0

2021

VERHUURD – 39.000 m² namens Prodelta VERHUURD – 18.600 m² aan ID Logistics VERKOCHT – 22.000 m² aan AEW VERHUURD – 17.000 m² aan Nedcargo VERHUURD - 12.000 m² aan AMAZON AANGEHUURD – 11.500 m² namens Aramex VERHUURD – 12.800 m² aan Vivar Ship Supply VERKOCHT – 30.000 m² aan Panattoni

Voorwoord Beste lezer, Het afgelopen decennium transformeerde de Nederlandse logistieke vastgoedmarkt van een gebruikersmarkt naar een volwassen en aantrekkelijke investeringsmarkt. Logistiek vastgoed is een volwaardig alternatief geworden voor investeringen in kantoren en residentieel vastgoed. Er is veel meer vraag naar beleggingsproducten dan er in de markt wordt aangeboden. Dat leidt tot opwaartse prijsdruk. De toenemende consumentenbestedingen en industriële investeringen na de economische crisis zijn een belangrijke driver voor deze ontwikkeling. De import en export groeide hard en hoewel de logistieke sector daarvan profiteerde, bleven de marges klein. Dat leidde tot een efficiencyslag met meer automatisering en robotisering in distributiecentra. De vraag naar grotere, moderne warehouses werd steeds groter. Er werd – en wordt – volop bijgebouwd, waarbij er steeds meer aandacht is voor architectuur en duurzaamheid. De voorbeelden in dit magazine zijn legio. Stadsdistributie neemt nu een vlucht, niet in de laatste plaats doordat we tijdens de lockdowns massaal online zijn gaan kopen. Elektrische voertuigen overbruggen de last mile en daar zit mogelijk een bottleneck: de infrastructuur voor de stroomvoorziening is niet altijd berekend op de groeiende vraag. Ook omgekeerd: het leveren van een door zonnepanelen opgewekt energieoverschot aan het elektriciteitsnet is niet altijd haalbaar en het rechtstreeks leveren aan een andere gebruiker is (nog) niet toegestaan. Als wij als sector meer acceptatie van ‘grote dozen’ in het landschap willen, is de combinatie van logistieke centra en energiehubs een pré. Van ‘grote dozen’ naar ruimtegebrek is een kleine stap: waar is er nog ruimte voor nieuwe ontwikkelingen? We zien ook dat overheden aanvullende eisen stellen aan nieuwbouwlocaties. Brownfield-locaties staan meer en meer in de belangstelling, wat vaak ook goed is voor de binnenstedelijke upgrade van verouderde bedrijventerreinen. Alweer een pluspunt! Kortom, genoeg interessante ontwikkelingen in het logistieke vastgoed. Met dit magazine houden we graag voor u de vinger aan de pols en belichten we alle relevante onderwerpen en spelers. En net als de markt die verandert, veranderen wij mee door als uw nr. 1 crossmediale mediapartner in het logistieke vastgoed meer en meer online aanwezig te zijn. Kijk, lees en deel mee op jagermedia.nl en LinkedIn voor de meeste actuele stand van zaken. Veel leesplezier, D.A. Arthur Jager, directeur Jager Media Logistiekvastgoed 2021 - 3

Logistiek Vastgoed Nederland 2021 Warehousing en industriële bouw op de bedrijventerreinen Coverpresentatie Met hybride bouw, zoals het DC voor Crocs Europe waar beton wordt gecombineerd met hout, sorteert het Cluster Bedrijfshuisvesting van Janssen de Jong Groep voor op een duurzame en circulaire toekomst. 2021 Projectontwikkeling, Bouw en Beleggingen 8 Hercuton Voorwoord 3 D.A. Arthur Jager, directeur Jager Media Deelnemers & Colofon 6 Totaal 52 deelnemers in de uitgave / Colofon Branche- en belangenorganisaties 22 NDL / HIDC - Nederland Distributieland 40 TLN - Transport en Logistiek Nederland 13 Intervest Offices & Warehouses 18 Heembouw 20 MIRASTAR 26 Bouwbedrijf Van de Ven 28 Delta Development Group 32 + 48 Somerset Capital Partners 35 De Vries en Verburg 36 Bouw Groep Remmers 42 + 98 Goodman 44 VGP 46 + 94 SADC / Nippon 50 Willy Naessens Industriebouw 55 Panattoni 56 Dijkham Bouw 60 + 85 Wayland Real Estate / Developments 62 Ontwikkelbedrijf Greenport Venlo Foto TLN

28 20 64 Van der Heijden Bouw en Ontwikkeling 67 Smart Hub 68 Roozen Van Hoppe Bouw en Ontwikkeling 72 + 74 ASK ROMEIN 78 SYSTABO 84 BOLCKMANS 86 Cordeel 88 Mileway 92 Aannemingsbedrijf Wouters Schijndel 100 DHG Bedrijfsmakelaars 2 + 14 + 24 + 52 + 75 Industrial Real Estate Partners 25 + 66 Bossers & Fitters Bedrijfshuisvesting 34 + 54 Dynamis Logistiek 38 Savills 99 1530 Real Estate Gemeenten, Provincies en Bedrijventerreinen 80 Logistiek Cluster Flevoland 90 A1 Bedrijvenpark Deventer Kennisinstituten en Toeleveranciers 12 + 96 DENC 14 Nabuurs 17 Lalesse Logistic Solutions 30 Van Berlo Bedrijfsvloeren 32 Hoge School van Amsterdam 48 KiesZon 58 Hiber Betonvloeren 70 Buck Consultants International 76 Hörmann Nederland 91 ARCHICOM - een label van Vicoma Speciaal katern Unibouw / VDG 44 48 86

Deelnemers in deze uitgave www.hercuton.nl www.industrial.nl www.denc.nl www.intervest.be www.nabuurs.nl www.heembouw.nl www.mirastar.eu www.ndl.nl www.bossers-fitters.nl www.bouwbedrijfvandeven.nl www.rotterdamlogisticspark.com www.vanberlo.com www.hva.nl www.somerset.nl www.utrecht.nl www.dynamislogistiek.nl www.devriesverburg.nl www.remmersbouwgroep.nl www.savills.nl/logistics www.tln.nl www.goodman.com www.vgpparks.eu www.sadc.nl www.kieszon.nl www.willynaessens.nl Colofon Redactie en advertentie-exploitatie Jager Media D.A. Arthur Jager Postbus 2711 7301 EE Apeldoorn Magazine Logistiek Vastgoed Nederland, jaargang 2021 6 - Logistiekvastgoed 2021 M 06 - 223 91 776 E arthur@jagermedia.nl W www.jagermedia.nl Journalisten Pieter Pulleman, Dianne Huijskens en Marc van Rossum du Chattel Social Media Team - Blending Media - Monique Jager Vormgeving Studio Transparant Het magazine Logistiek Vastgoed Nederland wordt duurzaam geproduceerd. Fotografie Jager Media Kraaij Impressies

hiber betonvloeren bv www.panattoni.com www.dijkhambouw.nl www.hiber.nl www.waylanddevelopments.nl www.greenportvenlo.nl bouwen kán anders www.bouwenkananders.nl www.borgheselogistics.nl www.roozenvanhoppe.nl www.bciglobal.com www.ask-romein.com Logistiek Cluster Flevoland Almere • Lelystad • Zeewolde www.smarthubonline.nl www.hormann.nl www.systabo.nl www.lcflevoland.nl/contact www.bolckmans.be/nl www.cordeel.nl www.mileway.nl www.a1bedrijvenparkdeventer.nl www.archicom.nl www.vicoma.nl www.wouters-schijndel.nl www.1530.nl www.dhg.nl ADVERTENTIE bedrijventerreinontwikkeling•bedrijfsmatig vastgoed•acquisitie•marketing leopoint. Van Schelbergenstraat 3 NL-5913 TW Venlo T +31 7740030 64 M +31 650602282 E info@leopoint.nl I www.leopoint.nl

Bedenken en maken moeten altijd in balans zijn Het Cluster Bedrijfshuisvesting van Janssen de Jong Groep zet flinke stappen op het gebied van duurzaamheid en circulariteit. Maarten Bakker, algemeen directeur: “Uiteindelijk bepaalt de klant, maar wij bieden onze opdrachtgevers wel de ‘next level’ opties aan.” “W e bouwen momenteel veel hybride gebouwen in een combinatie van beton en hout. Dat zorgt voor een warme, vriendelijkere uitstraling.” Bakker toont foto’s van een recent voor WDP opgeleverd warehouse van 45.000 m2 bij Dordrecht. Enorme houten liggers van een meter hoog op stevige betonnen kolommen ondersteunen hier de dakconstructie. “Ziet er geweldig uit, toch?” Internationaal actief Janssen de Jong Groep behoort tot de top van bouwbedrijven in Nederland. Het bouwbedrijf (circa 1.000 medewerkers) is werkzaam in alle fasen van de vastgoedketen: nieuwbouw, onderhoud, restauratie en renovatie en herontwikkeling. Prefab beton en staal Het Cluster Bedrijfshuisvesting omvat zeven bedrijven die ieder onder hun eigen naam opereren. Hercuton is sterk in het conceptmatig bouwen in prefab beton, vanaf ontwerp tot turn-key oplevering. Remco Ruimtebouw richt zich op systeembouw in staal, Woody Building Concepts op houtbouw, ServicebouwPlus op meerjarig onderhoud en Pvvt op gevelconstructies en afbouw. Remco International is internationaal actief, met name de Caribbean en in Afrika en als laatste het bedrijf Ocmer in Polen. Zorgeloze bouw: bedenken én maken Alle benodigde disciplines zijn in huis voor een zorgeloze bouw: architecten, constructeurs, planontwikkelaars, BREEAM-experts, installatieNieuwbouw DC Crocs Europe in opdracht van WDP Nederland adviseurs en BIM-specialisten. “We hebben naast alle bedenkers ook onze eigen makers in de vorm van grondwerk- en montageploegen. Dat maakt de cirkel rond.” Alles bij elkaar zorgt het er ook voor dat de bouwer snel kan anticiperen op veranderende klantbehoeften. “We bieden zelfs de mogelijkheid om projecten mee te financieren.” Ook na oplevering blijft de bouwer desgewenst betrokken. “Om onderhoudskosten voorspelbaar te maken, bieden we met ServicebouwPlus meerjarige onderhoudscontracten.” Woody Building Concepts Waar Hercuton meer dan vijfentwintig en Remco Ruimtebouw al meer dan vijfenveertig jaar bestaan, is het zevende merk een relatieve nieuwkomer: Woody Building Concepts is ontstaan in 2017 en ontwerpt, ontwikkelt en bouwt bedrijfspanden van hout op het snijvlak van eco en hightech. Op Campus Werkspoor in Utrecht wordt een volledig houten kantoor van ca. 3.500 m2 gerealiseerd. De hoofddraagconstructie, vloeren, houtskeletbouw (HSB) gevels; alles uitgevoerd in hout. “Het geeft rust en warmte, maar is ook nog wel een niche. Klanten kiezen over het algemeen heel bewust voor hout.” ‘Externe kwaliteitsborging zorgt ervoor dat we onze gebouwen steeds verder verbeteren en efficiënter werken’

Montage HoutWerk-Campus Werkspoor in Utrecht Maarten Bakker ‘Doordat we het Gebouwen oogsten Met het Cluster Urban Mining onderstreept Janssen de Jong Groep het belang van duurzaamheid en circulariteit. New Horizon is de parel in dit cluster. Dit bedrijf sloopt geen gebouwen, maar ‘oogst’ ze. De materialen die dat oplevert, vinden hun weg naar recycling of – nog veel liever – upcycling. New Horizon levert bijvoorbeeld ook echt circulair beton. “Samen met onze houtbouwconcepten kunnen we dan een volledig circulair distributiecentrum realiseren.” Na de levensduur van een warehouse de bouwmaterialen terugnemen tegen een vooraf bepaalde waarde, is onderwerp van studie. Kennis- en inspiratiecentrum Houtlab Circulariteit is geen modeverschijnsel maar bittere noodzaak voor de hele branche, zegt Bakker. Het lineair materiaalverbruik van de bouw en de uitstoot die daarmee gepaard gaat is niet houdbaar. “We ontwikkelen nu het ‘Houtlab’, een compleet houten gebouw als productieruimte, kantoor en kennis- en inspiratiecentrum voor duurzame ontwikkelingen en biobased bouwen. Woody Building Concepts en Pvvt nemen er in ieder geval hun intrek, net als andere bedrijven die zich bezigzelf maken, vloeien ervaringen uit de praktijk weer terug naar de ontwerpers’

gekozen om de wet te omarmen. Externe kwaliteitsborging zorgt er ook voor dat ons product steeds verder verbetert en we efficiënter werken. Je krijgt als het ware direct feedback op je werk en de belangrijkste keuzes die je in het ontwerp en het realiseren van een project maakt. Deze pakken we direct op en nemen we ook mee bij volgende projecten. We zien daardoor ook dat collega’s van ons nazorg- en onderhoudsbedrijf ServicebouwPlus nog minder vaak naar een ‘Wkbpand’ hoeven voor nazorg.” Uiteindelijk wil Bakker het kwaliteitssysteem zo doorontwikkelen dat het naadloos in het eigen, gecertificeerde bedrijfsproces past. “Eindgebruikers maar ook beleggers vinden dat heel interessant. Met certificering van ons proces toon je de eindkwaliteit standaard al aan en dat heeft waarde voor de klant.” Marktontwikkeling Bakker kijkt terug op zijn eerste jaar bij het Cluster Bedrijfshuisvesting van Janssen de Jong Groep: houden met duurzame ontwikkelingen. Door bedrijven met een voorliefde voor circulariteit en hout in één gebouw te faciliteren, ontstaat er een inspirerende showroom en kruisbestuiving, is het idee. “Uiteindelijk bepaalt de klant, maar wij bieden onze opdrachtgevers wel de ‘next level’ opties aan. Wij laten de hout en biobased opties hier zien. Zo kan onze klant ze ook echt vergelijken en ervaren.” Kwaliteitsborging Een andere relevante ontwikkeling in de dienstverlening is het standaard werken volgens de Wet kwaliteitsborging (Wkb) voor het bouwen. Vooruitlopend op die wet werkt Hercuton al sinds 2016 met een externe kwaliteitsborger die alle fasen en stappen in het ontwerp- en bouwproces controleert en keurt. De ervaringen met externe kwaliteitsborging zijn dermate positief dat het voor projecten met een omvang van meer dan vijf miljoen euro inmiddels de standaard bedrijfsvoering is. “Je kunt de implementatie van de Wkb blijven uitstellen tot je voor een voldongen feit staat, maar wij hebben ervoor “Toen corona losbarstte was dat best spannend. Wat zou de impact zijn op ons werkveld? Nu zien we dat de logistieke markt juist enorm groeit, vooral in e-commerce. Dat is een duidelijke trend en in het verlengde daarvan zien we de opkomst van bijvoorbeeld cityhubs. Voor een bekende pakketvervoerder bouwen we nu bijvoorbeeld zeven nieuwe stadsdistributiecentra ofwel cityhubs. Daarnaast zien we dat door corona de kwetsbaarheid van de -internationale- logistieke productstromen zichtbaar is geworden. Bedrijven zullen delen van het proces weer zelf in handen willen hebben. Dat zal ook effect hebben op logistiek en bedrijfsvastgoed.” “Bedenken en maken; die balans is enorm belangrijk en vormt de toegevoegde waarde voor onze

DC WDP - huurder Crocs Europe klanten. De cultuur hier is open. We zijn wendbaar en in staat om op andere manieren samen te werken dan gebruikelijk. Voorop staat altijd: hoe kunnen we onze klant optimaal helpen? Dat begint aan de voorkant met het adviseren, zoeken en vinden van de juiste locatie. Wij beschikken daarom over een eigen kaveldatabase op Grondmaps.com. En dan niet met de informatie die op Funda staat”, zegt Bakker glimlachend. “Afhankelijk van de klantvraag bieden we de beste oplossing: beton, staal, hout of een combinatie daarvan. Vanaf ontwerp tot het bouwen en het opleveren; alles doen we in eigen huis. We kunnen het goed bedenken én maken. En doordat we het zelf maken, vloeien ervaringen uit de praktijk zoals gezegd weer terug naar de ontwerpers. Zo werk je continu aan het verder verbeteren van je processen en producten.” www.hercuton.nl www.remco.nl www.woodybuildingconcepts.nl ‹‹ Logistiekvastgoed 2021 - 11

Uw partner voor bedrijfshuisvesting DENC is sterk in totaaloplossingen. Onze all-engineering biedt u het gemak en de efficiency van slechts één ervaren partij voor zowel ontwerp, engineering, projectmanagement en logistiek advies. www.denc.nl

BEYOND REAL ESTATE INTERVEST GAAT BEYOND REAL ESTATE Intervest is een beursgenoteerde gereglementeerde vastgoedvennootschap actief in de markt van kantoren en logistieke gebouwen in Nederland en in België. Met een portefeuille van ruim 55 panden en meer dan 1 miljoen vierkante meter verhuurbare oppervlakte is Intervest een kwalitatieve vastgoedpartner met een sterk toekomstgericht groeiplan. Intervest gaat beyond real estate met het aanbieden van totaaloplossingen op maat van én met de klant door sale-and-lease-backoperaties, built-to-suitprojecten en uitgebreide dienstverlening om haar klanten duurzaam te ontzorgen. Meer weten over hoe wij u in Nederland met uw logistiek vastgoed kunnen ontzorgen? Neem dan contact op met Joël Gorsele: +32 3 287 67 67 - contact@intervest.be www.intervest.be Roosendaal Borchwerf I - Braak ’s-Hertogenbosch - 8.000 m2 built-to-suit Roosendaal Borchwerf II - Fri-Jado Logistiek

De complexiteit van de logistieke vastgoedmarkt Duurzaamheid, de logistieke beleggingsmarkt, de impact van corona, stadsdistributie en toekomstverwachtingen rondom logistiek vastgoed. Dat waren de belangrijkste gespreksthema’s die begin april aan de orde kwamen tijdens een rondetafelgesprek met key spelers uit het logistieke vastgoed. I n de ruim bemeten vergaderzaal op de bovenste verdieping van het Heembouwpand in Roelofarendsveen domineert een enorme ronde tafel de ruimte. Aan de tafel zitten gastheer Rinus Verhey van ‘ontwerpende’ bouwer Heembouw, Marcel Hoekstra van makelaarskantoor Industrial Real Estate Partners, Ard Nabuurs van de gelijknamige logistieke dienstverlener en Jeroen Gerritsen van vastgoedontwikkelaar Panatonni. Heropvoeden “BREEAM is voor ons een beetje passé”, trapt Verhey direct een heilig huisje om. “Wij zetten in op circulariteit. Ons doel is om de milieuprestatie gebouwen (MPG) met vijftig procent naar beneden te brengen.” Een lastig traject, want elke component in het bouwproces kent zijn eigen milieubelasting. Het heropvoeden van partners en leveranciers is daarom noodzakelijk, zegt Verhey. “Net als destijds bij de introductie van BREEAM. Wij verwachten dat er een circulariteitslabel voor gebouwen komt.” Langere levensduur Verhey zegt dat grote spelers als Unilever in hun tenders al eisen stellen ten aanzien van de CO2footprint van een nieuw te bouwen warehouse. In de logistieke markt gebeurt dat niet of nauwelijks, tenzij het budgetneutraal kan. Circulair bouwen vraagt ook om het opleiden van taxateurs, vindt Verhey, omdat circulariteit een bepaalde waarde vertegenwoordigt. “De levensduur van een circulair gebouw is pakweg twintig jaar langer, er is minder onderhoud nodig en de restwaarde is hoger.” Eén thema Verhey verwacht dat BREEAM het circulariteitsaspect uiteindelijk zal omarmen. “Maar dat duurt nog wel even.” Hoekstra zegt dat sustainability, circulariteit en cradle to cradle allemaal om hetzelfde draaien. “De één ziet het zus, de ander zo, maar het is één thema. Eén keurmerk zou het beste zijn.” Alle inspanningen op dit gebied zijn goed, zegt Gerritsen, zolang een certificering maar herkenbaar is voor de investeerders. “Duurzaamheid INDUSTRIAL adviseert Aramex bij de aanhuur van 11.500 m² DC op Fokker Logistics Park Schiphol. is ook geen revolutie, maar een evolutie. Je moet het samen doen en we moeten allemaal die duurzaamheidsambitie hebben.” Nabuurs: “Het begint met de duurzaamheidsambitie van de klant. Die vertaalt zich door de hele keten heen en dan is het een voordeel als je een duurzaam pand hebt én dat kunt aantonen.” Geen stroom voorhanden Het is sowieso een complex verhaal, vult Verhey aan. Hij neemt de stikstofdiscussie en de daardoor gewenste elektrische liften op de bouwplaats als voorbeeld. “Wie heeft die liften? En hoe schrijf je jouw oude liften af? En dan heb je nog het feit dat er op bouwplaatsen niet altijd elektriciteit voorhanden is.” Hoekstra: “Het moet allemaal, er is veel politieke wil, maar je moet wel realistisch blijven. De gebruiker moet mee willen en het moet in de businesscase passen.” Verhey: “Alle nieuwe dc’s die we bouwen zijn gasloos, maar op sommige locaties is geen stroom voorhanden.” Gerritsen: “Het aanleggen van die tracés duurt lang.” De netwerkbeheerders hebben mankracht tekort, weet hij, en meer daadkracht en beslissingsbevoegdheid bij lagere overheden zou ook helpen op dit dossier. Stadsdistributie De problemen rondom traditionele stadsdistributie zijn genoegzaam bekend. Een deel van de oplossing ligt in distributiecentra aan de rand van de steden. Die verrijzen er dan ook volop. Kenmerkend voor die gebouwen is dat ze minder hoog zijn dan een standaard warehouse en veel docks hebben. Daarnaast is er behoefte aan infrastructuur voor het (snel)laden van elektrische voertuigen. De locaties moeten goed bereikbaar zijn met het openbaar vervoer en er moet voldoende parkeerruimte zijn. Het is ook belangrijk dat er voldoende huisvesting in de buurt is voor de veelal buitenlandse arbeidskrachten. Gerritsen: “Het probleem met stadsdistributie is dat iedereen het net even anders invult. Vastgoedtechnisch maakt dat wel uit en de uitdaging vanuit de vastgoedsector is om daar een soort standaardisatie in aan te brengen. Dat is best moeilijk, denk ik.” Nabuurs benoemt het verschil tussen twee hoofdtypen gebruikers. “Je hebt de pakketdiensten en dergelijke vervoerders; bij hen zie je vaak zo’n slurf aan het gebouw waar de busjes laden en lossen. Alle anderen zijn meer op basis van crossdocking en dat stelt totaal andere eisen aan je pand.” Focus op stroom en locatie Verhey: “En dan worstelen we met zijn allen nog met de beste locaties.” Gerritsen: “Het is wel de 14 - Logistiekvastgoed 2021

Marcel Hoekstra: ‘De gebruikersmarkt is goed, maar de beleggersmarkt overstijgt dit niveau’ Ard Nabuurs: ‘Vijf euro meer per vierkante meter kan er al voor zorgen dat de businesscase niet meer klopt’ opgave die er ligt. Er is veel aandacht voor de discussie over verdozing. Dat is prima, maar eigenlijk moet de focus liggen op de aanwezigheid van stroom en waar je wel kunt ontwikkelen om de sector toekomstbestendig te maken.” Hoekstra: “Corona heeft de trend wel versterkt. Bedrijven als Wehkamp, Bol.com en CB hebben dat heel goed begrepen door snel te leveren. Ik verwacht wel dat in de toekomst stadsdistributie op gemeentelijk niveau wordt aanbesteed.” Verhey: “Ja, met ‘white label’ distributiecentra waarin meerdere partijen actief zijn.” Nabuurs gelooft er ook wel in dat meerdere partijen gehuisvest kunnen worden onder één dak. “Er kan prima gecombineerde distributie plaatsvinden vanaf één locatie zolang partijen allemaal dezelfde doelstelling hebben: efficiënte en duurzame distributie.” Gerritsen: “Het is een landelijke opgave. Aan de ene kant wil je als ondernemer een kleine overheid, aan de andere kant wil je voor dit soort onderwerpen een overheid die optreedt als regisseur van de markt.” Verhey: “Eigenlijk net als bij het openbaar vervoer.” Nabuurs: “Eigenlijk draait het om twee dingen: zero emission en leefbaarheid. Je ziet dat overheden daarop sturen met nul-emissiezones en venstertijden. De stad Groningen is nu bezig met een zere-emission-hub aan de rand van de stad.” Grote gemene deler Nabuurs vraagt wat de perceptie van beleggers is ten aanzien van stads-dc’s. Hoekstra: “Er is wel veel interesse voor, er wordt veel over gepraat. Een stadsdistributiecentrum is voor een belegger wel een klein ‘ticket’, dat net zo arbeidsintensief is als een grote. Een klein hubje in de provincie werkt dan niet, maar tien ineens wel.” Gerritsen vult hem Logistiekvastgoed 2021 - 15 Jeroen Gerritsen: ‘Meer samenwerking met de verschillende overheden; op dat gebied is nog wel wat te winnen, vind ik’ aan: “De kracht moet zitten in de wederverhuurbaarheid. Als partij X vertrekt, moet het pand ook geschikt zijn voor partij Y. Een pand van DHL is niet per definitie geschikt voor PostNL. Die grote gemene deler zoeken we nog.” Hoe dan ook blijft het een opgave met verschillende invalshoeken. De locatie en lokale eisen spelen een rol, evenals gebruikerseisen, de omvang in vierkante meters en de elektriciteitsvoorziening. Veel interesse De impact van corona, de verdozingsdiscussie, het gebrek aan geschikte nieuwbouwlocaties, de lagere rente; er speelt van alles dus is de vraag relevant: hoe ziet de logistieke vastgoedmarkt eruit momenteel? Hoekstra, vanuit financieel Heembouw -DC Utrecht. Rinus Verhey: ‘Ons doel is om de milieuprestatie gebouwen met vijftig procent naar beneden te brengen’ oogpunt: “De gebruikersmarkt is goed, maar de beleggersmarkt overstijgt dit niveau. Er zit een groot verschil tussen de stichtingskosten en de waarde van een gebouw na toevoeging van een huurovereenkomst. Door de grote vraag naar beleggingsproduct is het een zeer interessante verkopersmarkt op dit moment.” Verhey bekijkt het vanuit bouwperspectief: “De eisen van lokale overheden nemen toe. We bouwen nu een eerste natuurinclusief dc. Daar hadden we vijf jaar geleden nog niet van gehoord. Er zijn ook steeds meer brownfieldontwikkelingen, waarbij je goed moet aansluiten op de omgeving.” Gerritsen vult aan: “Dat zou juist als positief gezien kunnen worden: een doos voor een doos in plaats van weiland voor een doos, maar daarvoor vindenwe in de praktijk toch vaak veel weerstand.”

jaar zo door. 2021 en 2022 blijven onverminderd sterk, maar er komt een keer een kantelpunt, bijvoorbeeld als de rente stijgt en de situatie op de kapitaalmarkt verandert.” Gerritsen: “Zolang het geleidelijk gaat, is dat niet erg.” Verhey: “De huren zullen stijgen. In Rotterdam en Utrecht Lage Weide gebeurt dat al.” Nabuurs ziet het nodige gebeuren aan de randen van steden. “Voormalige logistieke locaties bestemmen voor woningbouw, bijvoorbeeld.” Panattoni Ridderkerk Artist Impression. Zware verzekeringseisen Logistiek dienstverlener Nabuurs: “In de gebruikerswereld is het zaak dat je de businesscase kunt rondmaken. Vijf euro meer per vierkante meter kan er al voor zorgen dat de businesscase niet meer klopt.” Gerritsen: “Dat is het lastige aan tenders; als je het braafste jongetje bent van de klas win je ‘m niet en toch wil je het graag goed doen.” Nabuurs: “Wij maken een soort menukaart met een basisvoorstel en aanvullende opties voor bijvoorbeeld duurzaamheidsmaatregelen. Dat maakt het inzichtelijk voor de klant.” Hoekstra: “Tenders zijn toch nog vaak price driven en niet sustainable driven.” Nabuurs noemt de strenge Amerikaanse FM Global-richtlijnen als complicerende factor die het realiseren van duurzaam vastgoed nog lastiger maakt. Gerritsen daarover: “Zonnepanelen op een dak plaatsen is inderdaad een complex verhaal door de zware verzekeringseisen, gevoed door FM. Men wil risico’s uitsluiten, maar het maakt het steeds lastiger om een goed product neer te zetten.” Herstel Industrial registreert jaarlijks alle logistieke vastgoedtransacties boven vijfduizend vierkante meter. Afgelopen voorjaar verscheen het rapport over 2020 dat inzicht biedt in zowel de gebruikersals beleggersmarkt. Een aantal zaken valt op. De lockdown begin vorig jaar zorgde voor een flinke dip aan gebruikerszijde, maar het herstel aan het einde van het jaar was fors. Uiteindelijk werd er in 2020 3 miljoen vierkante meter opgenomen tegen 3,3 miljoen in 2019. Hoekstra: “En dat was een topjaar.” Hij wijst op de komst van Amazon en de opkomst van home deliveries door de supermarkten als belangrijke factoren. “De ontwikkeling van de beleggersmarkt is helemaal opmerkelijk. De yield zakte voor het eerst onder de grens van vier procent.” Hoekstra signaleert ook nog steeds primair buitenlandse partijen die willen investeren in Nederlands logistiek vastgoed. “Er is veel meer vraag naar beleggingsproduct dan dat er in de markt wordt aangeboden, dit leidt tot opwaartse prijsdruk.” Alle ballen op logistiek Gerritsen zegt dat het ‘niet onlogisch’ is: “Met hotels, kantoren en woningen kom je niet ver 16 - Logistiekvastgoed 2021 nu, dus gaan alle ballen op logistiek. De logistieke as Rotterdam via Brabant naar Duitsland, de blue banana, wordt alleen maar groter door de toenemende consumptie. Daarbovenop komt dan nog de nationale distributie en de last mile distributie. Corona versnelt dit allemaal; we zitten wat dat betreft in een perfecte storm.” Verhey wil weten of dat in andere landen ook het geval is. Hoekstra: “In Duitsland speelt dit ook. Nederland staat er sterk op. Alles wijst op schaarste, ook in grondposities. Rotterdam is tegenwoordig ook Waddinxveen en Berkel en Rodenrijs. Die verschuiving in logistieke hotspots is wel gaande.” Ook het arbeidsmarktvraagstuk speelt een rol, zegt Gerritsen. “Wij zijn nu bezig in Heerlen, mede doordat grond en personeel daar beter voorhanden zijn dan in Noord-Limburg.” Hoekstra ziet het allemaal positief in: “Door dit marktmechanisme kunnen we mooiere panden maken. De businesscase klopt omdat beleggers zo scherp willen betalen.” De glazen bol Op verzoek werpen de gesprekspartners om de beurt een blik in hun glazen bol. Hoekstra: “Het is een cyclisch verhaal. Dit gaat niet nog eens vijf Elektrische vrachtwagens De komst van elektrische vrachtwagens blijft een lastig punt, omdat de oplaad-infrastructuur ontbreekt. Bovendien zijn dit soort voertuigen duurder in aanschaf, om over waterstoftrucks maar niet te spreken. Die zijn nog eens fors duurder en bovendien langer, waardoor er een ontheffing nodig is van de RDW, vertelt Nabuurs. De komst van een langere versie van de LZV heeft ook impact op het logistieke vastgoed. Denk aan de benodigde draaicirkel achter de docks. Verhey: “Bij het zoeken naar grondlocaties is dat inderdaad een aandachtspunt. Anders is de kavel minder interessant.” Gerritsen: “Als vastgoedontwikkelaar ben je meer en meer een gebiedsontwikkelaar. Het is tegenwoordig standaard om alle beschermde diersoorten een plek te geven, bijvoorbeeld. Dat is wel een ontwikkeling van de laatste jaren.” Daarnaast wil je als ontwikkelaar in het kader van duurzaamheid oude locaties opnieuw inzetten, zegt hij. “De markt die als het ware zijn eigen rommel opruimt. Iets meer hulp daarbij zou overigens fijn zijn. De wet natuurbescherming zorgt bijvoorbeeld voor echt hele lange trajecten bij de provincies. Meer samenwerking met de verschillende overheden; op dat gebied is nog wel wat te winnen, vind ik. Een doos maken van een doos is toch beter dan een nieuwe doos maken in het veld?” ‹‹ INDUSTRIAL verhuurt namens Aviva Investors 20.000 m² DC aan Fox Global Logistics in Berkel en Rodenrijs. Het DC is gebouwd door Heembouw.

