0

2019

VERKOCHT - 43.000 m² - Venlo namens H. van den Boogaard VERKOCHT - 32.500 m² - Almere namens Mitsubishi VERHUURD - 13.000 m² - Rotterdam namens KBC VERHUURD - 10.000 m² Amsterdam namens Borghese/AEW AANGEKOCHT - 21.000 m² - Bleiswijk namens Gramercy Europe VERHUURD - 36.000 m² - Tilburg namens Aberdeen Standard VERHUURD - 11.000 m² - Schiphol namens Delin Capital AANGEKOCHT - 41.000 m² - Tilburg namens Gramercy Europe Makelaars in Logistiek Vastgoed Kantoren in Amsterdam, Rotterdam en Tilburg industrial.nl

Voorwoord ‘Never a dull moment’ De logistieke sector scoort regelmatig krantenkoppen. Vaak positief, als het gaat om de records die worden gebroken bij de opname van logistiek vastgoed. En ook de omzet in de transportsector, die in 2018 een mooie groei van 5% liet zien. Maar de logistieke sector is ook regelmatig wat negatief in het nieuws, met koppen zoals de ‘verdozing’ van het Nederlandse landschap. En dan is er nog het Klimaatakkoord dat een beroep doet op onze sector. Als het om het bestaande vastgoed gaat, is het de vraag wat de mogelijkheden voor verduurzaming zijn en onder welke condities. Voor het nieuwe vastgoed geldt dat een beetje ontwikkelaar of belegger een duurzaam pand neerzet, met onder andere zonnepanelen op het dak. Maar hoe zit het met ‘design for disassembly’? Kunnen we de gebouwen oogsten in plaats van slopen als ze hun functie verliezen? Een kwestie van omdenken, best urgent. We weten nu immers al dat dit gaat gebeuren? De ervaring leert dat logistieke gebouwen veel sneller verouderen dan bijvoorbeeld woningbouw. En die veroudering heeft deels met digitalisering te maken. Nog zo’n ontwikkeling die voor grote veranderingen zorgt. Het proces van logistieke dienstverleners is meer en meer gebaseerd op data uit de hele keten. Teams van robots en geautomatiseerde systemen draaien complete dc’s. Mensen zijn nog steeds nodig, maar in andere rollen, voor de onverwachte en de creatieve zaken. Control towers zijn de regisserende spil in complexe plannings- en afstemmingsprocessen. Data kun je zien als de nieuwe vervoersmodaliteit en daar moeten we op inzetten. Daar horen datacenters bij en blockchain toepassingen in beveiligde omgevingen, zoals de Amsterdam Internet Exchange bijvoorbeeld aanbiedt. En tot slot de kwestie van de stadslogistiek, hoe blijven we op een schone en efficiënte manier de stad bevoorraden en hoe gaan we slimmer om met retourlogistiek? Dat laatste gaat niet alleen over pakketjes die weer worden teruggestuurd, maar zal meer en meer ook gaan over kapotte apparaten en afval, die in overzichtelijke stromen de stad uit gaan naar recycle- en upcycle centra in de regio. ‘Never a dull moment’, uitdagingen genoeg om goed te ondernemen met financieel en maatschappelijk resultaat! Jeanet van Antwerpen Directeur Schiphol Area Development Company (SADC N.V.) Logistiekvastgoed 2019 - 3 Foto: de Beeldredacteur-Michel ter Wolbeek

Logistiek Vastgoed Nederland 2019 Warehousing en industriële bouw op de bedrijventerreinen Coverpresentatie Presentatie van multitenant distributie centra AMS Cargo Center I en II op Schiphol Logistics Park. Gelegen langs de A4. Eerste fase grotendeels verhuurd. Distri Development BV (joint venture tussen built to build en Proptimize) is inmiddels gestart met het tweede logistieke centrum. Oplevering naar verwachting begin december. Kijk naar uw vestigingsmogelijkheden op www.amscargocenter.nl Voorwoord 3 Jeanet van Antwerpen, directeur Schiphol Area Development Company (SADC N.V.) Deelnemers & Colofon 6 Totaal 70 deelnemers in deze uitgave / Colofon Branche- en belangenorganisaties / Overheid 18 NDL / HIDC ­ Nederland Distributieland 60 Vijfsterren Logistiek 70 TLN ­ Transport & logistiek Nederland 74 + 142 NVM Business 78 Rewin 146 Dutch Techzone 2019 Projectontwikkeling, Bouw en Beleggingen 8 Distri Development 12 Unibouw 15 + 22 Borghese Logistics 16 Van der Heijden Bouw en Ontwikkeling 20 Goodman 23 Delin Capital Asset Management 28 + 144 Heembouw 30 Schiphol Area Development Company (SADC N.V.) 41 + 44 Frasers Property Europe 48 Somerset Capital Partners 50 Montea 52 Wayland Real Estate / Developments 54 + 130 ASK Romein Bouw 58 ProDelta 62 Willy Naessens Industriebouw 67 VGP 68 Logistics Capital Partners 72 Intervest Offices & Warehouses 77 Logicor 80 Hercuton 82 Prologis 84 Conferm 88 Ontwikkelbedrijf Greenport Venlo 92 Bouwbedrijf Van de Ven 106 Sprangers ILDC / Bouwbedrijf 108 Systabo 110 Focus Projectontwikkeling & Vastgoed Advertentie bedrijventerreinontwikkeling•bedrijfsmatig vastgoed•acquisitie•marketing leopoint. Van Schelbergenstraat 3 NL-5913 TW Venlo T +31 7740030 64 M +31 650602282 E info@leopoint.nl I www.leopoint.nl

36 56 58 132 108 112 Bouwbedrijf Vrolijk 114 Dudok 116 Dokvast 121 Bolckmans 128 Dijkham Bouw 131 Heylen Warehouses 132 Van den Brink Staalbouw 143 Molenschot Industriebouw 147 Aannemingsbedrijf Wouter Schijndel 148 Stahlberg Investments Bedrijfsmakelaars 2 + 26 + 76 + 115 Industrial Real Estate Partners 24 Savills 66 + 98 Dynamis Logistiek Gemeenten en Bedrijventerreinen 34 Baanstee­Noord, Purmerend 36 Lelystad Airport Businesspark (LAB) 38 Lelystad + Flevokust Haven 56 Waalwijk 90 Kampershoek2, Weert 100 DistriPark Dordrecht 104 Kickerbloem3, Hellevoetsluis 118 Apeldoorn 122 A1Bedrijvenpark Deventer 126 BusinessPark 7Poort, Zevenaar Kennisinstituten en Toeleveranciers 4 Leopoint 14 + 86 Hiber Betonvloeren 42 Buck Consultants International 46 Van Berlo Bedrijfsvloeren 64 OOC Terminals 94 TGW Benelux 102 Hörmann Nederland 124 Vicoma Engineering 134 Schipper Vloeren 136 Sky Clean 138 Heras 140 Roos Groep Logistiekvastgoed 2019 - 5

Deelnemers in deze uitgave ber betonvloeren bv www.industrial.nl www.amscargocenter.nl www.unibouw.nl www.bouwgrondvinden.nl www.hiber.nl GREEN �-... MOUNTAINS 1 Logistics park 1 www.greenmountains.nl www.borgheselogistics.nl www.bouwenkananders.nl www.ndl.nl www.goodman.com/nl www.dc-am.co.uk www.savills.nl/logistics www.heembouw.nl www.sadc.nl www.baansteenoord.com www.lelystadairport businesspark.nl www.flevokusthaven.nl www.frasersproperty.com/eu www.bciglobal.com www.vanberlo.com Somerset Capital Partners www.somerset.nl www.montea.com www.waylanddevelopments.nl www.ask-romein.com www.waalwijk.nl www.prodelta.nl www.vijfsterrenlogistiek.nl www.willynaessens.nl www.ooc.nl www.dynamislogistiek.nl Colofon Magazine Logistiek Nederland, jaargang 2019 Redactie en advertentie-exploitatie Jager Media D.A. Arthur Jager Postbus 2711 7301 EE Apeldoorn T 0571 - 29 24 27 M 06 - 223 91 776 E arthur@jagermedia.nl W www.jagermedia.nl 6 - Logistiekvastgoed 2019 Journalisten Hanny van Eerden, Caspar van Loo Pieter Pulleman, Social Media Team - Blending Media - Monique Jager Het magazine Logistiek Vastgoed Nederland wordt duurzaam geproduceerd. Fotografie Jager Media Vormgeving Studio Transparant

www.vgpparks.eu www.logisticscapitalpartners.com www.tln.nl www.intervest.be www.nvm.nl www.logicor.eu www.rewin.nl www.hercuton.nl www.prologis.com www.conferm.nl www.greenportvenlo.nl www.kampershoek.nl www.bouwbedrijfvandeven.nl www.tgw-group.com www.distriparkdordrecht.nl www.hormann.nl www.kickersbloem3.nl www.sprangers.nl www.systabo.nl www.dcrdam.nl www.bbvrolijk.nl www.dudokgroep.com www.dokvast.com www.apeldoorn.nl/ bedrijfskavels www.bolckmans.be www.a1bedrijvenparkdeventer.nl www.vicoma.nl www.archicom.nl www.7poort.nl www.dijkhambouw.nl www.heylenwarehouses.com www.brinkstaalbouw.nl www.schipper.nl www.skyclean.nl www.heras.nl www.roosgroep.com www.molenschot.com www.dutchtechzone.nl www.wouters-schijndel.nl www.stahlberginvestments.com Logistiekvastgoed 2019 - 7

AMS Cargo Center I en II op Schiphol Logistics Park Ruimte om te groeien In minder dan anderhalf jaar tijd verrees op het Schiphol Logistics Park langs de A4 het nieuwe multitenant distributiecentrum AMS Cargo Center I. Circa 34.000 m2 verdeeld over vijf flexibele units die grotendeels zijn verhuurd. Gezien het succes van deze ontwikkeling en de belangstelling uit de markt is Distri Development BV aan de overkant inmiddels gestart met de bouw van een tweede logistiek centrum: AMS Cargo Center II. De oplevering is naar verwachting begin december. 8 - Logistiekvastgoed 2019

AMS Cargo Center I De eerste drie huurders van AMS Cargo Center zijn Independent World Services (IWS), ViaEurope en Bonded Services, die in totaal voor circa 26.000 m2 aan huurAMS Cargo Center II overeenkomsten sloten. De resterende vierkante meters – ongeveer 8.000 – zijn nog beschikbaar voor verhuur. Logistiek dienstverlener IWS is bij monde van directeur Richard Schrage zeer tevreden met de locatie en de faciliteiten. ‘Wij zitten met de 9.000 m2 AMS Cargo Center op een geweldige plek langs de A4. Ons bedrijf is daardoor goed zichtbaar, wat wij zien als gratis reclame voor wat wij noemen ons onderscheidend vermogen. In onze luchtvrachtbranche is dat heel belangrijk. Een van onze klanten, ViaEurope, is zelfs meeverhuisd naar het AMS Cargo Center.’ No-nonsens Op zoek naar een nieuwe plek kwam IWS in contact met Distri Development, die de kennis en kunde over logistieke ontwikkelingen van Built to Build en Proptimize bundelt. Schrage zegt: ‘Deze ontwikkelaar zocht een partij om het project AMS Cargo Center mee te starten. Wij zijn toen met onze partner Sluyter Logistics ingestapt. En naar volle tevredenheid, moet ik zeggen.’ De contacten met Distri Development waren zeer prettig, ook nu nog heeft IWS contact met Michel Mulders en Joffrey Joffrey Lagaunne (links) en Michel Mulders. die wij huren in het Logistiekvastgoed 2019 - 9 fotografie Michel ter Wolbeek

AMS Cargo Center I Lagaunne, de drijvende krachten achter Distri Development. ‘Deze ontwikkelaars weten waarover ze het hebben. Ze hebben dus veel expertise in huis, gekoppeld aan een no-nonsensmentaliteit’, aldus Schrage. IWS dat bijna 10 jaar bestaat is een logistieke dienstverlener met een scala aan diensten geconcentreerd rond de import en export van luchtvracht. ‘Denk aan vervoer, opslag en overslag van vracht waarin het nieuwe warehouse in AMS Cargo Center centraal staat’, ligt directeur Schrage toe. ‘Onze klanten uit de wereld van de luchtvaart en het transport zien IWS als één aanspreekpunt in de logistieke keten. Nu de economie floreert en wij een groter warehouse hebben voor de afhandeling van de luchtvracht groeit onze onderneming gestaag door.’ Doorgroeien Ook tevreden over het AMS Cargo Center is Edward Witlox, directeur van Bonded Services. De logistieke dienstverlener huurt twee units van in totaal 11.000 m2 aan de Changiweg. ‘De explosieve groei in de e-commerce noodzaakte ons om op zoek te gaan naar een grotere bedrijfsruimte. Via een omweg kwamen we uit bij Proptimize waarmee we goede contacten hadden. Het AMS Cargo Center is een prima pand, met een dito aanrijdroute en een uitstekende beveiliging, en bijzonder geschikt voor onze business. We kunnen hier flink doorgroeien.’ Bonded Services legt zich toe op de opslag van kunst en op activiteiten voor cross-border e-commerce: het inklaren en verder distribueren van bestellingen die zijn gedaan bij Amazon, Alibaba en andere internationale webshops. De vracht komt via Schiphol naar het AMS Cargo Center waar de last miledistributie binnen Europa wordt geregeld. ‘Daarnaast verzorgen we de postale verzending van bestellingen, een voor ons steeds belangrijker wordende markt. We zijn ook gestart met pick & packactiviteiten waarvoor we tijdelijke opslagruimte inrichten in het AMS Cargo Center.’ Directeur Witlox kent Proptimize als een no-nonsens bedrijf waarmee je snel en informeel kunt schakelen. Kernachtig: ‘Ik vind de mensen daar pragmatisch, ondernemend, kundig en zeer professioneel.’ AMS Cargo Center I 10 - Logistiekvastgoed 2019 Fotografie Milan hofmans

AMS Cargo Center I behoeften adequaat te vertalen. In ons geval ging het naast het warehouse (conform de TAPA FSR-norm) om het realiseren van een speciale truckwerkplaats, een trucksafe en opslag voor grote machines in het complex. Daarin heeft Distri Development slagvaardig gehandeld. Persoonlijk heb ik bewondering voor het tempo waarin AMS Cargo Center II wordt gebouwd, net zo rap als nummer 1. Dat kunnen ze goed bij Distri Development.’ ‹‹ Ontwikkeling: Vincent van ’t Schip AMS Cargo Center II Directeur Vincent van ’t Schip van vervoerder Rutges Cargo Europe in Nieuw-Vennep kijkt reikhalzend uit naar de oplevering van het complex aan de overkant van de Changiweg op het Schiphol Logistics Park. Daar verrijst AMS Cargo Center II waar zijn bedrijf en zusterorganisatie JM Logistics als eerste huurders een langjarige overeenkomst hebben gesloten voor 6.000 m2 warehouse met 82 opstelplaatsen voor vrachtwagens en trailers. Vincent van ’t Schip is directeur/eigenaar van de twee logistieke bedrijven. Waar Rutges zich toelegt op het vervoer per truck van vracht uit de farmaceutische industrie, de high-value- en sensitivesector en de ruimte- en luchtvaarttechniek, is JM Logistics ervaren in exceptioneel transport over de weg. Met de aanstaande verhuizing naar AMS Cargo Center II willen de twee bedrijven de volgende stap zetten in hun ontwikkeling. Dat betekent het aanbieden van de combinatie ‘wielen en vierkante meters’, zoals Van ’t Schip dat zegt. ‘We gaan dus ook logistieke activiteiten als warehousing en cross docking aanbieden, waarvoor zeker een markt is in de nabijheid van mainport Schiphol.’ De keuze voor AMS Cargo Center II heeft veel te maken met de uitstraling van de locatie onder de rook van de nationale luchthaven en langs de A4. Maar ook de grondpositie was belangrijk omdat er veel parkeerterrein nodig is voor de trucks en opleggers van de bedrijven. De samenwerking met Distri Development is goed bevallen. Van ’t Schip: ‘De ontwikkelaar verstaat de kunst om onze wensen en www.amscargocenter.nl 073 - 82 000 73 info@proptimize.nl In het kort AMS Cargo Center I is een logistiek complex van 34.000 m2 dat is gerealiseerd volgens de BREEAM-standaard ‘Very Good’. Het multitenant distributiecentrum op het Schiphol Logistics Park kenmerkt zich door 35 docks, een maximale stapelhoogte van 12,2 m1 , voldoende vloercapaciteit, ESFR-sprinklerinstallatie en ledverlichting. De bouwwerkzaamheden voor AMS Cargo Center II aan de overkant zijn gestart in februari. Het logistieke complex wordt op 2 december dit jaar opgeleverd. Het zal dan ook een Breeam ‘Very Good’ certificaat hebben. Het distributiecentrum van ongeveer 32.000 m2 is onderverdeeld in zeven units die variëren in grootte. Additionele parkeerbehoefte kan worden ingevuld via het volledig omheinde parkeerterrein van 18.000 m2 , geschikt voor 117 parkeerplaatsen voor vrachtwagens en/of extra parkeerplaatsen voor personenauto’s. Beide logistieke complexen zijn ontworpen door DENC Architecten en ontwikkeld in een joint venture tussen Built to Build en Proptimize. Logistiekvastgoed 2019 - 11

E-commerce distributiecentrum Lidl te Roosendaal Slimme stadsdistributie H et aankoopgedrag van de consument verandert. We kopen steeds meer digitaal en niet in fysieke winkels. Door deze ontwikkeling ontstaan er andere stromen binnen het distributienetwerk. Waar bij reguliere distributiecentra het netwerk van Business naar Business loopt, is dit bij een e-commerce distributiecentrum van Business naar Consumer. De eindgebruiker verandert bij een e-commerce distributiecentrum dus van een bedrijf naar een consument. Er wordt dus een stap overgeslagen. Reguliere distributiecentra hebben daarom voor de e-commerce een andere inrichting nodig. Er zijn grotere voorraden die gehandeld moeten worden en de handling van deze voorraden is binnen een e-commerce distributiecentrum heel anders. Dit heeft gevolgen voor de vorm en de omvang van een e-commerce distributiecentrum. Naast een andere inrichting van het distributiecentrum is ook de locatie aan verandering onderhevig. Andere vestigingslocaties worden interessant en er komen andere eisen bij kijken. Naast de realisatie van de gebruikelijke distributiecentra heeft Unibouw zich gespecialiseerd in de e-commerce logistiek. Consumenten bestellen via internet direct en ieder pakket dat gevormd wordt ziet er anders uit. Dit heeft tot gevolg dat er onder andere meer personeel nodig is, zoals orderpickers en inpakkers. Ook dient er rekening gehouden te worden met grotere retourstromen dan bij een regulier distributiecentrum. Dit vraagt om zowel meer ruimte als arbeidscapaciteit. Om consumenten zo snel mogelijk te kunnen bedienen en als distributeur zo min mogelijk afhankelijk te zijn van infrastructuur komen de zogenoemde hubs op. Dit zijn kleine(re) logistieke distributiecentra tussen de 2.500 m² en 10.000 m² in de periferie rondom de steden. Door strengere milieuzones en drukte wordt het steeds lastiger om met vrachtwagens de stad in te komen. Daarom is het interessant om met kleine en/of duurzame voertuigen de stad in te gaan en op deze manier 12 - Logistiekvastgoed 2019 producten bij consumenten te leveren. Vanuit grotere e-commerce distributiecentra worden deze hubs bevoorraad. Vanuit deze hubs worden de goederen vervolgens weer uitgeleverd naar de consument thuis. Deze hubs zijn een oplossing om the last mile zo efficiënt mogelijk te overbruggen. Unibouw en Delin Capital Asset Management Afgelopen jaar heeft Unibouw in opdracht van Delin Capital Asset Management (DCAM) een e-commerce distributiecentrum gebouwd waarin Lidl E-Commerce GmbH haar non-food producten kan opslaan en distribueren. Dit pand is specifiek gebouwd voor de E-Commerce. Zo dient een e-commerce distributiecentrum ingericht te zijn op de enorme retourstroom van goederen. Hiervoor is meer personeel benodigd en daarmee ook parkeerplaatsen. Ook is de locatie van een E-commerce distributiecentrum van belang. Met behulp van Bouwgrondvinden.nl is deze locatie gevonden. Bouwgrondvinden.nl is gespecialiseerd in het vinden van en het advies geven over een optimale vestigingslocatie vastgoed. voor bedrijfsmatig Logistieke hub DCAM te Amsterdam Na deze succesvolle samenwerking heeft Unibouw onlangs aan DCAM een logistiek pand opgeleverd in Amsterdam op bedrijventerrein Atlas Park. Dit betreft een logistieke hub aan de rand van Amsterdam. Deze hub is een manier om the last mile zo efficiënt mogelijk te overbruggen. De hub bestaat uit circa 16.000 m² opslagruimte verdeeld over 4 units met vier verschillende huurders. Vanuit grotere distributiecentra worden deze hubs bevoorraad en vanuit deze units kunnen de huurders hun producten sneller distribueren. Deze logistieke hub is de eerste fase van een groter plan. Op aangrenzende percelen is Unibouw namelijk van start gegaan meerdere projecten voor DCAM. Met de realisatie van deze hub is een start gemaakt voor een groter plan binnen de last mile logistiek. Zo zijn er daarna twee opdrachten bij gekomen: in opdracht van DCAM bouwen we een logistiek sorteercentrum voor de pakketdienst van GLS. GLS is één van de meest toonaangevende logistieke bedrijven van Nederland en zal dit pand in gebruik gaan nemen voor het sorteren van pakket

Hulshoff projectverhuizingen te Amsterdam ten. Tevens is de realisatie overeengekomen van nog een logistiek centrum met een, vooralsnog, onbekende huurder op hetzelfde bedrijventerrein. Deze, succesvol verlopen, eerdere samenwerkingen resulteren in een duurzame relatie waarbij beide partijen weten wat zij van elkaar kunnen verwachten. De nieuwste opdracht voor DCAM betreft een distributiecentrum in Rotterdam aan de Waalhaven. Dit wordt een warehouse van circa 12.000 m² met vier kantoren en tien docks. Een deel van het dak zal voorzien worden van zonnepanelen. Hulshoff Naast verscheidene projecten voor Delin Capital Asset Management realiseren we op dit moment ook voor Hulshoff projectverhuizingen een logistieke hub in Amsterdam langs de A5. Hulshoff is gespecialiseerd in projectverhuizingen, stadsdistributie en circulair meubilair. Voor Hulshoff realiseren we momenteel een bedrijfspand van circa 10.000 m². Het pand speelt, net als het pand voor DCAM, een grote rol in de last mile logistiek van Hulshoff. Vanuit deze locatie worden straks goederen van meerdere leveranciers verzameld en vervolgens bezorgd bij bedrijven en instellingen in, onder andere, de binnenstad van Amsterdam. Bijzonder is dat Hulshoff daarbij als een van de eerste vervoerbedrijven gebruik maakt van elektrische vrachtwagens. Het logistieke centrum is full electric geëngineerd. Hierbij is al ingespeeld op de gasloze aansluiting en het pand wordt voorzien van alleen een volledig elektrische energiebron. Op het dak worden daarnaast onder andere circa 3.400 PV cellen geplaatst. De stroom die hieruit opgewekt wordt, wordt gebruikt om zelfvoorzienend te zijn in de energievraag voor het kantoor. Ook worden er elektrische oplaadpunten voor elektrische vrachtwagens, bussen en persoonsvoertuigen geplaatst die door middel van de opbrengst van de zonnepanelen worden geladen. ‹‹ Unibouw BV Postbus 36, 5420 AA Gemert T 0492-338010 E info@unibouw.eu W www.unibouw.eu www.linkedin.com/company/unibouw www.twitter.com/unibouw www.facebook.com/unibouw Logistiekvastgoed 2019 - 13

hiber betonvloeren bv Trotse leverancier nieuwbouw AMS Cargo Center II Schiphol hiber betonvloeren bv Industrieweg 8 5492 NG Sint-Oedenrode Kantoor +31(85)9023968 Uitvoering +31(6)25115371 Verkoop +31(6)28410733 E-mail info@hiber.nl

TE HUUR GREEN MOUNTAINS LOGISTICS PARK Green Mountains ligt op het voormalige Groenenberg terrein op Schiphol-Rijk en ligt direct aan de Aalsmeerbaan. De locatie heeft een zeer korte verbinding met het vracht areaal op Schiphol en ligt pal aan de N201 met een directe verbinding met Rijksweg A4 in de richting van Den Haag – Rotterdam en in de richting van Amsterdam. Technische specificaties Max. stapelhoogte: 12,20 meter Max. vloerbelasting: 50,0 kN/m2 Vloervlakheid: Laaddocks: per 850 m2 bedrijfsruimte Verlichting: LED verlichting TR34FM2 (super vlakke vloer) Sprinkler: ESFR-sprinkler systeem VOOR MEER INFORMATIE: WWW.GREENMOUNTAINS.NL  Totale oppervlakte 100.000 m2  Verdeeld over 4 bouwdelen  Deelverhuur mogelijk vanaf 5.000 m2  BREEAM Very Good  Beveiligd park DIRECT BESCHIKBAAR Makelaars: Management: +31 (0)88 989 98 98 +31 (0)23 568 56 85 Logistiekvastgoed 2019 - 15

Op Schiphol Logistics Park realiseert Van der Heijden voor Distri Development het AMS Cargo Center II: een BREEAM Very Good logistiek gebouw van 32.000 m², onderverdeeld in zeven aaneengesloten warehouses plus een parkeerdek van 4.477 m². Het gaat om een multi-tennant gebouw en de bouwtijd is slechts acht maanden. Bijzonder is de on-site engineering, waarbij ter plekke wordt ingespeeld op de wensen van toekomstige huurders. Hoe Van der Heijden slimmer, sneller en beter bouwt voor logistiek Het is logistiek wat de klok slaat bij Van der Heijden. Het familiebedrijf in het Brabantse Schaijk heeft momenteel maar liefst vijf distributiecentra in voorbereiding of uitvoering. Met de geboden oplossingen bewijst de onderneming dat haar nieuwe slogan ‘bouwen kán anders’ geen loze kreet is. Met slimmere ontwerpen, kortere bouwtijden en meer transparantie maakt Van der Heijden het verschil. lke dag slimmer, sneller en beter bouwen: dat is de drijfveer van Van der Heijden. “We willen trots creëren door verwachtingen te overtreff en”, vertelt Herbert van der Heijden, die samen met zijn broer Arno eigenaar is van het bedrijf. “Daarvoor is het belangrijk om écht in verbinding te staan met je opdrachtgever, of dat nu een eindgebruiker, ontwikkelaar of belegger is. Je moet de kans krijgen om mee te denken. Als de klant daarvoor openstaat, kunnen we een verschil maken.” Processen onder de loep Bouwen wat de klant vraagt en bouwen wat de klant nodig heeft, zijn twee verschillende dingen. Udea, een groothandel in biologische producten, kan daarover meepraten. “Wij mochten al in een vroeg stadium meedenken over het ontwerp, maar daagden de klant uit om na te denken over het proces”, vertelt Herbert van der Heijden. “Een grote lege doos bouwen is geen kunst. Een ge16 - Logistiekvastgoed 2019 bouw moet passen bij de processen, en niet andersom. Een kritische blik op de processen leerde dat het ontwerp slimmer kon, zeker in combinatie met het compleet geautomatiseerde warehousesysteem. Onze vindingrijkheid én kennis van logistiek hebben, samen met de expertise van de klant en ontwerper Denc, tot waardevolle optimalisaties geleid.” Van der Heijden verzorgt ook zelf ontwerpen, in samenwerking met zusterbedrijf Archifi t. Zo is de uitbreiding van Quantore in Beuningen een ontwerp van eigen hand. Aanbieding 100% uitgewerkt Optimalisaties die Van der Heijden in het voortraject voorstelt, hebben ook andere voordelen. Zoals kostprijsverlaging, bouwtijdverkorting of een verhoogde duurzaamheid. “Al in de calculatiefase werken wij projecten tot drie cijfers achter de komma uit. Dat doen we samen met onze partners, die vanaf dag één betrokken zijn. Daardoor hebben we op voorhand zekerheid over maakbaarheid en haalbaarheid. Plus: op het moment dat we een project gegund krijgen, kunnen we direct aan de slag. Alle partners staan in de startblokken.” Openheid over kosten De complete uitwerking in de aanbiedingsfase maakt dat opdrachtgevers ook op het gebied van kosten nooit voor verrassingen komen te staan. “Meerwerk kennen wij niet. Het zijn hooguit extra wensen die voor budgetwijziging zorgen.” Typerend voor Van der Heijden is de openheid over kostprijs en marges. “Eindgebruikers, ontwikkelaars en beleggers hebben allemaal hun eigen belangen. Maar voor wie we ook bouwen: transparantie vindt iedereen prettig. Onze klanten weten precies wat de kostprijs is en wat wij aan algemene kosten, winst en risico tellen. Wij hebben geen geheimen. Je ziet het: bouwen kan écht anders.” www.bouwenkananders.nl

De nieuwbouw voor Udea in Veghel - in totaal 32.000 m² - bevindt zich in de afrondende fase. Het gaat om een wereldprimeur op het gebied van geconditioneerde en geautomatiseerde warehousing inclusief een kantoorgebouw. De nieuwbouw heeft de certifi cering BREAAM Excellent. Sanders Fritom in Uden betrekt in 2020 een nieuw pand, gerealiseerd door Van der Heijden. De nieuwbouw beslaat in totaal 18.975 m² en heeft de certifi cering BREEAM Excellent. Begin april startte Van der Heijden met de uitbreiding van het distributiecentrum van Quantore in Beuningen. Het gaat om 11.238 m² warehouse voor opslag, distributie en logistieke procesinstallaties. Van der Heijden werd samen met zusterbedrijf Archifi t gekozen vanwege ‘het slimste en beste ontwerp, het beste plan van aanpak en de beste prijs’. Voor Oriental Merchant in Oss realiseert Van der Heijden een distributiecentrum van ruim 33.000 m². Het gebouw is volledig gasloos. In de aanbiedingsfase maakte Van der Heijden het verschil door meerdere varianten aan te bieden en de gevraagde bouwtijd met een maand te verkorten. Projectbezoek In het najaar organiseert Van der Heijden een projectbezoek op een van de distributiecentra om de aanpak in de praktijk te laten zien. Interesse? Bel, of stuur een e-mail en wij houden u op de hoogte. Herbert van der Heijden info@vd-heijden.nl 0485 - 46 18 55 BOUWEN KÁN ANDERS www.bouwenkananders.nl Logistiekvastgoed 2019 - 17

Innovatie hèt antwoord op groeiende vraag naar ruimte en opslag De logistiek groeit. Er is nog nooit zoveel vraag geweest naar zowel ruimte als mensen binnen de sector. Remco Buurman, algemeen directeur NDL/HIDC ziet automatisering, robotisering en digitalisering als het antwoord op deze toenemende vraag. In dit artikel licht hij de nieuwste en noodzakelijke ontwikkelingen binnen de logistieke sector toe. Plus waarom digitalisering helpt bij een succesvolle Brexit. Minder ruimte, minder kosten ‘verdozing’ van het landschap is het zaak ruimte en De logistiek heeft het imago van een old industry, maar niets is minder waar. “De logistieke sector is juist één van de meest innovatieve sectoren die er zijn”, aldus Remco. “Kijk naar de Tweede Maasvlakte waar volledige geautomatiseerde containerafhandeling plaatsvindt. Of naar de ontwikkeling van picking robots die het sorteerproces in bestaande en nieuwe warehouses efficiënter maakt en operationele kosten doet afnemen, maar ook zorgt dat er minder ruimte nodig is.” Menselijke factor In een tijd waarin steeds minder ruimte beschikbaar is en er steeds meer weerstand komt tegen de 18 - Logistiekvastgoed 2019 opslag zo efficiënt mogelijk in te richten. Remco: “Je ziet dat innovatie een ander type warehousing kan creëren, die vele malen efficiënter is qua opslag en benodigde ruimte, zoals bijvoorbeeld het nieuwe warehouse van Rhenus in Tilburg, dat bovendien het meest duurzame distributiecentrum is dat er bestaat.” Innovatie, efficiëntie en duurzaamheid gaan dus hand in hand. Remco vult aan: “Het mooie is dat je met robotisering en automatisering voor een deel de krapte op de arbeidsmarkt kan opvangen. Maar innovatie sluit niet de menselijke factor uit, integendeel! Het geeft je de kans goed werkgeverschap te laten zien doordat mensen de kans krijgen zich verder te ontwikkelen en zich te kunnen richten op andere taken in het productieproces.” Digitalisering cruciaal Om goed in te kunnen spelen op de vraag en aanbod binnen de logistieke sector draait het echter niet alleen om innovatief bouwen en inrichten. Remco: “Digitalisering en uitwisseling van gegevens is onontkoombaar voor een efficiënte toekomstbestendige supply chain. Zowel binnen B2C als B2B. Remco stelt dat uitwisseling van gegevens binnen de logistieke sector cruciaal is voor een efficiënte

Foto: Jaap Bouwens Fotografie en duurzame supply chain. “Warehouse space kan zo beter gebruikt worden, maar ook containers en trucks kunnen beter worden gevuld waardoor empty miles worden teruggedrongen.” Volgens hem zou het kunnen dat een bedrijf als Uber Freight, dat zich recent in Amsterdam gevestigd heeft, hier een belangrijke rol gaat spelen. Douaneproces Niet alle partijen hebben ervaring met (digitale) douaneaangifte, wat een probleem kan opleveren als er door Brexit straks een nieuw douaneproces nodig is bij de UK/EU grens. De grootste breed gedragen angst is de vertraging die hier straks ontstaat. Bij een no-deal kan de UK een derde land worden. Dat kan extra lasten brengen en extra tijd gaan kosten voor handel tussen UK en de rest van Europa. Remco: “In Nederland zijn we er hier klaar voor, niet alleen door onze ervaring met derde landen maar ook door ons compleet gedigitaliseerde douaneproces.” Volgens hem is het daarom belangrijk dat logistieke dienstverleners en transporteurs zich extra verdiepen in dit digitale proces en waar nodig aansluiting vinden, zelf of via een tussenpartij. Foto: Jaap Bouwens Fotografie Toenemende vraag naar warehouses Er is op dit moment een toenemende vraag van partijen die hun supply chain voor het Europese vasteland vanuit de UK naar Nederland willen verRemco Buurman plaatsen. Remco: “We zien in dit eerste kwartaal heel veel meer vragen binnenkomen dan in 2018.” En die vraag naar warehouses wordt volgens hem niet alleen veroorzaakt door nieuwe partijen die in Nederland hun Europese supply chain willen opzetten, maar ook door de stock split van bedrijven die in de UK hun distributiecentrum hebben en voorraad willen aanleggen in Nederland voor als Brexit een feit is. “Je ziet dat de logistieke operatie wordt vernieuwd bij bedrijven die zich goed voorbereiden op Brexit.” Een toekomstbestendige supply chain, een succesvolle Brexit – het antwoord zit hem in robotisering, automatisering en digitalisering. Remco: “Nederland is daar klaar voor.” En NDL/HIDC zorgt er voor dat bedrijven in de UK en de rest van de wereld dat weten. ‹‹ Logistiekvastgoed 2019 - 19

Goodman Nederland is klaar voor nieuwe uitdagingen De logistieke sector is de voorbije jaren voor compleet nieuwe uitdagingen komen te staan. Technologische innovatie, de vraag naar next-day deliveries en meer duurzaamheid, de nakende Brexit… Het zijn stuk voor stuk ontwikkelingen waarin Goodman heel wat kansen ziet. “Welke ontwikkelingen er ook ontstaan, het komt er steeds op aan om kwaliteit te bieden en onderscheidend te zijn.” D e logistieke sector is voortdurend in beweging. Een warehouse is vanzelfsprekend een belangrijk product in die sector, waarmee je een enorm verschil kunt maken. Dat kan enerzijds door de locatie, maar ook door de toegevoegde waarde die je er zelf in steekt. Het businessmodel van Goodman is gebaseerd op investeren, ontwikkelen en beheren. Welke trends of ontwikkelingen de logistieke sector ook ondergaat, daarin proberen we steeds beter te doen. Waarde creëren op lange termijn Vanuit deze filosofie richt Goodman zich heel sterk op brownfields; terreinen die kunnen terugvallen op een uitstekende ligging maar een complexe geschiedenis met zich meedragen. “De beschikbare ruimte staat enorm onder druk in Nederland. Daarom is het veel interessanter om bestaande verouderde locaties verder te ontwikkelen tot hypermoderne logistieke centra. Dat vergt een flinke inspanning, maar daar kunnen we met Goodman iets doen wat anderen niet doen.” De laatste stap van het bezorgingsproces is een belangrijke factor geworden, ook voor logistieke vastgoedbedrijven. Een van de factoren die een enorme impact heeft op de locatiekeuze van logistieke bedrijven, is de sterke groei van de e-commerce sector. De laatste stap van het bezorgingsproces of last-mile delivery is een belangrijke factor geworden, ook voor logistieke vastgoedbedrijven. Mensen verwachten dat hun pakketjes een dag later geleverd worden en om aan die vraag te kunnen voldoen, beweegt er heel wat in de logistieke sector. “Bedrijven willen hubs dicht bij de stad, om van daaruit met innovatieve vervoersmiddelen hun producten te bezorgen. Het vinden van de juiste locatie voor deze hubs, daar zetten wij volop op in. We bieden een platform aan deze innovatieve en snelgroeiende markt.” Beschikbaarheid van personeel is dé onderscheidende factor “We zien dat de belangrijkste economische activiteit zich nog steeds situeert in de zogenaamde Blauwe Banaan. Die traditionele economische corridor komt in Nederland overeen met de as Rotterdam – Venlo, dus daar blijven we op focussen. Wat wel verandert, is de balans tussen economische activiteit en arbeidsbeschikbaarheid. Hoe succesvoller een bepaalde regio wordt, hoe moeilijker het wordt om er geschikte mensen te vinden. Die schaarste vereist extra aandacht voor de bereikbaarheid door middel van openbaar vervoer en de fiets. Ook dat past ook binnen onze brownfield-strategie, waarbij we locaties uitbouwen die dichter bij de stad liggen. Deze locaties hebben vaak al aansluiting op openbaar vervoer in tegenstelling tot de greenfield locatie waar nog onvoldoende kritische massa is.” “Het is aan ons om de locatiekeuze zodanig vorm te geven dat ook digitale specialisten aangetrokken kunnen worden.” 20 - Logistiekvastgoed 2019

Een goede locatie is nog altijd het belangrijkste voor de klanten van Goodman, maar de vraag naar geschikt personeel weegt steeds zwaarder door. “De tijd dat onze klanten alleen chauffeurs en orderpickers zochten, is voorbij. Door de toegenomen digitalisering en robotisering is er nu een enorme verbreding van de gezochte profielen. Bedrijven zijn vandaag ook op zoek naar geschoolde planners en IT-experts, om er maar enkele te noemen. Het is aan ons om de locatiekeuze zodanig vorm te geven dat ook digitale specialisten aangetrokken worden.” Samen verder denken De identiteit van een bedrijf komt voor een groot stuk voort uit die van haar personeelsleden. Bij de bouw van een warehouse spelen de behoeften van die (potentiële) werknemers dan ook een belangrijke rol, beseft Goodman. “We moeten de behoeften van het toekomstige personeel proberen te begrijpen en te beantwoorden. Duurzaamheid en welzijn komen daarbij vaak naar voren. We gebruiken vandaag al zo veel mogelijk innovatieve technologie die de duurzaamheid van onze warehouses ten goede komt. Dan denken we meteen aan zonnepanelen, het streven naar een optimale BREEAM-score, spaarzame ledverlichting, bewegingsdetectie, slimme energiemeters en laadpalen voor elektrische voertuigen. Maar samen met onze klanten denken we ook verder. Hoe beperken we het autoverkeer? Op welke manieren kunnen we lokale mensen aantrekken die de fiets of het openbaar vervoer gebruiken? We willen een product aanbieden dat alles in zich heeft en ook op de lange termijn waardevol blijft.” Streven naar zero-emissie De transformatie naar een elektrisch wagenpark, lijkt een van de belangrijkste trends van de komende jaren te worden. Laadpalen voor personenwagens worden al standaard voorzien bij Goodman warehouses, maar voor die voor elektrische trucks is het voorlopig nog te vroeg. Zero-emissie trucks zitten eraan te komen. “We proberen zo veel mogelijk te anticiperen bij bijvoorbeeld de keuze van de transformator. Die transitie wordt een van de grootste uitdagingen voor onze sector de komende jaren.”. www.goodman.com/nl Logistiekvastgoed 2019 - 21 ‹‹

Kaapstadweg Haven van Amsterdam TE HUUR Kaapstadweg Logistics Park u Totale oppervlakte: 67.000 m² u Verdeeld over drie gebouwen In het havengebied van Amsterdam, recht tegenover de tevens door Borghese Logistics gerealiseerde distributiecentra van DSV en Rivièra Maison, wordt het nieuwe distributiecentrum ‘Kaapstadweg’ ontwikkeld. Dit project ligt centraal in Nederland en Europa. Naast diverse barge terminals, uitvalswegen A4, A5, A9 en A10 en in de nabijheid van de luchthaven Schiphol. Technische specifi caties Max. stapelhoogte: 12,20 meter Max. vloerbelasting: 50,0 kN/m² Vloervlakheid: DIN 15185 (super vlakke vloer) Laaddocks: per 850 m² bedrijfsruimte Verlichting: LED verlichting Sprinkler: ESFR-sprinkler systeem VOOR MEER INFORMATIE: WWW.BORGHESELOGISTICS.NL Per direct beschikbaar u Deelverhuur mogelijk vanaf: 5.000 m² u BREEAM Very Good u Beveiligd park Makelaars: Management: 22 - Logistiekvastgoed 2017 +31 (0)88 989 98 98 +31 (0)20 540 54 05

DELIVERING LOGISTICS INNOVATION TE HUUR Amsterdam Park 1 2 3 S102 AMSTERDAM PARK WESTPOORT bedrijventerrein Sloterdijk A5 N200 1 Beiraweg - 2 units van ca. 10.000 m2 2 Casablancaweg - 1 unit van ca. 8.000 m2 3 Conakryweg - 1 unit van ca. 4.000 m2 Atlaspark Haven van Amsterdam M: +31 (0)6 15 18 27 64 duco.burghout@cbre.com M: +31 (0)6 51 41 21 03 M: +31 (0)6 50 50 84 05 robert.tiemens@cushwake.com marcel.hoekstra@industrial.nl T: +31 (0)10 261 9094 info@dc-am.eu

