RECREACTIE 6 | oktober 2024 magazine over recreatie en toerisme Ruimte voor recreatie Herinrichting landelijk gebied schept kansen Een recreatiebedrijf zonder receptie en personeel? Zuid-Holland knokt voor ontwikkelingsruimte De succesfactoren van een samenwerkingsverband

Dé specialist in de bouw van sanitaire units van hoge kwaliteit Maatwerk dat volledig aan uw wensen voldoet Volledige ontzorging van ontwerp tot sanitaire installatie Innovatieve milieu- en energiebewuste oplossingen Onderhoudsvriendelijke en duurzame materialen Units zijn schakelbaar, fl exibel en verplaatsbaar mobielbouw.nl biedt u nog veel meer informatie LAAT UW DROOM GEEN LUCHTBEL WORDEN Bekijk uw kansen vandeloosdrechtrbm.nl Verblijfsrecreatie Watersport Neem contact op met één van onze specialisten: Maxx Hup, Thijs Lunenburg, Yvette Mijnheer, Adri Mijnheer, Rianne Jansen, of Harm-Jan Mooiweer. Dagrecreatie Sport en Wellness DÉ RECREATIE BEDRIJFSMAKELAAR F.A. Molijnlaan 28, 8071 AG Nunspeet Tel: 0341 - 25 23 63

colofon voorwoord Hoofdredactie: HISWA-RECRON, Marike Rosier, communicatie@hiswarecron.nl Eindredactie: Maarten Bokslag, www.bokslag.com Redactiecommissie: Charlotte de Baat, Jeffrey Belt, Arthur van Disseldorp, Wanda van Eck Aan dit nummer werkten mee: Jaap van Sandijk, Frans Verouden, Marjolein Mulder, Facet Opmaak: Dock35 Media Coverfoto: Shutterstock Bladmanagement: Dock35 Media, Sjoerd Franssen Advertenties: Dock35 Media, Martijn Penning, (0314) 355 826, martijn@dock35media.nl Druk: Senefelder Misset Doetinchem B.V. Abonnementen: HISWA-RECRON, Storkstraat 24, 3833 LB Leusden, communicatie@hiswarecron.nl, (033) 303 9700, 70 euro per jaar, 35 euro voor studenten en medewerkers van recreatiebedrijven. Gratis voor HISWA-RECRON-leden, overheden en pers. Als vakblad hanteren wij de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er vanuit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Oplage: 4.400 exemplaren. De samenstellers hebben de grootst mogelijk zorgvuldigheid betracht. Noch HISWA-RECRON, noch redactie, noch auteurs aanvaarden enige aansprakelijkheid bij eventueel voorkomende fouten. Marike Rosier Manager Communicatie Ruimte Op pagina 20 vind je een nieuwe rubriek: Regio in beeld. Hierin worden actuele thema’s uit een van onze provincies besproken met de regiomanager en een recreatieondernemer. Tegen welke knelpunten lopen ze aan en hoe proberen ze die op te lossen? Het artikel is niet alleen voor de lezers uit die provincie interessant, maar ook voor anderen. Het inspireert en je kunt leren van wat er leeft in de rest van het land. Zuid-Holland staat in deze editie centraal. Björn Schutz (HISWA-RECRON) en Arda Riedijk (Camping ’t Weergors) laten zien hoe er geknokt wordt voor ontwikkelruimte voor recreatie, in het dichtbevolkte en volgebouwde Zuid-Holland. Ook de coverstory gaat over ruimte: de herindeling van het landelijk gebied. Een hot issue, nu en in de PARTNERS IN BUSINESS: toekomst. Hoe voorkomen we dat de recreatiemarkt overspoeld wordt met nieuwe toetreders, als er nauwelijks ruimte is voor nieuwe bedrijven, overnachtingsplekken of activiteiten? En hoe scheppen we mogelijkheden voor bestaande recreatiebedrijven? KENNISPARTNERS: Ruimte is een schaars goed, en dat zal in de toekomst alleen maar meer het geval worden. Dit besef kwam laatst bij mij op tijdens een wandeling over het prachtige landgoed van Paleis Soestdijk, dat tijdelijk is opgesteld voor bezoekers. Terwijl ik door de uitgestrekte tuin en lanen liep, realiseerde ik me hoe waardevol en bijzonder het is om te kunnen genieten van zulke open en groene ruimtes. Dit gevoel van vrijheid, van ruimte om te ademen en tot rust te komen, is iets wat we niet als vanzelfsprekend kunnen beschouwen. Het is een uitdaging die ons allemaal raakt, zowel in ons werk als privé. Ik hoop dat deze editie je inspireert en aanzet tot nadenken over hoe we, met de beperkte ruimte die we hebben, toch kunnen blijven groeien en bloeien als sector. Veel leesplezier! 06-2024 | Recreactie 5

Creëer een natuurlijke sfeer met Van Vliet Duurzaamhout +31 (0)343 454 400 info@duurzaamhout.nl www.duurzaamhout.nl Laat je inspireren inhoud Informatief 8 14 20 34 36 37 Onder de aandacht Kort nieuws uit de branche Coverstory Nieuwe functies landelijk gebied Regio in beeld Omgevingsvisie Zuid-Holland biedt te weinig ontwikkelingsruimte Trends Prijs blijft bepalend voor consument Vakinfo Voorkom boetes voor zonne-energie Productnieuws Een overzicht van de laatste innovaties 24 35 11 13 28 Mens & bedrijf De bezieling Mooidal Boutique Park heeft geen receptie en geen vaste medewerkers Ondernemen Onderzoek Succesvol samenwerkingsverband mag niet te vrijblijvend zijn Kennis delen Verweer tegen een ‘collectieve actie’ Columns Green Key RecreAnders 06-2024 | Recreactie 7

onder de aandacht Meer natuur op je bedrijf? Hip imago leidt tot groei camperbezit Het aantal campers in Nederland is sinds 2010 bijna verdrievoudigd. ABN Amro onderzocht de trend en constateert dat vooral het hippe imago bijdraagt aan de groei. Onder de jongvolwassenen stijgt het camperbezit, omdat de camper het wat stoffige imago van zich af heeft weten te schudden. Op sociale media zijn onder de noemer ‘Vanlife’ vele posts te vinden van influencers die laten zien hoe zij in hun kampeerbus leven en welke avontuurlijke reizen zij met deze busjes maken. Vrijwel altijd gaat het dan om campers op basis van een bestelbus. Dit zorgt ervoor dat de kampeerbus het zowel in de verkoop als in de verhuur zeer goed doet. Tegelijkertijd weet de groeiende groep ouderen de weg te vinden naar de camper, die meer gebruiksgemak biedt dan een caravan. www.abnamro.nl >> zakelijk (zoekterm: camperbezit) Gasten van recreatiebedrijven recreëren graag in een natuurlijke omgeving. Daarom ontwikkelde IVN de training Natuurinclusief Ondernemen, speciaal gericht op medewerkers van recreatiebedrijven. Het is een praktische training, waarin je aan de hand van concrete tips en inspirerende voorbeelden leert hoe je de binnen- en buitenruimte van jouw bedrijf vergroent en hoe je zorgt voor meer kwalitatieve natuurbeleving. Na de training van twee dagdelen weet je hoe je natuur integreert in jouw bedrijfsvoering. Je hebt een concreet plan om jouw bedrijf natuurinclusiever én aantrekkelijker te maken voor gasten. IVN biedt de training op diverse plekken in het land aan, eventueel incompany. www.ivn.nl (zoekterm: natuurinclusief) Leukermeer ontvangt VVD-delegatie Op 21 augustus organiseerde HISWA-RECRON samen met de familie Van Wiefferen van Vakantie & Resort Leukermeer (Well) een rondleiding en rondetafelgesprek voor een zeer divers groepje VVD-politici. Onder hen Kamerlid Martijn Buijsse. De politici konden hier kennismaken met de veelzijdigheid van de verblijfsrecreatie. Daarbij kwam uiteraard ook de dreigende btw-verhoging aan de orde. Leukermeer ligt in de grensregio en daar kan de daling van omzet wel eens groter zijn dan de extra btw-opbrengst voor de staatskas. Ook de toenemende regel- en lastendruk voor samengestelde bedrijven als campings/vakantieparken en jachthavens kwam uitgebreid aan de orde. 8 Recreactie | 06-2024 Foto: Shutterstock NBTC promoot Nederland Wijnland j Nederland is in opkomst als wijnland. In het kader van de spreiding van het internationaal toerisme over Nederland gaat het NBTC ook dát aspect van ons land onder de aandacht brengen. Het bezoeken van een wijngaard – je vindt ze inmiddels in alle provincies – en het proeven van wijn leent zich immers prima voor mooie arrangementen en lokale overnachtingen. Het NBTC maakte een wervende pagina op de site en heeft wandel- en fi etsroutes uitgezet waarmee de toeristen een ketting van wijnlocaties aan elkaar kunnen rijgen. Ook de overnachtingsmogelijkheden worden gepromoot. www.holland.com (zoekterm: wijn) Grootste Recreatie Vakbeurs ooit HISWA-RECRON en de Recreatie Vakbeurs versterken hun samenwerking voor de editie op 12, 13 en 14 november 2024 in Evenementenhal Hardenberg. De branchevereniging is dit jaar opvallend aanwezig met een stand in het HISWA-RECRON paviljoen. Met meer dan 330 deelnemers in acht grote hallen wordt de beurs groter dan ooit tevoren. Tijdens de Recreatie Vakbeurs organiseert HISWA-RECRON diverse activiteiten voor leden, waaronder kennissessies, een ontbijtsessie voor Business Club-leden en een eindeseizoensborrel voor alle leden uit de leisure en recreatie. “We zijn blij dat we als HISWA-RECRON dit jaar prominenter op de beurs staan. Zo vergroten we onze rol in kennisuitwisseling en het versterken van relaties binnen de branche”, zegt Jeffrey Belt, adjunctdirecteur Leisure en Recreatie bij HISWA-RECRON. www.recreatie-vakbeurs.nl ACM treedt op tegen nep-reviews De Autoriteit Consument & Markt (ACM) gaat optreden tegen de verkoop van nepreviews. Zo wil de ACM online misleiding tegengaan. De ACM onderneemt voortaan actie tegen verkopers van nepreviews, én tegen websites en webshops die nepreviews gebruiken. Bij de vaststelling van een overtreding kan de ACM boetes opleggen tot maximaal 900.000 euro. Edwin van Houten van de ACM legt uit: “Door nepreviews maken consumenten verkeerde keuzes. Ze moeten op reviews kunnen vertrouwen bij het vergelijken van aanbieders.” Ook is er sprake van oneerlijke concurrentie met aanbieders die wél echte klantbeoordelingen gebruiken. 06-2024 | Recreactie 9 Foto: Shutterstock

onder de aandacht Nieuw: BBL-opleiding Leisure Het nieuwe kwalificatiedossier voor de MBO-opleidingen Hospitality, Travel & Leisure is bijna klaar. Dit dossier vormt ook het uitgangspunt van een nieuwe MBO-opleiding in de BBL, waarbij werken en leren worden gecombineerd. “Een BBLopleiding bestaat nog niet voor de recreatie”, vertelt Herbert van Oord van HISWA-RECRON. “Lucie Schuijt en ik hebben samen met de scholen deze zomer een projectplan geschreven voor de ontwikkeling van zo’n BBL-opleiding. Leuk is dat VNO-NCW het plan inmiddels beoordeelde als uitzonderlijk goed. Vier scholen zijn bereid om ermee te beginnen en het SFR heeft 150.000 euro beschikbaar gesteld om de opleiding te ontwikkelen.” De BBLopleiding start september 2025 en wordt modulair opgebouwd. Medewerkers die al in de bedrijfstak werken kunnen één of enkele modules volgen. Bedrijven met belangstelling kunnen zich nu al melden. Meer informatie bij Herbert van Oord 033 - 303 97 34 h.vanoord@hiswarecron.nl BBB bezoekt Koningshof Op 9 augustus bezocht een delegatie van de BBB Vakantiepark Koningshof in Rijnsburg.De delegatie bestond onder meer uit BBB-Tweede Kamerlid Henk Vermeer. Samen met eigenaar Pim Kromhout van Vakantiepark Koningshof ging Geert Dijks, directeur van HISWA-RECRON, in gesprek met de delegatie. De focus lag daarbij op de dreigende verhoging van de btw op logies van 9 naar 21%. De BBB heeft ervoor gezorgd dat kamperen wordt uitgezonderd van de voorgestelde verhoging. Nu is de vraag: wat is precies kamperen? Koningshof biedt een enorme variëteit aan kampeer- en camperplekken en verhuureenheden. Wat valt onder welk tarief? Alle vormen werden uitgebreid bekeken en besproken met de politici, uiteraard met als doel zoveel mogelijk onder het lage tarief te behouden. Nieuwe leden Tussen 1 augustus en 5 september zijn de volgende bedrijven lid geworden van HISWARECRON. Welkom! Vakantiepark So What, De Koog, www.vakantieparksowhat.nl Rentals Egmond, Egmond aan Zee, www.rentalsegmond.nl Vakantierijk Waarland, Waarland, www.vakantierijkwaarlandverkoop.nl Landgoed Beerzedal, Oirschot 10 Recreactie | 06-2024 Foto: SFR/KIKK Foto: So What Nieuwe records voor Hiswa te Water Plastic verpakkingen Van 28 augustus tot en met 1 september vond in de Bataviahaven in Lelystad de 39e editie plaats van Hiswa te Water. De ruim 30.000 bezoekers konden genieten van een show van meer dan 440 fonkelnieuwe boten. Daarmee brak het evenement de records van alle voorgaande edities. Bezoekers én exposanten waren lovend over de organisatie en het verloop van deze beurs, die profiteerde van schitterend nazomerweer. Uiteraard was ook HISWA-RECRON aanwezig met een stand. Die stond in het teken van ‘zorgeloos varen’ en maakte de bezoekers duidelijk waarom het zo belangrijk is om te kiezen voor een HISWA-erkend bedrijf. Om dat te benadrukken konden bezoekers in de stand aan een rad van fortuin draaien. Daarmee waren mooie prijzen bij HISWA-erkende bedrijven te winnen. Regen houdt kampeerders niet tegen Ondanks het slechte weer, vooral in mei met erg veel regen, was de bezetting van de verblijfsrecreatieve bedrijven in Nederland is het eerste halfjaar van 2024 goed. Dit constateert HISWA-RECRON op basis van gegevens van het CBS en Tommy Booking Support. Het CBS rapporteerde 4% meer gasten dan vorig jaar bij de verblijfsrecreatieve bedrijven. Het gaat om 5% meer Nederlandse gasten en 3% meer gasten uit andere landen. Zelfs bij campings lijkt de schade mee te vallen. In april waren er weliswaar 25% minder gasten dan vorig jaar, maar dat werd goedgemaakt door groei in maart en prima cijfers voor de maand mei, toen er nota bene een recordhoeveelheid regen viel. Per saldo bleef de daling beperkt tot 1%. www.hiswarecron.nl (zoekterm: bezetting) Er is veel te doen over plastic verpakkingsmaterialen. Flesjes hebben statiegeld, voor tasjes moet worden betaald. Voor bekers, bakjes en andere verpakkingsmaterialen is een routekaart opgesteld: wat zijn de verplichtingen voor ondernemers die drank en etenswaren verkopen? Wat geldt bij direct consumeren, wat geldt bij afhalen? Het beste is om volledig herbruikbare drank- en voedselverpakkingen te gebruiken. Vanuit de huidige wetgeving wordt dat de norm. Drank in glazen en kopjes, voedsel op borden of andere herbruikbare alternatieven. Eenmalig te gebruiken plastic voor drank- en voedselverpakkingen voor consumptie ter plaatse, wordt als uitzondering gezien en mag wettelijk alleen nog onder hele strikte voorwaarden. Ook de ‘papieren’ koffiebekers met een plastic coating zijn niet meer toegestaan. Er zijn enorm veel regels en die zijn soms lastig te volgen. Denk hierbij ook aan de kleinverpakkingen chocoladepasta bij het ontbijtbuffet. Mag dus niet; leveranciers moeten zoeken naar alternatieven. Het volgende aandachtspunt is de afvalinzameling. Soms wordt afval gescheiden opgehaald, maar soms gaan inzamelaars ook over op nascheiding: plastic kan gewoon weer bij het restafval en achteraf wordt gekeken wat er te recyclen is. Naar mijn idee een slechte ontwikkeling, want zo creëren we geen bewustwording om verantwoord met afval om te gaan. Consumenten hebben juist behoefte aan heldere instructies bij het scheiden van afval. Binnen Green Key hebben met name grote ketens op het gebied van hotels en bungalowparken hier al veel ervaring mee. Steeds vaker zien we dat plastic afval als aparte afvalstroom wordt ingezameld. Daarmee wordt een hoog percentage gerycled. Hoe je omgaat met verpakkingsmaterialen verschilt per bedrijf. Overleg het met je leverancier of bel eens met ons, de keurmeesters van Green Key. We hebben regelmatig een vragenuur en dan zijn dit soort vragen altijd welkom. We kunnen je in elk geval de juiste richting wijzen. Frans Verouden, keurmeester Stichting KMVK Meer weten over Green Key? Neem contact op met Erik van Dijk directeur Stichting KMVK erik@kmvk.nl 06 - 1281 0641 06-2024 | Recreactie 11

Voor de energiezuinige aansturing van alle soorten verwarming Airco’s | Elektrische verwarming | CV-installaties Warmtepompen | IR panelen Neem contact op voor een vrijblijvend adviesgesprek 088-1231333 / verkoop@icy.nl www.icy.nl Al 50 jaar partner van de recreatie sector  De juiste producten én advies bij technische vraagstukken Meer info op wildkamp.nl/recreatie  Ruim assortiment voor ondernemers in de recreatie sector  Altijd & overal online bestellen  Ondersteuning op maat bij projecten  Direct iets nodig? Altijd een vestiging in de buurt Draadloos aan te sturen! onder de aandacht RecreAnders Huurrecht voor de dienstwoning? Soms woont een medewerker van het bedrijf in een bedrijfswoning. Je verwacht dat de medewerker vertrekt, als de arbeidsovereenkomst eindigt. Maar wat als de werknemer in de woning wil blijven wonen na het einde van de arbeidsovereenkomst? Soms geldt dan het huurrecht. Het blijkt te gaan om het onderscheid tussen een eigenlijke en een oneigenlijke dienstwoning. Een eigenlijke dienstwoning is noodzakelijk voor het uitvoeren van de werkzaamheden, zoals een pastorie of portiersloge. Het onderscheid blijkt in de praktijk echter lastig te liggen. Natascha Apeldoorn van HISWA-RECRON Partner in Business Alfa schreef er een verhelderende column over. www.alfa.nl/actueel (zoekterm: dienstwoning) Johan Drenth en Bob Kettering Facet, ruimtedenkers in recreatie Klimaatadaptatie Steeds vaker horen we over klimaatverandering en ondervinden we daar ook de gevolgen van. Extreme droogte, stortbuien en windstoten zijn slechts enkele EU steunt duurzaam Zuid-Limburg voorbeelden. Maar ook de woekering van brandnetels en bramen is een gevolg. Met wat kunst en vliegwerk lukt het recreatieondernemers nog wel om op zulke incidenten te reageren. Met een mobiele waterpomp kunnen terreinen worden leeggepompt en met wat extra parasols creëer je schaduw. Maar is dat houdbaar voor de toekomst? Bedenk dat de recreatiebranche bij uitstek in staat is om te anticiperen op klimaatverandering. Maar dit vraagt wel om lef en uitzoomen boven je bedrijf. Als recreatieondernemer heb je een groot terrein en ben je feitelijk ‘gebiedseigenaar’. Het gebied en het gebruik kun je grotendeels naar eigen hand zetten. Dus ook klimaatadaptief maken. Maar hoe pak je dat dan aan? Laten we even terug in de tijd gaan. Het gros van de recreatiebedrijven in Nederland is ontwikkeld op basis van efficiëntie. Maar passen de rechte velden met links en rechts standplaatsen en in het midden strak gemaaid gras nog wel bij de toekomst van extremen? Waar blijft het water bij stortbuien en hoe hou je het gras groen bij droogte? Denken als een gebiedseigenaar vraagt erom dat je nadenkt over het gebruik van het gebied en dat je verbinding zoekt met de omgeving. Dit start in de grond. Regio Zuid-Limburg werkt in een Europees project samen aan duurzaam toerisme. Tien Europese partners, waaronder Visit Zuid-Limburg en Stadsregio Parkstad Limburg, werken samen in het nieuwe initiatief Tourism4SDG. Het project wordt mede-gefinancierd door de Europese Unie (Interreg) om duurzaam toerisme te realiseren in Zuid-Limburg. Het is vooral gericht op het maken van effectief beleid: welke beleidsinstrumenten dragen bij aan duurzamer toerisme? Een van de speerpunten is het meetbaar maken van duurzaam toerisme, zodat de impact van het beleid ook kan worden vastgesteld. www.partners.visitzuidlimburg.nl (zoekterm: tourism4SDG) 06-2024 | Recreactie 13 Welke planten passen bij deze grond, waar is waterberging logisch en waar is aansluiting mogelijk met de omgeving, om water af te voeren of bij droogte juist aan te trekken? En waar is recreatief verblijf dan mogelijk? Door hier goed over te denken ontstaan kansen. Waterbuffers en watergangen kunnen fraaie speelaanleidingen worden. Bomen geven schaduw en verkoeling. Ze beschermen onderliggend gras, maar zijn ook windbrekers. Droge, natte en erg warme periodes zullen de komende decennia vaker voorkomen. Laat je niet telkens verrassen, zodat je elke keer opnieuw op incidenten moet acteren. Maar ga voorsorteren op de klimaatverandering. Dat kan met een landschappelijk inrichtingsplan. Het gaat uit van de gebiedseigen mogelijkheden op je terrein en versterkt die. Zo gaat klimaatadaptatie hand in hand met een aantrekkelijk en wendbaar bedrijf.

coverstory Ruimte voor recreatie Wat gebeurt er met het landelijk gebied? De herinrichting van het landelijk gebied is in volle gang. De komende jaren zullen steeds meer agrariërs zoeken naar een andere bestemming voor hun grond. Woningbouw is maar zelden toegestaan, dus dan is het zoeken naar andere bestemmingen. De één start een zorgboerderij, de ander een winkel met streekproducten of een minicamping. Zijn er ook mogelijkheden voor bestaande recreatiebedrijven? En kan de markt al die nieuwe toetreders eigenlijk wel aan? Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Viermannekesbrug, ‘t Vressels Bos, Maarten Bokslag HISWA-RECRON regiomanager Arthur van Disseldorp heeft ze regelmatig aan de lijn: agrariërs die iets met recreatie willen. “Veel boeren zoeken naar nieuw perspectief. Ze willen het liefst gewoon boer blijven, 14 Recreactie | 06-2024 maar dat kan niet altijd. Dan ligt het voor de hand om een boerencamping te starten, met 25 plaatsen.” Van Disseldorp merkt dat de één zijn plannen goed heeft doordacht, terwijl de ander gewoon denkt: ik start een camping en heb dan nieuwe inkomsten. “In grote delen van Brabant is helemaal geen markt meer voor nog meer campingplaatsen. Dan start een boer met de camping, krijgt vaak snel zijn vergunningen en zelfs wat Met de opkoopregelingen van boerenbedrijven komen er heel wat hectaren grond vrij subsidie, om vervolgens te merken dat het zo niet werkt. Aan de andere kant zie ik ook bevlogen ondernemers die met goed doordachte plannen komen. Dan heb je het over doelgroepgericht denken, marktonderzoek en een concurrentieanalyse. En natuurlijk over gastvrije ondernemers, die gevoel hebben voor recreatie.” Camperpark Een goed voorbeeld vinden we nabij Oirschot, waar JanPieter en Jolanda van der Schoot dit voorjaar de deuren openden van Camperpark Viermannekesbrug. Voorheen hadden zij op dezelfde locatie een aannemersbedrijf met zwaar materieel. Dat paste niet meer goed in de omgeving, bij een mooie beek en direct grenzend aan een Natura 2000-gebied. Vijf jaar geleden vroegen zij vergunning aan voor een camperpark. De opzet is afgestemd op camperaars die graag een ruime plek in de natuur hebben, vertelt Jan-Pieter van der Schoot. Zo werd een camperplaats gebouwd met 96 zeer ruime, verharde plekken. Al drie jaar geleden werd begonnen met het aanplanten van groen, zodat het groen op het camperpark nu al behoorlijk volwassen toont. Tot verbazing van Van der Schoot stonden de beschikbare plekken met Hemelvaart al vrijwel helemaal vol: het bedrijf was 06-2024 | Recreactie 15 >

net anderhalve week open! Een belangrijke reden is de uitstekende drainage van het terrein, dat gewoon begaanbaar bleef, terwijl veel collega’s te kampen hadden met onbruikbare velden. Zo maakte het bedrijf een vliegende start. Ondernemingsplan Ruimtelijk adviesbureau BRO adviseert ondernemers en overheden bij hun ruimtelijke vraagstukken. Het bedrijf helpt ook bij het realiseren van ondernemersplannen. BRO is HISWA-RECRON TOP Supplier en weet alles van het verkrijgen van vergunningen. “Als een agrariër met plannen zich bij ons meldt doen we vrijwel altijd eerst een quick scan. Zo kunnen we snel zien of het idee überhaupt levensvatbaar is”, vertelt Christian Severijns, senior adviseur bij BRO. Severijns is vooral betrokken bij het maken van bedrijfsplannen: hoe realiseer je een goed renderend bedrijf? “Het starten van een minicamping tot 25 plaatsen ligt tamelijk voor de hand als een agrariër nieuwe verdienmodellen zoekt. Zéker in toeristische regio’s. Maar het vraagt wel totaal andere ondernemersvaardigheden dan het runnen van een ‘Vergunningen voor minicampings zijn niet bedoeld om de boeren te paaien’ boerderij. Het komt weleens voor dat ik dat echt moet benadrukken, als iemand bij ons komt voor advies.” Thomas Dammingh, juridisch adviseur bij BRO, is meer gericht op de ruimtelijke kaders van de onderneming. “Het is van belang om te onderzoeken of een minicamping is toegestaan op basis van het omgevingsplan. Zo niet, dan moet de gemeente er wel voor open staan om eventueel af te wijken van het omgevingsplan. Dan heb je als ondernemer te maken met de ruimtelijke regels en procedures.” Dammingh verwijst naar de website www.ruimtelijkeprocedures.nl. “Er zijn veel regels waar je rekening mee moet houden. Bedrijven met veeteelt hebben nauwkeurig bepaalde geurcirkels. Zit je nabij een boomkwekerij, dan heb je te maken Minicampings met 35 plekken? Eind 2022 besloot de provincie Zeeland dat het maximale aantal plaatsen op minicampings opgerekt mocht worden van 25 naar maximaal 35. Daarna lag de bal bij de gemeenten. Die konden bepalen of dat ook werkelijk ging gebeuren. Ab Pouwer van Camping Oranjezon in Vrouwenpolder (gemeente Veere) ziet er een politiek spelletje in. “De provincie nam het besluit kort voor de verkiezingen. Dat was echt een coalitie die de boeren gunstig wilde stemmen. In theorie neemt het inkomen van kampeerboeren flink toe als je ze 10 extra plekken gunt. Maar nu al heeft de Zeeuwse kust, en de bevolking, te lijden onder overtoerisme. Daarom zijn er ook strikte regels die de groei van het aantal bedden moeten beperken. Kijk maar naar de Kustvisie. Dan kun je toch niet zomaar elke boerencamping 10 extra plekken gunnen? Alleen Veere heeft al 145 minicampings. Als het voorstel van de provincie zou worden overgenomen, heb je in deze gemeente in één klap 1.450 extra kampeerplaatsen. Terwijl wij als reguliere bedrijven al jaren op slot staan.” In Zeeland speelt ook een verdringingseffect. De toeristen kiezen pas voor campings in het binnenland, als die aan de kust vol zijn. Pouwer: “Als je de minicampings aan de kust toestaat om uit te breiden, gaat dat ten koste van de campings in het binnenland. Het wordt nog drukker op plekken waar al te veel toeristen komen. Terwijl je de druk op de kust juist wilt verminderen.” Wat Pouwer betreft heeft het college van Veere inmiddels een wijs besluit genomen – al moet het nog bekrachtigd worden. In deze gemeente blijft het maximum gewoon 25 plekken. “Het voornemen is nu dat de hele sector, dus zowel de volledig toeristische bedrijven als minicampings, onder zeer strikte voorwaarden nog maximaal 15% mag groeien. Wij staan daar volledig achter. Want wij hebben extra fysieke ruimte nodig. Niet om meer plekken te maken, maar om de landschappelijke inpassing en ruimtelijke kwaliteit van onze bedrijven verder te verbeteren.” Het laatste woord is zoals altijd aan de raad. De gemeenteraad van Veere zal zich eind dit jaar over het voorstel van B&W buigen. 16 Recreactie | 06-2024 coverstory met spuitzones van bestrijdingsmiddelen. Daar kun je niet zomaar je tentje naast zetten. Dan hebben we nog de omwonenden én natuurlijk de provincie. Die let op natuurbehoud en moet de plannen wel ondersteunen.” Wat Dammingh maar wil zeggen: er zijn vaak milieuen natuuronderzoeken nodig, voor een minicamping van start kan gaan. Niet iedere agrariër kan zomaar beginnen in de recreatie. Uitbreiden bestaande bedrijven Severijns verwacht dat er met de opkoopregelingen van boerenbedrijven de komende jaren heel wat hectaren grond vrij gaan komen. “Daar kun je natuur van maken, maar ik denk dat het in sommige gevallen ook ten goede kan komen aan bestaande recreatiebedrijven. Die zitten vaak te springen om uitbreiding. Niet zozeer op het gebied van plaatsen, maar wel ten behoeve van kwaliteitsverbetering en natuurontwikkeling. Ofwel: ze willen een mooier bedrijf maken, dat beter aansluit bij de wensen van de gasten.” Dat laatste is uit het hart gegrepen van Jeffrey Belt, adjunct-directeur van HISWA-RECRON. “We zijn bij HISWA-RECRON absoluut niet tegen nieuwe toetreders. Maar we zijn wel kritisch. Soms willen gemeenten en provincies hun boeren zó graag tegemoetkomen, dat ze de andere belangen uit het oog verliezen. Dan is er geen sprake meer van een gelijk speelveld. Dus ik roep gemeenten en provincies bij nieuwe aanvragen wel op om goed naar de plannen te kijken. Onderzoek ook wat er al is aan bepaalde voorzieningen. Waar is nog ruimte voor?” Het camperpark sluit aan bij de vraag en maakte dit voorjaar een vliegende start Oneigenlijke concurrentie Belt snapt dat recreatie, zoals een minicamping, prima naast een agrarisch bedrijf kan plaatsvinden. “Zo is het ook begonnen: boerencampings met maximaal drie of vijf plekken. Maar tegenwoordig gaat het om 25 plekken en in Zeeland soms al om 35 (zie kader pagina 16). Dan geef je als overheid ruimte aan oneigenlijke concurrentie. Dat gaat ten koste van de grotere, bestaande recreatiebedrijven. Het verstrekken van vergunningen voor minicampings mag geen middel zijn om de boeren te paaien. Kijk naar het grotere geheel: het stimuleren van de lokale economie en de evenwichtige ontwikkeling van recreatie en toerisme in je gemeente of provincie.” Ook kleine campings kunnen daar een uitstekende bijdrage aan leveren, bewijzen diverse bedrijven. Een goed voorbeeld vormt stoeterij, pensionstalling en minicamping ‘t Vressels Bos in Sint-Oedenrode. Het bedrijf van Judith en Antonie Sanders is al lang geleden ontstaan uit een boerderij met koeien en varkens. Judith Sanders: “De minicamping bestaat al ruim dertig jaar en we zijn ook lid van HISWA-RECRON. Ooit begon het met drie kampeerplaatsen, nu zijn het er 25. Toen de camping groeide, ging het wel knellen met de varkenshouderij – de koeien waren al vertrokken. Toen besloten was dat Antonie en ik, als nieuwe generatie, het bedrijf zouden overnemen, stonden we voor een moeilijke keuze. Uiteindelijk besloten we te stoppen met 06-2024 | Recreactie 17 >

SAMEN SIGNALEN HERKENNEN VAN UITBUITING Als recreatieondernemer wilt u dat mensen komen ontspannen op uw vakantiepark en dat medewerkers focussen op een zorgeloze vakantie voor uw gasten. Maar helaas zijn Nederlandse vakantieparken ook steeds vaker uitvalsbasis voor illegale activiteiten, zoals prostitutie van minderjarigen. Dit is niet alleen schadelijk voor het imago van het vakantiepark, maar ook verboden. Van directeur en receptionist tot aan manager, technische dienst en schoonmaker: iedereen moet signalen van seksuele en arbeidsuitbuiting kunnen herkennen. Defence for Children ontwikkelde daarom samen met het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid en de politie gratis online-trainingen voor vakantieparkmedewerkers. Doe ook mee en volg met uw medewerkers deze trainingen. Zodat alle Nederlandse vakantieparken de veilige ontspanningsplek blijven waar ze voor zijn bedoeld en slachtoffers van mensenhandel worden herkend en geholpen. Kijk op: hetccv.nl/defenceforchildren Kijk op: hetccv.nl/defenceforchildren coverstory Multifunctionele landbouw MFL, ofwel multifunctionele landbouw, staat voor alle alternatieve activiteiten van agrariërs om geld te verdienen met het bedrijf. Denk aan natuurbeheer, educatie, zorgboerderijen, verkoop van streekproducten, een groepsaccommodatie of minicamping. Volgens onderzoek van Universiteit Wageningen ging in 2020 in MFL 1 miljard euro om, en dat cijfer stijgt al jaren. Ongeveer een vijfde deel van de totale omzet komt uit recreatie. “Een derde tot de helft van de agrarische bedrijven is actief met multifunctionele landbouw”, stelt Bart Pijnenburg, voorzitter van de vakgroep MFL van LTO Nederland. “Of ze dan kiezen voor natuurbeheer, zorg, recreatie of een andere nevenactiviteit, verschilt per ondernemer. Waar gaat je voorkeur naar uit, waar heb je plezier in? Daarnaast is de locatie heel belangrijk. Er moet natuurlijk wel een markt voor zijn. En als er al eens iemand een camping start zonder dat hij er goed over heeft nagedacht, dan kan dat nooit lang duren. Zonder gasten houdt het vanzelf weer op.” Pijnenburg heeft dan ook niet het idee dat er de afgelopen jaren een hausse aan nieuwe minicampings is opgericht. De recente cijfers van Wageningen worden later dit jaar bekendgemaakt. In 2020 waren er volgens de monitor 3.200 boerenbedrijven actief met recreatie (ook B&B, groepen, dagrecreatie). In 2007 waren dat er 2.432. ‘Er zijn geregeld rondleidingen voor campinggasten door de stallen’ het varkensbedrijf. De vrijgekomen ruimte hebben we ingericht voor de paardenhouderij. We hebben nu een stoeterij en een pensionstalling.” Brabantse gezelligheid De combinatie met paarden ligt de campinggasten beter dan de varkens. “Nu zijn er ook geregeld rondleidingen voor campinggasten door de stallen”, vertelt Judith Sanders. Gevraagd naar het geheim van haar bedrijf, denkt zij vooral aan de Brabantse gezelligheid en de persoonlijke sfeer. “We doen alles zelf en dat wordt gewaardeerd. Van reservering tot vertrek, van onderhoud van het terrein tot het poetsen van het sanitairgebouw, alles doen we zelf, samen met de moeder van Antonie en onze drie kinderen. Daarnaast is het een heel groen bedrijf. De bomen bieden veel beschutting en er zijn mooie groene haagjes tussen de plaatsen. Je loopt vanaf de camping zo het bos in.” Plannen voor uitbreiding zijn er voorlopig niet. “We hebben het op dit moment druk genoeg met twee bedrijven en een gezin. Misschien dat we ooit nog eens wat camperplaatsen willen. Maar voorlopig is het goed zo.” 06-2024 | Recreactie 19

regio in beeld Omgevingsvisie blijft hangen in vaagheden Zuid-Holland knokt voor ontwikkelkansen De provincie Zuid-Holland biedt in haar concept Omgevingsvisie onvoldoende duidelijkheid over de toekomstige ontwikkelruimte van de recreatiesector. Voor recreatieondernemers is dat funest, zegt HISWA-RECRON in een reactie op de herziening van het omgevingsbeleid in de provincie. “Als je stappen wilt zetten, moet je ook perspectief hebben.” Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: ‘t Weergors, Shutterstock “Een groot aantal vaagheden, waarmee het plan is doordrenkt. Met name als het gaat om nieuwvestiging en uitbreiding van campings en parken hebben de ondernemers meer perspectief nodig.” Het commentaar van Björn Schutz, regiomanager Zuid-Holland en Zeeland van HISWA-RECRON, is niet mals. Gedeputeerde Staten van Zuid-Holland hebben in februari het ontwerp van de Herziening Omgevingsbeleid 2024 vastgesteld. Daarin ontvouwt de provincie haar strategische blik op de invulling van de gehele leefomgeving – dus ook de ruimte voor recreatie. HISWA-RECRON plaatst in een zienswijze een aantal kritische kanttekeningen. Schutz schreef de zienswijze in samenwerking met een aantal HISWA-RECRON-leden, die samen een klankbordgroep vormen. Onder hen Arda Riedijk van Camping ’t Weergors in Hellevoetsluis, waar het interview voor dit artikel plaatsvindt. Riedijk is mede-eigenaar en marketingmanager van ’t Weergors en secretaris van het ‘Ik snap dat sommige dingen niet kunnen, maar schrijf dan ook op wat wél kan’ Toeristisch Ondernemers Platform Voorne-Putten. Dit platform komt op voor de belangen van ondernemers in toerisme en recreatie op het eiland. Heipalen Allereerst het belang van de herziening. Is dat wel echt zo groot? Het gaat tenslotte niet om een nieuwe wet. Toch wel, blijkt. “Het is juist van belang dat we er nú bij zijn”, benadrukt Schutz. “Deze herzieningsprocedure loopt vooruit op de uiteindelijke visie van de provincie, die voor jaren zal gelden en het uitgangspunt gaat vormen. Het is als het fundament van heipalen voor het uiteindelijke huis. Als je er nu niet bij bent, mis je de boot.” Het provinciebestuur komt naar verwachting dit 20 Recreactie | 06-2024 najaar met een antwoord op de ingediende zienswijzen, van onder meer HISWA-RECRON. Daarna wordt het ontwerp besproken door Provinciale Staten. HISWA-RECRON werd overigens al in een vroeg stadium – in een consultatieronde - door de provincie uitgenodigd om kennis te nemen van het ontwerp. “Daar waren we blij mee, hierdoor konden we wat dingen rechtzetten”, vertelt Schutz. “Zo stond er aanvankelijk in het plan dat de vestiging van nieuwe campings of vakantieparken in Zuid-Holland niet meer mogelijk zou zijn. En het uitbreiden van bestaande campings was niet expliciet benoemd. Dat hebben we weten aan te passen. Die winst hadden we dus vroegtijdig geboekt.” Waar Schutz en Riedijk nog wel moeite mee hebben, zijn de vage bewoordingen in het ontwerp. Het realiseren van nieuwe campings en het uitbreiden van bestaande campings is weliswaar mogelijk gebleven, het is niet duidelijk waaraan deze bedrijven dan moeten voldoen. “De kern van het vraagstuk zit bijvoorbeeld in de woorden onder voorwaarden”, schrijft de branchevereniging in haar zienswijze. “Natuurlijk kun je in dit beleidsdocument niet ieder detail benoemen. Maar er is wel meer richting nodig”, stelt de regiomanager. Door het gebruik van vage bewoordingen is er geen duidelijkheid en perspectief voor de sector. En dat kan nogal wat slechte gevolgen hebben. Bijvoorbeeld voor mkb’ers Regio in beeld In de nieuwe serie Regio in Beeld praten een regiomanager van HISWA-RECRON en een recreatieondernemer over actuele thema’s in hun eigen gebied. Tegen welke knelpunten lopen zij aan en op welke manier proberen zij deze op te lossen? In de eerste aflevering staat Zuid-Holland centraal. die hun bedrijf willen overdragen. Schutz: “Het liefst wil je een échte ondernemer als opvolger, maar die kun je dus weinig duidelijkheid geven. Zo loop je gemakkelijk in de fuik van projectontwikkelaars en speculanten. Wat we nodig hebben is een meedenkende provincie, die samen met gemeenten kan stimuleren en faciliteren.” Gedeelde belangen De regiomanager benadrukt dat de sector en de provincie daarin ook gedeelde belangen hebben. “Voor de ondernemer is het belangrijk dat hij écht kan ondernemen en niet enkel op zijn winkel mag passen. Dat is ook in het belang van de provincie. Die wil de sector vitaal houden, al was het maar om permanente bewoning te voorkomen. Dan kom je in een neerwaartse 06-2024 | Recreactie 21 >

Hulp bij strategische keuzes Als recreati eondernemer heb je heel wat vragen die je bezighouden. Bij Countu s helpen we je graag met je (salaris)administrati e, fi nancieringsoplossingen en mogelij kheden om je rendement te verbeteren. Onze recreati e- en horecaspecialisten hebben veel ervaring met jouw branche en denken graag COUNTUS.NL/RECREATIE Experti seteam Recreati e & Horeca recreati e-horeca@countu s.nl strategisch met je mee. Van vragen over het bij bouwen van nieuwe accommodati es en de liquiditeitsplanning, tot personeelsvraagstu kken, je bedrij fsplan en projecten voor duurzaamheid. Wij staan voor je klaar! CHALETBOUW I RECREATIEWONINGEN MANTELZORGOPLOSSINGEN I SANITAIR UNITS Rollecate 39 | 7711 GG Nieuwleusen | 0529-488900 www.arcabo.nl | info@arcabo.nl regio in beeld spiraal. Juist om dat te voorkomen, is ontwikkelruimte nodig.” Arda Riedijk vertelt dat ze bij het lezen van het ontwerp van de Herziening Omgevingsbeleid 2024 meteen in de activistische modus schoot. “Ik snap dat sommige dingen niet kunnen, maar schrijf dan vooral op wat wél kan. Dan geef je richting aan en daarmee kunnen we als ondernemers verder. Een ja-mits verhaal is beter dan een nee-tenzij verhaal. Dan krijg je een beeld van de mogelijkheden. Dat is ook de intentie van de nieuwe Omgevingswet.” Riedijk benadrukt dat het ontwerp van de Herziening Omgevingsbeleid 2024 van de provincie slechts één van de vele donkere wolken is die opdoemen voor de sector. “Tussendoor speelt natuurlijk ook de btw-verhoging, de energietransitie en sinds kort ook de uitbreidingsplannen van het ministerie van Defensie. Dat heeft meer ruimte nodig om te kunnen oefenen. Maar laagvliegende helikopters en rondrijdende amfibievoertuigen in een natuurgebied zijn niet bepaald bevorderlijk voor de vakantie- en natuurbeleving van onze gasten.” Beperkte ruimte Natuurlijk is de ruimte voor uitbreiding en ontwikkeling beperkt. Zeker in een dichtbevolkte provincie als Zuid-Holland, waar ook veel woningen gebouwd moeten worden. Schutz wijst in dit verband echter op de brede welvaart. “Ruimte voor ontspanning en natuur is belangrijk voor de volksgezondheid. Van bakstenen en beton word je niet gelukkig. Als het toch al redelijk volgebouwde Zuid-Holland nog meer bouwt, groeit ook de behoefte aan vrije ruimte. Zowel voor de Zuid-Hollander als voor de gasten in de provincie. De provincie staat al onderaan in de landelijke lijst voor vrije ruimte. In Zeeland beschikt een bewoner over 74 vierkante meter voor dag- en verblijfsrecreatie. In Drenthe is dat 55 vierkante meter per persoon. Bewoners van Utrecht, NoordBrabant en Zuid-Holland moeten het doen met een schamele 11 tot 15 vierkante meter per inwoner.” ‘De banden tussen provincie en recreatiesector mogen wel wat inniger worden’ Naast de vage bewoordingen en de onduidelijke voorwaarden die worden verbonden aan uitbreiding en nieuwvestiging, heeft HISWA-RECRON nog een derde bezwaar aangegeven in de zienswijze. “We willen geen hinderlijke, grote windturbines of grootschalige settings (anders dan voor eigen elektriciteitsvoorziening voor het eigen park) in de directe omgeving van verblijfsrecreatieterreinen”, schrijft de branchevereniging. “Gasten komen voor hun plezier of rust en wij zouden graag zien dat u dat laat prevaleren in uw beleidsdocument. Ook voor bebouwing in de buurt van verblijfsrecreatieterreinen is een MER gewenst, waarin de recreatie als belang wordt meegenomen.” Omgevingsbeleid voor de toekomst In het ontwerp van de Herziening Omgevingsbeleid 2024 biedt het provinciebestuur van Zuid-Holland een strategische blik voor de komende jaren op de gehele fysieke leefomgeving in de provincie. Op het ontwerp zijn diverse zienswijzen ingediend, onder meer door HISWA-RECRON. Naar verwachting buigen Provinciale Staten zich dit najaar over het ontwerp, waarna het als visie wordt vastgesteld. Het is vervolgens aan de politiek welke onderdelen uit die visie uiteindelijk worden opgenomen in de Omgevingsverordening Zuid-Holland. ‘Gevoelig object’ De regiomanager licht toe: “Je ziet vaak dat de recreatiefunctie niet als gevoelig object in een milieueffectrapportage wordt meegenomen. Dat vinden we onterecht. Als je zo’n molen tegen je park aan hebt staan, met slagschaduw en geluid, wordt de beleving van je gasten daar niet beter van. Wij zeggen vooral: vergeet ons niet. Hou Zuid-Holland aantrekkelijk. Laat de recreatiesector ook een afweging zijn in zo’n milieueffectonderzoek. Natuurlijk ondersteunen en erkennen we de noodzaak van de energietransitie. Daarin kunnen wij zelf ook een belangrijke rol spelen, door verduurzaming van de recreatieparken. Dat proces is al gaande en kan worden versneld met cofinanciering of subsidiëring van de provincie.” Dat laatste onderstreept nogmaals dat recreatiesector en provincie gedeelde belangen hebben. Als het aan Björn Schutz ligt wordt de relatie tussen beide partijen dan ook wat inniger. “Het is echt niet zo dat we langs elkaar heen werken of tegenover elkaar staan. Het is wel zo dat we nog te vaak ‘vage bekenden’ zijn van elkaar. Wat mij betreft gaan we ‘goede vrienden’ worden.” 06-2024 | Recreactie 23

onderzoek Onderzoek naar samenwerkingsverbanden ‘Maak het vooral niet te vrijblijvend’ Verblijfsrecreatiebedrijven hebben minder belangstelling voor deelname aan een samenwerkingsverband. Hoe valt die afnemende animo te verklaren? En wat is er nodig om van een samenwerkingsverband een succes te maken? BUas-student Elisa Weeda deed onderzoek en stelde de succes- én faalfactoren vast in haar afstudeerscriptie. De conclusie? Samenwerkingsverbanden mogen best eisen stellen aan de deelnemers. Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: Shutterstock, BUas Samenwerkingsverbanden zijn er in vele vormen. Van vrijblijvend tot intensief. Van Mijn Lievelingsplek tot Ardoer. De motieven voor samenwerking zijn vaak dezelfde. Het gaat met name om het behalen van voordeel op het gebied van marketing, sales, inkoop, informatie-uitwisseling en expertise-ontwikkeling. Door samen te werken deel je kennis en inzicht en daar kun je als recreatiebedrijf beter van worden. Toch is een toenemend aantal bedrijven niet zo happig op het deelnemen of opstarten van een samenwerkingsverband. Een aantal van deze verbanden Vrijblijvendheid levert binnen een samenwerkingsverband vaak te weinig op. De voordelen van samenwerken Wat zijn de voordelen van samenwerkingsverbanden? Elisa Weeda onderzocht het in haar afstudeerscriptie Samenwerking tussen vakantieparken, stand van zaken, nut en noodzaak. Uit haar onderzoek komen de volgende voordelen naar voren: • Uitwisselen van expertise om te kunnen innoveren en concurrentievermogen te vergroten • Beter kunnen voldoen aan maatschappelijke verwachtingen • Omgaan met externe druk • Gezamenlijke marketing • Kennisdeling en kostenbesparing, waar het gaat om e-marketing • Het optimaliseren van operationele processen door digitale toepassingen. wordt opgeheven, terwijl andere er niet voldoende profijt uit lijken te halen. HISWA-RECRON wilde graag weten wat de oorzaak van die teloorgang is en hoe ze moet omgaan met deze ontwikkeling. Samen met samenwerkingsverband Citycamps gaf de brancheorganisatie Elisa Weeda, student Tourism Management aan de Breda University of applied sciences (BUas), de opdracht om dit in haar bachelor afstudeerscriptie te onderzoeken. De student hield interviews en enquêtes onder experts, recreatieondernemers en toerismeprofessionals. Ze deed ook literatuuronderzoek. Specifiek bij Citycamps deed ze praktijkonderzoek door middel van interviews, enquêtes en observaties. Focus Weeda’s belangrijkste conclusie is dat het nog steeds zinvol is om samen te werken. Juist in deze tijden van ketenvorming. “Die ketens vormen een bedreiging voor individuele bedrijven”, licht Weeda toe. “Ze hebben veel expertise in huis, ook op het gebied van online aanwezigheid. Met een samenwerkingsverband kun je daar een antwoord op geven. Maar als gekozen wordt voor samenwerking, moet dat wel goed gebeuren en in elk geval niet vrijblijvend zijn. Dat betekent dat je er niet alleen tijd, maar ook voldoende geld in steekt. Dan is ook het commitment van de deelnemers groter.” Weeda concludeert dat de motieven voor samenwerking grotendeels actueel zijn gebleven, maar dat de focus is verschoven. “Er gaat steeds meer aandacht naar digitale diensten, zoals online marketing en automatisering. In de strijd tegen de grote boekingsplatformen moet je online een sterke vuist maken op het gebied van marketing. Want ook digitaal sta je samen 24 Recreactie | 06-2024 sterker. Tegelijkertijd bespaar je door krachtenbundeling op marketingkosten.” Corné Kops, afstudeerbegeleider bij BUas, stond Weeda bij de uitvoering van haar onderzoek bij. “In haar scriptie zet Elisa heel goed op een rij waarom je als klein bedrijf voor samenwerken zou moeten kiezen”, noemt hij als belangrijke meerwaarde van het onderzoek. “Daarnaast legt ze heel goed uit wat samenwerkingsverbanden succesvol maakt.” Kops bevestigt de verschuiving van aandacht naar de digitale aspecten van ondernemerschap: “Het gaat om twee zaken waar bedrijven via samenwerking profijt van kunnen hebben: online aanwezigheid (e-marketing) en het efficiënter en effectiever organiseren van (dienstverlenende) processen. Dat kan deels door het inzetten van digitale toepassingen. Beide zaken vragen expertise die een individueel bedrijf doorgaans niet in huis heeft en dus moet worden ingehuurd. Ook uitwisseling van best practices helpt daarbij.” Ondanks de verschoven focus blijven de belangrijkste succesfactoren voor een goed samenwerkingsverband ongewijzigd: onderling vertrouwen en bedrijfsculturen en werkwijzen die op elkaar aansluiten. “Daar moet je voortdurend de tijd voor blijven nemen”, benadrukt Elisa Weeda. “Regelmatig bij elkaar komen, blijven evalueren en ook blijven ontwikkelen. Zijn de doelen nog steeds hetzelfde? Hoe kunnen we verder optimaliseren en welke investering is daarbij nodig?” Vertrouwen Te veel vrijblijvendheid binnen een samenwerkingsverband levert vaak te weinig op. Dat stelde de onderzoeker ook vast bij Citycamps, dat een onzekere toekomst tegemoet lijkt te gaan. Weeda signaleert dat het onderling vertrouwen en het vertrouwen in het merk wel wat steviger kunnen. Deelnemers aan dit samenwerkingsverband opereren onder hun eigen naam, zonder enige toevoeging. Binnen Citycamps bestaat onduidelijkheid over het concept, terwijl het aantal deelnemers is afgenomen. “Het blijven losse campings met weliswaar een gezamenlijke website, maar met weinig gerichte marketingactiviteiten”, zegt de onderzoeker. “Wat ontbreekt is commitment, een eenduidige visie en eenduidige doelen. De enquêtes tonen aan dat alle campingeigenaren bereid zijn strategieën te veranderen. Het verschil zit hem in vertrouwen en betrokkenheid. Sommige campings zijn bereid zich volledig in te zetten, terwijl 06-2024 | Recreactie 25 >

Dichtbij jouw branche Jouw accountant, overal dichtbij Jouw bedrijf, branche en uitdagingen. Wij willen het van dichtbij meemaken. Dat doen we vanuit een landelijke actieve organisatie en vanuit een kantoor dat altijd om de hoek zit. Samen werken hier meer dan 1000 specialisten in accountancy en bedrijfsadvisering met brede financiële kennis én specialistische branchekennis. Alfa Accountants en Adviseurs Anders Celsiusstraat 3 7442 PB Nijverdal Hessenweg 29 7771 CH Hardenberg 088 2532750 nijverdal@alfa.nl hardenberg@alfa.nl Met Alfa haal je veel kennis van de recreatiesector in huis. Niet voor niets zijn we partner van HISWA-RECRON. Bij Alfa vind je adviseurs die dichtbij je camping of bungalowpark staan. Wij mogen veel bedrijven in de watersport en vrijetijdssector tot onze klantenportefeuille rekenen. Klanten komen bij ons voor de jaarrekening en voor de bedrijfsopvolging, maar ook met vragen over het familiebedrijf, de (fiscale) optimalisering van het bedrijf, de inzet van personeel, het verduurzamen van hun onderneming tot aan de verkoop of aankoop van een onderneming in de vrije tijdssector. Neem voor meer informatie contact op met Wim Kappers via (088) 2532804 of Herma Brinkhuis via (088) 2532803. De Uw inventaris in één keer L’OR BARISTA koffiemachine van Philips Topklasse koffiemachine. Uw gasten kunnen nu genieten van ultieme koffie variatie. Door het testpanel van Kieskeurig.nl beoordeeld met een 8,4! compleet en altijd up-to-date. Ons full-service concept bespaart u veel tijd en hoofdbrekens. Als specialist in complete inventarispakketten verzorgen wij snel en accuraat de volledige inventaris voor uw recreatiewoningen. Van theelepel tot tuininventaris. En via de handige app kunt u deze daarna eenvoudig op peil houden. Want de kracht van ons assortiment is dat wij artikelen langdurig kunnen naleveren. Plaza 28 • 4782 SK Moerdijk • tel. 0182 511 511 • www.marindex.nl onderzoek andere afwachten hoe de situatie zich ontwikkelt. Daarom moet er eerst een belangrijk besluit worden genomen: willen we gezamenlijk verder gaan en met welk doel? Ik denk dat er met duidelijke doelen en een intensievere samenwerking zeker meer potentie in zit.” Eigenheid Vasthouden aan eigenheid en identiteit kan een belangrijke verklaring zijn voor een tekort aan commitment in een samenwerkingsverband. Veel ondernemers – met name familiebedrijven die al meerdere generaties actief zijn – beschouwen hun onderneming als een eigen kindje. Ze zijn bang dat hun onderneming binnen de samenwerking aan identiteit inlevert. “Ik weet niet of het angst is”, twijfelt Weeda. “Ik denk eerder dat het vooral trots is. Ondernemers zijn met name heel trots op wat ze bereikt hebben. Maar er kan uiteindelijk een moment komen waarop je toch voor de keuze komt te staan. Wat is belangrijker: trots of omzetverhoging?” Hoe verbeter je een samenwerkingsverband? Je behaalt meer succes en rendement wanneer je: • Hogere eisen stelt aan deelnemende campings. Het mag wat minder vrijblijvend. Denk aan een hoger gezamenlijk marketingbudget. • Meer informeel contact en uitwisseling van kennis en ervaringen stimuleert. • De mogelijkheid onderzoekt van een gezamenlijk reserveringssysteem. Dat maakt de meerwaarde van de samenwerking beter meetbaar. • Werkt aan een gestroomlijnde, gezamenlijke website die aantrekkelijk is voor zowel consumenten als samenwerkingspartners. Het aantal samenwerkingsverbanden kan in de toekomst nog groeien In haar onderzoek stelt Weeda ook vast dat een branchevereniging een belangrijke rol kan spelen tijdens en na de vorming van samenwerkingsverbanden. “De vraag van HISWA-RECRON – hoe om te gaan met de ontwikkeling – was een uitdaging voor mij. Mijn eerste gedachte was: deze branchevereniging dóet toch al heel veel voor de sector? Uiteindelijk kwam ik tot de conclusie dat juist de schakelfunctie van de branchevereniging met de leden hierin belangrijk is. Het uitwisselen van kennis en het faciliteren van netwerken. Maar ook door evenementen te organiseren voor leden kan de vereniging een belangrijke rol vervullen.” Afstudeerbegeleider Kops vult aan: “HISWA-RECRON kan samenwerkingsverbanden natuurlijk niet gaan coördineren, maar wel faciliteren.” De digitale uitdaging Weeda denkt overigens dat het aantal samenwerkingsverbanden in de toekomst eerder zal toenemen dan afnemen. “Als gevolg van de digitalisering wordt de sector steeds kapitaal- en kennisintensiever. Maar er zullen altijd recreatiebedrijven zijn die liever zelfstandig blijven en ook digitaal hun eigen zaken blijven regelen. Dan moet je echter wel beschikken over een heel sterke en unieke eigenheid. Ik sprak bijvoorbeeld met Erik van der Linden van Camping Vliegenbos in Amsterdam-Noord. Een kleine stadscamping met een heel eigen karakter. Hij zegt een samenwerkingsverband niet nodig te hebben, om succesvol te blijven. Maar hij staat er wel voor open, als de samenwerking een duidelijke meerwaarde biedt.” 06-2024 | Recreactie 27

de bezieling Mooidal Boutique Park in Meerssen Niet voor iedereen Een nieuw recreatiebedrijf starten is niet eenvoudig. Naast de vergunningen gaat het om zaken als financiering en misschien wel het belangrijkste: een ijzersterk, onderscheidend concept. Dimphy Roufs en Ivo Bovens, ervaren horeca-ondernemers, openden dit voorjaar Mooidal Boutique Park in het Zuid-Limburgse Meerssen. Ze maakten een vliegende start – zonder receptie en zonder vaste medewerkers op het park. Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Mooidal Boutique Park laar was afhoudend, hij had al teveel dromers gehad die geen financiering konden krijgen. Met onze bedrijven en goede contacten bij de bank, en een vernieuwend concept, lukte dat wel. Uiteindelijk hebben we het bedrijf in oktober 2022 gekocht.” Inmiddels was er een plan gemaakt met een duidelijke fasering. In feite moest het bedrijf volledig nieuw worden opgebouwd. Het enige onderdeel dat kon blijven, is de vroegere beheerderswoning. Deze is verbouwd en wordt nu verhuurd als verblijf tot 6 personen. Voor dit najaar staat de verbouwing van de zolder op het programma, en dan kan de woning groepen tot 12 mensen herbergen. Vergunning Dimphy Roufs en Ivo Bovens Dimphy Roufs begon 20 jaar geleden als horeca-ondernemer, met een eetcafé in Sittard. Samen met haar man Ivo Bovens liet ze dat uitgroeien tot de WESS Horeca Groep, een bedrijf met vier flinke restaurants en een sterke cateringpoot. “Ik wil altijd nieuwe dingen ontwikkelen”, vertelt Roufs. “Of dat nou horecaconcepten zijn of nieuwe systemen om efficiënt te kunnen werken, ondanks het personeelstekort. In onze horecabedrijven waren we jaren geleden al koploper met digitale systemen die nu overal worden gebruikt.” Luxe en afwisseling Roufs vertelt dat ze ook al jaren rondliep met het idee van een ‘boutique camping’. Maar wat is dat dan? “Een boutique staat voor stijl en luxe, maar ook voor afwisseling. Het is geen eenheidsworst. Boutique hotels zijn een begrip, waarbij alle kamers een eigen uitstraling hebben.” Het bleef bij een gedachte, tot Roufs en Bovens op een mooie dag bij Meerssen een kleine camping te koop zagen staan. Het bedrijf van 0,7 hectare werd niet meer gebruikt. Dimphy Roufs: “De make28 Recreactie | 06-2024 Ondanks dat de gemeente voor de aankoop van het park al had toegezegd mee te willen werken aan het aanpassen van de vergunning, duurde het nog anderhalf jaar voor die echt rond was. Lastig voor de bijzonder enthousiaste, maar beslist ook wat ongeduldige Roufs. Ondertussen gingen de werkzaamheden, zoals de aanleg van de infrastructuur en het groen, al van start. Dat betekent dat er nu, in het eerste seizoen van opening, al mooi gras staat en ook diverse bomen en struiken die goed geworteld zijn. Begin dit jaar kwam dan eindelijk de vergunning. Direct gingen de eerste zes glamping lodges in de verhuur. Dat zijn luxe verblijven in een tent, compleet met keuken en ingerichte kastenwand. Een soort safaritent met ultieme luxe: alleen de airco ontbreekt. Die airco is er wel in de acht ‘tiny houses’. Die zijn geschikt voor 2 tot 4 personen en een stuk completer dan je bij een tiny house zou denken. Enkele hebben zelfs een leuk kraaiennest in de nok, waar de kinderen kunnen spelen of slapen. De derde verblijfsvorm, nog in aanbouw, is de Boho-lodge, een fraaie pipowagen. Zelfbouw “Er zit heel veel van onszelf in dit bedrijf”, vertelt Roufs. “Dit is een park waar ik zelf ook heel graag als gast zou komen. En ik word er ook echt gelukkig van als ik zie hoe het vorm krijgt. En om al die leuke en positieve recensies te lezen!” Een deel van het bedrijf ligt nog steeds braak: een paar oude stacaravans herinneren aan het verleden. Het is de bedoeling Met de smalle kronkelpaadjes is het park een bijna dorps geheel dat ook hier tiny houses komen. Het zou goed kunnen dat Ivo Bovens die grotendeels zelf gaat bouwen: hij heeft er lol in en beschikt over het vakmanschap. Daarmee zullen ze beslist weer anders worden dan de bestaande accommodaties op het park. Een belangrijk verbindend element is de hot tub: bij de meeste lodges en tiny houses is een hot tub geplaatst, waar de gasten heerlijk in kunnen zitten. Op verzoek van enkele omwonenden worden ze elektrisch verwarmd, zodat er geen hinderlijke rook of geur ontstaat bij het stoken van hout. De wat duurdere accommodaties met hot tub hebben een hogere bezettingsgraad dan die zonder, constateerde Roufs. “Daarom gaan we straks bij alle eenheden een hottub plaatsen. De mensen vinden dat heerlijk.” Het park is niet zo groot en volledig autovrij. Parkeren kan aan de buitenzijde van het hek. Dat maakt van het park, met zijn smalle kronkelpaadjes, een bijna dorps geheel. “Wie per se met de auto naar zijn huisje wil, kiest maar een ander park”, zegt Roufs. “We zijn er niet voor iedereen.” Het park is lean and mean van opzet en heeft geen collectieve voorzieningen. Sterker: er is niet eens een receptie. Dimphy Roufs: “Ik zie geen enkele toegevoegde waarde voor een receptie. Je komt aan, moet wachten, dingen ondertekenen en dan krijg je een sleutel en folders. Waarom? Bij ons maken mensen de boeking en vervolgens krijgen ze alle informatie via de mail. Vijf dagen voor vertrek krijgen ze een code waarmee ze gedurende hun verblijf de toegangsdeur naar het park en hun eigen accommodatie kunnen openen. Alle informatie staat daarnaast op onze app. En hebben ze een vraag of probleem, dan kunnen ze gewoon een appje sturen of even bellen. Dan zorgen we dat dat snel wordt opgelost.” Geen speeltuin of zwembad Ook dat maakt het ‘niet voor iedereen’, want sommige mensen houden niet van een park zonder receptie. Roufs geeft een ander voorbeeld: “Kinderen zijn welkom, maar we hebben geen speeltuin, zwembad, voetbalveldje of animatieprogramma. Gezinnen met kinderen die dat allemaal wel willen, kunnen op genoeg plekken terecht. Daar hoeven wij niet ook nog eens voor te zorgen.” Misschien wel juist daardoor, zijn er ook veel mensen die zich wél thuisvoelen bij Mooidal, zo blijkt uit de vele positieve recensies. Opvallend vaak zijn het jonge tweeverdieners. Mensen 06-2024 | Recreactie 29 >

Uw partner voor (schoon) waterbeheer Advisering drink- en zwemwater Legionellabeheer Uitvoering monstername en analyse Testing for life 088 - 831 05 00 - c-mark@ftbnl.eurofins.com - www.c-mark.nl Bedrijfsoverdracht DEN OTTER VAN VLIET BEDRIJF S OPVOLGING | TAXATIE | COACHING www.bro.nl Bent u bezig met de toekomst? Lijkt het nog ver weg, of is het juist dichtbij? Samen met u kijken we naar de mogelijkheden en maken we een plan. www.denottervanvliet.nl info@denottervanvliet.nl Tel. 0412 47 42 82 Broekhoek 28 5384 VR Heesch Ruimtelijk advies & ontwerp de bezieling die een luxe verblijf op prijs stellen en die verder vooral op de omgeving gericht zijn. De marketing is specifiek op die groep gericht. Facebook en Instagram zijn belangrijk kanalen om de doelgroep te bereiken. Boeken kan via de eigen website, maar ook via Airbnb en Booking.com. “We zijn nu eindelijk open en hebben eigenlijk maar één doel: zoveel mogelijk bezetting realiseren”, stelt Roufs. “Normaal moet je bij ons voor minimaal twee nachten boeken. Dat betekent ook, dat er af en toe een enkele nacht tussen zit die niet geboekt is. Die zet ik dan voor een heel scherpe prijs op Booking. Het is nu echt zaak om inkomsten te verwerven. We hebben flink wat geleend en er zit ook een hoop eigen geld in dit bedrijf.” Dimphy Roufs en Ivo Bovens zijn gepokt en gemazeld als horeca-ondernemers. Maar het park is te klein voor een eigen restaurant: uiteindelijk komen er 28 accommodaties te staan. Wél is er, vanuit het eigen cateringbedrijf, een optie om een ‘Dit is een park waar ik zelf ook heel graag als gast zou komen’ luxe ontbijt te bestellen of een borrelplank. Het horecabedrijf beschikt ook over een foodtruck. “Misschien wel een idee om die hier ook eens neer te zetten”, mijmert Roufs. Zo blijven de nieuwe ideeën komen. Eén van die ideeën is, nu al, dat het concept van Boutique Park misschien ook op andere plekken in Limburg te realiseren is. Of dat ook werkelijk gaat gebeuren, zal de toekomst leren. “Eerst dit park maar eens afmaken. Het staat nu in de steigers, maar op details kan er nog heel veel worden verbeterd”, vindt Roufs. “Zo denk ik wel eens na over dynamic pricing. In de hotelwereld heel gebruikelijk, maar wij doen het nauwelijks. Zo blijven er altijd zaken die je kunt verbeteren.” 06-2024 | Recreactie 31

MIDEA: AL MEER DAN 20 JAAR WERELDLEIDER IN COMMERCIËLE MAGNETRONS Topkwaliteit Midea magnetrons exclusief verkrijgbaar Nieuw in ons assortiment: Midea magnetron. Wat maakt Midea zo’n mooie toevoeging aan ons assortiment? De ongekende prestaties, hoge gebruiksvriendelijkheid en de nóg snellere opwarming. Ideaal voor hectische horecakeukens. De magnetrons zijn bijzonder snel en efficiënt door de hoge wattages. Ook de smaakkwaliteit en textuur van voedsel blijven optimaal. Bovendien zijn de krachtige prestaties van de Midea magnetons zéér vriendelijk geprijsd. Midea staat o.a. bekend om zijn innovaties op het gebied van commerciële magnetrons. Hun grootschalige fabriek voor keukenapparatuur en onderdelen is uitgerust met geavanceerde productiefaciliteiten, assemblagelijnen, testlabs, kwaliteitscontrole en R&D-centra en hierdoor zijn zij in staat om qua ontwikkeling altijd voorop te lopen. MAAK NU GEBRUIK VAN ONZE INTRODUCTIEKORTING Professionele Magnetron Professionele Magnetron Type 1025F1E-EU inhoud: 25 ltr. 5 vermogensstanden vermogen: 1000 Watt afm. 52x44x32 cm 230 Volt | 1,55 kW 4047.122 normaal actie 335,285,introd.korting 25,NU 260,Type 1034N1E-EU inhoud: 34 ltr. 5 vermogensstanden vermogen: 1000 Watt afm. 56x49x35 cm 230 Volt | 1,5 kW 4047.130 normaal 559,actie 485,introd.korting 50,NU 435,Professionele Magnetron Type 1434N1E-EU inhoud: 34 ltr. 5 vermogensstanden vermogen: 1400 Watt afm. 56x49x35 cm 230 Volt | 1,9 kW 4047.125 normaal actie 625,549,introd.korting 50,NU 499,DE PROFESSIONAL KIEST MIDEA MAGNETRONS MIDEA Midea magnetrons kenmerken zich door gebruiksgemak, innovatie en hoge prestaties. De magnetrons zijn bijzonder snel en efficiënt vanwege de hoge wattages waardoor smaak en textuur van het voedsel optimaal blijven. Maar dat zijn niet de enige redenen waarom een professional voor Midea kiest. RVS behuizing en binnenkant – Duurzame constructie geschikt voor intensief gebruik Menu – Menu’s kunnen geüpdatet worden door middel van USB Eenvoudige reiniging – Het spatscherm kan verwijderd worden voor eenvoudige reiniging Grab ‘n’ Go handvat – Uiterst stevig handvat zonder losse onderdelen Gebruiksgemak – Eenvoudig te bedienen paneel Stapelbare installatie mogelijk – Optimaal gebruik van ruimte MAGNETRONS TIJDELIJK TIJDELIJK INTRODUCTIE KORTING INTRODUCTIE KORTING TIJDELIJK INTRODUCTIE KORTING Heavy Duty Magnetron Heavy Duty Magnetron Type 1817G1E-EU inhoud: 17 ltr. 11 vermogensstanden 2 magnetronbuizen vermogen: 1800 Watt afm. 42x57x34 cm 230 Volt | 2,8 kW 4047.115 normaal Type 2117G1E-EU inhoud: 17 ltr. 10 vermogensstanden 2 magnetronbuizen vermogen: 2100 Watt afm. 42x57x34 cm 230 Volt | 3,2 kW 1.059,actie 899introd.korting 74,NU 825,EMMELOORD Platinaweg 21 8304 BL Emmeloord Tel: (0527) 635 635 info@hakpro.nl AMSTERDAM De Flinesstraat 20 1114 AL Duivendrecht Tel: (020) 665 6428 amsterdam@hakpro.nl GRONINGEN Verl. Bremenweg 10c 9723 JV Groningen Tel: (050) 318 1600 groningen@hakpro.nl Magnetron Scan & Go Type 1025F1E-EU inhoud: 17 ltr. vzv barcode + QR code scanner vermogen: 1800 Watt afm. 42x57x34 cm 230 Volt | 3 kW 4047.120 normaal actie 1.089,925,introd.korting 75,NU 850,ROTTERDAM Schuttevaerweg 13 3044 BA Rotterdam Tel: (010) 750 2750 rotterdam@hakpro.nl VENLO Venrayseweg 44 5928 NZ Venlo Tel: (077) 387 4242 venlo@hakpro.nl 24-04-00 Alle prijzen zijn in euro's, exclusief BTW en wettelijke verwijderingsbijdragen. Wijzigingen voorbehouden zonder voorafgaande kennisgeving. Zet- of drukfouten voorbehouden. 4047.104 normaal 1.450,actie 1.195,introd.korting 100,NU 1.095,VLISSINGEN Bedrijfsweg 9 4387 PD Vlissingen Tel: (0118) 493 222 vlissingen@hakpro.nl hakpro.nl NIEUW

trends Kosten belangrijkste bij bestemmingskeuze Impact op het milieu staat voor de consument onderaan de lijst van afwegingen bij het bepalen van een vakantiekeuze. Prijs, aantrekkelijkheid van de locatie en de kwaliteit van de accommodatie zijn belangrijker. Dat blijkt uit onderzoek naar duurzaamheid en vakanties, van bureau Trends & Tourism. Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Shutterstock De consument vindt duurzaamheid ‘best wel’ belangrijk, maar op vakantie wil hij vooral ontzorgd worden en niet te veel aan duurzaamheid denken. Wat overigens niet wil zeggen dat het de gast niks interesseert, licht onderzoeker Kees van der Most toe. “Die vertrouwt erop dat de recreatieondernemer het allemaal goed heeft geregeld. De ondernemer moet het voortouw nemen, vindt de consument.” Voor het onderzoek deed Van der Most een steekproef onder tweeduizend Nederlanders die representatief zijn voor de bevolking. Uit het onderzoek blijkt dat het belangrijkste aspect bij de vakantie keuze van de Nederlander de prijs (van de boeking) en de kosten gedurende de vakantie zijn. Direct daarna komt de aantrekkelijkheid van de vakantiebestemming. Tijdens de vakantie vinden ruim vier op de tien Nederlanders het (zeer) belangrijk dat er aandacht is voor duurzaamheid. Aspecten van duurzaamheid die door alle ondervraagden het belangrijkst worden gevonden, zijn respect voor de cultuur en waarden van een bestemming (80 procent). Natuurbescherming vindt 74 procent (zeer) belangrijk. Behoud van erfgoed vindt 68 procent (zeer) belangrijk. Van der Most heeft de ondervraagden uitgesplitst in leeftijdsgroepen, geslacht en opleidingsniveaus. “Vooral jongeren en hoger opgeleiden vinden duurzaamheid relatief belangrijk. Ook al zijn voor deze groepen de duurzaamheidsfactoren nog steeds 34 Recreactie | 06-2024 De gast vertrouwt erop dat de recreatieondernemer duurzaamheid goed heeft geregeld niet de belangrijkste keuzecriteria. Ik schat dat zo’n 15 procent van de Nederlanders duurzaamheid echt laat meewegen in de vakantiebesluitvorming.” Succesfactoren Toch blijft het voor recreatieondernemers belangrijk om duurzaam te ondernemen. Niet alleen vanwege die voortrekkersrol in de beleving van de gast, maar ook om toekomstbestendig te zijn. Van der Most noemt drie succesfactoren voor ondernemers. “Zorg er ten eerste voor dat je duurzame alternatief niet duurder is. Soms zijn we bereid om iets meer te betalen, maar dat mag niet teveel zijn. Ten tweede moet je duurzame oplossing niet te ingewikkeld zijn. Dat zie je soms bij de gescheiden afvalinzameling. Hou dat eenvoudig. En ten derde: je alternatief mag niet ten koste gaan van de beleving. De Eurostar naar Parijs vind ik in dat verband een mooi voorbeeld. Niet duurder dan het vliegtuig, je komt hartje stad aan en je hebt een authentieke reisbeleving.” Het rapport is te koop: www.trends-tourism.nl kennis delen Succesvol verweer tegen een collectieve actie De laatste jaren zien we ook in Nederland een tendens ontstaan dat belangengroepen naar de rechter stappen om één partij aan te spreken. Dat kan gaan om het krijgen van een schadevergoeding van farmaceuten of het stoppen van milieubelastende activiteiten, maar steeds vaker worden er ook zogenaamde ‘collectieve acties’ ingesteld tegen recreatieondernemers. Tekst: Marjolein Mulder (Zypp advocaten) Foto: Shutterstock De kern van deze zaken is bijvoorbeeld het betwisten van een opzegging of protest tegen de gehanteerde nutstarieven. Om zo’n collectieve actie met enige kans van slagen te starten gelden bepaalde wettelijke spelregels. Daar zit een zwakke plek bij de aanklagers. Op 1 januari 2020 is de WAMCA in werking getreden, de Wet Afwikkeling Massaschade in Collectieve Actie. Deze wet voorziet in een uniforme regeling voor het instellen van vorderingen namens een belangenorganisatie bij de rechter. Die vorderingen kunnen heel divers zijn, en kunnen zich dus ook voordoen in de recreatiepraktijk. Wat als je als recreatieondernemer wilt herstructureren en daarom de huurovereenkomsten opzegt? De recreanten kunnen zich verenigen en als groep kunnen ze vervolgens zelf een procedure starten, mits dat passend is binnen het statutaire doel. Een collectieve actie begint met het inschrijven van een dagvaarding in een openbaar register, het centraal register voor collectieve acties. Dit digitale register is door iedereen in te zien. De spelregels Zijn de regels van de WAMCA niet gevolgd: verloren zaak voor de klagers Inmiddels zijn er verschillende rechterlijke uitspraken verschenen, waarin de collectieve actie voor de belangenorganisatie niet goed afliep en de recreatieondernemer dus met de schrik vrijkwam. Als de procedure niet volgens de formele regels van de WAMCA wordt gevolgd, en de recreatieondernemer de rechter daarop wijst, wordt de belangenorganisatie niet-ontvankelijk verklaard. Dat betekent dat de procedure al vóór de eerste hobbel tot een einde komt. De vorderingen worden inhoudelijk niet behandeld. Een pittige sanctie voor het onjuist bewandelen van de WAMCA-route! In sommige gevallen opent dat de deur tot het bereiken van een minnelijke regeling, die voor beide partijen minder tijd en geld kost. Word je als ondernemer geconfronteerd met een collectieve actie? Dan is het dus van belang om niet alleen aandacht te besteden aan de zaak waar het om gaat, maar vooral ook om te kijken of alle formele eisen van de WAMCA zijn gevolgd. Dat kan de basis zijn voor een succesvol verweer. 06-2024 | Recreactie 35

vakinfo Voorkom boetes voor zonne-energie Steeds meer eigenaren van chalets en vakantiehuizen willen zonnepanelen op hun accommodatie. Als ondernemer loopt u daarmee het risico op terugleverkosten en boetes van uw energieleverancier. Toch is het mogelijk dat eigenaren zonnepanelen plaatsen, terwijl het park de meter op nul houdt. Tekst: Jaap van Sandijk Foto: ICY Dat eigenaren van accommodaties zonnepanelen op hun accommodatie willen is begrijpelijk. Ze houden graag hun kosten laag, terwijl ze tegelijkertijd een bijdrage leveren aan de oplossing van het klimaatprobleem. Ondertussen loopt u als eigenaar van het park op tegen de eisen van energieleveranciers. Die maken verbruiksafspraken met ondernemers en leggen boetes op bij een te hoog of negatief energieverbruik. Met méér zonnepanelen op je park neemt dat risico alleen maar toe, omdat op zonnige dagen veel energie moet worden teruggeleverd aan het net. Zonnepanelenverbod? De simpelste oplossing voor dit probleem is het opleggen van een verbod op zonnepanelen. Niet bepaald vriendelijk naar de eigenaar van de accommodatie. Maar het kan ook anders, met een smartgrid/loadbalancing systeem. Dat is vergelijkbaar met een peakmanagement systeem, dat het actuele energieverbruik van het park in de gaten houdt. Het smartgrid/loadbalancing systeem bewaakt de hoofdaansluiting van de energievoorziening van het park. Zodra er energie teruggeleverd dreigt te worden, 36 Recreactie | 06-2024 Het is belangrijk dat zonnepanelen ook kunnen worden uitgeschakeld schakelt het systeem zoveel zonnepanelen uit als nodig. Als er geen overschot meer is, schakelt het systeem de installaties weer in. Het systeem zorgt voor een eerlijke verdeling van uitschakeltijd tussen de verschillende zonnepanelen op het park. Het systeem biedt verschillende mogelijkheden. Zo kan het er ook voor zorgen dat het vermogen van de gast wordt verbruikt op het park. Gunstig voor de parkeigenaar, die hierdoor minder (dure) energie aan het net hoeft te onttrekken. En gunstig voor de eigenaar van de accommodatie, die hierdoor meer zonneenergie afzet. Hoeveel de eigenaar precies levert aan de voorzieningen in het park wordt geregistreerd met een schakelunit op de pv-inverter. Het is overigens aan de parkeigenaar of hij de eigenaar van de accommodatie hiervoor een vergoeding betaalt. Want de ondernemer bepaalt uiteindelijk tegen welke voorwaarden hij de plaatsing van zonnepanelen toestaat. Met dank aan ICY Peak Management productnieuws Tekst: Jaap van Sandijk Geïmpregneerde reinigingsdoeken Clean ‘n Easy groene doeken zijn geïmpregneerde hygiënische reinigingsdoeken. Ze bevatten 70 procent ethanol en zijn verpakt in een afsluitbare dispenser (emmer). In de emmer zitten 150 doekjes met een afmeting van 36 bij 30 centimeter. De emmer past op de Clean ‘n Easy werkwagen en wandhouder. www.wola.nl (050) 312 96 85 Duurzaam stapelbed Alarmsysteem Een alarmsysteem met camera en aansluiting op de meldkamer hoef je niet per se aan te schaffen. Het kan ook met een abonnement. Zo’n systeem is leverbaar vanaf € 24,95 per maand. Met een bijkomend premium abonnement ben je niet alleen beveiligd, maar ook verzekerd van service en onderhoud. Aanschaffen kan overigens ook. In dat geval betaal je € 410,- voor de apparatuur. www.eenveiliggevoel.nu (088) 555 48 88 Uw Bed Professional komt met de Mike: een 100 procent duurzaam stalen stapelbed dat beschikt over een Europese certificatie op het gebied van veiligheid en zware belasting. De Mike kan gedeeld worden in twee divanbedden. Bij het bed worden extra doppen geleverd, waardoor ook de twee afzonderlijke bedden er netjes afgewerkt uitzien. Door de niet-verende bo ‘trampoline springen gen www.uwbedpro.nl (088) 332 23 10 Efficiënte wasserette Een efficiënte wasserette beschikt over kwalitatieve wasmachines en drogers. Maar ook over een goede betaaloplossing. Seijsener biedt op dit gebied een totaalpakket dat bestaat uit Miele wasmachines en drogers én diverse betaaloplossingen. www.seijsener.com (075) 6810610 06-2024 | Recreactie 37

Recreatie 12/13/14 NOVEMBER ’24 EVENEMENTENHAL HARDENBERG Dé vakbeurs voor een toekomstbestendige recreatiebranche BESTEL JE TICKETS MET CODE MP1202 VERBLIJFSACCOMMODATIES, SPELEN & BEWEGEN, ENTERTAINMENT & GAMES, RECREATIETECHNIEK, DIGITALISERING & MARKETING, ZWEMBAD & WATER, TUIN & PARK, MOBILITEIT, INTERIEUR & STYLING, TINY HOUSES & BIJZONDER OVERNACHTEN, OUTDOOR LIVING EN HORECA LEVERANCIERS RECREATIE-VAKBEURS.NL SAMEN GAAN WE NAAR DE TOP! Stilstand is achteruitgang. Dit geldt zeker in de recreatiesector. Om succesvol te zijn én te blijven, is het belangrijk om in beweging te zijn. Dit vraagt om lef. Facet ondersteunt ondernemers in de recreatiebranche om hun top te bereiken en die vast te houden. Onze werkwijze kenmerkt zich door een brede, integrale benadering vanuit verschillende invalshoeken. Voor zowel het bedrijf als geheel, als voor delen van het terrein of de gebouwen. MEER WETEN? scan deze qr-code

SEIJSENER VOOR AL UW SERVICE & ONDERHOUD Ons deskundige team altijd klaar om uw installaties en voorzieningen in topconditie te houden. We bieden snelle, betrouwbare oplossingen zodat u zorgeloos kunt genieten van optimale prestaties. Ontdek onze servicepakketten: SMART SERVICE SMART MAINTENANCE ✓ 24/7 servicedienst. ✓ Probleemoplossing op afstand. ✓ Specialist binnen 3 werkdagen op locatie. ✓ Preventief onderhoud. ✓ Voorkomt problemen. ✓ Verhoogt veiligheid. ✓ Rapportage en aanbevelingen. SMART COMPLETE ✓ Compleet service & onderhoudspakket ✓ Voorrang bij storingsopvolging. ✓ Lagere voorrijkosten. SCAN DE CODE Kijk op seijsener.com

RECREACTIE 5 | augustus 2024 magazine over recreatie en toerisme Netcongestie voorkomen? Ondernemers verduurzamen op eigen kracht Water wordt schaars en duur: hoe kun je effectief besparen? De Strandhoeve kiest bewust voor groepsaccommodaties De grote ambities van BUas-voorzitter Jorrit Snijder

Dé specialist in de bouw van sanitaire units van hoge kwaliteit Maatwerk dat volledig aan uw wensen voldoet Volledige ontzorging van ontwerp tot sanitaire installatie Innovatieve milieu- en energiebewuste oplossingen Onderhoudsvriendelijke en duurzame materialen Units zijn schakelbaar, fl exibel en verplaatsbaar mobielbouw.nl biedt u nog veel meer informatie LAAT UW DROOM GEEN LUCHTBEL WORDEN Bekijk uw kansen vandeloosdrechtrbm.nl Verblijfsrecreatie Watersport Neem contact op met één van onze specialisten: Maxx Hup, Thijs Lunenburg, Yvette Mijnheer, Adri Mijnheer, Rianne Jansen, of Harm-Jan Mooiweer. Dagrecreatie Sport en Wellness DÉ RECREATIE BEDRIJFSMAKELAAR F.A. Molijnlaan 28, 8071 AG Nunspeet Tel: 0341 - 25 23 63

colofon voorwoord Hoofdredactie: HISWA-RECRON, Marike Rosier, communicatie@hiswarecron.nl Eindredactie: Maarten Bokslag, www.bokslag.com Redactiecommissie: Charlotte de Baat, Jeff rey Belt, Arthur van Disseldorp, Wanda van Eck Aan dit nummer werkten mee: Jaap van Sandijk, Rutger van de Maat, Claudia Stellis Opmaak: Dock35 Media Coverfoto: Shutterstock Bladmanagement: Dock35 Media, Sjoerd Franssen Advertenties: Dock35 Media, Martijn Penning, (0314) 355 826, martijn@dock35media.nl Druk: Senefelder Misset Doetinchem B.V. Abonnementen: HISWA-RECRON, Storkstraat 24, 3833 LB Leusden, communicatie@hiswarecron.nl, (033) 303 9700, 70 euro per jaar, 35 euro voor studenten en medewerkers van recreatiebedrijven. Gratis voor HISWA-RECRON-leden, overheden en pers. Als vakblad hanteren wij de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er vanuit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Oplage: 4.400 exemplaren. De samenstellers hebben de grootst mogelijk zorgvuldigheid betracht. Noch HISWA-RECRON, noch redactie, noch auteurs aanvaarden enige aansprakelijkheid bij eventueel voorkomende fouten. Marike Rosier Manager Communicatie Duurzaam oplossen In deze Recreactie kom je veel positieve oplossingen tegen voor huidige maatschappelijke problemen. Er speelt veel in onze sector, in het land en eigenlijk in de hele wereld. We kunnen erover klagen en problemen agenderen, maar ik zie dat we als sector ook juist naar oplossingen kijken! Dat geeft mij een positief gevoel. We zijn met onze sector op de goede weg. Lees bijvoorbeeld de coverstory over netcongestie. Als ondernemer kun je best veel doen om te innoveren en verduurzamen. Soms kun je daarmee piekbelastingen voorkomen, zodat je geen zwaardere aansluiting nodig hebt. Dat geldt ook PARTNERS IN BUSINESS: voor het dreigende (drink)watertekort in Nederland. Lees in het artikel hierover, dat juist onze sector daaraan kan bijdragen. Soms zelfs alleen al door stickers te plakken. Dat klinkt heel simpel, maar er lijkt echt nog veel te kunnen op onze bedrijven. Het wordt steeds belangrijker om duurzaam met watergebruik om te gaan. In Vakinfo lees je over duurzaam onkruidbeheer. Ook daar werken we als sector mee aan het verbeteren van de wereld om ons heen. In een iets ander verband lees je over duurzame oplossingen in het artikel over Vitale KENNISPARTNERS: Vakantieparken. Hier geeft HISWA-RECRON aan dat we niet focussen op problemen, maar juist de rest van de sector vitaal willen houden. We kijken in de lobby naar oplossingen en proberen daarmee de tone of voice van deze projecten positief te houden. Het aanstellen van een bestuurlijk aanjager is een van de positieve punten waar we als HISWA-RECRON heel blij mee zijn. We kiezen ervoor om positief te blijven en mee te werken aan duurzame oplossingen in een ingewikkelde tijd. Hopelijk krijg jij ook zo’n positief gevoel bij het lezen van deze Recreactie. Veel leesplezier! 05-2024 | Recreactie 5

Bezoek gelijktijdig ook AGROTECHNIEK HOLLAND Vier dagen lang hét vakevenement voor professionals in de openbare ruimte inhoud Informatief Mens & bedrijf 8 14 22 24 33 35 37 Onder de aandacht Kort nieuws uit de branche Coverstory Netcongestie belemmert innovatie Duurzaamheid Waterbesparing steeds belangrijker Ondernemen Vitale Vakantieparken moet positiever Kennis delen RECRON-voorwaarden tijdig melden Vakinfo Hulp bij duurzaam terreinbeheer Productnieuws Een overzicht van de laatste innovaties 13 30 14 26 In beeld Waterdunen, uniek Molecaten park temidden van water en natuur De bezieling De Strandhoeve gooit het roer om, kiest voor groepsaccommodaties Opinie De visie Bestuursvoorzitter Jorrit Snijder: “BUas wil een plek in de wereldtop” Column RecreAnders 05-2024 | Recreactie 7

onder de aandacht Verrassend boeken bij EuroParcs EuroParcs heeft een nieuw concept gelanceerd: Secret Parcs. Het concept is een soort verrassingsmenu voor de verblijfsrecreatie: de consument doet gewoon een boeking, maar alleen de datum staat vast. De bestemming ligt in België of Nederland, maar de rest blijft een verrassing. Wie zich wil laten verrassen maar toch een voorkeur heeft voor een thema, zoals een vakantiepark dichtbij een stad, in de natuur, een familiepark of aan het water, kan voor 10 euro extra zijn voorkeur aangeven. Secret Parcs biedt 2-, 4- en 6-persoons vakantiewoningen en het tarief voor het verblijf ligt aanzienlijk lager dan wanneer je wel zelf het park bepaalt. Kennissessie verduurzaming Op 12 september organiseert HISWA-RECRON ‘s middags een kennissessie met als thema ‘De zin en onzin van verduurzamen’. De sessie vindt plaats bij RCN het Grote Bos in Doorn. Partners bij de organisatie zijn Alfa Accountants, Stellicher Advocaten en Facet. Het wordt een middag vol inzichten, hands-on workshops en waardevolle netwerkmogelijkheden. Die kunnen helpen om je bedrijf duurzamer en toekomstbestendig te maken. Aan de orde komen onder meer de vele regels, netcongestie en subsidies. Maar ook verduurzamingsconcepten en voordelen van een wendbare bedrijfsvoering krijgen aandacht. Tot slot is er een bedrijfsbezoek aan het Grote Bos en een netwerkborrel. www.hiswarecron.nl/actueel/agenda Dagrecreatie Top 50 Met ruim 5,5 miljoen bezoekers in 2023 staat de Efteling fier bovenaan de Dagrecreatie Top 50, zoals die is opgesteld door Ginder, in samenwerking met Pretwerk.nl. Op de tweede plaats komt het Rijksmuseum, met 2,7 miljoen bezoekers. Andere grote attractieparken, zoals de Beekse Bergen en Toverland, scoorden vorig jaar 1,3 resp. 1,1 miljoen bezoekers. Voor het eerst behaalden de musea weer bezoekersaantallen die hoger zijn dan in 2019, vóór de coronapandemie. De dip is voorbij, constateren de onderzoekers. De attractieparken waren dat punt al eerder voorbij en groeiden circa 5 procent. Alleen de dierentuinen blijven nog wat achter bij 2019. In navolging van het NBTC verwacht Ginder dat de bezoekersaantallen over de hele linie in 2024 verder zullen stijgen. www.ginder.nl >> Kennisbank 8 Recreactie | 05-2024 Foto: Shutterstock Foto: EuroParcs Foto: Efteling Nieuw logo voor Landal Verkoop vakantiewoningen loopt terug De verkoop van vakantiewoningen is de afgelopen jaren fl ink gedaald, zo blijkt uit cijfers van het Kadaster. De piek tijdens de coronapandemie is dan ook weer voorbij. In 2023 werden bijna 4.000 vakantiewoningen verkocht. Dat is bijna de helft minder dan in 2020, toen het record van 7.900 werd behaald. Kopers betaalden in 2023 gemiddeld € 224.000 voor hun vakantiewoning. Dat is 1,8% minder dan in 2022 (€ 228.000). Van 2021 op 2022 waren de prijzen juist met 21,1% gestegen. Ondertussen stijgt het aantal vakantieparken. In 2022 waren er 5.149 vakantieparken. Begin 2024 waren er 3,4% meer, namelijk 5.322. De meeste parken liggen in de provincies Gelderland (749) en Zeeland (535). Op de parken staan in totaal 127.600 vakantiewoningen. Dat is 3,6% meer dan in 2022. Vorig nummer wisten wij al te melden dat Landal de nieuwe naam wordt van Roompot-Landal. Het bedrijf, dat de ambitie heeft om Europees marktleider van vakanties in de natuur te worden, heeft de positionering nu verder aangescherpt. Om te beginnen is er een nieuw logo. Dat heeft een duidelijke link met pauze nemen: het pauzeteken is erin verwerkt. Dat symboliseert waar het bedrijf voor staat. De visuele identiteit van het nieuwe Landal wordt nog verder ontwikkeld en zal later dit jaar voor het eerst in gebruik worden genomen. Een heel lastige keuze was tussen de twee uiterst populaire mascottes Koos Konijn (Roompot) en Bollo de Beer (Landal). Ze blijven beide bestaan, maar Koos wordt wel duidelijk de voortrekker. Nieuwe medewerkers HISWA-RECRON verwelkomt twee nieuwe medewerkers. Op 1 juni is Candice Ramboarison gestart bij de branchevereniging. Als contentspecialist richt zij zich op social media-platformen en online campagnes. Candice zet haar expertise op het gebied van content marketing in om de online aanwezigheid van HISWARECRON te versterken. Shavonne Korlaar startte op 1 augustus als regiomanager Gelderland en Utrecht. Met haar achtergrond als beleidsadviseur recreatie & toerisme zal Shavonne de watersport- en recreatiesector in deze regio’s verder ontwikkelen en ondersteunen. 05-2024 | Recreactie 9 Foto: Shutterstock Candice Ramboarison Shavonne Korlaar

Creëer een natuurlijke sfeer met Van Vliet Duurzaamhout +31 (0)343 454 400 info@duurzaamhout.nl www.duurzaamhout.nl Laat je inspireren onder de aandacht Ook op zoek naar medewerkers? Het personeelstekort in de sector watersport en recreatie neemt iets af, maar blijft onverminderd hoog. Maar liefst 37% van de watersportbedrijven en 44% van de recreatiebedrijven zoekt personeel. De arbeidsmarktcampagne van HISWA-RECRON helpt daarbij. Kijk eens op de speciale site. Daar staan onder meer templates die je kunt aanpassen voor het eigen bedrijf. Zo sluit je bedrijf aan bij de landelijke campagne van HISWARECRON. De templates zijn geschikt om uit te printen als poster, maar ook voor social media. Op de site staan ook tips om huidig personeel te binden aan je bedrijf. En veel meer! www.hiswarecron.nl/arbeidsmarkt Duurzaamheidscongres Nieuwe leden Tussen 1 juni en 1 augustus zijn de volgende bedrijven lid geworden van HISWA-RECRON. Welkom! Eldorado Parken Beheer, Heijen, www.eldoradoparken.nl Stichting De Sneker Pan, Sneek, www.desnekerpan.nl Stichting Lemster Skutsje, Lemmer, www.hetlemsterskutsje.nl Stichting Skûtsje Gerben van Manen, Heerenveen, www.gerben-van-manen.nl Klipper Rea-Klif, Enkhuizen, https://klipperreaklif.nl Waterland Jachthaven en Jachtservice, Monnickendam, www.waterlandyacht.nl TopaTeam Retail Services, Hattemerbroek, https://topateam.nl Vimco/Energiebelasting besparen, Amsterdam, www.energiebelastingbesparen.nl Na de succesvolle eerste editie van het Duurzaamheidscongres Kampeerbranche vorig jaar, organiseert HISWA-RECRON samen met ANWB, BOVAG, Kampeer & Caravan Industrie (KCI), Kampeer & Caravan Jaarbeurs (KCJ) en NKC op 2 oktober in de namiddag/ avond opnieuw hét duurzaamheidscongres voor de kampeersector. Allerlei aspecten van de duurzame bedrijfsvoering, de energie- en brandstoftransitie komen aan de orde. Maar hoe pak je dat aan en hoe doen andere ondernemers, kampeerders en de industrie dat eigenlijk? Het congres biedt inspiratie én handvatten voor mensen die duurzaamheid hoog in het vaandel dragen. De toegang is gratis, na verplicht aanmelden. Het congres vindt plaats tijdens de Kampeer & Caravan Jaarbeurs. Bij aanmelding kun je kiezen voor een vrijkaart voor de beurs, die ook plaatsvindt op 2 oktober. www.duurzaamheidscongres.nl 05-2024 | Recreactie 11 Foto: De Sneker Pan Foto: Wanda van Eck

MELD JE SNEL AAN VAKANTIEHUIS VANDETOEKOMST Praktijkra tijjdgaktijkdag Prraktkkdagktjkdti da Praktijkdag Pakktijkkdag ktijkdag ktijkda tjkd tjkd tjkda tijkdag Wij verwachten 150 beslissers uit de verblijfsrecreatie DINSDAG 8 OKTOBER 2024 Bio Vakantieoord, Wekeromseweg 8, 6816 VS Arnhem www.biovakantieoord.nl Vakantieparken - Campings - Chaletparken - Glamping - Resorts - Boutique Hotel - B&B www.pleisureworld.nl Voor de energiezuinige aansturing van alle soorten verwarming Airco’s | Elektrische verwarming | CV-installaties Warmtepompen | IR panelen Neem contact op voor een vrijblijvend adviesgesprek 088-1231333 / verkoop@icy.nl www.icy.nl Draadloos aan te sturen! onder de aandacht RecreAnders BreeBronne mag herstructureren Rutger van de Maat Ondernemer Vakantiepark BreeBronne in Maasbree kan doorgaan met de grootscheepse renovatie van het recreatiepark. Dit heeft de rechter besloten. Het park werd in 2019 gekocht door ondernemer Roy Hermans. Hij besloot al snel tot een herstructurering. Een groep van 25 chaletbewoners zette de hakken in het zand en weigerde de jaarplaats te verlaten. De groep stapte naar de rechter. In de laatste rechtszaak, waarvoor de rechter speciaal naar Maasbree kwam om zich ter plekke rond te laten leiden, eisten deze chaleteigenaren dat de huuropzegging ongedaan wordt gemaakt. Hermans zou zich niet aan de RECRON-voorwaarden houden. De rechter wees alle claims echter af. De rechter stelt dat Hermans zich netjes aan alle regels uit de RECRON-voorwaarden heeft gehouden. Hij heeft zich zelfs coulant getoond. Volgens de rechter heeft de nieuwe eigenaar al vanaf het moment van overname open kaart gespeeld en nooit garanties gegeven dat chalets konden blijven staan. Actie tegen hogere btw gaat door De lobby van HISWA-RECRON om het btw-tarief voor de verblijfsrecreatie, zoals vakantieparken en groepsaccommodaties, op 9 procent te houden, is in volle gang. De petitie wordt massaal ondertekend, mede doordat ondernemers hun gasten stimuleren. Ook social media-berichten doen hun werk, met als motto: houd vakantie in Nederland betaalbaar. Ondertekenen van de petitie kan nog tot 10 oktober en is écht belangrijk. Er is zoveel mogelijk steun nodig om de Kamercommissie Financiën te overtuigen. Inmiddels worden de acties breed opgepakt door regionale en landelijke media. Ook EenVandaag besteedde begin deze maand aandacht aan de dreigende verhoging. Als ondernemer draag je bij aan de acties door zoveel mogelijk gasten te mobiliseren. HISWA-RECRON maakte een toolkit met poster. Er zijn alvast standaardberichten gemaakt voor Facebook, X en andere media, die je vrij kunt gebruiken. https://lagebtwvakantiepark.petities.nl Alle informatie bij Dorien Eilering, d.eilering@hiswarecron.nl 033 303 97 24 Camping zonder glamping? Stel je voor: een bakker die wel brood mag bakken, maar geen gist mag gebruiken omdat het te veel rijst. Klinkt bizar, toch? Maar voor de eigenaren van een camping voelt dit steeds vaker als de realiteit. Met het voorstel van de regering om de btw van 9% naar 21% te verhogen, lijkt de overheid ons deeg aan alle kanten in te dammen. Terwijl we al kampen met stijgende kosten voor energie, onderhoud en meer, blijven de verwachtingen van onze gasten groeien. Ze willen luxe accommodaties, uitgebreide voorzieningen en animatieteams die Netflix-waardige shows neerzetten. Maar hoe moet dat bekostigd worden? Alles wordt duurder, van de aanleg van een zwembaddek (nota bene een door de overheid opgelegde maatregel) tot het meten van je zwembadwater. Zo dwingt de overheid ons steeds meer in de rol van een bakker die zonder gist toch een heerlijk luchtig brood moet afleveren. We willen onze gasten het beste bieden, maar met alle financiële beperkingen wordt dit wel heel moeilijk. Het voelt bijna ironisch dat de overheid, die zegt het beste voor te hebben met haar burgers, tegelijkertijd de recreatiemogelijkheden van diezelfde burgers inperkt. Gasten verlangen steeds meer naar vrije tijd, maar met de stijgende kosten blijft er minder budget over om aan die wensen te voldoen. Het is alsof ons wordt gevraagd om een grandioos banket te serveren met een budget voor een simpele boterham. De gast wil luxe en comfort, maar de overheid lijkt ons steeds meer in de weg te staan. We zullen moeten blijven innoveren en aanpassen, maar wat extra ademruimte zou welkom zijn. Anders eindigen we als bakkers zonder gist, gedwongen om plat, wit brood te serveren terwijl de vraag naar luchtige croissants groter is dan ooit. Camping zonder glamping wordt dan de realiteit. 05-2024 | Recreactie 13 Foto: BreeBronne

coverstory Ondernemers zoeken oplossingen Netcongestie belemmert innovatie De energietransitie is volop in gang. Steeds meer huishoudens en bedrijven gaan ‘van het gas af’ en kiezen voor elektrisch. Ook recreatiebedrijven hebben verregaande plannen voor het verduurzamen van energievoorziening en energieverbruik. Helaas gooit de netcongestie steeds vaker roet in het eten. Innovatieve plannen kunnen geen doorgang vinden. Hoe lossen we dat op? Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Camping Weltevreden, Wanda van Eck, Shutterstock, Hertzinger In Recreactie hebben we al eerder aandacht besteed aan de grote problemen die de netcongestie veroorzaakt. Ondernemers blijven met hun plannen zitten en stoken noodgedwongen nog 14 Recreactie | 05-2024 steeds op gas. Onderzoek wijst uit dat tot 2030 op steeds meer plaatsen problemen ontstaan door onvoldoende capaciteit van het elektriciteitsnet. Naast vertraging van goede initiatieven is ook teruglevering op zonnige dagen problematisch. Door de grote vraag naar stroom en de gebrekkige infrastructuur komt ook de leveringszekerheid in gevaar. De eerste voorbeelden van stroomuitval zijn al bekend. Door de pieken in het stroomgebruik zelf weg te nemen, kun je weer even vooruit Energiebesparing Zowel HISWA-RECRON als ondernemers en adviseurs zoeken naar wegen om tóch te kunnen verduurzamen. Zelf elektriciteitsnetten aanleggen buiten het bedrijf is geen optie, dus vaak is het dan toch een kwestie van (veel) minder energie gebruiken. Dat kan op heel veel manieren. Wat zijn de beste opties voor recreatiebedrijven die hun energieverbruik echt willen terugdringen? “Alles begint met inzicht omtrent je energiegebruik”, stelt Marcella van Harn van BespaarGarant. Dat is een stichting die ondernemers helpt bij verduurzamingstrajecten. “Ik merk dat veel ondernemers nauwelijks zicht hebben op hun eigen energieverbruik. Terwijl het juist zo belangrijk is voor je aansluiting. Stel: je wilt uitbreiden, maar de aansluiting kan niet verzwaard worden. Dan ga je kijken waar de pieken in je stroomverbruik zitten. Op welke tijden en bij welke stroomverbruikers? Typische grote stroomverbruikers zijn het sanitairgebouw, het zwembad en de horeca. Het is belangrijk om dan tussenmeters te plaatsen. Per bedrijf zal verschillen waar je die plaatst. Pas als je eenmaal weet waar de stroom wordt verbruikt, kun je zien hoe je het energieverbruik op de typische piekmomenten kunt verlagen. De tussenmeters zijn vrij eenvoudig te koppelen aan een online dashboard. Dat biedt inzicht per kwartier. Dan zie je bijvoorbeeld pas dat je zwembad om 8 uur ‘s morgens begint met het 05-2024 | Recreactie 15 >

Al 50 jaar partner van de recreatie sector  De juiste producten én advies bij technische vraagstukken Meer info op wildkamp.nl/recreatie  Ruim assortiment voor ondernemers in de recreatie sector  Altijd & overal online bestellen  Ondersteuning op maat bij projecten  Direct iets nodig? Altijd een vestiging in de buurt De Uw inventaris in één keer L’OR BARISTA koffiemachine van Philips Topklasse koffiemachine. Uw gasten kunnen nu genieten van ultieme koffie variatie. Door het testpanel van Kieskeurig.nl beoordeeld met een 8,4! compleet en altijd up-to-date. Ons full-service concept bespaart u veel tijd en hoofdbrekens. Als specialist in complete inventarispakketten verzorgen wij snel en accuraat de volledige inventaris voor uw recreatiewoningen. Van theelepel tot tuininventaris. En via de handige app kunt u deze daarna eenvoudig op peil houden. Want de kracht van ons assortiment is dat wij artikelen langdurig kunnen naleveren. Plaza 28 • 4782 SK Moerdijk • tel. 0182 511 511 • www.marindex.nl coverstory opwarmen van het water. Maar dat is ook de typische piek voor het stroomgebruik in de accommodaties en het sanitairgebouw. Dan kun je de piek eenvoudig vermijden door je zwembad al om 6 uur te laten opwarmen. Door de piek te verlagen kun je weer uitbreiden, bínnen de bestaande aansluiting. Je hebt dat inzicht in je gebruik ook nodig om investeringen te plannen. Pas als je precies weet hoeveel energie en water je sanitairgebouw verbruikt, kun je bepalen wat de terugverdientijd is van investeringen.” Betalen per kilowattuur Tussenmeters hebben meer voordelen. De Wildhoeve (Emst) wist het stroomverbruik flink terug te dringen door de kampeerplaatsen te bemeteren. Hier zijn de gasten per kilowattuur voor hun stroomgebruik gaan betalen. Aanvankelijk was er angst voor negatieve reacties van de gasten, vertelt Bart Zweers, eigenaar van de Wildhoeve. Die angst bleek ongegrond. “Toen wij begin 2023 begonnen met afrekenen per kilowattuur ontvingen we alleen maar begrip. Gasten snappen het helemaal dat we de energieprijzen willen beheersen en maken er zelfs Typische grote stroomverbruikers zijn het sanitairgebouw, het zwembad en de horeca Wat doet HISWA-RECRON? “De netcongestie leidt nu al tot grote problemen en dat wordt de komende jaren alleen maar erger”, voorspelt Jeffrey Belt, adjunct-directeur van HISWA-RECRON. “Daarom pleiten we op alle niveaus voor het verzwaren van het elektriciteitsnet. In de praktijk verloopt die veel te langzaam, door onvoldoende arbeidskrachten, materiaal en financiering. Ook verloopt de vergunningsverlening veel te traag. Dat kan en moet echt beter.” Ook op het gebied van laagspanningsnetten is er een probleem. Er is te weinig inzicht in de verhouding tussen verbruik en opwek. “Door sturing – het afstemmen van lokale opwek en stroomverbruikers op de beschikbare stroom – kan piekbelasting flink worden teruggebracht”, stelt Belt. “Er spelen bijzonder veel factoren en vrijwel iedereen heeft met de netcongestie te maken. Daarmee is het echt een sectoroverstijgend probleem. We zetten er - mede via de koepel MKB-Nederland - op in om dat probleem samen met andere sectoren, overheden en marktpartijen op te lossen. Op korte termijn zijn onze ondernemers daar niet mee geholpen. Daarom zoeken we nu vooral naar snelle, behapbare en realistische oplossingen. Ook roepen we de politiek op om snel tot besluitvorming te komen, zeker als het gaat over vergunningstrajecten.” www.hiswarecron.nl (zoekterm: netcongestie) een sport van om hun verbruik laag te houden.” Sindsdien is het energieverbruik op de toeristische plaatsen met 20 procent gedaald. Zweers: “In het verleden keken gasten niet zo nauw en namen ze bijvoorbeeld de oude energieslurpende koelkast van thuis mee naar de camping. Dat gebeurt nu niet meer. Het verbruik is gedaald naar gemiddeld 3 kilowattuur per dag.” Zweers leerde dat duidelijke en consequente communicatie cruciaal is om de gasten mee te krijgen. “Communiceer de boodschap op je site, aan de telefoon, in de folder, op de factuur en bij aankomst. Vermeld duidelijk: de prijs is exclusief stroomverbruik. Daar hebben je gasten echt begrip voor.” De Wildhoeve heeft voor de bemetering niet hoeven graven. Elke paal met euro-stekkers is voorzien van een digitale meter, die per app kan worden uitgelezen, aan- en uitgezet. Voor het draadloos uitlezen van de gegevens moest Zweers per kampeerplaats een adapter aanschaffen van circa 100 euro. Naast minder stroomverbruik heeft de Wildhoeve ook minder last van storingen door overbelasting. Duurzaamheidsprijs Camping Weltevreden in Zoutelande werd afgelopen jaar uitgeroepen tot Meest Duurzame Kampeerplek 2023. De prijs werd uitgereikt tijdens het Duurzaamheidscongres, dat mede door HISWA-RECRON werd georganiseerd. De jury was onder de indruk van de verregaande schaal van verduurzaming, én het feit dat het hele bedrijf in één keer was aangepakt. Eigenaar Adriaan Wisse heeft zowel op het gebied van water als energie flinke investeringen gedaan. “We besparen ongeveer een kwart van het watergebruik door het douchewater te zuiveren en daarna toe te passen voor het spoelen van de toiletten en het irrigeren van de grond. Hier op Walcheren is dat belangrijk, 05-2024 | Recreactie 17 >

