00 Exhibit Hall Open 11:00 – 16:30 Conference 12:00 – 13:30 Lunch & Learn by Dr. Rebecca Homkes on Strategy and Growth out of a Downturn** 17:00 – 18:00 Cheers to our Mistakes 18:30 – 20:00 Students Forum** 18:30 – 20:00 Young Professionals Forum** 20:00 – 21:30 Joint Reception: Students Forum & Young Professionals Forum** THURSDAY, SEPT. 30 10:00 – 16:00 Exhibit Hall Open 12:00 – 13:30 Lunch & Learn for Young Professionals on Leadership** *Schedule and offerings subject to change. **IAAPA Expo Europe registration and separate ticket required to attend. REGISTER EARLY AND SAVE! IAAPA.org/IAAPAExpoEurope @IAAPAEMEA | #IAAPAExpos

Dat economie, versterking van de natuur én verzwaring van de dijken prima samengaan, bewijst Waterdunen. Dit ontwikkelingsproject van onder meer Molecaten speelt in op de toegenomen belangstelling van gasten voor groen en buitenleven. “Hier hebben mensen echt de ruimte.” Molecaten bouwt uniek park H 24 Recreactie | Juli 2021 | nr 4 Puur na Het verhaal van Waterdunen op ZeeuwsVlaanderen is een mooi voorbeeld van een win-win-win situatie. Het begon minder leuk: camping Napoleon Hoeve moest verdwijnen wegens dijkverzwaring bij Breskens. Toenmalig eigenaar Arno Boomert zag kansen en dacht een concept uit waarbij natuurontwikkeling en recreatie hand in hand gaan. Samen met de provincie Zeeland, stichting het Zeeuws Landschap, de gemeente Sluis en het Waterschap Scheldestromen werden de plannen verder uitgewerkt. Inmiddels met Molecaten, die het bedrijf had overgenomen. De camping bestond nog een paar jaar als Molecaten Park Napoleon Hoeve, tot de sluiting in 2012. De plannen werden niet alleen ingegeven door de noodzaak tot dijkverzwaring, maar ook gebruikt om nieuwe natuur te maken. Eerder al was de Westerschelde uitgediept en de daarbij verloren natuurwaarden Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Molecaten, provincie Zeeland in het groen tuur in Waterdunen moesten gecompenseerd worden. Dat gebeurde onder meer door de Hedwigepolder te ontpolderen, maar ook Waterdunen behoort tot de compenserende maatregelen. Ten derde wilde de provincie een economische impuls geven aan Zeeuws-Vlaanderen, door extra werkgelegenheid en inkomsten uit toerisme. Duinen en water Dat is het punt waarbij Molecaten komt kijken. In goed overleg ontwikkelden de vijf betrokken partijen een schitterend plan, waarbij achter de verzwaarde dijk een mooi, natuurlijk landschap van duinen en water werd aangelegd. Een deel hiervan is vervolgens verkocht aan Molecaten, om een nieuw recreatiepark te ontwikkelen, dat wordt ingepast in het landschap. De overheden en het Zeeuws Landschap zijn al enkele jaren aan het werk. Het grillige duinlandschap dat inmiddels is ontstaan, wordt getekend door de interactie tussen de zee, het land, de wind, flora en fauna. Uniek is de getijdensluis, die bij vloed zout water vanaf zee toelaat tot het gebied. Zo ontstaat een bijzonder zoetzout gebied, met authentieke Zeeuwse duinvegetatie. Luke Slager is namens Molecaten verantwoordelijk voor het project. Hij is enthousiast over de nieuwe natuur. “Als je ziet wat Het nieuwe landschap wordt getekend door zee, land, wind, flora en fauna er allemaal groeit en hoeveel verschillende vogelsoorten er al komen, is dat zeer indrukwekkend.” 225 kampeerplaatsen Daarmee is nu de beurt aan Molecaten om hun deel van de plannen uit te voeren: het recreatiebedrijf. Opening staat gepland voor voorjaar 2023 en het wordt iets heel bijzonders, vertelt Slager. “Er komt een compact, modern centrumgebouw met alle voorzieningen. Wij blijven als Molecaten het kamperen trouw, net als op onze andere parken. Dat betekent dat er naast circa 350 vakantiewoningen en 38 glamping tenten ook 225 kampeerplaatsen komen. Dat gemengde karakter van het bedrijf brengt mensen nader tot elkaar. Wij vinden dat heel belangrijk. Heb je enkel een bungalowpark, dan leeft iedereen maar langs elkaar heen.” Recreactie | Juli 2021 | nr 4 25 ➔

Het centrumgebouw De kampeerplaatsen liggen direct achter de dijk in de duinen. De recreatiewoningen liggen iets verder van zee, naar het binnenwater en het natuurgebied gericht. Er zijn verschillende modellen vakantiewoningen, waarbij de capaciteit loopt van vier tot tien personen. Het park wordt en blijft geheel eigendom van Molecaten. De woningen kunnen dus altijd verhuurd worden en niet alleen als de eigenaar dat wil. Leegstand is een groot probleem op Zeeuws-Vlaanderen. Eindeloze natuur Bij Waterdunen is de directe aanwezigheid van zee en natuur het allesbepalende unique selling point. Luke Slager ziet overal om zich heen dat mensen zoeken naar meer rust, meer ruimte en minder beperkingen om zich heen. “Ze lopen de hele dag met telefoons. Forensen brengen uren per dag door in de trein of de auto. Mensen moeten steeds kleiner wonen. Logisch dat mensen de natuur opzoeken”, vindt Slager. “De natuur is eindeloos, grenzeloos. Ga maar eens lopen door het bos of over het strand. Dat is een totaal ander verhaal dan wanneer je de stad in gaat en overal obstakels tegenkomt. De natuur geeft mogelijkheden, geen beperkingen. Tijdens de “ Mensen hebben ontdekt hoe ontzettend veel mooie natuur Nederland te bieden heeft” coronapandemie zie je dat mensen daar extreem veel behoefte aan hebben. En natuurlijk wordt die behoefte aan ruimte straks minder, als iedereen weer gewend is om vrij te reizen. Maar ik denk dat een deel van de huidige verandering ook blijvend is. Mensen hebben twee jaar lang min of meer noodgedwongen hun eigen land verkend. Ze hebben ontdekt hoe ontzettend veel mooie natuur Nederland te bieden heeft. Met Waterdunen spelen we daar op in. Je zult straks geen hekken, heggen of schuttingen op het terrein kunnen vinden. We willen dat onze gasten een harmonieuze relatie met de omgeving hebben. En dat is ook precies waar ze bij ons naar zoeken.” 26 Recreactie | Juli 2021 | nr 4 Modulair en duurzaam bouwen De (uiteindelijk) 350 recreatiewoningen die Molecaten in Waterdunen gaat plaatsen, worden modulair en duurzaam gebouwd. Modulair, dat wil zeggen dat dat er bepaalde standaard modules zijn, die op verschillende manieren te combineren zijn. Deze modules worden niet ter plaatse opgebouwd, maar in een gecontroleerde (fabrieks) omgeving. Het voordeel: een hogere kwaliteit, minder afhankelijkheid van weersinvloeden en heel weinig lokale overlast en uitstoot van CO2 en NOx. Dat telt mee bij een project in het hart van een natuurgebied. De modules worden bij verschillende fabrieken in binnen- en buitenland gemaakt. Daarmee is Molecaten zeker van tijdige levering. Als de bouw in de loop van 2022 mag beginnen, kunnen er naar verwachting drie recreatiewoningen per dag worden gerealiseerd. Het duurzame karakter van de nieuwbouw ligt in de gebruikte materialen, waarvan een groot deel kan worden hergebruikt als de recreatiewoning aan vernieuwing toe is. Recreactie | Juli 2021 | nr 4 27

SHARP MAGNETRONS INRUIL ACTIE PROFESSIONELE MAGNETRONS Sterk, fl exibel en robuust Magnetron Type R-15AM inh. netto 28 ltr. bediening draaiknop 3 kookfasen 5 energieniveaus vermogen: 1000 watt afm. oven 35,1x37,2x21,1 cm afm. 52x42,4x30,9 cm 230 Volt | 1,55 kW Magnetron 5077.015 normaal actie inruilkorting NU 590,479,50,429,Magnetron Type R-25AM inh. netto 20 ltr. bediening draaiknop 2 magnetronbuizen stapelbaar 4 energieniveaus vermogen: 2100 watt afm. oven 33x33x18 cm afm. 51x47x33,5 cm 230 Volt | 3,15 kW Magnetron Type R-25AT inh. netto 20 ltr. bediening tiptoets ontdooifunctie 10 vaste programma's 20 inst. programma's, 3 kookfasen vermogen: 2100 watt afm. oven 33x33x18 cm afm. 51x47x33,5 cm 230 Volt | 3,15 kW Type R-15AT inh. netto 28 ltr. bediening tiptoets ontdooifunctie 10 vaste programma's 20 inst. programma's, 3 kookfasen vermogen: 1000 watt afm. oven 35,1x37,2x21,1 cm afm. 52x42,4x30,9 cm 230 Volt | 1,5 kW Magnetron Type R-7500AT inh. netto 19 ltr. bediening tiptoets 10 vaste programma's 30 inst. programma's, 7 kookfasen inverter unit; snel, gelijkmatig en energiezuinig koken 14 vermogensinstellingen vermogen: 1800 watt dubbele + 3 dubbele hoeveelheid instelling stapelbaar afm. oven 33,2x33x17,2 cm afm. 42x48x33,7 cm 230 Volt | 1,8 kW 5077.025 normaal actie inruilkorting NU 615,499,60,439,5077.115 normaal actie 1.440,1.145,5077.125 normaal actie inruilkorting 100,NU 1.045,EMMELOORD Platinaweg 21 8304 BL Emmeloord Tel: (0527) 635 635 info@hakpro.nl AMSTERDAM De Flinesstraat 20 1114 AL Duivendrecht Tel: (020) 665 6428 amsterdam@hakpro.nl 1.430,1.145,inruilkorting 100,NU 1.045,GRONINGEN Verl. Bremenweg 10c 9723 JV Groningen Tel: (050) 318 1600 groningen@hakpro.nl ROTTERDAM Schuttevaerweg 13 3044 BA Rotterdam Tel: (010) 750 2750 rotterdam@hakpro.nl VENLO Venrayseweg 44 5928 NZ Venlo Tel: (077) 387 4242 venlo@hakpro.nl 5077.180 normaal actie 1.430,1.145,inruilkorting 100,NU 1.045,VLISSINGEN Bedrijfsweg 9 4387 PD Vlissingen Tel: (0118) 493 222 vlissingen@hakpro.nl 18-04-01 Alle prijzen zijn in euro's, exclusief BTW en wettelijke verwijderingsbijdragen. Wijzigingen voorbehouden zonder voorafgaande kennisgeving. Zet- of drukfouten voorbehouden. ONLINE BESTELLEN? www.hakpro.nl Kennis delen Tekst: Eelco de Jong (Zypp advocaten) Foto: Pixabay Corona: krijgt de gast zijn geld terug? Een gast boekte zijn vakantie vóór de uitbraak van de coronapandemie. Als de beperkingen hun intrede doen, wil de gast annuleren en zijn geld terug. Hoe sterk staat hij? E Een Duitse gast heeft op 4 september 2019 een vakantiehuis geboekt voor 10 personen op één van de Waddeneilanden. De boeking wordt bevestigd en de algemene voorwaarden worden – ook in het Duits – toegezonden. De betreffende ondernemer is geen lid van HISWA-RECRON en hanteert eigen voorwaarden. In de algemene voorwaarden is een regeling van de annuleringskosten opgenomen: binnen zes weken voor aanvangsdatum annuleren betekent het volle pond betalen. Verder is er ook een regeling voor ‘overmacht en wijzigingen’. Mocht er sprake zijn van overmacht aan de kant van de verhuurder, dan wordt aan de huurder een wijzigingsvoorstel gedaan. De Duitser betaalt op 29 februari 2020 het overeengekomen bedrag. Dan komt de lockdown. Op 16 maart 2020 worden allerlei beperkingen opgelegd door de veiligheidsregio Fryslân. De horeca gaat dicht en de burgemeesters doen een dag later een oproep niet naar de Waddeneilanden te komen. De Duitse gast heeft geen zin meer te komen en vraagt het betaalde bedrag terug. De recreatieondernemer weigert. De Duitser laat het er niet bij zitten en start in Nederland een procedure. Inzet: terugbetaling van zo’n 2.000 euro. Onvoorziene omstandigheden De kantonrechter volgt het standpunt van de recreatieondernemer: “Ik verhuur een recreatieonderkomen en dat huis is feitelijk beschikbaar. Er is geen belemmering om de veerboot te gebruiken. Dat de horeca op het eiland dicht is, staat niet in de weg bij het gebruiken van het recreatieonderkomen.” Dat is feitelijk juist: de recreatieondernemer stelt niet meer (en niet minder) dan een vakantiehuis ter beschikking. De recreatieondernemer stelt een vakantiehuis ter beschikking – verder niets Niets staat de huurder in de weg dat huis te gebruiken. De Duitse gast deed in deze zaak ook een beroep op onvoorziene omstandigheden. Hij wees erop dat ten tijde van de boeking (september 2019) de pandemie niet was te voorzien. De rechter wees er echter op dat bij onvoorziene omstandigheden het belangrijk is dat partijen de mogelijkheid van onvoorziene omstandigheden hebben verdisconteerd in de overeenkomst. En dat was het geval, aldus de kantonrechter, die in dit verband verwees naar de overmachtsclausule. De conclusie is duidelijk: de pandemie is het contractrisico voor de gast. De uitspraak in deze zaak vormt een mooie opsteker voor de recreatieondernemer. Want hoewel de ondernemer in deze rechtszaak geen RECRONvoorwaarden hanteerde, bevatten ook die een soortgelijke annuleringsregeling. Recreactie | Juli 2021 | nr 4 29

Vakinfo Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Lotec Duurzaam ondernemen betekent ook: op een milieuvriendelijke manier je zwembad exploiteren. Kies daarom een zwembadinstallatie die zowel op het gebied van waterzuivering als desinfectie duurzaam presteert. Zo bespaar je ook nog eens flink op je energie- en onderhoudskosten. Een duurzaam Z Zwembadinstallaties zijn er in verschillende varianten. En in diverse prijsklassen. Voordelige installaties lijken aantrekkelijk, maar vaak ben je op de wat langere termijn toch duurder uit door onder meer hogere energie- en exploitatiekosten. Maar waar moet je op letten bij de aankoop van een zwembadinstallatie? De manier waarop water wordt gedesinfecteerd en gezuiverd zijn twee cruciale onderdelen van de installatie, die bij de aankoop je volledige aandacht verdienen. Desinfectie Kies in elk geval een zwembadinstallatie die desinfecteert door middel van zoutzwembad elektrolyse. Dan worden er geen chemische stoffen gebruikt die getransporteerd moeten worden over de openbare weg. Chloor wordt ter plaatse aangemaakt uit keukenzout en het zwembad heeft geen chlooropslag nodig. Zoutelektrolyse zorgt voor een constante en stabiele desinfectie waardoor ook minder water ververst moet worden. Zoutelektrolyse is ook een stuk veiliger voor personeel. Waar anders chloor en zuurmiddelen nodig zijn, kun je nu toe met zout en elektriciteit. Wie een duurzaam zwembad wil, zorgt er ook voor, dat de waterzuivering plaats kan vinden op een lage filter- en circulatiesnelheid. Dit levert drie voordelen op: je Met een lage filter-en circulatiesnelheid bespaar je 30 procent aan energiekosten zwembad is dan beter bestand tegen piekbelasting, filters gaan langer mee en last but not least je energieverbruik ligt een stuk lager. Je bespaart hiermee zo’n 30 procent aan energiekosten. UV-lamp Ander belangrijk onderdeel van een duurzaam zwembad is de UV-lamp. Deze wordt gebruikt ter ondersteuning van de desinfectie. UV-straling doodt ziektekiemen die resistent zijn tegen chloor en zorgt zo voor een volledige desinfectie. Bovendien heb je door de inzet van de UV-lamp veel minder chloor nodig in je zwembad. Dat is niet alleen gunstig uit oogpunt van duurzaamheid. Je voorkomt ook irritaties aan luchtwegen en ogen bij zwemmers die gevoelig zijn voor chloor. Met dank aan Lotec Recreactie | Juli 2021 | nr 4 31

taxateurs adviseurs rentmeesters Taxaties Vastgoedadvisering Rentmeesterij Grondverwerving Schadevergoedingsrecht Buitenstate Vastgoedadvies vanuit Zeeuwse nuchterheid Hoofdstraat 54 4416 AE Kruiningen T 0113 57 28 35 E info@rijk.eu www.rijk.eu Hoofdstraat 54 4416 AE Kruiningen T 0113 57 28 35 E info@advieskantoorrijk.nl www.advieskantoorrijk.nl Jeroen, kun je mij helpen bij mijn horecaboekhouding, de salarisadministratie én financieringsoplossingen? Countus Zwolle Dokter Stolteweg 2 038 45 526 00 zwolle@countus.nl COUNTUS.NL Ga meer genieten • infrastructuur • technische producten • installatietechnieken • diensten • adviezen • software • webshop Meegroeien met de campermarkt Vakantie met de camper is met een enorme opmars bezig. Maar veel campings bieden niet het geschikte terrein of de noodzakelijke moderne faciliteiten. Een grote gemiste kans. Hoe kunt u wel volop profiteren van alle campersuccessen? Overleg eens vrijblijvend met Seijsener Techniek. Wij weten alles van campers, locaties en voorzieningen als aansluitzuilen, kasten voor elektra en watermeterputten. Maar ook van innovatief energiemanagement en slimme betaalsystemen voor gebruik van water, stroom en verblijfskosten en nog veel meer handige hulp die u werk uit handen neemt. Laat de campermarkt niet lopen en ga genieten. Ook van Seijsener. Kijk vast op onze website en webshop. Seijsener techniek. Ga maar genieten! Seijsener info@seijsener.nl Tel. 075-6810 610 seijsener.com Productnieuws Tekst: Jaap van Sandijk Fietsoplaadzuil Steeds meer mensen stappen over op een elektrische (brom)fiets, waardoor de vraag naar laadpalen voor elektrische fietsen stijgt. De fietsoplaadzuil FLP-1000 is vandalismebestendig en geschikt voor het opladen van vier fietsen tegelijk. De zuil is robuust, eenvoudig in gebruik en leverbaar in alle RAL-kleuren. De maten van de fietsoplaadzuil zijn 1000x160x100 mm. T: (075) 68 10 610 I: www.seijsener.com Duurzaam omgaan met water kan met de WOP. Hiermee tap je regenwater af van de regenpijp van bijvoorbeeld vakantiehuis of sanitairgebouw. De ventilerende functie van de regenpijp blijft echter behouden. De WOP kan worden aangesloten op een regenpijp van 80 millimeter en is eenvoudig te combineren met andere oplossingen, zoals een infiltratiekrat en een regenton. T: (0523) 68 75 10 I: www.wildkamp.nl Tool voor dynamisch prijsbeleid Met Stratech Pricing kun je als recreatieondernemer direct inspelen op de veranderende vraag in de markt. De tool geeft inzicht in je behaalde resultaat en kan eenvoudig prijzen aanpassen. Op basis van de data uit het reserveringssysteem en uit Google Analytics kan de ondernemer op intuïtie snel en eenvoudig prijsaanpassingen doorvoeren. T: (053) 480 40 80 I: www.stratech.nl Infrarood duurzaam verwarmen I Infrarood verwarming op basis van carbon is duurzaam en voordelig, stelt Karbonik. Het systeem van Karbonik is energiezuinig, wordt op maat gemaakt en is in verschillende vormen verkrijgbaar. Zo is er onder meer verwarmingsfolie, verwarmende verf, verwarmend dundoek en zijn er verwarmende panelen. Dankzij het bijbehorende besturingssysteem kunnen accommodaties gemakkelijk vanuit bijvoorbeeld de receptie worden verwarmd. T: (010) 26 13 519 I: www.karbonik.nl Recreactie | Juli 2021 | nr 4 33 Regenwater afkoppelen

• Per plaats » Ampèrelimiet instellen » Energieverbruik uitlezen » Stroom aan/uit op basis van boeking • Vorst- en CV-drukalarm in sanitairgebouwen BESPAREND EN ENERGIE RGIE Daardoor vaak al binnen 2 jaar terugver REND vaak al rugverdiend Draadloos beheer op afstand ICY Campsite Management www.icy.nl Nieuw in de verkoop: Een fraai in het Friese Merengebied gelegen camping: - 4,8 hectare eigen grond; - circa 200 kampeerplaatsen; - met overdekt zwembad. Taxatie nodig? Wij zijn u graag van dienst! Kiest u ook voor een écht familiebedrijf in Noord-Nederland? Vraagprijs: € 2.150.000,00 k.k. Wilt u uw bedrijf verkopen? Zoekt u hierbij begeleiding, met oog voor persoonlijke aandacht? Neem dan contact met ons op! Neem dan contact op met Arjan of Carina! Kijk voor meer informatie op: www.hiswa-recrontaxateur.nl Nadere www elaar O.Z. 592 462 844 22 32 10 10 Kijk voor meer informatie op: www.hiswa-recrontaxateur.nl Vossenlaan 16 9408 CN Assen T (0592) 46 28 44 www.hiswa-recronmakelaar.nl E info@recratief-bedrijfsmakelaars.nl I www.recratief-bedrijfsmakelaars.nl Vredo De No. 1 B2B beddenleverancier Als groen gras uw visitekaartje moet zijn Boxsprings Matrassen Vertrekdag gasten Vredo dag 1 Vredo dag 14 Vredo dag 21 Vredo Stapelbedden Bedtextiel Vredo Dodewaard BV +31 (0) 488 411 254 verkoop@vredo.nl www.vredo.nl Unieke Vredo dubbele schijfsysteem Volg ons op social media W: www.uwbedpro.nl T: +31 (0)88 33 22 310 M: advies@uwbedpro.nl

Specialist in chalets, stacaravans & mobilhomes Kom op uw gemak de chalets beleven! BEKIJK ONS AANBOD ALVAST ONLINE Reina Chalets Showterrein Konneweg 6b 3234 KG Tinte +31 (0)181 727 030 info@reinachalets.nl reinachalets.nl

SPECIAL FLEXIBEL ONDERNEMEN Recreactie03 MAGAZINE OVER RECREATIE EN TOERISME Coronacrisis maakt creatief Camping Waalstrand staat jaarlijks half onder water Wat is de waarde van recreatie voor de maatschappij? Van klimpark naar avonturenpark, langlaufen en karpervissen. Buitensportondernemers verkennen nieuwe wegen. MEI 2021

Dé specialist in de bouw van sanitaire units van hoge kwaliteit Maatwerk dat volledig aan uw wensen voldoet Volledige ontzorging van ontwerp tot sanitaire installatie Innovatieve milieu- en energiebewuste oplossingen Onderhoudsvriendelijke en duurzame materialen Units zijn schakelbaar, fl exibel en verplaatsbaar mobielbouw.nl biedt u nog veel meer informatie Wijsheid komt met de jaren Al 45 jaar de specialist in de recreatie bedrijfsmakelaardij. www.vandeloosdrechtrbm.nl Tel. 0341 - 25 23 63 F.A. Molijnlaan 28 8071 AG Nunspeet DÉ RECREATIE BEDRIJFSMAKELAAR Tel: 0341 - 25 23 63 www.vandeloosdrechtrbm.nl

AL MEER DAN 40 JAAR UW MAKELAAR EN TAXATEUR VAN RECREATIEBEDRIJVEN Voorwoord Inhoud Flexibiliteit 10 H Marike Rosier Manager Communicatie Het thema van dit nummer is ‘flexibel ondernemen’. Uiteraard geïnspireerd op de crisis, de pandemie. Voor ondernemers een periode waarin heel veel flexibiliteit gevraagd wordt. Het artikel over de creativiteit van buitensportondernemers om succesvol op zoek te gaan naar een ander businessmodel sprak mij erg aan. Maar ook een inzicht uit de coverstory van Bob Kettering (Facet architecten & adviseurs) om het bekende verdienmodel op basis van maximalisatie los te laten en daarmee veel flexibeler te worden in je bedrijfsvoering, vind ik inspirerend. In de rubriek de Bezieling staan de flexibele ondernemers van Camping Waalstrand centraal. Wat een verhaal om te lezen hoe hun improvisatievermogen op de proef wordt gesteld door de natuurkracht ‘water’. Meer dan de helft van hun camping loopt elk jaar weer onder door het hoog water van de Waal. De overheid blijkt af en toe ook best flexibel te zijn. Als sector juichen we dat van harte toe! Lees een paar mooie voorbeelden in het artikel ‘Hoe flexibel is de overheid?’ De belangrijkste boodschap uit deze verhalen is toch wel dat we allemaal in meer of mindere mate flexibel moeten zijn om nieuwe wegen in te slaan, te overleven of te groeien. Dat brengt me ook op de sociaal-maatschappelijke impact van onze sector. Die is veel groter dan je in eerste instantie zou denken. Het gaat niet alleen om sociale cohesie, verbinding, ontspanning, geluk en gezondheid, maar onze sector geeft ook waarde aan carrièreperspectief, leefomgeving, draagvlak voor voorzieningen en inclusie. Onderzoeker Jeroen Klijs van BUas licht zijn onderzoek hierover toe in de Visie. Ik eindig mijn voorwoord graag met een inspirerende quote van Boeddha: ‘In ons leven is verandering onvermijdelijk. In het aanpassingsvermogen en het gemak waarmee we de verandering ondergaan, liggen ons geluk en onze vrijheid.’ Veel leesplezier! 18 Branche 6 10 16 32 28 28 Onder de aandacht: kort nieuws uit de branche COVERSTORY: flexibel ondernemen tijdens de coronacrisis Gastvrij & innovatief: Jong RECRON onderzoekt de kansen van de crisis De Visie: de maatschappelijke waarde van recreatie is enorm, stelt onderzoeker Jeroen Klijs Pakt de overheid de kans op flexibel beleid, die de Omgevingswet biedt? Bedrijf Informatief 18 22 7 21 27 36 37 Buitensportondernemers verkennen nieuwe wegen om de crisis te overleven De Bezieling: Camping Waalstrand staat elk jaar onder water Colofon Kennis delen: regels voor duurzaam bouwen Kennis delen: alles over het nachtregister Vakinfo: hoe luxe maak je het camperterrein? Productnieuws: een overzicht van de laatste innovaties Columns 7 17 Martin Maassen RecreAnders Recreactie | Mei 2021 | nr 3 5

Onder de aandacht ISDE ook voor energie-opwekking De voorwaarden voor de ISDE subsidies 2021 zijn bekend. ISDE, wat staat voor Investeringssubsidie duurzame energie en energiebesparing, wordt voor ondernemers uitgebreid met nieuwe methoden om energie op te wekken of te besparen. Zo kunnen scholen, zorginstellingen en het mkb vanaf dit jaar ook zonnepanelen of kleine windmolens laten subsidiëren via de ISDE. Dit geldt niet voor particulieren. De ISDE subsidiepot voor 2021 bedraagt 40 miljoen. De regeling wordt na dit jaar zeker nog twee jaar verlengd. www.rvo.nl (zoekterm: ISDE) Biovergister op Landal-parken E Onzalig plan van de baan Een exploitatievergunning voor recreatiebedrijven? HISWA-RECRON regiomanager Petra Ellens stond te kijken toen de gemeente Aa en Hunze met dat voorstel kwam. De achtergrond: er is één problematische camping met veel permanente bewoning in de gemeente, en het idee was dat een extra vergunning een wapen gaf om ondermijning op dit bedrijf aan te pakken. Ellens en de échte recreatieondernemers van de gemeente gingen in verweer. Zij wisten effectief aan te tonen dat de gemeente veel betere manieren heeft om te handhaven (en dat dat bij het bewuste bedrijf al veel eerder had moeten gebeuren). Waarom zou de hele sector in tijden van deregulering opgezadeld worden met een extra vergunning, terwijl er maar één rotte appel in de mand ligt? Na dit betoog besloot de gemeente het onderwerp niet meer te agenderen voor verdere behandeling. De opluchting onder de recreatieondernemers is groot. Als eerste in Europa zet Landal GreenParks een biovergister in op een vakantiepark. Landal Landgoed ’t Loo (Oldebroek) heeft de primeur. De machine zet voedselresten en ander organisch afval van de gasten en van het park om in biogas en plantenvoeding. Dat heeft voordelen: er hoeft bij het park geen gft-afval meer te worden opgehaald, met het biogas wordt het zwembad verwarmd en de plantenvoeding wordt gebruikt bij het groenonderhoud. De biovergister kan dagelijks tot 50 kg voedselresten en organisch afval verwerken en produceert 15 m3 biogas en 50 liter hoogwaardige plantenvoeding per dag. In de loop van dit jaar worden meer biovergisters op andere Landal parken geplaatst. Seijsener wordt Partner in Business Sinds 15 maart is Seijsener Techniek HISWARECRON Partner in Business. Seijsener ondersteunt daarmee de branchevereniging en versterkt zijn positie als marktleider in infrastructurele voorzieningen en diensten voor de watersport- en recreatiesector. “De waarde van een goede branchevereniging is groot. Juist in deze onzekere tijden”, stelt Bas Durieux, directeur van Seijsener. “Mijn complimenten aan HISWA-RECRON hoe ze haar leden ondersteunt. Wij dragen hier graag aan bij en zijn trots op de geïntensiveerde samenwerking.” HISWA-RECRON directeur Geert Dijks is positief: “Seijsener heeft veel kennis, ervaring en deskundigheid op het gebied van geavanceerde en duurzame technische voorzieningen. Met het partnerschap kunnen we nog intensiever bouwen aan een duurzame sector.” 6 Recreactie | Mei 2021 | nr 3 Foto: Shutterstock Column Gratis corona sneltest voor leden Martin Maassen, hoofd afdeling Leisure en Recreatie HISWA-RECRON Kamperen (4) HISWA-RECRON biedt de aangesloten bedrijven een unieke service: een gratis sneltest voor medewerkers. Na de test weet je binnen 30 minuten of je positief of negatief bent. De test, die normaal € 69,- kost, is voor HISWA-RECRON leden volkomen gratis. De test mag enkel aangevraagd worden als je de typische coronagerelateerde klachten vertoont of een melding hebt gehad uit de CoronaMelder app. Met de vouchercode die verstrekt is aan leden kun je jezelf of medewerkers snel laten testen op een van de 50 testlocaties in Nederland. www.hiswarecron.nl/kennisbank COLOFON vakblad Recreactie Hoofdredactie: HISWA-RECRON, Marike Rosier, communicatie@hiswarecron.nl Eindredactie: Maarten Bokslag, www.bokslag.com Redactiecommissie: Martin Maassen, Jarin van der Zande, Wanda van Eck, Jeffrey Belt Aan dit nummer werkten mee: Jaap van Sandijk, Max de Krijger, Hans van Luijk, Ditta van Ekris, Lieke Esveldt, Rutger van de Maat, Annouck de Jong, Rosanne de Groot Ontwerp: Fase2, Paul Veldkamp Vormgeving: Jessica Dales, Dock35 Media Coverfoto: Kennemer Duincampings Bladmanagement: Dock35 Media, Sjoerd Franssen Advertenties: Dock35 Media, Martijn Penning, (0314) 355 826, martijn@dock35media.nl Druk: Senefelder Misset Doetinchem B.V. Abonnementen: HISWA-RECRON, Storkstraat 24, 3833 LB Leusden, (033) 303 9700, communicatie@hiswarecron.nl, 65 euro per jaar. 32,50 euro voor studenten en medewerkers van recreatiebedrijven. Gratis voor HISWA-RECRON-leden, overheden en pers. Als vakblad hanteren wij de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er vanuit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Oplage: 4.400 exemplaren. De samenstellers hebben de grootst mogelijk zorgvuldigheid betracht. Noch HISWA-RECRON, noch redactie, noch auteurs aanvaarden enige aansprakelijkheid bij eventueel voorkomende fouten. PARTNERS IN BUSINESS: KENNISPARTNERS: (vervolg op de recensie van ‘Naar buiten’, het boekwerk van ANWB verenigingshistoricus Hans Buiting). In 1960 bezaten tienduizend Nederlanders een caravan. In 1963 waren dat er 27 duizend en in 1970 honderdduizend. Amsterdammers en Zaankanters verruilden op camping Bakkum hun tenthuisjes massaal voor caravans. Eind jaren ‘60 werd al bijna de helft van alle ruimte op de kampeerterreinen gebruikt door ‘caravanners’ op seizoensplaatsen. Gemeenten en provincies sloegen aan het reguleren. Tegelijkertijd werd de opzet van nieuwe terreinen door overheden gestimuleerd. Voorzieningen als toiletten, douches, kampwinkels en kantines rukten op. Volgens de chef kamperen van de ANWB boden sommige kantines te weinig gelegenheid voor een blik naar buiten. De hoofdredacteur van de Kampeerkampioen nam daar afstand van: ‘Geef de jeugd een jukebox in de kantine en laat ze dansen op hun manier’. Of, zoals er in hetzelfde blad geschreven werd: ‘een kampeercentrum moet niet alleen logies bieden, maar ook een brok vakantievreugde om het noodzakelijke herstel na een jaar hard werken mogelijk te maken’. Gezelligheid was dus belangrijk. In het openluchttheater van camping Bakkum traden Amsterdamse artiesten als Johnny Jordaan, Tante Leen en Rita Corita op ... Er werden bingoavonden, filmvoorstellingen en disco’s georganiseerd. Steeds meer terreinen groeiden uit tot gezinskampeerterrein en gingen jongeren weren. Eind jaren ’60 waren op ongeveer de helft van de kampeerterreinen alleenreizende jongeren niet langer welkom. Anderzijds ontstonden er bijvoorbeeld in Renesse, op Texel en Terschelling specifieke jongerencampings. In 1970 wordt het aantal kampeerders op zo’n 2,6 miljoen geschat. De trek naar buitenlandse locaties komt op gang. Op sommige campings rond het Gardameer waren de Nederlanders al snel in de meerderheid. (wordt vervolgd) Recreactie | Mei 2021 | nr 3 7 Foto: Ruben Drenth