Savills voorspelt stroomversnelling logistieke huurgroei in 2019 De huurprijzen van logistiek vastgoed bereiken in 2019 een kantelpunt. Bleven de prijzen in 2018 nog zeer stabiel wegens het lichte overaanbod, kan het aanbod nu de toenemende vraag niet langer bijbenen. Dit en meer blijkt uit het rapport ‘Logistics rental growth: temporary trend or new reality?’ van Savills. Het logistieke team van Savills in Nederland helpt eigenaren en huurders om te navigeren in een markt die floreert en transformeert. H et logistieke team van Savills in Nederland wordt geleid door Niek Poppelaars en Douglas van Oers. Samen goed voor 25 jaar ervaring in het logistiek vastgoed. Met teamlid Martijn Steenvoorden adviseren ze zowel eigenaren als huurders op het gebied van logistiek vastgoed. Een klein, gedreven en betrokken team, maar dan wel met de kennis en het netwerk van een van de grootste vastgoedadviseurs ter wereld achter zich. Douglas: “We werken nauw samen met de internationale research teams van Savills en zitten dus bovenop de laatste trends. We kunnen snel anticiperen op hoe de markt zich ontwikkelt en welke locaties in opkomst zijn.” Substantiële groei e-commerce Douglas voorspelt een substantiële groei van e-commerce en daarmee een toenemende vraag naar logistiek vastgoed: “Hoewel het percentage Nederlanders dat online winkelt met 84% het hoogst is van Europa, is e-commerce ‘slechts’ goed voor 10,2% van de totale retail omzet in Nederland. In het Verenigd Koninkrijk en Duitsland is dat 18%. Er is dus enorm veel ruimte voor groei.” Als je de situatie vergelijkt met het VK verwacht Douglas binnenkort een kantelpunt: “We zagen in het VK een enorme stijging van de huurprijzen toen e-commerce 11% van de totale consumptie besloeg in combinatie met een laag leegstandspercentage. Dat punt hebben we in Nederland bijna bereikt.” De hoogte in Wat betekent dat voor het logistiek vastgoed? Niek: “De vraag naar distributiecentra wordt steeds groter en het aanbod schaarser. In het VK zie je al ondergrondse DC’s ontstaan. Ook gaan locaties steeds vaker de hoogte in, zeker nu robotisering in opkomst is. Daarnaast zorgt de ‘same day delivery’ trend in e-commerce voor een ander type vraag. Om korte levertijden te garanderen zijn in het VK ‘urban DC’s’ sterk in opkomst, locaties aan de rand van steden. Door de korte afstanden in Nederland kunnen we aan deze vraag voldoen met logistiek vastgoed op nieuwe, strategische plekken als Bleiswijk. Wij noemen dit ‘agglo-logistiek’” Beide kanten van de tafel Geen markt is op dit moment zo in beweging als de logistieke vastgoedmarkt. Niek en Douglas weten als geen ander hoe ze eigenaren als ontwikkelaars optimaal kunnen adviseren. Ze hebben samen 25 jaar ervaring opgedaan in de logistieke vastgoedmarkt, niet alleen aan de adviseurszijde maar ook bij een investeerder en ontwikkelaar. “We hebben aan beide kanten van de tafel gezeten en kunnen een vraagstuk van een opdrachtgever dus volledig doorgronden.” Martijn maakt het team compleet, hij focust zich op aan- en verhuur van logistiek vastgoed en kent de gebruikersmarkt dus door en door: “We weten hoe gebruikers denken en welke zoekvraag ze hebben, dat is essentieel als je eigenaren goed wil adviseren. Daarnaast bieden we eigenaren toegang tot een ijzersterk netwerk. We hebben niet alleen goede relaties met lokale huurders, maar bieden ook toegang tot wereldwijde corporate clients uit het Savills netwerk, zoals Medtronic, Axalta en Thyssenkrupp.” Niet de grootste, wel de beste Enkele verhuuropdrachten van Savills in Nederland uitgelicht: • Rotterdam, Magallanesstraat • Tiel, De Prinsenhof • Roosendaal, De Ruif 3 ca. 26.000 m² per direct beschikbaar ca. 22.000 m² per direct beschikbaar ca. 32.000 m² beschikbaar vanaf Q1 2020 • Amsterdam, Schiphol Trade Park ca. 65.000 m² beschikbaar vanaf Q1 2020 24 - Logistiekvastgoed 2019 Niek en Douglas kwamen 2,5 jaar geleden naar Savills om het logistieke team op te zetten. Sindsdien deden ze meer dan een miljoen m² aan transacties. Hun kracht? “We willen niet de grootste zijn, maar wel de beste”, vertelt Douglas. “We zijn niet zomaar een tussenpersoon voor eigenaren, maar behandelen hun business als onze eigen business. Als strategische sparringpartner nemen we onze verantwoordelijkheid voor elke stap van het proces, we zijn dan ook niet bang om nee te zeggen of de discussie aan te gaan. Dan kom je samen met je opdrachtgever tot de beste uitkomst.” Om deze onverdeelde aandacht te kunnen garanderen, focust Savills zich op één verhuuropdracht per logistieke hotspot. Douglas: “We willen onze focus en betrokkenheid kunnen waarborgen. Geen quick wins, maar bouwen aan langetermijnrelaties gebaseerd op vertrouwen en respect. Dan kun je echt het verschil maken.” ‹‹

Een strategische sparringpartner nodig op de logistieke vastgoedmarkt? Neem contact op met Douglas, Niek of Martijn via +31(0)20 301 2000 www.savills.nl/logistics

Logistiek Vastgoed Markt Rapport 2019 Scan de QR-code of kijk op onze site voor het gehele rapport 26 - Logistiekvastgoed 2017 industrial.nl

DE GEBRUIKERSMARKT VOOR LOGISTIEK VASTGOED Opname breekt opnieuw record De opname van logistiek vastgoed in Nederland heeft wederom een nieuw hoogtepunt bereikt, met 2,187 miljoen m² (plus 9%). De aanjagers zijn algemeen bekend. • Onverminderd gunstige economische omstandigheden • Nederland, de regio Brabant-Limburg voorop, is dé logistieke hotspot van Noord-Europa • De opkomst van e-commerce Nieuwbouw domineert De stijging van de opname werd vooral gedreven door nieuwbouw. • Opname nieuwbouw 1.395.000 m² (plus 14%) • Opname bestaande gebouwen 850.000 m² (plus 1%) Zuiden blijft aan kop, Westen in opkomst Het zuidelijk deel van het land blijft de ranglijst van de opname aanvoeren, maar de stijging vindt zijn oorsprong vooral in het westen. • Opname 2 zuidelijk regio’s 1.228.000 (plus 1%) • Opname 2 westelijke regio’s 535.000 m² (plus 64%) De relatief kleine Utrechtse markt bleef achter in 2018 (min 65%, 53.000 m²), maar in deze regio worden diverse transacties verwacht voor 2019. Aanbod daalt, huurprijzen stijgen Het hoge opnameniveau had een stevige aanboddaling tot gevolg. Nieuwbouwontwikkelingen op risico zorgde voor een dempend effect. • Aanbod bestaande gebouwen 1.541.000 m² (min 14%) • Aanbod nieuwbouw 724.000 m² (plus 31%) • Aanbod totaal 3% omlaag, echter aanbod-voorraad verhouding omlaag van 7,5% naar 6,8% Het dalende aanbod, gekoppeld aan de stijgende bouwkosten, leidt tot hogere huurprijzen en/of dalende incentives, vooral in populaire gebieden met beperkte ontwikkelingsmogelijkheden, zoals Venlo, Tilburg en Rotterdam. VOORUITZICHT 2019 Ondanks het risico van handelsoorlogen, onzekerheid rond Brexit en economische groeivertraging, voorzien wij dat de voortgaande shop-to-shed verschuiving, verbeterende marges bij dienstverleners en hogere kwaliteitseisen zullen resulteren in een sterke logistieke huurmarkt in 2019. Brexit zou zelfs de vraag kunnen verhogen. Take-up of logistics space by region in sq m in 2018 100.000 200.000 300.000 400.000 500.000 600.000 700.000 800.000 0 Take-up of logistics space by building type in sq m 500.000 1.000.000 1.500.000 2.000.000 2.500.000 0 existing buildings new developments 2017 2018 Supply of logistics space by building type in sq m 500.000 1.000.000 1.500.000 2.000.000 2.500.000 3.000.000 0 existing buildings new developments Supply of logistics space as percentage of stock 12 10 11 8 9 6 7 4 5 Logistiekvastgoed 2017 - 27 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 West - en Midden Brabant Oost Brabant Limburg Rotterdam Haaglanden Overige regio’s AmsterdamSchiphol Almere Arnhem Nijmegen Utrecht

Heembouw bouwt een nieuw distributiecentrum met regiofunctie voor Plieger op bedrijventerrein De Loeten in Amstelveen. Habeon Architecten maakte het ontwerp voor de duurzame nieuwbouw voor deze landelijke groothandel in sanitair, verwarming, elektra en installatiemateriaal. Heembouw levert de nieuwe locatie in mei 2019 op. Heembouw op weg naar volledig virtueel proces “BIM en Virtueel bieden optimale klantbeleving” Afgelopen jaar ontving Heembouw de Piet Heyn award voor de wijze waarop Heembouw innovatie en toegevoegde waarde gebaseerd op datatoepassingen inzet in het klantproces. Zo is Virtual Reality niet meer weg te denken uit het klantproces en worden alle stappen, van ontwerp tot en met de daadwerkelijke oplevering in BIM, in 3D uitgewerkt. En ook in de toepassing van data ontwikkelt Heembouw zich steeds verder. Commercieel directeur Heembouw Rinus Verhey: “De toepassing van data in ons advies aan klanten, ontwikkelt zich steeds verder. We kunnen door het gebruik van de actuele kadastrale gegevens real time de meest actuele situatie ten aanzien van huisvestingslocaties bekijken. Zo kan je klanten direct laten zien welke randvoorwaarden aan de keuze voor een kavel zitten, zoals milieu-eisen, toegestane bouwhoogte maar ook de actuele stand van zaken van het bestemmingsplan. Op industrieterrein Tradepark 58 in Tilburg realiseert Heembouw een nieuw bedrijfspand voor Textaafoam. Habeon Architecten maakte het ontwerp voor de nieuwbouw voor deze toonaangevende industriële groothandel voor meubelstoffen in Europa, in samenwerking met Quadrant4 en interieurarchitect H-Kwadraat architectuur uit Tilburg. De oplevering is naar verwachting in juni 2019.

Nu green field locaties “opgedroogd” raken en bestemmingsplannen nogal eens op procedurele bezwaren stuiten, is het cruciaal om klanten een goed en actueel beeld te kunnen geven van de beschikbare locaties.” Virtueel bezoeken van locaties Virtual Reality speelt hierbij een belangrijke rol. Verhey: “Wij passen in steeds meer fasen van ons proces VR toe. Zo kunnen we potentiële vestigingslocaties virtueel bezoeken. En alle stappen die we samen met ons architectebureau nemen om tot het uiteindelijke ontwerp van het gebouw te komen, werken we 3D, in BIM, uit. We starten met het helder krijgen van het programma van eisen: wat gaat een klant in zijn nieuwe warehouse doen; hoe loopt het logistieke proces, in- en outbound? Wat is er wenselijk op gebied van automatisering, mechanisering en robotisering? Aspecten die van invloed zijn op de inrichting van je warehouse. Is het PVE eenmaal helder, dan is dit het vertrekpunt voor het ontwerp.” Een ontwerp komt in stappen tot stand. Verhey: “Dat begint met een kavelstudie; hoe past het gebouw met het vereiste buitenterrein optimaal op het kavel? En hoe passen de logistieke bewegingen op, van en naar het terrein hierop? Vervolgens komen we met voorstellen over de optimale lay-out van het pand, en de verdere vormgeving van het pand. Onze interieurarchitect is vanaf het begin af aan bij het ontwerp betrokken, zodat de buiten- en binnenkant van het gebouw goed op elkaar aansluiten en echt in harmonie met elkaar zijn. Al deze stappen worden ook in BIM uitgewerkt en komen met Virtual Reality echt tot leven voor onze klant.” Virtuele oplevering voor start realisatie Inmiddels wordt ook de oplevering eerst virtueel gedaan. Verhey: “Hoe verder je in het proces komt, hoe meer details we visueel in kaart kunnen brengen met VR. We leveren een gebouw nu eerst virtueel op, terwijl de bouw nog moet starten. Dat brengt alle aandachtspunten naar boven, die je kan oplossen voor de realisatie van start gaat. Dat zijn vaak kleine punten, zoals het veranderen van de draairichting van een deur of het aanbrengen van extra stopcontacten voor bijvoorbeeld buitenverlichting. Allemaal veranderingen die we vóór de realisatie al hebben opgelost.” Virtueel opleveren vóór de bouw van start gaat, zorgt ervoor dat tijdig alle aandachtspunten besproken en opgelost worden, zodat de bouw geruisloos verloopt. Het commercieel team van Heembouw Bedrijfsruimten. V.l.n.r: Rinus Verhey, Job Kuijpers, Dennis Manting, Suzan Buter, Djoerd van Velzen, Rolf Verdel, Toni Collens en Steven Bellen. Optimale monitoring en beheer gebouwen door inzet sensortechniek Weten hoe een gebouw gebruikt wordt en hoe beheer en onderhoud optimaal kunnen worden uitgevoerd. Dat is wat de app DOCC CONTROL doet. Rinus Verhey: “Samen met DOK VAST hebben wij al diverse grote distributiecentra ontwikkeld en gerealiseerd. De app die door hun startup DOCC CONTROL is ontwikkeld, maakt gebouwen slimmer en het beheer en onderhoud ervan gemakkelijker. Alles wat mechanisch of storingsgevoelig is in bijvoorbeeld een DC, wordt voorzien van sensoren. Is er een storing of gebeurt er iets anders dat niet hoort, dan gaat er automatisch een melding naar de daartoe aangewezen personen en/of bedrijven, zodat er direct ingegrepen kan worden. Wat voor ons als ontwerpende bouwer interessant is, is dat deze sensoren veel data opleveren over bijvoorbeeld intensiteit van gebruik en het effect ervan op de werking. Zo kunnen we voorspellen wanneer bijvoorbeeld een snelroldeur aan onderhoud of vervanging toe is. Interessante informatie voor de gebruiker, leverancier en voor ons.” Meer informatie: Heembouw (071) 332 00 50 www.heembouw.nl www.gronddatabank.nl Volg Heembouw via social media: www.heembouw.nl/social Logistiekvastgoed 2019 - 29

Zes hoogwaardige bedrijvenparken bij Amsterdam en Schiphol SADC (Schiphol Area Development Company) ontwikkelt zes bedrijvenparken op toplocaties rondom Amsterdam en Schiphol. Directeur Jeanet van Antwerpen van SADC bespreekt de voordelen van de Amsterdam Airport Regio als vestigingslocatie voor bedrijven en gaat in op de achterliggende filosofie. Business Park Amsterdam Osdorp, Schiphol Logistics Park, Schiphol Trade Park, De President, PolanenPark en Green Park Aalsmeer. Dat zijn de namen van de zes gebieden die SADC ontwikkelt en beheert in de Amsterdamse Airport Regio. Directeur Jeanet van Antwerpen vertelt dat deze bedrijvenparken een samenhangend geheel vormen van hoogwaardige, goed bereikbare, duurzame en internationaal competitieve werkmilieus in de Metropoolregio Amsterdam. Het zeer diverse aanbod is zowel bestemd voor grote als kleine bedrijven die in allerlei verschillende sectoren actief zijn. ’De parken hebben elk hun eigen kenmerken en zijn ingericht voor verschillende bedrijfsactiviteiten‘, zegt Van Antwerpen. ’Daardoor kan vrijwel ieder bedrijf een geschikte locatie in een van onze gebieden vinden.‘ Handelsknooppunten Bedrijven die voor een van de bedrijvenparken van SADC kiezen, vestigen zich in een gebied dat tot de top vijf van Europese vestigingslocaties behoort. Deze hoge rangschikking dankt de Amsterdam Airport Regio aan de vier belangrijke knooppunten die er zijn: de luchthaven Schiphol, de haven van Amsterdam, Greenport Aalsmeer en AMS-IX (Amsterdam Internet Exchange), het belangrijkste internetknooppunt ter wereld dat zorgt voor supersnel en zeer betrouwbaar internet. ’Door de goede ontsluiting over de weg, het water, door de lucht en via internet is deze regio daarom een ideale vestigingslocatie voor heel veel bedrijven, met name ook voor logistieke dienstverleners, distributiecentra, expediteurs, koeriersdiensten en datacenters. Voor dit soort bedrijven is bereikbaarheid van groot belang, terwijl ze tegelijkertijd steeds vaker grote hoeveelheden digitale gegevens snel moeten verwerken. Dan zit je hier 30 - Logistiekvastgoed 2019 Schiphol Logistics Park Schiphol Trade Park Business Park Amsterdam Osdorp De President dus op de ideale plek. Bijkomend voordeel van deze regio is dat we veel doen aan innovatie en duurzaamheid en dat er een aangename leefomgeving is‘, aldus Van Antwerpen. PolanenPark Green Park Aalsmeer State of the art Overigens beperkt SADC zich niet alleen tot de ontwikkeling van bedrijvenparken en de verkoop van gronden voor bedrijfspanden. De mensen van SADC adviseren bedrijven over de keuze voor een bepaald park en bieden ondersteuning op het gebied van bestemmingsplannen, bouwvoorschriften, wet- en regelgeving, duurzaamheidsmaatregelen en financieringsvormen. ’We proberen onze klanten zoveel mogelijk te ontzorgen en staan hen op allerlei gebieden met raad en daad bij. ‘ Tegelijkertijd investeert SADC in gemeenschappelijke voorzieningen op en rondom haar gebieden en verbindt het partijen die met elkaar willen samenwerken. ’Bedrijven werken in toenemende mate cross-sectoraal om innovatie te stimuleren‘, legt Van Antwerpen uit. ’Een andere trend is dat grote bedrijven samenwerken met gespecialiseerde bedrijven en startups om hun innovatiekracht en dus ook hun concurrerend vermogen te vergroten. Wij stimuleren en faciliteren dit soort ontwikkelingen, bijvoorbeeld door het regelmatig organiseren van themasessies over actuele onderwerpen en het opzetten van projecten voor bedrijven vanuit de parkmanagementvereniging. Het zijn activiteiten waarmee we ons onderscheiden van veel andere bedrijvenparken. Ook dit soort initiatieven maken van onze bedrijvenparken state of the art werkmilieus, die optimaal zijn afgestemd op de veranderende eisen die tegenwoordig aan bedrijven worden gesteld. Wij zorgen ervoor dat zij hier optimaal kunnen opereren’.

Schiphol Logistics Park  Beschikbare oppervlakte: 2,4 hectare Schiphol Logistics Park is een toplocatie voor logistieke dienstverleners in het hart van het grootste logistieke knooppunt van Europa. Het grootste gedeelte van dit bedrijvenpark is ideaal voor grote logistieke bedrijven, terwijl het noordwestelijke deel van ca. 4,4 hectare vooral geschikt is voor kleinschalige logistieke dienstverlening, zoals expeditie- en koeriersbedrijven, truckreparatiebedrijven en andere serviceverleners. Omdat een deel van dit park zo dicht onder de aanvliegroute van Schiphol ligt, mag dit niet bebouwd worden, maar is het uitermate geschikt als parkeerplaats voor vrachtwagens en ander materieel. Schiphol Logistics Park ligt aan de A4 en heeft eigen toegangen via de N201 en is ook bereikbaar voor LZV’s. Het terrein beschikt over een R-net bushalte naar station Hoofddorp (5 minuten). In 2019 wordt Schiphol Logistics Park verbonden met het openbaar vervoer knooppunt Schiphol-Zuid, waardoor ook de vele verbindingen naar Schiphol en Amsterdam beschikbaar komen. Bedrijven die hier gevestigd zijn, zijn onder andere grote en kleine logistieke dienstverleners zoals Kuehne + Nagel, Expeditors, Rapid Logistics, SEKO, Thomsen Select, Milestone Logistics, CTS Group, Panalpina en IWS. ‘De regio rond Schiphol is een toplocatie die bijzonder geschikt is voor allerlei soorten logistieke activiteiten.’ Anne Peters, Salesmanager van Schiphol Trade Park / Schiphol Logistics Park BREEAM, ‘beyond logistics’ en circulaire economie. Het park heeft zes onderscheidende vestigingsmilieus (Logistics zone, Green Datacenter Campus, A4 Skyline, Valley, Energy Hub en Campus). In de Logistics Zone is onlangs de eerste paal geslagen van het bedrijfsgebouw Amsterdam Business Campus Square, een logistieke ontwikkeling op 5 hectare van Delta Development/ Volker Wessels. De samenwerking AM Real Estate Development en Somerset Capital Partners heeft een onherroepelijke omgevingsvergunning voor de ontwikkeling van een gebouw van 27.000 m2 voor hoogwaardige logistiek. Schiphol Trade Park Schiphol Trade Park is een duurzaam, centraal gelegen bedrijvenpark, in het centrum van de Metropoolregio Amsterdam, direct naast Schiphol met een eigen afrit aan de A4 en via de A5 verbonden met de haven van Amsterdam. Het terrein is zeer goed bereikbaar met het OV, aangezien het tegen station Hoofddorp aan ligt. De kernwoorden van dit bijzondere bedrijfspark zijn: uitmuntende bereikbaarheid, Op Campus start Necron binnenkort met de bouw van een Intercity hotel van Steigerberger met 200 kamers. Een bedrijf dat inmiddels een kavel heeft gekocht in de Energy Hub, is een duurzaam Multi-fueltankstation dat LNG, CNG en waterstof levert en elektrische energie.  Totale oppervlakte: 350 hectare waarvan 67 hectare voor logistiek  Beschikbaar: 112 hectare  Kavelgrootte: vanaf 20.000 m2 (logistiek)

Business Park Amsterdam Osdorp  Beschikbaar: 2,4 hectare in fase 1 fase 2 volgt  Kavelgrootte: flexibel vanaf circa 5.000 m2 Business Park Amsterdam Osdorp is het ideale vestigingsmilieu voor bedrijven die zich richten op de stad Amsterdam, uitstekend bereikbaar willen zijn en zich duurzaam willen profileren. Het is tegelijkertijd een uitmuntende locatie voor (internationale) bedrijven die zich in de directe omgeving van Amsterdam en Schiphol willen vestigen en actief zijn in de food en fashion, groothandel en logistiek en distributie. Business Park Amsterdam Osdorp is goed ontsloten via de A9 en de S106 en is ook via het openbaar vervoer goed bereikbaar (direct naast de eindhalte van tram 1). Het businesspark ligt op slechts tien minuten van Schiphol en de haven van Amsterdam. Niet alleen de functionele kwaliteit, maar ook de belevingskwaliteit is uitstekend door de aantrekkelijke uitstraling van groen, water en panden. Duurzaamheid is concreet gemaakt door de koude-/warmteopslag, die het gebied van energie voorziet en zonnepanelen. Bedrijven die hier inmiddels gevestigd zijn, zijn onder andere No Excess (fashion), Corning (Life Science) en Rentall/Focus (zakelijke evenementen), ANWB Wegenwacht en Taylor Guitars. De President Op De President in Hoofddorp kunnen het MKB en internationale bedrijven stijlvol ondernemen op een regionale locatie met internationale allure. Hét kernwoord voor dit bedrijfspark is dan ook hoogwaardigheid en dat zie je terug in bijna alles, van de kwalitatieve uitstraling, de bereikbaarheid, de uitgebreide voorzieningen tot de zeer actieve parkmanagementvereniging en de toepassing van het groen in de Presidentshof met water, park en botenhuis. De President is gesitueerd op een steenworp afstand van luchthaven Schiphol en direct bereikbaar via de A4 en A5. Er is een bushalte op het park aanwezig en het station van Hoofddorp is vlakbij. Voor kleine bedrijven zijn units beschikbaar in enkele bedrijfsverzamelgebouwen op het park. Bedrijven die op De President gevestigd zijn, zijn onder andere Pneutec (industriële automatisering), het Europees hoofdkantoor en distributiecentrum van Hikvision (beveiligingssystemen), Nelson, Scotch & Soda (fashion) en Sky Group (distributie bedrijf). Op de tweede fase opent binnenkort het Nederlands hoofdkantoor van Somfy (smart home solutions) en is ruim 1 hectare gereserveerd voor de ontwikkeling van een hotel. 32 - Logistiekvastgoed 2019  Totale oppervlakte: 52 hectare  Beschikbaar: 14,2 hectare  Kavelgrootte: flexibel vanaf 1.500 m2 ‘We proberen met onze klanten mee te denken, zodat ze de best passende bedrijfslocatie kiezen.’ Eelco Kienhuis, Salesmanager van De President en Business Park Amsterdam Osdorp

PolanenPark PolanenPark is gesitueerd tussen Amsterdam en Haarlem. Het is een van de locaties die bestemd is voor verschillende soorten bedrijven, zoals stads distributeurs, koeriersdiensten, data centers, bouwbedrijven, de maakindustrie en allerlei andere bedrijven die tot het MKB behoren. PolanenPark is een ideale locatie voor bedrijven met een afzetmarkt in Amsterdam, Haarlem of de Haarlemmermeer, maar die qua ruimte of logistieke oplossingen niet meer in deze steden zelf kunnen blijven. Het park grenst direct aan de Ringvaart en is goed ontsloten via de snelwegen A9, A200 en A5. Haarlem ligt op 5 km, de haven van Amsterdam op 10 km en Schiphol op 18 km. Bedrijven die zich hier gevestigd hebben zijn onder andere PostNL, Molenaar Haarlem (verhuur van stalen rijplaten voor kranen en dergelijke), itsme (elektrotechnische groothandel) en Air Products (fabrikant van industriële gassen). Het Amerikaanse datacenter CyrusOne is de bouw gestart en zal in Q4 2019 operationeel zijn.  Totale oppervlakte: 22 hectare  Beschikbaar: 12 hectare  Kavelgrootte: vanaf 3.500 m2 Green Park Aalsmeer Green Park Aalsmeer ligt tussen Schiphol en Royal Flora Holland, de grootste bloemenveiling ter wereld. Met Schiphol op vijf minuten (en Amsterdam op vijftien minuten) afstand is dit een toplocatie voor zowel regionale ondernemers als bedrijven die zich op de internationale markt richten. Het bedrijvenpark ligt aan de N201 en heeft een eigen afrit. Veel ondernemers kiezen voor Green Park Aalsmeer vanwege de goede bereikbaarheid en ontsluiting. Met de bloemenveiling en Schiphol om de hoek is dit de ideale locatie voor veel sierteeltgerelateerde bedrijven, maar ook voor ondernemingen die actief zijn in de Home, Gift & Gardensector en bedrijven gespecialiseerd in logistieke dienstverlening. Tot de bedrijven die hier zijn gevestigd, behoren onder andere PTMD (potten, glaswerk, meubelen et cetera), Celieplant (productie van boeketten), het logistieke centrum van DecoWraps (producent van verpakkingsmaterialen voor bloemen en potplanten) en Bakkersland, dat hier één van de grootste bakkerijen van Europa heeft gerealiseerd. Begin 2019 opende Bosman Van Zaal, gespecialiseerd in duurzame oplossingen voor plantaardige productiesystemen, zijn nieuwe pand. Green Park Aalsmeer biedt daarnaast volop ruimte voor water en groen. ‘We hebben duurzaamheid hoog in het vaandel staan. Over honderd jaar willen we in deze regio ook nog steeds kunnen wonen, werken en recreëren.’ Dick van der Harst, Directeur van Green Park Aalsmeer  Totale oppervlakte: 99,8 hectare  Beschikbaar: 26,6 hectare SADC NV +31(0)20 206 66 40 info@sadc.nl twitter: @SADC_NL linkedin: SADC N.V. www.sadc.nl  Kavelgrootte: tot maximaal 60.000 m2 Logistiekvastgoed 2019 - 33

Grote belangstelling voor aardgasloos regionaal bedrijventerrein ‘Baanstee Noord werkt voor ondernemend Nederland’ Het bedrijfsleven heeft de vestigingsmogelijkheden op Baanstee Noord ontdekt. Het regionale bedrijventerrein in Purmerend was aanvankelijk bedoeld als voorziening voor de komende twintig jaar. Gezien de grote belangstelling is niet uitgesloten dat de voltooiing van het moderne en duurzame bedrijventerrein sneller gaat dan verwacht. H et Noord-Hollandse Purmerend heeft een verleden met de handel. De gemeente die nu 80.000 inwoners telt, ontstond in de 14e eeuw als handelsnederzetting voor de visserij en scheepvaart. Door de later verkregen marktrechten groeide de stad uit tot het (vee)marktcentrum van de omgeving. Nog steeds noemt Purmerend zich de Marktstad – traditie moet je in ere houden. ‘De levendige handelsgeest van Purmerend zie je terug op Baanstee Noord’, zegt Angélique van Hienen, strategisch adviseur van het gemeentelijk projectteam dat de ontwikkeling van het bedrijventer34 - Logistiekvastgoed 2019 rein begeleidt. Zij weet dat een flink aantal bedrijven zich inmiddels heeft gevestigd, dat binnenkort gaat doen of een vestiging overweegt op Baanstee Noord. ‘We zien accenten in de branches handel, food, automotive en bouw.’ Het duurzame profiel van het terrein speelt in hun keuze een grote rol, aldus Van Hienen. ‘Baanstee Noord is een van de eerste aardgasloze bedrijventerreinen van Nederland. Verder doet de economische wind in de rug in combinatie met onze dienstverlening de uitgifte van Baanstee Noord goed.’ Het terrein meet 160 hectare waarvan 80 hectare voor ontwikkeling uitgeefbare grond is. De uitgifte gebeurt gefaseerd.

Marco Hijstee en Angélique van Hienen Bedrijfshuisvestingsadviseur Marco Hijstee loopt de lijst door van bedrijven die al een plek hebben op Baanstee Noord: ‘Verpakkingsbedrijf Harcotom, Mercuur Bouw en zorgaanbieder De Zorgcirkel kunnen we met trots de pioniers noemen. Bedrijven die hierna kwamen zijn onder andere horecagroothandel Sligro De Kweker, gevolgd door autodealer Heron. Hesseling Vlees kwam eind 2018 en begin dit jaar trok houthandel Sterq naar Baanstee Noord. Sinds kort beschikt het bedrijventerrein ook over een hypermoderne wasstraat van Carwash4All. Daarnaast zijn Knook AGF en regionale speler Caravan Centrum Waterland druk in de weer om zich dit jaar al te kunnen vestigen op het bedrijventerrein.’ Snelheid aan voorkant ‘Baanstee Noord werkt!’, zeggen Van Hienen en Hijstee. Geïnteresseerden voor een plek op het bedrijventerrein ontmoeten een gemeente die het hen in ieder geval gemakkelijk wil maken. Van Hienen: ‘Partnerschap staat in onze dienstverlening centraal. Onze intensieve en pragmatische begeleiding aan de voorkant, zorgt voor de gewenste snelheid in het vergunningenproces. Ondernemers willen vooral een focus houden op de eigen business, wij bieden dit comfort. Partijen kunnen bij ons terecht voor een kavel op maat, vanaf 1.200 m2 tot 10 hectare. We hanteren een bouwhoogte tot maximaal 20 meter. Vanzelfsprekend kennen Amsterdam en Schiphol dichtbij Het 80 hectare grote bedrijventerrein Baanstee-Noord in Purmerend, dat sinds 2014 in ontwikkeling is, koestert zijn ligging en bereikbaarheid. Het grenst direct aan de recent verdubbelde N244, vlakbij afslag 6 van de A7. Purmerend, stad binnen de Metropool Regio Amsterdam, met een ligging op nog geen kwartier rijden van Amsterdam en een half uur van luchthaven Schiphol is het een geschikte vestigingslocatie voor tal van bedrijven, waaronder zeker logistieke. wij wel een programmering en beeldkwaliteitsplan op dit hoogwaardige en duurzame terrein. Hierin nemen we onze kandidaten mee.’ Uitstraling Aan de sfeer en de uitstraling van het bedrijventerrein besteedt Purmerend de nodige aandacht. Hijstee licht toe: ‘Niet voor niks zijn we winnaar van de Gouden Zwaluw in 2017. We willen geen plek waaraan kraak noch smaak zit. Daarom is er aandacht voor voldoende water- en groenpartijen, naast eigen parkeervoorzieningen voor de bedrijven. Baanstee Noord krijgt wat we noemen ook een ecologische zone aan de randen. Dat geeft een prettig karakter en zorgt voor een zachtere verbinding met de bestaande omgeving.’ De gemeente stimuleert duurzaam bouwen op het bedrijventerrein. Daarom is de legesverordening aangepast. Er kan een korting van 50% op de legeskosten worden verkregen (met een maximum van €100.000) wanneer bij nieuwbouw een energieprestatie kan worden bereikt die minimaal 50% beter is dan de prestatie die het huidige Bouwbesluit eist. Verder moeten er duurzaamheidsmaatregelen zijn getroffen die leiden tot een betere prestatie (BREEAM Excellent of beter, of GPR 8,5 of hoger). Zonnestroom Over duurzaam gesproken, opvallend element op Baanstee Noord is het zonnepanelenpark van ruim 8 hectare aan de noordwest kant. Dit Solar Campus Purmerend is de grootste van Nederland in stedelijk gebied. Jaarlijks leveren de 22.000 zonnepanelen meer dan 5 miljoen kWh energie op, genoeg om zeker 1.400 huishoudens van groene stroom te voorzien. Het energiebedrijf levert de opgewekte stroom rechtstreeks aan lokale gebruikers, dus eventueel ook aan de nieuwe bedrijven op Baanstee Noord. In het Purmerend van nu ben je als ondernemer dus meer dan welkom, vatten Hijstee en Van Hienen samen. ‘Daarom ondersteunen wij belangstellende bedrijven actief bij het zoeken naar een geschikte vestigingslocatie én de procedurele afhandeling. Wij beseffen maar al te goed hoe ingrijpend het kan zijn om een bedrijf uit te breiden of te verplaatsen, een onderneming op zich. Voor die bedrijven zijn wij hun partner in het traject naar hun nieuwe huisvesting op Baanstee Noord.’ ‹‹ www.baansteenoord.com Kwaliteit van wonen Niet alleen het ondernemersklimaat is uitstekend in Purmerend, ook de kwaliteit van wonen en recreëren staat goed aangeschreven. De gemeente bouwt nog steeds nieuwe huizen voor een vitale stad. Ze biedt haar inwoners een hoogwaardig ov-net dat hen in staat stelt om snel naar Amsterdam te kunnen, en terug. Wie dicht bij huis wil recreëren, heeft verschillende leisure-mogelijkheden waaronder een golfbaan. Logistiekvastgoed 2019 - 35

Lelystad Airport Businesspark: ambities worden werkelijkheid Grootschalige ontwikkelingen nemen in Lelystad een vlucht. Daarmee worden uiteenlopende ambities werkelijkheid. Het regionale logistieke cluster Almere-Lelystad-Zeewolde, waarbinnen Lelystad Airport Businesspark (LAB) een prominente positie inneemt, heeft zich dan ook recentelijk gepositioneerd als vierde logistieke hotspot van Nederland. Ruimte voor grootschalige logistieke ontwikkelingen is er voldoende binnen LAB en de regio. H et succes van het thans 140 hectare grote Lelystad Airport Businesspark staat zeker niet los van de goed bereikbare, centrale ligging in Nederland, volgens Rob Verhoeff, directeur Ontwikkeling Maatschappij Airport Lelystad Almere (OMALA), gebiedsontwikkelaar van Lelystad Airport Businesspark (LAB). “Met dit duurzame businesspark komen we tegemoet aan de vraag én hebben we een antwoord op de filedruk en toenemende personeelstekorten in zowel de Randstad als het zuiden van het land,” bevestigt hij. “Lelystad kenmerkt zich onder meer door een combinatie van een goede fysieke en digitale infrastructuur, concurrerende grondprijzen, een aantrekkelijk arbeidspotentieel en direct beschikbare grote kavels. Deze toekomstbestendige werklocatie bevindt zich bovendien in een gemeente die nieuwkomers graag plezierig, snel en adequaat begeleidt om met vaart gestroomlijnd ondernemen mogelijk te maken.” Die redenen liggen ook ten grondslag aan de grootschalige, lokale Artist impression van het toekomstige distributiecentrum van Somerset Capital Partners. Rob Verhoeff ontwikkelingen van het eerste uur van Inditex en Somerset Capital Partners. Inditex Het met acht merken, waaronder het bekende Zara, wereldwijd opererende Inditex bouwt momenteel op een kavel van 35 hectare een compleet nieuw distributiecentrum, dat een aanvulling vormt op de activiteiten van Inditex Central Logistics Platforms in Spanje. “Voor het distributiecentrum zijn hoge duurzaamheids36 - Logistiekvastgoed 2019

Inditex start in mei 2019 de operatie in het nieuwe distributiepunt in Lelystad. Op de voorgrond het perceel van de strijkfaciliteit. principes gehanteerd, die moeten resulteren in een LEED Gold certificering,” zegt Verhoeff. “Alle partijen hebben zich sterk gemaakt om de bouw razendsnel op te starten en dat is gelukt. In mei 2019 is Inditex al - gedeeltelijk - operationeel op Lelystad Airport Businesspark. Onlangs is hier ook de bouw van de strijkfaciliteit van start gegaan. Samenwerkingspartner Cubicaje begint alvast met de strijkactiviteiten voor Inditex in een vlakbij gelegen, bestaand gebouw.” Verhoeff verwacht dat het distributiecentrum de regio minstens 400 arbeidsplaatsen biedt. “De werkgelegenheid zal op termijn zelfs kunnen groeien tot zo’n 800 arbeidsplaatsen.’’ zegt hij. “Werkbedrijf Lelystad staat, samen met Werkgeversserviceteam Almere, zowel Inditex als Cubicaje bij in de grootscheepse werving van personeel. Ook de strijkfaciliteiten gaan naar verwachting uiteindelijk ongeveer 500 arbeidsplaatsen opleveren.” Somerset Capital Partners Ook Somerset Capital Partners koos voor de voordelen en aantrekkelijke kansen in Lelystad. Verhoeff: “De koopovereenkomst voor ruim 10 hectare grond is getekend. Op deze ruime kavel ontwikkelt Somerset Capital Partners gefaseerd een ultramodern XXL distributiecentrum met een vloeroppervlak van 65.000 m2 . We verwachten de oplevering van de eerste fase in het eerste kwartaal van 2020.” Somerset Capital Partners en de gemeente Lelystad sloegen bovendien de handen ineen voor de ontwikkeling van twee datacenters op meer dan 10 hectare grond op bedrijventerrein Flevokust Haven. Verhoeff: “Zo heeft onze nauwe samenwerking in korte tijd geresulteerd in een invulling van ruim 20 hectare. Ook opvolgende nieuwe vestigers willen wij zo goed mogelijk faciliteren in Lelystad. Zowel grote als kleine ondernemingen zijn welkom. We hebben bouwgrond beschikbaar in kavels vanaf 3 hectare. Nog steeds kunnen we geïnteresseerden ook grote kavels, van bijvoorbeeld 10 hectare, bieden.” Luchthaven open in 2020 Verhoeff kondigt verder aan dat de passagiersluchthaven van Lelystad Airport naar verwachting opent op 1 april 2020 als twin-airport van Schiphol. “Dan kunnen hier de grote Boeings 737 landen,” zegt hij. “Waarschijnlijk beschikt Lelystad eind 2019 al over een gecontroleerde luchthaven, waardoor de grotere vliegtuigen hier terecht kunnen voor onderhoud en de ‘business aviation’ activiteiten sterk kunnen gaan groeien.” Grenzend aan de luchthaven biedt Flight District I 14 hectare ruimte voor hotels en andere luchthaven gerelateerde ontwikkelingen, waaronder hoogwaardige kantoren en commerciële voorzieningen. ‹‹ Logistiekvastgoed 2019 - 37 Lelystad Airport Businesspark > Centraal gelegen, multimodale locatie. > Zeer ruime, flexibel in te delen kavels. > Gebruik van gelijkstroom. > Stimulering innovatieve ambities. > Goed ontsloten op de A6 en N302. > Lagere bouwkosten door goede bodemgesteldheid. > Bouwhoogte tot 20 m - met vrijstelling tot zelfs 30 m. > Milieucategorieën: 3.2 en 4.1. > Kort vergunningentraject. > Goede lokale en regionale arbeidsmarkt. Meer informatie: Lelystad Airport Businesspark (LAB) Rob Verhoeff, directeur r.verhoeff@lelystadairportbusinesspark.nl www.lelystadairportbusinesspark.nl

Lelystad, veel ruimte en een goed vestigingsklimaat! Lelystad klopt hard op de deur van logistiek Nederland. Veel ruimte en een goed vestigingsklimaat maken de Flevolandse hoofdstad met Almere en Zeewolde tot een aantrekkelijke logistieke hotspot, vindt het gemeentebestuur. De klassering als runner-up op de ranglijst van logistieke locaties bewijst het gelijk. ‘We zijn van plaats 12 naar 4 gestegen. De nummer 1 Tilburg/Waalwijk mag haar borst natmaken’, zegt wethouder Janneke Sparreboom van Economische Zaken lachend. N og niet zo heel lang geleden stond Lelystad bekend als de provinciehoofdstad waar diensten en de zorg het beeld bepaalden. Sinds een aantal jaren is het profiel gekanteld naar dat van een stad met distributie, opslag en handel. Nu het XXL-distributiecentrum van de Spaanse kledingfabrikant Inditex (o.a.Zara en Pull & Bear) een aantal bedrijven in zijn kielzog meetrekt naar Lelystad Airport Businesspark, de fietsenfabrikant Giant flink uitbreidt en Flevokust Haven operationeel is, lijkt het hek van de dam. VVD-wethouder Sparreboom weet dat er een aantal interessante zaken ‘in de pijplijn zit’ waarover zij helaas maar begrijpelijk niks kan zeggen in dit stadium. ‘Goed voor onze economie, goed voor de werkgelegenheid die vorig jaar in Lelystad met 900 voltijdsbanen is gegroeid’, vult CDA-gedeputeerde Jan-Nico Appelman aan. Lelystad Airport Businesspark. Foto: fotostudiowierd Janneke Sparreboom. Foto: fotostudiowierd

De jaarlijkse ranglijst van logistieke hotspots, waar Lelystad-AlmereZeewolde nu verrassend op 4 staat, kwam tot stand door 34 experts die de 28 belangrijkste locaties langs een meetlat van zes criteria legden. De beschikbaarheid van geschikt personeel, voldoende bouwgrond en huisvesting, de medewerking van de overheid, de inzet en motivatie van medewerkers, de aanwezigheid van goede infrastructuur en de bereikbaarheid zijn de zes criteria. Sparreboom: ‘Kijk je bijvoorbeeld naar het arbeidspotentieel, dan zijn er op onze ontspannen arbeidsmarkt voldoende matches met de logistieke sector mogelijk. Op het ROC gemeente Lelystad wordt hier gericht voor opgeleid. En qua bereikbaarheid scoren we bijvoorbeeld goed met de verbrede A6, het vliegveld straks en de spoorverbinding zowel naar Amsterdam / Schiphol als naar Zwolle. In de loop der jaren zijn enkele honderden miljoenen in Lelystad Airport, Flevokust Haven en de infrastructuur geïnvesteerd. En zoals gezegd aan ruimte geen gebrek. We hebben nog voldoende hectares op de kwalitatief hoogwaardige bedrijventerreinen.’ Landschapskwaliteit Naast de verantwoordelijkheid voor de regionale economie hebben de Flevolandse bestuurders ook te maken met de duurzame en efficiënte verdeling van de ruimte in Lelystad en wijde omgeving. Nu de zorgen aanzwellen rond de ‘verdozing’ van het landschap door de bouw van grote distributiecentra en warehouses, ligt de vraag op tafel hoe Lelystad en de provincie Flevoland daarmee omgaan. Wethouder Sparreboom antwoordt: ‘Naarmate de ruimte schaarser wordt, moeten we kritischer kijken naar de invulling daarvan. Dat spreekt voor zich. Gelukkig hebben we de luxe van een grote gemeente waarin de verschillende functies – logistiek, maakindustrie en recreatie – goed naast elkaar kunnen bestaan.’ Gedeputeerde Appelman voegt eraan toe: ‘Wat ik wil benadrukken is dat Flevoland met zijn grootschalige landschapsinrichting bij uitstek geschikt is voor de ontwikkellocaties waarover we spreken. Sterker, Flevoland Logistiekvastgoed 2019 - 39 is zo ingericht om landschapskwaliteit elders te behouden. Onze provincie is een deel van de oplossing voor ruimtelijke kwaliteit elders, zonder in je regio afbreuk te doen aan de eigen ruimtelijke kwaliteit. Het provinciale grid is daarop ingericht.’ De groei bij de bestaande bedrijven zet ook door, benadrukt de wethouder. ‘Lelystad kent naast Lelystad Airport Businesspark en Flevokust Haven nog de bedrijventerreinen Oostervaart en Zuiderpark waar Giant, zuivelproducent Farm Dairy, Marfo (maaltijdservice), coldstore logistiek dienstverlener Kloosterboer, logistiek dienstverlener St. van den Brink en aardappelgigant McCain met nieuwe ontwikkelingen aan de weg timmeren’, aldus Sparreboom. Jan-Nico Appelman

ven. ‘We hebben veel energie gestoken in het vestigingsklimaat’, aldus Janneke Sparreboom, ‘dan wil je ook profijt van die investeringen hebben.’ Eén ding weet de wethouder zeker: Lelystad gaat de komende vijf tot tien jaar nog meer veranderen. ‘Lelystad ontwikkelt zich steeds meer tot een dynamische en bruisende stad. Dat zal alleen nog maar toenemen wanneer de luchthaven volgend jaar opengaat. Lelystad heeft werkgelegenheid, de modaliteiten, de natuur en de recreatie. We zullen er alles aan doen om onze positieve toekomst vorm te blijven geven. Dat zal ook veel betekenen voor de logistieke ontwikkelingen. Benieuwd hoe hoog we dan op de hotspotlijst komen!’ ‹‹ Bruisend en dynamisch Voor de toekomst is het van belang om te zorgen dat het profiel van de stad en de regio toekomstbestendig is. Structurele werkgelegenheid en economische groei zijn daarbij belangrijk. Naast logistieke bedrijven die zich bezighouden met opslag en distributie verwelkomen ze in Flevoland ook graag de maak-logistieke bedrijVoor meer informatie over alle vestigingsmogelijkheden in Lelystad: Carolien Gase, cm.gase@lelystad.nl en Alexis van Oven, a.van.oven@lelystad.nl, acquisiteurs gemeente Lelystad Waar zitten enkele van de de toonaangevende bedrijven in Lelystad? Inditex (kledingfabrikant van onder andere Zara en Pull & Bear): Giant Europe & Manufacturing (fietsfabrikant): Donkervoort Automobielen B.V. (Nederlandse sportwagenfabrikant): Marfo (maaltijdenservice o.a. voor de luchtvaart): Farm Dairy (zuivelproducent): Kloosterboer (coldstore logistiek dienstverlener): McCain (aardappeldiepvriesproducten): Vlint (filtratie, reconditionering, luchtverdeling voor de industrie): 40 - Logistiekvastgoed 2019 Lelystad Airport Businesspark Lelystad Airport Businesspark Lelystad Airport Businesspark bedrijventerrein Oostervaart bedrijventerrein Noordersluis bedrijventerrein Oostervaart bedrijventerrein Oostervaart bedrijventerrein Zuiderpark