Warehouse automation with Lalesse Logistic Solutions The key to a future-proof business Van stellingen en conveyors tot AutoStore en Lalesse magazijnkranen: Lalesse Logistic Solutions is dé one-stop-shop leverancier als het gaat over magazijn automatisering. Met eigen productie, toegewijde engineers en ervaren softwareontwikkelaars wordt al meer dan vijftig jaar gewerkt aan innovatieve warehouse oplossingen in de Benelux. Onze oplossingen: • AutoStore • Stellingen en toebehoren • Verrijdbare stellingen • Lalesse magazijnkranen en miniload • Conveyors • Shuttles • Pickrobots • Retrofit • In-house ontwikkelde software • 24/7 servicedienst Benieuwd naar de mogelijkheden? Onze specialisten staan voor u klaar. e: info@LalesseLS.com tel: +31 (0) 313 - 478 600 www.LalesseLS.com Impact 50 NL-6921 RZ Duiven Logistiekvastgoed 2021 - 17 Nederland

Heembouw ondersteunt bij automatiserings- en robotiseringswensen nieuwbouw Essentieel bij het ontwerp én de bouw van een nieuw pand is de inzet van nieuwe technologieën. Digitalisering, automatisering en robotisering zijn niet meer weg te denken bij onze eindgebruikers en investeerders in de logistieke sector. Die technologieën moeten op de juiste manier ingepast worden in het Het doel van het bouwen van nieuwbouw is het creëren van een locatie om te groeien als bedrijf. Een plek waar werknemers met plezier en trots naar toe komen. Een plek waar mensen willen zijn. Om dat te bereiken ontwikkelt, ontwerpt én bouwt Heembouw met de gebruiker in het achterhoofd. Daarbij is in de logistiek de automatisering een belangrijke zaak om vroegtijdig rekening mee te houden in de planontwikkeling van de nieuwe locatie. Hoe ziet die automatisering eruit en welke eisen worden hierbij gesteld aan een pand? Samenwerking voor optimaal shuttlesysteem In opdracht van Union Investment bouwde Heembouw voor LKQ Fource, distributeur van auto-onderdelen van auto’s, bedrijfswagens en industriële voertuigen in Europa, een nieuw centraal DC in Berkel en Rodenrijs. In het hart van het gebouw is momenteel een volautomatische shuttlesysteem van TGW in aanbouw. Hier is vanaf het begin rekening mee gehouden door Heembouw Architecten bij het ontwerp ontwerp. Als ontwerpende bouwer is Heembouw van A tot Z betrokken, en maken we de afwegingen die hieromtrent worden gemaakt van dichtbij mee. Deze afwegingen hebben namelijk impact op het gehele ontwerp- en bouwproces, en dus niet uitsluitend met de gebruiksfase van een gebouw. van dit distributiecentrum. Want binnenkort zullen op drie verdiepingen met stellingen producten door robots verzameld en getransporteerd. “Hiermee verwachten we 80% van onze orders te verwerken met een snelheid van Automatisering van TGW zoals bij LKQ Fource ingezet zal worden. (Bron: TGW)

Pand LKQ Fource in Berkel en Rodenrijs pand slimme oplossingen geïmplementeerd. Het systeem van Swisslog zorgt hier dat de logistiek soepel loopt. Alphons van Erven, Senior Vice President zo’n 350 regels per medewerker per uur,” zegt Manager Logistics van LKQ Fource Loek Beekman. Het shuttlesysteem had ook invloed op het bouwproces. De eisen aan de vloer wat betreft vlakheid en stabiliteit waren hoog om de installatie optimaal te laten werken. Door afstemming van wensen en eisen in het begin van het bouwproces is een deel van het distributiecentrum eerder opgeleverd, zodat TGW vroegtijdig aan de slag kon met het afwerken van de installatie. Hierdoor kan huurder LKQ Fource straks sneller gebruik maken van dit geavanceerde orderpicksysteem. Pand gereed voor magazijnautomatisering Ook het pand New Logic III van Rhenus Logistics is voorzien van magazijnautomatisering. In opdracht van “Door de inzet van robotisering veranderen ook de eisen aan gebouwen. Hierbij valt te denken aan vloeren, gebouwhoogtes, brandbeveiliging, energievoorziening, verlichting etc.” en in samenwerking met ontwikkelaar en belegger Dokvast ontwikkelde en realiseerde Heembouw dit opvallende pand langs de A58 in Tilburg. Het uiterst duurzame ontwerp van Heembouw Architecten werd eind 2020 onderscheiden met de Nationale Staalprijs. Naast een vooruitstrevend ontwerp zijn er ook in het Commercieel team Heembouw Bedrijfsruimten, v.l.n.r.: Rinus Verhey, Marc-Paul van Halderen, Toni Collens, Simone Wesselius-Rodewijk, Marc Hilgersom, Edmee Verbeek, Dennis Manting, Jaap Brandjes en Dick Hardebol. Rolf Verdel en Nathalie Nederlof ontbreken op de foto. bij Rhenus Contract Logistics zegt hierover; “Robotisering in de logistiek zal komende jaren een nog grotere vlucht zal gaan nemen. Enerzijds doordat de technologie betrouwbaarder, beter inzetbaar en financieel bereikbaarder wordt. Door de inzet van robotisering veranderen ook de eisen aan gebouwen. Hierbij valt te denken aan vloeren, gebouwhoogtes, brandbeveiliging, energievoorziening, verlichting etc. Heembouw begrijpt dit, denkt mee en zorgt voor optimale ondersteuning als het gaat om robotisering bij het bouwen van nieuwbouw.” Ondersteunen als ontwerpende bouwer Wij zien creatie als de optelsom van ontwikkelen, bouwen en leveren. Daarom is Heembouw een ontwerpende bouwer. Met eigen architecten. Onze ambitie is om de wens van de klant zo goed mogelijk te vertalen naar een gebouw. Als ontwerpende bouwer is het proces van de klant altijd ons uitgangspunt voor een passend ontwerp. Het optimaal inpassen van technologie en vergaande automatisering is hier vanzelfsprekend een onderdeel van. Door strakke planningen en onze LEAN manier van werken zorgen wij voor een optimaal resultaat op een snelle en efficiënte manier. Zo creëert Heembouw plekken waar mensen willen zijn. (071) 332 00 50 www.heembouw.nl www.gronddatabank.nl

Mirastar: een nieuwe ster aan het logistieke vastgoed firmament In het voorjaar van 2019 werd Mirastar opgericht: een investeerder/projectontwikkelaar van logistiek vastgoed. Met een hoofdkantoor in Londen en vestigingen in Rotterdam, Madrid en Milaan gaat het nieuwe bedrijf voortvarend te werk. Al in juli 2021 wordt hun eerste logistieke project in Nederland opgeleverd: DC Bleizo in Bleiswijk. “W ij zijn er als jong bedrijf in geslaagd om veel te doen in twee jaar tijd”, vertelt CEO en mede-oprichtster Ekaterina Avdonina met enige trots. “Dat komt omdat wij een zeer ervaren team hebben. Mensen die in het verleden al veelvuldig met elkaar samenwerkten en die het klappen van de zweep kennen. Met een grote expertise op zowel projectontwikkeling als vermogensbeheer. Daardoor is het voor ons relatief gemakkelijk om sneller op te schalen en resultaat te boeken dan gebruikelijk is in zo’n korte tijd. We zijn een compacte organisatie en daardoor super wendbaar. We kunnen vlot inspelen op bijzondere ontwikkelingen in de markt.” Bij Mirastar werken, verdeeld over Europa, zestien vastgoed ontwikkelaars. In het tweede kwartaal van 2021 wordt het team verder uitgebreid met acht nieuwe collega’s. Mirastar heeft momenteel voor 1 miljard euro aan vastgoed in ontwikkeling. Duurzaamheid staat hoog op de prioriteitenlijst bij alle projecten. Snel inspelen op veranderingen Door alle maatregelen rondom corona was het vanaf begin 2020 onmogelijk om veel te reizen. Dat verklaart voor een groot deel waarom de meeste projecten van Mirastar momenteel in het Verenigd Koninkrijk worden ontwikkeld, waar het Ekaterina Avdonina merendeel van de medewerkers woont. “We moesten het dichtbij huis houden en dat is heel goed gelukt”, lacht Ekaterina. “Het VK is een belangrijke markt voor ons, maar de Benelux is net zo belangrijk. Wij hopen hier dan ook snel dezelfde grootte te bereiken als in het VK.” Mirastar richt zich ook op de Zuid-Europese markt, met name Spanje en Italië. Landen waar, sinds de corona-uitbraak, de e-commerce flink in de lift zit. “Wij geloven er heilig in dat deze markten met e-fulfilment een grote inhaalslag gaan maken ten opzichte van Noord-Europa. Er komt steeds meer behoefte aan logistieke huisvesting om deze, voor hen nieuwe, processen te faciliteren. Wij focussen ons daarom ook op grote Zuid-Europese metro20 - Logistiekvastgoed 2021

poolgebieden als Milaan, Barcelona en Madrid”, aldus Ekaterina Avdonina. Onderscheidend Als relatief kleine speler op de projectontwikkelingsmarkt, onderscheidt Mirastar zich van de grote bedrijven door vooral te zoeken naar de niet-standaard projecten. “We zijn vrij kritisch in waar we instappen en lopen zeker niet zomaar met de grote meute mee”, legt Ekaterina uit. “We zijn echte doeners. We werken met drie soorten investering scenario’s. Ten eerste: het volledig zelf ontwikkelen van een stuk grond (green- of brownfield) tot een logistieke vestigingsplek waar we gebruikers voor gaan zoeken. Ten tweede: het samenwerken met ontwikkelaars via een forward funding of purchase model, waarbij we samen met de gebruiker van het pand een plan opstellen. Als derde kunnen we ook een bestaand object aankopen, zoals een warehouse dat gerenoveerd of uitgebreid moet worden. We hebben een pijplijn vol mooie, nieuwe uitdagingen. Het komende jaar kunnen we zeker nog veel aantrekkelijke projecten bekend maken!” Mirastar ontwikkelt momenteel drie grote projecten in Nederland, die allemaal in 2021 worden opgeleverd: DC Bleizo in Bleiswijk Een groot en modern distributiecentrum met een bijzondere uitstraling, door de opvallende parelmoerkleurige baan over de volle lengte van de gevel. Het totaal oppervlakte van ca. 49.500 m², inclusief mezzanines en kantoorruimtes, bestaat uit twee afzonderlijke units (ca. 19.000 m² en ca. 23.400 m²) en is uitermate geschikt voor een of twee gebruikers. Bleiswijk is een belangrijke logistieke hub, met name voor de food industrie. • BREEAM Very Good certificering • 50 laaddeuren • 300 parkeerplaatsen • Oplevering: juli 2021 Roosendaal Logistics Centre ca. 43.000 m² warehouse en kantoorruimte over twee gebouwen op bedrijventerrein Majoppeveld. Strategisch gelegen in West-Brabant, in een van de belangrijkste logistieke hotspot-regio’s van Nederland. Niet voor niks kozen andere grote logistieke dienstverleners als Lidl, Hollister, OHL, Ceva, Jan de Rijk, EDCR, DHL and Vos Logistics al voor Roosendaal als vestigingsplek. Het pand wordt geheel voorzien van zonnepanelen en is geschikt voor één of twee gebruikers. • BREEAM Very Good certificering • 30 + 10 laaddeuren • 378 parkeerplaatsen • Oplevering: 3de kwartaal 2021 Schiphol Trade Park Op een toplocatie direct aan de A4 realiseert Mirastar een zeer modern en uitermate duurzaam distributiecentrum. De ontwikkeling bestaat in totaal uit ca. 30.000 m² verdeeld over vier units. Voor de verhuur zijn twee units beschikbaar van samen ongeveer 15.000 m², inclusief kantoren. • BREEAM Excellent certificering • 28 Laaddeuren • Inpandige parkeerruimte voor 268 auto’s • Oplevering: 4de kwartaal 2021 Er is volop interesse vanuit de markt in deze nieuwe logistieke ontwikkelingen. Belangstellenden kunnen voor meer informatie terecht bij Anne Peters, Commercieel Manager van Mirastar Benelux in Rotterdam. anne.peters@mirastar.eu Mob: 06-51090124 www.mirastar.eu ‹‹ Logistiekvastgoed 2021 - 21

Nederland en logistiek vastgoed: Innovatieve oplossingen voor het beter benutten van de ruimte Hoe staat Nederland er op het gebied van logistiek vastgoed voor ten opzicht van de ons omringende landen? Is er nog grond voor het bouwen van logistiek vastgoed? Hebben we voldoende ruimte (en draagvlak) voor e-commerce locaties? En de kosten en de regelgeving? Zijn die vergelijkbaar met de landen om ons heen? Nederland Distributieland bekeek het aan de hand van een aantal factoren en sprak met experts. Greenfieldontwikkelingen Nederland staat bekend als een van de meest aantrekkelijke logistieke locaties van West-Europa. Dirk Sosef van Prologis stelt dat dit komt door de combinatie van een uitstekende positie voor pan-Europese distributie en de groeiende focus op stadsdistributie. Sosef: “Nederland is relatief makkelijk op het gebied van regelgeving en kent een grote efficiency qua doorvoer.” Michiel Assink van WDP valt Sosef bij en vergelijkt het met de buurlanden: “Het vergunningstraject in België ondervinden we als het meest restrictief, terwijl dit in Nederland beter georganiseerd is.” Volgens Assink worden beiden steeds restrictiever door de toenemende vereisten. Een soortgelijke dynamiek ziet hij in Duitsland. De positie van Nederland is goed te zien in de cijfers volgens Melissa Verhoef van CBRE. “Logistiek vastgoed zit in een sterke groeifase in Nederland. Het totaal aan vierkante meters logistiek vastgoed is in de periode 2016 – 2020 gegroeid van 24 miljoen naar 32 miljoen vierkante meters. Dit is een toename van 35%.” Zonder beschikbare grond is deze groei volgens Verhoef niet mogelijk. Veel weilanden zijn de afgelopen jaren dan ook bebouwd met logistieke hallen. Verhoef: “Gemeenten hebben de bouw van logistieke hallen gefaciliteerd omdat deze werkgelegenheid met zich mee brachten.” In de dichtbevolkte gebieden ziet ze groeiende terughoudendheid bij het uitgeven van onbebouwde grond voor logistieke hallen. Maar zo zegt Verhoef: “In deze gemeenten groeien de kansen voor herontwikkeling/sloop-nieuwbouw van bestaande bedrijfsgebouwen.” De schaarste aan bouwgrond kan op korte termijn een probleem worden in Nederland. Een tekort aan beschikbare ruimte, en striktere regelgeving rond onder andere de PFAS-normen en stikstof zijn volgens Michiel Assink belemmeringen voor 22 - Logistiekvastgoed 2021 greenfieldprojecten, maar brengen ook kansen met zich mee voor bestaande gronden, die schaarser en steeds duurder worden. “Efficiënt grondgebruik biedt een oplossing en is een driver voor een duurzame toekomst”, aldus Assink. Als Dirk Sosef kijkt naar de landen om ons heen dan ziet hij dat de schaarste daar nog veel groter is. De leegstandcijfers laten dit goed zien. Sosef: “Het percentage leegstand was in het laatste kwartaal van 2020 in Duitsland 1,4% en in België 1,2%.” Volgens hem is dat het laagste niveau wereldwijd. Nederland kent een leegstandpercentage van 5%. Hij vindt dat heel acceptabel: “Al moet ik er eerlijkheidshalve bij zeggen dat de leegstand in de logistieke hotspots lager is.”

Michiel Assink Dirk Sosef E-commerce Het aantal online aankopen neemt al jaren toe, maar dankzij COVID-19 heeft e-commerce echt een vlucht genomen. In 2020 stegen de online uitgaven aan producten volgens de Thuiswinkel Markt Monitor met maar liefst 43 procent. Volgens Mari van Kuijk van logistiek adviesbureau Groenewout leidt deze groeiversnelling tot een groei in de vraag naar logistiek vastgoed. Van Kuijk: “E-commerce vraagt om andere typen van logistiek vastgoed. Naast fulfilmentcenters kunnen we nog vijf typen onderscheiden, namelijk darkstores, city hubs, sorteercentra, pick-up points en retourcentra.” De veranderde behoefte heeft volgens Van Kuijk grote impact op de eisen die worden gesteld aan logistiek vastgoed. Hij ziet dat het in de eerste plaats gaat het om de geografische locatie, in plaats van een locatie in de buurt van de mainports of langs de corridors die de mainports met het achterland verbinden. Van Kuijk: “Bij e-commerce is de afstand tot de afzetmarkt bepalend voor de locatie. Daarnaast worden andere eisen gesteld aan het gebouw zelf.” Fulfillmentcentra vragen volgens Van Kuijk om meer vloeroppervlak, maximalisatie van de gebouwhoogte (12 meter) is wat hem betreft minder belangrijk. Ook zijn de interne gebouweisen anders. Daarbij valt te denken aan bijvoorbeeld een aangepaste sprinkler en brandveiligheid, een groter aantal parkeerplaatsen doordat het aantal medewerkers veel hoger ligt en een vergaande mechanisatie. Van Kuijk vat het samen: “E-commerce maakt logistieke ketens complexer, waardoor meer variatie in logistiek vastgoed ontstaat.” Volgens hem is er geen sprake meer van een eenduidig profiel voor een logistiek pand, wat de markt risicovoller maakt voor beleggers. Daardoor zal deze beleggingsmarkt meer fragmenteren. De vraag is nu of Nederland de behoefte aan nieuwe typen logistiek vastgoed kan vervullen. Van Kuijk: “Allereerst zal vraag naar grootschalige, centrale distributiecentra op de huidige logistieke hotspots blijven bestaan. Maar daarnaast zal vanuit e-commerce een groeiende behoefte ontstaan voor zowel grootschalige (fulfillmentcentra) als meer kleinschalige locaties aan de rand van belangrijke bevolkingscentra.” Daar liggen dus kansen, juist ook voor hergebruik van bestaand vastgoed waar het de functies betreft die minder metrage nodig hebben. “En dat zonder de conventionele eisen, zoals een vrije hoogte van 12 meter”, geeft Van Kuijk aan. Mari van Kuijk Melissa Verhoef Brownfield ontwikkelingen Naast een tekort aan bouwgrond bestaat er in Nederland de laatste jaren ook maatschappelijke en politieke weerzin tegen het bouwen van alsmaar nieuwe bedrijventerreinen vol logistieke blokkendozen, de zogenoemde ‘verdozing’. Wat betreft Melissa Verhoef is een oplossing hiervoor de ontwikkeling van brownfields. Hiermee bedoelt Verhoef het herontwikkelen van bestaand, verouderd logistiek vastgoed. Verhoef: “Steeds vaker wordt er ontwikkeld door het afbreken van verouderd vastgoed.” En dat heeft voordelen; geen vertraging en risico rond vergunningverlening én vaak betere bereikbaarheid voor het personeel. Verhoef vervolgt: “Brownfield locaties liggen veelal binnen de bebouwde omgeving en dichtbij woonwijken. In de politieke discussie over ‘verdozing’ van Nederland en hierbij komende uitzichtvervuiling bieden brownfield ontwikkelingen ook mogelijkheden. Brownfields bestaan al, er komt dus geen ‘doos’ bij.” Met een dergelijke ontwikkeling voeg je volgens Verhoef geen aanbod toe aan de voorraad logistieke gebouwen, maar vervang je bestaand vastgoed. Vaak worden gebouwen hier ook een stuk duurzamer van. Brownfieldlocaties zie je door heel Europa. Verhoef: “Ook rond andere Europese grote steden zien ontwikkelaars steeds vaker de potentie van brownfield locaties. Te meer doordat de toegenomen internet aankopen om opslag- en distributieruimte dichtbij steden vragen.” Opkomst ‘stadsdistributiecentra’ Het doel om in 2050 een volledig circulaire economie te realiseren biedt grote kansen voor de logistieke sector, omdat nieuwe volumestromen op een efficiënte manier vervoerd moeten worden en mogelijk ook activiteiten binnen warehouses verschuiven en veranderen. Denk onder andere aan retourstromen, (eerste) demontage en/of verwerking van materialen en refurbishing. Logistiek is dus cruciaal voor het sluiten van circulaire ketens. Om logistiek zo slim en duurzaam mogelijk te organiseren, wordt ligging en bereikbaarheid van bedrijventerreinen nog belangrijker dan dat het nu al is. De vraag naar locaties met een centrale positie in de circulaire waardeketen en dicht bij de stad is groot. Door gezamenlijk met ondernemers logistieke bewegingen van en naar dit soort centrale punten te organiseren is het mogelijk efficiënt lading te bundelen.1 Verhoef: “Stadslogistiek biedt een goede kans om logistieke operaties en steden schoner te maken. Het bedieRemco Buurman nen vanuit een stedelijke hub stelt distributeurs in staat om te bezorgen met elektrische wagens die een kleinere actieradius hebben dan traditionele dieselwagens.” De verwachting is volgens haar dat de regelgeving omtrent dieselwagens in steden steeds strenger wordt en meer en meer distributie in de steden met elektrische wagens plaats gaat vinden. Volgens Verhoef sluit dit ook aan bij de behoefte van de consument, die goederen graag snel maar ook ‘schoon’ wil kunnen ontvangen. Niet alleen in Nederland ligt de focus sterk op de groei van stadsdistributie. Dit is in heel Europa gelijk. Dirk Sosef daarover: “Nederland is, op het gebied van e-commerce, een van de leiders op het Europese vasteland. En de enorme toename van het aantal online verkopen heeft er wel voor gezorgd dat de distributie naar en binnen de stad fors is toegenomen.” Duurzaamheid De focus op duurzaamheid is heel sterk in de Benelux en Zweden. Uiteraard speelt de ontwikkeling van duurzame gebouwen hierin een rol, maar er wordt tevens meer aandacht besteed aan de ontwikkeling van personeel en het creëren van een goede werkplek voor de medewerkers. Een indicator voor de focus op duurzaamheid is onder andere het aantal emissiezones. “Als je kijkt naar de Europese steden waar Prologis zit, had (slechts) 25% een emissiezone in 2015, nu is het meer dan driekwart”, aldus Sosef. De strengere stikstofmaatregelen in Nederland hebben grote gevolgen voor de zowel bestaande als nieuwe (of geplande) distributiecentra. Sosef: “De stikstofproblematiek is helaas een echt Nederlands probleem.” Nederland Distributieland (NDL/HIDC) Nederland Distributieland (NDL/HIDC), de promotieorganisatie van logistiek Nederland, heeft dagelijks te maken met de vraag naar logistiek vastgoed. Volgens CEO Remco Buurman is de beschikbaarheid van ruimte wel een uitdaging: “Dat horen we van onze leden en partners, maar wij hebben nog steeds altijd een oplossing kunnen vinden voor de verladers die we ondersteunen, zowel via uitbesteding als bij opzet van eigen operaties.” Kijkend naar de toekomst wordt er volgens Buurman gevraagd om innovatieve oplossingen zodat de beschikbare ruimte intensiever benut kan worden. ‹‹ 1) Logistiek in Beeld, Stec groep, 2019 Logistiekvastgoed 2021 - 23

TE HUUR logistieke bedrijfsruimte op Schiphol MEER INFORMATIE: 088 989 9898 088 199 8008 BESCHIKBAAR WWW.GREENMOUNTAINS.NL

Logistieke bedrijfsruimte regio Eindhoven Bedrijfsruimte ca 10.000 m² Kantoorruimte ca 1.100 m² Showroom ca 800 m² www.bossers-fi tters.nl Taxateur Bjorn Dirix bjorn@bossers-fitters.nl 06 – 18 44 64 98 AAN- EN VERKOOP | AAN- EN VERHUUR | BELEGGINGEN | TAXATIES | ADVIES BOSSERS & FITTERS Bedrijfshuisvesting B.V. www.bedrijfshuisvesting.nl www.bossers-fi tters.nl AAN- EN VERKOOP | AAN- EN VERHUUR | BELEGGINGEN | TAXATIES Beemdstraat 48 5652 AB Eindhoven T. 040 250 70 60 www.bedrijfshuisvesting.nl info@bossers-fi tters.nlLogistiek 1 | BOSSERS & FITTERS Taxaties B.V. info@bossers-fi tters.nl Een betr vastgoed ver deskundigheid. Maar net zozeer inzicht in

Bouwbedrijf Van de Ven bouwt zijn grootste project ooit De champagnekurken knalden bij Bouwbedrijf Van de Ven in Veghel, toen ze daar eind februari hoorden dat zij de ‘Fabriek van de toekomst’ mochten gaan bouwen voor Hessing Supervers. Met 46.000 m² begane grond en 17.500 m² verdiepingsvloeren wordt deze nieuwbouw in Greenport Venlo het grootste project dat Van de Ven ooit binnenhaalde. “E n daar zijn we supertrots op!” vertelt een stralende adjunct-directeur Frank Smits. Er is ruim een jaar verstreken sinds het bouwbedrijf bij Hessing in Zwaagdijk werd uitgenodigd voor een bedrijfspresentatie. Met twee andere partijen kwam Van de Ven op de shortlist en deed mee aan de tender. Het project kwam tijdelijk ‘on hold’ te staan, maar uiteindelijk kwam Van de Ven als tenderwinnaar uit de bus. “Het was echt fantastisch om te horen dat wij dit mogen gaan bouwen!” Een goede naam Hessing Supervers verwerkt verse groente en fruit tot panklare producten en maaltijdsalades. Het bedrijf levert wekelijks miljoenen verpakkingen met verse en gezonde producten aan fastfoodketens, groothandels, (inflight) cateraars en supermarkten. Waaronder ook Jumbo, Sligro en Plus, ketens waar Van de Ven grote distributiecentra voor bouwde. Toeval? “Wij hebben gewoon een goede naam in de foodmarkt”, verklaart Frank Smits. “Als je dan kunt kiezen tussen twee gelijkwaardige partijen, waarvan er een al, naar volle tevredenheid van iedereen, met jouw grootste klanten samenwerkt… Tja, dan geeft dat ons waarschijnlijk wel een streepje voor. We lopen heel 26 - Logistiekvastgoed 2021 hard voor onze klanten en dat wordt door dit soort beslissingen op een geweldige wijze beloond. Hessing Supervers wordt echt ons paradepaardje van 2021.” Coördinatie en samenwerking De nieuwe productielocatie wordt gebouwd conform de duurzaamheidsstandaard BREEAM-very good en voldoet aan hoge eisen op het gebied van duurzaamheid en voedselhygiëne. Het wordt een volledig gekoeld en gesprinklerd gebouw. “Er wordt een groot gotensysteem aangelegd om al het afvalwater af te voeren”, vertelt Smits. “Het komt er straks vol te staan met machines voor het keuren, wassen, snijden, mengen en verpakken van die duizenden kilo’s groente die dagelijks verwerkt worden. Het opbouwen van die machines kan deels al beginnen als wij nog bezig zijn met bouwen. Als je die werkzaamheden goed op elkaar afstemt, dan heb je daar echt voordeel van. Dan kunnen wij meteen weer doorpakken als er om die installaties heen nog bouwkundige aanpassingen ‘Ook in slechtere tijden blijf je loyaal aan elkaar’

of aansluitingen nodig zijn. Dat vergt een goede coördinatie en samenwerking tussen de verschillende partijen. Maar ik ben ervan overtuigd dat dat ook hier weer prima gaat lukken.” Op 31 maart 2021 ging de bouw in Venlo van start. Eind 2022 verhuizen de eerste groentelijnen naar de nieuwe fabriek en zal de productie worden opgestart. Door processen te automatiseren en robotiseren stromen de verse groenten sneller door de fabriek. Een snellere beschikbaarheid leidt in het schap tot minder derving. Het automatiseren van processen maakt de organisatie bovendien flexibel om beter in te kunnen spelen op de toekomstige en veranderende vraag. De nieuwe locatie moet eind 2023 volop draaien. Bouw PLUS distributiecentrum op schema Een ander groot project bij Van de Ven is de bouw van het volledig gemechaniseerde centrale distributiecentrum van PLUS in Oss. Deze nieuwbouw wordt in juli 2021 opgeleverd, waarna Witron start met de opbouw van alle mechanische installaties. Dan zal het nog ruim een jaar duren, voordat de eerste droge kruidenierswaren er worden opgeslagen. “Het kost veel tijd om al die gemechaniseerde installaties op te bouwen, in te regelen en door te testen”, legt Frank Smits uit. “Dit keer was het qua planning voor Witron niet mogelijk om al te starten terwijl wij nog bezig zijn. Die overlap had er wat ons betreft wel kunnen zijn. Wij weten waar je in zo’n geval rekening Lopende projecten PLUS Oss Doornhoek Vastgoed Veghel VGE Schijndel Nabuurs Katwijk Van Tienen Zeeland Uitbreiding Oerlemans Plastics Giessen Uitbreiding Makita Eindhoven In voorbereiding Hessing Venlo Next level Dorshout Veghel Afvalrecycling Van Munster Oss mee moet houden en welke voorzieningen er getroffen moeten worden, waardoor andere partijen alvast aan het werk kunnen.” Snelheid en kwaliteit door ‘bimmen’ Bij het Bol.com bouwproject in Waalwijk deed Van de Ven veel ervaring op met het ‘over elkaar heen leggen’ van BIM modellen. Deze digitale Bouwwerk Informatie Modellen worden door alle subcontractors gemaakt. Van de Ven zorgt ervoor dat ze met elkaar gematcht worden, waardoor snel duidelijk wordt, op welke punten zaken met elkaar gaan ‘clashen’. “Als de ene partij een leiding wil leggen op de plek waar een ander een kolom heeft voorzien, moet er iets aangepast worden. Door modellen op deze wijze met elkaar te vergelijken, voorkom je vertraging tijdens de bouw en onvoorziene aanpassingen. Dat komt de snelheid en kwaliteit van ieder bouwproject zeer ten goede.” 47.000 m² 9.400 m² 5.000 m² 7.000 m² 5.700 m² 9.000 m² 6.600 m² 63.500 m² 20.000 m² 10.000 m² Doorbouwen Van de Ven prijst zich gelukkig dat de bouw gespaard is gebleven in het hele coronagebeuren. “Afgezien van wat aanpassingen op de bouwlocaties, hebben wij al die tijd gewoon kunnen doorbouwen”, vertelt Frank. “We hebben geen planningsproblemen of vertragingen in toevoer van materialen gehad. Ik denk dat daar ook zeker meespeelt, dat wij samenwerken met goede, betrouwbare onderaannemers, waar we in de loop der jaren een hechte band mee hebben opgebouwd. Ook in slechtere tijden blijf je loyaal aan elkaar. En dat werpt zijn vruchten af: als zo’n bedrijf kampt met beperkte materialen en keuzes moet maken wie te beleveren, dan hebben wij ook daar weer een streepje voor. Zo hoefden wij onze klanten het afgelopen jaar niet teleur te stellen met vertragingen in oplevering. En dat is voor ons het allerbelangrijkste!” ‹‹ Meer informatie www.bouwbedrijfvandeven.nl Logistiekvastgoed 2021 - 27

Coert Zachariasse Rob van den Broek Toekomstbestendige dc’s voor nieuwe generatie logistieke dienstverleners Met de ontwikkeling van het toonaangevende Rotterdam Logistics Park legt Delta Development Group de duurzaamheidslat uitzonderlijk hoog. Er wordt zwaar ingezet op circulair design en smart technology, met veel aandacht voor het welzijn en de gezondheid van de mensen die in deze gebouwen komen te werken. Toekomstbestendigheid en economisch rendement gaan daarbij hand in hand. n de zomer van 2021 gaat de eerste bouwfase van start met een distributiecentrum van 20.000 m² met mezzanines en kantoren. De gebouwen zijn volledig demontabel en worden zonder vervuiling en zonder giftige materialen gerealiseerd. In latere fases volgen nog vier distributiecentra. Het geheel is ruim opgezet binnen een kavel van 14 ha en er wordt veel groen geïntroduceerd. Het park is energie- en CO2 neutraal. “De belangstelling is groot”, zegt Coert Zachariasse, CEO van Delta Development Group. “Maar dat is ook niet vreemd. Wij leveren hier een kwalitatief zeer hoogwaardig product, gebouwd volgens onze circulaire cradle to cradle filosofie. Tegen een prijs die uitermate concurrerend is met de prijzen in de zeehaven.” I Een uitstekende propositie Rotterdam Logistics Park wordt ontwikkeld ten noorden van Hellevoetsluis in een gebied dat direct aansluit op locaties met een groot arbeidspotentieel en een goede werkmentaliteit. “In deze omgeving wonen veel meer mensen dan bijvoorbeeld bij de Maasvlakte” vertelt Rob van den Broek, directeur van Delta Development Group. “Bovendien is het goed bereikbaar via weg en openbaar vervoer. De combinatie van al die factoren maakt deze locatie zeer aantrekkelijk.” Hij prijst ook het goede partnership met de gemeente Hellevoetsluis en andere stakeholders in dit project. Design en uitstraling Binnen de grootschalige logistiek richt Delta Development Group zich op het hogere marktsegment, waar ze met design en uitstraling de slag naar voren willen maken. “Wij zijn niet de partij die de goedkoopste ‘doos’ gaat neerzetten. Dat willen wij ook niet, we willen de beste neerzetten”, aldus van den Broek. Dat beste komt ook tot uiting in de technische hoogstandjes, waarmee de gebouwen worden uitgerust. Zoals een veranderend lichtspectrum tijdens de dag en sensoren die niet alleen luchtkwaliteit meten, maar bijvoorbeeld ook looppatronen in het warehouse in beeld brengen. Op basis daarvan kunnen logistieke processen dan weer verder worden geoptimaliseerd. 28 - Logistiekvastgoed 2021

we afspreken dat hij zijn producten, na een aantal jaar gebruik, terugneemt tegen een restwaarde. De oude meubels kunnen dan weer opnieuw gebruikt worden als grondstof voor andere producten. Wij bieden de gebruikers van onze gebouwen de kans het meubilair te leasen, volgens een model waarin de restwaarde is verdisconteerd. Dit heeft een aantal voordelen. Veel logistieke bedrijven hebben liever een vaste, jaarlijkse kostenpost, dan één keer een zware investering. Je bespaart ook een flinke berg afval en CO2-uitstoot. In plaats van het meubilair na een paar jaar afgedankt in een container te dumpen, krijgt het een nieuwe Meer dan ontwikkelaar Eind april 2021 is Delta Development Group samen met ELREP van start gegaan met een dedicated fonds waarin een deel van het door hen ontwikkeld vastgoed wordt ondergebracht, inclusief Rotterdam Logistics Park. In deze nieuwe opzet blijft Delta Development Group ook in de verhuur- en beheerfase, onderdeel van het project. “Bij circulariteit draait het vaak om investeringen voor de lange termijn”, legt Rob van den Broek uit. “Die komen lang niet altijd terug binnen het korte termijn verdienmodel van een ontwikkelaar. Vaak worden dit soort investeringen dan afgeblazen, ‘omdat het te duur is’. Maar het is niet te duur. Het is gewoon investeren in een stuk toekomstbestendige kwaliteit, waarmee we onderhouds- en service kosten substantieel naar beneden kunnen brengen. Door ook na de oplevering van een gebouw betrokken te blijven als verhuurder/belegger, hebben deze duurzame investeringen voor de toekomst veel meer kans tot slagen.” Ander type werkgelegenheid in DC’s Bij Delta Development Group zien ze duidelijk een maatschappelijke trend ontstaan, die leidt tot andere supply chain modellen en een ander type werkgelegenheid in distributiecentra. Door vernieuwde retail processen en de opkomst van E-commerce worden er veel meer toegevoegdewaarde-handelingen aan producten vlakbij de end-user markt verricht. Waar voorheen in een magazijn de nadruk lag op het picken en packen, wordt dat werk nu steeds meer door robots uitgevoerd. Daar staat tegenover dat producten nu meer en meer klantspecifiek gemaakt worden. “Robotisering en automatisering spelen in deze processen een grote rol”, legt Zachariasse uit. “Het lijkt tegenstrijdig, maar toch leidt dit niet tot minder werkgelegenheid, wel tot andersoortige werkzaamheden. In het Europese DC dat wij voor Sandvik in Den Hoorn ontwikkelen, wordt zwaar Logistiekvastgoed 2021 - 29 geïnvesteerd in robotisering, terwijl er straks ook nog honderden mensen werken.” Dat de werkzaamheden binnen een DC sterk veranderen, ziet hij ook terug bij een bedrijf dat schoonmaakrobots levert en gevestigd is in het door Delta ontwikkelde Abc Square in Schiphol Tradepark. “Die producten worden helemaal op maat geprogrammeerd voor een klant, door technische engineers en IT-ers. Magazijnen gaan hierdoor steeds meer lijken op experience- centerachtige ruimtes, met een ander type medewerkers. Die ook andere eisen stellen aan hun werkomgeving.” Circulaire interieurs Al sinds 2003, toen circulair bouwen nog volledig in de kinderschoenen stond, ontwikkelt Delta Group Development gebouwen op basis van het cradle to cradle principe. Nu gaan ze nog een stap verder met verduurzamen, door ook circulair interieur aan te bieden in hun gebouwen. Coert Zachariasse spreekt vol enthousiasme over deze nieuwe ontwikkeling: “We zijn een pilot gestart met een fabrikant van kantoormeubilair, waarmee bestemming. Het is bovendien goedkoper. Deze ‘extra pay for use’ service is voor klanten echt interessant. Zij zitten vaak niet meer te wachten op een casco gebouw. Ze willen een werkplek waar ze liefst morgen aan de slag kunnen, zonder zelf eerst allerlei zaken te moeten organiseren.” ‹‹ Meer informatie: Delta Development Group Rob van den Broek, directeur Taurusavenue 60, 2132 LS Hoofddorp Postbus 1333, 2130 EK Hoofddorp 023 - 7600 500 info@deltadevelopment.eu www.rotterdamlogisticspark.com www.deltadevelopment.eu www.europeanlogisticsrep.com