Onder de aandacht P Verbod op wegwerpplastic Per 3 juli gaat in de hele EU een verbod in op wegwerpplastic. Het is bedoeld om de afvalberg te verkleinen en de ‘plastic soep’ tegen te gaan. De horeca mag geen borden en bestek van wegwerpplastic meer gebruiken. Ook plastic rietjes zijn taboe. De richtlijn verbiedt ook drank- en voedselverpakkingen van piepschuim, roer- en wattenstaafjes en dunne zakjes van plastic. Naast het verbod op wegwerpplastic komt er een statiegeldsysteem voor kleine plastic drinkflesjes om extra zwerfafval tegen te gaan. Op flesjes van minder dan 1 liter komt 15 cent statiegeld. Voor flessen van 1 tot 3 liter blijft het statiegeld 25 cent. De producenten van de flesjes zijn verantwoordelijk voor het statiegeldsysteem. Per 31 december 2022 komt er ook 15 cent statiegeld op blikjes voor frisdrank of bier. Nederlanders positiever over eigen land Duurzaam Gastvrij: De stichting Keurmerk Milieu, Veiligheid en Kwaliteit (KMVK) is bekend van de Green Key en de Blauwe Vlag. Nu heeft de stichting een nieuw duurzaamheidskeurmerk voor de vrijetijdssector gelanceerd: Duurzaam Gastvrij. “Het keurmerk is bedoeld voor sectoren waarvoor geen Green Key beschikbaar is”, vertelt Erik van Dijk, directeur van de stichting KMVK. “We kregen de afgelopen jaren veel vragen van ondernemers van andere gastvrije bedrijfskeurmerk voor de vrijetijdssector groepen. Daarom hebben we Duurzaam Gastvrij ontwikkeld.” Bedrijven actief in de volgende groepen kunnen op dit moment het keurmerk behalen: wellness & sauna, (indoor) zwem- en sportlocaties, varende locaties, bibliotheken. Met het nieuwe keurmerk hoopt stichting KMVK de vrijetijdssector verder te verduurzamen. www.duurzaamgastvrij.nl Het NBTC publiceerde eind maart weer de Vakantiemonitor. Die meet de invloed van de coronacrisis op het reisgedrag van bezoekers. Ruim 70 procent van de inwoners uit Nederland en de toeristische kernmarkten van ons land (België, Duitsland, Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten en China) heeft vakantieplannen dit jaar. Ten opzichte van de eerste meting in januari dit jaar neemt het aantal boekingen in nagenoeg alle landen toe. Jos Vranken, algemeen directeur NBTC: “De boekingen nemen in alle landen mondjesmaat toe, maar nog steeds is er een groot aantal potentiële vakantiegangers dat nog niet heeft geboekt en zeer terughoudend is. De huidige situatie is en blijft zorgelijk voor de toeristische sector.” Duidelijk zichtbaar is volgens het NBTC dat meer potentiële vakantiegangers de voorkeur geven aan een vakantie in eigen land. Dit geldt met name voor inwoners uit Nederland (+11%), Duitsland (+9%) en Frankrijk (+8%). Deze resultaten gelden niet alleen voor de zomer, maar ook voor de vakantieplannen in de rest van het jaar. “In Nederland zien we dat mensen in eigen land vooral op zoek zijn naar rust en ruimte”, vertelt Vranken. “Vakantieparken en campings in de natuur worden daardoor aantrekkelijk.” Ruim de helft van de Nederlanders en inwoners uit Duitsland, België en Frankrijk wil pas weer op vakantie naar het buitenland wanneer men is gevaccineerd, blijkt uit het onderzoek. 8 Recreactie | Mei 2021 | nr 3 Foto: Pixabay Foto: Lieke Esveldt Onder de aandacht Gezocht: minister van Recreatie Ook VNG tegen legaliseren permanent wonen D De formatie van het nieuwe kabinet is in volle gang. Om die reden publiceerde Gastvrij Nederland 29 maart een opmerkelijke personeelsadvertentie. Gezocht werd een kandidaat voor de functie van minister voor Toerisme en Gastvrijheid. De ludieke personeelsadvertentie vestigde de aandacht op het grote belang van de recreatieve sector voor Nederland en het totale gebrek aan coördinatie van rijkswege. HISWA-RECRON, dat deelneemt in Gastvrij Nederland, pleit al geruime tijd voor een minister van Toerisme en Gastvrijheid. Kees van Wijk, voorzitter van Gastvrij Nederland, zegt over de actie: “Het is hoog tijd voor een eigen minister, die samen met ons werkt aan herstel. Dat kan alleen onder sterke nationale coördinatie. Een sector die een bijdrage levert van 4,5% aan het Bruto Nationaal Product en een nog grotere bijdrage aan het Bruto Nationaal Geluk verdient dit.” Vorig jaar nam de Tweede Kamer een motie aan waarin werd gepleit voor eenvoudiger legalisering van permanent wonen in recreatiewoningen. HISWA-RECRON heeft al meerdere malen benadrukt dat dat kan leiden tot verpaupering van vakantieparken en andere ongewenste gevolgen. De VNG is het daarmee eens, zo blijkt uit een brief die de VNG begin april verstuurde aan minister Ollongren. ‘Vanaf het moment dat de Tweede Kamer de motie heeft aangenomen is er onrust ontstaan’, schrijft de VNG. ‘Bewoners van vakantiewoningen melden zich nu al bij gemeenten met het ‘recht’ op permanente bewoning. Eigenaren twijfelen aan het nut van transformatietrajecten ‘omdat het straks allemaal veel eenvoudiger wordt’. Het signaal dat bewoning van een vakantiewoning op individueel niveau kan worden geregeld met een omgevingsvergunning ondermijnt niet alleen het draagvlak en de samenwerking in lopende projecten, maar ook de verdere ontwikkeling van alles wat er op het gebied van vitale vakantieparken in het land in ontwikkeling is.’ Jarin van der Zande, manager Public Affairs bij HISWA-RECRON, is blij met de brief, waarvoor Sportzomer bij Droomparken Het EK voetbal, de Olympische Spelen, Tour de France, Wimbledon, de Grand Prix op Zandvoort: de komende zomer staat bol van de sport. Droompark De Zanding (Otterlo) en TUI haken aan met de sportieve ‘Droomzomer’, van 11 juni tot en met 6 september. Bekende (ex)-topsporters komen naar de parken, verzorgen clinics, analyseren de sport en vertellen bijzondere verhalen. Zo wordt de Droomzomer een shortbreak boordevol sportbeleving. De wedstrijden kunnen gevolgd worden via grote schermen op gezellige terrassen. Er zijn iedere dag gratis sportlessen, van boksen tot yoga. Voor kinderen zijn er speurtochten, toernooitjes, een sportbingo en marshmallow-avonden bij het kampvuur. Ook worden er clinics gegeven door Feyenoord Soccer Schools. Diverse bekende sporters hebben hun komst al bevestigd. www.droomzomer.nl ook HISWA-RECRON input heeft geleverd. “Waakzaamheid is geboden. Als een persoon die een vakantiewoning permanent bewoont daarvoor een uitzondering vraagt middels een omgevingsvergunning, dan moet de gemeente motiveren waarom dat niet zou kunnen. Als de gemeente dan niet alert is, moet die uitzondering gewoon verleend worden. En dan zit behalve de gemeente ook de eigenaar van het recreatiepark met de gebakken peren. Recreatieparken zijn hiervoor niet bedoeld en ook niet geschikt.” Recreactie | Mei 2021 | nr 3 9 Foto: Toverland Foto: Ditta van Ekris

Coverstory Ondernemerschap tijdens de coronacrisis Als de coronacrisis en alle bijkomende overheidsmaatregelen ondernemers één ding hebben geleerd, is dat wel dat snel schakelen van levensbelang is. Als het beleid per dag kan veranderen, wordt uiterste wendbaarheid gevraagd. Maar hoe krijgt flexibel ondernemen in de praktijk vorm? W 10 Recreactie | Mei 2021 | nr 3 Willemieke de Waal, directeur van de drie Kennemer Duincampings, herinnert zich nog goed hoe chaotisch het begin van de coronacrisis verliep. “De kampeerders op Camping Bakkum mogen twee weken voor opening van het seizoen hun kampeermiddel plaatsen. Ondanks de coronadreiging gaf de burgemeester toestemming om daarmee door te gaan. Maar de veiligheidsregio greep vervolgens in. Het bedrijf moest vijf weken dicht en er moesten zelfs hekken om het terrein worden geplaatst. Terwijl we die nooit hebben gehad ...” Zelf toilet meenemen Daarna leefden De Waal en haar medewerkers van persconferentie naar persconferentie. Direct na de bekendmakingen werHoe flexibel Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Kennemer Duincampings, De Kleine Wolf, Facet, Ditta van Ekris zijn ondernemers? “ Je komt in een stand waarin je meteen klaar bent voor verandering” den de maatregelen in het MT besproken en naar de gasten gecommuniceerd. “Zo hadden we na 4 mei vorig jaar een periode waarin de campings open mochten, maar het sanitair bleef tot 15 juni gesloten. Toen hebben we de mensen geadviseerd om zelf maar een chemisch toilet mee te nemen. Zo konden ze toch komen.” Met extra schoonmaken, het weghalen van deuren, het afplakken van wastafels en een duidelijke routing op de vloer wisten de Kennemer Duincampings uiteindelijk een volkomen veilig seizoen te draaien, net als de andere HISWA-RECRON leden. “Ik heb ontdekt hoe flexibel we eigenlijk al zijn”, stelt De Waal. “Je komt in een stand te staan waarin je meteen klaar bent voor verandering. Zo besloten we om de drie Recreactie | Mei 2021 | nr 3 11 ➔

campings wat langer open te houden in het naseizoen, om de mensen met seizoensplaatsen tegemoet te komen.” Gaan de Kennemer Duincampings op basis van deze ervaringen nou ook echt veranderen? De Waal denkt van niet. “Wij houden vast aan het echte kamperen, met centrale voorzieningen voor het sanitair. We hebben in totaal 3.500 kampeerplaatsen in de duinen. Ons terrein is helemaal niet geschikt voor een ondergrondse infrastructuur voor de riolering. Wel hebben we de plaatsing van een aantal units privésanitair wat naar voren gehaald. Het plan was er al. Dat hebben we versneld uitgevoerd.” Snel schakelen Anne-Sophie Kat van Vakantiepark de Kleine Wolf herkent het beeld van flexibel ondernemerschap. Kat nam in november 2019 het bedrijf over van haar ouders. Toen De Kleine Wolf in 2020 werd uitgeroepen tot ANWB Camping van het Jaar, leek dat de start van een gouden seizoen te worden. Niemand was voorbereid op de coronapandemie. Met snel schakelen wist ook zij de zaken zo te keren, dat de “ We gaan anders nadenken over ruimten, door onze faciliteiten ruimer op te zetten” gasten een fijne vakantie hebben gehad. “We hebben bijvoorbeeld geïnvesteerd in een buitentheater. Dat werkte prima hoor, en is veel veiliger als het gaat om besmettingsgevaar. Maar toch kun je niet dezelfde kwaliteit licht en geluid bieden als binnen in de zaal. Daarom gaan we, zodra dat kan, ook gewoon weer naar binnen.” Helaas was de onzekerheid voor ondernemers niet enkel iets van vorig jaar. Ook op het moment van dit interview met Recreactie – eind maart – zit Anne-Sophie Kat er weer middenin. “Duitsland geeft nog steeds een negatief reisadvies voor Nederland. Wie hierheen wil komen moet vijf dagen in quarantaine. Normaal gesproken bestaat met Pasen 90% van onze gasten uit Duitsers. Er zijn er wel een paar die komen, die zijn ingeënt, maar de meesten niet. Daarom zijn we begin maart al begonnen om de gasten die met Pasen accommodaties of een voorseizoensplaats hebben gehuurd te annuleren. Die accommodaties kunnen we nog aanbieden aan Nederlandse gasten. Zo hopen we toch nog een deel van het voorseizoen te redden.” Duitse receptioniste Sinds een paar jaar heeft De Kleine Wolf een Duitse receptioniste. Normaal handig met alle Duitse gasten op het park, maar ook nu is Kat weer heel blij met deze native speaker. “Ze kan alle vragen van Duitse gasten keurig beantwoorden. Soms zijn dat lastige gesprekken, als het over annulering of vouchers gaat. Dat verloopt toch minder soepel als je aangeleerd Duits spreekt, zoals wij.” Wat gaat Kat in de bedrijfsvoering veranderen, als de pandemie straks voorbij is? 12 Recreactie | Mei 2021 | nr 3 Coverstory “Heel weinig. Maar we gaan wel anders nadenken over ruimten, bijvoorbeeld door onze faciliteiten ruimer op te zetten. Stel dat er nog eens zoiets gebeurt, dan biedt dat meer mogelijkheden om in te spelen op de omstandigheden.” Bob Kettering van Facet architecten & adviseurs denkt dat de coronacrisis ondernemers een extra aanzet geeft tot veranDoor minder voorzieningen te bieden wint het bedrijf aan flexibiliteit dering. “Vooral bij de intensief geëxploiteerde bedrijven met veel voorzieningen. Daar is de trend lange tijd geweest: laten we de gast zoveel mogelijk faciliteiten en vermaak op het bedrijf bieden, dan blijft hij langer. Nu zien we bij de gasten een verschuiving van beleving naar betekenis. Het gaat niet enkel om hoe het bedrijf eruit ziet, maar hoe de vakantie er als geheel uitziet. De belangrijkste gedachte voor ondernemers daarbij is: alles in een cirkel van ruim 20 kilometer rond je bedrijf behoort tot je faciliteiten. De regio heeft meer te bieden dat jij ooit op je bedrijf kunt realiseren.” Minder voorzieningen Kettering ziet dat de horeca door veel recreatieparken als extra service wordt beschouwd. “In sommige gevallen moet er onderaan de streep zelfs wat geld bij. De redenering is dan: de gast vraagt er om. Maar je kunt die gast ook verwijzen naar tien prima restaurants in de nabije omgeving. Daar heb jij geen omkijken naar, de gast heeft een veel bredere keuze en die tien restaurants worden opeens jouw partners. Je hoeft niet meer alles zelf te doen. Hetzelfde geldt als een gast vraagt Recreactie | Mei 2021 | nr 3 13 ➔

Uw partner voor (schoon) waterbeheer Advisering drink- en zwemwater Legionellabeheer Uitvoering monstername en analyse Testing for life 088 - 831 05 00 - info@c-mark.nl - www.c-mark.nl • Energiebesparende thermostaten • Melding bij rook of brand • CV monitoring • Inbraakalarmering • Aanwezigheidsdetectie • Vorstalarmering BESPAREND EN ENERGIE RGIE Daardoor vaak al AREND or vaak al binnen 2 jaar terugver terugverdiend Draadloos beheer op afstand ICY Accommodation Management nd www.icy.nl Coverstory Minder voorzieningen voor De Zuidduinen Artist’s impression van het nieuwe gebouw voor De Zuidduinen of hij een bootje kan huren. Dan hoef je ook niet zelf boten te gaan verhuren, maar verwijs je hem naar een botenverhuur. Het mooie daarvan is dat je bedrijf veel minder kapitaalintensief wordt. Je wint aan flexibiliteit. En het allermooiste: je wint óók aan beleving!” De voorzieningen die er wél zijn, zou je niet moeten afstemmen op de topdrukte van het hoogseizoen, vindt Kettering. “Stel: je bouwt een binnenspeeltuin, een restaurant of een zwembad. Je bent acht maanden per jaar open, waarvan het twee maanden enorm druk is. Wij zeggen dan: stem je faciliteiten af op die andere zes maanden. Dat scheelt fors in de investering. En in het hoogseizoen werk je met flexibele opties: je zet een fancy foodtruck voor de deur, laat een stormbaan van luchtkussens plaatsen of vraagt een buitensportondernemer om activiteiten voor je gasten te verzorgen. Die hebben juist in de zomer een rustige tijd, dus dan help je elkaar weer.” Reservecapaciteit Volgens Kettering begint dit inzicht nu ook door te dringen tot de kapitaalsintensieve bedrijven die gewend zijn aan Eigenaar Rozemarijn Dees van Strandcamping Zuidduinen besloot recent om qua voorzieningen een stap terug te zetten. Niet geheel toevallig wordt zij daarbij geadviseerd door Facet. “Wij hebben een verouderd centrumgebouw met een grote horecaruimte. Het grootste deel van het jaar is die gesloten. En in Katwijk, wat vlakbij ligt, zijn heel veel prima horecavoorzieningen. Daarom hebben we besloten om winkel, receptie en een veel kleinere horeca samen met het sanitair in één nieuw gebouw onder te brengen. De plek van het huidige sanitairgebouw komt dan vrij voor kampeerplaatsen. Niet onbelangrijk, want we zitten in Natura 2000-gebied. Zo bereiken we veel zaken tegelijk. Een modern, duurzaam en goed geïsoleerd gebouw dat opgaat in het landschap. Meer kampeerruimte. En minder ongebruikte horecaruimte. Dat alles samen biedt ons veel meer flexibiliteit om te ondernemen.” een zeer hoge bezetting in voor- en naseizoen, en volle bak in het hoogseizoen. “Die hebben vorig jaar soms tot 25% minder omzet gedraaid. Terwijl de bedrijven met een wat minder hoog profiel, die altijd nog wat capaciteit overhouden, een uitstekend jaar hadden. Die hadden nog ruimte voor groei in de bezetting in het hoogseizoen. Door het verdienmodel op basis van maximalisatie los te laten, bouw je meer flexibiliteit in de bedrijfsvoering.” Anne-Sophie Kat van Vakantiepark De Kleine Wolf, geeft toe dat haar bedrijf een heel matig seizoen 2020 draaide. “Maar om die reden afschalen? Dat is achteruitgang. Daar zie ik als ondernemer echt niet veel in. Wij willen gewoon terug naar het oude normaal.” Recreactie | Mei 2021 | nr 3 15

Gastvrij en innovatief Jong RECRON ziet kansen na de crisis De coronacrisis veroorzaakt veel schade. Maar welke kansen biedt de crisis? Jeske van Gerven Consultancy en Merel de Groot onderzochten het in opdracht van Jong RECRON. Zij concluderen dat de kansen met name liggen op het gebied van prijsbeleid, automatisering en verduurzaming. T Terwijl recreatieondernemers vorig jaar probeerden te redden wat er te redden viel, schakelde het bestuur van Jong RECRON Jeske van Gerven Consultancy in om te onderzoeken waar ná de crisis de beste kansen voor de sector liggen. De belangrijkste conclusie van dat onderzoek? “Jonge ondernemers hebben een lange horizon en willen investeren op de langere termijn”, zegt Tom Pouwer, penningmeester van Jong RECRON. En daar ligt meteen ook een mooie uitdaging voor de overheid, voegt hij daar aan toe. “Die kan de economie aanjagen door investeringen naar voren te halen, wat een positief effect heeft op het behalen van de klimaat- en energiedoelstellingen.” In juni 2020 presenteerde Van Gerven haar eindrapport ‘Het coronavirus in de verblijfsrecreatie: voorjaarsstorm of klimaatverandering?’ Een half jaar later volgde een aanvullende notitie. Voor het onderzoek werden met name leden van Jong RECRON geïnterviewd. Uit het onderzoek en de aanvulling blijkt dat de crisis verlammend heeft gewerkt, tot grote omzetderving heeft geleid en dat investeringen on hold zijn gezet. Flexibel prijsbeleid Maar de crisis biedt ook kansen. Veel ondernemers zien uitdagingen op het gebied van verduurzaming, al wachten ze hier voorlopig nog even mee in verband met de hoge investeringskosten en lange terugverdientijd. Op de kortere termijn bieden flexibel prijsbeleid en automatisering perspectief. In juni 2020 zagen de meeste geïnterviewde ondernemers gedifferentieerde prijzen nog niet als een optie. Maar in november 2020 leken de morele en praktische bezwaren tegen strategisch prijsbeleid af te zwakken. “Automatisering zal een boost krijgen omdat het aantal contactmomenten straks – in het ‘nieuwe normaal’ – naar verwachting laag zal blijven. Dat lijkt in Op de korte termijn biedt flexibel prijsbeleid perspectief 16 Recreactie | Mei 2021 | nr 3 strijd met alles waar de gastvrijheidssector voor staat. Toch hoeft dat niet zo te zijn”, ontzenuwt Tom Pouwer, zelf eigenaar van Camping Oranjezon. “Gasten accepteren nu dat er bij aankomst geen persoonlijk contact aan de balie mogelijk is. Wanneer je als ondernemer dat gemis compenseert door bijvoorbeeld over je terrein te fietsen en een praatje te maken met je gasten, behoud je de waarde van persoonlijk gastcontact.” Herwaardering eigen land Een andere belangrijke uitdaging waar de sector van kan profiteren is de herwaardering van het binnenlands toerisme. Uit onderzoek van het NBTC (zie pagina 8) blijkt dat Nederlanders positiever zijn geworden Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Jong RECRON RecreAnders Rutger van de Maat Adviseur ZKA FrY Geen functie elders Op het moment van schrijven staan we aan de vooravond van Pasen. Zo’n moment om eens terug te kijken. Er is afgelopen periode ontzettend veel geïnvesteerd door ons allemaal. Iedereen weet inmiddels: ons branchesucces blijft niet onopgemerkt. Buitenlandse investeerders grijpen de markt. Ze zullen jou binnenkort ook wel (in)halen, toch? Met man en macht investeren ze in ‘glamping’ of ponden ze gronden uit. Ons product verandert. Een nieuwe jonge generatie kampeerders en ‘glampeerders’ ontdekt Nederland. Dit zijn ook de ontdekkers van Lowlands. En de ontdekkers van wat we tegenwoordig het urban-city gevoel noemen. En de eerste gebruikers van Facebook, waar ze inmiddels alweer mee gestopt zijn. Instagram is de vervanger. Volgens de internationale ketens wil deze groep graag dicht op elkaar staan. Zij aan zij in een luxe stacaravan, lekker kort op de buren. En zij aan zij in tenten - of moeten we het glamping-accommodaties noemen? Het maakt niet zo uit, als het maar zij aan zij is, ze zijn ook niet anders gewend, in de stad. En rond het middaguur hutje-mutje op het terras. Er is zelfs een term voor: de zij-aan-zij-zoeker. over Nederland als vakantiebestemming. Om hier optimaal op in te spelen moet er wel meer worden samengewerkt, stellen de onderzoekers. Regio’s moeten elkaar niet beconcurreren, maar samen het binnenlands toerisme promoten. De inhaakcampagne #hiermoetjezijn, waaraan ook HISWA-RECRON een actieve bijdrage heeft geleverd, is een goed voorbeeld. Samenwerking, onder meer op het gebied van destinatiemarketing, staat ook prominent in het actieplan van Jong RECRON. Daarin pleit de jongerenorganisatie voor een academie voor innovatief ondernemerschap en een krachtige lobby voor een investeringsfonds. Met daarin een belangrijke rol voor Jong RECRON. Pouwer: “We willen als jonge ondernemers veel meer betrokken worden bij dergelijke lobby’s. Wij vormen de toekomst van de sector.” Geloof jij het? Alsof die buitenlandse investeerders weten hoe het werkt. Wij, als ondernemers met een visie en een mooi bedrijf, waren de festivals al ruimschoots voor. We zagen dat mensen weg wilden uit de flatgebouwen naar een plek waar het vrije leven te zien en te ontdekken was. En nu zou dat anders zijn? Door die nieuwe stacaravanparken die de zij-aan-zij-zoeker aanspreken? Natuurlijk halen ze ons niet (in). Wij, eigenaren en bazen over onze camping, laten ons zien. Met een trots gevoel gaan we het seizoen in. Wij zijn degenen die het gevoel van het mooie vrije leven als geen ander op ons terrein kunnen krijgen, met producten uit de streek. Zij-aan-zij gaat dat niet lukken hoor. En wie gaat de festivallampjes ophangen en de strandstoeltjes neerzetten bij al die particuliere gronden? De hardwerkende zelfstandige campingboer gaat de markt zeker bijbenen. En plek bieden aan de gast voor de toekomst. Die goeie ouwe campingboer hoeft echt geen ‘functie elders’ te krijgen. Recreactie | Mei 2021 | nr 3 17

Buitensportondernemers verkennen nieuwe wegen Flexibel en creatief de crisis door Reageren buitensportondernemers, die niet ‘vast zitten’ aan de verhuur van accommodaties, flexibeler op de coronacrisis dan hun collega’s in de verblijfsrecreatie? Flexibiliteit alléén is niet genoeg, zeggen Jasper Rotgans en Michiel Pöpping. “Je moet ook doorpakken en risico’s nemen.” I In zes weken tijd wist Jasper Rotgans, mede-eigenaar van Outdoor Valley, zijn bedrijf volledig om te toveren in een avonturenpark. Omdat het overgrote deel van zijn doelgroep (bedrijven en scholen) wegviel, besloot hij zich te richten op het kleinste segment van zijn klantenbestand: particuliere klanten als gezinnen, vriendengroepen en individuele recreanten. “Voor één vaste entreeprijs met de hele familie op avontuur”, vat hij het concept samen. “Van hutten bouwen tot kajakken, van tokkelen tot mountainbiken.” De metamorfose sloeg aan. Een flinke toestroom van particuliere klanten volgde. Dat verzachtte de pijn voor het bedrijf enigszins. Verbeteringen Terugkijkend is Rotgans tevreden over de omschakeling. “Het was een goede tijdelijke oplossing. Maar voor het komend seizoen gaan we verbeteringen aanbrengen. Om drukte aan de telefoon te vermijden, werken we nu met een beschikbaarheidskalender op de site. Alleen al in augustus kregen we duizend telefoontjes meer dan normaal. Dat heeft gevolgen voor je personeelsinzet. We hebben ook geïnvesteerd in een nieuw boekingssysteem en een uitbreiding van het activiteitenaanbod.” Noodzakelijke investeringen, want een avonturenpark is iets totaal anders dan een buitensportonderneming. “Gasten maken geen afspraak met een instructeur, maar komen op eigen gelegenheid om een leuke dag te beleven”, vertelt Rotgans. “We moesten leren werken met timeslots en onze ticketing aanpassen. Onze pieken liggen nu in de vakantieperioden, wat gevolgen heeft voor alle medewerkers. De investeringen konden we gelukkig doen uit eigen vermogen.” Hoewel de omzet van Outdoor Valley in 2020 met bijna vijftig procent daalde, bleef de motivatie hoog, aldus de ondernemer. “We gaan dit samen overleven, was ons credo. En dat lukt. Niet alleen door creatief en flexibel te zijn, maar ook door samen door te pakken en risico’s te nemen. Anders kom je er niet.” Breed oriënteren Michiel Pöpping, eigenaar van outdoorcentrum Markant in het Gelderse Braamt, besloot in maart 2020 niet te somberen maar te kijken naar wat nog wél kon. “Je moet kansen ontdekken en je breed oriënteren”, aldus de ondernemer. “Maar je moet ook zakelijk blijven en sommige kansen níet “ Je moet ook zakelijk blijven en sommige kansen níet pakken” 18 Recreactie | Mei 2021 | nr 3 Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: Outdoor Valley, Markant pakken, als ze simpelweg te weinig opleveren.” Pöpping creëerde een avonturenconcept, bood in de sneeuwperiode langlaufen als tijdelijke activiteit en introduceerde karpervisvakanties. “Langlaufen was een toevalstreffer. VeBON-collega Henk Blijenberg heeft een skipiste in de Ardennen, maar kon en mocht niet draaien. Na een snelle actie hadden we een mooie deal. Samen hebben we er een fantastische week van gemaakt met een mooie meevaller voor de omzet.” De karpervisvakanties zijn geïntroduceerd dankzij de zoon van Michiel Pöpping. “Hij vist vaak en samen kwamen wij in contact met een platform voor karpervissers. Via dit platform, thecarpspecialist.nl, bieden wij vissers ‘betaalwater’. In combinatie met drie glampingtenten kunnen vissers langs onze waterplas genieten van luxe visvakanties. Dat loopt uitstekend.” Avonturen-Achterhoek.nl biedt verschilMarkant bood in de sneeuwperiode langlaufen en introduceerde karpervisvakanties lende outdooractiviteiten aan tijdens de feestdagen en vakanties in recreatiegebied Stroombroek, die online geboekt kunnen worden. Niet alleen de lokale bevolking, ook gasten van de nabijgelegen campings maken er gebruik van. “Net als het karpervissen gaan we hier ook in de toekomst mee door”, zegt Pöpping, die door het wegvallen van bedrijven en scholen toch zo’n vijftig procent omzet mist. Perspectief Natuurlijk is het seizoen niet meer goed te maken. Maar de slimme oplossingen hebben de schade iets kunnen beperken en – ook niet onbelangrijk – bieden voor de toekomst perspectief in nieuwe verdienmodellen. Uiteindelijk worden Markant en Outdoor Valley als onderneming veelzijdiger en robuuster. Daarvan zijn Pöpping en Rotgans overtuigd. “Zo’n radicale omschakeling vergt natuurlijk een heel andere mindset en een enorme switch van je organisatie”, zegt Pöpping. “Maar het werken aan alternatieve oplossingen geeft je ook een bevrijdend gevoel.” Ook Rotgans gaat na de crisis door met een aantal nieuwe activiteiten. “We hebben iets nieuws geleerd, waar we op de langere termijn beter van worden. Na de crisis pakken we de draad weer op als buitensportbedrijf. Maar er zal wel een mengvorm ontstaan, omdat we elementen van het avonturenpark behouden.” Recreactie | Mei 2021 | nr 3 19

Bedrijfsoverdracht DEN OTTER VAN VLIET BEDRIJF S OPVOLGING | TAXATIE | COACHING LEISURE MAKELAARS NEDERLAND Bent u bezig met de toekomst? Lijkt het nog ver weg, of is het juist dichtbij? Samen met u kijken we naar de mogelijkheden en maken we een plan. www.denottervanvliet.nl info@denottervanvliet.nl Tel. 0412 47 42 82 Heesch ® Kennis delen Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Ons Buiten Hoe duurzaam moet je bouwen? Op weg naar een duurzame wereld worden gaandeweg nieuwe (bouw)eisen gesteld. Zo is het sinds 1 januari 2021 wettelijk verplicht om bijna energieneutraal te bouwen. Wat betekent dit voor het plaatsen van nieuwe recreatieobjecten? Duurzame nieuwbouw voor Campingpark Ons Buiten O Om flexibel in te spelen op de veranderende vraag in de markt wordt meestal gebruik gemaakt van recreatieve nachtverblijven die niet hoger zijn dan vijf meter en waarvan de oppervlakte niet groter is dan 70 vierkante meter. Voor de bouw daarvan is geen omgevingsvergunning vereist. Maar dat betekent niet dat vergunningsvrij bouwen ook vrij is van duurzaamheidseisen. Sinds januari 2021 moeten nieuwe gebouwen voldoen aan de nieuwe landelijke BENG-eisen voor ‘Bijna EnergieNeutrale Gebouwen’. Deze maken deel uit van het Bouwbesluit. Dit besluit noemt alle eisen waaraan bouwwerken tenminste moeten voldoen om de benodigde kwaliteit, veiligheid en energiezuinigheid te kunnen garanderen. Of je nu vergunningsvrij of vergunningsplichtig recreatieobjecten plaatst, je moet altijd voldoen aan de eisen van het Bouwbesluit. Prefab BENG stelt eisen aan de maximale energiebehoefte, het fossiele energiegebruik en de opwek van hernieuwbare energie van gebouwen. Je moet dus niet alleen rekening houden met een goede isolatie en energiezuinige installaties, maar ook met de toepassing van duurzame energie. De eisen vervangen de energieprestatie coëfficiënt (EPC) en worden berekend met een nieuwe methodiek, die ook wordt gebruikt bij het bepalen van het Energielabel. De crux voor recreatieondernemers zit hem met name in de duurzaamheid van de prefab recreatieobjecten, die momenteel Goede isolatie en duurzaam verwarmen is niet meer genoeg gretig aftrek vinden, zegt Bob Kettering van Facet architecten & adviseurs. “Veel leveranciers ontwikkelen deze objecten vanuit efficiency, waarbij materiaal- en onderhoudskosten leidend zijn. Je komt dus relatief veel kunststof, trespa en plastic tegen. Circulariteit krijgt nog onvoldoende aandacht.” Dat BENG nu nog geen eisen stelt aan materialen, wil zeker niet zeggen dat ondernemers ook in de toekomst goed zitten met kunststof en andere niet-duurzame materialen, waarschuwt Kettering. “Wij verwachten, met de European Green Deal die onderweg is, dat ook materialen straks worden meegewogen in de BENG-eisen. Mijn advies is dat ondernemers meer vooruit denken.” Circulaire wellness Campingpark Ons Buiten in Oostkapelle zit midden in een duurzaamheidstransitie en opende in juni 2020 een circulair gebouwde wellnessvoorziening, met zwembad en sauna. “Het was voor ons een uitgemaakte zaak dat we aan de strengste duurzaamheidseisen wilden voldoen”, zegt Gabriël Coppoolse van Ons Buiten. “Wij geloven in duurzaam en circulair ondernemen en willen graag de toekomst naar ons toe trekken. Zo blijf je wendbaar en flexibel. Bovendien past de voorziening heel goed bij onze identiteit.” Recreactie | Mei 2021 | nr 3 21