Our most valuable asset is experience. At Frasers Property, experience matters. Our legacy is valuable and inspires our future successes. As part of the Frasers Property Group, a multi-national business of scale and diversity, we bring insights and asset management expertise to help create real value for our customers, shareholders and the communities we operate in. Today, we own and manage a 1.5 million-square-metre portfolio of logistics and light industrial properties in the Netherlands, Germany and Austria which attract reputable tenants from various key industries. Our quality assets are unified by our commitment to delivering enriching and memorable experiences. Visit frasersproperty.com/eu for more information on our logistics assets in Europe AUSTRALIA AUSTRIA CHINA GERMANY MALAYSIA THE NETHERLANDS SINGAPORE THAILAND UNITED KINGDOM VIETNAM HOSPITALITY 80+ CITIES WORLDWIDE

De kracht van Regionale Logistieke Ecosystemen Auteurs: Kees Verweij, Partner, en Bas Lips, Consultant bij Buck Consultants International I n de afgelopen vijf jaar zijn logistieke operaties steeds belangrijker geworden voor de economie van Nederlandse regio’s. Of het nu e-commerce, nationale groupage of Europese distributie is: de markt voor logistiek is ‘booming’. Een warehouse voor opslag en bewerking van de goederen staat hierbij centraal, dat geldt voor verladers, groothandels of logistieke dienstverleners. Het is te zien in de statistieken, want meer dan 50% van alle uitgiften van kavels in Nederlandse regio’s is inmiddels bestemd voor warehouses in allerlei soorten en maten. Die dominante positie van logistiek blijkt ook uit het aantal vierkante meters aan warehouses dat jaarlijks wordt gebouwd. In de periode 2013-2018 is dit volume in Nederland meer dan verdrievoudigd naar ruim 3 miljoen m2 in 2018. Succes in het aantrekken van logistieke activiteiten wordt dus steeds belangrijker voor de economische groeikansen van Nederlandse regio’s, inclusief de werkgelegenheid. Maar hoe kan je nu als Nederlandse regio een passend logistiek beleid op voeren? Het Regionaal Logistiek Ecosysteem kan helpen om te weten te komen wat de sterke en mindere punten van een regio op dit vlak zijn. Regionaal Logistiek Ecosysteem kent 16 factoren Eerst even wat uitleg. Buck Consultants International heeft in 2018 in overleg en met ondersteuning van WDP het Regionaal Logistiek Ecosysteem opgesteld om alle regio’s in Nederland inzicht te geven in de logistieke kracht en veelzijdigheid. Hierbij is uitgegaan van de indeling in 40 regio’s die het CBS ook hanteert. Het regionaal ecosysteem is gebaseerd op de kracht van een regio op vier hoofdcategorieën: (1) de grootte van de omliggende markt en kansen voor logistieke business development, (2) de fysieke infrastructuur voor logistieke faciliteiten, (3) de arbeidsmarkt voor logistieke activiteiten en (4) de mate van innovatie en duurzaamheid in logistieke operaties. De logistieke kracht is voor elk van deze hoofdcategorieën vervolgens bepaald op basis van vier factoren, zodat er in totaal 16 factoren in het Regionaal Logistiek Ecosysteem zijn. Voor elk van deze factoren is er een score per regio bepaald, gebaseerd op een aantal jaarlijks te achterhalen indicatoren per factor. In totaal bestaat het Regionaal Logistiek Ecosysteem zo uit 4 hoofdcategorieën, 16 factoren en 52 indicatoren. De overgrote meerderheid (ruim 85%) van de indicatoren is gebaseerd op kwantitatieve 42 - Logistiekvastgoed 2019 Robotisering Duurzame gebouwen Omvang regionale markt Ligging t.o.v. (inter)nationale markt Technologische vernieuwing voertuigen/ brandstoffen Inspelen op veranderende supply chains (o.a. smart industry, e-fulfilment) Logistieke Arbeidsmarktmaatregelen Arbeidsmarkt Scholing en onderwijs Toekomstige ontwikkeling arbeidsmarkt Fysieke bedrijfsomgeving Regionaal Logistiek Ecosysteem Bereikbaarheid over de (snel)weg Ontsluiting per binnenvaart en spoor (inclusief reguliere diensten) Beschikbaarheid personeel (nu, toekomst) op alle niveaus Beschikbaarheid geschikte kavels Beschikbaarheid geschikte gebouwen Figuur 1. Vier hoofdcategorieën en zestien factoren bepalen het Regionaal Logistiek Ecosysteem. Bron: Buck Consultants International, 2019 data, terwijl de resterende 15% gebaseerd is op een expertoordeel. Het grote voordeel van deze aanpak is dat het Regionaal Logistiek Ecosysteem gebaseerd is op objectieve data, terwijl daarnaast de kwalitatieve kracht van de regio’s op moeilijk meetbare indicatoren wordt meegenomen. In een notendop hebben we zo ‘the best of both worlds’ te pakken. Het Regionaal Logistiek Ecosysteem geeft op deze manier een overall inzicht in de huidige en toekomstige kracht van de logistieke activiteiten in alle 40 regio’s in Nederland. Daarbij is het van belang om niet alleen terug te kijken naar de prestaties in het verleden, maar ook vooruit te kijken naar de ontwikkelmogelijkheden van een regio. Meer dan alleen een foto van logistieke bedrijvigheid van vandaag dient een logistiek ecosysteem de toekomstige kracht van een regio voor het vestigen en uitbreiden van logistieke operaties weer te geven. Het Regionaal Logistiek Ecosysteem houdt hier via verschillende indicatoren rekening mee. Een voorbeeld is de verwachte krapte op de regionaal logistieke arbeidsmarkt in 2027, die als één van de aparte 52 indicatoren is meegenomen in de analyse. Regio Groot-Rijnmond bovenaan de ranglijst 2019 In april 2019 is voor de eerste keer de kracht van de logistieke ecosystemen bepaald voor alle regio’s in Nederland. De uitkomst is dat de regio Groot-Rijnmond het meeste krachtige en veelzijdige Regionaal Logistiek Ecosysteem van ons land heeft. Deze regio veroverde de toppositie door de combinatie van verschillende logistieke activiteiten op een grote schaal. Denk hierbij aan de combinatie van zeehavenactiviteiten, distributie, agro-logistiek en stedelijke distributie, die allemaal in deze regio plaatsvinden. Daarnaast AantrekkelijkInnovatie & duurzaamheid Markt & Business Development heid voor (internationale) bedrijvigheid Mate van Ketenregie bij bedrijven

kent Groot-Rijnmond voor Nederlandse begrippen een grote regionale economie en relatief veel inwoners. Na de regio Groot-Rijnmond komen de regio’s West Noord-Brabant, Midden NoordBrabant en Noord-Limburg op de plaatsen 2 t/m 4. Deze regio’s vormen gezamenlijk de afgelopen vijf jaar telkens de top-3 van logistieke hot spots in Nederland, en het is dus niet gek dat deze regio’s ook in deze analyse hoog eindigen. Daarnaast is de regio Zuid-Oost Noord-Brabant als vijfde geëindigd, net voor de regio’s Groot-Amsterdam en Arnhem-Nijmegen. Regionaal Logistiek Ecosysteem: een tool voor benchmarking De top-40 van Regionale Logistieke Ecosystemen in Nederland laat zien dat de meest krachtige ecosystemen ruimte geven aan een combinatie van verschillende soorten logistiek en warehouses: Europese distributiecentra, nationale en stedelijke distributie, e-commerce en ook haven- en knooppuntlogistiek. De huidige top-10 van regionale ecosystemen ligt op of aan de belangrijkste transportcorridors van de Randstad naar Duitsland en België. Echter, het belangrijkste is dat vrijwel alle Nederlandse regio’s een basis voor logistieke activiteiten hebben, waardoor de regio interessant kan zijn voor specifieke warehouse-activiteiten, bijvoorbeeld in een bepaalde sector, of ruimte- of arbeidsintensieve activiteiten. Het is nu namelijk voor elk van de 40 Nederlandse regio’s bekend op welke factoren ze relatief onderscheidend of minder sterk zijn dan vergelijkbare regio’s. Dit geeft regio’s de mogelijkheid om zichzelf via een benchmark te vergelijken met de ‘best in class’ of omliggende regio’s. Naast regio’s kunnen ook bedrijven de resultaten van de studie in de praktijk benutten. WDP gebruikt de resultaten van deze studie bijvoorbeeld om haar klanten en kandidaat-klanten beter te adviseren in hun zoektocht naar een geschikte locatie voor diens logistieke activiteiten. In een logistieke regio werken bedrijven, overheden en kennisinstellingen samen in een ‘triple helix’ verband, Voor deze ‘triple helix’ is het belangrijk om inzicht te krijgen in het regionale ecosysteem voor een effectief gezamenlijk logistiek beleid. Het Regionaal Logistiek Ecosysteem levert hiermee de ‘knoppen’ waaraan kan worden gedraaid om de aantrekkingskracht van een regio voor logistieke operaties te versterken. De resultaten van het Regionaal Logistiek Ecosysteem bieden hiermee een basis voor alle regio’s in Nederland om via een ‘triple helix’ samenwerking het beleid op het gebied van het faciliteren van logistieke operaties verder te optimaliseren. Figuur 2. De top-40 van Regionale Logistieke Ecosystemen op de kaart. Bron: Buck Consultants International, 2019 Het onderzoek naar de Regionale Logistieke Ecosystemen is mede mogelijk gemaakt door WDP en deelnemende regio’s. Een white paper met alle resultaten per hoofdcategorie is te downloaden via www.bciglobal.com. Nadere informatie is via E-mail te verkrijgen bij kees.verweij@bciglobal.com, bas.lips@bciglobal.com of michiel.assink@wdp.eu. ‹‹ Logistiekvastgoed 2019 - 43

Frasers Property Europe groeit in Nederland en Duitsland Focus op (her)ontwikkelen Voor acquisitiemanager Niek van Genugten en zijn team van Frasers Property Europe (FPE) zijn het al vier jaar drukke tijden. Zijn bedrijf dat investeert in logistiek en lichtindustrieel vastgoed, maar het ook ontwikkelt en beheert, ziet de portefeuille in Europa organisch groeien. Duitsland en zeker ook Nederland vormen markten die daaraan bijdragen. “De focus ligt voor ons steeds meer op ontwikkelen, niet alleen op greenfield-locaties maar ook op herontwikkeling van verouderde bedrijfsruimten.” F rasers Property Europe ontstond eind vorig jaar uit het samenvoegen van het Nederlandse Geneba Properties en het Duitse Alpha Industrial, dochterbedrijven van de Singaporese vastgoedbelegger Frasers Property Limited (FPL). Grootaandeelhouder van deze multinational is familiebedrijf TCC Assets, dat ook het grootste biermerk in Thailand exploiteert. “Deze familie denkt in generaties. Daarmee is FPL een solide basis onder onze business waar langjarige commitment naar onze huurders en andere partners een groot voordeel kan zijn”, aldus Van Genugten. In Nederland en Duitsland is de vraag naar logistieke en bedrijfsruimten onverminderd groot. De aandacht van de acquisitiemanager en zijn collega’s gaat onder meer uit naar nieuwe logistieke ontwikkelprojecten die bij voorkeur met lokale Speculatieve ontwikkeling à 30.000 m2 Beschikbaar begin 2020. logistieke bedrijfsruimte in Duisburg, Duitsland. partners in een joint venture worden gedaan. Maar FPE probeert ook de light industrial portefeuille, bedrijfsruimtes met een productiecomponent te vergroten. “Met de grondposities die we hebben of nog gaan innemen kunnen wij projecten starten bestemd voor onze eigen beleggingsportefeuille. Momenteel is er zo’n 80.000 m2 aan logistieke bedrijfsruimtes in ontwikkeling, we hebben nu mogelijkheden om 100.000 m2 per jaar te ontwikkelen in ons land en Duitsland. Of er nog wat bij kan? Dat spreekt voor zich, en dan heb ik het met name over de groei van de portefeuille na 2020, aangezien we voor dit en volgend jaar al een mooie pijplijn klaar hebben staan”, aldus Van Genugten die vanuit het FPE-hoofdkantoor in Amsterdam werkt. Hij wijst erop, dat door het samengaan met Alpha Industrial er meer expertise is bijgekomen in de 44 - Logistiekvastgoed 2019 Niek van Genugten

Recent opgeleverde built-to-suit ontwikkeling nabij Stuttgart, ontwikkeld door Frasers’ nieuwe ontwikkeltak. ontwikkeltak. “De twintig Duitse collega’s hebben een jarenlange trackrecord van het ontwikkelen van hoogwaardige bedrijfsruimtes, FPE is dus niet alleen sterk in investeren, beleggen en beheren maar nu ook in ontwikkelen. Alleen het bouwen van de panden doen we niet zelf, in tegenstelling tot onze collega’s in Australië bijvoorbeeld.” Verantwoordelijkheid Wetende dat er grenzen aan de beschikbaarheid van nieuwe grondposities zitten op termijn, richt FPE haar pijlen ook op het herontwikkelen van gedateerde en weinig efficiënte logistieke panden en terreinen (de brownfieldontwikkelingen), een strategie die Frasers in Azië en Australië al jaren succesvol toepast. “Met het vernieuwen van verouderd vastgoed nemen we meteen onze verantwoordelijkheid. We kunnen niet ongelimiteerd weilanden en braakliggend terrein blijven volbouwen”, meent de acquisitiemanager. Zijn bedrijf heeft verder mogelijkheden om oudere, bestaande gebouwen te kopen van eigenaren/ gebruikers in sale-and-leasebacks om op den duur te herontwikkelen naar modernere bedrijfsruimtes. Frasers’ meest recente ontwikkeling nabij Frankfurt, opgeleverd aan huurder in april 2019. FPE in het kort Frasers Property Europe (FPE) heeft momenteel een portefeuille van € 1,4 miljard met 34 logistieke centra, 7 lichtindustriële panden en 5 cross-dockfaciliteiten, die samen ruim 1,5 miljoen m² beslaan. De gebouwen staan in Duitsland, Nederland en Oostenrijk. De portefeuille heeft een bezettingsgraad van meer dan 98% en een gewogen gemiddelde huurvervaldatum (WALE) van meer dan 7 jaar. Daarnaast heeft FPE zich reeds gecommitteerd aan vijf projecten à 175.000 m2 voor later dit jaar en 2020. FPE heeft vestigingen in Amsterdam (hoofdkantoor), Keulen en München, waar in totaal zo’n 40 mensen werken. www.frasersproperty.com/eu Logistiekvastgoed 2019 - 45 Brexit Met het aanstaande vertrek van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie heeft Van Genugten de stiekeme hoop dat die Brexit ook goede effecten heeft op de groei van de bedrijfshuisvesting in Nederland. Hij zegt: “We zien nu al positieve effecten op de Nederlandse kantorenmarkt omdat bedrijven en instellingen al anticiperen op de Brexit. Ik verwacht dat het op termijn ook die kant op gaat met het vastgoed voor logistieke en met name productiebedrijven. Wij zullen zeker op die ontwikkeling inspelen.” ‹‹

Op zoek naar de heilige graal in betonvloeren Met het aanstellen van een eigen betontechnoloog en een vakdocent loopt Van Berlo opnieuw voorop. De wereldwijde zoektocht naar de perfecte vloer gaat het Veghelse bedrijf namelijk niet snel genoeg. Glenn Verhoef: “Het doel is nog minder krimp, of zelfs helemaal geen krimp van het beton meer.” D oorlopend zoeken naar nieuwe oplossingen om nóg betere vloeren te kunnen realiseren, zit Van Berlo in de genen. Van Berlo is het enige vloerenbedrijf met een eigen engineeringsafdeling en een eigen heipaal als grondverbeteringssysteem. Heilige graal Die drang naar vernieuwen en verbeteren heeft een extra dimensie gekregen met de aanstelling van een eigen betontechnoloog. Glenn Verhoef: “We hebben een eigen laboratorium ingericht om onderzoek te kunnen doen naar de optimale samenstelling van de betonmengsel. Het doel is nog minder krimp, of zelfs helemaal geen krimp van het beton meer, de heilige graal in betonland.” Dagelijkse meerwaarde Iedere betonvloer van iedere leverancier heeft te maken met scheurvorming. “Natuurlijk wordt er wereldwijd onderzoek naar gedaan, maar de ontwikkelingen gaan ons niet snel genoeg. Daarom nemen we het heft in eigen handen. Dat doen we samen met een onderzoeksteam van TU Eindhoven en onze eigen betontechnoloog.” Die betonexpert levert ook meerwaarde in de dagelijkse productie, zegt Verhoef. “Dagelijks wordt bijvoorbeeld de betonsamenstelling geoptimaliseerd op basis van de weersverwachting.” 46 - Logistiekvastgoed 2019

‘Een eigen engineeringsafdeling is een voordeel voor de klant: we kunnen veel sneller schakelen” plaats van 1 op 300. “Onze engineers werken dan samen met de stellingbouwer aan de juiste vloerconstructies. Het resultaat is dat we samen naar een oplossing toewerken waardoor de vloer minder dik hoeft te zijn dan gevraagd. Dat bespaart veel geld. Bovendien gaat het sneller, want je stort sneller.” Allemaal mooi, zegt Verhoef, maar zonder de juiste vakmensen ben je nergens. “Daarom moet je ook investeren in je mensen en in nieuwe kennis.” Van mkb tot mega-dc De monoliet afgewerkte betonvloeren van marktleider Van Berlo liggen bij vrijwel alle toonaangevende logistieke bedrijven in Nederland en België. Verhoef: “Vorig jaar realiseerden we in totaal 2,3 miljoen vierkante meter aan vloeren. De tendens is al jaren om hallen van twintigduizend vierkante meter of meer te bouwen. Daar kunnen wij prima in mee waarbij we ook nog steeds vloeren en onderbouwconstructies maken voor kleinere projecten in het mkb.” De totale onderbouw Van Berlo staat voor volledige grip op het proces en dat is de reden dat vrijwel alles in eigen huis gebeurt, zegt Verhoef. “Vanuit die visie is al lang geleden de engineeringsafdeling opgezet. Dat is onze kracht. Het geeft flexibiliteit en zorgt ervoor dat we supersnel kunnen instappen in een traject. Maar bovenal is het een voordeel voor de klant: alles ligt in één hand. Van weiland tot ankerbout. Hierdoor kunnen we veel sneller schakelen dan een engineeringsbureau.” Mini Vibropaal Bedrijfsonderdeel Van Berlo Funderingstechnieken houdt zich bezig met het optimaliseren van grondverbeteringssysteem op basis van de Mini Vibropaal. Deze paal is vooral bedoeld voor drukkrachten. Van Berlo heeft zelf vier heistellingen en is niet afhankelijk van externe inhuur. Van Berlo kan het palenplan exact afstemmen op de vloerbelasting en de eigenschappen van de ondergrond. Met als resultaat een kwalitatieve en kostenefficiënte bedrijfsvloer. Weersonafhankelijk bouwproces Van Berlo Systeemfunderingen zorgt voor kwalitatieve laad- en loskuilen, funderingsbalken en het storten van poeren voor de kolommen. Desgewenst verzorgt het ook de funderingspalen. Omdat alle componenten, zoals laaddocks en aanrijdverzwaringen, prefab gemaakt worden in eigen huis, is het bouwproces korter. De bouw Logistiekvastgoed 2019 - 47 vindt bovendien geheel weersonafhankelijk plaats, waardoor deze altijd volgens planning verloopt. DIN-15185 23 meter breed “Bijzonder is ook dat wij als eerste de DIN-15185 norm 23 meter breed leggen, dus niet alleen in het gangpad. Het voordeel is dat als je ooit besluit om je stellingen te verplaatsen, de vloer daarvoor al gereed is. Bovendien maken we de vloer vlak in één arbeidsgang, dat bespaart veel tijd. Na twee weken kan de stellingbouwer al aan de slag.” High bay magazijnen “We zien dat er steeds meer highbay-magazijnen gebouwd worden. Magazijnen van 35 meter hoog zijn geen uitzondering meer. De vervormingseisen van de vloer ten aanzien van de stellingen zijn extreem, vertelt Verhoef, namelijk 1 op 3.000 in Reden om zelf een vakdocent in dienst te nemen. “Voor het storten en afwerken van beton bestaat geen opleiding. Je leert het vak in de praktijk. Onze docent heeft alle processen in kaart gebracht en beschreven. Als we nu nieuwe, onervaren mensen aannemen, bieden we ze een degelijke leergang op diverse niveaus. Tegelijkertijd is het een prima manier om medewerkers te binden en te enthousiasmeren. We bieden voor alle medewerkers vier keer per jaar een opleidingsdag. De reacties zijn louter positief. Zo gaan we samen op diverse vlakken weer een stap verder op weg naar een nog betere betonvloer.” ‹‹ www.vanberlo.com info@vanberlo.com

‘Wij zijn een ondernemende investeerder die niet bang is om van de gebaande paden af te wijken’ “De performance van de logistieke operatie is voor veel bedrijven steeds belangrijker geworden in de totale bedrijfsvoering. Het kan het verschil maken tussen winst en verlies. Dan is het belangrijk dat je een partner hebt die begrijpt waarover het gaat. Die weet hoe je het logistieke proces zo efficiënt mogelijk inricht”, zegt Gerwin Vos van Somerset Capital Partners. “En wel zo dat de kosten van het pand en van de logistieke operatie een positieve bijdrage leveren aan het bedrijfsresultaat.” 48 - Logistiekvastgoed 2019 S omerset Capital Partners maakt een enorme groei door. De koers werd recentelijk wat verlegd: naast de aanhoudende focus op logistiek vastgoedontwikkelingen, zoekt de investeerder met een groter team van specialisten ook naar kansen in transformatieprojecten, woningontwikkelingen en campussen aan de rand van steden waar men meerdere functies kan samenbrengen, zoals stadsdistributie. Afgelopen jaar kwam een tiental nieuwe experts aan boord. “Er is hier veel kennis van projectontwikkeling én van logistieke operaties. Met deze gezamenlijke knowhow, kunnen we heel goed meedenken met de klant en samen zijn logistieke operatie engineeren”, legt Vos uit. Snel en adequaat “Wij zijn een private investeerder en zijn daardoor snel en adequaat in de besluitvorming. En we zijn een ondernemende club die niet bang is om van de gebaande paden af te wijken. Als er na de eerste contacten met een nieuwe klant wederzijds een goed gevoel is, dan kan er binnen 24 uur een ‘go’ zijn. Een aantal dagen later hebben we dan een eerste design om over te praten en maken we deze in de navolgende weken verder op maat. En als het nodig is, kunnen we ook bepaalde financieringsvormen bieden, bijvoorbeeld bij de inrichting van een warehouse.” Afwijken van de maatstaven “We bouwen zo veel mogelijke generieke dc’s, aan de hand van maatstaven en ratio’s die voor de meeste gebruikers en beleggers gebruikelijk zijn. Maar soms moet je daarvan afwijken en dat kan dan ook.” Vos noemt het begin dit jaar

Tim Beckmann Gerwin Vos ‘Door vanaf het begin mee te denken over lay-out, design en engineering kom je samen tot een goed functionerend ontwerp’ ontwerp op het gebied van lay-out en design, waarbij we afwijken van de standaard. Het dc wordt 40.000 vierkante meter en er komt een groot kantoor van 8.000 vierkante meter. Dat is fors meer dan gebruikelijk, maar wij nemen en accepteren dat ‘risico’.” De CO2 -uitstoot en de energielasten zullen ruim vijftig procent lager uitvallen, legt Vos uit. “Dat zijn elementen die enorm belangrijk zijn voor een klant. Evenals het feit dat het een comfortabel gebouw wordt, met onder meer een bedrijfsrestaurant met lounge hoeken en een dakterras. Dat is belangrijk in het kader van de ‘war on talent.’ In de volgende fase bouwen we nog een tweede dc van 35.000 m², om de groei van de klant te faciliteren of eventueel voor een andere gebruiker. Lelystad Op Trade Port Noord in Venlo wordt een DC ter grootte van ca. 84.000 m2 gerealiseerd Aart van Silfhout, corporate controller Mainfreight: “Somerset is een goede sparring partner in het bedenken van praktische logistieke oplossingen. De kennis van logistiek is goed waardoor men in staat is mee te denken in oplossingen op maat.” opgeleverde dc van Mainfreight in Zaltbommel. Het is het derde project in korte tijd voor deze logistieke dienstverlener. In Zaltbommel was er behoefte aan een aparte ruimte voor gevaarlijke stoffen. “Daar hebben we dus een specifieke oplossing voor ontwikkeld en gemaakt. Door vanaf het begin mee te denken over lay-out, design en engineering kom je samen tot een goed functionerend gebouw. Daarbij zetten we altijd in op langetermijnrelaties. Met onze partners en ook met onze klanten. Er is veel wederzijds vertrouwen in onze relaties.” Vijftig procent minder uitstoot en energiekosten Somerset werkt met de modernste technieken uit oogpunt van duurzaamheid, maar ook om de exploitatiekosten zo laag mogelijk te houden. De bouw van een eerste gasloos dc is net gestart. “Voor een Duits e-commercebedrijf. Het is een mooi voorbeeld van een specifiek Somerset heeft een flink aantal projecten lopen, vertelt Vos. Op de bekende logistieke hotspots, maar ook in nieuwe gebieden. In Lelystad is het actief op twee posities: Lelystad Airport Business Park en Flevokust. Bij het vliegveld gaat het om tien ha grond. In de loop van dit jaar moet er een warehouse van 65.000 vierkante meter op komen. “Lelystad is heel anders dan de gevestigde logistieke hotspots. Het is echt nog pionieren. We ervaren een enorme positieve betrokkenheid, van gemeente en provincie en van kleine en grote regionale ondernemers. Samen proberen we het gebied te versterken. Er is veel potentie: er is ruimte, er is ondernemerszin en er is – hoewel nog onzeker – de ontwikkeling van het vliegveld. En het is toch dichtbij de Randstad. Kortom, er zijn volop kansen om samen met de klant tot iets nieuws te komen.” Vos noemt ook Schiphol Logistics Park met een grondpositie van negen ha, met name voor cargo afhandeling. “Er is veel positieve dynamiek op Trade Park en Logistics Park. Op Trade Park starten we ook met een grondpositie van negen ha.” Somerset is inmiddels ook actief op de data center markt. Voor Interxion is een data center gerealiseerd op Schiphol Logistics Park. Een positie van 10 ha. op Flevokust in Lelystad wordt voorbereid voor een data center campus. ‹‹ Voor meer informatie: Somerset Capital Partners B.V. Postbus 340 5060 AH Oisterwijk Tel. 013 529 30 50 www.somerset.nl Logistiekvastgoed 2019 - 49

LogistiekPark A12 hotspot voor logistiek & distributie Logistiek vastgoed dat we in partnership met u ontwikkelen, conform uw specifieke behoeften: op LogistiekPark A12 in Waddinxveen, is 8.500 m² per direct beschikbaar. Zoekt u iets groters? Geen probleem: Montea biedt er diverse andere opties tot 100.000 m². Ontdek hoe Montea uw specifieke wensen vervult op LogistiekPark A12. Neem contact op met Hylcke Okkinga: 088 2053 888. Amsterdam Utrecht N207 Zoetermeer Den Haag Waddinxveen A12 N219 A12 Rotterdam Gouda A20 N207

de winst zit ‘m in het partnership Bij Montea, ontwikkelende belegger in logistiek vastgoed, draait het niet om kortetermijnwinst. Het draait wél om de winst die we realiseren door te focussen op een duurzaam partnership met u. Dat zorgt ervoor dat we flexibel zijn, korte lijnen bieden en dat u snel met ons kunt schakelen. Als partner ontwikkelen we sámen met u een logistieke vastgoedoplossing voor uw specifieke eisen. Op uw ideale locatie. Met oog voor de lange termijn. Dit ziet u ook terug in het state-of-the-art logistieke vastgoedproject LogistiekPark A12 in Waddinxveen. Ook de winst van partnership ervaren? Ga naar www.montea.com

Wayland Real Estate participeert in logistieke hotspot A12-Corridor Wayland Real Estate is één van de initiatiefnemers in de A12-Corridor. A12-Corridor is de nieuwe logistieke hotspot langs de A12 waar LogistiekPark A12 en BusinessPark Vredenburgh in Waddinxveen onderdeel van uitmaken. Arnaud van der Eijk, directeur bij Wayland Real Estate en commercieel directeur bij Wayland Developments, is blij met de ontwikkeling: “We zijn niet voor niks gekozen als logistieke hotspot in de Randstad.” Start samenwerking A12-Corridor Van der Eijk timmert bij Wayland aan de weg met grondverkoop. Hij vertelt: “We hebben aantrekkelijke en multifunctionele mogelijkheden voor huurders en beleggers in huis. Zo is de A12-Corridor, tussen Gouda en Den Haag, een interessante vestigingsplek voor logistieke bedrijven in de regionale en landelijke distributie. Begin dit jaar spraken we met provincie, gemeenten en andere marktpartijen af dit gebied verder te promoten en te ontwikkelen. We werken samen aan een infra-agenda, met onder andere de vestiging van een railterminal en een goede ontsluiting van woon-werk en vrachtverkeer. Ook krijgt duurzaamheid veel aandacht.” 52 - Logistiekvastgoed 2019 A12-Corridor in top 10 logistieke hotspots De ontwikkelingen rond de A12 blijven niet onopgemerkt in de markt. A12–Corridor is door het blad logistiek.nl op plaats zeven gekozen als logistieke hotspot. Van der Eijk: “LogistiekPark A12 en BusinessPark Vredenburgh zijn samen goed voor de ontwikkeling van ruim 45 hectare bedrijventerrein ten behoeve van logistiek vastgoed en agro gerelateerde bedrijven. Met de komst van onder meer Eosta, Isero, Bema, LC Packaging, Kippie en PasschierTerpo zijn zij ontwikkeld tot volwassen bedrijfsterreinen. We merken dat gebruikers bewust kiezen voor huisvesting middenin metropoolgebied Zuid-Holland.”

Wayland meer dan alleen grondverkoop Wayland Developments, Wayland Real Estate en Wayland Energy maken onderdeel uit van het familiebedrijf Wayland in Bergschenhoek. Wayland is sinds 2005 actief in gebiedsontwikkeling, agrarische-, vastgoed- en energiesector. Wayland heeft alle disciplines in huis om eindgebruikers, gemeenten en beleggers te helpen. Dat geeft opdrachtgevers een duurzame en efficiënte inkleuring van hun gebieden en gebouwen. Verhuur distributiecentrum Waddinxveen Meer informatie? Op de laatste kavel van 3 hectare op BusinessPark Vredenburgh komt een distributiecentrum van ruim 20.000 m² bedoelt voor verhuur. Het warehouse ligt aan de rand van Waddinxveen en heeft een snelle ontsluiting met de nabijgelegen A12 en A20. Van der Eijk: “De ontwikkeling van logistieke distributiecentra op onze eigen terreinen is voortgekomen door te luisteren naar de marktvraag. Wayland Real Estate voert deze projecten in eigen beheer uit. Zo kunnen we optimaal inspelen op alle energie, logistieke en ruimtelijke gebruikerswensen van onze huurders. Ik kom graag in gesprek met geïnteresseerde marktpartijen.” ‹‹ Neem contact op met Arnaud van der Eijk Wayland Real Estate / Wayland Developments Weg en Land 2 2661 DB Bergschenhoek 010 – 52 10 881 avandereijk@wayland.nl Verhuur distributiecentrum BusinessPark Vredenburgh - Logistieke hotspot in de Randstad - Onderdeel van de A12-Corridor - Warehouse te huur van 20.000 m² - Duurzame energievoorzieningen - Inrichting conform specifieke gebruikerswensen www.businessparkvredenburgh.nl www.logistiekparka12.nl www.waylanddevelopments.nl Logistiekvastgoed 2019 - 53

Wij denken altijd mee met de klant ASK Romein Bouw is een ‘totaalbouwer’: vanaf het ontwerp tot en met de turnkey oplevering heeft het bedrijf alle facetten in eigen hand. Door al vroeg in het bouwproces betrokken te zijn, zetten zij hun kennis volop in om zo tot het meest voordelige concept te komen. “We denken altijd mee in functie van de specifieke vraag van de klant”, zegt Commercieel Directeur Tom Kropf. A rchitecten, constructeurs of ingenieurs, ASK Romein Bouw heeft alle bouwspecialisten in eigen huis. “Vanaf de eerste schets tot en met de uiteindelijke oplevering ligt alles in onze hand”, zegt Kropf. “Efficiënt bouwen en de klant van A tot Z ontzorgen, daar staan wij voor”, vult Algemeen Directeur Bouw Marcel Michielsen aan. Optimaliseren Al bij een eerste contact laat ASK Romein haar kennis en kunde op het project los. “Wij optimaliseren het constructieplan en kijken of het inzake staal of beton of de combinatie ervan niet efficiënter kan, om op die manier de bouwsom te reduceren”, aldus Kropf. “Daarom is het zo belangrijk om vanaf het begin aan te schuiven in het bouwteam want reeds dan kan je een toegevoegde waarde leveren voor de klant.” Hoog afwerkingsniveau Momenteel bouwt ASK Romein Bouw een distributiecentrum van 80.000 vierkante meter voor supermarktketen Hoogvliet in Bleiswijk. “Dit project is om meerdere redenen een bijzonder project”, zegt Michielsen. “We bouwen een slagerij, een bakkerij, een warehouse voor droge kruidenierswaren, een crossdock en een emballageruimte. Daarnaast omvat het project ook de bouw van de geconditioneerde ruimten voor versproducten, vriesgoed en AGF. Je gaat met andere woorden van 30 graden Celsius in de ene ruimte naar -20 graden in de andere ruimte. Dat heeft onder andere effect op de isolatiewaardes in de schil en ook de onderlinge aansluiting van de ruimtes moet exact kloppen, gezien de koude- en warmtebruggen. Dit project vraagt om een gedetailleerd en hoog afwerkingsniveau.” Engineering in de tenderfase Wat ook bijzonder is aan dit project is de relatief korte bouwtijd. Het contract werd getekend in december 2017 en in februari 2018 zijn we gestart met de bouw. De bouwkundige oplevering is voorzien voor eind mei 2019. Michielsen: “Dat is toch wel een kwart sneller dan de standaard. Hoe wij dat doen? Door de optimaliseringsslagen die we uitvoeren in de eerste fase van het traject, door onze eigen staalproductie en zeker ook doordat we de engineering al uitvoeren 54 - Logistiekvastgoed 2019

Marcel Michielsen: Logistieke dienstverlener Mepavex Logistics in Bergen op Zoom is een van de trouwe klant van ASK Romein Bouw. Tom Kropf: “Mepavex komt altijd met een specifieke opdracht. Vervolgens doen wij het hele traject.” Arn van der Vorst, Directeur van Mepavex Logistics: “ASK Romein is al jaren onze vaste bouwpartner en heeft al heel wat projecten voor ons gerealiseerd. Net als wij hanteert ASK Romein een hoog afwerkingsniveau. Dat hoeven we dus niet elke keer uit te leggen, ze weten wat wij willen. We hebben al jaren ons vast projectteam en dezelfde uitvoerder. Dat geeft een vertrouwd gevoel en zorgt keer op keer voor een prima eindresultaat.” in de tenderfase. Op het moment dat we het contract tekenen is het BIM-model al klaar. Hierdoor kunnen we in de tenderfase de voortgang van de bouw al heel mooi visualiseren.” Voordelen Meedenken in de voorfase levert de klant veel voordelen op, benadrukt Kropf. “Onze aanbieding voor de nieuwbouw van Jocotrans in Bodegraven was aanvankelijk boven budget. Om toch binnen ‘Korte levertermijnen zijn steeds cruciaal voor de klant. Het feit dat we over een eigen staalproductie beschikken zorgt voor een snelle en efficiënte planning.’ budget uit te komen hebben we het plan samen met de architect geoptimaliseerd.” Op de staalconstructie werd fors bespaard, en de door de gemeente voorgeschreven complete metselwerkwand werd vervangen door een gelijkwaardige prefabbetonoplossing met een steenlook. Klantspecifiek bouwen “We bouwen vaak voor repetitieve klanten”, zegt Kropf. “We hebben eigenlijk altijd wel zo’n 300.000 vierkante meter onder handen werk, op allerlei logistieke hotspots. We zijn nu onder meer bezig in Nieuwegein, met 40.000 vierkante meter voor een Nederlandse warenhuisketen. Voor Katoen Natie in Amsterdam bouwen we een opslag voor cacao bulk met betonwanden tot acht meter hoog, betonnen kolommen en stalen vakwerkliggers. Ook al hebben we een eigen staalproductie, de primaire structuren kunnen zowel uit staal als uit beton zijn, of een combinatie van beiden, afhankelijk van het meest voordelige concept. De ingenieurscapaciteit voor zowel staal als beton hebben we in eigen huis.” ‹‹ www.ask-romein.nl ASK Romein in cijfers In 2018 realiseerde ASK Romein een omzet van 285 miljoen euro. De verwachting is dat in 2019 de omzet verder zal stijgen tot boven de 350 miljoen euro. Het bedrijf heeft bijna zeshonderd medewerkers in dienst en heeft vier vestigingen in Nederland en één in België. ASK Romein is BREEAM- en Well-gecertificeerd. Logistiekvastgoed 2019 - 55

Logistiek in Waalwijk Historisch gezien is Waalwijk vooral bekend van haar schoen- en lederindustrie. Momenteel ontwikkelt zich in de regio Tilburg-Waalwijk met name de logistieke sector in hoog tempo. De regio is voor 2019 uitgeroepen tot logistieke hotspot nr. 1. In e-commerce en e-fulfillment is Waalwijk samen met Tilburg de absolute landelijke top, met gerenommeerde namen in Waalwijk als Bol.com en Apple. Ook zijn er veel grootschalige distributiecentra gevestigd, zoals van Spar, vanHaren en De Mandemakers Groep. W aalwijk beschikt over grote bedrijventerreinen van meer dan 300 hectare. Het bedrijvenpark Haven ligt tussen de snelweg A59 en de rivier de Maas. Naast logistieke bedrijven is op de bedrijventerreinen ook veel maakindustrie gevestigd, waaraan ook veel opslag- en distributiecapaciteit is gevestigd. Het gebied sluit uitstekend aan op de belangrijke verkeersaders A2, A27 en A58 en ligt nabij de railterminal van Tilburg. Bovendien is de regio direct verbonden met de havensteden Rotterdam 56 - Logistiekvastgoed 2019 en Antwerpen en bevinden de luchthavens Rotterdam-The Hague, Eindhoven en Amsterdam Schiphol zich op korte afstand. Nieuwe ontwikkelingen De bereikbaarheid van het bedrijventerrein gaat nog verder verbeteren door de aanleg van een nieuwe insteekhaven en een directe aansluiting op een nieuw aan te leggen klaverblad op de A59. De interne ontsluiting wordt verbeterd door de aanleg van een nieuwe randweg. Allemaal projecten die in 2020/2021 moeten zijn gerealiseerd. Samen met partners in de regio, overheden, bedrijven en onderwijs, werkt Gemeente Waalwijk constant aan verdere verbetering van de infrastructuur en dienstverlening. De nieuwe haven wordt een Klasse V haven met een open waterverbinding en 24/7 toegang. Zo kunnen we de grootste binnenvaartschepen ontvangen en krijgen bedrijven zonder files, met minder vervuiling en tegen lagere kosten nóg meer containers op hun plek. De aanleg van de nieuwe haven start in 2019.

Bij de aanleg van het nieuwe bedrijventerrein zetten we de wijze van ontsluiting en de wensen van de ondernemer die een kavel koopt centraal. Waalwijk werkt op een unieke manier. Een aanpak die alle ruimte biedt voor maatwerk en leidt tot een snelle afwikkeling nadat het vestigingsbesluit is genomen. Mede door de aanpak van de dienstverlening heeft de regio zich tot logistieke hotspot nr. 1 kunnen ontwikkelen. De haven en het direct ernaast gelegen bedrijventerrein Haven 8 voor grootschalige logistiek sluiten naadloos aan op de groeiende vraag naar multimodaal ontsloten bedrijfsterreinen. Als bedrijven ruimte zoeken voor grootschalige logistiek dan kan die gevonden worden op Haven 8, echter er ligt geen voorraad klaar want er wordt ontwikkeld als er een concrete vraag ligt. Daarbij trekken we samen op met de vragende partij en kunnen wij met korte doorlooptijden werken. ‹‹ www.waalwijk.nl Logistiekvastgoed 2019 - 57

Distriport Waalwijk loopt vooruit op nieuwe insteekhaven In Waalwijk kijken de gemeente, ontwikkelaars en logistieke bedrijven reikhalzend uit naar de aanleg van de insteekhaven, naast het nieuwe bedrijventerrein Haven Acht. Inclusief de nieuwe terminal met twee kranen op de 450 meter lange kade moet Waalwijk aan de Maas eind volgend jaar haar positie versterken als logistieke hotspot. P roDelta Real Estate is als ontwikkelaar en belegger in logistiek en industrieel vastgoed enthousiast over de havenontwikkelingen in Waalwijk. Vooruitlopend op de aanleg van de moderne insteekhaven en een verbeterde aansluiting op de A59 is het Rotterdamse bedrijf begonnen met de nieuwbouw van Distriport Waalwijk: een complex van circa 70.000 m² logistiek vastgoed naast het nieuwe (tweede) distributiecentrum van bol.com op het bedrijventerrein Haven Acht. Directeur Frank van Dijk zegt: “De bedoeling is om Distriport Waalwijk in twee fasen op te leveren. De eerste 32.000 m2 zijn aan het eind van dit jaar beschikbaar.” ProDelta is al met een logistieke eindgebruiker in gesprek voor de vestiging in Distriport Waalwijk, dat gasloos zal zijn en voorzien van een dak met zonnepanelen. Daarmee wordt goed aangesloten op de milieuambities van de gemeente. Van Dijk legt uit dat de keuze voor de nieuwbouw in Waalwijk niet zo moeilijk was. Samen met Tilburg vormt die gemeente een belangrijk logistiek knooppunt in Nederland, met veel klanten in de Benelux en Frankrijk. “De gunstige geografische ligging en de verbeterde ontsluiting via snelweg en water maken Waalwijk tot een aantrekkelijke plaats voor de logistieke sector, waaronder bedrijven in de 58 - Logistiekvastgoed 2019

ProDelta Real Estate Ruim veertig jaar is ProDelta Real Estate actief als ontwikkelaar en belegger in logistiek en industrieel vastgoed. De vastgoedportefeuille bestaat uit ruim 440.000 m² bebouwing verdeeld over 90 hectare terrein. Het zwaartepunt van de vastgoedactiviteiten ligt in de delta van de Rotterdamse haven, en de provincies Noord-Brabant en Gelderland. www.prodelta.nl e-commerce”, aldus Van Dijk die weet dat er in de regio nergens meer ruimte is voor grote ontwikkelingen. Gunstig daarbij is dat met de nieuwe insteekhaven het bedrijventerrein (Haven Acht) straks ook bereikbaar is voor de grote containerschepen (klasse 5) via een open water verbinding, waar in de huidige haven alleen klasse-3-boten kunnen aanmeren en via een sluis moeten. Het bedrijventerrein is direct gelegen aan de nieuwe haven. De regio Midden-Brabant heeft nog geen haven waar grotere containerschepen hun goederen kunnen overslaan. Overigens krijgt de bereikbaarheid per as ook een impuls met de aanleg van een klaverblad in de A59 ter hoogte van het bedrijventerrein, met een directe afslag naar het bedrijventerrein. Positie versterkt Volgens de gemeente Waalwijk moet de nieuwe haven worden gezien als een belangrijke schakel in de regio voor de doorstroom van goederen vanuit Rotterdam, Antwerpen en het Europese achterland. “Hiermee wordt de positie van Waalwijk en Midden-Brabant als logistieke toplocatie in Nederland versterkt. Daarnaast is het logistieke bedrijventerrein Haven 8, bedoeld voor grootschalige logistiek, een belangrijke ontwikkeling die de behoefte aan een efficiënte, op de toekomst voorbereide, containerhaven verder zal voeden. Dit is positief voor de economische ontwikkeling van de regio én dus voor Waalwijk”, aldus de gemeente. De terminal in de insteekhaven zal in eerste instantie ongeveer 70.000 tot 80.000 teu lading overslaan. Naast de autonome groei rekent de gemeente uiteindelijk op extra groei van het aantal te verwerken containers. Havenscan Om verladers te stimuleren om meer goederenvervoer via het water plaats te laten vinden, heeft Waalwijk de zogeheten digitale havenscan ontwikkeld, waarmee verladers kunnen uitrekenen wat de (lagere)kosten van het containervervoer per boot zijn en welke CO2 -besparing daarmee gepaard gaat. De gemeente hoopt met de havenscan vooral de kleine bedrijven zonder logistiek management aan te spreken en te faciliteren. De Europese aanbesteding van de havenaanleg is inmiddels gestart. De verwachting is dat in het laatste kwartaal (Q4) van 2020 de eerste containerschepen zullen aanmeren aan de kade van de nieuwe terminal. ‹‹ T +31 (0) 10 89 20 470 www.prodelta.nl Frank van Dijk Signalement Distriport Waalwijk • Nieuw logistiek complex dat kwaliteit, duurzaamheid en flexibiliteit uitstraalt • Gelegen op bedrijventerrein Haven 8 naast de toekomstige terminal logistieke ruimte • 69.299 m2 12.072 m2 • • 2.257 m2 mezzaninevloer kantoorruimte • Stapelhoogte tot 12,2 meter • Eén loading dock per 666 m2 magazijn • Mogelijkheid tot verkaveling in max. 8 ruimten • BREEAM-label Excellent (ambitie is Outstanding) • Realisatie in twee fasen • Oplevering 1e fase in Q4 2019.