EXPO EUROPE 2024 ONTDEK DE DE TOEKOMST V FUN EN RAI, Amsterdam VAN ENTERTAINMENT IAAPA Expo Europe is de plek waar duizenden recreatie- en horecaprofessionals samenkomen om de laatste trends te ontdekken. Honderden leveranciers presenteren hun innovaties, waaronder speeltoestellen, zwembadinfrastructuur en springkussens, maar ook nieuwe concepten op het gebied van food & drinks en reserveringssystemen. Dit is uw kans om uw bedrijf een boost te geven. REGISTREER NU CONFERENTIE: 23-27 SEPT. 2024 BEURS: 24-26 SEPT. 2024 IAAPA.org/IAAPAExpoEurope @IAAPAEMEA | #IAAPAExpos coverstory want zeker in de zomer is er al snel een tekort aan drinkwater.” Camping Weltevreden is volledig overgestapt op elektriciteit. Die wordt voor het grootste deel opgewekt door zonnepanelen. Een batterij van 370 kWh slaat de stroom op, zodat die ‘s avonds en ‘s nachts weer beschikbaar komt. Een forse investering (inclusief installatie circa € 250.000), maar wel een die dagelijks een flink rendement oplevert, stelt Wisse. Camping Weltevreden heeft nog steeds een elektriciteitsaansluiting, maar die hoeft ondanks de elektrificatie van het totale bedrijf niet verzwaard te worden. Het bedrijf heeft dus geen last van de netcongestie. Naast elektriciteit wordt ook warm water opgeslagen. “Wij hebben één groot sanitairgebouw voor het hele bedrijf. Voor de warmwatervoorziening hebben we zonnecollectoren. Die zijn gekoppeld aan warmtepompen. Zo vullen we drie boilers met in totaal 12.000 kuub warm water.” Camping Weltevreden heeft naast 150 kampeerplaatsen tien chalets voor de verhuur. Die zijn voorzien van een zoutaccu voor de opslag van warmte. Daarnaast heeft elk chalet een airco, die ook kan verwarmen. De stroom komt uit de centrale batterij. Een kwestie van doorzetten Hoe komt het dat het bedrijf zo ver kon gaan met verduurzamen? “Het is wel een kwestie van willen en doorzetten”, vindt Adriaan Wisse. “Daarnaast is het een voordeel dat wij een tamelijk compact bedrijf hebben met één sanitairgebouw. Daardoor kon de totale lengte aan leidingen beperkt blijven. Voor ons telde verder mee, dat we tóch moesten investeren in het elektriciteitsnet. De infrastructuur op ons bedrijf was volledig verouderd, dus we moesten toch de grond in.” Seijsener Techniek, toonaangevend installatiebedrijf voor de recreatie- en watersportsector, biedt een oplossing op maat ‘Als je energie wilt besparen, begint dat met inzicht in je energiegebruik’ voor bedrijven die te maken hebben met netcongestie, maar toch willen verduurzamen of uitbreiden. “Wij bieden een combinatie van zonnepanelen, accu’s en voor noodgevallen een aggregaat”, vertelt Johan Steur van Seijsener. De zonnepanelen zorgen voor eigen opwek en die stroom kan worden opgeslagen in de accu, voor gebruik in de avond. “Maar de zon schijnt niet altijd. Vooral in de winter is de opbrengst van zonnepanelen laag, terwijl de energievraag groot is”, benadrukt Steur. “Normaal maak je dan gebruik van stroom van het elektriciteitsnet, maar wat moet je als je aansluiting beperkt is? Voor die situaties bieden wij ook aggregaten aan, voor noodgevallen. Als de vraag naar energie te groot wordt zorgt het aggregaat toch nog voor genoeg vermogen.” Het is geen ideale oplossing, realiseert Steur zich. “Een aggregaat maakt geluid, kost brandstof en veroorzaakt uitstoot. Maar als tijdelijke oplossing is het het toch een prima optie. Voor de pieken val je niet terug op het net, maar op je eigen aggregaat. Je kunt nu alvast verduurzamen en van het gas af. Naar verwachting is rond 2030 een groot deel van de netcongestie opgelost. Tot die tijd kun je terugvallen op het aggregaat.” Tips en standpunten op de duurzaamheidspagina van HISWA-RECRON. www.hiswarecron.nl/actueel/duurzaamheid/ energietransitie Gasloos en energieneutraal Hertzinger, specialist in netwerken, ontwikkelde een gasloos en energieneutraal chalet. Dat is in veel gevallen óók te plaatsen als de aansluiting van het recreatiebedrijf niet verzwaard kan worden. Thijs Hertzinger legt uit hoe het werkt: “We zijn uitgegaan van een optimaal geïsoleerd chalet van Arcabo. Dat heeft al heel weinig energie nodig. Verwarming gebeurt met airco-units en het warm water komt van een warmtepomp. Het chalet is voorzien van acht zonnepanelen voor de eigen opwek. In een accu kunnen we stroom opslaan en die is ofwel voor de avonduren te gebruiken, ofwel voor peak-shaving.” De oplossing van Hertzinger werkt optimaal als deze is geïntegreerd met een nieuw, extra geïsoleerd chalet. “Maar in de meeste gevallen bouwen we bestaande chalets om”, vertelt Hertzinger. Voor zo’n 10 tot 12 duizend euro heb je het hele systeem, inclusief een accu. Dat levert een terugverdientijd op van circa 6 jaar. Zo kun je ook bij een beperkte stroomaansluiting verduurzamen.” 05-2024 | Recreactie 19

in beeld Tussen land en water Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Molecaten Begin vorig jaar opende Molecaten Park Waterdunen de poorten. Het gloednieuwe vakantiepark ligt bij Breskens, midden in de natuur. Duinen, helmgras, zand, water en heel veel vogels bepalen het beeld. 20 Recreactie | 05-2024 Een vakantiepark met camping en vakantiehuisjes dat landschappelijk gezien opgaat in de natuur. Dat is Molecaten Park Waterdunen. Op de plek bij Breskens waar in 2012 Camping Napoleonhoeve de poorten sloot, is enorm veel gebeurd. Dijkverzwaring, natuurontwikkeling en recreatieve economische ontwikkeling gingen hier hand in hand. Een oppervlakte van 350 hectare werd uitgegraven en met een getijdensysteem aantrekkelijk gemaakt als vogelbroedplaats. “Er zijn al meer dan 200 vogelsoorten gespot”, zegt Luke Slager met iets van verbazing in zijn stem. Het directielid van Molecaten is al jaren druk met de ontwikkeling van een vakantiepark dat tussen de dijk en het natuurgebied ligt. Een unieke natuurlijke locatie, waar Molecaten de afgelopen jaren 228 kampeer- en camperplaatsen aanlegde. Er kwamen 38 glampingtenten voor de verhuur en inmiddels staan er 111 vakantiehuisjes, voor 4 tot 8 personen. De komende tijd gaat dat aantal nog doorgroeien tot 348 vakantiehuisjes. Ze zijn uitsluitend voor de toeristische verhuur bestemd, zodat Zeeuws-Vlaanderen maximaal economisch rendement uit de ontwikkeling behaalt. Lage milieu-impact Bouwen in de natuur is aan strenge regels gebonden en de ontwikkeling is dan ook uniek. Molecaten koos voor prefab vakantiehuizen, die in Nederland worden gebouwd. “We willen de milieu-impact zo laag mogelijk houden”, stelt Slager. “De huizen zijn modulair opgebouwd en heel eenvoudig te schakelen. De gevelbekleding varieert voor de diverse huizen en is enkel esthetisch. Als de materialen uit de fabriek worden aangevoerd, staat zo’n huisje in 3 tot 4 dagen. De natuur wordt dus minimaal verstoord door de bouw. Als de mode verandert, kunnen we eenvoudig de gevelbekleding vervangen. Zo kan het huisje langer gebruikt worden. En uiteindelijk zijn de verschillende onderdelen weer te recyclen.” 05-2024 | Recreactie 21

duurzaamheid Op termijn dreigt watertekort Nú water besparen Als gevolg van de klimaatverandering dreigt in Nederland een (drink)watertekort. Want de vraag naar schoon drinkwater neemt toe, terwijl het aanbod schaarser wordt. Maatregelen zijn nodig. Gelukkig zijn er genoeg mogelijkheden, van centraal aangestuurde systemen tot grijswatercicuit en regenwateropslag. Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: Camping Bakkum, Shutterstock, Wanda van Eck Niet alleen het dreigende tekort confronteert ons straks met een waterprobleem. Ook het reinigen van water wordt steeds complexer. Daarom gaan we er straks veel meer voor betalen. Dat voorspelt Arjan Hilbers, projectadviseur bij Schell Water Technologies. “Nederland heeft het slechtste oppervlaktewater van Europa, maar we maken daar het beste drinkwater van. Je hoeft geen geleerde te zijn om vast te stellen dat met het steeds verder vervuilde water de reinigingskosten zullen stijgen.” Volgens het RIVM, de Inspectie Leefomgeving en Transport en het Planbureau voor de Leefomgeving is sprake van een urgent probleem. Zonder maatregelen kunnen al in 2030 de eerste tekorten optreden. Actie is daarom nodig. “Het waterverbruik moet omlaag”, zegt Hilbers. Wat betekent dit voor recreatiebedrijven? “Een efficiënte manier is om over te stappen op centraal gestuurde elektronische kranen en douches”, zegt de projectadviseur. “Een kraan kan dan nooit aanstaan wanneer dat niet nodig is. Ook gaat hij vanzelf weer dicht. De tijden kun je instellen. Zo kun je de douchetijd instellen op één minuut. Zodat de gast, als hij vier keer de knop heeft ingedrukt, denkt: nu moet ik maar eens stoppen.” Bijkomend voordeel van zo’n systeem is de besparing op onderhoud: ook het spoelen gebeurt automatisch. Camping Bakkum in Castricum werkt met het systeem. “We zijn nu met één van onze tien sanitairgebouwen volledig overgestapt”, vertelt teamleider Frank van der Tuin. “Het systeem is waterbesparend en voldoet aan de richtlijnen van het drinkwaterbesluit, maar ook aan die van de Green Key. We kozen voor dit totaalconcept omdat we toe waren aan een verbeterslag op technisch gebied. Maar ook qua uitstraling en bedieningsgemak is het een enorme stap vooruit. Omdat alle kranen worden aangestuurd via een computer hebben we zicht op het verbruik. Met behulp van de verzamelde data kunnen we het beheer goed uitvoeren.” Schoonmaak en beheer ‘Door de verluxing van de parken zien we vaak een te groot aantal kranen’ Ook Ron Beets, mede-eigenaar van camping De Zandkuil in Heerde, stapte over op het elektronische systeem. “We hebben drie sanitairgebouwen vervangen door één centraal gebouw. Daarmee behalen we al winst. Daar komt de waterbesparing dan nog bovenop. Daarnaast maak je een efficiencyslag op het gebied van schoonmaak en beheer. Ook voert het systeem automatisch twee keer per week een stagnatiespoeling uit, om zo de kwaliteit te waarborgen.” Arjan Schell wijst erop dat ondernemers ook kunnen overwegen om het aantal tappunten terug te brengen. “Door de verluxing van de parken zien we eigenlijk een te groot aantal tappunten. 22 Recreactie | 05-2024 Frank van der Tuin (Camping Bakkum) demonstreert de computergestuurde kranen Elk tappunt heeft onderhoud nodig. En elk tappunt betekent ook meer leidingwerk en meer waterinhoud. Teruggaan naar minder tappunten betekent minder watergebruik en lagere onderhoudskosten.” Maar er zijn meer manieren om het (drink)waterverbruik op je bedrijf terug te brengen. Michel Centen, accountmanager zakelijke markt bij drinkwaterbedrijf Vitens: “Grote industriële bedrijven laten waterscans uitvoeren en kijken daarbij naar het verbruik van de diverse processen”, vertelt hij. “Ook recreatiebedrijven kunnen kritisch naar de waterverbruikers kijken. Sanitair en zwembaden zijn bijvoorbeeld grote verbruikers in de recreatiesector.” Spoelwater Centen: “Als het gaat om je zwembad, kun je flinke slagen maken met het spoelwater. Dat water, dat vrijkomt bij het spoelen van de filters, kun je filteren en hergebruiken als spoelwater voor de wc’s. Dat scheelt ook nog eens kosten die je betaalt voor het lozen.” Met de nieuwste zwembadfilters kunnen waterbesparingen tot 90 procent worden behaald en 50 procent aan energiebesparing. Volgens Centen zijn er verschillende - eenvoudig uit te voeren - waterbesparende maatregelen. “Er is voldoende laaghangend fruit. Oplossingen waarmee je direct aan de slag kunt. Zo zijn er bijvoorbeeld urinoirs met een geïntegreerde wasbak. Daarmee bespaar je niet alleen drinkwater, maar ook ruimte in een krappe toiletruimte. En kijk ook naar een bedrijf als Mijn Waterfabriek of GEP, die circulaire watersystemen verkopen waarmee je watergebruik kunt verminderen door regenwater te gebruiken.” Zelfs het plakken van een simpele sticker kan al helpen, aldus de accountmanager van Vitens. “Een bungalowpark heeft op de wc’s van 57 van de 200 woningen een sticker geplakt met de vraag om door te spoelen met de spaarknop. Dat leverde een waterbesparing van 3 procent op. Het hoeft dus niet ingewikkeld te zijn.” Nationaal Plan Drinkwaterbesparing Op 24 juni heeft toenmalig demissionair minister Harbers van Infrastructuur en Waterstaat het Nationaal Plan van Aanpak Drinkwaterbesparing naar de Tweede Kamer gestuurd. Daarbij wordt breder gekeken naar het toekomstbestendig maken van de drinkwatersector. De vraag moet omlaag, het aanbod omhoog. Ook de kwaliteit van water moet beter worden beschermd. Het hoofddoel van het plan van aanpak is te komen tot een flinke drinkwaterbesparing. Ambitie is dat in 2035 consumenten nog maximaal 100 liter drinkwater per persoon per dag gebruiken. Nu is dat 128 liter. Aan grootverbruikers wordt gevraagd het drinkwatergebruik met 20 procent te verminderen. 05-2024 | Recreactie 23

ondernemen Vervolgaanpak Vitale Vakantieparken ‘De focus ligt teveel op problemen’ Het programma Vitale Vakantieparken is succesvol. Regionaal én landelijk. Wel blijft de focus teveel liggen op verloederde parken, ondermijning en problemen. Steeds vaker worden vervallen vakantieparken door de politiek gezien als optie om het woningtekort aan te pakken. HISWA-RECRON pleit voor een positieve insteek, waarbij het gezond maken van de sector voorop staat. En als er parken moeten sluiten, waarom wordt het dan geen toegankelijke natuur, waar mensen kunnen recreëren? Tekst: Maarten Bokslag Foto: Shutterstock De recreatiesector is volop in beweging. De marktbehoefte verandert continu en uitdagingen op het gebied van duurzaamheid dwingen ondernemers tot innoveren en digitaliseren. Voor veel ondernemers is dat haalbare kaart: wie een gezond en goed renderend bedrijf heeft kan blijven innoveren. Maar er zijn ook bedrijven die niet meekunnen. Door de netcongestie (lees ook de coverstory van deze Recreactie), gebrek aan cashflow, gebrek aan fysieke ruimte of simpelweg doordat een oudere ondernemer geen opvolging heeft. Verouderde bedrijven zijn niet interessant meer voor toeristen en dan dienen andere doelgroepen zich aan: arbeidsmigranten, vluchtelingen of mensen die permanent verblijf zoeken, maar dat via de normale woningmarkt niet kunnen vinden. Discussie ontspoort “Juist die verouderde bedrijven kleuren het beeld van de politiek”, stelt Jeffrey Belt, adjunct-directeur van HISWA-RECRON. “Handhavers, media en politici leggen de nadruk op wat er verkeerd gaat. Die discussie ontspoort soms. Kijk naar de SP die vorig jaar pleitte voor huurbescherming voor mensen die een jaarplaats op een camping huren. Daarmee zet je de bedrijven volledig op slot. Van ondernemen kan geen sprake meer zijn en dan wordt het probleem enkel groter.” Met dat standpunt in gedachten is het logisch dat HISWARECRON kritisch reageerde op de brief die toenmalig minister Hugo de Jonge (BZK) op 8 mei verstuurde. Daarin reflecteert De Jonge op de actie-agenda’s Vitale Vakantieparken, die in 2018 en 2021 verschenen. Hij pleit voor een vervolgaanpak. “Ik lees veel goeds in die Kamerbrief, maar er zijn ook zaken die ons in het verkeerde keelgat schieten. De Jonge ziet vervallen vakantieparken nadrukkelijk als optie om het woningtekort aan te pakken”, legt Belt uit. “We zijn er echt niet tégen als een 24 Recreactie | 05-2024 ‘Als je de sector wilt vitaliseren, kun je niet om de gezonde bedrijven heen’ recreatiebestemming, bij gebrek aan perspectief, uiteindelijk wordt omgezet in een woonbestemming. Op sommige parken kan dat en dat gebeurt nu ook al. Maar veel parken liggen midden in de natuur. Dan is het veel verstandiger om zo’n park een andere bestemming te geven dan wonen. Soms ligt er een park naast dat wél vitaal is, maar enorme behoefte heeft aan uitbreiding. Daarmee kunnen ze de natuur meer integreren in het bedrijf. Dan ligt het voor de hand dat een deel van het opgeheven bedrijf daartoe dient. Of gebruik de ruimte voor toegankelijke natuur, waar mensen kunnen recreëren. Wonen is belangrijk. Maar er dreigt een enorm tekort aan ruimte om te recreëren, zoals de ANWB vorig jaar in een onderzoek constateerde. Wil je echt beleid maken, dan moet je dat ook meenemen. De mensen willen er toch tussenuit.” Extra regels helpen niet Daarnaast is er in de Kamerbrief sprake van extra regels om ondermijning tegen te gaan. De minister noemt onder meer een opkoopfonds, uitpondregulering, een splitsingsverbod en een snellere toepassing van het voorkeursrecht gemeenten. “Maar met meer regels ga je het probleem niet oplossen.” Het probleem kan zelfs erger worden, vreest Belt. “De politiek vergeet dat het overgrote deel van de sector een fantastisch toeristisch product biedt. Er gaat veel te veel aandacht naar de negatieve voorbeelden, die de naam ‘vakantiepark’ in feite niet meer mogen dragen.” Extra regelgeving en extra wettelijke mogelijkheden voor gemeenten lossen niets op, als die ook gelden voor de gezonde bedrijven. “Je hebt zelfs kans dat de bedrijven die het lastig hebben, door die extra administratieve plichten uiteindelijk het loodje leggen. Dat klinkt dramatisch, maar bedenk dat van elke euro die in een recreatiebedrijf verdiend wordt, de helft naar de belastingen gaat. Dat wordt enkel meer als je meer regels oplegt.” De reflex om zaken te regelen met meer regels werkt niet. Twee jaar geleden verscheen het Onderzoek Opkopen Vakantieparken, door Celth, NRIT en Erasmus universiteit. Daarin worden alle regelingen benoemd die er nu al zijn. Dan valt opeens op dat veel wat De Jonge wil, onder de bestaande regelingen ook al mogelijk is. Maar, zo concludeert het onderzoek, er zijn te weinig lokale ambtenaren voor een actief beleid. Belt: “Dat probleem is met méér regels niet op te lossen. Sterker: gemeenten moeten flink bezuinigen en krijgen steeds meer taken van het Rijk toebedeeld. Dus de personele problemen worden alleen maar groter.” Verduurzaming Belt ziet ook positieve dingen in de Kamerbrief van De Jonge. “Hij schrijft dat het bij de notaris registreren van de eigendom van chalets als onroerende zaken niet proportioneel is. Het schiet zijn doel voorbij en dat is precies wat wij al jaren zeggen. Ook positief is dat er een onderzoek komt naar de mogelijkheden voor verduurzaming van gezonde parken. Zodat die ook op termijn levensvatbaar blijven.” Heel positief is ook dat er een bestuurlijk aanjager is aangesteld. “Nathan Stukker gaat als bestuurlijk aanjager gemeenten en provincies ondersteunen bij het vitaal maken van de sector. Ik heb hem al een paar keer gesproken en ik vind het positief dat hij het project objectief beoordeelt op effectiviteit. Ook kan hij, op basis van zijn bevindingen in de praktijk het Rijk adviseren over de implementatie van de vervolgaanpak. Dat biedt echt perspectief op een beter en meer realistisch beleid.” Maatwerk Het programma Vitale Vakanteparken wordt per provincie anders ingestoken. Soms leggen provincies de focus op de verouderde parken, waar in feite geen recreatie meer plaatsvindt. Drenthe koos er daarnaast voor om ook een subsidieregeling in te stellen voor gezonde parken. “Als je de sector wilt vitaliseren, kun je niet om de gezonde bedrijven heen”, stelt Petra Ellens, regiomanager bij HISWARECRON. “Extra regels raken de hele sector. En ook als een vakantiepark wordt omgezet naar wonen, terwijl het grenst aan een gezond recreatief bedrijf, heeft dat allerlei neveneffecten. Daarom is maatwerk zo belangrijk en kan het nooit ‘even snel’. Het zijn bestuurlijk vaak gevoelige trajecten.” 05-2024 | Recreactie 25

de bezieling De familie Sweere gaat voor groepen De Strandhoeve gooit het roer om De Strandhoeve was al een succesvol bedrijf, met een goed concept en een prima omzet. Toch besloten de eigenaren van het familiebedrijf in Baarlo (Overijssel) eind vorig jaar om het bedrijf flink anders aan te pakken. De bed & breakfast werd omgebouwd tot groepsaccommodatie. Datzelfde gebeurt op dit moment met twee feestzalen. Zo wil de familie Sweere meer rust brengen in de bedrijfsvoering – en in hun eigen levens. Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: De Strandhoeve De familie Sweere, v.l.n.r. Niels, Ester, Michiel, Annet en Jan nog een flink pand van de buren aangekocht en daar opende in 2013 de groepsaccommodatie zijn deuren. Van meet af aan was het voornemen om ook horeca buiten het eigen bedrijf te ontwikkelen. Dat lukte al snel in het Waterloopbos. Later kwam er nog een restaurant in Emmeloord bij. De combinatie levert belangrijke schaalvoordelen op voor de keuken. Alles wordt in eigen huis bereid en zo kunnen bijvoorbeeld de spareribs centraal worden gemarineerd. De groepsaccommodatie is hotelwaardig en telt op het moment 56 bedden. Alle kamers hebben eigen sanitair. Voor kleinere groepen is het mogelijk om te splitsen in twee kleinere accommodaties. “Een groot deel van de groepen heeft een bepaalde zorgbehoefte”, vertelt Michiel Sweere. “Wij gaan uit van design for all. Ofwel: iedereen moet ons kunnen bezoeken. Daarom zijn er ook tien hoog-laag bedden in de groepsaccommodaties aanwezig, en een lift naar de eerste verdieping.” De Strandhoeve ligt op de grens van twee gemeenten: Noordoostpolder en Steenwijkerland. Ooit had men hier uitzicht over de Zuiderzee, vandaar de naam van het bedrijf. De familie Sweere had vroeger een boerderij vier kilometer verderop. Die werd in 2005 verkocht omdat geen van de kinderen de ouders Jan en Annet wilde opvolgen. Kort erna werd de huidige locatie gekocht, die veel meer ruimte bood voor de nieuwe plannen van de familie. Jan en Annet werden door zoon Michiel, dochter Ester en haar partner Niels van As meegenomen naar een volledig nieuwe bedrijfstak: de recreatie. Ze brachten elk hun eigen expertise in. Michiel deed vrijetijdsmanagement in Rotterdam. Ester heeft de Pabo gedaan en Niels heeft een achtergrond in de techniek en buitensport. Twee jaar later sloot ook broer Jasper Sweere zich bij de onderneming aan. Dat leverde een heel divers bedrijf op. Jan en Annet trokken in de bedrijfswoning en begonnen daar een B&B. Daarnaast kwam er een partycentrum met twee feest/evenementenzalen én werden buitensportactiviteiten georganiseerd. In 2008 werd 26 Recreactie | 05-2024 Buitensport Ook het buitensportprogramma heeft zich voorspoedig ontwikkeld. Veel activiteiten vinden op locatie plaats, zoals in het eerder genoemde Waterloopbos of bij collega-bedrijven. “We werken voor allerlei groepen, zakelijk, scholen, vriendengroepen, families. Boogschieten en dat soort activiteiten, maar ook spelprogramma’s die wat lijken op Wie is de mol en andere populaire formats.” Het partycentrum werd zeer succesvol, met zo’n 35.000 gasten per jaar. Vergaderingen met een leuke activiteit, familiedagen, evenementen met 2.000 mensen: in het hoogseizoen liep het storm. Het hoogseizoen is in deze sector echter kort. Het gaat vooral om de maanden mei en juni, en september/begin oktober. De rest van het jaar is er veel minder vraag. Bij een dergelijk bedrijf kunnen de diverse onderdelen elkaar versterken. Buitensport, partycentrum en overnachten in de groepsaccommodatie vormen een heel aantrekkelijk arrangement. “Zo groeiden we, inclusief de twee restaurants, door naar meer dan 140 medewerkers”, vertelt Sweere. In totaal ging het Zowel partycentrum als B&B werden omgebouwd tot groepsaccommodaties om zo’n 40 fte. Om de zaken behapbaar te houden probeerde de familie om de diverse bedrijfsonderdelen zoveel mogelijk als zelfstandige units te laten werken. “Voor bijvoorbeeld de restaurants is dat goed gelukt. Maar bij het partycentrum was dat lastiger. Dat betekent dat wijzelf altijd aan de bak moesten als er iemand ziek was en er geen invaller was. Een ander probleem is dat de drukte heel onvoorspelbaar is. Het ene weekend hadden we 2.000 mensen, een week later maar 50. Dat trok een enorme wissel op ons personeelsbeleid en op onszelf.” Coronacrisis Het succes van het bedrijf begon de ondernemers parten te spelen. Zoals bij zoveel bedrijven leidde de coronacrisis tot een doorbraak. “Even lag alles stil”, zegt Sweere. “Dat was verschrikkelijk, maar gaf ook wel nieuw inzicht. De groepsaccommodatie werd zwaar getroffen en moest de deuren lang gesloten houden. Maar toen die weer open mocht, was de groepsaccommodatie succesvol als nooit tevoren. Het liep echt storm en die drukte houdt nog steeds aan.” Ondertussen besloot Jasper Sweere om buiten het bedrijf te gaan werken. Hij is nog wel mede-eigenaar. Daarnaast begonnen door de inflatie de kosten en lonen flink te stijgen. De familie kwam bijeen en besloot vorig jaar tot een ingrijpende stap: zowel het partycentrum als de B&B werden gesloten en omgebouwd tot groepsaccommodaties. Michiel Sweere: “Natuurlijk, een zeer ingrijpende stap. Maar hiermee brengen we wel rust in onze exploitatie. Want de groepsaccommodaties lopen uitstekend, terwijl we er relatief weinig omkijken naar hebben. > 05-2024 | Recreactie 27

Aan- en verkoop Denkt u aan de verkoop van uw recreatiebedrijf? Of wilt u een bedrijf aankopen? Den Otter Van Vliet, uw makelaar en persoonlijk adviseur DEN OTTER VAN VLIET BEDRIJF S OPVOLGING | TAXATIE | COACHING www.denottervanvliet.nl de bezieling De ondernemers houden alles in eigen hand; ook verbouwen doen ze zelf Verbouwen Dat was voor het partycentrum totaal anders. De B&B werd nog helemaal gerund door mijn ouders. Die vonden het na 15 jaar ook wel mooi geweest.” In het partycentrum komt ruimte voor twee groepsaccommodaties; de eerste zou maart komend jaar geopend moeten worden. De ombouw van de B&B was niet heel complex: die wordt nu al als groepsaccommodatie verhuurd. In totaal biedt de Strandhoeve straks vijf groepsaccommodaties, met in totaal 170 bedden. De twee horecabedrijven draaien met een zelfstandig team en blijven gewoon voortgaan op de huidige manier. De aanpak van de buitensport werd wel gewijzigd. Er worden enkel nog activiteiten aangeboden op locatie, en voor grotere groepen vanaf 30 mensen. Dat werkt stukken efficiënter. Om het partycentrum met feestzalen om te vormen tot luxe groepsaccommodaties moet er heel wat verbouwd worden. De familie Sweere doet dat volledig in eigen beheer: er komt geen aannemer aan te pas. “Het is voor ons ook een manier om onze tijd, en die van onze medewerkers, efficiënt te besteden. We willen zoveel mogelijk van onze mensen een vast dienstverband bieden en dat betekent dat we ze ook werk moeten bieden als het hier laagseizoen is.” Het verlangen om alles in eigen hand te houden beperkt zich niet tot de verbouwing. Michiel, die een IT-achtergrond heeft, heeft ook zelf het boekings- en reserveringssysteem van het bedrijf gebouwd. “Dan kunnen we het precies maken zoals we zelf willen. En ik zit niet met de abonnementskosten. Bovendien vind ik het wel leuk om te doen. Zo houden we het werk afwisselend.” Belangenbehartiging Michiel Sweere is ook actief voor de bedrijfsgroep Groepsaccommodaties van HISWA-RECRON. “Als bedrijf alleen hebben we geen stem. Terwijl er genoeg belangen zijn om te verdedigen. Kijk bijvoorbeeld naar de boekingssites. Die krijgen een steeds dikkere vinger in de pap en romen zo de winst af van de kleine, zelfstandige bedrijven. Booking.com is daar natuurlijk het schrikbeeld. Het is goed dat Recron.nl probeert daar wat tegenwicht aan te bieden.” Een ander belangrijk punt is de dreigende btw-verhoging, die is opgenomen in het hoofdlijnenakkoord van het kabinet Schoof. De Strandhoeve breidt momenteel uit met groepsaccommodaties, terwijl de btw daarop wellicht 12% omhoog gaat. “Voor onze gasten is dat echt een probleem. De prijs gaat fors omhoog zonder dat ze er wat extra’s voor krijgen. Het levert ook een concurrentienadeel op: meer dan 10% van onze gasten bestaat uit Duitse zorggroepen, en daar gaat de btw niet omhoog. Het is goed als HISWA-RECRON zich stevig tegen de verhoging verzet. Voor ons geldt ook nog dat de gemeente Steenwijkerland van plan is om de toeristenbelasting meer dan te verdubbelen, van €1,10 naar €2,10. Voor een groepsovernachting telt dat heel zwaar aan, en we kunnen het niet goed uitleggen aan onze gasten. Daar komt het gegeven bij, dat de helft van ons bedrijf in Overijssel ligt en de helft in de Noordoostpolder. Als we die verhoging niet tegen kunnen houden is de toeristenbelasting op de accommodaties in Overijssel straks dubbel zo hoog als in de andere.” 05-2024 | Recreactie 29

de visie Jorrit Snijder van BUas: ‘We willen een plek in de wereldtop’ Jorrit Snijder is voor een periode van vier jaar herbenoemd als voorzitter van de raad van bestuur van Breda University of applied sciences (BUas). Wat is zijn visie op de sector en het onderwijs? En hoe ziet hij de rol van BUas? “Toegepaste wetenschappen hebben de toekomst.” Tekst: Jaap van Sandijk Foto: BUas Op een zonnige dag op de groene BUas-campus heerst een feestelijke drukte. De barbecue is aangestoken en overal staan kleurrijke bloemboeketten klaar voor de afstudeerders van het afgelopen studiejaar. De herbenoemde voorzitter ontvangt in zijn werkkamer en blikt met vertrouwen vooruit op de komende jaren. “Er is weliswaar een grote academisering gaande, maar applied sciences – toegepaste wetenschappen – hebben écht de toekomst. Dat zien wij terug in het aantal aanmeldingen.” Kennis moet toepasbaar zijn, benadrukt Snijder. “Onze studenten zijn na hun opleiding in staat om veranderingen te bewerkstelligen. We zitten in de juiste tak van sport en willen daarin een plek in de wereldtop behalen. Onze Gamesopleiding staat internationaal hoog aangeschreven en onze hotelopleiding is al een aantal jaren de beste van Nederland. Daar ben ik trots op.” BUas telt ruim 7.000 studenten, waarvan een kwart uit het buitenland afkomstig is. Toerisme en recreatie is de bakermat van de voormalige NHTV (opleiding voor toerisme en verkeer), maar inmiddels telt de universiteit negen domeinen. Naast bachelor- en masteropleidingen op het gebied van Tourism, Leisure & Events en Facility, kunnen studenten ook kiezen voor onder meer Gaming, Data Science & AI en Creative Business. “Het mooie is dat die studierichtingen niet op zichzelf staan”, vertelt Snijder. “Ze lopen door elkaar heen. Een afgestudeerde student heeft een rugzak met niet alleen eigen domeinkennis, maar ook met kennis van belangrijke domeinen als duurzaamheid en AI.” Hoe verbinden jullie onderwijs en praktijk met elkaar? “Studenten van BUas doen onderzoek naar tal van onderwerpen die interessant zijn voor recreatieondernemers. Zo doet een tiental kampeerbedrijven mee met het project Crossretour.eu. Samen met BUas-onderzoekers kijken ze welke innovaties uit andere sectoren in het mkb kunnen worden 30 Recreactie | 05-2024 ‘Met alleen Nederlandse studenten gaan we het simpelweg niet redden’ doorontwikkeld. HISWA-RECRON werkt ook als partner mee aan een onderzoek naar energietransitie bij recreatiebedrijven op Goeree-Overflakkee. Verder zijn stageplekken belangrijk. Ik raad recreatiebedrijven aan om zich te presenteren op onze stagebeurzen. Laat zien wat je doet en dat je een portfolio hebt. We onderhouden ook warme contacten met onze alumni. Oud-studenten geven regelmatig gastlessen over actuele vragen uit het werkveld. We wisselen veel kennis uit met HISWA-RECRON, op een zo toegankelijk mogelijke manier. Onder meer voor de kennisbank van de branchevereniging. HISWA-RECRON is overigens ook een trouwe partner bij de ontwikkeling van de nieuwe master Sustainable Outdoor Hospitality Management. Studenten kunnen hun traineeship doen bij HISWARECRON-leden, waar ze nieuwe duurzame bedrijfsconcepten ontwikkelen en testen. Verder noem ik graag onze Industry Board, die in maart van dit jaar is opgericht. Hierin zitten leiders uit het bedrijfsleven en de overheid, onder wie Geert Dijks van HISWA-RECRON. Deze raad adviseert ons over actuele ontwikkelingen en hoe we als BUas optimaal kunnen aansluiten op de behoeften van de arbeidsmarkt.” Het aantal studenten op de recreatie-opleidingen daalt dramatisch. Margreet Toonen, directeur van De Rooi Pannen, zei in Recreactie dat het niet vijf voor, maar vijf óver 12 is. Deelt u die zorg? “Die deel ik. Het aantal studenten voor onze studie Tourism is de laatste jaren fors gedaald. Gelukkig zien we voor het nieuwe Jorrit Snijder Jorrit Snijder studeerde Bestuurskunde aan de Universiteit van Leiden en promoveerde aan de Universiteit van Twente. Hij was onder meer directeur-bestuurder van University College Roosevelt in Middelburg en is sinds oktober 2020 voorzitter van de raad van bestuur van BUas (voorheen NHTV). studiejaar dat we de weg naar boven weer hebben gevonden. Op een totaal van ruim 7.000 studenten telt Tourism er 1.300. Dat is 19 procent.” De politiek wil het aantal buitenlandse studenten terugbrengen. Universiteiten en hogescholen krijgen de mogelijkheid om een toelatingsstop in te voeren. Wat vindt u daarvan? “We krimpen, puur door demografische oorzaken. Met alleen Nederlandse studenten gaan we het simpelweg niet redden. De Nederlandse en Europese arbeidsmarkt vraagt ook om internationale studenten. Dat zal de komende jaren alleen maar toenemen. Een belangrijk deel van onze nietNederlandse studenten blijft in ons land werken. De toerismeen hotelsector zijn bij uitstek internationaal van karakter.” BUas en innovatie gaan hand in hand. Wat vindt u van het innovatievermogen van de Nederlandse recreatiesector? “Er zijn veel innovatieve bedrijven. Denk aan de Beerze Bulten, Puur Exloo, Eiland van Maurik, Ter Spegelt, De Leistert en De Weelderik. Aan de andere kant is de opkomst van grote ketens vaak een verschraling van het aanbod. In de toekomst maken ondernemers het verschil door een duidelijke positionering. Daarin spelen wij graag een rol. Onze studenten worden opgeleid om innovaties te bedenken én uit te voeren. Recreatiebedrijven die innoveren weten ons te vinden, dankzij onze korte lijnen met HISWA-RECRON.” Bent u zelf een liefhebber van het toeristisch-recreatief aanbod in Nederland? “Jazeker. Ik ben dit jaar meerdere keren op de Veluwe geweest. Prachtig. Mensen vliegen de halve wereld over om de kersenbloesem in bloei te zien, terwijl je met Pinksteren op de Veluwe de rododendron kunt zien bloeien. Waanzinnig mooi! Ik raad iedereen om het boek Je keek te ver van Marjoleine de Vos te lezen. Zo leer je hoe je ook dichtbij huis kunt genieten van de natuur.” 05-2024 | Recreactie 31

Terrasmeubilair voor uw recreatie bedrijf www.madino.nl 0488 440138 info@madino.nl De risicoadviseur voor ondernemers in leisure en recreatie kennis delen RECRON-voorwaarden tijdig melden Zowel de rechter als de Geschillencommissie besluit met enige regelmaat dat de RECRON-voorwaarden niet van toepassing zijn op de overeenkomst met een recreant. Het gevolg is dat de ondernemer er in beginsel geen beroep op kan doen – en dat de recreant dus in het gelijk wordt gesteld. Daarom is het belangrijk dat de RECRON-voorwaarden op de juiste manier van toepassing worden verklaard. Tekst: Claudia Stellis (Stellicher advocaten) Foto: Shutterstock Om de RECRON-voorwaarden correct van toepassing te verklaren, zijn drie stappen nodig. 1. Van toepassing verklaren. Dit betreft de mededeling dat de RECRON-voorwaarden van toepassing zijn. Dat kan bijvoorbeeld door standaard in documenten, correspondentie of offertes een zin op te nemen waarin staat dat de RECRONvoorwaarden van toepassing zijn. 2. Informatieplicht: ter hand stellen. Belangrijk is vervolgens dat de recreant over de voorwaarden wordt geïnformeerd vóór of bij het sluiten van de overeenkomst. De recreant moet dus tijdig kennis kunnen nemen van de RECRON-voorwaarden. Of de recreant ze ook echt leest, is niet relevant. De RECRONvoorwaarden kunnen ter hand worden gesteld door een papieren kopie te overhandigen (met handtekening voor ontvangst) of door een pdf-bestand te delen. De recreant moet de voorwaarden kunnen opslaan, om er later nog naar te kijken. 3. Aanvaarding. Tot slot geldt dat de recreant de RECRONvoorwaarden moet aanvaarden. Dat kan stilzwijgend of nadrukkelijk. Veelgemaakte fouten Vaak wordt op facturen gezet dat de RECRON-voorwaarden van toepassing zijn. Als dan pas voor het eerst de RECRON-voorwaarden worden vermeld, heeft dit tot gevolg dat deze niet (tijdig) van toepassing zijn verklaard. Facturen worden immers pas gestuurd nádat een overeenkomst wordt gesloten. Daarnaast komt het voor dat alleen verwezen wordt naar de website waarop de voorwaarden zijn te vinden. Dat is onvoldoende, omdat de recreant vervolgens op de website op zoek moet gaan naar de RECRON-voorwaarden. Om discussies over de toepasselijkheid van de RECRON-voorwaarden te vermijden, raden we aan om de volgende stappen te ondernemen: • Vermeld in de huurovereenkomst dat de voorwaarden van toepassing zijn. • Voeg een exemplaar als bijlage bij de huurovereenkomst toe. • Laat de recreant de RECRON-voorwaarden ondertekenen, samen met de huurovereenkomst. Verwijzen naar de RECRON-voorwaarden op facturen is niet voldoende Door deze stappen te volgen, schep je duidelijkheid en voorkom je problemen. 05-2024 | Recreactie 33

De ideale maaimachine voor recreatieterreinen Toro ProLine H800 Scan de QR-code voor meer informatie vakinfo Hulp bij duurzaam terreinbeheer Vanaf 1 januari 2025 mogen ook ondernemers in de recreatiesector geen chemische bestrijdingsmiddelen meer toepassen bij het onkruidbeheer op bijvoorbeeld verhardingen en groenstroken. Dit vraagt om een nieuwe aanpak. Chemievrij groenbeheer is niet alleen (kosten)eff iciënter, het verbetert ook de gastbeleving. Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Jean Heybroek BV Er is inmiddels grote keuze in mechanische oplossingen voor het bestrijden van onkruid en het onderhoud van terreinen. Hoe kies je daaruit de beste methode? Multifunctionaliteit is belangrijk. Of het nu gaat om een maaimachine, onkruidbestrijder of werkvoertuig: door te kiezen voor hoogwaardige en multifunctionele machines kun je meer taken met minder materieel uitvoeren. Zo zijn er maaiers die in één werkgang ook achtergebleven afval kunnen opruimen, golfkarren met een opklapbare achterbank die als laadruimte gebruikt kan worden en elektrische werktuigdragers met verschillende opbouwwerktuigen. Daarmee kun je onder andere vegen, maaien en onkruid bestrijden. Dit verhoogt de effi ciency en verlaagt de kosten. Cost of ownership Een andere belangrijke factor bij de keuze voor groene onderhoudsmachines is de total cost of ownership. Ofwel: de kosten van een product (of dienst) gedurende de gehele gebruiksperiode. Hoewel de aanschafprijs van hoogwaardige machines Elektrische machines zijn eff iciënter en maken geen lawaai vaak hoger ligt, biedt de betere kwaliteit op de lange termijn veel voordelen. Elektrische machines hebben bijvoorbeeld aanzienlijk lagere onderhoudskosten. Zo hebben ze minder vaak een onderhoudsbeurt nodig. Dat onderhoud is bovendien gemakkelijker te plannen. Extra voordelen van het werken met elektrische machines zijn het grotere comfort voor je medewerkers én een betere beleving bij je gasten. Daarnaast produceren deze machines geen uitstoot of lawaai waardoor ze tijdens het gebruik geen overlast voor je gasten veroorzaken. Tot slot: bij storingen is snelle en adequate service van groot belang. Samenwerking met partners die in staat zijn om snel te reageren en mee te denken, ontzorgt en garandeert continuïteit. Zo kun je je als ondernemer richten op je kerntaken, zonder je zorgen te hoeven maken over de inzetbaarheid van de machines. Met dank aan Jean Heybroek BV 05-2024 | Recreactie 35

Recreatie 12/13/14 NOVEMBER ’24 EVENEMENTENHAL HARDENBERG Dé vakbeurs voor een toekomstbestendige recreatiebranche BEZOEK DE WEBSITE VERBLIJFSACCOMMODATIES, SPELEN & BEWEGEN, ENTERTAINMENT & GAMES, RECREATIETECHNIEK, DIGITALISERING & MARKETING, ZWEMBAD & WATER, TUIN & PARK, MOBILITEIT, INTERIEUR & STYLING, TINY HOUSES & BIJZONDER OVERNACHTEN, OUTDOOR LIVING EN HORECA LEVERANCIERS RECREATIE-VAKBEURS.NL productnieuws Tekst: Jaap van Sandijk E-mailmarketing E-mailmarketingbureau Wander Journeys richt zich uitsluitend op bedrijven uit de reis- en recreatiebranche. Het bedrijf kan naast e-mailconsultancy ook live-koppelingen tussen verschillende boekingssystemen en e-mailmarketingplatform Deployteq realiseren. Wander Connect zorgt voor de koppelingen die het mogelijk maken om heel eenvoudig gerichte en gepersonaliseerde e-mailcampagnes op te zetten. Het is opgericht vanuit de holding van Red Online Marketing. (030) 274 65 49 www.wanderjourneys.com Geurbeleving Duurzame koff ie Wecovi Service is een samenwerking aangegaan met De Koffi ejongens, bekend van de biologisch afbreekbare koffi ecups. Door deze samenwerking willen beide bedrijven een duurzamer alternatief bieden voor de vervuilende aluminium koffi ecups in de koffi e- en theesets. De duurzame koffi ecups zijn te bestellen in gepersonaliseerde sets. (038) 468 68 88 www.wecoviservice.com Een prettige geur in je gebouwen is een belangrijk onderdeel van een goede gastbeleving. De Sense Control van Europroducts is een ‘geurbelevingssysteem’ met Dry-Mist technologie. Het apparaat is volledig instelbaar en kan aan de wand bevestigd worden maar ook vrijstaand worden geplaatst. De Sense Control heeft een laag energieverbruik en werkt op stroom of batterijen. Er zijn zes verschillende aroma’s verkrijgbaar. (050) 312 96 85 www.wola.nl Onderhoud en reparatie van chalets Of het nu gaat om chalets, stacaravans of overige recreatiewoningen: accommodaties moeten altijd in uitstekende staat verkeren. Smit Recreatie is gespecialiseerd in schadeherstel, aan- en verbouw, renovatie, onderhoud en het vervangen van de buitenbekleding van een chalet. Smit werkt met vooraf vastgelegde prijsafspraken en is werkzaam door heel Nederland. (0522) 22 83 57 www.smitrecreatie.nl 05-2024 | Recreactie 37

PROFESSIONELE IJSBLOKJESMACHINES inruilactie Nuggetijsmachine INRUIL ACTIE 4630.150 normaal actie IJsblokjesmachine rvs uitvoering hoogwaardige prestaties ruimtebesparend ontwerp consistente kwaliteit INRUIL ACTIE 3.150,2.645,inruilkorting 200,NU 2.445,Lease vanaf 61,86 * art.nr. afm. cm cap. 4630.150 52 x 56 x 96 60 kg/etmaal 20 kg 4630.155 65 x 66 x 105 120 kg/etmaal 50 kg opslagcap. normaal actie inruil nu 3.150,2.645,- 200,- 2.445,3.850,- 3.185,- 200,- 2.985,Drop-in ijsblokjescontainer dubbelwandig schuifdeksel afvoerkraan 4630.100 normaal actie inruilkorting NU 4330.100 995,845,50,795,art.nr. afm. cm cap. 4630.100 50 x 45 x 81 36 kg/etmaal 15 kg 4630.105 50 x 59 x 86 55 kg/etmaal 18 kg opslagcap. normaal actie inruil nu 995,845,- 50,795,1.295,- 1.145,- 100,- 1.045,IJsblokjesmachine rvs uitvoering hoogwaardige prestaties ruimtebesparend ontwerp consistente kwaliteit 4630.110 normaal 1.795,actie 1.595,inruilkorting 150,NU 1.445,Lease vanaf 36,56 * art.nr. afm. cm cap. 4630.110 66 x 71 x 92 73 kg/etmaal 36 kg 4630.115 66 x 71 x 92 95 kg/etmaal 36 kg opslagcap. normaal actie inruil nu 1.795,1.595,- 150,- 1.445,1.950,- 1.715,- 150,- 1.445,4630.120 normaal actie INRUIL ACTIE geleverd incl. lekrooster afm. 38x45x49 cm 395,2.895,2.525,inruilkorting 200,NU 2.325,Lease vanaf 58,82 * art.nr. afm. cm cap. 4630.120 56 x 84 x 172 160 kg/etmaal 125 kg 4630.125 76 x 84 x 172 225 kg/etmaal 170 kg *De in deze advertentie vermelde lease tarieven zijn per maand op basis van 60 maanden en op basis van operationele lease. opslagcap. normaal actie inruil nu 2.895,2.525,- 200,- 2.325,3.695,- 3.175,- 200,- 2.975,IDEAAL VOOR PRESENTATIE VAN UW VIS, VLEES, SMOOTHIES, DESSERTS EN MEER Crushed Ice bakken volledig naadloos gelast RVS AISI 304 bodem voorzien van geperforeerde rvs roosters zodat het smeltwater makkelijk weg kan lopen aftapmogelijkheid d.m.v. snelkoppeling inbouwmodellen voorzien van aftapkraan leverbaar als recht/schuin model en inbouw model ook leverbaar in RVS AISI 316 voor vis KOELEN EN VRIEZEN art.nr. afm. cm 3000.400 40 x 59 x 17 3000.405 72,2 x 59 x 17 3000.410 104,2 x 59 x17 3000.415 136,2 x 59 x 17 tafelmodel 1/1 GN 2/1 GN 3/1 GN 4/1 GN 679,- 525,769,- 595,867,- 675,1.034,- 795,3000.470 Optie: glasopstand 3000.415 00 0 optie: hoestruit Vanaf 300035 525,EMMELOORD Platinaweg 21 8304 BL Emmeloord Tel: (0527) 635 635 info@hakpro.nl AMSTERDAM De Flinesstraat 20 1114 AL Duivendrecht Tel: (020) 665 6428 amsterdam@hakpro.nl 3000.405 GRONINGEN Verl. Bremenweg 10c 9723 JV Groningen Tel: (050) 318 1600 groningen@hakpro.nl ROTTERDAM Schuttevaerweg 13 3044 BA Rotterdam Tel: (010) 750 2750 rotterdam@hakpro.nl VENLO Venrayseweg 44 5928 NZ Venlo Tel: (077) 387 4242 venlo@hakpro.nl VLISSINGEN Bedrijfsweg 9 4387 PD Vlissingen Tel: (0118) 493 222 vlissingen@hakpro.nl 24-04-00 Alle prijzen zijn in euro's, exclusief BTW en wettelijke verwijderingsbijdragen. Wijzigingen voorbehouden zonder voorafgaande kennisgeving. Zet- of drukfouten voorbehouden. hakpro.nl

Dinsdag 1 oktober 2024 Countu s Recreati econgres Avontu renpark Hellendoorn Na het succes van de vorige editi es organiseren we op dinsdag 1 oktober voor de derde keer het Countu s Recreati econgres! Dit jaar op een bij zondere locati e namelij k Avontu renpark Hellendoorn. Divers programma Verschillende sprekers geven hun visie over ontwikkelingen en trends in de branche. Daarnaast zij n er interessante kennissessies en sluiten we natu urlij k af met een gezellige borrel! Meld je aan Scan de QR-code of check countu s.nl/recreati econgres Locati e Avontu renpark Hellendoorn Lutt enbergerweg 22 7447 PB Hellendoorn COUNTUS.NL

RECREACTIE 4 | juni 2024 magazine over recreatie en toerisme Hou recreatie betaalbaar! Hoe voorkomen we de btw-verhoging op logies? Nú overstappen op chemievrij beheer van verhardingen Gedeputeerde Overijssel kiest voor kwaliteit in toerisme Arbeidsmarktcampagne ‘Maak werk van mooie momenten’

Dé specialist in de bouw van sanitaire units van hoge kwaliteit Maatwerk dat volledig aan uw wensen voldoet Volledige ontzorging van ontwerp tot sanitaire installatie Innovatieve milieu- en energiebewuste oplossingen Onderhoudsvriendelijke en duurzame materialen Units zijn schakelbaar, fl exibel en verplaatsbaar mobielbouw.nl biedt u nog veel meer informatie UW BEDRIJF HEEFT NOG MEER WAARDE! Wij helpen u met een taxatierapport en bieden tijdens de opname gratis bedrijfsadvies. We denken graag met u mee om de meerwaarde van uw bedrijf te ontdekken. Met 50 jaar ervaring zijn wij de meest ervaren in ons vakgebied en delen graag onze kennis. Neem contact met ons op voor een vrijblijvende taxatieoff erte of om eens te sparren. gg of om eens te sparren. Neem contact op met één van onze specialisten: Maxx Hup, Thijs Lunenburg, Yvette Mijnheer, Adri Mijnheer, Rianne Jansen, of Harm-Jan Mooiweer. vandeloosdrechtrbm.nl Verblijfsrecreatie Watersport Dagrecreatie Sport en Wellness DÉ RECREATIE BEDRIJFSMAKELAAR F.A. Molijnlaan 28, 8071 AG Nunspeet Tel: 0341 - 25 23 63

colofon voorwoord Hoofdredactie: HISWA-RECRON, Marike Rosier, communicatie@hiswarecron.nl Eindredactie: Maarten Bokslag, www.bokslag.com Redactiecommissie: Charlotte de Baat, Jeff rey Belt, Arthur van Disseldorp, Wanda van Eck Aan dit nummer werkten mee: Jaap van Sandijk, Eelco de Jong, Janine Messelink, Robin van Milligen Opmaak: Dock35 Media Coverfoto: Paasheuvelgroep Bladmanagement: Dock35 Media, Sjoerd Franssen Advertenties: Dock35 Media, Martijn Penning, (0314) 355 826, martijn@dock35media.nl Druk: Senefelder Misset Doetinchem B.V. Abonnementen: HISWA-RECRON, Storkstraat 24, 3833 LB Leusden, communicatie@hiswarecron.nl, (033) 303 9700, 70 euro per jaar, 35 euro voor studenten en medewerkers van recreatiebedrijven. Gratis voor HISWA-RECRON-leden, overheden en pers. Als vakblad hanteren wij de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er vanuit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Oplage: 4.400 exemplaren. De samenstellers hebben de grootst mogelijk zorgvuldigheid betracht. Noch HISWA-RECRON, noch redactie, noch auteurs aanvaarden enige aansprakelijkheid bij eventueel voorkomende fouten. Marike Rosier Manager Communicatie Lobby tegen extra btw De coverstory gaat over de verhoging van btw op logies. Uit het hoofdlijnenakkoord blijkt dat de btw op alle logiesvoorzieningen, uitgezonderd campings, per 2026 van 9 naar 21% moet gaan. HISWA-RECRON staat in de actiestand om dit tegen te gaan. Niet alleen is de beslissing genomen op basis van onjuiste en onvolledige informatie, maar het geeft ook veel onduidelijkheid, omdat elke nuancering ontbreekt. Onze concurrentiepositie verslechtert ten opzichte van het buitenland. Het ergste is dat de mensen met de laagste inkomens juist keihard worden getroffen. Hoezo aandacht voor bestaanszekerheid door deze nieuwe regering? PARTNERS IN BUSINESS: Achter de schermen zijn we volop aan het lobbyen. Er worden brieven gestuurd en gesprekken gevoerd met Kamerleden. Op het moment van schrijven hebben we ook de media bereid gevonden om hier aandacht te besteden. RTL Nieuws fi lmt vandaag bij Mölke in Zuna. Daar zal Rutger van de Maat laten horen waarom het een belachelijk idee is. Morgen wordt Geert Dijks geïnterviewd door RTL Nieuws. Het media-offensief dat we nodig hebben gaat van start! KENNISPARTNERS: In Kennis delen lees je over misverstanden die de nieuwe Omgevingswet kan veroorzaken. Deze wet is zeker niet vrij van discussie en invoering duurde jaren, maar de exacte regels zijn nog steeds vrij onbekend. Vanuit HISWA-RECRON zijn we behoorlijk druk met het bijhouden, bijsturen en voorkomen van diverse weten regelgeving. Ondanks de vaak lastige verhouding met de soms onbetrouwbare overheid, ben ik blij met een enthousiaste gedeputeerde uit Overijssel, Erwin Hoogland. Hij laat in de rubriek De visie zien dat de focus op kwaliteit in toerisme enorm belangrijk is en dat ondernemers daar een grote rol bij spelen. Dit soort positieve geluiden vanuit de overheid sterken ons om door te gaan met onze lobby! Veel leesplezier! 04-2024 | Recreactie 5

inhoud Informatief Opinie 8 14 20 26 27 33 Onder de aandacht Kort nieuws uit de branche Coverstory Hogere btw treft laagste inkomens Ondernemen Nu overstappen op chemievrij beheer Kennis delen Toerisme Europa weer op niveau Kennis delen Bouwen onder de Omgevingswet blijkt door misverstanden soms lastig Productnieuws Een overzicht van de laatste innovaties 24 31 11 13 Mens & bedrijf Arbeidsmarkt Sectorbrede campagne van start: ‘Maak werk van mooie momenten’ Vakinfo Succesvol een banklening afsluiten Columns Green Key RecreAnders 28 De visie Overijssel kiest niet voor kwantiteit, maar voor kwaliteit in toerisme 04-2024 | Recreactie 7

onder de aandacht 75 jaar Beerze Bulten Van een huuske en een waterpomp op een kale zandvlakte, naar een vijfsterren vakantiepark met luxe faciliteiten. Beerze Bulten bestaat 75 jaar en het park blijft zich ontwikkelen. De opening van het vernieuwde (overkapte) buitentheater, een nieuwe merkidentiteit en de première van maar liefst de 24e Beerze Bulten-musical tonen aan dat de familie Hagedoorn en het team niet stilzitten. “We zijn klaar voor de volgende 75 jaar”, aldus eigenaar Gerrit-Jan Hagedoorn. Het jubileumjaar wordt gevierd met diverse evenementen, zoals op 15 juni een nieuwe editie van familiefestival Wortelpop. Naam Roompot verdwijnt van de markt Toegankelijke tekst cao Recreatie in de kennisbank Halverwege februari wist HISWA-RECRON met de bonden een nieuwe cao Recreatie af te sluiten. De cao, die loopt tot 31 december 2025, staat sinds kort in heldere taal op de website van HISWA-RECRON. De cao-tekst is gemoderniseerd en daardoor beter leesbaar dan de vorige cao’s. De stijl is meer op de werknemers gericht. De tekst is minder juridisch en logischer ingedeeld. Ook is door middel van de tekstkleur aangegeven wat specifiek voor de werknemer geldt (zwarte tekst) en welke bepalingen in het bijzonder voor de werkgever zijn (oranje tekst). www.hiswarecron.nl (zoekterm: cao) Op 27 mei maakte Roompot-Landal bekend dat alle parken op termijn verder gaan onder de naam Landal. Ofwel: de naam Roompot verdwijnt. Bovendien verhuist het hoofdkantoor naar Amsterdam. Volgens het concern is de naam Landal bekender en ligt het zeker internationaal beter op de tong. Eerder in mei werd al een reshuffle in het management team bekendgemaakt. De belangrijkste wijziging betreft Mikael Andersson. Die was al CCO (chief commercial officer) bij RoompotLandal en wordt nu CEO. De vorige CEO van Roompot, Jurgen Van Cutsem, vertrok eind vorig jaar bij het bedrijf. Leisuretalk.nl In het vorige nummer van Recreactie besteedden wij aandacht aan de podcast van Richard Otten en Merlijn Pietersma. Die heeft sinds 1 juni een nieuwe naam: Leisuretalk.nl. Op de gelijknamige website zijn alle afleveringen terug te luisteren. 8 Recreactie | 04-2024 Foto: Shutterstock Mikael Andersson ACSI Awards De Vledders kiest voor KGC Camping De Vledders (Schipborg) heeft zich aangesloten bij de KGC, de Karaktervolle Groene Campings. Eigenaar Marianne Glas licht de keuze graag toe: “Wij zijn een camping voor sportief recreëren in de natuur, in Nationaal Park Drentse Aa. Je kunt hier zo de natuur inlopen. Daarbij zijn we ook een echte camping en dat willen we zo houden.” Glas ziet aansluiting bij de KGC als een versterking van haar profi el. “We hebben al de doelgroep van mensen die sportief zijn en van de natuur houden. Die kunnen ons straks, als we ook via de marketingkanalen van de KGC worden gepromoot, nog beter vinden. Dat we lid zijn van de KGC zegt echt iets over onze camping.” Op 16 april werden de ACSI Awards voor de Benelux uitgereikt. 21 campings vielen in de prijzen. Recreatiepark de Leistert (Roggel) kreeg de award voor Beste camping van Nederland 2024. Maar ook andere HISWA-RECRON bedrijven konden met een trofee naar huis. Ackersate is de leukste camping voor kinderen, Het Lierderholt werd ‘meest hondvriendelijke camping’, Beringerzand heeft de beste camperplaatsen, De Helfterkamp is de beste fi etscamping. De Drie Provinciën heeft het beste campingrestaurant terwijl Recreatiepark Samoza het mooiste campingzwembad heeft. Ramon van Reine, CEO van ACSI, benadrukte het belang van de prijzen: “Vooral het feit dat kampeerders zelf de winnaar kiezen, maakt het winnen van de award bijzonder. Het is een bewijs van kwaliteit en een uitstekende vakantie-ervaring.” Nieuwe strategie voor EuroParcs EuroParcs gaat de focus van de activiteiten verschuiven. Waar het concern tot nog toe sterk op groei en projectontwikkeling gericht was, komt er meer aandacht voor het verrijken van het toeristisch aanbod op de bestaande parken. Dit meldt het concern bij de aankondiging van meerjarenplan Horizon 2028. EuroParcs wil zich naast de recreatieve verhuur ook richten op nieuwe opties, als leasemogelijkheden voor vakantiewoningen. De organisatiestructuur wordt gedecentraliseerd, waardoor belangrijke beslissingen op parkniveau worden genomen, dichter bij gasten en woningeigenaren. Door kwaliteitsverbetering en optimalisering van de exploitatie wil het concern ook op de lange termijn succesvol blijven. 04-2024 | Recreactie 9

SLUSH: DE ULTIEME DORSTLESSER plezier en verfrissing! De machine is uitgerust met led-verlichting en komt in drie verschillende uitvoeringen. De slushmachine is eenvoudig in gebruik en zeer stil. Kies voor twee of drie tanks wanneer u verschillende smaken slush aan wilt bieden. De aantrekkelijke kleuren en wisselende smaken zullen zeker de aandacht van uw gasten trekken. Een slushmachine is dan ook een echte omzetmaker! SLUSH Mengverhouding siroop/water 1:3 1 liter siroop kost ca € 3,00 en geeft 4 liter slush Kostprijs per liter Slush € 0,75 Per beker van 250 cc Rietje + beker, elektra en water 0.19 0.10 Totaal 0.29 Verkoop 2.50 Marge per beker 2.21 Slushmachine 12 liter transparante tank zeer stil polycarbonaat tank (BPA v min. en max. indicator temperatuur -2° / -3°C 4017.160 4017.165 art.nr. HAKPRO SLUSHMACHINES • Verkrijgbaar in 1, 2 of 3 taps uitvoering • Inhoud van 12 liter per tank • Uitstekende prijs/kwaliteit verhouding • Eenvoudig in gebruik • Energie besparende nachtstand 4017.160 4017.165 4017.170 afm. cm cap. kW 20 x 51 x 77 1x 12 ltr. 0,4 43 x 52 x 77 2x 12 ltr. 1,1 1.375,1.099,1.829,- 1.450,61 x 51 x 77 3x 12 ltr. 1,3 2.299,- 1.850,Prijs vanaf *De in deze advertentie vermelde lease tarieven zijn per maand op basis van 60 maanden en op basis van operationele lease. EMMELOORD Platinaweg 21 8304 BL Emmeloord Tel: (0527) 635 635 info@hakpro.nl AMSTERDAM De Flinesstraat 20 1114 AL Duivendrecht Tel: (020) 665 6428 amsterdam@hakpro.nl GRONINGEN Verl. Bremenweg 10c 9723 JV Groningen Tel: (050) 318 1600 groningen@hakpro.nl ROTTERDAM Schuttevaerweg 13 3044 BA Rotterdam Tel: (010) 750 2750 rotterdam@hakpro.nl VENLO Venrayseweg 44 5928 NZ Venlo Tel: (077) 387 4242 venlo@hakpro.nl VLISSINGEN Bedrijfsweg 9 4387 PD Vlissingen Tel: (0118) 493 222 vlissingen@hakpro.nl 24-03-00 Alle prijzen zijn in euro's, exclusief BTW en wettelijke verwijderingsbijdragen. Wijzigingen voorbehouden zonder voorafgaande kennisgeving. Zet- of drukfouten voorbehouden. 1.099,Lease vanaf 27,80* hakpro.nl 4017.170 MARGE 88% onder de aandacht Nieuwe leden Tussen 5 april en 1 juni zijn de volgende bedrijven lid geworden van HISWA-RECRON. Welkom! Sloepverhuurhoorn.nl, Hoorn, www.sloepverhuurhoorn.nl Urban Mobility Group Benelux, Goes, www.urbanmobilitygroupbenelux.com TendR Yachts, Nieuwegein, www.tendryachts.com European Yacht Consult, Breda, www.europeanyachtconsult.com De kracht van samenwerken Verduurzamen moet, daar is iedereen het nu wel over eens. Advertentie Maar hoe pak je dat aan? In de provincies Friesland, Gelderland en Utrecht draaiden/draaien mooie projecten om de verduurzaming van de recreatiesector te stimuleren. Utrecht en Gelderland werden samen met HISWA-RECRON opgezet. Tijdens zo’n project krijgen de deelnemende ondernemers in enkele collectieve bijeenkomsten algemene informatie. Daarnaast is er persoonlijke begeleiding, door diverse adviseurs. Die bestaat onder meer uit een bezoek aan het bedrijf. Wat is er op jouw bedrijf nog nodig of mogelijk? Misschien wel het belangrijkste deel van het project bestaat uit het contact tussen de ondernemers onderling. Er worden allerlei ervaringen uitgewisseld over de manier waarop bepaalde zaken aangepakt kunnen worden. Dat kan gaan over het plaatsen van een tussenmeter voor de elektra, maar ook over zonnepanelen of het gebruik van lokale producten. Je bespaart zowel energie als water door het installeren van spaardouches met een beperkte douchetijd. Maar dat blijkt onder ondernemers wel een heet hangijzer. Want is dat wel gastvrij, om de douchetijd te beperken? Andere ondernemers zijn al verder in het proces en weten te vertellen dat gasten juist enthousiast reageren, als je goed communiceert dat het hier niet gaat om geld verdienen, maar om het behoud van onze aarde. Een tip is om de financiële winst door het korter douchen te schenken aan (bijvoorbeeld) een waterproject in Afrika. De projecten blijken een heel goede, laagdrempelige manier voor ondernemers om te starten met Green Key – het aangewezen hulpmiddel om verduurzaming meetbaar en gestructureerd aan te pakken. De interactie tussen ondernemers en de professionele adviezen en ondersteuning van Green Key maken het traject opeens een stuk leuker. Het uitzoeken en aanvragen van subsidies bijvoorbeeld, kan heel lastig zijn. Dan is het plezierig als er experts zijn die precies weten welke regelingen er zijn en hoe je daar gebruik van maakt. Terrasmeubilair voor uw recreatie bedrijf www.madino.nl 0488 440138 info@madino.nl Het project werd in Friesland onlangs afgerond. In Gelderland loopt het tot eind 2024 en in Utrecht werd het recent opgestart. Green Key is graag behulpzaam als ondernemers in andere gemeenten of provincies een dergelijk project willen opstarten. Robin van Milligen, keurmeester Stichting KMVK Meer weten over Green Key? Neem contact op met Erik van Dijk, directeur Stichting KMVK E: erik@kmvk.nl | T: 06 - 12 81 06 41 04-2024 | Recreactie 11 Foto: Sloepverhuur Hoorn

EXPO EUROPE 2024 ONTDEK DE DE TOEKOMST V FUN EN RAI, Amsterdam VAN ENTERTAINMENT IAAPA Expo Europe is de plek waar duizenden recreatie- en horecaprofessionals samenkomen om de laatste trends te ontdekken. Honderden leveranciers presenteren hun innovaties, waaronder speeltoestellen, zwembadinfrastructuur en springkussens, maar ook nieuwe concepten op het gebied van food & drinks en reserveringssystemen. Dit is uw kans om uw bedrijf een boost te geven. REGISTREER NU CONFERENTIE: 23-27 SEPT. 2024 BEURS: 24-26 SEPT. 2024 IAAPA.org/IAAPAExpoEurope @IAAPAEMEA | #IAAPAExpos onder de aandacht RecreAnders Recreatie Trainingen wordt Adapt Janine Messelink Prosuco Jungle Welkom in het tijdperk van de last-minute jungle. Het Leon Starrenburg en René Drost van Adapt HISWA-RECRON Top Leverancier Recreatie Trainingen krijgt een nieuwe naam: Adapt. De keuze voor de nieuwe naam Adapt past perfect bij de aanpak van het trainingsbureau, legt eigenaar René Drost uit. “We bieden geen standaard trainingen, maar passen die volledig aan naar de specifieke behoeften van elk bedrijf. De naam Recreatie Trainingen bleek soms te leiden tot misverstanden. Wij bieden juist géén animatietrainingen voor campings, maar op maat gemaakte communicatie- en gedragstrainingen voor meerdere sectoren, zoals de horeca, dagrecreatie en zwembaden. Daarnaast verzorgen we coaching en geven we advies. De nieuwe naam geeft dat allemaal weer.” lijkt wel alsof zo’n beetje iedereen leeft volgens het motto ‘Waarom vandaag boeken als het morgen ook kan?’ Hoe zorg je dat jouw recreatiebedrijf in deze chaotische jungle niet alleen overleeft, maar ook floreert? De kosten om zichtbaar te blijven in Google, bóven de vermelding van je concullega, rijzen de pan uit. Om er nog maar van te zwijgen hoe je als zelfstandig ondernemer de strijd aangaat met de grote namen in de markt. Dat is hét vraagstuk dat ik dagelijks met recreatieondernemers bespreek. Zeker omdat deze pré-corona trend in volle omvang terug is. Meer aanbod (in met name In memoriam: Bas Hoogland Op 1 mei overleed Bas Hoogland, voormalig commercieel directeur van Landal GreenParks, op 63-jarige leeftijd. De sector verliest daarmee een belangrijke smaakmaker en een aimabel en behulpzaam mens. Een van zijn uitspraken was: ‘Aardig zijn kost niets’ en gedurende zijn tijd bij Landal – maar zeker ook daarna – bracht hij dat in de praktijk. Na 19 jaar bij Landal begon hij samen met zijn vrouw Bed & Breakfast De Heerlijkheid in het Zuid-Limburgse Vijlen. Daarnaast bleef hij actief als spreker en adviseur. HISWA-RECRON directeur Geert Dijks had recent nog contact met Hoogland. “We hebben samen intensief opgetrokken in de strijd voor het behoud van de toertocht van de Amstel Gold Race – en dat is ons gelukt. Ik heb hem leren kennen als een vriendelijk en deskundig mens, goed van de tongriem gesneden en met een onderbouwde mening.” Wij wensen familie en nabestaanden van Bas Hoogland heel veel sterkte met het verlies. verhuuraccommodaties) zorgt voor druk op de prijzen en een tsunami aan lastminute-aanbod voor de lastminuteboeker. Over de strategie die jij als ondernemer kunt hanteren heb ik aan een column van 300 woorden niet genoeg. Maar een korte checklist bij het opstellen van deze strategie geef ik je graag: 1. Koester je gast. Een tevreden en enthousiaste gast is het fundament onder vroege reserveringen. 2. Zorg dat je in het voorjaar al boekbaar bent voor vólgend jaar. 3. Hang je aan een infuus van (Google) Ads? Werk aan de winkel. 4. Zijn ‘gezinnen met kinderen tot 12 jaar in de zomer’ en ‘senioren’ in voor- en naseizoen je doelgroep? Dat deel je met vrijwel al je collega’s. Denk daar nog eens goed over na. 5. Flexibele prijzen zijn belangrijk. Maar bij zóveel lastminute aanbod moet je meer bieden dan alleen een goede prijs. Zorg dat je de potentiële gast verleid. 6. Wees creatief: niet alle gasten beslissen (alleen) online. Bel ze eens of stuur gewoon een kaartje! Als je nu in elk geval de eerste twee punten op orde hebt … en jouw enthousiaste gasten alweer geboekt hebben voor volgend jaar, is de rest écht goed te doen. Dus: op naar weer een mooie, goed-bezette zomer voor de recreatiebranche. 04-2024 | Recreactie 13

coverstory Hogere btw treft lagere inkomens ‘Logies 12% meer btw? Ondenkbaar!’ Vorig najaar werd een motie van het NSC om de btw op logies te verhogen van 9 naar 21% op het nippertje afgewezen. Toch staat het nu in het hoofdljnenakkoord. De recreatiesector is geschokt, mede omdat het voorstel gebaseerd is op een niet-representatief onderzoek. “De gevolgen van een btw-verhoging zijn voor de recreatiesector helemaal niet in beeld gebracht. Juist de mensen met lage inkomens worden hierdoor getroffen. Je maakt vakantie in eigen land onbetaalbaar.” Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Paasheuvelgroep, Marveld Recreatie, De Wildhoeve Het vorige maand gepresenteerde hoofdljnenakkoord omschrijft de verhoging van btw op logies als één van de manieren om andere maatregelen te financieren. De btw op 14 Recreactie | 04-2024 alle logiesvoorzieningen, uitgezonderd campings, zou per 2026 van 9 naar 21% moeten gaan. “Het wordt gezien als een relatief eenvoudige, snel in te voeren manier om ruim 1,2 miljard binnen te halen”, realiseert HISWA-RECRON directeur Geert Dijks zich. “Maar ondertussen heeft vrijwel elke politieke partij de mond vol over bestaanszekerheid. Recreatie is een recht ‘Hoe moeten we nog geld overhouden om te investeren in duurzaamheid?’ en zelfs verankerd in de grondwet. Elke Nederlander moet op vakantie kunnen. Dan past het niet om zomaar, zonder goed onderzoek, overleg en doordachte overwegingen, de btw op toeristische overnachtingen in Nederland met 12% te verhogen.” Juiste informatie HISWA-RECRON zet alle zeilen bij om de politieke partijen op een juiste manier te informeren. Want de informatie waar partijen over beschikken klopt van geen kanten, oordeelt de branchevereniging. Dat begint al bij het onderzoek waarop de verhoging is gebaseerd. In april 2023 onderzocht Dialogic in opdracht van het ministerie van Financiën de doeltreffendheid en doelmatigheid van het lage btw-tarief van alle betreffende sectoren. De conclusie is dat het lage tarief voor de sector logies doeltreffend is, en dat de doelmatigheid niet is vast te stellen. Het onderzoek (zie kader pagina 17) is wegens beperkt onderzoeksbudget echter gebaseerd op buitenlandse hotels en restaurants, en zegt daarmee weinig tot niets over de sector waar HISWA-RECRON voor staat. De onderzoekers geven bovendien geen helder eindadvies. Het naar elkaar toe groeien van het hoge en lage tarief wordt wel als optie genoemd. Dat is iets totaal anders dan het lage tarief opdoeken en in één klap vervangen door het hoge tarief van 21%; het voorstel dat nu op tafel ligt. 04-2024 | Recreactie 15 >

MELD JE SNEL AAN VAKANTIEHUIS VANDETOEKOMST Praktijkra tijjdgaktijkdag Prraktkkdagktjkdti da Praktijkdag Pakktijkkdag ktijkdag ktijkda tjkd tjkd tjkda tijkdag Wij verwachten 150 beslissers uit de verblijfsrecreatie DINSDAG 8 OKTOBER 2024 Bio Vakantieoord, Wekeromseweg 8, 6816 VS Arnhem www.biovakantieoord.nl Vakantieparken - Campings - Chaletparken - Glamping - Resorts - Boutique Hotel - B&B www.pleisureworld.nl Voor de energiezuinige aansturing van alle soorten verwarming Airco’s | Elektrische verwarming | CV-installaties Warmtepompen | IR panelen Neem contact op voor een vrijblijvend adviesgesprek 088-1231333 / verkoop@icy.nl www.icy.nl Draadloos aan te sturen! coverstory Dorien Eilering, adviseur public affairs bij HISWA-RECRON, maakt zich daar ernstige zorgen over. “We snappen echt wel dat het Rijk geld nodig heeft en dat het ministerie streeft naar minder complexe belastingheffing. Maar de nuance in het debat ontbreekt volledig. Pieter Omtzigt sprak eerder zelfs over de lage btw als een ‘subsidie van hotels’. Maar het gaat óók over de bungalowparken, de groepsaccommodaties en de campings.” Hoezo de campings? Die waren toch vrijgesteld? Eilering: “Dit beleidsvoornemen schept ontzettend veel onduidelijkheid. Hoe zit het met een gemengd bedrijf, zoals een camping die ook een aantal bungalows verhuurt? Of stacaravans, chalets en verhuurtenten die tijdelijk op een standplaats staan? Waar leg je de grens?” Lastenstijgingen Ondernemer Karin van der Kaaden van Camping de Wildhoeve (Emst) heeft vooral kampeerplaatsen, maar ook een aantal verhuureenheden. “Wij hebben als ondernemers te maken met enorme lastenstijgingen. De lonen schieten omhoog, de energieprijzen zijn flink gestegen én we gaan voor medewerkers vanaf 18 jaar pensioenpremie afdragen. Daarnaast moeten we van het gas af en dat vraagt grote investeringen. De dreiging dat kamperen met een btw-verhoging van 12% te maken krijgt, is voorlopig weggenomen. Maar voor de verhuur- en groepsaccommodaties niet, waardoor vakantie in eigen land veel duurder wordt. Juist voor de gezinnen die zich geen kampeermiddel kunnen veroorloven en voor schoolreisjes. Hoe kan er nog geïnvesteerd worden, als ondernemers deze verhoging niet kunnen doorberekenen?” Die 12% kan niet vanuit de winstmarge gedragen worden en komt dus voor rekening van de gast. Daarmee neemt het prijspeil van het verblijf op een bungalowpark in Nederland extra toe. HISWARECRON heeft het door laten rekenen. “Met een verhoging van de btw van 9 naar 21% erbij, komen we sinds 2019 op een prijsstijging van 44%. Dat kan geen enkele sector dragen”, vertelt Dorien Eilering. “Zo prijs je het toeristisch product in Nederland uit de ‘De Kamer zal dit eerst nog moeten goedkeuren’ markt. Mensen met een smalle beurs kunnen het zich niet meer veroorloven om op vakantie te gaan. En wie dat nog wel kan, zal eerder kiezen voor een all-inclusive vliegvakantie naar een zuidelijk land. Kortom: je jaagt de Nederlanders het vliegtuig in.” Dit argument snijdt hout. De concurrentiepositie van de Nederlandse recreatiesector staat onder druk. Het is duurzaam en goed voor de economie als mensen in Nederland op vakantie gaan. > Verkeerd onderzoek als basis voor beleid Het onderzoek van Dialogic uit april 2023 naar de doeltreffendheid en doelmatigheid van het lage btw-tarief, staat aan de basis van het advies van het ministerie van Financiën om het lage btw-tarief voor verschillende sectoren te verhogen naar 21%. Een totale misvatting, want het onderzoek gaat helemaal niet over de verblijfsrecreatie. Daarvan waren namelijk geen cijfers beschikbaar. Zoals de onderzoekers zelf schrijven: ‘Bij voorkeur hadden we uiteraard gekozen voor “hotel-, pension- en vakantiebestedingsbedrijven”, maar gezien de beschikbaarheid van data kiezen we voor “restaurants en hotels”. We zijn ons ervan bewust dat er verschillen zijn tussen deze concepten.’ Er is in het onderzoek dus geen enkele aandacht voor groepsaccommodaties en bungalowparken, terwijl die zowel qua doelgroep als tarief totaal anders zijn dan hotels. Met restaurants hebben ze nog minder te maken. Wél interessant uit het Dialogic-onderzoek, zijn enkele vergelijkbare casussen in het buitenland. Daar bleek het effect van een hogere btw sterk aanwijsbaar. De onderzoekers noemen Letland, dat nog geen 2 miljoen inwoners heeft. Daar werd de btw op logies in januari 2009 verhoogd van 5% naar 21%. Hierdoor daalde de werkgelegenheid in de sector met 12.000 personen. Dat leidde tot minder belastinginkomsten en hogere sociale zekerheidsuitgaven voor de overheid van ongeveer 14 miljard euro. Nadat de Letse btw-verhoging in mei 2010 gedeeltelijk ongedaan was gemaakt (tot 10%), kon de daling van het aantal bezoekers tot staan worden gebracht en begon dit zelfs weer op te lopen. 04-2024 | Recreactie 17

Personeel flexibel inzetten tijdens het seizoen? Geen tijd investeren in administratie? Altijd toegang tot een deskundige helpdesk? www.kolibrie.nl info@kolibrie.nl 013 54 99 102 Kies dan voor payroll van Kolibrie en word volledig ontzorgd op het gebied van werkgeverschap. Dé onlinemarketing specialist voor de recreatiebranche Campagnes Content creatie Strategie Email marketing Nederlands - Duits - Frans - Engels www.redonlinemarketing.nl coverstory Edwin Bomers is eigenaar van Marveld Recreatie in Groenlo, een park met camping, flink wat bungalows en een hotel. Hij toont zich niet erg onder de indruk van het hoofdljnenakkoord. “Er zit een groot gat tussen het opnemen in een hoofdljnenakkoord en het feitelijk invoeren van beleid. De Kamer zal het eerst nog moeten goedkeuren. Maar er is wel werk aan de winkel voor HISWA-RECRON, Horeca Nederland en de andere partners van Gastvrij Nederland. Zij moeten er samen voor zorgen dat recreatie in Nederland voor de consument betaalbaar blijft.” Inhoudelijk voorziet ook Bomers grote problemen bij het afbakenen van het begrip ‘campings’. “Hoort een stacaravan of bungalow daar dan wel of niet bij? Dit wordt in elk geval geen vereenvoudiging van de belastingheffing.” Als de btw-verhoging werkelijk doorzet, vreest Dorien Eilering dat de vraag en dus de omzet van de bedrijven uiteindelijk gaat teruglopen. Dat geldt ook voor winkels en restaurants in de regio, die voor een deel afhankelijk zijn van de toeristen. Eilering: “En het zijn dan toch de minder draagkrachtige Nederlanders die de btw-verhoging uiteindelijk het meeste gaan voelen. Dat zijn toch ook de achterbannen van de partijen die nu besluiten over deze enorme prijsverhoging?” Groepsaccommodaties Het is zonneklaar: je kunt de btw op vakantieparken en groepsaccommodaties niet zomaar 12% verhogen. Ook de groepsaccommodaties, die vaak worden vergeten, vallen onder logies. “Wij zijn gespecialiseerd in schoolkampen”, vertelt Dimitri Schenk van de Paasheuvelgroep. Die beheert op elf Nederlandse locaties groepsaccommodaties in de natuur. “Je ziet nu al een tweedeling ontstaan in rijke en arme scholen. Scholen in armere wijken kunnen het geld voor het schoolkamp nauwelijks meer bij elkaar krijgen. Wij doen alles om onze prijzen laag te houden. We maken als stichting ook geen winst. Het schoolkamp is een superbelangrijke fase in de ontwikkeling van schoolkinderen. Samen met leeftijdsgenoten op pad, weg bij je ouders. Ontdekken wat de natuur te bieden heeft. Voor het eerst zien dat het écht donker kan zijn. Die schoolkampen zijn onmisbaar in de ontwikkeling van kinderen”, vertelt Schenk. Wat gebeurt er als hij de prijzen met 12% extra btw moet verhogen? “Ik kan het niet voorzien. Maar de scholen in zwakkere wijken gaan dit keihard voelen. Voor ons zou het eerlijk gezegd het meest logisch zijn om te switchen naar een meer kapitaalkrachtige doelgroep. Maar dat willen we echt niet. Die schoolkampen moeten blijven bestaan. Ik hoop vooral dat het inzicht doorbreekt dat we dat lage tarief écht nodig hebben.” Onderzoek van bureau Ginder toonde recent aan dat de genoemde effecten ook echt gaan optreden. Het bureau schat de elasticiteit van de vraag in op -0,5 tot -1,2. Daarvan uitgaande, kan de btw-verhoging Nederland tot 16 miljoen overnachtingen per jaar kosten. Die mensen gaan dus niet op vakantie, of kiezen voor het buitenland. Ginder schrijft: ‘De vitaliteit van de sector komt verder onder druk te staan en is er kans op een vicieuze cirkel. Vooral lokaal en regionaal gewortelde mkb-bedrijven lopen hierop risico. De Nederlandse maatschappij merkt ook de gevolgen, omdat toeristen niet alleen besteden bij logiesbedrijven, maar ook daarbuiten (horeca, detailhandel en dagrecreatie). Uiteindelijk raakt een btw-verhoging ook de Nederlandse overheid.’ Ginder verwacht dat de btw-inkomsten van de overheid even stijgen, maar tegelijkertijd worden gedempt door lagere bestedingen in verblijfsrecreatie, horeca, detailhandel en dagrecreatie. Daarbij komt het verlies aan werkgelegenheid, met name voor jongeren en praktisch opgeleiden. De conclusie: ‘Tenslotte leidt de substitutie naar een vakantie in het buitenland tot maatschappelijke kosten, als gevolg van een hogere CO2 -footprint.’ Gezamenlijke lobby HISWA-RECRON haalt alles uit de kast om dit ook bij de politici tussen de oren te krijgen. De campagne werd begin april afgetrapt met publicatie van een doordacht en genuanceerd standpunt omtrent de btw. Dorien Eilering besteedt steeds meer tijd aan het voeren van gesprekken met Kamerleden. Adviesbureau Hague Corporate Affairs is ingeschakeld en houdt een vinger aan de pols van het Haagse gebeuren. “Ze vergroten ons Haagse netwerk enorm en helpen mee bij het schrijven van brieven en dergelijke”, vertelt Eilering. En HISWA-RECRON staat er niet alleen voor. Een aantal grote recreatieketens doet actief mee en datzelfde geldt voor Gastvrij Nederland en de Club van Elf. Want ook de belangen van de dagrecreatie zijn in het geding, al worden die in het hoofdljnenakkoord genoemd als uitzondering op de btw-verhoging. Geert Dijks: “Als het slechter gaat met de verblijfsrecreatie, hebben pretparken, dierentuinen en de buitensport daar ook onder te lijden. We zijn al geruime tijd bezig met een ‘stille lobby’ achter de schermen. Nu het hoofdljnenakkoord is gepresenteerd trekken we alle registers open om de verhoging tegen te houden. De toekomst van een deel van onze sector staat op het spel.” Het position paper en het onderzoek van Ginder naar de btw zijn te vinden op hiswarecron.nl (zoekterm: btw-verhoging) 04-2024 | Recreactie 19

ondernemen Uitzonderingsregeling vervalt 1 januari 2025 Nu overstappen op gifvrij groenbeheer Vanaf 1 januari 2025 mogen bungalowparken, campings, groepsaccommodaties en jachthavens geen chemische bestrijdingsmiddelen meer gebruiken bij het terreinbeheer. Dan vervallen de uitzonderingsregelingen die de sector had bedongen op de Regeling gewasbeschermingsmiddelen. De Handreiking Chemievrij beheer helpt ondernemers bij de overstap. Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: Eco Consult Het verbod op het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen is al in 2016 ingegaan. De recreatie- en watersportsector kreeg toen uitstel, omdat met name kleinere bedrijven meer tijd nodig hadden om hun werkwijze aan te passen. HISWARECRON sloot met belanghebbende partijen de Green Deal Gewasbescherming, om samen goede alternatieven te vinden voor chemische onkruidbestrijding. Die alternatieven zijn er nu. In de compacte Handreiking Chemievrij beheer staan praktische handvatten om te stoppen met het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen. De handreiking is ontwikkeld door adviesbureau Eco Consult, in samenwerking met HISWARECRON en In het Groen (Vekabo), in opdracht van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. Pieter Hagemeijer, adviseur en projectleider van Eco Consult, heeft de afgelopen periode tijdens regionale kennisbijeenkomsten en webinars van HISWA-RECRON en van In het Groen ‘Omschakelen naar chemievrij onkruidbeheer is een mindset’ (Vekabo) ondernemers geïnformeerd over de aankomende transitie. “Het overgrote deel bleek niet op de hoogte van de wetswijziging en dat vond ik best schrikbarend”, vertelt hij. “Aan de andere kant: als we vroegen of bedrijven nog chemische bestrijdingsmiddelen gebruiken, reageerden de meeste mensen ontkennend.” Lokale omstandigheden Maar wat vergt de omschakeling naar chemievrij van je organisatie en wat kost zo’n stap? Hagemeijer: “Dat is heel afhankelijk van de lokale omstandigheden. Een blauwdruk voor chemievrij onkruidbeheer is er niet, maar voor elk park geldt wel: kijk kritisch naar je inrichting, vervolgt Hagemeijer. Vooral naar je verhardingen, want die vormen vaak een probleem. Bestrijdingsmiddelen op verhardingen spoelen namelijk af naar het water. “Deze wetgeving is op de eerste plaats gebaseerd op het herstel van de kwaliteit van het oppervlaktewater, laten we dat niet vergeten. De waterkwaliteit is gebrekkig en we moeten echt voorkomen dat we straks geen gezond drinkwater meer hebben.” Camping Ons Buiten in Oostkapelle begon tien jaar geleden al met chemievrij onkruidbeheer. De grootste obstakels bij de omschakeling zijn angst en een gebrek aan motivatie, meent Gabriël Coppoolse van Ons Buiten. “Er zijn ondernemers die bang zijn voor negatieve reacties onder hun gasten en die persoonlijk moeite hebben met de transitie. Zelf ben ik destijds getriggerd door een landschapsarchitect. Ik geloof hier heilig in.” Omdat duurzaamheid en biodiversiteit belangrijke doelstellingen zijn van Ons Buiten, was de omschakeling helder over te brengen op het team. “Het is belangrijk om je medewerkers goed te informeren en mee te nemen in het proces. En je moet heel goed weten wat je wilt.” 20 Recreactie | 04-2024 de toekomst? Heb je al die verhardingen eigenlijk wel nodig? Kijk ook goed naar de alternatieven voor chemische middelen. Op kleine oppervlakten verharding kun je bijvoorbeeld met een bosmaaier of met een borstel goed terecht. En wat ga je doen met de verharding die eruit moet? Wat komt daarvoor in de plaats?” Preventief werken Voor chemievrij onkruidbeheer van verhardingen zijn alternatieve technieken op de markt, zoals vegen, thermische technieken (hete lucht, branden, heet water, stoom-infrarood en schuim) en mechanische technieken, zoals borstelen. Een combinatie van technieken en tijdig starten, zodat de jonge kiemplantjes sneller en beter te verwijderen zijn, geeft doorgaans het beste resultaat. Volgens Hagemeijer is de chemievrije werkwijze niet per se arbeidsintensiever. “Het is vooral ánders met je beheer omgaan. Op een preventieve manier. Dus: ervoor zorgen dat de basis van onkruid er niet komt, door aan de ‘voorkant’ de aanwezigheid van zaad en voedingsbodem weg te nemen. En dat vraagt een ander ritme in je jaarlijkse planning van het beheer. Natuurlijk maakt het ook nogal een verschil of je een groot of een klein park hebt. Heb je twee paadjes of veel hectares? En wil je meteen ook je biodiversiteit vergroten en veel verharding verwijderen? Ook belangrijk: hoeveel allrounders en specialisten heb je in dienst? Chemievrij onkruidbeheer is maatwerk. Het is soms uitvinden wat werkt en wat niet werkt.” Veel bedrijven zijn al overgestapt. Voor wie nog moet beginnen adviseert Hagemeijer: “Begin klein en deel lokaal ervaringen met andere ondernemers.” Een belangrijk deel van het proces is het informeren van bezoekers en medewerkers. “De natuurlijke omgeving wordt door recreanten meer dan voorheen gewaardeerd. Door je inspanningen op het gebied van beheer zonder chemische bestrijdingsmiddelen zichtbaar te maken, wordt het een onderdeel van de gastbeleving.” Tijdrovend of kostbaar was de transitie niet, aldus Coppoolse. “Het onderhoud voeren we uit met een staalborstel en een grote waterkoker voor de klinkers en omgeving. Rond de tappunten gebruiken we een bosmaaier. In het begin is het onderhoud iets intensiever, maar na vijf jaar wordt dat juist minder. Solitaire struiken snoeien we bijvoorbeeld maar één keer per jaar. De bladeren gaan door de mulchmaaier en worden gebruikt als voeding rondom de nieuwe aanplanting. De omschakeling naar chemievrij onkruidbeheer is puur een mindset.” Ook Pieter Hagemeijer benadrukt dat ondernemers met een andere bril naar hun bedrijf moeten kijken. “Eigenlijk komt het neer op het opnieuw inrichten van delen van je park. Op een slimme manier. Hoe logisch is je park ingericht met het oog op Handreiking Chemievrij beheer De Handreiking Chemievrij beheer is een compact document met praktische voorbeelden en een stappenplan om te komen tot terreinbeheer zonder chemische bestrijdingsmiddelen. Het stappenplan bevat vragen die inzicht geven in de eigen situatie en de keuzes die nodig zijn voor een chemievrij beheer. De handreiking is opgesteld door adviesbureau Eco Consult in opdracht van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. Downloaden: www.hiswarecron.nl (zoekterm: chemievrij) 04-2024 | Recreactie 21

De Uw inventaris in één keer L’OR BARISTA koffiemachine van Philips Topklasse koffiemachine. Uw gasten kunnen nu genieten van ultieme koffie variatie. Door het testpanel van Kieskeurig.nl beoordeeld met een 8,4! compleet en altijd up-to-date. Ons full-service concept bespaart u veel tijd en hoofdbrekens. Als specialist in complete inventarispakketten verzorgen wij snel en accuraat de volledige inventaris voor uw recreatiewoningen. Van theelepel tot tuininventaris. En via de handige app kunt u deze daarna eenvoudig op peil houden. Want de kracht van ons assortiment is dat wij artikelen langdurig kunnen naleveren. Plaza 28 • 4782 SK Moerdijk • tel. 0182 511 511 • www.marindex.nl Al 50 jaar partner van de recreatie sector  De juiste producten én advies bij technische vraagstukken Meer info op wildkamp.nl/recreatie  Ruim assortiment voor ondernemers in de recreatie sector  Altijd & overal online bestellen  Ondersteuning op maat bij projecten  Direct iets nodig? Altijd een vestiging in de buurt Bezoek gelijktijdig ook AGROTECHNIEK HOLLAND Vier dagen lang hét vakevenement voor professionals in de openbare ruimte

arbeidsmarkt Arbeidsmarktcampagne van start Maak werk van mooie momenten De Nederlandse bevolking vergrijst en de recreatiesector groeit als kool. Deze beide ontwikkelingen zijn al jarenlang gaande en dat gaat nog wel even zo door. Het resultaat is dat de arbeidsmarkt steeds krapper wordt. Nu al blijkt dat 56% van de bedrijven niet meer genoeg medewerkers kan vinden om alle vacatures te vervullen. Een intensieve arbeidsmarktcampagne van HISWA-RECRON moet de situatie verbeteren. Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: iStock , iO Digital “De campagne gaat halverwege mei van start”, vertelt Lucie Schuijt, medewerker arbeidsmarktbranding bij HISWARECRON. Voor de aanpak werd het gespecialiseerde marketingen communicatiebureau iO Digital ingeschakeld, dat eerder al meewerkte aan de HISWA-campagnes Welkom op het Water en Werken in de Watersport. Dat is hard nodig, want voor veel ondernemers is de situatie nijpend. De werkgelegenheid in de sector groeide van 2021 op 2022 met 5,7%. Uit de HISWARECRON Arbeidsmarkt rapportage blijkt bovendien dat in de sector leisure en recreatie 56% van de bedrijven (stand begin 2023) aangaf een tekort aan medewerkers te hebben. Aan de andere kant vindt er landelijk een proces van vergrijzing en ontgroening plaats. Steeds minder mensen moeten méér werk doen. Het aantal ouderen stijgt fors. Het aantal jongeren daalt overigens niet supersnel: in 2000 was 30% van de Nederlandse Het doel is dat de juiste mensen solliciteren op de vacatures op Recron.nl bevolking 25 jaar of jonger. In 2020 ging het om 28%. Er zijn dus iets minder jongeren en vooral veel meer banen. Off line en online De arbeidsmarktcampagne die nu is gestart heeft zowel een offl ine als online gedeelte. Offl ine gaat het bijvoorbeeld om een poster en folders voor op de balie. Elke gast kan tenslotte een toekomstig medewerker zijn. Bedrijven kunnen die materialen bestellen bij HISWA-RECRON en zo zelf aansluiting 24 Recreactie | 04-2024 zoeken bij de landelijke campagne. De materialen worden niet ‘standaard’ aan de leden toegestuurd, om weggooien te voorkomen. Bestellen is gratis, maar wel noodzakelijk. Schuijt: “Ook worden via onze kennisbank templates beschikbaar gesteld voor bedrijven. Dan kunnen ze zelf deelnemen aan de campagne, met hun eigen logo of foto. Bedrijven kunnen ook zelf promotiemateriaal laten drukken, omdat de grote bestanden beschikbaar zijn. Zo zorg je binnen de herkenbare look & feel van de landelijke campagne voor een krachtige eigen uitstraling.” De campagne van HISWA-RECRON gaat nu lopen, maar de recreatie is niet de enige sector die te kampen heeft met tekorten. Datzelfde geldt voor sectoren als de zorg, techniek en horeca. Hoe kom je daartussen? Hoe zorg je dat potentiële werknemers voor jouw sector kiezen, en niet voor een andere? Anouk Teijema is adviseur marketing en communicatie bij iO Digital. Samen met een collega werkt zij bij het bureau aan de online campagne. “Wij hebben een strategie bedacht om het werken in de recreatiesector meer op de kaart te zetten. Dat is steeds urgenter: veel bedrijven hebben mensen nodig. We maken dus een combinatie van een campagne die snel resultaat heeft, en een campagne die op de langere termijn het imago van het werken in de sector verbetert.” Wat de insteek ook is, het is vooral belangrijk om de juiste doelgroep te bereiken. De campagne moet aansluiten bij wat de doelgroep belangrijk vindt, benadrukt Teijema. “Daarom hebben we de campagne een slogan gegeven die inspeelt op een universeel gevoel: ‘Maak werk van mooie momenten. Ontdek werk in de recreatie.’ Iedereen herkent het gevoel van op vakantie zijn of recreëren”, stelt Teijema. “Met de slogan spelen we in op dat universele gevoel. En bij de doelgroep – de mensen die we nodig hebben – gaat dat werken. Bij die mensen komt juist onze boodschap binnen. De zorg en de techniek hebben echt andere doelgroepen, en die mensen zijn dan weer gevoelig voor de campagnes die die sectoren voeren.” Jongeren én ouders De online campagne wordt intensief gevoerd op social media als Facebook, Instagram en LinkedIn. De campagne is gericht op jongeren die mogelijk in de sector willen werken, zijinstromers, herintreders, maar ook op ouders, vertelt Lucie Schuijt. “De ouders hebben vaak een belangrijke stem, zeker als het om studiekeuze gaat. We willen dus zowel de jongeren als de ouders laten zien dat de recreatiesector veelzijdig werk biedt. Dat het beslist niet alleen om seizoenswerk gaat en dat je er een prima carrière kunt opbouwen. En natuurlijk dat het superleuk werk is, met een prima salaris!” Het doel van de campagne is dat de juiste mensen solliciteren op de vacatures op Recron.nl. “Uiteindelijk zijn het dan toch de ondernemers die het sollicitatieproces zo makkelijk mogelijk moeten maken, om potentiële medewerkers binnen te halen”, oordeelt Schuijt. “Wij kunnen met deze campagne werken aan het imago van het werken in de recreatie. Maar de ondernemers moeten zelf zorgen voor een goede employer branding. Op de website over de arbeidsmarkt vinden ze alle informatie om daaraan te werken. Al met al is het voor werkgevers nóg belangrijker om openstaande vacatures op de site te zetten.” Alle informatie: www.hiswarecron.nl/arbeidsmarkt. Vacatures plaats je op Recron.nl, via www.mijnhiswarecron.nl. 04-2024 | Recreactie 25

kennis delen Toerisme Europa weer op niveau Het gaat goed met de recreatiesector in Europa. In vrijwel alle landen zijn de bezettingscijfers van 2023 positief. Dat jaar is de sector weer op hetzelfde niveau als in 2019, vóór de coronapandemie. Dat bleek tijdens de algemene ledenvergadering van koepelorganisatie EFCO, die in maart plaatsvond in Luxemburg. Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: EFCO EFCO – opgericht in 1969 – is een Europese koepel waarvan de toeristisch-recreatieve belangenorganisaties van 23 landen lid zijn. RECRON is een van de founding fathers van deze federatie. EFCO organiseert twee keer per jaar een algemene ledenvergadering. Dit voorjaar was de organisatie in handen van de Luxemburgse zusterorganisatie van HISWA-RECRON, CampriLux. Arthur van Disseldorp van HISWA-RECRON, tevens vicepresident van EFCO, signaleerde veel optimisme. “De enige landen waar het iets minder ging waren het Verenigd Koninkrijk, door Brexit, en Finland en de Baltische landen als gevolg van de oorlog in Oekraïne.” Klimaatverandering Belangrijkste agendapunt tijdens de driedaagse bijeenkomst was het effect van klimaatverandering. Aan de hand van een door Italiaanse en Nederlandse vertegenwoordigers gemaakt overzicht werden de risico’s en oplossingsmogelijkheden van mogelijke rampen besproken. Hierbij ging het over onder meer hitte en overstroming, oorlog en energie-uitdagingen. EFCO doet mee aan een gesubsidieerd EU-project om de weerbaarheid van de Een belangrijk agendapunt was het eff ect van klimaatverandering sector te vergroten, als zich een ramp voordoet. Om goed voorbereid te zijn wordt onder meer een kennisbank met best practices opgezet. Die moeten duidelijk maken hoe bedrijven zich kunnen voorbereiden en indekken tegen crises. Tijdens de vergadering werd duidelijk dat Nederland het goed doet in vergelijking met andere Europese landen, zegt Arthur van Disseldorp desgevraagd. “Ik mopper wel eens over HISWA-RECRON, maar als ik ons vergelijk met buitenlandse asso ciaties, ben ik trots op wat we bereikt hebben. Als je kijkt naar de organisatiestructuur van onze sector, ons innovatievermogen en het niveau van onze ondernemers, staan we in de top 5 van Europa.” Dat heeft zéker te maken met de bekende Nederlandse handelsgeest, erkent Van Disseldorp. “Maar vergeet ook het klimaat niet. Bij ons staat de zon niet zo vaak ‘aan’. Daardoor moeten wij toch wat creatiever zijn als het aankomt op het creëren van een goed en innovatief aanbod. En dat doen we goed.” Dorien Eilering en Arthur van Disseldorp van HISWA-RECRON 26 Recreactie | 04-2024 kennis delen Bouwen onder de Omgevingswet De nieuwe Omgevingswet leidt tot veel misverstanden. Dat komt vooral door onbekendheid omtrent de regels bij bedrijven, burgers én overheden. Onlangs kreeg een recreatieondernemer een stillegging van de bouw én een last onder dwangsom aan zijn broek: hij zou ten onrechte geen omgevingsvergunning voor de bouwactiviteit hebben aangevraagd. Tekst: Eelco de Jong (Zypp Advocaten) Foto: Shutterstock De betreffende gemeente meende dat die vergunning noodzakelijk was om een aantal chalets te plaatsen. Het liep na wat heen en weer schrijven en bellen gelukkig met een sisser af. Waar zat de gemeente fout? Sinds 1 januari 2024 kennen wij de omgevingsvergunning voor de omgevingsplanactiviteit (afgekort: OPA). Als je een bouwwerk wilt bouwen moet je doorgaans zo’n OPA aanvragen. Het college van B&W beoordeelt dan of het bouwwerk vergunbaar is, gelet op de regels van het bestemmingsplan (nu: tijdelijk omgevingsplan), redelijke eisen van welstand en de eisen van de gemeentelijke bouwverordening. Eigenlijk is dit een ruimtelijke beoordeling. Als hoofdregel geldt een vergunningsplicht, maar het kan nog steeds vergunningsvrij. Net als voorheen is de bouw van een chalet nog steeds doorgaans omgevingsvergunningsvrij (artikel 22.27 onder b van de Bruidsschat). Over dit onderdeel ontstond met het gemeentebestuur geen discussie: een ver gunning voor de omgevings planactiviteit was niet nodig. De discussie ging over iets anders. Sinds 1 januari kan er namelijk nog een tweede vergunning voor het bouwen van een bouwwerk nodig zijn: de omgevings vergunning voor de bouwactiviteit. Hier wordt beoordeeld of het bouwwerk constructief voldoet. Daarbij wordt dus met name getoetst aan, wat voorheen heette, het Bouwbesluit. Veel van die regels staan nu in het Besluit bouwwerken leef omgeving (Bbl). Onbekendheid omtrent de regels leidt tot veel misverstanden Geen vergunning nodig Anders dan bij de omgevingsvergunning voor de omgevingsplanactiviteit heb je voor de bouwactiviteit in beginsel geen vergunning nodig. Hoofdregel is dat de bouw activiteit vergunningsvrij kan worden uitgevoerd. Dat volgt uit artikel 2.25 van het Bbl. Een dergelijke vergunningsplicht geldt enkel voor bouwactiviteiten op een gebouw of ander bouwwerk met een dak. Daarnaast moet een van de volgende punten van toepassing zijn: dat het gebouw (of ander bouwwerk) niet op de grond staat, hoger is dan 5 meter, bij meer dan één bouwlaag is voorzien van een verblijfsgebied op de tweede bouwlaag of hoger, is voorzien van een dakterras, balkon of andere niet op de grond gelegen buitenruimte of als gevolg van de bouwactiviteit een hoofd gebouw wordt. Kortom, voor een chalet van maximaal 5 meter hoog is geen vergunning nodig voor de bouwactiviteit. En van een overtreding dus ook niet: einde van de bouwstop en last onder dwangsom. 04-2024 | Recreactie 27

de visie Overijssels gedeputeerde Erwin Hoogland: Van kwantiteit naar kwaliteit in toerisme Overijssel wordt steeds populairder onder toeristen. Door in te zetten op spreiding en arrangementen wil de provincie de kwaliteit van toerisme en recreatie vergroten. De focus gaat van kwantiteit naar kwaliteit. Daarbij spelen ondernemers een belangrijke rol, vertelt gedeputeerde Erwin Hoogland. Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Provincie Overijssel De CBS-cijfers liegen er niet om. Na de coronapandemie heeft Overijssel zich snel hersteld. In 2022 was het bezoekersaantal al 5% hoger dan in het pre-coronajaar 2019. Vooral het binnenlands toerisme scoort goed. 85,9 procent van de gasten komt uit Nederland. In het eerste halfjaar van 2023 steeg het aantal overnachtingen in Overijssel nog eens met 18 procent ten opzichte van 2022. Giethoorn is een van de grote trekpleisters, maar daar is soms ook sprake van overtoerisme. Op dit moment komen er jaarlijks negen miljoen bezoekers naar de provincie. De prognose is dat Overijssel in 2030 de tien miljoen zal aantikken. Mooie cijfers, vindt gedeputeerde Erwin Hoogland (VVD), die onder meer toerisme en recreatie in zijn portefeuille heeft. “Maar het betekent wel dat we meer moeten inzetten op spreiding en het maken van slimme combinaties. Waar we in het verleden op de kwantiteit zaten, gaan we nu focussen op kwaliteit.” Hoe gaat de provincie die kwaliteitsimpuls realiseren? “We willen ondernemers enthousiasmeren om samen arrangementen te maken. Neem bijvoorbeeld Giethoorn, een grote trekpleister. Bezoekers van dit dorp kunnen getriggerd worden om naar de Hanzesteden te gaan, waar ze ook van alles kunnen ontdekken over oude ambachten. Met dit bestemmingsmanagement willen we de toeristenstroom niet alleen spreiden, maar proberen we ook een kwaliteitsimpuls te realiseren. Onder kwaliteitsverbetering verstaan we niet alleen het aanbieden van mooie arrangementen. Ook het toegankelijker maken van vakantieparken voor minder validen is daarvan een onderdeel. Zo hebben we met het Vechtdal een convenant gesloten over toegankelijkheid. Daarnaast spelen recreatieondernemers een belangrijke rol in de kwaliteitsimpuls. We willen ze voorzien van informatie, zodat ze op basis daarvan kunnen beslissen hoe ze het beste kunnen inspelen op veranderingen.” 28 Recreactie | 04-2024 De Big Five van Overijssel: Twente, Hanzesteden, Giethoorn, Vechtdal en de Sallandse Heuvelrug Hoe ziet die informatievoorziening eruit? “Daarvoor werken we samen met de netwerkorganisatie Gastvrij Overijssel, waarin negentien toeristische marktpartijen samenwerken. Zij hebben onlangs het programma Gastvrij Overijssel 2024-2027 vastgesteld. Bestemmingsmanagement is daarvan een belangrijk onderdeel.” Een groeiende toeristenstroom wordt vaak in verband gebracht met overlast. Is de focus op bestemmingsmanagement genoeg om dit in Overijssel te voorkomen? “We zoeken de balans door met ondernemers afspraken te maken. Wat kan wel en wat niet? Als ik kijk naar de binnensteden van de vijf grote steden – Zwolle, Deventer, Hengelo, Enschede en Almelo – dan zie ik daar zeker mogelijkheden op het gebied van dagrecreatie en horeca. Maar we moeten ook goed kijken hoe we verkeersstromen door natuurgebieden beter kunnen geleiden. Daar ben ik over in gesprek met onder meer de nationale parken. Overigens is ten onrechte het beeld ontstaan dat toeristen onze nationale parken overstromen. Die worden ook veel bezocht door bewoners van onze steden. Ook daarvoor proberen we goede oplossingen te vinden, bijvoorbeeld met fiets- en wandelnetwerken.” Wat vindt u van de rol van HISWA-RECRON in Gastvrij Overijssel? “HISWA-RECRON is een zeer gewaardeerde partner die met interessante en spannende ideeën naar voren komt. Bijvoorbeeld hoe we het watertoerisme op de IJssel interessanter kunnen maken. Zwolle, Kampen, Hattem en Erwin Hoogland Erwin Hoogland (VVD) is sinds juli 2023 gedeputeerde in het provinciebestuur van Overijssel. Hij is verantwoordelijk voor Economie, Internationaal en Defensie. Hoogland volgde verschillende militaire opleidingen en had diverse functies binnen Defensie. De Twentenaar werd uitgezonden naar Bosnië, Macedonië, Irak en Afghanistan. Hoogland was al eerder Statenlid in Overijssel, maar ook in Zuid-Holland. Deventer hebben mooie havens waar we meer mee kunnen. Daarover zijn we met elkaar in gesprek.” de synergie opzoeken, waarin Marketing Oost een coördinerende rol speelt.” Drenthe is de fietsprovincie. Wie naar de meren wil kiest Friesland. Wat is de kracht van Overijssel? “Overijssel is heel divers. Ik spreek altijd van de Big Five die je gewoon gezien móet hebben: Twente, de Hanzesteden, Giethoorn, het Vechtdal en de Sallandse Heuvelrug. In Overijssel is voor iedereen wat te vinden. Wij richten ons niet op één specifieke doelgroep.” Maar wie alles wil zijn voor iedereen, is voor niemand speciaal. Is dat marketingtechnisch gezien wel slim? “Daarom zetten we juist in op die arrangementen, op dat slimme combineren. We hebben echte pareltjes waarmee we toeristen – maar óók onze eigen inwoners – blij maken. Daarbij is het ook belangrijk dat de aanbieders van al dat moois elkaar wat gunnen. Steden hebben hun eigen citymarketing en daarnaast hebben we organisaties als Twente Marketing en Vechtdal Marketing. Dat zijn organisaties die met elkaar Wat die aanbieders van recreatie betreft: ruimte is schaars. Zijn er voldoende uitbreidingsmogelijkheden voor recreatieondernemers? “Die zijn er. Deels omdat we in een transitieperiode van de agrarische sector zitten. We bekijken goed hoe we die transitie in het landelijke gebied kunnen ondersteunen. Wat we natuurlijk niet willen, is een tsunami aan mini-campings. Maar ook in de recreatiesector zien we stoppers. We willen de bedrijven die ruimte zoeken, koppelen aan bedrijven die ermee stoppen.” Stoppers in de recreatiesector kunnen óók ten prooi vallen aan grote internationale investeerders. “Dat is iets wat we niet willen. De sector moet vitaal blijven. Daarom gaan we ook in deze collegeperiode door met ons programma Family Next. Overijssel telt bovengemiddeld veel familiebedrijven. Met Family Next kunnen bedrijven met behulp van een coach – een ervaren ondernemer – op zoek naar een goede oplossing.” 04-2024 | Recreactie 29

Avonturen bouw je met Palènpa Palènpa is een unieke manier van hutten bouwen. Zonder te zagen en te timmeren en met je handen als enige gereedschap bouwen kinderen prachtige hutten waar ze heerlijk in kunnen spelen. De palen en panelen worden aan elkaar verbonden met bouten en vleugelmoeren. Daardoor kunnen de hutten ook makkelijk weer uit elkaar worden gehaald zodat er opnieuw gebouwd kan worden. Zo kan hutten bouwen telkens weer op het programma gezet worden. Palènpa is geschikt voor bedrijven in recreatie en kinderopvang. De kinderen bouwen onder toezicht van begeleiders of ouders. vakinfo Succesvol een banklening afsluiten Hoe kan het dat je als bedrijf uit een kapitaalintensieve sector met een relatief laag risico, tóch moeilijk de bank achter je plannen krijgt? De praktijk wijst uit dat banken het vaak lastig vinden om plannen van recreatiebedrijven goed in te schatten. Soms omdat de plannen onvoldoende zijn uitgewerkt, maar soms ook omdat er sectorspecifi eke kennis nodig is om de plannen echt te doorgronden en een risicoprofi el goed te kunnen inschatten. Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Shutterstock Om je plannen goed duidelijk te maken aan de bank, is een goed uitgewerkt bedrijfsplan cruciaal. Zo’n plan start over het algemeen met de persoonlijke gegevens en de CV’s van eigenaren. Daarna volgt een situatiebeschrijving: wat is er nu en wat komt er ná de investering? Vervolgens ga je in op de gegevens van de onderneming: bedrijfsgegevens, bedrijfsvorm en juridische gegevens en het bedrijfsidee op hoofdlijnen. Daarbij ga je in op de productmix en de voorzieningen. Voor een kapitaalverschaffer is het belangrijk dat de investering een succes wordt. Daarom moet uit het bedrijfsplan blijken dat de kans daarop groot is. Dit doe je door aan te geven op welke trends en ontwikkelingen ingespeeld wordt. Laat zien hoe de investering zorgt voor extra onderscheidend vermogen. Hoe vind je personeel? Soms gaan investeringen gepaard met de behoefte aan extra personeel. Hoe ga je dit personeel vinden? Ook is het verstandig om te beschrijven hoe er met de investering bijgedragen wordt aan de duurzaamheid van je bedrijf. Het belangrijkst voor een bank is dat de investering uiteindelijk zorgt voor een betere exploitatie en liquiditeit. Om dit aan te tonen stel je verschillende begrotingen op: een investeringsEen bank heeft extra zekerheid als een adviseur de plannen begeleid begroting, een fi nancieringsbegroting, een meerjarige exploitatiebegroting en een meerjarige liquiditeitsbegroting. Geef ook informatie over de inpassing. Denk aan schetstekeningen, een beeldkwaliteitsplan en/of een landschappelijk inpassingsplan. Een dusdanig goed uitgewerkt bedrijfsplan helpt de beoordelaar van de bank om succeskansen, marktruimte voor het plan en het onderscheidend vermogen in te schatten. Veel van de genoemde onderdelen – van begroting tot risicoanalyse – kun je als ondernemer overigens zelf uitvoeren. Dat scheelt in de advieskosten. Een adviseur kan helpen met het opstellen van een bedrijfsplan (inclusief realistische fi nanciële doorrekeningen) en kijken wat bijvoorbeeld een logische productmix op een specifi eke locatie is. Ook kan het adviesbureau in kaart brengen wat de marktruimte is. Voor een bank geeft het extra zekerheid als een adviseur de plannen heeft begeleid. Wie goed zijn huiswerk doet, heeft er meer kans op om een scherpe fi nanciering af te sluiten voor de investering. Met dank aan Ginder 04-2024 | Recreactie 31

BARKOELERS GLASDEURKOELKASTEN die gezien mogen worden Verlichte barkoeler geforceerde koeling afsluitbaar (behalve schuifdeuren) temp.bereik: 0º tot 10ºC 230 Volt Glasdeurkoelkast verlichting verrijdbaar temp.bereik: 2º tot 10ºC 230 Volt INRUIL ACTIE 4181.951 normaal actie 1.415,1.065,inruilkorting 266,NU 799,Vanaf Vanaf 1.375,525,art.nr. model 4181.051* 1-deur 4181.080 1-deur 4181.053* 2-deurs 4181.082 2-deurs 4181.055* 3-deurs 4181.084 3-deurs 4181.053 4181.084 art.nr. model kleur afm. cm zwart 50 x 50 x 90 50 x 50 x 84 rvs zwart 90 x 50 x 90 90 x 50 x 84 rvs 4181.057 2-schuifdeuren zwart 4181.059 3-schuifdeuren zwart * Ook leverbaar in 84 cm hoogte Glasdeurkoelkast kleur: zwart afsluitbaar verlichting inhoud: 136 ltr. (190 x 330ml) temp.bereik: 0º tot 10ºC afm. 50x59x89 cm 230 Volt INRUIL ACTIE zwart 134 x 50 x 90 134 x 50 x 84 90 x 50 x 90 rvs 690,789,1.005,1.125,1.325,1.035,525,595,755,845,995,1.565,- 1.175,775,134 x 50 x 90 1.405,- 1.065,inhoud afm. cm 4181.955 2-deurs 750 ltr 4181.957 2-deurs 750 ltr 112 x 60 x 197 112 x 60 x 210 Barkoeler Heavy duty Type MBK 3-G kleur: zwart afsluitbaar verlichting inhoud: 355 ltr. (441 x 350ml) temp.bereik: 0º tot 10ºC afm. 200,2x51,3x86 cm 230 Volt | 0,3 kW OOK LEVERBAAR IN: 2 OF 4 DEUREN 1.829,1.375,1.925,- 1.445,1-deur inhoud 360 ltr afm. 62 x 67 x 197 cm zwarte binnenzijde en roosters 4282.004 normaal actie 4660.710 2.130,515,349,inruilkorting 50,NU 299,EMMELOORD Platinaweg 21 8304 BL Emmeloord Tel: (0527) 635 635 info@hakpro.nl AMSTERDAM De Flinesstraat 20 1114 AL Duivendrecht Tel: (020) 665 6428 amsterdam@hakpro.nl GRONINGEN Verl. Bremenweg 10c 9723 JV Groningen Tel: (050) 318 1600 groningen@hakpro.nl 1.599,Lease vanaf 39,66* * De in deze advertentie vermelde lease tarieven zijn per maand op basis van 60 maanden en op basis van operationele lease. ROTTERDAM Schuttevaerweg 13 3044 BA Rotterdam Tel: (010) 750 2750 rotterdam@hakpro.nl VENLO Venrayseweg 44 5928 NZ Venlo Tel: (077) 387 4242 venlo@hakpro.nl VLISSINGEN Bedrijfsweg 9 4387 PD Vlissingen Tel: (0118) 493 222 vlissingen@hakpro.nl 20-03-00 Alle prijzen zijn in euro's, exclusief BTW en wettelijke verwijderingsbijdragen. Wijzigingen voorbehouden zonder voorafgaande kennisgeving. Zet- of drukfouten voorbehouden. ONLINE BESTELLEN? www.hakpro.nl productnieuws Tekst: Jaap van Sandijk Intercom met QR-code Een eenvoudige en veilige manier om je gasten tijdelijke toegang tot je park of haven te geven? Dat kan met een intercom, voorzien van een QRcodelezer waarmee de slagboom of entreedeur aangestuurd kan worden. Bezoekers ontvangen via mail of sms de code waarmee ze eenmalig of gedurende een bepaalde periode toegang hebben. Cijfercodes of tijdelijke pasjes verstrekken is niet meer nodig. In een handomdraai kun je een QRcode aanmaken op de smartphone of PC. De mail of het sms-bericht kun je desgewenst vergezeld laten gaan van een routebeschrijving en parkinfo. (020) 659 39 73 www.watel.nl Zonnebrandlotion Vaatwasser De Masterline van Miele is een nieuwe, krachtige en duurzame vaatwasser voor de professionele gebruiker. De programmaduur is slechts vijf minuten en dankzij het verswatersysteem reinigt de machine op grondige wijze. De Masterline beschikt over speciale hygiëne- en droogprogramma’s en heeft een naspoeltemperatuur van maximaal 93 graden. (0347) 37 88 84 www.miele.nl Steeds meer bedrijven bieden hun gasten gratis zonnebrandlotion aan om de kwetsbare huid te beschermen. De Stokoderm Sun Protect SPF 50 is een zonnebrandlotion zonder parfum en kleurstoffen. Deze wordt gedoseerd uit een speciale bijpassende dispenser. De waterbestendige zonnebrandlotion trekt snel in de huid en voelt niet vettig aan. an. (050) 312 96 85 www.wola.nl Buiten sporten Buiten sporten wordt steeds populairder. De Sisu Fitness speelt in op deze trend en is geschikt voor elke gebruiker, ongeacht het fi tnessniveau. De sportplek biedt racks en krachttoestellen die traploos instelbaar zijn. Via de QR-codes op de toestellen heeft de gebruiker toegang tot online trainingvideo’s. (0547) 28 94 10 www.yalp.nl 04-2024 | Recreactie 33

Advertorial IAAPA Expo Europe De toekomst van plezier en entertainment Wat is IAAPA Expo Europe? IAAPA Expo Europe is het grootste evenement voor de vrijetijdssector in Europa. Een inspirerende beurs voor een breed scala aan professionele recreatiebedrijven, waaronder vakantieparken, campings, bungalowparken en recreatieve attracties. Op deze uitgebreide vakbeurs zijn meer dan 600 bedrijven aanwezig, verspreid over 18.000 vierkante meter in de RAI in Amsterdam. Bezoekers ontdekken een breed scala aan mogelijkheden, zoals speel- en klimtoestellen, zwembaden en waterglijbanen, ticketen reserveringssystemen, eet- en drinkgelegenheden, springkussens en nog veel meer. Van 23 tot 27 september 2024 zijn er educatieve sessies rond het evenement. De beurs is geopend van 24 tot 26 september 2024. Waarom deelname nuttig kan zijn voor HISWA-RECRON-leden Als deelnemer aan de IAAPA Expo Europe 2024 krijgen HISWARECRON-leden de gelegenheid om nieuwe producten en mogelijkheden te ontdekken, inspiratie opdoen en nieuwe leveranciers te ontmoeten om hun onderneming te verbeteren en te stroomlijnen. Daarnaast biedt IAAPA Expo Europe een uitgebreid conferentieprogramma met operators die hun ervaringen delen over uiteenlopende onderwerpen, waaronder bezetting en behoud van personeel in tijden van tekorten, omgang met gast- en klantervaring, festivalisering, toegankelijk toerisme, bestemmingsplanontwikkelingen en nog veel meer. “IAAPA Expo Europe is het grootste evenement voor de vrijetijdssector in Europa” IAAPA Expo Europe biedt drie speciale evenementen die interessant zijn voor het HISWA-RECRON-publiek: 1. EDUTour Avonturenboerderij Molenwaard: Bij dit dagevenement op maandag 23 september is een bezoek aan Avonturenboerderij Molenwaard en Family Resort Molenwaard inbegrepen. Deelnemers van alle leeftijden ervaren een perfecte mix van educatie, plezier en landelijke charme. Het managementteam deelt inzichten over hun innovatieve gezinsentertainment, thema-accommodaties en creatieve visie. De EDUTour is inclusief lunch en vervoer. IAAPA Expo Europe Advertorial 2. Waterparkdag: Dit dagevenement vindt plaats in Center Parcs De Eemhof en biedt gelegenheid om meer te leren over activiteiten, veiligheid en duurzaamheidsinspanningen. Er kan worden genetwerkt met collega’s in de vakantiepark- en water attractiebranche. De Waterparkdag is inclusief lunch en vervoer. “Na de drukbezochte beurzen in Londen en Wenen is het nu de beurt aan Amsterdam” 3. Receptie recreatie- en vakantieparken: Deze één uur durende receptie voor recreatieprofessionals biedt een uitstekende gelegenheid om te netwerken en contact te maken met andere deelnemers. Hoewel de voertaal tijdens de Expo Engels is, is deze receptie in het Nederlands. Het vindt plaats op donderdag 26 september in de RAI, Amsterdam. Concluderend heeft IAAPA Expo Europe bewezen een essentieel evenement te zijn voor professionals uit de sector. Of je nu een campingexploitant, algemeen directeur of senior medewerker bent, je verlaat deze beurs gegarandeerd met waardevolle connecties en frisse ideeën. “IAAPA Expo Europe is de grootste bijeenkomst voor de vrijetijdssector in Europa. Een betere gelegenheid om mensen uit de sector te ontmoeten en te leren over de nieuwste trends en ontwikkelingen is er niet”, licht Peter van der Schans, Vice President en Executive Director, IAAPA EMEA toe. “De vele Special Events geven een kijkje in de keuken van verschillende succesvolle bedrijven, zoals de Efteling en Naturalis. Na succesvolle edities in Londen en Wenen is het nu de beurt aan Amsterdam.“ IAAPA Expo Europe

Wat moet je voor 2025 regelen als je met zzp’ers en werknemers werkt? Door de krapte en vergrijzing op de arbeidsmarkt wordt het vinden en behouden van personeel steeds belangrijker. Steeds meer ondernemers huren zzp’ers in. Ook komt het vaker voor dat werknemers hun arbeidscontract opzeggen om zich daarna als zzp’er aan te bieden. Waarmee moet je rekening houden in deze veranderende arbeidsmarkt en wat moet je vóór 2025 regelen? Op 12 juni en 4 juli 2024 organiseert Countus hier een bijeenkomst over. Ben jij erbij? WERKNEMER VERSUS ZZP’ER De specialisten van Countus gaan tijdens dit evenement in op verschillende vragen rondom zzp’ers en de arbeidsmarkt. Wat zijn de verschillen tussen werknemers en zzp’ers? Waarmee moet je rekening houden? Wat zijn de risico’s? Met welke nieuwe wetgeving krijg je te maken? Wat moet je vóór 1 januari 2025 geregeld hebben? Ook vertellen we je meer over het thema duurzame inzetbaarheid. MELD JE AAN We houden de bijeenkomst op 12 juni in Staphorst en op 4 juli in Ommen, van 19.00 tot 22.00 uur. Geïnteresseerd? Meld je aan op www.countus.nl/zzp. Tot dan! COUNTUS.NL 1924 - 2024 12 juni en 14 juli 2024

RECREACTIE 3 | mei 2024 magazine over recreatie en toerisme Camping Zeeburg wordt een stichting Hét alternatief voor verkoop aan een keten? Samen tegen ondermijning. Maar hoe doe je dat? De jonge ondernemer Luuk Jansen van Camping Roland Recron.nl als alternatief voor te dure boekingssites