Anciëlla Tap en Roger Cornelissen De Bezieling Altijd denken aan het water In een Recreactie-special over flexibel ondernemen mag Camping Waalstrand niet ontbreken. De rivier geeft het bedrijf bestaansrecht, maar is ook een factor om rekening mee te houden. Jaarlijks staat meer dan de helft van de camping onder water. Hoe ga je daarmee om? 22 Recreactie | Mei 2021 | nr 3 Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Joep Cornelissen, Camping Waalstrand R Ruim 130 jaar terug kocht de overgrootvader van Roger Cornelissen logement het Veerhuis bij Gendt. In de loop der jaren ontwikkelde het zich tot een aardig café voor de mensen die met het veerpontje de Waal overstaken. Soms wilden die dan ook blijven kamperen. In 1964 mondde dat uit in Camping Waalstrand. “In het begin nog heel elementair”, vertelt Roger Cornelissen. “Stroom kwam met een kabeltje uit het café, en daar konden mensen ook gebruikmaken van de wc. Al snel kwam er een eenvoudig sanitairgebouw en zo groeide het bedrijf verder tot een volwaardige camping, met een accent op jaarplaatsen. Zoon Roger Cornelissen (53) werd groot op het bedrijf. In Gendt leerde hij ook Anciëlla Tap (54) kennen. Niet lang daarna sloeg hij zijn vleugels uit naar Molecaten Park Kruininger Gors. “Ik heb daar acht jaar gewerkt. Heel nuttige jaren, want zo leerde ik hoe een groot recreatiebedrijf werkt. Dat is soms heel efficiënt, maar levert ook heel veel problemen op, die we hier nooit tegenkomen.” Toeristisch kamperen In 2001 wilde de vader van Roger een stapje terug doen. Roger en Anciëlla besloten terug te keren naar Gendt. Heerlijk vond Roger het. “Hier ben je alles ineen. Er is geen technische dienst waar ik een beroep op kan doen. Maar als ik dat wil kan ik gewoon zelf op mijn knieën een straatje leggen.” Sinds 2004 zijn Roger en Anciëlla volledig eigenaar van de camping. “We hebben de focus verlegd van jaarplaatsen naar toeristische plaatsen”, vertelt Roger. Zo kwamen er tien camperplaatsen, met mooi uitzicht over de rivier. “En we werken aan verhuuraccommodaties. Op het moment zijn dat vijf stacaravans en vier chalets. Heel geleidelijk breiden we dat uit, als er weer vaste gasten vertrekken. Echt herstructureren en gasten wegsturen zullen we nooit doen. Die mensen komen hier soms al 40 of 50 jaar lang. Die kun je toch niet wegsturen omdat je andere plannen hebt?” Een andere reden waarom de ondernemers kiezen voor de weg der geleidelijkheid, is dat alle chalets in eigen beheer blijven. “Op andere parken worden ze verkocht en dat levert op korte termijn geld op. Maar wij willen 100% zeggenschap houden over ons eigen bedrijf.” Snel schakelen Anciëlla benadrukt de flexibiliteit van een kleine onderneming. “Je kunt hier snel schakelen en reageren op alles wat zich voordoet. Wij vinden het heel leuk om dat samen te doen. En ook in de wintertijd, als het bedrijf dicht is, werken we natuurlijk keihard. Maar we doen wel alles in ons eigen tempo. In de zomer is het anders. Dan staan we altijd klaar voor de gasten.” Het bedrijf is mede zo flexibel doordat café Veerhuis Concordia en de jachtverhuur, die bij het bedrijf lijken te horen, in bezit zijn van een neef. Roger en Anciëlla hebben enkel de camping met 150 plaatsen en daar hebben zij hun handen aan vol. Het uitzicht over de rivier en de voorbijvarende schepen gaat nooit vervelen Camping Waalstrand is een uniek bedrijf met een geheel eigen profiel. In de nabijheid liggen de steden Arnhem en Nijmegen. Drie fraaie natuurgebieden hebben de plek ingenomen van vroegere steenfabrieken, uiterwaarden en ontgrondingen. ➔ Recreactie | Mei 2021 | nr 3 23

Duitsland ligt op een steenworp afstand. Maar voorop staat toch de ligging aan de Waal, het uitzicht over het water en de voorbijvarende schepen. Dat verveelt nooit. Hoog water De rivier is meteen ook de reden dat de hele opbouw van het bedrijf flexibel moet zijn: 60% van Camping Waalstrand loopt elk jaar onder water. Als het water écht hoog komt, zoals afgelopen winter, loopt 80% onder. Dat betekent dat de stacaravans en chalets op de lagergelegen delen makkelijk te verwijderen moeten zijn. Dat het sanitairgebouw hoog tegen de dijk is gebouwd. Dat de speeltuin elk jaar onderloopt – en dit jaar het zwembad ook. Daarna moet alles grondig gereinigd worden, want het water laat steevast een laagje slik achter. Elektriciteitskasten zijn demontabel of hoog op palen geplaatst, zodat het water er niet bij kan. Na het hoog water van 1995, waarbij het Rivierenland verplicht werd geëvacueerd, kwam het Rijk met het programma Ruimte Vervuiling Stroomopwaarts van de camping ligt een scheepswerf. Die doet de laatste jaren uitstekende zaken met de bouw van cruiseschepen. Op zich prima, totdat de werf in 2018 bij het overpompen van rode scheepsdiesel een fout maakte. Het water stond vrij hoog en een grote hoeveelheid brandstof spoelde over het terrein van de camping. En dat terwijl het seizoen bijna begon! Na veel gedoe met de verzekering kwam de schoonmaakoperatie slechts langzaam op gang. Uiteindelijk werd tijdens de meivakantie de oever gereinigd. Maar zelfs nu, drie jaar later, is aan het gras nog te zien hoe ver de vervuiling destijds kwam. voor de Rivier. Dat maakte het ondernemen in de uiterwaarden er niet makkelijker op. “Opeens kon er helemaal niets meer”, vertelt Roger. “Wij hadden gelukkig voor 1995 al enkele terrassen aangelegd, zodat ook kampeerders en accommodaties die wat verder van het water staan, toch een mooi uitzicht over de rivier hebben. Maar toen we een aanvraag indienden om meer van die terrassen aan te leggen – perfect onderbouwd met analyses wat de gevolgen zouden zijn voor de rivier – werd dat zonder meer afgewezen. Gelukkig hebben we inmiddels wel een huis voor ons gezin op de dijk kunnen bouwen. Maar het heeft zeker tien jaar geduurd voor we alle vergunningen binnen hadden.” Inmiddels staat het uiterst modern vormgegeven huis stoer op de dijk, uitkijkend over de camping. De kant die uitkijkt over de rivier is vormgegeven als de brug van een groot schip – zo communiceert het bedrijf met de boten die voorbij varen. Kwaliteitsverbetering Wat staat er voor de komende tijd op het programma? “We kunnen niet uitbreiden”, vertelt Anciëlla, “dus focussen we nog meer op het karakter en de uitstraling van het bedrijf. Dat betekent: nog meer service en de voorzieningen op een hoog De Bezieling ‘ Ruimte voor de Rivier’ maakte het ondernemen in de uiterwaarden niet makkelijker kwaliteitsniveau houden. We willen ook de stroomvoorziening upgraden. Nu bieden we 6 Ampère, maar je ziet dat er steeds meer elektrische auto’s komen en ook daar willen we voorzieningen voor bieden. Zo houden we ons bedrijf up to date.” Zonder het al te hard te zeggen, denkt Roger daarbij ook wel aan de opvolging. De twee zonen helpen vaak genoeg mee in het bedrijf, maar zijn volledig vrij om buiten Camping Waalstrand hun eigen gang te gaan, benadrukt hij. “Of ze het familiebedrijf gaan voortzetten is nog koffiedik kijken. Maar het bedrijf is al erg lang in de familie. Het zou mooi zijn als zij het bedrijf als vijfde generatie zouden voortzetten. Maar daarbij spelen veel factoren mee. Lastig om daar nu op vooruit te lopen. Over tien jaar weten we meer.” Lid van de KGC Camping Waalstrand is lid van de KGC, de Karaktervolle Groene Campings. Anciëlla Tap heeft zelfs dertien jaar in het bestuur van de KGC gezeten. “Dat is een fijne club van gelijkgestemde ondernemers, met veel onderling contact”, vertelt ze. “Soms sparren we even via de groepsapp, bijvoorbeeld over de coronamaatregelen. Dat is heel steunend. Want verder sta je er toch alleen voor.” KGC-leden zijn verplicht lid van HISWA-RECRON en ook daar staan Anciëlla en Roger volkomen achter. “Met de coronacrisis zie je weer hoe ontzettend belangrijk een branchevereniging is.” Recreactie | Mei 2021 | nr 3 25

Creëer voor uw gasten een omgeving 2.021 Bigbelly Steora totalwastesystems.nl Kennis delen Tekst: Annouck de Jong, Rosanne de Groot (Stellicher advocaten) Foto: Shutterstock voorkom boetes of straf Nachtregister: Bied je overnachtingen aan, bijvoorbeeld op een vakantiepark, jachthaven, camping of hotel? Dan moet je een nachtregister bijhouden. Maar wát moet je dan precies bijhouden en hoe? P Per boeking moet je in ieder geval naam en woonplaats van de gast bijhouden. Je registreert de datum van aankomst en vertrek en ook het soort identiteitsbewijs dat de gast heeft laten zien. In veel gemeenten is het bijhouden van een geboorteplaats en -datum van de gast ook verplicht. Het is belangrijk dat je geen kopieën van identiteitsbewijzen maakt of deze zelfs bewaart. Ook het BSN-nummer mag niet worden opgeslagen. Het is trouwens niet verplicht om de gegevens van echtgenoten, minderjarige kinderen en reisgezelschappen in het nachtregister te zetten. Standaardmodel Veel gemeenten hebben een standaardmodel van een nachtregister dat je kunt aanvragen of downloaden en vervolgens zelf moet invullen en bijhouden. Het nachtregister is in de kern gericht op de bevordering van de veiligheid. Eén van de doelen is dat hulpdiensten beter hun werk kunnen doen bij een calamiteit. De verplichte registratie kan daarnaast een afschrikwekkende werking hebben op criminelen. Ook kan een dergelijk register (verboden) permanente bewoning in kaart brengen. De gemeente kan het nachtregister opvragen ten behoeve van de aangifte van de toeristenbelasting. De voorwaarden staan in artikel 438 Sr. In de verordening (APV) van de gemeente staan aanvullende voorwaarden. Uit de praktijk blijkt dat de voorwaarden per De registratie helpt hulpdiensten om sneller hun werk te doen gemeente kunnen verschillen. Wanneer je diverse locaties in verschillende gemeentes hebt, is het van belang om per gemeente de specifieke voorwaarden te controleren. Handhaving Je gemeente kan inzage in de registers verzoeken. Daarnaast dienen de registers direct te kunnen worden geraadpleegd bij calamiteiten. Daarom is het belangrijk dat je er snel en eenvoudig bij kunt. De verplichting tot het bijhouden van een nachtregister is geregeld in het Wetboek van Strafrecht én ook vaak in de APV. Dat betekent dat overtredingen op basis van het strafrecht en op basis van het bestuursrecht kunnen worden aangepakt. Je riskeert dan bijvoorbeeld een geldboete van de tweede categorie (4.350 euro) of hechtenis/celstraf van ten hoogste een maand. Recreactie | Mei 2021 | nr 3 27

Omgevingswet biedt kansen De coronacrisis vroeg om flexibiliteit van ondernemers, maar óók van de overheid. Niet overal, maar op sommige plaatsen heeft de lokale en regionale overheid zich van zijn beste kant laten zien. Met de lokale invulling van de Omgevingswet in omgevingsvisies en omgevingsplannen krijgen gemeenten de kans om ook wat meer flexibiliteit te brengen in het beleid. Hoe flexibel is de overheid? 28 Recreactie | Mei 2021 | nr 3 Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Shutterstock, NBTC, Het Stoetenslagh H Het begon alweer meer dan een jaar geleden. De coronacrisis legde Nederland plat en vanuit Den Haag werd een ‘intelligente lockdown’ afgekondigd. Samen zouden we corona onder de duim houden. Het gevolg was wel, dat ondernemers met horecazaken, hotels of recreatiebedrijven hun omzet zagen inzakken: soms met 100 procent. Op veel plaatsen moesten campings dicht. Soms volledig, soms enkel het sanitair. De veiligheidsregio’s kregen het voor het zeggen. Vooral Zeeland en Zuid-Holland kondigden een streng verbod af. Alle campings op de eilanden gingen dicht. De reden: de medische voorzieningen zijn afgestemd op het aantal inwoners van Zeeland. Het schrikbeeld was: als het mis gaat en er breekt echt corona uit, ligt de intensive care in no-time vol met toeristen ... Regiomanager Arthur van Disseldorp van HISWA-RECRON hoorde dat ook enkele West-Brabantse gemeenten de recreatiesector dicht wilden gooien. Better safe than sorry. “Maar het argument dat in Zeeland speelde, telt in Brabant niet. Want zowel Bergen op Zoom als Roosendaal en Breda hebben prima ziekenhuizen”, vertelt Van Disseldorp. Ondanks de goede argumenten van HISWARECRON kwamen de West-Brabantse gemeenten niet in beweging. “Tot ik werd gebeld door Berend de Vries, wethouder van Tilburg en bestuurder van de veiligheidsregio. We spraken een paar minuten met elkaar en meteen besloot hij dat de campings en bungalowparken in zijn regio open konden blijven. Dat vind ik echt klasse. Zo’n daadkrachtige en flexibele overheid verdient respect”, vindt Van Disseldorp. Toeristenbelasting Veel gemeenten realiseerden zich ook dat ondernemers het financieel zwaar hadden in 2020. Alkmaar bijvoorbeeld, waar werd besloten om de toeristenbelasting van dat jaar niet te innen. Wethouder Pieter Dijkman (VVD) van economische zaken legt uit waarom Alkmaar dit besluit nam. “We zagen dat de toeristische sector het “ Flexibeler omgaan met ondernemers dwing je niet af met een nieuwe wet” heel zwaar kreeg in 2020. Voor het gehele bedrijfsleven hebben we een noodkredietfonds ingesteld van 10 miljoen euro. En er is een stimuleringsfonds van 1,5 miljoen om de bedrijvigheid na de pandemie weer op te starten. Daarnaast zochten we als college waar mogelijkheden liggen om sectoren te steunen. Het laten vallen van de toeristenbelasting is er daar één van. Waarbij ondernemers zelf mogen beslissen of ze die helemaal niet innen – en dus wat goedkoper worden – of dat ze hem wel innen en dus iets meer overhouden.” Andere maatregelen die Alkmaar trof waren bijvoorbeeld het verruimen van de openingstijden van de terrassen en het schrappen van de terrassenbelasting. Die maatregel, maar ook het niet-innen van de toeristenbelasting, loopt waarschijnlijk door tot halverwege 2021. Omgevingswet Ook Eelco de Jong van ZYPP advocaten en gespecialiseerd in de recreatiesector, ziet dat sommige overheden in crisistijd de teugels iets laten vieren. “Er komen steeds meer gemeenten die in de meewerkstand staan. Die kijken wat mogelijk is, in plaats van de hakken in het zand te zetten om alles maar tegen te houden.” De Jong hoopt dat die flexibeler opstelling een vervolg krijgt in de omgevingsvisies en omgevingsplannen die de gemeenten nu aan het opstellen zijn. Die komen voort uit de langverwachte Omgevingswet, waarvan invoering nu voor 1 januari 2022 in de agenda staat. “Flexibiliteit is echt de bedoeling van de Omgevingswet”, legt De Jong uit. “Daarom worden meer taken en beslissingen naar gemeentelijk niveau verschoven. Allerlei zaken als regels op het gebied van geur, geluid en licht worden nu centraal vastgelegd. Dat betekent dat voor een tennispark middenin een woonwijk dezelfde eisen gelden als een tennispark aan de rand van een dorp, in een open omgeving. Straks mogen gemeenten daar per situatie een eigen afweging maken. Per geval kun je de regels dan versoepelen, of juist aanhalen. Het idee is dat er lokaal maatwerk geboden wordt.” Omgevingsplannen Voor bedrijven geldt hetzelfde verhaal, legt de Jong uit. “In Nederland zijn zo’n 400.000 bedrijven en zo’n 375.000 daarvan vallen onder dezelfde generieke regels. Ook daar geldt: heb je een stadscamping of ligt je bedrijf in de polder? In een omgevingsplan kan een gemeente daar specifiek beleid voor ontwikkelen. Zo’n omgevingsplan vervangt het oude bestemmingsplan, maar is veel breder. Waar een bestemmingsplan enkel gaat over de bestemming van de grond, gaat het omgevingsplan ook over de fysieke leefomgeving. Er zijn zaken in te regelen op het gebied van hinder, kappen van bomen, terrassen, milieu en meer.” Elke gemeente mag die verantwoordelijkheid zelf invullen. De Jong: “Sommigen zullen gewoon de landelijke regel overnemen, Recreactie | Mei 2021 | nr 3 29 ➔

Nieuw in de verkoop: Een fraai in het Friese Merengebied gelegen camping: - 4,8 hectare eigen grond; - circa 200 kampeerplaatsen; - met overdekt zwembad. Taxatie nodig? Wij zijn u graag van dienst! Kiest u ook voor een écht familiebedrijf in Noord-Nederland? Vraagprijs: € 2.150.000,00 k.k. Wilt u uw bedrijf verkopen? Zoekt u hierbij begeleiding, met oog voor persoonlijke aandacht? Neem dan contact met ons op! Neem dan contact op met Arjan of Carina! Kijk voor meer informatie op: www.hiswa-recrontaxateur.nl Nadere www elaar O.Z. 592 462 844 22 32 10 10 Kijk voor meer informatie op: www.hiswa-recrontaxateur.nl Vossenlaan 16 9408 CN Assen T (0592) 46 28 44 www.hiswa-recronmakelaar.nl E info@recratief-bedrijfsmakelaars.nl I www.recratief-bedrijfsmakelaars.nl www.madino.nl | 0488 440138 | info@madino.nl Samen op zoek naar de beste buitenbeleving voor uw gast! Benieuwd naar de mogelijkheden? Wij komen graag bij u langs. Groeten uit Hardenberg Groeten uit Leeuwarden “ Er komen steeds meer gemeenten die in de meewerkstand staan” anderen zijn meer gedreven en willen juist maatwerk leveren. Of dat dan ook leidt tot meer flexibiliteit voor ondernemers mogen we hopen. Een gemeente heeft straks ook de mogelijkheid om de regels juist flink aan te halen.” Vanwaar die zorg? “Het flexibeler omgaan met ondernemers is niet iets dat je met een nieuwe wet afdwingt”, vertelt De Jong. “De wet biedt enkel de mogelijkheid. Het gaat om de gemeentelijke cultuur. De verschuiving van nee tenzij, naar ja mits. Ik hoop dat die verschuiving de komende jaren echt op gang komt. De nieuwe Omgevingswet biedt er in elk geval de wettelijke kaders voor.” Omgevingsvisies Petra Ellens, regiomanager Drenthe en Overijssel bij HISWA-RECRON, merkt dat diverse gemeenten bezig zijn met omgevingsvisies. “Toevallig ben ik net een reactie aan het schrijven op de concept-omgevingsvisie van de gemeente Hardenberg”, vertelt ze. “Een gemeente die het echt moet hebben van het toerisme. Dus dan verwacht je dat die betrokkenheid bij recreatie en toerisme stevig terugkomt in de omgevingsvisie. Dat is maar deels het geval, bij de landbouw lees ik zinnen als: ‘In dit gebied staat de agrarische functie voorop. Functieveranderingen mogen hier geen beperkingen voor de landbouw opleveren.’ Dat soort zinnen kom je bij het hoofdstuk over recreatie echt niet tegen. Op een of andere manier denken ze nog steeds dat het belang van de landbouw bovenaan staat. Maar dat is denken van 50 jaar geleden. De recreatiesector is van veel groter economisch belang voor Hardenberg. Dát zou ik graag onderbouwd in die omgevingsvisie terugzien.” Omgevingsplan Leeuwarden De boeren spreken schande van de inmiddels gepresenteerde concept-omgevingsplannen van de gemeente Leeuwarden. 24 boerenbedrijven in het veenweidegebied Alde Faenen gaan ‘op slot’. In andere delen van de gemeente worden nieuwe intensieve veehouderijen, geitenfarms en kassen uitgesloten. Wél komt er ruimte voor kleinschalige recreatie bij de boeren. Ze mogen een bed & breakfast of minicamping starten, stacaravans of chalets plaatsen. “Verstandig om de intensieve landbouw met een grote impact op de directe omgeving aan banden te leggen”, vindt Jan Ybema, regiomanager van HISWA-RECRON voor Friesland en Groningen. “Dit is een fundamentele discussie die in heel Nederland speelt en wegens stankhinder en de overdracht van ziektes is het logisch om hier beleidsmatig terughoudend mee te zijn. Maar om van alle boeren nou recreatieondernemers te maken gaat wel heel ver. Daar zijn wij ook niet erg gelukkig mee. Recreatie is niet iets wat je er even bij moet gaan doen. Dat moet je overlaten aan bedrijven die erin zijn gespecialiseerd.” Recreactie | Mei 2021 | nr 3 31 Groeten uit Alkmaar Foto: Het Stoetenslagh

De Visie Onderzoeker Jos Klijs van BUas: “ De maatschappelijke waarde van recreatie is enorm” 32 Recreactie | Mei 2021 | nr 3 Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: Dolph Cantrijn Voor het eerst is de maatschappelijke waarde van toerisme en recreatie in Nederland in kaart gebracht. En die is enorm, zo blijkt uit het in maart 2021 gepresenteerde rapport. Verdere uitbouw zou goed zijn voor zowel de gastvrijheidssector als de overheid, vertelt lector Jeroen Klijs, die het onderzoek leidde. D De toerisme- en recreatiesector maakt mensen gelukkiger, draagt indirect bij aan andere sectoren en vormt het sociale cement in de samenleving. Dat zijn de belangrijkste conclusies van het onderzoek ‘Maatschappelijke waarde van toerisme’, dat het Centre of Expertise Leisure Tourism & Hospitality (CELTH) uitvoerde in opdracht van Gastvrij Nederland. Dat ondernemers uit de gastvrijheidssector verantwoordelijk zijn voor 91,2 miljard aan omzet en ruim 800.000 banen wisten we al. Naast die economische waarde blijkt nu ook de sociaalmaatschappelijke waarde enorm. Het rapport brengt voor het eerst ook de waarden van de sector voor de leefomgeving en sociale processen in beeld. In de Top 25 staan acht economische waarden (waaronder werkgelegenheid), elf waarden voor de leefomgeving (waaronder de kwaliteit van natuurlijk erfgoed) en zes waarden voor sociale processen (waaronder sociale cohesie). Jeroen Klijs, lector social impacts of tourism bij CELTH-partner Breda University of applied sciences, leidde het onderzoek. Hebben de conclusies u verrast of zijn het voor u meer bevestigingen van uw verwachtingen? “Ik ben toch wel verrast door de veelheid aan manieren waarop de sector bijdraagt aan de maatschappij. We gebruiken in het onderzoek drie bronnen om waarden te identificeren: literatuuronderzoek, een survey onder ondernemers en casestudies. Als je het resultaat dan bij elkaar ziet – denk aan waarden als carrièreperspectief, leefomgeving, inclusie, draagvlak voor voorzieningen – merk je pas hoe indrukwekkend de impact is.” Wat is voor u het grootste belang van dit onderzoek? “Dat is de clustering van informatie over de sector. Hierdoor zie je duidelijk welke bijdragen de sector levert aan het functioneren van de maatschappij. Het geeft ook aan dat je met investeren in toerisme en recreatie niet alleen ontspanning biedt, maar ook maatschappelijke problemen voorkomt. Denk bijvoorbeeld aan mensen die werk vinden binnen de sector, en daardoor niet in de bijstand belanden. Of de bijdrage die de sector levert aan gezondheid en het voorkomen van eenzaamheid. Daarom pleiten we ook voor een vergroting van de maatschappelijke waarde van de sector. Niet zozeer omdat dat fijn is ➔ “ Het rapport is een aanmoediging voor de overheid: pak die kans!” Recreactie | Mei 2021 | nr 3 33

Complete ontzorging met artikelen voor in en om het huis Neem een kijkje op onze website www.wegter.nl/recreatie CRIMINELEN WORDEN STEEDS BRUTALER MAAK HET LANDSCHAP KLEURRIJK MET GRAUSTABIEL EN/OF ANDERE HALFVERHARDINGEN www.debeijerbv.com Bel: 088 - 555 4 888 De No. 1 B2B beddenleverancier Vredo Als groen gras uw visitekaartje moet zijn Boxsprings Matrassen Vertrekdag gasten Vredo dag 1 Vredo dag 14 Vredo dag 21 Vredo Stapelbedden Bedtextiel Vredo Dodewaard BV +31 (0) 488 411 254 verkoop@vredo.nl www.vredo.nl Unieke Vredo dubbele schijfsysteem Volg ons op social media W: www.uwbedpro.nl T: +31 (0)88 33 22 310 M: advies@uwbedpro.nl De Visie “ De coronacrisis laat zien hoe belangrijk binnenlands toerisme en recreatie is” voor de sector, maar ook omdat dat voor de overheid veel efficiënter is. De overheid moet zich er veel beter van bewust zijn dat we met toerisme en recreatie oplossingen kunnen vinden voor maatschappelijke problemen. En dat toerisme en recreatie er niet alleen is voor de mensen van buiten, maar ook voor de eigen inwoners. Daarom moet toerisme en recreatie centraal komen te staan in het beleid. Want van infrastructuur tot immigratiebeleid en milieu, de sector heeft met alle beleidsterreinen te maken en moet dus overal worden meegewogen.” Wat is er nodig om die maatschappelijke waarde daadwerkelijk te vergroten? “Centrale sturing op nationaal niveau. Landelijke en regionale overheid moeten samen bepalen waar ze zich op richten en waar ze heen willen. Tot nu toe vindt iedereen voor zichzelf het wiel uit. Een goede coördinatie ontbreekt. Cruciale keuzes worden te vaak overgelaten aan provincies, gemeenten en andere decentrale partijen, zonder duidelijk afwegingskader.” Is daarvoor ook een minister of staatssecretaris voor toerisme nodig? “Toerisme en recreatie moet in elk geval op één duidelijke plek worden ondergebracht. Kennis en beslissingsbevoegdheid moeten gecentreerd worden en er moet consistentie in het beleid komen. Dat leidt op de langere termijn tot een hogere kwaliteit van beleid. En wat misschien nog wel belangrijker is: de overheid moet ook meer begrip hebben voor de sector en een goed beeld hebben van hoe je die kunt helpen.” De overheid heeft dus een belangrijke rol, maar wat kan de sector zélf doen om die maatschappelijke waarde te vergroten? “De branche is in dit rapport ook kritisch over zichzelf. Als we meer waarde willen creëren, moeten we beter samenwerken, luidt die zelfkritiek. Ondernemers vinden dat ze als keten gezamenlijk kennis moeten genereren en samen moeten optrekken naar overheid en toeleveranciers. De branche vindt dat ze niet genoeg duidelijk maakt wat haar belang is voor de maatschappij. Gelukkig zie je in deze coronatijd partijen bij elkaar komen die dat normaal Recreactie | Mei 2021 | nr 3 35 gesproken niet zouden doen. Ik hoop dat de Taskforce Gastvrijheidssector ook na de crisis doorgaat en dominanter wordt. Dit samenwerkingsverband van Gastvrij Nederland, brancheorganisaties, NBTC, het ministerie van EZK, IPO, VNG en CELTH richt zich nu vooral op acute problemen, maar heeft ook aandacht voor de langere termijn.” In hoeverre speelt de coronapandemie een rol in het onderzoek? “De coronacrisis toont aan dat de sociaalmaatschappelijke impact van de sector nog groter is dan we dachten. Het maakt duidelijk hoe belangrijk sociale cohesie, verbinding, ontspanning, geluk en gezondheid zijn. En wat de effecten zijn van het vrijwel geheel sluiten van de sector. Mensen hebben nu ervaren hoe belangrijk het is dat we in Nederland kwalitatief toerisme en recreatie hebben. Ik complimenteer met name de verblijfsrecreatie voor de manier waarop het gasten toch een leuke tijd heeft kunnen bezorgen in deze moeilijke tijd. Daarvan zien we intussen de positieve effecten, want steeds meer mensen geven aan dat ze – ook na coronatijd – overwegen om voor vakantie vaker in Nederland te blijven.” Het rapport is niet voor niets gepresenteerd in maart 2021. Het nieuwe kabinet is in aantocht. Wat is uw advies aan de formateurs en de nieuwe regering? “Door de maatschappelijke waarde van toerisme en recreatie te vergroten kan de overheid zichzelf werk en geld besparen. Het rapport is geen wijzend vingertje: overheid, je doet je beleid niet goed. De boodschap is dat er grote kansen liggen. Dus, overheid: pak die kans!” Het rapport ‘Maatschappelijke waarde van toerisme’ is als download beschikbaar op www.celth.nl. Jeroen Klijs Jeroen Klijs studeerde van 2000 tot 2006 Port and Transport Economics aan de Erasmus Universiteit. Hij promoveerde in 2016 aan Wageningen University. In 2010 begon hij zijn loopbaan aan Breda University of applied sciences (BUas), de voormalige NHTV. Sinds 2019 is hij daar lector social impacts of tourism.