Sterk in agrifood, sterk in logistiek Noordoost-Brabant: regio vol logistieke krachten Noordoost-Brabant ligt in het economisch hart van de Nederlandse agrifoodsector - een van de topsectoren wereldwijd. De regio kent van oudsher een grote concentratie van nationaal en internationaal toonaangevende bedrijven en van sterke foodverladers en gespecialiseerde logistieke dienstverleners. Zij hebben zich verenigd in Vijfsterren Logistiek. De ambitie van Vijfsterren Logistiek is een sterke top 3 positie van Noordoost-Brabant te realiseren in de lijst van logistieke hotspots. V ijfsterren Logistiek is het samenwerkingsverband van de logistieke platforms in Noordoost-Brabant, de gemeenten Meierijstad, Oss, Cuijk en ‘s-Hertogenbosch in samenwerking met de Rabobank. Zij maken zich sterk voor de ontwikkeling van new business en voor de vestiging van nieuwe bedrijven in deze regio. Vijfsterren Logistiek verbindt bedrijven, onderwijs en overheden. Innovatie, scholing, aandacht voor goede infrastructuur, behoud van groei van werkgelegenheid staan daarbij centraal. Het doel van Vijfsterren Logistiek is een sterke top3-positie van NoordoostBrabant te bemachtigen in de lijst van logistieke hotspots in Nederland. Dromen, ideeën en plannen De visie van Vijfsterren Logistiek is dat ondernemers in de logistiek in Noordoost-Brabant de ruimte moeten krijgen om hun dromen, ideeën en plannen te realiseren. In de vorm van innovatieve samenwerkingsprojecten werken ze aan de realisatie van die ideeën. Het initiatief daartoe ligt bij de deelnemende ondernemers. ‘Vijfsterren Logistiek wil zo meerwaarde creëren voor de logistieke sector in de regio, dat wil zeggen: new business, uitstekende vestigingsvoorwaarden en werkgelegenheid, met als uiteindelijk doel de attractiviteit en wervingskracht van de regio te vergroten’, aldus Berend Jan Schuring, voorzitter Vijfsterren Logistiek. STRONG INFRASTRUCTURE FOOD VALLEY WAGENINGEN NIJMEGEN OSS HEALTH VALLEY WAALWIJK MIDPOINT UDEN TILBURG VEGHEL BOXTEL BOXMEER TERMINAL VEGHEL CLASS: CEMT IV TERMINAL CUIJK CLASS: CEMT V TERMINAL DEN BOSCH CLASS: CEMT IV GREENPORT EINDHOVEN BRAINPORT HELMOND VENLO TERMINAL OSS CLASS: CEMT V DEN BOSCH CUIJK 4 TERMINALS, OF WHICH 1 TRI-MODAL WELL CONNECTED BY ROAD AND RAIL 60 - Logistiekvastgoed 2019

‘Kansen verzilveren in Noordoost-Brabant’ Berend Jan Schuring Managing Director Raben Netherlands/ Voorzitter Vijfsterren Logistiek Team Het team van gemeentelijke acquisiteurs met ondersteuning van beleidsmedewerkers, zijn ingezet om namens de 4 deelnemende gemeenten samen met Pieter Keeris, niet alleen new business te genereren in agrifood & logistiek, maar vooral ook de marktpositie te versterken. ‹‹ www.vijfsterrenlogistiek.nl Het team bestaat uit: Pieter Keeris Otto Sanders Business Developer Frank Remmen gemeente Oss Gustave Pol pieterkeeris@vijfsterrenlogistiek.nl 06-15006728 06-20300719 f.remmen@oss.nl gemeente ’s-Hertogenbosch g.pol@s-hertogenbosch.nl gemeente Meierijstad Jeroen Beuken Land van Cuijk osanders@meierijstad.nl j.beuken@rlvc.nl 06-11359131 06-15835516 06 27073969 AVAILABILITY OF LARGE SCALE LOGISTIC PLOTS WAGENINGEN NIJMEGEN FOOD VALLEY OSS HEALTH VALLEY VEGHEL FOODPARK 12 HA WAALWIJK CUIJK MIDPOINT UDEN LAARAKKER 55 HA TILBURG VEGHEL HEESCH-WEST FASE 1 50 HA DEN BOSCH RIETVELDEN 13 HA OSS GREENPORT EINDHOVEN VORSTENGRAFDONK 15 HA BRAINPORT HELMOND VENLO BOXTEL BOXMEER UP TO 900 HA INDUSTRIAL SITES FOR LOGISTICS HEESCH DEN BOSCH CUIJK INCREASING DEMAND FOR LARGE PLOTS 80% OF PLOT SALES ARE LOGISTICALLY RELATED Logistiekvastgoed 2019 - 61

Prefab beton is duurzaam, flexibel en brandveilig Het blauw-wit-rode bord met de slogan ‘Nog een werf’ van Willy Naessens duikt de laatste jaren steeds vaker op in het Nederlandse landschap. De lijst met opgeleverde en lopende bouwprojecten is lang. Het succes is onder andere te danken een het concept van prefab beton in combinatie met ‘verticale integratie’. J ohn Schuurmans van Willy Naessens Industriebouw: “We hebben alle onderdelen van het bouwproces in eigen hand. We noemen dat verticale integratie en het resulteert in een overzichtelijk proces, waarin planning en kwaliteit zijn gewaarborgd.” Het beste resultaat wordt behaald als de specialisten van Naessens mogen meedenken vanaf het begin, zegt Schuurmans. “Door samen het idee uit te werken naar de beste totaaloplossing ontstaat er al vroegtijdig budgetzekerheid. Slim vanaf het begin, noemen we dat. Dat is wel zo fijn voor de opdrachtgever.” Bandenfabrikant Magna Tyres Group is fabrikant van banden voor grondverzet- en industrievoertuigen. Het Nederlandse bedrijf heeft twee locaties in Azië, één in Afrika en één in Waalwijk. Directeur Michael de Ruijter: “We bestaan nu dertien jaar. In 2011 kochten we een pand naast onze huidige pand erbij en twee jaar later nog eens aan de andere kant. Het zijn al wat oudere hallen en uitbreiding is niet mogelijk. Daarom zijn we op zoek gegaan naar een plek om een nieuw pand neer te zetten. Dat is Haven 8 langs de A59 geworden.” The best of both worlds Voor de bouw van het nieuwe pand zocht De Ruijter een regionale bouwer, met korte communicatielijnen die snel kan schakelen. “Zo zijn we zelf namelijk ook.” Aanvankelijk zette Magna Tyres Group de aanvraag uit ‘in staal’. De Ruijter: “Dat is toch van nature de meest kostenefficiënte oplossing. Maar we kregen van Willy Naessens een zeer competitief voorstel voor een hybride gebouw.” Schuurmans: “De hoofddraagconstructie is van beton met een stalen dakplaat en een stalen gevel. Beton is duurzamer, maar wel wat duurder. Door de mix te zoeken wordt het competitief. Het is the best of both worlds.” John Schuurmans: ‘Door de mix te zoeken van beton met staal wordt het competitief. Het is the best of both worlds.’ Toegevoegde waarde Beton is een materiaal met een enorme toegevoegde waarde. Schuurmans: “Door optimalisering en specialisering kan beton concurreren met staal, voor de constructie en voor de daken. Alleen voor de wanden hangt het af van de gebruiker. Zoekt hij brandweerbaarheid, duurzaamheid, of materiaal dat eenvoudig is schoon te houden? Vandaag de dag is beton een duidelijk alternatief voor staal.” Bouwen is ook ontzorgen, zegt Schuurmans. “Goede communicatie met de opdrachtgever is essentieel.” Schuurmans heeft rechtstreeks contact met De Ruijter, maar de operationele begeleiding van de bouw loopt via DENC. Martijn Bertens: ‘Alles is telkens netjes op tijd. Petje af, zeker in deze drukke bouwtijden’ 62 - Logistiekvastgoed 2019

Heeft u vragen of opmerkingen? Neem vrijblijvend contact met ons op: tel: 085 - 27 37 230 of stuur een mail naar info@willynaessens.nl. www.willynaessens.nl Uitgewerkte begroting Projectmanager Martijn Bertens van DENC blikt eerst terug op de beginfase van de samenwerking. “Vanwege de tijdsdruk is ervoor gekozen om een viertal aannemers een prijsvoorstel te laten doen op basis van een concept tekening en een technische omschrijving. Willy Naessens kwam met een compleet uitgewerkte begroting met een goede prijs. Daarna zijn we in gesprek gegaan en dat leverde direct een goed gevoel op. Daarnaast is beton als materiaal meer hufterproof dan staal, dus dat is ook een pré in combinatie met de producten van Magna Tyres.” Serieuze keuzes maken De bouw is inmiddels een paar maanden onderweg en Bertens is zeer te spreken over de prettige samenwerking. “Werken met prefab beton betekent dat je in een vroeg stadium al serieuze keuzes moet maken. Daar moet je de klant in meenemen en dat doen ze goed. Bijvoorbeeld: Willy Naessens wil nú weten welke tegel er op de trap moet, zodat de trap nog voor de bouwvak gereed is. Dat zeggen ze er dan ook bij. En ze zeggen ook: ‘weet je het nog niet, geef dan een voorlopige keuze door, dan passen we het zo nodig in de afbouw nog aan’. Dat zie je vaak anders.” Bertens is ook te spreken over de bouw zelf. “De doorlooptijd en de snelheid waarmee ze de bouw oppakken is geweldig. De contracten zijn in december ondertekend en eind januari stonden de heistellingen netjes op een rij de palen in de grond te stampen. Alles is telkens netjes op tijd. Petje af, zeker in deze drukke bouwtijden.” Willy Naessens Industriebouw Familiebedrijf met de omvang van een multinational: meer dan 8.000.000 m2 ervaring. Ruim 1.850 personeelsleden en een omzet van meer dan 503 miljoen euro. Alle processen heeft het bedrijf in eigen beheer, van ontwerp, constructie, grondwerk, transport tot en met montage. De prefab betonwanden, holle kanaalplaten, kolommen en balken in gewapend en voorgespannen beton komen uit eigen productiefaciliteiten. De vestiging in Nederland is in het Brabantse Nieuwkuijk. Logistiekvastgoed 2019 - 63 ‹‹

Containerterminal Oss breidt uit met dc en spooraansluiting De trimodale hub OOC Terminals in Oss breidt zijn containerhub uit met een spooraansluiting van 700 meter en een warehouse van ruim 16.000 vierkante meter. “De klant kan binnen hetzelfde terrein zijn containers opslaan, de bewerkingen doen aan zijn goederen en vervolgens de modaliteit kiezen die hij nodig heeft.” O OC terminal exploiteert twee afzonderlijke locaties: een bulkterminal en een containerterminal. De bulkterminal is al een trimodale locatie van drie ha en richt zich op de op- en overslag en het vervoer van voornamelijk agri-feed, chemie en minerale& bouwstoffen in droge en natte bulkvorm. De containerterminal is 3,5 ha groot en biedt naast op- en overslag van containers en trailers ook diensten voor afhandeling van break- en neo-bulk ladingen. Op het terrein van 5 ha ernaast is het nieuwe warehouse gepland. Dc direct naast de terminal Het bedrijf zit in de laatste ontwikkelfase van een dc van 16.000 vierkante meter. Het dc moet direct binnen de containerterminal komen en is bestemd voor klant(en) die veel beweging over water of spoor hebben. Het is de bedoeling om zoveel mogelijk generiek te bouwen met ruimte voor klantspecifieke wensen, zegt Nooijen. “Zelf willen we dat het pand geschikt is voor productie en voor op- en overslag. Denk bijvoorbeeld aan het palletiseren van bulkgoederen, het be- of verwerken en/of herverpakken van goederen”. Er is veel mogelijk, het belangrijkste is echter de locatie. De voordelen van deze locatie zijn groot: De warehousecapaciteit is naadloos verbonden met de terminal stack, er is géén voor- natransport tussen terminal en warehouse, 64 - Logistiekvastgoed 2019 en het warehouse ligt in de AEO omgeving van de terminal. Voordelen lopen al gauw op tot enkele euro’s per ton. “Het is een duurzame oplossing, want je haalt transport van de weg. Het is ook een flexibele oplossing die meer rust in de operatie geeft, want je hebt minder auto’s aan de poort en minder administratief werk.” Nieuwe spoordiensten ontwikkelen Oss ligt in de zogenoemde Agrifood Capital regio met veel (agrifood-) producenten en distributeurs. “Juist vanwege de combinatie productie en distributie is het interessant om ook goede verbindingen met andere sterke Europese regio’s te ontwikkelen.” Door de ontwikkeling van een spoor terminal op de containerterminal wil Nooijen beter inzetten op de afhandeling van containers en wissellaadbakken en break- en neobulk verkeer. OOC Terminals organiseert daarbij het transport van en naar de zeehavens, het voor- of natransport in de regio en/of het spoorvervoer in Europa. Dat gebeurt samen met partners. Een bewuste keuze volgens Nooijen. “Wij zijn goed in op- en overslag, anderen zijn specialist in een bepaald type vervoer, wij willen die kwaliteiten combineren. Bovendien hebben onze klanten uiteenlopende en soms wisselende wensen. Wij werken daarom met verschillende gespecialiseerde partners die sterk zijn in hun corebusiness.”

Eric Nooijen www.ooc.nl Containerterminal T1 3,6 ha terrein, 400 meter kade, 2.000 m2 warehouse. Vaarklasse Vb (koppelverband) en 3,75 meter diepgang. in ontwikkeling: 5 ha terrein, 150m kade & 700 meter spooraansluiting Warehouse in ontwikkeling direct aan kade en goederenspoor: 12.285 m2 3.920 m2 met 12,2 meter vrije hoogte met 20 meter vrije hoogte. (Meer specs op aanvraag beschikbaar.) Bulkterminal T2 3 ha terrein, vloeistofdicht. 300 meter spoor, 200 meter kade. ‘Wij zijn de enige in dit gebied die ‘continentaal’ en ‘maritiem’ verbinden met vaarklasse Vb en spoor’ Klantspecifieke ontwikkelingen zitten in ons DNA Op de terminal heeft OOC al meer klanten gehuisvest die samen met OOC terminals investeren in klantspecifieke op- en overslag systemen en of aanvullende productie-activiteiten. Zo wordt al jaren stookolie overgeslagen tussen trein en schip en wordt schroot ingezameld en gestuft op haar terminal. Op de bulkterminal is OOC Terminals samen met een klant bezig met het realiseren van een organische meststoffenfabriek voor de export van 80.000 ton organische mest perjaar. Ook het ontwikkelen van een biomassa vergassing installatie voor duurzame gas- en warmteproductie zit in de vergunningsfase. “Samen met de klant maken we de businesscase rond en tegelijkertijd verlagen we onze CO2-footprint dusdanig dat we schoner worden dan CO2-neutuaal. We zijn in de gelegenheid om heel specifiek met klanten naar een oplossing te zoeken op onze locatie, waarbij we ook financieel samenwerken. Een klant kan een productie-installatie op ons terrein inrichten op basis van een langjarige samenwerking. Dat is voor iedereen heel effectief. Ja, dat kan eventueel straks in het nieuwe dc ook.” ‹‹

Sprekende Cijfers Logistiek 2019

VGP Benelux Uitbreidingstraat 72 bus 7 B-2600 Berchem (Antwerpen) +32 (0) 3 289 14 30 www.vgpparks.eu Volg ons op We make your industrial and logistic projects a reality VGP is een toonaangevend pan-Europese ontwikkelaar, manager en eigenaar van kwalitatief hoogstaand logistiek en semi-industrieel vastgoed. De groep is actief in 12 Europese landen. De portefeuille onder management heeft een bruto waarde van €1,94 miljard. Op zoek naar nieuwe ruimte voor uw bedrijf? Het nieuwe VGP Park in Borchwerf, Roosendaal, biedt 50.000 m2 aan A-klasse ruimte geschikt voor logistiek, productie en commerciële activiteiten. Borchwerf is strategisch gelegen tussen de havens van Rotterdam en Antwerpen. De locatie profi teert van de uitstekende verbindingen en het beschikbare netwerk van diepwaterhavens, binnenvaartterminals, Europese snelwegen, waterwegen en spoorwegen. Het park profiteert van: — Locatie direct nabij het centraal station van Roosendaal met uitstekende verbindingen met het openbaar vervoer in binnen- en buitenland. — Borchwerf grenst aan afrit 20 van de A17 Rotterdam – Antwerpen. AFSTANDEN Rotterdam — 55 km Utrecht — 95 km Tilburg — 63 km Eindhoven — 90 km Antwerpen — 55 km VGP Benelux Geerd van Helden +32 (0) 486 74 13 04 geerd.van.helden@vgpparks.eu www.vgpparks.eu

De nieuwe generatie logistiek vastgoed Logistics Capital Partners is actief als pan-Europees bedrijf op het gebied van projectontwikkeling en asset & property management voor logistiek vastgoed in Europa. Met projecten voor Primark in Roosendaal en Amazon in Vercelli en Torrazza, Italië is het uitgegroeid tot een specialist in grootschalige built-to-suit logistieke ontwikkelprojecten. Recente activiteiten In 2017 werd het Fashion Distribution Center (1e fase van 56.000m2 ) op het logistieke park Borchwerf 2 in Roosendaal in gebruik genomen door de Ierse retailer Primark. Het gebouw kenmerkt zich door een hoogte van 20 meter en uitgebreide huurdersinrichtingen, waaronder een tussenvloersysteem van drie verdiepingen met geautomatiseerd transportsysteem voor hangende kleding. Een uitbreiding (2e fase) van 30.000m2 is op dit moment in uitvoering. Ook het project Campus A58 in Roosendaal (21 ha terrein), dat in voorbereiding is, biedt door een uitzonderlijke combinatie van omvang, bestemmingsplanmogelijkheden, beschikbaarheid van arbeidspotentieel en verbindingen een unieke mogelijkheid Plan in voorbereiding: Campus A58 te Roosendaal Trends Eindgebruikers van moderne logistieke centra hebben door de wens tot schaalvergroting in combinatie met steeds verdergaande mechanisering en robotisering van opslag- en sorteersystemen (gedreven door interne bedrijfsprocessen en versterkt door de schaarste op de arbeidsmarkt), behoefte aan een ander type gebouwen, dan wat meestal beschikbaar is in de markt. Zij vragen om DC’s op maat, die niet alleen groter en hoger zijn, maar ook meer toegespitst op de klantspecifieke eisen. Perfect aangepaste gebouwen zijn nodig met variaties in bijvoorbeeld gebouwhoogte en -indeling, maar ook in aantal docks en de eisen aan de bedrijfsvloer, al dan niet met meerdere tussenvloeren. Ook voor het eigen terrein zijn de wensen meer en meer divers. Dit kan zich bijvoorbeeld uiten in een relatief grote omvang van parkeervoorzieningen voor personeel alsmede meer ruimte voor vrachtwagens en / of oplegger opstelplaatsen op het voorterrein. Samenwerking Een belangrijke voorwaarde om binnen het vereiste tijdspad te kunnen voldoen aan de specifieke klantvraag is volgens LCP een intensieve en vroegtijdige samenwerking met in feite alle belangrijke stakeholders in het project. “Een ontwikkeltraject begint voor ons doorgaans door samen met de klant en haar technische team te 68 - Logistiekvastgoed 2019 Ontwikkeld door LCP: DC Primark te Roosendaal (fase 1) Justin van Esch Kristof Verstraeten voor grote e-commerce en XXL magazijn-klanten om een project op maat te realiseren tot een totaal van 120.000m2 . De regio WestBrabant wordt volgens de ranking van het vakblad Logistiek al 5 jaar op rij gezien als een van de top 3 logistieke hotspots in Nederland (met 1e plaatsen in 2017 en 2018).

Ontwikkeld door LCP: Amazon fulfilment centre te Torrazza, Italië Managed door LCP: Mango facility te Barcelona, Spanje onderzoeken hoe de gebouwvorm en -specificaties zo goed mogelijk afgestemd kunnen worden op de gestelde eisen vanuit de toekomstige huurdersinrichting. Uiteraard worden in het ontwerp van het casco gebouw de lange termijn belangen - na einde huurtermijn - niet uit het oog verloren, maar ik durf toch te zeggen dat LCP bereid is zich daarbij veel flexibeler op te stellen, dan een aantal van onze concurrenten,” aldus Justin van Esch, Asset & Development Director. “Ook met gebiedsontwikkelaars, gemeenten en hun regionale partners, is het van belang de mogelijkheden en beperkingen van een locatie zo snel mogelijk in beeld te krijgen en waar dit kan, deze samen met betrokken partijen te optimaliseren om deze nog beter te laten aansluiten bij de klantvraag.” Internationaal De ervaring leert ook dat klanten meer en meer over de landsgrenzen heen hun opties afwegen voor XXL projecten. Met een eigen team van ca. 25 personen en kantoren in London, Leuven, Milaan, Madrid en Eindhoven richt LCP zich als pan-Europese logistiek specialist erop aan dergelijke vraagstukken oplossingen te bieden. Naast de activiteiten in Nederland heeft LCP inmiddels op verzoek van Amazon in Italië DC’s gerealiseerd van 113.000m2 in Vercelli (opgeleverd 2017) en van 148.000m2 Torrazza (in drie bouwlagen, opgeleverd 2018). Hiernaast heeft LCP samenwerkingsverbanden in Spanje en Italië met respectievelijk Eurofund en Carlyle en heeft ze in 2018 een mandaat gekregen van Tritax – Eurobox Plan in voorbereiding: Logistiek centrum te Nijvel, België in om haar portfolio van pan-Europees logistiek vastgoed te managen en bij te dragen aan de verdere ontwikkeling daarvan. Op dit moment bestaat deze uit gebouwen in België, Spanje, Italië en Polen. Kristof Verstraeten, Managing Director voegt toe: “Daarnaast zijn diverse ontwikkelingen in België, Italië, Verenigd Koninkrijk, Spanje en Frankrijk in voorbereiding. Onlangs hebben wij een locatie van 6ha aangekocht in Nijvel, gelegen juist onder Brussel en met directe toegang tot de snelweg. Hiermee zijn wij in staat in een markt met veel vraag en weinig beschikbare gronden een DC te realiseren tot 32.500m2 .” Meer informatie: Logistics Capital Partners Kristof Verstraeten, Managing Director + 32 16 79 55 02 Justin van Esch, Asset & Development Director NL 040 266 96 09 ‹‹ Logistiekvastgoed 2019 - 69

‘Ingrijpende veranderingen maken logistieke sector niet minder kansrijk’ Ingrijpende veranderingen, die voortvloeien uit nieuwe ontwikkelingen, maken de sector niet minder kansrijk. Dat zegt Wim Pot, waarnemend voorzitter van Transport & Logistiek Nederland (TLN). “Duurzaamheid, de noodzaak tot rendementverbetering en robotisering zijn juist speerpunten van belang,” voegt hij daaraan toe. “Een progressieve aanpak brengt perspectief en leidt tot profijt.” H Parallel Pot signaleert een parallel tussen de toenemende hoeveelheid transportauto’s en het nog steeds 70 - Logistiekvastgoed 2019 et aangaan van uitdagingen loont de moeite en creëert een goede toekomst, volgens Pot. Bang voor nieuwe ontwikkelingen is hij nooit. “Het gaat erom dat je je huidige en toekomstige positie strategisch verantwoord inzet,” zegt hij. “Zo is bijvoorbeeld het weren van half gevulde en vervuilende, vaak vaststaande dieselauto’s geen tegenslag, maar een absolute kans om met efficiënte, zero emissie distributie naar de binnenstad, via handige city hubs, de klantenkring uit te breiden. In feite gaat het allemaal om adequaat inspelen op de vraag en het beter leefbaar maken van het stadsklimaat. Wie dat tijdig en goed doet, verzekert zich van goede resultaten.” groeiende volume aan - multifunctioneel ontwikkeld en graag gefinancierd - logistiek vastgoed. “Het één heeft direct met het ander te maken,” zegt hij. “Een nog steeds toenemend aantal consumenten oefent daarop enorme invloed uit. Zo heeft bijna ieder e-commerce bedrijf de gevraagde, snelle levering hoog in het vaandel. Daartoe zijn meer warehouses nodig als tussenstation en meer auto’s voor het vervoer. Zeker in de vers food sector zijn de voorraden en daarmee de magazijnen relatief klein en rijden auto’s af en aan om tijdig te kunnen leveren.” Supermarktmagazijnen verkleinen zich, volgens Pot. “Méér leveringen gaan direct de qua vloeroppervlak ruimere winkels in en vrachtwagens rijden méér adressen af,” weet hij. “Ook aanbieders van verspakketten die aan huis leveren, zoals Hello Fresh, zorgen voor meer auto’s op de weg en magazijnen met een enorm vloeroppervlak. Hoogbouw zie je hier niet; wel veel vierkante meters voor snelle ‘order picking’ en verse producten die na aankomst in de hal al binnen enkele uren weer vertrekken. Het milieuvoordeel dat deze ketens overigens bieden, is het tegengaan van voedselverspilling.” Verschil “Er worden dus meer kilometers gereden ten behoeve van de klant, die soms moppert op het aantal transportauto’s op de weg, file wil mijden en regelmatig ‘gratis verzending’ krijgt aangeboden,” vervolgt Pot. “Hoezo gratis verzending? Vervoer kost echt geld. Redelijke transportprijzen staan momenteel onder druk. Wij vinden dat op deze zo belangrijke dienst een acceptabel rendement moet kunnen worden behaald. Transportbedrijven moeten dan ook niet schromen om fatsoenlijke contracten af te sluiten. Eigenlijk zouden de prijzen relatief hoog moeten liggen, gezien de ten

Wim Pot Transport & Logistiek Nederland (TLN) TLN is een invloedrijke brancheorganisatie in het goederenwegvervoer en de logistieke diensterverlening. De organisatie biedt individuele diensten en (inter)nationale collectieve belangenbehartiging voor bijna 5.000 leden. TLN fungeert als kennisbron en zoekt naar maatwerkoplossingen, die ondernemerschap helpen verbeteren. Daarnaast werkt TLN continu aan haar externe netwerk op politiek en overheidsniveau. opzichte van vroeger exceptionele vraag naar transport, die bovendien op innovatieve wijze moet gebeuren. Zo neemt het aantal elektrische auto’s op de weg snel toe. En al zijn er nog maar drie vulpunten in Nederland voor waterstof-elektrische vrachtwagens, de belangstelling voor en het aantal onderzoeken naar rijden op waterstof groeit. De stijgende omzetten genereren ook een tekort aan chauffeurs. Dat zou moeten betekenen dat de chauffeursalarissen zich verhogen en transport duurder wordt. Ondanks dit zorgpunt tijdens een op zich economisch welvarende periode, blijven de rendementen echter vooralsnog laag. Dat zie je in geen enkele sector terug.” De aanzienlijke verhoging van vijf procent moet dan ook rechtHello Fresh Innovatie en verduurzaming Op voorstel van minister Cora van Nieuwenhuizen van Infrastructuur en Waterstaat (I&W) heeft het kabinet ingestemd met de uitgangspunten voor de vrachtwagenheffing. Met deze heffing gaat binnen- en buitenlands vrachtverkeer vanaf 2023 betalen voor weggebruik. In overleg met TLN en andere vervoerorganisaties wordt de opbrengst uit het aan te leggen heffingsysteem voornamelijk gebruikt voor innovatie en verduurzaming van het vrachtvervoer. streeks worden doorberekend aan de consument, die al veel te lang te weinig betaalde, volgens Pot. “Zo zijn de ontwikkelingen onder meer goed voor het milieu en het eerlijk rondpompen van geld,” glimlacht hij. Effecten Pot verwacht dat het groeiende tekort aan chauffeurs in de sector transport en logistiek in de toekomst weer zal verminderen, dankzij de opkomende robotisering en andere efficiencyslagen. “Chauffeurstaken kunnen straks steeds meer worden uitgevoerd door robots,” verduidelijkt hij. “Ook zelfrijdende transportauto’s zijn geen verre droom meer. Nieuwe technologieën strekken de sector tot voordeel. De angst dat robotisering een nadelig invloed heeft op de arbeidsmarkt en sommige banen volledig verdwijnen staat tegenover de geruststellende wetenschap dat bij robotisering een groeiende vraag naar nieuwe vakmensen, waaronder onderhoudstechnici, behoort. Verder zullen markten verschuiven, maar vervoer en opslag van grondstoffen blijft.” Het wijzigen van de aard van het werk voor bepaalde beroepen is niet nieuw, maar manifesteert zich al sinds de industriële revolutie en de opkomst van de ICT. Pot benadrukt dat de overheid, de onderwijsinstellingen en het bedrijfsleven de beroepsbevolking alle kansen moeten bieden om kennis en vaardigheden te ontwikkelen, die niet kunnen worden geautomatiseerd. Het World Economic Forum (WEF) schat al voorzichtig in dat robotisering het komende decennium veel meer banen creëert, dan dat er verloren gaan. Ook deze deskundigen wijzen op het belang van training en scholing van de beroepsbevolking. ‹‹ Meer informatie: Transport & Logistiek Nederland (TLN) Wim Pot, waarnemend voorzitter Boris Pasternaklaan 22, postbus 3008, 2700 KS Zoetermeer 088 – 456 7109 www.tln.nl Logistiekvastgoed 2019 - 71

Logistieke vastgoedclusters langs de belangrijkste logistieke assen Intervest is een Belgische beursgenoteerde gereglementeerde vastgoedvennootschap die zich richt op kantoren en logistiek vastgoed. Afgelopen twee jaar breidde het bedrijf flink uit in de logistieke markt en dan vooral in Zuid-Nederland. Marco Hengst: “Onze focus op logistieke clusters en sterke geografische focus is ons onderscheidend vermogen voor onze klanten en zorgt voor synergie.” D Nabijheid Intervest heeft de ambitie om met zijn logistiek vastgoed prominent aanwezig te zijn langs de belangrijkste logistieke assen in de Benelux en – op termijn – in Duitsland. “Alles ten zuiden van de grote Nederlandse rivieren is ons primaire werkterrein.” Op dit moment heeft het vastgoedbedrijf locaties in Roosendaal (3), Raamsdonksveer (3), Tilburg (2), Eindhoven (2) en Vuren (1). Langs de A15 gebeurt het nodige op logistiek gebied, signaleert Hengst en de wens is om de positie langs deze as uit te breiden, zodat ook daar een logistieke cluster ontstaat volgens de Intervest filosofie. “En we gaan richting Limburg en de grens over, Duitsland in. Alles met het doel om in de Rijn-Schelde delta een sterk logistiek vastgoedplatform te realiseren voor onze klanten. Nabijheid voor de klant en pro-actief hun operaties kunnen ondersteunen, vinden wij belangrijk.” Regionaal alternatief De stap naar Nederland werd twee jaar geleden ingezet, vertelt Hengst. “Zuid-Nederland is een natuurlijke uitbreiding op onze Belgische en dan 72 - Logistiekvastgoed 2019 e totale omvang van de vastgoedportefeuille van Intervest bedraagt op dit moment 867 miljoen euro, een stijging van ruim 200 miljoen ten opzichte van een jaar eerder. De groei vond voornamelijk plaats in het logistiek segment en in Nederland. 520 miljoen euro van de totale portefeuille (60%) bestaat uit logistiek vastgoed, dertig procent daarvan zit in Nederland. De groei in Nederland is een natuurlijke groei, zegt Marco Hengst, chief investment officer van Intervest Offices & Warehouses. “We hebben vorig jaar in Nederland een negental acquisities gedaan, waarvan twee projecten nog in uitvoering zijn. We zijn beursgenoteerd en hebben daardoor vrij gemakkelijk toegang tot de kapitaalmarkt. Vorig jaar hebben we voor honderd miljoen nieuwe aandelen uitgegeven en dat geld hebben we onder meer gebruikt voor de uitbreiding in Nederland.” ‘Wij willen in een beperkt geografisch gebied een meerwaarde bieden voor onze klanten. Nabijheid is hierbij essentieel om de klanten goed te kunnen ontzorgen en door economy of scale additionele diensten te kunnen aanbieden.’ voornamelijk onze Vlaamse vastgoedportefeuille. Logistiek gezien is het een gebied en het wordt door dezelfde mainports bediend. Daar zit ook het verschil ten opzichte van onze vastgoedcollega’s: wij hebben niet de ambitie om in heel Nederland actief te zijn, maar willen in een beperkt geografisch gebied meerwaarde kunnen bieden aan onze klanten. Het zorgt voor economy of scale en opent de deur voor het leveren van additionele diensten. Als je voldoende aanwezigheid in hetzelfde gebied hebt, ken je de markt beter en wordt het gemakkelijker om zaken te organiseren en daar gezamenlijk voordeel uit te halen. En het biedt meer mogelijkheden om klanten een regionaal alternatief te bieden, bijvoorbeeld bij uitbreiding, of juist bij inkrimping.” Het hele logistieke landschap invullen “Ik besef dat we in Nederland nog niet bij iedereen bekend zijn, maar alle partijen met een logistieke huisvestingsvraag in Zuid-Nederland kunnen ons gerust contacteren. Wij bieden bestaande gebouwen, ontwikkellocaties en sale- en lease back-constructies al dan niet in combinatie met nieuwbouw.” Intervest richt zich niet op klanten in een specifieke sector, het draait om locaties met voldoende logistiek potentieel, nu of in de nabije toekomst. “De huidige locatiebehoefte telt, maar je kijkt ook naar de toekomstige manier om logistieke operaties te doen.” Hengst refereert aan XXL warehouses, stadsdistributie en wel of niet de hoogte in met nieuwe gebouwen. “Op bepaalde locaties hebben XXL warehouses toegevoegde waarde. Bijvoorbeeld in Genk, België ontwikkelen we nu een trimodaal ontsloten site van 250.000 vierkante meter. De hoogte in is niet voor alle logistiek operaties geschikt en eigenlijk zijn de grondprijzen op de meeste locaties in de Benelux hiervoor nog niet hoog genoeg. Stadsdistributie is wel een ontwikkeling waarop wij mogelijk ook inspringen. Dan kan je het hele logistieke landschap invullen voor je klanten.” Er lopen in Nederland momenteel twee nieuwe Intervest-ontwikkelingen. In Roosendaal wordt een dc van 28.000 vierkante meter gerealiseerd volgens BREEAM Outstanding certificering. In Eindhoven verrijst Flight Forum Gold (21.000 m2 ) naast het luchthaventerrein, met als voordeel de prima ontsluiting via lucht en weg. Dit dc wordt gerealiseerd volgens BREEAM Very Good. Beide gebouwen voldoen aan de laatste eisen ten aanzien van modern logistiek vastgoed, met een vrije hoogte van ruim twaalf meter, voldoende draagkracht, een prima ontsluiting, et cetera. “Eventuele klantspecifieke eisen kunnen tijdens de bouwfase nog geïmplementeerd worden.” ‹‹

Gold Forum Eindhoven Op het bedrijventerrein Flight Forum in Eindhoven realiseert Intervest in samenwerking met Kero Vastgoed een state-ofthe-art ontwikkeling van circa 21.000 m². Het prominente gebouw met opvallende goudkleurig gebogen gevel zal functioneel één geheel vormen met het gebouw Silver Forum waardoor een totaal logistiek complex van bijna 50.000 m² zal ontstaan. Het gebouw is zowel in zijn geheel als in 2 afzonderlijke delen te verhuren. Het bedrijventerrein grenst onmiddellijk aan de luchthaven Eindhoven Airport en is via de Randweg Eindhoven eveneens goed ontsloten naar de snelwegen A2, A50, A67 en A58. Roosendaal Bosstraat 9­11 Op het industrieterrein Borchwerf I te Roosendaal realiseert Intervest in samenwerking met Vandam Invest een hoogwaardig logistiek distributie centrum, dat voldoet aan de hoogste duurzaamheidsstandaarden. De locatie is gelegen op korte afstand van de woongebieden van de stad, waarmee de arbeidsdoelgroep van de operatie van dit object gemakkelijk kan worden aangetrokken. Het karaktervolle gebouw dat zowel in zijn geheel als in 2 afzonderlijke delen gehuurd kan worden, is goed ontsloten via de de snelwegen A17 en A58. Het treinstation ligt op minder dan 1 kilometer afstand. SPECIFICATIES - 12,20m vrije hoogte opslagruimte - maximale vloerbelasting van de halvloer 50kN/m² - ESFR k22-sprinklersysteem - 2 overheaddeuren (4.0 x 4.2 m)met aansluiting op het maaiveld - 24 elektrisch bedienbare loading-docks met levellers - BREEAM outstanding SPECIFICATIES - 12,20m vrije hoogte opslagruimte - Minimale vloerbelasting opslagruimte 50kN/m² - ESFR k22-sprinklersysteem - LED verlichting 250lux met bewegingsdetectie en daglichtsensoren - 2 overheaddeuren - 1 loading-dock per 1000m² (totaal 20) 19.160 m² distributieruimte met 1.090 m² kantoorruimte en optionele mezzanine 24.030 m² distributieruimte met 1.100 m² kantoorruimte en 3.485 mezzaninevloer Logistiekvastgoed 2019 - 73

Vraag naar logistiek vastgoed naar recordhoogte De markt voor logistiek vastgoed in Nederland stond in 2018 in het teken van een grote vraag naar distributiecentra en grootschalige opslagruimten, zowel door bedrijven (logistieke dienstverleners, retailers en producenten) als door beleggers. Sterker nog: de vraag naar logistiek vastgoed was nog nooit zo groot als in het afgelopen jaar. Dit is een van de conclusies die kunnen worden getrokken uit de zojuist door NVM Business uitgebrachte publicatie Logistiek vastgoed in cijfers 2018, die dit keer voor de zesde keer verschijnt en die een grote hoeveelheid statistische informatie bevat. V olgens de NVM-publicatie is vorig jaar in totaal 3,1 miljoen vierkante meter logistiek vastgoed afgezet. Daarbij ging het overigens niet alleen om ruimten die op de vrije markt werden verhuurd en verkocht, maar ook om gebouwen die door bedrijven zelf voor eigen rekening werden neergezet, de zogenoemde eigenbouw. Opvallend was dat van de in 2018 gerealiseerde afzet bijna 2,2 miljoen vierkante meter betrekking had op nieuwbouw, wat in vergelijking met het jaar ervoor een duidelijke verbetering betekende. Behalve een grotere vraag naar nieuwbouw, werd de markt ook gekenmerkt door een toename van het aantal gehuurde ruimten, met als gevolg dat het aandeel van de huursector in de totale opname boven de 75 procent Vraag naar logistiek vastgoed naar eigendomssituatie x 1 000 m2 3 500 3 000 2 500 2 000 1 500 65 1 000 500 0 2008 ’09 ’10 ’11 ’12 ’13 ’14 ’15 ’16 ’17 ’18 72 15 % 36 Vraag naar logistiek vastgoed per provincie 2014 x m2 Groningen Friesland Drenthe Overijssel Gelderland Utrecht Flevoland Noord­Holland Zuid­Holland Zeeland Noord­Brabant Limburg Nederland 14.000 ­ ­ 47.500 171.500 54.500 36.000 153.000 232.500 9.500 363.000 85.500 2015 26.000 9.500 3.000 8.000 79.500 52.000 ­ 111.500 373.500 ­ 634.000 403.000 2016 12.500 5.500 9.500 49.500 261.000 69.500 29.000 282.000 244.500 42.500 840.500 258.000 2017 15.000 8.500 38.000 79.500 316.000 193.500 64.000 135.500 291.000 5.000 815.500 598.500 2018 ­ 8.500 15.500 121.000 503.000 137.000 234.000 209.500 572.000 ­ 826.000 503.500 1.167.000 1.700.000 2.104.000 2.560.000 3.130.000 0 50 km 47 53 71 13 % % % 35 85 65 19 % 64 % 64 % % 28 74 36 % 26 Koop Huur lag. Het zuiden van het land nam – net als in andere jaren overigens – het grootste deel van de vraag naar logistiek vastgoed voor zijn rekening. Dat was vooral te danken aan de positieve gang van zaken in de provincie Noord-Brabant, waar meer dan 800.000 vierkante meter zijn weg naar gebruikers vond. Vraag naar logistiek vastgoed naar eigendomssituatie per provincie, 2014-2018 Huur Koop % 43 57 % 35 81 % 19 87 74 - Logistiekvastgoed 2019

SEGRO Park Amsterdam Airport LC1 II Ondanks de grote vraag naar logistiek vastgoed ging in 2018 het direct beschikbare aanbod van distributiecentra en grootschalige opslagruimten nauwelijks omlaag. Dat het aanbod vrijwel onveranderd bleef, kwam doordat er door beleggers en projectontwikkelaars meer logistieke gebouwen op risico in aanbouw werden genomen, dat wil zeggen zonder de zekerheid van voorverhuur. Eind 2018 stond ongeveer 2,33 miljoen vierkante meter te huur en te koop. Daarvan bestond 725.000 vierkante meter uit nieuwbouw. Positief was trouwens wel dat het structurele of langdurige aanbod vorig jaar verder omlaagging, namelijk met ongeveer 35 procent. Bovendien vertoonde de aanbodsituatie grote regionale verschillen. Terwijl bijvoorbeeld Noord-Holland werd geconfronteerd met een sterke toename van leegstaande distributiecentra, was in Noord-Brabant sprake van een flinke daling van het aantal beschikbare meters. De ontwikkeling van vraag en aanbod had echter weinig effect op de gerealiseerde huurprijzen; die bleven namelijk over het geheel genomen stabiel. Alleen in de regio’s Rotterdam en Eindhoven ging het gemiddeld huurprijsniveau iets omhoog. Hoewel de huurprijzen dus nauwelijks van hun plaats kwamen, gingen de aanvangsrendementen die beleggers bereid waren te betalen, wel omlaag, wat uiteraard tot een stijging van de prijzen leidde. Voor werkelijk eersteklas objecten daalde het netto-aanvangsrendement tot iets onder de 4,6%. Ter vergelijking: in 2008 lag het netto-aanvangsrendement van distributiecentra op 7%. Er werd vorig jaar ook flink in distributiecentra belegd. Volgens NVM Business ging het om € 2,3 miljard, een absoluut record. Daarvan had 70 procent betrekking op distributiecentra met een omvang van 30.000 vierkante meter en meer. ‹‹ Logistiekvastgoed 2019 - 75 Aanbod van logistiek vastgoed naar gebouwtype x 1 000 m2 3 500 2 000 2 500 3 000 1 500 1 000 500 0 2008 ’09 ’10 ’11 ’12 ’13 ’14 ’15 ’16 ’17 ’18 Nieuwbouw Bestaande bouw Gemiddelde huurprijs van logistiek vastgoed € / m2 70 60 50 40 30 20 10 0 2008 ’09 ’10 ’11 ’12 ’13 ’14 ’15 ’16 ’17 ’18 Nieuwbouw Bestaande bouw