Van Berlo werkt aan ultiem doel: een scheurvrije betonvloer Bij Van Berlo Bedrijfsvloeren werken ze al een aantal jaren aan een grote droom: het ontwikkelen van een scheurvrije betonvloer. Vanaf januari 2021 zijn deze specialistische werkzaamheden geclusterd in een nieuwe Research & Development afdeling. Daar zijn betontechnologen, in een goed geoutilleerd laboratorium, dagelijks bezig om nog beter grip te krijgen op beton. Zo hoopt het bedrijf binnen de komende twee jaar het ultieme doel te bereiken: beton te maken dat niet krimpt. “B eton is voor ons een zeer essentieel product, waar we jaarlijks zo’n half miljoen kuub van storten”, vertelt commercieel directeur Glenn Verhoef. “Beton is samengesteld uit verschillende toeslagmaterialen in verschillende kwaliteiten. Dat varieert per betoncentrale. Zo is grind dat in Alkmaar in beton wordt verwerkt anders dan grind dat in Maastricht gebruikt wordt. Wij vragen bij betoncentrales waar we grote projecten mee draaien, deze toeslagmaterialen van tevoren op. We onderzoeken ze in ons laboratorium en op basis daarvan bepalen wij het mengsel. Waar we voorheen uitgingen van algemeenheden op basis van een bepaalde grind- en zandkwaliteit, vragen we nu dus echt monsters op. En dicteren wij de centrales hoe het beton voor een bepaald project samengesteld moet worden.” Techniek in de vingers Het is het bedrijf al gelukt om het ultieme doel, een scheurvrije vloer, te verwezenlijken. Met die kanttekening dat bij deze pilot alle randvoorwaarden optimaal waren. “We hebben de techniek al in de vingers, mits alles eromheen klopt en de prijs geen issue is. Onze uitdaging is nu dat we dit product ook voor elkaar krijgen onder omstandigheden die niet helemaal perfect zijn en tegen een marktconforme prijs. Daar ligt de komende tijd onze focus op”, aldus Verhoef. Een scheurvrije vloer biedt veel voordelen: minder onderhoud en reparatie, hogere productiviteit en een grotere hygiene. Dat laatste is vooral van belang voor de vele vloerprojecten die Van Berlo in de foodsector uitvoert. Van weiland tot ankerbout Van Berlo doet zoveel meer dan het storten van betonnen vloeren. Met hun prefab systeemfunderingen en hun uiterst geavanceerde Mini Vibropaal techniek, kunnen zij in korte tijd een complete onderbouwconstructie voor een groot distributiecentrum opleveren. Inclusief laadkuilconstructies, vloerputten en vloergoten. “Onze prefab systemen zijn uitermate geschikt voor grote, recht-toe-rechtaan projecten”, legt Verhoef uit. “Wij produceren deze funderingen in onze werkplaats, geheel weersonafhankelijk. Op de bouwplaats hoeven we deze elementen dan alleen maar te plaatsen en af te 30 - Logistiekvastgoed 2021

“Tot op de kleinste details verzamelen wij voortdurend data. Zo worden we steeds beter in wat we doen.” storten. Zo kunnen we in korte tijd veel meters maken.” Een mooi voorbeeld is het XXL distributiecentrum van Dokvast in Echt. Daar realiseerde Van Berlo, in opdracht van Heembouw, in slechts vijf weken tijd de totale fundering, inclusief 82 loadingdocks. “Met het uitvoeren van een complete onderbouw, kunnen wij een aannemer totaal ontzorgen. Hij heeft praktisch geen omkijken meer naar het begintraject van de bouw. Vanaf het kale weiland tot aan Record aantal palen Van Berlo Funderingstechnieken is gespecialiseerd in het ontwerp en de productie van de Mini Vibropaal. Hierbij wordt op de bouwplaats een deksel op de grond gelegd op de plek waar een paal moet komen. Op het deksel wordt een holle buis gezet die met enorme kracht de grond in wordt getrild, soms tot wel 25 meter diep. Vervolgens wordt de buis voorzichtig verwijderd en de schacht volgestort met beton. Het maken van zo’n Mini Vibropaal gaat razendsnel en duurt gemiddeld slechts 45 seconden. Daarmee laat Van Berlo de concurrentie ver achter zich. In 2020 bereikte het bedrijf een nieuw record door maar liefst 1.040 palen op één dag te realiseren. Jaarlijks produceert Van Berlo Funderingstechniek circa 180.000 Mini Vibropalen. het punt waarop de staalbouwer de eerste kolommen voor zijn constructie neerzet op onze ankerbouten, nemen wij de volledige verantwoordelijkheid op ons.” Uitdaging van circulair bouwen Van Berlo hecht veel waarde aan samenwerking en ondertekende met enkele aannemers al strategische partnershipovereenkomsten om innovatieve ontwikkelingen en toekomstige mogelijkheden in de markt samen aan te pakken. Circulair bouwen is zo’n thema waar de komende jaren veel aandacht voor zal zijn. “Het hergebruiken van bouwpuin in beton stelt ons voor grote uitdagingen, zeker waar het gaat om monoliet afgewerkte vloeren”, zegt Verhoef. “We hebben soms al moeite om verschillende soorten rond grind goed verwerkt te krijgen in beton. Hoekig gebroken puin als ‘ingrediënt’ wordt lastig, maar die uitdaging gaan we zeker niet uit de weg. We doen daar, samen met een aantal aannemers, al volop onderzoek naar.” Verzamelen, analyseren en leren van data Bij Van Berlo streven ze ernaar om elke dag nóg beter te zijn. Dit doen ze door continu data over hun werkzaamheden te vergaren en te analyseren. “Tot op de kleinste details verzamelen wij op alle vlakken voortdurend data”, aldus Glenn Verhoef. “Van verkoopgegevens tot registratie van offerte-aanvragen, van tocht op de bouwplaats tot de vochtigheid van de bedding waar we beton op storten. We hebben zelfs een volledig geautomatiseerd systeem dat de weersomstandigheden bij een stort registreert. Wij leren veel van al die data. Als er een melding van een vloerscheur binnenkomt, kunnen wij meteen alle gegevens van de dag waarop het beton gestort is, terughalen. Door diepgaande analyses kunnen we soms patronen ontdekken, die naar een bepaalde betoncentrale of een specifiek mengsel terug leiden. Daar kunnen we dan op bijsturen. Zo worden we elke dag beter. En zo slagen we erin om onze missie echt in praktijk te brengen: het streven om de hoge verwachtingen van onze klanten te overtreffen!” ‹‹ www.vanberlo.com info@vanberlo.com Logistiekvastgoed 2021 - 31

Het bundelen van logistieke stromen is onvermijdelijk zag deze tendens al een tijdje aankomen. Kreeft: “We willen partijen die de focus op innovatie in de stadslogistiek hebben bij elkaar brengen.” En dus ontwikkelde Sommerset de City Logistics Innovation Campus (‘CLIC’) in Bad hoeverdorp. Kreeft: “De samenwerking in de keten moet eigenlijk vanaf de bron tot achter de voordeur, gaan gebeuren. Waar wij sterk in geloven is dat je die bundeling kunt realiseren met zowel bedrijven in dezelfde bedrijfstak, zoals bijvoorbeeld transport, maar ook met bedrijfstakken die elkaar aanvullen. In dat laatste geval kun je denken aan ICT, energie of mobiliteit.” Zo denkt Kreeft dat bedrijven bijvoorbeeld in de foodsector faciliteiten kunnen gaan delen zoals koelcapaciteit. De energiebehoefte kan dan beter op elkaar afgestemd worden, bijvoorbeeld tussen koelcapaciteit en het opladen van elektrische voertuigen. Deze synergie leidt tot lagere kosten. Drukte met bestelauto’s in Houthaven Amsterdam De toekomst van de stadsdistributie ligt in de bundeling van goederenstromen, van bijvoorbeeld hele bedrijfstakken. Dat beweert lector Walther Ploos van Amstel. Hij denkt dat gemeentes op de verkeerde weg zijn als ze geclusterde bedrijven de stad uit jagen, om op die plek woningen neer te zetten. Hij pleit voor slimme en compacte hubs. Hij krijgt daarbij bijval van Robert Kreeft van Somerset Capital Partners, ontwikkelaar van de stadslogistieke innovatie-campus CLIC. 32 - Logistiekvastgoed 2021 P loos van Amstel neemt Amsterdam als voorbeeld. Daar heb je vlak naast de oude binnenstad het Foodcenter, een groot aantal bedrijven dat de horeca in de hoofdstad belevert. Maar het terrein moet plaatsmaken voor woningen. En dus is de lector bang dat de bedrijven verspreid worden over diverse terreinen buiten de stad. Hij vindt dat een onlogische ontwikkeling, het clusteren van bedrijfstakken heeft nu juist de toekomst. Minder en slimmer Ploos ziet een aantal knelpunten in de stadsdistributie. Het grootste knelpunt is ruimte, een volgend knelpunt is veiligheid. De lector stadslogistiek hekelt het grote aantal voertuigen dat stadscentra in wil. “Eén op de zes voertuigen in de stad is logistiek.” Het laatste knelpunt dat hij signaleert is de klimaatproblematiek. “De grote uitdaging in stadslogistiek is vrij simpel, we moeten slimmer, dat betekent met minder voertuigen hetzelfde volume doen. En dat ook nog eens met voertuigen die gezonder zijn, geen vieze stof uitstoten en veiliger zijn. Dat moet vooral met heel veel minder en dat kan alleen maar als je bundelt.” Dat alle bedrijven met hun eigen voertuig de stad in willen is volgens Ploos van Amstel in de toekomst volstrekt uit den boze. Somerset Capital Partners Razendsnelle pitstop Ploos van Amstel denkt dat hubs in de toekomst vaker de vorm van CLIC zullen krijgen: “De traditionele hub aan de rand van de stad, van één bedrijf met zijn eigen auto’s, zal transformerennaar een hub met meerdere bedrijven die met elkaar capaciteit en voertuigen delen.” Ook zal de hub minder een plek worden waar goederen worden opgeslagen. Daarnaast zal de hub ook de uitvalsbasis worden van servicemonteurs die er hun werk voorbereiden. Een bezoek in de stad van een servicemonteur wordt volgens Ploos een razendsnelle pitstop, omdat al het voorbereidende werk al eerder in de hub is gedaan. Volgens Kreeft is CLIC een concept wat elders in het land navolging gaat vinden: “De problematiek is bij alle steden het hetzelfde, dus we gaan dit soort concepten ook bij andere steden in Nederland en Europa zien. CLIC is het punt voor innovatie, een proeftuin. Het is uitvinden, uitproberen en uitrollen. In de Metropoolregio Amsterdam zijn we nu aan het uitproberen. Er is nu al internationale belangstelling voor CLIC.” Systeemverandering Ook Utrecht is aan het experimenteren met hubs en het bundelen van goederenstromen. De nieuwe woonwijk Merwede en aanliggende projecten moeten nagenoeg autovrij worden. Dat zorgt voor nieuwe uitdagingen als het gaat om stadsdistributie. Wethouder Eelco Eerendberg (D66) over tien duizend nieuwe woningen: “Dat betekent dat er meer goederen de stad in en uit moeten. Maar we willen het aantal auto-verkeersbewegin

Overzicht Oostelijk en Westelijk deel CLIC Walther Ploos van Amstel is lector City Logistiek aan de Hogeschool van Amsterdam. Hij onderzoekt hoe binnensteden en woonwijken op het groeiende vrachtverkeer moeten inspelen en welke kansen er zijn voor slimme en schone stadslogistiek. gen niet laten groeien, ook niet voor stads distributie. Dat vraagt dus om een systeemverandering waarbij de impact van het goederenvervoer op de leefomgeving van de Utrechters wordt verkleind.” Voor 2030 moet in Utrecht al het logistiek verkeer voldoen aan de zeroemissie-norm. Utrecht gelooft in het samenvoegen van stromen. “We zetten in op meer bundeling van goederen.” Dat doet de stad door het gebruik van stads-, wijk- en buurt hubs. In Merwede komen straks busjes de wijk niet meer in, de pakjes worden bij de rand van de wijk afgegeven, waar bewoners ze kunnen ophalen. Ploos van Amstel meent dat Utrecht daarmee een pioniersrol vervult. “Utrecht heeft een plan voor de logistiek in de buurt, van pakjes, via food tot afval. Door dit plan ga je vanzelf nadenken over wat je aan de rand van de stad nodig hebt. En daarmee loopt Utrecht voorop.” Bigdata De lector zou graag zien dat gemeentes een stap extra zetten. Om bedrijven te stimuleren om stromen te bundelen zouden ze moeten werken aan een slim verkeersmanagement. Met behulp van bigdata moeten hubs gaan communiceren met het omliggend wegennet. Ploos: “Een soort Uber van de stadslogistiek.” Eerenberg valt hem bij: “Data is het toverwoord en enorm belangrijk voor de toekomst. Door meer data te delen en slimmer goederen te combineren, kunnen we efficiënter bevoorraden.” Ook op ander vlak heeft Utrecht de hub ontdekt, Eerenberg: “Elke stadslogistieke stroom heeft zijn eigen kenmerken en oplossingen. Met name bouwlogistiek heeft onze aandacht vanwege het aandeel van 30% in stadslogistiek verkeer, onze bouwopgave en de potentie voor meer bundelen. Dit blijkt ook uit de pilots die gedaan zijn met de bouwhub van VolkerWessel op Lage Weide.” Het resultaat van dat project is volgens de wethouder 70% minder transporten naar de bouwplaats, 70% minder uitstoot van CO2, 40% meer arbeidsproductiviteit, 90% gemiddelde beladingsgraad en 1 uur en 21 minuten tijdwinst per rit. Biertje Utrecht kent overigens al jaren een innovatief project, de ‘bierboot’. Horecagelegenheden die aan de gracht liggen worden met een elektrische schuit bevoorraad, en het afval gaat via dezelfde weg de stad weer uit. Om ook anderen over de streep te trekken om schoner en efficiënter te bevoorraden zijn er diverse mogelijkheden. “In eerste instantie stimuleren en faciliteren wij koplopers en bedrijven die duurzaam en efficiënt beleveren met bijvoorbeeld ontheffingen,” zegt de wethouder. “Hierdoor wordt het aantrekkelijker om via een hub te gaan beleveren. Ook verkeersmaatregelen die beperkingen opleggen aan verkeer maken de urgentie groter om anders te bevoorraden.” ‹‹ CLIC CLIC een slimme hub in het hart van de Metropoolregio Amsterdam, naast Schiphol en aan de A9, met directe en korte verbindingen met het centrum van Amsterdam, de haven en omliggende gemeentes. Het is een werkende proeftuin voor de stadslogistiek van de toekomst. Het sleutelwoord is ‘shared-services’. Waar de samenleving langzaam verandert van bezit in een deeleconomie, wordt dat in Badhoevedorp al in de praktijk gebracht of verder ontwikkeld. Dat zorgt ook voor lagere kosten. Voorbeelden van bestaande en mogelijke shared services zijn de ICT-infrastructuur, beveiliging, een vloot met elektrische deelvoertuigen, een cross-dock-platform en een poule met flexibele arbeidskrachten. De energie waarmee de elektrische vloot geladen en de koelhuizen gevoed moet worden, is duurzaam opgewekt. Kreeft benadrukt dat Somerset niet zelf de innovatieve oplossingen bedenkt maar de ontwikkeling vooral faciliteert. Robert Kreeft is binnen Somerset Capital Partners, verantwoordelijk voor de ontwikkeling van CLIC. Somerset is ontwikkelaar van grote logistieke distributiecentra en partner van grote logistieke partijen in binnen- en buitenland. Eelco Eerenberg (D66) is wethouder in Utrecht. Hij heeft onder andere Milieu en Emissieloos Vervoer in zijn porte feuille. Utrecht hoort bij de snelst groeiende gemeentes van het land, en kampt met een chronisch ruimtegebrek. Logistiekvastgoed 2021 - 33

Slimme logistieke oplossingen belangrijker! De vraag naar logistiek vastgoed blijft onverminderd groot. Er is de afgelopen jaren al enorm veel logistiek vastgoed aan de voorraad toegevoegd en grondposities worden schaars. Er zullen slimme oplossingen gerealiseerd moeten gaan worden als bijvoorbeeld meerlaagse DC’s. Ook zal er veel meer naar de zogenaamde ‘brownfi elds’ gekeken gaan worden. Kortom de logistieke vastgoed sector heeft genoeg uitdagingen. Het logistieke team van Dynamis helpt u graag met uw logistieke vraag. dynamislogistiek.nl 088 424 01 79

Ondernemend bouwen in de logistiek Vier redenen om voor Unibouw te kiezen Ondernemend bouwen. Wat betekent dat eigenlijk? Het betekent dat Unibouw er alles aan doet om de bedrijfshuisvesting van jouw bedrijf zo vorm te geven dat jij kunt doen waar je het beste in bent: ondernemen. One-stop-shop Unibouw biedt een unieke one-stop-shop voor bedrijfshuisvesting: van het vinden van een geschikt kavel via Bouwgrondvinden.nl tot het ontwerp en van realisatie tot het bieden van verschillende huur-en beheeropties. Met onze consultancy service delen wij onze specialistische kennis om bedrijven te helpen hun eigen bedrijfsproces in de nieuwe huisvesting te optimaliseren. Of onze opdrachtgever nu in het gehele huisvestingsproces bediend wenst te worden of alleen in een omkaderd onderdeel hiervan, alle mogelijkheden zijn bespreekbaar. Distributiecentrum en kantoor van 17.700 m2 voor Giant in Lelystad J eroen Verbakel, Directeur Unibouw, geeft je vier redenen waarom Unibouw de juiste partner is voor ondernemers die een bedrijfspand wensen dat succes faciliteert. 1. Unibouws unieke consultancy service Unibouw biedt ondernemers die daar behoefte aan hebben een unieke, kosteloze consultancy service aan. Hiermee gaan we voor de start van de bouw terug naar de kern: Wat wil je precies bereiken met het nieuwe pand? Wat is het doel? Is dat om sneller, efficiënter en/of duurzamer te kunnen werken? Om specifieke problemen op te lossen? Om uiteindelijk kosten te besparen? Om nieuwe markten aan te boren? Om het logistieke proces anders in te kunnen richten? Met onze schat aan bouwkundige en bedrijfskundige ervaring kunnen wij een scherpe analyse maken en op basis daarvan een doeltreffend en slim ontwerp neerleggen. Dit helpt jou bij het behalen van een goed bedrijfsresultaat. 2. De Unibouwmethode: snel en kwalitatief bouwen op basis van modulaire systeembouw Unibouw doet er alles aan om jou te helpen je doelen te bereiken, of beter nog, te overstijgen. Voorop hierbij staat dat Unibouw kwaliteit levert: een kwalitatief hoogwaardig eindproduct, Bouwgrondvinden.nl Bouwen begint natuurlijk met het verwerven van bouwgrond op een strategische toplocatie. In Nederland biedt Bouwgrondvinden.nl het meest complete overzicht voor commerciële bouwgrond. De database is ontwikkeld met behulp van input van talloze grondeigenaren en wordt dagelijks aangevuld met nieuwe bouwgrond. Compleet én actueel dus. Bouwgrondvinden.nl biedt bovendien waardevolle informatie en toegang tot kavels die veelal niet bekend zijn in de markt. www.bouwgrondvinden.nl Logistiekvastgoed 2021

XXL-distributiecentrum van 95.000 m2 voor DSV in Tholen maar ook een kwalitatief bouwproces dat soepel en efficiënt verloopt. Wij bouwen volgens de Unibouwmethode: op basis van modulaire systeembouw. Deze methode stelt ons in staat om het bouwproces zo efficiënt mogelijk in te richten om daarmee de bouwtijd te minimaliseren en de bouwkosten te beheersen. 3. Unibouw ontzorgt Hoe we dat doen? Door alle verantwoordelijkheid op ons te nemen in de voorbereiding, tijdens de bouw, maar ook daarna, om jouw zorgen daarmee weg te nemen. De samenwerking is daarbij zo intensief als jij wenst. Zo kunnen wij heel sec een ontwerp realiseren. Of van A tot Z betrokken zijn, van de totstandkoming van het ontwerp tot de vergunningsaanvraag. Unibouw is strategisch sparringpartner en staat naast je, nergens anders. Bouwen aan langetermijnrelaties vinden wij dan ook ontzettend belangrijk. Wij zijn inhoudelijk betrokken en zetten onze kennis en ervaring in om (kosten)efficiënte kwaliteitsoplossingen te bieden. 4. Bouwen met het oog op de toekomst Bij Unibouw heeft duurzaamheid meerdere dimensies. Wij bouwen gebouwen van hoge kwaliteit, waardoor ze gedurende lange tijd intensief kunnen worden gebruikt: de essentie van duurzaam. Daarbij maken wij waar mogelijk gebruik van circulaire materialen, dat wil zeggen dat deze materialen worden hergebruikt. Tenslotte is ons bouwproces duurzaam in de zin dat wij streven naar maximale efficiëntie en minimale verspilling door een goede voorbereiding en nauwkeurige planning. Dit alles om tot een duurzaam bedrijfsresultaat te komen, ook op de lange termijn. Meer weten over Bouwgrondvinden.nl of Unibouw? Neem contact op met: ‹‹ Mark de Graaf + 31 6 417 65 837 mark@bouwgrondvinden.nl Fred Eggenhuizen +31 6 462 12 444 fred@unibouw.eu Logistiekvastgoed 2021

BOUWEN OP KARAKTER www.devriesverburg.nl 8,2 KLANTTEVREDENHEID ONTWIKKELEN BOUWEN SERVICE EN ONDERHOUD

BOUWGROEP REMMERS een Tilburgs familiebedrijf waaronder Bouwbedrijf Remmers, Conferm Powered by Remmers Bouwgroep en Remmers Projectontwikkeling vallen, bouwt in opdracht van Montea aan een distributiecentrum van circa 50.000 m2 op LogistiekPark A12 in Waddinxveen. Het is de eerste keer dat de twee samenwerken. “De aanbieding was compleet, duidelijk en met een eerlijke prijs.” H BM Machines, leverancier van met name hout- en metaalbewerkingsmachines, is de huurder. Voor HBM was de keuze voor LogistiekPark A12 logisch, zegt directeur Development Friso Rienks van Montea. “HBM heeft nu vier locaties in Moordrecht en centreert die nu in Waddinxveen, wat natuurlijk veel efficiënter is. Het blijft ook in de regio, wat weer goed is voor het personeel.” Planning inzichtelijk maken HBM groeit zo hard dat er tussentijdse aanpassingen nodig waren in het ontwerp. Zo werd onder meer nog besloten om de omvang van het kantoorgedeelte te verdubbelen. Commercieel directeur Richard Marijnissen van Remmers Bouwgroep : “Aanpassingen in het ontwerp terwijl je al aan het bouwen bent, zijn niet uniek, maar je moet het wel heel goed begeleiden.” Job Kuijpers, commercieel manager Montea focust op de lange termijn Montea is gespecialiseerd in de ontwikkeling en het beheer van logistiek vastgoed in België, Nederland en Frankrijk en sinds vorig jaar ook in Duitsland. Het bedrijf werd in de jaren zestig van de vorige eeuw opgericht door de broers Pierre en Jos de Pauw. In 2006 trok het naar de beurs. Montea is sinds 2015 actief in Nederland. De omvang van de totale portefeuille is 1,4 miljard euro, waarvan circa 475 miljoen euro en ruim een half miljoen vierkante meters in Nederland. “Wij zijn een rustige club; we beleggen met de focus op de lange termijn en voor onze eigen portefeuille”, zegt Friso Rienks. “Dat doen we met een zo klein mogelijke footprint.” Vanuit die visie richt Montea zich ook op bewezen logistieke brownfield-locaties; ook als dat betekent dat er eerst gesaneerd moet worden. “Wij kijken daarbij niet naar waar we kunnen ontwikkelen, maar naar waar we wíllen ontwikkelen. We zijn nu bijvoorbeeld volop bezig met het saneren van een brownfield-locatie in Etten-Leur.” Een allesomvattend als basis voor de 36 - Logistiekvastgoed 2021

en helder voorstel samenwerking Conferm Powered by Remmers Bouwgroep Remmers Bouwbedrijf is een honderd procent Tilburgs familiebedrijf. Het bouwbedrijf richt zich tegenwoordig op drie markten: wonen en zorg, sport en onderwijs en – onder het label Conferm – op bedrijfshuisvesting. Marijnissen: “Bedrijfshuisvesting en dan vooral logistiek vastgoed doen we nu zo’n dertig jaar. Gebouwen van pakweg 5.000 m2 tot 50.000 m2.” Conferm heeft alle bouwdisciplines in eigen huis en ondersteunt klanten vanaf het eerste idee tot en met de oplevering. Dat hele spectrum aanbieden, kunnen niet veel bouwbedrijven, zegt Marijnissen. “En omdat we alle facetten in eigen hand hebben, is het halen van de planning nooit een probleem.” Overigens hoeven opdrachtgevers niet het hele bouwtraject bij Conferm neer te leggen. “Wij voeren ook deeltrajecten uit en werken desgewenst prima samen met andere bouwpartners.” Vorig jaar haalde Remmers Bouwgroep een omzet van zeventig miljoen euro. De verwachting is dat het volgend jaar boven de honderd miljoen uitkomt. Marijnissen: “We zoeken doorlopend goede en enthousiaste mensen.” Bedrijfshuisvesting bij Conferm Powered by Remmers Bouwgroep: “Je moet de planning in zich telijk maken. Als de klant snapt dat het bestelmoment nadert voor een onderdeel dat je pas over enkele maanden nodig hebt, dan snappen ze de uitdaging. Communicatie is het sleutelwoord.” Iedereen blij De samenwerking met Conferm Powered by Remmers Bouwgroep is nieuw en verloopt uiterst prettig, zegt Rienks van ontwikkelaar Montea. “Wij ontwikkelen niet op risico en bouwen pas als er ‘Als het straks af is, moet iedereen blij zijn’ een huurder is. Dat betekent dat als je in gesprek bent met meerdere kandidaat-huurders, je het ontwerp weleens moet aanpassen aan de specifieke eisen. Daarin denkt en doet Conferm zonder meer goed mee.” Montea benaderde aanvankelijk meerdere bouwbedrijven met het verzoek om een voorstel te doen. “Het voorstel van Conferm was het meest compleet en bovendien met een goede en eerlijke prijs. Het was ook een heel duidelijke aanbieding, zonder vage omschrijvingen. Daardoor konden we hem ook prima vergelijken.” Kuijpers: “Dat is onze filosofie: een allesomvattend en helder voorstel neerleggen zodat er later geen onenigheid ontstaat.” Marijnissen vult hem aan: “Een goede samenwerking, een tevreden opdrachtgever en huurder; daar gaan we voor. Als het straks af is, moet iedereen blij zijn.” De nieuwbouw voldoet vanzelfsprekend aan de duurzaamheidseisen die tegenwoordig worden gesteld. Het gebouw wordt bijvoorbeeld full electric. Bijzonder is dat het opgevangen hemelwater straks wordt afgeleverd bij de nabijgelegen kassen. Zodra het nieuwe warehouse voor HBM Machines gereed is, start de ontwikkeling van Fase 2; nogmaals circa 50.000 m2 en volledig BENG: een Bewust EnergieNeutraal Gebouw. Rienks: “De engineering is gestart en geïnteresseerden kunnen zich melden.” ‹‹ remmersbouwgroep.nl Logistiekvastgoed 2021 - 37

SAVILLS NEDERLAND LOGISTIEK DE SAVILLS BREXIT RANKING WELKE HOTSPOTS ZIJN HET MEEST INTERESSANT VOOR BRITSE GEBRUIKERS? Door de Brexit staat Nederland volop in de belangstelling als hub op het Europese vasteland. De eerste signalen van de komst van Britse bedrijven zijn er. Er wordt met name interesse getoond in het aangaan van partnerships met Nederlandse logistieke dienstverleners, hetgeen nu al voor een verhoogde vraag zorgt. Op den duur wordt er verwacht dat Britste distributeurs ook zelf logistieke ruimtes willen huren, wat de vraag nog verder zal stuwen. De vraag van Britse bedrijven naar logistieke ruimte in Nederland loopt op en de verwachting is dat dit alleen maar zal toenemen. Aan de hand van de eisen die zij stellen aan een vestigingsplaats kan worden geanalyseerd welke regio’s nog meer in trek raken. Om inzicht te krijgen in welke gebieden de meeste potentie hebben, heeft Savills een ranking opgesteld. Hierbij is rekening gehouden met de volgende factoren: Export faciliteiten Britse bedrijven die zich willen vestigen in Nederland zullen met name gefocust zijn op doorvoer en distributie naar het Europese achterland. Hierom zullen deze bedrijven zich met name richten op gebieden die multimodaal zijn ontsloten met uitstekende export faciliteiten, zoals toegang tot zeehavens en container terminals. Leegstand en kwaliteit van de voorraad Britse bedrijven zullen op korte termijn logistieke ruimte op willen nemen. Hierom zullen gebieden met leegstand aantrekkelijker zijn dan gebieden waar nauwelijks beschikbare ruimte is. Gezien de vraag vanuit het VK voor het grootste deel bestaat uit op- en overslag activiteit zal er geen voorkeur worden gegeven aan duurdere panden van de hoogste kwaliteit. Om kosten te drukken zullen de meeste Britse bedrijven de voorkeur geven aan logistieke ruimtes waar geen premiums voor betaald hoeven te worden. Beschikbaarheid van arbeid Ten slotte zullen Britse bedrijven rekening houden met de lokale arbeidsmarkt. Door de vlucht die de logistieke sector de afgelopen jaren heeft genomen zijn er lokale arbeidstekorten ontstaan. Britse bedrijven zullen dus de voorkeur geven aan locaties waar het arbeidsvolume in de logistieke sector groot genoeg is om de lokale groei van de sector te kunnen faciliteren. Een eerste analyse aan de hand van de bovenstaande factoren leidt tot de conclusie dat gebieden buiten de traditionele hotspots in eerste instantie veel minder interessant zijn. Dit komt met name doordat hotspot regio’s het grote voordeel hebben dat ze beter zijn verbonden met internationale distributie netwerken, dan alternatieve locaties van logistiek vastgoed. De twee internationale havens van Nederland, Rotterdam en Amsterdam, staan bovenaan de lijst, gezien hun uitstekende infrastructuurverbindingen met andere landen en toegang tot een sterke arbeidsmarkt. De nadelen van deze twee gebieden zijn de beperkte leegstand en de relatief hoge huren. Een meer opvallende rankingpositie is Roosendaal, op nummer 3. Deze hotspot is, net als Moerdijk op nummer 4, zeer goed verbonden met de havens van Rotterdam en Antwerpen, waardoor Roosendaal bijzonder geschikt is voor de import van goederen. De positie van Venlo-Venray als hotspot nummer 5 is mede te danken aan de aanwezigheid van grootschalige trein- en binnenvaartterminals, al wordt de aantrekkelijkheid bemoeilijkt door een aanzienlijk tekort aan arbeidskrachten in de logistieke sector in deze regio. “Logistieke hotspots die zich richten op internationale distributie hebben de meeste potentie voor Britse bedrijven die voet aan de grond willen krijgen in Nederland. Verschillen in logistieke vastgoedvoorraad, de kwaliteit van exportfaciliteiten en toegang tot arbeidskrachten maken de ene regio aantrekkelijker dan de andere. De grootste uitdaging op korte termijn is het vinden van beschikbare ruimte binnen deze logistieke hotspots.” www.savills.nl/logistics

DE LOGISTIEKE MARKT IS NOG LANG NIET UITGEGROEID. Dit geldt voor de beleggings- en de gebruikersmarkt. Door de aanhoudende groei, met name in de e-commerce sector, zal er meer ontwikkeld en opgenomen worden op locaties waarvandaan de consument efficiënt en snel bereikt wordt. Brexit ranking De twee grootste havensteden voeren de lijst aan Hotspot Rotterdam 1 Amsterdam 2 Roosendaal 3 Moerdijk 4 Venlo-Venray 5 Tilburg-Waalwijk 6 Schiphol 7 Utrecht-Nieuwegein 8 Zaltbommel-Tiel-Geldermalsen 9 Bleiswijk-Waddinxveen 10 Eindhoven 11 Bron Savills Research Rank Mede door de Brexit zal de interesse in logistiek vastgoed, met name in de bestaande hotspots die gericht zijn op internationale distributie, zoals Rotterdam en Rosendaal, alleen maar toenemen. Door schaarste zal de verhuurbaarheid van verouderd logistiek vastgoed verbeteren, waardoor ook voor dit type vastgoed een huurstijging te verwachten is. Ook zal er binnen de hotspots meer worden gefocust op het ontwikkelen op “brownfields” en op het upgraden van bestaande panden, waardoor efficiënter gebruik kan worden gemaakt van de beperkte beschikbare ruimte. Naast ‘inbreiding’ door efficiënter bouwen, is stapelen ook de toekomst. Het grootste meerlaagse distributiecentrum in Nederland is inmiddels in ontwikkeling. De zogenoemde XXL logistieke stadshub zal worden ontwikkeld in de haven van Amsterdam. Dit distributiecentrum van 220,000 m² zal een last-mile functie innemen. De beleggersinteresse in Nederlands logistiek vastgoed vanuit binnen- en buitenland zal voorlopig aanhouden. Het feit dat logistiek vastgoed relatief weinig risico bevat ten opzichte van andere beleggingcategorieën, zal er toe leiden dat er meer fondsen opgericht zullen worden met de focus op logistiek vastgoed. Door schaarste zal er steeds meer geïnvesteerd worden buiten de hotspots. Hierdoor zullen de aanvangsrendementen voor logistiek vastgoed buiten de hotspots verder dalen en dichter bij de rendementen binnen de hotspots komen te liggen. De voorraad zal de komende tijd doorgroeien, al zal dit iets afgeremd worden door schaarste aan grootschalige kavels. Hierdoor zullen leegstandspercentages stabiel laag blijven waardoor de verwachting is dat de huurprijzen verder op gaan lopen. Door de enorme vraag naar logistiek beleggingsproduct en het beperkte aanbod zullen met name in secundaire gebieden de aanvangsrendementen verder dalen. Niek Poppelaars Director Logistics & Industrial +31 6 2788 2408 niek.poppelaars@savills.nl Douglas van Oers Director Logistics & Industrial +31 6 1568 4970 douglas.vanoers@savills.nl Savills Nederland Logistiekvastgoed 2021 - 39 Claude Debussylaan 48 1082 MD Amsterdam