Vakinfo Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Seijsener Techniek De camper is in opmars. Recreatieondernemers spelen in op deze trend door aanleg of uitbreiding van hun eigen camperterrein. Maar ga je voor een basic inrichting of kies je voor een luxe variant? Een basic of een luxe camperterrein? E 36 Er zijn veel mogelijkheden voor de inrichting en exploitatie van je camperterrein. Wel of geen toilet- en douchevoorzieningen? Betalen aan de balie of met een app? Het antwoord op die vragen is vooral afhankelijk van je financiële ruimte, je doelgroep en de tijd die wilt besteden aan je camperterrein. Wat zijn de mogelijkheden? - Basic: stortmogelijkheden voor chemische toiletten en afvalwater, watertappunt, innamepunt drinkwater - Standaard: basic + elektra. Inclusief 16 ampère elektravoorzieningen per plaats - Standaard+: inclusief wifi - Luxe: basic + elektra + wifi + sanitair. Inclusief toilet en eventueel douche en wasserette. Dit is niet van toepassing op camperterreinen op bestaande campings. Daar kan de gast gebruikmaken van de bestaande sanitaire voorziening. Genoemde vier mogelijkheden kunnen modulair worden toegepast. Dat betekent dat de ondernemer eenvoudig kan beginnen en vervolgens desgewenst zijn terrein kan upgraden. Betaalsysteem Niet alleen budget, doelgroep, omgeving en concurrentiepositie zijn afwegingen bij het bepalen van je keuze. Ook onderhoud van voorzieningen telt mee. Als je je gasten toilet en eventueel douchegelegenheid biedt, heb je ook te maken met vaste beheerkosten van deze voorzieningen. Ook personeelskosten spelen een belangrijke rol. Denk hierbij aan de manier van betalen. Kan dat via een bemand punt, bijvoorbeeld de receptie van de camping? Dan is het eenvoudig. Is dat niet mogelijk, dan kun je op het camperWil je het camperterrein ook voorzien van sanitair en douche? Recreactie | Mei 2021 | nr 3 terrein een geautomatiseerd betaalsysteem toepassen. Dat kan op verschillende manieren: - Een app. De gast activeert verblijf en de voorzieningen met een app op zijn smartphone of tablet. De stroom- of waterzuil kan met de app worden in- en uitgeschakeld. De gast betaalt achteraf naar verbruik en verblijfsperiode. Grotere terreinen kunnen ook met een slagboom worden afgesloten. De gast krijgt via sms een pincode om toegang te krijgen. - Een betaalautomaat. Gasten checken in bij de automaat en kunnen via de automaat de pinbetalingen doen voor verblijf en gebruik van stroom en water. Vanwege de lagere investeringskosten is de betaling van verblijf, stroom en water met de app de meest gekozen optie door ondernemers. Met dank aan Seijsener Techniek Productnieuws Tekst: Jaap van Sandijk Compacte handdoekenautomaat Bette introduceert een nieuwe serie baden: BetteEve. Door de ovale vorm oogt het bad als een natuurlijke bron. Dankzij de forse ruimte (180 x 100 cm) is het bad uitermate comfortabel voor twee personen. De BetteEve wordt geleverd in drie modellen. Doordat de rand van het bad doorloopt is dit model eenvoudig schoon te maken. Opspattend water loopt via de rand terug het bad in. T: 0800 023 09 25 I: www.my-bette.com Hygiëne in sanitaire voorzieningen is belangrijker dan ooit. De handdoekautomaat Mini Matic XL heeft een zeer compacte vormgeving en past in vrijwel elke toiletgroep. Door de autocut functie is het papier per handdoekje doseerbaar. Voor de Mini Matic XL zijn twee handdoekrollen verkrijgbaar: een 2-laags rol en een extra zware kwaliteit papierrol. De Mini Matic XL is gebruiksvriendelijk en geluidsarm en is leverbaar in het wit en in het zwart. T: (050) 312 96 85 I: www.wola.nl Licht in het donker Voetpadarmatuur EYE-solar valt overdag door de ranke vormgeving nauwelijks op, maar zorgt er ’s avonds voor dat pad of toegangsweg precies voldoende worden verlicht. Het armatuur is uitgevoerd met een zonnepaneel in combinatie met een controller. Door het zonnepaneel is graven voor een voedingskabel niet nodig. T: (075) 6810610 I: www.seijsener.com N Schoonmaken met ozonwater Niet meer schoonmaken met traditionele chemicaliën, maar uitsluitend met water. Dat kan met de Tersano. Met een druk op de knop worden kalk en mineralen uit het leidingwater gefilterd. Zuurstof wordt omgezet in ozon. Hieruit ontstaat ozonwater, dat 24 uur een sanitaire werking heeft. Daarna keert het terug naar de originele staat van water en zuurstof. T: (038) 468 68 68 I: www.wecoviservice.com Recreactie | Mei 2021 | nr 3 37 Baden voor twee

FORSE INRUILPREMIE ONTVANGEN? Lever uw oude kookapparatuur in Kookunit 2-pits gas Kookunit 4-pits gas Type Z7GCGD2C0H gietijzeren pandragers afm. 40x70x25 cm 2x5,5 kW branders Type Z7GCGH4C0H gietijzeren pandragers afm. 80x70x85 cm 4x5,5 kW branders Kookunit 6-pits gas Type Z7GCGL6C00 gietijzeren pandragers afm. 120x70x85 cm 6x5,5 kW branders 4500.1000 normaal actie 1.140,875,4500.1002 + 4510.1004 normaal actie inruilkorting 150,NU 725,Bakplaat elektrisch Type Z7FTEDHSI0 glad afm. 40x70x25 cm 400 Volt | 4,2 kW 4501.1040 normaal 1.755,actie 1.350,inruilkorting 150,NU 1.200,Kookunit 2-plaats inductie Type Z7INED2000 energieregelaar afm. 40x70x25 cm 400 Volt | 7 kW EIA SUBSIDIE 45,5 Energie Investerings  Aftrek 1.975,1.505,inruilkorting 200,NU 1.305,Lavagrill gas enkel Type Z7GRGDLC00 gietijzeren grillrooster afm. 40x70x25 cm 7 kW 4505.1004 normaal actie 1.895,1.445,inruilkorting 230,NU 1.215,Kookunit 4-plaats inductie Type Z7INEH2000 energieregelaar afm. 80x70x25 cm 400 Volt | 4x 3,5 kW EIA SUBSIDIE 45,5 Energie Investerings  Aftrek 4500.1014 normaal actie 2.940,2.245,inruilkorting 350,NU 1.895,Lavagrill gas dubbel Type Z7GRGHLC0H gietijzeren grillrooster afm. 80x70x25 cm 14 kW 4505.1006 normaal actie 2.5801.945,inruilkorting 300,NU 1.645,Kookunit 4-plaats inductie Type Z7INED400P energieregelaar afm. 80x70x25 cm 400 Volt | 4x 5 kW EIA SUBSIDIE 45,5 Energie Investerings  Aftrek 4500.1050 normaal 5.960,actie 4.295,inruilkorting 500,NU 3.795,4500.1052 normaal 10.855,actie 7.895,inruilkorting 1.000,NU 6.895,4500.1058 normaal actie 12.880,9.795,inruilkorting 1.000,NU 8.795,Fornuis 6-pits + gasoven Convectieoven elektrisch Type Z7GCGL6C1H gietijzeren pandragers afm. 120x70x85 cm 6x5,5 kW branders oven 6 kW | 2/1 GN + opbergruimte Type FCF 101EZ-NL 5 standen instelbare stoomfunctie 10 plaats (1/1 GN) kerntemperatuurmeter temp.bereik: 30º tot 300ºC afm. 89x90x97 cm 400 Volt | 17,3 kW 4500.1020 normaal 3.860,actie 2.895,inruilkorting 500,NU 2.395,Fornuis 4-pits + gasoven Type Z7GCGH4CGH gietijzeren pandragers afm. 80x70x85 cm 4x5,5 kW branders oven 6 kW | 2/1 GN Friteuse gas Type Z7FRGD1GF0 koude zone 1x 15 liter, incl. mand afm. 40x70x85 cm 14 kW 4530.027 normaal INRUIL ACTIE 6.705,actie 3.995,inruilkorting 1.000,NU 2.995,Friteuse gas Type Z7FRGH2GFH koude zone 2x 15 liter, incl. manden afm. 80x70x85 cm 28 kW 4500.1004 normaal actie 3.075,2.350,4502.1010 normaal actie inruilkorting 400,NU 1.950,Friteuse elektrisch Type Z7FREH2E00 2x 12 liter, incl. manden afm. 80x70x25 cm 400 Volt |17,4 kW 3.180,2.445,inruilkorting 450,NU 1.995,Friteuse elektrisch Type Z7FREH2FF0 2x 14 liter, incl. manden afm. 80x70x85 cm 400 Volt | 17,4 kW 4502.1012 normaal actie 5.560,4.150,inruilkorting 755,NU 3.395,Pastakoker gas Type Z7PCGD1KF0 24,5 liter afm. 40x70x85 cm 10,5 kW excl. manden opklapbare elementen 4502.1064 normaal actie 3.125,2.345,inruilkorting 350,NU 1.995,EMMELOORD Platinaweg 21 8304 BL Emmeloord Tel: (0527) 635 635 info@hakpro.nl AMSTERDAM De Flinesstraat 20 1114 AL Duivendrecht Tel: (020) 665 6428 amsterdam@hakpro.nl 4502.1072 normaal 4.110,actie 3.095,inruilkorting 500,NU 2.595,GRONINGEN Verl. Bremenweg 10c 9723 JV Groningen Tel: (050) 318 1600 groningen@hakpro.nl ROTTERDAM Schuttevaerweg 13 3044 BA Rotterdam Tel: (010) 750 2750 rotterdam@hakpro.nl VENLO Venrayseweg 44 5928 NZ Venlo Tel: (077) 387 4242 venlo@hakpro.nl 17-22-01 Alle prijzen zijn exclusief BTW en wettelijke verwijderingsbijdragen, druk en zetfouten voorbehouden. 4509.1000 normaal actie 2.630,1.995,inruilkorting 300,NU 1.695,VLISSINGEN Bedrijfsweg 9 4387 PD Vlissingen Tel: (0118) 493 222 vlissingen@hakpro.nl ONLINE BESTELLEN? www.hakpro.nl

Ga meer genieten met onze techniek: • infrastructuur • technische producten • installatietechnieken • diensten • innovaties • adviezen • software • webshop Laadpa die u energie geven Elektrisch rijden heeft de markt veroverd en elektrisch varen volgt in rap tempo. Maar ook de vraag naar laadpunten voor fietsen en scooters stijgt ongekend snel. Hoe kun je als ondernemer, beheerder of ambtenaar inhaken op die groeiende behoefte? Doe eens wat marktonderzoek en let maar op, u komt zeker uit bij Seijsener Techniek. Wij maken al meer dan 55 jaar een Seijsener techniek. Ga maar genieten! groot assortiment laadpalen. Voor elk doel, voor elke doelgroep en voor elke doelstelling. In de hoogste kwaliteit en mèt een ingenieus afrekensysteem. Wilt u ook energie krijgen van de modernste laadpalen kom dan zeker bij Seijsener uw licht opsteken. Bezoek alvast onze website en webshop. Seijsener info@seijsener.nl Tel. 075-6810 610 seijsener.com

VERKIEZINGEN Recreactie02 MAGAZINE OVER RECREATIE EN TOERISME Wat gaan we stemmen? Natuurinclusief ondernemen zorgt voor goodwill TerSpegelt brengt goed werkgeverschap in de praktijk 80 jaar na de inpoldering brengt de familie Spans van Vakantiepark ‘t Akkertien het strand van Vollenhove weer terug MAART 2021

Dé specialist in de bouw van sanitaire units van hoge kwaliteit Maatwerk dat volledig aan uw wensen voldoet Volledige ontzorging van ontwerp tot sanitaire installatie Innovatieve milieu- en energiebewuste oplossingen Onderhoudsvriendelijke en duurzame materialen Units zijn schakelbaar, fl exibel en verplaatsbaar mobielbouw.nl biedt u nog veel meer informatie ALTIJD IN BEWEGING G Wij hebben de laatste tijd niet stilgezeten. Zo is er achter de schermen druk gewerkt aan onze vernieuwde website. Voor een uitgebreid overzicht van ons aanbod en makkelijk contact. r www.vandeloosdrechtrbm.nl Binnenkort online! F.A. Molijnlaan 28 8071 AG Nunspeet DÉ RECREATIE BEDRIJFSMAKELAAR Tel: 0341 - 25 23 63 www.vandeloosdrechtrbm.nl i Al meer dan 45 jaar r G r o t e n v a a g e n a a n b o d

AL MEER DAN 40 JAAR UW MAKELAAR EN TAXATEUR VAN RECREATIEBEDRIJVEN Voorwoord Inhoud Stemmen 26 O Marike Rosier Manager Communicatie Op 17 maart zijn de verkiezingen. Ik ga ook zeker stemmen, maar het is dit keer wel anders. Het is vreemd dat zoiets groots wél doorgaat in coronatijd; er zijn zo’n 13 miljoen kiesgerechtigden, waarvan een groot deel zich naar de vele, ongetwijfeld zeer coronaproof, stemlokalen zal begeven. Daarnaast zijn er meer partijen om op de stemmen dan ik ooit heb meegemaakt en er is nauwelijks campagne gevoerd door deze partijen. Omdat er maar één thema van belang was, zijn alle andere thema’s waar partijen het verschil kunnen maken ondergesneeuwd. Dus waarop moet ik stemmen? Voor dochterlief (19) zijn dit de eerste verkiezingen waarbij zij haar stem kan laten gelden. Dat wil ze ook. Daar ben ik al heel blij om, het belang om te stemmen is kennelijk tot haar doorgedrongen. Maar zij kent alleen Mark Rutte en Hugo de Jonge van de vele persconferenties en heeft verder geen idee op wie ze stemmen moet. Na het doen van een van de stem/kieswijzers kwamen er volop vragen op haar af: Wat doet de Piratenpartij precies? Welke partij doet het meest voor studenten? Wie zorgt ervoor dat ik straks een betaalbaar huis heb? Wie doet er echt wat aan het klimaat? Het lijkt dit jaar nog moeilijker dan anders om tot een weloverwogen keuze te komen. Het doorworstelen van alle politieke partijprogramma’s vind ik geen optie. Dat doet niemand toch? Om jou hierbij een beetje te helpen, beschreven we in de vorige editie al wat de verschillende partijen voor onze sector doen. In dit nummer lees je reacties van politici zelf en hebben wij alvast tien programma’s vergeleken. Doe er je voordeel mee en ga ook stemmen, net als mijn dochter en ik. Veel leesplezier! 20 6 Branche 6 10 26 Onder de aandacht: kort nieuws uit de branche COVERSTORY: wat doen de landelijke partijen voor de recreatiesector? De kansen van natuurinclusief ondernemen Bedrijf Informatief 16 20 7 18 31 32 33 Gastvrij & innovatief: TerSpegelt brengt goed werkgeverschap in de praktijk Bezieling: ‘t Akkertien geeft Vollenhove na 80 jaar het strand terug Colofon Kennis delen: in een contract telt elke letter; nieuwe energiebesparingsplicht per 2023 Trends: de kansen van dynamic pricing Vakinfo: bundeling privé-sanitair in één gebouw scheelt geld Productnieuws: een overzicht van de laatste innovaties Columns 17 7 9 Martin Maassen Green Key RecreAnders Recreactie | Maart 2021 | nr 2 5

Onder de aandacht Digitale borrel Jong RECRON Na een aantal interessante online bijeenkomsten, vindt Jong RECRON het nu tijd voor online borreltime. Jong RECRON heeft speciaal voor de gelegenheid een (fysiek) feestpakket samengesteld. Vrijdagavond 19 maart om 19.30 uur is het zover. Ben je nog geen lid van Jong RECRON en werk of onderneem je in de verblijfrecreatie of watersport en wil je graag in contact komen met andere jonge branchegenoten? Kom dan gerust mee-borrelen. De deadline voor opgave is al wel snel: uiterlijk 14 maart, in verband met het opsturen van het feestpakket. Jong RECRON organiseert een paar keer per jaar seminars en bedrijfsbezoeken, onder het genot van een hapje en een drankje voor leden jonger dan 35 jaar. www.jongrecron.nl Manager Waterrecreatie S Besparen op energiekosten Sinds de fusie met HISWA kunnen RECRON-leden ook deelnemen aan inkoopcollectief HISWA-RECRON Energie. Al sinds 2015 besparen ruim 120 recreatie- en watersportbedrijven jaarlijks duizenden euro’s op hun energiekosten. Deelnemers aan het inkoopcollectief besparen niet alleen op de energiekosten, maar ook op administratie. Alle contracten van de overstap worden geregeld door adviesbureau EnergyProof. Deelnemers kunnen advies krijgen bij energiescans, factuurcontrole, netbeheeranalyse of geschillen met energieleveranciers. Deelnemen met een nog lopend energiecontract kan ook; EnergyProof regelt dat het contract aan het einde van de looptijd wordt omgezet. Ook het inkopen van groene energie is mogelijk. Diverse RECRON-leden hebben zich al aangemeld, waaronder Duinresort Dunimar (Noordwijkerhout). Dat behaalt een jaarlijkse besparing van 4.000 euro, meldt penningmeester Wilco de Graaff van Dunimar. www.hiswarecronenergie.nl Per 15 maart gaat Paul de Groot (45) bij HISWA-RECRON werken als manager Waterrecreatie. Hij wordt primair verantwoordelijk voor de sector jachthavens, verhuur pleziervaartuigen en zeil- en vaarscholen. Paul is opgegroeid op een jachthaven en studeerde Hotel Management aan Stenden Hogeschool. Paul heeft aansluitend jarenlang in de watersportsector gewerkt als projectmanager, accountmanager, salesmanager en makelaar. Onder andere bij Het Wakend Oog, Datema, Secumar en Kubus Sports. Daarnaast is hij actief bij het Watersportverbond en de Koninklijke Watersport Vereeniging Loosdrecht op het gebied van wedstrijdzeilen, opleidingen en trainingen. Paul volgt Stijn Boode op, die nu regiomanager is (zie pagina 8). p.degroot@hiswarecron.nl HISWA-RECRON tekent actie-agenda niet 27 januari tekenden minister Kajsa Ollongren en diverse andere partijen de actie-agenda Vitale Vakantieparken 2021-2022. HISWA-RECRON tekende níet, en onderstreepte die daad met een brief aan de vaste Kamercommissie Binnenlandse Zaken. De brief geeft duidelijk aan waar het probleem ligt. In de actieagenda worden gemeenten, via de provincies, opgeroepen werk te maken van het opnemen van standplaatsen op recreatieterreinen in de Basisadministratie Adressen Gebouwen (BAG). Deze registratie stelt gemeenten in staat adressen toe te kennen aan recreatieobjecten. Zoals onder meer in de coverstory van de vorige Recreactie uiteengezet, gebruiken sommige gemeenten de registratie vervolgens oneigenlijk, door extra belastingen en heffingen op te leggen aan recreatiebedrijven. Ook zet de registratie de deur open voor permanente bewoning. 6 Recreactie | Maart 2021 | nr 2 Foto: Dunimar Foto: Ditta van Ekris Column Dijksuites voor De Paardekreek Martin Maassen, hoofd afdeling Leisure en Recreatie HISWA-RECRON Kamperen (3) Bij Ardoer Camping de Paardekreek (Kortgene) zijn eigenaren Marijke en Arjen Brinkman gestart met de bouw van circulair gebouwde dijksuites. Vanaf april start de verhuur. Met de dijksuites willen ze beter aansluiten op de wensen van gasten, zonder daarbij veel afval te creëren. Als de accommodaties op termijn worden herbouwd of zelfs niet meer voldoen aan de eisen van de toerist, kunnen ze worden gedemonteerd – met hergebruik van de materialen. De ervaringen worden gedeeld in een ‘2 Zeeën-project’: Facet. Dit project, met partners in Nederland, Vlaanderen, Frankrijk en Engeland, wil door het delen van ervaringen ondernemers in de toeristische sector stimuleren om circulaire oplossingen toe te passen binnen hun bedrijf. COLOFON vakblad Recreactie Hoofdredactie: HISWA-RECRON, Marike Rosier, communicatie@hiswarecron.nl Eindredactie: Maarten Bokslag, www.bokslag.com Redactiecommissie: Martin Maassen, Jarin van der Zande, Wanda van Eck, Jeffrey Belt Aan dit nummer werkten mee: Jaap van Sandijk, Max de Krijger, Hans van Luijk, Ditta van Ekris, Lieke Esveldt, Marco Ouwerkerk, Janine Messelink, Marjolein Mulder Ontwerp: Fase2, Paul Veldkamp Vormgeving: Jessica Dales, Dock35 Media Coverfoto: Shutterstock Bladmanagement: Dock35 Media, Sjoerd Franssen Advertenties: Dock35 Media, Martijn Penning, (0314) 355 826, martijn@dock35media.nl Druk: Senefelder Misset Doetinchem B.V. Abonnementen: HISWA-RECRON, Storkstraat 24, 3833 LB Leusden, (033) 303 9700, communicatie@hiswarecron.nl, 65 euro per jaar. 32,50 euro voor studenten en medewerkers van recreatiebedrijven. Gratis voor HISWA-RECRONleden, overheden en pers. Als vakblad hanteren wij de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er vanuit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Oplage: 4.400 exemplaren. De samenstellers hebben de grootst mogelijk zorgvuldigheid betracht. Noch HISWA-RECRON, noch redactie, noch auteurs aanvaarden enige aansprakelijkheid bij eventueel voorkomende fouten. PARTNER IN BUSINESS: KENNISPARTNERS: (vervolg op de recensie van ‘Naar buiten’, het boekwerk van ANWB verenigingshistoricus Hans Buiting) Midden jaren ’30 waren er zo’n 120.000 kampeerders in Nederland. De ‘Kampeerkaart’ doet zijn intrede. Samen met de Vereniging voor Nederlandse Gemeenten (VNG) wordt geijverd voor de acceptatie van de kaart door de gemeenten. Vanaf 1940 wordt de kaart uitgegeven door de ANWB, die zich vanaf 1939 intensief met kamperen bezig gaat houden. Er komen consuls en een handboek (Klaar voor het kamp, een kampeertechnisch handboek bedoeld voor sportief en gezond kampeertoerisme). In 1940 publiceert de ANWB voor het eerst een (proef)nummer van de Kampeerkampioen. De redactie van het nieuwe blad is vanaf het begin duidelijk: ‘Aan geen enkele vorm van toerisme worden zoovele hinderpalen in den weg gelegd als aan het kampeeren, (…) De weinige rechten die er nog zijn moeten behouden worden, en de rechten moeten uitgebreid worden.’ De ANWB komt na de oorlog met de campagne ‘Ben je een goed kampeerder?’ waarbij kampeerdiscipline wordt aangeleerd. Immers: ‘Kampeeren is de vorm van toerisme, die de grootste mate van innerlijke beschaving eischt.’ Midden jaren ’50 kamperen er elk jaar zo’n 450.000 Nederlanders. De meesten gaan er met de tent op uit. Chiel de Waard start in 1950 Camping de Lepelaar in Sint Maartenszee. Het kampeerterrein is goede testgrond voor de ontwikkeling van zijn tenten. Op de ANWB tentoonstelling Goed Kamp zijn in 1957 de ‘villa-tenten’ te zien die de naam ‘bungalowtent’ krijgen. Het aantal kampeerders verdubbelt in de eerste helft van de jaren ’60 van één tot twee miljoen. Het fenomeen kampeerwagen slaat dan nog nauwelijks aan, maar dat gaat veranderen. Recreactie | Maart 2021 | nr 2 7 Foto: Ruben Drenth

Onder de aandacht Wetswijzigingen op personeelsgebied Nieuwe regiomanagers E Elk jaar verandert er veel op het gebied van personeel. HISWA-RECRON heeft een mooi overzicht gemaakt. Enkele zaken springen eruit: – Werkkostenregeling. Ondernemers mogen onder de werkkostenregeling een gedeelte van het fiscale loon besteden aan onbelaste vergoedingen, verstrekkingen en terbeschikkingstellingen voor werknemers. Dat is de vrije ruimte. De vrije ruimte over het fiscale loon tot € 400.000 is in 2020 en 2021 verhoogd van 1,7% naar 3%. Over de loonsom boven € 400.000 blijft de vrije ruimte in 2020 1,2% en in 2021 1,18% – Reiskostenvergoeding. Tijdens de coronacrisis mocht een werkgever de vaste onbelaste reiskostenvergoeding blijven voldoen op basis van het ‘oude’ werkpatroon. Krijgen werknemers een vaste reiskostenvergoeding en werken zij vanwege het coronavirus (bijna) volledig thuis? In elk geval tot 1 april 2021 kunnen de bestaande vaste reiskostenvergoedingen door de werkgever nog onbelast worden vergoed. Voorwaarde is dat het vaste vergoedingen betreft die al vóór 13 maart 2020 door de werkgever werden toegekend. – Transitievergoeding. De minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid wijzigt jaarlijks het maximumbedrag van de transitievergoeding. In 2021 is dit bedrag maximaal € 84.000 of een jaarsalaris, als dat hoger is. Al sinds vorig jaar wordt gerekend vanaf de eerste dag van het dienstverband. Meer informatie bij Martin Merks m.merks@hiswarecron.nl Na 36 jaar (!) bij (HISWA-)RECRON ging Ivo Gelsing, regiomanager Gelderland en Utrecht, in januari met pensioen. Maar hij blijft actief: per 1 februari trad hij al aan als voorzitter van STER, het ondernemersplatform toerisme en recreatie in de gemeente Berg en Dal, waar hij woont. Sinds 14 januari wordt zijn positie als regiomanager ingevuld door Stijn Boode. Die was al ruim vijf jaar werkzaam als manager Waterrecreatie bij HISWA. Hij was de laatste maanden interim regiomanager Zuid-Holland. Stijn Boode is al ingewerkt door Ivo en bereikbaar op: (033) 303 97 23 s.boode@hiswarecron.nl Eind februari begon Ruurt van der Wel als regiomanager in Zeeland en Zuid-Holland voor HISWARECRON. Hij volgt Monica de Vast op. Zij is nu directeur van Delta Marina (Kortgene). Ruurt was teamleider van VVV Walcheren en Noord-Beveland, daarna projectleider bij VVV Zeeland en meest recent strategisch citymarketeer voor Bergen op Zoom. Hij heeft ruime ervaring met bedrijven in de recreatiesector en met overheden, maar ook als voorzitter van een lokale ondernemersvereniging. Hij is bereikbaar op: 06 - 11 53 86 95 r.vanderwel@hiswarecron.nl IJsselstrand en Zwarte Schaar naar Capfun Camping IJsselstrand (Doesburg) en de ernaast gelegen camping/jachthaven Het Zwarte Schaar zijn eind december aangekocht door de Franse keten Capfun. De beide bedrijven meten samen 65 hectare. Capfun is op overnamepad in ons land. Zo werd in augustus vorig jaar nog Camping de Pekelinge (Oostkapelle) overgenomen. Capfun is eigenaar van zo’n honderd familiecampings. In Frankrijk zijn dat vooral viersterrencampings. Ook in Spanje en België zijn enkele Capfun bedrijven, maar in Nederland zijn het er na enkele jaren stevig aankopen nu al elf. Capfun is de voortzetting van het vroeger FranceLoc, aanvankelijk specialist in vakantiewoningen, later in campings. 8 Recreactie | Maart 2021 | nr 2 Foto: TerSpegelt Column RCN koopt Laacher See Ken je afval R RCN Vakantieparken, bekend van 17 vakantieparken in Nederland en Frankrijk, heeft haar eerste Duitse park gekocht. Het gaat om camping Laacher See, in het Vulkaan-Eifelgebied. Het Laacher See is een erg fraai rond kratermeer in een oude vulkaan. De camping telt 190 kampeerplaatsen. Om de uitstraling van de camping te laten aansluiten bij de standaard van RCN, worden er de aankomende periode aanpassingen gedaan waarin rust, plezier, kwaliteit en duurzaam ondernemen centraal staan. Er worden onder meer glamping-safaritenten voor verhuur toegevoegd. De overname past in de groeistrategie van RCN, meldt Riné van Dingstee, directeur van RCN. “We gaan de komende jaren ook zeker kijken naar verdere uitbreiding in Duitsland.” Sinds een jaar of vijf doet het begrip de ronde: circulair ondernemen. Ook in Recreactie las ik artikelen over circulaire sanitairgebouwen en chalets. Deze benadering vraagt om grote investeringen en heeft vaak een lange aanloop. Terwijl circulair ondernemen juist ook heel klein kan beginnen, met het analyseren van je afvalstromen. KGC zoekt samenwerking De Karaktervolle Groene Campings (KGC) zijn op zoek naar nieuwe bedrijven die het landelijk samenwerkingsverband willen versterken. De KGC bestaat uit 28 natuurlijk gelegen bedrijven, zonder uitzondering lid van HISWA-RECRON. De focus van de bedrijven ligt op het toeristisch kamperen. “We voeren gezamenlijk de marketing en dat werpt zijn vruchten af”, vertelt Wijnand van Triest, eigenaar van Camping de Grebbelinie in Renswoude en voorzitter van de KGC. “We staan samen op beurzen, geven een gezamenlijke gids uit en we hebben een representatieve website.” Collegialiteit staat bij de KGC hoog in het vaandel. “We komen voor bijeenkomsten en activiteiten regelmatig op het bedrijf van collega’s. Zo leren we van elkaar en dat is heel inspirerend. We gunnen elkaar ook wat. Als je bedrijf vol zit, verwijs je gasten door naar een collega.” Niet iedereen kan zomaar lid worden. Er is een ballotagecommissie die bekijkt of bedrijven passen binnen de organisatie. “Zo houden we ons kwaliteitsstempel hoog”, legt Van Triest uit. “Onze vele trouwe gasten verwachten dat ook van ons.” www.kgc.nl Onderzoek wat je weggooit en bedenk hoe je dat afval kunt voorkomen of een nieuwe bestemming geven. Want circulair ondernemen betekent: hergebruik van alle grondstoffen. Het gaat dus mis bij alle spullen die je bij het restafval gooit. Dat kan heel divers zijn: van blisters tot poetsdoeken of plastic wegwerpflessen. Op ieder bedrijf ziet restafval er weer anders uit. Recreatiebedrijven hebben ‘eigen’ afval, van kantoor, groenonderhoud et cetera, en afval van de gasten van het park. Bekijk de bakken op het terrein en registreer wat er in zit, in welke hoeveelheden. Wat is de bron van dit afval? Komt het ten dele uit de eigen supermarkt van het park? Ga dan eens met de manager van de supermarkt praten. Kan die overstappen op alternatieve, apart in te zamelen verpakkingen? Soms is het dan nodig om nog een stap hoger in de keten te gaan en met de leveranciers te praten. Ondertussen is het zaak zoveel mogelijk afval te scheiden. Op kantoor doe je dat natuurlijk al. Maar ook de gasten moeten nadrukkelijk de mogelijkheid krijgen om te scheiden. Thuis is iedereen dat gewend, dus waarom niet als ze op vakantie of een uitstapje zijn? Veel ondernemers zijn er de afgelopen jaren tegenaan gelopen dat hun afvalverwijderaar het scheiden niet faciliteert. Wat dat betreft zijn de zaken gelukkig aan het veranderen. Spreek je afvalverwijderaar er dus (nogmaals) op aan, als ze plastic niet gescheiden willen afvoeren. Om circulaire bedrijfsvoering te stimuleren, voorzien diverse provincies en gemeenten in subsidieregelingen. Informeer ernaar. Dan kun je samen met leveranciers en afvalverwijderaars een belangrijke stap zetten richting circulair ondernemen. Marco Ouwerkerk, keurmeester Stichting KMVK Meer weten over Green Key? E: erik@kmvk.nl T: 06 – 12 81 06 41 Recreactie | Maart 2021 | nr 2 9

Coverstory Politici over de recreatiesector Meer ruimte om te ondernemen, lagere lasten voor recreatieondernemers en een eigen minister voor toerisme en recreatie. HISWA-RECRON is duidelijk in haar wensen naar de politiek. Maar hoe kijken politici daar tegen aan? “Met meer centrale sturing kun je veel winst behalen.” Wat willen Hülya Kat (D66) O 10 Recreactie | Maart 2021 | nr 2 Frank Futselaar (SP) Mustafa Amhaouch (CDA) Op 1 februari bood HISWA-RECRON aan Mona Keijzer, staatssecretaris van Economische Zaken, een manifest aan waarin meer aandacht wordt gevraagd voor de recreatiesector. HISWA-RECRON vroeg de tien grootste partijen om hun mening. Vier kandidaten van VVD, SP, CDA en D66 waren bereid hun standpunten toe te lichten. Eenzijdige focus In het manifest wijst de branchevereniging onder meer op de eenzijdige focus op overtoerisme, het gebrek aan bestuurlijke aandacht voor de sector en het ontbreken van beschikbaar innovatiekapitaal. Het zijn aanbevelingen die politici serieus lijken te nemen. “De sector zit in een verdomhoekje”, erkent Hülya Kat, kandidaat-Kamerlid Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: Shutterstock, div. partijen de partijen? Thierry Aartsen (VVD) voor D66. Ze staat op plek 16 op de lijst van de Democraten en heeft in de lokale politiek (momenteel in Amsterdam) ruime ervaring opgedaan op het gebied van toerisme en recreatie. Toch betwijfelt Kat of een minister voor Toerisme en Recreatie de sector uit die benarde positie zal helpen. “Het gaat per slot om de invulling van de functie. Heeft zo’n bewindspersoon geHISWA-RECRON is duidelijk in haar wensen. Maar hoe kijken politici daar tegen aan? noeg budget en kan hij of zij daadwerkelijk investeren? Daar gaat het om.” SP-Kamerlid Frank Futselaar, ook kandidaat voor de aankomende verkiezingen, ziet zo’n ministerschap of staatssecretariaat best wel zitten. “Maar dan alleen als die functie breed wordt ingevuld. Toerisme en Natuur zou bijvoorbeeld een goede combinatie zijn.” Recreactie | Maart 2021 | nr 2 11 ➔

• Energiebesparende thermostaten • Melding bij rook of brand • CV monitoring • Inbraakalarmering • Aanwezigheidsdetectie • Vorstalarmering BESPAREND EN ENERGIE RGIE Daardoor vaak al AREND or vaak al binnen 2 jaar terugver terugverdiend Draadloos beheer op afstand ICY Accommodation Management nd www.icy.nl Schoonmaak zonder dagelijkse chemie Vervang alle dagelijkse reinigingsmiddelen middels gestabiliseerd ozonwater. Eenvoudig in gebruik, veilig en goed voor het milieu. Ontdek de voordelen door schoon te maken met Tersano.  Reductie van watergebruik met 90%  Reductie van plastic verpakkingen met 83%  Reductie van karton met 72%  Vermindering van chemicaliën met 70%  Gemiddelde ROI-kostenbesparing van 25% Kijk voor meer informatie op wecoviservice.com Coverstory Buitengebied HISWA-RECRON wil dat recreatieondernemers – letterlijk – meer ruimte krijgen om te ondernemen, vooral in de buitengebieden. Centrale aansturing is daarbij nodig, vinden de politici. “Het Rijk laat veel over aan de regio’s”, zegt Futselaar. “Dat is geen goede situatie. Met meer centrale sturing kun je daar veel meer winst behalen, ook voor de recreatiesector. Neem onze Nationale Parken. Het Rijk gaat uitsluitend over het geld dat daar naartoe gaat, maar zou veel meer invloed op de uitvoering moeten hebben.” Ontplooiingskansen voor de sector ziet Futselaar vooral in de overgangsgebieden. “De SP is conform het advies van de commissie Remkes voorstander van overgangsgebieden rond onze natuur, waar piek-belastende stikstofuitstoters – meestal intensieve veehouderijen – uiteindelijk zullen moeten verdwijnen of omvormen. Dat kan op verschillende manieren. Door extensivering, maar bijvoorbeeld ook door aanleg van specifiek recreatieve natuur en andere recreatieve invullingen. De gewonnen stikstofruimte kan bovendien, na afroming voor natuurverbetering, ruimte geven voor woningbouw of nieuwe economische ontwikkelingen. Wij zijn voorstander van meer natuur, maar ook van het toegankelijk maken van die natuur. Het buitengebied willen we toegankelijk houden door meer te investeren in fietspaden en het openbaar vervoer zo veel mogelijk in stand te houden.” Centrale regie Ook Kamerlid Thierry Aartsen (op de elfde plaats van de VVD-kieslijst) wil meer centrale regie voor de buitengebieden. “Daarnaast verwachten we van de overheid ook een duidelijke visie op de ontwikkeling in die gebieden. Die zie ik eerlijk gezegd nu niet. Iedere regio doet zijn ding. Er is geen landelijke afstemming.” Ook CDA-Kamerlid Mustafa Amhaouch, op plek 15 van de lijst van zijn partij, pleit voor een nationale omgevingsvisie. “Natuurlijk, we moeten bouwen in de regio’s. Maar waar je huizen bouwt hoort óók recreatie. Met centrale regie moet je ervoor zorgen dat de regio’s zich economisch kunnen doorontwikkelen.” Net als de overige drie politici benadrukt Amhaouch het belang van de sector als banenmotor. “Ik noem succesvolle voorbeelden in de regio waar ik altijd heb gewoond: De Schatberg, De Leistert, Toverland.” D66 vindt dat het primair aan regionale overheden is om lokale keuzes te maken over toerisme. “Maar landelijke coördinatie is wenselijk”, zegt Hülya Kat. “Toerisme raakt diverse andere beleidsterreinen, zoals transport, natuur en leefbaarheid. Dit vraagt om integrale afwegingen. Toerisme moet centraal worden gesteld in vraagstukken.” Recreatieondernemers hebben te maken met een stapeling van vooral lokale lasten. ➔ Tien programma’s vergeleken We onderzochten tien verkiezingsprogramma’s op basis van de vijf punten uit het HISWA-RECRON manifest. Hoe scoren de partijen op onderstaande punten? 1. We stemmen voor een minister van Toerisme en Gastvrijheidseconomie. Heeft de partij een positieve visie op toerisme en het stimuleren van binnenlandse en buitenlandse kwaliteitstoeristen over heel Nederland? 2. We stemmen voor natuurinclusief ondernemen. Heeft de partij een positieve visie over de verdeling van de schaarse ruimte voor ondernemers in en rond natuurgebieden? 3. We stemmen voor een vitale watersport- en recreatiesector. Heeft de partij een positieve visie die de economische vitaliteit van HISWA-RECRON bedrijven zal vergroten? 4. We stemmen voor soepele regels, voor als vrije tijd je werk is. Heeft de partij een positieve en toekomstbestendige visie op de arbeidsmarkt, die recht doet aan de positie van seizoensgebonden bedrijven? 5. We stemmen voor investeringen in watersport en recreatie. Heeft de partij een positieve visie op fiscale voorzieningen en innovatie, zodat de financiële lasten eerlijker worden verdeeld en innovatie gestimuleerd? 1 VVD PVV CDA D66 SP 2 3 4 5 ✓ ✓ ✗ ✓ ✓ ✗ ✓ ✗ ✗ ✗ ✓ ✓ ✓ ✓ ✗ ✓ ✓ ✗ ✗ ✗ GroenLinks ✓ ✗ ✗ ✗ ✗ ✗ ✗ ✗ ✗ ✗ ✓ ✓ ✗ ✗ ✗ ✗ ✓ ✗ ✗ ✓ ✗ ✓ ✓ ✓ ✓ ✗ ✓ ✗ ✓ ✓ PvdA CU SGP FvD Recreactie | Maart 2021 | nr 2 13