TE HUUR: DC APPELWEG, MOERDIJK PER DIRECT BESCHIKBAAR Object Op bedrijventerrein Moerdijk heeft Exterer Property Group in samenwerking met Heembouw Ontwikkeling dit zeer hoogwaardige en duurzame 29.000 m² grote distributiecentrum ontwikkeld. De kavel ligt op korte afstand gelegen van afslag 26 van de A17 welke verbonden is met de rijkswegen A16 en A59. Het object is zowel in zijn geheel als in 2 delen te verhuren, waarbij elk deel apart ontsloten wordt. Kerngegevens • totaal 28.594 m² • 23.895 m² distributieruimte • 3.471 m² mezzanine vloer • 1.228 m² kantoorruimte (2 bouwlagen) • perceel is 39.994 m² • per direct beschikbaar Ontwikkelaar exeterpg.com Verhuurinformatie Tel. 088 989 98 98 industrial.nl Opleveringsniveau distributiecentrum • maximale vrije hoogte van de hal 12,20 meter • maximale vloerbelasting: hal 5.000 kg/m² / mezzanine 800 kg/m² • super vlakke vloer • ESFR K22 sprinklerinstallatie • 2 overheaddeuren (4.0 x 4.2 m) met aansluiting op het maaiveld • 24 elektrisch bedienbare loading-docks met levellers • 20 acculaadstations • brand- en ontruimingsalarm, brandslanghaspels • verwarming middels heatingsysteem en ecofans • het buitenterrein afsluitbaar middels schuifpoort industrial.nl

LOGISTIEK VASTGOED OP TOP LOCATIES Logicor Roosendaal Ca. 44,000 sqm moderne logistieke ruimte in Roosendaal 41 Dock Doors 10 m 2.5 t/m² 127 Parkeerplaats 41 Vrachtwagen Parkeren BESCHIKBAAR VANAF 1 APRIL 2020 Neem contact met ons op: Maarten Jeninga T: +31 (0) 20 201 49 40 E: jeninga@logicor.eu www.logicor.eu

Samen werken aan de toekomst in logistieke topregio West-Brabant Verbinden, verslimmen en verduurzamen, dat is het credo voor West-Brabant als logistieke hotspot tussen Rotterdam en Antwerpen. Dat gebeurt aan de hand van een logistiek programma dat is ontwikkeld door regionale ontwikkelingsmaatschappij REWIN West-Brabant. Hanneke Bruinsma van REWIN: “We moeten samenwerken om voorop te blijven lopen.” W est-Brabant is de draaischijf voor veel maritieme en continentale goederenstromen en kent veel logistieke bedrijven en verladers. Teammanager Vestigen Guido van Liefland: “De USP’s van de perfecte ligging tussen de wereldhavens Antwerpen en Rotterdam, de multimodale ontsluiting, de vier luchthavens op minder dan een uur rijden; dat is allemaal waar en ook wel genoegzaam bekend. Om voorop te blijven lopen, brengen we dat een stap verder met een logistiek programma waarin overheden, onderwijs en ondernemers samenwerken.” Kennis samenbrengen en verrijken Robotisering is zo’n speerpunt, zegt programmamanager Logistiek Bruinsma. “Neem TGW dat zich richt op het automatiseren van interne logistieke processen. TGW wilde graag naar West-Brabant komen, omdat het dan dicht bij zijn afzetmarkt zit. Vier jaar geleden 78 - Logistiekvastgoed 2019 startte het bedrijf hier met twee medewerkers, nu groeit het gestaag door naar zo’n tachtig medewerkers. Daarnaast sluit robotisering als thema mooi aan op die andere West-Brabantse speerpunten: hightech maintenance en agrofood. Binnen de regio brengen we die kennis samen, verrijken die en laten het weer terugvloeien naar de markt. Dat doen we met de bedrijven en met het onderwijs. Hier zie je dat verbinden, verslimmen en verduurzamen goed samenkomen.” Ketenregie Met het vervoeren van goederen van A naar B maak je tegenwoordig het verschil niet meer. Ketenregie, daar draait het nu om. Bruinsma: “De sector praat al jaren over ketenregie, maar het daadwerkelijk implementeren ervan is niet eenvoudig.” Reden om het onderwerp slimmer samenwerken op basis van data mee te nemen in het programma in de vorm van het DALI-project: Data-science voor

Beschikbare kavels in West-Brabant West-Brabant beschikt nog over een aantal interessante kavels. De grootste is zonder meer het oude Philips-terrein (120.000 m2 ) in Roosendaal. Op haventerrein Moerdijk is op Industrial Park nog circa 80 hectare beschikbaar voor logistieke bedrijvigheid. Voor de 140 hectare van Logistiek Park Moerdijk is het wachten nog op de afhandeling van de planologische procedures, waarschijnlijk medio dit jaar. Nieuw-Prinsenland langs de A4 bij Dinteloord is prima geschikt voor agro- en food gerelateerde logistiek. Daarnaast zijn er diverse kleinere kavels beschikbaar tussen de een en vijf hectare, verspreid over de regio. En dan zijn er nog enkele projectontwikkelaars die kavels en/of gebouwen ‘in de aanbieding’ hebben, zoals in Bergen op Zoom, Roosendaal en Breda. Hanneke Bruinsma Guido van Liefland Connected West-Brabant is een samenwerkingsverband dat met regionale logistieke bedrijven is opgezet en dat zelf onderwerpen agendeert. Logistieke Innovatie. De resultaten van een onderzoek naar de beschikbaarheid van data in de logistieke keten, inclusief de kansen die de data bieden, zijn gebundeld in een white paper. Inmiddels zijn er achttien bedrijven die in DALI-verband met data aan de slag willen. Bruinsma: “Daar moeten nieuwe, generieke oplossingen en/of businessmodellen uit voortkomen. Daarmee kunnen afstudeerders vervolgens weer aan de slag, zodat de nieuwe kennis terugvloeit naar het werkveld in de regio.” Stevig platform Een voorbeeld van een samenwerkingsverband dat met regionale logistieke bedrijven, onderwijs en overheid is opgezet, is CONNECTED West-Brabant. Bruinsma: “Het is een stevig Guido van Liefland: ‘Het logistieke programma zorgt ervoor dat West-Brabant ook in de toekomst een innovatieve en sterke logistieke topregio blijft waar bedrijven zich graag vestigen’ platform dat besluit welke onderwerpen er opgepakt worden. Denk aan thema’s als het vergroten van de instroom in het logistieke onderwijs, gezamenlijke deelname aan de vakbeurs in München en lobbyen voor het aanpakken van infrastructurele knelpunten. CONNECTED is een samenwerkingsverband dat de regio versterkt.” Mede dankzij een werksessie van CONNECTED met onderwijs en bedrijven komt er een mbo-4 opleiding Manager Transport & Logistiek in Roosendaal. Van Liefland geeft nog een voorbeeld van de regionale samenwerking. “Het feit dat Woensdrecht is uitgekozen voor de opslag en distributie van reserveonderdelen voor de F-35 zegt ook wel iets over de unieke positie en het DNA van onze regio. Want het ging bij de keuze niet alleen om de geografische ligging, maar ook om de unieke samenwerking tussen bedrijfsleven, defensie en douane.” government education entrepreneur Verslimmen, verduurzamen en gezamenlijk optrekken door overheid, bedrijfsleven en onderwijs zijn de belangrijkste voorwaarden om de uitdagingen van de toekomst het hoofd te bieden, zegt Van Liefland: “Het logistieke programma zorgt ervoor dat West-Brabant ook in de toekomst een innovatieve en sterke logistieke topregio blijft waar bedrijven zich graag vestigen. Van samen werken rond data, het promoten van de modal shift tot het vinden van huisvesting voor arbeidsmigranten; we zetten samen onze schouders eronder.” ‹‹ www.connected-westbrabant.nl Logistiek Programma West-Brabant Het logistieke programma vormt de basis voor een triple helix samenwerking om het logistieke ecosysteem in West-Brabant te verslimmen en te verduurzamen. Multimodaliteit, robuuste (digitale) infrastructuur, modern marktgericht onderwijs en voldoende gekwalificeerde arbeidskrachten maken van WestBrabant een innoverende logistieke topregio. Onze focus ligt op het doorontwikkelen van ketenregie en van innovatieve en complexe VAL/VAS-activiteiten. Logistiekvastgoed 2019 - 79

Logistiek vastgoed nodig? Hercuton, Remco Ruimtebouw en Woody Building Concepts bieden dé oplossing Kennis. Flexibiliteit. Productzekerheid. Financieringsmogelijkheden. Dit zijn slechts enkele redenen waarom beleggers en bedrijven in de logistieke sector hun nieuwbouw conceptmatig en turn-key laten realiseren door Hercuton, Remco Ruimtebouw en Woody Building Concepts. “Z 1 + 1 = 3 Ivo legt uit hoe dit in de praktijk werkt. “Onze Commercieel Managers gaan eerst het gesprek aan met opdrachtgevers. Zij brengen de behoeften, het budget en factoren die een grote rol spelen bij de bedrijfsvoering in kaart. Daarna bekijken we welk bouwconcept óf hybride variant het beste past bij de klantvraag. Hierdoor zijn opdrachtgevers verzekerd van de meest optimale oplossing en creëren we een bedrijfspand op maat. Waarmee wij ons onderscheiden? Allereerst natuurlijk met onze conceptmatige aanpak én de toegevoegde waarde die wij gedurende het hele proces bieden. En dan doel ik niet alleen op onze persoonlijke aanpak en de hoge mate van betrokkenheid van onze medewerkers, maar ook op het feit dat wij onderling snel 80 - Logistiekvastgoed 2019 ij werken nauw met elkaar samen om een oplossing voor elk huisvestingsvraagstuk in binnenen buitenland te bieden.” begint Ivo van der Mark zijn verhaal. Ivo is Algemeen Directeur van het Cluster Bedrijfshuisvesting van Janssen de Jong Groep. “Het Cluster bestaat uit 7 sterke merken. Met onze turn-key bouwconcepten in beton (Hercuton), staal (Remco Ruimtebouw) en hout (Woody Building Concepts) bieden wij een totaaloplossing voor elke klantvraag. Van locatiekeuze en eerste schets tot en met sleutelklare oplevering en nazorg. Onze andere merken verzorgen de afbouw, onderhoud, renovatie en verbouwingen.” kunnen anticiperen op de behoefte van de klant en ook de mogelijkheid kunnen bieden om mee te financieren. De succesfactoren van onze werkwijze? Eén gezamenlijk bedrijfspand. Korte lijnen. Betrokken collega’s. Veel kennis en expertise. Transparantie. En samenwerking. Dat zijn de sleutelwoorden waarmee wij onze opdrachtgevers op voorsprong helpen. Zekerheid voor beleggers Daarnaast zijn wij groot voorstander van de Wet Kwaliteitsborging voor het Bouwen (Wkb). Wij kiezen er dan ook bewust voor om vooruitlopend op de Wkb al volgens deze bouwmethodiek te werken.” Ivo vertelt dat de Wkb inmiddels geïntegreerd is in de dagelijkse bedrijfsvoering. “Het voordeel voor onze klanten? Een nog betere

Bouwcombinatie Hercuton / Remco Ruimtebouw realiseerde in opdracht van Kaapstadweg Development B.V. dit distributiecentrum van maar liefst 60.000 m2 . De nieuwbouw is turn-key gebouwd in het Atlaspark in Amsterdam en bestemd voor Fetim Group. https://www.hercuton.nl/projecten/nieuwbouw-distributiecentrum-fetim-amsterdam kwaliteit. En ook niet onbelangrijk: hiermee voldoen we nog beter aan de behoefte van beleggers om zekerheid te hebben over de geleverde kwaliteit. Met een klantwaardering van 8,2 gemiddeld onderscheiden wij ons ten opzichte van onze concurrenten.“ 2018: meer dan 300.000 m2 logistiek vastgoed Dat deze werkwijze succesvol is blijkt wel uit de grote hoeveelheid opdrachten die in 2018 in de logistieke sector gerealiseerd zijn. Partijen zoals DHL, Fetim, WDP, De Eekhoorn, Oldenburger | Fritom en Segro wisten de weg naar de bedrijven binnen het Cluster Bedrijfshuisvesting te vinden. “Afgelopen jaar hebben wij meer dan 300.000 m2 logistiek vastgoed gerealiseerd. Bedrijfspanden volledig in beton, staal en hout of hybride varianten hiervan. Met en zonder BREEAM certificering, all-electric panden, distributiecentra met zonnepanelen op het dak, noem maar op. Nieuwsgierig wat wij voor u kunnen betekenen? Download via de link de glossy van het Cluster Bedrijfs huisvesting of neem contact met ons op via 088 205 34 00. https://issuu.com/janssendejonggroep/docs/ magazine_clusterbedrijfshuisvesting?e=29610663/ 69098953 www.hercuton.nl Op bedrijventerrein De Wildeman in Zaltbommel realiseerde Hercuton turn-key het all-electric sorteercentrum van DHL. Deze volledig gasloze nieuwbouw is het grootste sorteercentrum van de Benelux met BREEAM-Excellent certificering. https://www.hercuton.nl/projecten/all-electric-sorteercentrum-dhl-zaltbommel Over het Cluster Bedrijfshuisvesting Het Cluster Bedrijfshuisvesting is gezamenlijk gevestigd in Nieuwkuijk en Lódz (Polen) en wordt gevormd door Hercuton, Remco Ruimtebouw, Woody Building Concepts, ServicebouwPlus, pvvT, Hafkon International en Ocmer. Zij opereren ieder vanuit hun eigen merknaam en beschikken over jarenlange kennis en ervaring. ‹‹ Logistiekvastgoed 2019 - 81

Prologis Park Eindhoven Eindhoven DC3 > Recentelijk opgeleverd: 20.000 m2 . > Toekomstbestendig: BREEAM certificering, kolomvrije mezzanine, LED verlichting, etc. > Ingebruikname: vanaf mei 2019. Hoogwaardige ruimte om te groeien Het nieuwe Prologis Park Eindhoven biedt (inter)nationale distributeurs en e-commerce bedrijven recent ontwikkelde én binnenkort te realiseren, hoogwaardige ruimte om te groeien. De uitgelezen, trimodale herontwikkelingslocatie staat borg voor maximale flexibiliteit en een kansrijk arbeidspotentieel. O p het gunstig gesitueerde Prologis Park Eindhoven is per direct zo’n 20.000 m2 vvo beschikbaar in het begin mei opgeleverde DC3. Eerste huurder van dit BREEAM Infrastructuur afgestemd op logistieke sector gecertificeerde, in totaal 29.00 m2 grote DC is BlueStar Europe Distribution. “Het gebouw is van hoge kwaliteit en absoluut toekomstbestendig,” bevestigt Gina Helmold, head of Development Benelux van Prologis. “Aantrekkelijk is bijvoorbeeld de kolomvrije expeditieruimte onder de mezzanine. Ook is het BREEAM gecertificeerde gebouw voorzien van onder meer LED verlichting en is het dak voorbereid op de installatie van zonnepanelen.” Flexibiliteit (Inter)nationale logistieke dienstverleners, verladers en e-commerce bedrijven hebben op het park in de nabije toekomst nog meer vestigingsmogelijkheden. Helmold: “Op een inmiddels bouwrijp 82 - Logistiekvastgoed 2019 perceel van 9 hectare kunnen wij voor één of meer partijen een energiezuinig, BREEAM gecertificeerd ‘built-to-suit’ complex ontwikkelen met een totale omvang van circa 65.000m2 vvo. Dit zogeheten DC4 kan worden opgedeeld in eenheden van ongeveer 11.000 m2 . Het biedt maximale ruimtebenutting met flexibele, rechthoekige units, een kolomvrije laadzone onder de mezzanine en diverse, luxe kantoorblokken.” Het te leveren maatwerk houdt onder meer in dat er de keuze is tussen docks aan één of twee zijden van het gebouw, volgens Sander Breugelmans, country manager Benelux. “Voor ons staan de wensen van de klant centraal,” zegt hij. “Bij dit ‘built-to-suit’ complex kunnen we al in de ontwerpfase met de gebruiker(s) meedenken en het design voor hun operatie optimaliseren. Verder geven wij eindgebruikers altijd graag de ruimte met flexibele huisvestingsoplossingen. Dit park is daar een goed voorbeeld van.”

Dynamische regio Prologis Park Eindhoven is een zichtlocatie op het dynamische, internationaal georiënteerde en mede op grootschalige logistieke bedrijvigheid geënte bedrijventerrein GDC-Noord. Breugelmans: “Het park is uitstekend ontsloten met een vlakbij gelegen op- en afrit aan de verkeersader A2 en biedt snelle toegang tot de A50, A58 en A67. Ook de goederenspoorlijn Rotterdam-Eindhoven is vlakbij; de dichtstbijzijnde railterminal bevindt zich op slechts een kilometer afstand. Het park is bovendien maar drie kilometer verwijderd van Eindhoven Airport, dat zich pal aan de overkant van de A2 bevindt. Voordeel bieden daarnaast de in de directe omgeving gevestigde koerierdiensten, zoals DHL Express, DPD, Fedex en UPS.” Buitenkans “Eindhoven is één van de belangrijkste handelscentra van Europa en nationaal gezien een significante economische hotspot,” benadrukt Helmold. “De infrastructuur is uitstekend uitgerust om in te spelen op de logistieke behoeften van (inter) nationale ondernemingen. Wij richtten onze focus dan ook al lang geleden op een geschikte locatie in deze regio. Die vonden we in 2013 met de koop van het grootschalige nieuwbouwcomplex waar Voldoende goed opgeleide arbeidskrachten CEVA Logistics is gevestigd. Dit DC1 was het begin van ons Prologis Park Eindhoven. Vervolgens gingen wij een samenwerking aan met de familie De Mispelaar, die verschillende kavels daar omheen in eigendom heeft. Zij hadden vergelijkbare ambities ten aanzien van het ontwikkelen van logistiek vastgoed en zochten een partner met een lange termijnvisie. Gezamenlijk besloten we de handen ineen te slaan. Al snel boekten we succes met de vestiging van eindgebruiker XPO Logistics in het nieuwe, 70.000 m2 grote DC2.” Op deze grond was in het verleden een steenfabriek gevestigd. Breugelmans: “Wij hebben onze expertise gebruikt om het terrein te herontwikkelen. Omdat het hier gaat om een herontwikkeling op een bestaand bedrijventerrein is het park zowel per openbaar vervoer, als per auto en fiets al goed bereikbaar. Van fundamenteel belang is ook dat er voldoende goed opgeleide arbeidskrachten in de buurt zijn. Eindhoven beschikt over een aanzienlijk potentieel aan beroepsbevolking en is van oudsher een studentenstad, die inmiddels ook is ingesteld op de logistieke sector. Zo kan de werving van mbo en hbo, maar ook universitair opgeleide professionals relatief succesvol verlopen.” ‹‹ Gina Helmold Sander Breugelmans Meer informatie: Gina Helmold, Head of Development Benelux +3120 6551916 ghelmold@prologis.com Sander Breugelmans, Country Manager Benelux +3120 7971931 sbreugelmans@prologis.com Gustav Mahlerplein 17-21, Symphony Building 1082 MS Amsterdam www.prologis.nl Eindhoven DC4 > Maximaal 65.000 m2 . > Maatwerk realisatie mogelijk, bijvoorbeeld één- of tweezijdig cross-dock ontwerp. > Toekomstbestendig: BREEAM certificering, kolomvrije mezzanine, LED verlichting, etc.

WIJ CREËREN UW IDEALE WERKPLEK! KLANTANALYSE DESIGN PRIJSBEPALING CONTRACTVORMING ENGINEERING BUILD MAINTAIN 1 2 3 4 5 6 7 Wij kruipen betrokken in uw huid om te begrijpen waar uw huisvesting aan moet voldoen. Wij maken een ontwerp op een geschikte locatie die past bij uw bedrijfsambities. Wij maken een duidelijk overzicht van de totale investering, zonder onvoorziene kosten. Wij maken een overeenkomst met heldere afspraken over verantwoordelijkheden en kosten. Wij werken het ontwerp technisch uit zodat wij parallel het vergunningstraject kunnen organiseren. Wij realiseren uw huisvesting die volledig is afgestemd op het bedrijfsproces. Wij houden uw huisvesting na oplevering in optimale staat. Totale ontzorging in turnkey bedrijfshuisvesting

Neele-Vat Logistics  B.V.O. ± 22.500 m2  Casco = staal- & betonconstructie  Opslag van PGS-15 & Koopmansgoederen  Distripark Maasvlakte Rotterdam Logistic Excellence Vlissingen  B.V.O. ± 32.500 m2  Casco = staal- en/of betonconstructie  Opslag van PGS-15 of Koopmansgoederen  Flushing Service Park Vlissingen Montea DC LPA12  B.V.O. ± 50.000 m2  Casco = staalconstructie  Opslag van Koopmansgoederen  LogistiekPark A12 Waddinxveen Logistic Excellence Heiende  B.V.O. ± 12.500 m2  Casco = staalconstructie  Opslag van Koopmansgoederen  Bedrijvenpark Vossenberg Tilburg Kranenberg 1 5047 TR Tilburg William Holvoet Pieter Remmers    T +31 (0)6 - 52 41 37 50 T +31 (0)6 - 27 05 89 18

Hiber Betonvloeren: de nieuwe speler voor supervlakke betonvloeren De betonvloerenspecialisten Jan Baijens en Ad Raaijmakers bundelen ruim vijfenveertig jaar aan vakkennis in Hiber Betonvloeren. Twee jaar geleden sloegen ze de handen ineen. Inmiddels legden de twee – met hun team – al ruim 500.000 vierkante meter aan nieuwe, deels supervlakke vloeren. En met nog eens ruim 300.000 vierkante meter ‘in uitvoering’ gaat het nieuwe betonvloerenbedrijf als een speer. “B est indrukwekkende cijfers voor zo’n jong bedrijf”, zegt Jan Baijens. “Met onze jarenlange ervaring in het ontwerpen en maken van betonvloeren kennen wij de markt en kent de markt ons. Opdrachtgevers weten wie ze binnenhalen als ze met ons in zee gaan. Ouderwetse betrokkenheid, meedenken en weten waarover je het hebt. Wij maken alle soorten betonvloeren, van klein tot groot en hebben inmiddels twee supervlakmachines waarmee we banen gebaseerd op het stellingplan tot 24 meter breed kunnen maken.” ‘Er is hier zoveel kennis en ervaring in huis, dat we elke klantvraag aankunnen’ Plezier Ad Raaijmakers is dé betonvloerenexpert. Gepokt en gemazeld in het vak. Hij is verantwoordelijk voor wat er ‘buiten’ gebeurt. “Ad begeleidt de bouw en houdt continu de vinger aan de pols. Samen met zijn uitvoerders zorgt hij voor een vlekkeloze uitvoering. Ikzelf ben verantwoordelijk voor het commercie, engineering en kantoor. We vullen elkaar op meerdere fronten perfect aan.” Het bedrijf heeft inmiddels een eigen constructeur, vaste medewerkers op kantoor en in de operatie. Daarnaast werkt Hiber met vaste onderaannemers en een trouwe groep zzp-ers, gezamenlijk goed voor een productiecapaciteit van 30.000 m2 stort- en afwerkmedewerkers. Samen vormen we een hecht team, dat plezier heeft in zijn werk en dat ook uitstraalt. Klanten zien dat en waarderen dat ook.” Op maat “Ons belangrijkste statement is dat de klant bij ons gewoon koning is”, zegt Baijens haast verontschuldigend. “Zo simpel is het. Alles wat wij doen begint bij de klantvraag. En dat klinkt als een cliché, maar dat is het niet. Je moet het namelijk wel invullen en waarmaken.” Hij legt uit dat het begint bij het ‘goed filteren wat de klant wil’. “Bij een investeerder ligt dat meestal vast in een bestek. Een gebruiker weet precies voor welke activiteiten en belasting de vloer geschikt moet zijn. En daar kan je vaak meerwaarde leveren door samen 86 - Logistiekvastgoed 2019 per week. “Allemaal ervaren

‘Met onze jarenlange ervaring in het ontwerpen en maken van betonvloeren kennen wij de markt en kent de markt ons’ de activiteiten te analyseren, de vloer hier op aan te passen en te optimaliseren. Je wilt niet een te dunne vloer aanleggen, maar overdimensioneren is ook nutteloos. Op maat is het enige juiste, en dat begint met goed naar de klant luisteren.” Ontwerpverantwoordelijkheid Zodra de klantvraag helder is, vertaalt de engineeringsafdeling de gebruikerseisen naar een optimale vloer. Het ontwerpen van het palenplan hoort daar eventueel ook bij. Voor het realiseren van de palen werkt Hiber intensief samen met verschillende heibedrijven. “Wij willen graag de ontwerpverantwoordelijkheid, omdat je dan een beter product kunt aanbieden voor minder geld. Een vloer dunner maken dan gevraagd met geoptimaliseerde wapening zorgt voor minder scheuren. Voor de klant is dat goedkoper én beter, de aannemer profiteert van onze specifieke kennis en ons levert het tevreden klanten op. Zo starten we binnenkort met twee projecten die de aannemer mede dankzij ons interessante vloerontwerp wist binnen te halen. Een keer 40.000 vierkante meter en een keer 25.000.” Slagvaardig Ook in de uitvoering, in de coördinatie met de klant, de logistieke kant en natuurlijk het maken van de vloer zelf, staat Hiber Betonvloeren voor een optimale kwaliteit, zegt Baijens. “Daarom kiezen we ook voor eigen materieel, dat we waar nodig zelf door ontwikkelen, zoals met onze extra brede supervlakmachines. Daarnaast is het een kwestie van ‘kort op het werk zitten. In de voorfase, tijdens het werk zelf en bij de oplevering en de nazorg. Compact en slagvaardig, dat zijn wij. We hebben korte lijnen, iedereen weet van elkaar waarmee hij bezig is. We groeien weliswaar hard, maar we willen klein blijven denken juist om dat slagvaardige en die klantgerichtheid erin te houden. Er is hier zoveel kennis en ervaring in huis, dat we elke klantvraag aankunnen. Wij luisteren en wij regelen het. Klanten waarderen dat en komen terug. We hebben opdrachtgevers waarvoor we in twee jaar al meer dan twintig vloeren hebben mogen maken.” Hiber Betonvloeren kan voldoen aan alle normen voor supervlakke betonvloeren. Controle van de vlakheid van een vloer gebeurt door externe meetbureaus. Hiber werkt aan een methodiek om supervlakke vloeren nog vlakker te maken. “Grip op kwaliteit in alle fasen van het proces. Daar staan we voor.” ‹‹ hiber betonvloeren bv Industrieweg 8 5492 NG Sint-Oedenrode Kantoor +31(85)9023968 Uitvoering +31(6)25115371 Verkoop +31(6)28410733 E-mail info@hiber.nl Logistiekvastgoed 2019 - 87

Grootste inland railterminal binnen dé Europese logistieke hotspot De Europese logistieke hotspot Greenport Venlo kan bestaande en nieuwe klanten binnenkort nog beter bedienen. Volgend jaar opent namelijk de grootste inland railterminal van Nederland zijn poorten. Capaciteit: driehonderdduizend TEU per jaar verdeeld over 12 treinen per dag. Peter Pardoel 280.000 vierkante meter, zo groot wordt die nieuwe terminal. Logistieke dienstverlener Cabooter uit Venlo won de tender voor het ontwikkelen en beheren ervan. ProRail is al begonnen met de aanleg van de spoorlijn tot aan de terminal, vertelt business development manager Peter Pardoel van Cabooter. “Wij verwachten binnenkort zelf te starten met de aanleg van de terminal.” Draaischijf De nieuwe Venlose terminal moet een belangrijke rol gaan vervullen in het ontlasten van de Rotterdamse haven door containers zo snel mogelijk vanuit de zeehaven naar het achterland te vervoeren, en omgekeerd. Er komt ook een railverbinding met de haven van Antwerpen. “De businesscase is gebaseerd op vervoer van en naar deze twee havens en vanuit Venlo van en naar het Europese achterland, inclusief de Noordelijke en Zuidelijke Zijderoute. Venlo wordt hierdoor nog belangrijker als logistieke draaischijf. Er zijn natuurlijk heel veel partijen in en rond Venlo die direct voordeel halen uit de terminal. Veel van die bedrijven hebben juist vanwege de komst van de terminal voor Greenport Venlo gekozen.”

Beter, sneller en goedkoper Naast de railterminal van Hutchison Ports in Venlo is er al een railterminal van Cabooter in Venlo en er is er ook een net over de grens. Die twee terminals van Cabooter blijven bestaan, maar krijgen een andere invulling die meer gericht is op de continentale stromen. “Lading van de weg halen, op het spoor zetten en dan door naar een landbestemming elders.” Met de nieuwe terminal erbij kan de regio beter voldoen aan de vraag naar alternatieven voor het wegvervoer, zegt Pardoel. “Het is op meerdere fronten een pluspunt: beter voor het milieu, het is sneller, het is vaak goedkoper en doordat we nieuwe bestemmingen binnen bereik krijgen, ontsluiten we nieuwe markten. Door de aansluiting met de zuidelijke Zijderoute kunnen we bijvoorbeeld ook reefercontainers voor versproducten vervoeren tegen goede condities en hoeven we niet door Rusland en Kazachstan.” Volgend jaar de eerste treinen Pardoel verwacht dat volgend jaar de eerste treinen zullen rijden en dat een jaar later de terminal volledig operationeel is. Er komen uiteindelijk acht sporen, ieder met een lengte van een kilometer, met zes bovenloopkranen, een crossdock-loods van 20.000 vierkante meter en een kantoorgebouw. Verder is er natuurlijke plaats ingeruimd voor het stack-proces. Cabooter (met 60 jaar logistieke ervaring op zijn track record) verzorgt desgewenst het crossdocken, de douaneformaliteiten, op- en overslag, VAL-activiteiten en het voor- en na transport. Ook het ontgassen van de containers gebeurt op de terminal. De nieuwe railterminal zorgt voor een hefboomKavel van 10 ha Greenport Venlo biedt een kavel met ruime mogelijkheden: Oppervlakte 10 hectare Bouwhoogte tot 50 meter Vlakbij de railterminal Milieucategorie 5 Christian Heerings, Commercieel manager 170 ha uitgeefbaar bedrijventerrein Greenport Venlo groeit verder door als Europese logistieke hotspot van formaat met nog 170 hectare uitgeefbaar bedrijventerrein, waarvan 35 hectare direct beschikbaar is. De kavelgroottes variëren van 0,5 tot 20 hectare. De regio Venlo beschikt over 2 bargeterminals, 3 railterminals, 4 luchthavens binnen 75 kilometer en 8 luchthavens binnen 180 kilometer. werking voor de hele regio, besluit Pardoel. “Maar niet alleen de logistieke industrie profiteert. Ook de maakindustrie en de agrarische en freshfoodindustrie zijn sectoren die zich beter, sneller en effectiever kunnen ontplooien als daar een fantastische logistiek achter staat.” ‹‹ Limburg wordt aanjager van supply chain innovaties in de logistiek om zijn leidende positie te behouden en uit te breiden. Om dit mogelijk te maken is onderzoek naar logistieke innovaties en het trainen van professionals/leiders een noodzaak. Hiervoor hebben de Universiteit Maastricht en Provincie Limburg het Brightlands Institute for Supply Chain Innovation (BISCI) opgericht. BISCI zal vanaf de zomer van 2019 operationeel zijn. Logistiekvastgoed 2019 - 89 Contactgegevens Ontwikkelbedrijf Greenport Venlo Campusgebouw Villa Flora Sint Jansweg 20 5928 RC Venlo +31 77 850 34 50 info@greenportvenlo.nl www.greenportvenlo.nl

Logistieke professionals uit Weert en wethouder Martijn van den Heuvel ontmoeten elkaar. Ze willen samen kansen grijpen. Weert biedt ondernemers logistieke kansen Waarom is Weert zo’n aantrekkelijk locatie voor logistiek en e-commerce? Dat kunnen we natuurlijk zelf vertellen. Veel beter is het de bedrijven te vragen die hier gevestigd zijn. Naast de geografische ligging en perfecte aansluiting op infrastructuur zoals wegen en water vormt een goed vestigingsklimaat een belangrijke voorwaarde. Op bedrijventerrein Kampershoek 2.0 aan de A2 is volop ruimte om logistieke kansen waar te maken. D e logistieke sector in Weert ontpopt zich tot een krachtpatser van formaat. Geen zware onderlinge concurrentie, maar een evenwichtige verdeling. Een aanvullend pakket van e-commerce, overslagbedrijven, distributiecentra, fijnmazige distributie, internationaal transport en warehouses. Bedrijven die elkaar versterken, profiteren van de internationale markt en stuk voor stuk een mooie ontwikkeling doormaken. 90 - Logistiekvastgoed 2019 Geografische ligging De kracht is vooral de geografische ligging. Lidl opende in 2010 een distributiecentrum om 75 filialen te bevoorraden. De keuze om het distributiecentrum juist hier te vestigen ligt met name in de directe aansluiting op de infrastructuur rondom Weert. Ook voor HC Distributie, opgericht in 2012, is het de strategische ligging waarmee Weert zich onderscheidt: dicht bij Duitsland en België als

ten opzichte van de meeste andere gemeenten. Door de sterke economische groei zal de komende jaren de vraag naar arbeidsmigranten verder toenemen. doorlijkse voerlanden naar veel Europese landen. De sorteercentra van alle grote vervoerders liggen bovendien binnen een uur rijden. De internationale logistieke markt wordt steeds groter en Kampershoek 2.0 is de juiste plek om daar op mee te liften. Thijs Logistiek is al sinds 1887 in Weert actief. Vanwege het goede vestigingsklimaat investeert het bedrijf in logistieke ontwikkelingen. Daarbij is ook de reeds aanwezige verbinding vanuit het onderwijs essentieel. Gilde Opleidingen heeft in 2016 de opleiding Manager transport en logistiek naar Weert gehaald. Bedrijven in Weert verzorgen onder meer gastlessen en bedrijfsbezoeken om het onderwijs naar een hoger niveau te tillen en leerlingen enthousiast te maken. Ruimte voor logistiek Bovendien is er ruimte om uit te breiden. Er is bouwpotentieel. Op bedrijventerrein Kampershoek 2.0 is in totaal 15 hectare bouwgrond uitgeefbaar. 37 hectare is beschikbaar voor de huur. Heylen Warehouses beschikt met 19 hectare over de grootste kavel op Kampershoek 2.0. Het aanbod kavels is ruim en divers: van 1000 vierkante meter tot 15 hectare. De acquisitiemanager en bedrijvencontactfunctionarissen gaan samen met geinteresseerde partijen op zoek naar de meest geschikte kavel. Ze vervullen een brugfunctie tussen het bedrijfsleven en overheid. De gemeente faciliteert maximaal op verschillendegebieden. Ook als het gaat om huisvesting. Om arbeidsmigranten onderdak te bieden, staat ze op drie bedrijventerreinen grootschalige huisvesting toe. Daar komen maximaal duizend arbeidsmigranten (maximaal vierhonderd per locatie) te wonen. De gemeenteraad heeft het plan goedgekeurd en het college van burgemeesters en wethouders bekijkt momenteel de aanvragen. Daarmee loopt Weert voorop Als het gaat om een goed vestigingsklimaat voor bedrijven speelt ook de haven een belangrijke rol. Twee jaar geleden opende GVT Group aan de Zuid-Willemsvaart op de grens van Noord-Brabant en Limburg Multimodale Terminal De Kempen. De containerterminal van GVT biedt een kostenefficiënt en duurzaam alternatief voor vrachtwagens over de weg. Het doel is om de terminal binnen drie tot vijf jaar uit te laten groeien naar een jaarlijkse overslag van circa 10.000 containers voor bestaande bedrijven in de regio. Gelet op de verwachte groei van de logistiek en e-commerce activiteiten is de terminal een ideale connectie van en naar mainports Antwerpen en Rotterdam en het achterland. Door de directe ligging aan de A2, een containerterminal op enkele kilometers afstand en meer dan genoeg arbeidskrachten, is Kampershoek 2.0 de ideale locatie om logistieke activiteiten te ontplooien. Ondernemers kunnen in Weert excelleren. De gemeente nodigt iedereen die logistieke kansen wil aangrijpen uit om de mogelijkheden te komen bespreken. ‹‹ Heeft u belangstelling? Neem dan rechtstreeks contact op met het team Ondernemerszaken: Telefoon 0495 575286 / 575277 / 575245 E-mail ondernemen@weert.nl www.weert.nl/ondernemen www.kampershoek.nl Logistiekvastgoed 2019 - 91

‘Als bouwteampartner moet je wel toegevoegde waarde hebben’ Twee dingen vallen op bij de recente logistieke bouwprojecten van Bouwbedrijf Van de Ven, zegt adjunctdirecteur Frank Smits van het bedrijf. “We zitten bijna overal in het bouwteam en het gaat steeds vaker om gemechaniseerde warehouses.” S mits bladert door het portfolioboek en wijst willekeuring enkele projecten aan: K&N Veghel, Jumbo Nieuwegein, Koningszuivel (WDP) Bleiswijk, InBev Berkel en Rodenrijs en DocMorris (Montea) Heerlen. Allemaal voltooid of in uitvoering. “Voor Caldic (WDP) Nieuwegein, Nabuurs in Haps en Cuijk en Sligro in Breda zijn we net gestart of in voorbereiding.” Samen met Kees Fransen, hoofd Bedrijfsgebouwen, is Frank Smits verantwoordelijk voor de realisatie en ontwikkeling van (logistieke) bedrijfsgebouwen binnen Van de Ven. Optimaliseren van de ontwerpen Begin dit jaar startte Van de Ven ook de werkzaamheden voor het nieuwe dc van bol.com in Waalwijk. Een pand van maar liefst 50.000 vierkante meter footprint plus verdiepingsvloeren van dezelfde grootte. Het dc wordt volledig gemechaniseerd. Er wordt toegewerkt naar de BREEAM Outstanding certificering. “Als bouwteampartner nemen we de ontwerpverantwoordelijkheid over en brengen we expertise in. Dat betekent het optimaliseren van de ontwerpen, zowel constructief als qua installaties. Het houdt ook in dat je de juiste installateur op tijd Kuehne & Nagel, Tiel NDC Jumbo, Nieuwegein betrekt voor een soepel proces. Als bouwteampartner moet je wel toegevoegde waarde hebben.” Samen de voorbereiding doen “Wij geloven heilig in het bouwteam. Het is weliswaar een modewoord geworden waarbij het vaak alsnog uitdraait op de laagste prijs, net als bij een tender. Maar deelnemen in een bouwteam gaat over expertise en toegevoegde waarde leveren, gevraagd en ongevraagd. Het voordeel van vroegtijdig deelnemen in het bouwteam is dat je intern ook op tijd een team kunt formeren, omdat je weet dat je aan de slag moet. Zo kun je samen met de opdrachtgever de voorbereiding doen met als resultaat een snelle bouwtijd en een optimaal resultaat. Het bol.com-project wordt helemaal uitgewerkt in een BIM-model en onze BIM-specialisten zijn vanaf het begin hierbij betrokken. Zo kun je samen finetunen en optimaliseren.” Mechanisatie Distributiecentra met mechanisatie vragen extra expertise van een bouwer, zegt Smits. “Met name als het gaat om de fundering en de stijfheid en nauwkeurigheid van de staalconstructie.” Het Jumbo-gebouw in Nieuwegein is 25,5 meter hoog, het shuttlegebouw van bol.com wordt nog 7,5 meter hoger. “Het staal van het bol.com dc mag maar maximaal drie centimeter scheef staan. Je moet er speciaal op ontwerpen én goed en nauwkeurig bouwen. Wij bewijzen dat we dat kunnen.” De samenwerking met de firma die de mechanisatie ontwerpt en aanlegt moet optimaal 92 - Logistiekvastgoed 2019

Lopende projecten NDC Jumbo Nieuwegein DocMorris, Heerlen Koningszuivel (WDP) Bleiswijk DC2 DocMorris (Montea) Heerlen IP Zanten Veghel BFC2 bol.com Waalwijk Uitbreiding VanHaren Waalwijk BACU Uden In voorbereiding Nabuurs Haps Caldic (WDP) Nieuwegein Foodpark Veghel fase 1 BS Sligro Breda Nabuurs Katwijk (bij Cuijk) (44.000m2 (30.000m2 (20.000m2 (2.500m2 (50.000m2 (10.000m2 (15.000m2 ) ) ) ) (13.000m2 (16.000m2 (25.000m2 (20.000m2 Distriport Waalhaven Rotterdam fase 2 (20.000m2 (7.000m2 ) zijn, concludeert Smits. “Wij moeten zorgen dat alle benodigdheden op tijd klaar zijn en dat het pand wind- en waterdicht is, zodat de MHEleverancier aan de slag kan. Tussendoor werken wij aan installaties waarvoor wij verantwoordelijk zijn, we moeten bijvoorbeeld de sprinkler aanleggen zodra een gedeelte van de stellingen klaar is. Het is dus een continu samenspel waarbij goede onderlinge communicatie van enorm belang is.” Planning is planning “Het bouwen van logistieke centra lijkt misschien niet zo moeilijk, maar je moet goed weten waarover je het hebt. Een klein foutje in het dak of de fundering kan verstrekkende gevolgen hebben. Je hebt het immers over heel veel vierkante meters.” Om die reden maakt Van de Ven zo veel mogelijk zelf. Het zorgt voor betere controle, kwaliteit, duurzaamheid en veiligheid. Voor specifieke onderdelen zoals staalconstructies werkt het bouwbedrijf samen met vaste partners. “Onze onderaannemers en leveranciers werken graag voor ons, omdat ze weten dat het goed georganiLidl, Oosterhout seerd is op de werkvloer. Dat is ook een voordeel vanuit het bouwteam. Planning is planning.” Om de kwaliteit te waarborgen worden alle bouwprojecten centraal geregisseerd en georganiseerd vanuit Veghel. “Wij groeien gestaag, maar het is geen doel maar een middel. De juiste mensen op de juiste plek hebben om de klant optimaal te bedienen, is veel belangrijker.” Bouwbedrijf Van de Ven is nog een ‘echt bouwbedrijf’ zegt Smits en bovendien een familiebedrijf waarin de derde generatie nu aan het roer staat. “Dat betekent korte lijnen, omdat de bestuurders zelf meebeslissen. Dat kan omdat we het zelf nog zo leuk vinden, daar – op de vloer – ligt ons hart. We kunnen snel bouwen en goed bouwen, daar staan we om bekend. Als wij ons commitment uitspreken, kan een klant echt op ons rekenen.” ‹‹ Frank Smits Kees Fransen ) ) ) ) ) ) ) ) De juiste mensen op de juiste plek hebben om de klant optimaal te bedienen, is veel belangrijker.” Meer informatie www.bouwbedrijfvandeven.nl

Magazijnautomatisering als pluspunt voor wederverhuurbaarheid 94 - Logistiekvastgoed 2019