Dé specialist in de bouw van sanitaire units van hoge kwaliteit Maatwerk dat volledig aan uw wensen voldoet Volledige ontzorging van ontwerp tot sanitaire installatie Innovatieve milieu- en energiebewuste oplossingen Onderhoudsvriendelijke en duurzame materialen Units zijn schakelbaar, fl exibel en verplaatsbaar mobielbouw.nl biedt u nog veel meer informatie AL 50 JAAR UW RECREATIE BEDRIJFSMAKELAAR Al 50 jaar zijn wij recreatie bedrijfsmakelaar. In 1974 is Van de Loosdrecht RBM als eerste kantoor in Nederland gestart met de waardering en verkoop van recreatiebedrijven. Inmiddels heeft Van de Loosdrecht diverse taxateurs en makelaars opgeleid en daar zijn wij trots op. Neem contact op met één van onze specialisten: Maxx Hup, Thijs Lunenburg, Yvette Mijnheer, Adri Mijnheer, Rianne Jansen, of Harm-Jan Mooiweer. vandeloosdrechtrbm.nl Verblijfsrecreatie Watersport Dagrecreatie Sport en Wellness DÉ RECREATIE BEDRIJFSMAKELAAR F.A. Molijnlaan 28, 8071 AG Nunspeet Tel: 0341 - 25 23 63

colofon voorwoord Hoofdredactie: HISWA-RECRON, Marike Rosier, communicatie@hiswarecron.nl Eindredactie: Maarten Bokslag, www.bokslag.com Redactiecommissie: Wanda van Eck, Jeff rey Belt, Stijn Boode, Charlotte de Baat Aan dit nummer werkten mee: Jaap van Sandijk, Jos van der Sterren, Jolanda van Summeren Opmaak: Dock35 Media Coverfoto: Camping Zeeburg Bladmanagement: Dock35 Media, Sjoerd Franssen Advertenties: Dock35 Media, Martijn Penning, (0314) 355 826, martijn@dock35media.nl Druk: Senefelder Misset Doetinchem B.V. Abonnementen: HISWA-RECRON, Storkstraat 24, 3833 LB Leusden, communicatie@hiswarecron.nl, (033) 303 9700, 70 euro per jaar, 35 euro voor studenten en medewerkers van recreatiebedrijven. Gratis voor HISWA-RECRON-leden, overheden en pers. Als vakblad hanteren wij de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er vanuit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Oplage: 4.400 exemplaren. De samenstellers hebben de grootst mogelijk zorgvuldigheid betracht. Noch HISWA-RECRON, noch redactie, noch auteurs aanvaarden enige aansprakelijkheid bij eventueel voorkomende fouten. Marike Rosier Manager Communicatie Mooie wereld PARTNERS IN BUSINESS: KENNISPARTNERS: De coverstory van deze Recreactie schetst een beeld van een bijzondere overname. Camping Zeeburg van Toon Weijenborg is verkocht aan een stichting. We doen uit de doeken hoe Toon tot deze keuze kwam, wat erbij komt kijken, hoe de fi nanciering plaatsvindt en hoe hij hier uiteindelijk een goed pensioen aan overhoudt. Mooi hierbij is dat Toon heel bewust kiest voor behoud van het karakter van zijn bedrijf en voor besteding van de winsten op een maatschappelijk verantwoorde manier. Zijn bedrijf blijft na de overname positief impact houden op de wereld en bijdragen aan brede welvaart en welzijn. In de column Recreanders lees je meer over brede welvaart. Jos van der Sterren laat zien wat je als recreatieondernemer kunt doen en ook hoe we als sector een steentje bijdragen om onze wereld iets mooier te maken. Ook het artikel over onze gezamenlijk inzet tegen ondermijning draagt een steentje bij aan het mooier maken van de wereld waarin we leven. Ondermijning moet voorkomen en bestreden worden. Het past niet in onze sector waar plezier, ontspanning, genieten en beleven centraal staan. Het past ook niet bij onze kwaliteitsbedrijven. Met elkaar bieden we tenslotte kwaliteit en dat willen we laten zien ook. Daarom lees je in deze editie ook over de verdere ontwikkelingsplannen met Recron.nl: de website waar alle RECRONerkende kwaliteitsbedrijven vindbaar zijn. Eén van die bedrijven is Camping Roland waar Luuk Jansen eigenaar is. In de rubriek de Bezieling vertelt hij ook vol bezieling over zijn bedrijf, over de toch wel lastige weg om het bedrijf als zoon over te nemen en over het bewust willen verbeteren van de kwaliteit van zijn bedrijf. Zo draagt hij als ondernemer ook weer bij aan een mooiere wereld. Veel leesplezier! 03-2024 | Recreactie 5

DE GROOTSTE VOORRAAD GROOTKEUKEN APPARATUUR voor de professional Schilferijsmachines Deze machines met rvs omkasting zijn stuk voor stuk in staat om grote hoeveelheden granulaatijs te produceren. Type IQ 50C-A cap. 58 kg/etmaal opslagcap. 20 kg afm. 46,5x59,5x79 cm 230 Volt | 0,42 kW geschikt voor onderbouw Type IQ 85C-A cap. 94 kg/etmaal opslagcap. 20 kg afm. 46,5x59,5x79 cm 230 Volt | 0,47 kW geschikt voor onderbouw IJSKOUD DE BESTE lees alles in ons blog Waarom een ijsblokjesmachine een waardevolle investering is? Hoe uw drankjes de allerbeste smaak behouden en u altijd ijs beschikbaar heeft, lees alles hierover in onze blog. 4050.781 normaal 3.210,actie 2.595,inruilkorting 200,NU 2.395,Type: NQ 20 22 kg/etmaal 4050.512 Normaal 1.715,Actie 1.495,Inruilkorting 200,4050.790 normaal actie 3.665,2.945,KOM NAAR inruilkorting 200,NU 2.745,Type: NQ 30 31 kg/etmaal 4050.534 Normaal 1.910,Actie 1.625,Inruilkorting 200,1.295,- 1.425,Type: NQ 60 55 kg/etmaal 4050.592 Normaal 2.775,Actie 2.295,Inruilkorting 200,2.095,EMMELOORD Platinaweg 21 8304 BL Emmeloord Tel: (0527) 635 635 info@hakpro.nl Type: NQ 90 75 kg/etmaal 4050.612 Normaal 3.190,Actie 2.595,Inruilkorting 200,2.395,AMSTERDAM De Flinesstraat 20 1114 AL Duivendrecht Tel: (020) 665 6428 amsterdam@hakpro.nl IJsblokjesmachines extra grote capaciteit Type: NQ 40 38 kg/etmaal 4050.552 Normaal 2.110,Actie 1.775,Inruilkorting 200,1.575,Type: NQ 130 122 kg/etmaal 4050.632 Normaal 4.205,Actie 3.345,Inruilkorting 200,3.145,GRONINGEN Verl. Bremenweg 10c 9723 JV Groningen Tel: (050) 318 1600 groningen@hakpro.nl ROTTERDAM Schuttevaerweg 13 3044 BA Rotterdam Tel: (010) 750 2750 rotterdam@hakpro.nl vingerhoed-model VENLO Venrayseweg 44 5928 NZ Venlo Tel: (077) 387 4242 venlo@hakpro.nl 4050.572 VLISSINGEN Bedrijfsweg 9 4387 PD Vlissingen Tel: (0118) 493 222 vlissingen@hakpro.nl 23-07-00 Alle prijzen zijn in euro's, exclusief BTW en wettelijke verwijderingsbijdragen. Wijzigingen voorbehouden zonder voorafgaande kennisgeving. Zet- of drukfouten voorbehouden. 4050.612 Type: NQ 50 48 kg/etmaal 4050.572 Normaal 2.365,Actie 1.975,Inruilkorting 200,1.775,Ideaal voor zalencentra en grote terrassen. Met hoge capaciteit en grote ingebouwde bunker. 1 VAN ONZE 6 VESTIGINGEN OF BESTEL OP HAKPRO.NL hakpro.nl inhoud 14 18 22 25 26 13 Mens & bedrijf Coverstory Informatief 8 Camping Zeeburg wordt een stichting Ondernemen Samen gaan we ondermijning tegen. Maar hoe pak je dat aan? Online marketing Straks direct boeken op Recron.nl? Online marketing Boekingsplatforms vragen steeds meer info aan groepsaccommodaties De bezieling Luuk Jansen van Camping Roland Column RecreAnders 31 32 33 35 37 Onder de aandacht Kort nieuws uit de branche Trends Steeds vaker bieden dagrecreatieve bedrijven ook verblijf Kennis delen Pensioenfonds naar het nieuwe stelsel Kennis delen Geen bedenktijd bij verkoop recreatiegrond, wél bij een woning Vakinfo Payroller verbreedt dienstverlening Productnieuws Een overzicht van de laatste innovaties 03-2024 | Recreactie 7

onder de aandacht Gemeentelijke lasten blijven stijgen HISWA-RECRON blijft protesteren tegen de voortdurende stijging van lokale lasten in veel gemeenten. Veel ondernemers in de watersport- en recreatiesector hebben grote last van exorbitante stijgingen van gemeentelijke belastingen zoals (water)toeristenbelasting, rioolheffing, afvalstoffenheffing en OZB. Het aandeel belastingen in de prijs van een recreatieproduct is volgens het onderzoeksbureau ZKA in sommige gemeenten al meer dan 35 procent. COELO, het Centrum voor Onderzoek naar Lagere Overheden, zette voor HISWA-RECRON de stijgingen per gemeente op een rij. Soms zijn die schrikbarend! Je vindt de cijfers in het dossier ‘toeristenbelasting’ in de kennisbank van HISWA-RECRON. www.hiswarecron.nl (zoekterm: Toeristenbelasting) 50 jaar Van de Loosdrecht Podcast Richard Otten Richard Otten, ondernemer met diverse dienstverlenende bedrijven in de vrijetijdssector, begon drie jaar geleden met een podcast over de recreatiesector. Het werd een succes en inmiddels sprak hij een flink aantal inspirerende ondernemers, maar ook wetenschappers, toeleveranciers en andere deskundigen op het gebied van vrije tijd. De podcasts, die soms ook worden verzorgd door Merlijn Pietersma, worden zeer goed beluisterd. Hoe komt dat? “We gaan vaak echt de diepte in met de gesprekken”, vertelt Otten enthousiast. “Vooral ondernemers halen er inspiratie uit. Gewoon eens horen hoe anderen het aanpakken. Soms ken je de geïnterviewden. Dan leer je collega’s op een heel andere manier kennen.” www.richardotten.nl >> Podcast HISWA-RECRON Top Supplier Van de Loosdrecht Recreatie Bedrijfsmakelaars bestaat 50 jaar. In 1974 begon het makelaarskantoor in Nijkerk onder leiding van Wim van de Loosdrecht als eerste in Nederland met de waardering en verkoop van recreatiebedrijven. Al vanaf het eerste begin was het bedrijf partner van RECRON. Van de Loosdrecht ontwikkelde een waarderingsmethode voor recreatiebedrijven die nog steeds gebruikt wordt, en beschreven in vele boeken over taxatieleer. Deze waarderingsmethodiek is steeds verder uitgebouwd en toegespitst op de tijdgeest van nu. Het kantoor blijft toonaangevend in de sector en staat ondernemers graag te woord voor adviesvragen omtrent taxatie, aankoop of verkoop. 8 Recreactie | 03-2024 Foto: Dick Ruumpol Foto: Paasheuvelgroep Wie wordt Leerbedrijf van het Jaar? Sprookjeswonderland beste uitstapje met kids HISWA-RECRON lid Sprookjeswonderland in Enkhuizen komt uit marktonderzoek naar voren als ‘meest geschikte park voor gezinnen met jonge kinderen’. Dit blijkt uit het jaarlijkse Dagattratiesmerkenonderzoek van Hendrik Beerda Brand Consultancy. Aan het grootschalige onderzoek deden sinds 2010 verspreid over heel Nederland ruim 69.000 respondenten mee. “Gezinnen met kinderen beoordelen een dagattractie op drie cruciale aspecten: de sfeer, het plezier én de locatie”, stelt merkadviseur Hendrik Beerda vast. “Natuurlijk moeten kinderen vooral veel plezier kunnen maken. Tegelijkertijd zijn ouders ook heel praktisch ingesteld. Want hoewel Sprookjeswonderland op de sfeer- en funfactor heel hoog scoort, geniet het themapark vooral lokale bekendheid. Er is terreinwinst te boeken wanneer de naamsbekendheid wordt verhoogd.” De verkiezingen voor het Leerbedrijf Recreatie gaan weer van start. FNV Recreatie organiseert de verkiezingen uit naam van het Sociaal Fonds Recreatie, samen met HISWARECRON en CNV Vakmensen. Er zijn drie titels te verdelen en opgeven is nu mogelijk. Tijdens de verkiezing ‘Leerbedrijf Recreatie’ kunnen ambitieuze praktijkbegeleiders en ondernemers hun talent tonen. En wie wordt de Praktijkopleider Recreatie van het Jaar? Een goede praktijkopleider geeft met aandacht en zorg het vak door aan de volgende generatie. De derde verkiezing is die van het Talent Recreatie. Dat is iemand die onderscheidend werkt én een echte ambassadeur is van het vak. www.fnvrecreatie.nl Info over jaarplaatsen De laatste jaren zijn er veel misverstanden over chalets en stacaravans op jaarplaatsen. Soms ontstaat het beeld dat de plek bij een chalet ‘hoort’, en dus ook mee-verkocht kan worden met het kampeermiddel. Terwijl het een huurplaats is, met een jaarlijks opnieuw te verlengen huur. Dat feit, en nog veel meer, wordt nu ook duidelijk gemaakt op Recron.nl, de consumentensite van HISWA-RECRON. De informatie staat bij de ‘Meest gestelde vragen’ en diverse antwoorden worden voorzien van informatieve fi lmpjes. Daarbij komen ook de RECRON-voorwaarden duidelijk aan bod. Stuur je gasten bij vragen vooral door naar die pagina’s. www.recron.nl >> Meest gestelde vragen 03-2024 | Recreactie 9 Foto: Max de Krijger

Dichtbij jouw branche Jouw accountant, overal dichtbij Jouw bedrijf, branche en uitdagingen. Wij willen het van dichtbij meemaken. Dat doen we vanuit een landelijke actieve organisatie en vanuit een kantoor dat altijd om de hoek zit. Samen werken hier meer dan 1000 specialisten in accountancy en bedrijfsadvisering met brede financiële kennis én specialistische branchekennis. Alfa Accountants en Adviseurs Anders Celsiusstraat 3 7442 PB Nijverdal Hessenweg 29 7771 CH Hardenberg 088 2532750 nijverdal@alfa.nl hardenberg@alfa.nl Met Alfa haal je veel kennis van de recreatiesector in huis. Niet voor niets zijn we partner van HISWA-RECRON. Bij Alfa vind je adviseurs die dichtbij je camping of bungalowpark staan. Wij mogen veel bedrijven in de watersport en vrijetijdssector tot onze klantenportefeuille rekenen. Klanten komen bij ons voor de jaarrekening en voor de bedrijfsopvolging, maar ook met vragen over het familiebedrijf, de (fiscale) optimalisering van het bedrijf, de inzet van personeel, het verduurzamen van hun onderneming tot aan de verkoop of aankoop van een onderneming in de vrije tijdssector. Neem voor meer informatie contact op met Wim Kappers via (088) 2532804 of Herma Brinkhuis via (088) 2532803. Voor de energiezuinige aansturing van alle soorten verwarming Airco’s | Elektrische verwarming | CV-installaties Warmtepompen | IR panelen Neem contact op voor een vrijblijvend adviesgesprek 088-1231333 / verkoop@icy.nl www.icy.nl Draadloos aan te sturen! onder de aandacht Nieuwe leden Nieuw in dienst Tussen 15 februari en 5 april zijn de volgende bedrijven lid geworden van HISWA-RECRON. Welkom! Even Buiten, Zeewolde, www.evenbuiten.com Stichting Waterpoort naar Rome, Oudenbosch, www.waterpoortnaarrome.nl Craftmanship BV, Amsterdam, www.craftmanships.nl Paul van Well (40) kwam 1 april in dienst en per 1 mei volgt hij Paul de Groot op als manager waterrecreatie. Na zijn marketingstudie werkte Paul van Well eerst in de automotive sector. Meest recent was hij bedrijfsleider van de jachthaven van Watersportvereniging Lelystad. “Daar kreeg ik te maken met alle beleidsterreinen die nu relevant zijn voor mijn functie bij HISWA-RECRON”, vertelt hij. “Ik kijk ernaar uit om samen met ondernemers de bouwstenen te leggen vo een duurzame toekomst.” Paul woont in Huis ter Heide. Hij is fervent watersportliefhebber. “In mijn vrije tijd geniet ik ervan om samen met vrienden een zeiljacht te huren en in Nederland of elders in Europa nieuwe vaargebieden te verkennen.” Acties tegen verhoging btw gaan door In oktober vorig jaar werd een voorstel van NSC om de btw op recreatie te verhogen van 9 naar 21% net op tijd afgewenteld, mede door een snelle actie van HISWA-RECRON. Nu blijkt uit diverse signalen dat de verhoging wéér op de agenda van de formerende partijen staat, meldt Jeffrey Belt, adjunct-directeur Leisure en Recreatie bij HISWA-RECRON. “Het wordt gezien als een makkelijke manier om geld binnen te harken”, legt Belt uit. “Maar er wordt niet gekeken naar de ingrijpende gevolgen. Mensen die krap bij kas zitten kunnen straks ook in eigen land niet meer op vakantie. Datzelfde geldt voor schoolgroepen in groepsaccommodaties. Ondernemers kunnen die 12% extra niet altijd doorberekenen in hun tarieven. Bedrijven krijgen het nog zwaarder en de investeringen nemen af. De verhoging gaat ook ten koste van voorzieningen in de regio, als musea, horeca en winkels. Die draaien voor een goed deel op het recreatieseizoen. We moeten dit echt tegenhouden, anders gaat dat ten koste van de recreatiesector." Een intensief lobbyprogramma is begin dit jaar afgetrapt met de publicatie van een helder standpunt. “Maar er staat nog veel meer op het programma”, verzekert Belt. www.hiswarecron.nl (zoekterm: btw-tarief) 03-2024 | Recreactie 11 Foto: Max de Krijger Foto: Waterpoort naar Rome

Al 50 jaar partner van de recreatie sector  De juiste producten én advies bij technische vraagstukken Meer info op wildkamp.nl/recreatie  Ruim assortiment voor ondernemers in de recreatie sector  Altijd & overal online bestellen  Ondersteuning op maat bij projecten  Direct iets nodig? Altijd een vestiging in de buurt De Uw inventaris in één keer L’OR BARISTA koffiemachine van Philips Topklasse koffiemachine. Uw gasten kunnen nu genieten van ultieme koffie variatie. Door het testpanel van Kieskeurig.nl beoordeeld met een 8,4! compleet en altijd up-to-date. Ons full-service concept bespaart u veel tijd en hoofdbrekens. Als specialist in complete inventarispakketten verzorgen wij snel en accuraat de volledige inventaris voor uw recreatiewoningen. Van theelepel tot tuininventaris. En via de handige app kunt u deze daarna eenvoudig op peil houden. Want de kracht van ons assortiment is dat wij artikelen langdurig kunnen naleveren. Plaza 28 • 4782 SK Moerdijk • tel. 0182 511 511 • www.marindex.nl onder de aandacht RecreAnders Internationale buitensportkoepel Op 10 januari vond in België Jos van der Sterren de jaarvergadering plaats van de EC-OE, de Europese koepel van nationale buitensport-werkgevers. In het verleden was VeBON lid en nu HISWA-RECRON, met de bedrijfsgroep Buitensport. We zijn volwaardig partner van de EC-OE”, vertelt Charlotte de Baat van HISWA-RECRON. “Samen bereiken we meer dan alleen. Het gaat dan over onderwerpen als de verzekerbaarheid van buitensportactiviteiten, maar ook een uniforme Europese certificatie van het diploma Outdoor Animator. De EC-OE zet zich ook in voor het bereikbaar maken van Europese subsidies voor diverse projecten.” Van de EC-OE zijn twaalf nationale verenigingen lid. Dit jaar werd Italië als nieuw lid verwelkomd. Docent en senior onderzoeker toerisme Breda University of Applied Sciences Brede welvaart In de onderzoeksgroep ‘social impacts of tourism’ , waar ik deel van uitmaak, hebben we het veel over het begrip brede welvaart. Het gaat dan over een schoon milieu, een gezonde leefomgeving, zorg voor iedereen, onderwijs en veiligheid. We zijn in inmiddels goed in staat om in kaart te brengen wat de positieve en negatieve gevolgen zijn van recreatie voor de brede welvaart. En door gericht beleid kunnen we negatieve effecten van onze sector voor mens en milieu proberen te verminderen. Allemaal mooi. In theorie dan. Maar wat betekent dat voor de recreatieondernemer? Die kan eigenlijk weinig met die brede welvaart, want aan het eind van de maand moeten de rekeningen worden betaald. De grootste zorg van de ondernemer is waarschijnlijk de bezettingsgraad van de accommodaties, de prijs van het gas of de installatiekosten van elektrische laadpalen. Maar als recreatieondernemer kun je meer bijdragen aan brede welvaart dan je denkt. Veel leden van HISWA-RECRON doen dat ook al. Meestal gaat het dan om slimmer gebruik van grondstoffen, zoals het verlagen van waterconsumptie door regenwater te Informatieve lunch met Kamerleden De publieke én politieke beeldvorming is enorm belangrijk voor de recreatiesector. Dat blijkt ook uit het artikel over ondermijning, op pagina 18 van dit magazine. Er zijn veel nieuwe Kamerleden en die verdienen het om goed geïnformeerd te worden. Mede daarom organiseerden HISWARECRON en Vitale Vakantieparken Veluwe op 27 februari een lunchsessie met Kamerleden. Die stond in het teken van informatie bieden over transformatie van vakantieparken, ondermijning en betaalbaarheid. Het gesprek bleef daar niet bij, maar ging ook over de mogelijke verhoging van het btw-tarief en de veel te zware lasten- en regeldruk voor ondernemers. oogsten en te gebruiken voor irrigatie van bloemperken of schoonmaakwerk. Of het aanpassen van het menu van het restaurant aan seizoenen en lokale streekproducten erop meenemen. Of een ongebruikte voorraad doneren aan voedselbanken. Het succes van deze plannen blijkt in de praktijk afhankelijk van twee menselijke factoren die vaak worden vergeten: het eigen personeel en de klant. Beiden moeten geloven in je aanpak en er actief aan willen meewerken. Zij zijn de cruciale factor als het gaat om het scheppen van een prettige, duurzame werk- en recreatiesfeer op het bedrijf. In het project CrossReTour (www.crossretour.eu) proberen we duurzame oplossingen uit andere sectoren (landbouw, gezondheidszorg etc.) in de recreatie te testen. We hoeven natuurlijk niet het wiel opnieuw uit te vinden en er zijn al heel veel mooie oplossingen bedacht. Hiermee kan ook onze sector een steentje bijdragen aan dat vage begrip van brede welvaart. 03-2024 | Recreactie 13 Foto: Vitale Vakantieparken Foto: Yuverta

coverstory Camping Zeeburg wordt een stichting Het alternatief voor verkoop aan een keten Stel: je wilt je bedrijf verkopen. Maar je wilt ook zeker weten dat het unieke karakter van het bedrijf, waar je een leven lang aan hebt gewerkt, behouden blijft. Toon Weijenborg van de Amsterdamse Camping Zeeburg koos ervoor om zijn bedrijf in een stichting onder te brengen. “Zo zorg ik ervoor dat de bestaande lijn wordt voortgezet. En de winsten verdwijnen niet in de zakken van aandeelhouders, maar gaan terug naar het bedrijf én naar goede doelen in de omgeving.” Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Camping Zeeburg Toon Weijenborg is 64. Een jaar of zes geleden begon hij na te denken over de toekomst van het bedrijf als hij er zelf mee zou stoppen. “Mijn kinderen hebben er geen enkele behoefte aan om 14 Recreactie | 03-2024 het bedrijf over te nemen. Dan ligt verkoop voor de hand”, vertelt Weijenborg. Het interview vindt plaats in zijn privéwoning op de camping. Dertig jaar lang werkte hij met hart en ziel aan het opbouwen van het bedrijf. Camping Zeeburg is een bijzonder bedrijf. Het 6 hectare grote bedrijf ligt dicht bij het centrum van Amsterdam en is daarmee Diverse grote ketens hadden belangstelling voor het Amsterdamse bedrijf zomer en winter populair. In de zomer komen er veel jongeren, met kleine sheltertjes. In de koudere seizoenen zijn er ouderen met campers en caravans. Jaarrond is de verhuur van de tientallen wagonnettes populair. De klassieke schaftkeet werd door Zeeburg als inspiratie gebruikt. Met felle kleuren en een creatieve uitstraling geven ze het bedrijf op de oever van het IJmeer een uniek eigen gezicht, direct zichtbaar vanaf de Ring A10. Ook de persoonlijke sfeer op het bedrijf is bijzonder en wordt gedragen door de 14 vaste medewerkers. In de zomer spelen er live muziekgroepen op de camping. Het bedrijf is wereldwijd bekend om het relaxte verblijf. Daarnaast is er veel aandacht voor natuurontwikkeling: achter de bedrijfswoning broeden zelfs ijsvogeltjes! Verkoopklaar De afgelopen jaren hebben Weijenborg en zijn team er keihard aan gewerkt om het bedrijf tot in de puntjes af te maken. “We hebben veel geld geïnvesteerd en nu is het bedrijf echt klaar voor de toekomst. Je hoeft er de komende jaren nauwelijks meer geld in te steken”, stelt Weijenborg. Verkoopklaar heet dat, in makelaarsjargon. Weijenborg vroeg Adri Mijnheer van Van de Loosdrecht Recreatie Bedrijfsmakelaardij afgelopen jaar om de verkoop in gang te zetten. Na de taxatie werden foto’s gemaakt en de verkoop ging van start. Het duurde niet lang voordat Toon Weijenborg met de eerste belangstellenden over het bedrijf liep. “Dat waren vertegenwoordigers van de grote ketens”, vertelt 03-2024 | Recreactie 15 >

coverstory hij. “Nederlandse en Franse bedrijven. Die waren, net als ik, enthousiast over het bedrijf. Maar hun plannen waren echt wel anders. De wagonettes eraf, standaard chalets erop. Het originele café-restaurant met vegetarische kaart zou vervangen worden door een standaard horecaconcept. Een andere, uniforme uitstraling, die past bij de keten. Je weet wel hoe dat gaat. Camping Zeeburg zou gelijkgeschakeld worden. De sfeer verdwijnt. En de winsten die met dit mooie bedrijf behaald worden, verdwijnen dan in de zakken van aandeelhouders die niets bijdragen aan het karakter of de sfeer op ons bedrijf. Daar voelde ik me helemaal niet goed bij. Ik wil dat die winsten teruggepompt worden in het bedrijf, of anders een maatschappelijke bestemming krijgen.” Stichtingsvorm Het werd hem steeds duidelijker: Weijenborg voelde in feite helemaal niets voor verkoop aan een keten. En het bedrijf was door de hoge prijs ook niet aantrekkelijk voor particuliere eigenaars die wél op de bestaande voet wilden doorgaan. “De medewerkers hadden ook geen belangstelling om het over te nemen. En verkoop onder de prijs, aan iemand die je het gunt, is wettelijk niet toegestaan”, vertelt hij. Maar hoe voorkom je dan dat het bedrijf bij een keten terechtkomt? De stichtingsvorm bleek mogelijkheden te bieden. Weijenborg: “De stichtingsvorm biedt naar mijn idee de meeste kansen voor het behoud van de unieke sfeer op het bedrijf. In de statuten hebben we vastgelegd dat eventuele overwinsten ten goede moeten komen aan goede doelen hier in de omgeving. Zo kunnen we bijdragen aan de sociale ontwikkeling van de stad, ook waar de gemeente steken laat vallen.” Bedrijfsleider Om het bedrijf te leiden werd Pascal De Ghouy gepromoveerd tot directeur. Hij was al zes jaar bedrijfsleider van Camping Zeeburg. Daarnaast heeft de stichting een bestuur, dat sinds de overname op 20 maart dit jaar verantwoordelijk is voor de bedrijfsvoering. Voorzitter is Willemieke de Waal, bekend als directeur van de Kennemer Duincampings en bestuurslid ‘Winst volledig investeren in het bedrijf’ Angelique Joosten is directeur van De Leistert in Roggel. Een bedrijf dat in 2007 van gemeentecamping een stichting werd en zich sindsdien enorm heeft ontwikkeld. “Wij hebben geen eigenaar of aandeelhouders en winst is voor ons dus niet zo belangrijk. Ik heb een prima salaris en ben niet uit op persoonlijk gewin. Alle winst van het bedrijf – enkele miljoenen per jaar – wordt weer in de organisatie geïnvesteerd en daardoor hebben we hier in korte tijd een geweldig bedrijf neer kunnen zetten. Met dat geld kunnen we ook veel doen voor de medewerkers. Daarom werken mensen hier graag. Het opleidingsbudget heb ik afgelopen jaar van 40.000 naar 200.000 euro verhoogd. Ik kan hier zaken bereiken die bij een zuiver commercieel bedrijf, of een keten, ondenkbaar zijn.” Joosten vormt de Raad van Bestuur en voert de dagelijkse leiding over de Leistert, maar moet wel verantwoording afleggen aan een Raad van Commissarissen. Die functioneert als toezichthouder, maar ook als sparringpartner. “Als ik plannen heb krijg ik die vaak met een paar kritische vragen terug. Dat houdt me scherp.” 16 Recreactie | 03-2024 We Are Stewards “Wij adviseren ondernemers die hun bedrijf op een andere manier willen leiden. Die meer oog hebben voor hun missie dan voor de pure winst”, vertelt Jorick Wijnen van We Are Stewards. Die stichting is in Nederland aanjager van ‘steward-ownership’. Deze bijzondere eigendomsvorm stelt ondernemers in staat om hun bedrijf door te geven aan opvolgers die niet op basis van geld of familieband, maar op basis van kennis, kunde en missie worden geselecteerd. Wijnen: “Door de controle over het bedrijf bij kundige en missiegedreven stewards te leggen, kunnen bedrijven handelen in het belang van de missie, de onderneming en haar stakeholders. Daarmee is een bedrijf gericht op onafhankelijkheid op de lange termijn.” Voorbeelden van bedrijven met een dergelijke structuur zijn bouwbedrijf TBI en warmtepompen en CV-ketelfabrikant Remeha. Op de website van We Are Stewards vind je meer informatie, modelstatuten en een agenda met workshops en events. Toon Weijenborg ‘Met de winst kan het bedrijf nu goede doelen in de omgeving steunen’ van HISWA-RECRON. Registeraccountant Robert van de Meer werd penningmeester. En Toon Weijenborg werd secretaris van het bestuur, maar in feite wil hij zichzelf er niet al te veel meer mee bemoeien, vertelt hij. Hij wil de bakens verzetten en totaal andere activiteiten ontplooien, met een maatschappelijk karakter. Toon Weijenborg benadrukt graag de voordelen van de stichtingsvorm: je kunt grip houden op de ontwikkeling van het bedrijf dat je verkoopt en de besteding van de winsten. Het bedrijf gaat niet op in de eenheidsworst van de grote ketens en er gaat géén geld naar de door hem zo verafschuwde aandeelhouders. Maar nadelen zijn er ook. Zo moet je zelf op zoek naar een bank die de overname wil financieren. Weijenborg klopte aan bij zijn eigen Rabobank, gesteund door het eerste bod van een potentiële koper. De waarde van het bedrijf was daarmee, naast de taxatie, zeer goed aan te tonen. De Rabobank wilde de overname door een stichting wel financieren. Voorwaarde is dat Weijenborg voor circa een vijfde deel financieel in het bedrijf blijft zitten, in de vorm van een achtergestelde lening aan de stichting. Dat betekent in praktische zin dat Weijenborg als verkoper ruim voldoende geld krijgt om van te leven en aan de slag te gaan met zijn nieuwe plannen voor maatschappelijke ontwikkeling. Op termijn wordt de lening afgelost en hij verwacht zijn laatste geld over 15 tot 20 jaar te ontvangen. Dubbele winst Een nadeel is ook: je kunt als verkoper niet de maximale verkoopprijs bedingen. Voor een populair bedrijf als Camping Zeeburg had verkoop op de vrije markt beslist meer opgeleverd. Weijenborg wil geen bedragen noemen, maar geeft aan dat hij ongeveer 10 tot 20 procent van de mogelijke financiële opbrengst heeft laten liggen. Zelf ziet hij dat overigens anders. “Ik cash twee keer. Eén keer financieel, en dat is ruim voldoende om mooie dingen mee te doen. En één keer maatschappelijk, door alles wat het bedrijf nu voor goede doelen kan gaan doen.” ‘Financiering kan een probleem zijn’ Van de Loosdrecht Recreatie Bedrijfsmakelaardij heeft Camping Zeeburg enige tijd te koop aangeboden. “We hadden op zich een prima koper gevonden”, oordeelt Adri Mijnheer. “Maar Toon wilde het toch liever onderbrengen in een stichting, waardoor hij zelf meer zeggenschap behoudt. Dat is soms ook een prima mogelijkheid, als je je bedrijf wilt verkopen, maar toch invloed wilt houden. Voorwaarde is natuurlijk wel dat je financiering krijgt.” Bij Camping Zeeburg lukte dat. Volgens Mijnheer vooral omdat Zeeburg een uniek bedrijf is, dat de verdiencapaciteit heel goed heeft benut. Hij legt het uit: “Als je een bedrijf hebt waar veel stille reserve in zit, wil dat zeggen dat er meer verdiencapaciteit is dan met de jaarcijfers kan worden aangetoond. Bij een normale verkoop zijn kopers bereid om ten dele óók voor die stille reserve te betalen, maar een bank gaat daar nooit op financieren. Dan krijg je die stichting dus niet van de grond, tenzij je er met al je geld in blijft zitten. Wat Toon nu heeft gedaan is schitterend! Maar het werkt dus alleen als als je een uitmuntende exploitatie hebt, waar geen verbetering meer in te behalen valt.” 03-2024 | Recreactie 17

ondernemen Ondernemer is verregaand verantwoordelijk Samen tegen ondermijning Ondermijning op vakantieparken moet op alle manier voorkomen en bestreden worden; daar is HISWARECRON heel duidelijk in. Maar wat is precies ondermijning en waar ligt je verantwoordelijkheid als ondernemer? Een recente uitspraak van de Raad van State heeft wat dat betreft duidelijkheid geschapen: de ondernemer is verregaand verantwoordelijk voor wat er op het park gebeurt. Ook als er sprake is van tussenpersonen of onderhuurders. Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Joyce van Belkom, Shutterstock Ondermijning is een woord dat de laatste jaren steeds vaker wordt gebruikt. Het begrip staat voor de vermenging van onderwereld en bovenwereld, ofwel: criminelen die voor hun activiteiten gebruik maken van legale bedrijven. Dat kan op vele manieren. Als het gaat om ondermijning ‘via’ vakantieparken kan het bijvoorbeeld gaan om het kopen van dure zaken als een chalet met contant geld. Prostitutie en drugsteelt of drugshandel op vakantieparken horen ook in deze categorie. Maar het begrip ondermijning wordt steeds ruimer gehanteerd. “Ook gewone criminaliteit wordt er vaak toe gerekend”, stelt Thiald Bokkinga, programmamanager Veilig Ondernemen bij HISWA-RECRON. “En ook het zonder vergunning huisvesten van arbeidsmigranten valt onder ondermijning. Want bij die arbeidsmigranten is niet zelden sprake van mensenhandel: onderbetaalde mensen, die met teveel mensen op een plek wonen zonder woonvergunning.” Over die laatste vorm, het huisvesten van arbeidsmigranten, deed de Raad van State recent uitspraak. ‘Criminelen zoeken naar plekken in de schaduw, zonder controle’ Arbeidsmigranten Het ging daarbij om een groot Nederlands bungalowpark, dat huisvesting bood aan arbeidsmigranten, terwijl dat volgens het bestemmingsplan niet was toegestaan. De gemeente besloot te handhaven en sloot het park. HISWA-RECRON jurist Joost Bosman volgde de zaak op de voet. “De uitspraak is interessant, omdat de ondernemer zich verdedigde met te stellen dat hij niet verhuurt aan de arbeidsmigranten, maar aan een derde partij. De ondernemer voelde zich daarmee niet verantwoordelijk voor de bewoning op het park, én niet gemachtigd om de arbeidsmigranten weg te sturen. De Raad van State maakte korte metten met dat argument”, vertelt Bosman. “De ondernemer blijft Hoe ver gaat de verantwoordelijkheid? In hoeverre is een ondernemer verantwoordelijk voor wat er op het park gebeurt? De recente uitspraak van de Raad van State geeft aan dat de ondernemer in ieder geval volledig aansprakelijk is voor bestuursrechtelijke overtredingen op het park, zoals gebruik in strijd met het bestemmingsplan. HISWA-RECRON jurist Joost Bosman: “Dat betekent in mijn optiek nog niet dat die risicoaansprakelijkheid ook geldt voor andere strafrechtelijke activiteiten als drugshandel en prostitutie, wanneer die een keer plaatsvinden op het park. Het is dus niet zo dat elk strafrechtelijk handelen door derden buiten medeweten van de parkeigenaar altijd leidt tot risicoaansprakelijkheid van de parkeigenaar. Dat wordt uiteraard anders wanneer de gemeente besluit tot bestuursrechtelijk handhavend optreden en de ondernemer weigert op te treden. Maar ook dan zie ik nog niet zo snel het OM een parkeigenaar strafrechtelijk zal vervolgen. Als er een strafbaar feit plaatsvindt op het park, betekent dat dus nog niet dat de parkeigenaar daarmee ook zelf een misdrijf pleegt.” 18 Recreactie | 03-2024 verantwoordelijk voor bestuursrechtelijke overtredingen. Als er zaken plaatsvinden die gebeuren in strijd met het bestemmingsplan of de vergunning, is de exploitant volledig gemachtigd om daar een einde aan te maken. Een contract met een tussenpersoon verandert daar niets aan.” Gedogen is niet genoeg Huisvesting van arbeidsmigranten op (vaak verouderde of verwaarloosde) vakantieparken gebeurt vaker, benadrukt Bosman. “Vaak gaat dat met goedkeuring van de gemeente, die ofwel een omgevingsvergunning verstrekt waarin staat dat mag worden afgeweken van het bestemmingsplan, ofwel gewoon de ogen dichtknijpt en het maar laat gebeuren. Op dat laatste had het vakantiepark uit de rechtszaak ook gehoopt. “Maar als de gemeente dan besluit te handhaven heb je geen poot om op te staan. Dan zijn ze gerechtigd bestuursdwang toe te passen en wordt het bedrijf gesloten.” De Raad van State heeft dat nu bekrachtigd. HISWA-RECRON is al jarenlang actief in het tegengaan van ondermijning op vakantieparken. De branchevereniging is verklaard tegenstander van permanente bewoning en huisvesting van arbeidsmigranten kan alleen als dat volkomen legaal gebeurt. Om de strijd tegen ondermijning met extra kracht te voeren, is Thiald Bokkinga 1 januari dit jaar bij HISWA-RECRON in dienst getreden – met financiële steun van het ministerie van Justitie. De Programmamanager Veilig Ondernemen legt uit waarom recreatiebedrijven gevoelig zijn voor ondermijning. “Criminelen zoeken naar plekken in de schaduw waar ze anoniem hun activiteiten kunnen plannen en uitvoeren. Het kan bijvoorbeeld gaan om cybercriminaliteit, drugshandel of prostitutie. Maar ook witwassen kan gebeuren. Vooral parken met relatief goedkope stacaravans of chalets lijken gevoelig te zijn voor criminele activiteiten. Criminelen kunnen hier hun activiteiten ontplooien of proberen om met contant geld stacaravans te kopen. Ze halen rendement uit verhuur of verkopen het door – dat kan trouwens ook met duurdere objecten. Transparantie in transacties en financiering kan voor criminelen dan een barrière zijn. In extreme gevallen kunnen nietvitale parken met crimineel geld worden gekocht en daarna opnieuw ontwikkeld of uitgepond worden.” Verdachte zaken melden Ondernemers kunnen zich daartegen wapenen, en dat moeten zij ook, stelt Bokkinga. “Als je als ondernemer of exploitant van een recreatiebedrijf iets verdachts ziet, hoor je de politie te bellen. Doe een melding. Je kunt denken dat dat slecht is voor je statistiek en je imago, maar als jij al drie keer een melding hebt gedaan en er gebeurt een keer écht iets, dan kun je in elk geval niet van nalatigheid worden beschuldigd.” Daarnaast zijn algemene adviezen: neem nooit een grote som contant geld aan (zie kader volgende pagina). Let op wat er gebeurt op je park, en onderneem bij twijfel direct actie. Het kan ook gebeuren dat ondernemers zelf verstrikt raken in het net van criminelen. Door toch een keer iets te faciliteren, of contant geld aan te nemen dat boven de toegestane limiet ligt. Daardoor wordt de ondernemer gevoelig voor chantage en het is > 03-2024 | Recreactie 19

3. RC0612 Pakket deal Recycled 4 toestellen samen: €14.486 4. RC1427 1. RC1420 2. RC1438 €11.995ex. btw De staanders uit de Recycled serie worden geproduceerd uit 100% ge-upcycled kunststof. Dit materiaal bestaat uit kunststof folies en texiel afval. Dit materiaal is volledig bestand tegen rotting. Giga multileveltoren met buisglijbaan €57.999 €49.995ex. btw Pakket deal Robinia 4 toestellen samen: €13.606 1. RB1273 €11.995 ex. btw 2. RB1305 4. RB1202 3. RB1363 Check ons gehele assortiment Hercules Speeltoestellen B.V. Tel 0228 54 34 23 info@herculesspeeltoestellen.nl www.herculesspeeltoestellen.nl Vragen over speelruimte of deze aanbieding? Neem rechtstreeks contact op met onze adviseur Jaap de Wit. Tel. : 06-58073655 Genoemde prijzen zijn geldig tot 1 juni 2024. Eventuele druk- en zetfouten zijn voorbehouden en er kunnen geen rechten aan worden ontleend ondernemen heel lastig om daar weer uit te komen. “Ik ben ook aangesteld als vertrouwenspersoon”, vertelt Bokkinga. “Mensen kunnen mij altijd bellen voor overleg of advies. En dat gaat vertrouwelijk: er zal niets naar buiten komen zonder nadrukkelijke toestemming van de ondernemer.” ‘Een recreatiepark is net een woonwijk: ook daar gebeuren dingen die we liever niet hebben’ Verouderde parken We schreven het al: verouderde parken met beperkt toezicht lenen zich beter voor ondermijnende activiteiten dan een goed geleid park met uitsluitend toeristische verhuur. HISWARECRON probeert dat onderscheid ook in de publieke beeldWwft: de wettelijke regels De Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft) bestaat al langer en zou worden aangescherpt. Of dat doorgaat wordt de verantwoordelijkheid van het volgende kabinet. De wet gaat over de integriteit van geldverkeer en betreft daarom ook de watersport- en recreatiesector. De Wwft stelt dat instellingen en bedrijven zelf moeten inschatten in hoeverre een bepaalde cliënt of transactie risico’s oplevert. Verdachte transacties moeten verplicht worden gemeld. Bij contante betalingen voor producten boven de 10.000 euro moet de ondernemer een klantonderzoek uitvoeren. De wetswijziging voorziet in een totaalverbod op contante betalingen boven de 3.000 euro. vorming aan te brengen, vertelt Geert Dijks, directeur van de branchevereniging. “Ondermijning is zowel bij watersport als recreatie een hot item, ook in de media. En omdat er geen woordvoerder is van ‘criminele parken’, komen ze dan toch weer bij ons uit”, vertelt Dijks. “Ik vertel in overleggen en interviews keer op keer dat recreatieparken niet fout kunnen zijn, zoals ook wordt gesuggereerd in het ongenuanceerde recente onderzoeksrapport ‘Fout vastgoed’. Het gaat altijd om mensen. En een recreatiepark is net een woonwijk: ook daar gebeuren dingen die we liever niet hebben. We drukken recreatieondernemers op het hart om oplettend te zijn. We hebben Thiald aangesteld en die adviseert ondernemers bij het voorkomen van ondermijning. Maar ondernemers zien niet álles wat er achter een voordeur gebeurt.” Dijks stelt dat de parken waar regelmatig problemen worden gesignaleerd, vrijwel nooit lid zijn van HISWA-RECRON. “Sterker: we werken aan aanvullende kwaliteitsnormen, die we tijdens de volgende ledenvergadering willen presenteren. Op basis daarvan kunnen we bedrijven buiten de deur houden en het lidmaatschap opzeggen als leden zich niet aan de normen houden. Dat gebeurde afgelopen jaren overigens ook al enkele malen. Het bordje van RECRON op de deur van het bedrijf is een kwaliteitslabel. Daar past het niet bij om ruimte te bieden aan ondermijning of criminaliteit.” 03-2024 | Recreactie 21

online marketing Ook voor groepsaccommodaties Recron.nl: straks met online boeken? Recron.nl is in de enkele jaren van haar bestaan uitgegroeid tot een zeer succesvolle zoeksite voor consumenten. De meeste bedrijven laten zich op de ‘eigen’ site van de branchevereniging van hun beste kant zien. Heel belangrijk: er is geen verschil tussen grote en kleine bedrijven of ketens, iedereen wordt gelijkwaardig getoond. Wellicht wordt het succes van Recron.nl verder uitgebouwd met direct boeken. Daarmee vormt de site straks een nog beter alternatief voor de commerciële boekingssites. Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Landal GreenParks Het verdienmodel van commerciële boekingssites is veel ondernemers een doorn in het oog. Het angstwekkende voorbeeld is Booking.com, dat almachtig is waar het gaat om het boeken van hotels. Daarmee zijn de hotels een deel van hun autonomie, maar vooral een fors deel van hun inkomsten verloren. Mede om die reden is twee jaar geleden Recron.nl van start gegaan. Voor álle bedrijfsgroepen. Het platform heeft zich in de afgelopen jaren zo goed ontwikkeld dat inmiddels wordt voorgesorteerd op verdere groei. En dat is hard nodig, zegt Jan Ybema, projectleider online marketing bij HISWA-RECRON. “De hotelsector zit al jaren in de wurggreep van de boekingsplatforms en je ziet dat dit nu ook in toenemende mate gebeurt met de land- en watersportbedrijven, waaronder de groepenmarkt en de jachtmakelaardij. Dat was overigens ook de reden dat al vóór de fusie van Op Recron.nl krijgen kleine en grote bedrijven evenveel plek RECRON en HISWA de watersportbedrijven gemeenschappelijk zijn gaan investeren in het online vermarkten van de watersport. Inmiddels heeft Hiswa.nl een stevige positie verworven in de online watersportmarkt.” Bij de ontwikkeling is ook gekeken hoe andere moderne brancheorganisaties hun leden helpen bij online markt versterking. Een mooi voorbeeld is de Bovag, dat met het autoplatform ViaBovag de commerciële sites passeert en meer dan één miljoen bezoekers per maand bereikt. Ybema: “Ook de Bovag benadrukt de kwaliteit van de leden. Daar kunnen we van leren.” In navolging van het succes van Hiswa.nl heeft ook Recron.nl – dat sinds januari ook in het Duits beschikbaar is – de afgelopen twee jaar een fl inke groei doorgemaakt. Steeds meer leden maken gebruik van Recron.nl, waar ze een eigen beheeromgeving kunnen aanmaken. “Het voordeel van Recron.nl is dat dit platform, net als Hiswa.nl, geen commercieel belang heeft”, zegt Ybema. “Dat houdt de kosten voor de leden laag. Verder wordt het recreatieaanbod willekeurig getoond, zodat groot en klein dezelfde kansen krijgen. En de boekingen worden door het recreatiebedrijf zélf afgewikkeld. Met Recron.nl pakt de sector de regie weer terug.” Kruisbestuiving Om het succes van Recron.nl goed uit te bouwen is samenwerking tussen leden cruciaal, zegt Ybema. “Zo ontstaat er kruisbestuiving tussen ledengroepen. Bijvoorbeeld door niet alleen overnachtings mogelijkheden aan te bieden, maar daar ook 22 Recreactie | 03-2024 activiteiten in de buurt bij buitensport- en dagrecreatiebedrijven aan te koppelen.” Dankzij een uitgekiende zoekmachinestrategie wordt Recron.nl nu al op 33 duizend zoektermen gevonden. Ybema: “Tienduizend daarvan belanden in de top 20 van Google, 3.500 in de top 10 en 430 zoektermen zelfs in de top 3. We zijn dus op de goede weg.” Een andere belangrijke meerwaarde van Recron.nl is de mogelijkheid voor leden om vacatures op de site te plaatsen. Door diezelfde slimme zoekmachinestrategie belanden de vacatures op Recron.nl erg hoog in Google. Nu de basis van Recron.nl is gelegd, is het tijd om door te pakken. “In overleg met bestuur en directie van HISWARECRON hebben we een aantal scenario’s voor de toekomst ontwikkeld”, vertelt Ybema. “Een mogelijke volgende stap is om samen met de leden te bepalen of we aan het aanbod op Recron.nl een reserveringsmogelijkheid kunnen toevoegen. Dat maakt het boeken voor consumenten veel laagdrempeliger. Het uitgangspunt is dat het platform aanhaakt op de bestaande boekingssoftware. Zo kunnen leden gemakkelijk hun aanbod tonen. Verder moet zowel de boeking als de financiële afwikkeling afgerond worden bij het recreatiebedrijf zelf. En omdat HISWARECRON onvoldoende technische knowhow heeft op dit gebied zal de branchevereniging moeten toewerken naar de realisatie van een aparte tech-organisatie.” Sámen met de leden Ybema benadrukt dat extra communicatie en overleg met de leden noodzakelijk is. “Zo kunnen we alle daar aanwezige kennis meenemen en meewegen in de vervolgstap.” Ook HISWARECRON voorzitter Peter Brussel is enthousiast. “Het team van HISWA-RECRON heeft de afgelopen jaren, sámen met de leden, een enorm succes gemaakt van Recron.nl. Het is uitgegroeid tot een belangrijke site voor consumenten. Dat willen we graag uitbouwen, bijvoorbeeld door rechtstreeks boeken te faciliteren. Over die vervolgstap gaan wij de komende periode in gesprek met de leden.” In de loop van dit jaar worden extra bijeenkomsten in de regio’s georganiseerd. Als de leden positief zijn over de strategie worden de online ambities in 2025 uitgevoerd. Groepsaccommodaties Recron.nl is er voor alle bedrijfsgroepen. Heel belangrijk daarbij zijn de groepsaccommodaties, die het meest te lijden hebben onder de commerciële boekingssites. De wereld van de boekingsplatforms voor groepsaccommodaties is heel anders dan die van de kampeer- en bungalowbedrijven. Waar kampeer- en bungalowbedrijven boekingen via platforms direct vastleggen door een koppeling met hun eigen reserveringssysteem, zijn groepsaccommodaties vaak niet direct boekbaar. Zij geven de voorkeur aan opties. Een groeps accommo datie wil eerst contact leggen met de boeker voordat een overeenkomst wordt gesloten. Zo weet de ondernemer met wie hij zaken doet. Boekingsplatforms houden daar tot nu toe rekening mee, maar lijken nieuwe internationale wetgeving te gebruiken om deze zekerheid onder druk te zetten. Zie daarvoor ook het artikel op de volgende pagina. Ook hier kan Recron.nl uitkomst bieden. 03-2024 | Recreactie 23

PERFECT ONDERHOUDEN PARKPADEN. HET MOOISTE WELKOM VOOR UW GASTEN! Hou uw park in optimale conditie. Een oppervlakbehandeling zorgt niet alleen voor een fraaie uitstraling, maar ook voor een extra lange levensduur van uw bestaande weg. Met de PaveCare CombiTruck zijn we bovendien in één keer klaar. Vraag nu naar de mogelijkheden of bekijk nog meer opties op PAVECARE.NL online marketing Online boeken groepenmarkt onder druk Veel groepsaccommodaties zijn voor de boekingen (deels) afhankelijk van de boekingsplatforms. Vooral de kleinere groepsaccommodaties hebben er veel baat bij, want de grote partij verbetert hun vindbaarheid enorm. De eisen die de platforms gaan stellen worden echter steeds zwaarder. Nu lijkt daar, na een wetswijziging, ook het verplicht doorspelen van boekingsgegevens aan de Belastingdienst bij te komen. Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Paasheuvelgroep “Samenwerken met een boekingsplatform kan echt een heel effectieve manier zijn om je groepsaccommodatie te promoten en je bedrijf te laten groeien”, weet Charlotte de Baat, bedrijfsgroepmanager Groepen bij HISWA-RECRON. De markt is daarbij wel erg versnipperd. Er zijn boekingsplatforms van de regionale samenwerkingsverbanden en er zijn grote spelers als Groepen.nl, Vakantieadressen.nl, Booking.com en Airbnb. “Groepsaccommodaties zijn vaak kleinere bedrijven met bescheiden marketingbudgetten”, zegt De Baat. “Waar besteed je je kostbare marketinggeld aan?” Daarom drukt De Baat groepsaccommodaties op het hart om zich altijd bewust te zijn van de kosten en gevolgen van het samenwerken met een platform. “Weeg altijd de voordelen af tegen de nadelen – met name de kosten. Wees je er ook bewust van dat je de regie en data van je boekingen verliest, als je samenwerkt met een boekingsplatform.” Informatie naar Belastingdienst Die waarschuwing is actueel omdat op 1 januari 2023 nieuwe internationale wetgeving in werking is getreden die meer fiscale transparantie in de digitale economie moet brengen. Als gevolg van de nieuwe EU-richtlijn DAC7 zijn digitale platformen verplicht om informatie van verkopers die gebruikmaken van hun platform door te geven aan de Belastingdienst. Met andere woorden: financiële informatie van groepsaccommodaties wordt door de platforms rechtstreeks aan de Belastingdienst Boekingsplatforms vragen steeds meer gegevens gemeld. Dat leidt tot onrust onder leden, vertelt Marcel Tap, hoofd ledenservice en beleid. “Leden móeten steeds meer van een boekingsplatform en hebben het gevoel dat ze steeds afhankelijker worden. Ze krijgen ook te horen dat ze de laagste prijs moeten bieden, terwijl de commissie verder omhoog gaat.” Groepsaccommodaties die samenwerken met Groepen.nl zeggen zelfs dat zij het idee hebben dat dit platform de nieuwe regelgeving gebruikt om hen een nieuw verdienmodel op te dringen. “Alle betalingen lopen via het platform, en niet meer via de groepsaccommodatie zelf”, noemt Charlotte de Baat een belangrijke verandering. “Van verschillende ondernemers horen wij dat Groepen.nl groepsaccommodaties vraagt hun agenda’s eerder open te zetten en dat opties niet meer mogelijk zijn. Er moet voortaan meteen gereserveerd worden.” Marcel Tap noemt de nieuwe eisen van het platform onnodig en onterecht. “De enige nieuwe wettelijke verplichting is dat het platform de omzet doorgeeft aan de fiscus. Dat een platform de zakelijke overeenkomst met groepsaccommodaties aanpast is echt niet nodig.” 03-2024 | Recreactie 25

de bezieling Luuk Jansen, eigenaar van Camping Roland On-Nederlands bedrijf met toekomst Camping Roland in het Noord-Limburgse Afferden heeft een bijna on-Nederlandse uitstraling. Het bedrijf ligt in een glooiend landschap en de paden slingeren omhoog en omlaag over het bedrijf. Sinds enkele jaren is de jonge ondernemer Luuk Jansen eigenaar van het familiebedrijf. Hij heeft duidelijke ideeën over de toekomst. Niet per se uitbreiden, maar vooral de kwaliteit van het bedrijf verder verbeteren. De 300 jaarplaatsen vormen daarbij een prima basis. Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Camping Roland, Maarten Bokslag Luuk Jansen Maar hoe komt Camping Roland aan zijn naam? Luuk Jansen (34) moet lachen bij die vraag. “De eigenaar van hotel Rooland in Arcen begon hier in 1965 een camping. Die werd ter onderscheid Roland gedoopt.” De grootvader van Luuk pachtte de grond en werd exploitant van het bedrijf. “In de beginjaren was echt sprake van een houtje-touwtje exploitatie. Er waren veel jaarplaatsen en toen er elektriciteit moest komen, legden alle kampeerders een borg van 180 gulden in. Daarmee kon het eerste elektriciteitsnet worden aangelegd. En er zijn nog steeds gasten die een borg hebben uitstaan”, vertelt Luuk. “Zo lang zitten sommige mensen hier al.” In 1988 trad de tweede generatie aan: de ouders van Luuk en een oom en tante namen het bedrijf over en daarbij werd ook een deel van de grond aangekocht. Enkele jaren later volgde de rest 26 Recreactie | 03-2024 van de grond. Daarmee werd de familie Jansen eindelijk volledig eigenaar van het bijzondere bedrijf. Het bijzondere karakter komt voort uit de ligging in Nationaal Park De Maasduinen. Vanaf de camping wandel je zo de natuur in. Die natuur zet zich voort op het park. De paden zijn kronkelig en de flinke niveauverschillen geven de camping een on-Nederlands, heuvelig aanzien. Bij het openluchtzwembad is de glijbaan aangekleed als rotspartij en overheerst een Oostenrijkse sfeer. De visvijver is omzoomd door bomen en op een eilandje in het midden nestelen enkele schildpadden. Overal hoor je de vogels fluiten. Logisch dat zoon Luuk het bedrijf waar hij opgroeide van jongs af aan wilde overnemen. Als afsluiting van zijn hbo-studie Small business en retail management (hij liep onder meer stage bij RECRON) schreef hij een strategisch plan voor de camping. Vervolgens kreeg hij van de familie alle ruimte om dat in praktijk te brengen. Luuk kreeg steeds meer de dagelijkse leiding over het bedrijf. Maar dat viel tegen. “Ik werd al snel opgezogen door de dagelijkse werkzaamheden en de sores die het leiden van zo’n bedrijf met zich meebrengt. Je wilt je bezighouden met de grote lijnen, maar in feite ben je elke dag bezig met de kleine dingen die zich aandienen. Als we een boze gast hadden, voelde ik dat al heel snel als míjn fout. Ik stond ermee op en ging ermee naar bed. En uiteindelijk ging alle plezier eraf. Tot grote ontsteltenis van de familie heb ik toen gezegd dat ik ervan afzag. Ik wilde niet meer overnemen.” Bedrijfspsycholoog Na diepe gesprekken schakelde de familie de hulp in van een bedrijfspsycholoog en specialist in bedrijfsovernames, die met diverse mensen gesprekken voerde. Die gesprekken leidden ertoe dat Luuk weer meer een helikopterview kreeg op het bedrijf. “Sterker: ik kreeg er weer helemaal zin in. Maar dan moest ik me toch minder met de dagelijkse problemen bezighouden en meer met het leiding geven. Op basis daarvan zijn we de organisatie anders gaan indelen.” ‘De jaarplaatsen bieden een zekere basis, ook voor de bank’ Met Nik Veens als parkmanager vond hij een waardevolle rechterhand in het bedrijf, die de dagelijkse aansturing kan verzorgen. En het blijft binnen de familie, want Nik is getrouwd met de nicht van Luuk.Dat maakte de situatie stukken aantrekkelijker voor Luuk, en in 2017 nam hij de helft van Camping Roland over. Vijf jaar later volgde de andere helft. Inmiddels zit Luuk ook in het bestuur van de bedrijfsgroep Kampeer- en Bungalowbedrijven van HISWA-RECRON. Het bedrijf was sinds de start flink gegroeid: van 6 naar 18 hectare. Camping Roland ligt middenin de natuur, dus uitbreiden gaat al lang niet meer zo makkelijk als in de beginjaren. Het duurde tien jaar voor de laatste grote uitbreiding met een kampeerveld in 2012 rondkwam. In het verlengde daarvan werd in 2015 nog een camperpark geopend met 38 plekken en een aparte ingang. De entree en het betaalsysteem zijn daarbij volledig geautomatiseerd. Vroeger telde Camping Roland voornamelijk jaarplaatsen; nu zijn het er nog 300. Die worden mondjesmaat vervangen door eigen verhuuraccommodaties of andere faciliteiten. Trouwe gasten Luuk Jansen: “De jaarplaatsen bieden een zekere basis, ook voor de bank. Dat telde mee toen ik wilde overnemen. Het zijn hele trouwe gasten. Sinds ik aan het roer sta zijn we wel strenger geworden op het gebied van toelating en handhaving. Als mensen overlast veroorzaken pakken we dit meteen aan. Ook inrichtingseisen voor de jaarplaats zijn strenger geworden, om de kwaliteit te verbeteren. Daardoor zijn een paar gasten > 03-2024 | Recreactie 27

Verhuur uw vakantiehuis of park met NOVASOL ▪ Hoge bezettingsgraad en rendement dankzij professionele verhuur ▪ Bereik de Duitse gast door ons uitgebreide netwerk aan verhuurkanalen ▪ Grootste bereik van Europa Gratis advies van onze verhuurexpert Neem contact met ons op novasol.nl/vakantiehuis-verhuren of +31 137 440204 de bezieling De camping in 1969 vertrokken, maar de rest van de mensen vindt de sfeer veel fi jner. Het waren altijd dezelfde mensen die er een rommeltje van maakten, én het jaargeld niet op tijd betaalden. We hebben zoveel werk gehad met herinneringen en incasso’s. Dat is nu ook veel minder.” Met Luuk deed ook de automatisering zijn intrede. “Mijn moeder deed de administratie nog volledig op de klassieke manier, overigens wel tot op de cent nauwkeurig. Toen ik wilde overschakelen op een geïntegreerd reserverings- en boekhoudsysteem wisten we dat het lastig zou zijn om de vorige generatie hier volledig in mee te nemen. Toen heb ik mijn vrouw Diliana ervan kunnen overtuigen om de administratie op zich te nemen. Zij werkt nu dus ook in het bedrijf. Daar ben ik heel blij mee.” Dagelijkse zaken Ondertussen zijn Luuk en Diliana wél buiten het bedrijf gaan wonen, juist om de grote druk van de dagelijkse zaken – die ook ‘s avonds en ‘s nachts door kan gaan – op enige afstand te houden. “Met twee kinderen en altijd maar het bedrijf voor de deur werd ik helemaal gek. Ik kan me er niet voor afsluiten. En dan blijf ik toch reageren op geluiden en wil ik dat alles zo goed mogelijk wordt geregeld. Maar ik moet leren om ook dingen aan andere mensen over te laten. We hebben een heerlijke woning hier in de straat gevonden. In een paar minuten kan ik op het bedrijf zijn.” Ieder jaar wordt er geïnvesteerd. In 2017 kwam er een overdekte speeltuin, die zo is ontworpen dat er geen toezicht nodig is. Het werd een echte trekker voor de kleintjes - en niet alleen Om ook wat afstand te nemen zijn Luuk en Diliana buiten het bedrijf gaan wonen bij slecht weer. Vorig jaar werd een van de sanitairgebouwen volledig vervangen en de renovatie van een ander sanitairgebouw is afgelopen winter afgerond. Wat wil Luuk nog meer bereiken? “Ik zou het mooi vinden als we een spraypark kunnen aanleggen voor de kleintjes. En je blijft ondernemer, dus op termijn hoop ik nog wel een stukje te kunnen uitbreiden. De grond hebben we wel in eigendom, maar de bestemming wijzigen is iets heel anders. En parallel daaraan moeten we onze voorzieningen dus uitbreiden of volledig vervangen. Ik kan hier nog wel even vooruit hoor, met mijn plannen.” Jaarplaats of toeristische verhuur? Naast 300 jaarplaatsen en 38 camperplekken telt Camping Roland 90 toeristische plaatsen en 32 verhuuraccommodaties. Die zijn er in soorten en maten, zodat de gast de keuze heeft. Er is de keuze uit een traditioneel chalet, een trekkershut, pod, vakwerktent of safaritent. De groei van het aantal verhuuraccommodaties gaat heel geleidelijk. Om fi nanciële redenen (alle investeringen worden vanuit de cashfl ow gedaan), maar ook om de druk op de voorzieningen niet te groot te maken. “De vaste gasten gebruiken voorzieningen als de overdekte speeltuin en het zwembad minder vaak dan de toeristische gasten. De voorzieningen moeten dus meegroeien met het aantal gasten in verhuuraccommodaties en op toeristische plekken.” Daar komt nog bij dat Luuk Jansen niemand weg wil jagen. “We behouden een fl ink aantal moderne jaarplaatsen. Een enkeling heeft nog zo’n oude stacaravan, maar ik dwing niemand om een nieuwe te kopen. Als ze uiteindelijk overlijden of vertrekken is het wat anders. Dan gaan de nieuwe regels gelden.” 03-2024 | Recreactie 29

nieuw Maximaal rendement voor uw vakantiewoningen Met Hertzinger Green Connect leveren uw vakantiewoningen meer op. Omdat wij ze energie-positief maken. En omdat steeds meer huurders kiezen voor duurzaamheid. Weten hoe u het maximale uit uw accommodaties haalt? Terrasmeubilair voor uw recreatie bedrijf www.madino.nl 0488 440138 info@madino.nl Maak vrijblijvend een (online) afspraak via 033-4610337 of info@hertzinger.nl. www.hertzinger-greenconnect.com taxateurs adviseurs rentmeesters ENERGIE. EN REGIE. ENERGIE. EN DOOR INNOVATIES ENERGIEKOSTEN VERLAGEN. Taxaties Vastgoedadvisering Rentmeesterij Grondverwerving Schadevergoedingsrecht Vastgoedadvies vanuit Zeeuwse nuchterheid Hoofdstraat 54 4416 AE Kruiningen T 0113 57 28 35 E info@rijk.eu www.rijk.eu Hoofdstraat 54 4416 AE Kruiningen T 0113 57 28 35 E info@advieskantoorrijk.nl www.advieskantoorrijk.nl audaxrenewables.nl Vastgoed & Overheid Advocatuur nieuwe stijl Scherp & persoonlijk ZYPP advocaten T: 026 - 702 47 87 info@zypp.nl www.zypp.nl Kennispartner RECRON en specialist op het gebied van recreatief vastgoed. trends Groei voor verblijf bij dagrecreatie Van de Efteling tot Slagharen en Beekse Bergen: steeds meer dagrecreatieve bedrijven bieden de mogelijkheid tot overnachten. Deze trend is al bijna vijftien jaar gaande en zet nu echt door. De bedrijven boren met het verstrekken van verblijf accommodaties een nieuwe doelgroep aan. “Het is een logische vervolgstap op de groei van de parken.” Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Toverland “Het aanbieden van verblijfsaccommodaties voor overnachtingen past bij de ontwikkeling van dagrecreatieparken. Eerst volgt groei op schaalniveau en daarna zijn verblijfsaccommodaties de logische vervolgstap”, stelt Tom Gosens, senior adviseur vrijetijdseconomie en toerisme bij adviesbureau Ginder. Of de coronapandemie ook met de huidige ontwikkeling te maken heeft, valt lastig te zeggen. Gosens: “Maar je ziet wel dat de pandemie op diverse plekken voor versnelling heeft gezorgd.” Toverland Zo kwam attractiepark Toverland in Sevenum tijdens de coronaperiode, in 2020, met de pop-up camping. Dat concept was zo’n groot succes dat het park nu doorpakt en binnen enkele jaren permanente verblijfsaccommodaties gaat realiseren. “We werken met drie ringen”, vertelt Bart Jaspers, manager marketing en communicatie. “De eerste ring staat voor gasten die op maximaal drie kwartier reizen wonen, de tweede ring staat voor drie kwartier tot anderhalf uur reizen en de derde ring voor anderhalf uur of langer. De meerderheid van onze campinggasten komt uit die derde ring. Een volledig nieuwe doelgroep, want we zien nauwelijks kannibalisatie tussen de verschillende Toverland wil de pop-up camping uitbouwen naar vaste accommodaties groepen.” Met de nieuwe accommodaties zet Toverland in op short term stay: een verblijf van twee dagen waarbij een tweedaags ticket voor het pretpark is inbegrepen. Outdoor Markant Outdoorcentrum in het Gelderse Braamt startte in coronatijd met het nieuwe concept Avonturen Achterhoek. Daarbij worden outdooractiviteiten gecombineerd met de zelf opgezette Avonturencamping Stroombroek. “Hiermee boren we naast de scholenmarkt een nieuwe doelgroep aan: gezinnen met kinderen in de puberleeftijd”, vertelt eigenaar Michiel Pöpping. “Kinderen van een jaar of zeven hebben nog niet zo veel met sporten en mountainbiken. Zowel schoolgroepen als gezinnen met kinderen in de puberleeftijd houden van avontuur en natuur. Daarmee benutten we de seizoenen nu veel beter.” De trend zal zich voorlopig blijven voortzetten, verwacht Tom Gosens van Ginder: “We zien dat de bezettingsgraden van accommodaties bij dagrecreatiebedrijven hoog zijn, zeker als ze een unieke ervaring bieden. Er zijn voorlopig dus nog genoeg kansen om uit te breiden.” 03-2024 | Recreactie 31

kennis delen Pensioenfonds klaar voor nieuw stelsel Het Pensioenfonds Recreatie gaat per 1 januari 2026 werken volgens de regels van het nieuwe pensioenstelsel. Daarmee is de recreatiesector een van de eerste sectoren die de stap zet naar een toekomstbestendiger pensioen. Ook het verantwoordingsorgaan, waarin werkgevers en werknemers vertegenwoordigd zijn, is klaar voor het nieuwe stelsel. Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Shutterstock Pensioenfondsen kunnen tot 1 januari 2028 overstappen naar het nieuwe stelsel. Dat het Pensioenfonds Recreatie die overstap relatief snel maakt, heeft alles te maken met leeftijd, zegt Pim Meijkamp, eigenaar van vakantiepark Delftse Hout. Hij is namens de werkgevers lid van het verantwoordingsorgaan van het pensioenfonds. “We zijn als fonds vrij jong en hebben ook veel jonge deelnemers. Deze jonge medewerkers hebben het meest belang bij de overstap, omdat er verruiming komt voor de beleggingsvoorwaarden die op hen van toepassing zijn.” Het Pensioenfonds Recreatie zet zich in voor het pensioen van meer dan 90 duizend mensen in de sector. De organisatie bestaat uit een bestuur, een raad van toezicht en een verantwoordingsorgaan. Organisatie Het bestuur bepaalt het beleid. Het onderhandelt bijvoorbeeld met de sociale partners over de hoogte van de premies. De raad van toezicht controleert het bestuur. In het verantwoordingsorgaan zitten vertegenwoordigers van werkgevers en werknemers, gepensioneerden en ex-medewerkers. Dit orgaan adviseert het bestuur en beoordeelt ook of het bestuur het beleid goed 32 Recreactie | 03-2024 Het verantwoordingsorgaan is een soort luis in de pels van het pensioenfonds uitvoert. “We zijn een soort luis in de pels”, licht Meijkamp toe. “Maar wel een luis in de pels waarnaar geluisterd wordt. Het bestuur erkent ons belang en neemt onze adviezen serieus. In tegenstelling tot het bestuur en de raad van toezicht komen de leden van het verantwoordingsorgaan uit de branche zelf. Onze bestuurders vinden het belangrijk om te weten hoe de branche zélf tegen bepaalde zaken aankijkt.” Medio 2024 vertrekt Toon Weijenborg, die ook namens de werkgevers lid is, uit het verantwoordingsorgaan (zie ook het artikel op pagina 14). Meijkamp hoopt dat Weijenborgs plek wordt ingenomen door een enthousiaste werkgever die het ondernemersgeluid kan laten doorklinken in het verantwoordingsorgaan. Terwijl dit nummer van Recreactie wordt gedrukt, loopt de sollicitatieprocedure voor deze vacature nog. Meijkamp: “Het is een functie waar je zelf ook van groeit. Wij dragen allemaal pensioenpremies af en ik had vroeger nooit enig idee wat er daarna met dat geld gebeurt. Ik vind het fi jn dat ik die kennis nu wel heb. En dat ik die ook kan overdragen op mijn eigen medewerkers.” kennis delen Geen bedenktijd bij verkoop recreatiegrond Recreatieondernemers verkopen regelmatig kavels en recreatiewoningen op hun vakantiepark aan particulieren. Vaak wordt de koop schriftelijk vastgelegd, maar lang niet altijd. In de praktijk komen de nodige geschillen voor over de geldigheid van de koopovereenkomst en de bedenktijd van drie dagen. Een recente uitspraak van de Hoge Raad levert belangrijke lessen op voor de recreatiepraktijk. Tekst: Jolanda van Summeren (Stellicher advocaten) Foto: Shutterstock In de zaak die bij de Hoge Raad speelde, had een verkoper mondeling een perceel onbebouwde grond verkocht aan een particulier (consument-koper). Het perceel had de publiekrechtelijke bestemming ‘wonen’. De Hoge Raad oordeelde in december 2023 dat de koopovereenkomst niet schriftelijk hoeft te worden gesloten, omdat geen sprake is van de koop van een (recreatie) woning. Dat betekent dat de mondelinge koopovereenkomst geldig is en de consument-koper daarnaast geen drie dagen bedenktijd heeft om alsnog van de koop af te zien. De Hoge Raad gaat nog een stap verder. De vereisten van een schriftelijke koopovereenkomst en drie dagen bedenktijd gelden ook niet als het perceel is verkocht als bouwkavel of als de verkoper wist dat de consument-koper op de kavel een woning wilde bouwen. Bebouwd of onbebouwd? De recreatieondernemer die aan een consument-koper uitsluitend een onbebouwde kavel op zijn park verkoopt, hoeft geen schriftelijke koopovereenkomst te sluiten. Ook een mondelinge overeenkomst is geldig. Zelfs als sprake is van een bouwkavel of als de recreatieondernemer weet dat de consument-koper een recreatiewoning wil bouwen. De consument-koper kan geen beroep doen op de bedenktijd van drie dagen. Voor een kavel grond is een mondelinge verkoopovereenkomst geldig Bij de verkoop van een kavel met bestaande recreatiewoning of de verkoop van een kavel met een nieuw te bouwen recreatiewoning (een ‘koop-aannemingsovereenkomst’) moet de overeenkomst wel verplicht op schrift worden gezet. Ook geldt hier voor de consument-koper een bedenktijd van drie dagen. Een ander geval is de verkoop van een onbebouwde kavel waarbij de consument-koper uitsluitend een recreatiewoning mag plaatsen, als die gekocht wordt van de recreatieondernemer of een door de recreatieondernemer aangewezen partij. Die verplichting kan aan de consument-koper zijn opgelegd in het park reglement of in een algemene, notariële akte. In die gevallen kan niet zonder meer gezegd worden of een mondelinge koopovereenkomst geldig is en of de bedenktijd van toepassing is. Afhankelijk van de tekst van het parkreglement of de akte kan de conclusie zijn dat de recreatieondernemer toch een woning verkoopt. Dan moet de overeenkomst schriftelijk worden gesloten. Voor de recreatieondernemer is het raadzaam om koopovereenkomsten met consument-kopers altijd schriftelijk vast te leggen, ook als het enkel gaat om de verkoop van recreatiegrond. 03-2024 | Recreactie 33

FRISSE BLIK NODIG? Samen aan de slag voor een duurzame en rendabele onderneming. LEISURE TAXATEURS NEDERLAND UW TAXATIE SPECIALIST IN LEISURE Leisure Taxateurs Nederland is gespecialiseerd in het professioneel taxeren van exploitatiegebonden recreatie- en watersportbedrijven en onroerend goed in heel Nederland. www.leisuretaxateurs.nl +31 (0)85 488 35 80 info@leisuretaxateursnederland.nl wijzijnginder.nl Samen met jou als recreatieondernemer kijken we graag vooruit. Of het nu gaat om een te ontwikkelen businessplan, een bijzonder concept of inzicht in haalbaarheid. Met een frisse blik komen we tot een duurzaam, rendabel en toekomstbestendig perspectief voor jouw onderneming. Daag ons maar uit, daar houden we van! CHALETS MET ALLE COMFORT AFGESTEMD OP UW PARK WIJ BOUWEN UW VERHUUR- EN PROJECTMATIGE CHALETS Rollecate 39 | 7711 GG Nieuwleusen | 0529-488900 www.arcabo.com | info@arcabo.nl vakinfo Payroller verbreedt dienstverlening Wetgeving op het gebied van arbeid en arbeidsrecht wordt steeds complexer. Tegelijkertijd is het voor een recreatiebedrijf heel lastig om nieuwe medewerkers te vinden op de krappe arbeidsmarkt. Hoe houd je dan nog een scherpe focus op je medewerkers – de belangrijkste pijler van je bedrijf? Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Shutterstock Medewerkers werven en vasthouden doe je door goed voor ze te zorgen. Dat betekent: een goede en permanente communicatie, je beloftes inlossen en ook rekening houden met hun wensen. Zoiets vraagt om goed personeelsbeleid. Zeker in tijden van krapte op de arbeidsmarkt. Goed personeelsbeleid betaalt zich terug in de vorm van productieve medewerkers, een laag personeelsverzuim en -verloop en een hoge klanttevredenheid. Als je als recreatiebedrijf niet of niet voldoende in staat bent om hier voldoende professionele aandacht aan te besteden, kun je overwegen om hiervoor een payrollorganisatie in te huren. Payrollers zijn vooral gespecialiseerd in het ontzorgen van de werkgever op het gebied van arbeidscontracten, uitbetalingen, urenregistratie en verzuim. Met het oog op de actuele ontwikkelingen op de arbeidsmarkt kan het echter ook interessant zijn om een organisatie in te schakelen die kan voorzien in uitzendkrachten. Maar het kan nóg completer. Wie daar behoefte aan heeft kan zich ook volledig laten ontzorgen door een payrollorganisatie. Van het behouden van medewerkers tot het aannemen, onboarden en inwerken. De payroller biedt dan een maatwerkoplossing, rekening houdend met onder meer de omvang en cultuur van je bedrijf. Payrollers kunnen medewerkers aannemen, onboarden en inwerken Praktische ondersteuning Kleine organisaties met bijvoorbeeld vier of vijf medewerkers zijn gebaat bij het vergroten van kennis op het gebied van personeel en organisatie. Bij grotere bedrijven met een omvang van vijftien tot twintig medewerkers richt de payrollorganisatie zich meer op de praktische kant. Denk hierbij aan het opzetten van een effi ciënte HR-functie, waarin meer aandacht aan de zachte kanten van het werkgeverschap kan worden besteed. Zoals het gericht investeren in kennis en talent. Dat is heel belangrijk met het oog op het behouden van je (tevreden) medewerkers. En dus uiteindelijk ook op de omzet en winst van je onderneming. Met dank aan Nedfl ex 03-2024 | Recreactie 35

Op zoek naar duurzaam succes voor jouw recreatieonderneming? Laat je duurzaamheidsrapportages door de professionals van Countus controleren. Ons toegewijde team Duurzaamheid en Nieuwe Energie heeſt alle kennis in huis om je te helpen. Of het nu gaat om het uitvoeren van metingen of om het opstellen van gedetailleerde rapportages; wij bieden uitgebreide ondersteuning om jouw duurzaamheidsdoelen te behalen. Neem vandaag nog contact op met onze specialisten en zet de eerste stap naar een groenere toekomst voor jouw bedrijf! Expertiseteam Recreatie & Horeca recreatie-horeca@countus.nl COUNTUS.NL/RECREATIE productnieuws Tekst: Jaap van Sandijk Nijntje speeltoestellen Boer Play heeft het assortiment van nijntje speeltoestellen uitgebreid met klimtoestel aap, speelpaneel krokodil, dubbele schommel giraf en een uitdagend oversteekpad. In de toestellen zijn herkenbare kleuren, voorwerpen en dierenvriendjes van nijntje (bekend van de kinderboeken van Dick Bruna) verwerkt. De speeltoestellen zijn gemaakt van gerecycled kunststof platen. (0183) 40 23 66 www.boerplay.com Fietsverhuur Schoonloopmatten Met de Forbo Coral schoonloopmatten heb je minder slijtage aan je vloeren. De matten dringen de inloop van vocht en vuil met 60 tot 90% terug, aldus de producent. Voor de buitenruimte heeft Wola de Coral Grip in het assortiment. Deze is speciaal ontworpen voor gebruik buiten de deur. Daarnaast zijn er diverse matten voor universeel gebruik. De matten zijn leverbaar op maat en in de standaardmaten 55x90 cm, 90x155 cm, 135x205 cm en 205x300 cm. Ze zijn verkrijgbaar in vele kleuren. (050) 312 96 85 www.wola.nl CycleShare ontzorgt recreatiebedrijven met tweewielerverhuur. Het bedrijf beschikt over een groot en divers aanbod aan tweewielers. Van e-bikes tot mountainbikes, van bakfi etsen tot tandems en van kinderfi etsen tot skelters. Daarnaast beschikt CycleShare over een eigen reserveringssysteem en een mobiele service-eenheid. Een grote investering op voorhand is niet nodig. Het recreatiebedrijf en CycleShare delen de omzet van de verhuur. www.cycleshare.nl Een duurzaam schoon toilet De BubbleFlush reinigt je toilet zonder milieubelastende reinigingsmiddelen. Door ultrasone trillingen worden luchtbellen gecreëerd, die in het water met kracht imploderen en zo kalk en aangehecht vuil verwijderen, omschrijft de fabrikant het proces. Het enige dat de gebruiker hoeft te doen is de BubbleFlush in de toiletpot houden. De innovatie is Green Key-gecertifi ceerd. (038) 468 68 88 www.wecoviservice.com 03-2024 | Recreactie 37

HOGE KWALITEIT KOELTECHNIEK laag geprijsd! Koelwerkbank temp. bereik: -2º tot 8ºC 230 Volt Vanaf 4750.045 Vanaf 1.045,Lease vanaf 25,93* Koelkast afm. rooster 65x53 cm temp.bereik: -2º tot 8ºC 230 V Vrieskast afm. rooster 65x53 cm temp.bereik: -18º tot -22ºC 230 V art. nr model afm. cm kW KOELKAST 4750.025* 1 deur 4750.005 1 deur 68 x 71 x 201 0,19 74 x 83 x 201 0,30 4750.010 2-deurs 148 x 83 x 201 0,44 art. nr model afm. cm kW VRIESKAST 4750.030* 1 deur 4750.015 1 deur 1.280,1.025,1.460,- 1.170,2.355,- 1.885,art. nr model afm. cm kW 4750.035 4750.040 4750.045 2-deurs 3-deurs 4-deurs 223 x 70 x 85 HOOGRENDEMENT UITVOERING 4752.035 4752.040 4752.045 2-deurs 3-deurs Blastchiller/freezer 4 voorgeprogrammeerde programma's kerntemperatuurmeter verrijdbaar 230 Volt 136 x 70 x 85 0,21 180 x 70 x 85 1.410,0,23 0,34 1.130,Lease vanaf 28,59* 1.130,1.675,- 1.340,2.015,- 1.615,136 x 70 x 85 0,20 180 x 70 x 85 4-deurs 223 x 70 x 85 1.680,0,22 0,34 1.345,1.975,- 1.595,2.365,- 1.895,68 x 71 x 201 0,40 74 x 83 x 201 0,48 4750.020 2-deurs 148 x 83 x 201 0,78 * afm. rooster 53,5x55 cm KOELKAST HOOGRENDEMENT UITVOERING 4752.005 1 deur 74 x 83 x 201 0,17 4752.015 2-deurs 148 x 83 x 201 0,36 VRIESKAST HOOGRENDEMENT UITVOERING 4752.010 1 deur 74 x 83 x 201 0,42 4752.020 2-deurs 148 x 83 x 201 0,70 1.560,1.250,1.805,- 1.445,2.740,- 2.195,Vanaf 1.750,1.399,2.845,- 2.295,2.195,1.749,3.275,- 2.625,*De in deze advertentie vermelde lease tarieven zijn per maand op basis van 60 maanden en op basis van operationele lease. EMMELOORD Platinaweg 21 8304 BL Emmeloord Tel: (0527) 635 635 info@hakpro.nl AMSTERDAM De Flinesstraat 20 1114 AL Duivendrecht Tel: (020) 665 6428 amsterdam@hakpro.nl GRONINGEN Verl. Bremenweg 10c 9723 JV Groningen Tel: (050) 318 1600 groningen@hakpro.nl art. nr model afm. cm kW 4750.705 5x 1/1 GN of 5x EN 400x600 80 x 80 x100 0,75 3.220,2.575,4750.710 7x 1/1 GN of 7x EN 400x600 80 x 80 x 151,5 0,98 3.815,- 2.955,4750.715 9x 1/1 GN of 9x EN 400x600 80 x 80 x 176,3 1,2 6.210,- 4.965,ROTTERDAM Schuttevaerweg 13 3044 BA Rotterdam Tel: (010) 750 2750 rotterdam@hakpro.nl VENLO Venrayseweg 44 5928 NZ Venlo Tel: (077) 387 4242 venlo@hakpro.nl VLISSINGEN Bedrijfsweg 9 4387 PD Vlissingen Tel: (0118) 493 222 vlissingen@hakpro.nl 23-05-00 Alle prijzen zijn in euro's, exclusief BTW en wettelijke verwijderingsbijdragen. Wijzigingen voorbehouden zonder voorafgaande kennisgeving. Zet- of drukfouten voorbehouden. 2.575,Lease vanaf 60,26* hakpro.nl HOOG RENDEMENT WAT EEN BESPARING! Gespecialiseerd in duurzaam robinia en kastanje hekwerk, palen, poorten en vlechtschermen Robinia hekwerken Kastanje hekwerken Vlechtschermen Robinia palen Kastanje palen Kastanje tuinpoorten Landhekken Dierenweides Slagbomen Schapenhekken Montagewerkzaamheden Kijk op www.woutishout.com voor meer producten. info@woutishout.com • T +31(0)6 40410021 • Hilvarenbeek

UW FULLSERVICE PARTNER IN RECREATIE Transformeer uw camping of recreatiepark in een toekomstbestendige bestemming met Seijsener. COMPLEET SERVICEAANBOD Een uitgebreid scala aan diensten voor een zorgeloze ervaring LOKALE INNOVATIES Duurzaam en slim, met Nederlands vakmanschap DIRECTE ONDERSTEUNING Onze eigen technici staan klaar voor snelle en deskundige hulp Seijsener, uw partner in slimme en duurzame recreatieoplossingen. Neem direct contact op of scan de QR-code voor meer informatie. SCAN DE CODE Slim bedacht, goed uitgevoerd +31 075-6810 610 info@seijsener.com

RECREACTIE 2 | maart 2024 magazine over recreatie en toerisme Hoe vind je goed personeel? Ondernemen in een krappe arbeidsmarkt Betere medewerkers door samenwerking met scholen Tips and tricks voor het motiveren van generatie Z Hoe kun je internationale medewerkers goed inwerken?

Dé specialist in de bouw van sanitaire units van hoge kwaliteit Maatwerk dat volledig aan uw wensen voldoet Volledige ontzorging van ontwerp tot sanitaire installatie Innovatieve milieu- en energiebewuste oplossingen Onderhoudsvriendelijke en duurzame materialen Units zijn schakelbaar, fl exibel en verplaatsbaar mobielbouw.nl biedt u nog veel meer informatie WIJ WENSEN ALLE NIEUWE EIGENAREN EEN SUCCESVOL SEIZOEN TOE! Wij zijn sinds 1974 gespecialiseerd in aan- en verkoop, taxaties en bedrijfsovernames in de dag- en verblijfsrecreatieve sector. Persoonlijk advies? Neem contact op met één van onze specialisten: Maxx Hup, Thijs Lunenburg, Yvette Mijnheer, Adri Mijnheer, Rianne Jansen of Harm-Jan Mooiweer. vandeloosdrechtrbm.nl Verblijfsrecreatie Watersport Dagrecreatie Sport en Wellness DÉ RECREATIE BEDRIJFSMAKELAAR F.A. Molijnlaan 28, 8071 AG Nunspeet Tel: 0341 - 25 23 63

colofon voorwoord Hoofdredactie: HISWA-RECRON, Marike Rosier, communicatie@hiswarecron.nl Eindredactie: Maarten Bokslag, www.bokslag.com Redactiecommissie: Wanda van Eck, Jeff rey Belt, Stijn Boode, Charlotte de Baat Aan dit nummer werkten mee: Jaap van Sandijk, Erik van Dijk, Facet, Jeroen Kamphuis Opmaak: Dock35 Media Coverfoto: Shutterstock Bladmanagement: Dock35 Media, Sjoerd Franssen Advertenties: Dock35 Media, Martijn Penning, (0314) 355 826, martijn@dock35media.nl Druk: Senefelder Misset Doetinchem B.V. Abonnementen: HISWA-RECRON, Storkstraat 24, 3833 LB Leusden, communicatie@hiswarecron.nl, (033) 303 9700, 70 euro per jaar, 35 euro voor studenten en medewerkers van recreatiebedrijven. Gratis voor HISWA-RECRON-leden, overheden en pers. Als vakblad hanteren wij de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er vanuit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Oplage: 4.400 exemplaren. De samenstellers hebben de grootst mogelijk zorgvuldigheid betracht. Noch HISWA-RECRON, noch redactie, noch auteurs aanvaarden enige aansprakelijkheid bij eventueel voorkomende fouten. Marike Rosier Manager Communicatie Aan de slag! Wat veel mensen niet beseffen, is dat onze sector een schat aan werkgelegenheid en opleidingsmogelijkheden kent. Men denkt al snel aan seizoenskrachten en tijdelijke krachten, maar in de recreatie en watersport werkt een grote diversiteit aan professionals - van ervaren entertainers tot deskundige technici, van gepassioneerde natuurgidsen tot bedrijfsstrategen met een voorliefde voor avontuur. Maar laten we eerlijk zijn: onze sector heeft te kampen met een imagoprobleem. Misschien komt het door de associaties met ontspanning en vrije tijd, misschien doordat sommigen het werk in de recreatie te veel als een bijbaan zien. Kunnen we met elkaar de vooroordelen nu eens aan de kant schuiven? Want onze sector barst van de mogelijkheden voor persoonlijke groei en professionele ontwikkeling. PARTNERS IN BUSINESS: KENNISPARTNERS: Dat is natuurlijk ook direct een uitdaging. De krapte op de arbeidsmarkt is reëel. Maar die biedt ook nieuwe kansen voor ondernemers die bereid zijn om te investeren in hun personeel en om te laten zien waar hun prachtige bedrijven voor staan. In deze Recreactie vind je veel voorbeelden: zoek de samenwerking met scholen in je regio, maak tijd vrij om leerlingen je bedrijf te tonen. Laat docenten zélf eens een dag stage lopen. Kortom: profi leer je als leuke werkgever bij studenten en scholen, want je kunt ook echt leuke dingen bieden! Laat je medewerkers een paar nachtjes op het bedrijf van een collega overnachten (en vice versa), bied gratis gebruik van je zwembad na sluitingstijd, een sportschoolabonnement of een leuk feest aan het eind van het seizoen. Je leest ook een artikel over generatie Z. Ze zijn heel anders dan de generaties ervoor, maar met de juiste aanpak wel loyaal en enthousiast! Dus gebruik deze editie vol tips, informatie en handvatten om zelf aan de slag te gaan met je huidige én toekomstige personeel! Veel leesplezier. 02-2024 | Recreactie 5

Voor de energiezuinige aansturing van alle soorten verwarming Airco’s | Elektrische verwarming | CV-installaties Warmtepompen | IR panelen Neem contact op voor een vrijblijvend adviesgesprek 088-1231333 / verkoop@icy.nl www.icy.nl Kies voor een Countus Scan om het meeste uit je recreatiebedrijf te halen COUNTUS.NL/RECREATIE Expertiseteam Recreatie & Horeca recreatie-horeca@countus.nl Hoe zie jij de toekomst van je bedrijf voor je? Het Countus Expertiseteam Recreatie & Horeca denkt graag strategisch met je mee. Vanuit de uitgebreide Countus Scan analyseren we jouw onderneming en onderzoeken we hoe we het beste uit je bedrijf kunnen halen. Zo zetten we samen de stappen voor de realisatie van jouw toekomstvisie. Draadloos aan te sturen! inhoud Informatief 08 14 22 24 31 33 Onder de aandacht Kort nieuws uit de branche Coverstory De noodzaak van arbeidsmarktbeleid Samenwerking Scholen en ondernemers samen sterker Kennis delen Let op met bemiddelings- en toestemmingskosten bij verkoop Vakinfo Zelf energie opslaan met een batterij Productnieuws Een overzicht van de laatste innovaties 11 13 20 25 26 Opinie De visie Kim Jansen geeft tips and tricks voor het motiveren van de jonge generatie Z Mens & bedrijf Arbeidsmarkt Internationale medewerkers inwerken? RCN heeft een speciaal programma Kennis delen Vacatures zet je gratis op recron.nl Columns Green Key RecreAnders 02-2024 | Recreactie 7

onder de aandacht Eigen opleiding voor Toverland en Schatberg Alles over de arbeidsmarkt Eind januari ging de webpagina van HISWA-RECRON online die speciaal is gericht op scholing en arbeidsmarkt. Op hiswarecron.nl/arbeidsmarkt vind je veel informatie op het gebied van werken, leren, stages en arbeidsmarktbranding. De site is zowel voor ondernemers als voor geïnteresseerde studenten relevant. Eén van de onderwerpen is bijvoorbeeld: hoe maak je een goede vacaturetekst? Een goede vraag, want eigenlijk is de vacature een eerste indruk die je maakt op een potentiële medewerker. Het is een uitnodiging om verder te klikken voor meer informatie. Hoe raak je die potentiële medewerker? Wat wil jij uitdragen in die eerste seconden die je hebt als werkgever? www.hiswarecron.nl/arbeidsmarkt Attractiepark Toverland, vakantiepark De Schatberg en Fun & Entertainment Center Sevenum ntwikkelden samen met Gilde Opleidingen een eigen bbl-opleiding, die opleidt tot zelfstandig medewerker Leisure & Hospitality. De Limburgse bedrijven hopen dat de eigen opleiding uiteindelijk meer medewerkers oplevert. Gilde Opleidingen ziet vooral de directe toegang tot praktijkervaring als waardevol voor studenten. Daarbij kan het onderwijs beter aansluiten op wat studenten tegenkomen tijdens het echte werk. Vanaf de zomer start de eerste groep studenten in het tweejarige bbl-trajct. Vertrouwenspersoon recreatie Ook in de recreatiesector komt het voor: ongewenste omgangsvormen op de werkvloer. Om dit te voorkomen zijn in de cao Recreatie heldere afspraken gemaakt over wat wel en niet kan. Onderdeel van de afspraken is dat er een vertrouwenspersoon komt, waar je bij twijfels, vragen en meldingen terecht kunt. Sinds 1 februari is daarvoor Carolien Verboom van Arboned beschikbaar. “Ik ben er om gevoelige zaken te bespreken. Denk aan grensoverschrijdend gedrag zoals pesten, discriminatie, agressie of seksuele intimidatie. Daarnaast kan ook sprake zijn van een integriteitskwestie of een vermoeden van een misstand.” Vaak is er geen pasklare oplossing voor grensoverschrijdend gedrag. Verboom: “Daarom kijk ik samen met de medewerker naar de situatie en adviseer over een mogelijke oplossing. Hierbij zet ik geen enkele stap zonder toestemming van de medewerker.” Carolien Verboom 06 - 478 700 49 carolien.verboom@arboned.nl 8 Recreactie | 02-2024 Foto: RCN Foto: De Schatberg Halvering aantal mbo-studenten Op pagina 22 van deze Recreactie over scholing en arbeidsmarkt noemen we het ook al: het aantal studenten op de mbo Recreatie-opleidingen neemt al jaren af. Hoe dramatisch de daling is, blijkt uit cijfers van SBB, de Samenwerkingsorganisatie Beroepsonderwijs Bedrijfsleven. De instroomcijfers van studenten voor mbo-opleidingen Leisure & Hospitality laten sinds 2017 een halvering zien van het aantal studenten in zeven jaar! In 2017 ging het om 2.539 aanmeldingen, in 2023 nog maar om 1.273. Herbert van Oord, manager Arbeidsmarkt, opleiding en training bij HISWA-RECRON, verklaart de cijfers deels uit het teruggelopen aantal jongeren. “Verder moeten we samen met onder nemers werken aan ons imago. 65% van de banen in leisure en recreatie betreft vaste banen. Terwijl scholieren én hun ouders denken dat er enkel seizoenswerk te vinden is.” 1.000 1.500 2.000 2.500 3.000 500 0 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 De nieuwe cao Recreatie Molecaten start onbemande shops Na een succesvolle pilot op Molecaten Park Waterdunen opent Molecaten dit voorjaar vier nieuwe onbemande shops op haar vakantieparken. Er is geen personeel nodig om de winkel te runnen. Afrekenen gaat met de zelfscankassa. De winkels worden als compleet concept geleverd door Omise. “We hebben een aantal parken die niet groot genoeg zijn voor een winkel”, legt Tim Slager van Molecaten uit. “Nu kunnen we daar de gasten toch service bieden voor de vergeten boodschapjes, zonder er schaarse medewerkers op te zetten.” Winkeldiefstal komt nauwelijks voor, zo bleek uit de pilot op Waterdunen. Slager: “Vakantiegasten zijn niet uit op winkeldiefstal. En er is wel een gevoel van toezicht, omdat het bij de receptie is ondergebracht.” De openingstijden van de onbemande shops zijn dan ook gelijk aan die van de receptie. HISWA-RECRON en de vakbonden FNV Horeca en CNV Vakmensen hebben halverwege februari een onderhandelingsresultaat bereikt over een nieuwe tweejarige cao, die loopt van 1 januari 2023 tot 31 december 2025. Een cao omvat veel meer zaken, maar enkel kijkend naar de lonen groeien die de komende anderhalf jaar in stappen met minimaal 10,5%. De lagere schalen groeien iets meer, dus er treedt nivellering op. Bovendien is per juli 2025 een infl atieafhankelijke extra loonsverhoging van 2% mogelijk. “Wij zijn blij dat er nu een onderhandelingsresultaat ligt”, zegt Martin Merks, onderhandelaar namens HISWA-RECRON. Het resultaat ligt nu ter goedkeuring voor aan de leden van zowel de branchevereniging als van de bonden. Naar verwachting wordt de cao begin maart defi nitief. www.hiswarecron.nl (zoekterm: cao Recreatie) 02-2024 | Recreactie 9 Aantal eerstejaars studenten Foto: De Achterste Hoef

Totaalleverancier voor de recreatiesector Wij hebben een ruim assortiment artikelen die benodigd zijn in de camping- of recreatiebranche. Daarnaast bieden we ondersteuning op maat bij de voorbereiding én uitvoering van infrastructurele & technische projecten. Denk aan ontwerpberekeningen of begeleiding op het terrein, bijvoorbeeld bij het aanleggen van leidingsystemen. Extra korting voor HISWARECRON leden! Kijk voor meer informatie op wildkamp.nl/recreatie De Uw inventaris in één keer L’OR BARISTA koffiemachine van Philips Topklasse koffiemachine. Uw gasten kunnen nu genieten van ultieme koffie variatie. Door het testpanel van Kieskeurig.nl beoordeeld met een 8,4! compleet en altijd up-to-date. Ons full-service concept bespaart u veel tijd en hoofdbrekens. Als specialist in complete inventarispakketten verzorgen wij snel en accuraat de volledige inventaris voor uw recreatiewoningen. Van theelepel tot tuininventaris. En via de handige app kunt u deze daarna eenvoudig op peil houden. Want de kracht van ons assortiment is dat wij artikelen langdurig kunnen naleveren. Plaza 28 • 4782 SK Moerdijk • tel. 0182 511 511 • www.marindex.nl onder de aandacht ‘Fout Vastgoed’ Eind januari presenteerde het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid het onderzoek ‘Fout Vastgoed’. In dit onderzoek worden vakantieparken wederom in één adem genoemd met criminele en ondermijnende activiteiten. “Heel jammer”, vindt HISWA-RECRON directeur Geert Dijks. “Zulke publicaties schaden de hele recreatiesector. Terwijl het onderzoek sterk is gericht op nietvitale parken met veel bewoning. Deze parken hebben weinig tot niets met recreatie te maken. Verreweg het grootste deel van de sector betreft bonafide bedrijven met een fantastisch toeristisch product. Het gevaar bestaat dat ongenuanceerde rapporten leiden tot zware disproportionele maatregelen, die voor de hele sector moeten gelden.” Dat HISWA-RECRON de problematiek wel degelijk serieus neemt, blijkt onder meer uit de aanstelling van Thiald Bokkinga als Programmamanager Veilig Ondernemen. “Alles is erop gericht om onze leden zo goed mogelijk te wapenen tegen criminele en ondermijnende activiteiten op hun parken.” www.hiswarecron.nl (zoekterm: vastgoed) Hoe pak je dóór? Vorige maand reikten we de Green Key certificaten voor 2024 uit. Dat waren er maar liefst 750. Want de Green Key zit stevig in de lift. Vooral uit de hoek van de bungalowparken is er veel belangstelling voor ons objectieve duurzaamheidskeurmerk. Je kunt de Green Key om twee redenen gebruiken: als doel of als middel. Het keurmerk helpt je om je doel te bereiken: je laat ermee zien dat je actief bent op het gebied van duurzaamheid. Dat is belangrijk om uit te stralen naar je gasten, maar bijvoorbeeld ook naar de gemeente. Met de Green Key laat je zien dat je aantoonbaar werkt aan een betere wereld. Daarmee kun je je onderscheiden van bedrijven die dat alleen maar roepen: greenwashing. Maar de Green Key is voor ondernemers ook een middel om te verduurzamen. Want een paar zonnepanelen en ledlampen zijn een mooi begin. Maar hoe pak je dóór? Dan is de systematische aanpak van Green Key een enorme steun. Stap Nieuwe leden Tussen 15 januari en 15 februari zijn de volgende bedrijven lid geworden van HISWA-RECRON. Welkom! Kempen Stee, Knegsel, www.kempenstee.nl Camping de Tjallen, Hoorn (Terschelling) voor stap word je meegenomen door het proces van verduurzaming. Dat is leuk, want je bent actief bezig met het verbeteren van je bedrijf. Op termijn levert het ook geld op, want je kunt veel energie besparen. En, heel belangrijk: je loopt voor op toekomstige wetgeving. Het is slechts een kwestie van tijd voor ook het mkb dwingende duurzame doelstellingen krijgt opgelegd, die volgen uit Europese regelgeving. Wie deelneemt aan het programma van Green Key heeft daar straks een stuk minder moeite mee. Wij maken het ondernemers zo makkelijk mogelijk en wat dat betreft is er de afgelopen jaren veel verbeterd. Natuurlijk: wie wil beginnen met de Green Key moet er even voor gaan zitten. Maar daarna is het hele systeem zo gebruiksvriendelijk mogelijk. Via een gratis account kun je daar op de website Greenkey.nl alvast kennis mee maken. Dus wil je weten of de Green Key iets voor jou is? Meld je gratis aan op de site en je krijgt meteen de eerste bespaartips! Meer weten over Green Key? Erik van Dijk, directeur Stichting KMVK E: erik@kmvk.nl T: 06 - 12 81 06 41 02-2024 | Recreactie 11 Foto: Maarten Bokslag

GOED ZICHT OP DE GEZONDHEID VAN UW WERKNEMERS Met het Preventief medisch onderzoek (PMO) HISWA werkt u actief aan de gezondheid en vitaliteit van uw werknemers. arboned.nl/pmo-hiswa Meer info? Meer informatie www.arboned.nl/pmo-hiswa 030 299 62 77 salessupport@arboned.nl onder de aandacht RecreAnders Eén uur voor een leuk gesprek Stichting één uur voor de toekomst organiseert van alles om jongeren te helpen bij het maken van de juiste keuzes voor de toekomst. Een heel leuke activiteit zijn de ‘gesprekken met een professional’. Draag jij je enthousiasme over je werk en onze sector graag over aan jongeren? Vind jij het leuk om jongeren te inspireren bij hun toekomstkeuzes? Doneer dan ook een uurtje van je tijd en schrijf je in bij Stichting één uur voor de toekomst. Vaak vindt dan al snel een (online) gesprek van ongeveer een uur plaats met een jongere die juist jouw beroep interessant vindt. Je kunt ze vertellen hoe jouw werkdag er uit ziet, of welke opleiding je nodig hebt voor dit werk. Je geeft zelf aan hoe vaak je een gesprek zou willen hebben. www.eenuurvoordetoekomst.nl Johan Drenth en Bob Kettering Facet, ruimtedenkers in recreatie Business as usual De kop van het nieuwe jaar is eraf. Ondernemers bereiden zich weer voor op de start van het seizoen. Traditiegetrouw een moment om kritisch te kijken naar het afgelopen jaar en verbeteringen door te voeren voor het komende seizoen. Ga je voorsorteren op een gezonde toekomst, of wordt het business as usual? Stilstaan is maar zelden een succesvolle strategie. Maar aanpassingen in het bedrijfsconcept voelen vaak niet vertrouwd, of zelfs spannend. En juist dan is ondernemerschap nodig. Ben jij een ondernemer of pas je enkel op de winkel? Als je wilt bewegen, dus het recreatiebedrijf aanpassen met het oog op een gezonde toekomst, kan dat op verschillende manieren. Bijvoorbeeld volgens het strategieënmodel van Tracy en Wiersma. Hierbij ligt de focus op productleiderschap, klantrelatie en efficiëntie. In minstens één van deze richtingen moet je uitblinken, om het recreatiebedrijf te kunnen onderscheiden van de massa. Het fraaie aan deze strategie is dat je die kunt koppelen aan de Leefstijlvinder. Efficiëntie past bijvoorbeeld naadloos bij een gele doelgroep, waarbij al het vermaak binnen de poorten van het recreatiebedrijf geboden moet worden. Trendrapport NRIT, NBTC en Celth presenteerden 8 februari het nieuwe Trendrapport toerisme, recreatie en vrije tijd. De onderzoekers constateren in het jaarlijkse rapport dat het toerisme zich onverwacht snel heeft hersteld van de pandemie. Dat tekent een veerkrachtige sector. Toch staan er grote veranderingen voor de deur, zoals Artificial Intelligence, inflatie (teruglopende koopkracht), vergrijzing, klimaatverandering en geopolitieke instabiliteit. Ook een diverser Nederland en meer eengezinshuishoudens maken dat de vraag zal veranderen. In deze tijd van grote transities zijn er ook volop kansen voor bedrijven in de vrijetijd. In het Trendrapport worden ze geschetst, waarbij veel aandacht is voor het promoten van de (duurzame) vakantie ‘dichtbij’. www.nrit.nl/trendrapport Terwijl productleiderschap juist gaat over het aanbieden van een uniek recreatieproduct, en dat past bij liefhebbers van inzicht, stijl, of avontuur. Dat lijkt een open deur, maar dat is het niet. Een klein voorbeeld. Het kopen en plaatsen van het mooiste en vaak ook duurste overnachtingsobject op je bedrijf, voelt als productleiderschap. Maar een eenvoudige en goedkope accommodatie kopen en deze landschappelijk zo inrichten dat een unieke buitenbeleving wordt geboden, is wellicht een betere vorm van productleiderschap. De vraag die dan opkomt: is de (niet aanpasbare) accommodatie het product? Of juist de veranderbare landschappelijke ervaring? Bij veel recreatieondernemers is het fysieke product leidend, terwijl de gast juist een vakantiebeleving zoekt. De invulling van deze beleving verschilt per doelgroep. Het is voor recreatieondernemers dus zaak om te onderzoeken welke doelgroep ze kunnen bedienen. En bedenk, dat hoef je niet allemaal zelf te doen. Betrek de regio als verlengstuk van het recreatiepark, om de vakantiebeleving in zijn geheel te laden. Of wordt het toch weer business as usual? 02-2024 | Recreactie 13 Foto: Shutterstock

coverstory Positieve branding van de arbeidsmarkt Personeelstekort: hoe keren we het tij? In een straat liggen vijf recreatiebedrijven op een rij. Waarom wil iemand dan liever bij jouw bedrijf werken dan bij de buren? Dat is de centrale vraag die ondernemers zich zouden moeten stellen als ze tekort hebben aan medewerkers. Maar de vraag stellen is makkelijker dan hem beantwoorden. Om ondernemers ook hierin te ondersteunen loopt sinds anderhalf jaar het project arbeidsmarktbranding. Een beter imago van het werken in de sector staat daarbij voorop. Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Max de Krijger, De Achterste Hoef De cijfers liegen er niet om. Uit de Arbeidsmarktmonitor Gastvrijheidssector over 2022 blijkt dat de werkgelegenheid in de sector leisure en recreatie ten opzichte van het voor14 Recreactie | 02-2024 gaande jaar groeide met 5,7%. Bedrijven uit de sector leisure en recreatie geven over 2022 aan dat maar liefst 56% met onvervulde vacatures zit. En dat geldt niet enkel voor de recreatie, maar ook voor sectoren als de horeca en de zorg. Ofwel: de vijver waarin we vissen wordt steeds kleiner, terwijl de sector groeit. Om het tij te keren zetten HISWA-RECRON en de oplei‘Bedenk als bedrijf: wat kun jij betekenen voor je medewerkers?’ dingen hun beste beentje voor. Er lopen steeds meer campagnes om jongeren te interesseren voor het werken in de sector en dat werpt zijn vruchten af (zie artikel pagina 22). Profileren Er wordt onder meer gewerkt aan een pakket dat bedrijven kunnen gebruiken om het werken in de sector positief onder de aandacht te brengen van de gasten. In januari ging de website hiswarecron.nl/arbeidsmarkt live, met allerlei inspirerende voorbeelden en data over de arbeidsmarkt. De site is specifiek bedoeld voor ondernemers. Lucie Schuijt is medewerker Arbeidsmarktbranding bij HISWA-RECRON. “Zo werken we in het collectief belang. Daarnaast helpen we ondernemers die hun bedrijf graag willen profileren op de arbeidsmarkt. Wat maakt jouw bedrijf aantrekkelijk voor medewerkers?” Uit onderzoek van het Kenniscentrum Kusttoerisme komt naar voren dat het bij jonge mensen zeker niet alleen draait om geld. Ze willen op een nette manier behandeld worden, werken in een gezellig team en een bepaalde mate van flexibiliteit: niet enkel voor de werkgever, maar ook voor zichzelf. Stel dat je dat als werkgever weet te bieden, hoe draag je dat dan uit? Lucie Schuijt: “Creativiteit is geboden. Je kunt leuke acties bedenken en die via de juiste kanalen delen. Als je echt iets leuks hebt kan dat via social media razendsnel gaan. Ik heb weleens gelezen 02-2024 | Recreactie 15 >

Recreatie in eigen land Samen bouwen aan duurzame beleving van rust, ruimte en natuur! +31 (0)343 454 400 info@duurzaamhout.nl duurzaamhout.nl Meer inspiratie? Ga naar onze site of scan de qr-code en word gratis abonnee van onze nieuwsbrief. coverstory over een ondernemer die elke nieuwe medewerker een paar gloednieuwe sneakers geeft. Dan kun je meteen shinen op je eerste werkdag. Een abonnement op de sportschool wordt vaak gewaardeerd, om in vorm te blijven. Of geef mensen een paar gratis overnachtingen, om de sfeer te proeven.” Schuijt ziet dat ook samenwerkingen rendement opleveren. “Je kunt iets leuks doen met een ander bedrijf in de regio. Zo bied je elkaars medewerkers iets extra’s.” Goed werkgeverschap Belangrijker dan ooit is ook het vasthouden van goede medewerkers. Dat levert veel meer rendement op dan het tekens zoeken en inwerken van nieuwe mensen. Dan gaat het – naast een leuke sfeer en extraatjes voor de medewerkers – ook om goed werkgeverschap. Lucie Schuijt: “Kijk als leidinggevende eens écht naar je medewerkers. Wat hebben ze in hun mars? Waar zitten ze mee? Hoe kunnen wij ervoor zorgen dat het goed met ze gaat? Het blijven mensen: er is altijd wel wat. Soms groeit mensen dat boven het hoofd. Juist op die momenten moet je er voor ze zijn, kijken wat je kunt doen. Open communicatie is belangrijk. Je bent er als team voor elkaar. Zorg dus ook voor een veilige werkomgeving. Als je dat goed voor elkaar hebt werken mensen graag bij je, en daar kan geen loonsverhoging tegenop. Je kunt dan ook medewerkers gaan werven via je eigen personeel. Want het is veel effectiever als mensen tegen elkaar zeggen: daar moet je werken, dat is een fijne sfeer en ik heb er een goede tijd gehad.” Welke aanpak een ondernemer kiest zal per bedrijf verschillen. “Ik ben er voor de leden van HISWA-RECRON en ga graag met ondernemers in gesprek over de manier waarop zij personeel werven en vasthouden”, vertelt Schuijt. “Ze mogen me altijd bellen of mailen.” Workshops Leon Starrenburg van Recreatie Trainingen geeft regelmatig workshops op het gebied van arbeidsmarktbranding. Er is nog veel te verbeteren, vindt hij. “We zien dat ondernemers heel veel geld steken in mooie voorzieningen voor de gasten. Dure waterparken, mooie accommodaties en een fraai ‘Verzin leuke, opvallende acties en zet ze op social media. Creativiteit is geboden’ horecaconcept. Dat wordt allemaal heel slim verkocht door marketeers, waarbij precies de juiste snaar van de vakantiegast wordt beroerd. Maar een recreatiebedrijf is niets zonder gemotiveerde werknemers. Maar daar wordt nauwelijks aandacht aan besteed. Wij zeggen dus: denk eens heel goed na over de manier waarop je je bedrijf presenteert aan mogelijke nieuwe medewerkers.” Starrenburg is gaan kijken op vacaturesites: hoe wordt er gezocht naar seizoenskrachten in de recreatie? “Ik zag dat er vooral een hoop eisen worden gesteld: stressbestendig, bereid om op onregelmatige uren te werken, verantwoordelijkheidsgevoel. Dat deed me wel wat denken aan de eisen die de brandweer aan zijn medewerkers stelt. Maar als je daar kijkt, zie je dat de brandweer benadrukt hoe belangrijk het werk is. Dat je mensen kunt redden en dat samen met je collega’s Het belang van een goede cao Halverwege vorige maand werd na lang onderhandelen de nieuwe cao afgesloten, die loopt tot 31 december 2025. De cao is een belangrijk middel waarmee de sector zich kan onderscheiden naar werknemers, betoogt Martin Merks, die namens HISWA-RECRON de onderhandelingen voerde. “In de cao maken we betere afspraken dat het wettelijk minimum. Denk aan het loongebouw, maar ook aan zaken als verlofsparen, doorbetaling bij ziekte, betaling van overuren en de termijnen waarop werkroosters bekend worden gemaakt.” De cao Recreatie pakt voor werknemers beslist gunstiger uit dan die van de horeca, om maar eens een grote concurrent op de arbeidsmarkt te noemen. “Werken op zon- en feestdagen wordt bij ons extra betaald en de lonen zijn ook iets hoger”, legt Merks uit. In de cao worden ook belangrijke extra faciliteiten geregeld, zoals de bijdragen aan het pensioenfonds en het SFR (KIKK), waar medewerkers in de verblijfsrecreatie onbeperkt online cursussen en trainingen kunnen volgen. > 02-2024 | Recreactie 17