TLN: “Overheid moet regie nemen bij het realiseren van hubs” Het ontbreekt aan regie als het gaat om het realiseren van hubs aan de rand van steden. Dat zegt Elisabeth Post van Transport en Logistiek Nederland. Daarmee komen ambities op het gebied van zero-emissie in gevaar. lisabeth Post is sinds twee jaar de voorzitter van TLN de ondernemersorganisatie voor met name wegtransport en logistieke dienstverlening. Het waren twee turbulente jaren, als gevolg van de coronacrisis. Post heeft een verleden in de top van het provinciaal bestuur en was raadslid. Dat Nederland grote en kleine hubs nodig heeft, aan de rand van steden en grote wijken, staat vast. Iedereen in de vastgoedsector en de logistiek onderschrijft dat. Het is een belangrijke schakel in het proces om de stedelijke omgeving leefbaar te houden, door minder vervoersbewegingen. Er is maatschappelijk steeds meer aandacht voor klimaat, milieu en luchtkwaliteit. E

Uitvoeringsagenda Maar de mooie ambities van ondernemers in Nederland komen in gevaar als de diverse overheden niet snel de regie naar zich toe trekken, stelt de voorzitter van TLN: “Ga alsjeblieft regie voeren. Hubs zijn geen doel op zich, maar die hubs zijn wat ons betreft ontzettend nodig om de uitvoeringsagenda voor zero-emissie in de stedelijke distributie voor elkaar te krijgen.” Post ziet veel aandacht voor woningbouw. Dat heeft ook een keerzijde. “Tot het jaar 2040 worden in de Randstad 500.000 nieuwe woningen gebouwd voor een miljoen inwoners.” Terecht merkt Post op dat je voor die extra mensen ook extra infrastructuur als wegen en OV nodig hebt. En je hebt ruimte nodig om hubs te realiseren, zodat bestaande en nieuwe inwoners van steden beleverd kunnen worden. “Het kan niet allemaal op hetzelfde moment op dezelfde plek. Daar is bij de becijfering van het aantal nieuwe woningen die we nodig hebben niet echt rekening mee gehouden.” Volgens Post moet je keuzes maken, houdt ruimte vrij. “Als je op de plek waar hubs zouden moeten komen, woningen neerzet wordt het probleem alleen maar groter.” Elektrische trucks De regie ontbreekt dus: “Omdat we ons niet realiseren dat dit de opgave is die we de komende vijf jaar voor elkaar moeten hebben. Ik zeg niet dat we in die periode die woningen gebouwd moeten hebben, en dat de hubs er moeten zijn. Maar ik vind dat we in ruimtelijk opzicht de afweging gemaakt moeten hebben hoe we het inrichten.” Overheden hebben met bestemmingsplannen en integrale visies de instrumenten om dat zo efficiënt mogelijk te doen. “Die Hubs moet je niet in Tytsjerksteradiel neerzetten, want vandaar kan je Den Haag niet beleveren. De hubs aan de randen van steden zijn niet in de laatste plaats nodig omdat elektrische trucks nog maar een beperkte actieradius hebben,” stelt Post. “Met een elektrische truck rijdt je nu nog niet naar Nice. Een rit van Rotterdam naar Heereveen kan drie dagen duren, zonder overdrijven, wegens een tekort aan laadpunten.” Een hub komt er niet zo maar. Post: “Het betekent dat bovengrondse en ondergrondse infrastructuur gerealiseerd moet worden, kabels en leidingen die gelegd moeten worden. En er moeten laadpunten gecreëerd worden. Dat is wat anders dan bestaande laadpunten, want je stopt een vrachtwagen niet zo maar met een stekker in een laadpunt voor personenauto’s.” Lange termijn Het aanleggen van een nieuwe hub kost tijd, tijd die er eigenlijk niet meer is. “Het duurt in Nederland gemiddeld veertig jaar om een rijksweg aan te leggen, maar ook al zeven jaar om een kabel in de grond te krijgen.” Foto: TLN De voorzitter signaleert een viertal parallelle ontwikkelingen in Nederland. Ten eerste moeten we van het gas af, wat de vraag naar elektriciteit zal doen toenemen. Een tweede ontwikkeling is de komst van grote datacentra, die slurpen elektriciteit. En dan moeten personenauto’s en een deel van het vrachtverkeer overschakelen op elektriciteit. Met deze ontwikkelingen is volgens TLN onvoldoende rekening gehouden bij de capaciteit van Elisabeth Post het elektriciteitsnet. “Als we nu beginnen met de aanleg, duurt het nog jaren voordat er genoeg elektriciteit en laadpunten beschikbaar zijn. Maar het probleem is dat we nog helemaal niet beginnen met die extra aanleg.” Dat heeft onder andere te maken dat netbeheerders pas mogen gaan graven als er vraag is naar extra stroom. En dan kom je al snel in een kip en het ei-verhaal terecht. “De wet zit hier ons een beetje in de weg.” Duidelijkheid Het is niet de enige hobbel die TLN ziet op weg naar meer overslagpunten aan de rand van de stad. Post pleit er voor dat er snel meer duidelijkheid komt over de invoering van zeroemissie zones. Hoe langer je het uitstelt hoe langer ondernemers in onzekerheid zijn. Een gemiddelde vrachtwagen gaat acht tot tien jaar mee, en sommige specialistische vrachtwagens zestien jaar. Ondernemers die nu een nieuwe vrachtwagen aanschaffen willen weten waar ze aan toe zijn. En zonder de regie van de overheid, ontbreekt het aan die duidelijkheid. Ondernemers zullen op zeker spelen en diesel-vrachtwagens blijven aanschaffen in plaats van elektrische varianten. Een laatste knelpunt, waarbij de regie van de overheid gewenst is, is de gezamenlijke hub. Of zoals Post die omschrijft: de ‘witte hub’. Voor kleine en middelgrote ondernemingen is het onmogelijk om zelfstandig een hub te exploiteren. Ondernemers zullen gezamenlijk moeten opereren. “En dat is best spannend want je zult bijvoorbeeld ook data moeten gaan delen en nauwer moeten samenwerken.” Net als andere deskundigen pleit TLN er voor om in die witte distributiecentra verschillende goederenstromen te gaan verzamelen. “De gronden waar je dat op moet gaan doen, zijn niet de goedkoopste. Wie dat moet gaan initiëren, dat weet ik nog niet. Ook hier kunnen regionale overheden een coördinerende rol vervullen.” En tenslotte heeft Post nog een hartenkreet voor die wethouders die autoluwe of autoloze wijken en steden voor zich zien: “Richt je stad niet alleen in voor voetgangers en fietsers, want er blijven echt ook vrachtwagens nodig in de stad.” ‹‹ Contact: Transport & Logistiek Nederland (TLN) Drs. Elisabeth Post, voorzitter Postbus 3008, 2700 KS Zoetermeer 088 – 456 7109 www.tln.nl Logistiekvastgoed 2021 - 41

Investeren in bestaand vastgoed is voor Goodman continu proces Als gevolg van Covid-19, zien we een versnelde stijging van het winkelen op internet resulterend in een indrukwekkende groei van de gehele e-commerce sector. Dat stelt niet alleen grote, maar ook nieuwe eisen aan de distributieketen die de bezorging naar de consument mogelijk moet maken. Als een van de belangrijke schakels in het logistieke proces, is vastgoedinvesteerder en -ontwikkelaar Goodman zich hiervan zeer goed bewust. Ze geeft daarom veel aandacht aan onderwerpen als de maatschappelijke impact die de bouw van distributiecentra heeft en aan de eisen die op het punt van duurzaamheid aan haar worden gesteld. Olav Laurensse A ls investeerder kiest Goodman voor de lange termijn. Olav Laurensse van Goodman: ‘We kiezen voor duurzame locaties en gebouwen, voor een zo klein mogelijke footprint in termen van energieverbruik en voor het creëren van een aangename werkomgeving voor onze klanten.’ Ambitieuze doelstellingen Goodman wil tot de wereldtop behoren in termen van ESG - Environmental Social Governance en heeft daartoe een ambitieus programma uitgerold. Sinds 2019 werkt Goodman als organisatie CO2-neutraal. Tegen 2030 wil Goodman de BKGuitstoot die verband houdt met de constructie en gebruik van het gebouw met meer dan 30 procent verminderen. Daarmee stelt ze haar ambitie hoger dan het wereldwijd streven voor de bouwsector. Het is voorts de ambitie van Goodman om in 2025 volledig CO2-neutraal te zijn en 100 procent hernieuwbare energie te gebruiken voor alle gebouwen en activiteiten. Om dat mogelijk te maken zet ze de meest duurzame technologieën en materialen in. ‘Dit vertaalt zich onder meer in een doelstelling om tegen 2025 400 MW aan photovoltaisch vermogen op de daken van onze panden te plaatsen. Dat is voldoende om ieder jaar 120.000 huizen van energie te voorzien’, zegt Laurensse. Brownfieldontwikkelingen Goodman’s nieuwe ontwikkelingen vinden hoofdzakelijk op herontwikkelingslocaties plaats. ‘Daarmee verminderen we nieuwe grondinname en maken we een fundamenteel duurzame stedenbouwkundige keuze. We hergebruiken bestaande en onbenutte bedrijventerreinen en de daar aanwezige infrastructuur. Het geeft ons meer mogelijkheden om tot de meest efficiënte en duurzame exploitaties te komen en trekken intensief op met de lokale gemeenschap waardoor we respect kunnen tonen voor de noden van de burger en de omgeving’, zegt Laurensse. 42 - Logistiekvastgoed 2021

Tiel Logistics Centre Goodman in Nederland Goodman is een van de grootste spelers in de wereld met bijna € 32,2 mrd aan assets in beheer op 369 locaties. In Nederland heeft de belegger en ontwikkelaar 16 locaties (700.000 m2) in beheer in onder andere Amsterdam, Tiel, Waddinxveen, Nijmegen en Venlo. Dit is inclusief een ontwikkelingspotentieel van 240.000 m2 op brownfields in Amsterdam, Utrecht, Oosterhout en Alblasserdam. Voor iedere vierkante meter grondoppervlak van een gebouw plant Goodman overigens een boom. Daarnaast investeert Goodman in verschillende lokale biodiversiteitsprojecten. Goodman Tiel Logistics Centre Het streven naar duurzaamheid vertaalt zich niet enkel in het gebouw of herontwikkelslocaties, daarnaast is ook de intrinsieke duurzaamheid van een bepaalde locatie van groot belang. Een goed voorbeeld is Goodman Tiel Logistics Centre, gelegen op Bedrijvenpark Medel, een intermodale locatie waar weg-en waterverbindingen samen komen. Bedrijvenpark Medel ligt langs de A15 ter hoogte van Tiel, heeft een eigen op- en afrit en is daarmee rechtstreeks aangesloten op de wegverbinding tussen Rotterdam en het Duitse achterland. Het park heeft bovendien een eigen containerterminal waardoor de havens van Amsterdam, Rotterdam en Antwerpen per schip binnen handbereik zijn. Daarmee vormt het park een essentiële schakel in de verbindingen tussen Nederland en de rest van Europa. 4,6 miljoen huishoudens Olav Laurensse roemt de aantrekkelijke ligging van Medel tussen Utrecht, ‘s Hertogenbosch, Nijmegen en Arnhem. Vanuit het park liggen op 60 vrachtwagenminuten 4,6 miljoen huishoudens binLogistiekvastgoed 2021 - 43 nen bereik. ‘Daarmee voldoet het volledig aan wensen van klanten die een korte route zoeken naar consumenten in de Randstad en elders in het land. Het Goodman Tiel Logistics Centre is een XL-distributiecentrum van 56.600 m2 met 3500 m2 kantoorruimte. Het gebouw bestaat uit 6 units - de kleinste is 7585 m2 - met mezzanine en telt totaal 63 laaddocks. Op de mezzanine vloeren kunnen ook andersoortige service-activiteiten worden verricht door de klant. Laurensse: ‘Het pand voldoet aan de hoogste eisen die een logistiek dienstverlener stelt. Het is bij uitstek geschikt voor technische producten maar je kunt er ook zonder problemen een FMCGoperatie in onderbrengen.’ Het voldoet aan de TAPA-A vereisten en leent zich daarom zeer goed voor voor opslag en afhandeling van hoogwaardige producten. BREEAM In-Use certificering Het pand is in lijn met de meest recente duurzaamheidsvereisten. Zo beschikt het onder meer over een BREEAM In-Use certificering, LED-verlichting enelektrische laadpalen. De installaties, zoals de verwarmings- en koelsystemen, zijn van de nieuwste, energie-efficiënte generaties, met slimme meters kan het energieverbruik non-stop worden gemonitord. Het gebouw overtreft de huidige, meest recente bouwvoorschriften mbt onder meer isolatie en luchtdichtheid. Voor Goodman blijft continu investeren in haar panden, ongeacht de gebruiker die is aangetrokken. ‘Onze panden zijn flexibel en dus interessant voor meerdere en toekomstige klanten’, aldus Laurensse. ‹‹ Voor meer informatie: nl.goodman.com

VGP Park Roosendaal en VGP Park Nijmegen gaan volgende fase in VGP Park Nijmegen – fase 1 VGP, de pan-Europese leverancier van hoogwaardig logistiek en semi-industrieel vastgoed, versterkt haar positie op de Nederlandse markt. In navolging van de aankondigingen over de uitbreidingen in Nederland einde vorig jaar, kondigt de Groep nu de volgende fase aan in de uitbouw van haar VGP Park Roosendaal en VGP Park Nijmegen te Oosterhout (Gld.). O p Europees vlak sloot de Belgische projectontwikkelaar het pandemiejaar 2020 af met een record nettowinst van 370,9 miljoen euro, en niet minder dan 33 projecten in aanbouw, waarvan één in ons land. Parallel daarmee zet VGP zijn investeringsprojecten in groene energieproductie voort en heeft het zich als doel gesteld tegen 2025 neutraal te zijn in termen van netto CO2-uitstoot. In Nederland is VGP in oktober 2020 gestart met de werken voor de tweede fase van VGP Park Nijmegen, en dit kwartaal zal naar verwachting ook de volgende fase van VGP Park Roosendaal opgestart worden. VGP Park Roosendaal – Uitbreiding met tweede gebouw VGP Park Roosendaal omvat een perceel van ca. 86.500 m2 en biedt een totale huuroppervlakte 44 - Logistiekvastgoed 2021 van ca. 51.500 m2 verdeeld over 2 gebouwen. Het eerste gebouw met een totale huuroppervlakte van ca. 41.500 m2 werd midden 2020 opgeleverd en is volledig verhuurd aan BAS Warehousing en Active Ants. De komende periode zal gestart worden met de grondwerken voor het tweede gebouw met een potentiële verhuurbare oppervlakte van ca. 9.300 m2. Het gebouw biedt flexibiliteit aan toekomstige huurders in termen van ontwerp en aanpassingsmogelijkheden. De oplevering staat gepland voor eerste semester 2022. VGP Park Roosendaal is gelegen op het bedrijventerrein Borchwerf, vlakbij de A17 en de A58/ N268 en biedt daarmee een goede verbinding met zowel het noorden en het het zuiden van Nederland, als met België. Bovendien is het gebied een zeer belangrijk economisch knooppunt dankzij de spoorverbindingen met Nederland en België. Het industrieterrein Borchwerf is aangesloten op de spoorlijn tussen Rotterdam en Antwerpen/ Vlissingen en heeft eigen havenfaciliteiten aan de Roosendaalse Vliet en het naastgelegen Moerdijk. Ook stoppen er vlakbij het park treinen en bussen. Roosendaal heeft ruim 77.000 inwoners en een goed opgeleide beroepsbevolking. VGP Park Nijmegen - Tweede fase volop in aanbouw Begin januari werd de eerste kolom geplaatst voor de tweede fase van het park. Op een kavel van ruim 20 hectare wordt het eerste deel van dit tweede gebouw gerealiseerd, goed voor een verhuurbare oppervlakte van 42.000 m2. Dit is reeds volledig verhuurd aan AG Logistics Services. Daarnaast is er een extra pijplijn aan additionele ruimte beschikbaar voor build-to-suit projecten. In totaal beslaat VGP Park Nijmegen ruim 350.000 m2 bouwgrond, bestemd voor de bouw van grootschalige warehouses voor logistieke en semiindustriële activiteiten. Het eerste gebouw, met een totale verhuurde oppervlakte van 67.500 m2, werd in 2020 afgerond en is volledig verhuurd aan Conpax, OTC Medical, Ahold Delhaize, ESTG en Nippon Express Nederland. De nieuwbouw op VGP Park Nijmegen is onderdeel van Bedrijvenpark Park 15 Logistics in Oosterhout (Gld.). Een strategisch zeer goed gelegen locatie

Binnenkijken bij Active Ants in VGP Park Roosendaal VGP Park Roosendaal – fase 1 huurders, o.a. door de plaatsing op de dakruimte van VGP-parken van fotovoltaïsche systemen en moderne energietechnologieën. Eind december 2020 had VGP een geïnstalleerde groene energie productiecapaciteit van 42,5 MWp en de installatie van een extra nominaal vermogen van 53,3 MWp in de pijplijn. In totaal zal de bestaande en toekomstige productie van groene energie naar schatting de uitstoot van kooldioxide met 7.800 ton per jaar verminderen en staat zij gelijk aan het verbruik van 13.400 huishoudelijke gebruikers. VGP ondersteunt zijn klanten die hun bedrijf willen optimaliseren en tegelijk hun CO2 voetafdruk willen verkleinen. Zo biedt de Belgische groep geïnteresseerden advies in het beheer van de productie en het intelligent gebruik van energie, maar ook een moderne infrastructuur voor het opladen met elektriciteit of waterstofcellen van voertuigen. tussen Arnhem en Nijmegen, direct aan de A15 en vlak bij de Duitse grens. Andere belangrijke snelwegen, zoals de A73 en A50, zijn nabij en vervoer per spoor of de Waal behoort eveneens tot de mogelijkheden. Duurzaamheidsstrategie: BREEAMcertificering voor alle VGP-gebouwen, groene energieproductie en koolstofneutraliteit VGP levert in heel Europa zijn nieuwbouw projecten af met een certificering van minimaal BREEAM (Building Research Establishment Environmental Assessment Method) Very Good en kijkt in samenspraak met huurders naar verdere mogelijke optimalisaties. Het doel op middellange termijn is dat het bedrijf in 2025 neutraal is in termen van netto koolstofdioxide-uitstoot. Daarnaast is het de bedoeling om tegen 2030 de uitstoot van broeikasgassen met 50% te verminderen. De Belgische groep lanceerde in 2019 de nieuwe divisie VGP Renewable Energy, die verantwoordelijk is voor het leveren van groen stroom aan de Logistiekvastgoed 2021 - 45 VGP Nederland BV Pettelaarpark 84 5216 PP’s-Hertogenbosch +31 (0)73 704 16 46 Geerd van Helden +32 (0) 486 74 13 04 geerd.van.helden@vgpparks.eu www.vgpparks.eu

Niet alleen stenen en meters: voor Reinoud Fleurke, Manager Gebiedsontwikkeling Schiphol Area Development Company (SADC): “Als regionale gebiedsontwikkelaar geloven wij dat ondernemers het meest geholpen zijn met een bedrijfspand waar de onderneming kan groeien, concurreren, bereikbaar is en het personeel aangenaam kan werken. Dat geldt voor al onze business parks in de Amsterdam Airport Regio.” Ontzorgen van A tot Z “Wij geven locatieadvies en helpen ondernemers bij de vestigingskeuze. Daarbij ‘ontzorgen’ we de klanten zoveel mogelijk. We beperken ons niet tot het leveren van ‘stenen en meters’. Voordat wij locaties ontwikkelen peilen we de behoeftes van ondernemers, werknemers, investeerders en gemeenten. Wat is er nu en straks nodig?” “Om die reden investeren we ook nadrukkelijk in voorzieningen op en rondom de locaties én verbinden we partijen, om samen meer resultaat te bereiken. We hebben daarvoor ruime ervaring met en gedegen kennis in huis over: · Bestemmingsplannen; · Bouwvoorschriften; · Mogelijke financieringsvormen; · Gemeentelijke gebiedsontwikkelingsplannen.” Verhogen leefkwaliteit en niks beschadigen “Voor SADC is de transitie naar een circulaire economie een belangrijk thema. Economische groei op zo’n manier stimuleren dat je tegelijkertijd de leefkwaliteit verhoogt en niks beschadigt. Dat levert meervoudige waarde op. Hoe bedrijven functioneren en samenwerken, heeft grote invloed op de werkomgeving.” PolanenPark PolanenPark in Halfweg is gesitueerd tussen Amsterdam en Haarlem. Het is een van de locaties die bestemd is voor verschillende soorten bedrijven, zoals stadsdistributeurs, koeriersdiensten, logistiek bedrijven, datacenters, bouwbedrijven, de maakindustrie en allerlei andere bedrijven die tot het MKB behoren. PolanenPark is een ideale locatie voor bedrijven met een afzetmarkt in de randstad; Amsterdam, Haarlem of de Haarlemmermeer, maar die qua ruimte of logistieke oplossingen niet meer in deze steden zelf kunnen blijven. Het business park is goed ontsloten via de A9, A200 en A5. Contact SADC N.V. | 020 - 20 666 40 | info@sadc.nl | www.sadc.nl Nog beschikbaar 1 kavel van 7,9 hectare kavel welke tevens is opgenomen in het datacenter beleid Haarlemmermeer Reeds gevestigd: PostNL, Air Products, CyrusOne, itsme, Molenaar Haarlem en WM Automaterialen Schiphol Trade Park Schiphol Trade Park is een duurzaam, centraal gelegen bedrijvenpark, in het centrum van de Metropoolregio Amsterdam, direct naast Schiphol met een eigen afrit aan de A4 en via de A5 verbonden met de haven van Amsterdam. Het terrein is zeer goed bereikbaar met het OV, aangezien het tegen station Hoofddorp aan ligt. De kernwoorden van dit bijzondere bedrijfspark zijn: uitmuntende bereikbaarheid, BREEAM, ‘beyond logistics’ en circulaire economie en zeer hoge beeldkwaliteit op het gebied van natuurinclusiviteit, biodiversiteit, ecologie en leefomgeving. De groene uitstraling van de panden is de nieuwe standaard op het business park. Nog 112 hectare beschikbaar op langere termijn Reeds gevestigd: OTX Logistics, PVH Corp. en GEFCO Forwarding. Nippon Express, Minerva en VDG Real Estate zijn inmiddels gestart met de bouw van hun logistieke ontwikkeling. Somerset zal binnenkort met de bouwwerkzaamheden starten.

bereid op de toekomst De President Op De President in Hoofddorp kunnen het MKB en internationale bedrijven stijlvol ondernemen op een regionale locatie met internationale allure. Hét kernwoord voor dit bedrijfspark is dan ook hoogwaardigheid. En dat zie je terug in bijna alles, van de kwalitatieve uitstraling, de bereikbaarheid, de uitgebreide voorzieningen tot de zeer actieve parkmanagementvereniging. De President is gesitueerd in Hoofddorp op een steenworp afstand van luchthaven Schiphol en direct bereikbaar via de A4 en A5. Er is een bushalte naast het park, eigen shuttleservice aanwezig en het station van Hoofddorp is vlakbij. Nog beschikbaar ca. 1,4 hectare Op termijn nog ca. 3,3 hectare beschikbaar Kavelgrootte vanaf 2.356 m2 Reeds gevestigd: o.a. Sky Group, Somfy, Pneutec, Hikvision, Scotch&Soda, Nelson Schoenen, Vitakruid en Plieger Express Business Park Amsterdam Osdorp Business Park Amsterdam Osdorp is ideaal voor bedrijven die zich richten op de stad Amsterdam, uitstekend bereikbaar willen zijn (via A9, S106 en openbaar vervoer) en zich duurzaam willen profileren. Het is tegelijkertijd een perfecte locatie voor (internationale) bedrijven die zich in de directe omgeving van Amsterdam en Schiphol willen vestigen en actief zijn in de food en fashion, groothandel en stadslogistiek en distributie. Het ligt op slechts 10 minuten van Schiphol en de haven van Amsterdam. Op termijn nog maximaal 25 hectare beschikbaar Reeds gevestigd: o.a. ANWB, No Excess, Corning Life Sciences, Sanquin, Focus, Taylor Guitars, Rentall/Focus Green Park Aalsmeer Schiphol Logistics Park Green Park Aalsmeer ligt tussen Schiphol en Royal FloraHolland, de grootste bloemenveiling ter wereld. Met de luchthaven op vijf minuten en Amsterdam op vijftien minuten afstand is dit een toplocatie voor zowel regionale ondernemers als bedrijven die zich op de internationale markt richten, met name voor logistieke en sierteeltgerelateerde ondernemingen die oog hebben voor duurzaamheid. Dit stijlvolle bedrijvenpark met veel groen en water ligt direct aan de N201 en heeft een eigen afrit. Direct beschikbaar 0,5 hectare Meerdere kavels beschikbaar via derden Reeds gevestigd: o.a. PTMD, Celieplant, Decowraps, Bosman Van Zaal, Borgesius Schiphol Logistics Park is een toplocatie voor logistieke dienstverleners in het hart van het grootste logistiek knooppunt van Europa. Schiphol Logistics Park ligt aan de A4 en heeft eigen toegangen via de N201 en is ook bereikbaar voor LZV’s. Het terrein beschikt over een R-net bushalte naar station Hoofddorp (5 minuten). Volledig uitgegeven Nog logistieke units te huur Reeds gevestigd: o.a. Kuehne+Nagel, Expeditors, Panalpina, IWS, Rutges Cargo, Milestone Logistics, Interxion, SEKO, Thomsen Select

De groene energiecentrale op het dak heeft de toekomst Somerset Capital Partners, volgens Property NL de grootste logistieke vastgoedontwikkelaar van Nederland, focust volledig op het realiseren van duurzame gebouwen die voorzien in de eigen energieopwekking. KiesZon, specialist in grootschalige zonnedaken, speelt daarin een belangrijke rol. H et e-commerce distributiecentrum van Jumbo in Bleiswijk is een exemplarisch voorbeeld: een grote energievraag vanuit de operatie, die grotendeels zelf wordt opgewekt dankzij 15.480 zonnepanelen van KiesZon op het dak; goed voor 6.037 kWp geïnstalleerd vermogen. De zonnestroomproductie komt daarmee op 5,5 miljoen kWh per jaar. Het vlakbij gelegen dc van Somerset voor Zalando krijgt bijna 16.000 zonnepanelen; goed voor 9.111 kWp. Maatschappelijke inpassing “Wij bouwen voor de volgende generatie; onze gebouwen blijven veertig jaar staan. Dat betekent dat je een verantwoordelijkheid hebt; die gebouwen moeten over pakweg twintig jaar nog relevant zijn. En het gaat dan niet alleen om de stedenbouwkundige en landschappelijke inpassing, maar ook om de maatschappelijke”, zegt Tim Beckmann, partner bij Somerset en verantwoordelijk voor het ontwikkelen van de logistieke projecten. Geen afbreuk Logistiek vastgoed kan een belangrijke rol spelen in de energietransitie, waarmee het ook invulling geeft aan die gewenste maatschappelijk inpassing. Beckmann: “De daken lenen zich uitstekend voor het grootschalig toepassen van zonnepanelen en het opwekken van groene energie, zonder Jumbo EFC Bleiswijk – Ontwikkeld door Somerset – Zonnedak door KiesZon dat het afbreuk doet aan het landschap of de omgeving. Om die reden leggen we al vele jaren onze daken vol met zonnepanelen.” Dat gebeurt in nauwe samenwerking met partner KiesZon, die de installaties realiseert en desgewenst ook financiert. Over Somerset Tim Beckmann: “Ons succes danken wij aan onze focus op de gebruiker en de toekomstige eigenaar. Zij moeten blij worden van onze gebouwen en onze diensten. Daarom vragen wij ons continu af hoe een gebouwontwerp kan bijdragen aan hun succes. Confectie bestaat niet in logistiek vastgoed. Wij hebben ook geen traditionele vastgoedontwikkelaars in dienst, maar alleen specialisten met veelal een logistieke achtergrond.” 48 - Logistiekvastgoed 2021

Artist impression volgende project van Somerset – Ook hier zonnepanelen van KiesZon Tim Beckmann Erik Snijders ‘Wij zetten in op een duurzaam partnership. Je bent namelijk over een langere termijn met elkaar verbonden’ Erik Snijders, KiesZon Off grid Duurzaamheid is voor gebruikers en kopers van logistiek vastgoed eigenlijk geen thema meer; men gaat er vanuit dat nieuwe gebouwen per definitie aan de hoogste standaarden voldoen, vertelt Beckmann. Somerset ontwikkelt zijn warehouses ‘minimaal energieneutraal’. Beckmann: “Het gros wekt zelfs meer energie op dan het verbruikt. Daar zit de toegevoegde waarde: we maken onbenut oppervlak waardevol zonder dat er iemand last van heeft. Van mij mag de verplichting om de daken hiervoor te gebruiken in het Bouwbesluit komen.” Somerset werkt momenteel in Amsterdam aan het eerste off grid warehouse in Nederland. Beckmann: “We zullen geen stroom afnemen van het net, mogelijk wel terug leveren. We gebruiken hiervoor onder andere hele grote batterijen om dit mogelijk te maken.” Over KiesZon KiesZon, sinds 2009 vormgever van de solar revolutie in Nederland, organiseert binnen operational lease, dakhuur of koop de ontwikkeling, financiering, realisatie en de exploitatie van grootschalige zonnestroomprojecten op daken. Voor met name ontwikkelaars, investeerders en gebruikers van logistiek vastgoed. ‘Het gaat niet alleen om de stedenbouwkundige en landschappelijke inpassing, maar ook om de maatschappelijke’ Tim Beckmann, Somerset Overschot lokaal afzetten Erik Snijders, directeur van KiesZon: “Veel warehouses – en dus ook de zonnedaken – staan in logistieke hotspots, in een bebouwde omgeving dus en niet in een willekeurig weiland. Dat biedt kans om een overschot aan duurzaam opgewekte stroom lokaal af te zetten.” Dat laatste is nog niet zo eenvoudig; behalve de praktische kant (de benodigde infrastructuur) verhindert wetgeving de rechtstreekse levering van stroom aan een andere afnemer. Dat is voorbehouden aan de energiebedrijven, maar die kunnen de vraag naar nieuwe infrastructuur niet aan. Beckmann: “Het is nog een lastig verhaal, maar wel de toekomst. We staan nog maar aan het begin van die ontwikkelingen.” Strikt De samenwerking met KiesZon loopt al meerdere jaren, vertelt Beckmann. “Wij zijn heel strikt in het selecteren van onze partners en we kiezen Logistiekvastgoed 2021 - 49 voor langjarige samenwerking. Dat betaalt zich namelijk terug tijdens de bouwfase. Geen project is hetzelfde. Je moet telkens opnieuw nadenken over de beste oplossing. KiesZon biedt dan een totaal palet aan expertise; een professionele en betrouwbare partner die zich maximaal flexibel opstelt en meedenkt.” Snijders: “Er is best wel eens een uitdaging en dan betaalt die goede samenwerking zich uit. Wij zetten altijd in op een duurzaam partnership; de huidige zonnepanelen hebben een technische levensduur van 15 tot 25 jaar. Je bent dus over een langere termijn met elkaar verbonden.” Om dat partnership inhoud te geven heeft KiesZon de benodigde kennis en kunde in eigen huis, vertelt Snijders. “We hebben eigen engineers, projectteams en uitvoerders. Het bedenken van een zonnedak is één ding, het daadwerkelijk realiseren is iets anders. Doordat wij verticaal geïntegreerd zijn, kunnen we meedenken en snel schakelen in groene energiecentrales, die energie opwekken voor de gebruiker en een overschot teruggeven aan het netwerk. Dat laatste wordt in de toekomst alleen maar belangrijker, bijvoorbeeld voor het opladen van grotere aantallen elektrische voertuigen. Op sommige locaties is dat nu al een probleem voor het bestaande netwerk.” Snijders verwacht daarnaast dat dankzij technologische ontwikkelingen, onder meer door lichtere constructies, ook bestaande daken eenvoudiger voorzien kunnen worden van zonnepanelen. ‹‹

Opnieuw succesvolle samenwerking Willy Naessens Nederland en VGP Grootste DC onder één dak nu in aanbouw Op een strategisch gelegen locatie tussen Arnhem en Nijmegen, direct aan de A15 en vlak bij de Duitse grens, verrijst momenteel Park 15 Logistics. Op dit bedrijventerrein van formaat bouwt Willy Naessens Nederland, in opdracht van ontwikkelaar VGP, aan het grootste distributiecentrum onder één dak. H et kavel waarvan VGP ‘de grassprieten’ heeft gekocht - om de woorden van Raymond van Delden, Technisch Manager Benelux bij de ontwikkelaar aan te halen – beslaat in totaal zo’n 20 hectare. Circa 13 hectare daarvan wordt bebouwd. De rest is bestemd om ruimte te scheppen voor parkeren & rangeren. Wanneer alles is bebouwd, staat op Park 15 Logistics het grootste DC onder één dak: 130 duizend vierkante meter dakoppervlak. Het totale bruto vloeroppervlak, bestaande uit begane grond inclusief kantoor en mezzanine, bedraagt circa 150 duizend vierkante meter. Duizelingwekkende cijfers. “Voor de meeste bedrijven is logistiek van oudsher een manier om goederen op te slaan die klaar zijn voor distributie. Wij zijn meer dan alleen een aanbieder van opslagruimte en een middel om de goederen in de winkels of direct bij de klant te krijgen. Tegenwoordig – kijkend naar de ‘sameday delivery’ – is een distributiecentrum een zéér belangrijke factor in de complete supply-chain. Daarom bieden wij toekomstbestendige gebouwen aan die de innovatieve implementaties van onze klanten ondersteunen. De wereld van de logistiek is veranderd, een klantgericht bedrijfsmodel is de toekomst van de logistieke en industriële vastgoedsector”, is de ervaring van Raymond van Delden, Technisch Manager Benelux bij VGP. Dat vraagt om slimmer bouwen. Vanaf het begin rekening houden met alles wat speelt - bij hun klanten - rond de ontwikkeling van hun gebouwen is een belangrijk issue voor de internationaal opererende ontwikkelaar, beheerder en eigenaar van logistiek en semi-industrieel vastgoed. “Bij de tweede fase van VGP Park Nijmegen, zoals ons project op Park 15 Logistics in Oosterhout heet, zijn we daar zelfs nog een stap verder in gegaan. Bouwden we voorheen vaak op risico, gaan we hier voor de daadwerkelijke bouw met de klant om tafel om de wensen te inventariseren. Om zo op maat voor onze klanten te bouwen. Vandaar dat we hier in Oosterhout niet meteen op alle aansluitende bouwdelen tegelijk bouwen. Het eerste deel is verhuurd aan AG Logistics, het tweede deel aan Mantel Fietsen. Daarnaast zijn nog drie bouwdelen beschikbaar. Maar we bouwen eerst dat deel waarvan we de specifieke klantwensen kennen”, vertelt de technisch manager. 50 - Logistiekvastgoed 2021