BARKOELERS DISPLAY DORSTLESSERS die gezien mogen worden Verlichte barkoeler geforceerde koeling afsluitbaar (behalve schuifdeurenvariant) verstelbare rekken temp.bereik: 0º tot 10ºC 230 Volt Glasdeurkoelkast verlichting verrijdbaar temp.bereik: 2º tot 10ºC 230 Volt zwarte binnenzijde en roosters 4181.951 Vanaf Vanaf 435,art.nr. model 4181.051* 1-deur 4181.080 1-deur 4181.053* 2-deurs 4181.082 2-deurs 4181.055* 3-deurs 4181.084 3-deurs 699,4181.953 art.nr. model 4181.053 4181.084 inhoud afm. cm kleur afm. cm zwart 50 x 50 x 90 50 x 50 x 84 rvs zwart 90 x 50 x 90 90 x 50 x 84 rvs 4181.057 2-schuifdeuren zwart 4181.059 3-schuifdeuren zwart * Ook leverbaar in 84 cm hoogte Wijnklimaatkast t luxe glazen deur, verchroomde handgre e 5 uitschuifbare houten pus inhoud: 165 ltr. 2 instelbare temperatuu s temp.bereik: 4º tot 20º afm. 65,5x59,5x86 cm uu s ºC 4181.850 1.014,765,EMMELOORD Platinaweg 21 8304 BL Emmeloord Tel: (0527) 635 635 info@hakpro.nl AMSTERDAM De Flinesstraat 20 1114 AL Duivendrecht Tel: (020) 665 6428 amsterdam@hakpro.nl GRONINGEN Verl. Bremenweg 10c 9723 JV Groningen Tel: (050) 318 1600 groningen@hakpro.nl 4660.710 1.935,1.455,Lease vanaf 36,08* * De in deze advertentie vermelde lease tarieven zijn per maand op basis van 60 maanden en op basis van operationele lease. ROTTERDAM Schuttevaerweg 13 3044 BA Rotterdam Tel: (010) 750 2750 rotterdam@hakpro.nl VENLO Venrayseweg 44 5928 NZ Venlo Tel: (077) 387 4242 venlo@hakpro.nl VLISSINGEN Bedrijfsweg 9 4387 PD Vlissingen Tel: (0118) 493 222 vlissingen@hakpro.nl 20-03-00 Alle prijzen zijn in euro's, exclusief BTW en wettelijke verwijderingsbijdragen. Wijzigingen voorbehouden zonder voorafgaande kennisgeving. Zet- of drukfouten voorbehouden. ONLINE BESTELLEN? www.hakpro.nl zwart 134 x 50 x 90 134 x 50 x 84 90 x 50 x 90 134 x 50 x 90 rvs 580,435,678,- 509,852,- 639,990,- 745,1.014,- 765,1.182,- 889,825,- 619,985,- 739,4181.951 1-deur 360 ltr 4181.955 2-deurs 750 ltr 4181.953* 2-deurs 750 ltr 4181.957 2-deurs 750 ltr * Schuifdeuren Type MBK 3-G kleur: antraciet afsluitbaar verlichting inhoud: 460 ltr. (441 fl essen) temp.bereik: 0º tot 10ºC afm. 200,2x51,3x86 cm 62 x 67 x 197 112 x 60 x 197 112 x 60 x 197 112 x 60 x 210 Barkoeler Heavy duty OOK LEVERBAAR: 2 OF 4 DEUREN 930,699,1.260,- 945,1.500,- 1.125,1.330,- 999,schuifdeuren Coverstory “ Een vakantiepark is er voor de toerist, niet voor een permanente bewoner” Kan (en wil) de landelijke politiek dat een halt toeroepen? Mustafa Amhaouch is daar duidelijk over. “Wij zetten niet per se in op lastenverlaging, maar op korting op investeren. Denk aan herstel- en innovatiegeld, maar ook aan de Baangerelateerde Investeringskorting, de BIK, die per 1 januari 2021 is ingevoerd. Wij willen in elk geval niet dat er per sector een verschillend lastenregime gaat gelden.” De CDA’er wijst erop dat inmiddels verschillende verbeteringen voor ondernemers in gang zijn gezet. “Vergeet niet dat het lage tarief van de vennootschapsbelasting is verlaagd van 16,5 naar 15 procent. En dat de schijfgrens in de vennootschapsbelasting stapsgewijs is verhoogd naar 245.000 euro en volgend jaar verder wordt verhoogd naar 395.000 euro.” Lastenverlichting VVD’er Thierry Aartsen pleit ondubbelzinnig voor een verlichting van lokale lasten voor de recreatiesector. Gemeenten kunnen volgens hem best beteugeld worden door de landelijke overheid. “We kunnen landelijk toch afspreken dat gemeenten hun lasten, zoals de toeristenbelasting, niet onevenredig laten stijgen?” De liberalen willen ook een middenstandskorting in het leven roepen. “Daarmee willen we de werkgeverslasten specifiek voor kleine bedrijven verlagen. De premie voor het arbeidsongeschiktheidsfonds willen we mede laten afhangen van de bedrijfsgrootte. Het moet aantrekkelijk zijn voor kleine bedrijven om mensen in dienst te nemen.” D66 wil dat gemeenten meer zeggenschap en regie krijgen. Maar dat betekent volgens kandidaat Hülya Kat niet, dat de lokale overheid onbeperkt aan geldknoppen kan draaien. “Toeristenbelasting en OZB kun je niet zomaar onbeperkt verhogen. Lastendruk is een afweging en die moet je goed kunnen uitleggen.” D66 wil de kleine ondernemer onder meer ondersteunen door de loondoorbetaling bij ziekte te verkorten. De SP heeft vooral oog voor de lastige situatie waarin gemeenten zich bevinden. “Het probleem is dat gemeenten geld tekort komen”, zegt Futselaar over de steeds hoger wordende lokale lasten. “Dáár moet een oplossing voor komen. Tweederde van alle gemeenten komt structureel geld tekort, omdat ze te weinig krijgen vanuit het Gemeentefonds.” Zijn partij wil de lastendruk voor ondernemers onder meer verlagen door een verhoging van de kleinschaligheidsaftrek. Permanente bewoning De recreatiesector gaat niet alleen gebukt onder een stapeling van lasten, maar wordt ook ingezet om de druk van een maatschappelijk probleem als woningnood te verlichten. Met als gevolg: permanente bewoning van recreatieparken. Een onwenselijke situatie, want permanente bewoning op parken ondermijnt het toeristisch recreatief aanbod. Daarnaast zorgt het voor meer sociale druk. D66’er Kat erkent dat permanente bewoning een probleem is. “Dat ruimte schaars is, snap ik. Maar toerisme en recreatie gaat om tijdelijkheid. En een vakantiepark is er voor de toerist – niet voor een permanente bewoner. Aan de andere kant moeten er ook passende oplossingen gezocht worden voor maatschappelijke vraagstukken. Mensen kunnen niet zomaar op straat worden gezet. Zeker in tijden van woningnood.” Frank Futselaar (SP) is kritisch over permanente bewoning. “Met het toestaan daarvan moet je heel voorzichtig zijn. Als je eenmaal begint, begeef je je op een hellend vlak. Want als de ene groep mag, dan mag de andere ook. En dan krijg je verrommeling. Het is een probleem waar gemeenten een oplossing voor moeten vinden.” Juist nú doorpakken De steun- en herstelmaatregelen in verband met de coronamaatregelen moeten juist nú worden voortgezet en zelfs versterkt, vinden politici. “Liever teveel geld bovenop de bestaande maatregelen dan het rustiger aan doen. Dat zou echt heel stom zijn”, licht Kamerlid Thierry Aartsen (VVD) toe. “We moeten de portemonnee fors trekken en een aantal stappen extra zetten.” De liberaal hoopt dat de toeristischrecreatieve sector zo snel mogelijk van het slot af gaat. “De vaccinaties komen op stoom en het mooie weer is in aantocht. Hopelijk kan de sector in het voorjaar weer open.” Kamerlid Mustafa Amhaouch (CDA) onderschrijft de woorden van Aartsen. “De haven is in zicht.” Hülya Kat (D66) sluit zich daarbij aan, maar vindt dat de sector zaken straks wel anders moet aanpakken. “Het moet nog groener en meer in samenhang met de gemeenschap. Want dat ben ik eens met premier Mark Rutte, die zei dat teruggaan naar business as usual er straks niet meer inzit.” Recreactie | Maart 2021 | nr 2 15

Gastvrij en innovatief “Autonomie is belangrijker dan salaris” Wat is goed werkgeverschap? De wet zegt dat je een goede werkgever moet zijn, maar legt niet uit hoe je dat moet uitvoeren. Redelijkheid en billijkheid spelen een belangrijke rol. G “Goed werkgeverschap is een vrij abstract begrip dat je zelf moet invullen aan de hand van een aantal beginselen, zoals het zorgvuldigheidsbeginsel”, zegt Martin Merks, manager Sociaal Beleid bij HISWA-RECRON. “Neem verzuimbeleid. Als werkgever moet je voldoen aan wettelijke verplichtingen op het gebied van re-integratie, maar is het redelijk om bij re-integratie de werknemer ander werk te laten verrichten of zijn werktijden aan te passen? Dat hangt af van de situatie.” Goed werkgeverschap is onderdeel van het personeelsbeleid. En daar draait het vaak om de wat zachtere kanten. Want hoe zorg je goed voor je medewerkers? Elke onderneming kan daar zijn eigen invulling aan geven. Eigen roosters maken Recreatiepark TerSpegelt in Eersel is een goed voorbeeld van die eigen invulling. En die werpt vruchten af. Het bedrijf met veertig vaste werknemers en zo’n 250 seizoenkrachten kent extreem lage verzuimcijfers: onder de één procent. Het personeelsverloop is zeer laag en het gasttevredenheidscijfer is een dikke negen. Het geheim achter het succes is autonomie. Bij TerSpegelt geven werknemers mede sturing aan de bedrijfsvoering, legt directeur Michel Huigevoort uit. “Hoe moet ons bedrijf zich ontwikkelen? Waar willen we over vijf jaar staan? Willen we jaarrond open zijn of kiezen we voor de korte vakanties? Dat zijn vragen waarover medewerkers meebeslissen.” Bij TerSpegelt maken receptiemedewerkers hun eigen rooster en hoeven medewerkers niet in te klokken en uren te registreren. “En ze lopen er heus de kantjes niet vanaf”, benadrukt Huigevoort. “Sterker nog, ik moet er zelf goed op letten dat ze hun werk-privébalans goed in de gaten houden.” Huigevoort zegt dat hij het niet moeilijk vond om zaken uit handen te geven. “Ik heb er altijd in geloofd. Autonomie is niet alleen belangrijk voor je medewerkers – ze vinden het belangrijker dan salaris – het Bij TerSpegelt geven werknemers mede sturing aan de bedrijfsvoering 16 Recreactie | Maart 2021 | nr 2 is ook echt goed voor je bedrijf. Ik merk dat het ambitieniveau van ons personeel soms zelfs hoger ligt dan dat van mij. Tja, dan ben je verkocht. En vind je het niet zo moeilijk meer om je personeel mee te laten sturen.” Doorgroeien Naast autonomie biedt TerSpegelt zijn werknemers nog meer, onderstreept de directeur. ”Een uitdagende werkomgeving en toekomstperspectief. We stimuleren het volgen van opleidingen en doen ook veel met het leerplatform RecreatieHero. Tekst: Jaap van Sandijk Foto: TerSpegelt RecreAnders Janine Messelink, Prosuco Omdenken Ik weet niet hoe het u vergaat, maar ik ben soms een beetje nieuwsmoe. Het allerlaatste nieuws komt in hoog tempo de hele dag binnen. Via radio en tv, mail, appgroepen, Facebook, Snapchat, Twitter, Reddit en diverse pushberichten krijg ik alles onder mijn neus gedrukt. En dan is er natuurlijk ook nog mijn honger naar nieuws over toeristische ontwikkelingen in eigen land. Zo kunnen mensen doorgroeien binnen ons bedrijf. Of er buiten. Want het is een illusie dat je mensen kunt vasthouden als ze echt willen vertrekken. Dan moet je ze alle kansen bieden.” Martin Merks kent het model van TerSpegelt en is zeer te spreken over de aanpak van Huigevoort. “Maar een blauwdruk voor goed werkgeverschap is er niet”, benadrukt hij. “Dat moet je vooral op gevoel een eigen invulling geven. Wat wel zeker is: als al je medewerkers rondlopen met een glimlach op hun gezicht, weet je dat je het goed doet.” Ergens moet er van mezelf een filter op. De verleiding om toch even te kijken, te lezen, als eerste het laatste te weten … het wordt een soort dwangmatigheid. Bij gebrek aan sportschool, feestje of etentje is m’n telefoon zó weer opgepakt. Daarnaast confronteert mijn telefoon me ook nog eens wekelijks met mijn schermtijd. Ai ai. Daar zit zo langzamerhand een half mensenleven in. Aan de andere kant zie ik een generatiekloofje met mijn zoons, die zelfs tijdens het tandenpoetsen de telefoon in de hand houden om maar niets te missen. Tijdens de lockdown is het aantal uren achter een beeldscherm bij hen helemáál uit de hand gelopen. Al dan niet voor school of ontspanning; telefoon, laptop en playstation maken het nog een beetje draaglijk voor ze. De crux is dat al die beeldschermpjes, apps en spelletjes in deze tijd een welkome afleiding vormen. Mijn nichtje van twee facetimet en fleurt oma aan de andere kant van het land daarmee dagelijks op. Mijn nichtje van negen maakte met haar vriendinnetje een hilarisch TikTok-filmpje waar ik hardop bij in de lach schoot. ‘Omdenken’, dat is zo’n modewoord. Maar ik heb het toch boven deze column gezet. De verleiding is groot om in de vervelende kant van de lockdown weg te zakken. Onzekere omstandigheden voor ondernemers in de branche, frustratie over het gemis aan perspectief … Ik ga het niet doen. Ik zie kansen mensen. Die nieuwe generatie is nog zo gek niet. Ik ga aan de TikTok. Recreactie | Maart 2021 | nr 2 17

Kennis delen Tekst: Marjolein Mulder (Zypp Advocaten) Foto: Shutterstock ‘Slip of the pen’ met grote gevolgen Het verkeerde gebruik van een enkel woordje of een paar leestekens kan grote gevolgen hebben. Dat blijkt uit het vonnis van de Rechtbank Gelderland in een zaak over permanente bewoning, waarin de huurder de recreatieondernemer het nakijken geeft. I 18 In de zaak stond een huurovereenkomst centraal die door een recreatieondernemer in 2012 was aangegaan met een familie. In de overeenkomst was vastgelegd dat het chalet ‘uitsluitend bestemd is om te worden gebruikt als (recreatie)woonruimte voor bovengenoemde perso(o)n(en) / gezin’. Zeven jaar lang werd het chalet door de familie permanent bewoond. Maar toen de gemeente meldde dat zij actief zou gaan handhaven op het gebied van permanente bewoning, besloot de ondernemer tegen de huurder in actie te komen. De ondernemer wilde de huurovereenkomst ontbinden. In de rechtszaak, die in 2020 diende, keek de kantonrechter vooral naar de gedragingen van partijen en de wederzijdse bedoelingen bij het aangaan van de overeenkomst in 2012. Daarnaast legde hij de huurovereenkomst taalkundig uit. Tussen haakjes De kantonrechter oordeelde dat het gebruik van de haakjes in het woord ‘(recreatie)woonruimte’ impliceerde dat het woordje ‘recreatie’ volgens normaal taalgebruik een aanvulling betekende. De Onduidelijke formuleringen kunnen tot veel schade leiden Recreactie | Maart 2021 | nr 2 huurder had bovendien een versie van de huurovereenkomst in zijn bezit, waar het woordje ‘recreatie’ zelfs was doorgestreept. Verder stelde de kantonrechter vast dat in 2012 al een bestemmingsplan gold dat permanente bewoning van een chalet op het recreatiepark niet toestond. Ook constateerde hij dat de ondernemer in ruim zeven jaar geen enkele actie had ondernomen. Op basis daarvan kwam de kantonrechter tot de conclusie dat de huurder niets valt te verwijten. Belangrijk: laat een huurder op je park recreëren en niet wonen. En leg dat ook taalkundig goed vast. Wanneer je dat niet goed regelt krijg je niet alleen te maken met een last onder dwangsom van de gemeente, maar moet je je huurder ook nog zien af te kopen. Gebeten door de kat én de hond! Kennis delen Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Shutterstock Met ingang van 2023 gaat een nieuwe CO2 -besparingsplicht in, als aanscherping van de EML. Als steun is er een handige besparingstool, gratis beschikbaar voor leden van HISWA-RECRON. In 2023 nieuwe CO2 V Vanaf 2023 moeten bedrijven die meer dan 50.000 kilowattuur elektriciteit of 25.000 kubieke meter aardgas per jaar verbruiken, voldoen aan een nieuwe besparingsplicht. Ook een deel van de bedrijven met een milieuvergunning, de zogeheten ‘niet-complexe’ bedrijven, moet vanaf dat moment aan deze plicht voldoen. De besparingsplicht legt bedrijven op om CO2 -reducerende maatregelen uit te voeren die zich binnen vijf jaar terugverdienen. Deze moeten voldoen aan de nieuwe erkende maatregelenlijst (EML). Dat betekent dat wanneer warmtepompen, zonnepanelen en elektrificatie van processen goedkoper blijven worden, deze ook kunnen worden ingezet om aan die plicht te voldoen. Bespaarassistent Op 28 januari lanceerde MKB-Nederland, in samenwerking met het ministerie van Economische Zaken, een bespaarinstru- besparingsplicht ment waarmee ondernemers inzicht krijgen in hun potentiële energiebesparing: DEB. Met behulp van deze tool kun je zien hoeveel geld iedere energiebesparende maatregel oplevert voor je bedrijf, hoe groot de investering is en welke leveranciers er in de buurt gevestigd zijn. DEB houdt rekening met de sector waarin ondernemers actief zijn. Zo zien recreatieondernemers die een account openen meteen dat deze is toegespitst op hun branche. Verschillende parameters vertellen je direct hoeveel je nog kunt besparen Met een planningstool kan de ondernemer energiebesparingen bijhouden en met welke maatregel dit mogelijk is. Verder biedt het platform een verscheidenheid aan inspirerende interviews met ondernemers. Informatieve artikelen over wet- en regelgeving en informatie over diverse vormen van financiering en leveranciers, maken het platform compleet. Gratis tool HISWA-RECRON biedt de tool gratis aan voor haar leden en heeft een eigen pagina waar zij op terecht kunnen: www.deb.nl/hiswa-recron. De tool is een vervolg op het vroegere milieubeheerprogramma. Maar terwijl dat sterk gericht was op het voldoen aan de erkende maatregelenlijst (EML), biedt DEB de mogelijkheid om zelf energiebesparingen toe te passen en bij te houden in een handige planningstool. Ook is het mogelijk om een uitdraai te maken van de planning, om deze bijvoorbeeld voor te leggen aan de omgevingsdienst. Recreactie | Maart 2021 | nr 2 19

De Bezieling Vakantiepark ‘t Akkertien Ondernemen met de hele familie Door voortdurend investeren groeide Ardoer-camping ‘t Akkertien in Vollenhove uit van beginnende boerencamping naar een bedrijf van 11 hectare met alle voorzieningen. Voor de komende jaren staat een ambitieus project op stapel: er komt een nieuw strand met paviljoen en botterwerf aan de voormalige Zuiderzeekust, op de plek waar dat voor de inpoldering ook al lag. 20 Recreactie | Maart 2021 | nr 2 Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Max de Krijger, ‘t Akkertien, Vandersalm aim, Lieke Esveldt t ‘t Akkertien is een echt familiebedrijf. Niet alleen onderneemt de familie Spans al heel lang op deze locatie in Vollenhove, ook werken de drie zoons van Dick en Ria Spans inmiddels in het bedrijf. De toekomst als familiebedrijf is dus verzekerd. ‘t Akkertien begon zijn recreatieve carrière in 1993. Toen begon Dick Spans (57) met een SVR-camping, naast de bestaande melkveehouderij en een stierenstal. Het eerste jaar stonden er een stuk of tien caravans, maar dat werden er snel meer. Ook kwam er een eenvoudige groepsaccommodatie. “Die zijn we begonnen op verzoek van een leraar die hier graag kwam”, vertelt Spans. “We hebben de stierenstal gesloten en het gebouw aangepast. Na verbouwing bood het ruimte voor vijftig jongeren. We hadden sportclubs en schoolgroepen. Het was heel elementair, maar ook goedkoop en gezellig.” Het overheidsbeleid gooide echter roet in het eten. Na de cafébrand in Volendam in 2001 werd de inspectie wakker: de groepsaccommodatie werd afgekeurd door de brandweer. Stankcirkels De focus kwam nu weer helemaal op de camping te liggen. Die was inmiddels gegroeid naar 5 hectare. Spans wilde graag verder ondernemen, maar nu zorgde de nieuwe regelgeving omtrent stankcirkels (‘geurcontouren’) voor problemen. De eigen melkveehouderij zat de ontwikkeling van de recreatie dwars. “In 2005 hebben we besloten om de focus helemaal op recreatie te leggen”, vertelt Spans. “De koeien gingen eruit. De camping kon nog een keer vergroot worden, tot de 11 hectare die we nu hebben. En we hebben de groepsaccommodatie grondig gemoderniseerd. Het werd een vijfsterren-accommodatie, met tien kamers voor maximaal dertig personen. Daarmee trokken we opeens een heel andere doelgroep, die beter paste bij het publiek van onze camping.” Zwembad Als onderdeel van de professionalisering werd ‘t Akkertien lid van RECRON en van de Overijsselse Vakantieparken. Dat inspireerde om een steeds hoger kwaliteitsniveau na te streven. “Die andere bedrijven hadden een overdekt zwembad. Wij hadden niks. Toen hebben we in 2008 eerst een open zwembad aangelegd, en in 2016 is Er komt weer een strand met paviljoen, waar dat vóór de inpoldering ook was dat voorzien van een overkapping. Die kun je openen, zodat het in de zomer een halfopen bad is”, vertelt Spans. De Overijsselse Vakantieparken gingen uiteindelijk op in Ardoer, waar ‘t Akkertien sindsdien lid van is. Ook dat bevalt goed. “Zo hebben we bijvoorbeeld het reserveringsprogramma up-to-date kunnen maken. Binnen zo’n samenwerkingsverband inspireer je elkaar. Heel belangrijk vind ik dat.” Inmiddels waren de drie zoons van Dick en Ria ook in het bedrijf aan de slag gegaan. Derk (25) legt de focus op het groen en op de keuken. Peter (30) heeft het onderhoud en de technische dienst onder zijn hoede. En André (28) beheert het kantoor en de receptie, samen met Ria. De familie Spans doet graag zoveel mogelijk in eigen beheer. Voor de bouw van bungalows, groepsaccommodatie en zwembad werd zelfs een eigen bouwbedrijf opgericht. Daar is vader Dick de leidende man. Deze winter wordt hard gewerkt aan een botterwerf, naast het bedrijf aan het Vollenhover Kanaal. Het wordt de werf van een lokale vereniging die een antieke vissersboot, een botter, restaureert en vervolgens gaat verhuren. Zwemmen en zonnen De grond langs het kanaal is al jaren in bezit van de familie Spans en Dick Spans heeft dan ook grote plannen met deze kunststrook. “Voor de Afsluitdijk werd aangelegd, en daarna de Noordoostpolder, was dit de kust van de Zuiderzee. Vanuit de haven van Vollenhove voeren de vissers de zee op. Op het stuk grond waar we nu de werf gaan bouwen, was vroeger een strand, waar de mensen uit de regio met mooi weer kwamen zwemmen en zonnen. Wij willen dat strand terugbrengen.” Spans liet plannen ontwikkelen voor een ruim opgezet strand, met een fraai ontworpen strandpaviljoen. Er gingen een paar jaar overheen, maar eind vorig jaar kwam de vergunning. Dat ging niet heel vlot, ondanks medewerking van de gemeente. “We hebben in dit project niet enkel met de gemeente te maken, maar ook met het waterschap én met de provincies Flevoland en Overijssel.” Dat vertraagde de zaak. Maar nu is het toch rond. In september beginnen de werkzaamheden en met ingang van seizoen 2023 moeten paviljoen en strand geopend zijn voor bezoekers. Recreactie | Maart 2021 | nr 2 21 ➔

Weverstraat 26 4061 AP Ophemert T 0344 - 652628 info@airtrampoline.nl CRIMINELEN WORDEN STEEDS BRUTALER CHALETS MET ALLE COMFORT AFGESTEMD OP UW PARK WIJ BOUWEN UW VERHUUR- EN PROJECTMATIGE CHALETS Bel: 088 - 555 4 888 Rollecate 39 | 7711 GG Nieuwleusen | 0529-488900 www.arcabo.com | info@arcabo.nl De Bezieling Voor ‘t Akkertien gaat er dan veel veranderen, want het strand is voor het eerst een voorziening die ook voor dagrecreanten van buiten de camping toegankelijk is. Het strand krijgt dan ook een eigen parkeerterrein. “Het paviljoen krijgt een horecafunctie. Er komt onder meer een restaurant in; op het moment hebben we dat niet op ons bedrijf. We hebben wel een feestzaal en een snackbar, maar dat is niet meer het niveau dat we willen bieden.” Gezichtsscan Dick en Ria en hun drie zoons werken eensgezind aan een recreatiebedrijf dat voldoet aan de hoogste normen. Zo wordt er nu volop gebouwd aan een nieuw sanitairgebouw, uiteraard weer in eigen beheer gebouwd. De voorzieningen zijn van hoog niveau en de ondernemers blijven ook voortdurend verbeteren. Zo is in het Voor de bouwwerken op het bedrijf is een eigen bouwbedrijf opgericht zwembad het entreesysteem met tickets al een tijd terug vervangen door een vingerscan. Die bleek bij natte vingers echter niet goed te werken. Nu is een gezichtsscanner geïnstalleerd en die werkt wél naar behoren. Dick Spans: “We werken al jaren keihard en met heel veel plezier aan dit bedrijf. Jaren heb ik het gevoel gehad dat ik mee moest met de toonaangevende bedrijven. Wij moesten ook een zwembad hebben, of wellness-faciliteiten. De ontwikkelingen gaan zo ontzettend snel. Maar nu is het evenwicht verschoven. Nu zijn we zover dat wij voorop lopen met de innovaties.” Slapen in een helikopter In de rubriek ‘Vernieuwend verblijf in beeld’ kwam hij al eens aan de orde: de in Polen gebouwde Mil Mi-2 helikopter. Dick Spans kwam de helikopter toevallig op het spoor en wist deze na wat onderhandelen te kopen. “We hebben het interieur er grotendeels uitgesloopt, alleen leuke dingen als de bedieningshandles en klokken hebben we laten zitten.” Zo ontstond ruimte om te slapen. Om te voorkomen dat kinderen het bijzondere verblijf als speeltoestel in gebruik zouden nemen, werd de heli op een eilandje in een waterplas geplaatst. Om erbij te komen moeten de gasten een stukje met een pontje varen. Het draagt allemaal bij aan de beleving: de helikopter is uiterst populair bij de gasten. Dick Spans houdt van oude techniek. Zo is bij de camping ook het Lanz Bulldog tractorenmuseum gevestigd, dat gasten uit de hele wereld ontvangt. Recreactie | Maart 2021 | nr 2 23

Ga meer genieten • infrastructuur • technische producten • installatietechnieken • diensten • adviezen • software • webshop Laadpalen die u energie geven Elektrisch rijden heeft de markt veroverd en elektrisch varen volgt in rap tempo. Maar ook de vraag naar laadpunten voor fietsen en scooters stijgt ongekend snel. Hoe kun je als ondernemer of beheerder inhaken op die groeiende behoefte? Doe eens wat marktonderzoek en let maar op, u komt zeker uit bij Seijsener Techniek. Wij maken al meer dan 55 jaar een groot assortiment laadpalen. Voor elk doel, voor elke doelgroep en voor elke doelstelling. In de hoogste kwaliteit en mèt een ingenieus afrekensysteem. Wilt u ook energie krijgen van de modernste laadpalen kom dan zeker bij Seijsener uw licht opsteken. Bezoek alvast onze website en webshop. Seijsener techniek. Ga maar genieten! WAAROM STELLICHER ADVOCATEN ALLE ENERGIE STEKEN IN RECREATIE Al 35 jaar zijn wij nauw betrokken bij de Nederlandse recreatiebranche. Dat is wat je met recht een specialisme kunt noemen. Wij staan recreatie-ondernemers bij met praktisch advies en juridische procedures. Omdat we persoonlijk contact en creativiteit belangrijk vinden, kunnen we daadwerkelijk maatwerk bieden; geen standaard oplossingen, maar oplossingen waar anderen geen uitkomst zien. En dat doen we allemaal met veel kennis, expertise en plezier. Ontdek onze kracht op stellicher.nl Seijsener info@seijsener.nl Tel. 075-6810 610 seijsener.com NEW Product KOELEN EN VRIEZEN Koelkast Vrieskast afm. rooster 65x53 cm temp.bereik: -2º tot 8ºC 230 V afm. rooster 65x53 cm temp.bereik: -18º tot -22ºC 230 V art. nr model afm. cm kW KOELKAST 4750.025* 1 deur 4750.005 1 deur 1 deur 2-deurs 68 x 71 x 201 0,19 74 x 83 x 201 0,30 4750.010 2-deurs 148 x 83 x 201 0,44 KOELKAST HOOG RENDEMENT UITVOERING 4752.005 1 deur 74 x 83 x 201 0,17 4752.015 2-deurs 148 x 83 x 201 0,36 Koelwerkbank temp. bereik: -2º tot 8ºC 230 Volt 1.123,899,1.397,- 1.125,2.275,- 1.825,* afm. rooster 53,5x55 cm 1.539,1.235,2.503,- 1.995,art. nr model afm. cm kW VRIESKAST 4750.030* 1 deur 4750.015 1 deur Vanaf 899,68 x 71 x 201 0,40 74 x 83 x 201 0,48 4750.020 2-deurs 148 x 83 x 201 0,78 VRIESKAST HOOG RENDEMENT UITVOERING 4752.010 1 deur 74 x 83 x 201 0,42 4752.020 2-deurs 148 x 83 x 201 0,70 Gastronormbakken set voor in laden leverbaar in 65 en 100 mm diepte 1.371,1.099,1.739,- 1.395,2.621,- 2.095,1.933,1.549,2.885,- 2.299,OOK LEVERBAAR MET LADE 4750.045 art. nr model afm. cm kW 4750.035 2-deurs 136 x 70 x 85 0,21 0,23 0,34 4750.040 3-deurs 180 x 70 x 85 4750.045 4-deurs 223 x 70 x 85 HOOG RENDEMENT UITVOERING 4752.035 2-deurs 136 x 70 x 85 0,20 0,22 0,34 4752.040 3-deurs 180 x 70 x 85 4-deurs 223 x 70 x 85 4752.045 Blastchiller/freezer 4 voorgeprogrammeerde programma's kerntemperatuurmeter 230 Volt art. nr model afm. cm kW 4750.705 5x 1/1 GN of 5x EN 400x600 80 x 80 x100 0,75 2.896,2.325,4750.710 7x 1/1 GN of 7x EN 400x600 80 x 80 x 151,5 0,98 3.449,- 2.765,4750.715 9x 1/1 GN of 9x EN 400x600 80 x 80 x 176,3 1,2 5.615,- 4.495,EMMELOORD Platinaweg 21 8304 BL Emmeloord Tel: (0527) 635 635 info@hakpro.nl AMSTERDAM De Flinesstraat 20 1114 AL Duivendrecht Tel: (020) 665 6428 amsterdam@hakpro.nl GRONINGEN Verl. Bremenweg 10c 9723 JV Groningen Tel: (050) 318 1600 groningen@hakpro.nl ROTTERDAM Schuttevaerweg 13 3044 BA Rotterdam Tel: (010) 750 2750 rotterdam@hakpro.nl VENLO Venrayseweg 44 5928 NZ Venlo Tel: (077) 387 4242 venlo@hakpro.nl VLISSINGEN Bedrijfsweg 9 4387 PD Vlissingen Tel: (0118) 493 222 vlissingen@hakpro.nl 17-27-01 Alle prijzen zijn in euro's, exclusief BTW en wettelijke verwijderingsbijdragen. Wijzigingen voorbehouden zonder voorafgaande kennisgeving. Zet- of drukfouten voorbehouden. ONLINE BESTELLEN? www.hakpro.nl Vanaf 4113.730/780 1.351,1.085,1.085,1.567,- 1.255,1.892,- 1.515,1.477,1.185,1.739,- 1.395,2.081,- 1.665,art. nr GN diepte 65 mm 4113.700 6x 1/6 4113.705* 6x 1/6 4113.710 4x 1/4 4113.715* 4x 1/4 4113.705/755 46,37,70,- 56,33,- 27,57,- 46,4113.720 1x 1/2 + 2x 1/4 29,- 24,4113.725* 1x 1/2 + 2x 1/4 50,- 40,4113.730 2x 1/6 + 2x 1/3 33,- 27,4113.735* 2x 1/6 + 2x 1/3 53,- 43,art. nr GN diepte 100 mm 4113.750 6x 1/6 4113.755* 6x 1/6 4113.760 4x 1/4 4113.765* 4x 1/4 52,42,76,- 61,41,- 33,65,- 52,4113.770 1x 1/2 + 2x 1/4 36,- 29,4113.775* 1x 1/2 + 2x 1/4 57,- 46,4113.780 2x 1/6 + 2x 1/3 41,- 33,4113.785* 2x 1/6 + 2x 1/3 61,- 49,