WAAROM STELLICHER ADVOCATEN ALLE ENERGIE STEKEN IN RECREATIE Al ruim 35 jaar zijn wij nauw betrokken bij de Nederlandse recreatiebranche. Dat is wat je met recht een specialisme kunt noemen. Wij staan recreatie-ondernemers bij met praktisch advies en juridische procedures. Omdat we persoonlijk contact en creativiteit belangrijk vinden, kunnen we daadwerkelijk maatwerk bieden; geen standaard oplossingen, maar oplossingen waar anderen geen uitkomst zien. En dat doen we allemaal met veel kennis, expertise en plezier. Ontdek onze kracht op stellicher.nl WELCOME TO THE WORLD OF JUMPING PILLOWS® www.airtrampoline.nl Meer dan 23 jaar ervaring Betrouwbaar De beste garantie in de markt Goede en bewezen kwaliteit Gedegen advies Korte communicatielijnen EEN NIEUWE DIMENSIE * vraag naar de voorwaarden mobil-home.com - Volg ons op social media GARANTIE* JAAR coverstory doet. Een totaal andere benadering! Dat is wat wij de recreatieondernemers ook leren. Niet meteen beginnen over alle eisen die je stelt. Benadruk het belang van het werk voor de gasten. Je bezorgt mensen een geweldige vakantie! Je moet er als bedrijf over nadenken wat jij kunt betekenen voor je medewerkers.” Bedrijven doen vaak al veel voor hun medewerkers. Een einde-seizoen-feest, elke maand gesprekken, onderdak op het recreatiebedrijf en elke dag gezond eten, om maar eens wat te noemen. Maar bedrijven verzuimen dat te melden bij het werven van medewerkers, omdat ze zelf vinden dat het ‘voor zich spreekt’. “Maar dat is niet zo!” stelt Starrenburg. “Als jij een camping in het buitengebied hebt, zullen veel jongeren niet solliciteren omdat het lastig te bereiken is. Als je erbij zet dat er voor onderdak of veilig transport naar huis wordt gezorgd, neem je daarmee direct een belangrijke drempel weg.” Schouwen-Duiveland De ondernemers op Schouwen-Duiveland, sinds kort officieel samenwerkend in de vereniging Hospitality Hub, geven het goede voorbeeld. “Het personeelstekort is hier al jaren groot”, vertelt Marieke Braber, voorzitter van HISWARECRON Schouwen-Duiveland (en eigenaar van Vakantiepark Zonnedorp in Renesse). De gemeente nam het voortouw en heeft HISWA-RECRON, KHN en de scholen bijeengebracht. Dat heeft geleid tot deze Hospitality Hub: een vereniging van ondernemers die zich actief inzetten voor hele goede arbeidsvoorwaarden en sociaal werkgeverschap, om zo medewerkers te trekken en te behouden. Braber: “De ondernemers uit de groep spreken onder meer af dat ze 5% meer loon betalen dan in de cao staat. Dat ze medewerkers helpen om extra af te lossen op ‘Jongeren willen ook recht op vakantie in het hoogseizoen, anders komen ze gewoon niet’ hun studieschuld én dat ze recht hebben op vakantie in het hoogseizoen. Dat klinkt heel onlogisch, maar als je jongeren die vakantie niet wilt geven, komen ze gewoon niet. Het is kiezen of delen.” Heel verrassend was de uitkomst toen Braber de seizoenskrachten vroeg naar hun verlangens. “We willen gezond eten en we willen functioneringsgesprekken”, was het antwoord. “Dat was best onverwacht, want je denkt toch altijd dat ze een frietje het lekkerste vinden.” 5 tips om medewerkers te vinden Kies je doelgroep, en denk ook eens aan zijinstromers, mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt of 50-plussers. Speeddate sollicitatie. Nodig de kandidaten uit voor korte kennismakingsgesprekken van 10-15 minuten. Schakel je medewerkers in en vraag ze of er vrienden zijn die bij je willen werken. Een bonus helpt!. Nodig de geïnteresseerden (en je collega’s) uit voor een gezellige avond. Laat jezelf zien. Online en offline moet blijken wie jij bent als werkgever én dat je vacatures hebt. En natuurlijk plaats je vacatures op www.recron.nl/ vacatures. Meer daarover op pagina 25. Positief beeld behouden Een van de afspraken is dat elk lid goed voor zijn medewerkers zorgt, óók als ze besluiten ergens anders te gaan werken. “We willen dat ze een positief beeld van onze sector meenemen. Iedereen die hier werkt kent weer heel veel mensen. Dan wil je toch dat er alleen maar positieve verhalen rondgaan? Dat levert je straks weer medewerkers én een beter imago op.” In de Hospitality Hub gaan ondernemers ver om medewerkers te behouden. Braber noemt het voorbeeld van een medewerker die een greep uit de kas had gedaan. Ontslag zou logisch zijn. “Maar uit gesprekken bleek dat die jongen in de schulden zat en nooit geleerd had om met geld om te gaan. Die was wanhopig. Toen is hij gekoppeld aan een budgetcoach, zodat hij zijn financiën beter op orde houdt. Zo helpt de ondernemer die jongen verder met zijn leven, én behoud je een ervaren medewerker voor de sector.” Naast geld is ook geluk heel belangrijk. “Wie bij één van de deelnemende bedrijven werkt, kan daar ook met een fikse korting uit eten gaan of verblijven met een partner. En we geven korting op een sportpas, zodat mensen in vorm blijven. Dat kost je wel wat, zowel in tijd als in geld. Maar als je goed bent voor je medewerkers, krijg je dat ook weer terug.” 02-2024 | Recreactie 19

arbeidsmarkt en scholing Inwerken internationale medewerkers vraagt om brede aanpak Een nieuw land, een nieuwe cultuur Door de krapte op de arbeidsmarkt werven steeds meer bedrijven internationale medewerkers. Maar hoe zorg je voor een succesvolle integratie op de werkvloer? RCN Vakantieparken onderzocht het samen met Breda University of applied sciences (BUas). Het onboarding platform van RCN houdt sindsdien rekening met verschillen in taal en cultuur. “Een werkgever moet nóg meer allround zijn.” Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: RCN Net als veel andere recreatiebedrijven heeft RCN Vakantieparken, dat beschikt over 18 vestigingen in Nederland, Frankrijk en Duitsland, te maken met personeelsgebrek. Een gebrek dat deels wordt opgelost door de inzet van Oekraïense medewerkers. Maar hoe zorg je voor een succesvolle onboarding en integratie van deze nieuwe collega’s? Om daar inzicht in te krijgen wijdde BUas-student Inge Bouwhuis haar afstudeerscriptie aan dit onderwerp. Hiervoor deed ze onder meer onderzoek naar verschillende andere sectoren waar internationale werknemers actief zijn. Voor RCN ontwikkelde zij een onboarding platform. Dat is een tool die uitlegt wat RCN Vakantieparken doet en waar het voor staat, en daarbij rekening houdt met taal- en cultuurverschillen. Met het onboarding platform biedt RCN taalworkshops en cursussen en helpt het bedrijf internationale medewerkers bij het regelen van praktische zaken in Nederland. “Denk bijvoorbeeld aan het betalen van belasting, boodschappen doen en deelnemen aan sociale activiteiten in je eigen omgeving”, verduidelijkt Inge Bouwhuis. Internationale medewerkers hebben een veel uitgebreider inwerkprogramma nodig Brede insteek Ze benadrukt dat het onboarden van internationale medewerkers meer van de werkgever vraagt, dan ze gewend zijn bij Nederlandse mensen. “Er komt meer bij kijken dan alleen uitleggen wat de functie inhoudt en waar het bedrijf voor staat. Internationale medewerkers moeten wennen aan veel meer dingen dan alleen een nieuwe baan. Ze belanden in een nieuw land, een nieuwe cultuur en een heel andere werkomgeving. Je moet de onboarding – het binden en boeien van nieuwe medewerkers – veel breder insteken. Als werkgever moet je veel meer allround zijn.” 20 Recreactie | 02-2024 Wouter van Reeven was namens RCN Vakantieparken nauw betrokken bij het onderzoek van Inge Bouwhuis. “Onze vraag aan Inge was vrij simpel”, stelt Van Reeven. “We zien een flinke toename van het aantal internationale medewerkers. Welke andere manier van onboarding is nodig om hen succesvol te laten integreren?” Bouwhuis werkte volgens de design thinking-methode. “Daarin staat de behoefte van de gebruiker van het product centraal”, licht zij toe. “Je doorloopt een aantal vaste stappen die je helpen bij het vinden van de oplossing. Die oplossing is een klantgericht product. Tijdens het onderzoeksproces wordt een prototype ontwikkeld. Dat prototype wordt in een aantal cycli getest en daarna aangepast en verbeterd tot een passend eindproduct.” Praktische werkwijze Daar moet je als bedrijf wel op voorbereid zijn, waarschuwt Bouwhuis. “De uitkomst van deze werkwijze kan verrassend zijn. Een fictief voorbeeld: stel dat je een nieuw koffiezetapparaat wilt. Dan kan de uitkomst zomaar zijn dat je uitkomt bij de bouw van een lounge.” Van Reeven is enthousiast over de praktische werkwijze van de methode. “Je gaat heel snel naar een prototype van een product. Daar word je als opdrachtgever nauw bij betrokken. Je maakt dus geen rapport dat grote kans heeft om in de la te belanden, maar je werkt aan een concrete en klantgerichte oplossing.” Een oplossing die aanvankelijk tijdrovend lijkt. “Je vraagt de onderzoekers eerst om met een helikopterview naar je bedrijf te kijken. Dat lijkt een langdurig proces, maar het is juist een waardevolle tijdsinvestering omdat het je op vernieuwende ideeën brengt.” Inmiddels bewijst het platform zich in de praktijk. RCN stelt via het platform diverse handboeken beschikbaar in verschillende talen. Ook wordt de online leeromgeving – de RCN Academy – steeds meer uitgebreid met trainingen die in meerdere talen of met ondertiteling beschikbaar zijn. Inge Bouwhuis onderstreept dat het onboarding platform niet alleen het personeelstekort helpt oplossen, maar ook bijdraagt aan een inclusieve werkvloer. “We moeten geen vooroordeel hebben over de internationale medewerker, maar ze ook echt een kans geven. Daar gaat extra tijd en aandacht in zitten. Maar je krijgt er wel wat voor terug, in de vorm van gemotiveerde collega’s. En dat is heel wat waard.” Samenwerken met BUas Net als RCN kunnen recreatiebedrijven die plannen hebben voor het ontwikkelen van een duurzaam toeristisch product samenwerken met BUas, de vroegere NHTV in Breda. Studenten van BUas volgen modules over online marketing, onderzoek, design thinking, consumentengedrag, financieel management en talen. Ze kunnen voor je bedrijf aan de slag met een praktijkstage, praktijkopdracht of afstudeerproject. De onderwerpen kunnen variëren van het schrijven van een social mediastrategie en het uitvoeren van een conversie-optimalisatietraject voor de website, tot het geven van een aanzet voor een online marketingplan. Ook het uitvoeren van een haalbaarheidsonderzoek en het verrichten van een kwaliteitsonderzoek onder gasten behoren tot de mogelijkheden. De mate van diepgang van de opdracht of het onderzoek is afhankelijk van het studiejaar van de student. Bedrijven die een geschikte en uitdagende stage-, afstudeer- of praktijkopdracht hebben, kunnen contact opnemen met Corné Kops, kops.c@buas.nl, 06 - 2292 4019. 02-2024 | Recreactie 21

arbeidsmarkt en scholing Opbouwend samenwerken met het onderwijs ‘Het moet echt Wow! zijn’ Het recreatie-onderwijs en de recreatiebedrijven kunnen elkaar op diverse manieren versterken. Maar hoe pak je dat aan en wie neemt het initiatief? Scholen maken graag gebruik van docentenstages, open dagen op de bedrijven en zelfs examens op de werkvloer. Dat maakt ook dat meer studenten na hun afstuderen voor de recreatiesector kiezen. “Zo kun je alvast wederzijds kennismaken. Het zijn toch de handjes die je straks op je bedrijf nodig hebt.” Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: De Achterste Hoef De afgelopen jaren was het ook in Recreactie meerdere malen te lezen: de aantallen studenten op de recreatie-opleidingen lopen terug. Bij ROC Mondriaan (Den Haag en omstreken) is daar verandering in gekomen. Afgelopen zomer startten er twee recreatieklassen, terwijl dat er voorgaande jaren maar één was. Wat is het geheim van deze school? Els van Deursen, docent praktijkvakken en vakgroepvoorzitter Leisure aan de School voor Toerisme, Recreatie en Evenementen van ROC Mondriaan, kan het niet met zekerheid zeggen. “Wél weet ik dat we de afgelopen jaren veel meer naar buiten zijn getreden, en op andere manieren dan vroeger. Natuurlijk hebben we onze eigen open dagen en gaan we naar de scholen om daar te vertellen over de opleiding. Maar we leggen ook voor‘Met KIP laten we de studenten Kijken In de Praktijk’ lichtingsmateriaal neer bij de scouting en bij sportverenigingen. Omdat we daar mensen tegenkomen die van aanpakken weten en die goed op onze opleiding passen.” Elk uur is anders Het is altijd lastig om te communiceren wat je leert op een recreatie-opleiding. Het werkveld is zoveel breder dan animatie. Hoe breng je dat over op scholieren? “Tijdens onze open dag in januari hadden we bijvoorbeeld een grote banner gemaakt, met daarop de LinkedIn-profielen van onze vroegere studenten. Dat geeft al een beeld van wat je met de studie kunt. Daarnaast geven we veel duidelijker aan dat de opleiding ook gaat over het werk aan de frontoffice, en dat je ook marketing en management krijgt. En we laten afgestudeerden vertellen over het werk, dat van uur tot uur, van week tot week weer anders is.” De studenten aan ROC Mondriaan zijn nog jong: een jaar of 16-17. “Die zijn aan de opleiding begonnen maar hebben nog geen idee wat ze daarna willen”, vertelt Van Deursen. “Daarom zijn we vorig jaar begonnen met KIP. Dat staat voor Kijken In de Praktijk. We doen dat vier keer per jaar. We gaan naar een bedrijf en koppelen dat aan een project. Zo waren we in januari bij SnowWorld in Zoetermeer, waar we het hele bedrijf hebben gezien met alle afdelingen. En natuurlijk een uurtje geskied. Dan gaat er een wereld voor de studenten open. Ze zien hoeveel er komt kijken om zo’n bedrijf draaiend te houden. 22 Recreactie | 02-2024 Eind 2023 waren we bij Camping Delftse Hout, ook heel interessant. En voor de zomer gaan we nog een project doen omtrent natuurbeleving.” Door het KIPpen krijgen de studenten een breed beeld van de sector, met alle gunstige gevolgen van dien. Ze vertellen aan anderen hoe leuk ze het hebben gehad en dat kan leiden tot nieuwe aanmeldingen op de school. Bovendien wordt de kans groter dat ze na hun opleiding kiezen voor een baan in de recreatiesector. Rol voor ondernemers Bij het praktijkgerichte onderwijs van ROC Mondriaan spelen ondernemers een belangrijke rol. Het belang is wederzijds: door goed samen te werken kan het ROC studenten opleiden, terwijl ondernemers hun bedrijf op een positieve manier kunnen tonen. Dan heb je alvast een streepje voor als afgestudeerden straks op zoek gaan naar een baan. “Het belangrijkste is dat ondernemers tijd vrijmaken om onze groepen te ontvangen”, vertelt Van Deursen. “En realiseer je dat we geen commerciële prijs kunnen betalen. Als je het echt interessant vindt, dan stap je zelf op het ROC in jouw regio af. Of nodig het docententeam een keer uit voor een stage. Ik heb zelf een keer een docentenstage gedaan, een dagje meegedraaid op een camping. Dan leer je opeens heel veel over de praktijk!” Seizoenskrachten Een van de bedrijven die graag samenwerkt met onderwijsinstellingen is recreatiepark De Achterste Hoef in Bladel. Eigenaar Nina Garvelink werkt óók samen met ROC Mondriaan, hoewel Bladel en Den Haag niet echt dicht bij elkaar liggen. “De samenwerking loopt al jaren en het is een hele prettige school”, vertelt Garvelink. “We hebben al veel stagiairs van ze gehad en het komt regelmatig voor dat die studenten daarna als seizoenskracht aan het werk gaan.” De Achterste Hoef heeft (naast de stageplekken) een bijzondere samenwerking met ROC Mondriaan: zowel voor als na het seizoen wordt het bedrijf een week lang opengesteld voor de examens van de mbo-studenten. “De derdejaars bereiden activiteiten voor, laten zien dat ze goed omgaan met de materialen en draaien uiteindelijk een activiteitenprogramma. De eerstejaars komen ook mee: die zijn het publiek. En na afloop mogen wij, samen met de school, de studenten beoordelen. Soms is dat heel goed, maar zoals overal: soms is het ook wat minder. Wat dat betreft is het fijn dat wij in de beoordeling met de docenten op één lijn zitten. We weten allemaal: voor een recreatiebedrijf is goed niet voldoende. Het moet echt Wow! zijn.” 02-2024 | Recreactie 23

kennis delen Let op met kosten bij verkoop Soms vragen ondernemers een vergoeding aan recreanten, als er een kampeermiddel met of zonder behoud van standplaats wordt verkocht. Daar is al jaren discussie over. De geschillencommissie Recreatie moet regelmatig oordelen over dit soort zaken. De les die we daaruit kunnen trekken is: reken jezelf niet te snel rijk. Bij hoge claims wordt de ondernemer regelmatig in het ongelijk gesteld. Tekst: Jeroen Kamphuis (Zypp advocaten) Foto: Max de Krijger Recreatieondernemers vragen hun gasten regelmatig een vergoeding bij verkoop van het kampeermiddel met behoud van standplaats. In artikel 9 van de RECRON-voorwaarden voor vaste plaatsen is dit geregeld. Daar staat dat verkoop van het kampeermiddel zonder behoud van de plaats altijd is toe gestaan. Bij verkoop van het kampeermiddel met behoud van de plaats is toestemming van de ondernemer vereist, waarbij de ondernemer verkoopvoorwaarden mag hanteren. Het staat de ondernemer vrij om met de koper van het kampeermiddel wel of niet een nieuwe overeenkomst aan te gaan. Maar de onder nemer mag het sluiten van een nieuwe overeenkomst met de koper niet afhankelijk maken van een fi nanciële tegemoetkoming of een opdracht tot bemiddeling door de verkoper. Vorig jaar heeft de geschillencommissie Recreatie uitspraak gedaan in een zaak waarbij de ondernemer vijfduizend euro had bedongen van de recreant, voor zijn toestemming om het kampeermiddel met behoud van de plaats te verkopen. De onder nemer stelde dat deze vergoeding in de verkoopvoorwaarden was opgenomen, waarmee de recreant had ingestemd. De recreant stelde dat de ‘toestemmingskosten’ ten onrechte in rekening waren gebracht. De geschillencommissie stelde de recreant in het gelijk. De ondernemer had, in strijd met de 24 Recreactie | 02-2024 Bij verkoop zijn ‘toestemmingskosten’ niet toegestaan RECRON-voorwaarden, een fi nanciële vergoeding bedongen voor zijn toestemming voor verkoop van het kampeermiddel met behoud van de plaats. Toestemmingskosten zijn niet toegestaan. Bemiddelingskosten In een andere zaak boog de geschillencommissie zich over de bemiddelingskosten van 5% die de ondernemer had bedongen voor zijn werkzaamheden bij verkoop van het kampeermiddel. Ook hier weer: met behoud van plaats. De recreant stelde dat hij de verkoopopdracht onder protest heeft getekend, aangezien hij het kampeermiddel anders niet met behoud van de plaats kon verkopen. De geschillencommissie oordeelde dat in dit geval moet worden getoetst of het percentage van 5% in redelijke verhouding staat tot de door de ondernemer gemaakte uren en kosten bij de verkoop. De ondernemer dient nadere bewijsstukken te overleggen. De geschillencommissie gaat dus niet zomaar akkoord met de bemiddelingsvergoeding. Ondernemers die zo’n vergoeding vragen, moeten hun kosten goed kunnen onderbouwen. kennis delen Vacatures plaatsen op Recron.nl Het vinden van goede medewerkers is niet makkelijk. Commerciële vacaturesites als Indeed kosten zo’n 150 tot 240 euro per maand. Goed om te weten dat het plaatsen van je vacatures op Recron.nl voor leden volledig gratis is. Bij Google verschijnen de zoekresultaten inmiddels op de eerste pagina, soms nog bóven de commerciële vacaturesites. En hoe meer vacatures, hoe beter de site gevonden wordt. Tekst: Maarten Bokslag Foto: De Achterste Hoef “Zo versterken we elkaar”, stelt Jan Ybema, die binnen HISWARECRON de kar trekt als het gaat om de websites. “Recron.nl is sinds de lancering een paar jaar terug boven verwachting snel gegroeid. Ondernemers werken aan hun bedrijfsprofi el en die worden heel goed gevonden.” Ook de pagina’s met vacatures trekken veel aandacht. Bij zoektermen als ‘vacature recreatie’ of ‘werken in de recreatie’ staat de site vrijwel bovenaan in Google. De vacatures die ondernemers plaatsen – nu zo’n 40 in totaal – worden dan ook zeer goed gevonden en bekeken. “Hoe meer hoe beter”, stelt Jan Ybema. “Het algoritme van Google houdt van dit soort ‘user generated content’. Door vacatures op de site te plaatsen maken we samen de site en de vacatures beter vindbaar.” Breed aanbod Wie kijkt op Recron.nl/vacatures ziet een breed aanbod aan vacatures. Dat loopt van een jurist bij de branchevereniging tot posities als groenmedewerker, assistent bedrijfsleider, receptionist, facilitair medewerker en evenementen instructeurs. Er staan ook heel wat stageplaatsen bij: de site blijkt een prima platform om stagiairs te werven. Via mijnhiswarecron.nl kan iedere ondernemer in zijn eigen beheersomgeving komen. Daar kun je je eigen bedrijfsprofi el aanpassen en voorzien van actuele foto’s. Belangrijk, want Recron.nl wordt door consumenten heel veel geraadpleegd en leidt aantoonbaar tot veel leads naar de eigen website. Ook de personeelsadvertenties kunnen via de beheersomgeving worden geplaatst. Ybema: “De eerste keer, als je alles nog moet verkennen, kan dat best eens tien minuten kosten. Daarna gaat het nog sneller. Het kost je niets en dat is weer een stuk meerwaarde van je lidmaatschap bij HISWA-RECRON. Maak er dus gebruik van!” Hulp nodig? Op hiswarecron.nl staan tips voor het schrijven van een pakkende vacaturetekst: zie onderstaande QR-code. Wie problemen heeft om in de beheersomgeving (mijnhiswarecron.nl) te komen of de vacatures te plaatsen, kan contact opnemen met de collega’s van de afdeling Communicatie. Die helpen je graag verder! www.hiswarecron.nl/arbeidsmarkt 02-2024 | Recreactie 25

de visie Kim Jansen van Generations at Work: ‘Generatie Z moet je écht raken’ Een nieuwe generatie dient zich aan op de arbeidsmarkt. En deze generatie Z vraagt om een andere vorm van werkgeverschap. “We hebben te maken met een groeiende kloof die pijnlijk voelbaar is op de werkvloer”, zegt Kim Jansen, de vrouw achter Generations at Work en gespecialiseerd in generatiemanagement. “Je moet nieuwe wegen verkennen om deze jongeren te bereiken.” Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: Janita Sassen, Karen van Gilst Jongeren van nu zijn lui, veeleisend en verwend. Dat is althans het beeld van generatie Z, de jongeren die zijn geboren tussen 2000 en 2015. Maar de werkelijkheid is anders, zegt Kim Jansen, die begint met het voorhouden van een spiegel. “Een generatie is niets meer dan een product van de tijdgeest. Veel van de ouders van generatie Z – die behoren tot de pragmatische generatie – hebben hun kinderen op een voetstuk geplaatst. Jij bent bijzonder, jij bent uniek. Doe wat je leuk vindt en volg je hart. Je werkt om te leven en niet andersom. Dat deden deze opvoeders met de allerbeste intenties, maar dat heeft er wel voor gezorgd dat jongeren met hoge verwachtingen en een heel ander werkethos de arbeidsmarkt op komen.” generaties, zijn geprogrammeerd om ons te conformeren. Generatie Z niet. In het algemeen geldt: die mensen zijn geprogrammeerd om zichzelf te zijn. En om zichzelf niet te verloochenen.” Jongeren worden ook vaak eigenwijs genoemd. “Ze zijn authentiek en trouw aan zichzelf. Dat zijn de mooie kanten van Generatie Z. Omgaan met tegenslag is echter een probleem. Ze zijn gewend dat problemen voor ze weggehouden worden, dat dingen worden weggepoetst.” ‘Veel werkgevers zeggen: je past je maar aan. Dat werkt niet meer’ Is er nog hoop? “Haha, natuurlijk is er nog hoop! Elke generatie komt met een heel andere mindset de werkvloer op. En daar moeten we aan wennen.” En dat blijkt nogal lastig te zijn? “We zien een groeiende kloof op de werkvloer en die is pijnlijk voelbaar. Terwijl generatie Z heel belangrijk is. De jongeren die nu op de werkvloer komen, kunnen als een vernieuwingsinjectie fungeren. Als zij ergens op afhaken, dan is dat vaak een sleutel tot vernieuwing. Zij voelen haarfijn aan wat verouderd is. Maar die injectie is vaak een bron van irritatie. Veel werkgevers stralen naar jongeren uit: dit is nu eenmaal onze manier van werken, je past je maar aan. Dat werkt niet meer. Wij, de oudere 26 Recreactie | 02-2024 Wat verwachten ze van hun werk? “Mensgericht leiderschap. Ze willen zich ontwikkelen en zoeken continu nieuwe uitdagingen. Dat kunnen kleine dingen zijn die ervoor zorgen dat het werk interessant blijft. Af en toe een attentie, een teamuitje of met elkaar een barbecue organiseren. Fun is heel belangrijk. Maar ook flexibiliteit. Ze willen meepraten over hoe je je werk doet, en waar en wanneer. Over het algemeen geldt: als ze flexibiliteit ervaren, gaan ze meer voor je doen.” Aan hiërarchie hebben ze een hekel? “Iets opleggen werkt niet. Zeg niet: je moet overwerken, punt. Maar als je ze weet te raken met taken en een doel waar ze echt Wat zijn belangrijke kenmerken van deze generatie? “De jongeren van nu zijn erg omgevingsbewust. Ze weten wat er speelt in de wereld en zijn 24/7 connected. Het zijn digital natives – van kinds af aan zijn ze opgegroeid met online technologie. Ze weten dat de wereld een gevaarlijke plek is. Economische crisis, klimaatcrisis, polarisatie, corona, fake nieuws: ze zijn best angstig over de toekomst. Het is een generatie die altijd ‘aan’ staat en die te maken heeft met veel burn outs.” > Kim Jansen Generatie-expert en sociaal-psycholoog Kim Jansen (1980) werkte jarenlang op het snijvlak van HR, trainerschap en onderzoek. Sinds 2014 is ze spreker en senior trainer vanuit haar bedrijf Generations at Work. In april verschijnt bij Uitgeverij Boom haar boek Het Generatie-effect, waarin ze inzichten geeft in de generatieverschillen op de werkvloer. Ze vertelt ook hoe je het beste uit alle generaties kunt halen voor een future-proof organisatie. 02-2024 | Recreactie 27

TECHNISCHE TOTAALOPLOSSINGEN VOOR DE RECREATIEMARKT Lekker, als alles werkt zoals jij wil. Slimme totaaloplossingen, die recreatie prettig en eenvoudig maken. Bedacht én ontwikkeld door mensen die vooruitkijken, maar ook meedenken. Vakmensen. De mensen van Seijsener. Ga naar seijsener.com Of scan de QR-code Slim bedacht, goed uitgevoerd Aan- en verkoop Denkt u aan de verkoop van uw recreatiebedrijf? Of wilt u een bedrijf aankopen? Den Otter Van Vliet, uw makelaar en persoonlijk adviseur DEN OTTER VAN VLIET BEDRIJF S OPVOLGING | TAXATIE | COACHING www.denottervanvliet.nl de visie ‘Voer niet alleen exitgesprekken, maar ook blijf-gesprekken. Waarom werk je bij ons?’ werk je bij ons? Wat vind je leuk en wat vind je niet leuk? Wat zou een reden voor jou zijn om langer te blijven? Maak het persoonlijk. Zodra ze bij je bedrijf in dienst zijn, is het belangrijk om een band op te bouwen. Vraag waar ze van dromen. Of waar ze bang voor zijn. Die connectie zijn ze gewend vanuit thuis. Het maken van die verbinding is belangrijk om ook impopulaire boodschappen te kunnen brengen.” Hoe bereik je als werkgever deze nieuwe groep werknemers op de arbeidsmarkt? “Hou een vacaturetekst simpel, aansprekend en persoonlijk. Zoek naar nieuwe, creatieve manieren van werven. Pak snel door tijdens het hele proces. Zeg na een sollicitatie niet dat ze over een paar weken een reactie van je krijgen. Daar haken ze op af. Wees ook eerlijk en verkoop geen bullshit. Of het nu gaat om een sollicitatie of een verkennend gesprek, vertel ze ook wat de minder leuke dingen in je bedrijf zijn. Ga het niet mooier maken dan het is. Vertel waar je bedrijf voor staat en wat het aandeel van medewerkers hierin is. Wat is hún bijdrage aan dit grote geheel? Jongeren houden enorm van een ‘sense of community’: ze willen ergens bij horen en samen iets moois doen.” ‘Generatie Z voelt haarfijn aan wat verouderd is’ blij van worden, dan gaan ze tot diep in de nacht door.” Dat lijkt me nogal moeilijk voor een werkgever. Hoe pak je zoiets aan? “Je moet nieuwe wegen verkennen om ze te bereiken. Ga sowieso met ze in gesprek. Het zou heel dom zijn om als generatie X of Y te bedenken hoe je generatie Z moet aanspreken. Dat werkt niet. Nodig scholieren uit op je bedrijf. Voer gesprekken met je stagiaires. Vraag wat ze nodig hebben om lekker te werken. Om balans te houden. Om de volgende stap in hun carrière te zetten. Voer niet alleen exitgesprekken als mensen vertrekken, maar ook blijf-gesprekken. Waarom Hoe zorg je ervoor dat generatie Z goed integreert met de andere generaties op de werkvloer? “Je kunt bijvoorbeeld werken met reverse mentoring. Meestal worden jonge collega’s gecoacht door senior medewerkers, bij reverse mentoring gebeurt dat andersom. Junior medewerkers delen kennis en inzichten met hun senior collega’s. Of start een schaduwmanagementteam. Laat jongeren aanhaken bij vergaderingen van het managementteam om mee te denken over strategische beslissingen. Je kunt ook een projectenmarkt opzetten waar medewerkers zich op kunnen inschrijven. Via deze afdelingsoverstijgende projecten breng je collega’s samen en leren afdelingen van elkaar. Wat ook goed werkt is een staande kick-off, aan het begin van de werkdag. Collega’s doen een rondje en delen waarmee ze aan de slag gaan en welke hulp ze nog kunnen gebruiken. Ook onboarding kan anders. Dat moet meer gaan over de nieuwe relatie die een medewerker aangaat met de organisatie en de baan. Onboarding betekent dat je met mensen in de hele organisatie in gesprek gaat. Koppel via een buddy-systeem nieuwe medewerkers aan meer ervaren collega’s.” Het klinkt als een flinke opgave. Of lijkt dat maar zo? “Het kunnen kleine dingen zijn. Verken samen de mogelijkheden om medewerkers meer van elkaar te laten leren en ook meer eigen regie te geven.” 02-2024 | Recreactie 29

LOTEC GEEFT WATER VORM DE EUROPESE SPECIALIST VOOR RECREATIEBADENZWEMBADEN EN WATERTECHNIEK. EuroParcs Resort - De Utrechtse Heuvelrug Lotec is een Europese specialist voor recreatiebadenzwembaden en watertechniek. We zijn uitgegroeid tot een absolute specialist met kwalitatief hoogwaardig zwemwater als belangrijkste uitgangspunt. Hierbij gaan wij tot het uiterste. Met geavanceerde technologieën en efficiënte oplossingen creëren we innovatieve (beheers)systemen die water een extra dimensie geven. In veel gevallen ontstaan op onze eigen tekentafels. We durven daarom wel te stellen dat we onze sporen als totaalinstallateur op zwemwater gebied hebben verdiend. Onze naam staat garant voor de hoogste waterkwaliteit en is onlosmakelijk verbonden met uw, maar ook onze reputatie. ONTDEK WATERPROOF H2O TECHNOLOGY, ONTDEK LOTEC! LOTEC Nederland LOTEC Noord-Oost LOTEC Belgium Boven Zijde 12, 5626 EB Eindhoven Koppelstraat 35, 7391 AK Twello Esperantolaan 4, 3001 Heverlee T 040 243 00 21 T 057 174 38 00 T 016 98 01 03 E info@lotec.nl E twello@lotec.nl E info@lotec.be www.lotec.nl www.lotec.nl www.lotec.be vakinfo Zelf energie opslaan wordt aantrekkelijker Een recreatiebedrijf dat optimale grip wil hebben op de inkoopprijs van energie doet meer dan alleen energie opwekken met zonnepanelen. Ook het opslaan van energie is noodzakelijk. Lange tijd was dat echter niet rendabel, door de hoge prijs van accu’s. Door nieuwe ontwikkelingen op het gebied van accusystemen wordt die opslag steeds interessanter. Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Seijsener Techniek We willen van het gas af en door de groeiende elektrifi catie loopt het Nederlandse net vol. Dat heeft nadelige gevolgen voor recreatie ondernemers. Veel bedrijven worden door hun leverancier op een maximale capaciteit gezet, die ze beperkt in hun ondernemerschap. Daarnaast worden ze geconfronteerd met energieprijzen die de pan uit rijzen – vooral tijdens piekuren. Nieuwe ontwikkelingen op het gebied van accusystemen maken de opslag van energie steeds aantrekkelijker. Accu’s die zijn uitgerust met geavanceerde software zijn in staat om elektriciteit op te slaan tijdens (goedkope) daluren en te ontladen tijdens piekuren. Dit zorgt niet alleen voor een stabiele energievoorziening, maar levert ook een aanzienlijke besparing op de prijs per kilowattuur. Bovendien helpt zo’n slim accusysteem mee aan een lagere belasting van het elektriciteitsnet. Dat draagt bij aan een stabieler en effi ciënter netwerk. En belangrijk voor de kosten: het benodigde gecontracteerd vermogen kan lager zijn. Overigens is een accusysteem ook een goede oplossing bij tijdelijke capaciteitsproblemen op een vakantiepark. Te weinig stroom Vakantiepark Roompot Callantsoog kampte met een te laag gecontracteerd vermogen voor de bedrijfsvoering van het park. In de vakantieperioden, wanneer de vraag naar elektriciteit piekt door de toestroom van gasten, werd de gecontracteerde capaciteit overschreden. Een hoger vermogen kon de netbeheerder op korte termijn niet leveren. Om boetes van de netbeheerder te voorkomen besloot het park om zelf energie op te slaan. Hierdoor kan het bedrijf zijn capaciteit zelf managen en dat leidt tot lagere operationele kosten. Dankzij het accusysteem heeft het vakantiepark nu een consistente energievoorziening tijdens piekperioden. De energiekosten zijn lager. Bovendien is het park er duurzamer op geworden. Het accusysteem verlaagt namelijk de CO2 -uitstoot. Slimme accu’s slaan elektriciteit op tijdens daluren en ontladen in de dure piekuren Opslag van hernieuwbare energie (uit windmolens en zonnepanelen) vermindert de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen. En dat sluit naadloos aan op de doelstelling van het park om bij te dragen aan ecologische duurzaamheid. Met dank aan Seijsener Techniek (i.s.m. Ampowr) 02-2024 | Recreactie 31

Ideaal voor het onderhoud van grote oppervlakken Imants RotoSweep Efficiënt Multifunctioneel Veilig voor de grasmat Scan de QR-code voor meer informatie Duurzame werkvoertuigen 100% ELEKTRISCH MULTIFUNCTIONEEL ONVERWOESTBAAR Scan de QR-code voor meer informatie productnieuws Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s en video’s van je bedrijf Met nieuwe foto- en videobeelden op je website en social mediakanalen verfris je je uitstraling en vergroot je de kans op meer kliks. Prosuco maakt niet alleen interieur- en exterieurfoto’s op je park, maar ook video’s en beelden die worden gemaakt met een drone. (0318) 49 58 87 www.prosuco.nl Transporter met extra lange bak Energieregisseur Audax Renewables regelt, adviseert en ontzorgt op het gebied van energie. Het bedrijf levert niet alleen stroom en gas, maar denkt als energieregisseur met de ondernemer mee. Klanten krijgen een persoonlijke energiespecialist toegewezen. Ook advies op het gebied van laadpalen, batterijen en zonnepanelen is onderdeel van de dienstverlening. (088) 080 91 00 www.audaxrenewables.nl Frisian Motors heeft het aanbod van elektrische transporters uitgebreid met de FM-80 Cargo Lithium. Dit nieuwe model beschikt over een laadbak van ruim 1 meter 70. De transporter is voorzien van stuurbekrachtiging en een robuuste cabine. De snelheid is maximaal 40 km/u en de actieradius is circa 60 kilometer.De bestuurder heeft een auto- of tractorrijbewijs nodig. (0512) 76 71 00 www.frisianmotors.com Privé-sanitair De CampPlus DUO is een dubbele unit privé-sanitair voor twee kampeerplaatsen. Gasten delen de unit, maar door de geluidsisolatie is de privacy gewaarborgd. De units zijn volledig uitgerust en worden plug & play geleverd. Elke kant van de unit heeft een aparte wc en badkamer (voor dubbel gebruik dus) en eigen elektriciteit en warm water. (06) 8442 5656 www.campplus.nl 02-2024 | Recreactie 33

BESPAAR OP BEDRIJFSKOSTEN en spaar het mileu! WARMTE TERUGWINNING ZORGT VOOR EEN LAGERE ENERGIEREKENING Doorschuiver Type: Zanussi ZHT8IELG geheel rvs (AISI304) geisoleerde bovenkap energiezuinige dubbelwandige tank capaciteit 1440 borden p/uur 3 wasprogramma's: 45|84|150 sec. extreem laag verbruik: 2 liter per spoelbeurt automatisch zelfreinigingsprogramma afm. 75x88x227 cm 400 Volt | 9,9 kW Type: Zanussi ZLAI3 dubbelwandig rvs (18/10) rvs spoelarmen 3 wasprogramma’s: 90|120|240 sec. 2,5 liter per spoelbeurt HACCP monitoring zelfdiagnose systeem diepgetrokken naadloze bodem ingebouwde naglansdosering automatisch zelfreinigingsprogramma gegarandeerde naspoeltemperatuur van minimaal 84°C incl. borden- en koppenkorf, 2 bestekcylinders afm. 60x61x82 cm 400 Volt | 5,35 kW 4550.1562 normaal Voorlader 3.895,actie 3.195,inruilkorting 300,NU 2.895,Lease vanaf 67,74* GEGARANDEERD DESINFECTIE Alle Active modellen zijn uitgevoerd met een gegarandeerd desinfecterend spoelsysteem. De atmosferische boiler garandeert een naspoelkwaliteit die nog niet eerder vertoont is, waardoor het water op een zeer hoge en stabiele temperatuur (84°C) blijft en de druk constant is. ACTIVE ZL1 4550.1550 230 Volt 2.475,Type ZL1 en ZL3 demontabele wasarmen vervaardigd van roestvaststaal (AISI 304) 2 wasprogramma’s 120|180 sec. 5,8 liter boiler voorzien van een grof- en fijnvuilfilter naglansinjector en zelfreinigingsprogramma inclusief bordenkorf en 1 bestekkorf afm. 60x65x82 cm QUA HOOGTE EENVOUDIG TE PLAATSEN ONDER SPOEL- OF WERKTAFEL ZL3 4550.1548 400 Volt 2.675,Lease vanaf 42,88* 1.695,- 1.950,Lease vanaf 49,34* Pure and ActivActive P A ti d Zuiniger Schoner Met maar liefst 5.000,EIA fiscale aftrek 4550.682 normaal 14.885,actie 7.995,inruilkorting 1.000,NU 6.995,ACTIVE Lease vanaf 152,49 * ACTIVE Doorschuif vaatwasser Type: Hakpro HDS80 geheel rvs (AISI 304) diepgetrokken tank met afgeronde hoeken laag verbruik: slechts 2 liter per spoelbeurt atmosferische boiler naglanspomp 3 programma's 45|84|150 sec. zelfreinigingsprogramma en automatische leegloop krachtige 12 liter boiler incl. 1 bordenkorf + 1 bestekkorf afm. 67x76x157 cm (excl. beugel) 400 Volt | 9,9 kW COMBINATIE A GESCHIKT VOOR GROTE PANNEN, SCHALEN EN PIZZABORDEN tot 44 cm hoogte 4558.911 normaal actie 6.429,4.845,inruilkorting 750,NU ACTIVE Meerdere opstellingen en combinaties mogelijk COMBINATIE B 120 cm | | 67 cm | 110 cm | 4558.913 normaal 6.589,actie 4.945,Inruilkorting 750,4194.110 4558.010 COMBINATIE C 110 cm | 67 cm 4194.106 4.195,Lease vanaf 98,16* | | 120 cm | 4558.915 normaal 6.589,actie 4.945,Inruilkorting 750,4194.108 4558.010 Glazenspoeler 1 wasprogramma: 120 seconden inzet voor 12 schotels 29x29x7,5 cm incl. 1 glazenkorf en 1 bestekkorf 30 korven per uur naglansinjector 230 Volt OOK LEVERBAAR MET AFVOERPOMP EN/OF DOSEERUNIT Vanaf art.nr afm. cm afm. korf 4550.1500 44x50x64 38x38 cm 1.690,3-voudige werking: - voorkomt kalkaanslag - bespaart op onderhoud - verminderd wasmiddelgebruik 1.275,4550.1510 46x55x70 40x40 cm 1.835,- 1.395,EMMELOORD Platinaweg 21 8304 BL Emmeloord Tel: (0527) 635 635 info@hakpro.nl AMSTERDAM De Flinesstraat 20 1114 AL Duivendrecht Tel: (020) 665 6428 amsterdam@hakpro.nl 1.275,Lease vanaf 32,26* GRONINGEN Verl. Bremenweg 10c 9723 JV Groningen Tel: (050) 318 1600 groningen@hakpro.nl ROTTERDAM Schuttevaerweg 13 3044 BA Rotterdam Tel: (010) 750 2750 rotterdam@hakpro.nl VENLO Venrayseweg 44 5928 NZ Venlo Tel: (077) 387 4242 venlo@hakpro.nl VLISSINGEN Bedrijfsweg 9 4387 PD Vlissingen Tel: (0118) 493 222 vlissingen@hakpro.nl 23-06-00 Alle prijzen zijn in euro's, exclusief BTW en wettelijke verwijderingsbijdragen. Wijzigingen voorbehouden zonder voorafgaande kennisgeving. Zet- of drukfouten voorbehouden. 4194.112 4.195,Lease vanaf 98,16* COMBINATIE D 120 cm | 4194.102 4.095,Lease vanaf 95,82 * | 67 cm | 110 cm | 4558.917 normaal 6.618,actie 4.945,Inruilkorting 750,4194.114 4558.010 COMBINATIE E | 180 cm 4194.106 4.195,Lease vanaf 98,16* | 67 cm | 110 cm | 4558.919 normaal 6.944,actie 5.145,Inruilkorting 750,4194.118 4558.010 Century waterontharder Type Compact geïntegreerde harstank, 5 ltr. bypass is standaard inbegrepen capaciteit 1050 ltr. per uur afm. 21,5x35x46 cm 4194.106 4.395,Lease vanaf 102,84* 4270.102 865,745,hakpro.nl

BEN JIJ KLAAR VOOR DE TOEKOMST? Stilstand is achteruitgang. Als dat érgens van toepassing is, is dat wel in de recreatiesector. Om relevant en succesvol te zijn maar ook te blijven, moet je in beweging zijn. Facet helpt ondernemers in de recreatiebranche om die beweging te maken en vast te houden. Onze werkwijze kenmerkt zich door een brede, integrale benadering vanuit verschillende invalshoeken. Met als doel om je te inspireren over de mogelijkheden van en met jouw bedrijf. MEER WETEN? scan deze qr-code

RECREACTIE 1 | februari 2024 magazine over recreatie en toerisme Hét alternatief voor de rechter Geschillencommissie blijft onmisbaar Rekenmodel: investeer je in vastgoed, marketing of mensen? Limburgs Uitje wordt entertainmentbedrijf à la Vegas Natuur, mens én ondernemer profiteren van de duisternis

Dé specialist in de bouw van sanitaire units van hoge kwaliteit Maatwerk dat volledig aan uw wensen voldoet Volledige ontzorging van ontwerp tot sanitaire installatie Innovatieve milieu- en energiebewuste oplossingen Onderhoudsvriendelijke en duurzame materialen Units zijn schakelbaar, fl exibel en verplaatsbaar mobielbouw.nl biedt u nog veel meer informatie Regel het vóór het seizoen van 2024 echt begint. LAAT UW BEDRIJF TAXEREN Ons team is gespecialiseerd is in het taxereren van bedrijven en exploitatie-gebonden onroerend goed in de dag- en verblijfsrecreatieve sector (business valuation). Benieuwd naar de waarde van uw bedrijf? Wij maken graag een vrijblijvende maatwerk off erte voor u. Neem contact op met één van onze specialisten: Maxx Hup, Thijs Lunenburg, Yvette Mijnheer, Adri Mijnheer, Rianne Jansen, of Harm-Jan Mooiweer. vandeloosdrechtrbm.nl Verblijfsrecreatie Watersport Dagrecreatie Sport en Wellness DÉ RECREATIE BEDRIJFSMAKELAAR F.A. Molijnlaan 28, 8071 AG Nunspeet Tel: 0341 - 25 23 63

colofon voorwoord Hoofdredactie: HISWA-RECRON, Marike Rosier, communicatie@hiswarecron.nl Eindredactie: Maarten Bokslag, www.bokslag.com Redactiecommissie: Wanda van Eck, Jeff rey Belt, Stijn Boode, Charlotte de Baat Aan dit nummer werkten mee: Jaap van Sandijk, Rutger van de Maat, Facet, Irma Diepenmaat Opmaak: Dock35 Media Coverfoto: Shutterstock Bladmanagement: Dock35 Media, Sjoerd Franssen Advertenties: Dock35 Media, Martijn Penning, (0314) 355 826, martijn@dock35media.nl Druk: Senefelder Misset Doetinchem B.V. Abonnementen: HISWA-RECRON, Storkstraat 24, 3833 LB Leusden, communicatie@hiswarecron.nl, (033) 303 9700, 70 euro per jaar, 35 euro voor studenten en medewerkers van recreatiebedrijven. Gratis voor HISWA-RECRON-leden, overheden en pers. Als vakblad hanteren wij de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er vanuit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Oplage: 4.400 exemplaren. De samenstellers hebben de grootst mogelijk zorgvuldigheid betracht. Noch HISWA-RECRON, noch redactie, noch auteurs aanvaarden enige aansprakelijkheid bij eventueel voorkomende fouten. Marike Rosier Manager Communicatie Licht en donker Het nieuwe jaar is net begonnen en de allerdonkerste dagen rond kerstmis hebben we achter de rug. Voor 2024 wens ik jou, als lezer van Recreactie, veel mooie lichtpuntjes toe. Licht is sowieso iets dat we als mensen, dieren en natuur nodig hebben. Met licht is ons levensritme in balans. Licht werkt op onze hormoonhuishouding waardoor we ons prettig en vrolijk kunnen voelen en het helpt de menselijke stofwisseling en onszelf gezond te houden. Hoe verrassend is het om in deze editie dan eens te lezen over de kracht van de nacht, over donkerte. Hoe je meer kunt zien door minder licht. Zo ziet onze sterrenhemel er in totale duisternis heel anders uit. Afgelopen zomer was ik in Oeganda en daar zie je ’s avonds een indrukwekkende hemel vol duizenden sterren, echt het dubbele aantal van wat bij ons zichtbaar is. In het donker is de natuur ook anders. Het is stiller, maar juist PARTNERS IN BUSINESS: KENNISPARTNERS: ’s nachts komen ook bepaalde dieren tot leven. Het is een belevenis om daar deelgenoot van te zijn. In het artikel op pagina 20 lees je hoe je daar als ondernemer aan kunt bijdragen (en er je voordeel mee doen!) Door minder lichtvervuiling en verspilling van energie, maar ook door gasten een nachtelijke beleving buiten aan te bieden. Je vindt daarbij ook een aantal tips om direct aan de slag te gaan met het verdonkeren van je bedrijf. In deze editie lees je verder uitgebreid over de geschillencommissie en over de grootste plannen van Kai Reijnen van Limburgs Uitje. Facet legt uit welke investeringen op je bedrijf nou écht rendement geven. Daarnaast lees je hoe je de buitenruimte handig kunt inrichten. Denk dan ook aan het donker – want duisternis is bijna zo belangrijk als het licht. Veel leesplezier! 01-2024 | Recreactie 5

BAKWANDEN MET SLECHTS 22 KW net zoveel capaciteit als andere merken met 35 kW Een revolutionair frituurconcept: Fry Logic Denkt u zich eens in: een lagere energierekening, een grotere afbakcapaciteit, meer gebruiksgemak, milieuvriendelijk ondernemen en een overheerlijk eindproduct. Fry Logic biedt het allemaal! 100% Nederlands fabrikaat Model met enkele afzuiging. Frontpaneel leverbaar in elke gewenste RAL-kleur. 100% Nederlands fabrikaat EEN BAKWAND OP MAAT omdat elke ondernemer uniek is, net als zijn bakwand N DIT WAARDEREN ONZE KLANTEN ✓ Adviseurs die meedenken in praktische oplossingen ✓ Maatwerk mogel� kheden van onze rvs fabriek ✓ Korte levert� den ✓ Vakkundige installatie ✓ 24/7 Service met landel� ke dekking Benieuwd naar ervaringen van onze klanten? www.hakpro.nl/projecten EMMELOORD Platinaweg 21 8304 BL Emmeloord Tel: (0527) 635 635 info@hakpro.nl AMSTERDAM De Flinesstraat 20 1114 AL Duivendrecht Tel: (020) 665 6428 amsterdam@hakpro.nl GRONINGEN Verl. Bremenweg 10c 9723 JV Groningen Tel: (050) 318 1600 groningen@hakpro.nl ROTTERDAM Schuttevaerweg 13 3044 BA Rotterdam Tel: (010) 750 2750 rotterdam@hakpro.nl VENLO Venrayseweg 44 5928 NZ Venlo Tel: (077) 387 4242 venlo@hakpro.nl VLISSINGEN Bedrijfsweg 9 4387 PD Vlissingen Tel: (0118) 493 222 vlissingen@hakpro.nl 20-10-00 Alle prijzen zijn in euro's, exclusief BTW en wettelijke verwijderingsbijdragen. Wijzigingen voorbehouden zonder voorafgaande kennisgeving. Zet- of drukfouten voorbehouden. ONLINE BESTELLEN? www.hakpro.nl De Vivo bakwand met dubbele afzuiging. Dubbel zo indrukwekkend en vrijwel geurloos. De robuuste uitstraling, afgeronde hoeken en naadloze afwerking zijn kenmerkend voor de ViVo bakwand. Het afwerkingsniveau en materiaalgebruik zijn van ongekend niveau, net als de (indelings) mogelijkheden. De ViVo is eenvoudig te bedienen waardoor al uw personeel dezelfde kwaliteit friet aflevert. N G r G r A T A T T T R n R n T U A T U A I I I I E E I I o o F F e e R R m m U U R R * K * K E f E f E E L L S a S a r r e e n n a a r r d d e e v v o o o o r r w w a a a a r r d d e e n n inhoud Informatief 08 14 31 32 33 Onder de aandacht Kort nieuws uit de branche Coverstory Geschillencommissie gaat door Kennis delen Een ongeluk zit in een klein hoekje Vakinfo Slim investeren in de buitenruimte Productnieuws Een overzicht van de laatste innovaties 20 22 26 13 Mens & bedrijf Duisternis De nacht mag donker zijn, daar heb je ook als ondernemer profi jt van Ondernemen Hoe meet je het rendement van een investering in vastgoed? De bezieling Kai Reijnen van Limburgs Uitje Column RecreAnders 01-2024 | Recreactie 7

onder de aandacht Efteling doneert 80.000 tickets We schreven er al over in de Recreactie van december 2023: maat schappelijk verantwoord ondernemen zit in de lift. De Efteling doet ook mee, door de komende vijf jaar jaarlijks 80.000 entreekaarten te doneren aan de Stichting Leergeld. Die zorgt ervoor dat de tickets terecht komen bij gezinnen met geldzorgen. Want een op de twaalf kinderen in Nederland groeit op in armoede. “Die kunnen vaak niet meedoen aan activiteiten die voor andere kinderen heel normaal zijn, bijvoorbeeld op school of tijdens de vakantie”, vertelt Gaby van den Biggelaar van Stichting Leergeld. “Samen onbezorgd herinneringen maken tijdens een uitje, zoals een bezoek aan de Efteling, hoort daar ook bij.” We vinden het belangrijk dat iedereen zich welkom voelt, ongeacht fysieke, financiële of sociale beperkingen, stelt de Efteling. Nieuwe pensioenregeling Dag van de Recreatie Op 6 december vond in het Archeon (Alphen aan den Rijn) de Dag van de Recreactie plaats. Er waren diverse workshops en discussierondes, waarin het vooral ging om de competenties die mensen nodig hebben om in de recreatie te werken, en de manier waarop het onderwijs daarop inspeelt. Hoogtepunt van de dag was de bekendmaking van de de winnaars van de recreatieverkiezingen. Het Beste Leerbedrijf Recreatie werd Thermae 2000 (Valkenburg). Maaike van der Molen van Landal Drentse Lagune (Westerbork) werd door de vakjury uitgeroepen tot Talent Recreatie van het jaar. FNV Recreatie organiseert de verkiezingen uit naam van het Sociaal Fonds Recreatie, in samenwerking met HISWA-RECRON en CNV Vakmensen. Vorig jaar werd de Wet Toekomst Pensioenen aangenomen en die wordt naar verwachting 1 januari 2025 van kracht. We gaan van een gegarandeerde pensioenuitkering naar een premieregeling: er wordt een vaste premie afgedragen waarvoor bij de pensioenleeftijd een pensioenuitkering wordt aangekocht. De premie wordt belegd, waarmee de pensioenuitkering afhankelijk wordt van de beleggingsrendementen. In de regeling voor de verblijfsrecreatie wordt rekening gehouden met tegenvallers door een solidariteitsreserve te vullen. HISWA-RECRON, FNV en CNV hebben de uitwerking van de nieuwe pensioenregeling uitgeschreven in een Transitieplan. De huidige pensioenpremie van 21,8% blijft in de nieuwe regeling ongewijzigd. www.hiswarecron.nl (zoekterm: Transitieplan) 8 Recreactie | 01-2024 Subsidie op Green Key De provincies Gelderland en Utrecht geven ondernemers subsidie als zij gaan werken aan certificering met de Green Key of Blauwe Vlag. Belangrijke certificaten, gezien de verduurzaming van de maatschappij. Bedrijven in toerisme en recreatie in beide provincies doorlopen een gesubsidieerde nulmeting voor certificering en krijgen het eerste jaar 50% korting op de jaarbijdrage. De subsidie bestond al langer in Gelderland, waar de aanmeldprocedure loopt via www.stichtingkmvk.nl/gelderland. Let op: het aantal plaatsen is beperkt. Voor Utrecht is de subsidie nog een nieuwtje. Meer informatie daarover bij HISWA-RECRON regiomanager Stijn Boode: s.boode@hiswarecron.nl. De robot brengt het linnengoed! Op Landal Landgoed ’t Loo is een pilot gestart met een zelfrijdende bezorgrobot. De pilot volgt na succesvolle proeven met een robot in de horeca. Nu gaat de bezorgrobot het parkteam ondersteunen bij het aanleveren en ophalen van linnengoed in de recreatiewoningen op het vakantiepark. Landal hoopt dat ook deze robot een succes wordt. Het concern ziet vele toepassingen waarbij robots de mens niet vervangen, maar versterken. Landal noemt het rondbrengen van boodschappen en gereedschap of onderdelen, zodat de medewerkers op de parken zich kunnen richten op het bieden van een meer persoonlijke gastervaring. Op het vakantiepark houdt de robot – in feite een zelfrijdend wagentje zich aan de snelheid van 10 kilometer per uur. Hij kan 25. De robot is volledig elektrisch en werkt 5 uur op een batterijlading. Hij kan in die tijd 70 kilometer afleggen. – Nieuw in dienst Op 1 januari begon Thiald Bokkinga (31) bij HISWA-RECRON als programmamanager Veilig Ondernemen. Het is een nieuwe functie en Thiald legt graag uit wat hij gaat doen: “Ik ondersteun ondernemers en de branchevereniging bij het tegengaan van ondermijning. Ondernemers kunnen met allerlei vragen of twijfels bij mij terecht. Heb je bijgedachten bij een bepaalde persoon of transactie, maar is het nog niet concreet genoeg om naar de politie te stappen? Of wil of durf je dat niet? Dan kun je mij altijd bellen om even te sparren.” Thiald werkte voorheen voor de politie, waar hij onder meer werkte aan opsporingsonderzoeken, gericht tegen ondermijning. Hij woont in Friesland en heeft een zeilboot. “Vroeger heb ik veel wedstrijden gezeild en ik deed ook aan kitesurfen.” 01-2024 | Recreactie 9 Foto: Shutterstock

De Professionele wasmachines en drogers voor op uw camping, vakantiepark of jachthaven Uw gasten willen onbezorgd genieten van hun vakantie. Gemakkelijk en snel een (vakantie) wasje weg kunnen laten werken hoort daar zeker bij. Zelfs slaapzakken, kussens en dekbedden zijn voor de professionele wasmachines en drogers van Miele geen enkel probleem. Voordelen voor uw gasten • Bediening in 32 talen: of u nu een Duitse of Italiaanse gast heeft, iedereen kan in de eigen taal de was doen. • Makkelijk betalen: verschillende betaalsystemen kunnen eenvoudig worden aangesloten op deze machines. • Geen geknoei: ook het aansluiten van een doseersysteem is eenvoudig. Zo hoeven uw gasten zelf geen pakken wasmiddel meer te kopen. Voordelen voor u • Extra inkomsten: Plug & play betaalsystemen voor muntgeld of betaalkaarten. • Zeer zuinig: de nieuwste modellen verbruiken 22% minder water en 28% minder stroom dan de vorige generaties. Daarmee zijn ze de zuinigste op de markt. • Duurzaam: de machines zijn getest en ontwikkeld op een levensverwachting van 30.000 wasbeurten. • Compact: u heeft slechts een halve vierkante meter aan ruimte nodig voor een complete set. Meer weten over deze compacte, zuinige en duurzame wasmachines en drogers? miele.nl/professional | Telefoon: (0347) 37 88 84 | E-mail: professional@miele.nl onder de aandacht Merlijn Pietersma start eigen bedrijf Merlijn Pietersma – die overigens als adviseur verbonden blijft aan bureau Ginder – start met een eigen bedrijf. Hij wil zich richten op het verder verkennen van de essentie van vrijetijd in een veranderende samenleving, vertelt Pietersma. Daarbij gaat hij de diepte in. “Ik wil wezenlijke vragen beantwoorden, zoals: wat maakt toerisme, recreatie en vrijetijd zo belangrijk voor mensen? Hoe kan het domein de mentale en fysieke gezondheid van onze samenleving nog meer boosten?” In zijn zoektocht wil Pietersma onder meer samenwerken met vrijdenkers buiten het vrijetijdsdomein, zoals een filosoof, historicus en psychiater. “Met de inzichten die dat oplevert wil ik de recreatiesector een stukje verder helpen. Zeker ook waar het gaat over de publieke beeldvorming.” De inzichten die daaruit voortkomen, wil Pietersma delen via verschillende media. www.merlijnpietersma.nl ADAC en ANWB Campings van het Jaar Op 12 januari werden zowel de ADAC Awards als de ANWB Campings van het Jaar bekendgemaakt. HISWA-RECRON bedrijven waren goed vertegenwoordigd. Camping De Kleine Wolf (Stegeren) werd door de ANWB uitgeroepen tot fijnste familiecamping met zwembad. De ANWB-prijs voor ‘meest bijzondere accommodatie’ ging naar de Zeeuwse dijksuites op camping De Paardekreek (Kortgene). De ANWB deelde ook een Young Talent Award uit, in samenwerking met Jong RECRON. Die ging naar Vera van der Avoirt van Camping Wilgenweide (Molenschot). Ook bij de ADAC viel een Nederlands bedrijf in de prijzen. In de categorie Toegankelijkheid (voor mensen met een beperking) won Camping de Wildhoeve (Emst). Niet de winnaar, maar wel genomineerd voor de ADAC Camping Booking Award, was vakantiepark Beerze Bulten (Beerze). Nieuwe leden Tussen 15 november en 15 januari zijn de volgende bedrijven lid geworden van HISWA-RECRON. Welkom! Strand Tien, Oss, www.strandtien.nl Bmarine, Grou, www.bmarine.nl SISU Natuurlijk, Giethmen, www.sisunatuurlijk.nl Hoeve De Gastmolen, Vaals, www.gastmolen.nl Camperpark Viermannekesbrug, Oirschot, www.viermannekesbrug.nl Holland Boat Jachtmakelaardij, Workum, www.hollandboat.nl Fleet Facilities, ‘s-Hertogenbosch, www.fleetfacilities.com 01-2024 | Recreactie 11 Foto: De Kleine Wolf Foto: Hoeve De Gastmolen

Aan- en verkoop Denkt u aan de verkoop van uw recreatiebedrijf? Of wilt u een bedrijf aankopen? Den Otter Van Vliet, uw makelaar en persoonlijk adviseur DEN OTTER VAN VLIET BEDRIJF S OPVOLGING | TAXATIE | COACHING www.denottervanvliet.nl onder de aandacht RecreAnders Medewerkers werven in het buitenland? Eures UWV is een Europees project waarbij ondernemers de mogelijkheid krijgen om medewerkers te werven in de andere EU-landen. Dat geldt ook voor ondernemers in de watersport en recreatie. Het afgelopen seizoen zijn 25 medewerkers in de recreatiesector bemiddeld, uit verschillende landen. Daar zitten veel studenten en scholieren bij, die worden gestimuleerd om te leren en te werken in één van de EU-landen. Ondernemers kunnen hiervoor zelfs subsidie krijgen. Meer informatie bij Herbert van Oord van HISWA-RECRON h.vanoord@hiswarecron.nl 033 - 303 97 34 Rutger van de Maat Ondernemer Het Gouden Jaar Terwijl de regen gestaag tegen het raam tikt, lijkt het weerbericht soms een symfonie van somberheid. Maar laten we niet vergeten dat elke regendruppel een schakel kan zijn in de ketting van vernieuwing. In plaats van de regen te zien als een ongewenste gast, zouden we hemelwater moeten omarmen als een bondgenoot van groei. Het komende jaar zal getekend worden door een verschuiving naar duurzame en weerbestendige recreatie. Vakantieparken en campings kunnen zich profileren als groene oases, met regenwater opvangsystemen die niet alleen functioneel zijn, maar ook een esthetische meerwaarde bieden. Vakantiebestedingen gaan 30% omhoog Nederlanders gaan tot 2027 maar liefst 30% meer uitgeven aan vakanties. Dat geldt voor alle generaties, maar minder voor jonge gezinnen. Die gaan zo’n 20% meer uitgeven, voorspelt ABN AMRO in het in januari verschenen sectorrapport ‘Natuurlijk genieten’. Uitbaters van vakantieparken, campings en glampings kunnen meer omzetgroei bereiken als zij zich niet uitsluitend richten op jonge gezinnen, maar ook kijken naar periodes buiten de schoolvakanties. Dat stelt hen in staat om de andere doelgroepen te bereiken. Het rapport biedt aardige aanknopingspunten. Zo blijkt de vrouwelijke soloreiziger bij zowel de jongere als oudere generatie in opmars. Daarnaast ziet de bank kansen voor ecotoerisme. www.hiswarecron.nl (zoekterm: Vakantiebestedingen) Terwijl we vooruitblikken, worden regenwolken poorten naar een overvloed aan mogelijkheden. Campingeigenaren kunnen investeren in overdekte buitenruimtes met ecologisch verantwoorde materialen. Deze ruimtes kunnen niet alleen dienen als schuilplaats, maar ook als hubs voor educatieve activiteiten over duurzaamheid en natuurbescherming. Daarnaast kunnen watergerelateerde activiteiten in de schijnwerpers staan, met regen als een intrigerend bindend element. Het bouwen van regenbestendige speelplaatsen, wellness faciliteiten en zelfs regenwandelingen met ervaren natuurgidsen kunnen de norm worden. Zo wordt regen niet langer gezien als een obstakel, maar als een verrijkend element van de recreatieve ervaring. Het Gouden Jaar van de Nederlandse Recreatie biedt niet alleen kansen voor vernieuwing in de recreatiesector, maar ook voor de geboorte van een regenrevolutie die onze relatie met neerslag herdefinieert. Laten we het komende jaar omhelzen als een regendans, waarbij we de zon begroeten, maar ook stralen onder elke wolk, wetende dat elke regendruppel een uitnodiging is voor een duurzame, creatieve en betoverende recreatieve reis. Met deze innovatieve benadering kunnen we de Nederlandse recreatiesector transformeren. Maar ook wereldwijd laten we zien hoe je het beste haalt uit wat de natuur ons biedt, zelfs als het uit de lucht komt vallen. Het Gouden Jaar wordt een eerbetoon aan de veelzijdigheid van de regen, waarbij we dansen onder zijn druppels en de mogelijkheden ontdekken die het biedt voor een bloeiende en boeiende recreatieve toekomst. 01-2024 | Recreactie 13 Foto: De Rietkraag

coverstory Verder zonder de Consumentenbond Geschillencommissie versterkt de sector Er is veel te doen rond de geschillencommissies. De laagdrempelige manier om conflicten tussen consumenten en ondernemers te beslechten functioneert al vele jaren uitstekend, maar vorig jaar besloot de Consumentenbond opeens uit het overleg te stappen. Hebben de geschillencommissies daarmee nog wel toekomst? En wat is de toegevoegde waarde voor recreatieondernemers? Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Ackersate, Shutterstock “De geschillencommissie is een pareltje in de HISWA- en RECRON-leveringsvoorwaarden”, stelt Joost Bosman onomwonden. Bosman werkt sinds drie maanden als jurist bij de 14 Recreactie | 01-2024 branchevereniging en is zeer te spreken over de voorwaarden én de geschillencommissies. “Het is in het belang van ondernemers dat er een betaalbare, laagdrempelige instantie is, die op relatief korte termijn bindende uitspraken doet over conflicten tussen ondernemers en consumenten. Over het algemeen is er binnen 3 tot 6 maanden wel een uitspraak. Als ‘Dit is laagdrempelig. Een rechter maakt het allemaal veel duurder’ er geen geschillencommissie zou zijn, ben je aangewezen op de gewone rechter. Dan betaal je griffierechten die een veelvoud bedragen van het klachtgeld bij de geschillen commissie. De behandelingsduur bij de gewone rechter loopt vaak op tot meer dan een jaar. Bovendien is de uitspraak van de geschillen commissie bindend. Beide partijen weten waar ze na de uitspraak aan toe zijn. De definitieve oplossing van het geschil wordt niet langer uitgesteld door de dreiging van een mogelijk hoger beroep.” Martijn van Ommen van Vakantiepark Ackersate in Voorthuizen kan erover meepraten. Hij vindt dat de geschillen commissie over het algemeen een prima oordeel velt. “Heel fijn is dat ze enkel oordelen over zaken waar de klager een persoonlijk belang bij heeft. Wij hadden vorig jaar een boze gast die overal klachten verzamelde en toen in één keer negen punten indiende. Het overgrote deel viel buiten behandeling omdat de gast er zelf geen belang bij had.” Energieprijzen In een andere zaak, die in 2022 speelde, had de gast er wel degelijk belang bij. December 2021 besloot Ackersate de energieprijs voor vaste plaatsen in het nieuwe jaar flink te verhogen, aangezien de energieleverancier dat ook deed. Volgens de RECRON-voorwaarden zou dat echter 3 maanden 01-2024 | Recreactie 15 >

Ron, kan ik ook in 2024 weer op jullie rekenen? Wil je dat jouw gasten het naar hun zin hebben? En wil je zelf grip hebben op het resultaat in 2024 en alle komende jaren? Dan heb je behoefte aan iemand die je markt kent. Iemand die je niet alleen helpt met je adminstratie, maar ook met financieringsoplossingen en het verbeteren van je rendement. Expertiseteam Recreatie & Horeca recreatie-horeca@countus.nl COUNTUS.NL/RECREATIE De recreatie- en horecaspecialisten van Countus hebben hier veel ervaring mee en kunnen jou helpen met het maken van strategische keuzes. Hiervoor hebben we zelfs een speciaal expertiseteam in het leven geroepen: Bertijn Vos, Jesca Wemmenhove en Ron Koopmeiners. Wil jij een keer brainstormen over de mogelijkheden voor jouw bedrijf? Neem vrijblijvend contact met ons op. Totaalleverancier voor de recreatiesector Wij hebben een ruim assortiment artikelen die benodigd zijn in de camping- of recreatiebranche. Daarnaast bieden we ondersteuning op maat bij de voorbereiding én uitvoering van infrastructurele & technische projecten. Denk aan ontwerpberekeningen of begeleiding op het terrein, bijvoorbeeld bij het aanleggen van leidingsystemen. Extra korting voor HISWARECRON leden! Kijk voor meer informatie op wildkamp.nl/recreatie coverstory vooraf gemeld moeten worden. “Bovendien zijn we vergeten de meter op het juiste moment op te nemen”, vertelt Van Ommen. “Dus we hebben daar ook fouten gemaakt. De geschillencommissie is toen ingegaan op ons voorstel om eerst nog een half jaar het oude tarief te hanteren en daarna over te stappen op het hogere tarief. Een Salomonsoordeel.” Advocaat Ackersate liet zich in de zaak van de energietarieven bijstaan door HISWA-RECRON kennispartner Stellicher advocaten. Annouck de Jong en haar collega’s staan regelmatig ondernemers bij, in grote én kleine zaken. “Vooral de grotere ondernemingen schakelen ons soms ook bij kleinere zaken in. Dat doen ze bijvoorbeeld om precedentwerking te voorkomen. Je weet het: niets is zo snel als de roddel op een park. Als één gast een zaak wint over de energierekening, zullen de anderen zich een dag later ook melden.” Meestal gaat het echter om grotere zaken, zoals herstructurering, vertelt De Jong. “Daar zijn grote belangen mee gemoeid dus dan wil de ondernemer alles op alles zetten om de zaak te winnen.” Annouck de Jong ziet het belang van de geschillen commissie als het om kleinere zaken gaat, maar de advocaat van Stellicher is ook kritisch. “Het is voor gasten wel heel laagdrempelig om voor € 52,50 een zaak in te dienen. Vervolgens kijkt de geschillencommissie er naar, doet een uitspraak en dat is het. Wij denken dat het voor ondernemers soms effectiever is als bij grotere zaken de kantonrechter wordt De Consumentenbond is uit álle overleggen voor tweezijdige afspraken gestapt Veel voorkomende zaken De geschillencommissie Recreatie behandelt heel diverse zaken. Vier onderwerpen springen er duidelijk uit: • Zaken over een prijsverhoging. Een aanmerkelijke verhoging van het jaargeld van de standplaats (meer dan 10%) moet 18 maanden van tevoren worden aangekondigd. • De eventueel aan de ondernemer te betalen bemiddelingskosten bij de verkoop van het chalet door de consument. Sommige ondernemers rekenen verplicht te betalen bemiddelingskosten (ook als er niet wordt bemiddeld), of rekenen een te hoog bedrag. • Herstructureringsvraagstukken. Is er al sprake van een concreet en uitvoerbaar plan en mag de overeenkomst met de consument wel worden opgezegd? • Zaken omtrent overlast door een gast of een verstoorde verhouding. Denk aan verwaarloosde chalets en gasten die geluidsoverlast en andere problemen veroorzaken, waar zowel ondernemer als mede-recreanten overlast van hebben. ingeschakeld. Bij groepsklachten is dat soms sneller, maar vooral wordt er een veel uitgebreider argumentatie geschreven. En als de uitspraak negatief is kun je in beroep gaan.” De uitspraak van de geschillencommissie is een ‘bindend advies’; in beroep gaan kan niet. Wel is het mogelijk om naar de kantonrechter te stappen voor een marginale toetsing. Dan kijkt de rechter enkel of de procedure zorgvuldig is doorlopen. Bindende uitspraak Met de RECRON-voorwaarden en de geschillencommissie staat de consument behoorlijk sterk. Het Onderzoek Opkopen Vakantieparken (uitgevoerd op verzoek van de Rijksoverheid in 2022) sprak van ‘bovenwettelijke bescherming’ door de RECRON-voorwaarden. Een belangrijk onderdeel daarvan is volgens Joost Bosman de nakomingsgarantie. HISWARECRON garandeert de consument dat de uitspraak van geschillencommissie wordt nageleefd. De consument heeft daarmee de zekerheid dat het eventuele bedrag waarop aanspraak gemaakt kan worden ook daadwerkelijk betaald wordt. Dat klinkt alsof het allemaal heel negatief uitpakt voor de ondernemers, maar dat is beslist niet zo. Sterker: in twee derde van de gevallen doet de geschillencommissie uitspraak in het voordeel van de ondernemer.” Omdat de voorwaarden worden uit-onderhandeld met consumentenorganisaties (in het geval van HISWA-RECRON zowel de Consumentenbond als de ANWB) worden ze 01-2024 | Recreactie 17 >

GRAS BETON PLATEN 200x100x12cm Kavelpad Parkeervakken Oprit SCHERPE PRIJZEN & SNELLE LEVERING! ING! Grastegels/ bermblokken afm. 41x61x12cm BETONPLATEN 200X200X14CM glad l enkele mat ø 8 mm l betonkwaliteit C50/60 milieuklasse XA3 l 15 ton aslast rollend vrachtverkeer X-Con Industrieplaat 200x200cm 200x250cm 200x150cm 200x300cm 14 & 16 cm zonder hijsvoorziening! rzien T-3 steen met deklaag 19,7 x 19,7cm met hijsvoorziening Met onze ruime ervaring is Totaal Bestra�ng de totaalleverancier voor sier- bestra�ng, agrarische erfverharding, betonplaten en overige hout- en tuinmaterialen. Wij leveren bestra�ng van diverse betonproducenten als Excluton, Schellevis, Kijlstra en RedSun. Onze betonplaten laten wij maken bij diverse fabrieken door het land waardoor we snel en tegen een goede prijs kunnen leveren. Onze kracht zit in de korte lijnen en persoonlijke aanpak! Vele materialen leveren wij direct uit voorraad met flexibele leveringen door heel Nederland. Nieuwsgierig of Totaal Bestra�ng wat voor u kan betekenen? Neem dan contact op wij bespreken graag met u de mogelijkheden. Totaal Bestrating BV De Boeg 17 9206 BB Drachten Tel: 0512 542 544 info@totaalbestrating.nl WWW.TOTAALBESTRATING.NL Opsluitbanden in alle maten ! Betontegels 50x50x5cm met facet grijs of antraciet - soft comfort en antislip Doorgroei betonplaten 200x100x12cm 16 ton aslast ! - met hijsvoorziening Ideaal voor parkeer- en camperplaatsen coverstory breed gedragen. Iedereen was dan ook verbaasd toen de Consumentenbord afgelopen najaar alle ‘tweezijdige afspraken’ over leveringsvoorwaarden opzegde. Jacqueline Berkelaar is directeur van de overkoepelende Stichting De Geschillencommissie, waar 84 Nederlandse geschillencommissies bij zijn aangesloten. “Als reden geeft de Consumentenbond dat de rechten van consumenten zó goed in diverse nationale en Europese wetten zijn geborgd, dat aanvullende tweezijdige afspraken niet meer nodig zijn”, zegt Berkelaar. “Of je het daar nu mee eens bent of niet, er gaat wel degelijk iets veranderen. De Consumentenbond is uit álle overleggen voor tweezijdige afspraken gestapt. Dus zullen de diverse voorwaarden, waar de geschillencommissie aan toetst, op een andere manier tot stand moeten komen. Hoe, dat kunnen we nu nog niet zeggen. Dat is een uitdaging voor 2024. Je kunt dat negatief zien, maar het biedt ook opties om het stelsel écht beter in te richten. Iedereen vindt de geschillen commissies heel belangrijk. Voor consumenten, voor ondernemers, maar ook ter ontlasting van de reguliere rechtspraak. Die toegevoegde waarde willen we nog versterken. En dat gaat ons ook zeker lukken.” Kleine zaken De geschillencommissie Waterrecreatie behandelt zo’n vijftig zaken per jaar, de geschillencommissie Recreatie 120 tot 150. Meestal gaat het om relatief kleine zaken, die het belang van één gast raken, vertelt Bosman. “Denk aan de opzegging van een vaste standplaats, of een prijsverhoging.” Vanuit HISWARECRON staan Marcel Tap en Joost Bosman ondernemers bij die zich voor de geschillencommissie moeten verdedigen. “We geven telefonisch advies of helpen met een brief. Net als bij de rechtbank is het van belang dat je serieus ingaat op de klacht en een goed verweer voert.” De geschillencommissie bestaat uit drie mensen. De onafhankelijk voorzitter is van beroep rechter. Daarnaast is er een afgezant van de consumenten en een afgezant van de ondernemers. Pim Meijkamp vervult die laatste functie namens de leden van HISWA-RECRON. Als eigenaar van Camping Delftse Hout in Delft kent hij de praktijk goed en dat is een enorm ‘Meestal kun je klachten voorkomen door het geven van eerlijke en tijdige informatie’ voordeel. “Beide partijen leveren voor de zitting stukken aan die wij bestuderen. Daarna worden ze uitgenodigd ter zitting te verschijnen, indien gewenst kan dat ook online. Op basis van de RECRON-voorwaarden en de diverse stukken en pleidooien bepalen we uiteindelijk de uitspraak.” De meeste zaken gaan om kleine bedragen. In het uiterste geval wil het weleens om 6.000 of 7.000 euro gaan, vertelt Meijkamp. “Dan gaat het om de waarde van een caravan, of om een vergoeding van de werkelijke verplaatsingskosten. Dit is bedoeld als laagdrempelige rechtspraak. Een rechter maakt het allemaal veel duurder.” Pim Meijkamp heeft zelf al vele jaren geen klacht meer tegen zijn bedrijf ontvangen. “Vaak is het toch een kwestie van communicatie. Sommige gasten zijn gewoon onredelijk, maar meestal kun je door het geven van eerlijke en tijdige informatie klachten voorkomen. Betrek de gasten bij je plannen. Vooral als je onverwachte dingen doet, zetten mensen de hakken in het zand.” HISWA- en RECRON-voorwaarden De geschillencommissies zien toe op het juist naleven van de HISWA- en RECRON-leveringsvoorwaarden. RECRON heeft vijf verschillende meertalige sets voor - waarden en contracten ontwikkeld en HISWA heeft er dertien. Afhankelijk van het type verblijf of activiteit moeten ondernemers de juiste set voorwaarden toepassen.. De Geschillencommissie Recreatie en de Geschillencommissie Waterrecreatie zijn ingesteld voor de behandeling van klachten van consumenten over verblijfsrecreatie- of watersportbedrijven die lid zijn en die de HISWA- of RECRON-voorwaarden toepassen. Naast consumenten kunnen ook ondernemers de commissies om een oordeel vragen, als ze er niet uitkomen met een gast. De beide commissies opereren onafhankelijk van de branche vereniging. Het indienen van een aanvraag kost € 52,50. De (digitale) procedure is eenvoudig en kan zonder hulp van een advocaat of andere rechtsverlener plaatsvinden. De gemiddelde behandelingsduur bij de geschillen commissies bedraagt zo’n vier maanden. www.degeschillencommissie.nl 01-2024 | Recreactie 19

samenwerking Meer zien bij minder licht De kracht van de nacht Nederland is een van de meest lichtvervuilde landen ter wereld. Dat is slecht voor mens, plant en dier. Gelukkig dringt steeds meer het besef door dat het minder moet met die lichtvervuiling. Ook steeds meer recreatieondernemers ontdekken de nacht als een onderscheidend onderdeel van hun aanbod. Doe het licht uit en er gaat een nieuwe wereld voor je open. Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: Loes de Jong, Johan van der Wielen ‘Licht uit en sterren aan’, is het credo van Nienke Aangenendt van Natuur en Milieu Gelderland. Met de landelijke Natuur en Milieu Federaties is zij de drijvende kracht achter het jaarlijkse evenement de Nacht van de Nacht. Daarnaast stimuleert zij gemeenten en bedrijven om overbodige verlichting aan te pakken. Dat is niet alleen een verspilling van energie, het heeft ook een negatieve invloed op mens, dier en plant. Voor de mens werkt te veel licht verstorend op het bioritme. Voor vogels werkt vooral rood licht verstorend. Dit verstoort de vogeltrek. De dwergvleermuis wordt juist gestoord door het groene spectrum van het licht. Amberkleurige verlichting is een prima alternatief. Insecten hebben baat bij warm licht. Kunstlicht werkt verwarrend – uiteindelijk sterven insecten hierdoor. Door kunstlicht stoppen watervlooien met het eten van algen, wat een onnatuurlijke algengroei tot gevolg heeft. Voor recreatieondernemers biedt een écht donkere nacht een unieke kans om bijzondere activiteiten te ontwikkelen, zoals nachtexcursies en sterrenkijken in het donker. “Gasten zijn ‘Waarom moet een reclamebord om 3 uur ’s nachts nog branden?’ meer dan ooit op zoek naar rust en authentieke ervaringen”, zegt Aangenendt, die benadrukt dat meer aandacht voor donkerte een win-winverhaal is. “Je verduurzaamt niet alleen je bedrijf. Je benut ook een economische kans, biedt een bijzonder verhaal en je speelt in op de wensen van de gast.” Gericht verlichten Sfeervol nachtrestaurant Aangenendt merkt dat de strijd tegen lichtvervuiling steeds meer gehoor vindt. “De excursies van de Nacht van de Nacht zitten de laatste jaren vaak vol en het aantal activiteiten van dit jaarlijkse evenement neemt toe. In Gelderland leggen steeds meer gemeenten het verdonkeren vast in beleidsplannen. Juist die verbinding tussen gemeenten, bedrijven en natuurorganisaties is belangrijk. Zo kom je echt tot resultaat.” Resultaten die mede dankzij de hedendaagse techniek vrij eenvoudig geboekt kunnen worden, zegt André ter Velde van ingenieursbureau Clafis Ingenieus. Hij voert lichtscans uit, onder meer bij recreatiebedrijven. “Denk aan simpele dingen als een timer. Waarom moet een reclamebord om 3 uur ’s nachts nog branden? Zet ‘m uit. Let ook op gerichter verlichten. 40 procent van het licht van de straatverlichting schijnt omhoog. Met ledverlichting kun je omlaag richten. Dat geldt voor zowel je straatverlichting als je gebouwenverlichting. Lichtinstallaties kunnen op maat worden aangepast. Niet alleen in sterkte, ook qua kleur. Dat laatste is belangrijk met het oog op bepaalde diersoorten. Ook dimmen kan op maat. Na negen uur ’s avonds kun je je licht in vermogen terugdraaien naar bijvoorbeeld 70 procent.” Vorig jaar voerde Ter Velde een lichtscan uit bij Landal Esonstad, dat ligt op de grens van Nationaal Park Lauwersmeer. Ook daar 20 Recreactie | 01-2024 werden quick wins behaald, vertelt Jan ten Hoor, verantwoordelijk voor beheer en management bij Esonstad. “Alle bungalows en centrale gebouwen waren al voorzien van ledverlichting. Nu vervangen we onze verlichtingsinstallatie door een moderne schakelbare led-installatie. Het licht schijnt naar beneden en we gaan van honderd naar vijftig masten op het park. Die worden deels gevoed door zonne-energie. We merken dat gasten duisternis waarderen. Donkerte en rust zijn voor hen een belangrijke factor.” Bijzondere beleving Ook René Rutte, programmaleider Donkerte van het Waddengebied, merkt dat de belangstelling groeit. “Steeds meer ondernemers komen naar ons toe om te vertellen dat ze iets met het onderwerp willen. Dat is mooi, want wij beschikken over verschillen toolboxen en komen in 2024 met een veldgids.” Donkerte van het Waddengebied zet zich in voor een groter bewustzijn van het belang van duisternis. Samen met ondernemers en lokale partners ontwikkelt Rutte donkerte-belevingsplekken langs de waddenkust, waar iedereen de duisternis kan ervaren. Maar moeten we niet oppassen dat die groeiende belang stelling voor donkerte een tegengesteld effect – namelijk drukte – creëert? “Ondernemers mogen niet zomaar het donker in”, zegt Aangenendt. “Maar op eigen terrein en langs de randen van natuurgebieden zijn er echt veel mogelijkheden voor educatieve activiteiten. Je kunt je bijvoorbeeld in samenwerking met de boswachter je gasten excursies aanbieden. Dat zijn bijzondere belevingen. Je wordt gestimuleerd om al je zintuigen aan te zetten. Wat voel je, wat hoor je, wat ruik je?” Dat minder licht ook leidt tot minder veiligheid, is volgens haar niet waar. “Met sensoren is het net zo veilig. We zijn helaas verslaafd aan licht. Wij zeggen altijd: donker waar het kan, licht waar het moet.” Hoe verdonker je je bedrijf? Tien tips waarmee je direct aan de slag kunt. • Doe een omgevingsscan (www.atlasleefomgeving.nl) • Check de plannen van je gemeente • Doe overtollige verlichting uit of gebruik een tijdschakelaar of bewegingssensor • Dim je verlichting of plaats lichthinderkappen • Richt verlichting zoveel mogelijk naar de grond en voorkom strooilicht • Gebruik een up-to-date lichtinstallatie • Let op de kleur van je verlichting. Dieren reageren verschillend op de kleur van de verlichting. • Kies voor slimme verlichting. Dan zet je de lichtbronnen individueel zacht of uit met je smartphone. • Laat een lichtschouw uitvoeren door een lichtexpert • Laat je adviseren door een deskundige. www.visitwadden.nl 01-2024 | Recreactie 21

ondernemen Vastgoeddenken in de recreatiesector Welke investering heeft écht rendement? De recreatiebranche is een complexe sector. De basis voor de exploitatie wordt meestal gevormd door het bezit van vastgoed. Dat is fundamenteel anders dan bijvoorbeeld een handelsonderneming, waar het vooral gaat om inkoop en verkoop. Dat maakt dat in de recreatiebranche de relatie tussen investeringen en resultaten niet eenvoudig te duiden is. In dit artikel laat Facet zien hoe je daar wél inzicht in krijgt. En tot welke goed onderbouwde beslissingen dat kan leiden. Tekst: Johan Drenth en Bob Kettering (Facet) Foto’s: Ons Buiten “Als we kijken naar het investeringsgedrag bij recreatiebedrijven wordt de hoogte van de investering in functies als horeca, zwembad of speelplaats vooral bepaald door de beschikbare reserves op de bankrekening”, vertelt Bob Kettering van Facet. “Opgebouwd vermogen en cashflow zijn vaak leidend. Op zich prima om dat als maximum van de investering te zien, maar belangrijker is om te kijken wat een investering daadwerkelijk toevoegt aan het resultaat van de onderneming.” De waardenmix Om omzet te genereren in een recreatiebedrijf, moeten kosten worden gemaakt. Die zijn ruwweg onder te verdelen in vier componenten. We noemen dat de waardenmix: • Het fysieke product. Hierbij gaat het voornamelijk over de grond en de inrichting ervan, met velden, beplanting en gebouwen. ‘Als al je geld vastzit in gebouwen, gaat dat ten koste van je flexibiliteit’ Veelal zijn het eenmalige investeringen, die als kapitaallasten (afschrijving, aflossing, rente) en onderhoudslasten effect hebben op de exploitatie. De omvang van deze kosten wordt voornamelijk bepaald door de fysieke omvang van het bedrijf, zowel in grond als gebouwen. • Marketing en verkoop. Hier gaat het voornamelijk om de kosten, die moeten worden gemaakt, voordat de gast daadwerkelijk op het bedrijf verblijft. Zo laat je zien wat het bedrijf uniek maakt: de merkwaarde. Deze kosten worden bepaald door omvang van het bedrijf en het gekozen recreatieconcept. • Inkoop. Dit zijn de kosten die je maakt om de gast voldoende aandacht te geven en tijdens het verblijf een fijne vakantie te bezorgen. Denk aan kosten voor het recreatieprogramma en de horeca. Ook hier zijn omvang van het bedrijf en recreatie- of horecaconcept van grote invloed op de kosten. • Interne organisatie. Dit zijn de kosten om het bedrijf draaiend te houden, die geen directe relatie hebben met de exploitatie. Denk aan HR, management en boekhouding. De omvang van deze kosten hangen vooral samen met de fysieke omvang van het bedrijf. De mix van deze componenten stelt een recreatiebedrijf in staat om gasten een fijn verblijf te bieden, en zo omzet te genereren. Hoe de mix van deze componenten is opgebouwd, verschilt sterk per bedrijf. “Maar kenmerkend voor de recreatiesector is, dat het fysieke product vaak wel een belangrijk component is 22 Recreactie | 01-2024 in de kostenstructuur van een bedrijf. Ook wanneer de investeringen vooral vanuit de cashflow worden gedaan, moet je de investering doorrekenen in de exploitatie. Dat geld kan immers niet anders worden ingezet om te renderen”, stelt Kettering. “En tegelijkertijd zit het geld wel jarenlang vast in gebouwen of gronden. Dat gaat ten koste van de flexibiliteit van een onderneming.” Het is belangrijk om te weten welk aandeel het fysieke product werkelijk heeft in de exploitatie. Hoe lager dit aandeel, hoe groter de wendbaarheid van de organisatie. Johan Drenth van Facet zegt het als volgt: “Je wilt weten wat een investering in vastgoed daadwerkelijk betekent voor de exploitatie. Dus: hoeveel stijgen de exploitatielasten (kapitaallasten en onderhoud) en wat zijn de mogelijke effecten op de omzet? Als je dat weet, kun je vergelijken met het investeren in de andere componenten van de waardenmix. Drenth geeft een voorbeeld: “Je kunt een overdekt zwembad bouwen om extra gasten te trekken. Maar de kosten daarvan zijn dermate hoog, dat een goede af - weging van belang is. Misschien hebben investeringen in inkoop of marketing wel veel meer rendement.” > Renovatie huidig gebouw Nieuwbouw gebouw van gelijke omvang Investering* Rentelasten per jaar (5%) Afschrijving per jaar (o.b.v. 40 jaar) Onderhoudslasten Jaarlijkse lasten Kosten per plek (o.b.v. 370 plaatsen) Kosten per overnachting (o.b.v. 100 overn.) * De bedragen voor de investering zijn indicatief 01-2024 | Recreactie 23 € 1.665.000 € 83.250 € 41.625 € 116.550 € 241.425 € 652,50 € 6,53 € 3.150.000 € 157.500 € 78.750 € 86.625 € 322.875 € 872,64 € 8,73 Nieuwbouw compact gebouw € 1.575.000 € 78.750 € 39.375 € 43.313 € 161.438 € 436,32 € 4,36

Gespecialiseerd in duurzaam robinia en kastanje hekwerk, palen, poorten en vlechtschermen Robinia hekwerken Kastanje hekwerken Vlechtschermen Robinia palen Kastanje palen Kastanje tuinpoorten Landhekken Dierenweides Slagbomen Schapenhekken Montagewerkzaamheden Kijk op www.woutishout.com voor meer producten. info@woutishout.com • T +31(0)6 40410021 • Hilvarenbeek ondernemen Ons Buiten in Oostkapelle is een camping met 370 eenheden, met toeristisch kamperen, verhuuraccommodaties en enkele chalets. In 2017 had het bedrijf enorm veel faciliteiten, zoals een overdekt zwembad, theater, kidsclub en horeca. Meerdere voorzieningen waren zwaar gedateerd en grote investeringen waren noodzakelijk. Ondernemers Gabriël Coppoolse en Dagmar Thomys besloten het anders aan te pakken. Het roer moest om. Coppoolse: “Ons bedrijf was amper nog onderscheidend en vergelijkbaar met veel andere campings in Nederland. Dagmar en ik hadden een ander soort bedrijf voor ogen, met aandacht voor landschappelijke kwaliteit, biodiversiteit, circulair ondernemen, mentale en fysieke gezondheid.” “Die visie heeft effect op de waardenmix”, stelt Bob Kettering. “Door meer in te zetten op inkoop, marketing en verkoop, past het bedrijf beter bij de visie van de ondernemers. Maar vooral is het bedrijf wendbaarder voor de toekomst.” Nieuw gebouw Een belangrijk onderdeel in de transitie van Ons Buiten was de vernieuwing van één van de gebouwen op het terrein. Het oorspronkelijke gebouw van 1.500 vierkante meter bevatte speelvoorzieningen, kidsclub en het zwembad. De tabel op pagina 23 toont voor drie scenario’s de hoogte van de investering, maar ook wat de kosten per overnachting zullen zijn. En dat is belangrijk, vindt Johan Drenth: “Een dergelijke investering moet daadwerkelijk het rendement van de onderneming verbeteren. Als je dat in beeld brengt, kun je uiteindelijk ook een afweging maken tussen een extra (marketing)medewerker en een groter gebouw.” Uiteindelijk koos Ons Buiten voor het derde scenario: nieuwbouw van een compact gebouw. Er zijn minder voorzieningen, maar ook veel minder kosten. De voordelen op een rij: • Minder vaste kosten en meer exploitatieruimte. Een compact gebouw betekent dat er meer ruimte is voor standplaatsen of landschappelijke kwaliteit. • Meer financiële ruimte voor andere (duurzame) investeringen. • Met een nieuw gebouw kan in één keer worden ingezet op een nieuwe identiteit voor het bedrijf. • Meer ruimte voor andere componenten uit de waardenmix. • Meer wendbaarheid van de organisatie. Wie investeert ‘Wat levert meer rendement op: investeren in een overdekt zwembad of in marketing?’ in marketing en verkoop of in inkoop, kan per jaar het zwaartepunt verplaatsen. Klanttevredenheid groeit Ons Buiten vaart al enkele jaren de nieuwe koers. Dagmar Thomys: “Inmiddels kunnen we van een eco-effectieve onderneming spreken. Hier hadden we in de beginfase bijna niet van mogen dromen. Vooral het wendbare karakter past bij ons en ook in deze tijd, om mee te kunnen veren met alle omstandigheden en nieuwe ontwikkelingen. We pionieren in het klein en hebben nu ook de ruimte om dit te kunnen doen. We hebben ons gericht op een andere doelgroep en de klant tevredenheid is gegroeid. De gasten passen ook beter bij ons als onder nemers, wat het werk leuker maakt. Ons Buiten is nu een onderscheidend en authentiek bedrijf. Dat zijn sterke punten voor de marketing en voor onze toekomst.” Andere marketingstrategie Een verschuiving in doelgroep en identiteit vraagt om andere marketingstrategieën. Ons Buiten heeft een adviseur in de arm genomen om dit krachtig neer te zetten. Samen werd de basis gelegd voor de nieuwe identiteit en positionering. Recranet was al verbonden aan Ons Buiten voor de website, marketing en boekings software en is de strategie in de praktijk gaan brengen. Milko van Sighem van Recranet: “Door het slim inzetten van website, marketing, reserveringssysteem en touroperators bereiken we de nieuwe doelgroep van Ons Buiten en stimuleren we boekingsgedrag. Met ‘enhanced e-commerce’ meten we alle activiteiten op hun site en Zoek & Boek. Tegenover elke geïnvesteerde euro in marketing wordt het resultaat aan boekingen en omzet in beeld gebracht, zodat Ons Buiten kosteneffectief werkt. De kosten en inkomsten van de digitale doelgroep-transitie worden zo nauwkeurig in beeld gebracht.” 01-2024 | Recreactie 25

de bezieling Kai Reijnen van Limburgs Uitje Buitensportbedrijf wil jaarrond ondernemen Met een groot aantal campings, bungalowparken en natuurlijk het immer groeiende pretpark Toverland is noordelijk Limburg een toeristische regio van formaat. Langs snelweg A67 (afrit Panningen) vinden we bovendien Limburgs Uitje, een buitensportbedrijf met een enorm aanbod aan activiteiten voor groepen. Eigenaar Kai Reijnen droomt groot: hij streeft naar een indoor leisurehal van maar liefst 8.000 vierkante meter, met horeca, vermaak en natuurlijk heel veel activiteiten. Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Limburgs Uitje, Maarten Bokslag dropping. Ik deed nieuwe dingen voor groepen en wist het via de website goed te verkopen.” De eerste jaren was hij zelf begeleider van de groepen, maar al snel kwamen er oproepkrachten en nog weer later een vaste medewerker. Vanaf 2012 was er een vaste locatie: het huidige evenemententerrein langs snelweg A67, van Eindhoven naar Venlo. Een strategische plek, zo bleek al gauw, want vanaf de snelweg zie je het terrein met de mooie speeltoestellen en de vele groepsactiviteiten. Een beter uithangbord kan een ondernemer zich niet wensen. Reijnen mikte op groei en in 2014 wist hij door crowdfunding 80.000 euro binnen te halen voor de Crazy Crasher, een parcours dat lijkt op Wipeout, maar vanwege copyright-kwesties niet zo mag heten. Het bracht een flinke extra omzet naar het jonge bedrijf. Leisurehal Kai Reijnen Iedere ondernemer in de recreatiesector denkt erover na. Hoe hou je goede medewerkers vast? Vaak wordt dan gezocht naar manieren om het bedrijf jaarrond open te houden, zodat mensen een vast dienstverband kunnen krijgen. Ook Kai Reijnen (39) van Limburgs Uitje streeft naar een bedrijf dat jaarrond geopend is. Voorlopig is het nog niet zover, maar de plannen zien er geweldig uit. Reijnen werkte al enkele jaren als zzp’er in de evenementenbranche toen hij in 2010 besloot om zelf eens wat activiteiten te organiseren. “Dat ging heel eenvoudig. Ik maakte een website, verzon een paar programma’s en al snel rolden de aanvragen binnen. Ik had zelf niets, dus als er een groep was huurde ik sumo-worstelpakken, of een stretched limo voor een gps26 Recreactie | 01-2024 Sinds 2017 werkt Kai Reijnen aan plannen voor een overdekte evenementenlocatie. “In de winter is het koud en het terrein is te drassig voor activiteiten”, vertelt hij. Die gebondenheid aan het seizoen is een belemmering, onder meer vanwege de personeelsproblemen, die voor alle bedrijven in de sector steeds zwaarder gaan tellen. Het seizoenskarakter wordt nog versterkt door de sterke focus op groepen die het bedrijf heeft. “Wij kunnen in feite niets bieden voor individuele bezoekers. Onze formule is afgestemd op groepen die op een ludieke manier de strijd aan gaan. We hebben veel groepen van bedrijven, sportclubs, vrijgezellenfeestjes. Daar kun je individuele gasten niet zomaar bij zetten. Maar dat betekent ook dat we het bijvoorbeeld in de meivakantie en zomervakantie heel rustig hebben. Want dan wil iedereen samen met partner of gezin op pad en daar hebben wij geen aanbod voor.” De geplande leisurehal van 8.000 vierkante meter zou daar verandering in brengen. Kai Reijnen heeft het al helemaal in zijn hoofd. De locatie is gevonden: vlakbij het huidige bedrijf, maar iets verder van de snelweg. Een naam is er ook al: 60Seven. De Crazy Crasher lijkt op Wipeout en bracht een flinke extra omzet Een mooie verwijzing naar de snelweg A67 die het drukke Eindhoven verbindt met Venlo en het Duitse achterland. Reijnen laat op de laptop een promotiefilm zien, die het nieuwe bedrijf in vogelvlucht vertoont. Er komen bowlingbanen, jeu de boules, maar ook curling. Er komt ruimte voor karaoke en er komen arcade games. En natuurlijk komt er fastfood, want Reijnen is een echte liefhebber. “Je hoeft mij geen biefstuk voor te zetten; ik hou van fastfood.” Dus krijgt de leisurehal een sports bar, met vijftig schermen. Er komt een barbecue- restaurant en een food court met vijf thema’s. “Mensen moeten van de ene verbazing in de andere vallen en zich vooral ontzettend goed vermaken. Beleving is super belangrijk. Ik ben een enorme fan van Las Vegas en die beleving, die spanning en creativiteit wil ik hier ook realiseren. Mensen lopen straks door straatjes, met winkeltjes, cafés, entertainment en wellicht straatartiesten. Het wordt super.” Bestemmingsplan In 2020 werd het bestemmingsplan gewijzigd en kon Reijnen de plannen gaan uitwerken. De coronapandemie en de lockdowns zorgden, zoals bij zoveel ondernemers, voor aanzienlijke vertraging. “Mijn bedrijf kwam stil te liggen, net toen seizoen 2020 moest beginnen. We hebben altijd alles in het bedrijf geïnvesteerd, dus reserves waren er niet. Ik moest afscheid nemen van mijn enige vaste medewerker. We hebben enorm gesneden op vaste kosten, abonnementen en wat we maar konden verzinnen. Vreemd genoeg profiteren we daar nog > 01-2024 | Recreactie 27

Voor de energiezuinige aansturing van alle soorten verwarming Airco’s | Elektrische verwarming | CV-installaties Warmtepompen | IR panelen Neem contact op voor een vrijblijvend adviesgesprek 088-1231333 / verkoop@icy.nl www.icy.nl De L’OR BARISTA koffiemachine van Philips Topklasse koffiemachine. Uw gasten kunnen nu genieten van ultieme koffie variatie. Door het testpanel van Kieskeurig.nl beoordeeld met een 8,4! Uw inventaris in één keer compleet en altijd up-to-date. Ons full-service concept bespaart u veel tijd en hoofdbrekens. Als specialist in complete inventarispakketten verzorgen wij snel en accuraat de volledige inventaris voor uw recreatiewoningen. Van theelepel tot tuininventaris. En via de handige app kunt u deze daarna eenvoudig op peil houden. Want de kracht van ons assortiment is dat wij artikelen langdurig kunnen naleveren. Plaza 28 • 4782 SK Moerdijk • tel. 0182 511 511 • www.marindex.nl Draadloos aan te sturen! 16-11-23 de bezieling steeds van, want mijn bedrijfskosten zijn nog steeds relatief laag. Dat moet ook, want de schulden die ik maakte in de coronajaren om gewoon te blijven bestaan, zijn nog steeds niet afgelost.” Gelukkig was de omzet wel al snel weer op peil: 2022 en ‘23 waren prima jaren voor het Limburgs Uitje. Het blijft ook leuk werk, vindt Reijnen. “Af en toe hebben we nieuwe activiteiten, dat is leuk voor de mensen die elk jaar komen. We houden goed in de gaten wat mensen graag doen en wat ze minder leuk vinden. Dan passen het het programma aan of we verzinnen wat nieuws. Vaak vinden we aansluiting bij wat populair is op tv. We hebben een heel goede samenwerking met de restaurants naast ons, zodat we volledige pakketten kunnen aanbieden. Groepsactiviteiten op ons eigen terrein overdag, en dan lekker barbecuen bij het restaurant. En dat blijft leuk hoor, al die enthousiaste mensen.” Als de bouw eind 2024 begint, zou de leisurehal een jaar later open kunnen Financiering Fijn is ook dat de klanten zich nog steeds massaal aanmelden. Adverteren via Google search is belangrijk, maar los daarvan hoeft Limburgs Uitje geen advertentiekosten te maken. Maar toch zegt Reijnen: “Het is echt leuk, maar er komen per jaar 15.000 mensen en dat gaat al jaren min of meer hetzelfde. Het is tijd voor verandering. Daarom steek ik zoveel mogelijk energie in de nieuwe plannen. Maar ook in het regelen van de fi nanciering, want die is nog niet rond en van de bank hebben we weinig te verwachten. In feite willen die pas instappen als je de fi nanciering al hebt geregeld en afbetaald.” Reijnen hoopt dit voorjaar de vergunningen rond te krijgen. Dan kan de bouw eind 2024 beginnen en zou hopelijk eind 2025 de leisurehal geopend kunnen worden. Reijnen schat in dat het jaarlijks aantal gasten van zijn bedrijf dan gaat stijgen tot 100 of zelfs 150 duizend. En dan is Noord-Limburg weer een attractie rijker. Heel veel actie Limburgs Uitje staat voor groepsactiviteiten vol actie. Een kleine greep uit het aanbod: • Crazy crasher: een Wipeout-achtige hindernisbaan (maar dan zonder water, wel zo prettig) • Jackass: ideaal voor vrijgezellenfeesten, met onder meer rodeostier en blaaspijpschieten • Highland Games: twee teams strijden tegen elkaar op het gebied van kracht en behendigheid • Expeditie Columbus: een variant op Robinson, met behendigheidsproeven voor teambuilding • One hundred: een speurtocht langs strategische punten in het bos. Navigeren met de smartphone. 01-2024 | Recreactie 29

Verstelbaar shutterdak All weather stof Terrasoverkapping 300 x 300 cm. 1399,Volledig aluminium Boavista Sunbrella loungeset 1149,en verrijdbaar Stapelbaar v.a. Colma - Premium Terrasset 475,Ligbedden, parasols En nog meer accessoires 39,Buitengewoon gastvrij www.madino.nl 0488 440138 info@madino.nl kennis delen Ben je voorbereid op een bedrijfsongeval? Een ongeluk zit in een klein hoekje. Ondanks nauwgezette voorzorgsmaatregelen kan het gebeuren dat er een ongeval op de werkvloer plaatsvindt. Wat doe je als ondernemer als een van de medewerkers een (ernstig) bedrijfsongeval is overkomen? Welke stappen moet je nemen? Tekst: Irma Diepenmaat (Stellicher advocaten) Foto: Shutterstock Als werkgever ben je verplicht er alles aan te doen om te voorkomen dat werknemers tijdens hun werkzaamheden schade lijden. Gebeurt dit toch, dan ben je daar meestal voor aansprakelijk. Alleen wanneer een werknemer opzettelijk of met bewuste roekeloosheid heeft gehandeld, komt de schade voor zijn rekening. Daar is niet snel sprake van. Het is daarom van belang om goed voorbereid te zijn en effi ciënt op te treden als er een ongeval plaats heeft gevonden. Wat doe je bij een bedrijfsongeval? Nadat alle benodigde hulp is verleend, is de eerste stap het opstellen van een (intern) ongevallenrapport. Met dit rapport kun je aantonen dat je adequaat hebt gehandeld. De volgende zaken neem je op in het rapport: • een beschrijving van het ongeval • de oorzaak van het ongeval • de maatregelen die zijn genomen om het risico op een ongeval te beperken. Wanneer melden? In bepaalde situaties ben je verplicht het bedrijfsongeval te melden bij de Arbeidsinpectie. Je bent in ieder geval verplicht een melding te doen wanneer er sprake is van: • een dodelijk ongeluk • blijvend letsel • een ziekenhuisopname (ook bij een dagopname). 01-2024 | Recreactie 31 Dit geldt overigens niet alleen voor werknemers, maar voor alle personen die onder jouw gezag vallen, zoals uitzendkrachten en zzp’ers. Deze melding moet zo spoedig mogelijk worden gedaan. Als je dit nalaat kan de Arbeidsinspectie forse boetes opleggen. Na de melding en nadat de Arbeidsinspectie zich een beeld heeft gevormd over de gebeurtenis, wordt de werkgever in de meeste gevallen gevraagd om zelf verder onderzoek te doen naar het ongeval. In uitzonderingsgevallen zal de Arbeidsinspectie besluiten om zelf onderzoek te doen. Lees meer over de Ri&E op hiswarecron.nl (zoekterm: RI&E) Een actuele RI&E Een RI&E (Risico Inventarisatie en -Evaluatie, inclusief plan van aanpak) is voor iedere werkgever wettelijk verplicht. Zeker bij een bedrijfsongeval is het van belang dat je een (actuele) RI&E kunt laten zien. Anders riskeer je een boete van de Arbeidsinspectie. De RI&E moet up to date blijven, omdat je anders minder alert bent op mogelijke nieuwe risico’s voor werknemers. Ook kan een verzekeraar besluiten niet of minder uit te keren als blijkt dat je geen, of een sterk verouderde RI&E hebt.

vakinfo Slim investeren in je buitenruimte De luxe van binnen ook buiten? Gasten verwachten dat het terras bij een accommodatie meer te bieden heeft dan alleen standaard tuinmeubilair. Als recreatieondernemer moet je daarom goed nadenken over een slimme en tegelijkertijd betaalbare terrasinrichting. Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Madino Terrasmeubilair Een belangrijk onderdeel van een vakantie is het buitenleven. Als het gaat om het buitenleven op het terras bij een accommodatie gaat dat veel verder dan alleen een tafel met stoelen. Denk bijvoorbeeld aan buiten koken of een terrasoverkapping. Zeker met het oog op de klimaatverandering is dat geen overbodige luxe. Maar hoe investeer je als recreatieondernemer het slimst in deze voorzieningen? Buiten koken Barbecueën blijft een populaire vorm van eten. Tegelijkertijd kennen we de gevaren. Door de toenemende droogteperiodes in de zomer is het aantal natuurbranden de afgelopen decennia fl ink toegenomen. Volgens het KNMI is het gemiddelde aantal risicovolle, brandgevoelige dagen per jaar sinds 1950 verdubbeld van 46 naar 94. Om opwaaiend as te voorkomen is het daarom beter om elektrisch te barbecueën. Je voorkomt steekvlammen en het is zeer toegankelijk voor iedereen. Een mooie voorziening is een volledig geïntegreerde buitenkeuken. Werkblad (of werkbladen) en de elektrische barbecue vormen dan één 32 Recreactie | 01-2024 Met een elektrische barbecue is er geen gevaar voor bosbranden geheel. De buitenkeuken is uit te breiden met toebehoren als spoelbak, mengkraan en koelkast. Diefstalbestendigheid is altijd een issue. Maar wanneer de barbecue op de juiste manier in de buitenkeuken wordt geïntegreerd, is deze voldoende beschermd tegen diefstal. Terrasoverkapping In de zomer hebben we steeds meer te maken met hevige, kortdurende buien. Een veranda of overkapping is dan een goede oplossing. Ook op dit gebied zien we innovaties die niet alleen opvallen door een slim ontwerp, maar ook door een lagere prijs. Zo is er een terrasoverkapping als bouwpakket dat bestaat uit vier poten en een lamellen dak dat 135 graden open kan. Ook de afwatering wordt steeds slimmer geregeld. Het water wordt afgevoerd via de staanders en dat maakt dat het ook tijdens een lichte bui nog plezierig toeven is op het terras. Met dank aan Madino Terrasmeubilair productnieuws Tekst: Jaap van Sandijk Wastafel De wastafel Luxemburg VA is gemaakt van volkern HPL (High Pressure Laminate). Het product is voorzien van smetplint, ophangbeugels en alle montagematerialen. De eenvoudig te monteren wastafel wordt geleverd exclusief kranen. Snelle levering en montage is mogelijk. (0315) 76 00 65 www.kupan.com Handendroger Kalkaanslag De U-Flow is een automatische handendroger die is voorzien van een fi lter, waterreservoir en een ionisator. De ionisator zuivert de lucht waardoor veel ziektekiemen uit de lucht worden verwijderd. Het waterreservoir kan worden verwijderd en is direct aan te sluiten op een afvoer. Legen is dus niet meer nodig. (050) 312 96 85 www.wola.nl De duurzame Scalewatcher zorgt ervoor dat je op een milieuvriendelijke wijze van je kalkaanslag af komt. De elektronische ontkalker is centraal bij binnenkomst van het water eenvoudig te plaatsen en verwijdert nieuwe én bestaande kalkaanslag. Het werkt ook preventief tegen legionella, stelt de fabrikant. De Scalewatcher is, met het oog op de nieuwe regelgeving, ook zeer geschikt voor zwembaden. (085) 303 67 51 www.duurzaamoplossen.nl Interactief spelen De Luna is een speelconcept dat speciaal is ontwikkeld voor indoor speelplezier. Het is intuïtief en daagt kinderen en gezinnen uit om te bewegen. De camera registreert beweging waarmee automatisch een spel wordt gestart. Is er geen beweging, gaat de Luna na tien seconden op stand-by totdat de volgende speler komt. De Luna heeft een uitgebreide spelbibliotheek die de spelers uitnodigt om te bewegen. (0547) 28 94 10 www.yalp.nl 01-2024 | Recreactie 33

HOGE KWALITEIT KOELTECHNIEK laag geprijsd! Koelwerkbank temp. bereik: -2º tot 8ºC 230 Volt Vanaf 4750.045 Vanaf 1.045,Lease vanaf 25,93* Koelkast afm. rooster 65x53 cm temp.bereik: -2º tot 8ºC 230 V Vrieskast afm. rooster 65x53 cm temp.bereik: -18º tot -22ºC 230 V art. nr model afm. cm kW KOELKAST 4750.025* 1 deur 4750.005 1 deur 68 x 71 x 201 0,19 74 x 83 x 201 0,30 4750.010 2-deurs 148 x 83 x 201 0,44 art. nr model afm. cm kW VRIESKAST 4750.030* 1 deur 4750.015 1 deur 1.280,1.025,1.460,- 1.170,2.355,- 1.885,art. nr model afm. cm kW 4750.035 4750.040 4750.045 2-deurs 3-deurs 4-deurs 223 x 70 x 85 HOOGRENDEMENT UITVOERING 4752.035 4752.040 4752.045 2-deurs 3-deurs Blastchiller/freezer 4 voorgeprogrammeerde programma's kerntemperatuurmeter verrijdbaar 230 Volt 136 x 70 x 85 0,21 180 x 70 x 85 1.410,0,23 0,34 1.130,Lease vanaf 28,59* 1.130,1.675,- 1.340,2.015,- 1.615,136 x 70 x 85 0,20 180 x 70 x 85 4-deurs 223 x 70 x 85 1.680,0,22 0,34 1.345,1.975,- 1.595,2.365,- 1.895,68 x 71 x 201 0,40 74 x 83 x 201 0,48 4750.020 2-deurs 148 x 83 x 201 0,78 * afm. rooster 53,5x55 cm KOELKAST HOOGRENDEMENT UITVOERING 4752.005 1 deur 74 x 83 x 201 0,17 4752.015 2-deurs 148 x 83 x 201 0,36 VRIESKAST HOOGRENDEMENT UITVOERING 4752.010 1 deur 74 x 83 x 201 0,42 4752.020 2-deurs 148 x 83 x 201 0,70 1.560,1.250,1.805,- 1.445,2.740,- 2.195,Vanaf 1.750,1.399,2.845,- 2.295,2.195,1.749,3.275,- 2.625,*De in deze advertentie vermelde lease tarieven zijn per maand op basis van 60 maanden en op basis van operationele lease. EMMELOORD Platinaweg 21 8304 BL Emmeloord Tel: (0527) 635 635 info@hakpro.nl AMSTERDAM De Flinesstraat 20 1114 AL Duivendrecht Tel: (020) 665 6428 amsterdam@hakpro.nl GRONINGEN Verl. Bremenweg 10c 9723 JV Groningen Tel: (050) 318 1600 groningen@hakpro.nl art. nr model afm. cm kW 4750.705 5x 1/1 GN of 5x EN 400x600 80 x 80 x100 0,75 3.220,2.575,4750.710 7x 1/1 GN of 7x EN 400x600 80 x 80 x 151,5 0,98 3.815,- 2.955,4750.715 9x 1/1 GN of 9x EN 400x600 80 x 80 x 176,3 1,2 6.210,- 4.965,ROTTERDAM Schuttevaerweg 13 3044 BA Rotterdam Tel: (010) 750 2750 rotterdam@hakpro.nl VENLO Venrayseweg 44 5928 NZ Venlo Tel: (077) 387 4242 venlo@hakpro.nl VLISSINGEN Bedrijfsweg 9 4387 PD Vlissingen Tel: (0118) 493 222 vlissingen@hakpro.nl 23-05-00 Alle prijzen zijn in euro's, exclusief BTW en wettelijke verwijderingsbijdragen. Wijzigingen voorbehouden zonder voorafgaande kennisgeving. Zet- of drukfouten voorbehouden. 2.575,Lease vanaf 60,26* hakpro.nl HOOG RENDEMENT WAT EEN BESPARING! PERFECT ONDERHOUDEN PARKPADEN. HET MOOISTE WELKOM VOOR UW GASTEN! Hou uw park in optimale conditie. Een oppervlakbehandeling zorgt niet alleen voor een fraaie uitstraling, maar ook voor een extra lange levensduur van uw bestaande weg. Met de PaveCare CombiTruck zijn we bovendien in één keer klaar. Vraag nu naar de mogelijkheden of bekijk nog meer opties op PAVECARE.NL

MAAK JOUW HAVEN SLIMMER Stap aan boord van de toekomst van jachthavens met Seijsener! Wij zijn de pioniers in het transformeren van traditionele jachthavens in slimme, geavanceerde havens voor watersportliefhebbers. Kijk op seijsener.com Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)

RECREACTIE 8 | december 2023 magazine over recreatie en toerisme Recreatie voor iedereen! Samen werken aan Bruto Nationaal Geluk Gelderse ondernemers kunnen verduurzamen zonder investeren De Rietkraag: direct ontworpen als natuurkampeerterrein Remko Vogelaar: ‘De rode loper uit voor nieuwe medewerkers’

Dé specialist in de bouw van sanitaire units van hoge kwaliteit Maatwerk dat volledig aan uw wensen voldoet Volledige ontzorging van ontwerp tot sanitaire installatie Innovatieve milieu- en energiebewuste oplossingen Onderhoudsvriendelijke en duurzame materialen Units zijn schakelbaar, fl exibel en verplaatsbaar mobielbouw.nl biedt u nog veel meer informatie Wij wensen iedereen mooie feestdagen en een sprankelend 2024 Adri Mijnheer, Thijs Lunenburg, Rianne Jansen, Yvette Mijnheer, Maxx Hup en Harm-Jan Mooiweer. Verblijfsrecreatie Watersport Dagrecreatie Sport en Wellness DÉ RECREATIE BEDRIJFSMAKELAAR F.A. Molijnlaan 28, 8071 AG Nunspeet Tel: 0341 - 25 23 63

colofon voorwoord Hoofdredactie: HISWA-RECRON, Marike Rosier, communicatie@hiswarecron.nl Eindredactie: Maarten Bokslag, www.bokslag.com Redactiecommissie: Wanda van Eck, Jeff rey Belt, Stijn Boode, Charlotte de Baat Aan dit nummer werkten mee: Jaap van Sandijk, Jasper Gorter, Jeroen Kamphuis, Guido Klep, Janine Messelink Opmaak: Dock35 Media Coverfoto: Shutterstock Bladmanagement: Dock35 Media, Sjoerd Franssen Advertenties: Dock35 Media, Martijn Penning, (0314) 355 826, martijn@dock35media.nl Druk: Senefelder Misset Doetinchem B.V. Abonnementen: HISWA-RECRON, Storkstraat 24, 3833 LB Leusden, communicatie@hiswarecron.nl, (033) 303 9700, 68 euro per jaar, 34 euro voor studenten en medewerkers van recreatiebedrijven. Gratis voor HISWA-RECRON-leden, overheden en pers. Als vakblad hanteren wij de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er vanuit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Oplage: 4.400 exemplaren. De samenstellers hebben de grootst mogelijk zorgvuldigheid betracht. Noch HISWA-RECRON, noch redactie, noch auteurs aanvaarden enige aansprakelijkheid bij eventueel voorkomende fouten. Marike Rosier Manager Communicatie Alles naar wens? Op mijn vrije dag zit ik heerlijk te lunchen met een vriendin in een grand café in Soest. Een plek waar ik vaak kom omdat je er heel gezellig zit, het in de zomer een groot terras heeft en de kaart prima is. Toch word ik daar elke keer weer verrast door een paar bijzondere medewerkers. Een aantal jonge mensen met een licht verstandelijke beperking werkt overdag als dagbesteding mee in het grand café. De ene is zo vriendelijk dat hij om de paar minuten aan onze tafel staat om te vragen of alles naar wens is. De andere is een beetje onhandig en er valt dus juist een fl esje drinken van een dienblad op de grond. PARTNERS IN BUSINESS: KENNISPARTNERS: Tot grote hilariteit van zijn collega die ongegeneerd hard lacht om het voorval. De tranen lopen over zijn wangen. Hij vergeet van de weeromstuit bij ons te vragen of alles nog naar wens is. Wij genieten! In deze editie een coverstory over wat onze sector zoal doet aan de sociale kant van maatschappelijk verantwoord ondernemen. Er zijn al veel ondernemers en bedrijven die mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt helpen of die juist hun gasten helpen die het moeilijk hebben. Gasten met minder fi nanciële mogelijkheden of gasten die ziek zijn of een ziek familielid hebben. Hartverwarmend om te lezen. Als sector mogen we daar trots op zijn en wat vaker aandacht aan besteden. Het zijn juist dit soort zaken die bijdragen aan het Bruto Nationaal Geluk van ons allemaal. Veel leesplezier! PS: voor alle HISWA-RECRON leden zit bij deze Recreactie de HISWA-RECRON Gids 2024. Een handig naslagwerk met alle informatie over HISWA-RECRON en een groot aantal toeleverende bedrijven voor de recreatie- en watersportsector. Doe er je voordeel mee! 08-2023 | Recreactie 5