De bijdrage van magazijnautomatisering aan het logistieke proces is vaak cruciaal voor het bedrijfsresultaat. Slimme automatisering vervangt ‘handjes’, zorgt voor kortere doorlooptijden en vermindert de kans op orderpickfouten. De FlashPick-oplossing van TGW is een systeem dat zich eenvoudig laat aanpassen aan nieuwe gebruikerseisen. “En daarmee is het een pluspunt voor de wederverhuurbaarheid van een dc als een huurder vertrekt.” “Als een huurder zijn contract opzegt, is de magazijninstallatie acuut waardeloos. Dat is tenminste de gangbare aanname in de markt. Met ons FlashPick-systeem bieden wij een gestandaardiseerde automatiseringsoplossing die eenvoudig is aan te passen aan specifieke gebruikerseisen. Bijvoorbeeld als de logistieke parameters veranderen tijdens de huurperiode, of als er een andere huurder in komt. Hierdoor is een installatie geen hinderpaal, maar juist een extra argument voor de verhuurbaarheid”, zegt managing director Hans de Sutter van TGW Systems in de Benelux. Flexibel en performant Een installatie moet niet alleen flexibel maar ook performant zijn, zegt De Sutter. “Veel dc’s zijn vandaag Omni channel DC’s waar verschillende types klanten bediend worden: retail, e-commerce en wholesale. Daarnaast schuiven de cut-off tijden steeds verder op.” FlashPick, de one-touch goodsTGW maatschappelijk betrokken met Future Wings In 2004 schonk Ludwig Szinicz, medeoprichter van TGW, het bedrijf aan de Future Foundation met als missie: de mens centraal door hem te laten leren en groeien. De stichting beheert het bedrijf TGW en de stichting Future Wings dat zich richt op (het opleiden van) kinderen door middel van allerhande projecten. TGW stort jaarlijks tien procent van het bedrijfsresultaat in de kas van Future Wings. Focusing on People Learning and Growing Logistiekvastgoed 2019 - 95

to-person oplossing, is dusdanig flexibel dat alle goederenstromen binnen hetzelfde systeem afgehandeld kunnen worden. Er zijn bijvoorbeeld verschillende add-ons beschikbaar, zoals de Rovolution, een slimme orderpick robot die uiteenlopende producten kan picken. De vacuümgrijper past zich aan aan het product dat hij moet oppakken. Artificial intelligence en vision technology maken dit mogelijk. De Rovolution-module kan naast of in plaats van een orderpicker functioneren. Bij de OmniPick oplossing is een hangingbag oplossing toegevoegd die automatisch kan laden en ontladen en die vooral van pas komt bij het geautomatiseerd afhandelen van fashion logistics en logistieke operaties met veel retouren maar ook dc’s met een hoge e-commerce factor. ‘Wij zijn traditioneel sterk gefocust op zo laag mogelijke operationele kosten’ 24/7 on-site maintenance Het Oostenrijkse TGW is sinds ruim vier jaar actief in de Benelux. Een van de eerste opdrachtgevers was Bol.com. “Een belangrijke factor voor Bol.com was onze residential service: 24/7 onsite maintenance. De technologie wordt steeds complexer en systemen groter. Preventief en predictive onderhoud worden steeds belangrijker. E-commerce klanten hebben vaak piekmomenten in de verkoop. De kunst is om cruciale systeemcomponenten continu te monitoren en te vervangen voor die piekmomenten, als de situatie daarom vraagt.” Bol.com was verder onder de indruk van de betrokkenheid van de TGW-teams, zegt De Sutter. “Ook de alternatieven die we boden om bepaalde onderdelen anders en efficiënter in te richten waren belangrijk. Lage operationele kosten Total cost of ownership is altijd een belangrijk uitgangspunt bij het vinden en aanbieden van de juiste oplossing, zegt De Sutter. “Wij zijn traditioneel sterk gefocust op zo laag mogelijke operationele kosten. Alle equipement is energiezuinig of levert zelfs energie terug aan het net, zoals STARTING THE

tijdens het afremmen op conveyors en van de liften van shuttlesystemen. Systemen zijn onderhoudsvriendelijk en zo efficiënt mogelijk ontworpen. Bovendien kan je met onze installaties prima de hoogte in en daardoor de bebouwde oppervlakte reduceren.” TGW richt zich op drie focusmarkten: grocery, fashion en industrial components. In elke markt heeft het toonaangevende merken als klant, waaronder Bol.com, ASDA, Puma, Würth, Coop, Skechers, Engelbert Strauss, AhorraMás, Jack Wolfskin, Esprit, Kärcher, Conrad and Thomann, Decathlon, TVH en ECP. Begin dit jaar kreeg TGW opdracht van Puma voor het realiseren van een nieuw systeem voor het nieuwe edc van Puma in Duitsland. Het FlashPick-systeem vormt de basis van de installatie die verder wordt aangepast aan de specifieke eisen van het Duitse sportmerk. Het shuttle-dc krijgt 24 gangen en 730.000 opslaglocaties. Bijna vijfhonderd Stingray shuttles handelen straks de opdrachten af. Puma sloot ook een tienjarig Lifetime Services contract met TGW. Aanpassen van bestaande installaties In de Benelux beschikt TGW over een eigen ontwikkelteam dat zich bezighoudt met het upgraden en aanpassen van bestaande installaties. “Dat moet vaak bij operationele sites en vergt een totaal andere aanpak.” De ontwikkelingen in de magazijnautomatisering gaan hard, zegt De Sutter. “Wij zijn absoluut een front runner. Negentig procent van wat wij neerzetten is een eigen ontwikkeling, vanuit ons R&D Center en onze fabrieken in Oostenrijk. We hebben zo’n vijfhonderd softwareontwikkelaars in dienst en connecteren onze WCS en WMS software tot en met het warehouse management systeem en het ERP-systeem. In de operationele fase ondersteunen we 24/7 met on-sitemaintenance en hotline support.” “Dit jaar bestaan we vijftig jaar en door de jaren heen zijn we geëvolueerd van een leverancier van componenten naar een system integrator die het hele spectrum van magazijnautomatisering aanbiedt. ‹‹ www.tgw-group.com Logistiekvastgoed 2019 - 97

Paardebijster 4 te Breda ca. 7.630 m2 verhuurd aan Tierra Outdoor Kopraweg 1 te Amsterdam ca. 24.500 m2 verhuurd aan Fetim bv VERHUURD VERHUURD SPRAAKMAKENDE Zalmweg 41 te Raamsdonksveer ca. 12.348 m2 verhuurd aan Rietveld Logistics Haverdijk 13 te Helmond ca. 5.400 m2 verhuurd aan Meubella bv VERHUURD VERHUURD

dynamislogistiek.nl Edisonstraat 70 te Zevenaar ca. 10.000 m2 verhuurd aan Promens Flight Forum 3780 te Eindhoven ca. 3.925 m2 verhuurd aan OneMed VERHUURD VERHUURD TRANSACTIES Vorstengrafdonk 41 te Oss ca. 30.000 m2 verhuurd aan Vos Logistics Willem Barentzstraat 41-49 te Rotterdam ca. 12.000 m2 verhuurdOutdoor VERHUURD VERHUURD Voor een vrijblijvend, informatief gesprek bel 030 307 89 00

Wie zich wil vestigen op een uitstekend bereikbare en duurzame locatie, kan vanaf nu kiezen voor DistriPark Dordrecht. Dit uitsluitend voor de logsitieke sector ontworpen bedrijvenpark vormt de nieuwste uitbreiding van een dynamisch gelegen bedrijvengebied op de Westelijke Dordtse Oever. Het bevindt zich direct langs de A16 met eigen ontsluiting en is daarmee de ideale uitvalsbasis voor zowel de Randstad als West-Brabant. De kaveluitgifte van de eerste fase van DistriPark Dordrecht (voorheen Dordtse Kil IV) gaat eind 2019 van start, volgens Maarten Burggraaf, wethouder van de gemeente Dordrecht. “Deze eerste fase omvat ruim 30 hectare van de in totaal 67 hectare netto grote uitbreiding van de Westelijke Dordtse Oever” zegt hij. “De nieuwe kavels variëren in grootte van 1,5 tot 7 hectare. 100 - Logistiekvastgoed 2019 De verschillende kavelgrootten, bouwhoogtes en indeling van het gebied creëren de gewenste, uiteenlopende mogelijkheden voor logistieke bedrijvigheid en ‘value addes services’.“ Volgens het modulaire principe is het park ook het eerste logistieke bedrijventerrein dan ‘van binnen naar buiten’ is ontworpen. Burggraaf: “Het vastgoed wordt afgestemd op het interne ruimtegebruik, de distributie en de handling van de te verladen goederen. De buitenruimte wordt specifiek ingericht op de doelgroep.” Op dit moment wordt het terrein bouwrijp gemaakt en is Boskalis, in opdracht van het Rijk, bezig met het verbreden van de A16 en de aansluiting op de N3. De snelweg krijgt extra rijbanen en een eigen op- en afrit in beide richtingen voor DistriPark Dordrecht.

Uitstekende uitvalsbasis Het pal aan de A16 gelegen DistriPark Dordrecht biedt ook aansluiting op de A15 en N3 (gevaarlijke stoffen route) en is daarmee voor logistieke dienstverleners de ideale uitvalsbasis voor zowel de Randstad als West-Brabant en Antwerpen. Burggraaf: “Binnen 30 autominuten is er een potentieel bereik van 1,3 miljoen consumenten. De op zeer korte afstand gelegen Dordtse Zeehaven, Terminal Ablasserdam en havens van Rotterdam, Moerdijk en Antwerpen garanderen bovendien goede bereikbaarheid en snelle ontsluiting over water.“ Ook voor personeel is de locatie uitstekend te bereiken. Naast de ideale ontsluiting voor autoverkeer is er ook rekening gehouden met een goede ontsluiting voor langzaam verkeer en wordt bereikbaarheid voor het personeel via openbaar vervoer gegarandeerd. Gerenommeerde ondernemingen, waaronder Boon Food Group, B&S International en Post NL, kozen al eerder voor huisvesting op het aangrenzende bedrijventerrein. Voldoende arbeidspotentieel De regio staat bekend om het hoge arbeids-ethos en de ‘hands-on’ mentaliteit van de praktisch opgeleide beroepsbevolking. “Dat neemt niet weg dat het een flinke uitdaging zal zijn om in korte tijd passend personeel te vinden.” Weet Burggraaf. “Daarom faciliteert de gemeente Dordrecht met haar partners bedrijven het vestigen door bijvoorbeeld ons netwerk beschikbaar te stellen of expertise in te schakelen voor wervingscampagnes en opleiding. Er zijn hier, ondanks de druk op de arbeidsmarkt, nog steeds werkzoekenden met een technische, logistieke en economischadministratieve achtergrond. Recent onderzoek van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) wijst uit dat het aantal werkgevers dat problemen heeft met het vinden van personeel lokaal laag is – ten opzichte van de Randstad en West-Brabant. Verder zijn er relatief veel inwoners die wel in de logistieke sector werkzaam zijn, maar vooalsnog buiten de regio.” Het aantrekken van nieuwe bedrijvigheid is een belangrijk uitgangspunt voor de gemeente Dordrecht, volgens Burggraaf. “Wij willen meer werkgelegenheid scheppen” benadrukt hij. “Bij de ontwikkeling van nieuwe distributiecentra willen we dan ook vooraf weten welke eindgebruikers zich hier vestigen. Wij streven naar 4.000 nieuwe arbeidsplaatsen in de komende jaren. DistriPark Dordrecht kan daaraan aanzienlijk bijdragen.” Maatwerk ”We begeleiden zowel ontwikkelaars als eindgebruikers op DistriPark Dordrecht van de eerste tot en met de laatste stap van de realisatie en ingebruikname van hun DC,” vervolgt Burggraaf. “Hiertoe hebben wij twee acquisiteurs aangesteld die optimale facilitatie als missie hebben. We leveren maatwerk. Dat betekent dat de wensen van de opdrachtgever centraal staan, uiteraard binnen de randvoorwaarden en processtappen van het bestemmings- en beeldkwaliteitplan.” “Wij bieden ook vaste contactpersonen voor andere partijen zoals bij het UWV, werkgeversorganisaties, onderwijs, werving- en selectiebureaus en het openbaar vervoer. Dat sterkt de opdrachtgever niet alleen tot voordeel bij de vergunningverlening, maar bij het gehele vestigingstraject. Ook hierbij staan de wensen van de opdrachtgever centraal” ‹‹ www.distriparkdordrecht.nl Logistiekvastgoed 2019 - 101

Hörmann: alles uit één hand Hörmann staat bekend als dé leverancier van deuren voor woning en industrie die altijd een oplossing heeft, voor elk budget. Klanten weten ook dat ze maar met één partij te maken hebben tijdens de projectrealisatie. Alles uit één hand, noemen ze dat bij Hörmann waar kwaliteit en innovatie leidend zijn. K ey-accountmanager Hugo Top en senior projectmanager Henk-Jan Bokkers nemen ons via drie recente logistieke utiliteitsprojecten mee in hoe Hörmann oplossingen bedacht voor specifieke toepassingen met levellers, sectionaaldeuren en snelloopdeuren waar al deze producten van dezelfde Hörmann-familie zijn. Leverancier en producent van verse groenten Van Oers United in Dinteloord heeft voor de verwerking van spruiten, rechtstreeks van het land, belang bij verwerkingsruimten die koel blijven. Docks die opengaan en openblijven dragen meestal niet bij aan de gewenste temperatuur. Energiebesparing staat voorop. ‘De oplossing die we geboden hebben is, dat de geïsoleerde deur voor het dock langs zakt, DC FrieslandCampina te Meppel Gecertificeerd Als we inzoomen op de zuivelopslag van FrieslandCampina in Meppel zien we voorzetsluizen en laadbordessen van Hörmann die bijdragen aan energiebesparing. ‘Ze zijn gecertificeerd’, zegt Bokkers, ‘waardoor ze voldoen aan de EN 1090-kwaliteitsnorm en dus aan de eisen van de Europese bouwproductenverordening. Hörmann is de enige leverancier met deze certificering.’ Kleine busdocks Nu de e-commerce floreert als nooit tevoren, neemt het aantal bestelwagens voor de last mile in de distributie fors toe. Distributiecentra zijn daarom gebaat bij kleine docks voor de busjes van DHL, UPS, PostNL, DPD, enzovoorts. Hörmann levert daarom ook in toenemende mate onderdelen voor speciale kleine laadplaatsen die ze BBS noemen. Bijvoorbeeld logistiek bedrijf Tielbeke in Lemelerveld heeft twee van deze busdocks. 102 - Logistiekvastgoed 2019 terwijl die dat normaal tot op het vloerniveau doet’, legt Henk-Jan Bokkers uit. ‘Onder het dock hebben we een isolatiepaneel aangebracht, zodat nu de leveller in het gebouw ligt als de deur dicht is. Van Oers bleek erg gecharmeerd van deze specifieke oplossing die we al eens eerder hebben toegepast.’ In de Van Oers-hal met de verschillende gekoelde compartimenten is gekozen voor een combinatie van flexibele snelloopdeuren aan de ene kant van de wand en geïsoleerde sectionaaldeuren aan de andere kant, zo’n 15 combinaties, zegt Hugo Top. ‘Afhankelijk van de transportgang gaat de ene deur open en de andere dicht.’ Hörmann kan deze combinatie ook als één deur leveren. De ramen in de sectionaaldeuren van Hörmann zijn als enige in de markt gecertificeerd met weerstandsklasse 2 (WK2). ‘Een must bij de BREEAM-classificatie.’

Meer informatie Hörmann Nederland BV Peter Stoop, algemeen directeur Hugo Top, key-accountmanager Henk-Jan Bokkers, senior-projectmanager Industrie Nina de Wit, marketingcoördinator Harselaarseweg 90, postbus 240 3770 AE Barneveld, 0342-429400 www.hormann.nl Foto´s: Fotostudio155 Dynamic Logistics te ´s-Heerenberg Top roept in herinnering dat bij de oplevering van het project er nog een instructie voor het gebruik van de deuren was. ‘Dat doen we vaker. Komen er nog onvolkomenheden aan het licht, dan staan onze monteurs standbye’, vult projectmanager Bokkers aan. De afdeling Projectrealisatie is van ‘verkoop tot oplevering’ bij projecten betrokken. Ook na oplevering is Hörmann met haar uitgebreide servicenetwerk dat 24/7 klaarstaat, snel ter plaatse. ‘Dat is het grote voordeel bij keuring, onderhoud en reparaties.’ Prefabbeton Het laatste referentieproject is dat van Dynamic Logistics in ’s-Heerenberg. Hier is bijzonder dat Hörmann ook het prefabbeton van de t-elementen, keerwanden en breedplaten in het dock heeft geleverd. ‘De klant wilde dat wij de bouwkundige put deden, om daarmee de aannemer te ontzorgen bij de realisatie van alles om onze dockleveller heen. Normaal moet de aannemer voor de onderdelen bij een prefabbetonleverancier aankloppen. Zo leverden wij een onderscheidende totaaloplossing op maat waarmee de klant zeer tevreden is’, licht Bokkers toe. van Oers United te Dinteloord DC FrieslandCampina te Meppel SmartControl Volgend jaar is de introductie te verwachten van een sectionaaldeur met een snellere aandrijving. Een innovatie voor de markt waarvan het bedrijf hoge verwachtingen heeft. Een andere ontwikkeling is de komst van SmartControl, een technologische toepassing waarmee op afstand de deuren worden gemonitord. Een module op de deur is digitaal verbonden met een systeem dat storingen meteen meldt en de serviceafdeling alarmeert. SmartControl houdt ook bij hoe vaak de deur open- en dichtgaat, wat voor de onderhoudsintervallen van belang is. ‘Klanten die van deze service gebruik willen maken, krijgen van ons een gratis 5-jarig abonnement’, aldus keyaccountmanager Top. ‹‹ Over Hörmann De Hörmann Groep is een groeiende internationale onderneming voor de bouwmaterialenindustrie. In 38 hooggespecialiseerde fabrieken produceren zij garage- en industriedeuren, huisdeuren, voordeuren, aandrijvingen en dockequipment voor Europa, Noord-Amerika en Azië. Zij zijn met meer dan 100 eigen vestigingen in meer dan 40 landen vertegenwoordigd en in 50 overige landen door verkooppartners. Met ruim 6.000 medewerkers wereldwijd wordt in het 100% familiebedrijf een omzet van meer dan 1 miljard euro gerealiseerd. Logistiekvastgoed 2019 - 103

‘Wij horen voorop dit blad te staan’ ‘Wat doen wij in dit blad?’ Dat stond vorig jaar boven het artikel over Kickersbloem 3 in Logistiek Vastgoed. Er was enige twijfel: vlak bij grote infrastructurele knooppunten ligt het bedrijvenpark in Hellevoetsluis niet. Het zou second best zijn. Maar in een jaar tijd is alle twijfel weg: Kickersbloem 3 blijkt in de zuidelijke Randstad voor veel bedrijven juist de beste vestigingsoptie te zijn. Daarom staat er nu een heel andere kop boven het volop in ontwikkeling zijnde bedrijvenpark: ‘Wij horen voorop dit blad te staan’. “K ickersbloem 3 is dé kans voor ondernemers die hun bedrijf willen uitbreiden of zich willen vestigen op een nieuwe locatie”, zegt projectwethouder Aart Jan Spoon. “Een locatie met veel beschikbare ruimte, ook voor de logistieke sector, tegen een scherpe prijs. Het bedrijvenpark is bruto 70 hectare groot, waarvan 53 hectare uitgeefbaar. Daar komt nog bij dat Hellevoetsluis een fantastisch arbeidspotentieel heeft met een goed opleidingsniveau. Logistiek opleidingsinstituut STC heeft een vestiging in Brielle, dat vlakbij ligt. Van de 40.000 mensen die hier wonen rijden er dagelijks veel naar de Europoort, de Botlek of Rotterdam. Die hebben straks de mogelijkheid om op de fiets naar hun werk te gaan.” Direct aan de slag Wat Kickersbloem 3 ook tot dé vestigingsoptie maakt, is dat er in de wijde omgeving nauwelijks nog mogelijkheden zijn te vinden. Spoon: “De bedrijvenparken in Brielle en Westvoorne zijn vol. Kickersbloem 3 is een van de weinige locaties waar bedrijven volop terecht kunnen, ook als ze grote kavels nodig hebben en direct aan de slag willen om hun bouwproject te realiseren. Diverse rapporten bevestigen dat.” 104 - Logistiekvastgoed 2019

Hotspot Iets minder dan de helft van de beschikbare grond is inmiddels uitgegeven of in optie. Het is het laatste jaar hard gegaan, merken de gemeente Hellevoetsluis (voor 40 procent eigenaar van het bedrijvenpark) en investeerder Hans Borstlap (60 procent in eigendom). “Die bedrijven beseffen dat de Rotterdamse haven dichter bij Kickersbloem 3 ligt dan bij Rotterdam. De ontsluiting via de N57 is prima; in zeven minuten ben je op de A15. Bovendien is de bouw van de Blankenburgtunnel gestart. Als die klaar is, ontsluit je in één keer het hele Westland, waar vrijwel geen mogelijkheden meer zijn op bedrijventerreinen. Op die manier wordt Hellevoetsluis bijna automatisch een hotspot. Niet voor niets heeft Delta Development Group pas getekend voor 10 hectare. Dat is een kwaliteitspartij, die veel aandacht heeft voor de architectuur en landschappelijke inpassing van hun panden. Zie het voormalige Fokkerterrein op Schiphol. Met de komst van zo’n bedrijf zijn we heel blij. En er zijn nog meer grote spelers die serieuze belangstelling hebben.” Nieuwe ontsluiting Mooi is ook dat de bedrijven die zich vestigen een nieuwe ontsluiting van Kickersbloem 3 tegemoet kunnen zien. De bouw van een brug over het Kanaal door Voorne is gestart. Tegen de tijd dat het bedrijvenpark voltooid is, komt er een weg die Kickersbloem 3 sneller verbindt met de N57, die nu nog twee banen telt, maar volgens de wethouder op termijn zal verdubbelen in capaciteit. “Terwijl het nu al een weg is zonder obstakels en verkeerslichten, die je heel snel op de A15 brengt.” Flexibiliteit Spoon en Borstlap noemen nog een belangrijk onderscheidend punt dat ondernemers aanspreekt: flexibiliteit op het gebied van bouwhoogtes en milieu. Bouwen tot 18 meter hoog is geen probleem op delen van het Hellevoetse bedrijvenpark. Milieucategorie Hans Borstlap (links) en Aart Jan Spoon bij de nieuwe ontsluiting in aanbouw. 4.2 evenmin. Maar de flexibiliteit gaat verder: de kavelindeling plus infrastructuur op Kickersbloem 3 zijn desgewenst vrij eenvoudig aan te passen. Serviceteam Ondernemers die zich willen vestigen op het bedrijvenpark kunnen rekenen op de ondersteuning van een serviceteam. De wethouder: “Het serviceteam ontzorgt de ondernemer. Het helpt met bijvoorbeeld de toetsing aan het bestemmingsplan, de vergunningen en het regelen van de energievoorziening op het gasloze bedrijvenpark. Alles is erop gericht om het hele proces zo soepel mogelijk te laten verlopen. Dat lukt vrij goed, ik hoor veel positieve geluiden over het serviceteam.” Het team biedt geïnteresseerde ondernemers een gratis duurzaamheidsscan aan om een goed beeld te krijgen van onder andere de benodigde investeringen en de fiscale voordelen. Dat duurzaamheid een belangrijk onderwerp is op Kickersbloem 3 blijkt ook uit de wens om de warmte die de in het gebied aanwezige rioolwaterzuivering produceert, bruikbaar te maken voor bedrijven. Kwaliteit van leven Second best, een uithoek. Van dat beeld is Kickersbloem 3 inmiddels wel verlost. Tel daarbij op dat Hellevoetsluis en omgeving een fantastische woonomgeving is, en de toekomst van het bedrijvenpark kan alleen maar zonovergoten zijn. Wethouder Spoon: “Bedrijven die zich hier vestigen kunnen hun werknemers kwaliteit van leven bieden. Natuur, water, de stad – je hebt hier alles. Voorne-Putten is Nederland in het klein.” Wie weet staat er volgend jaar ‘Wij horen voorop én achterop dit blad te staan’ boven het artikel over Kickersbloem 3. ‹‹ T 0181-321093 W www.kickersbloem3.nl Logistiekvastgoed 2019 - 105

Sprangers. Uw realisatiepartner. Primark Fase 2, RoosendaalIntegrale oplossingen voor een optimaal bedrijfsprocesPrologis DC5, Tilburg

Gazeley, VenrayCanpack, HelmondLogistieke expertise van ontwerp, engineering, realisatie tot operatie: duurzame huisvestingsoplossingen die bijdragen aan een optimaal logistiek proces met meerwaarde voor gebruiker én eigenaar. Sprangers beschikt over gespecialiseerde teams, een uniek netwerk van samenwerkingspartners en heeft 223 jaar ervaring in alle soorten van logistiek en industrieel vastgoed. • Distributie Centra • Mechanisatie • Hoogbouw Magazijnen • Koel / Vrieshuizen • PGS Opslag • Productie / Industrie Complexen • Bedrijfspanden • Cross-docks Engineering, Design & Build, Nieuwbouw en Onderhoud — Breda, Terneuzen, Delft en Amsterdam

Modulair bouwen voor een snel en eersteklas resultaat Het bouwen van distributiecentra met kantoren is al jaren de corebusiness van SYSTABO. De systeembouwer ontzorgt zijn klanten vanaf het aanvragen van vergunningen tot en met de realisatie. Dankzij gestroomlijnde processen, proactief faciliterend tijdens de planvorming en grote daadkracht in de uitvoering kan SYSTABO snel een eersteklas gebouw realiseren. H et systeembouwconcept is gebaseerd op een modulair bouwsysteem waarin bouwproces en bouwcomponenten efficiënt op elkaar zijn afgestemd met prefab componenten die op de bouwplaats snel en efficiënt worden geassembleerd en gemonteerd. Het is een snelle manier van werken met als voordeel dat er een kwalitatief passend product wordt geleverd tegen vaste kosten, legt commercieel directeur Erik Achterberg uit. Samenwerking met zusterbedrijven SYSTABO is onderdeel van bouwonderneming VolkerWessels. Bij het Westfields-project in Oirschot komt de samenwerking met diverse zusterbedrijven goed naar voren, zegt Achterberg. SYSTABO is in Oirschot de hoofdaannemer voor de bouwkundige en de installatietechnische werkzaamheden van dit 100.000 vierkante meter grote project. Het aanleggen van de infra gebeurt door de zusterbedrijven WSP Infra en KWS Infra en de 108 - Logistiekvastgoed 2019 ‘We bouwen volgens onze gekende methode met systeembouw. Dus snel, met een hoge kwaliteit en met een goede prijsstelling.’ engineering van de constructie ligt bij een ander familielid: de specialisten van Aveco De Bondt. “Zelf doen we het ontwerp, het aanvragen van de omgevingsvergunningen en de uitvoering.” DC Westfields is een project van de ontwikkelcombinatie SDK Vastgoed (een zuster van SYSTABO) en MG Real Estate. Verstopt onder de vloer DC Westfields bestaat feitelijk uit drie warehouses tegen elkaar aan, ieder met een kantoor van duizend vierkante meter. Een belangrijke uitdaging in Oirschot zit inmiddels verstopt onder de vloer, zegt Achterberg. “Het warehouse is op 1,20 meter plus gerealiseerd. De uitdaging was om het gebruik van een enorme hoeveelheid ophoogzand te beperken. Zowel uit kostenoogpunt, als uit duurzaamheidsoverwegingen want zand is natuurlijk ook een grondstof.” Er werd gekozen om te werken met immobilisaat als bouwstof, een combinatie van restgrond gemend met cement die uithardt en daardoor de vervuiling bindt zodat deze niet uitloogt in de bodem. “Door dit immobilisaat hebben we vervolgens HSP-palen aangebracht. Het is een redelijk unieke oplossing, zeker in deze omvang.” Oplevering in fasen De oplevering van DC Westfields gebeurt in fasen: de eerste is voorzien voor oktober en de laatste in november/december. “We bouwen volgens onze gekende methode met systeembouw. Dus snel, met een hoge kwaliteit en met een goede prijsstelling. Uitgangspunt daarbij is dat we de ontwikkelaar zo volledig mogelijk ontzorgen. Vanaf

Cradle to Cradle bouwen Erik Achterberg: “We bouwen op dit moment een DC op Schiphol Tradepark volgens de cradle to cradle methode. Zo wordt er bijvoorbeeld in het hele project geen pvc toegepast. Zowel kantoor als warehouse wordt gasloos uitgevoerd, oftewel: all electric. Het 28.000 vierkante meter grote warehouse wordt volledig demontabel. De staalconstructie, de ankerpunten; alles wordt gebout en blijft bereikbaar zodat het ter zijner tijd eenvoudig uit elkaar kan. De volgende stap is om in de nabije toekomst ook het kantoordeel demontabel te kunnen realiseren.” vergunningaanvraag tot en met slim meedenken in lay-out en design. We doen dit natuurlijk al wat langer en weten hoe we rekening kunnen houden met toekomstige gebruikers, ook als die nog niet bekend zijn op het moment van bouwen. Het opdelen van de warehouses en de installaties is allemaal voorbereid en kan, ook in de toekomst eenvoudig uitgevoerd worden.” DC Bavelse Berg Breda Aan de rand van logistieke hotspot Breda, net naast de A27, werkt SYSTABO aan het DC De Bavelse Berg, een warehouse van 40.000 vierkante meter. Net als in Oirschot vroeg de ondergrond om een speciale behandeling. “Voor De Bavelse Berg is diepteverdichting toegepast om de eerste zetting van de grond te realiseren voorafgaand aan de bouw. Het levert materiaal voordeel op ten opzichte van de anders benodigde beton voor HSP-palen onder de vloer, die lastig waren te realiseren op die plek.” Ook dit warehouse is op te delen. “We bouwen het in twee units, die we weer kunnen splitsen. Er is ook een mogelijkheid om een extra kantoor te realiseren. Al met al maximale flexibiliteit in de verhuurbaarheid. De eerste unit is overigens al verhuurd.” De Bavelse Berg wordt opgeleverd met het Breeam Very Good certificaat en is een ontwikkeling van onder andere ons zusterbedrijf VolkerWessels Logistics Development. Volgend jaar start SYSTABO met het nieuwe DC voor dier- en tuinwinkel Welkoop in Apeldoorn: een nationaal DC (19.300 m2 vrijstaand parkeerdek. Net als DC De Bavelse Berg krijgt dit gebouw een BREEAM Very Good certificaat. Het DC krijgt een hybride gebouwinstallatie. “Zo kan je grotendeels elektrisch verwarmen met een luchtwarmtepomp en in de piek in de winter bijverwarmen met een gasgestookte cv-ketel. Kostentechnisch is dit de beste oplossing, terwijl je weinig gas gebruikt.” ‹‹ www.systabo.nl ) met kantoor en Logistiekvastgoed 2019 - 109

DC RDAM het distributiecentrum als u kiest voor kwaliteit In Rotterdam ontwikkelen Focus Real Estate en Asset Manager AXA Investment Managers – Real Assets DC RDAM: een hoogwaardig distributiecentrum van ca. 26.000 m2 Een duurzaam gebouw op een strategische (zicht)locatie binnen de ring van Rotterdam. . D C RDAM bestaat uit 22.500 m2 magazijn, een mezzanine van 2.080 m2 (optioneel) en 1.500 m2 kantoorruimte. Het distributiecentrum wordt gebouwd volgens de laatste ontwikkelingen in modern logistiek vastgoed en krijgt onder andere een BREEAM-NL certificering ‘Very Good’. DC RDAM wordt in november 2019 opgeleverd en is uitermate geschikt voor één gebruiker. Het distributiecentrum ligt op een unieke zichtlocatie, pal naast de snelwegen A15 en A16. Een locatie waar elke dag maar liefst 280.000 auto’s passeren. De ideale plek om uw bedrijf zichtbaar te maken. Bovendien heeft DC RDAM een strategische ligging tussen Rotterdam, Amsterdam, Den Haag, Breda en Antwerpen. Ook de grootste Europese havens, de havens van Rotterdam, Antwerpen en Amsterdam, zijn uitstekend te bereiken. Het ontwerp: Modern & duurzaam DC RDAM is het perfecte visitekaartje voor uw organisatie. Het prestigieuze ontwerp, ontwikkeld door Focus Real Estate en gerealiseerd door Unibouw, is een modern en indrukwekkend logistiekcentrum volgens de hoogste kwaliteits- en duurzaamheidsnormen. Unibouw is een bouwer met ruim 40 jaar ervaring en zo’n 1.000 gerealiseerde projecten. Het distributiecentrum is met een volume van ca. 26.000 m2 uitermate geschikt voor één gebruiker. Als huurder heeft u uiteraard zeggenschap over de indeling. Zo kunt u bijvoorbeeld kiezen voor een mezzanine en is ook het kantoor naar eigen wensen in te delen. DC RDAM zal bij oplevering beschikken over een BREEAM-NL certificering ‘Very Good’ en scoort daarmee op het gebied van duurzaamheid substantieel beter dan de wettelijke normen. Zo wordt het complex bijvoorbeeld uitgerust met LED verlichting en een duurzame waterhuishouding waarbij hemelwater binnen het bedrijventerrein wordt verwerkt. 110 - Logistiekvastgoed 2019 Locatie en bereikbaarheid: Perfect centraal Centraal in het land, nabij de grootse havens van Europa en het Europese achterland met de uitstekende infrastructuur van Zuid-Holland. Dat maakt DC RDAM een van de beste logistieke locaties in Nederland. Een logistieke hotspot om zowel nationaal als internationaal te distribueren. Het DC ligt direct aan het verkeersknooppunt ‘Ridderkerk’ en biedt vrijwel directe aansluitingen op de rijkswegen A15 (Europoort-Rotterdam

Gorinchem), A16 (Rotterdam-Dordrecht-Breda) en A29 (RotterdamRoosendaal-Zierikzee). De strategische ligging tussen Rotterdam, Amsterdam, Den Haag, Breda en Antwerpen garandeert optimale toegang tot elke belangrijke nationale en internationale bestemming via de weg, het water, de lucht of het spoor. Arbeidspotentieel: Werknemers altijd dichtbij DC RDAM ligt op een aantrekkelijke en vitale locatie, niet alleen vanwege de centrale ligging en uitstekende bereikbaarheid, maar ook voor het vinden van goede medewerkers. In deze regio is er minder schaarste aan medewerkers in vergelijking met andere regio’s blijkt uit onderzoek van Tempo Team. Specificaties Totaal Magazijn Hoogte Max. stapelhoogte 26.080 m2 22.500 m2 14 meter 12,2 meter Max. vloerbelasting Ca. 7,5 kN/ m2 Aantal loading docks 26 Mezzanine kantoor Adres 2.080 m2 1.500 m2 DC RDAM - 26.000 m2 distributiecentrum - Oplevering november 2019 - Business Park ‘Cornelisland’ - Unieke zichtlocatie - Direct gelegen aan A15, A16 en A29 - Strategische ligging Den Haag/Rotterdam – - Breda/Tilburg – Amsterdam/Utrecht – Antwerpen - BREEAM-NL ‘Very Good’ Planning Start bouw Ú maart 2019 Oplevering Ú november 2019 Ontwikkelaar Asset Manager Contact Giedo Steenbergen + 31 (0)6 11 80 33 99 Giedo.Steenbergen@eu.jll.com Logistiekvastgoed 2019 - 111 (optioneel en grootte in overleg) (over 3 lagen) Schaapherderweg 30, Ridderkerk DC RDAM is voor medewerkers goed bereikbaar, zowel met het openbaar vervoer als met de auto. Vanaf Rotterdam Centraal Station is het slechts 30 minuten reizen met elke 10 minuten een bus. Openbaar vervoer is daarom een ideale manier voor woonwerkverkeer. Met de auto reizen uw medewerkers uit Rotterdam in slechts 15 minuten en vanuit Den Haag in slechts 25 minuten naar DC RDAM. ‹‹ Meer informatie op www.dcrdam.nl

‘De klant mogen helpen in zijn groeiproces is iets om trots op te zijn’ Bouwbedrijf Vrolijk staat voor innovatief, betrokken en klantgericht bouwen. Het bouwbedrijf heeft alle kennis om een opdrachtgever van A tot Z te helpen in eigen huis. Vanaf het ontwerp tot en met de oplevering. “We kunnen plannen analyseren en optimaliseren, of als er helemaal geen plan is, meehelpen om het plan te ontwikkelen.” B ouwbedrijf Vrolijk heeft een platte organisatie met korte lijnen en snelle reactietijden. Het trekt mensen met een bepaald DNA: oplossings- en resultaatgericht, aanpakkers en doorpakkers”, zegt Mitchel Sonneveld. Het bedrijf is van alle markten thuis, maar de focus verschuift steeds meer naar utiliteitsbouw, waaronder de specialismen industriële bouw - zoals logistiek vastgoed - bedrijfsverzamelgebouwen en leisure. Vrolijk groeit mede hierdoor hard en verhuist dit najaar naar een nieuwe locatie op industrie- en haventerrein Moerdijk. Adviesrol invullen “We hebben veel langdurige relaties waarvoor we werken. We zijn vaak betrokken in het bouwteam en kunnen het verschil maken in de planning, constructie, materiaalkeuze en andere bouwtechnische vraagstukken. We begonnen ooit met een laadkuil bij een tuinderij. Nu realiseren we op een naastgelegen locatie een dc van 25.000 vierkante meter met koel- en vriescellen en een groot kantoor. Het is een mooi voorbeeld van een vertrouwensrelatie.” De opdrachtgever had 112 - Logistiekvastgoed 2019 ‘We willen graag dat de klant een vlekkeloos proces meemaakt’ bij aanvang een ruwe schets met de machinelijnen en de logistieke routing. “We bouwen het pand volgens de stramienmaat voor logistieke stellingen terwijl die er niet inkomen. Dit doen we met het oog op de toekomst. Mogelijk ontstaat die behoefte later nog wel. We houden ook rekening met handelsmaten, zodat je op het werk zo min mogelijk hoeft aan te passen. Ja, efficiënt en effectief, doordat we in het bouwteam onze adviesrol goed kunnen invullen.” Flexibel inspelen op gewijzigde omstandigheden Bouwen voor een belegger betekent meestal dat je een ‘standaard dc’ bouwt, waarvan materialisatie en specificatie vastliggen, zegt Sonneveld. “En dan meldt zich in de bouwfase een huurder waarvoor dan soms bepaalde zaken moeten worden aanpassen in verband met de gebruiksfase. Bijvoorbeeld een andere vloerbelasting, of een groter kantoor. Daar moet je dan flexibel mee omgaan en dat kunnen we ook.” Innovatief bouwen De specialisten van Bouwbedrijf Vrolijk zoeken altijd naar slimme oplossingen, zegt Sonneveld. “Het ontwerp van een kantoor bij een dc was bedacht met een betonnen afwerking op tien meter hoogte. Dat is niet alleen zwaar, maar ook duur. Als alternatief bedachten wij samen met Cladding Partners een oplossing van aluminiumcomposiet met betonlook. Lichter voor de constructie, makkelijker schoon te houden en sneller te bouwen.” Sowieso is het goed om in een aanbestedingsfase de gevraagde constructie goed tegen het licht te houden, want dan kun je het verschil maken, zegt Sonneveld. “Daar zitten vaak nog optimalisatiemogelijkheden. Technisch en constructief meedenken, noemen we dat.” Online platform Alles gebeurt in BIM, zodat alle betrokkenen met dezelfde gegevens werken. “Bovendien geeft het de opdrachtgever een goed beeld van wat hij krijgt.