Wat is natuurinclusief ondernemen? Ondernemen in en mét de natuur Natuurinclusief ondernemen. De term duikt in steeds meer ambtelijke stukken op, maar wat is het eigenlijk? En wat zijn de voordelen? “In het begin kost het je een paar caravans, maar op termijn krijg je een veel vitaler bedrijf.” E Een jaar of honderd geleden begonnen de campings in Nederland met het bieden van onderdak voor stadse mensen die wilden genieten van de pure natuur en de frisse lucht. In de loop der jaren groeiden die campings uit tot serieuze vakantieparken, met vele voorzieningen om het de gasten naar de zin te maken. “Ondernemers werden professioneler en kregen steeds meer aandacht voor rendement. Dat kleine stukje bedrijf moest zo productief mogelijk worden geëxploiteerd”, roept ZKA-adviseur Merlijn Pietersma terug in herinnering. “De gasten wilden vermaakt worden en de ondernemers boden graag alles wat nodig was voor een lang en plezierig verblijf op het bedrijf. Zo ontstond het recreatiebedrijf als eiland in de omliggende natuur. Liefst met een hoge heg of een hek eromheen, want de overheid vond dat campings niet zichtbaar mochten zijn.” Verbinding Volgens Pietersma, die als adviseur van ZKA Strategy dagelijks ondernemers begeleidt bij strategische veranderingen op het bedrijf, zoeken zowel ondernemers als gasten nu weer meer de verbinding met de natuur. “Niet massaal, maar zeker onder jongere generaties recreanten is wel duidelijk een trend te zien.” Pietersma spreekt van het oude denken (focus op het bedrijf en efficiency) en het nieuwe denken, waarbij de verwevenheid van het bedrijf met de omgeving centraal staat. Die verwevenheid maakt het vervolgens mogelijk om een schitterend bedrijf te runnen. Met een langer seizoen en hogere marges, omdat je iets bijzonders 26 Recreactie | Maart 2021 | nr 2 Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Qurios/Inleisure te bieden hebt. Ondernemers die daarvoor hebben gekozen hebben op het moment de wind mee. Mensen zoeken juist nu – versterkt door de coronacrisis – de verbinding met de natuur. Goede voorbeelden Pietersma kent diverse goede voorbeelden. “De Kennemer Duincampings bijvoorbeeld, die gaan voor een echte kampeerbeleving in de natuur. Of de Franse keten Huttopia, die heel bewust kiest voor uitgestrekte bedrijven op schitterende natuurlijke locaties, met relatief weinig standplaatsen.” Ook de parken van Qurios horen volgens de ZKA-adviseur bij het nieuwe denken. Jeroen Postma, oprichter van Qurios, vertelt over het park op Ameland. “Daar lag een ouderwetse camping met vaste staanplaatsen en coniferen en taxushagen als afscheidingen. Wij hebben alle gebiedsvreemde beplanting geruimd en het duinlandschap hersteld. Met glooiende zandheuvels, helmgras, gebiedseigen planten en een kruidlaag. Zo hebben we de natuurwaarden versterkt, maar ook de beleving van Ameland weer teruggebracht. In dat landschap van vijf hectare hebben we vervolgens 123 eenheden geplaatst. Dat lijkt veel, maar er moet natuurlijk ook een forse investering worden terugverdiend.” Energieneutraal Nog mooier is het Qurios-park Grevelingenstrand. Voorheen was het een kaal zandstrand met gras. Qurios versterkte samen met een partner de natuurwaarden op het terrein. Om vervolgens op het terrein van zeven hectare slechts dertig accommodaties te plaatsen. Dat is natuurbeleving in optima forma. Postma: “Het terrein is van Staatsbosbeheer. Ze waren enthousiast over de ontwikkelingsplannen voor het gebied. Ook voor de accommodaties was een volledig duurzaam concept ontwikkeld. Ze hebben waterrecycling en zijn qua energievoorziening volledig zelfvoorzienend, met een eigen accuhuis waar de zonne-energie kan worden opgeslagen.” Door de coronacrisis zoeken mensen juist nu de verbinding met de natuur “De natuur krijgt een bonus en er komt ruimte voor recreatie”, zegt Merlijn Pietersma over deze projecten. “De natuurlijke omgeving loopt eigenlijk over in het bedrijf. Voor ondernemers die gaan herontwikkelen of uitbreiden is dit een mooi perspectief. In het begin kost het je een paar caravans, maar op termijn krijg je een veel vitaler bedrijf. Gewoon, omdat mensen graag willen recreëren in de natuur. In feite gaan we dan weer terug naar datgene wat onze recreatiebedrijven ooit bestaansrecht gaf.” Maar natuurinclusief ondernemen is geen trucje, waarschuwt Pietersma. “Je moet er jaren voor uittrekken en het in alle details doorvoeren. Bijvoorbeeld ook in het meubilair van je accommodaties. Je moet het je eigen maken.” Goodwill Een mooier bedrijf en inspelen op gastwensen is mooi, maar er zijn meer voordelen. Qurios merkte het bij het Grevelingenstrand al aan Staatsbosbeheer, dat de plannen zó goed vond, dat verblijfsrecreatie werd toegestaan. Natuurinclusief ondernemen levert goodwill op. Dat wordt steeds belangrijker, vertelt Eelco de Jong van Zypp Advocaten. De reden is de Omgevingswet, die (zoals het er nu uitziet) per 1 januari volgend jaar wordt ingevoerd. “Die geeft nieuwe richtlijnen voor de participatie van burgers. Dat gaat verder dan de bestaande procedures voor inspraak. De overheid is ook verplicht om in een verslag vast te leggen hoe de inspraak heeft plaatsgevonden”, vertelt De Jong. Ook bij het verlenen van vergunningen of het wijzigen van een bestemmingsplan krijgt participatie een zwaarder accent. “Dat kan ook voor recreatiebedrijven leiden tot breder gedragen plannen”, denkt De Jong. “Nu kunnen omwonenden en natuurbeschermers achteraf voor veel vertraging van de plannen van ondernemers zorgen. Onder de nieuwe participatieregels zullen gemeenten aan ondernemers al direct bij aanvraag van de vergunning vragen om in gesprek te gaan met hun Recreactie | Maart 2021 | nr 2 27 ➔

ARANTIA CAST Nieuw in de verkoop: Een fraai in het Friese Merengebied gelegen camping: - 4,8 hectare eigen grond; - circa 200 kampeerplaatsen; - met overdekt zwembad. Taxatie nodig? Wij zijn u graag van dienst! Kiest u ook voor een écht familiebedrijf in Noord-Nederland? Vraagprijs: € 2.150.000,00 k.k. Wilt u uw bedrijf verkopen? Zoekt u hierbij begeleiding, met oog voor persoonlijke aandacht? Neem dan contact met ons op! Neem dan contact op met Arjan of Carina! www.hertzinger.com tel: 033-4610337 info@hertzinger.nl Even ‘Netflixen’ is inmiddels een begrip, ook in de recreatiemarkt. Benieuwd hoe uw gasten op het bestaande TV toestel hun eigen Netflix, Videoland en nog veel meer kunnen kijken? Neem contact met ons op. Kijk voor meer informatie op: www.hiswa-recrontaxateur.nl Nadere www elaar O.Z. 592 462 844 22 32 10 10 Kijk voor meer informatie op: www.hiswa-recrontaxateur.nl Vossenlaan 16 9408 CN Assen T (0592) 46 28 44 www.hiswa-recronmakelaar.nl E info@recratief-bedrijfsmakelaars.nl I www.recratief-bedrijfsmakelaars.nl Houten design woningen, cabins, tiny houses & hangende tenten Nummer 1 in professioneel slapen mail@livinwood.nl 06-50298181 Ons assortiment • Hotelboxsprings • Matrassen • Bedtextiel • Beschermende hoezen • Stapelbedden mail@bureauvoorvernieuwing.nl 06-50298181 Voordelen • Snelle levertijd • Beste prijs-kwaliteit • Goede service en garantie • Veel keuzemogelijkheden • Maatwerk • 30 jaar ervaring Uw Bed Professional Postbus 6 - 5170 AA Kaatsheuvel - T 088-3322310 - E advies@uwbedpro.nl - www.uwbedpro.nl buren en met andere belanghebbenden. Het idee is: als die partijen mee kunnen denken en betrokken zijn, leidt dat tot een beter plan, dat breder wordt gedragen. Belangrijk voordeel: door burgers in een vroeg stadium te betrekken wordt de kans op juridische geschillen achteraf kleiner.” Bij dit alles is goodwill van doorslaggevend belang. Dan kan natuurinclusief ondernemen een grote bijdrage leveren. Natura 2000 Écht interessant wordt het voor ondernemers die in of naast Natura 2000-gebieden liggen, stelt De Jong. “Als recreatieondernemers op bijvoorbeeld de Veluwe of in de Drents-Friese Wold nu willen uitbreiden of vakantiehuizen bouwen, lopen ze direct aan tegen de gevolgen van hun activiteiten op de natuur. Je activiteiten mogen per saldo geen negatief effect op de natuur hebben. Dan kan natuurinclusief ondernemen soms compensatie bieden. Je tast op de ene plek de natuurwaarden een beetje aan, om ze op een andere plek weer te verbeteren. Ik geef een voorbeeld uit de praktijk. Een bedrijf wil graag vakantiehuizen bouwen, maar loopt tegen de stikstofregels aan. Om te beginnen worden ze gasloos gebouwd: de uitstoot is dus minimaal. Maar ook de bouw levert een bepaalde stikstofdepositie op. Dat is bijvoorbeeld te compenseren door het zwembad, dat altijd met gas werd verwarmd, nu op een andere manier te verwarmen. Daarmee compenseer je ruimschoots de bouw van de huisjes.” “ In Natura 2000-gebieden mogen je activiteiten per saldo geen negatief effect op de natuur hebben” Deze ‘uitruil’ kent veel haken en ogen, benadrukt Eelco de Jong. “Zelfs als je denkt dat je alles goed hebt geregeld met de gemeente, gaan de Europese regels nog altijd voor. Als het na toetsing in strijd blijkt te zijn met de EU-regels, gaat het alsnog niet door.” Bovendien moeten dit soort compenserende maatregelen – áls het al kan – wel binnen één project worden uitgevoerd. “In feite moet je je goede daden opsparen. Wanneer je nu op de plaats van een weiland een bos aanplant, is dat heel mooi. Maar het helpt je niets als je een paar jaar later twee vakantiehuizen wilt bouwen. Dan had je beter even kunnen wachten met het aanplanten van dat bos.” Recreactie | Maart 2021 | nr 2 29

PERFECT ONDERHOUDEN PARKPADEN. HET MOOISTE WELKOM VOOR UW GASTEN! Hou uw park in optimale conditie. Een oppervlakbehandeling zorgt niet alleen voor een fraaie uitstraling, maar ook voor een extra lange levensduur van uw bestaande weg. Met de PaveCare CombiTruck zijn we bovendien in één keer klaar. Vraag nu naar de mogelijkheden of bekijk nog meer opties op PAVECARE.NL Trends Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Stratech De kansen van Verblijfsrecreatiebedrijven maken nauwelijks gebruik van dynamic pricing. Terwijl deze strategie ze veel kan opleveren. Wat houdt ondernemers tegen? En wat vraagt dynamic pricing eigenlijk van je organisatie? dynamic pricing D De luchtvaartsector en de hotellerie zetten de flexibele prijsstrategie al jaren in. Continu passen zij hun prijzen aan om zowel de marge als de kans op verkoop te verhogen. Niek Beimer van automatiseringsbedrijf Stratech, dat onder meer reserveringssystemen voor de recreatiesector ontwikkelt, vindt dat ook de verblijfsrecreatie geschikt is voor dynamic pricing. “De sector voldoet aan alle belangrijke voorwaarden om deze strategie succesvol in te zetten”, aldus Beimer. “Er is sprake van een vast aanbod, een vergankelijk product en een wisselende vraag. Én er is een variabele periode tussen het maken van de boeking en het tijdstip van aankomst.” Weinig gebruik Toch maken verblijfsrecreatieondernemers weinig gebruik van dynamic pricing. “In vergelijking met de hotellerie is de concurrentiestrijd er minder hevig”, zegt Beimer. “Bovendien is de gemiddelde verblijfsduur van een hotelkamer aanzienlijk lager ten opzichte van de verblijfsrecreatie. Ik kan me ook voorstellen dat recreatieonderneOok kleinere bedrijven kunnen met dynamic pricing een beter rendement behalen mers het solidair vinden om elke gast dezelfde prijs in rekening te brengen.” Toch vindt de productmanager het een gemiste kans als recreatieondernemers geen gebruik maken van dynamic pricing. “We weten dat het werkt, ook in deze sector. Dat heeft de coronacrisis inmiddels bewezen. Je kunt in zwakke periodes de bezetting verhogen en bij schaarste – zoals afgelopen zomer – de prijs verhogen.” Intuïtie Recreatieondernemers die aan de slag willen met dynamic pricing moeten zich er van bewust zijn dat dit meer is dan het toevoegen van een extra tool aan hun reserveringssysteem. “Normaal gesproken speelt intuïtie een gemiddelde rol in het beslisproces. In deze coronacrisis merken we echter dat de intuïtie veel belangrijker is. Dat komt omdat er meer externe factoren spelen, zoals nieuwe maatregelen die verwacht worden. Die hebben een belangrijke impact op de vraagcurve.” Beimer adviseert om voor dynamic pricing structureel tijd vrij te maken. “Je bent er gemiddeld twee uur per week mee bezig”, schat hij. De investering – de module kost zo’n 1000 tot 2000 euro per jaar – is volgens hem heel goed terug te verdienen. Hoeveel dit precies oplevert vindt hij echter lastig te zeggen. Wel weet Beimer dat de strategie niet alleen nuttig is voor de grote spelers op de markt. “Ook kleinere bedrijven kunnen met dynamic pricing een beter rendement behalen.” Recreactie | Maart 2021 | nr 2 31

Vakinfo Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Van Keulen Mobielbouw De vraag naar privésanitair op recreatieparken zat al flink in de lift, maar door de coronacrisis is deze geëxplodeerd. Wat zijn de mogelijkheden als je je bedrijf wil voorzien van veilig en hygiënisch privé-sanitair? Bundeling van privésanitair W 32 ‘Wacht niet te lang, de kampeerplekken met privésanitair of met eigen douche en toilet worden het eerst geboekt!’ Recreatieparken die hun gasten eigen sanitair bieden spelen slim in op de toenemende behoefte aan hygiëne. Plaatsen voorzien van privésanitair zijn erg gewild. Recreatieondernemers zijn volop bezig met het vertalen van hun parkinrichting naar de anderhalve meter-samenleving. De opmars van privésanitair past daar uitstekend in. Maar niet elk park leent zich qua ruimte of ontwerp voor deze oplossing. Bovendien kan een investering in losse cabines per plaats flink oplopen. Bundeling van voorzieningen Het kan ook anders. Door het concentreren van privébadkamers in één of meerdere gebouwen bied je je gasten de hygiëne, luxe Recreactie | Maart 2021 | nr 2 en privacy die ze wensen en bespaar je zelf op je kosten. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de kosten voor het aansluiten op gas. Een concentratie van meerdere badkamers betekent ook dat je economischer omgaat met de ruimte op je park én dat je bespaart op de onderhoudskosten van het sanitair. Ook de transportkosten voor de aanvoer van centrale voorzieningen vallen lager uit dan die voor losse cabines. Daarnaast is het goed om te weten dat een losse privésanitair cabine vaak minder lang meegaat dan een combi-gebouwtje met sanitaire voorzieningen. Alles bij elkaar opgeteld kom je zo tot een significante besparing. Een investering in losse cabines per plaats kan flink oplopen Elektronisch slot De combi-gebouwtjes zijn doorgaans leverbaar in uitvoeringen met twee, vier of meer badkamers. De units worden voorzien van een aparte ingang voor elke badkamer. Elke badkamer is voorzien van een elektronisch slot en kan exclusief door één gast worden gebruikt. Die kan zijn toiletspullen gedurende zijn verblijf gerust in de badkamer achterlaten. Net als thuis. Met dank aan Van Keulen Mobielbouw Productnieuws Tekst: Jaap van Sandijk O De Check-in kiosk bevordert de gastdoorstroom, ontlast de receptie en optimaliseert de gastbeleving, stellen ontwikkelaars Stratech en CAT Control Systems. De Check-in Kiosk neemt het volledige incheckproces over en biedt de gast de mogelijkheid om te betalen via een pinterminal. Vervolgens wordt een card uitgegeven die de gast toegang tot het park verschaft. T: (053) 480 40 80 I: www.stratech.nl Mobiele luchtzuiveraar Een mobiele luchtzuiveraar die virussen (waaronder de coronavirussen) en bacteriën filtert en vernietigt door UV-Clicht, met een doeltreffendheid van 99 procent. Dat is volgens Wola de Excentr Air 250. Deze is overal te plaatsen waar een stopcontact aanwezig is. In de laagste stand kan het apparaat een ruimte tot 120 vierkante meter zuiveren; in de hoogste stand kan dat tot 250 vierkante meter. Het apparaat werkt in combinatie met bestaande ventilatiesystemen en kan ook worden toegepast als (tijdelijke) oplossing in gebouwen waar niet goed geventileerd kan worden. T: (050) 312 96 85 I: www.wola.nl Recreactie | Maart 2021 | nr 2 33 Interactief dansen De Yalp Sona is een interactief geluidsspeeltoestel voor de buitenruimte. Met één druk op de knop kan gekozen worden voor verschillende spellen. De Yalp Sona speelt muziek en geeft beweegopdrachten. Bovenin de boog zit een camera die precies ziet wat de personen op de vloer doen. De vloer heeft geen sensoren en is vrij toegankelijk. Meerdere personen kunnen er tegelijkertijd op spelen. Met de optionele Yalp Solar kan het toestel werken op zonneenergie. T: (0547) 28 94 10 I: www.yalp.nl Duurzame wandelpaden aan zich bindt. Olivijnzand heeft de eigenschap dat het CO2 Recreatiebedrijven die camperplaatsen, parkings en wandelpaden bestrooien met olivijnzand dragen dus bij aan een duurzame wereld, stelt campercommunity Camper Homie. De community is een bewustwordingscampagne gestart in samenwerking met een olivijnzand-leverancier, en biedt ook campings de mogelijkheid om te participeren. I: www.camperhomie.com Check-in Kiosk bevordert doorstroming

Vredo Als ook na alle sneeuwval en vorst groen gras uw visitekaartje moet zijn Partner in aanleg en onderhoud van campingvoorzieningen: - Uitsluitend levering materiaal - Zelfwerkzaam in uitvoering, of - Turn-Key oplevering project Vredo dag 1 Vredo doorzaaien in stadia Vredo dag 14 Vredo dag 21 Vredo Vredo Dodewaard BV +31 (0) 488 411 254 verkoop@vredo.nl www.vredo.nl Unieke Vredo dubbele schijfsysteem Aansluitzuilen en Sanitaire tegels Ontwerp & aanleg van technische infra REFAC Recreatietechniek Den Hulst 84-b 7711 GR 0529 – 480 008 www.refac.nl Nieuwleusen info@refac.nl Seizoen verlengen? In het voor- en najaar in totaal 12 weken erbij met de KARAT Minimale investering maximaal rendement Dat doe je met de nieuwe K-Stove KARAT In je lodge, safaritent, chalet of vakantiewoning Getest conform EN14785 www.kstove.com Jarenlang maaiplezier De Grasshopper 526V is ideaal voor bedrijfsmatig gebruik. Grasshoppers staan bekend om hun oersterke constructie en lage onderhoudskosten. Dankzij de luxe zitting en soepele besturing blijft het maaien comfortabel. Door het frontaal geplaatste maaidek heeft u altijd uitstekend zicht op het werk. Lozeman is importeur van de Grasshopper zero-turn maaiers. Neem contact met ons op voor een dealer bij u in de buurt. +31(0)481-371423 | www.grasshoppermower.nl Actieprijs is geldig tot 1 mei 2021 Prijzen zijn excl. BTW ®

LEGAAL PERMANENT WONEN Recreactie01 MAGAZINE OVER RECREATIE EN TOERISME Recreatie of woonwijk? Politieke partijen over de recreatiesector Guus Mulders doopte de Kanoboerderij om in buitensportbedrijf de Reuselhoeve, met ‘het grootste terras van Brabant’ KCI gaat kamperen in eigen land promoten FEBRUARI 2021

Dé specialist in de bouw van sanitaire units van hoge kwaliteit Maatwerk dat volledig aan uw wensen voldoet Volledige ontzorging van ontwerp tot sanitaire installatie Innovatieve milieu- en energiebewuste oplossingen Onderhoudsvriendelijke en duurzame materialen Units zijn schakelbaar, fl exibel en verplaatsbaar mobielbouw.nl biedt u nog veel meer informatie r WIJ ZIJN OP ZOEK NAAR NIEUW AANBOD In 2020 hebben wij 51 bedrijven met succes verkocht! Ook voor 2021 zijn er weer diverse contracten getekend en we willen ons aanbod graag verruimen. Benieuwd naar onze verkoopobjecten of wat wij voor u kunnen betekenen? Neem vrijblijvend contact op met één van onze specialisten. www.vandeloosdrechtrbm.nl Bekijk ons aanbod op: F.A. Molijnlaan 28 8071 AG Nunspeet Tel: 0341 - 25 23 63 www.vandeloosdrechtrbm.nl DÉ RECREATIE BEDRIJFSMAKELAAR i Al meer dan 45 jaar r G r o t e n v a a g e n a a n b o d

advertorial uw. recreatie bedrijfsmakelaar. Maas recreatie bedrijfsmakelaardij (Maas RBM) is een gerenommeerd makelaarskantoor en taxatiebureau, dat al sinds 1979 gespecialiseerd is in de bedrijfsmatige recreatiesector. Over de volle breedte van de leisuremarkt bieden wij onze diensten aan. Maas RBM is een bekende partij in de recreatiesector, zowel in de verblijfsrecreatie, de watersport als de dagrecreatie. Maas RBM werkt landelijk en heeft twee vestigingen: in Den Bosch (Noord-Brabant) en in Huizen (Noord-Holland). Maas RBM is Partner in business van RECRON en HISWA Supplier. De medewerkers zijn respectievelijk lid van: RICS, REV NRVT, NVM of Stichting VastgoedCert. Hoe onderscheiden wij ons Veel opdrachten vragen om specifieke deskundigheid van de recreatiesector en de vastgoedsector. Gespecialiseerde kennis van en uitgebreide ervaring met de leisuremarkt is ruimschoots aanwezig. De recreatiesector is binnen de vastgoedmarkt met geen andere sector te vergelijken. Bij onze werkzaamheden beoordelen wij het recreatiebedrijf vanuit de specifieke combinatie van vastgoed, vergunningen, bestemmingsplan(nen), exploitatiemogelijkheden, fiscale en juridische aangelegenheden, etc. Wat wij doen • Taxeren van recreatiebedrijven • Bemiddelen bij de aan- en verkoop • Minnelijke waarderingen met de fiscus • Begeleiden/ adviseren bij de overdracht van aandelen • Adviseren bij overdracht binnen de familie • Verzorgen en beoordelen van erfpachtcontracten en huurcontracten • Algemene bedrijfsmatige advisering Bruistensingel 146 5232 AC Den Bosch 073 640 88 88 Postbus 87 1270 AB Huizen 035 623 621 2 info@maasrbm.nl www.maasrbm.nl Voorwoord Inhoud Verandering 16 K Marike Rosier Manager Communicatie Ken je mensen die – al dan niet tijdelijk – op een recreatiebedrijf wonen? Iemand die ging scheiden en even nergens anders terecht kon. Of iemand die een baan ver van huis heeft en voor wie het ondoenlijk is om elke dag te forensen. Soms blijkt het tijdelijk wonen op een vakantiepark mensen zo goed te bevallen dat ze er willen blijven. Als de gemeente dan niet handhaaft, en de ondernemer het ook wel best vindt, krijg je een gedoogconstructie. Gebeurt dat vaker, dan verandert het recreatiebedrijf al snel in een soort gedoogde woonwijk. Maar hoe kom je daar als gemeente ooit weer vanaf? Legaliseren kan, maar heeft veel haken en ogen. Daarover gaat onze coverstory, waarin dit gevoelige onderwerp van diverse kanten wordt belicht. In onze rubriek de Bezieling besteden we aandacht aan Guus Mulders van de Reuselhoeve. Hij had een kanoboerderij, tot de provincie de rivier omleidde. Guus verzon iets anders en richtte zich op buitensport en horeca. Hij investeerde kapitalen in een enorm horecagebouw met brouwerij. Het was net klaar toen het coronabeleid hem dwong tot sluiting. Maar Guus laat zich niet kisten. Hij ziet overal kansen en lijkt bij elke verandering sterker uit de strijd te komen. Datzelfde geldt voor Leo Diepemaat van de Kampeer en Caravan Industrie, die het momentum van de tweede coronazomer wil pakken om het kamperen in eigen land eens flink te stimuleren. Ook hij ziet verandering vooral als bron van kansen. HISWA-RECRON doet graag met hem mee! Maar om die kansen echt te realiseren hebben we ook de politiek nodig. Vandaar dat we alvast een voorschot nemen op de komende Kamerverkiezingen op 17 maart. Geen stemadvies, maar wel een analyse van de partijprogramma’s. Doe er je voordeel mee! 31 10 Branche 6 10 18 24 Onder de aandacht: kort nieuws uit de branche COVERSTORY: moet het recreatiepark dan maar een woonwijk worden? Ook de Kampeer en Caravan Industrie promoot het kamperen in Nederland De Kamerverkiezingen van 17 maart: wat zijn de standpunten? Bedrijf 16 20 Gastvrij & innovatief: verleden, heden en toekomst van het vakantiepark Bezieling: Guus Mulders van de Reuselhoeve ziet overal kansen, óók als het tegenzit Informatief 7 29 31 33 Colofon Kennis delen: energielabel C wordt verplicht voor kantoren Vakinfo: snel internet via het bestaande kabelnetwerk Productnieuws: een overzicht van de laatste innovaties Columns 7 9 Martin Maassen RecreAnders Recreactie | Februari 2021 | nr 1 5

Onder de aandacht Senioren: een groeiende doelgroep Het aantal Nederlanders blijft de komende 20 jaar groeien, meldt het CBS. Vooral komen er steeds meer senioren. Het aandeel 65-plussers in de Nederlandse bevolking stijgt van 20% nu, naar 25% in 2040. Na 2040 zal het aandeel ouderen weer langzaam dalen. Voor recreatiebedrijven zijn dit cijfers om rekening mee te houden. Ouderen hebben veel vrije tijd, ze gaan meerdere malen per jaar op vakantie en hebben relatief veel te besteden. Daarmee vormen ze een interessante doelgroep – die dus steeds groter wordt. Verliesgevend 2020 R Nieuwe parken voor Roompot Roompot kondigde op de valreep van 2020 aan nog 14 extra parken in het verhuurprogramma op te nemen. Het gaat om zes parken in Frankrijk en acht in Spanje, van het Britse Lifestyle Holidays. Alle parken liggen weer aan of vlakbij het strand, zoals mensen dat van Roompot gewend zijn. Begin december breidde Roompot het aanbod ook al uit, met 21 parken in Frankrijk. In totaal kondigde de van oorsprong Zeeuwse recreatieketen vorig jaar 51 nieuwe parken aan. Daarbij ook écht nieuwe parken, zoals in Wijdenes en in Someren. Ook nam Roompot Qurios over, met vier bestaande en vijf geplande parken. De groei is mede mogelijk doordat Roompot eigendom is van investeringsfonds KKR. Gelderland nummert stacaravans De provincie Gelderland heeft de ruim 9.500 stacaravans en chalets op campings een eigen huisnummer gegeven in de BAG – de Basisregistratie Adressen en Gebouwen. Zo zijn de bewoners minder anoniem, en worden vakantieparken veiliger, stelt de provincie in een persbericht. Na een rechtszaak, aangespannen door RECRON, besloot de rechter vijf jaar terug juist dat stacaravans níet in de BAG geregistreerd mogen worden. Gelderland koos er vervolgens voor om in plaats daarvan de standplaatsen in de BAG te registreren. De provincie koppelt deze bestanden aan de Basisregistratie Personen en wil zo criminelen en hulpbehoevenden beter in kaart brengen. De registratie in de BAG is omstreden. Nutsbedrijven maken er misbruik van door hun aanslag te verhogen, sommige gemeenten drijven de aanslag OZB enorm op en de vrees bestaat dat gemeenten straks permanente bewoners op recreatieparken kunnen legaliseren, tegen de zin van de recreatieondernemer. “De provincie HISWA-RECRON meldt dat 2020 voor vrijwel alle recreatieondernemers een verliesgevend jaar was. Dit gold met name voor groepsaccommodaties, sommige buitensportbedrijven en dagrecreatie. Maar ook de meeste kampeer- en bungalowbedrijven sluiten het jaar met verlies af. Met de lockdown in maart daalde het aantal overnachtingen op campings, bungalowparken en groepsaccommodaties sterk, met 45% ten opzichte van het jaar daarvoor. Vooral de normaal drukbezette voorjaarsmaanden mei en juni scoorden erg slecht, met een daling van respectievelijk 63% en 38%. De stijging van 17% in het hoogseizoen maakte dit niet goed. Per saldo daalde het aantal gasten over het afgelopen jaar met 14%. Dat komt vooral doordat de buitenlandse gasten wegbleven. Gelderland heeft aangegeven de verwachte problemen te herkennen, maar desalniettemin door te gaan met de registratie van standplaatsen”, vertelt HISWA-RECRON lobbyist Jarin van der Zande. Zie ook de coverstory van deze Recreactie, op pagina 10. 6 Recreactie | Februari 2021 | nr 1 Foto: Ditta van Ekris Foto: Pixabay Column Bijzondere huurtenten op De Lakens Martin Maassen, hoofd afdeling Leisure en Recreatie HISWA-RECRON Kamperen (2) (vervolg op de recensie van ‘Naar buiten’, het boekwerk van ANWB verenigingshistoricus Hans Buiting) De Kennemers Duincampings werken aan vernieuwende vormen van verblijf, die passen bij het echte kampeergevoel. Camping De Lakens biedt vanaf komend seizoen drie nieuwe glamping-accommodaties, voor 4-6 personen, met keukentje en eigen sanitair. De Beachdome is een ronde tent met een transparant dak, zodat de gasten vanuit hun bed de sterren kunnen bekijken. De Seacocoon en Dunelodge zijn glampingtenten met veranda en een verrassend grote leefruimte. De tenten worden geleverd door Tent2, een bedrijf dat is opgezet door managers van de Kennemer Duincampings. COLOFON vakblad Recreactie Hoofdredactie: HISWA-RECRON, Marike Rosier, communicatie@hiswarecron.nl Eindredactie: Maarten Bokslag, www.bokslag.com Redactiecommissie: Martin Maassen, Jarin van der Zande, Wanda van Eck, Jeffrey Belt Aan dit nummer werkten mee: Jaap van Sandijk, Max de Krijger, Hans van Luijk, Ditta van Ekris, Lieke Esveldt, Rosanne de Groot, Jos van der Sterren Ontwerp: Fase2, Paul Veldkamp Vormgeving: Jessica Dales, Dock35 Media Coverfoto: Ditta van Ekris Bladmanagement: Dock35 Media, Sjoerd Franssen Advertenties: Dock35 Media, Martijn Penning, (0314) 355 826, martijn@dock35media.nl Druk: Senefelder Misset Doetinchem B.V. Abonnementen: HISWA-RECRON, Storkstraat 24, 3833 LB Leusden, (033) 303 9700, communicatie@hiswarecron.nl, 65 euro per jaar. 32,50 euro voor studenten en medewerkers van recreatiebedrijven. Gratis voor HISWA-RECRONleden, overheden en pers. Als vakblad hanteren wij de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er vanuit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Oplage: 4.400 exemplaren. De samenstellers hebben de grootst mogelijk zorgvuldigheid betracht. Noch HISWA-RECRON, noch redactie, noch auteurs aanvaarden enige aansprakelijkheid bij eventueel voorkomende fouten. PARTNER IN BUSINESS: KENNISPARTNERS: Algemeen Nederlandsche Kampeer Vereeniging ANKV wilde de kampeerders opvoeden ‘tot Kampeerders met een groote K, tot menschen die zich er altijd van bewust zijn, dat zij de gastvrijheid genieten van moeder natuur en de grondbezitters en dus moeten zorgen geziene gasten te zijn’. Naast de ANKV was er de in 1912 opgerichte NTKC (Nederlandsche Toeristische Kampeer Club), die eigen terreinen exploiteerde waar alleen clubleden welkom waren. Het eerste terrein werd geopend in Huizen aan de toenmalige Zuiderzeekust. Kort daarna kondigde de gemeente Huizen een kampeerverbod af op haar hele grondgebied waarbij alleen het NTKC terrein werd ontzien. De NTKC’ers hadden zo geen last meer van ‘schreeuwende wildkampeerders op de omliggende stranden’. Naast het groeiende verzet tegen wild kamperen was er ook weerstand tegen het gemengd kamperen. Op Bakkum stelde het waterleidingbedrijf een vrouwelijke veldwachter aan ‘om de zedelijkheid te bewaken’. In kunstenaarsdorp Bergen (Noord-Holland) had raadslid en hoteleigenaar Zeiler succes met zijn verzet tegen het kamperen. Hij vond dat kampeerders naar het nabijgelegen Castricum konden uitwijken. In het blad van de NTKC wordt teleurgesteld gereageerd op de sluiting van de zes kampeerterreinen in Bergen: ‘De een vindt dat kampeerders onbeschaafd en onzedelijk zijn, een tweede verkondigt dat zij altijd rommel en lawaai maken, een ander weet zeker, dat zij de natuur vernielen en communisten zijn en een vierde vindt kampeeren ‘gek’ en daarom komt het niet te pas’. De acties van Zeiler en de zijnen hadden tot in deze eeuw hun uitwerking. Bij de fusie met Egmond en Schoorl in 2001 was het dorp Bergen nog steeds ‘campingloos’ en waren de campings en huisjesparken te vinden in de beide andere fusiegemeenten. (wordt vervolgd) Recreactie | Februari 2021 | nr 1 7 Foto: Ruben Drenth