MAGNETRONS INRUIL ACTIE PROFESSIONELE MAGNETRONS Sterk, fl exibel en robuust Magnetron Type NE-1653 inhoud: 18 ltr. 3 vermogensstanden 30 vrije programma's vermogen: 1600 Watt afm. 43x51x34 cm 230 Volt | 2,59 kW Magnetron 5006.954 1.565,1.335,Lease vanaf 33,78* Magnetron Type NE-1840 inhoud: 44 ltr. geschikt voor 2x 1/1 GN schalen 2-level cooking 4 vermogensstanden vermogen: 1800 Watt afm. 65x53x48 cm 230 Volt | 3,2 kW INFORMEER NAAR ONZE AANTREKKELIJKE LEASE OPTIES Magnetron Type R-15AT inhoud: 28 ltr. bediening tiptoets 11 vermogensstanden 10 vaste programma's 20 inst. programma's, 3 kookfasen vermogen: 1000 Watt afm. 52x43x31 cm 230 Volt | 1,55 kW Type R-15AM inhoud: 28 ltr. bediening draaiknop 3 kookfasen 5 vermogensstanden vermogen: 1000 Watt afm. 52x43x31 cm 230 Volt | 1,55 kW 5077.015 normaal 655,actie inruilkorting NU 525,50,475,5077.025 normaal NU 490,Magnetron 5006.926 2.935,2495,Lease vanaf 63,12* * De in deze advertentie vermelde lease tarieven zijn per maand op basis van 60 maanden en op basis van operationele lease. EMMELOORD Platinaweg 21 8304 BL Emmeloord Tel: (0527) 635 635 info@hakpro.nl AMSTERDAM De Flinesstraat 20 1114 AL Duivendrecht Tel: (020) 665 6428 amsterdam@hakpro.nl GRONINGEN Verl. Bremenweg 10c 9723 JV Groningen Tel: (050) 318 1600 groningen@hakpro.nl ROTTERDAM Schuttevaerweg 13 3044 BA Rotterdam Tel: (010) 750 2750 rotterdam@hakpro.nl VENLO Venrayseweg 44 5928 NZ Venlo Tel: (077) 387 4242 venlo@hakpro.nl VLISSINGEN Bedrijfsweg 9 4387 PD Vlissingen Tel: (0118) 493 222 vlissingen@hakpro.nl 23-16-00 Alle prijzen zijn in euro's, exclusief BTW en wettelijke verwijderingsbijdragen. Wijzigingen voorbehouden zonder voorafgaande kennisgeving. Zet- of drukfouten voorbehouden. ONLINE BESTELLEN? www.hakpro.nl Type R-22AM inhoud: 20 ltr. bediening draaiknop 4 vermogensstanden vermogen: 1500 Watt afm. 51x47x34 cm 230 Volt | 3,15 kW 675,actie 540,inruilkorting 50,5077.105 normaal actie inruilkorting NU 1115,875,76,799,inhoud Informatief 08 14 20 26 27 33 Onder de aandacht Kort nieuws uit de branche Coverstory Werken aan het Bruto Nationaal Geluk Duurzaam gastvrij Succesvol Gelders programma Kennis delen Voordeel uit fi scale regelingen Kennis delen Herstructureren goed voorbereiden Productnieuws Een overzicht van de laatste innovaties 11 13 28 Opinie De visie Recruiter Remko Vogelaar: ‘Rol de rode loper uit voor nieuwe medewerkers’ Columns Green Key RecreAnders 22 Mens & bedrijf De bezieling De Rietkraag is een natuurcamping met 5 sterren van de ANWB 08-2023 | Recreactie 7

onder de aandacht Geslaagde Recreatie Vakbeurs Van 14-16 november vond in Hardenberg weer de Recreatie Vakbeurs plaats. De beurs telde ruim 8.400 bezoekers, 5% meer dan vorig jaar. Er waren meer dan 330 exposanten verdeeld over zeven hallen. Daaronder veel leden van de HISWA-RECRON Business Club, die hun nieuwtjes presenteerden en contact legden met huidige en nieuwe klanten. Ook HISWA-RECRON had een stand. “Er waren veel positieve geluiden te horen, zowel van de recreatieondernemers als de HRBC-leden”, vertelt Wanda van 55-plus vaker op reis Het aantal 55-plussers groeit en ze zijn reislustiger dan ooit, meldt de ABN-AMRO in een nieuw ‘Insights’-rapport. De bank verwacht dat de vakantiebestedingen van 55-plussers in vijf jaar tijd circa 50% groeien. 55-plussers zijn nu al goed voor 41% van alle toeristische overnachtingen in Europese hotels, vakantieparken en op campings. 65-plussers zijn goed voor bijna een kwart van alle toeristische overnachtingen. Steeds vaker zijn het tweeverdieners met een flink vermogen, die graag luxe accommodaties kiezen en bijzondere ervaringen opdoen. Daarnaast neemt de populariteit van culinaire reizen en fietsvakanties flink toe. www.abnamro.nl (zoekterm: Avontuur) Eck, marketing- en communicatiespecialist van HISWA-RECRON. “Veel leden en potentiële leden vonden hun weg naar onze stand. In feite is de beurs een informatief dagje uit voor het gehele recreatiebedrijf.” Arbeidsmarktmonitor Gastvrijheidssector De resultaten van de Arbeidsmarktmonitor Gastvrijheidssector 2023 zijn nu online beschikbaar. De monitor geeft inzicht in onder meer het aantal bedrijven, banen en de arbeidsmobiliteit in 2022. Zowel landelijk als per regio zijn de cijfers te bekijken. De monitor is een samenwerking van leden van Gastvrij Nederland. In 2022 telde ons land ruim 152.000 bedrijven binnen de gastvrijheidssector en dat aantal groeit. De sector biedt ruim 752.000 banen, circa 475.000 fte. Het aantal fte groeide in 2022 met 15% ten opzichte van 2021; dat is een stuk meer dan het Nederlands gemiddelde van +5%. Er waren fors meer vaste contracten en ook een groter aandeel jongeren: dat steeg naar 38%. Dat is meer dan gemiddeld. Ook werken er in onze sector relatief veel mensen met een migratieachtergrond, bijna 35%. Verheugend is dat de instroom groeit en de uitstroom afneemt. Er stroomden in 2022 10% meer mensen de sector in, dan uit. Een vooruitblik laat zien dat de groei van het aantal banen zich in elk geval in de eerste twee kwartalen van dit jaar heeft voortgezet. www.hiswarecron.nl (zoekterm: Arbeidsmarktmonitor) 8 Recreactie | 08-2023 Foto: Shutterstock Kansen voor plattelandstoerisme Er staat een herverdeling van het Nederlandse platteland op stapel, waarbij wordt gezocht naar nieuwe verdienmodellen. Het NBTC onderzocht wat Nederlanders, Belgen en Duitsers zoeken in een plattelandsvakantie. Een vakantiehuisje is daarbij de meest overwogen accommodatie. Bij de oriëntatie is internet de belangrijkste bron, naast ervaringen van familie, vrienden of kennissen. De meeste mensen gaan met hun partner en blijven 3 tot 5 nachten. Wat betreft de omgeving vinden Nederlanders en Vlamingen vooral wandel- en fietsmogelijkheden van belang. Duitsers vinden ligging nabij water of de kust het belangrijkst. Daarnaast hebben Duitsers relatief veel interesse in het proeven en kopen van streekproducten. Nederlanders willen graag zelf kunnen koken in hun accommodatie. Vlamingen en Duitsers hebben juist liever een horecagelegenheid in de buurt. www.nbtc.nl (zoekterm: Platteland) Nieuwe trainingen RecreatieHero Toeristenbelasting Wijdemeren HISWA-RECRON heeft samen met het Watersportverbond en lokale ondernemersverenigingen besloten om in de gemeente Wijdemeren voorlopig niet meer mee te doen aan de inning van de toeristenbelasting, forensenbelasting en watertoeristenbelasting. De ondertekening van een nieuw convenant met de gemeente is opgeschort, wegens niet onderbouwde en buitengewoon onzorgvuldig tot stand gekomen verhogingen van deze lokale belastingen. HISWA-RECRON regiomanager Gerdina Krijger is er helemaal klaar mee. “We wachten al twee jaar op het instellen van een adviescommissie. Daar had constructief en tijdig overleg tussen de gemeente en de sector kunnen plaatsvinden. Nu er vanwege een financieel herstelplan 5 ton nodig is, komt de gemeente ineens met exorbitante verhogingen van 33 tot 40% van de verblijfsbelastingen. Onacceptabel.” De sector komt met een tegenvoorstel, maar dat zal het gat in de gemeentelijke begroting niet gaan vullen, kondigt Krijger al aan. Bedrijven in de verblijfsrecreatie die afdragen aan KIKK (voorheen Sociaal Fonds) kunnen gebruiken maken van online leerplatform RecreatieHero.nl. Het aanbod bestaat uit maar liefst 150 leuke en leerzame trainingen. Daar worden regelmatig nieuwe aan toegevoegd. Een paar voorbeelden: Beheer & Onderhoud van gebouwen. Een boeiende en interactieve online training die onderwerpen behandelt als gebouwbeheer, budgettering, procedures en verduurzaming. Animatie. Hoe hou je de recreant op een leuke manier bezig? Een goed activiteitenaanbod kan hier niet bij ontbreken. Maar hoe maak je een goed animatieprogramma? Werk-privébalans. Soms is het lastig om alle ballen in de lucht te houden. Deze training biedt aanknopingspunten om te komen tot een goede werk-privébalans. www.recreatiehero.nl 08-2023 | Recreactie 9 Foto: Shutterstock Foto: Maarten Bokslag

PERFECT ONDERHOUDEN PARKPADEN. HET MOOISTE WELKOM VOOR UW GASTEN! Hou uw park in optimale conditie. Een oppervlakbehandeling zorgt niet alleen voor een fraaie uitstraling, maar ook voor een extra lange levensduur van uw bestaande weg. Met de PaveCare CombiTruck zijn we bovendien in één keer klaar. Vraag nu naar de mogelijkheden of bekijk nog meer opties op PAVECARE.NL onder de aandacht Plicht of inspiratiebron? Energielabel verplicht Het is al een jaar verplicht, maar vanaf 1 januari 2024 wordt gecontroleerd op de aanwezigheid van een energielabel op recreatiewoningen groter dan 50 m2 vloeroppervlak. HISWARECRON heeft bereikt dat dit label onder voorwaarden kan worden verstrekt via een seriematige opname door de EP-adviseur. Dat is degene die gemachtigd is om een energielabel vast te stellen. Bij seriematige opname worden op basis van een referentiewoning de (niet al te grote) verschillen met de andere woningen in kaart gebracht. Dat werkt veel efficiënter dan elke woning op zich van een label te voorzien. Ook in het geval van particuliere eigenaren is, na goed overleg, seriematige opname mogelijk. EP-adviseurs zijn onder meer de HISWA-RECRON TOP Suppliers Breuers & Cobelens en Second Home Check. www.hiswarecron.nl (zoekterm: Energielabel) Nieuwe leden Tussen 18 oktober en 20 november zijn de volgende bedrijven lid geworden van HISWA-RECRON. Welkom! Enjoy Yachtservice, Bruinisse, www.enjoyyachtservice.nl Eventyr Rib Charters, Den Haag Rectificatie: In het vorige nummer werd per ongeluk een verouderde website van Smit Recreatie vermeld. De juiste site is www.smitrecreatie.nl Als keurmeester van de Green Key loop ik alweer een paar jaar rond in de recreatiesector. Een van de zaken die mij opvalt, is dat de aandacht voor de Green Key vaak berust bij één enthousiaste persoon. Als die persoon vertrekt – en het verloop is hier en daar vrij groot – verliest het bedrijf ook de aandacht voor de Green Key. Bij een bedrijfsbezoek merk ik dan dat er echt iets is veranderd. In plaats van een enthousiaste medewerker die vol plannen en vragen zit, wordt het verplichte lijstje afgevinkt. De Green Key is een noodzakelijke extra administratieve taak geworden. Laatst trof ik iemand aan wie ik uit moest leggen wat de Green Key inhoudt en hoe je die normen moet interpreteren. Hoe kun je dat voorkomen? Hoe behoud je het enthousiasme voor de Green Key, wat immers geen doel is, maar een hulpmiddel voor een breed gedragen duurzaamheidsbeleid in je bedrijf? Het duurzaamheidsbeleid moet integraal onderdeel zijn van je bedrijf. Dat bereik je door er regelmatig aandacht aan te besteden. Bij het inwerken van nieuwe medewerkers bijvoorbeeld. Maar ook bij de personeelsbijeenkomsten, die meestal enkele malen per jaar plaatsvinden. Het is belangrijk dat de manager op zulke momenten ook weer aangeeft hoe belangrijk duurzaamheid is, hoe je dat aanpakt en welke rol de Green Key dan speelt. Geef voorbeelden. Vertel over het afvalplan in de keuken, over de zonnepanelen, hergebruik van water of het scheiden van afval. Over plasticvrij, zonnepanelen, isolatie en de laadpaal bij de ingang. Over het gebruik van streekproducten. Zo breng je duurzaamheid tot leven. Nodig mensen uit om mee te denken en hun ideeën te delen met het greenteam. Laatst was ik ergens waar de hele recreatieruimte was ingericht met gebruikte meubelen. Goed gedaan en super sfeervol. Want de Green Key is geen papieren tijger. Het is de weerslag van een heel beleid om elkaar te inspireren en de wereld samen een beetje mooier te maken. Guido Klep, keurmeester Stichting KMVK Meer weten over Green Key? Neem contact op met Erik van Dijk E: erik@kmvk.nl T: 06 - 12 81 06 41 08-2023 | Recreactie 11 Foto: Wanda van Eck

Dichtbij jouw branche Jouw accountant, overal dichtbij Jouw bedrijf, branche en uitdagingen. Wij willen het van dichtbij meemaken. Dat doen we vanuit een landelijke actieve organisatie en vanuit een kantoor dat altijd om de hoek zit. Samen werken hier meer dan 1000 specialisten in accountancy en bedrijfsadvisering met brede financiële kennis én specialistische branchekennis. Alfa Accountants en Adviseurs Anders Celsiusstraat 3 7442 PB Nijverdal Hessenweg 29 7771 CH Hardenberg 088 2532750 nijverdal@alfa.nl hardenberg@alfa.nl Met Alfa haal je veel kennis van de recreatiesector in huis. Niet voor niets zijn we partner van HISWA-RECRON. Bij Alfa vind je adviseurs die dichtbij je camping of bungalowpark staan. Wij mogen veel bedrijven in de watersport en vrijetijdssector tot onze klantenportefeuille rekenen. Klanten komen bij ons voor de jaarrekening en voor de bedrijfsopvolging, maar ook met vragen over het familiebedrijf, de (fiscale) optimalisering van het bedrijf, de inzet van personeel, het verduurzamen van hun onderneming tot aan de verkoop of aankoop van een onderneming in de vrije tijdssector. Neem voor meer informatie contact op met Wim Kappers via (088) 2532804 of Herma Brinkhuis via (088) 2532803. De Uw inventaris in één keer L’OR BARISTA koffiemachine van Philips Topklasse koffiemachine. Uw gasten kunnen nu genieten van ultieme koffie variatie. Door het testpanel van Kieskeurig.nl beoordeeld met een 8,4! compleet en altijd up-to-date. Ons full-service concept bespaart u veel tijd en hoofdbrekens. Als specialist in complete inventarispakketten verzorgen wij snel en accuraat de volledige inventaris voor uw recreatiewoningen. Van theelepel tot tuininventaris. En via de handige app kunt u deze daarna eenvoudig op peil houden. Want de kracht van ons assortiment is dat wij artikelen langdurig kunnen naleveren. Plaza 28 • 4782 SK Moerdijk • tel. 0182 511 511 • www.marindex.nl onder de aandacht RecreAnders 750e Green Key certifi caat Het gaat goed met Green Key, het duurzaamheidslabel voor de recreatiesector. Steeds meer bedrijven doen mee en in november werd het 750e certifi caat uitgereikt aan Strandpaviljoen Dok 14 (Cadzand). Green Key heeft ook een nieuwe website. De navigatie is verbeterd zodat consumenten, geïnteresseerde bedrijven en natuurlijk de huidige bedrijven met een Green Key de benodigde informatie gemakkelijker kunnen vinden. Daarnaast werd een sectie met veel gestelde vragen (FAQ) toegevoegd en kwam er een nuttige advies & ondersteuningspagina. Sommige dingen blijven ook bij het oude: zo is de Mijn Green Key-omgeving nog hetzelfde gebleven. Janine Messelink Prosuco Revolutie (deel 2) Tussen het moment van schrijven van deze RecreAnders column en daadwerkelijke publicatie zitten 3 weken. Ontwikkelingen in kunstmatige intelligentie (AI), nieuwe toepassingen, meningen over, gebruik van nieuwe tools: er is elke dag iets te melden, iets te ontdekken en iets nieuws te proberen. Dus mijn column ‘deel 1’ (gepubliceerd in de Recreactie van juli) was eigenlijk bij het moment van publicatie alweer ‘oud’. In het licht van de razendsnelle ontwikkelingen in AI, rijst de vraag hoe je deze technologische sprongen in de dagelijkse praktijk bijhoudt. Het tempo waarin AI innoveert, brengt zowel kansen als uitdagingen met zich mee. Hoe been je dit bij? En op welke manieren doe je er zelf je voordeel mee? Op dit moment krijg je bijna op elke vakbijeenkomst of netwerkdag wel een presentatie over de ontwikkelingen in AI. Wat ik overigens toejuich! Want met meer kennis en begrip van AI kan je steeds beter Nieuw in dienst Lucie Schuijt is begin november bij HISWA-RECRON aan de slag gegaan als medewerker Arbeidsmarktbranding. “Ik heb een heel brede ervaring en ik merk nu al dat ik die goed kan gebruiken bij mijn werk hier”, vertelt Lucie. “De arbeidsmarkt wordt steeds krapper. Dus hoe laten we meer mensen kiezen voor de sector watersport- en recreatie? Ik denk door te laten zien dat het een heel brede sector is, waar je werk kunt doen waar je blij van wordt.” Met een net behaald certifi caat van de opleiding Conceptontwikkeling gaat ze met veel enthousiasme aan de slag. Lucie heeft eerder onder meer gewerkt als coach, ondernemer en offi ce manager. In haar vrije tijd gaat ze het liefst naar buiten en in de zomer wordt er gekampeerd, met een vouwwagen. (033) 303 97 35 l.schuijt@hiswarecron.nl 08-2023 | Recreactie 13 fi lteren welke toepassingen voor jou kansen bieden. Ik geloof dat AI de manier waarop we informatie vergaren, maar ook de manier waarop we ons oriënteren en ontspannen fundamenteel verandert. Denk alleen al aan de wijze waarop de consument een bestemming zoekt, inspiratie opdoet en informatie vergaart. De consument zal zijn oriëntatie niet meer starten in Google, maar in ChatGPT. Als het gaat om mijn vak, marketing, houdt dat in dat we ons er nog beter van bewust moeten zijn welke content we op welk platform plaatsen. Want ChatGPT haalt inspiratie uit alle hoeken en gaten van het internet. Los van contentcreatie, biedt AI nog veel meer kansen om de sector te vernieuwen en een toekomst te smeden waarin technologie en recreatie harmonieus samengaan. Hoe? Dat begint bij je eigen interesse in de wereld van AI. Download die ChatGPT App. Laat Google Bard je businessstrategie eens uitwerken. Plan je eigen reis met Roamaround.io. Experimenteer, leer en profi teer. (geschreven met een beetje ChatGPT en een beetje van mezelf )

coverstory Samen werken aan Bruto Nationaal Geluk Recreatie is er voor álle mensen Maatschappelijk verantwoord ondernemen, dat is people, planet en profit. Dat profit belangrijk is, weten we als ondernemers maar al te goed. Over planet hebben we in Recreactie al heel wat artikelen geschreven. Duurzaam, energieneutraal en zelfs circulair ondernemen komen we gelukkig steeds meer tegen. Maar hoe zit het met de zorg voor de mensen? Veel ondernemers blijken daar heel bewust mee bezig te zijn. Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Rocks ‘n Rivers, Pukkemuk, RCN, Paasheuvelgroep Mensen met het verstand van een kind van 3 of 4 jaar kunnen een geweldige aanwinst zijn voor je bedrijf, weet Huub van Leijsen, eigenaar van kinderspeelboerderij Pukkemuk in het 14 Recreactie | 08-2023 Brabantse Dongen. Zijn bedrijf heeft al jarenlang ervaring met deze medewerkers, die via Prisma worden geworven. Prisma verzorgt in Noord-Brabant wonen en werken voor mensen met een ernstige verstandelijke beperking. “Het is een groot genoegen om met die mensen te werken”, stelt Van Leijsen. “We hebben er meestal een stuk of 15 hier op ‘Het is echt een keuze dat je iedereen op je bedrijf welkom heet’ het bedrijf aan het werk. ‘s Morgens brengt Prisma ze met een busje en ‘s middags worden ze weer opgehaald. Die mensen zijn zo blij met het werk, en dankbaar dat we ze die kans geven. Voor ons is het vanzelfsprekend. En ik ben ervan overtuigd dat ook onze gasten dit weten te waarderen.” Dagbesteding Deze medewerkers van Pukkemuk krijgen niet betaald: het is een vorm van dagbesteding en er loopt ook altijd een begeleider van Prisma rond op het bedrijf. Van Leijsen geeft ze zoveel mogelijk elke dag hetzelfde werk. “Waar onze andere medewerkers van alle markten thuis zijn en van afwisseling houden, doen deze collega’s er een tijdje over om één taak goed onder de knie te krijgen. Het liefste doen ze dat elke dag weer. Anders raken ze in de war.” Die taken lopen uiteen. “De één krijgt ‘s morgens een emmer water en gaat alle bordjes op het bedrijf schoonmaken. Een ander gaat naar de bootjesbaan, om het water schoon te houden. Weer een ander gaat naar de hal om daar alle balletjes op te ruimen. Een volgende smeert de kuipjes mosterd vol, of poetst het bestek en legt dat klaar. Eén van hen loopt de hele dag alleen maar papiertjes te rapen, en als de container vol is zet hij die perfect recht aan de straat.” Nadelen hebben deze medewerkers natuurlijk ook. Ze zijn 08-2023 | Recreactie 15 >

coverstory sociaal niet erg handig en als ze geen zin hebben, komen ze niet. Het is uiteraard geen gedwongen arbeid. Dat is niet altijd makkelijk, erkent Van Leijsen. “Dan moet iemand anders de kuipjes mosterd vullen. Dat is nog best een klus en mijn gewone medewerkers vinden het vervelend werk.” Heel belangrijk voor Van Leijsen is, dat er respectvol met zijn bijzondere medewerkers wordt omgegaan. “Dat is het eerste wat we onze medewerkers bijbrengen. Als je geen respect toont naar die mensen, vlieg je er meteen uit.” Maatschappelijke projecten HISWA-RECRON directeur Geert Dijks spreekt graag van het vergroten van het Bruto Nationaal geluk. Dan gaat het óók om het aanbieden van recreatie aan mensen die het minder makkelijk hebben dan de doorsnee gast. Heel wat recreatiebedrijven hebben zulke initiatieven. RCN-Vakantieparken bijvoorbeeld. Daar is het Ina Steenbeek die alle maatschappelijke projecten coördineert. Dat zijn er nogal wat, bij de keten van 18 vakantieparken. “Oog hebben voor de ander zit in ons DNA. We bestaan al ruim 70 jaar en hebben een christelijke oorsprong”, verklaart Steenbeek. “De winstuitkering van RCN wordt volledig besteed aan maatschappelijke projecten.” Ze noemt er een paar: “Bij RCN willen we iederéén laten genieten van vakantie. Daarom hebben we meerdere initiatieven om ook mensen die daar normaal nooit toe komen op vakantie te laten gaan. In december hebben we altijd een midweek voor eenzame ouderen. Het is fijn voor die mensen om er eens uit te zijn en samen te zijn met andere mensen. Maar onze medewerkers vinden het ook geweldig om deze midweek te mogen organiseren. Het geeft ze veel voldoening. Die ouderen stralen helemaal, als ze hier een midweek geweest zijn.” Ernstig zieke kinderen Met lokale partners Het samenwerken met sociale partners in de regio is ook een manier om maatschappelijk verantwoord te ondernemen. “Soms is het veel makkelijker om gewoon een commercieel bedrijf te vinden”, vertelt Marcel Arts, beheerder van Camping Hartje Groen in Schaijk. “Die besteden meer aandacht aan professionele marketing. Maar wij werken juist graag samen met organisaties die mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt in dienst hebben. Met wat zoeken vind je die overal, in elke regio. Zoals Droomijs, waar wij ambachtelijk ijs en appeltaart halen. Of Goed Zooo!! in Oss, waarvan de cliënten ons in het kader van dagbesteding helpen met taken als hout kloven of opruimen. Dat zijn bijzondere mensen. Er is één jongen die af een toe een stukje moet rondrennen om energie kwijt te raken. Een ander heeft 1 op 1 begeleiding. Dat moeten we dan wel even uitleggen aan onze gasten. Maar die reageren daar zonder uitzondering heel positief op.” Het serviesgoed van Hartje Groen komt van Cor Unum in Den Bosch, een werkplaats die wederom mensen met een beperking inzet om het bijzondere serviesgoed te maken en beschilderen. “Wij zijn geworteld in deze regio en vertellen graag het verhaal van dat bijzondere serviesgoed”, stelt Marcel Arts. “Voor ons is er veel meer dan geld verdienen. Wij willen ondernemen met respect en kansen bieden aan mensen die het niet zo makkelijk hebben.” Samen met Stichting Gaandeweg organiseert RCN in het Sinterklaasweekend vakanties voor kinderen met een ernstige ziekte en hun gezinnen. “We leggen die gezinnen echt in de watten. Dan zijn ze heerlijk weg van huis, is er even iets anders dan het ziek zijn.” Stichting Gaandeweg heeft ook een eigen vakantiewoning op RCN het Grote Bos. Speciaal daar, omdat dat relatief dichtbij het Prinses Maxima kinderziekenhuis in Utrecht ligt. Voor gezinnen op bijstandsniveau stelt RCN jaarlijks 150 gratis vakanties beschikbaar, op zowel Nederlandse als Franse parken. Steenbeek: “Voor mensen met een bijstandsinkomen is vakantie gewoon te duur. We ontvangen wel eens gezinnen die nog nooit op vakantie zijn geweest. Voor die mensen is het een geweldige belevenis. En de kinderen hebben na de vakantie voor het eerst óók iets te vertellen op school over hun vakantiebelevenissen.” 16 Recreactie | 08-2023 Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen blijft bij RCN niet beperkt tot Nederland. Het bedrijf heeft ook parken in het buitenland. “In Frankrijk doen we onder meer leuke acties om geld in te zamelen voor kinderen met een zeldzame ziekte”, vertelt Steenbeek. “Dat gaat via Téléthon, een op televisie uitgezonden evenement om fondsen te werven. Je kunt het vergelijken met het Glazen Huis van radio 3FM.” Toegankelijk klimpark Een buitensportbedrijf dat toegankelijkheid hoog in het vaandel heeft, is Rocks ‘n Rivers. Daar is het klimpark in de bossen bij het Brabantse Goirle zodanig ingericht, dat ook mensen met een fysieke beperking het boomparcours kunnen afleggen. “Wij vinden dat echt belangrijk”, stelt mede-eigenaar Martijn van Gool. “Het is een keuze dat je iedereen op je bedrijf welkom heet. Dat klinkt heel vanzelfsprekend, maar dat is het helaas niet. Ik kom nog steeds tegen dat je bij een net verbouwd restaurant voor de toiletten de trap op moet. Daarmee beperk je de toegang al voor een hele groep mensen. Er hoeft in een groep maar één iemand te zijn die geen trap op kan en ze komen niet naar jouw bedrijf. Wij zouden daar niet voor kiezen.” Het klimpark van Rocks ‘n Rivers is zo ingericht, dat zelfs mensen met rolstoelen het touwenparcours kunnen afleggen. En terwijl bij klimgroepen normaal gesproken één ‘Voor gezinnen met een bijstandsuitkering is vakantie gewoon te duur’ instructeur op 15 mensen staat, zijn er twee instructeurs nodig op één gast met rolstoel. “Toch willen we dat die exact hetzelfde betaalt”, stelt Van Gool. “Gewoon omdat mensen met een beperking ook welkom zijn.” Daarnaast zijn er terrein- rolstoelen, extra ruime drempelvrije toiletten en kleedruimten. Rocks ‘n Rivers draagt maatschappelijke activiteiten een warm hart toe. Neem de Quiet-community in Hilvarenbeek en Tilburg - een initiatief om aandacht te vragen voor stille armoede. Zij krijgen jaarlijks een aantal kaarten voor gratis klimmen, om uit te delen aan mensen met een smalle beurs. Maar het belangrijkste is toch wel de samenwerking met de Stichting Spieren voor Spieren, die al 15 jaar loopt. Van Gool: “We zijn actief mede-organisator van de Spieren voor Spieren-dag, die jaarlijks ergens in Nederland bij een dierentuin of attractiepark plaatsvindt. We bedenken thematische spellen voor kinderen die fysiek bijna niets kunnen. Er komen 1.000 tot 1.500 mensen naar zo’n dag en wij gaan er jaarlijks aan de slag met zo’n 35 medewerkers. Die doen dat 08-2023 | Recreactie 17 >

Totaalleverancier voor de recreatiesector Wij hebben een ruim assortiment artikelen die benodigd zijn in de camping- of recreatiebranche. Daarnaast bieden we ondersteuning op maat bij de voorbereiding én uitvoering van infrastructurele & technische projecten. Denk aan ontwerpberekeningen of begeleiding op het terrein, bijvoorbeeld bij het aanleggen van leidingsystemen. Kom langs op Extra korting voor HISWARECRON leden! onze stand tijdens de Recreatie Vakbeurs in Hardenberg! Kijk voor meer informatie op wildkamp.nl/recreatie 50 jaar dankzij jou! Kijk voor onze acties op wildkamp.nl/50jaar Ron, hoe hou ik grip op mijn resultaat en de kosten? Wil je dat jouw gasten het naar hun zin hebben? En wil je zelf grip hebben op het resultaat? Dan heb je behoefte aan iemand die je markt kent. Iemand die je niet alleen helpt met je (salaris)adminstratie, maar ook met financieringsoplossingen en het verbeteren van je rendement. De recreatie- en horecaspecialisten van Countus hebben hier veel ervaring mee en kunnen jou helpen met het maken van strategische keuzes. Hiervoor hebben we zelfs een speciaal expertiseteam in het leven geroepen: Bertijn Vos, Jesca Wemmenhove en Ron Koopmeiners. Wil jij een keer brainstormen over de mogelijkheden voor jouw bedrijf? Neem vrijblijvend contact met ons op. Expertiseteam Recreatie & Horeca recreatie-horeca@countus.nl COUNTUS.NL/RECREATIE coverstory allemaal vrijwillig en het is echt een hoogtepunt in het jaar. De reacties zijn zo hartverwarmend! En het leert onze medewerkers weer hoe ontzettend gelukkig ze mogen zijn met een gezond en sterk lijf.” ‘Schoolkamp is een onmisbare ervaring voor kinderen, die soms nog nooit in de natuur zijn geweest’ Inspirerend De medewerkers van Rocks ‘n Rivers proberen met hun maatschappelijke initiatieven ook andere ondernemers te inspireren. “Ik vertel er bijvoorbeeld over op ondernemersavonden. Dat maakt altijd veel enthousiasme en goede voornemens los”, vertelt Van Gool. “Maar de opvolging daarvan valt vaak toch wat tegen. Het is weer heel wat anders om er echt mee aan de gang te gaan. Het moet echt in het DNA van je bedrijf zitten.” ‘Soms is het lastig vol te houden’ De Paasheuvelgroep heeft van oudsher een sociale focus. Die komt onder meer naar voren in de samenwerking met Stichting Philadelphia. Die verzorgt een deel van het buitenonderhoud met mensen met een mentale beperking. “Eerst kwamen ze een paar keer per jaar, maar het bevalt zo goed dat ze nu wekelijks komen”, vertelt Dimitri Schenk, marketing manager van de Paasheuvelgroep. “Die mensen vinden het fijn om hier in de natuur aan het werk te zijn. En voor ons is het ook fijn, want het is steeds lastiger om medewerkers te vinden. En het past goed bij onze sociale doelstellingen.” De Paasheuvel verzorgt met name schoolgroepen, vanuit 11 locaties met 38 groepsaccommodaties in de natuur. “Een onmisbare ervaring voor kinderen, die in sommige gevallen nog nooit in de natuur zijn geweest”, weet Schenk. “Voor scholen die veel leerlingen hebben die onder de armoedegrens leven is het heel lastig om zo’n kamp nog te betalen. Daarom bieden we die scholen de vakanties aan tegen een verlaagd tarief. Hiervoor zijn we een samenwerking aangegaan met het Jeugd Educatie Fonds.” De Paasheuvelgroep onderneemt ook andere sociale initiatieven. Zoals de opvang van vluchtelingen uit Oekraïne. Schenk: “Die worden normaal gesproken opgevangen in de Jaarbeurs in Utrecht. Maar soms zijn daar evenementen, zoals dancefestival Thunderdome. Dan kunnen de mensen die daar zijn gehuisvest een dag en nacht terecht op ons centrum in Austerlitz. We vinden dat onze maatschappelijke verantwoordelijkheid en willen er dus niet op verdienen.” Zulke initiatieven zijn mooi, maar steeds lastiger vol te houden. “De scholen hebben het steeds lastiger. Maar wij hebben ook te maken met snel stijgende kosten. Daar worstelen we wel mee. Aan de ene kant willen we de prijs laag houden voor de groepen die het nodig hebben, aan de andere kant mogen we geen verlies gaan maken.” 08-2023 | Recreactie 19

ondernemen Duurzaam Gastvrij Gelderland Gelderse ondernemers sneller duurzaam Je bedrijf verduurzamen zonder zelf te investeren. Een kosteloos adviesgesprek en energieonderzoek. Duurzaam Gastvrij Gelderland stimuleert op een aantrekkelijke manier de verduurzaming van bedrijven in de gastvrijheidssector. “We willen de technische en financiële drempels voor ondernemers wegnemen.” Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: Duurzaam Gastvrij Gelderland Wie zijn bedrijf wil verduurzamen kan kiezen uit een enorme hoeveelheid oplossingen. Van het aanschaffen van duurzame producten tot het minimaliseren van CO2 -uitstoot en het hergebruiken van restproducten. Tegelijkertijd beland je in een woud van regelingen die je moet doornemen. Hoe maak je dan de beste keuze? Veel ondernemers komen daar niet zo snel uit. “Ondernemers in de recreatie en de horeca lopen tegen technische en financiële drempels op waardoor de verduurzaming van hun bedrijf vertraging oploopt”, zegt Marcella van Harn van BespaarGarant. Deze stichting – een initiatief van vijf brancheorganisaties om drempels bij verduurzamings projecten weg te nemen – begeleidt ondernemers in het traject naar De financiering van maatregelen gaat niet ten koste van je leencapaciteit verduurzaming. “Ze vinden het moeilijk om een gedegen plan te maken naar die vergroening”, licht Van Harn toe. Het project Duurzaam Gastvrij Gelderland, mede mogelijk gemaakt door de provincie Gelderland, moet dit proces versnellen. Altijd nuttig Een belangrijk onderdeel van het project is het energiegesprek. Dit kan leiden tot een begeleidingstraject om samen met een adviseur energiebesparing stapsgewijs aan te pakken. “Tijdens het digitale adviesgesprek met ondernemers stel ik veel vragen”, vertelt Van Harn. “Welke ambities heb je? Waar ligt je behoefte? Samen kijken we naar de mogelijkheden om verder te verduurzamen.” Steeds meer ondernemers weten hun weg te vinden naar het project. “De online planningstool voor het maken van een afspraak maakt het heel laagdrempelig.” Het energiegesprek kan veel opleveren. Ook voor ondernemers die zich inmiddels als een gevorderde verduurzamer beschouwen. “Wij hebben een klein team en kunnen nu eenmaal niet álles weten”, zegt René Zweers van Camping de Wildhoeve in Ernst. Als resultaat van het energiegesprek wordt op de Wildhoeve binnenkort onderzoek gedaan naar aardwarmte. Daarnaast wordt het zwembad met ingang van volgend jaar voorzien van een vloeibare afdekking. Zo’n afdekking kan de energiekosten van het zwembad met wel 45 procent verlagen. “We waren nooit zo happig op een fysieke afdekking van ons buitenbad”, zegt Zweers. “En ja, het vloeibare alternatief, dat 20 Recreactie | 08-2023 hadden we zelf kúnnen weten”, erkent hij. “Maar door zo’n energiegesprek word je veel bewuster van de mogelijkheden en kom je op oplossingen waar je aanvankelijk geen oog voor had.” Die blinde vlek én het feit dat het energiegesprek gratis is, zijn de redenen waarom Zweers zijn Gelderse collega’s aanbeveelt om deel te nemen aan het project. “Het is altijd nuttig. Baat het niet, dan schaadt het niet.” Leencapaciteit Een aantrekkelijk onderdeel van Duurzaam Gastvrij Gelderland is dat de investeringsruimte van de ondernemer niet aangetast wordt. “BespaarGarant heeft een fonds om duurzaamheidsmaatregelen mee te financieren”, legt Van Harn uit. “Het fonds betaalt namens de ondernemer de rekening van de maatregelen. De ondernemer betaalt de financiering terug met een tarief per daadwerkelijk bespaarde kilowatturen. Je hebt dus te maken met kosten, en niet met een lening. Daardoor behoud je je leencapaciteit.” Een groot voordeel, vindt ook Erik Wackers, parkmanager van Capfun De Rotonde in Enspijk. “Zo behouden we investeringsruimte. En de gastvrijheidssector is een sector waarin je moet blijven investeren.” Voor Wackers is energieopslag heel belangrijk. Als gevolg van capaciteitsproblemen op het net mag De Rotonde tot 2029 niet méér elektriciteit gebruiken dan nu. Een probleem dat uiteraard ter sprake kwam tijdens het energiegesprek. “Voor ons is slim omgaan met energie een speerpunt”, zegt de parkmanager. “Kansen liggen op het gebied van selectief toepassen van energie en op het gebied van de opslag van stroom. Maar dat is momenteel heel duur.” Ondertussen kan Wackers niet voluit gaan voor elektrificatie. “Een warmtepomp integreren lukt dus niet bij ons. Ook kan de uitbreiding van het aantal accommodaties op het park voorlopig niet duurzaam zijn. De nieuwe accommodaties vragen om meer elektrisch vermogen en dat zullen we voorlopig op een minder duurzame manier moeten opwekken.” Het energieonderzoek zal uitwijzen welke maatregelen het leed kunnen verzachten. “Dat is precies wat mij aanspreekt in dit project”, zegt parkmanager Wackers. “Je onderzoekt mogelijkheden in je eigen specifieke situatie, samen met een objectieve deskundige.” Duurzaam Gastvrij Gelderland Met Duurzaam Gastvrij Gelderland, mede mogelijk gemaakt door de provincie Gelderland, stimuleren HISWA-RECRON en KHN de verduurzaming van Gelderse gastvrijheidsbedrijven. Gelderse ondernemers in de horeca, dagrecreatie, evenementenbranche, verblijfsrecreatie en jachthavens/ watersport worden door HISWA-RECRON en KHN geïnformeerd met nieuwsbrieven, websites en uitgenodigd voor informatie- en themabijeenkomsten. BespaarGarant voert de energiegesprekken uit en begeleidt de uitvoering van de verduurzamingsmaatregelen bij ondernemers. Meer informatie is te vinden op www.hiswarecron.nl/duurzaam-gastvrij-gelderland. 08-2023 | Recreactie 21

de bezieling Sander en Eveline Braam van De Rietkraag ‘ Het is goed zoals het is’ Een camping die op de tekentafel al is ontworpen als natuurkampeerterrein; dat zullen er niet veel zijn. Natuurkampeerterrein De Rietkraag werd in 2007 geopend en is een ruim terrein, met natuurlijke beplanting en mooie zichtlijnen. Voor een natuurkampeerterrein heeft het bedrijf vrij veel voorzieningen, realiseren ook eigenaren Sander en Eveline Braam zich. Afgelopen jaar kreeg het bedrijf vijf sterren van de ANWB. Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Maarten Bokslag, De Rietkraag De meeste recreatiebedrijven zijn organisch gegroeid, met jarenlange kleine aanpassingen en af en toe een uitbreiding of herstucturering. Als we bij een flets najaarszonnetje over De Rietkraag lopen, valt direct het verschil op. Dit bedrijf vormt een eenheid en alle elementen liggen logisch gegroepeerd. Eveline en Sander Braam Sander en Eveline Braam (50 en 52 jaar oud) woonden in Zwolle, maar wilden eigenlijk weg uit de stad. Dus zochten ze een woning ‘buiten’, liefst met ‘iets’ erbij. Een camping zou wel mooi zijn, maar vooral niet met teveel werk, want ze hadden hun banen en drie opgroeiende kinderen. Sander was (en is) fysiotherapeut met een eigen praktijk in Zwolle. Eveline werkte als receptioniste bij RCN De Jagerstee in Epe. Na wat zoeken vonden zij uiteindelijk Natuurkampeerterrein De Rietkraag, vlakbij het dorp Lemelerveld in Overijssel. Een ‘instapklare camping’, die in 2007 werd geopend. “Het bedrijf was volledig ontworpen en gebouwd als natuurkampeerterrein”, vertelt Eveline enthousiast. De oprichters en vorige eigenaars bleven op het terrein wonen, dus een warme overdracht was gegarandeerd. 22 Recreactie | 08-2023 Keuken voor kampeerders Het is met 1,6 hectare en 40 plekken een relatief klein bedrijf. Alle faciliteiten zijn ondergebracht in één gebouw. Dat zijn de sanitaire voorzieningen en de wasmachine, maar ook de receptie en een ruimte met compleet ingerichte keuken en een grote tafel. Fijn voor tentkampeerders, die hier bij slecht weer kunnen zitten en hun eigen potje koken. Onder een uitstekende dakrand staan in het seizoen een koffiezetter en een koelkast met drankjes. Gasten kunnen er vrij gebruik van maken en betalen met behulp van een QR-code, op basis van vertrouwen. Voor het centrumgebouw ligt een terrasje met picknicktafels. Gasten kunnen er lekker zitten, een drankje drinken (ook als ze dat zelf meenemen) of eten. Zo wordt de gemeenschappelijkheid gestimuleerd. Het terras kijkt uit over een ruime speelgelegenheid voor de kinderen: ideaal voor gezinnen met kinderen in de basisschoolleeftijd, die in het seizoen dan ook volop komen. Er staat ook een stenen pizza-oven, met een stapel hout ernaast. Daar wordt graag gebruik van gemaakt door gasten die er hun eigen pizza’s maken. 100% toeristisch Het zal inmiddels duidelijk zijn: de camping is grotendeels ingericht op zelfredzaamheid. De voorzieningen – en dat zijn er veel voor een natuurkampeerterrein – zijn zonder hulp van Eveline of Sander te gebruiken. De receptie is dan ook maar beperkt open. De camping zelf heeft geen huisjes, hutten of andere verhuuraccommodaties. Het is een 100% toeristisch bedrijf voor tenten, Op het bedrijf zijn minstens twintig soorten inheemse struiken en bomen te vinden caravans en campers. Er zijn duidelijke zichtlijnen en rechte hagen van veldesdoorn. Er is een apart tentenveld en de andere plekken zijn meer, of juist minder beschut. Berken domineren het beeld, maar de biodiversiteit is veel groter. Als Sander en Eveline even nadenken sommen ze zo twintig inheemse struiken en bomen op, die op het bedrijf te vinden zijn. Dat varieert van kardinaalsmuts tot de hazelaar, vlierbes en vooral ook riet, veel riet. Er is namelijk heel wat water in de buurt. Aan de oostkant van het bedrijf bevindt zich een slootje, waar gasten ‘s zomers in zwemmen. Er liggen kano’s klaar die ze gratis kunnen gebruiken. Wie het slootje uitvaart komt op het kanaal van Zwolle naar Almelo. Het wordt niet meer gebruikt voor de scheepvaart en is dus ideaal om te peddelen. Eigen waterzuivering Duurzaamheid past bij de natuurkampeerterreinen en De Rietkraag heeft dan ook de gouden Green Key. “Op allerlei vlakken zijn we actief om duurzaam te ondernemen”, vertelt Sander. Dat is te zien aan de zonnepanelen en de zonneboiler op het centrumgebouw, maar ook aan de uitgebreide faciliteiten om het afval te scheiden. Opvallend is het helofytenfilter dat wordt gebruikt om het afvalwater van de camping te reinigen. Het werkt zo goed, dat het water uiteindelijk in de grond mag bezinken. Sander: “Het werkt onder meer met bacteriën en > 08-2023 | Recreactie 23

Draadloos energiemanagement Voor elke soort verwarming, koeling en energielevering ICY Campsite Management ICY Marina Management www.icy.nl ICY Accommodation Management Bespaar veel energie de bezieling daarom mogen onze gasten enkel ecologische schoonmaakmiddelen gebruiken. Dat is soms lastig. Mensen hebben zelf Dreft bij zich en dan kost het soms toch wat overtuigingskracht om ze de ecologische zeep te laten gebruiken, die wij voor ze klaar hebben gezet bij de afwasplaats. Ook chemische toiletten mag je hier alleen legen als er groene vloeistof is gebruikt. Anders gaan de bacteriën in ons filter dood. We moeten dat vaak uitleggen, maar dan hebben de mensen er ook wel begrip voor.” Uitleggen wat je doet en proberen de gasten mee te krijgen: soms is het wat lastig, zélfs bij het toch wat ‘groenere’ publiek dat de natuurkampeerterreinen bezoekt. Als het gaat om het scheiden van afval bijvoorbeeld. Maar ook als het gaat om feestverlichting. Eveline: “De verlichting op ons bedrijf is vleermuisvriendelijk en je ziet dat het werkt. ‘s Nachts zie je hier de mooiste sterrenhemels. En sinds afgelopen zomer woont er een steenuil op ons terrein. Dat is toch geweldig? We proberen de Het terras kijkt uit over een ruime speelgelegenheid voor de kinderen gasten bij te brengen dat ze daar respect voor hebben. Maar het is een enorme rage om lichtsnoeren voor je tent te hangen. Ze zijn overal te koop en spotgoedkoop. Dan heeft onze vleermuisvriendelijke verlichting niet zoveel zin meer. Ook dat moeten we onze gasten dus uitleggen.” Geen personeel Gevraagd naar hun plannen voor de toekomst zijn Sander en Eveline Braam even stil. “Het is eigenlijk prima zo”, zegt Sander uiteindelijk. “We doen alles hier op het bedrijf samen en hebben geen personeel nodig. Ik werk er nog steeds bij als fysiotherapeut en wil dat ook blijven doen. Dus groter hoeft het niet te worden. Misschien willen we wel nog gastvrijer worden. Een mooier terras. Wellicht af en toe eens een borrel op vrijdagavond. Of een ontbijtje voor heel de camping op zondagmorgen. Dat zou me nog leuk lijken. Ik zit ook te denken over systemen om het douchewater te kunnen hergebruiken in de toiletten. Verder is het hier gewoon perfect.” De natuurkampeerterreinen Natuurkampeerterreinen is een label van Stichting De Groene Koepel, waar ook de GroepsNatuurkampeerterreinen en de Trekkershutten onder vallen. Er zijn 134 natuurkampeerterreinen in Nederland, elf in Frankrijk en één in België. Wie er wil kamperen moet in bezit zijn van de Natuurkampeerkaart en ontvangt dan ook het Groene Boekje, met alle adressen. Eveline Braam van De Rietkraag is nauw betrokken bij de organisatie: zij zit in de Raad van Toezicht van De Groene Koepel. 08-2023 | Recreactie 25

kennis delen Haal nu je voordeel uit fi scale regelingen Op de drempel van het nieuwe jaar is het nuttig om te kijken hoe je nog fi scaal voordeel kunt halen uit de maatregelen van 2023. Zo is er alleen dit jaar nog een mogelijk gunstige regeling voor willekeurige afschrijving. Maar het is ook goed om te onderzoeken hoe je slim kunt inspelen op wijzigingen die in 2024 ingaan. Er komen bijvoorbeeld twee tarieven voor box 2. Tekst: Jasper Gorter (Alfa accountants & adviseurs) Foto: Shutterstock om het bedrag van de willekeurige afschrijving op de investering aan te betalen. Anders kun je de willekeurige afschrijving niet toepassen. In 2023 geldt tijdelijk een extra regeling: de willekeurige afschrijving op nieuwe bedrijfsmiddelen. De regeling betekent dat je éénmalig in 2023 je winst mag verminderen met maximaal 50 procent van het investeringsbedrag. De andere 50 procent moet je op de normale manier afschrijven. Deze regeling kan je liquiditeitsvoordeel opleveren. Er zijn wel uitzonderingen op deze willekeurige afschrijving. Het mag bijvoorbeeld niet voor investeringen in een gebouw. Er zijn diverse opties om het box 3-vermogen te verlagen Als je nog wilt profi teren van willekeurige afschrijving in 2023, moet je nog dit jaar een investeringsverplichting aangaan. Dat kan bijvoorbeeld door een opdrachtbevestiging of order te ondertekenen. Vanaf 1-1-2024 vervalt deze mogelijkheid. Neem je de investering in 2023 nog niet in gebruik, dan kun je overwegen 26 Recreactie | 08-2023 In 2023 dividend uitkeren? Per 1 januari 2024 wordt het tarief in box 2, waaronder dus ook inkomen uit dividend valt, gewijzigd. Het huidige tarief van 26,9 procent wordt vervangen door twee tarieven. Een tarief van 24,5 procent op inkomsten tot 67.000 euro (voor fi scale partners 134.000 euro samen) en een tarief van 33 procent over het meerdere. Anticipeer zo goed mogelijk op de komende tariefswijzigingen in box 2. Dit is maatwerk. Ook in box 3 is wellicht voordeel te behalen. 1 januari is de peildatum voor vermogen. Afhankelijk van de omvang en samenstelling van je vermogen is het mogelijk de box 3 heffi ng te beperken of te voorkomen. Je kunt je vermogen verlagen door te schenken of je kunt een lijfrente storten. Je kunt je vermogen ook verlagen door het onder te brengen in een andere box. Het is bijvoorbeeld mogelijk een belegging in een bv onder te brengen. Daarmee wordt het vermogen in box 3 lager. Wat de beste keuze voor jou is, hangt af van het verwachte rendement en het soort vermogen. kennis delen Herstructureren moet ‘concreet en uitvoerbaar’ zijn Herstructurering van recreatieparken is een actueel en gevoelig thema. In de politiek wordt zelfs gesproken over de ‘verroompottisering’ van het recreatielandschap. Daarbij wordt de indruk gewekt dat een recreatieondernemer eenvoudig kan herstructureren, waarbij de recreant het nakijken heeft. Recente uitspraken van zowel de geschillencommissie Recreatie als rechtbanken laten zien dat aan een herstructureringsplan strenge eisen worden gesteld. Tekst: Jeroen Kamphuis (Zypp advocaten) Foto: Maarten Bokslag In de gerechtelijke uitspraken ging het in alle gevallen om huurovereenkomsten voor vaste plaatsen waarop de RECRON-voorwaarden van toepassing waren verklaard. In artikel 11 lid 1 sub h is vastgelegd dat een ondernemer, om tot opzegging wegens herstructurering te kunnen overgaan, een concreet en uitvoerbaar plan moet hebben. Een eventueel benodigde ver gunning, wijziging of ontheffi ng van het bestemmingsplan moet zijn verleend, of op redelijke termijn te verwachten. In de zaken die voorlagen bij de geschillencommissie Recreatie was het oordeel dat het voorliggende herstructureringsplan onvoldoende concreet was. De visualisatie van het plan (de plattegrond) was te summier en te klein weergegeven en daardoor nauwelijks inzichtelijk te noemen. Er was door de ondernemer ook onvoldoende informatie verstrekt over de feitelijke plaatsing van de chalets en de algemene voorzieningen. Het herstructureringsplan was in feite niet meer dan een schetsmatige visualisering, zonder concrete maatvoering, bouwkundige en technische uitwerking en planmatige invulling en indeling van het terrein. De geschillencommissie geeft met dit oordeel aan wat van een ondernemer mag worden verwacht bij het opstellen van een herstructureringsplan. Waar het gaat om de uitvoerbaarheid is de lijn in de rechtspraak dat ‘de benodigde vergunningen op redelijke termijn kunnen worden verkregen’. Dat wordt dus per geval beoordeeld. Het moment van toetsing of het herstructureringsplan voldoende concreet en uitvoerbaar is, is het moment van het versturen van de opzeggingsbrief. De recreant moet naar aanleiding van de opzegging en de verstrekte informatie kunnen beoordelen of de opzegging al dan niet rechtsgeldig is. Vergunningen op orde? Als de recreant twijfelt of voor de uitvoering van het herstructuringsplan wel of geen vergunningen vereist zijn, dan moet de ondernemer die twijfel wegnemen. Dit volgt uit een recente uitspraak van de rechtbank Noord-Holland. Ook hierbij geldt dat de twijfel ten tijde van de opzegging reeds moet zijn weggenomen. Latere notities of onderzoeken waaruit blijkt dat geen vergunning vereist is, spelen bij die beoordeling in beginsel geen rol. Als je wilt gaan herstructureren, zorg dan dat je plannen op het moment van de huuropzegging voldoende concreet zijn. Een schetsplan is onvoldoende. Als er twijfel bestaat over de vraag of een vergunning is vereist, neem die twijfel dan tevoren weg door bij de gemeente een uitspraak te ontlokken over de voorgenomen werkzaamheden. Wie te vroeg de huur opzegt, komt waarschijnlijk in de problemen. Lees meer over de rechten van recreanten op hiswarecron.nl (zoekterm: Herstructurering) 08-2023 | Recreactie 27

de visie Landal-recruiter Remko Vogelaar gaat naar SBB ‘Rol de rode loper uit voor medewerkers’ Medewerkers zijn je grootste kapitaal. Zeker in tijden van krapte op de arbeidsmarkt. Leg ze daarom in de watten, luister goed naar hun wensen en houd je aan de afspraken die je met ze maakt. Dat zegt Remko Vogelaar, voormalig recruiter van Landal GreenParks. De resultaten zie je terug in je omzet. “Happy cows give more milk.” Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Tochet Fotografie Hij begon als jonge scholier bij Landal Hoog Vaals. Aanvankelijk bij de afdeling fietsenverhuur. Later belandde hij bij onder meer de animatie en de receptie. Van lieverlee kwam daar het inwerken en een stukje praktijkbegeleiding bij. Niet zo verwonderlijk dat Remko Vogelaar na zijn vwo aan de NHTV in Breda (nu BUas) de studie Manager Recreatieonderneming ging doen. Toch is dat niet zijn uiteindelijke beroep geworden. “Ik ben een mensenmens”, vertelt hij. “Die eigenschap kon ik jarenlang nóg breder benutten in mijn functie van international recruiter bij Landal GreenParks.” Sinds 1 oktober is Vogelaar adviseur praktijkleren bij SBB, de Samenwerkingsorganisatie Beroepsonderwijs Bedrijfsleven. Daar is hij gaan werken in de sectorunit voedsel, groen en gastvrij. Voordat je in 2019 international recruiter werd bij Landal, begeleidde je daar al studenten. Welke grote veranderingen heb je gezien op de arbeidsmarkt? “Een jaar of vijf, zes geleden stonden studenten in de rij om bij een vakantiepark te werken. Zowel in het buitenland als in Nederland. Nu zie je dat die aantallen in een vrije val naar beneden zijn gegaan. Dat is echt dramatisch.” Wat zijn de gevolgen voor werkgevers? “Die moeten goed voor hun medewerkers zorgen. Dat gaat niet meer veranderen. Het is blijvend. Medewerkers zijn kritischer geworden en willen een goede werk-privé balans. Dat is iets wat je in de hele maatschappij ziet: goed voor jezelf én goed voor je naasten zorgen. Structureel overwerk wordt niet geaccepteerd. Voor de werkgever vraagt dat om maatwerk. Je kunt niet meer iedereen op dezelfde manier behandelen. En het vraagt om goede en permanente communicatie. Duidelijk zijn naar je mensen en goed kunnen uitleggen waarom de één bijvoorbeeld wel op bepaalde uren mag werken, maar de ander niet. En 28 Recreactie | 08-2023 ‘4% van de nieuwe medewerkers vertrekt door de ervaringen tijdens de eerste werkdag’ zorg ervoor dat je mensen zich altijd kunnen ontwikkelen. Het binden en boeien van mensen is echt het allerbelangrijkst.” Wat betekent dat voor je bedrijf? Een andere HR-benadering? “Een menselijke aanpak. Geen harde aanpak. Helder communiceren wat je doet als bedrijf, en waaróm je dat doet. En wat je verwacht van je medewerker.” Hoe pakt zoiets uit in de praktijk? “Kijk bijvoorbeeld naar het onboarden: het proces waarin je nieuwe medewerkers welkom heet en begeleidt tijdens de eerste dagen. Dat is heel belangrijk. Zo’n 4 procent van de nieuwe medewerkers vertrekt alleen al door de ervaringen tijdens de eerste werkdag. Goed onboarden betekent dat je ook de periode tussen het ondertekenen van het contract en de eerste werkdag goed benut. Maak een aantrekkelijk inwerkprogramma en communiceer dat vooraf. En werk bijvoorbeeld met een preboarding app. Veel mensen weten niet van het bestaan van zo’n app.” Begrijpen werkgevers wel dat ze hun medewerkers in de watten moeten leggen? Zij richten zich op hun gasten, die zorgen immers voor de omzet. “Ik hoor nog veel onbegrip. Maar dit is écht de enige manier om ervoor te zorgen dat je straks genoeg mensen hebt. Als ondernemer moet je focussen op de gast én de medewerker. Je medewerkers zijn je kapitaal en je ambassadeur. Ze vormen het Remko Vogelaar Remko Vogelaar (33) is sinds 1 oktober 2023 adviseur praktijkleren bij SBB, de Samenwerkingsorganisatie Beroepsonderwijs Bedrijfsleven. Daarvoor werkte hij ruim 18 jaar bij Landal GreenParks. Hij begon als 16-jarige scholier bij Landal Hoog Vaals. Na de opleiding Manager Recreatieonderneming werd hij bij Landal Port Greve manager Fun & Entertainment. Sinds 2019 was Vogelaar student recruiter en later international recruiter voor Landal. hart en de stem van je organisatie. Ze staan in direct contact met je gasten. Als je medewerkers happy zijn, komt het geld vanzelf.” Wat doet Landal – dat samen is gegaan met Roompot – om medewerkers te binden en boeien? “Het bedrijf zet heel erg in op de ontwikkeling van medewerkers. Er is een eigen opleiding, de Roompot Landal Academy. Er wordt gewerkt met het leerplatform RecreatieHero en er is een goed performance management programma. Inwerken wordt heel serieus genomen. Zo krijgt iedere nieuwe medewerker een eigen buddy; een collega met ervaring die met je optrekt.” Wat ga je precies doen in je nieuwe baan bij SBB? “Ik denk dat ik door mijn ervaring bij een groot bedrijf als adviseur praktijkleren van toegevoegde waarde ben, zowel voor kleine als grote leerbedrijven. Ik wil de beroepspraktijkvorming naar een hoger plan tillen, door zowel scholen als leerbedrijven te adviseren. Ik wil ook meer de verbinding met de ondernemer aangaan. Daarom ben ik overigens blij dat de opleiding Praktijkopleider bij de leisure opleidingen nu verplicht wordt. Mijn doel is dat de student een nog betere stage krijgt. Want dat leidt tot betere medewerkers. En daar doen we het uiteindelijk voor.” 08-2023 | Recreactie 29

Specialist in chalets, stacaravans & mobilhomes Kom op uw gemak de chalets beleven! Reina Chalets Showterrein Konneweg 6b 3234 KG Tinte +31 (0)181 727 030 info@reinachalets.nl reinachalets.nl CHALETS MET ALLE COMFORT AFGESTEMD OP UW PARK WIJ BOUWEN UW VERHUUR- EN PROJECTMATIGE CHALETS Rollecate 39 | 7711 GG Nieuwleusen | 0529-488900 www.arcabo.com | info@arcabo.nl WELCOME TO THE WORLD OF JUMPING PILLOWS® www.airtrampoline.nl Meer dan 23 jaar ervaring Betrouwbaar De beste garantie in de markt Goede en bewezen kwaliteit Gedegen advies Korte communicatielijnen * vraag naar de voorwaarden GARANTIE* JAAR vakinfo Hoe kom je van bedwantsen af? Bedwantsen komen steeds vaker voor in Nederland. Oorzaak is onze toenemende reislust (we nemen ze mee in onze bagage) en de steeds sterkere weerbaarheid van de beestjes tegen bestrijdingsmiddelen. Dankzij een nieuwe oplossing kun je je gasten beter beschermen tegen bedwantsen. Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: Uw Bed Professional Bedwantsen zijn insecten met zes pootjes en een ovaal lijf. Ze hebben verschillende kleuren – van wit tot roodbruin – en zijn ongeveer zes millimeter groot. In tegenstelling tot de huisstofmijt zijn ze dus zichtbaar met het blote oog. De beestjes leven in en rond het bed. Ze verstoppen zich in naden en kieren van bedden en matrassen, maar je kunt ze ook vinden in beddengoed. Je herkent hun aanwezigheid aan donkere of zwarte vlekken, veroorzaakt door uitwerpselen. Bedwantsen zijn vooral ’s avonds en ’s nachts actief en leven van het bloed van mensen en huisdieren. De bijtwondjes kunnen dagenlang jeuken maar verdwijnen uiteindelijk na een aantal weken. Anti-bedwants hoes De opmars van de bedwants in Europa lijkt niet te stuiten. Met name in Frankrijk en Zuid-Europa wordt het beestje steeds meer gesignaleerd. Ook in Nederland komt het kleine insect steeds vaker voor. Het bestrijden van de bedwants is echter lastig. Bij gebrek aan een effectief bestrijdingsmiddel zijn De opkomst van de bedwants lijkt niet te stuiten geplaagde ondernemers aangewezen op dure oplossingen, zoals het inhuren van een professionele bestrijder. Ook het vernietigen van matrassen, kleding en bedden is een mogelijkheid. Sinds kort is er echter een nieuwe, duurzame oplossing in de strijd tegen de bedwants. Een speciale matrashoes die is voorzien van een bestrijdingsmiddel dat is samengesteld met eucalyptus citriodora olie. De hoes voorkomt dat bedwantsen het bed en de directe omgeving bevolken. Bovendien kan de hoes de groei van een eventueel aanwezige populatie terugdringen. De anti-bedwantshoezen zijn verkrijgbaar met bijpassend matras maar ook los te koop. Ze kunnen dus ook op bestaande matrassen gebruikt worden. Daarmee is het een effectieve oplossing in de strijd tegen de bedwants. Met dank aan Uw Bed Professional 08-2023 | Recreactie 31

Totaalleverancier in onderhoudsmachines Scan de QR code voor meer informatie Jean Heybroek is al meer dan 100 jaar een begrip in onderhoudsmachines van topmerken. Van doordacht groenonderhoud tot beregening, van reinigingsmachines tot elektrische transportoertuigen: wij leveren oplossingen op maat waarmee u kunt presteren. Bij alles wat wij doen staat klanttevredenheid centraal. Wij beschikken over een eigen werkplaats, een uitgebreid onderdelen magazijn en een mobiele, landelijke servicedienst zodat uw machines altijd in beweging blijven. www.jeanheybroek.com productnieuws Tekst: Jaap van Sandijk Industriële wasmachines LDL Laundry biedt de recreatiesector een ruime keus aan wasmachines die kunnen worden gekocht, gehuurd of geleased. Naast machines voor gasten levert LDL Laundry ook industriële was-, droog- en strijkapparatuur voor het textiel van het recreatiebedrijf. De machines worden onderhouden door een eigen technische dienst. www.laundry.nl (0186) 57 29 00 Afval scheiden Vrifl ex is een systeem dat het scheiden van afval mogelijk maakt met bestaande afvalbakken, vaten en tonnen. Afvalbakken die zijn bestemd voor één afvalstroom kunnen zo eenvoudig geschikt gemaakt worden voor meerdere afvalstromen. De Vrifl ex is een fl exibel raamwerk dat je onder de rand van de afvalbak kunt spannen en dat van verschillende afvalzakken wordt voorzien. Het systeem kan zonder gereedschap worden gemonteerd. www.wecovi.com (038) 468 68 68 Slim digitaliseren Digitalisering van je organisatie is de sleutel voor een succesvolle toekomst, stelt Docuconcept. Maar daardoor krijg je als organisatie ook steeds vaker te maken met een overload aan (online) informatie. Docuconcept brengt met slimme (maatwerk) print- en documentproducten structuur aan in je documentstromen en zorgt voor geschikte apparatuur. www.docuconcept.nl (088) 3749300 Gerecyclede microvezeldoek De Wecoline Fullcycle is een microvezeldoek die volledig is gemaakt van gerecyclede PET-fl essen. De doek kan 500 keer worden gewassen en kan daarna bij het plastic (PMD) afval. Daarna is wederom recycling mogelijk. Voor het produceren van een kilo microvezeldoeken worden 64 fl essen gebruikt. Het product is leverbaar in de kleuren blauw, rood, geel en groen. www.wola.nl (050) 312 96 85 08-2023 | Recreactie 33

Thuis in projectinrichting We komen Leen Bakker Zakelijk ontzorgt door: • Een groot netwerk aan leveranciers • Advies op maat & goede service • Deskundig en enthousiast team • Ontwikkeling totaalconcepten • Instapklare opleveringen • Losse (volume) orders • Scherpe prijzen • Snelle levering Neem vrijblijvend contact met ons op T: +31 (0)162 58 33 90 E: infozakelijk@leenbakker.nl graag langs voor een persoonlijk gesprek www.leenbakkerzakelijk.nl Wilt u een afspraak plannen? Neem dan contact met ons op. 100% Nederlands fabrikaat BAKWANDEN DE GROOTSTE VOORRAAD GROOTKEUKEN APPARATUUR voor de professional * K Ook leverbaar met transferfrituur met bakcapaciteit van 10 kg per charge. KWALITEIT TOT IN DETAIL de ViVo bakwand met transferfrituur, een uitkomst bij de bereiding van verse friet De robuuste uitstraling, afgeronde hoeken en naadloze afwerking zijn kenmerkend voor de ViVo bakwand. Het afwerkingsniveau en materiaalgebruik zijn van ongekend niveau, net als de (maatwerk) mogelijkheden. De ViVo is eenvoudig te bedienen waardoor al uw (hulp) krachten dezelfde kwaliteit leveren. Frituurolie transporter vacuüm olietransporter capaciteit van 40 ltr. eenvoudig en veilig frituurolie oppompen en transporteren KOM NAAR 1 VAN ONZE 6 VESTIGINGEN OF BESTEL OP HAKPRO.NL EENVOUDIG, VEILIG EN HYGIËNISCH ZIE FILMPJE: 4617.870 2.345,Lbaar in hoog en laag model, in elk ge EMMELOORD Platinaweg 21 8304 BL Emmeloord Tel: (0527) 635 635 info@hakpro.nl AMSTERDAM De Flinesstraat 20 1114 AL Duivendrecht Tel: (020) 665 6428 amsterdam@hakpro.nl GRONINGEN Verl. Bremenweg 10c 9723 JV Groningen Tel: (050) 318 1600 groningen@hakpro.nl ew all-k. ROTTERDAM Schuttevaerweg 13 3044 BA Rotterdam Tel: (010) 750 2750 rotterdam@hakpro.nl VENLO Venrayseweg 44 5928 NZ Venlo Tel: (077) 387 4242 venlo@hakpro.nl VLISSINGEN Bedrijfsweg 9 4387 PD Vlissingen Tel: (0118) 493 222 vlissingen@hakpro.nl 23-04-00 Alle prijzen zijn in euro's, exclusief BTW en wettelijke verwijderingsbijdragen. Wijzigingen voorbehouden zonder voorafgaande kennisgeving. Zet- of drukfouten voorbehouden. 1.875,hakpro.nl U G r N A T A R n T e I n E I r F o R e T a S U m R E f E L I o r e a d v o r w a a r d e n

GEMAK VOOR JE GASTEN INZICHT VOOR JOU Met de dienst AanUit.net biedt Seijsener de slimme totaaloplossing voor het energiebeheer van uw camperplaats. Meer informatie? Kijk op seijsener.com Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)

RECREACTIE 6 | oktober 2023 magazine over recreatie en toerisme Stem voor recreatie! De verkiezingen worden belangrijker dan ooit Marieken Nieuwdorp over duurzaamheid en de KMVK Roompot en Landal starten eigen mbo-opleiding 7Huizen aan Zee: groepsverblijf, camping, boerderij (en 7 huizen)

Dé specialist in de bouw van sanitaire units van hoge kwaliteit Maatwerk dat volledig aan uw wensen voldoet Volledige ontzorging van ontwerp tot sanitaire installatie Innovatieve milieu- en energiebewuste oplossingen Onderhoudsvriendelijke en duurzame materialen Units zijn schakelbaar, fl exibel en verplaatsbaar mobielbouw.nl biedt u nog veel meer informatie BEDRIJFSVERKOOP OF OVERNAME? Wij zijn sinds 1974 gespecialiseerd in aan- en verkoop, taxaties en bedrijfsovernames in de dag- en verblijfsrecreatieve sector. Persoonlijk advies? Neem contact op met één van onze specialisten: Maxx Hup, Thijs Lunenburg, Yvette Mijnheer, Adri Mijnheer, Rianne Jansen of Harm-Jan Mooiweer. vandeloosdrechtrbm.nl Verblijfsrecreatie Watersport Dagrecreatie Sport en Wellness DÉ RECREATIE BEDRIJFSMAKELAAR F.A. Molijnlaan 28, 8071 AG Nunspeet Tel: 0341 - 25 23 63

colofon voorwoord Hoofdredactie: HISWA-RECRON, Marike Rosier, communicatie@hiswarecron.nl Eindredactie: Maarten Bokslag, www.bokslag.com Redactiecommissie: Wanda van Eck, Jeffrey Belt, Stijn Boode, Charlotte de Baat Aan dit nummer werkten mee: Jaap van Sandijk, Facet, Robin van Milligen, Marjolein Mulder Opmaak: Dock35 Media Coverfoto: Shutterstock Bladmanagement: Dock35 Media, Sjoerd Franssen Advertenties: Dock35 Media, Martijn Penning, (0314) 355 826, martijn@dock35media.nl Druk: Senefelder Misset Doetinchem B.V. Abonnementen: HISWA-RECRON, Storkstraat 24, 3833 LB Leusden, communicatie@hiswarecron.nl, (033) 303 9700, 68 euro per jaar, 34 euro voor studenten en medewerkers van recreatiebedrijven. Gratis voor HISWA-RECRON-leden, overheden en pers. Als vakblad hanteren wij de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er vanuit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Oplage: 4.400 exemplaren. De samenstellers hebben de grootst mogelijk zorgvuldigheid betracht. Noch HISWA-RECRON, noch redactie, noch auteurs aanvaarden enige aansprakelijkheid bij eventueel voorkomende fouten. Marike Rosier Manager Communicatie Stem! De verkiezingen voor de Tweede Kamer zijn het onderwerp van de coverstory. Een dringende oproep direct in dit voorwoord: laat van je horen op 22 november. Ga naar de stembus, maak gebruik van je stemrecht om mee te beslissen over wat er in het land gebeurt. Thuis komt dit onderwerp ook ter sprake. Van mijn kinderen (21 en 20) heeft de ene één keer en de andere nog nooit gestemd. In maart dit jaar hadden ze de optie wel, maar de provincie deed hen helemaal niets en ze zaten toevallig allebei in het buitenland, dus teveel gedoe. Ze zijn ook niet enthousiast over wat de politiek de laatste jaren voor ze heeft gedaan (corona aanpak, leenstelsel, woning/kamernood, klimaat, etc.) Ik probeer daar natuurlijk op in te haken. Juist daarom PARTNERS IN BUSINESS: moeten ze gaan stemmen en zich verdiepen in de verschillende partijen, hun programma’s en de mensen. Anders verandert het niet. Heel af en toe merk een beetje interesse door uitspraken als ‘Wie is Omtzigt?’ Of ‘Raar dat Mark Rutte straks niet meer de baas is van ons land’. Net als ondernemer Bianca Veneklaas in de coverstory grijp ik mijn kans en vertel ik dan weer hoe KENNISPARTNERS: belangrijk het is om te stemmen. Bianca maakt zich hard voor onze sector richting de politiek. Onze sector is geen bijzaak, maar hoofdzaak! Ook HISWA-RECRON is druk bezig met lobby en zichtbaarheid richting politiek Den Haag. Alles is erop gericht om onze sector als waardevolle partij en partner naar de politiek te positioneren. Mijn oproep om te gaan stemmen is wel duidelijk nu. De volgende vraag is natuurlijk op wie? Maar daar moet iedereen echt zijn eigen keuze in maken. Veel leesplezier! 06-2023 | Recreactie 5

Dichtbij jouw branche Jouw accountant, overal dichtbij Jouw bedrijf, branche en uitdagingen. Wij willen het van dichtbij meemaken. Dat doen we vanuit een landelijke actieve organisatie en vanuit een kantoor dat altijd om de hoek zit. Samen werken hier meer dan 1000 specialisten in accountancy en bedrijfsadvisering met brede financiële kennis én specialistische branchekennis. Alfa Accountants en Adviseurs Anders Celsiusstraat 3 7442 PB Nijverdal Hessenweg 29 7771 CH Hardenberg 088 2532750 nijverdal@alfa.nl hardenberg@alfa.nl Met Alfa haal je veel kennis van de recreatiesector in huis. Niet voor niets zijn we partner van HISWA-RECRON. Bij Alfa vind je adviseurs die dichtbij je camping of bungalowpark staan. Wij mogen veel bedrijven in de watersport en vrijetijdssector tot onze klantenportefeuille rekenen. Klanten komen bij ons voor de jaarrekening en voor de bedrijfsopvolging, maar ook met vragen over het familiebedrijf, de (fiscale) optimalisering van het bedrijf, de inzet van personeel, het verduurzamen van hun onderneming tot aan de verkoop of aankoop van een onderneming in de vrije tijdssector. Neem voor meer informatie contact op met Herma Brinkhuis via (088) 2532803 of Wim Kappers via (088) 2532804. Of bezoek ons op de Recreatie Vakbeurs in Hardenberg op 14, 15 & 16 november a.s. Uw partner voor (schoon) waterbeheer Advisering drink- en zwemwater Legionellabeheer Uitvoering monstername en analyse Testing for life 088 - 831 05 00 - c-mark@ftbnl.eurofins.com - www.c-mark.nl inhoud Informatief Opinie 08 14 24 33 35 37 Onder de aandacht Kort nieuws uit de branche Coverstory Stevige lobby op de verkiezingen Ondernemen Dashboard brengt criminaliteit in beeld Kennis delen Regels brandveiligheid blijven vaag Vakinfo Nieuwe accommodaties uitbesteden Productnieuws Een overzicht van de laatste innovaties 20 26 11 13 30 De visie Marieken Nieuwdorp over duurzaamheid en de veranderende rol van de KMVK Mens & bedrijf Onderwijs Roompot start eigen mbo-opleiding De bezieling 7Huizen aan Zee: van alle markten thuis Columns Green Key RecreAnders 06-2023 | Recreactie 7

onder de aandacht Recreatie-App wordt Leisure-App Nieuwe trainingen RecreatieHero Bedrijven in de verblijfsrecreatie die afdragen aan KIKK (SFR) kunnen gebruikmaken van het online leerplatform, RecreatieHero.nl. Het aanbod bestaat uit maar liefst 150 leuke en leerzame trainingen op het gebied van competenties, vaardigheden en persoonlijke ontwikkeling. Recent kwamen twee nieuwe trainingen beschikbaar: animatie en een basiscursus ‘werken in de recreatie’. Animatie gaat om het actief vermaken van de recreant en de organisatie daarvan. ‘Werken in de recreatie’ gaat over de totale breedte. In deze training leer je wat recreatie is en hoe je daar bij een bedrijf rekening mee kunt houden. www.recreatiehero.nl WeMa Mobile en Prosuco zijn overeengekomen dat alle gebruikers van de Recreatie-App van Prosuco migreren naar de nieuwe Leisure-App van WeMa Mobile. Gerben Weening van Prosuco: “Als full-service marketingbureau willen wij onze klanten het beste van het beste bieden als het gaat om het inzetten van marketing voor een beter rendement, meer boekingen en tevreden gasten. Onze app was daarbij één van de middelen die van veel toegevoegde waarde is. Voor continuïteit in kwaliteit en techniek hebben we ervoor gekozen om WeMa Mobile als partner in te schakelen. Zij kunnen als specialisten volledig focussen op het doorontwikkelen van de Leisure-App en bieden een scala aan mogelijkheden voor onze klanten en hun gasten.” www.wemaleisure.nl Wordt aanbetalen straks verboden? In de Europese Unie gaan stemmen op om de bepalingen op het gebied van pakketreizen flink te wijzigen. Bij een gedwongen annulering van een pakketreis – zoals we in de coronatijd meemaakten – moet de consument zijn aanbetaling in 14 dagen terugontvangen. Eurocommissaris Reynders kwam met het voorstel om dan maar niet, of maximaal 20%, vooruit te laten betalen. Het voorstel heeft geleid tot een krachtige lobby in Brussel. De ANVR neemt hier het voortouw, maar ook HISWA-RECRON is nauw betrokken. “Het voorstel houdt in dat de consument niet meer hoeft aan te betalen bij een boeking. Maar de leveranciers van overnachtingen, een vliegreis of autohuur willen natuurlijk wél zeker weten dat de boeking doorgang vindt”, legt Marcel Tap van HISWARECRON uit. Mocht dit voorstel het halen, dan zou het best kunnen dat onze leden, de aanbieders van verblijfsaccommodaties, jaarplaatsen en dergelijke, ook geen aanbetaling meer mogen vragen. Dat leidt tot een zeer onwenselijke situatie. Daarom zetten we samen met Gastvrij Nederland vol in op het tegenhouden van dit onbegrijpelijke voorstel.” 8 Recreactie | 06-2023 Foto: Shutterstock Foto: Wanda van Eck Nieuw in dienst V.l.n.r. René van der Vlist, Rebekka Mazier, Joost Bosman Meer campers, minder caravans Het aantal caravans in Nederland is aan het dalen. Begin dit jaar reden er bijna 16.000 minder caravans rond in Nederland. Toch zijn het er nog steeds 406.735, en dat is veel meer dan het totaal aantal campers. Er waren begin dit jaar 173.657 campers in Nederland geregistreerd, meldt de RDW. De stijging gaat nog steeds hard, sinds 2021 nam het aantal met bijna 13.000 toe, ofwel +8%. Het jaar ervoor, in coronatijd, groeide het aantal campers met maar liefst 10%. Sinds 2019 is het aantal geregistreerde kampeerauto’s met bijna 36% gestegen. In 2022 werden volgens de Bovag 7.932 nieuwe caravans (-7% t.o.v. 2021) en 2.186 nieuwe campers (-29%) verkocht. De groei van het aantal campers in Nederland komt vooral door de import van occasions. Recreatie Vakbeurs Op 14, 15 en 16 november vindt de 21e editie van de Recreatie Vakbeurs plaats in Evenementenhal Hardenberg. 300 deelnemers tonen hun producten en diensten verspreid over zeven hallen. Dat is meer dan genoeg om inspiratie en kennis op te doen en te netwerken. Ook HISWA-RECRON is met een stand aanwezig, en neemt dagelijks deel aan het programma in het Kennistheater. In het kennisprogramma is veel aandacht voor nieuwe trends, zoals seniorenmarketing, digitalisering, de customer journey en de uitdagingen van verduurzaming. www.recreatie-vakbeurs.nl Begin september kwamen er maar liefst drie nieuwe medewerkers in dienst bij HISWA-RECRON. René van der Vlist René van der Vlist heeft een nieuwe functie: Marketing & Brand manager. Hij heeft ruime ervaring in marketing, promotie en positioneringen voor merken als Eurosport, Brunotti kleding, Warner Music, EA Sports en de NPOradiozenders. Ook werkte hij vier jaar in de e-commerce bij NL ZIET en Lobbes. “Daarmee verwacht ik de organisatie en de leden te kunnen helpen bij het verder uitbouwen van het merk HISWA-RECRON, de bijbehorende platforms en submerken”, vertelt René. r.vandervlist@hiswarecron.nl 033 - 303 97 46 Rebekka Mazier Rebekka Mazier is alweer ruim een maand aan het werk als Medewerker Ledenadministratie. “Vele jaren heb ik als apothekersassistente gewerkt. Ook heb ik in een klein technisch bedrijf gewerkt. De werkzaamheden waren heel divers: het opvragen van inkoopopdrachten, projectadministratie, uploaden van werkbonnen in onderhoudsportalen van de klanten, rittenregistratie en nog veel meer”, vertelt Rebekka. “Ik heb er zin in om die kennis en ervaring ook in te zetten voor de leden van HISWA-RECRON!” r.mazier@hiswarecron.nl 033 - 303 97 29 Joost Bosman Joost Bosman is aan de slag gegaan als jurist. Sinds 2005 werkte hij als advocaat op verschillende advocaten kantoren. “Daar heb ik op allerlei rechtsgebieden geadviseerd en geprocedeerd, veelal voor ondernemers”, legt Joost uit. “De laatste jaren heb ik ervaren dat het veel mooier is om ondernemers te helpen op voorhand problemen te voorkomen, dan dat ik ze als advocaat achteraf moet zien op te lossen. Bij HISWA-RECRON kan ik mijn brede juridische interesse uitstekend inzetten voor de ondernemers.” j.bosman@hiswarecron.nl 033 - 303 97 39 06-2023 | Recreactie 9 Foto: Recreatie Vakbeurs Foto: Max de Krijger

Ron, hoe hou ik grip op mijn resultaat en de kosten? Wil je dat jouw gasten het naar hun zin hebben? En wil je zelf grip hebben op het resultaat? Dan heb je behoefte aan iemand die je markt kent. Iemand die je niet alleen helpt met je (salaris)adminstratie, maar ook met financieringsoplossingen en het verbeteren van je rendement. De recreatie- en horecaspecialisten van Countus hebben hier veel ervaring mee en kunnen jou helpen met het maken van strategische keuzes. Hiervoor hebben we zelfs een speciaal expertiseteam in het leven geroepen: Bertijn Vos, Jesca Wemmenhove en Ron Koopmeiners. Wil jij een keer brain stormen over de mogelijkheden voor jouw bedrijf? Neem vrijblijvend contact met ons op. Expertiseteam Recreatie & Horeca recreatie-horeca@countus.nl COUNTUS.NL/RECREATIE Totaalleverancier voor de recreatiesector Wij hebben een ruim assortiment artikelen die benodigd zijn in de camping- of recreatiebranche. Daarnaast bieden we ondersteuning op maat bij de voorbereiding én uitvoering van infrastructurele & technische projecten. Denk aan ontwerpberekeningen of begeleiding op het terrein, bijvoorbeeld bij het aanleggen van leidingsystemen. Extra korting voor HISWARECRON leden! 50 jaar dankzij jou! Kijk voor onze acties op wildkamp.nl/50jaar Kijk voor meer informatie op wildkamp.nl/recreatie Wij zijn aanwezig op de Recreatie Vakbeurs in Hardenberg van 14 t/m 16 november. onder de aandacht column Preventie en adaptatie CBS: Toerisme in 2022 fors gegroeid Het CBS heeft de cijfers over 2022 bekendgemaakt. Vorig jaar besteedden toeristen in de Nederlandse economie bijna 96 miljard euro. Daarmee waren de bestedingen alweer iets hoger dan in 2019, voor de coronapandemie. 34,5 miljard van de toeristische bestedingen werd in 2022 gedaan door buitenlandse toeristen. Dat is een groei van meer dan 90% ten opzichte van coronajaar 2021. Het aandeel van toerisme in de Nederlandse economie nam in 2022 toe tot 3,7 procent. In 2022 was de werkgelegenheid in de toeristische sector ook hoger dan in 2021. Vorig jaar nam het aantal arbeidsjaren in het toerisme met bijna 20% toe, naar 452 duizend. Hiermee was het aandeel van toerisme in de totale werkgelegenheid 5,5 procent. In 2019 was dit nog 4,8 procent. Nieuwe leden Tussen 15 augustus en 15 september zijn de volgende bedrijven lid geworden van HISWARECRON. Welkom! Spaerne Crafts, Haarlem, www.spaernecrafts.nl Wetterwille Allround Marine Services, Haarlem, www.wetterwilleallroundservice.com Seajet Paint, Heijningen, www.seajetpaint.com Parque West, Vleuten, www.parquewest.nl Extreme hitte en een groeiende kans op natuurbranden, kort opgevolgd door extreme piekbuien en wateroverlast. De uitersten die door verandering van het klimaat in het weerbeeld ontstaan worden ook in Europa en Nederland steeds zichtbaarder. Deze ontwikkeling gaat voor ondernemers in de toerisme- en recreatiesector een steeds grotere rol spelen. Naast het financiële aspect (grilliger verloop van boekingen en minder afname van diensten) kunnen hitte, natuurbranden en piekbuien leiden tot onplezierige of gevaarlijke situaties op iedere camping en bungalowpark. We zijn ons er allemaal wel van bewust dat we duurzamer moeten ondernemen en leven om de snelheid en gevolgen van klimaatverandering te beperken. Maar alleen daarmee redden we het niet. De realiteit, die we dit jaar in het zuiden van Europa al duidelijk zien, is dat extremer weer de komende jaren (en waarschijnlijk decennia) nou eenmaal een feit is. We zullen onze bedrijven moeten aanpassen aan deze realiteit, oftewel adaptatie. We moeten onszelf dus andere vragen gaan stellen. Hoe zorg je ervoor dat regenwater bij piekbuien snel afgevoerd wordt en tenten niet vollopen? Hoe zorg je er tegelijkertijd voor dat regenwater in droge perioden op jouw terrein wordt vastgehouden? Is er voldoende beschutting aanwezig voor jouw gasten op hete dagen? Heb je met de brandweer of natuurbeheerder de risico’s en te nemen maatregelen bij een natuurbrand al besproken? Deze noodzaak om je terrein anders in te richten, biedt ook kansen voor de natuur en biodiversiteit. Maak daarvoor zo goed mogelijk gebruik van de baten van de natuur, zoals verkoeling door schaduwwerking en de verdampingscapaciteiten van bomen, of het opvangen van regenwater met wadi’s. Herstel van natuur en biodiversiteit kunnen goed samengaan met klimaatadaptatie, als je met een andere bril naar de inrichting van het terrein gaat kijken. Het recent gepubliceerde inspiratieboek van Green Key bied je een aantal concrete voorbeelden om hiermee aan de slag te gaan. Robin van Milligen, keurmeester Stichting KMVK Meer weten over Green Key? Neem contact op met Erik van Dijk E: erik@kmvk.nl T: 06 - 12 81 06 41 06-2023 | Recreactie 11 Foto: Camping Zeeburg Foto: Parque West

De Uw inventaris in één keer L’OR BARISTA koffiemachine van Philips Topklasse koffiemachine. Uw gasten kunnen nu genieten van ultieme koffie variatie. Door het testpanel van Kieskeurig.nl beoordeeld met een 8,4! compleet en altijd up-to-date. Ons full-service concept bespaart u veel tijd en hoofdbrekens. Als specialist in complete inventarispakketten verzorgen wij snel en accuraat de volledige inventaris voor uw recreatiewoningen. Van theelepel tot tuininventaris. En via de handige app kunt u deze daarna eenvoudig op peil houden. Want de kracht van ons assortiment is dat wij artikelen langdurig kunnen naleveren. Plaza 28 • 4782 SK Moerdijk • tel. 0182 511 511 • www.marindex.nl onder de aandacht RecreAnders Van der Reest Advies naar Ginder Na jaren advieswerk in de vrijetijdssector gaat Nemi van der Reest eind dit jaar met pensioen. Dat wordt ook het einde voor Van der Reest Advies. Adviesbureau Ginder neemt de werkzaamheden over. Adviseur René Beukers, voorheen werkzaam bij Van der Reest, versterkt sinds vorige maand al het team van Ginder. Daarmee wordt de continuïteit van de dienstverlening gewaarborgd. Nemi van der Reest: “Na 45 jaar werk in de vrijetijdssector is het mooi geweest. Ik ben blij dat ik mijn steentje heb mogen bijdragen aan de ontwikkeling van de bedrijfstak en kijk met tevredenheid terug. Naar de toekomst toe heb ik het volste vertrouwen in de collega’s van Ginder.” Johan Drenth en Bob Kettering Facet, ruimtedenkers in recreatie De gast centraal Nemi van der Reest Inspiratie voor duurzaam ondernemen Stichting KMVK heeft een waardevol hulpmiddel ontwikkeld om bedrijven te ondersteunen bij het werken aan een duurzame bedrijfsvoering: een digitaal inspiratieboek. Het beschrijft allerlei creatieve en praktische manieren om de bedrijfsvoering duurzamer te maken. Het boek is zowel voor bedrijven met als zonder het duurzaamheidskeurmerk Green Key heel nuttig, meldt de KMVK. Het boek biedt praktische tips en innovatieve benaderingen voor verschillende bedrijfsonderdelen, variërend van het gebouw en de keuken tot de buitenruimte. www.greenkey.nl (zoekterm: Inspiratieboek) Na een explosie van overnames door Franse partijen lijkt de rust in 2023 wedergekeerd. Tal van de inmiddels overgenomen parken zijn in herstructurering en deze parken worden in no-time aangepast aan het nieuwe businessmodel. Vaak volgens een vast patroon van eenzelfde accommodaties en producten, aangevuld met een spetterende zwembeleving met dito kleuren. Van een afstand lijkt het uniek wat deze organisaties allemaal kunnen doen met hun enorme budgetten. Geld lijkt soms geen rol te spelen en alles wordt uit de kast getrokken om het recreatieve product op een in Frankrijk vastgesteld niveau te krijgen. De focus ligt op expansie van het product! Maar met alleen focus op het product, staat de gast niet meer centraal. Dan ontstaat er vroeg of laat wrijving. Dit jaar tekende zich dat pijnlijk duidelijk af. De stroom aan negatieve reviews was op enkele overgenomen recreatieparken zo enorm, dat het zelfs regionale kranten bewoog om er artikelen over te schrijven. En dit keer ging het niet over het gemis aan zonneschijn … Nadenken over welke doelgroep je wilt en bovenal kunt aantrekken, is van essentieel belang bij het creëren van een doordachte merkbelofte en een daarbij passend product. Denken, werken en realiseren vanuit doelgroepen maakt recreatiebedrijven uniek en succesvol. En bedenk: als je gasten krijgen wat zij verwachten, of zelfs worden verrast, is dat de basis om ambassadeur van uw bedrijf te worden. Hoe bepaal je dan welke doelgroep past bij jouw recreatiebedrijf en omgeving, zodat jij daar marketing en uiteindelijk product op af kunt stemmen? De verschillende achterliggende motivaties van de Nederlandse vakantieganger zijn weergegeven in ‘de leefstijlvinder’. Een rijkgevuld doelgroep-segmentatie-model om de verschillende wensen en behoeftes van gasten inzichtelijk te krijgen. En voor iedereen vrij te raadplegen op www.leefstijlvinder.nl. Maar ga je voorbij aan deze doelgroepen, door geen aandacht te hebben voor de gast, maar enkel voor het product, dan ontstaat er een mismatch en dat is dé basis voor negatieve reviews. Daar gaan die enorme budgetten echt niets aan veranderen. 06-2023 | Recreactie 13

coverstory recreatie en toerisme Verkiezingen Tweede Kamer, 22 november 2023 Stemmen voor De verkiezingen voor de Tweede Kamer komen er weer aan en ze worden spannender dan ooit. Omdat er grote thema’s en politieke tegenstellingen zijn, maar ook omdat er maar af en toe zo’n kans is om écht iets voor onze sector te verbeteren. HISWA-RECRON is een stevige lobby begonnen om de belangen van de sectoren watersport en recreatie te benadrukken. “Sinds de coronapandemie weet iedereen weer hoe ontzettend belangrijk recreatie in eigen land is.” Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Shutterstock, Liane Jansen Is de landelijke politiek saai? Een ver van je bed-show? Of is het juist een prima mogelijkheid om zaken aan te pakken? We vragen het aan een ondernemer, een politicus, de lobbyist en 14 Recreactie | 06-2023 aan de voorzitter van HISWA-RECRON. “Er is ontzettend veel te verbeteren en dat moet op landelijk niveau worden gedaan”, stelt HISWA-RECRON lobbyist Dorien Eilering onomwonden. Vandaar dat zij als voorbereiding op de Kamerverkiezingen van 22 november een heel draaiboek maakte met acties om watersport en recreatie onder de aandacht te brengen. De Tijdens de lockdowns werd weer duidelijk hoezeer mensen recreatie nodig hebben belangrijkste boodschap? “We willen onszelf als waardevolle partner naar de politiek positioneren”, vertelt Eilering. “Wij vormen deel van de oplossing, als het gaat om grote thema’s als de klimaatopgave en biodiversiteit. Als HISWA-RECRON, met alle aangesloten ondernemers, Kennispartners en Partners in Business, hebben wij heel veel kennis in huis en die willen we graag delen.” Imagoprobleem Dat is ook hard nodig, want de kloof tussen de theorie van de beleidsmakers en de praktijk van de ondernemers is levensgroot, weet ook HISWA-RECRON voorzitter Peter Brussel. “Ondernemers hebben soms een slechte naam. Door berichten in de media over verloederde vakantie parken, terwijl je juist beleid moet ontwikkelen voor de goede parken van HISWARECRON ondernemers. Maar ook doordat alle ondernemers over één kam worden geschoren. MKB-ondernemers zijn totaal anders dan de directie van Tata steel. Recreatieondernemers zijn keihard bezig hun bedrijf te verduurzamen en mee te bouwen aan de ontwikkeling van natuur. Dat is ook het bestaansrecht van hun bedrijven. De politiek zou dat als een kans moeten zien, in plaats van onder nemers met wantrouwen te benaderen.” De herinrichting van het platteland is een proces waarbij de overheid echt kansen kan pakken, vindt Brussel. “Er is een 06-2023 | Recreactie 15 >

coverstory steeds groter tekort aan mogelijkheden voor recreatie in de natuur. Lees het recente ANWB-onderzoek maar. Terwijl recreatie ontzettend belangrijk is voor het welbevinden, het geluk van mensen. Onze ondernemers kunnen partners zijn bij het herinrichten van het platteland. Behandel ze dan ook als partners.” Landelijk offensief Op 10 augustus begon het ‘landelijk offensief’ om de boodschap van HISWA-RECRON tussen de oren te krijgen bij nieuwe en bestaande Kamerleden. Die dag werd het 5 punten-manifest gepresenteerd (zie kader pagina 19) waarin de branchevereniging vijf belangrijke punten benadrukt. Het werd breed verspreid en op veel verschillende manieren onder de aandacht gebracht van politici. Ook rond Prinsjesdag werd er weer flink gelobbyd. Eilering: “En 25 september is er weer een toerismetop, georganiseerd door onder andere het ministerie van EZK. Daar zijn alle partijen aanwezig die belang hebben bij toerisme en vrijetijd. We brengen ook daar onze boodschap voor het voetlicht. HISWA-RECRON directeur Geert Dijks is bijvoorbeeld een van de sprekers in de deelsessie ‘Natuurinclusief’. Ook de DMO’s en de ANVR zijn daar aanwezig, naast veel andere partijen. Zo trekken we samen op voor het belang van vrije tijd.” Er zit verandering in de lucht, en dat heeft meerdere oorzaken. De coronapandemie is er een van. Tijdens de lockdowns werd opeens pijnlijk duidelijk hoezeer mensen recreatiemogelijkheden dicht bij huis nodig hebben. En hoe het systeem kraakt in zijn voegen als die ruimte er niet is, of niet genoeg. Bepaalde natuurgebieden werd in 2020 en ‘21 overspoeld door toeristen en dat was niet goed voor de natuur, zo bleek. “Er moet voldoende capaciteit zijn, en spreiding”, vat Eilering Bereikbaarheid is belangrijk voor recreanten, maar ook voor medewerkers het samen. “Dat heeft bijvoorbeeld ook met bereikbaarheid te maken. Mensen gaan niet naar gebieden die slecht bereikbaar zijn. Met de auto, met het openbaar vervoer, maar ook digitaal. Bereikbaarheid is belangrijk voor recreanten, maar minstens zo belangrijk voor de vele hulpkrachten en seizoenswerkers die de bedrijven nodig hebben. Als die een te lange reistijd hebben, gaan ze ergens anders werken. Werk genoeg.” Soepeler regels Een van de belangrijke punten van het manifest betreft de arbeidsmarkt. Vooral wordt er gevraagd om soepeler regels voor flexwerkers. Dorien Eilering stelt dat het mooi is om mensen zekerheid te bieden over werk. “Maar in een seizoensbedrijf werkt dat niet altijd. In de winter is er gewoon geen werk voor die badmeester of voor het animatieteam. Dan is de enige optie om de banen en activiteiten maar helemaal te schrappen. Dus 16 Recreactie | 06-2023 dan bereik je het tegenovergestelde van wat de regels beogen, en verschraalt het recreatie-aanbod nog meer. Bovendien zijn het vaak jongeren die op onze bedrijven werken en die vinden het wel prima zo. Lekker werken in de zomer. Maar de regels zitten dat in de weg.” Thierry Aartsen, Kamerlid voor de VVD en woordvoerder van de fractie als het gaat om recreatie en toerisme, beaamt dat volmondig. “De afgelopen jaren heeft de focus gelegen op het beschermen van werkenden. Mensen met een gewone baan van 9 tot 5 willen we zekerheid bieden. Maar wat niet regulier is, moet je niet in een regulier keurslijf proberen te stoppen. Bedrijven als campings, jachthavens of strandtenten kunnen mensen buiten het seizoen geen werk bieden, dat is helder. Er zijn ook mensen die zelf graag flexibel werken. Ook dat moeten we dus mogelijk maken.” Aartsen herkent ook de vraag om erkenning van het economisch en maatschappelijk belang van de recreatiesector, die uit het 5 punten-manifest naar voren komt. “Ik kom uit Brabant. In ieder klein dorp is nog een café en een winkel. Dat komt voor een deel doordat er een camping is, een bungalowpark, een hotel of jachthaven. In Nederland krijgt die kant van de vrijetijdseconomie niet genoeg aandacht. Het Amsterdams narratief overheerst: toerisme leidt tot vervuiling en overlast. Maar recreatie is heel veel méér, dan zuipende Engelsen op de Wallen. Recreatie levert een enorme bijdrage aan de leefbaarheid van niveau werken onze lokale politici wel aan het beheersen van de belastingen. Maar dat is echt een lokale zaak. Waar we wel op ingaan is het beperken van de administratieve lastendruk. Dat is een taai dossier, dat snel verzandt in goede bedoelingen. Wij zijn er voorstander van om continu te monitoren of bepaalde regels wellicht overbodig zijn geworden. En, heel belangrijk, dat er gekeken wordt of ook het MKB een mogelijke nieuwe regel wel op een goede manier kan toepassen. Maar regels hebben we nodig. De recreatiesector heeft last van een paar rotte appels in de mand: enkele campings verslechteren het imago van de hele sector. Dan moeten we die rotte appels toch ook kunnen aanpakken.” het platteland. En tijdens de coronacrisis is dat belang her-ontdekt. Ik zie dat ook bij ons in Terheijden. Ik heb een klein bootje, een sloepje. Daarmee gaan we in het weekend vaak een stukje varen. Heerlijk.” Lokale lasten In het vijfde punt van het manifest wordt de wildgroei aan lokale lasten genoemd. Eilering denkt daarbij onder meer aan de toeristenbelasting, die een grote prijsongelijkheid (en dus een ongelijk speelveld) veroorzaakt tussen bedrijven in verschillende gemeenten. “Het is een kunstmatige verhoging van de prijzen van de ondernemer”, zegt de HISWA-RECRON lobbyist. “Ga met een gezin op pad en je betaalt al gauw 50 tot 100 euro per week extra. Dat draagt eraan bij dat vakantie voor mensen met een kleiner budget onbetaalbaar wordt. Wij zijn tegen de ongelijkheid die de toeristenbelasting veroorzaakt en pleiten ervoor dat gemeenten uit het gemeentefonds worden gefinancierd. Het is niet eens een doelbelasting! Gemeenten mogen het voor van alles gebruiken – dus ook voor het dichten van gaten in de begroting.” In het VVD-verkiezingsprogramma staat iets over het beperken van de OZB, maar verder is er weinig aandacht voor de lokale lasten. Is het geen tijd dat de VVD iets gaat doen tegen de toeristenbelasting? Thierry Aartsen: “Wij kunnen als Den Haag niet bepalen wat gemeenten doen. Op gemeentelijk Samen met ondernemers Er is nog veel werk te doen, voor het belang van watersport en recreatie overal in Den Haag is doorgedrongen. Maar Dorien Eilering kan het niet alleen. “Ik kan als lobbyist een heleboel vertellen en uitleggen. Maar niets is zo overtuigend als de ondernemers zelf. Daarom vragen wij de leden van HISWARECRON: wees je bewust van je eigen positie. Je kunt politici – ook lokaal of van de provincie – bijvoorbeeld uitnodigen op je bedrijf, in goed overleg met de regiomanager. En het klinkt als iets kleins, maar ook bordjes en vlaggen van HISWA of RECRON ‘Kamerleden zijn óók recreanten die onze jachthavens en campings bezoeken’ op de bedrijven helpen mee. Want het gaat hier ook om naamsbekendheid. Kamerleden zijn óók recreanten die onze jachthavens, campings en bungalowparken bezoeken. Samen werken wij aan het vergroten van het bruto nationaal geluk. Dat willen we echt tussen de oren krijgen.” Bianca Veneklaas, samen met haar man eigenaar van Camping de Holterberg in Holten, is zo’n ondernemer die het belang van de recreatiesector vol enthousiasme uitdraagt. Niet door in de politiek te gaan, maar wél door zich op heel veel plaatsen te laten zien. Wat zou haar boodschap zijn voor de politiek? 06-2023 | Recreactie 17 >

LOTEC GEEFT WATER VORM DE EUROPESE SPECIALIST VOOR ‘STATE OF THE ART’ ZWEMBADEN EN WATERTECHNIEK. LAGO Kortrijk-Weide Exclusief distributeur Drenkelingendetectie Lotec is een Europese specialist voor ‘state of the art’ zwembaden en watertechniek. We zijn uitgegroeid tot een absolute specialist met kwalitatief hoogwaardig zwemwater als belangrijkste uitgangspunt. Hierbij gaan wij tot het uiterste. Met geavanceerde technologieën en efficiënte oplossingen creëren we innovatieve (beheers)systemen die water een extra dimensie geven. In veel gevallen ontstaan op onze eigen tekentafels. We durven daarom wel te stellen dat we onze sporen als totaalinstallateur op zwemwater gebied hebben verdiend. Onze naam staat garant voor de hoogste waterkwaliteit en is onlosmakelijk verbonden met uw, maar ook onze reputatie. ONTDEK WATERPROOF H2O TECHNOLOGY, ONTDEK LOTEC! LOTEC Nederland LOTEC Noord-Oost LOTEC Belgium Boven Zijde 12, 5626 EB Eindhoven Koppelstraat 35, 7391 AK Twello Esperantolaan 4, 3001 Heverlee T 040 243 00 21 T 057 174 38 00 T 016 98 01 03 E info@lotec.nl E twello@lotec.nl E info@lotec.be www.lotec.nl www.lotec.nl www.lotec.be coverstory Lobby in de praktijk. Geert Dijks geeft minister Harbers een tegeltje: Samen werken aan het bruto nationaal geluk Veneklaas: “Wij zijn geen bijzaak, maar een hoofdzaak. Hier in Overijssel geldt: recreatie is de drager van de economie én van het landschap. Heel veel winkels zijn er alleen nog door de vele toeristen. En wij vormen de verbinding met de natuur. Maar toch komen we de vrijetijdssector in beleidsstukken en politieke programma’s maar heel zelden tegen. Dat is toch verbazend? Door het gebrek aan landelijk én provinciaal beleid moeten ambtenaren dan maar op eigen houtje beslissen. Dat is lastig voor ze. En wij weten niet waar we aan toe zijn.” De deur uit Om daar verandering in te brengen raadt Veneklaas alle ondernemers aan: “Kom van je eiland af en laat jezelf zien. Je bent als ondernemer afhankelijk van heel veel partijen die jouw ondernemersklimaat bepalen. Dan moet je de deur uit en daar invloed op uitoefenen. Ik ben zelf begonnen door ooit naar de nieuwjaarsborrel van de gemeente te gaan. Daar spreek je een paar mensen en tot mijn verbazing werd ik gevraagd voor een werkgroep. Van het een komt het ander. Inmiddels zit ik in Manifest Kamerverkiezingen 2023 In het 10 augustus gepubliceerde 5 punten manifest van HISWA-RECRON staan vijf belangrijke punten voor een gezonde vrijetijdssector. Partijen kunnen die meenemen in hun verkiezingsprogramma. 1. Natuurinclusief ondernemen Zonder natuur geen recreatie, zonder recreatie geen natuur. We zijn een duurzame sector die bijdraagt aan een betere leefomgeving. Instandhouding van natuur, beleefnatuur en voorzieningen in het landelijk gebied is belangrijk. 2. Een vitale watersport- en recreatiesector Het behouden van de recreatiecapaciteit voor Nederland is van groot belang. Er is een groeiende behoefte aan toegankelijke vrijetijdsactiviteiten voor iedereen. Het behouden van het toeristische karakter en de capaciteit van watersport- en recreatiebedrijven is noodzakelijk. 3. Soepele regels ‘als vrije tijd je werk is’ Eén op de 18 mensen werkt in de gastvrijheidseconomie, maar de regels passen niet. Het seizoensallerlei werkgroepjes en lokale belangenverenigingen. Maar altijd zonder een politieke partij aan te hangen. Ik ben helemaal vrij om mijn eigen standpunt kenbaar te maken.” Ook Veneklaas heeft het ondernemers horen zeggen: ‘de politiek is een ver van mijn bed-show’. “Maar je bent wel afhankelijk van alles wat er besloten wordt. Zorg dus dat je de besluitvorming tenminste met een half oog in de gaten houdt, en probeer er zo mogelijk invloed op uit te oefenen. Ik ben nu bijvoorbeeld namens HISWA-RECRON lid van de SER Overijssel. Daar zit ik in de commissie die het advies geeft omtrent recreatielandschappen in Overijssel. Dan komen praktijk en beleid samen. Daar heeft de hele sector profijt van!” karakter van onze sector past niet bij bestaande en beoogde arbeidswetgeving. Het behoud en de groei van de werkgelegenheid in de sector is daarmee in gevaar. 4. Investeren in watersport en recreatie moet lonen Investeringen in watersport en recreatie moeten kunnen worden terugverdiend. Modernisering van klassieke belastingen en (inter)nationale fondsen is noodzakelijk voor duurzame ontwikkeling van de gastvrijheidssector. Investeringen kunnen een impuls geven aan innovatie en groei van de Nederlandse jachtbouwsector, maar moeten wel zijn terug te verdienen. 5. Watersport en recreatie moeten betaalbaar blijven De administratieve lastendruk loopt (ondanks alle beloften) steeds verder op en zet het ondernemerschap onder druk. De belastingdruk, in het bijzonder van de gemeentelijke overheid, drukt steeds zwaarder op de bedrijven en leidt tot steeds hogere prijzen. 06-2023 | Recreactie 19

onderwijs Roompot en Landal starten eigen mbo-opleiding Praktijkgericht groeimodel Roompot en Landal GreenParks zijn in samenwerking met het Albeda Travel & Leisure College in Rotterdam gestart met een mbo-4 opleiding Hospitality Manager. De driejarige opleiding is naadloos op de praktijk afgestemd. De eerste groep van 17 studenten is inmiddels begonnen – mét baangarantie. Maar afgestudeerden zijn niet verplicht om bij Roompot of Landal in dienst te treden. Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: Roompot Het vinden van goed personeel is, gezien de krapte op de arbeidsmarkt, een grote uitdaging. Wie zich goed in de kijker wil spelen zorgt voor goed werkgeverschap. Maar hoe zet je jezelf neer als een aantrekkelijk werkgeversmerk? “Goed werkgeverschap betekent: goed zorgen voor je mensen en doen wat je belooft”, weet Denise Knol, HR-manager bij Roompot. Zij weet ook dat een goed leer- en werkklimaat een essentieel onderdeel is. Samen met Jeffrey Vogel, projectleider en docent bij het cluster Hospitality van het Albeda Travel & Leisure College, ontwikkelde Knol de driejarige mbo-4 opleiding tot Hospitality Manager. “Ik merkte dat de bestaande opleiding voor de recreatie sector niet goed aansluit op de praktijk”, licht ze toe. “De periodes in het jaar waarin bepaalde werkzaamheden in de les worden behandeld komen niet overeen met de werkelijkheid op de werkvloer op dat moment. Ook het werken met hokjes, ‘We doen dit niet om er zelf beter van te worden. We denken ook aan de sector’ zoals animatie en receptie, sluit niet goed aan op de praktijk. Gastvrijheid kun je niet in een hokje stoppen. Na een aantal gesprekken met Jeffrey Vogel besloten we om gezamenlijk een eigen opleiding op te zetten.” In anderhalf jaar tijd realiseerden Vogel en Knol een opleiding die op maat gemaakt is voor Roompot en Landal (dat door Roompot is overgenomen). Daarmee nemen ze een voorschot op het plan van de MBO Raad, die zich voor de komende jaren inzet voor een toekomstbestendig hospitality-breed mbo-onderwijs. Allround opleidingen De MBO Raad wil dat er allround opleidingen komen en een hospitality-breed kwalificatiedossier wordt ontwikkeld. Maar daarvoor is tijd nodig. “We konden ons plan relatief snel realiseren, omdat we het heel compact hebben aangepakt”, licht Knol toe. “We hebben vanaf het begin alle belangrijke partijen betrokken bij de ontwikkeling, waaronder SBB. Daarin werken het middelbaar beroepsonderwijs en bedrijven samen aan de ontwikkeling van praktijkopleidingen. Je moet immers voldoen aan alle belangrijke wettelijke vereisten om een geldig diploma te kunnen ontwikkelen. De uiteindelijke uitwerking hebben alleen Jeffrey en ik gedaan, om zo de vaart erin te houden. Wél hebben we veel collega’s vanuit de praktijk betrokken bij de ontwikkeling van de lesprogramma’s. Welke kennis en vaardigheden hebben we nodig op onze werkvloer? Hun input is heel belangrijk voor de koppeling met de praktijk.” 20 Recreactie | 06-2023 De maatwerkopleiding onderscheidt zich op verschillende manieren van het bestaande aanbod. “De indeling is op de praktijk gebaseerd. De vakgebieden houden sterk rekening met de perioden van het jaar. In november bijvoorbeeld komt een onderdeel als ‘facilitair’ aan bod. Juist dan is er op dat gebied veel werk te verzetten. Verder kunnen studenten vier keer per jaar instromen. Wachten tot september of januari hoeft dus niet. Wil je in november starten, dan kan dat ook. De traditionele klassikale les maakt bij ons plaats voor online leren. En een aantal keren per jaar wordt lesgegeven bij verschillende recreatie bedrijven.” De opleiding is ingedeeld in de onderdelen frontoffice, facilitair, horeca en animatie. Knol: “Tijdens het eerste jaar maken de studenten kennis met al deze onderdelen. Daarna komen ze in de fase waarin ze aan de slag gaan als assistent-manager en in het derde jaar worden ze opgeleid tot leidinggevende. Ze maken kennis met alle facetten van de hospitality. Van roosteren tot receptiewerk.” Eerste klas Ondanks een minimale promotie werd al snel een eerste groep geformeerd. De opleiding ging begin september van start met een groep van 17 studenten. “Het is een diverse groep geworden met zowel nieuwe instromers als bestaande medewerkers. Want intern wordt de nieuwe opleiding goed opgepakt. Medewerkers met een parttime baan reageerden bijvoorbeeld enthousiast. ‘Ik kan dus blijven werken én leren?’ Voor ons is het fijn om op deze manier bestaande medewerkers met een bijbaan klaar te stomen voor een managementfunctie.” Een eerste groep van 17 studenten is een mooie start, vindt Knol. “Zo kunnen we goed monitoren hoe het gaat. Want we willen de kwaliteit van de opleiding hoog houden. Tijdens dit eerste jaar blijven we met de studenten in contact om eventuele leerpunten door te nemen. Voor de jaren hierna hopen we te groeien en meerdere klassen te kunnen opstarten.” Een goed begin Maar dat is toch nog steeds een druppel op de gloeiende plaat, als je kijkt naar de enorme omvang van het personeelstekort? “Dit is het begin van veel meer”, zegt Denise Knol. “We doen dit niet om er zelf beter van te worden. We denken ook aan de sector. Als studenten na drie jaar opleiding bij ons er toch voor kiezen om bij een camping in de buurt te gaan werken, kunnen ze dat gewoon doen. Waar ze alvast zeker van zijn is baan zekerheid en een carrière waarin je al je ambities kunt verwezenlijken.” 06-2023 | Recreactie 21

XLINE AURORA TWIN Adria is een pionier op het gebied van de ontwikkeling van campings met hoogwaardige huuraccommodaties. Ons doel is om uw gasten een onderscheidende en unieke vakantie-ervaring te bieden. Onze “one-stop-shop”benadering houdt in dat wij met onze klanten samenwerken van conceptontwikkeling tot service en aftersales. Campings, touroperators en vakantieparken profiteren allemaal van onze unieke service. In 2022 ontving de XLine serie de Red Dot award - Best of the Best voor product design en ons Aurora Twin was de prijswinnaar van 2023. U kunt ons bezoeken op de Recreatie Vakbeurs, Hal 6 stand 649 op 14 t/m 16 november in Hardenberg. Adria Home Benelux c/o Daalmann Mobilheime GmbH Rudolf-Diesel-Str. 11 D - 49843 Uelsen Thomas Meyer Projectmanager Camping & Toerisme T: 0049 172 6586452 E: thomas.meyer@adria-home.com www.adria-home.com | www.adria-holidays.net #adriahome #adriaglamping Lid van: Recreatie 14/15/16 NOVEMBER ’23 EVENEMENTENHAL HARDENBERG Dé vakbeurs voor een toekomstbestendige recreatiebranche BESTEL JE TICKETS MET CODE MP1200 VERBLIJFSACCOMMODATIES, SPELEN & BEWEGEN, ENTERTAINMENT & GAMES, RECREATIETECHNIEK, ICT & SOFTWARE, FACILITAIR, DIENSTVERLENING, ZWEMBAD & WATER, TUIN & PARK, MOBILITEIT, TINY HOUSES & BIJZONDER OVERNACHTEN, INTERIEUR & STYLING, OUTDOOR LIVING EN HORECA RECREATIE-VAKBEURS.NL

ondernemen Online dashboard brengt criminaliteit in beeld Samen tegen ondermijning Het is misschien niet zo’n alledaagse vraag voor een recreatieondernemer, maar wel een belangrijke: hoe voorkom ik dat mijn bedrijf het werkterrein wordt van criminele activiteiten? We willen immers samen werken aan een veilige en kwalitatieve sector. De website Zichtopondermijning.nl is ontwikkeld om risico’s op ondermijnende criminaliteit in beeld te brengen. Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: Shutterstock HISWA-RECRON staat voor veilige vakantieparken en voortdurende kwaliteitsverbetering. Daarom is het zaak alert te blijven op mogelijke criminele activiteiten. Data-analyse helpt om het probleem in beeld te brengen en te voorkomen. De resultaten daarvan zijn zichtbaar op de website Zichtopondermijning-vakantieparken.nl. Dat is in de eerste plaats een dashboard dat inzichten geeft die bijdragen aan de aanpak van ondermijningsproblematiek op vakantieparken. Het is onderdeel van het grotere Zicht op Ondermijning, dat verder kijkt dan alleen vakantieparken. Data-science De analyses zijn uitgevoerd door een team data-scientists in samenwerking met het CBS. Het dashboard brengt in beeld waar risico’s op criminele ondermijning kunnen plaatsvinden. Op het dashboard worden CBS-data gecombineerd met data van gemeenten, het Kadaster, andere overheden en eventueel private ‘We onderzoeken welke situaties het delict mogelijk maken, en werpen dan barrières op’ partijen. Het dashboard bevat momenteel gegevens over tien provincies: Groningen, Drenthe, Overijssel, Flevoland, Utrecht, Noord-Holland, Zuid-Holland, Zeeland, Noord-Brabant en Limburg. De provincies Friesland en Gelderland volgen. “Aan de hand van risicofactoren zoals schuldenproblematiek, het aantal incidenten en het aantal aangehouden verdachten op vakantieparken krijg je een beeld van opvallende afwijkingen en wat er mogelijk speelt”, zegt Toine Dam, programmamanager van Zicht op Ondermijning. “Ons doel is om inzichten te bieden die bijdragen aan de preventieve aanpak van de ondermijning, bijvoorbeeld als afwijkingen niet kunnen worden verklaard door experts. Daardoor kunnen partijen als gemeenten focus aanbrengen en hun capaciteit gerichter inzetten, door nader onderzoek te doen. Op die manier leren we manieren te vinden om criminaliteit te voorkomen.” Zicht op Ondermijning is gehouden aan de CBS-wet. Het onthullen van personen en bedrijven is verboden. Dam: “We kunnen echter wel in beeld brengen op welke vakantieparken opvallend veel onlogische bedrijven staan ingeschreven, of waar opvallend veel mensen met schulden wonen. Daar is sprake van kwetsbaarheid voor criminaliteit.” Signalen Het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid (CCV), is een onafhankelijke stichting die helpt veiligheidsproblemen in kaart te brengen en op te lossen. Het CCV denkt mee met Zicht op Ondermijning en richt zich hierbij vooral op gemeenten. “Ons 24 Recreactie | 06-2023 doel is manieren te vinden om criminelen te dwarsbomen”, zegt CCV-adviseur Danisa Latuhihin. “Het CCV ontwikkelde daarom een barrièremodel, samen met verschillende partijen, waar onder het ministerie van Justitie en Veiligheid, de VNG, gemeenten, Vitale Vakantieparken, ZKA en Ariadne.” Dat laatste is een samenwerkingsproject van het Openbaar Ministerie, de politie en de provincie Gelderland. “Met het barrièremodel kijk je naar de stappen die een crimineel moet zetten om een delict te plegen”, legt Latuhihin uit. “Per stap kun je nagaan welke middelen en gelegenheden het delict mogelijk maken. Ook zie je welke signalen kunnen duiden op een criminele activiteit. Zo ontdek je welke barrières je kunt opwerpen om het werk van de crimineel te verstoren.” In het barrièremodel, dat kan worden gedownload op www.hetccv.nl, hebben de partijen zich specifiek gericht op ondermijning op vakantieparken. Latuhihin benadrukt dat Zicht op Ondermijning de bewustwording bij gemeenten en provincies moet vergroten. “Gemeenten hebben vaak geen goed beeld van wat zich afspeelt achter de slagboom op parken. Vooral bij uitgeponde parken, waarbij sprake is van tal van eigenaren. Terwijl het juist zo belangrijk is om er snel bij te zijn. Het is heel moeilijk om van een verloederd park weer een vitaal park te maken. Gemeenten hebben vaak ook niet de capaciteit om dat voor elkaar te krijgen.” Als vervolg op het barrièremodel is nu een expertgroep in het leven geroepen met onder meer de politie, de VNG, de RIEC’s (Regionale Informatie- en Expertise Centra) en HISWARECRON. Deze groep denkt mee over de ontwikkeling van die barrières om het werk van criminelen daadwerkelijk te verstoren. Bewustwording Niet alleen Zichtopondermijning-vakantieparken.nl moet de bewustwording bij gemeenten vergroten. Het CCV organiseert ook zogeheten leerkringen voor ambtenaren, toezichthouders en analisten. Latuhihin: “Tijdens deze bijeenkomsten delen we kennis, wisselen we ervaringen uit en bespreken we best practices.” Ook ondernemers spelen een belangrijke rol. Latuhihin raadt ze aan om bewustwording onder medewerkers te creëren en contact op te nemen met het Platform Veilig Ondernemen (PVO) in hun regio. Daarin werken politie, justitie, gemeenten, branche organisaties en ondernemers samen aan de oplossing van veiligheidsproblemen. Een PVO organiseert onder meer voorlichtingsbijeenkomsten, trainingen en themabijeenkomsten voor ondernemers. “Samenwerking is de beste strategie om een complex probleem op te lossen.” Programmamanager HISWA-RECRON is momenteel op zoek naar een programmamanager Veilig Ondernemen, die ondernemers helpt om weerbaar te worden tegen criminaliteit. De programmamanager richt een meldingsloket in, waar ondernemers en andere betrokkenen melding kunnen maken van ondermijnend gedrag. Iedereen binnen de watersporten recreatiesector kan op een vertrouwelijke en anonieme manier bij de manager terecht. Die onderhoudt korte lijnen met de vakspecialisten en regiomanagers van HISWA-RECRON, maar ook met onder nemers, verenigingsbestuurders, opsporingsinstanties, ministeries, gemeenten en andere branche organisaties. Zo werken we samen aan een veilige sector, waar ondermijning geen ruimte krijgt. www.hiswarecron.nl >> Vacatures en opleidingen 06-2023 | Recreactie 25

de bezieling Camping en groepsaccommodatie 7Huizen aan Zee ‘ Dit is geen werk, maar een manier van leven’ Hoe de verhuizing van een familiebedrijf kan leiden tot totaal nieuwe perspectieven. Dat is in feite het verhaal van 7Huizen aan Zee: camping, groepsaccommodatie, vakantiehuizen (7 stuks!) én een agrarisch bedrijf. Ondernemers Tom en Pauline Groenveld zitten nog stampvol ideeën en plannen voor het bedrijf, waarvan zij het eerste deel in 2017 in gebruik namen. Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: 7Huizen aan Zee “Het bedrijf is sinds we het kochten enorm veranderd”, vertelt Pauline Groenveld. We zitten voor het interview in de Huyskamer, een ruim gebouw met tafels, bar en kooktoestellen. Het is warm en huiselijk. Buiten regent het en diverse Tom en Pauline Groenveld Tom Groenveld heeft in Zevenhuizen, tussen Rotterdam, Gouda en Zoetermeer, nog steeds een gedeelte van het landbouwbedrijf, dat al vier generaties in de familie was. Uiteindelijk moet het hele bedrijf van 80 hectare wijken voor woningbouw. Dat is geen nieuws en Tom (43) en Pauline (41) keken dan ook al jaren rond naar een geschikt perceel om het bedrijf op voort te kunnen zetten. Zo kwamen ze ook in Scharendijke, een dorp op Schouwen-Duiveland, vlakbij de Brouwersdam. Het bedrijf had 20 hectare landbouwgrond (een beetje weinig, vindt Tom) maar wel een mooie minicamping, diverse bijgebouwen en een erf met vakantiehuizen. Kortom: een bedrijf met mogelijkheden. Het bedrijf in Scharendijke prikkelde de fantasie van Tom en Pauline: wat een mogelijkheden! De koop werd gesloten en in 2017 begonnen zij met 7Huizen aan Zee, een nieuw bedrijf met een dikke knipoog naar het oude familiebedrijf in Zevenhuizen. 26 Recreactie | 06-2023 kampeerders vinden een plezierig onderkomen in de loods. “Toen we hier kwamen was dit een autostalling met werkplaats”, vertelt de eigenares. “Nu, in het hoogseizoen, staat de ruimte ter beschikking van onze kampeerders. Dat is zeven weken per jaar. De rest van het jaar is het de algemene ruimte van onze groepsaccommodatie.” Naast de algemene ruimte staat een blok met vier vakantiewoningen. Families, bedrijven, sportclubs of andere groepen kunnen de huizen samen met de Huyskamer huren. Groenveld: “Dat werkt verrassend goed. Elk huis heeft eigen slaapkamers en een badkamer, zodat gezinnen bij elkaar kunnen zijn. Mensen kunnen zich dan ook even terugtrekken en in de algemene ruimte ontmoet je elkaar. We verhuren het als een groepsaccommodatie tot maximaal 28 personen en dat loopt heel goed.” Zo’n algemene ruimte is voor diverse doeleinden geschikt. Zo verzorgt Pauline wekelijks een ‘table d’hôte’, een diner met streekproducten waar al gauw zo’n 50 mensen voor inschrijven. Gemoedelijk en bourgondisch Naast de rij met vier woningen zijn er nog drie verhuurbare huizen, twee safaritenten en twee cocons op het terrein aan de overkant van de weg. Daar is ook de camping, met 20 plekken. Er staan tenten, caravans en een paar campers. “We hebben een heel divers publiek”, vertelt Pauline Groenveld. “Het zijn vooral actieve mensen, want de omgeving leent zich daar goed voor. We zitten niet direct aan het strand – wat een ander publiek aantrekt – maar er wel vlakbij. De sfeer op ons bedrijf is gemoedelijk en bourgondisch. Gezellig samenzijn en lekker eten en drinken zijn belangrijke waarden voor ons. Onze gasten Voor de ‘table d’hôte’ schrijven al gauw zo’n 50 mensen in van de dag hier weer neer te strijken. De lege plekken die je op de camping ziet zijn van surfers. Vanavond zijn ze weer bezet.” weten dat te waarderen. In de beoordelingen scoren we heel hoog op hospitality en daar ben ik echt trots op.” In Zeeland zijn veel bedrijven gericht op gezinnen met kleine kinderen. Bij 7Huizen zijn ze van harte welkom, maar omdat het bedrijf niet direct aan het strand ligt en er geen overdekt zwembad is, komen er vooral gasten met wat oudere kinderen. “We gaan uit van wat we wél hebben. En dat is vooral een hele levendige, groene omgeving, waar van alles te doen is. Er komen hier veel gezinnen met pubers. Dat is in de coronatijd ontstaan. Die gezinnen konden in 2020 niet naar het buitenland en het bleek de jongeren hier prima te bevallen. Chillen in de Huyskamer of bij de trampoline, samen eten, overdag op zeil- of surfcursus. Een heel aantal heeft daarna aan hun ouders gevraagd of ze niet wéér naar ons bedrijf konden gaan. En ze blijven komen.” De gasten komen uit Nederland, België en Duitsland, maar heel opvallend, ook best vaak uit Frankrijk. Groenveld: “Ik spreek goed Frans en heb ook op Franse campings gewerkt. Vooral Franse duikverenigingen vinden dat erg plezierig. Bij het boeken is het handig en als ze hier zijn is het fijn de eigen taal te spreken. En de omgeving is heel erg geschikt om te duiken. Via social media gaan de goede ervaringen rond en inmiddels zijn we zover dat veel duikverenigingen uit Noord-Frankrijk hier jaarlijks naartoe komen.” Een andere aparte gastengroep vormen de surfers. Vrijwel altijd beschikken ze over een hip campertje of grote caravan. Groenveld: “Die pakken elke ochtend vroeg hun hele hebben en houwen in, rijden naar zee en gaan de hele dag surfen. Om eind 06-2023 | Recreactie 27 Tweede camping De inmiddels 30 hectare landbouwgrond is voor Tom in feite wat te weinig. Hij verbouwt tarwe, aardappels en suikerbieten en daar heb je een bepaalde schaalgrootte voor nodig. Hij houdt zijn ogen en oren dus altijd open voor mogelijke stukken grond die in het dorp te koop komen. In 2019 was het al zover, maar helaas voor hem ging het niet om landbouwgrond, maar om nog een minicamping. De ingang ligt maar een paar honderd meter van 7Huizen af dus de bedrijven zijn goed als één geheel te vermarkten. Minicamping Buitenplaats de Duif telt 20 kampeerplekken met weids uitzicht over de akkers, maar ook vijf lodges, deels met een ruime belltent erbij. Daarin staan ook nog twee bedden. Daarmee worden de verhuurmogelijkheden >