Slim vanaf het begin Naast de klant en VGP schuift ook Willy Naessens Nederland al vanaf het prille begin aan tafel aan. “Het zit in ons DNA verweven om alles vanaf de eerste plannen met elkaar te bespreken. Slim vanaf het begin, noemen wij dat. Open zijn naar elkaar. Wensen en verwachtingen uitspreken zodat je efficiënt en zo optimaal mogelijk kunt werken. Voor zowel onze opdrachtgever, hun klant als onszelf. Een win-win voor iedereen. Voor ons is het heel belangrijk dat planningen worden gehaald. Om daarbij niet afhankelijk te zijn van derden, hebben wij als internationaal bouwbedrijf vrijwel alles in eigen beheer. Van betonfabriek tot heimachine. Verticale integratie heet dat bij Willy Naessens. Het maakt dat wij snel kunnen schakelen als er een keer iets anders loopt. Dan komen we niet onder op de stapel bij een extern bedrijf. Dat biedt zekerheid voor de oplevering”, zegt Bas Verbunt, Operationeel Manager bij Willy Naessens Industriebouw. “Bij Willy Naessens wordt vooruit gedacht. Ze geven advies en het belangrijkste: ze ontzorgen de klant. Daarnaast kenmerken voorgaande projecten zich door een prettige sfeer en een soepele voortgang. Mede dankzij de flexibiliteit en het onderlinge vertrouwen van alle betrokkenen”, aldus Van Delden. “Dat ze hun eigen processen volledig onder controle hebben en hierdoor op tijd kunnen opleveren, geeft extra vertrouwen”. Verantwoordelijk voor de bouwplaats van dit project is Herman Wijgerse, bouwplaatsmanager bij Willy Naessens Nederland. “Beton is bij ons het belangrijkste bouwelement. Hierin zijn we gespecialiseerd en wij geloven in de bijzondere eigenschappen van beton. Met betonnen spanten Logistiekvastgoed 2021 - 51 kunnen bijvoorbeeld extra grote overspanningen worden bereikt. Dit levert meer flexibiliteit op voor de indeling van de hal. En omdat beton duurzaam is, staat er na vijftig jaar nog steeds een stevig, robuust gebouw”, zegt Wijgerse. Hybride bouw Het project in Oosterhout laat een mooie combinatie van bouwtechnieken zien. Onderliggend beton, een betonnen constructie, een betonnen - en daardoor zwaar belastbare - vloer, in combinatie met een stalen dak en rondom sandwichplaten. “Een hybride gebouw dat in alle opzichten ook in de toekomst eenvoudig is aan te passen indien gewenst door de gebruikers”, zegt Wijgerse. Juist dit is wat VGP zoekt. “Wij bouwen voor de toekomst, voor een grote diversiteit aan klanten. Zowel voor e-commerce als food, health care logistics, pure opslag en logistiek. En semiindustrieel, voor bijvoorbeeld productiebedrijven. ‘Building Tomorrow Today’ is dan ook onze visie. In lijn met onze visie ligt onze focus op energieefficiëntie en duurzaamheid - VGP heeft de doelstelling om vóór 2025 Co2-neutraal te zijn. We willen de toekomst bouwen door vandaag het juiste te doen. Als familiebedrijf willen we helpen om te bouwen aan een gelukkigere toekomst voor de komende generaties. We werken daarom op een verantwoorde en duurzame manier, met de juiste balans tussen resultaat, kwaliteit en innovatie”, zegt Van Delden tot slot. Een streven waarin ook Willy Naessens zichzelf herkent. ‹‹ www.willynaessens.nl

LOGISTICS REAL ESTATE Dutch Market Report 2021 industrial.nl

Dutch market for logistics real estate - Report 2021 Take-up of logistics space by building type in m2 500,000 1,000,000 1,500,000 2,000,000 2,500,000 3,000,000 3,500,000 0 existing buildings new developments Take-up of logistics space by region in m2 100,000 200,000 300,000 400,000 500,000 600,000 700,000 800,000 0 New-build continues to dominate New-build is still the name of the game, both build-to-suit and speculative. Spec-developments continued to be successful and compensated for a decrease in to-suit developments. • 80% of take-up concerned new-build • Existing take-up  20%, new-build take-up  7% • Take-up of speculative developments  65%, 28% of total 2019 2020 Supply of logistics space by building type in m2 500,000 1,000,000 1,500,000 2,000,000 2,500,000 3,000,000 3,500,000 0 existing buildings new developments Supply of logistics space as percentage of stock 10 11 12 4 5 6 7 8 9 Lease prices rise despite increased supply Supply of quickly available, good-quality buildings at hotspot locations remains limited and is often built speculatively, which usually means at higher rents. As land also remains scarce, lease prices rose in most areas in spite of increased supply. OUTLOOK 2021 The logistics market has shown to be resilient against, to some extent even benefiting from, the Covid-19 crisis. Online shopping has received a great boost as a result of the crisis and the effect of this development is only beginning to show in the take-up figures. Risk factors such as Brexit and shrinking labour pools have so far not impacted the market substantially. We therefore maintain our positive outlook and foresee a strong 2021. Logistiekvastgoed 2021 - 53 (year-end) Highest take-up in Rotterdam/The Hague region The region Rotterdam-The Hague held its position at the top of the take-up list, with large-scale transactions at Maasvlakte (Odin) and De Lier (De Jong Verpakkingen). • Lower take-up in regions Utrecht ( 81%) and West-/ Midden-Brabant ( 25%), probably caused by lack of good-quality supply • Strong take-up in Arnhem/Nijmegen ( 56%) Supply grows as take-up decreases, mainly existing buildings Supply of existing buildings rose sharply. Speculative supply also increased, but to a lesser extent. • Supply of existing buildings  37%, new buildings  16% • Speculative supply stable as additions (ap. 900,000 m²) are only slightly higher than take-up (ap. 825,000 m²) OCCUPIER MARKET Limited effect of Covid-19 Logistics was impacted by Covid-19, but to a much smaller extent than other real estate segments: total take-up  10%. • After a sharp drop in March, take-up gradually recovered, with a strong finish in November/December • Online retail boom supports high expectations 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Utrecht Arnhem / Nijmegen Amsterdam / Schiphol / Almere Other regions West- / Middle Brabant East Brabant / Limburg Rotterdam / The Hague

Slimme logistieke oplossingen belangrijker! De opwaartse tendens van de omzetten van online verkoopkanalen zet in 2020 verder door. Als gevolg van de coronacrisis groeit de behoefte aan (binnenlandse) distributiekanalen. De tweede lockdown geeft een extra impuls aan de online winkels. De aanhoudende vraag naar logistiek vastgoed komt tot uiting in de hoge opnamevolumes. Logistieke gebruikers nemen in Nederland ruim 3,2 miljoen m2 gebruik, een forse stijging sinds 2015. aan panden in Door de beperkte beschikbaarheid van grondposities ten behoeve van nieuwbouw voor logistiek, neemt het aantal bouwvergunningsaanvragen af. Na de piek in 2017 is een aanhoudende daling te zien in de afgelopen jaren. De behoefte aan state-of-the-art distributiecentra blijft echter groot. De invloed van de, ondertussen defi nitieve, Brexit is duidelijk zichtbaar. Al geruime tijd worden er meer goederen in Europese DC’s opgeslagen dan in DC’s in de UK. De sterke handelsrelatie tussen Nederland en de UK zal naar verwachting een deuk oplopen door de Brexit. dynamislogistiek.nl 088 424 01 79

PANATTONI IN LIMBURG Huurmogelijkheden van moderne distributiecentra op strategische locaties In Roermond, Wessem en Heerlen heeft Panattoni in totaal 224.656 m² grond aangekocht waarop vier ultra moderne distributiecentra worden gebouwd. In de maanden mei – augustus 2022 komen de gebouwen gereed en beschikbaar om operaties op te starten. Limburg heeft een uitstekende bereikbaarheid met snelle verbindingen via zowel de weg als het water. Grote steden als Luik, Düsseldorf, Aken en Keulen liggen op 30-50 minuten rijafstand en het ligt centraal op de route van de Antwerpseen Rotterdamse haven naar het Europese achterland en vice versa. Verschillende Container Terminals liggen in de directe omgeving. Deze strategische ligging van Limburg betekent dat een demografisch grote groep van circa 15 miljoen inwoners binnen een uur te bereiken is. De arbeidsmarkt in Limburg is wat ruimer dan in andere logistieke hotspots en omdat de locaties in de buurt van grote steden liggen kunnen toekomstige werknemers de distributiecentra makkelijk bereiken op de fiets, te voet of met goede openbaar vervoer verbindingen. In mei 2022 zijn de twee distributiecentra van circa 18.080 m² en 25.175 m² in Roermond en het distributiecentrum van 23.450 m² in Wessem gereed. Vervolgens wordt in augustus 2022 het distributiecentrum van circa 70.000 m² in Heerlen opgeleverd. Al deze distributiecentra worden ontwikkeld volgens de Breeam Very Good standard. Deze vier state-of-the-art warehouses zijn beschikbaar voor verhuur en geïnteresseerde bedrijven kunnen zich melden bij Panattoni of de projectmakelaars. (www.panattonieurope.com/nl/land/nederland/) Logistiekvastgoed 2021 - 55

Geen brug te ver voor DIJKHAM bouw in Scania project Voor de bouw van een verbindingsbrug tussen een bestaande productielocatie van Scania in Meppel en de nieuwbouw aan de overkant van de weg, maakte DIJKHAM bouw voor het eerst gebruik van de meest gedetailleerde 3D projectmodellering LOD500. Elk klein detail wordt daarbij in het bouwwerkinformatiemodel opgenomen. En dat wierp zijn vruchten af in een bouwproject dat de dagelijkse productieprocessen van Scania op geen enkele wijze mocht verstoren. 56 - Logistiekvastgoed 2021 S cania Production in Meppel lakt externe, kunststoffen cabine- en chassisonderdelen voor trucks in de gewenste kleuren van de koper. Dit lakproces wordt in diverse spuitstraten volautomatisch uitgevoerd door robots. De gelakte onderdelen worden geleverd aan de drie Europese fabrieken van Scania in Europa, waarvan de assemblagefabriek in Zwolle de grootste en modernste is; goed voor maar liefst 60% van de jaarproductie. Om ook zelf de grondverflaag te kunnen aanbrengen wil Scania Meppel twee nieuwe lakstraten in gebruik nemen. Ruimte voor deze uitbreiding werd gevonden aan de overkant van de weg, waar voormalige bedrijfspanden waren gesloopt en Scania een tijdelijke parkeerplaats in gebruik had. Maar dan moest er natuurlijk wel een verbinding komen tussen de twee panden. DIJKHAM bouw won in 2019 de tender voor dit, op meerdere fronten, uitdagende project. Uitdaging 1: geen bouwhinder “Het was bij de uitvraag meteen heel duidelijk dat Scania op geen enkele manier last mocht ondervinden van onze bouwactiviteiten”, vertelt projectleider Jan Lozeman. “Zij kennen een zeer strak en lean productieproces, met een continue aanvoer van materialen en onderdelen om hun assemblageprocessen in de drie fabrieken optimaal te laten verlopen. Als er ergens in de aanvoerketen een vertraging optreedt, heeft dat grote gevolgen voor de productie.” Werken op vrije dagen Het was niet voor het eerst dat DIJKHAM bouw in een bestaande productieomgeving aan de

slag ging. “In de foodsector hebben we dat vaker gedaan”, aldus Lozeman “Maar daar zijn meestal wel mogelijkheden om een afdeling even stil te leggen of tijdelijk te verplaatsen. Dat was hier absoluut ondenkbaar.” DIJKHAM bouw maakte een veelomvattend plan om de werkzaamheden aan het bestaande gebouw buiten de vele (ploegendienst)werkuren van Scania uit te voeren. Dit betekende dat er op meerdere zaterdagen en tijdens de gehele bouwvakperiode van 2020 (waarin de fabriek vier weken stilligt) gewerkt moest worden. Onderaannemers werden mede op hun bereidwilligheid om op deze ‘vrije dagen’ te werken, geselecteerd. Uitdaging 2: modelleren tot op het kleinste detail Een tweede uitdaging lag in de eis van Scania om alle bouwmodellen tot op LOD500 niveau uit te werken. Een methodiek die het bedrijf zelf ook toepast bij het ontwerpen en samenstellen van hun trucks. “Dit is de hoogste gradatie van modelleren, waarop alle details helemaal worden uitgewerkt”, legt Jan Lozeman uit. “In de staalconstructiewereld is dat al gebruikelijk, maar in de bouw is dit nog vrij uniek. Het was voor ons dan ook de eerste keer dat we zo gewerkt hebben. In de selectie van onderaannemers was deze werkwijze ook weer een belangrijke vereiste, waar lang niet iedereen aan kon voldoen. Het maken van deze gedetailleerde modellen kost in het voortraject veel tijd en energie, maar je hebt nagenoeg geen fouten meer op je bouwtekening. Daardoor gaat de bouwsnelheid omhoog en gaan de faalkosten Nieuwbouw Huuskes Enschede omlaag. Het is ons heel goed bevallen en we gaan dit zeker vaker toepassen.” Aan de slag! Op enkele zomerse zaterdagen in 2020 werd een staalconstructie op het dak van de bestaande hal gebouwd. Ook het eerste deel van de overspanning (15 meter), dat nog boven het eigen terrein van Scania lag, werd in deze periode gerealiseerd. Hierdoor ontstond een mooi werkplateau waarvandaan de werkzaamheden op het bestaande dak werden uitgevoerd. Tijdens de bouwvakvakantie van 2020 werd een nieuw stuk hal op het dak gebouwd. Toen dat wind- en waterdicht was, werden de eronder liggende oude dakplaten en lichtstraten verwijderd en stalen plaatvloeren over de nieuwe staalconstructie heen gelegd. Vervolgens werd de hal aan de overkant van de weg gerealiseerd: 2.400 m² groot en 15 meter hoog. Begin 2021 werd begonnen aan de bouw Andere projecten DIJKHAM bouw: • Logistiek centrum met kantoorfuncties voor Huuskes Enschede, een totaalpartner in voedsel in de zorg. Na de eerste fase (ruim 15.000 m² expeditie met koel- en vriescellen) wordt voorjaar 2021 de tweede fase gebouwd: 4.500 m² expeditie en krattenwasinstallatie. Oplevering: eind mei 2021 • Revitalisering bedrijfspand HANOS Nieuwegein: sloop oudere gedeelte en bouw nieuw bedrijfspand met koel- en vriescellen, expeditie en winkel. Totaal: 14.000 m². Oplevering: 1ste kwartaal 2022 • Voor Ploeger Logistics in Harderwijk (Wivast) gaat in mei 2021 de 3de bouwfase (10.420 m²) van start van het logistieke centrum. In twee eerdere fases bouwde DIJKHAM bouw al 10.420 m² en 5.250 m². Dit zeer duurzame gebouw heeft een BREEAM Outstanding certificering. Oplevering: 4de kwartaal 2021. van de brug die de twee panden met elkaar verbindt. “We hadden vergunning om de weg die er onderdoor loopt drie weken af te zetten”, vertelt Jan Lozeman. “In die korte tijd moesten we nog 30 meter van de in totaal 45 meter overspanning bouwen. Qua planning zat alles zo goed in elkaar, dat we zelfs enige vertraging door storm goed hebben kunnen opvangen. Alles is keurig op tijd opgeleverd.” Trots Ook bij Scania is men zeer tevreden dat de bouw van de brug in zo’n korte tijd is gerealiseerd. “DIJKHAM bouw heeft in het hele traject een mooi staaltje werk laten zien”, aldus Gertjan Perdok, projectleader New Primer Paintshop bij Scania. “Zij hebben in de tender heel goed ingespeeld op onze eisen en wensen. En hebben dat in de praktijk ook helemaal waargemaakt. Onze productie heeft al die tijd gewoon door kunnen draaien. Als straks de inrichting en mechanisatie van het nieuwe deel en de overbrugging helemaal afgerond is, worden op negen meter hoogte truckonderdelen volautomatisch heen en weer over de weg getransporteerd. Terwijl het verkeer er gewoon onderdoor rijdt. Dat is toch echt iets om trots op te zijn!” ‹‹ www.dijkhambouw.nl Logistiekvastgoed 2021 - 57 Nieuwbouw Ploeger Logistics Harderwijk, architect: Bronsvoort Blaak Architecten

Drang naar perfectionisme vormt basis voor de perfecte vloer “De vloer moet kloppen, maar de weg ernaar toe ook. Het inventariseren van de vraag, adviseren over de beste oplossing, de offerte, de engineering en natuurlijk de uitvoering, oplevering en de nazorg. Alle stappen in het proces moeten perfect zijn. Daar staan we voor en dat werpt zijn vruchten af”, zegt Jan Baijens van Hiber Betonvloeren. B aijens: “Iedere vloer is een nieuwe uitdaging, omdat de omstandigheden altijd anders zijn. Ik vergelijk het wel eens met de Formule-1. Een andere baan, andere temperaturen, regen of juist droog; de raceteams doen er alles aan om daarop te anticiperen en het beste antwoord te vinden zodat ze als eerste eindigen. Zo nemen wij ook continu ieder detail onder de loep: waar kan het beter?” Ontwerpverantwoordelijkheid Een perfecte vloer realiseren begint altijd bij het doorgronden van de klantvraag. Zodra de klantvraag helder is, vertaalt de engineeringsafdeling de gebruikerseisen naar een optimale vloer. Het ontwerpen van het palenplan hoort daar ook bij. “Wij willen graag de ontwerpverantwoordelijkheid, Supervlakke vloerstort bij ACH te Ridderkerk. omdat je dan het beste product kunt aanbieden. Een vloer eventueel dunner maken dan gevraagd met geoptimaliseerde wapening zorgt voor maximale kwaliteit. De klant betaald zo nooit te veel en krijgt precies wat hij nodig heeft. Ook de aannemer profiteert van onze specifieke kennis en ons levert het altijd tevreden klanten op.” Prullenbak Hiber is een nog relatief jong bedrijf dat in 2017 werd opgericht door Ad Raaijmakers en Baijens. Met een ervaren team in de uitvoering, gingen de twee door de wol geverfde betonexperts voortvarend van start. In ruim drie jaar tijd werd meer dan 1.500.000 m2 aan – deels supervlakke – betonvloeren gelegd. Jan Baijens: “Het gaat veel harder dan verwacht. Het vijfjarenplan kon na één jaar al in de prullenbak. Onze ambitie is echter niet om te groeien, maar om elke dag de best mogelijke vloer te maken. Als je dat doet, komen klanten terug en komen er als vanzelf nieuwe bij. En dat zien we gebeuren.” Baijens somt enkele recente opdrachten op om zijn verhaal te onderstrepen: 40.000 m2 in Almelo, 100.000 in Oosterhout en 160.000 in Venlo. Hij benadrukt daarbij dat Hiber niet focust op het maken van grote vloeren alleen, hoewel het wel een specialiteit is. Supervlak “De lat ligt vanuit de norm voor een supervlakke vloer enorm hoog, maar toch proberen wij die nog iets hoger te leggen. Wij maken inmiddels de vlakste vloeren van Nederland. Daarmee maak je voor de gebruiker het verschil in zijn logis58 - Logistiekvastgoed 2021

‘We zetten telkens weer het tweede punt op de i waardoor alles klopt’ tieke operatie. Hoe vlakker de vloer hoe sneller en veiliger de hef- en reachtrucks kunnen rijden en heffen. Met een hogere omloopsnelheid in het warehouse als resultaat.” Intern werkt het bedrijf daarvoor continu aan het verbeteren van processen en apparatuur. Vanaf de start werkt Hiber al met extra brede supervlakmachines, waardoor er overspanningen mogelijk zijn tot 27 meter. Het aanleggen van een vloer gaat daardoor sneller, maar belangrijker is dat het de vlakheid van de vloer ten goede komt. Ook de stortmachines zijn verder doorontwikkeld, waardoor weer enkele procenten aan vlakheid zijn gewonnen. De rol van de operationele teams moet je hierbij niet onderschatten, zegt Baijens. “De betrokkenheid van onze medewerkers is groot. Dat begint met het uiterst secuur afstellen van een hoeklijntje. Zo zetten we telkens weer het tweede punt op de i waardoor alles klopt.” Hibercon “Hibercon verzorgt in de meeste gevallen de complete engineering van onze vloeren, vloerpalen en eventueel ook van de fundering. Als geïntegreerd bedrijfsonderdeel wordt hier de theorie direct gekoppeld aan de praktijk, waardoor we altijd tot een efficiënt en uitvoerbaar ontwerp komen.” Hiber kijkt ook verder dan de eigen bedrijfsgrenzen en participeert onder andere in een onderzoeksproject dat van belang is voor de hele sector. Hiber wordt gezien als een serieuze partner in een concurrerende markt, ook in de grote, supervlakke vloeren. “Nu is het zaak om onze organisatie te bestendigen en gecontroleerd uit te bouwen. We zijn een erkend leerbedrijf voor productiemedewerkers en voorzien in onze eigen interne opleidingen. We hebben een goede band met onze leveranciers én met onze opdrachtgevers. Naast een goed ontwerp hangt een groot deel van de prestatie van een betonvloer af van de kwaliteit van het geleverde beton, daarom hebben we in iedere regio een vaste en bewezen partner. We hebben onze eigen recepten voor de beton mengsels waardoor we grip hebben op de kwaliteit van het beton. Zo bundelen we kennis en kwaliteiten en zorgen we samen voor het beste resultaat.” ‹‹ Foto’s Gerald van Hinthum hiber betonvloeren bv hibercon constructie | advies | betonvloer Meer informatie: Jan Baijens, commercieel directeur Ad Raaijmakers, directeur realisatie Industrieweg 8, 5492 NG Sint-Oedenrode 085 - 9023968 info@hiber.nl www.hiber.nl Logistiekvastgoed 2021 - 59

Altijd op de juiste plek met Wayland Real Estate Met twee warehouses in ontwikkeling op de A12-corridor bij Waddinxveen en één langs de A67 bij Venlo heeft Wayland Real Estate de markt drie goede proposities te bieden. “Wij zijn alleen actief op locaties waar we zelf zouden willen ondernemen. Je moet niet zomaar ergens beginnen omdat er toevallig ruimte is, maar specifiek daar waar er behoefte is.” Arnaud van der Eijk A DC A12 rnaud van der Eijk is in een relativerende bui als hij zegt dat álle projectontwikkelaars hard op zoek zijn naar hun onderscheidend vermogen, maar dat aan het einde van de rit locatie en beschikbaarheid doorslaggevend zijn voor een gebruiker. “En dat is ook precies de kunst van het vak: het op het juiste moment op de juiste plaats beschikbaar stellen van logistiek vastgoed dat tegemoetkomt aan de marktvraag. Wij zijn een vrije speler zonder verplichtingen en we kunnen één op één met de klant het gewenste warehouse realiseren op de juiste plek.” Anders kijken Van der Eijk is directeur bij Wayland Real Estate dat naast woningbouw, ook gespecialiseerd is in logistieke vastgoedontwikkeling. Hij is ook directeur van Wayland Developments, dat zich richt op het ontwikkelen van glastuinbouwgebieden en bedrijventerreinen. “Tot nu toe ontwikkelen we logistiek vastgoed alleen op eigen grond. We kopen een gebied aan, transformeren dat naar een bedrijventerrein en ontwikkelen op één van de kavels eigen vastgoed.” Nu grond steeds schaarser wordt, is het de vraag of dit zo kan doorgaan. “Moet je uitwijken naar minder voor de hand liggende gebieden, of moet je inzetten op de traditionele gebieden en daar op een andere manier naar kijken?” Kansrijk “Ik denk dat het laatste zeker nog kansrijk is als je op een logische manier kijkt naar de indeling van het landschap en dan vooral naar locaties waar toekomstige woningbouw niet gewenst is. Dan zijn er nog best mogelijkheden, ook langs de A12. Een andere mogelijkheid is het transformeren van gedateerde glastuinbouwgebieden naar woningbouwgebieden en/of bedrijventerreinen. De hoogte in is ook een alternatief, maar bestemmingsplannen verhinderen dat vaak nog. Best raar eigenlijk; door ruimtegebrek moet woningbouw de hoogte in, maar als we dat willen met een gerobotiseerd warehouse is het ineens horizonvervuiling.” Voorportaal In de regio Venlo ontwikkelt Wayland Developments een gebied van circa 100 hectare. “Die ontwikkeling past in het plaatje van toekomstgericht ontwikkelen. We ontwikkelen het nu voor de glastuinbouwsector en aanverwante bedrijvigheid. 60 - Logistiekvastgoed 2021

DC Siberië DC De Burght ‘De kunst van het vak is om op het juiste moment op de juiste plaats logistiek vastgoed beschikbaar te stellen dat tegemoetkomt aan de marktvraag’ het hele traject van kale grond tot en met turnkeyoplevering realiseren. “We denken graag mee in de beste built-to-suit oplossing.” “Hoe moeilijk kan het zijn? Dat is onze lijfspreuk”, zegt Van der Eijk tot slot. “Natuurlijk, je moet goed nadenken voordat je met een locatie of gebouw aan de slag gaat. Maar hoe moeilijk kan het zijn als je werkt met een flexibel en professioneel team, met de juiste partners en met goede grondposities?” ‹‹ Maar over pakweg twintig of veertig jaar kan het wellicht een woonfunctie krijgen. Op die manier kun je de glastuinbouw zien als een voorportaal van de verstedelijking.” 26.000 m2 op BusinessPark Vredenburgh Terug naar de actuele ontwikkelingen langs de A12 en A67. DC De Burght op BusinessPark Vredenburgh betreft één gebouw van circa 26.000 m2 Ook dit pand bestaat uit twee units en deel verhuur is mogelijk. “Het gebouw is volledig geëngineerd en de bouw start zodra er voldoende interesse is. Dan is het ook in negen maanden gereed. Klantspecifieke aanpassingen kunnen we overigens nog inpassen.” DC A12 is vooral geschikt voor de online retailmarkt en value added logisticsactiviteiten, met ruime parkeergelegenheid voor de medewerkers. verdeeld over twee units en zal in december dit jaar worden opgeleverd. Deelverhuur is mogelijk. DC De Burght is bestemd voor agro-gerelateerde bedrijvigheid. “Dus niet enkel AGF-bedrijven, maar bijvoorbeeld ook voedsel gerelateerde verpakkingsbedrijven of een bedrijf dat maaltijdboxen samenstelt.” Multifunctioneel dc op LogistiekPark A12 DC A12 is een nieuw te ontwikkelen multifunctioneel logistiek centrum van totaal ruim 17.000 m2 op een uitstekende locatie op LogistiekPark A12. 5.200 m2 op zichtlocatie Op een zichtlocatie langs de A67 bij Maasbree, nabij Venlo, heeft Wayland Real Estate plannen voor een logistiek centrum van circa 5.200 m2 en ruim 300 m2 Meer informatie? Neem contact op met Arnaud van der Eijk Wayland Real Estate / Wayland Developments Weg en Land 2 2661 DB Bergschenhoek 010 – 52 10 881 avandereijk@wayland.nl www.businessparkvredenburgh.nl www.logistiekparka12.nl www.waylandrealestate.nl www.waylanddevelopments.nl , met een mezzaninevloer van circa 682 m2 kantoorruimte. “Die beperkte omvang is wat dit gebouw onderscheidt van al het grote geweld in die regio.” Het pand is vooral geschikt voor een voedselproducent of daaraan gelieerde dienst verlening, zoals een handels- of logistiek bedrijf. Van der Eijk verwacht het pand in de tweede helft van volgend jaar op te leveren. Wayland Real Estate kan als vastgoedontwikkelaar Logistiekvastgoed 2021 - 61

Greenport Venlo Dé Europese logistieke hotspot Waar logistiek, agrifood en maakindustrie samen komen Nieuwbouw DSV op Trade Port Noord Innovatie in Venlo: DSV gaat voor dubbellaags warehouse Hoe ga je zo efficiënt mogelijk om met de beschikbare ruimte? De plannen van DSV voor nieuwbouw op Trade Port Noord in Venlo laten zien hoe dit kan. Op een kavel van nog geen 9 hectare zijn een crossdock van 20.000 m2, een hoofdkantoor van 4.200 m2 en een dubbellaags warehouse voorzien. Omdat de beperkte ruimte een warehouse van slechts 15.000m2 toelaat, benut DSV de ruimte in het bestemmingsplan om de hoogte in te gaan en ook een tweede laag te bouwen. In 2022 moet het nieuwe complex gereed zijn. vidaXL warehouse Venlo Nederlandse wereldspeler vidaXL opent nieuw fulfilmentcenter in Venlo Het internationale online merk vidaXL blijft groeien in al haar markten in Europa, de VS en Australië. Daarom opent het bedrijf nieuwe fulfilmentcenters in Nederland en Polen. vidaXL biedt een breed assortiment producten in de categorieën huis & tuin, meubels, sport en nog veel meer. In Nederland bouwt vidaXL een nieuw fulfilmentcenter in Venlo, waar ook het hoofdkantoor en al circa 200.000 m2 logistieke operations is gevestigd. De uitbreiding zal eind 2021 klaar zijn en het vloer62 - Logistiekvastgoed 2021

Nieuwbouw Goodman op Trade Port Noord voor o.a. Nobel Biocare oppervlak bedraagt 141.000 m2 waarvan 4.750 m2 kantoorruimte. Het nieuwe gebouw krijgt het Breeam-certificaat Very Good en het wordt voorzien van een brug die het nieuwe met een bestaand fulfilmentcenter verbindt. Hierdoor is het mogelijk om pakketten tussen de gebouwen met een lopende band te vervoeren. Hessing kiest voor locatie en innovatie Hessing Supervers, de grote producent van voorgesneden groente en fruit, bouwt haar fabriek van de toekomst in dé Europese logistieke hotspot Greenport Venlo. Gezonde voeding, tuinbouw, productie en logistiek komen samen in de geplande innovatieve nieuwe productielocatie. Hessing is een familiebedrijf dat al meer dan vijftig jaar groente en fruit bewerkt tot allerlei producten. Denk aan vers gesneden boerenkool of prei, gesneden fruit, maar ook aan complete maaltijdsalades. Het bedrijf is actief in retail, travelcatering, foodservice en Quick Ser vice Restaurants. Wat betreft de locatiekeuze speelt de gunstige ligging van de regio Venlo ten opzichte van de groeimarkt Duitsland een grote rol. Daarnaast gaat Hessing met de Brightlands Campus Greenport Venlo en zijn deelnemers samenwerken en investeren in innovaties voor gezonde en veilige voeding, big data, robotisering, automatisering en circulaire productie. Frank Hessing: “We zitten midden in een professionele logistieke omgeving en dicht bij een van de grootste tuinbouwproductiegebieden van Nederland, een combinatie die goed bij onze organisatie en de nieuwe fabriek past.” CEO Frank Hessing Greenport Venlo Greenport Venlo biedt ruimte voor 500 hectare glastuinbouw en 425 hectare bedrijventerreinen, vooral bedoeld voor bedrijven in de sectoren logistiek, agro en food en de maakindustrie. Ontwikkelbedrijf Greenport Venlo ontwikkelt de bedrijventerreinen waarvan al ruim 300 hectare is uitgegeven. Contactgegevens Ontwikkelbedrijf Greenport Venlo Villafloraweg 1 5928 SZ Venlo +31 77 850 34 50 info@greenportvenlo.nl www.greenportvenlo.nl Logistiekvastgoed 2021 - 63 Gesneden groente en fruit is een categorie die zich enorm ontwikkeld heeft in de afgelopen jaren. Met de nieuwe locatie kan Hessing nog beter inspelen op de toenemende vraag van consumenten naar gesneden groente en fruit. In het eerste kwartaal van 2023 moet de fabriek, voorzien van de nieuwste innovaties op het gebied van duurzaamheid, automatisering en robotisering, volop draaien. Goodman verstevigt positie in Venlo met nieuwe ontwikkeling Goodman investeert fors in het ontwikkelen van duurzame logi stieke gebouwen. Venlo III Logistics Centre is daar een mooi voorbeeld van: warmtepompen in combinatie met zonnepanelen over de gehele oppervlakte van het dak voorzien het gebouw in de volledige energiebehoefte en staan garant voor de nuluitstoot. Met AI en big data wordt bovendien het energieverbruik strikt gemonitord om klanten te adviseren hoe energie en daarmee kosten te besparen. Daarnaast is in het design van het gebouw speciale aandacht besteed aan het welzijn van de werknemers en krijgt ook biodiversiteit op deze site volop kansen. ‹‹ Ruimte beschikbaar In september 2021 neemt Nobel Biocare een deel van het pand in gebruik. Daarnaast zijn er nog units beschikbaar. Neem voor meer informatie contact op met Olav Laurensse – olav.laurensse@goodman.com. Kijk voor meer informatie op goodman.com

Prologis en Van der Heijden gaan voor Well Building Gold en BREEAM Outstanding Van vuilnisbelt naar logistiek paradijs Prologis Park Eindhoven DC4. Bijna 35.000m2 warehouse, 23.000m2 terreininrichting en 36 los- en laaddocks. Op 15 december leverde Van der Heijden bouw en ontwikkeling fase 1 van dit project op aan opdrachtgever Prologis. Een distributiecentrum volgens de hoogste standaard voor duurzaamheid en met het welzijn van de medewerkers voorop. En dan ook nog eens op een brownfieldlocatie die voorheen als vuilstortplaats diende. Hoe uniek dat is? Als we je vertellen dat dit een van de eerste logistieke projecten in Nederland is ter nominatie voor een Well Building Gold- en BREEAM-NL Outstandingcertificering, zegt dat genoeg. O og voor mens en milieu was een belangrijk onderdeel van de opdracht die Prologis aan Van der Heijden verstrekte. De ontwikkelaar en aanbieder van logistiek vastgoed – een van de meest vooraanstaande ter wereld – gaat voor duurzaamheid en hoge kwaliteit in alles wat het bedrijf doet. Een project waarin bewustzijn, welzijn en een herbestemming als deze samenkomen, is dan ook niet voor iedereen weggelegd. Dat de ontwikkelaar voor Van der Heijden koos, is onder meer te danken aan de gedrevenheid, daadkracht en inventiviteit waarom het bouwbedrijf bekend staat. Jeroen van Beuningen, projectleider bij Van der Heijden, zegt hierover: “de gunning is op basis van onze transparante kostprijsopbouw, betrokkenheid en vindingrijkheid”. Van vuil naar superschoon Greenfieldlocaties, oftewel niet eerder gebruikte terreinen, worden steeds schaarser. In het kader van toekomstgericht grond- en gebouwgebruik is bouwen op brownfield daarom een aantrekkelijk alternatief. Maar geen gemakkelijke opgave. Zeker niet als de eerdere bestemming een vuilstortplaats was, en de nieuwe een zeer duurzaam en gezond logistiek centrum. “Dat vraagt om een goed team van mensen met de juiste specifieke kennis en ervaring. En om veel nauwkeurigheid in de uitvoering en het zorgvuldig volgen van procedures en werkplannen”, aldus Jeroen. www.bouwenkananders.nl