PARTNER VAN WWW.BOERPLAY.COM Bedrijfsoverdracht DEN OTTER VAN VLIET BEDRIJF S OPVOLGING | TAXATIE | COACHING LEISURE MAKELAARS NEDERLAND Bent u bezig met de toekomst? Lijkt het nog ver weg, of is het juist dichtbij? Samen met u kijken we naar de mogelijkheden en maken we een plan. www.denottervanvliet.nl info@denottervanvliet.nl Tel. 0412 47 42 82 Heesch NIEUW WATER FUN! Onder de aandacht ANWB kampeertrends Landal neemt Vakantiemakelaar over L Landal GreenParks neemt Vakantiemakelaar over. Dat bedrijf verkoopt op jaarbasis zo’n 700 vakantiewoningen in binnen- en buitenland aan particulieren. Het bestaat sinds 2007 en heeft 21 medewerkers. Door de combinatie met Landal Makelaardij – dat vastgoed op de Landal-parken verkoopt – ontstaat de grootste bemiddelaar op het gebied van recreatief vastgoed in ons land. Beide bedrijven blijven onder eigen naam opereren en omschrijven de krachtenbundeling als ‘een strategische stap in de expansieplannen’. Afgelopen jaar boekten beide makelaars een omzetstijging van 40%. Zij verwachten dat de markt ook komende jaren nog groeit. Algemeen directeur Frank de Groot van Vakantiemakelaar blijft in elk geval de komende jaren nauw betrokken bij de organisatie. 23 miljoen voor kust Hoorn-Amsterdam De provincie Noord-Holland investeert 23 miljoen euro in recreatie, landschap, natuur en cultuurhistorie in de kustzone Hoorn-Amsterdam. Er gaan 33 projecten van start, die deels samenhangen met de geplande dijkverzwaring in deze kustzone. Als er toch gewerkt wordt aan het landschap, wil de provincie samen met partners werken aan het versterken van de leef- en recreatieomgeving voor bewoners, de natuurwaarden en diversiteit aan flora en fauna. Maar ook het versterken van economie en landbouw, en de stroom van bezoekende toeristen en recreanten in goede banen leiden staan op het programma. Enkele in het oog springende projecten zijn het Stadsstrand Hoorn, de fiets- en wandelverbinding over de dijk en natuurontwikkeling bij Schardammer Kogen, Waterland-Oost en Polder IJdoorn. In het overkoepelende project ‘Dijk van een Kust’ staat beleving van de rijke cultuurhistorie, de natuurwaarden en de dijk centraal. In het programma worden diverse recreatieve projecten genoemd. Op termijn komen ook subsidies voor ondernemers beschikbaar. www.noord-holland.nl (zoekterm: APRK) Recreactie | Februari 2021 | nr 1 9 De ANWB presenteerde in januari negen kampeertrends voor het nieuwe jaar. Die zijn anders dan de trends van de afgelopen jaren, met name onder invloed van de coronacrisis. 1. Zelfvoorzienend kamperen. Een nieuwe trend, die samenhangt met de coronadreiging. Tentkampeerders nemen naast hun eigen keukenapparatuur een chemisch toilet mee, zodat ze minder afhankelijk zijn van het collectief sanitair. 2. Proefkamperen. Afgelopen jaar hebben veel mensen voor het eerst gekampeerd. Velen zijn enthousiast geworden en kochten een tent, vouwwagen of caravan. De ANWB verwacht dat die trend zich de komende jaren voortzet. 3. Multigeneratie vakanties. 65-plussers gaan vaker op vakantie. Naast hun eigen vakantie, gaan ze vaak ook met hun kleinkinderen een week of langer naar de camping. 4. Delen van camper en caravan. Er komen steeds meer deelplatforms voor campers en caravans. Een kwart van de mensen blijkt bereid hun kampeermiddel te delen. 5. Switchgedrag. De switch naar een ander kampeermiddel neemt toe. Mensen kiezen vaker voor iets anders dan de tent, caravan of camper die ze al hebben. 6. Steeds meer luxe. Niet alleen campers en caravans, maar ook vouwwagens worden standaard met steeds meer luxe uitgerust. 7. Bamping. De tegenhanger van glamping is bamping. Steeds meer mensen verlangen naar back to basic-kamperen, met oog voor duurzaamheid. 8. Winterkamperen. Steeds meer campings verruimen hun seizoen, omdat daar vraag naar is. Caravans en campers zijn ook steeds vaker winterhard. 9. Roadtrippen. Kamperen in een VW-busje of met een daktent, roadtrippen in een camper, flexkamperen. Er zijn steeds meer verschillende vakantievormen. Er zijn ook steeds meer lichte en duurzame kampeeraccessoires te koop. Foto: Pixabay

Coverstory Recreatiepark krijgt nieuwe bestemming Er gaan steeds meer stemmen op om permanente bewoning op recreatieparken te legaliseren. Op diverse plaatsen worden verouderde parken omgevormd tot woonwijken. Dat leidt tot een prijsexplosie waar niet iedereen blij mee is. Maar wat heeft het ‘nachtmerriescenario’ van de BAG-registratie daarmee te maken? I 10 Recreactie | Februari 2021 | nr 1 In Harderwijk zijn de afgelopen periode twee vakantieparken omgevormd tot woonwijk. De parken Ceintuurbaan en Slenck en Horst liggen aan de zuidkant van de bebouwde kom van de stad. Uitbreidingsruimte voor recreatie was er niet meer en de uitgeponde parken werden steeds meer gebruikt voor permanente bewoning. In nauw overleg met de bewoners besloot de gemeente tot legalisering. De bestemming van beide parken is inmiddels omgezet van recreatie naar wonen. Zorgelijke ontwikkeling Het loslaten van de recreatiebestemming van Park Ceintuurbaan kwam groot in de media. Niet omdat het zo’n revolutionair idee is, maar omdat de woningen met de Recreatiepark Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Ditta van Ekris (bij Park Ceintuurbaan), Maarten Bokslag of woonwijk? Na het toekennen van bestemmingswijziging omhoog schoten in waarde. Volgens dagblad De Stentor ging het om waardestijgingen van bijna anderhalve ton. De verkoopprijzen stegen van circa 90.000 euro (voor de recreatiewoning) naar 235.000 euro voor dezelfde woning met woonbestemming. Er is zelfs een uitschieter genoteerd van een huisje dat 3 ton opbracht. de bestemming ‘wonen’ stegen de huisjes anderhalve ton in waarde Ivo Gelsing, nu gepensioneerd maar tot vorige maand regiomanager Gelderland voor HISWA-RECRON, maakt zich zorgen over deze ontwikkeling. “Het veranderen van de bestemming is niet zo gek. Als recreatiepark is het niet meer geschikt. Maar omdat de woningmarkt volkomen op zijn kop staat, stijgen de prijzen van de woningen op zo’n park explosief. We hebben het hier Recreactie | Februari 2021 | nr 1 11 ➔

NEW Product KOELEN EN VRIEZEN Koelkast Vrieskast afm. rooster 65x53 cm temp.bereik: -2º tot 8ºC 230 V afm. rooster 65x53 cm temp.bereik: -18º tot -22ºC 230 V art. nr model afm. cm kW KOELKAST 4750.025* 1 deur 4750.005 1 deur 1 deur 2-deurs 68 x 71 x 201 0,19 74 x 83 x 201 0,30 4750.010 2-deurs 148 x 83 x 201 0,44 KOELKAST HOOG RENDEMENT UITVOERING 4752.005 1 deur 74 x 83 x 201 0,17 4752.015 2-deurs 148 x 83 x 201 0,36 Koelwerkbank temp. bereik: -2º tot 8ºC 230 Volt 1.123,899,1.397,- 1.125,2.275,- 1.825,* afm. rooster 53,5x55 cm 1.539,1.235,2.503,- 1.999,art. nr model afm. cm kW VRIESKAST 4750.030* 1 deur 4750.015 1 deur Vanaf 899,68 x 71 x 201 0,40 74 x 83 x 201 0,48 4750.020 2-deurs 148 x 83 x 201 0,78 VRIESKAST HOOG RENDEMENT UITVOERING 4752.010 1 deur 74 x 83 x 201 0,42 4752.020 2-deurs 148 x 83 x 201 0,70 Gastronormbakken set voor in laden leverbaar in 65 en 100 mm diepte 1.371,1.099,1.739,- 1.395,2.621,- 2.095,1.933,1.549,2.885,- 2.299,OOK LEVERBAAR MET LADE 4750.045 art. nr model afm. cm kW 4750.035 2-deurs 136 x 70 x 85 0,21 0,23 0,34 4750.040 3-deurs 180 x 70 x 85 4750.045 4-deurs 223 x 70 x 85 HOOG RENDEMENT UITVOERING 4752.035 2-deurs 136 x 70 x 85 0,20 0,22 0,34 4752.040 3-deurs 180 x 70 x 85 4-deurs 223 x 70 x 85 4752.045 Blastchiller/freezer 4 voorgeprogrammeerde programma's kerntemperatuurmeter 230 Volt art. nr model afm. cm kW 4750.705 5x 1/1 GN of 5x EN 400x600 80 x 80 x100 0,75 2.896,2.325,4750.710 7x 1/1 GN of 7x EN 400x600 80 x 80 x 151,5 0,98 3.449,- 2.765,4750.715 9x 1/1 GN of 9x EN 400x600 80 x 80 x 176,3 1,2 5.615,- 4.495,EMMELOORD Platinaweg 21 8304 BL Emmeloord Tel: (0527) 635 635 info@hakpro.nl AMSTERDAM De Flinesstraat 20 1114 AL Duivendrecht Tel: (020) 665 6428 amsterdam@hakpro.nl GRONINGEN Verl. Bremenweg 10c 9723 JV Groningen Tel: (050) 318 1600 groningen@hakpro.nl ROTTERDAM Schuttevaerweg 13 3044 BA Rotterdam Tel: (010) 750 2750 rotterdam@hakpro.nl VENLO Venrayseweg 44 5928 NZ Venlo Tel: (077) 387 4242 venlo@hakpro.nl VLISSINGEN Bedrijfsweg 9 4387 PD Vlissingen Tel: (0118) 493 222 vlissingen@hakpro.nl 17-27-00 Alle prijzen zijn in euro's, exclusief BTW en wettelijke verwijderingsbijdragen. Wijzigingen voorbehouden zonder voorafgaande kennisgeving. Zet- of drukfouten voorbehouden. ONLINE BESTELLEN? www.hakpro.nl Vanaf 4113.730/780 1.351,1.085,1.085,1.567,- 1.255,1.892,- 1.515,1.477,1.185,1.739,- 1.395,2.081,- 1.665,art. nr GN diepte 65 mm 4113.700 6x 1/6 4113.705* 6x 1/6 4113.710 4x 1/4 4113.715* 4x 1/4 4113.705/755 46,37,70,- 56,33,- 27,57,- 46,4113.720 1x 1/2 + 2x 1/4 29,- 24,4113.725* 1x 1/2 + 2x 1/4 50,- 40,4113.730 2x 1/6 + 2x 1/3 33,- 27,4113.735* 2x 1/6 + 2x 1/3 53,- 43,art. nr GN diepte 100 mm 4113.750 6x 1/6 4113.755* 6x 1/6 4113.760 4x 1/4 4113.765* 4x 1/4 52,42,76,- 61,41,- 33,65,- 52,4113.770 1x 1/2 + 2x 1/4 36,- 29,4113.775* 1x 1/2 + 2x 1/4 57,- 46,4113.780 2x 1/6 + 2x 1/3 41,- 33,4113.785* 2x 1/6 + 2x 1/3 61,- 49,Coverstory over parken die door de eigenaar verwaarloosd zijn. Vaak heeft die de grond uiteindelijk verkocht aan de mensen met vaste plaatsen. Die kunnen nu cashen. Daarmee wordt slecht gedrag dus beloond, want de handwerkende recreatieondernemers die hun bedrijf met veel investeringen op peil hebben gehouden, hebben die enorme waardestijging niet. Ik vrees ook dat dit voer is voor speculanten, die verwaarloosde parken opkopen in de hoop op snel geld.” Vitale Vakantieparken De transformatie van deze parken gebeurde in het kader van het programma Vitale Vakantieparken Veluwe. Projectleider Rob van den Hazel herkent het beeld dat Gelsing schetst niet. “Ik kan me voorstellen dat er mensen zijn die denken dat hier snel geld mee te verdienen is, maar de praktijk laat zien dat het wijzigen van een bestemming van recreatie naar wonen niet zo’n eenvoudig traject is. Transformatie naar wonen is maar één van de mogelijke oplossingen voor kansloze recreatieparken. Ze kunnen bijvoorbeeld ook omgevormd worden tot natuur of landbouwgrond. Het kan een zorgpark worden, of tijdelijke huisvesting voor arbeidsmigranten. Veel parken liggen in of nabij natuurgebieden wat een transformatie naar wonen onmogelijk maakt, ook in relatie tot de stikstofproblematiek. Slechts een minimaal aantal parken krijgt echt een woonbestemming en dat duurt vele jaren. De gemeenten zitten “ Ze hebben de neveneffecten van de BAG-registratie onderschat” daar ook niet om te springen omdat verblijfsrecreatie van groot belang is voor de regionale economie. En gemeenten doen beslist niet mee, als er een projectontwikkelaar verzoekt om zijn park om te zetten naar woonbestemming.” Over de opbrengsten (de ‘bestemmingswinst’) stelt Van den Hazel dat de gemeente een deel van de winst afroomt voor een fonds dat de recreatieve kwaliteit van de omgeving moet vergroten. “Daarnaast moeten al die eigenaren aan de slag om hun recreatiewoning te laten voldoen aan het bouwbesluit. In het geval van Park Ceintuurbaan loopt er een snelweg vrij dicht langs het park. De gezamenlijke eigenaren moeten zelf het geld bijeenbrengen voor een geluidsmuur. Die is verplicht, nu het een woonwijk is geworden.” Alles in de BAG Een andere ontwikkeling, die indirect samenhangt met het legaliseren van permanente bewoning, is dat veel gemeenten de afgelopen jaren druk zijn met het onderbrengen van recreatieparken in de BAG – de Basisregistratie Adressen en Gebouwen. Die taak is opgelegd door het Rijk, maar het in kaart brengen van alle plekken en woningen op een recreatiepark is geen verplichting. Gemeenten doen dat toch, omdat zij graag een goed beeld hebben van de parken en wie daar verblijven. “Wel enigszins begrijpelijk, vanuit hun perspectief gezien”, stelt Jarin van der Zande, lobbyist van HISWA-RECRON. “Er zijn heel veel goede parken, maar ook parken die verloederen en waar allerlei doelgroepen verblijven die in feite niets met recreatie te maken hebben: arbeidsmigranten, mensen die een tussenwoning nodig hebben of zelfs ongewenste figuren. Dat willen gemeenten inzichtelijk hebben. Toch zijn wij erg tegen de BAG-registratie van de plaatsen en huisjes op de HISWA-RECRON bedrijven. De rechter heeft ons vijf jaar geleden al in het gelijk gesteld, toen de gemeente Veere ook stacaravans in de BAG wilde opnemen. Dat is teruggefloten door de rechter. Kavels registreren kan, maar ook dat beperkt de ondernemer enorm in zijn vrijheid, bijvoorbeeld bij een transformatietraject. Op het moment zijn vooral de Gelderse gemeenten dat volop aan het implementeren. Ik vrees dat andere provincies zullen volgen. Ze brengen alles in kaart: wat heb je staan, waar is het geschikt voor en welke mensen zitten daar?” Neveneffecten HISWA-RECRON heeft vooral problemen met de neveneffecten, legt Van der Zande uit. “Door recreatiewoningen in de BAG op te nemen, kunnen er adressen toegekend worden aan objecten en zal het gebeuren dat gemeenten dit soort vakantiehuisjes bij de taxatie van het bedrijf als woningen zien. Dan worden recreatiebedrijven veel te hoog getaxeerd. Er zijn een paar gemeenten die dit doen. Dan stijgt de WOZ-waarde honderdduizenden euro’s. Onterecht, want die waarde staat in geen verhouding meer tot de reële verkoopwaarde. Die wordt immers bepaald op basis van de jaarlijkse brutowinst. Als je simpelweg de waarde van alle gebouwen bij elkaar optelt kom je helemaal verkeerd uit, want die gebouwen zijn niet los te vermarkten.” Er is nog een groot nadeel verbonden aan de verregaande BAG-registratie: sommige nutsbedrijven gaan voor elke recreatiewoning vastrecht rekenen, in plaats van één maal voor het hele bedrijf. Het initiatief Recreactie | Februari 2021 | nr 1 13 ➔

® Coverstory Met steeds meer vaste bewoners is het park geen recreatiebedrijf meer hiertoe kwam van waterleidingbedrijf Evides, dat sinds 2016 ook alle adressen áchter de centrale watermeter van het bedrijf aanslaat. Met (wederom) aanzienlijk hogere kosten voor de ondernemer als gevolg. HISWA-RECRON procedeert al enkele jaren tegen Evides en werd al een keer in het gelijk gesteld. Nu loopt het hoger beroep. Permanent wonen Maar er is meer, en Van der Zande houdt zijn hart vast voor de toekomst. “Begin 2020 werd in de Tweede Kamer de motie Koerhuis-Van Eijs aangenomen, die gemeenten in staat stelt om permanente bewoning op recreatieparken te legaliseren. Niet voor een individu – dat kon al langer – maar via een omgevingsvergunning voor een vakantiewoning. Daarmee maak je van een recreatiehuisje praktisch een reguliere woning!” In mei vorig jaar verklaarde mede-indiener Jessica van Eijs (D66) tegenover Recreactie dat de motie echt bedoeld is voor verlopen parken waar geen toeristen meer komen. Maar dat staat niet zo in de motie en is ook lastig te definiëren. In hetzelfde nummer van Recreactie verklaarde burgemeester Henk Lambooij van Putten – tevens voorzitter van de stuurgroep Vitale Vakantieparken Veluwe – de motie compleet overbodig te vinden. “Het laatste waar de Veluwe op zit te wachten, zijn landelijke politici die onrust zaaien”, zei hij toen. Ook Rob van den Hazel van Vitale Vakantieparken geeft aan dat gemeenten deze afwegingen vooral zullen maken op parkniveau (volgens het één park, één plan-principe) en niet voor individuele huisjes. “Permanente bewoners zijn heel anders dan toeristen. Dat gaat niet goed samen op één park.” HISWA-RECRON lobbyist Jarin van der Zande heeft toch nog zijn twijfels. “Hele goede toeristische bedrijven met één eigenaar worden nu in de BAG gezet. Dat gaat buiten de invloedssfeer van de ondernemer om. Die heeft het maar te slikken. Maar in de praktijk hebben gasten dan hun eigen huisje of chaletje op de grond van de ondernemer – en nu met officieel adres. Als zo’n gast naar de gemeente stapt om permissie te vragen of hij daar permanent mag wonen, kán dat straks, buiten de ondernemer om, toegekend worden. Bijvoorbeeld omdat men denkt daarmee de woningnood tegen te gaan. Maar het gezonde recreatiebedrijf wordt daarmee om zeep geholpen. De prijs van de kavels gaat stijgen, de toeristische gasten verdwijnen. Het park krijgt steeds meer permanente bewoners en uiteindelijk is het geen recreatiebedrijf meer. En de ondernemer kan er niets aan doen.” Slechte ervaringen “De gemeenten en provincies verzekeren mij dat dit niet gaat gebeuren”, vervolgt Van der Zande. “Dat is echt niet wat ze willen. Maar ondertussen wordt de mogelijkheid wel geschapen, door alle kavels en recreatiehuisjes in de BAG onder te brengen. En we hebben slechte ervaringen: bijvoorbeeld met gemeenten die mensen tegen de zin van de ondernemer inschrijven op het adres van het recreatiebedrijf. Dat gebeurt ook, en veel vaker dan je denkt.” Maatwerk Willem Kraanen heeft als adviseur bij ZKA Leisure Consultants diverse parken begeleid bij het afscheid nemen van de recreatiefunctie. De mediaberichten over permanent wonen zijn vaak te simplistisch omschreven, vindt hij. Zo ook de uitwerking van de motie Van Eijs-Koerhuis. “Het is allemaal te kort door de bocht. Het herbestemmen van vakantieparken die geen recreatieve functie meer hebben, is echt maatwerk. Ik hanteer altijd als uitgangspunt dat de transformatie van een park een maximale bijdrage moet leveren aan de maatschappij.” Speculanten die hopen op het omzetten van een park naar woonbestemming vallen daarbij buiten de boot, verzekert Kraanen. “Maar neem nou een park met veertig woningen, waar in totaal tachtig mensen permanent wonen. Dan kun je die eruit gaan zetten, omdat je niet wilt dat ze mogelijk wat geld verdienen door een bestemmingswijziging. Dan heb je er tachtig woningzoekenden bij. Je kunt ook kijken of je het park kunt transformeren tot een nieuwe woonvorm. Dan heb je er veertig woningen bij en ben je een probleem armer.” Of de BAG het probleem verergert weet Kraanen niet. “Op zich is de BAG prima: je brengt het land in kaart en dat is zinvol. Maar het Rijk heeft destijds niet bedacht dat er allerlei neveneffecten gaan optreden. De stijging van water- en energielasten en zelfs de WOZ-waarde is zorgelijk en natuurlijk nooit de bedoeling geweest. En als mensen met een recreatiewoning zich straks dankzij de BAG bij de gemeente kunnen inschrijven, met een eigen adres, is dat een groot probleem voor ondernemers. Als recreatiebedrijf hoort de eigenaar zelf te kunnen bepalen wie er wel of niet op zijn bedrijf verblijven.” Recreactie | Februari 2021 | nr 1 15

Gastvrij en innovatief Inzicht in campings en bungalowparken In het ruim 300 pagina’s tellende boek ‘Het vakantiepark in Nederland’ schetst onderzoeker Rolf Nijdam een beeld van verleden en heden van de Nederlandse campings en bungalowparken. Ook geeft hij een toekomstbeeld met vijf scenario’s. N Nijdams fascinatie voor de camping- en bungalowparken in Nederland begon toen hij van 2003 tot 2006 werkte als parkmanager bij Landal De Vers in Overloon. “Ik ontdekte dat er eigenlijk geen literatuur was die een totaalbeeld gaf van verleden, heden en toekomst van de sector. Dus besloot ik dit zelf in kaart te brengen.” Nijdam, vakdocent aan de Hospitality Business School van hogeschool Saxion en eigenaar van een onderzoekbureau, brengt in zijn boek zo’n 3.500 bedrijven in kaart. Veel van deze bedrijven werden benaderd met een enquête, die samen met HISWA-RECRON was opgezet. “Hoe zit je bedrijf in elkaar, op welke doelgroep richt je je, welke keuzes maak je en hoe blijf je toekomstbestendig”, zo vat de auteur de strekking van dit onderzoek samen. Bovendien bezocht Nijdam meer dan de helft van de ondernemingen en deed hij literatuuronderzoek. Vijf scenario’s Uit het onderzoek komt een beeld van een overvolle sector naar voren. “Er zijn koplopers die veel investeren, maar er is ook een onderkant waarmee het niet goed gaat. Innovatie wordt vooral gezocht op het gebied van marketing, spel- en sportvoorzieningen en vernieuwende accommodaties, zoals circulaire vakantiewonin16 Recreactie | Februari 2021 | nr 1 gen en tiny houses.” Nijdam stelt vast dat veel bedrijven problemen hebben met de hoge investeringsdruk en met eventuele bedrijfsopvolging. Hij voorziet dat de concentratie van ketenorganisaties nog wel even zal doorgaan, dat nieuwe vormen van samenwerken en uitbesteden zullen ontstaan en dat meer vakantieparken een niche gaan bedienen. Voor de toekomst schetst de onderzoeker enkele grote uitdagingen: – Crises. Bedreigingen op het gebied van ecologie en economie. Bedrijven krijgen te maken met een toenemende druk vanuit overheid en maatschappij om te verduurzamen. – Ruimte. De overheid zal hier steeds meer de regie nemen. Ondernemers moeten innoveren op bestaande plekken. – Snelle groei van technologie. Dit biedt veel kansen, maar ook de bedreiging van (klant)gegevens en cyberaanvallen. Nijdam bracht zo’n 3.500 Nederlandse bedrijven in kaart – Veranderende doelgroepen, met andere wensen. Doelgroepen worden steeds fijnmaziger. Zo ontstaan er steeds meer verschillende seniorendoelgroepen. – Levensvatbaarheid. Hier gaat het om de snel veranderende gastwens en de duidelijke keuzes die de ondernemer moet maken. Gesloten wereldje Het verraste Nijdam tijdens het onderzoek dat de verblijfsrecreatie binnen het domein van economie en vastgoed een vrij gesloten Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Ditta van Ekris RecreAnders Jos van der Sterren Docent en senior onderzoeker toerisme Breda University of Applied Sciences Ode aan ondernemers Het was bepaald niet de kerst die ik me zou wensen. We zouden dit jaar weer eens koken voor mijn moeder, mijn drie broers en hun gezinnen, in totaal 20 personen. Ik zag er naar uit, we waren aan de beurt, en ik had er zin in om een mooi diner in elkaar te zetten. Het liep allemaal anders. Eerst de discussies met mijn drie kinderen over wie wanneer moest komen. Toen toch maar besloten om mijn moeder vóór de kerstdagen een nachtje te laten logeren om geen verspreidingsrisico te lopen. En dan toch de onvermijdelijke kerst-zoom-sessie: ieder van ons met een powerpoint met drie slides iets vertellen over 2020 … Het lukte en we waren creatief, maar wat stond die kerstboom er zielig bij dit jaar. Maar ik mag van geluk spreken. Ik ben geen ondernemer die allerlei ingewikkelde afwegingen moet maken om toch nog iets van het seizoen te redden. Of die heel creatief oliebollen, kerststukjes en gebreide mutsen moet verkopen. wereldje vormt. “Er zijn weinig financiële kengetallen bekend. Door dat gebrek aan transparantie weten we maar nauwelijks hoe de sector er precies voorstaat. We meten ook niet hoe duurzaam de sector nu feitelijk is. Dat wil ik in 2021 in kaart brengen.” Voor veel ondernemers is het lopen op je tandvlees. Want wat doe je, als ze weer zeggen dat je de tent dicht mag gooien, terwijl je net vier groepen van 20 hebt geboekt in die grote huizen op je park. Neem je het risico, of niet? En voor wie is dat risico eigenlijk? Onmogelijke afwegingen, zeker als het beleid bijna per dag lijkt te veranderen. Bestellen Het boek kost 65 euro en kan worden gedownload op www.nritmedia.nl/store. HISWA-RECRON leden krijgen 20% korting. 9 maart wordt de gedrukte versie gepresenteerd tijdens een online kennissessie. Aanmelden via info@nrit.nl. Deze boodschap is dus vooral een ode, een lofzang. Nu eens niet aan de mensen in de zorg, maar aan al die ondernemers, die het volhouden. Aan de energie die ze uitstralen, de creativiteit en innovatiekracht, de bereidheid om ook nu stagiairs aan te nemen. Ik maak een diepe buiging voor jullie allen en hoop, wens, dat 2021 echt het eerste jaar van een goed herstel is. Recreactie | Februari 2021 | nr 1 17

De Visie Leo Diepemaat, voorzitter KCI: “ We moeten het momentum pakken” Leo Diepemaat, voorzitter van de Kampeer- en Caravan Industrie is ervan overtuigd: in 2021 krijgen zowel de leden van KCI als van HISWARECRON een unieke kans om het kamperen in Nederland te promoten. Hij hoopt op een actieve samenwerking binnen de keten. D 18 Recreactie | Februari 2021 | nr 1 De KCI (Kampeer- en Caravan Industrie) vertegenwoordigt in Nederland alle fabrikanten en toeleveranciers van kampeermiddelen en accessoires. Dat betekent dat ook de buitenlandse fabrikanten lid zijn, als zij in Nederland hun tenten, caravans en campers verkopen. “Maar ook Nederlandse toeleveranciers aan de industrie zijn lid, zoals Thetford in Etten-Leur, toonaangevend fabrikant van sanitaire systemen voor camTekst: Maarten Bokslag Foto’s: KCI pers en caravans”, legt Leo Diepemaat (72) uit. Hij is voorzitter van de KCI en heeft al een aantal succesvolle collectieve marketingcampagnes aangestuurd. Veelal in samenwerking met de ANWB, ACSI, NKC en Bovag. “Ook HISWA-RECRON hoort in dat rijtje partners thuis”, vindt Diepemaat. “Wij zijn groot voorstander van het kamperen in Nederland. Want als kamperen populair is, kopen mensen veel tenten, caravans en campers. In feite zijn de belangen van de KCI en HISWA-RECRON hetzelfde.” Europees geld Die marketing begon rond 2010. Diepemaat vertelt dat de industrie tot de financiële crisis eigenlijk alleen maar groeide. Elk jaar ging het beter met de verkopen. Tot de markt instortte en de industrie in een diepe crisis raakte. Diepemaat zette zich in voor collectieve promotie en wist via Europese koepelorganisatie ECF Europees geld los te krijgen voor de opzet van een promotioneel programma, met pilots in Nederland en België. Het programma ging in Nederland van start onder de naam Camp to Go, in België werd het Camp Away. “ Samen kunnen we laten zien hoe geweldig kamperen is” Camp to Go heeft een mooie website, waar ook veel campings op vermeld staan. Daarnaast werd in de periode november 2020 tot januari 2021 een tv-programma op RTL4 uitgezonden, dat ook Camp to Go heet. Het kan gezien worden als een vervolg op de succesvolle serie Campinglife, die in 2016 werd gestaakt. In de huidige tv-serie is te zien hoe leuk en onverwacht kamperen in eigen land kan zijn. Diepemaat: “En dan laten we heel bewust zien dat je dus níet met een wc-rol over de camping hoeft te lopen. Soms filmen we met opzet in de sanitairgebouwen. Dat doen we heel bewust: om te laten zien dat het sanitair er soms nog luxer is dan in een hotel. En om te laten zien dat het er heel veilig is op het gebied van coronapreventie.” Kennismaking De serie wordt betaald door de leden van KCI en de deelnemende campings. Als insteek is gekozen voor mensen die normaal gesproken ver weg op vakantie gaan, maar nu in de coronazomer voor het eerst kennismaakten met kamperen. En uiteraard bevalt dat enorm goed! Diepemaat is tevreden over de kijkcijfers. “Er wordt duidelijk weer meer tv gekeken dan voorheen. Met deze serie komen we precies op het juiste moment.” Want het kamperen in eigen land heeft zijn momentum, waar zowel de campings als de industrie de vruchten van kunnen plukken. “Veel mensen zijn afgelopen zomer in Nederland gebleven en de verkoop van nieuwe campers en caravans was vanaf juni booming. Het idee van een veilig, eigen verblijf spreekt mensen aan”, concludeert Diepemaat. “En uit peilingen blijkt dat heel veel mensen ook komende zomer weer van plan zijn in Nederland te blijven.” Samenwerken HISWA heeft al vele jaren ervaring met consumentenmarketing. Daarom ging Geert Dijks, directeur van HISWA-RECRON, graag met Leo Diepemaat in gesprek. “De ketensamenwerking zie ik helemaal zitten”, vertelt Dijks. “Die hebben wij ook in de campagne ‘Welkom op het water’. Een awarenesscampagne waarbij het doel is om meer mensen meer uren op het water te laten doorbrengen. Er is een mooie site en een promotiecampagne en in 2021 worden de opnames gemaakt van RTL Welkom op het Water TV. Dat is in het voordeel van de jachtbouwers, de handel en de jachthavens. Een dergelijke ketensamenwerking zie ik met de KCI ook wel zitten. Voor campings kan dat heel interessant zijn. We hebben dan ook onze intentie uitgesproken om te gaan samenwerken. In het volgende overleg bespreken we in welke vorm, in welk tempo en in welke omvang.” Diepemaat hoopt alvast op een vruchtbare samenwerking. “Samen kunnen we laten zien hoe geweldig kamperen is. Niet al dat gedoe op een vliegveld en dan opgepropt in een vliegtuig, maar lekker dichtbij huis allerlei moois meemaken. In je eigen mobiele huisje. Dat is onze insteek.” Lobby De KCI houdt zich bezig met marketing van het kamperen in Nederland, maar ook met de lobby voor de eigen achterban. Zo is KCI partner in het overleg omtrent rijbewijzen, waarbij de branchevereniging ervoor pleit om in het belang van camperaars het maximaal gewicht voor rijbewijs B te verhogen. Ook in Den Haag wordt er gelobbyd voor de belangen van de kampeer- en caravanindustrie, de tussenhandel en toeleveranciers. Veel gaat dan over de regelgeving. Leo Diepemaat is namens de KCI ook vertegenwoordigd in het bestuur van de ECF, de European Caravan Federation, die onder meer de Europese lobby verzorgt. Recreactie | December 2021 | nr 1 19