Thuis in projectinrichting Leen Bakker Zakelijk ontzorgt door: Wij komen graag bij u langs voor een persoonlijk gesprek • Een groot netwerk aan leveranciers • Advies op maat & goede service • Deskundig en enthousiast team • Ontwikkeling totaalconcepten • Instapklare opleveringen • Losse (volume) orders • Scherpe prijzen • Snelle levering Neem vrijblijvend contact met ons op T: +31 (0)162 58 33 90 E: infozakelijk@leenbakker.nl www.leenbakkerzakelijk.nl 14, 15 & 16 november 2023 kun je ons vinden op de Recreatiebeurs Hardenberg standnr. 156 de bezieling van de lodges, die elk op een ruime kavel staan, flink vergroot. Voor één van de lodges, die juist op een wat krappe kavel staat, is een creatieve oplossing gevonden. Boven de lodge is een houten plankier gebouwd, bereikbaar met een brede trap. Op het p lankier staat de belltent, goed verankerd op de houten ondergrond. Net als de zeven huizen zijn de lodges vrijwel altijd verhuurd. Toekomstplannen Nu liggen de twee campings nog fysiek gescheiden van elkaar. Pauline: “Het liefst zouden we de twee campings bij elkaar brengen en de eenheden herverdelen. Eén zijde met de nadruk op kamperen, één kant met accommodaties voor groepen. We hebben dat gevraagd aan de gemeente, maar ons plan werd afgewezen. Toch denk ik dat we er op termijn wel uit kunnen komen. Wij werken hard aan verduurzaming en ik zie een Een creatieve oplossing: op een steiger boven de lodge staat een tent innovatief concept voor me, waarbij al onze bedrijfsonderdelen elkaar zouden kunnen versterken. Dat we op de landbouwgrond speciale gewassen verbouwen, waar de gasten ook tussen verblijven. De gewassen kunnen we vervolgens gebruiken voor een proefl okaal. Misschien kunnen we samen met de gasten koken in een tweede groepsruimte. Zo kan verbreding van de landbouw samengaan met duurzame en kwalitatieve recreatie. Dat past bij ons én bij het gemeentelijk beleid.” ‘Druk? Dit is vooral heel leuk om te doen!’ Met twee recreatiebedrijven en op dit moment twee landbouwbedrijven – Tom pendelt tussen Scharendijke en Zevenhuizen heen en weer – is er niet veel vrije tijd voor het ondernemersechtpaar. Bovendien zit Pauline in het bestuur van RECRON Schouwen-Duiveland. De vier kinderen van 3 tot 13 jaar oud worden dan ook meegenomen in de uitvoering van de dagelijkse werkzaamheden. “De oudste twee helpen met grasmaaien en de jongsten gaan mee met schoonmaken of spelen op de camping. En ‘s morgens bakken en bezorgen wij broodjes voor het ontbijt. Dat vinden wij en onze kinderen leuk, en de gasten ook”, legt Pauline uit. “We werken in het seizoen zeker 16 uur per dag. Maar op zo’n manier blijft het leuk. Dan kun je het eigenlijk geen werken meer noemen, maar een manier van leven.” 06-2023 | Recreactie 29

de visie Marieken Nieuwdorp, voorzitter Stichting KMVK: ‘We moeten allemaal een stapje harder lopen’ Zeg je Stichting KMVK, dan denk je aan keurmerken en inspecties. Maar dat beeld is aan het veranderen. De organisatie blijft keuren en inspecteren, maar gaat zich ook meer richten op het faciliteren van bedrijven in de gastvrijheidssector. Ook de communicatie met ondernemers krijgt meer aandacht. Een gesprek met de nieuwe voorzitter Marieken Nieuwdorp. Tekst: Jaap van Sandijk Foto: KMVK Bijna twee jaar geleden nam zij de voorzittershamer over van Derk Jan Verstand, die zo’n 17 jaar leiding gaf aan de Stichting KMVK. Bij die gelegenheid zei Marieken Nieuwdorp, voormalig directeur-bestuurder van De Groene Koepel, ernaar uit te zien om haar kennis en ervaring in te zetten voor de verdere verduurzaming van de sector. Wat zien we daarvan terug? En hoe ziet Nieuwdorp de rol van de organisatie in de sector? In je vorige functie was je al betrokken bij de verduurzaming van de kampeersector. Nu heb je bij de KMVK te maken met de gehele gastvrijheidssector. Wat valt je daarbij op? “Binnen de gastvrijheidssector zijn er nog flinke stappen te zetten op het gebied van verduurzaming en maatschappelijk verantwoord ondernemen. Eerlijk gezegd liep naar mijn mening de sector wel achter. Het is ook niet altijd eenvoudig om investeringen te doen en tijd te vinden om een en ander aan te pakken. En de gasten kwamen toch wel. Maar we zien nu met zijn allen dat er echt stappen gezet moeten worden, anders hebben we straks niet meer die mooie omgeving waarin onze gasten fijn kunnen recreëren. Bij die benodigde verduurzaming biedt de KMVK ondernemers al jaren een ondersteunende rol. Het blijkt echter dat de keurmerken Green Key, Blauwe Vlag en Duurzaam Gastvrij nog te weinig bekend zijn bij het grote publiek. Aan die bekendheid gaan we, samen met de ondernemers en de brancheorganisaties, nu echt werken.” Wordt er nog te weinig vergroend in de gastvrijheidssector? “Ik wil meer inzetten op vergroening en biodiversiteit. Als ik bijvoorbeeld kijk naar jachthavens die een Blauwe Vlag hebben – dat zijn soms echt behoorlijk stenige locaties. Dat kan veel groener. Diverse onderzoeken tonen ook aan dat een groene 30 Recreactie | 06-2023 ‘Greenwashing is een groot gevaar’ omgeving mensen gelukkiger maakt. Daarnaast hebben we het hard nodig voor onze biodiversiteit. Daar moeten we met zijn allen aan werken. We moeten allemaal een stapje harder gaan lopen.” Hoe wil de KMVK dat bereiken? “Door het nog beter onder de aandacht te brengen. We hebben inmiddels een medewerker communicatie in dienst genomen. Er komt een nieuwe website met een etalage aan duurzame producten voor ondernemers. We gaan ondernemers faciliteren en interactie met en tussen ondernemers stimuleren. Aan de uitreiking van een Green Key en Blauwe Vlag koppelen we ook workshops voor ondernemers. We werken aan een betere zichtbaarheid van onze organisatie. Zo zijn we begonnen met spreekuren door keurmeesters. In het verleden was de KMVK gericht op sturen en zenden, nu gaan we meer naar een onderlinge wisselwerking. We gaan ons meer online laten zien, onder meer met video’s. En we willen werken met influencers.” Hoe robuust is de KMVK inmiddels? “Het aantal aangesloten bedrijven blijft groeien. In 2011 zaten we op 302 Green Key-bedrijven. Nu zijn dat er 740.” Je kunt als bedrijf ook doen alsof je duurzaam bent met een niet-erkend keurmerk. Heeft de KMVK last van greenwashing? “Greenwashing is een groot gevaar. Dat kunnen we alleen Marieken Nieuwdorp Marieken Nieuwdorp (1957) is sinds 1 januari 2022 voorzitter van de KMVK. Van 2008 tot 2021 was zij directeurbestuurder van Stichting De Groene Koepel, de overkoepelende organisatie voor Natuurkampeerterreinen en Trekkershutten in Nederland. In haar woonplaats is zij sinds 2021 voorzitter van de Stichting Kunstinitiatief Lochem. Daarnaast is zij eigenaar van handweverij De Binding. voorkomen door heel goed te laten zien wie wij zijn. Het is belangrijk dat de inhoud klopt met de boodschap die je communiceert. Anders haken mensen af. Door ons te blijven inzetten voor onze keurmerken Green Key, Duurzaam Gastvrij, de Blauwe Vlag en de Groene Wimpel en de bedrijven te laten keuren door de onafhankelijke keurmeesters van ‘Groen Belicht’, zorgen wij ervoor dat het verhaal met de inhoud klopt.” De sector wil in 2030 klimaatneutraal zijn. Gaan we dat halen? “Daar durf ik echt geen uitspraken over te doen. Het gaat nu harder dan jaren geleden. In 2015 organiseerde ik voor de sector een congres met Jan Rotmans, hoogleraar en wetenschapper op het gebied van klimaatverandering, duurzaamheid en transities. Hij waarschuwde dat er een transitie gaande was en dat we móesten veranderen. Die boodschap landde nog niet bij iedereen. Nu is dat veranderd. Voor ons is het belangrijk dat we ons richten op het verhogen van de awareness van de keurmerken en dat we werken aan de uitgangspunten van onze overkoepelende organisatie, FEE International. Daarbij richten we ons met name op het tegengaan van milieuvervuiling en klimaatverandering en het vergroten van de biodiversiteit.” Aanjager van verduurzaming De Stichting Keurmerk Milieu, Veiligheid en Kwaliteit (KMVK) is een samenwerking tussen HISWA- RECRON, ANWB en KHN. De KMVK is aanjager van de verduurzaming van de gastvrijheidssector. Sinds 1999 biedt het verschillende eco-keurmerken aan. Momenteel zijn dat de Green Key (740 certificaathouders), Duurzaam Gastvrij (40 certificaathouders), de Blauwe Vlag (195 deelnemers) en de Blauwe Vlag met Groene Wimpel (26 certificaathouders). De KMVK ontwikkelt classificatiesystemen en voert jaarlijks honderden inspecties uit voor de Groene Koepel en de NBAV. 06-2023 | Recreactie 31

De GSR+ frontmaaier. Al verkrijgbaar vanaf €21.750,00 excl. BTW Heeft u een taxatie nodig of wilt u uw bedrijf verkopen? Neem dan contact op met Arjan Mulder (06 2232 1010). Vossenlaan 16 9408 CN Assen T (0592) 46 28 44 100% ELEKTRISCHE FRONTMAAIER Professionele elektrische grasmaaiers met een lithium-ion batterij. Dankzij zijn frontaal DUAL CUT™ maaidek van 112 cm met drie messen en een geïnstalleerd totaal vermogen van 10,2 kW (gelijk aan 20 pk bij een bestaande variant met verbrandingsmotor), verloopt het mulchwerk perfect dankzij de grote, volledig elektrische transmissie en mesaandrijving. Werk zonder uw omgeving te storen. Vraag vrijblijvend een demonstratie aan! Interesse in 100% elektrische tuinmachines zoals loopmaaiers, zitmaaiers en werktuigdragers? Neem contact met ons op voor een dealer bij u in de buurt. Tel: 0481 371423 E info@recratief-bedrijfsmakelaars.nl I www.recratief-bedrijfsmakelaars.nl kennis delen Brandveiligheidsregels: het blijft een opgave Voor sommige gemeenten is brandveilig gebruik op parken en van recreatie-objecten de afgelopen jaren een speerpunt geworden. Misschien is dat ook wel terecht, als je bedenkt dat er in het hoogseizoen honderden of zelfs duizenden mensen tegelijk op een park verblijven. Zijn de vluchtroutes vrij en optimaal ingericht, zijn er voldoende bluswaterpunten, worden de minimale afstanden tussen de objecten nageleefd? Tekst: Marjolein Mulder (Zypp advocaten) Foto: 123RF Op dit moment zijn de regels voor brandveilig gebruik terug te vinden in het Bouwbesluit 2012 en het Besluit brandveilig gebruik en basishulpverlening overige plaatsen (Bbgbop). Het Bouwbesluit 2012 stelt eisen aan het brandveilig gebruik van bouwwerken (let op: dit begrip is veel breder dan een ‘gebouw’. Als de constructie van enige omvang langere tijd ‘ter plaatse Moet een safarilodge voldoen aan de regels uit het Bouwbesluit? functioneert’, wordt het opgevat als bouwwerk). In het Bbgbop, dat zich voornamelijk richt op situaties waar grote groepen mensen georganiseerd samenkomen, wordt uitgegaan van de term bouwsel. Onder deze term wordt verstaan ‘een constructie die naar een plaats is gebracht of ter plaatse is geconstrueerd om daar kortstondig te functioneren’. Een mooi voorbeeld waar je discussie over kunt krijgen, is een tent: Als de recreant een tent opzet voor een verblijf voor zes dagen of twee weken, dan is deze tent duidelijk een bouwsel in de zin van het Bbgbop. Als deze tent echter eruitziet als een safari lodge, die op dezelfde plaats blijft staan, dan wordt het ineens een bouwwerk. Met alle gevolgen van dien. Een bouwwerk moet namelijk voldoen aan de minimale eisen uit het Bouwbesluit 2012, iets wat in het geval van een tent nogal ingewikkeld wordt. Ook over een tiny house kun je discussiëren. Maatwerk is noodzakelijk Gelukkig beseffen de gemeenten en de veiligheidsregio’s, die belast zijn met de controles op brandveilig gebruik, dat dergelijke discussies tot grote problemen bij ondernemers kunnen leiden. Maatwerk is noodzakelijk. Met ingang van 1 januari 2024 treedt de Omgevingswet in werking. Dat betekent dat ook het Bouwbesluit 2012 en het Bbgbop verdwijnen; deze regels staan straks voor een groot deel in het Besluit Bouwwerken Leefomgeving (BBL). Wellicht is dat een goed moment om eens kritisch te kijken naar de brand veiligheid op uw bedrijf. Naast de technische eisen van vluchtroutes en ontruimingsplannen is het raadzaam om als onder nemer in kaart te hebben welke objecten op het bedrijf aanwezig zijn, of het bouwsels of bouwwerken zijn en aan welke brand veiligheidseisen deze objecten precies moeten voldoen. Lees ook: www.hiswarecron.nl (zoekterm: calamiteit) 06-2023 | Recreactie 33

nieuw Maximaal rendement voor uw vakantiewoningen Met Hertzinger Green Connect leveren uw vakantiewoningen meer op. Omdat wij ze energie-positief maken. En omdat steeds meer huurders kiezen voor duurzaamheid. LEISURE TAXATEURS NEDERLAND UW TAXATIE SPECIALIST IN LEISURE Leisure Taxateurs Nederland is gespecialiseerd in het professioneel taxeren van exploitatiegebonden recreatie- en watersportbedrijven en onroerend goed in heel Nederland. www.leisuretaxateurs.nl +31 (0)85 488 35 80 info@leisuretaxateursnederland.nl www.hertzinger-greenconnect.com Weten hoe u het maximale uit uw accommodaties haalt? Maak vrijblijvend een (online) afspraak via 033-4610337 of info@hertzinger.nl. CHALETS MET ALLE COMFORT AFGESTEMD OP UW PARK Nieuwe website online! Scan de QR-code WIJ BOUWEN UW VERHUUR- EN PROJECTMATIGE CHALETS Rollecate 39 | 7711 GG Nieuwleusen | 0529-488900 www.arcabo.com | info@arcabo.nl 088 555 48 88 EEN NIEUWE DIMENSIE ADVERTEREN IN DIT MAGAZINE? Neem contact op met: Martijn Penning mobil-home.com - Volg ons op social media T+31 (0)314 - 355 826 E martijn@dock35media.nl I www.dock35media.nl vakinfo Nieuwe accommodaties volledig uitbesteden Een recreatiewoning als tweede huis in Nederland blijft in trek bij de consument. Eigen gebruik en verhuuropbrengsten vormen een aantrekkelijke combinatie. Als recreatieondernemer kun je op deze ontwikkeling inspelen, onder meer door de uitbreiding van je accommodatie-aanbod volledig uit te besteden. Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Adria Home Uitbreiding van je accommodatie-aanbod vraagt om veel geregel en veel werk. Je moet voldoen aan wettelijke eisen en hebt te maken met verschillende partijen. Denk bijvoorbeeld aan ontwerpbureau, gemeente en bouwbedrijf. Maar de markt blijft zich ontwikkelen. De trend is om ook deze werkzaamheden uit te besteden. Je kunt als ondernemer gebruik maken van een one-stop-shop partner die alles rondom een recreatiewoning (van ontwerp tot bouw en zelfs van verhuur tot marketing) voor je uitvoert of laat uitvoeren. Een partner die werkt volgens de zogeheten holisEen deskundige partner kent ook alle actuele wet- en regelgeving tische benadering: van architectonisch advies tot de verhuur. Voordeel van die one-stop-shop aanpak is dat je alle diensten afneemt bij dezelfde organisatie. Dat is overzichtelijk en het ontzorgt je als ondernemer. Bovendien is de band tussen jou en de organisatie waarmee je samenwerkt sterker, dan wanneer je elke dienst bij iemand anders afneemt. Bij problemen weet je waar je terecht kunt. En je werkt veel efficiënter, omdat je met één partner te maken hebt. Community Het is een ontwikkeling die past bij deze tijd. Want als ondernemer profiteer je niet alleen van de expertise van de leverancier. Alle andere klanten van deze leverancier kunnen kennis delen en ervaringen met elkaar uitwisselen. Recreatiebedrijven leren op deze manier van elkaar hoe ze bijvoorbeeld succesvoller kunnen worden op het gebied van marketing. Ook leren ze van elkaar hoe ze zich van hun vakgenoten in de naaste omgeving kunnen onderscheiden. Hiervoor kunnen ze in gesprek gaan met collega-ondernemers in zowel binnen- als buitenland. In de community worden ook ervaringen op het gebied van onderhoud van de accommodaties uitgewisseld. Ook met het oog op de voortdurend veranderende wet- en regelgeving is het belangrijk dat je als recreatieondernemer samenwerkt met een deskundige partner die goed op de hoogte is van de laatste ontwikkelingen. Denk bijvoorbeeld aan de BENGeisen, de energieprestatie-eisen voor nieuwe gebouwen. Ook dat is een groot voordeel van deze vorm van ontzorgen. Met dank aan Adria Home 06-2023 | Recreactie 35

SAMEN SIGNALEN HERKENNEN VAN UITBUITING Als recreatieondernemer wilt u dat mensen komen ontspannen op uw vakantiepark en dat medewerkers focussen op een zorgeloze vakantie voor uw gasten. Maar helaas zijn Nederlandse vakantieparken ook steeds vaker uitvalsbasis voor illegale activiteiten, zoals prostitutie van minderjarigen. Dit is niet alleen schadelijk voor het imago van het vakantiepark, maar ook verboden. Van directeur en receptionist tot aan manager, technische dienst en schoonmaker: iedereen moet signalen van seksuele en arbeidsuitbuiting kunnen herkennen. Defence for Children ontwikkelde daarom samen met het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid en de politie gratis online-trainingen voor vakantieparkmedewerkers. Doe ook mee en volg met uw medewerkers deze trainingen. Zodat alle Nederlandse vakantieparken de veilige ontspanningsplek blijven waar ze voor zijn bedoeld en slachtoffers van mensenhandel worden herkend en geholpen. Kijk op: hetccv.nl/defenceforchildren Kijk op: hetccv.nl/defenceforchildren Draadloos energiemanagement Voor elke soort verwarming, koeling en energielevering ICY Campsite Management ICY Marina Management www.icy.nl ICY Accommodation Management Bespaar veel energie productnieuws Tekst: Jaap van Sandijk Toekomstbestendige laadpalen Als je laadpalen wilt voor je recreatiebedrijf moet je met verschillende zaken rekening houden. Zo moet je kijken naar de huidige en toekomstige samenstelling van het wagenpark. Ook de mogelijkheden en capaciteit binnen je netwerkaansluiting zijn belangrijk. EV-Ready zorgt voor een goed doordacht plan voor een toekomstbestendige laadinfrastructuur. 088 - 222 77 50 www.ev-ready.info Water afvoeren met een kiezelbak Hefsysteem tegen wateroverlast Het voorkomen van wateroverlast wordt steeds belangrijker, ook in de recreatiewereld. Mobile Home Lift verkoopt hefsystemen die een accommodatie kunnen ‘optillen’, zodat ze bij wateroverlast droog blijven. Er zijn drie verschillende hefsystemen: statisch, dynamisch en met behulp van pontons. 06 - 3063 1123 www.mhlnederland.com Heb je een plat dak en geen manier om water af te voeren? Dan is een kiezelbak een goede oplossing. Deze zorgt voor een effectieve afvoer van regenwater. Zo voorkom je schade aan het gebouw en wordt het water op een gecontroleerde manier afgevoerd naar de regenpijp. Kiezelbakken zijn verkrijgbaar in verschillende materialen, waaronder aluminium, EPDM en lood. (0523) 68 75 10 www.wildkamp.nl Horeca- en keukenbenodigdheden Wegter Grootverbruik is leverancier van totaalconcepten voor onder andere de professionele keuken en tafel. Het bedrijf beschikt over een breed assortiment aan servies, bestek, glazen en complete pakketten voor de keukeninventaris. Wegter levert zowel eigen merken als merken van andere producenten. (0541) 58 16 00 www.wegter.nl 06-2023 | Recreactie 37

FORSE INRUILPREMIE ONTVANGEN? lever uw oude kookapparatuur in! Fornuis 6-pits + gasoven Type Z7GCGL6C1H gietijzeren pandragers afm. 120x70x85 cm 6x5,5 kW branders oven 6 kW | 2/1 GN + opbergruimte 4500.1020 normaal actie 4.575,3.445,inruilkorting 500,NU 2.945,Lease vanaf68,91* Kookunit 2-pits gas Type Z7GCGD2C0H gietijzeren pandragers afm. 40x70x25 cm 2x5,5 kW branders Kookunit 4-pits gas Type Z7GCGH4C0H gietijzeren pandragers afm. 80x70x85 cm 4x5,5 kW branders Lavagrill gas dubbel Type Z7GRGHLC0H gietijzeren grillrooster afm. 80x70x25 cm 14 kW 4500.1000 normaal 1.355,actie 4500.1002 + 4510.1004 normaal actie 1.025,inruilkorting 150,NU 875,FLOWER FLAME 2.345,1.665,inruilkorting 150,NU 1.515,Lease vanaf 38,33* 4505.1006 normaal 3.055,actie 2.270,inruilkorting 300,NU 1.970,Lease vanaf49,84* MAAK KENNIS MET DE VOORDELEN VAN DE FLOWER FLAME GASBRANDERS VAN ZANUSSI ZANUSSI APPARATUUR ontworpen met capaciteit, betrouwbaarheid en duurzaamheid D ankzij de uitzonderlijke fl exibiliteit hoeft u zelf slechts nog te bedenken welke opstelling het beste bij uw kookwijze past. De Zanussi modulaire kooklijnen Evo700 en Evo900 (700 mm en 900 mm diepe kooklijn) combineren een uitstekende prestatie met een laag energie gebruik. Welke kookwijze u ook kiest, het resultaat zal altijd perfect zijn. Kookunit 4-plaats inductie Type Z7INEH2000 energieregelaar afm. 80x70x25 cm 400 Volt | 4x 3,5 kW (ook leverbaar 4x 5 kW) Pastakoker gas Type Z7PCGD1KF0 24,5 liter afm. 40x70x85 cm 10,5 kW excl. manden 4500.1052 normaal actie 12.860,8.945,4509.1000 normaal actie inruilkorting 1.000,NU 7.945,Lease vanaf173,20* Friteuse elektrisch Type Z7FREH2E00 2x 12 liter, incl. manden afm. 80x70x25 cm 400 Volt |17,4 kW 3.115,2.320,inruilkorting 350,NU 1.970,Lease vanaf49,84* Friteuse elektrisch Type Z7FREH2FF0 2x 14 liter, incl. manden afm. 80x70x85 cm 400 Volt | 17,4 kW opklapbare elementen INRUIL ACTIE 4502.1064 normaal actie 3.705,2.775,inruilkorting 400,NU 2.375,INRUILACTIE Heeft u nog oude energieverslindende apparatuur? Stap dan snel over op een nieuw energiezuinig model en bespaar honderden euro’s op uw energierekening. Dit is nu extra voordelig tijdens onze inruilactie! Ook in deze Product Special staan weer vele inruilacties. Ruil nu uw oude apparaat in en ontvang tot wel € 1.000,- inruilkorting. Lease vanaf60,09* Friteuse gas Type Z7FRGH2GFH koude zone 2x 15 liter, incl. manden afm. 80x70x85 cm 28 kW 4502.1072 normaal actie 4.870,3.625,inruilkorting 550,NU 3.075,Lease vanaf 71,96* Convectieoven elektrisch Type FCF 101EZ-NL 5 standen instelbare stoomfunctie 10 plaats (1/1 GN) vochtinjectie kerntemperatuurmeter temp.bereik: 30º tot 300ºC afm. 89x90x97 cm 400 Volt | 17,3 kW 4502.1012 normaal actie 6.590,4.825,inruilkorting 750,NU 4.075,Lease vanaf 95,36* EMMELOORD Platinaweg 21 8304 BL Emmeloord Tel: (0527) 635 635 info@hakpro.nl AMSTERDAM De Flinesstraat 20 1114 AL Duivendrecht Tel: (020) 665 6428 amsterdam@hakpro.nl GRONINGEN Verl. Bremenweg 10c 9723 JV Groningen Tel: (050) 318 1600 groningen@hakpro.nl ROTTERDAM Schuttevaerweg 13 3044 BA Rotterdam Tel: (010) 750 2750 rotterdam@hakpro.nl 4530.027 7.950,4.225,Lease vanaf 98,87* VENLO Venrayseweg 44 5928 NZ Venlo Tel: (077) 387 4242 venlo@hakpro.nl VLISSINGEN Bedrijfsweg 9 4387 PD Vlissingen Tel: (0118) 493 222 vlissingen@hakpro.nl 23-10-00 Alle prijzen zijn in euro's, exclusief BTW en wettelijke verwijderingsbijdragen. Wijzigingen voorbehouden zonder voorafgaande kennisgeving. Zet- of drukfouten voorbehouden. hakpro.nl

GEMAK VOOR JE GASTEN INZICHT VOOR JOU Met de dienst AanUit.net biedt Seijsener de slimme totaaloplossing voor het energiebeheer van uw camperplaats. Meer informatie? Kijk op seijsener.com Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)

RECREACTIE 5 | september 2023 magazine over recreatie en toerisme Energiebelasting remt vergroening Grootverbruikers gaan fors extra betalen Interview Rob van Gijzel: ‘Goed beleid maak je samen’ Analyse: de omzet per hectare als basis voor investeringen Sector gaat personeelstekort tegen met Hospitality Pact

Dé specialist in de bouw van sanitaire units van hoge kwaliteit Maatwerk dat volledig aan uw wensen voldoet Volledige ontzorging van ontwerp tot sanitaire installatie Innovatieve milieu- en energiebewuste oplossingen Onderhoudsvriendelijke en duurzame materialen Units zijn schakelbaar, fl exibel en verplaatsbaar mobielbouw.nl biedt u nog veel meer informatie BEDRIJFSVERKOOP OF OVERNAME? Wij zijn sinds 1974 gespecialiseerd in aan- en verkoop, taxaties en bedrijfsovernames in de dag- en verblijfsrecreatieve sector. Persoonlijk advies? Neem contact op met één van onze specialisten: Maxx Hup, Thijs Lunenburg, Yvette Mijnheer, Adri Mijnheer, Rianne Jansen of Harm-Jan Mooiweer. vandeloosdrechtrbm.nl Verblijfsrecreatie Watersport Dagrecreatie Sport en Wellness DÉ RECREATIE BEDRIJFSMAKELAAR F.A. Molijnlaan 28, 8071 AG Nunspeet Tel: 0341 - 25 23 63

colofon voorwoord Hoofdredactie: HISWA-RECRON, Marike Rosier, communicatie@hiswarecron.nl Eindredactie: Maarten Bokslag, www.bokslag.com Redactiecommissie: Wanda van Eck, Jeff rey Belt, Stijn Boode, Charlotte de Baat Aan dit nummer werkten mee: Jaap van Sandijk, Facet, Rutger van de Maat, Annouck de Jong Opmaak: Dock35 Media Coverfoto: Shutterstock Bladmanagement: Dock35 Media, Sjoerd Franssen Advertenties: Dock35 Media, Martijn Penning, (0314) 355 826, martijn@dock35media.nl Druk: Senefelder Misset Doetinchem B.V. Abonnementen: HISWA-RECRON, Storkstraat 24, 3833 LB Leusden, communicatie@hiswarecron.nl, (033) 303 9700, 68 euro per jaar, 34 euro voor studenten en medewerkers van recreatiebedrijven. Gratis voor HISWA-RECRON-leden, overheden en pers. Als vakblad hanteren wij de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er vanuit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Oplage: 4.400 exemplaren. De samenstellers hebben de grootst mogelijk zorgvuldigheid betracht. Noch HISWA-RECRON, noch redactie, noch auteurs aanvaarden enige aansprakelijkheid bij eventueel voorkomende fouten. Marike Rosier Manager Communicatie Spagaat Als hoofdredacteur lees ik alle artikelen voordat het magazine wordt opgemaakt. Dit is nu het eerste wat ik doe na een geweldige zomervakantie naar Oeganda. Mijn hoofd zit nog vol indrukken van prachtige landschappen, wilde dieren en heel bijzondere mensen. Maar ook met beelden van armoede, stoffi ge wegen en watertekorten. Het voelt bijna surrealistisch om de artikelen in Recreactie te lezen. Sommige zaken staan zo ver weg van wat er in een derdewereldland als Oeganda speelt. Wat me bijblijft is een zin uit de coverstory: “Ondernemers met duurzame plannen staan in een spagaat tussen willen en kunnen”. Het idee is om de energiebelasting per 1 januari te verhogen en zo meer te verduurzamen. Maar wat blijkt, meer belasting heeft een tegengesteld effect, namelijk minder fi nanciële ruimte om te investeren. Lees de coverstory en verbaas je over de verdwazing (zoals een van onze ondernemers het treffend noemt). PARTNERS IN BUSINESS: KENNISPARTNERS: Tegelijkertijd denk ik aan de spagaat tussen willen en kunnen waarin zoveel mensen zitten in Oeganda. De struggle for life: hoe kom ik aan schoon water, eten, schoolgeld of medicatie? Gelukkig hebben we ook mensen ontmoet die zich ontworstelen aan deze spagaat. Bijvoorbeeld Robin van 22. Hij heeft zelf als weeskind op straat geleefd en nu runt hij een community met 45 (wees)kinderen. Hij kan goed dansen en heeft met de kinderen een dansgroep opgezet. Ze gebruiken social media om hun dansen te laten zien en dat leidt tot donaties (2 miljoen volgers op instagram: @hyperskidsafrica). Laten we als sector ook kijken hoe we uit de spagaat komen. Deze Recreactie geeft je misschien wat inzichten. Of het nu gaat over verduurzaming, de arbeidsmarkt of meer grip op je omzet en kosten. Veel leesplezier! 05-2023 | Recreactie 5

CUPPONE PIZZAOVENS voor het bakken van de beste pizza's en broden Pizzaoven Michelangelo rvs front en ovenkamer panoramische deur warmte terugwinning in ovenkamer vuurvaste stenen vloer in cordoriet 12V halogeen verlichting leverbaar: enkel of dubbele ovenkamer digitale bediening, 2 varianten onderstel en afzuigkap optioneel 400 Volt 4020.424 Pizzaoven Tiziano Voor het bakken van (Turkse-) pizza’s en Turks brood. boven- en onderelementen regelbaar temperatuur instelbaar tot 400ºC 400 Volt Vanaf Vanaf Met stenen vloer 925,art.nr. Made in Italy cap. pizza afm. cm 4020.414 4 (20 cm) 70 x 56 x 39 1.250,925,- (=230 Volt) 4020.416 4 (25 cm) 80 x 67 x 39 1.380,- 995,4020.418 4 (30 cm) 90 x 77 x 39 1.540,- 1.095,4020.424 4+4 (30 cm) 90 x 77 x 70 2.815,- 1.995,Direct uit voorraad leverbaar 4.525,Lease vanaf 104,08* art.nr. type Direct uit voorraad leverbaar Made in Italy cap. pizza buitenafm. kamerafm. kW 4020.290 435/2CD 4+4 ø35cm 119 x 110 x 78 72 x 72 x 15 10,6 4020.292 635/2CD 6+6 ø35cm 119 x 146 x 78 72 x 108 x 15 15,6 4020.294 635L/2CD 6+6 ø35cm 155 x 110 x 78 108 x 72 x 15 15,8 4020.296 935/2CD 9+9 ø35cm 155 x 146 x 78 108 x 108 x 15 23,4 5.755,- 4.525,7.920,- 6.225,8.730,- 6.875,9.630,- 7.575,SINDS 1978 EXCLUSIEF GEÏMPORTEERD DOOR HAKVOORT PROFESSIONAL OOK VOOR AL UW CUPPONE ONDERDELEN GIOTTO TIEPOLO STARGAS SILEA CARAVAGGIO DONATELLO PIZZAPLETTER CUPPONE EMMELOORD Platinaweg 21 8304 BL Emmeloord Tel: (0527) 635 635 info@hakpro.nl AMSTERDAM De Flinesstraat 20 1114 AL Duivendrecht Tel: (020) 665 6428 amsterdam@hakpro.nl GRONINGEN Verl. Bremenweg 10c 9723 JV Groningen Tel: (050) 318 1600 groningen@hakpro.nl ROTTERDAM Schuttevaerweg 13 3044 BA Rotterdam Tel: (010) 750 2750 rotterdam@hakpro.nl VENLO Venrayseweg 44 5928 NZ Venlo Tel: (077) 387 4242 venlo@hakpro.nl VLISSINGEN Bedrijfsweg 9 4387 PD Vlissingen Tel: (0118) 493 222 vlissingen@hakpro.nl 23-14-00 Alle prijzen zijn in euro's, exclusief BTW en wettelijke verwijderingsbijdragen. Wijzigingen voorbehouden zonder voorafgaande kennisgeving. Zet- of drukfouten voorbehouden. hakpro.nl inhoud Informatief Opinie 08 14 28 35 36 37 Onder de aandacht Kort nieuws uit de branche Coverstory Is de hogere energiebelasting per 1 januari verduurzaming of een verdienmodel? Cijfers & trends Omzet watersport en recreatie groeit 22% Kennis delen Wanneer prijsverhogingen aankondigen? Vakinfo Verduurzamen is meer dan zonnepanelen Column Productnieuws Een overzicht van de laatste innovaties 13 RecreAnders 20 26 Mens & bedrijf Ondernemen De Leistert keek naar de omzet per hectare als basis voor beslissingen Hospitality pact Samen werken aan voldoende personeel 30 Rob van Gijzel Voorzitter Samenwerkingstafel Gastvrijheid wil zoeken naar gezamenlijk belang 05-2023 | Recreactie 7

onder de aandacht Certificering praktijkopleiders Duurzaamheidscongres Op 4 oktober vindt in de Utrechtse Jaarbeurs het Duurzaamheidscongres Kampeerbranche plaats. HISWARECRON is een van de organisatoren. Met andere partijen als de NKC (Kampeerauto Club), KCI (de industrie) en ANWB slaan we de handen ineen om sectorbreed te verduurzamen. Benieuwd hoe andere ondernemers omgaan met duurzaamheid? En hoe je dit kunt omzetten naar acties voor jouw eigen praktijk? Meld je dan aan en laat je inspireren door bevlogen sprekers, praktijkvoorbeelden en vakgenoten. Als klap op de vuurpijl worden de Duurzame Kampeer Awards uitgereikt. www.duurzaamheidscongres.nl Als recreatiebedrijven mbo-studenten willen opleiden (BOL/BBL), dan moeten zij als opleidingsbedrijf erkend worden door SBB. Sinds 1 september is voor deze erkenning een training nodig voor praktijkopleiders in de recreatie. De achtergrond van de training is eenvoudig: met een goede begeleiding behoud je meer stagiairs en leerling-medewerkers voor de sector en je bedrijf. Als je niet goed begeleidt, dan zijn de mbo-studenten weg naar een ander bedrijf, meestal buiten de sector. Daarom heeft HISWA-RECRON in samenwerking met Recreatie Trainingen en Endurance de training voor praktijkopleider vernieuwd. Deze wordt vergoed door SFR. www.kikk-recreatie.nl >> Nieuws Doe mee aan de Recreatie Verkiezingen! BUas voert onderzoek uit Recreatie hogeschool BUas in Breda zoekt opdrachtgevers uit het bedrijfsleven voor enkele interessante projecten, die kunnen worden uitgevoerd door studenten. Denk aan een groep studenten voor het uitwerken van een marketingplan, een concept voor een nieuwe accommodatie of een nieuwe activiteit. Zelfs vragen op het gebied van management kunnen worden onderzocht. Als bedrijf krijg je er een mooi plan voor terug en sta je direct in contact met een groep enthousiaste studenten, die kennis maken met jouw bedrijf en de sector. Meer informatie bij Arthur van Disseldorp a.vandisseldorp@hiswarecron.nl 033 - 303 97 30 De verkiezingen voor het beste leerbedrijf en de beste praktijkopleider kenden we al. Maar dit jaar wordt ook ‘het beste talent’ verkozen. Dan gaat het om de medewerker in de recreatie die zich op een bijzondere wijze gepresenteerd heeft, onderscheidend is én een echte ambassadeur van het vak. FNV Recreatie organiseert de verkiezingen uit naam van het Sociaal Fonds Recreatie, in samenwerking met HISWA-RECRON. Komt jouw bedrijf in aanmerking voor een van die drie titels? Aanmelden kan tot 1 oktober. De prijsuitreiking vindt plaats tijdens de Dag van de Recreatie op 6 december in het Archeon. www.fnvrecreatie.nl 8 Recreactie | 05-2023 Foto: Huttopia Kennis-uitwisseling Zeeuwse en Limburgse ondernemers Duurzaam Gastvrij Gelderland Gelderse ondernemers die plannen hebben om te verduurzamen doen er goed aan om deel te nemen aan het project Duurzaam Gastvrij Gelderland. Dat kent vele facetten – zoals korting bij het behalen van een Green Key of Blauwe Vlag – maar het meest interessante is het online adviesgesprek met een energieadviseur van Stichting Bespaar Garant, dat door subsidie van de provincie Gelderland gratis wordt aangeboden. Daarin komen alle facetten van je bedrijf aan de orde, én de opties om te verduurzamen. Denk aan de mogelijkheden van isolatie, warmtepompen, verduurzaming van horeca, zwembad en meer. Het project is voor alle Gelderse (water)recreatie- en horeca-onder nemers. Na het eerste adviesgesprek komen ook allerlei opties voor financiering en subsidies in beeld. www.hiswarecron.nl/duurzaam-gastvrij-gelderland Na de overstromingen van zomer 2021 boden Zeeuwse ondernemers honderd vakanties aan aan getroffen Limburgse gezinnen. Daarmee maakten zij niet enkel indruk op de Limburgers, maar ook op de Valkenburgse burgemeester Daan Prevoo. Marieke Braber-Schot, voorzitter van HISWARECRON Schouwen-Duiveland, was laatst met enkele ondernemers op bezoek in Valkenburg. Daar toonde de burgemeester zich zeer geïnteresseerd in de manier waarop de ondernemers op het Zeeuwse eiland zijn georganiseerd. Hij was lovend over de opbouwende samenwerking met de gemeente, op basis van een al 15 jaar lopend beleidsstuk. Besloten is om een intensiever uitwisseling te organiseren tussen Limburgse en Zeeuwse ondernemers en de gemeenten Valkenburg en Schouwen-Duiveland. “We hebben veel gemeenschappelijke thema’s, zoals de leefbaarheid en dreigend overtoerisme”, vertelt Braber-Schot. In november gaat er weer een Zeeuwse ondernemersdelegatie naar het mooie Limburg. Aanscherping energiebesparingsplicht bedrijven De wettelijk geregelde plicht tot het besparen van energie is per 1 juli aangescherpt. Eerder werd al verplicht gesteld om energiebesparende maatregelen te nemen die zich in vijf jaar of minder terugverdienen. Naast een uitbreiding van de energiebesparende maatregelen worden ook maatregelen voor de productie van hernieuwbare energie verplicht. Daarbij geldt nog steeds dat ze een terugverdientijd moeten hebben van vijf jaar of minder en leiden tot een verlaging van de CO2 -uitstoot. De plicht geldt voor bedrijven met een jaarlijks gebruik vanaf 50.000 kWh elektriciteit of 25.000 m3 aardgas(equivalent). Leidend is de EML, de Erkende Maatregelen Lijst, met 149 maatregelen. www.rvo.nl (zoekterm: ‘energiebesparingsplicht’) 05-2023 | Recreactie 9

Thuis in projectinrichting Wij komen graag bij u langs voor een persoonlijk gesprek Leen Bakker Zakelijk ontzorgt door: • Een groot netwerk aan leveranciers • Advies op maat & goede service • Deskundig en enthousiast team • Ontwikkeling totaalconcepten • Instapklare opleveringen • Losse (volume) orders • Scherpe prijzen • Snelle levering Neem vrijblijvend contact met ons op T: +31 (0)162 58 33 90 E: infozakelijk@leenbakker.nl www.leenbakkerzakelijk.nl onder de aandacht Buitensport zonder zorgen voor Julianahoeve De VeBON norm is sinds enige tijd ook beschikbaar voor verblijfsrecreatieve bedrijven. Camping & beachresort Julianahoeve (Renesse) is de eerste camping van Nederland die het VeBON-certificaat heeft gekregen. Op 5 juni werd het uitgereikt. De veiligheidsnorm helpt bedrijven om de risico’s op ongevallen zoveel mogelijk te reduceren. Zo wordt het kwaliteitsdenken binnen het bedrijf verhoogd. Om het VeBON keurmerk te verdienen moeten bedrijven voldoen aan de eisen uit de VeBON veiligheidsnorm 5.0. Bedrijven hanteren het veiligheidsmanagementsysteem. Materialen, toestellen en installaties moeten altijd gekeurd zijn en er worden bepaalde eisen gesteld aan het terrein en de accommodatie. Ieder jaar worden de VeBON-gecertificeerde bedrijven via een externe audit door TÜV Nord beoordeeld. Meer informatie bij Charlotte de Baat c.debaat@hiswarecron.nl 033 - 303 97 19 Nieuwe leden Manifest Tweede Kamerverkiezingen Tussen 1 juni en 15 augustus zijn de volgende bedrijven lid geworden van HISWA-RECRON. Welkom! • Seaside Sports, IJmuiden, www.seasidesports.nl • O&P Recreatie/Goudberg appartementen, Baaiduinen, www.goudbergterschelling.nl • Wattboats, Amsterdam, www.wattboats.nl • Tiny Glamping, Haarlem, www.tinyglamping.nl • Camping Leggelderveld/Buitenplaats Dwingeloo, Dwingeloo Op 22 november vinden landelijke verkiezingen plaats. Een groot deel van de Kamerleden heeft al aangegeven niet terug te keren in de Kamer waardoor er plaats is voor nieuwe gezichten. Om het standpunt van HISWA-RECRON kenbaar te maken is er een gedetailleerd communicatieplan gemaakt. Het uithangbord is een bondig manifest, waarin onze kernpunten worden beschreven. Dit manifest is aangeboden aan verschillende partijen met de oproep om de watersport- en recreatiesector mee te nemen in de verkiezingsprogramma’s. Komende nummer van Recreactie lees je er meer over. www.hiswarecron.nl (zoekterm: ‘manifest’) 05-2023 | Recreactie 11 Foto: Seaside Sports

Onbezorgd genieten De Professionele wasmachines en drogers voor op uw camping Miele Professional. Immer Besser. Uw gasten willen onbezorgd genieten van hun vakantie en een (klein) campingwasje hoort daar af en toe bij. In de professionele wasmachines en drogers van Miele is dat geen enkel probleem. Voordelen voor uw gasten • Bediening in 32 talen: of u nu een Duitse of Italiaanse gast heeft, iedereen kan in de eigen taal de was doen. • Makkelijk betalen: verschillende betaalsystemen kunnen eenvoudig worden aangesloten op deze machines. • Geen geknoei: ook het aansluiten van een doseersysteem is eenvoudig. Zo hoeven uw gasten zelf geen pakken wasmiddel meer te kopen. Voordelen voor u • Extra inkomsten: Plug & play betaalsystemen voor muntgeld of betaalkaarten. • Zeer zuinig: de nieuwste modellen verbruiken 22% minder water en 28% minder stroom dan de vorige generaties. Daarmee zijn ze de zuinigste op de markt. • Duurzaam: de machines zijn getest en ontwikkeld op een levensverwachting van 30.000 wasbeurten. • Compact: u heeft slechts een halve vierkante meter aan ruimte nodig voor een complete set. Meer weten over deze compacte, zuinige en duurzame wasmachines en drogers? miele.nl/professional | Telefoon: (0347) 37 88 84 | E-mail: professional@miele.nl onder de aandacht RecreAnders Consumentenbond stapt uit overleg RECRON-voorwaarden De Consumentenbond heeft aangekondigd per 1 januari 2024 niet meer deel te nemen in tweezijdige algemene voorwaarden. Daaronder vallen ook de RECRON- en HISWA-voorwaarden, en de geschillencommissies die daarop toezien. Na 53 jaar deelname aan de Stichting Geschillencommissies is de relatie verbroken. Niet alleen met HISWA-RECRON, maar ook met zo’n 40 andere branche-organisaties. Een alternatieve inbreng van de consumenten is wenselijk. HISWA-RECRON zoekt naar opties. Gelukkig blijft de ANWB wel betrokken bij het overleg. Voor de leden van HISWA-RECRON verandert er de komende tijd nog niets. De bestaande voorwaarden gelden nog, totdat er nieuwe komen. “De Consumentenbond wil wel dat hun naam wordt verwijderd uit de tekst van de algemene voorwaarden, maar dat is geen redelijk verlangen”, stelt Marcel Tap van HISWA-RECRON. “De termijnen die de Consumentenbond aanhoudt zijn veel te kort.” Meer informatie bij Marcel Tap. m.tap@hiswarecron.nl 033 - 303 97 36 Rutger van de Maat Ondernemer Nieuwe paden Tip: luister voor je deze column leest het lied ‘Anne-Fleur Vakantie’ van Roxy Dekker. Voor wie het niet kent: het is een hit op TikTok met miljoenen views. Het gaat over een Anne-Fleur, wat staat voor meisjes die er uitzien als kakkers en een beetje doen alsof ze uit het Gooi komen. Ze gaat op vakantie naar Ibiza en zet daar de bloemetjes buiten: met een lawa (lange wandeling) en esma’s (espresso martini). “Ober, mag ik 1 esma alsjeblieft?” Begin augustus kreeg ik een artikel dat stond in het NRC doorgestuurd en daar ben ik eens voor gaan zitten. In het artikel werd gerefereerd naar een recent rapport van McKinsey, waarin stond dat de reisbranche veel meer moet doen om duurzame reisalternatieven aantrekkelijker te maken. Men doelt hier op het feit dat Nederlanders door allerlei factoren gestimuleerd worden tot een specifiek soort vakantie, namelijk een aantal weken er tussenuit op ongeveer een dag reisafstand. “Zon die schijnt op m’n koppie, bootje varen vind ik toppie.” Alles wordt aangegrepen om de Nederlander het traditionele pad te laten bewandelen: schoolschema’s, reclames, sociale normen en meer. 73% van de Week van de Toegankelijkheid Van 2 tot en met 7 oktober is het de Week van de Toegankelijkheid. De organisatoren roepen alle bedrijven op om een activiteit te organiseren rondom inclusie van mensen met een beperking. Dit jaar is het thema: toegankelijkheid loont. Want toegankelijkheid voor iedereen levert ook veel op. Omzet, maar ook goodwill en geluksmomenten. In Nederland wonen zo’n twee miljoen mensen met een handicap. Daar komen er door de vergrijzing steeds meer bij. Zo’n doelgroep kun je niet laten liggen. Doe daarom mee met de Week van de Toegankelijkheid. www.weekvandetoegankelijkheid.nl 05-2023 | Recreactie 13 Nederlanders gaat in het zomerseizoen met vakantie en 62% van de Nederlanders gaat naar het buitenland (CBS). Corona hielp niet, alles is weer terug op het oude niveau. Om dit te doorbreken zou de reisbranche nieuwe paden moeten bewandelen. We moeten kijken hoe collectieve normen en standaarden kunnen veranderen en dit moet dan zowel aan de vraag- als aanbod kant. Dat laatste biedt nou echt eens ruimte dacht ik. Nieuwe paden. Ik denk dan niet aan de paden van een dansende Walter in Frankrijk, de frikandellen speciaal van Martijn in Thailand of mountains op een dag reisafstand, zoals Joy ze beoogt. De vliegtuigen die nu nog gevuld moeten worden, zijn straks afgeschreven. Laten we ervoor zorgen dat die niet vervangen hoeven worden. Er moeten paden gemaakt worden in de vraag- en aanbodkant om Anne-Fleur vakantie te laten vieren “in een hemd van Ralphie” in Nederland. Wat zou daar nou voor nodig zijn?

coverstory Hogere energiebelasting per 1 januari Verduurzaming of verdienmodel? We gaan samen de klimaatproblematiek aanpakken. Dat nobele streven is de officiële reden waarom per 1 januari komend jaar de energiebelasting op gas omhoog gaat – en voor sommige gebruikers die op elektriciteit omlaag. In elk geval voor de recreatiesector lijkt het erop dat de maatregel zijn doel volledig voorbijschiet: in plaats van minder gasverbruik zal er voorlopig alleen maar veel meer belasting worden geheven. Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Molecaten, Pixabay De verwachte wijzigingen per 1 januari (zie kader pagina 19) komen bovenop de gestegen energieprijzen én de belastingverhogingen van afgelopen jaren. Het doel is helder: de overheid wil gas onaantrekkelijk maken, want de winning in Groningen 14 Recreactie | 05-2023 stopt en Russisch gas kopen we ook niet meer. De extra belasting dient volgens het Rijk om particulieren en bedrijven te bewegen over te stappen op duurzaam geproduceerde elektriciteit. Marcel Tap, hoofd afdeling Ledenservice en Beleid bij HISWARECRON, weet zeker dat dat niet gaat werken. “Onze ondernemers, en ook die in andere sectoren, werken er keihard aan om te verduurzamen. Bijvoorbeeld door het plaatsen van zonneOndernemers met duurzame plannen staan in een spagaat tussen willen en kunnen panelen. Dat kost handenvol geld. Het vervelende is dat dat geld juist wordt weggehaald door de hogere energiebelasting. Die leidt juist tot mínder investeringen in verduurzaming.” Grote obstakels Onderzoek van HISWA­RECRON bij de leden wees uit dat er grote obstakels zijn, waardoor de verduurzaming meer tijd nodig heeft dan de overheid kennelijk denkt. Uit de inventarisatie blijkt dat ondernemers in de recreatie­ en watersportsector vaak forse investeringsplannen hebben voor de energietransitie. Maar zij lopen tegen belemmeringen op, waardoor de uitvoering vertraagd wordt of zelfs tot stilstand komt. Tap: “De netcongestie is een van de grootste problemen. Wie wil overstappen van gas naar elektriciteit kan de verlangde zwaardere aansluiting niet krijgen. Of als er zonnepanelen zijn geplaatst, is terugleveren niet mogelijk. Dus: als je stroom nodig hebt is die niet beschikbaar, en als je stroom over hebt kun je die niet kwijt. Terwijl al die stroom bijvoorbeeld zou kunnen worden gebruikt om groene waterstof te produceren.” Een voorbeeld is Molecaten Park Waterdunen. Het park is een nieuwe ontwikkeling in de duinen bij Breskens, op ZeeuwsVlaanderen. Duurzaamheid staat voorop. Molecaten zette daarom in op gasloos bouwen. “Maar dat kregen we niet gerealiseerd”, vertelt Tim Slager, directielid van Molecaten. “Want 05-2023 | Recreactie 15 >

Recreatie in eigen land Samen bouwen aan duurzame beleving van rust, ruimte en natuur! +31 (0)343 454 400 info@duurzaamhout.nl duurzaamhout.nl Meer inspiratie? Ga naar onze site of scan de qr-code en word gratis abonnee van onze nieuwsbrief. coverstory het elektriciteitsnet heeft niet genoeg capaciteit en het is ook niet duidelijk wanneer dat gaat veranderen.” De eerste fase van het plan is inmiddels gerealiseerd. Tot grote frustratie van Slager moest Molecaten ontheffing aanvragen om toch gasgestookte cv­ketels in de vakantiehuizen te mogen bouwen. Die vergunning werd verleend, maar Slager is er nog steeds niet blij mee. En al helemaal niet dat de belasting op gas nu omhoog gaat, om ondernemers te stimuleren tot verduurzaming. “De overheid probeert ons in een bepaalde richting te duwen, maar je moet wel kunnen bewegen”, vindt de ondernemer. “We hebben noodgedwongen een onzekere investering gedaan met die cv­ketels. Daar hebben we een heel gasnet voor aan moeten leggen, terwijl je niet weet wanneer we verplicht worden toch op warmtepompen over te stappen. Voor ons ontstaat dan een desinvestering en bovendien hebben we niet kunnen bouwen wat we eigenlijk wilden.” ‘De overheid zou zich achter de oren moeten krabben: wat helpt nou écht?’ Waterdunen is niet het enige park waar Molecaten tegen de belemmeringen van het elektriciteitsnet aanloopt. “Hetzelfde probleem speelt bij Molecaten Park ‘t Hout in Bakkeveen”, vertelt Slager. “Ook daar denken we na over warmtepompen maar blijkt het niet haalbaar. We willen graag verduurzamen. Maar tot nog toe komen we niet verder dan kleine stapjes. Daar gaat een hogere belasting echt niets aan veranderen. Hoogstens in negatieve zin, omdat ons investeringsbudget daarmee verdwijnt.” Eigen batterij is te duur Het alternatief – opslag van elektriciteit in een eigen batterij – is voor het grote Molecaten, maar ook voor het mkb niet haalbaar. “De investering beloopt al gauw 50 tot 100 duizend euro en er is geen acceptabele terugverdientijd”, weet Marcel Tap. “Op termijn zullen thuisbatterijen, ook voor grootverbruikers, vast goedkoper worden. Maar nu nog niet. Het is op geen enkele manier rendabel te krijgen.” Een ander probleem is dat de diverse milieumaatregelen elkaar dwars zitten. Nederland wil minder fossiele brandstoffen gebruiken, dus moet er geïnvesteerd worden. In het centrale net, maar óók in het elektriciteitsnet op de parken. Tap: “We willen naar warmtepompen in de bungalows en wellicht zelfs laadpalen voor de elektrische auto’s. Er komen zonnepanelen op de daken die kunnen terugleveren naar het net. Dus moeten de aansluitingen op het park verzwaard worden. Maar op dat moment lopen de ondernemers – vaak gelegen bij de mooiste natuurgebieden – op tegen de stikstofregels. De gemeente is huiverig om vergunningen te verlenen en doet daar bijna eeuwig over; ook al omdat ze te weinig mensen hebben. En dan komen er wegens de stikstofproblematiek allerlei bepalingen in de vergunning te staan, zoals dat het graafwerk met elektrisch materieel plaats moet vinden. Zie er maar eens aan te komen. Dus ook daar treden vertragingen op, zonder dat de goedwillende ondernemer er iets aan kan doen.” Elektrische graafmachines Jurgen Weenink, eigenaar van Camping Torentjeshoek in Dwingeloo, kan erover meepraten. Hij is al jaren aan het verduurzamen. De sanitairgebouwen zijn voorzien van warmtepompen en het idee is om te investeren in zonnepanelen en laadpalen voor elektrische auto’s. Een indrukwekkende keuze voor duurzaamheid! Maar na het plaatsen van de warmtepompen bleek dat Enexis niet genoeg stroom kon leveren. De kabel naar het bedrijf moet verzwaard worden, en dat kan niet zomaar, want die kabel loopt deels door het Natura 2000­gebied. “Dat duurt nu al zo’n anderhalf jaar”, vertelt Weenink, enigszins wanhopig. “En we hadden al anderhalf jaar gewacht door allerlei extra regels.” 05-2023 | Recreactie 17 >

STEL UW NAADLOZE WANDFORNUIS SAMEN 100% voor u op maat gemaakt VRAAG ONZE FOLDER AAN: De droom van iedere kok ligt nu eindelijk binnen handbereik: een op maat vervaardigd multi-functioneel Rubbens wandfornuis waarbij alle apparatuur praktisch en hygiënisch naadloos is geïntegreerd. Creeër met de diverse units uw eigen ideale opstelling voor uw perfecte workfl ow. Elke unit biedt een stukje moderne keukentechniek gecombineerd met optimaal bedieningsgemak. 'RUBBENS MAATWERK WANDFORNUIZEN' OF BEKIJK DE DIGITALE VERSIE Gaskookplaten Bakplaten Friteuses Keramische | Elektrische kookplaten Vapo grills Frites scoops Inductie kookplaten EMMELOORD Platinaweg 21 8304 BL Emmeloord Tel: (0527) 635 635 info@hakpro.nl AMSTERDAM De Flinesstraat 20 1114 AL Duivendrecht Tel: (020) 665 6428 amsterdam@hakpro.nl Pasta cookers GRONINGEN Verl. Bremenweg 10c 9723 JV Groningen Tel: (050) 318 1600 groningen@hakpro.nl ROTTERDAM Schuttevaerweg 13 3044 BA Rotterdam Tel: (010) 750 2750 rotterdam@hakpro.nl Spoelbakken VENLO Venrayseweg 44 5928 NZ Venlo Tel: (077) 387 4242 venlo@hakpro.nl VERKRIJGBARE UNITS gasbranders keramische kookplaten elektrische kookplaten inductieplaten inductiewoks bakplaten vapogrills pastacookers multicookers friteuses frites scoops spoelbakken koelunits diverse onderbouw VLISSINGEN Bedrijfsweg 9 4387 PD Vlissingen Tel: (0118) 493 222 vlissingen@hakpro.nl 23-11-00 Alle prijzen zijn in euro's, exclusief BTW en wettelijke verwijderingsbijdragen. Wijzigingen voorbehouden zonder voorafgaande kennisgeving. Zet- of drukfouten voorbehouden. hakpro.nl coverstory Het goede nieuws is: in oktober dit jaar wordt de bewuste kabel verzwaard – na het broedseizoen. Maar dat gaat niet zomaar. Weenink: “Enexis wordt verplicht om uitsluitend elektrisch materieel te gebruiken, zodat er geen stikstofuitstoot is in het natuurgebied. Ook de nieuwe trafo moet met een elektrische vrachtwagen worden gebracht. Net buiten het Natura 2000­gebied komt dan een groot aggregaat te staan om de stroom voor die elektrische graafmachines op te wekken. Dat is toch te gek voor woorden … Terwijl Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer gewoon hun eigen dieselmaterieel gebruiken. Ik kan er met mijn verstand niet bij. Het is echt verdwazing, en de ambtenaren van onze gemeente zien dat ook wel. Maar die moeten zich aan de regels houden.” Uitgewerkte plannen Ook Thomas van Noort, mede­eigenaar van camping De Vledders in het Drentse Schipborg, heeft de plannen om te verduurzamen al uitgewerkt. Maatregelen als waterbesparende douches, beter geïsoleerd sanitair en gasten laten betalen voor de stroom die ze echt gebruiken helpen al flink. “Maar nu willen we graag van het gas af”, stelt Van Noort. “En dan willen we het liefst met zonnepanelen in onze eigen stroom voorzien. Dat is ideaal, want in de zomer, als zonnepanelen veel rendement opleveren, is het hier op het bedrijf het drukste. In de winter zijn we gesloten en houden we de ruimtes enkel vorstvrij.” Maar ook De Vledders loopt tegen de netcongestie op. “Bij navraag bleek dat wij als grootverbruikers niet mogen terugleveren, omdat de capaciteit van het net hier onvoldoende is. ‘De netcongestie is een van de grootste problemen’ En er zijn ook nog geen concrete plannen om dat aan te pakken. Zonder terugleveren is het voor ons geen haalbare businesscase: de investering in zonnepanelen zit ruim boven de 100 duizend euro.” Wat staat er voor de deur? De nieuwe tarieven zijn nog niet definitief vastgesteld, maar de regering is van plan om per 1 januari volgend jaar de energiebelasting op aardgas flink te verhogen. Op Prinsjesdag worden de plannen wellicht duidelijker. Op dit moment wordt de energiebelasting zowel op elektriciteit als op aardgas onderverdeeld in vier schijven. Naarmate je meer verbruikt, gaat het tarief omlaag. Waarschijnlijk wordt de eerste schijf voor aardgas opgesplitst in twee delen, waarbij de echte kleinverbruikers (tot 1.200 m3 ) niet extra worden belast. In de schijven daarboven gaat het tarief op gas omhoog. Voor de groot verbruikers gaat ook het tarief op elektriciteit omhoog. De maatregelen worden zo ingestoken dat de korting voor grootverbruikers kleiner wordt. Ofwel: de tarieven komen door het verminderen van de grootverbruikerskorting dichter bij elkaar te liggen. Een batterij zou de oplossing kunnen bieden, maar ook hier is dat niet haalbaar. “Ik heb globaal berekend of een eigen stroomopslag iets voor De Vledders kan zijn. Maar dat is zo duur, dat is echt niet mogelijk. Zelfs als we de stroom die we overdag op wekken in de avond beschikbaar willen maken, zouden we al flink wat capaciteit nodig hebben.” Volgens Van Noort hebben zeker niet alleen de netbeheerders schuld; die moeten zich ook aan regels houden. De overheid zou zich eens goed achter de oren moeten krabben wat nou écht helpt. “Op diverse vlakken kan er snel verbetering behaald worden. Bijvoorbeeld als je de stroom mag delen met je buren. Dat ligt zó voor de hand, maar het mag niet. Het zou heel steunend zijn als de overheid regels maakte waardoor dat wél mogelijk werd.” Stevige lobby Ondernemers die echt duurzame ambities hebben, bevinden zich in een spagaat tussen willen en kunnen. Marcel Tap is ervan overtuigd dat onze regering hiervan op de hoogte is. “Er is afgelopen periode een stevige lobby gevoerd door MKB Nederland en VNO­NCW. Die deden dat namens ons, maar ook namens sectoren die nog veel erger gedupeerd zijn, zoals de zware industrie en de glastuinbouw. Maar minister Jetten gaf geen krimp: het voorstel wordt ongewijzigd voorgelegd aan de Kamer. Vandaar dat we nu nog vooral aan het praten zijn met Kamerleden. Ik hoop echt dat we dit voorstel kunnen tegenhouden. Hoe meer we erover praten, hoe meer ik het idee krijg dat het enkel een extra belasting is om de staatstekorten aan te vullen. Duurzaamheid is dan enkel het excuus.” 05-2023 | Recreactie 19

ondernemen Omzet per hectare als basis voor beslissingen Grip op vastgoed Wie als recreatieondernemer de omzet wil vergroten of meer productdiversiteit wil bieden, denkt al snel aan grotere plekken of meer verhuurbare accommodaties. Vaak worden dan ad-hoc keuzes gemaakt, op basis van de omzet per eenheid. Maar is dat wel een juiste afweging? En hoe kun je deze afweging ook anders maken? Facet breekt in dit artikel een lans voor omzet en resultaat per hectare, als basis voor beslissingen. Tekst: Johan Drenth en Bob Kettering (Facet) Foto’s: De Leistert Recreatiepark De Leistert in Roggel is een omvangrijk park van bijna 100 hectare. Het park heeft ruim 300 recreatiewoningen in de verhuur en daarnaast 1.100 eenheden op de camping. Dat zijn kampeerplaatsen (met en zonder privé-sanitair), jaarplaatsen en diverse soorten verhuuraccommodaties (safaritenten, lodges, etc.). Het bedrijf heeft in de afgelopen tien jaar een enorme ontwikkeling doorgemaakt. Sinds vorige zomer staat Angelique Joosten als directeur aan het roer en was er behoefte aan een vervolgstap: “Als bedrijf hebben we een gigantische ontwikkeling doorgemaakt. Van een in mijn ogen middelmatige camping met een mooi nieuw bungalowpark, zijn we gegaan naar een kwalitatief uitstekend allround vakantiepark. Dat leidde tot een ‘Stoppen met dempen was zo ongeveer het beste advies dat Facet ons kon geven’ grote omzetgroei, die we met investeringen in ons product en het steeds weer werken aan de kwaliteit, ook helemaal zelf hebben aangejaagd.” 284% meer overnachtingen Die omzetgroei vertaalt zich ook in aantallen overnachtingen: die zijn de laatste tien jaar met maar liefst met 284% toegenomen. “Hartstikke fijn om de organisatie waar je met hart en ziel werkt zo te zien groeien en floreren”, oordeelt Joosten. “Tegelijkertijd merkte ik dat die groei steeds meer begon te knellen. Ons zwembad, waarvan de eerste fase al 40 jaar oud is, krijgt de bezoekers bijna niet meer verwerkt. De verkeersstroom bij grote aankomsten leidt tot serieuze opstoppingen op de provinciale weg waar we aan liggen. Onze faciliteiten, die gigantisch groot lijken, blijken toch steeds vaker gewoon te klein te zijn. Om over kantoren en facilitaire ruimte maar te zwijgen. Dat zie je gebeuren en dan komt de dag dat je beseft dat er meer nodig is dan een paar kleine aanpassingen. Meer dan je zelf kunt bedenken.” Toekomstvisie De Leistert vroeg Facet zomer 2022 om een toekomstvisie op te stellen voor het bedrijf. Sinds begin dit jaar wordt gewerkt aan het uitvoeren van die visie. Fasering is daarbij wenselijk. Om te bepalen voor welke delen van het park als eerste een upgrade noodzakelijk is, werd een verdiepende analyse uitgevoerd op basis van omzet per hectare. Facet ziet een recreatiebedrijf in de basis als een vastgoedbedrijf. De grond wordt gebruikt om omzet te genereren, in dit geval 20 Recreactie | 05-2023 door het bieden van verschillende soorten recreatief verblijf. “Eigenlijk zou je de vergelijking kunnen maken met een landbouwer, die verschillende gewassen teelt op zijn akkers”, stelt Bob Kettering van Facet. Zijn collega Johan Drenth vult aan: “Waar het dan om gaat is, dat je per recreatieproduct op het bedrijf kijkt naar de omzet per hectare.” Deze rekenmethodiek houdt in dat het recreatiebedrijf wordt opgedeeld in deelgebieden, bijvoorbeeld op basis van soort plekken of type verhuuraccommodatie. Voor deze gebieden wordt bepaald wat de bruto-omvang (in hectares) van het deelgebied is, dus inclusief de bijbehorende openbare ruimte (groen, speelplek op het veld, wegen, etc.). Algemene voorzieningen (centrumgebied, technische dienst, parkeren) vormen een eigen deelgebied. Wanneer we de totale omzet van het deelgebied delen door de bruto-omvang krijgen we de omzet per hectare voor het deelgebied. Grote verschillen In de tabel op pagina 23 staan een aantal uitkomsten van de camping van De Leistert. Daarbij worden grote verschillen zichtbaar in omzet per hectare. Die worden vooral gevormd worden door de aansluiting bij de doelgroep, concludeert Facet. De Leistert richt zich met name op het gele leefstijlkwadrant. Voor deze doelgroep zijn gemak, gezelligheid, uitdaging en interactie van groot belang. Dit wordt ook zichtbaar in het deelgebied Kampeerplaatsen met speellandschap. Dit past erg goed bij de doelgroep, waardoor dit deelgebied een hoge omzet per hectare kent. In het deelgebied Safaritenten met luxe inrichting is dit minder aan de orde. Dit deelgebied biedt vooral luxe en ruimte, terwijl gezelligheid en interactie onvoldoende aanwezig zijn voor de gele gast. Het advies van Facet aan De Leistert was vooral om vanuit de doelgroep en het recreatief concept de deelgebieden verder te ontwikkelen. Johan Drenth: “Het is van belang de kernwaarden van de doelgroep, zoals gemak, gezelligheid, uitdaging en inter5-2023 | Recreactie 21 >

3 OKTOBER 2023 Countus Recreatiecongres Na het succes van vorig jaar organiseren we op 3 oktober voor de tweede keer het Countus Recreatiecongres! Laat je inspireren, uitdagen en ontvang waardevolle kennis tijdens het Countus Recreatie congres. Hier geven 2 welbekende professionals hun visie over ontwikkelingen en trends in de branche: Pien Harms, Zakelijk Directeur Paleis Het Loo en Don van Schaik, CEO van Dormio Resorts. Daarnaast zijn er 2 kennissessies over energietransitie (door Ton Kock) en automatisering en robotisering (door Ronald Bax). Er is een beperkt aantal plaatsen beschikbaar, dus meld je snel aan want vol = vol. Aanmelden kan op countus.nl/recreatiecongres, doe dit voor 10 september. Expertiseteam Recreatie & Horeca recreatie­horeca@countus.nl COUNTUS.NL/RECREATIECONGRES Uw inventaris in één keer compleet en altijd up-to-date. Ons full-service concept bespaart u veel tijd en hoofdbrekens. Als specialist in complete inventarispakketten verzorgen wij snel en accuraat de volledige inventaris voor uw recreatiewoningen. Van theelepel tot tuininventaris. En via de handige app kunt u deze daarna eenvoudig op peil houden. Want de kracht van ons assortiment is dat wij artikelen langdurig kunnen naleveren. Plaza 28 • 4782 SK Moerdijk • tel. 0182 511 511 • www.marindex.nl Fotografie © Paleis Het Loo ondernemen Overzicht van enkele deelgebieden van camping De Leistert Deelgebied 1. Jaarplaatsen 2. Jaarplaatsen (relatief recent) 3. Kampeerplaatsen met extra ruimte/kwaliteit 4. Kampeerplaatsen 5. Safaritenten met luxe inrichting 6. Kampeerplaatsen met speellandschap 7. Camperplaatsen 8. Safaritenten 9. Kampeerplaatsen met privé-sanitair 10. Verhuuraccommodaties (zoals lodges) Omzet per hectare € 32.868 € 63.675 € 160.329 € 186.535 € 204.719 € 239.407 € 251.349 € 262.940 € 300.314 € 387.967 Jaarplaatsen behalen bij De Leistert de laagste omzet per hectare. Dit komt door de omvang van de plekken en de lagere omzet per eenheid. Daartegenover staat natuurlijk ook een lager kostenpatroon. De vaste gast redt zichzelf vaak wel. Camperplaatsen scoren een relatief hoge omzet per hectare. De ruimte behoefte is beperkt, terwijl de omzet per eenheid vaak hoger is dan van een gemiddelde kampeerplaats. Kampeerplaatsen met extra ruimte/kwaliteit leveren nauwelijks meer op dan standaard kampeerplaatsen. Kampeerplaatsen met speellandschap bieden een substantieel hogere omzet per plek. Zowel de omzet per plek als de dichtheid is hoog. De beleving (groot speellandschap) past bij de doelgroep. Daardoor zijn deze plekken erg gewild en zijn eventuele ongemakken van een kleinere plek niet relevant voor deze doelgroep. En dat terwijl de kosten voor het betreffende speellandschap verdeeld worden over meer dan 80 plekken. De kampeerplaatsen met privésanitair kennen een fors hogere omzet per hectare. Ruim € 110.000 per hectare per jaar meer dan een standaard kampeerplaats. Daar staat een investering tegenover van ruim € 500.000 per hectare, exclusief infra en groenaanleg. Bij de verhuuraccommodaties valt op dat de eenvoudige verhuuraccommodaties een relatief hoge omzet per hectare kennen, terwijl de meest luxe safaritenten per hectare nauwelijks meer omzet genereren dan een kampeerplaats. Dit verschil is zichtbaar in omzet per eenheid, en wordt nog versterkt door een lagere dichtheid voor de meest luxe (en dus duurste) safaritenten. LAAG Dichtheid (eenheden per ha) HOOG LAAG Omzet per eenheid HOOG LAAG Omzet per hectare HOOG actie centraal te stellen in de ontwikkeling van een deelgebied.” Dat houdt niet in, dat succesgebieden klakkeloos gekopieerd moeten worden. “Het succes zit vooral in het totale recreatieconcept voor het deelgebied. En dat is continu uitzoomen en vanuit het geheel kijken naar de toegevoegde waarde voor de doelgroep.” ‘We zien vaak dat de kosten van het recreatiebedrijf op één grote hoop worden genomen’ Nieuwe benadering Voor De Leistert was het onderzoek een eye-opener. “De berekening gebaseerd op omzet per hectare hadden wij bij De Leistert nog nooit toegepast”, vertelt Angelique Joosten. “We keken naar de totale omzet, de omzet per eenheid en de bijbehorende investering die een eenheid vroeg. Tegelijkertijd waren we 05-2023 | Recreactie 23 >

TECHNISCHE TOTAALOPLOSSINGEN VOOR DE RECREATIEMARKT Lekker, als alles werkt zoals jij wil. Slimme totaaloplossingen, die recreatie prettig en eenvoudig maken. Bedacht én ontwikkeld door mensen die vooruitkijken, maar ook meedenken. Vakmensen. De mensen van Seijsener. Ga naar seijsener.com Of scan de QR-code Slim bedacht, goed uitgevoerd Terrasmeubilair voor uw recreatie bedrijf www.uwbedpro.nl +31 (0)88 33 22 310 advies@uwbedpro.nl www.madino.nl 0488 440138 info@madino.nl ondernemen nadrukkelijk bezig met het dempen van het aantal plaatsen. Alles om dat gevoel dat het ‘te druk’ was op het park tegen te gaan. Dat een jaarplaats relatief weinig opbrengt was geen verrassing, dat is een gegeven in onze sector. Dat we echter met de keuze voor heel veel ruimte tussen onze glamping tenten wellicht niet de juiste keuze maakten in relatie tot onze doelgroep, én in relatie tot een gewenste omzet per hectare, was een verrassing. Stoppen met dempen was dan ook zo ongeveer het beste advies dat Facet ons kon geven”, stelt Joosten. “Omdat we samen met Facet een toekomstvisie hebben opgesteld die uitgaat van een omvangrijke herontwikkeling van De Leistert, wordt het de komende jaren essentieel om samen heel goed te blijven analyseren welke deelgebieden we op welk moment moeten gaan aanpakken. Juist ook vanwege de omvang van De Leistert. Alleen maar kampeerplaatsen bij een speellandschap, of alle plaatsen uitrusten met privésanitair, is ook niet de oplossing.” Resultaat per hectare Omzet per hectare is voor veel ondernemers zelf nog goed uit te rekenen. Het geeft goed inzicht in de opbrengsten van de belangrijkste asset van het bedrijf: de ondergrond. Maar opbrengsten zeggen weinig over het uiteindelijke resultaat. Belangrijk is om ook de kosten per hectare per overnachtingsvorm in beeld te ‘Kampeerplaatsen met speellandschap’ zijn bij De Leistert opvallend succesvol hebben. Kettering: “Dat is complexer. We zien vaak dat de kosten van het recreatiebedrijf op één grote hoop worden genomen. Hooguit de kosten van de horeca worden nog uitgesplitst. Maar je kunt dan niet zien welke overnachtingsvormen een groot of een klein aandeel in de kosten hebben.” Kettering maakt de vergelijking met de vliegbranche: “Luchtvaartmaatschappijen kunnen zelfs de kosten per stoel in het vliegtuig zichtbaar maken. Daardoor kunnen ze een goede inschatting maken in hun dynamische prijsstelling.” Wanneer de kostprijs per plek in beeld is, kan eenvoudig een doorrekening worden gemaakt naar kostprijs per hectare. En vervolgens naar resultaat per hectare. Drenth: “We werken op het moment aan een financiële tool om deze doorrekening te kunnen maken. En dat is belangrijk. De recreatiesector is een kapitaalsintensieve branche. Die vraagt om steeds grotere investeringen en dat maakt het belangrijk om vooraf goed en duidelijk inzicht te hebben. Alleen dan kunnen ondernemers verantwoorde keuzes maken voor de toekomst.” 05-2023 | Recreactie 25

arbeidsmarkt Samen werken aan voldoende personeel Sector bundelt krachten in Hospitality Pact Om het personeelstekort samen te lijf te gaan hebben alle branches in de gastvrijheidssector hun krachten gebundeld in het Hospitality Pact. De sector gaat zich onder meer nadrukkelijker op de arbeidsmarkt positioneren. Dit najaar gaat een landelijke campagne van start. Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: Shutterstock “Als je vist in dezelfde vijver kun je het beste samen vissen en naar oplossingen zoeken. Je moet elkaar niet gaan becon curreren”, zegt Herbert van Oord, manager arbeidsmarkt, training & opleiding bij HISWA-RECRON. Hij is nauw betrokken bij het Hospitality Pact, waarin bedrijfsleven, onderwijs, kennisinstellingen en overheid samenwerken. Werkgevers en werknemers Vier brancheorganisaties doen mee, namelijk HISWA-RECRON, KHN, ANVR en VLC Vecta (brancheorganisatie beurs- en evenementensector). Maar ook werknemersorganisatie FNV Horecabond en onderwijsorganisaties in het mbo en hbo hebben het pact mede ondertekend. Bovendien wordt het gesteund door het ministerie van Economische Zaken. Een brede en bijzondere samenwerking, benadrukt Van Oord. “Het is nieuw dat we met al deze partijen aan tafel zitten en ‘Medewerkers kunnen zich op meerdere niveaus ontwikkelen’ praten over onze gezamenlijke onderwerpen ten aanzien van de arbeidsmarkt. Alle brancheorganisaties zien daar de noodzaak van in. Voorheen was hiertoe geen reden. Nu wel.” Van Oord doelt op het groeiend tekort aan arbeidskrachten en de slinkende instroom op de opleidingen. Doelstellingen Om een goede concurrentiepositie op de arbeidsmarkt te creëren heeft het Hospitality Pact verschillende doelstellingen geformuleerd. Zo moet de instroom op de arbeidsmarkt en bij de opleidingen groter worden. Ook moet de grote economische en maatschappelijke waarde van de sector zichtbaar worden gemaakt. Van Oord: “De gastvrijheidssector is absoluut geen pretsector, maar een sector die er toe doet. Deze draagt bij aan het maatschappelijk welbevinden in Nederland.” De sector wil ook laten zien dat het een veelzijdig vakgebied is waar medewerkers zich kunnen ontwikkelen op meerdere niveaus. Het bieden van goed werkgeverschap is daarom belangrijk. Ook moet worden gewerkt aan het behoud van talenten voor de sector en het verbeteren van het baanimago. Tegelijkertijd is het van belang dat de uitdagingen op het gebied van duurzaamheid en technologie (zoals AI, Artificial Intelligence) duidelijk worden gecommuniceerd. Eén van de eerste resultaten van de krachtenbundeling is al te zien. De landelijke arbeidsmarktcampagne ‘Be My Guest’ (met bijbehorend platform) wijst jongeren op de vele mogelijk26 Recreactie | 05-2023 Koersdocument Het Hospitality Pact is een koersdocument waarin de ambities richting 2030 zijn vastgelegd. Het bestaat uit vier programmalijnen. heden die de sector biedt. Het is een brede campagne waarin de gehele gastvrijheidssector centraal staat. Deze wordt aangevuld met verschillende branche-specifieke campagnes, onder meer voor de recreatiebranche. De campagnes versterken elkaar en maken duidelijk hoe veelzijdig de sector is, licht Van Oord toe. “De verschillende branches binnen onze sector – van de horeca tot de recreatie en de evenementenbranche – bieden de werknemer heel veel mogelijkheden. We gaan ook duidelijk maken dat ze inhoudelijk veel overeenkomsten hebben. Daardoor kun je gemakkelijker overstappen van branche naar branche binnen de sector. Zo kan bijvoorbeeld een medewerker in de horeca die liever op regelmatiger tijden wil werken, switchen naar de recreatie. Soms is dan wel enige bijscholing nodig. Het mbo- onderwijs moet hierop inspelen door het aanbieden van flexibele opleidingen voor initiële studenten, bestaande medewerkers en zij-instromers. Aan de ontwikkeling daarvan wordt op het moment hard gewerkt. Voordeel van die flexibilisering is dat je als sector je mensen behoudt. Alles is gericht op instroom, behoud en doorstroom binnen de sector.” Arbeidsmarktmonitor De arbeidsmarktcampagne is slechts een onderdeel van het Hospitality Pact. “De situatie op de arbeidsmarkt heeft ons weliswaar op het spoor gezet om tot het pact te komen, maar we willen met deze bijzondere samenwerking nog veel meer zaken verwezenlijken”, vertelt Herbert van Oord. “Neem bijvoorbeeld de arbeidsmarktmonitor voor de recreatiesector. Die is opgezet met behulp van subsidie van EZ. Vanaf dit jaar stopt die subsidie, maar de partners zetten die monitor voort. Dat hadden de Onderzoek en innovatie Het zoeken naar innovatieve oplossingen in de arbeidsmarkt. Welke kennis en inzichten zijn nodig? Sociaal beleid Het ontwikkelen van een beeld van goed werkgeveren werknemerschap: Als je in de sector komt werken is alles goed geregeld! Wat is hiervoor nodig? Onderwijsbeleid Het beschikbaar maken en houden van een passend onderwijsaanbod. Hoe kun je initiële studenten, werkenden en zij-instromers (blijven) opleiden? Arbeidsmarktbranding Het starten van allerlei activiteiten voor en door bedrijven op het gebied van arbeidsmarktbranding. Hoe maak je samen duidelijk dat hospitality een professioneel vakgebied is met allerlei mooie en serieuze loopbanen, waarin je jezelf kunt ontwikkelen gedurende je hele arbeidzame leven? afzonderlijke partijen nooit voor elkaar gekregen. Samen bereik je gewoon veel meer.” Van Oord wijst ook op de gezamenlijke plannen voor een project op het gebied van AI. “Denk hierbij aan oplossingen voor bijvoorbeeld de frontdesk, die de gast interactief kunnen helpen. Daarmee los je het personeelstekort niet helemaal op, maar wél een stukje.” 05-2023 | Recreactie 27

cijfers en trends Cijfers over recreatie en watersport Omzet recreatie en watersport groeit 22% De watersport- en recreatiesector blijft groeien. Dat blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek en HISWA-RECRON. Zowel omzet als prijspijl gaan omhoog. Het aantal banen groeit, maar een groot aantal vacatures wordt niet vervuld. Het ondernemersvertrouwen heeft de afgelopen maanden een knauw gekregen, mede door de oorlog in Oekraïne en de inflatie. Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Wanda van Eck Cijfers over de omzet en de werkgelegenheid in de hele sector (recreatie en watersport) laten een gunstige ontwikkeling zien. In 2022 steeg de omzet met 22,1 procent ten opzichte van 2021 naar ruim 24,5 miljard euro. Het aantal voltijdbanen steeg in die periode met 5,7 procent naar 95.650. In totaal waren er 123.475 arbeidskrachten werkzaam in de sector. Uitgesplitst zien we dat de leisure- en recreatiesector een omzet heeft van 14,0 miljard en de jachtbouw- en watersportsector een omzet van 10,5 miljard. Wat de werkgelegenheid in 2022 betreft Het ondernemersvertrouwen daalde van +5 naar +0,8 telde de leisure- en recreatiesector 87.140 voltijdbanen en de jachtbouw- en watersportsector 8.520 voltijdbanen. Prijsbeleid watersportsector voorzichtiger De HISWA-RECRON statistiek rapportage van juni 2023 vertoont een aantal opvallende verschillen tussen de watersport- en recreatiesector. Zo is het prijsbeleid van de watersportsector voorzichtiger dan dat van de collega’s van de landrecreatie. In de watersportsector bedroeg de prijsstijging nog geen procent. In de recreatiesector stegen de prijzen 5,7 procent. Groepsaccommodaties spannen de kroon met een prijsstijging van 7 procent. Buitensportbedrijven hielden het bij een bescheiden prijsverhoging van 0,9 procent. Als het gaat om het werknemerstekort heeft de jachtbouw- en watersportsector een tekort aan vacatures van 41 procent. Dat betekent dat vier op de tien vacatures in het eerste kwartaal van 2023 niet is vervuld. In de leisure- en recreatiesector is het tekort nog iets groter. Een gestage groei Mooie cijfers, vindt Jeroen van den Heuvel, adjunct-directeur Jachtbouw & Watersport van HISWA-RECRON. “Je ziet dat onze sector gestaag groeit. De absolute getallen zijn in de praktijk wat minder in beton gegoten, maar de percentages zijn hard. Omdat we al twaalf jaar op dezelfde wijze deze statistieken maken, kunnen we ook goed de ontwikkeling door de jaren heen volgen.” Dat laatste geldt in veel mindere mate voor de leisure- en recreatiesector. Alleen voor de watersport en jachtbouw worden al twaalf jaar cijfers verzameld. In 2020 haakte de leisure- en recreatiesector aan bij de HISWA-RECRON statistiek rapportage. Daarbij zijn de CBS- en HISWA-RECRON-cijfers samengevoegd. “De cijfers over omzet en werkgelegenheid in 2022 komen van het CBS”, legt Van den Heuvel uit. “De gegevens over bezettingsgraden, prijsontwikkeling en ondernemersvertrouwen – die zijn gemeten tot en met het eerste kwartaal van 2023 – vragen we zelf uit.” Omdat de CBS-cijfers doorgaans laat worden geleverd en ondernemers in de sector behoefte hebben aan betrouwbare en bruikbare cijfers, heeft HISWA-RECRON indirect toegang tot de versleutelde data van het landelijke statistiekbureau. Elk half jaar worden deze verwerkt in de HISWA-RECRON statistiek rapportage. 28 Recreactie | 05-2023 Ondernemersvertrouwen daalt De cijfers over prijsbeleid en omzet onderstrepen de gunstige ontwikkeling van de leisure- en recreatiesector. In het eerste kwartaal van 2023 verhoogden de bedrijven hun prijzen met gemiddeld 6,6 procent. “Een gezonde ontwikkeling als je dat afzet tegen de omzetstijging van 15,1 procent in het afgelopen jaar”, zegt Van den Heuvel. Ook de banengroei van 5,7 procent in de leisure- en recreatiesector is positief. Opvallend ook, als je kijkt naar het tekort op de arbeidsmarkt. “Je ziet dus dat ons project arbeidsmarktbranding heel hard nodig is. Daar moeten we mee doorgaan, want voor al die banen hebben we extra mensen nodig”, concludeert de adjunct-directeur. Ondanks de positieve ontwikkeling in de markt is het ondernemersvertrouwen bij recreatiebedrijven gedaald. Op de tienpunten-schaal zakte dit in het eerste kwartaal van dit jaar van +5 naar +0,8. “Je zou misschien verwachten dat de cijfers over prijsontwikkeling en ondernemersvertrouwen gelijk opgaan”, zegt Van den Heuvel, “maar daarvan is nu geen sprake. Mogelijk is dat te wijten aan de inflatiecijfers en het dalende consumentenvertrouwen.” Nuttig voor ondernemers De HISWA-RECRON statistiek rapportage bevat gegevens over zowel de hele sector (recreatie en watersport) als de onderdelen daarvan. Voor de leisure- en recreatiesector zijn dat buitensport, dagrecreatie, groepsaccommodaties en kampeer & bungalow. Voor de watersportsector zijn dit dealers en detailhandel, importeurs, jachtbouw, jachthaven, jachtmakelaars, jachtservice, toeleveranciers, verhuurders van pleziervaartuigen en watersportopleidingen. Voor ondernemers is het onderzoek met name in teressant als benchmark. Leden van HISWA-RECRON kunnen het rapport downloaden in de kennisbank van hiswarecron.nl (zoekterm: ‘statistiek’). Onzekerheid Het aantal banen groeit, maar veel vacatures blijven onvervuld De onzekere wereldeconomie (denk aan de oorlog in Oekraïne) maakt het lastig om voorspellingen te doen. Het is wél vertrouwen wekkend dat cijfers achteraf te verklaren zijn. Ook al lijken die cijfers soms heel afwijkend. Zoals de omzetcijfers bij de jachtbouw en de jachtservicebedrijven. Van den Heuvel: “Deze bedrijven hebben in 2022 flink geplust, met zo’n 20 procent. Dat heeft alles te maken met de slechte toelevering van materialen in de voorgaande jaren. Dan verschuift je omzet. Maar zo blijven statistieken ook verklaarbaar. Dat is belangrijk.” 05-2023 | Recreactie 29

de visie Rob van Gijzel, voorzitter Samenwerkingstafel Gastvrijheidsdomein Zoeken naar het gezamenlijk belang In het landelijk beleid is aandacht voor volkshuisvesting, voor landbouw en biodiversiteit. Maar wanneer komt het belang van recreatie en toerisme aan de orde, als het gaat om verdeling van de schaarse ruimte? Rob van Gijzel, oud PvdA-Kamerlid en burgemeester van Eindhoven, wil daar met de Samenwerkingstafel Gastvrijheidsdomein verandering in brengen. Op rijksniveau komt er een Raad voor recreatie en toerisme, waar óók de ondernemers in vertegenwoordigd zijn. Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Marcel van den Bergh, Pixabay Recent verscheen de tussenrapportage van de Samenwerkingstafel Gastvrijheidsdomein. Daarin wordt een beeld geschetst van de vele ontwikkelingen op het gebied van recreatie en toerisme, ook in historisch perspectief. Het uitgangspunt is: vrijetijdsbesteding is een grondrecht en als zodanig vermeld in de Grondwet. ‘De overheid schept voorwaarden voor maatschappelijke en culturele ontplooiing en voor vrijetijdsbesteding’, staat in artikel 22 van de Grondwet. Rob van Gijzel, sinds eind vorig jaar voorzitter van de Samenwerkingstafel Gastvrijheidsdomein, constateert dat de overheid er veel actiever op moet toezien dat dat grondrecht wordt gegarandeerd. “Het is de laatste decennia volledig aan de marktpartijen overgelaten. Van samenwerking tussen rijksoverheid en bedrijfsleven is om die reden ook nauwelijks sprake. Dan krijg je vanzelf dat marktpartijen hun eigen belangen centraal gaan stellen. De overheid heeft zich teruggetrokken tot op controlerend niveau en daarmee is de aandacht voor het maatschappelijk belang van recreatie en toerisme weggezakt. De ondernemer vraagt een vergunning aan, de ambtenaar gaat dat bekijken en toetsen. Partijen zijn tegenover elkaar komen te staan, niet naast elkaar. Dat moet echt anders, want de oplossing, voor alle partijen, ligt in een goede samenwerking.” In de tussenrapportage staat dat we moeten zoeken naar een gezamenlijke agenda. Ofwel: wat verbindt de partijen? Hoe vind je dat gezamenlijk belang? “Allereerst zijn we verbonden door de inhoud: we willen allemaal aantrekkelijke en kwalitatief goede toeristische en recreatieve voorzieningen. Om die te realiseren en de veranderende vraag in lijn te brengen met het veranderd aanbod, moeten we koppelkansen pakken. Bijvoorbeeld wanneer het om de ruimte gaat. Denk aan de herinrichting 30 Recreactie | 05-2023 ‘Als je in gesprek gaat word je gedwongen om te zoeken naar gezamenlijkheid’ van het landelijk gebied en het daarmee samenhangende voorzieningenniveau. De ontwikkeling van nieuwe woningbouwlocaties is direct koppelen aan een aantrekkelijk vrijetijdsaanbod. Er zijn veel zinvolle, aantrekkelijke en verstandige koppelkansen, maar dan moet je wel overleggen. In de Samenwerkingstafel zitten we met vertegenwoordigers van Rijk, provincie, gemeenten, ondernemers en consumenten bij elkaar. Zo ontstaat onderling begrip. Als je in gesprek gaat, word je gedwongen om te zoeken naar gezamenlijkheid.” Waar vinden we dat gezamenlijk belang? “Op heel veel gebieden. Ik zal een voorbeeld geven. In kleinere dorpen hebben supermarkten, winkels en de horeca de grootste moeite om het hoofd boven water te houden. Toeristen verbreden het draagvlak onder die voorzieningen. Dat is al heel lang zo. Maar als gemeente kun je dat ook erkennen, en samen met de ondernemers versterken. Datzelfde geldt voor natuurbeheer. Ook daar is een gedeeld belang van overheden, ondernemers, recreanten en bewoners. Vlak die laatste groep niet uit. Bewoners van toeristische streken hebben soms overlast van recreatie en toerisme. Dat leidt tot ergernis. Het is belangrijk om ook daar het gezamenlijk belang te zoeken.” In de tussenrapportage wordt geschetst hoe het gastvrijheidsdomein aandacht krijgt van maar liefst 9 ministeries. Er is een enorme versnippering. HISWA-RECRON heeft om die reden jarenlang gepleit voor > Rob van Gijzel Rob van Gijzel (Eindhoven, 1954) werd bekend als Kamerlid en burgemeester van Eindhoven. Hij zat van 1989 tot 2001 voor de PvdA in de Tweede Kamer en behandelde spraakmakende dossiers als de Bijlmerramp en de bouwfraude. Van 2008 tot 2016 was hij burgemeester van Eindhoven. Van Gijzel heeft sindsdien een eigen adviesbureau. Eind 2022 werd hij voorzitter van de Samenwerkingstafel Gastvrijheidsdomein. 05-2023 | Recreactie 31

Totaalleverancier voor de recreatiesector Wij hebben een ruim assortiment artikelen die benodigd zijn in de camping- of recreatiebranche. Daarnaast bieden we ondersteuning op maat bij de voorbereiding én uitvoering van infrastructurele & technische projecten. Denk aan ontwerpberekeningen of begeleiding op het terrein, bijvoorbeeld bij het aanleggen van leidingsystemen. Extra korting voor HISWARECRON leden! 50 jaar dankzij jou! Kijk voor onze acties op wildkamp.nl/50jaar Kijk voor meer informatie op wildkamp.nl/recreatie WELCOME TO THE WORLD OF JUMPING PILLOWS® Vastgoed & Overheid www.airtrampoline.nl Meer dan 23 jaar ervaring Betrouwbaar De beste garantie in de markt Goede en bewezen kwaliteit Gedegen advies Korte communicatielijnen * vraag naar de voorwaarden Advocatuur nieuwe stijl Scherp & persoonlijk ZYPP advocaten T: 026 - 702 47 87 info@zypp.nl www.zypp.nl Kennispartner RECRON en specialist op het gebied van recreatief vastgoed. Heeft u een taxatie nodig of wilt u uw bedrijf verkopen? Neem dan contact op met Arjan Mulder (06 2232 1010). Vossenlaan 16 9408 CN Assen T (0592) 46 28 44 E info@recratief-bedrijfsmakelaars.nl I www.recratief-bedrijfsmakelaars.nl GARANTIE* JAAR de visie een bewindspersoon voor Vrijetijd. U ziet een andere oplossing om de kloof tussen departementen te overbruggen? “Een eigen departement of staatssecretaris klinkt wel goed, maar het kost te veel tijd om dat allemaal op te tuigen. Bovendien gaat het er niet om dat één bewindspersoon de kar gaat trekken, maar dat we dat gezamenlijk gaan doen. De Samenwerkingstafel streeft voor begin 2024 naar de oprichting van een Raad voor recreatie en toerisme. Zo komen we er ook, maar dan veel sneller en met een breder draagvlak. Want die raad komt er op initiatief van, en met volledige erkenning van het ministerie van EZK. Die erkenning moet er ook van de andere departementen komen. Je ziet inderdaad dat ieder departement nu heel erg vanuit zijn eigen deelbelang kijkt. Zo kijkt Justitie & Veiligheid vooral naar ondermijning. Dan kun je de vele andere belangen uit het oog verliezen. Het economisch belang is enorm, net als het sociaal-maatschappelijk belang. De Raad voor toerisme en recreatie gaat dat meer in balans brengen.” U houdt het tempo erin. Waarom is het nu zo belangrijk om door te pakken? Hier wordt al zeker 20 jaar over gesproken. “Misschien is dat wel juist het probleem. Ik heb me afgelopen jaar goed ingelezen. Er zijn in het verleden diverse uitstekende beleidsstukken en onderzoeken opgesteld. Maar niemand schrijft hoe we de uitvoering gaan realiseren. Dat gaan we dit keer anders doen. Het gevoel van urgentie is groot en ook dat brengt de partijen weer bij elkaar. De druk op de ruimte is enorm en partijen als de landbouw en woningbouw zijn uitstekend georganiseerd. Tijdens de coronapandemie merkten we opeens hoe ontzettend groot het belang is van goede mogelijkheden voor recreatie en toerisme dicht bij huis. De golfsport kreeg een enorme impuls, net als de watersport. Mensen zijn veel meer gaan wandelen en fietsen. Het maatschappelijk belang van recreatie werd opeens glashelder. Maar ook dat er duidelijke knelpunten zijn.” Hoe zorgt u ervoor dat de uitvoering dit keer wel in orde komt? De structuur die u schetst, met een nationale raad, klinkt een beetje als top-down beleid. “Nee dat is het juist niet. Want die raad is heel breed samengesteld en bevat ook vertegenwoordigers van de ondernemers, van consumenten, DMO’s, gemeenten en regio’s. De provincie gaat vervolgens fungeren als spil, voor het vertalen van het landelijk beleid. Het waterrijke Friesland is totaal anders dan het Limburgse heuvelland. Gemeenten zijn daarna de belangrijkste laag waar het gaat om het concretiseren van beleid. En dan kunnen we niet zonder de ondernemers voor de uitvoering. Over de gehele lijn zitten we er samen in.” Wat voor een rol ziet u voor HISWA-RECRON? “Die rol is groot. We werken aan een herwaardering van het sociaal-maatschappelijk belang van recreatie en toerisme. Uiteindelijk zijn het de ondernemers die dat moeten faciliteren. We moeten de ondernemers dus in staat stellen om hun werk te doen. Ik zag van de week het wensenlijstje voorbijkomen dat HISWA-RECRON heeft opgesteld voor de verkiezingen (zie pagina 11, red.). Daar staan belangrijke dingen in. Zoals de vraag om erkenning van ondernemerschap. Dat is de basis, als we ondernemers als partners zien bij het beter maken van Nederland. Maar het gaat ook om betaalbaarheid van recreatie voor iedereen. Vrijetijdsbesteding is een grondrecht. Dan moeten we er als overheid op toezien dat het voor de consument betaalbaar blijft, én voor de ondernemer in economisch opzicht haalbaar. Terecht vraagt HISWA-RECRON hier aandacht voor.” Krijgt HISWA-RECRON straks ook een zetel in de raad? “Dat is nog niet aan de orde. Er komen drie ondernemerszetels in de raad. Hoe we die gaan invullen komt in de komende maanden aan de orde.” ‘Je kunt ver weg op vakantie gaan, maar de eigen leefomgeving is veel belangrijker’ U bent sinds eind vorig jaar onafhankelijk voorzitter van de Samenwerkingstafel. Wat is hier uw persoonlijke drive? Heeft u binding met recreatie en toerisme? “Dit is op mijn pad gekomen omdat ik tot vorig jaar lid was van de Raad van Toezicht van het NBTC. Ik doe het ook omdat ik kwaliteit van leven heel belangrijk vindt. Dan heb je te maken met zaken als werk, een woning, kunnen sporten en recreëren. Mensen kunnen ver weg op vakantie gaan, maar in feite is de dagelijkse leefomgeving veel belangrijker. Zelf was ik de helft van mijn vakantie gewoon in Nederland. Heerlijk.” 05-2023 | Recreactie 33

Specialist in chalets, stacaravans & mobilhomes Kom op uw gemak de chalets beleven! Reina Chalets Showterrein Konneweg 6b 3234 KG Tinte +31 (0)181 727 030 info@reinachalets.nl Aan- en verkoop De GSR+ frontmaaier. Al verkrijgbaar vanaf €21.750,00 excl. BTW reinachalets.nl Denkt u aan de verkoop van uw recreatiebedrijf? Of wilt u een bedrijf aankopen? Den Otter Van Vliet, uw makelaar en persoonlijk adviseur DEN OTTER VAN VLIET BEDRIJF S OPVOLGING | TAXATIE | COACHING Vraag vrijblijvend een demonstratie aan! www.denottervanvliet.nl Interesse in 100% elektrische tuinmachines zoals loopmaaiers, zitmaaiers en werktuigdragers? Neem contact met ons op voor een dealer bij u in de buurt. Tel: 0481 371423 100% ELEKTRISCHE FRONTMAAIER Professionele elektrische grasmaaiers met een lithium-ion batterij. Dankzij zijn frontaal DUAL CUT™ maaidek van 112 cm met drie messen en een geïnstalleerd totaal vermogen van 10,2 kW (gelijk aan 20 pk bij een bestaande variant met verbrandingsmotor), verloopt het mulchwerk perfect dankzij de grote, volledig elektrische transmissie en mesaandrijving. Werk zonder uw omgeving te storen. kennis delen Bekendmaking nieuwe tarieven jaargeld Waarschijnlijk bent u van plan het jaargeld voor vaste plaatsen voor 2024 te verhogen. Is de verhoging minder dan 10%, maar heeft u de verhoging nog niet bekend gemaakt aan de recreanten? Dan bent u waarschijnlijk nog op tijd voor de kennisgeving aan de recreanten. Is de verhoging groter, dan bent u te laat. Tekst: Annouck de Jong (Stellicher advocaten) Foto: Max de Krijger Op grond van de RECRON-voorwaarden voor vaste jaar plaatsen moeten de nieuwe tarieven voor het jaargeld uiterlijk drie maanden voor het einde van het overeenkomstjaar bekend worden gemaakt aan de recreanten. Die bekendmaking moet schriftelijk of elektronisch plaatsvinden, bijvoorbeeld met een (digitale) nieuwsbrief of e-mail. De RECRON-voorwaarden maken een duidelijk onderscheid tussen het ‘jaargeld’ en vergoeding voor andere diensten en voorzieningen. Onder jaargeld wordt verstaan ‘de per overeenkomstjaar door de recreant aan de ondernemer verschuldigde vergoeding voor het gebruik van de plaats’. Als naast het jaargeld nog andere bedragen in rekening worden gebracht, dan moet ook dit worden aangegeven. Daarbij moet u inzichtelijk maken welke (aanvullende) bedragen er dan in rekening worden gebracht. Kosten gas, water en elektra Daar waar bepaalde kosten direct aan de recreant worden doorbelast, zoals de kosten voor gas, water en elektra, is het goed om een expliciet voorbehoud te maken. Dit is vooral van belang op het moment dat de tarieven gedurende het overeenkomstjaar kunnen wijzigen. Een aanmerkelijke verhoging van het jaargeld van 10% of meer moet ten minste 18 maanden vóór de ingangsdatum globaal gemotiveerd aan de recreant worden medegedeeld. Dit jaar heeft de Geschillencommissie Recreatie het begrip ‘aan merkelijke verhoging’ nader toegelicht bij de beoordeling van een geschil. De Geschillencommissie Recreatie gaf de volgende toelichting: “Gekeken moet worden hoe hoog de aangekondigde verhoging van het jaargeld in objectieve zin is, dus zonder daarbij acht te slaan op de oorzaak van die verhoging. Met andere woorden, Een verhoging tot 10% moet 3 maanden tevoren worden gecommuniceerd in alle gevallen dat er sprake is van een verhoging van het jaargeld van 10% of meer valt deze verhoging onder de werking van artikel 4, lid 6, van de RECRON-voorwaarden, waarbij tevens de vigerende jurisprudentie met betrekking tot dat artikel in ogenschouw moet worden genomen”. Als een nadere motivering en tijdige aankondiging bij een aanmerkelijke verhoging van het jaargeld ontbreekt, dan zal de Geschillencommissie Recreatie de eventuele klacht van een recreant gegrond verklaren. De recreant hoeft de aangekondigde verhoging dan niet te voldoen. Kortom: controleer voorafgaand aan de verhoging van het jaargeld of de verhoging onder de 10% blijft. Dan geldt de termijn van 3 in plaats van 18 maanden en is een globale motivering niet nodig. 05-2023 | Recreactie 35

vakinfo Verduurzamen is meer dan zonnepanelen Hoe maak je je vakantiepark energieneutraal of zelfs energiepositief? En hoe snel verdien je je investering terug? Met alleen zonnepanelen kom je er niet, want ook het energiegebruik moet worden teruggedrongen. Het is zaak om stroomverbruikers, de eventuele batterij en de zonnepanelen op elkaar af te stemmen. Met een slimme totaaloplossing bereik je de beste resultaten. Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Shutterstock Zonnepanelen zijn een goede investering, want zo bespaar je fl ink op de jaarlijkse elektriciteitsrekening. Maar hoe slim is die investering als in diezelfde accommodaties en gebouwen energie slurpers zoals elektrische cv-ketels en airconditioningsinstallaties blijven staan? Een groot deel van je rendement vertrekt weer door je achterdeur. Wie echt wil verduurzamen en een goede en snelle return on investment wil, kiest voor een totaalconcept. Een oplossing waarin elk apparaat is gekoppeld aan één centraal systeem. Met zo’n systeem kun je elk onderdeel softwarematig beheren, zodat je de meest energiezuinige aanpak voor het hele park kunt realiseren. Onderdelen Hoe zo’n totaalconcept eruit ziet, verschilt per bedrijf. Het is afhankelijk van zowel interne als externe omstandigheden. Dat heeft te maken met bijvoorbeeld de bestaande energiesituatie van het bedrijf en de ligging ten opzichte van de zon. Toch kun je bij een slim totaalpakket uitgaan van vijf belangrijke onderdelen. - - OMVORMER EN ACCUPAKKET. Groene stroom wordt 36 Recreactie | 05-2023 omgezet in bruikbare energie. Met een accupakket bewaar je opgewekte stroom, om die later in te zetten. - WARMTEPOMPBOILER. De warmtepompboiler bespaart tot 70 procent energie in vergelijking met een traditionele elektrische boiler. - AIRCO. De eventuele airco is een grote energieverbruiker. Het is daarom belangrijk om de juiste installatie te kiezen. Een goede en zuinige airco bespaart tot 50 procent energie. - INDUCTIEKOOKPLAAT. Gas is niet langer nodig. Bovendien is schoonmaken van de plaat gemakkelijk en dat is erg fi jn voor de gasten. Wie écht wil verduurzamen kiest voor een totaalconcept ZONNEPANELEN. Voor een goed renderende oplossing moet je rekenen op circa acht zonnepanelen per accommodatie. Elk zonne paneel heeft een hoog rendement van minimaal 400 Wp. Als je kiest voor een totaaloplossing, zorg er dan voor dat je samenwerkt met een deskundige en erkende leverancier. Deze inspecteert vooraf de accommodaties en biedt je op basis van vooronderzoek vrijblijvend een offerte aan. Hij kan je ook vertellen wat de return on investment is en geeft op alle apparatuur minstens tien jaar garantie. Zo weet je precies waar je aan toe bent – én waar je naar toe werkt. Met dank aan Hertzinger Green Connect productnieuws Tekst: Jaap van Sandijk Sprayparks Sprayparks zijn in opkomst en vormen een aantrekkelijk alternatief voor een zwembad. De interactieve waterparken, voorzien van fonteinen en speelelementen, bieden je gasten ontspanning, avontuur en de mogelijkheid tot een verfrissende pauze. Sprayparks kunnen zowel individueel als in groepsverband gebruikt worden. (079) 206 50 60 www.watergamesandmore.com Robotstofzuiger Zwemtrap Robotstofzuiger S170 Navi is geschikt voor harde vloeren en kortpolig tapijt en kan op één batterijlading (dus zonder tussentijds opladen) een oppervlak tot 320 vierkante meter stofzuigen. De S170 Navi maakt gebruik van laser-navigatie en heeft een ultrasonische sensor en een bumper. Hierdoor weet de robot precies waar hij is en herkent hij tijdig gevaren, zoals trapgaten of tafelpoten. (050) 312 96 85 www.wola.nl Met een hoogwaardige rvs-reddingstrap bied je je gasten een efficiënte manier om snel uit het water te komen. Belangrijk, want het gaat om de veiligheid van je gasten. De reddingstrap kan ook dienstdoen als zwemtrap of steigertrap en kan worden gebruikt op elke locatie langs het water. De trap wordt geleverd als bouwpakket en kan eenvoudig worden geassembleerd. (075) 681 06 10 www.seijsener.com Elektrische transporter De Leffert FM-40 transporter is een elektrisch voertuig dat is voorzien van een dak, een polycarbonaat voorruit en een ingebouwde lader. Maximum snelheid is 45 kilometer per uur. De actieradius is 50 tot 60 kilometer, afhankelijk van de rij-omstandigheden. De FM-40 is geschikt voor onverharde wegen, terreingebruik en bospaden. (0512) 76 71 00 www.frisianmotors.com 05-2023 | Recreactie 37

Draadloze beheersystemen elektra(verbruik) • verwarming • melders ICY Campsite Management ICY Marina Management www.icy.nl AUTOMATISCHE BODEMZUIGERS VOOR OPENBARE ZWEMBADEN powered by po az ICY Accommodation Management De automatische bodemzuigers van Dolphin zijn gebruiksvriendelijk en ontworpen voor bijna alle soorten, maten en vormen zwembaden. Ideaal voor openbare zwembaden, hotels, resorts en campings. Wilt u meer weten of heeft u interesse in een demo bij u op locatie? Bel ons: +31 (0)40 285 66 58 of stuur een mail naar support@pomaz.nl Bespaar veel energie BEREID UW CAMPING voor op de toekomst IAAPA Expo Europe is de plek waar duizenden recreatie en leisure professionals samenkomen om de laatste trends te ontdekken. Honderden leveranciers presenteren hun innovaties, waaronder speeltoestellen, zwembadinfrastructuur en springkastelen, maar ook bijvoorbeeld nieuwe concepten qua eten & drinken en reservatiesystemen. Mis uw kans niet om uw vakantieresort/camping op te waarderen. CONFERENTIE: 25-28 SEPT. 2023 BEURS: 26-28 SEPT. 2023 WENEN, OOSTENRIJK REGISTREER NU IAAPA.org/IAAPAExpoEurope @IAAPAEMEA | #IAAPAExpos

Recreatie 14/15/16 NOVEMBER ’23 EVENEMENTENHAL HARDENBERG Dé vakbeurs voor een toekomstbestendige recreatiebranche BESTEL JE TICKETS MET CODE MP1200 VERBLIJFSACCOMMODATIES, SPELEN & BEWEGEN, ENTERTAINMENT & GAMES, RECREATIETECHNIEK, ICT & SOFTWARE, FACILITAIR, DIENSTVERLENING, ZWEMBAD & WATER, TUIN & PARK, MOBILITEIT, TINY HOUSES & BIJZONDER OVERNACHTEN, INTERIEUR & STYLING, OUTDOOR LIVING EN HORECA RECREATIE-VAKBEURS.NL Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)

RECREACTIE 4 | juli 2023 magazine over recreatie en toerisme Twijfels over de Omgevingswet Nieuwe regels brengen veel onzekerheid De zoektocht naar een circulair zwembad en wellness Imagoprobleem: recreatie is méér dan receptie en animatie ‘Gewoon fijn werken’ bij Camping Tamaring in Ruurlo

Dé specialist in de bouw van sanitaire units van hoge kwaliteit Maatwerk dat volledig aan uw wensen voldoet Volledige ontzorging van ontwerp tot sanitaire installatie Innovatieve milieu- en energiebewuste oplossingen Onderhoudsvriendelijke en duurzame materialen Units zijn schakelbaar, fl exibel en verplaatsbaar mobielbouw.nl biedt u nog veel meer informatie BEPAAL DE JUISTE KOERS U heeft een stip op de horizon. Wij helpen u graag de juiste koers bepalen. Wij taxeren en adviseren bij aan- en verkoop van uw bedrijf. Wij zijn sinds 1974 gespecialiseerd in aan- en verkoop, taxaties en bedrijfsovernames in de watersport en dag- en verblijfsrecreatieve sector. Neem contact op met één van onze specialisten: Maxx Hup, Thijs Lunenburg, Yvette Mijnheer, Adri Mijnheer, Rianne Jansen, of Harm-Jan Mooiweer. vandeloosdrechtrbm.nl Verblijfsrecreatie Watersport Dagrecreatie Sport en Wellness DÉ RECREATIE BEDRIJFSMAKELAAR F.A. Molijnlaan 28, 8071 AG Nunspeet Tel: 0341 - 25 23 63

colofon voorwoord Hoofdredactie: HISWA-RECRON, Marike Rosier, communicatie@hiswarecron.nl Eindredactie: Maarten Bokslag, www.bokslag.com Redactiecommissie: Wanda van Eck, Jeff rey Belt, Stijn Boode Marike Rosier Aan dit nummer werkten mee: Jaap van Sandijk, Richard Rademaker, Janine Messelink, Eelco de Jong Opmaak: Dock35 Media Coverfoto: Max de Krijger Bladmanagement: Dock35 Media, Sjoerd Franssen Advertenties: Dock35 Media, Martijn Penning, (0314) 355 826, martijn@dock35media.nl Druk: Senefelder Misset Doetinchem B.V. Abonnementen: HISWA-RECRON, Storkstraat 24, 3833 LB Leusden, communicatie@hiswarecron.nl, (033) 303 9700, 68 euro per jaar, 34 euro voor studenten en medewerkers van recreatiebedrijven. Gratis voor HISWA-RECRON-leden, overheden en pers. Als vakblad hanteren wij de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er vanuit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Oplage: 4.400 exemplaren. De samenstellers hebben de grootst mogelijk zorgvuldigheid betracht. Noch HISWA-RECRON, noch redactie, noch auteurs aanvaarden enige aansprakelijkheid bij eventueel voorkomende fouten. PARTNERS IN BUSINESS: Manager Communicatie Kritisch Wat een mooie en afwisselende editie van Recreactie is dit geworden. Diverse onderwerpen passeren de revue. Onderwerpen waar we als redactie en journalisten ook kritisch naar kijken en die zeker niet allemaal een halleluja-gevoel oproepen. Zo ook het coverartikel over de Omgevingswet; het is maar afwachten hoe deze wet, de uitvoering en de handhaving zich gaan ontwikkelen volgend jaar. Veel blijft hetzelfde, maar ook heel veel niet. Het zal vast onduidelijkheid opleveren, zeker in het KENNISPARTNERS: begin, dus wees kritisch op wat er in jouw gemeente gebeurt. In de rubriek Kennis delen lees je over het bijbehorende omgevingsplan, het belangrijkste instrument voor recreatieondernemers. Hierin staan alle gemeentelijke regels die betrekking hebben op jouw fysieke leefomgeving. Hou hierbij ook kritisch de vinger aan de pols. In een ander artikel lees je dat uit onderzoek onder mbo-studenten blijkt dat het imago van onze sector écht beter moet. De meeste studenten zijn gematigd positief, maar er is nog veel te verbeteren. Kritisch naar onszelf kijken helpt daarbij. In Recreanders vind je de column van Janine Messelink (Prosuco), of zal ik zeggen: van ChatGPT. Leuk om te lezen wat zo’n Artifi cial Intelligencesysteem (AI) voor een tekst produceert. Ik ben ook heel benieuwd naar het vervolg, als Janine weer aan de beurt is voor het schrijven van deze column. Kunnen we ChatGPT of een ander AI-systeem niet eens inzetten voor onze sector? Het systeem vragen naar de Omgevingswet en de mogelijke valkuilen? En daar met elkaar lessen uit leren. Wellicht kunnen we dan ook checken hoe we het imago van onze sector nu echt goed kunnen verbeteren? Er komen vast verrassende dingen uit. Maar of we nu AI-systemen inzetten of zelf aan de slag gaan, blijf bij alles kritisch voor het beste resultaat! Veel leesplezier. 04-2023 | Recreactie 5