‘Een 3D-model opbouwen, dat kan iedereen wel. De kunst is hoe je ermee communiceert’ Door de BIM-modellen van diverse partijen te koppelen, kun je simuleren en clash detection doen in tijd en in ruimte: past die ene tank of stelling nog als de constructie er al staat, bijvoorbeeld. Een 3D-model opbouwen, dat kan iedereen wel. De kunst is hoe je ermee communiceert. Wij doen dat met een online platform waarop alle betrokkenen kunnen inloggen. Daarmee maken we het verschil.” Voor een fabrikant van sandwichpanelen bouwde Vrolijk onlangs een nieuwe fabriek. “De machines zijn zo groot dat een sprinkler alleen aan het dak onvoldoende is. Er moesten dus ook sprinklers in de machines komen en in BIM kun je dat vooraf simuleren: wat is het bereik, wat kan hij blussen. Bouwen met Vrolijk betekent dat de opdrachtgever geen dagtaak heeft aan het begeleiden van de bouw en het beantwoorden van allerhande vragen. “We willen graag dat de klant een vlekkeloos proces meemaakt. Wij zorgen ervoor dat we alles goed op een rijtje hebben. We lossen zoveel mogelijk zaken zelf op en informeren de klant hierover. Betrokken en daadkrachtig, dat typeert ons wel. Bouwen is vaak een unieke ervaring voor een klant en onderdeel van zijn groeiproces. Als je daarin mag helpen, is dat hartstikke mooi en iets om trots op te zijn.” ‹‹ www.bbvrolijk.nl Architect Kortgeytenbeek Logistiekvastgoed 2019 - 113

Wij ontwikkelen vastgoed met karakter Dudok Logistiek Vastgoed richt zich op het strategisch uitbreiden en exploiteren van grootschalige duurzame distributiecentra op kansrijke locaties die geschikt zijn voor vervoer over de weg, het water en door de lucht. Informeer vrijblijvend naar de mogelijkheden voor hoogwaardige ontwikkelingen vanaf 10.000 m² in onder meer: Roosendaal, Moerdijk, Dordrecht en de Maasvlakte. DistriPark Dordrecht - Beschikbaar medio 2021; - 40.000 m², te huur vanaf 10.000 m²; - Hoogwaardige uitstraling en afwerking; - Breeam certificering; - EFSR sprinkler; - Led verlichting; - 5.000 kg/ per m² vloerbelasting; - 1 dock per 800 m². Maasvlakte Distripark West - Beschikbaar medio Q3 2020; - 40.000 m², te huur vanaf 5.000 m²; - Hoogwaardige uitstraling en afwerking; - Breeam certificering; - ESFR sprinkler; - Led verlichting; - 6.000 kg/ per m² vloerbelasting; - 1 dock per 800 m². Neem vrijblijvend contact op 078- 632 68 00, we vertellen u graag meer over de ontwikkel mogelijkheden die wij u kunnen aanbieden: Wouter Vos Director Dudok Jakko van Wijk Business Development Manager

TE HUUR BOSPORUSSTRAAT 32-40, MAASVLAKTE ROTTERDAM Dit DC omvat ruim 20.000 m² logistieke ruimte in 5 geschakelde compartimenten van circa 4.000 m² per compartiment. Het gehele DC komt beschikbaar per 1 juli van dit jaar. De unieke ligging nabij de modernste containerterminals en andere transportvoorzieningen maken de locatie zeer aantrekkelijk. Kenmerken: • Vrije hoogte circa 10 meter • Betonvloer met maximale vloerbelasting van tenminste 3.000 kg/m² • 30 loading docks (6 per compartiment) • 5 overheaddeuren op maaiveldniveau (1 per compartiment) • Enkele units zijn voorzien van een mezzaninevloer en/of kantoorruimte Het DC is onderdeel van een logistiek complex dat bestaat uit 2 gebouwen en is voorzien van een 2,5 meter hoog hekwerk en ontsluiting aan twee zijden middels schuifpoorten. TE HUUR HAINANSTRAAT 1, MAASVLAKTE ROTTERDAM Dit DC van ruim 25.000 m² bestaat uit 3 geschakelde compartimenten en is te huur als stand-alone logistiek gebouw of in units vanaf circa 7.000 m². De uitstekende ligging op de Maasvlakte, uitstekende voorzieningen en de robuuste bouw maken het gebouw geschikt voor een groot aantal logistieke activiteiten. Kenmerken: • Vrije hoogte circa 10 meter • Betonvloer met een maximale vloerbelasting van 3.000 kg/m² • 25 loading docks • 1 overheaddeur op maaiveldniveau • Kolomvrije ruimtes van 10,8 m x 21,6 m • Kantoorruimte op de kop-unit • ESFR sprinkler systeem • Terrein met 75 parkeerplaatsen en omheind met 2 meter hoog hekwerk v.v. 2 schuifpoorten Projecten van Verhuurinformatie Tel. 010 411 04 40 jll.nl Tel. 088 989 98 98 industrial.nl

Afval op de bouwplaats voorkomen in plaats van scheiden M ede dankzij de BREEAM-regels worden afvalstromen op de bouwplaats zorgvuldig gescheiden. Maar zou het niet veel beter zijn om die afvalstromen zo veel mogelijk te voorkomen vroeg Jos Klanderman van ontwikkelaar Dokvast zich af. “Iedereen doet enorm zijn best een duurzaam en energievriendelijk gebouw neer te zetten, maar als je dan ziet wat je nog aan afval afvoert tijdens de bouw. Daar is winst te behalen.” Naar het voorbeeld van de Trias Energetica – het drie-stappen-plan voor gebouwen, om stap voor stap te komen tot een zo duurzaam mogelijke energievoorziening – bedacht Klanderman de Trias Wastica. “Het uitgangspunt is het voorkomen van afval door geen verpakking te gebruiken. Lukt dat niet, dan is duurzaam verpakken het alternatief, bijvoorbeeld door biobased verpakking te gebruiken. Kan dat ook niet, dan moet het verpakken zo efficiënt mogelijk gebeuren om afval zo veel mogelijk te voorkomen.” Containers vol Klanderman geeft een voorbeeld: “In een beetje dc heb je al gauw vijfduizend armaturen. Elke armatuur heeft een beschermlaag van kunststof folie, een piepschuim bescherming en zit in een plastic zak. Vervolgens zitten ze per zes in een doos. Een vergelijkbaar verhaal gaat op voor bijvoorbeeld de binnenwanden, of de installatieonderdelen. Dat zijn containers vol met afval.” Prototype Bij zijn verlichtingsleverancier gaf hij aan dat hij geen karton en plastic meer wilde, maar een herbruikbare drager, liefst een die ook tijd bespaart in de bouw. Inmiddels is er een prototype. Aanvullend moet er nog wel nagedacht worden over de retourstromen van de herbruikbare emballage. “Dit is een eerste aanzet, je moet ergens beginnen. Het kan een mooi concept zijn, misschien wel iets om zelfs geld mee te verdienen.” De volgenden die bezoek van Klanderman kunnen verwachten zijn de installateurs en de afbouwbedrijven. “Dat wordt lastiger, bijvoorbeeld omdat er een groothandel tussen zit.” Duurzame drager Klanderman vertelt dat Dokvast samen met enkele leveranciers een geïntegreerd verwarmings- en verlichtingssysteem ontwikkelt. Een prototype wordt nu getest om te kijken of het bedachte systeem technisch en financieel haalbaar is. Het idee is om ook de traditionele verpakkingswijzen te vermijden en om het eindproduct straks met een andere, duurzame drager op te slaan en te vervoeren. “Het voorkomen van afval leeft nog niet echt, maar als ik erover vertel op bijeenkomsten krijg ik veel enthousiaste reacties. Als de beleggers het net als bij de ontwikkeling van BREEAM oppikken, dan wordt het zeker wat.” Denk er eens over na, is dan ook de boodschap van Klanderman richting de sector. “Iedereen doet het op de traditionele manier, gewoon omdat we het gewend zijn. Maar zeker voor grotere volumes moet het anders kunnen. De conclusie is dat duurzaam bouwen niet stopt bij de bouwplaats.” ‹‹ segro.com @SEGROplc EXTRAORDINARY SPACE As one of Europe’s leading owner, asset manager and developer of warehousing and light industrial properties, we understand what our customers need from our buildings. We hold ourselves responsible for creating sustainable buildings which conserve the interests of the environment. Our architectural design blends in very well with its surroundings and helps to reduce operational costs and to create financial savings. Find out more about our key locations and current developments in the the Netherlands. netherlands@segro.com +31 (0)20 316 01 60 116 - Logistiekvastgoed 2019

PAS: het wachten is op de Raad van State Al jaren is er in veel Natura 2000-gebieden een overschot aan stikstof. Dit is schadelijk voor de natuur. Het belemmert ook vergunningverlening voor economische activiteiten. 118 van 160 Naturagebieden in Nederland zitten ‘op slot’ vanwege overbelasting door stikstof. I 2000-gebieden. Voor n de Wet natuurbescherming staat dat nieuwe economische activiteiten of uitbreidingen van bestaande activiteiten moeten worden getoetst op hun effect op Natura ieder natuurgebied is bepaald wat de maximaal acceptabele hoeveelheid stikstofuitstoot is. Op basis daarvan is de depositieruimte bepaald: de ruimte die beschikbaar is voor economische ontwikkelingen. Programmatische benadering De neerslag van stikstof daalt landelijk al langere tijd, maar het was moeilijk te bewijzen dat een afzonderlijke activiteit geen kwaad kan voor de natuur. Daarom zijn er tien jaar geleden aan bevelingen gedaan om dit probleem op te lossen met een programmatische benadering. Hieruit ontstond het PAS, het Programma Aanpak Stikstof dat op 1 juli 2015 van start is gegaan. Het PAS brengt economische ontwikkeling en natuur herstel samen, door natuur te herstellen en bronmaat regelen (b.v. emissie van ammoniak door de landbouwsector verminderen) te treffen en ruimte voor uitbreiding zorgvuldig te berekenen en te verdelen. Voor activiteiten die stikstof uitstoten is een vergunning nodig. Het PAS begrenst de hoeveelheid stikstof die uitgestoten mag worden en stimuleert duurzame(re) productietechnieken. Compensatie Elke ontwikkeling van enige omvang van infrastructuur of vastgoed heeft emissie van stikstof tot gevolg. Dit hoeft niet onoverkomelijk te zijn voor de beschermde natuurgebieden, want het aandeel van de sectoren wegverkeer (9%), industrie (2%) en wonen (6%) aan de totale emissie van stikstof is relatief klein (bijna 50% van de uitstoot komt voor rekening van de landbouw). Hierdoor is compensatie haalbaar, bijvoorbeeld door stikstofrijke grondlagen te verwijderen. Hierdoor komt er depositieruimte vrij voor economische ontwikkeling. Afhandeling aanvragen stilgelegd Grondeigenaren en ontwikkelaars konden en kunnen op basis van PAS een vergunningaanvraag indienen voor het ontwikkelen van een nieuw bedrijventerrein. Dit gebeurde dan ook, maar natuurbeschermers gingen bij de raad van State in beroep tegen deze manier van werken. Bij het rechtscollege rees de vraag of de regeling wel in overeenstemming is met Europese wetgeving. Dit is voorgelegd aan het Europese Hof en in afwachting van een uitspraak werd de afhandeling van alle vergunningsaanvragen stilgelegd. Met als resultaat dat talloze ontwikkelplannen on hold gingen. Logistiek Park Moerdijk is wellicht de meest bekende, maar er zijn talloze andere ontwikkellocaties met hetzelfde lot. Aannames versus zekerheden Begin november vorig jaar oordeelde het Hof van Justitie van de Europese Unie dat het PAS niet in strijd is met de Europese Habitatrichtlijn en dus juridisch houdbaar is. De Raad van State had om deze uitspraak gevraagd en bestudeert op dit moment de details van het oordeel. Want er is ook minder goed nieuws: over de gevolgen die de uiteenlopende stikstofclaims voor de Natura-2000 gebieden hebben, mag nog niet de geringste mate van twijfel of onzekerheid bestaan. En dat maakt het lastig. Het PAS gaat namelijk uit van aannames, terwijl het Hof zekerheden eist. De verwachting is dat de Raad van State medio dit jaar een besluit neemt. Meer informatie over PAS is te vinden op: www.bij12.nl en op de website van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. ‹‹ Logistiekvastgoed 2019 - 117

Apeldoorn speelt in op de vraag Succesverhaal krijgt vervolg Apeldoorn weet de regio én nieuwkomers vlot te binden aan het lokale scala aan grote en kleine bedrijventerreinen. Zo kozen grootschalige logistieke en industriële bedrijven de afgelopen jaren graag voor de Ecofactorij, die in ‘no time’ is ingevuld. Uitbreiding van dit goed gesitueerde bedrijventerrein is dan ook ophanden. Apeldoorn speelt hiermee in op de vraag. A peldoorn verwerft zich een steeds sterkere positie als centraal in Nederland gelegen gemeente met hoogwaardige werklocaties voor vele vormen van bedrijvigheid en kenniscentra. De gemeente kent vijf stuwende sectoren, waaronder transport en logistiek en de maakindustrie. Groeiende ondernemingen die zich vestigden op bedrijventerrein Ecofactorij, zoals vleesverwerker Ameco uit Amsterdam en betonbouwer Preco uit Ede, kunnen hier nog expanderen, maar méér perspectief is welkom. Aantrekkingskracht “De afgelopen twee jaar ging het hard,” bevestigt Jeroen Joon, wethouder van de gemeente Apeldoorn met Economische 118 - Logistiekvastgoed 2019

terecht in Deventer.” Apeldoorn concentreert zich in de tussentijd op het revitaliseren van bestaande bedrijventerreinen en kijkt uit naar de uitvoering van het plan van Rijkswaterstaat om het oostelijke deel van de A1 te verbreden. Ecofactorij II Over ruim drie jaar kan naar verwachting de uitgifte van Ecofactorij II van start gaan. “Er is nog veel werk te verzetten, waaronder het nemen van publiek- en privaatrechtelijke stappen,” zegt Michel Groenendijk, projectmanager van de gemeente Apeldoorn. “Aan de orde is nu een verkennend haalbaarheidsonderzoek naar planologische mogelijkheden en de ontsluiting van het terrein. Momenteel zijn er ook nog enkele bewoners en agrariërs gevestigd ten zuidwesten van Ecofactorij I. Zij zijn overigens al lang geleden op de hoogte gebracht van de plannen tot uitbreiding van het bedrijventerrein, maar concrete gesprekken over verhuizing moeten we nog voeren.” V.l.n.r. wethouder Jeroen Joon, projectmanager Michel Groenendijk en acquisitiemanager Sumiati Albers. De Ecofactorij, die nu 75 hectare groot is, krijgt Zaken, Ruimtelijke Ordening en Grondzaken in portefeuille, tevens voorzitter van de Cleantech Regio. “Onze ligging, maar ook de arbeidsmarkt, die regionaal nog relatief veel kansen biedt met goed opgeleide professionals, is daar debet aan, evenals het hoge regionale arbeidsethos. Apeldoorn telt 161.500 inwoners en heeft, qua werkgelegenheid, een regiofunctie. Wij zijn blij met de toenemende aantrekkingskracht van onze gemeente voor het bedrijfsleven. Op dit moment hebben we echter nog minder dan 1,5 hectare aan ruimte voor nieuwe bedrijvigheid beschikbaar en dat is versnipperd over meer terreinen. Daarom willen we nu met uitbreiding en revitalisering voorzien in de behoeften.” Ameco, Ecofactorij 1, Apeldoorn Uitbreiding De behoeften kwamen boven tafel na een regionale inventarisatie en nader onderzoek naar werklocaties door het Arnhemse adviesbureau Stec Groep, volgens Joon. “In regionaal verband is inmiddels een akkoord bereikt over uitbreiding van de werklocaties,” zegt hij. ”De uitbreidingscenario’s gaan uit van 77 hectare voor de komende periode, waarvan de helft is bestemd voor het grootbedrijf. Binnen de Cleantech Regio is naar verwachting voor de komende jaren zelfs zo’n 160 hectare nodig. Besluitvorming in de colleges wordt nu voorbereid, waarna de Provincie Gelderland goedkeuring kan verlenen. De komende twee jaar kunnen logistieke dienstverleners nog goed uitbreiding met zo’n 42 hectare. Groenendijk: “Hierin is ook een zonnepark opgenomen. Van de bruto omvang is straks 35 hectare uitgeefbaar. De uitgifte van Ecofactorij II gebeurt waarschijnlijk in grotere kavels van ongeveer 4 hectare, die mogelijk onderling zijn te koppelen. We willen weer inzetten op flexibiliteit en bekijken zorgvuldig wat we geïnteresseerden daadwerkelijk kunnen bieden.” Strategische keuze “Wij denken altijd vanuit het perspectief van de klant,” zegt Sumiati Albers, acquisitiemanager van de gemeente Apeldoorn. “Dat betekent dat we goed luisteren, snel schakelen en waar nodig zoeken naar oplossingen. Acquisitie beperkt zich hier niet tot de verkoop van grondkavels, maar houdt Logistiekvastgoed 2019 - 119

Verdouw Bouwshop, Apeldoorn-Noord, Stadhoudersmolen ook vaardige begeleiding in tot en met de realisatie van de nieuwbouw. Gedurende dit proces is er voor iedere opdrachtgever één aanspreekpunt. We profileren ons met een snelle, transparante en helderde aanpak. Afspraak is hier ook afspraak. Wie zich vestigt in Apeldoorn, kan op ons bouwen.” “Bedrijven die van start gaan op de Ecofactorij maken een strategische keuze,” vervolgt Albers. “De ligging in de kom van de verkeersaders A1 en A50 is top. Apeldoorn heeft daarnaast goederenvervoer per spoor en goede openbaar vervoerverbindingen met alle steden in de Randstad en de luchthaven Schiphol, maar ook met Duitsland en de Euregio Twente. De haven van Deventer, waar de nieuwe containerterminal in 2020 in gebruik wordt genomen, bevindt zich verder op een rijafstand van nog geen half uur. Het Veluwse Apeldoorn biedt bovendien een uitstekend en veilig leefklimaat met goede stedelijke voorzieningen en aantrekkelijke woonwijken in een omgeving die is benoemd tot Nederlands mooiste natuurgebied.” Cleantech Regio Joon: “We maken ons vooral sterk op het gebied van duurzaamheid. Daarin lopen we vóór op veel andere steden. Zo heeft Ecofactorij I een ultramodern, eigen energienet. Dat willen we ook bewerkstelligen op Ecofactorij II; we ontwikkelen daarvoor nu al scenario’s. Het parkmanagement van Ecofactorij I kijkt ook naar verdere mogelijkheden voor verduurzaming. Onze regio zet met name in op energietransitie en een circulaire economie.” In ontwikkeling De gemeente Apeldoorn heeft in totaal circa 570 hectare aan bedrijventerreinen, waarvan de volgende in ontwikkeling zijn. > Ecofactorij I > Ecofactorij II - 75 ha voor grootschalige logistieke en productiebedrijven. - 35 ha toekomstige uitbreiding voor logistieke en productiebedrijven. > Apeldoorn-Noord - 70 ha voor regionaal MKB/sector handel (hoogwaardig beeldkwaliteitsplan) > Stadhoudersmolen - 15 ha voor lokaal MKB/sectoren handel, techniek en dienstverlening, incl. beschikbare woon/werklocaties. 120 - Logistiekvastgoed 2019 Preco, Ecofactorij 1, Apeldoorn Apeldoorn vormt, samen met zeven andere gemeenten, waaronder kennisstad Deventer, de Cleantech Regio. Deze 450.000 inwoners tellende, economische regio staat voor schone techniek en richt zich met name op energietransitie en qua mobiliteit op duurzaam vervoer. In snel tempo ontstaan hier - mede dankzij broedplaatsen - innovaties en vooruitstrevende toepassingen van de beschikbare kennis. Ook onderwijsinstellingen spelen adequaat in op de markt om voldoende goed geschoold arbeidspotentieel kunnen bieden op zowel hbo als mbo niveau. Revitalisering “Kansen voor het bedrijfsleven biedt ook onze inzet op revitalisering,” benadrukt Sumiati. “We hebwww.ecofactory.nl www.apeldoorn.nl/bedrijfskavels ben namelijk zeer aantrekkelijke werklocaties met fysiek verouderde, soms leegstaande panden, die na een flinke opknapbeurt goed kunnen inspelen op de groeiende vraag naar bedrijfsruimte. We gaan daartoe het gesprek aan met eigenaren en faciliteren waar mogelijk nieuwe plannen. Ook willen we in kaart brengen, welke ondernemingen van plan zijn om op korte termijn te verhuizen, en wat er kan worden gedaan om zo’n pand en de directe omgeving te ‘upgraden’. Zonder twijfel zullen bedrijven, net zoals elders, snel aanhaken op goede revitaliseringsinitiatieven.” De gemeente Apeldoorn wil, ook de komende jaren, zo veel mogelijk bedrijven optimaal kunnen huisvesten op de diverse werklocaties. ‹‹

De waarden van Bolckmans zijn ambities waarop we bouwen. Ze staan voor wat we belangrijk vinden: bouwprojecten met een oog op de toekomst. Want een gebouw dat klaar is voor morgen, daar kan uw onderneming in groeien. We bouwen er graag aan mee. Bolckmans: Belgische neef in de Nederlandse bouwfamilie ASVB.

Sligro binnenkort operationeel op A1 Bedrijvenpark Deventer Sligro verhuist in het najaar van 2019 naar een buitengewoon duurzaam, centraal distributiepunt voor Oosten Midden-Nederland op een prominente locatie aan de A1. “Met de nieuwe bezorgservicegroothandel en de bestaande zelfbedieningsgroothandel is Deventer voor ons een belangrijke stad geworden,” zegt Gerrit Buitenhuis, directeur Supply Chain van de Sligro Food Group. V.l.n.r.: Thomas Walder, Gerrit Buitenhuis en Marco van der Laan. S ligro, de gemeente Deventer en Aan de Stegge Twello, bouwer van het geavanceerde nieuwe distributiecentrum op A1 Bedrijvenpark Deventer, zijn geen onbekenden voor elkaar. Daardoor verliepen zowel de ontwikkel- als de vergunningsfase voorspoedig en kon de bouw tijdig beginnen, volgens Buitenhuis. “Wij zijn tevreden. Deze locatie ligt ook heel centraal voor bezorging naar de horecaklanten van Sligro en Heineken in het oosten van het land. Bovendien vormt de ligging pal naast de A1 een perfecte ontsluiting naar het (snel)wegennetwerk. Nieuwbouw biedt ons verder de mogelijkheid om het pand optimaal af te stemmen op het logistieke proces.” BREEAM ‘Outstanding’ Aan de Stegge Twello realiseert in het nieuwe, 22.500 m² grote bezorgservice distributiecentrum voor Sligro diverse ruimten, waaronder een vriescel van 4.430 m², een koelcel van 1.900 m², opslagruimten voor droge kruidenierswaren en een gekoelde multifunctionele expeditie. Het gebouw wordt voorzien van kantoor-, werk- en overige ruimten die ten dienste staan van het bedrijfsproces. De voorzijde van het DC krijgt 39 docks voor laden en lossen. Buitenhuis: “Het gebouw wordt voorzien van de nieuwste toekomstbestendige technieken en gasloos opgeleverd. Restwarmte uit de koel- en vriesinstallatie gebruiken we als verwarming. In combinatie met vele andere duurzame toepassingen en bouwmethoden streven we naar het behalen van BREEAM ‘Outstanding’ certificering. Dat is het hoogste duurzaamheidsniveau voor gebouwen.” Het is in principe de bedoeling dat de medewerkers van het huidige Sligro BS in Enschede en die van het Heineken DC in Deventer meegaan naar de nieuwe vestiging, volgens Buitenhuis. A-merken Sligro Food Group bestaat uit foodservicebedrijven in Nederland en België, die met een totaalpakket food en daaraan gerelateerde nonfood producten en diensten actief zijn in de groothandelsmarkt. In Nederland richt Sligro zich met een landelijk netwerk van zelfbedieningsgroothandels en bezorgcentra op de horeca, recreatie, cateraars, grootverbruikers, bedrijfsrestaurants en pompstations, maar ook op het midden- en kleinbedrijf, kleinschalige retailbedrijven en de institutionele markt. In een langjarig, strategisch partnership met Heineken verzorgt Sligro verder de exclusieve distributie van de Heineken fustbieren in Nederland. 122 - Logistiekvastgoed 2019

Ruime kavels op maat Thomas Walder, wethouder van de gemeente Deventer, met onder meer Economie, Internationaal Beleid en Werk in portefeuille, toont zich gelukkig met de keuze van de twee ambitieuze A-merken. “Het extreem duurzame Sligro DC draagt bij aan de uitstraling en toekomstbestendigheid van A1 Bedrijvenpark Deventer,” zegt hij. “De komst van Sligro is ook goed voor onze economie en de werkgelegenheid. We verwachten op termijn nog zo’n 200 tot 250 nieuwe, goede banen.” A1 Bedrijvenpark Deventer biedt, als één van de weinige bedrijvenlocaties in Nederland, nog ruim plaats. “We hebben inderdaad kavels beschikbaar van 10 hectare of meer,” bevestigt Walder. “Hier kunnen grote logistieke marktspelers, maar ook productiebedrijven prima landen, naast bedrijvigheid op kleinere schaal. De groene, waterrijke en aardgasvrije profilering van het park trekt al vanaf het begin veel belangstellende partijen. Het gaat nu hard, mede gezien de flexibiliteit die we bieden. Het bouwrijpe gebied is niet verkaveld; we kijken met de uitgifte volledig naar de behoeften van de markt en gaan voor maatwerk.” Het bedrijvenpark heeft een totaalomvang van 129 hectare, waarvan 57 hectare is bestemd voor het bedrijfsleven. Optimalisatie infra Het uitstekend over zowel de weg als het water met binnen- en buitenland verbonden Deventer neemt van oudsher een centrale positie in op belangrijke transportroutes. A1 Bedrijvenpark Deventer neemt een strategische positie in ten opzichte van Rotterdam, Amsterdam, Antwerpen, Goed gezelschap Wie zich huisvest op A1 Bedrijvenpark Deventer bevindt zich naast Sligro in het goede gezelschap van onder meer Metos, onderdeel van de Italiaanse ALI Groep, de grootste groot- en spoelkeukenleverancier in Europa. Ook OostEuropese kassenbouwer Hortilife, ‘The Green Engineer’, koos voor deze locatie, evenals de Nederlandse wielerploeg Team Subweb, die vanuit haar Deventerse hoofdkantoor alle mondiale wedstrijden voorbereidt. Daarnaast is recentelijk de bouw van start gegaan van een nieuw, energieneutraal landelijk sorteercentrum van de textielafdeling ReShare van het Leger des Heils. Aantrekkingskracht op meer partijen hebben onder meer het innovatieve A1 Truckpoint Deventer en het ter plaatse te realiseren, negen verdiepingen en diverse conferentie- en restaurantruimten tellende nieuwe Van der Valk Hotel. Parijs, Berlijn en belangrijke Scandinavische steden. De binnenkort met extra rijstroken te verbreden A1, maar ook de A50, en de op vijf autominuten afstand gelegen moderne eigen haven aan de IJssel, met vanaf 2020 mogelijkheden voor duurzaam containervervoer, ondersteunen de nieuwe vestigingskansen voor de zich opschalende e-commerce bedrijven. Cleantech Regio Kennisstad Deventer vormt samen met Apeldoorn de zogenoemde Cleantech Regio. Deze 450.000 Gerrit Buitenhuis Foto:BEK maakt communicatie Thomas Walder inwoners tellende, economische regio staat voor schone techniek en richt zich met name op energietransitie en qua mobiliteit op duurzaam vervoer. In snel tempo ontstaan hier innovaties en vooruitstrevende toepassingen van de beschikbare kennis. Ook onderwijsinstellingen spelen adequaat in op de markt om voldoende goed geschoold arbeidspotentieel kunnen bieden op zowel hbo als mbo niveau. Zo is S/Park de lokale broedplaats voor open innovatie in chemie en technologie. S/ Park is gevestigd in de voormalige productiehal van AkzoNobel en moet uitgroeien tot een verzamelplaats en campus van nieuwe ondernemingen in de chemische sector. ‹‹ www.a1bedrijvenparkdeventer.nl www.deventer.nl www.sligrofoodgroup.nl www.sligro.nl Logistiekvastgoed 2019 - 123

Alle expertise in één hand voor een betere totaaloplossing Vicoma Engineering is al ruim 55 jaar een onafhankelijk advies- en ingenieursbureau dat voornamelijk actief is in de Nederlandse industrie. Het bedrijf richt zich vooral op de sectoren food, farma, (petro)chemie en wasteto-energy. Met de overname van Archicom lanceert het zichzelf ook in de logistieke markt. “We hebben alle disciplines in eigen huis, dat is best bijzonder”, zegt Renny Giling, manager voor Zuid-Oost Nederland. P rocess, piping, elektro, instrumentatie, civiel, productielijnen: de engineers van Vicoma kennen alle vakgebieden. Giling: “Beton en staalconstructies deden we al, door de overname van Archicom bieden we nu ook architectuur en bouwkunde. Dat maakt het plaatje compleet voor onze opdrachtgevers.” Senior bouwkundig adviseur Ron Miltenburg: “In de logistieke sector is Vicoma een aanvulling op Archicom en in de Food is het precies andersom.” Onafhankelijk adviseren Vicoma is een familiebedrijf en nog steeds onafhankelijk, benadrukt Giling. “We kunnen altijd vrij adviseren.” Pragmatisch, flexibel, korte lijnen en een praktische insteek, dat typeert het bedrijf, zegt Giling. “En doordat we al die disciplines in huis hebben, kunnen onze mensen breder kijken dan het eigen vakgebied. Dat zorgt voor Architect Anthony Verhoeven: ‘Wanneer een klant ons inschakelt voor het ontwerpen van een distributiecentrum, kan hij ons nu ook inschakelen voor onze andere expertises’ een betere totaaloplossing en innovatie”, vult operations manager Aart den Dunnen aan. Continu in dialoog Den Dunnen: “Oorspronkelijk ontwierpen we vooral machines, tegenwoordig ontwerpen we complete productielijnen en ontwikkelen we masterplannen voor een hele site, met alle productie- en transportlijnen. En dat moet vaak in een bestaande omgeving, zonder dat de productie stil mag komen te liggen. Ook moet vaak de output nog omhoog. Wij zijn continu in dialoog met de opdrachtgever.” Voor een chocoladeproducent is Vicoma al tientallen jaren actief op diverse terreinen. Bij het optimaliseren van het productieproces, de opslag en handling van grondstoffen en het verplaatsen van productielijnen. “En nu krijgen we ook vragen om bijvoorbeeld de architectuur van een nieuwe fabriek of laboratorium te ontwerpen.” Alles komt bij elkaar Miltenburg: “Wij komen vaak al jaren bij een klant over de vloer en kennen de locatie, de machines en de processen. Soms komen we in een nieuwe omgeving en is die toch direct vertrouwd, omdat we de machines die er staan allemaal kennen.” Miltenburg noemt de nieuwbouw voor een grote aardappelverwerker als voorbeeld. “De initiële vraag was om uit te breiden op dezelfde locatie. Daarvoor maakten we een ontwerp voor het exterieur. Aanvullend kwam de vraag om ook de lay-out voor de productielijnen en machines te doen. Bleken het machines te zijn die wij goed kennen vanuit andere opdrachten. Hier zie je dat alles wat wij in huis hebben bij elkaar komt.” Renny Giling Ron Miltenburg 124 - Logistiekvastgoed 2019 Anthony Verhoeven Grote voordelen Architect Anthony Verhoeven is vanuit het Archicom-verleden de man die vooral weet hoe logistieke gebouwen in elkaar horen te zitten. Verhoeven ervaart twee grote voordelen nu hij onder de vlag

van Vicoma opereert: “Het eerste is dat ontwerper en constructeur hier naast elkaar zitten. Je hoeft de constructie niet buiten de deur te laten berekenen. Dat is fijn, want de constructie is leidend bij dit soort gebouwen. Het tweede is dat wanneer een klant ons inschakelt voor het ontwerpen van een distributiecentrum, hij ons nu ook kan inschakelen voor onze andere expertises, waarbij we onafhankelijk van een leverancier of merk kunnen adviseren wat de beste oplossing is.” Mooi, goed en werkzaam Giling: “Je ziet dat gebouwen steeds vaker onderdeel zijn van een productieproces, denk aan de luchtvochtigheid, temperatuur of de hygiëne-eisen voor food of farma. Maar de commerciële uitstraling en een fijne werkplek worden ook steeds belangrijker.” Verhoeven: “Als architect sta ik voor de vormgeving waarbij het hoofddoel functionaliteit is. Daarbij probeer je het uniek en expliciet te maken. Dat betekent per geval bekijken waar je wat kunt toevoegen. Mooi, goed en werkzaam, zodat de mensen die er werken er trots op Volledig gemechaniseerd DC Albert Heijn Zaandam zijn. Samen met de opdrachtgever zoek je naar de beste oplossing binnen de geboden kaders.” Giling: “Of een klant nu wil beginnen met het ontwerp van een mooi gebouw, of met de technische invulling van de productielijnen; wij bieden allebei.” Miltenburg vult aan: “Je mag niets vergeten. Stel je ontwerpt een nieuwbouw en gaandeweg komt de wens erbij om de productie nog verder uit te breiden. Dan moet er voor de energievoorziening misschien wel een transformator bij. Dan is het wel zo handig daar vroegtijdig bij stil te staan om verrassingen voor te blijven. Dat overzicht en die kennis voegen wij toe.” ‹‹ Vicoma Engineering T. 0413 – 34 06 35 E. sintoedenrode@vicoma.nl www.vicoma.nl www.archicom.nl DC Delin Capital Den Hoorn Logistiekvastgoed 2019 - 125

Economie, ligging en bereikbaarheid spelen rol 7Poort groeit nu hard door Voor het nieuwe BusinessPark 7Poort in Zevenaar ziet de toekomst er zonnig uit. Waar de kavelverkoop eerder stokte door de economische tegenwind, zien bedrijven nu wel potentie in een plek op 7Poort, zo dicht in de buurt van de A12 en A15. “We verwachten voor 2021 het bordje ‘uitverkocht’ te kunnen plaatsen“, zegt wethouder Nanne van Dellen. I n februari dit jaar ging de vlag in Zevenaar uit toen de handtekeningen werden gezet onder het verkoopcontract voor 19 ha voor het realiseren van een XXL-distributiecentrum. Vastgoedinvesteerder Solidiam kocht de grootste kavel op het bedrijventerrein, in samenwerking met vastgoedspecialisten Mobion en de 3B Group. Op de kavel wordt een multifunctioneel distributiecentrum van ruim 130.000 m² ontwikkeld waarin een of meerdere logistieke dienstverleners zich kunnen vestigen. Het voorlopige ontwerp bestaat uit vijf warehouses, die aangepast kunnen worden aan de wensen van de logistieke huurders. Een aardige bijkomstigheid is, dat Solidiam ook nog een paar honderd woningen gaat bouwen in Zevenaar, die wellicht straks worden bewoond door medewerkers van de nieuwe bedrijven op 7Poort. Aanzuigende werking Financiën-wethouder Van Dellen: “Met de uitgifte van onze grootste kavel, waarvoor meerdere partijen interesse hadden, zetten we een 126 - Logistiekvastgoed 2019 forse stap in de ontwikkeling van 7Poort, die ook kansen biedt voor de werkgelegenheid in de regio. Verder verwacht ik dat de komst van het XXL-distributiecentrum volgend jaar een aanzuigende werking heeft voor wat betreft nieuwe bedrijven.” Hij benadrukt nog maar eens de unieke kwaliteit en de ligging van 7Poort ten opzichte van de belangrijke economische hotspots van Nederland, Duitsland en het Europese achterland. “Laten we vooral niet vergeten dat het verbreden van de A12 en het doortrekken van de A15, en de bouw van een nieuw viaduct richting 7Poort, ook een rol spelen in de toenemende belangstelling voor ons bedrijventerrein”, aldus de wethouder. Gevoegd bij de ambitie om ook een treinstation op 7Poort te vestigen, ziet volgens hem de toekomstige bereikbaarheid van het businesspark er goed uit. Op dit moment heeft 7Poort nog circa 19 ha uitgeefbare grond in de aanbieding, waarvan 13 hectare bestemd is voor logistiek. De grootste kavel is ongeveer 6,1 ha. Voor de twee kleinere kavels van 3,5 ha is veel belangstelling. Gemeentelijk projectleider Ludwig

BusinessPark 7Poort Het bedrijventerrein 7Poort in het Gelderse Zevenaar ligt in de dynamische hotspot De Liemers, langs de A12 en A15, en in de nabijheid van havens waaronder die in Emmerich. De ligging en diversiteit aan kavels maken BusinessPark 7Poort momenteel tot een gewilde logistieke locatie. Het fungeert niet alleen als een logistieke hub naar het buurland Duitsland, maar ook naar de Gelderse corridor en de Stedendriehoek. Professioneel parkmanagement waarborgt de hoogwaardige uitstraling van 7Poort op de langere termijn. Er is nu nog minder dan 19 ha beschikbaar op het 60 ha grote bedrijventerrein waar onder meer Dachser Nederland, Chep Pallecon Solutions en Intervracht al hun plek hebben gevonden. van Duren spreekt de hoop uit dat voor de zomer meer duidelijkheid is over de bestemming van deze twee XL-posities op het businesspark. Het vertrouwen in de verdere ontwikkeling van 7Poort is inmiddels zo groot, dat de gemeente nu ook de geplande resterende infrastructuur op het bedrijventerrein in orde maakt. Haven Emmerich Samen met het Duitse Emmerich kijken Zevenaar en het naburige Montferland naar regionale logistieke samenwerking. Twee onderzoekbureaus, een uit Duitsland en een uit Nederland, gaan inventariseren welke kansen er liggen voor samenwerking om de regio te versterken als logistieke hotspot. “Het voordeel van de haven in Emmerich draagt zeker bij aan ieders ambitie om meer transport over water te doen”, aldus projectleider Van Duren. Wethouder Van Dellen voegt daaraan toe, dat de regio voldoende arbeidspotentieel heeft en een gezonde woningmarkt voor mensen die hier komen werken en een huis zoeken. Nanne van Dellen Ludwig van Duren “Een andere plus is dat er ook genoeg mogelijkheden zijn voor recreatie en ontspanning.” 7Poort-2 Wanneer in de nabije toekomst 7Poort geen XL-kavels meer in de aanbieding heeft terwijl de animo van bedrijven voor een locatie in Zevenaar onverminderd groot blijft, is de vraag gerechtvaardigd of de weg naar de uitbreiding van 7Poort dan voor de hand ligt? Wethouder Van Dellen lacht en zegt, dat hij er niet op tegen zal zijn. “Maar”, voegt hij eraan toe, “ik wil er niet te veel op vooruitlopen omdat een 7Poort-2 alleen realistisch is wanneer we ook de regionale belangen van bijvoorbeeld DocksNLD in Montferland meewegen.” ‹‹ www.7poort.nl Logistiekvastgoed 2019 - 127

Thuis in de veeleisende foodsector Specialist in inventieve logistiek Goed in complexe productieomgevingen DIJKHAM bouw is dé specialist op het gebied van bedrijfshuisvesting. Met ruime ervaring en specifieke kennis binnen een breed scala aan sectoren, waaronder logistiek, productie, food, koel/vries, horeca, automotive en kantoren. 128 - Logistiekvastgoed 2019 Nijkerk n 033 245 48 14 n www.dijkhambouw.nl n

DIJKHAM bouw uit Nijkerk een betrouwbare bouwpartner DIJKHAM bouw uit Nijkerk realiseerde voor Smink Vastgoed aan de Ampèreweg in Bunschoten een bedrijfspand inclusief kantoor met een totale oppervlakte van 9.000 m². Project Uitvoerder Ton Oosterink: “Er was een goede samenwerking met de verschillende bouwpartners. Dat is essentieel voor een goed eindresultaat. Dit pand is in slechts zes maanden gerealiseerd. Opvallend aan dit pand is de vliesgevel. Het pand is opgebouwd in vier compartimenten. Er zijn twee magazijnen met stellingen gerealiseerd. In de afgelopen jaren heb ik al vaak samengewerkt met Henny Smink van Smink Vastgoed. Je weet wat je aan elkaar hebt en dat is erg prettig en komt de bouw ten goede.” Samenwerking Smink Vastgoed uit Nijkerk heeft al verschillende projecten met DIJKHAM bouw gerealiseerd. Opdrachtgever Henny Smink: “We werken graag met een betrouwbare bouwpartner. Efficiënt werken en een goede communicatie vinden wij belangrijk. DIJKHAM bouw is een partij waarop en waarmee we kunnen bouwen. DIJKHAM bouw Dit jaar bestaat DIJKHAM bouw 50 jaar! Dat betekent al 50 jaar ervaring in o.a. de food-, transport- en koel/vriessector. We staan graag Bouwpartners Opdrachtgever: Smink Vastgoed Architect: Constructeur: E-installateur: naast onze opdrachtgevers. In een bouwteam worden alle items besproken en bewaakt. Zo bereik je met elkaar het beste resultaat. Voor verschillende opdrachtgevers hebben we in de afgelopen 50 jaar al meerdere malen mogen bouwen. Dat is het grootste compliment dat je kunt krijgen. Voor Smink Vastgoed realiseerden we zeer recent ook de nieuwbouw van een bedrijfspand aan de Smitspol in Nijkerk en momenteel realiseren we aan de A1 in Amersfoort een nieuw bedrijfspand met een oppervlakte van 6.500 m². Dit pand is een echte eyecatcher. Meer informatie DIJKHAM bouw bv Nijverheidsstraat 11 3861 RJ NIJKERK (033) 245 48 14 www.dijkhambouw.nl ‹‹ Bronsvoort Blaak Architecten Adviesbureau De Lange Mossink Elektrotechniek W-installateur: Top Installatiegroep Logistiekvastgoed 2019 - 129

TOTAALOPLOSSINGEN VOOR AL UW BOUW- EN STAALBOUWPROJECTEN ASK ROMEIN BOUW Belder 80 4704 RK Roosendaal Nederland  +31 (0)165 750 300  info@ask-romein.com WWW.ASK-ROMEIN.COM BEKIJK ONZE PROJECTEN OP

WE CAN WE CREATE WE ARE REAL 21 Future-proof warehouse solutions in Belgium and The Netherlands Heylen Warehouses creates and invests in state-of-the-art logistic real estate. We develop, rent and manage future-proof warehouses, used by leading companies and brands. Our buildings reflect the success of our clients and provide a great place-to-work for their thousands of hardworking employees every day. By applying high quality standards and a long-term vision, we develop a promising future for the logistics industry in the Benelux. www.heylenwarehouses.com SILK ROUTE 21, DA VINCISTRAAT 1-3, BERKEL EN RODENRIJS

Van den Brink Staalbouw, XXL staalbouwer met visie en lef Van den Brink Staalbouw, met vestigingen in Barneveld en Nijverdal, behoort tot één van de grotere staal bouwers in Nederland. De volumebouwer is met name actief in bedrijfshuisvestingen, logistieke centra, parkeergarages en grootschalige retail. De staalbouwer is in staat om snel, efficiënt en duurzaam staaloplossingen in draagconstructies aan te bieden, tegen uiterst concurrerende prijzen. “W ij zijn een no-nonsense staalbouwer, plat georganiseerd en we houden van aanpakken”, vertelt directeur Robert Kwintenberg. De bevlogen ondernemer heeft met het bedrijf in de achterliggende jaren enorme stappen voorwaarts gezet. Hij vervolgt: ”Onze kracht zit in de inzet van onze staaloptimalisatie gekoppeld aan de productiecapaciteit van ruim 35.000.000 kg staal op jaarbasis (dit komt overeen met ca. 900.000 m2 dakoppervlak van dc’s) en de hoge snelheid van bouwen.” “Voor bijna alle aannemers en indirect de ontwikkelaars 132 - Logistiekvastgoed 2019 uit dit blad mogen we onze staalconstructies leveren”, vertelt hij. Afgelopen jaar heeft het bedrijf haar tweede productielocatie in op bedrijventerrein ’t Lochter III in Nijverdal geopend. “Voor ons een mooie plek, direct aan een op- en afrit van de A35, dichtbij onze poedercoater in Raalte en last but not least, een regio met een werkmentaliteit, vergelijkbaar met de Veluwe”, vertelt de 41-jarige Kwintenberg, die vorig jaar zelf ook nog alle aandelen van de holding Van den Brink Staalgroep heeft overgenomen. Missie en visie Van den Brink Staalbouw wil door de combinatie van XXL staalconstructies en prefab betonmontage het verschil maken in volumebouw. Flexibiliteit staat daarbij centraal. “We zijn en blijven onderKernwaardes Van den Brink Staalbouw: - platte flexibele organisatie; - maximaal geautomatiseerde productieruimte met grote capaciteit; - eigen vrachtwagens, kranen en hoogwerkers; - gepoedercoate staalconstructies, zonder meerprijs; - werkmentaliteit medewerkers in combinatie met snelheid van handelen.

Robert Kwintenberg is dat er toekomstig steeds meer staalconstructies gepoedercoat worden uitgevoerd, zeker ook vanwege de lage milieubelastingen. Referenties logistieke centra: Lidl Waddinxveen en Oosterhout DC Jumbo Nieuwegein Uitbreiding bol.com Waalwijk XXL DC Nieuwegein scheidend in een laag prijsniveau en een hoge productiecapaciteit. We zetten in op arbeidsvreugde, veiligheid en kwaliteit. Dit betekent dat we ons focussen op klantwaarde” legt Kwintenberg uit. Poedercoaten Van den Brink Staalbouw poedercoat al haar staalconstructies. Met korte levertijden en zonder meerprijs. “Het grote voordeel van poedercoaten is, dat de kwaliteit veel hoger is dan bij gespoten constructies, de coating veel minder gevoelig is voor beschadigingen en dat de glans langer behouden wordt. Al onze klanten zijn enthousiast over het eindresultaat”, vertelt Robert Kwintenberg. De verwachting Staalconcepten Met circulairstaal.nl en logistaal.nl heeft Van den Brink Staalbouw twee staalconcepten uitgewerkt, geschikt voor logistiek vastgoed. Sleutelwoord bij de circulaire draagconstructies is standaardisatie, met daarbinnen de keuze uit een aantal variabelen. Voor de winden dakbelasting (verschillende windgebieden en mogelijkheid tot zonnepanelen), voor de vrije hoogtes en voor de kolomafstanden. Per project wordt de toepassing van type dakligger bekeken, afhankelijk van de beschikbaarheid en staalprijs. Zo neemt de bouwer het risico van prijsfluctuatie weg en kan hij tegen vaste, scherpe prijzen concurreren. “We zijn continue in beweging en we bedenken telkens nieuwe oplossingen op het gebied van product- en procesontwikkeling. Met onze voorstellen in terugkoopgarantie en lease zijn we de eerste staalbouwer die dit aanbiedt”, besluit Kwintenberg. ‹‹ www.brinkstaalbouw.nl Logistiekvastgoed 2019 - 133

Schipper Vloeren legt het fundament onder uw business Bedrijfsvloeren maken van honderd tot meer dan honderdduizend vierkante meter; bij Schipper Vloeren draait het altijd om het leveren van de meest optimale vloer. Met alle benodigde expertise in huis is dat geen probleem, zegt bedrijfsleider Boudewijn Hektor. “Dankzij onze engineeringsafdeling kunnen wij altijd snel een maatadvies geven.” De Meent Bauerfeind S chipper Vloeren onderscheidt zich onder meer omdat ‘de engineering anders is’, vervolgt constructeur Yorick Oosterman. Belangrijke factor daarin is de gebruikte rekenmethode: de Eindige Elementen Methode (EEM). “Die is best heftig en wordt niet standaard gebruikt voor het berekenen van vloeren.” Besparen op materialen EEM is een rekenmethode die veel gebruikt wordt bij het berekenen van bruggen en dergelijke constructies. “Wij gebruiken EEM om de vloer rekenkundig onder te verdelen in een eindig aantal kleine (en eenvoudige) gebieden waarvan de geldende differentiaalvergelijkingen kunnen worden opgelost. Door deze differentiaalvergelijkingen samen te voegen kan het gedrag over het gehele domein worden 134 - Logistiekvastgoed 2019

‘In de bouwfase gaat het erom dat we de opdrachtgever compleet ontzorgen. We bieden een totaalconcept.’ Schipper Vloeren voldoet aan de gangbare normen: NEN 2747: Definieert de vlakheid en evenwijdigheid van vloeroppervlakken. DIN 18202 en DIN 15185: Duitse normen voor vlakke en supervlakke bedrijfsvloeren. TR34 norm: Britse norm voor supervlakke en vlakke vloeren. ISO 9001 gecertificeerd. bepaald. “Dit is interessant omdat we hiermee vloeren dusdanig kunnen optimaliseren dat we ook efficiënt met materialen kunnen omgaan, terwijl wel de gevraagde kwaliteit wordt geleverd. Concreet betekent dit, dat als je enkele centimeters in dikte weet te besparen op een vloer van – zeg – vijftigduizend vierkante meter, je enorm bespaart op kubieke meters beton en wapening.” Eigen stortprofielen voor hogere vlakheid De vakkennis van de constructeurs gecombineerd met de rekensoftware zorgt ervoor dat je redelijk wat innovaties in een vloer kunt aanbrengen, zegt Oosterman. “Het gaat om veel verschillende facetten en die probeer je te optimaliseren. We zijn met diverse dingen bezig nu, maar daar mag ik helaas niets over zeggen.” Maar het gaat ook om praktische innovaties ‘in het veld’ zegt Boudewijn Hektor. “We hebben bijvoorbeeld eigen stortprofielen ontwikkeld waardoor we sneller kunnen werken én betere vloeren kunnen leggen met een hogere vlakheid. Dat is natuurlijk in het belang van de klant die hierdoor hogere stellingen plaatsen en meer goederen kan opslaan.” De kwaliteit van de vlakheid wordt gewaarborgd doordat externe meetbureaus de vloeren inmeten. Totaalconcept Schipper Vloeren is een middelgroot bedrijf met korte communicatielijnen en een flexibele instelling. Kwaliteit en service leveren staat voorop. Constructeur Oosterman: “In de engineeringfase betekent dat veel en open communiceren met elkaar zodat de aanvrager continu op de hoogte is van de voortgang.” Hektor: “In de bouwfase gaat het erom dat we de opdrachtgever compleet ontzorgen. Behalve engineering hebben we een eigen betonbouwafdeling voor de fundatiestructuur en de vloerpalen. We bieden dus een totaalconcept tot en met het stellen van de ankers van de staalconstructie. Zodra wij klaar zijn kan de staalconstructie en de beplating erop en daarna komen wij nog een keer terug om de vloer te doen.” Westfields Logistics Development, 98.000 m2 logistieke ruimte Projecten Bijzondere projecten doet Schipper eigenlijk aan de lopende band, zegt Hektor. “Om er een paar uit te lichten: de vloer voor de ijsbaan in Alkmaar met de hoogste vlakheidsnorm was een bijzondere. Jiffy in Zwijndrecht was interessant, omdat we behalve de vloer ook hybride keerwanden van zeven meter hoog hebben geëngineerd en gemaakt. En voor Westfield Logistics Development werken we in Oirschot nu aan drie hallen van bij elkaar bijna honderdduizend vierkante meter. Hiervoor hebben we tussen november en april zo’n dertigduizend Vibro Small Diameter ” VSD” gemaakt. Het is vooral de schaal die dit project apart maakt.” Hektor: “Wat ons bijzonder maakt, is dat we vanaf engineering tot en met oplevering alles zelf doen; structuurpalen, het fundatiewerk en Vibro Small Diameter palen tot aan de isolatie, wapening, storten en monolith afwerken. Supervlak, maximaal 25 meter breed en gemaakt in een productiegang. We hebben hiervoor alle materiaal, materieel en vakkundige mensen in eigen huis. Er zijn er niet veel die dat kunnen zeggen.” ‹‹ Schipper Vloeren maakt de volgende vloeren: • traditioneel gewapende betonvloeren • hybride betonvloeren • supervlakke betonvloeren • op palen gefundeerde vloeren • staalvezel vloeren • primekss betonvloeren • hoog sterkte betonvloeren (HSB) • vloeistofdichte vloeren • betonveredeling (impregneren van vloeren) Logistiekvastgoed 2019 - 135

Een schone en frisse gevel is een visitekaartje SkyClean is specialist in het reinigen van gevels van logistieke en industriële panden. Het Veghelse bedrijf doet dat met zelf ontwikkelde borstelmachines. Directeur/eigenaar Marcel Hurkmans: “De intensiteit waarmee de borstelmachine reinigt, daar kun je handmatig niet tegenop.” H urkmans maakt al sinds 1997 vervuilde gevels weer blinkend schoon. In 2004 ontwikkelde hij een borstelmachine om nog sneller en beter te kunnen werken. Dat was het moment dat zaken in en stroomversnelling terechtkwamen, blikt Hurkmans terug. “Gevels die je reinigt met alleen hoge druk blijven ongeveer 1,5 jaar schoon. Handmatig met zeep en borstel is dat ongeveer drie jaar en machinaal met de borstelmachine is dat vijf jaar of langer. Machinaal gereinigde gevels blijven aantoonbaar langer schoon, dat is na vijftien jaar veldwerk wel duidelijk. Daarbij is de impact op de logistieke operatie van de klant in de meeste gevallen te verwaarlozen.” Gebouw als blikvanger Hans Russens, Site Manager Factory Operations Kuehne + Nagel Veghel, was de eerste die met de nieuwe machine te maken kreeg. Russens: “Een hoogbouw is een in het oog springend bouwwerk in het landschap en daardoor ook een echte blikvanger. Als het dan na verloop van tijd vies wordt, wordt het minder representatief.