De Bezieling Guus Mulders, eigenaar van De Reuselhoeve “ Ik heb hier mijn eigen speeltuin” De lockdown speelde hem vorig jaar parten, maar bracht ook nieuwe creativiteit. Guus Mulders, eigenaar van de Reuselhoeve in het Brabantse Moergestel, ziet overal kansen. Zo ontwikkelde zijn bedrijf zich van kanoboerderij tot een mooie combinatie van buitensport en horeca. 20 Recreactie | Februari 2021 | nr 1 Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Dolph Cantrijn, Reuselhoeve D De Reuselhoeve in Moergestel is al eeuwen in het bezit van zijn familie, vertelt Guus Mulders (56). Hij is eigenaar van het buitensportbedrijf met horeca, waar mensen onder meer komen voor kanovaren, boogschieten, abseilen en klimmen, maar ook ludieke activiteiten als badkuip- en wcpotracen staan op het menu. Tot 1988 was de Reuselhoeve een varkensboerderij. De ligging aan het fraaie riviertje de Reusel maakte dat Guus’ vader in ‘88 besloot om ook kano’s te gaan verhuren. Bovendien startte hij een minicamping. “Dat begon als bijverdienste”, vertelt Mulders, die de eerste jaren zelf een baan had als luchtvaartonderzoeker bij TNO in Delft. “Maar in de jaren ‘80 kwam de varkenspest en niemand wilde het bedrijf overnemen. Toen besloot mijn vader de varkens weg te doen en zich helemaal te richten op de recreatie. In de jaren ‘90 werd het voor mij een soort dubbele baan: in de winter woonde en werkte ik in Delft, in de zomer werkte ik volop mee in het bedrijf hier. Vanaf 1997 koos ik volledig voor het familiebedrijf.” Kanoboerderij Mulders besloot al snel de boerderijcamping op te doeken. “Financieel bleken de kanoverhuur en nieuwe activiteiten als laserguns en boogschieten veel meer op te brengen per vierkante meter. En ik heb eigenlijk ook niet zoveel met campings”, verklaart hij de keuze. Het bedrijf groeide snel. Inspiratie haalde Guus Mulders uit alles wat hij en zijn vrienden als jongens deden. “We klommen in bomen, schoten met een buks. We leefden voor een groot deel buiten. Gingen vissen en varen op de rivier. En later natuurlijk met brommertjes scheuren. Al die activiteiten heb ik terug“ De nieuwbouw is precies geworden zoals ik wilde, perfect in balans” gebracht in dit bedrijf. Zo werd het mijn eigen speeltuin. Alleen scheuren we nu niet meer met brommers, maar met een wc-pot of een badkuip. Klimmen doe je in het klimparcours en daarna kun je van de tokkelbaan. Schieten doe je met paintball of een handboog.” Het varen bleek de succesfactor. “Er zijn niet veel buitensportondernemingen waar je zo mooi een rondje kunt kanovaren als hier.” Tot 2010 beleefde de Kanoboerderij gouden jaren. Toen gingen er twee dingen mis: de financiële crisis zorgde voor een jarenlange recessie, en de provincie besloot de loop van de Reusel te verleggen. Er kwam nieuwe natuur, de rivier moest weer meanderen en de dichtstbijzijnde opstapplaats voor kanovaarders kwam anderhalve kilometer van het bedrijf te liggen. Maar Guus Mulders had de smaak van het ondernemen te pakken. Dus ging hij niet bij de pakken neerzitten, maar maakte alternatieve plannen. Het kanovaren gebeurde voortaan op afstand van het bedrijf. Jammer, maar het is niet anders. Ondertussen lag achter de Reuselhoeve wel het schitterende natuurgebied De Hilver, van 250 hectare. Dat trekt ook wandelaars en fietsers. Nu is de Reuselhoeve een van de ‘poorten’ tot het natuurgebied. En veel van die wandelaars genieten na afloop van een lekker biertje of kopje koffie op het terras. Of ze blijven eten. Focus op horeca Mulders besloot daarnaast om veel sterker in te steken op de horeca. Daarvoor moest er een nieuw gebouw komen. “Anders zouden we de horeca in de oude varkensstallen moeten onderbrengen. Dat zag ik niet zitten. Dus liet ik een gebouw ontwerpen dat in de stijl is van de boerderijen van deze streek. Met een authentieke houten kap en lekker veel ruimte.” Het gebouw werd helemaal uitgevoerd door lokale ondernemers: mensen die Mulders voor een deel tot zijn vriendenkring kan rekenen. “Dat was echt een geweldige ervaring”, vertelt hij. “Bij de bouw waren de lijnen heel kort. Soms even een kwartiertje overleg over een bepaalde constructie en dan kon het weer verder. En het is precies geworden zoals ik wilde, perfect in balans. Binnen budget gebouwd en zelfs nog iets sneller klaar dan gepland.” Mulders ziet de schuur ook als een investering in de toekomst. “Die schuur staat er over honderd jaar nog. Die past hier volledig in de omgeving. En als ik dit bedrijf ooit nog eens wil verkopen, dan is een echt mooi pand altijd bruikbaar. Je kunt er later zelfs nog eens een sterrenrestaurant in openen. Waarom niet?” Het pand met ruim 700 vierkante meter vloeroppervlak is volledig ingericht voor de horeca en biedt plaats aan zo’n 250 mensen. De lokale en ambachtelijke focus van de Reuselhoeve werd ermee versterkt. ➔ Recreactie | Februari 2021 | nr 1 21

AL MEER DAN 40 JAAR UW MAKELAAR EN TAXATEUR VAN RECREATIEBEDRIJVEN De Bezieling Dat gebeurde ook door ruimte te bieden aan de Reuz brouwerij. Die bestond al heel kleinschalig in Moergestel en kreeg nu ruimte om de vleugels uit te slaan. De Reuselhoeve kon daarmee kwalitatief ‘eigen’ bier aan het assortiment toevoegen, maar ook brouwcursussen, proefavonden en meer. Nieuw imago De Kanoboerderij van Moergestel had een ijzersterk imago in de regio. Nu stond Mulders voor de uitdaging om dat imago om te buigen. Naast het kanovaren lag de focus van het vernieuwde bedrijf immers veel meer op horeca, outdoor en allerhande groepsactiviteiten. Dat imago is eigenlijk pas in de afgelopen corona-zomer écht veranderd, legt Guus Mulders uit. In april en mei 2020 zat Mulders – net als al zijn collega’s met een horeca-, recreatie- of buitensportbedrijf – vol ongeduld te wachten tot het bedrijf weer open mocht. Op 20 april mochten de kinderfeestjes weer van start en dat liep meteen storm, mede dankzij een intensieve online marketingcampagne. In mei mocht het kanovaren weer en ook dat leverde topdrukte op, zelfs met een dichte horeca. Maar toen die dan eindelijk begin juni weer open mocht, had de Reuselhoeve een complete social media-campagne voorbereid, inclusief advertenties naast de nieuwsberichten op de site van het Brabants Dagblad. De strekking van alle berichten: ‘Welkom op het grootste terras van Brabant’. Daarmee benadrukte Mulders niet alleen dat de Reuselhoeve een uitstekende horeca heeft,, maar ook dat er heel veel ruimte is, en de tafels dus veilig ver uit elkaar gezet kunnen worden. Topzomer “Voor ons werd het een topzomer, beter dan 2019 nog. En in één klap hebben we onze naam gevestigd als horecabedrijf.” Om de hygiëne te waarborgen verzon Mulders samen met zijn team speciale manieren van opdienen. Zo werd het eten geserveerd op grote houten planken, waar de klanten hun borden zelf af konden nemen. Voor het Reuz-speciaalbier was eerder al een soort houten kratje ontwikkeld, met een handvat aan de bovenkant. Afgelopen zomer werden alle dranken in deze kratjes geserveerd. De klanten konden hun drankjes er vervolgens zelf uitpakken. Hygiënisch, maar ook heel makkelijk om op en af te ruimen, vertelt Mulders. “Met die kratjes hebben we nooit meer dat er glazen van een dienblad vallen. Maar het betekent ook dat ik iemand van 16 zonder horecaervaring even kan laten bijspringen in de bediening. Die kratjes passen ook goed bij onze ambachtelijke uitstraling. Dus die houden we er gewoon in, ook als de coronadreiging is verdwenen.” Dankzij een social media-campagne werd 2020 toch nog een heel goed jaar Tokkelbaan Een van de activiteiten die na het omleiden van de kanorivier nieuw werd ontwikkeld, is het klimmen. Er kwam een klimpark aan de bosrand en een 15 meter hoge toren op eigen terrein. Dat werd een bijzondere toren, met op het bovenste plateau een ruimte waar zelfs kleinschalig vergaderd kan worden: met riant uitzicht over de omgeving. Wie het aandurft kan bovendien vanaf de toren omlaag, via de 130 meter lange tokkelbaan. Recreactie | Februari 2021 | nr 1 23

Wat doet de politiek voor Verkiezingen 17 maart 2021 Op 17 maart vinden de Tweede Kamerverkiezingen plaats. Tientallen partijen dingen naar de gunst van de kiezer. Maar hoe denken die partijen over toerisme en recreatie? In de partijprogramma’s staat het maar zelden. Recreactie vroeg het na. D 24 De verkiezingsprogramma’s van de politieke partijen gaan met name in op algemene zaken als economie, overheid, werk, inkomen en de rechtsstaat. Omtrent het MKB hebben de meeste partijen wel standpunten geformuleerd. MKB Enkele in het oog springende punten betreffende het midden- en kleinbedrijf: De VVD wil lagere lasten voor het MKB via een middenstandskorting en vereenvoudiging en verruiming van de werkkostenregeling. Dan kunnen MKB’ers meer in hun personeel investeren, bijvoorbeeld via Recreactie | Februari 2021 | nr 1 scholing. Ook wil de partij vermindering en vereenvoudiging van regelgeving. Het CDA wil dat familiebedrijven, MKB-ers, start-ups en scale-ups een vaste contactpersoon krijgen bij de Belastingdienst. Ook willen de christendemocraten dat deze groep integraal wordt behandeld vanuit een regiokantoor, met meer ruimte voor maatwerk. D66 wil stimuleringsfondsen effectiever inzetten en meer geld voor gerichte innovatie en digitalisering. Innovatieve MKBbedrijven moeten makkelijker toegang krijgen tot deze fondsen. GroenLinks wil financiële ondersteuning en groene investeringen terecht laten komen bij het midden- en kleinbedrijf, startups én de grote bedrijven die sociale en economische waarde creëren. De partij wil steun- en stimuleringsmaatregelen voor groen en sociaal ondernemerschap. De PvdA wil de kredietmogelijkheden voor het MKB uitbreiden. Het tweede jaar loondoorbetaling bij ziekte wordt, als het aan de sociaaldemocraten ligt, collectief verzekerd voor bedrijven tot 25 werknemers, zonder aantasting van de rechten van werknemers. De SP is voorstander van een nationale investeringsbank voor het MKB, waar kleiTekst: Jaap van Sandijk Foto’s: Shutterstock onze sector? DENK wil landelijk geld voor bedrijven met nadruk toekennen aan het MKB. Ook moet er een nationale ondernemerskredietbank komen, om kredietverlening aan het MKB te stimuleren. Extra vragen Omdat de partijprogramma’s niet specifiek ingaan op onderwerpen die voor recreatieondernemers belangrijk zijn, heeft Recreactie een aantal specifieke vragen voorgelegd aan VVD, PVV, CDA, D66, GroenLinks, SP, PvdA, ChristenUnie, Partij voor de Dieren, SGP, Forum voor Democratie en DENK. De helft van de partijen reageerde. ne en startende bedrijven makkelijker geld kunnen lenen. De partij wil de kleinschaligheidsaftrek verhogen. De lasten van het doorbetalen van ziek personeel worden eerlijker verdeeld, zonder dat dit ten koste gaat van de zieke werknemers. De Partij voor de Dieren wil dat er een fiscaal voordeel komt voor kleine bedrijven, zodat de werkgeverslasten voor die bedrijven lager worden. In hoeverre is uw partij bereid zich extra in te zetten voor een goed steun- en herstelpakket voor het MKB? VVD: Extra geld uittrekken, naast het blijven uitvoeren van de bestaande maatregelen. Nu afbouwen, met het eind van de crisis in zicht, is onverstandig. CDA: Juist nu maatregelen versterken. Er moet een omvangrijk herstel- en innovatiepakket komen. D66: Nog belangrijker dan de steunpakketten zelf is het zoveel mogelijk openhouden van de middenstand, binnen de grenzen van wat mogelijk is vanuit de volksgezondheid. D66 heeft zich daarom vorig jaar hard gemaakt voor concrete oplossingen voor ondernemers, zoals het uitbreiden van terrassen. GL: Bedrijven die na de crisis gezond door kunnen, mogen niet ten onder gaan. SP: Honderd procent compensatie voor sectoren die door overheidsmaatregelen helemaal of vrijwel geen omzet meer kunnen draaien. Naast de bestaande pakketten als NOW en TVL zijn hiervoor aparte sectorspecifieke maatregelen nodig. SGP: Meer maatwerk om schrijnende verhalen te voorkomen. Specifieke inzet voor Meer maatwerk voor MKB’ers, of juist een focus op duurzaamheid? de recreatiesector, zoals de partij al eerder deed voor campingwinkels. Hoe spant u zich in om ruimte in de buitengebieden te creëren voor de recreatiesector, zodat de sector zich daar kan ontwikkelen? VVD: De overheid moet de centrale regie voeren. Regio’s doen nu nog te veel op eigen houtje. Vanuit economisch- en leefbaarheidsperspectief is ontwikkeling in het buitengebied belangrijk. CDA: Er moet een goede balans komen in de buitengebieden tussen wonen, natuur en recreatie. Meer ruimte voor recreatieondernemers. Provincies moeten meer facilitaire middelen krijgen en ruimtes voor onder meer recreatie aanwijzen. D66: Tussen nu en 2040 moet 160 duizend hectare extra beschermde natuur gecreeerd worden. Rond steden moeten natuuren recreatiegebieden komen. GL: De ruimtelijke ordening wordt bepaald door lokale overheden, zoals gemeenten en provincies. Er moet meer natuur komen waarvan mensen kunnen genieten. Volop kansen voor ondernemers die snappen dat meer natuur ook economisch voordeel kan opleveren. SP: De SP is conform het advies van de commissie Remkes voorstander van overgangsgebieden rond de natuur, waar piekbelastende stikstofuitstoters (meestal intensieve veehouderijen) uiteindelijk zullen moeten verdwijnen of omvormen. Dat kan op verschillende manieren, door extensivering, maar bijvoorbeeld ook door aanleg van specifiek recreatieve natuur en andere recreatieve invullingen. SGP: De SGP zet zich in voor soepeler Natura 2000- en stikstofbeleid. Het beschermingsregime is nu te strikt. Recreatieondernemers betalen veel lokale lasten. Maar wat doet u aan lastenverlichting voor de sector op Rijksniveau, bijvoorbeeld als het gaat om vennootschapsbelasting? VVD: Centrale afspraken maken met lokale overheden om te voorkomen dat ze lokale Recreactie | Februari 2021 | nr 1 25 ➔

CUPPONE PIZZAOVENS voor het bakken van de beste pizza's en broden Pizzaoven Michelangelo rvs front en ovenkamer panoramische deur warmte terugwinning in ovenkamer vuurvaste stenen vloer in cordoriet 12V halogeen verlichting leverbaar: enkel of dubbele ovenkamer digitale bediening, 2 varianten onderstel en afzuigkap optioneel 400 Volt Direct uit voorraad leverbaar Vanaf Vanaf 3.695,Lease vanaf 86,99 * art.nr. type 4020.424 Made in Italy cap. pizza buitenafm. kamerafm. kW 4020.290 435/2CD 4+4 ø35cm 119 x 110 x 78 72 x 72 x 15 10,6 4020.292 635/2CD 6+6 ø35cm 119 x 146 x 78 72 x 108 x 15 15,6 4020.294 635L/2CD 6+6 ø35cm 155 x 110 x 78 108 x 72 x 15 15,8 4020.296 935/2CD 9+9 ø35cm 155 x 146 x 78 108 x 108 x 15 23,4 4.790,- 3.695,6.585,- 5.075,7.265,- 5.595,8.010,- 6.175,825,art.nr. cap. pizza afm. cm 4020.414 4 (20 cm) 70 x 56 x 39 1.040,- 825,- (=230 Volt) 4020.416 4 (25 cm) 80 x 67 x 39 1.150,- 895,4020.418 4 (30 cm) 90 x 77 x 39 1.280,- 995,4020.424 4+4 (30 cm) 90 x 77 x 70 2.340,- 1.795,SINDS 1978 EXCLUSIEF GEÏMPORTEERD DOOR HAKVOORT PROFESSIONAL OOK VOOR AL UW CUPPONE ONDERDELEN Made in Italy Pizzaoven Tiziano Voor het bakken van (Turkse-) pizza’s en Turks brood. boven- en onderelementen regelbaar temperatuur instelbaar tot 400ºC 400 Volt Met stenen vloer Direct uit voorraad leverbaar GIOTTO TIEPOLO STARGAS SILEA CARAVAGGIO DONATELLO PIZZAPLETTER CUPPONE EMMELOORD Platinaweg 21 8304 BL Emmeloord Tel: (0527) 635 635 info@hakpro.nl AMSTERDAM De Flinesstraat 20 1114 AL Duivendrecht Tel: (020) 665 6428 amsterdam@hakpro.nl GRONINGEN Verl. Bremenweg 10c 9723 JV Groningen Tel: (050) 318 1600 groningen@hakpro.nl ROTTERDAM Schuttevaerweg 13 3044 BA Rotterdam Tel: (010) 750 2750 rotterdam@hakpro.nl VENLO Venrayseweg 44 5928 NZ Venlo Tel: (077) 387 4242 venlo@hakpro.nl VLISSINGEN Bedrijfsweg 9 4387 PD Vlissingen Tel: (0118) 493 222 vlissingen@hakpro.nl 20-07-00 Alle prijzen zijn in euro's, exclusief BTW en wettelijke verwijderingsbijdragen. Wijzigingen voorbehouden zonder voorafgaande kennisgeving. Zet- of drukfouten voorbehouden. ONLINE BESTELLEN? www.hakpro.nl lasten gebruiken als eigen inkomensinstrument. Invoeren van middenstandskorting om het in dienst nemen van personeel aantrekkelijker te maken. CDA: Niet inzetten op lastenverlaging, maar op investeringskorting. D66: Geen verhoging van het lage tarief van de vennootschapsbelasting en (milieuvriendelijke) investeringen stimuleren. Het moet aantrekkelijker worden om de onderneming met eigen vermogen te financieren. Loondoorbetaling bij ziekte Maken we in de natuur ook ruimte voor recreatie? voor de kleine ondernemer verkorten en een beperking van de kosten van de premie voor het arbeidsongeschiktheidsfonds. GL: Geen verlaging van vennootschapsbelasting. Steun- en stimuleringsmaatregelen voor groen en sociaal ondernemerschap. SP: Geen verlaging van vennootschapsbelasting. Verhoging van kleinschaligheidsaftrek voor het MKB. SGP: Tarief in de eerste schijf van de vennootschapsbelasting moet worden verlaagd. Verlaging van energiebelasting voor MKB-bedrijven. In het volgende nummer van Recreactie gaan we dieper in op de standpunten en laten we ook de politici aan het woord. advertentie • Energiebesparende thermostaten • Melding bij rook of brand • CV monitoring • Inbraakalarmering • Aanwezigheidsdetectie • Vorstalarmering BESPARENDDaardoor vaak al EN ENERGIE RGIE AREND binnen 2 jaar terugver or vaak al terugver Draadloos beheer op afstand ICY Accommodation Management nd www.icy.nl Recreactie | Februari 2021 | nr 1 27

30 jaar ervaring in professioneel slapen Nieuw in de verkoop: Een fraai in het Friese Merengebied gelegen camping: - 4,8 hectare eigen grond; - circa 200 kampeerplaatsen; - met overdekt zwembad. Taxatie nodig? Wij zijn u graag van dienst! Kiest u ook voor een écht familiebedrijf in Noord-Nederland? Ons assortiment • Stapelbedden • Boxsprings • Textiel • Matrassen • Beschermende hoezen Voordelen • Snelle levertijd • Beste prijs-kwaliteit • Goede service en garantie Uw Bed Professional Postbus 6 - 5170 AA Kaatsheuvel - T 088-3322310 - E advies@uwbedpro.nl - www.uwbedpro.nl Vraagprijs: € 2.150.000,00 k.k. Wilt u uw bedrijf verkopen? Zoekt u hierbij begeleiding, met oog voor persoonlijke aandacht? Neem dan contact met ons op! Neem dan contact op met Arjan of Carina! Kijk voor meer informatie op: www.hiswa-recrontaxateur.nl Nadere www elaar O.Z. 592 462 844 22 32 10 10 Kijk voor meer informatie op: www.hiswa-recrontaxateur.nl Vossenlaan 16 9408 CN Assen T (0592) 46 28 44 www.hiswa-recronmakelaar.nl E info@recratief-bedrijfsmakelaars.nl I www.recratief-bedrijfsmakelaars.nl Geef uw gasten een buitengewone vakantiebeleving Een warm welkom zit 'm in de details. Door nét dat beetje extra te doen, voelen uw gasten zich welkom en thuis. Zo creëert u een buitengewone vakantiebeleving, die zorgt voor tevreden en terugkerende gasten. Kijk voor meer gastensets en inventaris op wecoviservice.com Kennis delen Tekst: Rosanne de Groot (Stellicher Advocaten) Foto: Shutterstock Energielabel C wordt verplicht voor kantoor Een redelijk laag energieverbruik is altijd prettig, maar vanaf 1 januari 2023 ook verplicht. Volgens het Bouwbesluit moeten kantoorgebouwen dan minimaal beschikken over energielabel C. M Maar wat is nu precies een kantoorgebouw? Volgens het Bouwbesluit 2012 is dat ‘een gebouw of een gedeelte van een gebouw met alleen één of meer kantoorfuncties en nevenfuncties daarvan’. Voorbeelden hiervan zijn het hoofdkantoor of het receptiegebouw, waarin administratieve werkzaamheden worden verricht. Een kantoorgebouw kan een afzonderlijk gebouw zijn, maar ook onderdeel van een groter gebouw. Als de kwaliteit van het gebouw onvoldoende is om voor een energielabel C (of een Energie-Index van 1,3 of beter) in aanmerking te komen, zul je voor 1 januari 2023 maatregelen moeten nemen. Als voor die datum geen energielabel C is afgegeven, mag het kantoor niet meer worden gebruikt. Als je dit overtreedt kan een waarschuwing volgen, een last onder dwangsom, Als er op 1 januari 2023 geen energielabel C is, mag het kantoor niet meer worden gebruikt bestuursdwang of zelfs strafrechtelijk optreden. Dit is opgenomen in artikel 5.11 van het Bouwbesluit 2012. Uitzonderingen Overigens hoeft niet elk kantoorgebouw dat onderdeel is van een groter gebouw te voldoen aan de labelplicht. De plicht geldt niet als het kantoor deel is van een groter gebouw, waarbij moet gelden dat de gebruiksoppervlakte aan kantoorfuncties minder dan de helft is van de totale gebruiksoppervlakte van het gebouw. Verder geldt dat kleinere kantoorgebouwen met een gebruiksoppervlakte van minder dan 100 vierkante meter buiten de labelplicht vallen. Dat geldt ook voor kantoren in monumenten, slooppanden of panden die worden getransformeerd of onteigend. Voor recreatieondernemers is het hoe dan ook zaak om tijdig maatregelen te treffen in samenwerking met een erkend energieadviseur. Kijk daarbij ook zeker welke subsidieregelingen mogelijk toepasbaar zijn. Recreactie | Februari 2021 | nr 1 29

PERFECT ONDERHOUDEN PARKPADEN. HET MOOISTE WELKOM VOOR UW GASTEN! Hou uw park in optimale conditie. Een oppervlakbehandeling zorgt niet alleen voor een fraaie uitstraling, maar ook voor een extra lange levensduur van uw bestaande weg. Met de PaveCare CombiTruck zijn we bovendien in één keer klaar. Vraag nu naar de mogelijkheden of bekijk nog meer opties op PAVECARE.NL Vakinfo Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Hertzinger Met alle aandacht voor glasvezel zou je als recreatieondernemer bijna denken dat je bestaande coax-kabelnetwerk – ooit gebruikt voor kabeltelevisie – gedateerd is. Niets is minder waar. Ook met coax zijn hoge downloadsnelheden mogelijk, zodat je je gasten een optimale internetervaring kunt bieden. Snel internet kan ook over bestaand netwerk V Veel recreatieparken in Nederland hebben nog kilometers coaxkabel in de grond. Voor het bieden van een internetverbinding ging de aandacht echter snel naar de aanleg van wifi-access points, die samen een draadloos netwerk vormen. Met de opkomst van populaire streamingdiensten als Netflix en Videoland neemt de belasting van dit draadloze netwerk echter toe. Met als gevolg dat gasten geen optimale internetervaring meer hebben. Daar komt bij dat de bereikbaarheid van de wifiaccess points vaak niet voldoet. Dit komt door veel (intensieve) gebruikers, maar ook door obstakels tussen de access points en de ontvangende telefoons, tablets en laptops. Lage investeringskosten Recreatiebedrijven die over een coaxnetwerk beschikken kunnen tegen relatief lage kosten snel internet realiseren. De bekabeling in de grond is hiervoor uitermate geschikt. Wel zal er het één en ander boven de grond vervangen moeten worden: verdelers, connectoren en eventueel versterkers. De beste oplossing is een modem op de accommodatie. Zo bied je de gast wat hij wil: wifi zoals thuis. De kosten van dit alles zijn relatief laag. Wanneer je internet via het coaxnetwerk tegen betaling aanbiedt aan je gasten, heb je je investering binnen enkele jaren terugverdiend. Wil je als ondernemer geen eenmalige investering doen, dan is het ook mogelijk om te kiezen voor WaaS (Wifi as a Service). Dan betaal je een vast bedrag per maand voor de dienstverlening. De beste oplossing is een modem op de accommodatie Indien je beschikt over wifi-access points, hoef je deze niet per se te verwijderen. Deze wifi-voorziening kun je aanbieden als een gratis internetservice, terwijl je de extra snelle variant met een eigen modem op de accommodatie aanbiedt als een premium voorziening tegen betaling. De keus is aan de gast. Met dank aan Hertzinger Recreactie | Februari 2021 | nr 1 31

Comfortabele warmte & besparing Tot wel 40% besparing op uw stookkosten *SOLVOS4 BV adviseert NTA 8080 gecertificeerde pelletkorrels (www.keurmerkenwijzer.nl/keurmerken/better-biomass-houtpellets) Nieuw in Nederland: de Magical HEVO het enige wandmodel in Nederland www.solvos4.com/product-category/pellets/cv-pelletkachel-wandmodel Productnieuws Tekst: Jaap van Sandijk Efficiënte stofzuiger De Cleanfix S07 Plus is zowel voor grote als kleine oppervlakken te gebruiken. De stofzuiger is voorzien van een parketborstel, een HEPA filter en een kabelwikkelsysteem. Het apparaat heeft twee vaste achterwielen en een zwenkwiel aan de voorzijde. De metalen ketel met kunststof stootrand is schokbestendig en de stofzakken hebben een inhoud van 10 liter. T: (050) 312 96 85 I: www.wola.nl Een andere uitstraling voor je servicesets? Dat kan door de verpakkingen van deze sets van Wecovi Service zelf online te ontwerpen. Zo kun je bijvoorbeeld de winteren zomersets een geheel eigen uiterlijk geven. Er is keuze tussen koffie- en theesets, schoonmaaksets en badkamer- en hygiënesets voor gasten. T: (038) 468 68 88 I: www.wecoviservice.com Allround quads De serie Sportsman quads van Polaris is multiinzetbaar. Het voertuig is in vele varianten leverbaar en geschikt voor zowel ruige off-road gebieden als lange trektochten. Maar de quad is ook geschikt als werkvoertuig voor zware outdoor taken. Volgens Polaris is de Sportsman 570 de meest verkochte quad ter wereld en eventueel ook met kenteken te leveren. I: www.polarisbenelux.com R Verhuur van elektrische voertuigen Rentric is een dochteronderneming van Frisian Motors en verhuurt elektrische transporters en werkvoertuigen (zoals golfkarren) van dit merk. De duurzame terreinvoertuigen zijn veelzijdig inzetbaar op vrijwel elk terrein. Ze maken geen lawaai en hebben geen onderhoud nodig. De voertuigen zijn eenvoudig te boeken via de website van de verhuurder. T: (0512) 76 07 55 I: www.rentric.nl Recreactie | Februari 2021 | nr 1 33 Ontwerp je eigen serviceset

De voordeligste in het professionele segment Bekijk onz Eigen servicedienst Snelle levering RB1234- Speelboot R Doelgroep 2-8 jaar| Normaal: € 4.850,Afmeting: 3.89 x 1.37 x 3.50 me NU: € 4.125,NU: € 2.850,NU: € 3.750,NU: € 4.295,MS0111 - Speelboot staal/kunststof Doelgroep 2-8 jaar | Normaal: € 3.340,Afmeting: 4.54 x 1.99 x 2.35 meter WD1414 - Speelboot hout/kunststof Doelgroep 2-12 jaar| Normaal: € 4.415,Afmeting: 3.91 x 3.26 x 2.60 meter RB1235– Robinia wrak met glijbaan Doelgroep 2-12 jaar| Normaal: € 5.055,Afmeting: 3.40 x 2.90 x 3.00 meter Mis de boot niet! Snél en de voordeligste! Trakteer je gasten op een vernieuwde speelruimte en plaats of vervang nog voor het seizoen de laatste elementen. Bestel vóór 1 maart en ontvang 10% korting*. Ons assortiment is binnen enkele weken leverbaar voor zelfinstallatie of installatie door het team van Hercules Speeltoestellen. Al onze producten zijn gecertificeerd volgens NEN-EN 1176. Al bijna 25 jaar is Hercules Speeltoestellen leverancier van speeltoestellen aan de professionele markt. Met de introductie van de toestellen van Vinci Play hebben we een sterke troef in handen; zeer hoge kwaliteit tegen een bijzonder scherpe prijs. Ons team staat met een eigen visie en flexibele houding voor u klaar. www.herculesspeeltoestellen.nl 0228 543423 *onze prijzen zijn exclusief b.t.w., transport, montage- en installatiekosten. Vraag naar de opties per product. Thuis in projectinrichting Leen Bakker Zakelijk ontzorgt door: • • • • • • • • Een groot netwerk aan le Advies op maat & goede service Deskundig en enthousiast Losse (volume) orders Ontwikkeling totaalconcep Instapklare opleveringen Scherpe prijzen Snelle levering Neem vrijblijvend contact met ons op T: +31 (0)162 58 33 90 E: infozakelijk@leenbakker.nl www.leenbakkerzakelijk.nl

Van vervelend wier naar duurzame verlichting Nieuw: Groen Licht van Seijsener De overmatige groei van waterplanten en wier zorgt in Nederland voor een flinke overlast. Varen en zwemmen is in bepaalde gedeeltes bijna onmogelijk. Maaien helpt, maar is arbeidsintensief en kostbaar. Gelukkig is er nu een bijzondere oplossing. Groen Licht van Seijsener. Van de gemaaide waterplanten, voorheen nutteloos maaisel, maken wij nu sfeervolle en betaalbare Seijsener techniek Ga maar genieten! armaturen. En van een uitzonderlijke kwaliteit. Dus daarom uitermate geschikt voor verlichting in havens, camperplaatsen en recreatieparken. Wilt u ook groen licht voor de verduurzaming van de toekomst. We demonstreren u graag onze armaturen en dan zult u vast concluderen: Groen Licht van Seijsener, wier en waarachtig mooi licht. Seijsener info@seijsener.nl Tel. 075-6810 610 seijsener.com