HOGE KWALITEIT KOELTECHNIEK laag geprijsd! Koelwerkbank temp. bereik: -2º tot 8ºC 230 Volt Vanaf 4750.045 Vanaf 1.025,Lease vanaf 26,44* Koelkast afm. rooster 65x53 cm temp.bereik: -2º tot 8ºC 230 V Vrieskast afm. rooster 65x53 cm temp.bereik: -18º tot -22ºC 230 V art. nr model afm. cm kW KOELKAST 4750.025* 1 deur 4750.005 1 deur 68 x 71 x 201 0,19 74 x 83 x 201 0,30 4750.010 2-deurs 148 x 83 x 201 0,44 art. nr model afm. cm kW VRIESKAST 4750.030* 1 deur 4750.015 1 deur 1.280,1.025,1.460,- 1.170,2.355,- 1.885,art. nr model afm. cm kW 4750.035 4750.040 4750.045 2-deurs 3-deurs 4-deurs 223 x 70 x 85 HOOGRENDEMENT UITVOERING 4752.035 4752.040 4752.045 2-deurs 3-deurs Blastchiller/freezer 4 voorgeprogrammeerde programma's kerntemperatuurmeter verrijdbaar 230 Volt 136 x 70 x 85 0,21 180 x 70 x 85 1.410,0,23 0,34 1.130,Lease vanaf 28,59* 1.130,1.675,- 1.340,2.015,- 1.615,136 x 70 x 85 0,20 180 x 70 x 85 4-deurs 223 x 70 x 85 1.680,0,22 0,34 1.345,1.975,- 1.595,2.365,- 1.895,68 x 71 x 201 0,40 74 x 83 x 201 0,48 4750.020 2-deurs 148 x 83 x 201 0,78 * afm. rooster 53,5x55 cm KOELKAST HOOGRENDEMENT UITVOERING 4752.005 1 deur 74 x 83 x 201 0,17 4752.015 2-deurs 148 x 83 x 201 0,36 VRIESKAST HOOGRENDEMENT UITVOERING 4752.010 1 deur 74 x 83 x 201 0,42 4752.020 2-deurs 148 x 83 x 201 0,70 1.560,1.250,1.805,- 1.445,2.740,- 2.195,Vanaf 1.750,1.399,2.845,- 2.295,2.195,1.749,3.275,- 2.625,*De in deze advertentie vermelde lease tarieven zijn per maand op basis van 60 maanden en op basis van operationele lease. EMMELOORD Platinaweg 21 8304 BL Emmeloord Tel: (0527) 635 635 info@hakpro.nl AMSTERDAM De Flinesstraat 20 1114 AL Duivendrecht Tel: (020) 665 6428 amsterdam@hakpro.nl GRONINGEN Verl. Bremenweg 10c 9723 JV Groningen Tel: (050) 318 1600 groningen@hakpro.nl art. nr model afm. cm kW 4750.705 5x 1/1 GN of 5x EN 400x600 80 x 80 x100 0,75 3.220,2.575,4750.710 7x 1/1 GN of 7x EN 400x600 80 x 80 x 151,5 0,98 3.815,- 2.955,4750.715 9x 1/1 GN of 9x EN 400x600 80 x 80 x 176,3 1,2 6.210,- 4.965,ROTTERDAM Schuttevaerweg 13 3044 BA Rotterdam Tel: (010) 750 2750 rotterdam@hakpro.nl VENLO Venrayseweg 44 5928 NZ Venlo Tel: (077) 387 4242 venlo@hakpro.nl VLISSINGEN Bedrijfsweg 9 4387 PD Vlissingen Tel: (0118) 493 222 vlissingen@hakpro.nl 23-05-00 Alle prijzen zijn in euro's, exclusief BTW en wettelijke verwijderingsbijdragen. Wijzigingen voorbehouden zonder voorafgaande kennisgeving. Zet- of drukfouten voorbehouden. 2.575,Lease vanaf 60,26* hakpro.nl HOOG RENDEMENT WAT EEN BESPARING! inhoud Informatief Mens&bedrijf 08 14 20 31 33 Onder de aandacht Kort nieuws uit de branche Coverstory Omgevingswet brengt onzekerheid Arbeidsmarkt Recreatie is méér dan animatie Vakinfo Op weg naar circulaire wellness Productnieuws Een overzicht van de laatste innovaties 11 13 Columns Green Key RecreAnders 24 29 De bezieling Jan van Kuijk van Camping Tamaring werkt aan de ideale natuurcamping Kennis delen Bouwen onder de Omgevingswet: soms is extra vergunning nodig 04-2023 | Recreactie 7

onder de aandacht Nieuw ontvangstgebouw RCN Grote Bos RCN Vakantieparken neemt 28 juni een multifunctioneel ontvangstgebouw op park het Grote Bos in Doorn in gebruik. Het is gebouwd met duurzame materialen en is door de goede isolatie en uitgekiende installatie energieneutraal. Opvallend is het zwevende dak dat door 17 boomstammen wordt gedragen. Het ontwerp is op te vatten als een blad van een boom. Het ondersteunt het idee van ‘binnen is buiten’. Bij veel licht in de zomer beweegt de zon binnen door de ruimte. Tien lichtkoven zorgen ervoor dat extra daglicht wordt opgevangen. De beleving wordt nog versterkt doordat het patroon van de bestrating buiten het gebouw doorloopt naar binnen. Binnen krijgt duurzaamheid een extra dimensie door de groen ‘bemoste’ wand met het nieuwe logo van RCN-Vakantieparken. Aanpassingen in het WAS Per 1 juli 2023 wordt het Warenwetbesluit Attractie- en Speeltoestellen (WAS) gewijzigd. Veel voorkomende ongelukken met (verhuur) springkussens en trampolines waren de aanleiding om het WAS aan te passen. De nieuwe wettekst bevat onder meer specifieke verplichtingen voor de fabrikanten, importeurs en beheerders van toestellen. Daarnaast is het straks verplicht om ernstige ongevallen te melden bij de NVWA. Ook worden nieuwe eisen gesteld aan het keuringscertificaat, om fraude met certificaten tegen te gaan. De discussie over de werking van het WAS duurt voort. HISWA-RECRON blijft benadrukken dat het besluit geldt voor attractie- en speeltoestellen, dus niet voor sporttoestellen, zoals onder meer gebruikt bij klimmen, abseilen, tokkelen, klimbossen, high-rope courses, boulderen en calisthenics. De AKI’s (keuringsinstanties) en het ministerie lijken voorstander te zijn om die toestellen toch onder het WAS te brengen. De lobby op dit onderwerp wordt dan ook onverminderd voortgezet. www.hiswarecron.nl (zoekterm: warenwetbesluit) Geen btw-verhoging! In opdracht van het ministerie van Financiën heeft bureau Dialogic een evaluatie uitgevoerd met betrekking tot het lage btw-tarief van 9%. Het rapport zal deze zomer in de Tweede Kamer worden besproken. Ook het lage tarief voor de diensten in de (dag)recreatiesector komt in het rapport naar voren. Dialogic is daar kritisch over. Dat doet bij HISWA-RECRON de alarmbellen rinkelen, want het lage tarief werd al vaker bedreigd. Afschaffing van het lage btw-tarief voor onze sector, zou leiden tot een forse prijsstijging voor de consument en moet dan ook worden voorkomen. Op initiatief van HISWA-RECRON is binnen de koepelorganisaties VNO-NCW en MKB Nederland een werkgroep met betrokken branches opgezet die de lobby oppakt en coördineert. De inzet is duidelijk: geen afschaffing van het lage tarief voor de diensten die 9% worden belast. 8 Recreactie | 04-2023 Foto: Wanda van Eck Foto: Max de Krijger Foto: Shutterstock Foto: Joanne Blokland (Zeilschool Vinkeveen) Veilige jongerenvakanties HISWA-RECRON lanceert de Gedragscode sociale veiligheid voor jeugdvakanties en -activiteiten. Tijdens jeugdvakanties moet het plezier van de deelnemers centraal staan. Het is belangrijk dat minderjarigen zich veilig voelen. HISWA-RECRON wil met de gedragscode discriminatie, (seksueel) grensoverschrijdend gedrag en machtsmisbruik voorkomen. De gedragscode moet zorgen voor een sociaal veilig klimaat, waarbinnen bedrijven de vakanties en activiteiten uitvoeren. Er staan regels en aanbevelingen in waar begeleiders zich tijdens hun werk aan moeten houden. Het ondertekenen van de code is verplicht. www.hiswarecron.nl (zoekterm: veiligheid) Roompot start eigen opleiding Hospitality Manager Roompot start deze zomer met een mbo-4 opleiding Hospitality Manager. De BBL-opleiding van drie jaar krijgt vorm samen met het Albeda Travel & Leisure College in Rotterdam. Studenten leren in drie jaar alles wat nodig is om verschillende afdelingen op een resort te coördineren. Wie afstudeert is zeker van een baan bij Roompot. Elk schooljaar heeft praktijkuren, die de deelnemers op een Roompot-park uitvoeren. Ook de onderwijsuren vinden grotendeels bij Roompot plaats, deels online en een enkele keer op het Albeda College. Studenten worden voor zowel de praktijkuren als de onderwijstijd fulltime betaald volgens de cao Recreatie. Hoe gebruik je HISWA- en RECRON-voorwaarden? De HISWA- en RECRON-voorwaarden zijn overbekend. Maar hoe pas je die toe als je zowel verblijfsrecreatie als ligplaatsen voor boten biedt? Sinds april dit jaar geldt: gebruik de meest toepasselijke set met voorwaarden en zorg dat je gast of klant die ontvangt. Jachthaven Heb je een jachthaven en ga je ook een aantal vakantiewoningen op jouw terrein verhuren? Dan blijft de jachthaven vallen onder de HISWA-voorwaarden voor verhuur van lig- of bergplaatsen, terwijl de vakantiewoningen verhuurd worden onder de RECRON-voorwaarden voor vakantieverblijven. Gasten die een vakantiewoning boeken, bied je bij de boeking de RECRONvoorwaarden aan. Bij een online boeking moet de gast aanvinken dat hij akkoord gaat met de voorwaarden, voordat hij betaalt. Camping Stel, je hebt een camping met vaste staanplaatsen en daarbij een kleine jachthaven met ligplaatsen. Je hanteerde al de RECRON-voorwaarden voor vaste staanplaatsen, maar nu ga je ook de HISWA-voorwaarden voor ligplaatsen gebruiken. Alle ligplaatshouders in de jachthaven bied je een nieuwe HISWAhuurovereenkomst aan en ze moeten de HISWA-voorwaarden ontvangen. Op de overeenkomst staat aangegeven dat de voorwaarden zijn uitgereikt en dat de ligplaatshuurder daarmee akkoord is. Wie een camping of bungalowpark heeft en kano’s en supplanken verhuurt, maakt gebruik van de HISWA-voorwaarden voor verhuur pleziervaartuigen. Die regelen veel standaardzaken en kennen speciale artikelen voor open vaartuigen, zoals een kano of supplank. Het gebruik van de voorwaarden is verplicht. Bij een geschil heb je een duidelijke juridische basis. Kom je er met de gast niet uit, dan staat de gang open naar de geschillencommissie. www.hiswarecron.nl (zoekterm: voorwaarden) 04-2023 | Recreactie 9

XLINE AURORA TWIN Adria is een pionier op het gebied van de ontwikkeling van campings met hoogwaardige huuraccommodaties. Ons doel is om uw gasten een onderscheidende en unieke vakantie-ervaring te bieden. Onze “one-stop-shop”benadering houdt in dat wij met onze klanten samenwerken van conceptontwikkeling tot service en aftersales. Campings, touroperators en vakantieparken profiteren allemaal van onze unieke service. In 2022 ontving de XLine serie de Red Dot award - Best of the Best voor product design en ons Aurora Twin was de prijswinnaar van 2023. U kunt ons bezoeken op de Recreatie Vakbeurs, Hal 6 stand 649 op 14 t/m 16 november in Hardenberg. Adria Home Benelux c/o Daalmann Mobilheime GmbH Rudolf-Diesel-Str. 11 D - 49843 Uelsen Thomas Meyer Projectmanager Camping & Toerisme T: 0049 172 6586452 E: thomas.meyer@adria-home.com www.adria-home.com | www.adria-holidays.net #adriahome #adriaglamping Lid van: onder de aandacht column Slim energiecontract Varen blijft populair Vooral tijdens de coronapandemie hebben steeds meer Nederlanders de watersport (her)ontdekt. Uit cijfers van HISWA-RECRON blijkt dat de verhuur en verkoop van boten goed loopt. Nu blijkt dat het hier niet gaat om een tijdelijke trend, want de perspectieven voor de jachtbouw- en watersportsector zijn nog steeds positief. De verkoop van met name sloepen, speedboten, surfplanken en kano’s groeide flink. Een record van bijna drie miljoen mensen ging in 2022 het water op. Het percentage nieuwkomers dat voor het eerst het water op ging, groeide ten opzichte van 2021 met 15 procent. Daarnaast kwamen er 7 procent meer herintreders: mensen die vroeger aan watersport deden en nu weer actief zijn. Ook zeilcursussen en zeilkampen zitten in de lift. Nederlandse attractieparken zeer veilig Inspecteurs van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) hebben in 2022 op twintig attractieparken gecontroleerd of de attractie- en speeltoestellen veilig zijn en aan de wettelijke eisen voldoen. Bij deze inspecties zijn bijna alle gecontroleerde toestellen akkoord bevonden. Inspecteurs hebben kleine onvolkomenheden geconstateerd (soms administratieve kwesties) aan 7 van de ruim 100 onderzochte attractie- en speeltoestellen. Bij de herinspecties waren alle tekortkomingen hersteld. Controles vonden plaats op basis van het WAS, het Warenwetbesluit Attractie- en Speeltoestellen. Energiecontracten bieden steeds meer mogelijkheden. Wie zekerheid zoekt sluit een meerjarig contract af. Wie goed kan inschatten hoe zijn verbruikspatroon over de dag en over de seizoenen verschilt kan ook kiezen voor een dynamisch contract. Zeker in combinatie met een flinke accu, je eigen stroomopslag, kan dat forse voordelen opleveren. Hoe gaat dat dan in zijn werk? De basis is, dat er nu al op zonnige dagen of dagen met veel wind pieken in de productie van duurzame stroom ontstaan. Dat wordt de komende jaren alleen maar meer. Er ontstaan momenten midden op de dag waarop stroom gratis kan worden afgenomen of er zelfs geld op toe wordt gelegd. Wie al een volle accu heeft moet zorgen dat de eigen zonnepanelen uit worden geschakeld. Is de accu leeg, dan is dit het moment om hem te laden. De accu die zelf in de gaten houdt hoe het stroomtarief zich ontwikkelt, is nog toekomstmuziek. Voorlopig moet je de tarieven zelf in de gaten houden, ofwel dat uitbesteden. Maar ook zonder accu kun je voordeel behalen. Wat zijn de grote energieverbruikers op je bedrijf? Het op temperatuur houden van het zwembadwater? Dat kun je ook doen met goedkope of gratis stroom. Je kunt ook je gasten stimuleren om hun stroomverbruik op piekuren te concentreren. Een happy hour voor het laden van de elektrische auto. De bedrijfsvoering is op allerlei manieren af te stemmen op het aanbod van elektriciteit en dus op de tarieven. Een besparing tot 25% is bij veel bedrijven haalbaar. Waarom vinden wij als Green Key keurmeesters dat nou verstandig? Wij zien dit als onderdeel van het verduurzamen. Zoek het uit en maak het bespreekbaar. Let op je energieverbruik en het wordt vanzelf minder. Door het bewust inkopen van energie verdien je geen punten voor de Green Key. Maar wél door de combinatie van zonnepanelen, batterij en warmtepompen. En wie bovenstaande goed heeft gelezen, snapt dat dat een steeds beter idee is. Richard Rademaker, keurmeester Stichting KMVK Meer weten over Green Key? Neem contact op met Erik van Dijk E: erik@kmvk.nl T: 06 - 12 81 06 41 04-2023 | Recreactie 11 Foto: Toverland

onder de aandacht Master Sustainable Outdoor Hospitality Management Hogeschool BUas in Breda start samen met universiteiten in Kroatië en Spanje de masteropleiding Sustainable Outdoor Hospitality Management. Een internationale opleiding, gericht op strategisch management van grootschalige camping resorts. De Engelstalige opleiding besteedt onder meer aandacht aan strategie, parkontwerp, stakeholder management en human resource management. Het laatste deel van de studie bestaat uit veldonderzoek en een scriptie in een belangrijke Europese outdoor hospitality regio. Studenten kunnen tot augustus aanmelden. Er zijn tien beurzen van € 5000,- voor de meest gemotiveerde studenten. www.buas.nl Nieuwe leden Tussen 15 april en 1 juni zijn de volgende bedrijven lid geworden van HISWA-RECRON. Welkom! • Mind Mystery, Horst, www.mindmystery.nl • Camping Bloemendaal, Bloemendaal, www.campingbloemendaal.nl • Suncube Nederland, Zeewolde, www.suncube.nl • Simanto, Oosterstreek, www.simanto.nl • De Kleine Westrik, Biest-Houtakker, www.dekleinewestrik.nl Steeds minder groene recreatieruimte De ANWB heeft in een onderzoek de ontwikkeling van groene ruimte in Nederland in kaart gebracht. Steeds minder groene ruimte blijkt potentieel beschikbaar te zijn voor recreatie en de ANWB voorziet steeds meer knelpunten. Om de hoeveelheid groen op peil te houden moet er tot 2030 ongeveer 27.000 hectare bijkomen. Tot 2050 is zelfs zo’n 63.000 hectare extra nodig. Recreatieve ruimte is van groot belang voor de fysieke en mentale gezondheid en voor de leefbaarheid van Nederland. De tekorten leiden tot spanningen tussen recreanten onderling en verstoring van de natuur. De ANWB vindt dat provincies en gemeenten recreatief groen daarom structureel moeten opnemen in hun beleidsplannen. www.anwb.nl (zoekterm: recreatieruimte) 12 Recreactie | 04-2023 • 8Stone Villas, De Bult, www.8stone.nl • De Koperen Ezel, Epe, www.dekoperenezel.nl • Biesheuvel Watersport, Strijen, www.biesheuvelwatersport.com • Groepsaccommodatie Klonie, Ellertshaar, www.klonie.nl • Olav Boats, Zeewolde, www.olavboats.nl • Struchterhof, Schin op Geul, www.struchterhof.eu • Abseilen.nl, Rotterdam, www.abseilen.nl • Qualified Sales, Delft, www.duurzaamoplossen.nl Foto: De Koperen Ezel Foto: BUas RecreAnders Thuishavens wordt Port Adhoc In 2019 kocht de Franse Port Adhoc Group de Thuishavens (Jachthaven Naarden, Jachthaven Bruinisse en Marina Muiderzand) van Den Daas Recreatie, het bedrijf van de Nederlandse familie Den Daas. Sindsdien heeft het Franse concern, dat in eigen land 7 havens heeft, daar nog Lelystad Haven en Marina Lelystad aan toegevoegd. Begin april werd bekend dat de vertrouwde naam Thuishavens wordt vervangen door Port Adhoc Nederland. Met meer dan 4.500 ligplaatsen in Nederland is Port Adhoc Nederland de grootste commerciële jachthavengroep van het land. De ambitie is het netwerk van jachthavens in Europa verder uit te breiden. Het is de bedoeling de jachthavens om te vormen tot reis- en vrijetijdsbestemmingen, niet alleen gericht op waterrecreatie, maar op een breed publiek van alle generaties. Janine Messelink Prosuco Revolutie (deel 1) We zijn, wellicht zonder dat we het goed en wel beseffen, beland in een nieuw tijdperk. De ongekende mogelijkheden van AI (kunstmatige intelligentie) gaan ons leven beïnvloeden op manieren die we nog nauwelijks kunnen bevatten. Als deel 1 deze column, die mij 2 minuten tijd kostte dankzij ‘ChatGPT’. Vraag aan ChatGPT: “Schrijf een column over het gebruiken van ChatGPT voor het zoeken naar een vakantiebestemming in eigen land”. ChatGPT antwoordt: Titel: De magie van ChatGPT: Jouw reisleider voor een avontuur in eigen land Makkelijk e-bikes verhuren We stappen steeds vaker op de fiets, om te sporten en ons fitter te voelen. Het aantal fietsers groeit en daarmee ook de doelgroep om een e-bike aan te verhuren. Voor je gasten is dat plezierig, want die kunnen onbezorgd fietsen en hoeven niet te sjouwen met hun eigen zware e-bikes. Daarom ontwikkelde HISWA-RECRON Kennispartner Aon een laagdrempelig concept voor de verhuur van e-bikes. Dit gebeurt in samenwerking met leasebedrijf Elbuco. Als recreatiebedrijf lease je de e-bikes voor een vast bedrag, inclusief onderhoud en verzekering. Zo bied je gasten een extra service, met mogelijk een interessant rendement. Check wel even je aansprakelijkheidsverzekering. Meer informatie bij Jos Kuhl van Aon: jos.kuhl@aon.nl 04-2023 | Recreactie 13 In een wereld waarin we voortdurend op zoek zijn naar de volgende grote reisbestemming, vergeten we soms de schatten die voor onze eigen voordeur liggen. Gelukkig is er nu een nieuwe metgezel die ons kan helpen bij het verkennen van onze eigen achtertuin: ChatGPT, onze digitale reisleider. Wanneer je op zoek bent naar een vakantiebestemming in eigen land, kan ChatGPT je horizon verbreden en je verrassen met suggesties die je misschien over het hoofd hebt gezien. Of je nu op zoek bent naar adembenemende natuur, historische steden of charmante dorpjes, ChatGPT heeft een schat aan informatie binnen handbereik. Met zijn uitgebreide kennis kan ChatGPT je helpen bij het ontdekken van verborgen pareltjes die je nooit eerder had overwogen. Van pittoreske kustplaatsen tot prachtige nationale parken, ChatGPT kan je inspireren met verhalen en bezienswaardigheden die je doen verlangen naar een avontuur in eigen land. Bovendien is ChatGPT altijd beschikbaar, 24 uur per dag, 7 dagen per week. Of je nu midden in de nacht inspiratie nodig hebt of gewoon wat reistips wilt opdoen tijdens je lunchpauze, ChatGPT staat altijd paraat om je te helpen bij het plannen van je perfecte vakantie. Dus waarom niet de magie van ChatGPT gebruiken om een onvergetelijke reiservaring in eigen land te creëren? Laat je verrassen, ontdek nieuwe plaatsen en maak herinneringen die dichter bij huis liggen dan je ooit had gedacht. Met ChatGPT als je persoonlijke gids kun je met een frisse blik naar je eigen omgeving kijken en de schoonheid ervan waarderen. Het avontuur begint hier, in eigen land.

coverstory Nieuwe regels bieden vooral onduidelijkheid Wat brengt de nieuwe Omgevingswet? Alle lichten staan op groen: de Omgevingswet wordt (vrijwel zeker!) per 1 januari 2024 ingevoerd. Het is een enorme operatie, vooral voor gemeenten. Maar ook voor ondernemers heeft de wet impact. Veel vertrouwde procedures veranderen. We gaan van middel- naar doelvoorschriften. Bij vergunningsaanvragen veranderen de regels rond participatie. “De wet schept voorlopig vooral heel veel onzekerheid.” Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Max de Krijger We hebben het eens nagezocht: de invoering van de Omgevingswet is inmiddels vijf maal uitgesteld. De oorspronkelijke invoeringsdatum was 1 juli 2019. Het wordt 4,5 jaar later. Nu lijkt het erop dat de Omgevingswet, waarin heel veel ruimtelijke 14 Recreactie | 04-2023 en milieuwetten worden geïntegreerd, toch echt per 1 januari 2024 in gaat. De strekking van de wetten wijzigt niet, maar toch verandert er veel, legt Marcel Tap van HISWA­RECRON uit. “26 wetten en vele regelingen worden bij elkaar geveegd. Alle regels op het gebied van bouwen, duurzaamheid, biodiversiteit, water, ruimtelijke ordening et cetera gaan samen. Dat zou moeten leiden tot integraal overheidsbeleid.” Met de nieuwe wet gaan we van middel- naar doelvoorschriften Er verandert dus veel. Hier en daar wordt de Omgevingswet ‘de grootste wetswijziging sinds de Grondwet’ genoemd. Toch blijft voor ondernemers ook veel hetzelfde, legt Tap uit. “Je krijgt er in elk geval mee te maken als je een zwembad hebt, of als je ergens een vergunning voor moet aanvragen. Wie een zwembad heeft maakt meteen kennis met één van de pijlers onder de wet: we gaan van middelvoorschriften naar doelvoorschriften. Ofwel: de wet schrijft niet meer exact voor wat je moet doen, maar vraagt van ondernemers om aan te tonen dat zij er alles aan gedaan hebben om de doelen te behalen. Bij zwembaden is dat bijvoorbeeld: veilig en schoon zwemwater.” Beheersplan Dat klinkt plezierig, want het geeft ondernemers vrijheid om de zaken op hun eigen manier goed te regelen. Maar Tap is niet overtuigd. “We weten gewoon niet waar we straks aan toe zijn. Voor al je zwemwater moet je een risico­analyse en een beheersplan opstellen. Gezondheidsschade en letsel moet je zien te voorkomen, dat is logisch. Dan kom je op zaken als de waterkwaliteit (zie kader pagina 17), de ruwheid van de tegels en de afzuiging van het water – die mag bijvoorbeeld niet gevaarlijk zijn voor mensen met lang haar. Maar op dit moment heb je bijvoorbeeld een regel dat voor een buitenbad van maximaal 1,40 meter diep geen toezicht nodig is. Hoe wordt dat straks, als je alle risico’s moet uitbannen? Moet er dan altijd toezicht zijn bij het buitenbad? Dat is niet helder en schept dus onzekerheid. De doelvoorschriften zadelen ondernemers op met veel administratie, extra kosten en een ongewisse uitkomst.” Rosanne de Groot, specialist ruimtelijk ordeningsrecht bij Stellicher Advocaten, ziet hier zelfs een mogelijke bron van ongelijkheid. “Als gemeenten de argumentatie van ondernemers gaan beoordelen, komt er altijd interpretatie bij kijken. Wordt 04-2023 | Recreactie 15 >

3 OKTOBER 2023 Save the date: Countus Recreatiecongres Na het succes van vorig jaar organiseert het Expertiseteam Recreatie & Horeca op 3 oktober 2023 opnieuw een Countus Recreatiecongres. Wij zijn trots de fantastische locatie aan te kunnen kondigen, dit is namelijk Paleis het Loo in Apeldoorn! Countus helpt jou als recreatieondernemer met het maken van strategische keuzes. Ook tijdens dit Recreatiecongres brengen beroepsprofessionals je op de hoogte van trends en ontwikkelingen en kun je inspirerende kennissessies bijwonen. Er zijn twee inspirerende sprekers en daarnaast kun je deelnemen aan een unieke rondleiding bij Paleis Het Loo. Binnenkort maken we het definitieve programma en de sprekers bekend en kun je je aanmelden voor dit unieke evenement. Zet 3 oktober dus alvast in je agenda, hopelijk zien we je dan! Expertiseteam Recreatie & Horeca recreatie-horeca@countus.nl COUNTUS.NL/RECREATIECONGRES Draadloze beheersystemen elektra(verbruik) • verwarming • melders ICY Campsite Management ICY Marina Management www.icy.nl ICY Accommodation Management Save the date 3 oktober: Countus Recreatiecongres Fotografie © Paleis het Loo Bespaar veel energie coverstory ‘Wie moet je voor participatie uitnodigen? De buren? De dorpsraad? De vlindervereniging?’ de argumentatie van de ene ondernemer wel geaccepteerd en van de ander niet? Dat biedt ruimte voor initiatieven, maar het kan ook erg lastig worden, gelet op willekeur en precedentwerking.” Eelco de Jong van Zypp advocaten heeft een boek van 400 pagina’s over de nieuwe wet geschreven. Wellicht zal het gebruikt worden als leerstof op de hbo’s. Hij legt uit dat het aanpassen van wetten bij het maken van de Omgevingswet niet echt de bedoeling was. “Maar gaandeweg het proces gebeurt het toch. Dat is wel iets om op te letten.” De Jong legt uit dat recreatieondernemers vooral met de Omgevingswet te maken krijgen bij het bebouwen of gebruik van grond. “Als je een boom kapt, een terras aanlegt. Als je een evenement organiseert en te maken hebt met regels op het gebied van milieu, geur­ en geluidshinder. Eigenlijk heb je bij alles wat de leefomgeving betreft straks met de Omgevingswet te maken.” Addertje Een hele belangrijke wijziging is, dat de vele bestemmingsplannen die een gemeente nu heeft, straks samengaan in één omgevingsplan. Dat kan dan wel op onderdelen herzien worden. Daar schuilt ook een addertje onder het gras, denkt De Jong. “Het kan heel goed zijn dat een gemeente die het omgevingsplan voor het centrum herziet, en passant ook even de geluidsnormen voor het buitengebied aanpast. Of opneemt dat er geen boom meer gekapt mag worden. Die zaken kunnen ambtshalve worden vastgesteld en dat kan je dus als onder nemer zomaar ‘overkomen’. En het omgevingsplan wordt voortaan waarschijnlijk meerdere malen per jaar aangepast, terwijl een bestemmingsplan meestal maar eens in de tien jaar werd gewijzigd.” Voor ondernemers is het dus zaak veel meer dan voorheen de vinger aan de pols te houden. Met meerdere planwijzigingen per jaar zou het in theorie ook makkelijker kunnen worden voor ondernemers om bijvoorbeeld een uitbreidingsplan (met wijziging bestemming) in het omgevingsplan opgenomen te krijgen. Eelco de Jong betwijfelt het: “Het blijven toch dezelfde ambtenaren die het beoordelen.” Met de Omgevingswet komt ook de verplichting voor de aanvrager van een vergunning om de participatie vooraf te regelen. De insteek is dat dat tijdsbesparend kan werken. Marcel Tap maakt zich er zorgen over. “Nu vraag je een bestemmingsplanwijziging of vergunning aan en kunnen belanghebbenden een zienswijze en beroep aantekenen. Hoe gaat dat straks dan? Je kunt dat niet allemaal naar voren trekken en bij de Nieuwe normen voor zwemwater Ook de Whvbz en het Bhbvz, die nu de regels rondom hygiëne en veiligheid in zwembaden beschrijven, worden opgenomen in de Omgevingswet. De manier waarop hygiëne en veiligheid geborgd zijn in de dagelijkse bedrijfsvoering gaat veranderen. Ondernemers moeten een risico-analyse uitvoeren, een beheersplan maken en een logboek bijhouden van de uitvoering van beheersmaatregelen en van eventuele incidenten. Zo’n incident is een ongeval, maar ook de overschrijding van een bepaalde meetwaarde. Ondernemers met het Keurmerk Veilig & Schoon zijn al bekend met de methodiek. Er worden onder de nieuwe wet aanzienlijk meer stoffen in het zwemwater en de lucht gemeten dan nu. Voor andere stoffen worden de grenswaarden verlegd. Zwembaden moeten vanaf 1 januari 2024 volgens de nieuwe normen meten. Daar wordt direct op getoetst, maar (deels) nog niet gehandhaafd. Het advies van HISWA-RECRON is in elk geval: maak tijdig afspraken met je laboratorium. Als het laboratorium er klaar voor is, laat dan meteen volgens het nieuwe beleid bemonsteren. Het overzicht van te bemeteren stoffen en de verschillen vanaf 1 januari 2024 is te vinden op www.hiswarecron.nl (zoekterm: omgevingswet) onder nemer leggen.” Ook Rosanne de Groot is sceptisch: “Nu hebben gemeenten voor bepaalde trajecten ook al participatieverordeningen. Dat is op zich prima. Maar of je de participatie nou vooraf of later in het traject regelt, je houdt altijd mensen die het er echt niet mee eens zijn. Die zeggen meteen al: ik ga door tot de Raad van State.” 04-2023 | Recreactie 17 >

Totaalleverancier voor de recreatiesector Wij hebben een ruim assortiment artikelen die benodigd zijn in de camping- of recreatiebranche. Daarnaast bieden we ondersteuning op maat bij de voorbereiding én uitvoering van infrastructurele & technische projecten. Denk aan ontwerpberekeningen of begeleiding op het terrein, bijvoorbeeld bij het aanleggen van leidingsystemen. Extra korting voor HISWARECRON leden! 50 jaar dankzij jou! Kijk voor onze acties op wildkamp.nl/50jaar Kijk voor meer informatie op wildkamp.nl/recreatie TECHNISCHE TOTAALOPLOSSINGEN VOOR DE RECREATIEMARKT Lekker, als alles werkt zoals jij wil. Slimme totaaloplossingen, die recreatie prettig en eenvoudig maken. Bedacht én ontwikkeld door mensen die vooruitkijken, maar ook meedenken. Vakmensen. De mensen van Seijsener. Ga naar seijsener.com Of scan de QR-code Slim bedacht, goed uitgevoerd coverstory Eelco de Jong denkt dat het met die participatieplicht zo’n vaart niet zal lopen. “In de meeste gevallen kan het gemeentebestuur geen vergunning weigeren wegens het ontbreken van een participatieproces. Dat is alleen anders als er moet worden afgeweken van het bestemmingsplan. Dan kan de gemeenteraad participatie eisen. Verder is het ook nog vrij onduidelijk wie je moet uitnodigen. De buren? De dorpsraad? De vlinder vereniging? En wat moet dat overleg dan inhouden? Ik moet nog zien dat dat echt gaat gebeuren.” Goede gesprekken De Jong benadrukt dat participatie niet betekent dat iedereen het ermee eens moet zijn. “Aan de andere kant: het is hoe dan ook slim om een goede verhouding op te bouwen met je buren en met de belangrijkste lokale belangenverenigingen, bijvoorbeeld op het gebied van natuurbescherming. Ik sprak laatst een ondernemer die na het indienen van zijn plannen zeven bezwaarmakers had. Hij heeft ze allemaal uitgenodigd op de koffie. Hij voerde vijf goede gesprekken waarin wederzijds begrip ontstond. Twee bezwaarmakers kwamen niet. Maar uiteindelijk trok iedereen zijn bezwaar in.” De Jong ziet wel mogelijkheden om participatie vooraf als strategisch instrument in te zetten. “Dan nodig je alle potentieel belanghebbenden uit om je plannen te bespreken. Eerst vraag ‘Het is zeer de vraag of gemeenten er nu wél echt klaar voor zijn’ je omwonenden, daarna de andere belanghebbenden, zoals natuurbeschermers. Sommigen komen, anderen niet. Maar hoe dan ook maakt het een goede indruk bij de gemeente als je iedereen vooraf al hebt uitgenodigd.” Het uitstel van de Omgevingswet had vooral te maken met de haalbaarheid voor gemeenten om de wet in te voeren. De regels toepassen is dan één ding. Complexer is dat alles voortaan digitaal wordt geregeld in het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO). Volgens Rosanne de Groot is het de vraag of gemeenten er nu wél echt klaar voor zijn. “Hoe dan ook gaan we over van een bekend systeem naar een nieuw systeem. Iedereen, zowel aanvragers als behandelaars, zal daar in het begin mee moeten leren werken. Vooral in 2024 zal dit aan beide kanten tot heel wat frustratie leiden”, voorspelt ze. Dat roept de tactische vraag op: kunnen ondernemers met plannen hun aanvraag beter vóór of na 1 januari indienen? De Groot: “Dat verschilt natuurlijk per aanvraag. Het een loopt soepeler onder de huidige regels, met het ander heb je na 1 januari meer kans. Het is wel duidelijk dat gemeenten de complexe aanvragen het liefst zoveel mogelijk nog dit jaar afwerken. Vooral als het gaat om bestemmingsplanwijzigingen. Dat kan dan nog volgens de vertrouwde systematiek gebeuren.” Bruidsschat Om gemeenten de ruimte te geven de omgevingswet in alle systemen en procedures op te nemen, komt er een overgangsperiode. Dat heeft ook te maken met de zogenaamde ‘bruidsschat’, de regels die nu centraal vanuit Den Haag worden vastgesteld en die straks in het omgevingsplan kunnen worden vastgesteld. Gemeenten krijgen de tijd om te bepalen wat precies hun standpunt wordt. Of ze die regels één op één overnemen, of er lokaal een draai aan geven. Mede daarom adviseert De Groot ondernemers om werkzaamheden die nu op basis van landelijke regels vergunningsvrij kunnen worden uitgevoerd, vooral aan te pakken. Voorlopig zal de Omgevingswet zowel voor gemeenten als ondernemers veel onduidelijkheid met zich meebrengen. Wellicht ten dele ook meer administratie en extra kosten. Gelukkig is er een overgangsperiode. Hou de vinger aan de pols van je gemeente, is een algemeen advies. En kijk voor verdere informatie over de Omgevingswet op: www.hiswarecron.nl (zoekterm: omgevingswet) 04-2023 | Recreactie 19

arbeidsmarkt Imago onder mbo-studenten onderzocht: ‘ Recreatie is zoveel meer dan de campingclown spelen’ Studenten in het mbo hebben overwegend een positief beeld van de recreatiesector. Toch zegt meer dan de helft niet in onze sector te willen werken. Dat ligt voor een groot deel aan het imago, zo blijkt uit onderzoek. Dat is een probleem, want de instroom van nieuwe medewerkers in de sector stagneert al enkele jaren. HISWA-RECRON wil het imago van de sector veranderen, samen met de scholen en de ondermers. Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: De Rooi Pannen, Landstede MBO, De Kleine Wolf Een mooie sector om in te werken. Maar wel jammer dat deze qua salaris, arbeidsvoorwaarden en doorgroeimogelijkheden weinig te bieden heeft. Dat zijn de meest gehoorde argumenten waarom veel mbo-studenten met een recreatie-opleiding een ander beroep kiezen. Het is één van de belangrijkste uitkomsten van een groot marktonderzoek dat is uitgevoerd door bureau Markteffect in opdracht van FNV Recreatie, HISWA-RECRON en KIKK recreatie. 626 mbo-studenten die een opleiding binnen de recreatiesector of aangrenzende gebieden volgen, werden bevraagd over het imago van de recreatiesector. Driekwart van hen zegt een positief beeld van de sector te hebben. Maar slechts minder dan de helft wil zelf in die sector werken. “Dat is op zich niet zo uitzonderlijk”, reageert Rosemarijn de Jong, projectmanager arbeidsmarktbranding en -communicatie bij HISWA-RECRON. “Ook bij andere opleidingen zie je vaak dat studenten in diverse sectoren belanden.” Ze benadrukt dat veel studenten de opleiding leuk en interessant vinden. “Werken met mensen en het blij maken van kinderen vinden ze belangrijk. Maar na verloop van tijd blijken de onderdelen animatie en receptie spelbrekers. Met name animatie wordt niet als een serieuze baan gezien. Studenten zien het als iets dat leuk voor even is. Daar kun je geen carrière mee maken.” Dynamisch en belangrijk Een onterecht beeld dat in de praktijk vaak wordt rechtgezet, zegt Hayo van der Kamp, docent, loopbaancoach en stagecoördinator bij Landstede MBO in Zwolle. “Op de werkvloer merken afgestudeerden pas echt hoe dynamisch en belangrijk receptiewerk bijvoorbeeld is. Het is één van de meest servicegerichte functies waarin je in direct contact staat met de gast.” Een mbo’er kan direct aan de slag in een leidinggevende functie 20 Recreactie | 04-2023 Roby Schetters, derdejaarsstudent aan de opleiding Leisure & Events van De Rooi Pannen in Breda, herkent de woorden van Van der Kamp. Zij behoort niet tot de meerderheid die uiteindelijk een baan in een andere sector zoekt. “Pas na een stage ontdek je de werkelijkheid. Zelf merkte ik dat ik graag in de sector werk, in een leidinggevende functie.” En dat terwijl ze vooraf echt niet het idee had dat ze bij een recreatiebedrijf wilde werken. “Ik kwam op deze opleiding terecht omdat ik iets zocht op het gebied van sport en theater. Juist die afwisseling leek me leuk. Na een meeloop-dag bij De Rooi Pannen werd ik alleen maar enthousiaster omdat de opleiding heel gevarieerd is.” Jessica Groenleer, docent Leisure & Events bij De Rooi Pannen, herkent een aantal resultaten uit het onderzoek van bureau Markteffect. “Ook ik zie in het begin enkele afhakers, omdat de opleiding toch niet is wat ze ervan verwachten. Maar ik zie gelukkig óók dat de meeste twijfelaars toch overstag gaan voor > Verbeterpunten voor de sector Uit het onderzoek van bureau Markteffect blijkt dat mbo-studenten kiezen voor een opleiding in de recreatiesector vanwege de menselijke aspecten. Ze stromen vooral in vanuit de profielen Economie en Zorg en Welzijn in het vmbo. Slechts een klein deel (6 procent) stroomt in vanuit het profiel HBR (Horeca Bakkerij en Recreatie). Een derde is van plan na de opleiding door te studeren terwijl nog eens een derde niet weet wat hij of zij na de studie wil doen. Verbeterpunten voor de recreatiesector liggen volgens studenten bij salaris en werktijden. Ook arbeidsvoorwaarden, een goede werk-privé balans en scholing en ontwikkeling vinden zij belangrijk. 46 procent van de studenten geeft aan waarschijnlijk of zeker in de recreatiesector te willen werken. 20 procent wil dat niet en 34 procent weet dit nog niet zeker. Als ze aan andere branches de voorkeur geven zijn dat de evenementen-, dag recreatieen toerismebranche. Favoriete functies zijn activiteiten begeleiding, management en frontoffice/ receptiewerk. 04-2023 | Recreactie 21

arbeidsmarkt Opleiding en ontwikkeling Het onderzoek door Markteffect laat zien dat medewerkers in de sector gemiddeld genomen tevreden en trots op hun werk zijn. Toch zouden ze hun werk niet aanbevelen bij familie en vrienden. Salaris, arbeidsvoorwaarden en hoge werkdruk zijn hierbij de meest gebruikte argumenten. Opleiding en ontwikkeling zijn zeer belangrijk voor medewerkers. 49 procent verwacht langer in de sector te blijven werken als er goede opleidingsmogelijkheden zijn. de opleiding. En ook dat heeft veel te maken met het verkeerde imago van de sector. We leiden écht niet alleen maar op tot clown in een mascottepak.” Een hardnekkig beeld uit het verleden dat de docent maar al te goed herkent. “Ik heb zelf ook deze mbo-opleiding gedaan. Ik weet nog goed wat de reactie van mijn vader was: je wordt toch geen campingclown tot je zestigste?” Verbreding Anno 2023 zijn de recreatieopleidingen veel breder dan in het verleden. “Er is meer aandacht voor front-office, back-office, organiseren, operations management, leidinggeven en marketing”, vertelt Rosemarijn De Jong van HISWA-RECRON. Ook de opleiding Leisure & Events bij De Rooi Pannen staat middenin de realiteit. “Zo werken we samen met bedrijven in de sector aan verschillende projecten”, vertelt docent Groenleer. “Een groep studenten heeft bijvoorbeeld de stad Breda op de kaart gezet, tijdens een urban leisure-project. Ze deden marktonderzoek en hebben ook een magazine opgezet. Maar studenten werken aan nog veel meer toffe projecten. Zoals het opzetten ‘Animatie wordt niet als een serieuze baan gezien’ van een family entertainment-center voor specifieke doel groepen, bijvoorbeeld minder valide mensen.” Van der Kamp vindt dat onderwijs, ondernemers en HISWA-RECRON de sector én de recreatieopleidingen helder en realistisch onder de aandacht moeten brengen. Ook bij middelbare scholieren. De Jong onderschrijft de woorden van de docent. “Bedrijven kunnen bijvoorbeeld stages aanbieden die breder zijn dan alleen animatie en receptie. En ze kunnen leerlingen uit het voortgezet onderwijs uitnodigen om een kijkje te nemen.” Later dit jaar wordt via onder meer social media, scholen en bedrijven gecommuniceerd wat de sector allemaal te bieden heeft op het gebied van werk. Daarbij worden ouders en schooldecanen niet vergeten. “Bij hen heerst nog te vaak het beeld van een sector voor seizoenswerk waar de werk-privébalans ver te zoeken is”, verklaart De Jong. “Maar we gaan ons ook richten op studenten, zij-instromers en vmbo-scholen. Je ziet dat de recreatie-profielen op deze scholen relatief onbekend zijn. Zo’n veertig procent van de vmbo-scholieren kiest alleen al voor de twee profielen Economie en Zorg & Welzijn. Er stroomt weinig door naar Horeca, Bakkerij en Recreatie. Dat kan veel beter.” De grootste pijnpunten onder de studenten (salaris, arbeids22 Recreactie | 04-2023 voorwaarden en doorgroeimogelijkheden) zullen niet meteen als sneeuw onder de zon verdwijnen. Toch ziet de bijna afgestudeerde Roby Schetters ook positieve kanten. Zij kan na haar opleiding terecht op haar voormalige stageplek bij Landal. In een leidinggevende functie. “Ik weet dat je in andere sectoren meer kan verdienen. Maar ik zie het plezier dat ik dagelijks terug krijg van onze gasten als een compensatie voor dat lagere salaris. En wat ik misschien wel nog belangrijker vind: ik heb straks huisvesting bij mijn werkgever. Samen met drie collega’s ga ik wonen in een mooie accommodatie op het park. Daar ben ik heel blij mee, want ik woon op een uur rijden van mijn werkplek.” Voorbeeld voor de sector Jessica Groenleer ziet de ervaringen van haar student als een voorbeeld voor de sector. “Het feit dat Roby meteen aan de slag kan als leidinggevende bij een groot recreatiebedrijf geeft aan dat er heus voldoende doorgroeimogelijkheden zijn.” Ze vindt het belangrijk dat ondernemers in de sector goed voor hun medewerkers zorgen. “Bijvoorbeeld door het aanbieden van cursussen en opleidingen. Maar ook op het gebied van wonen en door het aanbieden van andere mogelijkheden – zoals eten in de Werkgevers Werkgevers hebben een sterk positief beeld van de sector. Maar ze zien ook verbeterpunten, laat het onderzoek door Markteffect zien. Belangrijkste punten zijn salaris, werkdruk en cao. Trends die werkgevers zorgen baren zijn personeelstekort, de krappe arbeidsmarkt en de opkomst van buitenlandse ketens. Op het gebied van schoonmaak en horeca is het personeels tekort het sterkst. Werkgevers geven aan dat het aanbieden van meer mogelijkheden op het gebied van scholing en opleiding een manier kan zijn om het personeelstekort aan te pakken. Desondanks geeft maar 41 procent aan dat zij binnen het bedrijf communiceren over deze doorgroeimogelijkheden. ‘We gaan ons ook richten op studenten, zij-instromers en vmbo-scholen’ horeca van het bedrijf – kun je je als werkgever onderscheiden.” Zo poets je als werkgever het imago van de sector op. De krachtenbundeling met onderwijs en branchevereniging moet dat nog verder versterken. Hopelijk zal het aantal mensen dat de recreatieopleidingen kiest en daarna besluit om in de sector te blijven werken, daarmee groeien. www.hiswarecron.nl (zoekterm: arbeidsmarktonderzoek) 04-2023 | Recreactie 23

de bezieling Jan van Kuijk van Camping Tamaring ‘ Het moet toch ook leuk zijn om te werken?’ Het gebeurt de meeste mensen. Ergens rond je veertigste ga je je afvragen: is dit het nou? Blijf ik dit nog 25 jaar doen? Of zijn er misschien leukere dingen die ik met mijn leven kan doen? Jan van Kuijk verkocht zijn twee goedlopende bedrijven in Roosendaal en kocht een camping in de Achterhoek. “Ik heb er nog geen moment spijt van gehad.” Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Camping Tamaring Jan en zijn vrouw Wenda besloten eens rond te gaan kijken naar campings. Dat leek ze nou écht leuk. Eerst in Brabant, maar daar was de spoeling dun. “We hebben er diverse bekeken. Hoe meer ik er zag, hoe meer me duidelijk werd wat ik níet wilde”, vertelt Van Kuijk. “Ik zag een camping met een hoog hek eromheen. Ik kwam op een bedrijf dat naast een vliegveld lag. Het was lastig iets in Brabant te vinden, dus toen zijn we ook elders gaan kijken.” Via via hoorde Van Kuijk dat ook Camping Tamaring in Ruurlo te koop stond. “Dus reden we naar de Achterhoek. En wat ik hier zag, was precies wat ik wilde.” Het bedrijf ligt aan een on - verharde weg, tussen de bossen en weilanden. Het is er stil: het enige dat je hoort zijn de vogels. De camping is ruim opgezet. Er zijn grote kampeervelden, maar ook ‘hofjes’ voor de mensen die liever omringd worden door groen dan door andere campinggasten. Van Kuijk hoefde niet lang na te denken. “De eigenaren hadden goed voor het bedrijf gezorgd. Maar ook voor hun was het tijd voor iets anders. We hebben het bedrijf gekocht en op 15 januari 2020 was de overdracht.” Wenda en Jan van Kuijk an van Kuijk was eigenaar van een installatiebedrijf met 15 medewerkers en een bedrijf dat springkussens, tenten, toiletwagens en andere festivalbenodigdheden verhuurt. “Ik ben opgeleid in de installatietechniek, dus daar liggen mijn roots”, vertelt hij. “Maar dat andere bedrijf vond ik eigenlijk veel leuker. Mensen bellen een installatiebedrijf als er een storing is of iets niet deugt. Mensen bellen het verhuurbedrijf als ze een feestje gaan bouwen. Dat zijn veel leukere klanten om mee te werken. Uiteindelijk ging dat steeds zwaarder meetellen.” JWenda en Jan van Kuijk 24 Recreactie | 04-2023 Corona Dat was dus wel even schrikken toen nog geen drie maanden later de lockdown kwam? “Ik was al twintig jaar ondernemer en dan schik je niet meer zo gauw. We hebben de tijd gebruikt om nog wat extra te snoeien en wat zaken op te knappen. Midden juni mocht het sanitair open en liep het meteen storm. We Het bedrijf kwam succesvol door de coronaperiode draaiden in 2020 een prima seizoen. In 2021 wisten we dat bijna te verdubbelen. Vorig jaar was er nog steeds een prima groei. Eerlijk gezegd zijn de resultaten boven verwachting.” Maar eigenlijk vindt Jan van Kuijk de resultaten niet het belangrijkste. Natuurlijk moet het bedrijf rendement opbrengen. Maar zijn focus ligt op leuk werken, en een leuk bedrijf creëren voor zijn gasten. Daarom komen er ook geen bungalows op het 5,5 hectare grote bedrijf te staan. En daarom is Van Kuijk ook geen voorstander van privé-sanitair. “Begrijp me goed: ik zie dat de behoefte er is en heel goed dat collega’s daarop inspelen. Maar wij zijn van het echte kamperen, met tent, caravan of camper. Het centrale sanitair is voor de gasten ook een ontmoetingspunt. Tijdens de afwas voer je de leukste gesprekken.” Maar er zit ook een praktische reden achter. Zowel bungalows als privé-sanitair vragen veel extra zorg, bijvoorbeeld op het gebied van de schoonmaak. Bij de huidige bedrijfsvoering kan Van Kuijk het hele bedrijf runnen met twee vaste medewerkers (samen 1 fte) en vijf oproepkrachten. Dat houdt het bedrijf compact en overzichtelijk. En dus leuk voor de ondernemer. Kwaliteit Gevraagd naar investeringen en plannen voor het bedrijf is Van Kuijk bescheiden. Hij werkt op allerlei kleine puntjes aan modernisering en kwaliteitsverbetering. Want hij is een perfectionist. “Het terrein is het visitekaartje van ons bedrijf. Alles moet in orde zijn”, stelt hij. “Ik maak ‘s morgens vroeg en ‘s avonds laat een inspectieronde over het bedrijf. Dan kijk ik alles na. Als ik de avondronde een keer noodgedwongen over moet slaan, slaap ik niet goed. Stel je voor dat er een toilet verstopt zit?” Daarnaast is de basis van de camping al dik in orde. Een mooi groen terrein met veelal natuurlijke beplanting. Er is een leuk openluchtbad, een speeltuintje en een heel bijzonder speelbos, 04-2023 | Recreactie 25 Tamaring? De naam Camping Tamaring klinkt exotisch. Maar in feite is het de samenvoeging van de namen van drie nichtjes van de oprichter van het bedrijf. In 1974 voegde hij Tamara, Marlies en Inge samen tot Tamaring. Jan van Kuijk heeft het maar zo gelaten. “Het is echt een bekende naam onder natuurliefhebbers.” waar klimtoestellen, huisjes en tunnels tussen de bomen staan. Er is de ruimte voor genomen en Van Kuijk ziet het terecht als een van de unieke elementen van zijn bedrijf. Opvallend is dat de camping een hoefijzervorm heeft: het loopt om een weiland van de buren heen. Van Kuijk heeft dat weiland >

Breng het ultieme vakantiegevoel naar buiten. Marindex levert complete tuinsets van gerenommeerde merken. Wij zorgen ervoor dat de tuinmeubelen het hele jaar op voorraad zijn, u en uw gasten zitten nooit meer zonder. De tuinmeubelen zijn speciaal geselecteerd voor gebruik in de recreatie en zijn daardoor duurzaam en blijven lang leverbaar. Bij Marindex vindt u onder andere de volgende tuinmeubels: stoelen, tafels, ligbedden, lounge sets en parasols. Neem contact op met een van onze medewerkers voor persoonlijk advies. Stationsplein 8a • 2801AK Gouda • tel. 0182 511 511 • www.marindex.nl Winkel in kampeerartikelen 800 m² Campingshop Clarijs Serooskerke, een welbekend en bloeiend bedrijf sinds 2005. Terrasmeubilair voor uw recreatie bedrijf www.madino.nl 0488 440138 info@madino.nl Het is gelegen in het zonnige Zeeland, dichtbij de badplaatsen Domburg en Oostkapelle. Kijk voor meer info op www.sinke.nl TE KOOP! de bezieling ‘Het terrein is het visitekaartje van ons bedrijf. Alles moet in orde zijn’ vorig jaar van zijn buren kunnen overnemen, meldt hij tevreden. Daarmee krijgt de camping een wat logischer rechthoekige vorm, en komt er ook 0,6 hectare bij. Op het moment ligt het verzoek om de bestemmingsplanwijziging bij de gemeente. Wellicht dat het aantal van 115 toeristische plaatsen op de camping dan iets kan worden uitgebreid, want Tamaring staat in het hoogseizoen helemaal vol. Welwillend De gemeente is welwillend. “Ze snappen het belang van toerisme en recreatie. Onze gasten bieden extra draagvlak voor de voorzieningen in het dorp.” Zijn er verder nog plannen voor de toekomst? Jan van Kuijk denkt even diep na. “Het zou wel mooi zijn als later een van de kinderen wat zag in het bedrijf. Dat we het kunnen overdragen aan een volgende generatie. Maar ze zijn daar natuurlijk helemaal vrij in hè? En de jongste is pas anderhalf. Maar dat zou ik wel een mooi idee vinden.” Karaktervol en groen Camping Tamaring is aangesloten bij de KGC, de Karaktervolle Groene Campings. “Groene, gastvrije bedrijven waar de gast zichzelf kan zijn”, typeert Jan van Kuijk de ruim twintig aangesloten campings. Al heel kort nadat hij Tamaring overnam, werd hij gevraagd als voorzitter van de KGC. “Het is een club met ondernemers die veel van elkaar leren en belangrijke zaken samen oppakken. Zoals de promotie, via de website en Facebook. In de toekomst willen we ook op Instagram en het zou mooi zijn als je via de KGC-site de bedrijven rechtstreeks kon boeken.” De KGC draait dus om promotie, maar zeker ook om collegialiteit. Nieuwe leden zijn zeer welkom, maar toch wordt niet iedereen zomaar toegelaten, vertelt Van Kuijk. “Je moet lid zijn van HISWA-RECRON en een bepaalde omvang hebben. Kleine boerencampings laten we niet toe. We zoeken bedrijven met een actieve ondernemer en een duidelijke focus op toeristisch kamperen. En natuurlijk een ligging in het groen.” Juist die criteria maken dat de KGC-bedrijven een vaste groep gasten hebben. Van Kuijk: “Die weten: bij een KGC-camping zit je altijd goed.” 04-2023 | Recreactie 27

Specialist in chalets, stacaravans & mobilhomes Kom op uw gemak de chalets beleven! Reina Chalets Showterrein Konneweg 6b 3234 KG Tinte +31 (0)181 727 030 info@reinachalets.nl reinachalets.nl taxateurs adviseurs rentmeesters Taxaties Vastgoedadvisering Rentmeesterij Grondverwerving Schadevergoedingsrecht Buitenstate Vastgoedadvies vanuit Zeeuwse nuchterheid Hoofdstraat 54 4416 AE Kruiningen T 0113 57 28 35 E info@rijk.eu www.rijk.eu Hoofdstraat 54 4416 AE Kruiningen T 0113 57 28 35 E info@advieskantoorrijk.nl www.advieskantoorrijk.nl kennis delen Bouwen onder de Omgevingswet Over de Omgevingswet is veel geschreven – alleen al de coverstory van deze Recreactie. De betekenis kan dan ook nauwelijks worden overschat. Het belangrijkste ‘instrument’ waar recreatieondernemers mee te maken krijgen, is het omgevingsplan. Dat heeft wel iets wel van het oude bestemmingsplan, maar gaat over veel meer. Alle gemeentelijke regels die betrekking hebben op de fysieke leefomgeving komen er in terug. Tekst: Eelco de Jong (Zypp advocaten) Foto: Shutterstock In het omgevingsplan staan dus niet alleen regels over bouwen en gebruik van gronden, maar ook over milieu, welstand, het kappen van bomen, aanleggen en exploiteren van terrassen, organiseren van evenementen etc. Veel blijft hetzelfde Ook voor het bouwen is dat omgevingsplan van grote betekenis. Als je straks iets wilt bouwen, dan bepaalt het omgevingsplan in belangrijke mate of dat kan of niet. In veel gevallen zal een omgevingsvergunning nodig zijn: aan te vragen bij het college van burgemeester en wethouders. Dat is natuurlijk niet nieuw. Sommige dingen blijven namelijk hetzelfde. Die vergunning heb je nodig voor een omgevingsplanactiviteit. In het omgevings plan staat wanneer je die vergunning zult krijgen Ook voor een aanbouw kan de gemeente straks een vergunning eisen (of wanneer niet). Heb je straks altijd een vergunning nodig voor een omgevingsplanactiviteit? Nee, in sommige gevallen is de activiteit vergunningsvrij. Het lijstje met vergunningsvrije activiteiten is voor een belangrijk deel opgenomen in een AMvB, het Besluit bouwwerken leefomgeving. Dit lijstje bevat echter een belangrijke aanpassing: de bijbehorende bouwwerken (bijgebouw, aanbouw etc.) zijn niet meer opgenomen. De gemeenteraad kan er dus voor kiezen voor deze bouwwerken een vergunning te eisen. De technische kant Naast de ruimtelijke kant heeft bouwen ook een technische kant. In de Omgevingswet wordt dit verwarrend genoeg aangeduid als de bouwactiviteit. Ook daar kan een vergunningplicht voor gelden. Dat maakt het dus niet echt simpeler, eenvoudiger en beter. Voorheen was er één vergunning nodig om te bouwen en straks dus twee. Gelukkig wel met een fi kse ‘maar’. Want in veel gevallen is de bouwactiviteit vergunningsvrij (bijvoorbeeld een toiletgebouw van maximaal 5 meter hoog) of eventueel meldingsplichtig. Dat laatste geldt voor de bouwactiviteiten die behoren tot gevolgklasse 1. Daartoe behoren onder meer woningen, maar ook vakantiehuisjes. In dat geval zul je zelf via het systeem van kwaliteitsborging moeten aantonen dat je voldoet aan de eisen, zoals die zijn opgenomen in het Besluit bouwwerken leefomgeving. 04-2023 | Recreactie 29

34 Recreactie | 05-2022 inspiratie? Meer Ga naar onze site of scan de qr-code en word gratis abonnee van onze nieuwsbrief. vakinfo Op weg naar circulaire wellness Circulariteit is de bouwtrend van de toekomst. Wie een nieuw overdekt zwembad en een wellnessgebouw zo circulair mogelijk wil realiseren, zal zich moeten verdiepen in herbruikbare materialen en grondstoff en. Uiteraard wil je niet dat er wordt gestookt met fossiele energiebronnen. Wat komt er kijken bij circulaire wellness? Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Campingpark Ons Buiten Als je al beschikt over een zwembad- en wellnessvoorziening, is het de vraag wanneer je de overstap moet maken naar een circulaire variant. Belangrijke stelregel is: wanneer de exploitatiekosten te hoog worden en de recreatiewaarde daalt, is het tijd om te investeren in vernieuwing. Je zult dan niet alleen moeten voldoen aan de bouweisen van deze tijd. Je moet er ook voor zorgen dat de voorzieningen goed aansluiten bij de uitstraling van je bedrijf. Een blauwdruk voor een circulaire wellness is er niet. Maar er zijn wel aandachtspunten. Drie uitgangspunten Zo is het belangrijk dat het gebouw wordt gemaakt volgens de Trias Energetica. De drie uitgangspunten daarin zijn: beperk de energievraag, gebruik hernieuwbare duurzame bouwmaterialen en gebruik fossiele energiebronnen zo effi ciënt mogelijk. Het is ook belangrijk dat je werkt met een ontwerper die de positionering van je bedrijf volledig begrijpt en onderschrijft. Het ontwerp moet naadloos passen bij je onderneming. Durf je ook kwetsbaar op te stellen tegenover je ontwerper. Als recreatieondernemer ben je doorgaans geen expert op het gebied van ontwerpen. Uitdaging Een wellness- en zwembadgebouw kan helaas nog niet honderd procent circulair zijn. Onder meer de verdamping van het water maakt het vinden van een circulaire oplossing complex. Chemicaliën blijven noodzakelijk. Maar je kunt veel bereiken door het gebouw demontabel te bouwen en gerecyclede materialen Verdamping van het water maakt een circulaire oplossing complex te gebruiken. En door materiaal als HDPE (High Density Polyethyleen) te gebruiken voor je bassin. Dit materiaal heeft geen onderhoud nodig. Ook dampdicht bouwen is belangrijk. Dat kan door een dampdichte laag in de dak- en gevelconstructie te creëren. Tot slot is het aan te bevelen om een stabiel bouwteam samen te stellen, waarin voornamelijk (lokale) ondernemers met circulaire ambities zitten. Zo ondersteun je elkaar vanaf het begin van het proces en kun je elkaar qua expertise blijven aanvullen. Met dank aan Lotec en Campingpark Ons Buiten 04-2023 | Recreactie 31

DE GROOTSTE VOORRAAD GROOTKEUKEN APPARATUUR voor de professional Schilferijsmachines Deze machines met rvs omkasting zijn stuk voor stuk in staat om grote hoeveelheden granulaatijs te produceren. Type IQ 50C-A cap. 58 kg/etmaal opslagcap. 20 kg afm. 46,5x59,5x79 cm 230 Volt | 0,42 kW geschikt voor onderbouw Type IQ 85C-A cap. 94 kg/etmaal opslagcap. 20 kg afm. 46,5x59,5x79 cm 230 Volt | 0,47 kW geschikt voor onderbouw IJSKOUD DE BESTE lees alles in ons blog Waarom een ijsblokjesmachine een waardevolle investering is? Hoe uw drankjes de allerbeste smaak behouden en u altijd ijs beschikbaar heeft, lees alles hierover in onze blog. 4050.781 normaal actie 3.210,2.595,inruilkorting 200,NU 2.395,Type: NQ 20 22 kg/etmaal 4050.512 Normaal 1.715,Actie 1.495,Inruilkorting 200,4050.790 normaal actie 3.665,2.945,KOM NAAR inruilkorting 200,NU 2.745,Type: NQ 30 31 kg/etmaal 4050.534 Normaal 1.910,Actie 1.625,Inruilkorting 200,1.295,- 1.425,Type: NQ 60 55 kg/etmaal 4050.592 Normaal 2.775,Actie 2.295,Inruilkorting 200,2.095,EMMELOORD Platinaweg 21 8304 BL Emmeloord Tel: (0527) 635 635 info@hakpro.nl Type: NQ 90 75 kg/etmaal 4050.612 Normaal 3.190,Actie 2.595,Inruilkorting 200,2.395,AMSTERDAM De Flinesstraat 20 1114 AL Duivendrecht Tel: (020) 665 6428 amsterdam@hakpro.nl IJsblokjesmachines extra grote capaciteit Type: NQ 40 38 kg/etmaal 4050.552 Normaal 2.110,Actie 1.775,Inruilkorting 200,1.575,Type: NQ 130 122 kg/etmaal 4050.632 Normaal 4.205,Actie 3.345,Inruilkorting 200,3.145,GRONINGEN Verl. Bremenweg 10c 9723 JV Groningen Tel: (050) 318 1600 groningen@hakpro.nl ROTTERDAM Schuttevaerweg 13 3044 BA Rotterdam Tel: (010) 750 2750 rotterdam@hakpro.nl vingerhoed-model VENLO Venrayseweg 44 5928 NZ Venlo Tel: (077) 387 4242 venlo@hakpro.nl 4050.572 VLISSINGEN Bedrijfsweg 9 4387 PD Vlissingen Tel: (0118) 493 222 vlissingen@hakpro.nl 23-07-00 Alle prijzen zijn in euro's, exclusief BTW en wettelijke verwijderingsbijdragen. Wijzigingen voorbehouden zonder voorafgaande kennisgeving. Zet- of drukfouten voorbehouden. 4050.612 Type: NQ 50 48 kg/etmaal 4050.572 Normaal 2.365,Actie 1.975,Inruilkorting 200,1.775,Ideaal voor zalencentra en grote terrassen. Met hoge capaciteit en grote ingebouwde bunker. 1 VAN ONZE 6 VESTIGINGEN OF BESTEL OP HAKPRO.NL hakpro.nl productnieuws Tekst: Jaap van Sandijk Verzekering De Vakantiepark Totaalverzekering van Aon Verzekeringen is een pakket dat specifi ek is afgestemd op vakantieparken. De recreatieondernemer heeft niet alleen een dekking op maat, maar kan ook terugvallen op de kennis van recreatiespecialisten. Kennis die van belang is wanneer je als ondernemer bijvoorbeeld een nieuw concept of een nieuwe dienst introduceert. Want naast businesskansen, kan een nieuw concept ook risico’s met zich meebrengen. (010) 448 89 11 www.aonverzekeringen.nl WC-spoelsysteem De Montus Flow is een inbouwspoelreservoir met geïntegreerde stagnatiespoeling voor toiletten. Bij gebruiksonderbrekingen van meerdere dagen (bijvoorbeeld bij een lage bezetting van het park) kan de Montus Flow automatisch spoelen. Dit is belangrijk voor de waterkwaliteit en de hygiëne. De Montus Flow kan op afstand worden aangestuurd en bediend. Stagnatiespoelingen worden rechtstreeks in de afvoerpijp gevoerd. Hierdoor wordt de stortbak niet extra gevuld en blijft het vulniveau in overeenstemming met de normen. www.schell.eu (0182) 511 511 www.marindex.nl Koff iemachine De L’OR Barista Sublime koffi emachine maakt twee espresso’s tegelijk of een dubbele espresso in één kopje. Ook beschikt het over een functie om de hoeveelheid koffi e te personaliseren. Dat kan van 20 tot 270 milliliter. De machine is geschikt voor L’OR Espresso en L’OR Barista capsules. Het apparaat beschikt over een instelbare lekbak voor koppen van verschillende grootten. De druk is maximaal 19 bar. le Reddingsstation Reddingsstation Zeeland van Seijsener is een oplossing voor de veiligheid van gasten in of op het water in je haven. Het station is voorzien van alle noodzakelijke reddingsmiddelen, waaronder een reddingsboei van 750 millimeter en een brandbluskast, inclusief een poederbrandblusser. (075) 681 06 10 www.seijsener.com 04-2023 | Recreactie 33

Elektronische kranen en spoelsystemen optimaliseren de hygiëne en verlagen de kosten. Water speelt een belangrijke rol in recreatievoorzieningen. Het wordt veel gedronken, maar ook gebruikt in kantines, toiletten, douches en (zwem)baden. Het gebruik van water is zo vanzelfsprekend, dat men zich nauwelijks realiseert dat water door de groei van bacteriën een gezondheidsrisico kan vormen als het lange tijd stilstaat in de leidingen. Schell, de Duitse fabrikant van sanitaire installaties, heeft een elektronisch watermanagementsysteem ontwikkeld, dat exploitanten ondersteunt bij een veilig en effi ciënt gebruik van de drinkwaterinstallatie. Het systeem zorgt niet alleen voor een constante, veilige waterkwaliteit, een betere hygiëne en vermindering van het waterverbruik, maar verlaagt ook de kosten voor beheer en onderhoud. Optimale waterkwaliteit en hygiëne dankzij elektronische, sanitaire installaties De recreatieconsument hecht - zeker na corona - grote waarde aan hygiëne en goede, sanitaire voorzieningen. Uit onderzoek blijkt echter dat bijna de helft van de gasten in de recreatiesector de hygiëne en het sanitair matig tot slecht beoordeelt. Hygiëne, schoonmaak en onderhoud in sanitaire ruimtes zijn een enorme uitdaging voor recreatiebedrijven. Niet alleen omdat er sprake van een zeer uiteenlopend publiek, maar ook omdat het sanitair bijzonder intensief gebruikt wordt waardoor de kans op vervuiling en beschadiging groot is. Door de stijgende temperaturen in ons land, de vaak matige isolatie en het bundelen van koud- en warmwaterleidingen in gebouwen, loopt de watertemperatuur op, waardoor bacteriën zich sneller in het drinkwaterleidingsysteem vermenigvuldigen. Met de SWS-server en de SCHELL SSC Bluetooth app kan de beheerder het systeem ook op afstand monitoren en aansturen. 70% minder water Elektronische, sanitaire installaties hebben grote voordelen voor zowel de gebruikers als de beheerders van recreatievoorzieningen. Omdat kranen en spoelsystemen door een simpele druk op de knop of met behulp van sensoren zelfs helemaal contactloos geactiveerd kunnen worden, zijn ze een stuk hygiënischer en wordt de overdracht van ziektes voorkomen. Het sensorbereik, de watertemperatuur en de looptijd van het water kunnen ingesteld worden. Daardoor stroomt het water alleen als het nodig is en worden het waterverbruik en het energieverbruik voor de verwarming van water verminderd. Alleen al de installatie van contactloze kranen bespaart in vergelijking met traditionele, handbediende kranen zo’n 70% water. Met behulp van elektronische kranen en spoelsystemen, die gekoppeld zijn aan een elektronisch watermanagement kan de recreatie-ondernemer altijd de waterkwaliteit garanderen en de aansturing en het beheer van de sanitaire installaties effi ciënter regelen. Legionellapreventie Het grote voordeel van elektronische kranen en spoelsystemen is, dat stagnatie- en hygiënespoelingen afhankelijk van de watertemperatuur of de gebruiksfrequentie ingepland en automatisch uitgevoerd kunnen worden. Dat is belangrijk in het kader van de legionellapreventie. Zwembaden en sauna’s zijn zogenaamde ‘prioritaire’ instellingen. Ze hebben een hoog risico op besmetting en zijn daarom verplicht om aan legionellapreventie te doen. Campings, jachthavens en hotels vallen onder de ‘overige’ openbare instellingen, die moeten zorgen voor deugdelijk drinkwater en een effectief beheer van de collectieve waterinstallaties. In de NEN 1006 staat bijvoorbeeld beschreven, dat water in de leidingen van de tappunten voor consumptief gebruik wekelijks moeten worden ververst en dat de installatie jaarlijks onderhouden moet worden. Met behulp van het elektronische Schell watermanagementsysteem SWS kunnen spoelbeurten ingepland en automatisch uitgevoerd worden. Kranen en spoelinstallaties kunnen zowel individueel als in groepen geconfi gureerd en aangestuurd worden. Op een SWS-server kunnen maximaal 64 kranen of spoelunits aangesloten worden. Dat kan met een kabel maar ook draadloos via een radioverbinding. Alle instellingen kunnen fl exibel aangepast worden en het systeem houdt de watertemperatuur, de gebruiksfrequentie en de uitgevoerde spoelingen nauwkeurig bij, zodat de beheerder kan bewijzen dat hij zich aan de regels voor legionellapreventie gehouden heeft. Beheer op afstand Dankzij SMART.SWS kunnen alle kranen en spoelsystemen, die aan SWS gekoppeld zijn, ook op afstand geconfi gureerd, gemonitord en bediend worden. De beheerder krijgt via een internetverbinding op het scherm van zijn smartphone, tablet of computer een overzicht van alle installaties en kan het sensorbereik, de waterlooptijd, stagnatiespoelingen en thermische desinfecties instellen en op afstand uitvoeren. Alle systeemrelevante gegevens worden continu geregistreerd. Gebouwbeheerders kunnen bovendien verschillende gebruikersrollen inrichten, waardoor men bijvoorbeeld de toegang tot de informatie per unit, gebouw, afdeling of zone kan regelen. De Schell Single Control (SSC) bluetooth-module is ook een hulpmiddel voor de confi guratie en monitoring van kranen en spoelsystemen. Een functie zoals een automatische stagnatiespoeling na 24 uur en de registratie daarvan kan in de elektronica van de kraan zelf geprogrammeerd worden en via een app bovendien gemakkelijk naar andere kranen van hetzelfde type gekopieerd worden. De Bleutooth-module is ook zeer geschikt voor de toepassing bij privé-sanitair op campings. Compleet gebouwbeheer Schell is momenteel de enige leverancier die met zijn SWS watermanagementsysteem alle watertappunten in een gebouw of op een terrein kan beheren. Het bedrijf heeft een compleet programma kranen en spoelsystemen op de markt gebracht. Niet alleen voor wastafels, douches, bad, toiletten en urinoirs, maar ook voor de keuken en het washok. Schell heeft een aantal productlijnen ontwikkeld, dat bij uitstek geschikt is voor het recreatiebedrijf en die ook aan SWS gekoppeld kunnen: de Xerisen Celis-wastafelkranen, de Schelltronic opbouw urinoirspoelsystemen, de Linus in- en opbouw douchekranen en de Grandis E keukenkraan. Bij het ontwerp van deze lijnen stonden een functioneel design, eenvoudige en veilige bediening, onderhoudsvriendelijkheid en vandalismebestendigheid centraal. Voor meer informatie: https://www.schell.eu/nl-nl/ Alle elektronische Schell-kranen en spoel systemen kunnen via SWS-servers aan het SWS-watermanagementsysteem gekoppeld worden

BEREID UW CAMPING voor op de toekomst IAAPA Expo Europe is de plek waar duizenden recreatie en leisure professionals samenkomen om de laatste trends te ontdekken. Honderden leveranciers presenteren hun innovaties, waaronder speeltoestellen, zwembadinfrastructuur en springkastelen, maar ook bijvoorbeeld nieuwe concepten qua eten & drinken en reservatiesystemen. Mis uw kans niet om uw vakantieresort/camping op te waarderen. CONFERENTIE: 25-28 SEPT. 2023 BEURS: 26-28 SEPT. 2023 WENEN, OOSTENRIJK REGISTREER NU IAAPA.org/IAAPAExpoEurope @IAAPAEMEA | #IAAPAExpos Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)

RECREACTIE 3 | mei 2023 magazine over recreatie en toerisme Natuurinclusief ondernemen Een nieuwe kijk op de bedrijfsvoering Horeca vraagt om slim concept en nieuwe combinaties De stelling: ‘De ideale medewerker is een allrounder’ Wijziging in voorwaarden: tijdig melden aan je gasten

Dé specialist in de bouw van sanitaire units van hoge kwaliteit Maatwerk dat volledig aan uw wensen voldoet Volledige ontzorging van ontwerp tot sanitaire installatie Innovatieve milieu- en energiebewuste oplossingen Onderhoudsvriendelijke en duurzame materialen Units zijn schakelbaar, fl exibel en verplaatsbaar mobielbouw.nl biedt u nog veel meer informatie BEGINT HET AL TE KRIEBELEN? De lente is begonnen, alles staat in bloei. Dat geldt ook voor de markt. Dit biedt kansen. Denkt u al een tijdje aan het uitbreiden of verkopen van uw bedrijf? Wij helpen u graag deze droom te realiseren. Wij zijn sinds 1974 gespecialiseerd in aan- en verkoop, taxaties en bedrijfsovernames in de dag- en verblijfsrecreatieve sector. Neem contact op met één van onze specialisten: Maxx Hup, Thijs Lunenburg, Yvette Mijnheer, Adri Mijnheer, Rianne Jansen, of Harm-Jan Mooiweer. vandeloosdrechtrbm.nl Verblijfsrecreatie Watersport Dagrecreatie Sport en Wellness DÉ RECREATIE BEDRIJFSMAKELAAR F.A. Molijnlaan 28, 8071 AG Nunspeet Tel: 0341 - 25 23 63

colofon voorwoord Hoofdredactie: HISWA-RECRON, Marike Rosier, communicatie@hiswarecron.nl Eindredactie: Maarten Bokslag, www.bokslag.com Redactiecommissie: Wanda van Eck, Jeff rey Belt, Stijn Boode Marike Rosier Aan dit nummer werkten mee: Jaap van Sandijk, Facet, Jos van der Sterren, Annouck de Jong Opmaak: Dock35 Media Coverfoto: It Wiid Bladmanagement: Dock35 Media, Sjoerd Franssen Advertenties: Dock35 Media, Martijn Penning, (0314) 355 826, martijn@dock35media.nl Druk: Senefelder Misset Doetinchem B.V. Abonnementen: HISWA-RECRON, Storkstraat 24, 3833 LB Leusden, communicatie@hiswarecron.nl, (033) 303 9700, 68 euro per jaar, 34 euro voor studenten en medewerkers van recreatiebedrijven. Gratis voor HISWA-RECRON-leden, overheden en pers. Als vakblad hanteren wij de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er vanuit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Oplage: 4.400 exemplaren. De samenstellers hebben de grootst mogelijk zorgvuldigheid betracht. Noch HISWA-RECRON, noch redactie, noch auteurs aanvaarden enige aansprakelijkheid bij eventueel voorkomende fouten. PARTNERS IN BUSINESS: Manager Communicatie Natuurinclusief Ik zit voor het eerst dit jaar in mijn tuin in de zon en geniet van de ontluikende natuur. Bloeiende tulpen, mussen die poedelen aan de vijverrand, de eerste gele dotterbloem die bloeit en koolmezen die hooi en stro wegpikken voor hun nestjes. Onze konijnen lopen los in de tuin en maken de ene ‘binky’ na de andere, van geluk en voorjaarskriebels. Ondertussen lees ik de artikelen van deze Recreactie door. De coverstory over natuurinclusief ondernemen spreekt me heel erg aan! Onze bedrijven en ondernemers zitten voor het grootste deel middenin of heel dicht bij de natuur. We zijn afhankelijk van de natuur. Geert Dijks, naast directeur van HISWA-RECRON nu ook domeinleider Vrijetijdseconomie voor de Nationale Agenda Natuurinclusief, draait het graag om: “De natuur is ook afhankelijk van ons. Wij maken verantwoorde recreatie in de natuur mogelijk!” Het uitgangspunt dat je natuur ook mensinclusief moet ontwikkelen ondersteun ik van harte. Vooral omdat de natuur je gewoon laat genieten. Daarnaast hebben natuur en groen positieve gezondheidseffecten op mensen. Een citaat uit een onderzoek van het RIVM (mei 2022): ‘Groen draagt bij aan een betere mentale gezondheid. Een groene omgeving nodigt uit om te KENNISPARTNERS: bewegen en ontspannen, wat weer een rol speelt bij de vermindering van overgewicht, diabetes type 2, hart- en vaatziekten. Ook is er een gunstig effect op hoe lang mensen leven, hoe zwaar baby’s bij hun geboorte zijn en de werking van het immuunsysteem. Groen lijkt te zorgen voor een verbeterde nachtrust. Concentratie, geheugen en leerprestaties verbeteren bij contact met groen.’ Hoe mooi is het dan dat onze sector ook hier een bijdrage aan kan leveren. Mocht je nog twijfelen aan natuurinclusief ondernemen, lees dan de voorbeelden van diverse ondernemers in de coverstory. Als sector kunnen we gewoon niet anders! Veel leesplezier! 03-2023 | Recreactie 5

POMAZ ZWEMBAD &WATERTECHNIEK  Dolphin bodemzuigers  AFM  EVA optic verlichting  Filtertechniek Pomaz is leverancier van Nederlands’ grootste en meest actuele assortiment zwembadcomponenten. Pomaz kent de kansen en uitdagingen bij openbare zwembaden, hotelbaden, sauna’s en wellness. En wanneer u nadenkt over de mogelijkheden met betrekking tot het optimaliseren van uw bad en het zwemplezier van uw bezoekers willen wij daar graag over meedenken. In oplossingen, welteverstaan. Bel voor meer informatie: +31 (0)40 285 66 58 of stuur een mail naar support@pomaz.nl 10 JAAR SAMENWERKEN AAN PLANNEN VOOR MORGEN! inhoud Informatief Opinie 08 14 27 31 33 Onder de aandacht Kort nieuws uit de branche Coverstory Natuurinclusief ondernemen en mensinclusieve natuur Kennis delen Hoge opkomst General Assembly EFCO in Amsterdam Vakinfo Is constante temperatuur economisch? Productnieuws Een overzicht van de laatste innovaties 28 20 25 11 De stelling ‘De ideale medewerker is een allrounder’ Mens&bedrijf Ondernemen Nieuwe concepten en slimme combinaties maken horeca succesvol Kennis delen Kondig ingrijpende wijziging in de voorwaarden tijdig aan Column RecreAnders 03-2023 | Recreactie 7

onder de aandacht Samen tegen permanente bewoning Drenthe start met een provinciaal team dat gemeenten gaat ondersteunen bij handhavingsverzoeken bij permanente bewoning op recreatiebedrijven. Als ondernemers ondersteuning willen van hun gemeente bij het bestrijden van permanente bewoning op hun terrein, geeft de gemeente nu vaak aan dat ze geen geld of menskracht heeft om te hand haven. Nu kan dat met een provinciaal team. HISWA-RECRON regiomanager Petra Ellens heeft zich er sterk voor gemaakt dat deze optie er komt vanuit het programma Vitale Vakantieparken Drenthe. “In eerste instantie lag de focus daar vooral op probleemparken. Nu kunnen ook gezonde bedrijven daar profijt van hebben. Permanente bewoning bedreigt immers de vitaliteit van parken.” www.vitalevakantieparkendrenthe.nl Welkom op het water! In april waren op SBS6 weer vier afleveringen van het tv- programma Welkom op het Water te zien. Het was al het tweede seizoen. HISWA-RECRON directeur Geert Dijks vertelt in de eerste aflevering over innovatie en duurzaamheid. Alexander Jonkers van Jonkers Yachts geeft in de tweede aflevering zijn visie op de toekomst van de watersport. De afleveringen – ook die van vorig jaar – zijn terug te zien via Kijk.nl. Second Home Check Seijsener heeft de veiligheidskeuringen van stacaravans, recreatie woningen en verblijfsobjecten overgedragen aan Second Home Check. In de loop der jaren is Seijsener zich verder gaan specialiseren op het verbeteren van de technische infrastructuur op campings en parken. “Het keuren van stacaravans en chalets werd voor ons steeds meer een bijzaak”, legt Seijsenerdirecteur Bas Durieux uit. “Daarom hebben we na uitgebreid overleg besloten de veiligheidskeuringen van stacaravans en chalets over te dragen aan de specialist op dit vlak: Second Home Check. Wij hebben er volledig vertrouwen in dat Second Home Check deze dienstverlening goed zal uitvoeren.” www.secondhomecheck.nl >> keuringen Rectificatie In de vorige uitgave van Recreactie stond per ongeluk vermeld dat de foto op de cover en enkele beelden in het binnenwerk afkomstig waren van De Zandstuve. Het zijn echter foto’s van De Kleine Wolf, dat samen met De Zandstuve (en diverse andere bedrijven) participeert in het initiatief Vakschool Gastvrij. Onze excuses voor de verwarring. 8 Recreactie | 03-2023 Foto: Jonkers Yachts Foto: Shutterstock Foto: Shutterstock RECREACTIE 1 | februari 2023 magazine over recreatie en toerisme Bedrijfsconcept Een duidelijke stip aan de horizon ‘RECRON Erkend bedrijf’ wordt een belangrijk label Bij De Bremakker op Texel draait alles om natuurbeleving Het belang van de provinciale verkiezingen voor onze sector Subsidie verduurzaming mkb De Subsidieregeling verduurzaming mkb (SVM) helpt mkbondernemers om hun bedrijf te verduurzamen. Aanvragen is mogelijk sinds 1 april 2023. In totaal is er een budget beschikbaar van 14,4 miljoen euro. Met de subsidie kunnen mkb- ondernemers een vergoeding krijgen voor de inhuur van een energieadviseur voor een energieadvies op maat én voor hulp bij het uitvoeren van het advies. In het advies staat welke energie- en CO2 -besparende maatregelen mogelijk zijn en welke investeringen dit vraagt. Het gaat zowel om het verduurzamen van het bedrijfspand als om de bedrijfsvoering. Aanvragen kan tot 30 september. Aanvragen worden behandeld op volgorde van binnenkomst tot het budget op is. www.rvo.nl/svm Arbeidsmarkt op de schop Het kabinet heeft 3 april ingrijpende voorstellen gedaan voor het anders inrichten van de arbeidsmarkt. De voorstellen volgen op het advies van de SER dat in 2021 is verschenen en waarin het terugdringen van fl exibele arbeid centraal staat. Via VNO/NCW en MKB Nederland was HISWA-RECRON bij totstandkoming van het voorstel betrokken. “De seizoensgebonden sectoren recreatie en watersport hebben bij uitstek behoefte aan een fl exibele inzet van personeel”, legt Martin Merks van HISWA-RECRON uit. “Wij zijn dan ook blij dat de seizoenscontracten mogelijk blijven. De verplichting voor de werkgever om na drie maanden een urenaanbod te doen dat is gebaseerd op de uren in de eerste drie maanden, is van tafel.” Toch blijven de voorstellen ingrijpend. Meer informatie op de website. www.hiswarecron.nl (zoekterm: arbeidsmarkt) Lezersonderzoek Recreactie Zowel HISWA Magazine als Recreactie zijn najaar 2021 vernieuwd. Om te kijken hoe dat bij de lezers is gevallen, vond december vorig jaar een lezersonderzoek plaats. De respons op het online onderzoek van Recreactie was helaas laag: er zijn 54 respondenten die serieus hebben meegedaan. Toch zijn er wel conclusies te trekken. Recreactie wordt (heel) goed gelezen. Bijna alle respondenten zijn (zeer) tevreden. Van de rubrieken krijgt Onder de Aandacht – de rubriek met kort nieuws – het hoogste rapportcijfer (een 7,8) en geen enkel artikel scoort lager dan een 6,6. De respondenten zijn (zeer) tevreden over de leesbaarheid, de opmaak en de advertenties. Ze lezen het blad het liefst op papier. Er zijn maar twee mensen die bij voorkeur online lezen! Sinds vorig jaar kan dat via hiswarecron.nl. Aanbevelingen zijn: meer artikelen over wet- en regel geving en innovaties. Opiniestukken vinden de respondenten niet erg nodig. Alle deelnemers bedankt! De redactie neemt de resultaten mee in de ontwikkeling van het magazine. 03-2023 | Recreactie 9

Scan Toeristisch Ondernemerschap onder de aandacht Hoe werk je aan professionalisering van je eigen bedrijfsvoering? Wat kan er beter? Het zijn belangrijke, maar lastige vragen waar veel ondernemers het antwoord niet zo 1-2-3 op kunnen geven. De Scan Toeristisch Ondernemerschap kan daarbij helpen. Deze tool werd ontwikkeld door het Bureau voor Ruimte & Vrije Tijd, in samenwerking met HISWA-RECRON en vijf provincies. De scan is gratis online beschikbaar voor alle Nederlandse recreatieondernemers. De ondernemer kan kiezen uit acht modules: gastvrijheid, ondernemerschap, uitstraling, duurzaamheid, marketing, toekomstbestendigheid, financiën en eigenaarschap. Na het invullen krijgt de ondernemer tips en adviezen om direct mee aan de slag te gaan. Siem-Jan Vethman van Camping Tuinderij Welgelegen probeerde het al uit: “Ik heb de tool gebruikt en het overtrof mijn toch al hoge verwachtingen. De vragen geven duidelijk aan waar ik sta met mijn bedrijf. Veel tips kon ik direct gebruiken.” www.scantoeristischondernemerschap.nl Nieuwe leden Tussen 15 februari en 15 april zijn de volgende bedrijven lid geworden van HISWA-RECRON. Welkom! • Huren Houseboat, Mook en Middelaar, www.hurenhouseboat.com • Biggerworks, Amsterdam, www.waterkaarten.app • Park De Fontein, Eibergen, www.hubvakantieparken.nl Welk mbo heeft de beste skills? Wedstrijden World Skills bestaan al veel langer voor diverse vakgebieden. Dit jaar vonden ze ook plaats voor leerlingen van mbo’s Leisure en Hospitality. Maar liefst 21 scholen deden mee met teams van elk twee leerlingen. Ze kregen diverse opdrachten, zoals het maken van een entertainmentprogramma en een praktijkcase met een lastige gast, aan het frontoffice van Vakantiepark Molenweg. HISWA-RECRON was betrokken bij de organisatie. De wedstrijd op 21 en 22 maart werd gewonnen door het team van ROC Top uit Amsterdam. Tweede en derde prijzen waren er voor de leerlingen van ROC Nijmegen en ROC Zadkine uit Rotterdam. Foto: Park De Fontein Foto: Camping Tuinderij Welgelegen onder de aandacht RecreAnders 50 jaar Jong RECRON Jong RECRON bestaat 50 jaar. De jongerenafdeling van HISWARECRON viert dat met een spetterend diner-met-feest op 22 juni, bij vakantiepark De Bergen in Wanroij. “Alle vroegere leden van Jong RECRON en de vroegere RECRON Junior Club zijn welkom”, vertelt voorzitter Cees-Jan Klinge. “We hebben ze niet allemaal kunnen bereiken dus daarom ook deze oproep in Recreactie.” De feestavond begint om 16.00 uur met een borrel. Na het buffet barst het feest los met een fi jne band. Entree is 50 euro, inclusief alle consumpties. Blijven slapen is mogelijk, wederom voor 50 euro. Aanmelden via www.jongrecron.nl. Jos van der Sterren Docent en senior onderzoeker toerisme Breda University of Applied Sciences Polycrisis Ik hoor en lees de laatste tijd veel over polycrisis: het in elkaar grijpen van meervoudige crises. Het gaat niet alleen om een klimaatcrisis, maar ook om een sociale crisis, een politieke crisis. De uitdagingen waar de maatschappij voor staat zijn niet alleen complex, ze raken ons allemaal en zijn niet op te lossen met een ‘quick fi x’. Vooral ondernemers voelen dit: enerzijds zitten ze gevangen in de concurrentieslag om de consument, anderzijds moeten ze voldoen aan nieuwe regels en wetten. Slowlands festival Mölke Recreatiebedrijf Mölke in Zuna viert op 11 mei het 50-jarig bestaan. Het bedrijf, dat zich steeds meer profi leert als verblijf voor mensen die kiezen voor slow living, viert het jubileum met haar eigen festival: Slowlands. Mede-eigenaar Rutger van de Maat vertelt: “Jongeren leren kamperen op festivals. Die relaxte sfeer brengen wij terug op ons bedrijf. Met lekker eten en drinken, meerdere podia en artiesten. En dan niet in een klein Quechua tentje, maar in een fi jne safaritent of een lodge. We leggen de volle focus op beleving en sfeer. Dat is het moderne vakantiepark waarin wij geloven. The new way of glamping, noemen we het ook wel. Al onze relaties, collega’s en leveranciers zijn welkom. Opgeven kan ook nog op het laatste moment!” www.molke.nl/slowlands Er is urgentie en die voel ik op allerlei momenten. Ik ondersteunde daarom de bezetting van de A12 op 11 maart door Extinction Rebellion. Tegelijkertijd waren er boeren en sympathisanten elders in Den Haag. Feitelijk net zo hard getroffen door polycrisis, en ook niet wetend waar de oplossing te zoeken. Ik werk bij een hogeschool. Daar staan we voor moeilijke, en soms principiële keuzes: moeten we de banden met Shell verbreken? Moeten we KLM helpen te verduurzamen? Moeten we internationale studiereizen naar Azië afzweren? Het zijn complexe vragen, waar geen eenduidig antwoord op te geven valt. De keuze voor samenwerken met de recreatiesector is snel gemaakt: veel bedrijven liggen in kwetsbare natuurgebieden en werken aan verduurzaming. Het kan altijd beter, maar het besef is bij de meeste recreatie-ondernemers doorgedrongen dat verduurzaming, circulair ondernemen en het zorgvuldig omgaan met middelen, pure noodzaak is om op langere termijn te overleven. Voor een hogeschool heeft het weinig zin om samen te werken met bedrijven die alleen lippendienst bewijzen aan duurzaamheid. Dus is het goed als onze hogeschool het partnernetwerk kritisch blijft bekijken. Gelukkig zijn veel ondernemers en brancheverenigingen op zoek naar kennis omtrent meer duurzame en circulaire vormen van ondernemen. Wij kunnen die kennis bieden. Radicaal stoppen met strategische partners is een allerlaatste keuze. Toch moet die soms misschien worden gemaakt, als we onze studenten, de volgende generaties professionals, serieus willen laten werken aan oplossingen voor de complexe problemen van deze tijd. 03-2023 | Recreactie 11 Foto: Marieke Dijkhof

Elektronische kranen en spoelsystemen optimaliseren de hygiëne en verlagen de kosten. Water speelt een belangrijke rol in recreatievoorzieningen. Het wordt veel gedronken, maar ook gebruikt in kantines, toiletten, douches en (zwem)baden. Het gebruik van water is zo vanzelfsprekend, dat men zich nauwelijks realiseert dat water door de groei van bacteriën een gezondheidsrisico kan vormen als het lange tijd stilstaat in de leidingen. Schell, de Duitse fabrikant van sanitaire installaties, heeft een elektronisch watermanagementsysteem ontwikkeld, dat exploitanten ondersteunt bij een veilig en effi ciënt gebruik van de drinkwaterinstallatie. Het systeem zorgt niet alleen voor een constante, veilige waterkwaliteit, een betere hygiëne en vermindering van het waterverbruik, maar verlaagt ook de kosten voor beheer en onderhoud. Optimale waterkwaliteit en hygiëne dankzij elektronische, sanitaire installaties De recreatieconsument hecht - zeker na corona - grote waarde aan hygiëne en goede, sanitaire voorzieningen. Uit onderzoek blijkt echter dat bijna de helft van de gasten in de recreatiesector de hygiëne en het sanitair matig tot slecht beoordeelt. Hygiëne, schoonmaak en onderhoud in sanitaire ruimtes zijn een enorme uitdaging voor recreatiebedrijven. Niet alleen omdat er sprake van een zeer uiteenlopend publiek, maar ook omdat het sanitair bijzonder intensief gebruikt wordt waardoor de kans op vervuiling en beschadiging groot is. Door de stijgende temperaturen in ons land, de vaak matige isolatie en het bundelen van koud- en warmwaterleidingen in gebouwen, loopt de watertemperatuur op, waardoor bacteriën zich sneller in het drinkwaterleidingsysteem vermenigvuldigen. Met de SWS-server en de SCHELL SSC Bluetooth app kan de beheerder het systeem ook op afstand monitoren en aansturen. 70% minder water Elektronische, sanitaire installaties hebben grote voordelen voor zowel de gebruikers als de beheerders van recreatievoorzieningen. Omdat kranen en spoelsystemen door een simpele druk op de knop of met behulp van sensoren zelfs helemaal contactloos geactiveerd kunnen worden, zijn ze een stuk hygiënischer en wordt de overdracht van ziektes voorkomen. Het sensorbereik, de watertemperatuur en de looptijd van het water kunnen ingesteld worden. Daardoor stroomt het water alleen als het nodig is en worden het waterverbruik en het energieverbruik voor de verwarming van water verminderd. Alleen al de installatie van contactloze kranen bespaart in vergelijking met traditionele, handbediende kranen zo’n 70% water. Met behulp van elektronische kranen en spoelsystemen, die gekoppeld zijn aan een elektronisch watermanagement kan de recreatie-ondernemer altijd de waterkwaliteit garanderen en de aansturing en het beheer van de sanitaire installaties effi ciënter regelen. Legionellapreventie Het grote voordeel van elektronische kranen en spoelsystemen is, dat stagnatie- en hygiënespoelingen afhankelijk van de watertemperatuur of de gebruiksfrequentie ingepland en automatisch uitgevoerd kunnen worden. Dat is belangrijk in het kader van de legionellapreventie. Zwembaden en sauna’s zijn zogenaamde ‘prioritaire’ instellingen. Ze hebben een hoog risico op besmetting en zijn daarom verplicht om aan legionellapreventie te doen. Campings, jachthavens en hotels vallen onder de ‘overige’ openbare instellingen, die moeten zorgen voor deugdelijk drinkwater en een effectief beheer van de collectieve waterinstallaties. In de NEN 1006 staat bijvoorbeeld beschreven, dat water in de leidingen van de tappunten voor consumptief gebruik wekelijks moeten worden ververst en dat de installatie jaarlijks onderhouden moet worden. Met behulp van het elektronische Schell watermanagementsysteem SWS kunnen spoelbeurten ingepland en automatisch uitgevoerd worden. Kranen en spoelinstallaties kunnen zowel individueel als in groepen geconfi gureerd en aangestuurd worden. Op een SWS-server kunnen maximaal 64 kranen of spoelunits aangesloten worden. Dat kan met een kabel maar ook draadloos via een radioverbinding. Alle instellingen kunnen fl exibel aangepast worden en het systeem houdt de watertemperatuur, de gebruiksfrequentie en de uitgevoerde spoelingen nauwkeurig bij, zodat de beheerder kan bewijzen dat hij zich aan de regels voor legionellapreventie gehouden heeft. Beheer op afstand Dankzij SMART.SWS kunnen alle kranen en spoelsystemen, die aan SWS gekoppeld zijn, ook op afstand geconfi gureerd, gemonitord en bediend worden. De beheerder krijgt via een internetverbinding op het scherm van zijn smartphone, tablet of computer een overzicht van alle installaties en kan het sensorbereik, de waterlooptijd, stagnatiespoelingen en thermische desinfecties instellen en op afstand uitvoeren. Alle systeemrelevante gegevens worden continu geregistreerd. Gebouwbeheerders kunnen bovendien verschillende gebruikersrollen inrichten, waardoor men bijvoorbeeld de toegang tot de informatie per unit, gebouw, afdeling of zone kan regelen. De Schell Single Control (SSC) bluetooth-module is ook een hulpmiddel voor de confi guratie en monitoring van kranen en spoelsystemen. Een functie zoals een automatische stagnatiespoeling na 24 uur en de registratie daarvan kan in de elektronica van de kraan zelf geprogrammeerd worden en via een app bovendien gemakkelijk naar andere kranen van hetzelfde type gekopieerd worden. De Bleutooth-module is ook zeer geschikt voor de toepassing bij privé-sanitair op campings. Compleet gebouwbeheer Schell is momenteel de enige leverancier die met zijn SWS watermanagementsysteem alle watertappunten in een gebouw of op een terrein kan beheren. Het bedrijf heeft een compleet programma kranen en spoelsystemen op de markt gebracht. Niet alleen voor wastafels, douches, bad, toiletten en urinoirs, maar ook voor de keuken en het washok. Schell heeft een aantal productlijnen ontwikkeld, dat bij uitstek geschikt is voor het recreatiebedrijf en die ook aan SWS gekoppeld kunnen: de Xerisen Celis-wastafelkranen, de Schelltronic opbouw urinoirspoelsystemen, de Linus in- en opbouw douchekranen en de Grandis E keukenkraan. Bij het ontwerp van deze lijnen stonden een functioneel design, eenvoudige en veilige bediening, onderhoudsvriendelijkheid en vandalismebestendigheid centraal. Voor meer informatie: https://www.schell.eu/nl-nl/ Alle elektronische Schell-kranen en spoel systemen kunnen via SWS-servers aan het SWS-watermanagementsysteem gekoppeld worden

coverstory Natuurinclusief ondernemen Mens en natuur versterken elkaar Natuurinclusief ondernemen. De term ligt op ieders lippen en daarmee ligt al direct het gevaar op de loer dat het wordt weggezet als ‘oude wijn in nieuwe zakken’. Dat is niet terecht. Want het gaat veel verder dan eerdere concepten als het bedrijfsnatuurplan, duurzaam ondernemen en natuureducatie. Het omvat al die begrippen en meer. Daarnaast is het specifiek voor onze sector een manier om te laten zien dat recreatie in gevoelige natuurgebieden wel degelijk heel positieve effecten voor de natuur kan hebben. Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: Huttopia, It Wiid, Vitale Vakantieparken Het duurde vijf jaar voor ze de vergunning hadden. Heel lang. Maar met een ander plan hadden ze de vergunning nóóit gekregen, dat realiseert Erik Mulder zich ook wel. Weidzz 14 Recreactie | 03-2023 natuur lodges is een nieuw gestart bedrijf in het Drentse Dalerveen. Daar wordt landbouwgebied ontwikkeld tot het beekdal Drostendiep, met veel ruimte voor natuur, bio diversiteit en vogels. Broers Erik en Marko Mulder besloten hun bedrijf voor de recycling van grond en groen om te bouwen tot recreatiebedrijf, met een zware focus op natuurbeleving. Erik Mulder: “We hebben samen met een ingenieursbureau een plan ont‘De Meinweg ging van duizend naar 280 plekken. Ruimte voor mens en natuur’ wikkeld waarvan zowel de gemeente als de provincie uiteindelijk enthousiast werden. Achter ons bedrijf ligt 15 hectare beheergrond voor weidevogels. Daar is een ‘plasdras’ aangelegd: een ondiep waterig gebied dat heel aantrekkelijk is voor vogels. Aan de rand van het terrein zijn we nu lodges aan het plaatsen. Uiteindelijk mogen er 23 komen. Vanuit die lodges – zowel tenten als huisjes – hebben mensen een schitterend uitzicht over de weidenatuur en de vogels.” Los van het gas De eerste lodges werden juli 2022 geplaatst en de reacties van de gasten waren direct positief. “Er zijn zelfs al mensen voor de tweede keer geweest. Opvallend vaak zijn het stellen, of alleenstaanden. Die komen voor de rust”, weet Mulder. Hij loopt nog over van de plannen om het bedrijf en de natuurbeleving verder uit te bouwen. “De lodges zijn volledig gasloos gebouwd. Om stroom op te wekken leggen we deze zomer 132 zonnepanelen op het dak van de loods van ons andere bedrijf. Er komt nog heel veel beplanting bij, om de natuur nog meer aandacht te geven. We werken ook aan een fruitpluktuin voor de gasten. Er komt een wand voor oeverzwaluwen. En in samenwerking met Natuurmonumenten bouwen we een vogelkijkhut ín de drasplas. Vogelspotters kunnen daar met een bootje naartoe en dan vanuit de hut vogels kijken. Zo voegen we steeds meer beleving toe aan ons bedrijf én versterken we de natuur.” Bij HISWA­RECRON heeft natuurinclusief ondernemen de wind mee. Dat komt ook door directeur Geert Dijks, die in februari door het ministerie van LNV werd benoemd als domeinleider 03-2023 | Recreactie 15 >

coverstory Vrijetijdseconomie voor de Nationale Agenda Natuurinclusief. Dijks: “Hoe de Agenda Natuurinclusief er precies uit gaat zien moeten we nog bepalen. Er zijn ambities te formuleren voor 2030 en 2050. Duidelijk is wel dat water en natuur de leidende thema’s worden. En dat een samenleving waarin de natuur wordt versterkt het doel is. Wij werken daar als HISWA­RECRON heel graag aan mee. Want onze ondernemers zitten over het algemeen middenin de natuur. Met hun campings, jachthavens, bungalowparken, outdoor activiteiten, groepsaccommodaties, noem maar op. Wij zijn afhankelijk van de natuur.” Maar Dijks draait het ook om. “De natuur is namelijk ook afhankelijk van ons. Wij maken verantwoorde recreatie in de natuur mogelijk. En dat is noodzakelijk. Voor al die mensen die in steden wonen en er graag in hun vrije tijd opuit trekken. Maar ook voor het draagvlak van de natuur. Als de natuur op slot gaat, krijg je een tegenbeweging. Dan vervreemd natuur van de mensen. Dat leidt tot verlies van draagvlak voor bescherming en financiering van natuur. Daarom is mijn uitgangspunt dat je de natuur ook mensinclusief moet ontwikkelen. Dat is de andere kant van de medaille. Je kunt niet doen alsof we in een land zonder mensen leven.” Franse koploper Zijn er eigenlijk al goede voorbeelden van natuurinclusief ondernemen op recreatiebedrijven? Even rondvragen bij de regiomanagers van HISWA­RECRON levert al heel wat op; enkele van die bedrijven hebben we gesproken voor dit artikel. Opvallend genoeg wordt ook Huttopia regelmatig genoemd. Een relatief jong bedrijf, met Franse wortels, dat in iets meer dan twintig jaar uitgroeide tot een internationale recreatieketen. Dat komt mede door de natuurinclusieve insteek, die zowel bij overheden als recreanten heel goed valt. In Nederland heeft Huttopia vier bedrijven. De cijfers spreken voor zich: camping Cursus Natuur op je park Vitale Vakantieparken (Veluwe) organiseerde in januari en februari weer de driedaagse cursus Natuur op je park. Ondernemers maakten kennis met de thema’s Gastvrij voor dieren, Snoeien doet groeien en Zaaien en maaien. “Een zeer inspirerende cursus”, oordeelt Annette Redschaad van De Toverberg in Ermelo. “Ik had veel aan de interactie tussen de leerstof, de ervaringen van collega’s en wat je in de praktijk ziet op de bedrijven waar de bijeenkomsten plaatsvinden.” Redschaad ging vol inspiratie naar huis. “Maar ik ben niet iemand die naar huis rijdt en dan meteen aan de slag gaat. Ons bedrijf is al heel mooi en natuurlijk. Dus de nieuwe ideeën laat ik groeien en uiteindelijk komt daar een plan uit. Op die manier kunnen we ons bedrijf nog verder verbeteren. Dat kan zijn met nieuwe aanplant of een andere manier van snoeien, maar ook door de informatie op de website aan te passen. Er is altijd ruimte voor verbetering.” Belangstelling? Voor Veluwse ondernemers komt er een volgende cursusronde. www.vitalevakantieparken.nl ‘Elke regio is anders. We kijken nu naar goede praktijkvoorbeelden’ De Roos (Ommen) heeft 320 plaatsen op 27 hectare grond. De Meinweg in Herkenbosch heeft op hetzelfde oppervlak zelfs maar 280 plaatsen. “Toen we dat tweede bedrijf kochten had het duizend plekken”, vertelt Samuel Lafforest, managing directsor van Huttopia in Nederland. Het voormalige park van Oostappen had een zwembad en was erg ‘versteend’. Huttopia pakte de inrichting ingrijpend anders aan, waardoor het veel meer deel werd van het omringende Nationaal Park de Meinberg. “Onze filosofie is dat onze parken zo min mogelijk impact mogen hebben op de natuur. Stel dat we op een dag vertrekken, dan moet het in korte tijd weer natuur zijn”, legt Lafforest uit. “We willen mensen naar de natuur brengen en ze van de natuur laten genieten. Maar daarmee willen we de natuur niet bederven. In de gebouwen op het terrein, zoals de horeca en receptie, gebruiken we alleen duurzame materialen als ijzer en onbewerkt hout. Dus: geen plastic, geen gelakt of geïmpregneerd hout.” Alles staat bij Huttopia in het licht van de duurzame doelstellingen. Bij de inrichting wordt daar veel aandacht aan besteed, met een eigen team aan architecten en projectleiders. Bestaande bomen worden gespaard en zorg vuldig wordt nieuwe beplanting aangebracht, zodat de 16 Recreactie | 03-2023 bedrijven passen in de omringende natuur. Alle activiteiten moeten het natuurlijke gevoel versterken. Zo is het activiteitenprogramma voor de kinderen ook gericht op natuureducatie. Samen de natuur in, leren over alle mooie en spannende dingen die je daar kunt beleven. Dat gaat wel op moderne manieren, dus bijvoorbeeld met games. Huttopia campings – in Frankrijk zijn er 47 – bieden enorm veel ruimte aan de kampeerders. Hoe hou je zo’n bedrijf rendabel? Lafforest: “We investeren niet in horeca of in een zwemparadijs. Onze bedrijven zijn echt gericht op kamperen, hoewel we ook safaritenten en cottages verhuren. Dat kunnen we met relatief weinig mensen managen en dat houdt de kosten laag.” Vooral in Nederland geldt daarbij dat de twee Huttopia­campings een hoge bezetting hebben. “Nederlanders wonen in een erg verstedelijkt land. We zien dat ze niet alleen in de vakanties, maar ook in de weekends graag naar onze bedrijven komen.” Een ander positief effect is dat grote natuurbeheerders Huttopia nu steeds vaker benaderen om kamperen mogelijk te maken in natuurgebieden. Het bedrijf is een van de partners van ONF, het Franse Staatsbosbeheer. Dat kan alleen als je het vertrouwen geniet dat je van natuurinclusieve recreatie een succes weet te maken, voor mens én natuur. Symposium Geert Dijks streeft ernaar dat op termijn álle recreatiebedrijven en jachthavens in Nederland natuurinclusief worden. “Met beplanting die de biodiversiteit stimuleert. Met voorlichting aan gasten, zodat zij verantwoord omgaan met de natuur. Met ruimte voor de natuur, zodat de grens tussen het bedrijf en de omringende natuur vervaagt. We kijken nu naar de goede praktijkvoorbeelden: hoe pak je dat precies aan? Uiteindelijk heeft elk bedrijf toch zijn eigen situatie. Drenthe is totaal anders dan Zeeland of Zuid­Limburg. Het ene bedrijf ligt deels in het bos, het andere op grasland tussen de akkers. Dat maakt gemeenten en waterschappen. Om de natuur te ontlasten maar wel toegankelijk de houden voor ontwikkeling.” Dan gaat het om de droge, maar zeker ook om de natte recreatie, benadrukt Dijks. “Vrijwel alle jachthavens liggen in of aan beschermd natuurwater.” Laagveen ‘Ik wil geen strakke grens tussen ons bedrijf en het Nationaal Park’ natuurinclusief ondernemen ook tot maatwerk. We zoeken nu naar manieren om de ondernemers op weg te helpen. Daarvoor worden ook de bestaande regelingen en initiatieven betrokken. Vitale Vakantieparken bijvoorbeeld, Green Key en de Blauwe Vlag. Begin juli organiseren we een nationaal Symposium Natuur­ en Mensinclusieve Vrijetijd.” Al vrij snel moeten die inventarisaties ook leiden tot concrete actieplannen en een lijstje voor het ministerie van LNV. “Wat hebben wij als sector nodig om door te pakken ­ ook financieel? We streven naar bestuurlijke afspraken met Rijk, provincies, Annelie Bleckman is eigenaar van Camping It Wiid in Eernewoude. Een bijzonder bedrijf, waar water en natuur een grote rol spelen. “Ons bedrijf ligt midden in Nationaal Park de Alde Feanen”, vertelt Bleckman. “Het is een laagveengebied met heel veel watersport. Daarom hebben veel van onze bungalows, toeristische plekken en jaarplaatsen ook een ligplaats erbij. In totaal hebben we 500 ligplaatsen, zonder overigens een jachthaven te zijn.” Ondernemen met oog voor de natuur doet de familie al heel lang, stelt Bleckman. “Mijn vader was daar altijd al mee bezig. We houden niet van schuttingen of coniferen. Er liggen al heel lang sedumdaken op de sanitairgebouwen en we hebben veel fruitbomen. En we gaan daarmee door. Deze zomer komen er 550 zonnepanelen op de carport. Dan wekken we de helft van ons stroomverbruik zelf op. We hebben ook een nieuwe havenbeschoeiing aangelegd, die diervriendelijk is. Ik kijk altijd hoe we de biodiversiteit verder kunnen verbeteren.” Bleckman heeft een duidelijke visie op de inpassing van het bedrijf in de natuur: “Ik wil geen strakke grens tussen ons bedrijf en het Nationaal Park. Het mag gerust in elkaar overlopen. Die natuur is alom tegenwoordig op ons park; net zag ik nog een ree. Die natuur willen we dus ook versterken. Vroeger stonden er aan de waterkant honderd aluminium stacaravans. Daar hebben we drie diepe insteekhavens gegraven. Langs de oever zijn nu 60 chaletplaatsen. Maar vooral biedt dat extra beschutte water ruimte voor allerlei vissoorten. En het gaat goed. We zien hier ijsvogels. Af en toe zien we hier een zeearend overvliegen en ik heb zelfs wel eens een kwak gezien. Die natuur is hier en daar genieten we van. Dan willen we met onze onderneming de natuur zeker niet in de weg zitten.” www.agendanatuurinclusief.nl 03-2023 | Recreactie 17