‘Machinaal gereinigde gevels blijven aantoonbaar langer schoon, dat is na vijftien jaar veldwerk wel duidelijk’ Marcel Hurkmans En als dan je logo van ruim tien meter er op staat, geeft dat geen goede uitstraling. Vijftien jaar geleden hadden we voor de eerste keer contact met SkyClean. We wilden de gebouwen weer een frisse uitstraling geven. We waren de eerste en werden prima geholpen.” 3.000 m2 per dag Om goed te reinigen is de juiste combinatie van vier factoren cruciaal, doceert Hurkmans. “De beweging van de borstel, een goed reinigingsmiddel, de juiste temperatuur en de benodigde tijd. Bij ons is die laatste factor heel kort.” De borstelmachine ‘doet’ gemiddeld bijna drieduizend vierkante meter op een dag tot vijfduizend in de meest ideale omstandigheden, bijvoorbeeld bij high bay dc’s. het is ook een veilig systeem. De borstelmachine hangt in een kraan. De medewerker blijft met beide benen op de grond en bestuurt de machine radiografisch. Self supporting SkyClean vervoert de machines met eigen vrachtauto’s door heel Europa. “Al ons materieel is volledig ‘self-supporting’ en we zijn dus niet afhankelijk van de opdrachtgever voor bijvoorbeeld een stroomaansluiting. Het is zelfs mogelijk dat we zelf water meenemen zodat alle deuren op slot kunnen blijven. We kunnen op die manier panden reinigen buiten openingstijden, als dat wenselijk is.” Er is een machine voor gevels met een horizontale profilering en een voor gebouwen met verticale profilering. Opvangbakken vangen het afvalwater op dat wordt gecontroleerd op pH-waarde, voordat het wordt geloosd via het riool of wordt afgevoerd. Tot een hoogte van 35 meter kan SkyClean probleemloos reinigen met een ‘eenvoudige’ telescoopkraan. “De prijs per vierkante meter neemt dan af, terwijl andere aanbieders dan juist duurder worden.” Hans Russens van Kuehne + Nagel tot slot: “Onlangs is onze hoogbouw (33m) weer opgefrist met een perfect resultaat. Dat SkyClean ook aandacht heeft voor het milieu zien wij als een belangrijk pluspunt. Daarnaast verloopt de totale dienstverlening ‘geruisloos’. Van de opstelplannen voor de kranen en de inrichting van de werkplek, tot en met het communiceren over de verkeersstromen – er komen per etmaal vierhonderd trucks over ons terrein – alles was optimaal uitgewerkt.” ‹‹ Internationale opdrachten Inmiddels werkt SkyClean voor alle bekende spelers in de markt, in Nederland en ver daarbuiten. Voor ontwikkelaars als Prologis, Goodman en Groep Heylen en voor logistieke dienstverleners als DHL, Kuehne + Nagel, DSV en XPO Logistics om er maar een paar te noemen. Ook internationaal nemen de opdrachten toe. Vorig jaar werden voor het eerst opdrachten uitgevoerd in Zweden en Spanje. De verwachting is dat dit jaar Italië en Portugal volgen. SkyClean is al jaren actief in Duitsland en Frankrijk. Bijzondere projecten “Onze grootste klus is waarschijnlijk de Meyer-Werft in Papenburg, de grootste ‘indoor scheepswerf’ ter wereld met een afmeting van 500 bij 125 meter en een hoogte van 75. We zetten dan ook een ponton in omdat we deels vanaf het water moeten werken. Bij Maggi/Nestle in Duitsland mogen we geen druppel water morsen. Daarvoor hebben we een speciale opvangmat gemaakt die we onderaan de gevel plakken. Elk project is bijzonder en nemen we daarom vooraf op zodat we de juiste aanbieding kunnen doen. Tegelijkertijd hebben we ook wel raamovereenkomsten met een vaste prijs per vierkante meter voor een hele vastgoedportefeuille.” www.skyclean.nl Logistiekvastgoed 2019 - 137

‘Vijf jaar vooruitkijken met Meerjarig Onderhoudsplan’ Heras vervangt periferie op Schiphol Amsterdam Airport Schiphol is beveiligd met een periferie van meer dan 30 kilometer. Het hekwerk, de poorten en beveiligingssystemen worden de komende jaren preventief vervangen. Heras voert dit langdurige en complexe project uit door nauw samen te werken met alle betrokken partijen. A msterdam Schiphol Airport is de grootste luchthaven van Nederland. Dit gebied is beveiligd met ruim 30 kilometer hekwerk. Deze periferie scheidt de luchthaven (luchtzijde) van het gebied dat vrij toegankelijk is voor reizigers en bezoekers (landzijde) en zorgt ervoor dat het luchtverkeer niet verstoord wordt. Heras is verantwoordelijk voor het volledige beheer van de periferie van Schiphol. Heras levert, plaatst en onderhoudt alle hekken, 138 - Logistiekvastgoed 2019 poorten en beveiligingssystemen die dienen als afscheiding van publieke en beveiligde plekken. Complex project op een bijzondere locatie De periferie van Schiphol wordt de komende jaren vervangen, omdat de levensduur van het hekwerk afloopt. Een bijzonder complex project. Erwin Siemensma, Projectmanager bij Schiphol: “Het belangrijkste is dat de periferie van de luchthaven onder alle omstandigheden gesloten moet blijven en het vervangen van de periferie de processen op de luchthaven zo min mogelijk verstoord . Daarnaast kan er niet zomaar op iedere plek gegraven worden, omdat er talloze kabels en leidingen onder de grond liggen. Dat betekent “Bij het vervangen van de periferie plannen we vijf jaar vooruit”

dat we voor iedere meter periferie nauwkeurige afspraken moeten maken over de juiste aanpak.” Horizon van vijf jaar Schiphol en Heras ontwikkelden daarom samen het Meerjarig Onderhoudsplan (MJOP). Hierin wordt de vervanging van de periferie voortdurend vijf jaar vooruit gepland. Siemensma: “Als het jaar van uitvoering eraan komt, stemmen we met Heras de aanpak af. Welke bedrijven en afdelingen zijn betrokken? Zijn de juiste vergunningen aangevraagd? Met de coördinatie van het MJOP houden we rekening met overige werkzaamheden op de luchthaven. Vaak combineren we de vervanging van de periferie met bijvoorbeeld het leggen van leidingen en kabels of het opnieuw bestraten van wegen.” Daarnaast stemt Heras het vervangen van de periferie nauwkeurig af met airport security. Voordat een stuk van de periferie verwijderd wordt, plaatst Heras eerst een tijdelijke periferie. Zodra security die goedkeurt, mag het oude deel verwijderd worden. Als de nieuwe periferie geplaatst en goed“Voor iedere meter periferie maken we afspraken en vragen we de juiste vergunningen aan” gekeurd is, wordt het tijdelijke deel verwijderd zodat altijd de scheiding tussen lucht- en landzijde gewaarborgd is.” Beveiliging in stijl van Schiphol Hoewel het project zeker nog een aantal jaar duurt, is Schiphol erg tevreden met de modernisering van de periferie. Siemensma: “We ontwikkelen een toekomst bestendige periferie die voldoet aan de laatste wet- en regelgeving. Dankzij het MJOP zijn we in staat om gestructureerd vooruit te werken en op tijd in te spelen op veranderingen. We werken nauw samen met alle stakeholders en zorgen dat we snel, efficiënt en vooral veilig de werkzaamheden uit kunnen voeren. Heras bewijst dat het uitstekend om kan gaan met omvangrijke projecten.” ‹‹

Bedrijfsterrein van beton, altijd een goede investering Onderhoudsvrij, slijtvast, lange levensduur en uiterst duurzaam Betonverharding is al jaren de meest duurzame en probleemloze oplossing voor bedrijfsterreinen. Het is vlak, sterk, slijtvast en met een levensduur van minimaal 30 jaar ook een ongekend duurzame oplossing voor wegenbouw en bedrijfsterreinen, erven en hallen. Wie rekent, kiest beton. Omdat het gewoon de meest economische oplossing is voor de lange termijn. 140 - Logistiekvastgoed 2019

Roos Groep is sinds 1956 gespecialiseerd in advies, ontwerp en realisatie van betonverhardingen voor bedrijven en overheden. De projecten lopen uiteen van erven en toegangswegen, bedrijfs- en parkeerterreinen en containerterminals, tot vloeistofdichte verhardingen voor was- en tankplaatsen. De onderneming heeft vestigingen in Nederland en België, een eigen zand- en grindhandel, modern transportmaterieel en mobiele betoncentrales. Behalve in de Benelux is Roos Groep onder meer ook actief in Duitsland. www.roosgroep.com. E Opstelplaats van beton voor vrachtwagen op de containerterminal. en betonverharding vraagt een wat hogere investering dan bijvoorbeeld asfalt, maar die investering betaalt zich dik terug als wordt gekeken naar de vele voordelen. De winst van de lange levensduur laat zich het makkelijkst becijferen. Goed aangelegd door een specialist als Roos Groep uit Bladel, gaat een betonnen verharding onder normale omstandigheden tientallen jaren mee. “Ik ken genoeg voorbeelden van verhardingen die wij meer dan 30 jaar geleden hebben gelegd en die er nog perfect bij liggen”, aldus directeur/ eigenaar Peter Roos, die al meer dan 40 jaar ‘in de beton zit’, zoals hij het zelf met trots noemt. “En in al die jaren hoeft er nauwelijks onderhoud aan te worden gepleegd”, benadrukt hij. Tal van voordelen Naast de economische voordelen, heeft beton als verharding nog tal van voordelen. Zo heeft het een bijzonder hoge draagkracht, wat een voordeel is bij het stallen van bijvoorbeeld zwaar materieel of containers. Maar het is ook bijzonder slijtvast en bestand tegen zware vrachtwagencombinaties die even 360 graden draaien, zwaar agrarisch materieel of intensief intern transport. In de wegenbouw is een groot voordeel dat het bestand is tegen hoge aslasten en afremmend verkeer. Bovendien is beton 100% recyclebaar. Containerterminal gemaakt van beton. Innovatie Met meer dan 60 jaar ervaring in betonverhardingen en -wegenbouw is Roos Groep buitengewoon innovatief. Men is gespecialiseerd in het uitwassen van beton voor een bijzonder decoratieve afwerking en geluidsreductie. Als eerste Nederlandse wegenbouwspecialist maakt Roos sinds kort gebruik van Total Stations van Leica, waarbij de betonmachine volledig en uiterst nauwkeurig op een vooraf geprogrammeerde tekening draait. Het zetten van pennen en draad is daarmee verleden tijd. En als jongste innovatie heeft men recent een mobiele betoncentrale voor kleinere hoeveelheden beton in gebruik genomen, die voor tal van kleinere bouw- en verbouwwerkzaamheden een unieke oplossing biedt. Zo blijft Roos Groep innoveren, om de klant de beste en meest economische verharding te leveren. ‹‹ www.roosgroep.com Logistiekvastgoed 2019 - 141

Vertrouwen moet je verdienen. Daarom zijn de database en de referentiedatabase van NVM Business, met alle gegevens over de commerciële vastgoedmarkt, beschikbaar voor onze leden. Of het nu gaat om de markt voor het mkb of die voor corporates. Wij vinden het belangrijk dat onze leden toegang hebben tot al onze kennis en data. Dat komt het vertrouwen in ons ten goede.

Van gronddatabank naar location intelligence Data worden in veel sectoren steeds belangrijker. Om consumentengedrag te voorspellen, of het faalmoment van machines, om maar iets te noemen. Heembouw verrijkt locatiedata met andere gegevens om klanten optimaal te informeren over de beste vestigingsplek. Data- en salesanalist Djoerd van Velzen (links) en commercieel directeur Rinus Verhey van Heembouw. “D Gronddatabank Heembouw heeft al sinds 1996 een gronddatabank waarin alle beschikbare bouwkavels en (her)ontwikkellocaties in Nederland staan. Redelijk platte data, zou je kunnen zeggen met onder meer de plaats, de kaveloppervlakte en een indicatie van Hotspotanalyse van het afzetgebied van een logistiek dienstverlener. ata verzamelen en analyseren is primair bedoeld om onze klanten te helpen bij het maken van de juiste keuze voor een locatie. Wij willen vooral bouwen, maar daarbij willen we wel toegevoegde waarde leveren. Met de data-analyse doen we dat, maar het is altijd de klant die kiest”, zegt commercieel directeur Rinus Verhey. de grondprijs. Door die data te combineren met data van logistieke indicatoren ontstaan nieuwe inzichten. “Een vraagstuk kan heel divers zijn”, zegt data-analist Djoerd van Velzen. “Bijvoorbeeld veiligheid in relatie tot nieuwbouwplannen voor een woonwijk, of een logistieke dienstverlener die palletdistributie wil doen in een bepaald gebied. Met data kun je aantonen hoe het echt zit.” Inzichtelijk maken Soms heeft Van Velzen te maken met bedrijven die weten wat ze willen; ze hebben hun huiswerk gedaan en er is een vestigingslocatie in beeld. “Wij stellen dan de vraag waarop dat is gebaseerd, toetsen dat met data en maken scenario-analyses. En dan komen er vaak toch andere resultaten uit. Of neem een buitenlandse partij die zich in Nederland wil vestigen en denkt dat het niet uitmaakt of je in Utrecht of Amersfoort zit. Door data over bijvoorbeeld arbeidsmarkt of multimodale bereikbaarheid te koppelen aan een locatie maken wij inzichtelijk dat er wel degelijk verschillen zijn.” Vrije data Van Velzen legt uit dat veel data tegenwoordig vrij verkrijgbaar zijn, bijvoorbeeld via CBS en KvK. “We kopen en ruilen ook data en klanten leveren zelf natuurlijk ook gegevens aan.” Het actualiseren van de data gebeurt – afhankelijk van de data – van real time tot één keer per maand, of jaar. “Als er een kadastrale verandering is van een perceel, dan weten wij dat direct”, zegt Van Velzen. Ook intern nuttig Data-analyse is ook nuttig voor de interne bedrijfsvoering en de strategie van het bedrijf, zegt Verhey. “Dankzij data-analyse zie je trends aankomen voordat ze een trend zijn. Voor ons is het ook een acquisitietool. Het is een stap verder naar voren, nog vóór de gronddatabank. We kunnen de data visualiseren op een digitale kaart en ook ons CRM eraan koppelen. Straks kunnen we ook voorspellen op basis van de patronen in de data. Eigenlijk doen we dat al een beetje; wij kunnen al voorspellen of de huren in een bepaald gebied zullen stijgen of dalen.” Creativiteit en domeinkennis Het hebben van data is één ding, zonder creativiteit én domeinkennis is het niet meer dan een nut144 - Logistiekvastgoed 2019

Het circulaire dc komt er aan – en eerder dan u denkt De milieu-impact van (het bouwen van) distributiecentra is flink. Beton, staal en glas zijn bijvoorbeeld energie-intensieve materialen en daarmee nadelig voor het klimaat. Om de negatieve invloed op het milieu te beperken, is Heembouw gestart met een studie naar een circulair dc. Een gebouw is maximaal circulair als het volledig is opgebouwd uit materialen met een ‘verleden’ én als alle toegepaste materialen kunnen worden hergebruikt in een tweede, derde en/of opvolgend leven. Sinds afgelopen januari is een werkgroep met het idee van een volledig circulair gebouwd dc aan de slag. Het doel is om in juli een proof-of-concept te hebben. Commercieel directeur Rinus Verhey: “Het begint met de basis: wat zijn de uitgangspunten van een circulair dc, hoe maak je het meetbaar en hoe regel je de wereldwijde erkenning? Dat hebben we grotendeels in kaart. Wij hebben bijvoorbeeld gekozen voor de meetsystematiek van Alba Concepts.” teloze gegevensberg. Van Velzen: “Je moet in die data willen grasduinen. Je moet de combinaties zien en kunnen analyseren. Dat levert vervolgens inzicht op.” Verhey: “Laatst stelde ik Djoerd de volgende vraag: ik wil alle e-fulfilment-bedrijven in Nederland weten vanaf een bepaalde omvang, en die harder groeien dan x. Dat zorgde wel even voor gefronste wenkbrauwen.” Van Velzen: “Het leek best een lastige vraag, maar na wat onderzoek kwam ik erachter dat al die online bestellingen ergens worden vastgelegd. Als je die indicator kent én kunt oppakken, dan vind je het antwoord.” Verhey: “En vervolgens kun je contact opnemen met interessante bedrijven uit die lijst. Niet met de mededeling dat je onderweg bent met steigers en een betonmolen, maar met een grondige analyse. Soms weten wij eerder dan zo’n bedrijf dat ze knelpunten in de operatie hebben.” Inmiddels is data-analyse zo succesvol dat er een tweede data-analist aan de slag gaat bij Heembouw. En er wordt nagedacht over het opzetten van een aparte afdeling, zegt Verhey. “Veel vastgoedpartijen kloppen bij ons aan met de vraag of we een rapport willen maken over een bepaald terrein. Data-analyse is niet meer weg te denken.” Levensduurverlenging Circulair gaat over levensduurverlenging en zuinig omgaan met grondstoffen, zegt Verhey. “Je wilt het lineaire, het verbranden aan het einde van de levensduur, eruit halen. Je wilt dus bouwen met materialen die terug de keten ingaan, naar de producent, of naar een hergebruikfunctie. Je kunt ook biobased materialen toepassen. Verder is het mooi als je bepaalde zaken kunt delen, bijvoorbeeld overbodige energie of reststromen uit een productieproces van een nabijgelegen bedrijf.” Onderzoek “We doen nu een onderzoek naar een recent volgens de Nederlandse regelgeving gebouwd dc. Hoe circulair is dit warehouse op basis van de huidige regelgeving? Vervolgens doen we dat onderzoek ook voor de specificaties van de verschillende BREEAM-certificeringen. De volgende vraag is dan: aan welke knoppen moet je draaien om een dergelijk dc te optimaliseren richting circulair.” Circulair is breder dan alleen het verstandig gebruik van materialen. Het gaat ook om financiële kringlopen, zegt Verhey. “Gebruik in plaats van bezit, prestatie of beschikbaarheid in plaats van product en om ketensamenwerking.” Klant kiest: circulair of traditioneel Circulair bouwen betekent dat je bij het ontwerp al goed moet nadenken welke producten je kunt en wilt toepassen. “Doel is dat we straks de klant kunnen laten kiezen tussen een traditioneel en een circulair gebouwd dc, tegen dezelfde prijs en garantie. Nu lukt dat nog net niet, dus moet je nog de gulden middenweg vinden; het moet exploitatie-technisch wel kloppen.” “De CO2 -footprint daalt fors met een circulair dc. Als bedrijven straks moeten betalen voor de CO2 -uitstoot, dan zal dit concept een vlucht nemen. We krijgen nu al veel vragen uit de markt en zijn in gesprek met een eerste klant die het idee omarmt.” ‹‹ Meer informatie: Heembouw (071) 332 00 50 www.heembouw.nl www.gronddatabank.nl Volg Heembouw via social media: www.heembouw.nl/social Logistiekvastgoed 2019 - 145

Dutch TechZone: logistieke ruimte tussen Randstad, Hamburg en het Roergebied Kavels, internationale trimodale infrastructuur, opgeleid personeel De Dutch TechZone ligt strategisch aan de A28 en de A37, op korte afstand van de Duitse Autobahn A31 en heeft directe aansluiting op het Nederlandse en Duitse spoornetwerk: Een prima uitgangspositie met uitstekende synchromodale verbindingen voor ondernemende bedrijven met een Internationale markt. Duitsland om de hoek, en goede verbindingen oostwaarts en naar Scandinavië. Zowel over de weg als per spoor en via de Eurohafen Emsland ook over water. De gemeenten Hardenberg, Hoogeveen, Coevorden en Emmen, samen de Dutch TechZone, bieden met royale, efficiënt bereikbare industriekavels goede vestigingsmogelijkheden voor logistieke dienstverleners en transporteurs. De Dutch TechZone ligt centraal tussen de economische kernzones van De Randstad, BremenHamburg en het Roergebied. Combineer wegvervoer met railvervoer of schip De EuroTerminal Emmen -Coevorden-Hardenberg (ETECH) biedt rechtstreekse railverbindingen met onder andere Scandinavië, Polen en Italië. De verbinding met de haven van Rotterdam zorgt ervoor dat de EuroTerminal een prima doorvoerlocatie is. Ook per schip is de Dutch TechZone bereikbaar, met laad- en losmogelijkheden in Hardenberg, Coevorden en voor schepen in de klasse tot 2200 ton via de vlakbij Emmen gelegen Eurohafen aan de rivier de Ems. Personeel en opleidingsmogelijkheden De aanwezigheid in de regio van logistieke opleidingen op HBO- en MBO-niveau zorgt ervoor dat er voldoende gekwalificeerd personeel beschikbaar is en blijft. De Dutch TechZone, DTZ, heeft goede infrastructuur, ruimte om te bouwen en goed geschoold personeel en opleidingsmogelijkheden: Een zeer geschikte vestigingsregio voor de logistieke branche. Ontdek ook de mogelijkheden voor vestiging. Neem contact met ons op! Eddy Schottert 06-11596538 e.schottert@coevorden.nl Dutch TechZone 085-0657247 info@dutchtechzone.nl ‹‹ Skandinavien Ost-Europa Hamburg Bremen Amsterdam Utrecht Rotterdam Europoort Antwerpen Brussel 146 - Logistiekvastgoed 2019

www.wouters-schijndel.nl Uniek in utiliteitsbouw, industrie en logistiek! Logistiekvastgoed 2017 - 147

Groei van robotisering in Nederlandse warehouses Auteurs: Kees Verweij, Partner, en Max Overmeer, Consultant bij Buck Consultants International H et is vandaag de dag zoeken naar een speld in een hooiberg op de Nederlandse arbeidsmarkt. In maart 2019 daalde de werkloosheid verder naar een historisch lage 3,3%, een percentage dat meer dan 20 jaar geleden voor het laatst bereikt werd. Uiteraard is deze krapte ook op de logistieke arbeidsmarkt volop merkbaar. Begin 1e kwartaal 2019 stelde 38% van de beroepsgoederenvervoerders in ons land dat ze operationele belemmeringen kende door een tekort aan personeel. Dit betrof vooral vrachtwagenchauffeurs, transportplanners en warehouse-medewerkers. Het tekort was in 2018 29% en in 2017 nog ‘slechts’ 14% (bron: STL 2019). Deze toenemende krapte 148 - Logistiekvastgoed 2019 zal ook niet snel verdwijnen, want bestaande en nieuwe vacatures voor logistieke medewerkers blijven volgens het UWV de komende jaren moeilijk vervulbaar. De belangrijkste twee oorzaken: de verwachte economische groei en de grote vervangingsvraag door vergrijzing. Er moeten dus andere wegen gevonden worden om de vraag naar arbeidskrachten op te vangen. Dit kan onder meer op twee manieren: (1) verder aantrekken van buitenlandse arbeidskrachten en (2) mechanisering en robotisering van logistieke processen zodat er minder medewerkers nodig zijn. De eerste oplossing kent zijn eigen uitdagingen, in dit artikel willen we focussen op de tweede oplossing: verdere robotisering van logistieke processen. Robotisering in Nederlandse warehouses breekt langzaam door Robotisering in de logistieke sector lijkt de komende jaren kansen te bieden, en dan ligt de focus op robotisering in distributiecentra en warehouses. Natuurlijk is robotisering van het goederenvervoer ook denkbaar, en er zijn genoeg partijen in de wereld die hier hard mee aan de slag zijn. Denk u maar aan Uber Freight, dat reeds in 2016 in de USA een zelfrijdende truck met 50.000 Budweiser biertjes 120 kilometer over de snelweg liet rijden. Echter, de introductie van gerobotiseerde zelfrijdende trucks gaat zeker nog een jaar of 10-15 duren in Europa, als het niet langer wordt. Het is gewoon nog te lastig om robots in te zetten

ducten in Zaandam zijn 28 robots geïnstalleerd. Deze robots stapelen colli met sterk uiteenlopende vormen en formaten op rolcontainers. De ene robot zet de doos of tray met houdbare producten goed klaar, terwijl de andere ze op de juiste positie stapelt. Er wordt rekening gehouden met het gewenste stapelpatroon, afmetingen, gewicht en verpakkingssterkte, en daarnaast ook met de schapindeling van de winkel. • Europese distributie bij Versteijnen Logistics: Deze logistieke dienstverlener in Tilburg heeft mede door de krappe arbeidsmarkt in deze logistieke hot spot gekozen voor een geavanceerd goods-to-man orderpick en opslagsysteem. Dit systeem van Autostore is begin 2019 in gebruik wordt genomen, en kent onder andere 18 robots en 8 werkstations. De investering in dit gerobotiseerd systeem stelt Versteijnen Logistics in staat om de toegenomen volumes in crossborder stroom ‘professioneel en competitief’ af te handelen. De robots worden in eerste instantie ingezet voor de verwerking van verpakte kleding voor klant Tricorp. • Groothandel in huishoudelijke artikelen Beekman: Door ruimtetekort en een gebrek aan groeimogelijkheden moest eind 2017 het opslagen orderpicksysteem van groothandel Beekman vernieuwd worden. Het Apeldoornse familiebedrijf, marktleider in onderdelen, aansluitmaterialen en accessoires voor huishoudelijke apparatuur, heeft onder meer 41 robots geïnstalleerd die 1.300 order picks per uur uitvoeren. De organisatie verwacht de grote investering binnen vijf jaar terug te verdienen. • E­commerce bij o.a. PostNL en Bpost/Active Ants: De grotere logistieke spelers in E-commerce hebben ook de laatste jaren geïnvesteerd in robots. Zo heeft PostNL 40 robots en Bpost/ Active Ants 32 robots (als uitbreiding op 16 eerder geïnstalleerde robots) geïnstalleerd in hun e-commerce warehouses in het midden van het land, dit om de steeds verder groeiende grote volumes te kunnen afhandelen. in een drukke dynamische omgeving als onze weginfrastructuur, en in interactie met andere verkeersdeelnemers. Hoe anders is het in warehouses, want daar kunnen robots in een afgeschermde omgeving hun activiteiten verrichten. Uit een recent rapport van onderzoeksbureau ABI Research blijkt dat in 2018 mondiaal al 4.000 distributiecentra uitgerust zijn met robots, dit moet stijgen naar 50.000 in 2025. Robots bewijzen nu al hun waarde in Nederlandse warehouses, hierbij enkele voorbeelden uit de 4.000 distributiecentra die met robots zijn uitgerust: • Supermarktlogistiek Albert Heijn: in het geheel nieuwe distributiecentrum voor houdbare proRobots worden momenteel dus in Nederland vooral ingezet voor order picking en order handling werkzaamheden, waarmee in een sneller tempo, zonder fouten en 24 uur per dag relatief monotone taken kunnen worden uitgevoerd. Dit gebeurt vaak in het kader van het verder mechaniseren van distributie activiteiten, waar robots dan een onderdeel van uitmaken. Een goed voorbeeld hiervan is het al genoemde nieuwe distributiecentrum van Albert Heijn. Hier is ruim 8 kilometer aan transportband geïnstalleerd naast de robots om het logistieke proces verder te optimaliseren. Robotisering hard nodig om groei in logistiek op te vangen De verwachting is dus dat de komende jaren niet alleen mondiaal, maar ook in Nederland de robotisering snel zal toenemen. Op dit moment zijn het de koplopers onder de dienstverleners die robots installeren voor specifieke taken in het warehouse. De technologische ontwikkelingen zorgen ervoor dat robots steeds moeilijke taken kunnen verrichten, maar ook dat de kosten per robot minder worden. Bovendien dwingen tekorten aan goed en gekwalificeerd personeel bedrijven ertoe alternatieven te zoeken. En dan geven de lage rentestand waardoor de kapitaalkosten relatief laag zijn en de groeiende economie bedrijven het laatste zetje om deze investeringen te plegen. Buck Consultants International heeft enige tijd geleden een berekening gemaakt van het verwachte effect van robotisering voor verschillende typen distributiecentra, de minimaal benodigde omvang voor een zinvolle investering en de effecten op logistieke werkgelegenheid. Een eerste resultaat van het onderzoek was dat robotisering vooral zal gebeuren bij warehouse groter dan 10.000 m2 , omdat een groot volume vaak noodzakelijk is om de investering te doen. Er zijn in Nederland op dit moment ruim 1.000 distributiecentra met een vloeroppervlak van meer dan 10.000 m2 . Hiervan is een kleine 10% al gerobotiseerd, terwijl 30% om verschillende redenen in de komende 15 jaar geen kandidaat is voor robotisering. Er blijven zo dus ruim 600 DC’s over waar robotisering zal gaan plaatsvinden. In al deze 600 distributiecentra werken nu ca. 85.000 mensen. Buck Consultants International heeft vervolgens berekend dat de komende 15 jaar maximaal 35.000 banen in deze distributiecentra zullen verdwijnen door verdergaande mechanisering en robotisering. Dat lijkt op het eerste gezicht een fors aantal, maar de laatste jaren komen er per jaar in Nederland tussen de 50 en 100 distributiecentra van deze grootte bij. Dit betekent dat de vraag naar nieuwe arbeidskrachten in de logistiek in grote distributiecentra met 50.000 tot 80.000 mensen zal toenemen in de komende 15 jaar, en hiermee zal het wegvallen van arbeidsplaatsen door robotisering meer dan gecompenseerd worden. Kortom, ondanks de robotisering is er in alle bestaande en nieuwe grotere distributiecentra in Nederland in de komende 15 jaar eerder meer dan minder behoefte aan logistieke medewerkers. Bovendien vervangen robots ook zwaar, eentonig en soms ook gevaarlijk werk in de warehouses. De opkomst van robotisering in de Nederlandse warehouses is daarmee niet alleen een feit, maar ook hard nodig om de verwachte groei op te vangen. ‹‹ Nadere informatie is via E-mail te verkrijgen bij kees.verweij@bciglobal.com of max.overmeer@bciglobal.com Logistiekvastgoed 2019 - 149

Zero-emissie stadslogistiek? Kansen voor vastgoed In het Klimaatakkoord staat dat in 30 tot 40 grotere steden voor de Green Deal Zero-Emissie Stadslogistiek middelgrote zero-emissie zones gaan vaststellen. Die zullen dan met ingang van 2025 voor goederenvervoer worden ingevoerd. Dat is een stevige ambitie die mogelijk 40 duizend vrachtwagens en bijna 1 miljoen bestelauto’s gaat raken. Mogen die over 6 jaar allemaal niet meer de stad in? Welke nieuwe kansen biedt dit voor vastgoedontwikkelaars? G rotere, maar vooral ook kleinere zelfstandige ondernemers liggen daarvan wakker. Hoe regel je die zero emissie stadslogistiek betaalbaar en betrouwbaar terwijl het aanbod van voertuigen nog niet eens beschikbaar is? Hun bedrijfsvoering moet anders wanneer ze beginnen met elektrisch vervoer. Je moet vijf keer slim nadenken om je succesvol voor te bereiden op zero emissie stadslogistiek. Stadslogistiek vastgoed is bepalend voor succes. Slim voertuigen kiezen De eerste vraag is wat in 2025 het passende voertuig is. Het uit gewoonte inruilen van de dieselbestelauto voor een elektrische bestelauto is niet slim. Lichte elektrische vrachtvoertuigen en vrachtfietsen gaan het beeld in binnensteden en woonwijken bepalen. Er zijn al geslaagde voorbeelden bij pakketbezorging, horecabevoorrading, servicelogistiek en zelfs in de bouw. Of, kan het helemaal zonder voertuig door een andere organisatie van de levering van materialen. Zijn echt al die voorraden in de bestelauto nodig? Ricoh en Canon werken in grote steden als met wandelende monteurs. En, natuurlijk worden vrachtcapaciteiten steeds vaker gedeeld. Slim rijden Met een korte actieradius en de nodige oplaadtijd is een betere, dynamische planning nodig. De rijstijl en de routekeuze bepalen hoe groot de actieradius in de praktijk is. De nieuwe voertuigen hebben boordcomputers die de voertuigprestaties, de status van de rit, de accu en de rijstijl van de chauffeur monitoren. Samen met actuele verkeersinformatie kan een goede planning worden gemaakt voor de betrouwbare inzet van het elektrische voertuig. De berijder speelt een grote rol bij het ‘brandstofverbruik’. Hoe ga je straks de berijders stimuleren om slim te rijden? Transportondernemers betrek150 - Logistiekvastgoed 2019 ken hun chauffeurs nu al met ‘gamification’ bij slimmer rijden. Slim laden De lokale overheid moet bij zero emissie zones een slimme laadinfrastructuur faciliteren. Veruit de meeste bestelauto’s staan voor de deur van de bloemist, bouwer of monteur thuis. Zijn daar voldoende laadpalen? Is er genoeg stroom? En, als de bestelauto of vrachtwagen in de stad is, kan de chauffeur dan bijladen bij een winkelcentrum of kantorenlocatie? Is er bij grote bouwprojecten nagedacht over een laadplein voor de bouwbusjes die uit de regio komen? En, hoe vindt de chauffeur de weg naar een beschikbaar laadpunt? Voor bedrijventerreinen waar veel voertuigen moeten kunnen laden is een visie nodig op slimme energieopwekking en -distributie; vehicle-tobuilding-to-grid. Op termijn moeten energieintensieve bedrijven aparte aandacht krijgen in omgevingsvisies en ruimtelijke ordeningsplannen. Beschikbaarheid van stroom wordt een vestigingsplaatscriterium. Naast investeringen in de eigen laadinfrastructuur, zijn ook investeringen nodig in smart charging. Hoe verdeel je het laden van de voertuigen over de nacht? Voor de aanbieders van zero emissie mobiliteit liggen hier kansen om nieuwe energiediensten aan te bieden. Elektriciteit is alle behalve gratis. Diesel is bij elke pomp te koop voor eenzelfde prijs per liter. Bij stroom is dat anders. De prijzen aan de paal lopen sterk uiteen, zeker als je ook nog eens snel wilt laden. Dan is elektriciteit al snel duurder dan diesel. De fleetmanagers moeten de inkoop van energiediensten slim regelen.

Walther Ploos van Amstel Slim reguleren Op de weg naar 100% zero emissie stadslogistiek speelt de lokale overheid een belangrijke rol bij intelligent toegangsbeheer; wie mag er wel of niet de stad in? Privileges kunnen ondernemers over de drempel helpen met vrijstelling van venstertijden, gebruik van busbanen en toegang tot zero-emissie laad- en losplekken. Nieuwe verkeersmanagementsystemen kunnen de reguliere en digitale handhaving ondersteuning. Slimme logistiek Niet in de laatste plaats betekent de beperkte actieradius van zero emissie voertuigen dat bedrijven hun logistiek concept moeten aanpassen. De bedrijfsvoering met elektrische voertuigen vraagt om een goede locatie van stedelijke hubs in het distributienetwerk, robuuste processen, aangepaste ICT, enthousiaste en meedenkende medewerkers en een passende organisatie. Voor elke goederenstroom gelden andere eisen, zoals retourstromen, bouwlogistiek of gekoeld transport voor voedsel. Stadslogistieke campus De stadslogistiek komt terug naar de steden, nadat we jarenlang de logistiek uit de stad hebben gedrukt. Maar veel ruimte is daar niet, dus vastgoedbeleggers moeten creatief denken. Grote kansen spelen er bij de stadslogistieke locaties voor thuisbezorging, horecabelevering, facilitaire inkoop en bouwlogistiek. De opkomst van bijvoorbeeld thuisbezorgdiensten van levensmiddelen van bijvoorbeeld Albert Heijn, jumbo en Picnic vraagt om veel ruimte en veel mensen. In de distributiecentra voor online bestellingen werken nu al veel meer mensen dan in de fysieke winkels. Waar komen al die logistieke medewerkers en bezorgchauffeurs vandaan? En, ligt er voldoende stroom om al die elektrische voertuigen op te laden? Waar de vastgoedstrijd nu niet alleen om schaarse ruimte en mensen gaat, gaat de strijd straks ook om stroom. Wij zijn het enige land binnen Europa waar Logistiekvastgoed 2019 - 151 Foodcenters zoals in oud-west in Amsterdam worden opgeheven. Dit zorgt alleen maar voor langere aanrijtijden en meer vrachtvoertuigen in de stad. In bijvoorbeeld Parijs is er juist een distributiecentrum middenin de stad met uitzicht op de Sacre de Coeur bijgekomen om de bevoorrading van het centrum zo makkelijk mogelijk te maken met de kortst mogelijke aanrijdroutes. Een leerzaam project. De vraag voor overheid en bedrijfsleven is hoe zij met een kleinere footprint – dus minder ruimte en minder voertuigen – dezelfde vervoersstromen kunnen realiseren. De ontwikkelaars van vastgoed aan de rand van de stad moeten ruimte maken voor aanvoer (en mogelijk zelfs de afvoer) via de binnenvaart en ruime mogelijkheden voor het slim opladen van de voertuigen met ‘smart charging’ en veilig parkeren van de voertuigen. Uiteraard zijn alle gebouwen voorzien van zonnepanelen die elektriciteit leveren voor de voertuigen. De ondernemingen op zo’n stadslogistieke campus werken intensief samen met park management. Het verhuren van magazijnen is een eindig verdienmodel. Vastgoedinvesteerders en -makelaars denken vaak nog heel klassiek in aantallen vierkante meters, maar zij moeten de hoogte in denken. Want een magazijn als opslagfunctie is verleden tijd. Het ‘gevecht’ om vierkante meters irreëel. De gevraagde vierkante meters zijn er gewoonweg niet. Het draait steeds meer om value for time, dus snelle doorstroming van goederen en veel handjes. De rol van vastgoedbeheerders en -verhuurders verschuift daarmee van naar een soort facilitaire dienstverlener. Zero emissie is nodig voor het klimaatakkoord en draagt bij aan schone lucht in vitale binnensten en woonwijken. Er is veel nodig om dat betaalbaar en betrouwbaar te realiseren. Vastgoedontwikkelaars hebben de sleutel in handen. Publiek private samenwerking is nodig om de transitie van diesel naar elektrisch in de stad mogelijk te maken. Wacht in elk geval niet af tot 2030. Begin vandaag alvast met het nemen van de juiste slimme vastgoedbeslissingen. ‹‹ Walther Ploos van Amstel Lector Citylogistiek Hogeschool van Amsterdam

Stahlberg Steekterpoort Alphen aan den Rijn Circa 75.000 M2 BVO Nieuwbouw DC in directe nabijheid Barge-terminal Alpherium • Centraal gelegen in Randstad, aan de N11, de verbindingsweg tussen de A4 en A12 • Alle 4 de grote steden en dus de hele Randstad binnen een half uur bereikbaar • Met de terminaltrekker staat de container binnen 5 minuten van de terminal aan de docks • Oplevering medio 2021 • Verhuurinformatie; Maarten Veenenbos +31 6 22 94 26 87 of Paul Wijling +31 6 10 04 17 20 stahlberg-investments.com 148 - Logistiekvastgoed 2017

1 Online Touch

Index

1. 1
2. 2
3. 3
4. 4
5. 5
6. 6
7. 7
8. 8
9. 9
10. 10
11. 11
12. 12
13. 13
14. 14
15. 15
16. 16
17. 17
18. 18
19. 19
20. 20
21. 21
22. 22
23. 23
24. 24
25. 25
26. 26
27. 27
28. 28
29. 29
30. 30
31. 31
32. 32
33. 33
34. 34
35. 35
36. 36
37. 37
38. 38
39. 39
40. 40
41. 41
42. 42
43. 43
44. 44
45. 45
46. 46
47. 47
48. 48
49. 49
50. 50
51. 51
52. 52
53. 53
54. 54
55. 55
56. 56
57. 57
58. 58
59. 59
60. 60
61. 61
62. 62
63. 63
64. 64
65. 65
66. 66
67. 67
68. 68
69. 69
70. 70
71. 71
72. 72
73. 73
74. 74
75. 75
76. 76
77. 77
78. 78
79. 79
80. 80
81. 81
82. 82
83. 83
84. 84
85. 85
86. 86
87. 87
88. 88
89. 89
90. 90
91. 91
92. 92
93. 93
94. 94
95. 95
96. 96
97. 97
98. 98
99. 99
100. 100
101. 101
102. 102
103. 103
104. 104
105. 105
106. 106
107. 107
108. 108
109. 109
110. 110
111. 111
112. 112
113. 113
114. 114
115. 115
116. 116
117. 117
118. 118
119. 119
120. 120
121. 121
122. 122
123. 123
124. 124
125. 125
126. 126
127. 127
128. 128
129. 129
130. 130
131. 131
132. 132
133. 133
134. 134
135. 135
136. 136
137. 137
138. 138
139. 139
140. 140
141. 141
142. 142
143. 143
144. 144
145. 145
146. 146
147. 147
148. 148
149. 149
150. 150
151. 151
152. 152

Home