Het beste werkklimaat Zelden wordt er in warehousing zoveel aandacht geschonken aan het welzijn van de medewerkers als hier. Prologis Park Eindhoven DC4 heeft een topklimaat. Met constante klimaatmonitoring, koeling en filters die een continue stroom van schone lucht garanderen. Maar ook aan genoeg daglicht en de juiste werkverlichting is gedacht. “In veel warehouses is nauwelijks daglicht aanwezig. Hier hebben we een complete lichtstraat opgenomen, aangevuld met extra kunstlicht. Want als ik werk in een gebouw heb ik als mens behoefte aan licht”, zegt Jeroen treffend. Een mensgericht geconditioneerd project, dus. En daarmee een waardige kandidaat voor het Well Building Gold-certificaat. Duurzame droomlocatie Met de nominatie voor BREEAM-NL Outstanding gaan de ontwikkelaar en de bouwer voor de hoogst haalbare erkenning op het gebied van duurzaamheid. Combineer je duurzaamheid met kennis en vindingrijkheid, dan kom je uit op leefbaarheid. En daarmee op een gedroomde werkplek voor iedere logistiek medewerker. Een voorbeeld? Het tuinplan. Stel je voor: een park met wandelpaden en fruitdragende bomen waar je tussen de middag je lunch opeet. Met een rijke inheemse beplanting, afgestemd op het Nederlandse klimaat. En fraai geïntegreerde zonnepanelen op het dak van de fietsenstalling. Slimme oplossingen Van der Heijden is zelf vooral trots op de bewuste en praktische oplossing voor de hoofdingang. “We combineren duurzaamheid met functionaliteit”, vertelt Jeroen van Beuningen. “De speciale zonneluifel dient namelijk ook als dichte en droge hoofdentree. Door dit ontwerp konden er meer zonnepanelen worden geplaatst en ziet het er ook nog eens fraai uit. Want duurzaamheid mag best gezien worden.” Bouwen kán anders Een bijzonder project als dit laat precies zien waar Van der Heijden voor staat: topkwaliteit met een goed afwerkingsniveau. Met slimme, vooruitstrevende en creatieve oplossingen in uitdagende situaties, een daadkrachtige aanpak en goed bouwplaatsmanagement. Zodat overzicht en rust overheersen. En een zorgvuldige uitvoering waarbij gemaakte afspraken worden nagekomen en planningen worden gehaald, ook in lastige tijden. Kortom: een project om trots op te zijn. Of, in de woorden van Jeroen: “Kwaliteit is een keiharde belofte, geen keuzemogelijkheid”. Dichte luifel hoofdentree met extra zonnepanelen Interesse? Benieuwd hoe bouwen anders kan? Bel of stuur een e-mail en wij overtreffen uw verwachting. Ferry Verstappen, commercieel directeur info@vd-heijden.nl 0485 - 46 18 55 Kijk op bouwenkananders.nl voor meer projecten waar Van der Heijden trots op is. bouwen kán anders www.bouwenkananders.nl Logistiekvastgoed 2021 - 65

taxaties & advies Een betrouwbare taxatie van commercieel vastgoed veronderstelt ervaring en deskundigheid. Maar net zozeer inzicht in de branche en in de lokale en regionale vastgoedmarkt. Bossers & Fitters Taxaties B.V. vertelt u precies waar het op staat. Beleggers, projectontwikkelaars, financiers, overheden en eindgebruikers vertrouwen op de eenduidige waarderingen van onze (register)taxateurs. Onze taxatierapporten zijn helder, objectief en uitstekend gedocumenteerd. Wij taxeren kantoren, winkels, bedrijfsruimten, beleggingen, beleggingswoningen, logistieke complexen en combinatiegebouwen. Maar ook specifieke objecten als horeca- en leisure-vastgoed en grondposities. Volstrekt onafhankelijk. Daarmee bieden we een solide en verantwoorde basis voor onder meer: • Aanvaag of beoordeling hypothecaire (her)financiering • Aan- en verhuurbeslissingen • Aan- en verkoopbesluiten • Interne doeleinden (jaarcijfers, fiscaliteiten) • Vaststellingsovereenkomst belastingdienst • Contra-expertise WOZ • Residuele grondwaardebepalingen • Periodieke canonherziening bij erfpacht • Arbitrage bij huurprijsgeschillen Bossers & Fitters Taxaties B.V., als u zeker wilt weten wat uw vastgoed waard is. AAN- EN VERKOOP | AAN- EN VERHUUR | BELEGGINGEN | TAXATIES | ADVIES | NIEUWBOUW BOSSERS & FITTERS Taxaties B.V. Beemdstraat 48 5652 AB Eindhoven T. 040 250 70 66 www.bedrijfshuisvesting.nl www.bossers-fi tters.nl 1 info@bossers-fi tters.nl

Met unieke totaalaanpak biedt VDG Property Development gebruikers een maatpak Design VDG Warehouse Schiphol I (23.600 m2 Ogenschijnlijk vanuit het niets zette het vijftig jaar oude familiebedrijf Van Dijk groep zich op de kaart als logistieke ontwikkelaar met VDG Property Development. Waarin het Gemertse bedrijf zich onderscheidt? De unieke totaalaanpak en de kunst om gebruikers daarmee een ‘maatpak’ aan te meten als het gaat om bedrijfshuisvesting. E rik van Dijk, directeur VDG Property Development: “We hebben als Van Dijk Groep – eigenlijk al jaren – alles in huis om op hoog niveau te ontwikkelen: we kunnen aan geschikte kavels komen, bouwen, hebben verstand van transacties, een extensief netwerk én eigen vermogen tot onze beschikking. Tot enkele jaren geleden utiliseerden we deze resources niet optimaal. Nu wél: de laatste jaren Design VDG Warehouse Waalwijk (38.400 m2 ) hebben we er hard aan gewerkt om alles samen te laten komen in mooie ontwikkelprojecten.” VDG Property Development, onderdeel van Van Dijk Groep, kan alles ‘in huis’ aanbieden met zusterbedrijven Bouwgrondvinden.nl, Unibouw en VDG Solar. Hierdoor is de ontwikkelaar niet afhankelijk van andere partijen waardoor snel geschakeld kan worden. Slechts een handjevol ontwikkelaars kan wat dat betreft hetzelfde zeggen. Maatpak “Het doel is om gebruikers een ‘maatpak’ aan te meten als het gaat om bedrijfshuisvesting. En daar gaat VDG Property Development heel ver in, omdat we ervan overtuigd zijn dat dat de meest kwalitatieve en duurzame bedrijfslocaties oplevert. Door onze brede vastgoedervaring kunnen wij fungeren als sparringpartner en financieel-strategisch meedenken,” aldus Erik van Dijk, directeur van VDG Real Estate. ) Logistiekvastgoed 2021

Business case State-of-the-art hoofdkantoor HatchTech Een schoolvoorbeeld van maatwerk is het nieuwe hoofdkantoor dat VDG Property Development voor HatchTech ontwikkelt: maatwerk in proces én resultaat. HatchTech ontwikkelt high-performance technologieën zoals broedsystemen en transportinnovaties voor wereldwijde voedselproducenten en andere klanten. Een vooruitstrevend en ambitieus bedrijf als HatchTech verdient een toekomstbestendig hoofdkantoor dat aan de laatste eisen op het gebied van kwaliteit en duurzaamheid voldoet én dat daarnaast volledig is afgestemd op de eisen en wensen van de gebruiker. Het bedrijf is dusdanig hard gegroeid dat er een compleet nieuwe vraag voor een bedrijfspand en hoofdkantoor is ontstaan. Deze vraag stond bij de totstandkoming van het ontwerp centraal: er is expliciet gekozen voor een vraaggestuurde aanpak. Dit beaamt COO van HatchTech Group Ellen Poodt: “Ons nieuwe hoofdkantoor is ontworpen vanuit de wensen en behoeftes van onze medewerkers en de omgeving. Eén van de eerste stappen was het betrekken van onze collega’s. Hoe zien zij de toekomst voor HatchTech, en hoe zou de werkplek daaraan bij kunnen dragen? Dit heeft geleid tot een licht, speels en transparant ontwerp dat aan alle kanten verbinding, innovatie en interactie ademt. Daarnaast heeft de architect gezorgd voor een natuurinclusief ontwerp dat past in de omgeving en waarin veel oog is voor groen en duurzaamheid. Een combinatie waar we erg trots op zijn. We kunnen niet wachten om hier met alle collega’s onder hetzelfde dak samen te werken.” Het nieuwe pand zal een representatief visitekaartje zijn waar klanten en relaties met trots ontvangen kunnen worden. Uniek aan deze ontwikkeling is de processnelheid. Voor HatchTech was en is het van essentieel belang om zeer snel te schakelen – en laat dat nu precies zijn waar VDG Property Development goed in is. Bij projecten als deze kunnen we onze slagkracht optimaal inzetten. Normaal gesproken kan het proces van initiatief tot realisatie meerdere jaren in beslag nemen. In dit geval hebben we het over een periode van veertien maanden. Totaalaanpak VDG Property Development werkt intensief samen met andere bedrijven binnen Van Dijk Groep, waardoor het gehele huisvestingsproces van A tot Z geregeld kan worden. Met de nadruk op ‘kan’, want de opdrachtgever bepaalt hoeveel betrokkenheid gewenst is. Door met een vaste bouwpartner – Unibouw – te werken is snelheid gegarandeerd en de kwaliteit van het eindresultaat gewaarborgd. Op verzoek Logistiekvastgoed 2021 werkt VDG Property Development samen met aangewezen partners als het gaat om bijvoorbeeld architectuur of afwerking. Duurzaamheid VDG Property Development hanteert de hoogste standaarden op het gebied van duurzaamheid. Vanzelfsprekend zijn ontwikkelingen gecertificeerd met BREEAM-NL ‘Very Good’ of ‘Excellent’. Met VDG Solar wordt de mogelijkheid geboden om het dak te voorzien van zonnepanelen. “Maar Meer weten? Neem contact op met: VDG Property Development Joeri Bazelmans Joeri@vandijkgroep.nl + 31 (0)6 307 413 41 we gaan nog verder dan dat. Bijvoorbeeld met de ontwikkeling van twee state-of-the-art, natuurinclusieve warehouses op Schiphol Trade Park laten we zien dat logistieke panden de ecologie in de omgeving ook kunnen verrijken in plaats van daar enkel afbreuk aan te doen. Dit bijvoorbeeld door al in de ontwerpfase intensief samen te werken met een ecoloog en speciale aandacht te geven aan de materiaalkeuze en de integratie van groen.” ‹‹

SMART HUB in ’s Hertogenbosch biedt oplossingen voor al uw logistieke uitdagingen Een plek waar vastgoed oplossingen en logistieke diensten hand in hand gaan. Een plek waar alles aanwezig is om uw supply chain zo efficiënt mogelijk in te richten en kostbare tijd te besparen. Een plek die bruist van logistieke activiteiten. Op deze unieke locatie is per direct logistieke huisvesting beschikbaar >> Met flexibele, multi-user mogelijkheden, zowel voor warehousing als kantoorgebruik >> Op steenworp afstand van de container terminal >> Geschikt voor meerdere kleinschalige bedrijven, maar ook voor één of twee grotere gebruikers >> Met uitstekende facilitaire service en kortlopende huurcontracten Het logistieke complex is ruim 11.400 m² groot en beschikt over expeditie- en opslagruimtes, een mezzanine en verschillende kantoren. Op zoek naar een oplossing voor úw logistieke uitdagingen? Laat SMART HUB u helpen! Rietveldenkade 15 5222 AJ ’s Hertogenbosch 073-6242219 www.smarthubonline.nl

Roozen van Hoppe Groep ontwikkelt en bouwt met de mens als middelpunt ‘Een gebouw is niet meer dan een verzameling stenen of stalen wandconstructies. De ziel ervan schuilt in het onderliggende concept.’ Deze uitspraak van Hendrik Roozen vat kort en krachtig de filosofie samen van de Roozen van Hoppe Groep. Een filosofie die op al hun projecten van toepassing is: ontwikkelen en bouwen met de mens in het middelpunt. Zo maken zij leef- en werkplekomgevingen aangenamer en socialer. En geven met hun concepten handen en voeten aan de participatiemaatschappij. ProDelta Tilburg, Fabory W at in 1965 begon als een bouwmaterialenhandel groeide in de voorbije decennia, onder de tweede generatie, uit tot een veelzijdig ontwikkel- en bouwbedrijf. Roozen van Hoppe beheerst, voor zowel de woning- als de bedrijvenmarkt, de kunst van het gehele spectrum: vanaf de koetjesgrond tot de (her)ontwikkeling, van de realisatie tot het eventuele beheer. “Wij hebben alles in huis om de hele keten zelf uit te voeren en daarin zijn we vrij uniek”, vertelt Raymond Passier, directeur Bouw en Ontwikkeling. “Zo hebben we een eigen ontwikkelbedrijf, een bouwmaatschappij, een bedrijfstak die industrievloeren maakt, een bouwmaterialenhandel, een bedrijfstak voor daken wandbeplating en een betonfabriek waar we onze eigen prefab casco’s maken. Voor wat we dan nog missen, hebben we vergaande en langdurige partnerships met bedrijven die bijvoorbeeld staal aan ons leveren.” Onder de radar volop actie Roozen van Hoppe opereert veel in PPS-constructies (privaat-publieke samenwerking), samen met gemeenten en andere overheden. “Omdat we in de meeste gevallen zelf de ontwikkelaar zijn, doen we niet mee aan tenders en aanbestedingen”, vertelt Passier. “Daarom zijn we, ten opzichte van de concurrentie, wellicht wat minder bekend in de markt. Wij blijven een beetje onder de radar, maar doen ondertussen heel veel!” Workinn: een menswaardige verblijfplaats voor arbeidsmigranten Eén van de concepten die Roozen van Hoppe succesvol uitrolt is Workinn, een kwalitatief en hoogwaardig ‘short stay’ verblijf voor arbeidsmigranten. “Wij komen veel op bedrijventerreinen 68 - Logistiekvastgoed 2021

“De vraag naar personeel is in de logistiek vaak urgenter dan de vraag naar voldoende vierkante meters.” en zien de vaak erbarmelijke leefomstandigheden waarin arbeidsmigranten verblijven”, vertelt Raymond Passier. “Toen we een keer samen met collega’s hierover spraken vroeg Hendrik aan ons: ‘Stel je nou eens voor dat wij volgende week naar Polen moeten om de kost te verdienen en wij worden daar ergens neergezet met vier man op één kamer, driehoog achter. Hoe zou jij dat vinden?’ Daar moet je inderdaad toch niet aan denken! En zo is het Workinn concept ontstaan: een menswaardige verblijfplek creëren voor mensen die we in Nederland, met name in de logistieke sector, keihard nodig hebben. De vraag naar personeel is daar vaak urgenter dan de vraag naar voldoende vierkante meters.” Het eerste Workinn complex werd in 2020 opgeleverd in Waalwijk. Daar wonen nu 447 mensen, verdeeld over drie woontorens aan de rand van bedrijventerrein Haven VII. Het complex bestaat uit modern ingerichte zespersoons-appartementen, met voor iedereen een eigen, ruime kamer met tv en wifi, voldoende badkamers en een gedeelde, goed uitgeruste woonkeuken. In het hoofdgebouw is een sport- en horecagelegenheid gevestigd. Uitrol naar andere logistieke hotspots De reacties zijn heel positief aldus Passier, die naar eigen zegge ‘zelf ook helemaal blij wordt’ als hij er rondloopt. “Niet alleen de bewoners zijn razend enthousiast, maar ook de Waalwijkse bedrijven. Deze woonplek werkt als een magneet, dus bedrijven eromheen profiteren van een groter Waalwijk, Standard Life Eén van de specialisaties van de Roozen van Hoppe Groep ligt in het ontwikkelen en realiseren van bedrijventerreinen voor MKB en logistiek. De meeste bevinden zich in het Brabantse land, waar het bedrijf diep geworteld is. Logistiek Park Moerdijk Deze grote ontwikkeling wordt voor Roozen van Hoppe hét speerpunt voor de komende jaren, in samenwerking met haar partners VGP en het Havenbedrijf Moerdijk. Een kwalitatief hoogwaardig, dedicated logistiek bedrijventerrein, uniek gelegen tussen de wereldhavens van Rotterdam en Antwerpen. Het Logistiek Park biedt ruimte aan grootschalige, haven-gerelateerde VAL-logistieke bedrijven met een omvang van meer dan 5 hectare. Momenteel is men druk doende met het verkrijgen van de laatste vergunningen. Zoals het er nu uitziet kan de bouw begin 2022 van start gaan. Bedrijvenpark EnschoT in Berkel-Enschot Ca. 10 ha uitgeefbare grond, verdeeld over ruim 40 kavels voor MKB bedrijven. Het bedrijvenpark heeft een hoogwaardige, innovatieve en heldere uitstraling. Er is een rustig uniform bebouwingsbeeld nagestreefd met verzorgde architectuur en zorgvuldig ontworpen voorgevels. Bedrijvenpark Midden-Brabant Poort in Gilze-Rijen In deze parkachtige omgeving is bijna 17 ha uitgeefbare grond beschikbaar. Zo biedt Bedrijvenpark Midden-Brabant Poort vestigingsmogelijkheden voor 40 tot 50 bedrijven. De kavels bieden voor elk wat wils: mooie kavels op zichtlocaties aan de A58 en ook goedkopere kavels voor bedrijven die geen behoefte hebben aan een zichtlocatie. Bedrijvenpark Everdenberg Oost in Oosterhout Dit nieuwe, duurzame bedrijventerrein van 20 hectare zal ruimte bieden aan zowel grootschalige als kleinschalige bedrijven. Doordat het bedrijventerrein geen gedetailleerde verkaveling heeft, is er veel ruimte voor flexibiliteit. Er zijn kavels tot 5 hectare beschikbaar, waarvan ook enkele woonwerkkavels. aanbod aan medewerkers.” Roozen van Hoppe is, in samenwerking met diverse uitzendbureaus en gemeenten volop bezig met het verder uitrollen van dit Workinn concept. “We kijken dan vooral naar grote logistieke hotspots, zoals Tilburg en Venlo. En straks gaan we dit natuurlijk ook in Moerdijk verwezenlijken. Zo dragen wij ons steentje bij en proberen we met onze projecten echt iets te betekenen voor de maatschappij. De positieve feedback die we uit allerlei hoeken krijgen, doet ons deugd en onderstreept dat we op de goede weg zijn.” www.roozenvanhoppe.nl ‹‹ Logistiekvastgoed 2021 - 69

Decentralisatie van supply chains en de impact op logistiek vastgoed Auteurs: Johan Beukema en Kees Verweij, Partners bij Buck Consultants International Eén van de thema’s in de internationale supply chain context die sinds de start van de Corona-pandemie veel aandacht heeft gekregen is decentralisatie van supply chains. De reden is dat bedrijven in deze dynamische wereld niet meer alleen afhankelijk willen zijn van lange aanvoerketens vanuit andere continenten. Zeker in tijden van crisis is de kans op verstoringen dan reëel, en dit hebben we het afgelopen jaar in verschillende sectoren gezien. te hoog zijn voor individuele bedrijven (kosten, beschikbaarheid leveranciers, beschikbaarheid van geschikte arbeid). We merken echter wel dat bedrijven meer interesse hebben gekregen in andere mogelijkheden voor decentralisatie. De focus ligt hierbij op decentralisatie van andere ketenactiviteiten dan productie, zoals eindassemblage of andere customization activiteiten. Samengevat zien we dan het volgende: • Allereerst zullen er in speerpuntsectoren als pharma, health en life sciences bedrijven zijn die productie gaan decentraliseren, vooral als ook de overheid dit van groot belang acht. Een voorbeeld in Nederland is de productie van mondkapjes van hoge kwaliteit door Auping, waarbij een order van het Ministerie van VWS cruciaal was. Een ander voorbeeld is de nieuwe penicilline fabriek van Sandoz in Oostenrijk (investering 150 miljoen euro, waarvan 30% van de overheid), die de hele EU kan bevoorraden. • Als tweede zullen er bedrijven zijn die mogelijkheden zien om de keten te “de-risken” door het verplaatsen van bepaalde eindassemblage of “customization” activiteiten naar locaties in Europa, dichtbij de markt. Een bekend voorbeeld is de Heerenveense fietsenfabriek Accell, dat sinds de corona crisis een groter deel van de assemblage in Europa verricht, en nu de mogelijkheden verkent om de productie deels in Portugal uit te voeren. H et tekort aan mondkapjes in het voorjaar van 2020 staat ons nog vers in het geheugen. Om dit risico te verkleinen kunnen bedrijven hun keten decentraliseren, en een deel van de productie en/ of voorraden dichter bij de Europese consument plaatsen. Hoewel dit geen nieuw onderwerp is, veel bedrijven keken hier immers al langer serieus naar als gevolg van geopolitieke ontwikkelingen en daarmee gepaard gaande handelsbarrières, zien wij in het afgelopen jaar een toegenomen interesse in decentralisatie. We geven allereerst aan welke decentralisatie strategieën bedrijven kunnen hanteren, en vervolgens wat de mogelijke impact daarvan gaat zijn op logistiek en industrieel vastgoed in Europa en Nederland. 70 - Logistiekvastgoed 2021 Bedrijven hanteren verschillende decentralisatie strategieën Internationale bedrijven kunnen verschillende strategieën hanteren voor decentralisatie van hun ketens. Als eerste wordt vaak gedacht aan reshoring van productie. Reshoring is het terugbrengen van productie naar de Noordwest Europese thuismarkt die ooit naar een ander werelddeel is verplaatst, meestal vanwege de lagere arbeidskosten. Deze reshoring kan ook voor een deel van de productie gebeuren, om zo het risico te spreiden. Wij verwachten op basis van recente gesprekken met internationale bedrijven dat deze vorm van decentralisatie de komende jaren beperkt zal blijven. De reden is dat de barrières voor productie reshoring vaak simpelweg • Bedrijven die niet de productie naar Europa willen en/of kunnen verplaatsen kunnen nog steeds delen van de supply chain decentraliseren, bijvoorbeeld door distributiecentra dichter bij de belangrijkste markt te positioneren. Dit zien we nu gebeuren met Engelse bedrijven naar aanleiding van de Brexit, zo heeft de Engelse dienstverlener Clipper Logistics een warehouse 33.000 m2 gehuurd in Venray voor afhandeling van order van het Farfetch fashion platform. • Ook zien we in de praktijk een toegenomen focus op het zoeken naar leveranciers ‘dichter bij huis’. Deze trend zet vooral door in de fashion markt. De grootste fashion dienstverlener van Nederland, Bleckmann Logistics, merkt bij haar klanten een duidelijke trend naar meer kledingproductie in landen als Turkije, Tunesië,

Portugal, Spanje, Italië en Marokko in plaats van verder weg in Azië. • Tot slot zijn er ook bedrijven die simpelweg de voorraden in warehouses in bestaande ketens zullen verhogen. Dit is een strategie die veelvuldig als korte termijn oplossing werd gehanteerd in het begin van de pandemie, maar voor verschillende bedrijven zal dit ook voor de langere termijn een optie zijn. Een voorbeeld in Nederland is tuinmeubelspecialist 4Seasons Outdoor, dat in 2021 een warehouse met 12.000 m2 oppervlak laat bouwen in Beuningen. Een belangrijke reden is dat ze daar meer meubelen kunnen opslaan, zodat ze klanten direct uit voorraad kunnen leveren. Decentralisatie is zeker niet voor ieder bedrijf het antwoord Hoewel decentralisatie van supply chains in menig boardroom op de agenda staat is decentralisatie zeker niet voor ieder bedrijf het best passende antwoord. Er bestaan verschillende barrières die het voor bedrijven moeilijk of onmogelijk kunnen maken om te decentraliseren, zoals gebrek aan een netwerk van lokale toeleveranciers, een krappe arbeidsmarkt of het feit dat het kostenverschil tussen de bestaande lage lonen locatie en Europa te groot is om de business case voldoende aantrekkelijk te maken. Een voorbeeld is de productie van complexe computergestuurde freesdelen, die door het snelgroeiende bedrijf 3D Hubs in Europa worden geïmporteerd. Productie Bron: Buck Consultants International in Europa is niet mogelijk, omdat in China en India veel capaciteit en kennis van CNC-freestechniek is, gekoppeld aan korte doorlooptijden en lage kosten. 3D Hubs kan zijn Europese klanten toch robuuste leveringen toezeggen doordat ze complete “visibility” in de hele keten heeft door implementatie van geavanceerde informatiesystemen. 3D Hubs kan zo in samenwerking met ketenpartners mogelijke vertragingen snel identificeren en oplossen, en heeft daarbij een cross-dock centrum in Amsterdam opgezet om snelle leveringen verder te faciliteren. Impact van decentralisatie op logistiek vastgoed De markt voor logistiek vastgoed in Nederland is al jaren ‘booming’, en de afgelopen periode komt er jaarlijks 2 tot 3 miljoen m2 aan ware housing bij. De trend naar decentralisatie van supply chains draagt daar extra aan bij, waarbij de vraag naar zowel grotere (|Clipper Logistics) als kleinere ADVERTENTIE warehouses en cross-dock centers (3D hubs) is. Logistieke vastgoedontwikkelaars spelen hierop in door steeds meer grotere warehouses verdeeld in kleinere units te ontwerpen, zodat meerdere gebruikers kunnen worden gefaciliteerd. Ook multi functioneel ruimtegebruik wordt steeds meer een belangrijke factor, dit zien we nu vooral bij cityhubs maar op termijn kan dit ook in de haven van Rotterdam, waar de ruimte steeds schaarser wordt, gaan spelen. Buck Consultants International verwacht dus geen grote hausse aan echte re-shoring van productieactiviteiten. Wel zien we dat bedrijven verschillende vormen van decentralisatie binnen de wereldwijde supply chains onderzoeken en zien we voorbeelden van bedrijven die dit in de praktijk brengen. Als dit doorzet dan zal dit de vraag naar flexibel ingericht logistiek vastgoed positief blijven beïnvloeden in de komende jaren. ‹‹ Logistiekvastgoed 2021 - 71

ASK Romein Bouw ook ijzersterk in beton Van oudsher staat ASK Romein bekend als een stoere staalbouwer. Maar de mannen van staal zijn ook ijzersterk met beton. Voor Access World leverden ze in maart 2021 drie indrukwekkende betonnen hallen op in Vlissingen. Tot zeer grote tevredenheid van de klant én van henzelf. D Access World irect aan zee bouwde ASK Romein Bouw in slechts een half jaar tijd drie betonnen hallen: twee bulkopslag panden van ieder 10.000 m² en een kleinere loods voor opslag van stukgoed, met een werkplaats, expeditie zone en zes loading docks met laadkuilen. De betonnen vloeren en wanden werden ter plaatse gestort. Alleen de dakconstructie werd van gegalvaniseerd staal gemaakt, goed bestand tegen de weersinvloed van zee. De kunststof dakplaten die op de constructie liggen zijn licht doorlatend, zodat er voldoende daglicht binnenvalt. De loodsen hebben een nokhoogte van zeventien meter. Alles in eigen hand Algemeen Directeur Marcel Michielsen ziet ook bij dit project weer de vele voordelen van het feit dat ASK Romein Bouw alles in eigen beheer kan uitvoeren. “Vanaf het allereerste begin doen wij alles zelf: het ontwerpen, het engineeren, het uitwerken in BIM. Daardoor kunnen we zaken goed op elkaar afstemmen en het voortraject behoorlijk kort houden. En als we tijdens de uitvoering ergens tegenaan lopen, kunnen we ook snel schakelen en zaken snel oplossen. We zijn daarbij niet van andere partijen afhankelijk, maar hebben alles in eigen hand. En dan lukt het zonder problemen om zo’n project binnen een half jaar te realiseren.” Muren die tegen een stootje kunnen Opdrachtgever Access World is een toonaangevende logistieke dienstverlener voor alle belangrijke grondstoffenmarkten. Ze beheren een wereldwijd netwerk van haven- en magazijnfaciliteiten op strategische locaties, voor de op- en overslag van hun producten. De nieuwe hallen in Vlissingen liggen direct aan de kade. Schepen meren er aan en de grondstoffen worden gelost of geladen vanuit de nieuwe opslaglocaties. “De opslagloodsen zijn ingedeeld in verschillende compartimenten, gescheiden door betonnen muren van zes meter hoogte”, vertelt Commercieel Directeur Tom Kropf, 72 - Logistiekvastgoed 2021

Access World die vanaf het begin nauw bij dit project betrokken was. “Tussen die scheidingsmuren worden grote bergen ijzerlegeringen en mineralen tot vier meter hoogte opgeslagen. Daarnaast wordt de loods ook gebruikt voor de opslag van volumeproducten, die tot zes meter hoogte kunnen worden opgeslagen. Vanwege het enorme gewicht van deze grondstoffen werden er hoge belastingeisen gesteld aan vloer en wanden. Als je met een zware shovel in zo’n berg rijdt om de ertsen op te pakken of te storten, dan komt er nogal wat druk te staan op de wanden. Daar hebben we in de constructie veel aandacht aan besteed, zodat de wanden die krachten aankunnen.” Tevreden opdrachtgever Opdrachtgever Access World is zeer tevreden over hoe ASK Romein Bouw dit hele traject heeft aangepakt en uitgevoerd. “Wij zaten Een ander ‘in beton gegoten’ project van ASK Romein Bouw staat in Amsterdam. Voor Katoen Natie realiseerde ASK Romein Bouw in de Hornhaven negen betonnen opslagloodsen voor de bulk opslag van cacao. Totaaloppervlakte: 45.000 m². ASK Romein Facts & Figures ASK Romein heeft vijf vestigingen op verschillende plaatsen in Nederland (Roosendaal, Katwijk, Vlissingen en Middelburg) en één vestiging in het Belgische Malle. Er werken ruim 600 medewerkers. In 2020 realiseerde het bedrijf een omzet van 267 miljoen euro. met een strakke planning, mede vanwege huurovereenkomsten die op andere locaties afliepen”, vertelt Mark Doene, Managing Director bij Access World. “Onze deadlines voor het verhuizen van de grond stoffen waren erg krap. Als ASK Romein Bouw vertraging zou oplopen, zaten wij weer voor drie maanden vast aan een huurcontract. Dat is gelukkig niet gebeurd. Ze hebben een fantastische klus geklaard, waardoor we alle deadlines hebben gehaald. Door een tussentijdse deeloplevering konden we al met het overzetten van goederen beginnen, terwijl de bouw nog aan de gang was. Ik denk dat er niet veel bouwers zijn die dit binnen de gegeven termijn hadden kunnen realiseren. Wij zijn dus heel blij met het resultaat!” Ook bij ASK Romein Bouw kijken ze vol tevredenheid terug op dit project en het prachtige eindresultaat. Marcel Michielsen besluit: “Het bewijst eens te meer dat wij ook de kennis, kunde en kwaliteit in huis hebben om mooie en grote projecten in beton te realiseren.” ‹‹ www.ask-romein.nl Logistiekvastgoed 2021 - 73

b: per direct beschikbaar Distributiecentrum Kaapstadweg. U vindt het nabij Schiphol, de A4, A5, A9 en A10 én diverse rail- en barge terminals. Kortom, een ideale locatie waar Borghese Logistics/AEW een totaal van 67.000 m2 distributiecentrum heeft ontwikkeld. En, nu nog 27.000 m2 te huur (vanaf 4.000 m2 ). Neem voor informatie contact op met: Industrial real estate partners: 088 989 9898 of JLL: 020 540 54 05 borgheselogistics.nl

Hörmann levert veel meer dan deuren alleen W ie praat met mensen van Hörmann wordt vanzelf enthousiast. Ze kunnen je wijzen op de schoonheid van een fraaie rij nieuwe laaddocks, waar alles uniform is en elk onderdeel keurig op dezelfde plek hangt. Hugo Top en Henk-Jan Bokkers zijn twee van die enthousiaste medewerkers. Trots op hun product en trots op hun werk. Zo’n project waar de heren trots op zijn is het nieuwe DC voor Jumbo Supermarkten in Bleiswijk, speciaal bestemd voor e-commerce, voor leveringen aan de consument thuis. Hörmann leverde nagenoeg alle deuren. Top: “Het DC heeft maar liefst 98 dock-sets, waaronder zestien kleine docks, waar bakwagens op een bestelwagenchassis kunnen laden. Wat het voor ons bijzonder maakt is dat wij het complete pakket hebben mogen leveren, zowel de buitenschil als alle deuren binnen het warehouse.” En dat is een breed gamma, zoals verschillende types snelloopdeuren, loopdeuren in de buitengevel met weerstandsklasse RC4, brandwerende deuren en nog veel meer. “Een deel van het DC is gekoeld. Daar hebben we extra dikke deuren toegepast om een hogere isolatiewaarde te halen.” Deuren zijn in elk gebouw een vanzelfsprekendheid, maar een goede deur op de juiste plek is een specialiteit. En Hörmann heeft die specialiteit als geen ander in de vingers. Het bedrijf levert dan ook geen deuren, maar een totaaloplossing. Jumbo te Bleiswijk