Ron, hoe hou ik grip op mijn resultaat en de kosten? Wil je dat jouw gasten het naar hun zin hebben? En wil je zelf grip hebben op het resultaat? Dan heb je behoefte aan iemand die je markt kent. Iemand die je niet alleen helpt met je (salaris)adminstratie, maar ook met financieringsoplossingen en het verbeteren van je rendement. De recreatie- en horecaspecialisten van Countus hebben hier veel ervaring mee en kunnen jou helpen met het maken van strategische keuzes. Hiervoor hebben we zelfs een speciaal expertiseteam in het leven geroepen: Bertijn Vos, Jesca Wemmenhove en Ron Koopmeiners. Wil jij een keer brainstormen over de mogelijkheden voor jouw bedrijf? Neem vrijblijvend contact met ons op. Expertiseteam Recreatie & Horeca recreatie-horeca@countus.nl COUNTUS.NL/RECREATIE nieuw Maximaal rendement voor uw vakantiewoningen Met Hertzinger Green Connect leveren uw vakantiewoningen meer op. Omdat wij ze energie-positief maken. En omdat steeds meer huurders kiezen voor duurzaamheid. Weten hoe u het maximale uit uw accommodaties haalt? Maak vrijblijvend een (online) afspraak via 033-4610337 of info@hertzinger.nl. Terrasmeubilair voor uw recreatie bedrijf www.hertzinger-greenconnect.com www.madino.nl 0488 440138 info@madino.nl Save the date: nieuwe editie van het Countus Recreatiecongres op 3 oktober. Meer info volgt! BEREID UW CAMPING voor op de toekomst IAAPA Expo Europe is de plek waar duizenden recreatie en leisure professionals samenkomen om de laatste trends te ontdekken. Honderden leveranciers presenteren hun innovaties, waaronder speeltoestellen, zwembadinfrastructuur en springkastelen, maar ook bijvoorbeeld nieuwe concepten qua eten & drinken en reservatiesystemen. Mis uw kans niet om uw vakantieresort/camping op te waarderen. CONFERENTIE: 25-28 SEPT. 2023 BEURS: 26-28 SEPT. 2023 WENEN, OOSTENRIJK REGISTREER NU IAAPA.org/IAAPAExpoEurope @IAAPAEMEA | #IAAPAExpos

ondernemen Nieuwe concepten en slimme combinaties Horeca is altijd maatwerk Horeca en recreatie lijken soms onlosmakelijk met elkaar verbonden. De gast wil toch eten en drinken. Maar hoe pak je dat dan aan? Hoe zorg je voor voldoende rendement? Hoe houd je de kwaliteit op peil? En waar vind je gekwalificeerd personeel? Die vragen staan centraal in deze nieuwe rubriek in Recreactie, waarin Facet – samen met andere experts – een actueel item uit de bedrijfsvoering onder de loep neemt. Tekst: Johan Drenth en Bob Kettering (Facet) Foto’s: Sallandshoeve, De Boshoek Wat bij het denken over horeca voorop staat, is dat het echt iets toe moet voegen: aan de vakantiebeleving van je gast, maar ook aan je eigen exploitatie. Daarbij is het belangrijk dat er twee grote verschillen zijn tussen de horeca op een recreatiebedrijf en reguliere horeca. Je bent een seizoensbedrijf, én je horeca bevindt zich achter een poort. De piek in bezetting en omzet ligt bij een recreatiebedrijf bijna altijd in de 6 tot 8 weken van de zomervakantie. Dit is de periode, waarin de meeste gezinnen vakantie hebben en waarin de meeste vraag is naar recreatie. Vaak zijn de capaciteit en invulling van de horeca op recreatiebedrijven ingericht op deze piek weken. Dit maakt een goede exploitatie van de horeca buiten dit hoogseizoen erg lastig. Reguliere horecabedrijven in dorpen of steden kennen een veel breder seizoen. Natuurlijk zijn er ook daar seizoensverschillen, maar die zijn minder groot. Het tweede grote verschil is: horeca op een recreatiebedrijf ligt veelal achter de poort van het bedrijf. Dat is fijn voor de gasten op het recreatiebedrijf, maar voor gasten van buitenaf vormt dat een drempel. Daardoor wordt het lastig om de dip in exploitatie buiten het hoogseizoen te compenseren. Soms is er dan ook nog sprake van een bestemmingsplan, dat verbiedt om bezoekers van buiten het recreatiebedrijf te ontvangen in de horeca. In combinatie maken deze knelpunten het ontzettend lastig om horeca op een recreatiebedrijf op een succesvolle manier Is horeca een serviceproduct? Wat mag die service dan kosten? 20 Recreactie | 03-2023 te exploiteren. Wanneer we alle kosten (ook onderhouds- en investeringskosten in het gebouw) meenemen, zien we vaak dat het een verlieslatend bedrijfsonderdeel is. Verschillend concept Toch kan het wel: winst maken met de horeca. Dat is onder meer te zien bij Recreatiepark De Boshoek in Voorthuizen en Vakantiepark Sallandshoeve in Nieuw-Heeten. Beide bedrijven vallen onder de leiding van Rick Otter (eigenaar en directeur) en Chantal van Swieten (parkmanager). Het zijn leuke voorbeelden, want beide parken hebben een ander horecaconcept. Tips voor succesvolle horeca Er is een aantal oplossingen om horeca tot een succes te maken. Johan Drenth en Bob Kettering van Facet, schrijvers van dit artikel, zetten ze op een rij: • Opschalen in activiteiten en arrangementen rondom de horeca, zodat die ook extern te boeken zijn. Dit zorgt voor vulling van de horeca, ook buiten het recreatieseizoen. Dat vraagt wél om slagkracht in marketing, al dan niet in combinatie met een groot park. > • Afschalen in horecaconcept. Hierbij wordt een beperkte kaart geboden, met slechts enkele producten van hoge kwaliteit, die eenvoudig en geportioneerd kunnen worden bereid, met een minimale personele bezetting. • Afschalen in omvang van het gebouw. Vaak wordt een horecagebouw afgestemd op de bezetting in het recreatieseizoen. Daarbuiten wordt het slechts gedeeltelijk gebruikt. Door de omvang van de horeca af te stemmen op schouderseizoenen wordt veel bespaard. Met terrasoverkappingen of foodtrucks kun je in het hoogseizoen flexibel opschalen. • Verpachten van de horeca. Vooral aantrekkelijk voor wie geen affiniteit heeft met horeca. Want dan blijft het een lastig onderdeel in het bedrijf en is de kans op succes klein. Verpachten kan een optie zijn, maar maak wél goede afspraken over aanwezigheid en aandacht voor de gasten. Hanteer een pachtkanon die de horecaonder nemer in staat stelt om zelf ook een goede exploitatie te draaien. 03-2023 | Recreactie 21

ondernemen De personele kant René Dorst, trainer en eigenaar van Recreatie Trainingen en Bureau HTM, vertelt over advies dat hij uitbracht omtrent het horeca-concept bij speelparadijs Giga Konijnenhol van Beerze Bulten. “Daarbij was zowel aandacht voor de wens van de gasten, als voor de personele kant: hoe kun je dit realiseren?”, vertelt Dorst. “Ofwel: maak het concept passend bij de doelgroep en de mogelijkheden. Als je een fastfood concept wilt doorvoeren, zorg er dan voor dat alles ook daarop gericht is. Bestellen moet zoveel mogelijk digitaal, bereidingswijze van de producten maximaal 4 à 5 minuten. Pas de menukaart daar dus op aan! Opmaak en uitgifte van de gerechten mag maximaal 2 minuten duren.” Daarnaast luidde het advies: Ontwikkel een makkelijk leesbaar en digitaal beschikbaar onboarding-handboek, waarin de instructies zijn opgenomen van alle apparatuur waarmee mensen werken. “Oproepkrachten zijn daardoor zeer snel inzetbaar. Vaste medewerkers krijgen zo juist tijd om aandacht te besteden aan de gasten en het aansturen van de medewerkers”, aldus Drost. Op De Boshoek vormt de horeca onderdeel van een actief centrumgebied midden op het terrein. In dit centrumgebied is de laatste jaren veel aandacht besteed aan een mooie landschappelijke setting, met daarin veel verschillende activiteiten en spel- en speelmogelijkheden. Daarnaast zijn diverse indooractiviteiten mogelijk, zoals een racelounge, digitale escaperoom, bowling, oud-Hollandse spelen en pooltafels. Rick Otter: “Hier wordt de horeca in eigen beheer geëxploiteerd en vormt het een integraal onderdeel van zowel het recreatiebedrijf als de activiteiten, die in het centrumgebied plaatsvinden. In het recreatieseizoen heeft de horeca voldoende mogelijkheden met de eigen gasten, buiten het seizoen worden de activiteiten ook als arrangementen in de omgeving vermarkt.” In dat seizoen worden de activiteiten met horeca ook ingezet voor externe aanbieders van activiteiten. Juist die verbinding in twee richtingen, met prikkelende activiteiten, geeft de exploitatie van de horeca een breed draagvlak – ook buiten het seizoen. Verpacht Bij Vakantiepark Sallandshoeve is de horeca op een andere manier aangepakt. De parken zijn ook echt verschillend. Bij De Boshoek gaat het meer over gezelligheid samen, terwijl bij Sallandshoeve de focus ligt op individueel recreëren in een natuurlijke setting. “Het park bevindt zich in een gebied dat Soms is het verpachten van de horeca de beste oplossing dunner bevolkt is”, legt Chantal van Swieten uit. “Er zijn niet veel recreatieve highlights in de buurt. Het organiseren van actieve arrangementen, die helpen om de horeca te vullen, is dan geen logische keuze. En omdat de horeca meer aan de voorzijde van het park ligt, in een fraaie boerderij, hebben we ervoor gekozen 22 Recreactie | 03-2023 Knelpunten “Horeca op een recreatiebedrijf heeft zelden een positief resultaat. Het is aanvullende dienst verlening. Ook verpachten wordt zelden een succesvolle onderneming”, constateert Herma Brinkhuis van Alfa Accountants en Adviseurs. “Daarnaast zijn er knelpunten ten aanzien van het personeel: Hoe houd je gekwalificeerd personeel betrokken bij je bedrijf?” Om de knelpunten in de horeca te verzachten geeft Brinkhuis een aantal tips: • Zorg voor een prettige werksfeer, waardoor werknemers graag bij jou willen werken. Door het creëren van een familiegevoel, variatie in werkzaamheden en een positieve leeromgeving kun je medewerkers aan je binden. • Kosten stijgen sneller dan de opbrengsten. Kijk daarom vooral naar mogelijkheden om het horecapersoneel buiten het seizoen anders in te zetten, bijvoorbeeld met een winterevent. • Neem niet teveel personeel in vaste dienst. Dit zijn kosten, die ook in de winter doorbetaald moeten worden. • Houd grip op de marges en kijk naar dezelfde periode vorig jaar. Durf je prijzen te verhogen en wees kritisch op de menukaart om die te verpachten aan een lokale ondernemer. Die exploiteert een zelfstandig horecabedrijf, dat zowel op het park als op de omgeving is gericht.” Waar park en omgeving los van elkaar onvoldoende kansen bieden voor een goede exploitatie van een horecabedrijf, kunnen ze elkaar in deze situatie versterken. Door te werken met een schappelijke pacht voor de horecaondernemer, kan die een gezonde exploitatie draaien. Ondertussen wordt de gasten van de Sallandshoeve – als service – een goede horeca geboden. Otter en Van Swieten hebben goede ervaringen met beide concepten. In beide gevallen is de horeca een zelfstandige business unit binnen het bedrijf. Succesfactoren Uit de voorbeelden van de Sallandshoeve en De Boshoek komen enkele factoren naar voren, die de horeca op een recreatiebedrijf tot een succes kunnen maken. De doelgroep en het bedrijfsconcept van het recreatiebedrijf tellen mee. Daarnaast de ligging van het bedrijf ten opzichte van andere highlights in de omgeving, het bedrijfsconcept van de horeca, de locatie van de horeca op het recreatiebedrijf én de concurrentiepositie in de • Durf je prijzen te verhogen en wees kritisch op de menukaart. Zoek naar kwalitatieve producten uit de streek en kijk ook naar de juiste portie-grootte. • Voorraad is belangrijk: koop ‘lean en mean’ in. Een keer nee verkopen is voor een seizoensbedrijf echt geen probleem. Pas waar nodig menu-engineering toe. • Belangrijkste tip: stem de bedrijfsvoering af op de vraag van je gasten. Speel in op de behoefte, maar houd wel grip op de financiën. omgeving. In alle gevallen is een innovatief én doordacht plan noodzakelijk om de horeca tot een succes te maken. Daarbij is een integrale aanpak noodzakelijk, waarbij het belangrijk is om behoeften van de verblijfsgast af te wegen. Dan moet ook gekeken worden naar de totale impact van de horeca op de exploitatie. Het kan onderdeel zijn in de gastbeleving en een onderdeel in de keuze van de gast. Dan is het een serviceproduct. Maar dan rijst de vraag: wat mag die service kosten, op het totaal van de exploitatie? En zijn er misschien ook andere manieren om deze service te bieden, zonder dat het direct iets kost? Bij de keuze voor horeca op je recreatiebedrijf zijn er altijd verschillende belangen en (ruimtelijke) factoren, die integraal moeten worden afgewogen. Er zijn geen universele oplossingen. Horeca op een recreatiebedrijf is altijd maatwerk. 03-2023 | Recreactie 23

Draadloze beheersystemen elektra(verbruik) • verwarming • melders ICY Campsite Management ICY Marina Management www.icy.nl Samen werken aan een fijne en hygiënische werk- en leefomgeving LEISURE TAXATEURS NEDERLAND UW TAXATIE SPECIALIST IN LEISURE Leisure Taxateurs Nederland is gespecialiseerd in het professioneel taxeren van exploitatiegebonden recreatie- en watersportbedrijven en onroerend goed in heel Nederland. www.leisuretaxateurs.nl +31 (0)85 488 35 80 info@leisuretaxateursnederland.nl Dát is wat wij doen. Met elkaar zijn we scherper op de kansen van morgen. En altijd bedachtzaam of iets slimmer kan. Zodat de toekomst iedere dag schoner, en daarmee fijner en gezonder wordt. Zo creëren we samen nieuwe perspectieven voor een omgeving die jou en de mensen om je heen inspireert en motiveert. Ga naar www.csu.nl ICY Accommodation Management Bespaar veel energie kennis delen Kondig ingrijpende wijziging tijdig aan Het seizoen is weer begonnen en misschien heb je wel allerlei nieuwe plannen voor het recreatiepark. Dat kan ook leiden tot wijzigingen in de gedragsregels of het parkreglement. Kan die informatie direct worden gewijzigd? Het antwoord is: nee, niet altijd. Vaak is het verplicht om zo’n wijziging ruim op tijd aan te kondigen. Tekst: Annouck de Jong (Stellicher Advocaten) Foto: Max de Krijger Artikel 5 lid 1 van de RECRON­voorwaarden vaste plaatsen 2016 verplicht de ondernemer om een ingrijpende wijziging van de informatie uiterlijk zes maanden voor het einde van het overeenkomstjaar aan de recreant bekend te maken. Die omschrijving verdient nadere toelichting. Onder het begrip ‘informatie’ vallen op grond van artikel 1 lid 1 sub i: Alle door de ondernemer schriftelijk of elektronisch beschikbaar gestelde gegevens op basis waarvan deze overeenkomst mede is gesloten, inzake het gebruik van de plaats, de voorzieningen en het verblijf (waaronder te verstaan onder andere deze RECRON­voorwaarden, gedragsregels, verkoopvoorwaarden, bemiddelingsvoorwaarden, vereisten van onderhoud en gebruik van het kampeermiddel, bestemming van het terrein, openingstijden, regels omtrent het gebruik door derden). Ingrijpend Het begrip ‘ingrijpend’ is in de RECRON­voorwaarden niet verder gedefinieerd. Bij de beoordeling of sprake is van een ingrijpende wijziging moet rekening worden gehouden met de bestaande situatie en de eerder gemaakte afspraken. Worden bepaalde voorzieningen volledig geschrapt, dan zal dat sneller een ingrijpende wijziging zijn in de zin van artikel 5 lid 1, dan wanneer de voorzieningen enkel in een meer beperkte vorm beschikbaar worden gesteld. Als voorbeeld: de Geschillencommissie heeft eerder geoordeeld dat het sluiten van een camping gedurende de wintermaanden gezien moet worden als ingrijpende wijziging. Het gaat hier immers om een ingrijpende beperking van de openstelling. Zes maanden Wanneer sprake is van een ingrijpende wijziging van informatie, dan moet dat tijdig worden gedeeld met de recreanten. In ieder geval uiterlijk zes maanden voor het einde van het lopende overeenkomstjaar. Dus als het overeenkomstjaar loopt van 1 januari tot en met 31 december, moet uiterlijk 30 juni over ingrijpende wijzigingen worden gecommuniceerd. Dat kan bijvoorbeeld in een nieuwsbrief aan alle recreanten, per post of e­mail. Na zo’n ‘ingrijpende wijziging van de informatie’ heeft de recreant het recht om de overeenkomst zonder kosten te annuleren. Tijdig, dat is een half jaar voor de nieuwe contractdatum 03-2023 | Recreactie 25

WAAROM STELLICHER ADVOCATEN ALLE ENERGIE STEKEN IN RECREATIE Al ruim 35 jaar zijn wij nauw betrokken bij de Nederlandse recreatiebranche. Dat is wat je met recht een specialisme kunt noemen. Wij staan recreatie-ondernemers bij met praktisch advies en juridische procedures. Omdat we persoonlijk contact en creativiteit belangrijk vinden, kunnen we daadwerkelijk maatwerk bieden; geen standaard oplossingen, maar oplossingen waar anderen geen uitkomst zien. En dat doen we allemaal met veel kennis, expertise en plezier. Ontdek onze kracht op stellicher.nl BREED ASSORTIMENT AAN ZEROTURN MAAIERS Midmount of frontmount met keuze uit diesel of bezine motor! Maai met een Grasshopper in alle comfort en bedien de zeroturnmaaier zeer eenvoudig met de twee hendels. Door hun robuuste bouw en stalen constructie kan de maaier tegen een stootje. Het maaidek met duurzame messen kan mulchen, zijwaarts uitwerpen of opvangen. Altijd met uitstekende maaikwaliteit. www.grasshoppermower.nl/ GRASSMAX™ MESSENSYSTEEM – Ontworpen voor nauwkeurige prestaties. Hoog-laag mulchen Medium Lift Contour High-Lift Notched Extreme High-Lift Notched Shredder™ De GrassMax™ messen zijn speciaal ontworpen om de benodigde luchtstroom te creëren voor een nauwkeurig maairesultaat onder uiteenlopende omstandigheden. De zes verschillende soorten GrassMax™ MARBAIN® messen zijn 6 mm dik en blijven langer scherp, waardoor ze beter snijden en twee keer zo lang mee gaan als niet-originele messen. Interesse in de kwaliteit en eenvoud van een zeroturnmaaier van Grasshopper? Neem contact met ons op voor een dealer bij u in de buurt. Tel: 0481 371423 of bezoek onze website www.lozeman-import.com/dealers/ Heeft u een taxatie nodig of wilt u uw bedrijf verkopen? Neem dan contact op met Arjan Mulder (06 2232 1010). Vossenlaan 16 9408 CN Assen T (0592) 46 28 44 E info@recratief-bedrijfsmakelaars.nl I www.recratief-bedrijfsmakelaars.nl kennis delen Hoge opkomst General Assembly van EFCO Op 30 en 31 maart was er voor het eerst sinds drie jaar weer een General Assembly (algemene ledenvergadering) van EFCO, de Europese federatie van Kampeer- en bungalowbedrijven. Gastheer HISWA-RECRON ontving in Amsterdam vertegenwoordigers uit 17 Europese landen. Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Dorien Eilering Uit de enorme opkomst (de hoogste sinds vele jaren) blijkt dat de behoefte aan een fysieke bijeenkomst groot is, constateert Arthur van Disseldorp, regiomanager bij HISWA-RECRON en vicepresident van EFCO. Hij kijkt terug op een geslaagde bijeenkomst. Niet alleen vanwege de hoge opkomst (17 van de 24 aangesloten landen kwamen naar Amsterdam), maar ook door het goede nieuws dat de landen met elkaar deelden. “Het herstel van bezetting van campings verloopt sneller dan dat van hotels. ‘Lekker weg in eigen land’ is dus niet alleen een Nederlandse ontwikkeling. Ook de vooruitzichten in de andere landen zijn, net als bij ons, positief.” Marktontwikkelingen Invloed uitoefenen op Brussel en het uitwisselen van marktontwikkelingen zijn de belangrijkste taken van EFCO. De marktkoepelorganisatie werd in 1979 opgericht. RECRON was één van de founding fathers. Welke ontwikkelingen kregen in Amsterdam veel aandacht? “De problemen met water worden steeds groter”, zegt Van Disseldorp. “In Spanje, Portugal en Italië komt er in het zomerseizoen soms geen water meer uit de kraan. We gaan op zoek naar best practices om deze per land uit te wisselen. Verder zien we in de rest van Europa een grote toename van het aantal verhuuraccommodaties. Met name in West-Europa worden familiebedrijven overgenomen door grote Excursies Gastheer HISWA-RECRON had voor de EFCObezoekers een gevarieerd programma samengesteld. Tussen de vergaderingen door gingen de leden op werkbezoek bij de Amsterdamse Camping Vliegenbos, bezochten zij This is Holland (een toeristische attractie met panoramavliegsimulator) en maakten ze een rondvaart door de Amsterdamse grachten. Verder waren er presentaties van HISWA-RECRON directeur Geert Dijks over de fusieorganisatie en van Jos van der Sterren van Breda University of Applied Sciences (BUas) over de opleiding Camp-master. concerns. De prijs voor toeristisch kamperen in Europa neemt toe. Ook zien we een toenemend personeelstekort.” Ondanks genoemde uitdagingen bevestigde de ALV van EFCO dat het goed gaat met de sector. En dat deze zich steeds verder professionaliseert. Maar er zijn ook pijnpunten. Zoals de onzekerheid over de kosten voor de ondernemer op het gebied van klimaatverandering en water. Van Disseldorp benadrukt dan ook het belang van het lobbywerk in Brussel. Om ondernemers daarvan nog bewuster te laten worden wil hij een studiereis naar Brussel organiseren. Belangstellenden kunnen zich melden bij Arthur, via: a.vandisseldorp@hiswarecron.nl 03-2023 | Recreactie 27

de stelling Stelling: de ideale medewerker is een allrounder Voor veel medewerkers staat uitdagend en gevarieerd werk hoog in het vaandel. Is het dan niet logisch dat je op de toch al krappe arbeidsmarkt gericht werft naar allround-medewerkers? Zo bied je nieuw personeel zekerheid, terwijl je je onderneming voorziet van flexibiliteit. De stelling luidt dan ook: de ideale medewerker is een allround-medewerker. Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: Huttopia, Shutterstock Carlo Breikers Joep Manders Teamleider Vrije tijd, Summa College ‘Allround-medewerker versterkt totaalbeleving’ “Ik ben het volledig eens met de stelling. De hospitalitymedewerker van de toekomst denkt en handelt vanuit een totale gastbeleving. Als je kijkt naar de geschiedenis van de hospitality-branche, dan draaide het tot nu toe altijd om het ‘wat’. Een goede maaltijd moest gewoon een goede maaltijd zijn. Maar je ziet een verschuiving naar het belang van beleving voor de gast. En dan spelen meer aspecten dan alleen het ‘wat’ een rol. Hoe wordt die maaltijd geserveerd? En wat als de gast de maaltijd niet lekker vindt? Dan is het aan de medewerker om daarvoor een goede en servicegerichte oplossing te vinden. Zodat het toch nog een goede beleving wordt. Hetzelfde geldt voor de gastvrije ontvangst bij de receptie of activiteit die we aanbieden. Daarvoor heb je echt allround-medewerkers nodig. Daarmee wordt in opleidingen straks rekening gehouden. Vanaf 2024 worden de kwalificatiedossiers Leisure, Travel en Horeca samengevoegd. En in de jaren daarna verwacht ik dat ook Facilitair en Groenbeheer aan dat dossier wordt toegevoegd. Het werken in de sector gebeurt steeds meer vanuit een integrale mindset. Ik voeg daar wel aan toe dat écht specialistische functies, zoals zwembadtechnici, er altijd zullen blijven.” Camping Hartje Groen & Holenberg ‘Je ziet medewerkers hun rol pakken’ “Ik onderschrijf de stelling, met de kanttekening dat dit mede afhankelijk is van de grootte van het bedrijf. Wij zijn een bescheiden onderneming met een hands on-mentaliteit. Al voeg ik daar wel aan toe dat we op het gebied van financiële administratie, communicatie en personeelsbeleid met specialisten werken. Maar voor taken als receptiewerk, ontvangst van gasten en bediening in de horeca zetten we medewerkers flexibel in. Ik merk dat ze dat ook leuk vinden. Medewerkers pakken min of meer vanzelf hun rol. Brede inzetbaarheid maakt het werk aantrekkelijk en houdt je vizier scherp. Wij doen ook aan het blurren van taken. Dat betekent dat een medewerker die ’s zomers actief is op het gebied van housekeeping en schoonmaak, in de winter medeverantwoordelijk is voor het onderhoud. Inclusief het groenonderhoud. Dat is heel belangrijk op ons terrein van dertien hectare midden in de natuur. We bieden onze medewerkers opleidingen aan om deze taken zo goed mogelijk uit te voeren. Daarbij houden we wel rekening met de voorkeuren van medewerkers. Ons motto is: houd je van variatie, kies dan een combinatie van functies in de recreatie!” 28 Recreactie | 03-2023 Herbert van Oord Michel Huigevoort Manager arbeidsmarkt HISWA-RECRON ‘Dé ideale medewerker bestaat niet’ “Ik kan de stelling in zijn algemeenheid niet onderschrijven. Het type medewerker hangt namelijk af van de context van het bedrijf. Hoe heeft het bedrijf het werk georganiseerd? Grotere bedrijven kennen vaak een strakkere arbeidsdeling, waardoor de stelling minder op hen van toepassing is. Zij zoeken juist specialisten, die één taak of een beperkt aantal taken uitvoeren. Kleinere bedrijven zijn doorgaans wel beter af met allrounders. Zij voeren een veelheid van taken uit. Eigenlijk moeten zij alles kunnen. Voor studenten geldt dat ze kansrijker zijn als ze allround zijn opgeleid. Dat is ook de trend in het mbo. Waar in het verleden alleen frontoffice en animatie de basis van de opleiding vormde, werken we nu aan een veel breder en completer lespakket. Allround vakmanschap is de basis. Na je opleiding kun je dan als student – of medewerker – kiezen. Je gaat je specialiseren in de praktijk van het werkveld als allrounder óf als specialist. Want je zult altijd moeten blijven leren. Een risico in deze tijden van arbeidskrapte is overigens wel dat werkgevers eisen omlaag schroeven. Je neemt genoegen met mensen die minder geschikt zijn, of dat nu allrounders zijn of specialisten. Ik denk dat de rol van het onderwijs hierdoor nóg belangrijker wordt. Investeren in medewerkers met potentie is cruciaal.” Directeur Recreatiepark TerSpegelt ‘Van een one trick pony heb je niet veel profijt’ “Allround-functies zijn echt belangrijk. Niet alleen voor werkgevers, die niet zo veel profijt hebben van een one trick pony, maar ook voor de medewerkers, die zich zo kunnen blijven ontwikkelen. De recreatiemarkt verandert snel en als medewerker moet je mee bewegen. Ook wij werken met veel allrounders. Zij beheersen alle disciplines binnen hun eigen afdeling. Maar vaak ook daarbuiten. Zo hebben wij een receptiemedewerker die niet alleen het eerste aanspreekpunt is voor onze gasten, maar in de winter ook de styling en inrichting van de tenten verzorgt. Ook geeft zij gasttevredenheidstraining aan nieuwe medewerkers. De meeste medewerkers staan er voor open om allround bezig te zijn. Het is een mindset die de betrokkenheid bij je werk vergroot. Het motiveert en maakt je werk leuker. Of het de tijdgeest is dat allrounders zo belangrijk zijn? Dat denk ik niet. Dat is in mijn ervaring altijd zo geweest. Al in de jaren zeventig was er behoefte aan. Maar doordat de opleidingen vooral aandacht besteedden aan front office en animatie kwamen er vooral specialisten op deze gebieden op de arbeidsmarkt. Door die specifieke functies trok de opleiding veel studenten. Diversificatie van de opleiding kan een risico zijn voor het aantal aanmeldingen. Maar als de kwaliteit hoog blijft, is het een opleiding met veel carrièrekansen.” ‘Grote bedrijven zoeken specialisten, die één taak heel goed uitvoeren’ 03-2023 | Recreactie 29

Totaalleverancier voor de recreatiesector Wij hebben een ruim assortiment artikelen die benodigd zijn in de camping- of recreatiebranche. Daarnaast bieden we ondersteuning op maat bij de voorbereiding én uitvoering van infrastructurele & technische projecten. Denk aan ontwerpberekeningen of begeleiding op het terrein, bijvoorbeeld bij het aanleggen van leidingsystemen. Extra korting voor HISWARECRON leden! 50 jaar dankzij jou! Kijk voor onze acties op wildkamp.nl/50jaar Kijk voor meer informatie op wildkamp.nl/recreatie CHALETS MET ALLE COMFORT AFGESTEMD OP UW PARK WIJ BOUWEN UW VERHUUR- EN PROJECTMATIGE CHALETS Rollecate 39 | 7711 GG Nieuwleusen | 0529-488900 www.arcabo.com | info@arcabo.nl vakinfo Is een constante temperatuur economisch? Je hebt het vast gehoord van je verwarmingsinstallateur. Hou de temperatuur in je accommodatie op hetzelfde, relatief hoge niveau. 18 graden bijvoorbeeld. Dan hoeft de cv-ketel of warmtepomp niet zo te klimmen naar het gewenste niveau zodra de gast arriveert. Dat dit geld zou besparen is echter een groot misverstand. Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Shutterstock Als recreatieondernemer wil je je stookkosten zo laag mogelijk houden. Omdat het veel vertelde verhaal over de constante temperatuur vrij logisch klinkt, volg je dat op. Ook omdat je adviseur of installateur deze theorie onderschrijft. Immers, je cv-ketel of warmtepomp hoeft bij een constante instelling niet zo hard te werken omdat deze op één stand staat. Maar dat uitgangspunt is gebaseerd op de techniek van de jaren ‘70, toen cv-ketels nog een rendement behaalden van 60 tot 70 procent. De resterende 30 tot 40 procent verliet de ketel via de schoorsteen. Toen was het wél economisch om een lege accommodatie op een constante temperatuur van circa 18 graden te houden, als die tenminste goed geïsoleerd was. Tijden veranderen Maar tijden veranderen. De huidige cv-ketels hebben een rendement van tenminste 95 procent. Bij warmtepompen ligt dit rendement nog hoger. Vrijwel alle energie gaat naar de ver warming van de ruimte. Dat maakt het veel slimmer om de binnentemperatuur af te stemmen op de buiten temperatuur. Hoe dichter deze waarden bij elkaar liggen, hoe economischer dit is voor je stookkosten. Bij een klein verschil hoeft de installatie nauwelijks te werken. Zodra de binnentemperatuur omhoog moet, brengt de cv-ketel of warmtepomp deze rustig omhoog. Dat kan zowel handmatig als met behulp van een energiemanagement systeem. De kosten hiervan pakken voordeliger uit dan het handhaven van een constante temperatuur van bijvoorbeeld 18 graden. Tweede nadeel van het kiezen voor een constante hogere temperatuur is dat dit slecht uitpakt voor de levensduur van met name een warmtepomp. Deze moet constant schakelen om op temperatuur te blijven, waardoor de compressor onnodig vaak wordt geactiveerd. De levensduur van een warmtepomp wordt voor negentig procent bepaald door de compressor. Ook de levensduur van een cv-installatie wordt door het voortdurend in- en uitschakelen op Een constant hoge temperatuur is slecht voor de levensduur van een warmtepomp een negatieve wijze beïnvloed. Ook bij een modulerende cv-ketel of warmtepomp (die geen buffervat heeft en zichzelf automatisch uitschakelt als de gewenste temperatuur bereikt is) betekent dit nog altijd dat deze meer ‘draaiuren’ maakt en meer energie verbruikt. Check in elk geval de leeftijd en het rendement van je installatie voordat je automatisch kiest voor een constante hoge temperatuur in je accommodatie. Dat kan je veel geld schelen. Met dank aan ICY 03-2023 | Recreactie 31

Breng het ultieme vakantiegevoel naar buiten. Marindex levert complete tuinsets van gerenommeerde merken. Wij zorgen ervoor dat de tuinmeubelen het hele jaar op voorraad zijn, u en uw gasten zitten nooit meer zonder. De tuinmeubelen zijn speciaal geselecteerd voor gebruik in de recreatie en zijn daardoor duurzaam en blijven lang leverbaar. Bij Marindex vindt u onder andere de volgende tuinmeubels: stoelen, tafels, ligbedden, lounge sets en parasols. Neem contact op met een van onze medewerkers voor persoonlijk advies. Stationsplein 8a • 2801AK Gouda • tel. 0182 511 511 • www.marindex.nl INTERESSE IN EEN PROFESSIONELE 100% ELEKTRISCHE MAAIER? Na meer dan 10 jaar onderzoek in de afdeling research & development, ontstond de electric department bij Gianni Ferrari. De grasmaaiers hebben een hoogstaande kwaliteit en grote betrouwbaarheid. Lange autonomie, zeer weinig lawaai, nulemissie en lage onderhoudskosten. Verhuur uw vakantiehuis of park met NOVASOL ▪ Hoge bezettingsgraad en rendement dankzij professionele verhuur ▪ Bereik de Duitse gast door ons uitgebreide netwerk aan verhuurkanalen ▪ Grootste bereik van Europa Gratis advies van onze verhuurexpert Interesse in een demonstratie van de 100% elektrische maaiers van Gianni Ferrari? Neem contact met ons op voor een dealer bij u in de buurt. Tel: 0481 371423 of bezoek onze website: https://www.lozeman-import.com/dealers/ Neem contact met ons op novasol.nl/vakantiehuis-verhuren of +31 137 440204 Actieradius van 6-8 uur productnieuws Tekst: Jaap van Sandijk Contactloze kranen Contactloze kranen leveren een waterbesparing op van 70 procent. De waterloop van deze kranen wordt geregeld met een infraroodsensor. Deze stopt automatisch na een vooraf ingestelde tijd. Automatisch spoelen wordt geregeld via een bluetoothmodule en een app. De laatste 64 spoelingen worden opgeslagen en kunnen via de app bekeken en via e-mail verstuurd worden. (075) 681 06 10 www.seijsener.nl Compacte schrobzuigmachine De I-Mop Lite is een compacte en flexibele schrobzuigmachine die tot 70 procent sneller werkt dan het ‘normaal’ nat moppen en 30 procent sneller dan conventioneel schrobben, stelt de leverancier. Door het ontwerp kan de I-Mop overal gemakkelijk langs en onderdoor komen. De machine is 37 centimeter breed en weegt ruim 13 kilo. Hij wordt standaard geleverd met medium borstels, rode zuigrubbers, accupack en oplader. (085) 792 02 20 www.lsgbv.nl Hoofdkussens Comfort en duurzaamheid gaan samen bij de Hotel Professional Support Pillows. Deze hoofdkussens zijn vervaardigd met een hoogwaardige mix van materialen, waaronder een vulling van pluchedons en een zachte katoenen hoes. De kussens bieden de perfecte ondersteuning om de ruggengraat op één lijn te houden, aldus de producent. (088) 16411648 www.uwbedpro.nl Stoffering voor een tiny house Ross Tucker biedt een complete projectstoffering voor tiny houses. Het concept is geïnspireerd op de natuur. Zo zijn de muren afgewerkt met houten panelen en heeft de vloer een wat donkere uitstraling. Daarmee lijkt het huisje toch iets groter. (0594) 51 60 17 www.rosstucker.nl 03-2023 | Recreactie 33

BESPAAR OP BEDRIJFSKOSTEN en spaar het mileu! WARMTE TERUGWINNING ZORGT VOOR EEN LAGERE ENERGIEREKENING Doorschuiver Type: Zanussi ZHT8IELG geheel rvs (AISI304) geisoleerde bovenkap energiezuinige dubbelwandige tank capaciteit 1440 borden p/uur 3 wasprogramma's: 45|84|150 sec. extreem laag verbruik: 2 liter per spoelbeurt automatisch zelfreinigingsprogramma afm. 75x88x227 cm 400 Volt | 9,9 kW Type: Zanussi ZLAI3 dubbelwandig rvs (18/10) rvs spoelarmen 3 wasprogramma’s: 90|120|240 sec. 2,5 liter per spoelbeurt HACCP monitoring zelfdiagnose systeem diepgetrokken naadloze bodem ingebouwde naglansdosering automatisch zelfreinigingsprogramma gegarandeerde naspoeltemperatuur van minimaal 84°C incl. borden- en koppenkorf, 2 bestekcylinders afm. 60x61x82 cm 400 Volt | 5,35 kW 4550.1562 normaal Voorlader 3.895,actie 3.195,inruilkorting 300,NU 2.895,Lease vanaf 67,74* GEGARANDEERD DESINFECTIE Alle Active modellen zijn uitgevoerd met een gegarandeerd desinfecterend spoelsysteem. De atmosferische boiler garandeert een naspoelkwaliteit die nog niet eerder vertoont is, waardoor het water op een zeer hoge en stabiele temperatuur (84°C) blijft en de druk constant is. ACTIVE ZL1 4550.1550 230 Volt 2.475,Type ZL1 en ZL3 demontabele wasarmen vervaardigd van roestvaststaal (AISI 304) 2 wasprogramma’s 120|180 sec. 5,8 liter boiler voorzien van een grof- en fijnvuilfilter naglansinjector en zelfreinigingsprogramma inclusief bordenkorf en 1 bestekkorf afm. 60x65x82 cm QUA HOOGTE EENVOUDIG TE PLAATSEN ONDER SPOEL- OF WERKTAFEL ZL3 4550.1548 400 Volt 2.675,Lease vanaf 42,88* 1.695,- 1.950,Lease vanaf 49,34* Pure and ActivActive P A ti d Zuiniger Schoner Met maar liefst 5.000,EIA fiscale aftrek 4550.682 normaal 14.885,actie 7.995,inruilkorting 1.000,NU 6.995,ACTIVE Lease vanaf 152,49 * ACTIVE Doorschuif vaatwasser Type: Hakpro HDS80 geheel rvs (AISI 304) diepgetrokken tank met afgeronde hoeken laag verbruik: slechts 2 liter per spoelbeurt atmosferische boiler naglanspomp 3 programma's 45|84|150 sec. zelfreinigingsprogramma en automatische leegloop krachtige 12 liter boiler incl. 1 bordenkorf + 1 bestekkorf afm. 67x76x157 cm (excl. beugel) 400 Volt | 9,9 kW COMBINATIE A GESCHIKT VOOR GROTE PANNEN, SCHALEN EN PIZZABORDEN tot 44 cm hoogte 4558.911 normaal actie 6.429,4.845,inruilkorting 750,NU ACTIVE Meerdere opstellingen en combinaties mogelijk COMBINATIE B 120 cm | | 67 cm | 110 cm | 4558.913 normaal 6.589,actie 4.945,Inruilkorting 750,4194.110 4558.010 COMBINATIE C 110 cm | 67 cm 4194.106 4.195,Lease vanaf 98,16* | | 120 cm | 4558.915 normaal 6.589,actie 4.945,Inruilkorting 750,4194.108 4558.010 Glazenspoeler 1 wasprogramma: 120 seconden inzet voor 12 schotels 29x29x7,5 cm incl. 1 glazenkorf en 1 bestekkorf 30 korven per uur naglansinjector 230 Volt OOK LEVERBAAR MET AFVOERPOMP EN/OF DOSEERUNIT Vanaf art.nr afm. cm afm. korf 4550.1500 44x50x64 38x38 cm 1.690,3-voudige werking: - voorkomt kalkaanslag - bespaart op onderhoud - verminderd wasmiddelgebruik 1.275,4550.1510 46x55x70 40x40 cm 1.835,- 1.395,EMMELOORD Platinaweg 21 8304 BL Emmeloord Tel: (0527) 635 635 info@hakpro.nl AMSTERDAM De Flinesstraat 20 1114 AL Duivendrecht Tel: (020) 665 6428 amsterdam@hakpro.nl 1.275,Lease vanaf 32,26* GRONINGEN Verl. Bremenweg 10c 9723 JV Groningen Tel: (050) 318 1600 groningen@hakpro.nl ROTTERDAM Schuttevaerweg 13 3044 BA Rotterdam Tel: (010) 750 2750 rotterdam@hakpro.nl VENLO Venrayseweg 44 5928 NZ Venlo Tel: (077) 387 4242 venlo@hakpro.nl VLISSINGEN Bedrijfsweg 9 4387 PD Vlissingen Tel: (0118) 493 222 vlissingen@hakpro.nl 23-06-00 Alle prijzen zijn in euro's, exclusief BTW en wettelijke verwijderingsbijdragen. Wijzigingen voorbehouden zonder voorafgaande kennisgeving. Zet- of drukfouten voorbehouden. 4194.112 4.195,Lease vanaf 98,16* COMBINATIE D 120 cm | 4194.102 4.095,Lease vanaf 95,82 * | 67 cm | 110 cm | 4558.917 normaal 6.618,actie 4.945,Inruilkorting 750,4194.114 4558.010 COMBINATIE E | 180 cm 4194.106 4.195,Lease vanaf 98,16* | 67 cm | 110 cm | 4558.919 normaal 6.944,actie 5.145,Inruilkorting 750,4194.118 4558.010 Century waterontharder Type Compact geïntegreerde harstank, 5 ltr. bypass is standaard inbegrepen capaciteit 1050 ltr. per uur afm. 21,5x35x46 cm 4194.106 4.395,Lease vanaf 102,84* 4270.102 830,719,hakpro.nl

LAADPALEN DIE JE EEN ENERGIEBOOST GEVEN ALP BUSINESS Hoogwaardige kwaliteit, tot 4 aansluitingen beschikbaar en een eenvoudige verrekening van alle laadkosten. SEV BOX Compacte alleskunner voor flexibele muur- of paalmontage op elke locatie. Verkrijgbaar met snoer of stopcontact. CUSTOM Seijsener levert op maat gemaakte laadoplossingen en uitstralingen voor elke locatie. Seijsener biedt slimme totaaloplossingen voor elektrisch vervoer. Meer informatie? Powered by TCPDF (www.tcpdf.org) Kijk op seijsener.com

RECREACTIE 2 | maart 2023 magazine over recreatie en toerisme Scholing en arbeidsmarkt Hoe houden we onze sector aantrekkelijk? Margreet Toonen: ‘5 over 12 voor de mbo’s recreatie’ Medewerkers vasthouden met creatief personeelsbeleid Onderzoek: beter imago nodig om jongeren te trekken

Dé specialist in de bouw van sanitaire units van hoge kwaliteit Maatwerk dat volledig aan uw wensen voldoet Volledige ontzorging van ontwerp tot sanitaire installatie Innovatieve milieu- en energiebewuste oplossingen Onderhoudsvriendelijke en duurzame materialen Units zijn schakelbaar, fl exibel en verplaatsbaar mobielbouw.nl biedt u nog veel meer informatie

colofon voorwoord Hoofdredactie: HISWA-RECRON, Marike Rosier, communicatie@hiswarecron.nl Eindredactie: Maarten Bokslag, www.bokslag.com Redactiecommissie: Wanda van Eck, Jeff rey Belt, Stijn Boode Marike Rosier Aan dit nummer werkten mee: Jaap van Sandijk, Erik van Dijk, Facet, Jeroen Kamphuis Opmaak: Dock35 Media Coverfoto: De Zandstuve Bladmanagement: Dock35 Media, Sjoerd Franssen Advertenties: Dock35 Media, Martijn Penning, (0314) 355 826, martijn@dock35media.nl Druk: Senefelder Misset Doetinchem B.V. Abonnementen: HISWA-RECRON, Storkstraat 24, 3833 LB Leusden, communicatie@hiswarecron.nl, (033) 303 9700, 68 euro per jaar, 34 euro voor studenten en medewerkers van recreatiebedrijven. Gratis voor HISWA-RECRON-leden, overheden en pers. Als vakblad hanteren wij de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er vanuit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Oplage: 4.400 exemplaren. De samenstellers hebben de grootst mogelijk zorgvuldigheid betracht. Noch HISWA-RECRON, noch redactie, noch auteurs aanvaarden enige aansprakelijkheid bij eventueel voorkomende fouten. PARTNERS IN BUSINESS: Manager Communicatie Arbeidsmarkt Ik zag een leuke spreuk van Loesje op een van haar posters: “Eindelijk iets gevonden waarvan ik nooit wist dat ik het zocht!” Deze zin deed me denken aan de banen in onze sector. Er wordt met heel veel plezier gewerkt, maar de banen, doorgroeimogelijkheden en opleidingen zijn vrij onbekend bij het grote publiek. Afgelopen maanden is er een imago- en arbeidsmarktonderzoek gedaan onder werkgevers, werknemers en studenten. Hieruit blijkt bijvoorbeeld dat de beeldvorming over werken in onze branche bij studenten niet altijd strookt met de werkelijkheid. Sommige nieuwe studenten denken dat hun toekomstige baan alleen bestaat uit animatie en werken met kinderen. Tijd om daar met elkaar wat aan te doen! De coverstory laat Rosemarijn de Jong van HISWA-RECRON aan het woord over het grote project arbeidsmarktbranding. Dat blijkt vooral een traject van de lange adem. We pakken het op in nauwe samenwerking met vier KENNISPARTNERS: doelgroepen: leerlingen, scholen, bedrijven en hun medewerkers. Op elk van die gebieden is werk aan de winkel. Op pagina 18 vind je een artikel over het behoud van medewerkers. Je leest mooie voorbeelden van bedrijven die er goed in slagen hun personeel vast te houden, ook in een krappe arbeidsmarkt. In de Visie lees je hoe Margreet Toonen, directeur Toerisme, Leisure & Marketing bij De Rooi Pannen en voorzitter van de werkgroep Directeuren Toerisme en Recreatie binnen de MBO-Raad, alarm slaat over de enorme leegloop van leisure- en hospitalityopleidingen. Ook hier gaat het weer om beeldvorming en imago. De bewustwording, en de acties die ondernomen worden, geven mij hoop. Ik sluit dan ook graag af met een andere toepasselijke spreuk van Loesje: “De kunst is om zulk leuk werk te hebben, dat je elke maand verrast bent dat je ervoor betaald krijgt!” Veel leesplezier! 02-2023 | Recreactie 5

Onbezorgd genieten De Professionele wasmachines en drogers voor op uw camping Miele Professional. Immer Besser. Uw gasten willen onbezorgd genieten van hun vakantie en een (klein) campingwasje hoort daar af en toe bij. In de professionele wasmachines en drogers van Miele is dat geen enkel probleem. Voordelen voor uw gasten • Bediening in 32 talen: of u nu een Duitse of Italiaanse gast heeft, iedereen kan in de eigen taal de was doen. • Makkelijk betalen: verschillende betaalsystemen kunnen eenvoudig worden aangesloten op deze machines. • Geen geknoei: ook het aansluiten van een doseersysteem is eenvoudig. Zo hoeven uw gasten zelf geen pakken wasmiddel meer te kopen. Voordelen voor u • Extra inkomsten: Plug & play betaalsystemen voor muntgeld of betaalkaarten. • Zeer zuinig: de nieuwste modellen verbruiken 22% minder water en 28% minder stroom dan de vorige generaties. Daarmee zijn ze de zuinigste op de markt. • Duurzaam: de machines zijn getest en ontwikkeld op een levensverwachting van 30.000 wasbeurten. • Compact: u heeft slechts een halve vierkante meter aan ruimte nodig voor een complete set. Meer weten over deze compacte, zuinige en duurzame wasmachines en drogers? miele.nl/professional | Telefoon: (0347) 37 88 84 | E-mail: professional@miele.nl inhoud Informatief Opinie 08 14 22 30 31 33 Onder de aandacht Kort nieuws uit de branche Coverstory Tips voor het personeelstekort Onderzoek Werken aan een beter imago Kennis delen Energieprijs kan tot problemen leiden Vakinfo De luxe van een loungeset Productnieuws Een overzicht van de laatste innovaties 11 13 26 18 De visie Margreet Toonen: het is 5 over 12 voor de mbo-recreatie-opleidingen Mens&bedrijf Arbeidsmarkt Hoe houd je je medewerkers vast? “Durf buiten de lijntjes te kleuren” Columns Green Key RecreAnders 02-2023 | Recreactie 7

onder de aandacht 10% meer Green Keys Op 9 februari reikte Plastic Soup surfer Marijn Tinga tijdens een feestelijke bijeenkomst in Soesterberg maar liefst 700 certificaten voor Green Key uit en 40 voor Duurzaam Gastvrij. Daarmee kiezen 740 accommodaties in de vrijetijdssector voor het aantoonbaar verduurzamen van hun bedrijfsvoering. In 2021 ging het nog om 673 accommodaties: een stijging van 10% in twee jaar. Green Key is het internationale keurmerk voor duurzame accommodaties in de gastvrijheids- en recreatiebranche. Duurzaam Gastvrij is een daarvan afgeleid Nederlands keurmerk voor de bedrijfssectoren wellness & sauna, sportaccommodaties, bibliotheken, passagiersvaart en poppodia. Manifest: méér ruimte voor recreatie De provinciale verkiezingen komen eraan en de provincies hebben een belangrijke stem in het herverdelen van vrijkomende landbouwgronden. Mede daarom kwamen Gastvrij Nederland (waar HISWA-RECRON in participeert) en Destinatie Nederland op 13 februari met een manifest. Het is een oproep tot méér ruimte voor recreatie. Toerisme en recreatie kunnen vaak prima samengaan met natuurbescherming, stelt het manifest, dat ook oproept tot een nauwe samenwerking met de gastvrijheidssector bij de verduurzaming van gebieden. Een ander speerpunt is het realiseren van goede verbindingen, zowel voor fietsers en wandelaars als voor het openbaar vervoer. Ook dat hoort bij duurzaamheid. www.hiswarecron.nl (zoekterm: manifest) In 2021 heeft de Sociaal Economische Raad (SER) een advies over de arbeidsmarkt uitgebracht. De kern was werk nemers meer inkomenszekerheid te bieden door het aantal mogelijkheden om flexcontracten af te sluiten, te beperken. Het kabinet heeft dit advies omarmd en zet het nu om in wetgeving. De uitwerking van het SER-advies gaat HISWARECRON echter te ver. Er zijn nu eenmaal sectoren (zoals recreatie en watersport) waarin door seizoenswerk flexibele arbeidsrelaties onmisbaar zijn. De wetsvoorstellen beperken de inzet van flexibel personeel en leiden tot een forse administratieve last. Samen met diverse andere brancheorganisaties, zoals KHN, is dit aangekaart bij VNO-NCW en MKB Nederland, gesprekspartners in de SER. In memoriam: Jan Melis Op 20 januari 2023 is Jan Melis overleden, op 95-jarige leeftijd. Hij was eigenaar van Camping de Meerpaal in Zoutelande, tegenwoordig aangesloten bij Ardoer. Het bedrijf, in 1953 begonnen op 0,5 hectare, meet inmiddels 10 hectare. In de jaren ‘50 en ‘60 was Jan in Zeeland een van de pioniers op het gebied van de recreatie. Hij was betrokken bij de oprichting van de Zeeuwse afdeling van RECRON. Zijn zoon René Melis vertelt: “Mijn vader stond hier bekend als een voorvechter van de belangen van de ‘kleine’ leden binnen de organisatie. Hij nam nooit een blad voor de mond als hij vond dat deze groep tekortgedaan werd.” Flexcontracten moeten mogelijk blijven 8 Recreactie | 02-2023 Foto: Green Key Foto: Shutterstock Foto: Shutterstock NBTC: ook dit jaar groei In januari publiceerde het NBTC de cijfers van de verblijfsrecreatie en het inkomend toerisme over 2022, met een voorspelling voor dit jaar. Het inkomend toerisme heeft zich in 2022 hersteld tot 79% van het niveau van 2019 (pré-corona). Duitsland en België lopen voorop en er kwamen ook alweer veel toeristen uit de VS. Het herstel van toeristische stromen uit Australië, Azië en China is echter nog niet goed op gang gekomen, door allerlei coronamaatregelen. Het binnenlands verblijfstoerisme gaat wel goed: dat was in 2022 zelfs 11 procent hoger dan in 2019. Voor 2023 wordt verwacht dat het inkomend toerisme verder doorgroeit (+16%) maar nog niet tot het niveau van 2019. Bij het binnenlands verblijfstoerisme verwacht het NBTC een groei van een kleine 2 procent ten opzichte van vorig jaar. www.nbtc.nl >> Kennisbank Begin januari begon Florien Douma (25) als secretaresse bij HISWA-RECRON. “Ik hou ervan om zaken goed te regelen, ook voor andere mensen. Ik zit nu anderhalve maand bij HISWA-RECRON en voel me als een vis in het water. Het werk is leuk, de sfeer goed. Ik heb fijne collega’s en leer er elke dag weer wat bij”, vertelt ze enthousiast. Florien woont in Amersfoort en was voorheen gastouder, naast de opleiding voor secretaresse. In haar vrije tijd houdt zij ervan om te gaan winkelen en lekker te eten met vrienden en familie. Kamperen is haar favoriete manier van vakantievieren. Soms met een tent, soms met caravan en soms ook in eigen land met de camper van haar ouders. Florien Douma werkt niet op woensdag. (033) 303 97 11 f.douma@hiswarecron.nl Nieuw in dienst Florien Douma Arbeidsmarktmonitor De Arbeidsmarktmonitor Gastvrijheidssector over 2021 is verschenen. In 2021 telde Nederland ruim 146.000 bedrijven binnen de gastvrijheidssector: 7% van het totaal aantal bedrijven in Nederland. In 10 jaar tijd is het aantal bedrijven in de sector met 66% gegroeid. In 2021 steeg het aantal bedrijven met 6%. Het aantal fte’s steeg met 7%, na een flinke daling in het coronajaar 2020 (-16%). Ongeveer de helft van de werkenden in de gastvrijheidssector heeft een contract voor bepaalde tijd. Opvallend is dat het aandeel tijdelijke contracten in 2021 is toegenomen (van 41% naar 50%). Ook is de instroom in de sector, na jaren van daling, gegroeid met 28%. Daarmee was de instroom in 2021 hoger dan de uitstroom (20%). Opvallend is ook dat de gastvrijheidssector een relatief laag ziektepercentage kent (3,4% t.o.v. 4,3% landelijk). Dit percentage blijft al jaren gelijk. De monitor is een samenwerking van het ministerie van EZ, Gastvrij Nederland en het NBTC. www.hiswarecron.nl (zoekterm: Arbeidsmarktmonitor) 02-2023 | Recreactie 9 Foto: RCN Foto: Wanda van Eck

POMAZ ZWEMBAD &WATERTECHNIEK  Dolphin bodemzuigers  AFM  EVA optic verlichting  Filtertechniek Pomaz is leverancier van Nederlands’ grootste en meest actuele assortiment zwembadcomponenten. Pomaz kent de kansen en uitdagingen bij openbare zwembaden, hotelbaden, sauna’s en wellness. En wanneer u nadenkt over de mogelijkheden met betrekking tot het optimaliseren van uw bad en het zwemplezier van uw bezoekers willen wij daar graag over meedenken. In oplossingen, welteverstaan. Bel voor meer informatie: +31 (0)40 285 66 58 of stuur een mail naar support@pomaz.nl TECHNISCHE TOTAALOPLOSSINGEN VOOR DE RECREATIEMARKT Lekker, als alles werkt zoals jij wil. Slimme totaaloplossingen, die recreatie prettig en eenvoudig maken. Bedacht én ontwikkeld door mensen die vooruitkijken, maar ook meedenken. Vakmensen. De mensen van Seijsener. Ga naar seijsener.com Of scan de QR-code Slim bedacht, goed uitgevoerd onder de aandacht column Greenwashing ‘Beperk verhogingen minimumloon’ Het Wettelijk Minimum Loon (WML) is per 1 januari met ruim 10% verhoogd. Voor komend jaar staat wederom een verhoging van gemiddeld 10% op de agenda. Ruim 20% in 13 maanden tijd, dat is te veel. Daarom heeft HISWA-RECRON samen met een aantal andere branche organisaties op 7 februari een petitie aange boden aan Eerste Kamerleden, in een laatste poging de verhoging nog tegen te houden. In de petitie wordt gepleit voor een gefaseerde invoering, die beter te verwerken is in de (meerjarige) bedrijfsvoering. Ook wordt niet duidelijk hoe het kabinet de alsmaar stijgende werkgeverslasten wil verlagen. De brancheorganisaties wijzen er daarnaast op dat zo’n grote stijging van het WML het volledige loongebouw omhoog drukt. Dat is beslist niet de bedoeling van de wetgever, maar dreigt nu wel te gebeuren. www.hiswarecron.nl >> Actueel >> Nieuws Nieuwe leden Tussen 15 januari en 15 februari zijn de volgende bedrijven lid geworden van HISWA-RECRON. Welkom! • Breuers & Cobelens, Roosendaal, www.breuerscobelens.nl • Varen met Sil, Kollum, www.varenmetsil.nl • Camping Vlietland, Leidschendam-Voorburg, www.campingvlietland.nl • WeeFree/WeeSecure, Breda, www.weefree.nl Duurzaamheid zit in de lift. Sterker nog: iedereen is er inmiddels wel van doordrongen dat er veel zal moeten gebeuren om de aarde leefbaar te houden. We moeten cyclisch ondernemen, energie besparen en zoeken naar nieuwe mogelijkheden om fossielvrij energie op te wekken. Zowel bedrijven en overheden als particulieren vinden duurzaam ondernemen belangrijk. Uit onderzoeken blijkt dat met name particulieren nog niet bereid zijn om er veel extra voor te betalen, maar als ze de keuze hebben gaan ze vol overtuiging voor de duurzame optie. Dat geldt ook bij de keuze voor een recreatiebedrijf. Het is duidelijk dat je je duurzaam moet onderscheiden. Maar hoe doe je dat? Door heel hard te roepen dat je duurzaam bent? Dat moet dan wél ergens op gebaseerd zijn. Want consumenten zijn zich steeds meer bewust van het begrip greenwashing. Dat houdt in: duurzaamheid als een glanzend laagje vernis over de bestaande bedrijfsvoering leggen. Grote bedrijven zijn er dol op. Ik noem maar even het voorbeeld van Shell. Wie iets meer betaalt voor een liter benzine kan zijn CO2 - uitstoot door Shell laten compenseren. En het leuke is: daar krijg je extra Airmiles voor! Daar kun je dan weer mee gaan vliegen. Mensen trappen daar echt niet meer in. Wil je duurzaamheid uitstralen? Dat kun je in feite niet zonder Green Key. Een sturingsinstrument voor ondernemers om duurzaam te ondernemen, maar ook een objectief keurmerk waar consumenten en overheden vertrouwen in hebben. Met onafhankelijke keurmeesters, die op de hoogte zijn van de recente wet- en regelgeving, nieuwe technieken en mogelijke subsidies. Daar doe je als duurzaam ondernemer je voordeel mee. En communiceer je eigen duurzame initiatieven dan ook naar de gasten. Mensen weten dat te waarderen en vertellen het door. Ik zag laatst bij een strandtent staan: wij koelen uw bier met de zon. Geweldig gevonden! En mensen weten meteen wat je doet. Zo maak je duurzaamheid leuk en straal je dat ook uit. Erik van Dijk, directeur Stichting KMVK Meer weten over Green Key? E: erik@kmvk.nl T: 06 - 12 81 06 41 02-2023 | Recreactie 11 Foto: Shutterstock Foto: Camping Vlietland

Mogen wij u ontzorgen? Verhuur uw vakantiehuis of park met NOVASOL ▪ Hoge bezettingsgraad en rendement dankzij professionele verhuur ▪ Bereik de Duitse gast door ons uitgebreide netwerk aan verhuurkanalen ▪ Grootste bereik van Europa Gratis advies van onze verhuurexpert Neem contact met ons op novasol.nl/vakantiehuis-verhuren of +31 137 440204 www.hertzinger.com tel: 033-4610337 info@hertzinger.nl Hertzinger staat altijd met raad en daad voor u klaar. Als specialist in WiFi internet en TV systemen weten wij hoe belangrijk het is om regelmatig de systemen te inspecteren en onderhoudswerkzaamheden uit te voeren. Dit voorkomt vaak onnodig uitval in het hoogseizoen. Mogen wij u helpen en ontzorgen? Vraag vrijblijvend naar onze mogelijkheden. WELCOME TO THE WORLD OF JUMPING PILLOWS® www.airtrampoline.nl Meer dan 23 jaar ervaring Betrouwbaar De beste garantie in de markt Goede en bewezen kwaliteit De bedden groothandel van Nederland Luxemburgstraat 5 5171 PK Kaatsheuvel 088-3322310 advies@uwbedpro.nl https://uwbedpro.nl Heeft u een taxatie nodig of wilt u uw bedrijf verkopen? Neem dan contact op met Arjan Mulder (06 2232 1010). Vossenlaan 16 9408 CN Assen T (0592) 46 28 44 E info@recratief-bedrijfsmakelaars.nl I www.recratief-bedrijfsmakelaars.nl Gedegen advies Korte communicatielijnen * vraag naar de voorwaarden GARANTIE* JAAR onder de aandacht RecreAnders Toeristenbelasting stijgt 14% Johan Drenth en Bob Kettering Facet, ruimtedenkers in recreatie Visie op vastgoed Ook in 2023 wordt weer een stijging van de gemeentelijke inkomsten aan toeristenbelasting verwacht. Gemiddeld genomen gaat het om een stijging van maar liefst 14% ten opzichte van vorig jaar. Dat levert de gemeenten een gezamenlijke opbrengst op van 429 miljoen euro. Meer dan de helft van de stijging is toe te schrijven aan Amsterdam. Dat wil in 2023 179 miljoen euro aan toeristenbelasting innen, een stijging van 22%. Ook Rotterdam (+27%) rekent met fors hogere inkomsten. “De toeristenbelasting wordt te vaak gebruikt om een begro - ting rond te krijgen”, reageert Marcel Tap, hoofd afdeling Ledenservice en Beleid bij HISWA-RECRON. “Daarbij is er weinig oog voor de belangen van de ondernemer. En het blijft niet alleen bij de toeristenbelasting. Ook de OZB, rioolheffing, afvalstoffenheffing en forensenbelasting worden flink verhoogd.” Landelijke agenda natuurinclusief HISWA-RECRON directeur Geert Dijks is gevraagd als een van de bestuurders in de landelijke Agenda Natuurinclusief. Die werkt aan vragen als: hoe verzilveren we de kansen die de natuur biedt voor een fijne, gezonde samenleving? En hoe zorgen we dat natuur onderdeel wordt van alles wat we maken en doen? De bestuurders van de Agenda Natuurinclusief zijn koplopers in natuurinclusief denken en werken in hun eigen werkveld. Voor Geert Dijks is dat de vrijetijdseconomie. “Natuurinclusief kan volgens mij alleen slagen als zowel ondernemers als gebruikers van de natuur beseffen dat niet alles zomaar kan”, stelt Dijks. “Aan de andere kant moeten we de natuur niet op slot doen: als natuur niet meer kan worden bezocht en beleefd is er geen maatschappelijk draagvlak voor investering in bescherming en ontwikkeling, daarvan ben ik overtuigd. Het is zoeken naar die balans.” www.agendanatuurinclusief.nl 02-2023 | Recreactie 13 Ben je als recreatieondernemer productaanbieder, grondeigenaar of vastgoedinvesteerder? Deze vraag wordt zelden gesteld, maar is niet onbelangrijk. Sterker nog: het antwoord maakt jouw bedrijfsexploitatie vele malen transparanter. Laten we dat kort toelichten. Grondeigenaren hebben grond en die kan geëxploiteerd worden. Traditioneel door bijvoorbeeld verbouwen van gewassen of bosbouw. Enkele eigenaren weten waarde toe te voegen aan hun grond, door er met een bestemmingswijziging nieuwe functies aan te geven. Dan krijg je bouwgrond of recreatiegrond. Wel zijn het trajecten met een forse voorinvestering en zonder de zekerheid op een succesvolle afloop. De vastgoedinvesteerder maakt een afweging: kan het geld dat je erin investeert renderen? Oftewel: is er een businessmodel dat rente en rendement genereert op geïnvesteerd vermogen? Gek genoeg zien we dat bij recreatieondernemers niet. Een rentevergoeding op de grondpositie wordt vrijwel nooit gerekend. Ook rente op voorinvesteringen in verhuuraccommodaties wordt zelden gerekend. Recreatieondernemers zijn bevlogen MKB’ers, die vooral bezig zijn met het bieden van een kwalitatief product: een toeristische plek, verhuuraccommodatie of horeca. Als ik het daarover heb, moet ik vaak denken aan de film The founder. Die gaat over de broers Richard en Maurice McDonald, die een ster zijn in het creëren van een kwalitatief product: de hamburger. Het was echter Ray Kroc die van McDonald’s een vastgoedorganisatie maakte, waardoor er een ongekende exploitatie ontstond. Je zou denken dat McDonald’s vooral geld verdient met verkoop van producten. In werkelijkheid wordt het meeste verdiend met royalty’s en huurinkomsten van franchisers. Ook bij een recreatiebedrijf denken we vaak vooral aan het bieden van een goed product. Wellicht kun je daar ook anders naar kijken. Bekijk de eenheden en diensten binnen jouw recreatiebedrijf eens als verschillende lagen van de vastgoedpiramide. Iedere laag die wordt toegevoegd aan de plek, vertegenwoordigt dan een waarde in zowel investering als exploitatie. Zo kun je gerichter actie ondernemen op iets wat niet rendeert en beter strategische keuzes maken. Dat maakt je als recreatieondernemer wendbaarder, en beter opgewassen tegen onverwachte gebeurtenissen in de markt. Foto: Landal

coverstory Positieve branding van de arbeidsmarkt Personeelstekort: hoe keren we het tij? Binnen HISWA-RECRON weten we het allemaal: de recreatiesector is geweldig om in te werken. Het werk is afwisselend, sociaal en je bent lekker actief. Maar ondertussen lopen de personeelstekorten op. Steeds minder jongeren melden zich aan voor de mbo-opleidingen. HISWA-RECRON zet alle zeilen bij om het tij te keren. Een beter imago van het werken in de sector staat daarbij voorop. Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: RCN, De Zandstuve “Wij zijn een hele leuke sector om in te werken, maar niemand lijkt dat te weten”, vat Rosemarijn de Jong de uitdaging samen. Sinds een jaar is zij als projectmanager arbeidsmarktbranding 14 Recreactie | 01-2023 bij HISWA-RECRON aan de slag. “We hebben vier belangrijke elementen: de leerlingen, de scholen, de bedrijven en de huidige medewerkers. Het loont zeer de moeite om je in die elementen te verdiepen. Want als leerlingen het werk in onze sector niet eens kénnen, zullen ze er nooit voor kiezen. En als de scholen mensen een opleiding geven die niet aansluit bij de praktijk, kiezen ze na school voor een andere sector. De ‘Wij zijn een hele leuke sector om in te werken, maar niemand lijkt dat te weten’ bedrijven tenslotte, moeten ervoor zorgen dat iedereen weet dat ze leuke vacatures hebben. En ze moeten ervoor zorgen dat de huidige medewerkers het naar hun zin hebben. Voor je het weet raak je je meest ervaren mensen kwijt.” Succesvol congres December vorig jaar organiseerden HISWA-RECRON, KIKK Recreatie en FNV Recreatie het congres ‘Recreatie terug op de kaart’. Een enorm succes, met 33 werkgevers, 28 mensen uit het onderwijs en 95 medewerkers van bedrijven, concludeert De Jong. “De grote winst is dat het gesprek tussen die drie groepen echt op gang kwam. Want er zijn veel meningen en er wordt veel langs elkaar heen gepraat. De heersende mening was toch dat er nu echt onderling begrip ontstond.” Dat is hard nodig ook. Ook aan de kant van de werkgevers is duidelijk dat er een probleem is, zo blijkt uit het Onderzoek Arbeidsmarktbranding dat tijdens het congres werd gepresenteerd (zie ook pagina 22). De conclusie daarvan is: het imago van de sector moet beter, zowel bij scholieren, als bij studenten op de mbo’s, als bij bestaande werknemers. Hoe pak je dat aan? De Jong: “Samen met onze leden. We gaan in elk geval marketingproducten ontwikkelen voor leden. Zo kunnen ze bijdragen aan de branding van onze sector. En er komen workshops voor leden, zodat ze die branding zelf kunnen versterken. Je kunt niet blijven wachten 01-2023 | Recreactie 15 >

coverstory tot de scholen leerlingen afleveren, maar moet zelf initiatief nemen. Wat kun je als onderneming doen om aantrekkelijk te zijn voor nieuwe werknemers en stagiairs? En waaróm moet je dat doen? Die workshops pakken we samen op met Recreatie Trainingen.” Lange adem Uiteindelijk is het een kwestie van de lange adem, erkent De Jong. “De verkeerde beeldvorming over het werken in watersport en recreatie verander je niet 1-2-3. Er zijn zo’n dertig mbo’s die zich bezighouden met recreatie-onderwijs. Die willen we beter informeren over de behoefte van de bedrijven. Die is veel breder dan animatie en frontoffice. Dan heb je het over de inhoud van de opleiding, maar ook over de manier waarop die opleidingen zich profileren. De afstemming is niet altijd goed.” Daarnaast onderneemt HISWA-RECRON ook actie richting het voortgezet onderwijs. De Jong: “We zijn in overleg met het vmbo over het praktijkprogramma Recreatie. Het doel is dat op het vmbo al meer kennis wordt opgedaan over het werken in de recreatiesector. We hebben al een eerste workshop gegeven aan vmbo-docenten.” Er zijn meer hoopvolle initiatieven. Mariska Eshuis, medeeigenaar van Kampeerdorp de Zandstuve in Rheeze, deed mee aan een samenwerking waarbij 22 bedrijven uit de gemeente Hardenberg met het Alfa College een nieuwe opleiding begonnen. “Het is een initiatief van de gemeente voor sectoren waar personeelsgebrek dreigt”, vertelt Eshuis. “De eerste plannen dateren al van een paar jaar terug; toen wisten we nog niet hoe Leerlingen kennen de arbeidsmarkt niet Leerlingen van de Hogeschool Utrecht, richting Communicatie, voerden vorig jaar op verzoek van HISWA-RECRON onderzoek uit naar jongeren die de mbo-opleidingen Leisure & Hospitality volgen. De resultaten liegen er niet om: de studenten van de opleidingen weten over het algemeen niet welke functies er zijn bij de recreatiebedrijven. Ze zijn niet op de hoogte van doorgroei mogelijkheden en hebben er geen idee van bij welke recreatiebedrijven ze straks allemaal kunnen gaan werken. De studenten staan overigens wel positief tegenover het werken in de sector. Alleen doordat niet helder is wat dat inhoudt, lonken na het afstuderen ook andere sectoren. En werk is er genoeg. Het advies van de onderzoekers luidt dan ook: ‘De bedrijven kunnen beter samenwerken met de mbo-scholen. Met gastcolleges, speeddates en stages/banenmarkten kunnen de bedrijven de studenten beter informeren over hun doorgroeimogelijkheden, bij welke bedrijven ze kunnen werken en welke functies zij daar kunnen vervullen. Op dit moment denken studenten dat animatie en receptie de enige functies zijn die ze na hun opleiding kunnen doen.’ De Zandstuve zette samen met 21 andere bedrijven een eigen opleiding op hard het zou gaan! Wel zagen we dat de sector techniek en de hout- en bouwsector zelf al een opleiding waren gestart. Omdat er bij ons en de collegabedrijven best wat onvrede was over de bestaande mbo-opleidingen, dachten we: moeten we niet zelf wat opzetten?” Acht studenten Het resultaat is dat afgelopen zomer de eerste acht studenten zich inschreven voor de opleiding 100% Gastvrij aan het Alfa College. “Het is een echte Leisure & Hospitality-opleiding, waarbij leerlingen zelf kunnen ontdekken waar hun hart ligt. Bij de technische dienst, de horeca, het front office? Je kunt het allemaal uitproberen. Het is een BBL-opleiding, dus je werkt vier dagen in de praktijk en dan één dag naar school. Leerlingen krijgen ook betaald en dat maakt het extra aantrekkelijk. En uiteindelijk wordt het afgesloten met een echt mbo-diploma.” In de opleiding participeren 22 bedrijven uit de recreatie- en horecasector. De acht leerlingen krijgen een baangarantie. Maar er is dus voor lang niet elk bedrijf een leerling? “Het aantal moet natuurlijk groeien”, stelt Eshuis. “Voor komend schooljaar streven we naar twintig leerlingen.” 16 Recreactie | 01-2023 Seizoenskrachten Ondertussen is de vraag naar nieuwe medewerkers onverminderd groot. Vooral de ketens lopen voorop in nieuwe strategieën om medewerkers te werven. Ook Sandy Buyten, HR-manager van RCN Vakantieparken voor Nederland en Duitsland, voelt steeds meer de druk van de arbeidsmarkt. “Vooral op het gebied van de seizoenskrachten is er sinds de coronapandemie echt een probleem. Ze zijn toen massaal bij de GGD gaan werken en sindsdien lijken ze wel verdwenen. Maar ook voor de vaste werknemers wordt het lastig.” Buyten heeft een achtergrond als HR-manager bij bedrijven in de financiële dienstverlening. Zij weet hoe belangrijk het is om als werkgever goed bekend te staan: veel mensen willen graag werken bij Triodos, een bank met idealen. “Dus vroeg ik: waar staan wij voor, als RCN? Hoe staan wij als werkgeversmerk bekend? Het antwoord was eenvoudig: niet. Niemand weet wat de meerwaarde is van werken bij RCN Vakantieparken. Een gemiste kans, want juist RCN is een concern dat meer wil dan enkel geld verdienen. RCN wil maatschappelijke waarde toevoegen en vakantie voor iedereen bereikbaar houden. Er zijn allerlei sociale initiatieven om dat inhoud te geven. Dat doen we al jaren. Nu brengen we het ook naar buiten.” Maar RCN doet meer. “Welke media gebruikt onze doelgroep? Welke bronnen gebruiken ze bij het zoeken naar werk? Kijken ze bijvoorbeeld naar films op Youtube van RCN? Spreekt het dan ook aan, wat ze te zien krijgen? Om dat echt goed te onderzoeken hebben we persona’s ontwikkeld. Zo hebben we de hulpkracht in de horeca: die wil geld verdienen, maar ook lol maken en nieuwe mensen leren kennen. Die ontmoet je bijvoorbeeld in de kantine van een sportvereniging. We bedachten ook dat veel Rijscholen helpen RCN bij het werven van seizoenskrachten van onze hulpkrachten rijles hebben. Dus gingen we praten met rij-instructeurs: vinden jullie het leuk om af en toe met cursisten te praten over RCN, en af en toe hier gratis een kop koffie te halen? Daarbij vragen we ook: wat hebben jullie nodig? Waarmee kunnen we jullie van dienst zijn?” RCN maakte promotiemateriaal voor de parken, dat gebruikt kan worden voor de lokale werving van medewerkers. Medewerkers van RCN gaan naar scholen toe en vertellen daar hoe ontzettend gaaf het is om in de recreatiesector te werken. Voor nieuwe medewerkers wordt gewerkt aan een goed onboardingsprogramma. Dat is gefaseerd en loopt tot dag 100: hoe voel je je nu en zit je goed op je plek? Buyten: “Maar in feite moeten we onze promotie al op de middelbare school beginnen. Jongeren hebben er geen idee van wat recreatie is en dat je daar je werk van kunt maken. Dan kies je dat ook niet op het mbo. Maar dat kun je als ondernemer zelf veranderen. Sluit aan bij een beroepenmarkt in jouw regio. Of benader actief de middelbare scholen: laat ze hun werkweken bij jouw park onderbrengen. En dan laat je meteen ook zien hoe leuk het werk op zo’n park is.” Ook voor het mkb Naast de ketens hebben ook de grotere zelfstandige bedrijven over het algemeen een duidelijke visie op personeelswerving, vertelt Rosemarijn de Jong. “Maar de kleinere bedrijven hebben daar geen capaciteit voor. Wij helpen ze daar graag bij. Je kunt in je eigen regio een stuk zichtbaarder worden. Daarnaast faciliteren we bij de samenwerking met scholen, bij het vinden van stagiaires en bij het opstellen van vacatureteksten. Zo reiken we ze hulpmiddelen aan die het vinden van personeel makkelijker maken. We doen alles om het tij te keren.” 01-2023 | Recreactie 17

arbeidsmarkt Hoe behoud je je medewerkers? ‘Durf buiten de lijntjes te kleuren’ Niet alleen het werven van medewerkers is moeilijk. Het wordt ook steeds lastiger om personeel vast te houden. Sinds de onzekere coronatijd wisselen steeds meer werknemers van baan. Hoe houd je je ervaren medewerkers vast? Focus in elk geval op het behoud van je medewerkers, door goede arbeidsvoorwaarden en een persoonlijk en creatief HR-beleid. Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: SOS Events, Shutterstock, De Krim Voor werkgevers lijkt de arbeidsmarkt een tweekoppig monster. Enerzijds is er de krapte, die het werven van nieuwe medewerkers heel lastig maakt. Anderzijds zien we de dreiging van vertrekkend personeel. Uit het arbeidsmarktonderzoek van HISWA-RECRON, KIKK Recreatie en FNV Recreatie (zie ook pagina 22) blijkt dat 30 procent van de werkgevers denkt dat het personeelstekort de toekomst van hun bedrijf in gevaar brengt. Maar liefst 18 procent van de medewerkers overweegt om de sector te verlaten. Hoe ga je daar als werkgever mee om? Focus in elk geval op het behoud van je medewerkers, zeggen deskundigen. Door te investeren in het opleiden en begeleiden van je werknemers zullen ze eerder geneigd zijn om zich aan je bedrijf te binden. Zo kun je deels voorkomen dat je voortdurend medewerkers moet werven en met personeelswisselingen te maken hebt. Bovendien hebben betrokken medewerkers een positief effect op zowel de kwaliteit als de uitstraling van je onderneming. 18 Recreactie | 02-2023 Creatief en gemotiveerd Een wondermiddel voor het behoud van personeel is er niet. Toch zijn er recreatiebedrijven die hier goed in slagen. Wat is hun geheim? “Twee dingen”, zegt Michel Huigevoort, directeur van recreatiepark TerSpegelt in het Brabantse Eersel. Zijn bedrijf telt in het hoogseizoen 250 medewerkers. Een groot aantal daarvan werkt er meer dan tien jaar. “Wij geven onze medewerkers een grote mate van autonomie. Zo hebben ze veel invloed op hun werkinhoud en werktijden – uiteraard in onderlinge afstemming. En verder beslissen ze mee over de missie en visie van ons bedrijf.” Dat vraagt nogal wat van de bedrijfsleiding, erkent hij. “Maar je krijgt er ook wat voor terug. Méér dan je zou denken. Wij hebben veel creatieve en gemotiveerde mensen. We zouden wel gek zijn als we daar geen gebruik van maken.” Maar hoe zit het met salaris? Daar wordt soms gering schattend over gepraat. “De cao Recreatie is ons minimale vertrekpunt. Daar bovenop doen we extra dingen. Overuren betalen we altijd. En we hebben extra regelingen als een aanvullend WAO-hiaatpensioen, mochten medewerkers arbeidsongeschikt worden. Ook hebben we een collectieve ziektekostenverzekering en mooie secundaire arbeidsvoorwaarden zoals ‘vakantie van de zaak’. Elke vaste medewerker mag zo lang en zo vaak als hij wil op vakantie bij TerSpegelt. Daar wordt veel gebruik van gemaakt.” Leren en ontwikkelen SOS Events, dat uitjes en teambuilding op de Veluwe organiseert, telt 125 medewerkers en slaagt er goed in om het merendeel daarvan vast te houden. “Natuurlijk verloop heb je altijd”, zegt directeur Erik Kroon. “Dat is bij ons zo’n 17 procent per jaar. We zijn er trots op dat ongeveer vier vijfde deel van het personeel graag bij ons blijft.” Hoe lukt hem dat? “Houd de onderlinge band goed en doe leuke dingen”, vat de directeur bondig samen. Zo organiseert zijn bedrijf jaarlijks een kick-off voor alle medewerkers, is er eind augustus een gezamenlijke barbecue, mogen medewerkers gratis gebruik maken van alle activiteiten en wordt het seizoen afgesloten met een thema-avond, waarop het personeel zelf de medewerker van het jaar kiest. Met serieuze prijzen, aldus de directeur. “De winnaar ontvangt een wissel trofee én krijgt een vaste parkeerplaats naar keuze voor een jaar.” Een goed salaris is essentieel bij SOS Events. “14 tot 16-jarigen krijgen een ontzettend goed startsalaris én een groeischema. Als je trainingen volgt gaat je uurloon omhoog. Voordeel hiervan is dat als je 18 of 19 bent, je zo’n goed salaris hebt dat je niet meer weg wilt.” Kroon schrikt er niet voor terug om de hoge beloningen overal te benadrukken. “We zeggen in al onze uitingen wat je bij ons verdient. We zitten nu eenmaal in een shopcultuur.” Talent ontwikkelen Ook TerSpegelt biedt alle ruimte om te leren en ontwikkelen. “Wij zetten het online leerplatform RecreatieHero uitgebreid in”, vertelt Michel Huigevoort. “Maar we bieden medewerkers ook andere opleidingen op maat. Bijvoorbeeld op het gebied ‘Hou de onderlinge band goed en doe leuke dingen’ 02-2023 | Recreactie 19 van marketing of grafische vormgeving.” TerSpegelt beloont gevolgde opleidingen niet met een salarisverhoging. “Maar we evalueren wel. Daarvoor gebruiken we het zelfontworpen Talent Ontwikkel Plan. Jaarlijks praten we aan de hand van dit TOP met onze medewerkers en zetten we de vraag centraal: wat wil jij bereiken? En wat heb je nodig om dat te verwezenlijken? Dat kan van alles zijn, van een cursus tot een dagopleiding. In principe is niets te gek. Al kijken we daarbij wel naar de gemotiveerdheid van de medewerker en hoe passend de opleiding is. Het TOP wakkert ook de teamspirit aan. En daarmee gaat ook de gast tevredenheid weer omhoog.” Dat elk recreatiebedrijf zo zijn eigen uitdagingen heeft om aan medewerkers te komen én om deze vast te houden blijkt uit >

GOED ZICHT OP DE GEZONDHEID VAN UW WERKNEMERS Met het Preventief medisch onderzoek (PMO) HISWA werkt u actief aan de gezondheid en vitaliteit van uw werknemers. arboned.nl/pmo-hiswa Meer info? Meer informatie www.arboned.nl/pmo-hiswa 030 299 62 77 salessupport@arboned.nl arbeidsmarkt de ervaringen van De Krim Texel. Dit bedrijf bestaat uit negen exploitaties verspreid over Texel. “De krapte op de arbeidsmarkt is bij ons op Texel groter dan op het vasteland”, zegt Yvette van Veen, operationeel directeur van De Krim Texel. “Daar komt nog bij dat ook huisvesting op het eiland een probleem is. Er zijn geen betaalbare koopwoningen en sociale huur is ook moeilijk te krijgen. Tot op zekere hoogte kunnen we medewerkers zelf huisvesting in eigen accommodaties bieden. Maar dat moet op tijdelijke basis. Dus zien we ze helaas vaak na twee jaar vertrekken.” De Krim Texel heeft een eigen functiehuis met salarissen die boven de cao liggen. “We proberen onze medewerkers vast te houden met prima primaire en secundaire arbeidsvoor‘We geven presentaties op mbo- en hbo-scholen door heel het land’ Hoe zit het met de cao? De cao (collectieve arbeidsovereenkomst) vormt de basis van de afspraken tussen werkgever en werknemer. De huidige cao Recreatie loopt t/m 31 december 2023. De salarissen zijn in stappen verhoogd; per 1 april komt er nog een procent bij. De jeugdschalen zijn begin vorig jaar extra verhoogd met 5 procent. In de cao Recreatie is vastgelegd dat zowel vaste als flex-medewerkers veel invloed hebben op werktijden. Daarmee zijn de rechten van vaste en flexibele medewerkers goed in balans. Ook in het hoogseizoen hebben zij bijvoorbeeld recht op vakantie. De cao kent ook regelingen over onder meer buitengewoon verlof, werk en zorg (onder meer geboorte- en calamiteitenverlof) en verlofsparen (om er bijvoorbeeld een paar maanden tussenuit te gaan). De cao is er ook als handige app, voor Android en iPhone. waarden, huisvesting, taalles – voor collega’s uit Polen, Griekenland en Slowakije, waar we ook actief werven – en een aantrekkelijke kinderopvangregeling. Daar scoren we goed mee. We hebben meer dan zeshonderd medewerkers en gelukkig merken we dat we nog niet te kort komen. Al moeten we er wel harder aan werken. Daarom hebben we eigen stagecoördinatoren in dienst en geven we op jaarbasis tientallen presentaties op mbo­ en hbo­scholen door heel het land. Dat werkt. In 2022 hadden we meer dan honderd stagiairs. Daarvan stroomt een aanzienlijk deel door naar een vaste baan. Daarmee creëer je ook ambassadeurs voor je bedrijf.” Andere doelgroepen Yvette van Veen merkt dat het juist nu belangrijk is om breder om je heen te kijken en minder traditioneel te werken. “Wij zorgen ervoor dat we ook interessant zijn voor andere doelgroepen, zoals mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt en jongeren vanaf 13 jaar. Deze jongeren kunnen beginnen als steward bij de slagboom of helpen met het opruimen van zwerfvuil. Vervolgens kunnen ze doorgroeien. Zo investeer je tijdig in medewerkers.” Een investering die broodnodig is, zeker de komende jaren. Uit het jaarlijkse HR Trendonderzoek van Berenschot, Performa en AFAS Software blijkt dat 58 procent van de bedrijven moeite heeft met het behoud van medewerkers. Vorig jaar lag dit percentage nog op 46. Werkgevers in Nederland moeten vol aan de bak, in hun jacht op personeel. 02-2023 | Recreactie 21

onderzoek Imago- en arbeidsmarktonderzoek Loopt de sector vast door personeelsgebrek? Tijdens het op 6 december door HISWA-RECRON, KIKK Recreatie en FNV Recreatie georganiseerde congres ‘Recreatie terug op de kaart’ werd ook het recente Imago- en Arbeidsmarktonderzoek gepresenteerd. Daarmee gaf het meteen de urgentie van de bijeenkomst aan. Want medewerkers bevelen het werken in de sector niet snel aan. Het aantal studenten loopt terug. En een groot deel van de werkgevers vreest dat het personeelstekort de toekomst van bedrijven in gevaar brengt. Tekst: Maarten Bokslag Foto’s: De Zandstuve, Shutterstock De nood is hoog, zo blijkt uit het onderzoek, dat in oktober 2022 werd uitgevoerd door Markteffect. Maar liefst 66% van de werkgevers geeft aan te kampen met personeelstekort. Maar 22 Recreactie | 02-2023 liefst 30% van de werkgevers vreest dat het personeelstekort de toekomst van het bedrijf in gevaar brengt. Vooral op het gebied van horeca- en schoonmaakmedewerkers zijn nu al tekorten. Het onderzoek werd uitgevoerd om de arbeidsmarktsituatie in beeld te brengen en handvatten te bieden voor verbetering. Daarmee heeft het onderzoek in feite twee doelen. Ten een stuk positiever. Zij beschouwen werken in de recreatiesector als afwisselend en gezellig, met veel vrijheid. Ook werkgevers zien salaris, cao en werkdruk als mogelijke verbeterpunten – net als de medewerkers. De studenten geven als reden voor hun studiekeuze onder meer dat het een leuke sector is om te werken. Ook met mensen werken, en mensen blij maken, worden als belangrijke motivaties genoemd. 46% verwacht na de opleiding waarschijnlijk of zeker in de sector te gaan werken. 30% wil doorstuderen en de rest van de studenten twijfelt nog. eerste gaat het om het in kaart brengen van het imago van de recreatiesector bij de diverse stakeholders. Ten tweede om het verzamelen van inzichten die gebruikt kunnen worden voor de arbeidsmarktbranding. Dat laatste is in feite het verbeteren van het imago van de recreatiesector als een plezierige en zinvolle plek om te werken. Het onderzoek is uitgevoerd onder 153 werkgevers, 193 werknemers en 626 mbo-studenten uit de recreatiesector. “Dat zijn flinke aantallen en daarmee is het een belangrijk en representatief onderzoek”, concludeert Rosemarijn de Jong, Projectmanager Arbeidsmarktbranding en -communicatie bij HISWA-RECRON. Te hoge werkdruk Medewerkers kijken in basis positief naar het werken in de sector. 70% geeft aan trots op de sector te zijn. Ze hebben plezier in hun werk en vinden het voldoende afwisselend. Slechts 44% denkt daarentegen dat buitenstaanders positief naar de recreatiesector kijken. Bovendien geven de medewerkers aan dat zij het werken in de sector niet gauw aanbevelen aan familie, vrienden of kennissen. Doorgroeimogelijkheden, werk-privébalans en opleidingsmogelijkheden worden laag beoordeeld. Zaken die verbeterd kunnen worden zijn met name het salaris, de arbeidsvoorwaarden en de hoge werkdruk. Werkgevers zijn > Uitstroom medewerkers dreigt Werkgevers kampen nog steeds met het tekort aan werknemers dat ontstond tijdens de coronacrisis. De GGD huurde veel mensen in en een groot deel van die mensen besloot niet terug te keren naar de horecabanen van voorheen. Ook de recreatiesector heeft daar last van. Uit het onderzoek van Markteffect blijkt dat 18% van de huidige werknemers in de recreatiesector verwacht om binnen nu en twee jaar de sector te verlaten. Dat is hetzelfde cijfers als in de horeca en volgens Markteffect is dat een hoog percentage. De overweging om de sector te verlaten speelt vooral voor mensen jonger dan 35 jaar. Redenen zijn te laag salaris, te hoge werkdruk en te weinig doorgroeimogelijkheden. Toch zijn er ook positieve punten: 81% van de medewerkers heeft plezier in het werk. 56% van de werknemers verwacht nog zeker vijf jaar in de recreatiesector te blijven werken en 28% verwacht in de recreatiesector zijn pensioen te halen. 02-2023 | Recreactie 23

Totaalleverancier voor de recreatiesector Wij hebben een ruim assortiment artikelen die benodigd zijn in de camping- of recreatiebranche. Daarnaast bieden we ondersteuning op maat bij de voorbereiding én uitvoering van infrastructurele & technische projecten. Denk aan ontwerpberekeningen of begeleiding op het terrein, bijvoorbeeld bij het aanleggen van leidingsystemen. Extra korting voor HISWARECRON leden! 50 jaar dankzij jou! Kijk voor onze acties op wildkamp.nl/50jaar Kijk voor meer informatie op wildkamp.nl/recreatie Aan- en verkoop INTERESSE IN EEN PROFESSIONELE 100% ELEKTRISCHE MAAIER? Na meer dan 10 jaar onderzoek in de afdeling research & development, ontstond de electric department bij Gianni Ferrari. De grasmaaiers hebben een hoogstaande kwaliteit en grote betrouwbaarheid. Lange autonomie, zeer weinig lawaai, nulemissie en lage onderhoudskosten. Denkt u aan de verkoop van uw recreatiebedrijf? Of wilt u een bedrijf aankopen? Den Otter Van Vliet, uw makelaar en persoonlijk adviseur DEN OTTER VAN VLIET BEDRIJF S OPVOLGING | TAXATIE | COACHING www.denottervanvliet.nl Interesse in een demonstratie van de 100% elektrische maaiers van Gianni Ferrari? Neem contact met ons op voor een dealer bij u in de buurt. Tel: 0481 371423 of bezoek onze website: https://www.lozeman-import.com/dealers/ Actieradius van 6-8 uur onderzoek Een leukere baan? De 626 mbo-studenten die deelnamen aan het onderzoek hebben 1.786 punten genoemd die het werk in de sector aantrekkelijker kunnen maken. Een goed salaris, leuke collega’s en een leuk team zijn belangrijke factoren voor de studenten. Daarnaast is het inkomen belangrijk, doorgroeimogelijkheden, een goede werk-privé-balans én persoonlijke aandacht van de werkgever. Minder belangrijk voor de studenten zijn inspraak in het bedrijf, scholing en ontwikkeling of een vast contract met vast aantal uren. Een interessante uitkomst, want voor de mensen die al een baan hebben in de sector zijn dat juist wél belangrijke punten. Vooral het vast contract met vast aantal uren, want dat wordt door 93% van de werk nemers (zeer) belangrijk gevonden. Ook scholing en ontwikkeling scoort bij die groep hoog. 73% van de medewerkers geeft aan inspraak in het bedrijf belangrijk te vinden en volgens Markteffect is dat een relatief lage score. Toekomst van de sector De medewerkers zijn verdeeld over de toekomst van de sector. 47% ziet die positief in, terwijl 23% de toekomst juist negatief ziet. Gebrek aan personeel en de hoge werkdruk die daar het gevolg van is worden als belangrijke redenen genoemd. Bij de werkgevers is 83% van de respondenten zeer positief over de toekomst van het eigen bedrijf en 62% is positief over de toekomst van de sector als geheel. Personeelstekort en de opkomst van buitenlandse ketens worden als bedreigingen genoemd. Vakantie in eigen land, duurzaamheid en automatisering worden juist als kansen gezien. Ook 62% van de studenten is (zeer) positief over de toekomst van de sector. Studenten met een minder positieve kijk noemen het gebrek aan doorgroeimogelijkheden en verslechterende arbeidsvoorwaarden als belangrijkste minpunten. Bij nieuwe studenten bestaat vaak het beeld dat werken in de recreatie bestaat uit animatie en het werken met kinderen. Opvallend “Opvallend is dat de beeldvorming van studenten niet altijd strookt met de werkelijkheid. En dat werkgevers veel positiever denken over het werk bij de recreatiebedrijven dan werknemers”, concludeert Rosemarijn de Jong. “Medewerkers bevelen het werk in de sector niet aan bij bekenden. En nieuwe studenten hebben een ronduit vertekend beeld van het werk in de sector. Het sterkt ons bij de plannen voor arbeidsmarktbranding. Daarin willen we de recreatie profileren als goede werkgever, in een superleuke werkomgeving met perspectief voor de toekomst.” Meer daarover in de coverstory van dit magazine. Het onderzoek downloaden? www.hiswarecron.nl (zoekterm: arbeidsmarktonderzoek) 02-2023 | Recreactie 25

de visie Margreet Toonen van De Rooi Pannen: ‘We moeten dit samen oplossen’ Als het gaat om de arbeidsmarkt voor de recreatiesector is het geen vijf vóór, maar vijf over twaalf. En de situatie wordt erger, want er zijn steeds minder studenten en steeds minder opleidingen, want scholen willen voor een paar studenten geen recreatie-opleiding in de lucht houden, stelt Margreet Toonen, directeur van de leisure-opleiding van De Rooi Pannen in Breda. Tekst: Jaap van Sandijk Foto’s: De Rooi Pannen, Shutterstock Aan de krapte op de arbeidsmarkt komt voorlopig geen einde. Wat zijn de oplossingen voor de recreatiesector? “Werkgevers, werknemers en onderwijs moeten dit samen aanpakken”, zegt Margreet Toonen, directeur Toerisme, Leisure & Marketing bij De Rooi Pannen. Als duovoorzitter van de werkgroep Directeuren Toerisme en Recreatie binnen de MBO Raad zet ze zich in voor toekomstbestendig Hospitality mbo-onderwijs. Hard nodig ook, want de nood bij de bedrijven is hoog, weet Margreet Toonen. Daarom moeten de economische en de maatschappelijke betekenis van de sector nog beter op de kaart worden gezet. De MBO Raad deed zomer 2022 al een goede stap met de Roadmap voor toekomstbestendig Hospitality mbo-onderwijs. Toch ziet Toonen vooral dat de kloof tussen vraag en aanbod steeds groter wordt. Meer vacatures, minder studenten. Hoe alarmerend zijn de cijfers? “Het gaat absoluut niet goed. Het is geen vijf vóór, maar vijf over twaalf. Er zijn steeds minder studenten en steeds minder opleidingen, want scholen willen voor een paar studenten geen recreatie-opleiding in de lucht houden. En dat terwijl de sector zit te springen om personeel. Tussen 2015 en 2021 is de studentenpopulatie Toerisme & Recreatie met 50 procent 26 Recreactie | 02-2022 Margreet Toonen Margreet Toonen (Bolsward, 1961) is binnen de MBO Raad duovoorzitter van de werkgroep Directeuren Toerisme en Recreatie. Sinds 2020 is ze directeur Toerisme, Leisure & Marketing van de Rooi Pannen in Breda. Daarvoor werkte zij bij Breda University of applied sciences (voorheen NHTV), waar zij onder meer onderwijsmanager van de Academy Leisure & Events was. gedaald. In 2015 telde het mbo 10.818 studenten Toerisme & Recreatie, in 2022 was dat gedaald naar 5.461. De instroom in 2015 bedroeg 6.313 studenten; in 2022 waren dat 1.395. Ik maak me enorm veel zorgen.” Waar zit het probleem voor de recreatiesector? “Het slechte imago van de opleiding. Ik spreek nog steeds veel ouders die vragen: ‘En waar werkt mijn kind in de winter?’ We maken nu een omslag door de opleiding allround te maken. Samen met onder meer HISWA-RECRON werken we aan een verbreding. Een opleiding waar front-office, backoffice, organiseren, operations management, leiding geven en marketing aan bod komen. Tot nu toe is de opleiding te veel gefocust op receptiewerk en activiteitenbegeleiding. Straks kan de student crossovers doen en een eigen pakket samenstellen. Een tweede probleem is dat leerlingen – of hun ouders – liever > 02-2023 | Recreactie 27

Ron, hoe hou ik grip op mijn resultaat en de kosten? Wil je dat jouw gasten het naar hun zin hebben? En wil je zelf grip hebben op het resultaat? Dan heb je behoefte aan iemand die je markt kent. Iemand die je niet alleen helpt met je (salaris)adminstratie, maar ook met financieringsoplossingen en het verbeteren van je rendement. De recreatie- en horecaspecialisten van Countus hebben hier veel ervaring mee en kunnen jou helpen met het maken van strategische keuzes. Hiervoor hebben we zelfs een speciaal expertiseteam in het leven geroepen: Bertijn Vos, Jesca Wemmenhove en Ron Koopmeiners. Wil jij een keer brainstormen over de mogelijkheden voor jouw bedrijf? Neem vrijblijvend contact met ons op. Expertiseteam Recreatie & Horeca recreatie-horeca@countus.nl COUNTUS.NL/RECREATIE Draadloze beheersystemen elektra(verbruik) • verwarming • melders ICY Campsite Management ICY Marina Management www.icy.nl ICY Accommodation Management Save the date: nieuwe editie van het Countus Recreatiecongres op 3 oktober. Meer info volgt! Bespaar veel energie de visie een vmbo-havo-hbo-traject volgen dan een vmbo-mbo-havotraject. We hebben met Robbert Dijkgraaf gelukkig een minister die zegt: stop met dat automatisme van hoger, hoger. We hebben het mbo keihard nodig. Ten derde was er corona. Dat heeft de situatie verergerd. Leisure was kwetsbaar, parken bleven dicht. Wil je dat vak nog studeren? Verder is ook geld een issue. Veel mbo’ers ‘Scholen willen voor een paar studenten geen recreatie-opleiding in de lucht houden’ studeren liever marketing of handel. Dat betaalt beter. In onze sector wordt zo’n twee tot drie euro per uur minder betaald. Buiten onze cirkel van invloed liggen nog de vergrijzing en de ontgroening. Tot 2028 zijn er steeds minder leerlingen, terwijl er een grote maatschappelijke druk is om studies als zorg, techniek en ICT te volgen.” Waar ligt de oplossing voor de recreatiesector? “Laat ik eerst benadrukken dat we dit samen moeten oplossen. Als MBO Raad en onderwijs pakken we onze verantwoordelijkheid om de opleidingen aantrekkelijker te maken. Minister Dijkgraaf helpt ons daarbij. Er wordt stevig geïnvesteerd in het mbo.” Is het nu aan de werkgevers om in actie te komen? “Ja. Zij moeten beseffen: als je niks doet, loopt het vast. Maar ik vraag me af of de boodschap geland is bij ze. Ze moeten het werk aantrekkelijker maken. En ja, dat betekent betere salariëring. Maar ook je medewerkers mogelijkheden bieden om zich te ontwikkelen. Een leven lang ontwikkelen. Ofwel: het stimuleren van de eigen regie van je mensen op hun loopbaan. Wij als mbo kunnen daarbij helpen, omdat ons onderwijs modulair wordt ingericht. Daarnaast kunnen werkgevers in de recreatie wellicht afspraken maken met bedrijven uit andere sectoren om hun werknemers in de winter op een andere plek te laten werken. Je ziet al goede initiatieven op dit gebied. Ook moeten ze veel meer zelf gaan vertellen hoe vreselijk leuk het is om in de recreatie te gaan werken. Want dat is ook leuk!” Je bent medevoorzitter van de werkgroep Directeuren Toerisme en Recreatie binnen de MBO Raad. Wat zijn de geluiden daar? “In die werkgroep wordt pijnlijk duidelijk hoe versnipperd we zijn. Er zijn dertig mbo-scholen die recreatie aanbieden, met elk een plukje studenten. Dat is geen gezonde situatie. Het sluit ook niet aan bij de behoeften van de sector. Daarom komen we met allround opleidingen en wordt een hospitality-breed dossier ontwikkeld.” Het duurt nog jaren voordat deze nieuwe lichting zich aandient. Hoe zie je de komende jaren voor de sector? “Dat worden moeilijke jaren. En ja, we hadden eerder in actie moeten komen. De daling van de in- en uitstroom zien we al sinds 2015. Maar het duurt altijd lang voordat mensen écht opstaan om een écht probleem te tackelen. Zie de klimaatverandering. En corona, dat de situatie heeft verslechterd, zagen we ook niet aankomen. We hoopten dat het beter zou worden. Maar dat gebeurde niet. Gelukkig zijn we nu op de goede weg.” 02-2023 | Recreactie 29

kennis delen Energieprijs niet 1-2-3 door te berekenen Heel Nederland heeft last van de stijgende energiekosten. Maar mag je als recreatieondernemer de prijzen voor nutsvoorzieningen eigenlijk wel verhogen naar marktconforme tarieven? De Geschillencommissie toetste de verhoging bij een recreatiebedrijf aan de RECRON-voorwaarden en deed een opvallende uitspraak: je mag de tarieven niet zomaar aanpassen. Tekst: Jeroen Kamphuis (Zypp advocaten) Foto: Max de Krijger In de zaak die voorlag bij de Geschillencommissie had de ondernemer in 2019 de exploitatie overgenomen. De vorige exploitant hanteerde op het bedrijf al jaren lage (niet marktconforme) tarieven voor het verbruik van nutsvoorzieningen. De ondernemer heeft in 2020 een brief gestuurd aan alle recreanten en aangekondigd dat de tarieven in 2021 zouden worden verhoogd naar een marktconform niveau. De ondernemer had een benchmarkonderzoek laten uitvoeren en de nieuwe prijzen vastgesteld op het gemiddelde van de uitkomst. Protest Een van de gasten met vaste standplaats vond echter dat de prijsverhoging voor de nutsvoorzieningen disproportioneel hoog was. De Geschillencommissie boog zich erover en keek daarbij naar artikel 4 lid 2 van de RECRON-voorwaarden voor vaste plaatsen (2016). Daarin staat letterlijk dat ‘kosten ontstaan door lastenverzwaring aan de zijde van de ondernemer als gevolg van een verhoging van lasten en heffingen’ aan de recreant mogen worden doorberekend. De Geschillencommissie begrijpt dat de ondernemer de tarieven wil aanpassen aan wat gangbaar is in de markt. Maar het feit dat de vorige exploitant er bewust voor heeft gekozen om de tarieven jarenlang niet te verhogen, kan 30 Recreactie | 02-2023 volgens de commissie niet worden afgewenteld op de recreant, door in één keer de tarieven marktconform te maken. Dat is naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid niet acceptabel. De Geschillencommissie oordeelt dat de ondernemer de aangekondigde verhoging gelijkmatig dient te spreiden over drie jaar. Wel mag de ondernemer reguliere (toekomstige) prijsstijgingen over deze periode doorberekenen aan de recreant. Op die manier kan in drie jaar worden toegewerkt naar marktconforme tarieven. Onbevredigend Deze uitspraak komt onbevredigend over. Het feit dat de vorige exploitant lage (niet-marktconforme) tarieven hanteerde, komt de nieuwe ondernemer nu duur te staan. De nieuwe ondernemer wordt verplicht om een ‘ingroeimodel’ te hanteren. Per saldo komt het erop neer dat de ondernemer het verschil tussen de oude lage tarieven en marktconforme tarieven deels zelf moet dragen. Ondernemers die overwegen om de exploitatie van een bedrijf over te nemen, doen er dan ook verstandig aan om op voorhand onderzoek te doen naar de gehanteerde tarieven voor de levering van nutsvoorzieningen. Geschillencommissie: plotselinge verhoging energieprijs niet toegestaan vakinfo Verantwoord investeren in buitenbeleving Het is een echte eyecatcher: een loungeset op het terras van de accommodatie. Steeds vaker zien we dit soort meubelsets dan ook op recreatiebedrijven. Gasten hebben thuis ook vaak een loungeset en verwachten op hun vakantieverblijf minimaal dezelfde luxe. Wat zijn de belangrijkste overwegingen bij de aanschaf van loungemeubelen? Tekst: Jaap van Sandijk Foto: Madino Terrasmeubilair Een mooie loungeset is een blikvanger die bovendien bijdraagt aan de gastbeleving. Een loungeset is de plek waar gasten relaxen, even dagdromen of gezellig een drankje kunnen nuttigen. Maar hoe kies je de juiste loungeset, rekening houdend met factoren als kwaliteit, onderhoud en uitstraling? Aandachtspunten Kies voor een volledig gestoffeerde loungeset, zonder losse kussens, met een aluminium binnenframe. Losse kussens kunnen rondslingeren en vragen om extra bergruimte. Gestoffeerde modellen beschikken over hetzelfde zitcomfort als loungemeubelen met losse kussens. Een aluminium binnenframe draa gt bij aan een lange levensduur. Let er op dat de stof weerbestendig is. Kleurvaste stoffen die bestand zijn tegen de zon zorgen ervoor dat de loungeset mooi blijft. De stof moet ook vuil- en waterafstotend zijn. Het is daarnaast belangrijk om te vragen naar de garantietermijnen, met betrekking tot kleurechtheid. Kies voor onderhoudsvrij loungemeubilair dat vier seizoenen buiten kan staan. Water-, chloor- en vuilbestendigheid zijn hierbij erg belangrijke factoren. Neem dan ook alleen stoffen die – als er bijvoorbeeld groenaanslag op de meubels zit – gemakkelijk te reinigen zijn. Dat kan eenvoudig met een hogedrukspuit. Chloor- en waterbestendigheid is ook belangrijk voor gebruik bij zwembaden en wellness. Zo kan de gast, wanneer die uit de jacuzzi komt, meteen gebruik maken van het meubilair. Trends De trends in loungesets zie je vooral terug op gebieden als uitstraling (een modernere look), stoffering (waar kwaliteit, design en onderhoudsvrijheid samengaan) en duurzaamheid. Zo zijn er inmiddels modellen op de markt die zijn gefabriceerd Verwarmd loungemeubilair maakt terrasverwarming overbodig van gerecycled materiaal. Er is ook een trend op het gebied van verwarmd loungemeubilair, zodat kostbare terrasverwarming overbodig wordt. De verwarming gaat pas aan als de gast gaat zitten en verwarmt alleen degene die dit wenst. Het stroomverbruik is slechts 40 kWh per zitplaats. Zo voorkom je onnodig verbruik. En dat is gunstig voor de energierekening. Met dank aan Madino Terrasmeubilair 02-2023 | Recreactie 31

Uw partner in waterrecreatie Trakteer deze zomer uw gasten op een verfrissend en veilig waterparadijs met uw eigen spray park. Neem vandaag nog contact op met Watergames & More voor een interactieve waterspeelplaats met waterspuiters en fonteinen voor jong én oud! Onze ervaren teams helpen u bij elke stap, van ontwerp t/m montage en onderhoud. De waterspeeltoestellen bieden een breed scala aan mogelijkheden voor alle leeftijden en capaciteiten. En dankzij onze strenge veiligheidsnormen en uitgebreide service en onderhoudspakketten blijft uw spray park veilig en schoon. Kijk op onze website of neem direct contact met ons op voor uw eigen unieke interactieve waterspeelplaats, geïnstalleerd voor deze zomer of later. Wij staan het hele jaar voor u klaar. U kunt erop vertrouwen dat u bij Watergames & More altijd aan het juiste adres bent voor het beste advies, kwaliteit en service. watergamesandmore.com Watergames & More B.V. Argonstraat 86, 2718 SN Zoetermeer T +31 79 206 5060 E info@watergamesandmore.com productnieuws Tekst: Jaap van Sandijk Zuinige schuimzeepdispenser Met een CWS-schuimzeepdispenser verbruik je gemiddeld 50 procent minder zeep en 30 procent minder water. Het zeepconcentraat schuimt zich op en kan ook makkelijk worden weggespoeld. Dankzij een druppelvrije uitgifte wordt de zeepvulling volledig gebruikt en is er dus geen sprake van verspilling. (0800) 23 00 370 www.cws.com Praktisch en hygiënisch Welkomstset voor de hond Is een hond een graag geziene gast op je park? Dan is het prettig om ook deze viervoeter een welkomstset aan te bieden. De set wordt verpakt in een bedrukte ‘welkom-tas’, voorzien van een hondenetiket. Op de achterzijde staat de samenstelling van de hondensnacks, in verband met eventuele allergieën. (038) 468 68 88 www.wecoviservice.com De Europroducts handdoekautomaat Sensor Mini Matic Tear & Go en zeepdispenser Sensor Euro Foamzeep zijn hoogwaardige touch free dispensers. De handdoekautomaat hangt automatisch een vel papier voor u klaar en de zeepdispenser geeft de juiste dosering foamzeep. Beide dispensers maken deel uit van de Quartz-lijn. Die is verkrijgbaar in wit, zwart en zwart/zilver en omvat naast deze dispensers ook een complete lijn voor sanitair. (050) 312 96 85 www.wola.nl Klantcommunicatie EVG TV is een narrowcasting systeem waarmee je je bedrijf presenteert en je gasten op de hoogte houdt van alle ins en outs van je onderneming. Doordat het systeem ook een advertentieplatform biedt, kun je de kosten laag houden en er zelfs geld mee verdienen. Investeren voor EVG TV is niet nodig, want het systeem is beschikbaar op basis van huur. (088) 555 4 888 www.eenveiliggevoel.nu 02-2023 | Recreactie 33

BESPAAR OP BEDRIJFSKOSTEN en spaar het mileu! WARMTE TERUGWINNING ZORGT VOOR EEN LAGERE ENERGIEREKENING Doorschuiver Type: Zanussi ZHT8IELG geheel rvs (AISI304) geisoleerde bovenkap energiezuinige dubbelwandige tank capaciteit 1440 borden p/uur 3 wasprogramma's: 45|84|150 sec. extreem laag verbruik: 2 liter per spoelbeurt automatisch zelfreinigingsprogramma afm. 75x88x227 cm 400 Volt | 9,9 kW Type: Zanussi ZLAI3 dubbelwandig rvs (18/10) rvs spoelarmen 3 wasprogramma’s: 90|120|240 sec. 2,5 liter per spoelbeurt HACCP monitoring zelfdiagnose systeem diepgetrokken naadloze bodem ingebouwde naglansdosering automatisch zelfreinigingsprogramma gegarandeerde naspoeltemperatuur van minimaal 84°C incl. borden- en koppenkorf, 2 bestekcylinders afm. 60x61x82 cm 400 Volt | 5,35 kW 4550.1562 normaal Voorlader 3.785,actie 3.195,inruilkorting 300,NU 2.895,Lease vanaf 67,74* GEGARANDEERD DESINFECTIE Alle Active modellen zijn uitgevoerd met een gegarandeerd desinfecterend spoelsysteem. De atmosferische boiler garandeert een naspoelkwaliteit die nog niet eerder vertoont is, waardoor het water op een zeer hoge en stabiele temperatuur (84°C) blijft en de druk constant is. ACTIVE ZL1 4550.1550 230 Volt 2.475,Type ZL1 en ZL3 demontabele wasarmen vervaardigd van roestvaststaal (AISI 304) 2 wasprogramma’s 120|180 sec. 5,8 liter boiler voorzien van een grof- en fijnvuilfilter naglansinjector en zelfreinigingsprogramma inclusief bordenkorf en 1 bestekkorf afm. 60x65x82 cm QUA HOOGTE EENVOUDIG TE PLAATSEN ONDER SPOEL- OF WERKTAFEL ZL3 4550.1548 400 Volt 2.675,Lease vanaf 42,88* 1.695,- 1.950,Lease vanaf 49,34* Pure and ActivActive P A ti d Zuiniger Schoner Met maar liefst 5.000,EIA fiscale aftrek 4550.682 normaal 14.885,actie 7.995,inruilkorting 1.000,NU 6.995,ACTIVE Lease vanaf 152,49 * ACTIVE Doorschuif vaatwasser Type: Hakpro HDS80 geheel rvs (AISI 304) diepgetrokken tank met afgeronde hoeken laag verbruik: slechts 2 liter per spoelbeurt atmosferische boiler naglanspomp 3 programma's 45|84|150 sec. zelfreinigingsprogramma en automatische leegloop krachtige 12 liter boiler incl. 1 bordenkorf + 1 bestekkorf afm. 67x76x157 cm (excl. beugel) 400 Volt | 9,9 kW COMBINATIE A GESCHIKT VOOR GROTE PANNEN, SCHALEN EN PIZZABORDEN tot 44 cm hoogte 4558.911 normaal actie 6.429,4.845,inruilkorting 750,NU ACTIVE Meerdere opstellingen en combinaties mogelijk COMBINATIE B 120 cm | | 67 cm | 110 cm | 4558.913 normaal 6.589,actie 4.945,Inruilkorting 750,4194.110 4558.010 COMBINATIE C 110 cm | 67 cm 4194.106 4.195,Lease vanaf 98,16* | | 120 cm | 4558.913 normaal 6.589,actie 4.945,Inruilkorting 750,4194.108 4558.010 Glazenspoeler 1 wasprogramma: 120 seconden inzet voor 12 schotels 29x29x7,5 cm incl. 1 glazenkorf en 1 bestekkorf 30 korven per uur naglansinjector 230 Volt OOK LEVERBAAR MET AFVOERPOMP EN/OF DOSEERUNIT Vanaf art.nr afm. cm afm. korf 4550.1500 44x50x64 38x38 cm 1.640,3-voudige werking: - voorkomt kalkaanslag - bespaart op onderhoud - verminderd wasmiddelgebruik 1.245,4550.1510 46x55x70 40x40 cm 1.780,- 1.345,EMMELOORD Platinaweg 21 8304 BL Emmeloord Tel: (0527) 635 635 info@hakpro.nl AMSTERDAM De Flinesstraat 20 1114 AL Duivendrecht Tel: (020) 665 6428 amsterdam@hakpro.nl 1.245,Lease vanaf 31,50* GRONINGEN Verl. Bremenweg 10c 9723 JV Groningen Tel: (050) 318 1600 groningen@hakpro.nl ROTTERDAM Schuttevaerweg 13 3044 BA Rotterdam Tel: (010) 750 2750 rotterdam@hakpro.nl VENLO Venrayseweg 44 5928 NZ Venlo Tel: (077) 387 4242 venlo@hakpro.nl VLISSINGEN Bedrijfsweg 9 4387 PD Vlissingen Tel: (0118) 493 222 vlissingen@hakpro.nl 23-06-00 Alle prijzen zijn in euro's, exclusief BTW en wettelijke verwijderingsbijdragen. Wijzigingen voorbehouden zonder voorafgaande kennisgeving. Zet- of drukfouten voorbehouden. 4194.112 4.195,Lease vanaf 98,16* COMBINATIE D 120 cm | 4194.102 4.095,Lease vanaf 95,82 * | 67 cm | 110 cm | 4558.917 normaal 6.618,actie 4.945,Inruilkorting 750,4194.114 4558.010 COMBINATIE E | 180 cm 4194.106 4.195,Lease vanaf 98,16* | 67 cm | 110 cm | 4558.919 normaal 6.944,actie 5.145,Inruilkorting 750,4194.118 4558.010 Century waterontharder Type Compact geïntegreerde harstank, 5 ltr. bypass is standaard inbegrepen capaciteit 750 ltr. per uur afm. 21,5x35x46 cm 4194.106 4.395,Lease vanaf 102,84* 4270.102 830,719,hakpro.nl

Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)

RECREACTIE 1 | februari 2023 magazine over recreatie en toerisme Een stip op de horizon Bedrijfsconcept geeft richting aan je beleid ‘RECRON Erkend bedrijf’ wordt een belangrijk label Bij De Bremakker op Texel draait alles om natuurbeleving Het belang van de provinciale verkiezingen voor onze sector

Dé specialist in de bouw van sanitaire units van hoge kwaliteit Maatwerk dat volledig aan uw wensen voldoet Volledige ontzorging van ontwerp tot sanitaire installatie Innovatieve milieu- en energiebewuste oplossingen Onderhoudsvriendelijke en duurzame materialen Units zijn schakelbaar, fl exibel en verplaatsbaar mobielbouw.nl biedt u nog veel meer informatie Regel het vóór het seizoen van 2023 echt begint. LAAT UW BEDRIJF TAXEREN Ons team is gespecialiseerd is in het taxereren van bedrijven en exploitatie-gebonden onroerend goed in de dag- en verblijfsrecreatieve sector (business valuation). Benieuwd naar de waarde van uw bedrijf? Wij maken graag een vrijblijvende maatwerk off erte voor u. Neem contact op met één van onze specialisten: Maxx Hup, Thijs Lunenburg, Yvette Mijnheer, Adri Mijnheer, Rianne Jansen, of Harm-Jan Mooiweer. vandeloosdrechtrbm.nl Verblijfsrecreatie Watersport Dagrecreatie Sport en Wellness DÉ RECREATIE BEDRIJFSMAKELAAR F.A. Molijnlaan 28, 8071 AG Nunspeet Tel: 0341 - 25 23 63

colofon voorwoord Hoofdredactie: HISWA-RECRON, Marike Rosier, communicatie@hiswarecron.nl Eindredactie: Maarten Bokslag, www.bokslag.com Redactiecommissie: Wanda van Eck, Jeff rey Belt, Stijn Boode Marike Rosier Aan dit nummer werkten mee: Jaap van Sandijk, Rosanne de Groot, Rutger van de Maat Opmaak: Dock35 Media Coverfoto: Lemeler Esch Bladmanagement: Dock35 Media, Sjoerd Franssen Advertenties: Dock35 Media, Martijn Penning, (0314) 355 826, martijn@dock35media.nl Druk: Senefelder Misset Doetinchem B.V. Abonnementen: HISWA-RECRON, Storkstraat 24, 3833 LB Leusden, communicatie@hiswarecron.nl, (033) 303 9700, 68 euro per jaar, 34 euro voor studenten en medewerkers van recreatiebedrijven. Gratis voor HISWA-RECRON-leden, overheden en pers. Als vakblad hanteren wij de opzegregels uit het verbintenissenrecht. Wij gaan er vanuit dat u het blad ontvangt uit hoofde van uw beroep. Hierdoor wordt uw abonnement steeds stilzwijgend met een jaar verlengd. Oplage: 4.400 exemplaren. De samenstellers hebben de grootst mogelijk zorgvuldigheid betracht. Noch HISWA-RECRON, noch redactie, noch auteurs aanvaarden enige aansprakelijkheid bij eventueel voorkomende fouten. PARTNERS IN BUSINESS: Manager Communicatie Bedrijfsconcept Een nieuw jaar en een nieuwe editie van Recreactie, die gezien en gelezen mag worden. Rutger van de Maat start de column Recreanders dan ook met een bespiegeling over het nieuwe jaar. Leuk om zijn idee over een Adwordscampagne met Nostalgische vakantie te lezen. Zo kun je jaarlijks inhaken op een ontwikkeling. De coverstory gaat juist over ontwikkelingen die bedrijven doormaken in het kader van hun bedrijfsconcept: de rode draad die alle aspecten van een bedrijf met elkaar verbindt. Als deze rode draad klopt, is het makkelijker om je marketing te doen, maar is het voor de consument ook makkelijker om jouw bedrijf te vinden en goed te waarderen. Diverse adviesbureaus geven mooie voorbeelden van bedrijven. Ze delen ook hun ervaringen. Je leest over vernieuwen en innoveren door samenwerking en over het slim combineren van bestaande elementen. Het klinkt misschien wat theoretisch, maar in het artikel wordt dit heel praktisch toegelicht. In de rubriek De bezieling spreken we met Ralph de Koning van vakantiepark De Bremakker op Texel. Uit dit interview blijkt heel duidelijk hun bedrijfsconcept. De quote “In de natuur voelen wij ons goed”, zegt alles. KENNISPARTNERS: Interessant is ook hun keuze om de komende jaren van het toeristisch kamperen af te stappen en te kiezen voor alleen het verhuren van chalets. Om als ondernemer te kunnen kiezen en ondernemen volgens je eigen bedrijfsconcept, is de overheid vaak een onmisbare schakel. Positief of negatief: je kunt niet om de overheid heen. In de rubriek De stelling lees je dan ook over het belang van de provinciale verkiezingen, die er half maart weer aankomen. Veel leesplezier en maak wat moois van 2023! 01-2023 | Recreactie 5

Aan- en verkoop Mogen wij u ontzorgen? www.hertzinger.com tel: 033-4610337 info@hertzinger.nl Hertzinger staat altijd met raad en daad voor u klaar. Als specialist in WiFi internet en TV systemen weten wij hoe belangrijk het is om regelmatig de systemen te inspecteren en onderhoudswerkzaamheden uit te voeren. Dit voorkomt vaak onnodig uitval in het hoogseizoen. Mogen wij u helpen en ontzorgen? Vraag vrijblijvend naar onze mogelijkheden. Denkt u aan de verkoop van uw recreatiebedrijf? Of wilt u een bedrijf aankopen? Den Otter Van Vliet, uw makelaar en persoonlijk adviseur DEN OTTER VAN VLIET BEDRIJF S OPVOLGING | TAXATIE | COACHING www.denottervanvliet.nl Totaalleverancier voor de recreatiesector Wij hebben een ruim assortiment artikelen die benodigd zijn in de camping- of recreatiebranche. Daarnaast bieden we ondersteuning op maat bij de voorbereiding én uitvoering van infrastructurele & technische projecten. Denk aan ontwerpberekeningen of begeleiding op het terrein, bijvoorbeeld bij het aanleggen van leidingsystemen. Extra korting voor HISWARECRON leden! 50 jaar dankzij jou! Kijk voor onze acties op wildkamp.nl/50jaar Kijk voor meer informatie op wildkamp.nl/recreatie inhoud Informatief 08 14 26 27 31 33 Onder de aandacht Kort nieuws uit de branche Coverstory Bedrijfsconcept geeft houvast Kennis delen Grond kopen of huren van de overheid Kennis delen De waarde van ‘RECRON Erkend bedrijf’ Vakinfo Hoe beheers je de energieprijzen? Productnieuws Een overzicht van de laatste innovaties 20 13 24 28 Opinie De provincies Recreatie in Gelderland en Utrecht De stelling De provinciale verkiezingen zijn belangrijk voor de recreatiesector Mens&bedrijf De bezieling De natuur staat centraal voor gasten én ondernemers van De Bremakker Column RecreAnders 01-2023 | Recreactie 7

onder de aandacht Nieuw logo Center Parcs Center Parcs presenteert een nieuw logo en een nieuwe merkbeleving. Daarbij sluit het concern aan op de groeiende behoefte aan verbondenheid met elkaar en de natuur. De parken kregen al eerder een update, nu is de merkuitstraling aan de beurt. De nieuwe slogan geeft exact weer waar Center Parcs voor staat: Echt even samen, midden in de natuur. Centraal staat het nieuwe logo, gevormd door de letters CP, speels gecombineerd met wat plantengroei. Leerbedrijf Recreatie 2022-2023 Tijdens het congres ‘Recreatie terug op de kaart’ bij Burgers’ Zoo werden op 6 december de winnaars van de recreatieverkiezingen bekendgemaakt. Vakantiepark Molenwaard in O