Bokkers: “Dat is ook de kracht van onze organisatie. We hebben een dusdanig breed programma, dat we dat allemaal uit eigen hand kunnen.” Het project is vanwege zijn omvang bijzonder, maar er is nog een factor. Top: “Er zat een enorme tijdsdruk op, en dat maakt het interessant. Er zaten slechts negen maanden tussen de opdracht en de oplevering.” Bouwwerkinformatiemodel Die snelle oplevering is volgens Bokkers mede dankzij BIM. Dat staat voor een ‘bouwwerkinformatiemodel’, een digitaal model dat gemaakt wordt voor een gebouw dat op stapel staat. Een BIM wordt opgebouwd uit onderdelen die door diverse partijen worden aangeleverd. Zowel die onderdelen als het geheel bevat onmisbare informatie bij de constructie. Bokkers: “Je bouwt een gebouw eerst helemaal in 3D op je scherm, en daarna bouw je het nog een keer, maar dan buiten in het echt. En dat werkt, in de uitvoering is het heel soepel gelopen. We hebben het zonder oplever-stress kunnen afronden. Dat is op zo’n project een bijzondere prestatie.” Hörmann heeft een groot deel van zijn productenprogramma in 3D beschikbaar voor BIM-ontwerpen. “Het grote voordeel is het terugdringen van de faalkosten, tot bijna nul.” Waar de heren ook enthousiast van worden is het project dat ze deden voor de Graaf Logistics in Oosterhout. Daar werd een extra hal gebouwd. Hörmann installeerde zestien specifieke busDe Graaf Logistics te Oosterhout Busdockjes Voor Hörmann was dit een waardevol en leerzaam project. Top: “Busdockjes zijn de toekomst, nu er steeds meer cityhubs gebouwd gaan worden, waar aan de ene kant grote vrachtwagens komen en aan de andere kant bestelbussen, al dan niet elektrisch. En wij zijn er trots op dat wij dat nu al leveren.” In Veenendaal werkte Hörmann mee aan de bouw van een nieuw warehouse voor Heebink Logistic Services. Hörmann had een belangrijke voorsprong op de concurrentie. Het bestaande pand van Heebink is uitgerust met Hörmann-deuren. Top: “Die doen het na dertig jaar allemaal nog perfect, ook vanwege goed onderhoud. En dat was een belangrijke reden dat Heebink met ons in zee De geschiedenis van Hörmann gaat 85 jaar terug, maar het bedrijf sloeg pas echt zijn vleugels uit in de jaren 50 van de vorige eeuw, toen het bedrijf begon met de industriële productie van een destijds revolutionaire garagedeur, de Berry-kanteldeur. In ons tijdsgewricht is Hörmann in Europa de toonaangevende aanbieder van onder andere garage- en industriedeuren, deuren, deur- en hekwerkaandrijvingen en dockequipment. Het bedrijf heeft daarvoor 36 gespecialiseerde fabrieken wereldwijd, waarvan eentje in Alkmaar. Een paar indrukwekkende getallen zijn de jaaromzet van ruim 1 miljard euro, 6000 medewerkers, en een totale productie van inmiddels 20 miljoen deuren. de inpandige laadperrons werd gekozen voor een onorthodoxe oplossing. Top: “Samen met de opdrachtgever hebben wij gekozen voor een dock-hoogte van 1000mm zodat al hun trailers op elke leveller kunnen docken.” Hörmann heeft een veel breder scala producten dan je zou denken. Zo legt het bedrijf zich ook toe op toegangstechniek en aanrijdbeveiliging. Dus, ook al kom je alleen maar voor een deur, je gaat naar huis met een totaaloplossing. ‹‹ Contact J. Heebink Logistic Services te Veenendaal docks, op maat gemaakt voor Mercedes Sprinters en VW Crafters. Dat zijn busjes voor pakketvervoer. Top: “We zijn daarvoor gaan testen met proefopstellingen. De twee bussen zijn niet even groot, zelfs de laadvloer zit op een andere hoogte. Dus moesten we een gulden middenweg vinden.” De uitdaging bij dit project zat hem in de ligging van de hal, de docks liggen in de wind. De kussenshelters moesten goed afdichten, om te voorkomen dat de kou binnen zou komen. Bokkers: “Dit was 100% maatwerk, en daar is De Graaf voor gevallen.” Na goed rekenen en uitputtend testen is het gelukt om shelters te ontwerpen die perfect afdichten. “En dus weer een zeer tevreden opdrachtgever.” wilde.” Heebink heeft geen uniform wagenpark, volgens de heren rijdt er nagenoeg elk soort trailer. Maar die moeten wel allemaal kunnen laden, en dat werd de uitdaging. Top: “Dit was een leuk project omdat we hier goed moesten nadenken, het was geen standaard project. We moesten iets passends maken. Het doet een beroep onze creativiteit.” Toegangstechniek Het nieuwe warehouse kent een inpandig laadperron met een bovenloopkraan, vooral voor het laden van staal. Hörmann leverde meerdere grote overhead-deuren, maar ook de deuren voor de buitendocks, brandschermen en loopdeuren. Voor Hörmann Nederland BV Peter Stoop, algemeen directeur Hugo Top, key-accountmanager Henk-Jan Bokkers, product-technisch manager Nina de Wit, marketing coördinator Harseslaarseweg 90, Postbus 240 3770 AE Barnveld. 0342 – 429 400 www.hormann.nl Foto’s: Fotostudio 155 Logistiekvastgoed 2021 - 77

Modulair en slim bouwen voor de gebruiker van nu en in de toekomst Systeembouwer en logistiek specialist Systabo levert dit jaar distributiecentra op in Haps en Waalwijk volgens het build to suit-concept. Beide gebouwen zijn dusdanig voorbereid dat ze tegemoet komen aan de wensen van de gecontracteerde huurder. Tevens zijn er voorzieningen getroffen om het pand eenvoudig aan te kunnen passen aan de wensen van een eventuele toekomstige belegger en gebruiker. D C Laarakker Cuijk in Haps is 52.000 m2 groot, heeft een mezzaninevloer van 4.000 m2 en een kantoor van 800 m2. Danone Nutricia gaat het DC gebruiken voor de opslag van haar goederen. Het DC in Waalwijk omvat 14.000 vierkante bedrijfsruimte en maar liefst 1.500 m2 kantoor. SIG Benelux, leverancier van afbouwproducten voor de bouw, gaat hier in Waalwijk haar hoofdkantoor vestigen. Systabo startte de tweede helft van 2020 met de bouw van beide projecten, vertelt planontwikkelaar Vincent Kenkhuis. “Wij zijn vanaf het begin bij het project betrokken geweest. Als bouwpartner brengen we onze technische expertise in, om vanuit de eerste ontwerpgedachte een optimaal gebouw neer te zetten. Bij alle afwegingen in het ontwerp en uitvoeringsproces staan de klantwaarden en ontzorgen centraal. Door de zorgvuldige voorbereiding in BIM met onze vaste ketenpartners hebben we het werk snel en slagvaardig kunnen realiseren.” Afgestemd met de gebruiker VolkerWessels Logistics Development is de ontwikkelaar van het DC in Waalwijk, dat werd gerealiseerd op het voormalige terrein van een betonfabriek. Op dit ‘brownfield’ is vervoglens het plan voor het nieuwe warehouse van SIG Benelux ontwikkelt. Kenkhuis: “Gezamenlijk met ontwikkelaar en eindgebruiker is een op maat gemaakt ontwerp gerealiseerd. Alles is afgestemd met de eindgebruiker. Er zijn extra voorzieningen voor een hoogwaardig kantoor aangebracht, zoals: een architectonische trap, een vide en een naadloos en geluidsabsorberend plafond.” Al voor oplevering zijn de stellingen in de hal geplaatst zodat de huurder direct na oplevering operationeel is. Ook aantrekkelijk voor toekomstige gebruiker De halvloer van het DC is op verzoek van de toekomstig eigenaar supervlak uitgevoerd. Dit geeft de belegger de flexibiliteit om het pand in de toekomst ook geschikt te maken voor een smal gangen magazijn. ”De wens van SIG was om dertien maaivelddeuren te realiseren. In het kader van de verhuurbaarheid van dit logistieke pand is op verzoek van de belegger het prefab beton van 15 docks onder maaiveld al voorbereid. Zo kan de belegger in de toekomst de maaiveldeuren vervangen voor dockdeuren en een laadkuil aanbrengen. Tevens zijn de fundatie en de kolommen over de eerste 12 meter voorbereid op het DC Laarakker 78 - Logistiekvastgoed 2021

DC Waalwijk toekomstig aanbrengen van een mezzanine. Met deze toevoegingen leent het pand zicht perfect voor logistiek gebruik”. Het warehouse in Waalwijk is al verkocht aan een belegger. Extra voorzieningen DC Laarakker Cuijk wordt naar verwachting eind dit jaar opgeleverd met een BREEAM Very Goodcertificaat. Het warehouse is een ontwikkeling van VolkerWessels Logistics Development en Vestum Vastgoed. Op verzoek van Danone zijn op het laatste moment nog extra voorzieningen aangebracht, zoals heftafels voor het twee-laags beladen van vrachtwagens, een volledige mezzaninevloer en een supervlakke halvloer. Ook in Laarakker is de constructie over de eerste zeven meter verzwaard uitgevoerd voor het eventueel aanbrengen van een mezzaninevloer. Slim kijken DC Laarakker kan worden gesplitst in 3 units door het aanbrengen van scheidingswanden. “De installaties zijn opgesplitst in 3 luchtwarmtepompen met elk een separaat afgiftesysteem. Dit leidt tot een courant object.” In Waalwijk kon er aanzienlijk bespaard worden op de fundering, vertelt Kenkhuis. “Door de ondergrond en de geologische staat met o.a. voorbelasting nader te bekijken, konden de zettingen inzichtelijk worden gemaakt en de halvloer op staal worden gefundeerd. Hierdoor werden de funderingspalen bespaart en bouwtijd verkort. Door ieder project integraal te benaderen, realiseer je samen met je partners telkens opnieuw een optimaal resultaat.” Modulaire bouwsystematiek Zowel Systabo als VolkerWessels Logistics zijn onderdeel van bouwonderneming VolkerWessels. DC Waalwijk Logistiekvastgoed 2021 - 79 In de modulaire bouwsystematiek van Systabo zijn bouwproces en bouwcomponenten efficiënt op elkaar afgestemd Het bouwen van distributiecentra met kantoren is al jaren de corebusiness. De systeembouwer ontzorgt zijn klanten vanaf het aanvragen van vergunningen tot en met de realisatie. In de modulaire bouwsystematiek van Systabo zijn bouwproces en bouwcomponenten efficiënt op elkaar afgestemd met prefab componenten, die op de bouwplaats snel en efficiënt worden geassembleerd en gemonteerd. Het is een snelle manier van werken, met als voordeel dat er een kwalitatief hoogwaardig product wordt geleverd tegen vaste kosten, legt Kenkhuis uit. “Dankzij gestroomlijnde processen, proactief faciliteren tijdens de planvorming en grote daadkracht in de uitvoering kan Systabo – samen met de diverse zusterbedrijven - snel een kwalitatief gebouw realiseren.” ‹‹ www.systabo.nl

Logistiek Cluster Flevoland brengt regio naar verdere logistieke volwassenheid Als runner up kwam de regio Lelystad-Zeewolde-Almere het afgelopen jaar in de top 3 van logistieke hotspots van Nederland terecht. Het gebied scoorde hoog op beschikbare ruimte: niet alleen in vierkante meters, maar ook op de arbeidsmarkt. Om voor de lange termijn deze positie als logistieke hotspot stevig te verankeren is samenwerking en kennisdeling tussen logistieke ondernemers, regionale onderwijsinstellingen en de gemeenten van cruciaal belang. Het Logistiek Cluster Flevoland, dat in oktober 2020 werd opgericht, voorziet hierin. Kwartiermakers Serge Hollander en Detmar Ypma trekken de kar en zien tot hun vreugde dat er flink wat animo is om samen de schouders eronder te zetten. En op die manier de regio én elkaar te versterken. “H et Logistiek Cluster Flevoland is voortgekomen uit de samenwerking die al bestond tussen de drie gemeenten Lelystad, Zeewolde en Almere”, vertelt Serge Hollander. “Er kwamen in de voorbije jaren steeds meer logistieke bedrijven naar Flevoland, maar van echte samenwerking was nog geen sprake. De komst van kledinggigant Inditex, het Spaanse moederbedrijf van modewinkels als Zara, Berschka en Pull&Bear die in 2019 haar Europese distributiecentrum in Lelystad vestigde, gaf de regio een belangrijke impuls. Het zorgde ervoor dat we zowel nationaal als internationaal bekendheid kregen als aantrekkelijke, logistieke vestigingsplek. De drie gemeenten hebben zich toen gezamenlijk gebogen over zaken als arbeidsplekken in de logistiek, over de bereikbaarheid van de regio, over het creëren van nieuwe kansen in de logistiek, het faciliteren van verdere groei, het blijven innoveren. De behoefte aan een betere samenwerking tussen overheden, Lelystad Airport Businesspark (LAB) is de plek waar Inditex gevestigd is, een dynamische plek waar innovatie en duurzaamheid centraal staan en waar ondernemers ruimte krijgen om te kunnen ondernemen. LAB fungeert als een springplank naar Europa en de rest van de wereld. 80 - Logistiekvastgoed 2021

Aantrekkelijk vestigen in Almere Liggend aan de oostzijde van Almere biedt Bedrijvenpark Stichtsekant goede vestigingsmogelijkheden voor logistieke en moderne groot handelsbedrijven. Vooral voor de distri butie van retailers is het de ideale locatie. Prénatal (uitgevoerd door Geodis), A-ware Food Group, Lidl, All Bakers en LIS Logistics kozen al voor deze goed bereikbare locatie. Het terrein ligt direct aan de A27 en op slechts 8 minuten rijden van de A6. Schiphol en de Amsterdamse haven zijn binnen 30 minuten te bereiken. Zowel het gebied als de bedrijfspanden voldoen aan hoge kwaliteitseisen en zijn zeer duurzaam. De grondprijzen zijn heel aantrekkelijk en de flexibele verkaveling biedt ruimte voor specifieke wensen. www.onderneeminalmere.nl/nl/vestigen onderwijsinstellingen en ondernemers om al deze logistieke uitdagingen gezamenlijk aan te pakken, bleek enorm groot. Dit heeft uiteindelijk in oktober 2020 geresulteerd in het opzetten van een cluster, waarin alle partijen vertegenwoordigd zijn onder de naam: Logistiek Cluster Flevoland (LCF). Het is een breed platform waarmee we echt invulling kunnen geven aan de logistieke hotspot die we als regio zijn.” Kabelshop.nl vindt in Almere goede uitvalsbasis voor snelle leveringen Kabelshop.nl is vijf jaar geleden opgericht door twee jonge ondernemers: Fouad El Yandouzi en Piotr Kreuning. Aanvankelijk was het een webwinkel voor allerhande soorten kabels, maar de twee mannen breidden het assortiment snel verder uit. Ze sprongen handig in op trends in de markt en voegden ook steeds meer seizoensgebonden artikelen toe. Het bedrijf groeide in rap tempo en de oorspronkelijke huisvesting in Nederhorst den Berg werd al snel te klein. Eind 2019 betrok Kabelshop.nl een bestaand, gerenoveerd bedrijfspand in Almere, op bedrijventerrein Sallandsekant. Met voldoende warehousecapaciteit (5000 m²) voor het groeiende assortiment. “Wij zochten een centrale plek, waar vandaan we onze klanten in Nederland en België snel vanuit voorraad kunnen beleveren”, vertelt Cindy Visser, Manager Operations bij Kabelshop.nl. “Bij ons geldt: voor 23.59 uur besteld, is de volgende dag geleverd. Om dat waar te maken moet je een goede uitvalsbasis hebben. Die hebben we hier in Almere, op een locatie vrijwel direct aan de snelweg, zeker gevonden.” Een andere belangrijke overweging om voor deze plek te kiezen, was de beschikbaarheid van extra grond op een aangrenzend perceel. Kabelshop.nl groeit zo hard dat er voldoende ruimte moet zijn voor uitbreiding. Eind 2021 wordt gestart met de bouw van een geheel nieuw warehouse, van 5000 m², met 1100 m² kantoorruimte. Van daaruit kan Kabelshop.nl haar ambities, om ook voor de B-2-B markt een huisleverancier te worden, verder waarmaken. Inmiddels werken er 65 mensen bij Kabelshop.nl, maar dat aantal stijgt met de maand. Cindy is zeer te spreken over het aanbod op de arbeidsmarkt in deze regio. “Wij zitten hier echt in een luxe positie. Met name voor logistieke functies is het aanbod groot en ligt de kwaliteit van werk op een hoog niveau. Ook zijn wij zeer tevreden met de directe contacten bij de gemeente Almere die altijd met ons meedenken en goed bereikbaar zijn.” Logistiekvastgoed 2021 - 81 Bedrijvenpark Stichtsekant in Almere biedt goede en flexibele vestigingsmogelijkheden voor logistieke bedrijven.

Overheden, onderwijs en ondernemers Naast de drie gemeenten Almere, Lelystad en Zeewolde zijn Hogeschool Windesheim, ROC Flevoland, Horizon Flevoland en Win4All – Economic Board Flevoland vertegenwoordigd in het cluster. Organisaties als Lelystad Airport Businesspark en Werkbedrijf Lelystad ondersteunen het LCF. Logistieke bedrijven in de regio kunnen lid worden en profiteren van de voordelen die samenwerking hen kan bieden. Een kijkje in elkaars keuken Het initiatief is goed ontvangen in de regio en de kwartiermakers merken dat er vanuit de logistieke ondernemers steeds meer interesse komt om lid te worden. “Het is best een uitdaging om zoiets van de grond te krijgen in een tijd dat we, gedwongen door de coronamaatregelen, niet fysiek bij elkaar kunnen komen”, zegt Detmar Ypma. “In de toekomst willen we evenementen als ontbijtsessies gaan organiseren, maar vooralsnog gebeurt alles digitaal, bijvoorbeeld met webinars en kennisen inspiratiesessies. We zijn volop bezig met het opbouwen van een netwerk en zoeken naar allerlei wegen om connectie te maken met onze leden.” Matchmaker en facilitator Serge Hollander vult aan: “De drive om samen te werken, zit er hier in de regio van oudsher in. De eerste boeren en pioniers die hier 45 jaar geleden begonnen, moesten het samen maar zien te rooien. Tegenwoordig zijn ondernemers vaak zo druk met het runnen van hun eigen bedrijf, dat ze amper buiten de eigen muren kijken of niet weten waar ze de samenwerking kunnen zoeken. Het Logistiek Cluster Flevoland faciliteert hen daarin. We merken dat ondernemers het waarderen dat er nu een soort one stop shop aan het ontstaan is, waar ze met al hun vragen terecht kunnen. ‘Ik wil mijn bedrijf verder verduurzamen, maar hoe pak ik dat aan?’ of ‘Ik heb een infrastructuur probleem, kunnen jullie mij helpen dat aanhangig te maken bij de gemeente?’ of ‘Kunnen jullie ons begeleiden in het werven van personeel?’ Wij zijn een matchmaker in dit soort processen. We brengen partijen met elkaar in contact of laten ze een kijkje in elkaars keuken nemen om zo te leren van elkaars ervaringen. Op die manier hoeft het wiel niet telkens opnieuw uitgevonden te worden.” Kennis en goede opleidingen Om te groeien als logistieke hotspot is er, naast ruimte in vierkante meters en ruimte op de arbeidsmarkt, ook voeding nodig in de vorm van kennis en inspiratie. Scholen en onderzoeksinstellingen vormen daarom een belangrijk onderdeel van het Logistiek Cluster Flevoland. “De wereld staat niet stil, zeker niet in de logistiek”, aldus Detmar Ypma. “Door kennis gaan we vooruit. Opleidingen moeten goed aansluiten bij het logistieke bedrijfsleven. En andersom krijgen bedrijven vanuit het onderwijs weer nieuwe impulsen om verder te innoveren.” 82 - Logistiekvastgoed 2021 Electronic Logistics: alles onder één (nieuwbouw)dak in Zeewolde Electronic Logistics is een transport- en opslagbedrijf voor ‘alles waar een stekker aan zit’, zoals George de Greef, financieel directeur, het omschrijft. George is samen met Niels de Greef eigenaar van deze logistieke onderneming. Hun specialisatie ligt op het gebied van consumentenelektronica, maar het bedrijf levert ook huishoudelijke apparatuur, inclusief installatieservice, bij de consument thuis. Het merendeel van de leveringen is nu nog B-2-B (naar winkels, groothandels en dc’s), maar de distributie direct naar consumenten neemt rap toe. Het bestaande bedrijfspand in Zeewolde, waar Electronic Logistics sinds 2004 is gevestigd, is inmiddels te klein voor de alsmaar groeiende business. Daarom werd op bedrijventerrein Trekkersveld III een stuk grond aangekocht. Daar wordt in september 2021 een modern en duurzaam nieuwbouw TAPA-A warehouse opgeleverd, ter grootte van 8.750 m². Het perceel heeft een totaaloppervlakte van 20.000 m², zodat het bedrijf in de toekomst nog verder kan uitbreiden. “In onze nieuwbouw gaan we straks alles consolideren onder één dak”, vertelt George de Greef. “Nu hebben we noodgedwongen nog opslag op andere plaatsen in Nederland. Zeker gezien de steeds kortere ordertijden is het veel efficiënter alles hier te clusteren.” George noemt de ‘supercentrale ligging’ van Zeewolde als een belangrijk voordeel voor de vele leveringen die zij dagelijks door heel Nederland doen. “Er zijn bovendien goede uitvalswegen en meerdere knooppunten. Dus staat het hier vast, dan kun je er altijd omheen.” Ook de aantrekkelijke grondprijzen en het goede aanbod op de arbeidsmarkt zijn een pré. “Als ik dat vergelijk met andere regio’s, dan zitten we hier echt goed.” Electronic Logistics is dit jaar lid geworden van het Logistiek Cluster Flevoland. George de Greef: “Ik vind het een goed initiatief dat zij partijen bij elkaar brengen en bij elkaar betrekken. Het is belangrijk om de samenwerking op te zoeken. Alleen ben je misschien sneller, maar samen kom je verder. Daar ben ik van overtuigd.” Zo worden er regelmatig, op een laagdrempelige en informele manier, kennis- en inspiratiesessies georganiseerd waarin deskundigen de ondernemers meenemen in nieuwe ontwikkelingen binnen hun vakgebied. Hogeschool Windesheim en het ROC Flevoland staan dichtbij het bedrijfsleven en weten goed waar de opleidingsbehoefte ligt. “Goed opgeleid personeel versterkt niet alleen de individuele bedrijven, maar de hele regio”, vervolgt Ypma. “Naast het aanbieden van specifieke opleidingen, is er in deze regio veel aandacht voor het creëren van arbeidsmogelijkheden voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Dat is cruciaal en werkt voor beide partijen heel goed.” Bedrijven vinden hun weg naar Zeewolde De positie van Zeewolde op het gebied van logistiek heeft, mede dankzij het goede vestigingsklimaat, een boost gekregen. De aanwezigheid van personeel, bouwgrond en gemeentelijke support en dienstverlening maakt de gemeente heel aantrekkelijk voor de logistieke sector. Diverse grote industrieterreinen en meerdere kleinschalige bedrijventerreinen bieden ruimte aan uiteenlopende bedrijven. Het ruime Trekkersveld, met een totale oppervlakte van 356 hectare, trekt grootschalige bedrijven in logistiek en transport aan. Ook uiteenlopende productiebedrijven en datawarehousing vinden hun weg naar Zeewolde. De markt voor digitale logistiek groeit enorm en zorgt voor flinke economische impulsen. Dit type bedrijven past uitstekend bij een jonge, ambitieuze gemeente als Zeewolde. www.zeewoldezakelijk.nl

Lid worden? Ben jij een logistieke ondernemer in Flevoland? En wil je graag mee profiteren van de voordelen die een lidmaatschap van het Logistiek Cluster Flevoland je bedrijf te bieden heeft? Neem dan contact met ons op. Of vul het formulier in op onze website: www.lcflevoland.nl/contact Logistiek Cluster Flevoland Almere • Lelystad • Zeewolde Lelystad biedt ruimte aan logistiek Met alle transportmodaliteiten (weg, water, spoor en lucht) aanwezig, volop grote kavels en de nabijheid van Amsterdam heeft Lelystad veel te bieden aan logistieke ondernemers. Lelystad beschikt over een uitstekende mix van verschillende type bedrijventerreinen. Qua oppervlakte zijn er oneindig veel mogelijkheden voor groeiende bedrijven. Tussen Lelystad Airport en de A6 ontwikkelt zich Lelystad Airport Businesspark, een dynamische plek waar innovatie en duurzaamheid centraal staan en waar ondernemers letterlijk de ruimte krijgen. Ten noorden van Lelystad ligt Flevokust Haven: de multimodale binnenhaven met overslagkade en industrieterrein. Hier vindt zowel import als export van goederen plaats van en naar de grote (zee)havens. www.lelystadopportunities.com/nl www.lelystadairportbusinesspark.nl www.flevokusthaven.nl www.lelystad.nl/ondernemen 45 jaar: een belangrijke leeftijd Om een blijvende toppositie te behouden binnen de logistieke hotspots van Nederland, wil Flevoland een duidelijk logistiek profiel voor de regio neerleggen. Met een eigen DNA en een logistiek cluster waarin overheid, onderwijs en ondernemers goed met elkaar samenwerken. “Flevoland bestaat ongeveer 45 jaar”, besluit Serge Hollander. “In een mensenleven is dat de leeftijd waarop je je afvraagt: ‘Welke kant ga ik op? Ik heb voldoende geleerd, ik ben in zekere mate volwassen. Nu ga ik me verder bekwamen en verder keuzes maken.’ Met Flevoland zitten we echt in die periode. Ons bestaansrecht is niet langer meer alleen die ruimte die we hier hebben, maar het hele pakket dat we te bieden hebben. Daardoor zijn we in staat om goede keuzes te maken. Welke dat zijn, zal voor een groot deel door de markt bepaald worden. Maar met het Logistiek Cluster Flevoland hebben we een solide fundament neergezet voor een mooie logistieke toekomst van deze prachtige regio.” ‹‹ Logistiekvastgoed 2021 - 83 Flevokust Haven, multimodale binnenhaven met overslagkade en industrieterrein in Lelystad Logistiek Cluster Flevoland (LCF) Bezoekadres: Horizon, Het Ravelijn 50, 8233 BR Lelystad Postadres: OMALA/LAB, Pelikaanweg 44, 8218 PG Lelystad info@lcflevoland.nl Kloosterboer bundelt logistieke activiteiten in Lelystad In januari 2019 opende logistiek dienstverlener Kloosterboer haar nieuwe, volledig geautomatiseerde multi-user hoogbouwvrieshuis in Lelystad. De keuze voor Lelystad was logisch, vertelt General Manager Jasja Terweijden. “Onze klant McCain, producent van aardappelspecialiteiten, zit hier vlakbij. Met dit vrieshuis bundelen we de logistieke activiteiten van McCain die voorheen op vier locaties zaten, op één centrale plek.” Lelystad is daarnaast een interessante vestigingsplek vanwege het multimodale karakter, zegt Terweijden. “Wekelijks verschepen we tot 80 exportcontainers per eigen binnenvaartschip naar Rotterdam. Voorheen gingen die over de weg. Ondertussen verschepen we ook wekelijks tot 60 containers vanuit McCain, productielocatie Zeeland, naar Lelystad toe.” Terweijden constateert een ‘duidelijke drive’ vanuit de gemeente om deze modal shift van weg naar water te ondersteunen. De General Manager is sowieso tevreden met de medewerking vanuit de gemeente. “Niet alleen rondom verschillende zaken in de bouwfase, maar ook nu stellen zij zich heel positief en proactief op. Bijvoorbeeld door ons voor te stellen aan bedrijven waarmee we mogelijk kunnen samenwerken. Het Logistiek Cluster Flevoland faciliteert ons daar goed in. De interactie hier is compleet anders en veel positiever dan ik gewend ben op locaties elders in Nederland.” Familiebedrijf Kloosterboer is met ruim 4.700.000 m³ aan koel- en vriescapaciteit toonaangevend in de logistieke dienstverlening voor temperatuur-gecontroleerde voedselproducten. Het vrieshuis in Lelystad dient als blauwdruk voor het nieuwe vrieshuis in de Rotterdamse Waalhaven.

De waarden van Bolckmans zijn ambities waarop we bouwen. Ze staan voor wat we belangrijk vinden: bouwprojecten met een oog op de toekomst. Want een gebouw dat klaar is voor morgen, daar kan uw onderneming in groeien. We bouwen er graag aan mee. Bolckmans: Belgische neef in de Nederlandse bouwfamilie ASVB.

DC A12 Wordt u onze nieuwe huurder? Wayland Real Estate ontwikkelt op LogistiekPark A12 te Waddinxveen een nieuw logistiek centrum. DC A12 heeft een perfecte uitvalsbasis aan de A12 en er is een snelle verbinding met de A20. Verwachte oplevering is 2e kwartaal 2022. - Ca. 14.500 m2 warehouse - Ca. 1.135 m2 mezzanine - Ca. 1.080 m2 kantoorruimte - Deelverhuur vanaf 5.000 m2 - Vloerbelasting 45 kN/m2 - Vrije hoogte 12,2 meter - Totaal 17 loadingdocks - 180 parkeerplaatsen - BREEAM score VERY GOOD Voor meer informatie ga naar www.DCA12.nl of scan de QR-code. 010 521 08 81 avandereijk@wayland.nl www.waylandrealestate.nl DC SIBERIË Ca. 5.200 m2 warehouse nabij Venlo DC Siberië wordt ontwikkeld op BusinessPark Siberië in Maasbree. Onderdeel van één de logistieke hotspots van Europa, Greenport Venlo. Perfect gelegen langs de A67 met een rechtstreekse verbinding naar Duitsland. - Ca. 5.200 m2 warehouse - Ca. 682 m2 mezzanine - Ca. 344 m2 kantoorruimte - Vloerbelasting 50 kN/m2 - Vrije hoogte 12,2 meter - Totaal 6 loadingdocks - 30 parkeerplaatsen Voor meer informatie ga naar www.waylandrealestate.nl of scan de QR-code. Logistiekvastgoed 2021 - 85

Cordeel: groots in de menselijke maat Bij Cordeel Nederland is een opdrachtgever geen project, maar een echte klant. Het bouwbedrijf combineert Hollandse degelijkheid met Vlaamse servicegerichtheid. De menselijke maat staat centraal vanaf het eerste contact. 86 - Logistiekvastgoed 2021 A ls je in gesprek gaat met Sander Dekker, kan je niet om voetbalclub Excelsior heen. Op de werkkamer van de CCO van Cordeel Nederland hangt prominent een ingelijst shirt. Dekker is voorzitter van de business-club. Bij Excelsior spelen maatschappelijke status en afkomst geen rol. Het is een hechte familie. De Kralingse club speelt al decennia betaald voetbal met een minimaal budget. Dat kan alleen met de inzet van alle ‘familieleden’, die voor elk probleem een goedkope en creatieve oplossing vinden. Luis in de pels Daarmee is het verband met Cordeel gelegd, want ook daar is de menselijke maat volgens Dekker leidend. Cordeel is een echte Nederlandse aan nemer, en ook 100% onderdeel van de Cordeel Group NV. Dit Vlaamse familiebedrijf is actief in België, Nederland, Bulgarije en Servië. “In Nederland hebben we 150 mensen in dienst en draaien een jaarlijkse omzet van ongeveer 150 miljoen euro. We zijn daarmee een middelgrote speler en een luis in de pels van de grote jongens.” Bij de hele groep werken bijna 2.000 mensen. “Onze grondlegger Ghislain Cordeel is halverwege de jaren dertig begonnen met meubels.” De corebusiness is inmiddels civiel, industriebouw en utiliteitsbouw in de logistiek, automotive, kantoren en zorg. De afgelopen jaren zijn diverse bedrijven overgenomen, zoals Imtech Belgium en het 125

rij aan te sluiten, maar bellen we onze collega’s van een van onze productiefaciliteiten. We bieden maatwerkoplossingen.” Bleizo Een bijzonder project uit de koker van Cordeel is het hoogwaardige en duurzame distributiecentrum op het nieuwe bedrijventerrein Bleizo in Bleiswijk, vlak langs de A12. Een project van 49.000m2 dat gebouwd wordt voor Impact Vastgoed. Dekker: “Dit is een uniek project. Gelet op de verdozingsdiscussie, is dit een heel ander gebouw. De architectuur is bijzonder, het is heel wat anders dan een standaard ‘doos’. De gemeente Bleiswijk is ook content met het ontwerp.” De contrasterende parelmoerkleurige baan over de volle lengte van de donkere gevel geeft het gebouw een bijzondere uitstraling. In Nederland is 80% van de omzet van Cordeel op basis van Design & Build, net als dit project. “De ontwikkelaar wilde geen risico lopen, dus dat hebben wij overgenomen. We zijn verantwoordelijk voor alles, tot en met het hekwerk en bestrating aan toe.” Dat Cordeel daarmee zijn nek uitsteekt is duidelijk. “Wij willen langdurige relaties, daarbij moet je zelf investeren, transparant zijn en kleur bekennen.” Architectenbureau Palazzo in elkaar zit, wat de geschiedenis is. En waar ze naartoe willen. Ik vind het bij zo’n eerste gesprek belangrijker om de mensen te kennen, dan dat ik zelf indruk maak en ze vervolgens vertel wat ze nodig hebben.” jaar oude Geelen Vastgoed en Bouw. De groep draait een omzet van 650 miljoen euro. Servicegericht Dat klinkt groot, maar het denken blijft klein, Cordeel heeft aandacht voor de klant. “De Nederlandse manier van luisteren naar de klant is: ‘we luisteren wel, maar we doen het toch op de manier zoals wij denken dat het moet’. De Vlaamse manier van werken is servicegericht: echt naar de klant luisteren en doen wat de klant vraagt.” Met die gedachte gaat Dekker het contact aan, het moet een persoonlijk gesprek zijn. “Ik vind het heel belangrijk om te horen wie er aan de andere kant van de tafel zit. Ik wil weten hoe het bedrijf Design & Build Een consequentie van het feit dat de klant centraal staat, is dat je steeds oplossingsgericht moet werken. “Ook bij ons gaan uiteraard wel eens dingen niet helemaal goed, maar het gaat er vooral dat en hoe we eerst de punten oplossen. Daarna gaan we praten over het hoe en waarom.” En andere consequentie is dat klanten van Cordeel nooit met een jurist aan tafel zitten tijdens een commercieel traject, er wordt gepraat en daarna worden de afspraken op papier gezet. “Dan weet je wat je aan elkaar hebt en wat de basis van die afspraken is.” Centraal staat de vraag: waarvoor en hoe wil de klant het gebouw gaan gebruiken? Als die vraag beantwoord is kan pas gestart worden. De Cordeel-groep heeft eigen faciliteiten zoals prefabbetonfabrieken, een staalconstructiebedrijf en een moderne timmerwerkplaats. “Dat wij onderdeel zijn van een groep heeft voordelen. Het maakt bij ons niet uit of je een gebouw van beton of staal wilt, of een combinatie van staal en hout. We kunnen altijd leveren. En als ik dringend iets nodig heb, hoef ik niet ergens achter in de Meer dan anderen Een project waar de eigenzinnige aanpak van Cordeel goed uit de verf komt is het EBS Eaglet project, een agribulk-opslagloods in de Rotterdamse Laurenshaven. Met recht een betonnen bunker met vakken, bedoeld voor de overslag van granen, maïs en dergelijke. De klant had een kavel van beperkte omvang. “Ze hadden een tender uitgeschreven. Wij zijn eerst gaan kijken wat ze eigenlijk met die opslag wilden doen, wat de handeling en de opslag inhield. We hadden qua ontwerp de tender kunnen volgen maar we zijn een stap verder gegaan. Toen bleek dat als we de wanden anders zouden construeren, we de opslag hoger konden maken, dan het oorspronkelijk ontwerp binnen hetzelfde oppervlak. Daardoor ontstond er 8% extra opslagcapaciteit.” De wanden werden 16 meter hoog en het geheel rust op maar liefst 1600 heipalen. Cordeel heeft verstand van beton, vanwege de inzet van eigen specialisten. “Dan kan je net iets meer dan anderen.” Meer weten? Sander Dekker Chief Commercial Officer sander.dekker@cordeel.eu +31 78 625 51 00 www.cordeel.nl ‹‹ Logistiekvastgoed 2021 - 87

Mileway opent de deur naar stadsdistributie op 225 locaties Ruim twaalf miljoen vierkante meter logistiek vastgoed speciaal voor last mile distributie in ruim honderd steden in tien landen. Welkom in de wereld van Mileway, expert in last mile logistiek vastgoed. De portefeuille omvat gebouwen van 250 vierkante meter tot tachtigduizend, op ongeveer 1.500 locaties. “Wij willen onderdeel zijn van het proces van onze huurder.” “L Trends De twee belangrijkste trends in Nederland zijn de toenemende penetratie van e-commerce in de provincie en de enorme ruimtebehoefte van de pakketbezorgers. “Huurders nemen noodgedwongen genoegen met andere gebouweigenschappen, vanwege die enorme behoefte. Wij spelen daar graag vroegtijdig op in door continu met de klant in gesprek te zijn. Als we zijn business Kamerlingh Onnesweg 2, Vianen kennen, weten hoe zijn wittevlekkenplan eruitziet bijvoorbeeld, dan kunnen we daarop anticiperen. Bijvoorbeeld door vroegtijdig vastgoed aan te kopen, of bestaande assets aan te passen.” Veel marktkennis “Wij kijken eerst naar het verzorgingsgebied”, zegt Verhaaf. “De focus van de markt lag in Nederland lang op de Randstad, maar in pakweg Groningen of Deventer is er ook een behoefte. Daar anticiperen we op in onze portefeuille. Wij kopen bijvoorbeeld al ergens een pand aan, vooruitlopend op de marktvraag. Doordat we zo’n grote portefeuille hebben, beschikken we over veel marktkennis en relevante data, en weten we waar de toekomstige behoefte ligt en hoe we die kunnen faciliteren.” In Nederland nadert Mileway de 225 locaties, maar groei is geen doel op zich, verklaart Verhaaf. “Het hele plaatje moet wel kloppen. Locatie, gebouw, toekomstige gebruiker.” 88 - Logistiekvastgoed 2021 ast mile distributie is een breed begrip”, zegt Country Director Martijn Verhaaf. “Het is veel meer dan alleen pakketdistributie; denk aan de supermarkten die vanuit een distributiecentrum thuisbezorgen of een concept als Swapfiets.” De behoefte aan last mile distributie is de laatste jaren sterk toegenomen en COVID-19 versterkte die ontwikkeling. Verhaaf verwacht dat die trend doorzet: “E-commerce groeit in brede zin met zes tot acht procent per jaar. In landen die nog wat achterliepen in die ontwikkeling, is de groei groter.” Osloweg 1-107, Groningen Martijn Verhaaf

Marga Klompeweg 2, Tilburg Focus op klant De portefeuille van Mileway bevat hoofdzakelijk bestaande gebouwen op bedrijventerreinen in of aan de rand van steden. “Dat we veelal in bestaande gebouwen investeren, komt omdat het gezonde locaties zijn voor stadsdistributie en omdat het aanbod er was. Ik sluit niet uit dat we in de toekomst meer nieuwbouw zullen plegen.” Voordat Mileway een gebouw (of vastgoedportefeuille) aankoopt, beoordeelt het eerst de locatie en de staat van het gebouw. Zijn die in orde dan volgt een upgrade van het gebouw naar de behoefte van de markt of een specifieke klant. “Behoeftes variëren per gebruiker en verzorgingsgebied. Daar houd je dan rekening mee. We zorgen voor de juiste lay-out en voorzieningen. Denk aan zonnepanelen, elektrische oplaadpunten, extra isolatie en LED-verlichting.” Snel en flexibel Behoeftes herkennen en snel schakelen om de klant te faciliteren, dat kenmerkt de Mileway-aanpak, zegt Verhaaf. Een single tenant e-commerce warehouse in Vianen kwam onlangs beschikbaar. “We hebben dat heel snel opgesplitst en de voorzieningen aangepast, voor de nieuwe pakketbezorgers Budbee en Mondial Relay. Binnenkort komt daar een gebruiker bij die pakketdistributie per elektrische fiets doet. In Almelo voegen we 3.500 vierkante meter toe aan een bestaand pand en kijken we met de gebruiker naar het upgraden van de voorzieningen.” Een grote portefeuille hebben is handig om klanten snel en flexibel te faciliteren. “Een klant wilde per se in Ridderkerk huren en het gewenste gebouw was nog niet beschikbaar. Die hebben we enkele straten verderop kunnen helpen met één van onze andere gebouwen en een half jaar later stapte hij alsnog over naar het andere Logistiekvastgoed 2021 - 89 ‘Je moet continu weten: wie is onze klant, waar wil hij zitten en waar moet het gebouw aan voldoen’ pand. Of neem Budbee, dat in Zweden van ons huurt en zijn vleugels nu uitslaat in Europa. Het is onze rol die groei te faciliteren met het juiste logistieke vastgoed. Daarvoor moet je continu weten: wie is onze klant, waar wil hij zitten en waar moet het gebouw aan voldoen.” “De gestage groei van last mile distributie zal doorgaan, evenals de duurzaamheidstrend. Same day Stepvelden 15, Roosendaal delivery is weliswaar niet voor alle producten van toepassing, maar het zal wel toenemen. En er zijn allerlei nieuwe ontwikkelingen die we met interesse volgen. We hebben een klant die een hal heeft volgezet met keukens die hij onder meer verhuurt aan restaurants die een extra keuken nodig hebben vanwege de toenemende vraag naar thuisbezorging. Zo zie je, er zijn heel veel verschillende soorten gebruikers en dus ook wensen. Wij vinden het leuk om dat te faciliteren.” ‹‹ www.mileway.nl

Ontwikkeling A1 Bedrijvenpark Deventer - West A1 Bedrijvenpark Deventer West A1 Bedrijvenpark Deventer Oost met nieuwbouw DC Aldi op voorgrond Nu het eerste deel van het A1 Bedrijvenpark zo goed als vol is, begint Deventer met de ontwikkeling van het westelijk deel. Op het tweede deel van het groene bedrijvenpark ligt de lat weer hoog als het gaat om duurzaamheid: Circulair bouwen wordt hier de nieuwe standaard. aanbod van bedrijven trekken. De ruimte voor grote logistieke bedrijven wordt gemaximeerd tot ongeveer de helft van het terrein, zodat er genoeg ruimte overblijft voor kleinere bedrijven in de maak industrie. VOORZIEN IN EIGEN ENERGIE BEHOEFTE De afgelopen jaren nam de belangstelling voor een plekje op het A1 Bedrijvenpark flink toe. Bijna alle kavels op het oostelijk deel zijn nu bezet en de vraag is groot. Met name bij grotere logistieke bedrijven. De gemeente Deventer gaat zich daarom de komende tijd buigen over hoe het nieuwe bedrijventerrein aan de Deventerweg er uit moet komen te zien en welke bedrijven zich daar kunnen vestigen. Welke branche, hoe groot en aan welke eisen ze moeten voldoen. Bijvoorbeeld op het gebied van duurzaamheid en circulair bouwen. GEVARIEERD AANBOD Door kaders te stellen aan onder andere de kavelgrootte, duurzaamheid en circulariteit wil Deventer een gevarieerd Voor wat betreft zonne­energie wordt de norm strenger: het college ziet graag alle daken volledig belegd met zonnepanelen, ook als dit méér opbrengt dan een bedrijf zelf nodig heeft. Wethouder Thomas Walder: “Op deze manieren wordt dakoppervlak maximaal benut. Het is niet uit te leggen dat we aan de ene kant buitengebied inzetten voor zonnevelden en aan de andere kant het prima zouden vinden als nieuwe bedrijfsdaken niet volledig benut worden.” Ook het aanleggen van een biogasleiding vanaf melkveehouders in het nabijgelegen Oxe is een reële optie. Op die manier zou dit deel van het bedrijven terrein grotendeels moeten voorzien in haar eigen energie behoefte. Het college legt deze kaders aan de gemeenteraad voor. NIEUWE STANDAARD Circulair bouwen wordt wat het college betreft de nieuwe standaard op het A1 Bedrijvenpark. Hierdoor kan een gebouw aan het einde van de levensduur gedemonteerd worden in plaats van gesloopt. De bouwmaterialen zijn opnieuw bruikbaar in een volgend gebouw. Het college wil eisen stellen aan bedrijven om die circulariteit aan te tonen over onder meer de herbruikbaarheid van materialen in het pand. Dit concept wordt vrijwel nergens in Nederland nog toegepast, maar de verwachting is dat circulariteit een grote vlucht neemt de komende jaren. IMPULS De uitgifte van nieuwe kavels is een impuls voor de economie en werkgelegenheid in Deventer. Wethouder Economie Thomas Walder: “Met dit plan leggen we de lat voor duurzaamheid weer hoog. Hierdoor trekken we interessante bedrijven naar het A1 Bedrijvenpark toe en maken we met elkaar een bedrijventerrein waar we over 30 jaar nog steeds trots op kunnen zijn.” Verwacht wordt dat de eerste vergunning om te gaan bouwen op het nieuwe deel eind 2021 afgegeven kan worden. Informatie: www.a1bedrijvenparkdeventer.nl

De logica van Logistiek en esthetiek verbinden Architectuur Elektrotechniek Productielijnen & Machines Piping & Mechanical - een label van Vicoma Logistiekvastgoed 2021 - 91 www.archicom.nl www.vicoma.nl Verbindt en verbetert Civiele techniek Constructie Process Engineering Bouwtechniek Instrumentatie

Wouters Schijndel groeit mee met ontwikkelingen in logistieke vastgoed markt Steeds groter en groter worden de nieuwe logistieke centra die in ons land verrijzen. In februari 2021 werd de bouw van het grootste distributiecentrum van Nederland in Bleiswijk opgeleverd. Aannemingsbedrijf Wouters Schijndel mocht deze giga klus van 140.000 m² klaren. En hoewel bescheidenheid meestal de boventoon voert bij Wouters Schijndel, zijn ze maar wat trots dat dit project zo goed is geslaagd. “H et is echt niet allemaal vanzelf gegaan”, vertelt projectleider Joan Aarts. “We hebben er heel hard voor moeten werken. Gelukkig konden we flink putten uit onze jarenlange ervaring in het bouwen van logistieke huisvesting en het bouwen op brownfields. Maar omdat hierbij alles groter was dan groot, was het voor ons een hele belevenis. Eentje waar we zeer positief op terugkijken. Het heeft onze horizon weer verder verbreed.” Franco Nooijen, bedrijfsleider bij Wouters Schijndel, vult aan: “We zijn de laatste tien jaar echt meegegroeid met de ontwikkelingen in de logistieke markt. Dit prestigeproject is de kroon op ons werk tot nu toe.” Flinke uitdagingen Het project kende een aantal flinke uitdagingen. Zo werd er al begonnen met de bouw, terwijl het sloopwerk van voormalige bedrijfspanden op het terrein nog in volle gang was. “Dat bemoeilijkte ons proces wel”, aldus Aarts. “Bij het bouwen op een bestaande locatie moet je sowieso veel meer rekening houden met de omgeving dan wanDC Bleiswijk • 22 ha bouwgrond; • 100.000 m² bedrijfsvloer, 30.000 m² mezzaninevloer en 10.000 m² kantoorruimte • 128 docks • 43.000 funderingspalen, 100.000 m³ beton • 28.000 zonnepanelen • All electric • BREEAM Very good Oplevering: februari 2021 neer je op een greenfield bouwt. Ook kabels en leidingen die er al liggen zorgen altijd weer voor verrassingen.” Pittige milestones Het project was opgedeeld in vijf parten en telde een aantal pittige milestones. Zo moest het eerste deel al worden opgeleverd voor de inbouw van mechanisatie, terwijl bij het laatste deel de heiwerkzaamheden nog maar amper klaar waren. “Voor de internationale e-commerce gigant die het pand gaat betrekken, wordt dit verreweg hun meest geautomatiseerde en duurzame warehouse tot nu toe”, vertelt Franco Nooijen. “Ook heeft de gebruiker een stevig eisen- en wensenpak

Groeiambities Om de groei die de afgelopen jaren is ingezet nog beter te borgen is Wouters Schijndel een samenwerking aangegaan met Van Grunsven Groep. Deze bouw- en ontwikkelingsmaatschappij richt zich met name op woning- en utiliteitsbouw en heeft sinds 1 januari 2021 een 50% belang in aannemingsbedrijf Wouters Schijndel. Rob van Grunsven, commer cieel manager, is verheugd over deze samenwerking: “Wij zijn twee Brabantse bedrijven met eenzelfde mentaliteit en bedrijfscultuur. Door het delen van onze kennis en knowhow worden beide partijen sterker en kan verdere groei naar de toekomst beter gewaarborgd worden.” Bij Wouters Schijndel spreken ze van een win-win situatie. “Door deze samenwerking kunnen we onze marktposities versterken en onze groeiambities realiseren. Samen staan we sterk!” Rob van Grunsven ket neergelegd ten aanzien van het welzijn van de mensen die er komen te werken. Zo zijn er moderne luchtbehandelingsinstallaties die zorgen voor een continue uitstekende luchtkwaliteit binnen het gebouw. En is er veel beglazing in de vorm van verticale raamstroken. Ruim 20 procent van het geveloppervlak van het warehouse is glas, waardoor er overal daglicht naar binnen stroomt.” En toen ook nog: corona Als extra uitdaging bij dit toch al complexe project kwam in maart 2020 ook nog de coronapandemie erbij. “We hebben meteen allerlei maatregelen genomen op de bouw”, vertelt Aarts. “Op zo’n megaproject werken heel veel mensen. We hebben extra bouwketen erbij geplaatst, de pauzes verdeeld over diverse tijdstippen en meer busjes laten rijden van en naar de bouwplek. We hadden goed grip op de situatie en hebben gelukkig weinig besmettingen gehad.” Een feestje vieren bij de oplevering van dit grootste project ooit, was er helaas ook niet bij vanwege corona. Het zal nog tot 2023 duren voordat het nieuwe DC helemaal operationeel is. Het inbouwen, aansluiten en testen van alle mechanisatie en robotisering vergt veel tijd. “Maar als het zover is, gaan we graag op hun uitnodiging in om de operatie binnen in dat prachtige gebouw een keer helemaal te zien draaien”, besluit Joan Aarts met een grote glimlach op zijn gezicht. ‹‹ Joan Aarts Franco Nooijen www.wouters-schijndel.nl www.grunsvengroep.nl Lopende projecten Zaltbommel Voor G. van Doesburg Internationaal Transport bouwt Wouters Schijndel een nieuw DC in Zaltbommel. Dit is het derde distributiecentrum dat Wouters op bedrijventerrein De Wildeman realiseert. • 22.061 m² bedrijfsvloer, 2.849 m² mezzanine en 820 m² kantoorruimte • 27 docks • 153 parkeerplaatsen • 7.200 funderingspalen, 7.088 m³ beton • All electric • BREEAM Very good Oplevering: december 2021 Utrecht Op een brownfield-terrein aan het AmsterdamRijnkanaal in Utrecht is Wouters Schijndel in april 2021 gestart met de bouw van drie separate warehouses plus een bijhorende parkeergarage van vier lagen. Alles op één plot. • 55.000 m² bedrijfsvloer, 4.490 m² mezzaninevloer en 7.628 m² kantoorruimte • 74 docks • 816 parkeerplekken • 18.000 funderingspalen, 21.018 m³ beton • BREEAM Excellent Oplevering gehele project: maart 2022, inbouw warehouse A vanaf januari 2022. Logistiekvastgoed 2021 - 93

Nippon Express, thuis in het groen “Mijn collega’s en ik staan te trappelen om ons nieuwe distributiecentrum te betreden”, zegt Deputy General Manager Martin Schenkels van Nippon Express. “Dit is zo’n dream come true, wij zijn al jarenlang bezig met een ruimer jasje voor onze groeiende onderneming. President Masahiro Murakami en vicepresident Ruud Drijsen sloegen vorig jaar de eerste paal. Nu is het wachten op het moment dat wij de sleutel van ons prachtige, duurzame pand op Schiphol Trade Park in Hoofddorp eindelijk in het slot kunnen steken!” “Ik ben echt apetrots op ons nieuwe thuis in het groen op een super locatie” Value Added Plan En prachtig is het, het state-of-the-art pand van de internationale logistieke dienstverlener. Midden in het groen, uitkijkend op de Geniedijk. Van alle nieuwste innovaties voorzien en vol van doordachte duurzame oplossingen. Het hele complex is energieneutraal, LED verlicht, goed geïsoleerd, grotendeels demontabel, heeft zonnepanelen en wordt verwarmd door middel van een gasloze waterpomp. Inclusief een eigen parkeergarage met groene aankleding. Alle duurzaamheidsmaatregelen voor het BREEAM-gecertificeerd pand zijn door Nippon in samenspraak met SADC, de gebiedsontwikkelaar van Schiphol Trade Park, opgesteld en vastgelegd in een Value Added Plan. In dit plan zijn maatregelen opgenomen die duidelijk een stap verder gaan dan ‘normaal’. Het pand is voorzien van grote raampartijen waardoor ultiem van het daglicht genoten kan worden. - Warehouse ca. 10.000 m2 - Kantoorruimte ca. 2.000 m2 - Vrije stapelhoogte ca. 12 meter - Units voor Pharma aanwezig met diverse tempratuurmogelijkheden - 20 overheaddeuren/docks 94 - Logistiekvastgoed 2021

Schiphol Trade Park: meest duurzame en innovatieve business park van Europa Schiphol Trade Park is een ontwikkeling van SADC, direct naast Schiphol met een eigen afrit aan de A4. Het business park heeft de ambitie het meest duurzame business park van Europa te zijn. Zo wordt er bij de gebiedsinrichting onder andere nagedacht over het gebruik van groene energie, hergebruik van grondstoffen en een duurzame omgang met water. Bedrijven die zich hier vestigen, moeten naast duurzaamheidseisen voldoen aan de hoge beeldkwaliteitseisen op het gebied van onder andere natuurinclusiviteit, biodiversiteit, ecologie en leefomgeving. De groene uitstraling van de panden is de nieuwe standaard op het business park. Martin: “Er was uiteraard al rekening gehouden met een ‘club’, een ontmoetingsplek voor alle medewerkers, en ruime werkplekken met voldoende privacy. En door de modulaire constructie is op- en afschalen gemakkelijk. Waar voorheen thuiswerken niet gebruikelijk was binnen onze onderneming, hebben we als gevolg van corona een switch gemaakt. We merken dat het in een behoefte voorziet. Dan is het prettig om flexibel te zijn, nu en in de toekomst.” Verantwoordelijkheid ondernemer “Duurzame en innovatieve ontwikkeling vind ik zelf van groot belang’, stelt Martin. ‘Ik ben echt van mening dat je niet meer om je verantwoordelijkheid als ondernemer heen kunt. Ook de heren Murakami en Drijsen onderstrepen dat. Een paar jaar geleden heb ik privé al een meer duurzame bril opgezet. Toen vroeg mijn dochter mij: “waarom hebben wij eigenlijk geen zonnepanelen op ons huis, pap?” Naar aanleiding daarvan hebben mijn gezin en ik echt stappen gemaakt. Ik ben er ontzettend trots op dat wij met onze onderneming Klaar voor de toekomst Nippon Express is een van de grootste logistieke dienstverleners wereldwijd. Deze uitbreiding staat zeker niet op zichzelf. Met deze nieuwbouw laat Nippon Express (Nederland) zien klaar te zijn voor de toekomst. Het nieuwe pand is uitgevoerd met ultra moderne faciliteiten, dat de kwaliteit en betrouwbaarheid borgt in alle processen en diensten. Duurzaam, circulair en energieneutraal staan hoog op de agenda bij Nippon Express. Met de uitbreiding voor pharma en de uitstekende samenwerking binnen Nederland en Europa kan een uitbreiding van relaties en partners worden gerealiseerd. “Groen groeien met waarde voor de omgeving, dat is ons doel” ook een substantiëlere bijdrage aan verduurzaming kunnen leveren. Voor Nippon Express is verduurzaming veel meer dan een marketingterm, we willen een rol van betekenis in de verandering in onze branche spelen en daarbij een paar stappen op de markt vooruitlopen. Andere ondernemingen inspireren, zelfs. Dat heeft, in samenwerking met alle betrokken partijen, dit fantastische resultaat opgeleverd. We hebben bij het ontwerp uiteraard ook naar de wensen van onze medewerkers geluisterd. Ik ben een echte sportfanaat, loop graag hard. Ik denk dat je als je lekker in je vel zit ook beter presteert en dat bewegen bijdraagt aan je levensgeluk. Hoe mooi is het dan om dit aan je medewerkers door te geven? Een groot aantal van onze 150 medewerkers op kantoor woont namelijk binnen een straal van 20 kilometer van het pand. Toen wij aangaven dat we het op de fiets komen wilden stimuleren, kregen we terug: ‘prima, als er douches zijn’. Dus dat hebben we, naast en een mooie groene buitenruimte, uiteraard ingevuld. Dat maakt ons redelijk uniek en helpt ons ook bij het vinden van nieuwe medewerkers, verwachten we.” Super locatie met respect voor de omgeving “Met dit pand kunnen we echt invulling gaan geven aan onze groeiambities”, besluit Martin. “Vooral op het gebied van Pharma kunnen we nu slagen maken, we hebben alle vries- en koeloplossingen Vruchtbare samenwerking Laurens Schenk van Schenk Makelaars & Partners: “Wij adviseren Nippon Express al 20 jaar en spreken dezelfde taal. Dat we ook nu, met een lokaal team onder leiding van Carel van Till, hebben mogen adviseren bij de keuze voor de locatie van het nieuwe distributiecentrum vervult me met trots. Namens Schenk Makelaars & Partners wens ik Nippon Express goede zaken op dit uiterst moderne bedrijventerrein!” in huis om deze branche heel goed te kunnen bedienen. Daarnaast vinden we het heel bijzonder om waarde toe te voegen aan de omgeving. Zo vangt onze groene parkeergarage onder meer het fijnstof op en groeien er inheemse planten. Ook is er ruimte voor insecten, vogels en kleine zoogdieren. Met groen rond de hekken zorgen we voor een natuurlijke overgang van gebouwen naar groen. En we zijn via de fly-over zo op de A4. Ik ben echt apetrots op ons nieuwe thuis in het groen op een super locatie!” ‹‹ Contactgegevens SADC 020 – 20 666 40 info@sadc.nl www.sadc.nl Nippon Express 020 – 406 67 28 Martin.schenkels@neeur.com www.nipponexpress.com Logistiekvastgoed 2021 - 95

DENC: integrale aanpak voor het optimale resultaat Udea te Veghel, geautomatiseerd distributiecentrum Een hoogbouwmagazijn realiseren in een vliegtuighangar op Schiphol of ondergrondse vluchtwegen in een groot DC in zachte en waterige poldergrond. Architecten- en ingenieursbureau DENC is van alle markten thuis en zoekt altijd een passende oplossing. “Vooral als het complexer wordt, is een integrale aanpak een voordeel”, zegt Peter van Meerwijk. D ie ondergrondse tunnels van ruim een kilometer lengte, dat was wel bijzonder, vertelt Van Meerwijk. “De klant wilde optimale vrijheid in het pand om in te kunnen springen op toekomstige markt ontwikkelingen.” Ondergrondse vluchttunnels bleken een goed, maar ook spannend idee. “De waterige ondergrond in Lelystad maakte het lastig, maar ook voor de brandweer was het nieuw. Dat vroeg om veel overleg.” Multidisciplinair DENC is als multidisciplinair bureau betrokken bij veel logistieke vastgoedprojecten in Nederland. Als totaaladviseur, of voor een deel van het bouwproject als architect, projectmanager, constructeur, modelleur of installatie-adviseur. Van Meerwijk: “We verzorgen niet alleen het bouwplan, maar engineeren desgewenst ook de logistieke inrichting. Eigenlijk doen we alles behalve het bouwen zelf.” Die combinatie van disciplines met korte AMS Cargo Center te Schiphol (Distri Development) met parkeerdek boven laad/loszone onderlinge lijnen, zorgt voor optimale afstemming en dito eindresultaat. Duurzaam grondgebruik De grote logistieke locaties raken op en er is veel maatschappelijke discussie over ‘grote dozen in het landschap’. Duurzaamheid vraagt om zuinig(er) omgaan met de beschikbare gronden. “Zodra er ergens een kavel beschikbaar komt, duikt iedereen erop”, constateert Van Meerwijk. “Wij worden dan vaak gevraagd om de haalbaarheidsstudie te doen en het logistieke plan te realiseren. Wat is het maximaal haalbare aantal vierkante meters, hoe zit het met het bestemmingsplan en de ontsluiting, dat soort dingen. Doordat we veel kennis hebben van de markt, kunnen we snel een plan realiseren.” Door de stijgende grondprijzen is het stapelen van functies interessanter geworden. “Denk aan gestapeld parkeren of parkeren boven de laad/losdocks. Meerdere mezzanines en shuttle opslagsystemen of sorters boven elkaar komen ook steeds meer voor.” 96 - Logistiekvastgoed 2021

Efficiënt bouwen dankzij 3D-visualisatie Logistieke dienstverlener CB opende begin april een dertig meter hoog geautomatiseerd bakkenmagazijn. DENC was de architect van het logistieke systeem en van de schil eromheen. De 3D-visualisatie van het bouwtechnische en logistieke concept voorafgaand aan de bouw was een eye-opener voor Janet Verdonk van CB. “3D-visualisatie is een verademing.” Facility manager Verdonk is bij CB onder meer verantwoordelijk voor alle nieuwbouw. CB werkt al lang samen met DENC, vertelt ze. “In feite zijn zij de eerste die we bellen als we bouwplannen hebben.” Clashes vooraf identificeren Het nieuwe bakkenmagazijn van negentig bij dertig meter is 3-diep met roaming shuttles en heeft shuttle-liften aan de voorzijde. Bij het ontwerpen van een geautomatiseerd systeem is het lastig om alle disciplines tijdig bij elkaar te krijgen, legt Verdonk uit. “Iedereen doet zijn ding en als het in de uitvoering bij elkaar komt, is het vaak net anders dan bedacht. ‘Als je geen zicht hebt op de processen, dan mis je mogelijk functionaliteit’ Mechanisatie Er is door de grondschaarste ook een run op brownfield-locaties, zegt Van Meerwijk. “Het zijn vaak prima plekken, met goede ontsluiting. Je ziet dat gemeenten dit soort herontwikkelingen ook ondersteunen, onder meer door de openbare infrastructuur aan te pakken.” Omdat de footprint van deze gebouwen vaak klein(er) is, gaan ze de hoogte in en dat betekent meer mechanisatie, zegt zijn collega Joost van Gilse. “En daarover adviseren wij ook. En door in 3D te ontwerpen, maken we dit inzichtelijk voor de gebruiker. Je kunt namelijk prachtige panden ontwerpen, maar als je geen zicht hebt op de combinatie met de processen, dan mis je mogelijk functionaliteit in je gebouw. Voor bedrijfspanden geldt dat je de processen moet kennen voordat je begint aan het omhulsel.” Continu de balans zoeken De gebruiker van een distributiecentrum is vaak huurder. Dat betekent dat het pand marktconform moet zijn vanwege de kans op een toekomstige gebruiker met andere eisen. Van Meerwijk: “Het is continu de balans zoeken om te optimaliseren tussen de logistieke systemen en het gebouw. Als je veel investeert in mechanisatie en automatisering dan heb je het automatisch over langjarige huurcontracten en ligt het meer voor de hand Logistiekvastgoed 2021 - 97 Met de 3D-visualisatie leg je alle tekeningen vooraf op elkaar waardoor je de clashes op voorhand ziet. Je loopt als het ware door het gebouw heen terwijl het nog niet bestaat. Echt super. Je kunt problemen oplossen voordat ze ontstaan en daardoor heel efficiënt bouwen.” Het werkt echt “Vooraf dacht ik nog, ’o, leuk; 3D’. Sommige bouwpartners waren niet direct overtuigd van de meerwaarde, maar het werkt echt en uiteindelijk ging iedereen om. Het bespaart veel tijd, energie én geld.” Maar DENC is meer dan visualiseren in 3D, benadrukt Verdonk. Het adviesbureau participeerde in het bouwteam, de tender en in de onderhandelingen met leveranciers. “Kennis en kunde van alle aspecten en proactief meedenken, dat tekent de samenwerking. Wij willen bijvoorbeeld nog zonnepanelen integreren in de gevels. De welstandcommissie sputtert wat tegen en DENC ondersteunt ons met het onderbouwen van het verhaal en de presentatie richting de gemeente. Ook dat doen ze.” om het gebouw specifieker te maken voor die gebruiker.” Om vanaf de eerste dag mogelijke conflicten in beeld te brengen zijn twee zaken belangrijk, zegt Van Meerwijk. “Een integrale aanpak, waarbij alle disciplines aan boord zijn, en het bouw technische concept en het logistieke concept meteen visualiseren in 3D.” Van Gilse: “Dat levert inzicht op in wat er later in het echt gebeurt, brengt nieuwe inzichten en helpt bouwfouten te voorkomen.” CB te Culemborg, 30m hoog magazijn met innovatief sprinklersysteem en shuttle-mezzanines afgestemd op de bouwkundige tussenvloeren voor de verwerkingsprocessen en voor het onderhoud van zowel gebouwinstallaties als equipment Arbeidsomstandigheden Van Gilse: “Arbeidsomstandigheden worden steeds belangrijker en dat stelt ook eisen aan een pand. Als je compacter moet bouwen, met meer tussenvloeren, dan worden een heldere oriëntatie en vluchtroutes nog belangrijker. Veel mechanisatie zorgt ook voor veel lawaai. Hoe ga je daarmee om? Dat vraagt om kennis van de logistieke processen, van de mechanisatieoplossingen en van het Bouwbesluit en de Arbowetgeving. Maar het gaat ook om een goed werkklimaat, met faciliteiten als catering, sportvoorzieningen en een groene werkomgeving. Daglicht en verlichting zijn belangrijk en ook de ontwikkelingen in klimaatsystemen gaan heel hard. Dat zijn allemaal zaken die je in de ontwerpfase moet meenemen. De concurrentie op de logistieke arbeidsmarkt is groot en dat is een extra stimulans om dit aspect goed vorm te geven.” Typerend voor het succes van de manier van werken van DENC is de samenwerking met een snelgroeiend online levensmiddelenbedrijf. DENC werd in eerste instantie gevraagd om het logistieke proces in een bestaand pand te helpen inrichten. Van Meerwijk: “Inmiddels zijn we voor deze klant een aantal projecten verder en zien we dat men ons in een steeds eerder stadium in de ontwikkeling betrekt, omdat de opdrachtgever ziet dat dit het beste resultaat oplevert.” ‹‹ www.denc.nl

Te huur 40.000 m2 Tiel Logistics Centre + BREEAM In-Use Good + Directe toegang tot A15 + Naast Container Terminal Tiel + Gelegen in Park Medel Te huur 29.800 m2 Venlo I B2 Logistics Centre + BREEAM In-Use Good + 2 km tot A73 + 10 km tot Hutchison Ports Venlo + 4 km tot Rail Terminal Greenport Venlo Bespreek vandaag met ons uw plannen voor morgen Neem contact op met Olav Laurensse: +31 6 29 22 29 40 nl.goodman.com

1530 on the road Een greep uit ons logistieke aanbod TE HUUR Hoofdveste 10 Houten l Totaal 8.000m² Beschikbaar per direct Nijverheidsweg 50 Barneveld l Totaal 28.000m² Beschikbaar in overleg IJsselmeerdijk Lelystad l Totaal 82.416m², te huur vanaf 10.000m² Beschikbaar Q1 2022 Fabricageweg Zeewolde l Totaal 18.680m², te huur vanaf 6.000m² Beschikbaar per direct Fort Ruigenhoek Almere l Totaal 23.420m², te huur vanaf 4.000m² Beschikbaar Q2 2022 Frankeneng 18 Ede l Totaal 51.290m², te huur vanaf 10.000m² Beschikbaar Q2 2022 Rhijnauwen Almere l Totaal 13.921m² Beschikbaar Q2 2021 www.1530.nl Contour Avenue 91 Hoofddorp l Totaal 7.800m² Beschikbaar Q3 2021

Smartlog. Inside the box Ze staan groot en machtig door heel Nederland, de Smartlogs van DHG. Solide architectuur met een moderne kantooruitstraling. Uitstekend bereikbaar op logistieke knooppunten, veelal in havengebieden en op slim ingedeelde terreinen. Maar dat is alleen nog maar de buitenkant. Hier ziet u hoe het er bij een Smartlog binnen aan toe kan gaan. Onze klanten waarderen vooral de efficiëntie, flexibiliteit en brede toepasbaarheid. Maar ook de reusachtige ruimte en het goede overzicht. De inval van veel natuurlijk licht wordt ondersteund met duurzame LED-verlichting. Het mag duidelijk zijn, in een Smartlog is het prettig en efficient werken. SMARTLOG

1 Online Touch

Index

1. 1
2. 2
3. 3
4. 4
5. 5
6. 6
7. 7
8. 8
9. 9
10. 10
11. 11
12. 12
13. 13
14. 14
15. 15
16. 16
17. 17
18. 18
19. 19
20. 20
21. 21
22. 22
23. 23
24. 24
25. 25
26. 26
27. 27
28. 28
29. 29
30. 30
31. 31
32. 32
33. 33
34. 34
35. 35
36. 36
37. 37
38. 38
39. 39
40. 40
41. 41
42. 42
43. 43
44. 44
45. 45
46. 46
47. 47
48. 48
49. 49
50. 50
51. 51
52. 52
53. 53
54. 54
55. 55
56. 56
57. 57
58. 58
59. 59
60. 60
61. 61
62. 62
63. 63
64. 64
65. 65
66. 66
67. 67
68. 68
69. 69
70. 70
71. 71
72. 72
73. 73
74. 74
75. 75
76. 76
77. 77
78. 78
79. 79
80. 80
81. 81
82. 82
83. 83
84. 84
85. 85
86. 86
87. 87
88. 88
89. 89
90. 90
91. 91
92. 92
93. 93
94. 94
95. 95
96. 96
97. 97
98. 98
99. 99
100. 100
101. 101
102. 102
103. 103
104. 104

Home